4 lyy rf

Z) c»oo zi

/

\

\

I

-S*V

4

|N’ I\’ l\^ iiiiiiiimiiiiiiiiilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilill

BIBLIOTHEEK

:

f

[

/

>, '

y

I

f

V ' •

V ^

r

i-

\

X:

1

I

I:

ï

\

^ r .. ƒ

/

\

/;•

y

r

-h '

y

■}

I

i

I

i

( ■

I

r

\

V

F

/

\

DE ALGEMEENE

EN BYZONDERE

NATUURLYKE HISTORIE.

ZESTIENDE DEEL»

\

>

DE ALGEMEENE

EN BYZONDERE

NATUURLYKE HISTORIE.

VERVOLG VAN DE HISTORIE

DER VIERVOETIGE DIEREN.

DOOR

'T>EN HE ERE GRAAF DE BUFFON,

Intendant van des Konings-Tuin der Planten; Lid van de Franfche
Akademie ; Lid van de Koninglyke Akademie der Weetenfchappen
teParys; van de Koninglyke Maatfchappyen te Londen en te
Edenburg; van de Koninglyke Akademie te Berlyn; van
de Keizerlyke Akademie te St. Peter sburg; enz, enz.

TE AMSTERDAM,

By J. H. SCHNEIDER EN ZOON

M DCC LXXXV.

Met Privilegie van de Heeren Staaten van Holland en TVeJlvriesland.

INHOUD

VAN DIT DEEL.

ByvoB^zel tot de Nutuurlyke Hijlorie van den Rhlnoceros. ,

De Canna. ...

De Bubalus. . . . .

Byvocgzel tot de Natuurlyke Hijlorie van de Mol van de Kaap

De Duin- Mol. . i ^

* • •

Byvoegzel tot de artykeh van den Tanianoir.

Byvocgzel tot het artykel van de Gazelles.

De Ourebi of Oerebi.

De Rit -Bok.

De Bonte Bok. . . . * '

Pag. I.

7-

lO.

IS-

IS-

17-

21.

24.

25 .
28.

Door den Hoogleeraar Allamand.

De Tapir of Maipouri.

De Olyfant, het Rivierpaard, en de Kameel.
Het Paard.

De Czigitai, den Onagre, en den Zebra.'

De Runddieren. ,

De Aurochs en de Bifon.

De Buffel.

De Kivagga of Couagga.

De Gnou of Niou. . . '

De Nil-gaut. ■ .

De Canna. ' .

De Condoma of Coësdoës.

De Bubalus. . ,

Byvoegzel tot het artykel van den Bubalus.

De Koba en de Kop.

De Geiten en de Schaapen.

De Saïga.

De Gazelles en de Amilopes. i

De Gazelle Pafan.

De Gazelle Antilope.

De Gazelle Tzeïran.

De Grimme.

De Springende Gazelle y enz.

De KUp-fpringer.

De Nanguer en de Nagor. *

Rit- bok. , . *

De Gazelle Kevel. ' , ' . ’

De Bosbok.

De Blaauwe Geit,

31 -

40.

4 Ö.

48.

51 .

52.
54*

< 55 -

66 .

69.

77 .

79.

81.

.82.

ibid.

83 .

88 .

90.

91 .

93.

95.

9Ö.

97.

100.

101.

103.

ibid.

ibid,

104.

, /

*

De Indiaanfche BJieehok. - ^ •

Het Rendier. • . . . ^

De Lama. • • . .

De Vigogne. • •

Het Muskus- dier. .....

De Kleine Rheebok , op Java de kleine Gazelle genaamd.
Het Aard -var ken. ....

De
De
De
Do
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De

Byvoegzel tot het artykel van de Mofjes of Zee - Koeijen.
Byvoegzel tot het artykel van de Phokas.

De Phokas zonder ooren, of eigenlyk gezegde Phokas.

De Groote Phoka met den gerimpelden bek.

De Phoka met den witten buik.

De phoka met de kap. ....

De Phoka met de halve maan. . ,

De Phoka Neit-foak.

De Phoka Laktak van Kamtfchatka.

De Phoka Gaftgiak. ....

De gemeene Phoka. . • .

De Zee -Beer. ....

De Zee - Leeuw. . . . .

De Lamantins. . . ...

De Groote Lamantin van Kamtfchatka.

De Groote Lamantin van de Antilles.

De Groote Lamantin der Oojl - Indifche Zee'n.

De Kleine Lamantin van Amerika.

De Kleine Lamantin van Senegal. , .

Door den Hr. de Bdffon.
Vertaald

Door den Hr. C. van Engelen.

Rat on Krab-eeter.

Coatt. . .

Sarigue. . .

Langhairige Sarigue.
Marmofe.

Kouri of de kleine Unau.
Mol.

Roode Amerikaanfche Mol.
Groote Afrikaanfche- Mol.
Kanadafche Mol.

Groote Kaapfche Mol.
Gerboifes.

Daman - Jfra'e'l.

Otter.

Saricovienne of Zec-Otter.

Pag. 104*

105.

106.
. 109.

. 116.

. 120.

121.

ibid.

Ï 23 *

ibid.

124.

125.
12 Ö.
127.

. 128.

129.
ibid.

130.
ibid.
134 »

136.

138.

145.

147.

148.
ibid,
150.

158.

159 -

160.

161 .
ibid.
ibid.

. 1Ö5.
177.
189.

ipr.

197 -

198.

199.

200 .

D E

BYZONDERE

Natxjurlyke historie.

HISTORIE VAS

den RHINOCEROS, in het XNe Deel, bladz. 104.

van dit Werk (*).

D e Hr. DE Buffon heeft den rhinoceros van Afia zeer t,n,r i

en heeft daar eene afbeelding van gegeeven befchreeven,

>' (?)• Hy hadtgeene reden van®te verSden d« de

gegeeven dat deze dieren raife landéf ? vermoeden

naauwkeurig dezelfde zouden 7vn • H ^ys^'^onden worden, niet

fchil tnlTchen dczX: hc^ een zeergroot ver-

nis de Hr. DE BorroN befclleeven heeft , meeKf™zvn"dé'l‘7t“'’“’ “
plooljen van zyn vel , die zvn lip-haam L ,„ii groote

deelen, en die aan hun d?e "onderlinge wyze ver.

de gedagten hebben doen vallen dat ht Geheel °p
®en bemerkt deze plooiien niet m den Afrilr onf ^"^njlden bedekt was;
-' 3 ve, fchynt ge?ee,

cS') htuMem,

XFI DecL ™ "•

2

de natuurlyke historie

van dezelve geeve, vergelykt, met die, welke de Hr. de Buffon van den
rhinoceros gegeeven heeft , en den kop in de beide onderwerpen voor eeni-
ge oogenblikken bedekke, zoude men geheel niet zeggen, dat die twee
afbeeldingen dieren van dezelfde foort vertonnen. Het is weder-
om aan den Hr Colonel Cordon , dat wy de kennis van de waare gedaante
van dezen rhinoceros v'^erfchuldigd zyn, en men zal in ’t vervolg zien, dat
de Natuurlyke hihorie nog wel andere verpligtingen aan hem heeft. Zie
hier den inhoud van eenige aanmerkingen, welke hy gevoegd heeft by de
tekening die hy my heeft toegezonden.

De rhinoceros heeft den naam van nabal onder de Hottentotten , die
de eerfie fyllabe van dat woord uitfpreeken met een gekletter van de tong ,
’t welk men in gefchrifte niet kan uitdrukken. Het eerfte gezigt van dit
dier doet terflond op het rivierpaard denken , waarvan het egter zeer
veel verfchilt door den kop ; het heeft ook het vel zo dik niet, en is niet
zo moeijelyk te doorbooren , als men beweert. De Hr. Cordon heeft ’er
een gedood , op een afftand van honderd en agttien happen , met een ko-
gel van tien in een pond ; en op de reis, welke hy met den Hr. Gouver-
neur Plettenberg gedaan heeft, heeft men een twaalftal gedood, het welk
bewyft, dat deze dieren geenfins beftand_ zyn voor fnaphaankogels. Ik
geloof egter, dat die van ACa daarmede niet ligt doorfchoten zouden wor-
den ; en ik moet dat beOuiten uit het onderzoek van het vel , waarvan de
Hr. DE Buffón de afbeelding gegeeven heeft, en ’t welk ik gelegenheid
gehad heb hier te zien.

De rhinoceroflen van Afrika hebben allen het lighaam bedekt met die
bekorftingen , in de gedaante van rooyen of van kleine knobbeltjes, wel-
ken men op die van Afia ziet, met dit verfchil egter, dat dezelve in de
Laatftgenoemden niet gelyklyk allerwegen gezaaid zyn ; daar zyn ’er min-
der op ’t midden des lighaams , en daar zyn ’er geene aan ’c einde der bee-
nen. Waf de plooijen van ’t vel betreft, deze zyn, zo als ik reeds ge-
zegd heb , weinig opmerkelyk ; de Hr. Cordon vermoedt , dat zy flegts
voortgebragt worden door de bewegingen, welke deze dieren ziggeeven;
en, ’t geen deze gilling fchynt te beveiligen, is het opgezette vel van een
jongen rhinoceros, van vyf voeten lengte, ’t welk wy hier hebben en
waarin zig geene vouwen of plooijen vertoonen. De volwaffen rhinoceros-
fen hebben ’er eene in de lies, van drie duimen diepte; eene andere agter
den fchouder, van é.'n duim diepte; eene agter de ooren, maar die wei-
nig opmerkelyk is; vier kleine vóór de borft, en twee onder de hiel;
die , welke zig meeft doen opmerken , en die in de Afiatifche niet
gevonden worden, zyn ten getale van negen op de ribben, waarvan
de diepfle flegts een half duim is. Rondom de oogen hebben zy ver-
fcheiden rimpels, die voor geene plooijen of vouwen kunnen gerekend
worden.

Alle die, welken de Hr. Cordon gezien heeft, jonge of oude, hadden
twee hoornen , en, zo ’er in Afrika zyn, die ’er maar één hebben, zyn zy
dtliuiis onbekend aan de inwooueren van de Kaap de Goede- hoop. Du»

^'neXyT.

LlE, ILHIlVOCEROS DIT CAP.

:'ï'

t

3

VA'N DEN RHINOCEROS.

H ik D4DBENT0N (b) fchreef : dat ik

reden had, te vermoeden, dat de rhinoceroflen van Aih twee hoornen
hadden , terwyl die van de Kaap flcgts één hadden. Ik had van den laatft-
gemelden ook koppen met édnen hoorn ontvangen, en uit de Indiën kon-
pen met twee hoornen, maar zonder eenig berigt wegens de plaats alwaar
deze dieren zig onthouden hadden. Sedert is het my dikwyls gebeurd u’C

te uu‘d-ïndS^S?“^ vandlKaapLldzaamheC,

; j ^”“^®'^,.^^rwaards gezonden waren, te ontvangen; die verwar.

TinSrp!! was de oorzaak van eene dwaaling , ^welke ik het ge-

grootfle dezer boornen is op de neus
gepiaatlt, die, welke hier vertoont wordt, is zellien duun lamr

negen duimen meer lengte hebben’
zonder dat het dier daarom grooter zv Die Wn Jc

platagtig, als ware dezelve genetin of ver^mj^ doL in de aaS? tc wer"

was' ,a?‘d oen halflirbóvc? dfeerfte en

hunne hoornen hebben. Zo men hem geloJven t
met zynen hoorn de boomen met den wortel uit den
groote Iteenen, die hem in den weg lil en oT

groot geraas, agter zig, en flaat, 4 tln woord^ al e l£atën "
hy eenige vat op kan hebben, ter neder m Fen «S^aamen , daai
vaft zit, en zo luttel ftevigte heeft fcïvm ^oorn die zo weinig

zwaare verrigcingen ; ook fchrvft de Hr rn»r> voor zulke

zo veel kwafd loêt’ Tet voeln rerzlT.’ ra“ ‘'„V'inoceros al
het getuigenis van Kox.be, in alles wat h^van ^lenJhSór-
verdagt moet maaken, is, dathy durft Lrzeke ren ïlfeS^wfarheid"
waarvan hy getuigen is ge weeft, die fabelagcige eigenfehao Se
volk in de Indiën aan deze hoornen toefchry'ftf naamlyi va^nS^

nen wederftaan aan het aanraaken van vergift • Ik Ken rlitwf ic

ge geweeft, zegt hy «, van dit vèrflh nzèi. VerfchS^

„ de Kaap hebben bekers van dezen hoorn eemaakr • 7n rnin a ° ^

« giet, ziet men denzelven terftond opkomen , bruifchen eiTkoo^en"'-

„ ^aar zo de drank vergiftigd is, barlï de beker. - Deze’bySonder^^^^^^

,,.is bekend, en van duizend menfehen gezien ; fommige Schrvverreve^^

” Alt’ d? T'ü-’ rhinoceros deze kragt heX ”

veti rr?rr krssr S-zetgi'/Vï'^" -als^dielS?,.

j ujiidt ec zeggen, üat ik, om my wegens de

9’~s dit Werk, èiz. ri(T.

S)

' A 3

4

de natuurlyke historie

valschheid der zaake te overtuigen , de volgende proef genomen heb.
Ik heb verfcheiden vaten van deze hoornen gemaakt; ik heb daar wyn
in gegoten, die zeer ftil gebleeven is; ik heb ’er eene fterke dofis rot-
tekruid mede vermengd, en de hoorn heeft niet de mintle fplyting
gemaakt. , . .

De rhinoceros heeft de oogen kleiner dan het rivierpaard ; zy hebben
weinig wit ; de groocfte middellyn des oopppels is van agt lynen , en de
opening der oogleden is van een duim. Zy zyn aan de zyden des hoofds
geplaadl, bykans op gelyken affland van den mond en de ooren ; dus
wederlegt die plaatfing Kolbe, die zegt, dat de rhinoceroj niet dan van
ter zyde kan zien, en dat hy geene andere voorwerpen gewaar wordt, dan
die in eene regte lyn voor hem zyn. Hy zou moeite hebben om op die
laatfle wyze te zien, zo zyne oogen zig niet een weinig verhieven boven
de rimpels, die dezelve omringen. Hy fchynt zig egter meer op zyn
reuk en op zyn gehoor , dan op zyn gezigt te betrouwen ; ook heeft hy de
neusgaten zeer open, en derdehalf duim lang; zyne ooren hebben negen
duim lengte, en derzelvcr omtrek is van twee voeten. Hunne buitenfle
rand is bezet met ruw hair , dat twee en een half duim lang is , maar bin-
nen in de ooren is dat hair niet.

Zyne kleur is donker - bruin , dewelke onder den buik en m deplooijen
vleefchkleur wordt ; maar dewyl het dier zig dikwyis in de flyk wentelt ,
fchynt het de kleur te hebben van den grond , waar op het zig bevindt.
Het heeft eenige zwarte hairtjes, maar zeer dun gezaaid, tulTchen de knob-
beltjes van zyn vel , en boven de oogen.

Hy heeft in ’t geheel agt -en -twintig tanden; zeven baktanden ter zyde
van de twee kaakbeenen ; de bovenfle fchynen wat vooruit te fteeken , zo
dat zy de onderlïe, wanneer de bek toe is, befluiten. De bovenlip
fpringt maar een duim voor de onderlip uit. De Hr. Gordom heeft geene
gelegenheid gehad , om te zien , of hy dien bovenlip kan verlangen , en
zig daar van bedienen om aantevatten , het geen men hem voor den muil
houdt, of het geen hy daar by wil brengen. ,

Zyn ftaart heeft omtrent anderhalf voet lengte ; deszelfs einde is bezet
met eenig hair , dat twee duim lang is , en dat aan weerskanten uit twee
foorten van naadcn voortkomt; het is van boven rond , en wat platagtig.
van onderen.

Zyne voeten hebben drie vingers , van nagels of liever hoeven , voor-
zien ; de lengte van die der voorlle evenaart hunne breedte , maar de ag-
terfbezyn wat meer verlengd. Ik zal ’er, op het einde van dit artykel , de
maaten van opgeeven ; hy heeft onder den bal van den voet eene dikke en
beweegbaare zool.

De roede van dezen rhinoceros is juift zo als die, welke door den Hr.
Parsons is befchreeven («?); zy eindigt in eene klier, die de figuur van een
bloem heeft; zy is vleefchkleurig ; de lengte is van zeven -en- twintig:

Ie") Zie het Xlde Deel van dit Werk, ils, loc>.

VAN DEN RHINOCEROS.

S

duim , en op omtrent tveee derden van deze lengte fchynt zy agterwaards
gekromd ; ook zegt men , dat het dier agterwaards pilt. De Hr. Cordon
heeft ’er my eene zeer naauwkeurige tekening van gezonden , maar dewyl
zy volmaakt overeenkomt met die, welke de Hr.PARsoNs(/) daarvan gegee-
ven heeft, is het nietnoodig, dat ik dezelve hier by voege ; de ballen zyn
van binnen in t lighaam naar de lies toe; en vóór de roede zyn twee tepels ,
dewelke in ’t rivierpaard agter de roede zyn. Dit laatfle dier heeft een
galblaasje, aan het einde van zyne lever eeplaatft, maar de rhinoceros
heeft ’er geen.

^ Dtze rhinoceroflèn zyn tegenwoordig vry diep in ’t binnenfl des lands
ingetrokken ; om hen te vangen moet men zig honderd en vyftig mylen
van de Kaap verwyderen. Men ziet hen zelden meer dan twee of drie te
zarnen; fomtyds egter trekken zy in talryker benden voort, en houden,
onder t gaan, den kop naar beneden , gelyk de varkens. Zy loopen fnel-
Ier dan een paard, maar men kan hen ligtlyk vermyden met onder den
wind te blyven ; buiten deze voorzorg is het zeer gevaarlyk hen te ont-
moeten. Kolbe zegt , dat hy hen meer dan eens op hem heeft zien afko-
men inet al hunne woede, en dat hy hen vermyd heeft met wat ter zyde

Weinig aan deze byzonderheid; Kolbe is nooit
nona^rd en \’7fng inylcn van dc Kaap af geweeït , die men evenwel daarvan

afmoet zyn, om de rhinoceroflen te zien; daarenboven, de plaatfing hun-
ner oogen doet my denken , dat het niet voorzigtig zoude zyn hen te wil-
len ontwyken, door zig alleenlyk zydewaards te begeeven; zy draaijen,
onder t loopen, dikwyls den kop naar de andere zyde. Het fchynt dat
V hebben de aarde met hunne hoornen om te wroeten; fom-
tyds drukken zy daar , door het heen en wederdraaijen van den kop, twee
vooren in , en dan fpringen zy, en loopen regts en links, als of zy gek wa-
ren. Hunne wyfjes werpen nooit meer dan één jong te gelyk: zy hebben
ook twee hoornen, en wat de grootte betreft, daar is tulfchen haar en de
rHannctjCS iiGt zdFdc VGrfctiil als tuflehen dc rivierpas-rden van dc beide
fexen , dat is te zeggen , dat dit verfchil zeer gering is. Het geluid of ge-
fchreeuw, dat zy maaken, is een geknor, gevolgd van een fterk geblaas ,
dat een weinig naar den klank van eene fluit gelykt. Men hoort aan
olyf^T^ meer gewaagen van hunne gewaande gevegten met de

Valmont de Bomare zegt, in zyn Woordenboek van de Na-
tuurlyke Hiltorie, dat de rhinoceroflen van Afia eene zeer zagte tong heb-
ben, tenvyl die van Afrika dezelve zeer ruw hebben; maar hv meldt die
byzonderheid op ’t gezag van Kolbe, die een flegc leidsman is' De tong;
der Afnkaanfche rhinoceroflen verfchilt niet van die der Afiatifche.

A-ien eet hun vleefch , en men vindt het zeer goed , zo zy niet al te
oud zyn. ^

De Hr. de Büffon twyfelt, of men deze dieren kan tam maaken, ei$

C /3 Zie Philof, Tranfacl, No. 470.

As

ê

de natuurlyke historie

hen tot den arbeid opvoeden, gelyk Chardin van de Ethiopifche rhino-
ceroflen verzekert (g). Ik twyfel ’er insgelyks Iterk aan met hem ; maar hy
voegt ’er by, dat niet een Reisbefchryver daar ooit gewag van gemaakt
heeft, en dat men zekerlydc in Bengale, in Siam, noch in eemg gedeelte
van zuidelyk Indië, nooit den rhinoceros befchouw;d heett als een dier, dat
getemd kon worden , en waarvan men eenigen huislyken dienll kon trek”
ken; Mendez Pinto zegt evenwel op verfcheiden plaatfen van zyne rei-
zen (h), dat hy, een Tartaarfchen Afgezant vergezellende, dikwyls rhi-
nocerolTen heeft zien gebruiken om Iaden te vervoeren, en om m een ftuk
lands tot bewaarders te dienen. Hy fpreekt da^van als van eene bekende
•zaak en waarvan het niet noodig is bewyzen by te brengen. Maar kan
men op het getuigenis van Pinto wel betrouwen , en mag men het verhaal
van zyne avantuurlyke reizen niet als een roman befchouwen ? Het draagt
daar wel de tekenen van, fchoon het aan den anderen kant ook verfcheiden

tekenen van waarheid heeft. , , r, u-

Zie hier de afmeetingen van den rhinoceros, waarvan ik de ar bedding
gegeeven heb; hy is gedood door den Hr. Colonel Gordon, digcby den
oorfprong van de rivier Gamka, of de Leeuwen - rivier.

Lencte van het lighaam , van het einde van den bek tot aan ’c
begin van den ftaart , in eene regte lyn geineeten. .

T pn2te volgens de kromming des lighaams.

Hoogte van het voorftel, in eene regte lyn* .

Hoogte van het agterftel.

T pnete van den kop. • • • •

Omtrek van den kop, tuflehen de hoornen.

Omtrek ageer de ooren. .

Lengte van den grootften hoorn. •

Omtrek van dien hoo-n, by zyne baüs.

Lengte van den kleinllen hoorn , _ •

Omtrek van dien hoorn, by zype bafis. .

Omtrek van het bovenfte gedeelte van den bek.

Omtrek van deszeUs onderile gedeelte, .

Lengte vao tle opening der neusgaten» • •

T onste der ooren. . . • • •

Omtrek der ooren, langs den buitenrand.

Afdand tulTchen de bafis der ooren. . *

Omtrek des lighaams , agter de voorfte beenen.

Dezelfde omtrek voor de agterfie beenen. i

Omtrek van ’t midden des lighaams. .

Breedte des lighaams, voor aan de borft. . .

Breedte van agterfte des lighaams , in eene regte lyn. .

Omtrek der voorrte beenen, by het lighaam.

Omtrek der beenen, by ’t gewrigt.

Omtrek der beenen, op de dunlte plaats.
fe) Zie het Xlde Deel van dit Werk, A/a. iii.

O) /ivantureux de Fernand Mendez Pinto, Parit, 1645. pag. 453. 484.452.

654-

voeten ,

tiuimen , lyacn.

9.

3 -

0.

11 .

0.

3 *

J.

3 -

0.

4.

8 .

0.

2 .

0.

0.

3 -

6 .

3.

5 -

0.

6 .

1.

4 -

0.

2.

1 .

6 .

0.

8 .

0.'

I.

< 5 .

6 .

I.

ö.

0.

I.

2.

0.

2 .

6 .

0.

9.

0.

2 .

0 .

0.

0.

11 .

0.

8 .

5 -

9 -

7 -

II.

0.

9.

9 -

0.

2.

I.

0.

2.

4 -

0.

3 *

6 .

3 -

1.

9.

6 .

I.

6 .

0.

-I

s

{

-Wfr'

tV - -..i i'p

VAN DEN CANNA.

Omtrek der agterïle beenen , by het lighaam.
Omtrek der beenen , boven de hiel.

Omtrek op de dunfte plaats.

Lengte van den bal van den voorvoet.

Zyne breedte. ....
Lengte van den bal van den agtervoet.

Zyne breedte. . . .

Lengte van de roede. . * .

Zyne omtrek by het lighaam.

Zyne oratrek boven zyne eerfte fcheede.

Zyne omtrek daar de bloemswyze klier begint.

voeten ,

duimen ,

lynen.

3 -

9 .

9 *

•

I.

10.

0.

•

I.

4 *

0 .

0.

9.

0.

•

0.

9.

0.

. •

0.

8 .

6 .

•

0.

7 -

9.

•

2.

3 *

0.

•

I.

7 *

0.

9

0.

8 .

6 .

•

0,

J.

6 .

DE C A N N A (*).

D e Hr. DE Büffon is verlegen geweefl om het dier te bepaalen , waar«
Van een hoorn , welken hy , in des Konings kabinet , zonder merk-
briefje (a) hadc gevonden, hadt toebehoort. Hy heeft daar de afbeelding
van gegeeven in de XLIX-ie pi. van hec Xl/Je Deel van die Werk;
twee gelyke hoornen, welken hy in het kabinet van den hlr. Düpleix ge-
zien hadt, en die gemerkt waren, hebben hem gedeelcelyk uit zyne verle-
genheid geholpen. Het merk-briefje bevattede deze aanduiding ; hoornen
van een dm, dat tennaajtenby de gejlalte heeft van een paard, van eene
^rysagtige klem , net tnaanen als een paard, voor aan den kop^ nen noent
het hier te Pondteheri, Coesdoes, V welk moet uhgefproken worden, Coudous.
Deze befchryving , hoe kort, is egter zeer naauwkeurig , maar zy was niet
genoegzaam voor den Hr. de Buppon om hem het dier te doen kennen
t welk aangeduid wordt. Hy heeft toevlugt moeten neemen tot giflin-
gen 5 en hy heeft met veel waarfchynlykheid vermo-ed, dat de coudous
wel een foort van bulFel, _of liever de nyl-ghau, konde zyn; inderdaad
hebben de hoornen van dit laatfte dier, de meefte overeenkomft met die
van het dier, dat hier in aanmerking komt, en het geen op het merk-
briefje gemeld wordt , paft daar vry wel op , gelyk men kan zien in de be-
fchryving, welke ik daarvan gegeeven heb {b). Ondertuflehen is deze hoorn
van een ander dier, waaraan de Hr. de Buffon niet heeft kunnen denken ,
omdat het nog niet befchreeven is geweeft, of ten minften zo onvolmaakt
befchreeven , dat het onmogelyk was zig daar een juift denkbeeld van tc
maaken. Het was voor den Hi'. Cordon bewaard ons hetzelve wél te
doen hennen; het is aan hem, dat ik de afbeelding verfchuldigd ben,
welke men van hetzelve ziet in PI. II, gdyk ook de by zonderheden, wel-
ke thans volgen.

O Door den Hoogleeraar Allamand.

Zie het Xllde Dee! vr.n dit Werk, blz. aar.

UO het XVdc Deel vaii dit Werk, èlz, 309.

8

de natuur lyke historie

Koi.BE is de eenigfte, die van dit dier gefproken heeft, onder den naam
van eland, die zekerlyk niet aan het zelve voegt, dewyl het daarvan we-
zendlyk verfchilt in de hoornen, die niets overeenkomftigs hebben met die
van den waaren eland (c). De Hottentotten geeven het den naam van
canna, dien ik voor ’t zelve behouden heb. De CafFers noemen het inpoof.
Het is een der grootfte dieren met gevorkte voeten , die men in zuidelyk
Afrika ziet. De lengte van dat, ’t welk hier vertoond wordt , was, van
het einde van den bek tot aan het begin van den fliaart, van agt voeten,
twee duimen; zyne hoogte was vyf voeten, gemeeten van dat gedeelte
van den rug, dat boven de fchouders is, en dat aldaar eene vry opmer-
kelyke verhevenheid maakt. Zyne omtrek agter de voorlle beenen was
van zes voeten, zeven duimen, en voor de agterfte beenen van vyf
voeten, negen duimen; maar, men moet aanmerken, dat hy vry ma-
ger was; indien hy zyne gewoone lyvigheid hadt gehad, zou hy om-
trent zeven of agt honderd ponden gewogen hebben. De kleur van zyn
Jighaam was vaal, naar den rollen trekkende, en hy was witagtig onder
den buik ; zyn kop en zyn hals waren van een afchgraaiiw - gryze kleur ,
en fommigen dezer dieren hebben het geheele lighaam dus gekleurd;
allen hebben zy voor aan den kop hair, dat daar eene foorc van maan

maakte- ... , ...

Tot hiertoe komt deze befchryving zeer wel overeen met die van den
coudous , en de hoornen van den canna gelyk met die, welke de Hr. de
Bitffon befchreeven heeft. Dus is ’er niet aan te twyfelen , of de coudous
van Pondicheri is onze canna. Maar, ik verwonder my met den Hr. de
Euffon, dat men hem den naam van coudous gegeeven heeft, als die
nooit door eenig reiziger in de Indiën gebruikt is. Ik vermoede, dat de-
zelve ontleend is van de Hollanderen , die denzelven inderdaad coedoe , of
coesdoes fchryven , en coudous uitfpreeken ; zy geeven dien naam aan het
dier ’t welk door den Hr. Dk Buffon condoma (d) genaamd is, en dat in
grootte den canna nabykomt. Zouden die hoornen , die in ’t kabinet van
den Hr. Dupleix gevonden worden, niet van de Kaap de Goede -hoop
naar Pondicheri zyn gebragt? zoude hy, die het briefje, dat daaraan
hangt, heeft gefchreeven, de Hollandfche fpelling volgende, zig niet
in den naam vergill hebben? Her geen dit vermoeden beveiligt, Is het
ftilzwygen der Reisbefchry veren, wegens een dier, van zulk eene opmer-
kelyké grootte als de canna; byaldien het zelve zig in een land, door de
huropeaanen zo fterk bezogc als de Indiën, onthieldt, is het waarfchyniyk ,
dat fommigen daarvan gefproken zouden hebben.

Zyne hoornen , gelyk ik Rraks zeide , waren zo als de Hr. de Buffon
die befchreeven heeft. Zy hadden een grooten rand, die twee fchroef-
lynen naar hunne bafis maakten ; in het overig gedeelte hunner lengte wa-
ren zy glad, regt, en zwart. Hunne bafis of onderlle gedeelten , waren

twee

CO Zie het XITde Deel, P/. /X en X.

Zie het Xllde Deel dezer Katiiurlyke Hiflorie, Uz, 203, en het XVde Deel,

llz.

(

VAN DEN CANNA.

9

twee duim van malkanderen af, en daar was eene tiiflciienruimte van een
voet tulTchen hunne punten; hunne lengte was van anderhalf voet, maar
zy is ongelyk in de verfcheidene dieren van deze foort. Die der wyfjes
zyn gemeenlyk dunner, regter, en langer; zy zyn hol, en worden door
een been of voetftuk gefchraagd, ook vallen zy nooit af: by deze gelegen-
heid fchryft my de Hr. Gordon , dat men in Zuid -Afrika niet één dier
vindt, dat zyne hoornen verlieft; bygevolg zyn ’er geene elanden , noch
herten, noch rheebokkcn; Kolbe alleen heeft die gezien.

De canna heeft een zeer opmerkelyke hair - lok of hair - bos , die voor
aan de borfl hangt, en die van dezelfde kleur is als het hoofd en de hals.
Die der wyfjes is minder groot , ook zyn deze in ’t geheel wat kleiner dan
de mannetjes; zy hebben minder hair op ’t voorhoofd, en ’t is byna hierin
alleen dat hunne geftalten verfchillen.

Ik heb reeds gezegd , dat Kolbe aan den canna den naam van eland
gee»t , en t is inderdaad die naam , met welken men hem aan de Kaap
noemt, fchoon dezelve zeer oneigen is: hy heeft egter, even als onze
^oordiche eland, een kwab of uitwas onder de keel, ter hoogte van een
dmm, gelyk men in de afbeelding zien kan. Zo men de Hr L,nh^us zal
gelooven, is dic een onderfcheidend kenmerk van den eland, welken hy
befchryft. cervMJ cormbus, a caulibus palmatis canincula mttura>i:

maar de Hr. de Büffon merkt met reden aan, dat de wyfjes deze kwabbe
met hebben, en dat zy bygevolg geen wezendlyk kenmerk van de foort
rde ^ onbekend , of zy aan het wyfje van de canna gevonden

De ftapt, die twee voet en drie duim lang is, loopt uit in een bosje lano-
zwart hair; zyne hoeven zyn ook zwart, en het volk fchryft daar dezelfde
toe als aan die onzer elanden, te weeten, van een onfeilbaar
middel tegen de ftuiptrekkingen te zyn.

Dit dier heeft vier tepels en één galblaasje: fchoon zyn hoofd, dat één
voet en zeven duimen lengte heeft, vry wel naar dat van het hert gelykt,
heeft het egter geene traangooten. ^

De canna’s zyn in de_ nabuurfchap van de Kaap byna geheel verdelgd
maar men behoeft zig niet verre van daar te verwydereii, om hen te ont-
moeten; men vindt hen in de gebergten der Hottentotten , die onder de
Nederlandercn behooren; zy trekken by benden van vyftig of zeftig te-
vens; foratyds ziet men ’er zelfs by de bronnen tot twee- of drie - honderd
te zamen. Het is zeldzaam twee mannetjes in eene bende wyfjes te zien
omdat zy llraks aan ’t vegten raaken , en de zwakfte de wyk neemt; dus
zyn de twee kunnen dikwyls afgezonderd. De grootfte van de bende trekt
gemeenlyk vooraan. Het is een zeer fraai gezigt hen by benden te zien
galloppeeren; zo men een fnaphaan , met een kogel geladen ,

» ^yzyn. zeer hoog en verre, eil
ré kSn .moeijclyke hoogtens op, daar men hen oiimojelyk fchvnt
Senaaken. Wanneer men hen jaagt, loopen zy allen tegen tien

fl'l h-l gemallyk\oorkom n; zv

, lO

DE NATUURLYKE HISTORIE

zyn zeer zagtaartig , en men kan zelfs zig onder eene bende begeeven , e»
een uitkiezen, die men fchieten wil, zonder eenig gevaar te vreezen. Hun
vleefch is een uitmuntend wildbraad ; men plet de beenderen om ’er het
merg uit te haaien, ’t welk men onder de afch braadt; het heeft een goe-
den fmaak, en men kan het zelfs zonder brood eeten. Hun vel is zeer
valt ; men gebruikt het om ’er gordels en riemen van te maaken. Het
hair, dat op het hoofd der mannetjes zit, heeft een fterken reuk van pis,.
welken het , zegt men , krygt , door dat zy de wyfjes lekken. Deze bren-
gen nooit meer dan één jong te gelyk voort.

Dcwyl deze dieren niet kwaadaartig zyn, denkt de Hr. Cordon, dat
men dezelven ligtlyk tam zou kunnen maaken, voor de wagen doen trekken,
en als laftbeeflen gebruiken, het geen vaneen zeer aanraerkelyk voordeel
voor de Kaap zou zyn.

De Hr. Pallas heeft in het kabinet van den Hr. Prins van Oranje, het
geraamte van een canna gezien , en hetzelve herkend voor den eland van
Kolbe (e). Hy heeft het in de klafle der antilopes gefchikt , onder de:
benaaming van antilope oryx^ Ik zal de redenen niet onderzoeken , welke
hy gehad heeft om ’er de laatfte aanduiding by te voegen ; ik zal my ver-
genoegen , aan te merken , dat het my zeer twyfelagtig voorkomt , of de
canna in de noordelyke deden van Afrika gevonden worde ; niet één rei-
ziger, ten minften, zegt het. Indien dit dier aan de zuiddyke ftreeken
Tan dat gedeelte des werelds byzonder eigen zy , is het niet denkelyk, dat
het de oryx der Ouden zy: daarenboven was, volgens het getuigenis van

PLtNlüs, de oryx een wilde geit; en het is niet waarlchynlyk , dat Pli-
Nius, die zig geen fyllema van gedwongen rangfehikking gemaakt hadt,
20 als de hedendaagfehen gedaan hebben , aan zulk een groot dier als de
canna, den naam van geit gegeeven hebben.

(e~) Pallas Spicilegia Zoülogisa. Fafic, I. fag. 15,

btfoegzel tot de natuurltke historie:

FAN DEN BUBALUS (*).

D e bubalus is een van die dieren , waarvan het ras door geheel Afrika-
verfpreid is , ten minften wordt het in de zuidelyke en noordelyke
flreeken van dat Werelddeel gevonden. De foort is zeer talryk by de
Kaap de Goede-hoop, en men vindt dezelve in Barbarye weder. De Hee-
ren van de Koninglyke Akadcmie der Weetenfehappen, hebben eene be-
fchry ving van het wy fje gegeeven , onder den naam van koe van Barbayen («),.

r*) Door den Hoogleeraar Ali.amand.

ta) Zie Les Mémoires pour fervir èl VHifl. dts Anim. Part, IKpag. 24. Edit, dé
Pal is , ^ Tom. II. pag. *03. Edit, de üollande.

j

VAN DEN BUBALUS.

II

en de Hr. de Buffon heeft beweezen , door redenen , die my overtuigende
voorKomen , dat onze bubalus de waare bubalus der oude Grieken en Ro-
rneinen is (b) , die zekerlyk geene kennis hebben gehad aan de dieren , die
zig met dan omftreeks de Kaap onthouden.

De Heeren van de Akademie der Weetenfehappen , hebben , bv de be-
fchryving, welke ^ van de wyfjes- bubalus gemaakt hebben, eene afbeel-
ding gegeeven , die zeer naauwkeurig is , maar die ons niet in Raat kan
Itellen , om te begrypen , het geen ik over de verfchillende kleuren en over
de gedaante der hoornen zal zeggen. Ik geef hier de afbeelding van een
mannetje (ziff PI. III ) ; de aftekening is gemaakt naar het loevende dier
en ik heb dezelve aan den Hr. Gordon te danken , die my ter zelfder tyd
het vel van een wyfje heeft gezonden , ’t welk ik heb laaten opzetten , en in
het kabinet van onze Akademie heb geplaatft. Volgens zyne gewoonte,
heeft hy, by deze bezending , zyne waarneemingen gevoegd ; zy sullen mv
yerfcheiden byzonderheden verfchalfen, die den Hr. de BüffW met be-
kend konden zyn , als die den bubalus niet gezien hebbende , daarvan niet
gefproken heeft, dan volgens de Heeren van de Akademie (c"). Het is
waar dat hy geene betere leidslieden kon hebben, maar het geen zv van

fchryvSg.^""' """" ontiÏÏdfandiirbe"

De bubalus wordt door de Hottentotten camaa, en door de Kaffers
ma geheeten. Zyne lengte, van het einde van den bek tot aan het bevin
van den flaart, is zes voeten, vier duimen, en zes lynen; zyne hS
haalt vier voeten. De omtrek van zyn lighaam, agter de voorpooten
van vier voet en twee duim, en voor de agterpooten van vier voet
Men ziet^ uit deze maaten , dat hy kleiner is dan de canna. De klein des
hghaams is vry donker op den rug, doch wordt aan de zyden helderer- 2
buik is wit, gdyk ook het kruis, en het binnenftc der dyen, en der poften
zo wel de voorfte als de agterRe. Op het buitenfte gedeelte der dyen is eene
groote zwarte vlak, die zig op de beenen uitllrckt. Men ziet eene gelvke
vlak op de voorbeenen, die by het lighaam begint, en uitwendig tot -an
de hoeven komt, die insgelyks zwart zyn Een flreep van dezelfde kleur
die zyn oorfprong by de bafis der hoornen heeft, en by den fnuit eindi<rt’
verdeelt het voorfte van den kop in twee gelyke deden. Dielaatfte vlak is door
J. Ca JUS oppmerkt, die eene goede befchryving heeft gegeeven van den
bubalus, wdken hy bufdaphus genaamd heeft (d). Deze laatfte vlak is" do

m hair van

vzdfde rofte kleur bedekt is; de kop is vry lang, naar evenredidieid

van het lighaam , maar zy is zeer fmal ; op de breedfte plaats is zy weinig
meer dan zes duimen. De oogen , gdyk de Heeren van de Akademie heb?
opgemerkt, ftaan zeer hoogj zy zyn groot en levendig; hunne kleur

• Werk, llz. 177.

CO Zie het Xllde Deel, hlz. 199.

C'»; Zie deze belchryviiig in hetzelfde Deel , ilz. 201.

B 2

12

de natuurlyke historie

is zwart, wat naar den blaauwen trekkende. De hoornen, die, zig boven
den kop verheffende, aan weerskanten wat van den anderen afwyken zvn
byna regt, tot de hoogte van zes duimen j daar komen zy fchuinfch voor-
uit, tennaaftenby tot op een afftand van zes duimen, en vervolgens een
nieuwen hoek maakende , draaijen zy zig agterwaards , gelyk de afteelding
aanwyft; zy zyn zwart; aan hunne grondltukken raaken zy malkanderen^
en hebben een omtrek van tien duimen. Zy hebben uitfpringende ringen’
als draaden van een fchroef, die aan de kanten gefleten zyn, en die zig
uitftrekken, maar fomtyds niet zeer duidelyk, tot de hoogte’ van agt oT
tien duimen. Het gedeelte dat agterwaards is gekeerd, is glad, en eindigt
in een punt ; hunne boveneinden ftaan omtrent een voet van malkander
af. De wyfjes zyn wat kleiner dan de mannetjes, ook zyn haare hoornen
minder dik en minder lang.

De bubalus hebben traangooten onder de oogen, gelyk de herten • hun-
ne Haart , meer dan een voet lang , is van boven met eene ry hairen
bezet, die omtrent op dezelfde wyze geplaatfl: zyn als de tanden van
een kam.

De Hr. de Buffon, die niet wift, dat decanna, door de ingezetenen
van de Kaap, eland genaamd wordt, en die dit dier niet kende, als waar
van niet één Reisbefchry ver gefproken heeft, meende, datKonsE, onde^
den naam van eland, den bubalus hadt voorgehad; maar het geen deze
daarvan zegt, paft niet op denzelven. Hy verzekert, dat de eland een
korten kop heeft, naar evenredigheid van zynJighaam, dat zyne hooete
is van vyf voeten, en zyn kleur afchgraauw; dit zyn juift de kenmerken
die in den canna gevonden worden , maar waarvan niet één op den bubali ’
toepaffelyk is. Ik zou eer gelooven , dat Kolbe van dit dier gefprokeTÏ
heeft, onder den naam van Afnkaanfch hert, en dit is inderdaad de naam
welken men hetzelve aan de Kaap geeft; zie hier op welk eene wyze hv’
de hoornen befchryft (e): „ zyne hoornen zyn van eene donker - bruine
„ kleur, als van eene foort van kleine fchroef omvangen; zy zyn punti*’-
„ en regt , tot in ’t midden , alwaar zy zig een weinig krommen ; vm daar
„ vervolgen zy eene regte lyn te maaken, indiervoegen , dat zy van b'o-
,, ven tennaaftenby driemaal verder van malkander afzyn dan aan den wnr
„ tel.” Men herkent aan deze befchryving, hoe onvolmaakt dezelve zv'
de hoornen van den bubalus; maar, fchoon Kolbe verzekert, dat hv meer
dan duizend van deze dieren gezien heeft, twyfel ik egter, of hv een
met opleitenhc'id onderzogt hebbe , dewyl hy zegt, dat het Afrikaanfch
hert zo gelyk is aan dat van Europa , dat het overtollig is hetzelve te be
fchryven, zig Verzekerd houdende, dat het juift hetzelfde dier is als het
fpies- hirfch, \ welk vry gemeen is in Duitfchland.

De bubalus hebben zig, even als de canna’s, van de bewoonde plaatfen
van de Kaap verwyderd’, en naar de binnenfte gedeelten des lands be^ee
ven, alwaar men hen met groote benden ziet loopen, met eene fnelheid*

(O Dejeript. du Cap de Bonni-EJperance , par Kolbe, Tom. UI. pag. 33,

VAN DE KAAPSCHE MOL.

n

welke die van alle andere dieren overtreft, in zo verre, dat een paard hen
niet zou kunnen agterhaalen. De Hr. Gordon heeft hen nooit op de ber-

f en aangetroffen; die, welken hy gezien heeft, waren altyd in de vlakten.

lun geluid of fchrceuw is eene foqrt van niezen ; hun vleefch is van een
zeer goeden fmaak. De boeren , die verre van de Kaap af zyn , fnyden
’erzeer dunne fneeches van, welken zy in de zon laaten droogen, en dik-
wyls met ander vleefch, in plaats van brood, eeten.

De wyfjes hebben flegts twee pranunen, en werpen gemeenlyk maar
één jong tevens; de tyd van werpen is in feptember, en fomtyds ook
in april

De Hr. Pallas heeft eene goede befchryving van den bubalus gegee-
ven ( ƒ ) , en de Hr. Zimmerman heeft vermoed , dat de Hr. de Buffon
zig wel vergift -zou kimnen hebben, met dit dier voor den eland van
Kolbe te neemen (g).

(/D Pallas Spicilegia Zoölogica, Faftc, I. pttg. js.

Zimmerman Specimen ZoUlogia Geagraphica , pag. 544 .

BTFO EGZ EL TOT HET ARTTKEL V A IA DE MOL
VAN DE KAAP DE GQEDE-HOOP (*).

D e Hr. DE Buffon heeft eene afbeelding van deeze mol gegeeven , ge-
maakt naar het opgezette vel , dat hem door den Hr. Sonnerat
vereerd was; en het was hem niet mogelyk eene betere te geeven, omdat
zulk een dier niet leevende naar Europa kan overgevoerd worden ; maar
deze afbeelding vertoont het oorfpronkeljke zo onvolmaakt, dat ik niet
in beraad heb genomen, daar eene betere voor in de plaats te ftellenj
waarvan de Hr. Gordon my de aftekening gezonden heeft, zie PI. IV.

Deze mol gelykt naar de gewoone mol, in haare wyze van leven zo wel
als in de geftalte des lighaams ; maar zy verfchilt ’er tevens van , in zo we-
zendlyke deelen , dat de Hr. de Buffon recht hadt van te zeggen , dat zy
eene byzondere foort uitmaakte , die niet als eene lóutere verfcheidenheid
befchouwd konde worden ; haare lengte is van zeven duimen, en haar hair
is van eene donker - bruine kleur, die nog al donkerer, en byna zwart
wordt op den kop ; naar de zyden en onder den buik is het afchgraauw- of
blaauwachtig-wit.

De kop van deze mol is zo hoog als lang, en loopt uit in een platachti-
gen. en niet verlangden, fnuit, zo als die van onze mollen is : dit even-
wel heeft zy met deze laatfte gemeen, dat haare fnuit naar eene foort van
varkens fnuit gelykt ; dezelve is vleefchkleurig ; men ziet ’er de openin-
gen der neusghcen in , gelyk als by het varken , maar zy fteeken niet bui-

B 3

(*) Door den Hooglcciaar All/mand.

14

DE NATUURLYK^E HISTORIE

ten de. tanden uit («). _ De bek is omringd van eene witte flreep , van vier of
vyHynen breedte, die boven den fmoel omloopt; daar komen eenige witte
hairtjes uit, die eene foort van knevels maaken; zy heeft in yd^kaak-
be-en twee zeer lange fnytanden , die zelfs zig vertooncn terwyl de bek t^e-
floten is. De bovenfte hebben de lengte van vier lynen, en de onderfte
meer dan van zes. Haare oogen zyn zeer klein, en bykans op een gely.
ken afïland van den Imoel en de ooren gcplaatfl: ; zy beflaan het midden-
punt van eene witte eironde vlak, waarvan zy omringd zyn, het geen
maakt, dat men dezelve niet terllond ontdekt, even aJs in onze mollen.
Haare ooren hebben geen fchelp, die zig uitwendig vertoont; al wat meii
’er van ziet , beftaat in de opening van de gehoorbuis , die vry groot is
en waarvan de rand een weinig uitfpringt ; deze opening is insgelyks in
’c middenpunt van eene witte vlak. Eindelyk is ’er eene derde witte vlak
boven den kop; en het is ter oorzaake dier verfcheiden vlakken, dat men
deze mol aan de Kaap bles-mol of gevlekte mol noemt ; haare voeten zyn
voorzien van vyf fterke nagels ; zy zyn van boven zonder hair, maar van
onderen hebben zy vry lange hairen. De voorfte voeten zyn van het-
zelfde maakzel als de achterfte, en hebben niets dat naar die van de Eu-
ropifche mollen gelykt, als welker voorfte voeten veel grooter zyn dan de
achterfte, en in maakzel vry wat naar eene hand gelyken, waarvan de palm
achterwaards gekeerd is. ^

Haare ftaart, niet meer dan zeven of agt lynen lang, is bedekt met
lang hair, van dezelfde kleur als dat der zyden.

Deze mollen gelyken ook naar de onze, in haare wyze van leeven en ge-
bruiken. Zy onthouden zig onder den grond; zy graaven zig aldaar gde-
ryen, en doen veel fchade in de tuinen. De Hr. Cordon heeft zeer verre
binnen in het land eene foort, die veel kleiner, en Itaalkieurig is, aange-
troffen; men noemde dezelve ook naar deze kleur; maar voor het ove-
rige waren zy geheel en al gelyk aan die , welken wy befchreeven hebben.
Het geen wy daarvan gezegd hebben , is een nieuw bewys van de weinigé
oplettendheid , welke Kolbe heeft gebruikt omtrent het geen hy gezien
heeft en befchryft. Van de Kaapfehe mol fprekende (i) , drukt hy zig on
deze wyze uit: ., daar zyn mollen aan de Kaap, en zelfs in grooten getale^
„ die in alle opzichten naar die gelyken , welken wy in Europa hebben ■ dus
„ heb ik ten dezen opzichte mets te zeggen.” Hy zou dan dit onder’wern
in het geheel voorby hebben kunnen gaan, daar hy alleeniyk bedoelt te
fpreeken van een ftrik, die men haar fpant, door middel van haar te doen
trekken aan een touw, dat een fnaphaan overhaalt, en een kogel doet
uitkomen, waardoor zy gedood worden. En ik twyfel zelfs, of men zo
veel toeftel maake voor zulk een klein dier als deze mol ; de ftrik fchynt
eerder gefpannen te worden voor eene andere mol, daar in het volgen-

(a) Vergelyk deze befchryving met die , welke de Hr. Daubenton van
gegeeven heeft, in het Vlllfte Deel van dir Werk, h z. 52. enz,

C'-} Defcript, dit Cap de Bonne-Efper. Tom. 11 /. pag. 51.

de gewoone raol.

1

I

I

]

i

ff'

k 1

C

' aÊgSL."’

i

f

• • :■* ’'4

\ V-

-. ■ ■ . 5 ^" .

■■■■. '■' "^-'‘1 w''

/ *

\' : . ■

V..

• ' '■• '

rt*.

r.A

t

.V

y

LA PETITL TAUPE DU CAP .

VAN DE DUIN- MOL.

15

de artykel vati gefproken zal worden , maar waarvan Kolbe niet dan den
naam gexveeten heeft. Ondertuffchen zou het gevaarlyk zyn deze dieren
met de hand te vangen; zy zyn kwaadaartig, en byten fterk.

De Hr. de Buffon heeft in 't gewigtig artykel , ’t welk hy van de gé-
woone mol heeft gegeeven (c), aangemerkt, dat de Natuur, om haar
vergoeding te doen wegens het gemis van het gezicht, waarvan zy byna
beroofd is, haar overvloedig voorzien heeft van de werktuigen , ter voort-
teeling gefchikt; de Kaapfche mol hadt dezelfde vergoeding noodig, doch
ik weet niet of de Natuur ten haaren opzichte we! zo mild geweeft is?

In het Journaal van eene reis, op bevel van de Kaapfche regeering on-
dernomen, vindt men, in eene noot van den Uitgever, dat die mol meer naar
den hamfler , dan naar eenig ander Europifch dier gelykt. Ik begryp niet
waar de Auteur van deze noot die gelykheid vindt; indien men flechts de
afbeelding , welke ik hier gegeeven heb , vergelykt met die van den ham-
fter , die in het Xlllde Deel van dit Werk gevonden wordt, txvyfel ik, of
men eenige overeenkomfl tuflehea deze dieren vinden zal.

CO Zie het VlIIIle Deel van dit Werk, ilz. 48.

DE DUIN-MOL (*).

H et dier, ’t welk op FL V vertoond wordt, is tot hiertoe aan alle
de Natuurbefchryvers onbekend geweeft, en zou het waarfchyn-
lyk nog langen tyd gebleeven zyn , zonder de fteeds werkzaame oplet-
tendheid van den Hr. Colonel Goudon, die geene gelegenheid verzuimt,
om de Natuurlyke Hiftorie door nieuwe ontdekkingen te verryken. Hy
is het, die my de tekening van dit dier 'gezonden heeft.

Ik noem hetzelve , met de inwooners van de Kaap , duin - mol , en ik
doe dit met eenigen wederzin. Ik houdc niet van die zamengeftelde naa-
men ; en , daarenboven , de naam van mol paft nog minder op dit dier,
dan op de zogenaamde mol van de Kaap , welke ik in' het Vborig arty-
kel befchreeven heb. Ik zou hetzelve wel den naam hebben wdllen gee-
ven, waarmede de Hottentotten het aanduiden, maar die naam is zelf
zamengefteld , en zeer hard voor ’t gehoor ; het is naamlyk die van kauw-
howba, die hippopotafnm-mol uitdrukt. De Hottentotten geeven het de-
zen naam, ter oorzaake van eenige gelykheid, welke zy tulTchen het- '
zelve en den hippopotamus meenen te vinden; miflehien moet men die
gelykheid zoeken in de flagtatiden , die zeer opmerkelyk zyn door hun-
ne lengte. Hoe dit weezen moge, zo dit dier in eenige opzichten van
gewoone mol verfchilt, het heeft in andere opzichten verfcheiden

dezelve, en daar is geen ander dier, waarvan de
na^ beter op hetzelve paft.

de Goed^*^h^^ onthouden zig in de duinen, in den omtrvk van de Kaap
-noop, en digt by de zee; men vindt haar niet binnen in het

t ) Door den Iioog,!e,;taar Allamano.

i6 DE NATUURLYKE HISTORIE

land; die, waarvan men hier de afbeelding ziet, was een mannetje, waar-
van de lengte , van den fmoel af tot aan den Haart , over de kromming
des lighaams gemeeten, één voet was ; haare omtrek agter de voorfte bee-
nen genomen , was van tien duimen , en van negen , voor de agterfte bee-
nen. Het bovenfte gedeelte van haar lighaam was witachtig , met een ligt
zweemfel van geel, dat in de zyde en onder den buik in eene graauwe
kleur veranderde.

Haare kop was niet rond , gelylc die van de Kaapfche mol ; zy was in ’t
lang , en eindigde met een platten vleefchkleurigen fmoel , vry gelyk aan
den fmoel van het varken , of aan de figuur van een fmids veegmes. Haa-
re oogen waren zeer klein , en haare ooren waren niet getekend dan door
de opening van de gehoorbuis , gepiaatfl: in ’t midden van eene ronde vlak,
witter dan het overige des lighaams. Zy hadt in yder kaakbeen twee fny-
tanden , die zig vcrtoonen , fchoon de bek gefloten is. Die van onderen
waren zeer lang , die van boven veel korter. In den eerflen opllag zoude
men zeggen, dat ’er vier waren; zy waren naamlyk zeer breed, en elk
had voor zig eene diepe voor of groef, waardoor hy in tweeën fcheen ge-
deeld te worden, en zig als dubbeld vertoonde, maar van ag teren waren
zy geheel vaft, en maakten elk maar één lighaam uit. Haare baktanden
waren, in elk kaakbeen, ten getale van agt; dus hadden zy, met de fny-
tanden, in alles twintig tanden. De onderfte fprongen een weinig voor
de bovenfte uit, maar, het geen zy het zonderlinglt vertoonden, was,
dat zy beweegbaar waren , en dat het dier hen naar welgevallen verwyde-
ren of zamenyoegen konde; een vermogen, dat, mynsweetens, aan geen
ander viervoetig dier gefchonken is.

De Haart was plat, en zyne lengte was van twee duimen en zes lynen;
hy was bedekt met lang hair, dat, even als dat het welk de knevels for-
meerde , en dat van het onderHe der pooten , Hyf was , gelyk varkens-borHels.

Zy hadt aan eiken voet vyf vingers , voorzien van zeer lange witagtige
nagelen.

Men ziet uit deze befchryving, dat, terwyl deze dieren de andere mol-
len zeer verre in lengte en dikte overtreffen, zy dezelve in hunne ooo-en
en ooren gelyken , en , nog meer hierin , dat zy eveneens onder den
grond leeven ; zy maaken daarin diepe gaten en buizen ; zy werpen de
aarde weg , gelyk onze mollen , en maaken daar groote hoopen van. Dus
is het gevaarlyk te paard te ryden , in die plaatfen , daar zy zig bevinden ,
want het gebeurt dikwyls, dat de beenen van het paard tot de knie toe
daar inzakken.

Deze mollen moeten Herk vermenigvuldigen, want zj'-zyn zeer talryk; zy
leeven van planten en bollen , en doen derhalven veel nadeel in de tui-
nen , die digt by de duinen liggen; men eet haar vleefch, en men zegt,
dat het zeer goed is.

Zy loopen niet fchielyk, en zy wenden, terwyl zygaan, haare voeten
binnenwaards, gelyk de papegaaijen ; maar zy zyn zeer vaardig in het door-
graaven van den grond. Haar lighaam raskt altyd op de aarde ; zy zyii
kwa.adaartig, byten Herk, en het is gevaarhk haar te tergen.

BY-

VAN DEN TAMANOIR, enz. 17

BTFOEGZELS tot de ARTriCELS FAN DEN

den EO

MiLLlEli. X Deel, blz. 102 en uo (*).

D zeggen over^S^ dkre^die^ig vïeïen’

pens alles wat over deze dieren glzegd is \ls

zaaklykheid, waarin hy zig daardoor bevondr doofde van de nood-

voór hem daarvan reeds gefproken hadden * van hun, die

die van Seba; die Schryvef heeft deze die^^^^ merken byzonderlyk

maar heeft ook onder dczelven een Ê ^

Icl^llend geflacht is. ^ plaatit, dat van een zeer ver-

hcerrch?ro?geh°Ed’Kkty,rTrK «lez^r dieren

deters; de camanoir, de tama„d„\7t„ jat teS ^

raillier, of mieren - eeter , behouden heeft -^manv van four-

befchryving gegeeven van een dier (i5) daT eer
tamandua fchynt te zvn, dan eene enpii nieuwe foorc van

fluit i,y uit ai wat h^gezegd heeft da ’ = “ndel L be-

heete lauden van Amerika gevoSn wo dl Z 7 ' „iet dan in de
rcld niet beftaan. Het is waar, dat Dfmam/- Oude-We-

gen , dat ’er meer zyn in Afrika • maar t Kolbe (d) zeg-

lyk, zonder iets daar van te zeg’gen en alleen-

gen. Wat Kolbe betreft, zynïetuigenis k zo bren-

BurroN het grootae regt haJt van dïarge n Joof ff
heb ten opzigte van Kolbe. eveneens als hv feSr •? Ik

loofd, dat ’er in Afrika mieren - eeters waren niet ge-

heeft my geholpen uit de dwaaling, waarin ik Cordon

van een dezer dieren gezonden dat aan deV^ ' j® "’y het vel
was, alwaar zy bekend^ zyn onder d?n n^m Goede -hoop gedood

tnsr:.\lX “StS; int

Hr DE Bueeon zal zekerlyk niet

^xfidZi^^ w£i wr/o?'"'

i8

D E "N AT U U'R LYKE HISTORIE

^vyzen. Het is waar, dat de Hr. Pallas het getuigenis van Kolbe doof
zyne eigen waarneemingen beveiligd heeft; hy heeft de befchryving (ƒ)
g g even van een vruchtje van een mieren-eeter , van de Kaap de Goede-
iieop gezonden , en geplaacft in het kabinet van den Hr. Prins van Oranje ;
maar een vruchtje zonder hair was weinig gefchikt om een juift denkbeeld
wegens zyn oorfprong te geeven ; en het konde daarenboven van elders
naar de Kaap gezonden zyn; de naam evenwel van varken, waarmede
men het aangeduid hadt, heeft my van myn vooroordeel tegen Kolbe
doen terug komen.

Ik heb het vel, dat de Hr. Gordon my gezonden heeft, laaten opzet»
ten , waarin ik zeer gelukkig geflaagd ben ; het is naar dat opgezette vel ,
dat ik de aftekening heb laaten graveeren , op PI. VI. Indien men mie-
ren-eeter moet noemen een dier dat geene tanden, en dat eene zeer lan-
ge tong heeft , welke het in de mieren - nellen lleekt , om vervolgens de
mieren , die zig daar op begeeven , door te zwelgen , kan men niet twyfe-
len, of dat, hetwelk hier vertoond wordt, dezen naam verdient; het
verfchilt echter zeer veel van de drie foorten, door den Hr. de Buffon
befchreeven, en welken ik met hem geloof, dat byzonderlyk tot Amerika
behooren.

Het is tennaaftenby even zo lang en dik als detamanoir, gelyk men zien
zal uit de afmeetingen welken ik daarvan geeven zal. Het hair , dat zyn
kop , het bovenlle van zyn lighaara , en zyn ftaart bedekt , is zeer kort ; het
is zo vhk en zo geheellyk nederliggende op zyn lighaam , dat het op de huid
vallgeplakt fchynt te zyn. De kleur is_ vuil-graauw, wat naar die van
het konyn trekkende, maar donkerer; in de zyden en op den buik is het
langer, en van eene rosagtige kleur; dat, hetwelk de beenen bedekt , is
ook langer, en geheel zwart en regt.

De kop is byna een geplette kegel, wat gedrukt naar het einde; zy
loopt uit in een vlak, of liever in eene ftompe fnuit, zoals de fmoel van
het varken ; hierin zyn de openingen der neusgaten , die byna een duim
buiten het onderlle kaakbeen uitfpringen. Dit kaakbeen is zeer klein;
de tong is lang, zeer dun, en plat, maar breeder dan by de andere
mieren -eeters, die dezelve byna rolrond hebben: het dier heeft vol-
llrekt niet ééne tand ; zyne oogen zyn veel digter by de ooren , dan by
den fmoel; zy zyn vry groot; hunne lengte van den eenen hoek tot den
anderen kan een duim haaien: zyne ooren, vry gelyk aan die der var-
kens, verhelFen zig ter hoogte van zes duimen, en loopen in een punt uit:
zy worden geformeerd van een vlies, byna zo dun als parkement; en zyn
bedekt met hair, zo kort, dat men het naauwlyks bemerkt; ik weet niet
of de ooren in het leevende dier hangende zyn, gelyk by. den tamandua;
de Hr. Pallas verzekert het, doch hy b^efluit het uit die van het vruchtje,
alwaar hunne lengte hun deze richting moet doen neemen , zonder dat men
daaruit het gevolg kan trekken , dat zy dezelfde richting hebben , wanneer

(ƒ) Pallas Mifcell. Z'i'ulog, pag. Ö4.

VI.

We

I*OUliMILX,lE]i 1)’ AEltTt^ITE

VAN DEN T A M A N O I R, iNz. ,p

hot dier buiten ’s moeders iighaam is; zyn ftaart nadert het derde deel
van de geheele lengte zyns ligliaams; hy is zeer dik aahzvn oorfcronv en

;Sgc«“deth^^^^^^ hebbed," T‘ voorMeThlriVie;

Vingers, de acnterlte hebben er vyf, allen gewapend met fterke najrels
wa'arvan de langde zyn aan de achterfte voeten, wfnt zy zyn zTlan^als dè
vingers zelven; zy zyn met fcherp maar rond aan hun ebde en Sr tei-

^ ''^el gefchikt om in de aarde te’ graaven- het

Ichynt n et, dat zy er gebruik van kunnen maaken om iets fterk aantevat-

tmaSöh “iö‘ ““ verfchillende is van den

weet, is, dat dit dier ^ Zekerheid van

mieren, die zig daar op^zItteT^ doorlliS^^^^“ «^^t het de
de aarde verbergt. Schoon het een Itaair het zig m gaten onder

di,a gcijkondo , twyfel ik eS , of hv 'or T '*"*

dicne, om zig aan de takken der hnnnf"^ even als deze, van be-

my niet buigzaam genoeg voor tot dat PebrnL^^”^^2 ’

gemaakt om te klauteren. i^bvmky en de nagels zyn niet

varken f maar het^ge^ykVaheenV^^^^^^ vtrken
volmaakt), door zyn verleneden kon

lengte zyner ooren; hy veffch?lt ’eVwe 7 on,?i^? door de
. ken hy met heeft; door zyn ftaart en ïïkÏÏ' tanden, wel-

zo wel als het maakzel van zyn geheele lighaam. voeten ,

By gebrek van goede bewyzen , ten opzichte van het eeen dc7P rmVi-
zoekers betreft, want dit is denaam, w^elken ik hun gelden z?
te onderfcheiden van de drie fnnrfAM ' a u ^ faCCTen zal, om hen

ven, plaats ik hL in eeneToo Z befchree-

. i' r m eene noot (g), het geen Kolbe daarvan gezegd heeft ;

de roode varkens, die 'v"y gemeen 'zvr^^^ genoemd; het gelykt zeer veel naar

roode varkens? het gelykt daar in ï/ ° ^®?'Se ftreeken van Europa (.waarom raar de

heeft alleenlyk een lan£r ko^ 2 dl r de ande7cn{ ufr

zyne botneJ zyn zo letk ,det; zvnf geene taniu en

heeft ook lange en fterke beenen. dI aarde h lang;’ het

20

DE NATUURLYKE HISTORIE

hy is naauwkeuriger geweeft in de befchryving , welke hy daarvan gemaakt
heett, dan hy doorgaans is. Zie hier zyne afmeetingen.

vau liCt C.UJUW VöU UCII XlJUUci

begin van den haart.

Omtrek van het midden des lighaams.

Lengte van den kop.

Omtrek tuffchen de oogen en de ooren.

Omtrek by het einde van den fnuit. .

Lengte der ooren. ....
hfftand tuffchen derzelver bafis.

Lengte der oogen, van den eenen hoek tot den anderen
Afftand der oogen, van de ooren. . ,

Afftand der oogen , van het einde van den fmoel,
Afftand tuffchen de beide oogen in een regte lyn.
Lengte van den ffaart.

Deszelfs omtrek by den aars. .

Deszelfs omtrek by het einde.

Lengte der voorfte beenen. , .

Hunne omtrek by het lighaam. » ,

Hunne omtrek by de voorhand.

Lengte der achterfte beenen.

Hunne omtrek by het lighaam.

Hunne omtrek by de hiel.

voeten

, duimen

, lyuen'.

3 -

5 -

0.

2.

8 .

0.

0.

II.

0.

I.

I.

0.

0.

7.

0.

0.

6 .

0.

0.

2 .

0.

0.

I.

0.

0.

2 .

0.

0.

7 '

0.

0.

4 -

0.

I.

9.

0.

I.

3 -

0.

0.

2.

0.

I.

0.

0.

0 .

II.

0.

0 .

6 .

6 .

I.

I.

0.

I.

0.

0.

0.

7 .

6 .

dan legt hy zig neder, en, zyn fnuit digt by het mieren- neft plaatzende, (leekt hv zvn rnnc-

Sauteren daar in menigte op , en zodra zyn tons daar
mede bedekt it, haalt hy dezelve in, en flokt haar allen door;, dat fpel rangt vlrfcheidTif
maaien weder aan, tot dat hy verzanigd is, ^ ® encneiden-

Om hem dat voedzel des te gemaklyker te bezorgen , heeft de wyze Natuur het zodanie
pfchikt, dat het bovenfte gedeelte van deze tong, die de mieren moet ontvanJL, altvd
bedeitt en als belegd is met eene (lymerige en kleeverige zelfftandigheid , die deze
zwakke dieren belet terug te keeren, nadat hunne pootjes daar eens op vaftgeraakt zvn* dit
IS hunne wyze van eeten. Hun vleefch is van zeer goeden fmaak, en zeer gezond. De^Eu
ropeaanen en de Hottentotten gaan dikwyls op deze dieren jaagen. Niets is gemaklvker dan
hen te dooden; men behoeft hen llegts een kleinen (lag op den koo te ceeven ru/ j
du.Bome.EJpcr. par Koi.be, rtm. UI. pag. 43 .® ^ ^

21

VAN DE G A Z E L L E S.

^'^VOEGZEL TOT HET JliTrjrrt r... ^

XII DeH UJ VAN DE GAZELLES.

Xll Deel, blz. 147, en XF Deel, hlz. 195 (*).

I de^bJffon S’tïnSnfhadt od” ? ? nierken (a), dut de Hr.
wat vóór hem over de verflhhle?H^ heerfcht in alles ^

artykel, ’t welk hv daariin ^ foorten der gazelles gezegd is. Het
lykcn arbeid en onmnd-Ve heeft, heeft hem een ongeloof-

der my geenzins, dat hv^hunne°hK’"^*^" iKOeten keften, en ik verwon-
heeft \bl Ik verwonde^ mv driemaalen toe befchreeven

nen brengen, om de verfcWllendp T het zo verre heeft kun-
tuurbefchouwers, zo wel als door dp j die door de Na-

fchreeven waren , zo wel te onderfchp^rf^^^^^P onvolmaakt be-
geer gedaan heeft dan iemand Sr o ^ ’ fchoon hy in dezen veel

deze klaffevanherkZauwendr^^^^^^^ irken\,'St

het zeer moeijelyk is te brengen ror Hp r 3^<^sren bevat, welken

wwrtoe miffchien nog een zeer vroor o-pr ” ’ aartoe zy behooren , en
gebragt moeten warden. De H^r r n!n onbekend zyn ,

gelegenheden gehad heeft om deu^Sï^ yerfcheiden

kentenis te krygen. In het znldpi k hewyzen voor de waarheid dezer be-
doorgeloopen, heeft hy veelerleie dieren S '''elk hy heeft

ooit befchreeven zyn geweeft met ^eeven gezien, die

het gezin der gazelles te rangfchkS nS.^" hy verlegen is geweeft hoe in
Jcheidende kenmerken hebben , diSd^o^S^

fte d {d) ; het geen hy my daan^an meldr^ k Buffon zyn vaftge-

zelles , en zal den leezer met reden vr■r,^ h ’ de hiftorie der ga-

?al ik 'er den aakiyken fnheud ''=^1 belang te zyn; J„s

in ftaat geweeft dan hy, om dezpltrp ^^^®and is ooit beter
die zo zeldzaam zyn onder de reizigers beh waarneemer ,

Eenigen der gazelles van Ski ’aS-STW °P

anderen hebben die niet - Vom^fr^^ " tniangooten onder de
anderen hebben ’er vier; daar zvn ’er ^ogts twee mammen,

den vinger ^an i„br»ger“£///; SS

.p/

CD Ibidem’, Ê

ai DE NATUURLYÏCE HISTORIE

terwaards uit , en vereenigen zig in ééne enkele buis (ƒ). Haar bin-
nenlle wand wordt geformeerd doof een dubbéling, of omvoilwing van
het vel , dat daar zeer fyn , en zonder hair is j deze buizen worden in an-
deren niet gevonden. Daar zyn ’er, waarvan de mannetjes en de wyfies
hoornen hebben j in anderen zyn het de mannetjes alleen, die daarvan
voorzien zyn. Sommigen hebben lang hair, anderen breed; eenigen
hebben een kleinen Haart met weinig hair, anderen hebben den Haart vry
breed en ruig. Daar zyn ’er, welker hoornen voorwaards gedraaid zyn,
terwyl, by anderen, die kromming achcerwaards loopt, en fommigen rech-
te hoornen hebben. Allen hebben het galblaasje : men zegt evenwel dat
die foort, welken men aan de Kaap de duikers noemt, dat niet hebben;
doch de Hr. Cordon heeft geene gelegenheid gehad om de waarheid daar-
van te onderzoeken, gelyk ook niet, of ’er verfcheiden zyn die vieterlok-
ken aan de voorHe bcenen hebben: tot hiertoe kent hy llegts édne foort,
die daarvan voorzien is. ^ Sommigen voegen zig met groote benden te za-
men ; anderen houden zig in kleinen getale ; eenigen blyven altyd in de-
zelfde Hreeken; anderen, en vooral die, welken bekend zyn onder den
naam van fpringbokken , veranderen van plaats, en begeeven zig, wanneer
’er, door aanhoudende droogte, gebrek aan water, en bygevo Ig ook van
voedzel, in de oorden waar zy zig onthouden, plaats heeft, zuidelyker
op, om daar voedzel te vinden, en keeren, in den regen- en donder-tyd
naar hun eerHe verblyf terug; dus zegt men ook dat zy het regen- en don-
der-faifoen medebrengen; die verhuizingen zyn voor hun eene noodzoT
^ kelyke gewoonte geworden.

Verfcheiden vleefch - vreetende dieren onthouden zig op hunnen weg
en wanneer zy aan een naauwen doortocht van een berg komen, en dan
door een van die roofdieren worden aangevallen , dringen zy malkanderen
zo Herk, dat verfcheiden hunner Hikken of doodgedrongen wor Jen.

Zie hier de wyze , hoe de Wilden het aanleggen orn de fpringbokken
raagtig te worden. Zy richten van afHand tot afhand hoopen op van
doornen, van Hruisvogei- vtderen, van Heenen , enz. waaraan zy eene
foort van menfchlyke gedaante geeyen , en zy laaten daar tuflehenruim-
tsns tulfchen beiden, aan welker einden zy gaten graaven; vervolo-ens
jaagen .zy deze dieren van verre, die, de opgerechte hoopen vermydendé
in de tulTchenruimtens loopen , en, met terug kunnende of durvende loo-
pen, uit vreeze voor hun, die jacht op hun maaken. Horten zy zig in de
gaten , tot dat die vol zyn , en dat anderen daar over kunnen trekken.

Alle deze gazelles verfchalfen een uitmuntend wildbraad; zy zyn zeer
vaardig, en doen groote fprongen. Het is een fchoon tooneel geheele
benden gelyklyk te zien fpringen , en in hetzelfde oogenbJik hunne
witte achterdeelen te zien opheffen, terwyl hun voorHel naar de aarde
neigt , het geen hun een golvenden gang geeft; zy werpen ééns in ’t
jaar, na den winter, of na den regentyd, dat is te zeggen, omHreeks
de maand november. Het gebeurt echter nu en dan, dat zy tweemaal

C/3 De Hr. D.iuüf-iNTön heeft niet gevonden , dat deze buizen te zaraen loopen.

, , ^ ^ ^ ® G A Z E L L E S.

negts ouTz,n!Veeftm^^^^^ Zo hunne jongen

^ komen te ftruikelen en te vallen^ a haaien:

Het gefchreeuw der gazelles in ’t algemeen niet weder op.

mezen gelykt. Hunne hoornen groeien mpr h ’ dat naar

wordt jaarlyks niet geregeld een krinfom maar daar

tlle d"S dLer^etlt “nnlyes ^"^' d.e der wyfjes zjn
men hen vroeg vangt, h'gtlS tam"»?™ v“" moge, kunnen zo
wyls van ftruiptrekJcingen/die eSil ’• zy fterven’dik-

met die duizelingen, of hoofrlrlrn ...ê^^ykfoortige ziekte fchynen te zvn

g«=msbokken onde?hevfg^zvn^ geiten, de fte^n-
nytanden m het onderfte kaakbeen fn hebben zy agc

lyUyk in de twee kaakbeenen verSèld 7 S-

filiëf ‘‘Sn , ■ ^ “ ■' ê^hoei t’wlë:

van d^. tfn -ISt Tr.il »"^“f^herdi„Sn“ cfc,f!^"*

grensfcheidinnen vaO rn. 'rt' , maar nrvt

tra.f S

=:e; arïij-tt™ &E

Schryvers Ln of der antfl°?l7 ’ > ronder

gaan buiten de klX T z^n onj

Schryvers hen noSnen ^Or antiW^^^f’ "onder t

merking neemt is mp7t^’ ^^^'^oer men niet dnn’ verfcheidt
de buble’s, de condomr"‘'P^^SC ondei te ran^-
men niet wel met de gazellès ?a7 «enisboklenï'^dlïre?

MANN niet kunnen be^uiten nm ''‘^^'j^^ren ; ook heeft de Hr
heetfte ftreeken van aS” ’ antilopes (o! d k zt bf

S'Atr A'? ï 'aS‘‘ •

:.rs>- »

tekeningen nanr reeds de vellen ^ofchryving gecv(

® p*trx :t '

tn f?' «ndSen P^f ” 9 -

*4

DE NATUURLYKE' HISTORIE

Ik moet hier niet vergeeten, dat, fchoon de Hr. Cordon een zeer
groot getal van de gazelles, die in Ziüd-Afrika zyn, geveld heeft, hy ech-
ter nooit een bezoard in dezelve heeft kunnen vinden, het geen beveftigd
wat ik elders gezegd heb (k), naamlyk, dat het zeer twyfelachtig is of
de tzeiran en de pafan, welken ik befchreeven heb, dezelfde dieren z’yn
als die, waaraan KjEmpfer deze naamen gegeeven heeft,

(/(■) Zie het XVde Deel van dit Werk, blz. 201 en ncó.

DE OUREBI OF OEREBI (*).

H et dier , het welk men op PI. VII ziet afgebeeld , is een der aartiglle
gazelles in zuidelyk Afrika. Ik geef het den naam van oürebi zyn-
de die, welken het onder de Hollanders van de Kaap de Goede-’ hoop
heeft ; zy fchry ven oerebt , en zy hebben dien naam overgenomen van de
liottentotten , waaronder het denzelven voert. Men vindt het dier niet
dan op een grooten afftand van de Kaap.

Dat, ’t welk hier vertoond wordt, is een wyfje; het mannetje alleen
heeft hoornen , die klein en recht zyn {a). De Hr. Cordon heeft nog
geen kunnen magtig worden, dus heeft, hetgeen ik van dit dier zeggen
zal, alleen betrekking tot het wyfje, waarvan ik het vel heb , maar waar van
de tekening naar het leevende dier gemaakt is. Haare lengte, van het
einde van de neus af, tot aan het begin van den ftaarc, is van drie voe-
ten , negen duimen en zes lyncn; de hoogte is van twee voet en drie
duim, en de afftand van den buik van djn grond, is van één voet drie
duimen. Zy heeft een vry langen hals, maar haar hoofd is klein • het
heeft maar zes duimen lengte , van de ooren af tot aan ’t einde van dtn
mond. De lengte der ooren is van vyf duimen ; zy zyn wit van binnen •
de ftaart js zeer kort; naauwelyks kan hy drie duim haaien, en is met
zwartachtig hnir bezet.

_ Het bovenfte des lighaams is van eene vry donker. vaale kleur, maar
die ligcer wordt, en naar den geele trekt, aan de zyden, aan den hals
het hoofd, en de beenen. Het onderfle van de borfl, de buik, de bil’
len , het einde van den bek, en het binnenfle der dyen, zyn wit • haar
hair is kort, uitgezonderd op de borft, daar het lang en witachtig is
Zy heeft groote oogcn,_met een witte Jyn daar boven, en traangooten
daar onder; het is de eenigfte van de gazelles, in den omtrek van de
Kaap , aan den Hr. Cordon bekend , dat vieterlokken aan de voorlle voe-
ten heeft ; zy heeft vier mammen en een galblaasje.

_ Men ziet zelden meer dan twee dezer dieren te zamen ; men vindt hen
digt by waterwel] ingen_, van riet omringd, en in plaatfen daar het gras
fioog ijS. Hun vleefch is een uitmuntend wildbraad. °

Door den Hoogleeraar Allam.ind.

Ca) Do hoorn, welken de Hr. Auanson aan den Ilr. Dauuenton heeft laaten en
ivelken cieze vermoedt de hoorn van eene korine te weo?en , zoude wel die van nn’rpBi

}:u!}f}C-p zyn, Zie het Xllcje Deel, W?. i/P, en de 5de Afbeelding on de XXXlIIHa PI
V84 ds? ztlfrf" ‘ r- •

DE

i

t

‘t«S

■■^>* ' ' - *•-— '*W ^

sfeïö^-irf-Hr-.e-ï .’

■V-l'-. ' . »«t. n'.‘ , . : - ^

■c'-.v.

c>. •-««;

, j.

van den RIETBOK.'

ZS

de R I e

B

O K (*).

XJet dier, waarvan het mannetje op PI. FIIl, en het wvfie oo P/'
i GoedeZon^^^"°"‘^^’-T? Hollanders, Tc Zl^dc Kp

kennen te eeevcn ° dar V genaamd, om daarmede te
Voed^ ik ,°^ onthoudt, of zig daarmede

eefl-eldP ^ dezen naam laaten behouden, fchoon het een zamen-

duidpn IS , omdat ik dten, waarmede de Hottentotten dit dier aan-
ben zv’ on" behouden konde, als zynde a ei d, welke drie fylla-

So^rMM^ de keel zodanig uitdrukken, dat het voor ons

geevtn. ' ^ ^ natevolgen, of daar zelfs een denkbeeld van te

nie^‘ali?H^ ’^aard niet van; ook heeft het

ëo\r

s;fe^ ^:a"ct è-vr

m bunnen naara gekreegen hebbenr'^en

nier dip r^co i, • r ’ billen , zyn wit ; maar zy hebben

van die van^b^l^^ of_ zwarte ftreep, die de kleur van den buik affcheidt
geïonden 1 d? en die by de meefte andere gazellcs

ringen tot on Hp iSr^i f voorzien van twee zwarte hoornen , met
heb ’er tot tien eeteld nnï'^ maar zy fteeken niet zeer uit. Ik

vellen heb De-zp^lf ^ ^ ^ ^ gazelles , waarvan ik de opgezette

gladden en zeïr R1 eZn' n,^ gedraaid, en loepen in een

opzichte van de grooJte va^n he “dtr-^n""® ^ ten

-VrLz.tr/°r ’ “■

vei

(*) ho

Xf/d^^T Iloogleeraar Allmund, te Leiden.
"Cl.

é

td DE NATUURLYKE HISTORIE

zyn, die twee buizen maaken, daar men den vinger in kan brensen en
waarvan in het voong artjkel van de gazelles, gefprofcen is. Hunne ftaart
13 Jang, plat, en met Jange witachtige hairen bezet.

De Hr. Gordon heeft my het vel gezonden van een ander individu van
deze dat in de hoornen geheel gejykt naar liet onderwerp, dat ik

zo aanftonds befchreeven heb, maar dat in kleur daarvan verfdiilt nk
zynde zeer donker rosachtig vaal; dit is waarfchynlyk een van die, welken
zig op de bergen onthouden. ’ «-jiveu

De wyfjes der rietbokken gelyken in kleur naar de mannetjes maar
zy hebben geene hoornen, en zy zyn kleiner, gelylc men zal kunnen

zien uit haare afmeetingen, welken ik op het einde van dit arrvkel
geeven zal.

Om deze dieren te vinden moet men zig vry diep landwaards in beeee-

dier heeft de hoornen veel meer haakswyze aan hunL punten geJirnm?
en dezelve zyn minder lang dan die van den rietbok, ook is dit dier klei'
ner; zyne kleur is verfchillende, en daar is veel meer wit op zyn lighaam
Het is waar dat de Hr. Adanson heeft waargenomen , dat ’er dril W
t^en of verfcheidenheden van die nanguers zyn, die niet dan in kkur ve^-
fchillen; dus is de kleur alleen met genoeg om te bepaulen, dat deL die
ren met van dezelfde foort zyn, maar het zyn de hoornen , Se het aVn
wyzen. ^Ik denk met den Hr. de Buffon, dat denanguer, dedama Ter
Ouden is; men kan met wel weigeren, zig overtegeeven Ln Z u ^
zen , jvelken hy daarvan geeft ; Plinius vefgeJykt m de hoornen vaïS
dama by die van den gemsbok; met dit verfchil alleen, dat dezJlaatfte
dezelyen aditerwaards gedraaid heeft, terwyl zy by de anderen voorvvaards
draaijen. Cornua, zegt hy, nipte aprh indorfum aduhca, damis in adverPtm
Ik twyfel of PuNiüs zig dus zoude uitgedrukc hebben , zo hy van de hnnr
nen van den rietbok hadc willen fpreeken ; hunne kromming heeft nip ,
meens met die der hoornen van den gemsbok; de hoornen van het difr
het welk de Hr de BoFFON nagor heeft genaamd {b) , gelyken daar m%r
naar; zy zyn ook voorvvaards gebogen, doch maar eelvvd^^
evenwe veel korter dan die van den rietbok, dewyl zy zig nfef ^erXffS
tot de hoogte van zes duimen , en zy hebben Hegts nvee of drie ringen W
de bafis, gelyk men kan zien in de afbeelding ,^velke de Hr de jfuFFoJ
daarvan gegeeven heeft: voeg hierby, dat‘"do nagor een r?er koriën
Sfd „ fchytien een veVchilIen^as aën

I verfcheidenheid in dezelfde foort te zvn De

Hr. DE Bdtoon denkt dat deze nagor hetzelfde dier is. als ’c SsSl

(,?) Zie het Xllde Deel van dit Werk, Hz. 153. en Pi XXXirr
i^h-) Ibidem, blz. 220. en PU XLFUl.

RITÜOK FEMFXLE

VAN DEN R 1

E T B O K.

£7

•cippri zyn Wcrlcj vertoond* en waaraan hv zeer on*

ifgetalTArrikS^^

teeS ïm ^ ='=hter«ards gekeerd ,

draaid!%ardeTJT.Ót by„T^r„C^ T ** ’ “’ï" 6=’

een zeer dikken ftaart; kenmUen, die niefop

van dezdf^ iSvanief.' ^ ?e" LtVeWing

fliet vSL? £ L? /’ aanftonds heb bygebragt, my

pehrl' rif» M kleine bruine koe van Senegal, te vertoonen

herkenfaa^'hefJ^^^^^^^ onderllelt (Ormaar den bubaJns, welken men
ne dvpn n zyner hoornen, en aan de zwarte vlakken op zy-

J nier^'infe waïfd? S zirietSTerS hSf"“''iV

rrttïi„“l51e3;'

Jfmeetingen van den mannetjes -rietbok.

’'hSel.dc\™'dl'’fmoll.'’” d'" «W Wt aan

. _ . . . ^

voeten, duimen, lynen.

— vuil UCU IIUU

Hoogte van het voorftel.

Hoogte van het achterflel.

Jer"hï^r^eï’ ™ d=

pngte der hoornen, in eene rechte lyn.

Lengte der hoornen , naar de kromming gemeeten *'
Omtrek van de bafis der hoornen. ® S^^eeten.

■ AfftnnS hoornen. ’

Arltand tuffchen hunne bafis.

Lengte der ooren. . * ’ * •

Afftand tuffchen hunne bali*s.

Lengte van den ftaart. . * , *

o.

o.

Afmeetingen van den wyfjes - rietboh

10 .

lo.

lo.

II.

o.

o.

o.

o.

6 .

o.

o.

o.

o.

o.

o.

o.

van den Haart tot aan’““’

Hoogte van het voorftel. * * * * • 3 *

Hoogte van het achterftel. * • . . 2.

Lengte der ooren. . * ’ . * •

Lengte van den ftaart.

S) pÏlS Xllde Deel van dit Werk, bh. 220.

Ullas, Sptctlcg. Zoölog. Fafic. I. pag. 13.

2.

o,

o.

10.

6 .

ö.

6 .

o.

o.

«3

DE NATUURLYKE HIST

O R I Ë

DE BONTE B0K(*)

I n dc optelling 5 welke Kolbe, vsn de sreiten flïp j t^

de Goede-hoop gevonden worden , gefeeven heeft^^
waarfchynlyk de eene of andere dier gazelfes, welken^ wv
ben, of die, waarvan wy thans fpreeken zuilen , SlTen""
hy IS zo weinig naauwkeurig in zyne befchryvingen dar
jelyk, om „iet te zeggen oninogelyk.

gepoogd, die geenen, waarvan hy heeft willen foreeken -ir -
de naamen, welken hy hun gegeeven heeft en ^ r’i «it

zy„ alt die, die tha J aan Je VaI“„og U

voorgekomen , dat hy alles verward heeft; terwyl hv^LV "^5^

te, zonder zig te bekommeren , of de toepaffinL welke

te, juift of verkeerd «re. Hy geeft den^aa,^C'tuSL?S"fir*''-

de eerlleder wtlde geiten, welken hy befchryft, en het is de ié mrlT

welke men aan de Kaap dus gewoon is te noemen : het ire^n h >

zegt, vergelykende met de befchryving die ik ’er van eeJewn

de men niet vermoeden, dat ’er van hetzelfde dier ïefD-Sen ^

mam van gevlakte geit, welken hy op eene anderf

paft, IS die, welken men geeft aan het dier, dat ik ea Wrl

zal zien, hoe myne befchryving met de zyne overeenkomt

hy graauwe geit noemt, is eene gazelle van de kleine Wt 7 *

geit IS de condoma, of coudou; die, welke hv ftortpni .

eene hed kleine gazelle ; zyn gemsbok, welken hy zegt geKel LTi’ t

zyn aan dien van Europa, is de pafan , welks hoornen votafakt tAr?

en meer dan twee voeten lengte hebben. Het geen hem misleid ^

de naam, welken men aan de Kaap gewend is aa® dit dier te getet^^’n®

Hollanders noemen het eemsbok. en p-ems herppl-prn- >* Pt

Hollanders noemen het gemsbok, en gems beteekent in ’t

een gems. of kamoesbok, dus heeft hy, dewyl dit woord her^HW ’

KaapeninDuitfchland, onderfteld, it de twee d nt

woord, of dezen naam, toepaft, dezelfde dieren iv;ir<=n’ ^ men dit

hy een van beiden, en miffehién wel beidio heeft

hy een van beiden, en milTchien wel beiden nooi, zeteriyk heeft

fluit hy deze fraaije optelling met de geit van Congo ^difdo’
van een haas, waaraan hy gdyke hoornen geeft^ls die ^
draagt, met takken, of nieuW fcheuten ,

(*) Door den Hoogleeraar Ai.lamand , te Leiden.

f/ïj Defcript. du Cap de Bonne.Rjpey. Tom. Hl', tap ia r-,

(Ó In het artykel van den ran»n en den tzeiran • t.

Werk, Hz 201 en 206, gegeeven heb, dorll ik uiec’vLzekeren^ van dit

Afrika herkouiflig tvaren; ibans ben ik ’er zeker van- de ''Vee dieren van

van het een en ander gezond», welken hy aan de Kaap de Goeder “y vellea

r «ucue-noop gedood heeft.

IvE EOISTTEBOK.

VAN DEN BONTEN BOK.

tg

ren. De Hr. de Buffon heeft reeds doen voelen («■) , hoe ongefymd het
zy , zulke hoornen te geeven aan dit dier , dat aan de Kaap onder den naam
van nomgo bekend is. ^

Men begrypt hier uit , dat Kolbe die geiten , waarvan hy fpreekt , niet
gezien heeft, of dat hy, byaldien hy ’er al eenigen van gezien moge heb-
ben , by den taft om zo te fpreeken , de naamen heeft gegeeven , welken
hy hadt hooren uitfpreckcn , zonder zig te bekreunen , of die naamen , al
of niet; op hun paften: dus is ’er geen middel, om van hem eenig licht
over deze klafle van dieren te krygen : het was noodig deze aanmerking
te rcaaken, op dat men, op het woord van dezen Schry ver, de lyfl van
de gazelles of de geiten niet vermeerderen zoude met ingebeelde dieren. Het
getal der geenen , die daar waarlyk toe behooren , is groot genoeg. Ik heb
de lyft der geenen, welken de Hr. de Büffon beftrhreeven heeft, met drie
vermeerderd; daai zyn nog verfcheiden anderen, waarvan de Pr. Cor-
don my de naamen of de vellen gegeeven heeft; ik zal die in het vervolg
befchryven, nadat ik naauwkeuriger berichten wegens hun van de Kaap
zal ontvangen hebben ; ondertulTchen zal ik nu een vierde befchryven ,
waarvan ik het vel heb, dat zeer wel bewaard, en wel opgezet is; het
is naar dat opgezette vel , dat de tekening gemaakt is , welke men op PI.
X ziet.

Ik geef aan deze gazelle den naam van bonte bok , die hem door de Hol-
landers is gegeeven. Het is een zeer bevallig dier, zo wel ten opzichte
van zyne fraaije geftalte, als wegens de fchoonheid zyner kleuren; zyne
lengte is wat meer dan van vjer voeten , en zyne grootfte hoogte is van
drie; zyn gehede lighaam is bedekt met kort en glinfterend hair; dat,
het welk op den rug, den hals, en het hoofd is, is Gonker-kaftame-bruin*
die helderer wordt op de zyden , en zig daar doet opmerken , door eené
tint van fchoon purpet of violet. Zyn buik , het onderfte van zyne borft ,
en het binnengedeelte van zyne dyen en beenen, zyn zeer helder wit:
hy heeft daarenboven aan het kruis eene groote, byna ronde, vlak , in ’c
midden van dewelke de ftaart zynen oorfprong neemt, die insgelyks van
dezelfde kleur is, byna tot aan zyn einde, waaruit een lange kwaft van
zwaare zwarte hairen voortkomt. \'oor op het hoofd , op den afftand van
twee duimen van de hoornen , heeft hy nog eene witte vlak , waarvan het
bovenfte bepaald wordt door eene volkomen rechte lyn ; deze vlak bedekt
het geheele aangezicht tot aan het einde van de neus. Eene derde vlak
maar klein, van dezelfde kleur, daalt van de tuflchenriiimte, die tuflehen
de twee hoornen is, byna loodrecht neder, naarde groote, zonder dat zy
evenwel geheellyk tot dezelve kome.

Het hoofd is, naar evenredigheid deslighaams, grooter en dikker dan
ey de andere gazelles plaats heeft: zyne hoornen zyn ook zeergroot, zy
kunnen, in eene rechte lyn gemeeten, byna een voet in de lengte haaien.

CO Zie het Xllde Deel van di: Weck, Mz. 214. enz.

D 3

30 DE NATUURLYKE HISTORIE

Zy zyn zwart, en onigeeven van ringen, tot op twee derden hunner leng-
te: ik heb ’er op elk dertien geteld. De afftand tuflehen dc bafis dezer
hoornen is flegts van een duim ; maar zy verwyderen zig aanmerkelyk naar
buiten, en maaken eene dubbelde kromming, omtrent gclyk die der anti-
lopes, en hunne punten, die min of meer voorwaards gericht zyn, liaan
op een afftand van één voet en drie duimen, van malkanderen. Zync
ooren zyn ook zeer groot, dewyl zy zig ter hoogte van negen duimen
verheffen. Indien Kolbe dezen bonten bok door zyne gevlakte geit heeft
willen aanduiden , geeft hy denzelyen een grooten baard van eene donker-
roode kleur, waarvan zig niet het geringlte voetlpoor vertoont, in het
onderwerp dat ik bcfchryf.

_ , Het wyfje van den bonten bok heeft zo wel hoornen als het mannetje:
ik weet het getal der mammen niet ; gelyk ook niet of zy onder den buik
zulke buizen heeft , als waarvan ik in het voorgaande artykel gefpro-
ken heb. ■' ° ^

Men vindt deze dieren op vyf-en-twintig mylen afftands van de Kaap *
men ziet hen ook op den afftand van twee honderd vyfeig mylen en men
merkt tuffehen hen eenig verfchil in de kleuren op. ’

Zie hier de voornaamfte afmeetingen van het onderwerp, dat ik be-
fchreeven heb.

Lengte des lighaams, van het einde van den fmoel tot aan het
begin van den ftaart. ....

Hoogte van het voordel. ....

Hoogte van het achterdel. ....

Lengte des hoofds, van het einde van den fmoel tot aan de
hoornen. .....

Lengte der hoornen, in eene rechte lyn gemeeten.

Lengte der hoornen, naar hunne kromming.

Omtrek van de bafis der hoornen.

Lengte der ooren. ....

Lengte van den ftaart. ....

voeten ,

duimen ,

lyncDi

4*

3-

O.

a.

I.

O.

3*

0.

o.

o.

9.

o.

I.

O.

o.

I.

3-

o.

o.

6 .

o.

o.

9.

0.

0.

9.

o.

1 »

VAN DEN TAPIR.

SI

DE TAPIR OF MAIPOURI.

’ Schoon men ’t als den olyfant van de Nieuwe Wereld moge
beicnouwen, vertoont denzelven echter niet dan onvolmaakt, ten op-
zichte Van deszelfs geftalte, en verfchilt niet minder van denzelven in
pootte ; men zal de vergelyking van den olyfant met den tapir gemak-
lyk kunnen maaken , want ik heb geoordeeld eene tweede afbeelding
Van den laatften te moeten geeven (a), welke afbeelding veel naauwketiri-
ger is, dan die, welke op "de XLlILin PI. van het Xl-ie Deel voorkomt,
pi die flegts gemaakt was naar eene fchets, door wykn den Hr. de la
kONDAMiNE getekend; deze tekening is gemaakt onder onze oogen, en
pi naar het leevende dier; eene byzonderhcid , die opmerking verdient
aewyl dit dier in ons klimaat niet wél leeven kan , gelyk het dan ook kort
na zyne aankomfl geftorven is; niettegenftaande de Hr. Rügieri alle mo-
gelyke zorg voor het zelve droeg.

Men ziet, dat de foort van tromp of fnuit, dien de tapir aan het einde
van de neus heeft, flegts een voetfpoor of bewerp is van dien des olyfants •
dit evenwel is het eenigfle karakter, waardoor men zoude mogen zeggen *
dp de tapir eenige overeenkomft, of gelykheidvan maakzel heeft met den
pylant. De Hr. de la Borde, ’s Konings Geneesheer te Cayenne die
de verfcheidene deelen der Natuurlyke Hiftorie met yver beöeRnt
chyft rny, dp de tapir inderdaad het grootfte van alle viervoetige diereri
in Zuid- Amerika is, en dat ’er gevonden worden, die tot vyf honderd
ponden weegen ; maar dit gewigt nu , is tienmaal minder dan dat van een
olytant van middelbaare grootte; en men zou dus nooit in ’t hoofd gekree-
gen hebben, om twee dieren, die zo weinig evenredigheid tot malkander
hebben, met den anderen te vergelyken, zo de tapir, bchalven dathyinde
genaelde foort van fnuit , _min of meer naar den olyfant zweemt, ook niet
epiige gelykaartige gebruiken met denzelven hadt : hy gaat dikwyls te water
hu niet om vifch te vangen, als welke hy nooit eet, want

ren ” groente, gelyk de olyfant, en van jonge boom-blade-

ï ook brengt hy maar één jong voort.

en ontwyken eveneens de nabyheid van bewoonde flreeken

en zig rondom poelen en rivieren, welken zy dikwyls over das’

gen nachts, overtrekken. Het wyfje doet zig door haar jong vol-

leek ” S^w-ent het al vroeg om te water te gaan, waarin het duikelt en
zyne moeder , die het leflen in deze oefening fchynt te gee-

Zie dp

Pl. XLlf- en of anta, in liet XMe Deel, iJz. 256, cuz. en

‘ 1 ‘eren, zeer naautti lueekers, hier te lande, en naar de leevende

'‘“'Vkeung getekend zyn.

33

de natuurlyke historie

ven ; de vader heeft geen deel aan de opvoeding, want men vindt de man-
netjes aityd alleen, behalven in den tyd dat de 'wyfjes tochtig zyn.

De foort is vry talryk in ’t binnenftc der landen van Guiane, en daar
komen ’er van tyd tot tyd in de bolTchen, die op eenigen afftand van
Cayenne zyn. Wanneer men hen jaagt, neemen zy hunne toevlugt tot
het water, alwaar men hen gemaklyk kan fchieten; maar, fchoon zy van
eene ftille en zachte geaartheid zyn, worden zy echter gevaarlyk, zodra
men hen gekwetfi: heeft; en men heeft hen zien aanvallen op de kanoe,
waaruit de fchoot gedaan was, om hunne wraakte koelen, door dezelve,
ware ’t mogelyk , ’t ondcrfl bovenll te keeren Ook moet men in de bos-
fchen op zyne hoede tegen hen zyn; zy maaken zig paden, of liever vry
breede gebaande wegen , door het geduurig gebruik, ’t welk zy daarvan
maaken , want zy hebben de gewoonte van heen en weder aityd denzelfden
weg naar dezelfde plaatfen te gebruiken, en men moet, zodanige gebaan-
de wegen in de boflchen aantrbffende , vreezen, van hen daarop te ont-
moeten , want zy gaan niet uit den weg (i) , en hunne tred is haatfig en
lomp, en dus, zonder dat zy eigenlyk zoeken te beledigen , fchokken zy
niwelyk alles wat in hunnen weg is. De nabuurige landen van het boven-
gedeelte der rivieren van Guiane worden door eene vry groote menigte
tapir’s beflaagen, en de oevers der wateren zyn door de wegen, welken
zy zig maaken , gefneeden ; men is zo bang voor deze wegen , dat het in
den eerfien opflag fchynt als of de minft bezochte, en minft gebruikte
gronden, alleen voor de menfehen gefchikt warem. Voor het overige
richt men honden af, om te lande jacht op deze dieren te maaken, en om
hen zelfs te water te vervolgen ; maar, dewyl zy een zeer vaft en zeer dik
vel hebben, gebeurt het zelden, dat men hen met den eerften fchoot ne-
der veile. , • 1

De tapir’s maaken geen ander geluid, dan een flerk en fcherp geblaas,
’t welk de jagers en de Wilden vry volmaakt navolgen, om hen te doen
naderen, en hen van digt by te fchieten. _ Men ziet zelden, dat zy zig
verwyderen van de ftreeken, welken zy zig eenmaal verkooren hebben;
fchoon hunne ganstred haaftig is, loopen zy echter log en niet fnel; zy
taften noch de menfehen , noch de dieren aan , ten zy de honden al te digt
by hen komen, want als dan verweeren zy zig met hunne tanden, en doo-
den de honden.

De

CD Een Reiziger beeft my verteld, dat by eens byiia bet flachtofFer geweeft was van zya
gebrek van ondervinding ten dezen opzichte; hy hadt zyn hainae aan twee boomen vadg^'
maakt, om daar den nacht in door te brengen; maar dus kwam dezelve dwars over zo
een gebaanden weg te hangen. Omtrent negen of tiert uuren .«'avonds hoorde hy een groot ge'
raas in ’t bofch; een tapir kwam dezen weg langs, en hy hadt te naauwernood den tyd
om uit zyn hauiac te fpringen , en zig digt tegen een boom aan te zetten ; het di^f
hieldt zich geen oogerblik op , noch maakte de geringfte afwending in deszelfs weg; het deedt
Jen hsmac van de takken affptingen, en kneusde den man tegen den boom; vervolgens»
zonder zyn gebaand pad iii ’t minft te verlaaten, trok hy midden door eene kleine bende N^'
eers die op den grond lagen te ftaapeu, by een gged vuur, dat zy gemaakt hadden; W
uoic door die kleine bende voort, zeg ik, zonder hen eemg leed te doen.

Van den

tapir.

hechts leeu^Vv^hetzdv^ draagen; niet

zy doet^zig ook terwvw’^’ dompelen en fpeelen ,

-ellen o'fXnf enl^ he\7o"ng^S”.S^

haaren fnuit, waarin het werktuig van dL reuk
neemen of het haar ook nog wel voJge P^nP
afraake; in welk laatfte gval zy h^t^dve ^

met hetzelve haaren weg tlvervoLn! ^

SaM^allerwepp^^ Cayenne eenigen op , in een Haat van huislykheid ; zy
vruchten - ?v h eenig kwaad te doen; zy eeten brood, caflave en

gemeeczaai? ^ 7^^^ van, dat men hen hefltoofl, en zyn lomp-

alsTet JaTrn f ^ voorkomcn , tennaallenby

varken, fomtyds loopen zy over dag in de bolTchen , en beeren s’--

^afderv?vTeirnfa£ dat^y mTbruhe

wordt gegeetï la^ k nfer S T

en rpuv ^ fmaak, en ten opzichte van kleur

de.i.

te moeten aanwyteL, die ons SSynen’ dat fnT™

Hopen , het welk , ' vo’or he °o”e“g7 ’S dt„k“veX?f“

mar“fe?*l™ ,k™" hn '” het algemeen wel wat

een kleinen muilezel, en heeft een zeer^dhri?^h-,'^‘^“^ bereikt de hoogte van
gende ; het is bedekt met dikker en lanwr h^ir pooten draa-

maar het zelve is fyner en korter dan^varkcn.i'' het paard,
heeft raaanec, waarvan het hair, fteeds recht ' flests^rpn’ '"'ndcr dik; het

hair, dat het overige des lighaams bedekt; het face zig''ik^SS k?uin dS
hoofds af tot aan het begin der fchouderen; de kop is dik en war lancf? , i! ,ln

"ient ?r ,“rvS?gl&roS»^^ mt-k lmi,vnft; l.y^i;.

van zvn voedzel uitmanken i vchttn te verzamelen , die een gedeelte

het ei'nde van d'vSt zvn O^.r, ‘'''f ““'«Men komen vtiorr uit

haaien; hy is'ly?a?ofder hair ’ ™ '*“™

zvn opt ! lighaams is donker-bruin ; zyne pooten zyn kort en dik- de voe-

^ ?efirSe m£rd,m“AlV/3"“ h?bbS vie ’vtogèïa

''Op. fchonf, ® zynomgeeven van een hard cn dik hoorn -

'^ng en groot, bevat zeer weinig herfenen; de katkbeenen zvn zeer

zyn ’er evenwd fomtvHs '^^^rvan het gewoon getal veertig is; daar

men n^rkt dezen nnndcr; de fnytanden zynCcherp, en

v.'eersjCunien een hnnHero i op; na de rnyranden vindt men aati

Deel -o van^boven als van onderen, die zeer veel

34 DE NATUURLYKE HISTORIE

overeenkomft heeft met de flagtanden van het wild*zwyn; men vindt vervolgens
eene kieine tuflchenruimte van tanden ontbloot, en dan volgen de. baktanden ° die
zeer groot zyn, en zeer uitgeftrckte oppervlakten hebben. ’

Den tapir of maipouri ontTcedende, was de eert'le zaak, zegt de Hr, Baton die
my trof, dat dit dier herkaauwde; de voeten en de tanden van den maipomVheb-
ben echter geene overeenkomft met die van onze herkaauwende dieren ; ondertus-
Ichen heeft de maipoun dne groote zakken of raaagen, die gemeen.yk zeer vol
zyn, inzonderheid de eerlie, welke ik altyd heb bevonden als een baal opgevuld
en gefpannen; deze maag beantwoordt aan de pens van de runderen, maar hier is
de muts of het net byna met onderfcheiden , zodat deze twee deelen flears één
raaaken De tweede maag, de boekpens genaamd, is ook zeer groot en n'ivkt
veel naar die van het runddier; met dit verfchü, dat de bJadan veel kleiner zvu eti
dat de rokken dunner Ichynen; eindelyk, de derde maag is minder groot en is de
dunde ; men neemt daar van binnen niet anders waar dan enkele rimpels ên ik
haar bykans aityd vol van verteerde voedzdftof gevonden. De ingewanden zvn niet

ïs'ïil vL” d,!-

Ik ben verpligt hier tegen te fpreeken het geen de Hr. BAjoNter neder
ftclc, en ter zelfder tyd te verzekeren, dat dit dier niet herkaauwendris
en geen drie maagen heeft, gelyk hy zegt: zie hier myne bevvyzen voleen
Men hadt ons uit Amerika een leevenden tapir of maipouri gebrast*
hy hadt de zee-reis wdl uitgehouden, en was tot op twintig mvlen van
Parys gekomen, waaneer hy eensklaps ziek wierdt en ftierf; men verzuim-
de met van hem aan ons ten eerften roe te zenden; en ik verzo-br den
Hr. Mehtuud, bekwaam Ileelmeefter en Demonftrateur in de OntJe"erlkiin-
de, aan de fchool van des Konings tuin, dit dier te willen openen en de
binnenfte deelen te onderzoeken; eene zaak, die den Hr. MertIvu °
meenzaam was, dewyl hy het is, die zig wel heeft willen fdiikken Si
onder de oogen van den Hr. Daübenton, van de Akademie der \Yee-
tenfehappen de meelle dieren te ontJeeden, waarvan wy de befchryving
gegeeven hebben. De Hr. Mertrud daarenboven, voegt by eene diepe
kennis van de Ontleedkunde, eene groote naauwkeurigheid in zyne be-
w^erkingen; ook is deze ontleeding, om zo te fpreeken, in myne tegen-
woordigheid gedaan, en de Hr. Daübenton, junior, heeft W allp de
bewerkingen van gevolgd, en heeft het verllag daarvan in orde JhrJr
En eindelyk was de Hr. de Seve, onze tekenaar, die zeer wd I S
hier by tegenwoordig. Ik breng deze omftandigheden aileenlyk bv o ii
aan den Hr. Bajon te doen zien , dat wy ons niet kunnen ontdaan van hem
tegen te fpreeken in du eerile, zeer gewigtige punt; en aan te merken,
dat wy , in plaats van drie maagen , flegts eene in dit dier gevonden Ireb’
ben; de ruimte daarvan was inderdaad zeer groot, en hadt de o-gdiante
van eene zak, aan twee einden toegehaald, maar het was flegts d"én inve'
wand, ééne enkele maag, die alleen was, en maar éénen uitgan-r hadr m

digen var

Van den tapir. 35

of vergift heeft in het oinleeden van den Amerikaanfchen pecari ,

heef/,T^l^’ 'vaarvan hy voor het overige eene zeer goede befchryving

rr«n/«af.r, No. 153- Dr. TVsson

maien iiUff h ' '"j” pecari drie

Sedd ?o heeft,. maar tennaaftenby

irilen oifnaê dat dS '??*''> ^oor twee zamenhaalingen , die in den
H r “aar drie van fchynen te maaken (c).

een heeft™'’An *-^Pi^ maipouri geene drie maa-

ppmoirio k’ ^ S^on herkaauwend dier is; want wy kunnen by het

bv P “^V'ys nog byvoegen , dat dit dier, ’t welk men leevend& zo digt
derh'^l^J^ gobragt heeft, nooit heeft geherkaauwd ; deszelft bezorgers on-
van d graanen, enz.; maar deze verzinning

fcliPidtn toegezondene memorie niet ver-

d 4 lpn ,dr tf v'aarneemmgen bevatte; men zal ’er van kunnen oor-

tuflchpn in dit extraól, waarin ik geoordeeld heb te moeten

gedeeld. P eenige ftukken , die tny door ooggetuigen zyn mede-

fte?ker“£ hft wyfk en

van den een on van de maanen is langer en dikker; het geluid

van een fluitje : het cefchreèuw vin her
mannetje is evenwel fcherper,_ flerker, en doordringender dan dat van het wvfie
De teeldeelen van het mannetje fchvnen zeer veel overppnknmfl- ro v. 1 k ^ 1 *

zy befloten in een aanmerkelvken Tsk ^^Hnnr T’ baaren gew'oonen ftaat is

in oprichting i,. of tlaac.-komtzyVhS^

len«e tn' ‘'erft. hndt zen voer

"etfleVin nwp^ hebben; iiaare mammen, ten

Sn niet groot; zy gekeken in alles naar die van de

ezelin of de merrie ; de fclieede was een goeden duim van den aars af.

cembei-^vrkr''^°'^'^^^ gemeenlyk driftig in de maanden november en de-
S deze^bLT?""'^" ^ de eenige tyd , waarin

by hetzelfde wvHp^ vindt. Wanneer ^twee mannetjes malkan deren
kanderen zwaarVn , ^pan zy aan t vechten, en brengen mal-

”ctie haar en "^evira het wyfje draagt, vermydt het man-

hiaandpn » ^ ^en. De tyd van haar dragt is van tien tot elf

'''yfiezoèkr n:a.ind van feptember z et men reeds jongen. Het

yrje zoekt altyd een verlieven grond en een drooge plaats.

S Van^die^J® D^el van deze Natuuriyke Hitlorie, Mz. 20 en 21.
wj’Ije grooter dan f walken wy in Holland loevende gezien heböen, in 1772 wm'? bet

> \t.n liet Xldc Deel* X^ooi vuh dc7i Zjiigcvsr^

E 2

3(5 DE NATÜURLTKE HISTORIE

Dit dier, wel verre van tweeflachtig te zyn , en zo wel in ’t water als op=
’t land te linnen leeven, gelyk eenige Natuurbefchryvers gezegd hebben,
onthoudt zig Itandvaftig op ’t land, en maakt altyd zyn leger op heuvels,
en op de droogfte plaatfen. Het is waar, dat hy ook moeraffige plaatfen-
bezoefet, doch dat ispm daar zyn onderhoud te zoeken, en omdat hv daar
meer Waden en gras vindt dan op verheven gronden. Dewyl hv zig in die
moeraffige gronden zeer morfig. maakt, en de zinlykheid bemint, gaat hv
y deren morgen en y deren avond zig baaden en affpoelen, waartoe hy eene
rivier overzwemt, of, by mangel daarvan, zig in eenig meir begeeft en
daar affpoelt. In weerwil van zyn grooten klomp , zwemt hy volmaakt
wél, en duikelt ook zeer behendig; maar hy heeft het vermogen niet om
langer dan eenig ander landdier onder water te bly ven ; ook ziet men hem
alle oogenbhkken zyne tromp, buiten het water fteeken om te ademen.
\\ anneer hy door de honden achtervolgd wordt, loopt hy terftond naar
eemge nwer, welke h, vaardig dóórtrekt, om zig door L middel aan
derzelver vervolging te onttrekken.

Hy eet geen vifch; zyn gewoon voedzel beftaat in tedere fcheuten en
lutfpruitzels van. hout, en vooral in de vruchten die van de boomen vallen •
liet is meer des nachts dan overdag dat hy zyn voedzel zoekt; hy is even’
tvel. overdag ook in beweeging, inzonderheid terwyl het regent. Hy heeft
een zeer fcherp gezicht en gehoor; op de minfte beweeging , welke hv
pwaar wordt , neemt hy de vlucht, en maakt een groot gefchrièuw in de
boflehen. Dit eenzaam dier is vry zachtaarcig en zelfs vreesachtig • daar is
geen voorbeeld, dat hy zig tegen den menfeh heeft zoeken te verdedigen •
ten opzichte van de honden is het niet eveneens; hy verdedigt ’er ziff zeer
wél tegen, inzonderheid wanneer hy gekwetftis-; hy doodt hen zelfs vrv
dikwyls, het zy door hen te byten, het zy door hen onder zyne voetS
te vertrappen. Wanneer hy in een ftaat van tamheid of huiilykheid 5
opgevoed, fehynt hy voor verknochtheid vatbaar. De Hr. Baton heeft
’er een opgevoed,, dien men hem jong bragt, als zynde nog niet grooter
dan een Ichaap; hy is zeer groot by hem geworden , en heeft eene foort
van vriendfehap voor zyn meefter opgevat; hy onderfcheidde hem naanw
keurig onder verfcheidene perfoonen, en volgde hem even srelvk
hond zyn meefter volgt; hy fcheen veel vermaak te hebben in dp
zingen, welken pn meefter hem deedt; likte hem de handen, en kwam’
alleen in t bofch gaande, en-fomtyds zelfs zeer verre, alle avonden vTv
vroeg gpegeldw^er thuis.. Men heeft een anderen, eveneens tam
maakt, langs de ftraaten van Gayenne zien trekken, in alle vrvheid naar
£ land gap , en allen avonden geregeld wederkeeren ; toen men hem even-
wel te fcheep bragt, om hem naar Europa te voeren, hield hv ziv o-p-
makijk. met; zodra, hy aan boord was, konde men hem niet houdpir iw
prbiak zpr fterke touwen, daar men hem mede vaftgemaakc hadi- hJ
ilortede zicli in t water pom naar den oever,, en. dien bereikt hebben-
de, begaf hy zig inpemaflDydiug van paletuvierboomen , op een vr^ .roo-
te] affcind vair de ftad men meende hem verloeren te Jrebben maar ^den '

Van den

tapir.

sr

naar zyn gewoon verblyf. Dewyl men beflo-

!f- * gebruikte men de

grootlte voorzorgen, die met dan voor een tyd gelukten; want omtrent
halverweg tufTdien Amerika en Frankryk , wierdt het dier, tervrv] de zee
zeer onftuimig was, gemelyk,_ brak op nieuws zyne banden, wierp zyne

^^D^wInteJ ’ ?eduur?nd uithaaien konde.

^.2 T hlr ’<rnn/S n ^ denwclkcn het op Cayenne byna dagelyks re-

dieren te maakten. om met goeden uitdag jacht op deze

Een ^Indiaanfch jaager, zegt de Hr. Ba jon, die in myn dienft was, zettede
zig in t midden van het bofch, en blies vyf- of zes-maakn op een fluitje, dat hun
geluid zeer wel nabootfle ; zo ’er een in de nabvheid was , beantwoordde de-

en dan begaf zig de jaager zachtjes naar de plaats van

h? hï ,8 T '’f' S''"'** “ *" « herh,ata , toe dat

ny ha bedoelde dier onder het bereik van zyn fnaphaan hadc. In den zomer
Jarentegen, terwyl het zeer droog is, blyft het dier den geheelS daj kSenl
dan ging deze Indiaan na.ir de kleine hoogtens , en poosde eeniaen hunner in
hun leger te ontdekken, en zo te fchieten; maar dcSïnier vSfchaffJeè°
flegter jagt dan de Mrtte. Men bedient zig van metalen ftaafjes of zeer eroote
koge.s, om hen te fchieten, omdat hunne huid zo hard is, dat’do zwaarlte ko
zelfs daar flegts eene geringe uitwerking op heeft, en het is dus zei Izaam
dat men hen met den eerden fchoot veile; ook is het byna ongelooflyk hoe
taai van leeven deze dieren zyn: hun vleefch is niet voiflaL kwSd om te ee.
ten; dat der ouden is leêrachtig, en heeft een fmaak, dien^ veele lieden onaln
IXUfcf heeft’ eenige overSirmet

anatomifche byzonderheden uit de memorie

aanmerking die my noodig voorkomt , en welke wy mee-

omtrentTe ïmr-*?'"’ n>et even zeker Mn als

ÏS B.m» n J ■'““"■"en der lyfmoedcr.^ De

hetn^S.T^"'‘"'’ *>ees, welken hv ontleed heeff.

is en dat d rj >. Jegen de eijerneften, naauwkeurig geflotetr

’irhfr re« hT .«eenerleije gemeenfehip mee dat defl beeft,

fterk trort’ • in die trompetten geblazen, en ik heb dezelve

evenwel geene lucht uitgegaan, gelyk ’er ook vin
’t aeVn IS ingckomen Dit uiterfte der trompettln^

eindigen n loofvverk of het franje -ftuk, fchytit in' ’t ?ond te

öe zaïken V ^^sernt aan het bUitenUe vaii zyn einde verfcheiden- blin-

3S de natuurlyke historie

wordt, door middel Van welk vlies de' trompetten aan de eijérneflen v.lft
zitten. De geheele verdvvyning van het uiterlle der trompetten tegen de
eijeraellen, is een verfchynzel , dat ongetwyfeld duifterheid verfpreiden
zal over het gewoone fyllema van de voorttecling j de nieuwigheid, het
belang, en de zonderlingheid van dit verfchynzel, voegt ’cr de Hr. BijoN
by, heeft te wege gebragt, dat ik tegen myne eigene waarneemingen op
myne hoede ben geween: : ifc heb dan deze byzonderheid door nieuwe na-
fpooringen willen onderzoeken, op dat my geen tyiyfel mogt overblvven •
eindelyk heeft de ontleeding van tien of twaalf wyfjes , welke ik in den ty<|
van drie of vier maanden gedaan heb , my in Haat gefield om de waarheid
van het gemelde faclura te kunnen verzekeren , zo wel in de jonge wyfjes
als in die welke gedraagen hadden; want ik heb ’er ontleed, die nidkm de
borften hadden , en anderen die draagende waren.

Hoe flelüg deze verzekeringen zyn, en hoe talryk de waarneemino-en
van den Hr. Bajon hieromtrent weezen mogen, zy hebben noodig herhaaid
te worden, en komen ons voor, zo tegenllrydig te zyn met alles wat wv
kennen, dat wy, voor als nog geen geloof daaraan kunnen geeven. ' ^

7aq hier thans de aantekeningen , welken ik gemaakt heb onder de ont-
Iceding, door d.n Hr. Mertjrud op dit dier gedaan.

De maag was zo geplaatfl, dat zy gelyklyk uitgeflrelct fcheen naaf de
rechter- en naar de linker -zyde; derzelver zak liep uit ineen punt wat
minder verlengd dan in het varken; daar was een duidelyke hoek tuffehen
den flokdarm en den portier van de maag , die eene foort van vernaauwino-
maakte; en het linkergedeelte was veel wyder dan het rechter: de kron-

keldarm hadt veel ruimte; hy was veel naauwer aan zyn begin en einde'
dan in zyn midden : de groote omtrek van de maag was van drie voet en
één duim ; de kleine omtrek van twee voet en zes lynen.

ter zyde van de

Lengte van de lever.

Dikte van de lever.

Breedte van de lever.

Daar was geen galblaapje , maar alleen'yk
in den twaalfvingerigendarm opende,
vlee,!ch buis.

Lengte van de milt.

Breedte van de milt.

Dikte van de milt. . .

Hoogte van het hart. . .

Omtrek van het hart.

Het eironde gat was gefloten.

Middellyn van de groote flagader.

Lengte van de dunne darmen , van den portier af tot aan den
blindendarm. ....

Orotrek van de dunne darmen op de wydfle plaatfen.

Omtrek op de naauwfle plaatfen.

Lengte van den blindendarm.

Oiiurek van den blindendann op zyn dikft.

voeten

> duimen

> lyuen,

O.

11 .

0 .

o.

3.

6 .

1.

1.

0 .

ff

ï:

I.

6.

0 .

o.

2 .

2.

o.

I.

0 .

o.

5 .

0 .

1 .

2 .

0 .

o.

1

I.

0 .

38.

2 .

0 .

0 .

3-

ö.

0 .

3'

2.

1.

10 .

0 .

2 ,

4*

10 .

• , • • ,

van het einde van de neus toe aan

VAN DEN TAP

Omtrek van den kronkeldarm op zyn dikfl.

Umtrek van uen kroDkddarm op zyn dunft. ‘j

Umtrek van den rechtend ;rm op zyn diKft.

Oratrek van den rtchtendarra op zyn dunft.

Zsnuwachtig middelpunt. , -*

Lengte der nieren. . , * *

Breedte der nieren. . , * * *

Dikte der nieren , * * *

Middel lyn van het fchaamdeel.

Lengte van de fcheede . * *

Lengte Van het lighaam der lyfmoeder. .

Lengte der hoornen van de lyfoioeder.

Oroote omtrek van de blaas. ,

Kleine omtrek van de blaas.

Lengte van den pisleider. . * . ’ .

Omtrek van den pisleider. . * *

Lengte van de zaadballen of eijerneflen ' *

Breedte der zaadballen.

Dikte der zaadballen. . ' '

I^engte van de tong.

Lengte van het dier,
aars.

Hoogte van het achterftel.

Hoogte van het voorftel.

Lengte van het oog, van den eenen hoek tot den anderen.

ten"geaL?n iSt^ïadS voorgaande »iaa>

niet ontvangen Hh^Bajon nog

nen der lyfmoeder van dit dier de maag, en vooral de hoor-

foort Wt 3rnie^veS gfdeeke der Wereld gevonden ; dc

en dit komt waarfchvnlv!' ^ j van Panama uitgebreid,

heeft ovSm^ nie’t

aangrenzende nrovinripn ’ ■/ warmte v-m Mcxiko en van de andere

noelzaam geweS z n de dit dier ge-

ï^cisbcfchrlvers zeSn^ en eenige andfre

CO Eetfte reis van Cooit, Tom. II. pag. 3.|.

I R.

39

voeten.

duimen , lynen.

I.

P.

0.

O.

7-

0.

I.

o.

o.

O.

7.

6.

o.

4"

o.

o.

8.

o.

o.

4.

8.

o.

I.

o.

o.

I.

o.

o.

II.

6.

o.

3.

6.

o.

II.

O.

2.

8.

8.

1.

10.

4.

o.

5*

6.

o.

2.

6.

o.

,0.

o.

o.

O.

6.

o.

o.

if.

I.

den

2.

o.

5*

I.

O.

2.

8.

4.

2.

7.

2.

0.

I.

I.

r

-de natuurlyke historie

PE OLYFANT, HET RIVIERPAARD.
EN D E KAMEEL.

Ï k heb in het XR’e Deel, Wz. 55, het extraél gegeeven uit een brief
van den Hr. Marcellus Bles, Heer van Moergeftel , over de koppe-
ling der oJyfanten , en hy heeft de goedheid gehad my_ een anderen brief te
fchryven , den 25^6" january 1775, waarin hy my bericht geeft van eenige
byzondcrheden $ welken ik meen hier te moeten bybrengen

De Hollanders op Ceylon, zegt de Hr. Bles, hebben 'altyd een zeker
getal olyfanten m voorraad, om de aankomft der kooplieden van het vafle
land van Indië , af te wagten , die deze dieren op dit eiland komen koo-
pen , met oogmerk om dezelven vervolgens aan Indiaanfche vorften te ver-
koopen. Dikwyls worden ’er onder gevonden, die niet wel gefield zyn,
en welken deze kooplieden niet verkoopen kunnen. Deze gebrekkige en
uitgefchoten olyfanten blyven jaaren lang by hunne meellers , en deze be-
dienen zig van hun tot de jagt der wilde olyfanten. Het gebeurt fomtyds,
het zy door verzuim der Indiaanfche bewaarders, het zy door eenige andere
oorzaak, dateenwyfjc, wanneer het tochtig wordt, de touwen, waarmede
zy altyd aan de voeten gebonden worden, des nachts, ontknoopt of breekt-
dan vlucht dit wyfje naar de boflehen , zoekt de wilde olyfanten op kop-
pelt daar mede, en wordt bevrucht. De bewaarders gaan allerwegen in da
boflehen zoeken, haar by haaren naani roepende 5 zy nadert hen dan on-
gedwongen , .en laat zig llil naar haare gewooue bewaarplaats brengen : op
deze wyze heeft men ontdekt, dgt zy negen ma.anden na haare vlucht, ge-
xvorpen hebben , zodat het meer dan waarfchyniyk is , dat de tyd van de
dragt inderdaad van negen maanden is.

De hoogte van een nieuwgeboren olyfant is niet veel meer dan
van drie rhynlandfche voeten ; hy groeit tot den ouderdom van zeflien
of twintig jaaren, en kan, zeventig, tachtig, en zelfs honderd iaaren
leeven. ’

Dezelfde Hr. Bles zegt, dat hy, geduurende een verblyf van elf iaaren
op Ceylon, nooit gezien heeft, dat het wyfje meer dan één iong tevens
hebbe voortgebragt. In de _ groote jagten , welken men jaark ks op dit ei-
land doet, daar hy verfcheiden reiz.n by tegenwoordit^ is gaveeft, h^eft
hy dikwyls veertig of vyftig olyfanten zien vangen , onder welken zeer
jonge waren; en hy zegt, dat men met konde onderkennen , welke de
moeder van elk dezer olyfanten was, want alle deze dieren fchvnen alle
goederen gemeen te rekenen; zy zuigen onverfchillig de mammen van
alle de wyfjes daar zy melk m vinden, het zy die wyfies een eigen iong
hebbeh pf niet, 0 j a

De

41

Van den olyfant.

zien o^yf^nten op drie verfchillende wyzeii

mv? aE3c eniyk in afgezonderde benden, fomtyds opmeen

hen van malkanderen; de eerfle manier van hen te vangen is

te? ZKa wïï Si f„

£rTe7d^;ji„S„a‘lt

r,; manier van hen te jaagen vordert zulk een grooten toeftel

ve?ifchf’'^dfe u m vaardige manfchap

Efte hVnrie f " boflchen gaan opzoeken; zy tarten alleenlyk de

vS te doen ï-m.? “

viucnt te doen neemen; zy volgen hen hgclyk in ’t loopen na en wernen
zv touwen om de agcerfte beenL^

heid heKKen ^^ ^^^ndcn, tOC dat Zy ge^

heid hebben dezelven rondom een boom te flingeren, en dus vZft^te maa-

te ftuiten^^K^*^ gelukt IS een wilden olyfant op die wyze in zyn loon

te Ituiten, brengen zy terftond twee tamme olyfanten by hem aan wpUtpS

zy den wdden olyfant vaft maaken, en zo iy zig daartegci verzif “
woeft w.1 te werk gaan. beveelen zy aan de wee tamme dfcrln hem met
hunnen fnuit te liaan, tot dat hy als bedwelmd wordt, en dus brenzen ze
hem naar de plaats daar zy hem denken te bewaaren. ® ^

13g derde mmiier vsn de olyfanten te vanffen #a/anirria #• r*

de vlucht te doen neemen- terwvl^df and^f bende aan, om het zelve
den eenen olyfant, die by het^amme wvffe

twee wyfjes vaft maaken, en hem dus naar dl £u"?h« pïrbrZiS"
daar men voor heeft hem te bewaaren. P orengen ,

De olyfanten leeven in hunnen rtaat van vryheid in eene foort van dm.,,
zaame maatfehappy;. ydcre bende of !n

SgVS|?lv“?y?t" Snde?en\«r

ktï!“f "■“5'’ °P on voort te trek-

langfteL SJe Slïp nd mannetjes, die de

'vef eeS rhdJ;^ ^ hebben, zigaan hun hoofd, en zo zy in hunnen

^'vemmende om'^'en fbhvnen'd

>^e peilen • den n-oo ^ ^ grond van den oever aan de andere zv-
TOaaken een zeker geluid, dat zy met hunnL

hebbende, de’rivier intJekt kundfehap ontvangen

olyfanten bTen Jen mnn^ f overzwtmt. De vollas-

om zo te rïrSef lm dezelven, malkandercn,

DeeK ^ ^ tot^hand toe te reiken, waarna alle ds

!

42

DE NATUURLYKE HISTORIE

ancJeren hen volgen, en aan den oever komen, daar de eerflen hen af-
wagten.

Eme andere opmerkeli'ke byzonderheid , is, dat , fchoon zy altyd troeps-
gcivyze by raaikanderen zyn , men echter, van tyd tot tyd , afgezonderde
olylanten vindt die eenzaam, en verre van de anderen venvyderd om-
zwervende, nooit in eenig gezelfchap worden toegelaaten, geJyk als W zv
lut de maatfehappy gebannen waren. Deze eenzaame olyfanten of ver-
worpelingen, zyn zeer kwaadaartig ; zy vallen dikwyls de menfehen aan
en dooden hen, en, daar op de mmfte beweging, ja, op het enkel ge-
zicht van den menfeh , (mits dat de beweging niet al te plotfelyk zy) eene
geheele bende olyfanten zal aftrekken, zo wagten deze eenzaame oJyfan-
ten niet flegts onverfaagd den menfeh af, maar vallen hem zelfs verwoed
aan , zodat men genoodzaakt is hen dood te fchieten ; nooit heeft men
twee van deze wilde olyfanten by malkanderen ontdekt; zv Iceven geheel
afzonderlyk, en het zyn alle mannetjes; en men weet niet Óf zv de wvfies
zoeken; want men heeft nooit gezien, dat zy dezelven volgden of ver-
gezelden. ^

Eene andere waarneeming, van vry wat belang, is, dat op alle de jast-
partyen, daar de Hr. Bles by tegenwoordig is geweefl, en onder duizen-
den olyfanten, welken hy zegt op het eiland Ceylon gezien te hebben
naaiiwlyks één onder tien gevonden wierdt, die met lange en dikke fla^-
tanden gewapend was; en, fchoon deze olyfanten even veel flerkte heb-
ben, en even gezond zyn als de anderen, hebben zy echter flegts korte
dunne flagtanden, die nooit meer dan tot omtrent een voet Jent^te uit

groeijen; en men kan, zegtliy, vóór den ouderdom van twaalf of veer'
tien jaaren , met wel zien, of hunne flagtanden lang worden, dan of zv
zig tot de gezegde kleine maat bepaalen zullen. ^ ^

Dezelfde Hr. Marcellus Bles heeft my laatftlyk gefchreeven dat een
particulier, zeer kundig man, federt lang binnen op het eiland Ceylon ge-
veftigd, hem verzekerd hadt, dat ’er op tfit eiland een klein ras van dy-
fanten beftotidc, die nooit grooter worden dan eene veerze; het zelfde
was hem door verfcheiden andere geloofwaardige perfoonen gezegd • het
is waar, voegt hy ’er by, dat men die kleine olyfanten niet dikwvlsVipr
als welker foort of ras veel zeldzaamer is dan dat der anderen De 1
van hunnen fnuit is evenredig aan hunne kleine geflalte ; zy hebben
hair dan de andere olyfanten; ook zyn zy wilder, en neemen on het
ringfte geraas, de vlucht naar de boffehen. ■* '

De olyfanten, welker leevenswyze en gebruiken wy verpligt zyn thans
op Ceylon, of in de andere heete khmaaten, na te fpooren, hebbL vnnr-
maals onder de thans gemaatigdo luchtftreeken beftaan, en zelfs in de knn
de kl^aaten geleefd. Hunne gebeenten, in Rusland, in Siberie, Boe'

Tj&n - Jllirir'nlonrl Kr?inl?rtrlr An frtïli/a i i

kn, Diiitfchland, Frankryk, en ftalie gevonden, bewyzcnhnn?ooVmS?g

beffaan m ahe de khmaaten der Wereld, en hunne allengfche afwvking nilf
heerfle ftrefken . rnnnt. dat dp aai-do ^ . o naai

de heetfle ftretken, toont, dat de aarde allengs kouder is g^eworden ”wv
kunnen, er een nieuw voorbeeld van geeveni de Hr. Prins Porentrui,

1

43

Van den olyfant.

vS°JidIn"aSe goedheid gehad van my een baktand, en

dip in A ^ rodere beenderen, van een olyfants geraamte, te zenden
den gronden van zyn bisdom, op eene zeer maatige diepte gevon-
den waren; zie hier wat hy my deswegen fchrvft in dam
Dp zes honderd paden van Porentrui, aan°de linke^yvdp ^ 7 ^°:

Welke ik zeer onlangs heb laaten raaaken om gemeenfchan m Vkk 2*'°°'^^?, weg ,
ontdekte men den laaiden zomer terwvl mpn rif j P hebben metBéfoi t,
Uitholde, op eenige voeten diem^hS^^^ herg

zeer groot dier. Op het bericht j g van het geraamte van een

«aar de nharfp j daarvan gedaan v/ierdt, begaf ik rcv

verbroolLn hadrltn ^'’^'ders al verfcheiden ftukken van dit geraamte

onHor hadden, en dat men ook eenige der opmerkelykde hadt weggenomen

middclWnrp het grootfte gedeelte van cene zeer gropte dagtand, die vyf duitrtn

hlfzllÈ'vii’ef “ b’*

eene rots eh gedeeltelyk in de aarde, in de Boït vL twee^mfrJn • ^
g6CD in de rots lag, verfteend w-is* maar dat *t wf*llr in h»

Lrd was dan zulke beenderen gemeSn^k zyn.’ Men brast ïv minder

zen dagtand, welke men gebroken hadt. terwvl

gehaald, alwaar hy weekachtig geworden was. ^Het bultende ’b '-kt'ptfJ^^l”^

yry wel naar yvoir; het binnende was wit- en a s zee?. achH..

daar een dukje van, en vervolgens een ander ftni-Jo achtig, men brandde

fims.n,gt=„d ' zy ga’ven de%.?en“aSÏ ”?Sé ï“

Meioe tandoi; llj vmoOTdc dm H^RouSt Knlgen dei

«lïdlt W‘^«'"ft*>appo„, c„ van h.m die deleKecïfenen
rljkt, alle dierwet ^ S™ vS

•Ude'^^nol.t" d'*"d '•=” E-^P^s'von/ef; c^a^^Eondl’
aandddt ?T’ 1 ^'’' ">=<t>--gc=leald, een nog aroote? rail

anamdt (»), zal men wel ovetemgd worden, dafcr een rjd g°w«lt L.

Ma n Ekphantinh ad ca J. jLr t ^^^^.757

•• " Epifl. Bafü. rLfJaü ad

> y *- ücu^ci tn iftt.Juec. ann.

X 2

44

/

DE NATUURLYKE HISTORIE

waarin ons Europa het geboorteland der olyfanten was, gelyk ook noorde-
lyk Afia, alwaar hunne overblyfzelen in even groote menigte gevonden
worden. Het moeft natuurlyk .eveneens met den rhinoceros, het rivier-
paard, en den kameel zyn: men kan onder de orgalis^ of die kleine ge-
gooten afbeeldzekjes , welken in Siberie uit de oude graaven zyn opgedol-
ven, die van het rivierpaard en den kameel opmerken (b), he^t geen
aantoont, dat deze dieren, die thans in deze landflreek onbekend zyn
daar voormaals beftonden. Het rivierpaard byzonderlyk, heeft zig zeer
vroeg, en byna ter zelfder tyd als de olyfant, van daar moeten begeeven *
en de kameel , fchoon minder vreemd aan gemaatigde of koude landen is
egter niet meer bekend in deze landen van Siberie, dan door de gcdenk-
llukken daar wy van gefproken hebben : dit blykt uit het getuigenis van
laatere Reisbefchryveren. °

De Ruffen, zeggen zy, dachten dat de kamcelen beter dan andere dieren vnnr
het vervoer^ hunner karavane.goederen gefchikc zouden zyn. in de Svn
zuidelyk Siberie ; zy deeden , ingevolge van dit vermoeden , een kameelK-
gen naar Jakutzk, om deszelfs dienft tc onderzoeken. De inwooners des lands
befchouwden dit dier als een monfter, en waren daar zeer bang voor De kin
derpokjes* begonnen in hunne gehuchten te woeden; de Jakutzkers verbeeldden
zig, dat de kameel daar de oorzaak van ware, en men was verpligc denzdven
weg te zenden. Hy üierf op zyne terugreize, en men oordeelde met grond
dat dit land al te koud was voor deze dieren, om daar zelfs te kunnen beftaan’
en gevolglyk om ’er voort tc teelcn. Deze afbeeldingen derhalven van de
kameelen en de rivierpaarden , moeten in dit land gemaakt zyn in een
tyd, toen zy nog eenige kennis aan deze dieren hadden, en zil dezelve
nog herinnerden. Wy zullen echter, ten opzichte van de kameelen aan
merken, dat zy by de oude Jakutzkers bekend konden zvn, want de Hr
Guldenstaed verzekert (c), dat zy werkelyk nog in vry groeten eetalé
zyn in de Gouvernementen van Aftracan en Orenburg, gelyk ook in ee-
nige deelen van Zuid- Siberie, en dat de Kalmukken en Kofakken zelfs de
kunfl bezitten om de huid te bewerken. Het. zou derhalven , volftrektlyk
gefproken , kunnen zyn , dat de Jakutzkers kennis aan den kameel gekree-

s- Beyfchrag Go- Frid.^ Difertat/o de Ebore foftli Suevico hattencu HalU

iurgica, 1734» UI 40. — scaramucci CJo. Bapt.) Meditationes famiUares ad
Magliabechtum de fqmkto Elepkantino urbini , i(,p 7 , in 120. — Wedellirrf
Fmramma de Unicernu & Ebore foftli , 40. iinfeis^rCeoflr

4 °-

phatit, Eol. AU. I'io. 440. Jiag. 142. tiener.,, upon mammot'i bones tlutt v l

Ecl. XLVm. pag. 6a6. Bene, of an Elephant f.und at LeyTdow^^^^

Sheppej, EoL XXXE. ^ 403 404- Tranfaêl. PM. Eol. E. pag. loï fS

Hafmens, Eol. 1. Obferv. 46. Mifceil. Curiof. Dec. uf ann‘ ■? %

J6P9—I700. pag. 294 - Obferv. 175. De Lbore fojfdi & fceleto Elephantü in c'ollfa.

Elephantum

’ Zie deze afbeeldingen gegraveerd in de Hijloire générale de, Vo^age,^ Tom. XElU.
Difeoun fur les PreduSJons de la Rvjfie..

45

VAN DEN OLYFANT.

S.en hadden in hunne reizen naar het zuiden van Siberie, maar, wat het
nvierpaard betreft , geene onderftelling kan deszelfs kennis voor dat volk
inogeljk maaken , en dus kan men geene andere oorzaak in dezen te hulp
roepen , dan de langzaam, doch, geduurig voortgaande , vermindering , van de
Warmte der aarde; en men moet het vroeg beftaan dezer dieren , gelyk ook
dat der_ olyfanten, in deze noordlche flreeken, en derzelver gedwongene
Verhuizingen naar zuidelyker gewefben, aan deze oorzaak noodwendig toe-
Ichryven.

Na de voorgaande bladen ter dn tkperfle overgegee ven te hebben, heb
ik uit de Indiën eene tekening ontvangen van een jongen olyfant, die zyne
moeder zuigt, waarvan ik hier de afbeelding geeve op PI. KI. Het is aan
de byzondere vriendlykheid van den Hr. Gentii, , Ridder van de Koning-
lyke orde van St. Louis, die vyf-en-twintig jaaren in Bengale gewoond
heeft, dat ik deze tekening, en de kennis van een ftuk, waaraan ik twy-
felde, verfchuldigd ben. De jonge olyfant zuigt niet door den fnuit, maar
door de keel , gelyk de andere dieren : de Hr. Gentil is 'er dikwyls getui-
ge van geweell, en de tekening is onder zyn oog gemaakt.

NIEUfF BTVORGZEL TOT HET ARTIKEL VAN
HET RIVIERPAARD.

T^e voorafgaande bladen waren alreeds afgedrukt, toen ik van den
1-ir. ScHNEiDER ontving , de nieuwe Befchry ving en waarneemin-
gen van net rivierpaard , door den Hoogleeraar Allamand , uitgegeeven
w Amlterdam, m ’t jaar 1781, en die wy geplaatft hebben in 't XIHe
Deel, blz. 45, van den Neder duitfchen druk, die de Hr. de Bufeon
hier heeft laaten volgen.

r $

✓

V

46 DE NATUURLYKE HISTORIE

II

E

A A

R D.

W epns het geen ik, volgens eenige Reisbefchryvers , gezegd
heb («) dat er wilde paarden op het eiland St. Helela wa
ren, Ichryfc my de Hr. Foxsti;r, dat hy alle reden hadt om a-n^e
waarheid dezer zaate te twyfelen. Ik heb, zegt hy, dir eiland van het
einde tot het ander doorgereisd , zonder daar wilde paarden aangetroffen hJh
ben en men heeft my zelfs verzekerd, dat men daar nooit van hadt ren
fpreeken; en, wat belangt de tamme paarden, op het eiland
richtte my, dat men flogts een klein getal opvoed Ie om H 7
zekeren rang bereden te worden; en dat men zelfs, wel
eiland zelve voort te planten, de meefle paarden, die men noodiit^hn
elders deedt komen, en byzonlerlyk uit de landen van de Kaao de r’
hoop, alwaar zy in grooten getale zyn, en daar men hen voor een
prys koopt iowoooert van hot jiland, l>ow=e,en, dat, ?o m» fe„ SS
getal onderhieldt, dit nadeclig zoude zyn voor het rundvee en de fchaanen
voor welkmn men als dan geen genoegzaam voedzel zoude hebben , en waarvan
evenwel de Ooft-Indifcbe Compagnie de voortteeling zoekt te bevorderen- ge-
lyk ’er dan ook reeds twee duizend zes honderd van dezelve zvn. “Seeml
de bedoeling IS tot drie duizend te vermeerderen; het was dan met waarfehvn*
lyk, metdt hy, dat men de wilde paarden zou iaaten leeven, dewvl her
flegts drie mylen omireks heeft, welke kleine omtrek een nieuw oewv^ on?
verr, dat men hen ten minden ontdekt zoude hebben, zo zv henrm,i»n n
is nog een klem getal van wilde geiten, die dagelyks vennind •■r?, ^ u'’’

foldaaten van de bezetting dooden hen, zodra zy zig vertonnen ""nA T ï
ten der bc, gen, die de valei da, t het Fort Apt oS/eo" S^tt"dca“=‘

wSde^^*^'’ d'c gevonden

Wat de wilde paarden betreft, die in de geheele uitgedrektheid van het midden
van Ada gevonden worden, vm de Wolga af cocaan de Japanfche zee; zv frhv
nen, zegt de Ur FoasTEa, de afilammelingea van gemeene paarden te ?vn
wild zyn geworden. De lartaarcn, die dit geheele land bewoonen tvr.’i
ders, die van den opbrengfl hunner kudden leeven, welke ^

in paarden beflaan, iclioon zy ook runderen, drommedariiren
ben: daar zyn Kilmukken. of Kirgh^zes, diè troe??n van
ben, die altyd in de woeftyn zyn om daar hun voedzei te zo paarden heb-
lyk deze tairyke troepen zo te bewaaren , dat ’er van tvd mr f,VV onmoge-

den afdwaalen, die wild worden, en die zelfs in dien

benden te zimen voegen; men kan hiervan een vcrfch vooWt .r^i i ^ ''‘‘ybeid zig roet
van Cza^ Peter den^t--;, tegen de ftud Afoph? Me,rhadt d
ger op voorageoring gezonden, maar men kon hen nooil alltt 4detk%Tn
paarden wierden met tertyd wild, en zy beflaan tegenwoordig de j«^7loJti^n";^

fa') Zie h?t XVde Deel van dit Werk,tó. 82, siwanr ik mv KpN
pour fervir ^ fHijl» aes Indss Onentaks ^ ^ op Mémoires

I

VAN HET PAARD.

47

dietuflchende Don, Ukrame, endeKnnns; de Tartaarfche naam, welken men
rn? j ïarpdw, in de landen van Afia, die zig van de ïoftcn '

tot de 3pfe. graad breedte uitt'rckl en. De 'lartaarfchc volkeren ^I moLoSx
^ de Mantcheoux , zo wel als de kozakken van Jaïk, dooden hen op de iaat om
taD .iMfch .. «te»; Men hndV weergenomen-; O.’r deze wilde pferdcrfteeS
aet benden van vyf len of twinpg, en zelden in grooteren getale, optrekkeD •
tnen ontmoet evenwel ook fomcyJs eens een paard, dat geheel allppn
zyn gemecnlyk jonge hengllcn . welken het hoofd van d/ bende 2-

zelfchap te verlaawn, zodra zy tot een ouderdom komen, die hun on^rulthlfë ^
kan verwekken. Het jonge , weggezonden of afgefcheiden paard, poogt eenige
jonge merries van de nabuurige troepen te vinden en af te fcheidcn, ’t zy wilde of
tamme, welken hy dan met zig leidende, het hoofd van eene nieuwe v/jlde bende
^'ordt. Alle deze troepen van tarpans leeven gezamentlyk in de woeftynen die
door beekjes befproeid worden en goede weiden hebben : geduurende den w’inrpr
zoeken en vinden zy hun voedzel op de bergen , daar de winden de fneeuw heb^
ben afgewaaid : zy hebben een zeer fynen reuk, en worden den menfeh door dit
zintuig op meer dan eene halve myl gewaar; men jaagt en vangt hen door hen
te omringen, en door geflnkce touwen om hen te flacn; zy hebben eene verwon-
derlyke fterkce, en kunnen niet getemd worden, waanneer zy tot eerzeSn
ouderdom zyn gekomen, en zelfs de vokns laiuen zig niet dan tot ee^zel^^r
punt tam maaken, want zy verliezen hunne wo< llheid niet geheellvk m-ifr
houden aliyd eene weêrbarllige , haUlarrige geaartheid. ° ^

De wilde paarden zyn, gelyk de tamme, van zeer verfchillcnde kl^.n-Pn • .1
leenlyk heeft men waargenomen, dat het bruin, de ifabel-k ur en hpr ‘
vaal, het gemeenlte hair onder hun is; daar is onder hun nü-
of zwartachtig bruin, en de zwarten zyn ook ten ukerStm 2ldza nf
jy van klein. gcOaUe maar de kop’i, „aar evenredigheid IX,
tamme paarden; hun hair is wel gevuld, nooit glad by dc

lang en golvende; zy hebben ook de ooren langer ibitf r **

de nedcrhingende. ^Hec voorhoofd is geboS 2 ter zy-

voorzxn; de maanen zyn ook zeer dik, In daakn tot dln fSofl neder

zeer hoos op de beeoen» en hun ftmrr i-rvr*M- * ^ cedtr 5 zy z^n

der agcerlfe iSenen; hunne oogen zyn levendig en voVruun

48

de watuurlyke historie

DE CZIGITAI, DEN ONAGRE,
EN DEN ZEBRA.

M en kan in het XIH® Deel , hlz. 1 8 , de twyfdingen zien , die my nog
overbleeven, wegens de verfchillendheid of de zelfheid der foorten
van deze drie dieren. De Hr. Forster heeft my wel willen mededeelen
eenige ophelderingen, die fchynen te bewyzen, dat het inderdaad drie
veiTchillende dieren zyn, en dat ’er zelfs in de foort van den zebra eene
ftandvaflige verfcheidenheid is : zie hier het uittrekzel van het geen hy
my deswegen fchryft. ,

Men vindt in het land der Mongoux-Tartaaren een groot aantal wilde paarden
o^tarpans, en een ander dier, czigitai genaamd, het welk in de MoDgouxfchè
taal lang-oor betekent. Deze dieren gaan by benden; men ziet ’er fomtyds eenigen
in de nabuurige woeflynen van het Rullilch gebied, en in de woellyn Gobée (of
Cobi); zy houden zig ten getale van tachtig, en zelfs honderd, te zamen ; de
fnelheid van dit dier overtreft verre die der befte kleppers; alle de Tartaarfche
Naties komen daarin, overeen; eene kwaade eigenfehap van dit dier, is, dat hec
altyd ontembaar blyfc. Een Kozak, een dezer jonge czigitais vermeefterd, en
denzelven vcrfchciden maanden gevoed hebbende, kon hem niet behouden, want
- hy bragc zigzelven om, door de poogingen, die hy deedt om te ontkomen, of
' zig aan de gehoorzaamheid te onttrekken.

Ydere bende der czigitais heeft haar hoofd, gelyk dit by de tarpans y of wilde
paarden, plaats hoeft. Zo het czigitai- hoofd van verre eenige jagers ontdekt
üf riekt, verlaat hy zyne troep, en gaat alleen het gevaar opneemeo; en zodra
hy het wél ontdekt heeft, geeft hy het teken van de vlucht, en vlucht zelf,
wordende van alle de overigen gevolgd; maar, zo, ongelukkig, dit hoofd ge-
dood wördt, zo verilrooit zig deze bende, haaren leidsman milTende, uit mal-
kander, en de jagers zyn verzekerd van als dan vcrfchciden anderen te zullen
vellen.

De czigitais worden voornaamlyk in de landen der Mongoux , en in die wel-
ken men Gobée noemt , gevonden. Hec is eene middelfoorc tuflehen den ezel en
het paard; hec geen gelegenheid heeft gegeeveo aan Doélor Messerschmidt
om dit dier den vruebtbaaren muilezel van Oaourie te noemen (a), omdat het ee-
nigc gelykheid heeft met den muilezel, fchoon het inderdaad veel fchooner is
Het is van grootte als een muilezel van middelhaare geflalce; de kop is -Wat
zwaar; de ooren zyn_ recht, langer dan by de paarden, maar korter dan by de
muilezels ; de borft is groot, van onderen vierkant, en wat zamengedrukt; de
maanen zyn kort, en wat overeind Itaande, en de Haart is ten eenemaal gelyk
aan dien van den ezel; de hoornen d^ voeten zyn klein; dus geiykt de eziei-
tai naar den ezel , in de maanen , den Haart , en ue hoeven ; ook heeft hy min-
der gevleefchde beenen dan het paard, en den hals nog ligter en fraai jcr. De

voe-

Daourie is eene provintie In Siberie, naarde grenzen van Chineefch Tarcarye, niet ta
yevvvaiT.en met het Dorie d^r Ouden.

VAN DEN CZIGITAI, enz. 49

j het onderfte gedeelte der beenen, zyn dun, eri wel gemaakt; de
Sgtaad is recht, en geformeerd gelyk die van een ezel, maar evenwel wat
plat. De heerfchende kleur dezer dieren is het geelachtig • bruin ; de kop, van
de oogen af tot aan den fmoel , is vaal - geel ; het binnenft zyner beenen is van
dezelfde kleur; de maanen en de ftaart zyn byna zwart, en daar is langs den
rug een band of ftreep, van zwartachtig. bruin, die brceder wordt op het ach*
terllel, en naar den ftaart weder intrekt. In den winter wordt hun hair zeer
lang en golvende, maar in den zomer is het effen en glad. Deze dieren draa-
gen den kop hoog, en fteeken in het loopen de neus in den wind. De Tungu-
fen, en andere Matien, aan de groote woeftyn grenzende, houden hun vleeich
voor eene allerlekkerfte fpyze.

Behalven de tarpans^ of wilde paarden, en de czigitais of vruchtbaare muilezels,
vindt men in de groote woeflyo, aan geene zyde van de Jaïk, de Yemba, de
Sarafon, en in de nabuurfchap van het meir Aral, eene derde foort van dieren,
welken de Kirgifes en de Kalmukken , koulan of khoulan noemen , die de onager der
Naturaliften fchynt te zyn , cn die eene fchaduwing fchynt te maaken tufl’chen de
czigitai en den ezel. De koulans leeven des zomers in de groote woeftynen, daar
wy ftraks van gefproken hebben , en naar dc gebergten van Tamanda , en zy wy-
ken , op het aannaderen van den winter , naar dc grenzen van Perllë en de Indiën.
Zy loopen met eene ongelooflyke Ihelheid; men heeft ’er nooit eenen van kunnen
temmen, en daar zyn troepen van verfcheiden duizenden by malkanderen. Zy
zyn grooter dan de larpans, maar niet zo groot als de czigitais. Dun hair is van
eene zeer fchoone graauwe kleur; fomtyds met eene ligt- blaauwachcige tint en
op andere tyden met eene vermenging van vaal; zy hebben langs den rug’een
zwarten ftreep , en een andere van dezelfde kleur loopt door den fchoft en gaat
tot op de fchouders neder: hun ftaart is volmaakt gelyk aan dien van den ezel-
de ooren zyn minder groot en wyd.

Wat de zebras betreft , ik heb gelegenheid gehad van hen in mvn verblyf aan
de Kaap de Goede - hoop wel te onderzoeken, en ik heb in deze fóort eene ver-
fcheidenheid opgemerkt, die van den gemeenen zebra verfchilt, voor zo veel in
plaats van de bruine of zwarte banden , waarmede de grond van zyn wifchair ge-
ftreept is, deze integendeel rosachtig- bruin is, met zeer weinig breede banden ,
van eene flaauwe en witachcige tint; men heeft zelfs moeite om die witachtigê
banden op te roeiken, en te cnderfcheiJen, in fommige individu’s , die eene een-
paarige kleur van rosachtig -bruin hebben, cn waarvan de banden flegts flaauwe
tinten zyn van een wat bleekcr blaauw; zy hebben, gelyk de andere zebras , het
einde van den fmoel en den voet witachiig, en zy gelyken hun in alles, behalven
m de fraaijo ftreepen van den rok. Men fchynt dan grond te hebben , van te be-
fliflen, dat het flegts eene verfcheidenheid in deze loort van den zebra is: zy
ichyncn evenwel van dien laatften te veiTchilkn in geaartheid; zy zyn zachter cn
onüerwerpelyker , want men heeft geene voorbeelden , dat men de gellrtcpte zc-
ras tam genoeg heeft kunnen maaken om hen voor een rydtuig te fpannen, ter-
wyl die zebras met eenpaarig en bruin hair, minder wedcibaiflig zyn, en zig ligt-
aan den ftaat van huislykheid gewennen. Ik heb ’er een gezien in de velden
aa dc Kaap, die met paarden voor een rydtuig gelpannen was, en men verzekert
j dat men een genoegzaam aantal dezer dieren opvoedt, om tot zulke gebrui-
re?' kunnen worden, omdat men ondervonden heeft dat zy, naar even-

uigheid , ilerker zyn dan een paard van gelyke grootte.

ib liet Xllde Deel , blz. i8 , gezegd, dat men een gelpan van
enras voor den Heere Stadhouder gemaakt hadt ; deze byzonderheid, die

biecr dan één menfeh verzekerd was, is evenwel niet waar. De
Deel. G

50

DE NATUURLYKE HISTORIE

Hr. Allamand, wien ik al raeermaalen met erkentlykheid heb aanseh^M
heeft my doen weeten, dat ik, ten dezen opzichte, geene goede Sch
ten gekreegen had; de Prins Stadhouder heeft maar éinen zebra gehad

zonderling als Set

kelyk ftiik: Mylord Clive, zegt hy. uit Indiën terug korafndeXeft
een wyfjes - zebra meclegebragt , welke men hem aan de Kaap de Go "de
hoop vereerd hadt Isa dit ^ler eemgen tyd in zyn dierengaarde in Ent
hnd gehouden te hebben, bragt hy daar een ezel b^r om i "

Of ’er geene koppeling tiiflcben deze dieren zoude plaJts hebben ^"maSS
wyfjes - zebra «nlde zig door den ezel met laaten genaalcen. Mvlórd vnnïr
’'er op uit om dien ezel als een zebra te laaten fchilderen ; het wvfie
hy, wierdt^er door bedot ; de koppeling gefchiedde, en’daar is ecn%okn
int geboren, volmaakt gelyk aan zyne moeder , en dat miiTchien noVleS

De zaak is aan den Hr. Allamand verteld door den Generaal r ^ l '
zonderen vriend van Mylord Clive, en dezelve S
Mylord Clive, den zoon (^). Mylord Pitt heeft de goedLldSd^
deswegen in ae volgende bewoordingen te fchryven. Wvlen MviEn ^ ^
hadt eene zeer fchoone wyfjes- zebra, welke ik gezien heb te Clennom ™
zyne buitepplaatfen , met een mannetjes ■ volen (foal) van haar voorcgefZte? Tr
nog geen jaar oud was, en dat aan de volgende lift zyn beftaan vlrfchSa^
Toen de wyfjes- zebra tochtig was, beproefde men verfcheidenmaalen nm ^
ezel aan te bieden, welken zy ftandvaftig weigerde toS laS • M vW

J,ch;, dat hj, dezen eeel, die dc gewoW Et £dc,= S «dc ffidl» i’''*

d; kleuren en ftreepen vaneen mannetjes -zebra, het wyf ie zoude kunnen
gen, het geen zo wel gelukte, dat uiï de koppelingrdie S o°
wyfje, daar ik van gemeld heb, is voortgefprS. Ik ben in de/?n
te Clennom geweeft , om te onderzoeken “wat ;er van de^wyfes-Lïri
volen geworden ware; en men heeft my gezegd, dat de moeder

en dat men het volen verzonden hadt nLr een^landgoed van MvlSr '"’" '

daar vry verre af lag, alwaar men dikwyls bezocht hfdt om

doen koppelen, maar d-at ’er nooit iets vL gekS wfs. ezelinnen te

Ik zal over deze faSta evenwel eene kleine aanmerking maaken mam
lyk, dat ik moeite heb om te gelooven, dat de wyfjes -zebra den ezel
vangen hebbe, alleen omdat hy zo fraai gefchilderd was en dar ’
waarfchynlykheid is om te vermoeden, dat men haar denzèlven hlJf ^
geboden, in een oogenbUk, waarin zy fterker aandrang tot de ï
gevoelde dan te vooren. Daarenboven zon ’er een groot fpnl nr
gen noodigzyn, zo wel met het paard als met den ezel om
de zebra nader by de eene dan by de andere foort zy. Haar voorSrS'^^”
den ezel zoude aanduiden, dat zy, even naby ab £ ST
van den ezel komt, want men weet, dat de hengft me?de ezelfn
de ezel rnet de merrie, voortbrengt; maar de onSinding moet noifS

ren , of het paard met zo wel als de ezel met de lee-

voort-
eiï

ren, of het paard met zo wel als de ezel met de wyfjes - zebra zS '
teeien? en of de manneq'es- zebra niet zoude voorttielen met
met de ezelin? Het is aan de Kaap de Goede- hS S
pelin^en met den beften nitilag zoude kunnen beproeven.

CO ^^r,.ALLAMAiSDèMr,.DAVBmT:oJS, i/atée^Lei^c„^ 21 Maart

1777-

VAN DE RUNDEREN.

51

de runddieren.

I k moet hier eene dwaaling verhelpen, waarin ik gevallen ben, ten op-
zichte van den groei van de hoornen der koeijen, olTen, en ftieren.
Men hadt ray verzekerd, en ik heb gezegd in ’t IVde Deel , blz. 225 , dat
zy op den ouderdom van drie jaaren afvielen , en dat zy worden opge-
volgd door andere hoornen, die, even als de tweede tanden, niet meer
Vallen: dit ftuk is maar gedeeltelyk waar; het fteunt op eene vergiflirig,
^aarvan de Hr. Fokster den oorfprong heeft nagefpoord. Zie hier wat
hy my wel heeft willen fcliryven.

Op den ouderdom van drie jaaren , zegt hy , fcheidt zig eene zeer dunne laog
van den hoorn af; deze laag , die geen meerdere dikte heeft dan een blad goed
gemeen papier, fplyc over haare gehcele lengte, en op de minfte wryving valt zy
ar, maar de hoorn blyfc, valt niet geheel weg, en wordt niet door eene andere
opgevolgd; het is ecue enkele afblading, waardoor die foorten van wrongen ge-
maakt worden, die zig, van den ouderdom van drie jaaren af, beneden aan de
hoornen der runderen formeeren, en yder jaar wordt een nieuwe wrong of ring
geformeerd, door de aangroeijing en byvoeging van een nieuwe kegelachtige laag
der hoornen, binnen in dezelve geformeerd, onmiddelyk op het been dat zy
omvangt, en die den hoorn - kegel van drie jaar wat meer naar vooren floot. He’t
fchynt dan dat de dunne laag, na verloop van drie jaaren afgebladerd, dezamen-
hang formeerde van den hoorn aan het voorhoofdsbeen , en dat de voortbrenging
van een nieuwe binoenlaag de buitenlaag overweldigt, die zig opent door eene
overlangfche fpleet, en op de eerfte wryving afvalt. Na dat de esrüe wrong ge-
formeerd is, volgen de binnenfte laagen van jaar tot jaar, en flooten den driejaari-
gen hoorn meer voorwaards, en de wrong gaat insgelyks door de wryving los;
want men neernt w. ar, dat deze dieren gaarne hunne hoornen wryven tegen de
bootnen of hec hout in den ftal; daar zyn zelf* lieden zo zorgvuldig voor hun vee,
dat zy eenige paaien in de weiden zetten , op dat de runderen daar hunne hoornen
tegen wryven kunnen; zonder deze voorzorg beweeren zy opgemerkt te hebben,
dat deze dieren malkanderen met de hoornen beflryden, omdat de jeukte, welke
zy daar gevoelen , hen naar de middelen doet zoeken om dezelve te doen ophouden.
Deze paaien dienen ook om het oude hair af te fchaaven, dat, door het nieuwe
voortgeflooten , jeukte aan het vel dezer dieren veroorzaakt.

Dus zyn de hoornen der runderen blyvende , en vallen nooit geheel af
dan by toeval, en wanneer zy zig geweldig aan eenig hard lighaam üoo-
ten : wanneer dit gebeurt blyft ’er üegts een korte ftomp over, die ver-
Icheiden dagen lang zeer gevoelig is, en fchoon dezelve hard wordt,
poeit zy nooit weer uit, en het dier is voor zyn geheele leeven ont-
«oornd (a).

C-*) Noot door eenen Landman medegedeeld.

G 2

5s DE NATUURLYKE HISTORIE
DE AUROCHS en DE BISON.

D e Hr. Fokster heeft my bericht, dat het ras van den aurochs werke-
]yk niet dan m Moskovie gevonden wordt , en dat de aurochs die
in ’Pruifen, en op de grenzen van Licthauen gevonden worden, in* den
laatften oorlog zyn omgekomen ; maar hy verzekert , dat de bifons nog ge-
meen zyn in Moldavië. De Prins Demetriüs Cantemir , fpreekt 'er van in
zyne befchryving van Moldavië, Part. I. Ch. 7. Iq de weftelyke ae
bergten van Moldavië, vindt men, zegt hy, een dier, ’t welk men ziffièr noemt,
en dat in die ftreeken oorfpronglyk t’huis hoort; het is van de grootte van een
gemeen runddier; maar het heeft een kleiner kop, langer hals, min gevulden
buik, en langer beenen: zyne hoornen zyn dun, recht opwaards Itaande en bui^
ne einden , die vry fpics zyn , loopen weinig buitenwaards uit. Dit d’ier is van
een woefteu aart; het is zeer vaardig in ’t loopen; het klautert, even gelyk de
geiten, tegen fteile roden op, en men kan hem niet magtig worden, dan door
hem met fchietgewecr te dooden of te kwetfen.

Het is dit dier, waarvan de kop in de wapenen van Moldavië gefield
wierdt, door Pragosu, den eerften vorft van ’t land, en gelyk de bifon
in het Poolfch zuber heet, dat niet veel verfchilt van zimbr, zo mag men
vermoeden dat dit het zelfde dier is als de bifon ; want de Prins Cantemir
onderfcheidt het net van den buffel, zeggende, dat deze laatfle foratyds
aan de Niefter komt , en aan dat klimaat niet natuurlyk eigen is tenwl
hy verzekert dat de zimbr zig onthoudt in de hooge geber^-tens van het
weffelyk gedeelte van Moldavië, alwaar hy zegt, dat dezefve natuurlyk
i’huis hoort.

Schoon de mnderen van Europa, de bifons van Amerika, en de bochel-
runderen van Alia, niet genoeg van malkanderen verfchillen , om ’er af-
zonderlyke foorten van te maaken, dewyl zy tezamen voortteelen, moet
men hen evenwel als onderfcheiden raffen befchouwen, die hunne\arak-
ters behouden , mits dat zy niet met malkanderen vermen<ren , en dat door
die vermenging de onderfcheidende karakters in het vervolg der geflachten
worden uitgewifclit. °

_ By voorbeeld, alle de runderen van Sicilië, die zekerjyk van dezelfde
foorc zyn als die van Frankryk, verfchillen daarvan echter llandvaflig in
de gedaante der hoornen, die opmerkelyk zyn door hunne lengte, eij door
de regefmaatigheid van hun maakzel; deze hoornen hebben flegts eene lig-
te kromming, en hunne gewoone lengte, in een rechte lyn gemeeten is
van drie voeten, en fomtyds van drie en een half: zy zyn zeer reeelmaatiff
gebogt, en van eene volllrekt gelyke gedaante, zo dat alle de runderen
van dit eiland door du karakter zo llerk naar malkander gelyken als zy
hitr door van de andere- runderen van Europa verfchillen. ^ ^

'yoTneJrVZ.

LA- TÊTË T)XI BISOTSr >ILrSqTJE.

VAN DEN AUROCHS en DEN BISON. 55

Zo is ook het ras der bifons in Amerika eene ftandvaftige verfcheiden-
heid. Wy geeven hier de afbeelding (PI. XII) van een kop, die ons is
medegedeeld door een Geleerden van de Univerliteic van Edenburg , den
Hr. Mag WAN, onder den naam V2cn gemiiskeerdc runderkop; en het is in-
derdaad het zelfde dier , dat befchreeven is geweeft door Vader Chaele-
voix, Tom. III. pag. 132, en dat wy hebben aangehaald, blz. 192 van
het Xfde Deel. Men ziet uit de grootte en de plaatfing der hoornen van
dit gemuskeerd runddier , of dezen bifon , dat hy verfchilt van den bifon ,
waarvan wy de afbeelding hebben gegeeven in het Xlde Deel , hlz. 202,
waarvan de hoornen zeer verfchillende zyn.

Dtze is gevonden op de breedte van 70 graaden, by BaiBns baay; zyne
wol is veel langer en gevulder dan die der bifons , die zig in gemaatigder
ftreeken onthouden; hy is zo groot als een Europilche os van middelbaare
grootte. Het hair, of liever de wol , onder den hals en den buik, hangt
tot op de aarde neder. Hy voedt zig met witte mos of Uchen , gelyk het
rendier.

De twee hoornen van dezen bifon vereenigen zig aan hunne bafis, of
liever , zy hebben een gemeenen oorfprong op den kruin des hoofcls , die
twee voet en vier en een half duim lang is, gemeeten van het einde der
neus tot aan dat punt, alwaar de twee hoornen zig vereenigen. De tus-
fchenruimte tuflehen hunne einden is van twee voet en zesdehalf duim. De
kop is zo breed, dat de aflland van het eene oog tot het andere, is van
één voet en vier duim, franfche maat. Wy wyzen voor het overig gedeelte
van de befchryving dezes diers naar die, welke door den Vader Charle-
voix gegeeven is. De Hr. Magwan heeft ons verzekert , dat deze be-
fchryving van Charlevoix volmaakt wél op dat dier pafte.

Ik heb gezegd in ’t Xlde Deel, blz. 196, dat ik, nagevraagd hebbende,
of er nog bifons in Schotland beftonden , ten antwoord had gekregen, dat
men er geene getuigenis van hadt. De Hr. Fokster fchryft my over
dit onderwerp, dat myne onderrichting niet voikomen is geweeft.
Het ras der witte bifons, beftaat nog, volgens zyne opheldering, in Schotland,
alwaar de groote Hoeren, en bjzonderlyk de Hertog van Hamilton, de Hertog
van Queénbury, en onder de Engelfche Pairs, de Graaf van Tankarville, dit ras
van wilde bifons in hunne dierengaarden van Chatelherault , en van DrumlafVrig
in Schotland, en van Chillingbam in het Graaffehap van JVorrhüraber land in En-
geland , bewaard hebben ; die dieren toonen fteeds hunnen oorfprong door hunne
woeüheid en onhandelbaaren inborfl; op het minftc gerucht neemen zy de vlucht,
en loopen met eene verwonderlyke fnelheid, en wanneer men eenen hebbtu wil,
is men verpligt hem dood te fchieten ; maar deze jagt gaat niet aliyd toe zonder
gevaar, want 'zo men het dier flegts kwetft, wel verre dat het zelve dan de vlucht
zoude neemen, loopt het op den jager toe, en zou denzelven met zyne hoornen
doorbooren, zo hy geen middel vondt om het te oncwykcn, 't zy door op een
boom te klimmen , ’t zy door zig in eenig huis te bergen.

Schoon deze bifons de eenzaamheid beminnen, naderen zy evenwel de woonin-
gen, wanneer de fchaarsheid van voedzel, en de honger, hen des winters nood-
zaaken het hooi te komen haaien, ’t welk men in open fchuuren of wagenhuizen
voor hun Ipreidt. Deze wilde bifons vermengen zig nooit met de foori van

O 3

54

DE NATUURLYKE HISTORIE

runderen ; zy zyn wit op het hghaam , en hebben een zwarten fmop?
ooren; hunne grootte is als die van een gemeen runddier van middelbiarf.^o”
maar zy hebben langer pooten, en fraaijer hoornen. De mannetjes weefrpn^^^^ ’
vyf honderd dertig ponden, en de wyljes omtrent vieXnSr lun iT"-'
beter dan dat van geraeene runderen, maar, het geen zonderling moet vonrt
men, is, dat deze bifons door hunne lange dienflbaarheid, het lang hair verlonï^^n
hebben, dat zy voormaals hadden. Boftius ypur- r ^ r r

eandidijftmos informern leoms jubam habmtes, &c. D%iS ^vT

maar thans hebben zy die lange leeuwen-maanen niT fn
fehillende geworden van alle de bifons die ons bekend zyn.”

D

B

U

F E

L.

I k heb over dit dier zeer breede berichten ontvangen van /•
Caetani, van Rome. Deze beroemde Prelaat vofn d ta^- ^
beleefde en zeer verRandige aanwyzi'ng by van eenige verzinninïïn
. my ontfnapt waren, en waarvoor ik hem rJle myne erkentenis^bembi
met onder iiet oog van het Publiek te brengen zyne zeer wvze aanS’
kmgen, die meer klaarheid over de xYatuurlyke Hiftorie van dit nutS
dier verfpreiden zullen, dan ik in Raat was te doen. nuttig

Ik heb in t XI Deel, blz. lyr, gezegd, „ dat, fchoon de buffel thans in
„ Griekenland gemeen, en in Italië een huisdier is, hy echter noch
„ de Grieken noch by de Romeinen, bekend was, d^jvyl hv n^oR . ^
„ naam gehad heeft in de taal dezer volken. Dat het verkeerd ?s
„ de Hedendaagfchen aan dit . dier den naam van ge

„ ben, die m het Gnekfch en Latyn wel een Afrikaanfchdilr uitdrukt'
„ maar een dier, dat zeer verfcliillende is van den buffel, gelS S £
„ lyk zoude kunnen toonen door de plaatfen der oude SchryverS £
„ men eindelyk, zo men den bubalus tot een geflacht wilde brengen hv

,, eerdei tot dat der gazeiles , dan tot dat van het runddier of den buffel
„ beboeren zoude. tJunei

Mmfignor Caf.t./ini merkt aan, dat Robbertus Stepkanvs, in zvne TK,r„
guce Latim, gewag maakt van twee wcorden, die van her
waaruit men ziet, dat het runddier, onder welk geflacht ril komen,

zyn, benoemd was met een naam, byna gdyk met den u begreepen

lo: Biifarus dicitur terra, quiB arari facile naam,

emem. Dezelfde Stephanüs zegt, dat fct Zord ^
dien m» jan i-lnrcul« gaf, omda! hy gateeleTntoeTSS ' Irr T*
vermaarde feest der Atheniünzeren, èup/ioma gennmd dtr nf ri« , k
gevierd, en waarin een runddier geofevd

Rrekt een einde van alle flacheing maakte, dat men het ^

waarmede het geofferde dier geflacht was Niemanri ff

de letter I in « veranderden , gelyk het de Grieken

gebruikt het woord labmijus , ’t welk £rosds fchrvft

Seit , I/. tempor elp. Vi.

VAN DEN BUFFEL.

S5

veranderde het Griekfche woord mneymm in mleymon. Men kan daar over nazieo
V '■'■aaruit men moet befluiten, dat het woord buphonia in

c uriekfch kon gefc .reeven en uitgefprol en worden als bupboHa. Pitiscos-
Anüq. Rnm. hr. I 7egc : de Romeinen gebruikten dikwyls de letter I in
plaats van r, ter oorzaake van de zachter uitfpraak van de laatfle waarom Cal-
füRNioc in het 39'‘<= vers vm zyne eerde Ecloga Helt, flaxinia in plaats van fraxi-
«w. Het IS zeer waarfc ynlyk, dat hy deze verandering heeft gemaakt naar oude
handfchrifcen. Dezelfdi Pinsccs zegt ook, dat Bochaut in zyne Geographie
een g^opt getal dier v^andenngen van r in / te zamen voegt; eindeiyk, Moitr.iu
zegt duidelylx in zyn Diftionnaire, lettre R, dat de letter r verandert in /, geiylc
capülx van captr: naar alle deze voorbeelden van blyken, is het natuurlyk te Hel-
len, dat het v/oord bupbarus het zelfde is als buphalus, waaruit volgt, cat die
Woord van Griekfchen oorfprong is.

^ Wat de Lacynen betreft, men ziet in Scaliger, de Cavjis lingua Latim, dat
er een tyd is geweeft, waarin men, in plaats van de letter/, de b gebruikte, in
de uitfpraak en in fchrifc, gelyk bruges voor fruges. Men vindt ook by Cicero,
jre>m , dat van het Griekfche /irêTOo afkomt ; en eindeiyk, Noniüs, Marcellus,
deDodorum indagine, ftelt JipbUum voor fibHum. Het is derbalven niet zonder re-
QGD , dac de Latyotn die dier bubulus hebben kunnen noemen, dat Aldrovandus
daar buffetus van gernaakr heeft, en dat de Italiaancn het door het woord bufah
nebben uitgedrukt De Ualiaanfche taal is vol van bedorven Laiynfche v. oorden *
zy heeft de Laiynfche b dikwyls in ƒ veranderd, en dus is bifo'co van bibulcus ge-
komen, zo ook lurtuto van tubera; &w/i3/a korac dan vm bubai^us y en, zoals flraks
getoond is, buphalus is niets anders d;.n bupbarus , het geen den wortel van den tami
buffel duidelyk genoeg in de Griekfche en Latynlche taal aanwyft.

Zie daar de aanmerkingen van Monfignor Caetani; die Prelaat toont
in dezelve zekeriyk eene fraaije geleerdheid ; wy moeten daar evenwel te-
gen inbrengen , dat hy de mogelykheid o n den naam buffel van eenige
Griekfche en Latynfche woorden af te leiden , beter aantoont dan hy in-
deri^.ad bewyfh , dat deze naam by de Grieken en Latynen in gebruik ge-

betekent eigenlyk een pJoegbaar veld, len
fluk lands dac geploegd wordt, of geploegd kan worden, en heeft geene
meerdere betrekking tot den buffel dan tot de gemeene runderen ; wat den
bynaam van Herkules betreft; men moet denzelven fchryven buphagus,
en niet buphariis.

Ten opzicht van het geen ik gezegd heb, „ dat de buffel, uit de
>j heetfte landen van Afrika en der Indiën herkomftig , niet dan tegen
» de zevende eeuw naar Italië overgevoerd, en aldaar genaturalizeerd is:”'
Monfignor Caetani merkt aan, dat de natuur zelve van dit dier reden verfchaft,.
om te tvyyfelen , of het we] uit Afrika herkomflig kan zyn , dewyl dit een heet en
dor land is, dat niet wel voor den buffel gefchikt is, omdat hyzigb’yzonder vermaakt
^ de moeraffen en in het water , waarin hy zig gaarne dompelt om zig te verfris-
sen, eene toevlucht welke hy in Afrika bezwaarelyk vinden zoude. Deze beden*
kmg van den Hr, de Buffon, krygt eene nieuwe kracht uit de bekentenis.
Welke hy zelf doet in het artykel van den kameel, naamlyk, dat ’er geene runderen
"rabie zyn,. ter oorzaake van de droogte des lands; des te meer. omdat de
runderen niet zo veel van ’t water fcliynen te houden als de buffels. De moeras-
nge gronden van t antina, in Campania di Roma, zegt hy, zyn in Italië, de gun^
ingue pjaatfen voor de buffels; zy fchynen zulke gronden zodanig te beminnen,
«at de Regeering geoordeeld heeft hun het genot daarvan te moeten verzekeren.

5Ö

DE NATUURLYKE HISTORI

E

Ingevolge hiervan, hebben de Paufen , van onheugelyke tyden af , een gedeelte devpr
gronden eeniglyk voor deze dieren gefchikt; ik kan daar met des te meer Tept vnn
fpreeken, omdat myne familie, die in het bezit dezer gronden is, altvd vfrnliet
geweeft is, en nog is, door Pauslyke Bullen, om dezelve eeniglyk voor de ^
fels te houden , zonder hen te mogen bczaaijen.

Het IS zeer zeker , dat van geheel Italië de gemelde moeraflen beft ge-
fchikt zyn voor de buffels, maar het komt my voor, dat M. Caetani lat
al te ftrikt befluit , _ wanneer hy opmaakt , dat Afrika het oorfnron?'vk
land dezer dieren niet kan zyn , omdat het vochtige en moerafliffe ftfee-
ken bemint, want door dezelfde wyze van befluiten zou men kunnen be
wyzen , dat het rivierpaard en de rhinoceros niet tot Afrika behooren'
Daarenboven ftrekt het de gevolgen te ver uit, wegens het geen ik 2:e*
zegd heb: ik heb naaralyk alleen gezegd, dat ’er geene runderen of buffels
111 Arabie zyn , wegens de droogte des lands en het gebrek aan water maar
alle ftreeken van Afrika zyn geene Arabiëns , en de oevers van f

de Zaïre, en de Gambia, en de oude Palia tritÓnTder zv„ S A’
vochtige plaatfen, en zo gefchikt voor de buffels als de kiei 4 ftreek dl
moeraffen van Pontina.

De wederlegging eerbiedende, dus vervolgt M. Caetani, welke de Hr nu-
Buffon doet van Belon, b.-grypt men niet waarom hy het onmogelvk oordlit
de foor. van den buffe in balie te volmaakcn ; de Hr. Dn liürK"rie« bac X
iemand , dat bykans alle dieren veranderingen in de werktuigen van hun liahaam
ondergaan, wanneer zy van klimaat veranderen, ’c zy ten eoede 't rU t.oo
de ; weinig OF veel. Da gibbe of bochel is tèn uitLhen "gemeln in ItSie
rachetis, of lendevang, is eene bykans algemeene ziekte voor het vee in h
klimaaten; de kameel, de drummedaris, de rhinoceros , en de olvfanr pJip
den ’er dikwyls van aangetaft. ... > uc uiyrant zelf, wor-

Schoon de Hr. de Bi fpun, gaat hy voort, in zyn artykel van Hen k, ffui
gewag maakt van den muskus- reuk dezer dieren ; is het^echter niet ilnderular“
dat deze llerKe reuk natuurlyk en byzouder aan de buffels eiaen is hi zelf®
het ontwerp gemaakt om de muskus te haaien uit de uicw'erpzeien van dit dil on
die wyze, tennaaftenby, als men in Egypte het ammoniac-zouc bekomt van dè
en de uitwerp/.elen der kameelcn (a). De uitvoering van dit ontwerp zal mv ae
tnaklyk zyn, omdat, gclyk ik vroeger gezegd heb, de weiden der bWekin
Keikiy en ftnat, myne familie toebetiuortn.. . ^

Nog merk ik aan ten opzichte van de fehranderheid der runderen a n

ter.rottcn, waarvan de Hr. de Buffon fpreekt, dat dit bvVon^r fnU? a
efn.ko,Tih is mee de buffels, die in de Lge llndcm vanTomina Iv """"
üer< geheugen als eene alieruiterfte byzonderheid bekend haat "’aarvan het
Voor het overige moet men zig zeer verwonderen, dar pph
van 7.0 veel belang, nooit gefchilderd of gegraveerd is , tcrlvl SAi va
en Steven Bella ons eiveoingen en plaaten van zo veeie andJre
hebben nageiaaien. Het was ongetwyfeld bewaard voor tien van Icalie

van de Natuurlyke Hiftorie om dezelve de eerhe Ie velvkl nl? f^fiteller
dit dier, dat tot nog toe weinig bekend is. ^ van

(z/) Men bekomt liet ammoniac-zout door het verbranden van Hn «...a j ,
van het roet dat deze verbranding maakt; maar op die wvze zon
gemusiceerde gedeelte van de uitvverpzeleii der buffels niet kumieii beS

57

VAN DEN BUFFEL.

In een byvoegzel by deze eerfte aanmerkingen, my door M. Caet^ni
gezonden, brengt hy nieuwe bewyzen, of, ten minften andere gillingen,
ny, over de oudheid der buffels in Icalie, en over de kennis, welke de
Latynen , de Grieken , en zelfs de Jooden daarvan hadden ; fchoon deze
geleerde byzonderheden geene onmiddelyke betrekking tot de Natuurlyke
Hiftorie hebben, kunnen zy daar evenwel eenig licht over verfpreidcn,
en het is met dit inzicht , zo wel als met oogmerk om myne erkentenis des-
wegen aan den Schryver te toonen, dat ik raeene daarvan een uittrekzd
hier te moeten plaatfen.

Ik meen, zegt M. Caetani, door de voorige aanmerkingen bewcezen te
hebben, dat de buffel by de Grieken en Latynen bekend was, en dat zyn naam m
die beide taaien geworteld is (^b). Wat de Lacynfche betreft, ik beroep my weder
Op het gezag van nu Cange, die, in zyn Gloffarium, op het woord hubalus zegt,
lubahis, bufalus, bufflus; hy brengt dit vers by uit het zevende boek van het vier-
de gedicht van Vekance, Biffehop van Poitiers, beroemd dichter van de vyfde
Eeuw.

Seu validi bufali ferit tnter cornua canrpum.

Wat het woord bufflus betreft, het is getrokken uit AnnERTUs AqüEKsrs, Jih.IL
cap. 43; uit JuLius ScALiCER, Exercit. 206. no, 3; cn uit Lindemrbogius , ad
Ammiani, lib, XXII, enz. gelyk men zien kan uit du Cange. Wel is waar, dat
de vyfde eeuw niet die van het fraaije Latyn is , doch dcwyl het hier niet aankomt
op tle zuiverheid en fraaiheid van de taal , maar op een (tuk dat enkel grammati-
caal is, zo blykc uit dit voorbeeld, dat het woord bubalus der Latynen, te veel
overeenkomfl: met kifflus, met de bufalo der Italiaanen, cn de der Franfchen
heeft, om het niet voor het zelfde te neemen ; deze betrekking wordt nog vol-
komener bewcezen door eene plaats by Plinios, ten opzichte van het gebruik der
Jooden van kool te eeten met buffel- vleefch.

Eene laatfte waarneeming over de Griekfche taal, is, dat de netfle plaats, ten
voordeele van het gevoelen van den Hr. de Buffon, zckerlyk die van Bochart
is, die in zyüs Hiarozoïcon , Pars I. lib. 11 . chap, 3, zegt, vocein grcecam bubalon
effle capre fpeciem', maar het is duidelyk, dat dit gezag het zelfde is als dat van
Aristotf.les, zo wel als van Aldrovandus en Johkston, die bet zelfde in na-
volging van dien wysgeer gezegd hebben.

Voor het overige is het geraaklyk te bewyzen, dat de kennis van den buffel tot
een nog veel hooger tydperk gebragt kan worden. De Hebreeuwfche uitleggers
komen allen overeen, dat ’er zelfs in den Pentateuchus melding van gemaakt wordx:
volgens hen betekent het woord jachmur, een buffel ; de zeventigen geeveo in Deu-
ïfronoim’am dezelfde betekenis daaraan, wanneer zy jachmur door bubalus vertaalen,
en daarenboven, de ftandvaflige overlevering der Hebreeuwen is aityd geweelf,
dat de jachmur de buffel was. Men kan hier over de Itaiiaanfrhe overzetting van
den Bybel door Decdati nazien, gelyk ook die van Anionxo Buücioli, dis
Deodati is voorgegaan ... Een ander bewy^, dat de Jooden, van de oudfte
lyden af, den buffel gekend hebben, is, dat in het Bock der Koningen , Cap.
IV, VS. 22, 23, gezegd wordt, dat men deszelfs vleefch op Salomo’s tafel op-

CD M. Caf.tani heeft wel heweezen, dat de naam van buffel zyn wortel in die
taaien kan hebben, maar niet dat die zelfde naam by de Grieken en Latyn. n in gebruik w
geweell, of nat zy den buffel gekend hebben.

XVI Deel. H

58

DE natuurlyke historie

difchte; en inderdaad, het was eene der foorten van vleefch , door de Toodrohp.
wetten voorgelchreeven , en dit gebruik heeft nog heden onder hun plaats.

De de Hr. dr Büffon zeer wel zegt, zyn de eenigltcn te Ronie’

hunne nachthuizen dooden; maar men moet aanmerken , dat zv
!i!a in ceten dan met kool , en vooral op den eerden dag van hun jaar,

dte in feptember of od^ber valt, en waarop zy het feeft houden, dat hun is
ypor-relchreeven m het XIDe Capittel van Exodus ^ vs. 14,... Plinius heeft het
gezegd: bubalas additis caulis magno ligni, compendia per coquunt,

hb. XXnicap. 7. Die plaats is dmdelyk en dezelve vergelykende met het be-
Itendig en duurzaam gebruik der Jooden, kan men niet twyfeien of Plinius van
de buffels heeft willen fpreeken.... Dit gebruik der Jooden ce Rome is hier van
het grootfte gewicht, omdat hunne families in deze hoofddad onbetwiflbaar de
oudde zyn van alle de Romeinfche familién; flnts den tyd van Titus tot heden
hebben zy nooit Rome verlaaten, en hun Ghetto is nog beden het zelfde kwartier*
t geen Jovenalis zegt dat zy oudtyds bewoonden; ook hebben zy hunne zeden
en gebruiken naauvvkeurig bewaard , en wat het gebruik byzonder aLgaat van het
buffel -vleefch met kool te eeten, de reden heeft daar miffehien zo veel deel
als het bygeloof. De kool heet in het Hebreeuwfeh cherub, eene uitdruSIni
vermeerdering wordt te kennen gegeeven; die dubbele zin heeft hen
in de verbeelding gebragt, dat de kool de voortteeling begunfligde; zy hebben
hierom deze groente, of dit moes, voor het nieuwe ■ jaars • feeft gefchikt al's’
zynde van eene goede voorbeduiding om te groeijen en te vermenigvuldigen,’ vol-
gens de plaats van GeneCs (c).

Behalven de letterlyke bewyzen , die de oudheid van den bufièl aantoonen , kan
dezelve ook uit echte gedciikltukken blyken: het is waar, dat die gedenkllukken
zeldzaam zyo, maar die zeldzaamheid fpruit ongetwyfeld uit de verachting welke
de Grieken voor de Egyptifche bygeloovigheden hadden; gelvk Herodotus ons
berigt ; eene verachting, die den Griekfche konftenaaren niet coeliet zig bezie te
houden met een dier, zo lelyk en zo verachtlyk in hunne oogen, als een os of
een buffel was ... De Latynen, flaaffche navolgers van de Grieken, geen modé*
van Jt dier vindende, verwaarloosden het eveneens, zodat de gedenkftukken , die
de afmelding van dit dier vertoonden, zeer zeldzaam zyn; maar derzelver kun
getal is genoeg om het befcaan van den buffel in deze ilreekcn te bewyzen.

^ Ik bezit zelf een oude buffel -kop, die laatfllyk gevonden is in eene graving
die gedaan is by het lufthuis van den Keizer Adrianus ce Trivoli ; deze kop is
een Ituk van des te meerwaarde, omdat dicheteenigdeteRome is, en daareoboven
door eene meederlyke hand gebeeldhouwd is. Het is zeer vvaarfchynlyk dat men
geen anier oud ftuk kent, waarin de buffel vertoond wordt, noch eeuige medail
Ie, waarop deszelfs afbeelding is te zien, fchoon ’er verfeheiden zvn die v^r
fchillende dieren vertooiien. ^

De Hr. de Buffon zal miffehien tegenwerpen, dat dit üak van beeldhouw-
kunde ongetwyfeld gemaakt is naar een buffel van Egypte of van eeniv anTr
land, en met te Rome of in Italië; doch al onderftellen wy dit fwaarvaS wv Si
bewys, voor of tegen kunnen bybrengen;, zal ’er echter niet minder uit volgen *

(O Wy zullen aan M, Cvietani niet betwiften, dat het Hebreeuwfehe woord niet
eeue ^D/_ betekent, maar dsvvyi men van elders weet, dat het woord drub éen es of
runJdier in t algemeen betekent, en wy dit zelfde woord derub overgezet vinden door
derffbsm, fchym bet vry zonderling, dat door het zelfde woord een bof/, een os en eei
v.wdc uitgedrukt; doch de Hebreeuwfehe taal, weet men, heeft zo kleien voorraad
van onderfchc^deude bewoordingen, dat dezelfde temen zeer dikwyls geheel verfcEd«
voorwerpen uitdrukken. ■' * vt»u.uiucuu«

59

VAN DEN BUFFEL.

<3at de Romeinen den kop van den buffel niet hebben kunnen plaatfen in een trotfch
Keizerlyk lufthuis, zonder het zelve een naam gegeeven te hebben, en zonder ge-
volglvli daar kennis aan te hebben. , , . . . , ,

De kop daar wy hier van fpreeken, is zo volmaakt regelmaatig, dat dezelve
gevormd 'en als gegooten fchync naar een natuurlyken buffels -kop, zo als de
Hifforie melde dat de Egyptenaars hunne beelden naar de lyken zelven formeerden.

Voor het overige onderwerp ik weder deze nieuwe waarneemingen aan de
meerdere kundigheden van den Hr. de Buffon ; ik durf my niet vleijen, dat
elk myner bev?yzcn befiiffend is, maar ik denk, dat zy allen te zamen toonen,
dat de buffel by de Ouden bekend was; een befluit, llryüig met dat van den
doorluchtigen Natuurbefchouwer, wien ik niet gefchroomd heb tegen te fpree-
ken; ik verwagt van zyne toegeevendheid vergiffenis wegens royne vermetelheid ,
en ik verzoek de vryheid om onder zyn oog te brengen eenige byzonderheden
wegens den buffel, welken miflehien nog niet ter zyner kennis gekomen zyn, en
die evenwel niet onverfchillig kunnen zyn voor eenen Wysgeer als hy, die zy-
ne uitmuntende vermogens heeft toegewyd om de wonderen der hiatuur na te
fpooren en te doen fchitteren.

De afkeer van den buffel tegen het rood is algemeen by alle de buffels van
Italië, zonder uitzondering; het geen fchynt aan te duiden, dat by deze die^n
de gezicht. zenuwen tederer zyn, dan by andere bekende viervoetige dieren. De
zwakheid van der buffelen gezigt onderfteunt deze gilling; inderdaad dit dier
fchynt het licht met moeite te verdraagen; het ziet des nachts beter dan des
daags, en zyn gezicht is zo kort en verward, dat, zo hy in zyne woede een
memch vervolgt, het genoeg is zig op den grond te werpen, otn niet van hem
bemcïkt te worden , want de buffel kykc dan allei-vv'egeD rond, en zoekt hem met
zyne oogen, zonder te verneemen, dat hy digt by hem is.

^De buffels hebben een geheugen , het welk dat van andere dieren verre over-
treft. Niets is gemeener, dan hen alleen en uit zigzelven naar hunne troepen te
zien wederkeeren, fchoon zy daar veertig of vyftig mylen van verwyderd zyn ,
gelyk van Rome naar de Pontina - landen; de hoeders der jonge buffels geeven hun
elk een naam; zy herhaalen die dikwyls, op eene wyze, die naar zingen gelykt,
hen ter zelfdcr tyd onder de kin liefkoozende; dus' leeren die jonge buffels in
korten tvd hunnen naam, en vergeeten dien naderhand nooit, maar beantw’oorden
daar naauwkeurig aan, als zy geroepen worden, fchoon zy ouder cene bende van
twee of drie duizend buffels verm.ngd ?.yn. De gewoonte der buffels, van dien
naam, halfzingende, tehooren, is zo fterk, dat zy, zonder die foorc van zang,
nadat ZY groot geworden zyn, zig niet laaten naderen, inzonderheid met de wy.-
jes, om zig te laaten melken (d), en dewyl de natuurlyke woeüheid van dit dier
niet medebrengt, dat het zig by het uijer laat trekken , is de tocziender verpbgt
het jong mede te neemen, en aan de moeder te vertoonen , of, zo het zelve dood
is, haar te misleiden, met eenig ander jong te bekleeden met het vel van nep jong
dat cefioivin is; zonder deze voorzorg, die aan dcu eenen kart de domheid van
den bufibl bewvlt, cn aan den anderen de fynheid van zyn reuk aantoont, is net
onmogdvk het wyfje te melken: en dewyl men uit dit bedrog tevens ziet, dat
de wyf.es- buffel haare melk niet dan aan haar eigen jong wil geeven, zo is het

Qd'i Zie het geen ik gezegd heb in het XI Deel, hlz. 199, van dezen wederzin van de
'wylles buffel om zig te laaten melken, en van het zonderling middel dat men uitgedagt
om deti'^elven te overwimien, het welk hierin beflüac, dat men de hand en den arm »
20 lang h-t n eiken duurt, in den mond der fcheede lleeke. Dit gebruik van de Kaap ue
Goede- houp is niet tot Rome gekomen; en dewyl het gemelde Deel niet dan tn s
vitgegeeven, zo fchynt M. Caetam geene kennis gehad te hebben van. deze byzomi.;rne) ,
die daatenboven mifichien niet heel zeker is.

H 2

6o

DE NATUURLYKE HISTORIE

^et te verwonderen , dat zy zig niet door een kalf wil laaten zuiVpr, i i j
Hr. DE BtJKFON zeer we! aanmerkt. Jaacen zujgen, gelyk de

jj, men hen melke, een zy men zinaé ” l^v willen toelaaten , dac

„ ïoode k'eur hen verwoed maakt; in zo^v^rre ^dat^mpn^'^''°

„ het leeven te verliezen, zo men met die kleur diït hvh'^^^l
ontwyfelbaar , dat deze koeijen niets anders zyn dan

bewyll , dat deze dieren niet enkel tot de heete landen beboorèn”^^ wederom
De zwarte kleur, en de onaangenaame fmaak van het vleefch der buffi-i*
grond geeven van te vermoeden , dat de melk ook in dat onaargenaamp i
zoude, maar integendee , dezelve is zeer goed, behoudende alleenhk
gemuskeerden fmaak, die iets van nooten- muskaat
tende boter van; zy heeft een geur en“bSe d bofên d^e vTn'? f
maakt dezelve egter met m Campania di Roma, omdat zv tè\nm
men maakt veel gebruik \an de melk op andere wyzen berl-id maar

meenlyk buffels - eijeren noemt, zyn kleine kaasjlarwaSime^de^^^^^^^^
een ei geeft die een zeer iekk.r ecten zyn. Daar is eene and^?e ïnfr t
w;ite de Jtahaanen provatura noemen, die insgelyks' van buffels - melk
wordt; zy is van eene mindere hoedanigheid dan de eerffe • ^ gemaakt

veel gebrSik van , en de oppaffers van de%uffels ef S iSiefi vnf ^

melk dezer dieren verfchaft. geheel van t geen de

De buffel is zeer driftig in de liefde* hv vprhh mof j
wanneer de overwinning hem het zelve verzLtrÏLeft noSt hv en

borgene te genieten. Het wyfje werpt niet dan in dè lEnte® "?

zy Heeft vier mammen, en brengt egter maar één jom; voo?t, of z^/v h^‘'
eens twee werpt, js haare dood bykans altoos het tevol-^ dier vnl-hfh/'^ “X
brengt twee jaaren na malkander voort, en ruff derde 2y

zy onvruchtbaar blyft, fchoon zy door het mannetie cedetr ^

barheid begint met de vier jaar , cn eindig™ de Haare vrucht-

wordt, roept zy het mannetje door een byzo^dï Su k
dan terwylzyflil flaat, terwyl de koe het z'elvfaY 4^taande

Schoon de buffel in eene troep geboren en opgevoed wordt hehnnlbi,
ter zyne natuurlyke wo^ftheid, zodat men hen! nergens toe gefcïikcn i?7n '
lang hy met getemd is Men begint, met deze dieren op den ouderdom in ’
jaaren met een gloeijend yzer te tekenen,, om bufféls van de eene rmi
van eene andere te kunnen onder fcheiden : dit branden wordt ,

mannen, t geen op den ouderdom van vier jaaren eefchi.>df. nL.
der zaadballen , maar door infnyding en afzetting. ’ met door het drukken

Deze bewerking fchync noodzaaklyk, om de geweldie-e a- j ,
het vechten toont, te verminderen, en hem tevens t» frhiLt u ouffel tot
vangen voor de vcrfchillende djenften, daar men hem .„p
na de ontmanning brengt men hun een ring door ri.^ gebruiken. Kort

na
en
te Haan :

j 1 t ' * iAivij nctn toe wiï

de ontmanning brengt men hun een ring door dp .

de woeftheid van den buffel vorderen veel bekw"nmhp,v?^nm k’ ‘

Haan: na hem te hebben doen vallen,, door miS 'lin ^
n om de pooten ftrikt, werpen de lieden, die daSr^oe klaar Ihi
_._den hem de vier pooten zamen, en brengen hem dmü ri* ■ °P
gaten; vervolgens maaken zy hem de pooten lo? en Ltcn°h^°^ door di
over. De buffel, nu verwoed geworden, loopt heen en weder^^ft

.uD hy ^antreft, eo wekt zig .ao dien ring inaar mk de„^?fseS^

Ci

VAN DEN BUFFEL.

fty ’er 7ig ongevoelig aan , en , de gewoonte zo wel als de pyn , maakt hem onder-
werpelyk. Men geleidt hem met een touw, dat men vaft maakt aan dc2en ring,
die in het vervolg van zelf uitvalt, door de geduurige poogingen der geleiders,
die het touw dikwyls fterk aanhaaien , en fomtyds rukken ; maar dan is de ring
ook noodeloos geworden , want het dier , nu ouder geworden , kent zyn pligt ,
en volgt dien door gewoonte, zodat het door middel van den ring daar loe niet
behoeft gedwongen te worden.

De buffel fchynt nog beter gefchikt dan de ftier, voor die Jagtpartyen, welken
men tot openbaar vermaak aanlegt, vooral in Spanje; ook gebruiken dc Italiaan-
fche Grooten, die buffels op hunne landgoederen hebben,- niet dan deze dieren... -
De natuurlyke woeftheid van den buffel vermeerdert, wanneer zy door de gewoo.
ne middelen aangezet wordt, en maakt deze jagt van vee| belang Inderdaad, de
buStl vervolgt den menfeh geweldig j tot zelfs in de huizen, alwaar hy de trap»
pen opklimt, met eene behendigheid en vaardigheid, die men van hem niet ver-
wagten zoude; hy vertoont zig zelfs voor de venflers der vertrekken, waaruit hy
niet zelden weder op het ftrydperk fpringt , ja, vliegt de muuren, die het zelve
affluiten, met verbaazende fprongen over, wanneer hy door het verdubbeld ge-
roep des volks als geheel buiten zig zelven fchynt vervoerd, en woedende is ge-
worden ...

Ik ben dikwyls getuige geweeft, dat op d-'e jagt- partyen, dre op dc landgoede-
ren van mytie familie gefohieden, de dam.es zelven den moed gehad hebben van zig
in het ftrydperk te vertooncu; ik herinner my daarvan een voorbeeld in myne
moeder gezien te hebben.

Dc vermoeijenis en de woede van den buffel in deze foorten van jagt , doen hem
fferk zv/eeten; zyn zweet heeft overvloed van een zout, dat zeer fchierp en door-
dringende is, en dat zout fchynt noodig. om de korft te ontbinden, daar zyn vel
meelt aliyd mede bezet is.

De buffel is, gelyk men weet, een herkaauwend dier, en dewyl de herkaauwing
ren uiterften nuttig is voor de verceering, volgt daaruit dat de buffel niet aan win-
den onderhevig is; deze waarneeming is reeds gemaakt door AiUiTOTELES, by
wien men leeft nullum cornutum animal pedere . . . .

Dj Icvenstyd van den buffel is tennaaftenby dezelfde als- die van de runderen
dat is te zeggen, van agttien jaaren, fchocn ’er zyn, die tot vyf-cn- twintig
iaaren leeven De tanden vallen hun doorgaands uit, eenigen tyd vóór dat zy
flerven In Italië gebeurt het niet dikwyh , dat zy hun leven natuurlyk eindigen.
■Na den ouderdom van twaalf jaaren is het gebruikelyk hen te meften , en vervol-
gens hen aan de Jooden te Rome te verkoopen. Sommige ingezetenen ten platten
lande, door den nood gedrongen, voeden ’er zig insgelyks mede; in het land van
Labour, in het koningryk van Napels, en in het ciftiee! van St. Pieter, verkoopt
men dit vleefch in het openbaar, tweemaal ’s weeks.

Dc hoornen der buffels zyn in hooge achting, en worden veel gezogt: de huid
dient om flrengen voor dc lydtuigen van te maaken, gelyk ook zeeften, en be-
klcedlels voor koffers en valiezen; men gebruikt het niet, zo als dat der run-
deren,, voor zoolleêr, omdat het al te zwaar is, en het water ligtlyk door

laat ' ' .

de geheele u-tge(lrektheid der laags landen van Pontina, is maar één-
dorp, dat ut beflèl - hoeders oplevert; dit dorp heet Cijierna, omdat het in eene
vlakte ligt: daar men geen water heeft, dan uit de regenbakken, welker naam in
het kaliaanfeh Cifttma is, en dit dorp is een der leengoederen van myne familie...
De bewooners, zig bykans allen toeleggende om troepen buffels te houden, en op
te paffen, zyn tevens de behcndigfte en yverigfte voor de jagtpartyen, waar v«a-
ik ftraks gqfproken heb.

(Ja

DE NATUURLYKE HISTORI

Schoon de buffel een fterk en geweldig dier zy, is hy e'venwel ook teder zodat
by zo we! door overmaatige hitte als door overmaatige koude lydt; dus ziet men
hem ook in t fterkll v;an den zomer de fchaduwe ca het water zoeken, en" „S
de digcfte boffchen verbergen: die natuurlyke neiging fchynt

Wtp"nf”k'ln"iP oorfprong van den buffel meer in gemaatigde, dan in zeer
heete ot koude landen gezogt moet worden. & > « zeer

Behalven de ziektens, welke hem met andere dieren gemeen zvn is Vr ppdp
die tot zyne foort byzondcr behoort, waarvan hy niet dan in zyn^ewfte iaaïfn
wordt aangetaft. Deze ziekte heet b troone ; eene uitdrukking, betrekkelvk tot den
gemeenften zetel van het kwaad, die aan de keel en onder de kin is heb on*^
langs eene reis gedaan, bepaaldelyk met oogmerk om ooggetuigen té zyn van hpt
begin der ziekte, en derzelver voortgangen en einde naauwkeurig waar te neemen
Ik heb my zelfs doen verzeilen van een Genees- en een Heelmeefter, om eené Hp
redeneerde kennis van de oorzaaken , of ten minften van den aart der ziekte te

d»ur. .00. ik kwa.,, .1 over. o. i/hcb■d.fgt„TSr^opToS|rr„"

fpr"uite 7 ^“’ gebruiken en ondervindingen der buffel-

De verfchynfelen dezer ziekte zyn gemaklyk te kennen, inzonderheid de uit
wendige; het traanen is de eer te; het dier weigert vervolgens alle voedzel- byl
tw ten zelfden tyde zwelt zyn keel zeer fterk, en fomtyds zet zig ook het geheele
hghaam op; hy hinkt dan eens met de voorfte, dan met de achferftd'voetln • de

tong hangt gedeeltelyk buiten den bek, en is rondom bezet met een wit fchu’im
t welk het dier uitwerpt. »v.nuiui,

_ De uitwerkzelen van deze kwaal zyn zo vaardig als verfchrikkelyk ; wantin wei-
nige uuren, of ten langden in een dag, gaat het dier alle de trappen der Sp
do )i-, en fter t; wanneer deze ziekte zig onder een troep vertoont, worden de
meefle jonge buffels, die hun derde jaar nog niet bereikt hebben , daar van Sge!
taft , en zo zy flegts éen jaar oud zyn , fterven zy genoegzaam allen. Ondci- dfe
welke twee jaar oud zyn, zyn ’,cr veelen, die niet worden aangetaft, enS ont-
komt een groot getal van hun, die aangetaft worden. Eindefvk Ldra di inn^e
buffels tot de dne jaaren zyn gekomen, is het byna zeker, dat z/ontfnappei zub
len, want hsc is zeer zeldzaam, dat zy op dien ouderdom worden aaneecait en
daar is geen voorbee.d, dat, boven de drie faaren, eenige van deze dieren deze
ziekte gehad hebben : zy begint dan by de jongrte, als zynde de zwakfte en 7v
die nog zuigen, -zy!! ’er de eerde flachtoffers van. Wanneer de moeder ‘dom-
fyaheid van hraren reuk, in haar jong de beginzelen dezer ziekte bemerkt is 7v
dc eerffe die het veroordeelt, door het de pram te weigeren D.-7- Pni,
deck zig met eene verbauzende fnelheid mede ; iii negen daaen rpn^^
wordt eene geheele troep, hoe talrykook, daar byna gcLd mede la
welke in de zes eerfte dagen worden aangetaft, fterven vrv d™!^^^^

Jlen, terwyl die, welken in de drie laacfte dagen daarvan overrall?! vfS^ vi^y
dik^vyis opkomen, omdat, na de zes eerfte dagen , de kwaadaartigheid dï
geftadig verminderd tot op den negenden , wanneer dezelve zig met ÏÏe lm e
kragt tot een dezer dieren fchvot tebepaalen, waarvan zy, om zo te fbreekpn
baar verzoening -flachtoffer maakt. .. . ^ ipreCKen,

De ziekte houdt geene vaffe jaargetyden; alleenlyk is zy geraeener en sevaar-
lyker m de lente en des zomers, dan in den herfft of des winSrs eS vrv
algemeene vvaarneemmg is, dat zy gemeenlyk komt, wanneer na' vee hiae,

ulgemeene vvaarneemmg is, dat zy gemeenlyk komt, vvanneer na veel hitte
regen vak, die nieuw gras doet uitfpruiten, het geen zou fediyneS te bevvvzS
dat de oorzaak van 't kwaad is een overvloed van chyl, dSr al te ruim e

9

en

VAN DEN BUFFEL.

l^rachtig voedzel veroorzaakt, dewyl de jonge buffels, door de geur én fniaak van
dit nieuwe gras uit^elokt, daar te grreüg op aanvallen , en ’er zig mede overlaa-
den; deze verklaaring van de oorzaak der ziekte fcliynt door de ondervinding be-
veiligd te worden, want de jonge buffels, aan welken men des winters eene ge-
Doegzaame ruimte van aangenaam en gezond voedzel gegeeven heeft, met minder
gulzigheid op het nieuwe voorjaars gras aanvallende , worden daar zo veel niet
van aangetart, en fterven in minderen getale. In de drooge jaaren openbaart deze
ziekte zig ook minder dan in de vochtige; en, het geen myne verklaaring nog
meer beveiligt, is, dat de verandering van weide alleen een verzachtend middel
voor de kwaal is; men brengt hen naamlyk op de gebergten, alwaar het voedzel
minder overvloedig is dan in de vlakten: dit evenivel vertraagt het kwaad meer
dan dat het zelve daar door geneezen worde: vergeeffeh hebben de buffel - hoeders
de verfcheidene middelen beproefd, welken het ge ond veriland en hunne gebrek-
kige kundigheid hun aan de hand gegeeven hebben ; i y hebben het bezogt met
koppen onder de keel te zetten; zy hebben hen doen baden in rivier- en in zee-
water; zy hebben van de troep afgefcheiden de zulken die befmet waren, om de
mededeeling van het kwaad vóór te komen, maar alles is vrugtloos geweeft;
de befmetting gaat haar gang door de geheele troep, als of ’er niets gedaan wa-
re. Ook is de fterfte altyd even groot; en hoe zeer de verandering van weide
’c eerft eenige verzachting van leed fcheen te belooven, blykt ook dit hulp-

in

middel op het eind weinig of niets uit te werken....

Het vleefch der buffelen, aan de barbone gertorven, is in een fiaat van halve
rotting; het is bevonden zo gcvaarlyk te zyn, dat het de oplettendheid van de
Regeering heeft opgewekt, en dezelve doen hert ui ten, om het begraven der ge-
ftorvene heeften, zonder daar iets van te nuttigen, op ftrenge ftraffen te be-
veelen.

Schoon deze ziekte byzonder eigen fchynt aan de buffels , deelt zy zig echter
mede aan verrchillende dieren, die met hun zyn, gelyk volens, jonge herten
en jonge geiten, het welk dezelve alle de karakters geeft van eene volkomenê
Epizoothie of hecrfchendc dieren - ziekte. Het verblyf van dieren, by zieke buffels*
de enkele aanraaking van het vel der geenen die geftorven zyn, is genoeg om die
dieren te befmetcen, die dan vervolgens dezelfde verfchynzels vertoonen , en wel-
haart het zelfde einde hebben ; ja zelfs het varken is onderhevig om de ziekte
over te neemen; het wordt daar op de-zelfde wyze, en in den zelfden tyd, van
aangetaft, en is ’er dikwyls het flachroffer van. Daar is ten dezen opzichte
evenwel eenig verfchil tuffehen den buffel en het varken. Vooreeril, wordt de
buffel door deze plaag maar ééns in zyn leeven aangetaft, en het varken krygc
dezelve fomtyds tweemaal in een jaar, zodat een varken, dat in april de barbone
gehad heeft, dezelve in oftober weder kan hebben. Ten anderen is ’er geen
Voorbeeld, dat een buffel boven de drie jaar daarvan is aangeurt geweeft, en
bet varken is daaraan in allen ouderdom onderhevig, fchoon veel minder nadat
bet zyn volkomene groei gekreegen hebbe. Ten derden, de ziekte duurt onder
de buffels niet langer dan negen dagen, terwyl dezehe haare woede veertien
dagen en nog langer tegen het varken oefent. Met dit alies is deze ziekte even-
'''el aan dit dier niet natuurlyk eigen , en het is alleen door mededcvling van de
buffjls , dat het daarvan wordt aangedaan.

Dewyl dan de barbone byna de eenigrte gevaarlyke ziekte der buffels is, en
oe.elve tevens zo hevig woedt, dat van honderd dezer bedien, die daarvan in
hunne eerrte jaaren aangetaft worden, bet zelden gebeurt, dat ’er twintig van
öoorkomen, zo zoude het van het hoogfte belang zyn de oorzaaken dezer ziek*
‘2 te ontdekken, om daar hulpmiddelen tegen te kunnen vinden. De aanmer-
*J0gen, tot hier toe gemaakt, zyn niet genoegzaam, omdat zy niet dan oppefK

de natuurlyke historie

vlakkig hebben kunnen zyn, maar ik heb voor, om, zodra deze ziekte zig we-
der openbaare, ray andermaal naar de plaatfen daar dezelve is, te begeeven, om
haar mee lieden van de kunll te onderzoeken , en aan den Hr de Buffon eene
befchryving te kunnen bezorgen, die hem in ftaat moge ftellen om door zyn
oordeel nadere opheldering en meerdere zekerheid aan dit onderwerp te kunnen
byzetten.

Schoon deze memorie van M. Caetani over den buiFel , zelfs in het
uittrekzel dat ik daarvan gegeeven heb , al vry lang geworden is , moet ik
echter melden dat het niet dan met fpyt geweelt is, dat ik verfcheidene
zeer geleerde uitweidingen en algemeene bedenkingen, zo vernuftig als
gegrond, agterwege heb moeten laaten; maar dewyl dezelve geen vol-
flrekt, en zelfs geen genoegzaam verband, met de Natuurlyke Hiftorie
van den buffel hebben , zouden zy in dit artykel haare regte plaats niet ge-
had hebben, en ik twyfel niet, of die doorluchtige Schry ver zai my ver-
fchoonen dezelve niet geplaatft te hebben , en mync dankerkentenis wel
ontvangen willen, voor de onderrichtingen, welken hy my verfchaft
heeft : zyne groote geleerdheid, de myne verre overtreffende, heeft hem
de wortels van den naam buffel in de Latynfche en Griekfche taal doen
vinden ; en de zorgen , welken hy genomen heeft, om in de oude gedenk-
ftukken en Schryvers op te fpooren alles wat tot dit dier betrekking kan heb-
ben, geeven zo veel gewigc aan zyne geleerde aanmerkingen, dat ik de-
zelve met vermaak onderfchryf.

Van den anderen kant hebben de menigvuldige gelegenheden, welken
M. Caetani gehad heeft van te zien , waar te neemen , en te onderzoe-
ken , op een groot getal buffels in de landgoederen van zyn doorluchtig
huis, hem in ftaat gefield om de hiftorie van zyne natuurlyke gebruiken
veel beter te geeven^ dan ik , die deze dieren nooit gezien heb , dan op
myne reis naar Italië, en in de dierengaarde van Verfailles, alwaar ik der-
zclver befchryving gemaakt heb; ik houde my derhalven verzekerd, dat
myne Leezers het my dank zullen weeten , de memorie van M. Caetani
hier , by uittrekzel , ingelafcht te hebben , en dat hy zelf niet te onvreden zal
zyn yan in onze taal te vcrfchynen met zyn eigen ftyl, waaraan ik byna
riiets veranderd iieb , als zynde dezelve zeer goed , in zo verre dat wy veele
fr infche Scliry vers hebben , die zo goed niet fchryven in hunne eigen taal
als deze geleerde vreemdeling in c!c onze doet.

Voor het overige heb ik reeds gezegd, dat het te wenfclien zoude zyn,
dat men in Frankryk deze foort van dieren, zo fterk als nuttig, konde na-
uiralizeerén; ik houde my verzekerd, dat hunne voortteeling zou llaagen
in onze provinciën, daar laage gronden en moeraffen zyn, gelyk in het
Bourbonncelche > in Champagne, in Baüigny, in den Elzas, en zelfs in de
ylaktens langs de Saone, zo wel als in de moeraffige plaatfen van het land
van Arles, en de laage zandflreeken van Bourdeaux. De Keizerin van
Rusland heeft ’er eenigen uit Icalie laaten komen , en heeft hen in eenige
haarer zuidelyke Provintiè'n doen plaatfen ; zy zyn reeds fterk vermeerderd
in het Gouvernement van Aftracan in Nieuw Rusland. De Hr. Gvl<-

pEN’

VAN DEN KWAGGA.

^^’’’ klimaat en die weiden zeer gunftia; voor
deze dieren zyn bevonden, die fterker en beter voor den arbeid zvn
an de runderen. Dit voorbeeld is genoeg om ons te beweegen van L
verkrygmg. dezer nuttige dieren te zoeken, die de plaats dfr runderen
m alle opzichten vervul en zouden, vooral in den tyd, waarin degroo^e

brengt. ^andboul toe-

(e) Difcours fur ks frodumom de la Rufe, pag. 21 . .

DE KWAGGA of COUAGGA.

D'te' vóorife”hlL''‘ afdrukken

oer voorige bladen, waarin van den onagre en den zebra p-pfi-im

fchenTpï’ of ^«fe^en-foort

afchen het paard en den zebra, of niiirchien tuflchen den zebra^Si’ den
rnTn^e^5ge"SUeg?i^^^^^^ tS. heeft uitgegee.

delluiorie vü^dirSer'’®.?''' ''«<■' kunnen verzamelen over

dat her my voofl ia” W "'«^nalaaten hier aan te merken,

richt van Ln Hr. GoltDom V^reeT^S |fv d'a"Pd" T “ ‘T
Kaap de couaggaa voor de karren fpan^e'f^^dafzV zeeï “SrêSenl
n vervolgens erkent liy, dat hy geen volwaffen couagga heeft kunnen
bekomen, om er eene tekening van te maaken; het fchvnt derhalven
llevtff zeldzaam zyn in de landen van de Kaap, dewyl hy

temd Pn ï kunnen laaten tekenen; zo dit dier ge^

inopii’ I u een ftaat van huislykheid gebragt was, zoude het hem niet
moeijdyk geweeft zyn een dezer volwalTen dieren’ te kiygS: tThoï
Zal Natuurbefchouwende Reiziger ons omftandiger berichten

geeyen over dat dier,’t welk my toefchynt, nader by den zebra dan
hy eenig ander dier te komen (a). ^

^ Koiofets t£ ï KI

Deel.

I

66

de natuurlyke historie

DE GNOU OF NIOU ( a ).

D it fchoon dièr, ’t welk in ’t binnenft van de landen van Afrika ge-
vonden wordt, was by geen Natmirbefchouwer bekend. Mylord
BüTE, wiens fmaak voor de weetenfchappen bekend is, is de eerfte
geweeft, die my daar kennis van gegeeven heeft, met my eene gekleurde
aftekening daarvan te zenden, boven dewelke gefchreeven was: Feva-
Jieda, een bos-buffel, een dier van drie en een half voet hoogte ^ tweehonderd
mylen van de Kaap de Goede-hoop. De Hr. de Quernhoent, die zeer goe-
de waarneemingen op zyne laatfte reize heeft gedaan, heeft my wel zyn
journal van die reize willen betrouwen, waarin ik eene andere tekening
van dit zelfde dier heb gevonden, onder den naam van nou, met de vol-
gende korte befchry ving : Ik heb, zegt hy, in de dierengaarde van de Kaap

een vervoetig dier gezien, ’t welk de flottentocten nou heeten; de kleur van des-

zelfs hair is overal donker -bruin, maar een gedeelte zyner raaanen, gelyk ook
zyn ftaart, en eenig lang hair rondom de oogen, is wit; hy is gemeenlyk van
grootte als een groot hert; hy is naar de Kaap gebragt, binnen uitbet land, in |

otlobcr 1773. Daar is van deze foort van dieren nog geen naar Europa overge- 1

bragt; men heeft ’er zelfs maar één afgezonden, die in den overtogt geftorven
is. Men ziet ’er veelen binnen in het land; dat, hetwelk in de dierengaarde van '

de Kaap is , fchynt zeer zachtaartig; men voedt het met brood, garft en gras.

De Hr. Vicomte Venerosi Pesciolini, Kommandant van het eiland
de Croix, heeft ook de goedheid gehad van my onlangs te zenden, eene
gekleurde tekening van dit zelfde dier, die my voorgekomen is naauw-
keuriger te zyn dan de andere: die tekening, welke wy geeven was van
het volgende bericht vergezeld.

Ik heb geoordeeld, myn Heer, u te moeten toezenden, de getrouwe copy,
van een dier, gevonden op honderd en vyfeig mylen van de hoofd - veftiging der
Hollanderen, in de tafelbaai, aan de Kaap de Goede-hoop. Met deszelfs moeder
door eenen landman aangetroffen, wierdt het gevangen en naar de Kaap gebraet
alwaar het llegts drie dagen geleefd heeft. Zyne grootte is als die van een mid-
deflmaacig fchaap van dit land, en die zyner moeder kon de geftalte van de grootfte
fchaapen haaien. Zyn naam is niet bekend, omdat, naar de bekentenis zelve der
Hottentoccen, zyne vhkie geaartheid hem van alle plaatfen, die door menfehen
bezogt worden , verwydert, en zyne fnelheid onttrekt hem fchielyk aan elks ge-
zicht. Deze byzonderheden, voegt ’er de Hr. Venerosi by, zyn door den Hr.

Eergh, Fiskaal van de Kaap, verfchaft

(a) Gmu moet, door de gn in een te laaten fmeken, uitgefproken worden als niou
Brief van den Ilr. Vicomte Venerosi Pesciolini, aan den Hr. de Büffon gedateerd
van Port- Louis, 0.7 Febr. 1775. Men vindt ook in de tweede reis van Kapitein Cook
Tom. I. pag. iio, het volgende wegens dit dier gemeld. „ Daar is eene andere foort van
wilde Bier, door de inwooneren g«tio genaamd; deszelfs hoornen zyn dun; hy heeft maa-
” nen en hair op de neus, en door de kleinheid zyner beenen gelykc hy meer naar een paard
of een amiiope, dan naar een ninddier.”

VAN DEN GNOU.

( 5 ?

”Men ziet, dat dit dier zeer opmerkelyk is, nietflegts door zyne groot-
te, maar ook door de fchoonheid van zyne geftalte, door de maanen ,
die het langs den geheelen hals heeft, door zyn langen gevulden ftaart, en
door verfcheiden andere karakters, die het gedeekelyk tot het paard, en
gedeeltelyk tot het runddier brengen ; wy zullen het den naam van gnou
laaten behouden (dewelke als niou moet uitgelproken worden) ; dezen naam
heeft hy in zyn geboorteland, en wy kennen hem onder dcnzelven meer
dan onder dien vdiH feva-heia, want, zie hier wat de Hr. Fokster my
daarvan fchryft.

Men vindt aan de Kaap de Goede -hoop drie foorten van runderen; i. ons
gemeen Europifch runddier, 2. den buffel, welken ik geene gelegenheid gehad
heb le beil'hryven, en die veel overeenkomft met den Èuropiiehen buffel heeft:
3. den gnou; 'dit laatfte dier is niet dan op honderd tagtig, of twee honderd my-
len van de Kaap gevonden , binnen in de landen van Afrika ; men heeft tweemaal
gepoogd een dezer dieren naar Holland te zenden , maar zy zyn onder weg ge-
ftorven (c_). Ik heb een wyfje van deze foort gezien in 1775; het was drie
jaar oud; het was door eenen Europifchen inwooner van de Kaap opgevoed,
■waarvan de woonplaats honderd en zeftig mylen van de eigenlyke Kolonie of
de ftad af -was; die man hadt haar zeer jong gevangen met een jong mannetje
van dezelfde foort; hy voedde hen beiden op, en bragt hen naar de Kaap, oni
hen aan den Gouverneur aan te bieden. Dit jong wyfje, dat tam was, wierdc
in een ftal gehouden , en met roggenbrood en koolsbladen gevoed ; zy was niet
volkomen zo groot als het mannetje van dezelfde dragt : haar drek was gelyk
die van gemcene koeijen; zy duldde niet gaarne de ftreelingen of zelfs het aan-
raaken van menfehen, en, fchoon zeer tam, ftoot zy echter met de hoornen,
en Haat met de voeten ; wy hadden ongemeen veel moeite om de maaten te
neemen, uit hoofde van haare onwilligheid cn weêrbarftige beweegingen. Men
heeft ons gezegd , dat de mannetjes-gnou in zyn wilden flaat zo w'oeft en weêr-
barflig is als de buffel, fchoon hy veel minder fterkce heeft; het jonge wyfje,
daar wy ftraks van fpraken , was vry zacheaartig ; het liet nooit haar geluid hoo-
ren; zy herkaauwde gelyk de runderen; zy v/andelde gaarne op het Baffecour ^
zo het weder niet al te heet v/as, want geduurende de groote hitte zogt zy de
fchaduwe of begaf zig naar haar ftal.

Deze wyfjes- gnou hadt de grootte van een damhert, of liever van een ezel;
zy was aan de fchoft veertig en een half duim, engelfche maat , hoog, en rvat
iaager by de agterpooten, alwaar zy maar negen- en -dertig duimen konde haa-
ien; het hoofd was groot, naar evenredigheid van ’t lighaam, hebbende vyftien
en een half duim lengte , van de ooren af tot aan het einde van den fmoel ; maar
het was aan de beide zyden zamengedrukt, en van vooren gezien, vertoonde het
zig fmal. De muil was vierkant, en de neusgaten hadden de figuur van een halve
maan; daar waren in het onderfte kaakbeen agt fnytanden, in de gedaante gelyk
aan die van het gemeene runddier. De oogen waren veel van malkanderen verwy-
derd, en op de zyden van het voorhoofdsbeen geplaatft: zy waren groot, van
cene zwart- bruine kleur , en fcheenen een voorkomen van woeilheid en kwaadaar-
tigheid te hebben, welke echter door de opvoeding enden haat van huislykheid

CO Men ziet uit het byvoegzel, ’t welk de Hr. Allamand heeft laaten dralcken, jn het
XVde Deel van dit Werk, dat één dezer dieren leevende is aangekomen in de dierengaaroe
van den Prins van Oranje, alwaar de Hr. Allamand het heeft befehreeven, en miai
aftekenen.

I 2

<ss

DE NATUURLYKE HISTORIE

ir' geleenigd waren. De ooren waren van omtrent vvP pn oen
half du^ lengte, en van eene gelyke figuur als die der

Ichouders waren v/el gefpierd, en de dven en hppupn • feciceK. uc

die van het runddier. Het kruis was wat gerekt en verhpLn

den ftaart, gelyk dat van het paard. De voeten waren liet p’n nf

elk twee hoeven, die puntig naar vooren uitliepen, aan de zydenmnè waren'^^^eS

eene zwarte kleur hadden. De Haart was vyf en-twintig duimen lang daar onrW

begreepen ‘het lange hair aan deszclfs einde. ’ i/uuer

Het geheele lighaam was bedekt met een kort en glad hair. in kleur (rpivt
aan dat van het hert. Van den fmoel af tot aan de hooirre der nrxyon
dier lang ruw hair, dat opftondt als hordeis cn waardn^nr o fn
heel gedeelte omringd wierdt. Van de hoornen af tot aan*^
een foort van paarde - maanen , geformeerd van lanj^ hairen
witacheig waren, en de punten zwart of bruin. OnSr den l^ls zag menTene
anderen band van lang ha/r, dat zig verlengde van de voorlle beenef Tf tot lan
de la' ge witte harren van de onderfte lip; en onder den buik was een Vos vaS
zeer lang hair by de navel; de oogleden waren voorzien van zwart, bruin 2 la
de oogen waren rondom omgeeven van zeer fterke hairen van een witte kleur.

Ik moet by deze befchryving, welke de Hr. Torster my wel heeft
len meiedeelen, de waarneemingen voegen, welken de Hr. Allamand,
omtrent dit dier, terwyl hy het leevende onder het oog hadt, gedaan heeft!

Zie het Deel, hlz. 190, yan dit Werk, uit het 'welk de Hr nr
Bufi'on het artykel van de gnou heeft over genomen, en hier geplaatji.'

Ik heb by deze befchryving niets by te voegen , nog daarvan af te fnv-
den , gelyk ook niet aan de verftandige aanmerkingen van den Hr Alla

Leezers berichten, dat de tekening , dié bv de'
Hollandfche uitgave van myn Werk gevoegd is, my toefchfnt overeen!
komftiger met de Natuur te zyn, dan die, welke ik gegeeven had n
hoornen inzonderheid , fchynen in de myne niet wél vertoond te v
en de gordel van hair, welken het dier rondom den fmoel heeft
my gemaakt te zyn, zodat men meer vertrouwen mag fteJJen nn di
ding van den Hr. Allajmnd dan op de myne. ^ n op de af beei-

VAN DEN

N

I L - G A U T.

69

DE NIL-GAUT.

D it IS het dier, dat door verfcheiden Reisbefchryvers genoemd is,
graauw runddier van den Mogol, fchoon het in v^erfcheiden flreeken
van Indië onder den naam van nil-gaut bekend is: wy hebben het mannetje
en het wyfje loevende gezien in het Koninglyk paleis de Ja Muette, alwaar
men hen nog tegenwoordig (juny 1774) onderhoudt, en waar men hun
eene volkomen vryheid geeft. Wy hebben hen beiden naar ’t leeven laaten
aftekenen , zie PI. XIII en XIV.

Schoon de nil-gaut in den hals en den kop wat van ’t hert heeft, en
naar het runddier een weinig in de hoornen en den ftaart geJykt , is hy
evenwel van die beide foorten verder verwyderd dan van de gazelles of
groote g'eiten: de heete klimaaten van 7 \lia en Afrika zyn die, alwaar de
groote foorten van de gazdles en geiten meell vermenigvuldigd zyn • men
vindt in dezelfde flreeken, of niet verre van dezelve, den condonia’ den
bubal, den koba, en den nil-gaut, die hier in aanmerking komt ’

De foort van baard, welken hy aan den hals en de borft heeft de ge
fchiktheid van zyn voet en van zyne hoeven, verfcheiden andere over’
eenkomften van maakzel met de groote geiten , doen hem meer tot dit ge-
zin naderen dan tot dat der herten of runderen, en onder de dieren van
Europa is het de gems, waarmede men hem beter dan met eenig ander
dier kan vergelyken; maar in der waarheid is de nil-gaut de eenilfte van
zyne foort , en van eene byzondcre foort , die noch tot die van het rund-
dier, noch van het hert, noch van de geit, noch van de gazelle , noch
van de gems, behoort, en daar naar alleenlyk geijkt in eenige afzonder-
lyke üvereenkomften. Hy heeft, even als alle deze dieren, het vermogen
van herkaauwen; hy loopt onbevallig, en niet zo goed als het hert
fchoon zyn kop en hals even ligt zyn ; maar zyn beenen zyn zwaarer en
ongelyker in hoogte, zynde de agterfte aanmerkelyk korter dan de voor-
fte. Hy draagt den ftaart. onder het loopen regf agteruit, en houdt den-
zelven in de laagte en beneden , tenvyl hy in rufl is. Het mannetje heeft
hoornen , en het vvyfje heeft die niet ; het geen hetzelve nog meer tot
het gedacht der geiten doet naderen, waaron-ler het wyffe gemeenlyk gee-
ne hoornen heeft ; die van den nil-gaut zyn hol, en vallen niet af, gehk
die der herten, der damherten, en rheebokken; een kenmerk, dat hem
Van dit gedacht van dieren volflrektlyk affeheidt. Dewyl hy komt van
een land alwaar de hitte grooter is dan in ons klimaat , zal het midbh/en
moeijelyk zyn om hem hier te doen voortteelen ; fchoon dit evenwel ctr.ü
goede zaak, niet flegts voor de Natuurlyke Hiflorie, maar ook voor on-
middelyk gebruik, zou zyn, omdat dit dier, fchoon Jeevendig en zwerven-
de, gelyk de geiten, zachtaartig genoeg is omzig door den menfeh. te laa-

DE NATUURLYKE HISTORIE

fo

ten bedieren, en zo wel ais de geiten, eetbaar vleefch , goed fraeer, en
vader en dikker leder dan dat der geiten en bokken is , zou verfchaffen.
Het wyfje is thans bruiner dan het mannetje, en fchynt jonger, maar zy
zal railTchien in meerderen ouderdom dezelfde graauwe kleur krygen.

Zie hier de befchry ving, welke ik van deze dieren gemaakt heb, met den
Hr. DE Se VE , die dezelve heeft atgetekend. Het mannetje was van grootte als
een hert vanmiddelbaaregedalte; de hoornen waren flegcs zes duimen lang, en
hadden twee duimen en negen lynen aan de bafls ; daar waren geene fnytan*
den in het boveiifte kaakbeen j die van het onderfte waren breed en niet lang;
daar was eene foorc van ledige ruimte tuflchen deze tanden en de baktanden:
het achterftel is by het mannetje laager dan het voorlid, en men ziet eene
foort van bult of verhevenheid op de fchouders ; en deze plaats is voorzien
van kleine maanen , die op de kruin van ’t hoofd beginnen , en op ’t midden
van den rug eindigen. Op de borft is een bos lang zwart hair ; het hair
van het geheele lighaam is lei -kleurig, maar op den kop is het hair meer
vaal, met graauwachtig vermengd, en de omtrek der oogen is voorzien
roet helder vaal hair , met eene kleine \dtte vlak in den hoek van elk oog;
het bovenfte van de neus is bruin ; de neusgaten zyn zwart , met een wit-
te ftreep aan de zyden ; dc ooren zyn groot en breed , naar het einde met
drie zwarte banden geftreept. Met uitwendige van het oor is rosachtig-
graiuw , met een witte vlak aan ’t einde. . De kruin des hoofds is voorzien
van zwart hair, gemengd met bruin, dat boven op het voorhoofd eene
foort van hoefyzer maakt; daar is onder den hals by de keel eene groote
witte vlak; de buik is lei-graauw, gelyk het lighaam. De voorftebee-
nen en de dyen zyn zwart aan den buitenkant, en aan de binnenzyde don-
kerer graamv dan het geheele lighaam. De voet is kort, en golykt naar
dien van ’t hert; de hoeven zyn zwart; daar is op de buitenzyde der voor-
fte voeten een witte vlak, en aan de binnenzyde twee andere vlakken van
dezelfde kleur. De achterfte beenen zyn veel fterker dan de voorde; zy
zyn bedekt met zwartagtige hairen, met twee groote witte vlakken
op de voeten, zo wel van buiten als vp binnen, en laager zyn ’er groote
kadanje- bruine hairen, dis eene gefrifeerda bos maaken. De daart is
leikleurig -a:raauw in het midden, en wit op de zyden; hy eindigt in een
kwad van lang zwart hair ; het hovende gedeelte is naakt vel ; de witte
hairen van de zyden zyn zeer lang, en liggen niet op het vel neder, gelvk
die der andere dealen van hst lighaam; zy drekken zig in tegendeel in eene
rechte lyn ter wederzyden uit ; de fchcedc van de roede is weinig zicht-
baar, en men hiefc waargenomen, dat de pis -worp, of de draal, die de
pis-loozing maakt, zeer klein is in het mannetje.

Daar is in de Ecoh Vétérinaire een opgezet vel van een dezer die-
ren, dat niet overeenkomt met het geen ik befchreeven heb; het ver-
fcliilt in de kleur van het hair, die bruiner is, en in de hoo’rnen, die
dikker zyn aan hunne bafis, en echter minder groot, als hebbende
flegts vier en een half dmm lengte.

5 '

I

/

I

IvE lsriI.&AXJT ]VfALE

-P^. XlV.

■ ■/Öme. 'XVI.

X/E ÏJ'IEGA.UT EEMEEEE

VAN DEN NIL^GAUT.

71

Het wyfje van! den nil-gaut, die in de dierengaarde van laMuette was,
is in de maand oftober 1774 geftorven ; zy was Ideiner dan het mannetje,
en tevens luchtiger, en hooger op de beenen. Haare kleur was rosachtig,
vermengd met hairen van een bleek - vaal , en hairen' van ros- bruin , ter-
wyl het hair van het mannetje in ’t algemeen lei -kleurig was. Het grootft
verfchil dat ’er tuffchen dit wyfje en haar mannetje plaats hadt, was in het
achterftel, ’t welk zy hooger hadt dan het voorftel, terwyl het tegendt^el
in het mannetje plaats hadt ; en dit verfchil zoude zig wel tot dit indivi-
dueel dier alleen bepaalen kunnen , en niet in de geheele foort gevonden
worden. Voor het overige geleeken dit mannetje en dit wyfje rn alle ui-
terlyke kenmerken, en zelfs in de vlakken, naar malkanderen : zy fchee-

nen zeer aan malkanderen verknogt tezyn; zy likten malkander dikwyls,
en fchoon zy in het park in volle vryheid waren , fcheidden zy zig even-
wel maar zelden van 'malkanderen, en verlieten den anderen nooit voor
langen tyd.

De Br. William Honter, Geneesheer en Lid van de Maatfchappy te
Londen, heeft in de PMlnfophifcJie Tranjadiies ^ Vol. LXI y voor het jaar
1771, blz. 170, een memorie over den nil -gaut gegeeven, met eene vry
goede afbeelding. De Hr. la Roy, van de Akademie der Weccenfchap-
pen te Parys, heeft daarvan eene naauwkeurige overzetting gemaakt, en
ik heb gemeend den liefhebberen van de Natuurlyke Hiftorie vermaak te
zullen doen met dezelve hier by te voegen; en wel te meer, omdat de
Hr. Hunter dit dier van veel nader by heeft waargenomen , dan ik in
ftaat ben geweeft te doen.

Men moet, zegt de Hr. Hunter, onder de rykdommen, die ons in deze laat-
Pe tyden , uit de Indiën zyn overgebragt, ook betrekken een fchoon dier, de nyl-
ehau; het is zeer te wenfchen, dat het zig in Engeland moge voortplanten, als
wanneer het een van onze nuctigfle dieren zoude kunnen worden , of ten minften
een van die, welke onze landeryen meeft verfleren. Het is grooter dan eenige
der heikaauwende dieren onder ons, het runddier alleen uitgezonderd; daar is alle
reden van te denken, dat men het vleefch van dit dier uitmuntend zal vinden; en
zo hv tam genoeg kan gemaakt worden om zig aan den arbeid te gewennen, is ’er
alle waarfchynlykheid, dat zyne flerkte en zyne groote fcelheid met voordeel
zullen kunnen gebruikt worden.

De naauwkeurige afbeeldingen dezer dieren , gceven veel netter denkbeelden van
dezelve dan de bloote befchry vingen ; elk die het oog flaat op de afbeelding , wel-
ke door den Hr. Stüblo, dien uitmuntenden tekenaar van dieren, onder myn oog,
van die dier gemaakt is, zal nooit in twyfel ftaan van den nyl-ghau tc herkennen,
waar hy denzelven ook moge aantrefFen. Ik zal evenwel de befchryving van dit
dier benroeven, daar vervolgens byvoegende alles wat ik van deszelfs Hifiorie heb
kunnen* te weeren krygen. Dit veiflag zal niet zeer naauwkeurig zyn, maar de
Nacuurbefchouwers zullen een foort van vermaak hebben , in ten minllen iets te
verneemen van ’t geen dit fchoon dier betreft, waarvan wy tot hiertoe noch be- '
fchryvingen , noch afbeeldingen gehad hebben.

De mannetjes - nyl-ghau trof my op het eerfte gezicht, als zynde van eene mid-
delfcort tulTchen den hier en het hert, tennaaftenby, als wy zullen onderheikn
dat een dier zoude zyn, dat van deze twee foorten van dieren ware voortgeko-

DE NATUURLYKE HISTORIE

tnen ; want hy is zo veel kleiner dan den eerden als hy grooter is dan het laatfte •
en men vindt in zyne geheele gedalte eene groote vermenging van gelykheid met
alle beiden: zyn lighaara, zyne hoornen, en zyn ftaarc, gelyken vry veel naar
die van den dier; en zyn kop, zyn hals, en zyne beenen naderen veel tot die van
het hert.

De kleur is in 't algemeen afchgraauw of graauw, naar de vermenging van
de zwarte en witte hairen ; de meeften dezer hairen zyn half zwart en half
wit; het witte gedeelte is aan den wortel. De kleur der beenen is donkerer
dan die van het lighaam; men kan hetzelfde van het hoofd zeggen, met deze
byzonderheid , dat de donkerer kleur daar niet algemeen is, maar alleenlyk
op eenige deelcn heerfcht, die byna geheel zwart zyn; op eenige andere
plaatfen, waarvan wy laager zullen fpreeken, is het hair van eene fchoone witte
kleur.

De romp, de hoogte van zyn rug, alwaar eene kleine verhevenheid is boven
het fchoudeiblad, is van vier voet, één duim, engelfche maat, en aan het ver-
hevenile gedeelte, onmiddelyk ageer de lendenen, is deze hoogte flegts van
vier voet. De lengte van den rug in het algemeen , van ter zyde gezien van
het begin van den hals af tot aan den oorfprong van den ftaart , is van omtrent
vier voeten, het geen tennaaflonby de hoogte van het dier is, zodat zyn rug,
en zyne leden , van ter zyde gezien , terwyl zyne beenen evenwydig liaan , drie
lynen of zyden van een vierkant uitmaaken, waarvan de grond, daar hy op
Haat, de vierde zyde maakt *Hy heeft vier voeten en tien duimen omtreks,
onmiddelyk agter de fdiouders , en iets meer voor de achterfte beenen, maar
die laatfte afmeeting moet, geiyk men zig ligtelyk kan verbeelden, veel ver-
Ichillen naar dat het dier veel of weinig gcgeecen heeft.

Het hair op het lighaam is in ’t algemeen yler, fterker, en ftyver, dan dat van
het runddier; onder den buik en op de hovende gedeelten der fpicren is het lan-
ger en zachter dan in de zyden en op den rug. Den gehecien hals en ruggegraat
kings tot aan het achterfte gedeelte van de veihevenheid , die boven de Ichouder-
b}aden is, is het hair zwarter, langer, en meer opgezet, maukende eene foort
van korte, yle, en verhevene maanen. De navel- en onderbuiks - Itreeken , hec
binnenlt van de dyen, en alle dedeelen, die door den ftaart bedekt worden , zyn
wit; de voorhuid wordt niet door een kwaftje hair getekent, en dezelve fpringc
niet verre uit,

De zaadballen zyn langwerpig en hangende , geiyk by den ftier. De ftaart daalt
tot op twee duimen boven het hielbeen ; deszelfs uiterfte. is verfierd met lang
zwart hair, geiyk ook mei eenige witte hairen, byzonderlyk aan de zyde van hec
binnengedeelte ; de ftaarc is aan die binnenzyde niet van hair voorzien, uitgezon-
derd, geiyk gezegd is, naar het einde, maar ter rechter- en ter flinkerzyde is ’er
boordzol van lang wit hair.

De beenen zyn dun , naar evenredigheid van hunne lengte, niet wel zo dun als
die van onze herten, maar dunner dan die van onze ftieren. De voorfte beenen
zyn wat meer dan twee voeten en zeven duimen lang; daar is een witte vlak op
het voorfte gedeelte van eiken voet, byna onmiddelyk boven elke hoeve, en eene
andere kleinere witte vlak voor de pyp, en boven elke dezer vlakken is een op-
merkelyk kwaftje van lang wit hair, dat rondom loopt als hangende krullen. De
hoeven van de voorfte voeten fchyoen al te lang te zyn ; deze byzonderheid was
zeer opmerkelyk in elk der nyl-ghaus, welken ik gezien heb; men gifte even-
wel, dat dit wel mogt veroorzaakt zyn , omdat deze dieren waren opveftoun ge-
wceft, en deze hoeven, in het geftorven dier onderzoekende, oordeelde ik de
gifling gegrond te zyn.

De

Van den nil-gaut. 7'»

lang en dun, gelyk die van het hert; daar is aan de keel eenc
Rin vJ van wit »n de gedaante van een fchild; en laager; by het bo-

ISaan?e Jan b,”S® “ '“S ^r. in dn

van de hoornen af tot aan het einde
van de neus, is omtrent van een voet, twee en drie vierde duimpn ►

^el, *c welk de neusgaten affcheidt, was doorboord , om daar ïnfouw of t±^^

denVn%e leTn! ^ gewoonte der Ooflerlin^en, om b%%TeZScS!

hp^pn^nmfrpl' vtn *^ond is lang, en het onderft kaakbeen is wit; in den ge-
gafen*' O’lytiDg is het bovenft kaakbeen niet wit dan by de neus-

Daar zyn zes maaltanden ter wederzyden der kaakbeenen , en aet fnvtanden in
het onderfte kaakbeen. De eerde der^^fny tanden is zeer breed , en S and^^^^

eep"aa??'’zyr°'’^‘^'®^^'‘^' '"°°rwaards of agtermards

algemeen van eene donkere kleur, want het geheele cedeel-
foK het vhes. ’t geen men zien kan, is van deze kleur; van ter zyS gSn
fchynt het hoornachtig vl-es, gelyk ook alles wat men daardoor ziet /blaauw als

froSlYs dwarfeh, langwerpig, en het

De ooren zyn groot en fchoon; zy zyn meer dan zeven duimen lang, en wor-
den naar hun einde zeer veel breeder; zy zyn wit aan den rand en van binnen
behalven ter plaatfe alwaar twee zwarte ftreepen het hol der ooren tekenen ’
De hoornen zyn zeven duimen lang ; zy hebben zes duimen omtreks by hunnen
oorfprong, en verminderen trapsgewyze; zy loopen uit in een weeken pJnt • zv

Sen 'pnn ^nc platte zyden, door even veel hoeken afgdchef-

den ; een dezer hoeken is vooraan de hoornen, en bygevolg maakt een dor nw
zyden het achterfte gedeelte; m^r die driehoekige gedaanti vermindm allS"
en verheft zig aan het einde. Daar zyn op de bafis aan den oorfprong der hoor’
nen, ligte plooijen, of knngswyze rimpels, waarvan het getal aan dei?nnfHrdnm
van het dier beantwoordt. De -hoorn ,%an de bafis af ïof b in ?oc i> 7ffen
en het einde , is van eene zeer dockcre kleur. Deze hoornen verheffen zfg op-’
Waards, en loopen tevens voorwaards uit, maakende een zeer flompen hoek mi
het voorhoofd of het gelaat; zy zyn ligtiyk gekromd; de holrondte is binnen-
waards, en een weinig naar vooren; hun afftand aan hunnen oorfprong is van
drie en een vierde duim; aan hunnen top van zes en een vierde duim, en in het
midden gemeeten, is de afftand van wat minder dan zes voeten.
hnnH? van dit dier is ook wel haver, dog die eet hy niet greetig; meer

houdt hy van gras en hooi (a); maar het geen hy ook boven dezi verki’eft is

lekkerny aaoneemt: wanneer hy dorüis is
stinkt hy tot agt pinten waters. ^ °

Zyne meft heeft de gedaante van kleine ronde balletjes, van grootte als een
“^ksat • noot

betreft; fchoon men verhaalt heeft dat hy ten uiterflen woeft
dar i’ -echter, zo lang ik hem onder myn opzicht gehad heb, bevonden

net een zeer zachtaartig dier was, en dat hy ’er op gefteld fcheen te zyn, dac

Generaal Carnat bericht my, dat men geen hooi in Indiën maakt: dat de paar-

Peu!vrnrh,/®''"l-‘^ Sras, en met een graan van het gefladu der

«‘vrucöten, die men ^ram noenic.

Deel. K

I

^4 DE NATUURLYKE historie

men zig gemeenzaam met hem maakte, lekkende altyd de handen van hun die
hem lieKoosden, of die hem brood aanboden, en hebbende nooit gepooed zm
van zyne wapenen te bedienen om een eenig raenfch te kwetfen- Het zmtufg van
den reuk, in dit dier, is zeer fyn, en fchynt het zelve in alle zyne beweeefneen
te beftiereo; wanneer eenige perfoonen hem naderen, beriekt hy hen, onder het
imaken van een zeker geluid; hy dccdt het zelfde wanneer men hem drinken of

CCC6Q wnc 9r\ lio*»- «vAKAnlpf- ^ /• vl

reuk

myne ikuju, v-i.w, -- — ^ .uvnu iiauc aangeraaKt (b\

Zyne wyze van vechten is zeer zonderling: Mylord Cu ve heeft dezelve in
twee mannetjes waargenomen, die in een kleinen omtrek waren befloten geweeft-
hy heeft my dezelve op de volgende wyze verhaald. „ Terwyl zy nog on een
„ grooten afftand van malkander waren, bereidden zy zig tot het gevedht^met
„ op hunne kniën te vallen, en naderden tot malkanderen, meteen vrv fnellen
„ tred, geduurig op de kniën voortgaande: wanneer zy op eenige ftappen bv
„ malkander gekomen waren^, deeden zy een fprong, de eene tegen den aKn

Geduurende al den tyd, dat ik er twee m myn ftal had, bemerkte ik
dikwyls ik hen wilde aanraaken, zy op hunne voorfte kniën vielen, hetCen hun
zelfs fomtyds gebeurde, wanneer ik voor hun ging; maar, dewyl zy nooit on mv
aanfprongen, was ik zo verre af van te denken, dat deze houding hunnen toorn
aankondigde, of eene gefchiktheid tot vechten cetennen gaf, dat ik dezelve in-
tegendeel befchouwde als eene uitdrukking van vreesachtigheid of groocc zacht-
aartigheid, of zelfs van nederigheid (c).

Het wyfje verfchilc zo zeer van het mannetje , dat men het naauwlyks zoude
gelooven van dezelfde foorc te zyn: het is veel kleiner; het gelykt In «-eftaltp
en in haare geelachtige kleur, naar eene hinde, en heeft geene hoornen • zy heeVr
vier fpeeneo, en, men denkt, dat zy negen maanden draagt: fomtyds brenut
twee jongen voort , maar de meefte reizen llegts een. De mannetjes - nvl -
pog jong zynde, gelykt m kleur veel naar het wyfje, en bygevolg naar 'etn

^°Wat de foort aangaat, moet ik aanraerken, dat, wanneer men ons een nieuw
dier vertoont, het dikwyls zeer moeijelyk, en fomtyds zelfs onmogelvk is
deszelfs foort alleen door de uitwendige kenmerken te bcpaalen, maar nadat
dic dier door een bekwaam Ontleedkundigen geopend is, bepaalt zig deze vraag
door de vergelykende ontleedkunde, doorgaans met zekerheid.

(*) De Generaal Carnat bericht in eenige waarneemingen over dit oaderwern WAit
hy my wel heeft willen mededeelen , dat alle de dieren van de foort van het her, n
reuk zeer fyii hebben; dat hy dikwyls heef: waargenomen, dat de tamme herten
men dikwyls brood geeft, wanneer men hun een Huk aanbiedt, daarvan t'ebeprén
niet aanraaken zullen; dat hy dezelfde waarneeming heeft gedaan od eene »PPr rln
geit, die hem in zyne meefle veldtogten in Indiën vergezelde en dic Lm melk verfSafte-’
en welke hy tot erkentenis haarer dienden met zig naar Engeland hadt genomen

CO Men kan de onverfaagdheid en fterkte, waarmede hy zig op eenig voorwero wpmr
opmaaken uit de volgende byzonderheid van een der fchoonile van deze dieren dnr ^ '
in Engeland gezien heeft; men mag zelfs onderftellen, dat de fchok, welken hv bv d’tp
gelegenheid kreeg, de oorzaak was van zyn dood, die kort daarna voorviel Pam
daghuurder, niet weetende dat bet dier zo digt by hem was, en niet bedoelende hArrAi J a
te tergen, meende geen gevaar te loopen met de palifladen van het nark van ^

deren. De nyl-ghaut echter werpt zig met de fnelheid van een LKm L IaI

-geweld op de palifladen, dat hy een op vorfcheiden plaatfen brak, 01^011 Lner h
loi onderen toe daar by verloor. Uit dit voorval, en naauwkeuriger bericlnen^ LvnJI f
dat dit dier vvaell L< in den bronstyd, hoe zacht en tam het op andere

75

VAN DEN NIL-GAUT.

Naar de uicerlyke kenmerken alleen vermoedde ik, of liever, geloofde ik, dat
e nyi-ghaut een byzonder dier ware, van eene byzondere foort; ecnigen myner
^lenden namen het voor een hert, maar ik was overtuigd, dat het niet van dut
piiachc ware, door het blyven zyner hoornen, die niet afvielen. Anderen dach.
«n, dat het eene antilope ware, maar de hoornen en de lighaams-grootte van het
üic-r , deeden my wederom denken , dat het geene was ; en het hadt zo veel over-
güftalte, vooral het wyfje, met het hert, dat ik het niet konde bc
Ichouwen als van het zeifde geflacht met den ftier. In den bronstyd zettede men
roannetjes-nyl-ghaut by eene hinde, maar men befpeurde geene drift,
och zelfs de minftc byzondere oplettendheid tunthen deze twee dieren: eindelyk
- een dezer dieren geftorven zynde , wierdt ik door myn broeder, die het ontleedde ,
en die byna alle de viervoetige dieren ontleed heeft, met zekerheid onderricht,
nat de nyl-ghaut een dier van eene nieuwe foort is (d).

Vcrfcheiden dezer dieren, mannetjes en wyfjes, zyn, federt eenige jaaren,
naar Engeland gebragt. De eerfte wierden van Bombay ten gelchenke aan Lord
^uvE gezonden; zy kwamen over in de maand van auguftus 1767; zy waren een
mannetje en een wyfje, en zy bleeven in dit land jaarlyks voortteelen; cn eenigen
lya daarna bragt men weder twee anderen, die aan dc Koningin wierden aangebo-
den, en deze Vorftin , fteeds gcnciad om alle foorten van opmerkeiyke en nuttige
onderzoekingen in de Natuurlyke Iliftorie te bevorderen, liet my verlof geeven
om hen eenigen tyd te komen befchouvven, waardoor ik in ftaac raakte om hen
niet alleen tc kunnen befchryren, en ’er eene naauwkeurige tekenin^» van te kry-
gen, maar ook, om het dier, toen het geftorven was, met behulp van myn broe-
der, te kunnen onclecden, en ’er het vel cn het geraamte van te bewaaren. Mv-
lord Clive heeft de goedheid gehad van my alle de ophelderingen te geeven wel
ken hy in ftaat was te verzamelen , om ’er de hiftorie van op te maaken Vivk
beJ perfoonen, het hunne daaraan htb-

Deze dieren worden als zeldzaamheden befchouwd in alle de veflingen wel-
ken wy in de Indiün hebben; zy worden uit de binnenfte deden des lands aanse-
voerd, ten gefchenke voor de Nababs en andere Heeren van hoogen rang: Lmd
Clive, de Generaal Carnat, de Hr. Walsh, de Hr. Watts, en verftheiden
anderen , die een groot gedeelte van IndiSn gezien hebben, hebben my allen ge-
zegd, dat zy dit dier nooit wild gezien hebben. Beunier , voor zo verre ik heb
kunnen ontdekken , is de eenigfte Schry ver die daar gewag van maakt (e). In het
iViie Deel zyner memories geeft hy het verflag. van twee reizen , welken hy in
1664 gedaan heeft, van Dehli tot Cachemire, met den Mogolfchen Keizer Au-
kENGzEii, die zig naar dit aardfeh paradys, zo als de ladiaaneD het aanmerken ,

(<0 De Hr. Penant, wiens zucht voor de Natuurlyke Hiflorie het vermaak vergroot vaii
«en Quafhangelyk fortuin te genieten, maakt, in de Synopfis, welke hy heeft uirgegeeven,
«a dat dit gefchrift vervaardigd is, van dit dier, (met den witten voet, pa^. 207^, eene
•oort van antilope; maar tegenwoordig denkt hy, dat het tot een ander geflacht behoort,
«“ zal het dus, iu de op handen zynde uitgave van zyne Synopfös, eene andere plaats
geeven, ^

GO Sedert ik dit gefchrift geleezen heb, heb ik van Doftor Matv de volgende noie
ontvangen. Ik vind in het IVde Deel van de befchryving van Ooft- Indiën, door Vaien-
1727 in Holland uirgegeeven, op het artykel Batavia, blz. 231, deze korte "aan*
ouuung. „ Onder de biiitengewoone dieren, welken men in ’t kadeel houdt, is*’er één
» van grootte en kleur als een Deenfche koe, maar minder zwaar; zyn kop loopt naar
« den mond fpits af; hy is van eene afdigraauwe kleur, en uiet minder groot dan de
» eiand, wiens naam hy voert; het is een gefchenk door den Mogol gezonden.”

K a

7Ö

DE NATUURLYKE HISTORIE

begaf, om de zomerhitte te vertnyden Van de jagt fpreekende , die het eroot
vermaak van den Keizer op deze reis uitmaakte, meldt hy, onder verfcheiden an-
dere dieren, de nyl ghaut, maar, zonder iets meer van dat dier te zeggen, be-
hilven dat de Keizer fomtyds zulk eene menigte daarvan doodde, datliy ’er ge-
h:ele vierdeparten van uitdeelde aan zyne Omras, waaruit blykt, dat zy fn dezen
oord, in grooten aetale, en in een wilden flaat, voor handen moeten geweeft
zyn , en dat men derzelver vleefch als zeer goed , en zelfs als eene lekkerny be-
fchouwd moet hebben. ■'

Dit fchynt wc! overeentekomeo met de zeldzaamheid dezer dieren in Bengale
Madras, en Bombay; Cacheraire is eene der noordelykfte provintiën van hetee^
bied van den Mogol , en het was op den togt van Dehli naar deze provintie, dat
Bernieu den Keizer op dezelven zag jaagen.

De naam van dit dier, of het woord nyl-ghau, (want dit zyn de letters daar
deze naam uit beftaat, voor zo verre die aan, het Perfiaanfch beantwoorden)
fchooD uitgefprokeu , als of ’er neel-gaa gefchreven ware, betekent een blaauwe
koe, of bever, een blaauwen ftier, dewyl ghau het manlyk uitdrukc Het
mannetje onder deze dieren heeft inderdaad reclit op dien naatn, niet Heets uit
hoofde van zyne gelykhtid met den Hier, maar ook door de blaauwachtiKe tint
die zig in de kleur zyns lighaams duidelyk doet bemerken ; maar het is geenzins
op dezelfde wyze geiteld met het wyfje, dat veel gelykheid heeft met ons hert
zo wel in kleur als in geftalte. De nil-ghauts, die in Engeland gekomen zyn
zyn bykans allen van Suratie of van Bombay gefaragt , en zy fchynen in dat ge-
deelte van Indiën minder zeldzaam dan in BengaJe, het geen grond geeft van re
giffen, dat zy wel inboorlingen van de wovintie van Guzeratte, eene der wefte-
lykfte provintiën van het gebied van den Mogol , liggende ten noorden van Surat-
te, en zig tot den Indifchen oceaan uitftrekkende, zoude kunnen zyn.

Een officier, die lang in Indiën gewoond heeft (ƒ•), heeft derwaards gefchree
ven, om alle kundigheden en ophelderingen, welken zyne vrienden wegens dit
dier bekomen konden , aan hem te melden ; wy hoopen , ingevolge hiervan toe-
komende jaar eenige voldoende berichten hieromtrent te ontvangen ■ fchoón de
ingezetenen dier landen , volgens het geen deze officier daarvan getuigt weinise
geneigdheid voor de Natuurlyke Hiliorie, en zelfs in het algemeen voor allo
loorten van kundigheid hebben._

De afbeelding van dit dier, in de Philofophifche TranfaSties gegeeven, vergely-
kende met de tekeningen, welken wy naar het dier zelven gemaakt hebben ie
het park van het Ka Heel de la Muette, by Parys, hebben wy bemerkt dat in
de Engelfche Plaat de ooren korter zyn, de hoornen wat ftomper, het hair on-
der het gedeelte van den hals korter, ftyver, en geen kwaft of bosje maakenHp
In die zelfde afbeelding ziet men niet de kwaft van hair, die op de fpooren drr
achterfte voeten van het mannetje is ; eindelyk, de maanen op den fchoft
nen ook korter dan in onze tekeningen, maar alle die kleine verfcheidenhedeó
beletten niet dat het dezelfde dieren zyn.

De flr. Forstek fchryfe my wegens den nyl -ghaut, dat, fchoondeHr Hun-
TER, die ’er de befebryving van gegeeven beeft, gezegd heeft, dat het van
eene nieuwe foort is, het echter blykt, dat hy tot de klaffe der antilooes be-
hoort, en dat zyne zeden, en zyne geftalte, vergeleken met eenige van de
gfoote foorten der antilopes, fchynen te bewyzen, dat men ’er hem niet van
rooeft afzonderen i by voege ’er by, dat het dier, door Doftor Parsons bc-

(/•) De Generaal Carnat, aan wieti ik ook het voorig artykel wegens den. naam vao
dit dier vertcnuldigu ben. ® '

I

VA.N DEN CANNA. r?

fthreeven, zekerlyk het zelfde is als de nyl-ghaut, maar hy denkt, dat de Hr.
■tarsons de voeten niet we! heeft opgemerkt, want zy zyn gemeenlyk met wit
Setekend, in allen, welken men federt gezien heeft, en hy zegt, gelyk de Hr.
«UNTER, dat deze dieren in Engeland hadden voortgeteeld, en dat men zelft
■verzekerd hadt, dat ’er een voorbeeld was van een wyfje, dat twee jongen te
eener dragt geworpen hadt. ■' “

DE CANNA.

I k kende dit dier in ’t eerfl niet dan door zyne hoornen , waarvan ik de
befchryving gegeeven heb in het Xllde Deel, blz. 251, PI. XL[X,
en ik was vry onzeker , niet flegts wegens zyne foort , maar ook wegens
zyn klimaat, ja zelfs wegens den naam coudous , welken het briefje, aan
deze hoornen gevoegd , opgaf ; maar thans zyn myne twyfelingcn ver-
ftrooid, en het is aan den Hr. Gordon, en aan den Hr. Allamand , dat
ik de kennis te danken heb van dit dier, een der grootfte van zuideJyk
Afrika. Het heeft den naara van canna in de landen der Hottentotten j
en zie hier de waarneemingen, welken de gemelde Heeren daarvan hebben
nitgegeeven, in den jaare 1781, in een fupplement van myne Werken.

De Hr. de Büffon heeft hier ingevoegd het artykel van den Canna , dat
hiervoor op blz. 7 Jlaat.

Ik ben van dezelfde gedachte als de Hr. Allamand, en ik erken, dat
de Hol’andfche naam van coësdoës, oicoudou, bJy ven moet, aan het dier,
t welk ik condoma geheeten heb ; omdat die naam coudous verkeerdelyk
gefield is op het briefje der hoornen, welken het thans blykt dat tot den
canna behooren.

Vóór dat ik deze aanmerkingen van den Hr. Aleamand ontving , had ik
dezelfde gedachte, en zie hier wat ik ’er van gefchreeven, en zelfs ter
drukperfle overgegeeven heb.

De Hr. Pallas noemt dit dier oryx, en fielt het onder zyne antilopes; maar
die naam fchync my kwalyk toegepaft; ik zou denzelven echter aangenomen heb-
ben , zo ik had kunnen denken , dat dit dier van de Kaap de Goede hoop de oryx
der Ouden ware, maar dat is niet waar, en zelfs niet waarfchynlyk. De Hr.
Pailas denkt, dat de Afrikaanfche eland, door Kolbe befchrteven, hetzelfde
dier is als dit, en ik ben niet verre af van dit gevoelen, fchoonik io het XJD'
Deel, hlz. 200, den eland van Kolbe tot den huba’us betrokken heb; maar
het zy, zy inderdaad tot den bubalus of tot den canna behpore, bet is zeker,
dat de naam van eland zeer verkeerdelyk op hen is toegepafi . dewyl de eland
hoornen heeft, die van binnen gevuld zyn, of uit eene doorgaande houtachtige
zelfftandigheid beftaan, en jaarlyks afvallen, gelyk die van het hert, terwyl die
van het dier dat hier in aanmerking komt , holle en biyvende hoornen heeft, ge-
lyk de runderen en geiten.

\

78 DE NATUURLYKE HISTORIE

En het geen my doet zeggen, dat denaam oryx door den Hr. Pallas kwalyk
op dit dier is toegepafl:, en dat hetzelve de oryx der Ouden niet is, fleunt ook

hier op, datzy flegts niet kenden dan een Klein gedeelte van ACa, en dat gedeelte van

Afrika, dat zig langs de Middellandfche Zee uitftrekt; maar dat dier, waaraan de
Hr. Pallas den naam van oryx geeft, wordt, noch in kiein Afia, noch in Arabie,
noch in Egypte, noch in alle de landen van Barbaryc en van Mauritanië gevonden;
dus heeft men grond van te vermoeden , dat het by de Ouden niet bekend, en der-
halven niet benoemd heeft kunnen zyn,

De Hr. Fokster fchryft my, dat liy in 1772 in de dierengaarde aan de Kaap de
Goede- hoop een wyfje van deze foort gezien heeft, dar omtrent vier voeten
hoog was, aan de voorfte beenen gemoeten ; zy hadt, zegt hy, cene foorc van
maari-hair langs den hals, dat zig tot de ichouders uitftrekte, alwaar men ook
zeer lang hair zag: daar was een zwarte fmalie ftreep op den rug, en de kniën
■waren van dezelfde zwarte kleur, gelyk ook de neus en de fmoel: het hair van
het lighaara was vaal en tennaaftenby gelyk aan dat van ’t hert, maar de buik en
het binnen fte der beenen was witachtig.

Men zag op de keel van dit wyfje cene dikte of uitpuiling, van grootte als
een appel, die geformeerd wierdt door het been van ’t llrotten - hoofd dat in
deze foorc van dieren grooter is, en zig meer vertoont dan in alle’ andere
foorten.

Dus heeft het wyfje van de canna, zo wel als het mannetje, deze uitpuiling
onder de keel, terwyl in de foort van onzen Noordfehen eland, het mannetje
alleen deze byzonderheid vertoont.

Alle de fnytanden waren , volgens den Hr. Forsteb , van eene aanmcrkelyke
breedte , maar de middelde waren nog breeder dan de andere. De oogen waren
levendig en vol vuurs. De lengte der hoornen v/as van omtrent anderhalf voet,
en , ora een denkbeeld van derzelver plaatfing te hebben, moet men zig dezelve
voordellen als een groote V maakende, wanneer men het dier van vooren aan-
ziet, en als malkanderen volmaakt doende verdwynen, terwyl men het dwarfch
bcfchouwt; die hoornen waren zwart, glad over hunne grootfle lengte, met eenige
kiingswyzc rimpels aan de balis. ‘Men bemerkt een flaauwen rand, ciie'denomtrek
der hoornen volgde, rechtin zyne richting, en gedraaid in zyne gedaante. Deooren
waren breed; de hoeven der voeten zeer klein, naar evenredigheid des' lighaams ;
hunne gedaante was driehoekig, en hunne kleur zwart.

Voor ’c overige was dit wyije zeer tam , en at gaarne brood en koolbladen , en
nam die zelfs uit de hand; *zy was in haar vierdejaar, en, dewyl zy geen man-
netje hadt, en in haaren bronstyd ■was, fprong zy op de ancilopes, en zelfs op
een ftruisvogel, die in het zelfde park was. Men verzekert, dat deze dieren ge-
vonden worden op de hooge gebergten van het binaengedeelte van de Kaap; zy
doen verbaazende fprongen , en werpen zig over muuren van agt en tien voeten
hoogte heen.

VANDENCONDOMA.

de CONDOMA of coësdoés.

W y geeven hier de befchry ving en de afbeelding van den condoma , wel-
ken men aan ds Kaap de Goede-hoop coësdoës noemt ; die afbeelding ^
pntbrak aan myn werk; geen volkomen vel van het dier hebbende, konde'
ik toen niet dan de afbeelding van den kop en van de hoornen geeven, en
het is van daar, dat de verzinning met het woord coësdoës^ of coudouSy
gekomen is, welke wy in het voorgaande ariykel verbeterd hebben ; maar
federc hebben wy eene welbewaarde huid van dit fchoon dier ontvangen.

De Hr. Ridder d’Auvillars, Luitenant-Colonel van het Regiment' de
Cambrefis, heeft ’er ook een raedegebragt, waarvan de Hr. Bkosse, eerfle
Piendent van t Parlement van Dijon, my eene zeer goede befchryving
heeft gezonden, die volmaakt overeenkomt met alles wat ik in ’t XIHe
Deel van den condoma gezegd heb.

Het dier , zegt de Hr. de Buosfe, wierdt, aan de Kaap de Goede -hoot). in
zyn geheel, maar dood aan den Ridder d’Auviilars, door den Hr. Reeg' Se-
cretaris van den Holiandfchcn Raad. vereerd, a!s komende uit het binnengedeelce
van Afrika, en van eene plaats, omtrent honderd mylen van de Kaap vernvderd
Men zeide hem, dat deszeifs naam was coësdüs. Drie van de- e dieren waren afee*
zonden, en alle gellorven, het een grooter, het ander kleiner dan die Hv liet
het zeer naauwkeurig van zyn vel oiublooten , het welk hy naar Frankrvk heeft
overpbragt. Dit vel was dik genoeg om daar fchocnzoolen van tomaaken. Ik
heb het vel in zp geheel gezien. Het dier Ichecn van gellalce te zyn als een klein
runddier , maar hooger op zyne pooten; het vel was bt-dekt met een graauwkleurig
hair, dat vry glad was. Daar liep een witte Rreep langs den ruggraat, waarvan
aan wederzyden zes of agt ft;eopen van dezelfde witte kleur dwIiTfch nederdaal-
den: daar waren onder de oogen twee witte ftreepen , als een omgekeerde dak-fpar
gcplaatft, en aan weêrskanten dier Rreepen waren twee vlakken van dezelfde kleur.
Het hovende gedeelte van den hals was voorzien van lang hair, in de gedaante
van maanen, die tot op de fchoft nederdaalden. De hoornen, in een rechte lyn
gemeeten, waren twee voeten, vyf duimen, zeven lynen, en drie voeten, twee
duimen, drie lynen, in hunne drievoudige bogtigheden, naauwkeuriglyfc op den
doorgaanden rand gemeeten , lang. De tufleheoruimte tulTcheu de hoornen . bv
hunnen oorfprong, was flegts van een en een half duim, en aan hun einde, van
twee voet, zeven duim. Hunne omcrek aan dc baCs was van agt duimen , drie
lynen; zy waren wél gemaakt, verminderden regclmaatig in dikte, terwy] zy ver-
der van hunnen oorfprong af waren, en eindigden in een fcherpe punt; zy waren
van eene graauwe kleur , glad, en ten opzichte van de zelfftandigheitl , vry eelvk
aan die van den bok, met eenige rimpelachtigheden omlaag, maar zonder wezend-
lyke groeven; men kondc dezen hoorn tot het einde toe in zyn geheel afneemeu:
na dat hoornachtig beklecdzel, dat dun en volmaakt uifgehold is, blyft ’er een
been over, van kleiner diameter, byna even lang, eveneens gedraaid, van cerw
geelachtig witte kleur, maar niet geheel glad, van eene flappe zelfïbndightid,
'vemig vaU, wryfoaar, en celaciitig. De hoornen der voeten gdecken aan üttf

So DE NATUURLYKE HISTORIE

van eene jonge koe of veerze van twee jaaren; en de ftaart was kort, en aan ’t

einde met vry lang hair bezet (a). .

Deze befcbryving, door den IJr. Prefident de Bross« gemaakt, is zeer goed;
ik heb dezelve vergeleeken met de vellen van dit zelfde dier, welke ik byna iri de
eigen tyd, voor desKonings kabinet ontving, en ik heb niet gevonden, dat ik daar
iets behoefde by te voegen of af te fnyden. . . . , , , , . ,

Dc Forster, die die dier leevende gezien hebben, hebben my de vol-

2ende berichten medegedeeld. De condoma, of coësdoës, heeft vier voeten
hooffte aan de voorde beenen gemeeten ; de hoornen zyn drie voet en negen
Jinim lant»- hunnc cindcn zyn twee voeten, zeven of agc duimen van malkanderen

hunne rand volgt alle

hSnnl buigingdn If krommingen , en zy zyn een weinig gedrukt, en in een
fchroef- of kruDlyn gedraaid. Het wyfje heeft hoornen even als het mannetje .
de ooren zyn breed, en de ftaart, die llcgts een half voet lengte heeft, is bruin
aan zyn oorfprong , wie in 't midden, en zware aan *c einde, dac uuloopc in een

kwall: van vry lang hair. r a u- , ■

Het hair op het lighaam is doorgaans graauw, en fomtyds rosachtig; daar is op
dpn rue een witte lyn, die zig tot den Itaart uitftrekt; van deze lyn daalen zeven
dwarfefe ftreepen van dezelfde witte kleur neder, waarvan zig vier op de dyen,
P^dr^ in de zyden vertoonen; in fommige individu’s zyn deze nederdaalende
ilreeDcn ten getale van agt, en zelfs van negen; by anderen zyn er maar zes,
maar^^t getal van zeven heeft meell plaats. Op den ha s is een ang maan- hair;
het voorde van den kop is zwartachtig, en uit den hoek van elk oog komt een
witte lyn, die zig over den fraocl uitilrekt: de buik en de voeten zyn blaauw*
achtia - graauw ; en daar zyn traangooten onder de oogen , ^ .

Deze dieren worden in de binnenlanden van de Kaap de Goede* hoop gevon*
ripn • zy gaan niet met benden , gelyk zekere foorten van gazelles ; zy doen ver-
baazende fprongen; men heeft hen eene tralie -deur van tien voeten hoogte zien
overforingen , Rhoon ’er maar weinig ruimte voor- was om hunnen fprong te for-
meeren. Men kan hen tam maaken en met brood voeden : men heeft ’er verfchei-
dene in 'de dierengaarde aan de gemelde Kaap gehad.

Wv zullen by deze waarneem ingen nog do* befchry ving voegen, welke
de Hr. Allamand daarvan gegeeven heeft in het XV^eDeel, blz.197,
van dit AVerk; hy heeft daar eene fraaije afbeelding bygevoegd van
een individu, veel grooter dan het geen ik heb laaten aftekenen en gra-
veeren.

Hier laat de Hr. DE Buffon 9 olgen het artykel en de afbeelding van
den Condoma, ’t welk men in ons iVJe Deel, blz. , enz. vindt.

C«) Uittrekzel uit een brief van den Hr, ue Brosse, Dijon, 3 july 17^4.

, ^ D E

LE EUBALE

VAN DEN,BUBALUS. 8i

DE BUBALUS.

W y geeven hier op PI. XF de afbeelding van den bubalus , die in
het Xllde Deel van ons Werk ontbrak. De Hr. Pallas zegt , dit
dier leevende gezien te hebben: het is zacht, maar van eene minder be-
vallige geftalte, en van een fterker maakzel dan de andere groote gazelles.
Hy heeft zelfs door de zwaarte van den kop, de lengte van den ftaarc, en
het maakzel des lighaams, eene vry groote gelykheid met onze veerzen ;
hy is hooger dan een ezel ; hy is verhevener aan het voorftel dan aan het
achterfbel; de tanden zyn allen breed , afgefneeden, en gelyk; de middelde
zyn evenwel de grootfte : de onderfte lip is zwart, en heeft een knevel
of liever een klein kwartje zwart hair aan weerskanten. Daar is op den
fmoel en langs het neusbeen een zwarte ftreep , op het voorhoofd uitloo-
pende in een bosje hair, voor de hoornen geplaatrt. Het overige van de
korte befchryving van den Hr. Pallas komt met de myne overeen (a) ,
en met die van de Heeren van de Akademie der Weetenfehappen (;&),
die dit dier gegeeven hebben onder de benaaming van Barbaryfche koe.
Ik zal alleenlyk aanmerken , dat dit dier van alle de gazelles genoeg ver-
fchilt, om het te mogen befchouwen als eene byzondere foort uitmaakende
tuflehen de runderen en de herten , terwyl de gazelles de fchaduwing maa-
ken tuflèhen de geiten en de herten.

De Hr. Fousteii vermoedt, dat de bubalus en de koba hetzelfde dier
zyn , of dat zy ten minllen tot twee zeer na grenzende foorten behooren :
hy zegt ook, dat de groote bruine koe, of het hert van de Kaap, het-
zelfde dier is; hy heeft het vel medegebragt van één dier gewaande herten
van de Kaap, en hy zegt, bevonden te hebben, dat het in alle karakters
volmaakt naar den koba geleek. De jagers zeggen, dat deze dieren niet
gevonden worden dan diep in de landen van de Kaap, en dat zy nooit met
benden trekken: ook zeggen zy, voegt ’er de Hr. Forster by, dat de

bubalus vier voeten hoog , en in alles van grootte is als het Europifch hert ,
maar dat hy tevens zo bevallig niet is van geftalte.

Het hair van dit dier is bruin -rood, hetzelve is glad en gegolfd. De
buik en de voeten zyn bleeker van kleur. Daar is van de hoornen af tot
aan de fchoft, een zwarte lyn, gelyk ook op het voorrte der beenen, maar
op de achter’rten wordt deze Zwarte lyn aan de kniën afgebroken. Twee
andere ftreepen, van dezelfde kleur, daalen ter wyderzyde van den kop
af, van onder de hoornen, tot aan den fmoel, die ook met zwart geftreept
is: die twee laatrte ftreepen hebben van boven een witte vlak, die digt

C<s) Zie het Xllde Deel van dit Werk, 6 lz. 199, enz.

CD Mémoirei pour fervir a l' Hifiaire dos Animaux , Vol l. pa^, 205.

XFl Deel L

S2 DE NATUURLYKE HISTORIE

by den oorfprong der hoornen geplaatft is. Daar is op het voorhoofd een
kol van hair ais een ftar. Het hair van de kin is zwart , omtrent anderhalf
duim lang, en maakt eene foort van baard, by welken men een zwarte vlak
ziet.^ De ftaart loopt uit in een kwaft van lang hair, van die laatfte kleur,
en is meer dan een voet lang. De figuur van de hoornen is volftrekt ge-
lyk aan die, welke de Hr. de Büffon heeft Jaaten graveeren, en in het
Xllde Deel van zyne Natuurlyke Hiftorie geplaatfl: is; zy hebben negentien
of twintig ringen, of rimpels, en zyn omtrent twintig duimen lang.

btfoegzel tot het arttkel fan den

B U B A L U S,

N a dit artykel over den bubalus gefchreeven te hebben, heb ik van
den Hr. Allamand de volgende waarneemingen ontvangen, die
het geen ik gezegd heb, beveiligen; en, dpwyl hy by zyne waarneemin-
gen , eene afbeelding , naar het leevende dier getekend , heeft gevoegd ;
heb ik dezelve overgenomen , als oordeelende dezelve beter dan de voor-
gaande ; gelyk ik dan gemeend heb het geen de Hren. Cordon en Alla-
MAND waargenomen , en in de nieuwe fupplementen by myne hiflorie der
viervoetige dieren geplaatfl hebben.

Hier laat de Hr. de Buffon het artykel van den Bubalus volgen, 't
welk hiervoor op blz. lo Jlaat. ’

DE KOBA EN DE KOB.

I k heb, volgens den Hr. Adanson, den naam van koba gegeeven aan een
Afrikaanfch dier, ’t welk door eenige Reisbefchryvers groote blaauwe
koe genaamd is, en waarvan de foort niet verre af is van die van den bu-
balus ; ik heb eveneens den naam van kob gegeeven aan een dier wat min-
der groot, en ’t welk de Reisbefchryvers kleine bruine koe geheeten heb-
ben. De koba heeft de grootte van een hert, en nadert by gevolg in dit
opzicht tot den bubalus , terwyl de kob niet volkomen zo groot is als een
damhert. De Hr. Pallas zegt, dat van alle de antilopes dit hem voor-
komt meeft aan het geflacht der herten te grenzen , dewyl het hair gelyk is.
Wy hebben de figuur der hoornen van den kob vertoond op de
PI. van het Xllde Deel; zy hebben tennaaflenby een voet lengte het
welk niet wel overeenkomt met het geen de Hr. Pallas zegt , als die aan
dezelve flegts een half voet lengte geeft: en het geen my toefchynt te be-
wyzcn, dat de Hr. Pallas deze maat der hoornen niet heeft genomen dan

V A N D E GEITEN.

S3

S is, dat de Hr. FoRSTERmy gefchreeven heeft, dat

diL de Goede. hoop hoornen hadt medegebragt van dit zelfde

j icob, die van de eigen grootte, en geheel gelyk waren als die
ken .k op PI. XXX/r, fg. ,f van h« xU tó f heb doen ve foonen'
Hy zegt, dat dit dier eene witte driehoekige vlak hadt onder 33^7^
hoornen ; dat zp hair m ’t algemeen bruin - rood is ; en hy Imkt edik

den z5 verfcheidenheid is van den koba.^en dtc zy^êt

den zig met van de foort van den bubalus verwyderen.

DE GEITEN en DE SCHAAPEN.

y geeven hier op PI. XVI de afbeelding van een bok, waarvan de
ong^meene aangroeijing gelcreegen hadden: dit ee-
DreK,_ ot liever, deze overmaat, is vry gemeen by de bokken en eeiten
die zig in de vlakten en vochtige landen onthouden. ^ *

Daar zyn geiten , die veel vruchtbaarer zyn dan de anderen , naar haar
ras, en het klimaat waar in zy Jeeven. De Hr. Secretary, Ridder van
° Vlaanderen zynde, (in 1773 en 1774.) heeft
by Meyouw Denizet zes fchopne jonge geitjes gezien, welken eene ró
teener dragt geworpen hadt; diezelfde geit hadt in twee voorige dralten

vóórgiSgen'rS

heK?

die meer dan vyfticn jaar beftaan hebben, en die voorlgekomen ïvn Sn

onlangs geiten vS

Goa hadt yerfchaft, die zeer klein en zeer vruchtbaar waren, en welken
men met die van Frankryk hadt vermengd ; deze geiten hebben zio' voort-
geplant , en zyn zeer fterk toegenomen. Ik heb in het artykel van de muil-
ezels, (zie XV Deel, blz. 55, enz.) de proeven gemeld, welken ik ter
verenging van den bok en het fchaap gedaan heb, en deze proeven too-
n » dat men daar gemaklyk halfflachtigen of vermengden van kan beko-
men , die met veel van de Jammeren verfchillen dan in de vacht die eer
van hair dan wol is. De Hr. Roeme, van St. Laurent, maakt ten dezen
opzichte. eene waarneeming, die gegrond kan zyn. Dewyl de foorten der
geiten, zegt hy, en die der fchaapen, te zamen halfflachtigen vóórtbren-
gen, c/raWnr genaamd, die met malkanderen verder voortteeJen , zoude
vSf t vermenging op den grooten hoop van de foort in-

vloed gehad hebbe, en de oorzaaJe zy ge weeft van het uitwerkzel, dat

^éSoU%n fZn^y gedagtekend Monflanqnfn en

L 3

84

DE NATUURLYKE HISTORIE

men aan het klimaat der eilanden heeft toegefchreeven , op welken de foort
der geiten de overhand heeft gekreegen boven die der fchaapen.

Men weet, dat het groot Vlaamfch fchaap gemeenlyk vier lammeren
’s jaars werpt ; die groote Vlaamfche fchaapen komen oorfpronglyk uit
Ooft-Indiën , van waar dezelve voor meer dan honderd jaaren door de Hol-
Janders zyn overgebragt; en men wil, dat in het algemeen opo'emerkt
wordt, dat de herkaauwende dieren, welken men uit de Jndiën naar Euro-
pa heeft gevoerd, vruchtbaarer zyn dan de Europifche raflen (b).

De Hr. Baron de Bock heeft de goedheid gehad van my eenige byzon-
derheden te berichten , welken ik niet wift , over de verfcheidenheden van
de foort der fchaapen in Europa. Hy fchryft my, dat ’er drie foorten
zyn in Moldavië , die der gebergten, die der vlakten, en die der bolTchen -
het is moeijelyk_zie de ongelooflyke menig^^ te verbeelden, welke meu van deze
dieren aantrefc. De Griekfche kooplieden , proviantmeellers van den Grooten Rppi-
kogten ’er in het begin van deze eeuw jaarlyks meer dan zeftien duizend van Wi’
ken zy naar Konftantinopel voerden, eeniglyk ten gebruike van de keuken zvner
Hoogheid. Deze fchaapen worden aan alle andere voorgetrokken, uit hoofde
den goeden fmaak, en zelfs de lekkerny van hun vleefch; in de vlakten worden
zy veel grooter dan op de bergen, maar zy teelen daar minder voort. Deze twee
eerfte foorten zyn in flaverny gebragt; de derde, welke men bofch - fchaapen
noemt , is ten eenemaale wild ; zy zyn ook zeer verfchillende van alle de fchaapen ,
die wy kennen. Hunne boven (te lip is twee duimen grooter dan de onderfte het
geen hen verpligt om achceruitgaande te weiden. De weinige lengte, en het ee-
brek van buigzaamheid in hunnen hals, belet hen het hoofd naar beide kanten te
draaien. Voor het overige, fchoon zy zeer korte beeocn hebben, laa ten zv ech-
ter niet na zeer fnel te loopen, en het is niet dan met groote moeite , dat de hon
den hen agtcrhaalen. Zy hebben zulk een fynen reuk, dat zy op den affland vaii
eene Duitfehe myl, de jagers, of het dier dat hen vervolgt, rieken, en on deze
gewaarwording terflond de vlucht neeraen. Deze foort wordt op de grenzen van
Zevenbergen , zo wel als in de boflTchen van Moldavië , gevonden. Het zyn die-
ren, die zeer wild zyn, en welken men nog niet in een ftaat van huislykheid ge-
bragt, doch waarvan men de jongen al een weinig getemd heeft. De inborelinlen
des lands eeten derzelver vleefch ; hunne wol, met hair gemengd, gelykt naar die
bonten, welken wy van Aftracan krygen.

Het komt my voor, dat deze derde foort van fchaapen, waarvan de
Hr. DE Bock de befchryving geeft, naar den Prins Cantemir , hetzelfde
dier is, ’t welk ik onder den naam van faiga heb voorgedraagen en dat
bygevolg in Moldavië en in Zevenbergen gevonden wordt, gelyk in Tarta-
rye en in Siberie.

Wat de twee eerfte foorten van fchaapen betreft, te weeten, die der
vlakten en die der bergen; ik vermoede, dat zy veel overeenkomft heb-
ben met de Wallachyfche fchaapen , waarvan ik de afbeelding heb P-cp-ee-
ven in het XHe Deel, op Pi. XKVIl* en XXVIll* ; des te meer omdat
de Hr. de Bock my fchryft, dat hy, het tnaakzel dezer Wallachyfche fchaa-

(i) InftruSiions fur la maniere de ferfeéiiomer les Brehis, par Mr H/rtser Pag.
40, iiP fuiv. ' ' > e 6

VAN

DE GEITEN.

«5

pen , op de ftraksgemelde plaaten , vergeleeken hebbende met zyne befchry-
ving van het bofth-fchaap (faïga), zy hem voorgekomen zyn geene ge-
lykheid te hebben , maar dat het zeer mogelyk is , dat deze Wallachyfche
fchaapen dezelfde zyn als die, welke op de bergen of in de vlakten van
Moldavl'e gevonden worden (c).

Ten opzichte van de Afrikaanfche fchaapen , of die van de Kaap de Goede-hoop,
heeft de Hr. Forster de navolgende byzonderheden waargenomen: de fchaapen
van de Kaap de Goede-hoop gelyVen, zegt hy, meefV naar den Barbaryfchen
ram ; de Hottentotten hadden evenwel fchaapen , toen de Hollanders zig daar nc-
derzetteden : die fchaapen hebben , om zo te fpreeken , een klomp vet in plaats
van ftaart. De Hollanders bragten noar de Kaap Perfiaanfehe fchaapen , welker
ftaart lang , en tot op een zekeren afftand van den oorfprong zeer dik is , en ver-
volgens dun voortloopt tot aan ’t einde. De fchaapen , welken de Hollanders
aan de Kaap thans aankweeken, zyn van eene middenfoort tuflehen de Perfiaanfehe
fchaapen en die der Hottentotten ; men moet vermoeden , dat het vet , aan den
flaart dezer dieren, voornaam lyk komt van de hoedanigheid van de weide en het
voedzel: na dat dit vet gefmolten is, wordt het nooit weder eene vafte zelfflan-
digheid, gelyk dat van onze Europifche fchaapen, maar blyft integendeel altyd
vloeibaar, gelyk de olie. De inwooners van de Kaap maaken ’er evenwel gebruik
van, door vier deelen yan dit vet te verrneogen met een gedeelte niervet, het
geen eene zelfftandigheid uitmaakt zo ftevig als varkens- reuzel, waarvan zy ook
byna den fraaak heeft: de gemeenc man fmeert dezelve op brood, en gebruikt
haar verder tot de eigen bedoelingen als de reuzel en dc boter.

Alle de landen rondom de Kaap zyn hoog en dor, vervuld van zoutdeeltjes , die
door het regenwater aangetrokken, in eene foort van kleine mieren, het water van
dezelve meer of min brak maaken. De inwooners hebben geen ander zout, dan
het geen zy in deze kommen of kleine meiren verzamelen; men weet hoe zeer de
fchaapen het zout beminnen , en hoe veel het zelve toebrengt om hen vet en wel-
vaarende te maaken. Het zout verwekt dorft, welken zy poogen te leflchen,
door het eeten van vette en fappige planten, die in deze verheven ftreekeo menig-
vuldig zyn, gelyk de fedum, de euphoritim, de cotyledon, enz. en het zyn waar^
fchynlyk die vette planten, die aan bun vet eene verfchilknde hoedanigheid gee-
ven van die, welke het van gewoon gras of grasachtige planten bekomt, want
deze fchaapen brengen den gcheelen zomer door op bergen , die met deze fappige
planten beflagen zyn, maar in den herfft leidt men hen naar laager landen , om
daar den winter en de lente door te brengen; dus verliezen de fchaapen , fteeds
ryklyk gevoed, geduurende den winter, niets van hunne lyvigheid: in de ge-
bergten , vooral in die van de ftreek welke men Bokken- land noemt, zyn het fiaa-
>en, van Madagaskar gehaald, of uit de Hottentotten genomen, die met eemge
grootc benden zorg voor deze troepen draagen, en die dezelve befchutten tegen
de hysenas en de leeuwen; deze troepen zyn zeer talryk, en de Ichepen die naar
Indiën of naar Europa llevencn , neemen hunnen voorraad van deze fchaapen mede ;
ook onderhoudt men daarmede bet volk van alle de fchepen, die eenigen tyd
aan de Kaap doorbrengen.

Het vet dezer dieren is zo overvloedig, dat het geheele kruis en de beide
billen daarvan als mede gevuld zyn, gdy^ ook de flaart, maar bet fchyrjt dat de
Vette, fappige en zoutacheige planten, weikeu zy des zomers op de bergen, e»

CO Lettres de M. Ie Baron de Bock d M. de Büffon, Metz , ce2$aoiJt ^ ii feptemL-re
177Ü.

L 3

$6

DE NATUURLYKE HISTORIE

de fpeceryachtige en drooge planten, daar zy zig des winters in de vlakten me-
de voeden, dienen om twee verfchülende foorten van vet te maaken • die laat-
ftc planten geeven niet dan een valt en gefloten vet , gelyk dat van onze fchaa^
pen, dat xig nedcrlegt in den vet-rok, het darmfchecl , en den omrrek der nie-
ren, terwyl het voedzel , dat van de vette planten komt, dat olyachtig vet for-
meert , dat zig op het kruis, de billen , en den ftaart verzamelt. Het fchvnt ook
dat die raalTa van olyachtig vet de groei van den ftaart belet, die van geflacht tot
geflacht korter en dunner ^wordt, en miflchien tot drie of vier geleedingen zou
verminderen , gelyk men dit in de fchaapen der Kalmukken , der MongousT en der
Kirghifes, befpeurt, die volftrekt met meer dan een ftompje van drie of vier ce-
leedin-en hebben; maar dewyl het land van de Kaap zeer uitgeftrekt is , en de
natuur der weiden niet alle van dien aart zyn, als die, welken wy befchreeven
hebben , en dewyl daarenboven de Perfiaanfche fchaapen met dikke en korte ftaar-
ten daar certyds ingevoerd zyn, en zig met die der Hottentotten vermengd heb-
ben , zo heeft de baftaartfoort een ftaart behouden , zo lang als die der En^elfche
fchaapen; met dit verfchil, dat het gedeelte, ’c welk aan het lighaam is
reeds vervuld is van vet, terwyl het einde dun is, gelyk dat der gemeene’
fchaapen. °

Dewyl de weiden ten Ooften van de Kaap niet geheel van denzelfden aart zvn
als die ten Noorden, is het natuurlyk, dat dit zyn invloed op de gefteldheid der
fchaapen hebbe, die op fomraige plaatfen zonder verbaftering blyven, en den lan-
gen (taart, en eene goede hoeveelheid vet op de billen en het kruis behouden,
zonder evenwel die monfterachtige inalTa te krygen, waardoor de Kalmukfche
fchaapen zig doen opmerken; en dewyl deze fchaapen dikwyls van meeftcr veran-
deren, en, van eene weide ten Noorden van de Kaap tot eene andere aan de Ooft-
zyde overgaan , of zelfs tot in de nabuurfchap der ttad gedreeven worden en de-
wyl de vcrfchillende ralTen zig onder malkander vermengen . volgt daaruit ’ dat de
Kaapfche fchaapen de lange ftaarten min of meer behouden hebben. ’

In onzen overtogt van de Kaap de Goede- hoop naar Nieuw- Zeeland in
1772 en 1773» vonden wy, dat die Kaapfche fchaapen niet wel leevcnde over
zee gevoerd kunnen worden naar verre afgelegene klimaaten; want zy willen
bczwaarlyk garft of tarwe eeten, en zelfs geen hooi, dat aan de Kaap van eene
goede hoedanigheid is; bygevolg ‘vervielen deze dieren van dag tot dag ; zy
wierden van de fcheurbuik aapgetaft; hunne tanden waren niet langer vaft en
konden het voedzel niet verraaalen; twee r.ammen en vier oijen ftierven, en daar
ontkwamen van de kleine troep, die wy fcheeg genomen hadden, niet meer dan
drie fchaapen. Na onze aankomft in Njeuw Zeeland boodt men hun alle foor-
len van groenten aan, maar scy weigerden dezelve, en het was niet dan na ver-
loop van twee of drie dagen , dat ik voorftelde hunne tanden te onderzoeken •
ik raadde dezelve vader te doen worden door middel van azyn, en onderwvl dé
vermagerde dieren te voeden met een pap van meel en zemelen, onder malkande-
ren gemengd; men behieldt op deze wyze de drie fchaapen, welken men naar
Taiti bragc, alwaar men dezelve aan den Koning ten gefchenke gaf, en zy herna-
inea in dit nieuw klimaat hun vet in minder dan zeven of agt maanden. Geduuren-
de hunne onthouding op den togt van de Kaap naar Nieuw Zeeland , was hunne
ftaart niet llegts afgenomen, maar zelfs vlcefchloos en ais verdroogd, gelvk ook
het kruis en de billen ° ^

De Hr. de la Nux, inwooner op het eiland Bourbon, heeft mv ge-
fchreeven , dat ’er op dit eiland een ras van deze Kaapiciie fchaapen be-
flaat, welken men vermengd heeft met fchaapen, van Suratte komende,
clic grootc oorGHj en ecu zeer korten hebben* Dit r^is licefc

VANDEGEITEN. 87

zig ook vermengd met langflaartige fchaapen van ’t zuiden van Madagas-
kar, waarvan de wül llegts weinig gegolfd is. De meefte kenmerken van
Jeze oorfpronglyke raflen zyn uitgewifclit , en men bemerkt hunne ver-
scheidenheid niet veel anders dan aan de lengte van den ftaart : maar het
SS zeker, dat op 1’Ifle de France en 1’Ifle de Bourbon, alle de fchaapen
overgebragt uit Europa, Indiën, Madagaskar, en van de Kaap, zig even-
eens vermengd en voortgeplant hebben , en dat het op dezelfde wyze gelee-
gen IS met de groote en kleine runderen. Alle deze dieren zyn uitver-
ichillende deelen der Wereld aangevoerd , want daar waren op die twee
eilanden, de France en de Bourbon, noch menfehen, noch eenige land-
dieren , ’t zy viervoetige of kruipende , en zelfs gcene andere dan zee-
^ogelsj de runderen, de paarden, de herten, de varkens, deaapen, de
Papegaaijen , enz. zyn daar gebragt; inderdaad zyn de aapen tot hier toe
un 1770) nog niet tot I’Ifle de Bourbon overgegaan, en men heeft groot
belang om de invoering daarvan op dit eiland te beletten , om zig te be-
veiligen voor dezelfde nadeelen, welken zy op Ifle de France veroorzaa-
ken. De haazen, de patryzen, en pintades, zyn daar gebragt uit China,
Uit Indiën , of van Madagaskar. De duiven, de houtduiven, de torteldui-
ven , zyn insgelyks van buiten aangevoerd ; de alcedo , of ysvogel , die
nuttige vogel , aan welken de beide eilanden hunne oogften te danken heb-
ben, door de vernieling, welke hy onder de fprinkhaanen aanrecht, is
daar Hegts federt twintig jaaren, fchoon ’er milTchien reeds verfcheiden
honderdduizenden op de beide gemelde eilanden zyn. De geele vogels zyn
Van de Kaap , en de bengalis van Bengale gekomen j men kan nog heden
oe perfoonen noemen, aan welken men de invoering der meefte foorten
van de pmelde dieren op het eiland Bourbon te danken heeft, zodat, de
Zeevogelen uitgezonderd, die, gelyk men weet , zeer groote verhuizingen
doen, men niet eenig leevend fchepzel aantreft, ’t welk men als een oud
oorfpronglyk bewooner van 1 ’Ifle de France en de Bourbon kan befehou-
De rotten , die hier verbazend zyn toegenomen , zyn van Europi-
fche foorten, en met de fchepen overgekomen.

88

DE NATUURLYKE HISTORIE

DE S A ï G A.

D e Hr. Pallas denkt, dat de faïga, die gevonden wordt in Hongarye,
in Wallachye, en Griekenland, ook op het eiland Candia kan ge-
vonden worden, en hy denkt dat men daartoe moet brengen de Jlrepficeros
van Belon: ik ben niet van dezelfde gedachte, en ik heb den itrepficeros
van Belon (a) tot het geflacht der fchaapen, en niet tot dat der geiten
gebragt.

SaïgiSf faïga y zegt de Hr. Gmelin, is een dier, dat veel naar een rheebok ge-
lykt, behalven dat zyne hoornen, in plaats van getakt, recht en blyvendezyn,

( terwyl die van den rheebok jaarlyks veranderen). Men kent dit dier niet dan in
eenige ftreeken van Siberie, want dat, ’t welk men in de provintie d'Irkutzk faïga
noemt, is het muskusdier. Deze foort van wilde geit, (de faïga) is vry gemeen in
fommige ftreeken; men eet hun vleefch; ons gezelfcbap echter wilde daar niet van
proeven waarfchynlyk omdat vvy daar niet aan gewend waren , en ook omdat het wal-
celyk is’ in dit dier , zelfs by zyn leeven , wormen te zien , die tuflchen vel en
vleelbh, zo als men ’t uitdrukt, neftelen : deze wormen zyn in groote menigte,
zy zyn wit en dik, van omtrent drie vierde duim lang, en aan beide einden pun-
tig; men vindt het zelfde by de elanden , by de rendieren, en by de hinden. De
\vor>men van deze geiten fchynen dezelfde te zyn als die der gemelde dieren , en
verfchillen ’er niet van dan in dikte; hoe het zy, het was ons genoeg die wormen
gezien te hebben, om geen trek tot dat vleefch te voelen, waarvan men ons
voor het overige verzekerde, dat de fmaak juift dezelfde is als die van herten-

vleefch (6). . ...

Ik zal hier eene waarneeming plaatfcn, dat het niet is dan in een faifocn, na
den bronstyd, dat de herten, de elanden, en waarfchynlyk ook de faïgas, wor-
men onder het vel hebben: zie het geen ik wegens de voortbrenging dezer
wormen gezegd heb onder het artykel van het hert, in het Vh'e Deel.

De tlr. FoRSTEa heeft my gefchreeven, dat de faïga gevonden wordt van Ara-
bic en BefTarabie af, tot aan de rivier d’lrcifch in Siberie ; hy bemint dc drooge
woeflynen, daar veel alfem , averoonc , en flnt jans kruid groeit, waaruit zyn
voornaamfte voedzel beflaat; hy loopt zeer fnel, en hy heeft een zeer fynen
reuk, maar zyn gezigt is niet goed, omdat by op de oogen vier kleine fpons-
achtige lighaamtjes heeft, die dienen om dezelve te befchutten voor de al te
fterke weêrftuiting des lichts in deze ftreeken, welker grond dor en wit is, in den
zomer en in den v/inter met fneeuw bedekt. Hy heeft een breede neus , en zulk
een fynen reuk , dat hy daardoor een menfeh op meer dan een myl afltands ver-
neemt, wanneer hv onder den wind is, en men kan hem zelfs niet naderen dan
tegen den wind. hlen heeft waargenomen , dat de faïga alles in zig fchynt ce ver*
eenigen, wat noodig is om wél te loopen; hy heeft eene vryer ademhaaling dan
senig ander dier, dewyl zyne longen zeer groot zyn, de longepyp zeer breed is>

(fl) Zie deze Natuurlyke Hiftorle, XI Deel, blz, 213, enz.
(_i>) de Gaielin, t-a Siberie.

VAN DEN SAÏGA.

8 ^

®P “'tgeftrekt zyn. De bovenlip is'veel langer dan de
j “P? zy fchyot hangende, en hec is waarfchynlyk aan die maakzel der lippen
uac men de manier moet toefchryven, waarop dit dier weidt, want hy plukt het
gras met af dan teruggaande. > j f

dieren gaan meeftal troepsgewyze , welke troepen men verzekert, dat
lomtyds eea getal van tien duizend bedraagen : de hedendaagfche ReisbefchrWs

''an die grootc troepen: het geen men met meer zeker-
tT<»P ^^egen » IS, dat de mannetjes zig vereenigen om hunne jongen te befcher-
men , en hunne wyfjes te beveiligen tegen de aanvallen der wolven en voflen,want
zy haan een kring rondom die waarde panden , en beftryden de roofdieren moe-
n ’ft moeite kan men hunne jongen vzegneetnen en tam maaken: hun-

^ Item gelykt naar het geblaar der fchaapen. De wyfjes werpen in dc lente, en
werpen flegts één jong, zelden twee; men eet hun vleefcli in den winter, als een
goed wild, maar men wil hec niet in den zomer, ter oorzaake der wormen, die
oan tuflehen vel en vleefch zyn ; deze dieren zyn tochtig in den herfft , en zy
neoben als dan een flerken muskusreuk. _ De hoornen van den faïga zyn doorfchy-
nnoL ’ m achting wegens verfcheidenerhande gebruiken, die men daarvan
uiuaKt; de Chineezen inzonderheid koopen hen vry duur; men vindt fomtyJs faï-
V ^°°*'Oon, en zelfs ziet men ’er , die maar één hebben; het geen be-

eitiM wordt door den Hr. Pallas, en het 1’chynt het zelfde dier te zyn, waar-
Van Rzaczinski fpreekc, wanneer by zege: Arüs campejlris fbaran poIuy_) uno
cornu injlru6tus fpeüatur in dejertis Ivcis ^ ultru Bruclaviani Oczokoviu 7 n u/qu$ pro**
tenjis. r

De faïga is van grootte als eene gemeene geit; de hoornen zvn een voetlang,
doorfchynende , van eene vuil-geele kleur , omlaag gerimpeld met ringen, en glad
van boven; zy zyn achterwaards gekromd, en de punten naderen tot malkander.
Ue ooren zyn recht, en loopen uit in een Rompen punt. De kop is geboogd ,
van het voorhoofd tot aan den fraoel, en het zelve van ter zyde befchou wende .
mdt men eenige overeenkomll met dat van het fchaap. De neusgaten zyn groot,
yv a 1. ‘^‘-'gedaante van pypen; daar zyn agt fnytanden in het onderfte kaakbeen ;

kafljes, en vallen op den minden fchok uit. De
mannetjes alleen b^ben hoornen , en de wyfjes zyn daarvan ontbloot. De ftaarc
IS kort, hebbende flegts drie duimen lengte. Het hair boven op het lichaam, ea
aan de zyden is iiabelle kleur , en dat van den buik is wit ; daar is een bruine lyo
overlangs den ruggraat.

Saïga is een Tarcaarlth woord, dat wilde geit betekent, maar gemeenlyk noe-
men zy het mannetje matgatch , en het wyfje faïga.

XVl Deel

M

de natuurlyke historie

pc

de GAZELLES en de antilope s.

S edert den jaare 1764, toen ik de Natuurlyke Hiftorie der gazelles en
vreemde geiten heb gegeeven, hebben eenige natuurbefchouwende
Reisbefchry vers ^ in Afia en Afrika nieuwe foorten in het geflacht dezer
dieren ontdekt , en hebben volkomen afbeeldingen van eemge andere ge*
geeven, waarvan ik niet dan eenige afzonderlyke Rukken had kunnen
geeven , g^lyk de koppen, de hoornen, enzi De Hr. Pallas, Medicinae
Doftor van de Univerfiteit van Leyden, heeft in 1767 te Amfterdam een
eerfle werk uitgegeeven, onder den naam van Mifcellanea Zoölogica, en
kort daarna heeft hy daarvan eene tweede verbeterde uitgave te Berlyn in
h^t zelfde jaar doen drukken , onder den tytel van Spicilegia ZoUogica.
Wy hebben die beide werken met genoegen geleezen ; de Schryver toont
daarin zo veel oordeel als kundigheden, en wy zullen het uittrekzel zyner
waarneeraingen geeven.

Van een anderen kant hebben de Uren. Iorstex, vader en zoon, die
den Hr. Cook in zyne tweede reis verzeld hebben, de goedheid gehad van
my de waarneeraingen en aanmerkingen raede te deelen, welken zy over
de geiten aan de Kaap de Goede - hoop gemaakt hebben , geJyk ook over
de zee-beeren, enz. waarvan zy my zeer wél getekende afbeeldingen ge-
geeven hebben. Ik heb alle deze onderrichtingen met erkentenis ontvan-
gen , en men zal zien dat die geleerde Natuurbed efenaars my van
groot nut geweeft zyn om de hiftorie dezer dieren tot volkomenheid te

brengen.

Eindelyk, de Hr. Allamand, dien ik houde voor een van de geleerdfte
Natuurbefchouwers van Europa, heeft by de uitgave myner werken,
welke in Holland gedrukt is, uitmuntende aanmerkingen en zeer goede
befchryvingen van eenige dieren gevoegd , welken ik geene gele-
genheid gehad heb van naby te zien. Ik vereemg hier alle die nieuwe
kundigheden, die my zyn medegedeeld, en ik voeg dezelve bydie, wel-
ken ik door my zelven verkreegen heb, federt 1764 tot in 1780.

De Hr. Pallas geeft aan de gazelles en aan de wilde geiten den geflacht-
naara van antilopes, en hy zegt, dat de methodifche Dierbel'chryvcrs
ongelyk gehad hebben van het geflacht der gazelles by dat der geiten te
voegen, en dat het daar verder van af is dan van de foort der fchaapen;
voor het overige komt hy met my overeen in zyn tweede werk, dat de
gazelles noch in Europa, noch in Amerika gevonden worden, maar alleen-
lyk in Afia en vooral in Afrika, alwaar eene groote verfcheidenheid van
foorten is, en alwaar zy z:er talrylc zyn. De gems, zegt hy, is het ec-
ni<^ft dier, ’t welk men als eene Europifche gazelle zou" kannen befchou-

91

VAN DE GAZELLE PASAN.

, en de fteenbok fchync de fchaduwing te maaken tuffchen de geiten
en zekere foorten van gazelles. Het muskus - dier , voegt hy ’er by, en
net kleine rheebokje, moeten niet onder de gazelles gerangfchikt worden
niaar kunnen te zamen gaan , dew7l het de eene en andere in beide fexen
aan hoornen ontbreekt, en de eene en andere groote tanden of flafftanden
in het bovenfte kaakbeen hebben. ®

Het geen ik hier naar den Hr.PALLAS melde, lydteenige uitzonderingen,
want daar is eene Poort van kleine rheebok , waarvan het mannetje hoor-
nen heeft, en de gems- of kamoesbok, welken hy beweert van het ge-
nacht der gazelles , en niet van dat der geiten te zyn , vereenigt zig
^chter met de geiten, men heeft hen dikwyls zien koppelen, en men
neeft ons zelfs verzekerd, dat zy te zamen hebben voortgeteeld; het eer-
fts ftuk is zeker , en is alleen genoeg om te bewyzen , dat de gems niet
alleen van het zelfde geflacht, maar ook van eene zeer aangrenzende foort
is met die van de gemeene geit.

Daarenboven het geflacht der geiten en dat der fchaapen grenfl: zo na
aan malkanderen, dat men hen te zamen kan doen voortbrengen, gelyk
ik daar voorbeelden van gegeeven heb. Dus kan men niet wel eene mid-
delfoort tuflehen hen toelaaten; zo als men ook niet zeggen moet , dat de
gazelles, welker hoornen in alle foorten blyvende zyn, grenzen *aan het
gedacht der rhpebokken of der geiten, welker hoornen jaarlyks afvallen en
weder aangroei|en : wy zullen ons dan niet langer ophouden met deze me-
thodieke uitpluizing van den Hr, Pallas, maar overgaan tot de nieuwe
waarneemingen, welken wy over elk dezer dieren in ’t byzonder gemaakt
hebben.

DE GAZELLE PASAN.

I k geef naar een opgezet vel de afbeelding van de gazelle pafan,
waarvan ik gefprokeii heb in het XINe Deel, Mz, 152 en 166
en waarvan wy in des Konings kabinet niet dan een bekkeneel met de hoor-
nen hebben , waarvan ik de tekening ‘heb laaten graveeren op de XXXFfle
Pl- van het zelfde XIHe Deel. De Hr. Pallas denkt met my, dat de
Pafan en de algazelle niet dan twee verfcheidenheden zyn van dezelfde
Iport (a). Ik heb in ’t XIHe Deel , blz. 152 , gezegd , dat die twee
foorten , de algazelle en de pafan , my voorkwamen , zeer na aan malkan-
oeren te grenzen , dat zy van het zelfde klimaat zyn , maar dat de algazelle
evenwel zig weinig anders dan in de vlakten onthoudt, en de pafan op de
bergen. Het is door dit verfchil in de natuurlyke gebruiken alleen , dat
ik gedagt heb, dat men ’er twee foorten van konde maaken. 'Ik heb zelfs
\

Zie het Xllde Deel van dit Werk, ilz. 15a.

M 2

DE NATUURLYKE HISTORIE

ftellig gezegd, dat ik vermoedde, dat de algazelle en de pafan niet dan
twee verfcheidenheden van dezelfde foort waren, en ik ben zeer voldaan
geweefl, van te zien, dat de Hr. Pallas van ’t zelfde gevoelen is. Hy
zegt, ten opzichte van dit laatfle dier, dat de Hr. Hoüttüyn daar ook eene
afbeelding van gegeeven heeft naar de fchilderyen van den Hr. Bür-
MAN (^), maar ik heb geene gelegenheid gehad van die fchilderyen te zien,
en ik ben onkundig , of die van den pafan al of niet gelyke naar de afbeel-
ding , welke ik van denzelven gegeeven heb (c).

De H‘™. Forster hebben my gefchreeven, dat de gazelle pafan ook den
naam heeft van Kaapfc'ne ^ms, en ook dien van bezoard-geit, fchoon ’er eene
andere bezoard-geic in ’t Óoften is, waarvan de Hr. Gmelin, de jonge, eene
bcfchryving heeft gegeeven onder, den naam van pafeng (dj, die verlchillende is
van dien van pafan; hy voegt ’er by, dat by het wyfje de hoornen zo groot
niet zyn als by het mannetje; dat die hoornen aan hunnen oorfprong getekend
zyn met een breeden zwarten band, als een halve cirkel, die zig uitftrekt tot eene
andere groote vlak van dezelfde zwarte kleur, dewelke gedecltelyk den frnoel
bedekt, waarvan het uiterlie graauw is; dat ’er daarenboven twee zwarte ftree-
pen zyn, die uit den frnoel te voorfchyn komen, en zig tot de hoornen uit-
ürel<ken, en een zwarte lyn langs den rug, die aan het kruis eindigt, en daar
eene driehoekige vlak formeert; dat men ook een zwarte üreep ziet tuflehen
het been en de dye van vooren, en eene eironde vlak van dezelfde kleur op
de knie; dat de agterhe voeten ook getekend zyn met een zwarte vlak op het
gewricht, en 'dat 'cr een zwarte ftreep van lang hair is, langs den hals, onder
welke eene foort van hairlok is, die op de borft valt; dat eindelyk het overig
gedeelte des lighaams graauw is, uitgezonderd de buik, die witactitig is, gelyk
ook de voeten. ^

Dit dier, zegt de Hr. Forster, heeft byna vier voet in de hoogte, op
de voorlle beenen gemeeten; de hoornen zyn byna drie voeten lang, en
^gelyken volmaakt naar die, welke in de Nacuurlyke Hiftorie van den Hr.
DE Buffon (XII Deel, PI. XXKF) gevonden worden. Deze gazelles
trekken niet by benden, maar gaan flegts by paaren , en het komt my voor
het zelfde dier te zyn als de parafol van Congo , waarvan de vader Char-
les DE Plaisance (e'J fpreekt.

HieT heeft de Hr. de Buffon het artykel van den Pafan geplaatjl ’f
mik in ons XF Deel, blz. 201, enz. gevonden wordt. ’

(V) Tconem hujus animalis ex Burmannianis pariter piüuris edidit. D. Hoüttüyn
tabula fupra citata, fig. i. Mifcell. Zoölogica, pag, 8 .

(O Zie PI. LIP' in het XV Deel , blz. 203,

OÓ Gmeuns Reizen, III Deel, blz. 493.

W Veyage au Congo, Tom. I. pag. 494.

VAN DE GAZELLE ANTILOPE.

93

DE GAZELLE ANTILOPE.

D e Hr. Pali,as merkt met veel reden aan, dat ’eï dieren zya, vooral
in het geflacht der wilde geilen en gazelles , waari’an de naamen ,
door de Ouden aan hun gegeeven , eeuwig twyfelachcig zullen blyven : die
van cervi-capra, het welk ik gezegd heb het zelfde dier te zyn als de
firepficeros der Grieken, of de adax der Afrikaanen, moet, volgens den
Hr. Pallas, toegepafl; worden op de gazelle, welken ik antilope genoemd
heb: hy zegt, en ’t is de waarheid, dat Aldrovandus de eerfte is ge-
weeft, die eene goede afbeelding van de hoornen gegeeven heeft (a), en
wy hebben niet flegts de hoornen, maar het geheele geraamte van dit dier
gegeeven {b). Ik dacht toen , dat het een der vyf was , welken de Hri-'n.
van de Akademie der Weetenfehappen, onder den naam van gazelle ont-
leed hebben, maar de Jtr, Pallas verfchaft my goede redenen om ’er
aan te twyfelen: ik had insgelyks gemeend, dat de hoorn, op Pl.
XKXniI, fig. 2, van het Xllde Deel verbeeld, kon behooren aan eene
foort van onze antilope verfchillende , maar de Hr. Pallas heeft zekerheid
gekreegen,^ dat hy tot deze foorc behoort, en dat het eenighe verfchil , dat
’er is, hierin beftaat, dat de hoorn, op onze XXXyiIfte j>i, van het XIHe
Deel , vertoond , aan het volwalTen dier behoort , terwyl de andere klei-
nere tot het zelfde dier, maar nog jong zynde, behooren.

Ik heb gezegd , dat de foorten van antilopes verfchillende raffen onder
malkanderen fchynen te hebben (c), tn ik heb te kennen gegeeven, dat
zy niet flegts in Afia, maar ook in Afrika, gevonden worden, en vooral
in Barbarye, alwaar zy den naam van lidinée voeren; de Hr. Pallas zegt
het zelfde, en hy voegt by verfcheiden hiftorifche bewyzen eene goede
beichryving van dit dier, waarvan wy meenen hier het uittrekzel te moe-
ten geeven.

Ik heb gelegenheid gehad , zegt hy, van deze dieren te onderzoeken, en wei te
befchryven; zy zyn federc tien jaar in de dierengaarde van den Prins van Oranje:
fchoon in r/jf of 1756 van Bengale overgevoerd, hebben zy niet flegts blyven
leeven, maar hebben zelfs voortgeteeld in het klimaat van Holland; men houdt
hen by de axis of gevlakte damherten; zy leeven in vrede, en brengen eveneens
hunne jongen op.

Het eerfte mannetje was reeds oud toen het aankwam, en het wyfje was vol-
■waften; dit mannetje is geftorveu in J?66, maar het wyfje leefde toen nog, en
fchoon zy toen meer dan tien jaaren oud was, hadt zy ’s jaars te V0QreD,i7ój,

(a) Aldrovandus de Quadrnp, Bifulch, pag. 256,

CD Zie het Xa Deel, Pt. XXXFll.

CO Zie deze Natuurlyke Hillorie, XII Deel, blz, 15^,

M3

\

9 +

de natuurlyke historie

no^ geworpen; het tmnnetje, dat zeer wild was, heeft zig nooit laaten tem-
ten: het wyfje integendeel is zeer pmeenzaam; men doet het ligtlyk naderen
en volgen, met het brood aan te bieden, het recht zig, even als de axis, op
de agterfle beenen op, wanneer men het voor haar te hoog houdt, om ’er op
cene andere wyze by te komen; zy maakt zig echter fchieiyk kwaad, zo men
haar plaagt; zy ftoot zelfs met den kop tegen een ram; men ziet dan haar vel
en hair beeven. De jongen zyn, even als de vader was, wild, en vluchten zo
men hen wil naderen; zy gaan met troepen, trekkende eerft vry -achtlyk
voort, vervolgens met kleine iprongcn, en wanneer zy eene verhaafte vlucht
Dcemen, doen zy groote fprongen, welken men niet kan vergelyken dan met
die van het hert of de gemsbok Ik heb nooit hun geluid gehoord ; de oppas-
fers evenwel van de diertngaarde zeggen, dat de mannetjes in den bronstyd ee-
ne foort van paarden - hinneken hebben. Men voedt hen even als de andere her«
knauwende dieren , en zy verdraagen onze winters vry wel ; zy zyn zeer zinne-
lyk, en de geheelc bende kielt een zeker (luk gronds uit, om daar hunne uiewerp-
/clen te brengen. Da tyd van de driftigheid der wyfjes is niet bepaald ; zy zyn
fomtyds twee maanden nadat zy geworpen hebben, reeds weder draagende: de ma'n-
net'es gebruiken haar in alle jaargetyde ; zy onthouden ’er zig niet van , dan terwyl
zy tlraagende zyn. De koppeling duurt zeer kort. Het wyfje draagt byna negen maan-
den , en brengt llegts één jong ter wereld , ’t welk zy zoogt , zonder te weigeren , ook
anderen te laaten zuigen. De jongen blyven liggen geduurendeagt dagen na hunne ge-
boorte , waarna zy dc bende vergezellen. De jonge wyfjes volgen de moeders, wan-
neer dezen zig van de troep afzonderen... Deze dieren groeijen drie jaaren, en ’tis
niet veel vóór dien ouderdom, dat de mannetjes in ftaat zyn voort te teelen: de
wyfjes zyn vroeger ryp , en kunnen op twee jaaren ouderdoms voortteelen. In
de^ zes eerfte jaaren is ’er weinig verfchil tulTchen de mannetjes en de v/yfjes,
maar vervolgens onderfcheiden zig dc wyfjes ligtlyk door een witte Itreep op den
ru" en door een nog minder twyfelachtig kenmerk , naamlyk , dat zy nooit
hoornen op ’t hoofd krygen, terwyl men by de mannetjes de eerfte ontwerpen of
be"inzcls reeds op den ouderdom van zes maanden kan bemerken , en deze hoor-
nen raaaken twee fchroef • draaijen , met tien of twaaif rimpels, op den ouderdom
van drie jaaren. Het is als dan ook, dat dc witte ftreepen van den rug en van het
hoofd beginnen te verdwynen; de kleur van de fchoudcren en van den rug wordt
zwarter, en het bovenfte van den hals wordt geel: die zelfde kleuren krygen
een donkerer tint, naarmaate het dier ouder wordt.. .. De hoornen groeijen lang-
zaam.... Deze dieren hebben, inzonderheid na hunnen dood, een ligte reuk,
die niét onaansenaam is, en die gelyk is met die, welken de herten en de dam-
herten na hunnen dood uitwaafTemen. . . . Voor het overige gelykc dit dier naar
dat, het welk de Hr. de Büffon de gazelle genaamd heeft, in de zwarte kleur
der zvden van den hals en van het lichaam, en door de vlokken hair onder de
kniën 'der voorfte beeneo; het nadert tot den tzeïran cn de grimme van den Hr,
DE Bui' FON , omdat de wyfjes in alle drie deze foorten geene hoornen hebben ;
maar het verfchilt in ’t algemeen van aile de andere gazelies, voor zo verre ’er
niet eene foort is, waarin het mannetje tn het wyfje, yolwaffen geworden zynde,
van zo verfchillende kleuren zyn, als in deze foort plaats heeft.

De Hr. Pallas geeft tevens dc afbeeldingen van het mannetje en het
wyfje op twee afzonderlyke plaaten , die my voorgekomen zyn zeer goed
te weezen ; ik heb dezelve daarom doen copiecren, en hier geplaacft,
(/->/, XFII en XFIII)- Zie hier nog eenige_ aanmerkingen van den Hr.
Pallas over de uitwendige deelen van dit dier.

^Tóme JfTfy

~U tOTTII/OTE I'EMEliLE

95

VAN DE GAZELLE TZEÏRAN.

Het is tennaaftenby vaa het zelfde maakzel als ons Europifch damhert • het
verfchilt ’er echter van in de gedaante van den kop; het is hem niet gelyk in
grootte; de neusgaten ?-yn open; de fchucting cuflchen dezelve is dik, naakt cn
zwart.... De hairen aan de kin zyn wit, en de omtrek van dtn mond bruin-
de tong is vlak en gerond; de voorcanden zyn ten getale van agt, de middenfte
zyn zeer breed en fnydende, die vaa de zyden zyn fcherper; de oogen zvn
omringd van eene witte omtrek, en de regenboog is geelachtig-bruin; daar is
een witte ftreep onder de oogen, in welker begin de neusgaten zyn; de oortn
zyn vry groot, van binnen kaal, met wit hair geboord, en van buiten gedekt mee
hélir , van dezelfde kleur als dat van 't hoofd,.,, De beenen zyo Jangen dun,
maar de agterfte zyn wat langer dan de \oorfte: de hoeven zyn zwart, puntig,
en vry geflooten tegen malkander. De ftaart is plat en kaal aan zyn oorfprong ;
de roede van het mannetje ligt in 't lang onder den buik ; de balzak is zo gefloo-
ten tuflehen de dyen , dat de eene bal voor en de ander agter zit. Het hair is
zeer fterk en flyf boven den hals en op het begin van den rug ; het is fneeuwwit
op den buik en op het binnenfl: der dyen cn der beenen, gelyk ook aan ’t einde van
den ftaart.

DE GAZELLE TZEÏRAN.

D e Hr. Pallas merkt met reden aan , dat de Hren. Linn^eüs en Hout-
TUYN deze gazelle verkeerdelyk cervicapra genoemd hebben ; en
wel te meer, omdat zy ter zelfder tyd de afbeeldingen aanhaaien, welken
Dodart en Johnston van de cervicapra gegceven hebben , en die zeer
verlchillende zyn van onzen tzeïran; maar de Pir. Paixas hadt den n aam
van tzeïran moeten aanneemen, welken dit dier in zyn geboorteland heeft,
en men ziet niet, waarom hy dien van pigargus boven denzelven heeft
verkoren: hy heeft uit de grootte van de huid geoordeeld, dat dit dier
grooter ware dan het damhert; de befchryving, welke hy daarvan geeft;
heldert het geen vyy daarvan gezegd hebben, weinig op , en de bete\*enis
van het woord pigargus, kan deze gazelle niet onderfcheiden van den
rheebok, noch zelfs van eenige andere gazelle, die eene groote witte vlak
boven den ftaart hebben.

De Hren. Fokster, vader en zoon, hebben my wegens dit dier het volgende
bericht gegceven Tot hier toe, zeggen zy, weet men niet, of ’er tzeïrans zyn
in Afrika, en het fchynt dat zy zig vooinaamlyk tot het midden van Afia be-
paaien; men vindt hen in 1 urkye, in Perfië, in Siberië, in de nabuurfchap van
het meir Baikal , in Daourie , en in China. De PJr. P/llas befcliryfc eene jagt,
die met boogen gefebiedde, met zeer zwaare pylen, welken een groot getal
jaagers te gelyk affehieten, tegen deze dieren, d*ie met troepen gaan. Schoon
zy het water uit eigen be-veeging, zwemmende overtrekken , om hun voedzel aan
de andere zyde van eene rivier te gaan zoeken, werpen zy zig echter daar niet
in, wanneer zy door de honden Cn de menfehen vervolgd worden; zy vluchten
zelfs niet in de nabuurige boflehen , maar wagten hunne vyanden op Dcwvfjes
worden tochtig op het oirde van den herfft, en werpen in de maand juny. ' De

p6 DE NATUURLYKE HISTORIE

mannetjes hebben onder den buik, oraflreeks van de voorhuid, een eironden zak
die vry groot is , en waarin eene byzondere opening is: deze zakken gelyken we!
naar de muskus - zakken , maar zy zyn ledig, en hec is miffchien niet dan in den
bronstyd, dat daar in cenige ftofFe wordt afgefcheiden. Het zyn ook de manne-
tjes, die verhevenheden hebben aan hec ftrotten- hoofd, die grooter worden naar-
maate de hoornen aangroeijen : men neemt fomtyds jongen van den tzeïran , die
zo tam worden, dat men hen in de velden laat weiden, en dat zy des avonds ge-
regeld naar den ftal te rug keeren; wanneer zy tam zyn, vatten zy genegenheid
en verknogtbeid op voor hunnen meefter ; zy gaan in hunnen ftaac van vryheid
met troepen, en fomtyds vermengen zig deze troepen van wilde tzeirans met
troepen van kalven en koeijen, en andere huislyke dieren, maar zy neemen de
vlucht op het gezicht van den menfeh : zy zyn van grootte en kleur als de rhee-
bokken, en meer ros dan vaal. De hoornen zyn zwart, wat nederwaards gedrukt,
nv;t ringen gerimpeld, en ter lengte van een voet acfacervvaards gekromd. Het
wyfje heeft geene hoornen.

Ik zal by dit bericht van de Hren. Fokster voegen de afbeelding en
de befchryving, welke de Hr. Allamand heeft gegeeven in de Holland-
fche uitgave myner werken oVer de Natiuirlyke Hiftorie.

Zie ons voorig Deel, hlz. 206, PI. LF.

DE GRIMME.

I k moet by het geen ik van dit dier gezegd heb {a) eenige aanmer-
kingen van de Hr^n. Fokster voegen.

Doftor Grimm, zeggen zy, is de eerhe geweeft, die dit dier van de Kaap de
Goede -hoop befchreeven heeft; maar dewyl hy niet dan het wyfje gezien heeft,
heeft LinNjEüs gemeend,' dat het tot hec kleine muskus -rheebokje behoorde; dc
Hr. DE Büffon is de eerfte geweeft, die de grimme onder de gazelles gerang-
fchikt heeft , en de Hr. Pallas , na hem , een mannetje van deze foorc onderzocht
hebbende , dat in de dierengaarde van den Prins van Oranje was , heeft ’er eene
fchoone en zeer naauwkeurige befchryving van gegeeven C De Hr Vosmaer
beftierder van deze dierengaarde, beKlaagde zig zeer, dat de Hr. Pallas hena
voorgekomen was met een naauwkeurig bericht wegens dit dier aan het publiek
mede te deelen ; ondertuflehen was by niet in flaat de befchryving te verbeteren
van den kundigen Pallas, die een uitmuntend dier- befchry ver is. Aan de Kaap
de Goede -hoop zyndc, kreeg ik een hoorn, welken my gegeeven wierdt voor
den hoorn van een dutker-bok, en ik vernam, dat men dien naam aan het dier
gaf, omdat hec zig alcyd in het kreupelbofch onthoudt, en, zodra hec een
menfeh verneemt, met een fprong opryft, om deszelfs plaatfing en beweegin-
gen te ontdekken , waarna het zig weder in hec kreupelbofch nederwerpc en van
tyd tot tyd op de voorige wyze weder opryft, om te ontdekken of het vervolgd

wordt.

Qi) Zie ceze Namurlyke Hiftorie, XII Deel, Hz. zo 6 , eu XV Deel b/z 02
(/;) Het is dezelfde figuur van het XV Deel, PI. VI. > • > •

VAN DE SPRINGENDE GAZELLE.

97

wordt. 'De Hr. Pallas hadt kennis aan dien duikerbok, omdat hy hem in Kolre
hadt gevonden, maar hy wift niet, dat dit het zelfde dier was als de grimme; hy
noemt het in ’t Latyn capra niStetani', men berichtte my, dat het wyf]e gcene
hoornen heeft, maar dat het, eveneens als het mannetje, voorzien is van een
kleinen toupet hair op het voorhoofd. De hoornen hebben maar vier duimen
lengte; zy zyn recht, zwart, gerimpeld met vier of vyf niet zeer duidelyke rin-
gen; zy zyn my wat gedrukt yoorgekomen, met eene groef, zonder rimpels op
de achcerzyde; het overig gedeelte tot aan de punt is glad; men heeft my ook
gezegd , dat deze grimme nooit grooter wordt dan een Jong damhert.

DE SPRINGENDE GAZELLE, of DE SPRINGBOK
VAN DE KAAP DE GOEDE-HOOP.

W y geeven hier de befchryvdng en de afbeelding van dit dier, naar
eene aftekening, die my medegedeeld is door den Hr. Foustek,
en welke hy naar het leevend dier gemaakt heeft; het fchynt my toe,
dat men het meer tot het geflacht der gazelles dan tot dat der geiten
moet brengen, fchoon men het fpringbok noemt. De foort van deze
geiten of bokken is zo talryk in de landen van de Kaap , alwaar de Hr.
Torster hen gezien heeft, dat zy fomtyds by duizenden aankomen,
inzonderheid in fommige tyden van ’t jaar, waarin zy van de eene
ftreek naar eene andere overgaan. Hy heeft my verzekerd, dat hy,
geduurende zyn verblyf in Afrika, een groot getal gazelles van ver-
fcheiden foorten gezien hebbende, heeft opgemerkt, dat de gedaante
en richting der Imornen geen ftandvaftig kenmerk is, en dat men in
dezelfde foort individus vindt, welker hoornen van verfchiJlende groot-
te en verfchillend gedraaid zyn.

Voor het overige fchynt het, dat in de landen van de Kaap de Goede-
hoop twee verfchillende foorten van deze fpringbokken of fpring - gazellen
gevonden worden, want men heeft my eene tekening gegeeven, welke
ik heb laaren graveeren op P/. XIX. ^ waarvan het dier den naam van klip-
fpringer voert, en waarvan wy in het volgende artykel fpreeken zullen.
Deze afbeelding vergelykende met die van den fpringbok , ziet men , dat
die klipfpringer de hoornen rechter en langer heeft, den Haart veel
korter, het hair graauwer, en eenpaariger van kleur dan de fpringbok:
deze verfchillen fchynen my meer dan genoegzaam om ’er twee foorten
Van te maaken.

Zie hier de waarneemingen , welken de Hr. Fokster gemaakt heeft
over de ecrfle foort, die tot hiertoe niet wel bekend was.

De Hollanders van de Kaap de Goede -hoop, zegt hy, noemen dit dier fpring-
bok; zy onthouden zig in de binnenlanden van Afrika, en naderen de Kolonidn
van den Staat niet, dan wanneer de eroote hitte, of gebrek aan water en voeder,
hen noodzaakt van plaats te veranderen; maar het is dan ook, dat men hen ziet te
XFI Deel. N

ft

de natuurlyke historie

p8

voorfchyn komen met troepen van tien duizend tot vyftig duizend , fchoon zy
altyd vergezeld of gevolgd worden door de leeuwen, de oncas, de luipaarden,
en de hytenas, welken men aan de Kaap wilde honden noemt, die ’er een groot
getal van verflinden.

De voorhoede van de bende, de bewoonde plaatfen naderende, is wel in ’t
vleefch ; het middenfle gedeelte van ’t leger ziet 'er zo wel niet uit , en de achter-
hoede is zeer mager, en waggelt van honger, eetende zelfs de wortels der gewas-
fen van deze lleenachtige gronden; maar wederomkeerende , wordt de achter-
hoede op haare beurt vetter, omdat zy de eerfte vertrekt, en de voorhoede, die
nu de achterfte is, wordt de magerfte. Voor het overige zyn die dieren niet
vreesachtig, terwvl zy dus verzameld zyn, en ’t is zelfs niet dan door behulp van
ftok- of zweepflagen dat een menfeh door deze benden kan heentrekken. Hun
jonc vangende » kan inen hen ligtlyk tam niaaken i men kan hen voeden roet brood >
melk, koorn, koolbladen, enz.

De mannetjes zyn vry geil en kwaadaartig , zelfs in den ftaat van huislykheid ,
en zy ftooten de lieden, die zy niet kennen, met de hoornen: zomen fteenen
naar hen werpt, Hellen zy zig in ftaat van tegenweer, en keeren dikwyls den
fteen met de hoornen af. Een dezer fpringende geiten of fpringbokken, drie jaa-
ren oud, welke wy aan de Kaap gevangen hadden, en die zeer woeft was,
wierdt op het fchip zo tam , dat zy uit de hand brood kwam haaien , en zy wierdc
tevens zo greetig naar fnuif- tabak, dat zy die met drift aftriggcide van hun, die
dezelve gebruikten ; zy fclieen dezelve met opmerking te proeven , en met vermaak
door te flikken; men gaf haar eene vry groote hoeveelheid tabak in bladeren, de-
welke zy eveneens opat met de ribben en fteelen dezer bladeren , maar wy merk-
ten tevens op, dat de Europifche geiten, welken men op de fchepen hadt mede-
genomen om melk te hebben, ook gaarne tabak aten.

De fpringbokken hebben eene lange witte vlak, die met eene lyn op het mid-
den van den rug begint, en eindigt aan het kruis, met zig te verbreeden. Deze
xvitte vlak vertoont zig niet op den rug, terwyl het dier in ruft is, omdat de-
zelve als dan bedekt wordt door het lange vaale hair, dat ’er rondom is; maar
wanneer het dier fpringt of huppelt, den kop verlangende, dan ziet men die
groote witte vlak duidelyk.

° De fpringbokken zyn van grootte als de axis van Bengale, maar het lichaam en
de ledemaaten zyn tederer en fyner ; de beenen zyn hooger , en het hair in ’t alge-
meen is geelachcig-vaal, of leevende kaneel -kleur. Het achterfte gedeelte der
voeten, een gedeelte vao den hals, de borft, de buik, en de ftaart, z^n .vry
ichoon wit, met uitzondering van het einde van den ftaart, dat zwartig. Het
wit van den buik is geboord door eene ftreep van roodachtig bruin, die zig langs
de geheelc zyde uitftrekt; daar is ook een ftreep van zwartachtig bruin , die ne-
derdaalt van de oogen af tot aan den hoek van den mond; cn op het voorhoofd is
eene andere driehoekige ftreep van geelachcig vaal, die fomtyds nederdaalt op den
fmoel, alwaar zy in een punt eindigt, en die weder opklimmende naar de kruin
des hoofds , alwaar zy zig verwydt, zig voegt by het geelachtig vaal van het bo»
venfte des lichaams: het overige van den kop is wit; het is van eene langwerpige
gedaante; de neusgaten zyn fraai, en hebben de gedaante van een halve maan:
hunne fchutting beantwoordt aan de verdeeling van de bovenlip, die gefpleeten is,
en het is daar , dat men eene verzameling bemerkt van half ronde verhevenheden ,
die zwart zyn, van hair ontbloot, en fteeds vochtig; de oogen zyn groot , leven-
dig, en vol vuur; het kroontje is van eene bruine kleur; onder den voorftun
hoek vaa yder oog is een traangooc, waarvan de opening byna rond is ; de oorea
zyn byna zo lang a'ls het geheele hoofd; zy maaken eerft eene vry naauwe buis,
■worden vervolgeas wyder, en eindigen in een ftompe punt: dc hals is vfy lang»

VAN DE SPRINGENDE GAZELLE.

dun , en gedrukt aan de zyden. De voorfle beenen fchynen minder hoog dan de
3 chterfte, die divergeerende ?yn* en van onder wyder. van malkanderen ftaan dan
Van boven, zodat het dier, onder het gaan, over en weder fchynt te balancee-
ren. De hoeven van alle vier de voeten, zyn klein, van eene driehoekige ge*
daante, en van eene zwarte kleur, gelyk ook de hoornen, die omtrent een voet
lang zyn, met twaalf ringen, van de baüs af geteld, die in een gladde puntuic-
loopen.

Het fchynt dat deze fpriogbokken eenig voorgevoel hebben van de aannadering
van kwaad weder, inzonderheid van den zuid-ooften wind, die aan de Kaap de
Goede- hoop zeer geweldig en onftuimig is; het is als dan dat zy fprongen doen ,
en dat de witte vlak op het kruis zig vertoont. De oudite beginnen cerft te hup-
pelen en te fpringen, en de overigen van de bende doet welhaait eveneens. 1'et
wyfie in deze foort Iieeft hoornen, zo wel, als het mannetje, en de hoorn, in het
XllJe Deel van dit Werk vertoond, is van een oud mannetje: voor het overige
zyn de hoornen van deze dieren zo verfchillende van gedaante , dat , zo men de
orde der gazelles hier naar wilde bepaalen, ia alle verdeelingen fpriogbokken
zouden gebragc moeten worden.

Na deze befchryving van den Hr. Fokster, en de afbeelding, welke
iiy daarvan gegeeven neeft , vergeleeken te hebben , zal elk met den eer-
flen opflag zien , dat deze fpringbok van de Kaap het zelfde dier is , als c
welk de Hr. Allamand, bonte bok noemt, waarvan hy de befchryving en
de afbeelding geeft, hiervoor, blz. 28, en welke ik heb overgenomen.
Ik erken evenwel, dat ik nog eenige twyfeling over heb, of deze dieren
inderdaad wel van eene en dezelfde foort zyn ; te meer , omdat de ver-
fchillende naamen van fpringbok en bonte-bok , door de Hollanders van de
Kaap gebezigd , dit niet fchynen toe te laaten.

Het zou dan kunnen zyn, dat deze fpringbokken , door den Hr. Fok-
ster befchreeven , van dezelfde of eene zeec na aangrenzende foort was ,
als die, welke de Hr. Allamand, gazelle met een beurs, of zak op_ den
rug, genaamd heeft; te meer, omdat zy beiden overeenfteromen, in te
zeggen, dat men de witte ftreep op den rug niet bemerkt, dan tervvyl de-
ze gazelle of geit loopt of fpringt , en dat men dat wit niet befpeurt , ter-
wyl zy in ruft is : zie hier wat gemelde Heer daarvan heeft uitgegeeven in
het XVde Deel van dit Werk, blz. 195.

Hier heeft de Hr» de Buffon geplaatjh het artykel van de Gazelle met een
beurs op den rug, datinjnze Nederduitfche uitgave ^ op de aangehaalde plaats,
gevonden tvordt.

joa JOE NATUUR LYKEHÏSTORIE
DE KLIP. springer.

Z ie hier de tweede foort van de fpringende gazelles of geiten, waarvan

aftekeningen lel hebben^illen geevL"
weJKen ik op P/. XIX heb oyergenornen. De Hr. Kolbe, zegt hy , is dé
eenigfte, die ooit van dit fchoon dier gefproken hebbe; het bevalligfte
van allen van dit geflacht. Hy onthoudt zig op de ongenaakbaarfte rot-
fen, en waneer hy een menfch gewaar wordt, wykt hy terftond naar
plaatfen, die van fteilten omringd zyn. Hy werpt zig met éénen fprong
van de eene rots op de andere^ fchoon zy op een aïnmerkelyken afftand van
malkanderen zyn, en vervaarlyke dieptens tuffchen beidL hebben en
wanneer hv door de honden of de jaagers gedrongen wordt. Iaat hé S
op uitfteekende kleine punten van de rotfen nedervallen , alwaar meS
naauwlyks denken zoude, dat ruimte genoeg voorhanden was om hem te
ontvangen. Somtyds kwetfen hem de jaagers, die niet dan van verre en
met kogels op hem fchieten kunnen, en doen hem in de afgronden neder-
ftorten.

Hun vleefch is uitmuntend lekker , en wordt voor het befte wildbraad
des lands gehouden. Hun hair is ligt, zit weinig vaft, en valt in alle
jaargetyden uit; men gebruikt het aan de Kaap om ’er matraflen van te
maaken , en men vult ’er zelfs vrouwen rokken mede.

Deze klipfpriDger is van grootte als een gemeene geit, maar hy heeft veel hn
gcr beenen; zyn kop is gerond; zyis gedachtig graauw, hier en daar gefS
met kleine zwarte Areepjes of vlakjes. De fraoel en de omtrek der iocen 7vn
zwart; voor yder oog is een traangoot.met eene groote eironde onenine De
ooren zyn vry groot, en loopen uit in een punt. De hoornen hebben omcrbnt vvf
duimen lengte; zy zyn recht en glad aan de punt, maar met eenige ringen cerim-
pcld aan de baSs. Het wyfje heeft geene hoornen. Het hair des lichaams if
achtig vaal; yder hair is wit aan den wortel, bruin of zwart in ’t
graauwachdg.geel aan het einde. De voeten en de ooren zyn bedekt niTli.’.JP
tig hair. De Haart is zeer kort. ^

liE KLIPP&’RINGIllL ari.Jj'E SAXIXETJE DES E.OCHEES

£^f?ieXVL.

JCUC.

WW

VAN D E.N N A N G U E R, ekz.

loi

DE NANGUER en de NAGO'R.

W v neemen hier deze dieren te zamen , omdat zy een gemeen karafc-
^ter hebben, ’t welk niet dan tot hen belmore; te weeten, dat
fmnne hoornen voorwaards gekromd zyn, terwyl m alle andere

VÏ.T1 jTizelles en geiten de hoornen achterwaards ^^^ht

van XIId^Deel, PL XXXVI, de afbeelding van den nan-

^ In on fi XLVIII die van den nagor gegeeven, en ik heb, naar
Hr roi , gïïgd. dac 'er drie verfcheidenheden of dne foorten,
7 m deze dieren warfn, nraanran de eerte, dat is te aeggen , de nanguer,
de dama derOuden fchynt te zyn. De Hr. Pallas is van dezelfde gedachte.

^ dnr het wvfl'e onder de nanguers zo wel hoornen heeft als het

mMne*tiê/ênhy helft, even als by den kob, eene zonderlinge femkkrag

De ™i“e7oo°r?Ts'‘de'- nagor. De Hr. P.ailas hadt in zyn eerde werk
n ^ ynnTmr^ eezegd , dat dit dier de mazame van Seba was,
hy erkem inV" t^ee^de werk {Spicilegia), dat hy zig vergift hadt,
en hy erkent met my {h),_ dac het met de mazame van Amerika, maar

e“iie Afrikaanfche gazelle is. • i n ,

Vofvr het overige fchynt de foort van den nanguer op zig zelve alleen te
ftaan zonder verfcheidenheden, maar die van den nagor heeft aangren-
zendê foorten, waarvan ik dekennis verfchuldigd ben aan de Rren. Foa-
TFR ’ zv hebben my wel willen geeven de tekening van den kop van eene
?P7er verfcheidenheden van den nagor, aan de Kaap de Goede -hoop,
j- rn^fchvnt te verfchillen van den nagor , waarvan ik de afbeelding

heb meieren m het XII* Deel, op de voor zo verre d.e

heb „ fnitfer fnuit, en de hoornen wat minder naar voo-

ïeTgeSmd S, d"a?t na^ «e hier de berichteo,

welken zy my hieromtrent gegeeven hebben*

Dp ffeit of bok, die 'men aan de Kaap de Goede - hoop fteenbok noemt, fchynt,
Ue ° ’ Jenheid te zyn van den nagor, door den Hr. de Bukfon

zeggen > o® . . de/e dieren op de rotfen, die de punt der landen aan de
gegeeven; men vindt de P flegnachtigc bergen onder het kreupel-

fefzy foopea Sr facl. ea doeS fprongeu van agt of aegen vocteo hoogte.

7u7Zm tu}Z7%blmJ tranfverfa ade terminantun latevaks varo farn

lincares punt. Pallas Spidl. Zool, png. ^ yit/iii

CW Zie deze Nacuurlyke Hiftone, XII I>eel, blz. sao, en PI. XLVlIl.

Ns

i

DB NATUURLYKË HISTORIE

tO-A

Dewyl hun vleefch zeer goed is om te eeten , heeft men fterk op hun gejaagd ,
cn hun getal zeer verminderd _ ’

Dit dier is van grootte als een gemeene geit, omtrent twee voet en zes duim
hoog; z:yn hair is rood» bruin op den rug en de zyden des iichaams, en vuil -wit
onder den buik; daar is boven de oogeo , onder den hals, en op de billen, eene vlak
van die laatde, vuil -witte kleur; het hair der ooren is vaal; zy zyn gerond aan
het einde ; m^n ziet onder yder oog een traangoot met eene oponing ; de hoornen
hebben flegts vyf of zes duimen lengte; zy zyn zwart, gerimpeld aan de balis ,
glad aan de punt, ten uitertten duo en voorwaards gekromd; de ftaart is kort,
tennaallenby zo als die der gemeene geuen.

Eene andere foort of verfcheidenheid van den nagor, is het dier, ’t welk men
aan de Kaap grj%e of graauwe bok noemt; hy verfchilt van den fteenbok door de
kleur van zyn hair, dat graauw is, terwyl dat van den fteenbok rood. bruin is;
die gryze bok is eene tweede foort van den nagor; hy heeft de grootte van een
gemeene geit ; hy heeft de beenen , naar evenredigheid van ’t lichaam , langer dan
de fteenbok; zyn hair fchynt niet graauw, dan omdat het vermengd is met lang
wit hair; want, het dier van naby ziende, bemerkt men, dat de grond rosachtig,
bruin , of kaftanje- kleurig is. De kop en de voeten zyn helderer bruin dan het
lichaam, en de buik is nog minder donker; de fmoel is zwart ; de oogen zyn om-
ringd van diezelfde zwarte kleur; daar zyn, gelyk in de andere geiten , traaogoo-
ten onder de voorfte hoeken der oogen. De ooren zyn tennaaftenby van dezelfde
lengte als de kop ; zy zyn van eene eironde gedaante, en van buiten be-
dekt met kort cn zwart hair. De hoornen hebben omtrent vyf duimen lengte ; zy
zyn gerimpeld meteen of twee ringen aan de bafis, glad aan de punt, die zeer
fcherp is ; voorwaards gekromd , en zwart van kleur.

Deze foort van nagor wordt altyd gevonden in de kreupelboflchen , op dc bergen ,
tuflehen de roefen en op de heiden. Hy is niet zö vaardig in het loopen als de
fteenbok, want de honden achterhaalcn hem fomtyds in het jaagen. Zyn vleefch
is zo goed om te eeten als dat van den fteenbok, en men vindt hen Ibratyds te
zamen op de bergen van de Kaap de Goede. hoop.

Eene derde foort van den nagor is de bkeks bok , die byna geheel naar den fteen-
bokgelykt, uitgezonderd de kleur van het hair, dat veel bleckeris, het geeu hem
zyn naam heeft doen bekomen.

Deze drie dieren naar de bygebragte berichten vergely kende , komt het
my voor, dat het ten hoogften twee onderfcheiden foorten zyn, dat is te
zeggen, de nagor fteenbok, en de nagor gryze bok, en dat de bleeke bok
niet dan eene verfcheidenheid van den eerften is.

VAN DEN R I T . B O K, enz.

103

de r I t - b o k.

D it <iier fchynt my eene derde verfcheidenheid te zyn in de foort van
den nagor; zie hier de befchryving, welke de Hr. Allamand
daarvan gegeeven heeft, en die ik gemeend heb hier te moeten bybrengen,
zonder daar iets in te veranderen.

Hier heeft de Hr. de Büffon het artykel van den Rit -bok geplaatjl,
V welk wy, hiervoor, blz. 25 , enz. gegeeven hebben.

DE GAZELLE KEVEL.

D e Hr. Pallas komt my voor zig te vergiffen , wanneer hy ftelt dat
de kevel en de corine geene twee verfchilJende iborten zyn , maar
het mannetje en het wyfje in dezelfde foort van gazelle. Zo hy acht hadt ge-
geeven, dat ik de beide fexen heb befchreeven , zou die kundige Natuur-
befchouwer in die verzinning niet gevallen zyn.

DE BOS BOK.

Z ie hier nog eene zeer aartige gazelle, waarvan de Hr. Aldamand de
befchryving heeft gegeeven ; wy geeven ’er hier de afbeelding van,
en meenen de gemelde befdiryving in haar geheel te moeten overneemen.

Hier heeft de Hr. de Büffon het artykel van den Rosbek ingelafcht, ’t
welk in het XII Deel, blz. i84> vinden is.

104 DE NATUURLYKE HISTORIE
DE BLAAUWE GEIT.

D eze antilope, zegt de Hr. Fouster, is zeer gemeen aan de Kaap de Goede-
hoop, alwaar men haar blaauwe geit noemt; haare kleur is niet geheel blaauw,
en no2 minder hemels -blaauw, gelyk Hall in zyne hiftorie der viervoetige die-
ren onderfteld heeft, maar alleenlyk grys, dat wat op den blaauwe trekt. Die kleur
wordt zelfs niet voortgebragt , dan door de weêrkaatfing van ’t hair, dat overeind
ftaat terwyl het dier leevende is , want zodra het dood js, valt het hair, en legt
Zig vlak op het lichaam neder, en dan verdwynt al het blaauwachtige geheel, en
men ziet «wn niets dan de gryze kleur. Dit dier is grooter dan het damhert van
Europa; zyn buik is met wit hair gedekt , gelyk ook de voeten ; het kwartje hair
onder aan den ftaart is ook wit ; daar is op yder oog een vlak van dezelfde kleur.
De rtaart is maar zeven duimen lang. De hoornen zyn zwart, gerimpeld met om-
trent twintig ringen, een weinig achterwaards gekromd, en zy hebben agt tien of
twintig duimen lengte; het wyfje is daarvan zo wel voorzien als het mannetje.

DE INDIAANSCHE RHEEBOK.

W y geeven hier de afbeelding van een indiaanfeh dier, dat ons
voorkomt van eene zeer aangrenzende foort te zyn van die
onzer Europiiehe rheebokken , maar die daarvan echter in een zo wezend-
lyk karakter verfchilt , dat men hem niet kan befchouwen als eene enkele
verfcheidenheid in de foort der rheebokken. Het is weder aan den Hr.
Allamand, dat ik de kennis van dit dier te danken heb, en ik kan niet
beter doen, dan de befchryving overneemen, welke hy daarvan heeft ge-
geeven.

Hier heeft de Hr. he Buffon geplaatjl het artykel en de afbeelding van
den indiaanfehen rheebokt die wy in het Deel, blz. 208, gegeeven

hebben.

het

\

VAN H E ï RENDIER. 105

H E T R E N D I E R (<,).

W y zullen , by het geen "wy gezegd hebben , wegens het kraaken ,
dat zig in alle de beweegingen van het rendier Iaat hooren , eene
waarneeming voegen, welke de Marquis d’AwEZAGA de goedheid heeft ge-
had van ons mede te deelen.

Men zou kunnen denken, zegt hy, dat dit geluid of gekraak komt van het
voorfte der voeten, die tegen malkanderen flaan, en wel te meer, omdat de ren-
dieren een langen platten voet hebben. Ik poogde de oorzaak te ontdekken, waar-
door dit geluid mogt voortgebragt worden by de rendieren, welken de Koning
van Zweeden aan zyne Doorluchtige Hoogheid , den Prins van Condé, gezonden
hadt, en ik fprak daar over met de Laplanders, die hen hadden overgebragt; zy
raakten een van deze dieren vry ligt aan, en ik hoorde het gekraak, zonder te
kunnen onderfcheiden van waar het kwam: het dier was zo weinig aangeraakt ge-
■weeft, dat het zelfs niet van plaats veranderd vras. Jk oordeelde toen, dat het
geluid niet kon komen van de hoeven; ik ging op rayn buik liggen, en zonder
het rendier te doen gaan , befpiedde ik het oogenblik , wanneer het zyn poot zou-
de opligten : zodra het deze beweeging maakte , hoorde ik de geleeding van den
voet, het geluid raaaken, ’t welk ik kort te vooren gehoord had, maar fterker,
omdat deze beweeging grooter was geweeft. Ik bleef in dezelfde houding om my
te verzekeren wegens het gekraak in de agterfte voeten, gelyk in de voorfte; ik
hoorde ook die der kniën , maar minder fterk dan van den voet j die van de waade
laat zig naauwlyks hooren.

Deze rendieren zyn te Chantilly beiden aan dezelfde ziekte geflorven , te
weecen, eene ontfteeking in de keel, van de tong af tot aan de pypen van
de long; men zoude hen milTchien hebben kunnen redden , met hun ver-
koelende dranken te geeven, want zy waren te vooren zeer wel vaaren de,
cn waren zelfs vry vet, tot qp den tyd toen zy door de gemelde ziekte
overvallen wierden. Zy weidden gelyk de koeijen, en zy waren zeer
greetig naar de graauwe mos, die zig aan de boomen hecht.

Het is derhalven door de waarneemingen van den Hr. Marquis d’Ame-
Zaga zeker, dat by de rendieren het gekraak alleen in de geleedingen van
de beenderen der pooten huisveft, en het is meer dan waarfchynlyk , dat
het dezelfde zaak is met den eland, en met andere dieren, van welken
nien dit geluid verneemt.

In Lapland, en in de Noordelyke Provintiën van Aha, zyn, milTchien',
meer tamme of huislyke , dan wilde rendieren, maar in Groenland, zeg-
gen de Reisbefchryvers, dat zy allen wild zyn.

Deze dieren zyn vreesachtig en. vluchtende ; zy rieken den menfeh van
Verre ; de fberkfte van die Groenlandfche rendieren zyn niet grooter dan

Vervolg van het byvoegzel by het artyltel van het rendier, XV Deel, blz. X08.
XVI Deel. O

Ê

loö DE NATUURLYKE HISTORIE

een veers van twee jaaren, en dit doet my vermoeden, dat zy van die klei-
ne foort zyn, welken Edwards Groenlandfche damherten noemt y en die een
derde minder groot zyn dan die van de groote foort. De eene en andere ver-
liezen hunne hoornen in de lente , en hun hair valt byna in denzelfden tyd
uit ; zy vermageren dan , en hun vel wordt dun , maar in den herfft wor-
den zy weder vet , en hun vel wordt dan ook weder dikker. Het is door
deze beurtwifleling , zegt de Hr. Anderson ( b ) , dat alle de Noordfche
dieren de uiterftens van koude en hitte iDeter verdraagen , zynde vet en wél
gedekt in den winter , en ligt en droog in den zomer; in dit laatfte jaarge-
tyde weiden zy het tedere gras der valeijen af , in het andere wroeten zy
in de fneeuw > en zoeken het mos van de rotlen» ^

(J>) Hijioire Naturelle du Groenland,

DE LAMA.

W y geeven hier op PI. XX de afbeelding van een lama, naar het ke-
ven getekend, en die nog tegenwoordig (auguftus 1777) in wezen
is in de Pcole Vétérinaire , in het kafteel van Alfort. Dit dier, uit de
Spaanfche Weft-Indiën naar Engeland gebragt, wierdt ons gezonden in
de maand november 1773. Hy was toen jong , en zyne moeder, die met
hem overkwam, ftierf kort na haare aankomfl:: men kan het opgezette
vel, en het lichaam, onder het vel geinjeaeerd, zien, in het fraai ontleed-
kundig kabinet van den Hr. Bourgelat.

Schoon deze lamanogjong was, en de reis, endeftaatvanhuislykheidon-
retwyfeld invloed op zyn groei gehad moeten hebben, en dezelve vooreen
gedeelte vertraagd, hadt hy echter byna vyf voeten hoogte, in eene rechte
fyn gemecten, van den kruin des hoofds tot den voorften voet, en in zyn
Haat van vryheid werdt hy aanmerkelyk veel grooter en dikker van
lichaam. Dit dier vertoont in de Nieuwe Wereld, als ’t ware, den kameel
van de Oude. 'Hy fchynt een fraai verfchynzel te zyn; want zyn maakzel
is fchoon , en zonder eenige der mismaaktheden , of iets van ’t Jelyke
van den kameel te hebben, heeft hy echter verfcheiden overeenkomften
met denzelven , en gelykt hem vry wat. Gelyk als de kameel zo is hy ook
bekwaam om lallen te draagen ; hy heeft wollig hair ; vry dunne beenen ;
een korten voet, en tennaaftenby gemaakt geJyk de beenen en voeten
van den kameel, maar hy verfchilt van denzelven hier in, dat hy geen
bult heeft, dat zyn Haart kort is, zyne ooren lang zyn, en dat hy in ’t
algemeen veel beter gemaakt, en van eene bevalJiger geftalte is, in de
evenredigheden des hchaams. Zyn lange hals, wél met wol gedekt, en
zyn hoofd, dat hy altyd overeind houdt, geeven hem een voorkomen
van edelheid en lugtigheid, welken de Katuur aan den kameel geweigerd

VAN DEN LAMA.

107

heeft. Zyne ooren , zeven duimen lang tegen twee duimen in hunne groot-
fte breedte, loopen uit in een punt, en houden zig alcyd recht naar voo-
ren ; zy zyn voorzien van een glad en zwartachtig hair ; de kop is lang ,
ligt, en van een fchoon raaakzel. De oogen zyn groot, zwart, en in de
binnenhoeken verfierd met groote zwarte hairen. De neus is plat, en dc
neusgaten zyn verwyderd. De bovenlip is gefpleeten, en zodanig voor de
kinnebakken gefcheiden, dat zy de twee'middenfle fnytanden laat zien,
die lang en plat , en vier in getal zyn , in het onderfte kaakbeen. Deze
fnytanden ontbreeken in het bovenfte kaakbeen , gelyk by de andere her-
kaauwende dieren ; daar zyn flegts vyf baktanden , van boven zo als van
onderen, aan weerskanten, het geen in alles twintig baktanden, en vier
fnytanden maakt. Het hoofd, het bovenfte van het lichaam, van het
kruis, van den ftaart, en van de beenen, zyn gedekt met een wolachtig
hair, van eene hooge muskus-kleur , wat helderer op de wangen, onder
den hals , en op de borft , wat donkerer op de dyen en de beenen , alwaar
deze kleur bruin en byna zwart wordt. De kruin des hoofds is ook zwart-
achtig, en het is van daar, dat het zwart te voorfchyn komt, dat op het
voorhoofd, op de omtrek van de oogen, de neus, de neusgaten, de bo-
venlip en de helft der wangen is. De wol , op den hals, is donker-bruin ,
en maakt als een maan -hair, dat aan den kruin van het hoofd begint , en
2Ïg op den fchoft gaat verliezen; die zelfde bruine kleur ftrekt zig , doch
verminderende, op den rug uit, en maakt eene ftreep of band van een
flaauw bruin; de dyen zyn bedekt met lange wol op het achterfte gedeel-
te, en die lange wol zit met vry dikke vlokken. De beenen zyn flegts be-
dekt met glad hair, van eene zwartachtig-bruine kleur; de vqorfte kniën
zyn opmerkelyk door hunne dikte, terwyl in de achterfte beenen, in het
rnidden , een ruimte onder het vel gevonden wordt , die omtrent twee
duimen zinkt. De voeten zyn in twee vingers afgefcheiden. hoorn
van de hoeve van yderen vinger is meer dan anderhalf duim lang , en die
hoorn is zwart , glad , plat aan de binnenzyde , en gerond aan den buiten-
kant- de hoornen van de hoeven der achterfte voeten zyn zonderling,
voor zo verre zy een haak formeeren aan het einde. De ftomp van den
ftaart heeft meer dan een voet lengte ; hy is bedekt met eene vry
korte wol ; de ftaart gelykt naar een kwalt ; het dier draagt denzelven
recht, het zy gaande, het zy loopende, en zelfs terwyl het in ruft is
of nederligt.

Lengte van den lama. . •

Hoogte van het voorflel. .
Hoogte van het achterftel. i
Hoogte van den buik boven den grond.
Lengte van het hoofd, van ' '''

terhoofd. . .

het eind der lippen tot aan het ach
O »

voeten ,

duimen ,

lyncB.

5-

4.

4-

3-

3-

o.

3-

6.

0.

1.

9.

2.

0.

II.

O.

ïog DE NATUURLYKE HISTORIE

Dit dier is zeer zachtaartig ; het heeft noch toornigheid , noch kwaad-
aartigheid; het is zelfs liefkoozende ; het laat zig beklimmen door den
perfoon die het voedt, en zoude denzelfden dienft ook aan anderen niet
weigeren. Het gaat Happende, draaft, en neemt zelfs eene foort van ga-
lop: wanneer in vryheid is, huppelt hy, en wentelt zig in ’t gras. De
lama, dien ik hier befchryf, is een mannetje; men heeft opgemerkt, dat
hy dikwyls door de behoefte van koppelen geprikkeld wordt. Hy pifl:
achteruit , en de mannelyke roede is klein , naar de grootte van zyn
lichaam ; het was in de laatfte maand may meer dan agttien maanden geleden
dat hy niet gedronken iiadc ; en het komt my voor , dat hy geen drank 1

noodig heeft, wegens de groote menigte fpeekzel , waarmede het binnenfte
van zyn mond geduurig bevochtigd wordt. 1

Men leeft in de reisbefchryving van Commodore Byron (a) , dat men
guanaques, dat is te zeggen, lamas , vindt, op het eiland derPingains,
en in het binnenfb der landen tot aan Kaap des Vierges, of Maagdenkaap’
die, ten Noorden den ingang van de Straat van Magellaau formeert- ‘

dus vreezen deze dieren geenszins de koude; in hunnen natuurlyken en
vryen Haat trekken zy gemeenlyk met troepen van zeftig of tagtig; zy
laaten zig niet naderen (Z») ; zy zyn echter zeer gemaklyk tam te maaken.

Toen het fcheepsvolk van Commodore Byron zig van een jonge lama
meefter gemaakt hadden, over welks bevallig maafeel men zig verwon-
derde , maakten zy het zo tam , dat het dier hun de handen kwam lekken.

De Commodore Byron en de Kapitein Wallis vergelyken dit dier met

het damhert in grootte, geftalte, en kleur, maar Wallis is in dwaaling '

gevallen, met te zeggen, dat het een bult op den rug heeft.

(a) Zie Tom. I, du premier voyage dt Cooky pag, fS en 33.

Ifi) ■ . I JUd, pag. 25.

LE LAMA

- ■■■f'

w

■Sis

-

aïs^_

.i

■

;S:

•W: :

■»-••"» '• •*■1.

*<■

iA VIGOG2JE

VAN DEN VIGOGNE.

W y geeven hier op Ph XXI de afbeelding van een mannetjes- vigogne,
die leevende afgetekend is op de Ecole Vétérinaire , in 1774, en
waarvan het opgezette vel te zien is in het kabinet van den Hr. Bour-
GELAT. Dit dier is kleiner dan de lama, en zie hier deszelfs afmee-
tingen. *

voeten^ duimeu , lynen.

4 -

4 -

6 .

2.

4.

9-

2.

6 .

2.

1.

8 .

0.

0.

6 .

6 .

0.

4 -

3 -

0.

1.

S‘

0.

I.

4 -

. 0.

3 -

9.

0.

8 .

9.

ykheid,

met den la-

Vdll UCl llUlmdUJ ) lu iwi-ikv.. iju g^ui«^v.Lv,u <

einde van de neus tot den oorfprong van den haart.
Hoogte van het voorftel.

Hoogte van het achterftel. . .

Hoogte van den buik boven den grond.

Lengte van het hoofd. . • •

Lengte der o oren. ....

Breedte der ooren. . . • •

Grootte van het oog. ....

Afftand tuffchen het oog en het einde van den fmoel.
Lengte van den haart met zyn wol.

ma, maar hy is van een luchtiger maakzel ; zyne beenen zyn langer, naar
evenredigheid van ’t lichaam , dunner , en beter gemaakt dan die van den
lama: zyn hoofd, ’t welk hy recht en hoog draagt op een langen en dun-
nen hals, geeft hem een voorkomen van losheid en vaardigheid, zelfs in
den ftaat van ruft; ook is die kop , naar evenredigheid, kleiner dan die
van den lama ; hy is breed aan ’t voorhoofd, en fmal aan de opening van
den mond, het geen het aangezicht van dit dier fyn en levendig maakt;
en die levendigheid van gelaat wordt nog fterk vermeerderd door zyne
fchoone zwarte oogen , waarvan het ooghol zeer groot is , hebbende zes-
tien lynen lengte. Het bovenfte been van het ooghol is zeer verheven ,
en het onderfte ooghair is wit. De neus is geplat, en de neusgaten, die
van malkanderen verwyderd zyn, hebben, gelyk de lippen, eene bruine
kleur, met graauw gemengd. De bovenlip is gefpleeten, gelyk die van
den lama, en die fcheiding is groot genoeg om in het onderfte kaakbeen
twee lange en platte fnytanden te laaten zien.

De vigogne heeft ook lange rechte ooren , die in een punt uitloopen ; zy
zyn van binnen naakt, en van buiten gedekt met kort hair. Het grootfte
gedeelte van het lichaam des diers is bedekt met hair van eene roodachtig-
bruine kleur, en het overige is van ifabelle-kleur. Het on derft van het
kaakbeen is geel-wit; de borft, het onderft van den buik, het binnenft

O 3

IIO DE NATUURLYKE HISTORIE

van de dyen, en het onderft van den ftaart, zyn wit. , De wo], die aan
de borft hangt, is drie duimen lang, en die, welke het lichaam bedekt, is
weinig langer dan één duim. Het uiterfle van den ftaart is voorzien van
lange_ wol. Dit dier heeft gefpleete voeten , in twee vingeren verdeeld ,
die zig van malkanderen fcheiden terwyl hy gaat. De hairen zyn zwart ,
dun, van onderen plat, en bolrond van boven; zy zyn één duim lang, en
negen lynen hoog, en hebben vyf lynen breedte.

Deze vigogne heeft veertien maanden in de Ecole Vétérinaire geleefd, en
hadt milTchien even veel tyds in Engeland doorgebragt; hy was evenwel
op verre na zo tam niet als de lama; hy kwam ons voor van een minder
gevoeligen inborft te zyn, want hy gaf geen blyk van verknochtheid aan
zyn oppafler ; hy poogde zelfs te byten wanneer men hem wilde dwingen ;
en blies of fpuwde geduurig in ’t aangezicht van hun , die hem naderden.
Men gaf hem drooge, en fomtyds met wat water gemengde, zemelen; hy
heeft nooit zuiver water, noch eenig ander vocht gedronken, en het
fchynt, dat de vigognes, even als de lamas, zulk een grooten overvloed
van fpeekzel hebben , dat zy in ’t geheel niet behoeven te drinken. Ein-
delyk, zy pifTen, even als de lamas, achteruit; en om alle deze overeen-
koraften van natuur kan men deze dieren als twee foorten van hetzelfde
geflacht befchouwen , maar die niet na genoeg aan malkander grenzen om
zig onder malkander te vermengen.

Toen ik in 1766 de hiftorie van den lama en den vigogne in het XlIIde
Deel befchreef, dacht ik , dat ’er niet meer dan die twee foorten in dit
geflacht waren , en ik meende , dat de alpaco , of alpaca , het zelfde dier, onder
een anderen naam was, als de vigogne; het onderzoek, ’t welk ik nader
van deze beide dieren gedaan heb, en waarvan men het verflag heeft ge-
zien, hadt my nog in dit denkbeeld beveftigd, maar ik ben onlangs onder-
richt, dat de alpaco, of alpaca, eene derde foort formeert, welke men
als middenfoortig tuflchen den lama en den vigogne kan befchouwen. Het
is aan den Marquis de Nesle , dat ik deze nieuwe kundigheid verfchul-
digd ben. Die Heer, even yverig voor de bevordering der Weeten-
fchappen, als voor die van den gemeenen welvaart, heeft zelfs heront-
werp gemaakt om uit de Spaanfehe Weft-Indiën een zeker getal van deze
dieren te doen komen, lamas, alpacas, en vigognes, om te bezoeken of
men dezeh. en in Frankryk zou kunnen voortplanten, en het zoude zeer te
wenfehen zyn, dat de Kegeering zyne bedoelingen behulpzaam ware, de-
wyl de wol dezer dieren , gelyk men weet , van een onwaardeerbaaren prys
is. De voordeelen en de moeijelykheden van dit ontwerp, kan men in
het volgende bericht zien, ’t welk door den Abt Beliardy, wiens ver-
dienften wel bekend zyn, en die door zyn lang verblyf in Spanje, goede
kundigheid deswegen heeft kunnen verkrygen , aan den Hr. Marquis ge*
geeven is.

De naam van lama, zegt hy, is een gcflachtnaam, welken de Indiaanen van
Peru onverfchillig aan alle foorten van woldieren geeven. Vóór de verovering der
Spanjaarden waren ’er geene fchaapen in Amerika; die veroveraars hebben dezèlven

VAN DEN VIGOGNE.

III

daarin gevoerd, en de Indiaanen van Peru hebben hen lamas genaamd, waarfcbyn*
lyk, omdat in hunne taal, door dit woord, elk dier, dat wol verfchaft, wordt
uitgedruicc; in dc Provintiën echter van Cufco, Potofi , en Tucuman, onder-
fcheidt men drie foorteu van lamas, welker verfcheidenheid hun vcrfchillende naa-
tnen heeft doen geeven. , „

De lama is in zyn ftaat van vryheid, m zyn natuurlyken ftaat, een dier, dat de
gedaante heeft van een kleinen kameel; hy is van hoogte als een groote ezel,
maar veel langer; hy heeft een gefplcete voet, gclyk de runderen; zyn hals is
dertig of veertig duimen lang; zyn kop, welken hy altyd rechtop draagt, gelykt
vry wat naar dien van een volen Eene lange wol bedekt hem het geheelc
lichaam; dat van den hals en den buik is veel korter.

Dit dier is oorfpronglyk wild ; men vindt hen nog by kleine benden op hooge
en koude bergen. De inborelingen des lands hebben ’cr een huislyk dier van ge-
maakt; en men heeft opgeroerkt, dat zy eveneens in de vvarmfte en in de koudlle
luchtllreeken leeven; ook teelen zy in dien flaat voort; het wyfje werpt nfiaar één
jong t’eener dragt , en men heeft my niet kunnen zeggen hoe lang de tyd van de
dragt is.

Sedert de Spanjaarden de paarden en de muilezels in het koningryk Peru hebben
ingevoerd, is het gebruik der lamas zeer verminderd; men Iaat echter niet na zig
daarvan nog te bedienen , inzonderheid voor den land- of veld • arbeid ; men be-
laadt hen, gelyk men onze ezels belaadt; zy draagen van 6 o of 70 tot ico pon-
den op den rug; zy draaven of galoppeeren niet, maar hunne gewoone tred is zo
zacht , dat de vrouwen zig van hun boven alle ander reistuig bedienen. Men laat
hen in de velden in alle vryheid weiden, zonder dat zy poogen te ontvlugten.
Behalven de huislyke dienden, die men van hun heeft, heeft men ook bet voor-
deel van de wol ; men fcheert hun gemeenlyk eens op het einde van juny ; men
gebruikt in die flreeken hunne wol gemeenlyk tot die zelfde dienden , waartoe
wy het paardenhair gebruiken , fchoon deze wol zo zacht als onze zyde , en fraai-
jer dan die van onze fchaapen is.

De lama van de tweede foorc is de alpaca. Dit dier gelykt in ’t algemeen naar
den lama, maar hec vcrfchilt ’er van ten dezen opzichten, dat het veel laager op
debeencD, en veel broeder van lichaam is. De alpaca is voldrekt wild, en wordt
in het gezelfchap der vigognes gevonden. Zyne vacht is veel meer gevuld, en de
wol veel fyner dan die van de lamas , gclyk zy dan ook in hooger achting is.

De derde foort is die van dc vigognc, die ook naar den lama gelykt, met dit
verfcbil dat hy veel kleiner is; hy is , even als de alpaca, geheel wild; fommige
lieden te Lima onderhouden hen om de zeldzaamheid en uit enkele liefhebbery;
maar men weet niet, of deze dieren in dien ftaat voortteelen, en zelfs niet of zy
koppelen. De vigognes eeten, in dien ftaat van gevangenis, alles wat men hun
aanbiedt, maïs, of turkfehe tarwe, brood, en alle foorten van groente.

De wol van den vigogne is nog fyner dan die van den alpaca, en het is niet
dan om zyn vacht, dat men jagt op hem maakt. Daar zyn in die vacht drie foor-
ten van wol; die van den rug, de donkerfte en de fynftc wordt het meeft geacht.
Vervolgens die van de zyden, die van eene helderer kleur is ; die van den buik,
die zilverkleurig is, wordt minft gewaardeerd; men onderfcheidt in den handel
deze drie foorten van wol , en men ftelt daar verfchillende pryzen op.

De vigognes gaan altyd met vry talryke benden ; zy onthouden zig op de krui-
nen der bergen van Cufco, van Potofi, en van Tucuman, in ontoeganglyke rot>
feu cn in woefte plaatfen: zy daalen in de vlakten neder om te weiden: wanneer
men op hen jaagen wil, zoekt men hun fpoor of hunne uitwerpzelen, die de plaat-
fcQ aanwyzen, daar men hen vinden kan, want deze dieren hebben de eigenlchap

II»

DE NATUURLYKE HISTORIE

van hunne uitwerpzelen op dcnzelfden hoop te brengen; men begint met touwen
te fpannen, ter plaatfe daar zy zouden kunnen ontfnappen; men hangt daaraan,
van afftand tot afftand, lappen Hof van verfchillende kleuren ; dit dier is zo vrees-
achtig, dat het deze foorc van affnyding niet durft overfpringcn. De jaagers maa-
ken groot geraas, en dryven de vigognes tegen de eene of andere mts, daar zy
niet tegen op kunnen klauteren; de vreesachtigheid van dit dier belet het zyn
hoofd te wenden naar hen die hem vervolgen ; en in dien Haat laat hy zig by de
öchterfte beenen vangen, en men is zeker van ’cr niet een van te zullen miflen.
Men heeft de wreedheid van de geheele benden te dooden. Daar zyn ordonnan-
tiën, waarby die llachtingeo verboden worden, maar men onderhoudt dezelve
niet; het zoude echter gemaklyk zyn ben te fchceren, nadat zy gevangen zyn, en
zig du« eene nieuwe inzameling van wol voor het volgende jaar te bewaaren.
Deze jagten leveren gemeenlyk vyf honderd of duizend ponden wol uit. Wan-
neer de jaagers het ongeluk hebben van eenigen alpaca in hunne affehutting of
binnen hunne gefpanne touwen tebefluiten, is hunne jagt verlooréD , want de al-
paca, ftouter dan de vigognes, redt zig, door over het gefpannen touw heen te
fpringen, zonder zig door de wapperende lappen le laaten vervaaren, waardoor
de vigognes aangemoedigd , zyn voorbeeld volgen , en dus mede ontkomen.

In de geheele ftreck der Cordelieres, ten Noorden van Lima, naar Quito na-
derende, vindt men, noch lamas, noch alpacas, noch vigognes meer in hunnen
wilden Haat; de huisiyke lama is echter zeer gemeen te Quito, alwaar men hem
tot het laftdraagen en allerhanden landarbeid gebruikt.

Zo men zig leevende vigognes van de kuH van Peru wilde bezorgen , zou
men hen • moeten doen komen uit de Provintiën van Cufco of Potod , naar de
haven van Arica, daar men hen fcheep zou kunnen neeraen om naar Europa te
brengen; maar de vervoering ter zee uit de Zuidzee, over Kaap Horn, is zo
lang, en aan zo veele toevallen onderhevig, dat het miffehien zeer moeijelyk
zou zyn hen geduurende zo langen tocht te behouden; het belle en veiliglte
middel zou zyn, een daartoe verordend febip naar de rivier de la Plata te zen-
den; de vigognes, welken men in de Provincie van Tucuman gevangen hadt,
zonder hen te mishandelen, zouden gevocglyk naar Buenos-aires afzakken, en
daar aan boord gebragc kunnen worden: maar het zoude moeijelyk zyn te Buc-
nos-aires een retourfchip te vinden, klaar gemaakt en gefchikt om drie of vier
douzyn vigognes over te voeren ; het zou niet meer kollen uit Europa een fchip
daartoe gereed gemaakt te zenden , dan de kans te waagen van een fchip te Bue-
nos-aires naar Europa gefchikt, en bekwaam om deze dieren mede te neemen,
te vinden , en , ingevalle men dit al mogt vinden , de hooge vragten , die het
zelve zou vorderen , te betaalen.

Men zou derhalven zyn toevlucht moeten neemen tot een Huis van Commercie
■ te Cadix; en een Spaanfeh vaartuig naar de rivier de Ia Plata iaaten uitzenden:
dit fchip met vrye goederen, voor rekening van den koophandel bekaden, zou
geen bezwaar zyn voor de inkomltcn van de Spaanfche Kroon ; men zoude alleen-
lyk verlof vraagen van daar aan boord te brengen een of twee man, belaft met de
commiflie der vigognes, die in de terugvaart mede zouden genomen worden.
Deze lieden moeiten voorzien zyn van de noodige paspoiten en van goede brieven
van voorfchry vens , van het Spaanfche Minifterie aan de Gouverneurs van ’t land , om
den noodigen onderftand tot het wél uitvoeren van hunnen laft van hun teverkrygen.
Men dient van Buenos - aires noodzaaklyk order te zenden naar Santa Crux de la Siërra ,
op darmen uit de gebergtens van lucuman bezorge drie of vier douzynen leevende
wyfjes- vigognes met een half douzyn mannetjes , eenige alpacas, en eenige lamas,
half raannetjes en half wyfjes. Het fchip moet zodanig gefchikt zyn , dat zy

daariB

VAN DEN VIGOGNE. 113

öaarin een gemaklyk verblyf kunnen houden, en men zoude hiertoe aan het zelve
moeten verbieden om eenigc andere goederen in de terugkomft mede te neemcn
en het zelve belaften om eerft naar Cadix te ftevcnen, alwaar de vigocncs konrion
uitruften, en vanwaar men hen vervolgens naar Frankryk konde óvervoe^n
Zulk een togt, op de gemeWe wyze geregeld, zou niet zeer koflbaar zvn’
men zou zelfs order aan de officiers van de Marine des Konincs kunnen zenden
gclyk ook aan alle de fchepen , die van 1’Iflc de France en uitTndS kom /n ^
zy, zo zy by toeval op de kullen van Amerika mogten geworpen worden, en ver-
pligt mogten ^n daar eene fchuilplaats te zoeken, de rivier de la Plata bovenal
moeiten: terwyl men zig als dan met denoodige herftellingen van het
fchip bezig hieldt , moeiten die officieren zig tot het volk des lands vervoegen ,
om van hun eenige leevende vigogncs, mannetjes en wyfjes, en ook eenige lainas
en eenige alpacas te verkrygen. Men zal te Montevideo Indiaanen vinden die
dertig of veertig mylen op een dag afliggen, die van Santa Cruz de la Siërra’ zul-
len gaan, cn zig zeer wel van hunnen laft kwyten.... Dit zou des te gemaklvker
zyn, omdat de hranfche fchepen, die van rille de France, of van Indiën terug
koeren, te Montevideo kunnen inloopen, in plaats van naar Saiote. Catherine op
de kuft van Brafilie te gaan , gelyk zy dikwyls doen. De Minifter, die het zyne
nadt toegebragt, om Frankryk met zulk een nuttig dier te verryken, zou zig
deswegen kunnen toejuichcn als met eene gewigcige verovering. Het is te ver-
wonderen, dat dc Jefuiten nooit bedacht ^n geweeft om dc vigogncs in Europa
over te brengen, terwyl zy, meefters van Tucuman en van Paraguay, dezen fchac
in ’t midden hunner fchoonfte veftigingen bezaten.

Nadat deze gewigtige memorie van den Hr. Abt Beliardy my medege-
deeld was, deelde ik dezelve mede aan myn waarden en hooggeachten
vriend , den Hr. de Tolozan , Intendant van den koophandel , die by alle
gelegenheden zyn yver voor het gemeen belang betoont ; en die over deze
memorie, en het onderwerp daarin vervat, geloofd heeft te moeten raad-
pleegen met een kundig en verllandig man, den Hr. de la Folie, alge-
meen opzichter over de Manufaéluuren ; en zie hier de aanmerkingen wel-
ken hy over dit onderwerp gemaakt heeft.

De Schryver van de memorie , door een zeer loflyken yver bezield zegt de
Hr. DE LA Folie, ftelt eene groote verkryging voor, welke een Staatsdienaar
zou mogen doen, door het overbrengon van de lamas, de alpacas, en vioogoes
naar Frankryk, maar hy zal my vergunnen de volgende bedenkingen daair on tê
maaken. ^

Dip lamas, dus genaamd door de Peruviaanen, en carneros de la terra, door de
opanjaarden geheeten , zyn goede huislyke dieren, zo als de Schryver hen voor-
oraagt; men neemt alieenlyk waar, dat zy des nachts niet met hunnen laft kunnen
gaan; dit IS de reden, die de Spanjaarden heeft bepaald om muilezels en paarden
te gebruiken; voor het overige, laat ons deze dieren niet als laftdieren befchou-
Wen; (want in dat Opzicht zyn onze ezels verre verkieslyk): het wezendlyke
punt is hunne vacht. Hunne wol is niet flegts veel minder dan die der vigognes
Schryver aanmerkt, maar zy heeft ook eene Herken en onaangenMinea
reuk, dien men ’er bezwaarlyk af kan krygen.

inderdaad, gelyk hy zegt, veel waardiger dan die

ff zeldraa?^^ir“^" verwart dezelve dagelyks met die van den vigogne, en het
IS zeldzaam , dat die laatfte daar niet mede vermengd zy.

WeTut h^m tp^Pn^ maaken, gelyk de Schryver aanmerkt, maar men

S Spanjaarden ^veele proeven in hun land genomen hebben ,

DE NATUURLYKE HISTORIE

114

om de aJpacas en de vigognes te natutalifeeren. De Schryver , die het tegendeel
wil, heeft daaromtrent geene getrouwe berichten gehad; verfcheidenmaalen heeft
men een goed aantal van deze dieren naar Spanje laaten komen, en men heeft ge-
poogd dat ryk daar mede te bevolken ; de proeven , welken men ten dezen op-
zichte vermenigvuldigd heeft, zyn alle vruchtloos geweeft: deze dieren zyn allen
peftorven, en dit is' de oorzaak dat men deze poogingen al lang heeft moeten
ftaaken.

Het zou derhalven te vreezen zyn, dat deze dieren bet zelfde noodlot in
Frankryk zouden ondergaan , dewyl zy in hun land aan een byzonder voedzel ge-
wend zyn; dit voedzel beftaat in zeer fyn riet, genaamd, en miflehien ver-
fchafFen onze weiden geene planten, die hc: gemis van dit voedzel genoegzaam
vergoeden; miflehien hebben zy niets van dat voedend beginzel, ’t welk het Ame-
rikaanfeh gewas onderfcheidt.

De wol der vigognes verfchaft fraaije ftofFen, maar die zo lang niet duuren
als die van fchaapenwol gemaakt zyn.

Dit antwoord , dat in verfcheiden opzichten voldoende is , en waarin
het wezendlyk beflaan van eene derde foort , te weeten , van den alpaca
in het geflacht der lamas, beveiligd wordt, maar dat eenige twyfeling
fchynt vaft te Rellen , om deze"dieren, gelyk ook de vigognes, in Europa op
te voeden, ontvangen hebbende, deelde ik het tevens met de voorgaande
memorie van den Hr. Beliardy mede, aan verfcheiden kundige lieden,
en byzonderlyk aan den Hr. Abt Bexon, die hier over de volgends aan-
merkingen gemaakt heeft.

Ik merk aan , zegt hy , dat de lama in de laage en warme valeijen van Peru zo
wel als in het koudfte gedeelte de la Siërra, leeft, en bygevolg, dat het niet de
warmte of koude van ons klimaat is, die tot hinderpaal in dezen zou verftrekken
of het dier beletten zig aan onze lucht te gewennen. *

Hetzelve fals een laftdier befchouwd 3 , heeft een gang, zo zacht, dat men zie
van het zelve hierom boven het paard of d n ezel bedient. Het blyk't daarenboven
dat hy roet even weinig toe kan als de ezel, dat hy ook met even weinig omflag
kan behandeld worden , en even weinig oppafling vordert. Zie het geen daarvan
gezegd is, blz. III. ,

Het fchynt dat de Spanjaarden zelven het befte gebruik van de wol van den lama
niet weeten te maaken, naardien de Schryver zegt, dat deze wol fraaijer is dan
die van onze fchaapen, en zo zacht als zyde; men bezigt dezelve tot de eigen ge-
bruiken als wy het paardenhair. Zie blz. 1 1 1. °

De alpaca, eene middenfoort tuflehen de lama en de vigogne, en tot hiertoe
weinig bekend, zelft by de Natuurbefchouwers, is nog geheel wild; ondertuflehen
is dit van de drie Peruaanfehe dieren, die hier in aanmerking komen, miflehien
dat , welks verkryging van het meefte belang zou zyn , naardien de alpaca met een
veel gevulder vacht, en met veel fyner wol dan die van den lama, eene veel fter-
ker lichaamsgefteldheid dan de vigogne fchynt te hebben : zie de ftraks aan gehaalde
plaats, blz. ill.

De gemaklykheid, waarmede de vigognes, die men uit liefhebbery te Lima
heeft, zig laaten onderhouden, als eetende brood, maïs, en alle foorten van
groenten, loonen, dat men deze dieren waarfchynlyk ook in grooter getale, en
tot wezendlyke oogmerken zou kunnen houden; eene onbegrypelyke verwaarloo-
zing in dit Iluk iaat ons onkundig, of de tamme vigognes tot hiertoe in den flaat
hunner huislykheid of gevangenis hebben voorteeteeld ; maar ik cwyfel niet, oC
die dier, uit den aart gezellig, zwak van geftcl, en, evea als hec fchaap, van

VAN DEN VIGOGNE.

i'J

een zachten en vreesachtigen inborft, zou zig gaarne met troepen laa ten zarnen-
voegen , en dus vereenigd en wél bezorgd zoude het in een park of flal gereedl\k
koppelen en voortteelen, en zelfs naar alle waarfchynlykheid beter d^ in zvn
wilden llaat, waarin hunne vluchtende troep geduurig fidderc voor de klaauwen
van den roofvogel of voor de vervolgingen van den jaager. Zie Mz. na

De wreedheid, waarmede men ons meldt, dat de groote jagten , of liever de
groote flagtingen, der vigognes, in Peru gefchieden, is cene reden te meer,
waarom men zig behoort te fpoeden om eene dierbaare foort van dieren te behoeden
die door deze wreedheden welhaaft verdelgd , of ten minften tot een zeer gering
getal van verzwakte vluchtelingen verminderd zullen zyn.

De gevaaren en langwyligheden , langs Kaap Horn, fchynen my, zo wel als
den Hr. Eeliardy, toe, een groote hinderpaal te zyn om de vigognes van den
kant van ’t Zuiden over Arica, Cufco, of Fotofi te doen komen, en de waare
weg om deze koftelyke dieren over te brengen , zoude zyn , hen inderdaad te
doen afzakken van Tucuman over Rio de la Plata tot aan Buenos -aires, alwaar een
fchip, daartoe gezonden, en voorzien van menfehen, die kundig waren hoe deze
dieren op den overtogt te moeten behandelen , hen aan boord zou kunnen neemen ,
om hen naar Cadix , of naar een van onze beft gelegen havens te brengen , digt
by welke het tevens gevoeglyk zoude zyn om de opvoeding dezer dieren te be-
ginnen, in eene gemaatigdheid van lucht, overeenkomende van Sierras, van waar
men hen hadt overgebragc-

Ik moet nog eenige aanmerkingen roaaken over den brief van den Hr. de la
Folie, die niet anders dan vry ongegronde twyfelingen en zwaarigheden van wei-
nig belang fchynt by te brengen.

1. Men heeft gezien, dat, zo het paard en de ezel het van den lama winnen
in ftandvaftigheid van dienft, deze hen op zyne beurt in andere opzichten over-
treft; en daarenboven is hier de zaak niet zo zeer om de lama als laftdier te be-
fchouwen, dan wel om hem te gelyk met den vigogne en den alpaca als wol-
dieren aan te merken.

2. Wie kan ons verzekeren, dat men in Spanje veele proeven gedaan heeft om
deze dieren aldaar te naturalifeeren ? en de proeven , die daar al mogten genomen
zyn, zyn die met oordeel genomen? Het is niet in eene warme vlakte, maar, ge-
lyk wy reeds hebben doen zien , op de kruinen der bergen , digt by de fneeuw-

i jeweften, dat men moet tragten den vigognes een klimaat, overeenkomftig met
lunnen geboortegrond, te doen wedervinden.

3. Het is minder van de vigognes van Peru gekomen, dat men zoude kunnen
hoopen troepen te formeeren , dan van hun ras, dat in Europa geboren werdt; en
’t is om dit ras te bekomen en te vermenigvuldigen , dat men zyne eerfte zorgen
moeft befteeden , welke zorgen ongetwyfeld groot en aanhoudende zouden moeten
zyn voor tedere dieren , welken men dus naar een ander werelddeel hadt over-
gevoerd.

4 Wat de plant ycho belangt, men kan niet wel denken, dat dezelve niet ver-
vuld zoude kunnen 'worden door eene of andere foort van ons gras of riet ; maar
zo het volftrekt noodig was, zoude ik voorfteilen om de plant ycho zelve over te
brengen, het zoude zelfs waarfchynlyk niet moeijelyker zyn dezelve te zaaijen als
andere planten van dien aart, en het zoude gelukkig zyn eene nieuv/e konftweide
te bekomen , met eene nieuwe foort van vee , voor die weide gefchikt.

5. En de vrees dat de wol der vigognes zal verbafteren, fchynt weinig gronds
te hebben; het is met den vigogne niet als met een huislyk ras, dat gemaakt, en
door onze befticring tot eene zekere volkomenheid gebragt is, of, om het wys-
gecriger uit te drukken, dat zo veel ontaart is als het zyn kan, gelyk de

ii6 DE NATUURLYKE HISTORIE

geit van Angora die inderdaad, wanneer men haar buiten Syrië vervoert m
korten tyd haare fchoonheid verheft ; de vigogne is in den wilden ftaac zv’bf
*it niets, dan t geen de Natuur haar gegeeven heeft, en ’t geen de ’ftaaï van
huis ykheid ODgecwyfeld in deze foort, even als in elke andere, voor ons Ie“
bruik zoude kunnen volmaaken. *

Ik neem deze zeer juifte aanmerkingen van den Hr. Abt Bexon volko-
men aan, en ik blyf gelooven , dat het even mogelyk is, als het van epn
allergrootft belang zou zyn, deze drie nuttige foorten van Peruaanfche dfe"
ren, en die zo gefchikt fchynen voor den ftaat van huislykheid ond-r
ons te naturalueeren. ■' ’

HET muskus. DIER.

W y peven hier PI. XXII de afbeelding van het muskus-dier \ welk
ik naar t leeven heb laaten aftekenen ; die afbeelding ontbrak aan
myn werk, en is door andere Natuurbefchouweren nooit dan op eene zeer
onvolinaakte wyze gegeeven. Het fchynt, dat dit dier, dat niet dan in
de ooftelvke deelen van Aha gemeen is, zig naar onze klimaaten zoude
kunnen fchikken, en zelfs daar in voortteelen, want het vordert eeene
zeer groote oppafling; en het heeft drie jaaren geleefd in een park vaS
den Hertog de la Vrillieue , op zyne Hermitage by Verfahles al
waar het met is aangekomen dan in de maand junv 1772 na ..Ia
jaaren onder n-eg te%n geweell; zie daar deriiL/L/ jLr™ vS e?
vangenis en ongemak, geduurende welken het zig zeer wd heeft Shlu.
den; emdelyk is hy geftorven , met van verval, maar van eene toefallLe
ziekte ; men hadt belaft hem te voeden met ryft in water geweekt met
kruim van brood, gemengd met mos van eikenboomen; men heeft dat
voorfchnft naauwkeurig gevolgd; hy is altyd gezond geweeft en zvn
dood in april 1775, is niet veroorzaakt dan door een ^gragropUe ’dar \ r

^ QQQj- KqI - *7Ï£r xrQTi ■yt/n i_ tS

trokken, en

hadt. De Hr. — neert d k i

gevonden in de lebbe, by de opening van het portier van de maaT"
vreesde met zeer de koude; om hem daarvoor echter te beveiligen hiddt
men hem des winters in eene Oranjery; en dit geheele jaarletyde door
hadt hy geene muskus-reuk, maar in den zomer verfpreidde hv dien vrv
fterk, vooral in de heetfte dagen. Wanneer hy in v^eiïwa^ g ipgYy
cm S maar liep al fpringende, tennaaftenby gdyk

JÓCIZ.

LE MUSC,

VAN HET MUSKUS-DIER.

117

Het tnoskus-dier is^ van eene bevallige geftalte; hy is twee voet en
drie duimen lang; twintig daim hoog aan het achterfteJ, en negentien
en een half aan het voorflel; hy is levendig en vaardig in ’t loopcn
en in alle zyne beweegingen ; zyne achterfte beenen zyn aanmerkdyk
langer en fterker dan de voorfte. _ De Natuur heeft hem gewapend met
twee flagtanden aan ydere zyde in het bovenfle kaakbeen, die breed
zyn , naar onderen gericht , en weder achterwaards gekromd ; zy zyn
fcherp aan hunnen aohterften rand, in een punt uitloopende. Hunne
lengte , boven de lip , is van agctien lynen , en hunne breedte van ander-
halve lyn; zy zyn wit van kleur, en hunne zelfftandigheid is eene foort
van y voor. De oogen zyn groot , naar evenredigheid van ’t lichaam , en
de regenboog is ros - bruin ; de rand der oogleden is zwart , gelyk ook de
neusgaten. De ooren zyn groot en breed ; zy hebben vier duimen hoogte
tegen twee duimen vier of vyf lynen breedte ; zy zyn van binnen bezat
met lange hairen van eene witte met grysachtig vermengde kleur, en van
boven met rosachtig- zwarte, metgrys vermengde, hairen, gelyk die van
het voorhoofd en de neus; het zwart van ’t voorhoofd vertoont zig fter-
ker, door eene witte vlak, die in ’t midden gevonden wordt. Daar is een
geelachtig- vaal onder en boven de oogen , maar het overige van den kop
is blaauwachtig - grys , omdat het hair een mengzel is van zwart en wit ,
gelyk als dat van den hals, alwaar daarenboven eenige ligte tinten zyn
van vaal. De fchouders en de voorfte beenen zyn zwart - bruin , gelyk de
voeten , maar die zwarte kleur is minder donker op de dyen en de ach-
terfte beenen , alwaar eenige tinten van vaal zyn. De voeten zyn klein ;
de voorfte hebben twee fpooren , die de aarde raaken , en die aan de en-
kels zyn geplaatft. _ De hoeven van de achterfte voeten zyn ongelyk van
langte; dewyl de binnenfte aanmerkelyk veel langer is dan de buitenfte :
het is eveneens naet de fpooren, waarvan de binnenfte ook rykelyk
zo lang is als de buitenfte; alle de hoeven der voeten zyn gekliefd, gelydc
die der herten; zy zyn van eene zwarte kleur, zo als ook de fpooren.
Het hair van het bovenfte, van het onderfte,_ en van de zyden des
lichaams, is zwartachtig, vermengd _ met vaale tinten, die op fommige
phatfen zelfs rosachtig zyn, omdat in ’t algemeen, het hair, en vt»oral
het lang hair, wit is, over het grootfte gedeelte van deszelfs lengte, itr-
wyl het einde bruin , zwart , of vaal is. De keutels van den drek van dit
dier zyn zeer klein, glinfterend-bruin van kleur, en langwerpig van ge-
daante; zy hebben geen reuk, en de lucht, welke het dier in zyn hok
verfpreidt, is niet fterker dan die van eene civet. Voor het overige
fchynt het een zeer zachtaartig dier te zyn, maar tevens vreesachtig en
hang; hy is woelig en Zeer vaardig in zyne beweegingen, en hy fcheen
zig te vermaaken met tegen een muur op te fpringen, die hem ten
fteunpunt verftrekte om naar den tegenoverftaanden kant terug te
fluiten.

Dewyl de Hr. D.\übenton aan de Akademie der Weetenfchappen

P 3

IIS DE NATUURLYKE HISTORIE

eene goede memorie over dit dier heeft gegeeven (^), meenen wy hier
een uittrekzel daarvan te moeten voordraagen.

De (lerke en doordringende reuk van het muskus-dier, zegt hy, is al te fterk
dan dat dezelve niet te zelfder tyd zoude opgemerkt zyn als het dier dat de-
zelve verfchaft; men heeft hierom aan het een en ander in het Franfch den naam
van nufc gegeeven. Dit dier wordt gevonden in het koningryk Boutan en dat
van Tunquin, in China en in Chineefch Tartarye, en zelfs in eenige ftreekcn
van RufTnch Tartarye; ik geloof, dat het van onheugelyke tyden af door de
bewooneren dezer ftreeken is gezocht geweeft, omdat zyn vleefch zeer goed
is om te eeten, en omdat zyne reukftof altyd een voorwerp van koophandel
heeft moeten maaken; maar men weet niet, wanneer de muskus heeft begonnen
bekend te worden in Europa, en zelfs in het ooflolyk gedeelte van Aüa. Het
ichynt niet , dat de Grieken of de Romeinen kennis aan deze reukflof hadden ,
dcwyl Akistoteles en Plinius daar geen gewag van gemaakt hebben; de Ara-
bifche Schrvvers zyn de eerften , die daarvan gewag gemaakt hebben. SER.^PIO
was de eerfte die in de agtfte eeuw eene befchryving van dit dier gaf.

Ik heb het, vervolgt de Hr. Daobenton, in de maand july 1772, in een
park van den Hr. de la Vrilliere, te Verfailles gezien. De muskus • reuk ,
die zig van tyd tot tyd verfpreidde, de richting van den wind volgende, zou-
de my voor geleider hebben kunnen dienen oin het dier te vinden. Zodra ik
het zag, ontdekte ik in zyn maakzel en houdin^n veel gelykheid met den rhee-
bok de gazelle, en het kleine rheebokje. Geen dier van deze foort heeft
meer vaardigheid, buigzaamheid en fchielykheid in de beweegingen dan dit.
Het gelykt ook naar de hevkaauwende dieren, voor zo verre het gel'pleete voe-
ten heeft, en hem fny tanden in het bovenfte kaakbeen ontfareeken; maar men
kan hem niet dan by het kleine rheebokje vergelyken in de twee flagcanden of
lange hondstanden, welken hy in het bovenkaakbeen heeft, en die anderhalf duim
buiten de lip uitkomen. _

De zelfftandigheid dezer tanden is eene foort van yvoor, gelyk die der tanden
van den babiroufla , en verfcheiden' andere foorten van dieren ; maar de flagtandea
van het muskus-dier zyn van eene geheel byzondere gedaante; zy gel y ken naar
kleine gekromde meffen, geplaatft onder den muil, cn fchuinfch gericht van bo-
ven naar beneden, en van vooren naar achteren; hun achterfte rand is fnydende...
Ik denk, dat hy 'er zig tot verfchillende gebruiken van bedient, naar dat zyne te-
cenwoordiae behoeften vorderen, ’t zy om wortelen te fnyden, ’t zy om zig
ftaande tc houden op plaacfen, alwaar hy geen ander Iteunpunt vinden kan, ’t zy
eindelyk om zig te verdedigen , of om aan te vallen. . . .

Dit dier heeft geenc hoornen ; in plaats van eene bepaaicje kleur heeft het flegts
tinten van bruin, van vaal, en van avitachtige kleur, die fehynen te veranderen ,
naarmaace men het dier uit verfchillende oogpunten befchouwt, omdat de bairen
niet bruin of vaal zyn dan aan hun einde; het overige is wit, en vertoont zig
meer of min als zodanig, naarmaate men het uit dit of dat gezichtspunt ziet. Daar
is wit en zwart op de ooren , en eene witte ftar in ’t midden van het voorhoofd.
Deze ftar komt my voor, dat alleen in de jonge dieren zal plaats hebben, en dat
verdwynen zal wanneer het dier ouder zal geworden zyn , want ik heb dezelve
niet gevonden op twee vellen, die my voor ’s Konings kabinet gezonden zyn,
door den Hr. de Monnier, ’s Konings Geneesheer, van wegen Mevrouw de
Gravin de Maksan.... Deze twee vellen fcheenen my van volwalTen dieren te

(a) Mémoires de l' Académie -des Sciences, année 177a. Part. II, pag. sjs,

VAN HET MUSKUS- DIER. 119

komen; het een was van een mannetje, het ander van een wyfje. De tinten der
kleuren van het hair zyn daarop fterker, dan op het leevende muskus dier, dat ik
befchryf. Daar zyn daarenboven op de onderfte zyde van den hals twee witach-
tige ftreépen , omtrent een duim breed , die zig onregelmaatig langs den hals uit-
ftrekkeu en die eene foort van verlengd eirond formeertn , door zig voorwaard*
zaam te voegen op de keel, en achterwaards tuffehen de voorfte beeneo.

De muskus is befloten in een zak , onder den buik , ter plaatfe van de navel ; ik
heb by het leevend dier niet dan kleine verhevenheden op het midden van zyn buik
gezien; ik heb dezelve niet van naby kunnen onderzoeken, omdat het dier zig
niet laat naderen. De muskus -zak is valt aan een der vellen voor des Konings
kabinet gezonden, maar die zak is verdroogd. Het is my voorgekomen, dat, zo
dezelve in zyn natuurlyken Haat was, hy ten minden anderhalr duim middellyrs
zou hebben: daar is in ’t midden eene zeer merkbaare openmg, waaruit ik dc
zelfftandigheid van de muskus gehaald heb, die zeer riekende en van eene rofle
kleur was.... De Hr. Gmelw de plaarfing van dezen zak in twee mannetjes
hebbende waargenomen, bericht in het IVde Ded der memorfén van de Keizcrlyke
Akademie van Petersburgt dat dezelve vóór, en een weinig ter zyde van de

'^*Het'^muskuV-dier verfchilt van elk ander dier, door den zak, welken het onder
den buik heeft , en die de muskus bevat. Schoon echter dit karakter eenig zy ,
ten opzichte van de plaatfmg , helpt het niet met al om te bepaalen onder welke
foorten het dier geraogfehikt moet worden, omdat ’er reukgeevende zelfftan-
digheden zyn, die van dieren komen, van ons tegenwoordig dier geheel verfchil-

Icodc*

De* uitwendige kenmerken van het zelve, die de gclykheden met andere die-
ren aanduiden, zyn de gefpleete voeten, de twee lange hondstanden, en de agt
fnytanden van het bovenue kaakbeen , zonder dat ’er in het onder • kaakbeen
gevonden worden. Door deze karakters gelykt dit dier meer naar het kleine
rheebokje dan naar eenig ander dier; het verfchilt hierin van het zelve, dat het
veel grooter is, want het is meer dan anderhalf voet hoog, van onder de voor-
fte voeten tot het bovenfte van de fchouderen geraeecen, terwyl het kleine
rheebokje niet veel meer dan een half voet hoogte heeft.

De baktanden van het muskus -dier zyn ten getale van zes aan weêrzyde van
vder kaakbeen; de kleine rheebok heeft ’er maar vier; daar is ook een groot ver-
fchil tuffehen deze twee dieren, ten opzichte van de gedaante der maaltanden en
de kleur van ’t hair; de zak van het muskus-dier maakt ook een kenmerk, dat niet
dan tot het mannetje behoort; het wyfje heeft noch zak, noch muskus, noch
hondstanden, volgens de vraarneemingen van den Hr. Gmelin, die ik heb aan-
gehaald. . , ^ ,

Het muskus- dier dat ik leevende gezien heb, fchynt my toe geen ftaart te
hebben; de Hr, Gmelin heeft op drie individu’s van deze foort bevonden eene
kleine vleezige verlenging van omtrent een duim. . . . Daar zyn Schry vers die
dit dier hebben afgebeeld met een zeer zichtbaaren, fchoon zeer korten, ftaart.
Grew zegt, dat dezelve twee duimen lang is; maar hy heeft niet onderzocht,
of dit deel wervelbeenderen bevattede. , ; ,

In de befchryving, welke de Hr. Gmelin van ons dier gemaakt beeft, zyn
my de ingewanden voorgekomen vry gelyk te zyn aan die der herkaauw'ende die-
ren , inzonderheid de vier maagen , waarvan de eerfte drie bolrondheden heeft ,
gelyk by de wilde dieren , die herkaauwen. Zo men dit karakter voegt by de
twee hondstanden in het bovenkaakbeen, zal ons dier door deze twee kenmer-
ken meer naar het hert dan naar eenig ander herkaauv/end dier, het kleine rhee-

120

de natuurlyke historie

bokje alleen uitgezonderd, gelyken, in geval het ook herkaauwende is, gelyk
men reden heeft te denken.

Ray zegt, dat het twyfelachtig is, of dit dier herhaauwe: de lieden, die dat
individu, ’t welk ik leevende gezien heb, hebben opgepaft, v/eeten niet of het
herkaauwende is ; ik heb het niet lang genoeg gezien , om ’er zelf over te oor-
deelen , maar ik weet , door de waarneemingen van den Hr. Gmelin , dat het de
werktuigen voor de nerkaaawing heeft , en ik denk , dat men het zal zien her-
kaauwcD....

DE KLEINE RHEEBOK, OP JAVA DE KLEINE
GAZELLE GENAAMD.

W y geeven hier op PI. XXIII de afbeelding van een kleinen rhee-
bok, van Java gekomen, onder den naam van kleine gazelle, en
die ons toefchynt, op zeer weinig na, van dezelfde foort te zyn, als de
rheebok memina van Ceylan. De eenige verfchillen , die wy daarin kun-
nen opmerken, zyn, dat hy niet, gelyk de memina, llreepen op het
lichaam heeft , of bont-kleurig is. Het hair is alleenlyk gegolfd of ge-
fpikkeld met zwart, op een grond van donkere muskus- kleur, pet drie
witte banden, onderfcheidenlyk getekend,, op de borft. Het einde van
de neus is zwart , en het hoofd is minder gerond , en fyner dan dat van
de memina , en de hoeven der voeten zyn meer verlengd. Deze vry ligte
verfchillen zouden wel tot afzonderlyke dieren behooren kunnen, zonder
zig tot de geheeie foort uit te ftrekicen , en moeten ons niet beletten van
dit rheebokje van Java te befchouwen als eene enkele ver fcheiden heid in
de foort van den Ceylanfehen memina. Voor het overige hebben wy gee-
ne andere aanwyzing gehad wegens dit kleine_ dier , dat zekerlyk niet van
het geflacht der gazelles, maar van dat der kleine rheebokjes is.

HET

LE CHEVROTArsr EE JAVA-

jcxm.

ii,

ü

I

^XITZ

LE EATOlSr- CE ABLEK

I2I

Van het aard-varken.

H E , T aard-varken.

W \aanfche‘*dS ff ’ ■'’f ™ Afri-

kaanlcne dieren m Zuid -Amerika wierdt gevonden en dat w'>-
dieren van dat gedeelte van Amerika in de Oude
Wereld voorkwam. Het dier, dat hier voorkomt, heeft waarneemers,
die nmt naauw toezien , ligilyk in dwaaling kunnen brengen , gelyk dit aan
den Hr. VosMAER gebeurd is; maar men zal uit zyne befchry ving, of uit
vergelyking van zyne afbeelding met die van de mieren - eeters v\n Ame-
rika , zien, dat het van eene zeer vcrfchillende foort is, en dat het geene
andere betrekkingen tot, of overeenkorallen met, hun heeft, dan fven-

te hebben, lang genoeg om
dezelve in de mieren -nellen te lleeken: wy hebben derhalvfn den faam
van aard-varken aangenomen, dien Kolbe aan dezen mieren -eeter geeft
by voorkeur boven dien van mieren - eeter , die voor de mieren - eeters van
Amerika bewaard moet worden, dewyl inderdaad dit Afrikaanfch dier we-
zendlyk in foort, en zelfs in gellacht, van hun verfchilt. De naam van
aard-varken is betreklyk tot zyne natuurlyke gebruiken, en zelfs tot zv-
ne gedaante, en het is deze naam, onder welken hy in de landen van
de Kaap gemeenlyk bekend is. Zie hier de befchryving, welke de

Syn terk!''''^ byfoegzelen tot

Hier heeft de Hr, de Büffon het artykel geplaatjl, V ^elk wv hiervoor
gegeeven hebben, blz. ij , PI. FI, enz. ^ niet voor

DE RA TON KRAB- EETER (^).

W y geeven Wer op PI. XX IF de afbeelding van een dier, dat
ons van Cayenne door den Hr. de la Borde is gezonden,
^uac-r den oneigen naam van krab -hond; en die geene andere overeen-
komll met den krab- eeter heeft, dan de eigenfcliap van eveneens krab-
ben te eeten, maar hy heeft veel van den raton in de grootte de ge-
daante, en de evenredigheden van het hoofd, van het lichaam en
Van den Haart; en dewyl wy den naam niet weeten, dien liv in’zvn

£pTr^ daaromtreft kund-

enap krygen, hem de benaaming geeven van raton crabier, of raton

O) Byvoegzel tot het artykel van den Krabben. hond, XVde Deel, blz 174

XVI Deel. Q ■ * * 74-

I2Ü

de natuurlyke historie

krab-eeter, om hem, en van den raton, en van den krab-eeter te on«
derfcheiden ; van den eerllen hebben wy de afbeelding gegeeven in het
VlIIfte Deel, op P/. XLIII, en van den tweeden in het XV<ie Deel,

op PI. XLFL . ,

Dit dier is van Cayenne gezonden met den volgenden naam en aanwyzin*
<ren, vdwajfen krab -hond, of krab-eetende hond; zynde een -wyfje, dat
^tevangen is, terwyl zy drie jongen zoogde; maar deze naam, gelyk wy zei-
den heeft g3tne zichtbaare overeenkomft met het dier ; het zelve he-eft
noch de g-daante des lichaams, noch den fchubachtigen ftaart van den
krab -hond; zyne lengte, van het einde van den fmoel tot aan den oor-
forong van den ftaart, is van drie-en-twintig duimen, zes lynen, en byge-
volg tennaaftenby gelyk met die van den raton, die van twee-en-twmtig
duiiVn , zes lynen is ; de andere afmeetingen hebben dezelfde evenredig-
heid tulTchen deze twee dieren, met uitzondering van den ftaart, die kor-
ter en veel dunner by dit dier dan by den raton is.

De kleur van dit dier is vaal, gemengd met grys en zwart; het zwart
heeft de overhand op den kop, den hals, en den rug, maar het vaal is
zonder vermenging aan de zyden van den hals en van het lichaam; het ein-
de van de neus en de neusgaten zyn zwart; de grootfte hairen der knevels
hebben vier duimen lengte, en die boven den hoek der oogen hebben
twee duimen en twee lynen. Eene zwart- bruine ftreep omringt de oo-
gen , en ftrekt zig byna tot de ooren uit ; zy loopt onder den fmoel door ,
verlengt zig , en vereenigt zig op de kruin des hoofds. Van binnen zyn
de üoren bezet met een witachtig hair; een ftreep van die zelfde kleur
loopt boven de oogen , en daar is een witte vlak in ’t midden van het

voorhoofd.

De wangen, de kinnebakken, het onderfte gedeelte van den hals,
van de borft, en den buik,, zyn geelachtig -wit; de beenen en de voe-
ten zvn zwartachtig- bruin; 'de voorfte zyn bedekt met kort hair ; de vin-
gers zyn lang, en wél van malkanderen gefcheiden. De ftaart is omringd
van zes zwarte ringen, welker tullchenrLiimtens grysachtig - vaal zyn, het
geen dan weder een verfchü maakt tulfchen dit dier en den waaren raton ,
wiens lange, dikke en gevulde ftaart alleenlyk aan de bovenzyde geringd is.
Deze twee foorten van raton verfchillen nog onder malkanderen in de kleur
van het hair, dat by den waaren raton op het lichaam zwart is, gemengd met
grvs en bleek- vaal , en op de beenen van eene witachtige kleur , terwyl het
by dezen op het lichaam vaal is, met zwart en grys gemengd, en zwartachtig-
bruin op de beenen: dus, fchoon deze dieren verfcheiden overeenkomften
onder malkanderen hebben , fchynen hunne verfchillen ons echter genoeg-
zaam te zyn om *er twee onderfcheiden foorten van te maaken.

♦ 'V •

£/or/re XVjC .

XX

i

•VAN

DEN

C O A T r.

123

Zuid -Amerika eemg verblyf gehouden hebben,
hebben my bericht, dat de coatis gewoonlyk drie jongen voorebren-
holen in den grond maaken, gelyk de vofTen; dat hun
vleefch een flegten fmaak van wildbraad heeft, maar dat men van hun vel
vry goed bont kan maaken; zy hebben my ook gezegd, dat deze dieren
zig zeer gemaklyk laaten tam maaken, dat zy zelfs zeer liefkoozende wor-
den, en dat zy onderhevig zyn aan het eeten van hun eigen ftaart, eelvk
de fapajous, guenons, en de raeefte andere dieren met een langen Lart
in de heete landen; wanneer zy die wreede gewoonte eens hebben aange-
nomen, kan men er hen niet van afbrengen; zy houden aan, hunnen ftaart af
te knabbelen tot dat zy het beller ven , welke zorg men ook voor hun draage
en welk voedzel men hun ook geeven moge: het fchynt dat deze drift voort-
gebragt wordt door eene llerke jeukte; maar miflehien zoude men hen be-
veiligen voor het kwaad dat zy zig doen, door het einde van den ftaart te
bedekken met een dun plaatje metaal , gelyk men Ibmtyds de papegaaiien
op den buik legt , om hen te beletten zig de veeren uit te trekken.

D

R

U E.

W y geeven hier op PL XXV de afbeelding van een fariguè, die ons
voorkomt met dan eene verfclieidenheid in deze foort te zvn
maar waarvan de verfchillen echter groot genoeg zyn om hem te doen af’
afbeelden. Deze farigue wordt in het land der Illmoifen gevonden en
verfchilt van den anderen in kleur en hair, dat lang is over het geheele
lichaam: hy heeft den kop minder verlengd, en dezelve is geheel wit
uitgezonderd een brumachtige vlak, die in den hoek van ’t oog begint, en’
flaauwer wordende, eindigt aan den kant van de neus, waarvan het einde
het eenigfte deel is van hun gelaat, dat zwart is. De ftaart is fchubachtig
en zonder hair over deszells geheele lengte, terwyl die van den farigue
op de XLVfte PI. in het Xde Deel, van hair voorzien is, van zyn oor’
fprong af tot op drie vierde deelen van zyn lengte. Deze verfchillen fchy-
nen my evenwel niet genoegzaam toe om twee foorten te maaken; en daar-
enboven, deiyyl het klimaat der Illinoifen, en van de Mifilüppi, alwaar
de eerfte fangues gevonden worden, niet verre van malkander zyn , is het
zeer waarfchynlyk, dat deze tweede farigue flegts eene enkele verfcheiden-
heid in de foort van den eerften is.

qz

124 -

DE NATUURLYKE HISTORIE

Lengte van het geheele lichaam, in eene rechte lyn

van bet einde van den neus tot aan het begin van
Lengte der ooren. . . • .

Breedte der ooren. . . .

Lengte der knevels.

Lengte van den ftaart.

De ooren zyn van een glad vel, gelyk aan bruin parkement, zonder
eenig hair van binnen of van buiten. Het hair, dat het lyf tot aan den
ftaart, gelyk ook de beenen, bedekt, heeft meer of min een tint van
afchgraauw , en is vermengd met lang wit hair, dat tot twee duimen en
drie lynen lengte heeft op den rug , en twee duimen , zes lynen , by den
Haart : het bovenfte- van het lichaam is witachtig afchgraauw. Daar zyn
vyf vingers aan yderen voet: de duim, of binnen - vinger der achterfte
voeten heeft een platte nagel , die niet boven het vleefch uitfteekt • dc
andere nagels zyn wit en gehaakt.

voeten , duimen , TyiienJ
gemeeten,
den ftaart. i. 3.

• o. I. I.

• " o. o. 9.

• o. 2. 2.

. O. I. o.

DE LANGHAIRIGE SARIGUE.

W y geeven hier op PI. XXVI de afbeelding van een langhairigen
farigue, die een vierde grooter is dan de voorige, en die daar-
van ook verfchilt door den ftaart, die nap evenredigncid veel. korter
is. De lengte van dezen farigue is van twintig duimen en drie lynen
van het einde van den fmoel tot aan den oorfprong van den liaart^
terwyl die van den anderen flegts van vyfeien duimen, drie lynen is^
de kop is in beiden gelyk, uitgezonderd het einde van de neus, dat in
de voorige zwart, en in dezen vlecfchkleurig is. De grootfte hairen
van de knevels hebben byna drie duimen lengte; daar is nog een klein
vsrfchil, te weeten, dat by den Iliinoifchen farigue de twee ihytanden
van het midden van het bovenfte kaakbeen de kleinfte zyn, terwyl in
dezen die zelfde fnytandcn dc grootfte zyn. Zy verfchillen nog in de
kleuren van het hair, dat in deztn farigue bruin is op de beenen en
de voeten, witachiig op de vingers, en op het lichaam geflreept met
verfcheiden onbepaalde banden, eene op den rug by den ftaart, en
cene aan weerskanten van het lichaam, die zig van de okfels tot de
dyen uitflrekt; de hals is rosachtig, van de ooren af tot aan de fchou-
ders, en die kleur ftrekt zig uit op den buik, en heeft op verfcheiden
plaatfen van het lichaam de overhand. De ftaart is fchubachtig, en
aan zyn oorfprong voorzien van wit en van bruin hair. Wy zullen
door deze eenvoudige vergelyking niet befliflen of deze twee farjgues
van dezelfde foort of verfchillende foorten zyn, die beiden w'el niet
- anders zouden kunnen zyn dan verfcheidenheden van den gemeentn
farigue.

3

i**"»

\ '
\

A

i

I

; b

VAN den MARMOSE.

J25

t

de MARMOSE.

«

M en weet, dat, in het algemeen, de farigues, de marmofes, en de
cayopolins , eveneens hunne jongen draagen, in een zak onder den
buik , en dat deze jongen aan de mam gehegt zyn langen tyd voor dat zy
hunne geheele groei gekreegen hebben. Dit ftuk, een der zonderlingfte
van de Natuur, deedt my naar ophelderingen verlangen over de voorttee-
lino' dezer dieren , die niet op hun tyd , zo als andere , geboren worden ;
zie*^ hier wat de Hr. Roume van St. Laurent my daarvan gefchreeven
heeft , toen hy my de Catalogus van het Kabinet van de Natuurlyke His-
torie , ’t welk hy op het eiland Grenada gemaakt heeft, overzondt.

Geloofwaardige menfehen , zegt de Hr. de St. Laurent, hebben my verze-
kerd, wyfjes van manicou (marmofe^ gevonden te hebben, welker Jongen nog
niet geformeerd waren. Men zag aan ’t einde der tepels kleine heldere bultjes ,
waarin men het bewerp van ’c jong , of deszelfs eerfle beginzelen , zag ; hoe bui-
tengewoon dit geval moge fchynco , ik kan het niet in twyfel trekken , en ik ga
jiier de ontleeding byvoegen, welke ik van een dezer dieren gedaan heb in J707,
die eenig licht kau geeven over de wyze waarop de voortteeling in deze foort

gefchiede. , . , , .

De moeder hadt in haaren zak zeven jongen, aan zo veele tepels, waaraan zy
fterk gehegt waren, zonder dat zy ’er evenwel aan hingen. Zy hadden omtrent
drie lynen lengte, en anderhalve lyn dikte, flet hoofd was zeer groot, naar
evenredigheid van ’t lichaam, waarvan het voorfte gedeelte verder gevorderd of
meer geformeerd was dan het achcerfte- De flaart was minder gevorderd dan al
het overige. Deze jongen hadden geen hair; hun vel, dat zeer fyn w'as., fcheen
bloedig ; de oogen onderfcheidden zig niet dan door twee kleine kringswyze draad-
jes' de hoornen van de lyfmoeder waren opgezet, zeer lang, maakende een flagin
’trend, en wendende zig vervolgens naar de eijerneften ; zybevatteden eenwitfiiot,
dat dik en met veele luchtballetjes doorzaaid was. Het einde der hoornen eindigde
in dikke draadjes als paardenhair, van eene zelfhandigheid, tennaaflenby gelyk met
die der trompetten van Fallopius, maar witter en heviger. Men volgde deze
draadjes tot in het klierachtig lichaam der mammen , alwaar zy elk op een tepel
uitliepen, zonder dat men het einde onderfcheiden konde, omdat zy zig verwar-
den en vereenigden met de zelfhandigheid der mammen. Deze draadjes fchynen
hol en gevuld met dezelfde fnotterigheid, die in de hoornen bevat was; miflehien
gaan de kleine vruchtjes, in de lyfmoeder voortgebragt, door deze kanaalen , on»
by de tepels , die in den zak zyn , te komen.

Deze waarneeming van den Hr. de St. Laurent verdient zekerlyk veel
opmerking, maar zy komt ons zo zonderling voor, dat het goed zoude
zyn dezelve meer dan eens te herhaalen , om dezen buitengewoonen over-
gang Van het vrachtje van de lyfmoeder tot de mammen met zekerheid na
te gaan , gelyk ook om den tyd te ontdekken , wanneer deze overgang na
de bevruchting gefchiede. Men zoude tot dit oogmerk een zeker get.al

n

,4Ö DE N A T U U R L Y K E 'H I S T O R 1 E

van deze dieren moeten onderhouden, en de wjjfjes ontleeden, kort nadat
zy gekoppeld hadden, als één dag, of twee, drie, vier dagen daarna : men
zoude op die wyze de voortgangen van hunne ontwikkeling kunnen vol-
gen , en den syd en de wyze herkennen , wanneer , en hoe , zy inderdaad
van de lyfraoeder overgaan tot de mammen , die in den zak van het wyfje
bellooten zyn.

DE KOURI OF DE KLEINE UNAU («).

W y geeven hier op P/. XXVII de afbeelding van een dier, gren-
zende aan de foort van den unau ; het is inderdaad de helft klei-
ner , maar het gelykt ’er veel naar in de geftalte des lichaams. Dit dier
is gevonden in eene plantagie van FranfcK Guiana; het was in het balle-
cour , by de hoenders, en at met dezelven ; het is, zegt men, het eenigfte
van deze foort, dat men te Cayenne gezien hebbe; van waar men het
ons voor des Konings kabinet, onder den naam van kouri, heeft gezon-
den; maar wy hebben geen bericht wegens zyne natuurlyke gebruiken
ontvangen , en wy zyn verpligt ons tot eene enkele befchryving te be»
paaien.

Deze kleine unau gelykt naar den grooten in een wezendlyk karakter;
hy heeft, even ais deze, flegts twee vingers aan de voorfte voeten, ter-
■wyl de aï ’er drie heeft , en bygevolg is hy van eene verfchillende foort
van die van den aï; hy is maar twaalf duimen lang, van het einde van
de neus tot het begin van den Haart, daar de unau, waarvan wy de
liiHorie en de befchryving in het XlIWe Deel gegeeven hebben , zeftien
duimen en zes lynen langte hadt ; deze kleine unau fcheen evenwel vol*
waflen te zyn; hy heeft, gelyk de groote, twee vingers aan de voorlle,
en vyf aan de achterfte voeten , maar hy yerfchilt ’er niet alleen van in
grootte, maar ook in de kleur van zyn h air, die bruin -muskus is, ge-
fchaduwd met grysachtig en vaal , en dit hair is korter en bleeker van
kleur, dan dat van den grooten unau. Onder den buik is hy van eene
ligte muskus -kleur, met een tint van afchgraauw, en deze kleur heldert
nog al op onder den hals tot aan de fchouders, alwaar zy als dan eene
rlaauwe ftreep van bleek -vaal maakt. De grootfle nagels van dezen
kleinen unau zyn maar negen lynen lang, rerwyl die van den grooten één
duim, zes en een halve lyn lengte hebben.

Wy hebben den grooten unau leevende. gehad , maar dewyl wy de
befchryving van den kleinen niet dan naar een opgezet vel hebben kun-
nen maaken , zyn wy niet in Haat alle verfchillen aan te wyzen , die tus-
fchen deze twee dieren kunnen gevonden worden: wy vermoeden even-

(a") Zie het XVde Deel van dit Werk, bh. 177.

T.E KOURI OU. RE EETIX URAXr.

f

- V.’

.•i»L ‘t.:‘-:'

7 ^

>r

-

- é

VAN DEN KOURI.

127

flat zv niet dan eene en dezelfde foort formeeren , waarin twee raffen
bevonden worden, het een grooter , het ander kleiner.

^ Ik hS naar den Hr. de la Borde, gezegd, m het XVde Deel.
,77 dat de luyaard, dien hy fchaap- luyaard noemt zig van bo-
V ^A l^onmen op de menfchen werpt : dat is kwalyk uitgedrukt
""ï.n Hr dTla Lrde; het is zeker, dat hy de menfchen niet
door ücn . luyaarts in ’t algemeen met kunnen af-

Simmen, zyn zy genoodzaakt zig te laaten nedervallen, en dus vallen zy

^°*De^ H°r^ Borde geeft , in zyne nieuwe memorien , vier foor-

fnn luvaards op; te weeten, de luyaard • cabn , de luyaard - fchaap ,
'„f JclLTlmaarl d, luyaard me, den gebrand, n rug, en den nieuwen
{tn dien WV kouri heeten. Dewyl hy geene naauwkeurige befdiry-
In^deze vier foorten geeft, kunnen wy dezelven met vergelyken
me? die welken wy kennen ; wy vermoeden alleenlyk dat zyn cabri-
S?aard en zyn fchaap - luyaard , onze aï en onze unau zvn. Men heeft
Ia lezondsn, ’t welk ons toefchynk dat van den luyaard met den
te zvn, maar dat niet wél genoeg bewaard fchynt te zyn,
gebranden nig ^ > beoordeelen of het van een dier van eene

den aï, naar welke dit vel ons voor-
To" dau naar die van den unau.

D

E

M

O

(fl).

N a de uitsave van het VIIHe Deel , waarin ik de befchry ving van de mol
fTPP-eeven heb , is eene zeer goede Verhandeling van den Hr. de la
n? ^over de Natuurlyke Hiftorie van dit dier. in 1769 gedrukt, in
ailLE , waarvan ik meen hier het uittrekzel te moeten geeven ,

ƒ ^^dlze Verhandeling verfcheiden nieuwe waarneemingen behelft, en
omdat d^ez 6 bekend waren.

Volgens ^IcnVr. DE la Lille kan men in Europa vyf verfchillende

mollenogiderfch^^^^^^ , welker vel bekleed is met een zeer fyn hair,

van eene gemeene mol niet verfchilt dan in

kleuVÏ'zyTIem:^^^^^^^^^^^ - Frankryk. en wordt nog meer

gevonden gevonden wordt dan

in 'hetVdtnXinis enS^^ van eene heldir roffe kleur, trek-
kende naar die van den buik eener hinde, zonder eenige vlek of vermen-

Qa") Zie bet XVde Deel van dit Werk, ilz, 138»

128

DE NATÜURLYKE HISTORIE

ging; het fchynt eene fchaduwing te zyn in de foort van de witte mol-
alleenlyk^ is zy wat grooter ; maar de Hr. de la Faille heeft ’er maar éénè
van gezip, die by Rochelle gevangen was in denzeJfden ftreek als de

4. De geel- groenachtige, of citroen - kleurige mol, die in de ftreeken
van Alais m Languedoc gevonden wordt; zy heeft eene fchoone citroen-
kleur, en men wil, dat de^ kleur een uitwerkzel is van den grond daar
zy zig onthoudt; het is tulTchen het dorp y\ulas, en de gehfchten die

5. De gevlakte mol of de bonte mol , welke men in verfcheiden ftree
ken yp Europa vindt; die van Ooft-Friesland hebben het geheele lichaam
bezaaid met witte en zwarte vlakken: in Zwitferland, in Engeland, en in
het land van Aunis, hebben zy eene zwarte kleur, met vaal g^nengeld

Behalven deze vyf rafTen van mollen die in °

den, fpreel-en de Rcisbefchryvers ook van eene n,ol%®hït dhnd'''ir
va, waarvan de vier voeten wit zyn gelyk ook de helft der pooten; dfe
van Virgime in Ainerika hebben glinllercnd zwart hair, vemeniid mèe
donker purper. Alle deze foorten fcbynen niet dan verfcheideffiedS
t^e zyn van de foort van de gemeene mol ,, omdat zy ’er niet dan in de
kleuren van verfchillen; maar daar zyn andere, die Wchiliende foorten
fchynen te maaken, omdat zy van de gemeene mol niet flegts in kleur
maar ook m de gedaante van het lichaam en de ledemaatel verfchillem

DE ROODE AMERIKAANSCHE MOL.

D e eerfte dier onderfcheiden foorten is de Amerikaanfche'hiol , die ros
hair heeft , met helder afchgraauw gemengd , en welker voeten van
een ander maakzel zyn dan die der Europifche mollen, hebbende flegts
drie vingers aan de voorfle voeten , en vier aan de achterfte , ten naas-
tenby gelyk, terwyl die der yoorfte voeten zeer ongelyk zvn dewvl Hr»
buitenlte vinger veel langer is dan de andere, en mltSn?e4 ^

krommer oagel gewapei.1; de tweede vinger U kleiner, en de deSeï iS

nog veel meer. Ik heb hier over in het Villa. Dee gLeed d-ze
gewaande mol een ander dter is dan onze Europifche mof, en ik meen by

ztSt"fcLTvrzy.'^^ waarien"om\r/n b^yf

DE

iA TAUPE DE CAISTADA

VAN DE GROOTE AFRIKAANSCHE AiOL. 129

DE GROOTE AFRIKAANSCHE MOL.

E ene tweede foort is de raol van de Kaap de Goede -hoop, waarvan
wy gewag gemaakt hebben in het XV'Je Deel, hlz. 138. Deze
Afrikaanfche mollen zyn, volgens den Abt de ea Caille, veel groocer
dan de Europifche; en zy zyn zo talryk in de landen van de Kaap, dat zy
daar gaten maaken, en verhevenheden opwerpe»’ , zo groot, en zo me-
nigvuldig , dat men dezelve niet te paard kan overtrekken , zonder gevaar
te loopen van telkens te flruikelen öf te vallen (a).

(ji) Foyage de TAbbé de la Caille, pag. app.

DE KANAD ASC HE MOL.

E ene derde foort is die, welke de Hr. de la Faille in het vervolg van
zyne Verhandeling heeft laaten graveeren, en waarvan wy hier de af-
beelding geeven op PI. XXVIII. De Hr. de la Faille zegt , dat zy in Ka-
nada _ gevonden wordt, en dat zy door geenen Schryver is aangeweezen:
zie hier de korte befchryving, welke hy daarvan geeft.

Dit viervoetig dier heeft van de gemeene mol niet dan eenige deelen ; in andere
deelen vertoont zy een kenmerk , dat haar doet naderen tot by de klafle der rot-
ten; zy heeft ’er de gedaante en de vaardigheid van: haar haart, drie duimen
lang, is knoopig, byna naakt, gelyk ook haare voeten, die elk vjf vingers heb-
ben; zy worden befchermd door kleine bruine en witte fchildjes, die daarvan
alleenlyk het bovenfte gedeelte bedekken. Dit dier is meer boven den grond
verheven, en minder kruipende dan de Europifche mol; het heeft een gerekt
lichaam, bedekt met een zwart, grof, minder zydeachtig, en langer hair; ook
heeft dit dier minder flerke en tederer handen.... De oogen zyn onder het hair
verborgen ; de fmoel is bezet met knevels, die aan dit dier byzonder zyn; en die
fmoel IS niet fpitfeh, noch eindigt in een kraakbeen, gefchikt om in de aarde te
wroeten, maar hy is gerand met vleezige fpieren, die zeer dun zyn, en het voor-
komen hebben van zo veele doornen : alle deze punten hebben een tint van eene
fchoone rooze* kleur , en beweegen zig naar welgevallen van het dier , zodat zy tot
roalkanderen naderen , en zig zodanig vereenigen, dat zy maar één zeer fcherp en fyn
lichaam uiemaaken. Somtyds ook openen zig deze doornige fpieren , en ontlui-
ken, als ’t ware, op de wyze van de kelk der bloemen; zy omvangen en befluiten
de neusbuis, waaraan zy tot befchutting verürekkcn; het zoude moeijelyk zyn,
te zeggen, tot welk ander gebruik dan om in de aarde te wroeten, dit dier zulk
een zonderling deel zou kunnen bezigen.

XVI Deel, R

I

130 DE NATUURLYKE HISTORIE

Deze mol wordt in Kanada .gevonden, alwaar zy echter niet zeer gemeen is*
dewyl zy genoodzaakt is het grootfte gedeelte van haar leeven onder de fneeuw
door te brengen, gewent zy zig waarfchynlyk om veel in de afzondering te lee-
ven, en komt maar zelden uit haare wykplaats te voorfchyn , zelfs in goed weder •
zy heetceene wyze van werken, gelyk onze mollen, maar langzaataer; dus vindt
men ook niet veel holen van haar, en dezelven zyn vry klein.

Faille heeft in zyn kabinet het dier, waarvan hy de af-
beelding heeft laaten graveeren, en men is hem inderdaad de kennis van
dit zonderling dier verfchuldiga.

DE GROOTE KAAPSCHE MOL.

W y zullen by alle deze nieuwe foorten van mollen voegen, die waar-
van de Cordon cn Allamand de befchryvino- en de’afbeel-
ding gegeeven hebben , onder de benaaming van de groote^ Kaapfche mol
of duin -mol, en die inderdaad zo groot en dik is, in vergelyking van alle
de anderen, dat men haar wezendlyk geen anderen naam dan die vangroote
mol behoeft te geeven, om de foort gemaklyk te onderfcheiden. ^

Hier heeft de Hr. de Buffon ingelafcht het artykel dat wy in dit Deel
op blz. 15, Fl. V, enz., gegeeven hebben. ’

D E

R B O

E

W y geeven hier de befchryving en de afbeelding van de gerboife
(gfr^o), die in het Kllldc Deel van ons Werk ontbrak, alwaar
wy eene Korte lultone van de verfchillende foorten der gerboifes en ec-
nu byzondere befcary ving van deze , uit Edwakds en Hasselq^oist getrok
ken, gegeeven hebben. De kleine verfchillen, welken men daarin moet
opmerken, zouden ten hoogften met dan eene ligte verfcheidenheid in dl
7,e foort maaken , waarvan de kleuren en de lengte der voorftepooten en'
nagelen niet Itandvalbg fchynen. ^

Daar bellaat in de woeftyn van Barca een gerboife van deze verfchillen-
de , voor zo verre derzelver lichaam nog dunner is, de ooren nog langer
gerond, en tennaaftenby even breed zyn van boven tot beneden • de na-
gels der vier voeten zyn veel korter en de kleuren in ’t algemeen minder
donker: de ftreep op de dyen is minder getekend; de hielen zwart- de
punt van den fmoel veel platter (a). Men ziet dat deze verfchillen’ nog

Noote ann den Hr. de Buffon medegedeeld, door den Ridder Bkuce.

VAN DE GERBOISES.

i.qi

vry gering zyn , en dat men dezelve als loutere verfcheidenheden kan bc-
fchouwen.

De gerboifes worden in alle klimaaten van Afrika gevonden , van Barbarye af
tot aan de Kaap de Goede -hoop; men ziet hen ook in Arabic en in verfchcidcn
andere ftreeken van AGa, maar net fchynt, dat zy van zeer verfchillende grootte
zyn, en het is zeer zonderling, dat onder deze dieren met lange bcenen gevonden
worden, die twintig, en zelfs honderdmaal grooter zyn dan de kleine gerboifes
daar vvy van gefproken hebben. Ik heb, zegt de Graaf de Querhoekt, in de
dierengaarde van de Kaap een dier gezien, in het land eevangen, dat men /prin-
sende haas noemde; het is van grootte als een Europifch kon yn; het heeft ten*
naaftenby een gelyken kop; dc ooren zyn ten minflcn van dezelfde lengte; dc
voorQe pooten zeer kort en zeer klein; het dier bedient 'er zig van om aan zyn
mond te brengen, en ik geloof niet dat zy hem veel dienen om te oopen; het
houdt dezelve gemeenlyk ingetrokken onder zyn lang hair, dat hen geheel bede.-:t.
De achterfte pooten zyn groot en dik; de vingers van de voeten, ten getale vam
vier, zyn lang en gefcheiden ; de Haart is ten minüen zo lang als het lichaam,
en bedekt met lang nedcrliegend hair; het hair vnn het lichaam is gedachtig;
het eind van dc ooren en van den flaart zyn van dezelfde kleur; de oogen zyn
vwart groot, en uitpuilende: men voedde hem met falade • bladeren ; hy houdt
veel van knabbelen; men wierp hem in zyn hok kleine ftukjes hout toe, om hem
dat vermaak te verfchafFen (^b^,

De Hr. Fokster heeft ons eene tekening van deze groote gerboife of
fpringende haas van de Kaap medegedeeld, welke wy hier op PL XXIX
geeven. Deze tekening was van het volgende bericht vergezeld. Deze ger-
boife zegt hy, heeft vyf vingers aan de voorfte, en vier aan de achterfte voe-
ten. be nagels’van de voorfte vingers zyn zwart, lang, dun en krom; die aan de
achterfte voeten zyn bruin, dik, kort. van een kcgclachtige ft^uui , een A^cinig
cekromd aan bet einde : het oog is zwart en zeer groot; de neus en de neusga.
ten zvn ros bruin; de ooren zyn groot, glad, naakt van binnen en van buiten,
eedekt met kort lei-kleurig hair ; daar zyn knevels rondom den muil en in de hoe-
ken der oogen: de voorfte beenen . of liever de armen, zyn zeer kort, en de
handen zeer klein; de achterfte beenen daarentegen zyn zeer groot, en de voeten
rpn uiterften lang. Dc flaart, die ook zeer lang en zeer met hair bezet is, fchynt
,lun aan zvn oorfprong en zeer dik aan zyn einde; hy is donker- vaal_ van kl^r
over het grooefte gedeelte van zyne lengte, en donker. bruin aan het einde. De
beenen en de voeten zyn bleek- vaal, met graauw gemengd. De kleur van het
lichaam en den kop is bleek- geel , byna wit; de dyen en het ondertte des licliaams
zvn geeler: al het bovenftc des lichaams, gclyk ook het eind der kaakbeenen,
het'bovenfte van de neus, de handen, hebben eeoe tint van vaal ; het achterfte des
hoofds is bedekt met groote hairen van eene vermengde zwarte, graauwe cn vaalc
kleur Vooi het overige denken wy, dat deze groote Kaapfehe gerboife, door
de H«n QüERHOEKT tn FoRSTEK bcfchreevco, dezelfde is, als cie, waarvan
de Hr. Allamand de hiftorie en de afticeldtng gegeeven heeft op de ^\.LIX BI-
van het Deel van ons Werk.

Het fchynt ons ook toe, dat het dier, waarvan wy de befchryving ge-
geeven hebben in het Xlllde Deel, blz. 70. ^>22;. , onder den naara van tar-^

(JT) Exirait de Journal du Vo'^nge da M. Ie Vicomte de Qusruoent.

R 2

13* DE NATUURLYKE HISTORIE

Tf, geflacht is^als de gerboifes, en dat het tot de Oude

Wereld behoort de^l nu met eene foort van gerboifes, groot&en klei-
ne, anders dan in Afrika en Afia gevonden wordt, kunnen wy niet zeer

ÏJrn” ^^2:er werelddee-

Ik heb verfpheiden afbeeldingen van gerboifes gezien, naar oude Hukken
getekend en inzonderheid naar eene oude pennfng van Cyrene, die on de
omgekeerde z^de een gerboife hadt, waarvan de figuur niet gelyL Lï
die, waarvan Doflor Sii.uv de befchryving heeft gegeeven, onder den naïïn
van daman - ifrael , wanif zy vcrfchilt er veel van in grootte in het mVik
zei van het hoofd , in de oogen , en in verfcheiden andere karakters Het
IS hgt te bewyzeii, dat Doftor Shaw zig vergift heeft met den daman-ifraël
tot deze foort yn gerboifes te brengen. Die , welke op den penning van

■ /n rde;;Trav?;Sk ~

Oxfort getrokken , heb ik de figuor van eenige gerboifes glieT' «ar™
de eene de voorile jrooten , en vooral de ooren , veel langer hadt da?
uie, «arvan wy hier de afbeeldingen geeven; maar voor het overige
zyn dic gerboifes op de oude marmers met wél genoeg vertoond om hen
tot de foorten te kunnen brengen, welken wy hebben aangeweezen.

Jieeƒf de IJr. de Büffon de twee artykeh van de GerhoiTet
lajeht, welken in het XV Deel, bh. i8i 185, enz. gevonden iordeV

Deze befchryyingen van den Hr. Allamand vergelykende , en de waar-
neemingen , welken men ftraks geleezen heeft , daar nevens ftellende zul-
len wy m dit gefiacht der gerboifes vier onderfcheidenlyk bekende foorten
vinden: vooreerft, de gerboife van de Hren. EdwarL , HasLoSst
cn Allamand, waarvan wy de befchryving in het XlIIdê Deel eeïe^ven
hebben, en waarvan wy hier de afbeelding geeven op VI. XXIX her
XVde Deel , hlz. 1 81, enz.) waaraan wy enkel den naara laaten van aerboife
blyvende daartoe brengen den alagtaga, en brengende daartoe ook als eene
loutere verfcheidenheid , de gerboife de Barca, van den Ridder

fl':Thrrlïïboir“%rSfs^™ L^g^^ ifmatd^eer T

verfchillende foort maakt , dewj.| hy vyf yingoron aan alle de voe™ hSft
Ten derden, de groote gerboife of fpringende haas van de Kaap , wel:
ke wy bemerken in de befchry vingen der Hren. Querhoent, Forstbr
en Aleamand , en waarvan wy hier de afbeelding geeven on VI XXIX
Ten vierden, de zeer groote gerboife van Wieuw- Holland, door de inhn.’
rehngen genaamd; deze foort heeft byna de grootje vL e^

fchaap, en zy is bygevolg veel fterker dan onze groote eerhoife of fnrfn
gende haas van de Kaap, fchoon de Hr. Allamand dezelle bymSkSde'
ren fchynt te brengen; wy hebben gemeend de afbeelding vin dozeler-
boife, in de eerfte reize van Kapitein CoOKgepIaatft, niet te moeten ovïnee-

I

I

/

VAN DE GERBOISES.

133

♦

men, omdat zy ons al te gebrekkig voorkomt maar wy moeten hier by-
brengen het geen die beroemde Zeeman van dit zonderling dier gezegd
heeft, het welk tot hier toe nergens gevonden is dan op het vafte land van
Nieuw -Holland.

Tervvyl ik, zegt hy, des morgens op een kleinen affland van het fchip wandel-
de, (in de baai van de Endeavour, op de kuft van Nieuw- Holland), zag ik
een der dieren, welken myn volk rriy zo dikwyls befchreeven hadc: het was ligt
muis - vaal , en geleek in grootte en figuur veel naar een windhond , en ik zoude
het voor een wilden hond genomen hebben, indien hy, in plaats van loopen, niet
hadt gefprongen gelvk een haas of een damhert. ... De Hr. Banks, die dit dier
niet volkomen zag, dagt dat zyne foort nog onbekend was: op een der volgende
dagen , zo als onze lieden met het krieken van den dog vertrokken , om wdd te
gaan zoeken, zagen zy vier van deze dieren, waarvan twee zeer wel wierden na-
gezet door den windhond van den Hr. Banks, maar zy lieten hem welhaafl: achter
2ig, fpringende over de lange en dikke ruigte, die den hond grootlyks in het
loopen verhinderde; men nam waar, dat deze dieren niet op hunne vier pooten
loopen, maar dat zy op de achterlle voortfpringen (c), gelyk de gerbua of mus
iaculus ... Eindclyk de Hr. Gore, myn Luitenant, eenige dagen daarna eene
wandeling binnens Jands doende , met zyn fnaphaan , hadt het geluk van een dezer
dieren te fchieten , die zo dikwyls het voorwerp onzer befchouwing geweeft wa-
ren Dit dier heeft geene genoegzaame overeenkomft met eenig ander, dat reed»
bekend is, om ’er eene vergely^ing mede te maaken: zyn voorkomen is vry gc-
lyk aan dat van den gerbo, waarnaar hy ook in zyne beweegingen gelykt, maar
zyne grootte is zeer verfchillende , want de gerbo is van grootte als een gemeene rot ,
cn dit dier, tot zyn volkomen wasdom gekomen zynde, van die van een fchaap;
die, welke door myn Luitenant geveld wierdt, was jong, en dewyl hy zyn vol-
komen groei nog niet hadt, woog hy maar agt-en-dertig pond; de kop, de
hals, en de fchoudens, zyn zeer klein, in vergelyking van de andere deelen des
lichaams ; de ftaart is byna zo lang als het lichaam ; hy is dik aan zyn oor-
fprong, cn loopt aan ’t e’inde op een punt uit; de voorfte bcenen zyn maar age
duimen lang, en dc achterfte twee- en - twintig ; zy gaan huppelende en fprin-
aende* zy houden als dan het hoofd recht overeind, en hunne Happen zyn zeer
lane* zv leggen de voorfte beenen digt op de borft neder, en zy fchynen daar
eeen rt'bruik van te maaken dan om in de aarde te graaven. Het vel is bedekt
met een kort hair, dat graauw of ligt muis- vaal van kleur is; men moet hier-
van evenwel den kop en de oorea uitzonderen , die eene ligte gelykheid heb-
ben met die van den haas. Dit dier wordt door de inboorlingen kanguroo ge-
hecten.... Dezelfde Hr. Gore doodde op eene andere jagt een tweeden kan-
euroo, die met het vel, de ingewanden, en den kop, vier- en- tagtig ponden
woog, en evenwel bevonden wy, toen wy hem onderzochten, dat ny zyn ge-
heele "roei nog niet gekreegen hadt, omdat de binnenfte baktanden nog piet ge-
formeerd warem Deze dieren fchynen de gemeenfte foort van viervoetige die-
ren in Nieuw- Holland te zyn, en wy ontmoetten dezelve byna ydere keer als
wy in ’c bofch gingen (dj.

(f) De Overzetter zegt de voorfte ^ maar dat is blykbaar eene verzinning, gelyk het ver-
volg lOOlU.

QT) Premier Foyage de Cook, Colkltion de Hawkeswprtk, Trad. Franc. Tom. IF, pag.
84, 34 i 'l- 5 > 5Ö, 62.

R 3

13+ DE NATUURLYKE H I'S T O R I E

Men ziet duidelyk uit deze hiftorifche befchryving , dat de kanguroo , of
de zeer groote gerboife van Nieuw -Holland, niet het zelfde dier is als de
groote gerboife of fpringende haas van de Kaap de Goede - hoop , en de
Hren. FoKSTER, die de vergeJyking daarv'an gemaakt hebben met den kan-
guroo van Nieuw -Holland , zyn van dezelfde gedachte als wy geweeft, en
'hebben deze dieren ook als twee verfchillende foorten in het gedacht der
gerboifes befchouwd. _ Van den anderen kant, zo men, het geen Dr.
Shaw zegt , van het dier , dat hy daman noemt , vergelykt met de befchry-
ving van den fpringenden haas, zal men ras bemerken, dat deze twee die-
ren niet dan eene en dezelfde foort zyn , en dat die geleerdp Reisbefchryver
zig vergill heeft in de toepaffing van den naam daman , die tot een geheel
verfchillend dier behoort. _ '

Men kan ook uit het geen gezegd is, inbrengen, dat de foort van den
fpringenden haas niet flcgts tot Afrika behoort, maar ook tot Phenicia,
Syrië, en andere gewefben van klein Afia, waarvan de gemeenfchap met
Afrika, over Arabie, geinaklyk genoeg is, inzonderheid voor dieren , die
in de brandende zandgronden der, woeftynen leeven. Den waar en daman
derhalven van de gerboifes affcheidende, moeten wy de kenmerken opgee-
ven, die hen onderfcheiden.

DE DAMAN-ISRAËL,

H et is aan den Ridder Bruce, dat wy de naauwkeurige kennis en de
waare befchryving van den daman verfchuldigd zyn, di; door Pros-
PER Alpinus reeds aangeduid, _ en door Dr. Shaw verkeerdlyk tot de
groote gerboife gebragt was: zie hier wat de gemelde beroemde Reiziger
my ten dezen opzichte fchryfc.

De daman - ifraël is niet een gerboife ; hy is door onzen Dr. Shaw kwa-
lyk opgegeeven en voorgelleld ; hy zegt, dat zyne voorfte pooteu kort
zyn, in vergelyking van de achterflen; dit is niet waar: zie hier de afbeel-
ding van dit dier, dat ik zelf afgeteekend heb; het is zeer gemeen in den
omtrek van den b,erg Libanon, en nog meer in Hcenachtig Arabie; hy
wordt ook gevonden in de gebergten van gelukkig Arabie , en in alle de
hooge ftreeken van Abydinie; jty is van geftalce en grootte als een konyn;
de voorfte beenen zyn een weinig korter dan de achcerfle, maar niet meer
dan die van het konyn ; een zeer onderfcheiden kenmerk is dat hy geheel
geen ftaart heeft, en dat hy drie vingers heeft aan yderen poot, ten naas-
tenby gelyk die der aapen, zonder eenïgen nagel, tn omringd met een
zacht vleefch, van eene ronde gedaante: door dit kenmerk, cm door het
milTen van den ftaart, fchynt hy te naderen tot den loris. De ooren zyn
klein en kort, van binnen zo wel als van buiten, met hair gedekt, walr-

4

V

LB TJATVIAïr -IS ü A-EIv

VAN DEN DAMAN-ISRAËL. 135

door hy wederom van het konyn verfchilt. Het geheele onderfte van het
lyf is wit, en het Ünnenlle gedeelte daarvan is omtrent van de kleur van
onze wilde konynen; hy heeft op den rug en op het geheele boven-
gedeelte des lichaams en der dyen, lange afzonderlyke hairen, van eene
zeer fchitterende zwarte kleur; deze dieren onthouden zig altyd in de
holen der rotfen, en niet onder den grond, dewyl zy geene nagels
hebben.

Ik geef hier op PI. XXX de afbeelding van dit dier, naarde tekening
van den Hr. Bruce, en het blykt uit zyn getuigenis dat Dr. SHAwzig
vergift heeft ; en het geen dit nog meer beveiligt , is , dat hy zig niet wil-
lende houden aan het geen Prosfer Alpinus van den daman gezegd hadt,
dat zyn vleefch uitmuntend is om te eeten, en dat hy grooter ts dan ons
Europifch konyn-, dit laatfte ftuk heeft hy weggelaaten uit de plaats van
Prosper Alpinus, die hy voor het overige in zyn geheel bybrengt: ik

moet dan eene verbetering maaken in het geen ik ’er zelf van gezegd
heb cn aan Prosper Alpinus het recht doen van den daman - ifraël de
eerfte aangeweezen, cn denzelven zyne waare kenmerken gegeeven te

^^Voor het overige fchynt het niet twyfelachtig , of deze daman of
lam -ifraël dsfaphan uit de geweide bladeren zy. De Hr. Ridder Bruce
ze<^t dat hy hem niet flegcs in verfcheiden deden van Afia, maar zelfs
tot in Abyflinie, gezien heeft; maar daar beftaat in de landen van de
Kaap de Goede -hoop eene andere foort van daman, welke de Hr. Son-
NERAT ons heeft bezorgd, en waarvan wy de befchryving en de afbeel-
ding gegeeven hebben in het XV Deel, blz. 213. Deze daman van
de Kaap verfchilt van den daman -ifraël door meer rondheid van ge-
ftalte, en ook om dat hy niet zo veele uitfpringende , noch ook zulke
lange* hairen heeft als de daman - ifraël ; hy heeft daarenboven een grooten
krommen nagel, als een gootje gebogen, aan den binnenften vinger van
den achterften voet, het geen aan de voeten van den daman - ifraël niet
pevond'=>n wordt. Deze kenmerken komen ons genoegzaam voor om eene
onderfcheiden foort van dezen daman van de Kaap te maaken p hem,
gelvk wy hier doen , van die van den daman van Syrië af te fcheiden , met
welken hy evenwel de grootfte gelykheden heeft in grootte enmaakzel, in
het getal der vingeren, en het miften van den ftaart.

Voor het overige moeten wy hier byvoegen , dat wy op de enkele be-
fchouwing van dezen daman van de Kaap denzelven voor het eigen dier
genomen hebben, als dat, waarvan wy de afbeelding hebben gegeeven m
het XVde Deel, hlz. 132, onder den naara van marmot van de Kaap de
Goede • hoop i ter zelfder tyd berichtende, dat ik deze benaaming niet dan
by voorraad aannam, ter tyd toe, dat ik beter ondemcht zoude zyn we-
gens de natuur cn den waaren naam van dit dier, en dewyl de afbeelding,
welke ik daarvan toen gegeeven heb, naar eene vry llegte tekening ge-
maakt is, moer men liev'er raadpleegen met die, welke ik hier geef op
PI XXX. Dus moet men tot den Kaapfehen daman brengen , het geen ik

I3Ö DE NATUURLYKE HISTORIE

1

wegens die gewaande Kaapfche marmotten gezegd heb, gelyk ook alles
wat de Hr. Allamand uit den mond van den Hr. Klockner wegens dit
zelfde dier bericht, onder den naam van klipdas^ aanmerkende, dat hy
dcfor, het maakzel zyner voeten niet in het geflacht der daflen gebragt moet
worden, en dat het verkeerdlyk is, dat men hem dezen naam gegeeven'
heeft.

Hier heeft de Hr. de Büffon het artykel van den Klipdas geplaatji^ ’t i

geen ih het XF Deel voorkomt ^ hlz. 213, enz. ^

' I

j.

DE OTTER. ‘

W y hebben gezegd , dat de otter niet vatbaar fcheen voor opvoeding ,
en dat wy niet hebben kunnen flaagen in hem te temmen ; maar
ongelukkige poogingen bewyzen niets, en wy hebben dikwyls bevonden,
dat men aan het vermogen dat de opvoeding op de dieren heeft, niet te
fchielyk moet v/anhoopen; de zulfcen zelfs, die daar het rainft vatbaar !

voor, of het minfl; weÊrbarftig tegen fchynen , wyken echter , en onder- i

werpen zig in zekere omftandigheden j de zaak is maar om die giinflige ’

omllandigneden te ontmoeten , en het punt te vinden van waar men hunne
geaartheid met het meefte voordeel kan aantallen ; daar vervolgens werk
van te maaken , en het zelve tot een grond te leggen om eene eerde ge-
woonte op te veftigen , die dan vervolgens door geduurige herhaaling !

noodzaakelyk kan worden, en tot eene wezendlyke behoefte overgaan, ''

waarnaar dan de andere natuurlyke gebruiken zig niet alleen fchikken , maar
waardoor zy zelfs overmeefterd kunnen worden. De opvoeding van den Jj

otter, daar wy hiervan fpreeken zullen, kan ’er ons een voorbeeld t^an I

verfcliaffen ; zie hier wat de Hr. Marquis de Courtivron, myn medelid |

van de Akademie der Weetenfchappen , my wel heeft willen fchryven, 8

in dato 15 oftober 1779, over een zeer tammen cn onderwerpelyken !■

otter, welken hy te Autun gezien hadt. • t

Gy geeft vryheid, myn Heer, aan hun, die eenige waarneemingen , tot de Natuur-
lyke Hilloriebetrekkelyk, hebben, dezelven aan u mede te deelen, zelfs fchoon
zy niet geheel overeenkomen met het geen uw eerlle gevoelen Ichynt geweeft
te zyn. Het artykel van den otter in uw werk herleezende, zie ik dat gy twy-
felt of men dit dier wel gemaklyk zou kunnen tam maaken. in het geen ik
u daaromtrent zal zeggen, meld ik niets dan het geen ik gezien heb, en ’t geen
duizend menfehen even zo wel als ik gezien hebben, in de Abdy van St. Jean
Ie grand, te Autun, in ’t jaar 1775 en 1776. Ik heb, zeg ik, in het beloop
van die twee jaaren, herhaalde reizen gezien, eene wyfjes. otter, die kort na
haare geboorte in dit klooller gebragt was, en welke de deurwachcllers de lief- I

hebbery hadden gehad vaa op te voeden; yy hadden haar met melk eevoed tot
den ouderdom van twee maanden; toen begonnen zy het ion- e dier" aan allcr-

han- ‘

VAN DEN OTTER.

hande foort van voedzel te gewennen ; zy at het overfchot van de foupe, getneene
vruchten, v/ortels, keukengrocntens, vleefch en vifch, maar zy wilde aan geen
gebakken vifch, en zy at de raauwe vifch niet, dan wanneer dezelve zeer verfch
was ; zo zy een dag dood was geweeft , wilde zy ’er niet aan raakeh. Ik beproefde
om haar kleine karpers te geeven ; zy at dezulken die leevende waren , en de
dooden onderzocht zy, door de kieuwen met haare pooten te openen, berook
dczelven, en liet hen veeltyds liggen, zelfs wanneer men haar dezelven aanboodr,
vóór dat men haar leevende gaf. Deze otter was geheel tam, gelyk een hond;
zy luifterde naar den naam van loup-loup, dien de fotinem of deurwachtfters haar
gegeeven hadden; zy volgde haar, cn ik heb haar zien wederkomen van het einde
van een groot plein, alwaar zy in vryheid wandelde; en, fchoon vreemd, deed
ik mv van haar volgen, door haar by haaren naam te noemen; zy was gemeenzaam
met de kat der tourieres , waarmede zy opgevoed was , en zy fp«=elde met den
hond van den tuinier, dien zy ook al vroeg gekend hadt; de andere honden en
katten, zo die haar genaakten, viel zy op ’t lyf. Op zekeren dag had ik een
klein fpaanfch hondje by my ; zy deedt hem eerft niets , maar toen het hondje
haar berook, gaf zy het twintig oorvygeu met haare voorfte pooten, gelyk de
katten doen , wanneer zy kleine hondjes aanvallen , en zy vervolgde het onder ge-
duurig ftooten met de neus cn pooten, tot tuflehen myne Ceenen, en van dien tyd af
vervolgt zy het beeft zo dikwyls zy het ziet, op de eigen wyze; zo lang de hond
<712 niet verweerde, gebruikte zy haare tanden niet, maar zodra het hondje ftand
hieldt en bvten wilde, wierdt het gevecht hevig; en ik heb vry groote hon-
den gezien , "die , lelyk gebeeten cn gefcheurd , van onder haar bereik de vlucht

'^^'oeze otter onthielde zig in de kamer der dcurwachtflers, en des nachts fliep zy
op haar bed; overdag hieldt zy zig gemeenlyk op ecu lloel van ftro, daar zy,
in de rondte zaam gedraaid, op lag te .flaapen; en wanneer de lufl; haar daartoe
bekroop, ging zy den kop en de voorfte pooten fteeken in een emmer water, die
voor haar gereed ftondt ; waarna zy zig affehudde , cn weder op haar ftoel ging leggen ,
of op de plaats of in het buiten • huis ging wandelen. Ik heb baar dikwyls in do
zon zien liggen, en dan floot zy de oogen toe; ik heb haar gedraagen, behandeld,
by de pooten genomen, en geliefleoosd ; zy fpeelde met myne handen, beet dezel-
ven zachtelyk, en hieldt haare tanden, als ’c ware, terug, om niet zeer te doen.
]k leidde ha'ar op zekeren dag by etne kleine plas v/aters, 't welk de rivier d’A-
joux, als zy buiten haare oevers vloeit, achterlaat; het geen u verbazend zal
voorkomen, en dat my insgelyks zeer verwonderde, was, dat zy het water in
zulk een groote hoeveelheid fcheen te vreezen; zy ging 'er niet in, maar liep den
kant om, en ftak alleenlyk den kop en de pooien in 't water, gelyk zy in den
emmer gewoon was ]k liet haar een einde wegs in het water werpen; zy begaf
zig zeer fchielyk, mtt eene foort van fchrix, naar den oever, en volgde ons,
zeer in haar fchik van haare tourieres weder te vinden.

Zo men uit een enkeid faftum, en naar een enkel individu kan redeneeren,
fehvnt de Natuur aan dit dier niet dezelfde natuuriyke neiging gegeeven te heb-
ben als aan dc endvogelen, die in het vyater gaan flodderen zoera zy gekipt
zyn , fchucin zy zelfs van eene hen zyn uitgebreed, en dus geene voorf,angtter

Deze otter is zeer morfig; de behoefte van ontlafting fcheen haar fchielyk over
te komen, en zy voldeedt dezelve overal, waar zy zig mogt bevinden , behah^n
op de huisraaden, maar in de kamer op de vloer, zo wel als buiten ’s huis. De
tourictes hadden het, zelfs met kaftydingen, nooit zo verre kunnen brengen van
haar te leeren om haare zaaken te gaan doen op de plaats, fchoon die niet verre af
XFI Dsd, S

I3S DE NATUURLYKE HISTORIE

was: zodra zy zig ontlaft hadt, berook zy haare uitwerpzels, gelyk de katten,
■waarna zy een kleinen vrolyken fprong deedt, als om haar genoegen te betoonen
dat zy zig van dezen lalt ontdaan hadc. *

Ik heb dikwyls gelegenheid gehad om deze otter te zien , omdat ik niet naar
Autun ging, zonder aan de Abdy van St. Jean Ie grand aan te gaan , alwaar
Mevrouw de Coürtivron eene Tapte hadt, en ik heb meer dan tienmaal fe^ee-
ten met de otter , die een goed gezelfchap maakte. Men boodt ray dezelve aan,
en ik zou haar aangenomen hebben, om haar aan de ketting te leggen, aan de ffrafc
van myn huis, te Courtivron, alwaar zy gelegenheid zou gehad hebben van te
paarcn ^ zo ik niet algelcnrikt ware door de zwaarigheid van haar te ketenen ter
oorzaake dat de hals van dit dier byna van dezelfde raiddellyo is als zvn kop cn
zyn lyf; ik dacht dat zy zoude kunnen omfnappen , en de otters vermenigvuldi-
gen, dewelken op myn goed reeds al te menigvuldig zyn.

Ik verwyt my, van ray over dit artykel van de otters, als vatbaar voor eene
foort van onderwerping en opvoeding, zo breed uitgelaaten te hebben; maar ik
heb geoordeeld u een voorbeeld te moeten geeven van het geen ik in ons Bour-
l^njo gezien heb ; dus , zonder toevlucht te neemeo tot de voorbeelden van
Dcencmarken en Zweeden, indien er zulke voorbeelden zyn als P VAninir in
zyn Frceiüm Rejiieum bybrengt, hebben wy hier bvzonderheden', daar wv on
af kunnen, en daar is niets Foëtifch in het geen ik u gezegd heb. ^

DE SARICOVIENNE of ZEE-OTTER (a),

W y hebben in het artykel van den faricovienne, of carigueibeim
van Marcgrave, gezegd, dat dit dier fchynt gevonden te war-
den aan de meefte vifchryke oevers, en aan de monden der groote rivieren
in de onbewoonde ftreeken van Zuid-Amen'ka ; maar wy willen toen niet
dat het zelfde dier ook gevonden wordtin Kamtfchatka, en op de kuilen
en aan de eilanden van dit geheele gedeelte van het noordweilen der Oude
Wereld, en zonder dat het verfchil van klimaat invloed fchynt te hebben
op de foorten, die overal dezelfde fchynen. Deze faricoviennes van
Kamtfchatka zyn naauvykeurig befchreeven door den Hr. Steller en
men kan, die befchryving met die van Marcgrave vergelykende * niet
twyfelen, of de foort dier faricoviennes van Kamtfchatka dezelfde *zv als
die van den carigueibeiju of Amerikaanfche faricovienne. Men zal ins^e
Jyks zien, dat de zee- leeuwen, de zee-beeren, en de phokas, eveneens
in de verft af zynde zéen weer gevonden worden , fchoon de klimaaten
geheel verfchillende ja llrydig zyn.

De Ruften, die in Kamtfchatka woonen, geeven aan den faricovienne
den naam van bobr of bever, fchoon het dier naar den bever niet gelvkt
dan door de lengte van zyn hair, en flegts weinig overeenkomft met den-

O) Die is een vervolg van het XlIIde Deel, bh. 213, en van liet X 7 de Deel

VAN DEN SARICOVIENNE.

139

zelven heeft in de uitwendige gedaante , want het is een wezendlyke ot»
ter, tot welken wy niet alleen zullen brengen die groote otters van Guiana
en Brazilië, waarvan wy geiproken hebben in het XVde Deel van dit
Werk, blz. 12-3 ,. niaar ook dien iCanadafchen otter, waarvan wy bericht
gegeeven hebben in ons XlIWe Deel, blz. 215, en die van grootte en
foort met de faricoviennes fchynt overeen te komen.

Men ziet deze faricoviennes of zee -otters op de ooilelyke kuilen van
Kamtichatka , en de omliggende eilanden , van den joften tot den
graad; en daar worden weinig of geene gevonden in de binnen-zee, ten
weden van Kamtfchatka, noch verder dan het derde der Kurilifche eilan-
den : zy zyn noch wreed , noch woeil , en houden zig zelfs vry bepaald
op de plaats welke zy zig ten verblyfplaatfe gefcoren hebben ; zy fchynen
de phocas te vreezen, ten minden vermyden zy deplaatfen waar deze zig
onthouden , en beminnen alleenlyk het gezelfchap van die van hunne foort.
Men ziet hen in grooten getale op alle de_ onbewoonde eilanden in de
oodelyke zéën van Kamtfchatka ; daar was in 1742 zulk eene groote me-
nigte dezer dieren op het eiland Bering , dat de Ruilen meer dan vyf hon-
derd doodden; dewyldezedieren, zegt de Hr. Steller, nooit te voorenmen-
fchen gezien hadden, waren zy niet vreesachtig; zy naderden zelfs tot de
vuuren, die wy aanilaken , tot dat zy, door hunne rampen geleerd, ons
begonnen te ontvluchten (Z<).

Geduurende den winter onthouden deze faricoviennes zig dan in zee op
de ysfehotfen, en dan op den oever: des zomers trekken zy de rivieren

op,' en gaan zelfs tot meiren van zoet water, daar zy zig zeer fchynen te
ver\naaken : in de heetfte dagen zoeken zy, om te ruilen , de koele plaat-

fen en fchaduwen: uit het water komende, fchudden zy zig af , en leggen
zig op de aarde neder, in een ronde geilalce, zo als de honden; maar
vóór dat zy gaan flaapen, poogen zy meer door den reuk dan door het ge-
zicht , 't welk niet ilerk en kort by hen js, te ontdekken, of ’er ook
eenig vyand in de nabuurfchap te vreezen is_. Zy verwyderen zig niet van
den oever, dan op kleine afftanden, om fchielykhet water, zo het gevaar
dringt, te kunnen herwinnen, want fchoon zy vry fchielyk loopen , kan
een vaardig man hen echter achterhaalen , maar in vergoeding zwemmen
zy met eene groote fnelheid, en zo als ’t hun behaagt, dat is te zeggen ,
op den buik, op den rug, opdezyden, en zelfs in eene byna loodrechte
houding of overeind, als op hunne achterile pooten ilaande.

Het mannetje bepaalt zig tot óén wylje, daar hy zig aan verbonden
houdt, waarmede hy fteeds op en néér gaat, en dat hy veel fchynt te be-
minnen, het zelve noch in zee, noch te lande verlaatende; het is waar-
fchynlyk, dat zy op alle tyden van het jaar koppelen , want men zier jon-
gen van deze dieren in alle jaargetyden , en fomcyds worden de vaders en
moeders nog gevolgd door jongen van verfchillendea ouderdom, en uit

I

{Jj) Novi Conment. Acai. Metropol. Tom, II, ann. 1751.

S 2

140 de natuurlyke historie

voorige dragten geboren, omdat hunne jongen hen niet verlaaten, dan
wanneer zy volwaffen zyn, en een nieuw gezin kunnen formeeren. De
wyfjes werpen maar één jong ter eener dragt , en zelden twee j de tyd van
de dragt is van omtrent agt o-f negen maanden ; zy werpen op de kuften
of op de ininft bezochte eilanden, en het jong heeft by zyne geboorte
reeds alle zyne tanden; de hondstanden alleen zyn wat minder gevorderd
dan de andere. De moeder zoogt haar jong byna een jaar, waaruit men
mag vermoeden, dat zy niet weder driftig wordt dan een jaar nadat zy ge-
worpen heeft: zy heeft veel tederheid voor haar jong, en houdt niet op
van het zelve haare zorgen yn liefkoozingen te betoonen , fpeelende geduu-
rig met het zelve , het zy in ’t water, ’t zy op ’t land ; zy leert het zwem-
men, en wanneer het vermoeid is, neemt zy het in haar bek, om het eeni-
ge oogenblikken rufl; te verfchaffen; zo men het haar ontrooft doet zy een
naar gehuil en jammerklagten hooren ; men moet zelfs voorzorgen gebrui-
ken , zo men het haar wil ontvoeren , want fchoon zy zachtaartig en
vreesachtig is, verdedigt zy het met een moed, die tot wanhoop o ver-
flaat, en laat zig.dikwyls liever op de plaats dooden, dan het zelve te
verlaaten.

Deze dieren voeden zig met fchaal- en fchelp - vifch , groote polypen,
en andere weeke vifch , die zy op de oevers en in kreeken aantreffen’
■want zy kunnen niet lang genoeg onder water blyven , om dezelve op den
bodem der zee te gaan zoeken, ais hebbende het eironde gat van ’t hare
niet open, gelyk de phokas. Zy eeten ook fchub-vilTchen, geJyk zee-
aalen, enz.; vruchten, die des zomers op den oever geworpen worden
en zelfs wier, by gebrek van ander voedzel; maar zy kunnen zig drie of
vier dagen van voedzel onthouden ; hun vleefch is beter om te eeten dan
dat der phokas, inzonderheid dat der wyfjes, dat veten teder is, terwyl
zy draagen en op ’t punt zyn van te werpen; dat der jongen, ’t welk zeer
malfch is, heeft veel gelykheid met het kalfs - vleefch , maar het vleefch
der ouden is gemeenlyk zeer hard (c). Het was, zegt de Hr. Steller,
ons voornaaraffe voedzel op het eiland Bering ; het deedt ons geen

S De RulTen, op di't eiland Bering geworpen, na zfg een voorraaJ van aet honderd
in mcels behouden te hebben, om den overtogc naar Kamtfchatki te doen zodra h r
jaargeiyde en hunne gezondheid dit zouden toclaaten , namen hunne toevlucht ’tot drzef
otters. Een dezer dieren verfchafte hun veertig of vyftig ponden vleefch, maar zo hard
ten minflen dat der mannetjes, dat men het moed hakken, cn genoegzaam zonder kaauiven
doornikken; men bereidde de ingewanden voor de zieken. Voor het overige, fchoon de
Hr. Steller beweert, dat de otter goed is tegen de fcheurbuik, twyfelt de Hr. Muller
daar echter aan, dewyl de Rnflen, die van deze ziekte ftierven, dit vleefch, even als de
anderen , gegeeten hadden ; men doodde daar echter veelen van , zelfs nadat men opgehou •
den hadt dezelven te eeten, omdat de vellen zeer fchoon zyn, en de RuiTen die dezelven
naar China gaan brengen, daar tot tagtig of honderd roebels van maaken’kunnen Dus
verzamelde men negen honderd van deze vellen op de jagt, die tot in de maand maarf
duurde; toen verdweenen zy, en het fcheepsvolk nam zyn toevlucht tot de vifïcherv der
2CC- honden, zee-beeren, cu zee- leeuwen, die zy aamroffen. dc Rerins in de

&:Pin ^^inirak el-s Tam. XIX, pag. 3p/.,

VAN DEN SARICOVIENNE.

141

kwaad , fchoon alleen , en zonder brood , en fomtyds half raauw , gegee«
ten. De lever, de lenden, en het hart, zyn volftrekt gelyk aan die van
een kalf (d).

Men ziet dikwyls in Kamtfchatka en in de Knnlifche eilanden de farico»
viennes aanlanden op ysfchotfen door den oollenwind voortgedreeven , die
van tyd tot tyd des winters op deze kullen regeert. *De fchotfen , die 'van
den kant van Amerika komen, zyn in zulk eene groote hoeveelheid, dat
zy zig opftapelen, en eene uitgebreidheid van verfcheiden raylen formee-
ren. De jaagers, om het vel der faricoviennes te bekomen, fchroomen
niet zig zeer verre op deze ysvelden te begeevcn , op fchaatfen , die vyf
voeten lang, en omtrent agt duimen breed zyn, en waarmede zy derhalven
minder behoeven te vreezen om plaatfen over te trekken, daar het ys wei- .
nige dikte heeft; maar wanneer deze ysvelden door het wenden van den
wind zeewaards in gedreeven worden, zyn zy dikwyls in gevaar van om te
komen , of fomtyds eenige dagen achter den anderen ginds en herwaards
op zee te dry ven , voor dat zy door een gunfligen wind met die zelfde vel-
den weder naar de kuft gedreeven worden. Het is in de maanden van fe-
bruavy, maart, en april, dat zy deze gevaarlyke jagten , maar die als dan
veel voordeel geeven, onderneemen, want zy vangen in dezen tyd van ’c
iaar een grooter getal van deze dieren dan in eenig ander jaargetyde,
fchoon zy evenwel niet nalaaten daar des zomers insgelyks op te jaagen
wanneer zy hen te lande opzoeken, daar zy hen dikwyls llaapende vinden.
Men vangt hen in dit zelfde jaargetyde ook met netten, die men in zee
fpant , of men vervolgt hen met kanoes , tot dat men hen afgemat
hebbe.

Hun vel maakt een zeer fchoon bont ; de Chincefen koopen die vellen
genoegzaam allen greetig weg, en betaalen daar voor tot 70, 80, en loo-
roebels het fluk , en ’t is te dezer oorzaak, dat ’er zeer weinig in Rusland’
komen. De fchoonheid van dit bont verfchilt naar de jaargetyden; de
belle en fraaille zyn die der faricoviennes, in de maanden maart, april,
en may gedood ; dit bont heeft evenwel het nadeel van dik en zwaar te
zyn, buiten dat zoude het de zabelvellen overtreflFen, waarvan zelfs de
bellen zo fchoon zwart niet zyn : men moet zig evenwel niet verbeelden ,
dat het vel der faricoviennes by alle indii?idu’s even zwart is , want daar
zyn ’er, welker kleur bruinachtig is , gelyk die van den rivier -otter ; an-
deren, die zilverkleurig zyn op den kop; verfcheidene , die den kop, de
kin, en de keel, van verfchillende kleuren hebben, en bezet met Jange’
zeer witte en zeer zachte hairen; anderen, eindelyk, die de keel geelach-
tig hebben, en die eereen ruig, bruin, en kort vilt op het lichaam draa-
gen , dan .een wezendlyk hair voor een fraai bont gefchikt ; voor het ove-
rige hebben de bruine of zwarte hairen die kleur llsgts tot de helft hunner
lengte; allen zyn zy wit aan hunnen wortel, en hunne lengte is in ’tge-

Novi CommCHt. Academ. Pftropol. Tom. II, arm, 1751 .

S' 3:

H» de natuurlyke historie

heel van één of anderhalf duim op den rug , den ftaart , en de zyden des
lichaaras; zy zyn korter op het hoofd en op de leden , maar onder dit lang
liair is ’er, gelyk by de zee-beeren, eene foort van dons of vilt, die van
cene bruine of zwarte kleur is, gelyk het einde der groote hairen van het
lichaam. Men kan de vellen der wyfjes van die der mannetjes ligtlyk on-
derfcheiden , omdat zy kleiner en zwarter zyn, en omdat zy langer hair
onder den buik hebben ; de jongen hebben ook in hunnen eerflen^leeftyd
zwart, of zeer bruin, en zeer lang hair , maar op vyf of zes maanden ver-
liezen zy dat fchoon hair, en op den ouderdom van een jaar zyn zy enkel
bedekt met hun vilt, en de lange hairen komen niet weder dan'^’t volgende
jaar. Het ruijen gaat in de volwalTenen op eene verfchillende wyze van
die der andere dieren ; eenige hairen vallen uit in de maanden july en au-
guftus, en de anderen krygen dan een bruinere kleur.

Gemeenlyk zyn de faricoviennes omtrent twee voet en tien duim Jan?
van het einde van den bek tot aan het begin van den ftaart , die twaalf of
dertien duimen lengte heeft. Hunne zwaarte is van zeventig tot tachtig
ponden. De faricovienne gelykt naar den land- otter, in de gedaante des
lichaams, dat alleenlyk veel zwaarder is in alle opzichten; beide hebben zy
de achterlfe voeten nader by den aars clan de andere viervoetige dieren;
de ooren zyn recht kegelvormig, én met hair bedekt, gelyk by den zee-
beer; zy zyn byna een duim lang, hebben evenveel breedte, en ftaan
omtrent vyf duim van malkanderen af. De oogtn en de oogleden zyn vry
gelyk aan die van den haas , en zyn ten naaftenby van dezelfde grootte • de
kleur yan den regenboog verfchilt in verfchillende individu’s; want deze
kleur is by fommigen bruin , by anderen zwartachtig ; daar is een vlies in
den grooten hoek van yder oog, gelyk by de zee-beeren, het welk het
oog niet dan ten halven kan bedekken. De neusgaten zyn zeer zwart,
gerimpeld, en zonder hair, en de lippen zyn van eene byna gelyke dikte
met die van den gemeenen phoka. De opening van de keel is middel-
maatig , hebbende niet meer dan twee duimen drie lynen lengte , van het
einde van den bek tot aan den hoek. Het bovenfte kaakbeen fpringt een
half duim voor het onderfle uit ; beiden zyn zy bezet met witte knevels
nederwaards gericht, en waarvan de flyve hairen, fer zyden van den bek*
drie duimen lengte hebben, maar flegts één duim by de neusgaten. Het
bovenH kaakbeen is gewapend met veertien tanden ; daar zyn eerll vier
zeer fcherpe fnytanden, van twee Jynen lengte; vervolgens een hondstand
aan weêrzyden, van een kegelachtig maakzel, een weinig achterwaards
gekromd , en omtrent een duim lang ; na de hondstanden zyn ’cr vier bak-
tanden aan weêrskanten , die breed en dik zyn , inzonderheid die van ach-
teren, en die laatlle tanden zyn zeer gefchikt om de fchelnen te kraaken
en de fchaalvifiehen te vermaalen. ’

In het onderfte kaakbeen is het getal der tanden eemeenlvk T-effien.
Daar zyn eerll, gelyk in het bovenfle, vier fny- en twee honds-tanden ;
diejaatllen hebben maar agt lynen lengte; maar daar zyn vyf baktanden aan
weerskanten , waarvan de twee laatllen by de keel zyn ; dus beloopt het

VAN DEN SARICOVIENNE.

143

geheel getal der tanden van den faricovienne gemeenlyk dertig; dewyl 'er
evenwyl ook individu’s onder zyn , die ook vyf baktanden aan weerskanten
van het bovenfte kaakbeen hebben , klimt dit gata! der tanden foratyds tot
twee en -dertig, üe tong is, van zyne inplanting af tot aan het einde
toe, drie duimen en drie lynen lang, en flegts een half duim breed; zy is
met tepeltjes bezet, en aan het einde wat gevorkt.

De voeten, zo wel de voorfle als de achterfte, zyn met hair bedekt,
tot by de nagels, en zitten niet in het vel; zy zyn zichtbaar, en komen
uit gelyk die der landdieren; zodat de faricovienne kan gaan en loopcn,
fchoon vry langzaam. De voorfte voeten hebben maar elf of twaalf dui-
men lengte, en zyn korter dan de achterllen, die veertien of vyftien dui-
men lang zyn, het geen maakt, dat dit dier verhevener is van achteren
dan van vooren, en dat zyn lichaam een weinig gewelfd fchynt ; de
voorfte voeten zyn, ten opzichte van de nagels, vry gelyk aan die desr
katten , en zy verfchillen van die van den land - otter hierin , dat zy ver-
eenigd zyn door een vlies, ’t welk met hair bedekt is. De plant van den
voet, die bruin is, met knobbeltjes van onderen, is gerond, en in vyf
vingeren verdteld; de twee middelfte zyn wat langer dan de anderen, en
de binnenfteis wat korter dan de buytenlle: die gehaakte nagels der voor-
fte voeten dienen om de fchelpvifch van de rotfen af te krabbelen. De
achterfte voeten hebben ook vyf vingers, die insgelyks met een ruig vlies
zyn zaam gevoegd , en die de gedaante hebben van die der vogelen met
gevliesde voeten. De voorvoet, de achtervoet, en de vingers dier ach-
terfte voeten , zyn veel langer en breeder dan die der voorfte voeten ;
derzelver nagels zyn fcherper, maar korter; de buitenfte vinger is wat lan-
ger dan de anderen , die geduurig verminderen , en het vel van de plant
dier achterfte voeten is ook van eene bruine of zwarte kleur, gelyk als aan
de voorfte voeten.

De ftaart is geheel gelyk aan dien van den land - otter, dat is te zeggen ,
plat van boven en van onderen, alleenlyk is hy, naar evenredigheid van ’c
lyf, wat korter; hy is gedekt met een dik vel, met zeer zachte en zeer
gefloten hairen bezet.

De manlyke roede is beflooten in eene fcheede, onder het vel, en de
opening dier fcheede ligt op een derde van de lengte des lichaams. Deze
roede, omtrent agt duimen lang, bevat een been, dat zes duimen lengte
heeft; de zaadballen zyn niet in eene beurs bevat, maar alleenlyk met het
gemeene vel bedekt ; de fchamelheid van het wyfje is vry groot , en op
een duim afftands van den aars,

Wy moeten aanmerken, dat het dier, door den Hr. Kracheninni*
Kow (ff), onder den naara van zee ~ bever voorgedraagen , wel hetzelfde
dier zou kunnen zyn als de faricovienne, fchoon hy zegt, dat het zo groot
is als het geen hy zee -kat noemt, en dat de zee -beer is; want daar zyn
veel grooter faricoviennes dan die, waarvan ik, volgens den Hr. Stel-

(e) EiJIoire générale des Fvyages, Tam. X!X. pag. 2Öo.

ï44 de natuurlyke historie

tER, de maaten heb opgegeeven ; en men heeft in Guiane en in Brazilië
aanraerkelyk grooter gezien dan die van Kamtfchatka ; daarenboven blykt
het uit de aanduiding zelve van den Hr. Kracheninnikow, dat zyn zee-
bever dezelfde gebruiken heeft als de faricovienne , die den naam bobr of
levsT voert by de Ruflen van Siberië, t>e Hr. Steeeer, die zo langen
tyd in de ftreeken van Kamtfchatka gewoond heeft, en die daarvan alle
de dieren heeft befchreeven, maakt geen gewag van dien zee- bever , zo
groot als de zee -beer, en daar is alle waarfchynlykheid , dat de Hr. Kua-
eiiENiNNiKow daarvan met gefproken heeft , dan naar berichten van ande-
ren, dis miflchien vergioot zyn geweeft, men kan by deze bewyzen voe*
gen de gevolgen, die men trekken kan uit het hoofdzaaklyke der waar-
neemingen van verfcheideneReisbefchryvers, over Kamtfchatka, waarvan
men de optelling zien kan in het XlXde Deel van de Hifioirc générale des
Voyages, pag. 3Ó5, alwa<w gezegd wordt, dat de vellen der zee-bevers
een aanmerkelyk voordeel aan Rusland geevcn ; dat de Kamtfchatdaalers
voor die vellen van de Kozakken alles kunnen koopen wat zy noodig heb-
ben , en dat de Kozakken dezeJven tegen anderO goederen venviffden by
Ruffifche kooplieden, die zeer veel met dezen handel in China winnen;
en dat de tyd van de jagt op de zee-bevers gunftig is om de fciiatdngen
te heffen; want de Kamtfchatdaalers geeven een bevervel voor dat van
een vos of een zabeldier; fchoon het ten minffen vyf maal meer waard is,
en voor negentig roebels verkogt wordt, enz. Men ziet, dat dit alles tot
den faricovienne betrekking heeft , en dat het zeer waarfchynlyk voorkomt
dat Kracheninnikow zig vergift heeft, in te zeggen, dat zyn zee -bever
zo groot is ais zyn zee -kat, dat is te zeggen, de zee - beer.

Voor het overige wordt de faricovienne, die bobr, of bever, in het
Ruffifch heet, kaikon by de Kamtfchatdaalers, by de Koriaques en

rakkon by de Kurilers geheeten. Ik moet hier by voegen, dat ik, vanGuiana
• nieuwe berichten wegens de faricoviennes van Amerika ontvangen hebbende
heb bemerkt, dat zy veel verfchillen in grootte en kleuren. De foort is
gemeen op de laage kuften , en aan de monden der groote rivieren van
Zuid- Amerika.

Hun vel is zeer dik; hun hair is gemeen! jdc donker -grys, en fomtyds
zilverkleurig; hun geluid is eene heefche en roeftige ftem; deze dieren
gaan met troepen , en onthouden zig veel in de ondergeloopen favannes •
zy zwemmen niet den kop buiten ’t water, en dikivyls met open muil;
fomtyds zelfs ,_ in plaats van op dc aannadering van menfehen tc vluchten’
omringen zy iu grooten getale een ^noe, onder een byfter gefchreeuw ’
en het is dan gemaklyk eene menigte in korten tyd te dooden ; anders zen
men , dat het moeijelyk is een faricovienne in ’t water te vangen zelfs
fchoon men hem gedood heeft, omdat hy zig laat zinken zodra hv z’i'r ge-
kwetft voelt , en dat men zyn tyd verliezen zoude met te wapten naar het
oogenblik, dat hy weder boven kwame, inzonderheid zo het ïn een lopend
water -is, dat hem weg kan voeren.

De

VAN ÖE MORSE S.

145

De jaguars en cougars voeren den kryg tegen hen , enmiflen niet van
een groot getal dezer dieren weg te voeren en te verflinden : zy leggen zig
op de loer, en wanneer een faricovienne voorby komt, werpen zy zig
daar op, of, zo zy hem miflen, volgen zy hem tot den grond van ’t wa-
ter, dooden hem daar, en brengen hem vervolgens te lande, om hem op
te vreeten.

Wy hebben , naar het getuigenis Van den Hr. de la Borde , in het
XV de Deel, Z>fe. 123 , gezegd, dat ’er in Cayenne drie foorcen van otters
zyn , van verfchillende grootte ; de twee grootfte van deze otters fchynen
faricoviennes te zyn , die zo fterk naar raalkanderen in voorkomen gely-
ken , dat men hen zonder zvraarigheid tot eene en dezelfde foort kan bren-
gen; te meer, omdat men als een algemeen moet opmerken , dat in
de foort van de faricovienne, gelyk in; die van den jaguar, en van ver- .
fcheiden andere dieren van byna woefte flreeken , dezelven kleiner vallen
in de plaatfen , die digt by menfchlyke wooningen liggen dan in de
diepte der landen ^ omdat men hen jonger doodt , en hun dus den tyd niet
geeft om hunnen volkomen groei te bekomen.

btfoegzel tot het artikel fan de mor^

SES OF ZEE-KOEIJEN XIII Deel, blz. 119, enz.

W y zullen, by het geen wy van de morfes gezegd hebben, eenige
waarneeraingen voegen, welken de Hr. Crantz in zyne reis
naar Groenland gemaakt heeft.

Een dezer morfes, zegt hy, hadt agtticn voeten lengte, en ten naaftenby even
veel omtreks in zyne groothe dikte; het vel was niet glad, maar gerimpeld over
het geheele lyf, en nog meer rondom den hals. Zyn vet was wit en vaft, gelyk
fpek , omtrent drie duim dik. De figuur van zyn kop was eirond ; de mond was
zo naauw, dat men daar naauwlylcs den vinger konde inbrengen ; de onderfte lip is
driekantig, in een punt uitloopende, een weinig uitfteekende tulTchen de twee
lange flagtanden, die uit het bovenfte kaakbeen uitkoracn; op de beide lippen, tn
aan weêrskanten van de neus, ziet men een fponsachtig vel, waaruit de knevels
komen, van een dik en ruw hair, zes oF zeven duiiren lang, als een touw van
drie draaden geflingerd; het geen aan dit dier eene foou van ichrifclyke deftigheid
byzet. Hy voedt zig voorhaamlyk met moflelen en zee-wier; de fla.^tanden had-
den zeven- en . twintig duimen lengte, waarvan zeven duim in de dikte van bet vel
verborgen waren , en in de kattjes die zig tot het bekkeneel uitftrekken. Ydere
llagcand woog vier en een half pond, en het geheele bekkeneel vier -eQ- twintig
ponden (aj.

(rf) Hijloire générale de$ Foyages , Tem. XIX, pag. 60,

XFI Deel, T

ï4Ö DE NATUURLYKE HISTORIE

Volgens den Reisbefchryver Kracheninnikow (b) , gaan de morfes, die
hy zee-paardeti noemt, niet in het zoet water, noch trekken de rivieren
door, gelyk de phokas. Men ziet weinigen van deze dieren, zegt h]r, in
den otntrek van Kamtfchatka, en zo men ’er vindt, is het niet dan in de
zeen ten Noorden; men vangt ’er veelen aan de Kaap Tchukotskoi , alwaar
zy grooter en fterker zyn dan overal elders. De prys hunner tanden hangt
aï van derzelver grootte en gewigt ; de duurfte zyn die , welke- twintig
ponden weegen , maar die zyn zeer zeldzaam ; men vindt ’er zelfs niet
veel , die tien of twaalf pond weegen , en hunne gewoone zwaarte is maar
van vyf of zes ponden.

Fredrik Martens hadt reeds eenigen der natimrlyke gebruiken van de-
ze dieren waargenomen ; hy verzekert dat zy flerk en moedig zyn , en dat
zy malkanderen met eene buitengemeene dapperheid byfpringen. Zodra
ik ódn gewond had, verzamelden de anderen rondom het vaartuig, en
doorboorden het met hunne flagtanden ; anderen verhefton zig boven het
•water , en deeden al wat zy konden om zig in het vaartuig te werpen ; wy
doodden verfcheiden honderden van deze dieren aan het eiland Muff. . . ,
Men vergenoegt zig gemeenlylc den kop en de flagtanden mede te nee-

men (c).

Deze dieren trekken, gelyk men weet, met zeer groote troepen, en zy
warep voormaals in eene byna ontelbaare menigte in verfcheiden plaatfen
der noordelyke zeen. De Hr. Gmelin bericht, dat indejaaren 1705 en
1706, de Engelfchen, aan het eiland CJiery, zeven of agt honderd in zes
nuren tyds doodden; dat zy in 1708 in zeven uuren negen honderd vel-
den, en in 1710 in éénen dag agt honderd afmaakten. Men vindt, zegt
hy, de tanden dezer dieren op de laage oevers der zee, en het is waar-
fchynlyk , dat deze tanden van die dieren komen , die ^eftorven zyn ; men
vindt een groot getal dezer tanden naar den kant van Tfehutfehits, alwaar
die volkeren hen op hoopen opflapelen, ora ’er werktuigen van te man-
ken (rf).

Men ziet uit de verhaalen tran alle de Reisbefchryvers , die de Noord-
fche zeen bezogt hebben, dat men eene verbaazende flachting onder deze
groote dieren heeft aangeregt, en dat de foort thans veel minder talryk is
dan zy te vooren was; zy zyn naar ’t Noorden en naar de minfl bezochte
plaatfen gedreeven door de vilTchers, die hen niet meer aantreffen in de^
zelfde plaatfen, alwaar zy oudtyds iii zo grooten getale waren ; wy zullen
zien, dat het ten naaftenby eveneens is met de phokas, en met alle die
tweeflachtige zee -dieren, welker natuurlyke geaartheid hen aanfpoort ora
eene foort van maatfehappy te formeeren , en zig met troepen zaam te
voegen. De menfeh heeft alle die maatlchappyen verbroken , en de mees-
ten dezer dieren leeven thans in een Haat van verftrooijing, en kunnen zig
niet verzamelen dan by woefle en onbekende landen.

(hy Hifloire du Kamtfchatka, Lion Tm. /, pag, aS3»

G) C,rt,enlar>d,

Koyage de Tm. 11.

VAN

DÉ P HÖKAS.

14?

btvoegzel tot het artïkel van de phokas.

XIII Deel , blz. 220.

^"^oen ik voor meer dan twintig jaaren over de phokas fchrerf , kende
men nog maar twee of drie foorten , maar de laatere Reisbefchry vers
hebben verfcheiden anderen opgemerkt , en wy zyn thans m ftaat van hen
te onderfcheiden, en hun de benaammgen te geeven, en de karakters
aan te wyzen, die tot hen behooren; ik zal derhalven in eenige punten
herroepen , of ten minflen naauwkeuriger uitdrukken , het geen ik over
deze dieren gezegd heb , door de nieuwe Hukken » welken ik heb kunnen
verzamelen, hier by te voegen.

Ik zal eerll: eene onderfcheiding vaftftdlen, op de natuur, en op een
zeer duidelyk karakter gegrond, met het geheele geflacht der phokas m
tweeën te verdeden, teweeten, dezulken die uitwendige ooren hebben,
cn dezulken die flegts kleine gehoorgacen hebben , zonder uitwendig oorj
dit verfchil is niet alleen zeer zichtbaar , maar fchynt zelfs eene wezendly-
ke of grond - eigenfehap uit te raaaken, dewyl het gebrek van uitwen-
dige ooren één dier trekken is, waardoor deze tweeflachtige dieren tot de
walvifch-aartige naderen, op welker lichaam de Natuur alle foorten van
bultigheden of verhevenheden , waar door het vel minder glad en minder
gefchikt om door het water te glyden zou geworden zyn , fchynt wegge-
laaten te hebben , terwyl de uitwendige verhevenheid van de Ichelp van
het oor de zodanigen onder de phokas meer naar de viervoetigen doet na-
deren, die van dit uitwendig deel, dat aan geen een landdier ontbreekt,

voorzien zyn. ' i.,

Wv kennen maar twee wel onderfcheiden foorten van phokas met

ooren- de eerfte is die van den zee -leeuw, die zeer opmerkelyk is door
het geele maan-hair, dat hy rondorn den hals heeft; en de tweede is die,
welke de Reisbefchryvers onder den naam van zee -beer hebben voorge-
draagen, en die uit twee verfcheidenheden beftaat, welke zeer verfchil*
lende van raalkanderen zyn in grootte; wy zullen dan by deze foort den
kleinen phoka met zwart hair voegen, waarvan ik de befchryving en ce
afbeelding gegeeven heb in het Xillde Deel, en die van uitwendige oo-
?en voorlen zynde, llcgts eene verfcheidcnhcid in den zee - beer maakt.
Vry waarfchynlyke gevolgtrekkingen hadden my toen dezen kleinen zee-
beer doen befchouwen als den phoka der Ouden; maar, dewyl Aristoteies ,
van de phokas fpreekende, uitdrukkelyk zegt , dat zy geene uitwendige
ooren , maar alleenlyk gehoorgacen hebben , zie ik dat men den plioka a- v
Ouden moet zoeken ia eenigen phoka zonder ooren, waarvan wy de optel-
ling gaan doen. ^ ^

148 DE NATUURLYKE HISTORIE

DE PHOKAS vZONDER OOREN, of EIGENLYE
GEZEGDE PHOKASi.

W y kennen negen of tien foorten of onderfcheiripn^ r u -j •
heden in het geflacht der phokas zonder ooren en
dezelven hier aanwyzen in de orde hunner grootte, en door de k
ken, welken de Reisbefchryvers hebben opgemerkt en gebruikt
te benoemen en van malkanderen te onderfcheiden. ^

DE GROOTE PHOKA MET EEN G E R I M.

PELDEN BEK.

Ecrjle Soort.

D e grootlle foort is die van den pUH me, den serimpelden M
waarvan wy reeds gefproken hebben, onder den naam van zee’-
leeuw, (XIII Deel, bh. 229, enz.) omdat verfcheiden ReisbefchrvverV
en byzonderlyk de 11 itgee ver van de reis van Anson, hem onder deze hl-
naaming, fchoon verkeerdelyk , hadden voorgedraagen , dewvl de waarP
zee -leeuw een niaan-hair heeft, daar deze van ontbloot is, en deze dieren
ook van malkanderen verfchiUen in grootte en in raaakzeJ van verfcheiden
deelen des Jichaams, zodat de phoka met den gerimpelden bek met den
waaren zee-leeuw mets anders gemeens heeft dan zig op wilde kufton pn
onbewoonde eilanden te onthouden, en, even als deV,^ i7de zeè^ der
beide halfronden gevonden te worden. Men moet zie dan hier
ren_ het geen wy reeds gezegd hebben van dezen groeten phoka
genmpelden bok, ondor don kwalyk toegepaften®naam van
Dampier en Byron hebben, even ais Anson, dezen 1 ^ee-jeeuw.

Juan Feraandes (n), en op de weftelyke kuft van de^MageUal?.'laSn

« ireks als een liier; hy heeft de geftaite van een aee-kalf maar
■ • eto is breed

„ dier; zyne tanden zyn drie dtiim lang, en 20 dik als de nriddpnfl» •

„ hy is ten uiterflen vet; een zee-leeuw, gehakt en gekoofer v 1 wen fch;.

fett, dier zset zoet en zeer goed is oai te fruiten 1 het mipL f verfchaf-

luutu, net mager is zwart, grof van veze-

VAN DE PHOKAS*

149

p-evonden De Hr. de Bougainville, Dom Pernetti, en Bernard
Penhose * hebben hem op de ooflelyke kufl Van dac vafle land , en op de
Malouinfche eilanden, of Falkland, waargenomen ; de Hr. Fokster heeft
onU twee wvOes van de^e foort gezien , op een eiland , waaraan Kapitein
CooK den naam van Nieuw Georgie heeft gegeeven {b) , en dat op den
vier-en- vyftigften graad zuidelyker breedte in den Atlantifchen oceaan
lifrt. Die twee wyfjes lagen op den oever te flaapen, en men doodde haar
in den flaap. Van den anderen kant heeft de Hr. Steller dezen zelfden

phfb op

fn d^belde hSnln gronden, ef komt waarfchyniyt onder alle breed-

^^Vvïoemen dit dier thans phoka met den gerimpelden bek (d), omdat
het op de neus een gerimpeld en beweegbaar vel heeft, dat zig met lucht
kan vullen of opzetten , en zig inderdaad opzet en zwelt , wanneer het
dier door eenige hartstocht wordt gedreeven , maar wy moeten aanmerken ,
dat dk ieD gedaante van een haanekara , monfterachtig vergroot is-m
df afbeelding , vvelke de uitgeever van Ansons reize daar van gegeeven
hLft en dat het in de natuur veel kleiner is. , t, < ' ,r

^ Dit groot en zwaar dier is van eene zeer logge geaartheid ; het is zelfs
van alle de phokas die, welke, in weerwil zyner grootte, rninlt te vreezen
frhvnt* Penrose zegt, dat zyne matroozen zig vermaakten om deze pho-
kas als paarden te beklimmen, en dat zy, wanneer zy met fchielyk genoeg
singen f hun den tred deeden verhaaften, door hen met een priem of een
lief te fteeken ; dat zy hun zelfs infny dingen deeden m het vel. de
Hr Cl \YTON echter, die gewag van deze dieren gemaa.ct heeft, (in de
PMIofophifche TranfaSiies) zegt, dat de mannetjes, gelyk die der andere

tihokas, m hunnen bronstyd vry kwaadaartig zyn. ^

^ Deze is bedekt met ruw , zeer kort , fchitterend hair , van afchgraauwe
Ll-m- fomtvds vermengd met een ligt zweemfel van olyf- kleur; zyn
lichaam, waarvan de lengte gemeenlyk van yyftien tot agmen voeten is,
en romiyds vier -en- twintig of vyf-cn-twinug haaien kan, is bj de-

len en ilegc van ftnaak; dit dier onthondt zig fomtyds weeleen agter malkander op het
” oL’ 70 liet niet et'iaaed wordt: wanneer daar drie of vier in gczeirchap komen, leg,

’ASaT&f , » ta R.™., ,n wietd.

op® fw he,'tod"n ivsl <lo«' «

het zelve het eiland van St. Pieter genaamd hadt.

(c') Zie zyn Traité des aniniaux tnai fvs. , * /•„„/ „an naam blvkhaar

W-) De Engelfche zeelieden hebben het genaamd clapmalz feal, een naam ,
vefbafterd van clapmutze , dien de Duitfehers en D«enen aan een geheel verfthil md dier
Sn, dat eene foort van muts of kap heeft, waarin het zyn kop kan befluuen , en
welke de Groenlanders rcitferfoak noemen. Zie hier ageer het artykel van den phoia met

X 50 D E N A T U U R L Y IC E H I S T O R I E

ichouders vry dik, en vermindert geftadig naar den ftaart; een'wyfje^
door den Hr. Fokster gedood, was maar dertien voeten lang, en het
zelve volwaflen ouderftellende , zoude ’er in de grootte een aanmerkelyk
verfchil tuflchen de mannetjes en de wyfjes in deze foort moeten zyn. De
bovenlip fpringt veel uit buiten de onderfte ; het vel van deze lip is be-
weegbaar , gerimpeld, en opgeblaazen in de gebeele lengte van den imoei;
en dit vel, ’t welk het dier naar welgevallen met lucht vult, kan ten op-
zichte van de gedaante, yergeleeken worden met dekwabbe van den kal*
koen; en het is wegens dit kenmerk, dat men dezen phoka heeft aange-
duid onder den naara van phoka met den gerimpelden hek. _ Daar zyn aan ’t
hoofd flegta twee kleine gehoorgaten en gecne uitwendige ooren. De
voorfte voeten zyn overeenkomende met zwem -vinnen, en in die ge-
daante gemaakt, zodat dit dier, veel fterker en grooter dan onze phokas,
minder vaardig is dan dezen; gelyk het dan in de agterfte deden van een
nog onvolmaakter geilalte is; en het is miflchien om deze reden, dat het
log, ongevoelig, en weinig te duchten is.

De Hr. Ceayton heeft gewag gemaakt van een phoka , die in het Zui-
der -halfrond gevonden wordt; hy zegt, dat nien hsm fun -feal , of
bont- phoka noemt, omdat zyn hair meer gevuld is dan dat van andere pho-
kas, fchoon zyn vel dunner is. Wy z\n uit zulke zwakke aanwyzingen
niet in ftaat te oordeelen , of deze laatftgemelde eene aangrenzende ibort
van onzen tegenwoordigen phoka zy, waar naall de Hr. Ceaïton denzel-
ven geplaatft heeft, dan of hy nader kome_ tot den zee - beer, waarvan het
bont inderdaad meer gevuld is dan van eenige andere phokas.

DE PHOKA MET DEN WITTEN BUIK.

♦ .

Tweede Soort.

W y geeven hier op PI. XKXI de afbeelding van dien grooten pho-
ka met den witten buik, welken wy leevende gezien hebben in
de maand december 1778 , en die van eene zeer verfchiilendc foort is
van die van den phoka met den gerimpelden bek; wy zuilen ook de
waarneemingen bybrengen, die wy over dezen phoka gemaakt hebben,
daar wy eenige byzonderheden zullen byvoegen, die ons door deszelfs
geleiders verfchafc zyn.

Het _ uitzicht van dit dier is zachtaartig, gelyk dan ook zyn inborft,
geenszins woelt is ; zyne oogen zyn opmerkzaam , en fchynen vernuft aan
te kondigen; zy drukken ten minilen de gevoelens uit van genegenheid en
verknochtheid voor zyn meeller, aan wien hy met alle believing gehoor-
zaamt; wy hebben hem op deszdfs Item zien buigen, zig rollen f z'g

^yö-meXVX.

^/jS5X2Cr.

IjE PJFtO(^UE ^ éfiZfLC ,

VAN DE PHOKAS.

Ï5I

keeren» hem een van zyne voorfle vinnen toefleeken, zig overeind zetten
door het bovengedeelte van zyn lichaam op te ligten en te voorfchyn te
brengen buiten de kas of bak met water , daar men hem in hicidt : hy ant-
woordde’ op deszelfs ftem of tekenen, dooreen fchor geluid, dat laag uit
zyn ftrot Icheen voort te komen , en dat men met het roeftig gebulk van
een jongen ftier vergelyken konde. Het fchynt, dat het dier dit geluid
voortbrengt, zo wel door de lucht uit te ademen als door dezelve in te
haaien alleenlyk is het wat helderer in het inademen , en fchorrer in het
uitademen. Vóór dat zyn meefter hem onderwerpelyk gemaakt hadt, beet
hv geweldig, wanneer men hem tot eenige bewecging wilde noodzaaken ,
maar zodra hy getemd was, vvierdc hy. zachtaarng in zo verre dat men
hem konde aanraalcen , hem de hand m den bek ijeeken, en zelfs zonder
vreeze by hem ruften, en den arm of het hoofd op het zyne leggen.
"Wanneer zyn meefter hem riep, antwoordde hy, al was hy ’er nog zo
verre af; hy fcheen hem met de oogen te zoeken zodra hy hem niet zag,
en wanneer hy hem , na eenige oogenblikken afwezigheid , gewaar wierdt ,
mifte hy niet daar zyne blydfchap over te betoenen, door eene foort van
grof gemurmel. .

ö Xoen dit dier, dat een mannetje was , depnkkehngen der Natuur onder-
ndt het geen hem ten naaftenby van maand tot maand gebeurde, ver-
anderde zyne gewoone zachtheid eensklaps in eene foort van woede, die
hem gevaarlyk maakte; zyne drift kondigde zig aan door loeijingen,
vergezeld door llerke oprechtingen ; hy woelde en werkte in zyne kas,
maakte plotslyke en onruftige beweegingen, en bulkte dus eenige uuren
aster malkander; het was door vry gelyke geluiden, dat hy zyne fmart
tutdrukte , wanneer men hem mishandelde; maar hy hadt andere zachtere,
veel uitdrukkende geluiden, en die als geartikuleerd waren, omzyn ver-
jnaak en zyne blydfchap uit te drukken.

In de aanvallen van deze woede , veroorzaakt door eene behoefte ,
waaraan het dier niet geheel konde voldoen, en die agt of tien dagen
duurde heeft men hem uit zyne kas zien gaan, na dezelve gebroken te
hebben’ en in die oogenblikken was hy zeer w'oeft en gevaarlyk, want
dan kende hy niemand, gehoorzaamde niet aan de ftem van zyn meefter,
en het was niet dan na eenige uuren bedaarens dat deze hem konde nade-
ren • hy vattede hem op zekeren dag by den arm , en men hadt veel moei-
te om hem te doen loslaaten, het welk niet gefchieden konde dan door
hem den bek met een werktuig open te breeken. Op een anderen tyd viel
hv OD een vv srooten hond, en verbryzelde hem den kop met de tanden;
en dus ftelde hy zyne woede te werk tegen alle voorwerpen dm hy aantrof.
Deze aanvall-n van ritzigheid verhitteden hem fterk ; zyn lichaam bedekte
zig met een fchurftigen uitflag; vervolgens wierdt hy mager, en eindeiyk
flierf hy in de maand auguftus 1779 *

Het is ons voor.iekomen, dat dit dier zeer lang van adem was; want hy
hi^dt de lucht vry lang, en zyne inademing gefchiedde niet dan met rus-
feiientyden, tulTchen dewelkcn zyne neusgaten naauvvkeurig gefloten v/a-

15 »

DE NAtUURLYKE PIISTORIE

ren, en in dezen flaat vertoonden dezelven zig niet anders dan als twee
grooce overlangfche trekken op het einde van den bek; hy opent dezelve
niet dan om de lucht door eene fterke uitblaazing weder weg te fchikken ;
vervolgens om dezelve weder in te haaien, waarna hy de neusgaten weer
fluit als te vooren, en dikwyls verloopen ’er meer dan twee ïninuuten tus-
fchen ydere inademing ; de lucht maakte in deze beweeging van inademing
een geluid, gelyk aan eene zeer fterke oplhuiving. Daar vloeide byna
geftadig uit de neusgaten eene foort van witachtig fnot, van eene onaan*
genaamen reuk.

Deze groote phoka, gelyk alle de andere dieren van dit geflacht, wierdt
verfcheiden maaien daags als verdoofd , en viel in flaap ; men hoorde hem
van zeer verre fnorken , en , terwyl hy in flaap was , konde men hem niet
dan met moeite wakker maaken ; het was zelfs genoeg dat hy in dien flaat
van verdooving was , om zyn meefter niet gemaklyk te willen gehoor gee-
ven , en men moefl; hem eenige vifch onder de ne'us houden , om hem uit
denzelven te doen herkomen, en volkomen wakker te maaken; dan her-
nam hy zyne beweegingen , en was zelfs levendig ; hy hefte het hoofd
en het voorde gedeelte van zyn lichaam op , door zig op zyne twee voor-
fte vinnen of leeden te flutten , ter hoogte van de hand , die hem de vifch
aanboodt; want men voedde hem met geen andere fpyze, en het waren
voornaamlyk karpers, en paaling, die hy nog boven de karpers verkoos,
daar men hem mede onderhielde. Men gebruikte de voorzorg van deze
vifch , fchoon die raauw laatende , toe te maaken , door dezelve in zout te
wentelen; hy hadc van deze leevende vifch, in zout gewenteld, of daar
mede befprengd, dertig pond in vier - en - twintig uuren noodig; hy floeg
de paalingen zeer gulzig in, zo deedt hy ook de eerfte karpers, die men
hem gaf , maar nadat hy twee of drie van de geheele karpers hadc doorge-
zwolgen , poogde hy de anderen van het ingewand te ontdoen , eer hy die
te lyve floeg; en tot dat oogmerk vattede hy eerll den kop aan, welke
hy met zyne tanden verbryzelde ; veiwolgens liet hy dezelve vallen,
opende den buik om ’er de gal en verdere ingewanden uit te haaien,
en nam hen dan weder aan het gedeelte van den kop om hen door te
flikken.

Zyne uitwerpzelen verfpreidden eene zeer fliinkende reuk ; zy waren
van een geelachtigc kleur, en fomtyds vloeibaar, en wanneer zy ftevi^-
waren, hadden zy de gedaante van een bal De oppaflers van dit dier ver-
zekerden ons, dat het verfcheiden dagen kon leeven, en zelfs een
maand, zonder in het water te zyn, mits evenwel, dat men zorg droeg
om hem alle avonden met fchoon water te wallchen, en dat men hera
voor drank helder zout water gaf, want zodra hy zoet, en vooral troebel
water dronk, hadt by ’er akyd ongemak van.

Het lichaam van dezen grooten phoka, gelyk dat van alle de dieren
van dit geflacht, is van eene byna cylindrifche gedaante; het \'ermin-
dert evenwel in c;ikte, zonder zyne rondte te verliezen, terwyl het den

flaarc

153

V A

N DE pHOKAS.

njif^prf • zvn geheel gewigt mag van zes of zeven honderd pon-
tTPwpen- 7vn‘ zy^e lengte was van zeven en een half voet, van het

• ,4 ^ on den^fmoel af tot aan het uiterfle der achterfle vinnen ; hy hadt
einde van dm f a j.. ^ „ lichaam, en flens

Inle" ^nelên ^im, aan hec begin v£, den ftaart. Zyn vel .s gedekt .

ppn kort glad, glinfterend hair, van eene bruine kleur, met graauw-
achtig gemengd, voornaamlyk aan den hals en op het hoofd, alwaar het
ïc ^t 4 erd IS. Het hair is dikker op den rug en de_ lendenen dan op

Mtlfarmen.eeng™^^^

"“r¥nstr Sn SS\\EdfnScrESSL geplaatfl, gelyk in de
v;e?™S“gl Undtoren, maar zy zyn loodrecht ukgeftrekt op het e.nde
van ta ïmoel; zy zyn drie of vier duimen lang , en popen van boven
y rmnel tot OD een vinger breedte boven de bovenlip : deze neusga-

van ^ van malkandcren vervvyderd , en wanneer zy

ten zyn twee duimen breedte , en gelyken dan naar

ooen zy , . . je einden zamengeflooten.

^ lïpn 7vn groot, wél geopend, van eene bruine kleur , en vry ge-
De ooge > g ^y zyn geplaatfl op vyf duimen afftands van

tyk en iLme binnenfte hoeken is

vfnZtentrior dSen - wanneer het dier togen t,d geweell is zonder in
het “tér te gaan , verhit zig deszelfs bloed, en liet wit der oogen wordt

met dikke borflelhairen of knevels,
4,,-rio S aan vifchgraaten. De kaakbeenen waren voorzien van twee-
tanden die^ zeer geel waren en verlleeten fcheenen. Wy heb-
en-dercig tande^ agt fnytanden , en vier hondstanden geteld.

^^De'ooren zyn twee kleine ga'ten, byna in het vel verborgen : die

7vn omtrent drie duimen van de oogen af, en agt of negen duim van
gaten zyn ^ zy niet meer dan eene lyn openmg heb>

t'rVchénrhïSWenwd zeer^fc^ van gehoor te zyn dewyi het
nooit mffl vaii te gehoorzaaraen , althans te antwoorden op de ftem van

7vn raeefler, fchoon die van zeer verre komt. • ,

^ np voorile voeten of vinnen van de plaats daar zy lut het lichaam te
u t on tot aan het einde gemeeten, hebben omtrent vyftien
voorfchyn komen, ^ breedte, wanneer zy geheel uitgefpreid zyn.

duimen lengte, en even wat -ekromde nagels, en zyn zo gemaakt,

fa^t dé madéliV^vin^rdè Lrtlie is, en die aan de beide zyden de

'“^e'^agterfte vinnen hebben aan haar niterfte dezelfde vorm y““'
dat is te zegden, dat de middenlle vinger ook koiter is dan die da

zéd’-n • zy éergéfellen den ftaart, en hebben twaalf of demon duimen

iw bed. V

xS4r de NATUÜRLYKE HISTORIE

lengte, en omtrent zeventien duimen breedte; wanneer het vlies geheel
uitgefpreid is , zyn zv dik en gevleesd aan de zyden , dun in ’t midden , en
feftonsgewyze mtgefchulpt aan de randen; daar waren geene blykbaare na-
gels op die achterfte vinnen , maar die nagels ontbraken ongetwyfeld niet
dan by toeval, en omdat dit dier zeer onruftig was, en zyne nagels fterk
wreef op den grond van zyn hok; het vlies zelf zyner vinnen was verflee-
ten door de wryvingen, en op verfcheiden plaatfen gefcheurd.

De ftaart, die tulTchen de twee vinnen ligt, is flegts vier duim lang ,
en maar drie breed; hy is van eene byna driehoekige gedaante, breed aan
zyn oorfprong, en in een punt gerond aan zyn einde; hy is niet zeer dik,
en fchynt over zyn gebeden omtrek geplat.

Deze groote phoka wierdt gevpgen den 28 o6lob. 1772 in de Adriatifche
golf, by Dalmatië , aan het kleine eiland Guarnero, twee honderd mylen
van Venetie ; men hadt ’er verfcheidenmaal vergeeffch jagt op gemaakt
en hy was reeds vyf of zesmaal ontfnapt door de netten der vi'lTchers te
breeken; hy was federt meer dan vyftig jaaren bekend, volgens het be
richt van oude vilTchers dezer kuil, die hem dikwyls vervolgd hadden, en
die van gevoelen waren, dut men zyne groote gdlalte aan zyn hoogen
ouderdom moeft toefchry ven ; en , het geen dit vermoeden fchynt te ver-
fterken, is, dat zyne tanden zeer geel waren,, en verfleeten fchee-
nen ; dat zyn hair veel donkerer was in de kleuren dan dat der meeile
phokas, die wy kennen, en dat zyne knevels lang, wit, en zeer grof
waren.

Daar zyn evenwel eenige andere phokas van dezelfde grootte in dezelfde
Adriatifche golf gevangen ; zy zyn , even als deze, gevangen en medege-
voerd naar Frankryk en Duitfchland, in het jaar lydo, en daarna. Dewyl.
de oppaflers dezer dieren belang hadden om hen in ’t leeven te houden
hebben zy middel gevonden om hen tegeneezen van eenige ziekten, die
hen door de gevangenis en den dwang , waarin zy leeven, overkomen, en
welken zy waarfchynlyk in hunnen ftaat van vryheid niet kennen ; by voor-
beeld, wanneer zy ophouden te eeten, en de vifch weigeren, neeraen zy
hen uit het water, laaten hen melk met theriakel gebruiken; zy houden
hen warm, en omwinden hen. met een deken ; zy gaan met deze behande-
ling voort,, totdat het dier zyne eetlull hebbe wedergekreegen , en zyn ee
woon voedzel met vermaak ontvangt. Het gebeurt dikwyls, dat deze
dieren alle voedzel weigeren , geduurende de vyf of zes eerfte dagen nadat
zy gevangen zyn, en> de vilTchers verzekeren, dat men hen van kracht-
loosheid zou zien fterven, zo men hen niet dwong om eene dofis theriakel'
met melk te gebruiken.

Wy zullen hier eenige waarneemingen byvoegen , die gemaakt zyn
door den Hr. Sabarot de la Verniere, Geneesheer te Montpellier
op eene groote wyfjes-phoka, die ons toefchync van dezelfde foort te
zyn, als het mannetje, d.iar wy zo even de befchryving van gc^eeven
hebben. ^

155

VAN DE PHOKAS.

Dit tweeflachtig dier, zegt hy, verfcheen te Nimes, in den berffl van 1777;
het was in een bak met water gevuld, en hadt meer dan zes voeten lengte.
Haar vel. Rlad en een weinig geteigerd, deedt het gezicht, en tevens het ge-
voel OD ^ne aangenaame wyze aan: haar kop, grooter dan die van een kalf,
•hadt ’ daarvan ten naaftenby het voorkomen, en haar groote, uicfpringende oo-
een vol vuur , deeden den aanfchouwer belang in naar neemen ; haare hals ,
die *zeer buigzaam was, kromde zig zeer getnaklyk; en haare kaakbeenen , met
fcherpe en fnydende tanden gewapend, gaven haar een ontzag- of vrees -ver-
wekkend voorkomen. Zy hadt twee gehoorgaten , zonder uitwendige ooren ; de
muil was van eene koraal -roode kleur; zy hadt zeer gro«e knevels ;^ee vin-
nen , in de gedaante van handen , waren aan de borft vafl: ; en het
uit in een ftaart, die vergezeld vras van twee zydelingfche vinnen, die het ditr

*°Dlz?phokTfïehoo^^ aan de ftem haars meefters, nam zodanig eene hou-
ding aan als hy haar beval ; zy hefce zig buiten ’t water om hem te liefkoozen en te
likken ; zy blies een kaars met den adem haarer neusgaten uit ; die neusgaten zyn
in ’t midden hunner lengte met eene kleine fpleet doorboord : haare hem was
een dof gebriefch, fomtyds met zuchten vermengd: haar befticrder lag zig, ter-
wvl zv OD het drooge was, hy haar neder. Hec water van haar bak was zout,
Pif wanneer zy zig daar in plofte, ftak zy van tyd tot cyd haar kop naar boven om
te ademen. Zy leefde van aal, die zy in ’t water at. Zy dierf te Nimes, van
pene ziekte van denzelfdcn aart als de droes der paarden, en zy Icbcen ons van
het zelfde inwendig maakzel te zyn als de zee -kalven, daar gy, myn Heer, in
het XlIIde Deel van uw Werk, blz. 219, enz. van gefprokea hebt. Zie hier
wat de ontleeding ray wegens dit dier geleerd heeft.

Het eironde gat, ’t geen gy zegt, myn Heer, in deze tweeflachtige dieren
altvd open te zyn, was volkomen gefloóten door een doorfchynend vlies, ge-
fchikt als een halve maanswyze zak; ik kon het Ibgaderlyk kanaal niet vinden;
de maag was zeer fterk, en de vleezige rok fcheen als gemarmerd. De lever
beftondc uit vyf kwabben, gelyk ook de nieren, die elf duimen hoo^jtc hadden:
haare baflachtige zelfftandigheid was eene verzameling van vyfkantige vatach-
tige lichaamen, onder malkanderen verbonden door een celachtig, zeer h^p,
weefzel. De vier rokken, of bekleedzels, der ingewanden, fcheidden zig at
door het wecken, en wy zagen zeer duidelyk de celachtige vliezen, die vlee»
7ia peezig, en ruig waren, gelyk ook de fpiraale fchikkiog, doorweeven met
pnten ^ die voor een doortocht voor de bloedvaten dienden , welke door deze
bèklee’dzels liepen, zonder gekwetft of benadeeld te kunnen worden door de pe-
riftaltifche of worm.swyze toeknyping. De kwaade reuk, door de vocntige lucht
vermeerderd, belettede ons dc ontleeding van dit dier verder te vervolgen, en
ik heb de eer van u aan te bieden, mya Heer, de geheele maag van deze pho-
ka, die ik bewaard heb (O*

Jk heb den Hr.DE la Vekniere weerom gefchreeven, dat hymy vermaak
zou doen, met my deze maag ofderzelveromftandigebelcliryvin^ te zenden,
dat het my waarfchynlyk. voorkwam, dat het eironde gal van thart, dat
in deze zee- dieren gemeenlyk open is, alleenlyk gellooten was door dc
verandering van leevenswyze, weike dic individu ondergaan
deszelfs vtelvuld’g verblyf in de lucht. DeHr. de La Vekniere antwoordde
my daarop den 20 january 17.80» dat de maag van dezvU phoka niet opge-

Q') Latlrs de Mr. de Sabarot de la Vkrki?re,' Nimes ce 3 j«r, i;8o.

V 2

i5ö

DE NATUURLYKE HISTORIE

fpootenwas, en dat het eene enkele opblaazing was; dit ingewand, zegt
hv fchynt my toe eenige korrels te bevatten, die geluid maaken op de
eerfle beweeging; en wat het vlies betreft, dat het eironde gat formeerde,
het was halvemaunsgcwyze , en in de gedaante van een zak gefchikt. Het
fegment, dat den bolronden rand van de halve maan bepaalde, fcheen my
harder ; de platte laagen , die dezen zak formeerden , fchoon doorfchynen-
de waren van regelmaatige vezelen geweeven , of georganizeerd ; ik zag
evenwel geene bloedvaten ; zy gleeden over malkanderen door het drukken
van den vin'^er, en fcheenen van een peesachtig weefzel; ik weet niet, of
de veranderTng van leevenswyze, welke dit dier ondergaan hadt, een vlies
van dit maakzel hebbe kunnen maaken t maar het is my genoeg, myn
Heer, dat gy daarvan de mooglykheid verzekert om deze verklaaring goed
te keuren. Voor het overige , zegt my de Hr. Montagnon, die dezen
phoka met mv ontleedde, dat hy heeft opgemerkt, dat ’er verfcheiden
opblaazin<ren in de voedzel-wegen waren, die hem zyn voorgekomen vier
maagen te zyn. Ik heb dit dier niet zien herkaauwen, noch hooren zeggen

dat het herkaauwde. . „ ,

De Hr. de la Verniere heeft m de maand november 1780, deze
maag te 'Parys gebragt, en ik heb bevonden, dat dezelve maar één in-
gewand formeerde, met zakken of aanhangzels, en met vier maagen ,
lelyk aan die der herkaauwende dieren.

ÏIc heb in het XIIHeDeel, hlz. 221, op het einde van de noote , ge-
zegd, dat de groote phoka, waarvan de Hr. Parson de befchryving en de
afbeelding in de TranJatcVên, No. 469, heeft gegeeven , wel

dezelfde zou kunnen zyn als de zee -leeuw van Anson: thans nu dit dier
beter bekend, en wél aangeduid is, onder den naam van phoka met den
gerimpelden bek, zien wy, dat de groote phoka van den Hr. Parson beter
ftrookt met den phoka met den witten buik , waarvan wy zo even de be-
fchryving gegeeven hebben, fchoon deze laatfte kleiner zy ; maar wy zyn
niet overtuigd van ’t geen deze geleerde Geneesheer over het inwendig
m.akzel van dit dier, en byzonderlyk over dat van de maag, meent te
hebben waargenomen. De Hr. Pausos fchreef my^ j^iaren ,

dat die phoka, welke hy in de Philofophifche TranJaSties heeft bel'chreeven ,
door zyn inwendig maakzel wezendlyk zo verfchillende is van de andere
pbokas, als een paard van een koe; en hy voegde daarby, dat hy niet
alleen dien groocen phoka ontleed hadt, maar nog twee kleine phokas van
verfchillende foorten, en dat hy bevonden hadt, dat die twee kleine pho-
kas ook van malkanderen in het inwendig maakzel der binnenfle deelen
verfchilden; hebbende de een dezer phokas twee maagen, terwyl de ander
maar ééne hadt. Hy fchreef my ook nog in dezen brief, dat de foorten
dezer geflachten zeer talryk zyn ; dat de groote phoka , welken hy ont-
leed hadt, voorzien was van een grooten zak (inarjupium) , met vifch
gevuld, en van een anderen zak, die met dezen gemeenichap hadt,
en die ’vol was van kleine hoekige fteenejes ; en daarenboven nog was
voorzien van twee andere kleinere zakken, die een witte vloeibaare üof
bevattede, welke in den twaalfvingerigendarm overging, en dat zeker-

XI, PHO(^UE

O . c/e

VAN DE

P H O K A S.

'157

Ivk in alle opzichten deze groote phoka een herkaauwend dier was (ƒ).
Schoon de Hr. Pardon een beroemd Geneesheer was , en hy zelfs goede
Natuurkundige Werken heeft uitgegeeven , hebben wy echter altyd ‘
setwvfeld aan die byzonderheden , welken wy daar uit zynen brief heb-
ben medegedeeld; niet kunnende gelooven op een enkeld getuigenis,
dat eenig dier van het geflacht der piiokas herkaauwend zy, noch dat
hunne maag van het zelfde maakzel is als dat der koe ; het fchynt al*
leenlvk, dat in fomraigen dezer dieren, gelyk in dat, waarvan de Hr. de
LA VernieRE de ontleeding gemaakt heeft, de maag als in verfcheiden
zakken verdeeld is door onderfcheiden veroaauwingen , maaf dat is niet
ÏÏnoeg om den phoka onder het getal der herkaauwende dieren teftellen:
daarenboven, zy leeven niet dan van vifch; en men weet, dat alle die-
ren die alleen van hunne prooi leeven, tiiet herkaauwen; dus kan men
met* grond vermoeden, dat de dieren van het geflacht der phokas, het
vermogen van herkaauwen even weinig hebben, als de otters, en andere
r,,rr>,^n fchtise dieren , die op ’t land en in het water leeven.

^ Voor het overige hebben wy op PI. XXX// de afbeelding van dezen phoka
van den Hr. Parson overgebragt , fchoon zy vry onvolmaakt is mtge-
drukt in de Plaat van de PMlofophifche TranfaBies, op oat men haar kunne
vergelyken met die van onzen phoka met den witten buik, op PI. XKXI

^^Het"fchynt my ook toe , dat de groote phoka , waarvan de Hr. Crantz
fnreckt (ir), onder d.n naam van utfuk of urkfuk {h), wel van dezelfde
fLrc zou kunnen zyn als die van den Hr. Pakson, fchoon hy nog grooter
ir dewvl de Hr. Crantz zegt, dat ’er onder deze phokas utfuks gevonden
worden, die tot twaalf voeten lengte hebben, en die agt honderd ponden

weegen.

De croote phoka, waarvan de Hr. Chautevouc fpreekcCO. en die hy zegt dat
nn de kuft van Akadia gevonden worac, zoude insgelyks wet vanr dezelfde loorc
i-Lnpn zvn als deze: hv merkt evenwel aan, dat deze phokas van Akadia de neus
Sr hebben dan de andere; en hy voegt ’er, volgens Denys, by, dat zy zo
o^rnor 7vn dat hel lichaam hunner jongen meer omtreks bevat dan dat van onze
üoo fte varkens, en dat konen tyd na dat zy geboren zyn, de vader en de
Boeder hen te water geleiden, en hen ook wedeT van tyd tot tyd naar ’t land te
leiden, om hen te laaten zuigen: dat de viffchery dezer dieren gefchiedt m
denmaand februaty, om de jongen te bekomen, die in dezen tyd niet te water
nam* dat OD het eerfte gerucht de vader en moeder de vlucht neenien, 01 der een
lefchreeuw^ om de jongen te berichten van hen te volgen; maar dat men er eeo
friot aS .rdooi. eer zy zig ia 't meer kunnen werpen (.ftj.

(f) Brief van den Hr. Pauson, aan den Hr. DS Buffön, Londen den ïo my 1765.

(e) miïnire nèfiérale dei VofOges^ Tom. XIX, ■ »

(h') Uriifok jpocifs phocarum majorii molis., quarum peUibus Grot^landiutunmr ai
contexerdoi funes, captura balanarum phocarum infervtentes. LgïOE wocnlr

^‘‘(f)''[)'^rcripl. de la Nouy. Fr om, Tom. III, pag, 143, &t.

— Ibidem.

CO V ^

#S8 DE NATUURLYKE HISTORIE

Ik erken, dat deze aanduidingen niet naauwkeurig genoeg zyn om vafl:
te kunnen bepaalen, of deze phokas van dezelfde, of van eene verfchil-
lende foort zyn als die daar wy hier van fpreeken i wy brengen dezelve,
alleenlyk by tpt een bericht van die reizigers, die gelegenheid mogen fery.
gen om hen nader te onderzoeken , en die ons dan vervolgens nader licht
kunnen ge even.

DE P H .0 K A MET DE KAP.

Derde Soort.

D e derde foort van dezen grooten phoka is die, welke de Groenlanders
noemen neitfer -foag (/). Dit dier heeft voor een onderfcheidend
kenmerk een kap van vel , waarin het zyn hoofd tot de ooren toe kan in-
trekken. De Deenen en de Duitfchers hebben hen klapmutze genoemd:
deze phoka, zegt de Hr. Crantz (?«), is opmerkdyk door de zwarte wol
die het vel onder een wit hair bedekt, het geen hem een voorkomen van
eene vry fraaije graauwe kleur geeft '; maar het karakter dat hem van ande-
re phokas onderfcheidt, is de kap van een dik en ruig vel, die hy op het
voorhoofd heeft, en welke men bek~bedekker noemt, om dat het dier
het vermogen heeft van dit vel op zyne oogen te laaten nederzakken, om
zig te beveiligen voor de draaikolken van zand en iheeuw, welken de
wind al te geweldig aanvoert.

Deze phokas doen geregeld twee reizen in ’t jaar; zy zyn zeer talryk in
de Straat- Da vids, en zy onthouden zig daar van de maand feptember tot
de maand maart ; dan gaan zy hunne jongen op ’t land werpen, en komen
met dezelven in de maand juny zeer mager en zeer uitgeput weder; zy gaan
’er in july weder van daan , oin noordelyker op te trekken, alwaar zy
waarrchynlyk meerdere ruimte van voedzel vinden; want zy worden zeer
vet in feptember; hunne magerheid in de maanden may en juny fchync
aan te duiden, dat deze de tyd hunner ritzigheid is, en 'dat zy in dien
tyd vergeeten te eeten, en vallen, gelyk de zee- leeuwen en zee - beeren.

(/) Phoca wajoris generis, eufus caput cutt crojjiori mobili tegitur. qua ftteient
c»ntra i&us tuüur, Ecede ubi fupra.
p/i) Hijloire ginérale de$ FoyagtSf Topt. XIX, pag. 6i.

VAN DE P H O K A S. IS9

de PliOEA MET DE HALVE MAAN.

Vierde Soart.

D e vierde foort van grootcn phoka, zonder uitwendige oorerijf
worde attarfoak («) door de Groenlanders geheeten j zy ver-
in eeniee kenmerken van de voorigen, en veranderen in *e
fchillen m ^n g nieuwe kleuren of tinten krygt. De

taal van «aam , en met een wolachtig hair gedekt is, wordt

S gèheecen; in den eerften leeftyd is het hair wat minder wit , en het

ïilr heet dan attarak ; het wordt grys in het tweede jaar, en hy krygt dan

ten naam van atteitfiak ; het verfchilt nog meer m het derde jaar, en men

Inemt het dier dan agiektok; het is gevlekt in het vierde, wanneer men
noemt net s ^ dat het hair

w kleur krygt. en dat ’er op den rug twee zwarte

een ^waarvan de punten naar malkanderen Haan ; deze phoka

^^'L^nTz/nc Sht, en hy krygt den naatn van auarfiak (.). It

i.i; veiueend alle deze verfchillende naamen te moeten bybrengen , opdat

d rSSers, die de kuften van Groenland bezoeken, deze dieren des te

'hf'ter opmerken en herkennen mogen. • j i n. e

Hef vel van dezen phoka met de halve mian is gedekt met een &y£
Lir- zyn lichaam bevat een dik vet, waaruit men eene olie
hLh die ten Ipzichte van den fmaak„ den reuk, en de kleur, vry

wel selvkt naar oude olyven-olie (p). j j j,

vS het overige fchynt men tot dit dier te moeten brengen de derde
fwnrt van phoka, door den Hr. Kracheninniköw (?) aangeweczen, die,
foort van p van kers -kleur op een geelachtige vacht heeft,

S^in^/e oofbeljke zee^gevonden wordt. De Hr. Paelas (r) brengt ook tot.

^tO P’xokM den phoka asnduidt,

(o) Behülven dezen na. , andere naamen, tot verfcheiden byzonderheden' van de

piatourlyke H ft onicekeerd zwemmende, heet nulloarpoki op bet water dry vende,

bet water fpeelende, en omgeKe^^^^^^ liggende, of door de klooven in het

door de it'*'®/®' „ beeft by den naam van outoki het gat, dat de phoka onder

zelve poogende weg te , • ’ ^ni te ademen, heet agio-, de korte werpfpies, daar

het yr met zyne nagels daann maakt, buik kruipt om er by te kmen,

men hem mede flaat, t* . iaaaer, die hem vervolgt. K.;n vel zonder bair ta

iit “huf vet gehaald igunak ; door den Hr. Bexon getrokken «it bet Gm»-

des Fmges, Tm. XIX, pag. 6u

(O Vo^age de Paulas, lil. Part. pag. 6u

i6o

DE NATUURLYKE HISTORIE

deze foort een phoka, dien men fomtyds aan de monden van de Lena de
Oby, en den Jenescé vangt, en welken de Ruflen noemen (mors-

koizaëtz), ter oorzaake zyner witheid, dewyl de haazen in dit land geheel
wit zyn : zo dit laatRe dier inderdaad het zelfde is als de attarfoak van
Crantz, en die van Kracheninnikow, ziet men, dat zy niet flegts in de
Straat- Davids en omftreeks Groenland gevonden worden, maar ook on
de kuilen van Sibene en tot in Kamtfchatka. Voor het overige dew5
het hair van dezen phoka met de halve maan , met de jaaren verfchillende
tinten van kleur aanneemt, zoude het wel kunnen zyn , datdegryze de
gévlekte, de getygerde, de gehoepte of gekringde phokas, waarvan de
iVoordfche Reisbefchryvers fpreeken, dezelfde dieren waren, en allen
van de foort van den phoka met de halve maan , in verichillenden ouderdom
gezien (j) ; en in dit geval zouden wy grond hebben om daar nog eene
andere foort van phoka toe te brengen , die , volgens den Hr. Krachenin-
MiKow, den buik geelachtig wit heeft, terwyl het overige van het vel
doorzaaid is met vlakken gelyk de luipaard, en waarvan de jongen zo
als zy ter wereld komen , wit zyn als fneeuw. ° ’

CO Te oordeelen , naar het geen Charlevoix daarvan zege in zyne J/// 7 a/re de la nouvelle
France, Tom. lil, pag. 143, fchynr het, dat deze phokas met de halve maan ook eevon-
den worden in de zeen, by de oollelyke kuilen van Noord - Amerika : „ Deze dieren zezt
„ hy, hebben het vel van verfchiliende kleuren; daar zyn ’er die geheel wit zvn- zv zvu
„ het allen by hunne geboorte ; naarmaate zy ouder worden krygen fominieen eené zwarte
„ kleur, anderen worden ros, en anderen krygen alle drie deze kleuren tezamen” Deze
plaats, gelyk men ziet, heeft genoegzaam verband met het geen wy van onzen phol-a met
de halve maan gezegd hebben, en wy ineeaen dezelve op dien phoka te moeten toeaalfen'

DE PHOKA NEIT-SO AK.

Vyfde Soort. ,

D e vyfde foort van phoka , zonder uitwendige ooren , wordt neit.foak
door de Groenlanders geheeten; hy is kleiner dan de voorige • zvn
hair is vermengd met bruine borftel-hairen, zo grof en ruw als die van het
varken. De kleur van het zelve is verfcheiden door groote vlakken en het
ilaat overeind, als dat van den zee -beer (D. ’

CO P^oea majoris generis maculh majoribus diJiinHa Qtem veflis kirluta e tellihus
phocarum confeRay neitpk.fak. — Phoca minor jpeciei fupra memorat^s, at arak
phoca cum maculis majoribus, ateit fiak, minor ejusdem /peciei , utamk- ^ ■

fuperioris atejlak. DiK. Groent. Coppenhage, 1750. ’

D E

VAN DE PHOKAS.

l6i

de phoka laktak van kamtschatka.

Zesde Soort.

D e zesde foort is die , welke de Kamtfchatdalers laktak (u) noemen ;

zy wordt niet dan boven den jöHen graad breedte gevangen, t zy
in de zee van Pengina, ’t zy in den ooftelyken oceaan, en fchynt een der
grootften in ’c gedacht der phokas te zyn,

(u) Kracheninnikow, Hijloire générale dei Foyages, Tom. XIX, pag, 2öo.

DE pHOKA GASSIGI AK.

Zevende Soort.

D e zevende foort van phoka, zonder uitwendige ooren, wordt by de
Groenlanders gajfigiak genaamd: het hair der jongen is zwart op
den rug, en wit onder den buik, en dat der ouden is gemeenlyk gety-
gerd; deze foort reift niet, en wordt het geheele jaar door te Balfriver
gevonden.

de gemeene phoka.

Jgtjle Soort.

D e agtfte foort is die, welke de gemeene foort in Europa is f*),
waarvan wy de befchryving en afbeelding gegeeven hebben in het
XllHe Deel op de XLVIH<= PI , en welken men vry onverfchillig zee-kalj,
zee-wolf, zee-hond, noemt. Men geeft ook diezelfde n^raen aan eenige
andere phokas, daar wy hier van gefproken hebben. Deze foort worot
niet alleen in de Baltifche-zee , en in den geheelen oceaan, van Groenland

De Franfclie zeelieden heeten liem zeekalf zee-wolf’, de Eiigelfchen noemen hem
alleen commun feai, of gemeene phoka ; de Spanjaarden en de Ponugeezen lobo ue nier.
Koote door den Hr. Fokster, medegedeeld; maar die naamen van zee* kalf en zee-wo'..
zyn eveneens op alle phokas toegepaft geworden.

XVI Deel. X

DE NATUURLYKE HISTORIE

af tot aan de Kanarifche eilanden , en tot aan de Kaap de Goede- hoop^
gevonden, maar ook in de MiddeJJandfche- en in de Zwarte- zee. De Hr.
KRACHENrNNïKow en de Hr. Pallas (y), zeggen, dat ’er zelfs in de Kas^
pifche-zeën en in het meir Baikal zyn, alwaar het water zoet en niet brak
IS, gelyk ook in de meiren Onega en Ladoga in Rusland; het geen fclivut
te bewyzen,_dat deze foort algemeen verfpreid is, en dat zy eveneens in
de zeen en in de zoete wateren , van de koude en gemaatigde klimaaten
leeven kan. Wy geeven hier op P/. XXXI/I de afbeelding van één de-
zer phokas , welken wy leevende hebben hiaten aftekenen , en die wel eene
verfcheidenheid in deze foort v'an den gemeenen phoka zoude kunnen zyn
hebbende flegts eenige ligte verfchillen in de gedaante des lichaams en
in dc kleuren van het hair, met den phoka van de XLVlfls FL in het
XlIIJe Deel.

De Reisbefchryver Denis fpreekt van eene foort van phoka, van mid-
deloaare grootte, die op de kaften van Akadia gevonden worde, en de
vader dü Tertre verhaalt naar hem, dat deze kleine phoka zig nooit
verre van den oever verwydert; wanneer zy op ’t land zyn, is 'er, zegt hv
altyd een die op fchildwagc haat; op het eerlle teken, dat hy geeft, werpen zy
zig allen in zee; na verloop van eenigen tyd naderen zy weder naar het land en
heffen zig op hunne achterfle pooten op, 'om te zien of ’er niets te vreezen is'
maar des niettemin vangt men eene menigte op ’t land, en liet is bykans onmoge-

]yk om hen op eene andere wyze magtig te worden maar wanneer deze pho-

kas met het gety in de kreeken zwemmen, is het gemaklyk hen in grooten getale
tevens te vangen; men fluit dezelve met netten en paaien af; men laat flegts eene
kleine ruimte open, daar deze phokas doorflippen, terwyl het hoog water is- men
fluit dezelve zodra het water is gevallen , cn deze dieren blyven dus op het droog
zitten, en men heeft niet anders te doen daa hen af te maaken; men volgt hen
ook met kanoes , naar de plaatfcn waar veelen by malkander zyn , en zodra zy
den kop boven water fteeken om te ademen, fchiet men op hen; zo zy flegts
gekwetft zyn, vangt men hen gemaklyk, en zo zy mors dood gefchooten zyn
gaan zy ftraks naar den grond, alwaar groote honden, op die jagt afgericht, hen
op zeven of agt vademen water gaan opvifTchen (z).

Déze agt of negen foorten van phokas , waarvan wy hier de aanwyzin--
gen gegeeven hebben , worden meefl gevonden op de landen der noorde-
lykfte zeën van Europa, Afia, cn Amerika, terwyl de zee -leeuwen zee-
beeren, en zelfs de phoka met den gerimpelden bek, eveneens in delaeidê
halfronden voorkomen. Alle deze dieren, uitgezonderd de phoka met
den gerimpelden bek, en de phoka met den witten buik, zyn by de
Ruflen en andere Noordfche volken bekend onder den naam van zee-
ionden en zee •kalven (a). Het is eveneens in Kamtfdiatka, op de Kurili-

(y) Fbyage de Pallas, Tom. III.

(2) Defcript. de la nouvelle France , Tom. III, pag. 143 , gpr;

Cö) De Franfchen noemen hen ook zee- kalven, en ^omyAs zeewolven , en de viiTchers
van Kanada noemen de eenen brouwers ,. omAn zy het water beroeren , en h=t doen draai-
jen; de anderen noemen zy nau; en nog hebben zy aan een anderen den naam van grootkop
gegeeven; maar men moet hen met venvatren met de zee-beeren, welken verfcheidan reizi-
^•ers zee- kalven en zee -wolven genoemd hebben, fchoon zy daarvan in een wezendlvk fluk
vfcrfcMüen, nasmlykin de uidpringende of uitwendige ooren.

li/t

PHoc^xJE co:MM:u]sr.

VAN DE PHOKAS.

163

fchc eilanden, efl by de Koriaken, alwaar men hen het ar kar , en

memel noemt, hetgeen eveneens zee- kalf in die drie taaien betekent; zy
hebben allen een vaft en ruig vel , gelyk de viervoetige landdieren ; bui-
ten dat zegt de Hr. Crantz, dat het hair dik, kort, en by de meeften
elad is ’als of het geolied ware. Deze dieren hebben de twee voorfte voeten
lemaakt om te gaan, en de achter ften om te zwemmen. Aan yderen voet zyn
vvf vingers, met vier leden aan elk, gewapend met nagels om tegen rotfen op
te klauteren , of zig in het ys vaft te krammen ; hunne achterfte voeten hebben
vliezen , die de vingers als ganzepooten zamenvoegen , zodat zv onder het
zwemmen zig als waaijers uitzetten: het zyn eene loorc van tweeflachtige die-
ren; de zee is hun element, en vifch hun voedzel; zy gaan op het land flaa-
ien en zy fnorken zelfs zó fterk, terwyl zy in de zon liggen,, dat men hen
Snn lifftlvk^ overvalt; zy loopen op hunne voorfte pooten, en fprmgen of wer-
een zil voort op de achterfte, en wel zo fpoedig, dat een menlch moeite heeft
om hen te achterhaalen. Zy hebben fnydende tanden, en hair aan den bek, dat
zo grof en zwaar is als varkens- borftels.. .. Het lichaam is dik in ’t midden,
en loopt in de beide einden kcgelachtig uit , het geen hen veel helpt in ’c
zwemmen (_b).

Het is op de rotfen, en fomtyds op de ysfehotfen, dat deze dieren
koppelen, en dat de moeders haare jongen werpen (c) ; zy zoogen hen in
’t water, maar meer op ’t land; zy laaten hen van tyd tot tyd jn zee gaan;
vervolgens leiden zy hen naar ’t land terug, en oefenen hen dus tot dat zy
zwemmende langer togten kunnen doen. , , , ,

Niet flegts verfchaffen deze dieren aan de Groenlanders kleederen en
voedzel (d), maar hunne vellen dienen ook om hunne tenten en kanoes te
bekleeden ; zy haaien ’er ook de olie uit V'oor hunne lampen ; zy bedie-
nen zig van de peezen en peesachtige vezelen om hunne kleederen te
naai’en ; de ingewanden , wel fchoon gemaakt en verdund , worden gebe-
zigd'' in plaats van glas voor hunne venllers, en de blaas dezer dieren dient
hun voor vat om hunne olie te bewaaren ; zy laaten het vleefch droogen
om het te nuttigen , in die tyden, waarin zy noch jaagen, noch viffchen
kunnen: in één woord, de phokas zyn de voornaame toevlucht der
Groenlanderen , en het is te dezer oorzaak, dat zy zig al vroeg op de
iaet dezer dieren toeleggen, en dat hy , die daar beft in Haagt, zo veel
roem behaalt, als of hy zig in een gevecht onderfcheiden hadt.

De Hr. Kracheninnikow, die deze dieren in Katntichatka gezien
heeft, zegt, dat zy fomtyds de rivier in zo grooten getale opzwemmen, dat
’er de kleine eilanden, die naby de kuft liggen, mede bedekt zyn (O- -In

C /0 Hiffoire générale des Fvjages, Tom. XIX. pag. 60

Ccj CnAPLEvoi'c D^fcFiPtm dc ftouvcllc FtUTtCCy lllr ï*| 3 » ^ ,

00 Rüiïen'cn deLmtfchacdalcxs hebben ook een groot voordeel van
pliokas; zy maaken kaarfen van bun vet, ’t welk de boven
kiezen om hunne fpyzen toe te maaken; zy eeten ook het .v]«efch, en drogen e de
zon, om het te htwaaren voor de tyden dat zy niet kunnen viffchen ; .men maakc^ van hutim.
vellen fchoenzooleii , en de Korelli, de Olutores. en de Tfehukotskoi , maaken er icnuiitn
van. JUilvire de Kamtjchatha, par lUr. KuACiiF.KiiNKiKow , Tom. Lpag. 277.

Hijloirc générale des Fe^nges, Tem. XIX. pag. 256,

X 2

IÖ4- . DE NATUURLYKE HISTORIE

’t algemeen verwyderen zy zig niet verder dan tot twintig of dertis mvlen
van de eilanden , behalven m den tyd van hunne reizen. Wanneer zv de
rivieren opzwemraen gefchiedt dit om de vifch, daar zy zig mede voeden
te vervolgen; zy koppelen op eene verfchillende wyze van die der vier!
voetige dieren; de wyfjes werpen zig op den rug om de manneties te ont-
vangen; zy brenp gemeenlyk maar één jong ter wereld, (gelyk wy
reeds gezegd hebben), in de groote foorten, en twee in de kleine Sï
ftem van alle deze dieren, is, volgens Kracheninnikow, zeer onaange-
naam; de jongen hebben een klaagend gefchrei , en allen knorren of mor-
relen zy geiladig op een raauwen toon; zy zyn gevaarlyk, zodra men hen
gekwetlt heeft; en zy verdedigen zig dan met eene foort van woede dan
zelfs nog, wanneer hun bekkeneel in verfelieiden Rukken verbryzeld is(f)
Men ziet uit alles, wat wy hebben voorgedraagen , dat niet alleen dit
geflacht van phokas yry talryk is in foorten, maar dat ook vdere foort
zeer tahyk is in indivi^is gelyk men daarover kan oordeelcn^uit de vïï
baazende hoeveelheid, die de reizigers op nieuw ontdekte landen enaanX'
uiterfle gedeelten der beide Werelden, gevonden hebben. Deze woéfte kuilen
zyn de iaatfte wykplaats dezer zee- dieren, welker maatfchappyen de be
woonde kuilen en landen ontwecken zyn^ en die in onze zein niet dan
verftrooid gezien worden. En inderdaad, die phokas aan benden die
troepen van den ouden Protheus, welken de Ouden ons zo dikivyls hebben
gefchilderd, en die zy op de Middellandfche-zee moeten gezien hebben
dewyl zy den oceaan weinig kenden, zyn byna verdweenen, en umrden
niet dan verilrooid op onze kuilen gezien, alwaar geene woeilyn meer is
die hun den vrede en de veiligheid, welken hunne groote maatfchappven
noodig hebben, kunnen aanbieden; zy zyn elders die viyheid gaan zoe-
ken, die tot alje maatfchappy-verbindtenis noodig is, en hebben dezelve
niet dan in weinig bezochte zeen, en in de koude luchtilreeken der beidp
poolen gevonden.

(OZy 2yn, zegt de Hr. Kracheninnieow, levendig en moedig; ik heb ’er een sczten
die, zig aan den hoek vaflgemaaki hebbende, in den mond van de groote rivier
volk met veel woede iiitfchoot, zelfs nadat zy hem het harfenvat verbryzeld hadden-
men hem op t land getrokken hadt, poogde hy zig weder in de rivier te wernen 'pn
hy zag, dat zulks onmogelyk was, begon hy te fchreijen, en hoe meer men hem u

woefler hy wierdt. m/leire de Kamtfehalka , Tom. I pag. '’/j “

VAN DEN Z E E - B E E R, ' 16 $

de zee. b eer (fl).

A lle de phokas, waarvan wy tot hiertoe gefproken hebben, hebben
alleenlyk gehoorgaten, en geene uitwendige ooren ; en de zee-beer
is niet de grootfte onder de phokas met ooren, maar het is deze, waarvan
de foort de talrykfte en de meeft; verfpreidde is (b). Het is een geheel
verfchillend dier van den witten zee-beer, waarvan wy vroeger gefproken
hebben en naderhand in het XV^e Deel, b!z. 142. Deze laatfte is een
viervoetig dier, van het geflacht der land- beeren , en de zee -beer, daar
•wy hier van fpreeken , is een wezendlyk tweeflachtig dier van het gezin
der phokas, De Hr. Fokster, die verfcheiden van deze dieren, op zyn
tr>£rr niet Kapitein Cook gezien, en eenigen daarvan afgecekend heeft,
Sc rny de afbeelding ml^degedeeld , welke ik op PI. XXKIF heb la-aten
craveeren. Hy heeft my ter zelfder tyd verfcheiden hiltonfche byzonder-
heden over derzelver natuurlyke gebruiken medegedeeld, en zyne waar-
neemingen, gevoegd by die van den Hr. Steller, en van eenige andere
reizigers, zullen genoegzaam zyn om eene vry naauwkeurige kundigheid
te geeven wegens dit dier, dat tot hiertoe met de andere phokas is verward

^^De van den zee ■ beer fchynt in alle de oceaanen gevonden te wor-
den want de zee -reizigers hebben hem aaiigetrofFen en herkend m de
zeen van de middag -linie, en onder alle breedtens, tot op zes - en - vyftig
graden, in de beide halfronden. Dampier is deeerfte, die daarvan ge-
fproken heeft, en die denzelven onder den naam van zee-beer heeft aange-
weezen. Eenige andere zee-reizigers hebben hem gemeenen phoka gehee-
ten omdat men hem inderdaad zeer gemeen vindt in byna alle zuidelyke
noordelyke zeen ; maar wy moeten aanraerken , dat deze naam hem
verkeerdlyk gegeeven is , dewyl dezelve tot de eigenlyke foort der ge-
Lene phokas byzonderlyk behoort, die op onze Europifche kullen ge-
vonden worden, die op verre na zo groot met zyn, en ook geene uitwen-
dige ooren hebben.

föT Vhoca urftna. Linn;eus. — Urfinc feal. Synopf. P^S- 271. — .

Hv wordt ^oor de Rnffen kot genaamd; door den Hr. Forster phoqm ary?» ,• door ver-
SLiln Reisbefchry veren gemcone door den f^r. Kracheninnikow zeo-kat; door

fJe Fronfchcn cn door dö En§slfcnsn «r » ^

C6) Men heeft hem herkend op Juan Feruandes eiland op 3(5. graaden zuiderbreedte
liggende; op het eiland St. Pierre; op dat van Sandmch nieuvvelings ontdekt, aan de kaft
der Patagoniërs, aan de Malouinfclie eilanden, by het Staaten- land , by Nieuw Ilollaiid, by
I^ieuw Giiinée, aan de eilanden Galapagos, byna onder de linie liggende; en emdeiyk vaa
Kaap Hom af, de geheele kuil van Amerilu langs, en tot aan Kamifchaika. .

X3

t66 DE NATUURLYKE HfSTORJE

Van alle de dieren van dit geflacht fchynt de zee -beer dat tezyn. *e
welk de grootfle reizen doet : zyne lichaamsgefleldheid fchynt zig naar .ca
invloed van alle klimaaten te kunnen fchikken. Men vindt hen in alle
zeen, en rondom alle eilanden, die weinig bezocht worden; men ont-
moet hen met talryke benden in de zee van Kamtfchatka, en aan de onbe-
woonde eilanden tuffchen Afia en Amerika ; de Hr. Steller heeft den tyd
gehad om hen aan ’t eiland Bering waar te neemen (c) , na zyne ongeluk-
kige fchipbreuk. Hy bericht ons, dat deze dieren in de maand juny de
tuften van Kamtfchatka verlaaten , en dat zy in de maand auguftus of in
’t begin van feptember derwaards wederkeeren , om daar den herfft en
den winter door te brengen (d). In den tyd van het vertrek , dat is te
zeggen , in de maand juny , zyn de wyQes naby haaren term om te wer-
pen ; en het fchynt , dat het voorwerp van de reize dezer dieren is , zig
zo verre van alle bewoonde landen of eilanden te verwyderen als hun mo-
gelyk is , om zonder ftoorenis haare jongen ter wereld te brengen , en zig
vervolgens met dezelfde geruftheid aan de verraaalcen der liefde te’ kunnen
overgeeven, want de wyQes worden weder driftig een maand nadat zy ge-
worpen hebben. Allen komen zy in de maand auguftus zeer mager terug;
die, welken de Hr. Steller in dit jaargetyde ontleed heeft, hadden niets
in de maag of ingewanden, en hy vermoedt, dat zy niets of zeer weinig
eeten in den tyd hunner ritzigheid. Dit jaargetyde van het vermaak
is tevens ook dat van hunne gevechten: de mannetjes ftryden met woede
om hun gezin te befchutten en zig in hunne rechten te handhaven ; want
wanneer een mannetjes-zee*beer opkomt om aan een anderen zyne volwafl'en
dochters of zyne wyfjes te ontneemen, of hem van zyne plaats zoekt te
verdryven, valt ’er een bloedig gevecht voor, hetwelk gemeenlyk niet
dan met den dood van een van beiden eindigt.

Yder mannetje heeft gemeenlyk agt of tien, en foratyds vyfeien of
twintig wyfjes ; _hy is daar zeer minyverig van , en bewaart haar met groo-
te zorgvuldigheid. Hy houdt zig gewoonlyk aan ’t hoofd van het geheele
gezin, het welk beflaat uit de wyfjes, en haare jongen van de beide fexen.
Yfier gezin houdt zig afgezonderd; en fchoon deze dieren op fbmmige
plaatfen by duizenden gevonden word'.n, vermengen zig echter de gezin-
nen nooit, en yder van dezelve maakt eene kleine bende, aan welker
hoofd het mannetje is, die dit gezin als meefter beftiert. Het gebeurt
echter foratyds dat het hoofd van een ander gezin by het gevecht komt,

(c") „ Daar is zulk eene groote menigte dezer dieren op het eiland Bering , dat zy den g».

„ heelen oever bedskketi, het welk de reizigers dikuryls verpligc om de vlakte te verlaaten,

„ en naar de rotfen en de bergen te wyken. Men moet aatimerken , dat zy niet dan op de
„ zuideiyke kuil. die tegen over Kamtlchaika ligt, gevondjn worden; de reden hiervan is
„ raiirchieii, omdat dit het eerde land is, dat zy ontmoeten, terwyl zy van de Kaap Kro-
„ notzkoi naar ’t ooden trekken.” Hifloire ds K<nntfckatka, par KRACfiF.NiNNiKow. Lion
1767. Tnm. /, pag. 307.

(JT) De Hr. Stf.ller zegt dat een enkeld gezin dikwyls uit honderd twintig individus be-
ftaat: dat deze familie niet fiegts op den oever, maar ook in zee, by malkander bivft.

U OURS-MAUlï^ .

van den zee-beer.

1^7

brn een der geenen, die tegen malkanderen flaan, te helpen; dan vvordt
de oorlog algemeener, en de 'overwinnaar maakt zig meefter van hetge-
heele gezin van den overwonnenen, ’t welk hy met het zyne vereemgt.

Deze zee-beeren vreczen voor geen ander zee -dier; zy fchynen
evenwel den zee- leeuw te duchten; want zy verrayden hem zorgvuldig,
en naderen hem nooit , fchoon zy zig in dezelfde hreek bevinden (e) ;
•maar zy voeren een wreeden kryg tegen den zee - otter (Jaricovienne) , die,
l-leiner en zwakker zy.ide, zig tegen hen niet kan verdedigen. Deze
dieren, die in de gevechten, welken zy tegen malkanderen voeren, zig
als zeer woeft vertoonen, zyn evenwel niet gevasrlyk om te naderen,
noch te vreezen voor den menfeh ; zy poogen zelfs met eens zig tegen
denzelveJte verdedigen, als zy van hem worden aangetaft; alleenlyk zyn
7- te duchten, wanneer men hen tot wanhoop brengt, en van zo naby
bezet dat zy niet ontvluchten kunnen ; ook toonen zy zig zeer onhandel-
b-’ar ’wanneer men hen ftoort in het genot hunner wyfjes; zy laaten zig
liever dooden dan dat zy dezelven verlaaten zouden.

^ n mk-iier van keven en handelen, die zy onder malkanderen houden,
vrv opmerkelyk ; zy fchynen hun gezin driftig te beminnen; zo een
as eenig lid van wegvoert, betuigen zy daar hun verdriet over

ftorten van traanen; ook ftorten zy die, wanneer de een of an-
^^rv-n hun gezin, dien zy hard behandeld hebben, by hen komt, en
Spmde verzoekt: dus fchynt in deze dieren de tederheid op de geftreng-
hpid te volgen, en zy fchynen met dan met tegenzin hunne wyfjes of
iongen te ftraffen (ƒ). Het mannetje fchynt tevens een goed huis-
Sr en een volftrekt gebieder van de bende te zyn , die zeer nayve-
Tig is om zyn gezach te bewaaren, en daarop geeue de mmfte inbreuken

ioniïe mannetjes leeven eenigen tyd in den boezem van het

tin- zv verlaaten hetzelve, wanneer zy volwaifen zyn, als wan-

gezm , y eenige wyfjes doen volgen ; en deze kleine bende

" LrSfe een talryk gezin. Zo lang de kracht des levens vol-
wordt eerlang een

Komen lö , j ^y dezelven als meefter , zonder haar te

veriaatL, maar wanneer de ouderdom hunne kracht verminderd, en
hunne luften verftompt heeft, verlaaten zy haar, en trekken af om een-
zaam te gaan leeven. De verveeling, of de fpyt van eud geworden te

klein eiland, by het Staaten - land , waar, dat de zee • leeuwen e»
(e) Wy namen op gelegerd, zig altyd zeer verre van malkander afhiel-

zee-beeren, ®P A malkanderen hadden. Fokster, Second Voyage deCook,

nr beflaau het grootfte gedeelte van de kuft; de

heerê/ómliouden zig dieper in het eiland, ihid. pag. 73- ^ „

o ^ ^ dieren hunnen gezinnen flrajen, wegens de geringOe

«r verneemen; maar dat ook een wyfje. of een jong, die misdaan heeft, ffegt»

ket mannetje behoeve te komen liefkoozen, en de voeten te likken, om zyn toorn teo.u.

wapenen.

i6S DÊ NATÜURLYKE HISTORIE

zyn, fchynt hen dan wreeder te maaken, want die oude afgezonderde
mannetjes toonen geene de rainfte vrees, en vluchten niet op het ge-
zicht van den menfch , gelyk de anderen , die met hun gezin leeven (g) ;
zy grommen terwyl zy de tanden toonen, en werpen zig met eene ge-
weldige drift op hen die hen aantallen , 'zonder ooit terug te wyken of
te vluchten, zodat zy zig eer zullen laaten dooden dan aftrekken.

De wyfjes, vreesachtiger dan de mannetjes, hebben zulk eene. ver-
knochtheid voor haare jongen, dat zy zelfs in de dringendfte gevaaren hen
niet verhaten , dan na alle hunne krachten en moed ter hunner behoudenis
gebruikt te hebben; en dikwyls neemen zy, fchoon zelve gekwetft, hen in
den bek, om hen buiten gevaar te brengen.

De Hr. Steller verzekert , dat de zee-beeren verfcheidene fchreeuwen
of geluiden van verfchillende_ betekenis maaken ; fleeds gefchikt naar de
omftandigheden , waarin zy zig bevinden , en de driften , waardoor Zy Op
dien tyd gedreeven worden. Wanneer zy geruft op het land zyn, ouder-
fcheidt men ligtlyk de wyfjes en de jongen van de mannetjes, door het
geluid haarer Item, waarvan de vermenging van verre gelyk t naar het ge-
balk en geblaat van eene troep fchaapen en kalven. Terwyl zy lyden, of

zig

(g) „ De oude mannetjes, zegt Kracheninnikow, flaapen foratyds een geheele maand
,, lang, zonder voedzel te neemen; zy zyn zeer woelt, en vallen op de voorbygan-
„ gers aan; en zy zyn zo hardnekkig, dat zy zig liever willen laaten dooden, dan hunne
„ plaats verlaaten. Wanneer zy een menfch zien komen, werpen eenigen zig op hem, en
„ de anderen houden zig gereed om ter hulpe der eerden toe te fchieten: zy byien op
„ de fleenen , die men naar hen werpt , en loopen op den perfoon , die dezelven geworpen
,, beeft: ja, fchoon men hun de tanden breeke, en de oogen uiifleeke, verlaaten zy de
„ plaats niet daar zy zig bevinden. Wat meer is, geen hminer zon zyn pod zelfs durven
„ verlaaten, want zo by dat deedt zouden de anderen hora verfcheuren; en zo de een of
„ ander de beginzelen toont van te willen wyken , bezetten de overigen hem van zo naby,

„ dat hy onmogelyk vluchten kan; eii byaldien een zig niet op den moed van zynen raak-
„ ker durft verlaaten, of denzelven vermoedt van te willen aftrekken, werpt hy zig op
,, hem.” Hifloire de Kamtfchatka, Tom. I. pag. spp. „ Wy hadden ook veele moeite om
,, de zee- kalven en zee- leeuwen te dooden, (op een klein eiland by het Staaten - Jaad^ ;

„ hun fmoel was het gevoeligde deel. Wy ware» op het punt. Doctor Sparman en ik,
„ van aangevallen te worden door een der oudlte zee-beercii, op eene rots alwaar ver-
,, fcheiden honderden verzameld waren, die allen naar den uitdag van het gevecht febeenen
„ te wagten. De DoCtor liadt een fehoot gedaan op een vogtl, en dien geveld, en hy ging
„ denzelven ophaalon , toen de oude zee. beer begon te knorren, de tanden toonde en
„ zig fcheen te fcliikken om zig tegen den Dotflor te verzetten. Zodra ik g^laaden Ld,
„ fehoot ik bet dier mors dood, en op ’t eigen oogenblik vluch.te de geheele bende, haaren
„ makker neêrgeveld ziMide, ,zeewaards; verfcheidene maakten zo veel haart, dat zy eene
„ hoogte van tien of vyfiien roeden loodrecht affprongeii, op Icherpe puntige rocfeii; ik denk
,, echter dat zy zig niet bezeerd hebben , omdat hun vel dat zeer hard is, en hun vet, zeer
„ veerkrachtig zynde, het kneuzen belet.” VoRi'ïË\s.,Secondvoyagcde Cook,Tom. lT,p/3g.6o.
„ Dit twe<.riacluig dier maak: eene vervaarlyke vertooning, en byt zo Ilerk, dat het den
„ ftang van een halve piek kan doorlfayden, gelyk wy ondervonden; en de tegenwoordigheid
„ van twee of d.ie raenfehen doet het niet vluchten; hy durft hen in zyn toorn zelfs aantas-
„ ten, wanneer hy hen in her loopen kan agcei haaien.” G. Spilberg, Recudl des Toya.
ges, gut ont fervi d Cètablijfement de la Compagnie des Indes Orieataks, Tom. II ,
fag. (JS8.

I

I

VAN DEN ZEE-BEER. i^p

zig verveelen, bulken zy als koeijen , af loeijen, en nadat zy overwonnen
en geflagen zyn, ileenen zy van fmart, en aoen een geblaas van weedom
hoo^n , ten naaftenby gelyk aan de fchreeuw van de faricovienne. In de
gevechten brullen zy als de leeuwen ; en eindelyk in de vreugde en na de
overwinning maaken zy een klein fcherp gefchreeuw , ’t welk zy verlchei*
denmaal na den anderen herhaalen.

Zy hebben_ alle de zintuigen, en inzonderheid den reuk, zeer goed,
want door dit zintuig worden zy zelfs in hunnen flaap onderrichc, zo
dat zy ontwaaken terwyl men hen nadert, fchoon men nog verre af is.

Zy gaan niet zo langzaam als het maakzel hunner voeten zou fchynen
te kennen te geeven; men moet zelfs een goed looper zyn om hen te
kunnen agterhaalen (A). Zy zwemmen rnet veel fnelheid, in zo verre,
dat zy in een uur tyds meer dan eene Dtiitfche myl kunnen afleggen (i).
Wanneer zy zig by den oever vermaaken , of den tyd verdry ven , maa-
ken zy in het water verfchillende gemeenfchaplyke beweegingen ; dan
eens zwemmen zy op den rug, dan weder op den buik; zy fchynen zélfs
zig dikwyls in eeaie byna loodrechte plaatfing te houden; zy rollen zig, en
fchieten foratyds uit her water, ter hoogte van eenige voeten (k). In
volle zee houden zy zig bykans altyd op den rug, zonder dat men echter
hunne voorfle pooten ziet; maar alleenlyk hunne agtcrfte, die zy van tyd
tot tyd uit het water fleeken ; en dewyl het eironde gat van ’t hart by hen
open is, zo hebben zy het vermogen van lang in het water te kunnen bly-
ven, zonder te ademen. Zy neemen van den grond der zee de krabben
en andere fchaalviflchen en fchelpen op, en zy voeden zig daar mede, ter-
^ wyl zy gebrek aan vifch hebben.

De wyfjes werpen in de maand juny op de onbewoonde eilanden van het
noordelyk halfrond , en dewyl zy in da volgende maand july weder driftig
worden, kan men daaruit opmaaken, dat de tyd van dragt ten minftcn
tien maanden is. Haare dragten zyn gemeenlyk van ééne, en zeer zelden
van twee vruchten. De mannetjes zyn, by de geboorte, dikker en zwar-
ter dan de wyfjes, die met den groei blaauwachtig, eii gevlakt of gety-
gerd tuflchen de voorfte beenen worden (/). Yder mannetje of wyfje

(A) Steller, Novs Comment, j'lcad, Fetropol. Tom. II. ann. 1751. De Hr, nz Pages
evenwel, die deze dieren aan de Kaap de Goede-hoop gezien heeft, alwaar de foort klein
valt, zegt, dat zy zeer langzaam gaan, en dat zy, zeer vet en vol zynde, moeite hebben
om te lande om te keeren. Noote, medegedeeld door den Hr. de Pages, vaandrig op

s Koning^jch^j^^^^ (zee- beer') ^ zegt de Hr. Kracheninnikow, zwemt zo fnel, dat hy
„ gemaklyk tien werflen in een unr kan afleggen; zodra hy zig gekwetft voelt, vat hy het

vaartuig van den vifl’cher met de tanden aan, en fleept het met zulk eene gezwindheid,
„ dat het op ’t water fchyiit te vliegen. Het gebeurt dikwyls dat hy het om verre werpt,
„ en dat zy, die daarin zyn, verdrinken, ten zy de ftuurman het wél weete te bellieren,
„ en de ftrcek in acht te neemen, die het dier zwemt.” IJiJi. du Kamljchatka, Tm. 7 ,

(i) Noot medcgedceid door den Hr. ns Pages, vaandrig op ’s Kouings fchip.

(i) Hijhirc du Kjintjchatka , par Mr. Krachenin-Vików, Tom. l. pug. epö.

7.VI Deel. Y

!

I

1

170 DE NATUURLYKE HISTORIE

wordt met open oogen geboren, en ,zy hebben reeds twee -en - dertig tan-
den • maar de hondstanden of flagtanden vertoonen zig niet dan vier dagen
daarna. De moeders voeden haare kinders met haare melk, tot aan haare
wederkomft aan de grooce landen, dat is te zeggen, tot aan het einde
van auguftos. Deze jongen, reeds fterk, fpeelen dikw^'ls_ te zamen, en
wanneer zy in gevecht raaken , wordt die , welke de overwinning behaalt ,
door den vader geliefkoosd, en de overwonnenen worden door de moeder
befchermd en geholpen. . j ,

Zy verkiezen gemeenlyk het einde van den dag om te koppelen ; een
uur te vooren gaan mannetje en wyfje beiden in zee; zy zwemmen zacht-
lyk te zaraen , en komen vervolgens te lande. Het wyfje , dat gemeenlyk
de eerde uit het water komt, legt zig op den rug, en het mannetje dekt
haar in deze houding. Hy fchynt zeer driftig en zeer werkzaam ; hy drukt
het wyfje zo fterk door zyn gewigt en door zyne beweegingen , dat hy
het dikwyls in het zand geheel nederdrukt, zodat niets dan haar hoofd en
haare voeten buiten uitdeeken : geduurende dien tyd, die vry hng aan-
houdt, is het mannetje zó bezig, dat men het zonder vreeze kan naderen,
en het zelfs met de hand aanraaken (w).

Deze dieren hebben een opdaand hair , dat dik en lang is ; het i’s van
eene zwarte kleur op het lichaam , en geelachtig of rosachtig op de voe-
ten en in de zyden. Onder dit lang hair is eene foort van vilt, dat is te
zeggen, een tweede hair, korter en zeer zacht, dat insgelyks van eene
rosachtige kleur is; maar in den ouderdom worden de langde hairen
graainv of wit aan de punt, het welk dezelve vertoont als van eene doffe
gryze kleur. Zy hebben rondom den hals geen lang hair, in de gedaante
van rnaanen, gelyk de zee -leeuwen. De wyijes verfchillen in kleur, gelyk
ook in grootte, zo derk van de mannetjes, dat men geneigd zoude zyn
haar voor dieren van eene andere foort te neemen. Hun langde hair ver-
fchilt; dan eens is het afchgraauw, en dan weder rosachtig; de jongen
zyn by hunne geboorte van eene zeer fchoone zwarte kleur; men maakt
van hun vel bonten, die zeer geacht zyn; maar reeds op den vierden dag;
na hunne geboorte krygen zy eene rosachdge. kleur op de voeten en a.an
de zyden van den buik ; het is te dezer oorzaake , dat men dikwyls de wyf-
jes doodt, die men befpeurt op het einde van haare dragt te zyn, om het
vel van de vrucht, welke zy draagen, te bekomen, omdat dit bont van
dè ongeboren jongen nog zydeachdger en zwarter is dm dat der jong-

boT*G<i

Het gewigt der grootlle zee-beeren in de zeen van Kamtfchatka is van>
omtrent twintig Ruffifche puds , dat is-- te zeggen , van agc honderd pon<*-

(m') Ifc heb, zegt de Hr. Steller, een dezer dieren meer dan een kwartier uurs zien-
« Wuelen, aan ’t wdk ik een klap met myn band gaf... Die klap deedi bera opkyken,
„ en maakte bem toornig, ’t welk by door een fchrikkelyk gebrul te kennen gaf; maar
dit bektKde hem niet met zyn werk voort te gaan, en hetzelve af te doen.” Mjvr
Coiment^ Tom, lU arm. ijjl.

Z E E . B E E R.

VAN DEN

Ï7I

den^ en hunne lengte is niet meer dan agt of negen voeten. Het is het
zelfde ten opzichte van die, welke op de kuften van Staaten-land gevonden
worden (k), gelyk ook op verfclieiden eilanden van het zuider halfrond,
alwaar de reizigers deze zelfde zee - beeren ontmoet hebben , terwyl zy
daar ook andere, veel kleiner, hebben waargenomen.

Geduurende de negen maanden, dat deze dieren hun verblyf op Kamt-
fchatka houden, dat is te zeggen, van de maand auguftus tot de maand
iuny, «hebben zy, onmiddelyk onder het vel, een vet vlies, van byna vier
duimen; het vet der mannetjes is olieachtig , en van een zeer onaangenaa-
men fmaak, maar dat der wyfjes, minder overvloedig, is van een draag-
Ivker fmaak. Men kan hun vleefch eecen , en dat der jongen is zelfs vry
e^oed terwyl dat der ouden zwart en zeer flegt van fmaak is, fchoon van
het vet afgefcheiden. Het zyn het hart en de lever alleen die eetbaar
zyn (o}«

De lengte van den zee- beer, welke door den Hr. Steller befchreeven
is was fiegcs van zeven voet en drie duim, van het einde van den bek
tot aan het uiterfte der achterfte vinnen , en van zeven voeten , één
duim, en zes lynen, van het zelfde einde van den bek tot aan het eindd
van den ftaart.

Indien men den zee -beer met den land -beer vergelykt, vindt men geene
andere gelykheid tuffchen dezelven dan in het geraamte van den kop , en
in de gedaante van het voorlfe gedeelte des lichaams, dat dik en vieezig
of wel gevuld is (p). De kop is in zyn natuurlyken flaat bekleed met een

Cn') Wy klommen op de kruin des eilands, (by het Staaten - land) , waarop eene onein-
dice”menigce kleine laagtens was; in elk derzelver groeide een grooce hoop van de Daclyl.
Gioincraia; de tuflchenriiimtens tulTchen beiden waren zeer flibrig en raorfig. ... Wy
ontdekten we'.haaft , dat dit veroorzaakt wierdc door eene foort van phokas , die geheel nat
aan land kwamen; deze phokas waren de zee -beeren, die wy in de baai van Usiy, in
Nieuw Zeeland gezien hadden; maar zy waren veel ulryker, en hunne grootte, veel aan-
merkelyker, evenaarte die, welke de llr. Steller aan hun toefchryft; zy zyn echter
verre beneden de zee -leeuwen; de mannetjes zyn nooit meer dan agt of negen voeten
” lang, eii hunne dikte is evenredig.... Zy hebben geene maanen, gelyk de zee leeuwen,
” „„af liet algemeene maakzel des lichaams en de gedaante der vinnnen zyn net geiyk.”
Torster, Secund voytge de Cook,pm. IV, 57 .

\Vy haalden inzonderheid de olie uit de oude zee -leeuwen en zee -beeren, wel-
Vn mei! doodde; want uitgezonderd het hart, de lever, long, enz. ’t welk viy goed
” is, heelt het vleefch een al te garftigen fmaak om gegeeten te kunnen worden. Oe jou-
ee gezonde beeren waren goed, en zelfs het vleel'ch van eeuige o ide leeuwinnen was
I’ ^iet kwaad, maar dat i^ar mannetjes was voor ons afgryslyk.’' FohsrER, Second voyage

’ beeren fvau het eiland St. Elizabeth) gelyken inderdaad meer naar beeren
naar wolven. . .. Hunne kleur en hunne kop gelyken vry wat naar die der beeren, be-
” halven dat hunne fmoel fpitfer is: ook gelyken zy dezelvea in de beweegingen die zy maa.
*’ ken, en in de wyze hoe zy die niaaken; maar zy zyn in het achtenle gedtc-lte des lichaams
” als lam, want zy fieepen alleenlyk hunne achterfte voeten of vinnen na; desniettemin
” loopen zy zo fnel, dat een menfeh hen naauwlyks aehterhaalen kan.” G. Srilberg , Re~
'cueil des Voyages , qui ent fervi d ïitablijfement de la Compagnie det Indes Orientaies
Totn. II, 427 43*1.

y 2

172

DE NATUURLYKE HISTORIE

vet vlies, van een duim dikte , het geen denzelven veel ronder vertoont dan
die van den land-beer ; hy heeft inderdaad twee voeten , vyf duimen , zes
lynen omtreks agter de ooren , maar na hem van zyn vet ontbloot te heb-
ben , heeft het geraamte van den kop van den zee -beer zeer veel over-
eenkomft met dien van den land-beer. Voor het overige is de vorm van
deze twee dieren zeer verfchillende. Het lichaam van den zee -beer is
zeer dun in het agterfte gedeelte, en wordt byna van eene kegelachtige
figuur, van de lendenen af tot byna aan den ftaart,, die maar twee duimen
lengte heeft, zodat de dikte des lichaams, die van vier voeten agt duimen
omtreks is by de fchouders, tot één voet, zes duimen, drie lynen, by
den ftaart vermindert.

De zee- beer heeft uitwendige ooren, gelyk de zee-leemv en de fari-
covienne; die ooren zyn één duim en zes lynen lang; zy zyn fpits, ke-
gdachtig, recht, glad, en zonder hair van buiten; zy hebben geene
opening dan door eene overlangfche fpleet , welke het dier kan zamen-
crekken en fluiten wanneer het zig geheel in ’t water ftort. De oogen
zyn uitpuilende en groot, zo als ten naaftenby die der runderen,” de re-
genboog is zwart; zy zyn met ooghairtjes en winkbraauwen voorzien , en
even als die der phokas , befchut door een vlies , dat zyn begin neemt in-*t.‘.
den grooten hoek van ’t oog, en dat het zelve, naar welgevallen van het"
dier, geheel kan bedekken.

De bek van den hoek af tot aan het einde van den fmoel , heeft
fiegts de lengte van omtrent drie duimen ; zy is voorzien van knevels
waarvan de borftel-hairen vyf duimen agt lynen lang zyn. De bovenfte
lip- fteckt anderhalf duim buiten de onderfte uit , en de afftand tulTchen
de beide lippen, terwyl de bek geopend is, is van omtrent vier dui'-
mett; de tong, dewelke, gelyk als die van alle phokas, wat gevorkt is
aan haar einde, heeft vier en een half of vyf duim lengte.

De tanden zyn zeer fpits, en in yder kaakbeen derwyze gefchikt, dat
de punt van elk derzelver naauwkeiirig lluitin de tulTchenruimte, die het
tinde der anderen fcheidt; daar zyn ’er in ’t geheel zes - en - dertig ; twin-
tig van boven en zeftien omlaag. lo. In het bovenfte kaakbeen vier fny-
tanden , aan hun einde in twee punten verdeeld : a°. twee hondstanden-
aan weêrzyde één, omtrent vier lynen lang,, dewelke binnenwaards ge-
kromd zyn: 30. twee andere hondstanden of llagtanden , zeer fcherp ; één

aan weêrskanten, omtrent agt of negen lynen lang; het is met die, dat
deze dieren malkandercn wreedelyk wonden en verfcheuren ; 40. vier
andere tanden aan ydere zyde,. die fcherp zyn zo als alle de andere^ en de
plaats der baktanden beflaan.

In het onderfte kaakbeen zyn, gelyk in het bovenfte, i°. vier fnytan-
den, voor in het kaakbeen.: 20. flegts twee hondstanden, aan ydere zyde
één; zy zyn fcherp aan de binnenkant, en meer dan een duim lang; het
dier maakt ’er gebruik van in de gevechten, gelyk de wilde zwynen van
hunne flagtanden; maar daar zyn geene tweede hondstanden, gelyk in
het bovenfte kaakbeen:. 39. vyf tanden aan ydere zyde, die puntig zyn ,,

VAN DEN Z E E . B E E R. 173

en die , gelyk in het bovenfte kaakbeen , de plaats der baktanden

beflaan. .

Een karakter, ’c welk aan de zee-Ieeuwen en zee-beeren gemeen is, en
dat hen van alle andere dieren onderfcheidt, is het maakzel hunner voeten;
zy zyn gewapend met een vlies of vin , die in de voorde voeten de vingers
tot ééne mafla vereenigt , terwyl in de agterfte de vingers ook vereenigd
zyn door een vlies, en ten naaltenby de gedaante hebben van die der plat-
voetige vogelen. De voorde voeten dienen het dier om op ’c land te
gaan, en de agierde alleen om te zwemmen en zig te krabben; zy fleepen
00 het land als nutlooze leeden, en zy vergaderen onder zyn buik zo
vLl zand en llib, dat het dier verpligt is inzynenpng halve kringen te
maakcn of te ziegezaagen , en ’t is om deze reden dat hy met wel tegen
de rotfen kan opklauteren.

De voorde voeten, waarvan de lengte omtrent twee voeten tegen ze-
ven of agt duimen breedte is, zyn niet voor een gedeelte onder het vei'
bedekt, gelyk die der phokas, maar zy komen daar geheel uit. De voe-
ten zyn bedekt met hair, uitgezonderd de voorhand, de achterband, <?n
de vingers, waarvan het vel zwart, kaal, glad is, aan het bovengedeelte ,•
en gerimpeld aan het ondergedeelte. Zy bedaan van binnen uit het fchou-
derbeen, uit dat van den arm, van den voorarm, van de voorhand, de
achterband , en de regels der vingeren. Daar zyn ’er vyf aan eiken voet,
waarvan de nagels twee lynen lengte hebben y de duim is langde der
vingeren en de vier anderen verminderen deeds in lengte tot aan den
laatden die de kortde is. De duim , gelyk ook de tweede vinger , be-
daan uit drie regelen y de derde en vierde hebben ’er vier, en de vyfde

heeft negts twee. , , , , . • - r

De agterde voeten,- waarvan de geheele lengte is van twintig of een-en**
twintig duimen , tegen eene breedte van vyf of zes duimen , bedaan uit
het dyebeen, het fcheenbeen, het kuitbeen, den voorvoet, den achter-
voet ,^en de regelen der vingeren. Het fcheenbeen en het kuitbeen zyn
onder het vel des lichaams verborgen; de voorvoet en de achtervoet ver-
tonnen zig uitwendig, en zyn met hair bedekt. Daar zyn ook vyf vingers,
elk gewapend met een langwerpige nagel, die fcherp , van boven bolrond,
en holrond van onderen is : deze nagels zyn op den duim en den bulten-
den vinger zeer klein , maar die der drie andere vingeren hebben omtrent
een duim lengte, tegen eene breedte van vier lynen aan de bafis. Deze
vingers zyn kort, gelyk die der voorde voeten , bedekt met een glad vel
van^ boven en gerimpeld van onderen. De duim is een derde breeder
dan de andere vingers; hy is van dezelfde lengte als de drie volgende
vingers, maar de vyfde is vee! korter. Deze agterde voeten zyn minder
dik dan de voorde, en de regels der vingeren zyn breeder, platter, en
dunner. Aan het einde der regelen beginnen kraakbeemge aangroeizels,.
die de uiterden derzelver vry gelyk maaken aan die der platvoetige voge-
len , en de vin is aan haar einde in vyven verdeeld. De duim heeft maar
twee regels, maar de vier andere vingers hebben ’er elk drie.

1

174 NATUURLYKE HISTORIE

De roede is tien of elf duimen lang; zy bevat in haar voorfle gedeelte
een been van byna vyf duimen lengte, gelyk aan dat, ’t welk in ,de roede
•van de faricovienne wordt gevonden. Het vel van den balzak, die onder
den aars ligt, en die twee zaadballen van eene langachtige gedaante bevat,
is van eene zwarte kleur, gerimpeld, en zonder iiair. Het wyfje heeft
flegts twee mammen , by het fchaamdeel geplaatft.

De lengte der ingewanden in het individu, door den Hr. SxELtER be-
fchreeven, was van honderd twaalf voeten en vyf duimen, gemeeten van
de maag af tot aan den aars, zodat de ingewanden , alles te zamen geno»
men, zeftienmaal langer waren dan het lichaam van_ het dier, waarvan de
lengte niet meer was dan van zeven voet, één duim, en zes lynen, van
het einde van den fmoel tot aan het einde der vingeren van de agterfle
voeten. In een dezer pas geboren dieren was de lengte der ingewanden
flegts dertienmaal langer dan die van het geheele lichaam.

Nog hebben wy vroeger vyaargenomen , en hier herhaald , dat de kleine
zwarte phoka, waarvan wy de afbeelding gegeeven hebben, in het x lilde
Deel, P/. LIF, zo veel overeenkomll heeft met den zee- beer, dat
men niet kan ontkennen, dat het een individu zy, dat tot deze
foort behoort, of dat ’er althans maar eene verfcheidenheid in maakt;
want hy gelykt voUlrekt naar den grooten zee- beer, in de gedaante des
lichaams, in die der pooten, die als afgeknot en geheel ontbloot zyn van
hair ; in de gedaante der flaytanden , die aan het einde gekloofd zyn ; in
de ooren , die uitwendig uitheeken , en eindelyk in de zydeachtige hoeda-
nigheid en zwartachtige kleur van het hair; en dewyl het te vermoeden
is, dat dit dier, fchooii zeer klein van geflalte, echter volwaflen was, de-
wyl alle de tanden by het zelve wel geformeerd waren , zoude men kunnen
denken, dat ’er eene tweede foort of ras van zee - beeren , kleiner dan de
eerfte, befta, en dat het op deze tweede foort is, dat men moet toepas-
fen het geen de Reisbefchryvers van den kleinen zee - beer gezegd heb-
ben (q) , welken zy in yerfcheiden plaatfen van het zuidelyk halfrond ge-
zien nebben (r) , maar dien men tot nog toe in het nogrdelyk halfrond met

(f 5 De Hren. Forsteh. en de Pages.

(Ó In de baai üsky, in Nieuw Zeeland, in Nieuw Georgië, onder den 54 ften graad
noorderbreedte. Fokster, Second voyage de Cook , Tom. I en Tom IF, piru I J. 184
De Hr. DE Pages heeft ook die kleine foor: gezien aan de Kaap de Goede. hoop*’’ en ik denk
dat men tot dezelve ook brengen kan het geen Dampier zegt van de zee - kalven , die in
menigte op Juan Fernandes eiland gevonden worden. „ Deze dieren, zegthy, zyn by dui-
5, zenden op dit eiland; zy zyn van_ grootte als een gL*raeene kalf; hun kop is van maakzel
„ als die yan een hond.... hun hair is van verfcheideue kleuren, als zwart, gtaauw, bruin
,, gevlakt, fchynertde zeer glad en zeer bevallig al.s zy eeift uit zee komen. . . Zy hebben
,, zulk eene fyne en korte vacht, dat ik elders dergeiyke niet gezieu heb: daar zyn ’er altyd
,, by duizenden om het eiland, in de baaijen nederziuende, of naar zee gaande , of daaruit
„ wederkomende ; op een myl of twee van ’t land ziet men het eiland en desz’elfs omirek
„ geheel bedekt van deze dieren , die op de opvervlakte des waters fpeelen of zie op ’c
„ iand ia de zon bakeren. Wanneer zy uit zee komen roepen zy hiume jongen en blaaten
,, als fchaapen ; en Ichoon zy oenc oneindige inenigee andere jongen votirbygaan , eer zy bv
j,, hunne eigen komen, laaten zy zig echter nooit dan van haarc eigene zuigen De jóngen

VAN

DEN ZEE-BEER.

if5

kent: voor het overige gelykt deze kleine ras van zee- beer geheellyk naar
1i(»r PToote zo wel in de kleuren van het hair en de gedaante d.-s lichaams,
als in de natuurlyke zeden en gebruiken. Het fchync alleenlyk, dat zy,
Vleiner zvnic, ook vreesachtiger zyn dan de groote. Deze dieren, zegt de
Hr nr Pages, zoeken zig flegts aan den zeekant te beveiligen, en_ by ten nooit
’t geen Vg rechtftreeks in hunnen dooriogt bevindt; verfc -eidenen zclh,.
r^rwvl zv de vlucht namen, liepen tnlTchen onze beenen door; zy maaken zig
frhielvk gemeenzaatn met de inenfcheu : <k heb ’er twee agr dagen lang in c
leeven gehouden in een kuip van vyf voeren middellyn^: den eerfi^en dag had ik
daar"ei water in laaten florten, ter hoogre van wS- zv

poogingen d.eden om hetzelve ^^^^Vcrmyden.^zge^de^,^^ dfoog ; zodr^het ’wa^-

^°“‘^^V'L?”fch°ddeden zy zig als honden; zy krabden zig, rnaakien zig
fchoon^m^c huh bek,- flooten zig tegen malkanderen aan, en niesden ook als-

^°V?anneer de zon fcheen liet ik hen los op de plegt van het fchip , alwaar zy
niet zogten te ontvluchten , dan vanneer zy de zee zagen. Ie lande krabden
zie ^en zy hadden zelfs vermaak in gekrabd tc -rvordeo van de menfehen, by
^iw^n’zY vry geaieenzaam gingen;- zy gingen zelfs het fcheepsvolk beneken,.
en zy zogten op de verhevenhe plaatlen tc klauteren, om de zon des te beter

hadden vriendfehap voor malkanderen; zy wreeven en krabden malkanderen,.
en^4nnÏÏr men hen 1'cheidden, poogden zy welhaaft weder by malkander te ko-
mpn - hS was genoeg den ééuen weg te neemen om zig van den anderen te doen vol.
Sin-’ men boodt hun vifch aan, wier, en brood in water geweekt ; zy baiekten , en
fom-n wat men hun eaf , maar zy flikten het met door , en wierpen het terüond
weder uit den bek. Den zevenden dag hadc een hunner fteike bartflagen en fmk^
hv ooende den bek, en braakte een grocnachtig vocht, en hy knabbelde
S%et’ holt vS%rLip liet het dier in zee werpen. . Des .anderendaags-
liet ik zyn makker los m eene weide, maar by at daar mets, ik wierp hem
in zee- eerft zwom hy zeer langzaam, maar zig onder water begeeyen , en daar
«en ze’er langen tyd gehouden hebbende, kwam hy tot de oppervlakte terug^
S^e^yker ra Ichooner dan hy te vooren was; hy kwam waarfchynlyk voedzti-

neemen.

mar kleine honden, en onthouden zig gaarne op ’t land, maar Wanneer zy ge*
„ gelyken ^is naar zee, zo wel als- de ouden, en zwemmen zeer vaardig-

•• «1 ” * -Art" II -.U ».:■ lii »!«•»“ ï“"»™ I. -

^Ichomrzv OP ’t land zeer lui zyn, en zig niet van hunnen weg laatenaftroo-

^en dt d Jr n°aïenl mlr zo zy zig werp^l op hen, die hen Haat , zo kan "Jfn hen met
„ iicn «“•* j iti i\^ Ifoiide tp heeiö lancien

” S S o7i“«Zï;oolï..:f b i» a. koud. I.nd.d

,, liggen ? k ookleele in de zuidtlyke deelen van Afrika, gelyk omftreeks de^Kaap

„ den. Daar y . in de ftraat van Mageliaan. . . . Daar zyn er op

„ de G«^de.hoop, gely^ Werelddeel, van het Vuurland af tot de even-

” £uo7”~et “r, rasJuyi es.-'..., * -- 's.s

” zy leeven daarvan; De viiichen, welken zy eeten, zyn de ' w

” d?e overvloedig op de fteenachtige kullen vallen. yoy.ages de D.ampier, Tem. l, pas.,

'\z6y S’r-

I7Ö DE NATUURLTKE HISTORIE

De Hr. de Pages voegt ’er by, dat de grootfte zee-beeren, ^velken
hy aan de Kaap de Goede -hoop gezien heeft, niet meer dan vier voe-
ten lang waren , en dat de meeften , (waarfchyniyk de wyfjes en de jon-
gen), flegts twee en een halve voet lengte hadden; het geen verbaa-
zend verfchilt van de geftalte dier foort, welke de Hr. Steller be-
fchreeven heeft.

Het hair der jongen js zwartachtig, vervolgt de Hr. de Pages, maar met de
jaaren wordt het zilyer-grys aan de puac. Hunne tanden zyn klein ; hunne knevek
vry lang; het uitzicht is zacht, en hunne kop gelykt vry wat naar dien vaSeS
hond met korte ooren: die der zee-beeren zyn fmal, weinig open en hebben
maar zeventien of agttien lynen lengte. De hals is dik, en byna’in dezelfde
richting als de kop. De dikfte plaats van het dier is de borft, die verminderen-
de afloopt tot aan den ftaart, welke maar twee duimen lang is.

De voorfle pooten worden geformeerd door een kraakbeenig vlies, dat bvna
^ gedaante van vm heeft: dat vlies is fterker van vooreo dan van achteren
De pooten hebben vyf vingers, die zig zo verre niet uitftrekken als
de binoenfte is beft getekend, gelyk deszelfs regels; de twee volgende zvn Tec
minder, en de twee buicenfte zyn het te naauweraood. Yder vinger is met een
kleinen nagel gewapend, die, door het hair bedekt, naauwlyks zichtbaar is

De agterfte pooten hebben ook vyf vingers, waarvan de drie middelfte hunne
regels en nagels duidelyk zichtbaar hebben ; de andere zyn het minder • zv heb
ben een zeer kleinen en zeer dunnen nagel. Alle deze vingers zyn zamenRlyoeed
door een vlies, gelyk in den ganzepooc (s).

CO Noote medegedeeld door den Hr. de Pages.

D E

wm

XrE IjION-MARIN

V' A N DEN

ZEE-LEEUW.

i?7

DE ZEE- leeuw («).

D e grootfte foort van phokas met uitwendige ooren is die van den
zee-leeuw; hy is onvergelyklyk magciger en grooter dan de zee-
beer, fchoon hy tot tegenwoordig weinig bekend was; en wy hebben
reeds aangeraerkc, dat de waare zee-Jeeuw, die hier in aanmerking komt ,
het dier niet is, waaraan de Schryver yan de reis van Anson t’onrecht
dien naam gegeeven heeft. De albeelding vertoont den phoka met den
gerimpelden bek , waarvan wy de befchryving gegeeven hebben , en dié,
noch uitwendige ooren, noch maanen heeft; die ook van den zee- leeuw
in verfcheiden andere karakters verfchilt: deze yerzinning , of liever,

deze valfche toepaffing van naam kon niet verholpen worden, zo lang men
niet onderfcheidenlyk Tiet een en ander dezer dieren kende; maar kundige
reizigers {b) hebben ons onlangs in ftaat_ gefteld een bepaalend oordeel over
het verfchil dezer dieren te vellen , die wy op genoegzaamen grond tot
twee onderfcheiden en afzonderlyke foorten , en zelfs geflachten , brengen.
Wy geeven hier op PI- dc afbeelding van den waaren zee-Jeeuw,

naar ’t voorwerp zelf, getekend door den Hr. Forster een kundig Na-
tuurbefchouwer en reiziger , aan wien wy reeds verfcheiden goede waar-
neemingen over andere dieren verfchuldigd zyn.

Hy heeft benden van deze zee- leeuwen op de kullen der Magellaanfche
landen gezien, gelyk ook op eenige andere plaatlcn van het zuidelvk half-
rond (c); andere reizigers hebben die zelfde zee -leeuwen in de Noorde-
lyke zeen, aan de Kurilifche eilanden, en by Kamtfchatka, aangetrolFen.
De Hr. Steller (d) heeft, om zo te fpreeken, onder hen verfcheiden
maanden geleefd op het eiland Bering ; dus is de foort in de beide half-

Lion de mer , eu lion-tnarin. Beauchese Gonin, Navigation aux terres auflrales
Tom. 11 . — Bougainville, yoyage autour du monde, — F11AN901S Prttv, CalkHion d" Ac~
kluit, Tom. lil. — SirRiciiARDHAWKiNs, Sir J ohn Narboükough, l’Abbé , é/ïs
fionaires, Tom. Dom Pernetty, Bebkard Penrose, account of the Utji expaditien t»

port Egmnnt in Falkland hland. Londan , 80. 1 775. — M. Clavton , Tranfadtiuns P/iilo-
foph. Vol, LXFl. P. I. pag. 102. — Kraciif.nimnikow, HiHoira de Kumtfchatht, Lion,
1767. Tom. l. — Phoca Leonina. Steller, Novi Comment. Academ. Petrop. Tom. II. Ann,
1751. — Phoca h crinière, par A//". Forster. — Slwuteha, door de RufTen. — Siout ,
door de Kamtfchntdaalen. — Oulon, door de Koriaques. — Etarpé, door de Kurüers.

C/O Dó Hr, Steller, en de Hren. Forster, vader en zoon.

CO De zee. leeuwen zyn die dieren, welke door do reizigers naar de zuideiyke landen
befchreeven zyn , als hebbende den bals en den kop bekleed met maan - hair , en ’t welk wy
moeite zouden gehad hebben te bemerken, indien wy geen anderen dan den valfchen zee-
leeuw van Anson hadden gehad om daar mede te vergelykeu. Zie het anykel vau de phokas
XIU Deel, blz. 219 en 24a. ’

qD Novi Comment. Acad. Petropol. Tom. II. ann. 1751»

XVL Deeï. Z

178 DE NATUURLYKE HISTORIE

ronden verfpreid; en wordt miflchien onder alle breedten gevonden gelvk
die van de zeè-beeren , van de faricoviennes , en van de tneefte phokL.

De zee-leeuwen houden zig in groote gezinnen by malkander, en trek-
ken op die wyze; die gezinnen zyn evenwel minder talryk dan die der
zee-beeren, met welken men hen fomtyds op den zelfden oever vindt*
yder gezin beftaat gemeenlyk uit een volwalTen mannetje, uit tien of twaalf
vvyfies (f), en mt yyftien of twintig jongen van beide fexen. Daar zvn
zelfs mannetjes, die een grooter getal wyfjes fchynen te hebben • maar
daar zyn anderen, die veel minder hebben ; allen zwemmen zy te Lmen
en zy blyven insgelyks by malkander terwyl zy te lande gaan ruften. De
tegenwoordigheid of de ftem van den menfch doet hen vluchten of zig in
’t water werpen; want fchoon deze dieren veel fterker en grooter zyn dan
de zee-beeren, zyn zy echter vreesachtiger; wanneer een menfch hen met
een enkelen ftok aanvalt , verdedigen zy zig zelden, en vluchten al 7nf>h
tende, en nooit vallen zy aan of doen eenfg geweld, zodat men zig mil
den onder hen kan bevinden , zonder dat men iets behoeft te vreezen Cf)
Zy worden niet gevaarIjk dan wanneer men hen zwaar wondt en tot vvan-
hoop brengt (g) ; de nood maakt hen dan verwoed ; zy weêrftaan den
vyand , en vechten met te meer moeds, naarmaate zy meer mishandeld
zyn. De jaagers zoeken hen meer op ’t land dan in zee te overval-
len , omdat zy dikwyls de barken omverre werpen , wanneer zy zig
gekwetft voelen : dew}'! deze dieren magtig , zwaar , en geweldig

zyn, is het eene foort van roem onder de Karatfchatdaalen een man-
netjes -zee -leeuw te dooden- De menfch in den natuurftaat maakt meer
werk dan wy van de perfooniyke dapperheid : deze Wilden door
dat denkbeeld van roem opgewekt, fteJlen zig voor de grootfte g’-

(0 De Hren. Forster zeggen tien of twaalf wyfjes ; en de Hr. Steller geeft ’er hun maar
twee, drie, of vier; maar dewyl het gevoelen der Hren. Forster den meeften grond fchvnt
te hebben ten opzichte der jongen, die yder gezin volgen, mag men denken, dat inderdLd
de mannetjes in deze foort het getal der wyfjes hebben, dat men hun toefchryfc Voor het
overige fchynt dit getal der wyfjes in zekere omffandigheden te verfchillen ; want in de reiza
van CooK vindt men aangetekend, dat hy een mannetje gezien hadt van twintig of dertiir
wyfjes omringd, welken hy zig veel moeite gaf om by zig te houden; maar dat ’er andere

mannetjes waren , die maar dén of twee wyfjes hadden. Second voyage dc Cook Tam ii?
p/ 3 g. 70. o /I, iom.

(ƒ) „ Het was niet gevaarlyk door het midden van de bende heen te trekken
„ eiland by het Staaten-land), ivant zy vluchtten weg, ofzybleeven bedaard^hSiumen
„ liep alleenlyk gevaar zo men zig tuflehen hen en de zee wilde plaatfen. Zo ieS hen l«n?
„ maakt. Horten zy zig in zulk een groot getal in ’t water, dat, zo gy niet terftond'uii
„ hunnen wegfpringt, gy omverre geloopen en verplet zoudt worden. Somtyds wanneer wv
„ hen eensklaps overvielen , of dat wy hen wakker maakten Cwanc zy flaapen veel en zvn
„ zeer dom) Haken zy den kop op, gromden en toonden de tanden op zulk eene woede
„ wyze, dat zy febeenen ons te willen verflinden; maar zodra wy op hen aantrokken Jnehr
„ ten zy.... In t algemeen waren zy zo weinig woeH, of liever zo dom dat zv ons
„ vergunden digt genoeg te naderen, om hen met Hokken dood te flaan- maar
„ op^de grooten, omdat wy ons verbeelden, dat het milTcbien geSk 70A
digte by^e naderen.” Forster . Sccof,d voyage de Cook , Tom^lTÊ, «

(O Steller, Novi Comment. Aead. Potrop. Tom. IL ann. 175, ^

VAN DEN ZEE-LEEUW. 179

vaaren bloot; zy gaan de zee-leeuwen in zee opzoeken, en zwerven ten
dien einde verfcheiden dagen op de baaren , zonder ander kompas dan de
zon en de maan; gemeenlyk maaken zy hen met flokken af, en fomtyds
fcbieten zy vergiftige pylen op hen, die hen in minder dan vier-en-twintig
uuren doen flerven ; of zy vangen hen ook wel leevende met koorden van
rotting, waarmede zy hen de voeten belemmeren (Ji). Schoon deze dieren
van eene domme en vry woefte geaartheid zyn , fchyuen zy zig evenwel
met den tyd eindelyk wat gemeenzaam met den menfch te maaken. De Hr.
Steller zegt, dat men hen door eene goede behandeling zou kunnen tam
maaken ; hy voegt ’er by , dat zy zig zo wel gewend hadden hem te zien ,
dat zy op zyne komft niet meer vluchtten , gelyk in t begin ; dat zy hem
ftil en vreedzaam zagen , en hem met eene foort van bedaarde oplettend-
heid befchouwden ; met één woord , dat zy alle vrees ten laatflen zo geheel
verloeren hadden, dat zy in zyne tegenwoordigheid in alle vryheid te
werk gingen, en zelfs voor zyne oogen hunne koppeling aanvingen en
volbragten. De Hr. Fokster zegt, dat hy ’er eenigen gezien heeft, die
zo gewoon waren geworden om menfehen te zien, dat zy de floepen in
zee volgden , en dat zy het voorkomen hadden van op te merken wat daar

D^ch^^fchoon de zee-leeuwen van eene zachtere geaartheid zyn dan de
zee-beeren, houden de mannetjes echter lange en bloedige flagen tegen
malkanderen : men heeft ’er gezien welker lichaam als bedekt was met
lidtekenen; zy ftryden, om hunne wyfjes te verdedigen (i), tegen een
medeminnaar, die dezelven komt fchaaken. Na het gevecht wordt de
overwinnaar het hoofd en de meefter van het geheele gezin van den over-
wonnenen. Zy vechten insgelyks om de plaats te behouden, welke_ yder
mannetje in heeft, en die altyd een grooten fteen is, welken hy zig ten
verbiyfplaats heeft uitgekozen; en wanneer een ander mannetje opkomt

Het zyn niet dan vaardige knaapen, die op deze jagt gaan: zy naderen flilletjes; zy
wÊToèn hem een mes in de borfl, onder den oxel. Dit mes zit vaft aan eene lange riem,
” zee kalfs-vel gemaakt, die verbonden is aan een ftuk hout; elk vlucht op het fpoe-
” a, "ft wee en werpt het dier van verre met pylen en meflen, om het op verfcheiden
” Saatfen des lichaams te kwetfen, en wanneer het zyne kracht meeft verloeren heeft, maakt
men bet verder met knodfen af.

Wanneer men hem op zee ftaapende vindt, fchiet men vergiftige pylen op hem, en men
vlucht ylirgs weg ; het dier zig gekwetft voelende , en de fman niet kunnende verdraagen
” vin bet zee water, dat in zyne wonde dringt, vlucht op den oever, daar men het verder
” mpr ovleii of fpiefen afmaakt; of zo de plaats niet veilig is, wacht men tot dat hy van zyne
” fterve ’t «een na verloop van vier -en- twintig uuren gebeurt. Deze jagt is

•• hy ■ ïe d» «dafleo 8 .dood bddft voor «„ b.ld wordr B.houd.b , dn

” d?t t de -eden dat vceleii zig daar op toeleggen, minder om het vleefcli, üat voor zeer
;; fekker gehouden wordt, dan om roem te verwerven.” Kracheninnikow , H,/lo,rc dt

„ 1 k*be^^ of drie dagen agter een, om een wyfje, dat een and«

,, mannetje wilde vvegvoeren.” Steller, Novi Qomntnt, Acadtm, Fetrepoh lotn, ii,
atin, 175

Z a

i8o

DE NATUURLYKE HISTORI

E

om hem van daar te verdryven, begint het gevecht, en eindigt niet dan
met de vlucht of den dood van den zwakften (/t). °

De wyQes vechten nooit, ’t zy onder maJkanderen, ’t zy met de manne-
tjes; zy fchynen m eene volftrekte afhangeiykheid van ’t lioofd des gczms
te zyn; zy worden gemeenlyk gevolgd van de jongen der beide ‘n •
maar terwyl twee mannetjes, dat is te zeggen, twee verfchiilende hoofden
van een gezin, handgemeen zyn, komen alle de wyfies van haare?nn^n
gevolgd, op, om getuigen van het gevecht te zyn, en zo he^t hoofd van

eenige andere bende insgelyks tot du tooneel opkomt, en party kieftvoo?
of tegen een der ftrydendcn, wordt zyn voorbeeld wel haatl gevolgd door
eenige andere hoofden, en dan wordt de flag bykans algemeen , en eindigt
met dan met eene groote bloedftorting , ja dikwy/s niet dan met den dood
van verfcheidenen dier mannetjes, waarvan de gezinnen zig ten voordeele
van den overwinnaar vereenigen. Men heeft opgemerkc, dat de al re
oude mannetjes z!g in die gevechten niet mengen; lv voelpn wonrmt, i i

hunne zwakheid, want zy houden zig verre bSiten fthoots , en Xveri?
.ruil; op hunne Iteenen, zonder evenwel aan andere mannetjes of wvfies^S
vergunnen daartoe te naderen (/). In het gevecht vergeeten de mc'^ile
wyfjes haare jongen, en poogen zig al vluchtende van dit tooneel te ver!
wyderen, het geen eene zeer verfchillende geaarcheid van die der zee-
beeren onderftek , als waaronder de wyfjes haare jongen wegvoeren ivan-
neer zy dezelven met kunnen befchermen ; daar zyn%ven«fd oouLntyds
moeders onder de zee- leeuwinnen, die haare jongen in haaren bek weg-
voeren (m), en anderen die harts genoeg hebben om hen niet te verlaaten
en die zelfs zig laaten dooden op de plaats, terwyl zy hen poogen te ver*
dedigcn (rO: maar dit moeten uitzonderingen zyn; want de Hr. Steiler
zegt zeer ftellig, dat deze wyfjes weinig verknochtheid voor haare jonden
hebben; en dat, zo men haar dezelven ontneemt, zy daar geene aanX.
nmg van fchynen te hebben; hy voegt ’er by, dat hy zelf veffeheidenimal
jongen heeft weggenomen in t gezicht van den vader en de moeder zon
der het minfte gevaar te loopen, en zonder dat deze ongevoelige en

C*) ,, De zee- leeuwen leeven in groote benden te zameii-, de ondfle en vetfle mannetie,

„ houden zig afgefcheiden. Elk verkielt een grooten (leen, daar de anderen ni^hk i ^

„ zonder een woedend gevecht. Wy hebben hen dikwyls in eeL onS "’f bykomen
„ gezien, en verfcheidenen hadden lidtekens van zwaare wonden on
,’,deze gevecken bekomen hadden.” Forstzr,

a u" ?ee-reeuw waar, die knorrende nederlag, in eene afre
„ zonderde plaats, zonder te dulden, dat de mannetjes of de wyfjes zig daaromtrent Ll-T
„ den. Wy oordeelden, dat het oude dieren waren, door de jaaren afgemat”

Secord Foyage de Cook, Tom. Ir. p<tg, 71. ^ “igemat. Forstkr,

(w) „ De zee- leeuwen verwachtten doorgaands onze aannadering, maar „

„de bende gedood was, vluchtten de overigen met veel verhaaftinff •

„ men dan een jong in haaren bek mede; maar de meeQe waren vn
„ achter Heten,” Fokster, Secotiel Voynge de Cook, Tom. //^ ° ^vreesd, dat zy hen

C«) Mémtire fur les phoques ^ communiqués d Mr. de Buffon*' p ?/

van den zee-leeuw.

i8i

onnatuurlyke dieren eenige pooging deeden om hen te behouden of te
%"5o?‘het overige, zegt hy, ’t is niet dan onder maikanderen , dat de

o-lden^ maar ’c geen zonderling zoude voorkomen, zo wy daarvan het
f oorbeeld niet hadden in onze ferrails, is, dat zy inden bronstyd minder
believende en trotfcher zyn; de wyljes moeten dan de ecrfte aanzogen
doen (o); niet flegts fchync de mannetjes-fiucan onverfchilljg en
^ v: iiondr 7 Ï^ zelfs ecbelgd , en ’c is met dan na dat de wyfjes de lief-

Sbin vetfchmdenraaalen herhaald hebben, dat zy zig door dezelve,
tl, ’t ware „ laaccn overwinnen , en zig aan haare verlangens overgeeven :
dan werpen zy zig te zamen in zee; zymaaken diar verfcheiden bewee-
singen en na eenigen tyd zachtelyk zamen gezwommen te hebben, gaat
hor wvfie eerft te land, en werpt zig op den rug, om haaren meefter at
rf JlSen en te ontvangen. Onder de koppeling die agc of tien minuu-
duurt, houdt het mannetje zig op zynevoorfte pooien, en dewyl hy
ten derde grooter van gehalte is als het wyfje, fteckchy den geheelen kop

^°D"ze^^dLrra gelyk als de zee-beeren, kiezen altyd de onbewoonde
fil mden om te gaan jongen , en zig vervolgens aan hunne liefdedrift over
te leveren De Hr. Fokster, die hen op^de kaften der Magelhanfche
landen heeft waargenomen, zege, dat hy getuige van hunnen liefdehandel
en van hunne koppeling geweeft is, diein de inaanden december en january
voorvielen, dat is te zeggen, in het zomer-failoen van die klimaaten. De
Hr Steller , die hen insgelyks op de kaften van Kamtfchatka en op de
rïtbuuriee eilanden, heeft waargenomen, verzekert, dat zy altyd koppe-
len in de maanden van aiigaftus en fepcember , en dat de wyfjes in de
Land van july (/>) werpen. Het fchync derhalvtn, dat in de tegenover-
Sdde kliLLn de zee-leeuwen maikanderen altyd m den zomer opzoe-
Kn en dat de tvd van dragt van byna elf maanden is. Dezelfde Steller
zegVevenwel uitdrukkelyk , dat de wyfjes maar negen maanden draagen ,

ro'l Verfcheiden vraerade liefkoozingcn gaan de koppeling voort het is de zwakfle fexe ,

j- oarfte aanzotken doet. .. . Het wyfje bukte zig voor het mannetje neder, kruipende
” amaal rondom hem , en van tyd tot tyd haaren fnuit op zyn boezem brengende, als

„ honderdmaal rondom „„dgr dit bedryfeerit m een kwaaden imin te

„ om hem « lyo^de de tanden aan zyn wyfje, als of hy haar hadt willen byten-

„ zyn; hy gromde en too fj e„ jj^am vervolgens haare liefkoozmgeii

„ Op dit teken bieldt he ?«hoorzaam

„ herhaalen, en maikanderen vervolgende; eindelyk begaf het wytje zig het

„ wierpen zy zig hvideti n > malkande e k ^ „^^y volgde .

z 3 *

i8t DE NATUURLYKE HISTORIE

als of hy niet gerekend hadt, dat van feptember en auguftus tot in july,
niet negen, maar tien maanden afflands is. Die twee reizigers, welken
wy daar aangetrokken hebben, komen niet overeen in het getal der jon-
gen, die het wyfje by ydere dragt werpt. Volgens den Hr, Steller
bepaalt zig dat tot één, en volgens den Hr. Fokster brengt zy twee ter
wereld (?), maar het kan zyn, dat zy gemeeniyk maar één, en fomtyds
twee jongen werpt ; ook kan het zyn , dat deze dieren minder vruchtbaar
zyn op Kamtfchatka, dan in de Magellaanfche landen j en eindelyk kan
het zyn, dat, dewyl de jongen van het voorig jaar de moeder volgen met
die van de laatfte dragt, de Hr. Fokster dezelve niet onderfcheiden
heeft, toen hy het wyfje van twee jongen zag gevolgd. Dezelfde reizi-
gers berichten, dat die dieren, en inzonderheid de mannetjes, niets eeten
zo lang hun bronstyd duurt (r) , zodat zy ha dien tyd altyd zeer mager
zyn, en zeer uitgeput: die, welken zy in dit faifoen geopend hebben,

hadden in hunne maagen niets dan kleine fteenen ; terwyl zy in alle andere
tyden zeer vet zyn , en hunne maag opgepropt is met vifch en fchaalvifch ,
die zy in groote hoeveelheid nuttigen.

De ftera der zee-leeuvven is verfchillende.naar de jaaren en de fexe,
en het is geftiaklyk, zelfs van verre, het geroep der volwaflen manne-
tjes van dat der jongen en der wyfjes te onderfcheiden. De mannetjes
hebben een gebulk , gelyk aan dat van den Hier (s ) , en wanneer zy ge-
tergd zyn, toonen zy hunnen toorn door een groot gefnork. De wyf-
jes hebben ook eene foort van geloei, maar zwakker dan de mannetjes,
en vry gelyk aan het bulken van een kalf. De Rem der jongen heeft
veel ove'reenkomft met die van een lam van eenige maanden, zodat
men van verre denken zou de troepen van koeijen en fchaapen te hoo-
ren, fchoon ’er inderdaad geene andere dieren dan benden van zee-
leeuwen voor handen zyn, welker gebulk op verfchillende toonen zig
verre genoeg laat verneemen, om de reizigers te verwittigen, dat zy

CD Krachenjnnikow zegt zelfs tot drie en vier, het geen echter niet waarfchyniyk is.
CO » Zo lang de phokas tochtig zyn , zegt de Hr. Fokster , dat is te zeggen, geduurenJe
„ den tyd van eenige weeken, neeraen zy geen voedzel, zodat zy na dit jaargetyde zeer
„ uitgeput en mager wederom in zee gaan. Wy vonden in hunne maag verfcheidene rond-
achtige fteenen, van grootte als een vuift, en fommigen hadden tot vyftig fteenen bv zie*
’’ zonder te weeten waartoe een inftinft dient, dat deze dieren fteenen doet inzwelgen meri
„ ken wy alleenlyk aan, dat Bkauchenb Gonfn, een Franfch Zee-reiziger, die veel geloof
„ verdient, dezelfde byzonderheid meldt, en daar byvoegt, hetgeen men miflchien bezwaar-
,, lyk gelooven zal , dat de fteenen het voorkomen hadden van reeds voor een gedeelte ver-
„ teerd te zyn: zoude het liquor gaflricus dezer dieren zo fcherp zyn, dat het fteenen noo-
„ dig hadt om het zelve eenig werk te geeven . terwyl het voedzel ontbreekt?” Extr. d'un
mémoir- de Mr. Fokster, reeds aangehaald. Zie ook Ie Seconr/ voyaqe de Cmi , Tom. IF
5(^7 Ö* FHifioire des Navigations aux terres au/irales, Tom. II. ’

’cb 'Het geraas, dat alle deze dieren maaken , verdoofde onze ooren. De oude raan-
„ netjes bulken en loeijen als toornig^e ftieren,^ of als leeuwen; de wyfjes bulken net als
„ kalven, en de jongen blaaten als fchaapen. Fokster, Sccond voyage de Cook, Tom.
ly, pas- 55 .

VAN DEN ZEE-LEEUW. 183

het land naderen (0. het welk door de mift anderzins zig niet akyd

vro^g genoeg aan hun gezicht vertoont.

. leeuwen gaan op dezelfde wyze als de zee - beeren , dat is te zeg-
tT^od de aarde voortfleepende , door middel hunner voorfte voeten;
m?ar hft gaan is nog logger en onbeyalliger ; daar zyn ’er, die zo log
iïn en dat zyn waarfchynlyk de oude, dat zy den fteeiï met verlaaten ,
Splken zv voor hunne verblyfplaats hebben mtgekoozen , en waarop zy den
rSeelen dag flaapende en fnorkende doorbrengen. De Jongen hebben
S minder levendigheid dan de jonge zee-beeren ; men yindc hen dikwyls
flaanï^nde op den olver ; maar hunne Haap as zo los, dat zy op het minfte
Sht ontmaken, en zeewaards vluchten. Wanireer de jongen vermoeid
fvn van het zwemmen, zetten zy zig op den rug hunner moeders, maar de
Sider duldt dat niet lang , en werpt ’er hen af , als om hen te noodzaaken zig
rc oefFenen en te verfterken in de kunll van zwemmen; in t algemeen
zwemmen alle de zee-leeuwen, volwaflenen en jongen, met veel fndheiden
vaardigheid; zy kunnen ook zeer langen tyd onder water bly ven zonder te.
ademen Zy waafTemen eene fterke lucht uit en die zig verre yerfpreidt.
Hurvleefch is byna zwart , en vry flegt -vnm fmaak , inzonderheid dat der
manneties: de Hr. Steller zegt evenwel , dat het yleefch der voeten , of
bSe vinnen , zeer goed te eeten is, maar dat is miffchien alleen voor
zee-reizigers, en vooral voor dezen reiziger en zyne makkers, die, om
vn re fnreeken, geen ander voedzel hadden. Hy zegt, dat het vleefch der
ionffen witachtig , of taamlyk blank en eetbaar is, fchoon wat laf en vry
onaangenaam van fmaak. Hun vet is zeer overvloedig, en vry gelyk aan
dat def zeeXeren, en , fchoon minder olieacluig dan dat der andere pho-
Vai is het echter even weinig eetbaar. Die groote hoeveelheid vet, en
hunne dikke vacht, befchermt hen tegen de koude van de ysftreeken,
rnaar het fchvnt dat dit hun in de heete landen hinderlyk moeft zyn, te
™ mon ffeheel geen ruijing in het hair, noch eenige verminde-

S herftUaurd, op welke breedine n.cn h„„

SSe aangetroffen hebben (a). Deze tweeflachtige dieren verfchi len
SSn van de landdieren, die van hair veranderen, wanneer zy naar andere

nog van alle andere zee- dieren, dooreen
karakter, dat hun dezen naam heeft doen geeven, en dat hun inderdaad

Lnige uitwendige gelykheid met den land-leeuw geeft, te weeten, een dik

Srvl"dc ''In

S yerVchjlt^niet van d/ Je. wolf, die

” die'hï a?n'"?en’hals lfaniïrrw?Sn‘^4rrL''zo groot waren als fileren j men doodde
” daar eenigen van; hun lichaam is als eene klomp vet, daar men olie uithaalt, enz.
la/r. Edif. XV. Recueil, 344*

i 84 DE NATUURLYKE HISTORIE

dit tnaan-hair zet zig op, wanneer het dier boos wordt, en geeft het
een dreigend voorkomen (v). Het_ wyfje, dat korter en dunner van
lichaam is dan het mannetje, heeft niet het geringfle blyk van dit maan-
hair; al haar hair is kort, g’ad , glinfterende, en van eene vry heldere
geelachtige kleur ; dat van het mannetje , het maan-hair uitgezonderd , is insge-
lyks glinlf erende, glad, en kort; alleenlyk is het van een donkerer vaale kleur
dan dat van het wyfje, zelfs trekt her naar het bruine. Daar is geen vilt, of
kort wollig hair onder het lange , gelyk by de zee-beeren. Voor het overige
verfcnilt de kleur dezer dieren naar de jaaren; de oude mannetjes hebben
een vaal hair, gelyk de wyfjes, en zy hebben fomtydswit op den hals en
het hoofd. De jongen hebben gemeenlyk dezelfde kleur van donker-vaal
zo als de volwaiïen mannetjes, maar daar zyn van eene byna zwart-
bruine kleur, en anderen van een bleek -vaal, gelj’k de ouden en de
wyfjes.

Het gewigt van dit groote dier is van omtrent vyftien of zeflienhon-
derd ponden , en zyne lengte van tien of twaalf voeten , wanneer hy zyn
geheele groei bekomen heeft (w). De wyfjes, die veel dunner zyn , zyn
ook kleiner, en hebben gemeenlyk maar zeven of agt voeten lengte (x).
Het lichaam van de eenen en anderen, waarvan de middellyn ten naaflenby
gelyk is op een derde van de lengte, heeft bykans overal eene gelyke dik-
te, en vertoont zig voor ’t oog als een groote cylinder, meer gemaakt
om te rollen, dan om op de aarde te gaan; ook vindt dit lichaam, al
te veel gerond, geene vafligheid, dan omdat het, allerwege met eene
overnaaatige hoeveelheid vets opgevuld zynde, zig gemSdyk fchikt

naar

Men leeft in de reize van Thomas Candisii , dat ’er eenige eilanden op deze reê zyn ,
(De/rVO, alwaar men eene groote menigte zee -honden vindt, die zeer fterk en groot, en
van eene lelyke gedaante zyn. Het voorfte van hnn lichaam kan niet beter vergeleeken
worden dan by dat van een leeuw; hun hals, en het geheele gedeelte daar onder, dat zig
vertoont, is bedekt met een langen ruw hair. Ouvien van Nooar, Rcciuil des ^eyages,
qui ont fervi a Fétabliff'einent de la Compagnie des Indes Otientales^ 1702. Tom.

11 , pag. 14 ew , , ,

ÓD reizigers ftemmen overeen in de zwaarte der zee -leeuwen, maarniet eveneens m
de grootte; foinraigen geeven hun twaalf of dertien voeten lengte, en Don Peknsttv maakt
hen nog grooter. De Hr. STei.LEn zegt, dat hun lichaam niet langer is dan dat der zee-
beeren , maar dat het veel dikker is ; en de Hr. Fouster , die deze dieren van naby
onderzocht fchync te hebben, zegt, dat de oude zee- leeuwen in ’t algemeen tien of
twaalf voeten lengte hebben, .welke di<? is, die- wy hier aaniifcciuen, omdat dezelve over-
etnkomftiger fchynt met de zwaarte van het dier. Zie Ie Sccond voyage de Cook, Tom. IP',

54,,

tx) „ Van Port Defiré komende, zegt Jacob le Maire, ankerde men aan Tile du Roy,
alwaar men jonge zee- leeuwen ving, die wel fraaakten; deze z-ee leeuwen zyn van
grootte als een klein paard, hebbende het hoofd geiyk aan dat van een leeuw, meteen
” en ruw maanhair, maar de leeuwinnen hebben her niet, cn zyn n'et half zo groot als
r de mannetjes; men kon hen niet dooden dan door hun onder de keel of in den kop te fchie-
,5 ten; men gaf bun honderd fpaakflagen, zodat hun het bloed uir de keel en de neus liep,
,4 en eveiuvel vluchtten zy 9 oiukwaïnen. R.qcuqU dc$ ds la Qoftipagnic des

Indes-Oricnsales f Tom. II , po>S'

VAN DEN ZEE- LEEUW.

185

naar den grond en de fteenen, waarop het dier zig nederlegt om te

ruften (y). ,

Het hoofd fchynt al te klein, naar evenredigheid van zulk een groot
lichaam. De fmoel is vry gelyk aan dien van een grooten dog, zynde
een weinig verheven en aan ’t einde als afgeknot. De bovenlip fteekt
voor de onderlip uit , en beiden zyn zy_ voorzien van twee ryen ruwe
hairen, in de gedaante van knevels, die lang en zwart zyn, en zig
langs de opening van den bek uitftrekken. Die borftels zyn pypjes,
daar men tandenftookers van kan maaken (z) ; zy worden in den ouder-
dom wit. De ooren zyn kegelachtig, en maar zes of zeven lynen lang;
derzelver kraakbeen is vaft en ftyf, zy zyn echter aan het einde wat
toegevouwen; het binnengedeelcc is glad, en de buitenfte oppervlakte
is met hair bedekt. De oogen zyn groot, en fteeken buiten ’t hoofd
uit; de traankliertjes der groote ooghoeken zyn zeer zichtbaar, en van
eene vry levendige kleur; zodat de oogen van dit dier brandende en
verhit fchynen. De regenboog is groen, en het overige van het oog
is wit daar kleine bloedadertjes doorloopen. Daar is een vlies {mem-
irana miSiïtans) aan den binnenhoek, dat in tyd van nood het geheele
oog naar welgevallen van het dier kan bedekken. Winkbraauwen , uit
zvvart dik ruw hair beftaande, zyn boven de oogen geplaatft. De tong

('■«') Behalven eenige kleine omdandiglieden , is ’er niet veel aan te twyfelen , of de volgen-
de plaats uit de reize van Corral onze zee-leeiuven becreife.

^Op den middag nam ik de twee floepen, en ik ging naar de haven van het Zee - kalven-
eiland, met veertig man, elk met eene knods en een flok gewapend: aan land gekomen zynde,
” maakten wy jagt op de benden dier zee -kalven; wy omdngolden hen, en, in een half uur
*’ tyds doodden Avy ’er vier honderd. De mannetjes, oud zynde, hebben gemeenlyk de grootte
” van een kalf, cn gelyken in den hals, in het hair, in den kop, in den bek, en indemaanen,
” naar een leeuw; het wyfje gelykt van vooren ook naar eene leeuwin, behalven dat zy ge-
” heel met hair bedekt, en dat dit hair glad is, gelyk dat vaii een paard, terwyl dat van het
” niannetje niet glad is dan van achteren. Zy zyn lelyfc ; het achterfle gedeelte huns lichaaras
” wotdt fleeds Itoaller tot aan de twee vinnen of voeten , die zeer kort zyn , aan het einde
” van hun lichaam. Zy hebben ’er twee anderen aan de bord, zodat zy te lande kunnen gaan,
” en zelfs op rotfen en vry hooge bergen kunnen opklauteren. Zy vermaaken zig met in de
” zon en op ’t ftrand te liggen flaapen. Daar zyn ’er, die meer dan agttien voeten lang zyn ,
” en die naar evenredigheid dikte hebben; zulken, die maar veertien voeten lang zyn , vindt
” men by duizenden, maar de meeften hebben maar vyf voet lengte, en zyn zeer vet; zy
openen fleeds den bek, en twee mannen hebben genoeg te doen om een grooten meteen
” zwaaren knuppel te dooden , dat het befte wapen is , waarvan men zig in deze gelegenheid
” kan bedienen... llun vleefch is zo blank als dat van een lam, en zeer goed om verfch
” fg eeten maar het is beter nadat men het een weinig in het zout gehad hebbe. Alle die
” kalven die wy aten, waren nog jong en zuigende. Zodra zy op ’t land komen blaaten
” 7v en de jongen komen by haar blaatende als lammeren. Een oud wyfje zoogde vier of
” vvf en ioeg de andere jongen weg, die haar naderden; waaruit ik befluit, dat zy vier
” iongen t'eencr dragt werpen. De jongen , die wy doodden en aten , waren zo groot als
” een hond van middelbaare grootte. Wy ontnamen de grootften hun vet, en maakten ’er
” olie van voor de lampen en voor fcheep.' gébruik; maar wy hielden voor het fruiten de olie
” die wy van de jongen bekwamen; rayn volk vondt dezelve zo goed als oly ven • olie.”
royage de pRANfois Coreal. Paris 1522. Tem. II, pag, 180,

^z) Mémoire fur les phoques, par Mr, Fokster.

XFl Deel. Aa

ISÖ DE NATUURLYKE HISTORIE

is bedekt met kleine peesachtige vezelen , en zy is aan haar einde wat ge**
vorict ; het verhemelte is uitgehold , en dwars gevoerd , met vry zichtbaa-
re rimpelen. De tanden zyn ten getale van zes -en -dertig, gelyk by den
zee-be^'r, en zy zyn eveneens gefchikt. De bovenfle fnytanacn {PI.
XXX.FI, fig. I.) loopen uit in twee punten, terwyl de onderden maar één
hebben; daar zyn ’er vier, zo wel boven als beneden. De hondstanden
(fig. 2) zyn veel langer dan de fnytanden, en van eene kegelachtjge ge-
daante, wat gehaakt aan ’t einde, met eene intanding aan den binnen-
kant ; daar zyn , gelyk als by de zee-beeren , dubbelde hondstanden in het
bovenile kaakbeen, die by inalkanderen geplaatil zyn, tulFdien de fnytan-
den en de baktanden ; en ééne hondstand , flegts aan weerskanten van het
onderfte kaakbeen; maar alle die hondstanden, geiyk ook de fny- en bak-
tanden , zyn driemaal langer dan die van den zee - beer. Die baktanden
{fig. 3) zyn ten getale van zes aan weerskanten in het bovenfte kaakbeen, en
llegtsvan vyf aan weêrskanten van het onderfte kaakbeen; zy hebben ten
naaftcnby dezelfde figuur als de hondstanden ; alleenlyk zyn zy korter: men
bemerkt op die baktanden een uitlleekzel of een beenaditigen knobbel,,
die een gedeelte van de tand fchynt te maaken. *

De zee -leeuw heeft, in plaats van voorlle voeten, vinnen, die aan
weêrszyden van de borft uitkomen; zy zyn glad, en van eene zwartachtige
kleur, zonder vertooning van vingers, met een flaauw fpoor vannagd,
welken men naanwlj^'S bemerkt. Deze vinnen bevatten echter vyf vin-
gers met hunne ryen en geleedingen. De kleine nagels hebben de gedaan-
te van geronde knobbeltjes, en zyn van eene hoornachtige zelfïlandigheid;
zy zyn op een derde van de lengte der vinnen geplaatfi: , van het einde af
gemeeten. De vorm van de geheele vin is die van een verlengden drie-
hoek, aan de punt geknot, en zy is volilrekt van hair ontbloot, en als
getand aan de binnenzyde.

De achterfte vinnen zyn, gelyk als de voorlle, bedekt met een zwart-
achtig, glad vel, zonder hair, maar zy zyn verdeeld in vyf zeer lange
platachdge vingers, die eindigen met een dun vlies, dat zig buiten den
vinger uitllrekc. De kleine nagels, die boven op deze vingers zyn , die-
nen het dier niet dan om zig te krabben.

By de phokas is het maakzel der voeten zeer verfchillende. Allen heb-
ben zy de voorfle pooten vry wel gemaakt , met onderfcheiden en wel ge-
tekende vingers, die alleenlyk met een vlies zyn zamengevoegd ; hunne
voeten en vingers zyn ook voorzien van hair, gelyk het overige van hun
lichaam , terwyl by de zee-leeuwen , even als by de zee - boeren , de vier
uiterftens meer vinnen dan pooten zyn ; ook denken wy tot de eene of
andere dezer foorten van denzee-leeuw of den zee-beer te moeten brengen
het geen Frezier zegt van de phokas , die op de wellelyke kuil van Ame-
rika gevonden worden. Zy verfchilien, zegt die Reiziger, van de Noord-
fche zee -wolven, voor zo verre die pooten hebben, terwyl deze verlengde
vinnen hebben by de fchouders, ten naaftenby als vleugels, en twee andere
dia hèfe kruis van achteren befluicen. De Natuur heeft evenwel aan het einda

DETSTTó’ T»U ElOiï — lytARTT^.

VAN DE

N Z E E - L E E U W. . 187.

,M-nriAn ppoiffff eelvkheid met pooten in acht genomen , want men bo-
daar het einde; railTchien bedienen deze dieren zig daarvan

melkt °P "/S g j ’ 2 yn, en daar zy hunne jongen heen

om op iiet and te gaan tchreeuw als kalven,

'^'^^“^®°hebbirhiervan den naam van zee-kalvcn gekreegen, maar hunne kop ge-
fvr^mppr naar die van een hond dan van eenig ander dier , en t is met reden,
lykt meer naa zee -honden noemen; hun vel is bedekt met glad en digt

dat de Hollan olieachtig en liegt van fmaak; de Indiaanen van

hair , en hun pchter en doen ’er hunnen voorraad van op om zig te

‘‘ D??ee4d“SClen S olie uU voor honne behoeften; der«lver
Sb™ U °emS yft'S nader;

vS g?ootcc ala'z«aare bulhonden. en in Peru vmdt men
ïr, iie meer dan twaalf voeten lang zyn Ca).

k roede van den zee-leeuiv is ten naaftenby van grootte ds die van het
„aard en het fchaamdeel van het wyfje is zeer laag naar denftaart, die
Sr omtrent drie duimen lang is. Die korte ftaart is van eene kegelach-
™ Santé en bedekt met liair ^ gelyk aan dat van t lichaam.
?lnnn?ef het dier in eene verlengde houding is , is de ftaart bedekt
Sen drachtervinnen, die in deze houding zeer naby malkaiideren

Fokster heeft ons de volgende afmeetingen gegeeven , genomen
op een wyfje, dat waarfchynlylc haare volkomen groei nog met hadt.

voeten s duimen, lynen.

Van het einde van de neus tot aan het einde des middelften

vinscrs v2iD clc adiccrttc vin* ■ • * n Aan

Van het einde van de neus tot aan het uiterfle van den

Van^S’ einde van' de neus'tot het begin van den ftaart.

OmtrdfdS lichaams , aan de fchouders.
oStrek van ’t hoofd, agter de ooren.

lSIÏc ïan‘^de''achce^rftT vinnen tot aan het einde van den

xr Pinrlp van dc bovenlip tot *den hoek van den mond.

XZ S™ SSde V™ de bbveuli? tot aan de bafc der ooreu.

Lengte der knevels. . • • '•

T pniïte van den ftaart. . ,* «

Lengte van den middelften vinger van de achterfte vin. -

Hoogte der ooren. . . . •

Zo men alles wat wy van den zee-bear gezegd
met het seen wv thans van den zee-leeuw melden , kan mui zien , dat er
“d overlenkom’tl tulTchen deze dieren is, zo wel in hunne natuutljke

Ca) fo^age A la mcr du Sud, Paris 1732. 40. pag. 74 en 75.

A a a

o.

o.

6.

6 .

3 -

11.

1.
9-

5 -

3 -

8 .

J-

2.

o.

o.

O.

o.

o.

5 *

Q.

O.

8 .

o.

3 -

10.

11.

i88

DE NATUURLYKE HISTORIE

gebruiken , als in verfcheiden uitwendige karakters ; dewyl *er echter
wezendlyke verfchillen zyn, en deze twee foorten fomtyds verward zvn
IS het goed bier hunne voornaamfte onderfcheidingen te herhaalen
Voorcerft heeft de zee -leeuw, gelyk als de land -leeuw, vaale nrnan-
hairen en al het ovenge van zyn hair is kort , glad, glinfterende , en OD
het vel nederl.Kge.ide , ter«.,l de zee - beer geen maa.. - liair heeft , en he?
]ia.r ran zyn hak en van het geheele j.chaani lang en ruig is; daarenboven
IS cr by den wortel van het lange ha.r een tweele, dat for.êr is, en eénê
loort van’ wollig Vilt maakt, t welk de zee-leeuw niet heeft > ccue

Ten anderen, de kleur van den zee-leeuw is vaal en geelachtig
den bruine trekkende, en ten naaftenbv gelyk aan dat van den land-leeuw^
terwyl de kleur van den zee-beer donker-bruin en byna zwart is, fomtvd^
met eenige witte vlakjes gefpikkeld.

Ten derden, de grootte der zee- leeuwen is gemeenlvk
twaalf voeten en die der groocfte zee-beeren is nooit miL dan van a^t
of negen voeten.

Ten vierden, de zee-Ieeuwen zyn log en werkeloos; zy toonen weinig
verknochtheid voor hun krooft; de zee-beeren integendeel zvn zeer lee
yenmg, en geeven blyken van een groote liefde voor hunne jongen, door
de zorgen die zy voor dezelven draageti. j 5 > uuui

Ten vyfden, fchoon de zee -leeuwen en de zee-beeren op dezelfde
gronden en in dezelfde wateren zyn, leeven zy echter altyd in afzonder
lyke benden, die van malkanderen verwyderd zyn ; en zo zy digc ve
noeg by malkander zyn om zig fomtyds re vermengen, het is Ichter
nooit om by den anderen te blyven, en elk keert welhaaft naar zyn gezin

VAN

de LAMANTINS.

189

D E

A M A N T I N S (a).

w

E

V hebben gezegd, dat de Natuur de laraantins geformeerd hee.c
VV ^om d^n olergang te maaken van de tw^ceHachage tot de walvifch-
,hSen Deze middelfoortige wezens, buiten de grenzen van ydcre
aartige dieren. „n^nlmrikt voor, fchoon zy alleenlyk buiten-

klaffe geplaatft, gewoone regels vallen, die wy o 6 k zelvea

gemeen zyn, en ^^t 01 ^^^d g bemerkt men

^ n-’ dï zf alles hebben wat hun noodig is om de plaats te vervullen ,
welhaaft, jer wezens moeten beüaan.

die zy in oen uitwendig mismaakt, zo als men t noemt, zyn

• wel georganizeerd ;cn zo men de volmaaktheid van het in-

mwendig Vt deze dieren mwen-

wendig maaKzei u & ^ anderen, want hunne geaartheid en

dig „.irch.en volrnaa^^^^ , j

hunne zeden Ivhy ^en niet voor het gezicht van den menfeh ; zy

heden te hebben , y . . geriiftheid en vertrouwen te vol-

''^‘^^'^iïnaSurlyke ingeeving en trek tot gezelligheid bereikt den hoog-
;en. Dm na y j ^ ° ^yn bykans altyd met troepen te zamen,

"n'Sn ^ ÏÏLfe'raan’maVnde/en J,et bu.me jongen in midden,
en houden zig geijo toevallen te befchutten. Allen verleenen zy den

S wederzUche gevaaren onderlingen byftand ; men heeft
anderen m J" harnoen uit het lichaam van hunnen gekwetften

V, » men de jongen hetijk hunner

makker uit te treK op„gj. volgen , daar de vilTchers. het zelve met

moeder jjg (O; zy toonen zo veel getrouwheid in hunne liefde

^r""?knocïthefd aanUnne^ maatfehappy; het mannetje heeft gemeenlyk
maarSS wyfj?, dat hy ftandvaftig vergezeld voor en na hunne vereeni-

Zie over de afkomft van dk woord latnamin het geen ik gezegd heb in eene Noot,

Xlllde Hollanders; fea-cou, door de Engelfchen; morskaja door de

Manatt, door ^ &apiexe-molker , of potfon-

RuDTen; manatée, ’ \mbirM eulo, pefien goni, door de Negers van Congo; nmlla

femme, door de f ^oor anderf Negers, enz.; kreou , door die van Senegal. Men

vmafa, of de water zog , o gegeeven, oindat men heeft gemeend in

heeft aan den lamantm 00^ ocu overeenkomft met dat der runderen te vinden ,

de uitwendige gedaante van ‘ . reizigers hebben hem zelfs f-jrene genoemd, en het

r m.^SL5’'de°w\a?ryrene da Ouden, die zo veel vertellingen en fabels heeft doen geboren

Zie hier achter het artykel van den lamantin van Kamtfchatka.
frj Zie DuTERTiui, Hifloire des AnttUes.

Aa 3

n)o

DE NATUURLYKE HISTORIE

png. Zy koppe.en m t water; het wyfje op den rug liggende ; want
komen nooit te lande, en kunnen zelfs zig in de flib niet voortfleepS - 'L
hebben het eironde gat vran t hart open , en bygevolg kan het wyfje , ’ter^
wyl de koppeling duurt, wel onder water blyven.

Deze dieren worden niet in volle zee, op een Pronf^n j

landen gevonden; zy onthouden zig in de naS,f Ln n ?
landen, en byzonderlyk in de ftreefen die wkr
pe-planten, daar zy zig rnede voeden’, vóórtbrengen Hun vlLféh
hun vet zyn eveneens goed om tcecten, en ’c is te dezer oorzaak da^t^n^n
een geweldigen kryg tegen hen voert, en dat de foort op de mLfte
ten, daar her getal der menfchen is toegenomen, verminderd is
Wy kennen vier of vyf foorten van lamantins; allen vallen zy zeer klein
van kort_ van hals ; dik en zwaar van lichaam, tot aan d^^ nlaars

daar de ftaart begint ; vervolgens neemt hun lichaam ftec’ds -if tnr nJ T
oorfprong van de vin, daar dezen ftaart in eindigt in de
waaijcr, horizontaal uitgefpreid; de oogen zyn zeer kiem ^en
geplaatft op een gelykeL^nd rulTchef de
d.n fmod. Die gaten ^ die hun voor ooren lienenf
door twee kleine openingen , welken men niet kan bemerken, dan dS
eene naauwkeunge befchouwing. Het vel van het lichaam ic rnuf /
fen, zeer dik, en in fommige foorten is het bezaaid met yle hairen. °"i)e
tong IS fmal, van eene middelmaatige lengte, en vrv dun tL ^

den omtrek des lichaams. De manlyke roede zit in eene fcheede ^
aan het vel van den bmk vaft is, en zig tot de navel uitftrekt. De wylj's
hebben he fchriamdeel vry groot, met eene zichtbaare clytoris: dit dill!

^ maar onder den aars

zy hebben de mammen op de borll; dezelven fteeken fterk vnornir in d ’
tyd van de dragt, en onder het zoogen haarer jongen • maar X
tyden zyn zy niet zichtbaar dan do?r de tepels^ ^ ^

Zie daar de aigémeene kenmerken, die alle de lamantins vemeen h.u
ben, maar daar zyn byzondere, waarbv men de fonrtm ^ c 7

den;.by voorbeefd, dUroote’ lamantL van KaS
de vingers en de nagels aan de beide handen of vinnen; ook m ft X

dt„nt"deT<>eS -.1

hmuntms integendeel hebben vingers, nagels, en balttandelfctota

VAN DE L A M A N T I N S.

191

de groote lamantin-van
K A M T S C H A T K A.

eze foort wordt in vry grooten getale gevonden in de Ooftelyke
zeen , boven KamtfchatJca , inzonderheid in den omtrek van het ei-

land Bering ; daar de Hr. Steller eenigen berelvrtex>’en en zelfs ontleed
heeft («). Deze groote lamantin fchynt de flibbige ftreeken des zee-
oevers te beminnen ; ook onthoudt hy zig gaarne aan de monden der rivie-
ren, maar hy zwemt dezelve niet op om het gras te eeten , dat langs de-
zelve groeit, want hy onthoudt zig ftandvaftig in de zoute of brakke wa-
teren ; hy verfchilt derhalven ten dezen opzichte van den kleinen lamantin
van Guiana, en van dien van Senegal, gdyk ny daarvan ook verfchilt i»
grootte des lichaams; zyne handen of armen kunnen hem niet dienen om
Sp ’t land te gaan, en hy kan daar geen gebruik van maaken dan om te
zwemmen. ,, Jk heb , zegt de Hr. Steller , by de ebbe een dezer
„ dieren op het droog vaflgeraakt gezien; het was hem onmogelyk zig
„ te beweegen om bet water te winnen, en men doodde hem op de
„ plaats met Rokken en bylen.”

Die groote lamanuns, die men met troepen rondom het eiland Bering
vindt, zyn zo weinig woefl, dat zy zig met de hand laaten aanraaken; zy
waaken zo weinig voor hunne veiligheid, dat geen gevaar hen ontroert,
en dat zy naauwlyks het hoofd uit het water Itecken (b). Wanneer zy
gedreigd of geflaagen worden, vooral in den tyd, terwyl zy hun voedzel
neemen , moet men hen zeer fterk flaan om hen te doen wyken ; een oogen-
blik daarna begeeven zy zig naar de eigen plaats terug, en zy fchynen de
kwaade behandeling, die zy daar ondergingen, reeds vergeeten te heb-
ben ; en zo de meefte reizigers niet ten naaftenby het zelfde van de andere
foorten van lamantins , zeiden, zoude men by na denken , dat deze alleen-
lyk zo goed van vertrouwen, en zo weinig wild zyn rondom het onbewoond
eiland Bering , omdat de ondervinding hen nog niet geleerd heeft wat het
in hebbe den menfch van naby te zien («•).

Die, welke hier in aamnetking komt, is door dien reiziger befclireeven in dé Novr
Cotnment, Acad. Petropol. Tom. II. ann. 1751, en gedood op ’t eiland Bering, is;

\h~) ^uACHENiNNïKow , Htjloire de Kamtfchatka, l->o« 17 ^ 7 * Tom. I-, pag. 317.

(c) ,, De (^faricoviennes'), dcphokas, de ifatis van het eiland Bering , den menfch-

, niet kermende, zegtde Ilr. Stellp.r, hadden ’er geen vrees voor, en die zelfde diiren zyn-
’ integendeel zeer fchuw op de kn(l van Kamtfchatka, omdat zy de tegenwoordigheid vam
„den menfch ondervonden hebben, waarvan de reuk- alleen hen doet vluchten, Novi
aMU. A^ad. Batro].ol. Tom. ann. 1751.

DE NATUURLYKE HISTORIE

ïpS5

Yder mannetje fchynt zig maar aan één wyfje te verbinden, en beiden
worden zy gemeenlyk vergezeld of gevolgd van een jong van de laatfle
dragt, en van een ander van de voorige dragt; dus is in deze foort het
voortbrengzel flegts van een, en devvyl de tyd van de dragt omtrent van
een jaar is (rf) , kan men daaruit opmaaken , dat de jongen hunne ouders
niet verhaten, dan nadat zy flerk genoeg zyn om zigzelven te helpen, en
miflchien oud genoeg om op hunne beurc hoofden van een nieuw gezin te
worden.

Deze dieren koppelen in de lente, en meer op het einde van den dag,
dan op eenig ander uur. Zy maaken evenwel gebruik van den tyd dat
de zee ftilft is, en maaken eene voorbereiding voor hunne vereeniging,
door beweegingen en tekenen die hunne verlangens te kennen geeven; het
wyfje zwemt zachtelyk , zig verfcheidenmaalen omv;entelende, als om het
mannetje te noodigen , dat welhaafl: haar van naby nadert , en met onge-
duld wacht dat zy zig op den rug werpe om hem te ontvangen; in dit oo-
genblik dekt hy haar met zeer levendige beweegingen : zy zyn niet alleen
vatbaar voor eene vvederzydfche getrouwe liefde, maar ook voor eene fler-
ke verknochtheid aan hun gezin , en zelfs voor de geheele foort; zy bren-
gen malkanderen wederzydïche hulp toe, wanneer zy gewond zyn; zy ver-
gezellen die, welke zyn gcfneuveld, en die door de viffehers op ftrand ge-
haald worden; ik heb, zegt de Hr. Steller, de verknochtheid dezer die-
ren voor malkanderen, en vooral die van het mannetje voor het wyfje,
gezien : nadat ik een wylje geharpoeneerd had, volgde het mannetje haar,
naarmaate men haar naar het ftrand fleepte,_en de fliigen, die men hem
van alle kanten gaf, konden hem daarvan niet weérhoiiden; hy verliet
haar zelfs niet na haaren dood, want des anderendaags, toen de ma-
troozen het wyfje gingen ftuk hakken, vonden zy het mannetje nog by
haar {e).

Men harpoeneert de lamantins te geinaldylcer, omdat zy zig nooit geheel
onder water begeeven, maar het valt gemaklyker de volwaftenen dan de
jongen te bekomen , omdat die laatften veel fneller zwemmen , en dikwyls
ontïhappen , terwyl de harpoen met hun bloed geverwd , of met een brok
van hun vleefch belaaden is : de harpoen , die een yzcre punt heeft , zit
aan een lang touw vafl; vier of vyf man zetten zig in een floep; de eer-
fte, die voorop ftaat, houdt en werpt de harpoen, en wanneer liy den
iamahtin getroffen heeft, poogen vyf-en-twintig of dertig, dfê, op ftrand

ftaan-

KRACHRNiNWKOw zegt, QHilloire de Kamtfchatka, Tom. I. pair, 31Ö.)
zoude het fchynen , dac da tyd van de dragt flegts van agt of negen maanden zou moeten
zyii, want hy verzekert, dat de wyfjes in den lierfft werpen, en in de lente koppelen; maar
dtwyl de Hr. Steller deze dieren langen tyd op het eiland Bering waargenomen , en zeer
Wel befchreeven heeft, meenen wy zyn getuigenis te moeien aanneemen, en zeggen, vol.
gens zyn bericht, dac by deze foort van lamantins de dragt der wyfjes van omtrent dén
\ jaar is.

(O Novi Comment. Academ. Petrcpol. Tom. II. ann. 1751.

V A N D E L A M A N T I N S. ipj

«

ftaande , het einde van de lyn houden , hem aan land te trekken ; zy
die in de floep zyn, hebben ook een lyn, die aan de eerile vafl is, en
zy houden niet op het dier voort te haaien tot dat het geheel buicen het
water is.

De lamantin looft veel bloed uit zyne wonden , en ik heb opgemerkt ,
zegt de Hr. Steller, dat het bloed als een fontein fprong, en dat het
ftuitte zodra het dier het hoofd in ’t water hadt geploft, maar de Iprong
zig telkens hervattede, zodra het dier den kop weer boven hadt om te
ademen; waaruit ik heb befloten dat by deze dieren, even als by de
phokas, het bloed een dubbelen weg van omloop heeft ; te weeten,
onder water door het eironde gat van ’t hart , en in de lucht door de
longen (ƒ).

De fucus, of het wier, en eenige andere planten, die in zee groeijen,
zyn het eenigfte voedzel dezer dieren; het is met hunne lippen, welker
zelfftandigheid zeer hard is , dat zy de fteeltjes of ftammetjes der planten
affeheeren; zy fteeken den kop uit het water om dezdven te vatten, en
haaien ’er dien niet uit dan om de ingeademde lucht uit te ademen, en
nieuwe lucht in te neemen , zodat zy , terwyl zy eeten , het voorfte ge-
deelte des lichaams fteeds in ’t water hebben, terwyl de helft derzyden,
en het geheele achterfte gedeelte boven water blyven. Wanneer zy ver-
zadigd zyn, leggen zy zig op den rug zonder uit het water te komen, en
flaapen in deze gefleldheid zeer geruft (g). Hun vel, dat geftadig gewas-
fchen wordt, is daarom niet tepiverer; het brengt voort, en onder-
houdt eene groote menigte ongedierte, het welk de meeuwen, en eenige
andere vogels, op hunnen rug komen eeten; voor het overige zyn de
lamantins zeer vet in de lente en den zomer, zo mager in den winter, dat
men ligtlyk onder het vel het gebouw hunner wervelbeenderen en hunne
ribben ziet, en het is in dit jaargciyde, dat men ’er eenigen vindt, die
tuflehen de ysfcliotfen gefneuveld zyn.

Het vet, verfcheiden duimen dik, omvangt het geheele lichaam van
het dier; wanneer men het voor de zon blootftelt, neemt het de geele
kleur van de boter aan; het is van een zeer goeden fmaak, en zelfs van
een goeden reuk ; men verkieft het boven dat van alle viervoetige dieren ;
en de eigenfehap, welke het daarenboven heeft, van lang bewaard te
kunnen worden, zelfs in de zomerhitte, geeft het nog eene grootere waar-
de; men kan het tot dezelfde gebruiken bezigen, als de boter, en het
eveneens nuttigen: dat van den ftaarc inzonderheid is zeer lekker; het

brandt ook zeer wel, zonder eene ftcike of onaangenaaine reuk te geeven.
Het vleefch heeft den fmaak van rund-vleefch; alleeniyk is het minder
malfch, en moet langer kpoken; inzonderheid dat der ouden, dat zeer
lang gekookt moet worden om het eetbaar te maaken. Het vel is eene

C/) Novi Coffiment. j-lcad. Petrcpol Tom. I. ann, I“5I.

Kkaciiemnnikow, llifltire du liamtjchatka , Tom. I, pag. 318.

y.Fl Deel. Bb

3P4-

de natuurlyke historie

foort van leder , van een duim dikte, voor het uitwendige meer gelylcende
naar de fchors van een boom dan naar het vel van een dier; het is van
eene zwartachtige kleur, en zonder hair; daar zyn alleenlyk eenige grove
en lange borftelhairen rondom de Vinnen, den bek, en het binnenae der
neusgaten, het geen moet doen vermoeden, dat dezdven by den lamantin
niet zo lang noch zo dikwyls geflooten zyn als by de phokas, waarbv h^c
binnenfle der neusgaten van hair ontbloot is. Dit vei van den laraamin Is
zo hard, vo^aJ wanmer het droog is, dat men het naatiw/yks kan door-
hakken; de Tfchutfchm maaken er gebruik van om fchuitjes'^ te vervaardi
gen, gelyk andere JS’oordfche volkeren daarliet vel der groote phokas toe
bezigen.

De lamantin , door den Hr. Steller befchreeven , woog twee honderd
Ruffifche puds, dat is te zeggen, agt duizend ponden; zyne lengte was
van drie-en-twuKig voeten; het hoofd , zeer klein in vergeiyking van het
lichaam , is van eene langachtjge gedaante ; het is van boven senkt en
neemt gedutirig af tot aan het einde van den firoel, waarvan de bek geheel
onder is (/i). Deszelfs openiiig is klein, en omringd van dubbelde lippen
zo wel van boven als van onderen. De bovenlle en onderfte buiten*
lippen zyn fponsachtig, dik, en zeer gezwollen; men ziet op haare od-
pervlakte eene groote menigte knobbeltjes , cn uit die knobbeltjes komen
witte borllelhairen of knevels voort, van vier of vyf duim lengte- zvne
lippen maaken dezelfde beweeging als die der paarden , wanneer het beeft
eet; de neusgaten, die aan ’t einde van den fmoel zyn geplaatft, hebben
anderhalf duim lengte, tegen omtrent evenveel breedte, wanneer zy geheel
epen zyn (i).

Het onderfte kaakbeen is korter dart het bovenftc, maar noch het een
noch het ander is voorzien van tanden ; daar zyn alleenlyk twee harde en
ivitce beenderen, waarvan het een in het bovenfte verhemelte vaft zit en
het ander in het onderfte kaakbeen; die beenenzyn met verfcheiden klei-
ne gaatjes doorboord; hunne buitenfte oppervlakte is echter vol, en als
een vaft lichaam , en getand op eene wyze , dat het voedzel tuftchen deze
twee beenderen in korten tyd vermaaJen wordt.

De oogen zyn zeer klein, en juift geplaatft in ’c midden , tuftchen het
uiterfte van den fraoel, en de kleine gaten, die voor ooren dienen Drir
zyn geene winkbraauwen , maar in den grooten hoek van yder oo’cr is eén-
kraakbeenig vlies, m de gedaante van een haanekara, die , even*’ als bv
de zee -otter (faricovienne) ^ het geheele oog naar welgevallen van het
'dier kan bedekken.

Daar zyn geene uitwendige ooren; het zyn llegts twee ronde gaten
ZO klein, dat men daar naauwlyks een fdiryfpen in kan brengen, en de-

(O Chvsivs en Hernanm!«, die de befdryving van den lamantin der Amillifc’ie eiland, --n.
gegeeven hebben, fchynen dcnzelven met we! waargenomen te hebben; want hv h-fr
kop niet zo als zy dien vertoonen , maar vry gelyk ren dien van Kamtfchaika -

Vi\KhcmmaiiniQ\'}y Hijluire iin luimtj'cha.tka, Tom,

J

VAN DE LAMANTINS. 195

wyl deze gehoorgaten aan het oog der meefte Waarneemeren oinfnapt zyn,
hebben zy gemeend, dat de laniandn doof was; te mees, omdat hy ftoin
fchynt; want de Hr. Steller verzekert, dat die van Kamcfchatka nooit
ander geluid doen hooren dan dat van hunne fterke ademhaaling: Kra-
CHENINNIKOW zcgt, dat zy rachdeii en bulken en de vader Magnien
DE Fribourg (0 vergelykt het geluid van den lamantin van Amerika met

een klein gebrul. , , ,

In den lamantin van Kamcfchatka kan men den hal« naauwlyks van het
lichaam onderfcheiden; hy is alleenlyk wat minder dik by den kop dan op
het overige zyner lengte; maar een zonderling kenmerk, waardoor dit
dier van alle andere land- of zee-dieren verfchilt, is, dat de armen, die
uit de fchouders by den hals komen , en die meer dan twee voeten lengte
hebben , gemaakt en geledigd zyn gelyk als de arm en de voorarm by den
menfch ; de voorarm van den lamantin eindigt met de achterband en de
voorhand, zonder eenig blyk van vingers of nagelen , kenmerken, die dit
dier weder buiten de klaflen der viervoetige dieren ftellen : de voorhand

en de achterband zyn omvangen van vet en van een peesachtig vleefch ,
bedekt met een hard en hoornachtig vel.

Men heeft zedig wervelbeenderen in dezen lamantin geteld , en de ftaart
begint by het vyf-en-twintigde , en vervolgt met vyf-en-dertig andere,
zodat de dam van ’t lichaam flegts vyf-en-twintig heeft, De lamantin van
de Ancillifche eilanden heeft ’er twee-en vyfcig, van den hals tot aan het
einde van den daart ; in een vruchtje van een lamantin van Guiana zyn
’er vyf-en-twintig in den daart, zedien in den rug, en zes in denhals,
in alles vyftig (»i) : dus, onderdellende, dat ’er zeven wervelbeenderen

in den hals der lamantins van de Antillifche eilanden waren , zouden ’er in
’c geheel negen en-vyftig zyn. De daart neemt geduurig in dikte af, en
zyne uitwendige gedaante is eer vierkant dan platachtig; in den lamantin
van Kamcfchatka eindigt de daart in een dikke en zeer harde vin, die zig
horizontaal verwydc, en waarvan de zelfdandigheid ten naattenby gelyk is
aan die van ’t jong van een walvifch.

De roede van het mannetje, die veel naar die van het paard gelykt,
maar waarvan de glan^ of ’c hoofd nog grooter is, heeft twee en een half
voeten lengte; zy is belloten in eene fcheede, die aan het vel van den buik
vad is, en zig tot den navel uitdrekt. By het wyfje is het fchaamdeel
geplaatd op agc duimen al'dands boven den aars. De clytoris of kittelaar is
zichtbaar; zy is byna kraakbeenig, en zes lynen lang; de twee mammen
zyn op de bord geplaatd; 'zy hébben omtrent zes duimen middellyns in den
tyd van de dragt , en zo lang de moeder haar jong zoogt ; maar in alle
andere tyden hebben zy flegts de vertooning van een groote vret of van

CQ IvRACiiENTNNiKow, Hiftoirc du Karntfchatka , Tom. I. pag. 321.

(J) Excraet uit een handfchrift, uit het Spaanfcli overgezec, dgor dea Hr. DE LA CoN-
damine.

(m~) Zie het artykel van den lamantin, Xlllde Deel, blz, 273.

Bb 3

I

195 DE NATUURLYKE HISTORIE

' een enkele tepel. De melk is vet, en heeft een iinaak, ten naaflenby
gelyk a^n fchaapen*melk.

Jfmeetingen van den lamantin, op het eiland Bering gedood, 12 july
1742 , tot Koningsvoeten gebragt.

Lengte des geheelen lichaams, van de bovenlip af tot aan het

einde van den flaart. • • • .

Lengte van het einde van de bovenlip» tot aan de neusgaten
Van hec midden van de neus tot den hoek van t oog. .
Breedte van het oog tuffchen de twee hoeken.

Afftand tulTchen de oogen. *

Breedte en hoogte der neusgaten. ...

Van het einde van de bovenlip tot den hoek van den bek.

Van hec einde van de bovenlip tot aan den fchouder.

Van het einde van de bovenlip tot de opening van het fchaam

deel. . • , ni’

Van de onderfte lip tot het borltbeen. . .

Widdellyn van den bek in den- hoek der opening.

Omtrek van 't hoofd , by de neusgaten.

Omcrck van 't hoofd, by de oogen. . .

Hoogte van den fraoel, aan ’t einde.

Omtrek des lichaams, by de fchouders. . .

Omtrek van den hals in den nek. .

Omtrek van ’t lichaam aan den onderbuik. .

Omtrek van den ftaart, by de inplanting van de vin.

A^and tuffchen den aars en hec Ichaamdeel.

Lengte van het fchaamdeel. ... .

Afftand tuffchen de uiterflens der twee hoornen van den ftaart 6 .
Lengte van den kop, van de neusgaten af tot aan ’t achterhoof'
op een geraamte gemeeten. .

Lengte van den kop , by het achterhoofd, . ,

Lengte van het fchouderbeen. . .

Lengte van het arrabeen. • . . . '

Breedte, of liever lengte, van de maag.

Geheele lengte der ingewanden, van de keel tot den aars,
vier honderd, zes-en-zeftig voet, drie duim, dat is te zeg-
gen, twintig maal zo lang als hec geheele lichaam van het

dier. , . • . .

Hoogte van het hart. •

Breedte van het hart. . » .

Lengte der nieren. ....

Derzelver breedte. ....

Lengte van de tong. ....

Breedte van de tong. ....

voeten, duimen, lytien.

23 -

I.

6 .

n. 0.

7 .

6 .

I.

0.

7 .

0.

0.

?L

I.

4 *

3 -

0.

2.

3 -

I-

2.

0.

4 .

0.

9 .

IJ-

2 .

0,

4.

2 .

8 .

I.

6 .

9.

2.

J-

1.

3 -

9.

0.

0.

7 -

9 K

11.

3 -

0.

6 .

4 -

ir.

19.

0,

9 .

4.

4 »

6 .

0.

7 *

CT.

0.

9.

6 i .

t 6 ,

1.

2 .

2 .

I.

3 -

0.

9.

9.

I.

I.

6 .

0.

II.

J.

3.

ö.

3 -

466,

3 -

0.

I.

8 .

6 .

I.

1 1 .

6.

2 .

ö.

0.

I.

4.

II.

0.

II.

3 -

0.

2 .

3 *

V A N D E

19?

LAMANTINS.

DE GROOTE LAM^^NTIN DER ANTILLES.

W y noemen deze foort de groote lamantin der Jntilles , oradatzy nog he-
den in den omtrek dier eilanden fchynt gevonden te worden , fchoon
zy daar zeldzaam geworden is federt dat die eilanden bevolkt zyn. Deze
lamantin verfchilt van de Karatfchatkafche in de volgende karakters: het

ruwe en dikke vel is niet volftrekc naakt, maar bezaaid met eenige hairen ,
die lei- kleurig zyn, gelyk het vel zelf is (a). Daar zyn aan de hand vyf
zichtbaare nagels (i>), vry gelyk aan die van den menfeh. Die nagels
zyn zeer kort (c); daarenboven is ’er niet alleen eene beenachtige eelt-
achtigheid voor yder kaakbeen , maar ook twee-en-dertig baktanden van
binnen in den bek (d); en integendeel fchynt het zeker, dat by den la-
mantin van Kamtfchaika het vel %'oIfl;rekt ontbloot is van hair; de handen
zonder regels, noch vingers, noch nagels, en de kaakbeenen zonder tan-
den; alle deze verfchilien zyn meer dan genoegzaam om ’er twee onder-
fcheidene en afzonderlyke foorten van te maaken. Deze lamandns zyn
verder zeer verfchillende in de evenredigheid en grootte van het lichaam.
Die der Antilles is minder groot dan die van Kamtfchatka ; ook heeft hy
een minder dik lichaam ; zyne lengte is flegts van twaalf, veertien , agt-
tien, en zelden van twintig voeten , ten zy hy zeer oud zy. Die, welke
in de nieuwe reize naar Je Amerikaanfche eilanden, in 1722 te Parys
gedrukt, befchreeven is, hadt maar agt voeten in den omtrek, tegen
veertien in de lengte, terwyl de lamantin van Kamtfchatka, waarvan wy
gefproken hebben, omtrent agttien voet in den omtrek, en drie -en -twin-
tig voet en eenige duimen in de lengte haaien konde. In weerwil van alle
dtze verRhillen gelyken deze nvee foorten van Jamantins malkander in al
het overige van hun maakzel; ook hebben zy dezelfde natuurlyke gebrui-
ken; beiden beminnen zy eveneens het gezelfchap van hunne foort, en
zyn van eene zachte, gerufte, 'en vertrouwende geaartheid. Zy fchynen
de tegenwoordigheid van den menfcli niet_ te vreezen.

Men ziet de lamantins der Antillifche eilanden altyd by benden in de
nabuurfchap der kullen en fomtyds aan de monden der rivieren ; en dit is
het waarfchynlyk , ’t geen Oviedo (e) en Gomara (ƒ) heeft doen zeg-

Ca) Het vel van den lamantin der Antillifche eilanden is dik , op fomnngs plaatfen ge-
,, rimpeld , en bezaaid met kleine hairen; ^als dit vel droog is kan het dienen v^oor fchilden ,
,, die voor de pylen der Wilden ondoordringbaar zyn.’ llijloire Naturelle ijf Morale dts
Antilles, pag. 178. "

(Ji) Hiffuire Mcx. pag. 323, ^t.

CÓ Zie Cmsiuy.

Qh Zie Oexmeun, Higoirc des Aventuriers, Tem. II. pag. 134, g?/,
fe) Hid. Ind. Occid. Lib. XIII. Cap. X.

CO tuil. Géuér. Cap. XXXI.

Eb 3

X9S DE N A T U Ü R L Y K E HISTORIE

gen, daE zy zo wel in de rivieren als in zee leeven; dit ftuk is evenwel
niet waar dan ten opzichte van den kleinen iamantin , daar wy in het ver-
volg van fpreeken zullen, en het fchynt zeker, dat de groote Iamantin
der Antifles even weinig als die van Kamtfchatka de rivieren'opzwemt , en
dat de een en ander zig altyd in de zoute en brakke wateren onthouden.

De groote Iamantin der Antilles heeft, geiyk als die van Kamtfchatka,
een zeer korten hals , een zeer_ dik en zwaar lichaam , tot aan de plaats
daar de ftaart begint , die geduurig afneemt, tot aan de vin, dié denzelven
belluit. Beiden hebben zy ook zeer kleine oogen , en zeer kleine gehoor-
gaten , in plaats van ooren ; beiden voeden zy zig met wier en andere plan-
ten, die in zee groeijen, en hun vleefch en vet, zo zy niet al te oud zyn,
zyn eveneens goed om te eeten Beiden brengen zy maar één jong tevens
voort, ’t welk de moeder omhelft, en dikwyls tulTchen Iiaare handen draagt ;
zy zoogt het een jaar lang, na welken tyd het in Haat is zig zelven te bezor-
gen, en groente te eeten: volgens Oviedo echter (g), zou de Iamantin
der Andiles twéé jongen t’eener dragt werpen; maar dewyl het fchynt,
dat by deze foort, even als by die van Kamtfchatka, de jongen hunne
moeder niet verlaaten, dan twee of drie jaaren na derzeiver geboorte,
zoude het wel kunnen zyn, dat die S chry ver twee jongen van verfcheide-
ne dragt dezelfde moeder hebbende zien volgen, daaruit beflooten hadt,
dat zy inderdaad twee jongen tevens ter wereld brengen.

Q) Hiftoria India Ocddcnt, Lih. XllL Cap. X.

de groote lamantin van de
INDISCH E-ZEE.

W y hebben in het XlIIJe Deel, blz. 250 en 251 bygebragt, het
geen de reizigers le Güat en Dampier gezegd hebben van de
laraantins, welken zy gezien hebben aan ’t eiland Rodrigue en de Philip-
pynfclie eilanden, en die ons voorkwamen veele gelyküeid te hebben met
de groote lamantins der Antillifche eilanden ; wy denken evenwel niet dat
zy volftrekt van dezelfde foort zyn, want het is naauwlyks raogelyk, dat
deze dieren den overtogc gedaan hebben van Amerika naar de Ooll - Indiën ;
men zal in het volgende artykel zien de byzonderheden, die bewyzen, dat
zy niet verre kunnen zwemmen , noch de groote zeè'n doorkruifen.

VANDELAMANTINS. IC79

de kleine LAMANTIN van AMERIKA,

D P7G vierde foort, Ideintr dan de drie voorigen, is tevens talrylcer, cn
meer verfpreid, dan de tweede in de heete klraiaaten der nieuwe
Wereld; zy wordt niet alleen op alle de kullen gevmiden , maar ook in de
rivieren en de meiren, die binnen in de landen van Zuid -Amerika zyn {a)
als in de Orenoque (&) , de Oyapok, de rivier der Araazoonen, enz. ; men
vindt hen ode in de rivieren , en in de b^i van Campeche y. en rondom de
kleine eilanden, die ten zuiden van het eiland Kuba zyn.

De groote laraancin der Antilles verlaat de zee niet,_maar de kleine ver-

tl«fl de zoete wateren en zwemt de rivieren op tot dmzcnd mylen ailtands
kuit UO CoNDAMiNE heeft er gezien in de rivier

Te? Amazooneii'tot aan de watervallen van Borjas boven welken >r goene
bevond -n worden. Hetfchyntdat die kleine Amcnkaanfchelamantms beur-
felings in de wateren der zee en in die der rivieren ieeven, naar maatezy
dlar vo-dzel vinden; maar zy onthouden zig ftandvaftig op de verhevenfte
eronden der laage oevers, en in de rivieren daar de plantcm groeijen , vvaar
mede zv zig voeden; men ontmoet hen nooit digt by Iteile bulten , daar
Lr water dieO is (d), noch in volle zee op groote afflianden van het land,
want zTzoud» diat niet kennen beftaan, dewyl zy geen vifch fehynen te
eeten; zy bezoeken dus geene plaatfen, dan daar groente valt ; en het is
tc dezer oorzaake, dat zy .de groote zeen niet kunnen overtrekken als op
welker bodem geene gewaflen te bekomen zyn , en daar zy gevolglyk by
mangel van voedzel en krachten zouden omkomen. Dus gelooven
dat ie lamantins van de Indifche zee, en die van de Senegallche kullen,
dezelfde foorteii zyn als de Amerikaanfche lamancins, c zy de kleine of de

^'n^réizieers (e) ftemmen overeen in te zeggen , dat de kleine Ameritaan-
fcbelamantin, waarvan wy hier fpreeken, zig met alleen voedt met plan-
ten die onder waier groeijen, maar dat hy ook de groente eet, die langs
de oevers waft ; by aldien hy die fleclns onder zy n bereik kan krygen ^

^ A Oo zeven niylen van de Stnd (Ilbéotsin Brazil) in ’c binnenland, vindt men een
Ca) « ; watpr breed eii lang vier my en, waarin verlcbeide foorten van zeer

mhire Génér. des f^ofeiges^ Tom, XIV. pag. 25a.

(b) Hifioire de POrenoque , par Ie Pere Oujulla.

CO Voyage fur la riviere des Amazones, par Mr. DE LA CoNDA-UNE.

rA Vo'taae de Dampkii, Tam. /. pag. 4Ó. , ,, t. r

fL Binet, royage la Cayenne, pag. 346. De Vader Magnien de Fiubourg., handrchnfc
me^dti^^edeeld , door den Hr. de la Condamine. De Vader Gumilla. Htjioire de l Oi-g-

neqne. .

200

DE NATUURLYKE HISTORIE*

met zyn kop uit te flrekken zo verre hy kan zonder geheellyk uit hét water
te gaan, want hy heeft, even weinig als de andere iamantins het vermo-
gen van op ’t land te kunnen gaan , noch zelfs van zig daar op voort te
iieepen.

De wyfjes van deze foort werpen gemeenlyk twee jongen (ƒ), terwyl
de groote lamantins maar één tevens voortbrengen. De moeder draagt elk
dezer jongen in een haarer armen tegen haare borflen aangedrukt, daar
zy zig, niet van affcheiden, welken beweegingen zy moge maaken ; ook
verlaaten de jongen hunne moeder niet, wanneer zy gewond is, en zelfs
niet na haaren dood , want zy blyven haar vergezellen wanneer de vilTchers
dezelve met de lynen aanhaaien , om haar op den oever te trekken.

Het vel dier volwalTenen van deze kleine foort van lamantins , is even
als dat der grooten, ruw en dik; hun vleefch is ook zeer goed te eeten.
Men kan de befchryving van een dezer dieren zien in ons werk, (XlIPte
Deel, blz. 270.)

C/) GüMILLA, Hi{l. dc POrenoqat.

DE KLEINE LAMANTIN VAN SENEGAL.

W y hebben in het XIIDe Deel, blz. 274, volgens den Hr. Adanson
’de befchryving van dezen kleinen Senegalfchen lamantin gegeeven,
die van dezelfde grootte is als die van Cayenne , maar die daar van fchynt
te verfcliillen , voor zo verre hy baktanden en eenige hairen pp het
lichaam heeft, kenmerken die genoegzaam zyn om hem van den Ameri-
kaanfchen te ondcrfcheiden , waaraan de Reisbefchry vers noch baktanden ,
noch hair op het lichaam geeven ; dusrvermoeden wy, dat men vyf foorcen
van lamantins kan op tellen; de eerfte is de groote lamantin van Kamr-
fchatka, die, gelyk wy gezegd hebben, alle de andere in grootte over-
treft, en die noch baktanden, noch nagels aan ’t einde der handen noch
hair op ’c lichaam heeft. De tweede, de groote lamantin der Antlllifche
eilanden, die baktanden, nagels, en eenige hairen op het lichaam heeft,
en welks lengte van niet meer dan agttien of twintig voeten is, terwyl die
van den lamantin van Kamtfchatka, van meer dan drie - en - twintig voeten
is. De derde is de groote lamantin der Indifche zee, die nog niet wel
bekend is, maar die van eene verfchillende foort van die van Kamtfchatka
en van de Antilles moet zyn, dewyl noch de eene, noch de ander de
groote zeen kan dóórtrekken, oni dat ’er geene groente wall:, daar deze
dieren van leeven moeten. De vierde is de kleine lamantin van zuiddyk
Amerika, die even eens de zoute en de zoete wateren bezoekt, en van de
drie eerlle veel verfchiic in grootte, die meer dan twee derden minder is.

En

V A N D E L A M A N T I N S. 201

En de vyfde, de kleine lamantin van Senegal, die in verfcheiden rivieren
van Afrika gevonden wordt («) , gelyk als de kleine lamantin van Guiana
en die van Amerika. Deze twee kleine foorten verfchillen hierin , dat de
eerfle geene tanden heeft , en dat de gehoorgaten grooter zyn dan in de
tweede.

Zie daar, wat ik,, minfl; onzeker, heb kunnen verzamelen, wegens deze
verfchillende foorten van lamantins, die, gelj'k men ziet, nog niet vol-
maakt bekend zyn. Eenige Reisbefchryvers hebben gefproken van de
lamantins der Fhilippynfche eilanden, en de Hr. Torster heeft my gezegd
dezelven ook gezien te hebben op de kuften van Nieuw- Holland; maar ’t
is ons onbekend of die foorten der Fhilippynfche eilanden en van Nieuw-
Holland gebragt kunnen worden tot die, waarvan wy gefproken hebben,
dan of. zy daarvan genoeg verfchillen om haar als verfchillende foorten te
moeten aanmerken?

(a) Het !s te vermoeden dnt dit het zel-fde dier is, ’t welk de Rersbelcliryvers zeggen ge-
zien te hebben, in eenige rivieren van Congo, van Angola, van Soffala, enz. Zie hier wat
zy daarvan gefchreeven hebben. „ De rivieren van Congo en van Angola hebben overvloed
„ van vifch van verfchillende foorten ; de Saïre brengt in ’t byzonder eene zeer opmerkelyke
„ foort voort ; de Natuur heeft aan dezen vifch twee handen gegeoven ^ en heeft zynen i eg
„ geformeerd als een platte plaat; zyn vleefch is zeer goed; by voedt zig met het gras dat
, op den oever van de rivier groeit, zonder ooit op den oever te komen; eenige dezer vis-

fchen woogen vyfhonderd ponden.” Hifi. Géfidr. des Vey/iges, Tom. V, pag. !

,, Deze dieren vindt men in de meiren, inzondeihêid in die van Angola, van° Qu'ihite cn
„ van Angolon.... Zy zyn agt voeten lang, en hebben twee armen met handen, waarvan
„ de vingers in het vleefch verborgen zyn. Hun kop is van cene eironde gedaante; zy
„ hebben kleine oogen, een platte neus, groeten mon.i, zonder eenige vertooning van
„ ooren. ... De natuurlyke deelen van het mannetje, gelyken naar die van het paard : het
„ wyfje heeft twee welgeformeerde mammen.” Idem , ibia. — — „ Men vangt dezelfde
„ dieren by Soffala, op de Ooftelyke kuft van Afrika; men legt hen in ’t zout voor fcheeps-
„ voorraad, en men vindt zig zeer wel by dit vocdzel, zo het niet al te oud geworden is,
„ maar al te langen tyd bewaard, verandert het, en wordt gevaariyk voor hun, die eenige venus-
„ ziekte hebben.” Idetn , ibid. pag. pg. ■ „ De raanatée van de rivier cle Siërra

„ Leona, heeft tanden achterin den bek.... Zyne oogen zyn zeer klein, en naauwlyks
,, kan men een priem in zyne ooren fteeken; digt by de ooren zyn twee breede vinnen
van zeftien of agttien duimen lengte. . . . Zyn ffaart is zeer breed ; . . . . En het vel des
’’ llchaaras is een vinger dik.... üm dit dier te vangen, ftooten de Negers hetzelve een
„ harpoen, met een yzeren punt aan ’t einde van een zeer langen houten fteei, in ’tly!';
„ het dier, zig gekwecft voelende, neemt de vlucht, maar de tteel van den harpoen, die
„ zig dikwyls boven water zien laat, dient ten geleide om het met het gezicht te volgen.

Wanneer het dier niet voortzwemt, nadert men het andermaal , om hem met werpfpieïïen ver-
” der te treffen, en wanneer het eindelyk uitgeput is, brengt men het naar den oever.”

” Idem., ibid. Tom. lll, pag. 240, enz, „ Met vleefch dezer dieren is lekker..',.

” De befte deelen zyn die, welke den buik en de borften naderen, liet fpek is verfchei-
” den duimen dik, en behoeft voor varkens-fpek niet te zwichten..,. Le Maire wil dat
’’ ’er in de rivier van Senegal , meer lamantins dan in de Gambia zyn , en dat zy daar Hechts
„ de grootte hebben van de bniinvifch.” Idem, ibid, pag. 316. , „ Daar zyn ook

„ lamantins op de Goudlcuft.” Idem, ibid. Tom, IF, pag. 261.

Einde van het zejlknde Deel.

XFl Deel.

Cc

2.02

BERIGT AAN DEN BIND E'R.

Ia dit XFl Ded zyn XXXVI Plaaten, die in de volgende orde moeten

geplaatji worden.

Plaat I. ,

II.

- - - - III.

- - - - IV e» V.

- - - - VI.

- * - - VII.

- - - - vin en IX.

‘ - X.

- - - - XI.

- - - - XII.

- - - - XIII en XIV.

- ' ' - XV.

- - - - XVI.

- - - - XVII XVIII.

• • - - XIX.

- - - - XX en XXL

- - - - XXII.

' • - - XXIII.

- - - - XXIV.

- - - - XXV.

- - - - XXVI.

- - - XXVII.

- - - ' XXVIII.

- - - - XXIX.

- - - - XXX.

- - - - XXXI.

- * - - XXXII.

- - - - XXXIII.

- - - - XXXIV.

- • - - XXXV.

XXXVI.

Bladz. 2.

7 *

• 10 .

14.

i8.

24.

26.

28.

45.

53-

70.

8r.

83-

P4.

100.

108.

116.

120.

121.

123.

124.

125.
129.
132.

134.

150.

157-

162.

I65.

177.

185 .

I

* \

p

' ^

/

V

• 1

n-

'I • f

/ ' <

V

.S' >:

/

/

^ V

^ t

I

i

[

I ■

i.-’

f.

A

V

\

V

i

t

I'

s

t

\

i "

I

/

f-

I

<■

%

V

V-

t •>!

^rjr

/

'I

.4

; -?*< ?■» : -

■ /

I

i

: = •

,• .'.'u