l
i
l
SCRIPTORUM CLASSICORUM BIBLIOTHECA OXONIENSIS
OXONII
E TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO
LONDINI ET NOVI EBORACI
APOD HUMPHREDUM MILFORD
VELLEIVS PATERCVLVS
LONDINI ET NOVI EBORACI
APUD HENRICUM FROWDE
VELLEI PATERCVLI
AD M. VINICIVM LIBRI DVO
EX AMERBACHIl PRAECIPVE APOGRAPHO
EOIDIT ET EMENDAVIT
R. ELLIS
LITTERARVM LATINARVM PROFESSOR PVBLICVS APVD OXONIENSES
OXONII E TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO
MDCCCXCVIII
OXONII
Excudebat Horatius Hart
Typographus academicus
^BRA^^^
FRANCISCO lOHANNI HAVERFIELD
VIRO IN HIS STUDIIS
EXERCITATISSIMO
HOC OPVSCVLVM
DICATVR
PROLEGOMENA
Vellei PatercuH primus mentionem fecit Priscianus Inst. Gramm. vi. 63 (i. p. 248 Hertz) M. Velleius Paterculus libro I : nec minus clarus ea tempestate Miltiadis filius Cimon. Ex hoc uno fragmento, quod in codice Murba- censi non erat, Vellei praenomen cognoscitur.
Rursus citatus est a scholiasta Lucani ix. 178 Ter enim constat triumphasse Pompeiu^n^ ut Paterculus dicit scribens : huius uiri fastigium tantis actibus fortuna extulit, ut primum ex Africa, iterum ex Europa, tertium ex Hispania triumpha- ret^ et quot partes terrae sunt^ totidem faceret (al. facerent) monimenta uictoriae suae. Haec extabant in Murbacensi ii. 40, ubi discrepant haec, auctibus . . . primus . . . Asia (non Hispania) : quae omnia emendatiora sic quam in Lu- cani scholio tradita sunt. Lectitatum tamen fuisse opus Vellei non desunt quae testentur. Primus quantum scio Bernaysius perspexit multa mutuatum ex hoc Seruium Sul- picium, Christianum presbyterum (a.d. 365-425): horum numerum auxit Elimar Klebs in Philologi uolum. anni 1890, p. 285 sqq., ostenditque tam frequenter Vellei uerba con- iunctionesque uerborum Sulpicium adhibuisse ut studiosus eius lector atque imitator iure dicendus sit. Post hos Manitius non pauca Eginhardum, qui Carolo Magno ab
l
PROLEGOMENA
Epistulis fuit eiusque conscripsit uitam, a Velleio sumpsisse imitanda demonstrauit. Nono igitur saeculo post Christum natum extabat liber manuscriptus historiarum Vellei, qui Fuldaene an alibi fuerit exploratum non est.
Sexto decimo denique saeculo inuentus est codex Murbacensis^ et quidem anno 15 15. Sic enim de eo scripsit Beatus Rhenanus qui primus Velleium edidit anno 1520. Equidem abhinc annos ut puto quinque cuni primu7n hunc in Murbacensi bibliotheca reperissem^ et uiderem tam pro- digiose corruptu7n ut omnia restituere non foret hu??iani ingenii, properanter ac infeliciter ab amico quodam descrip- tum, premendum pla7ie censeba^n donec 77ielioris 7iobis codicis fieret copia, quem acceperam haberi Mediola7ii inuentum oli^n a Georgio Merula. Est autem Murbachium uicus Alsatiae, Gallorum et Heluetiorum in confinio : monasterium ibi fuit et bibliotheca Benedictinorum ab antiquo iam tempore, quamquam in catalogis duobus codicum manuscriptorum, qui saeculo xv in ea erant, editis nuper a Zarnckio (Philo- logi a. 1890, pp. 616 sqq.) nusquam memoria prodita est Vellei. Credo post scriptos demum catalogos Vellei codi- cem in lucem uenisse ; fuisse enim in monasterii ^ biblio- theca, non in alia quapiam Murbacensi, etsi Rhenanus non sic testatus est in editione principe, eo fit uero simile, quod nec alterius ibi bibliothecae fama innotuit, nec, si ab huius- modi bibliotheca prouenisset codex Vellei, non id diserte Rhenanus memoraturus fuit.
Codex Murbacensis qualis fuerit docuit nos Rhenanus in postscriptis quae ultimae paginae ed. Pr. adiecit. Ausim iurare eum qui illum {Cod. Murbacense^n) descripserat, ne
^ De monasterio Murbacensi librum satis grandem scripsit A. Gatrio, Die Abtei Mtirbach in Elsass. Strasburg i. Els. 1895.
PROLEGOMENA
uerbum qttidem inteliexisse : adeo omnia erant confusa absque ullis punctis aut distinctionibus. Quod si tu scires quam ego laborarim in hiis fragtnentis utcunque restituendis^ credo fateberis te mihi non nihil debere. Neque enim quia tu multa absque ojfensione legis^ idcirco codex plafius erat : imo nihil erat non deprauatum : in singulis pene uerbis haerebatur. Fateimntur me uera dicere^ quicujique uetustum codicem inspexerintj qui in Murbacensi bibliotheca adhuc asseruatur. Eundem breui post * semilacerum ' dicit. Non igitur mirum si quinque annos Rhenanus (15 15-15 20) parandae editioni insumpsit : nimirum et mutilus codex et uerbis male dis- tractis fuit et punctis uel distinctione caruit, ut credibile sit Rhenanum non nisi saepius perpenso siue ipso codice siue (quod magis reor) apographo eius uisum sibi esse ueram Paterculi sententiam enucleasse. Diligentius enim rem egisse patet ex ipsius testimonio quod supra attuli ; cum enim exemplar codicis habuisset ab amico sed pro- peranter descriptum, hoc non contentus statuit editionem premere donec melior proueniret codex quem Mediolani esse audisseL Qua spe deceptus, cum nec Mediolani talem nec a Merula repertum esse intellexisset, quinto tandem anno ed. principem Basileae uulgauit.
Nondum edito libro notitia codicis peruenerat ad Auen- dnum (lohannem Turmair), Annalium Boiorum scriptorem, fortasse ab Rhenano, cuius is condiscipulus Parisiis fuerat. Nam non solum inter auctores Chronicorum Auentinus Paterculum allegat (Praef. lib. 2 Ann. Rietzler T. ii. p. 2), »ed ipsis uerbis Paterculi, quae mox Rhenanus editurus erat, Pannonici belli seriem, deinde Vari ac Romanarum legionum cladem narrauit (Rietzler, ii. pp. 125-127). Et fortasse ipse codicem uiderat, siue in Murbacensi bibliotheca, siue
PROLEGOMENA
ad se missum a monachis. Murbachii certe non semper codex detinebatur : Rhenanus enim eum Basileam mitten- dum curauerat eo anno quo principem editionem imprime- bat. Nimirum apographo non contentus quod amicus properanter atque infeliciter descripserat, iterum codicem aut ipse contulit aut alii dedit conferendum^ neque id solum, sed eos quoque qui formulis castigandis praeerant in officina Frobeniana saepe monuit ut uetus exemplar (h. e. ipsum codicem Murbacensem) non minus quam exemplum (h. e, apographon quod a Rhenano acceperant) inspicerent. Quod ii cum non facerent magis curantes ut quam primum labore defungerentur quam ut liber bene haberet^ Burerus quidam, amanuensis sic enim dicitur*^ Rhenani, uolumen typis excusiwi denuo cum uetusto (h. e. Murbacensi codice) contulit plus quam diiigenter, cuius labor est emendationum ternio operi adiectus.
Post Burerum nulla codicis Murbacensis notitia ad nos peruenit, uideturque eodem fato usus quo alii codices uetus- tissimi sed lectu difficiles penitus ex oculis hominum abrepti sunt Exemplo sit archetypon illud, a Poggio repertum, Astronomicon ManiH, Siluarum Stati ; quod non minus deper- ditum dolemus quam hunc de quo agimus, Murbacensem Vellei codicem, mutilum eum quidem ac temporis iniuria pessime habitum, antiquum tamen, et si modo iterum possit renasci, -multum ex eruditiore nostro saeculo accepturum lucis nouae.
^ Epistula Rhenani ad Spalatinum edita a Fechtero Die Amer- bachische Ahschrift des Velleius Paterculus, Basel, 1844, p. 42 Emisi nuper Vellaeum utcunque castigatum. In quo multum falsus sum, quod exem- plar fidelissime descriptum arbitrabar, cum postrema sed nimium sera collatio librarii oscitantiam arguat.
' In eadem Epistula ad Spalatinum.
PROLEGOMENA
Itaque ex ed. Princ. a. 1520, cum uariis lectionibus, quas Burerus ex Murbacensi enotauit addiditque tamquam supplementum appendicemque editioni Principi, pendebat tota crisis Velleiani operis usque ad annum 1834. Non quo alii non fuerint qui Murbacensis apographa uideantur habuisse ; quorum duos nomino. Prior est Bernardi- nus Rutilius, iuris consultus 1 504-1 538. Hunc Fuluius Vrsinus (15 29-1 600), in Noiis ad Fragmenta Historicorum anno 1595 editis, p. 415, testatus est in suo codice substi- tuisse meribus pro muneribus Vell. ii. 48. 2 perfectis muneri- bus theatri. Hinc Vrsinus emendauit moeniis uel moenibus (p. 422). Quae coniectura licet necessaria non sit {munera enim absumpta /^«/ dixit Velleius ii. 130. i), e uero tamen fonte uidetur ductum illud meribus, fortasse ex ipso Mur- bacensi. Potuit enim uocabulum illic sic scriptum extare ut alii muneribus^ aUi tneribus uideretur.
Alterius apographi mentio facta est a Montfaucono Biblio- thec. Bibliothecarum ii. p. 10 14 D, ubi inter libros Colberti- nos in Regia Parisiensi numero signatus 6571 locum habet Velleius Paterculus cum libro MSS (sic) collatus a Fetro Pithoeo. Sed hic liber Pithoei una cum 1600 aliis anno 1732 ex bibliotheca Colbertina translatus in Tabularium negotiorum exterorum (D^pot des affaires ^trang^res) per turbas ciuiles saeculi xviii exeuntis periisse creditur ab Hasio, quem Seebodius rogauerat ut eum inuestigaret, uti testatus est Orellius in ed. Vellei Lipsiensi a. 1835, p. xi.
Orellio debetur quod unum adhuc manu scriptum superest codicis Murbacensis apographon ; scriptum autem est anno 15 16 a Bonifacio Amerbach. Hoc OrelHus Basileae ex bibliotheca Academica, ubi deHtuerat, anno
xi
PROLEGOMENA
1834 prolatum primus cum ed. Pr. contulit et insequente anno Lipsiae edidit.
Natus ^ est Amerbachius a. 1495 Basileae, minimus filio- rum loannis Amerbachii eius qui Hieronymi scripta edidit. Puer apud Conradum Leontorium, Cisterciensem, adulescens (i 507-1 509) sub Hieron. Gebwiler Selestadiae educatus, mox in Basileam redux, studiorum ibi duces habuit eruditos uiros quos in domum suam pater adsumpse- rat, simul sibi, simul filiis praeceptores, Matthaeum Hadria- num, Hebraici sermonis peritum, Dominicanum loannem Cuno'^, Marci Musuri et Scipionis Crateromachi discipulum, linguae Latinae et Graecae pariter scientem ; cum his (nam Basileae plerumque uixit Rhenanus, Cononis Graecus audi- tor, simul ut typographeo Frobeniano propius uteretur) Beatum Rhenanum (1485-1547), quem, utpote decem annis se maiorem, et doctorem suum appellat et eo famifiarissimo atque intimo amico semper usus est. Mortuo Conone 15 13 Amerbachius Friborgam se contulit, ibique in domo Vlrici Zasii sex annos iuri ciuili incubuit. Erasmum quoque norat et Glareanum, quorum hic opus suum Laudes Helue- tiae ei dicauit, ille iafiti eius summae spei indole?n fecit, ut et subinde laudibus ferret et inter eruditos primas eum occupa- turum coniceret^. Reuersus Basileam tum iuris professione, tum Graeca et Latina eruditione docti nomen meruit inter aequales, neque ante annum 1562 mortuus est.
Ex subscriptione quam in fine apographi sui addidit, scimus Amerbachium id confecisse tertio Id. August. mdxvi.
^ Fechter, Die Amerb. Ahschrift des V. P. p. 5.
^ Cuno siue Cono uel Conon Norimbergensis duos amplius annos cum Amerbachiis egit, mortuusque est Basileae mense Februario a. 1513 (Fechter, p. 6).
^ Rhenanus in Epistula ap. Fechterum, p. 7. xii
PROLEGOMENA
Basileae in aedibus suis. Codex est chartaceus, forma longlor quam latior, manu scriptus cuiusmodi non paucae sunt eius saeculi, praesertim Helueticae, forma litterarum neque admodum difficili neque tamen non plurima habente quae adsuetum codicibus medii aeui detineant incertumque habeant. fol. 2» summo scriptum est frapnentum primi libri Veilei Paterculi, tum quam iimuerat hostis expetit et quae secuntur (i. 9. i — i. 18. 3). Imo folio est magna A initialis. fol. 5* in fine Hbri I subscriptum est Vellei Pater- culi ad M. Vinifium liher primus explicit. 5^ scriptura caret. Summo fol. 6» Incipit liber secundus feiiciter: imo folio magna B initialis. Fol. 18» imo magna C : fol. 30«' D. Fol. 36" imo finem habet codex in uerbis consiliaque omnium ciuium autpia. Sub his
Tertio Eid. Aug. mdxvi
Basileiae In edib. suis Bo. Amerbacch 0€(r/xov Ipoos ovK oiSc /3Lrifxd)(os ^
FoL 36^ scriptura caret : post hoc aliud fol. non habens numerum, cuius in parte posteriore leguntur, sic tamen ut prius codicem inuertas,
Velleius Paterculus cum multis aliis manuscriptis
Chronicon ducum Turingensium "^
Dialogus lulii II et (?) Petri
Epitaphia Varia
Epigrammata
Glareanus de Heluet.
' Anth. P. V. 393. I Pauli Silentiarii.
' Incerta sunt ducum Turittgensium : sic tamen ca legit G. Parker intcr ministros bibliothecae Bodleianae.
PROLEGOMENA
E{)la Eman. Port. Regis
luliu (?) Maresidii ^ (?) communicaui
i die Antonii a» 1558
cu Catalogo librorum Erasmi Reddidit Hic notandum est quod ab apographo Amerbachiano abest fragmentum prius libri I, h. e. capitula octo quae in ed. Pr. Velleiani operis initium faciunt a uerbis Tempestate distractus usque ad uerba Raptus uirginum Sabinarum, Credo anno 15 16 nondum inuentum fuisse fragmentum illud, uel dubitationem mouisse an Velleiani operis pars esset ; hinc Amerbachio non in manus uenisse cum reliquo Mur- bacensi codice ; at Rhenano annos post quattuor Velleium edenti suppetisse. Nam abesse ab Amerbachii apographo folia aliquot deperdita nihil est quod indicet : sed a quibus uerbis apographon incipit Fragmentum primi libri Vellei PatercuH ea in summa parte folii et quidem recti studiose posuit Amerbachius, tamquam id agens ut initium paginae faceret quod fuit historiae. Sunt qui putent, et in his Fech- terus, Amerbachium non ipsum Murbacensem, sed exemplar eius ab alio factum, descripsisse : hinc omissa illa octo capita fuisse, cum ab eo exemplari abfuerint. Sed repugnat uniuersa species Amerbachiani apographi : quod si cum Rhenani ed. principe conferas, uideas omnia rudiora et ut ita dicam in- corruptiora illic extare, uocabulis interdum non recte diuisis (scimus autem in Murbacensi non recte diuisa extitisse), orthographia ueram antiquitatem, non saeculum xvi, re- ferente, distinctione clausularum incerta ac perplexa, qualem in Murbacensi Rhenanus se testatur inuenisse. Praeterea in Amerbachii apographo tantus grex est uariarum lectio- ^ Martiani legit G. Parker.
I
PROLEGOMENA
num, ut appareat eum in describendo saepissime haesitasse quidnam potissimum eligeret ; nimirum codicem exscribebat adeo non planum ut nulla in pagina non offensurus, nulla non haesitaturus esset, quae condicio est non exemplaris a scriba facti recentiore, sed uetusti codicis, in quo quaedam madore comipta, quaedam aeuo euanida, quaedam per inscitiam sermonis Latini turbata ac deprauata descenderint. Talis Amerbachii haesitatio potest ea quidem adulescentiae (erat annorum tantum 21) imputari; potuit tamen ex ipsa diligentia prouenire qua codicem describebat, cum nollet de dubiis certum se profiteri, statueretque non tam correc- toris fungi officio quam interpretis qui quae in codice erant, omnia fideliter et pensiculate repraesentaret.
Itaque, ut expromam quod sentio, non credo Amer- bachianum apographon quod nunc extat id esse de quo Rhenanus tamquam 'properanter atque infeliciter' scripto iniquius iudicium tulerit. Quid ? non et alii erant quibus de- scribendum Murbacensem Rhenanus delegaret ? Multis ille cognitus, multis discipulis utebatur. Nec si conspirat tempus quo Amerbachius apographon confecit (aestas fuit a. 15 16) cum uerbis Rhenani in Praefatione ad Saxoniae principem Fridericum scriptis sexto Idus Decembris a. 1520 Equidem abhinc annos ut puto quinque cum primum hunc in Murba- censi bibliotheca reperissem, et uiderem tam prodigiose corrup- tum ut omnia restituere nonforet humani ingenii^ properanter ac infeliciter ab amico quodam descriptum^ premendum plane censebam donec melioris nobis codicis fieret copia^ quem accepe- ram haberi Mediolani inuentum olim a Georgio Merula. Verum dum frustra iam treis annos expectafnus, interim doctissimus quisque mecum expostuiat; (nam ab aestate a. 1516 tres sunt anni ad aestatem a. 15 19) neque diu post
XV
PROLEGOMENA
prodiit "Rhenani editio) ; idcirco statuendum erit aut Amerbachio Rhenanum munus imposuisse describendi codicis, aut Rhenano Amerbachium, non sibi potius, id apographon quo adhuc utimur, confecisse. Quid enim? iam anno 15 15 inuento Murbachii codice, nonne continuo Rhenanus, neque post complures demum menses, id descri- bendum ab amico curaturus erat? Quis autem spondeat Rhenano ex amicis adulescentem potissimum placuisse a quo id munus peteret ?
Sed esto : finge Amerbachium, ut pote doctiorem ceteris cum id ei munus legatum esset ab amico, libenter suscepisse, negotiis tamen uel studiis impeditum, non statim post reper- tum codicem, sed sex denique uel septem exactis mensibus, siue ipsum Murbacensem siue exemplar eius descripsisse. Etiam concedatur nos hodie in manibus habere illud ipsum apographon quod Rhenani iussu confectum, Rhe- nanus iniquiore iudicio damnauerit. Idcircone nobis iudicio eius subscribendum erit ? An non illius apographi ea est species ob quam Rhenanus merito oblocuturus amico fuerit? Nam, ut dixi, si quis id primum inspexerit, dis- tinctiones mirabitur neglegentissime positas, uerba male diuisa, inconstantiam nomina locorum hominumque modo magnis modo paruis litteris scribendi, multa incerta reficta quonam modo recte legerentur, multa deleta et in margine post correcta, denique chirographi genus deforme nec cum codicibus nec cum Hbris impressis, quales eo saeculo erant, comparandum. At idem apographon, si attentius con- sideretur, non incuriam describentis, sed diligentiam omnia scrutantis, nihil de suo interpolantis, ipsa uitia eius quod exprimebat repraesentantis, testificatum inuenietur. Hoc qui praestet, ipse Rhenanus erit : nam ex eius editione cum apo-
PROLEGOMENA
grapho Amerbachii comparata praecipue elucebit utri potius danda fides sit Hoc igitur nunc demonstrandum erit, uetustatem incorruptae lectionis qualis in codice Murbacensi fuit ex Amerbachii apographo multo magis quam ex Rhenani ed. pr. repetendam esse; ed. Pr. (P) a Bureri lectionibus (B) ex ipso Mur- bacensi ductis saepenumero discrepare, Am. apo- graphon (A) rarissime.
1. Verba in A distracta sunt, sicut in Murbacensi, haec: i. ii. 2 acha eos suprascr. achaeos^ 12. 3 acto {del.) ac togaCy 13. 2 deuictae eas egentis pro deuictae a se gentis, i4- 7 iussa binis corr. ius Sabinis, 17.6 naturali ' terque suprascr. naturaliterg., ii. 2, 2 desciuita pro desciuit a, 3. i sese que- rentur corr. se sequerentur^ 6. 5 sedaturum pro se daturum^ ib. aurore pensurum corr. auro repensurum, 16. i inste iuscato pro Insteius Cato, 19. i ex turbauit pro exturbauit, 30. 5 Sparta coraptis T^TO Spartaco raptis, 31. i magis erat uiturum suprascr. magistratu iturum, 32. 3 ut horoscius pro Otho Roscius^ 38- 5 ^ox habita lis pro mox ab Attalis, 44. 2 sece- dendo pro se cedendo, 67. 4 interio cos pro inter iocos, 76. 4 Saluidienis caelesta consilia pro Saluidieni scelesta consilia,
un
86. 3 uidisset 4um quam pro uidisset umquam^ 95. 2 per- domuere. Tantae pro perdomuerunt ante.
2. Loci deprauati quos exactius A quam P seruauit.
i. 12.7 neque se Roma iam terrarum orbi superato securam superauit fores si mo quam stantis maneret Carthaginis A m.
nilu
pr., quod statim sic correxit sperauit—fore — mo usquam : unde Baiter elicuit si moni(me)tu usquam. At in P est si nomen usquam, aperte interpolatum. ii. 14. i immensa illa et incognita -q^ qua ^um (suprascr. quae eum) semper
xvii b
PROLEGOMENA
comitabatur cunctis in (suprascr. cinctus) multitudine in area (suprascr. atrio) domus suae cultello percussus A, unde quasi oculis ingeritur qualis fuerit is codex quem Am. transcribe- bat, uidelicet lectu ita difficilis ut maximam dubitationem ipsi mouerit, nobis incertum reliquerit quid Velleius uolu- erit ; nam quod P dat quae eufn s. comitabatur non certius est quam sequens atrio^ cum potuerit V. non minus bene scribere quae tum eum s. comitabatur, et, quod restituit Orel- lius, area. 31. 2 usque ad quinquagesimu7?i miliarium aniari ' quod^ C pene totius orbis- terrarum orbis imperiuni uni uiro deferebatur A, at P fl; mari quo senatus Cos. pene totius ter- rarum orbis. Hinc colligas in archetypo fuisse amari, prae- positione a casu suo non dirempta ; senatus non sic plene scriptum, sed per unam litteram, quae obscurata parte sui d potius uideri posset ; consulto ^ quod edidit Rhenanus, per Cos uel C : denique illud dubitationem mouisse Amerbachio torbis terrarum an terrarum orbis potius esset in archetypo. 55. I Caesar in peruectus in Africam et quam Pompeianii obtinebant exercitus. Ibi A, unde facili coniectura elicias Caesar ut peruectus in Afr. est, quam Pompeiani obtinebant exercituSj ibi. At P omissis in, et locum sic exhibet Caesar peruectus in Afr. quam P. 0. e. ibi. Sed ex archetypo abfuisse in, et quis credat ? Nimirum emendata sunt quae P dedit : uere emendata non dedit. 76. ^proximus a Cn. Pompeio ipsoque Caesare ex sequestri ordinis COJVS. creatus
^ Non est quos, ut uisum est Fechtero : postrema littera, quam ille s legit, d est sed non solito more exarata ; nam b quidem, cuius speciem quandam habere uisa est I. Schneidero, praeposito bibHo- thecae, uix poterit esse.
^ In textu edidi quo decreto : sed plerique quo senatus consulto praetulerunt.
xviii
PROLEGOMENA
esse A, equestri Burerus, equestris P. Hic duo testantur abla- tiuum, una P equestris. Cedimus duplici testimonio ; uide- licet ordinis comiptum fuerat in arclietypo ; fortasse ordine in ordine (est & compendium scripturae pro -is) mutatum fiierat Quod autem A habet sequestri^ Burerus equestri, credo ad Murbacensem propius A accedere ; s illud post ex sponte adcreuisse per soni similitudinem, exsequestri^ quem- admodum exsequi, exequi saepissime inter se mutata extant, ita tamen ut exs. frequentetur magis in antiquissimis.
3. Loci in quibus A et B(urerus) contra P conspirant.
ii. 15. I Fontemium AB, Fonteium P. 32. i nimium iam liber aeret reip. AB, liber aere reip. P. Hic archetypon aeret potius quam aere praestitisse iudico, quamuis in dubio sit quid in illo -ret lateat, possitque ex m^ra dittographia uenisse, cum rei male confusum. An excidit f^ paulatim deinde ex liberae fieri reip. conflatum est liber aeret} 44. 2 auctoritate Pompei uiri uiribus teneret Caesaris A et Burerus, uiribus sine uiri P. Habuit igitur Murbacensis, qui Burero in manibus erat, illam geminationem uiri uiribus, ad senten- tiam ineptissime, ad nostram crisin utilissime : fit enim uero simile, ut Burerum, sic etiam Amerbachium, ineptum illud in Murbacensi legisse. 87. i At Cleopatra frustratis cus- todibus inlata aspidem morsus (altera s inducta) sane eius expers muiiebris meius spiritum reddidit A, inlata aspide in morsu Burerus, inlata aspide morsu P. Rursus conspirant A et B contra P, sed quod in huic, m potius uisum est Amerbachio : itaque fuit in Murbacensi quod uel in u^) m posset legi ; neque id recte a Rhenano omissum srue uerius expunctum est.
4. \joc\ uel uocabula quorum deprauatio, sicut extat in A, manifeste redit ad codicem qui per uetustatem obscuratus,
xix 5*
PROLEGOMENA .
aut per formas litterarum compendiorumque scribendi difficilis esset.
Inter haec maxime notabile illud est quod Burerus ad p. 24. 39 ed. Pr. adnotauit ' a sic scribitur cc ', testaturque idem ' in quibusdam aliis ueterum codicibus ' inueniri. Id quam uerum sit nunc demum, editis per artem phototypicam tot ueterum MSS codicum imaginibus — Chatelaini opus eximium omnibus in promptu esse confido — cognouimus. Ex his constat a apertiore, quam dicunt, forma per ^, quae non longe discrepat a cc, in MSS antiquioribus, praecipue saec. viii-xi, effictam fuisse (Thompson Greek and Latin Palaeography p. 258, Prou Manuel de Paleographie -^^. 76, 80, 93, H. Schenkl zu Grattius und anderen Lateinischen Dichtern p. 415). Huius specimen luculentissimum edidit Prou tab. iv, p. 79. Hinc uidetur explicandum id quod Amerbachius dedit ii. 2. i graacchus, cum prius gracchus ex- arasset sed deleuisset incertus scripturae. Rursus sic ^ pro hic a toga uirili adsuetus commilitio factum est in AP hicce toga {coga A) u. a. c. Et hoc quidem loco ipse Burerus testatus est hic a toga se in Murbacensi legisse.
Confusae sunt c, e \\. 7. 3 ubi sane tum Amerbachius in sanctum correxit ; rursus u^ o ii. 1 9. i contractu A, pro con- tracto ; ii. 45 fin. effusa A, Velleius effusa ; m, in, ni i. 14. 7 paestuni suprascr. paestum A, i. 9. 2 primores A, proniores Velleius; rm, nn i. 15. i ubi armis prius scripsit Amer- bachius, mox deleto eo annis.
n, ri ii. 45. 3 interita A, intenta Velleius ; n, ti ^^. 2 expectatis suprascr. expectans A, exspectatis Velleius ; n, r 96. 3 Pannoriorum suprascr. Pannonicorum A, Pannoniorum Velleius ; d, b ii. 2 fin. adrogauit A et Burerus, abrogauit
^ Nam ex hic a toga factum est hic ce toga.
XX
PROLEGOMENA
ab
Velleius; ii. 20. \ ad exercitu A : ad exercitum P, sed Burerus adnotauit Murbacensem sic habere ut dubium sibi esset utra esset uerior lectionum. Itaque ex ipso Murbacensi fluxit haesitatio illa Amerbachii : contra ex eo quod in P est nulla suspicio suboritur ambigue exaratum esse hoc in loco Murbacensem. Vtri igitur credimus ? Amerbachio, ut opinor ; Rhenano minor fides habenda erit.
/, / ii. 51. I uirebatur suprascr. ut rebatur A, uirebatur P, sed * Alias ut rebatur ' marg. P, ut rebatur Velleius.
u, ii ii. 84. 3 Corinthiis suprascr. Corinthus A, Corinthus Velleius.
His fortasse addendum erit quod interdum in A repperi, ut et per Sf compendiario significetur, uelut i. 14. 2 s^Hna suprascr. setina, ii. 10. 2 no^'ur pro no{t)etur. Illud com- pendium puto Amerbachium ex ipso Murbacensi sumpsisse ; constat enim in uetustissimis id codicibus frequentissime, post saec. xii rarius prouenire \
5. Venio ad orthographiam, qua una re omnium certissime demonstratur praestantia Amerbachiani apographi. Vt pri- mum allegem quod praecipuum est, absunt in uniuersum ab A pluralis nominatiui accusatiuique in -eis exeuntes, quae forma, Vellei aeuo iam obsolescens, rarissime inuenitur in codicibus qui ad nos scriptorum Tiberio uel Augusto aequa- lium antiquissimi descenderunt. At in P constanter fere sic scripti sunt : uidelicet credidit ea aetas (saec. xvi) sic potius >cripsisse qui prima exempla hotum ediderant.
Vide quae de hac re congessit Neue, suppleuit Wagener Formenlehre i. pp. 245-258 ed. tertiae. Non uereor dicere
' Rccurrit Umen in coA Bodleiano Stati Siluarum (Barlow 23) ^aec. XV exeuntis.
PROLEGOMENA
ex hoc uno praelucere maxime fidem Amerbachii, derogari Rhenani : hic fucatam uetustatem simulauit, ille ueram repraesentauit.
Inter orthographiae exempla haec pono : artus, artare septies Velleius usurpauit ; bis tantum sequiore orthographia A arctata ii. lo fin., arctissimis i. 17. 4, quinquies per rt artati i. 16. 2, ii. "^(^. i, artatum i. 16 fin., artissimam ii. 100. 4, arto ii. 124. i. At ineunte saec. xvi sequiorem for- mam per rct malebant : nimirum non horum futtili doctrinae Amerbachius obtemperauit, sed codicem suum uera ac uetera seruantem secutus est.
uocauit pro uacauit (sic certe legere mihi uisus sum) A i. 15. I ; potestque id uerum esse, quamquam ceteris in Ibcis Velleianis per a elatum est : ostendit Munro ad Lucr. i. 520 uocare antiquioris esse latinitatis, uacare serioris, nec nisi post Domitiani aetatem in Inscriptionibus prouenire. In Manil. i. 13 uacat Gemblacensis, uocat reliqui codices lacobi. Ex Ribbeckiana ed. Vergili intellego G. iii. 477 uacantis R, uocantis MP habere, at reliquis quattuor locis uacare^ uacet^ uacat (bis) M constanter ; ut dubium relinquatur Tiberi aetate num adhuc o in codicibus MSS. nisi uno alteroue proueniat. ii. 18. 2 interemi (infin.), ii. 58. 2 interemendum K^ contra morem saec. xvi. lam temptare decies usurpauit Velleius ; et sic septies per mpt scriptum in A inueni : ii. 54. I temtassent, ii. 49. 3 tentari corr., sed temptari m. pr., ii. 106. 2 tentatum. Itaque semper fere codici obsecutus est Am., non saeculo suo, qua iam tentare malebant. Praeterea ii. 114. 4 pro reliquiis A dat reliquis, solito more antiqui- tatis ; de qua re dixerunt Mommsenus ad Mon. Ancyr. c. iii, Ribbeckius in Prolegom. Vergili iv.
Poteram plura adferre, sed haec ad propositum satis sunt.
PROLEGOMENA
Non enim temere uideor autumasse Amerbachiani apo- graphi eam speciem esse ut in magna rerum strage supersit tamen unde Vellei dissoluta domus resurgat. Bentleio certe uix licet adstipulari, qui anno 1 7 13 scribens, Paterculum cum Hesychio, utrumque ex uno codice pendentem, com- parabat, docebatque tot in utroque Hbro inueniri uitia scribarum, ita sine remedio esse deprauationes, ut, cum per ducentos annos uiri doctissimi atque sagacissimi crisin in eis exercuissent, essent tamen etiam tum errorum congeries confusa uiderenturque futuri^ At uero plurimum in Pater- culo restituendo et ante Amerbachii receptum codicem Wopkensius, aequaHs Bentlei, et Ruhnkenius profecerunt, et recepto iam codice OrelHus, Kritzius, Maduicus, Halmius. Nec tamen infitior, id quod ex congestis in ed. Kritz. emendationibus PatercuU nimis est in propatulo, non pauca superesse quae ut non sint insanabiHa, sanata certe a nullo hactenus fuerint. Hoc est cur Am. apographon (A) denuo excutiendum susceperim, omniaque inde enotarim quae ego et ante me Fechterus ab OrelHo praetermissa uel iniuria Amerbachio adtributa intellexerimus.
* Remarks upon a late discourse of Free-thinking, section 32 ' In profane authors (as they are called}, whereof one manuscript on!y had the luck to be preserved, as Velleius Paterculus among the Latins, and Hesychius among the Greeks, the faults of the scribes are found so numerous, and the defects so beyond all redress, that notwithstanding the learnedest and acutest critics for two whole «cnturies, these books are still, and are like to continue, a mere heap of errors.'
A = Amerbachii apographon codicis Murbacensis nunc deperditi, scriptum anno 1516, nunc bibliothecae Academicae Basileensis A. N. ii. 8.
P = ed. Princeps, impressa anno 1520.
B = Bureri lectiones ex ipso Murbacensi descriptae, et in fine ed. Principis adiectae.
VELLEI PATERCVLI AD M. VINICIVM
LIBRI DVO
LIBER PRIMVS
. . . Epeus tempestate distractus a duce suo Nestore \ Metapontum condidit. Teucer, non receptus a patre Tela- mone ob segnitiam non uindicatae fratris iniuriae, Cyprum adpulsus cognominem patriae suae Salamina constituit. ; Pyrrhus, Achillis filius, Epinim occupauit, Phidippus Ephy- ram in Thesprotia. at rex regum Agamemnon tempestate 2 in Cretam insulam reiectus tris ibi urbis statuit, duas a patriae nomine, unam a uictoriae memoria, Mycenas, Tegeam, Pergamum. idem mox scelere patruelis fratris
10 Aegisthi, hereditarium exercentis in eum odium, et facinore uxoris oppressus occiditur. regni potitur Aegisthus per 3 annos vii. hunc Orestes matremque socia consiliorum omnium sorore Electra, uirilis animi femina, obtruncat. factum eius a diis comprobatum spatio uitae et felicitate
15 imperii apparuit ; quippe uixit annis xc, regnauit lxx. qui se etiam a Pyrrho Achillis filio uirtute uindicauit.
I Epeus add. Lipaim 4 cognomine P 5 Philippus P, ent. Aldus ntpo3 7 tres P urbes P 9 Tegaeam P 10 ^/ 1 1 Aegisti . . . Aegistus P la «alias cum socia* Rhtnanus 15 xc. P utx. P t6 quin Wopkena
I 1
VELLEI PATERCVLI
nam quod pactae eius Menelai atque Helenae filiae Her- 4 miones nuptias occupauerat, Delphis eum interfecit. per haec tempora Lydus et Tyrrhenus fratres cum regnarent in Lydia, sterilitate frugum compulsi sortiti sunt uter cum parte multitudinis patria decederet. sors Tyrrhenum con- 5 tigit : peruectus in Italiam et loco et incolis et mari nobile ac perpetuum a se nomen dedit. post Orestis interitum filii eius Penthilus et Tisamenus regnauere triennio. 2 Tum fere anno octogesimo post Troiam captam, centesimo et uicesimo quam Hercules ad deos excesserat, Pelopis 10 progenies, quae omni hoc tempore pulsis Heraclidis Pelo- ponnesi imperium obtinuerat, ab Herculis progenie expellitur. duces recuperandi imperi fuere Temenus, Cresphontes, Aristodemus, quorum abauus fuerat. eodem fere tempore Athenae sub regibus esse desierunt, quarum ultimus rex i.:; fuit Codrus, Melanthi filius, uir non praetereundus. quippe cum Lacedaemonii graui bello Atticos premerent respon- dissetque Pythius, quorum dux ab hoste esset occisus, eos futuros superiores, deposita ueste regia pastoralem cultum. induit, immixtusque castris hostium, de industria rixam con- 20 2 ciens inprudenter interemptus est. Codrum cum morte aeterna gloria, Athenienses secuta uictoria est. quis eum non miretur, qui his artibus mortem quaesierit, quibus ab ignauis uita quaeri solet ? huius filius Medon primus archon Athenis fuit. ab hoc posteri apud Atticos dicti 25 t Medontidae : sed hic insequentesque archontes usque ad Charopem, dum uiuerent, eum honorem usurpabant. Peloponnesii digredientes finibus Atticis Megara, mediam
I ei Aldus 5 an Tyrrheno ? 8 Penthelus P, ent. Vrsinus
13 imperii P Teminus P 14 abauus Scaliger: atauus P
fere B : ferme P 20 de industria imprudenter rixanincies (rixam. ncies B) PB : rixam ciens Burer : r. iniiciens Rhenanus : r. conciens scripsi: imprudenter Acidalius transposuit ante interemptus : Orelli scribebat imp. de ind. r. ciens interemptus est 23 iis Orelli
26 hic Susius : hii P a8 Peloponnesi P Megara Heinsius :
Megaram P
LIBER I
Corintho Athenisque urbem, condidere. ea tempestate et 3 Tyria classis, plurimum pollens mari, in ultimo Hispaniae tractu, [in] extremo nostri orbis termino, insulam circum- fusam Oceano, perexiguo a continenti diuisam freto, Gadis 5 condidit. ab iisdem post paucos annos in Africa Vtica condita est. exclusi ab Heraclidis Orestis liberi iactatique cum uariis casibus tum saeuitia maris quinto decimo anno sedem cepere circa Lesbum insulam.
Tum Graecia maximis concussa est motibus. Achaei ex 3
jo Laconica pulsi eas occupavere sedis, quas nunc obtinent : Pelasgi Athenas commigrauere, acerque belli iuuenis nomine Thessalus, natione Thesprotius, cum magna ciuium manu eam regionem armis occupauit, quae nunc ab eius nomine Thessalia appellatur, ante Myrmidonum uocitata ciuitas.
I.: quo nomine mirari conuenit eos, qui Iliaca componentes a tempora de ea regione ut Thessalia commemorant. quod cum alii faciant, tragici frequentissime faciunt, quibus minime id concedendum est ; nihil enim ex persona poetae, sed omnia sub eorum, qui illo tempore uixerunt, tdixerunt.
ao quod si quis a Thessalo Herculis filio eos appellatos Thes- salos dicet, reddenda erit ei ratio, cur numquam ante hunc insequentem Thessalum ea gens id nominis usurpauerit. paulo ante Aletes, sextus ab Hercule, Hippotis filius, Corin- 3 thum, quae antea fuerat Ephyre, claustra Peloponnesi con-
«5 tinentem, in Isthmo condidit. neque est quod miremur ab Homero nominari Corinthum ; nam ex persona poetae et hanc urbem et quasdam lonum colonias iis nominibus appellat, quibus uocabantur aetate eius, multo post Ilium captum conditae.
30 Athenienses in Euboea Chalcida et Eretriam colonis 4
3 in del. Rithnken insulam Juntina : ijisula P 4 Gadeis P
10 scdes P 16 quod cum alii faciunt tum tragici frequentissime
Pluygers j g xxixerc Heins. disscnint Orelli 23 sextus P:
quintus Lipsius 30 Chalcida (Chalcide nonnulla exentpld) Erethriam P, ct add. Gelenius
VELLEI PATERCVLl
occupauere, Lacedaemonii in Asia Magnesiam. nec multo post Chalcidenses orti, ut praediximus, Atticis Hippocle et Megasthene ducibus Cumas in Italia condiderunt. huius classis cursum esse directum alii columbae antecedentis uolatu ferunt, alii nocturno aeris sono, qualis Cerealibus 5
2 sacris cieri solet. pars horum ciuium magno post interuallo Neapolim condidit. utriusque urbis eximia semper in Romanos fides facit eas nobilitate atque amoenitate sua dignissimas. sed illis diHgentior ritus patrii mansit cus- todia, Cumanos Osca mutauit uicinia. uiris autem ueteres lo earum urbium hodieque magnitudo ostentat moenium.
3 subsequenti tempore magna uis Graecae iuuentutis abun- dantia uirium sedis quaeritans in Asiam se effudit. nam et lones duce lone profecti Athenis nobiHssimam partem regionis maritimae occupauere, quae hodieque appellatur 15 lonia, urbesque constituere Ephesum, Miletum, Colophona, Prienen, Lebedum, Myuntem, Erythram, Clazomenas, Phocaeam, multasque in Aegaeo atque Icario occupauere insulas, Samum, Chium, Andrum, Tenum, Parum, Delum
4 aHasque ignobiHs. et mox AeoHi eadem profecti Graecia ^o longissimisque acti erroribus non minus inlustris obtinue- runt locos clarasque urbis condiderunt, Zmyrnam, Cymen, Larissam, Myrinam, Mytilenenque et aHas urbis, quae sunt in Lesbo insula.
5 Clarissimum deinde Homeri inluxit ingenium, sine ex- 25 emplo maximum, qui magnitudine operis et fulgore carminum
2 solus appellari poeta meruit ; in quo hoc maximum est, quod neque ante iHum, quem ipse imitaretur, neque post
I Asiam ac Nesiam P, emend. Gelenius 3 Megestene P
5 aeris B : aeris P 6 non magno Scriner 9 illis Ruhnken :
aliis P 10 uires P 12 graecae B : Graeciae P 13 uirorum Bur- mann et Warburton sedesP 17 Erythras/Tnif^ 19 PharumP 30 ignobiles P Aeoli Lachmann adLucr. v. 85 ex eadem Maduig 21 inlustres P 22 urbes P et sic infra Zmyrnam Halm ut ii. 69. I hahet A Zmyrnae : Smyrnam P 23 Mytilenemque P urbis
del. Gruter 28 ipse Halm : ille P, quod del. Noudk
\
LIBER I
illum, qui eum imitari posset, inuentus est. neque quem- quam alium, cuius operis primus auctor fuerit, in eo perfectissimum praeter Homerum et Archilochum reperie- mus. hic longius a temporibus belli, quod composuit, 3
5 Troici, quam quidam rentur, abfuit ; nam ferme ante annos DCCCCL floruit, intra mille natus est. quo nomine non est mirandum, quod saepe illud usurpat otot vvv pporoi da-iv; hoc enim ut hominum, ita saeculorum notatur differentia. quem si quis caecum genitum putat, omnibus sensibus
10 orbus est.
Insequenti tempore imperium Asiaticum ab Assyriis, qui 6 id obtinuerant annis mlxx, translatum est ad Medos, abhinc annos ferme dcclxx. quippe Sardanapalum eorum regem 2 mollitiis fluentem et nimium felicem malo suo, tertio et
15 tricesimo loco ab Nino et Semiramide, qui Babylona con- diderant, natum, ita ut semper successor regni paterni foret filius, Arbaces Medus imperio uitaque priuauit. ea aetate 3 clarissimus Grai nominisLycurgusLacedaemonius,uir generis regii, fuit seuerissimarum iustissimarumque legum auctor et
20 disciplinae conuenientissimae uiris, cuius quam diu Sparta diligens ftiit, excelsissime floruit. hoc tractu temporum 4 ante annos quinque et sexaginta quam urbs Romana con- deretur, ab EHssa Tyria, quam quidam Dido autumant, Carthago conditur. circa quod tempus Caranus, uir generis 5 regii, t sextus decimus ab Hercule, profectus Argis regnum Macedoniae occupauit ; a quo Magnus Alexander cum fuerit septimus decimus, iure matemi generis Achille auc- tore, patemi Hercule gloriatus est. [Aemilius Sura de annis 6
I possit P, ent. Aldus 6 dccccl P 7 oToi . . . daiv supphuit Vr- .%inus,om.P la oolxx P\ mcclxx Bemdt 13 dcclxx P: dccclxx Lipsius 15 tricensimo B : trecentesimo P 17 Arbaces G. Fab- riciiis: Pharnaces P ao uiris Lipsius: u\r P : uirtuti Heinsius : iis
Scriner 34 Taronus P, em. Gelenius uir generis regii del. Lipsius 25 undccimus Scalif^er ei Wesseling 28 Acmilius Sura . . . anni
MDccccxcv haec inducenda esse primus uidit P, Delbenius apud Aldum
VELLEI PATERCVLI
populi Romani : Assyrii principes omnium gentium rerum potiti sunt, deinde Medi, postea Persae, deinde Macedones ; exinde duobus regibus Philippo et Antiocho, qui a Mace- donibus oriundi erant, haud multo post Carthaginem sub- actam deuictis summa imperi ad populum Romanum per- 5 uenit. inter hoc tempus et initium regis Nini Assyriorum, qui princeps rerum potitus, intersunt anni mdccccxcv.]
7 Huius temporis aequalis Hesiodus fuit, circa cxx annos distinctus ab Homeri aetate, uir perelegantis ingeni et mollissima dulcedine carminum memorabiHs, oti quietisque 10 cupidissimus, ut tempore tanto uiro, ita operis auctoritate proximus. qui uitauit, ne in id quod Homerus incideret, patriamque et parentes testatus est, sed patriam, quia mul-
2 tatus ab ea erat, contumeliosissime. dum in externis moror, incidi in rem domesticam maximique erroris et multum 15 " discrepantem auctorum opinionibus : nam quidam huius temporis tractu aiunt a Tuscis Capuam Nolamque conditam
3 ante annos fere dcccxxx. quibus equidem adsenserim : sed M. Cato quantum differt ! qui dicat Capuam ab iisdem Tuscis conditam ac subinde Nolam ; stetisse autem 20 Capuam, antequam a Romanis caperetur, annis circiter cclx.
4 quod si ita est, cum sint a Capua capta anni ccxl, ut con- dita est, anni sunt fere d. ego, pace diligentiae Catonis dixerim, uix crediderim tam mature tantam urbem creuisse, fioruisse, concidisse, resurrexisse. 25
8 Clarissimum deinde omnium ludicrum certamen et ad excitandam corporis animique uirtutem efificacissimum Olympiorum initium habuit, auctorem Iphitum Elium. is eos ludos mercatumque instituit ante annos, quam tu,
3quiaP 5 imperii P 6 Nini R/?enanus : NisiP 7 potitust Mommsen 9 disiunctus P/wjy^^rs ingenii P ro ociiP 12 in- ciderat P, em. Gelenius Num q. u. id in quod H. inciderat ? 15
maximique 7?/!maMws : maximeque P 18 dcccxxx P 20 eisdem P 21 ccLX P 22 ccxL P 23 -0 P 28 Olympicum
Acidalius an Eleura ?
6
LIBER I
M. Vinici, consulatum inires, dcccxxiii. hoc sacrum 2 eodem loco instituisse fertur abhinc annos ferme mccl Atreus, cum Pelopi patri funebris ludos faceret, quo qui- dem in ludicro tomnisque generis certaminum Hercules ; uictor extitit. tum Athenis perpetui archontes esse de- 3 sierunt, cum fuisset ultimus Alcmaeon, coeperuntque in denos annos creari : quae consuetudo in annos lxx mansit ac deinde annuis commissa est magistratibus res publica. ex iis, qui denis annis praefuerunt, primus fuit Charops,
10 ultimus Eryxias, ex annuis primus Creon. sexta olympiade 4 post duo et uiginti annos quam prima constituta fuerat, Romulus, Martis filius, ultus iniurias aui Romam urbem Parilibus in Palatio condidit. a quo tempore ad uos con- sules anni sunt t septingenti octoginta unus ; id actum post
15 Troiam captam annis ccccxxxvii. id gessit Romulus 5 adiutus legionibus Latini aui sui; libenter enim iis, qui ita prodiderunt, accesserim, cum aliter firmare urbem nouam tam uicinis Veientibus aliisque Etruscis ac Sabinis cum inbelli et pastorali manu uix potuerit, quamquam eam 6
20 asylo facto inter duos locos auxit. hic centum homines electos appellatosque patres instar habuit consili publici. hanc originem nomen patriciorum habet. raptus uirginum Sabinarum . . .
[Nec minus clarus ea tempestate fuit Miltiadis filius
25 Cimon.]
I DCCCXxniP: Dccciii Laureni : dccciv Lipsius : dcccxiii Krause, * sed uetat Mommsen ntutari numerum MCCCXXIII quia si adiciantur anni CCCCXXVII^ quosposuit Clemens Alexandrinus, ipsi illi conjiciuntur anni MCCL^ quos deinde Velleius enumerat* Haase ed. a p. vii. a 00 ccL P 3 patris P funebres P 4 omnis Gelenius : cuius- que Guriitt 10 Eryxias Meursius : Erix P 14 d.cccc.lxxxTl.
P, em. Gelen. et Laurent 15 ccccxxxvii P 16 Latinis Lipsius
his/', emrnd. OrelU 19 eam Heinsius: iam P 21 consilii P
aa urrba raptus uirg. Sab. non esse Vellei, sed a librario margini ascripia mox in textum irrepsisse censebat Voss 24 [Nec . . . CimonJ Mon habet P, seruauit Pnscianus VI. 63, i. p. 248 Herta
VELLEI PATERCVLI
9 ... quam timuerat hostis, expetit. nam biennio adeo uaria fortuna cum consulibus conflixerat, ut plerumque superior foret magnamque partem Graeciae in societatem
2 suam perduceret. quin Rhodii quoque, fidelissimi antea Romanis, tum dubia fide speculati fortunam proniores 5 regis partibus fuisse uisi sunt; et rex Eumenes in eo bello medius fuit animo, neque fratris initiis neque suae
3 respondit consuetudini. tum senatus populusque Romanus L. Aemilium Paulum, qui et praetor et consul triumphauerat, uirum in tantum laudandum, in quantum intellegi uirtus 10 potest, [consulem creauit,] fiUum eius Pauli, qui ad Cannas quam tergiuersanter perniciosam rei publicae pugnam
4 inierat, tam fortiter in ea mortem obierat. is Persam in- genti proelio apud urbem nomine Pydnam in Macedonia fusum fugatumque castris exuit deletisque eius copiis desti- 15 tutum omni spe coegit e Macedonia profugere, quam ille linquens in insulam Samothraciam perfugit tempHque se religioni suppUcem credidit. ad eum Cn. Octauius praetor, qui classi praeerat, peruenit et ratione magis quam ui per-
5 suasit;, ut se Romanorum fidei committeret. ita Paulus 20 maximum nobilissimumque regem in triumpho duxit. quo anno et Octaui naualis praetoris et Anici regem Illyriorum Gentium ante currum tagentium triumphi fuere celebres.
6 quam sit adsidua eminentis fortunae comes inuidia altissi- misque adhaereat, etiam hoc colligi potest, quod cum Anici 25 Octauique triumphum nemo interpellaret, fuere, qui Pauli
1 hic inciptt A in summofol. 2, praecedentibus his 'fragmentum primi libri Vellei Paterculi ' 3 foret Acid. ei Noudk : fuerit P : fuit BA
4 quin Gelenius : quibus AP : ex quibus Herel antea BA : ante P
5 primores A 11 cons. creauit om. A, interpolata habuit Orelli^ ipse praeferens ei bello praefecit 13 mortemP : morte BA 'alias Perseum' Rhenanus : Persen infra i. 11; i 17 perfugit Crusius {Probab. crit. p. 116) : profugit AP 18 CN ^ P.R. ^ 22 Octaui/>r. A, deinde i addita Octauii naualis P.R. prius A, post correctum in P.R. naualis Anitii A et sic infra : Anicii P 23 agentis Gelenius, quod plerique receperunt
8
LIBER I
impedire obniterentur. cuius tantum priores excessit uel magnitudine regis Persei uel specie simulacrorum uel modo pecuniae, ut, bis miliens centiens sestertium aerario con- tulerit is et [omnium] ante actorum comparationem ; amplitudine uicerit.
Per idem tempus, cum Antiochus Epiphanes, qui Athenis lo Olympieum inchoauit, tcum regem Syriaet, Ptolemaeum puerum Alexandriae obsideret, missus est ad eum legatus M. Popilius Laenas, qui iuberet incepto desistere. manda- 2
10 Xz/jue ut exposuit regem deliberaturum se dicentem cir- cumscripsit uirgula iussitque prius responsum reddere, quam egrederetur finito harenae circulo. sic cogitationem regiam Romana disiecit constantia oboeditumque imperio. Lucio 3 autem Paulo magnae uictoriae compoti quattuor filii fuere ;
15 ex iis duos natu maiores, unum P. Scipioni P. Africani filio, nihil ex paterna maiestate praeter speciem nominis uigoremque eloquentiae retinenti, in adoptionem dederat, alterum Fabio Maximo. duos minores natu praetextatos, quo tempore uictoriam adeptus est, habuit. is cum in contione 4
ao extra urbem more maiorum ante triumphi diem ordinem actorum suorum commemoraret, deos inmortalis precatus est, ut, si quis eorum inuideret operibus ac fortunae suae,
I adnitercntur Acidalius inuidiose malebat Scriner ttum per inuidiam ? prioris A : prioreis P 3 bis milies centies S-H P
contulerit his et AP, corr. Schoepfer et post eum Thomas : bis milies centies aerario contulerit HS ut Mommsen 4 omnium om. A 6 Epyphanesq. q*» Athenis {sic) A sed prius quathenis 7 Olympi-
cum AP^ etn. Sylburg tum P rex Aldus : rediens e Syria IVarburton : Syriac rex regem Scriner Ptolom. hic scribendum
censet Thomas cum sic scriptum sit in A ii. 45. 4, 53. i 9 M. j
immo C. mandataque ut exposuit Haase : m. exp, ut (et P)
AP la cunctationem Acidalius 13 obeditumque P Lutio
A non bene cohaerent haec cum praecedentibus, et nonnulla excidisse
stispicor 14 magnaeyJP: Maccdonicae /?«/r«i&^« compote-<4P,
tm. GeUnius quatuor P 15 duos P : duo A 16 nominis
MH {sic A) 17 ratinentem retinenti A (sic) 18 duos AP 19 domi habuit Ruhnken Istum in A ao antc triumphum triumphi
(«ff) dicm A : a. triumphi diem P in ordinem A ai actorum s.
BA : suorum a. P imm. P: \Tn. A
VELLEI PATERCVLI
5 in ipsum potius saeuiret quam in rem publicam. quae uox ueluti oraculo emissa magna parte eum spoliauit sanguinis sui : nam alterum ex suis, quos in familia retinuerat, liberis ante paucos triumphi, alterum post pauciores amisit dies.
6 aspera circa haec tempora censura Fului Flacci et Postumii 5 Albini fuit : quippe Fului censoris frater, et quidem consors, Cn. Fuluius senatu motus est ab iis censoribus.
n Post uictum captumque Persen, qui quadriennio post in libera custodia Albae decessit, Pseudophilippus a mendacio simulatae originis appellatus, qui se Philippum regiaeque 10 stirpis ferebat, cum esset ultimae, armis occupata Mace- donia, adsumptis regni insignibus, breui temeritatis poenas
2 dedit : quippe Q. Metellus praetor, cui ex uirtute Macedo- nici nomen inditum t erat, praeclara uictoria ipsum gentem- que superauit, et inmani etiam Achaeos rebellare incipientis 15
3 fudit acie. hic est Metellus Macedonicus, qui porticus, quae fuerunt circumdatae duabus aedibus sine inscriptione positis, quae nunc Octauiae porticibus ambiuntur, fecerat, quique hanc turmam statuarum equestrium, quae frontem aedium spectant, hodieque maximum ornamentum eius 20
4 loci, ex Macedonia detulit. cuius turmae hanc causam referunt, Magnum Alexandrum impetrasse a Lysippo, sin- gulari taHum auctore operum, ut eorum equitum, qui ex ipsius turma apud Granicum flumen ceciderant, expressa similitudine figurarum faceret statuas et ipsius quoque iis 25
5 interponeret. hic idem primus omnium Romae aedem ex marmore in iis ipsis monimentis molitus huius uel magni-
I saeuiret A : saeuirent P 3 ex iis Aldus, an liberis glos-
sema est? 5 Posthumii P 6 fueri fuit A 8 quadrien-
nio BA : quadriennium P 9 P. seudo philippus A 12
adsumptis coni. Burer: adsumpti AP i tcmeratia {sic) suprascr. temeritatis A 13 PR. A 14 erat del. Gelenius : est Vossius :
inditurus erat {sc. Pseudophilippus) Mommsen : indi fatum uel destinatum erat Thomas 15 Imani A : imm. P incipientes P
17 fuerunt A : fuere P 22 imperasse Lysippo . . . auctori
Salmasius et Freinsheim 24 Granium A 27 monum. AP
huius add. Ruhnken
10
LIBER I
ficentiae uel luxuriae princeps fuit. uix ullius gentis aetatis 6 ordinis hominem inueneris, cuius felicitatem fortunae Metelli compares. nam praeter excellentis triumphos honoresque amplissimos et principale in re publica fastigium extentum-
5 que uitae spatium et acris innocentisque pro re publica cum inimicis contentiones quattuor filios sustulit, omnis adultae aetatis uidit, omnis reliquit superstites et honoratissimos. mortui eius lectum pro rostris sustulerunt quattuor filii, 7 unus consularis et censorius, alter consularis, tertius consul,
3 quartus candidatus consulatus, quem honorem adeptus est. hoc est nimirum magis feUciter de uita migrare quam mori.
Vniuersa deinde, ut praediximus, instincta in bellum 12 Achaia, cuius pars magna, eiusdem Metelli Macedonici uirtute armisque fracta erat, maxime Corinthiis in arma
- cum grauibus etiam in Romanos contumeliis instigantibus. destinatus ei bello gerendo consul Mummius. et sub idem 2 tempus, magis quia uolebant Romani, quidquid de Cartha- giniensibus diceretur, credere, quam quia credenda adfere- bantur, statuit senatus Carthaginem exscindere. ita eodem 3 20 tempore P. Scipio Aemilianus, uir auitis P. Africani pater- nisque L. Pauli uirtutibus simillimus, omnibus belli ac togae dotibus ingenique ac studiorum eminentissimus saeculi sui, qui nihil in uita nisi laudandum aut fecit aut dixit ac sensit, quem Paulo genitum, adoptatum a Scipione 35 Africani fiHo diximus, aedilitatem petens consul creatus est.
a ordinem ordinis A 4 extenuatumque AP : extentum Gelenius : extentatum Laurent 6 quattuor A : quatuor P omnes . . . omnes AP {non omnis) 8 quatuor AP: fili unus as consularis {sic) A
filii AP II hoc est super uersum A immigrare A : migrare
P: emigrare Kreyssig et Lion la ^uerba ut praediximus trans-
ponenda sunt post pars magna. De uniuersa Achaia in hellum instincta nihil adhuc Velleius dixerat* Maduig 13 cuius pars . . . fracta
Aldus: cum pars . . . tracta^lP: /ort. cum eius 14 Corinthis A
16 L. add. Stanger 17 Carthaginiensibus B : Carthaginensibus
AP 18 diccretur AB : diccbatur P ^hn ab alio quopiam additum
uidttuTy nam non est chirographum scribae ueteris exemp^ Burer 19 exciderc^P: exscindere ^a/m ai similimus .<4 belli
••to ac togac dotibus ingeniq. (51^) A
11
VELLEI PATERCVLI
4 bellum Carthagini iam ante biennium a prioribus consulibus inlatum maiore ui intulit (cum ante in Hispania murali corona, in Africa obsidionali donatus esset, in Hispania uero etiam ex prouocatione, ipse modicus uirium, inmanis
5 magnitudinis hostem interemisset) eamque urbem magis 5 inuidia imperi quam ullius eius temporis noxiae inuisam Romano nomini funditus sustulit fecitque suae uirtutis monimentum, quod fuerat aui eius clementiae. Carthago diruta est, cum stetisset annis tDCLXvi, abhinc annos
6tcLxxvii Cn. Cornelio Lentulo L. Mummio consulibus. 10 hunc finem habuit Romani imperi Carthago aemula, cum qua bellare maiores nostri coepere Claudio et Fuluio con- sulibus ante annos t ccxcvi, quam tu, M. Vinici, consulatum inires. ita per annos t cxv aut bellum inter eos populos
7 aut belli praeparatio aut infida pax fuit. neque se Roma 15 iam terrarum orbi superato securam sperauit fore, si moni- mentum usquam stantis maneret Carthaginis : adeo odium certaminibus ortum ultra metum durat et ne in uictis quidem deponitur neque ante inuisum esse desinit quam esse desiit. 13 Ante triennium quam Carthago deleretur, M. Cato, per- 20 petuus diruendae eius auctor, L. Censorino M'. Manilio consuHbus mortem obiit. eodem anno, quo Carthago con- cidit, t A. Mummius Corinthum post annos dcccclii, quam
2 ab Alete Hippotis filio erat condita, funditus eruit. uter- que imperator deuictae a se gentis nomine honoratus, alter 25 Africanus, alter appellatus est Achaicus ; nec quisquam ex
I is bellum Ruhnken 4 imanis A : imm. P 6 et 11 imperii
AP 8 monim. AB : monum, P 9 dclxvi A : dclxvii P :
DCLXxii lani 10 clxxvii B : cclxxvii AP : clxxiii Kritz 13
ccxcvi AP : ccxcii Laurent quam tum in quam tu mutatum A 14 cxv AP : cxx lant 15 infida fe» pax {sic) A 16 orbi A : orbe
nitu P monimentum ^a/Zi^r : mo (sic) A: nomen P 17 quam su- prascr. usquam A 19 neque ante aemulus inuisus Noudk 21
M'. Manilio Aldus : M. Manlio AP 23 A mummius A : a Mum-
mius B: A. MummiusP: L. Mummius Rhenanus 24 abelete
(sic) A : a Belete P Hipponis AP, em. Gelenius seruit A
25 deuictae eas egentis A 26 apellatus A et sicfere semper
12
LIBER I
nouis hominibus prior Mummio cognomen uirtute partum uindicauit. diuersi imperatoribus mores, diuersa fuere 3 studia: quippe Scipio tam elegans liberalium studiorum omnisque doctrinae et auctor et admirator fuit, ut Polybium
5 Panaetiumque, praecellentis ingenio uiros, domi militiae- que secum habuerit neque enim quisquam hoc Scipione elegantius interualla negotiorum otio dispunxit semperque aut belli aut pacis seruiit artibus : semper inter arma ac studia uersatus aut corpus periculis aut animum disciplinis
10 exercuit. Mummius tam rudis fuit, ut capta Corintho cum 4 maximorum artificum perfectas manibus tabulas ac statuas in Italiam portandas locaret, iuberet praedici conducentibus, si eas perdidissent, nouas eos reddituros. non tamen puto 5 dubites, Vinici, quin magis pro re publica fuerit manere
1 5 adhuc rudem Corinthiorum intellectum quam in tantum ea intellegi, et quin hac prudentia illa inprudentia decori publico fuerit conuenientior.
Cum facilius cuiusque rei in unum contracta species 14 quam diuisa temporibus oculis animisque inhaereat, statui priorem huius uoluminis posterioremque partem non inutili renim notitia in artum contracta distinguere atque huic loco inserere, quae quoque tempore post Romam a Gallis captam deducta sit colonia iussu senatus ; nam miUtarium et causae et auctores et ipsarum praefulgent nomina. huic
.; rei per idem tempus ciuitatis propagatas auctumque Romanum nomen communione iuris haud intempestiue subtexturi uidemur. post septem annos quam Galli urbem 2 ceperant, Sutrium deducta colonia est et post annum
I par tum A-.num paratum ? a diuersis A : diuersi P : fort. diuer-
admirator
sus imp. mos et d. f. studia 4 administrator A 5 praecel-
ac lentis^: -tcisP Q St A iiUb. ^ 16 intelligi ^P imp.^P ai in artum AP 33 iussus A a^ causa AP * ex uet. sic habuisse uidetur^ causae, apiculo illo quo fit diphthongus abraso ' Burer et ipsarum . .. nomina AP: ex ipsarum . . . nomine Bumtann 35 ciuitates AP: ciuitatem propagatam Lipsius a8 ceperunt P:
coeperunt A^ ent. Maduig Sutrium] Satricum Sigonius et Vrsinus
13
VELLEI PATERCVLI
Setia nouemque interiectis annis Nepe, deinde interpositis
3 duobus et triginta Aricini tet in ciuitatem recepti. abhinc annos autem t cccl Sp. Postumio Veturio Caluino consulibus Campanis data est ciuitas partique Samnitium sine suffragio, et eodem anno Cales deducta colonia. interiecto deinde 6 triennio Fundani et Formiani in ciuitatem recepti, eo ipso
4 anno, quo Alexandria condita est. insequentibusque con- sulibus a Sp. Postumio Philone Publilio censoribus Acer- ranis data ciuitas. et post triennium Tarracinam deducta coionia interpositoque quadriennio Luceria ac deinde inter- lo iecto triennio Suessa Aurunca et Saticula, Interamnaque post
5 biennium. decem deinde hoc munere anni uacauerunt : tunc Sora atque Alba deductae coloniae et Carseoli post
6 biennium. at quintum Fabio Quinto, Decio Mure quartum consulibus, quo anno Pyrrhus regnare coepit, Sinuessam 15 Minturnasque missi coloni, post quadriennium Venusiam ; interiectoque biennio M'. Curio et Rufino Cornelio con- sulibus Sabinis sine suffragio data ciuitas : id actum ante
7 annos ferme cccxx. at Cosa et Paestum abhinc annos ferme trecentos Fabio Dorsone et Claudio Canina consuli- 20 bus. interiecto quinquennio Sempronio Sopho et Appio Caeci filio consulibus Ariminum et Beneuentum coloni
8 missi et suffragi ferendi ius Sabinis datum. at initio primi belli Punici Firmum et Castrum colonis occupata, et post
setina I o&ina e nouemque isic) A : Setina P : Setia Aldtis 2 Ari-
cini et A fort. Aricinei : excidisse nonnulla censebat Orelliex Liu. 8. 14 Aricini Nomentanique et Pedani eodem iure quo Lanuuini in ciui- tatem recepti 3 cccl AP : ccclx Laurent 5 interiecta A
8 Asp. Postumioyi : V^S^tXxYxo Duker : Publio-^P 9 Tarracina Z.?^-
decem
sius 12 d&im dein A (sic) 13 tum Noudk, h. e. post id tempus
14 ad quintum Fabioque Decio Mure quarto cons (coss PB) APB : Perizonium sequor at Q. Fabio quintum, Decio Mure quartum consuli- bus Orelli et Kritz 15 Pyrrus A coepit in Suessam A 17 M. AP
Rusino AP 19 cccxx BA : cccxxx P Cosa BA : Cossa P
paestum ius Sabinis
paestuni A 22 et add. lant 23 suffragii AP iuooa binis A
14
LIBER I
annum Aesemia postque txxii annos Aefulum et Alsium Fregenaeque f anno post biennium proximoque anno Tor- quato Sempronioque consulibus Brundisium et post trien- nium Spoletium, quo anno Floralium ludorum factum est initium. postque biennium ducta Valentia et sub aduentum in Italiam Hannibalis Cremona atque Placentia.
Deinde neque dum Hannibal in Italia moratur, neque 15 proximis post excessum eius annis uacauit Romanis colonias condere, cum esset in bello conquirendus potius miles ro quam dimittendus et post bellum uires refouendae magis quam spargendae. Cn. autem Manlio Volsone et Fuluio 2 Nobiliore consulibus Bononia deducta colonia abhinc annos ferme ccxvii, et post quadriennium Pisaurum ac Potentia, interiectoque triennio Aquileia et Grauisca, et post quad- riennium Luca. eodem temporum tractu, quamquam apud 3 quosdam ambigitur, Puteolos Salernumque et Buxentum missi coloni, Auximum autem in Picenum abhinc annos ferme tCLXXXVii, ante triennium quam Cassius censor a Lupercali in Palatium uersus theatrum facere instituit, cui in demoliendo eximia ciuitatis seueritas et consul Scipio restitere, quod ego inter clarissima publicae uoluntatis argu- menta numerauerim. Cassio autem Longino et Sextio 4 Caluino, qui Sallues apud aquas, quae ab eo Sextiae appel- lantur, deuicit, consulibus Fabrateria deducta est abhinc
I XXII j4P: XVII Aldus Aefulum A et sic Huebner in
Alsium Hermae\. ^q6'. AesulumP t^Amm A {sic) 2 Fregellaeque yiP, em. Sigonius anno post biennium AP : anno om. Gelenius : sed bien- mum /oiiasse delendum erat 4 factum ex factus A 5 deducta
Gelemus 7 Italia A 8 anmfi annis A uocauit A, ut mihi
uisum est 11 Gelenius ante Fuluio add. M. deleto et 14 Aqui-
Aqlia lcia B : Aquilia P: Aquilcia A Granista A 15 quanquam P:
quam A aput pHus A 16 Falernumque AP corr. Gelenius ex
Liu. 34. 45. 1 17 in Piceno Bothe 18 clxxxvii AP: clxxxv
Burmann censoria A, sed i nigriore atramento, ut prius censor Afucrit ao in co moliendo Salmasius et Riguez Cepio AP, cm. Aldus
23 Scxto Vrsinus 23 Sallues AB : Sallyes P
H
VELLEI PATERCVLI
annos ferme tCLVii. et post annum Scolacium Miner- uium, Tarentum Neptunia, Carthagoque in Africa prima, ut 5 praediximus, extra Italiam colonia condita est. de Dertona ambigitur, Narbo autem Martius in Gallia Porcio Marcioque consulibus abhinc annos circiter t cliii deducta colonia est. 5 post txxiii annos in Bagiennis Eporedia Mario sextum Valerioque Flacco consulibus. neque facile memoriae man- dauerim, quae nisi militaris post hoc tempus deducta sit. 16 Cum haec particula operis uelut formam propositi exces- serit, quamquam intellego mihi in hac tam praecipiti festi- 10 natione, quae me rotae proniue gurgitis ac uerticis modo nusquam patitur consistere, paene magis necessaria prae- tereunda quam superuacua amplectenda, nequeo tamen temperare mihi, quin rem saepe agitatam animo meo neque
2 ad liquidum ratione perductam signem stilo. quis enim 15 abunde mirari potest, quod eminentissima cuiusque profes- sionis ingenia in eandem formam et in idem artati temporis congruere spatium, et quemadmodum clausa capso alioue saepto diuersi generis animalia nihilo minus separata alienis in unum quodque corpus congregantur, ita cuiusque clari 20 operis capacia ingenia in simiHtudinem et temporum et
3 profectuum semet ipsa ab aliis separauerunt. una neque multorum annorum spatio diuisa aetas per diuini spiritus
1 CLVii AP : CLii Lipsius : cliii Krause Scolatium, Miner-
uium, Tarentum, Neptunia PetA, nisi quod supermineruium scriptum habet minerium ; has duas esse (non iv) colonias docuit Mommsen Ber. der sdchs. G. d. IV. philol. 1849 2 Carthago, quae Salm.
et Voss 3 extra aliam A dertona ex rertona corr. A 4
Portio Marcoque AP 5 cliii AP : cxlvi Lipsius 6 xxm
AP : XVIII Aldus Bagienni seporedi BA : Baciennis Eporedia
P Marioe- A : sextum Cludius : sexiens (-es) ABP 7 facili A
9 normam Halm 10 intelligo P in om. A 13 superuacua
P et ut mihi uisum est A : superuania A, ut Fechtero, superuanea ut Orellio uisum : superuacanea Orelli 17 in eam P: ineam A sed
in eam marg. : in eandem Rhenanus 18 congruere Heinsius :
congruens AP: congruerunt alii clauso A capso BA : capsa P alioue Lipsius : alioque AP 19 septo P [ab] alienis
Heinsius 20 quodque Heinstus : quoque AP : quaeque Lipsius
21 similitudine Ruhnken 22 profectum A
16
LIBER r
uiros, Aeschylum Sophoclen Euripiden, inlustrauit tragoe- (iiam ; una priscam illam et ueterem sub Cratino Aristopha- neque et Eupolide comoediam ; ac nouam [comicam] Menander aequalesque eius aetatis magis quam operis r l*hilemo ac Diphilus et inuenere intra paucissimos annos leque imitandam reliquere. philosophorum quoque ingenia 4 Socratico ore defluentia omnium, quos paulo ante enume- rauimus, quanto post Platonis Aristotelisque mortem floruere spatio ? quid ante Isocraten, quid post eius auditores 5
10 eorumque discipulos, clarum in oratoribus fuit ? adeo id quidem artatum angustiis temporum, ut nemo memoria . dignus alter ab altero uideri nequiuerit.
Neque hoc in Graecis quam in Romanis euenit magis. 17 nam nisi aspera ac rudia repetas et inuenti laudanda nomine,
15 in Accio circaque eum Romana tragoedia est ; dulcesque I^tini leporis facetiae per Caecilium Terentiumque et Afranium suppari aetate nituerunt. historicos etiam, ut a Liuium quoque priorum aetati adstruas, praeter Cato- nem et quosdam ueteres et obscuros minus lxxx annis
»0 circumdatum aeuum tulit, ut nec poetarum in antiquiua citeriusue processit ubertas. at oratio ac uis forensis per- 3 fectumque prosae eloquentiae decus, ut idem separetur Cato (pace P. Crassi Scipionisque et Laeli et Gracchorum
I Sophoclen Euripiden A : -clem -dem P tragoedias AP^ em.
Burmann 2 una A Aristophaneque et Orelli : Aristophane-
quc A : Aristophane et P 3 Eupolideque Gudeman, fort. atque
Eupolide at AldtiS comicam AP, quod uindicauit Thomas
imm n, uiam com. ?: comoediam Gruner 4 Menander A :
■lenandrus P non add. Maduig post eius, post aetatis Haase
Philcmo A : Philemon P 6 imitanda AP, em. Acid. relin-
j uere A 7 paulo antcl ' in parte operis deperdita ' lani 8 quarto
/ flurucre A 9 Isocratem AP 10 id add. Haase : adeo
uidcm AP 12 ftb alter ab altero A (sic) nequiuerit Aldus :
cquiucrint AP 15 circaquc eorum AP, sed Burer ' legitur alias
ircaquc quorum': circaquc cum coni. Burer: fort. circaque eum
'riorum 17 suppari aet. Acidalius : sub paritatc A : sub
pari actatc P ct ut AP : * alias ut & ' Burer : etiam ut Voss
1 8 astmas P ao ncc P: ne A 23 Lclii A : Laelii P
17 2
VELLEI PATERCVLI
et Fanni et Serui Galbae dixerim) ita uniuersa sub principe operis sui erupit TuUio, ut delectari ante eum paucissimis, mirari uero neminem possis nisi aut ab illo uisum aut qui
4 illum uiderit. hoc idem euenisse grammaticis, plastis, pic- toribus, scalptoribusque, ut quisque temporum institerit 5 notis, reperiet, eminentiam cuiusque operis artissimis tem-
5 porum claustris circumdatam. huius ergo recedentisque in saeculum ingeniorum similitudinis congregantisque se et in studium par et in emolumentum causas cum saepe requiro, numquam reperio quas esse ueras confidam, sed fortasse 10 ueri similis, inter quas has maxime. aluntur aemulatione ingenia, et nunc inuidia, nunc admiratio imitationem accen-
6 dit, naturaque quod summo studio petitum est, adscendit in summum, difficilisque in perfecto mora est, naturaliterque
7 quod procedere non potest, recedit. et ut primo ad conse- 11 quendos quos priores ducimus accendimur, ita ubi aut praeteriri aut aequari eos posse desperauimus, studium cum spe senescit, et quod adsequi non potest, sequi desinit et uelut occupatam relinquens materiam quaerit nouam, prae- teritoque eo, in quo eminere non possumus, aliquid, in quo 20
I Fannii BA : Fauni P 5 scalptoribusq. uis quisq. BA :
scalptoribus quisquis P: s. ut quisque Burer 6 reperiet eminentia BA : reperiet et eminentiam P 7 circumdatam PAB emi-
nentia . . . circumdata Ruhnken recedentisque in saeculum i.
f recentisq. similitudinis congregantisque se Thomas : re&edentis inq. saeculorum (^sic) saeculum ingeniorum similitudines congregantesque se A : rece- dentis mq. seculu i. similitudines congregantesque se B : h. e. prae- cedentisque seculi i. similitudines congregantis et in s. p. et i. e. P : r. in suum quodque s. Maduig (quodque iam Sauppe) : r. in unum quasi saeculum Perizonius 9 memolumentum B saepe
Maduig : semper AP 11 similes ^P alita aemulatione </^/.,
suprascript. alit aemul» A : ab't aemulatio P : aluntur aemulatione scripsi, cf. ii. 82. 4 12 inuidia et nunc A incitationem AP, em.
Acidalius 13 matureque idem asc. AP 14 naturali. terque
suprascript. naturaliterq. A 15 consenquendos ^i 16
quo priores ducimur A 18 se necit&: suprascr. senescit A
adsequi quis Scriner deBinit& suprascr. desinit et A 20
aliquit A : aliud Perizonius
18
LIBER I
nitamur, conquirimus, sequiturque ut frequens ac mobilis transitus maximum perfecti operis impedimentum sit.
Transit admiratio ab condicione temporum et ad urbium. i8 una urbs Attica pluribus omnis eloquentiae quam uniuersa f Graecia operibus usque floruit adeo ut corpora gentis illius separata sint in alias ciuitatis, ingenia uero solis Athenien- sium muris clausa existimes. neque hoc ego magis miratus 2 sim quam neminem Argiuum Thebanum Lacedaemonium oratorem aut dum uixit auctoritate aut post mortem memoria 10 dignum existimatum. quae urbes et in imitamina talium 3 studiorum fuere steriles, nisi Thebas unum os Pindari inluminaret : nam Alcmana Lacones falso sibi uindicant.
I in quod enitamur Heirtsius 3 ad conditionem AP, em. Schegk
4 omnis Froelich, qttod probauit Haupt, Herm. viii. 177 : annis AP
5 operibus usque Popma ; operibusque AP quod retinebat Haupi : operibus floruit usque adeo iam Acidalius : pluribus luminibus omnis e. q. u. G. operibusque fl. Boot 6 in alias alia Haupt ciuitates AP 7 hoc ego A : ego hoc P 8 stH» sim A {sic) theuanum yl 10 existimatumque ^5 : e. quaeP et om. P in imitamina scripsi: in Italia A : initalia B : om. P: in alia Sauppe : eximiae alias Faehse, probante Haupt, Herm. viii. 177 Italiae hic locus non erat n nisi ^.<4 : ni P unum] v.nu. A {sic) 12 />05/ uindi- cant secunturin A VELLEI PATERCVLI AD M. VINITIVM LIBER PRIMVS EXPLI«T /o/. 5*. Deinfol.^, cuius charta alioqui caret scriptura, VELLEI PATERCVLI AD Q. VINICIVM LIBER .SECVNDVS, mox in fol. 6» INCIPIT LIBER SECVNDVS FELICITER A
«9
VELLEI PATERCVLI
LIBER SECVNDVS
1 Potentiae Romanorum prior Scipio uiam aperuerat, luxuriae posterior aperuit : quippe remoto Carthaginis metu sublataque imperi aemula non gradu, sed praecipiti cursu a uirtute descitum, ad uitia transcursum ; uetus disciplina deserta, noua inducta ; in somnum a uigiliis, ab armis ad 5
2 uoluptates, a negotiis in otium conuersa ciuitas. tum Scipio Nasica in Capitolio porticus, tum, quas praediximus, Me- tellus, tum in circo Cn. Octauius multo amoenissimam moliti sunt, publicamque magnificentiam secuta priuata
3 luxuria est triste deinde et contumeliosum bellum in lo Hispania duce latronum Viriatho secutum est : quod ita uaria fortuna gestum est, ut saepius Romanorum gereretur aduersa. sed interempto Viriatho fraude magis quam uir-
4 tute Seruili Caepionis Numantinum grauius exarsit. haec urbs numquam plura quam decem tnilia propriae iuuentutis 1 5 armauit, sed uel ferocia ingeni uel inscitia nostrorum ducum uel fortunae indulgentia cum alios duces, tum Pompeium magni nominis uirum ad turpissima deduxit foedera (hic primus e Pompeis consul fuit), nec minus turpia ac detesta-
5 bilia Mancinum Hostilium consulem. sed Pompeium 20 gratia inpunitum habuit, Mancinum uerecundia (quippe non recusando) perduxit huc, ut per fetialis nudus ac postergum religatis manibus dederetur hostibus. quem illi
Haec 3 imperii AP 8 amenissimam^ 14 Coep. AP Habet
X ; A 15 numquam plura quam propriae A : numquam x. plura P,
corr. Aldus 16 ingenii-(4P inscitia^P: inscia ^: inscientia
Moehius 21 quippe non recusando parenthesin fecit Thontas,
interpolatum ratus est Novdk : quicquam noxae recusandi Maduig probahiliter 22 perduxit P : produxit A fceciales ex f&itiales
A 23 postergum A
LIBER II
recipere se negauerunt, sicut quondam Caudini fecerant, dicentes publicam uiolationem fidei non debere unius lui sanguine.
Inmanem deditio Mancini ciuitatis mouit dissensionem. 2
5 quippe Tiberius Gracchus, Tiberi Gracchi clarissimi atque eminentissimi uiri filius, P. Africani ex filia nepos, quo quaestore et auctore id foedus ictum erat, nunc grauiter a ferens aliquid a se factum infirmari, nunc similis uel iudici uel poenae metuens discrimen, tribunus pl. creatus, uir
10 alioqui uita innocentissimus, ingenio florentissimus, proposito sanctissimus, tantis denique adornatus uirtutibus, quantas perfecta et natura et industria mortalis condicio recipit, P. Mucio Scaevola L. Calpurnio consulibus abhinc annos CLXii desciuit a bonis, poUicitusque toti Italiae ciuitatem, 3
15 simul etiam promulgatis agrariis legibus, omnibus tfactum concupiscentibus, summa imis miscuit et in praeruptum atque anceps periculum adduxit rem publicam, Octauioque collegae pro bono publico stanti imperium abrogauit, trium- uiros agris diuidendis coloniisque deducendis creauit se
30 socerumque suum, consularem Appium, et Gaium fratrem admodum iuuenem.
Tum P. Scipio Nasica, eius qui optimus uir a senatu 3 iudicatus erat, nepos, eius qui censor porticus in Capitolio fecerat, filius, pronepcs autem Cn. Scipionis, celeberrimi
35 uiri P. Africani patrui, is priuatusque et togatus, cum esset
I fecerunt AP, em. Heinsius 5 Tib. P : Tempus A, quod uidt'
tur esst Ti. Sempronius Graacchus {sed post erasum gracchuj Tibur
a Gracci A 6 ^ue^ quo A (sic) 9 intuens A 14 desciuit»
A (sic) 15 factum A : statum P: statim Gelenius : fort. certiorera
statum Sententiam Boecler explicauit ex Cic. Sest. 48. 103 Agrariara Ti. Gracchus lcgem ferebat : grata erat populo : fortunae constitui tenuiorum uidebantur, et Vell. ii. 72. 5 nullum habcntibus statum qui- libct dux erat idoneus 17 adque A i8 publicos tanti A
abr. P: adrogauit BA triurophet (e incerta) triumuiro. sanis A
isic) 19 colonisque Lipsius ao et Gracchum (Grachum A)
fratrem AP, corr. Halm 34 fe(oc y4)cerat AP : uouerat Bentley
35 patruus AP : patrui is Aldus, cf. ii. 4. i
31
VELLEI PATERCVLI
consobrinus Ti. Gracchi, patriam cognationi praeferens et quidquid publice salutare non esset, priuatim alienum existimans (ob eas uirtutes primus omnium absens pontifex maximus factus est), circumdata laeuo brachio togae lacinia ex superiore parte Capitoli summis gradibus insistens 5 hortatus est, qui saluam uellent rem publicam, se sequeren-
2 tur. tum optimates, senatus atque equestris ordinis pars melior et maior, et intacta perniciosis consiliis plebs inruere in Gracchum stantem in area cum cateruis suis et con- cientem paene totius Italiae frequentiam. is fugiens decur- ^° rensque cliuo Capitolino, fragmine subselli ictus uitam, quam gloriosissime degere potuerat, inmatura morte finiuit.
3 hoc initium in urbe Roma ciuilis sanguinis gladiorumque inpunitatis fuit. inde ius ui obrutum potentiorque habitus prior, discordiaeque ciuium antea condicionibus sanari ^5 solitae ferro diiudicatae bellaque non causis inita, sed prout
4 eorum merces fuit. quod haud mirum est : non enim ibi consistunt exempla, unde coeperunt, sed quamlibet in tenuem recepta tramitem latissime euagandi sibi uiam faciunt, et ubi semel recto deerratum est, in praeceps 20 peruenitur, nec quisquam sibi putat turpe, quod alii fuit fructuosum.
4 Interim, dum haec in Italia geruntur, Aristonicus, [qui] mortuo rege Attalo, a quo Asia populo Romano hereditate relicta erat, sicut relicta postea est a Nicomede Bithynia, 25 mentitus regiae stirpis originem armis eam occupauerat,
T Ti.] T. AP 2 quidquit A priuatum A 4 circumdata
Aldus : cum data AP 5 superiori P: -ore BA Capitolii AP
se tes
6 sese querentur A (sic) 7 optima res A (sic) atque equestris
et P: atque equestris A : atque etiam eq. Laurent 8 pernitiosis
A 9 Grachum -<4 11 subsellii -(4P 12 \xnm. AP 14
imp, AP 15 ante a P 17 haut A 19 euagandi^ sibi
A 21 sibi om. P, sed fuisse in Murbacensi testatur Burer 23
qui AP, del. Gelenius, retinebat Bentley et post eum Kritz et Halm fam- quam neglegentius scriptum 24 hereditati AP, em. Aldus 26
occuparat Bentley
22
LIBER II
is uictus a M. Perpenna ductusque in triumpho, sed a M'. Aquilio, capite poenas dedit, cum initio belli Crassum Mucianum, uirum iuris scientissimum, decedentem ex Asia proconsulem interemisset. et P. Scipio Africanus Aemilia- 2 ; nus, qui Carthaginem deleuerat, post tot acceptas circa Xumantiam cladis creatus iterum consul missusque in Hispaniam fortunae uirtutique expertae in Africa respondit in Hispania, et intra annum ac tris mensis, quam eo uenerat, circumdatam operibus Numantiam excisamque
10 aequauit solo. nec quisquam ullius gentis hominum ante 3 eum clariore urbium excidio nomen suum perpetuae com- mendauit memoriae : quippe excisa Carthagine ac Numantia ab alterius nos metu, alterius uindicauit contumeliis. hic, 4 eum interrogante tribuno Carbone, quid de Ti. Gracchi
15 caede sentiret, respondit, si is occupandae rei publicae animum habuisset, iure caesum. et cum omnis contio acclamasset, hostium, inquit, armatorum totiens clamore non territus, qui possum uestro moueri, quorum nouerca est Italia? reuersus in urbem intra breue tempus, M'. 5
20 Aquilio C. Sempronio consulibus abhinc annos tcL, post
duos consulatus duosque triumphos et bis excisos terrores
rei publicae mane in lectulo repertus est mortuus, ita ut
'juaedam elisarum faucium in ceruice reperirentur notae.
de tanti uiri morte nulla habita est quaestio eiusque corpus 6
uelato capite elatum est, cuius opera super totum terrarum
)rbem Roma extulerat caput. seu fatalem, ut plures, seu
i:onflatam insidiis, ut aliqui prodidere memoriae, mortem
obiit, uitam certe dignissimam egit, quae nuUius ad id
temporis praeterquam auito fulgore uinceretur. decessit
I Pcrperna Burmann sct a ^ : scd P : sed sub Bentley a M'. Aldus : M. AP 3 alia suprascr. italia A 4 at Voss 6 cladcs
ac AP 8 %t tris {prius trcs) A (sic) mcnscs AP 11 clariore
Burer; clariori AP '. sed ut in A prius scriptum fuerit clariorum, quod utihi prae/erendum uidetur 13 hic cum A 14 Tib A : T. P
17 adcl. AP 19 M. AP ao COS. A cl AP: clx LoHrtnt : cLVii Krita 2Z bis P: his ^
VELLEI PATERCVLI
anno ferme Lvi : de quo si quis ambiget, recurrat ad priorem consulatum eius, in quem creatus est anno t xxxvi : ita dubitare desinet. j
5 Ante tempus excisae Numantiae praeclara in Hispania militia D. Bruti fuit, qui penetratis omnibus Hispaniae 5 gentibus ingenti ui hominum urbiumque potitus numero,
2 aditis quae uix audita erant, Gallaeci cognomen meruit. et ante eum paucis annis tam seuerum t illius Q. Macedonici [in his] gentibus imperium fuit, ut, cum urbem Contrebiam nomine in Hispania oppugnaret, pulsas praecipiti loco 10 quinque cohortis legionarias eodem protinus subire iuberet :
3 facientibusque omnibus in procinctu testamenta, uelut ad certam mortem eundum foret, non deterritus proposito t perseuerantia ducis, quem moriturum miserat militem uictorem recepit : tantum effecit mixtus timori pudor spesque 1 5 desperatione quaesita. hic uirtute ac seueritate facti, at Fabius Aemilianus PauH exemplo discipHnae in Hispania fuit clarissimus.
6 Decem deinde interpositis annis, qui Ti. Gracchum, idem Gaium fratrem eius occupauit furor, tam uirtutibus eius 20 omnibus quam huic errori similem, ingenio etiam eloquen-
2 tiaque longe praestantiorem. qui cum summa quiete animi ciuitatis princeps esse posset, uel uindicandae fraternae mortis gratia uel praemuniendae regalis potentiae eiusdem
I Lxvi marg. A 2 creatus] euectus Krause annos A :
annos natus Orelli xxxvi, AP: xxxviii Puteanus et Kritz 5 D. Aldus : A. AP 6 ui] ibi Kreyssig numero suspedum Lipsio
cog 7 Galleci AP nomen A 8 illius suspectum Q- P' q A
9 in his om. A 10 in Hispania del. Heinstus obpugnaret in opp. an opp. in obp. corredum fuerit in A non dispexi 1 1 cohortes A et sic 20. 4 12 uelud A 13 deterritu pr. A : deterrita Burmann
et Alsters : deterrita a G. A. Koch 14 pers. ducis AP, tamquam
glossema eiciebat Dauies, post tantum effecit transponebat Kritz, posi foret Thomas. Mihi uidentur quaedam exddisse, uelut p. usus summi ducis 15 r&epit A pudori timor A 17 discipHna
Puteanus 19 T. AP 20 Gaium] C. AP 24 uel uel
praemunidae A prouintig A
LIBER II
exempli tribunatum ingressus, longe maiora et acriora re- petens dabat ciuitatem omnibus Italicis, extendebat eam paene usque Alpis, diuidebat agros, uetabat quemquam 3 ciuem plus quingentis iugeribus habere, quod aliquando 5 lege Licinia cautum erat, noua constituebat portoria, nouis coloniis replebat prouincias, iudicia a senatu transferebat ad equites, frumentum plebi dari instituerat ; nihil inmotum, nihil tranquillum, nihil quietum, nihil denique in eodem statu reHnquebat ; quin alterum etiam continuauit tribuna-
10 tum. Hunc L. Opimius consul, qui praetor Fregellas 4 exciderat, persecutus armis unaque Fuluium Flaccum, con- sularem ac triumphalem uirum, aeque praua cupientem, quem C. Gracchus in locum Tiberi fratris triumuirum nominauerat, eundem socium regalis adsumpserat potentiae,
1 5 morte adfecit id unum nefarie ab Opimio proditum, quod 5 capitis non dicam Gracchi, sed ciuis Romani pretium se daturum idque auro repensurum proposuit. Flaccus in 6 Auentino armatos ad pugnam ciens cum filio maiore iugu- latus est ; Gracchus profugiens, cum iam comprehenderetur
20 ab iis, quos Opimius miserat, ceruicem Euporo seruo praebuit, qui non segnius se ipse interemit, quam domino succurrerat quo die singularis Pomponi equitis Romani in Gracchum fides fuit, qui more Coclitis sustentatis in ponte hostibus eius, gladio se transfixit. ut Ti. Gracchi antea corpus, 7 ita Gai mira crudelitate uictorum in Tiberim deiectum est.
I repctens AP: petens Ruhnken 3 usque [ad] Novdk 6
prouintias A 7 aeq. A dare Aldus, sed uide Wolfflin adb. Afric.
51.3 instituebat //f^/ imm. ^P 8 nihil (aw/^ denique) a<W.
Haase praecedente Orellio : nihil quietum denique et in eodem st. relinquebat Booi : fori. neque in e. statu 10 COS. qui P. R.
A et in marg. PRAET 1 1 persequutus P 13 tiberi A :
Tibcrii P 14 eum AP : eumque Gelenius : eoque Heinsius et Bentley : 5m^si cundem 15 adficit AP, em. Herel 16 praetium scdaturum A
re 17 aurojpe pcnsurum yl isic) 18 armatos Gelenius : armatusy^P: ad AP: armatus ac p. ciens Krita aa cquitis - R- A 24 cius
del. Heinsius se fipscl Novdk tibi del., detn suprascr. Tib. A
25 gaimira supraacr. Gai mira A : Gaii mira P
H
VELLEI PATERCVLI
7 Hunc Ti. Gracchi liberi, P. Scipionis Africani nepotes, uiua adhuc matre Cornelia, Africani filia, uiri optimis ingeniis male usi, uitae mortisque habuere exitum : qui si ciuilem dignitatis concupissent modum, quidquid tumul- tuando adipisci gestierunt, quietis obtulisset res publica. 5
2 huic atrocitati adiectum scelus unicum. quippe iuuenis specie excellens necdum duodeuicesimum transgressus an- num inmunisque delictorum paternorum, Fului Flacci filius, quem pater legatum de condicionibus miserat, ab Opimio interemptus est. quem cum haruspex Tuscus ami- 10 cus flentem in uincula duci uidisset, quin tu hoc potius, inquit, facis ? protinusque inliso capite in postem lapideum
3 ianuae carceris effusoque cerebro exspirauit. crudelesque mox quaestiones in amicos clientisque Gracchorum habitae sunt. sed Opimium, uirum alioqui sanctum et grauem, 15 damnatum postea iudicio pubfico memoria istius saeuitiae
4 nulla ciuilis prosecuta est misericordia. eadem Rupilium Popiliumque, qui consules asperrime in Tiberi Gracchi amicos saeuierant, postea iudiciorum publicorum merito oppressit inuidia. rei tantae parum ad notitiam pertinens 20
=, interponetur. hic est Opimius, a quo consule celeberri- mum Opimiani uini nomen ; quod iam nullum esse spatio annorum coUigi potest, cum ab eo sint ad te,
6 M. Vinici, consulem anni t cli. factum Opimi, quo inimicitiarum quaesita erat ultio, minor secuta auctoritas, 25
Scip. I Ti.] C. AP P. Africani A (sic) 2 Africani filia uncis
includebat Bentley secutus Heinsium 4 dignitates A quidquid
A : quicquid P 8 imunisq. A imm. P 12 postem Aldus :
pontem AP 13 exp. P crudelisque A^ crudelis aeque Heinsius
prob. Bentley 14 clientesque AP 15 alioquin A^ sed ii. 2. 2 et
33. 4 alioqui sane tum suprascr. sanctum A 16 istius Cludius :
ipsius AP seuetiae A 17 persecuta AP, em. Cludius Rutilium AP, em. Aldus 18 Tiberii P 20 id post parum add. Bentley
21 interponatur Heinsius et Bentley 22 uini marg. A : uicini A :
uici P 23 sint BA : om. P 24 cli AP: cl Aldus : clii Laurent Opimi AP quod AP : quo Heinsius et Bentley
26
LIBER II
et uisa ultio priuato odio magis quam publicae uindictae data.
Subinde Porcio Marcioque consulibus deducta colonia Xarbo Martius. 5 Mandetur deinde memoriae seueritas iudiciorum. quippe 8 il. Cato consularis, M. Catonis nepos, Africani sororis filius, repetundarum ex Macedonia damnatus est, cum lis eius JIS. quattuor milibus aestimaretur : adeo illi uiri magis uoluntatem peccandi intuebantur quam modum, factaque id consilium dirigebant et quid, non in quantum admissum roret, aestimabant. circa eadem tempora M. C. Metelli a rratres uno die triumphauerunt. non minus clarum ex- emplum et adhuc unicum Fului Flacci, eius qui Capuam ceperat, filiorum, sed alterius in adoptionem dati, in collegio
15 consulatus fuit; adoptiuus in Acidini Manli familiam datus. nam censura Metellorum patruelium, non germanorum fratrum fuit, quod solis contigerat Scipionibus. tum Cimbri 3 et Teutoni transcendere Rhenum, multis mox nostris suisque cladibus nobiles. per eadem tempora clarus eius Minuci,
20 qui porticus, quae hodieque celebres sunt, molitus est, ex Scordiscis triumphus fuit.
Eodem tractu temporum nituerunt oratores Scipio Aemi- 9 lianus Laeliusque, Ser. Galba, duo Gracchi, C. Fannius, Carbo Papirius; nec praetereundus Metellus Numidicus
I ultio dfl. BentUy et Wopkens. Hic tamen ledionem traditam tuittts "it Tull. Lect. § 148 3 Portio AP Martioque P 5 me-
moria esae ueritas A prius 6 COS (COS P) Cato consularis
AP: em. Aldus 7 lis cius (li seius prius A) iiii aestim. APx
lis ci HS iTii aest Scaliger et Salmasius: 1. eius sestertium quat- tuor milibus Kritz et Halm 11 M. C. Voss. : M. AP: duo Aldus
(4 coeperat A 15 consulatus Krause: COS A : COS P mace- deani corr. in macidoani, dein hoc eraso suprascr. macidiani A ut uisus lum Ugere : in Acidiani P: in Acidini Sigonius et Aldus filiam A
16 ccnsura GeUnius : census AP 18 transcedere A 19
nobilis y^ : tmmo nobilem MiniciP: Manici .<4 ao cxcordiscis .( aa tractu t, AB: teroporum t. P
*7
VELLEI PATERCVLI
et Scaurus, et ante omnis L. Crassus et M. Antonius :
2 quorum aetati ingeniisque successere C. Caesar Strabo, P. Sulpicius; nam Q. Mucius iuris scientia quam proprio
3 eloquentiae nomine celebrior fuit. clara etiam per idem aeui spatium fuere ingenia in togatis Afrani, in tragoediis 5 Pacuui atque Acci, usque in Graecorum [ingeniorum] com- parationem euectis, magnumque inter hos ipsos facientis ' operi suo locum, adeo quidem, ut in illis limae, in hoc
4 paene plus uideatur fuisse sanguinis, celebre et Lucili nomen fuit, qui sub P. Africano Numantino bello eques 10 miUtauerat. quo quidem tempore iuuenes adhuc lugurtha ac Marius sub eodem Africano miUtantes in iisdem castris
5 didicere, quae postea in contrariis facerent. historiarum auctor iam tum Sisenna erat iuuenis, sed opus belH ciuilis Sullanique post aHquot annos ab eo seniore editum est. 15
6 uetustior Sisenna fuit CaeHus, aequaHs Sisennae RutiHus Claudiusque Quadrigarius et Valerius Antias. sane non ignoremus eadem aetate fuisse Pomponium sensibus cele- brem, uerbis rudem et nouitate inuenti a se operis com- mendabilem. 20
10 Prosequamur nota seueritatem censorum Cassi Longini Caepionisque, qui abhinc annos t clvii Lepidum AemiHum augurem, quod sex miHbus HS. aedis conduxisset, adesse iusserunt. at nunc si quis tanti habitet, uix ut senator
I L. BA : om. P 3 nam Q. Aldus : namq. AP propriae
AP : proprie Lipsius : prcprio Heinsius et Bentley 5 trogoediis A
6 pacuuii AP adque acciusq. A ingeniorum om. in textu, add.
eius in marg. A 7 euectis B : eius aetatis P : etatis A : euecti
Gelenius : euecta Heinsius Enni Heinsius post locum, Orelli post magnumque inserebat 9 paen^ suprascr. e A uulgo post sa.n^\x\n\s interpungunt. Maduig facientis ad Lucili primus referebat^ quem sequor 10 Publico A numantino A 11 iuuenis AP, em. Burmann
13 de dicere que A historiarum] Milesiarum O. lahn Herm. ii, 234
14 16: iam tum A {sic) ciuilis] socialis Ruhnken 15 aliquod A 16 Coelius A aequales Kreyssig 18 sens. celerem IVarburton 19 et] sed Lipsius 21 nota Maduig : notam AP Cassi AP 22 caepionisq. jierf (5JV) yi CL.vn A P : CL.111 Krits Aelium -<4jP, em. Aldus 23 HS. add. Krause aedes AP 24 Ad A
28
LIBER II
agnoscitur : adeo natura a rectis in uitia, a uitiis in praua, a prauis in praecipitia peruenitur. eodem tractu temporum 2 et Domiti ex Aniernis et Fabi ex Allobrogibus uictoria fuit nobilis ; Fabio Pauli nepoti ex uictoria cognomen 5 Allobrogico inditum. notetur Domitiae familiae peculiaris quaedam et ut clarissima, ita artata numero felicitas. VII ante hunc nobilissimae simplicitatis iuuenem, Cn. Domitium, fuere, tsingulis omnino parentibus geniti, sed omnes ad consulatum sacerdotiaque, ad triumphantum
ic paene omnes peruenerunt insignia.
Bellum deinde lugurthinum gestum est per Q. Metellum 11 nuUi secundum saeculi sui. huius legatus fuit C. Marius, quem praediximus, natus equestri loco, hirtus atque horridus uitaque sanctus, quantum bello optimus, tantum pace pessi-
15 mus, inmodicus gloriae, insatiabilis, inpotens, semperque inquietus. hic per publicanos aliosque in Africa negotiantis 2 criminatus Metelli lentitudinem, trahentis iam in tertium annum bellum, et naturalem nobilitatis superbiam moran- dique in imperiis cupiditatem effecit ut, cum commeatu
to petito Romam uenisset, consul crearetur bellique paene {Mitrati a Metello, qui bis lugurtham acie fuderat, summa committeretur sibi. Metelli tamen et triumphus fuit claris- simus et meritum etus fidei uirtutique cognomen Numidici
I natura A : mature P, «/. i. 17. 6 a add. P om. A Sterk sic
Iranspombat a rectis in praua, a prauis in uitia, a uitiis in p. p. 3 Domitii AP Fabiis A 4 Fauio A 5 no&ur (noetur) A
filia A peculiaris suprascr. pecularis A 6 arctata A foel. A
7 VII Aldus et Sigonius : cf. Suet. Ner. 1 : uti AP h. e. VTI 8 singulis AP: singuli Lips. et Maduig Aduers. ii. 301 not.: Cn. Domitii fuere sing^li omnes p. g. Pluygers 9 triumphantum scripsi: trium-
phantem A : triumphi autem P 11 per Q. Ruhnken : perque P :
pq)j}ife (sic) A 13 equestri AP: agresti Voss : equestri cum
Pluygersio retinui 15 infatigabilis Cludius semque A 18
immorandique Heinsius et Benllcy iam Rhenanus in marg. P * alias immorandique ' ai in acie ^, ^ diccbatur et acie fundere
uincere etc) et in acie ; illud tarrun cst multo frequentius ' Halm 23 rneritum ct {pm. P) uirtutique AP : m. cius fidei Thomas : uirtuti quoque Heinsiui^ num ex uirtutibus quoque ?
'9
VELLEI PATERCVLI
3 inditum. ut paulo ante Domitiae familiae, ita Caeciliae notanda claritudo est. quippe intra xii ferme annos huius temporis consules fuere Metelli aut censores aut trium- pharunt amplius duodeciens, ut appareat, quemadmodum urbium imperiorumque, ita gentium nunc florere fortunam, 5 nunc senescere, nunc interire. 12 At C. Marius L. Sullam iam tunc ut praecauentibus fatis copulatum sibi quaestorem habuit et per eum missum ad regem Bocchum lugurtha rege abhinc annos ferme cxxxviii potitus est; designatusque iterum consul in urbem reuersus 10 secundi consulatus initio Kal. lanuariis eum in triumpho
2 duxit. effusa, ut praediximus, inmanis uis Germanarum gentium, quibus nomen Cimbris ac Teutonis erat, cum Caepionem Manliumque consules et ante Carbonem Sila- numque fudissent fugassentque in Galliis et exuissent 15 exercitu, Scaurumque Aurelium consularem et alios cele- berrimi nominis uiros trucidassent, populus Romanus non alium repellendis tantis hostibus magis idoneum impera- torem quam Marium est ratus. tum multiplicati consulatus
3 eius. tertius in apparatu belli consumptus ; quo anno Cn. 20 Domitius tribunus pl. legem tulit, ut sacerdotes, quos antea
4 collegae sufficiebant, populus crearet. quarto trans Alpis circa Aquas Sextias cum Teutonis conflixit, amplius cl /;////(CZ,hostium priore ac postero die ab eo trucidati gensque
5 excisa Teutonum. quinto citra Alpis in campis, quibus 25 nomen erat Raudiis, ipse consul et proconsul Q. Lutatius Catulus fortunatissimo decertauere proelio ; caesa aut capta
I Ceciliae AP 4 duodecies Burmann : xii. A : xii. P 9
cxxxiiii Aldus 10 &«tpost reuersus A 12 Germanorum AP,
em. Ruhnken 14 Silanumque A : Syllanumque P 15 Gallis A
ex emissent suprascr. exuissent A 16 exercitus caurumque A
consularem Aldus : COS. AP 18 repellendi stantis A 19
mariu marium A (stc) 20 est post consumptus A 22 con-
legae AP 22 et 25 Alpis A : Alpeis P 23 cl AP 24 truci- dati Kritz : trucidatis AP : trucidata Ruhnken 26 erat raudis est
A : fort. Raudiis est COS et procosque A sed Q. est in P
30
LIBER II
amplius c miiia hominum. hac uictoria uidetur meruisse Marius, ne eius nati rem publicam paeniteret, ac mala bonis repensasse. sextus consulatus ueluti praemium ei meri- 6 torum datus. non tamen huius consulatus fraudetur gloria, 5 quo Seruili Glauciae Saturninique Apulei furorem con- tinuatis honoribus rem publicam lacerantium et gladiis quo- que et caede comitia discutientium, consul armis compescuit hominesque exitiabiles in HostiHa curia morte multauit.
Deinde interiectis paucis annis tribunatum iniit M. Liuius 13
10 Drusus, uir nobilissimus, eloquentissimus, sanctissimus, meliore in omnia ingenio animoque quam fortuna usus. qui cum senatui priscum restituere cuperet decus et iudicia 2 ab equitibus ad eum transferre ordinem (quippe eam pote- statem nacti equites Gracchanis legibus cum in muhos
15 clarissimos atque innocentissimos uiros saeuissent, tum P. Rutilium, uirum non saecuH sui, sed omnis aeui optimum, interrogatum lege repetundarum maximo cum gemitu ciui- tatis damnauerant), in iis ipsis, quae pro senatu moliebatur, senatum habuit aduersarium non intellegentem, si qua de
90 plebis commodis ab eo agerentur, ueluti inescandde in- liciendaeque multitudinis causa fieri, ut minoribus perceptis maiora permitteret. denique ea fortuna Drusi fuit, ut 3 malefacta coHegarum quamuis optime ab ipso cogitatis senatus probaret magis, et honorem, qui ab eo deferebatur,
71 spemeret, iniurias, quae ab aHis intendebantur, aequo animo reciperet, et huius summae gloriae inuideret, iHorum modi- cam ferret
I c AP : cc Puteanus et Lipsius 2 mala bonis Boecler : bona
malis AP: bonis mala Cludius 3 prfmiorum praemium {sic) A
5 Appulci Kreyssig 7 consularibus armis Acidalius cOpe-
scuii A 8 exitiabiles suprascr. exitiales A mulctauit A : mul-
tauit P 19 intelligentem AP 20 inescande inliciendeque A
21 praeccptis et permitterent Heinsius (et Bentley) : fort. rcmitteret 23 quamuis A: quam eius P: eius quam Ruhnken: quam quaeui.s Froehlich cogitatis scripsi : cogitata AP 24 deferrebatur A
25 aliis AP: illis Ruhnken 96 modicam AP: inmodicam Halnt 27 cffcrrct A/siers
31
VELLEI PATERCVLI
14 Tum conuersus Drusi animus, quando bene incepta male cedebant, ad dandam ciuitatem Italiae : quod cum moliens reuertisset e foro, inmensa illa et incondita, quae eum semper comitabatur, cinctus multitudine in area domus suae cultello percussus, qui adfixus lateri eius relictus est, 5
2 intra paucas horas decessit. sed cum ultimum redderet spiritum, intuens circumstantium maerentiumque frequen- tiam, effudit uocem conuenientissimam conscientiae suae : ecquandone, inquit, propinqui amicique, similem mei ciuem
3 habebit res publica? hunc finem clarissimus iuuenis uitae 10 habuit : cuius morum minime omittatur argumentum. cum aedificaret domum in Palatio in eo loco, ubi est quae quondam Ciceronis, mox Censorini fuit, nunc Statili Sisennae est, promitteretque ei architectus, ita se eam aedificaturum,
ut liber a conspectu inmunisque ab omnibus arbitris esset 15 neque quisquam in eam despicere posset, tu uero, inquit, si quid in te artis est, ita compone domum meam, ut, quid- quid agam, ab omnibus perspici possit. [In legibus Gracchi inter perniciosissima numerarim, quod extra Italiam colonias posuit. id maiores, cum uiderent tanto potentiorem Tyro 20 Garthaginem, Massiliam Phocaea, Syracusas Corintho, Cyzi- cum ac Byzantium Mileto, genitali solo, diligenter uitauerant
I quando (qn A) AP^ cf. 52. 6 incepta A : coepta P 2 cade- bant Lipsius 3 imm. AP incognita AP^ em. Acidalius quae
quae eum cinctus
eum P : jj»€ qua &um A (sic) 4 cunctis in A {sic) area suprascr.
atrio A : atrio P 5 percussus eet A (sic) 8 p^scientiae A (sic)
9 ecquand(3 ne P: et qn ne ^ 12 domum BA : templum P
. 15 libera a AP, em. Frohlich immunisque & ab omnibus hominibus esset A et sic, om. 8c, P: i. ab o. arbitris e. B : ab omnium luminibus Price ad Apulei Apologiam p. 106 sed et quod habet A potest esse etiam (et) 16 disp. -^ possit .^ JP : posset ^7/^/- 17 si quid artis in te est pritis A fortasse recte comp. AP quidquid A : quicquid P 18 Verba In legibus Gracchi . . . condita est hic
leguntur in AP : ea Cludius transponebat ut finem facerent c. 7 post uindictae data. Retinui ordinem qui est in AP cum fras^menium possint esse perditae digressionis in qua Drusi incepta cum Gracchorum com- parata sunt 19 numerarim A : numerauerim P 21 Phochea A 22 Bysantium A
32
LIBER II
et ciuis Romanos ad censendum ex prouinciis in Italiam reuocauerant. prima autem extra Italiam colonia Carthago condita est]
Mors Drusi iam pridem tumescens bellum excitauit 15 5 Italicum ; quippe L. Caesare et P. Rutilio consulibus abhinc annis cxx, uniuersa Italia, cum id malum ab Asculanis ortum esset (quippe Seruilium praetorem Fontei- umque legatum occiderant) ac deinde a Marsis exceptum in omnis penetrasset regiones, arma aduersus Romanos
10 cepit. quorum ut fortuna atrox, ita causa fuit iustissima : 2
petebant enim eam ciuitatem, cuius imperium armis tue-
bantur : per omnis annos atque omnia bella duplici numero
se militum equitumque fungi neque in eius ciuitatis ius
recipi, quae per eos in id ipsum peruenisset fastigium, per
15 quod homines eiusdem et gentis et sanguinis ut externos alienosque fastidire posset. id bellum amplius ccc milia 3 iuuentutis Italicae abstulit. clarissimi autem imperatores fuerunt Romani eo bello Cn. Pompeius, Cn. Pompei Magni pater, C. Marius, de quo praediximus, L, Sulla anno ante
ao praetura functus, Q. Metellus, Numidici filius, qui meritum cognomen Pii consecutus erat : quippe expulsum ciuitate 4 a L. Satumino tribuno pl., quod solus in leges eius iurare noluerat, pietate sua, auctoritate senatus, consensu rei publicae restituit patrem. nec triumphis honoribusque
aj quam aut causa exili aut exilio aut reditu clarior fuit Numidicus.
Italicorum autem fuerunt celeberrimi duces Silo Popae- 16
I ct yl : ut P C. R. AP a reuocauerint AP: reuocauerant
Acidahus : ut ct . . . rcuocauerint Thomas 5 P.] Pompeio AP
6 annos P: 'annis A, ut item AP a. 65. 2 abhinc annis, alias semper abhinc annos' Halm uniucrsa Italia cum id malum A: cum id mahim in uniuersa Itaha P 7 quippc AP Seruium AP, em.
Aldus Fontcmtumque BA 8 ac dcinde a Marsis P et A,
aed hic suprascriptum^ cum prius fuisset ct marsis 9 omnis A
13 aeq. A i6 ccc. AP, om. miha 18 Pompeii AP 20
functusq. Metellus A aa a A : om. P TR. P- L' A 23
rcip, yfP: P.R.PuteaHUS 25 cxilii .<4/' 27 popedius -<4
33 8
VELLEI PATERCVLI
dius, Herius Asinius, Insteius Cato, C. Pontidius, Telesinus
2 Pontius, Marius Egnatius, Papius Mutilus. neque ego uerecundia domestici sanguinis gloriae quidquam, dum uerum refero, subtraham : quippe multum Minati Magi, ataui mei, Aeculanensis, tribuendum est memoriae, qui 5 nepos Deci Magi, Campanorum principis, celeberrimi et fidelissimi uiri, tantam hoc bello Romanis fidem praestitit, ut cum legione, quam ipse in Hirpinis conscripserat, Her- culaneum simul cum T. Didio caperet, Pompeios cum
3 L. Sulla oppugnaret tCosamque occuparet : cuius de lo uirtutibus cum alii, tum maxime dilucideque Q. Hortensius
in annaUbus suis rettulit. cuius illi pietati plenam populus Romanus gratiam rettulit ipsum uiritim ciuitate donando, duos filios eius creando praetores, cum seni adhuc crea-
4 rentur. tam uaria atque atrox fortuna Italici belli fuit, 1 5 ut per biennium continuo duo , Romani consules, Rutilius ac deinde Cato Porcius, ab hostibus occiderentur, exercitus populi Romani multis in locis funderentur, utque ad saga iretur diuque in eo habitu maneretur. caput imperi sui Corfinium legerant quod appellarent Italicam. paulatim 20 deinde recipiendo in ciuitatem, qui arma aut non ceperant aut deposuerant maturius, uires refectae sunt, Pompeio Sullaque et Mario fluentem procumbentemque rem populi Romani restituentibus.
17 Finito ex maxima parte, nisi quae Nolani belli manebant 25
I inste iuscato A : T. Vettius Cato Vrsinus 2 mutilius AP :
Mutilus Raphelengius 3 domestici sanguinis gloriae AP quic-
quam AP 4 uerum P : uero A : uera Orelli Minatii Magii AP
5 atauini A^ suprascr. ataui mei Asculanensis AP^ em. Cellarius et Cluuer 6 Decii Magii AP 10 Cosamque AP : Compsam
Voss II dilucide Q. P \ dilucideq. que A : maxime dilucide
Lipsius 12 retulit AP illi A : ille P : fort. insigni pietatis Kritz 13 rett. P : ret. A : reddidit Perizonius : uocabuli gemi-
nationem tuitus est Wopkens Tull. Lect. § 189 ciuitatem A 16
continuum Gelenius 19 imperii AP 20 legerantquod appellarent B : legerantq. apellarent A : legerantq; {om. appellarent) P Italicam A : ItalicaniP: Italicum ^ : yb;Y. quam appellarent Italicam : appel- larunt Burer 23 iiMeriu mario A {sic) rem P. R. BA : remp. P
34
LIBER II
reliquiae, Italico bello, quo quidem Romani uictis ad- flictisque ipsi exarmati quam integri uniuersis ciuitatem dare maluerunt, consulatum inierunt Q. Pompeius et L. Cornelius Sulla, uir qui neque ad finem uictoriae satis 5 laudari neque post uictoriam abunde uituperari potest. hic natus familia nobili, sextus a Cornelio Rufino, qui 2 bello Pyrrhi inter celeberrimos fuerat duces, cum familiae eius claritudo intermissa esset, diu ita se gessit, ut nullam petendi consulatum cogitationem habere uideretur : deinde 3
10 post praeturam inlustratus bello Italico et ante in Gallia legatione sub Mario, qua eminentissimos duces hostium fuderat, ex successu animum sumpsit petensque consula-
[ tum paene omnium ciuium suffragiis factus est ; sed eum
' honorem undequinquagesimo aetatis suae anno adsecu- is est
Per ea tempora Mithridates, Ponticus rex, uir neque 18 ilendus neque dicendus sine cura, bello acerrimus, uirtute ximius, aliquando fortuna, semper animo maximus, con- siliis dux, miles manu, odio in Romanos Hannibal, occupata
ao Asia necatisque in ea omnibus ciuibus Romanis, quos 2 quidem eadem die atque hora redditis ciuitatibus litteris ingenti cum pollicitatione praemiorum interemi iusserat, (|uo tempore neque fortitudine aduersus Mithridatem neque 3 fide in Romanos quisquam Rhodiis par fuit (horum fidem
«5 Mytilenaeorum perfidia inluminauit, qui M'. Aquilium alios- que Mithridati uinctos tradiderunt, quibus libertas in unius rheophanis gratiam postea a Pompeio restituta est), cum
3 exanimati Mommsen integri Heinsiiis : integris AP: ipsi /armatis quam integri uniuersis Cobet integri non euersis leep
inieruntque A : inierunt Cn. P Q. B 6 nobilis A 9 con-
latus Novdk probabililer ii legato ne A qua Gelettius : quae
iP 13 crcatus del. et suprascr. factus A 18 post aliquando
/ habet scriptum id quod ambigo rtum compendium sit uocabuli alicuius
simul) an dutu litterae erasae, ut puto s\. ai U4«f4» ciuitatibus
•'•ris A (sic) aa interemi A 04 horum fidem in A 35 M.
/ P, em. Ruknhen 37 gratia A
35 3»
VELLEI PATERCVLI
terribills Italiae quoque uideretur imminere, sorte obuenit
4 Sullae Asia prouincia. [is] egressus urbe cum circa Nolam moraretur (quippe ea urbs pertinacissime arma retinebat exercituque Romano obsidebatur, uelut paeniteret eius fidei, quam omnium sanctissimam bello praestiterat Punico), P. 5
5 Sulpicius tribunus pl., disertus, acer, opibus gratia amicitiis uigore ingeni atque animi celeberrimus, cum antea rectis- sima uoluntate apud populum maximam quaesisset digni- tatem, quasi pigeret eum uirtutum suarum et bene consulta
6 ei male cederent, subito prauus et praeceps C. Mario post 10 Lxx annum omnia imperia et omnis prouincias concupi- scenti addixit se legemque ad populum tulit, qua Sullae imperium abrogaretur, C. Mario bellum decerneretur Mithri- daticum, aliasque leges perniciosas et exitiabiles neque tolerandas liberae ciuitati tulit. quin etiam Q. Pompei 15 consulis filium eundemque Sullae generum per emissarios factionis suae interfecit.
19 Tum Sulla contracto exercitu ad urbem rediit eamque arniis occupauit, xii auctores nouarum pessimarumque rerum, inter quos Marium cum filio et P. Sulpicio, urbe 20 exturbauit ac lege lata exules fecit. Sulpicium [etiam] adsecuti equites in Laurentinis paludibus iugulauere, caput- que eius erectum et ostentatum pro rostris uelut omen 2 imminentis proscriptionis fuit. Marius post sextum consu- latum annosque lxx nudus ac limo obrutus, oculis tan- 25 tummodo ac naribus eminentibus, extractus arundineto
I Imin.-^ : imm. P 2 prouintia^ Is P : om. A 4 p^ni-
teret A : poen. P 7 ingenii AP 8 aput A : apud P
maxumam A 12 se post Puteanum Heinsius et Bentley post con-
cupiscenti, Halm post praeceps, ego post addixit addidimus : dedit addixit A {sic) : Kritz imp. et o. prouincias tamquam accusatiuos rettulit ad addixit Syllae inperium A^ qui formam Sulla non
hahet msi 19. 2, 24. i, 28. 2, 41. 2 15 etiamq. Pompei A : e.
Q. Pompeii P 20 Sulpitio, 21 Sulpitium AP 21 ex turbauit A etiam e geminatione litt. -itium ortum putabant Orelli et Comelissen 23 omen A sed eraso quod nunc legi non potest 24 inm. A 25 anno- que Lxx. AP : annosque lxx Vrsinus : annumque lxx Voss
36
<
LIBER II
circa paludem Maricae, in quam se fugiens consectantis Sullae equites abdiderat, iniecto in collum loro in car- cerem Mintumensium iussu duumuiri perductus est. ad 3 quem interficiendum missus cum gladio seruus publicus 5 natione Germanus, qui forte ab imperatore eo bello Cimbrico captus erat, ut agnouit Marium, magno eiulatu expromens indignationem casus tanti uiri abiecto gladio profugit e carcere. tum ciues, ab hoste misereri paulo 4 ante principis uiri docti, instructum eum uiatico conla- lo taque ueste in nauem imposuerunt. at ille adsecutus circa Aenariam filium cursum in Africam direxit inopemque uitam in tugurio ruinarum Carthaginiensium tolerauit, cum Marius aspiciens Carthaginem, illa intuens Marium, alter alteri possent esse solacio. 1 5 Hoc primum anno sanguine consulis Romani militis 20 imbutae manus sunt ; quippe Q. Pompeius, collega Sullae, ad exercitum Cn. Pompei proconsulis seditione, sed quam dux creauerat, interfectus est. non erat Mario Sulpicioque 2 Cinna temperatior. itaque cum ita ciuitas Italiae data \ ao esset, ut in octo tribus contribuerentur noui ciues, ne potentia eorum et multitudo ueterum ciuium dignitatem frangeret plusque possent recepti in beneficium quam auc- tores beneficii, Cinna in omnibus tribubus eos se distribu- tunim pollicitus est : quo nomine ingentem totius Italiae 3
I consentantis ^ a czxz^ A ^ fitte uocahuli abscisso 3 11. uiriP II uiri A : duumuirum Lipsius 5 ab] sub Burmann im peratore A 6 magno BA : cum magno P 7 expromens Acidalius et Maduig
Aduers. ii. 301 : expromenti BP : exprimenti A : m. eiulatu expri- mcntc indign. /fri/f 10 imp. -<4P n TaenariamP: taenaria'
uprascr. Tenaria A : AcnariS Gelenius 112 Carthaginensium A
i 4 solatio AP 16 sunt BA : ont. P Q. add. Heinsius Sylla A
ab 17 ad cxcrcitfl A : ad cxercitum P Burer dubilauit utrutn potius legendum esset ad an ah scditione BP: seditioni suprascr. sedi-
tionis^ 16 ante non Haase signum iacunae posuit Sulpitioque -.4
ft margo P: Sulpitio P 19 temperatior SM/nwcr. temperator .<4
ai potentise A nisi fallor 33 possint .<4
37
VELLEI PATERCVLI
frequentiam in urbem acciuerat. e qua pulsus collegae optimatiumque uiribus cum in Campaniam tenderet, ex auctoritate senatus consulatus ei abrogatus est suffectusque in eius locum L. Cornelius Merula flamen dialis. haec
4 iniuria homine quam exemplo dignior fuit. tum Cinna 5 corruptis primo centurionibus ac tribunis, mox etiam spe largitionis militibus, ab eo exercitu, qui circa Nolam erat, receptus est. is cum uniuersus in uerba eius iurasset, retinens insignia consulatus patriae bellum intulit, fretus ingenti numero nouorum ciuium, e quorum delectu ccc lo amplius cohortes conscripserat ac triginta legionum instar
5 impleuerat. opus erat partibus auctoritate, cuius augendae gratia C. Marium cum filio de exilio reuocauit quique cum iis pulsi erant.
21 Dum bellum autem infert patriae Cinna, Cn. Pompeius, 15 Magni pater, cuius praeclara opera bello Marsico praecipue circa Picenum agrum, ut praescripsimus, usa erat res publica, quique Asculum ceperat, circa quam urbem, cum in multis aliis regionibus exercitus dispersi forent, lxxv milia ciuium
3 Romanorum, amplius lx Italicorum una die conflixerant, 20 frustratus spe continuandi consulatus ita se dubium medium- que partibus praestitit, ut omnia ex proprio usu ageret tem- poribusque insidiari uideretur, et huc atque illuc, unde spes maior adfulsisset potentiae, sese exercitumque deflecteret.
3 sed ad ultimum magno atrocique proelio cum Cinna con- 25
m
5 homine inquam A (sic) 6 primo P : pria A : /ori. pretio
con
7 largionis A 10 ccc. P 1 1 4«stripserat A (^sic) 12 aucto-
ritate gratia cuius augendae (augenda A) C. Marium AP: cuius augendae gratia Maduig et G. A. Koch : cuius augendae causales genitiuos faciebant Ruhnken et Kritz 17 prestripsimus A : prae-
diximus Ruhnken : supra scripsimus Friehel tres* p^ res. p. A (sic) 19 Lxxv scripsi : quinque et lxx. A : quinque et lxx. P milia
om. AP 20 LX. A : l5E. P 21 COS. sulta se A 22 ut
om. A : fort. omnia ut 24 adfuisset AP^ em. Aldus poten-
tiae sese Halm : potentia esse A : potentiae se P
J8
LIBER II
flixit : cuius commissi patratique sub ipsis moenibus focis- que urbis Romanae pugnantibus spectantibusque quam fuerit euentus exitiabilis, uix uerbis exprimi potest. post 4 hoc cum utrumque exercitum uelut parum bello exhaustum 5 laceraret pestilentia, Cn. Pompeius decessit. cuius interitus uoluptas amissorum aut gladio aut morbo ciuium paene damno repensata est, populusque Romanus quam uiuo iracundiam debuerat, in corpus mortui contulit. seu duae 5 seu tres Pompeiorum fuere familiae, primus eius nominis
10 ante annos fere clxvii Q. Pompeius cum Cn. Seruilio consul fuit. Cinna et Marius haud incnientis utrimque 6 certaminibus editis urbem occupauerunt, sed prior ingressus Cinna de recipiendo Mario legem tulit.
Mox C. Marius pestifero ciuibus suis reditu intrauit 22
15 moenia. nihil illa uictoria fuisset crudelius, nisi mox Sullana esset secuta ; neque licentia gladiorum in mediocria z saeuitum, sed excelsissimi quoque atque eminentissimi ciuitatis uiri uariis suppliciorum generibus adfecti. in iis consul Octauius, uir lenissimi animi, iussu Cinnae inter-
ao fectus est. Merula autem, qui se sub aduentum Cinnae consulatu abdicauerat, incisis uenis superfusoque altaribus sanguine, quos saepe pro salute rei publicae flamen dialis precatus erat deos, eos in exsecrationem Cinnae partiumque eius tum precatus optime de re publica meritum spiritum
25 reddidit. M. Antonius, princeps ciuitatis atque eloquentiae, ^ gladiis militum, quos ipsos facundia sua moratus erat, iussu
I paratique >4 focisque Foss : sociisqueylP: fossisque //««51M5 et Betttley : oculisque Lipsius : tectisque Comelissen 3 uerbis P :
bis A 5 ante decessit supplebat Sauppe de caelo tactus uel fulmine ictus 9 seu tres P: se ut res A 10 clxvii BA : clxviii P:
CLXXii Laurent Q. Gelenius : quem A : quam P 11 utrinque AP 74 C.l CN. A : CN. P 16 in mediocri A : immediocri B : in medio- creisP: in mediocris -<4oyia//M5 : in mediocria Pq^wa 17 excel-
sissimae quoque a. emincntissimae AP, etn. Heinsius 20 Cinnae
COS. AP 33 execr, AP partium quae A 34 an tunc ?
pra&atus A 35 Anthonius A
39
VELLEI PATERCVLI
4 Mari Cinnaeque confossus est. Q. Catulus, et aliarum uirtutum et belli Cimbrici gloria, quae illi cum Mario com- munis fuerat, celeberrimus, cum ad mortem conquireretur, conclusit se loco nuper calce harenaque perpolito inlatoque igni, qui uim odoris excitaret, simul exitiali hausto spiritu, 5 simul incluso suo, mortem magis uoto quam arbitrio inimi-
5 corum obiit. omnia erant praecipitia in re publica, nec tamen adhuc quisquam inueniebatur, qui bona ciuis Romani aut donare auderet aut petere sustineret. postea id quoque accessit, ut saeuitiae causam auaritia praeberet et modus lo culpae ex pecuniae modo constitueretur et qui fuisset locuples, fieret is nocens, sui quisque periculi merces foret, nec quidquam uideretur turpe, quod esset quaestuosum.
23 Secundum deinde consulatum Cinna et septimum Marius in priorum dedecus iniit, cuius initio morbo oppressus 15 decessit, uir in bello hostibus, in otio ciuibus infestissimus
2 quietisque inpatientissimus. in huius locum suffectus Valerius Flaccus, turpissimae legis auctor, qua creditoribus quadrantem solui iusserat, cuius facti merita eum poena
3 intra biennium consecuta est. dominante in Italia Cinna 20 maior pars nobilitatis ad Sullam in Achaiam ac deinde post in Asiam perfugit. Sulla interim cum Mithridatis praefectis circa Athenas Boeotiamque et Macedoniam ita dimicauit, ut et Athenas reciperet et plurimo circa multi- pHcis Piraei portus munitiones labore expleto amplius cc 25
4 milia hostium interficeret nec minus multa caperet. si quis hoc rebellandi tempus, quo Athenae oppugnatae a Sulla sunt, imputat Atheniensibus, nimirum ueri uetus- tatisque ignarus est : adeo enim certa Atheniensium in
1 Mari P\ Marii A Q,. A 5 sil' A his 8 erat del.
ante inueniebatur A 10 preberet A 12 is nocens Halm :
innocens AP : nocens Gelenius suique Acidalius 13 quicquam
AP 14 COS. A Cinnae A 17 imp. AP 22 post
del. Novdk 23 Boetiamque A 25 Pirei AP cc. {pm. milia)
AP 28 inp. A : imp. P
40
LIBER II
Romanos fides fuit, ut semper et in omni re, quidquid sincera fide gereretur, id Romani Attica fieri praedicarent. cetenim tum oppressi Mithridatis armis homines miser- 5 rimae condicionis cum ab inimicis tenerentur, oppugna-
f bantur ab amicis et animos extra moenia, corpora necessitati seruientes intra muros habebant. transgressus deinde in 6 Asiam Sulla parentem ad omnia supplicemque Mithridaten inuenit, quem multatum pecunia ac parte nauium, Asia omnibusque aliis prouinciis, quas armis occupauerat, dece-
<o dere coegit, captiuos recepit, in perfugas noxiosque animad- uertit, paternis, id est Ponticis finibus contentum esse iussit.
C. Flauius Fimbria, qui praefectus equitum ante aduentum 24 Sullae Valerium Flaccum consularem uirum interfecerat exercituque occupato imperator appellatus f fonte Mithri-
>5 daten pepulerat proelio, sub aduentu Sullae se ipse interemit, adulescens, quae pessime ausus erat, fortiter cxsecutus. eodem anno P. Laenas tribunus pl. Sex. Luci- 2 lium, qui [in] priore anno tribunus pl. fuerat, saxo Tarpeio 'leiecit, et cum collegae eius, quibus diem dixerat, metu ad -ullam perfugissent, aqua ignique iis interdixit. tum Sulla 3 ompositis transmarinis rebus, cum ad eum primum omnium Romanorum legati Parthorum uenissent, et in iis quidam nagi ex notis corporis respondissent caelestem eius uitam
I quicq. P a syncera AP agerotur gereretur A 3 tum
BA : cum P 4 ntalim cum ab inimicis tenerentur, oppugnarentur ab amicis, animos etc. 5 necessitate seruientis -(4 6 in Asia yiP 7 ad Ruhnken : ante AP \ ante omnia Wopkens 'confestim ' interpr. est supL A Mithridatem A : -date P 8 multatum AP 10 perlugam AP 1 1 esse contentum A iubet iussit A (sic) 13 flacum A nisi fallor 14 ap, ^ forti Puteanus: sponle Halm Mithri-
datcm A 16 pcssimae ^ 17 exec. AP P. AP: Popillius
Aldus Sex A : Sext P 18 qui in priore AP 19 metu
Burrr: motu AP: noctu Vrsinus 20 perfugissent /?rt<Vf r : prof.
AP 31 comp. P: cCtp.A aa inxsA 23 uitam et memoriam
Pi in uita ing. memoriam A pritis, deinde inQ. mutatum est in h»& (5jir) : acripsi uitam memoriamque. coni. Laurent inuictamque : Otvlli uitam atque : Comtlissen c. et diuinam eius m. f.
VELLEI PATERCVLI
memoriamque futuram, reuectus in Italiam haud plura quam XXX armatorum milia aduersum cc amplius hostium exposuit
4 Brundisii. uix quidquam in Sullae operibus clarius duxerim, quam quod cum per triennium Cinnanae Marianaeque partes Italiam obsiderent, neque inlaturum se bellum iis 5 dissimulauit nec quod erat in manibus omisit, existimauitque ante frangendum bello hostem quam ulciscendum ciuem, repulsoque externo metu, ubi quod alienum esset uicisset,
5 t superaret quod erat domesticum. ante aduentum L. Sullae Cinna seditione orta ab exercitu interemptus est, uir dignior 10 qui arbitrio uictorum moreretur quam iracundia militum. de quo uere dici potest, ausum esse eum quae nemo auderet bonus, perfecisse quae a nullo nisi fortissimo perfici possent,
et fuisse eum in consultando temerarium, in exsequendo uirum. Carbo nullo suffecto collega solus toto anno consul 15 fuit. 25 Putares Sullam uenisse in Italiam non belli uindicem, sed pacis auctorem : tanta cum quiete exercitum per Cala- briam Apuliamque cum singulari cura frugum, agrorum, hominum, urbium perduxit in Campaniam temptauitque 20 iustis legibus et aequis condicionibus bellum componere; sed iis, quibus et pessima et inmodica cupiditas erat, non 2 poterat pax placere. crescebat interim in dies Sullae exercitus confluentibus ad eum optimo quoque et sanissimo. felici
2 XXX ^ : XXX P cc A : cc. P 3 Brundusii AP quicquam AP 7 bellum hostem A unde bello addidi 9 superaret AP :
in anacoluthon incidisse V. putabat Kritz^ Halm neglegeniius scripsisse : mihi superaret imperatiuus uidetur esse inlatus more Thucydideo ut structuram uariaret : ut superaret Hand 12 ausum P : ausus
sequente f quae post deleta est A : ausum esse Orelli poteratque ausu effe in id abire quod extat in A amissa priore e, postenore ante eum absorpta 13 perfecisset A nisi] si A posset A 14
eundem Orelli exeq. AP 15 uirum AP : prouidum Cornelissen
20 tentauitque P 22 sed Ss iis A (sic) : num 1 is ? res ante
pessima add. Ruhnken : spes Bemays 23 crescebat del., dein
suprascr. crescebat A 24 et A, om. P, sed Burer testatur habuisse
Murbacensem et sanissimo
43
LIBER II
deinde euentu circa Capuam Scipionem Norbanumque con- sules superat, quorum Norbanus acie uictus, Scipio ab exercitu suo desertus ac proditus inuiolatus a Sulla dimissus est. adeo enim Sulla dissimilis fuit bellator ac uictor, ut dum 3 5 uincit t ac iustissimo t lenior, post uictoriam audito fuerit crudelior. nam et consulem, ut praediximus, exarmatum Quintumque Sertorium, pro quanti mox belli facem ! et multos alios, potitus eorum, dimisit incolumis, credo ut in eodem homine duplicis ac diuersissimi animi conspice-
10 retur exemplum. post uictoriam t qua demendes t montem 4 Tifata cum C. Norbano concurrerat Sulla gratis Dianae, cuius numini regio illa sacrata est, soluit ; aquas salubritate in medendis corporibus nobilis agrosque omnis addixit deae. huius gratae religionis memoriam et inscriptio
15 templi adfixa posti hodieque et tabula testatur aerea intra aedem.
I 4^ denique (s»r) A h. e. deinde erasOj correchitn in denique : deinde B : denique P euentu c. C. euentu A unde correxi : c. C. euentu P Narbonumque . . . Narbonus P : sed Norbanus . . . Norbanum BA consules^: COS. -P: 'tu fac COSS.' Burer 5 ac AP: acie
Burmann, qttod nintis languet: adhuc Scriner: dum uincit, . . . ac iustissimo lenior Krause, excidii fortasse mitis : mansuetissimo Come- lissen : iustissimo Novdk ratus est pro neutro positum esse, h. e. quant iustissimum fuit 6 et Gelenius : ut AP COS A : COS. P
prcd. A exarmat^r>4)umque Sertorium AP : exarm. Quintum- que S. Heinsius et Perizonius : exarm. atque S. Voss 7 proh P
8 incolumes AP credo del., dein suprascr. Credo A 9
MHfTHS animi A (sic) 10 post Celenius : posuit AP qua de-
mendes ABP: qua descendens Gelenius quod Sauppe et Orelli defendunt quasi uicioriam pro proelio secundo dixerit V. : quia descendens Ruhnken : namque ascendens Halm : fort. quia de meridie sub uel jiia die ingrediens 11 ti fata ABP gratis BA \ gratus P
lanuminiP: x\ovc{\u\BA raegio -r4 salubrilatem ^ : salubritate in ^: salubritate P 13 medendis A : medendisque BP nobiles
AP aiddixit Gelenitts : sidduxit ABP 14 memoriam Z.i):)««5 :
memoria ABP 15 adfixae positi A tabula AP: crabula B:
ct tabula Gelenius Num Huius g. rel. memoriam wetj**- inscr. t. i. posti hodieque tabula (ablat.) testatur aer. i. ae. intra aedem.
Deinde Gelenius : Interea deinde B\ inter edeinde del., dein suprascr. ' dem de A : intra aedem {pm. deinde) P
43
VELLEI PATERCVLI
26 Deinde consules Carbo tertium et C. Marius, septiens consulis filius, annos natus xxvi, uir animi magis quam aeui paterni, multa fortiterque molitus neque usquam inferior nominis titulis, apud Sacriportum pulsus a Sulla acie Praeneste, quod ante natura munitum praesidiis firma- 5
2 uerat, se exercitumque contulit. ne quid usquam malis publicis deesset, in qua ciuitate semper uirtutibus certatum erat, certabatur sceleribus, optimusque sibi uidebatur, qui fuerat pessimus. quippe dum ad Sacriportum dimicatur, Damasippus praetor Domitium . . ., Scaeuolam etiam, ponti- 10 ficem maximum et diuini humanique iuris auctorem cele- berrimum, et C. Carbonem praetorium, consulis fratrem, et Antistium aedilicium uelut fauentis Sullae partibus in curia
3 Hostilia trucidauit. non perdat nobilissimi facti gloriam Calpurnia, Bestiae filia, uxor Antisti, quae iugulato, ut 15 praediximus, uiro gladio se ipsa transfixit. quantum huius gloriae famaeque accessit nunc uirtute feminae ! nec propria latet.
27 At Pontius Telesinus, dux Samnitium, uir animi bellique fortissimus penitusque Romano nomini infestissimus, con- 20 tractis circiter xl milibus fortissimae pertinacissimaeque in
I Cos. A : COSS. P C. Marius septiens (-ies P) CONS. (COS. P) AP 3 aeui AP ' quippe qui adulescens interemptus patrem aetate non aequauerit ' Milkau p. 95 et sic iam Laurent et Scriner p. 45 : fati Heinsius : ingeni Orelli : magis saeui quam p. Bemays 4 nomine
stilis A ut mihi uisum est : st'lis ut Fechtero : sulis ut Orellio : nomine consulisP: nomine suo. IsOrelli: nominis titulis sm)!»si 5 ante]
arte et Haase, et sic Bentley in ed. Heins. 6 unquam AP, em.
Puteanus 7 publicis P et A in quo quod publice scriptum
tradidit Orelli, deceptus est compendio : sic adsumptis 32. 4 10
Domitium consularem, Scaevolam Mucium {pm. etiam) Ruhnken 16 ipsa A : ipsam P 17 famila famaeque A (sic) feminae
nec propria Thomas ualde probabiliter : eminet patria AP : nunc uirtute feminae propria patet //aM/>^ 19 zxvwax AP : '«/?asdomi'
Rhenanus : animi acerrimusSmWr: animi fortissimus bellique peritus Haase. Sed penitus est ' intima mente ' ut ostendit G. A. Koch Quaestt. Vell. p. 11 20 romano ex romanorum A 21 XL.
A : XL. P : Lx Lipsius
44
LIBER II
retinendis armis iuuentutis, Carbone ac Mario consulibus abhinc annos t xi Kal. Nouembribus ita ad portam Collinam cum Sulla dimicauit, ut ad summum discrimen et eum et rem publicam perduceret, quae non maius periculum adiit 2 r Hannibalis intra tertium miliarium conspicata castra, quam eo die, quo circumuolans ordines exercitus sui Telesinus dictitansque adesse Romanis ultimum diem uociferabatur eruendam delendamque urbem, adiciens numquam defu- turos raptores Italicae libertatis lupos, nisi silua, in quam
10 refugere solerent, esset excisa. post primam demum horam 3 noctis et Romana acies respirauit et hostium cessit. Tele- sinus postera die semianimis repertus est, uictoris magis quam morientis uultum praeferens, cuius abscisum caput ferro figi gestarique circa Praeneste Sulla iussit. tum demum 4
15 desperatis rebus suis C. Marius adulescens per cuniculos, qui miro opere fabricati in diuersas agrorum partis fuerunt, conatus erumpere, cum foramine e terra emersisset, a dis- px)sitis in id ipsum interemptus est. sunt qui sua manu, 5 sunt qui concurrentem mutuis ictibus cum minore fratre
ao Telesini una obsesso et erumpente occubuisse prodiderunt. utcumque cecidit, hodieque tanta patris imagine non obscuratur + ciuis memoria. de quo iuuene quid existi- mauerit Sulla, in promptu est; occiso enim demum eo Felicis nomen adsumpsit, quod quidem usurpasset ius- t »5 tissime, si eundem et uincendi et uiuendi finem habuisset.
I COS A : COSS. P a xi BA : xl. P: cxi Aldus : cix Kritz ante diem vi Kal. Nou. Mommsen 3 cum A 5 hanibalis A
castra conspicata P : conspicata castra A , ita iamen ut super con- spicata adderet 0, super castra a, ordine uerborum sic transposito 6 eo B: eodem AP 8 adiic(t ^)iens AP 10 solent AP:
* ahas solcrent' Burer 13 orientis .<4 cultum -r^P uoltum G^-
/em$4S abscisum A : abscissum P 14 ferro figi Maduig : ferri
AP, quod redundantiae adscnpsit Georges de elocut. V. P. p. 4 gae-
starique A 16 ferunt Gelemus 17 foramina et terra A :
fort. foraminc terrae.* f. ex terra Halm 19 fratre ^P 20
Tclcsini Duber: Telesino AP: cum minore Telesino Lipsius pro- didcrint P aa ciuis BA : eius P 34 quod P : quo BA
45
VELLEI PATERCVLI
6 oppugnationi autem Praenestis ac Mari praefuerat Ofella Lucretius, qui cum ante Marianarum fuisset partium fpraetor, ad Sullam transfugerat. felicitatem diei, quo Samnitium Telesinique pulsus est exercitus, Sulla perpetua ludorum circensium honorauit memoria, qui sub eius nomine Sullanae 5 Victoriae celebrantur. 28 Paulo ante quam SuUa ad Sacriportum dimicaret, magni- ficis proeliis partium eius uiri hostium exercitum fuderant, duo Seruilii apud Clusium, Metellus Pius apud Fauentiam,
2 M. LucuUus circa Fidentiam. uidebantur finita belli ciuilis 10 mala, cum Sullae crudeHtate aucta sunt. quippe dictator creatus (cuius honoris usurpatio per annos cxx intermissa ; nam proximus post annum quam Hannibal Italia exces- serat, uti appareat populum Romanum usum dictatoris haud metu desiderasse tali quo timuisset potestatem) imperio, 15 quo priores ad uindicandam maximis periculis patriam usi erant, eo in inmodicae crudelitatis licentiam usus est.
3 primus ille, et utinam ultimus, exemplum proscriptionis inuenit, ut in qua ciuitate petulantis conuici iudicium
I oppugnationis AP praefuera B Affella B : Afella A : Asella P : Ofella tnargo Murbacensis teste Burer 2 anteft A (stc) Maria- narum P: marinarum ^^ praetor AP : proditor Fbss : fautor
Scriner 5 qui sub eius AB et margo P: quibus eius P
Syllanae A del. Heinsius et Haase 9 Seruili aput (-d P) Plusium AP Pius] plus A 10 Fidentiam AP bellis A sed s erasa
11 Sullae hic A crudelitatem A aucta bis A sed altero eraso
12 cxx A : cxx. P 13 fuit post exc. add. Cludius 14 adp.
cotinuisse AP haud] aut metu desideras tulio cotimuis se (Tulio Co timuisse P) potestatem AP, quae correxi : haud ita desiderasse uti extimuisse p. Gronov Obss. ii. 23 : haut ita in metu desiderasse, ut in otio timuisse p. Ruhnken, et sic Sauppe, sed omisso in : ut in metu deside- rasse ita in otio timuisse p. Halm : ut in metu desiderasse, ita nullo eo timuisse Novdk 15 tali quo uel ac ego imperio prores (proh
res P) ad uindicandam (-dum P) maximi pericuH spoha musierant AP, em. Gelenius et Ruhnken, sed ut remp. ex poliam elicerent, pro quo cum Scrinero patriam malui : ad uindicandum m. p. populum u. e. Laurent 17 eo inmodicae (imm. P) crud. Hcentia AP,
em. Cludius : eo ad i. Burmann : fort. in eo i. c. licentia u. e. 18 prostr. A
LIBER II
t historiaxum ex alto t redditur, in ea iugulati ciuis Romani publice constitueretur auctoramentum, plurimumque habe- ret, qui plurimos interemisset, neque occisi hostis quam ciuis uberius foret praemium, fieretque quisque merces mortis suae. nec tantum in eos, qui contra arma tulerant, 4 -ed in multos insontis saeuitum. adiectum etiam, ut bona proscriptorum uenirent exclusique paternis opibus liberi etiam petendorum honorum iure prohiberentur simulque, luod indignissimum est, senatorum filii et onera ordinis
10 sustinerent et iura perderent.
Sub aduentum in Italiam L. Sullae Cn. Pompeius, eius 29 Cn. Pompei filius, quem magnificentissimas res in consulatu gessisse bello Marsico praediximus, xxiii annos natus, abhinc annos cxiii priuatis ut opibus, ita consiliis magna ausus mag-
15 nificeque conata exsecutus, ad uindicandam restituendamque dignitatem patriae firmum ex agro Piceno, qui totus paternis eius clientelis refertus erat, contraxit exercitum : cuius uiri 2 magnitudo multorum uoluminum instar exigit, sed operis modus paucis eam narrari iubet. fuit hic genitus matre
ao Lucilia stirpis senatoriae, forma excellens, non ea, qua flos commendatur aetatis, sed ex dignitate constantiaque in illam conueniente amplitudinem quae fortunam eius ad ultimum uitae comitata est diem, innocentia eximius, sanc- 3 titate praecipuus, eloquentia medius, potentiae, quae honoris
I historiarium P: historiarum j4B: histrioni Gelenius; histrioni-
carum Popma : fort. hislrioni iniuriarum (iniuriarum iam Pithoeus)^
1«'/ histrioni extraordinarium exalto^P: exoleto Gelenius: ex
albo Pithoeus^ Lipsius, Afommsen : exacto Ruhnken Romani
iMiblice Puteanus: R. publicse w4 : Reip. P 5 tantum Vrsinus :
imcn AP 9 fiW A la Pompeii P consulatu 5^ :
' natu P 13 XXIII A : xxiii. P 14 cxiii A : cxiii. P: cx
Kritz 15 cxcc. AP 16 picseno del.. dein suprascr. piceno A
9 cam Halm: cum AP ai ex AP constantiaque P:
''Stientiaq. suprascr. cOstantiaq. A aa conueniente Laurent:
onueniens AP : constantiaque quac i. i. conueniens Aldus et
WopkfM quac fortunam Laurent: fortunamque AP, uide
Maduig Aduers. ii. p. 303 eius AP 33 ultimum BA :
iltimam P
47
VELLEI PATERCVLI
causa ad eum deferretur, non ui ab eo occuparetur, cupidis- simus, dux bello peritissimus, ciuis in toga, nisi ubi uere- retur ne quem haberet parem, modestissimus, amicitiarum tenax, in offensis exorabilis, in reconcilianda gratia fidelis- simus, in accipienda satisfactione facillimus, potentia sua 5
4 numquam aut raro ad inpotentiam usus, paene omnium uitiorum expers, nisi numeraretur inter maxima [in] ciuitate libera dominaque gentium indignari, cum omnis ciuis iure haberet paris, quemquam aequalem dignitate conspicere.
5 hic a toga uirili adsuetus commilitio prudentissimi ducis, 10 parentis sui, bonum et capax recta discendi ingenium singu- lari rerum militarium prudentia excoluerat ita ut a Sertorio Metellus laudaretur magis, Pompeius timeretur ualidius.
30 Tum M. Perpenna praetorius, e proscriptis, gentis clarioris quam animi, Sertorium inter cenam Oscae interemit Roma- 15 nisque certam uictoriam, partibus suis excidium, sibi tur-
2 pissimam mortem pessimo auctorauit facinore. Metellus et Pompeius ex Hispaniis triumphauerunt ; sed Pompeius, hoc quoque triumpho adhuc eques Romanus, ante diem
3 quam consulatum iniret, curru urbem inuectus est. quem 20 uirum quis non miretur per tot extraordinaria imperia in summum fastigium euectum iniquo tulisse animo, C. Caesaris absentis in altero consulatu petendo senatum populumque
I \A Mommsefi '. ut AP 2 ciuio is ciuis (sic) A : ciuisP 3 nec quem A 4 reconsilianda A 5 facilimus A 6 imp. AP peng A 7 uotorum AP, em. Aldus in ciuitate B : in ciuitatem A, in
et m linea infra notatis : ciuitate P 8 omnes ciues A 9 par
esquenquam {sic) A 10 hicce te coga {sic) A : hicce toga P :
hic a toga B adsumptus Ruhnken 12 prudentiae celeriora
et a (oeta suprascr. &a A) PA : prudentia celerior ita ut a potius legendum censebat Burer: prudentia excoluerat (coluerat Gruner) Ruhnken 13 timetur ualidus A 14 gentib gentis A {sic) 15
Etoscae^P, ^w. Pw^^aMMs: et hospitium Oscae Thomas Romanos- que A 16 turpissimam turpom {suprascr. mortem") pessimu
{olim pessimo) auctorauit f. A {sic) 17 maturauit Cornelissen
18 et om. A Hispaniis BA : Hispanis P 21 quis nominetur
A : num ominetur ? 22 uectum AP, em. Heinsius animo P :
iniquo A 23 absentis add. Krause
48
LIBER II
Romanum rationem habere : adeo familiare est hominibus omnia sibi ignoscere, nihil aliis remittere, et inuidiam rerum non ad causam, sed ad uoluntatem personasque dirigere. hoc consulatu Pompeius tribuniciam potestatem restituit, 4 5 cuius Sulla imaginem t in iure reliquerat. dum Sertorianum 5 bellum in Hispania geritur, lxiiii fugitiui e ludo gladiatorio Capua profugientes duce Spartaco, raptis ex ea urbe gladiis, primo Vesuuium montem petiere, mox in dies crescente multitudine grauibus uariisque casibus adfecere Italiam.
10 quorum numerus in tantum aduleuit, ut qua ultimo dimi- 6 cauere acie, hominum f xl milia dccc se Romano exercitui opposuerint. huius patrati gloria penes M. Crassum fuit, mox t rei publicae omnium t principem.
Conuerterat Cn. Pompei persona totum in se terrarum 31
15 orbem et per omnia maior ciue habebatur. qui cum consul perquam laudabiliter iurasset se in nullam prouinciam ex eo magistratu iturum idque seruasset, post biennium A. Gabi- a nius tribunus legem tulit, ut cum belli more, non latroci- nionim, orbem classibus iam, non furtiuis expeditionibus,
ao piratae terrerent quasdamque etiam Italiae urbis diripuis- sent, Cn. Pompeius ad eos opprimendos mitteretur esset- que ei imperium aequum in omnibus prouinciis cum proconsulibus usque ad quinquagesimum miliarium a mari.
4 potestatcm Gelenius : P. AP 5 sine re Gelenius 6 lxxiih Lipsius, cf. Liu. Epit. 95 7 sparta coraptis A : & cfe/., dein ex A
8 in dies cr. A : cr. in dies P 9 adfaec. A 10 creuit
del., dein aduleuit A quo ultima A : qua ultimo P 11 XLaccc
hominum AP : tnutaui a in id, cf. Cic. de Rep. 2. 20. 36 : xl ac cc milia Laurent, quo significarentur 240,000. Quidni 40,200 ? h. e. quadraginta milia ac ducenti : xc milia Kxss exercitu ^ 13 omniumP:
omni A : Romani nominis Ruhnken : reip. per omnia Kreyssig et Lau- rtnt: omnium conicssxonc Bergk, cf 43. 3, num omnium consensu ? cf. 32. I, an amplissimum? 15 maior ciuc Heinsius: maiore ui AP:
fort. ciui 17 magis erat uiturum dei, dein suprascr. magistratu
itunim A 18 ut cum «»4 («c) A 20 tererent del., dein terrc-
rent A etiam om. A urbes A 21 mittendos del. ante oppr.
A 22 ecuum del., diin supnucr. equum A 93 amari A
49 4
VELLEI PATERCVLI
3 quo decreto paene totius terrarum orbis imperium uni uiro deferebatur; sed tamen idem hoc ante biennium in
4 M. Antoni praetura decretum erat. sed interdum persona J ut exemplo nocet, ita inuidiam auget aut leuat : in Antonio ! homines aequo animo passi erant ; raro enim inuidetur 5 eorum honoribus, quorum uis non timetur : contra in
iis homines extraordinaria reformidant, qui ea suo arbitrio aut deposituri aut retenturi uidentur et modum in uolun- tate habent. dissuadebant optimates, sed consilia impetu uicta sunt. 10
32 Digna est memoria Q. Catuli cum auctoritas tum uere- cundia. qui cum dissuadens legem in contione dixisset esse quidem praeclarum uirum Cn. Pompeium, sed nimium iam Hberae fieri rei publicae neque omnia in uno reponenda adiecissetque : ' si quid huic acciderit, quem in eius locum 1 5 substituitis ? ' succlamauit uniuersa contio, te, Q. Catule. tum ille uictus consensu omnium et tam honorifico ciuitatis
2 testimonio e contione discessit. hic hominis uerecundiam, populi iustitiam mirari libet, huius, quod non ultra con- tendit, plebis, quod dissuadentem et aduersarium uoluntatis 20
3 suae uirum testimonio fraudare noluit. per idem tempus Cotta iudicandi munus, quod C. Gracchus ereptum senatui ad equites, Sulla ab ilHs ad senatum transtulerat, aequaHter in utrumque ordinem partitus est; Otho Roscius lege sua
I quos C A : quo senatus COS. P : quo decreto scripst : quo scito Schegk pene A orbis terrarum orbis A 12 septennium
Krause 3 Antoni ^P iia. del. ante\n\.evdum A 4 leua ^
7 extraord.] imperia add. Mommsen re formidant A 9
habebant habent A {sic^ 11 Digna€f. A 14 Hber aeret
B, ttemque A, sed ut litterae nigriore atramento postea sint refictae :
liber aere P : liberae fieri scripsi 16 substitu/\tis A : sub-
stituitis P : fort. substitutum itis subcl. AP contio A :
concio P teq. -^ : te Q. P i8 contione A : conc. P 21
uero testimonium A^ unde correxi : uero testimonio P 23
se
transtulerant P S*- qualr A (stc) in A : inter P 24 Otho
Roscius Puteanus : ut Horoscius AP : ' ahas & Horoscius ' Burer
50
LIBER II
equitibus in theatro loca restituit. at Cn. Pompeius multis 4 et praeclaris uiris in id bellum adsumptis discriptoque paene in omnis recessus maris praesidio nauium, breui inexsu- perabili manu terrarum orbem liberauit praedonesque per 5 multa ac multis locis uictos circa Ciliciam classe adgressus fudit ac fugauit ; et quo maturius bellum tam late diffusum 5 conficeret, reliquias eorum contractas in urbibus remotoque mari loco [in] certa sede constituit. sunt qui hoc carpant, sed quamquam in auctore satis rationis est, tamen ratio
10 quemhbet magnum auctorem faceret ; data enim facultate sine rapto uiuendi rapinis arcuit.
Cum esset in fine bellum piraticum et L. Lucullus, qui 33 ante septem annos ex consulatu sortitus Asiam Mithridati oppositus erat magnasque et memorabiHs res ibi gesserat,
15 Mithridaten saepe multis locis fuderat, egregia Cyzicum liberarat uictoria, Tigranen, regum maximum, in Armenia uicerat ultimamque bello manum paene magis noluerat imponere quam non potuerat, qui aUoqui per omnia lauda- bilis et bello paene inuictus pecuniae pelliciebatur cupidine,
20 idem bellum adhuc administraret, ManiHus tribunus pl., semper uenalis et alienae minister potentiae, legem tuHt, ut
I aequit. A loco del., dein suprascr. loca A mitis
del., dein suprascr. multis A 2 uiris bis, altero deleto A dis-
cripto quae A : descriptoque P paene Haase : nae ue A^ om. P
3 presidio A inexup. P 4 malo Herel per multa
a raultis AP: * alias ac multis' Burer 5 uictis A Cilitiam
A 6 quo P : quod A 8 a mari Gelenius in delendum puto
9 sed cum in auctore satis ratio est tum ratio Cohet \xi del., dein suprascr, ttt A: tum P 11 arguit A 12 et] cum
et AP 13 ex COS. P: ex CDBl A : ex consulatu Foss : ex
consule Heinsius i^ ci A : ac P memorabiles AP 15
Mithridaten P: Mithridatcm A egregiaq. del., dein egregia A
16 Tigranen P: Tigrannem A regem Kritz 17 pene A
18 num quique? 19 pellebatur A: expellebatur P: 'sc. belli
administratione ' Wopkens: pellicebatur Warburton nescio quo errore pro pclliciebatur, quod nuper coni. Maduig : polluebatur Bemays : tcncbatur Scriner ao Manibu del.^ dein Manilius A 21 im-
potcntiae Warburlon
VELLEI PATERCVLI
bellum Mithridaticum per Cn. Pompeium administraretur.
2 accepta ea est magnisque certatum inter imperatores iurgiis, cum Pompeius Lucullo infamiam pecuniae, LucuUus Pom- peio interminatam cupiditatem obiceret imperi neuterque
3 ab eo. quo arguebatur mentitus argui posset. nam neque 5 Pompeius, ut primum ad rem publicam adgressus est, quemquam tanimo parem tulit, et in quibus rebus primus esse debebat, solus esse cupiebat (neque eo uiro quisquam aut alia omnia minus aut gloriam magis concupiit, in appe- tendis honoribus inmodicus, in gerendis uerecundissimus, lo ut qui eos ut libentissime iniret, ita finiret aequo animo,
4 et quod cupisset, arbitrio suo sumeret, alieno deponeret) et Lucullus, summus alioqui uir, profusae huius in aedificiis conuictibusque et apparatibus luxuriae primus auctor fuit, quem ob iniectas moles mari et receptum suffossis montibus 15 in terras mare haud infacete Magnus Pompeius Xerxen togatum uocare adsueuerat.
34 Per id tempus a Q. Metello Creta insula in populi Romani potestatem redacta est, quae ducibus Panare et Lasthene xxiiii milibus iuuenum coactis, uelocitate per- 20 nicibus, armorum laborumque patientissimis, sagittarum usu celeberrimis, per triennium Romanos exercitus fatigauerat. 2 ne ab huius quidem usura gloriae temperauit animum Cn. Pompeius, quin uictoriae partem conaretur uindicare. sed
2 acceptae & del. , dein accepta ea A : accepta ea P : accepta ea est scripsi 4 obiiceret imperii AP neuterque B : ne uterque P,
sed Rhenanus in marg. adnotauit ^ melius si leg. nec ' : nee uterque A (sic) 5 ab eo quod arguebatur AP: ab eo quo arguebatur
Gelenius : ab eo qui arguebatur Maduig 6 ad BA : om. P
7 animo P '. aio (animo) pottus quam aid (aliquid) A : fort. in aliquid : omnino Acidalius : aequo animo Lipsius 9 adp. AP ii et qui
Lipsius prohante Maduig ii. 303 et Novdk 12 sumeret Acidalivis :
sumere AP 16 infacete A : infectae P, sed Rhenanus in marg.
adnotauit ' puto le. infacete uel infestiue ' Xersen AP 18 a
Q. P: aq. A 20 Lasthane A 21 laboruq. A 22 Romanus A
23 ne add. Gelenius usurae gloria AP^ em. Rhenanus 24 quin
Gelenius : qui y^P
5»
LLIBER II Luculli et Metelli triumphum cum ipsorum singularis uirtus, tum etiam inuidia Pompei apud optimum quemque fecit fauorabilem. per haec tempora M. Cicero, qui omnia 3 incrementa sua sibi debuit, uir nouitatis nobilissimae et ut 5 uita clarus, ita ingenio maximus, qui effecit, ne quorum arma uiceramus, eorum ingenio uinceremur, consul Sergi Tatilinae Lentulique et Cethegi et aliorum utriusque ordinis uirorum coniurationem singulari uirtute, constantia, uigilia, curaque aperuit Catilina metu consularis imperi urbe 4 10 pulsus est ; Lentulus consularis et praetor iterum Cethe- ,'usque et alii clari nominis uiri auctore senatu, iussu con- jlis in carcere necati sunt.
Ille senatus dies, quo haec acta sunt, uirtutem M. Catonis 35 iam multis in rebus conspicuam atque praenitentem in 15 altissimo culmine locauit. hic genitus proauo M. Catone, 2 principe illo familiae Porciae, homo Virtuti simillimus et per omnia ingenio diis quam hominibus propior, qui num- quam recte fecit, ut facere uideretur, sed quia aliter facere non potuerat, cuique id solum uisum est rationem habere, ao quod haberet iustitiae, omnibus humanis uitiis inmunis semper fortunam in sua potestate habuit. hic tribunus 3 pl. designatus et adhuc admodum adulescens, cum alii suaderent, ut per municipia Lentulus coniuratique custodi-
a aput o. quenque A 5 «»t ne -<4 {sic) 6 COS. A : COS. P
7 utriusque P '. utrius BA 9 aperuit Gelertius : eripuit AP, eruit
Lipsius, ^ ut est in Liuii Per. 102: ea coniuratio industria M. Tullii Ciceronis eruta est' Halm consularis BA : otyt. P imperii A : im(>eri PB 11 cOsulis A 14 penitentem (praeenit.) A
15 culmine [sicHaase) locAuh Maduig : luminauit AP: lumine col- locauit Bumtann 16 homo P: non AB similimus A
et P: sed AB Negatittam post Kreyssigium et Martinum tutatus est Thomas con/erens aa. a, i^. i : sed recte perspexentt Burer hO nO conftisa esse : sed (set) praecedens littera s progenerauit 19 poterat
Gelenius QO iustitiae AP, sc. rationcm : iustitiam Gelcnius
Imunis A : imm. P ai TR. PL. AB: Trib. Pleb. P aa
et yoas : est BA, om. P
53
VELLEI PATERCVLI
rentur, paene inter ultimos interrogatus sententiam, tanta ui animi atque ingeni inuectus est in coniurationem, eo ardore oris orationem omnium lenitatem suadentium socie-
4 tate consili suspectam fecit, sic impendentia ex ruinis in- cendiisque urbis et commutatione status publici pericula 5 exposuit, ita consulis uirtutem amplificauit, ut uniuersus senatus in eius sententiam transiret animaduertendumque in eos, quos praediximus, censeret maiorque pars ordinis
5 eius Catonem prosequerentur domum. at Catilina non segnius conata obiit, quam sceleris conandi consilia inierat : 10 quippe fortissime dimicans, quem debuerat supplicio spiritum reddidit.
36 Consulatui Ciceronis non mediocre adiecit decus natus eo anno diuus Augustus abhinc annostLXXXii,omnibus omnium 2 gentium uiris magnitudine sua inducturus caliginem. iam 15 paene superuacaneum uideri potest eminentium ingeniorum notare tempora. quis enim ignorat diremptos gradibus aetatis floruisse hoc tempore Ciceronem, Hortensium, t sane- que Crassum, f Catonem, Sulpicium, moxque Brutum, Ca- lidium, Caelium, Caluum et proximum Ciceroni Caesarem 20 eorumque uelut alumnos Coruinum ac Pollionem Asinium, aemulumque Thucydidis Sallustium, auctoresque carminum Varronem ac Lucretium neque ullo in suscepti operis sui
I pene A 2 ingenii AP eo Lipsius : et AP 3 sua-
dentium his, eraso posteriore, A 4 inp. A 5 cOm. A 6
consulis Gelenius : consilis B : consilii AP 9 Ciceronem Hottinger non segnius om. in textu, add. in marg. A 10 conata Acidalius :
nota B: uota AP intererat A 11 q. deb. supp. spir. reddidit
scripsi : quem sp. supplitio debuerat reddidit A : quem sp. sup- plicio debuerat supplicio reddidit P 13 de eius del., dein
suprascr. d&cns A i^ i.xxxxu Aldus i^direptos^: direptos 5 i8 saneque AP: anteque ed. Bipont : Antonium Aldus: fort. ante hosque uel hosque ante : tierba saneque Crassum Catonem Sulpicium interpolata iudicauit Novdk cum iam 9. 2 Crassi Sulpicique iniecta sit mentio nec prohabiliter inter aequalis omissus sit Antonius 19
Catonem AP : Cottam Aldus 22 Salustium AP, sed mox Sall.
A 23 suscepti Lipsius: suspecti AP : insuspecti A. Palmer uix
probabiliter
54
LIBER II
conamine minorem Catullum. paene stulta est inhaerentium 3 oculis ingeniorum enumeratio, inter quae maxime nostri aeui eminent princeps carminum Vergilius Rabiriusque et consecutus Sallustium Liuius Tibullusque et Naso, perfectis- : simi in forma operis sui ; nam uiuorum ut magna admiratio, ita censura difficilis est.
Dum haec in urbe Italiaque geruntur, Cn. Pompeius 37 memorabile aduersus Mithridaten, qui post Luculli pro- fectionem magnas noui exercitus uireis reparauerat, bellum
10 gessit. at rex fusus fugatusque et omnibus exutus copiis 2 Armeniam Tigranenque socerum petit, regem eius temporis, nisi qua Luculli armis erat infractus, potentissimum. simul ?> itaque duos persecutus Pompeius intrauit Armeniam. prior filius Tigranis, sed discors patri, peruenit ad Pompeium ;
1 5 mox ipse supplex et praesens se regnumque dicioni eius 4 permisit, praefatus neminem alium neque Romanum neque ullius gentis uirum futurum fuisse, cuius se societati commis- sunis foret, quam Cn. Pompeium ; proin omnem sibi uel aduersam uel secundam, cuius auctor ille esset, fortunam
ao tolerabilem futuram : non esse turpe ab eo uinci, quem uincere esset nefas, neque inhoneste aliquem summitti huic, quem fortuna super omnis extulisset. seruatus regi honos 5 imperi, sed multato ingenti pecunia, quae omnis, sicuti
I conamine scripsi : carmine AP: neque ullo in suscepto car- minis sui opere Halm : neque ullo nisi succincti operis uolumine m. C. L. Traube : ncque ulla in suscepti operis sui parte se minorem ego olim CatuUum A : Catulum P inherentium A 2
interq. del., dein suprascr. inter quae A 3 princeps BA : prin-
cipcsP Verg. AP 4 Sallustium^l 7 c. 37 Haase censebat
loco suo motum esse et reiciendum post 39 ; ahsurde enim id diuelli a 40, et tta diuulsum interponi inter duo episodia quae inter se con- iuncta fuisse non minus consentaneum sit quam i. 14-18 9
uireis AP quod retinui cum ad Murbacensem reuocari debeat utpote ^ic lectum ab Amerbachio uiris Halm 10 at BA : Ac P 11
^ocenim AP: generum Aldus: socer generum Heinsius petit
(^eUnius la qua Gruter: quia AP 15 ewfl ditioni eius
A {mc) j8 proin A : proinde P ai huic A : om. P, sed
Rhenanus adn. * alias neq; ei ' aa omnes A : omneis P 33
imperi AP
55
VELLEI PATERCVLI
Pompeio moris erat, redacta in quaestoris potestatem ac publicis descripta litteris. Syria aliaeque, quas occupauerat, prouinciae ereptae, et aliae restitutae populo Romano, aliae tum primum in eius potestatem redactae, ut Syria, quae tum primum facta est stipendiaria. finis imperi regi termi- 5 natus Armenia. 38 Haud absurdum uidetur propositi operis regulae paucis percurrere, quae cuiusque ductu gens ac natio redacta in formulam prouinciae stipendiaria facta sit, facilius ut quae
2 partibus notauimus, simul uniuersa conspici possint. primus 10 in Siciliam traiecit exercitum consul Claudius, sed prouinciam eam post annos ferme lii captis Syracusis fecit Marcellus Claudius. primus Africam Regulus nono ferme anno primi Punici belli . . . ; sed post t cciiii annos P. Scipio Aemilia- nus eruta Carthagine abhinc annos f clxxxii Africam in 15 formulam redegit prouinciae. Sardinia inter primum et secundum bellum Punicum ductu T. Manli consulis certum
3 recepit imperi iugum. inmane bellicae ciuitatis argumen- tum, quod semel sub regibus, iterum hoc T. Manlio consule, tertio Augusto principe certae pacis argumentum lanus 20
4 geminus clausus dedit. in Hispanias primi omnium duxere
I redacta ad quaestorem Ruhnken 2 quas P : quae A occu- pauerant AP, em. Gelenius 3 et-^P: ei Ruhnken 5 regii Hein-
sius : regi AP 9 prouintie A stipendia {sic) pacta sit A
sed in marg. alias ria facta : stipendia pacta sit P notauimus facilius ut quae (que A^ partibus -^-P, sed Rhenanus adn. 'alias notabimus ut facilius e partibus' Acidalius corr. ut quae partibus notabimus, faciliuB et sic Haase^ nisi quod retinuit notauimus : facilius ut {sic iam Voss), quae partibus notauimus Bothe et Thomas 11
COS A : COS. P set Sauppe : sed Mommsen : et AP 12 lxi
del., dein lii A Marcellius A 13 primus in Africam Gelenius
14 aggressus est suppleuit Halm sed P : s& A cciiii AP : cviiii Bipont. : cvii Laurent 15 Annos ab hic annos A (sic) clxxxii
AP: CLXxii Kritz 18 imperi A : imperii P 19 semel P
in A littera secunda mihi potius c" uisa est, sc^ V : iterum inspicienti e neglegentius facta habilaest sel' 20 tertio A : ni P : ter Wilhelm
secundum Mon. Ancyr. 2, 5 Momms. et Suet. Aug. 22 lanus
geminus P : lanius Geminius A : ianius geminius B
56.
LIBER II
exercitus Cn. et P. Scipiones initio secundi belli Punici abhinc annos ccl; inde uarie possessa et saepe amissa partibus, uniuersa ductu Augusti facta stipendiaria est. Macedoniam Paulus, Mummius Achaiam, Fuluius Nobilior 5 5 subegit Aetoliam, Asiam L. Scipio, Africani frater, eripuit Antiocho, sed beneficio senatus populique Romani mox ab Attalis possessam [regibus] M. Perpenna capto Aristonico fecit tributariam. Cypros deuicta nullius adsignanda gloriae 6 est; quippe senatus consulto, ministerio Catonis, regis
10 morte, quam ille conscientia acciuerat, facta prouincia est. Creta Metelli ductu longissimae libertatis fine multata est. Syria Pontusque Cn. Pompei uirtutis monimenta sunt.
Gallias primum a Domitio et Fabio, nepote Pauli, qui 39 Allobrogicus uocatus est, intratas cum exercitu, magna mox
15 clade nostra, saepe et adfectauimus et omisimus. sed fulgentissimum C. Caesaris opus in his conspicitur ; quippe eius ductu auspiciisque infractae paene idem, quod totus terrarum orbis, t ignauum conferunt stipendium. ab eodem 2 facta . . . Numidicus. Ciliciam perdomuit Isauricus et post
I initio P : in otio suprascr. initio. Beat A^ ut dubiiem sitrte ex coniectura Beati Rhenatti initio an ille sic legerit quod erat in Murhacensi 3 sepe A omissa Bergk 6 ab Attalis Gelenius : habita lis AP
7 regibus P: om. A 8 Cyprus (Cypros Halm) d. nullius ads.
gloriae est (gloriaest^ Laurent: Cypro deuicta nullis adsignanda gloria est AP 9 plebiscito Cuias 1 1 finem A est A et Acida-
lius : Et P 13 monum. AP 13 primus A a add.
Aldtis et add. Celenitts Fabioquc Vrsinus 15 amisimus AP,
ent. Heinsitis 16 his A quod tutatus est Thomas^ de Vell. uolum.
condic. p. 14: iis P 17 auspitiisque infracte A pene AP:
plane uel plene Bttrmann 18 ignauum AP: in aerarium Aldus^
quod recepit Halm : signatum Popma : ingratum Laurent stipen-
dium Ab eodem facta Numidicus Cilitiam perdomuit uisa uicisset post bellum Antiochinum. Vulso Manlius gallo greeciS A, et P nisi quod posi stipendium plene intetpunxit, addito ante uisa asterisco, Orrlli locum sic scrtpstt stipendium. Stipendiaria ab eodcm facta Numidia. Ciliciam perdomuit Isauricus et post bellum Antiochinum Volso Manlius Gallograeciam : in qtiibtts et iam Rhenantis coni. in marg., IsAuricus Sigonio debetur 19 facta [Numidia prouincia, equaiam olim c(^omen uirtute partum detulerat Metellus] Numidicus suppleuit Haast Isauricus et Sigonitts : uisa uicisset AP
67
VELLEI PATERCVLI
bellum Antiochinum Vulso Manlius Gallograeciam. Bi- thynia, ut praediximus, testamento Nicomedis reHcta here- ditaria. Diuus Augustus praeter Hispanias aHasque gentis, quarum titulis forum eius praenitet, paene idem facta Aegypto stipendiaria, quantum pater eius Galliis, in aerarium 5 3 reditus contulit. at Ti. Caesar quam certam Hispanis is parendi confessionem extorserat, parem Illyriis Delmatisque extorsit. Raetiam autem et Vindelicos ac Noricos Panno- niamque et Scordiscos nouas imperio nostro subiunxit prouincias. ut has armis, ita auctoritate Cappadociam 10 populo Romano fecit stipendiariam. sed reuertamur ad ordinem. 40 Secuta deinde Cn. Pompei militia, gloriae laborisne maioris incertum est. penetratae cum uictoria Media, Albani, tHiberi; ac deinde flexum agmen ad eas nationes, 15 quae dextra atque intima Ponti incolunt, Colchos Henio- chosque et Achaeos, et oppressus auspiciis Pompei, insidiis fili Pharnacis Mithridates, ultimus omnium iuris sui regum
2 praeter Parthicos. tum uictor omnium quas adierat gentium Pompeius suoque et ciuium uoto maior et per omnia ^o fortunam hominis egressus reuertitur in Italiam. cuius reditum fauorabilem opinio fecerat; quippe plerique non sine exercitu uenturum in urbem adfirmarant et libertati
3 publicae statuturum arbitrio suo modum. quo magis hoc homines timuerant, eo gratior ciuilis tanti imperatoris 25
I Bythiniam A 3 gentis tnutatum in gentes A 5 Galli
ABP : Gd\\i\s Halm '. GaWia Gelenius 6 redditus 5yi at AP:
ad B Ti. Vrsinus -. T. ABP is addidi 7 parem^5P:
parens Vrsinus et Lipsius ; sed post quam certam requiritur id quod hahent tres testes ABP parem 8 extorsit BA : om. P Raetiam
A : Rhetiam P Vindicos del., dein suprascr. Vindelicos A ac
Noricos P : et Nor. A 9 et Cordiscos AP : Scordiscos Gelenius 10 Capad. A 15 Albania, Hiberia Burmann : fortasse Albani.
Hiberia. Valde dubito num Albanorum regio Albania uocanda fuerit : Hideri A 16 adque A Enioch. A 17 Acheos A 18
fiH AP Pharnacis A : Pharnaces P 21 reuertit' (reuertitur)
A : reuertit P 23 adfirmabant AP, em. Mommsen
58
LIBER II
reditus fuit : omni quippe Brundisii dimisso exercitu nihil praeter nomen imperatoris retinens cum priuato comitatu, quem semper illi uacare moris fuit, in urbem rediit magni- ficentissimumque de tot regibus per biduum egit triumphum, 5 longeque maiorem omni ante se inlata pecunia in aerarium, praeterquam a Paulo, ex manubiis intuHt. absente Cn. 4 Pompeio T. Ampius et T. Labienus tribuni pl. legem tulerunt, ut is ludis circensibus corona aurea et omni cultu triumphantium uteretur, scaenicis autem praetexta corona-
10 que aurea. id ille non plus quam semel, et hoc sane nimium fuit, usurpare sustinuit. huius uiri fastigium tantis auctibus fortuna extulit, ut primum ex Africa, iterum ex Europa, tertio ex Asia triumpharet et, quot partes orbis terrarum sunt, totidem faceret monimenta uictoriae suae.
15 numquam eminentia inuidia carent. itaque et Lucullus, 5 memor t tamen acceptae iniuriae, et Metellus Creticus non iniuste querens (quippe ornamentum triumphi eius captiuos duces Pompeius subduxerat) et cum iis pars optimatium refragabatur, ne aut promissa ciuitatibus a Pompeio aut
20 bene meritis praemia ad arbitrium eius persoluerentur.
Secutus deinde est consul C. Caesar, qui scribenti manum 41
I Brundusii AP 3 illi uacare Rhenamts : illa fatare moris
rfata remoris A) PA : illi astare Doederlein et Halm, probante G. A. Koch 5 pecuniam Kreyssig 6 praeter quam AP 7
L. Tampius Vninus Labi«fHi« benius A {sic) 8 tulerunt AP:
tulerant Acidalius is Vrsinus : si AP:fort. uti is w^/isut 8 et 10 aurea AP '. laurea Lipsius bis, at uide Borghesi Oeuvres \. 452 9
uteretur om. A scenicis A pretexta A 11-14 huius . . .
uictoriae suae.] Hic locus extat ap. scholiasten Lucani 9. 178 quem edidit Weber iii. p. 695 ubi discrepant haec actibus . . . ut primum . . . tertioex Hispania . . . partes terrae . . . moiiimenta 12 primus AP 13 quod (re/ictum in quot) partes orbis terrarum stAt sunt A (sic) : tcrrarum orbis P 14 monum. AP 16 ante memor in A
dtletum est ct Metellus : scripserim et Met, Creticus, memor tamen acccptae iniuriae non iniuste querens, quippe &c. : tamen AP^ quod misere languet de Lucullo : tandcm 0/r//i : Axxte Laurent et Metellus Cr. AP: Craeticus del.^ dein Creticus A {sic) 17 quaerens A
18 duos suprascr. duces sed duos non eraso A : ducus P: duces coit. Rhinanus ai COS A : Consulatus P C. Caesar/ qui, //«'«afe
is antt qui add, supra liruam A : C. Caesaris P, correxi ex A
59
VELLEI PATERCVLI
inicit et quamlibet festinantem in se morari cogit. hic nobilissima luliorum genitus familia et, quod inter omnis t antiquissimos constabat, ab Anchise ac Venere dedu- cens genus, forma omnium ciuium excellentissimus, uigore animi acerrimus, munificentia effusissimus, animo super 5 humanam et naturam et fidem euectus, magnitudine cogita- tionum, celeritate bellandi, patientia periculorum Magno
2 illi Alexandro, sed sobrio neque iracundo simillimus, qui denique semper et cibo et somno in uitam, non in uolup- tatem uteretur, cum fuisset C. Mario sanguine coniunctis- 10 simus atque idem Cinnae gener, cuius filiam ut repudiaret nullo metu compelli potuit, cum M. Piso consularis Anniam, quae Cinnae uxor fuerat, in Sullae dimisisset gratiam, habuissetque fere xviii annos eo tempore, quo Sulla rerum potitus est, magis ministris Sullae adiutoribusque partium 15 quam ipso conquirentibus eum ad necem mutata ueste dissimilemque fortunae suae indutus habitum nocte urbe
3 elapsus est. idem postea admodum iuuenis, cum a piratis captus esset, ita se per omne spatium, quo ab his retentus est, apud eos gessit, ut pariter iis terrori uenerationique 20 esset, neque umquam aut die aut nocte (cur enim quod uel maximum est, si narrari uerbis speciosis non potest, omit- tatur?) aut excalcearetur aut discingeretur, in hoc scilicet, ne si quando aliquid ex solito uariaret, suspectus iis, qui oculis tantummodo eum custodiebant, foret. 25
I iniicit y^P quamlibet y^ : quemlibetP: ' alias quamlibet ' ^wr^^r 3 antiquissimos AP : inter omnis constabat antiquissima Lipsius : antiquitatis peritos Orelli: antiquitatis studiosos uel curiosos Halm; peritissimos Scriner: scientissimos ego (79. i) : quos . . . antiquissimos constat Gudeman : ' Velleius intelligi uidetur uoluisse "auctores" uel " scriptores " ' TT^owas ^ m\xm?iccni\ii.e.AP,em.Gelenius 8 simi- limus A 9 et somno et cibo P Vide Comm. Crit. 13
Sullae A, non Syllae 19 se per B: semper AP his AP
20 his AP horroriq. del., dein terrori A 21 aut nocte aut
die P 22 spetiosis uerbis A, sed /3 super spet., a super uerbis
additis, quo ordo inuertendus significaretur 23 ex c. A 24 hiis
^ : his P
60
LIBER II
Lx)ngum est narrare, quid et quotiens ausus sit, quanto 42 opere conata eius qui obtinebat Asiam magistratus populi Romani metu suo destituerit : illud referatur documentum tanti mox euasuri uiri. quae nox eam diem secuta est, qua 2 5 publica ciuitatum pecunia redemptus est, ita tamen, ut cogeret ante obsides a piratis ciuitatibus dari, contracta classe et priuatus et tumultuaria inuectus in eum locum, in quo ipsi praedones erant, partem classis fugauit, partem mersit, aliquot nauis multosque mortalis cepit ; laetusque 3
10 nocturnae expeditionis triumpho ad suos reuersus est, mandatisque custodiae quos ceperat, in Bithyniam perrexit ad proconsulem luncum (idem enim Asiam eamque obtine- bat) petens, ut auctor fieret sumendi de captiuis supplici : quod cum ille se facturum negasset uenditurumque captiuos
15 dixisset (quippe sequebatur inuidia inertiam), incredibili celeritate reuectus ad mare, priusquam de ea re ulli pro- consulis redderentur epistulae, omnis, quos ceperat, suffixit cruci.
Idem mox ad sacerdotium ineundum (quippe absens 43
20 pontifex factus erat in Cottae consularis locum; cum paene / puer a Mario Cinnaque flamen dialis creatus uictoria Sullae, j qui omnia ab iis acta fecerat inrita, amisisset id sacerdotium)
I qui . . . ausus sit tanto opere conata . . . destituere Wilhelm
3 metu Gelenitis: motu AP destituere AP, corr. Rhenanus
4 sequta A quara A 5 ciuitatium P est BA : om. P 7 ct priuatus et contr. cl. tumultuana Scrinet: et priuatus et del. F. Riihl: priuatim et tumultuarie Cluditts quoduix necessarium ubi del.j dein suprascr. in quo A 9 mortales AP i r custodia
cum cquos A Bythin. A 12 lunium cum AP., h. e. lunium Vide
Nipperdei Opusc. pp. 326 et 448 idem enim Asiam eam quam obt. AP: id. cn. Asiam obtinebat Nipperdei: scripsi cum Lipsio eamque h.e. Bithyniam: tamquam obt. G. A. Koch 13 supplicii AP
14 negauit negassct A {tic) 15 inuidiam inertia Haase probabilUer 17 rcddcrcntur 5: rcddcrctur ylP cpla A : epistula 5 : cpistola P: 'opinor lcgcndum cpistulac' Burer omncs AP 20
cum addidit Lipsius 22 omnia ab iis facta ocoepat acta fecerat
irrita A {sic) : num omnia quac ab iis acta acccpcrat f. irrita ? id Gelenius : sid AP
61
VELLEI PATERCVLI
festinans in Italiam, ne conspiceretur a praedonibus omnia tunc obtinentibus maria et merito iam infestis sibi, quattuor scalmorum nauem una cum duobus amicis decemque seruis
2 ingressus effusissimum Adriatici maris traiecit sinum. quo quidem in cursu conspectis, ut putabat, piratarum nauibus 5 cum exuisset uestem adligassetque pugionem ad femur alter- utri se fortunae parans, mox intellexit frustratum esse uisum suum arborumque ex longinquo ordinem antemnarum prae-
3 buisse imaginem. reliqua eius acta in urbe, nobilissima- que Dolabellae accusatio et maior ciuitatis in ea fauor, 10 quam reis praestari solet, contentionesque ciuiles cum Q. Catulo atque aliis eminentissimis uiris celeberrimae, et ante praeturam uictus in maximi pontificatus petitione Q. Catulus,
4 omnium confessione senatus princeps, et restituta in aedili- tate aduersante quidem nobilitate monimenta C. Mari, 15 simulque reuocati ad ius dignitatis proscriptorum liberi, et praetura quaesturaque mirabili uirtute atque industria obita in Hispania (cum esset quaestor sub Vetere Antistio, auo huius Veteris consularis ac pontificis, duorum consularium et sacerdotum patris, uiri in tantum boni, in quantum 20 humana simplicitas intellegi potest), quo notiora sunt, minus egent stilo.
44 Hoc igitur consule inter eum et Cn. Pompeium et M. Crassum inita potentiae societas, quae urbi orbique terrarum nec minus diuerso quoque tempore ipsis exitiabilis 25 2 fuit. hoc consilium sequendi Pompeius causam habuerat, ut tandem acta in transmarinis prouinciis, quibus, ut prae- diximus, multi obtrectabant, per Caesarem confirmarentur
2 iam] tam AP 4 effusissimam A 78« frustratum
A {sic) 9 nobilissimaq. ^¥iGfA{sic) 10 Dolobellae ^P :
nobilissima Cn. Dolabellae Haase ea AP : eo Heinsius : reo
Alsters 11 praestare ^ Q. P : (\. A 13 in add. Halm
Q. P: q suprascr. Q. A 15 quidem] eidem Bentley 17 obita •
in Hispania- A {sic) : obitae Heinsius 19 atque P 23 con-
sulo suprascr. e A 25 quoique Acidalius : cuique Halm 27
praedixi A
63
LIBER II
consulem, Caesar autem, quod animaduertebat se cedendo Pompei gloriae aucturum suam et inuidia communis po- tentiae in illum relegata confirmaturum uires suas, Crassus, ut quem principatum solus adsequi non poterat, auctori- 5 tate Pompei, uiribus teneret Caesaris. adfinitas etiam inter 3| Caesarem Pompeiumque contracta nuptiis, quippe luliani, \ filiam C. Caesaris, Cn. Magnus duxit uxorem. in hoc con- 4 sulatu Caesar legem tulit, ut ager Campanus plebei diui- deretur, suasore legis Pompeio : ita circiter xx milia ciuium
10 eo deducta et ius urbis restitutum post annos circiter clii quam bello Punico ab Romanis Capua in formam prae- fecturae redacta erat. Bibulus, collega Caesaris, cum 5 actiones eius magis uellet impedire quam posset, maiore parte anni domi se tenuit : quo facto dum augere uult
15 inuidiam collegae, auxit potentiam. tum Caesari decretae /^ in quinquennium Galliae.
Per idem tempus P. Clodius, homo nobilis, disertus, 45 audax, quique dicendi neque faciendi ullum nisi quem uellet nosset modum, malorum propositorum exsecutor acer-
20 rimus, infamis etiam sororis stupro et actus incesti reus ob initum inter religiosissima populi Romani sacra adulterium, cum grauis inimicitias cum M. Cicerone exerceret (quid enim inter tam dissimilis amicum esse poterat ?) et a patri- bus ad plebem transisset, legem in tribunatu tulit, qui ciuem
35 Romanum non damnatum interemisset, ei aqua et igni interdiceretur : cuius uerbis etsi non nominabatur Cicero, tamen solus petebatur. ita uir optime meritus de re publica 2
1 consulem A COS. P secedendo A 4 quem AB : qui P
5 uiribus P: uiri uiribus AB 6 luliam add. Orelli 8 ut P:
aut A 9 XX ciuium A : xx. ciuium P 10 urbis Heinsius et
Maduig: ab his AP: a 11 uiris G. A. Koch clii. A: clii. P
12 erat ont. A 14 uult AP i8 qui neque Vascosanus : sed
anastrophen negatiuae Velleio uindicauit G. A Koch ill del..^ dein ullum A 19 executor AP aa graues AP 23 dissimiles AP 25 won addidi: damnatum ^P: indemnatum PM/^a«M5 ei Gelenius : et AP'. ut ei Scriner :fort. ei ut 26 quibus uerhis Bunnannprobabiiiter
63
VELLEI PATERCVLI
conseruatae patriae pretium calamitatem exili tulit. non caruerunt suspicione oppressi Ciceronis Caesar et Pompeius. hoc sibi contraxisse uidebatur Cicero, quod inter xx uiros
3 diuidendo agro Campano esse noluisset. idem intra bien- nium sera Cn. Pompei cura, uerum ut coepit intenta, 5 uotisque Italiae ac decretis senatus, uirtute atque actione Anni Milonis tribuni pl. dignitati patriaeque restitutus est. neque post Numidici exilium ac reditum quisquam aut expulsus inuidiosius aut receptus est laetius : cuius domus quam infeste a Clodio disiecta erat, tam speciose a senatu 10
4 restituta est. idem P. Clodius in t senatu sub honorificen- tissimo ministeri titulo M. Catonem a re publica relegauit : quippe legem tulit, ut is quaestor cum iure praetorio, ad- iecto etiam quaestore, mitteretur in insulam Cyprum ad spoliandum regno Ptolemaeum, omnibus morum uitiis eam 15
5 contumeliam meritum. sed ille sub aduentum Catonis uitae suae uim intulit. unde pecuniam longe sperata maiorem Cato Romam rettulit : cuius integritatem laudari nefas est, insolentia paene argui potest, quod una cum consulibus ac senatu effusa ciuitate obuiam, cum per Tiberim subiret 20 nauibus, non ante iis egressus est, quam ad eum locum peruenit, ubi erat exponenda pecunia.
46 Cum deinde inmanis res uix multis uoluminibus expli-
I calamitate AP, em. Gelenius exilii AP 2 suspit. A
4 uidendo A 5 ut coepit Gelenius : et cupit AP intenta
Wopkens : interita AP 6 ac P, secunda littera incerta in A
sanatus A 7 Anni AP TR. PL. A dignitate A 8 ac
q. scnpsi : aut AP 10 q uis qua infestoe quam infeste A (sic) : unde
suspicor in Murbacensi fuisse quamuis suprascr. quam : fort. quam ui quamque infeste 11 in senatu AP \ in tribunatu Heinsius
12 ministerii AP '. Kritzium dubitanter secutus sum 13 iurse A
14 quaestor emitteretur AP, em. Gelenius 15 Ptolomaeum A
17 ante intulit erasum est in A inti, credo ex male intellecto intulit
o 19 est potest A (sic) consulibus A : COSS. P 20 effusa A
21 iis] is AP 23 inmanis mutatum in -nes A
I
64
LIBER II
candas C. Caesar in Gallia ageret nec contentus plurimis dc felicissimis uictoriis innumerabilibusque caesis et captis hostium milibus etiam in Britanniam traiecisset exercitum, alterum paene imperio nostro ac suo quaerens orbem, uetus 5 par consulum, Cn. Pompeius et M. Crassus, alterum iniere consulatum, qui neque petitus honeste ab iis neque pro- babiliter gestus est. Caesari lege, quam Pompeius ad po- a pulum tulit, prorogatae in idem spatium temporis prouinciae, Crasso bellum Parthicum iam animo molienti Syria decreta :
lo qui uir cetera sanctissimus inmunisque uoluptatibus neque in pecunia neque in gloria concupiscenda aut modum norat aut capiebat terminum. hunc proficiscentem in Syriam 3 diris cum ominibus tribuni pl. frustra retinere conati : quo- rum exsecrationes si in ipsum tantummodo ualuissent, utile
15 imperatoris damnum saluo exercitu fuisset rei publicae. transgressum Euphraten Crassum petentemque Seleuciam 4 circumfusus inmanibus copiis equitum rex Orodes una cum parte maiore Romani exercitus interemit. reliquias legionum C. Cassius, atrocissimi mox auctor facinoris, tum quaestor,
ao conseniauit Syriamque adeo in populi Romani potestate 5 retinuit, ut transgressos in eam Parthos felici rerum euentu fugaret ac funderet.
Per haec insequentiaque et quae praediximus tempora 47 amplius cccc mi/ia hostium a C. Caesare caesa sunt, plura
»5 capta ; pugnatum saepe derecta acie, saepe [in] agminibus,
a et BA : slc P 4 querens A uetus par Vrsinus : uictus
pars AP 6 hiis A : his P legC quam P : leges quas A
8 prouincisLC om. A 9 iam Heinsius: in AP, otn. Cludius la terim A 13 ominibus A : omnibus P : diris immanibus G. A
Koch : Mommsen sic scribebat Hunc . . . diris cum omnibus t. p. f. r. con. essettt, transgressum . . . Orodes interemit TR, PL,
A 14 execr. AP uile Lipsius 16 Seleutiam A
17 circumfusus Ka5fosaMi« : circumfusos.<4P: circumfusis (7^/^Mm5, «/. iia. 4 a4 cccc hostium A : cccc. hostium P A C -<4 : a C.
P as sepc . . . saepe A de recta A : directa P in dei.
Lipsius
65 5
VELLEI PATERCVLI
saepe eruptionibus, bis penetrata Britannia, nouem denique aestatibus uix ulla non iustissimus triumphus emeritus. circa Alesiam uero tantae res gestae, quantas audere uix
2 hominis, perficere paene nullius nisi dei fuerit. t septimo ferme anno Caesar morabatur in Galliis, cum medium iam 5 ex inuidia potentiae cum illa aegre cohaerentis inter Cn.
i Pompeium et C. Caesarem concordiae pignus lulia, uxor Magni, decessit : atque omnia inter destinatos tanto dis- crimini duces dirimente fortuna fiHus quoque paruus Pompei,
^ lulia natus, intra breue spatium obiit. tum in gladios 10 caedisque ciuium furente ambitu, cuius neque finis reperie- batur nec modus, tertius consulatus soli Cn. Pompeio etiam aduersantium antea dignitati eius iudicio delatus est, cuius ille honoris gloria uelut reconciUatis sibi optimatibus maxime a C. Caesare afienatus est; sed eius consulatus omnem uim 15
4 in coercitionem ambitus exercuit. gao tempore P^Qedius a Milone candidato consulatus exempLo inutiliter facto sed salutari rei pubHcae circa Bouillas contracta ex occursu rixa iugulatus est. Milonem reum non magis inuidia facti
5 quam Pompei damnauit uoluntas ; quem quidem M. Cato 20 palam lata absoluit sententia: qui si maturius tuHsset, non defuissent qui sequerentur exemplum probarentque eum ciuem occisum, quo nemo perniciosior rei pubHcae neque bonis inimicior uixerat.
48 Intra breue deinde spatium beUi ciuiHs exarserunt initia, 25 cum iustissimus quisque et a Caesare et a Pompeio ueUet
3 gestae A : om. P, sedfuisse in Murbacensi testatur Burer 4 id
del., dein suprascr. ni A sit fuerk fuerit A (sic) septimo (sic) AP : quarto Laurent, corruptum vii ex iiii ratus 5 Gallis A 6 ex
iuuidia Ponti et Camiliae (ac C. P) coherentis (cohaer. P) AP : poten- tiae male cohaer. Lipsius cum illa aegre scripsi 14 ueluti
P 16 coercitionem B : coertionem AP: coercitione Cludius
exercuit AP 17 exemplo inutihter facto salutari AP^ quod
tuitus est G. A. Koch : ex. inutili, facto sai. Gelenius: ex. inutili sed facto sal. Vrsinus : ex. inutih, ceterum f. salutari Heinsius : ex. inuti- liter, facto salutariter Halm 19 raum legere mihi uisus sum in A
23 pernit. A
66
LIBER II
dimitti exercitus; quippe Pompeius in secundo consulatu Hispanias sibi decerni uoluerat easque per triennium absens ipse ac praesidens urbi per Afranium et Petreium, consu- larem ac praetorium, legatos suos, administrabat et iis, qui 5 a Caesare dimittendos exercitus contendebant, adsentabaitir^ iis, qui ab ipso quoque, aduersabatur. qui si ante biennium, 2 quam ad arma itum est, perfectis muneribus theatri et aliorum operum, quae ei circumdedit, grauissima temptatus ualetudine decessisset in Campania (quo quidem tempore
10 uniuersa Italia uota pro salute eius primi omnium ciuium suscepit), defuisset fortunae destruendi eius locus et, quam apud superos habuerat magnitudinem, inlibatam detulisset ad inferos. bello autem ciuiH et tot, quae deinde per 3 continuos xx annos consecuta sunt, malis non alius maiorem
15 flagrantioremque quam C. Curio tribunus pl. subiecit facem, uir nobilis, eloquens, audax, suae aUenaeque et fortunae et pudicitiae prodigus, homo ingeniosissime nequam et facun- dus malo publico, cuius animo [uoluptatibus uel libidinibus] 4 neque opes uUae neque cupiditates sufficere possent. hic
ao primo pro Pompei partibus, id est, ut tunc habebatur, pro re publica, mox simulatione contra Pompeium et Caesarem, sed animo pro Caesare stetit. id gratis an accepto centiens sestertio fecerit, ut accepimus, in medio relinquemus. ad 5 ultimum saluberrimas tet coalescentis condiciones pacis,
3 Jn del. anie Hispanias A 3 Afrannium P : Africanium B :
Africanum A 5 adsentabatur P: om. A ^" Puto suppleiutn esse
a Rhenano^ Onlli : assentiebatur Vascosanus ei Lipsius 6 \s A
ab ipso quoque BA : dimittendos ab ipsoque P 7 meribus legisse
Bemardinum Ruiilium * in suo codice ' iesiatus esi Vrsinus Fragm. Hist. />. 415, unde ipse ad 130. i coniecii moenibus. Sed ei illic usurpauit V. munera Pompei 8 tentalus P 10 primo AP, em. Vasco-
sanus, et sic Perizonius Animadu, Hist. p. 346 11 eit» destruendi
cius A {sic) la aput A i^ xx A : Hk. P 15 TR. PL.
A 16 uir] VB A prius 18 cuius Gelenius : huius AP uolupL ucl libid. glossa uidetur esse, nisi/orte excidii participium obruto uel aliud eiusmodi, cf. Novak p. 66 aa Caesare rcstitit AP,geminatis litteris re 33 scxcenties Lipsius ex App. B. C. ii. 26, Val. Max. ix. 1.6: sextertio A : S-H F\ 34 ct del. GeUnius : fortasse etiam h. e. etiamnum
67 5*
VELLEI PATERCVLI
quas et Caesar iustissimo animo postulabat et Pompeius aequo recipiebat, discussit ac rupit, unice cauente Cicerone concordiae publicae. harum praeteritarumque rerum ordo cum iustis aliorum uoluminibus promatur, tum, uti spero, 6 nostris explicabitur. nunc proposito operi sua forma red- 5 datur, si prius gratulatus ero Q. Catulo, duobus Lucullis Metelloque et Hortensio, qui, cum sine inuidia in re publica floruissent eminuissentque sine periculo, quieta aut certe non praecipitata fatali ante initium bellorum ciuilium morte functi sunt. 10
49 Lentulo et Marcello consulibus post urbem conditam annis tDCCiii, et annos lxxviii ante, quam tu, M. Vinici,
2 consulatum inires, bellum ciuil£,_exarsit. alterius ducis causa melior uidebatur, alterius erat firmior : hic omnia speciosa, illic ualentia : Pompeium senatus auctoritas, 15 Caesarem militum armauit fiducia. consules senatus- que causae, non Pompeio summam imperi detulerunt.
3 nihil relictum a Caesare, quod seruandae pacis causa temptari posset, nihil receptum a Pompeianis, cum alter consulum iusto esset ferocior, Lentulus uero salua re publica 20 saluus esse non posset, M. autem Cato moriendum ante, quam uUam condicionem t ciuis accipiendam rei publicae contenderet, uir antiquus et grauis Pompei partes laudaret magis, prudens sequeretur Caesaris et illa gloriosa, illa
2 kauente A : fauente Maduig 4 iustius AP^ em. Gelenius, cf.
1 19. I 9 praecipitata ciuitate Ruhnken : praecipiti ciuitate Maduig
II COSS. P '. CN. A 12 annis AP -. a- cc- iii AB-. acciii P, cor- rexit Gelenius 15 spet. A 17 non AP: nomine Gronov
ad Stat. S. iii. 3. p. 336 ed. Hand. Sed cf. Lucan v. 14 non Magni partes, sed Magnum in partibus esse 19 temptari A prius,
post tentari, quod habet et P altero AP 20 COS. A : COS. P: cum alter consulum Halm 21 saluus del., dein suprascr.
cum saluus A 22 conditionem (sic) A omisit in textu, add. in
marg. ciuis AP : cuiusuis Ruhnken : num cum ciue? 23
post contenderet uulgo Cuperum secuti plene interpungunt \ mihi uidetur clausula uir . . . duceret artius cum praecedentibus cohaerere quam ut ab iis distrahatur 24 illa . . . illa A : illa . . . haec P
gloriosa AP : gloriosiora Cuper
68
LIBER II
terribiliora duceret ut deinde spretis omnibus quae Caesar 4 postulauerat, tantummodo contentus una legione titulum ne retineret prouinciae, priuatusque in urbem ueniret et se in petitione consulatus suffragiis populi Romani com- 5 mitteret decreuere, ratus bellandum Caesar.-cum exercitu — Rubiconem transiit. Cn. Pompeius consulesque et maior pars senatus relicta urbe ac deinde Italia transmisere Dyrrachium.
At Caesar Domitio legionibusque, Corfini quae una cum 50
10 eo fuerant, potitus, duce aliisque, qui conuenerant abire ad Pompeium, sine dilatione dimissis, persecutus Brundisium ita ut appareret malle integris rebus et condicionibus finire bellum quam opprimerefugientis,cumtransgressosrepperisset consules, in urbem reuertitur redditaque ratione consiliorum 2
15 suorum in senatu et in contione ac miserrimae necessitu- dinis, cum alienis armis ad arma compulsus esset, Hispanias ~ petere decreuit. . festinationem itineris eius aliquamdiu 3 " riiorata Massilia est, fide melior quam consilio prudentior, intempestiue principalium armorum arbitria captans, quibus
30 hi se debent interponere, qui non parentem coercere possunt. exercitus deinde, qui sub Afranio consulari ac Petreio 4
a cum una legione ne (om. F) titulum retinere p. AP. Vide Comnt. Crit. 3 priuatusque AP : priuatus Gelenius : priuatus ut
Mommsrn ; que . . . et ' partiailas inter se respondentes agnoscere par est^ Thomas p. 13 : sed duiito uenire AP: correxi 4 com-
mittere AP^ corr. Gelenius 5 decreuere AP, sed Burer adnotauit
' ex. uet. sic habet ut legendum existimem decreuerat.' Itaque paren- thesin fecerat ille tantummodo . . . decreuerat, ex hoc autem infinitiuos uenire . . . committere pendete fecerat 8 Dyrachium A, et sic 51. i
9 legionibusque Corfini quae P : legionibusque Corfini A : legioni- busque quae Corf. Baiter 10 conuenerant scnpsi : uenerant
AP: uoluerant Gelenius ii Brundusium AP 13 fug^entis A
reper. AP 14 consules A reuertitur^ «/40.3,42. 3 : reuertit
et P 15 in (? ut) senatu in contione A, ut omissum a m. pr.
fuerit et 17 aliquadiu iAoi^S morata Massilia A {sic) sed
utrisque - indudis : aliquandiu P 20 hisce A 21 Afri-
canio * erasis 1 et c' Burer: Africano AP: Afranio Burer coni. Prseteio A
VELLEI PATERCVLI
praetorio fuerat, ipsius aduentus uigore ac fulgore occupatus se Caesari tradidit ; utrumque legatorum et quisquis cuius- que ordinis sequi eos uoluerat, remisit ad Pompeium.
51 Proximo anno dum Dyrrachium ac uicina ei urbi regio castris Pompei retinetur, qui accitis ex omnibus transmarinis 5 prouinciis legionibus, equitum ac peditum auxiliis, regumque et tetrarcharum simulque dynastarum copiis inmanem exer- citum confecerat et mare praesidiis classium, ut rebatur, saepserat, quo minus Caesar legiones posset transmittere,
2 sua et celeritate et fortuna C. Caesar usus nihil in mora 10 habuit, quo minus et cum uellet ipse exercitusque classibus perueniret, et primo paene castris Pompei sua iungeret, mox etiam obsidione munimentisque eum complecteretur. _sed
3 inopia obsidentibus quam obsessis erat grauior. tum Balbus Cornelius excedente humanam fidem temeritate ingressus 15 castra hostium saepiusque cum Lentulo collocutus consule, dubitante quanti se uenderet, illis incrementis fecit uiam, quibus non Hispaniensis natus, sed Hispanus, in triumphum
et pontificatum adsurgeret fieretque ex priuato consularis. uariatum deinde proeliis, sed uno longe magis Pompeianis 20 prospero, quo grauiter impulsi sunt Caesaris milites.
52 Tum Caesar cum exercitu fatalem uictoriae suae Thes- 2 saliam petiit. Pompeius, longe diuersa aliis suadentibus,
quorum plerique hortabantur, ut in Italiam transmitteret
I aduentu ^P : aduentus G^/?m'M5 2 utrumque sm^si : uterque
AP 3 remisit AP 4 cum AP : dum scripsi Dyrachium A
uicina P: uicinia AB 5 Pompeio {sic) fuisse in Murbacensi,
puncto deletili suprascripto, testatur Burer : Pompei A : Pompeio P cum obtineretur Heinsius: sed retinetur est in ABP et suprascr, ex A 7 et add. Gelenius tetarcharum AB simul A :
simulque PB 8 praesidii dis A uirebatur P et A, sed hic
suprascnpto ut rehatur, quod Rhenanus coni. 9 sepserat ^ 11
et quo Acidalius : eo quo Halm (eo iam Voss') 14 obsessis
erat P : obsesserat A 16 conl. AP consule A : COS. P
18 Hispaniensis Lipsius : Hispaniae Asiae AP : Hispanae prosapiae Thomas. Burer adnotauit ' mihi legendum uidetur non Hispaniae suae natus ' : non Romanus in Hispania natus Novdk
70
LIBER II
(neque hercules quidquam partibus illis salubrius fuit), alii, ut bellum traheret, quod dignatione partium in dies ipsis magis prosperum fieret, usus impetu suo hostem secutus est. aciem Pharsalicam et illum cruentissimum Romano nomini 3 5 diem tantumque utriusque exercitus profusum sanguinis et coHisa inter se duo rei publicae capita effossumque alterum Romani imperi lumen, tot talisque Pompeianarum partium caesos uiros non recipit enarranda hic scripturae modus. illud notandum est : ut primum C. Caesar inclinatam uidit 4
10 Pompeianorum aciem, neque prius neque antiquius quidquam habuit, quam ut incolumis partis, ut militari uerbo ex consuetudine utar, dimitteret. pro dii inmortales, quod 5 huius uoluntatis erga Brutum suae postea uir tam mitis pretium tulit ! nihil in illa uictoria mirabilius, magnificentius, 6
15 clarius fuit, quam quod neminem nisi acie consumptum ciuem patria desiderauit : sed munus misericordiae corrupit pertinacia, cum Ubentius uitam uictor iam daret, quam uicti acciperenL
Pompeius profugiens cum duobus Lentulis consularibus 53
30 Sextoque fiHo et Fauonio praetorio, quos comites ei fortuna adgregauerat, afiis, ut Parthos, aliis, ut Africam peteret,
I illius Burmann 2 quod dignationi partium (partem B) in dies
(in die B) ipsus {corr. ex ipsis A, ipsis P, ipsiis B) magis prosperum fieret ABP; ' ego legendum ipsi puto, ut ad Pomp. referatur^ Burer uulgo edunt q. dignatione partium in dies ipsis m. pr. fieret. Scri- bendum suspicor ipsiusque uel ipsique, dein pro fieret id quod coni. Cludius foret 4 Romano P: Romani BA : Romani nominis coni.
Burer 6 conlisa Gelenius : consilio AP 7 talesque AP
8 recepit an recipit A dubito enarranda P: enarrandae A,fortasse recte 11 ut add. Gelenius incolumis pa rtis sot/iit : in omnes
(-neis P) partes AP^ quo seruato Kritz suppleuit ex Suet. Caes. 75, App. ii. 80, Flor. iv. a. 50 qui proclamarcnt ut ciuibus parceretur uerbo A : ct uerbo P ex Lipsius : et AP la post dimitteret
add. caduceatores Wilhelm Proh A imm. AP 13 suae om. A post eam AP, em. Rhenanus 14 precium A in illa . . . quam quod Haase : illa . . . quando AP 16 corrumpit AP, em. Rhenanus
i-j pertinatia A uiti {corr, in uitam) uictoria 4«fei dare A {sic) :
uictoriam dare P : uitam uictor iam daret Burer
7«
VELLEI PATERCVLI
in qua fidelissimum partium suarum haberet regem lubam, suadentibus, Aegyptum petere proposuit memor benefi- ciorum, quae in patrem eius Ptolemaei, qui tum puero quam
2 iuueni propior regnabat Alexandriae, contulerat. sed quis in aduersis beneficiorum seruat memoriam ? aut quis ullam 5 calamitosis deberi putat gratiam ? aut quando fortuna non mutat fidem? missi itaque ab rege, qui uenientem Cn. Pompeium (is iam a Mytilenis Corneliam uxorem receptam in nauem fugae comitem habere coeperat) consilio Theodoti
et Achilli exciperent hortarenturque, ut ex oneraria in eam 10 nauem, quae obuiam processerat, transcenderet : quod cum fecisset, princeps Romani nominis imperio arbitrioque Aegyptii mancipii C. Caesare P. Seruilio consulibus iugulatus
3 est. hic post tres consulatus et totidem triumphos domi- tumque terrarum orbem sanctissimi atque praestantissimi 15 uiri in id euecti, super quod adscendi non potest, duode- sexagesimum annum agentis pridie natalem ipsius uitae fuit exitus, in tantum in illo uiro a se discordante fortuna, ut cui modo ad uictoriam terra defuerat, deesset ad sepulturam.
4 quid aliud quam nimium occupatos dixerim, quos in aetate 20 et tanti et paene nostri saeculi uiri fefellit quinquennium ? cum a C. Atilio et Q. Seruilio consulibus tam facilis esset annorum digestio. quod adieci, non ut arguerem, sed ne arguerer.
54 Non fuit tamen maior in Caesarem, quam in Pompeium 25 fuerat, regis eorumque quorum is auctoritate regebatur fides. quippe cum uenientem eum temptassent insidiis ac
I in quo AP^ corr. Gelenim 3 Ptolomaei AP 4 prior
suprascr. pior A. exddit p (pro) quis ullam in A [sic) 9 cepe-
rat P 10 Achili B : Achi A : Achillae P 11 obuiam om. A
13 Aegiptii A mancipii AP, quod non ausus sum mutare in
mancipi COS A : COSS P 15 atque ^ : ac P 16 uiri om. A
asc. AP duo de sexagessimum A 20 aetatem AP, em. Rhenanus 21 pene -^ secuH ^ 22 ACAtiHo-i4 etP,om.A facilis
Gelenius : felix (fceHx A)AP: simplex Haase 25 tamen m2i\oxBurer: non maior AB : maiorP: superfuit ex tfi pars iantum posterior (n) 26 auctoritatem {sic') A 27 temtassent A : tentassent P
72
LIBER II
deinde bello lacessere auderent, utrique summo imperatori, alteri superstiti, meritas poenas luere suppliciis. nusquam 2 erat Pompeius corpore, adhuc ubique uiuebat nomine. quippe ingens partium eius fauor bellum excitauerat Afri- 5 cum, quod ciebat rex luba et Scipio, uir consularis, ante biennium quam exstingueretur Pompeius, lectus ab eo socer, j, eorumque copias auxerat M. Cato, ingenti cum difficultate itinerum locorumque inopia perductis ad eos legionibus : qui uir cum summum ei a militibus deferretur imperium,
10 honoratiori parere maluit.
Admonet promissae breuitatis fides, quanto omnia trans- 55 cursu dicenda sint. sequens fortunam suam Caesar ut peruectus in Africam est, quam occiso Curione, lulianarum duce partium, Pompeiani obtinebant exercitus, ibi primo
15 uaria fortuna, mox pugnauit sua, inclinataeque hostium copiae : nec dissimjlis ibi aduersus uictos quam in priorgs 2 clemeniia Caesaris tuit. uictorem Africani belli Caesarem
grauius excepit Hispaniense (nam uictus ab eo Pharnaces uix quidquam gloriae eius adstruxit), quod Cn. Pompeius, 20 Magni filius, adulescens impetus ad bella maximi, ingens ac terribile conflauerat, undique ad eum adhuc paterni nominis magnitudinem sequentium ex toto orbe terrarum auxiliis confluentibus. sua Caesarem in Hispaniam comi- 3 tata fortuna est, sed nullum umquam atrocius periculosius- que ab eo initum proelium, adeo ut plus quam dubio Marte descenderet equo consistensque ante recedentem suorum
I summo imperatori Cludius : summo imperatorumy^P: summorum Momtnsen a ante alteri Lipsius supplehat alteri mortuo, Orelli
mortuo alteri 3 uiuebat Lipsius : iubae suprascr. uiuo A : lubae
P : uocabulum del. Scriner :/ort. uiuos 6 ext. AP soccr BA : sacer P 8 Jocorumque] aquarumque Raphelengius 9 a militibus BA\ ambitus P 10 parere Burer: parare P: parari A : pareri Orelli
II quando A la sunt A ut perucctus scripsi,cf. 50. a in per- uectus A : peruectus P 13 est Orei/i : ctA : ont. P Vide Comm. Crit. 15 fortuna, mox p. sua Acidalius et Lipsius : fortunam expugnauit uia AP 17 Africi Novdk^ cf. 54. a, 55. a, la^. 4 C. Caesarem P
33 comitata «•! fortuna cst A {sic) : num c. cst fortuna ?
73
VELLEI PATERCVLI
aciem, increpata prius fortuna, quod se in eum seruasset exitum, denuntiaret militibus uestigio se non recessurum : proinde uiderent, quem et quo loco imperatorem deserturi 4 forent. uerecundia magis quam uirtute acies restituta, et a duce quam a milite fortius. Cn. Pompeius grauis uulnere 5 inuentus inter solitudines auias interemptus est ; Labienum Varumque acies-abstuliL— . 56 Caesar omnium uictor regressus in urbem, quod humanam excedat fidem, omnibus, qui contra se arma tulerant, ignouit, magnificentissimisque gladiatorii muneris, naumachiae et 10 equitum peditumque, simul elephantorum certaminis specta- culis epulique per multos dies dati celebratione repleuit
2 eam. £uinque egit triumphos : Gallici apparatus ex citro, Pontici ex acantho, Alexandrini testudine, Africi ebore, Hispaniensis argento rasili constitit. pecunia ex manubiis 15
3 lata paulo amplius sexiens miliens sestertium. neque illi tanto uiro et tam clementer omnibus [uictoriis suis] uso plus quinque mensium principalis quies contigit. quippe cum mense Octobri in urbem reuertisset, idibus Martiis, coniurationis auctoribus Bruto et Cassio, quorum alterum 20 promittendo consulatum non obHgauerat, contra differendo Cassium offenderat, adiectis etiam consiliariis caedis familia- rissimis omnium et fortuna partium eius in summum euectis fastigium, D. Bruto et C. Trebonio aliisque clari nominis
4 uiris, interemptus est. cui inagnam inuidiam conciliarat 25
i
I increpata A 4 restituta et a OrelH (restitutae et iam Ruhn-
ken) : restitutae C K.B\ restitutae sunt a AP : restitutae sunt a duce quam a milite potius Mommsen : restituta et certatum a. d. q. a. m, fortius Scriner 5 grauis om. A : sed graui sinistro margine additum 10 magnificentissimisque A et sic legendum praecepit Burer-. que om. P 14 Afri A 15 Hespaniensis uisum est potius in A 16 sexies
milies P: sextertium A : S-H P: sexagies Hotoman 17 tanto
uiro om. A uictoribus suis uso jB, quod Gelenius in uictoriis suis
mutauit : uictoribus suis om. AP : ' Patet duo uocahula [uictoribus suis] uel inter uersus fuisse scripta, uel signis additis margini apposita ' Kritz : ea delehat G. A. Koch 20 coniurationis P : coniurationib. A 23 reuectis AP 24 Tribonio P : Tnbonio {non Tribonio) A
74
LIBER II
M. ^Antonius, omnibus^ audendis paratissimus, consulatus coUega, imponendo capiti eius Lupercalibus sedentis pro rostris insigne regium, quod ab eo ita repulsum erat, ut non offensus uideretur.
5 Laudandum experientia consilium est Pansae atque Hirti, 57 qui semper praedixerant Caesari, ut principatum armis quaesitum armis teneret : ille dictitans mori se quam timeri malle,dumclementiam, quam praestiterat, exspectat, incautus ab ingratis occupatus est, cum quidem plurima ei praesagia
lo atque indicia dii inmortales futuri obtulissent periculi. nam 2 et haruspices praemonuerant, ut diligentissime iduum Mar- tiarum caueret diem, et uxor Calpurnia territa nocturno uisu, ut ea die domi subsisteret, orabat, et libelli coniura- tionem nuntiantes dati neque protinus ab eo lecti erant.
15 sed profecto ineluctabilis fatorum uis, cuiuscumque fortu- 3 nam mutare constituit, consilia corrumpit.
Quo anno id ita patrauere facinus, Brutus et Cassius 58 praetores erant, D. Brutus consul designatus : hi una cum 2 coniurationis globo, stipati gladiatorum D. Bruti manu, Capitolium occupauere. tum consul Antonius (quem cum simul interemendum censuisset Cassius testamentumque Caesaris abolendum, Brutus repugnauerat dictitans nihil amplius ciuibus praeter tyranni — ita enim appellari Caesarem
I paratissimos consulatos./^ : sed consul&tos super lineam 2 inp. j4 3 ita . . . offensus /?/r^«aMM5 : id . . . offensum^P 5 Hirtii^P 7 timeri ex timere A : timeri P : timere tnalebat G. A. Koch qiwd reaponderet uerbis Plutarchi Caes. 57 ^t\ri6v kanv dna^ diroOavfiv fj dei wpooloicav et Suet. Caes. 86 insidias undique inminentis subire semel satiusessequam cauere sempcr 6 exp. AP 9 plurimaei O/W/i : plurimi B, et A m. sec. ut mihi uisum est : plurima P A quid habuerit a m. prima uix dignoscas 10 '\mm. AP 11 diligentissimae .<4 13 orarat Halm cO iu rationem A 14 nunciantis A ab co neque protinus P: dilati ab eo n. p. 1. Heinsius prob. Bentl. 15 cuiuscum- quc GeUnius : cuius cum (quom P) ABP 16 attte constituit deletum i^inA uoluit 17 id ita scrip.si: id \dA: idP: illud Lion M. ante hr\xi\x% add. Heinsiua prob. Bentl. Q,9AS\\x% Stanger: C. Cassius AP 18 cos -<4 : COS. P ao tum Haase: cum P: CVM A cos A : COS. P ai intcrcm. A m. pr. ut mihi uisum est : interim. P
33 apellari A
76
VELLEI PATERCVLI
facto eius expediebat — petendum esse sanguinem) conuocato
3 senatu, cum iam Dolabella, quem substituturus sibi Caesar designauerat consulem, fascis atque insignia corripuisset consulis, uelut pacis auctor liberos suos obsides in Capi- tolium misit fidemque descendendi tuto interfectoribus 5
4 Caesaris dedit. et illud decreti Atheniensium celeberrimi exemplum, relatum a Cicerone, obliuionis praeteritarum rerum decreto patrum comprobatum est.
59 Caesaris deinde testamentum apertum est, quo C. Octa- uium, nepotem sororis suae luliae, adoptabat. de cuius 10
2 origine, etiam si praeueniet, pauca dicenda sunt. fuit C. Octauius ut non patricia, ita admodum speciosa equestri genitus familia, grauis, sanctus, innocens, diues. hic praetor inter nobilissimos uiros creatus primo loco, cum ei dignatio lulia genitam Atiam conciHasset uxorem, ex eo honore 15 sortitus Macedoniam appellatusque in ea imperator, dece- dens ad petitionem consulatus obiit praetextato relicto filio.
3 quem C. Caesar, maior eius auunculus, educatum apud Philippum uitricum dilexit ut suum, natumque annos xviii Hispaniensis militiae adsecutum se postea comitem habuit, 20 numquam aut alio usum hospitio quam suo aut alio uectum
4 uehiculo, pontificatusque sacerdotio puerum honorauit. et patratis bellis ciuilibus ad erudiendam liberalibus disciplinis singularis indolem iuuenis Apolloniam eum in studia miserat, mox belli Getici ac deinde Parthici habiturus 25 commilitonem. cui ut est nuntiatum de caede auunculi,
I esse om. in textu, super uersum add. A 2 Dolobella P quam substiturus A 3 COS. P fasces AP 4 consulis A : COS, P 6 Caesarisow. m textu, super uersum add. A 11 praeueniet scripsi: praeuenit et AP: pra.emtet Heinsiusprob. Bentl. : pev se nitetBurmann 12 patritia A spetiose A 13 praeter A 15 iulia Ati
genitam Atiam A : lulia g. Acciam P 16 in eam AP, em. Gelenius 19 yiMW Oudendorp • 21 nunquam .^ 23 p2itx2Ji\%Aldus: paratis AP : peractis Gelenius ad erudiendum s. indolis iuuenem
Vascosanus et sic Bentley erudiendam A : erudiendum P
25 Getici A : Gethici P 26 nunciatum A
76
LIBER II
cum protinus ex uicinis legionibus centuriones suam suorum- 5 que militum operam ei pollicerentur neque eam spernendam Saluidienus et Agrippa dicerent, ille festinans peruenire in urbem omnem ordinationem et necis et testamenti Brundisii
5 comperit. cui aduentanti Romam inmanis amicorum occurrit 6 frequentia, et cum intraret urbem, solis orbis super caput eius curuatus aequaliter rotundatusque in tcolorem arcus uelut coronam tanti mox uiri capiti imponens conspectus est.
Non placebat Atiae matri Philippoque uitrico adiri f nomen 60
10 inuidiosae fortunae Caesaris, sed adserebant salutaria rei publicae terrarumque orbis fata conditorem conseruatorem- que Romani nominis. spreuit itaque caelestis animus a humana consilia et cum periculo potius summa quam tuto humilia proposuit sequi maluitque auunculo et Caesari de
15 se quam uitrico credere, dictitans nefas esse, quo nomine Caesari dignus esset uisus, sibimet ipsum indignum uideri. hunc protinus Antonius consul superbe excepit (neque is 3 erat contemptus, sed metus) uixque admisso in Pompeianos hortos loquendi secum tempus dedit, mox etiam uelut
ao insidiis eius petitus sceleste insimulare coepit, in quo turpiter deprensa eius uanitas est. aperte deinde Antoni 4 ac Dolabellae consulum ad nefandam dominationem erupit furor. sestertium septiens miliens, depositum a C. Caesare ad aedem Opis, occupatum ab Antonio, actorum eiusdem
I susim Gfieni$4s: suasjiP 2 pollicentur 5^ : pollicerentur
P, aedo, ex emencL Rhenani 4 ordinem ac rationem Muncker
Brundusii AP 6 et cum intraret urbem ont. in texiu, add. in
marg. A 7 nitilatus G. A. Koch : radiatus Wilhelm in morem
arcus Boihe: in circulum arcus Halm : cf, Sen. Nat. Qu i. 2. i me- moriae proditum est, quo die urbem diuus Augustus ApoUonia reuersus intrauit, circa solem uisum coloris uarii circulum, qualis esse in arcu solct : uersicolorcm arcum Herei 8 inp. A 10 inuidio-
sum Scriner la spraeuit A 15 cedere AP, em. Gelenius 16
sibimet Vrstnus et Bentley : semet AP indignum uideri A Retinui ordinrm quifuit ante scriptas 0 a littcras, quibus inuertendum eum esse sifrnifxcauit Amerbach uidcri indignum P 17 COSyi: COS. P
excipit AP, em. Cludius 21 deprehcnsa AP Antonii AP
23 sestertium septiens A : S-H septies P milies AP
77
VELLEI PATERCVLI
insertis falsis ciuitatibus inmunitatibusq^ie corrupti com- mentarii atque omnia pretio temperata, uendente rem , 5 publicam consule. idem prouinciam D. Bruto designato consuli decretam Galliam occupare statuit, Dolabella trans- marinas decreuit sibi ; interque naturaliter dissimillimos ac 5 diuersa uolentis crescebat odium, eoque C. Caesar iuuenis cotidianis Antoni petebatur insidiis. 61 Torpebat oppressa dominatione Antoni ciuitas : indignatio et dolor omnibus, uis ad resistendum nulli aderat, cum C. Caesar xviiii annum ingressus, mira ausus ac summa 10
2 consecutus, priuato consilio maiorem senatu pro re publica animum habuit primumque a Calatia, mox a Casilino uete- ranos exciuit paternos : quorum exemplum secuti alii breui in formam iusti coiere exercitus. mox cum Antonius occur- risset exercitui, quem ex transmarinis prouinciis Brundisium 15 uenire iusserat, legio Martia et quarta cognita et senatus uoluntate et tanti iuuenis indole sublatis signis ad Caesarem
se contulerunt. eum senatus honoratum equestri statua, i
3 quae hodieque in rostris posita aetatem eius scriptura f indicat (qui honor non alii per ccc annos quam L. Sullae 20 et Cn. Pompeio et C. Caesari contigerat), pro praetore una cum consulibus designatis Hirtio et Pansa bellum cum
4 Antonio gerere iussit. id ab eo annum agente uicesimum
I ciuitatibusque AP: ciuitatibus inmunitatibusque scnpst. lam Perizonius putauerat immunitatibus uel sintile quid ante ciuitatibus- que excidisse corrupti commentarii Ruhnken : corruptis commentariis AP \ insertis falsis uitiatisque corrupti commentarii Cludius 2
temcTSiiQ. Heinsius prob. Bentl. : emptitata Cor^^&sm 3 consule
A : COS. P 4 COS. AP occuparet A Dolabella AP 5 dissimilimos A l.et 8 Antonii AP 8 Torquebatur Warburton
10 xviiii A : xviiii. P 12 Galatia AP : Calatia Gelenius : cf. Cic. Att. xvi. 8 init. ueteranos quiqui Calatiae et Casilini sunt perduxit ad suam sententiam 13 breui BA : in breui P 14 in formam i. coiere P, ex Rhenani emendatione^ ut uidetur in forma i. coire BA 15
Brundusium AP 16 Martio A 18 senatum A sequestri A
19 in del. ante striptura {sic) A 20 ccc A : ccc.P 21 Cn,] C. A pro praetore Sigonius ad Liu. Epit. 118 : pro P. R. AP 23 id add. Gelenius
78
LIBER II
fortissime circa Mutinam administratum est et D. Brutus obsidione liberatus. Antonius turpi ac nuda fuga coactus deserere Italiam, consulum autem alter in acie, alter post paucos dies ex uulnere mortem obiit. 5 Omnia ante quam fugaretur Antonius honorifice a senatu 62 in Caesarem exercitumque eius decreta sunt maxime auctore Cicerone ; sed ut recessit metus, erupit uoluntas protinusque Pompeianis partibus rediit animus. Bruto Cassioque pro- uinciae, quas iam ipsi sine ullo senatus consulto occupaue- 2
10 rant, decretae, laudati quicumque se iis exercitus tradidis- sent, omnia transmarina imperia eorum commissa arbitrio. quippe M. Brutus et C. Cassius, nunc metuentes arma 3 Antoni, nunc ad augendam eius inuidiam simulantes se metuere, testati edictis libenter se uel in perpetuo exilio
15 uicturos, dum rei publicae constaret concordia, nec ullam belli ciuilis praebituros materiam, plurimum sibi honoris esse in conscientia facti sui, profecti urbe atque Italia, intento tac pari animo sine auctoritate publica prouincias exercitusque occupauerant et, ubicumque ipsi essent, prae-
ao texentes esse rem publicam, pecunias etiam, quae ex trans- marinis prouinciis Romam ab quaestoribus deportabantur, a uolentibus acceperant. quae omnia senatus decretis com- 4 prensa et comprobata sunt et D. Bruto, quod alieno beneficio uiueret, decretus triumphus, Pansae atque Hirti
«5 corpora publica sepultura honorata, Caesaris adeo nulla 5 habita mentio, ut legati, qui ad exercitum eius missi erant, iuberentur summoto eo milites alloqui. non fuit tam ingratus exercitus, quam fuerat senatus : nam cum eam iniuriam dissimulando Caesar ferret, negauere milites sine
I est ct P: esset A 4 uolnere AP 10 se hiis se A : his
se P : se iis et Orelli : an his sese \ 1 1 cOmissa A imperio A^ UHtUHalm coni. omnia transmarina eorum c. imperio 13 Antonii AP 15 reip. GeUnius : rcsp. AP 18 ac pari AP, malim nec dispari
aa auolantibus A 23 D.] Decio A 24 Hirtii AP 37
adloqui AP ag Caesar GeUnitis : Caesari AP : Caesar ipse Halm
79
VELLEI PATERCVLI
6 imperatore suo ulla se audituros mandata. hoc est illud tempus, quo Cicero insito amore Pompeianarum partium Caesarem laudandum et tollendum censebat, cum aliud diceret, aliud intellegi uellet.
63 Interim Antonius fuga transgressus Alpis, primo per 5 colloquia repulsus a M. Lepido, qui pontifex maximus in C. Caesaris locum furto creatus decreta sibi Hispania adhuc in Gallia morabatur, mox saepius in conspectum ueniens militum (cum et Lepido omnes imperatores forent meliores et multis Antonius, dum erat sobrius), per auersa 10 castrorum proruto uallo a militibus receptus est : qui titulo imperi cedebat Lepido, cum summa uirium penes eum
2 foret. sub Antoni ingressum in castra luuentius Laterensis, uir uita ac morte consentaneus, cum acerrime suasisset Lepido, ne se cum Antonio hoste iudicato iungeret, inritus 15
3 consili gladio se ipse transfixit. Plancus deinde dubia, id est sua fide, diu quarum esset partium secum luctatus ac sibi difficile consentiens, et nunc adiutor D. Bruti designati consulis, collegae sui, senatuique se litteris uenditans, mox eiusdem proditor, Asinius autem Pollio firmus proposito et 20 lulianis partibus fidus, Pompeianis aduersus, uterque exer- citus tradidere Antonio.
64 D. Brutus desertus primo a Planco, postea etiam insidiis eiusdem petitus, paulatim relinquente eum exercitu fugiens in hospitis cuiusdam nobilis uiri, nomine Cameli, domo ab 25 iis, quos miserat Antonius, iugulatus est iustissimasque
2 optime de se merito uiro C. Caesari poenas dedit, cuius
3 aliut . . . aliut A 4 intelligi AP 5 Alpes AP 6 conl.
AP qui pont. max. om. A 8 sepius A 9 Lsepido A 10
anersam AP: partem Aldus, portam Vrsinus suppleuit : auersa Gelenius, quod defendit Kritz ex Liu. v. 29. 5, Plin. H. N. vi. 18 11 proruto
Gelenius : proruta AP a add. Heinsius 12 imperii AP 14
accerrime A 16 consilii AP 19 consulis A : COS. P se
supra uersum A 23 pno A postea A : post P 25 hospitiis A Camilli Cludius ex App. b. civ. 3, 98 ab his AP
80
LIBER II
cum primus omnium amicorum fuisset, interfector fuit et fortunae, ex qua fructum tulerat, inuidiam in auctorem relegabat censebatque aequum, quae acceperat a Caesare, retinere, Caesarem, qui illa dederat, perisse. haec sunt 5 tempora, quibus M. Tullius continuis actionibus aeternas 3 Antoni memoriae inussit notas, sed hic fulgentissimo et caelesti ore, at tribunus Cannutius canina rabie lacerabat Antonium. utrique uindicta libertatis morte stetit ; sed 4 tribuni sanguine commissa proscriptio, Ciceronis uelut
10 satiato Antonio paene finita. Lepidus deinde a senatu hostis iudicatus est, ut ante fuerat Antonius.
Tum inter eum Caesaremque et Antonium commercia 65 epistularum et condicionum facta mentio, cum Antonius t et subinde Caesarem admoneret, quam inimicae ipsi Pompei-
15 anae partes forent et in quod iam emersissent fastigium et quanto Ciceronis studio Brutus Cassiusque attollerentur, denuntiaretque se cum Bruto Cassioque, qui iam decem et septem legionum potentes erant, iuncturum uires suas, si Caesar eius adspemaretur concordiam, diceretque plus
ao Caesarem patris quam se amici ultioni debere. tunc inita 2 potentiae societas et hortantibus orantibusque exercitibus
1 post cum cUUtum est tn A fuisset primis P'. in primis Heinsius 4 quia illa AP perisse uel perire Rhenanus : perist (per isthaec) A : pcris (peris. Haec) P : perire. Sed haec Halm 5 Tulius A 6 Antonii AP A^las inussit notas A (sic) et scelestiore A 'j At A canina Ruhnken : continna A : continua P 9 prostriptioCiceionis A, sed B super proscr. o super Cicer. additis uelut Puteanus : uel AP, quod/tustradi/endit Scriner: uiHalm 10 pene -«4 : poena P:
pskcne etiam Bentiey laquxptvqueA commertia.^ 13 con- ditionum A ^post epistularum excidisse arbi/ror inita' Novdk
lactaAP: * mihi mdeiur Ug. facta mentio' Burer Ant. subinde C. admoncret, ct quam Bipont : ct a Ugi/imo ordine dejlexum pu/abat Kritz, quaUa saepe intuniun/ur apud Thucydidem 18 vii A iunc-
turam A 19 asp. AP: adiccretquc Herel 20 ultione amici Aj
std 0 super ult. a super amici additis. In A prius fuisse ultioni «0« ads4uerarim, quamquam Orellio sic uisum est : amici ultionc P dcbcrc. tunc (uei tum) Burer: debcre . tOc suprascr. deberetur A : dcbcrc^tur P: dcbere igitur Rhenanus, sed yelUium igitur in principio enuntiati non pottert Novdb et ante eum Kreyssig ostenderunt
81 6
VELLEI PATERCVLI
inter Antonium etiam et Caesarem facta adfinitas, cum esset priuigna Antoni desponsata Caesari. consulatumque iniit Caesar pridie quam uiginti annos impleret decimo Kal. Octo- bris cum collega Q. Pedio post urbem conditam abhinc annis tDCCViiii, ante lxxii, quam tu, M. Vinici, consulatum inires. 5 3 uidit hic annus Ventidium, per quam urbem inter captiuos Picentium in triumpho ductus erat, in ea consularem prae- textam iungentem praetoria. idem hic postea triumphauit.
66 Furente deinde Antonio simulque Lepido, quorum uter- que, ut praediximus, hostes iudicati erant, cum ambo mallent 10 t sibi nuntiari, quid passi essent, quam quid meruissent,
' repugnante Caesare, sed frustra aduersus duos, instauratum
2 Sullani exempli malum, proscriptio. nihil tam indignum illo tempore fuit, quam quod aut Caesar aliquem proscribere coactus est aut ab ullo Cicero proscriptus est. abscisaque 15 scelere Antoni uox publica est, cum eius salutem nemo defendisset, qui per tot annos et publicam ciuitatis et
3 priuatam ciuium defenderat. nihil tamen egisti, M. Antoni, - (cogit enim excedere propositi formam operis erumpens | animo ac pectore indignatio), nihil, inquam, egisti mercedem 20 caelestissimi oris et clarissimi capitis abscisi numerando auctoramentoque funebri ad conseruatoris quondam rei pub-
4 licae tantique consulis inritando necem. rapuisti tum Ciceroni lucem sollicitam et aetatem senilem et uitam miseriorem
2 desponsata A : desponsa P, quodmalehat Novdk 3 x. KAL. A 4 Octobres ^P collegaq. Pedio^ ahhinc delebai Knts 5 dccviiu Gelenius : a cc viiii A : accviiii P lxxii. A : lxxii P 6 ante Ven- tidium erasum estin ^ M. : P. Ventidium //a/m 8 praetoriae Gelenius, utgz. 4 10 cum^-^ : quom P ii n\xni\SireVahlenHerm. xvii. 273 : \m^\xia.vi Haase, quod Kntz recepit meruissent A : emeruissent P : demeruissent Rhenanus 12 aduersus duos om. A 15 bullo P :
bell del., dein bullo A : ab ullo Rhenanus abscissaque A 16
Antonii . Vox A publica audita est A : publica est P: fortasse non iam {uel nusquam) audita est Cf. Com. Seueri ap. Sen. Suasor. vi. p. 37 Bursian Publica uox saeuis aeternum ommutuit armis quae de Cicerone dicta sunt 21 scelestissimi del., dein suprascr. caelestissimi A abscissi A 24 ante miseriorem deletum est in A mes ///, sed mes
in mis corredum ante quam deletum esset. Fuerat fortasse maestiorem
82
LIBER II
te principe quam sub te triumuiro mortem, famam uero gloriamque factorum atque dictorum adeo non abstu- listi, ut auxeris. uiuit uiuetque per omnem saeculorum 5 memoriam, dumque hoc uel forte uel prouidentia uel ut- 5 cumque constitutum rerum naturae corpus, quod ille paene solus Romanorum animo uidit, ingenio complexus est, eloquentia inluminauit, manebit incolume, comitem aeui sui laudem Ciceronis trahet omnisque posteritas illius in te scripta mirabitur, tuum in eum factum exsecrabitur citiusque
10 e mundo genus hominum quam * * * cedet.
Huius totius temporis fortunam ne deflere quidem quis- 67 quam satis digne potuit, adeo nemo exprimere uerbis potest. id tamen notandum est, fuisse in proscriptos uxorum fidem 2 summam, libertorum mediam, seruorum aliquam, filiorum
J5 nullam : adeo difficilis est hominibus utcumque conceptae spei mora. ne quid ulli sanctum relinqueretur, uelut in 3 dotem inuitamentumque sceleris Antonius L. Caesarem auunculum, Lepidus Paulum fratrem proscripserant ; nec Planco gratia defuit ad impetrandum, ut frater eius Plancus
20 Plotius proscriberetur. eoque inter iocos militaris, qui 4 cumim Lepidi Plancique secuti erant, inter exsecrationem ciuium usurpabant hunc uersum :
De germanis, non de Gallis duo triumphant consules.
Suo praeteritum loco referatur ; neque enim persona 68
2- umbram actae rei capit. dum in acie Pharsalica t Africaque de summa rerum Caesar dimicat, M. Caelius, uir eloquio animoque Curioni simillimus, sed in utroque perfectior nec
I tribuno del.^ dein triumuiro A (sic) 5 nature j4 9 tuum P :
tum ^ execr. j4P citius quem(que in P) mundo ^Z*: citiusque em. Launnt : citiusquc m. Kptts 10 quam cedet AP, exadit Ciceronis me- moria ufi aliud quid huiusntodi 1 1 ne nonnuUa exetnplana P: nec BA et aliay credo prius impressa, exetnpl. P 13 in otn. A 14 mcdiam a Kritt (sicj A, tamquant aliquid omissum esset 16 uelut Gelenius : uel AP: ut Halm 20 tnterio COS militaris A 21 execr. AP uerba intcr cxecr^iuium spuria habet Novdk aa ci i»*«Hn uium A [sic\ 23 GERMANIS A 25 acnter Haupt spedose sed c/. 98. i dum haec in Paiinonia Gcrmaniaque geruntur num Phariaque t 27 similimus A
83 6*
VELLEI PATERCVLI
minus ingeniose nequam, cum tin modica quidem seruari
2 posset (quippe peior illi res familiaris quam mens erat), in praetura nouarum tabularum auctor extitit nequiitque senatus * et auctoritate consulum deterreri ; accito etiam Milone Annio, qui non impetrato rec^tu lulianis partibus infestus 5 erat, in urbe seditionem, in agris haud occulte bellicum tumultum mouens, primo summotus a re publica, mox consularibus armis auctore senatu circa Thurios oppressus
3 est. incepto pari similis fortuna Milonis fuit, qui Compsam in Hirpinis oppugnans ictusque lapide tum P. Clodio, tum 10 patriae, quam armis petebat, poenas dedit, uir inquies et
4 ultra fortem temerarius. quatenus autem aliquid ex omissis peto, notetur inmodica et intempestiua Hbertate usos aduersus C. Caesarem Marullum Epidium Flauumque Caesetium tribunos pl, dum arguunt in eo regni uoluntatem, 15
5 paene uim dominationis expertos. in hoc tamen saepe lacessiti principis ira excessit, ut censoria potius contentus nota quam animaduersione dictatoria summoueret eos a re publica testareturque esse sibi miserrimum, quod aut natura sua ei excedendum foret aut minuenda dignitas. sed ad 20 ordinem reuertendum est.
69 lam et Dolabella in Asia C. Trebonium consularem, cui succedebat, fraude deceptum Zmyrnae occiderat, uirum
I cum imodica (in modicaP) quidem seruari posset^P: ne modica quidem re Aldus : ne modico quidem seruari p. Voss : ne modica quidem seruare p. Froehlich : ne m. q. soluere p. Laurent : ne in modica quidem fide seruari p. Maduig : fortasse ne m. q. soluere ac s. p. 3 senatus et auctoritate consulQ (^COSS. P) AP: scripsi senatus decretis : s. et consulis a. Cludius 5 impetrato P: imperator -(4
6 in agris haud ccculte Mommsen haud magis occulte AP : at in agris o. Lipsius 8 Turios AP 9 in add. Maduig : in coepto
Voss 10 Irpinis AP tum P. AP : cum P. Orelli 12
fortem B et sic A ut mihi uisum est : sortem P 13 repeto Heinsius
Imodica A 15 caese etiam AP: Caesetium B TR. PL. A
duum A 16 paene uim domitianis A tamen AP: tantum
Kritz 17 excessit AP : exarsit Wopkens contemptus BA
23 succensebat Ruhnken Zmyrnae A : Smyrnae P
%
84
I
LIBER II
aduersus merita Caesaris ingratissimum participemque caedis eius, a quo ipse in consulare prouectus fastigium fuerat ; et C. Cassius acceptis a Statio Murco et Crispo 2 Marcio, praetoriis uiris imperatoribusque, praeualidis in 5 Syria legionibus, inclusum Dolabellam, qui praeoccupata Asia in S>Tiam peruenerat, Laodiciae expugnata ea urbe obire fecerat (ita tamen, ut ad ictum serui sui Dolabella non segniter ceruicem daret) et decem legiones in eo tractu sui iuris fecerat ; et M. Brutus C. Antonio, fratri M. Antoni, 3
jo in Macedonia Vatinioque circa Dyrrachium uolentis legiones extorserat (sed Antonium bello lacessierat, Vatinium dig- natione obruerat, cum et Brutus cuilibet ducum praeferendus uideretur et Vatinius nulli homini non esset postferendus, in 4 quo deformitas corporis cum turpitudine certabat ingeni
if adeo ut animus eius dignissimo domicilio inclusus uideretur) eratque septem legionibus ualidus. at lege Pedia, quam 5 consul Pedius collega Caesaris tulerat, omnibus, qui Cae- sarem patrem interfecerant, aqua ignique t damnatis inter- dictum erat : quo tempore Capito, patruus meus, uir ordinis
ao senatorii, Agrippae subscripsit in C. Cassium. dumque ea 6 in Italia geruntur, acri atque prosperrimo bello Cassius Rhodum, rem inmanis operis, ceperat, Brutus Lycios deuicerat, et inde in Macedoniam exercitus traiecerant, cum per omnia repugnans naturae suae Cassius etiam Bruti
3 Statio Vrsinus : Staio P : Caio («c} A 4 Martio A impera- tonbus qui AP^ em. Bonhontme 6 Laodicia BA : Laodiceam P,
em. Voss expugnat BA : cxpugnata P 7 obire fccerat scripsi :
fcccrat AP, quod uocabulum del. G. A. Koch : interfecerat uel con- fccerat Rhenanus : ad mortem cgerat Bemdt : mori coegerat Novdk ad ictum Rhenanus : adiectum AP 9 Antonii AP 10 Atinioque A uolentis BA \ uoluentis P'. uolenti Vrsinus 11 Vatinius AP
13 nuIH noi (nomini P) non AP: nulli homini non Aldus qui etiam nulli non. ' Tradita lectio ad hoc uidetur ducere : nulli no[n ho]mini non, superfluo altero non, arbitror posteriore^ quod iam delere par est' Thomas, ilaque praetulit nulli non homini esset p. 14 corporis BA : om. P ingcnii ylP 15 uideretur .r4P i6 at Lipsius : et
AP: scd Knyssig 18 damnatis ' non desidtrares si abesset' Kritz
ai adque A
VELLEI PATERCVLI
clementiam uinceret. neque reperias, quos aut pronior fortuna comitata sit aut ueluti fatigata maturius destituerit quamr Brutum et Cassium. 70 Tum Caesar et Antonius traiecerunt exercitus in Mace- doniam et apud urbem Philippos cum M. Bruto Cassioque 5 acie concurrerunt. cornu, cui Brutus praeerat, impulsis hostibus castra Caesaris cepit (nam ipse Caesar, etiamsi infirmissimus ualetudine erat, obibat munia ducis, oratus etiam ab Artorio medico, ne in castris remaneret, manifesta denuntiatione quietis territo), id autem, in quo Cassius 10 fuerat, fugatum ac male mulcatum in altiora se receperat
2 loca. tum Cassius ex sua fortuna euentum collegae aesti- mans, cum dimisisset euocatum iussissetque nuntiare sibi, quae esset multitudo ac uis hominum, quae ad se tenderet, tardius eo nuntiante, cum in uicino esset agmen cursu ad '5 eum tendentium neque puluere facies aut signa denotari possent, existimans hostes esse, qui inruerent, lacerna caput circumdedit extentamque ceruicem interritus liberto prae-
3 buit. deciderat Cassi caput, cum euocatus aduenit nun- tians Brutum esse uictorem. qui cum imperatorem pro- -'o stratum uideret, sequar, inquit, eum, quem mea occidit
4 tarditas, et ita in gladium incubuit. post paucos deinde dies Brutus conflixit cum hostibus et uictus acie cum in tumulum nocte ex fuga se recepisset, impetrauit a Stratone Aegeate, familiari suo, ut manum morituro commodaret 2-,
5 sibi ; reiectoque laeuo super caput brachio, cum mucronem gladii eius dextera tenens sinistrae admouisset mamillae ad
6 ip. A : imp. P 9 manifesta Heinsius : manifeste AP : mani-
festae Vascosanus et Orelli 1 1 mulctatum A : multatum P: mulcalum Vrsinus se add. Gelenius 13 nunciare P : nunciari A ut
Cludius ex coni. scripserat 14 tenderet A^ sed ~ post eraso 17
inr. ^ i8prebuit-4 19 Cassii -^P aaincubuitP: occubuit A ut ex coni. scripserat amicus Vossii 24 tumulum Gelenius :
tumultum AP imperauit Astratone Aegeatae A 26 sibique A
sed deleto que 27 mamillae A recte^ cf. Lachm. ad Lucret. i. 360 :
mamilla P
86
LIBER II
eum ipsum locum, qua cor emicat, impellens se in uulnus uno ictu transfixus exspirauit protenus.
Messalla, fulgentissimus iuuenis, proximus in illis castris 71 Bruti Cassique auctoritati, cum essent qui eum ducem 5 poscerent, seruari beneficio Caesaris maluit quam dubiam spem armorum temptare amplius ; nec aut Caesari quidquam ex uictoriis suis fuit laetius quam seruasse Coruinum aut maius exemplum hominis grati ac pii, quam Coruinus in Caesarem fuit. non aliud bellum cruentius caede clarissi-
10 morum uirorum fuit. tum Catonis filius cecidit ; eadem 2 Lucullum Hortensiumque, eminentissimorum ciuium filios, fortuna abstulit ; nam Varro ad ludibrium moriturus Antoni 3 digna illo ac uera de exitu eius magna cum libertate omina- tus est Drusus Liuius, luliae Augustae pater, et Varus
I : Quintilius, ne temptata quidem hostis misericordia, alter se ipse in tabemaculo interemit, Varus autem liberti, quem id facere coegerat, manu, cum se insignibus honorum uelasset, iugulatus est
Hunc exitum M. Bruti partium septimum et tricesimum 72
20 annum agentis fortuna esse uoluit, incorrupto animo eius in diem, quae illi omnis uirtutes unius temeritate facti abstulit fuit autem dux Cassius melior, quanto uir Brutus : e quibus 2 Brutum amicum habere malles, inimicum magis timeres Cassium ; in altero maior uis, in altero uirtus : qui si
2: uicissent, quantum rei publicae interfuit Caesarem potius
as
a transfixk ^ (5i!r) expirauit. Protenus (Protinus P) -(4P: exp.
protinus Sche^er 4 Cassiique ^P authoritate^ 6 temptare •
Amplius A : tentare P 10 caecidit A la M. Varro Gudeman
\\xhn\xm del.^ dein suprascr.\\\d\hnwm A AntoniiyiP 14 Liuiae
VII
Augustae Aldi4S 15 temptata A : tentata P 19 septimum & xxx A : septimum & xxx. P 20 fortunae A incorrupto Toll : cor- rupto AP, qttod G. A. Koch retinuit, tantquam dies signijicetur, cui corruptio animi tamquam/ato dtstinata fuerit. Sed dubito aio del.^ dein supraxr. Hm A ai omnes AP facti Rhenanus : fecit AP
87
VELLEI PATERCVLI
habere quam Antonium principem, tantum retulisset habere
3 Brutum quam Cassium. Cn. Domitius, pater L. Domiti nuper a nobis uisi, eminentissimae ac nobilissimae simpli- citatis uiri, auus huius Cn. Domiti, clarissimi iuuenis, occupatis nauibus cum magno sequentium consilia sua 5 comitatu fugae fortunaeque se commisit, semet ipso con-
4 tentus duce partium. Statius Murcus, qui classi et custodiae maris praefuerat, cum omni commissa sibi parte exercitus nauiumque Sex. Pompeium, Cn. Magni filium, qui ex
5 Hispania reuertens Siciliam armis occupauerat, petiit. ad lo quem et e Brutianis castris et ex Italia aliisque terrarum partibus, quos praesenti periculo fortuna subduxerat, pro- scripti confluebant : quippe nullum haberitibus statum quilibet dux erat idoneus, cum fortuna non electionem daret, perfugium ostenderet, exitialemque tempestatem 15 fugientibus statio pro portu foret.
73 Hic adulescens erat studiis rudis, sermone barbarus, impetu strenuus, manu promptus, cogitatu celer, fide patri dissimillimus, libertorum suorum libertus seruorumque
2 seruus, speciosis inuidens, ut pareret humillimis : quem 20 senatus paene totus adhuc e Pompeianis constans partibus post Antoni a Mutina fugam eodem illo tempore, quo Bruto Cassioque transmarinas prouincias decreuerat, reuocatum ex Hispania, ubi aduersus eum clarissimum bellum Pollio Asinius praetorius gesserat, in paterna bona restituerat et 25
3 orae maritimae praefecerat. is tum, ut praediximus, occu- pata Sicilia seruitia fugitiuosque in numerum exercitus sui
I relit del., dein retulisset A 2 et 4. Domiti AP 3 uisi
super rasumm in A 7 Statius Vrsinus : Status A : Staius P
murus flfe/., dein vciMXCwsA 8 preerat del.^ dein pfuersit A exer-
citus Gelemus : exercitu AP 9 Sex A 10 petiit Gelenius :
petit AP ad quem et e P: adque me T e jB : atque me T e -^ 13 statim Lipsius uix probabiliter, cf. Novdk p. 97 17 rudis is
sermone ^ TVmw in sermone ? 18 strennuus -^ co^xi^iVi Scheffer : cogitatur -^P: cogitatione Rhenanus: cogitando Halm 20
humilimis A 22 antonii A mutinam B, em Burer: Antonianam
AP 26 istum AP
88
LIBER II
recipiens magnum modum legionum effecerat perque Menam et Menecraten patemos libertos, praefectos classium, latro- ciniis ac praedationibus infestato mari ad se exercitumque tuendum rapto utebatur, cum eum non depuderet uindi-
5 catum armis ac ductu patris sui mare infestare piraticis sceleribus.
Fractis Brutianis Cassianisque partibus Antonius trans- 74 marinas obiturus prouincias substitit. Caesar in Italiam se recepit eamque longe quam sperauerat tumultuosiorem
o repperit. quippe L. Antonius consul, uitiorum fratris sui 2 consors, sed uirtutum, quae interdum in illo erant, expers, modo apud ueteranos criminatus Caesarem, modo eos, qui iussa diuisione praediorum nominatisque colonis agros amiserant, ad arma conciens magnum exercitum conflauerat.
: ex altera parte uxor Antoni Fuluia, nihil muliebre praeter 3 corpus gerens, omnia armis tumultuque miscebat. haec belli sedem Praeneste ceperat; Antonius pulsus undique uiribus Caesaris Perusiam se contulerat : Plancus, Antonia- narum adiutor partium, spem magis ostenderat auxili, quam opem ferebat Antonio. usus Caesar uirtute et fortuna sua 4 Perusiam expugnauit Antonium inuiolatum dimisit, in Perusinos magis ira militum quam uoluntate saeuitum ducis : urbs incensa, cuius initium incendi princeps eius loci fecit Macedonicus, qui subiecto rebus ac penatibus suis igni transfixum se gladio flammae intulit.
Per eadem tempora exarserat in Campania bellum, quod 75 [)rofessus eorum, qui perdiderant agros, patrocinium ciebat
de I pcr quem A 4 puderet A 5 ductum 6 celetibus Ruhn- km 10 reppcrit A : reperit P COS A : COS. P 13 iussa
Heittsitts: iuste AP: instituta Ruhhkm coloniis Heinsius 15 Antonii P 16 tumultQque y^ I7bellis-«4P coep. -<4 19 spem fM., dein spc yl : spem P: ^ ex. uetust . tndetur habere spe magis osten- derat ' Burer auxilii AP ai demisit A 33 incendii AP foecit A 26 MkHH in Campania bcllum A (sic) 37 ex cotnpmdio quod esi in A uix dicas perdiderant an prodiderant signijicarit Amerbuhius
89
VELLEI PATERCVLI
Ti. Claudius Nero praetorius et pontifex, Ti. Caesaris pater, magni uir animi t doctissimique ingeni : id quoque aduentu
2 Caesaris sepultum atque discussum est. quis fortunae mutationes, quis dubios rerum humanarum casus satis mirari queat? quis non diuersa praesentibus contrariaque 5
3 exspectatis aut speret aut timeat ? Liuia, nobilissimi et for- tissimi uiri Drusi Claudiani filia, genere, probitate, forma Romanarum eminentissima, quam postea coniugem Augusti uidimus, quam transgressi ad deos sacerdotem ac filiam, tum fugiens mox futuri sui Caesaris arma ac manus bimum 10 hunc Tiberium Caesarem, uindicem Romani imperi futu- rumque eiusdem Caesaris filium, gestans sinu, per auia itinerum uitatis militum gladiis uno comitante, quo facilius occultaretur fuga, peruenit ad mare et cum uiro Nerone peruecta in Siciliam est. 15
76 Quod alieno testimonium redderem, eo non fraudabo auum meum. quippe C. Velleius, honoratissimo inter illos cccLX iudices loco a Cn. Pompeio lectus, eiusdem Marcique Bruti ac Ti. Neronis praefectus fabrum, uir nulli secundus, in Campania digressu Neronis a Neapoli, cuius ob singu- 20 larem cum eo amicitiam partium adiutor fuerat, grauis iam aetate et corpore comes cum esse non posset, gladio se ipse 2 transfixit. inuiolatam excedere Italia Caesar passus esi Fuluiam Plancumque, muliebris fugae comitem : nam Pollio
I Ti.] T. AP bis 2 uir P: \x\vi BA doctissimique AP :
rectissimique Maduig : num lectissimi ? ingenii AP 6 expectatis
c suprascr. expectans A 7 Calidiani ABP, em. Burer 10 arma
A : arma*nus P : ' exemp. uet. sic habet ut legendum existimem Caesaris arma, cuius bimum hunc Tiberium Caesarem &c. ' Burer: minus bi mum Fb5s: Caesaris manus /?w/w^m : Caesaris armaacmanussm^sj':
acma fuerat arma nus ii Tiberim ^ impern AP 12 sinu per
P: si nuper A 14 fuga cum peruenit iungebat G. A. Koch 16
eo Gelenius : meo A : '\w eo P 17 Post illos erasum estinA loco
19 Ti. Neronis Aldus : Tironis A : Tyronis P 22 comes cum
scripsi: comes B : cum AP: cum comes Aldus se ipse gladio A,
additis /3 super se ipse, a super gladio 23 est add. Cludius
90
LIBER II
Asinius cum septem legionibus, diu retenta in potestate Antoni Venetia, magnis speciosisque rebus circa Altinum aliasque eius regionis urbis editis, Antonium petens, uagum adhuc Domitium, quem digressum e Brutianis castris post
r caedem eius praediximus et propriae classis factum ducem, consiliis suis t electum ac fide data iunxit Antonio : quo ?, facto, quisquis aequum se praestiterit, sciat non minus a Pollione in Antonium quam ab Antonio in Pollionem esse collatum. aduentus deinde in Italiam Antoni praeparatus-
lo que contra eum Caesaris habuit belli metum, sed pax circa Brundisium composita. per quae tempora Rufi Saluidieni 4 scelesta consilia patefacta sunt : qui natus obscurissimis initiis parum habebat summa accepisse et proximus a Cn. Pompeio ipsoque Caesare equestris ordinis consul creatus
15 esse, nisi in id adscendisset, e quo infra se et Caesarem uideret et rem publicam.
Tum expostulante consensu populi, quem grauis urebat 77 infesto mari annona, cum Pompeio quoque circa Misenum pax inita, qui haud absurde, cum in naui Caesaremque et
20 Antonium cena exciperet, dixit in carinis suis se cenam dare, referens hoc dictum ad loci nomen, in quo paterna domus ab Antonio possidebatur. in hoc pacis foedere 2 placuit Siciliam Achaiamque Pompeio concedere, in quo tamen animus inquies manere non potuit. id unum tan-
25 tummodo salutare aduentu suo patriae tulit, quod omnibus
a Antonii ^P 3 urbes AP 5 proprie A : proprae B
6 inlectum Gelenius : an pellectum ? 8 Polione A Polionem
A 9 conl. AP praeparatusque AP : paratusque Gclenius :
apparatusque Kntz et ante eum Sylburg 10 contra eum Caes.
BA : Caes. circa eum P 11 Brundusium P perque A Rufi
A : Ruffi P saluidienis caelesta A 13 summam AP, ent. Addalius 14 ex cquestri (sequestri A : equestris P) ordinis BAP: ex equestri ordine Gelenius: equestris ordinis Heinsius: fort. ex equite equestris ordinis consul CONS, A 15 in id Puteanus: in is BA : simul /' asc. AP c quo P: equo BA 17 urgrbat Acidalius 19 ab-
surde Rhenanua : absurdo AP : an absurdo ioco ? 20 cena A :
coena P 35 patrie A attulit P
9»
VELLEI PATERCVLI
proscriptis aliisque, qui ad eum ex diuersis causis fugerant, 3 reditum salutemque pactus est : quae res et alios clarissimos uiros et Neronem Claudium et M. Silanum Sentiumque Saturninum et Arruntium ac Titium restituit rei publicae. Statium autem Murcum, qui aduentu suo classisque cele- 5 berrimae uires eius duplicauerat, insimulatum falsis crimi- nationibus, quia talem uirum collegam officii Mena et Menecrates fastidierant, Pompeius in Sicilia interfecerat. 78 Hoc tractu temporum Octauiam, sororem Caesaris, M. Antonius duxit uxorem. tredierat Pompeius in Si- 10 ciliam, Antonius in transmarinas prouincias, quas magnis momentis Labienus, ex Brutianis castris profectus ad Parthos, perducto eorum exercitu in Syriam interfectoque legato Antoni concusserat : qui uirtute et ductu Ventidi una cum Parthorum copiis celeberrimoque iuuenum Pacoro, regis 15
2 fiHo, exstinctus est. t interim Caesar per haec tempora, ne res disciplinae inimicissima, otium, corrumperet militem, crebris in Illyrico Delmatiaque expeditionibus patientia
3 periculorum bellique experientia durabat exercitum. eadem tempestate Caluinus Domitius, cum ex consulatu obtineret 20 Hispaniam, grauissimi comparandique antiquis exempli auctor fuit : quippe primi pili centurionem nomine Vibillium ob turpem ex acie fugam fusti percussit.
3 Silanum BA : Syllanum P Sentiumque P: Sentium q. A :
Sentium Q. B 4 Arruntium Orellt : Atruntium (-cium BA) BAP
5 Staium AP : Statium Vrsinns celeberrime A 8 Menecrates
Gelenius : Menocrates -(4 : Menocres P: Menotrades J3 : Mencrates marg. P 10 redierat om. A 12 momentis AP^ quod uindicauit
G. A. Koch : molimentis Ruhnken 13 perducto Amtzen ad Aurel.
Vict. de uir. ill. II : producto AP i^AntoniiyiP Pos^ concusserat erasum est in A et ductu uen Venti diuina cum A 16 ext. AP per haec tempora interim Caesar per hec tempora A (sic) : interim per haec t. P Videtur interim primo additum tamquam glossa quae explicaret per liaec tempora postea in textum inrepsisse, ita tamen ut in Murbacensi ordo uerhorum incertus fieret 22 foit auctor fuit
A (sic) primipili AP Vibillium BA : lubillium P 23 opturpem A fusti AB et ed. pr. (P) aliquot exemplaria : fuste ed. pr. pleraque
e.xemplana, si quidem et in Hauerfieldiano quo usus sum et Bodleimo et duobus Turicensibus et Meieriano et Berolinensi sic scriptum est
92
LIBER II
Crescente in dies et classe et fama Pompei Caesar molem 79 belli eius suscipere statuit. aedificandis nauibus contra- hendoque militi ac remigi naualibusque adsuescendo cer- taminibus atque exercitationibus praefectus est M. Agrippa, : uirtutis nobilissimae, labore, uigilia, periculo inuictus paren- dique, sed uni, scientissimus, aliis sane imperandi cupidus et per omnia extra dilationes positus consultisque facta coniungens. hic in Auemo ac Lucrino lacu speciosissima 2 classe fabricata cotidianis exercitationibus militem remigem-
10 que ad summam et militaris et maritimae rei perduxit scientiam. hac classi Caesar, cum prius despondente ei Nerone, cui ante nupta fuerat Liuia, auspicatis rei publicae ominibus duxisset eam uxorem, Pompeio Siciliaeque bellum intulit sed uirum humana ope inuictum grauiter eo 3
1 5 tempore fortuna concussit : quippe longe maiorem partem classis circa Veh'am Palinurique promontorium adorta uis Africi lacerauit ac distulit. ea patrando bello mora fuit, ciuod postea dubia et interdum ancipiti fortuna gestum est. nam et classis eodem loco uexata est tempestate, et ut 4
20 nauali primo proeHo apud Mylas ductu Agrippae pugnatum prospere, ita inopinato classis aduentu grauis sub ipsius Caesaris oculis circa Tauromenium accepta clades; neque ab ipso periculum abfuit legiones, quae cum Cornificio erant, legato Caesaris, expositae in terram paene a Pompeio
25 oppressae sunt sed ancipitis fortuna temporis matura 5 uirtute correcta : explicatis quippe utriusque partis classibus paene omnibus exutus nauibus Pompeius Asiam fuga petiuit
3 milite ac remige AP: militi ac remigi Gelenius : num militem ac remigem? cf. 79.3 4 adque yi ex^rcita «/r/., t/fi/i cxercilationi- bus A prefectus A 5 uirtuti A 8 coniuges A 1 1 classe Ge- lemus 8c merone del., dein suprascr. ei Nerone A la Liuia A : Liuiam P 13 hominibus A ao aput Milas A ai Pompeianae uel
inimicae tul aducrsae add. Hemsiua 34 legatae A in terra AP : in terram malebat Alsters pene paene A : mtm paenc plene ? an paene paene sic dictum est ut modo modo ut signi/icenlur naues proxime ab/uisse ab exitio as mature Ruhnken 37 Asift fugam A
93
VELLEI PATERCVLI
iussuque M. Antoni, cuius opem petierat, dum inter ducem et supplicem tumultuatur et nunc dignitatem retinet, nunc 6 uitam precatur, a Titio iugulatus est : cui in tantum durauit hoc facinore contractum odium, ut mox ludos in theatro Pompei faciens exsecratione populi spectaculo, quod prae- 5 bebat, pelleretur. 80 Acciuerat gerens contra Pompeium bellum ex Africa Caesar Lepidum cum duodecim semiplenis legionibus. hic uir omnium uanissimus neque ulla uirtute tam longam fortunae indulgentiam meritus exercitum Pompei, quia 10 propior fuerat, sequentem non ipsius, sed Caesaris auctori-
2 tatem ac fidem, sibi iunxerat inflatusque amplius xx legionum numero in id furoris processerat, ut inutilis in aliena uictoria comes, quam diu moratus erat, dissidendo in consiliis , Caesari et semper diuersa his, quae aliis placebant, dicendo, 15-' totam uictoriam ut suam interpretaretur, audebatque denun-
3 tiare Caesari, excederet SiciHa. non ab Scipionibus aliisque ueteribus Romanorum ducum quidquam ausum patratumque fortius quam tunc a Caesare. quippe cum inermis et lacer- natus esset, praeter nomen nihil trahens, ingressus castra 20 Lepidi, euitatis, quae iussu hominis prauissimi [tela] in eum acta erant, cum lacerna eius perforata esset lancea, aquilam
4 legionis rapere ausus est. scires, quid interesset inter duces : armati inermem secuti sunt decimoque anno quam ad indignissimam uita sua potentiam peruenerat, Lepidus 25
I Antonii AP 5 execr. AP quod om. A 8 Laepidum
cum XII A 13 in aliena uictoria Burer : in alienae uictoriae AB :
alienae uictoriae P 14 quamdiu A 15 Caesari Acidalius : diss.
cons. Caesaris Halm : Caesaris AP, quod si retinebitur, erit, quoties Caesar deliberabat cum consilio suo his quae P\ his q. -^ : iis Orelli 16 totam BA : tutam P interpretaretur audebatque Gelenius : in- terpretabatur audebatque AP; interpretaretur auderetque Ruhnken. An parenthesin faciunt illa in id furoris processerat . . . dicendo, ut respondeant inter se iunxerat, interpretabatur? 17 aliisue Orelli
20 preter A 21 tela P\ om. A 22 acta AP \ iacta Gelenius
Post lancea erasum est in A q 25 indignissimam Ruhnken, quod
Thomas suppleuit adiecto illam : in dissimil(ll Pjimam AP
94
LIBER II
et a militibus et a fortuna desertus pulloque uelatus amiculo inter ultimam confluentium ad Caesarem turbam latens geni- bus eius aduolutus est uita rerumque suarum dominium concessa ei sunt, spoliata, quam tueri non poterat, dignitas. 5 Subita deinde exercitus seditio, qui plerumque contem- 8i platus frequentiam suam a disciplina desciscit et, quod cogere se putat posse, rogare non sustinet, partim seueritate, partim liberalitate discussa principis, speciosumque per idem 2 tempus adiectum supplementum Campanae coloniae * * *
10 eius relicti erant publici : pro his longe uberiores reditus duodeciens sestertii in Creta insula redditi et aqua pro- missa, quae hodieque singulare et salubritatis tinstar et amoenitatis ornamentum est. insigne coronae classicae, 3 quo nemo umquam Romanorum donatus erat, hoc bello
15 Agrippa singulari uirtute meruit uictor deinde Caesar reuersus in urbem contractas emptionibus complures domos per procuratores, quo laxior fieret ipsius, publicis se usibus 4 destinare professus est, templumque Apollinis et circa porticus facturum promisit, quod ab eo singulari exstructum
20 munificentia est
Qjua aestate Caesar tam prospere t Libium in Sicilia Bn 82 fortuna in Caesare et [in] re publica militauit ad Orientem.
4 tueri P: intueri BA : ui tueri Doederiein 5 Secuta Boxhom
8 spaetiosumq. A idem A : \A P 9 coloniae 1 lacunam
posuit Kritz quant expleri iubet ex Dionis C. 49. 14 ovt<u fiiv ovv t6tc Toiis arpaTiijTas KaTtCTijac koI t^ piiv dpyvpiov avTois avTitea, t^v 6^ ydfpav oi voW^ CoTtpov ihwKt. (nnh^ yd.p ovk ((rjpKtofv j) iv ry hrjfioal^) iri Tlrrt dvaa, ■wpoat^fnpi.aro dXXrjv t« koI irapcL twv Kafxtravwv twv iv T^ Kavi;|7 oIkovvtojv avxvfjv koI ydp kirniKOJV j) iruXti rroXXwv iStiTO etc, unde L. v. lan {Philol. iii. p. 339) supplebat emplis partim qui diuiderentur agris, cum non sufficerent qui in deductione coloniae cius r. c. publici : Halm ex coniedura ueteranis in agros deductis qui coloniac cius relicti crant publici 10 uberiorcs AP: fortassc uberioris 1 1 duodeties sestertii in Craeta A : S-H P, uide Comm. Crit. 12 instrumcntum Cludius, uix probabiliter 13 insigne. Coronae A
15 mcrucrit A: num mcrucrat? 17 laxior suprascr. laxius A
19 cxtr. AP ai UihmmAP: Lcpidum Rhenanus bene P:
paene Schegk 33 ct in rcp. A : ct Rep. P, uide Comm. Crit.
95
VELLEI PATERCVLI
quippe Antonius cum xiii legionibus egressus Armeniam ac deinde Mediam et per eas regiones Parthjos petens habuit 3 regem_eorum obuium : primoque duas legiones cum omnibus impedimentis tormentisque et Statiano legato amisit, mox saepius ipse cum summo totius exercitus discrimine ea adiit 5 pericula, a quibus seruari se posse desperauerat, amissaque non minus quarta parte militum captiui cuiusdam, sed Romani, consilio ac fide seruatus est, qui clade Crassiani exercitus captus,cum fortunam non animum mutasset, accessit nocte ad stationem Romanam praedixitque, ne destinatum lo iter peterent, sed diuerso siluestrique [loco] peruaderent.
3 hoc M. Antonio f acto illis legionibus saluti fuit : de quibus tamen totoque exercitu haud minus pars quarta, ut prae- diximus, militum, calonum seruitiique desiderata tertia est ; impedimentorum uix ulla superfuit. hanc tamen 15 Antonius fugam suam, quia uiuos exierat, uictoriam uocabat. qui tertia aestate reuersus in Armeniam regem eius Arta- uasden fraude deceptum catenis, sed, ne quid honori deesset,
4 aureis uinxit. crescente deinde et amoris in Cleopatram incendio et uitiorum, quae semper facultatibus licentiaque 20 et adsentationibus aluntur, magnitudine, bellum patriae inferre constituit, cum ante nouum se Liberum Patrem appellari iussisset, cum redimitus hederis crocotaque uelatus aurea et thyrsum tenens cothurnisque succinctus curru uelut Liber Pater uectus esset Alexandriae. 25
83 Inter hunc apparatum belli Plancus, non iudicio recta
I XIII. AP egressus AP : ingressus Gelenius " 5 sepius A
6 a add. Kreyssig : e quibus Heinsius 8 est add. Orelli 9
fortuna P: iortunz. BA 10 predestinatum -^ 11 siluestrique
loco peruaderent loco A (sic) : siluestrique peruaderent P 12 acto AP : octo Aldus : ac tot Lipsius, sed uix satis placet pleonasmus ille tot illis 13 haud bis, priore deleto A 14 seruitiique AP, quod
non ausus sum cum Kritzio per unam i scribere, cum significetur ser- uorum, non seruitutis desiderata ultimam litteram a an ae habuerit, per lituram non potui discemere, fort. desiderata est tertia 16 uiuos
A : uiuus P 23 appelari A crocota Ruhnken : corona AP,
quod Sauppe uindicauit ex Ouid. Pont. iv. 14. 55 24 coturnisque A
96
LIBER II
legendi neque amore rei publicae aut Caesaris, quippe haec semper impugnabat, sed morbo proditor, cum fuisset humil- limus adsentator reginae et infra seruos cliens, cum Antoni librarius, cum obscenissimarum rerum et auctor et minister, 5 cum in omnia et [in] omnibus uenalis, cum caeruleatus et 2 nudus caputque redimitus arundine et caudam trahens, genibus innixus Glaucum saltasset in conuiuio, refrigeratus ab Antonio ob manifestarum rapinarum indicia transfugit ad Caesarem : et idem postea clementiam uictoris pro sua
10 uirtute interpretabatur, dictitans id probatum a Caesare, cui ille ignouerat ; hunc autem mox auunculum Titius imitatus est haud absurde Coponius, uir e praetoriis grauissimus, 3 pater * Sili socer, cum recens transfuga multa ac nefanda Plancus absenti Antonio in senatu obiceret, multa, inquit,
15 mehercules fecit Antonius pridie quam tu illum relinqueres.
Caesare deinde et Messala Coruino consulibus debellatum 84
apud Actium, ubi longe ante quam dimicaretur, exploratis-
sima lulianarum partium fuit uictoria. uigebat in hac parte
miles atque imperator, in illa marcebant omnia : hinc
20 remiges firmissimi, illinc inopia adfectissimi : nauium haec magnitudo modica nec celeritati aduersa, illa specie et * terribilior : hinc ad Antonium nemo, illinc ad Caesarem cotidie aliquis transfugiebat ; denique in ore atque oculis
a '\mp\x%nsiV2X Bumtann 3 Antoni-<4P 4 obscoenissimarum P 5 \u deUhat Lipsius ceruleatus -<4P 8 inditia ^ 11 mox
autem (aut A') hunc mox a. BA : hunc mox a. P, uidetur mox sic exaratum fuisse in Murb. ut antbigeretur ubi coUocandum esset auun- culum AP'. uanilocum Comelissen: fort. ac tamen hunc mox a. M. Tilius Lipsius la C. Coponius Kreyssig uir E (E- B)
praetorius AB: uir practorius/': uir e praetoriis 5c/(?^^ 13 pater . . . sUi scripsi: Patersilii A : pater, Silii P: P. Silii Gelenius 14
ur
obiccret A : obiiceret P 16 COS A : COSS P 18 uigebat
A («f) 19 illam arcebant BA : illam P: in illa m. Vascosanus
ao remiges Lipsius : reges AP ai modica nec Hcinsius : modica
n^ A : modicaneiB: modicaue P celcritali Hcinsiiis; celeritate ABP specie et AP : lacunam posui aa huc del., dein hinc A a^ ft(tct«H« aliquid A {sic\ sed deleii uocabuli ultima littera uix dispici poterat : aliquid B : aliqui P tnuisfugiebant P adque A
97 7
VELLEI PATERCVLI
Antonianae classis per M. Agrippam Leucas expugnata, Patrae captae, Corinthus occupata, bis ante ultimum dis- 2 crimen classis hostium superata. rex Amyntas meliora et utiliora secutus ; nam Deillius exempli sui tenax ut a Dola- bella * * * ad Caesarem ; uirque clarissimus Cn. Domitius, 5 qui solus Antonianarum partium numquam reginam nisi nomine salutauit, maximo et praecipiti periculo transmisit ad^aesarem. 85 'Aduenit deinde maximi discriminis dies, quo Caesar Antoniusque productis classibus pro salute alter, in ruinam 10
2 alter terrarum orbis dimicauere./ dextrum nauium lulia- narum cornu M. Lurio cominissum, laeuum Arruntio, Agrippae omne classici certaminis arbitrium ; Caesar ei parti destinatus, in quam a fortuna uocaretur, ubique aderat. classis Antoni regimen Publicolae Sosioque commissum. 15 at in terra locatum exercitum Taurus Caesaris, Antoni
3 regebat Canidius. ubi initum certamen est, omnia in altera parte fuere, dux, remiges, milites, in altera nihil praeter milites. prima occupat fugam Cleopatra : Antonius fugientis reginae quam pugnantis militis sui comes esse maluit, et 20 imperator, qui in desertores saeuire debuerat, desertor exer-
4 citus sui factus est. illis etiam detracto capite in longum fortissime pugnandi durauit constantia et desperata uictoria in mortem dimicabatur. Caesar, quos ferro poterat inter-
2 Corinthiis suprascr. Corinthus A 3 Amyntas Gelenius : Myntas AP mehora P : melior A 4 Deillius scripsi secutus Lipsium :
de illius AP : Dellius uulg. et Kritz exemplis uitae naxuta AP, corr. Lipsius 5 lacunam supplent ex Sen. Suasor. i. 7 (p. 4 Bursian) bellissimam tamen rem Deillius {sic cod. Bruxellensis) dixit quem Messala Coruinus desultorem bellorum ciuilium uocat, quia ab Dola- bella ad Cassium transiturus salutem sibi pactus est, si Dolabellam occidisset : a Cassio deinde transiit ad Antonium, nouissime ab Antonio transfugit ad Caesarem. Verba rex Amyntas . . . transmisit ad Caesarem Haase transponebat ante illa denique in ore . . . superata 7 pericula A 12 Lurio Vrsinus: Lario AP Adruntio AP
15 Antonii AP, et sic 16 Pulico Laesosioque AP 22
detracto Vascosanus : detrectato AP
98
LIBER II
emere, uerbis mulcere cupiens clamitansque et ostendens fugisse Antonium, quaerebat, pro quo et cum quo pugnarent. at illi cum diu pro absente dimicassent duce, aegre sum- 5 missis armis cessere uictoriam, citiusque uitam ueniamque 5 Caesar promisit, quam illis ut eam precarentur persuasum est ; fuitque in confesso milites optimi imperatoris, impera- torem fugacissimi militis functum tiice^ ut dubites, suone an 6 Cleopatrae arbitrio uictoriam temperaturus fuerit, qui fugam ad eius arbitrium direxerit fugae. idem locatus in terra
lo fecit exercitus, cum se Canidius praecipiti fuga rapuisset ad Antonium.
Quid ille dies terranim orbi praestiterit, ex quo in quem 86 statum peruenerit fortuna publica, quis in hoc transcursu tam artati operis exprimere audeat? uictoria uero fuit 2
15 clementissima, nec quisquam interemptus est, paucissimi summoti, qui deprecari quidem pro se non sustinerent. ex qua lenitate ducis colligi potuit, quem aut initio triumuiratus sui aut in campis Philippiis, si sic licuisset, uictoriae suae facturus fuerit modum. at Sosium L. Arrunti prisca graui-
20 tate celeberrimi fides, mox diu cum clementia luctatus sua Caesar, seruauit incolumem. non praetereatur Asini 3 Pollionis factum et dictum memorabile : namque cum se post Brundisinam pacem continuisset in Italia neque aut uidisset umquam reginam aut post eneruatum amore eius
6 fuit qui in confessio A imperatore A 7 uice add. Orelli ut
dubites suone Bi/rfr: uidebites ne A : uidebit e suo P : dubitesne Orelli: uix dubites suo an Cl. Berrtdt : num ne dubites suo an Cleop. arbitrio 8 fuerit Voss ad eius fugam arbitrium direxit fugam
A : ad eius arbitrium direxit fugam P, correxi ex A : direxerit Halm : dircxit AP 9 in terra snprascr. interea A 16 summoti Baiter, rf. 68. I : et hi AP '. eiecti Halm: exacti ego olim 17 in dcl.j
dein suprascr. initio A 18 si sicP: sic^ : si Burer 19 modum
add. Rhenanus at Sosium L. Arruntii Puteanus : ad solium
'^folium P^) alarunt in prisca AP : uiri prisca Orelli 20 odium . . .,
cluctatus Maduig ai Asinii AP aa namque BA : nam P 23
un Brundusinam P a^ Uh» quam A (sw)
99 T
VELLEI PATERCVLI
Antoni animum partibus eius se miscuisset, rogante Caesare, ut secum ad bellum proficisceretur Actiacum : mea, inquit, in Antonium maiora merita sunt, illius in me beneficia notiora; itaque discrimine uestro me subtraham et ero ;praeda uictoris. 5
iS'] Proximo deinde anno persecutus reginam Antoniumque Alexandriam, ultimam bellis ciuilibus imposuit manum. Antonius se ipse non segniter interemit, adeo ut multa desi- diae crimina morte redimeret. at Cleopatra frustratis custo- dibus inlata aspide, in morsu sanieque eius, expers muliebris lo
2 metus spiritum reddidit. fuitque et fortuna et clementia Caesaris dignum, quod nemo ex iis, qui contra eum arma tulerant, ab eo iussuue eius ijiteremptus es^. D. Brutum Antoni interemit crudelitas. Sextum Pompeium ab t eodem uictum idem Antonius, cum dignitatis quoque seruandae 15
3 dedisset fidem, etiam spiritu priuauit. Brutus et Cassius ante, quam uictorum experirentur animum, uoluntaria morte ' obierunt. Antoni Cleopatraeque quis fuerit exitus narra- uimus. Canidius timidius decessit, quam professioni eius, qua semper usus erat, congruebat. ultimus autem ex inter- 20 fectoribus Caesaris Parmensis Cassius morte poenas dedit, ut dederat Trebonius primus.
88 Dum ultimam bello Actiaco Alexandrinoque Caesar
I Antonii AP miscuisset BA : immiscuisset P 2 Actia cum A 4 discrimine AP, ut Verg. Aen. vi. 465, 698 : discrimini Acidalius 6 deinde BA : om. P 7 Alexandream BA 9 redemerit
Halm 10 aspidem A : aspide in B : aspide P morsu:^ A (sic)
sane eius ABP : sanieque eius lo. Is. Pontanus : et sanie eius Bur- mann : num morsus sanie eius ? mulieris A 12 his AP
13 iussu ue A, sed interposito iquod duhito an sfuerit; certe solito minor est, tametsi contra Orellium Fechter sic legerit iussusue est add. Orelli
14 Antonii AP ab AB : oh P : ab eo deuictum Acidalius (?) : ab eodem uictum interpolatum ratus est Novdk 15 seruandae om. A 16 /)0s/ etiam erasum est in A pr^ nimirum scripturus fuerat Amerbach priuauit spiritu, melius credo ad sonum atque emphasin 18 Cleopatrae quae A fuerit ex fuisset A : fuisset P 19 ei Cludit4s 22 ^rimws add, Aldus sed post d&d&rsit 23 Actiaco^ A (sic)
LIBER II
imponit manum, M. Lepidus, iuuenis forma quam mente melior, Lepidi eius, qui triumuir fuerat rei publicae con- stituendae, filius, lunia Bruti sorore natus, interficiendi, simul in urbem reuertisset, Caesaris consilia inierat. erat 2 tunc urbis custodiis praepositus C. Maecenas equestri, sed splendido genere natus, uir, ubi res uigiliam exigeret, sane exsomnis, prouidens atque agendi sciens, simul uero aliquid ex negotio remitti posset, otio ac mollitiis paene ultra feminam fluens, non minus Agrippa Caesari carus, sed
o minus honoratus — quippe uixit angusti claui t paene con- tentus — , nec minora consequi potuit, sed non tam con- cupiuit hic speculatus est per summam quietem ac 3 dissimulationem praecipitis consilia iuuenis et mira celeritate nullaque cum perturbatione aut rerum aut hominum oppresso
15 Lepido inmane noui ac resurrecturi belli ciuilis restinxit initium ; et ille quidem male consultorum poenas exsoluit. aequetur praedictae iam Antistiae Seruilia Lepidi uxor, quae uiuo igni deuorato praematura morte inmortalem nominis sui pensauit memoriam.
Caesar autem reuersus in Italiam atque urbem occursu 89 f/uOy quo fauore omnium hominum, aetatium, ordinum exceptus sit, quae magnificentia triumphorum eius, quae
4 erat add. Madtug 5 Mecenas A equestris et AP 6
—
cxi cxxgCTci A (sic) 7 exomnisP: ex A prudens -^ 8
pene A 10 Augusti A paene A : pene P : fine Heinsius : specie Zumpt : angusticlauio (? -a) plene Salmasius : num poenico ? 11
nec minora AP, h. e. et non minora : fortasse nec maiora non conse- qui potuit, sicut fere Rhenanus'. nec minus maiora Tittler et Gudeman 15 Imane A 16 incendium Herel exsoluit A : exoluit P 17 pred. A Antistiae AP : Calpumiam dicit uxorem Antisti, cf. ii. a6. a : Antistii Voss sc. tijcori: Antisti et Rhenanus et Orelli 18 prae-
maturam,mortem AP, sed Burer ^exemp. uetustum sic hahet ut potius legendum existiment praematura morte immortalem nominis sui pen- sauit memoriam ' ut 115. 5 immortalem memoriam A : immortali
mcmoria P 30 occursu quo ego: occursus AP: quo occursu
Lipsius : Kntzio occursus fauore hominum est fauore qui declaratur occursu hominum. Vide Comm. Crit.
VELLEI PATERCVLI
fuerit munerum, ne in operis quidem iusti materia, nedum
2 huius tam recisi digne exprimi potest. nihil deinde optare a diis^ homines, nihil dii hominibus praestare possunt, nihil uoto concipi, nihil felicitate consummari, quod non Augustus post reditum in urbem rei pubUcae populoque Romano 5
3 terrarumque orbi repraesentauerit. finita uicesimo anno bella ciuilia, sepulta externa, reuocata pax, sopitus ubique armorum furor, restituta uis legibus, iudiciis auctoritas, senatui maiestas, imperium magistratuum ad pristinum redactum . modum ; tantummodo octo praetoribus allecti i o
4 duo. prisca illa et antiqua rei publicae forma reuocata. rediit cultus agris, sacris honos, securitas hominibus, certa cuique rerum suarum possessio; leges emendatae utiliter, latae salubriter ; senatus sine asperitate nec sine seueritate lectus. principes uiri triumphisque et amplissimis honoribus i .- functi adhortatu principis ad ornandam urbem inlecti sunt.
5 consulatus tantummodo usque ad undecimum qui con- tinuaret Caesar, cum saepe obnitens repugnasset, impetrare potuit : nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat
6 populus, tam constanter reppulit. bella sub imperatore gesta 20 pacatusque uictoriis terrarum orbis et tot extra Italiam domique opera omne aeui sui spatium impensurum in id solum opus scriptorem fatigarent : nos memores professionis uniuersam imaginem principatus eius oculis animisque subiecimus. 2 5
90 Sepultis, ut praediximus, bellis ciuilibus coalescentibusque
T ne in operis quidem Gelenius : nedum in operis siquidem AP : fortasse numquam ne i. o. q. i. m, 33 dis A dc A : dii P
4 foel. A consumari A 6 repres. A finito A 7 bellaci lulia
e A 10 redactus yi AWectio del., dein SL\\eci\o A (sic) laredit^^ sacris agris sacris A (sic) 15 Igtus A fre amplissimis A (sic)
16 adhortatur A: hortatu P: adhortatu Orelli 17 qui scripsi :
quem AP^ uide Comm. Crit. quem Kritz retinuit, impetrari scripsit
pro impetrare : quin Maduig, addito non ante potuit 18 imperare
suprascr. impetrare A 20 repulit A : imperatore eo Orelli 22
inp. A 23 fatigarent Voss : fatigant AP : fatigent Acidalius
102
LIBER II
rei publicae membris, etiam coaluerunt quae tam longa armorum series lacerauerat. Delmatia, annos xx et cc rebellis, ad certam confessionem pacata est imperi. Alpes feris incultisque nationibus celebres perdomitae. Hispaniae 5 nunc ipsius praesentia, nunc Agrippae, quem usque in tertium consulatum et mox collegium tribuniciae potestatis amicitia principis euexerat, multo uarioque Marte pacatae. in quas prouincias cum initio Scipione et Sempronio Longo 2 consulibus primo anno secundi belli Punici abhinc annos
10 ccL Romani exercitus misissent duce Cn. Scipione, Africani patruo, per annos cc in his multo mutuoque ita certatum est sanguine, ut amissis P. R. imperatoribus exercitibusque saepe contumelia, nonnumquam etiam periculum Romano inferretur imperio. illae enim prouinciae Scipiones con- 3
1 5 sumpserunt ; illae contumelioso t xx annorum bello sub duce Viriatho maiores nostros exercuerunt; illae terrore Numantini belH populum Romanum concusserunt ; in illis turpe Q. Pompei foedus turpiusque Mancini senatus cum ignominia dediti imperatoris rescidit ; illa tot consularis, tot
io praetorios absumpsit duces, patrumque aetate in tantum Sertorium armis extulit, ut per quinquennium diiudicari non potuerit, Hispanis Romanisne in armis plus esset roboris et uter populus alteri pariturus foret. has igitur prouincias 4 tam diffusas, tam frequentis, tam feras ad eam pacem abhinc
-'• annos ferme l perduxit Caesar Augustus, ut quae maximis
r etiam coaluenint ego postquam Bergk et coaluere proposuemt : et coram alicro AP, uide Comm. Crit. a Damatia xx et cc. rebellis
A : Dalmatia 5cx. & cc. rebellis P: annos add. post cc Lipsius, post Dalmatia Oreiii : pcr Sinnos Novdk 4 incultisque //««5im5: multis- que A P quod seruauit Kriiz perdomitae Px per do. {sic) A 5
Agrippc A 6 tribunitiae AP 7 amicicia A 8 prouintias A^ et sic 14, 33 9 COS A : COSS. P belli add. Heinsius :
'/orlasse subinteiiigendum, non inuehendum belli ' Wopkens Sinno A 10 misisscnt A : missi essent P 11 hiis A : his P la P. R-
Gelenius: Practor AP 13 etiam nonnunquam AP, transposuit
Geimius 15 immo x ut Lipsius uoiuit 16 timore dei.^ detn
suprascr. tcrrorc A 19 dedit A rcstindit A consulares
AP aa potcrit BA 35 anno's. A
103
VELLEI PATERCVLI
bellis numquam uacauerant, eae sub C. Antistio ac deinde P. Silio legato ceterisque postea etiam latrociniis uacarent. 91 Dum pacatur Occidens, ab Oriente ac rege Parthorum signa Romana, quae Crasso prenso Orodes, quae Antonio ' pulso filius eius Prahates ceperant, Augusto remissa sunt. 5 quod cognomen illi uiro Planci sententia consensus uniuersi
2 senatus populique Romani indidit. erant tamen qui hunc felicissimum statum odissent : quippe L. Murena et Fannius Caepio diuersis moribus (nam Murena sine hoc facinore potuit uideri bonus, Caepio et hoc et ante erat pessimus) cum 10 inissent occidendi Caesaris consilia, oppressi auctoritate *'
3 publica, quod ui facere uoluerant, iure passi sunt. neque multo post Rufus Egnatius, per omnia gladiatori quam senatori propior, collecto in aedilitate fauore populi, quem exstinguendis priuata familia incendiis in dies auxerat, in 15 tantum quidem, ut ei praeturam continuaret, mox etiam consulatum petere ausus, cum esset omni flagitiorum scele- rumque conscientia mersus nec melior illi res familiaris quam mens t foret, adgregatis simiUimis sibi interemere Cae- sarem statuit, ut quo saluo saluus esse non poterat, eo 20
4 sublato moreretur. quippe ita se mores habent, publica quisque ruina malit occidere quam sua proteri, idem passu- rus minus conspici. neque hic prioribus in occultando felicior fuit, abditusque carcere cum consciis facinoris mortem dignissimam uita sua obiit. ^5
I eae P : hae A Antistio Gelenius : Aristio AP 3 pacat~us
(pacaturus) A^ sed -us multo minutiorihus liiieris 4 prenso
scripsi : prsesso A : presso P : oppresso Gelenius 5 Prahates
A, sicut in Mediceo Tac. Ann. ii. 1 et 2 {Thomas) : Phrahates P 6 uiro AP : uere Ruhnken : iure Orelli 9 Cepio AP, et sic 10
10 et hoc ante AP : et ante hoc Gelenius; scripsiet hoc et ante h. e. et hoc facinore et ante 11 inissent P: i'niissent-^ (5?c) isext.^P 17 omnium Burmann iQfortasse (nec mehor ilH res famiharis quam mens fuerat), ut 95. 3 foret scriptum est in AP, cum sententia postulet fuerat 19 interim. AP 21 publica] ut add. Burer 22
proP del., dein proteri A {sic) et idem P 24 carcere Krause :
carceri AP : carceri Rockwood seruauit secutus Neuium, qui aitulit Aen. ii. 553 lateri abdidit ensem {Formenl. i. 241)
104
LIBER II
Praeclarum excellentis uid factum C. Senti Saturnini 92 circa ea tempora consulis ne fraudetur memoria. aberat 2 [in] ordinandis Asiae Orientisque rebus Caesar, circum- ferens terrarum orbi praesentia sua pacis suae bona. tum 5 Sentius, forte et solus et absente Caesare consul, cum alia prisca seueritate summaque constantia, uetere consulum more atque asperitate, gessisset, protraxisset publicanorum fraudis, punisset auaritiam, regessisset in aerarium pecunias publicas, tum in comitiis habendis praecipuum egit con-
1 j sulem : nam et quaesturam petentis, quos indignos iudi- 3 cauit, profiteri uetuit, et, cum id facturos se perseuerarent, consularem, si in campum descendissent, uindictam minatus est, et Egnatium florentem fauore publico sperantemque ut 4 praeturam aedilitati, ita consulatum praeturae se iuncturum,
1 5 [profiteri] uetuit, et cum id non obtinuisset, iurauit, etiam si factus esset consul suffragiis populi, tamen se eum non renuntiaturum. quod ego factum cuilibet ueterum con- 5 sulum gloriae comparandum reor, nisi quod naturaliter audita uisis laudamus libentius et praesentia inuidia, prae-
ir. terita ueneratione prosequimur et his nos obrui, illis instrui credimus.
Ante triennium fere, quam Egnatianum scelus erumperet, 93 circa Murenae Caepionisque coniurationis tempus, abhinc annos L, M. Marcellus, sororis Augusti Octauiae filius, quem homines ita, si quid accidisset Caesari, successorem po- lentiae eius arbitrabantur futurum, ut tamen id per M. Agrippam securo ei posse contingere non existimarent,
& I preclanim A Sentii AP 3 in cUl. Heinsius 5 forte solus
A («r) QO^A : COSP 7 atque asperitate scripsi'. «rfac seueri- laXe A {sic): ac seucr. P: ac perseuerantia uel grauitate Wopkens: ac ueritate uel grauitate Oreili: ac sanctitate Laurent 8 fraudcsy^P 10 petentes AP quos P: quod A 15 uctuit A : profiteri
netuit P 16 COS A : COS. P eum P : cum A ao hiis del., fiein suprascr. his A 23 ab hinc A 34 sororis bis posteriore eraso A 35 Caesari^ A 37 securos AP : sccure vel sccurius Rhenanus
105
VELLEI PATERCVLI
magnificentissimo munere aedilitatis edito decessit admo- dum iuuenis, sane, ut aiunt, ingenuarum uirtutum laetusque 2 animiet ingeni fortunaeque, in quam alebatur, capax. post cuius obitum Agrippa, qui sub specie ministeriorum princi- palium profectus in Asiam, ut fama loquitur, ob tacitas 5 cum Marcello offensiones praesenti se subduxerat tempori, reuersus inde filiam Caesaris luliam, quam in matrimonio Marcellus habuerat, duxit uxorem, feminam neque sibi neque rei publicae felicis uteri. 94 Hoc tractu temporum Ti. Claudius Nero, quo trimo, ut 10 praediximus, Liuia, Drusi Claudiani filia, despondente Ti.
2 Nerone, cui ante nupta fuerat, Caesari nupserat, innutritus caelestium praeceptorum disciplinis, iuuenis genere, forma, celsitudine corporis, optimis studiis maximoque ingenio
3 instructissimus, qui protinus quantus est, sperari potuerat 15 uisuque praetulerat principem, quaestor undeuicesimum annum agens capessere coepit rem publicam maximamque difficultatem annonae ac rei frumentariae inopiam ita Ostiae atque in urbe mandatu uitrici moderatus est, ut per id,
4 quod agebat, quantus euasurus esset, eluceret. nec multo 20 post missus ab eodem uitrico cum exercitu ad uisendas ordinandasque, quae sub Oriente sunt, prouincias, prae- cipuis omnium uirtutum experimentis in eo tractu editis, cum legionibus ingressus Armeniam, redacta ea in potesta-
2 ut aiunt ing. BA : ing. ut aiunt P 3 ingentis fortunae in
quam al. capax Scriner: ingenii^P 8 foemina A 9 foelicis A
10 Ti.] T.P:T A trimo Aldus : primo AP 1 1 despondente Gelen-
Ti ins, cf.qg.z: resp. AP Nerone A : Nerone P, sed Burer^ exemplar
uet. uidetur habere Tespondente ei Nerone' 16 uisuque praetulerat
Vrsinus : uisusque praetulerit AP 17 capessere AB : capescere
P 18 ac reif. inopiam ut interpolatadel. Cornelissen Ostiae atque Rhenanus : Ostia eratque AP 19 mandatu Orelli : mandatu A :
mandato P uictrici et paulo post uictrico AP 22 que om. A
23 omnibus A tractu Gelenius : tractatu AP, quod recepit
Kritz tamquam significarit in eius rei tractatione
106
LIBER II
tem populi Romani regnum eius Artauasdi dedit. t cuius rex quoque Parthorum tanti nominis fama territus liberos suos ad Caesarem misit obsides.
Reuersum inde Neronem Caesar haud mediocris belli 95
5 mole experiri statuit, adiutore operis dato fratre ipsius Druso Claudio, quem intra Caesaris penates enixa erat Liuia, quippe uterque diuisis partibus Raetos Vindeli- 2 cosque adgressi, multis urbium castellorum oppugnationibus nec non derecta quoque acie feliciter functi gentis locis
10 tutissimas, aditu difficillimas, numero frequentis, feritate trucis maiore cum periculo quam damno Romani exercitus, plurimo cum earum sanguine perdomuerunt. ante quae 3 tempora censura Planci et Pauli acta inter discordiam neque ipsis honori neque rei pubHcae usui fuerat, cum
r alteri uis censoria, alteri uita deesset, Paulus uix posset implere censorem, Plancus timere deberet, nec quidquam obicere posset adulescentibus aut obicientis audire, quod non agnosceret senex.
Mors deinde Agrippae, qui nouitatem suam multis rebus 9^
10 nobilitauerat atque in hoc perduxerat, ut et Neronis esset socer, cuiusque liberos nepotes suos diuus Augustus prae-
I Artauzdi >4B: Artauasdi P : * resiiiufndtim l^elleio Artauzdi multa persuadent. Nam littera z clare etiam incisa Mon. Anc. lat. vi. 11 Artzuazdis, uel Armenio scribendi genere Artauazd commendatur' Thomasp. 11 cuius AP: cuius *sc. Ti. Neronis' Thomas p. 22
3 Caerem del., dein suprascr. Caesareni.<4 4 indeP: deinde </(?/..
dein suprascr. in A 5 mole Heinsius : molem P : morem A 7
diuisis AP : quod uindicauit Boot ex Liu. 44. 1 1 e diuersis Stanger, rf. 109. 5 Raetos A : Rhetos P 8 et cast. P: castellorumque
Orellicf. Novdh p. 98 9 ^ derecta {sic^ A : directa P gentes
. . . frequentcs . , . truces AP 10 difficilimas A 12 perdo-
muerunt. Ante P: perdomuere. Tantae A 14 ipsis Gelenius :
ipsi AP fuerat Oreili: foret AP uerba cum alteri . . . timere
debcret om. A 15 censori P : censoria Burmann : censoris Gelenius 16 ncc (nc P) quicquam AP 17 obiiccre, obiicientcs AP
Malim quod non ipsc in sc a. s. 19 Agrippc A 20 et AP,
num etiam? ai diuus] D. AP
107
VELLEI PATERCVLI
positis Gai ac Luci nominibus adoptauerat, admouit propius Neronem Caesari : quippe filia lulia eius, quae fuerat
3 Agrippae nupta, Neroni nupsit. subinde bellum Panno- nicum, quod inchoatum f Agrippa Marcoque Vinicio, auo tuo, COS, magnum atroxque et perquam uicinum imminebat f.
3 Italiae, per Neronem gestum est. gentes Pannoniorum Delmatarumque nationes situmque regionum ac fluminum numerumque et modum uirium excelsissimasque et multi- plicis eo bello uictorias tanti imperatoris alio loco explica- bimus : hoc opus seruet formam suam. huius uictoriae lo compos Nero ouans triumphauit. 97 Sed dum in hac parte imperi omnia geruntur prosperrime, accepta in Germania clades sub legato M. Lollio, homine in omnia pecuniae quam recte faciendi cupidiore et inter summam uitiorum dissimulationem uitiosissimo, amissaque 15 legionis quintae aquila uocauit ab urbe in Gallias Caesarem.
2 cura deinde atque onus Germanici belli delegata Druso Claudio, fratri Neronis, adulescenti tot tantarumque uir- tutum, quot et quantas natura mortalis recipit uel industria perficit. cuius ingenium utrum bellicis magis operibus an 20
3 ciuilibus suffecerit artibus, in incerto est : morum certe dulcedo ac suauitas et aduersus amicos aequa ac par sui aestimatio inimitabilis fuisse dicitur; nam pulchritudo corporis proxima fraternae fuit. sed illum magna ex parte domitorem Germaniae, plurimo eius gentis uariis in locis 35 profuso sanguine, fatorum iniquitas consulem, agentem
2 lulia filia Haase: filia eius I. Gelenius^ ut 100. 2, cf. Novdk p. 66 3 Agrippa nuptae A 4 cormptus locus quent nemodum emendauit
5 COS A : COSS P: Lipsius scribebat inch. [ab] Agrippa, Marco Vinicio, a. tuo, consule : fortasse sub Agrippa, [Q. Lucretio] Marcoque Vinicio, a. t., consulibus pro quam A 6 pannoriorum del., dein suprascr. Y>^nr\onicov\xm A 7 T>e\m. AB'. Dalm. P 8 multiplices AP 9 colo del., dein suprascr. loco A 12 imperi AP 13
Lolio AP 15 uictorum A 20 perficit Lipsius, cf. ii. 2. 2 tantis
denique adornatus uirtutibus, quantas perfecta et natura et industria mortalis condicio recipit : percipit-^P 21 armis del., dein suprascr. artibus A 25 genitis A
108
LIBER II
annum tricesimum, rapuit. moles deinde [eius] belli trans- 4 lata in Neronem est : quod is sua et uirtute et fortuna administrauit peragratusque uictor omnis partis Germaniae sine ullo detrimento commissi exercitus, quod praecipue " huic duci semper curae fuit, sic perdomuit eam, ut in formam paene stipendiariae redigeret prouinciae. tum alter tri- umphus cum altero consulatu ei oblatus est.
Dum ea, quae diximus, in Pannonia Germaniaque ge- 98 runtur, atrox in Thracia bellum ortum, omnibus eius gentis
10 nationibus in arma accensis, L. Pisonis, quem hodieque diligentissimum atque eundem lenissimum securitatis urba- nae custodem habemus, uirtus compressit (quippe legatus 2 Caesaris triennio cum his bellauit gentisque ferocissimas plurimo cum earum excidio nunc acie, nunc expugnationibus
1 5 in pristinum pacis redegit modum), eiusque patratione Asiae securitatem, Macedoniae pacem reddidit. de quo uiro hoc 3 omnibus sentiendum ac praedicandum est, esse mores eius uigore ac lenitate mixtissimos et uix quemquam reperiri posse, qui aut otium uaHdius diligat aut facilius sufficiat
20 negotio et magis quae agenda sunt curet sine ulla ostenta- tione agendi.
Breui interiecto spatio Ti. Nero duobus consulatibus 99 totidemque triumphis actis tribuniciae potestatis consortione aequatus Augusto, ciuium post unum, et hoc, quia uolebat,
25 eminentissimus, ducum maximus, fama fortunaque cele- berrimus et uere alterum rei publicae lumen et caput, mira 2 quadam et incredibili atque inenarrabili pietate, cuius causae mox detectae sunt, cum C. Caesar sumpsisset iam uirilem togam, Lucius item maturus esset t uiris, ne fulgor suus
eius
I belli (.siir) A : /ortasse eius omittendnm erat 3 peruagatus-
que Ruhttken omnis partis A 6 pene A regeret A 8 quae praediximus P 10 Lucii yi/' 13 his >4P: iis //a/w gentes- que AP 18 rigore Vrsinns aa Ti. P-.T.A ag Luciusl L. AP uiris AP: ueritus yascosatt$4S : uiribus Bipontina ed. : curis Heinsius : uir ; is Laurent ./ortasse Lucius eidem maturus esset, uir is {^sc. Tiberius)
109
VELLEI PATERCVLI
orientium iuuenum obstaret initiis, dissimulata causa consili sui, commeatum ab socero atque eodem uitrico adquie-
3 scendi a continuatione laborum petiit. quis fuerit eo tem- pore ciuitatis habitus, qui singulorum animi, quae digredien- tium a tanto uiro omnium lacrimae, quam paene ei patria 5
4 manum iniecerit, iusto seruemus operi : illud etiam in hoc transcursu dicendum est, ita septem annos Rhodi moratum, ut omnes, qui pro consulibus legatique in transmarinas pro- fecti prouincias, uisendi eius gratia ta*mquam ad principem conuenientes semper priuato, si illa maiestas priuata um- 10 quam fuit, fasces suos summiserint fassique sint otium eius honoratius imperio suo.
100 Sensit terrarum orbis digressum a custodia Neronem urbis : nam et Parthus desciscens a societate Romana adiecit Armeniae manum et Germania auersis domitoris 15
2 sui ocuHs rebellauit. at in urbe eo ipso anno, quo magnifi- centissimis gladiatorii muneris naumachiaeque spectaculis diuus Augustus abhinc annos xxx se et Gallo Caninio consulibus, dedicato Martis templo animos oculosque populi Romani repleuerat, foeda [in] dictu memoriaque horrenda 20
3 in ipsius domo tempestas erupit. quippe filia eius lulia, per omnia tanti parentis ac uiri inmemor, nihil, quod facere aut pati turpiter posset femina, luxuria libidine infectum reliquit magnitudinemque fortunae suae peccandi licentia
I consilii AP 2 uictrico A 4 quae digredientium om. in textu, add. in marg. A 5 a tanto P : & anto A pene A 7 moratum BA :
s moratum *est P 8 legatique A {sic) sunt add. Halm 9 tamquam ad principem 5cn^5?: ad quem AP 10 priuato si illa Aldtts : priuatos illa. AP umquam A Idus : numquamA P 12 post honoratius Novdk addebat esse 16 magnificentissimis Cuper, cf. 56. i : magnificentissimi AP 18 diuus] D. AP xxx A : xxx. P 19 COS A : COSS. P animo A 20 foeda in dictu A, sed ~ inducto : foeda dictu P 21
In del., dein suprascr. in A si recte interpretatus sum 22 imm. AP
23 libide del.., dein suprascr. libidine A : libidineue Halm, refragante Novdk p. 68, qui praetulit Orellianum ac libidine. Riguez seruauit asyndeton, quem sequor 24 pecandi A
iio
LIBER II
metiebatur, quidquid liberet pro licito uiiidicans. tum 4 lulius Antonius, singulare exemplum clementiae Caesaris, uiolator eius domus, ipse sceleris a se commissi ultor fuit (quem uicto eius patre non tantum incolumitate donauerat,
5 sed sacerdotio, praetura, consulatu, prouinciis honoratum, etiam matrimonio sororis suae filiae in artissimam adfinitatem receperat), Quintiusque Crispinus, singularem nequitiam 5 supercilio truci protegens, et Appius Claudius et Sempronius Gracchus ac Scipio aliique minoris nominis utriusque ordinis
10 uiri, quas cuiuslibet uxore uiolata poenas pependissent, pe- pendere, cum Caesaris fiHam et Neronis uiolassent con- iugem. lulia relegata in insulam patriaeque et parentum subducta oculis, quam tamen comitata mater Scribonia uoluntaria exili permansit comes.
I r Breue ab hoc intercesserat spatium, cum C. Caesar ante loi dliis prouinciis ad uisendum obitis in Syriam missus, con- uento prius Ti. Nerone, cui omnem honorem ut superiori habuit, tam uarie se ibi gessit, ut nec laudaturum magna nec uituperaturum mediocris materia deficiat. cum rege
- . Parthorum, iuuene excelsissimo, * * insulae quam amnis P2uphrates ambiebat, aequato utriusque partis numero coiit. quod spectaculum stantis ex diuerso hinc Romani, illinc 2 Parthorum exercitus, cum duo inter se eminentissima im- periorum et hominum coirent capita, perquam clarum et
I quicquidylP uindicans ^w^msrr. iudicans./^ : iudicans Rhertanus 2 lulius j4P: lulus Schegk ut Hor. C. iv. 2. 2. Sed itt Tac, Ann. i, 10, iii. 18 Mediceus habet lulios, lulii, et sic uidentur habere codices Dtonis C. 51. 15; 54. 26; 55. I. Vide Borghesi Osseruazione Numismatiche Decad.x.pp.f^-\a 6 arctissimam P 10 quas Orelli: quasi-(4P
pependissent yl : om. P. Locum Orelli restituit ex A, cf. Scriner p. 104 1 1 uxorem del.^ dein suprascr. coniugem A 14 uoluntaria Lipsius : uoluntarii AP exilii AP 16 ad uisendum Lipsius : adsidendum BA : ad sedandum P i^ T. A 19 sufficiat del., dein deficiatyi 20 excelsissimae (e A) insulae (e A) AP : excelsissimo Gelenius : lacti- nam posui: in ripa ins, Gruner: excelsissimae indolis in insula OrcUi: infineexcelsissimacinsulae5cn>Mr:/or/as5^inora 21 coiitP: colityl 23 imperatoFuin riorum A (sic) : scnbendumne impcratorum ? /1. e. inter imprraiores et homines qui auo eminentissimi erant 94 perquem A
III
VELLEI PATERCVLI
memorablle sub initia stipendiomm meorum tribuno militum 3 mihi uisere contigit : quem militiae gradum ante sub patre tuo, M. Vinici, et P. Silio auspicatus in Thracia Macedonia- que, mox Achaia Asiaque et omnibus ad Orientem uisis prouinciis et ore atque utroque maris Pontici latere, haud 5 iniucunda tot rerum, locorum, gentium, urbium recordatione perfruor. prior Parthus apud Gaium in nostra ripa, poste- rior hic apud regem in hostiH epulatus est. 102 Quo tempore M. LoUi, quem ueluti moderatorem iu- uentae filii sui Augustus esse uoluerat, perfidiam et lo plena subdoU ac uersuti animi consiUa, per Parthum in- dicata Caesari fama uulgauit : cuius mors intra paucos dies fortuita an uoluntaria fuerit ignoro. sed quam hunc decessisse laetati homines, tam paulo post obisse Censorinum in iisdem prouinciis grauiter tuHt ciuitas, 15
2 uirum demerendis hominibus genitum. Armeniam deinde Gaius ingressus prima parte introitus prospere rem gessit ; mox in colloquio, cui se temere crediderat, circa Arta- geram grauiter a quodam, nomine Adduo, uulneratus, ex eo ut corpus minus habile, ita animum minus utilem 20
3 rei publicae habere coepit. nec defuit conuersatio homi- num uitia eius adsentatione alentium (etenim semper mag- nae fortunae comes adest adulatio), per quae eo ductus
I in A induda est prima littera m (? in) uocabuli meorum 3 M.
Vinici AP, sed Burer adnotauit Murbacensem sic habere ut potius legen- dum existimaret M. Vinicio 4 uisis^P: ^" alias usus ' Rhenanus :
/ortasse uersus, utBotheconi 7 Gaium^ : CaiumP 9 Lolli-^P iuuaentae A 10 perfidia ^, quod correxi \ perfida P 12 Caesari fama u. Lipsius : Caesaris iam auulgauit AP. Plin. H. N. 9. 118 hic est rapinarum exitus, hoc fuit quare M. Lollius infamatus regum muneribus in toto Oriente interdicta amicitia a C. Caesare Augusti filio uenenum biberet 13 fuerit dignior A : fuerit ignoro P : fortasse fortuita an uoluntaria fuerit indignior, nescio 14 obiisse.^: odisse marg.A : obisse P 17 Gaius add. Krause rem add. Heinsius 18 conloquio Gelenius : conloquium (coll, A) AP cum suprascr.
cui A Artagera Muretus ex Zonara p. 539 D : Artageram uindi-
cauit Thomas p. 12 23 comes est A
112
LIBER II
erat, ut in ultimo ac remotissimo orbis terrarum angulo consenescere quam Romam regredi mallet. diu dein reluctatus inuitusque reuertens in Italiam jn urbe Lyciae (Limyra nominant) morbo obiit, cum ante annum ferme f Z. Caesar frater eius Hispanias petens Massiliae deces- sisset
Sed fortuna, quae subduxerat spem magni nominis, iam 103 tum rei publicae sua praesidia reddiderat : quippe ante utriusque honim obitum patre tuo P. Vinicio consule Ti.
10 Nero reuersus Rhodo incredibili laetitia patriam repleuerat. non est diu cunctatus Caesar Augustus ; neque enim quae- 2 rendus erat quem legeret, sed legendus qui eminebat. itaque 3 quod post Luci mortem adhuc Gaio uiuo facere uoluerat atque eo uehementer repugnante Nerone erat inhibitus, post
15 utriusque adulescentum obitum facere perseuerauit, ut et tribuniciae potestatis consortionem Neroni constitueret, multum quidem eo cum domi tum in senatu [recusante,] et eum Aelio Cato C. Sentio consulibus V. Kal. lulias, post urbem conditam annis t dccliiii, abhinc annos
20 XXVII adoptaret laetitiam ilHus diei concursumque ciui- 4 tatis et uota paene inserentium caelo manus spemque conceptam perpetuae securitatis aeternitatisque Romani
I terrarura orbis A ^sic) : terrarum orbis P 2 Diu de re
luctatus A : Deinde reluctatus P : diu reluctatus an de reditu luctatus legetidum esset, dttbitauit Burer illud tanten praeferens: diu deinde rel. Ruhnken : diu dein rel. scripsi 4 Ly(i -^)mira BA :
Limyram P quomP: quo A 5 L. Gelenius: quinquagesi-
mum AP Massiliae AB : Massilia P 9 COS. A : COS.
P Tib. P: T. A la legerat BA 13 Lucil L. AP
Gaio] C. AP 14 quae co A: atque P: ^ex uestigiis uetusti
codicis apparebat pro atque, eo que siu* eo quod scriptum : nam ues- tigia literarum uix poterant uideri prae uetustate ' Burer : eoque Thomas : atque eo praetuli: de pronomine Thomas disputauit p. 15 15
adulcscentum A : adulescentium P 17 eum del., dein suprascr.
co A rccusantc ofr$. A 18 C. add. Aldus COS A : COSS.
P 19 DCCLiiii. P: acc- uiii A : acc.l.hii . B annos
A : annis P ai pcnc A cclo A manuq. spcm quae
A aa conccptam Boecler : conccptac AP
113 8
VELLEI PATERCVLI
imperi uix in illo iusto opere abunde persequi poterimus, 5 nedum hic implere temptem.us. satis erit id unum dixisse quam ^ * ille omnibus fuerit. tum refulsit certa spes liberorum parentibus, uiris matrimoniorum, dominis patrimoni, omnibus hominibus salutis, quietis, pacis, tran- 5 quillitatis, adeo ut nec plus sperari potuerit nec spei re- sponderi felicius. 104 Adoptatus eadem die etiam M. Agrippa, quem post mortem Agrippae lulia enixa erat, sed in Neronis adoptione illud adiectum his ipsis Caesaris uerbis : hoc, inquit, rei 1 o
2 pubHcae causa facio. non diu uindicem custodemque imperi sui morata in urbe patria protinus in Germaniam misit, ubi ante triennium sub M. Vinicio, auo tuo, claris- simo uiro, inmensum exarserat bellum. erat t et ab eo quibusdam in locis gestum, quibusdam sustentatum feliciter, 1 5 eoque nomine decreta ei cum speciosissima inscriptione
3 operum ornamenta triumphalia. hoc tempus me, functum ante tribunatu, castrorum Ti. Caesaris militem fecit : quippe protinus ab adoptione missus cum eo praefectus equitum
in Germaniam, successor officii patris mei, caelestissimorum 20 eius operum per annos continuos f viii praefectus aut legatus spectator, tum pro captu mediocritatis meae adiutor fui. neque ilH spectaculo, quo fructus sum, simile condicio mor- talis recipere uidetur mihi, cum per celeberrimam Italiae
I imperii AP 2 hic Gelenius: hinc AP temptemus id
(tentemus : *id P) unum dixisse quam ille omnibus fuerit AP 3
contenti post dixisse, carus post ille Rhenanus, iuuat post dixisse, carus post fuerit Burer addebant : id u. dix. sat est quam i. o. fuerit carus (dilectus) Laurent quam faustus Halm : quam felix Novdk :
quanti pro quam Rosenheyn 5 patrimonii AP 6 respondere
felitius A 8 adoptatus om. A eodem Krause 12 imperii
AP 13 ubi P : nii A tricennium 5oo/ 14 imm. AP
\d Ltpsius 16 eiP: 8cA 18 tribunatu /r/Ms ^ Tib. P:
T. A ig et 21 pref. A 20 «iei patris mei A (sic) cel. A
21 viii A : viiii. P 22 spectator, tum Thomas : spectatum A :
spectatus P, quod frustia utndtcauit Laurent : spectator et Gelenius: sp. aut Cludius mae del.^ dein suprascr. meae A 23 fructus
B : fruitus P : functus A
114
LIBER II
partem tractum^z/^ omnem Galliae prouinciarum ueterem imperatorem et ante meritis ac uirtutibus quam nomine Caesarem reuisentes sibi quisque quam illi gratularentur plenius. at uero militum conspectu eius elicitae gaudio 4 r lacrimae alacritasque et salutationis noua quaedam exultatio et contingendi manum cupiditas non continentium protinus quin adicerent, ' uidemus te, imperator ? saluum recipimus ? ' ac deinde ' ego tecum, imperator, in Armenia, ego in Raetia fui, ego a te in Vindelicis, ego in Pannonia, ego in Ger-
10 mania donatus sum,' neque uerbis exprimi et fortasse uix mereri fidem potest.
Intrata protinus Germania, subacti Canninefates, Attuarii, 105 Bructeri, recepti Cherusci, t gentis utinam minus mox nostra clade nobilis, transitus Visurgis, penetrata ulteriora, cum
1 5 omnem partem asperrimi et periculosissimi belli Caesar uindicaret, [in] iis, quae minoris erant discriminis, Sentium Satuminum, qui tum legatus patris eius in Germania fuerat, praefecisset, uirum multiplicem [in] uirtutibus, gnauum, 2 agilem, prouidum militariumque officiorum patientem ac
20 peritum pariter, sed eundem, ubi negotia fecissent locum otio, liberaliter lauteque eo abutentem, ita tamen, ut eum splendidum aut hilarem potius quam luxuriosum aut desidem
I tractumq. CVm<//i«: tractum ^P 2 uirtutibus Z,»^5t'Ms : uiri-
bus j4P 3 quisq. quam P: quisquam A 4 at om. A elicitae
P: felicitate A 5 lachrymae P 7 adiicerent AP^ quod correxi recepimus P 12 subacta A cam ui faciat Tuari Bruoteri A :
Caninifaci, Attuari Bruteri P: ' sU leges, Caninefates Cattuari Bructeri ' Rhenanus 13 Cherusci P: Ceruisci A gentis (-tes P) et
inamminus AB: et *inamninus P: et utinam minus m. n. c. n , t. Vjsurgis Voss: gentes utinam minus m. n. c. nobiles Friebel Satyrogr. Graecor. Fragm.p. 151 (1837; : gens utinam m. Frohlich : fortasse %^x\\x% . . . nobile h. e.' a stock, hrted^ 14 transitu AP Viturgis A, tcste Fechtero 16 in AP, om. Krause, Herel 17 tum] iam Gruner
18 in uirtutibus AP: in del. Raphelengius nauum P 19
pacicntem A 20 post locum deletum est in A co liberaliter
21 co om. A 22 aut hilarcm Ruhtiken : Athilam A : ac hilarem
P: atque h. Orelli Audesidem A : aut desidem P: ac des.
lialm
115 8*
VELLEI PATERCVLI
diceres : de cuius uiri claro ingenio celebrique consulatu 3 praediximus. anni eius aestiua usque in mensem Decem- brem perducta inmanis emolumentum fecere uictoriae. pietas sua Caesarem paene obstructis hieme Alpibus in urbem traxit; ad tutelam imperi eum ueris initio reduxit 5 in Germaniam, in cuius mediis finibus ad caput f luliae fluminis hiberna digrediens princeps locauerat. 106 Pro dii boni, quanti uoluminis opera insequenti aestate sub duce Tiberio Caesare gessimus ! perlustrata armis tota Germania est, uictae gentes paene nominibus incognitae, 10 receptae Cauchorum nationes : omnis eorum iuuentus infinita numero, inmensa corporibus, situ locorum tutissima, traditis armis una cum ducibus suis saepta fulgenti armato- que militum nostrorum agmine ante imperatoris procubuit
2 tribunal. fracti Langobardi, gens etiam Germana feritate 15 ferocior; denique quod numquam antea spe conceptum, nedum opere temptatum erat, ad quadringentesimum milia- rium a Rheno usque ad flumen Albim, qui Semnonum Hermundurorumque fines praeterfluit, Romanus cum signis
3 perductus exercitus. et eadem mira felicitate et cura ducis, 20 temporum quoque obseruantia, classis, quae Oceani circum- nauigauerat sinus, ab inaudito atque incognito ante mari flumine Albi subuecta, cu7)i plurimarum gentium uictoria,
1 clarofj. ingenio celebrique ingenie consulatu A (sic) : claro cele- brique cons. P 4 et 10 pene A extructis AP : obs. Gelenius
5 ad tutelam imperii : eum AP^ sequor Vossii distinctionem : at tutela i. eum u. i. reduxit Lipsius, prob. Kritz et Halm initi AP :
' alias ueris initio ' Rhenanus 6 Lupiae Lipsius 7 hyberna P
8 in sequenti^ A 10 est del. Herel, Gudeman ^gentes A
12 infinito A immensa P tutissimam traditus {corr. in traditis) A 13 septa AP 15 Langobardi B : Longobardi AP
gene A 16 ante alpes del.^ dein suprascr. antea spes A 17
tentatum AP quadrigentesimum A 18 Aibim A Semnonum
Puteanus, cf. Mon. Ancyr. v. 17 Mommsen : Senonum AP 19
Hermundurorumque Miller (1756) : Hermundorumque AP 20
eadem Kritz : eodem AP fael. A 22 maris flumine labi
A 23 cum addidi: parta add. Halm uictori Burmann : uictrix
Maduig : post pl. g. uictoriam Freudenberg : a pl. g. uictoria Thomas et Gudeman
116
LIBER II
cum abundantissima rerum omnium copia, exercitui Caesari- que se iunxit.
Non tempero mihi quin tantae rerum magnitudini hoc, 107 qualecumque est, inseram. cum citeriorem ripam praedicti 5 fluminis castris occupassemus et ulterior armata hostium uirtute fulgeret, sub omnem motum undecumo^Q nostrarum nauium protinus refugientium, unus e barbaris aetate senior, corpore excellens, dignitate, quantum ostendebat cultus, eminens, cauatum, ut illis mos est, ex materia conscendit
10 alueum solusque id nauigi genus temperans ad medium processit fluminis et petiit, liceret sibi sine periculo in eam, quam armis tenebamus, egredi ripam ac uidere Caesarem. data petenti facultas. tum appulso lintre et diu tacitus 2 contemplatus Caesarem, nostra quidem, inquit, furit iuuen-
1 - tus, quae cum uestrum numen absentium colat, praesentium notius arma metuit quam sequitur fidem. sed ego beneficio ct permissu tuo, Caesar, quos ante audiebam, hodie uidi deos, nec feliciorem ullum uitae meae aut optaui aut sensi diem. impetratoque ut manum contingeret, reuersus in
20 nauiculam, sine fine respectans Caesarem ripae suorum appulsus est uictor omnium gentium locorumque, quos 3 adierat Caesar, cum incolumi inuiolatoque et semel tantum- modo magna cum clade hostium fraude eorum temptato
I Caesarisque A 3 Nont del., dein suprascr. Non A 5
iilteriora A 6 iuuentute P motQq. qi (qi pallidiore atramento
ut paene deletum uideatur) A : metumque Burer, sed adnotauit * inter omnem motumque quiddam deesse uidetur' : motum P: cuiuscumque /fansius : sub nutum motumque tValter : sub o. conatum motumque lacobs : sub o. motum conatumquc Halm : undecumque scripsi, cf. Sen. de Vit. beata 37 rupis quam fluctus non desinunt, undecumque moti sunt, uerberare ^auium^ 10 nauigii ^P la tenebamusP: tcndebamus BA 13 data BA : data a Caesarc P, ' Hoc a Caesare
in ueiusio cod. non reperitur, unde unde hic immigrarit * Burer adp. AP et sic ai lynthrc A et om. Vascosanus 17 ct A :
ac P ho tantummodo legi in A ceteris litteris erasis uel abscissis
in fine tursus 18 «H uUum A {sic) 19 inipetr. P: imper.
AB
»7
VELLEI PATERCVLI
exercitu in hiberna legiones reduxit, eadem qua priore anno festinatione urbem petens.
108 Nihil erat iam in Germania, quod uinci posset, praeter gentem Marcomannorum, quae Maroboduo duce excita sedibus suis atque in interiora refugiens incinctos Hercyniae 5
: siluae campos incolebat. nuUa festinatio huius uiri men- tionem transgredi debet. Maroboduus, genere nobilis, cor- pore praeualens, animo ferox, natione magis quam ratione barbarus, non tumultuarium neque fortuitum neque mobilem et ex uoluntate parentium constantem inter suos occupauit 10 principatum, sed certum imperium uimque regiam complexus animo statuit auocata procul a Romanis gente sua eo pro- gredi, ubi cum propter potentiora arma refugisset, sua faceret potentissima. occupatis igitur, quis praediximus, locis finiti- mos omnis aut bello domuit aut condicionibus iuris sui fecit. 1 5
109 Corpus sui incustoditum anfe imperi, perpetuis exercitiis paene ad Romanae disciplinae formam redactum, breui in eminens et nostro quoque imperio timendum perduxit fasti- gium gerebatque se ita aduersus Romanos, ut neque bello nos lacesseret^ et si lacesseretur, superesse sibi uim ac uolun-
2 tatem resistendi ostenderet. legati, quos mittebat ad Caesares,
4 Marcomanorum P Maraboduo A 5 int. Gelenius : inferiora
AP Herciniae siluae AP: -a -a Heinsius 7 debet] dj A
8 preu. A 10 parentium BA: parentum P 11 cOpl. AP
13 propter quod Maduig delehat prohante Woelfflin Archiv. Lat. Lex. i, 163, nuper uindicauit Novdk 14 quis BA : quos P : quis corr.
ex quos A ante quis in A deletum est his 16 sic correxi : suum
custodia tum imperium AP : custoditum ' potius legendum' Burer: Corpus sui custodia tutum imperii Heinsius : C. suum custodia tuitus Sauppe : Corpus sui custoditum imperi Kritz, ex Floro iv. 3. 5, Tacito Hist. i. 16, Seneca de Clem. ii. 2 adlatis locis uhi corpus imperii eodem modo dictum est : Corpus suum custodientium imperium Maduig proh. Halm 19 gerebatque A, rebat deletum est in A ante gerebatque
20 lacesseret, at si suppleuit Rhenanus 21 ostenderet add. Bur-
mann : ' declararet, uel simile quippiam hic deesse uidetur. nam hic in exemplari lacunulam omissae dictionis offendimus ' Rhenanus : ut neque bello nos lacesseret et superesse sibi uim ac uoluntatem resistendi ostenderet Kritz ex coni. Rosenheynii legato/ prius A Caesares P et corr. A : Caesarem A m. pr.
Ii8
LIBER II
interdum ut supplicem commendabant, interdum ut pro pari loquebantur. gentibus hominibusque a nobis desciscentibus erat apud eum perfugium, t totumque ex male dissimulato agebat aemulum ; exercitumque, quem lxx milium peditum, 5 quattuor equitum fecerat, adsiduis aduersus finitimos bellis exercendo maiori quam, quod habebat, operi praeparabat : eratque etiam eo timendus, quod cum Germaniam ad laeuam 3 et in fronte, Pannoniam ad dextram, a tergo sedium suarum haberet Noricos, tamquam in omnes semper uenturus ab
10 omnibus timebatur. nec securam incrementi sui patiebatur 4 esse Italiam, quippe cum a summis Alpium iugis, quae* finem Italiae terminant, initium huius finium haud multo plus cc milibus passuum abesset. hunc uirum et hanc 5 regionem proximo anno diuersis e partibus Ti. Caesar
15 adgredi statuit. Sentio Saturnino mandatum, ut per Chattos excisis continentibus Hercyniae siluis legiones Boiohaemum (id regioni, quam incolebat Maroboduus, nomen est), ipse a Carnunto, qui locus Norici regni proximus ab hac parte erat, exercitum, qui in Illyrico merebat, ducere in Marco-
20 mannos orsus est.
Rumpit, interdum moratur proposita hominum fortuna. iio praeparauerat iam hiberna Caesar ad Danubium admoto- que exercitu non plus quam quinque dierum iter a primis hostium ♦ * Saturninum admouere ei placuerat, paene 2
3 totumque AP : totusque Heinsius : perf. tutum. denique Haase 4 LX y4 : Lx". P, at Burer * ex uestigiis uet. cod. apparet .I.XX. fuisse eraso X posteriore^ 5 quatuor ^P 6 opi ^ 10 tuebatur
dtletutn est in A ante timebatur ingrem. A pacieb. A
la huius Heinsius : cuius AB : eius P 13 passum A 14
Tib. P: T. A 15 Catthos AP 16 Botohaemum A: Boio-
hoemum P : duceret add. Lipsius : post quod Dodwell lacunam statue- bat, qua belli exitum, quem lum Maroboduo Tibetius habuerit, distinctius enarrauerit h 3. p. (> ed. Krausiancu 18 a Carnunto P: Acar-
nanto del., dein suprascr. Ac. arnumho A 19 ducerct A ai
iter dum A : Rumpit interdum, intcrdum m. Heinsius : R. int. ma- turata pr. Warburton : fortasse itidcm 24 aberat et legiones
ctiam quas suppleuit Haupt admouere ei Haupt : admoueri
AP psene cq. A
119
VELLEI PATERCVLI
aequali diuisae interuallo ab hoste intra paucos dies in praedicto loco cum Caesare se iuncturae erant, cum uni- uersa Pannonia, insolens longae pacis bonis, adulta uiribus, Delmatia omnibusque tractus eius gentibus in societatem
3 adductis consili, arma jtorripuit. tum necessaria gloriosis 5 praeposita neque tutum uisum abdito in interiora exercitu uacuam tam uicino hosti relinquere Italiam. gentium nationumque, quae rebellauerant, omnis numerus amplius
t Dccc milibus explebat ; cc fere peditum colligebantur
4 armis habilia, equitum viiii. cuius inmensae multitudinis, 10 parentis acerrimis ac peritissimis ducibus, pars petere Italiam decreuerat iunctam sibi Nauporti ac Tergestis confinio, pars in Macedoniam se effuderat, pars suis sedi- bus praesidium esse destinauerat. maxima duobus Bato-
5 nibus ac Pinneti ducibus auctoritas erat. in omnibus 15 autem Pannoniis non disciplinae tantummodo, sed Hnguae quoque notitia Romanae, plerisque etiam litterarum usus et familiaris animorum erat exercitatio : itaque hercules nulla umquam natio tam mature consiHo belli bellum iunxit ac
6 decreta patrauit. oppressi cives Romani, trucidati nego- 20 tiatores, magnus uexillariorum numerus ad internecionem ea in regione, quae plurimum ab imperatore aberat, caesus,
2 se hic add. Krause cum P: tum BA 3 et adulta P
adiuta uiribus Delmatiae Vrsinus 5 consilii Frohlich : constitit
AP : constituto Voss 6 abdito A : addito P 7 relin-
quere Italiam P : relinquere om. A, unde suspicor scrihendum potius Italiam relinquere 9 accc. P: accc A : dccc Gelenius 11
parentis BA : pars P petere BA : properare in P 13 in
M. effugerat AP : se in M. effuderat Vrsinus : in M. se effuderat Ruhnken, ut i. 4. 3 ; ii. 112. 4 14 proxima AP : maxima Heinsius,
sic et ii^.fin. duobus Batonibus AP, cf. Dion. C. 55. 29, 30,
oi BaToivis 32 Rhenanus tamen p. 70 adnotauit ' sic legendum puto Proxima Batoni ac Pineti ducibus a. erat,' allegatis Vell. ii. 114. 4 et Suet. Tib. 20 ubi unius tantum Batonis mentio fit : Batoni ac P, duci- bus uel duobus ducibus Batoni ac P. Halm, fere ut Vrsinus 16
discipline A 18 armorum Bothe 19 maturae A 20 negoc.
AP 21 internet. AP
LIBER II
occupata axmis Macedonia, omnia et in omnibus locis igni ferroque uastata. quin etiam tantus huius belli metus fuit, ut stabilem illum et firmatum tantorum bello- rum experientia Caesaris Augusti animum .quateret atque
5 terrereL
Habiti itaque delectus, reuocati undique et omnes uete- iii rani, uiri feminaeque ex censu libertinum coactae dare militem. audita in senatu uox principis, decimo die, ni caueretur, posse hostem in urbis Romae uenire conspectum.
ic senatorum equitumque Romanorum exactae ad id bellum operae : pollicitati. omnia haec frustra praeparassemus, 2 nisi qui illa regeret fuisset. itaque ut praesidium ultimum res publica ab Augusto ducem in bellum poposcit Tiberium. habuit in hoc quoque bello mediocritas nostra speciosi 3
1 5 ministeri locum. finita equestri militia designatus quaestor necdum senator aequatus senatoribus, etiam designatis tribunis plebei, partem exercitus ab urbe traditi ab Augusto perduxi ad filium eius. in quaestura deinde remissa 4 sorte prouinciae legatus eiusdem ad eundem missus sum.
. ^ quas nos primo anno acies hostium uidimus ! quantis pru- dentia ducis oportunitatibus furentis eorum uires uniuersas
a quin Vascosanus : quia AP etiam tantus A : t etiam P il del.j dein huius A^ coeperat scribere illius 3 firmatum Burer ex coniectura : formatum BA : fortunatum P 5 Posi terreret Haase transponebat
1 1 1. I audita in senatu . . . pollicitati 6 dilectus A : delectus P
reuocatus -<4P : reuocati Gelenius 8 militem 7?/r^«a««5 : militum
AP II operae, pollicitati omnia haec A : operae. Pollicitati.
Omnia h, P, secutus sum distinctionem Hottingeri 12 ultimum
Lipsius : militum AP, quod Thomas cum postposito ducem coniungit : unicum Gruter 15 ministri AP : ministerii Lipsius, quod Kritz
tuetur ex Liu. iv. 8 speciosi ministerii procurationem, Val. Max. viii. 13. I spcciosissimis reip. ministeriis eq. uestri A 16
et iam Gelenius dcsignatus tribunus Rhenanus et Popma 18
pcrduxity4P: perduxi Rhenanus 19 prouintiae ^ missus
sum Heilm : missum A : missus P ai ducis usi o. Heinsius :
opp. A: sed op. 115. 5, 120. 4 furentis A: furcnteis PB^
i /uerai foriaau in Murb. furentes eorum AB : in eum P
lai
VELLEI PATERCVLI
euasimus, elusimus partibus ! quanto cum temperamento t simul utilitatis res auctoritate imperatoris agi uidimus ! qua prudentia hiberna disposita sunt ! quanto opere inclusus custodiis exercitus nostri, ne qua posset erumpere inopsque copiarum et intra se furens uiribus hostis elanguesceret ! 5 112 Felix euentu, forte conatu prima aestate belli Messalini
2 opus mandandum est memoriae. qui uir animo etiam quam gente nobiHor dignissimus^z^f, qui et patrem Coruinum habuisset et cognomen suum Cottae fratri relinqueret, praepositus Illyrico subita rebellione cum semiplena legione lo uicesima circumdatus hostili exercitu amplius uiginti milia [hostium] fudit fugauitque et ob id ornamentis triumphalibus
3 honOratus est. ita placebat barbaris numerus suus, ita fiducia uirium, ut ubicumque Caesar esset, nihil in se reponerent. pars exercitus eorum, proposita ipsi duci et i^ ad arbitrium utilitatemque nostram macerata perductaque ad exitiabilem famem, neque instantem sustinere neque f ut facientibus copiam pugnandi derigentibusque aciem ausa congredi occupato monte Claudio munitione se defendit.
4 at ea pars, quae obuiam se effuderat exercitui, quem A. 20 Caecina et Siluanus Plautius consulares ex transmarinis adducebant prouinciis, circumfusa quinque legionibus
I euasimus suprascr. eius imus A : euasimus PB : uniuersas euasi- mus, elusimus partibus Thomas p. 29, h. e. ' uniuersum hostem sine damno euadentibus, sicuti tamen fieri poterat, paruulis proeliis concursa- tionibus eludentibus ' 2 fortasse simulatae : summae Mommsen
utilitatis y^P, quod ex 127. 2 utilitatem auctoritate muniri uindicaui: ciuilitatis Ruhnken et Maduig : simul util. reipublicae et auctori- tatis imperatoris Kritz 4 fortasse ut ne 6 forte supra
uersum habet A 8 que addidit Heinsius 11 amplius xx.
hostium P '. a m jcx ^, quod sitne ^mplius miiia uiginti an amplius uiginti milia ambigitur. Num ad xx milia ? 16 post arbitrium
deletum est in A ducis 17 instantes Acidalius ut AP \ cum
Ruhnken: fortasse nostris 18 derigentibus quae -^ : dirigentibus-
que BP aciem suprascr. aciam A : aciem B : etiamP, sedRhenanus in marg. ' alias aciem ' : fortasse ac {uel atque) iam derigentibus aciem
20 at ea B et Rhenanus in marg. P : altera A : antea P que A
21 Plancius -(4 22 circum P : raum (craum Fechter) suprascr. circum A
132
LIBER II
nostris auxiliaribusque et equitatui regio (quippe magnam Thracum manum iunctus praedictis ducibus Rhoemetalces, Thraciae rex, in adiutorium eius belli secum trahebat) paene exitiabilem omnibus cladem intulit : fusa regiorum eque- 5 5 stris acies, fugatae alae, conuersae cohortes sunt, apud signa quoque legionum trepidatum. sed Romani uirtus f militis plus eo tempore uindicatum gloriae quam ducibus reliquit, qui multum a more imperatoris sui discrepantes ante in hostem inciderunt, quam per exploratores, ubi hostis esset,
lo cognoscerent. iam igitur in dubiis rebus semet ipsae 6 legiones adhortatae, iugulatis ab hoste quibusdam tribunis militum, interempto praefecto castrorum praefectisque co- hortium, non incruentis centurionibus, qui etiam primi ordinis cecidere, inuasere hostes nec sustinuisse contenti
1 5 perrupta eorum acie ex insperato uictoriam uindicauerunt. hoc fere tempore Agrippa, qui eodem die quo Tiberius 7 adoptatus ab auo suo naturali erat et iam ante biennium, qualis esset, apparere coeperat, mira prauitate animi atque ingeni in praecipitia conuersus patris atque eiusdem aui sui
20 animum alienauit sibi, moxque crescentibus in dies uitiis dignum furore suo habuit exitum.
Accipe nunc, M. Vinici, tantum in bello ducem, quantum 113
I Diagnam (-a P) Thracum manu AP 2 manum Rhenanus iunc- tus^ : iunctis del.. dein iunctus A : uinctus P predictus A
RhomoetAlces ABP,em.Phenanus 3 Thracie -^ in AP : num magna Thr. manu . . . adiutorium trahebat? pene A 4
fusa Voss'. fuga ^^ : fugata P stc\\x. A ^aput^ 6 Militis
suprascr. militis A ita tamen ut M littera incerta mihi neque st multum dissimilis uisa sit : militibus Lipsius : militi Gruter 7 uindicatum
iit ed. Bipont : fottasse excidit sibi post uindicatum. Vide Comm. Crit. 8 amore 4«»e«« suprascr. imperatoris A discrepantes /o. Is. Pon-
tanus Anall. i. i (1599) : crepantes -(4P 10 ipse^ la prefecto castrorum^. A {sic) 13 qui P: quibus AB, puto ex geminatione
syl/ahar hus qua praecedens ccnturionibus terminatum est 14 ordines ABP: ordinis Gelenius : e quibus e. p. ordines Boecler 15 pre- rupta A i-j ct iam Gelenius: etiam AP 18 cepcrat A 19
tngcnii AP ai suo tupra uersum A
133
VELLEI PATERCVLI
in pace uides principem. iunctis exercitibus, quique sub Caesare fuerant quique ad eum uenerant, contractisque in una castra decem legionibus, lxx amplius cohortibus, xiv * * et pluribus quam decem ueteranorum milibus, ad hoc magno uoluntariorum numero frequentique equite regio, 5 tanto denique exercitu, quantus nullo umquam loco post bella fuerat ciuilia, omnes eo ipso laeti erant maximamque
2 fiduciam uictoriae in numero reponebant. at imperator, optimus eorum quae agebat iudex et utilia speciosis prae- ferens quodque semper eum facientem uidi in omnibus 10 bellis, quae probanda essent, non quae utique probarentur sequens, paucis diebus exercitum, qui uenerat, ad refouendas ex itinere eius uires moratus, cum eum maiorem, quam ut temperari posset, neque habilem gubernaculo cerneret,
3 dimittere statuit ; prosecutusque longo et perquam laborioso 15 itinere, cuius difficultas narrari uix potest, ut neque uni- uersos quisquam auderet adgredi et partem digredientium, suorum quisque metu finium, uniuersi temptare non possent, remisit eo, unde uenerant, et ipse asperrimae hiemis initio regressus Sisciam legatos, inter quos ipsi fuimus, partitis 20 praefecit hibernis.
114 O rem dictu non eminentem, sed solida ueraque uirtute atque utilitate maximam, experientia suauissimam, humani- tate singularem ! per omne belli Germanici Pannonicique tempus nemo e nobis gradumue nostrum aut praecedentibus 25 aut sequentibus inbecillus fuit, cuius salus ac ualetudo non ita sustentaretur Caesaris cura, tamquam districtissimus ille tantorum onerum mole huic uni negotio uacaret animus.
I uides principem AB : uides • Principes P 3 Lxx A : lxx. P
4 alis add. Lipsius : x alis Laurent et Lipsius : set corr. in sed A : sed P adhoc P 9 spet. A 11 utique AP, h. e. quae
ab aliquo sqltem probari possent : cuique Heinsius 19 asperrime A
20 Sisciam B : Sisci iam A : Sistiam P 22 ductu A 23
utilitatem A 26 becillus A 27 districtissimus Bentley : dis-
traximus AP : distractissimus Rhenanus 28 uni negotio Gelenius :
uni genito A : uni genitio B : uni P
124
LIBER II
erat desiderantibus paratum iunctum uehiculum, lectica eius 2 publicata, cuius usum cum alii tum ego sensi : iam medici, iam apparatus cibi, iam in hoc solum uni portatum instru- mentum balinei nullius non succurrit ualetudini : domus 5 tantum ac domestici deerant, ceterum nihil, quod ab illis aut praestari aut desiderari posset. adiciam illud, quod, 3 quisquis illis temporibus interfuit, ut alia, quae rettuli, agnoscet protinus : solus semper equo uectus est, solus cum iis, quos inuitauerat, maiore parte aestiuarum expeditionum
10 cenauit sedens : non sequentibus disciplinam, quatenus exemplo non nocebatur, ignouit; admonitio frequens, t inerat et castigatio, uindicta rarissima, agebatque medium, plurima dissimulantis, aliqua inhibentis. hiemps emolu- 4 mentum patrati belli contuHt, sed insequenti aestate omnis
15 Pannonia reliquiis totius belli in Delmatia manentibus pacem petiit ferocem illam tot miHum iuuentutem, paulo ante seruitutem minatam Italiae, conferentem arma quibus usa erat apud flumen nomine Bathinum prosternentemque se uniuersam genibus imperatoris, Batonemque et Pinnetem
20 excelsissimos duces, captum alierum^ alterum a se deditum iustis uoluminibus ordine narrabimus, ut spero. autumni 5
* » uictor in hibema reducitur exercitus, cuius omnibus copiis
I laetitia del.^ dein suprascr. lectica A 2 usum add. Lipsius 3 wm dcl., dein suprascr. uni portatutn A : importatum P : una p. Orelli:
* uni praefero ptopter oppositum nullius non ' G. A. Koch 4 baline A 5 quod, postremis tribus litteris inductis, A 6 aditiam A : adiiciam P 7 que retuli A 8 equo P : eo quo A 10 cen. A : coen. P 12 incrat AP: interdum uir doctus in Ephem. Gotting. a. 1779, idqueplacuit Kriteio : interea Thomas : incerta (ow. etj ego in Hermathena anni 1897 p.^\ amarissima AP : rarissima Rhenanus : uideturex uindicta geminata a adhaessisse sequenti rarissima : hoc cum non satis intellegeretur quid essetjactum est amarissima 13 aliquS A 14 non tulit Friehel iri scq. A 15 reliquis del.^ dein suprascr. reliquiis A 16 I( r(j uoccm A : an ferociorem? 17 quibus P: qui A : quibus ahiisa Haase 19 Pinetem AP^ sed cf. iio. 4 20 altcrum :>fm<-l AP, srd Rhenanus * alterum deesse uidetur* a se AP: a socio Burmann : /ort. per se 9i initio ttel fine suppleuerim : autumno Gelenius
"5
VELLEI PATERCVLI
per Caesarem M. Lepidus praefectus est, uir nominis ac fortunae deorum proximus, quem in quantum quisque aut cognoscere aut intellegere potuit, in tantum miratur ac diligit tantorumque nominum, quibus ortus est, ornamentum iudicat. 115 Caesar ad alteram belli Delmatici molem animum atque 5 arma contulit. in qua regione quali adiutore legatoque fratre meo Magio Celere Velleiano usus sit, ipsius patrisque eius praedicatione testatum est et amplissimorum donorum, quibus triumphans eum Caesar donauit, signat memoria.
2 initio aestatis Lepidus educto hibernis exercitu per gentis 10 integras inmunisque adhuc clade belli et eo ferocis ac trucis tendens ad Tiberium imperatorem et cum difficultate locorum et cum ui hostium luctatus, magna cum clade obsistentium excisis agris, exustis aedificiis, caesis uiris, laetus uictoria praedaque onustus peruenit ad Caesarem, 15
3 et ob ea, quae si propriis gessisset auspiciis, triumphare debuerat, ornamentis triumphalibus consentiente cum iudicio
4 principum uoluntate senatus * * est. illa aestas maximi belli consummauit effectus : quippe Perustae et Desitiates Delmatae, situ locorum ac montium, ingeniorum ferocia, 20 mira etiam pugnandi scientia et praecipue angustiis saltuum paene inexpugnabiles, non iam ductu, sed manibus atque armis ipsius Caesaris tum demum pacati sunt, cum paene
5 funditus euersi forent. nihil in hoc tanto bello, nihil in
I Tper addidi M.. add. Burer pref. ^ xxomim Acidalius 2
deovnm Laurent '. coTnm AP : Caesdirum Scheffer ma.yi del., dein
proximus A (sic) 3 intellegere A : intellig. P 5 Dalm. A
7 Velleiano Gelenius : Ulli (ulli P) flano AP: UHflano Burer 8
donorum honorum A {sic) : honorum P 10 pergentis in {om. P)
integras (integritas B) APB 11 imunesque B : immunesque AP
feroces ac truces ^P 14 edif. ^ 16 auspitiis -<4 17 iuditio -^4
18 suppleuerunt ornatus G. A. Koch, in quam Trap^^xV^^^ ^^ ^P^^ incideram, cf. honoribus honoratum 124. 3 : donatus Rhenanus: honoratus Herel prohante Novdk estas maximi (maximl Fechter) 19 con-
sumauit A perusia aedesitiales A : Perusia aede siciales P :
Perustae Voss Desitiates Gelenius : et uulg. ac Voss proh, Kritzio 20 Delmatae5: Dalmatae -(4P 21 saltum pene ^
126
LIBER II
Germania aut uidere maius aut mirari magis potui, quam quod imperatori numquam adeo ulla oportuna uisa est uictoriae occasio, quam damno amissi pensaret militis semperque uisum est gloriosum, quod esset tutissimum, et
5 ante conscientiae quam famae consultum nec umquam consilia ducis iudicio exercitus, sed exercitus prouidentia ducis rectus est
Magna in bello Delmatico experimenta uirtutisin tmultos ii6 ac difficilis locos praemissus Germanicus dedit ; celebri 2
1 2 etiam opera diligentique Vibius Postumus uir consularis, praepositus Delmatiae, omamenta meruit triumphalia : quem honorem ante paucos annos Passienus et Cossus, uiri t quibusdam diuersis uirtutibus celebres, in Africa meruerant. sed Cossus uictoriae testimonium etiam in cognomen fili
j: contulit, adulescentis in omnium uirtutum exempla geniti, at Postumio operum L. Apronius particeps illa quoque 3 militia eos, quos mox consecutus est, honores excellenti uirtute meruit. utinam non maioribus experimentis testatum esset, quantum in omni re fortuna posset ! sed in hoc
20 quoque genere abunde agnosci uis eius potest. nam et Aelius Lamia, uir antiquissimi moris et priscam grauitatem super humanitate temperans, in Germania Illyricoque et mox in Africa splendidissimis functus ministeriis, non merito, sed materia apiscendi triumphaha defectus est, et 4
2 oportuna A, cf. 120. 4 4 gloriosum AP: gloriosissimum
Halm 5 quam om. y^ fame ^ nec unquam P: nccumquod BA 8 l)c\m. B et corr. A : Dalm, P et prius A ne del. ante m A incultos Heittsius 9 difficilis A celebri AP: ^ alias
celebris ' Burer 10 diligenti quib. ius Postumus A -. diligenti. quibus lulius Posthumius P: ^ex. utt. habet lul. Postumus '-Sw/rr: diligentique Voss: Vibius Postumus Pighius Annal. \\\. p. 538 n praepositus
P: quae positus A Delmatiae BA : Dalmatiae P 13 quibus-
dam AP: quamuis Bothe : quamquam Halm: fortasse quantumuis : diuersisquibusdam Wilhelm 16 Ad BA Posthumi P : Postumio BA. quod cum Orellio retinui 19 hoc Gelenius: loco AP 21
Aelius Lamia Ruhnken : ctiam AP 22 super A •. semper P 24
di apiscendi priusA, mox tupraacriptum esty addito ^ : adipiscendi P
127
VELLEI PATERCVLI
A. Licinius Nerua Silianus, P. Sili filius, quem uirum ne qui intellexit quidem abunde miratus est, f me nihil non optimo ciui simplicissimo duci perisset praeferens t, in- matura morte et fructu amplissimae principis amicitiae et consummatione euectae in altissimum paternumque 5 5 fastigium imaginis defectus est. horum uirorum men- tioni si quis quaesisse me dicet locum, fatentem arguet; neque enim iustus sine mendacio candor apud bonos crimini est. 117 Tantum quod ultimam imposuerat Pannonico ac Delma- 10 tico bello Caesar manum, cum intra quinque consummati tanti operis dies funestae ex Germania epistulae caesi Vari trucidatarumque legionum trium totidemque alarum et sex cohortium * * uelut in hoc saltem tantummodo indulgente nobis fortuna, ne occupato duce * * * et causa et persona 15
2 moram exigit. Varus Quintilius inlustri magis quam nobiH ortus familia, uir ingenio mitis, moribus quietus, ut corpore, ita animo inmobiHor, otio magis castrorum quam beUicae adsuetus miHtiae, pecuniae uero quam non contemptor, Syria, cui praefuerat, declarauit, quam pauper diuitem ao
3 ingressus diues pauperem reHquit ; is cum exercitui, qui
I Alicinius (ci super rasuram) del., dein suprascr. Alicinius A Silii AP 2 ne (me uel ine A) nihil non (om. P) optimo (optimo^ A)
ciui (ciuis A) simplicissimo duci perisset BPA : fortasse nihil non o. ciui simpl. duci superesse praeferens, cf. 125. 5. Vide Comm. Crit. 4 morte add. Orelli amplicissimae A 6 est P: es A hono-
rum AB : quorum P : horum Burer : bonorum Burmann : an hono- rariae horum ? 8 sine mendacio tamquam interpolatum del.
Cornelissen lo ac] ad -^ Dalm. ^P 11 consum. ^ 14
cohortium] nuntium attulere hic supplendum erat 15 ne occupato
ducem et causa persona moram exigit AP. Lacunam post duce cum Lipsio et Vossio statui. Eam sic explent : Voss in debellandis Pan- noniis uictores Germani iis se coniungerent : Halm tanta clades inferretur : Boot malum tantum ingereret sed causa et persona Lipsius et Voss : sed et causa et p. Orelli 18 ita Acidalius : et
AP, quod Wopkens interpr. ^ pro corporis animique tardiiate^ Imob. A: imm. P 21 cum in A sic scriptum est ut ad tum potius
accedere uideatur
128
LIBER II
erat in Germania, praeesset, concepit esse homines, qui nihil praeter uocem membraque haberent hominum, quique gladiis domari non poterant, posse iure mulceri. quo pro- 4 posito mediam ingressus Germaniam uelut inter uiros pacis 5 gaudentis dulcedine iurisdictionibus agendoque pro tribu- nali ordine trahebat aestiua.
At illi, quod nisi expertus vix credat, in summa feritate Il8 uersutissimi natumque mendacio genus, simulantes fictas litium series et nunc prouocantes alter alterum in iurgia,
lo nunc agentes gratias, quod ea Romana iustitia finiret feritasque sua nouitate incognitae disciplinae mitesceret et solita armis discerni iure terminarentur, in summam socor- diam perduxere QuintiHum, usque eo, ut se praetorem urbanum in foro ius dicere, non in mediis Germaniae
nibus exercitui praeesse crederet. tum iuuenis genere i nobilis, manu fortis, sensu celer, ultra barbarum promptus ingenio, nomine Arminius, Sigimeri principis gentis eius filius, ardorem animi uultu ocuHsque praeferens, adsiduus militiae nostrae prioris comes, iure etiam ciuitatis Romanae
ao decus equestris consequens gradus, segnitia ducis in occa-
I preesset A 3 mulcere A 4 paces (e ex i) del., dein
pacis A 5 gaudcntes AP 6 ordine suspectum Lipsio Heinsio
Ruhnkenio : otiose Comelissen : fort. socordius (socordia iant Laurent) : ordine Christian Crusius Probabil. Crit. p. 120 (1753) rettulit ad con- uentus per ciuitates obeundos 7 credat Lipsius: credebat AP
8 mendatio A 9 prouocantes in textu sed in marg. procaces
A : procaces P : procataes B : prouocantes Rhenanus in iurgia
mi Maduig: iniuria AP 11 mutesceret A: mutesceret B: mite-
scerct P 14 mcdus lis, priore inducto, A 15 preesse y^ 16
num promotus? 19 sic Maduig Aduers. ii. 311 : iure etiam ciuitatis Romae eius 'ius P) cquestris consequens gradus AP Romanae Burer :>o decus Burmann et Maduis; consequens h. e. equestri gradui
roximuSf uti interpretatus est Maduig : consecutus Heinsius et sic Halm, 'tmquam deprauatum ex scriptura cunscqutus : Mommsen scribebat iure ' tiam c Romanac eius cqucstres cunsequens gradus. Vide Comm. Crit. Deloco conclamato disputauit Hutbntr * ueber den Namen des Arminius ' in Hentuu x. p. 395 n.
29
VELLEI PATERCVLI
sionem sceleris usus est, haud inprudenter speculatus neminem celerius opprimi, quam qui nihil timeret, et
3 frequentissimum initium esse calamitatis t securitatis. primo igitur paucos, mox pluris in societatem consili recepit : opprimi posse Romanos et dicit et persuadet, decretis facta 5
4 iungit, tempus insidiarum constituit. id Varo per uirum eius gentis fidelem clarique nominis, Segesten, indicatur. postulabat etiam * * * fata consiliis omnemque animi eius aciem praestrinxerant : quippe ita se res habet, ut plerumque cui fortunam mutaturus est deus, consilia corrumpat, 10 efficiatque, quod miserrimum est, quod accidit ut £tiam merito accidisse uideatur et casus in culpam transeat. negat itaque se credere speciemque in se beneuolentiae ex merito aestimare profitetur. nec diutius post primum in- dicem secundo relictus locus. 15
119 Ordinem atrocissimae calamitatis, qua nulla post Crassi in Parthis damnum in externis gentibus grauior Romanis fuit, iustis uoluminibus ut alii, ita nos conabimur exponere : 2 nunc summa deflenda est. exercitus omnium fortissimus, discipHna, manu experientiaque bellorum inter Romanos 20 milites princeps, marcore ducis, perfidia hostis, iniquitate
I imp. AP 3 securitatis indudo -is et -eis substituto, mox, toto hoc tnducto, securitatis suprascript. A, in quantum scripturam codicis ego et F. Madan, difficiliorem sane, interpretan potuimus : securitatem P : num in {uel ex) securitate? 4 societate consili praecepit AP, corr.
Rhenanus 5 docet Heinsius 8 lacunam sic suppleui ex Tac. Ann. i. 58 [uinciri conscios. sed praeualebant iam] in quibus sed praeu. iam Gelenii est 9 praestruxerat AP, em. Gelenius 10 cui scripsi:
qui AP: cui Laurent relatiuum, Kritz indefinitum ut in Cic. Fin. iii. 21. 71 habuit : cuius ed. Bipont. et Halm cf. 57. 3 : fori. quib. f, m. e. deus, [iis] imitaturus ^ Gst add.Gelenius eius post deus addebat Laurent II ut quod accidit et etiam (etiam P) ABP : quod accidit ut etiam scripsi, solita structura qua ut post relatiuum demum inferiur: ut quod accidit, id etiam -Swr^r 12 culpam P : culpa 5^ 13 speciemque Burmann : spemque AP beneuolentia AP, corr. Gelenius 16
qua BP : quae A Crassi P : Cassi BA 20 disciplina A 21
Marco reducis A
130
LIBER II
fortunae circumuentus, cum ne pugnandi quidem egredien- diue occasio nisi iniqua nec in quantum uoluerant data esset inmunis, castigatis etiam quibusdam graui poena, quia Romanis et armis et animis usi fuissent, inclusus siluis,
r paludibus, insidiis ab eo hoste ad internecionem trucidatus est, quem ita semper more pecudum trucidauerat, ut uitam aut mortem eius nunc ira nunc uenia temperaret. duci 3 plus ad moriendum quam ad pugnandum animi fuit : quippe patemi auitique successor exempli se ipse transfixit. at 4
10 e praefectis castrorum duobus quam clarum exemplum L. Eggius, tam turpe Ceionius prodidit, qui, cum longe maximam partem absumpsisset acies, auctor deditionis supplicio quam proelio mori maluit. at Vala Numonius, legatus Vari, cetera quietus ac probus, diri auctor exempli,
15 spoliatum equitem peditem relinquens fuga cum aliis Rhenum petere ingressus est. quod factum eius fortuna ulta est ; non enim desertis superfuit, sed desertor occidit. Vari 5 corpus semiustum hostilis lacerauerat feritas; caput eius
g I ne p. quidem egredie {sic A : egregie P : egredie B\ aut occasionis in quantum uoluerant dataessetinmunis Jmm. P APB : egrediendiue Voss : aut egrediendi Haase 2 occasio nisi in quantum ed. Bipont : occ. nis[i] [in]i[qual [nec] in quantum ego^ ut in <\\xa. bis repetititm fuerit, setnel exciderit 2 sic P : qui a Romanis et armis et animi
suis fuissent A : /ori. quia Romani et armis et animi sui fuissent /i.e. audaciae Rontanis insitae 5 paludis AP internet.
AP 6 tractauerat Comelissen 9 auitique P\ auique BA
atque suprascr. a te ^ 11 legg. iustam A Ceionius
Aj \ incerta ct propius ad r accedente : C. Eionius P: C. Ceionius Heinsius 13 suplitio A Vala Num. Vrsinus : Valnu-
monius^P 14 cctaera -r4 acP:et>l 15 equitem yiP:
cquite Gelenius fugatum ' sic AB, fuga cum P) aliis ABP:
fuga cum alis Gelenius: ' nom dirum exemplum eo constitit quod legatus cum alis 1. e. cum equHatu confugit peditem relinquens ' Kritz. Retinui quod habeni ABP. Numonius spoliatum equitem equis reliquit pcdiiem, deinde mm aliis sodis uiae Rhenum petebat : frustra ille quidem, nam quos equis abrrpiis inermis deseruerai his non supetfuit, sed ipse, merito supplicio deserioris, inieriii : cf. 117. a quam pauper diuitem ingressus, 'iiius pauperem reliquit 16 ultra cst-<4 17 non enim d. s. s. d,
'" f^i^lit] haec uerba in ed. Orelliana omissa extant in A 18 hostilis
Burer ex conieciura hosti^^: hostium P lacerauerit ^l
131 9*
VELLEI PATERCVLI
abscisum latumque ad Maroboduum et ab eo missum ad Caesarem gentilicii tamen tumuli sepultura honoratum est. I20 His auditis reuolat ad patrem Caesar ; perpetuus patronus Romani imperi adsuetam sibi causam suscipit. mittitur ad Germaniam, Gallias confirmat, disponit exercitus, praesidia 5 munit et se magnitudine sua, non fiducia hostium metiens, qui Cimbricam Teutonicamque miHtiam Italiae minabantur,
2 ultro Rhenum cum exercitu transgreditur. arma infert isti quem arcuisse pater et patria contenti erant ; penetrat interius, aperit Hmites, uastat agros, urit domos, fundit 10 obuios maximaque cum gioria, incolumi omnium, quos
3 transduxerat, numero in hiberna reuertitur. reddatur uerum L. Asprenati testimonium, qui legatus sub auunculo suo Varo miHtans gnaua uiriHque opera duarum legionum, quibus praeerat, exercitum inmunem tanta calamitate seruauit 15 matureque ad inferiora hiberna descendendo uaciUantium etiam cis Rhenum sitarum gentium animos confirmauit. sunt tamen, qui ut uiuos ab eo uindicatos, ita iugulatorum sub Varo occupata crediderint patrimonia hereditatemque
4 occisi exercitus, in quantum uoluerit, ab eo aditam. L. 20 etiam Caedici praefecti castrorum eorumque, qui una circumdati AHsone inmensis Germanorum copiis obside- bantur, laudanda uirtus est, qui omnibus difficultatibus superatis, quas inopia rerum intolerabiHs, uis hostium
I abscissum A Meroboduum A 2 gentilitii AP 3 His au- ditis . . . reuertitur] transponebat Haase post 120. 6 profluuio expiraret 4 imperii AP 6 et A : ont. P : et Burer^ sed, ut utdetur, ex
coniectura, non tamquam in Murbacensi lectum hostium AP : om.
Burer: hostis Haupt mentiens del , dein metiens^ 7 minabatur BA : minabantur P 8 ultro A et sic ex coni. Freinsheim : ultra P
arma interfecti quae arguisse AP: a. infert Lipsius: infert hosti Voss : i. genti Ruhnken : i. isti Bothe 9 quem Voss et Bothe arcuisse Lipsius prt {sed inductum) ante pater A penetrati-<4 11 obuios
P: obulos BA 13 Aspernati A 14 gnaua A : naua P
15 preerat ^/ imm. -^P 17 Rheno .^P : wwm cisrhenositarum ? ut compositum fieret 20 occisi ^ : excisi P ualuerit Z,z)isms
21 Caeditii A : Caedicii P 22 circundati A Alisone Rhenanus : a lisone A : a *Lisone P Imensis A : imm. P 24 intoUerabilis A
133
LIBER II
faciebat inexsuperabilis, nec temerario consilio nec segni prouidentia iuti speculatique oportunitatem ferro sibi ad suos peperere reditum. ex quo apparet Varum, sane 5 grauem et bonae uoluntatis uirum, magis imperatoris de- 5 fectum consilio quam uirtute destitutum militum se magni- ficentissimumque perdidisse exercitum. cum in captiuos ^ saeuiretur a Germanis, praeclari facinoris auctor fuit Caldus Caelius, adulescens uetustate familiae suae dignissimus, qui complexus catenarum, quibus uinctus erat, seriem, ita illas
10 inlisit capiti suo, ut protinus pariter sanguinis cerebrique profluuio exspiraret.
Eadem uirtus et fortuna subsequenti tempore ingressi 121 Germaniam imperatoris Tiberi fuit, quae initio fuerat. qui concussis hostium uiribus classicis peditumque expeditioni-
i.^ bus, cum res Galliarum maximae molis accensaque plebe Viennensium dissensiones coercitione magis quam poena mollisset, senatus populusque Romanus postulante patre eius, ut aequum ei ius in omnibus prouinciis exercitibusque esset, quam erat ipsi, decreto complexus est. etenim absurdum
20 erat non esse sub illo, quae ab illo uindicabantur, et qui ad 2 opem ferendam primus erat, ad uindicandum honorem non
I inexuperabilis (-leis P) AP 2 uiti B\ niti A: usi P: adiuti
Burer: nisi ed. Bipont, : iuti Heitisius^ cf. Tac. Ann. xiv. 4 oppor- tunitatem AP 3 pepererunt (/el., dein peperere A : aperuere Corne-
li.ssen 4 grauem&bone^ 7 seuir. et precl. A 8 Coelius (Cael. /'^ad uetustatem AP, quod defendit Wopkens Lect. Tull. § 134: adule- sccns uetustate Ruhnken : ac . . . dignissimi Lipsius 9 saeriem
A II profluuio Gr/rmVw: influuio^P: effluuio Z,i/5m5 ex-
pirct corr. in expiraret A 12 eadem A : eadem et P in-
prcssi Germaniam Bardili 1620) puicherrime : ingressa animam (-mum /*) ABP 13 Tibcrii ABP 14 concussis de/., deiti iterum
^uprascr. concussis A : contusis Ruhnken prohaiiliter 15 accensa-
quc plcbc A, quod rtuocaui, cum Burer testatus sit accensaque in .Murbacensi fuisse: acccnsasquc plcbis P: plebis ^/iViw< Burer uidit 16 cocrtione AP^ corr. Gelenius 18 aequum ei ius Rhettanus :
<quum cius AP prouintiis A 19 quam AP: atque Orelli
ipsc AP: ipsi Rhenan$4S : fort. quam quo crat ipse cOpl. A
cst scripsi : cssct AP, et sic Burer uideiur legisse. Vulgo ct addunt post moUisset, n^Htdo&in autem faciuttt in urbcm rcucrsus, K.r,K.
»33
VELLEI PATERCVLI
iudicari parem. in urbem reuersus iam pridem debitum, sed continuatione bellorum dilatum ex Pannoniis Delmatisque egit triumphum. cuius magnificentiam quis miretur in 3 Caesare ? fortunae uero quis non miretur indulgentiam ? quippe omnis eminentissimos hostium duces non occisos 5 fama narrauit, sed uinctos triumphus ostendit; quem mihi fratrique meo inter praecipuos praecipuisque donis adornatos uiros comitari contigit.
122 Quis non inter refiqua, quibus singularis moderatio Ti. Caesaris elucet atque eminet, hoc quoque miretur, quod, 10 cum sine ulla dubitatione septem triumphos meruerit, tribus contentus fuerit? quis enim dubitare potest, quin ex Armenia recepta et ex rege praeposito ei, cuius capiti insigne regium sua manu imposuerat, ordinatisque rebus Orientis ouans triumphare debuerit, et VindeHcorum Raetorumque 15
2 uictor curru urbem ingredi ? fractis deinde post adoptionem continua trienni miUtia Germaniae uiribus idem illi honor et deferendus et recipiendus fuerit? et post cladem sub Varo acceptam, exspectato ocius prosperrimo rerum euentu eadem excisa Germania triumphus summi ducis adornari 20 debuerit? sed in hoc uiro nescias, utrum magis mireris, quod laborum periculorumque semper excessit modum, an quod honorum temperauit.
123 Venitur ad tempus, in quo fuit plurimum metus. quippe Caesar Augustus cum Germanicum nepotem suum reliqua 25 belli patraturum misisset in Germaniam, Tiberium autem fiHum missurus esset in Illyricum ad firmanda pace quae
4 in diligentiam A 5 omnis A 6 ut del. ante fama A mihi Burer'. raxWii AP 7 pcipuos precipuisque -^ 9 Tib. P: T A
13 praeposito ei Heinsius : praepositi (pro- P) ABP 15 praetorum- que suprascr. Rhsetorumque ^ 17 trienni yi : triennii P 18 sub
P : ji suprascr. suh A 19 exspectato ocius //a/m : totius^-^ : ocyus P : uoto ocius Burmann : totiens Perisonius : fortasse uoto citius nisi cui praeferendum uidehitur quod Scriner coni. tertius 20
triumphum AP, em. Heinsius adornari BA : adornare P 21
nescis A 22 aut del.^ dein an A 25 Caes. A 27 firmanda
Burer : formanda AP : fortasse adfirmando h. e. ut adfitmaret
134
LIBER II
bello subegerat, prosequens eum simulque interfuturus athletarum certaminis ludicro, quod eius honori sacratum a NeapoHtanis est, processit in Campaniam. quamquam iam motus inbecillitatis inclinataeque in deterius principia
5 ualetudinis senserat, tamen obnitente ui animi prosecutus filium digressusque ab eo Beneuenti ipse Nolam petiit : et ingrauescente in dies ualetudine, cum sciret, quis uolenti omnia post se salua remanere accersendus foret, festinanter reuocauit filium ; ille ad patrem patriae expectato reuolauit
10 maturius. tum securum se Augustus praedicans circum- i fususque amplexibus Tiberi sui, commendans illi sua atque ipsius opera nec quidquam iam de fine, si fata poscerent, recusans, subrefectus primo conspectu alloquioque carissimi sibi spiritus, mox, cum omnem curam fata uincerent, in sua
1 5 resolutus initia Pompeio Apuleioque consulibus septuagesimo et sexto anno animam caelestem deo reddidit.
Quid tunc homines timuerint, quae senatus trepidatio, 124 quae populi confusio, quis urbis metus, in quam arto salutis exitique fuerimus confinio, neque mihi tam festinanti ex-
io primere uacat neque cui uacat potest. id solum uoce publica dixisse satis habeo : cuius orbis ruinam timueramus, eum ne commotum quidem sensimus, tantaque unius uiri maiestas fuit, ut nec * bonis neque contra malos opus armis foret. una tamen ueluti luctatio ciuitatis fuit, pugnantis 2
25 cum Caesare senatus populique Romani, ut stationi paternae
I eumque simul A a certamini Cellarius 4 imb. AP
8 post se P\ posse A accersendum A 11 Tiberi P\ Tiberii
A 15 Appuleioq. Kreyssig COS. A \ COS. PB\ *pro cos
scribaturCOSS.* Burer 16 et om. P, habet A : ' Amerbachius copu-
/am, a Rhenano omissam, non de suo addidisse, sed in codice Murbacensi inuenisse uidelur. Suetonius quoque Octau. cap. 100 de Augusto ; obiit, inquit, septuagesimo et sexto aetatis anno ' Krcyssig caelo P
18 urbis A et Acidalius: orbis P ^9 ^ exitiique A (sic^ coeperat
scribere fuerimus ai satis add. Ruhnken orbis AP: urbis
Burero legendum uidebatur a^ ncc P: x\t A : pro suppleuerim^
non enim adsentior Kritzio posse bonis id per se significare \ bonis con- silio Scrincr 34 forent A a$ R. AP
VELLEI PATERCVLI
succederet, illius, ut potius aequalem ciuem quam eminentem liceret agere principem. tandem magis ratione quam honore uictus est, cum quidquid tuendum non suscepisset, periturum uideret ; solique huic contigit paene diutius recusare princi- patum, quam, ut occuparent eum, alii armis pugnauerant. 5
3 post redditum caelo patrem et corpus eius humanis honoribus, numen diuinis honoratum, primum principaHum eius operum fuit ordinatio comitiorum, quam manu sua
4 scriptam diuus Augustus reliquerat. quo tempore mihi fratrique meo, candidatis Caesaris, proxime a nobilissimis ac 10 sacerdotalibus uiris destinari praetoribus contigit, consecutis quidem ut neque post nos quemquam diuus Augustus neque ante nos Caesar commendaret Tiberius.
125 Tulit protinus et uoti et consili sui pretium res publica, neque diu latuit aut quid non impetrando passuri fuissemus 15 aut quid impetrando profecissemus. quippe exercitus, qui in Germania militabat praesentisque Germanici imperio regebatur, simulque legiones, quae in Illyrico erant, rabie quadam et profunda confundendi omnia cupiditate nouum ducem, nouum statum, nouam quaerebant rem publicam; 20
2 quin etiam ausi sunt minari daturos senatui, daturos principi leges ; modum stipendi, finem militiae sibi ipsi constituere conati sunt : processum etiam in arma ferrumque strictum est et paene in ultima gladiorum erupit inpunitas, defuitque,
3 qui contra rem publicam duceret, non qui sequerentur. sed 25 haec omnia ueteris imperatoris maturitas, multa inhibentis, aliqua cum grauitate pollicentis, tu7n inter seueram praecipue
2 m. ratione BA : ratione m. P 3 quicquid AP 4 pene A
6 reditum A 7 numen Krause : nomen AP^ quod defendit Milkau
ex 54. 2 10 candidatos AP 11 sacerdotibus AP^ em. Scheffer
c. quidem scripsi'. consecutisque A : consecutis P 12 post nos P:
post annos A 14 et uoti Gelenius : ut uoti AP praetium A
16 profic. A 18 rabiem quandam A 19 omnia ante confun-
dendi deletum est in A 20 quer. A 22 stipendii AP 24
ultima Voss : ultimam AB : ultimum P 27 tum addidi: et Krause
saeueram A
136
LIBER II
noxionim ultionem mitis aliorum castigatio breui sopiit ac sustulit quo quidem tempore ut pleraque non ignaue 4 Germanicus, ita Drusus, qui a patre in id ipsum plurimo quidem igne emicans incendium militaris tumultus missus
5 erat, prisca antiquaque seueritate usus, ancipitia sibi tamque re quam exemplo perniciosa, et his ipsis militum gladiis, quibus obsessus erat, obsidentis coercuit, singulari adiutore 5 in eo negotio usus lunio Blaeso, uiro nescias utiliore in castris an meliore in toga : qui post paucos annos proconsul
o in Africa omamenta triumphalia cum appellatione impera- toria meruit. at Hispanias exercitumque * * * uirtutibus celeberrimaque in Illyrico militia praediximus, cum imperio obtineret, in summa pace et quiete continuit, cum ei pietas rectissima sentiendi et auctoritas quae sentiebat obtinendi
15 superesset. cuius curam ac fidem Dolabella quoque, uir simplicitatis generosissimae, in maritima parte Illyrici per omnia imitatus esL
Horum xvi annorum opera quis cum ingerantur oculis 126 animisque omnium, [in] partibus eloquatur? sacrauit paren-
:o tem suum Caesar non imperio, sed religione, non appellauit eum, sed fecit deum. reuocata in forum fides, summota e 2
I noxiorum Groftouius proh. Bentleio : nostrorum AP 2 non
addidi : gnaue Sahnasius et Bentley. Huic uni loco adscripsit Bentl. • fo,' h. e. fortasse : itaque non prohauit tamquam alienum, sed protulif tamquam suum : ignouit ed. Bipont 3 Drusus Gelenius : Brutus AP piurimo quidem AP: plurimoque idem uel plurimo pridem Heinsius: 5 tamque re scripsi : tam re P: limere AB : maluit tenere Maduig, quod tierum non credo 7 obsidentis A 8 Bleso AP 9
procos A 10 apcll. A 11 at A : ad B : ac P Post
exercitumque Maduig laatnam statuit, quam sic expieuit in iis cum M. Lepidus, de cuius probahilitrr, iudice Elimaro Kiebs in Ptrxsopo- frraphia Romani Imperi i. p. 31 n. 248. Ante Mnduicum credehatur funius Biaesus etiam Hispanias rexisse 13 in summa P, et sic
A secundum Orelli et Fechter, nam mihi potius cui \uel cum) summa est uisum, Madano in, sed neglegentius scriptum habetur et add. Onlli 14 obt. P: opt A 18 XVI, A : xvi. P ingerantur uel ingerant »c scripserim : insera BA : inscrta sint P Vide Comm. Crit. 19 partibus Voas ao apell. A ai eum om. Gruter
VELLEI PATERCVLI
foro seditlo, ambitio campo, discordia curia, sepultaeque ac situ obsitae iustitia, aequitas, industria ciuitati redditae ; accessit t militibus auctoritas, senatui maiestas, iudiciis graui- tas ; compressa theatralis seditio, recte faciendi omnibus
3 aut incussa uoluntas aut imposita necessitas ; honorantur 5 recta, praua puniuntur, suspicit potentem humilis, non timet, antecedit, non contemnit humiHorem potens. quando annona moderatior, quando pax laetior ? diffusa in orientis occidentisque tractus et quidquid meridiano aut septentrione finitur, pax augusta [per] omnis terrarum orbis angulos a 10
4 latrociniorum metu seruat inmunis. fortuita non ciuium tantummodo, sed urbium damna principis muniiicentia uin- dicat. restitutae urbes Asiae, uindicatae ab iniuriis magistra- tuum prouinciae : honor dignis paratissimus, poena in malos sera, sed aliqua : superatur aequitate gratia, ambitio uirtute ; 15
5 nam facere recte ciuis suos princeps optimus faciendo docet, cumque sit imperio maximus, exemplo maior est.
127 Raro eminentes uiri non magnis adiutoribus ad guber- nandam fortunam suam usi sunt, ut duo Scipiones duobus LaeHis, quos per omnia aequauerunt sibi, ut diuus Augustus 20 M. Agrippa et proxime ab eo Statilio Tauro, quibus nouitas familiae haud obstitit quominus ad multipHcis consulatus 2 triumphosque et complura nominarentur sacerdotia. etenim
I am del.^ dein ambitio A curiae AP sepultaeque AB :
sepultae P 2 obsitae Gelenius : oppositae ABP : cbsopitae Bergk
3 magistratibus Gelenius maiestatis suprascr. maiestas A 4
compr. AP 5 imp. AP 9 quidquid A : quicquid P semp- tentrione -(4 11 imunis A 15 aliqua AP : aequa Lipsius
16 principes A optime Pluygers 19 uisi sunt A 20 Diuus
P\ D, A 21 proxime Scheffer: maxime AP^ cf. 114 /in. 22
haut obstitit P et marg. A : aut ~ stilit A quominus P : dominus A consulatos triumphosque et complura {sed Orellio uisum est
complurae) nominentur numerentur A (sic) : enumerentur B : enu- merarentur P : complura numero enit- uel eueh-erentur Thomas, cf. Cic. Font. iv. 8. 23 numero plurimi, Sall. lug. 97. 5 numero plures : eueherentur Vascosanus : eniterentur Gelenius : emererentur Heinsius mutato quominus ad in quominus et : scripsi A secuius nominarentur h. e. designarentur
138
LIBER 11
magna negotia magnis adiutoribus egent fneque in paruo paucitas ministeria defecit t, interestque rei publicae quod usu necessarium est, dignitate eminere utilitatemque auc- toritate muniri. sub his exemplis Ti. Caesar Seianum 3
5 Aelium, principe equestris ordinis patre natum, materno uero genere clarissimas ueteresque et insignis honoribus complexum famiHas, habentem consularis fratres, conso- brinos, auunculum, ipsum uero laboris ac fidei capacis- simum, sufficiente etiam uigori animi compage corporis,
10 singularem principalium onerum adiutorem in omnia ha- buit atque habet, uirum seueritatis laetissimae, hilaritatis 4 priscae, actu otiosis simillimum, nihil sibi uindicantem eoque adsequentem omnia, semperque infra aliorum aesti- mationes se metientem, uultu uitaque tranquillum, animo
15 exsomnem.
In huius uirtutum aestimatione iam pridem iudicia 128 ciuitatis cum iudiciis principis certant; neque nouus hic mos senatus populique Romani est putandi, quod optimum sit, esse nobilissimum. nam et illi qui ante bellum
20 Punicum abhinc annos ccc Ti. Coruncanium, hominem nouum, cum aliis omnibus honoribus tum pontificatu etiam
15«:^ parua P '. neque in paruo paucitas ministerii deficit Thysitis'. neque in parua p. ministerii sufficit Kreyssig: neque nisi paruo paucitas ministeri sufficit Motnmsen : num p. ministeri idem fccit? h.e. ac si plures essent 3 est Ruhnken : e ^ : et P auc-
toritaten del. ante utihtatemque A 4 muniri Geienius: munire
j4P Tiberius P: T. A, Uem c. 129. i Seianumelium equestrij^ A {sic) 7 familia^ ^ {sic) 9 uigore y^ conpage .r4 11 saeuer. A : fortasse screnitatis : seueritatis priscae, laetissimae hilaritatis Comelissen la uitio del.^ dein otiosis A simihmum A 13
«r.
A {sic) semperque BA : semper P 14 se metientem
P: sencicntem A 15 cx omnem A 16 uirtutem aestima-
tionem B : huius uiri uirtutum Ruhnken 19 qui antej primi ante
bcUum A : antiqui antc primum bcllum P : Puto ex qui ante factum esse turbato ordine pHmum antc qui. mox antiqui 20 Ti.
Coruncantum AB rtcte^ tf. Cic. pro Su/ia vii. 23 ; Liu. Epit. xviii : T. Coruncanum P ai honoribus pontihcatum \pm. tum) A
139
VELLEI PATERCVLI
2 maximo ad principale extulere fastigium, et qui equestri loco natum Sp. Caruilium et mox M. Catonem, nouum etiam Tusculo, urbis inquilinum, Mummiumque Achaicum in con-
3 sulatus, censuras et triumphos prouexere, et qui C. Marium ignotae originis usque ad sextum consulatum sine dubita- 5 tione Romani nominis habuere principem, et qui M. f Fuluio tantum tribuere, ut paene adsentatione sua quibus uellet principatus conciliaret, quique nihil Asinio PoUioni negaue- runt, quod nobilissimis summo cum sudore consequendum foret, profecto hoc senserunt, in cuiuscumque animo uirtus 10
4 inesset, ei plurimum esse tribuendum. haec naturaHs exempH imitatio ad experiendum Seianum Caesarem, ad iuuanda uero onera principis Seianum propuHt senatum- que et populum Romanum eo perduxit, ut, quod usu optimum intellegit, id in tutelam securitatis suae Hbenter 15 aduocet.
129 Sed proposita quasi uniuersa principatus Ti. Caesaris facie singula recenseamus. qua ihe prudentia Rhascu- poHm, interemptorem fratris sui fiH Cotyis consortisque eiusdem imperi, Romam euocauit ! singulari in eo negotio 20 usus opera Flacci Pomponi consularis uiri, nati ad omnia quae recte facienda sunt, simpHcique uirtute merentis 2 semper, numquam captantis gloriam. cum quanta grauitate
I et qui equestri Frohlich ; et eque aequestri A : et equestri P 3 post Tusculo interpunxi^ et sic ante me Laurent 6 Tuilio Lipsius
8 'principa.ivim Kreyssig consiliaret ^ 12 ucr o del., dein ad
iuuanda^: leuanda. Cludius 13 pr opulit Acidalius : protulit -^P
14 perduxit P: produxit 5^ 15 intelligit ^ : intellegit P 17
quasi AP: imagine Friebei Tib. P: T. A 18 facie scripsi:
forma Rhenanus et Burer^ quasi hinc exciderit, infra post imperii trans- positum fuerit : quod incertum est singulare censeamus-^ 19 fili
A Cotyis Heinsius : Cotyss A : Cotys P 20 imperii AP
Romam Vrsinus : formam ABP : Vrsini emendatio si uera est., ut uidetur esse, cadit argumentatio Rhenani et Bureri forma superius hinc reuo- cantium. Nam mero errore Romam in formam ahiit 21 opere A
Pomponii AP 23 numquam Orelli: quam AP cum quanta
AP : fortasse nam quanta cum
140
LIBER II
ut senator et iudex, non ut princeps, * ♦ * et causas pressius audit ! quam celeriter ingratum et noua molientem op- pressit ! quibus praeceptis instructum Germanicum suum imbutumque rudimentis militiae secum actae domitorem 5 recepit Germaniae ! quibus iuuentam eius exaggerauit honoribus, respondente cultu triumphi rerum, quas gesserat, magnitudini ! quotiens populum congiariis honorauit sena- 3 torumque censum, cum id senatu auctore facere potuit, quam libenter expleuit, ut neque luxuriam inuitaret neque
10 honestam paupertatem pateretur dignitate destitui ! quanto cum honore Germanicum suum in transmarinas misit pro- uincias ! qua ui consiliorum suorum ministro et adiutore usus Druso filio suo, Maroboduum inhaerentem occupati regni finibus, pace maiestatis eius dixerim, uelut serpentem
1 5 abstrusam terrae salubribus [consiliorum suorum] medica- mentis coegit egredi ! quam illum ut honorate, sic nec secure continet ! quantae molis bellum principe Galliarum ciente Sacrouiro Floroque lulio mira celeritate ac uirtute compressit, ut ante populus Romanus uicisse se quam
20 bellare cognosceret nuntiosque periculi uictoriae praece- deret nuntius ! magni etiam terroris bellum Africum et 4 cotidiano [in] auctu maius auspiciis consiliisque eius breui sepultum est
Quanta sua suorumque nomine exstnixit opera! quam pia 130
\ sic AP : Onr//i' 5M/>//(f6<i/ quam ceteri et sanctiusdiiudicat : Maduig ex uocabulo quod est prcssius tiomen Drusi Libonis exprimebat, re- fragante Thomasio p. 54 : mihi uidentur nomuilla post illud princeps excidisse uelut si scribas [Libonis et scelus inquisiuit] et causaw pressius (A. e. intentius et curatius) audiM/t 4 actis dcl. ante actae A 6
respondcntem BA cultui . . . magnitudine Burer 8 post id
deletum estain A 15 tcrra Cludius cons. suorum Ruhnken delcbat
ut ex u 13 inculcata 16 ut hon. nec secure AP: sic addidi,
ut iam Burmann sedom. ncc : ct hon. ncc sec. Gclenius 18 sacro
uiro florcquc A luliis Ruhnken ex Tac. Ann. iii. 40 cxstimulator accrrimus intcr Trcuiros lulius Florus, apud Aeduos lulius Sacrouir 19 compr. AP sc om. A aa cottidiano AP in ante auctu
delftum est in A ; omissum in P 34 suo Acidalius exst. A
VELLEI PATERCVLI
munificentia superque humanam euecta fidem templum patri molitur ! quam magnifico animi temperamento Cn. quo- que Pompei munera absumpta igni restituit ! qui quidquid umquam claritudine eminuit, id ueluti cognatum censet
2 tuendum. qua liberalitate cum alias, tum proxime incenso 5 monte Caelio omnis ordinis hominum iacturae patrimonio succurrit suo ! quanta cum quiete hominum rem perpetui praecipuique timoris, supplementum, sine trepidatione delec-
3 tus prouidet ! si aut natura patitur aut mediocritas recipit hominum, aut ratio deorum cum deis queri : quid hic lo meruit, primum ut scelerata Drusus Libo iniret consiHa? deinde ut SiHum Pisonemque tam * * * alterius dignitatem constituit, auxit alterius ? ut ad maiora transcendam, quam- quam et haec ihe duxit maxima, quid, ut iuuenes amitteret fiHos? quid, ut nepotem ex Druso suo? dolenda adhuc 15
4 rettuHmus : ueniendum ad erubescenda est. quantis hoc triennium, M. Vinici, doloribus lacerauit animum eius ! quam diu abstruso, quod miserrimum est, pectus eius flagrauit incendio, quod ex nuru, quod ex nepote dolere,
5 indignari, erubescere coactus est ! cuius temporis aegri- 20 tudinem auxit amissa mater, eminentissima et per omnia deis quam hominibus simiHor femina, cuius potentiam nemo sensit nisi aut leuatione pericuH aut accessione dignitatis.
131 Voto finiendum uolumen est. luppiter CapitoHne, et ^5
2 CN A\ CN. P 3 qui quidem quam ^P : 'alias qui quicquid unquam ' Rhenanus : quicquid enim umquam Haase : foriasse quidquid umquam 6 Caelio A : Caeli P 8 dilectus A 10
auro deo cum de his queri AP \ aut ratio (10) Orelli: deorum Rhenanus : cum deis Heinsius, qui tamen maluit audeo cum deis queri quod receperunt Kritz et Halm : de deo cum deis queri iam ante Hein- sium Vrsinus, quod praemisso audeo uel aueo suppleuerim 12 in-
festos haberet quorum suppleuit Burmann 14 dixit AP, em.
Rhenanus 15 Tixwso %\\o Burer \ Drusuo^: Druso-^P 16
rett. A \ ret. P est BA \ om. P 17 Vinicii B 19 fortasse
quo . . . quo dolore A 20 erubescere om. P egreditu-
dinem ^ 2^ cst OreUi\ s\t AP lupiter P
143
LIBER II
auctor ac stator Romani nominis Gradiue Mars, perpetuo- rumque custos Vesta ignium et quidquid numinum hanc Romani imperi molem in amplissimum terrarum orbis fastigium extulit, uos publica uoce obtestor atque precor :
5 custodite, seruate, protegite hunc statum, hanc pacem, hunc principem, eique functo longissima statione mortali destinate 2 successores quam serissimos, sed eos, quorum ceruices tam fortiter sustinendo terrarum orbis imperio sufficiant, quam huius suffecisse sensimus, consiliaque omnium ciuium aut
10 pia * * *
I ac B : et AP 2 quicquid AP numinum P : nominum AB : hanc
'RoTCiZXVi P et marg. A : honor omni BA 4 praecor A 5 pacemq.
(q mducta) A hunc principem add. Lipsius 7 eos P: eorum
A \o fortunate aut scelerata frustramini Orelli supplebat. ' Vide-
tur hic parum deesse in hac peroratiuncula uotitia. nam in exemplari
uersus ahquot erant erasi, forsan ab aliquo nebulone facturo periculum
an illitae membranis notae expungi possint ' Rhenamis Post aut
pia Amerbach addidit hanc subscriptionem, quae claudit fol. 36 a
Tertio Eid. Aug. MDXVl
Basileig In edib. suis
Bo. Amerbacch
Qfafiuv ipws ovK oi5( fiiriyL&yos
f
M3
DXFORD CLASSICAL TEXTS
4ost volumes in the Series are also obtainable in paper covers at is. less than the price of the cloth edition. Allprices are net.
GREEK
Cloth IndiaPaper 4S 6d 6s
35
55
2s 6d
55 6d) 45 6d\ 45 6d
iSCHYLUS. A. Sidgwick. Second edition I^TONINUS. J. H. Leopold 4^
POLLONIUS RHODIUS. R. C. Seaton 45
JlISTOPIL\NES. F. W. Hall, W. M. Geldart
I. Ach., Eq.,Nubes,Vesp.,Pax,Aves. Second edition ^s 6d
II. Ly5.,Thesm.,Ran.,Eccl.,Plutus,Fragmenta. Sec. ed. 45 6d HISTOTLE. I. Bywater, F. G. Kenyon
De Arte Poetica. Second edition
Ethica (On quarto writing paper, los. 6d.)
Atheniensium Respublica
UCOLICI GRAECI. U. v. Wilamowitz-MoeUendorff
•EMOSTHENES
I. Orationes I-XIX. S. H. Butcher
II. i. Orationes XX-XXVI. S. H. Butcher II. ii. Oraftoncj XXVII-XL. W. Rennie
URIPIDES. G. G. A. Murray
I. Cyc, Alc, Med., Heracl., Hip., Andr., Hec.
II. Suppl., Herc, lon, Tro., EL, I. T. Third ed.
III. Hel., Phoen., Or., Bacch., Iph. Aul., Rhesus
FT LENICA OXYRHYNCHIA cum Theopompi et itippi fragmentis. B. P. Grenfell, A. S. Hunt
i,!^(JDOTUS. K. Hude. Second cdition
I (Books I-IV)
II (Books V-IX)
OMER. I-II. Iliad. D. B. Monro, T. W. Allen
Books I-XII. Second edition
Books XIII-XXIV. Third edition III-IV. Odyssey. T. W. Allen
Books I-XII. Second edition
Books XIII-XXIV. Second edition V. Hymns, &c. T. W. Allcn Books I-V
YPERIDES. F. G. Kenyon ONGINUS. A. O. Prickard
6s 65
los 6d 6s 6s
7s 6d
6s
15*
15*
|
4s 6d i 4s6d\ 4s 6d |
los 6d 6s |
|
5s 6d |
|
|
5s6dl Ss6d\ |
15» |
|
4S I 4* i |
85 6d |
|
4* } 4* i Ss 6d |
8; 6d 7s 6d |
|
iSs |
|
|
4s 6d |
|
|
3s 6d |
April 1928
GREEK {cont.)
Cloth IndiaPapc
LYSIAS. K. Hude 4^- (>d 6s
PLATO, J. Bumet
I-III 20S
IV-V 205
I. Euth.,ApoL,Cnt.,Ph.;Crat.Tht.,Soph.,Polit.Ed.2 Js 6d los
II. Par.,Phil.,Symp.,Phdr.; Alc.I,II,Hipp.,Am. Ed. 2 7^ 6d los
III. Thg., Chrm., Laches, Lysis ; Euthd., Prot., Gorg., ] ^ ,
Meno ; Hp. Ma. et Min., lo, Mnx. \ "^ ^"^ ^°^
IV. Clitopho, Respublica, Timaeus, Critias 85 6d los Republic separately (410 with margin, i2s 6d) ys 6d 8s 6<
V.- Minos, Leges ; Ep., Epp.y Def., Spuria gs 6d 155
SOPHOCLES, Fabulae. A. C. Pearson 65 6d 85
THEOPHRASTUS, Characteres. H. Diels o.p^
THUCYDIDES. H. Stuart Jones
Books I-IV ^s 6d\
BooksV-VIII. Second edition 4^ 6J) ^°^ ^'
TRAGICORUM FRAGMENTAPAPYRACEA. A.S.Hunt 4*
XENOPHON. E. C. Marchant
I-III 155
IV-V 15^
I-V 215
I. Historia Graeca, Ed. 2, and III. Anabasis each 49
II. Libri Socratici and IV. Institutio Cyri each 45 6d
V. Opuscula ys 6d
LATIN
ASCONIUS. A. C. Clark 45 6d
CAESAR, CoMMENTARii. R. L. A. Du Pontet
I. Bellum Gallicum 35 6d
II. Bellum Civile 4^
CATULLUS. R. Ellis 35 6d With Tibullus and Propertius
CICERO, Epistulae. L. C. Purser
I. ad Fam. Js 6d
II. ad Att.y Pars i (1-8), Pars ii (9-16) each 55 6d
III. ad Q.F., ad M. Brut., Fragm. 45
Orationes. A. C. Clark and W. Peterson Rosc. Am., I. Pomp.y Clu., Cat., Mur., Cael. Clark 4^
Pro Milone, Caesarianae, Philippicae. Clark. Ed. 2 4^
Verrinae. Peterson. Second edition 5^
LATIN (cont.)
CICERO, Orationes (cont.)
Qmnct.y Rosc. Com., Caec, Leg. Agr., Rab. PerduelL,
Fiacc, Pis., Rab. Post. Clark Post Reditum, De Domo, Har. Resp., Sest., Vat., Prov.
Cons., Balb. Peterson TulL, Font., SulL, Arch., Planc. Scaur. Clark Rhetorica. A. S. Wilkins
I. De Oratore
II. Brutus, &c. HORACE. E. C. Wickham. Ed. 2. H. W. Garrod ISIDORI ETYMOLOGIAE. W.M.Lindsay. Twovols. LI\^. R. S. Conway and C. F. Walters
Books I-V
Books VI-X LUCRETIUS. C. Bailey MARTIAL. W. M. Lindsay NEPOS. E. O. Winstedt
OVID, Tristi, Epistulae ex Ponto, &c. S. G. Owen. PERSIUS and JUVENAL. S. G. Owen. Second ed. PHAEDRUS, Fabulac J. P. Postgate PLAUTUS. W. M. Lindsay
I. Amphitruo-Mercator
II. Miles Gloriosus-Fragmenta PROPERTIUS. J. S. Phillimore. Ed. 2. (I.P., see Catullus)
STATIUS
Silvae. J. S. Phillimore. Second edition Thebais and Achilleis. H. W. Garrod
TACITUS
Annales. C. D. Fisher
Historiae. C. D. Fisher
Opera Minora. H. Fumcaux TERENCE. W. M. Lindsay and R. Kauer. Second ed. TIBULLUS. J. P. Postgate. Ed. 2 (I.P., sce CatuUus) VIRGIL. Sir Arthur Hirtzel APPENDIX VERGILIANA. R. EUis
|
CloA ItuSaPaper |
|
|
\^ |
|
|
\ |
. iSs 6d |
|
i^ |
|
|
3^ 6d |
|
|
los 6d |
|
|
4s |
|
|
4s 6d |
|
|
45 |
6s |
|
20S |
25S |
|
5* |
7s 6d |
|
6* |
7s 6d |
|
5* |
7s 6d |
|
o.p. |
lOS |
|
3* |
|
|
4^ |
|
|
4^ |
65 |
|
6s |
|
|
7s6dl 7s6d\ |
i6s |
|
4S |
|
|
12S 6d |
|
|
4S 6d |
%s 6d |
|
7s 6d |
|
|
\6s |
|
|
7s 6d |
lOS |
|
Ss |
7s 6d |
|
3s |
|
|
5s |
7s 6d |
|
3s |
|
|
45 6d |
6s |
|
5* |
The Oxford Grcck Tcstamcnt, 5* net (I. P. 75 6d net) ; Dr. Souter's Pockct Lcxicon to thc abovc, 35 6d nct (I. P. 5* 6d net) ; The Ncw Testament in Latin, y ^^ (!• P. 4^ 6</ net).
OXFORD UNIVERSITY PRESS
Amen House Warwick Square London, E.C. 4
*!,^^§t
«i)fi.
IttPINQSEs,.. AUG25 19835
PLEASE DO NOT REMOVE CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY
|
■ ■ |
■ ■ |
■ ■ ■ |
1 \ -i ■ |
|
■ |
■ |
1. |
■ |
|
■ ■ |
■ |
■ |
■ ■ |