This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at|http : //books . qooqle . com/

i" lliffeiria ;'

i'4m

4

1;^ w""*""»g

Bir

502

flr 4 _

axsdaaaaiM

■^^^if'

AND» CRATANDER LECTORI S>

EN TIEI CA"NDIDE LECTOR,

ARISTOTELIS ET

THEOPHRASTI HISTORIAS, QVIBVS CVNCTA FERE' qux Deus Opt* Max,hommi cotemplanda 8C ufurpanda exhibuit, adamuffim compledumurrcreaturasinquamomnes,^^ fenfu pr^ditas, qu^ammalia di^ cuntur,&: fenfus expertes,quas appellant plantas* Vbihercle neyfv quidem in fpeciem tam humilejtam abiecfhjm^tam^ pufillumj in quo fummus iile creator non fit fumme fufpiciendus,&: cuius non fit ufus ampIiilimus.Qua profecm re uixaliud quicquam exiftitjquod gloriam dC amorem Dei,omnium parentis, in cordibus hominum magis cxcitet SC inHammet» Qpod aute huiufmodi rerum cognitiOjmeditatio^, cum ad omne Philofophi^ genus,tum prscipue ad Me^: dicinam, tum ad uniuerfam denic^mortalium uitam uriliffimafit,acmaximene ceiraria,nullus eft adeo naris obefs, dC a comuni fcnfu tam alienus,qui no intel HgSitQuumuerd aristoteles 8«: THEOPHRASTVsmihiinprimisad hocfadiuidentur,perquos (Aoth^ \my uoluit eiufmodi myfteria benigniiiime mortalibus effunderemetibi eaquoc^ partedeeirem,optimelector,p!acuiteoru quae hucpertinent opera^fub incudereuocata,multo quam anrehacdiligentius emendatius^, publids potius ftxidijs, quam rei priuatae confulens, excudere, Proinde abs te uehementer contendo, ut meo in tranflcribens

dis optimis authoribus ftudiOjtuus etiam in /0 ^ '

comparandis fyncerus ani (/ ■ ^^ fif^

mus refpondeat, JJJ^^n. T i <^^^

Vale,5^ / \/ffh

Librorumcatalogumuerfapaginarequire* * ^t

■?,-'^

BASILEAE 1 5'5 4

H O C O V E It B C O N T I N E H ^ V R*

ARISTOTELIS

Dehiftoriaammalfum, Lfbjx*

Deparabus anfmalium,5«: eanim caufiSsUb j 1 1 u Degenerationeanimalium, Lib,v*

TheodoroG4!^ainter^m, DecommunianimaliumgreiTu, Lib^unus,

De communi animalium mocu, Lib,unus*

PetroAlcyoniointerfrete.

THEOPHRASTI

Dehiftoriaplantarum, Libax*

EtDecimi principium duntaxat* Decaufispiantarum, LiKvu

TheodoroGa^ainter^rete,

A B H AE C, Vocabulalatina&: grxca,ex Ariftotelis Iibris de ammaiibus,8^ Theophiafti

deplantis* j- a:

Indices in pr^fatos libros/ummo labore dC diligenaa digelti.

ADLECTOREM.

Aimonenium teduximus optimeleaonprmfqudm indim mlirosddgredidris,pnorem numeympd gin<im,aUerum uero uerfum eiufiem pagina defignaremon femper illum quem indicdt.fed dh eoipfodd fuhfeqmntem dcmtrium numerum progrediendum effe: ita ut quicquid qu£rere ftdtuerk, decemillisuerfihuicomprehenfum,ftdtimfitohuium»

m ARISTOTE

lis de Hiftoria animaliij libroslndex.

Bdomen. 14.4 ! Abortioesquf uo centuf . xoS.JO Aboftum fecit 8C ,^,, ..,„.,„. , equa 8C mulier, odore extm^lucertiK. 12^.50 Acari nomine animal. gi.io Accipenferis branchiae. 27.40 Accipenferis feL a^.io

Accipiter auiu c6r no edit.140. 10 AccipitribusexiguusUen. 18.40 ACcipitris tempus excubadi.88. 10 Accipiter ubi fel habeat. 29.20 Accipitru pulU fuaiies funt.88.40 Accipitres ubi nidificenr. SS.40 Accipitrum genera. X46.30

Accipitres uenandd ihter fe diffe-

runr. i46.>o

Accipitrescarniuorifunt. 117.20 Acecabulum. 14.40

Acetabula uulug qua habct.34. 10 Acetabulum quo loco fit. j^ . to. Acheolusamnis gignitpifcema-

prum. S9-^^

Achetx«cada?unde di<^. ^6.50 Acix undc gcnerenmr. 76.20 Aculeus in'ie<JtOrum. $6.10

Aculeoquafarmentur. n.t

Acus pifcis quando ^ariat. 6S.10 Acusfefdfcptificat. pj.jo

Ac* pifcis quomo oua acdat. 92.50 AdepScomuni^animaHb*. 54.20 Adepsafeboquiddifferat. 45.J0 AdepSexfanguineiir. 44-4o Adipe quar pmgueicant^ 4J. jo Adipe pingtfeicentii minus fce-

cundafunr. 44-i

AdipisinanimaUiocus. 4J.;o Aegithi $C flori fangui$ miiceri

nequit. ijf.^

Aegyptus gignit cquuiii fltiiiia-

tilem. i4-20

Aegypti muUeres feciinda:. lop.i Acgypticanes. 131. i

Acrica quo malo uexetuf. 117,40 Aefalo uulpi ctlinimicus. 234.40 Aetis quadrupedum quaratione

nofcatur. 102.30

Aff icar multiformcs funt animan

tes. 131.20

Ala. ij.io

Alaudalatet. uj.io

Alaudarnidus. ^^.ir.SC.ijp.jO Aiaudarttmgenera* t^hio

f N D E X*

Albafdeolaquaritfluuios. 11^.16 Albicutecibus, nS.io

Aibugo ocuU in omhibus fere (u

miUs. tj.io

Albumenoui. gj.io

Albumen complecflitur origine

pulU. 8J.40

Alcedoamataquas. iiS.20

Alcedonum fpecies, 8C nidus, dC

partus, 14J.JO

Alcmxon putauit caprasperau-

reslpirare. 15.50

Alcmanes poetaquo morbope-

rierit. 81.40

Akyon quot oua pariat. 67,10 Alcyonis tempus coirus. 67.1 Alcyonem uidilTe raru eft. 67.20 Akyonei dies quare uocct. ^7.10 Alec grauis utero meUor. 132.10 Alecmutatur. 152.20

Aleces quando parianr. 9^.20 Alecis foecunditas. 95.20

Aieces gregalcs funt. 155.20

Aiecum foetura cft apuae genus.

Algulatrundcnafcantur. 76.46 AUmentumanimaUura. 114..20 Alopeconefipifces. 123.1

Alucoauis. 117.50

' Aluus. 9.40

AIuus hominis. 17.JO

Aluiprofluuio mederi croagulu.

46.20 . - . Amiapifcis. 57.20

Amia pilcis gaudet fluuijs. 126.30 Amia^quid comedant. 116.20 Amisemcremcntum. . 9?.40 Amiae qmodo fe defcndar.t47.5O Amiseubireperiantur. uj.i

Anasagauiadifridet, 154,10 Anasaquasamat. - uS.20

Anatomen primus tradidit Ari-

fldtelcs. y.40

Anginacancsinterimit. 128,40 Anguillaefel. 29,10

AhguiUa qs pinnas habeac 27.20 Anguiliae qudr pinnse.- 10,40 Anguiiia: quomodo capiahf. jS.

20.^117-^ AhguUiarlarucsfunt, i7-4<^

AnguiUar gula eft. 29-4?^

Auguitia non habet ouuih hcque

fcmen. 40.20. & 93.30

Anguiite de lacu irt mare ueni-

unt. 95-50'

AnguiIIa nci^mas, nc^ fccmiiia

eft. 62.1

AnguiIIa Bon p^teftprokm cx fe

procrcarc." tfz.i

Anguiflae qua? bptimsr.

AnguiUis qu^m loga uita. n Anguillac quomodo pmgucf

45.40

Anguillarumprocrcatio. 94.;

AnguiUs imbre dC uiuut &C alun-

rar. 94-JO

AnguilUs quibuiciam lumbnci in

funt. 94-30

Anguiliar prodcunrextcrrae ints

ftinis. 94*40

AnguiilaEquidcomedant. 117.1

Anguillarnon fuperfluitantmor

ruar, 117.1

Anguill» quando transferendar

fmc. 117.10

AttguiUaru uitaextraaqua.i17.10 Anguium i^Ttus ditierunt. 131.40 Angucs membrana uernaticmi^

exuunfuf. 74-.50

An gues af ca Aethiopiam ao^*

tes. it.»' ■

Anguium magiiitudo £n Afiica.

151. i6 Anguli oculoruiti. - . 13.». AnguU ocuLoru lon^orcs quid fi

gnihcent. . 13. i-

AnimaquidiTt. 4.49

Animal quibusrcbuscrearipof-

fit. S2,30

AnimaUumpartcs. ^.i.S^i^.io AnimaUa quarcdegant locisdii-

iuhcta. t'4-iO

AnimaUu differetis. 7.20. & 12.10 AnimaUum mmimum. 82.10 AnimaUumcditusuarii. 64.1. AnimaUbus quibuidam nulluni

muhus pter generanone. 114.10 AnimaUa quar quih<5:cnius ha-

beaiit. ^7.10

AnimaUu zSnces SCmoves^ »13.50 AnimaUa mira in mari. 56,40? AriimaUura di£e*entia quar cx lo

ciscft.- IJ0.20

AnimaUa quar cauta fiht^ 9.20 AnimaUu iomn* & uigiU^^-40 AmmaUuminceffus. 20.50-

Ahfmaliuma^tiO. 121.50

AhimaUamutanfc<rIum. 121.50- Ahirnaliumgenera lummaaS.zo AriimaUu difudia ob cibu . 15.40 " Ariiihai ^feciu qua:geher&r.io.2o Animaliauariebibu.at. «9.40 AhimaUbus iuntpanesqusbdam

dat* uelut arma. 62.30

AnimaUa aUa cxfcmine, alia finc

leminenafcuntur. 63.20

AnimaUu motus quomodo aga-

tur* '2fS4&

JVnknaiium ftudiu in quiNs uer-

fetur. iH-^^o

Animaliu gcnerario uaria. ^j.io

Animaliupartesdiuerfar. i^.jo

Animaliuraconfideratio quanta

fit.' 4.30

Animatorum & inanimatorum

mcdiumnonuidetur. «4.1

Anfer gregalis eCt. 122.50

.Anferesamantaquas. 118.50

Anferesqualesfmr. 5».jo

Anferis uerecundia. r.20

^Anferes fe a coitu Isuanr. 8^.20

Anferistempusincubandi. SS.to

.Anfcris appendices . ji.40

Anferisgula. Ji.30

Anfcres ftenUa oua faepc aedunt.

S4.40 ■ .....

JUiferumfo^minsctantu mcubat>

V8S.40

^lntandriaefluMtj.duo mu.tatcolo . res pccoris. 4^.20

Antherinaiuxta tcrra parir. ^j.io Aorta ardtior ucna maiore eft. .. 56. 10 ' '

Aortsucnac pulmo annc^Ttitur. . 17. io .

^Aorta multas mittit uenas ad uul _ uam. 57-30

iortaucnafpinxanne^tit. 57.20 ^orta roitnt ramos ad laftes .

57-20

Aortauena. . 55^.40

Aorta quopaftofit ofTibus appii

cata. jS.t

Aorts duo {imt meatus ad tefus,

35.1

Aort^origo. j^.io

AppcIUconTcius^d deprauarit.

5. 20 Aper exertos dentes habet. 2j . lo Aperpifcisin amne Acheolo uo-

calisexiitimatuseft. jp.jo

Aper quomodo bene , quandoc^

maleineat. 70.40

Aper quotbranchias habet. 27.50 Aperquaa^tatecaftretur, ijp.jo Apriaiiiisuiruseft. ^6.40

Apro,coeunti hordcum apponi

dehet, 98.1

Apriquando inireincipiat. 70.10 Apriquandiucoituualear. 70.10 Apes. 8.10.& 47.50

Apcsmelfentiunt. J8.50

Apeshabentaculeum. $6.10 Apcs murmur ardunt. 59.20 Apes colliguntfineflorum detri- .mento. ..79'»/

Apes optiinK qujc fint. 78.20

I. N © E X»

Apumfur. 7S.20

Apumduces non tantum in ex-

amine. 7S-jO

Apesquando meUus proueniat.

78.50

Apestempeftateprarfagiut. iJ4-» Apes quado meUificcnt. 78.4° Apum morbus. »50.20

Apis fibi domum fecit. s-i

Apes unde accipiant opcris fui

mai:eriam. »?5.*o

Apes fonitu gaudent. tjj.jo

Apes ualere quomodo nofcatur.

i>3.40

Apumpennar. s6ao.

Apesutauesincubant. 79-^0 ApumfcEtuscandiduseft. 79.10 Apiiregesfuluocolorefiit .79.10 Apes ubimel faciant fme fauis,

79' ?o ' j.

Apummosin floribus petendis.

15:0.40 Apum genus optimum quodfit.

lyi.io Apes cadaucra foras educunt.

151.40 Apcs finguUs muneribus lc difbri

buunt. 152.10

Apumpuritasinguftu. 58.40 Apibusquarnoceant. 152.20

Apesqodioprofcquant. 152.49 Apesquandopotiffimum argro-

tenr. 150.20

Apes uolantficca mcmbrana.n.i Apumreges. 5.20

Apeslatent. 124*1

Apisammalciuilc. 8.40

Apumlabores. 5.10

Apiicibus. 9.1. &«i.so.&[ 152.20 Apumgeneratio. 78.1

Apu proles quando optima. 79.1 Apum duces duplices. 7S.10 ApCi duces matres uocant. 78.10 ApumfeduUtas. 149.10

Apum uita fex annoru eft. 79.20 Apum genus in Ponto cadidum.

79' ^o Apes in terra etiam fauos ftciunt

79.20 Apum ducesno utuntur aculeo.

78.20 Apuduces quopa^o nafcantur.

78. 20 Apumgencra. 78.20. & 150.1 Apis quado ftercus emittat, quan donon. 79.10

Apibuspro pafculo funt uermes corum. 79.^0

Apumpcnnaeuuliarenafci non

poteft. . 42'2<^

, Apum ablato aculco br^i mori^ •

anturneceffeeft, 42,20

Apum uermes. 76.10, <Si 79-^0 Apes no(5hi quiefcunt. 41.30 Aphaca opimat pecus . 121.10 Apharc* pinnulaThunnar. 67.50 Apusgeneratio. 94.*

Apua? genus encraulos parit.

94.20 Aquam quo paao accipianrcni-

ftaime^ta. 51.30

Aquarum mutatio creat pcdicu-

los, S2.10

Aqua qtiaredicat diuina. 145.40' Aqua dHlcis qua ratione ex mari

colligcnda. "5.30

Aqua: ufus quihufdam adrefrige

ratic5nem,utnobisaeris. 115.10 Aquar in generando liis. 98.20 Aquilonis flatu mares concipiun

tur. 9S.20

Aquar quacdam mutant anintaUu

coiores. 42.10

Aquaticulus. H'40

Aquatile quare dicatur animal.

115.30

AquariUaaercuiucntia. 8.1 AquatiUadormiunt. .6i.t

AquatiUumordodupIcx. 8.* Aquilajungues, 40^20

AquiiabeHumgerit cu dracone,

154-1

Aquila anguibus uefcit. , 154.1 Aquiloniar gtes purpuras nigras,

auftringrubrasfcrut. 70.40 Aquilacuardeolapugnat.1j4.20 Aquil^ carniuorae funtoes.u7.20 Aquila pygargus, S8. lo

Aquila marina humore gaudct,

uS.jo , .

Aquila qu^ animaUauenetur»

14^.40

Aquiladiuuiuit. H^-4o

Aquilfquotouapariant. SS.t AquilaepulU. 88.i

Aquila quot dicb» cxcabet. 8SI10 Aquilarum fcx gencra. 144. 40 Aquila ex cartilagineis. 65,10 ArabfarcameU. xi.ia

Araneorum cibus. 9-^

Araneorum genera. 149.10 Arancus abforbetliumore. 82.20 Arancorum aUmentuin. 118,40 Aranciundeprocrecntur, 75.40 Aranciquotdiebus confumiiian

turad mftum incrementu.£d.3Q

Aranei uermiculos pariut, 80,20

Aranci triduum incubant. 80.20

Aranei

^zncinhi pariant, go.20

Araneus ftarim cx uermkulo for

marusfalir. 80.20

Aranciprareit{esquopa<flo pari

ant. 80.20

Araneus quibus remporibuS ue-

nemr. i45>-30

Araneus ttiam maiora animalia

uincit. 149.40

Afchanasa?ftateextenuat. 126.4.0 Arcli qud tcmporc lintiaudatifri

wicibi. 74-jo

Ardeolaauispctitaquas. nS.io Ardeolg inimica pipo cit. 1J4.10 Ardeolarum uira . 142. 50

Ardeolai^genera.Tj4.50.eti42,jo Argathylis ingeniofa auis eft in

•.fcidendo nido. 141.20

Arietes tcmpore coitus ferociut.

96.20 Arietes cornigeri generantur in

Africa . iji.t

Arietes noueUasfcemeHas minus

perfequuntur in coitu. 70.30 Arietis^linguaad colorem fcetus

facif. 9S.20

Arifta pifcis iuxtaterra generat.

9^10 AriftoteUs pr^cdniuni. 4.10 Ariftuiappilcesgregatim habitat.

xjj. 20 Aro herba fil>i mecieri urfum.

UJ.JO

Arreriaconftatcartilagine. 17.1 Arteriam habent quibus pulmo eft. 17.1

Arteriaouiparisoibuscft. z8,p Arreriafofiicium. 17.^0

Arteriaquopaiftotendatad pul- monem. 17.10. &;50.t

Arterianonoibus fimilis. 2S.30 Arteria quse pars nomtner. 14.30 Arterisorigo iuxta os ferpenti- buspofita eft. 30.40

Articulus digitorurrt. 1^.36

Arundinis flore apes rialci. 78.1 Afcalaph' appedices habet.51.40 Afcaridcs undenafcantur, 76.1 Afellus pifcis latct. 124.40

Afiarbcftiaeefferaciores. 131.20 Afili os. J2.40

Aiiiisthunnorum. 82.10

Afilaculeus. ii.io

Afilis qualis Cit lingua. $6. 10 Afihfanguiuonfunt. i».2o

Afili unde proueniant . 8. 10.

& 76.30 Afinacpurgarioapanu. 92.20 Afinus frigoris impaties eft. 130.1

I N D E Xr

Afini {anguis._ 44.30

Afinuslndicus. 21,40

Afinus non habetfel. 29.1

Afinx-urina. 97.>g

Afina a coiru intefpellandai ahas

femenreiicif.^ toi.40

Afinicoirus. toi.30

AfinidenrcSi toi.36

Afmus non habetpediculii . 82.1 Aiihusqnincipiatinire, 70.20 Afina quando gerat uteru . 70 .20 Afina corinue parere poteft 101.20 Aiinorum morbus. 130.1

Annorumalimentum. 120.30 AfinaET lac. 4f -40

Afinx uerecundia. 101.40

Afinorumuitxlpacium. 102.1 Anna equii in coitu recipit. 102.10 Afinos,quoshippothebs uocatj

admittunt equae. 102.10

Afinum qui fuxitequam, admit-

tuntequar. 162.10

Afininum tac miiceiit ad caieum

conficiendum. 46.10

Afio auis. ii7-?<3

Afion um genera, 144. t

Afpidis i6ms nullum eft remediQ. -131,40

Arhi montis fues . 13 u 40

Atramentu m moEibuS^eft. 4S.50 Atricapillai ^U^^t^

Atricapilla? partus BC nidus. 142.1 Attelabum genus locufce quod

Grgci uocent.. . 3.40

Attendo pars quaj ad uircs corpo

rismuat. 38.16

Aucupandi ratio . 134.1

Audimsinanimalib^rcdcs.j'/. 26 Auditus pifciS argumeta. $7. 40 Audiendi mcatiis. 13.40

Audiendimeatuspifciumi 2S.1 Aues qu^ amicx. i3>.t

Auium Ouii pataihine duro con-

ftat. . 84. 10

Aues qu2 apud aquas degant*

140.30 Auium coitus. 64..10

Auiu partus pr^cipue uere . 85.4^ Auesquibus ungucs aduiicijpar-

ciusgenerant. 85.46

Aues quo loco lel habcaiir, 29.20 Auium fitus iu Utero. 111.50

Aues plurim^habenttenue intc-

ftinuni. 51.40

Auium odorandi foramina.f 7.20 Aues urbanas quoties pariant.

69.10

Auium uuluarccniix. ?3.50

Aues qualcm habeant iii uulua

mcmbranain. jj.jg

Aucs pedicuiis infeftantur. 8z,% Aues qug breuem,quar9iongaiin

habeantcaudam. 16.46

Auium lingua. . ^6.46

Auespalmipcdesin aquamagha

cxparteueriantur, iiS.io

Aues hyemc pemnt capos, 122.1 Auesaritate pemntmont^. nz.% Auescuornodo iuqs infiexusa-

ganr. 20.20

Aues mammis carent. 4? .30 Auiumoua. 10.30

Auiumospecuiiare, z6.;o

Aucs partum differre pofiunr.

8>.30

Auiumappcndices. juio

Aues aquatics ubi nidificent.

S0.40 Auium mares multi ouafei^i^

87.i Aues qu^ puluere ie uolutenr , 8C qua:aqualauentur. i^p.io

Auiumuens. 86.10

Aures homini ibli immobiks, .

15.30 Auium fcEmin^quandp canant»

60.-0 Aues omnes fel habent. sj^ao Aues habent teftes, 52.10

Aues plerg^pullos maruros cx •

peliunt. " B8.20

Auesapedes. 8.36

Aucs pennis pluriinum ualenres*

8.50 Aues adtate incubantes celerius

excludunt. 84.40

Aues quibiis tcmpo.ribus meiius

ualeant. 126.1«

Auium odoraiidi meatus in ro*

itrpcontinetur, ^6.30

Auium oculi. s.6.}o

Aues in nidis pariunt. 8? .40 Aues fylucftres quoticspaiiant.

69. t Aues quotnotis ie raoueanr.tt.id Auibus quc ungues habent adun

cos , femoraiuntmaxima.25i26 Aiies omnes oua panunt. 83.36 Auium femen genitale. 84-2a Auis fcemina ubi concipiat.S4.26 Auium aUfium meatus. 26,30 Auium morborum figna. 126.26 Auesnilipanantmoriunt. Sj.zd! Aues a coim inhorrefcunt. Sy.26 Aues pIer£<5lienemexiguumhS

benr. 2S.4<5

A.uiumoualientQ concepta infae

cundafunr, H*^

S 1

iftuium part?s. ^^-^^

^iUinm crura. 2^.50

Auibus quidpcculiareinrercxre-

raanimalia. -^-^^

/.uium femiir. 26. :o

Auiumcibus. *»7-?o

ilu«sq«ibu5iunradunci ungues

carmuoraromncs fiint. 117.20

Auiummares canumquidam,ut

fcnninarfua?. 60.20

Aues quo pa^to efficianr ne quid

mpulmonem delabatur. 27.1

Auibusquibufdam naturacakar

dcdir. . *7-i

Aues quic uolaces fTnr. zj- 1

Auesqua:calcarigerx,ad uolan-

duminepuoresfunt. Z7.1

Auiumcrifta. 27- ^

Aumm generatio in ouo quid cii

pifcibuscomunchabeat. S9.30

Auiumteftes. 32. 4o- ^ ^''' -o

Auibusquibus locunonis prarci-

.puafecultasiit. 60.10

Auesmiaoreslinguaciores fuat.

60.10

Aucs temporc coitus loquacicrcs ^, 10

Aues nouell^oua cdunt paucio- . ra. 69. jo

Aues quomodo bibanr. 119.40 Auium rofirum augeri in iene- . ^turc. 42.1

Aues quibns parribus S^ a feipfis 6{ ab alijs animalibus differant. . 31.20

Auiumduces. tit.zo

Auium pennae g statem nonullac . mutanmr. 42.10

Aumm ofla par um inter fe difte- runt. 59 -20

Auesmultxconduntur. izj.t Aues quas uocemus. ". i

Aues exiguo , autetiam qusdara nullo potu contentc funt. nS.jo Aues renes non habenr . 29.20 Auibus quibufdam maribus da- rafuntcalcaria , fceminis no iit:, 65.40 Auesqusdam uento cocipiunt, 6J.30

Aues<5mnescopiam unguiuha- bent. 26.20

Aucs muWfidj funt . 26.20

Au«planipedes. 26.20

Auiumdigiti. 26.30

Auiumpuimo. ^^-40

,^um quada genera literas^p- foTcpolTuJit. 27,1

I N D E X*

Auiscuiufdam fcythicx mores .

14^.40 Auicularquo pado mutcr uoce. .60.50

Auicularum uentriculus . ji.?o Aurats dormicntes capiuniur.

61.20

Aurata litoralis pifcis . «2.4x2 Aurata pifcis frigorc laborat .

126.40 Aurata-partus. 9?--°

Aurata qt pinnas habeat. 10.40 Aurara: ubi pariant. 6S.1

Aurararpaucarappendiccs. 31.20 Aurehar. 76.10

Auresfimiahominis more habet

=4-50

Aurisparscapitis. tj.jo

Aurisparsinterior. . tj.JP Auris meatum nullum habet ad ^

cerebrum. 13.30.

Aiins ex qua materia conmtura

fit. 13.30

Aurium meatus auium. 26.30 Aurcmfolushomo non mouet.

15.40

Aurium di£fcrcntia:mults. 15.4° Auresad audiendum apniTira».

13.40 Auresnonfuntindices morum,

1J.40 Aurium magnitudo. 1J.4P

Auricula aunspars extcrior.j5.jo Aurictil^ quorundarn cartilagi-

neccnftant. 59.40

Aunculisquscarcant. 2J.30 Auriuitrisquidcdat. 117.40 Aufter impedituoiat* auiii. 122.10 Auftri flatu iCEmina: cocipiuntur.

i^%. 20 Auxuraajuocatur catuli thunni.

9?. 40

B

BAlenahabetmamas. 4^.30 Baleng gencrant animal .

91. XO

Balensnatura. «4.40

Ealenis defunt branchij. 10.20 Balengubihabeantfiitula. 10.20 Balenarquota?dant. 91.10

Balenacquo pa(fto dormiat.61,20 Eaieruspifcis. j.40

Balerus quo loco pariat. 93.20 Baleri morbus . »27.30

Barbardmerfitas. 41.40

Eeilum quando ^it fufcipiendu .

l.lO

Ecftiolspennatj in igne naicun

^urinCyprOi • 97*2«

Biliscommunis cft animalibus.

54. 20 Eipcdum fitus in utcro. m.jo Biiulcaanimalia. 21.30

Bifulcafunt qua^cornua habcnt.

21.40 Biuaiuia quo loco habeant papa

uer. 5?.50

Biuaitsc quod genus appcUet .

J2.10

BlattaETubigignantur. 76.5$

Bolitgnafpeciespolypi.. 49-^o

Bombyxundcfiat. 7^-20

Bobycia tcxiifc quanda m Coo

infula. , 76.20

Bombycum induftria in fecien-

disnidis. So.f

BombycuinucnncJ. 8.«

Bombycum cera. S. t

Bombycum genus. t«. 4^

Bonafus. 20.43

Bonafus in Paironia. 22. *

Eonafus ubi gignatur. 156.4*

Eonafi uox. . 1 J6.40

Bonaficaro. ^si^t,

Eonafiexcrcmentum. ly^-»*-

Eonafus omnia interiora ut bo-

ueshabet. . 29.-2»

Bofcagaudctaqms. 118.20

Eosforbendobibit. 119.4^*

Bosexcartilagineis. 6>.iai

Eospifcisouanonhabct.. 91.10

Bouesquidamincordcfuo oflj-

culum continent. 2S.40

Boumuox. 62.30.8^70.«

Eoues claram aquam dcfiderant.'

120.50 Boues quibusrcbus uefcantur,et pinguefcant. 120.10

Eoum morbi. 129.S

Boum pedum cura. 120.20

Eoues quando dcntes mutent.

lOO.l

Bos quinquennis in uigorc eft.

100. i

BoucsIaborStpedibus. 100. t Boum focietas m pafcendo. 136.1. Eoues magniin Epiro . 46.50 Bouespecaculoshabear. 82.1 Boum coitus. 99.30

Eo ues quandiu uiuanr. 9.9jA'=i> Eouesmitesfunr. .. "20

Eoumpofus. »29.40

Eoyis dentes. 23.10

Eoues feniorcs quomodo pof-

fintpinguesreddi. 120.10

Eoumccrnua. '22.^

Bouesfylueftresubifint. . 21 .,1

Eou^

BoUes fylueftreSTquales rintVzt.io Eouesfyluellrcs quid differatab iirbanis. zi.i

Bouesin Phrygia funt qui cor-

nua,utaures,mouent. 40.10 Boues eaam fomniare. 60.40 Eoum ungula: pice iliita: ualent

melius. u^.t

Bouismorbusftruma qualis fit.

129,1 -

Bouis languentis figna. 129. t Bubus copiamia£tis augcnt fabj

46,40

Bubulum lac. 4^. 40

Bubulum lac aptum ad cafcum.

.45.10

Bubulo ex tergore Bt glutinum .

40.40

Brachium. t^.jo"

Erachiurn infiexus in intcriora

agitur. ij.jo

Brachia fimia?. 24.40

Brachium quomodo infle^f^atur.

1?.J0

Brachiafimia; ad modum homi-

jiis funt, fcd hirtiuicula . 24.40 Brachialcquiduocetur. 1^.50 Brachia iimia ut homo inficctit.

24.40

Brachij partes. tj.jo

Brachium etiam ulnam appella-

mus. ij.jo

Branchias qu^animalia dete^ftas

habeant. 10.20.&: 27.30

Branchis delphinis defum. 10,20 Branchiaru ufus in locuftis, 50.30 Branchi^ quot iint gladio pifci.

27.40 Branchiar pifcium partim tefhe,

partimdete«ftefunt. 27.30

Branchiaruinpifcib^ufus. 27,20 Branchias integras quae non ha-

beant. 27.20

Branchiatorum difcrimina,27.3o Branchias baleng no habct. 10.20 Brafiicagcncraterucas. 76.1 Brcnthusauis montes, &rfyluas

coiir.

140.20

Brenthi uox &:-ui(?lus. 140. 20 BrifHechini, 54.20

Brucus gen us locuftar. 3,40

Bruci.undeprocreentur. 75.40 Bruci quando pariant. Si.i

Brucorum wia qilintereat. 81 .1 Bubalifanguisfibrasnon habet. 5S.30

Bubo. ti^.jo

Buccmaquandogcneret. 6S.40 Bucqnafcabra. . , .55^0

Bucdnisetiacftfeu»quidl 71.30 Euccinis longum eCt uiuendi tem

pus. 72.20

Buccinis quimodus gignendifit

72.10 Buccinis quse iit pafcendi ratio .

72.10- Buccinaquando latcat. 123.40 Butco auis fimilis miluo. «7.30 Buteo hoftis rang eft. 134,10 Buteohoftlsrubet^eft. 134.10

C

CAebus fTmia gerens cauda. 24.30.&25.10 Caicar quib' auibus datu fir. 27.1 Calcuh quo paclo gignenf.^j.xo Cahdris aquas pedt. ixS.20

Calti qui uocentur. 52.10. & 55.1 Calua os capitis. 5S.40

Caluaruertcxquiduoccm*» .12.30 Caluarforatapars. 38.40

Caiua mulicris unam habet iuru ram. tz-^o

Calug ucrtcx quibufdam gemin» 12.30

Caluaqfitinhomine. 12.20

Calua canis futuris carcr. 38.40

Caluxpartes. 12,20

Caluaqualcos. 12.30. &3S. 40

Calua tres luraras haber. 12.30

Cahicfcunt min* quibus jariccs

funt. 42. j

Calui partepriore fiunt, fed par-

tc pofteriorenemo. 41.20

Caluitium quid uocemus. 41.20

Caluitium mulieres pucri &C fpa-

doncsnonpariuntar. 41.20

Calx. 15.40

Camelusquo pacio urinam red-

dat. ^ 71.10

Cameli tempus coeundi. 71.10

Gamelus imgulos parit. 71. 10

Camelusquandiuferat utcrum.

.71.10.6^102.50.

Camclicauda. 21.10

Camcii aquam dcfiderat turbida, 120.50

Cameiiiitispatient^funt. 120.30

Camei^ etia iaborat rabie. uS.40

CamclinomenuiTtatum unrique

linguar. 5.40

Camelus mas iieuit tempore coi-

rus. ^6.zo

Cameliseftcumequisodiura na

turale. 96.20

Cameh foeminar edam cafn-antur

160.1 ■ ■■

Camelos quotquidam in Afia

pof!i<{eadt. t6ok

Cameii celeris cmTus funf. 160.1 Cameii papiliae. 21. la

Camehgenitaic. xi.xd

Cameligenua. 21.10

Camcii clunes. 21.20

Camelus animal bifulcum. 21.20 Camcli pcs. 21.20

CamcIoscalccanL 21.20

Camelus diu uiuir. 102.30

Camciorumgrcfuis. 20.50

Camelus quomo mingac . 22. 30' Camcii ardor in coitu . 64.20 Cameiilac. 4?.4o

Cameli caro fuauiiHma. lo 2.40 Cameli gcnitaic. 22.40.&64.20 Cameium matrcm non fuperue-' nire. 157.30

Camclidetesuninc^ no habent, 23.10

Cameii Ea<f£riani ab Arabifs diffe

runt. zi.io

Camelicoims. 64.20

Cancell* quomo generer. 72.40

Cancelli deiaipno. 55.30

Canccr. ^^^^o

Cancrci^gcn^cniftatecm. 11.50

Cancrorumforceps dcxteruaii-

dior. ■ .t;2^

Cacri ^funticab ferpera 136.40

Cancri quidam in nonuHis tefra

opertis nafcunrur. 72.30

Cancroruminteftinum. 50.40

Cancrorumpedes. 49.30

Cancri quo pacio orc mare ex-

cipiant. J0.30

Cancroi^ gen' multiplex 5.4^.20

CancriexuunturfenecTiite. 126. z

CancriambuIarcpoiTunt. 8.20

Cancrorum genus. 47.50

Cancer mas quid diffcrat a marc,

66. 20

Cancri quo paclo coeant. 66. 10 Cancrorum ocuii. so . i

Cancroru gen* mirx uclodtatis , 49.50

Cancri p ucr crufta cxuunt.74.30 Cancri fluuiales. 49 -jo

Cancrimai^. 49.20

Cancerquomodoincedat. 11.20 Cadidi fcEt* unde generent 9S.20 Canes idici unde generent. 131.50 Canes ut cocant cu feris,quo pa- <fto efticicndum. 151.50

Canes herbaquadam uomitum mouent. ^ 137.10

Canes quo pa»fto mingant,99.io Canes quot pariant. 9S!^/^9 Cams quandiu uiuat, 99.1*

Z 4

tenibus luuembus qualeS ffnt

^enres. ' 25.4«

iQanesqualcs habeant dentes.

ij.io .

Canummamm^. "--«^

Cani anguftuseftuenter. 30.20

Canumainor. S-^o

Canisfempusaduenerem. 67,1

Caniscalua fine futuris cft. 3S.40

Canes ad duodecimum annuni

<oeunt. 7*-^o

Canumingenium. 9-^0

Cancs laconici unde gcneretur.

tJLJO

Canes quomodo incrementa ca-

|>ianf. 2J.I

Canibusricinuspeculiaris. 82.1 Canumrabies. 128.40

Canespropter catellos laeuiunt.

96. zo Cahes quando canire dicantur .

5>7.i6 Canispes. ax.jo

Canioseftrefciirum. 24.20

Canesanmutentderitcs. 25. jo

8C 99. 20 Canicprpusefthirtum.. 20.40 Canumgeneraplura. 9S.30 Canes laconici quando coeant.

^S.jb

Canum coitus. 9S.40

Canum menftrua. pS.40

Canum pruritus. pp.i

Canumlac. 99.1

Canesquibus morbis laborcnt.

128. 46 Canumsctasexdentibus iudica-

tiir, 23.J0.&99.JO

Canesanginacmorbo moriunt,

128.40 Canes magni in Epiro . 4<S.;o Cahumuox. 69.40

Canum purgatio 99.^. 6C 119. 10 Canesetiam fomniant. 60.40 Canesanniculicoeunt. 70.10 Canis quandiu uterum gerat. 70

Vo,&9S.4o Cahes herba.m tritici comedunt

contra lumbricos. »37.30

CanisVIyiils. 99-^°

Canicepsqualeitfanima!. 24, jo Cani^ula pifcis femel anno parir.

90.40

Canicie celeriiis fentiunt tcmpo- rahomines. 41.10

Caniciesundefit. 41.10

Cantharidsundenafcant. 77.10 Csnfus animalium tempus. 9.10 CapcUaauispctitaquas. ns^q

Capitdcarneabftinct. u6.i6 Capitonis partus. 9>^^6

Capitonumalimentum. «<5.20 Capitones quando pariat. .64.20 Caper iac pr^buit ih Lenb.^f .40 Capras fornniare. 60.40

Caprar non fpirant per aures.

13.30

Caprac quo pactb cubent, n6,i Caprscoitus. 70.i,.5( 93,10. Capraj Aethiopick logg funt ui-

tar. 93.20

Capraeius quamobrem concre-

fcat. 43.?o

Caprgueneris expertes qua ratio

nelacpr^beant. 4J-46

Caprisduces non funt,- 9S.30 Caprarumfolertia. 137.10

Capris Ia<f ds copiara augctfabx.

46.46

Caprarum cibuS. t^»»»

Capra: quotmenfes feraiit uteru.

98.10

Caprar quam longa uita. 9S.10 Caprar ubi fint longis auribus .

130.40 Caprarpingucfcuntgerentes ute

rum. 97'40

Capi-is uox propria ad coitum .

66.10

Capraepes. ii-?b

Caprc menftniorum iTgnum o-

ftendunt. -97.20

Capr« qua occaf^one obftupe -

fcant. .13J.40

Capra: funt impatientes frigoris^

136.1

Caprarurina. ?7'30

Caprs rediuos habcnt. S2.1 Caprx ualetudinariae funt. 121.20 Capriceps auis non habctiienem

28.4=>

Capricipitis locus fcllis . 29.20 Caprificusgcneratculiccs. 82.20 Caprificum quare agricolg iuxta ficusferant. 82.40

Caprimulgi forma, 144-30

Caprinum oculorunl,bonorum morum indiciS eft. tj. 10

Caprinum iac ad caieum aptum. 46.16

Caprire. 10^,40

Caput uiri ffne futura ♦ 12.30. &3p.»

Caput omnibus animali^us fu- perius in matre cit «i.jo

Capitisoifafex. 39.1

Caputtefta te^oruin. ^2.40 Caputnon neruis,fcdfutttns of-

fiumcontirietuf. j8;t6

Capitis pars pofterior. 16.40 Capitis magnitudo uaria. 16.40 Capitaminus laborant quorum.

pediculus in capillo eft. 82, » Capitis fceditas unde ueniat.

S»-40 .^ . , .

Capitispars qux fit m liomme.

12-. 20 . ,

Caputanimalium. 16.10

Carduelicibus. 117.40

Caroteftainteaorum. f2.i. Caro communis quibus fit.j4.20 Caro fquillarum. fi.io

Garo diuifibilis undiqj cft; 4^.10 Caro aboletur quando anihial

gracilefcit. 4J.2CJ,

Caro uerntur in pingue. 4J.20 Cartiiagineadormientia capiun

tur. ' 61.20.

-Cartilagineoru fcecuditas. 90.20 Cartilaginea particulatim totus

^dunt: . i?o.2o-

Carrilagb quid di^erat abofte.

39.40

Cartilagineorum oua. id.jo Canilago rupta non rcparatur.

59-40 Cartilago in quibuS medulla con

tihcat,in quibus non. 35>-40 Cartilaginei generis mares qui-

dam a fceminis differunt. ^j^.io Cartilagineorum qu^daafpera,;

quicdam laruia. 27.40

Cartilagincorum coitus. 6;.i Cartibginei generis foemina ma

remaior. 6jr.io-

Cartilagincaquacfint. 6$,io Cartilagoquibus fit communis.^

34.20 Cartilagine,extrema nonnullo^.

ofTium conftaht. 39.40-

Carhlagineaqtiespariat. 67.40 Carrilagineaouagignunt. 10.20 Carrilagineum genus omne hyc

meconditur. 124.30

Carribgineorumiecun 45.30. Carrilaginei carniuori funttan-

tura. 116.20.

Carrilaginea quomodo fonent .

f9-4o

Caruius apud mare uerfat.118.20 Cafeus. 4f'5C»

CafeusexquoIa<f^efiar. 4;.jo Caftrandiduajrarioncs. jj.i Caftrarionemutaniur animalia.

Caftratorum uox. 70- * ;

Caiaia^tafgula» - 5130

Catavaaa

.Carara<f^3ams in mari iii<fHtat .

' t^O.JO

Catelh carci gignuntur . ps.40 Cauda quibus in pro parte infc- . ricri . 21.40

Caudarum pili. , 21.10

Caudacameli. 21.10

Caudisnatantia. 10.40

"Cauda uolucirum. z6. 40

^Caudam qua» habcant. 20. jo Caudafimiarum. rj.xo

Caudarferpentibiis renafcunrur. " ji. 10

Cauernas q animaliafubeant.p.i 'Caufac quar primar, qua^qp iecudae

3.10 Centipcda quomodo euomctha

mum, 147.20

Ccntipedar. 47. jo

Centipedes maris incolae. 2S. to Ccntipedes quomodo moucaht.

Cerabombycum. .So.i

Ccra cx q matcria finganr.78..4o Cerahth^os. ' 79.1

Cerebnim quibus animalibus lit

16,30

Cerebrum hominis. 16.30

Cerebru in chamaeleone ubi po-

fitum fir. z6.i

Ccrcbrum fenfu carer. 44.10 Cerebrum adipe pinguefcenriu

pinguecft. 4? -40

Ccrebrumfanguinecarer. 15.40

8C^6.4o Ccrebrum frigidu. 16.46

Cerebru quibus membranis mu-

niarur. 42.50

Ccrcbru ouis fqualidu eft. 4;. 40 Cerebrum ubi fimmfit, 12.50. dC

t6. ;o

Cerebri membran^. . 16.50 Cerebrum bipartitum . 16.30 Cerebellum. 16. ;o

Cerimhi florc apes nafci. 7S.1 Cernua quibufdam temporibus

latet. 124.20

Cernuapiiciscitocrefcir. 68. i Cernuarquidcomedanr. 116.20 Cerrusmuratcolorem. 132.20 Ccrthiaauiculaqualis. 142.20 Ceruipes. 21.30

CeruixcoIIipars. 14.30

Ceruix nulli cft pifcium . 27.20 Ceruices piurimis neruis cotinen

tur- 5S.20.

Ceruusruminat. 160.10

Ceruorufanguim dcfunt fibre..

I N D E X* Ceruo mari uox grauior. 6^,40 Cerui gcnitale neruofum. 22.40 Ccruorum narura. ^.20

Ccruis in capire gignuntur uer- , mes. zp.t

Ceruorum prudcntia. 156.10 Ccruusfelnonhabet. 2S.40 Ceruar ftarim a partu eduntinuo lucrum. 156,40

Ceruarum inuolucrum crcdirur habereuimmedicam. 136.40 Cerui quo pac^to capianrur, 137.1. Ceruus ereclis aunbus acerrirnc fenrir. 137.1

Ceruiarftarepinguefcunr. 103.30 Ccrui qua caufa m aqua fiigianr.

103.30 Ceruorum caro uthircorum oler temporecoirus. 103.50

Ccruihabcnrinteitinu imbedllc ■■^^^jo

Ceruas ubi pariant. 1^6.1 0

Ceruimorfia ferpcte cancros e- dunt. 156.40

Ceruicornuadecidua. 22.10 Ceruus foius omibus annis cor-

nuaamittit. 49 -^o

Cer uos Achainos fel in cauda ha

bere. 29.1.

Ceruos ienes quo pafto cogno-

fcamus. 156.50

Ceruoruni adminicula. 15^.50 Cerui donec recipiat comua no-

<flupafcuntur. n^.^o

Cerui quarationeprgparenr cor

nua. 156.40

Ceruoruinteftinumamaru. 29.1 Ceruus captus eft hederam fuis

in cornibus habes uiride.156.40 Ceruicomua. 22.1

Ceruoi^cornua totaroIida.40-10 Ceruoru fanguis quo pafto fpiC-

fctur. 38. 50

Ceruarum ubera. 103 .20

Cerui quomodo oIeant,qmdqp faciantpoftcoitum. 105.50

Cerua docethinnulu fu2. 156.20 Cerua pugnarpro hinnulis fuis.

136. 20. Ceruus prarpinguis cur {ccedzt.

136,20.

Ceru^ ubi amirtatcornua, 156. 20 Ceruorii coitus. toj.iq

Ceruorum partus. 103,10

Ceruus celeriter crelcit . 105.20 Ccrua? a panu purgatio. 105.20 Ceruajquaratiochinnulos fuos

defendant. 105.20

Ceruorum uitar ipaaum, xo 5,20

CcrujE uhi ffnr icifla aurc, 103.^ Ccruus mas cornua habet,n6 fce

mina. _ , 62.40

Ccrus raro patiutiir raare. 64.10 Cete. 10.20

Cete quibus branchiar non func,

animalgeneranr. ^1.10

Cete dataemammarfiint.. 4^50 Cetanj odores pilccs exdtant . ??

10

Cetarij generis coims. 6?. 10 Chakida. 129 .|o

Chakispiicisquo malo infcfteti

127.40

Chakisqualisfitauis. 140.49 Chamae ortus . 7?«^'>

Chama^ieo quandp mutetfuum

colorem. 26.1

Chamacleoniger crocodilo noa

difTimilis . 26.1

ChamglconiscoIoT mutarur to-

tocorporc. 26,1

Chamarieopigremouetur. z6.% Chamsleo qualis flr mortuus.

26.1

Chamaieonisgula. 26,»

Chama^leo ubi habcataneriam.

26.1 '

Chamaeleo ubi habeat ianguinc.

26.1

Chamaeleonispedes. z$.46 Chama^Ieonis niembranaefirm»

26.1 Chamarleo difTeftus.fpirarc ta-

mendiupoteft 26. s

Chamarleonis intemarparte.

^6.t Chamacleo corporis part^ mo-»

uerc ad arbitrium poteft , 26. 10 Chamsleonis domicilia. ; 26.10 Chamarleolacert^fimil^, 2J.30 Chamarleonis dcfcripno. z$. 50 Chamarleoniscauda, 2>,50'

Charadrium auem unde nomi-

nemus. 14^.10

Chenaiopeces. 84.40

Chromisoffenditnralgore. tz6'

40. ■

Chromcsfemelpariunt, 67.^0 Chromis pifos liquide audit.

fS. 10 Chromispifds uidetur uocaiis*

?9-50

Chryfalides. 76.10

Cibiquomododifferant, ii4-«> Cibi quiinflantjObfunt nutrid- bus. 113.20

Cicadafblaorccaret, ^6.30 Cicadfaliraentimaros^^ S$^i9'

f^ada iio habct excreincnmm*

Ckadarummultagenera. $6.^0 Cicada?canunr; - ^9-^^

Cicadxubi non funtarborcs, no

fM-bueniunf. Si.tc^

Cicadaroleisdeleifhnmr. gt.io Cicadarumcc^ims. 81.10

Cicad^marcs caaiit , feminarfi- lent. Si.30

Ciczdx qu0 palio capiantur . St.30 Cicadacundc generentur. 7?. 40 Cicadaruduogenerafunr. 81.10 Gicadar quas canunt , quales fint. -8t. 10

Cicadaenmtsr. St.to

Cicadaftris qualc corp» (Tr, ji5. 40 CicercpingucfciaMfues. «8.30 Cictndely. .47-4o

Ctctndeteundc Rafcanmr.76. 30 CiconiaErcibus. nS.to

Ciconia feccdit. nj.io

Ciconi^uulneriqulhcrbam ad- ponant. 157-30

Ciconiamontana. t^j.io

Ciconiae pietas. f .TO.& 141.10 Ciconisappendiccs. 31,40

Cicunia'. 146.1

Cicuniaauisaduncis unguibus.

»7^30

Cicuresan&nantes. ^.to

Cilia quos pilos uoccm u$. i j. t Ciiium fimiarum. 24. 40

Cilium in palbebris. 20.40

CiIiciaecapretGndentur. 131. t Cimicesundeuiuant. 81.40 einHces undeprQueniant.S1.40 • Cinchlus auU undc petatdbum.

ttS.to • Cinclus uitam apud marc tradu-

cit. 140, ja

€in<fhis pnecordia appcllanmr.

28.50 Giniftu uocant feptunranfuerfum

tS.2D-

CmnamOBriis«£quamattria fa- ciat-nidum. 141.20

Ginnamomum quo pa^o legat. 141, :o

Circusacdpiteruulpcm inuadir.

tJ4,20

Cim unde proueniant. 7&50 Cirri lolliginis . 48. 20"

Giuiles animantesqaaeffnt. 8.4t>^ Clcrus nocctiauis. »30, 20^

Coagtilo iac cogimr. 46. lo Coagulumquidiit. 4^.20-

CQaguliiinqua^habeanr» 4^^a

•I N D E X*

Coagulumprarflantiusquod fit 4^.20

CoarmentarL 97.10

Cocalia. J^-»

Cochle?. J2-«

Cochlearbdtiolas quafdamin fe

continent. ^4.^0

Gochleis quales dentes. f 2. 40

Cochlearquo pafto iateat.123.40

Coeuntauerfaquaercnro urinam

mitmnt. <^4' *

Coeuntdiutiusquganimal genc

rant,quam qux oaum, ^jr.io

Coims tempus plurimoru uer cft

^^.40

Coims tcmpora ccrta. 66. 40 Coitusinfe<ftorum. 66.30

Coitus crufta in teiftorum . 66. 10 Coitus quadrupcdum oua pa- rientium. 64.30

Coimstempus omnc quibus op portunum* ^7-^

Coitustemporchumoif mitnmr in genitaiia. 6J.40

Coim quar animalianaicantur, 63.20

Coims ante parmm^citad facili tatem pariendi. io$>.t;

Coimsferpentu. 64.40

Coitus homini omnctepus op- pormnum. 67.1

Goims uarij animantium. 64.1 Coimsmollmm. 66,1

CoitusmamraastasqfTr. 6p.ip CoimsTcmporeclcphantt folim dinemquacrunt. 64.20

Cotes. iJ.io

CoUum qtribus hirmm fir. 20.40 Collumquodfit^ 14-30

Ccjllipartes. 14.30

Collurio auicula. 143.20.

Colot^hoftisafinuseft. 134.30 CoIubrisThebanis cornuuefti- gium eft^ 2Z.1

Calumba quo loco fel hab ear. 2^.20

Columbac etia hyemepariut li' lo cumapricumhabcanr. 6p.to Columbarum puili quando mc- lioresfint. 65>.2o

Coiumbis cxiguus licn . 28.40 Columbicumhominibus de^t p.to

Columborum cibus. «8.1

Columbar antc coitum mumo o* fculanmr. 8^.30

CoIumbgcjuandiuuiuaT. 138.30 Columbarprimo marem^demdc fcemuiamgcneranr, $7'^^

Columbx ambo incubar,roaiSt famella. 87/^0

CoiumbaeAegyptiar. 87.5» CoIubsfemcitrescoeuBt. 8jf.50 Columbxparms. 85.40

Columbaru fpecics plures funr,

6^.10

Colubs coniu^u feruant. 138.10 Columbs^caftitas. 5 -50

Colubsefcetanttota aErftate. 69. 10 Columbar caudam poft coitu dif-'

tendunt. Sy-^o

Columbigregalcsfunt. 8.4» Columbarum gcHus parit bina

oua. S7.to

Columeliaquae-lir. 14.20

Commofis quid dicamr. 150.50 Cortccptuspoft mcnftruoru jp-

^ttuiumcontigit, 107.&

Conccpmsfigna. 107.40

Conchx, 52'V

Ccnchafmuunt immuabili fcdc

g.to

Concharum genus. 47-50

Conchaeubigeneicntur. 72.20 Conchargaladaf, p-io

Conchartefta conteiflx. 11.20 Concharu gcnus uariis locis nav

fcimr. 7i'f o

Conch» quaedam fcdemmutat;

quaedamnon. ^*^^^

Concharumqujdam pciftrnadm

diuifxfunt. ^2-^0

Conchaquspi<florib»in ufu eft,

qualis fitjubic^ repenat . 7i-40- Concharum hofpes cancellus.

72.40 Congcr ubi habcatfcl pofimm;

Congerquibufdam; tcmpqribuf latet. 124.20

Congrosuincnntlocuftar. «6.1 Congri polypos uincun t. ii6.t Congri uiuilt abfciffa ca uda . 13? Congribranchix. 27.40. (20 Congri caput habet ferpcntcs in man. 28.10

Congrogulacft. »9.40

Congrifcemra. pS.i

Congriinalrofunt. 122.40

Congrilguesfunt. 27.49

Congri tantum funt carniuori^

tl^.20

Congjri qt pinnas habeat. to.40 Coniugii uis« 110.20

Confonantes quo pafio profc-^

rantiir. ' " ?:?.2o

Conuulfionc plcnilunio infcfta-

turpueri, "5>2o

ConuuifiOBC

CoUulfioe excipitiht pueri.t1j.20

ConuuIfioafcapuUsorta pericu

lofa eft. 113.20

Corquomodoihtcr duas uenas

Cordis fin' iri qbus gexigui. 36.1

Corfuomucronc in quam par-

temfpeftet. 17.40. &: 36.1

Cordisfinusdcxtermaximus eft

finifterminimus. j5.i

Cordis finusomnesadpulmone

habentforamen. 36.1

Cor tres habetfin^. 17.40. & 35. i -

Cordisfitus. 17.40. &:2^.30

Cor membrana opertu . 17.40

Cor Iiomini ad fmiftram uergit

potius» 18.1

Corhominisrotundius. 18.1

Cordis fmus perurj ad pulmone.

iS.io

Cordis mest^ ad pulmone. 18.10

Coruenaruprincipium. 5?.4o

Cordis uenar. ?4-4o

Corprimu in ouo uidetur. 8^.40

Cor quam partem in animaUbus

obtineat. 2^.30

Cordis mucro. 25). 30

Corarteriajiungitur. 17.20

Cor fubit ipiritus, 17.20

Cor eft olbus qbus fanguis. 28.30

Corde boues quidam ofTicuIum

continent. 28. 40

CorefTeneruoriioriginem. ?8,x

Cordis uentriculus uenaequarda

pars eit. 36.10

Corferpentum. 31.1

Corinmedio finu fanguine te-

nuutimum habet. 1S.20

Cordula aquatile animal . 8. 10

Cordulum nomine animal iij.io

Cornuaaradicecaua i mucrone

folidum exeunt. 40 . lo

Cornigeraanimalia. 21.40

Cornix etiam uolantes fuos pul-

los pafcit. , 88.20

Cornicisgula. 31.30

Cornixcu noftua bellum gerit.

i?4.i

Cornicespetuntlitora. ti8.2o Cornicu foeming tm incubat 89.1 Cornu ceruiniincenfu fugantur plurima infecTtorum. jS. 40 Cornua ceruorum. 40.10

CornuaqfoIida^qcauafTnt. 22.1 Cornuaqratioeflevftatur. 120.20 Cornua difcrepat ab offibus 40.1 Cornuacun adhgretpoti*quam offi. 40.10

Cornu cerui finiftrum ncn inue-

I N D E X. hitur. 135,20

Cornuum coior. 40.1

Cornua in Phrygia boues mo- uent. 40.10

Cortice intedla latent. 124.10 Corticequganimalia integantur 45.20

Cortice intec^ta latendo exuutfe- necfutem. 12^.30

Coruipenn^ fi-igoremutantur. 42.10

Coruus hoftis tauri eft. 134. 20 Coruorum nidificatio &'. fcetus » .144.30

Coruigula. 31.30

Coruo bino cornua oriunt 135.20 Coruus quot pariar . 8S. lo

Corui tempus incubandi. 8S.10 Coruo ubi fel fit. 2^.20

Coruus uuipi amicus eft. 134-40 Coruinam fpeciem gerentes ue- nere non ualent. p.20

Coruuluspifciscumuterum fert oprxmus eft. 132.20

Coftaeafpinaoriuntur» 59.1 Coftis peftus impofitura eft. 39,1 Cofta: octonx. i j . 20

Coftsturdulorum. if.20

Coftarquotiintferpentib^. st.io Coturnices fibi nidii non faciunt

13S . 40

Coturnices qn pf nguiores. 122.1 Cotti quo pacl:o capiantur. jS.x Coxa. 14.40.&.' 20.20

Coxaru doloribus unde mitten-

dusfanguis. 5>.2o

Crabronum uermes. 75.10

Crabronum fauus. 75). 30

Crabronum fcrrura. 7^.40 Crabronu proles qii fi'at . 79.40 Crabrones dacc habentes in ter-

ra nidificant, 79->o

Crabronesubinidiiicent. 79.30 Crabrones unde muant. t>>.2o Crabronum cubiiia. tj?,20

Crancrorum faxatiiiu cibus.ii5.i Crangines. 49.20

Crea. t^.40. (20

Crex bellii liabet cu galgulo. 154. Crifta auiu parrim ex pinnis , par

timexaliamareria. 27.10

Crocodilus. 8.1

Crocodili quo pafto purgct dcn

tCS 137.20

Crocodilus tiuuiarilis iaperiore maxillam mouer. 39.1

Crocodili non poiaint hne aqua uiuere. 114.40

Crocodilus^^ueni Aegyp tus lerr,

linguani non habef. 2^.20 Crocodili lien. 28.40

Crocodilus fiuuiatilis nocru in aqua,interdiu in terra agit.2j.30 Crocodili magnirudo. S3. 10 Crocodilu augeri quandiu uiuat 83.10

Crocodili quo loco S^quotpari- antoua.83. i

Crocodilifiuuiatiliscutis. 2>,30

Crocodilo quo paclo crura fle-

^tantur. 2o.to

Crocodili latent. 124.10

Crocodiliinteftina. 30.30

Crocodilus qmodo natet. 10 .40

Crocodili cauda. xo,4o

Crocodilifluuiatilisoculi, zj.^

Crocodih teftes. 32.20

Crocoditigenusinnocuii, 133,40

Crus, IJ.40

Cruraquomodo fieiftunfanima

lia. 20. 10

CruraquadrupedumofTeS^ ner

uo conitant. 21.30

Gi-urahominis. x5.io

Crufta intefia omnes fenfus ha-

bent. js.30

Crufiaintec^taanimalia. 11.20. 6i

49. 20

Cruita intecla ^bus coueniantcu

his qu^fanguinem habet. ^uio

Crufta operta dormiunt . 5i,t

Cruftatahybcmo tempore con-

duntur. 124.30

Cruttaceorii cibus. iij.io .& ii5.t

Cruftatum nuiium aedit namralc

fonum. J0.30 (20

Cruftata qmodo oua foueant. 7?

Ctefia de genitura elephatorum

faifafcripfif. 47. to

Cubirus. t>-.3o

Cuculus faxa pctif,ur nidificet.

84.1 ' G-9?f

Cuculus piCcis uocalis exifnmat.

Cuculinamra&gfuseius. SS.20

Cuculus quid comune cum acci-

pitrehabeat. SS.20

Cucui» inaiienosnidos oua^fua

ardit. ^ 8S.30

Cuculusfjnmutatcolore. i>S. 20

Cuculi fcK-us. 144. ta

Cuculi timiditas. 144.20

Cucumere pingucsredduturui-

es. 120.1

Cucurbitacapirorfalpa. 115.20 Culicesundegenerentur. 75.50 Culex exuit fenc^ftutcm. 123^.40 Cuiices paluitres , S.io

Culicis aculcus ua^

Culiccs uinarrj unde nafcantur.

Cuiicesquomodopugncr. ^6.10

Culicesacidapetunf. 5S.40

CuUciIegaqualisauisfir. 118,1

Cuniculi tiroidi, 9-0

Cunilamauesad uulnoraurun-

rur, 157-Jo

Cunila aduerfatur ueneno uipe-

rar. ^57.-o

Curfores pifces gregales. S .40 Curuca. 1x7.40

Cutis non habet fenfum. 4^- ^ Cutis non coit uuinerata. 41.X Cutis conflat perpetuo contextu.

41.1 Cutemomniahabere quibus eit

fanguis. 4^-^

Cuns quibus fit communis. j4'-o Cuti omnium ineft ientorqui-

dam mucofus, 40.40

Cymidem quam aue nominent

lones. 140.40

Cynoraiftauocaturricinus. S2.1 Cyprini quones anno pariant.

95.1

Cyprinibranchije. -7-4o

Cyprinipalatum. 57.^0

Cyprini morbus. 127- 50

Cyprinoru generatio tarda.pj.so Cypriniouimagnifudo. pj.zo ■Cyrenenfis ager copiam habet ci

cadarum. 81.20

Cytifus au get lac. 4^. 5 o

Cytifus dum floret, lacti incomo

dus. 46.50

D

DAmae fanguisnon concre kit. 38.50

Damaedeeftfel. 29.1

DafquiUiquidcomedanr. ii6.io Decretoni dies in morbis. 77,40 Delphinus lactenutrit fcetum iu

um. 91,20

Deiphinus dormiens fpirat. uj.i Delphino ubi teftes locati fmt.

52.20

Delphini fagaciter odorat. rS.50 Delphinopeculiaris natura.114. Delphinus felle caret.29.10 (40 Delphini animal gencrat. 10,20.

&91.10 Delphini quarationecapiantur,

s;7.50.&jS.3O

Deiphinus in Ponto eft. xzj.io Delphini ubi habeat fiftula.10.20 Delphinusenammammam ha- bct,27.20.6^4>.50

I N D E X»

Delphinorummores. iJ7'4o Delphimgenitale. 22.20

Delphinorum ceieritas. i>S.i Delphinim terra erupunr. tjS.io Delphino no funt^auriculx.is.^o Delphini nomen k Graecis & La

tinis ufitatum, 3.40

Deiphinus quo loco cotineat fu-

asmammas. 27.20

Deiphinifnridor. 59-40

Delpliinus uocem habet. 60 .40 Deiphiniquomodormiant, 61,

20.&91.20 Delphmorum coitus. 6y.io

Deiphinusquotannisad iuftam

magnitudmem pcrueniat.91,20 Deiphini q teporc lareanr, 91,20 Delphiniergafcetu charitas 91.30 Delpliinoru uitaeftlonga. 91.30 Deiphinus oifa habet. 59.20 Deiphim quot procreent. 91.10 Delphinibrachias no liabctio.2o Demonftratio quibus rebus fiat. Dentesierpentum. 51.10 (12.10 Denres maxiiiares quando homi

ni nafcantur. 24,1

Dentes pifcium ferrati funt.23,20.

ac 27.40

Dentes crocodili. 25.50

Dctes fimia ut homo habet 24.30 Dentium ordo triplex manncho

rarbellu^. 23.20

Dentesechinorum. 5440

Dentes canini qui fint 23.40 Dentes maribus plures quam fce

minis. 25.40

Dentes oifei gingiuis impofiti

funt. 14-20

Dentes puerorum. 115.1

Dentesfcari. 27.40

Dentesaemulanturoflium natu-

ram. 40.10

Den tes equorum. 100.50

Dentes canini declarantmaxime

statemequi. lox.io

Dentes quibus mutentur. 25.20 Dentes afini quos gnomonas uo

cant. 101.50

Dentesqui hominimutent. 25.20 Dentes maxillares Oiftogefimo

annocreuerutquibuldam muli

eribus. 24.10

Dentes elephanto utrinquequa-

tuor,quibus mohr, 24.10

Dentes alios habent elephari ma res,ahosfarminar. 24.10

Dentes maxillis mharrent. sp.i Dentes firmiffimi. 39-1

Dcntcsprioresacuri. J|.2o

Dentesinterioresplani. 2j.io Dennum uarietas. 23.10

Dentes utrmqj nonhabent qua:

cornuagerunt, , . 25.10

Dentes quibus plures uiuaciora

funt. . 25.40

Dentes quibus rariores,funtbre

uioris uits. 23.40

Dentesnigrifunrcanibus artate

prouectis. 25.40

Dentesequocadidiores reddun

tur. 25.40

Dentes caninos canes mutare.

23.50 Denres nouos enaici prius quara

extrudantur ueteres. 25.50

Dentes ferrari quibus funt,habet

os refciffum. 24.20

Denrib^ mdicat anni canu. 25.50 Dentes ferrari quibus. 23.10 Dentexlitoraiispifcis. 122,50 Denrices gregales funt. 155.20 Dennces quid comedant. 116,20 Denricis fel, 29.10

DennciS branchiaer. 27.40

Denrireincipiuntpueri fcptimo

menfe, 1 12.40

Di*5tamnu caprae fagitta transfi-

xg qu^utin Cretainfula.157,10 Digiti quot auibus fint. 26.50 Digitorum partes. 15.30

Diogenis Apoiloniatar de uenis

opmio. 34.3®

Diftimiiarespartes. 7.1

DilTimiiariu parriii oftlcia. lo.io Dolenribus iurnbisunde mitta^

turfanguis. 35.20

Domiciliafibiparanria. 9.1 Dorfum. 15.20

Dorfum polypi. 4S.i

Dorfum pifcium. 59.20

Dorfumfpineumautoifeum ha

bentfanguinepr^dita. 59.50 Dorfi doioribus unde languis

mittatur. 35.20

Draco q paclo medeat fibi 1 37.30 Draco diiTidet cu aquila. 134.1 Duceshabenria. 8.40

EChinus uidetur no habcre oifa6:um. 59.10

EJimorij genera. 52.i,&: 54.20 tchinorum aculei. 11.40

Echinis ulUs ad diftillariones uri nx. 54.50

Echinitoricandidi apud torone, 54.50

Echinor«.mfpin;e, 54.50

Echmi

Echinicibo idonci a^Iius csete- ris mouentur. ^4.50

Echinisomnibusoua funt.f4.30 Echinis quiddam nigricans. non efculentum ineft. f 4. 40

Echinorum caput, ^.jo

Echinorii excrcmeti oftiu , $4., 30 Echinis quando fitcopia ouoru. 68.40

Echini quado meliores fmt.68.40 Echinis funt quini dentes. ^4.40 Echinisquidfitproprium. J4.20 Echinis nulla eft caro. sza

EcKinisftellanocet. 72.40

Echinorumcorpus. $?.i

Echini quo pa<fto fpinis utantur.

Echinometra. ^4,20

Elapho montefunt ceru^ fcifla

aure. toj.20

Eleginigregalesfunt. 13^.20 Elephasqhabituquiefcat. 20.10 Elephanti mamm$.2o.io.& 22.10 Elephatipugnatinterfe. ijsr.t Elephanti inter fe differunt mul-

tum. x??.io

Elephantorumuenatio. xjj.ic Elephantoru coitus.64.20.

& 102,40

Elephantisnafus. 14.10

Elephantisdifciplina. y.30

Elephantiubi habeatteftes.32,20 Elcphantiinteilina. jo.jo

Elcphantorum fomiing gcnitalc.

22.30 Elcphas quandiu uterum ferat.

71.20. & »02.40

Elcphanti pullus. 102.40

Elephantoiecurfinefelle. 2^.1 Elephamorum curain uarijs ca-

fibus 130.10

Elephantorummorbi. tjo.i Elephanti etiam lapides deuo-

rant. x5o,io

Elephantus minime hirtus,2i.io Elephanti genitale. 22,30

Elephanti ad coitu efterat. 96.30 Elephantus qualem uoce sdat.

60.4.0

Elephantiingenium. 1^7.10 Elephantorum atas. 1^7.20 Elephanti paftus. 120,40

Elephantipotiis. 120.40

Elephantiuitsipacium, 120.40 Elcphantis nome ufitatum utri-

quelingug, 3.40

Eiephanticxta, 50,50

Elephantus ftatim dcntes habet ^ditus. 24.10

I K D E X*

Elcphas linguam exiguS Iiabet.

24.10 Elephatifaciiemafuefcunt. ^.10 Elephantinafus. 20.1

Elephantum natura. 9,30

Elephantonim morbus. 128.40 Elephantus fccmina quo staris

annocoireincipiat. 71.10

Elephantus rnas quando inire ia

cipiat. 71.10

Eiq>has quantum fcetum sdat.

71.20

Elephas fing^Ios parit, 7X.20 Elcphantus grauidam non tan-

git. 71.20

Eiephato no funtungues. 40,20 ElephantidigitiSiicrura. 19.40 Elephanti iuniorcs 8C ieniorcs

capiuntur. 13^.20

Encrauli iiue(ut alii uolunt) en-

craficholi undegenerent.94.20 i7ra/x«f OT£f /^K^ id eft. uita degit

ambiguam. 127.1

Ephcmerum animai. 77,30

Ephemerum cjuotnotis femoue

at. - X1.20

iTr/^yXw^Tf/cTa nohabet qu^ oua

pariunt. zy.-.o

EpiroticsuaccxiacHs abttndan

tes. 46.40

Epirusgignitmsgnas quadrupc

des. 46.30

Epicragearpifces. €2.10

Equs lihidine concitatar in qua

cceii partem currant. 96,30 Equa^incendfiturlibidine. 96.50 Equ^Iac. 4?. 40

Equa fccundas dcuorat. 101.20 EquaregisScytharum. 1^7.50 Equas euentari. 96.30

Equa? purgatio poft partu. 92. 20 Equ^indidum fuslibidinis prae

ftant. 97.1

Equa grauida marc patit. 109,30 Equafedleparit, 92.20

Equarum litjido quomodo ex-

tinguatur. 97.1

EquifcEminasfuasnorut. 97,10 Equarura coceptus indiciC^^.so Equaftansemitritpartu. 100.40 Equorumuitaripadum. 100,40 Equus quadiu augeatur. loi.i Equarum ibcietas. 136.10

Equaru ergo pullos amor. 136.10 Equicerui coraua. 2i.xo

Equiceruibarba. 21.1

Equicerui magnitudo. 21,1 Equiceruus ubi gignatur. zi.t Equi fcniores facundiojes funr.

106.30 EquifiuuiatiUsos. 24.20

Equiiiuuiatilis pes. 21.30

Equusfluuiatilisqualis. 24.26 Equifiuuiatilisuox, 24.20

Equi fluuiatiies aqua carere non

poiTunr.' «4,40. 6^ 129.40 Equimatrifimiles mammasha-

bent. 22.20

Equidentesinfene<ftute. :^.40 Ecui amant aquam turbulenta.

X20.?0

Equorum narura non eft ftabiiis.

101.30 Equorum morbi, U9.10

Equi quib* paicuislctenf.129.40 Equi etiam fbmniant. 60.40 Equorumoculi uarianr interdii

colorem. 15.20

Equidentes, 23.10. &I 100.20 Equi pes. 21.30

Equorum uox. ^.40

Equorum uiUi. 20,40

Equus apud Opunta annorum

quadragmtapotuitcoire. xoi,i Equos tor morbis quothomines

infeftari, 1^9.50

Equos quar animalcula neccnt,

»29.30 Equus quado coirc indpiar.^o.

20.&100.t

EquaquadiufcratuterS. 100.20 Equusanimai laiadilimu.xoc.20 Equusforbcndobibit. «9.40 Equictiamcanifiunr. 41.1.

Equi quando fanguine detracio

iauentur. 129.^0

Equus quado fit in uigore. lox. t Equusbakeumamat. 129.40 Equorumabus. 120.50

Equsquadiu generare utiiiter

pofTmt. 70.20

Equus quadiu uiuat. 70.20

Equus non habet fcL 29.1

Equire. 96.30

Equilelis ucre tantii parir. 68,1 Erica piids uocalis habitus, j^.^o Erica quoties anno pariat. 93,1 Erithaca. 79»io

Erucarfauisnocent. 130.20

Eruc^undenafcantur, 76.1 Eruds fiunt cidndel^. 76.30 Eruum auget lac. 46.30

Eruum pr^nantibus non pro-

deft, 46.50

Eruo boues pinguesreddunrur.

UO.IO

Etelis pifcis bua pant. 92.1

Europa^animalxa fortiora. 151,20

Bxsnguiaqu^ ffnf. »o-^o

Excrementa communia animali

busfunr. ?4'=^°

Excrcmentioftium fcftaceorum.

Excrcmennim cluplex.. 9.40 Excmplorum ms, ' j.t.

FAha 8C fabarum herba bo- uespinguefcunt. 120.* Fabaelactiscopiafaciunt. 41^.40 Facies quae pars (it m homine .

IZ.JO

Facieipartes. «-30

Falcula auis pennis plurimum ua

let. S.5

Farrago quando utilisiumentis.

120.50 Fafiana pulaeratrix eft. i^p.io Fauaginem quanominent.71.20 Fauces. H-io

Fauum conficiunt primo apes .

78.30 Fauis quid noceat. 150.20

Fauos efloribus conilruur.78.40 Fauos extruunt cellis fcxangu- ■ tis, 79-30

Fauuscrabronum. 7^.50

Feles quomodo coeant. <54.2o Felium fceminas Ubidinof^ funt .

64. 20

FeUs partus. ^04.40

Felnoneitdelphino. 29,10 Felquoloco inpifcibus pofitum

fit. ao.io

Felferpentum. 51-1

Fel quibus animalibus non fit .

18.30. & 28.40 Fel ubi ad miraculum ui^ gradc.

iS.30 Fel in auibusquem locumibr-

dfum fit. 29.20

Fellislocusinanimalibus. 2S.40 Femur. 14.40 . & 15^.40

Femoris uena?. 54.40

Femora. 39.10

Femorahominiscamofa. 21.50 Fcras quas perperuo fint . 9. 10 Ffber ex aqua uictum qu^it .

119.50 Fibra in animaiibus. 10.10

Fibr^ qu^dam faniem continent

5S.30 Fibrarum natura. 58.30

Fibrs tendunt a neruis ad uenas.

3S.50

Fibraeinfanguine. 58.50

Fibraomnibuscomunis, 14.20

- I N D E X, Fibulaaipinaorimr.

59.1

Ficarij cuLices unde generentur .

82.40

Ficeduia. 117.40

Ficulno fucco lac cogitur. 46.10 Ficupinguisfitfus. uo.i

8^128.30 Fidiculaeappendices. jx.20

Fimbra auriculas pars inferior.

15.50 Fiftula quibus fit. 10.20

Florespurpurarum. 72.1

Florusoditequum. 154.50

FIorus,fpinus, argithus odiii in-

terfeexercent. 15^.1

Fluore alui laborant elephanti,

150.10 FcEmina. 9.40

Fcemina in marem facile muta -

tur. xt;.2o

Fcemina in fmifbro latere mouet.

loS.io Fcemin^ trafhbiliores maribus

funt. 153-10

Fcemina minus funt animofs .

155.20

Foeminarum genitalia. 52.10 Fceminis fanguis nigrior.44,40 Fcsminae maUtiofiores maribus

funt. 155.20

FcEmina: ualidiores habet infe-

riores parres. 62,50

Foeminamarcinfirmior. 62,50 Fceminae caro humidior quam

maris. 62.50

FcEminae acutiorem uocem ha-

bent. 69,40

Fceminxferociuntapartu. 96.10 Fcemingmaiores euaduntquam

mares in quibufda animaiibus.

62,20

FcEmii^ quomodo mingat,22.5o FcEtus qmodo fe moueat. iu.40 Fcctus iam aeditus quomodo cu-

randus m, 20

FcEtusquando inutero mouea-

tur. loS.io

Foetum ^ccdit in pariendo aqua.

112, 10 Fomim quxdam fimiUa habere

cum parente. 11040

Fcttuminuterolaeium mctachcE

rum uocant. 98.1

Formicar. 47'30

Formica ciuiUs eft. 8.40

Formicafibidomumfecit. 9.1 Formicarum labores. y.xo

Formicarum coims 8C partus , 80,1

Formicar quado nafcantur.67.20 „ &80.10 Formicaeorigani pulucrc fiigiut

$$, 40 Formicarum ingenium , 149. 10 Fratrarequid fit. 106.1

Frigusmutatpennasauiu. ^^'^o Frmgillarius accipiter. 117.20 Fringillago. 117-30

FringiUae cibus. "7-30

Frons qux fit pars hominis.12.50 Frons indicatmentem. 12,40 Fros magna fegne incUcat. 12.40 Frons in hominc parua mobile

fignificat. «.^'^

Fronslatamcntemobile indiczt

12.40 Frons rotunda iracundum ar-

guit. 12.40

Frugilega. 117.40

Fucae cibus. 116.40

Fuca piicis mutat colore. 152.20 Fucafolainter pifces nidificat.

152.20 FucK pufiUae bis pariunt anno ,

92.20 Fucis ut apes pennas erodanr,

quo pa<fto efficiendum fit. 79.20 Fuci unde proueniant. 7S.10 Fuci carcntaculeo. 78.20

Fuci quid agatin aluearijs, 15:0.50 Fulica ubi uicT:itet. uS ,20

Fulicarum aucupatio. 146,20 FuIIoubipariat. 93-30

FuIIoni pennae uagina inciufas.

Jf.40 Fufaneipifces. 67.50

Fufanei quando optimi . 125.50 Fufaneis quies no(f^u eft . 125.20 Fufcina qui pifces capiant , 61.20

G

GAIad^ conchae, ^2.10 Gakm Grjcimuftelam uo

cant. A-i

Galerita. 143-30

Galgul' cu Lybio pugnat. 134.10 Galguli auis magnitudo etcolor,

uS. X

GaUcrucxundeoriantur. 77,1 Gallerucarpennae uagina inciufg

?;- 40 GalU poft uiftoriam can ut, 60.20 GalUnago qualis fit. 143-40 GalUnagonidificathumi, 159.50 GalUng ouum a coitu decem die-

bus perficiunt. 8J.20

GalUng nonuliasbis pariut. 85.40

GaUinapuIucratrixefl. »5^9.10

GaUiDia

Gallina? fe^me omibus.anni rem-

p.oribus pariunr. ^9.10

Galling quordiebus fcerum exclu

danr. S4. 40

Gallmarum iuuencx fcecundio-

res funr uereribus. Sj^.20

Galiinar quo pacto coeanr. 64.10 Gallinarum generofarum fcecun

diras. S3.50

Gailinashadrianje. 83.30

Gailinaceus qualem criftam for-

rirusiir. 27.10

Gallinaceiquomodo caftrcntur.

i>-^. 20 Gallinacei libidinofi. 9.10

Galiinacei ingluuies. 5i--o

Gailinacei appendix. 5^.40

Gallismaribusiolisinfuo gene-

re canrus eft darus. 60.20

Gammarus. 49.20

Gammari quando exuanrur fe-

neiflure. x26*t

Gammarorum genus crufta re-

<ftum. . 11.30

Gammarorum coirus. 66. 10 Gammariubi prouenianr.74.20 Gammariquararione capianrur

$8.4-0 Gammarorum inreftinum.jo.40 Gammari color. 50. t

Gauiaalbaaquasamar. "S.20 Gauiaequorouaparianr. 67.20 Gaui^ gula. 31-30

Gauiaundeperarcibum. iiS.io Gauia ab harpa diiTider. 134.10 Gemini magna ex parre {imiles funr. ^ in.i-

Genae no poffunt coalefcere. i?. i Gencrandirario. 110.20

Generariones anim^alium uarig. 6j.to

Generofiim quod fir. 9 . 20

Geniraie membrum. 19.10

Geniraiis mebri foramina. 19.10 Geniralemarium. 22.20

Genirale quomodo formerurm urero. m.io

Genirale membru mulieris quale ij. to

Gcniralia fimiarum. 2y.io

Genirale cicadar. Si.xo

Gcnirale cameii. 64.20

Geniralis^difierenria munerofa

eft. 22.50

Geniraleh.ominis carnofum car-

nlaginQrum^ eft . 22.30

Genirale neriiofum quibus fir.

22.40.

Genitaliummcaruspilciu, 27.20

I N D E X*

Genirale&teftes qua: conrineat condiros. 2;.3o

Geniraie offeum quibus fir.22.40 Genu. 16.1

Gibbs. 49 -20

Gibber. 1^.30

Gingiu» came conflanr. 14.20 Ginni,quos uocanr, ex equa pro deunr. 102.20

Gladius pifcis unde diftus,27. 40 Gladrj pifces afilo agirant. 127.10 Gladiolum. 4S.40

Glandesanimalcula teftacea ubi generenrur. 72.30

Giandere(ftefaginamfues. xzo.t Giandes carnem humidam faci- unr in fuibus. 128.40

Glaucus quando ffrmelior.132.20 Glaucus sftare Iarereriam.124.40 Glauci appendices. 31. 20

Glires in arboribus larendo pin- guesfiunr. 12^.30

Glurinum ex c^ua re fiar. 40.40 Gobio liroralis eft pifcis. 122.40 Gobionis appendiccs. 51.20

Gobiones ubi parianr. 92.20 Gobionis cibus. 116.40

Gobionesgregalesfunt 135.20 Gobionesgaudenrfiuuijs. 126.30 Gobionariaapua. 94.20

Graculus pifcis parit aurumno , 9?. 20

Graculi gregales funr. 135.20 Grandincs fuum roliuntur npha 12S.30

Grandinofi quomodo cogno- fcanrur. uS. 30

Grus amimal ciuile. 8.40

Grues quomodo uoient. 122.10 Grues no renerelapidem , ur qui dam puranr. u2,io

Grues nigrcfcunr in fenecture . 42.10

Grties quo fe conferanr. 121.40 Grues ubi; pugnent cu pigmgis. 121.40

Grues inrer fepugnanr. 141,1 Grues quor oua parianr. 141, i Grues gregales funr. S.40.

& 122.20 Grues ftate fomiina coeut. 64, 10 Gruum prudcnria. 140,1

Gruumduxuigilar, 140.1

Gula. 17-1

Gulaferpentumlongaeft. 30.40 Gula uiuipans omnib^ cft. 2S.30 Gulaaduenrremrcndir. 30.1 Gula auftainrcflorum. $1 .30 Guia non omiiibus fimilis, zS, 50

Gulafiinir inuentriculum. 17.30 GuIacoUipars. 14.30

Gulam pauci pifces habenr.29.30 Guftus hominis . 16.20

Gutrurcoilipars. H-Jo

H

HAdriang gallinae quoridic pariunr, S3.50

Maligtus. 145. xo

Haloiachna, 141.30

Hamigpifcesgregales. 8,40 Hamigfei, 29.10

Heracleond'cancri. 49.20

Herculcs quomodo procrearas

fir, 109.40

Herculislaus, 4- 10

Hercules unam tannim fcpmina

genuir. tto.50

Herinaceireftes. 52.20

Herinacei qualcs pilos habeanr.

11.40. &r 40, 40

Herinaceorum fblertia, 157-50 Hcrinaceorum coirus. 64.10 HcrodorusBryfonis rhcroris pa rer. 87-40

Hcfiodus nefciuit aquilam non

aur cerrc raro bibere. 126, 10 Hiarula omnis ^auida capitur,

92.10

Hiarulainalto eft. U2.40

Hiarulx carne ucfcuntur fola .

116.20 Hiarul^ uenrer fkpe proddit ,

116. 50

Hiarularum genus pifdum.62.20 Hinnuh coagulum laudatifrunti.

46,20 Hippardium capronas gerir. 21.1. Hippeasquofdamcancros appel

iant. 49-50

Hippelaphus iubam habet. 21, t Hippelaphus unde diftus. 2i.t Hippomanes. 96.40

Hippoman^ adhsret nafcenris

puUifronri. 101.20

Hippurus pifcis abfcondit.124.10 Hircefcere uires. 70-50

Hircipinguesminusfunt fceciidi

70.30 Hirci tcmpore coitus ferodunt.

96,20

Hirundo bis anno parit. 6p.z Hirundo bis anno nidificat .

87.40

HirundinispuUoru oculi.S^.^o Hirundincs maring ftridet. ^9.40 Hirundo ctiara carnc ucfdtur »

«7« 50

Hirundinempennasmutare fri- gore. 42-10

Hirundinis fdlis locus. ^^--'^

Hirundinum nidi. ^4-*

Hirundinis ingenium. xjS.i

Hirundinum oculi. 31-^0

Hirundinum uenrrkulus. 31.50

Hirundmesqudiecedant. -uj.i

Hirundo magis pennis quam pe

dibusualet. 8.50

Homopiurimum feminis geni-

talis emittit. 47-^

Homo mas quadiu generarepof

fit. 70-30

Homo foemina quandiu parere

poffif. 70.30

Homo fuperiorem partem habet

minorem. 22.40

Homo quldo fomniare incipiat.

61 . 30 Hom.oomnesfenfushaber, sry.i Homo animal ciuile. 8.40

Homo folus feciem habet. 12.30 Homo quid cum animalibus ha-

beatcommune. xxj.^o

Hcmo folus aurem non mouet.

15.40 Homo folus ambidexter. 2o.t Homoqualis. x6,io

Hominis os. 24. 20

Hominis faliua contra ucneno-

los ictus facir. 132,1

Komo aliter quam quadrupedes

obtinetpilum. 24.50

Homo quid peculiariter habeat.

9.30 Homineprorfusextenuato mul

ts uene uidenmr , quae no pof-

funt in mortuis uidcri. 34. 50 Homini maxillares dentes quan-

do nafcantur. 24. t

Hominis ucnter. 30.20

Homines quotnotis moueanmr

II. 1 Hominis partes. 12. 20

Hominis cutis eft tenuilTima .

40. 40 Hominispili. 20.40

Hominis fcmen genitakquando

incipiat. 10^,40

Kominisucnarcrafuores. 18,20 HominisgrelTus. 25.1

Hom.inisnamraancepseft. 8.40 Hominis tdtts, 32.20

Hominis proprium eft loqui .

^0.20 Hominis ftercus contra uenenu

■ualet. tj7.io

Homijiispsrtesexteriores, i6,zq

I N D E X. Kominis stas ad coitu apta 59.30 Hommis genirale . 22.20

Hominis parrium (ims. i6,io Hominis cerebrum. \6 . 30

Hordeatio morbus equorum .

125). 20 Hordeo pinguefcit fus. 120 .1 Humerariusneruus. 38.1©

Humerorum offa fcapularuoca -

tur. 39- 'o

Humor eft omnibus animalibus.

lO.l

Hya^nsnamra. 104.10

Hyarnxgemtalia. 104.1

Hyarna molitur homiai iafidias . - 119.10

Hyemis S^imbrium fignu.ioo.ro Hypanis fluui* quadrupedes uo-

lucres fert. 77- -o

Hypenemiaoua. 84.30

Hypenemia qu*e uoccnmr. ^3-30 Hypocondrium. 14.40

Hyftrixlatet. 103.40

Cyftrices conduntur certo tem-

pore. t2sr.20

Hyftrices quales pedes gerant.

11.40

I

IEesAegypti. »4? -40

Ichneumo diflidet cumpha-

iange. 134.1

Ichneumo Aegypti quomodo fe

armet. 137,20

Ichneumones qtpariant. 104.40 Ichneumoncs uefpae. 77.30 Ictis manfuefcit, 137.40

Ictida m.uftela. 4.1

I<rtidi genitale eft ofTeum. 22.40 lecur elephanti fine feile. 19.10 lecur habent quibus eft fanguis,

28.40

lecurfellecaret. 1S.30

lecur hcminis quale ftt. 18,30 IecurubipoiTtuli't.i3,50.&:!2^.4o lecur adipeum quibus fit . 43.30 lecorariaucna. 54.40

lecori fei adne^ritur. 28. 40 lecorini appendices. 31.20

lecoris qmda dolores ex qua ue -

na fanguinemifTo Ieuetur.37,1 lecurelephanti. 30.30

Ignis alumnum inle^orumge-

nus. 77.20

Ileo laborant equi, 129. 10

Ilia, 14.40

Uiacum turdorum genus . 143.1 Imbres fbbolcm apum augent . 78.30

Im.brium tempore muha anim^

liuminmariuidentur. 124.40 India producitmantichora. 23.20 Indiahabet paruum ferpentem,

cuius rcmedium ignorar . 132. 1 Indiam fuem non habere. ijo.40 Infans iam natus uocem emittiti

112,50

Ingluuies auium . Ji.20

Ingluuics qualis fif. Ji.20

Inguen. ij.to

Innum fpcreari cx mulo & equa.

102. lO Infefta. 47-30

Infecla impennata, 47-30

Infe^ta larent. «4.2

Inle(fra piurima q pacfto nafcan -

tur, ^. 20. & 75-. 40

Infe<?la quo pa^flo coeant. 66.50 In fcifta e tiam dormire . 61 , 30 Infecla feneftutem etiam exuut.

t2J.40

Infeftaproculfentiunt. J8.30 Infectorum fceminx maiores eua

duntquammares. 62,20

Infecta uermem pariunt . 7?. 30 Infe^ta quando potiifimum ua-

lcanr. 130,10

Infeftapereuntoleo, 130,20 Infe^ftorum genera plura , 5f ,40 Infevftaaculeoshabent. s6,it> Infesftorum fonus. J9.20

Infe<flaqu«faliunf. f6.2o

Infe(ftaquidpro carne habeant,

$6, 20

Infe<rtorum inteftinum. 56,30 Infe£tapennata. 47.30. &s6.io Infe^a membranis uolant. ii.t Infeftorum panes. JJ.40

Infe^Tta diuulfaetiam uiuerepoC

funt. $6.%

Infe<5lorum difcrimen in {ex\x,

62,10

Infciftorum ocuK. s6.t

Infe<ftorum partes fenfori^. j6.t Infciftorum paftio . 121,20

Infe(fla intereuntfulphurisodo-

re. 58,40

Infesftorum generationis temp*.

77.40 InfecT:a fiiganmr fuffitu corna

ceruini. sS.41^

Infe(5la quo tempore coeant .

67.20 Infectorummutationes in figu-

ras quot diebus perfidanmr ,

77.40

Infe<ftaquopa<f^ointereat, 7S.» tnfciflaquaefint. S,.ia

Infeiftomm ingenium. Internodium digitorum Inreftinum fimpiex. Inteftma elephan ti finuofa funt. 40. ?o

Inteitinorum diicrimina. 30.20 Inteftina maiora qu^ habeant . ?o. 50

Inteftinum reSta quibus fitjo.jo Inuidorum fupercilia. 12.40 lubata animalia. 20.40

lugale a ipina oritur. 39.1

f y^l auicula quid peculiariter ha- beat^qualisc^fit. 2^.30

liigulum. 15.10

luli. 47.30

luiix gregales funt. 135^.20

lumenta qug nominemus. i2.t lumentapotupinguefcut. 120,30 lumenta quo padto incrementa capiant. , 25.1

luuencae qua rationeaugeantur.

Xi0.2O

LAbeo quando coeat. 95.10 Labeones quando pariac . 68.10 Labraqu^iint. 14.10

Lac quando definat. «3 . 10

Lac quid in fc contineat. 45.30 Laccameli. 102.40

Lac mulieris quado utile fir ito.io Lac in maribus non gignitur. 45.40 Lac in mulierum mammis . 113.1 Lac quando utile. 100 . t

Lac qua rc cogarur. 46, lo

Lacquorufitcafeoinutile. 46.10 Lac extinguit. quoddam genus pabuli. 46.30

Laccameli. 45.40

Lacequae. 4?'4^

Lac afin^. 45. 40

LactenueS^craiTum. 45.30 Lae quod plus contineat cafci . 45.30

Lac eorum qug non utrin^ den-

tata funt coit. 45.30

Lacleporinum. 104.30

Lac in uiris quibufdam effe<5him.

14.30 . 8C 46.X La<5li ineft pinguedo. 46.1

Lac caprinum mifcere quofdam ouillo. 4.6.1

Lacquod potiffimum ipiffetur. - 4^» 1 Lacbubulumcraffifrimu. 45.40

I N D E X^ • 149. t Lacignelpifratur. 45.40

15.30 Lac quando fiatin animalibus .* 17. jo 45. 40

Lacqdiitutilt. 45. 40. & 46. 40

Lac aiiquando edulijs quibufda

cfficitur. 4?-4o

Lacquo pa^Ttoinxaprisqugnon

pariunt,fiat. 45.40

Lac quando utile. 97.40

Lac mulierum quod fTt optimii.

46.40

Lac melius habent fufca? quam

candidar. 46.40

Lac quale infantibus falubrius .

46,40

Lac in oibus animaiibus in mam

mis eft. 4?-^o

La<ftis copia quibuidam. 46,1

Lacadcaieosaptum. 46.10

La(ftiscopiajindicium. 46.40

Lacdiuduratjfinon coeant ani-

malia. 46.40

Lac^Hscopiam habent edaciora.

46.30-

Laaes. 17.30

Lacerr^lien. 28,40

Lacertaruulua. 33.30

Lacerta: crura. 20 .lo

Lacerts chameleo fimile animal

25.50 Lacertafquo paflo conniueant, 26.40

Lacertas ubi pariant oua^ S3.1 Lacertarum coitus. 64-40

Lacertiuenterinteftina^ . 30.30 Lacerti grcgales funt. 135. 20 Lacerms agiiis . 15.30

Lacertis quales tefies iint, 32.20 Lacertuslatendo exuit feneccam

125 .30 LacertiArabiar. 131.10

Lacerti neruorum Ircquentia prg

diti funt. 3S . 20

Lacerti quotpedeshabeat. 10.30 Lacertis cauda: amputatae rena -

icuntur. $i.io

-Lacerti quandiu lateant. 124.10 Lacerticauernas fubeunt. 9.1 Lamia ex cardlagineis. 65.10 Laferferpens. 131.40

Latax. * 8.1

Latax gaudetfiuminibus. 119.30 Latacis piius. ix9'>o

Latina lingua an a Grarca fupere

tur. 4-t

Lea^na a Leone quid ciifferat .

104.10 Learnxmamm:^.

Lacnon coitfrigoFc. . 45.40 Leguminum uermibus fiunt ani

maliapennata. 77.1

Lendes a quibus gencrentur *, 81.40 . Leo quomodo mingat. 22.56 " Leonis ungues. 40 . 20

LeonumgrefTus. 20.30

Leonum mores. 9.20.5^ 156.1 Leonis fortimdo. 5. 10

Leo SC lupus ceruarius mimid funt. 155.1

Leo conftatoffibus folidiifimis .' 39.20

Lco quct camlos pariat. 104.1 Leo quibus locis nafcatur .104.1 Leo quos dentes mutet. 104.10 Leonis oiTa uidentur nuUam ha berc medullam. 39-^

Leones quo pacfto coeant. 64. * Leoni quid loco tali {it, 21.40 Leonis ucnter. 50.20

Leonicorpushimim. 20.40 Leom funt dentes ferrati . 23.xo Leonis edendi modus. »19. 20 Leo inediam diu perferre potcfr, 1x9.20

Leo raro exaementum emittit - 119.50

Lconisaluitiatus. «9.36

Leonisurina. ~ 119,30

Leonisinteriora^uiter olent. 119. 30

Leoignera timer. 156.10

Leonum artas. 156.20

Leonum genera. 156.20

Lconispes. 21.30

Leon^coimefterantur. 96.20 Leonis ceruix ofrerigidacomtar. 19,30

Leonis os. -4»*i3

Lepus acetabula habet uuliia: . 54. xo

Lepus quo pa<fto mingar. s:.3o

Lepushabetcoagulum. 46,20

Lepores quo pacto coeant . 64.1

Leporesfuperfcetant. X04.20

Leporislac. 99-^

LeporesAegypti. 131« 1

Leporis coagulum mcdetur ^-

fluuioalui. 46.20

Leporumgenusquoddam uide-

turhaberebina iecora. 29.40

Leporum foemina marem ikpc

incoimfuperuenit. 64,1

Leporum fanguis quomodo con

crefcar. 3S.30

Lepores timidi. 9'-<*

Lepores fuperfcetant. ^7-5o

Leuiraiaquo loco habcat fel".

29. xo , •

b 5

Libidinofis quidam piU cclmtis

fefe promunr,quidam maturius

defluunr. 41-4°

Librorum AriftoreUs de animali

bus ordo. 5.io

Lienemindextro latere inueni-

re,prodigiofum eft. 29.40

Lien uenxannexus eft» 18.40

Lien quibus fitexiguus. 2S.40

Lien quibus iit. 2S.40

Lien ferpentibus exJguiis eft. ji.i

Lien elcphanti . 30.30,6^29.40

Licnis fitus. 18.^0

Lien hominisfuillo fimiUs eft.

xS.jo - Lienaria uena. 54.40

Ligula. 17.10

Ligulaiinguarpars. 14.20

Ligurini'alimentum. 1x7.40 Ligurini uoce ualent. 142,20 Limaces qmodo lateanr, 123,40 Limariajubi parianr. 68. i

Limari^ gregatim ambulant .

13?. 20 Limari^quotiespariafit. -g^.jo Limariarum uita . ^j.jo

Limoiaepifcesgregales. 8.40 Limus producit teftacea . 7?.2o Lingua eiephantis exigua eft ,-

24. xo

Lingua^coloruarius eft, quibus

fiint uarij pili. 4.1.40

Linguauitulimarinibiiida. 5t.x

Linguapifcium. 2g.i

Linguzeloco echiniseft quiedam

caruncula. 45.40

Linguam fuam pueri regere ne-

queunt. 60.20

Linguam omes quadrupedes ha

bent. 2sr.2o

Lingua pars fentiens . 14.20

LinguardifFerenria:. 14.20

Lingua quali coftet carne. 14.20

Linguaauiumuaria. 26.40

Lingua omniaqu^ caro fentit.

14,20

Linguapurpuris lo.ngior digito

eft. 72.20

Linguapiicium. 25-, 20

Lingua piidum imperfejfk cft .

?7'^o

Lingu^Iocoquibufdam eftpala tum. jy.so

Lingua in{e<florum. $6, t

Linguaferpentum. 30.40

Lingu^ierpentum bifid^, 31.1 Lingua?eft fapores gdpcre. 57.20 Lingulgcaaui;, m,io

I N D E X* Literarium*ftudium. 1.20

Liuiacolumba. 69.10

Liuis diicedunt. 122. 10

Loca in mores animalium uim

habenr. tjt.40

Loca plurimum tenent uirium

adplantas &animantia. 68.20 Locellorum appellatio, 33.20 Locufta. 49-20

Locuftaequopa<flo fonant. 59.30 Locufta marina caret fanguine .

10.10 LocuftamasafcEminaquid di{(e

rar. 49. 40

Locuftarum oculi. 50, t

Locuftaroptimae funtgrauidar .

132.10

Locuftarundegenerentur. 75.40 Locuftarum corpus afperum eft.

50. jo

Locuft^narepofTunt. 8.20

Locufhedormiunt. 61. x

Locuftarum genus crufta teftum

1J.30

Locuftarum uulua. 51.1

Loctiftspugnafolers cuferpente

137. ;o Locuftarum dentes SC caruncula

proiingua. 50.30

Locuflarum pcdes. 49.30

Locuftsquibus locis proueniat.

74.20 Locufta? quandoexuantfene^flu

tem, 126,1

Locuftar exuuntur cruftafuaper

uer. 74.50

Locuftarum ouum. 74.1

Locuftarum coitus. 66.10

Locufiarum mares minores funt

quam fomiin^. 80.50

Locufts ubi pariant. 80 .30

Locuftarum ucrmes. S0.40 Locufts: in fine ueris pariunt.

80,40

Locufts quo cafu pereant. 80.40 Locuftarum oua per hyemcm du

rant. go.46

Locufrs maiores pifces conuin-

cerepofTunt. xi6.t

Locuftarum inteftinum. 50.40 Locuftarum cubilia &cibus.xt6.i Locuftsincefiiis. 116,10

Locufts quornodo pugnent.

116,10 Locuftarum collegium. 116. 10 Locuflajquo pafto generent .

74.1

LocuftjB oua quadiu in utero ge- rant. 74.1

Lccuftarumnominar 4.1 Locufl:a:moriuntur mctupOly- porum. «6.»

Locuftis data cft uita diutuma* 74,50

Locuftarum genus. 47.J0

Locutio quid fit, 59.^0

Locutiohominumuaria. 6o,io LoUigo. 10.40

Lolligo mas a f cemina quid dific rat. 75.50

LoIIiginiuitaeftbreuis. 75.30 LoIIiginum coitus . 66, t

LoIIiginesubipariant. 75.20 LoIIigines pifcibus uefcuntur. «6.10 LoIIigines quomodo capiant ci- bos. 47.40

LoIIijquopa^o cibum capiant; 47,40

LoIIiusquid a lolligine diffcrat. 48,20

LoIIijgregalesfunt. 155.20

LoIIius lolligine grandior. 48,10 LoIIiorum os,cerebeIIii 6C oculi. 48 . 20

Loquipropriumhominis. 60.20 Lumbi, 15,20

Lumbis dolentes uix parturiunt. 112.X

Lumbrici undegenerentur, 76.1 Lumbricorum genera. 76.1 Lumbricum latum quo iudicio mediciinefTedcprehendat. 76. i Lupus inimic» eft afmo. t34.2o Lupus ceruarius. 50,20

Lupi canarij partus . 104,40 Luporum mores. 9,20

Lupi ceruarri partus . 104.40 Lupus pifcis oua parit. 92. i Lupiquopa(flocoeant. 64.20 Lupus liquide audir. 5S.1D

Lupi carnc uefcuntur tantum . XX6.20

Tupuspifcismelioreftcum non fertuterum. i^z.zo

Lupi pifces ubi pariant. 68.1 Lupi fkuiunt coitus tempore . 96.20

Lupus perpetuo ferus. 9 .xo Lupi pifces quomodo capiantur. 61.20

Lupigenitalc, jj.^o

Lupusquandopariat. 68.10 Lupi ubi cum canibus coeant. 131,20

Lupus pifcis bis in anno parit. 67.30 LupiAegypti. jji,^

Luporg

Luporam cibus tcrra etiatn cfl *

Xip. lO

Lupi quandocomedantherbas.

. lip.lO

Lupi quihominempetat. 119,10 Lup» quot pinnas habcat. 10.40 L.uporum partus. 104.40

Lufcinia quando canat. 15:8.40 . Lufcinia puUos fuos modulos docet. 60.50

Lufcinia quot ouapariat. ^y.zo Lufcinia quanciiu condatur .

LufcinijE cantus . ^20

Luiciniae &:mares&CfcEminae ca

nunt, 60.20

Luteaauis undedi^fit. 141.20 Luteje nidus . 141. 20

Luteote cibus . u 7. jo

Lutris. 8.1

Lun-is unde ui<fium quieritet . . 119.30 Lycurgus in condendis legibus

beili maiorem quam pacis rario

nem habuit. i.i

T^Mjxcdvo^TcaM eft liguriunt.

127. 10 Lymphari equum quid f1t.129.20 Lynx ex auerfo mingit. 22.30 Lynxfemitalum habet. 21.40 Lynces auerfi coeunt. 64. i-ir Lyra pifcis uocalis exiitimatur,

J9.30

M

MAena uterum ferens mc- lioreft. 132.10

Maisexuuntfene<ftutem. ii6,i Malida afinorum morbus . ijo.t Malleoiihominis. x6,io

Malleolus pars pedum. 39.10 Malleolipars caicar eft. 39.10 Mammae. 14.30

Mammas urfa habet quatemas .

2Z.IO

Mammas uarias habet animaiia. 22.10

Mammas elephanti . 22.10

Mammashominis. 2o.i.&z2.to Mammas qu«e animaUa non ha- beant. 2^30.&27.io

Mammarcameli. 22.20

Mammaruirorum. 106.50

Mamm«quibusdata:fint. 4^.30 Mammis carentoua parientia . 4?. 30

Mamm^delphini. 27.20

Mamm^puellarum uarig.106.30 Mammis declaratur actas ad coi-

, I N D E X.

tummatura. 69.30

Mammsinuentrequibus. 22.20 Mandibula maxiilarpars . 14,20 Mantichorgdefcriptio. 23.20 Mantichoraedentium ordo.2ir.20 Manus. 15^.30

Manus multis continentur ner- uis. _ 38.20

Manuspartes. 1^30

Mare habet dulcem humorem . iisr. 30 Mare tempore canis euertitur.

124.40 Marc mira habet animalia . ^6.40 Mares tempore coitus ferociunt.

96,10 Mares a fccminis fegregantur . 97.to

Mares dentes plures quam fcemi

naehabent. 23.40

Mares magis quam fcemina^ ha -

benthas partes quas ceu arma

natura animalibus dcdit . 62.30

Mares habent fuperiores partes

uaiidiores. 62.20

Mares longiorisuitaequam fce-

minaefunt. 62.20

Marinarum animalium diuifio.

9,20

Marifcae unde iiant . 44. 40

Martamuftela. 5.40

Mas. 9.40

Mas in femina facilemutari po-

teft. tij, 20

Mafculus in dextro latere moue-

tur. loS.io

Matrix eft oftium uulu^ . 55.20

Matricis auis forma. 122.20

Maxilla dupiex. ^4,10

Maxillae quibufda pilis integun -

tur. 41.40

Maxilfeoifa. 39.1

Maxillam inferiore animalia o-

mniamouent, excepto crocodi

lo. ^ 39.t

Maxillares denues quando ho-

mininafcantur. 24.%

Maxillares nuiium animal mutat

53.J0

Medica herba. 120.30

Medica extinguit lac. 46.50

Medicin^ exempla unde peti pof funt. 5.30

MeduUam ienfu carere. 44. 10 Medulteratio. 4>.to

Mcdulteuasoseft. 4J.io

MeduUa noucUorum animahu aucnta* 4^.20

MeduUx parufues habcnt.4y.2d MeduUam leonon uelcerte pa-

rum habet. 4J.20

MeduilamaUa offa habent,aiia

non habent. 39'to

Mel optimum. iJ3.k>

Mel eandidum m quibufdam io-

cis, 79'?o

Melautumnalemclius eft. jSu^ Mel undefiat. 78'40

Mel quando fpiffcrur. 79.1

Mel dukius eft quod GrafTius *

79.1

MeUa (icdns auget. 78,30

/x£Xcc7Ko^/c;>(^auicula, 117.40 Meleagridum oua . 84.10

Membraanimalium. 7.10

Mebradas apua phalerica gv^pk*

94.20 Membrana prsci:& non coit .

42.40

Membranxin animalibus. 42,30^ Membranae maxims qu« coxdC

cerebrum ueftiunt. 42.56

Membrana quibus iit communis

54.20 Membranae contineatcs cercbru,

16.30

Membranauolant^. xui

Menfiu profiuuia lunae curfum

fequuntur. xo^.i

Menftrua qus difScilius fiuant.

107.1

Menftrua quf no habeant, 107.20

Menftrua in quas res abfumarur.

107.20

Menftruaquandoprimum appa reant. 106. i

Menftrua alba ex qua cauia pro- ueniant. io6.i

Mcnfixuaalba extcnuantcorpus io6.x

Menftrua iHint in muliaibus . 4>-i

Menftruaquandodefi^nat. iio.io

Mcnfiruorum purgatio nuUi ics. mina: inter animalia «que fit ac muUeri, 97.20

Menftruorum fi^gnum S^in oui- bus, 97*^

Menftrua etia pr^gnantibus vtfc^ in poftremum gerendi tempus euenire. 107.10

Mentum maxill^pars. 14.10

Mergi. §. «

Mergusubi ui<ftitct. iiS.2q

Mergi quot oua parianr. 67.20

Mergus ubi pariat. 8.«

Merdps ubi pariat fiia prole 84.* b 4

Weropispietas. r.to.8^ i4t-»o Mcropisdefcriprio. 141.20

Meriila bis anno parit. 6p,i Mcrulg pifces mutanmr . 152. 20 Merulaturmremamar. xj^.t

Merulaiarer. «^^o

Merulgnidus. ^ 141.20

Merulaauismutat colore.1j8.40 Merularum genera duo. 142,40 MerachoerumuocStfcetumin u-

terotefum. pS.x

Milio fus pinguis fft. i2o.x

Miluus paucos dies larer. 12?. lo Miluusubifelhabear. 29.10 Miluus pugnar cu coruo . 134. to MUuisexiguuslien. 28.40

Milui.cammorifunt 117.20 Milui qud fecedant. t2j.i

Miluumbibererarumeft. iiS.jo Miluirempusexcubandi. SS.io Mitili. .J2.10

Mitilis qualia fint labra. 52.20 Mitili etiam fblent fauificarc .

72.20

Miriiis innafd cancros. 72.30 Molaris pifcis partus. 9J.20

Molticeps auis. 143.XO

Mollium differentia eft in fexu .

^t.40 MoIIia quiaf uocant , fenfibus o-

mnibus prgdita funt. 5^8.30 MoIIia quandopariant. 6S.30 Mollia quomodo dormianr. 61.1

^20

Mollia ouum concipiunt. 74.40 Mollium partes. 47.40

MoIIia qii^ uocat , humore pro-

pter cibum petunt. 1x5. ib

MolUa grauida optima funt .

152.10 MoIIium genem ubi grandiora

reddantur, n.to

MoIIia quo pafto coeant, 66.1 MoIIianamralem fonumnonf-'

dunr. 59.30

MoIIium ouam quoraodo crc- . fcat. 74.1

MoiUa effunduntatramentii me-

mperculia. 48.30

MoIUaomniahabent quxdaca-

piUamenta. ' 48.30

MoIIiumdifferentia?, 48. to MoIIia nonhabentuifcera.48.30 MoUiaquaeuocet. 4720

Monedulseingluuies. 31.30

Monedute pifcesfemel in anno

pariunr. 67,30

Monedulappifcejquado optimj.

r N D E X* Monedularugeneracria. 143.30 Montifiringillaauis. 117.40 Moraprofuntfuibus. ■ 12S.20 Mordellarexuermicups nafcun -

rar. 77.^0

Morcs uariant iuxta diuerfitatem

iocorum. 131.40

Moriim in animalibus ueftigia.

113.30

Mormurquandopariat. 9^.20 Morphnaaquilacuius Homerus

meminir. 14?' t

Moms animaUum. 11.20 . 8C

20.30 Muco quandiu uterum ferar .

95. xo

Muconesquandoparianr. 6S.20 Mugilis carne abftiner. 116.20 Mugiiis appendices. 31.20

MugiUs meUor eft cum non fert

urerum. 132.20

M ugilis in lirore uerfamr. 122. 40 Mugilis quando pariar. 68.10 Mugiles quofdam Umo nafci .

68. 20

Mugiles ubi parianr. 6S,i

Mugilibus quor fintpinn2e.27.20 Mugiles qua ratione capianmr .

6j. 30

Mugilispifcisouaparir. 92.1 Mugilesuiuunr abfciffa cauda.

135. 20 MugiUs Uquidius inter pilces au-

^t. 58.10

Mugilispartus. 95.20

Mugiles quoties pariant. 67.30 Mugiles de mari in lac» afcendut.

93.30 Mugiles dormientcs capiunmr .

61. 20

Mugiles fponte nafccntes. 93.40 Mula aUquado gemeUos peperit.

109.20 . .

MulajinSyria. 12,1

Mulam quo^ grauidam fe^am

efTe. 102. 10

Mula^ in Syria pariunt omnes .

102.TO

Mutenon menfes,fcd crafnore urinam habent. 92.30

MuU cibus. 120.30

MuUpes. 21.30

Muli coims. 102.10

Mulusquandiu!a(f^er. loi.i Mulus quando fitin uigore.iot.i MuUuilli. 20.40

Mulus femper cicur. 9. 10

Mulo fel non eft. 29.1

Mulorum uita longa dl, 102* 20

MuEer ut lion condpiar, quomo

do faciendum. 107.4» MuUeris concepms indicium .-

107. 40 MuUeribus quid eueniat a con- -

cepdonead parmm uf^.108. 30 Mulieres quo tempore pariant.

109.1 Mulieribus grauidis defiuunt pi-

U congeniti. 109.1

Mulierum in parm dOioresue-

hementifTimi. 112. t

MuUer apta ad concipiendum .

107. 40 MuUeriin terraCariaquid cue-

niat. 4t.2o

Muliercs uehementius in partu

laborant quam alia animalia •

112 . X

MuUeres qux faciiius pariant . 112.10

MuUerum grauidarum morbi .

108. 30 ■

Mulieres impubes. 106. 20

MuUeresnon crcfcuntpoft tertiu

partum. 106.1 o

MuUer arftiuo rempore magis ad

coirum ftimuiamr . 67. x

MuUeretiamaiiquando fuperfoc

- tauir. 109.40

MuUeris mores. 135-50

MuUer quor annos generare pof

fir. 70.30

MuUeris memhrum genitale .

15.10 Mulieres quotpariant. 109.50 • MuUer ^auida uirum patitur. 109.40 MuUeres uaria concupifcunt utc runi ferentes. 109.1

MuUeris caiua un^m haber futu- ram. 12.50

MuUones cuUces fentiunt . 58^.50 MuIIusparitautumno. 95.20 MuIUappendices. 51.20

MuIU gregales funr.. 155.20

MuIIus pifdster parir. 67.30 Muilorum cibus . 116.20

MuIIus liroraUs eft. 122. 40

Murenaquomodorcpat. 10.40 Murenarfel. 29.10

Murenarcarnem comedunt, prg- rereamhil. 116.20

Murenaepartimin Urore,parrim inalrouerfanmr. 122.40

M«rena; non habent pinnas . 27.20 Murenarum branchiae. 27.20

.Murenalatct, - 124.20

Mureng

Murcnar coitus. 64.40

Murena omnibusannitempori-

busparit. 67.40

Murena? ouum. 40.20

Mus aquatilis q loco pariat oua .

S5.I Mus domicilium fibi parat. 9. i M mcs potu moriuntur. ij i ,20 Mures pontici latent. 12^.30 MuresArabis. 131.10

M uris aquatilis lien . 28. 40

Murus a murena differt . 68.1 Mures aquatiles. 114- 4°

Murium nonnuUis dceft fel.^^.i Murium mira fcEcunditas. loj.xo MuresuafTantfegetes. iof.2o Mures cito abolenrur. loj, 20 Murem in murc grauida inuejita

lOf.20

MuresfiTalem Iambant,implen-

tur, io>. 20

MuresAegyptij. iojr.20

Muresbipcdes. ioj.30

Munum plura genera. xoj.^o M ufcs coitus diu durat. 66.30 Muftax quibufdam pilis obduci-

tur. 41.40

Mufc^ uolando fonant. $9.30 M uicar unde oriantur. 77. i

Muftisbinarpenna?. y6ao

Mufculus pifcis pilos in ore ioco

dentxum habet. 42.20

Mufcarumcoitugignuntur uer-

miculi . 63.40

Mufcaequadogenerentur. 67.20 Mufca fibi domum facit. 9.1 Mufcarum guftus. 121,20

Mufcg quomodo pungant.^6.to Mufca anteriore parte aculeum

gerit. ii.xo

Muftda odit cornicem. 134.10 Muftela quo pacio aues capiat .

137. 30 Muftela fcrpen tes impugnat .

iS7.?0

Muftelorumpartus. 67.40 Muftelargenitaie. 22.40

Mufteia dimicatura cum ferpen-

te rutara comedit. 157.20

Muftelorum omne genus ex car-

tilagincis. 6>,io

MuftclaErnomen. 4.1

Muftclinebrtj. 90,1

Muftelo funt branchia: detciix,

lo. 20 Muftete rufticg genitale . 22,40 MufteUfteliaresbismenfe pariut

90.40 Mufteli leues quibus Ipci^ oua in

I N D E X* (econrincant. 90.16

Mufteligenis quales branchi^ . 27.40

^VTi^undedicatur. 48.30

N

NAndi uim habcntia. 8. 20 Nares ut homo fimia ha- bct. 24.30

Nares greffiliu , qu^animal gi- gnuntjCartiiaginecofcant.jp.^o Nares mobiles funt. i4-^<?

Naris elephan tis. 14.10 . & 20 . t Narium foramina. 17-10

Naiusparsfaciei. 14.1

Nafus ipiritus inftrumentum . 14.1

Nafi intericptumi 14. 10

Nafiinane. H- ^^

Nates. t4- 4^

Nates hominis. 21.30

Natexqualis (iu f4-i

Naticis paftio. 5^4.1

Naticesfaxisadhaerefcunt. f^.io Naticem quem uocemus. J4.x Natices ubi nafcantur . 72,30 Natices qua induftria capiantur ,

jp, 10 Nanrix. S.i

Naturzopera. 4--o

Natur^ ingenium ubi contem - plandum. 4-4o

Necydaius unde fiat. 76.20

Nerui namra niTiiiS eft. jS. 10 Neruorum alimentum quale fit, jS. 20

Neruus incifus folidari non po-

tdt, 5S.20

Nerui plurimi in pedibus, mani-

bus & icapulis funt . 3S.20

Keruos omnia habent, quibus

fanguis eft. 3S.20

Nerui animalibus communes .

34.20

Neruorum rigore capiutur equi. 129.10

Nerui pifcium. 38.20

Nerui prartenues quibus fint . 58. 20

Neruiquomodo pertotumcor-

pusdidufti. 3S.10

Neruorum fumm^panes. 58. 10

Neruorum originem in cordc ef

fe. 3S.1

Nigrifcetus unde generentur .

9S.20

Nigrum oculoru in animalibus uariat. 15.10

Nm ucrmcscresntur, 77.10

Njuis atumnum infefiorum ge -

nus. 77.20

Nobilequod fit. 9.20

Nocliua. 146.1

Nocliuambulantia, 9.»

Noclua noclu uagatur. 9.1 N0CI41S appendices. ji.40

Noctms exiguus eftlien . 28.40 Noctua beUum haber cu orchilo,

134.1

Nofcu^gula. J1.50

Nociua quoir.odo capiat . 122.30 Noctuf ipecie;n gerenres conni-

uent etiam fuperioripalpebra,

26. 40 Nof tua auis zdancis unguibus .

117.30 No<fiua non diu abicondit.u^.io Nomina olim feptinio die impo-

fira infantibus funr. 113.20

Numa Pompilius pacid ftudiofus

fuir. . 1.10

Nutiicibus qu^ obfint. 113.20 Kymph2appellanmrinfe<fra, cii

uermes mcipiuntformari 76.20

O

OEfiemcisofSdum. 112.10 Ccciput. 16-40

Ccciputquae capitiipars f1t.12.20 OccipuruacuumeiTe. 12.50

oy^iUii^id eft fubigit. 13S.10

Oculataquidcomedat. 116.20 Oculicruftaintectorum. ji.20 Ocuiorum uarius coior. 15.10 Cculi ikpiarum pnmum gran-

dcS. 7J.10

CcuU habent neruoibs meams

ad cerebrum. ^7.10

Ccuiiincerebrumfiniunt. 13.30 Oculoshabentomnia animalia^

pter teita inteita &. imperfecra .

13.1

Oculihirundinum. 31.10

C cuii diams-iecntis . 2> .40 Ocuii auium fme dirfS, z6. 30 Oculihoisquanriidifrenf. 16.20 Oculi nigrum quod dicatur. 13.1 Oculicandidum. 15.1

Oculorum anguli. 13,1,

Oculorum in animalibus uarie-

tas. 13.10

Cculoru in homine fims. 12 . 40 Ccuii c^ii] funt equis quibufdam

15.20

CcuLimodiciperoptimi. 13.20 Cculorum iitus. 13.20

Ocuii conditi clariitime cernuB^

li.io

OcuH qui modiccconniuent , o- ptimos fubdTe mores demon - fbrant. ^s-o

Oculirigidiimpudenriam figni-

ficanr. ^s-^o

Oculi nimium conniuentes, im- pudenri^indices funt. x;. 20 Oculifpiiliommi uarrj. 13.10 Odorandimeatusauium. 26.30 Oleaopimatoues. m.io

Oleafter opimat pecus. izu xo Olea: fioreapes prouenire. 7S.1 Oleas amant cicadae. 81.10

Oleraiuuanrurpluaia. 126.20 Olfaftus fedes. ?7.2o

Olfa^tus unde adminiftratur .

14.10 01ia<rtuspifcium. 57-30

OlfacTiis pifcium argumenta. $8.10 Oliu^ copia fimul &apum qua- refit. 78. jo

Ololyginem ardunt ranar. 60 . i Oloraquasamat. 118.20

Olqrrepugnataquila;. 134.40 Olor alter alteru deuorat.134.40 Oloris mores, 140.40

Olorescanuntmoriruri. 140,40 Oloris appendices. 31. 40

Oloresgregalesiunt. S. 40 &:m.3o Omafi defcriprio. 30,10

Omentum. X7.30

Omenri pinguedo. 43.30

Omentum quibus fir. 42.40 Omenriorigo. 42.40

c TT^ iTuXtjJ quomodo tranftule rit. 71.40

Orcin^ubi pariant. 68.1

o^i^avop cunilamefTe'. 157- -o Origanipuiuereformicg fugan- tur. 58.40

Orfodagna: ubi creentur. 77.10 Oryx unicorms &: bifulcus.21.40 Os quodfir. 14-^0

Oshominis. 24.20

Os quid diffcrat a carrilagine .

39-40 Ospr|ciiumnon recrefcir. 39.49 Os quam partem uocet. 9.40 Osqujbus fitcomraune. 54.20 Oris magtiitudoiii animalibus , 24.20

Os refciffum quib^ animalibus fit. 24.20

Ofiium extrema nonnulla con- ftantcarnlagine. 39.40

Ofia neruis iigantur. 58. 10 Q$ calu^ 38.40

I N D E X*

Ofla leonis uidentur nulla omni

no habere medullam . 39.20 OiTa leonis in primis folida funr,

59.20

OfTaauiii inter fedifferunt.^^.^o Offa qua ratione cohaereant .

38. 30

Offacapirisquotfint. 39.1

Ofriuminirium fpinaeft. 38.40 Oifa fuis membranis nudata fy-

derantur. 42.40

Offium quardam mcdullam ha -

benr>quardanon.3p.io.& 45.20 OfTanon mulrum dmerfa quce

habeant. 39-50

Cjrahumerorum. 39.1

O fTa fi-agiha funt. 40 . i

Offifraga. 146.1

Offifragsr magnitudo, eiuf^ q-

bus. 117.30

OfTifragajbenignitas. 5.10

OfToiemquenciam polypum ap

peilant. 49.10

Cfphys. 14.40

Cfirea. 8.1.8^ 47.30. &: 52.1

Oftreg fc nequeuntmouere, 8.20 Oil:reisubiorigo lit. 72.20

Oftrexfcabrarlunt. 52-20

Cftreisinnafcunturcancri, 72.50 Ofireumgenus. ii.:o

C fkeis qualia fint labra. 52.20 Ofcrearium genus omne opri-

mum eft,cum fertuterum.. 132.10 Otusqualisauis. 122.20

Cuum qualeprimumfit. 84,20 Cua bicolora teftudinis funt.

82.40

Cuum mollium qualefit. 74,40 Cua hypenemiahumidiora funt

84,30

Cua quargenerent, 10,20

Cua quadam etiam infcccunda

coitu concepta, 87.1

Cua gemina binis conftant ui-

tellis. 87. 1

Oua quardam binos pullos ardut

87.10 Ouum omnium auium durum

haberputamen. 84.10

O ua aquaticarum differunr a ter

refn'ibus, 84,.' o

O uorum. color. 84. 1 o

OuaobiongafcEminam ^dunt.

84.20

Ouarotundiora marem ardunt.

84,20

Oua in Aegypro fimo cbruta aer-

duntpullos. S4.20

Puipifciumcolor, , 89.30

Oua quo pa<flo reddantur foecH-

da. Ss,v

Oui uitelli 8C albuminis difcri-

men. S5.10

Ouapifcium. 92.1

Ouaparientia fanguinem enam

habent. 25.10

C ua in tepidis uafTs fpon tc xdi-

deruntpullos, 84.20

Cua quardam uento concipiunt,

63.30

O uorum differenti^. 10. 30

Cuum crocodili quantum {it . ,

83. 10 Cua parienrium quadrupedum

coirus. 64,30

Cua locuftarum. 74,1

O ua echinorum . 54.30

Cuorum in pifceloca. S9.40 Cua pifcium magna parte pe-

reunt. 92.10

Cua qu^ pariuntomnia, corricc

munmntur. 11.30

C ua parienria inccrtum an fo -

mnient. 60.40

Cuumurinum. S7.20

Cuum poiypiqualc (it, 74.40 Cuiparaquxuocet. 11.30

Cuiparisomnibus eft arteria SC

gula, f ed uarie . 28.30

Guium mamma?. 22,10

Cues ftultaefunr. 135.40

CuiS ex potu pinguefcit. 121 .1 Cuibus fal dandum . m.i

Cuesquidedant, 121.1

Cucs bibita quada aqua nigros

agnos generant . 42. 10

Cuium coitus. 70.10 . & 98.10 Ouium urina. 97.30

Ouiliii lac accoramodu ad cafeu , 46 . 10

Ouibus fabx augent copiam la- ctis . 46,40

Cuespauciorespariunt quaeiu- niores funt. 70,40

Cues pmguedine renum mori- untur. 43.40

Cuesquotannos parercpoffint 70.30

Cuiumpes. 21.30

Ouibusuoxpropriaad coitum. 60,^0

Cufsfenicres fitem.peftiuclibi- dine incit2ntur,quid figniiicer. 9S.30

Ouium iuniorum hbido tempc- itiua quid fignificer . c^S. 30 C ues fomniare. 60.40

Cuisiura qre concrcfcanr. 43. 30 Cues

Ouesquacaufageminos parilt.

$8.20

Ouesmagnarin Epiro. 4^. 30 O ues qua: ITnt frigoris parienrio-

res. i2i.to

Ouesquotmenresuterum ferat,

9S. xo Ouis cerebrum non eft pingue.

4^.40

O ues lariffima cauda. 130.40 Oues cogregantur fa(5lo ftrepitu

1^6,1 Ouis abortum facit ob tonitrua .

136.1

Ouesquomodocubent. 136.1 Ouibusdmduratlac. 46.40 Ouesgrauid<eabortum faciunt,

{i glandem copiofius ederint .

t28. 40 Oues pinguefcunt gerentes ure-

rum. 97.40

Ouiumfanguis quo paflo fpif-

€€tm\ 38-30

Ouium uitslongitudo. 98.10 Ouium duces. 98.10

Oues Aethiopicf longioris funt

uitae. 9S.20

O ues rediuos habent. Si.x

PAbuIorum diuerfrtas.46.30 Pace nihil melius. 1. 10 Paguri cancri. 49,20

Paiatum pars oris. 14.10

Paiatum carnofum quibufda pro

lingua elt. jy-^o

Palea opimatpecus. xzi xo

'TVoCXivs^iciJL , id eft alleclatrices .

158 .30 Palpebrs oculorum. 13. x

Paipebrgnonpoffunt coalefcerc

i> . i

Palumbarius accipiter. «7.20 Palumbes. 69.10

Palubes hyeme no gemit. 1^9. 10 Palumbes camporu incolac funt.

9.10 Palubes trimeftres coeunt. 87.30 Palumbium uita. S7.50

Palumbium incubitus. 89.1

Palumborum quidam Iatent,qui

damnon. t2jr.io

Palumbiumcibus. nS.i

Palumbi ingluuies. 31.20

Palumbes bina oua pariut. 83.40 Palumbes difcedunt. 122.10

Paluftriumouapallida. 84.10 Pamphila^PIatisfiiiadicitur pri-

jna texifle bombycia. 76.50-

I N D B X*

Pantheraqua rarioe uenel.ij^.zo Pantheraeodorebellua: deleclan

tur. 137.20

Panthera? pes. 21.50

Panther^ubi fint. 131.20

Pantheraperpetuofera. 9.X0 JPantherg dentes funt ferrari.23.xo Panthers mamms;. 22.20

Pantherafcsminaaiiimofior ma

re. i?>.2o

Pantherxremedium. 137.10 Papauerquiduocetintefta inre-

Papauerculum uocant mulieres

excrementum infanris primum.

112.30 Papilioni antennx ante oculos

prgtenduntur. J6.20

Papilla. 14-50

Papiliones ex erucis nafcuntur.

76.1 Papilionum genus quodda qua-

iem producac p ar ram . 7> • 40 PapiUarfimiar. 24..40

Papiltenon funt confpicuc del-

phinis . -7-0

Papill^ quaterng uaccis funt.22.10 Pardalianchis ucnenum. 157.10 Pardalus qualis fii auis. 143.20 Pari auis cibus. 117.30

Parienditempus hominis.109.20 Parus mulia ^dir oua. 14^. i Pafcua ad camis bonitate faciut .

121 . 10

Paifares pifces quories pariant.

67. 30 PaiTeres mares diurius uno anno

non poiTe durare. 13S.30

Pa0erum uentriculus. 3^.?o Pafferum genus pifcium, 62.20 Pafferis cibus. 117.30

Paiferisfel. 29.20

Paftinaca prolem non poteit: reci

pere. 90.20

Paftinaca pinnis caret. 10 . 40 Paftinaca qmodo uenet. 147. lo Pafnnacx coitus. 64.30. dC6;,i Patellar. ?2.xo

Patellgoftiumexcremenri. ^5.30 Patella: ubi nafcantur. 72.30 Patellamouetur. ^2.20

Patellx uagantur. 7? • ^o

Patellxubi habeatpapauer. ^3.20 Patellsabfoluunturut quaTant.

cibum. n>.40

Patellam aurem marinam appel-

laruntquidam. 53,?o

PauoueslkpeinfcEcundaoua pa

riunt, 84.40

Pauonum mores» 9. ja

Pauo quot dics incubet. 89.10 Pauo quot quories^pariat 89.10 Pauones quo rempore cocant l

89. 10 PauonumouagaUinis fubijciun tur. 89^10

Pauonisfuperbia, 5.20

Pauonismta. 89.10

pesfdnes, J2.20.&J9. to

Pec1:ines ftrident, $9-40

Pecl:ines iccis arenofis nafcunt. 72.20

Pectines quomodolateat. 123.40 Pec^tines cum uterum ferunr, me liores funt. ip.io

Peclines dzo crei^unt. 72.30 Peclius. if.2o

PecliisanimaUum. 20.1

Pectus cofrxS eft impofitum . 3? .^ Pectorisfitus. i4->o

Pec^tunculi. ^2,10

Pectunculis quofdam cacros in- naici. 72.50

Pedarim incedere. 20. 50

Phalangia unde procreet 7 j.40 PedefiXium animaliu diuifio.8.20 Pedes cancrorum. 49, 50

PedumniTuramuiripIex. 21,30 Pedes carnoft quibus. 21.30

Pedis partes. ij.^o

PediSOiTa. 59.10

Pedesmulris cotinentur neruis. 5S.20

Pedesiolidoshabentes. 21^30 Pedes chamaeieonris. 2>.4o

Pedes piures quam quatuor ha -« benria. 10.^50

Pedes bifulci. 21.50

Pedes quJE animalia habeant. 10.30

Pedesduoshabenria. 10.50

Pedes quatemos habentia. 10.30

PeduminfimijsotScium. 24.40

Pediculiquacaufalargius proue

niant. S2.10

Pediculcs pro-creat ueftis ex oui-

umpellibusfecla. 121.20

Pediculiseriamaues infeftantur.

82.1

Pediculus ^ifds circa delphinum 82, 10 Pediculicamis humcre aluntur, S1.40 Pediculi unde nafcantur. St. 40 Pedicuiorum coiru iendcs procrc antur. 63.40.& S1.4Q

Pediculis uexantar piices, ^u la acS2,t«

I*eficu!igaius ferum uocamm.

82.t

Pediculimagispueros infeftanr.

82.1

PedicuIosfcEmingmagis fentiilr. 82.1 Pediculi genus marinum quale ffr. 82.X0

PelagiusloIIius. 4S.20

Pcllae coitus difficilis eft. 154. ;o Penclopsdcfidaaraquas. nS.jo Pcnis propria pars maris i^ x Pcnnaapum renaicinon poteft.

42.20 Pcnnauolanres. to.40

Pennashabenresaucs uocamus. ii.i Pcnnis uolantium pedes. tt.t Penns auium frigore mutantur. 42.10 Pennje cauleconfiant. 26.40 Pennxquxdsm auiummutant. 42,10 Pennsquibus crufta cotcgamr.

it.t

Pennasquatcrnashabentia. n.t

Pcnnae praefefflae non poflunt re-

parar;utpiii. 42.20

Pcnnarqu^integutur, quaies ha

b^ntaudiendimeams. 15.40

Perca: appcndices. 31.20

Pcrca? branchiae. 27.40

Pcrcc ubi parianr. 93 . t

Percacondunr^r. 124.20

Pcrdicisingluui^.s 31.20

PerdixpulucratrixelS;» 1^9.20

Pcrdices ubi parknt. 83.40

Perdicibus uox ante pugnam.

60.10

Pcrdicis appcndiccs.. 31.40

Pcrdicum uox. 60.30

Perdices qua rationc incubent.

89.t

Perdicumlibido. ^.io,8C8^.i

Perdicesafiiamconapmt. 6^.40

Pcrdices uoce marium concipi-

unt. 6^.40

Pcrdices uolaru mariu uteroin-

grauefcunr. 6^.40

Perdicumcoims. 6^.40

Perdixquomodocodpiat. 2^.20

Pcrdicumolfe^s. S>.2o

Perdicum uita. 87.30

Perdices fuos pullos refouet ut

galiinar. ij^.x

Perdixingeniofacft. 139.1

Phagerpirds frigorclgdit. 126,40

Phalangi^coims. 66.40

Phakngiadiuinediam pfert,»^»»

I N D E X. Phalan^ quo pa(flo parlant.

80.20 Phalagrjs parms numerofus eft.

80.50 Phalangij proles matrem occidir.

80.30 PhalangiafcEmina maior quam

mas. Phalaris aquas adamar.

Pili pubis indicantaftatem mam- ram ad coimm. 6p.30

Piiorum mutatio undefiat.40,30 Piliduri in regione caUda funt. 40.JO

Pili molles in regionc frigida ac

fcunr. 40.30

62.20 Pilorum namra qualis fi'r.40.40 ■

118.20 Pilififlilesfunt omnes. 40.40

Phalerica apua. 94.20 Pilicanifiuntuitiligine. 41.10

Phafiianx pcdiculis uexant. 82. t Pili palpebrarum defluunt rebns

Phafianorum oua. S4.10 ucneris. 4i'50

Pherecydes Syrius quo morbo pc Pili euulfi fubnafci in quibus pof

rierir. 81.40 fint. 4i'30

Philofbphandi in naturalibus or Piii in fua radice Icnrorem haber.

do&ratio. 4,20 41.40

Phocarnarpartus. 91.20 PiIiuerficoIorcsquibusfiint,ha-

Phoc^nam ctiam Ponms haber. benretia eiulmodi cute. 41.40

U3.X0 PiIosqughabent,animaIgignur.

Phcenice ferr cancros mirae uclo- w.40

ciraris. 49.30 Pilicaniquibuftiamrcdditicx»-

PhoicipecuIiarceftjUtocuIos ap grimdine. 41.10

petat. 141,30 Piliocyuscanifi[untopcrti.4t.to

Pholisquomodofemeat. 148.1 Pilorumcolormutamrin icnc-

Phoxiniadmodum parui adhuc ouahabenr, 92,10

Phoxini ubi pariant. 93.1

Phrigius cafeus. 46.10

Phycos appellant pur^tnemm maris Pontici. Picare quid dicamr.

ftutc. 4t.t

Pili aqua parte primum cande-

fcant. 4i.«

Pili in morbis quibufHam crefait

t.70

92.30 Pili cogeniti hbidinofis celerius

108.30 defiuunt. 41.40

Picaenidus. 141.20 Pili quiin homincprimum na-

Pica uocem mutatfafpc. 141.10 fcantur. 41.10

Picusmartius. 118.1 Pili capitis primi per artatcm de-

Picus martius cur mndat arbo- fluunt. 41.20

res. 159.40 PilianimaIibuscomunes.34.20*

Picigttiera. 139.40 Pilosnonomniahabent. 11.30

Picus martius in arborc nidos fe Pilofa quae fint. 20 .40

dt. 139.40 Pilulano pennas uagina inclufie

Pigargus. 144.40 jf.40

Pigmai. 121.40 Pinguefcuntferemeliusfameprg

7r;K| /d^^i^, idc effe quod agrcftis fatigata. 120 .t

la(5Uicae. 137.30 Pinguefcutquib'eftparuusuen

Pilarc malum in mammis mulie ter. 43,20

rum, 1J3.10 Pinguefcunta^teprouefh po-

Piliprajcifinoabincifura augen tius quam nouclla. 44.1

Pinngpinnothcrae. 72.30

Pinna^ere^quoloco quoquc

pa^oproucnianr, 72.20

Pinn^ an platae,an animalia finc

dubitamr. 140.»

mr,fcd ab radice. 42. i

Pili proportionalia quar dican-

rur. 40,20

Pilos qui habeant. 40.20

Pili hominis. 20.40

Pilorum difcrimina. 40.30 Pinna auricular pars fuperior, Pili durioresproucniuntcxcurc 13.30

duriorc. 40.30 Pinna?fenonmouenr. J2.20

Pili lepori funr in bucca,ctiam 8C Pinna? fedem non murant. 72.40 refiipina pcdum parte. 42.20 Pinnas binas qua habcant. 10. Piliherinaccorum. 40.40 40

PiU in mento mulicrum non na- Pinnas habent pi fces rem peculi- fcuntur. 41.2 0 arem. 27.20

prnnisquafutantur, to.jo

Pinnorhera qua rationc pifces ca

piat.' 73.10

Pinnothcra qualis (it,ubi% nafca

tur. 75.10

Pipo cum lufca ccrtat. 154.1 Pipo uenatu culicum uiuit, tiS.t Pu-o pingucrcunrfucs. tzo.t Pifcatorcs quid caueant, ^7. 40 Pifcatores quomodo capiantpi-

{ces. 6uxo.S>C6$.io

Piicatores quid obferucnt in lito

reinaltopiicaturi, 74.1^0

"Pi^ccs fcl habent, zp .10

Pifces olfaciunt. jy.jo

Pifces quo temporc optimi fint.

IJZ.IO

Pifcibus ferme omnibus gula de^

e^t, 29.40

Pifciumcor. 29.30

Pifces marcs turgidos habet mcr

atus gcnitali fcminc. 90.30 Pifcium coitus. 6^.t

Pifcesnidoremfanguinis fugiut.

y8.2o Piicium appcndiccs. ji.io

Pitcesfceruram deuorant. ii6.io Pifcium genitale uirus. 4^.20 Pifcibus os eft refciiTum . 28. t Pifcium oculi. 2g.i

PitcesnarcpofTunt. 8.20

Pifcium ouiparorum coitusraro

cernitur. dj.40

Pifcium difcrimen loca faciunt .

68.20 . Pifcium lingua. 2^.20. 8^23.1.

&:?7.2o Pifciummeatusin quibus conti-

neantfemen, 6$.zo

Pifcium oua etiam finc mare con

ccpta fcEcunda funt. <Sj. 30

Pifcibus cxtenuatis fquama^ du-

riorcscfficiuntur. 42.1

Pilcesquotnorisfemoueant. u.t Pifcibus procidir uenter in os.

jo.i&tty.jo Pifccsquarcdormientcsnon fe-

cilccapianrur. ^i.t

Pifces pulicibus uexantur, 61,1 Pifces infeftant pediculi. 82. 10 Pifcium nerui. 3S.20

Pifces nonnuUi animal gignunr.

«.40 Pifccsquibufdam cibo funt . 9. t Pifcescapiendirario. ^7.40

&U7.40

Pifcesmutrifcmelpariunt. 67.30 Pifcmmoculiprimdm apparent,

9?.to ■ •■■■ ^-

I N D E X*

Vikes quibus ab alijs animalibus

differant. 27.40

Pifcesplurimifquamoli, 27,40 Pifcespaucifcabri, 27.40

Pifces quo temporc maximc ca-

pianrur. 127.20

Pifcibus uulgaris pefbs non uidc

tur acciderc. 127.20

Pifcium oua parienrium coims,

6^.30 Pifces uorantmaris femcn proli-

ficum, 6$. 30

Pifces mares oua foraninarum uo

ranr. 6^.50

Pifces funr fanguinis participes.

28.1

Pifces quid differant quod ad par

tumarrincr. 28.1

Pifces qui oua parianr. 28.1

Pifccs qui gignant animal. 28.t Pifciumoffa. 59.20

Pifcium peculiarcs fpinulg p car-

nem paifim. 39.20

Pifcium gen* numerofum. 27.10 Piidum pars fupina. 27.10

Piicium cauda. 27.10

Pifcium partes. 27.10

Pifcium ouum unicolor eft.89.50 Pifciu generatio in ouo quid dif-

ferarabauium. 89.30

Pifccs oprimi ^bus in Iocis.126. 50 Pifces infeftantur frigore. 126.40 Pifcis qua rarione in ouo augea-

tur. S^. 50

Pifcium uulua: figura undepe-

tenda. S9.40

Pifces quodanimal , quiqp ouum

generent. 89.20

Pifces fuaues funt cu later. 124.20 Pifcibus ucrmes innafcunr. 9>.to Pifcium diuerfa pariendi rempo-

ra. 9>-. 10

Pifccs quidam dcntes in Imgua

habenr. 28.1

Pifcium femen genitale . 32. 30 Pifcesquid ioco teftium habear.

32.20 Piiies non habent ipftcs. 52. to Pifcium conceprus magnacxpar

teuereagirur. 6S.20

Pifces criara loca ur aucs murant.

122.1

Pifcium fenc<flu ris figna. 132.30 Pifces uerbafco herba moriunt.

X27.40 Pifcium greges duces haber. 123.1 Pifcesbranchiashabenr. 2720 Pifcesqui opriraiimtpoftpartu.

132.30 '

Pi/cibus odorandi mcatus nulli

confpicui. 28. t

Pifcibusimbres coducunt. 126.10 Pifcibusincflmarcriacx qua giu

tinum concoquitur. 41.1

Pifcium ouum quomodo crcfcat

74.1 Pifcibus magna cx parte pinnac

quaternaffunt. ' 27.20

Pifcium longorum pinnar. 27.20 Pifces gregales. S.^o.8Ci^$.zo Pifces fortiores dcuorant infir-,,

miorcs. 13?. 30

Pifces^busmefilj^pariant. 68.10 Pifcium audims. J7.50

Pifcium oua q diffipcnrur. 95 .30 Pifcium fceminasmaiores euadut

quammares. 62,20

Pifces humoreuiuunr. 8.t

Vikes cur iuxra litora parianr.

92.20 Vikes in Ponro circa Thermo-

doonrem amnem plurimi pa-

riunt. 92,20

Pifciumfomniargumenra. 61.10 Pifcium lacuftrium parms.92.40 Pifcmm ouorii mulrirudo. 92.10 Pifces quigenerenranimal. 91. t Pifciumgeneramulralatent qul

bufdam rempcribus. 124. 16 Pifciu uulu^.50.40.&33.;o.& Z^, Pifces eria fencccute uiciant, (20

152.20 Pifcesouumgenerantes. 40.20 Pifcium febum. 45.50

Pifces carenr pulmone. 28.40 Pifcescelerirercrefcunr. 9^.40 Pifcium denres . 25 .20. & 27.40 Pifcespauciflimii^es. 27.40 Pifc^ pelagtj . 122. 40

'9iices mammas no habent. 27. lo

&4^50

Pilaufceminsm*uaciores. 62.20 Pifcesnonhabenrrencs. 29.20 Pifdum caprura quandofiar.

124.40 Pifcium maris & iczmmTc ^enits.

Iium diffcrenriar. 90.40

Pifcium coniugia aguntur . 9? . z

dCi3?.2o Pifcium greges confTfhint . ^$.t Pifcium fims in urero . tiz.30 Pifc^ no(ff e pafcere ibler. 117.20 Pifcium in fexu difcrimen. 62.4

&92.t

Pifces in aqua exigua uiucre noa poffunt. «7.10

Pifcibus plerif^ fel intefHno an- jicxumdl. 2^.10

Pifc4^ quidam nec marcs nec foc^ minxfmt. ^??'^

Piftcs dormiunt. ^»**

iPirces citd crcfcunt ^S. i

Pifcesfaxznles bis pariunt.67.jo Pifces habcnr fcnTum guftus .

Pifcibusquaccfca (it grata. ^r^io Pifcium naturam rcgiones mu-

tanr. 9? «40

Pifds uarrjs dele<ftantur efcis.

jS.io Pifcibusaptaloca. «7-i

Pifcesquimutentur. 1J2.20

Pifciumfaxatiliumcibus. ti«J.4o Pifcesquifquamis tcguntur,oua

pariunt. 9--^

Pifces faxatiles cortduntur. 124,^0 Pifcium genera exlimo etiam ^-

Hcniunt. ?3-48

Pifces uocis expertes funtl 29 .50 Pituitacomunisanimalib*. 34-20 Pianta. 15.4^

Planta non caua uerfutum inge-

niumfignificat. 16.1

Plantarummunus. 114.10

Plateg mutant ccdum, »21 .40 Plateagregalis eft. 122.50

PUnij libros deprauatiflimos fii-

ifle. 2. jo

Podagra equos uexat. 129.XO Podagrs equoru fignum. 129. 10 Podagracanum. 128.40

Poda^a bubus ^d noceat, »2^. i Podex. jo.i

Pollex. ij.jo

Polybij de uenis fentenria. 35.20 Polypus. 10.40

Polypumquendamnautam uo-

cant. 49.10. 8C148.40

Polypi quo pa£lo coeant. 65, i Polypicomeduntiocuftas. ii6,x Polyporum genera muka . 49 .i Polypusquandopariat coeati^.

68.30 Polypi ouum. 48.40. 8C6S. 50

&74.40 Polypus animal foecundum eft.

68.40 Polypusmasquid differat a fce-

mina. 68.40

Polypommbrachiaquanta fiant

48.10 Polypiuita. yj-.^o

Polyporum cibus. w6. i<y

Polypus quomodo foueat oua .

7J.20

Polypiingenium. 148.20

Polyp^nbiobnoxiu^eft» 14^. jo

I N DE x;

Polypiquopaftoexoua prode-

ant. 74'4o

Polypi primu perexigui , 74.40

Polypus in quo loco aedat ouum

74-40

Poiypiquomodocapiam. jS.40 Polyporum genus, 47- 40

Polypus uno brachio in coitu u-

titur. 48.1

Polypi fiftula. 48-^0

Polypus quomodo natet. 48.10 Polypis aifatis utuntur pifcato-

res. J8.20

Polypicaput. 48.40

Polypusqua rarioe fuisbrachiis

utatur. 48-1

Polypi optimi funtgrauidi.152.10 Pompiluspoiypus. 49-1°

Pontus belluas pifcibus inimicas

non habet multas. 123.10

Poples. 16,1

Poples qug pars dicatur. 38. 10 Porph)Tio qualem gula habeat.

3t - 50 ^

Porphyrioqpa£lobibat. 119.40 Porusexpurefit. 44-40

Prxcordia. 1S.20.& 2S.30

Pra?putium, iJ-i

Primadaj in cceno fe abdunt,

124 , 20 '

Principis officium. tAO

Priftes oua non habet, 91.10 Proferum,humorem uocat mu-

lieres. "1.20

Profluuium fanguinis. 45^.1 Promufcidasqufhabeant. 52,40 TrgouKa^X'**^'* qni^ fignificet .

7*'50

Pruina nocet armentis. t2o .20 Pfitacusloquitur, . «2.30

Pfychrus amnis. 42.20

Pubefcuntfolihomines. 69.50 Pubes tardiffime canefcit'. 41.10 Pubefcere quado incipiat homo ,

96 .30. S£ 10 J.40 Pubefcantoportctqui funt habi

Ics ad gignendum, 41.50

Puellaj quo xtSLtis tempore praeci

puedebeanrcuftodiri, 106.10 Pueriqfiincipiatdentire. 112.40 Pueri fua membra regere neque-

imt. 60.20

Pulex, 149,20

Pulices unde nafcantur, Si. 40 Pulices unde ui^Htent. 81.40 Pulicumcoitu uermiculi proue-

niunt. 63.40

Puiicari» herbjc ufus in polypis «piundis. f8.4o

PuUiim anrepuUum emittitur alj>

cqua, 129.30

Puliusinouoquo pafto augca-

tur S5.40

Puliusinouoquo pa^flo locatus

fit. S6,^o

Pullus in ouo dormit, lcd non

femper. 86.40

Pulmo auium. 29.40

Puimo ^bus animaUbus fit. 28,30 Puhnoncm pifces non habenr.

28.40

Pulmonequgcareant. 28.40 Pulmoplurimumfanguinis con

tinet, iS,xo

Piilmo non retinct {anguinem ,

diiTeiftis animalibus. »8.20 Pulmo non omnibus in eodem

loco, 28.30

Pulmo in duas partes difcret* eft.

17. 10. & 36.20 Puimo qua caufa fanguine refer,-

tus uideatur. 36,20

Pulmoferpentum, 51.1

Pulmohominis. 17- to

Pulmoouiparorum, 17.10

Puhno quibas aen^ conne^tat.

17,20 Pulmonesanimaicula teftate^

fponteproueniunt. 72,40 Puimo quibus deeft,uocem nofi

habent, ^9-20

Pulmoexcipitarteriam. 30,t Puimonemhabentiafpirat, 8.10 Pumiiio. 102.20

Pupiila ocuM qusc fit. »3. *

Pupillarum inftitutio commicnis

eft aniinaUbus. 44-^

Purgationes ante partum pericu

lofg. tt2.^

Purgationes poft conccptu. 10 8. i Purgationes etia quibufdam ia-

(ftantibus fiunt. «3.10

PurpuraEquemadmodumfc con

dant. 71.20

Purpuraeundenafcantur. 71.30 Purpuraru genera multa. 71,40 Purpur^flos quado deterrimus.

72.1 Purpura^quo pacto tundantur.

72.t Purpurgqfigencrentur. 6S.40 Purpurg apud Sigfum et Le^m

Ida^promontoria. 71.40

Purpura: Carig. 71. 40 .

Purpura?pelagia?. 7»-4o

Purpurae ubi magnaf,ubi^ parug

fint. 71.40

Purpura:funtcarniuorie. tij.49

Purpuris quis fir parccndi modus

yz. 10 Purpurarubi nigrs, ubirubrac

fmf. 71.40

Purpurgquandocapiantur. 72.1 Purpursquandolareant. yz.i

& 125,40 Purpurar ubi habear florc. 72.10 Purpuris longum uiuendi tem-

pus. 72.20

Purpurg breui crefcunt. 72. jo Purpuris qualis lingua. $6ao Purpuraepluuiis inteftant. 128.1 Pyrarus euripus qualis ferat echi-

nos. 63.4.0

Pyrauflafauisnocet. ijo.20

Pyrrhicsoues. . 4.6.30

1^^ Vadrupedcs brachiorum V^ ^ uice crura habent. 151.50 Quadrupedum pars maior cau-

dam habet . 20. jo

Quadrupedu fitus in utero.1x1.30 Quahrate aite^ftuum differentes

partes. 7--o

RAbics canum. 12S.40

Rabie tentant cqui. 12^,20 Raiarouum. po.i

Raiarfcecunditas. 9^.20

Raiarbranchiar. 10 .20.& 27. 30 R.aia pinniscarcr. 10.40

Raia quomodo coear. 6;.i

Raiacfel. 29.10

Raia^ hyeme condunrur . 124.30 Rana. S.i

Ranaquopa£togencret. 28.1 Ranje coitum noctu magna cx cx parte agunt . 60. lo

Ranarum fcetus. 93.1

Ranarum ululatus. 60.1

Rana qua rationc piices capiar..

146. X

Ranaeuulua. 33.30

Ranxcoitus. 64.30

Ranaefocmina? maiores cuadunt

quam mares. 62.20

Ranguiuerefine humorc nequc

unt. «4.40

Ranis lingua eft. 60.1

Ranarlien. 2S.40

Raucedo fuum. 12S.10

Rediuos q animalia habcat. 82. x Rcdiuiundeorianrur. 77.1 Regulus auis. 1x7.40

Rcguliauiculxfortitudo. y.io Rcminifcentiafoiiushois. 9.30

f N D E X*

Rcmorapifciculusan habcat pc

des, 28. 20

Rcmorsufus. 28.20

Rcncs maxime pingudcunt.

43.40 Rcnestcftudinismarina^. 2^.20 Renes uituli manni. iS.40

Rcncs canum . iS.40

Renes an fanguine habeat. 19. i Rcnum meatus. X9.1.&33, 1 RenumuenaET. 19.1. 6C 37. 10 Renesquarhabeant. 29.20

Renum^fitus. 1S.40

Renum dcxterquiddjfierata iu

niftro, 18.40

Reticulus uentris finus. 30,10 Rhinoban pifcis nomen. 91.1 Ricinus proprius canum. 82. i Rjparia auis. S.;o

Rpmani potificcs quo pa^fto pa-

ceufifinr. 1.20

Roftru aues haber propriu. 26.30 Roftrum auium ab ofle quiddif

ferat. 40.1

Rubecula, tj^.x

Rubelio omnis grauida capitur.

92. 10 Rubelio in alto ucrfatur. 122. 40 Rubeiiones gen us pifciii. 62.20 Rubetaocciciitapes» i?2.4o Rubetaelien. 28.40

Rubetraraiimcntum, «17.50 Rubecula. ti^.^o

Rubicilla. 117.40

Ruminando delcifhntur anima

ha. i6o.t

Ruminantium ucnrer. 30.10 Rupex ubi uictitet. 118,20

Rut^ odor infeftus fcrpcntibus

^t, X37-30

RuticiUa. is^.i

S

SAIfedtut pccudcs maturius cocant. 9S.30

Saiamandraigncnon abfumitur

77,20 Salamandra^nomcn cft grarcum

&Iatinum. 3,40

Salc fi mulier immodice utit,finc

unguibus infens naicirur. xio.t Salitium quid nuncupcm*. 41.20 Sandaraca. 79.1. &1J2.20

Sandaracg ucneno iumcnta intc-

reunt. 129.30

Salpaquidcdat. 116.20

Saipaiiquidcaudir. sS.io

Salpaautumnoparit. 6S.10 Salp%pifciftcrcus dbus cft. 6S.10

Salpafcmdparit. S7.30

Salus auis. 142. i

Sanguinccarcnr^animantes no

habcntuifcus. J6.36

Sanguis in fceminis. 4?. t

Sanguineabundarmulier. 4^.1 Sanguine habcntia magis adole-

icunr. ii.io

Sanguisafini. 44.50

Sanguinem qvm multum , qu±c^

nonmultumhabeant. 44,20 Sanguinis uafa. 44.10

Sanguis integer qualis , quaHsc^

corruptus fit. 44.20

Sangumisintcgrifapor. 44.20 Sanguis teperatus qlis fir. 44. 20 Sanguis concrefcit. 44.^0

Sanguis quorunda no coir.44.20 Sanguis taurorum concrefcit ce-

lerrime. 44. 20

Sanguis quorundam fibras non

haber. 5S.30

Sanguis bubali quo patfto con -

cr^cat. 35.36

Sanguinis & uenarum natura iif

derorprincipium. 34.26

SanguincKiquaehabeant. to.i6 ■

8£ 11.20. &:2S, 50 Sanguis r ub cnrior quibus multu

carniscfi:.

45.^3

Sanguis in animalibus. 10 .lo Sanguinem a carne ebibi 5J.16 Sanguis fenfu carer. 44. 10

Sanguinem non habentqu^ pe-

dibus pluribus quam quarcrnis

conitant. to.io

Sanguineafedlcputrenr. 44.30 Sanguis hominis. 44.30

Sanguinismirtendirario. 3>.io Sanguis putrefcens pus fit.44.46 Sanguinisprofluuium imde uc-

niat. 44.40

Sanguis nigrior quibus parum

camis. 43.20

Sanguinisparticipcs piices fimt,

2S>t

Sanguisno fpiflari potcftfibris

dctra^. 3S.30

Sanguis communisomnium cft.

54.10.3^44.10 Sanguinequarhabetjiccorc prar-

ditafunt. 28.40

Sanguis in dormicntibus intcrio

rapctit. 44.43

Sanguiscxfanguincfit. 44.40 Sanguispalpitat. 44.30

Sanguis fparfus cft pcf totum cot

pus. 44.56

Saguis primii orit in cordc.44.1s

SSgtiinc e1turomtamrerit.44.jo Sanguine ualde iiumcfcete mor-

busmfeftat, 44.40

Sanguis cordis tenuiiTimus ubf

fit, iS.20

Sanguinfs 8C uenarura difucilis

cognitio. 34-2^

Sangais in uenis continetur .

?4-J° Sanguinisaliquidincorde eftii-

ne uenis. ?4-3o

Sanguinis morbo minus infefta-

turmulieresquamuiri. 4^.1 Sanguis recipit difcrimc artatum

ratione. 4^-<

Sanguis in iuuenc & fenc. 4?.i Sanguisncnnunquam in corpo

ribus concrefcif. 4? .to

Sanies fibris ccntinetur. 38.20 Sani^quibusfitcomunis. 34.20 Sanies quid fii, 4> .^o

Sanies in animantibus. xo.io Sarda pifcis adeundo pontum ca

pitur, tzj.io

Sarda bis parit. 67.30

Sardc unde oriantur. 94.20 Sardmae undc oriantur. 94,20 Sargiaci gregarii lunr. t3> .20 Sargusbismannoparit. 67.50 Sargus quando coeat. ^j.i

Sargusautumnoparir. 68.10 Sargi alimentum. 116.40

Sargones quando pariant. 6g.to Sarpedis cfi fci-t,comendat. ts^.jo Satherium unde qusrat cibum .

1x9.50

Satyrij cibus. 1x9.30

Scamander amnis mutat oues .

42.20 Scapute. xj.2o.6«r;9.i

Scapula: multis continentur ner-

uis, ;8.2o

Scarabei. 47-30

Scarabei fenevftute exuuntur .

12^40 ^ ■

Scarabei gignunt ex uermibus .

76,30 Scarabei uirides undc oriantur ,

77.1

Scarabeimembranauolanr. na Scarabeorij pennajcrufta tegunt.

IX. l

Scarabeipilularq conduntur per hyemem. 77.1

Scarabeis diu durat coims.66.40 Scarabeiquales habcantpennas. $6,20 Scarabeus litoralis pifcis . 122.40 Sorus unus pifcmm luminax.

I K D E %♦

jt.io,& 116.40

Scarusquidcomcdat. 116.20 Scariuenrer. 31.10

Scariderues. 27.40

Scaribrandiiaer. ^7-40

Schadones crabronum quando

fiant. 7?-4<=>

Schadones quando optimsr.79.1 Schadones aiiquando fine pedi-

bus prodeunt. 79-^°

^j^ra?, quomodo nranftulerit.

loS. 10 Scoiopendrar maris inct>Iac {unt,

2S.10

Scombrigregalesfunt. 13?. 20 Scombri qfi coeant . 9> . 40

Scordul^exouo thunni prode-

unt. 9? -40

Scorpionisaculeus, $6.10

Scorpionis appendices. 31.-0 Scorpionis brachia. f 6.10

Scorpionesubi pariant. 68.1 Scorpiones uermiculos pariunt.

80.10 Scorpiones a fuis Uberis perimu-

tur. 80.10

Scorpiones quotpariant , So.xo Scorpiobis parit. 67.30

Scorpioncsubinocui,ubi non.

131.40 Scroph^Iac, ^p.t

Scrofum. i?.x

Scrofum quod uoccmus. 33.^ Scyfharequabus grauibus equi-

tant. 100.40

Sebum ab adipe quid diftet.43.30 Sebum pifcmm non concrcfcit.

43- 50

Sebo quar pinguefcant. 43. 30 Sebu q ioco aialis cofiftat. 43.30 Semen infcecundu & fcecundum

qualefit. X06.40

Scmen genitalc omnia emittunt

quibus fanguis eft. 47,1

Semen genitale quando genere-

tur in animalibus, quandof^ fce

cundum fit. 69,20

Seminisquiplusrcddant. 107,30 Scmen quando reddatur fcrcun-

dum. 106.30

Semen genitalc pifcibus copio -

fum. 90.30

Seminis generatio in hoiequoto

anno incipiat. 69.30

Semengenitalecum fpiritu exit, 111, 10

Semineemittendoquomodo di

ferantanimalia. 9.40

Scmengcmtalclentumcft» 47,1

Seminls genitalis coior. 47.* Semcgenitale fi-igore non coir,

■ 47* *

Seme genitale in aqua probatur,

an fcecundum fit. 47.^0

Semixgenitalia. 25.10

Sempcrafiones. M4-*

Sene<ft9 generadi uim toIIit.71.10 Seneccure etiam pifccs deteriores

fiunt. 132.20

Sene<flutemqu2exuant. wf.^o Senfuum inih-umenta. 16,20 Senfusquotfint. J7.1

Sentiendi uis lata eft. 114.10 Sepia mas fccmina adiuuat. 133.30 Sepia quomodo natet. 10.40 Sepif corpus. 47.30

Sepiaquoiocopariat. 7f.20 Sepia caret fanguinc . 10.10

Scpiarquopa<ftocapiant. ^8.40 Sepic atramcnti ufus. 1 4S.10 Scpia quomo oua foueat. 73^.20 Sepije maiores pifces uincunt.

1x6. jo

Scpi^ promufcides habet. 47.40 Scpi^ qn utcrum ferant, 75, 10 Sepia uere parit. 68,30

Sepiafcemmaquid a maredific-.

rat, 68.30

Scpiguitabreuis. 7?->o

Sepia habetplurimum atramenti

48. 30

Sepig optimg funr grauidae.i52,to Sepiarum coims. 66,t

Sepiar o ua qualia finr, 7S,t

Sepiolxquomodo ex ouis exeat.

7M

Sepiaraluus &oua. 49.1

Sepiarm.as quiddifferat a fcemi-

na. 49,i.& 7^30

Scpiarummagnitudo. 48.10 Sepia mas ouis xddtis femen ai|H - git. ^ 92,20

Sepiarum partus quc> coliocetur,

74.10 Scpiarum carunculas deuftas ha-

mis affiguntad capicndos pifces

58,20 Sepium , 4S.40

cxTrrmop mcdicamentu. 131. 40 Sepratranfaerfum.2S.30.& 28.20 Serpens marina. 147.20

Scrpens mufteia: eft aducrfarius ♦

134. 40 Scrpetcs fcEminaemaiorcs quam marescuidunt. 62.20

Serpentes iongum fibilum ^duai: ' 60.1

Serpetum linguaEbifidgfunt.^x.t >erpcn:es

Serpentcs fine cibo diu uiuunt.

Scrpentibuspedes no funt. 2S.20 Serpenres quando exuant {cne- <5l2m. 12?. 50

Serpetes tdtcs non habent.?2.io Scrpentum caudaj rcnafcuntur . 31.10 Serpentes oua ardunt in lucem.

n.4o.8^3;.4o,&;4.i Serpentes quomodo moueantur

u. l Serpentum coitus. 64.40

Serpentumdorfum. 59.20

Scrpentis uernatio , fenecciisue .

74.30

Serpentum cor. ji.i

Scrpentum difcrimlna. 2S. lo Serpenresplerit^terreiires. 28.10 Serpentes maris indigena:. 2S.10 Serpentum iien. 5M

Serpentes infidiofs. , 9.20

Serpentum uulua. 30. 40. & 34.1 Serpenrum uifcera. 30.40

Serpentum arteria. 30.40

Serpenaim mareinhabitantium

gcneraplura. . 28.10

Serpentem facrum minutum fu-

giunt alii magni. x;2.x

Sei-penteslatent. 124,10

Serpentum pulmo. ^i.i

Serpentum iecur. 31.1

Serpentum genus fanguineum.

11.40

Serpentum oua. 83.20

Serpentum uenter. 30.40

Serpentibus esdem partes qug ia

certisfunt. 30.40

Serpentum lingua. 30.40

derpentum felUs fitus. 3^.^

Serpentes quo paclo fe exuant.

12^.40

Serpens mures perfeques, 137.30 Serpentum uic^tus . 118.40

Serpentes uini cupidifunt.uS.40 Serpentes quid loco teftium ha-

bcant. 32.20

Serpentum femen genitaie. 52.30 Serpentum oculos renafci. 31.10 Serpentum meatus in quibus co

tineturfemen. 6$,iq

Serpentescauernasfubeunt. 9.1 Serpentesca^ciha?. 92.50

ScrpeRtum uentriculus. 31.1 Serpentesqualehabeant intefti-

iium. 3T.I

Serumladis. 4^.30

Sefeiim herbgnj ?dit ccrua pofi

partunj» 136,20"

I K D E. X. Sexus difcrimen in animantibus.

61,40 Siciheragri leontini pafcua 4^.40 Sicuii maris ioca fcmper per bru-

mahabetdies akycneos. 6j,io Sienneiis medici Cyprii oginio

de uenis. 34->o

Silicea tefta imeciz coirum igno-

rant. 7^-0

Sihceo tegmine operta olfacrum

habent. ?5>.i

Silpha exuit feneciatem . 1 25:. 40 Siluia. 117.40

Siiuro quo loco fel pofitum fir.

2^. 10

Silurus fcEmina pftat mari. 132.30 Siiuri ouadiuamarecufiodiun-

tur. 95.'>o

Siluri quomodo parianr. 93. i Siluri ouum quantum fiar. 9;. 20 Siluri branchiar. ^7-4o

Siluri morbus. 127.30

Simiarum umbilicus. 2>.i

Simiarumx corporis qug pars ma-

ior. 25.1

SimiTe quibus caufis degenei-enr.

2J,1

Simiiaeplus temporis degunt ^p-

n_ae quam ereciar. 2j.i

Simiis nates non iunt. 2>.t

Simis caudam non habent.2>Mo Simia: partim. lioIem,parrIm qua

drupedem referunr. 24.30

Simiac fpedcs, 24.30

Simia ubi piiofa (Tt. 24.50

Simis brachia. 24.40

Simiarcilium. 24.40

Simiiarum iacerti. 2>,x

Simiarumfemora. 2^,1

Simiarbinasmammarum papil-

las habent. 24,40

Simia: habent partes interiores

humanis limiles, 25.10

S miaequopa<fto m.oueantpedes

8C brachia. -4-4o

Simiarum manus. 24.40

Simi^omniarudioraquam ho-

m.o haber. 24.40

Simiarum iieitigiu quale. 24.40 Simiarum pedum officiil. 24.40 Simiactectarfuntcrafilore pilo^

homines. 24.50

Simias quibus cum homine con-

ueniant. -4.30

Similares partes. 7.1

Similaresa.nimaliumpartcs qu^

fint. 54.10

Similaripanc fenfus conrinerar,

10, 10

Simonidis cmufHa,carmmis feit^

tentia, 67.10

Sincipiti cerebrum fubditum dl »

12. 50, Sinciputquarpars fi'tcapitis.12.20 Simiti-a imbcciihora , 1^.20

Sipharum lacus. 27.-0

Sirenis minor. ijo.x

Sirenismaior. ijo.i

Sirta cam aquila pugnat, 134.30 Sirta: auis mores. 142.20

Somniaremulta prseter horaine

animalia. 60.40

Somniare quando pucriindpi-

ant. 61.30

Somnium nonnuEos homines

imm ura ait, ^1.40

Somnus 8C uigilia animalium ,

60.40 Somniantetiarecensnari puerf,

112.40 Sonus in 'animantibus quomo-

doelxdatur. J9.20

Sophiftam Grcci uocant Rheto-

rcm. j.t

Spadones caiuitrj immunes funr^

4i.2o.6l i>9.;o Spargi pifces per asftatcm pariur»

6S. 10

Spatagiechini, J4.20

Spinaxprolemreciperenon po-

te£t, 90.20

Spma. i^^Q

Spma conitat uertebris. 3S.40 Spinarum in echmis ufus. jj.t Spinaoffiumininum. 3S.40 Spma quibus lir comunis. 34-20 Spinaces mufteli quo loco conti-

neanroua. po.i

Spini auis abus. ^1-7.4»

Spu"arioanimalium. 8.10

Spirirus quo pacl:o fubeat caua

pulmonis. 17.20

Spongiarum genus niplex. 73.10 Spongisachiiica:. 73.10

Spongi^hirci. 73.10

Spongia: ubi nafcantur. 73.1 Spongiarumahmenrum. 73.20 Spongiis ienfum ineife. 75. 20 Spogqs infunt bcitiok qda. 75.20 Spongiarenaidtur. 73.20

Spongia-moIhiTime. 73.30

Spongia f enfmn crcditur habcre,

S.20

Spongia fimilis plant^ eft. ^4,10 Spongis Hellefponti quales fmr,

43. ;c Spongia: calorem immodicuco

patiunmr, 734«

Sfongix optiBixfpio !oco rcpe^ mntur. 73?<^

Spongrjs uiuis psfitcolor.y?,?© Spongiarum genus uocanr aply- fias. 7?.4o

Spuris quories parianr. 67.30 Squama pifces tantum integunf .

7.30.&4o-«> Squatinae quo loco fel pofitu fit.

2p.TO.

Squatina bis parit . 67.40

Squatina quandopariat. 6S.10 Squarinasqmodopariant. 5>o.2o Squatingduoparnis. px.i

Sqmllae quo pacto coeant. 66.10 Squiite quale ouum iiabeant.f i.i Squilla animal crufta inte<5him .

4p.20

Squi%mutantur. 132.20

Squiila: gibbs quandiu uterum

ferant. ^ 74-^0

Squillaparua. s4-i

Squiliarum inteftinum. so.40 Stella animal tefta teftum , calida

eft. - 72-40

Stellati ex mufteloru genere quo

riespanant. 67.40

Steliio cum araneo bdligerat .

134.10

Stelliomutatcutem. t2j.3o

StdHonum morfus ubi exiriales

firit. 132.1^

Stelliones quandiu latdit. 124. 10 StelUoesfcemina: maiores quam

marcs. 62.20

Stercus comune animalib' . 34.20 Sternutamentumquaparte aga-

tur. T^r

Stefichorus de Alcyone. 67.70 Stirpes c^uomodo proueniant ,

^.20

Srirpiumalimentum. 63.20 Srirpibusquid communefitcum

animalibus. 63.20

Scrumamorbusfuum, U8.20 Stumusauis. *4^.4o

Sturnus fccedit. x2^.to

Styrads fuffitus fugatmulia infe-

'^. 5:8,40

Subaquila. H^-^o

Subarc. 96.30

Subnatale. ij.to

Subulones undc dicantur corui.

136.30

Sudorcruentus undefit. 44.40 Sulffeuris odore mtereunt infe-

£la. 58.4«

Sulphurc fugamiar fonniaB ,

f S. 40

I H D E X*

Sum<n. 14.43

Supcj-ciliahirfutarcddunmr per

feneftutem. 4^-5o

Suppuratione cqui ctiS infeftan

tur, 12^.20

Sura . i?-4o

Surdi qui funt,i|dem eriam muri.

60.20 Sues fyiueftres ab urbanis quid

differant. 21,1

Suicorpushirtum. 20,40

Suum uenrer amplus. 30.20 Suum uoxad coitum. 60. xo Suum os. 24.20

Suum mamma:. 22.20

Sus non amitritdentem ullum .

23.30 Sues parum medulte habent .

4f.20

Suesfcminardentcsnon habent

cxeitos. 62.40

Suis foeminggenitale. 22,30

Suum ferarurn coitus $C partus.

103.1

Suumpedes. 21.30

Suis cerebrum pingue eft , 43.40 Sus pnmo partu ardit paucos . 70.40 Sus grandinem fola condpit.

I2g. 40

Suesfylucftrespcruicaces. 9.20 Suesgaudent pabuli mutarionc.

12S. 30 Suum pedicuK. 82. i

Suum morbi. 128,10

Sues cum excitantur Ubidine,ag-

gredmntur homines. 97-10 Sues uirulentos i<5lus minime fen

riunt. 113.40

Suesquibusrebuspingues fiant

120.10

Sus lupo obfiftere poteft . 120.10 Suis uiui & mortui podus. 120.10 Sus prardpue radicibus gaudet.

119. 40

Sus fecile pinguefcit, 120 .1

Sucscapitefarpelaborant. 128.20 Sucs laborant alui profluuio,

128.20 Sucsquandorauccfcunt. 128.20 Sues quo pa^o curandi . 128,20 Suis urbani & fcri diffarerix.to^.t Sues feri quo pa<5lo caftrentur.

103.1 Sues fieri ikuiunt. p6.io

Su^ fferiquomodo fe arment.

96.10 $ues quo pa^ograndinofi fijait,

u8. 20

Sus annum quintumdecimum

na<fta,non generat. 70.4« Sus ferafcEminameiioreft marc

105. 1

Sus ferus quadiu cu fcErminis con _ uerfetur. 103.1

Suem altei-o oculo amilfo , breui

exringui. 9^-^

Susquotannosuiuat. pS^t

Sus pinguis procliuior ad coitii.

70.40 Sus pinguis fceta minus habct la

(ftis. 70.40

Suis proles quando optima.70.4 Sus mas fi pinguis eft , omni anni

temporeinirepoteft. 71.*

Sus quo paclo aiiquando coear.

70,1

Suis concipienris figna. 71,4 Sues in terra Iliyriorum. 21.50 Sues in Paronia folidos pedes ha

bent. 21.30

Suibus quomodo pendeat teftej,

32.20 Sues quot menfes utcrum ferant.

97.40

Suumcoitus. 97-4>

Sues quando incipiatcoire.^o.i»

& 67.1 Sus focmina quando pariat.

70.10 Supercilia iuxta naiiim inilexa.

12.40 Supercilia fub fronte. 12.40 Superciliaindicantanimii. 12.40 SuperciUa re<fla mollcm ai^uunt

animum. 12.40

Sutura quot fint in calua uiri .

?9-i

Suturae caluae . 12.30.81^38.40 Syracufis quomodo poraror qui- dam,ouis terraobruris,excIufc- ritfcEtum. 84,20

Syria qualesoucs habeat. 130.40 Syri^mulorum genus . ao^.t

T

TAfjanus antcriorc partc aculeum gcrit. it.io

Tat>ani quomodo moriantur. 78-1

Tabanios. J2.40

Tabanis qualis lingua. ? 2. 40 Tabani fanguiuon funr. 121.20 Tabani unde nakantur. 77.1 Tabificis pili crefcunt. 41.40 Taclushominis. 16.20

Tactus omnibusanimalibusco- nuuus. to,4o.&j7.io

Taiftus

Ta4^iis in qua parte corporls con

fifkt.; xo.to

Talpa oculis caret. is.xo

Talp§ oculorum ueftigium quo-

modoinucniatur. 13.10

Talpae domiciliii fibi parant. 9. t Talpisuifusdeeft. jy.t

Talparumoculi. 5:7,10

Taium quo loco cotineant.21 .40 Talura quac habeant. 21.40 Taurigcnitale membrum rigidu

eft. 64.10

TauriEpiri. 97-^0

Tauri terapore coitus cum foemi-

nis,alias non, 97- 10

Tauri quando feuiant. 95,20 Tauris robuftiorafuatquam uac

cis cornua. 62,40

Taurorumfanguis citd durefcit.

44.20 Taurifanguiscraffus. 44.30 Tempora capitis pars. 14.1

Temporahominumcelerius ca-

nitiemfennunt. 41.10

Tendo qux pars fit. 38.10

Teredo fimilis crabronibus eft.

i??.4o Ten-ginteftina,quaeuocant, ubi

quomodotp generentur. 94.40 Ten-f inteftinapariunt anguilias

94. 46 Terreftre animal ^bus cx cauffs

dicatur. tx;.3o

Terreftriu animantiii diuifio.S.xo Tefla inte<fla oia iatent. 1:^.30 Teftaceorumos. J2. 40

Teilaintecftoru nullum eftdifcri-

men in fexu . 6u 40

Tefta inte<fla omnes fenfus ha-

bent. ?8.30

Teftainte(fla optiraa,cumgraui-

da funtjhabentur. ^32. to

Teftainte<ftaplatisfi^milia. 114.X0 Tefta inte(floram animaUum de-

fcriptio. j2,t

Teftis inclufa unde oriant. 7X.50 Teitariiuarietasraagnaeft. p.io Teftes. 19.10

Teftibusia exeptis , initu ^tinus

a<fio,taurum progeneraiTe 53.10 Teftes ouiparorum. 32.50

Teftes q animalia no habeat 6?.2o Teftiiim in animalibus fitus.32,10

^XJ9.20

Teftes elephanti. 22.30

Teitibusdolentibusunde mitta-

turfanguis. 3^20

Teftesauium quado grandiores

efficiantur, 8^.20

I IJ D E X*

Tcftesgeraini. t?.i

Teftes cuius naturas. tjr .t

Tefles qbiis rebus contineant.33.1 Teftes non funt pifcibus . 27. 20 6^32.10

Teftium capita accipiunt uenas

exaorta&arenibus. 35. i

Tcftium flexuofi meatus. 33.1

Teitium meatuum defcriptio . 33 . t

Teftibus excifis quid meatibus eo

rumaccidat. 35. x

Teftudinumcoitus. 64.30

Teftudoex genere ouiparo ibla

habet ueficam . 43 . t

Teftudiniamarix quiddam ineft.

?4.4o

Teftudinisteftes. 32.20

Teftudines maring non uidentur

pofTe abfc^aquauiuere, 1x4.40

Teftudo cum ederit uiperam,cu-

nilam edit. X37.20

Teftudo marinareneshabet. 29.

Teftudinis oua. 82.40 (20

Teftudinis uenter. 30. 50

Teftudinis lien. 28.40

Teftudinum marinarum cibus.

ti?.4o

Teftudines lutarig humorc carere

nonpoffunt. 114.40

Teftudo lutaria quo loco pariat

oua. 83.1

Teftudinesmaringquotouk pa-

riant. S5.1

Teftudines habentucficam. 6^.20

Tcftudo eft in generc oua paricn

tium. 6>. 30

Tcftudincsabruptumfibilum as-

dunt. 6o.t

Tetrixubipariat. 84.1

Tettigomctra. 81.20

Themifcyras apes. 79.20

Thos quales intus partcs habeat.

30.20

Thoes uocantlupi ceruarif .1^6.30 Thorax hominis. 12. 20

Thoracispars. 14.50

Thunnaquandopariat. 6S.10 Thunnaiemelparit. 67.30

Thunnus mas differt a fcemina . 67. 50

Tliunni afilo uexantur. U7.1 o Thunni quando coeanr. 9J.40 Thunni quid comcdant. «6.20 Thunni pingues funt. 9^.50 Thunnigregalespifces. 8.40 6^x3sr.2o

Thunnosquomocapiat'. 6t.to Thunnuspoft ar^hmiramelior, U2.40 •

Tliunnidcxtro ocub magis ui-,.. denf. tt5. 2Q

Thunniubilateant. U4. 20 Thunni laeues funt, 27.40

Thunni ubi pariant. 68, t

Thunnus quantus uifiis captus^ fit. X32.50

Thymodele^^turapcs. 1^3, xo Tibia. i;, 40.8^^^,10

Tibiarhominis. 21.50

TiUonipifci^daccidat. 127.30 . Tinegnafcuntin iana,fiaraneus includatur. 82.20

Tineac qbus lanis innaicant. 82.20 Tineg unde nalcantur. 76. i Tinuncuius raro bibit. tiS. 30 Tinuculus auis fcecikius eft.83,40 TinuncuIiouumrubrueit84. v> Tinuncuiiuentriculus. 5i-5£> TiphatoUuntgradines fuu tzS.io. Tipulgundeoriantur. 76.50 - Tipulasin quo gencre aquac celc- rius proueniant 76.40 .

Tirfio iac habct. 9^'^,

Tofus lapis undc proucniat. 44.40 Tonitru, incubante galiina , oua:

pereunt. 84,40,

Tonfillf. 14,20;

Torpedoexcartilagineis. 6mo Torpedo quomodo capiat pifccs 147.10 ■

Torpcdinis fcl. ^^.xa

Torpedines quomo pariat.90.20 Torpedinis numerolus fcrt* . ^o^' Torpedoquado pariat.6S.io (20 Torpedinis branchig. 27.50. Torquiiiaauicula unde appeiia- ta. 26.30

'T^fXf <3C pilarc malu i mamis 115.10 Trings auicui^ cibus, tiS,xo Tririciherbacomedut canes ad- ucrfusiumbricos, X57.30

Trochil* cii aquila pugnat. 154.5 o . Trochilus aquasamat. xiS.20 Trochiii ingenium. 140 .20

Trochiii aues purgant dcntes cro codiii. 137.20

Trogloditarundcdicanl ui.40 Tuber cameli. 2i.to

Tubera. j2,io

Tubcru namra camofa efiuit4.io Turbinatorum differentis. ^2.50 Turbinatoru genus omne ie mo-

Uet. J2.20

Turdus mutat colorcm. t^s.40

Turdorum gencra tria. 145.1

Turdorumnidi. 84.1,

Turdus etiam latct. i^.t©

Tinrdusinlitoreuerfarur. m.40 Tifrdibranchis. 27'4o

Turdulorugenriscoftar. »^20 Turtur, ^p^'©

Turtur& lureuspugnat. 154.10 Turturcuignaria diflidct. 134.10 Tnrrurbinapariroua. 85.40 Turturi eucnit crepit* alui. is^. to Turniriscibus. iiS.i

Tumirum uita, 138.50

Tyrannusauicala. »17.40

V

VAccarum urina, 97-^0 Vaccar purgatio apartu.

91. ;o Vaccarum Iibido. 97.1

Vaccg incenduntur uenere.^^.jo Vacca: niinores natu ad coitum

pVomores. 97.1

Vaccae coitum affechnds pnrga-

,tio. 92.20

Vaccam anniculam pepenfrc.

70.30 Vacca:cum^auidafrunt& pari-

unturraare,portcndit hyemes

.6iimbres. ico.io

Vaccacquando coeant, 9940 Vaccg quandiu uterum gerant.

.?P-40 Vaccis infirmiora quam tauris

funtcornua, 6^2.40

Vaccis quandiulacduret. 46.40 Vaccaru conceptus indiciii. 92.30 Viaccj tauros quareraro ferant.

64. JO

Vaccas quafdam nomiriant letau

ras. t2o.2o

Vaccarcoitum cupientes crebrius

mingum. 97. >

Va gmipennes q uocentur. ti.a Vances quibus runt,minus calue

fcunt, 42,1

Variccsexqmateriafiat. 44.40 Vbera fungofa funt muUerum.

iij.i

V berum diucrfitas, to6. jo

Veharauisdekriprio. 142.10 Venarum concurlus. 17.40 Venjhominis quo modocoflent

34.50

Vena in animalibus. 10. 10

Vena maiorquareconfter. 56.10 Venarquomodopercorpus ipar

gantur. 55.20. Scjj.iO.&jS.t \enaaorta. -55.40

Venaaortancruofaeft, 38.1 Venarhominis. 18.20

y«iJrinutero» ; lu^

f H D E X.

Venar multa: ac tenucs fparfarin

iecur obliterantur. 37.^

Vena maior quas corporis partes

adeat. 36.10

Venamaiororiturin cordisfmu

maximo. ^6.10

Veng iugulariap. jy .jo. & 36. JP Venalenis. 37.»

Venaomenri, 37.^o

Vena pancrei, iJ^^^o

Venaraortsgrcifus. 3<^.40

Vena communis omnibus qui-

busfanguiseft, 34.20

Vena:: fangumis conceptacula.

44.10

Venarum onus, 3?.30

Venarum cognirio unde poflit

haberi. 3?-40

Ven^adteftestendentcs. 35.10 Vencieminariac. 35.10

Vena: funtar<5riores quibus mul

tiim carnis efr. 4?.20

Vcng ad ueficam perucnientes .

37. :o V enar ad genitalia peruenientes .

37.;o Venae ad uteru peranentes. 37.30 Venatranfiensiecur. 18.40

Veriarquacadrcnes perueniunt.

57. ^o Venarum aortg 8C maioris in ca-

piribus renum figura. 57.10 Venarquopa^io cor copIc6:an-

tur. 35.40

Vena cuius meminit Komerus.

36. 20 Vena ad cerebrum pcrueniens ,

36. 30

Venj no omnibus e^dem. 37.40 Vcna maior erism in paruis ani-

malibus euidens eft. 57.40 Vena? principaliores abolentur

m moifuis animalibus. 54.20 Venarii 8C fanguinis natura pnn

cipiumputatur, 54.20

Venter. 14.40

Venrcr f mplex quibus Ht. 50.20 Venterauium. 26.20

Venterpifcium. 31.10

Venter hominis. 30.20

Venter arcflior eft rjs quac habent

multam carnem, 43. 20

Venn-is ditferenria?, 50. i

Ventris quaternos finus qua: ha-

beant, 50.10

Vencre plurima pinguefcunt.

4^.40

V ennris f^ms in aniinalibus. 30.1 Ventriculu;/ 9.40

Ventriculus ferpentumr jtTr

Vennriculus humanus qualis.

17. 30 Venri fpongias reddut durior^.

37.J0

Vento quacdam concipiunt.63.30 Venus quo arraris tempore uitan

da puelUs fit. 106. lO

Venere^ uoluptaris cupidinc ge-

ftiuntommaanimalia. 96.10 Venerenonuarentes. 9.20

Ver tempus piurima animalia ex

cuatad uenerem. 66.40

Vere pilcium conceptus agitur.

6S.20 Verbafcoherba moriuturpiices.

127,40

Vererile quale animal, 56.40 Vermes exquibusprodeunt in-

fe<fla, ' 76.10

Vermesquales fintqui in capitc

ceruorum naicuntur. 29.1

Vermiculi araneorum. 80,20 Vermes nariin aridis iignis f.unt,

fcarabei. 76.50

Vermes ex niue fiunr. ^^•'^o Vermium generationis primor^

dium, 76.40

Vermiumoua, to.50

Vermium ditferenria. to.30

Vertebrj foramine medio peruis

funt, 38.40

Verricemquamparte calua: uo-

cemus. 12.30

Verncesduashabentes. 12.50 Verribula. 52. 10

VembuIaoIfa<ftumnon habere.

59.10

V erribuU excremcntum , 55. 10 Vernbulios, 55.20

Verribulorumcolor. 55.20

Vertibula qua: appellentur. S.20

&55.1

Verribula ubi nafcantur. 72.30 VefKammembranamefTc. 43.» Veficaualdetendipoteft. 45.1 Vefica quibus animaUbus data

fit. 43,1

Vefica ouipari generis foU tcftu-

dinidataeit 43.»

Vcficaindefun(^s nullum reci-

pithumorem. 45.1

Veficam qua: non habent » idetn

meatus ficco di humido excre-

mento cft. 65.20

Veficgfitus. T9.10

Vefica hominis, 19.10

Veficamqua:hab€nr,habent 8C aluum. 9.40

Vcfica

Vcficaprgcifacoireno poteft^ja VeficarecipitetiamiTcca, 4^.10 Vefpar. 8.10,. 8£ 47,30

Vefparintus conditum Iiabent a-

culeura. $6ao

Vefparum fcetura. 79.40

Vefpis diuuifis non deeil uiuaci-

tas. ' $6.1

V efpar quomodo capiatur, 15:4. t Vefparum uermes 76.10

V efp ae ubi nidificent. 79. 30 Vefp^phalangia perimut, 77.30 Vefpa animal ciuile. 8.40 Vefparumgenera. 1^4.10 Vefpxquibus locis SC tempori-

bus oriantur. ijj.x

Vefpertiliocuteuolat. xui

Vefpertilio acetabuiahabet uul-

uae. 34.XO

Vefpertilio nd(fhi uagatur. 9.1 Vefpertilionipedes funr. 8.30 Vigilia&I fomnus animalium.

60. 40

Vinago quid edat. iiS.i

Vinago columba . 6^.io

Vinago duo oua parit. 83.40 Vinum couulfionis caufa. 1x3.20 Vinumnocergrauidis. 110.10 Vipers uino capiunrur. iiS.40 Viperarflibfaxiscondunt.124. xo Vipera animal gignit. 11.40 '&: 85.10 Vipera quo temporeexuatfene-

(ftutem . i2?.30

Viper^ uulua. 34.1

Vipera quo pa<flo generet. 33.40 Vipera deuorat fcorpium. 132. i Viperaquot pariat. 83,10

Viperarouum. 83.10

Vireo auis. 145.10

Vireo dodV.s eil. 142.1 o

Vir ad coitum hyeme procliuior,

67.1 Virquandiufifhabilis ad gene-

randum, 70.30.8C 110.20

Viriimpubes. 106,20

Viri calua quot futuras habeat.

12.30

Virimores, 133.20

Vifus crocodili. 2J.30

Virtutes unde commode accipi-

antur. s.t

Vifui certa ^edts efl. ^7. 20

Vita breuis quibus funt rariores

^entcs, 25,40

\itx ambigu» animalia quar fint

114. 30 Vitalongior quibus funt plures

dentes.

13.40

I N D E X»

Nius hircefcere quid (it. 70 ,30 Vitellusoui. gj.io

Vitiligo uitium cnns. 41.10 Vittaquothabeatpinnas. 27.20 Vitulo marino pedes funr , 8. 30

8^20.20 Vitulimarini inuicem pugnant.

131.10 Vitulus marinus non habet auri

culas, 13.40

Vitulimariniaquacarereno pof

funt. 114.40

Vituloru tempus caftradi. ifp.40 Vituli marini coitus. 64.30

Vitulis marinis maribus grande

genitalc efl. 64.30

Vitulus marinus mammas habet

4r.3o

Vituli marini cauda . 20.30

Vituli marini renes. 18.40

Vitulorum uox. 70.1

Vituius marinus lingua fciffa eft.

31.1 Vituius marinus ambiguum ani

mal. 91.30

Vitulimarinipartus. 91.30

Vitulus partum nutrit mammis

biXaCtc. 91.30

Vituii marini defcriptio. 91.40 Vituio marino mugit^ in fomno

91.40

Vituii marini genitale. 91. 40 Vitulusmarinus felnon habet .

29.1 Vituli marini dentes ferrati funt.

23.20

Viuerra. 4.1

Viuerracgenitale. 22.40

Viuiparaqux fint. ii.?o

Vlna. 1J.30

Vlula. W7.50

Vlula colarem rapit. 134.10

Vlutedefcriptio. 142.20

Vmbilico aluntur animalia in u-

tero. 111. 20

Vmbilicus pulli orirur a corde .

86.30

Vmbilicus fimiar. 2j,i

Vmbilici quando fiia oua habcar

69.1 Vmbilicus pars uentris. 14.40 Vmbilici animakula tefla intecfta

funt. J2.1

Vngufe ab ofTibus ciiffcrut .40.1 Vnguium dC ungularurn incrc-

mentura augetur in fenctfhire .

42.1 Vnguium diftrimina. 40 , 20 Vnguium color. 40.1

Vngues ab oife differunr. 40.1 Vngues animaiibus communcs. •34.20

Vnguesin-quibufdam duri{Tim| 40.40

Vngues hominis. 40:20

Vngues habentquibus funrdigi

ti. 4oao

Vngues omnesaucs habent.

26.10 Vngues quo loco generentur.

72.20 Vngues quae aues habent,calcarc

carent. 27.1

Vniualueqdgenus uocet. 52.10 Vocargregalesfunt. 13J.20

Vola qug manus pars (it. ij.40 VotefciiTurg indices iongitucli-

nis mxx funt. ty.40

Vulucres quo gencre tcftis tegan

tur. 26.40

Volucnim cauda, 26.40

Volucres quomodouolet. 10.40 Volucrum differentia. 8. 20 Volucresmults partum «iciunt

exnido. 88.10

Volucresquxgregales. 8.40 Volucrum agreitium domiciiia .

140. 10

Volucres in aqua d^entes. 8. x Volucrum tempus ad uenerem.

67.X

Voluptas animalium in quo con

fiitat. 114.20

Vox fceminarum acutior, 62.30

&r 69.40

Voxdiffertafono, J9.20

Voxequarum&equoru. 69.40 Voxhominis qn mutetur. 10^.40 Vocis mutatio indicat tempdii-

uam ueneri artatem . ^9.30 Vocis differenriar. 60'. ;o

Voxquarefine mutatione feruc

tur. io6.i

Vocales quomodo proferanrur,

J9.20 Vpupa parirfinc nido incauis,

84. X

Vpupamuramrcolorc. xyS.jo Vpups nidiiicario & part*. 142. t Vpupa: monrium incolae. 9.10

& 140,20 Vragem quam auem Arhenien-

fes uocenr. 84.1

Vrina quadnipedum crafiior ^

hominum efl . 97.30

VrinaediftiUationib»aprum mc-

dicamenrum. f4.3o.& »37.40 Vrinatrices. S.t

d

yrinatrix aquas adamat . «g.20 Vrfauribammoffor. m-^o Vrfa quacaufa Utear,ambigirur.

wy.50

Vrfiuentcramplior. jo.20

Vrlarproptcr fuos catulos fero- ciunr. 96.20

Vrfi fa:uiunt coitus tcmpore .

Vrfusmorfubibit. «»9.40.

Vrfo corpus hirtum, 20.40

Vrlbrumcoims. 64.10

jdttoj.40

VriJcftigiaitcs fiios portant ca-

tulos. t37-i

Vrffarumherba comcduntcum

^laabulo c^ediuntur. 125. zo

& 137. 10 Vrfus animal omntuorum e&j

ti^. 10 Vrfusquo pa^ fiics feros capiat

119.20 Vrfus qua radonc uincar oturum

«9. 20

Vifiincefius. 119. 20

Vrfi utcrum fert triginta dics.

103.40

Vrfscfamispanins. 105.40

Vrfalatct. 105.40. &r 12^.20

Vrfa quando prodeat cum luis

catulis. 12J.20

Vrfa fcm non capitur. 12^.20 Vrfiinteftinum. 12^.20

Vrfs quot mammas habeanr.

Z2.10

Vrtica adharet faxis. ss» 20

Vrtica^caro. 55.20

Vrticaeos. 55.20

Vrtic£ gcnus a iaxis aberrat.55.50 Vraca excrementumnonhabet.

J5'$0

I N 'D E X* Vrticarura gcnus duplcx, 55.30 Vrticxper hyememcibo funti-

done». 5f .jo

Vrticar ajftatc rarefcunt . $$. 50 Vrticseubinafcanmr. 75.1

Vmcaenaturacamofacft. 114.10 Vrticsepiicibus uefcuntur. 115.40 Vmcjgenusduplex. . ^:^.! Vrticae genus quoddara. 8. 20 Vteras fcemins propria pars .

14.40 Vterus eft uulu» pars interior .

55.20

Vtcrini fratres. 55.20

Vteri fitus. 19.20

Vuae nominac quac uocentur .

14.1 Vulneratam ueficam aliquando

curatam. 45.1

Yuipanier. 11S.30

Vuipicumcirco accipitri inimi-

dtigfunt. 154.20

Vulpigenitaleofleum. 22.40 Yulpes quot pariat. 104.50

Yulpcs grauida feccdit. 104. jo Vulpescumferpcnte amiceuiuit

i5?.i

V ulpium ingenium . 9 . 20 Yulpecula cute uolat. ii.i Yuipcculis pifcibus quis gcnera-

di modus. 90.10

Vultures quor oua pariant .

87.40 Yulturum gencra. 117.30

Y ultures ex diuerib orbc aduola rcopiniofiiif. 87.40

Yulturubinidificet. S7.40

Yultur & arialo inimici funt . 154.40

Yultur repugnat aquila:. 154. 40 Vulua pars foraiinspropria.i^. i

Vuluaquo^pafto parandalTr,nt

concipiat. »07.40

Vuluaanimalium. 19.20

Yulua teftudinis. 55.30

Yulua ferpcntum longacft. 34'» Yuluae ceruix matrix uocatur .

55. 20 Yulua bipcdu 8C quadmpedura

omnium infra feptumtranfuer-

fum. 55.20

Yuluajauium iuxta feptutranf-

uerfum. 55.20

Yulua: pifcium . 55 iio,8C 89 .so Yuluaferp.entum. 50.40

VuIuJE no funt fimiles omnium .

55.1 Yuluae finus geminos habent iu-

xtagenitale. 55.20

Yuluarmitium qualciit . 55.20 Yulua fupra aluum eft. 54.1 Yulua: acetabula qua: habeant.

54.» Yuluarpars intcrior quibusno-

minibus appelletur. $5.20

X

XAnthum pro fcamandro Homerumdixiffc. 42.20 Xylophthorus uermiculus. 82.50

Z r^^ Ephyria oua . 84.40

F IN IS,

IN RELfCLVOS

Ariftotelis de animali := bus iibros Index *

A

JCerabuIaqusha-

jjbeaat. 2J5.10

||Adeps SiiCeuu quid

differar. xyj.i

iJAduftahabent cali

dirarem omnia. 172,20

Africa quare femper aliquid noui

adferar. 256.4.0

Alimentum qua ratione difpen-

fet narura. 2^4. 40

Alimenri rario duplex. z;s. i

Amixfel. 201.40

Anaxagoras de maris SC fcemini-

n^rgenerarione. 274.30

Anguillar quo pa<flo narenr.

226 , 40

Aiiima an in feminc fir. 244,30 Animas plena omnia . 272. 40 Animsofiicium. 176. 40

Animxpr^ftanria. 241.10.

Anima uegetalis. 246,10

Animalium munus. 240.30

Animalia quor modis genererur. 223.30

Animalia uirg breuiffimg. 107,40

Animaliu&planraru quodamo-

do fimilis generario eft. 271.40

Animalium magnirudinis mera.

2^J.l

Apes fiicos generanr. 271. 40 Apes finecoiru generare. 271.50 Apes officiofe funr, 271. xo

Apes fequunt fuos reges. 271.10 Apes a regibus proficifci . 271.10 Apesmulra^a regibus paucisge-

nerantur. 271.20

Apum fcEtus quando fuperet .

271.10 Apumreges a laboribusimmu-

nesfunt, 271.10

Apumreges uidenturnatiadfo-

bolis procreationem. 271. lo Apum duces quomodo generent

271.20

Apumregesalijs apibus maiores ^funt. ^ 271.20

Aporcellum. 2^9.20

Araria ex qua materia conftet.

190.30 Arbores quomodo nafcantur .

223.1 Afina quandiu ferat uterum . .

2^g.40

I N D E x;

Aiinaconceptusincontinens eft.

2^8.30

Afinarmamma?. 214.30

Afinusfrigiduanimaleft. 2^8.30

Afinus ubi non Cit. 2; 8. 30

Afinus fel non habet. 20 1. 40

Auesquardamcajcospariunt pul

los. 286.10

Aues fceminae minus uenerem

appetuntquammarcs. 285.10

Auium uterus. 22^.10

Auium oua bicolora. 2^9 .40

Auium dC pifcmm generationes

cur difieranr. 26^.10

Aues uncae falaces n5 funt.260.10

Auibus menftruorii decefTio non

fit. 261. t

Auium uenter. 199.50

Auesacutiuifusfunt. 182.4Q

Auibus omriibus teft^ funt .

219,10

Auium meatus auditorij. 1S2.10 Auium lingua . iSs^.^o

Auium generatio exouo. 263. to Aues hyperina: fiunt. 260 . 40 Auibus qualis cura ergaprolera. 263. 50

Aues quid inter fe differant . 218.1

Auesqua^propriahabeat. 2ig.io

Aues carent mammis. 217.30

Aues quje uolaces, quar^ non uo

lacesfint. 219,10

Auibus quibufdapedesad iian-

dum apti. 219.20

Aues paruae uolac^ fiint. 260 .20

Aurium fitus inquadrupedibus.

182.1

Auriummeatus. tSi.20

B

Blfulcaperfciflu animal pa- riunt. 28>,4o

Bonafis cornua inutilia funt .

189.1 Bouesquidamquomodo pafca-

tur. 1S4.50

Boum teCtes. 225^.10

Brachiorum fiexus. 213.30

Branchiariimultitudinis &pau-

citaris caufa . 221.20

Buccina quomodo tegatur. 20^.1 Buijdnaquidlocofeminalis na-

turar emittat . 272.20

Buccin^ouum. 274.1

^AecosquaErpariant. 286,1 i Cfpequomodofoboleo-

rianrur. x^,-^

Calidiora qua? finr animalia .

242.20

Calidius quid fir. 171.40

Calormoucr. .^41.30

Calorisparricipiaomnia uiuen-

tia. 175.20

Cameli fel. 201.40

Camelimamma?. 214.30

Cancellorumpedes. 209.40 Canes Indici unde generenrur.

256,4.0

Caniscarcosgenerat. 252,%

Canum mamm^, 214. xo

Canis catuli. zs^.t

Cancrorum denres. 204.30 Capiris ^2.110^% temperatus ^

211.40

Caprsmammas:.- 214.30

Caprarum uenter. 199.20

Carrilagineoxum generatio .

227.30

CarriiagineoruraDua. 2^9.40 Cartilaginea quo tegumaia ge-

nereconftent. 221.40

Caudaanimalium. iSj.jo

Caudapifcium. 22020

Caudam qus habeant. zij.io Caudarum differenrias . 215.30 Caufarum genera. 225 .lo-

Kif a^op uas fiaile figniiicat .

255.10 Cerebruracalorem corporis mo

deratur. 17-7,1

Cerebri fluxiones undefint .

177.1

Cerebriqui plushabeant. 177.20 Cerebrum biparrirum eft. 195. i Cerebrum quid a medulla diffe-

i^at. 176.20

Cerebri morbi. 177. 30

Cerui cor. 195,20

Chamsleo timidi£Gmus. 217.40 %Ci%ici. uocanfurfecunds.249.50 Cibus in femen conuerrirur.

260.40 Cibi conrinenriora qua-firit ani-

malia. 200,50

Cicads quo pa(flo genercntur.

230, t

Cicadaruranatura. 107.30

Clunis auibus eft. 21^. 40

Coagulum qus habeant.200.40 Coagulumexqua materia confi ftat- 2oi.t

Cochlescoeum. 2^.1

Ccdeftium rcnim cerriorftatus,

quam tcrrcnarum mortalium.

163.30

d s

Coelum & fo!«n cur parentis no mineuocarint. 224.20

Coeunt aniroalia diuerfi: generis

• 256.40

Coimsprouocatmeftrua. 261.20 Columbacaecosgenarar. 286.10 Columbarium bma parit. 260.30 Columbarium genus fajpe parit.

260.10 '

CoUum. tpo.io

Coiliufus. . 2«.i

CoUum habent quibus eft pul-

mo. 211.40

CoUumauium. 2^8.10

Compofitio rerum triplex eft.

169.10 Conceptus fit fine uoluptate foe-

mingnonraro. ^jT'»

Conceptus habet in fe animam

uitalem. , 246.10

Concoquendi modus. 173-30 Cor prindpium uenarum. 179.1 Cor uitijs Jio obnoxium , ut aUa

uifcera. 193.30

Cor quorundam animaUum os

ctiamhabct. 192.40

Cor fanguinis initium. 170,50

* Cordis difcrimina quod ad mo-

resattinet, i^j.io

Cordis fiws. 192.50

Cordis in animaUbus locus .

191.30

Cornix caecos generat. 2S6. lo Cornua quibusfunt,nonhabet

utrinquedentes. 190.1

Comuum conftitutio. 188.50 Cornuum ufus, 179.40

Cornuaquomo<{o fiant. 255.10 Coftarum ufus. 179.10

Crabronum generatio. 271.50 Crocodilo fluuiatiU Ungua non

cft, 216.20

Cruftati gencris mas & fcemina .

266,20 Cruftacea quomodo coeant.

229. 30 Cruitatorum dentes. 204.50 Cruftatorum fumma genera .

209.50

Cuculusparum generat. 260.50 Cutis generatio. 253.30

D

DAmanon habetfel.201.40 Definiendi ufus Socratis temporibus increuit. 164.10 Delphini tefks, 22j.*to

Delphinioifa. 179.20

Dcmoaims Abderitcs dc gene-

I N D E X*

ratioemarisS^fcrminaf. 274.50 Democriti feifa fententia. 257.50 Dentes femper accrefcunt. 2J5.1 Dentes alijs dccidunt , alqs non.

255.40 Dentium in animaUbus ufus ,

iSo.i Dentium hominis diuifio.iS^.^o Differetia uniuerfaUs,fpecies ha-

beatneceffeeft. 164.40

Digiti hominis breues quare fint

in pedibus , in manib» uerd ion

gi, 2l6.tO

Digitorum compofitio ingenio-

fa. 215.20

Diuidendiratio. 164.40

Diuini officium. 212.10

E

EChinus optimc munif eft . 205.10 Echiniouum. 105.40

\ii<^^6fxiVo^M cft renraheretur.

164,10

Elcmetorum compofitio. 169.10 ElemcntorumnaturaUii initium

171.40

Elephantinafus, iS4.io

Elephantisquid fitloconarium,

218. 10 EmpedocUserror. 274.50.&

257.40 Epipetrum Parnafus fert. 106.50 Equamenftruofanon cft. 285.10

&25S.50 Equa grauida coitum patitur .

285.1 Equxmammar. 2x4.50

Equus feUe caret. 201.40

Equi qui mammas habeat.21 4.50 EquigenituracaUdaeft. 258.40 Excrementorum meatus diuerfi.

228.40 Exercitatio dum muUer geftat u-

teru,facit utfacile pariat. 286,40

F

FAcies hominis. 18S.30

Felquac animaUa habeant.

201. 40 Felquoloco animaUa habeant.

201.40 Fibraein fanguine tcrrcnx funt.

174.10 Fieri aUud ex alio. 253,30

Fomiinapr^bcthofpitium fcmi-

ni. 276.20

Fccmina quarc fanguinc abun-

dct. »76.20

FoKniriarqasfa?pegencrarut, mi

nusUbidinofsfiunr. 285.10 Fcemmae SC maris ratio, 224.20 Fcemina quare marem ddideret.

251.1 Fcemininum fexum laffione na-

mraeeffe, 286.50

FcmiinaErmaribusfirigidiores dc-

biUores^funt, 286.50

Foemina prouenit a finiihra parte

274.50 , ^

Foeminse foUdaj Ubidinofiores <

funt. 2S5.10

Fceminis prius quam maribus ui

goruenit, 2S6.50

Foemina tardius in utero perfici-

tur quam mas. 286,20

FoEtus in uteronimiomotufra-

guntur. 2S6.20

Fcetus in uteroperumbilicu au>

gentur. 256^

Formicarum generatio. 230. t Fucifuntociofi. 271.10

Fucorum proucnms ubericr .j

271.1 Futisquid fignificet. 2?3-io-

G

GAIIis prouincia frigida cft. 258. 40 (JalUna plura parit, 260 . jo

GalUnaehadrianaj, 26.20

GaUina: perier unt fcpcun ditate a-

Uquando. 260.40

Gemini homines nati quare uix

feruentur, 286.30

Generis per differentias diuifio.

164.30 Generandiuis in afino exigua»

259.1 Generarequarecxe^non pof-

fint. 225.40

Generatio animaUum quare fic

241.10 Generationis principium mrTcm

&:fceminameire. 224.10

Genitale membrum quarc dt qui

buldam,quibuidam non.226.50 Genitalemcmbriincruofum cit

226.10

Genitaiis m embri mutatio. 215.1 Genitura quibus defit. 257. 10 Gcnitura afini frigida, 258.4 o Genituramafinaemingit. 25S.50 Geomctricarationes. 25S.20 Ginnuscxmulo. 259.20

Gulaexquamateria conftct .

190.20.

Gulxulus. 190.10

GuU

Cula quid im ' t^o.to

Gulx fitus. 1^0.20

Gulam qua? non habeant. ipo.to Gurtur exquibus confter. t^c.20 Gutniris uius. . i^o.io

• H

HErinacei teftes. 22^.20 Hirundo carcos excludit. z86. 10

Hirundinis pullorum oculi pun - Tti fanantur. 28<5.io

Homo diuinitatis particeps .

■i80.JO,& 2U,TO

Homo quare ere(flus incedat.

177. 50 Homo copiofius alijs purgatur .

238.1 Homo prgfcEcundum animaieft

28<r.i

Hominiscaro. iSj.20

Hominisnuditas. 213.10

Homomultahabetarma. 213. to Homines pilofi libidinofiores .

-28>-.4o

Kommis pedes. ii^.i

Homo cur titilletur. 198.30

Humida potentia aut a^u. 173.1 Humor multiformia producir.

<i72.I

Kyenaecor. 193,20

v^iviqy membrana:. 249,30 Hyperina: aues &plant« fiunt .

260.40

IEcur mliltum ad longam bre- uem^uitamfecit. 202.30 lecurquomodofe habear.196,10 Ignisinaliocorpore cft femper. -272. 10

Imbribuscrebris fomis fucorum .multusfit. 271.10

Infantespomilioncsfunt. 212.20 Infantes quo pa<fto in utero nu -

nriantur. 2^6.30

Iniefta quas partes ad cibum con

ficiendumhabeant. 204.1

Infe(fta quaErdam diu coeunt. 271.

30

Infc<florum partus. 271 . jo

Infe<J^a cur habeat multos pedes. xoS.i

bifeaorumaculeus. 108.30

Infe<fta quare habeantpedes pri-

OEcsIongiores. 209.1

Infeaa quid loco lingua? habclt.

*S^.30

1 N D E X Infc^orum gcnitaUa. 22^.26. 8C

2JO.tO

Infe<florum coitus & gencratio .

230.1.&;242. X

Inteftina terrae uermis habent na turara. 273.20

Inteftinorum natura. 200. 10 Inteflinorumufus. 199.1

Inftrumentariaepartesomncs di{ fimilaresfunt. 170.1

lulorumpedes. 208.1

LAborexcremcnta cofumir. 286,40 Lacerti teftes. 225", 10

Lacertis qualis fi t lingua. 215.30 Laflequsecareant. 217.30

La<5ies. 205.10

Leaaiarpartusimpcrfecflus. 286.1 Le^aeff<mredditur. 260.40 Leo caecos generat. 2j2. i

Leonis offa. 176.1

LeoniscoUum. 2iz.x

Leonis mammae. 214.10

Leonum generatio. 271.20

Lcophanis fentcntia de genera-

tionc. 276.1

Lepusfuperfcetat. 28^.30

Lepus piios muitos habet. 28^ .

jo

Lepus coagulum habet . 200.40 Leporis cor. 193,20

Lienis in animalibus ufus . 196

40

Lienquibuscxiguusfit. 196. 40 Lienis morbi. 197.1

Linguahominis. 18^.20

Lingua quibus animalibus fit,q-

bus nonfir. ipo.40

Locufiz quopaflo gcnerentur.

230.1 Locuftis nantib» cauda utilis eft .

209.40

Lo^cademonftratio. 25S.10 Loliiginum pedes. 210,40

Lunaclocus. 272.20

Lupuscajcosgcncrat. 2^2.1

Lupa?partus. 286.1

Lupus cemarius impcrfc^tum gi

gnir. 286.1

Lupi collum. 212.1

M

MAmmis carcnt aucs . 217.30 Mamma coccptaculum la^tis cft.

MammiBCcruarum*. 214.36 Mammarum ufus in maribus .

214.1 Mammarum officium in fcEmi-

nis. 214.1

Mamma^clephantis. 214. 10 Manus cur homini dztx, 213.X Manuum uarius ufus. 213. 20 MascalidiorfoEminaeft. 276.20 Mas proficifcitur a parte dexnra .

274.30- Mas in generatione quid prarflcr.

276. 10 Mas&fcmina quid differant.

224. 20

Mas pr^fQtfcemina?. 241.20 Maris partes qua^finr. 224,30 Masanimal eft quodin alio gi^

gnit. 224.20

Marcs in hominum genere poti*

imperfe^ nafcuntur quam fce-

minje. 286.20

Marisqualitattt. 272.10

Mare plurima gignit, 271. 40 Marifcae non accidunt fcEminis

menftruahabentibus. 256.30 Membranammofficium. 199.10 Melliscopia quando proueniat.

271 . i Menfiruorum purgatio,feminis

exituseft. 28J.10

Menfbruafemen inco^him funt.

28f.io

Menfbruafttminarum. 214.40 Menffaruorum & feminis initui.

258. 10 Menfbrua auibus & pifcibus nul-

lafunr. 26t.t

Menftrua quo tempore potifn-

mumfiant. 248.1

Menftrua quibus dcfint. 2J7. 10

Mcnftrua effe exaementa. 256.

20

Mentem diuinam cfrc. 246,30 Metachcmim in porcis. 2^9.20 Metus quid feciat. 174,20

Mitulorum ouum. 274.10

MoUia cur tergis copul&ur,igno

ratur. 250.«

Molliumpartesexteriorcs cxpli-

cantur, 210.20

Molhumgencratio. 227,40 Mollium coitus. 229.40

MoUium mas & famina , 26^.

20 Mulorum coi^ora magna qua-

refint. 259.10

Mula concipcre potcft. 2^9. to Mulicrcs quaffihtfterilcs. 257, w d j

MuUeram fecunditasquo pa<fto

probetur. 2^7-^0

Mulieresdifferunra c^eris ani-

maiibusureriiferendo. Z8S.4.0 Mulierum urerus. ^^S^ 10

Mulier grauida coitu patit. 28>.i Muiieresargredegunt quu ferut

uterum. 2S6.40

U ulierum uita ociofa . 286.40 Mulieres qusfe exercet, fecile pa

riunt. • 286.40

Mulieribus quibufdam grauidis

purgatiofit. 285:. jo

Multifida complura imperfeafi

pariunr. 2SJ.40

Muiusfellecarct. 201.40

Mulorum genus folum fterile cTt

Muri cor magnumeft. ipj.20 MufcarumgeneratiQ. 2jo.io Muftelgcor. 193.20

N

NAnorugeneratio. 2^9.20 Narmmfitus. 181.30 Nates habethomo. 21J.10

Natices. ♦ ^oj.t

Namrauitatinfinitum. 223.40 Naturg opera omnia mirabilia.

167.40 Narurs operum omniu finis eft.

168. 10 , Neruiexlentore. 247.10

Neruorum copia in cordeeft .

»92.30

O

OCuIi quomodo gignamr. 2>4.i C cuii uenere immutatur. 257. 20 Oculos animalia contecta habet.

182. 20

Oculorummeatus. iSi.20

Omentum pingue e&, 202.40 Omenti ufus officiumue. 203.1 Omentum qualis raembrana fit.

202. 40

Omentioitus. 202,40

Oryx habetunum cornu. 189.10 Os animaliunrT xSS.i

OiTaquopaclofiant. , 25:3.20 Oifm in corporibus ufus. 178.10 Offacontinuafunt. 178.40

Olfium principium, 179.1

OfTa abignerefoluino poffunt .

2f5.70 Ouiumiyderatio. 198.1

Ouium uenter. 199.20

Oua imperfe<?h«dita quomodo

I N D E X,

augeanmr. 26<r,4o

Ouaquopaiflo corrumpanmr .

263.40

Ouaurina. 263.40

Ouiluteum&candidum diuer-

lam habent naturam. 264. 1 Oua paluftrmm. 262.10

Ouum quomodo in utero has-

reat. ^62,30

O uum pifcium unicolor. 2^9.40 Ouum a uerme quid differat .

241. 40 Oua fubuentanea quare fiant .

261.1 Ouumauium, 25-9.40

Ouum carrilagineorum . 265:. i Ouumqu^ gignant perfectum.

241.40

Ouaqua: arditaaugeantun^^r.x O ua pifciii cur imperfec^ta ardan-

tur. 227.10

Cua q pa(fto perfi'ciantur.227. 20; Oui luteum cibus eil pullis. 264.

50 Ouum Oj^uo pavfto augeamr .

261. 50

Ouiteftaquopaiflo fiat. 262.40 Cuum quomodo gignat. 263,10 Cui uitellii laclis loco eft. 263. 20 Cua quomodo foueantur utex-

cludantur. 263.20

Quum nulium exangue animal

generat. 261.40

Cuafubuenranea minus fuauia

funt. 261.20

Cuorum putamina humore ii-

quefcunt. 253.10

Cuipararumquadrupedum den

tes. 21^.40

Crdinem habetquicquidfecun-

dum naturam eft. 271.1

Cilres quo pa^Tto proueniant .

273.40 Cftreas non emitmnt femen .

274.1 Cibrearumoua. 274.1

Cftreg plantx aquatiles. 272.1

P

PAIpebra uuineratanonco- alefcit. 182.30

Palumbes c^cos generat pul -

los. 2S6.10

Pantherscor. • 193.20

Parmedesputauitmulieres calj-

dioresuiriseffe. 171.30

Parmsqua ratione reddamrfed

lis. 286.40

PaiTer parit caecos . *86.io

Pe<5Hnum ouum, i^i^^.io^

Pec^tus auiu ad uoiandum aptum

218.40

Pectonsfitus. ^i^.^o

Pedes unde dicxi fint. 220. 30 Pedes in generatione nullum ha

bentdiiferentiam. 242,10

Pedumdifterentiaj. 21J.36

Pcnis quib^ longioi: cft, infoecun

diores funt. 226.40

Perdix plura parit. 260.10-

Perdicumpartus. 261.30

TT^^iUi^-^coIesdicimr. 276.30 Phalangiaquomodo generetur.

230 , 1 <po^oi , delatio. 276.40

Phrenes. 198.20'

<|>6o5a, corruptio, 276.40

Picacarcosgenerat. 286.10

Pili argumento funt libidinis.

Pilorum hommis m capite caula.

183.30 Pinguedo fenfu caret, 17^. 20 Pinguia quare fint infcECundio-

ra. 236.40

Pifcesquidiutius in ficcouiuere

poiTint. 22i.t

Pifcium coitus, 226.Z0

Pifciumdentes. 187.40

Pifcibus exiguus linguas ufus.

216.20

Pifciumfel. 201.40

Pifcium uteri. 22^.10

Pifcium gen^ mutilamm eftpar-

tibus exterioribus. 220.20

Pifcium fcEcunditas. 227.10. SC

261,40 Pifcium generationes curdiffc-

rant a generatione ouiura .

26^ . 10 Pifcium quorundam uteruspraj

multitudine ouorum difrumpi-

tur. 26^.40

Pifdum genus ouiparum eft .

264,40

Piicium oculi, 183.10

Pifcesfceminac paulatimpariunt

266.30 Piices mares paulatim emitmnt

femen. 266.30

Piicesomnesfoeminasnon funr,

utquidam opinanmr. 266.10 Pifdbusnonfuntteftes. 222.1 Pifcibus menftrua nulla prodeut

261.10 Pifcium conceptus fine marc .

261.20

Podex, 200.20

PoUices

PoUidsurus. 215.20

PoUutionem &maribus SC fcemi nisaccidere. 249.1

Polypi gcneratio. 2jo. t

Polypipromulcidc cur careant.

211 . JO Pomilionum generatio . 2?^ ,20 Porailiomsforma. 212.20

Plantis&animaUbusnon abfi-

milisgcneratiocft. 271.40 Plantac hyp«inac fiunt . 260. 40 Plantarurafeminis principium. ' 262. 40

Plantarumorms. 224.1

Plartrarum munus. 240.20

Planrx in terra multar nafcunt .

272.1

Plantarfuntpftr^aterrena. 272.1 Praecordia. ipS.to

Principium in quibus qujrendu,

inquibusnon. 2^2.40

Principiu in gencratione.17^. 10 Priusmultrpiexeft. 2f2.io

Pubes fcEminis prius ucnit quam

maribus. 28<s.jo

Pueri quidam imperfe^ nafcun

tur, z86ao

Pueri mobiliorcs funt in utero ^

foeminje. 28(^.20

Pueriquarenequeant continere

caput. 2^4* 20

Pulicum generatio, 2jo. xo

Pulmonis ufuS. i^f.io

Pulmonis differenti^. t^sr. jo Puimouolucrura. t^j.jo

Puimonem quar habentiCalidio-

rafunt. 242.20

Purpurze. 20J.1

Purpurxouum. i74.to

Putredoquid fit. 272.40

Pygmaeorum generatio . zs^,zo

K

RAia quomodo natet. 221.10 Rana non parit animal .

259.40

Rans corpus. 264, 40

Ranarum pinnae. 22X. 10

Rationi quando credendum .

271. 20

Rationes inanjcs qu;tfint. 2^8.20 Renes quje habeant. 1^7 . 40 Renes hominis. i^g.i

Renesquid faciant in corporc.

Renes ouium opplentur obciita J^- 198,1

Renum dextcr fuperior finiftro

I N 0 E X.

*ft. 19 S. 20

Renesquarc rcddant fcedum o-

dorcm. t^s.to

Rcneshumidi cxcrementi rece-

ptacula. ips.to

Rhinobati ereduntur cx fquati-

na.dC Raia gigni . 2^6, 40

Roftraauiumdifferunt. 218.20 Roftraauium. i79,4o.& iS; . 10 Rolbra quo padlo fiant. 2jrj.xo Rubelliones pifces omnesfcsKni

nx. 25:1,20

SAnguis tenuior & calidior ingenioffor eft. 171,10 Sanguinis fons cor eft. 170. jo Sanguinis differentiar. 171. i Sanguis fortior qui fif . 171. 10 Sanguine omnes partes corporis

conftant. 1^4.10

Sanguinis profiuuia. 194. 40 Sanguis cibo augctur. 1 74.1 San^isbonusundefit. 174.10 Sanguis non omnis fibras conti^

net. 174.10

Sanguis fcnfu caret. x^s'.^©

Saniesfanguinis* 174.40

Scarabei quo pa^to nafcantur .

2JO.tO

Scrofehabctcommodum «uime-

tum porccllis fuis. 28^.10

S^meneircexcremcntum, 254.10

Scmen cmifrum quarc aliquado

iuuet. 23J.1

Semcnproptcr caiorem fofcun -

. dum. 245. jo

Scme an habcatanimam. 244. jo

Seminum principium. 262 . 40

Scminis fcecunditas . 2^7. 20

Scraen quale fatfcecudius. 276.10

Scmcnfrigidum infoecundu eft.

226.40

Setncnquscmittanr, qiixnon.

2JO.JO

Scmen an cx toto corporc ueniat 2J0.40 Seminis in animahbus diffcretia.

Scminisnatura. 244,1

Scmeomniura album eft. 24^.40 Semen quid fit. 2JJ.20

Sene<flus prius uenit fcrminis ^

maribus. 2S6.J0

Senfusfimilaribus partibus ad-

fcribitur. 170. 10

Senforiabipartitafunt. t^o.io SenfQrium pamu quid flt. iSt. jo

Senfuum principium cor cffei

tSi.i

Sepia?pcdes. 210. 4d

Sqjtitranfuerfi officium quod fir^

tpS.to Seipentibusnoluhrtefles. 222.1

&22y.t

Serpentum natura. 201.10

Serpcntum pulmo. 201.26

Serpcntumuifcera oblongafimt

201 . jo

Serpentum fel. 201.40

Serpcntesquomodo narent. 220.

40 Serpentum coitus . 226 . 20

&227.t

Scuum & adeps quid differant»

t7?.t Scuum habcnt quorom fanguis

corpulentior eft x^j.v

Seuum quashabeantj&qusadi-

pem. t7f.to

Siccaa^ & potentia quas iknu

17?. t

Simiaformaambiguaefl. 21^.50 Simia non habet nates . 21 j. jo Simia caudam non habet. 21^.50 Similares partes humidse.170 . 40 Similarcs partes ficcae. 170. 43 Simiiarium partium dii&rentije/

1^.40 Somnus unde profidicatur .

177. lO

Spina in corpore quid dicamr .

17^.1 Spongiaquatcnusuiuat. 206.20 Squatinarpinns. 221.10

5quillaequidacancris differanr.

209.40

S«rriiitatiscaufae, 2^7.1

Sterilcs funt & mulieres & uiri .

257.1 Sterilceffctomm mulorii gcnus,

2J7.t

Stirpiumexcrementum. 1S0.20 SeHrpium uenter. 175.50^

Struthio plura parit. 266.10 Struthio Aphricus qualis fit .

222.JO

Subfiantiarpartim mortalcSjpar- tim immortales . 167.20

Suispartus. 286.1

Sus qrefrtpartusn,umerofi.2S6.» Sucsinucniunturfblida ungula. 2S6.1

Sus copia alimeti abundar. 2S6.10 Suum teftes. 22^.10

Sttummamm». 214,1*

\v. C;

^^^T^ Mti^pnmusfenfiis. 17S.1

""'*Rrraquarematerdicat. 224.20

Tcfta in tdtacds gd faciat. 17S.20 Teftatorumgeneratio. 267.40 Teitarorum genera. 205.1

Teftatorura biualuium difcrimen

20p. 20 Tcftatorum corpus non multi-

plexeit. 2op. xo

Teftatis quis iitaugendi modus .

273,40

Teftes hominis. 225.10

Teftesqu^nonhabeant. 222.1 Teftes quare quibufda intus,qui-

bufdara foris habeantur . 22S.20 Tefticulos cur natura dederit.

225.30 Tcftudolutariauefica &rembus

caret. ^97 • 40

Teftudo ueficam habet. 1^7« >o Tcftudinis teftes. 225.10

Tinnunculus fcEcundiiTimus eft . . 250.30

Tuberaquomodo uiuant. 106.30 Turbinatorum difteretia. 209.20 Turmr generat caecos . 286. lo

V

VAccarum mamma?. 214. 30 Vena maior quantum ab aona diftef. j^j.i

I N D E Xv Venaru principiu cor eft. 119. 40 Venaru graria uifcera ejTe. 196.20 Venxocs unius pars funt 178.40 Venusundedisfta. 245,40

Venusquaredebilitet. 235.1

Vena? dux principales. 192. 40 Veneris uoluptas. 235.10

Vcneris celerioris qugfmt.225.40 VenterfuiUus. 200.10

Ventercaninus. 200,10

Ventris officium. "^99-*

Vermis abouo quid differat.

241. 40 Vermes nati quo pz6io augean-

tur. 265.50

Vcrtibula parum a plantis diffe -

runt. 106.20

V eiicam qua: habeant. 197,20 Vefic^ofticium. 197.20

Velpa^ quo pacfto generentur .

230.1.6^271.50

Vefpertiliones. 222.10

Viri quifmtfteriles. 257.10

Vifcera quibus animahbus finr,

quibus%riOn{int. 191.20

Vifcera quid a carne differant .

199.40 Vifcerum corpus quo paclo co-

agmentetur. 199.1

Vifcera quibus fimilia. 201. lo Vifcerumforma. 196.1

Vifus ubi habeatuim fuam. iSi.i Viteshircirequidfit. 23J.20

Vituli marini pedes. 222.20

Vituli mznni meatus auditorij .

1S2. 10

VitiiiOru marinoru lingua.2x6,3o Vitulus marin» feilecaret.201.40 Viuiparorum aha perfe<ftu , alia

imperfeiflum animal pariunt .

285.40

Viuiparorum generatio. 227.30 Vmbilicus uenis conftat. 250 , 10 Vmbilicus auium. 219.1

Vmbiiico augentur fcetus. 256. i Vngues quomodo fiant. 253. 10 Vnguibus quare digiti muniant

2l6. lO

Vnguiumufus. 215-30

Vngularuni ufus. 179 . 40

Vniuerfalia quas fint. 166. 40 Vrin^profluuium. 235.30

Vrf« catuli inarticulati. 2S6. i Vrticsquatenus uiuant. 106.40 Vterumferentes a c^teris mulie-

res differunt. 286, 40

Vteri omniu bipartiti runt.225. iq Vterorum differentix, 260.1 Vulnere morientem aliquando

ridere. 198.30

Vuipes cjecos parit . 252. i

Vuipispartiis. 286.1

Vuluarudifcrimina multa funt.

227. 10

F I N I S .

THEODORI GAZAE THESSALONI

CENSIS PRAEFATIO IN LIBROS DE ANIMA-

hlBVS AKISTOTELIS AD NICOLAVM » i^ ^- _^<<^

Q.VI N T VM PO N TI F I C£ M M A X» ^^P^'f?ir^6*^

I^YCVRGVM Lacedaemomunijquilegesdufbusfuisconftiis ] tuit^reprehenduncnonuIli^PontirexrumnieNicolae quinte, 1 quod ita tuleritleges, ut belli potius, quam pacis raaonem ha* buifle uideretur*Numam ueroPompiliumregemRomanu laudant maiorem in modum^quod pads adeo l^udiofus fueri^ j ut nulla caufa moueri ad bellum pateretur* quoru fentenuam, j Qx.{\ alias probo, ut debeo (nihil enim pace comodius, nihil fans dius)tamen cum uita hominu ita ferat, ut bella uitari interdum nequeant, fic cen* feo prxfiniendum,confuIendum^, ut Sk: bellum interdum fitfufdpiendu, fi res ur get,&: pax feruanda fit femper/ifieripoteftmec belliratio ung probanda fit,mfi \x% demum rebus compofitKjquieto, tranquilloqp animo uiuamus* Non enim ad pu^ gnam, bi homicidia, non ad difcordias, bC beila nati fumus, {^6. ad concordiam, bC humanitatem ♦ itac^ prindpis inftitutum, atc^ officium id eflereor, iitpacem fum* ma opera petat,feruet,& colat* Quod cum Romanos pontifices fere omnes feciile 20 quoad potuerint,inteHigam,laudo illorum animum,quod ne<^ ab inftituto naturg bon« recefl^rint,^ prf ceptii autoris diuini feruarint,quod faepiiTime pacem cond liarint,^: comendarint* Sed ufum nonulloru aufim reprehendere* Pace emm,qua utidebuerantad Iiterarum,6<:artium bonarij ftudia,et uirtutum ofFida,i!li quidem ad uoluptates parum honeftas abufi funuquod cum omni hominu ordinifit turpe, tum pontifids perfonae turpffllimii eft*Fuerunt tamen ^ qui rede pace uterentur, bi pontificatum magna cum laude gererent, quibus te fimilem uideo plane fuccei^ fifle^Prf ftas enim dodrina,8s: moribus:quo fit,ut nomen tuum immortalitarimaa dandum cenfeas, ftudiopotius literarum, quae nun^ pereunt, quam uel aedifido^ rum,qu«breui temporc delentur,uel thefauri gemmarij,^: auri,cuius heredes ini . jo mici plerun(^ fuccedunt : ut^ uoluptates^quae animilumen extinguunt, Wpuas, unam^ literarum uoIuptatem,quae animum illuftrare poteft,expetas,atc^ in ea rc quiefcas Jtac^ omnes pontificem talem habuiflrel^famur,6(:quifc^ fiueduis,fiue pe regrinus ftudet pro uiribus rem afFerre,qua bi uir tutum tuarum laudem, & animi tui uoluptatem augeat*Quem enim ob eius merita no folum ueneramur, bC obfer uamus, {^^ etiam perinde ac patrem amamus, d perlibenter opera ftudiorum no=: ftrorum dedicanda putamus. Alij igitur alia : ego tibi libros Ariftotel^ philofophi, quos de natura animalium fcripferat, conuertere m hxxm. fermonem uolui, sxHH^ tmm rem tibi gratam me ^cflurii, fi hi libri latinis literis mera indufiria mancJarenis tur,6^ cultius,arc^ integrius,quam acftum ab alfjs adhuc eft,exponerenf ♦ Videbam 40 per multa erraflfe interpretes,tum imperiria linguae,tum Ariftotelicejdifcipline inisx tia Jtac^ oflFidum eflfe putaui, ut fi quid facultatis in me efl!et, qua pr^ftare harc poC= fem me}iora,rem aggrederer, ^ pro uiribus dignius quicq^ efficere conarer.Labo^ raui equidem hac in re uehementer,quoniam nihil adiumenti ab fjs,qui eadem in=s terpretari uo!uere,capere poteram* Aut enim graece illi dixerunt, quae larine aucH^s re hommes latini defiderant, aut rerum aliarum nomina alfjs improprie tribuerut, aut noua ipfi inepte fiinxerunt* Sentenriam ueroautoris pafHm adeo deprauarunt, ut argumento quidem interpretationis eorum nemo tam indocftus fit, qui non re^s dius iudicare de rebus naturs, quam Ariftoteles pofle uideaiur, Locurionis eriam genus ne tale quidem, quod legi poflletj non modo non Ariftotelis doquenmi d^

A

% IN tlBROS ARISTCTELIS DE ANIMALIB#

gnumjadhiberepotueruntQuodfiquid praefua fadlima cognitionc peruertfab omni ueritate non potmtjid etiam propter incultum^horridum dC ineptum fermo^ neminterpretisuix imdligi potelL Afferrem hoclocofcriptailloruminterpretii, erroresq^ligiliatim enumerando reprehenderem, nifi longior eflem in re non du^ biajprxlertim apud te princeps doctifiimejqui ut ante dodor pro tuo fingulari iu- dicio femper damnafti illorum interpretationemjmeliorem^ defiderafiijfic niic fa^^ das princeps accuratius agiSjUt hxc aliquando explanentur, 6C una cum fui auto^ risfententialucem latinxlmguxrecipiant* Vnnamtantum facultatis in me eilec princeps fapientifTime, ut hoc meum interpretandi genus elle optimum illud, quod qua^ris, confirmarepoflem.Sedquoniamhocpluseftjquam ut ueihomo lo modeftus de fe polliceri debeat, uel meae uires attingere poffint, nihilegotalede me^IIIud uero dicere licet, hanc efle omnibusj quae adhuc fadse iunt, horum libro^: r um interpretationemj6(^ pfailofophis ad eloquendum commodiorem5& eloquen tibus ad difputandij utiliorem^et utrifc^ ad Ariftotelis fenfum percipiendii aptiorc Nec ada equide egijfed a male conueriis primus ego latinis hoibus aper ui, qux his libris Ariftotcles fcripferat Sed illuc redeo^Me plurimu elabprafte in his libris inters: pretandis fateorjdi nihil a primisinterpretibus illis iuuari poflem: kd omnia ex co^^ dicibus ueterij autorn petereneceOe haberemjlectionelonga^notatione^uaria* PliniUjCorneliUjColumella, Varrone^Catone, M^TulIiiij ApuIeiUjGellium, Se^ necam.coplures alios lingug latine autores euoluere diligentius oportuittquorij li^ 20 bros, uei femel acciirate legiffe laboriofum eft, nedum ad ufum interpretandi acco modaffe^Non enim ita ufum uerborSaccipit intcrpreSjUt fuo arbitratu rem difpo^ nat, mandet^ elocutioni:fed toddem fere uerbis fenfus alienos accomodate cxpvi^ mere cogitur.quod perdifficile eft. Accedit ad h^c altera caufa laboris^qd exempla^ ria graeca,libros hos de animalibus dko, mendofa admodij habemus^uel librarioru cu]pa,uel eo cafujquem apud Strabonegeographa legimus* In his enim emendan dis elaborare interpresfine dubio dcbet^ neipfe erraffe in conuertendo uideatur* Itaenimpleric^ iudicmt^ m fiquid beneab interpretediciturjid autori operistri^ buant:Si quid makjid interpreti ukio afcribant* de fjs interpretibus loquor, qui no minus laudis mereant in conuertendis alioru libris^quam illijqui eos magna cu lau 50 de ediderunt:non de ijs, qui dCiibi.dC autori,quem interpretant^dedecus pariunt* Quid autrcum uel ipfa latina exemplaria^ quorii ope iuuari nftim ur, no mf nus iint emendanda^quam graeca.Quse enim utilitaslibrorum Plinfj fatis interpreti afFerre curjnifi emendarenf ^Si: corrigerent clam ante aetatem noftram.feculis mukis iacufc inutik opus eius autoris^qucd de hiftoria naturalifnfcribitur/cilicet propter innu^ meros librariorii errores. ^uis enim autoritate, tum fcriptoris, tum rerum fcrfpta^ rum peteretur3&: a pluribus fcriberet, tamen legi nea dodiffimis qufde uirfs pote^ rat, ufc^ aded mendofum, corruptumq^ habebat* Caruer unt certe diu larini hoks magno frucftu eorumlibrorii- quan^ nunc doctrinainfignijiinguiari^ induftria loannis Andrex.prefulis Hakrienfo/acflfs facla eR,^kdio eorum librorij,&: imi 4.0 tatio.Hic enim prfmjjs hos libros emendauit^atc^ uoles reddidfnQuod munusj in caeterfs quoc^ ffbrfs corrigendis hic fabfjffetjabor fane aut nullus.aut longe minor fcriptonbus interpretibus relinqueretunSed quoniahunc uirum, alfa munera tui. felfdillmi prindpatus^6^ reipublica? a Ifrerarii ftudffs priuatis diuerterint,accidit res cuic^ proculdubio-ditRdlfonMihiaiit uel flla diflicultas labore accumulat, qus non adeosfntcrpretesfpecftat,qui res difficiles graece dicant, facfles uero latinis uerbis improprijs peruertant:fedad eos,quf n^ ea quideinconfiderata relinquunt,qug an tfqu! autores negligenria quada non facfk excufanda pr^termfferunt, quafis qus^ fiio.de Thpequadriipede, arpanth^ere/dedafypode^de IvncCj deaIf|spkrifc^oc^

currir»

T H E O D 0 R I G A Z A E' P R A E F A 1 1 O* j

cumtSedanego dignu quicqp uel meo tanto labore, uel tuo deiiderioefficerc po^ tuerimjtu mihi eris &: iudex,^: cenfonFuit quide ft udia mihi certandijno cum in* terpretibus illis, quos uincere nuM negodu eft, fed cum Ariftotele ipfOj ut libros» quosille Alexandro regifuo prindpinominoriinduftria^^dodrina confaipfe^ ratjhos cgotihi principi meo iatinos reddere no deteriores* Sed an eiFecerim^quod mihi ftatueram, tu uideris . Habes uero in hoc codice libros duodeuigmtf : fcilicec nouem de hiftoriaanimaliii^quatuor de partibus.quinc^ de generarione, Hiftoria primuobtinetlocii, atc^ utnomenipfum fignificat, expofmone conrinet rei, quod eft^fiue utfinquod fchotephilofophorn noftrse aetaris,quia eft dicere folent. Mox li

iobn'deparribus,acdegenerarione,caufamcuritafit,dedarant:aiterifmaIempr2ed^ pue alteriagenteXum enim rem^cuiuscaufam reddere uoIumus,expIoratacogni rione quod eft^habere debeamus,rede & faibitur hiftoria animaliu, &: prxceditin edocendis caufis,unde nam,aut que ad fine, fiue cuius graria, condiu quaei^ funt a natura,prgdpue in qua finalem^agente^ caufam.Nam obiter quide materialis qc^ paffim pro rei defiderio exponit.ut fimul aut neceilitaris, notae§ melioris raao de^ daretur^aut ex quo^undecp confiftantjqus^ demonftretur* Sed quan^ libris no^ uem interpretatio hxc hiftoriarij confummat, tamen qui nonus in exemplari gtx^ co conrinetur^hunc ego feptimii coIIocaui:necid temere fada exiftimo. Agitur cm ineodehominisgenerationejquaremAriftotelesconrinuoagenerarionec^tero^

20 rum animaliij pollicetur explicaturii * Ita<^ cum quinto dC fexto libro caeterorii anf^ malium generatione expofuiflet^nulli dubio efle debet^quin ille feprimu hunc col^ locarit.Sed Appellicon Teius^de quo Strabo plura,ut alia permulta in exaibendis Ariftotelicis libris deprauauit^fic id permutafte uidetur^exifrimans ulrimum eiTe lo ' tius hiftorix colIocandij:qaonia cum Ariftoteles agere de generarione inciperet,ul timolocodehominedidurtjponicitUseft^Atilleno ulrimototiushiftori^ dixicjfed eius loci^que de generatione tradaret:quod patet ex ijsjqus in fexto^ qui fecundus degenerarioneeft,Iodjeumabfolues/aib!c:Sequitur,inquit5Utparimododer)S5 quS in terreftriii genere animal pariunt^att^ etia de homine diileramus^Terrius igi tur hic a primo de generatione collocandus eft:quo fit^ut idem feprimus torius ordi

^o nis hiftorix habeatunSiit eriam exemplaria^tum greca^tum uero latina^qua^ habe^s antfi-agmentu quodda hiftorijsaddita^fedidcaufasquafdamateriales^agentes^ generatiomshumanaeexponit^no hiftoriamcompledir* Itac^no interhiftoriacli^ bros hoc ego ponendu duxi:fed fi collocanda ufpiam eft^Iibris degenerarione^meo quide iudicio coniungendueft^Infpicere fingulos hos libros^ac legere uelis fumme princeps, quoad tux occupariones parientur:ut dC re explorata iud!carej& fi quid uoluptatis eft in legendis naturae operibuSjObledaripoffis* No enim me ottenfura

fenfum Ariftotelis ita expIicabitjUt minime grsca deiideres:nihil mifcer^nihil inojl 4.0 cat 5 nominat ufu ueterii probatiflimorii autorii genera animaliu * Si quid noui im^ ponit, ita inferit^ut femiliare, cognatti^ id quoc^ uideri pollit.Si quid grxce appel^ latjidnodurumoccurrit^autenim ufitatUjS^ (utita dixerim) uagiilatiniseft, quale eft nomen delphini^cameli^elephanriSjaocodili, ichneumonis^afpidis, falamadra?, dC reliquora generis eiufde.aut ita fonat^ut no minus latina effejquam grecii uidea tunCur enim tetricem auemjaut crecemjaut derumjno eodem hoc nomine uoce, fi no comperio latiniijCum quafi larinii fit,ita congruatfQuis latacem ambiguam il* iam belluam,aut balerumjfluuiarilem pifcem ita nominans, peregrinii fonare uide biturc' Nec uero contemnendii uulgus interdii dft, fi quid nodum a literara profef^ /bribus nuncopatum/uo ipfum nomine appellat:utbrucum genus locufts terre^ iiris, ^d Graed attelabum uocant» Aut martam genusmuftdx ruftice^quod Gre*

A 2

4. I N 1 1 B R O S ' A R I S T O T E L I S D E A N I M Aht B*

d Jdrida dicunt, qpuis plura efus genera fmu nec temere adum dixerim, fi qufs ui^ uerrf nomme ea compledituriplanius enim ita docebimus,fiid martam^aut uiuer. ram uocemus» muiiel^ ant nomen in eo tantum remaneat^quod graeci Galem ap^ ''pellant.eodem^ modOjfi locuilx illius terrefirisalteru genus loculiamjakerij bruss cum nuncupemus^Sedenim fufficit lingua latina iingulis graece orationiSj fiue uo^s cabuliSjfiue fententijs:quan^ nonulli^quae larine exprimere nequeuntjif c inopie linguae tribuuntlarinaesfuam^ pauperiem uitio darelinguse locupleridlm^ audet: quos iatis conuind i M. Tulho puto^cum ille lingua Romana ne copia quide uer^: borumagraeca fuperariautumet«ExcIamat illealiquantuluquidem importune:0 inopem interdii linguam grecam/ed no fine caufa^quando nonulli ita cotendunt, lo m Gtdcds nihil deeiiejLatinis permultadefiderari pronijcient*Sed de his hadenus,. Ariilotelis uero laudem^c^uis mos interpretii (it^ eum, que interpretant autorem, uberius laudare^tamen fi larius perfequar^uereor ne mihiidem obifdaturjquod illi, quiapud Lacedaemonios^de Herculis laudibus agere uoIuit:Quis Herculem uiiu^ peret^aut minus bene de eo fenriatc" Quis illum no inter deos immortales enume:^ retjcolat, obferuet, ut tu laudare uelis^ Lacedf monij fubdiderunt ♦ Tanta eli enim Ariftotelis exiftimatiOstanta autoritas iam apud oines mortales^ut frufira quis pre^^ dicet, quo ingenio, qua dodrina hic fuerit , quo arrifido rem quacunc^ explicanda fibi ftatuerit, tradet : quanta uis in hoc diiTcrcndi , quanta in cognofcendis^ expo^ nendis§ rebus diIigentia.Hanc 8C Larij decus M^TulIius ita laudat^ut excepto Pla 20 itone,facile philofophoru principe appeIIet,Excipit ille que amat^iaudat uerOjquem dodiifimij eife iudicat,MilTa haec hdo, Libroru quos interpretatus fum, frudum^ quantus fi't,explicaire quoad poflTum, 8C locus hic patitur, non ab re fuerit fortalTe* Omnis enim philofophandi rario naturalis, ubi a primis illis naturx initrjs, materia ' dico,forma,finem,agens,6j: motu(ut ita loquar) emerferit^hic uerfatur, ac diutiffi^ meimmorat,hicfuasuiresexercet3at9multiplice,uariam,a:admirabilererumco^ fiitutioneampliflmie explicat.Perfequit ordinedifaiminaomnia, quibus natura fuas animantes difFerre inter fe uolui t: colligitfumma genera, reliqua figillatim ex:s |K)nit:parriturinfpeciesgenera:&:fingula,qu^circiterquingentanumeroinhis continentlibris,defcribit:pergitquae<$expIanans,quemadmod5oriant,fiueterre 50

"^' ^^ aquatica : quibus nam coniient membris, quibus uefcant alimentis, qui^ bus afticiant rebus,quibus moribus praedita fint, quantu uiuendi fpadu datu^cuics efi,quanta corporis magnitudo,quod maximu^quod mimmu efi : qux forma.quis coIor,qux uox^quse ingenia,quae ofRcia^deni^ nihil omittit, quod in animaliS ge=^ ne^naturagignat,aIat,augeat,&:tueamr.Quxomniae6fpedant,ut,quodfan^ diiiimus quoc^ autor ille, que deus fibi ueluri fupelledilem quanda preciofam ele^ gerat,admonet,ex fis, qux a natura proueniut, deum immortale,ex quo ipfa pen?= detnatura,intelligamus,admiremur,at(^colamus:quarenihilpulchriusn!hiloras: uius,nihil dignim homini eife poteft*Tantus fi-udus horum libroru erx Nec audi- en(^ iunt,quiinquiunt:MuIta Ariftoteles de mufca,de apicula,de uermiculo, pau 4,0 ca de deo.PermuIta enfm de deo is tradat,qui dodrina rerum conditaru exquifitif^ " toa,conditore /pfum dedarat:nec uero mufca,nec uermiculus omittendus eft,ubi denatursmirafolertiaagitur.Vtenimartificiscuiufuis^ficnaturxinaeniuinminu tiliimis potius cotemplandu eH. Qumetia cum rerum caufas cognofcere pukherri

mumfit(hacenfmunacognitione,homoperfi'c4abfolui9potefi,utdeoimmortal2 limiIisquoadeiusfieripoteii,euadat)hisfanelibhsp!enedocemur,curquec8resia anima!iugenereitafit:plane9felicitateairequimurillamnobiliore,qu^in\dione

hislibnk

THEODORI GAZAE PRAEFATIO* $

hk libris^qaid anima (it,mdcc^ in corpus redpftur. Ad hgc mores m,ec aktim offi da quibus uirum appellamus bonij^laudc^ profequim ur, longe meiius hmc aca* nipolTunt,quamueiarhetore,queGraedfophiftamuocant,uda>r^^^^ mineiamtritoiatinisauribus Jis enimfsepenumerouitadifaepat a praecepns, OC meliushortanturalios,quamipiioffidofun§antur:utinterdumfruitra!Jiauirtuns egremalausredtatafit^prolixa^ eorumpr^ceptio uacet,a^iaceaf,cumexempia defiderent uitx,pr^ceptoris & autoritas,qua qui refpidt/adlius dC mouetur ad um tutem, &:inoffidotenetur. AtueroincontemplandisanimalmmonDUsexempla fuppetuntomniuoffidora^S^effigiesofFeruntuirtutufummacumautoritatena^ totuSomnigparentis,nofimulata^,noncomentiti^,noinconftam^^^

uereingenuLtc^perpetue.a"isenimtamperuerfanaturahofiisfuigenemelt, quinemendeturT&miagetur^cumnulluanimalocddiafuigenensbehiauideatf

Qiiis tam in parentes impius, ne cum dconix auis, aut meropis pietatem erga pa^ rSitesintelligat,pientiorefficiaturra«^'sadedinhumanus,iiliberalis9d^^ offifrag^benignitasinpullosaquiI^nofadatbenigniore:Quistampiger,mers,CC fegnis efl^quin excitetur ad uit^ munera,cum formicarS, aut apum labores^atcp m* duitriam intueturcQuem no p udeat per metum peccare^cam no folum leoms ani mum inuidum cogitat, kd etiam reguli auicul^, qus cum aquila pugnat, certatc^ de imperioC Quis prindpem bonu non colat atc^ obferuet, cum B rex ap um m iti^ SLonereaberrauerit^omneseuminquirere^odoratu^fagadperfequi^donecmuene^ rint co2nituhabeatgeftari:etiamregemaplebe,cumuolare nopoteftja^upene* ritomnesdifcedererNunquidparumexempliadboniprindpisfiuedeiiderpa^iiue obieruantiam daturrQuis princeps non ad dementiam fadle inuitetur, cum reges apum armari quidem aculeo,fed eo nun$ uti intelligatCQiise fides^quis amor m ca nlbusrQuanta in dephands manfuetudoC Qu^ in anfere uerecundiar Quanrum ftudium ornatusjac politurae in pauoner Quanta opera uods amc^ns, fuauis^ in lufciniarQuid de iuftitia apum dicam, quae colI%unt quidem ex ijs, quibus aliquid dulcedinis ineft/ed iine uUo frucfhiu detrimentcr Quid de cafKtate dephantis, qui quamimpleueritcoitu^eamrurfusnotangitr AutcoIumbs,qu^ ne^cofre cum 50 pluribus patfturjnec^ coniugiu iam inde a primo ortu initum deferitjnifi uiduajaut

ccslebsrDifciplinaaat&:erudidoelephanti5quemnonfadatftudioiibrerOmnino|i. .^ nuHaparsuit^human^ eft^qu^nofuorumoffidornexempla comodiiTimehinc /^4 vT c,x< accipiat Nam, u t omittam artes illiberales, qus S;: ipf^ ingenijs anfmaliii non paa ? rum iuuanturjUaletudinis exempla qu^fo unde comodius petij^quam ex animalt* [ bus poffintrLoca pro temporfs conditfone folent illa mutare:no plus edunt^aut blS bunt, quam fibi falubre fit : no diutius dormfunt, quam ratio ualetudinis poftulat: | modum mouendi^quiefcendi^ feruant : nouf t fua quodc^ medfcamenta: uf uf t fuaj quodcp forte contentUs^ gaudet Ji^c late a medfds prxcipiunu At uero exempla, in quibus uis mafor, quam in prc^ceptfs eft, ab anfmaliibus certibra pr^ent* Addo ^o utilitatem^qu^ fn dicendi fecultate ex hac animaliS ratfoneafFerripoteftXompara tiones emmjaffimilationes^ ill^jquas Graedparabolas uocant, quae plurima oras: tfonem exornantjauditore^ tenent^hfnc uarfejCopfofejaptfffime^ acdpi pofTunt: ut iiue oras, fiue comunem parriris cum alifs fermonem, eloquens^aptus, fuauis^ cfle poffis * Poeta uero unde nam pulchrius fua illa rara, dC mira accfpfat, quam ex hfs libriSjqui natur^ arcana rimantur, enarrant, aperfuntcMedfcus autjquod fate^ tur/e fua indc ordfri,ubi philofophus deiinft^nuf^ plenf us, § hic uiderit^quod^ a Galeno medicorij prfncipe tradftur, Ariftotelem prfmu anatomen, hoc eftjmemis brorum dffTecfHonem fcripfifTe, hic agnofcet : dC quod fdem 6;: primus, & optimus . fuerft autorjpercipietJam ScTphilofophi nofhraextatis, qui quadrifaria rerum cau^s famexprimaillalibrorumnaturalis aufcultatfonis inftttuuone^acdpiunt quidem

A 5

> "^io 4 *- '<^

e I N L I B , A R I S T O T. D E A N I M A L I B. P R AE F*

comuni quadam rarione ; ied quemadmodum his natura utatur, m conftitutione, generatione^ animaliumjparum, aucore Ariftotele, uidentj inopia fdlicet exem^s plaris Arirtoielici,quod legere poffint^hic uidifle aliquando gaudebunt,5^ Phylici, quo fe appellant,dignius de caetero profitebuntur ♦ Rat iones enim ideo q u^rimus uniuerfales, m demum res particulares, dC fenfiles teneamus * Accedit ad hxc uo^ kipras^quaiuuarijacperficiquauis actionem Arifioteles ait^quam in contemplan^ dis rebus naturae auidiflime cap!mus*Nam fipidor nos uehementer obledatjcum animal fdte pinxerit : quanto uehementius natura ipfa afficiet uoluptatejcum eius tam multa,^ oaria animaliajmira membrorum conuenienaajinaudita^ modera=? tionej dC elegantia fadar C um hos legimus IrbroSj contemplamur proiedo quam iq uarius^ac puicherrimus irudushorum librorumj&T utilitas amplior^quam ut uer^ bis exprimrpoflir* Sed quorfum h^cf Vt fi in traducedis his tam neceirarijs, tam^ commodis5&: amoenifiimis libris^fatis ego interpretis munere fundus fum, tu fen^ fentiamferasprincepsdodifTime^^das^ inufumpublicumopus^quod ego fine tua autoritate aedere necpofrum5necdebeo.Siquid etiam dignum ex meo ingeni^ olo exitjquod in ea bibliotheca ponatur, quam magnificeconfulens hominu com^ muni utilitati^condere liatuifti: fi quid inquam tale efiid mea opera potuit, cenfeas ea ipfa bibliotheca tanquam ciuitate donarihunc codicem, nodum cognitum, auc ullam in fedem receptum^Non ego primus te confiituo iudicem : iampridem con* fenfuomnium dodorumuirorumhabitus es exifiimator, &: archicedus eorum, 20 qminftudijsiiberalibuselaborant.Facitenim tua fIIuftrisdodrina,tuum^ fum^ mumingeniutr^ut nemoteueliudiciograuior^uel autoritate locupletiorhabea^ tur.Prindpem etiam fummam te nuper quidem habuimus:fed,quod optauimusi talem habemus^ut facile temporibus his tuis fperare pofTumus publicam iilam feli^ citatem, quam Platouir dodiflimus futuram confirmatjCum aut philofophi re^ gnanc, aut reges pbilofophantur . Tu enim &:philofophus es illuftris, dC formm fummiimperij uirrutituasconiundaeftXegeigiturprinceps fapientiflime, dCiu^ dica^anegoremtibinonrepudiandam attuferim: & fibene,ut fpero ceflerit^ageprotualiberalitate, utpariftudiolaboremfufd pere alterimij plura^ indics afFerre huiafino- dfoperapoflim*

ARISTOTELIS STAGP

RITAEDE HISTORIA ANIHALIVHLIBER PRIHVS, INTERPRETE THEODORO.

I» quihus mmdk interfe diffsut,<]itiihm 'm cotieniint,eorundc^ niti^£ diuerfitiu Cdp. I

^^^gS2^^^:i^<2:^i^l N I M A L I V H partes^aut f ncppofice funr^qus foljcet tn j^^-^g^^P^^^^^r^jiiniiles fibi partes dimdunt, ut caro in carnes, & ob eam ^' ol\C^^\V^?P^^^' ^^^^^ iimilares appellennaut copofitae^que aptae fecari in f<' rSfeK^A^A^^^iAl^^Ji^jpartes diffimiles fint^no in fimifes:ut manus no in man^ J-^fecat^aut facies in faciesrquapfopter eas ditllmilares no^

EM^^k^^^^}^fJ\ tes^uerumetia mebra appelle|it ruidelicet quae cum ip% ^/^^^;;^<^i?^\^^ ^^toms integritate defaibant. habeant tame intra fe par^ fefg^t^/xr^i^^^|tes diuerfas fuiq^ generis opifif ia.ut caput.ut pes,ut ma^ ferSiy^^^-t^^TW^Qnus, ut totu brachiij aut pedusrquippe qux dC ipfa par* tes fint lotx.SC ex partibus coftent diuerfis^Quaec^ aijt pars diffimilaris ex fimilarib^ conftatjUtmanus ex carne,offibus,neruis. Habent uero animaliapartes^auteafde fibi omesjaut diuerfas ♦ Partes eafdem uel fpcdcimdlig. uolo^uthois nafos^aut oca ius/pecie cum nafo^aut oculo hois alterius couenit^et caro cii carnejet os cum oile* «o Quod idc de equo^S^: ceteris que fpecie inter fe cofentire iiatuimus^intelligi debei::: ut enim totii fe habet ^dtotu.Uc partes fingul^ fefe ad fingulas habeant necelle dh uel ^yenere^quan^ exceifujdefedu ue inter fe differant^peijsloqaor^quora idem

tefla pro tegmine habeat:et alfjs roftrii porredius lit^ut gruibus:alrjs breue,Penna item alifs uberiqSjalijs parcius data eft* Sed tame m ijs qi^ocf ratio parda nonullara diiierfa eft, cum alia calcari, aut aliquO arment acuieOj alia nihil eiufmodi habeant; dC alfjs apex in capite ftt.alfjs defit«Sedenim qd prope dixerim.partes plurmiejet ex quibus tota moles copada eft^aut esde fontjaut ratione conirariorij, 6C per exccC^ ' '^ '^' - ^ . - .^ idefe

r^nec^ex^ ceffu^detedo ue/ed proportione coueniant : quomodo os cum fpina, dC unguem cum folida ungula.Si:: manu cutn fordpato pedi%etpenna cum fquama conuenire animaduertimus*Quod em penna in auiu genere eftjidem fquama tn pifcibus ha^ betunPartes quas fingufa animalia habent^h unc in moda diuerfas^eafdem ue intel ligimusjatcp etia (itn contemplamur.Sunt enim compIura,que eafde habeantpar^ 40 tes/ed non litu eodem:uerbi caufa, mammas alfa in pedore habentjalia in femini^ bus.Partes autftmilareSjaut molles^achumidxfuntjautficc^j&folidx* Mollesina: quam.uel omnino, uel quadiu in fede maneant naturali, ut fanguis, fanies, adeps, feuum, medulla/emen genitale/el^lacjubi haberi id poteftjCaro,^ que tf s propor tione refpondeant Jtem excrementa omnia^modo tamen dluerfo^ut pituita^ dC fe« dimenta alui^atc^ uefic^tSiccas ac folidas imclli^i uolo^n^ruu^cutem, uena, pilum, osjcartilagine, unguem, cornu : ^quiuoce enim adgenus appellamus^cum cornu tam figura^tum toto dicimus, Item qux ifs proportione ^'efpondent* Animalitj ue^ ro differetias,aut per uitas ^aut per adiones ^aut pcr mores, aut per partes coftitui di gnn eft.Quibus derebus primiiformula quada agendiia deinde generatim difcuf* fione diligeciore diilerendil cefem«s*Profe(ft6 diffetetiae queia morujuiduujactio* '- " A 4, '

0 A R I S T O T. D E H I S T* A N I M A L I V M

tiu& ratione uerfanf , colligi debet, eo qd alia fmt aquatiha^alia terreftria,Et aquatf^ lia ordo duplex:alia ein in Huido degot^uidu^ petut ex humore : que etia humpre per uices recipiaf38(:; reddut:nec uiuere poifuntjnifi uerfent in humore*quod p|uri m^pifcifipartieuenire apertfi eft* Alia degijt quidein fluido , uidui^ inde emplius tmiicd aerem no humore recipiut5& foris parere folet,CopIura huius generis funt partto greffilia^ut lutris^lataXjaocodilustpartim uoluaes^ut mergi,ut urinatrices» Quinetia que nullis pedib.innitant^ut natrix* Nonulla cum uiCtu in humore exer ceant^nec foris uiuere queat, nihil uel aeris uel humoris redpiut^ut urtic^^ut oftrea* Aquatilis aut generis alia marina, alia fluuialia, alialacuftria, alia paluftriajUt rana, ut cordula.Terreftri5 uero animantiu, alia accipiiJt, reddmc^ aere (qusjes ipiratio lo^ liominat)ut homojd: quaecuc^ terreftria habet pulmone^ Alia ^uis aere redpiat^ta men fcdc in terra perpetuo tenet^S^^ uictu indidc capiuntjUt uefpae^apeSjS^ reliqua infeda*quo noie ea appellOjquorii corpus incifuris prgdngit, aut parte tantij fupi^ na^aut etiaprona^Sed cu terreftriu plura^ut didu eftjCibu ab aquis petantjnullii ge fier^ aquarilis £%^d dC aqua recipiat^d!: terra cibi caixia petat^Sut porrOjquf prima uiuat in humore^deinde forma immatata/oris uita indpiant agere^ut culices palu:* ftres:ex ijs em afiliproueniut, Ad h^Cjalia kde ftabili degantjalia mutabilijSi^ uaga» Sedes ftabilis in humore tantfjmodo eft*Terreftriu nulla ftatu immutabili uiuiir* A t aquatilicplura faxisafiixa uita omne traducut:ut conche genera copIura^Quinetta fpogiafenfumhabereaIiqueaedit:argumet03§d multodiffidlius abftrahunt: nifi iq clanculu agatjUt refernt auuIfores^Sut itemjque BC adh^rere foIeantj& qties libuit abfolai:ut genus quodda eius^qua urtica uocamus:quippe cum nonuil^ ex ijs noi= du abfolute pafcant^No defunt coplura^quf cii fint abfoluta^mouere tamen fenci: queantjUt oftreej&^ que tota fimplidjmitiori^ tefta operta^ uertibula appelIant,Si^ callijaut tubera* Vis item alff s nandi tributa elt^ut pifdbus^ut molIibuSjUt auftans, iielut locuftis^Qusda ambulare poiluntjUt genus canaoru: quippe qd quang fu^ apte natura aquatile eftjtamen uim habet ambuladi, Terreftriu uero^alia uoluaes funtjUt aueSjUt apes:qu^ modo inter fe quoda alio diiFerunt* Alia pedeftriajquora item alia greiTilia^alia reptilia^alia tradilia funt Animal qd uoluae|antu fitjUt pifcis natatile foISmodo eftjnulla nouimus* Nam SC quse penis cuteis uolat, ingredi pof;= p funt* Vnde uefpertilioni etia pedes funtj dC uitulus marinus pedes habet minutos, Sic nonull^ aues depedes funtjquae ob eam rem apedes^a paruitate pedii nucupan tur:qd genus auiculf pennis plurimu ualetjiicut catera ^^ prope fimiiiajUt pennis preualere/icpedib* degenerare ufdentj uthirudoj&falculajfiue riparia:h^c enim omniajS^ moribuSjS^ uolatUjSiT fpede proxima inter fe confpiciunf ♦ Apparet apes omibus anni teporibus^Riparia xftate tantUjCu imber inceiTit:tunc em 6^ apparetj 6C capit.deni^ rara hec auicula eft. At uero que greftiliajeade^ natatilia fintjcoplii ra repen'unt*!s^ecno difFeretias illas uite,actiones^ animantiScotinenL Sunt enim ali^gregaleSjaliaefolitariXjtum uolucres^tum nantes^tum etiapedeftres* Vitaali^ ancipitc dcgat^ut eaede modo focietate^modo folitudine gaudeat. Item ali^ ciuiles, 4.0 alie inciuiles^Tn ex gregalibus,tum eria ex folitarifs funt, gregales in uolucrG gene re coIiibijgrueSjOlores.NuIIij cui ungues adund gregatile eife perpedimus^CopIii ra etia inter nantes pifciu genera gregarim degere icimus, ut qs curfores uocant,6<! thunnos5&: limofaSj&T hamias^Hois natura ancipitem fodctztis^ ac folitudmis eile, apertu eii^Ciuiles appello animates,quf labori comunicat idem,quari5 opus com^ muni cMdt opera^munusq^ idi omi eftj^dno omib.gregalibus copetit* Ciuilis ge^ neris eft homo^apfejUefpajformicajgrus* Quaru alif fub duce degunt, ut grues^ut apes:a%nulIifubditeimperiofunt5Utformicfj&:aliainnumerapenegenera.Sunt item tam exgregalibuSjq ex folitarfjsjalie quf fede nunq mutentj aliae qu^ mutare fiato tepore ibkat^Ot ali^,qus carne «cfcant;,ali^ quf frugibusj aJie oiiiia attingat^

Noa

LIBER PRIHVS. »

No defuntjquecibo [ai generis utant^ut apes^uc araneu Apes em melle^Bf^quibul' dam alrjs dulcibus alunt* Aranei uenatu mufcara aium, Nonulla pifdbus uefci na tura uoluit. Ad hecjali^ aut uim habent uenandijaut ingemo recodendi dbi docatae funt* Alie nec ad uenandS aptf^nec ad recondendajte alig domidlia fibi parant, ut talpajmus/ormica^mufca^apis. Alignullisfeincluderecafispadunt, ut plures tam inkdi generiSjg quadr upedis*Quineaa lods diicrimen aliud exiftitrquippe ca ali^ cauernas fubeant^ut lacerrijUt ferpetestaliae per fumma telluris degant, ut canis, ut equus:acali3£ foramina fibi excauent^ali^ nung eo munere fungant; dC aliae nocflu uagentjUt nodua, uefpertiIio:aIiae interdiu tanta > Addo etia alias elle dcures, alias

10 feras.Et alias perpetud cicureSjUt hoiemjUt mulmalias perpetud feras^ut panthera, ut Iupa:nonuIIas eria faeilepoife mafueicere, ut elephacos* Sed quin aliter partien^s du eft* Genera em qugcijc^ pladda funt, hec eade fera §qp poiTunt reperin^ut fues, equi^hoieSjOues^caprae^caneSjbouesJtealiae mut^ omnino funtjali^ iirepitu tantS eliduc^alie uoce eriam formar^quarij ali^ loqui polfuntjalie uoce iblam nullis expri=s menda literis reddat* Atc^ alia loquaces, aliae tadcurnae,aiias ofdnes. aliae inofdnes* Omnia uocalia animancia comunis mos efi, ut fui initus tepore potiflimg czDzt^dC blaterec. Alie preterea campora incole func^uc paliibes:aliae mociSjUC upupf :afe c5 hoibus degere folenc,uc colSbi Jcem alie copia iibidinis gaudeCjUC perdica genus^S^ gallinaceora* Alie minus Venere ualet^ut quae coruina fpedemgeradquippe quae

20 raro foleanc coire^Marinara ecia animantiu aliae pelagicagjalix IitoraleSjalie faxaciles funt. Ad hscjalijs daca uis eft dimicadijalijs ingenia cauedi^ dC eui^di.Viribus pol:* lenc,queiniuria uel inferant alrjs^uel illarafibi propulfent^fecp defendant* Caut^ dC prouidgfunt, que aliquid in feipfis prefidij habent cotrainferenda iniurS* DitFerat pr^tereamoribus^Nam alix mitesjremiilk, dC minime peruicaces funt, utboues^ Alie animofgjperuicaces^brucf omino,uc fues fylueftres» Alie ingenio% ac timid^, uc cerui.leporesjcuniculi. Alie illiberaleSjperfidg^infidiof^^jUC ferpences^ Ajie libe rales,fbrces,8(: nobiles^uc leones^ Aliaegenerofaejferoces, infidiofx^ut lupi* Nobile ein id eft, §dex bono prodfjt genere:generofum aiic, qd no a fua nacura degenera ric*Ec alie aftucf ^maliriofgjCallidejUC uuIpes^AIi^ animofe, dC amatrices^ &: aflenca*

jo triceSjUtcanes^AIiaemiteSjStrmafuetudiniaddidae^ucelephaces^AIi^uerecadaf^S*!: cauce, ut anferes» Aliae inuidae, dC ornacus ac polimr^ ftudiofae^uc pauones» Homo unus ex numero animaliii omniij uim obrinec cogicandi^Ec cu memoria£,aC9 Md^ plinf coplures animares elle parcicipes poiTinc, nulla came prascer hoiem poceft rei= minifci\Sed de moribuSjUita^ generis cuiufc^ diligencius pdft»

QU£coYpompanes mimdibui commum^qu£ item propri^ fint. Ciput 11

"^^! Mmu aiic partes comunes animaliii funCjqua dbus redpitjet in qua de.^

I uorat^Quas quide parces bC eafde eiTejS^ diuerfaSjnihO prsdictis xmo^

J nibus prohibet, Auc eiii ipeciejauc exceftlijauc proporrione,auc ilcu de

^^1 cerminandii eft» Ab ijs alie comunes plurimorii animaliii parces haben^:

40 curjSx^qua cibiexcrementii emictit^Non eiii hec ommbus daca eft,Parce3qua dbus recipitjos appellamus:in qua deuorat^uencriculii* Reliqua pars muloplidnomine fignificat.Sed cum duplex fit excremenrii,hoc eft ficdi^ac humidii:qu^ parte illam humidi excremeri capiente habentjhec (icd quoq^ recepcaculii cotinenu Que uero hoc habec^no illud etia habere otnia nouimus^Quamobre qu^ ueiica habeCjiuum eadeetiaobcinec* Atuero que aIudhabet,no oiiiiaS: uefica poffidet.Humidinac^ excremeti coceptaculijuefica^ficd^alua nominamus,ReIiquis magna ex parre cum easjquas enumerauimus partes tribuc^ func^cum eriam qua femen gemcale miccat* QjiomodoanimdiainterfedifjhrantinfemimproUfidemi^ione* Cdput m

QVx modo gignere animal poftlnCjaut in fe ipfa femen prolifica mittat, aucHi alterut Fogmina qdin fe mittit, appellat^MaSjqupd in alcerCft Sedianonulliai

jo ARISTOT: DE HIST* ANIMALIVM

difmme id foeminf &: maris no eft,Species qucx^ partiu que ad ipfam pcftinet pro^ creatione^diuerfa eft,cu alia uuluam hab^ntj aiia quod uuluae proporrione refpoi= deat^Partes bx funt quae neceflari^ ud omibus^uei plurimis datae animalibus funt*. Omnibus uero fenfus unus tactus ineft commui^is Jtac^ pars qua fentiendi uis ifta contineatur, nomine uacat* Alijs enim eademjalrjs ex propornone habetur* Umorm<im(%mmdhdimydkertmmuclhmc3ueUUimeff€. caput lUl

jVmoreitemgenusquodqpanimaliucorinetjquofiautperuimjautpcr I natura ipfam priuet , in permcie agatur neceffe eft* Habent etia id diuer I fum,in qao humor ille dC rm,dC conti|ieat*Sunt hxc in alfjs fanguis, dC

^.. _■■■ I uena : in alfjs^quod ifs proportfone refpondeat: quae qmde imperfeda lo

funt:aEq^ alteru fibra^altera fanies didt^Tadus mcp in parte corporis fimilari confis» ftitjUt in carne:aut in alfqua generis etafde^denic^ in parte fanguineajaut in eajqu»

cum eft:ut ort dboru confedioneipedibusjaut alis,aut quibufuis proportione acco modaosjoffidu incedendi* Ad h^ c^animaiio alia fanguine habent^ut homo^equust denij^ omniajquas aut perfeda pedibus carent:aut binisjquaternis ue pedibus co* ftant* Alia exanguia funt^ut apes^ut uefpg* Atc^ inter marina/a^piajlocuftajdemc]^ omnia^quae pedibus plusjquam quaternis innitantur.

<:^<emimdUapeYfi^umimd3qtuom>qu£uememgigmt:quouentuqu£^^ Cap* v 20

" "|Tem alia ammal gignut perfedujalia oi^Ujalia uermem» Proaeat animal, ' }; homojequus^uitulus marinas:&: reliqaajque pilis integunnatc^ in gene^

^ „Jre aquatiii, quae ceteappeilamuSjUtdelphini: 8(:qus cartilaginea uocan^

cur*Quc>ru akeris fiftuia data eft,brachiae defunt^ut delphinis3& baIenis*Habet del

phin j fiitula a dorfojbalen^ a fronte* Alteris brachi^ detecftaCjUt muftdo, tzix^tdu:

quisc^ generis dufde . Ouu id ex fceribus perfecflis uocamus, cuius ex parte prind^

pio animal confiflit^Reliquij uero alimeto ei^quod gignitjeft* Verm]^ id eft ex quo

toto^animal totSf per fubiecSi fcctus fbrmationejinaementu^ gigm^* Animaliii er

go quae ammal generant, aut oua intra fe prius confiduntj ut cartilaginea: aut illico

animal intra fe formatjUt homo^ut equus* At ue^ o in lucem fcctu perfecfto^aut ani;= 50

mal ^diturjaut oua^aut uermis*Ou5 ipfum aut putamine continet teftaceoj 6^ bii:

coior eft^quale auiu eife uidemustaut cute molli obdudt , unicolor^ eft^quale car^

tilaginea^uermes^ pariot* Vermes item aut cocfnuo mobiles funt, aut immobiles*

Sed de ijs accuratius poftjCa de generarione agef jdifleremus^ N unc animaliu rdi;^

quas differenrias addimus^Enimuero altjs pede^ natura dedit^alris negauitEt qu^:

obrinet pedes^aut binos ha?c habet,ut hoiesjatc^ aues^duo hxc tantumodo genera,.

Aut quaternoSjUtlacertijUt canes* Aut plures, ut centipedes, dC apes, Veru qu^

cun<^ ambulat^omia pedes pari numero pofHdet* Qus aut in genere natante pedi

bus caretjhaecautpinnis natantjUtpifcesCquoru alij quaternas , binas {ciicet parte

Rddm certe pfona, BC binas fupina habetjUt aurata^ut lupus : alij binas tantUj qui longi leues^ 4.^

rheodor, pro f^^tj ^^ anguillafjUt congri)aut nullas oiiiino habetjUt murena:fed ita mari utunt,

uatracho, fm ut terra ferpentes, modo^ fimili repunt in humore* Cartilagind quoc^ generis alis:

ranZ quddoc^ qua pinnis carent, uiddicet quas plana funt, dC cauda habent, ut raia, & paftinaca,

ucrtit : nifi aU fua^ ipfaIatitudinenatant.Raiam tame pinnas habere uidemuSjSir quseciic^ fuam

tsrutra lingua latitudine no colligunt in mucrone» Qiiae aiit pedes habere putanf , ut molliaj tum

lihrarius erra pedibus ipfiSjtum pinnis natant, 8C quide ijs celerius, iners aut alueus dudt : ut fae^

uerit. pia^loIIigOjpoIypus poteft^faepia dClolUgo nequeunt»Crufta intecfiajUt locuftx fuis

tCorduIa caudis natantjcelerrime^ retrorfumjpinnarii cauds adiuiicftaru beneficio*tCroco

dilus eriam pedibus natat, BC cauda : qua fimilem filuro habet, quoad paruum ma^s

£no licet confme* Volucru aot aliae pemu uoIaiit,ut aquila,ut accipiter:alig mem^

brana

LIBER PRIM7S. ^ xf

bratia fic^ajUt apes^ut fcarabci : a% cuteyUt uulpecula^ut uefpertiIiaVo!atit plnis^ autcute, quae habent fangumcMembranisiiccis, quae ianguine carent, ptinfeda^. Satporro^quae uel pennis, uel mebranis uolantjomnia bipedajautapeda^ Angues cnim drca Aethiopia tales uolare narrant*Genus pennatii,auem appelJamusrreli- qua duo genera nomine carent comuni* Volucris autgeneris exanguis d^ijs pmz^ m tmcld£ cr uila fiiperucnit, ut uagimpennes pofHnt nucuparijuelut icaralf)cts* Alijs pennae nalla cruiia integunttquorii alia bipennes funt,alia quadripennes^Gerunt pennas quaternaSj quaz aut grandiora funt^aut aculeo in aluo armant, Vaginipen nis illius ordinis nullum efi, quod acuIeS gerat . Bipeda anteriore parte aGuleos ge^

io runtiutmufcajtabanus^afduSjCuIex^Omnia qu^ ianguine caten^minu^g que ha bent fanguine adolefcuntspaucis marinis exccptiSjUt mollifi n5nullis:que quide ge nera grandioralocis tepidis reddunturj&maripotiuSjautdulcibusaquis, ^ terra* Omnia quas ie mouent^aut quaternis notis mouenf^aut pIuribus^Quaternis tan* cum^quae habent fanguine:ut hoies binis manibus^binis^ pedibus: aues binis alis, dC binis pedibus:quadrupedes pedibus quaternis , piices pinnts quaternis* Nam dC quae pinnis autno amplius binis^aut nuHiSjUt ferpentes, utunt, quatertiis ea quoc^ notis nihilominus mouennfiexus etiim quaternitjs agunt^aut binicapinnis binis, At uero qu^ fanguine uacua pedibus fe pluribus moueant, fiue uolucres funtjfeu pedeftres, ijs certe motus per notas plures exercet : ut animal, quod a uita die uno

20 defcribenda ephemera appellatu eft, pedibus quatuor, penis^ totidem mouetur*. Qufppe quod no fola uitx fuae ratione propriii id meritd habear, fed etia cum qua^ drupes fit^uoluae quoc^ eft*Omm'a porrd tam quadrupeda^g mulripeda modo & mili moueri folita funt:cundis enim motus per diametrij agitur Verum cum c^£e= ra ducibus binis pedibus incedant^cancer unus quateriiis regi folitus eft:* Quce animaUa hSeint[mgu,inm->^u£'m eoim caremt . Caput V I

p; Vmma uero animaliu genera, tn qus fingula digerant, redigantur^

^^l animalia^qufbus fcilicet illa cofummant^Sc: conftentjhec funt^auiSjpii: y^ : fciSjCetustquse quide omnia habent ^guine* Ad harc genus tefta in^ )^ tedu eft^quod ofhreSjfiue concha appellamus: dC aufta inclufum alt^ '"^ udjquod noie uacat comunijUtlocuftarUjS^ canaoruj&f gammarora

30

genera:aliud item moIlejUt lolIigeneSsUtloIItjjUt fepia?> Adde genus infectum:quc omnfa genera fanguine carentEt quoru natura pedes habere parif jmulris haec pe^ dibus coftantSed inkCtoxu uel aliqua uolucres elTe apertu eiiReliquoru atiimans: riugenera nulla prg terea ampla intelligunf ^unii enim quod plura genera cotineat, nulla eft*Sed aut ftmplex efi,nullis ipfum fpedfids euanas difaiminibus^ut homo: aut diiiidi quide poteft in fpedesjfed nullis noibus diftinctas»Que enim genere qua drupede no penato contincnf /anguine qufde omnia habecfed alia animal pariiir, alfa ouij^Dixerim haec ouiparajilla uiuipara.Qux igitur animal generantj pilos no omnia habent : qu^ aiit oua pariiitj cortice omnia mutiiunf ^Cortex hic loco fqua=: 4.0 m^ iimilis poteft appellari^Pedeftre fanguineu^quod pedibus careat cx natura^ge^ nus ferpentu eftjid^ intedu cortice efi Verii cum caeter^ ferpetes oua pariantjUisJ pera una animal gignit^No enim pilos oinia habentjqu^ animal geiierant: quippe cu nonulli ex pifcibus animal procrcent* Qiix tame pilos forrita funt^animal oinia progign5t*Nam pilos quoc^ efiigie aculei fpiculatos^genus quodda efle pilorS pu^: tandum eftjquales herinaceijatc^ hyftrices gcrunt^ uicem enim utllorijjno pedum, ut echinnorum aculei prxftant^Gcneris quadrupedg>quae animal gignunt^plures quidem fpeciesintelliguntur/ed nullis fere notate nominibus.Singuloru etiim no=: mina habentur^ut hominis, leoniSjequijCeruijCanis, reliquorume^ ad huncmodi!* N ullis fere inquam^quonia genus unumjUel fuper i|s omnibus, qu^ lumenta no^

12 ARlSTpT. DE HIST. ANIMA1.IVM

mmamus,efl:utequo,afino,muIo,gmno,inno,a:muIis,quasterraSymfcrt,^^^

iimilitudme quadam nomen mularum acceperut, quanquam non ommno eaaem

quamul^fpedecontinenturXoeuntenima:mu£uamterferaaoneprogenerat**

Naturamitaqueeorum^qu^minusgenerecertocontmentur^feorfumiigillatim

confideremuSjneceiTe eft.Hxc ita impra^rentiarumformulaexpofuille quad^ preguftandigratiaplacuit^uidelicetutquibusderebustradandij^etquatenusellet

perfequendum imelligeretur:pdft accuratius de ijfdem diftercmus, ut pnmum difFerenrias, atque accidentia, quae iunda cuic^ funt, acdpiamus, deindc ad eorum comperiendas caufas enitamur:ita enim efFid poteft,ut uia, ratione^ docendi uta^ mur naturs congrua^cum commentatio fingulorum antecedat* Hmc enim apen^ lO turquibufnamderebus,&:exquibuseffiddemonftrationemoporteat.Primum itaque partes animalium,ex quibusconftant,enumeraire pareft:ijsenimponfli* fnum,at^ in primis^tota quoc^ ipfa inter fe differunt,uide]icet,aut eOjquod alia ha^ beant5aIiacareant:autfitU3&: ordine,autdifTerentf|s, quas antehacexpofuimus, id eft fpedejexcefTujproportione, dC afFeduii contrarietate . Sed primii partes homi^ nis explicare debemus» Vt emm numos ad id quod fibi quifc^ exploratii, certum^ habeatjprobare foIet,ita caeteris quoc^ in rebus agendum eft^ A t homo animalium maxime omnium notum nobis necelTario eft . Partes igitur hominis exteriores, dC fi non fenfum eftugiunt,tamen ne feque]a3&: feries continuanda doctrinae practer* mittatur^atc^ eaanTutfenfumrario comitetur,partes primum enumerabimus otii^ zo dales/iue inilrumentales, deinde fimilarium ordinem profequemur*

mfummismhomimscorporepmibuSiZfr^uidcaputoqidiitmthoYsixfiL Caput VII Fsif-^^Tc^y mmx i^tur partes,in quas primas totum diuiditur corpus^hae funt: ^caputjcollumjthoraxjbrachium duplex,crus duplex^Thoracem eam g partem appellOsquae a collo ad pudenda uf(^ trunca pertendit.Capitis y. autem pars, qux capillis inte(^2i eft, calua appellatur, cuius pars prior S finciputjnouifilme confiftere foIita^Omniu enim offium corporis,ulti mum id concrefdt,&: induratun Pofterior ocdput eft*Media inter ocdput dC iinci^ putjUertex+Cerebrum fmcipirifubditum eft:occiput inaneXalua ipfa fane tota,os 50 rarum,rotundum,cute gradlenta obducflum eft ♦ Habet futuras, quae mulieris eft, unam in orbem:quae autem uiri,tres in idem magna ex parte coeuntes, lam uifum etiam fine ulla futura caput uiri eft, Verricem caluae, medium difcrimen, dC xqua^^ mentum capiilorum uocamus:quod nonnullis geminum eft^Sunt enim qui facfri i naturabiuerticesfintjUerum non ofTe^fed capillorum aequamento* Quid fkiesinhominc. Caput VI II

Adem partem eam nominamus duntaxat in homine,quf caluae fub^s iecfla eft^Nam pifcis aut bouis feciem dicere non folemus* Partes faciei frons,quae fub ancipite pofita inter idipfum,&: oculos eft.Quibus hec magna,fegnes:quibus paruajmobilestquibus lata,mente moueriido^ 4 neirquibus rotunda,iracundi*

Befupercilijs^iOcuUsipalpehriSiCilijs^pupiUainigYo^candidOiattgulis tcrdeijs anima^ libusquteocuUscareant. Caput IX

Vperdlia fub fronte bipartito diftincfla: qax fi in recflum porriguntur mollem fubefle animum fignificant^Si iuxta nafum inflexa funt^aufte r um notant3&: acerbum.Sed fi iuxta tempora inflecluntur,denforem difiimulatorem^ indicant:fi uero in totum dem jfTa^notam inuidiaz ha bentt Oculi i]s fubiacent duo,Iegitimo fcilicet naturae ofHcio: quorum

partes

L I B E R P R I M V S* «|

partcs fupcrlusinfenus^ tegentes, palpebrae appellantur* Pi!os,qi» extremo pa!« pebrarum ambitui adhxret, dlium nommamus* Humor oculi interior, quo uide* mus^pupilIaeft^Q^Jodeamambigit^nigrgdicitunQuodpofkemon^amdr^ dat,candidum, fiue albugo ♦ Pars comunis fuperioriSjinferiorisq^ palpebrae,angu* lus eftjquem duplicem uter^ oculus habettaltera iuxta nafum, alterumiuxta teia pora^QuifiiuftofuntlongioreSjnotammorummaleficoruprabenttficamofimo repeduncuIorumfunt^quinaribusiunguntur^malitiampraeferunt^Habentpro^ fedo oculos, tum cxtera animalium genera omnia^praeterquam tefta inteda^a^ fl quidimperfedumaliudefiuumeajquae animal generantomnia^praetertalpam; .10 quammodoquodamhaberedixerim,cumtamenomninohaberenegem:quippe cum omnino quide nec uideat, nec perfpicuos habeat oculos* Verum 6. quis prac* tentam membranam detrahit, locus oculorum apparet, &: pars n^ eorundem: fitus dcni%dC ddaiptio eadem, quam legitimam confpicui oculi obdnent,utpot€ cum obduda cute oculi preflijconfufi^oblacfi^ eflentjdum aearentur-

Beoculommuarktatemqtdbuf^aninmtihus, Caput 2C

Andidumoculimagna ex parte fimilein omnibuscft* Atquodni* I grum dicitur, uariat. Alfjs enim atrum, alijs admodum caefium, alijs I tuIuum5aIi]scaprinum,quodmorum optimorfi indidxim eftjd^^ad j cernendiclaritatem primatumobtinecSolus ergo potifGmumani» I malium homcrnumerofa oculorum uarietate notaturjquum c^eris in fuo fingulis genere,color fit idem, equis exceptiSjqui interdum ocuiis proueniac c^fijs* Sunt oculorum alrf grandiores, alij parui, alij modid, qui optimi habentur: fcem alij nimium prominentes,ali] conditi^al^ modicefiri* Qui conditifuntjdarifll me cernere in genere quoc^ brutorum animalium pofTunt Modicus tamen fitus, nota morum eft oprimorum* Et^aut nimium conniuent, aut rigidi, intenti^ con* ftantjaut modice nutant*Notam morum laudabilium haber^quimediocriter con* niuent,ReIiquorumaIteriimpudentiae3aIteriinconftantiaeindicesfunL-

Bemrei>nAfo>temporihus,maxii[lk:,UhmgingiuisJetihusdingua^^^^

eorum^i'mqiiihuf(^animantihuidiffirent^s. Captd XI

] Vris^pars capitis qua audimus^efiijita ut nulla fpiratio defider^ur* Et i! rat enim Alcmaeon, qui capras fpirare per aures credidit . Auris pars 1 exteriorjCui eft nomen auricul^, parte conftat fuperiorejpinnatinf^ riore fimbra : tota autem ipfa ex cartilagine, came^ conftituta eft» At i parsinteriorformaanfraduicochlesfimilisdefinit in oSjquodauri* culamplane imitatur^in quodquafi nouifIimSuafculumfirepitusdeuenit*Hinc meatus ad cerebrum nuUus eft * At in oris palatum u[c^ femita pertendit, dC uena de cerebro defcendit eodem^OcuIi qaoc^ in cerebrum finiunt, dC mcrq^ pofitus fa per uenula eft, Aures homini tantu immobiles : nam eorum qu^ fenfum obtinent 4-0 audiendijalifs auriculae funt, alijs defuntjmeatus^ patent ipfi audiendi, ut j)s quae penna, aut corrice, fquama ue integuntun At ea qus animal generantjOmnia au^ riculas habentjexcepto uitulo marino^ 8C delphino^ dC reliquis ita cetar^'s*Nam dC quae cartilaginea appellauimuSjammalpariimt^Verum homounuSj auremnon mouet Vitulus ergo marinus meatus continet manifeftos, qua audit tat delphinus audit quide,fed nullis cauerniSjquae uicem praeftent aurium.Caetera fuas auricidas omnia mouentSitum aures hominis eundem in orbe^quo oculi obtinent : non ut quadrupedumnonnulIispofitasfuperiusfunnAuriumaliaeleueSjalixpilofkjali^ medium tenent , quae qiridem ad audiendii apriffimas funt* Morum hincpraefcita nulla habentur ♦ Item aliac maioreSj aliac paruaej aliae medioaes:SC aut nimium,aut

B

j. ARISr. -DE ^IST* ANIMALIVM

parum aut medioaiter arredae.Nctam moram opnmorahabentqu^ medfocres* At qui magn^^arr ed^ofjUlcra modum ftultitiae indices funt^aut loquadtatis.Par teminter utriimlibet ocuium, dC aurem,&: uerticem pofitaj tempora appellamus, Itempars fadet nafus, quae meatS praebet fpiritui: aerem enim ea parte reddimus, a: acdpimus^Sternutamentij quoc^ eadem agitur parte. quod flatus uniuerfi eru^ ptio eft^iignum augurale, 2^ unum ex fpirituum omnium genenlsus fandum,&: faaum»Tum eria fpiritum trahi in pedus, dC inde reddi neceffe eft : quod fieri non poteft^nifi naribus ipiremustcum reciprocauo fpiritus de pedore per gurgulione, non de capite parte aliqua actitetur:fed datur uiuedi facultas, etiam (i dcCtt fpiratio* Olfadus quoc^jid eft^fenfus odoris^hac eadem parte fumminiftratur.Mobiles effe lo nares natura uoluif^nec iicut aures immobiles fua compage* Pars nafi^qux cartila:= ginea nares difcriminar^interfeptum uocamus* Meatum uero utrunc^^inane^Na^ ftis enim b/partito diiiindus eft tramice* Elephatis prolixa, ualida^ naris augetur: cius^ ufus idem qui manus:ea nanc^ cibos tam ficcos quam humidos colligunt^ca pium^dC in os admouent foli animantium ommum* Eft pra^terea maxilla duplex, cuius pars prior mentum^pofterior mandibula eft, Mouent animalia omnia maxil lam inferiorem, crocodilo fluuiatili excepto:!s enim unus fuperiore mouet» Labra tnox a nafo habentur ^caro permobilis» Quod autem intra maxillaSjdt^ labra defcri biturjOseft^cuius partes palatum,^ fauces* Ineft pars fenties faporem^Iingua^uim iftam fenriendipra^cipue obtines parte fuiprimore* Nam ftinteriore tangatjminus 20 fentiet^O mnia pr^terea qu^ caro fentire poteft, lingua etiam poteftait durum.ca iidum, &igidum5 fua quauis parte,(icut dC faporem. Hxc aut lata eft, aut angufta, aut mediocriSjquae quide optima5&: explanariftima eft Jtem aut abfolutajaut con^s ftrictajqualis tortorumj balborumcp eft.. Came folutajrara/ungofajlingua coftat» Eius pars quaeda ligula eft.Bifida oris compagOjtonfillae* Multifida gingiu^ appel^s lantur : carne h^c conftat^intus^ dentes oi!eicoh^rent*Parte uero penitiore par^s ticula pendet^alia uufgera, uens applicatajcolumella nomine^qu^ fi f mmodice ha mefada intumefcatjinflammetur^jnomfnc uuae uoczmr^dC ftrangulat»

BecoUoppe^ore^eomm^panihm Cdput XII

j Ollum^quod inter pedus^&^ faciem eft* Cuius pars prior guttur^pos : ! fterior gula ♦ quantum^ colli ipfiuscartilagineum priorem obtinens |1 fitum juocem tranfmittit3& halitum, id arteria nominatum eft* At ue 1 ro quant5 interius carneum fpinae praeiacetjgufa dicitm, Pars autem ■^^— — ^^ pofterior colli exrima^ceruix appellata eft*Partes thorace tenus^difpo fitx hx funt^Thorax ipfe parte priorejpofteriore^ coftat Mox i coIJo pecftus prio remobtinetfitum biparritumjinmammam parte fuiutrac^extuberans.Mammis faxior contextus corporiseft^iunda papilla,per quam fccminis lac tranfmiflum elt dtur* In maribus etiam lac fieri poteft : uerum caro fjs fpifla, mulienbus fungofa, foramfnuIenta<^ eft*

Iieuenws^infemnhm(^^u^(^idfmimhmmhmn^ Cdput XIII "^^

I Enterinfra peduseft partepriore^eius^radixumbilicuseft* Cufra* I didpars fubiecfla in latus utrunc^jilia diatur.Qu^ aute recfle {uhiun^ j gitur, fumen eft, fiue abdomen. Cufus ppftremumjaquariculus. Sed I fuperumbilicu hypochondrigeft^acartilaginejquafifubcarrilagium , — -- — i denominatum. Cauum aute commune fubcarrilagtf ,&: iTium,cho!a:* go eft.Partem pofteriorem lumbipari ftrucftura pr^dn^unt, unde nomen ofphys inditum eftParris uero exaetoriae, qucd fubditum quafl ftragulum eft, nates ap* peilatur, In quoautefemur uerfatur, coxa^ a^acetabulumt P^s fcemin^ propria,

■ i- " uterus

L I B E R P R I M V 5/ i$

utcf uSjaut uulua eft^MariSjpenis/oras poftremo thoracepropeftdes^partc fui pri ma carne propemodum confias5& aequabili fecie turbinata,Nomen a glande pars haec mutuata efttquam quae inte^t cutK^uacat nomine:qu^ uulnere obdudo coa lefcere nequitjficut nec gen^, aut palpebrae pr^cifae reduci ad unitate queat*Totil tamen^quod ex ea cute, glandeq^ coftat, praeputium eft, Reli qua pars carrilaginea cRydC augeri ampliter poteft38^ ingredijatcp egredi contra^^ iumentorum^Subia^s cent membro genitali teftes geminijCUte obdudi^quod fcrota nominamus*Teftes ipfinec eiufde naturxfuntjCuius caro^necmultii a carne diffidet, Sed queadmoda haec fe habeatjac oino de cseteris huiulmodi partibus^poftea accuradus diiTeremus^ ' BeumetatefemmUsmemhrhuirhO^mdiens» Caput XIIII

^ Vlieris autem genitale contrajqtiam uiri formatum eft^Cauum enim

j fubditu pubi eft>no ficut maris propenfum^ac prominens^Ceruix ab

I; utero effertcrj acceflum prolifko maris feminiprsbes* Exitu humidi

^ I excrementi fuo fexus uterc^ genitali habet fubminifbrandii.Comma

AM niscoIli^d^pedonsparSjiugulijeftXoft^sbrachijj&humer^ aIa.Fe

moris^dCimi uentris3inguen,Parsitem interior femoris, S^natis communis,coIes:

exteriorjfubnatale^Thoracis iam partes omnes primores diximus*

BedorfoyCcetem^pdnibuipojlerioribm, Caput XV

I Orfum pone, peclus eft^Cuius partes fcapulae, dC fpina, infi-aq^ e re^ I gione uentriSjlumbi habetur* Communes aute pards fuperioriSsinfe |:riorisq^5Coftac octonx. Nam de hominibus gentis turduiorum^quos I feptenis coftis ferunt crearijnullius idonei autoris tefHmonio conitat. 1 Habet fane homo fuas partes ita difpofitasj ut in eo dC fuperius fit^&^ inferius,^^: priusjfic pofterius^S^ dextrumjSi: fmiftrumXonfiat fane dextrum dC (i niftrum ex fimilibus fere partibus, at(^ eifdem* Verum finiftra omnia funt imbecil liora. Atpofteriora prioribus, 8C fuperiora inferiodbus difcrepant : pr^ter^ quod inferiorafimilitudinem fuperiorem prseferreeadixerim ratione, qua uentenmus refpondere affolet facieijin corpulentia, uel gracilitate; dC crura cum brachijs com^* 50 munem incum ratione* Itac^ quibus cubiti breues, i)s etia femora magna ex parte breuia funt:&: quibus pedes exigui, ijs manus quoc^ paruae habetur.Membri ue^ ro fuperioris bipartitam compacftionemjbrachiumjiiue ulnam appellamus.Cuias partesjlacertus agiliSjgibber^cubituSjmanus^Partes manus5palmaj&: digiti quinc^ numero^Digiti pars quae fe infleditjnodus fiue articulus eft:qu^ rigida conftat^in^ ternodiumdicitun Digitus pollex nuncupatus^uno infiectitur nodo, c^teri bin^ adducuntur Jnflexus uero^tum brachif,tum digitoru omnium agitur in interiora, Brachium ad gibberum appellatu infleditur.Nodus quo cum brachio manus iun gitur,coartatur^,brachiaIe uocamus, Pars interior manus uola didr : carnofa eft, dC fcifTuris uitx indicibus diftinc?ta:Iogioris fdlicet uit^,fingulis aut binis ducftis per 4.0 totam:breuioris binis,qu2: no longitudine totam deOgnent, Exterior neruofa eft, dC nomine carens * Membri inferions bipartita compadtio aus eft , Huius femur> quod biceps*MoIa,quod locum orbiculatum foris adieclum eft^Tibiajquod gemi no ofTe fubiacenCuius pars prior aea,pofterior fura,caro neruofa, uenofa ue^alils retracfta a popIite,qu!bus nates funt pleniores : alijs denadtajquibus graciIiores.Po itremu cruris malleolus geminus utricp partitus lateri eft^Pes aute, quod mulriplid oile conftat . Cuius pars pofterior calx, prior difcret^L in digitos quinc^ eft : media p^nt^ nomtne explicatur,cuius quod carnofum inferius, folu atringit, Veftigium eft,quod fuperius,pronam confidt parte,neruofum, dC nominis adhuc indigii eft. mretfummisdigitisunguis^&nodusinteruenitjfednonnifiunoinflexuaddu^

B i

IG ARIST. DE HIST. ANIMALI7M

cuntunQiiibus pars interibr plantae no caua^ fed ita pleniufcula eft, ut folum tota attingat ueftigiOji) uerfuti funtjS^ firauduIenti^Comune fanoriSj dC tibi^,genu po plesffi eft*Paites maiiSjac foemin^ comunes hx funt:quarij fituSjquemadmodoni ad fuperiuSjinfeduSjpriuSjpofterius. finifirUjdextrG fe habearjtametfi per corporis famma, uifu exploratjac patetjdefcribedus tamen is quo^^recitandus^ ei! eadem ilia de caufa^qua fuperiora enumerauimus omnia, fcilicet ut ieries comentandi ier^ wetur perpetuajdum ordine perfequimur omnium^quo minus lateat ea^ qu^ non modo eode hominesjquo cxtera animalia poffidet*Ergo fuperiora^inferiora^ ho^ minem omnium maxime animaliijfaabere, racionelocoru naturalia intelligirnus* Efus enim partes tam fuperiores ^ inleriores, ad litum orbis uniuerfi fuperiorem^ lo inferiorem^ difpout^ funt Jtidem qua? priores^pofteriore^^jatc^ etia dextr^jfini^ ftr^'% habetur : cum caterorum animalium genuSjUel omnino refpeclu dufmoiii careatjUel cofuiius ita coftet^Caput itacj c^teris omnibus foperiore obnnecliEumj corporis fui raticne» At homo^quoniamCut mcdo diximus) ad uniuerfi orbis habi;= lum infiitutus eft^idcirco parte eua iitam habet refpondente parti fablimi uniuerff* CaputjCeruices, 8C collum, excipiiit tum peclus &. dorfurr|, Alteru priuSjakeramt pcfterius eft S ubiacent ijs uenter5&: Ipmbi5genitale5&: na^es:mox femur,&: tibia: poftremo pedesXr ura uero antefiectut eode fdlicet quo BC incedotPedis etia pars mobilioi: eode fe fieditCalx e tergo poficus eit.MalleoIi5lit2 immm auric:quippe quilatera teneat imi cruriSjquomodo aures iud^ lateribus capitis habeiur,Brachia zo exlatere corporis f niitro, dextro^ dependetjarq? fe infroileclutsita m hominipo^ tiiTimum deuexa crurum dC brachiorum aduerfa inter fe fint^Senfus autCjpartes^ eora fenforias.oculos dico^nares^lingua^eodem fcilicet priore in parte fpectates ha bemus* At audftn, efusc^ partem fenibriamjid eft aures.a latere, eode in orbe.quo oculos* Diitat oculi hominfs iibi interuallo.proportione magnirudfnis refpectu cs terorum animalium.minimo.Tadus e^^enfibus homimexqui/itiiiim fius:r£iiquis iliperatur imuhis. Ira parres extcnorcs collocar^, atcp diipofic^ fiint, nominatun|pr^cipue5&:cogm't^perufum,iirum^euidentiorehabentur. Cum quibm mimMihi^ homim cerebrum:>guk, arkria^a' uefitercomsnimL

Caput X7I ja

^y^97^^Jl! ^ ^c* o interiores contra.Sunt enim hominum in primis iticettx ztc^ ^tifU^^^ incognit^^Quamobremadc^terorij animalia partes^quariifimiles JiSl^^^^^^^t' ^^^^ human^,referentes5eas cotemplari debemus* Primum igitur ce^ I ^i;..^;^A \|j rebrum capitis priore obtinet fitum, non m*odo in hominejUerum in •^^-—-'--^^ caeteris etia animalibuSjquibus ea pars data efi Omnibiis autem in ijs eft^quae fanguine obtinent, bC ob eam rem fanguinea appellatunatc^ etia qu^ mol lia nomine fpeciali nuncupatur* Sed homo plurimu cerebri proporrione magnini dinis^zc humidiflimu habet^Conrinent id mem.bran^ dus:airera offi adh^rens^ua lida:altera ipfum cerebrum attinges,infemior,Bipartitum omnium. cerebrum eft, pofiremum^ i2gitur,quod cerebellii appellatur.quod cert^ bC t^du.bC fpecie for^ 4.0 mam habet diuerfam.Pars uero pofterior capitiSjinanis^ &: paua omnibus eft^pro^ ut in ^n^is magnitudine uariatun Quibufda cnim caput grande, facies fubiecta capiti parua^ut qu^ rotuda funt facie, AIi}s caput paruu^maxilfe logs2,ueIut aene^ riomniiumetorum.CerebriJommbus priuatij fanguineefi, nec uenainrra fe ulla conrinet, bC ad tadum fxh^du per narura eaHabet fuo in medio plerifq? omnibiis cauum quodda exiguutmembrana obh^rete uenofa,cuticular% obducitur. Oife poiiremo cotinetur tenuiffimo, infirmiffimo^ omnium capitis offium.cui nomea occipiti.Meatus ab oculis terni ad cerebru pertinet, ita ut maximi, SC medfocres ad cerebellu tendat^minimiipfumcerebrijadeantMinimiij funt, quipropioresnari:.

bus

LIBERPRIMVS* I7

bus oriuntut*Maximi porro tlli xqvd diftatjHec ufquam coire poffunt* Mediocres coeunt:quod praecipue in genere pifdum patet:& cerebro funt i| propiores^^ ma gniMinimi per^ laxo inrer fe dlftant interuallojd^ nun^ ob eam repoflunt coire^ Gulaintra coilu eftjab anguftia 6^ longitudine n5cupata:cui comes arteria iugitur, priore obtines fitu in omnibus ^s^qu^ eam habere naturae placueratHabet autem ommajquibus pulmo eft^Natura cartilagints arteria conftatj^K^ fanguinis per^ exi gui compos eftjUenulis coplexa tenuibus*Quod ad fuperiora, id eft or^ habitum pertinet^e regione pofita eft foraminibus nariS^quae in oris partem patefcut* Vndc fitjUtquotiesinter bibendahumorretrahitur, effluatexoreper nares* Ingiturlin*

io gu^ poftremafjqux ligula nominata eft^ pofita inter ea^qua^ modo dixi^foramina: uiddicet aptajqug per uices arteriae foramentUjquod ad os ipecftatjoperiat» Arteria akero fui extremOjCu lingua ima coiungiturjaltero ad pulmonis intercapedine de* fcedit,tum in utranqp findimx parte puImonis*Efl[e nanc^ bipartitus pulmo omniis expetit* Verij in tjsjquae animal generat^diftindio non a?que apparetjminmie^ in homine.Eft prxterea hominis puimo fimplidorj nec ita muItifiduSjUt nonnuDoru animal procreantia eft^nec leuis, kd inasquabilfs eft, At in ouiparo genere^ ut aui* buSjS^: quadrupedibus, quoru partus oui primordioinchoarifblitus efispars altera pulmonismultu difcifTa ab altera eft^ita^utbinos habere pulmones uidektur. Ak^ aflngulariarteriapartes in utrun(^pulmonis latusduae dependent*Ven3equo<^

2P maiorijac alteri^cui nomen eft aortae, pulmo connedtitur^Spiritus uero quoties in;s flatur arteria^caua fubit puImoms,Haec mucronata fpecie cartilagineis diducuntur corpufcuIiSjde quibus foramina quoquouerfus per diminutiones arctior&us/ub^ inde ampliora excipietibus tranfmittunturXor etia arteriae iungitUTjObefis^cartila gineisjfibrofis^ uinculis:6(: qua anneditur, cauimi efiSpiritus du arteria itifiatur, an fubeat cor^minus in nonullis coftat fcilicet minutis* At in gradioribus animalai, ipiritum cor fubire ipfum apertum eft» Arteria ita fe habet:2<- acdpiedijreddendi^ tantijmodo fpiritus oltido fsng(tur*NihiI etenim aliud uel ficcum^uel humidij pa^ ti ipfa uidetimfed ubi in eam tale quid deerrauerit,iandiu torquetUTjdimi excutiat quod delapfum eft^GuIaab ore dC ipfz dependetjContinua tum ipinaCjtum arteriae

p nexu fibrarum:&: per feptum tranfuerfum in uentriculii finitjcamis fpedem tdc^ rens^dC pariter diftendi in longum Iatum% habilis* Ventriculus aute humanus ca* nino fimilis eftjquippe qui no multo amplior fit^quam inteftinujfed quafi inteftfitio fimilisampIioritTuminteflinu fimplex flexuofisorbilDUseftjaquoproximuinteis ftinum admodum ampluim Aluus aute ipfa fuillae fimilis eft:quippe quae BC ampla {it.dC quod ufc^ in fede porri^itur, breue id^, corpdetum^ tranfmittat*Omentum medio a uentre dependetjquod non nifi pinguis membrana efkficut etia in c^teris animantibus, qu^ unum continent uentrem^S^ utrac^ parte oris dentata funt*La UBei re^it cfles fuper inteftina pofitifunt^qui dC ipfi latiore conftatmembranajS^ pinguefcSt* Tbsod.promc Pcndent ex uena maiore, atc^ aorta, uenas^ permultas frequenri concurfu dde^ fmcrio.Quo^

4P runt ex pari illo uenarum grandium ad intefiinaj de fumm^ ad ima v&^ fpargen^ trMo ml «* tes^GuIajarteriajUenterjitafehabent* cufcturMd^a»

jyecordehominlSiCieteroYum^mmtttimi^eiiisfede, dtput isvil ^udUsrml

1 Or finum triplice continet^iacet paulo a pulmone fuperius ad arteris 1 fiffuramjOpertum membranaeinuoluaopingui^Ss^corpuIentOjqua j uenx maiori adneditur, dC aortae, Fungitur cum aorta fuo muaonas: I to turbinejin pedus^ parte eadem uergit omniii pariterjqux pedus h fortiuntunOmnibus uero tam pectore cofiitutis^ quam ea ipfa parte carentibusjcor ^que fuo muaone inpartem uergit priorem : uerum latere fxpius

iS ARIST.- DE HISTt ANIMALI?^

poteftjqaonM difledo anmiate dimoueatun Atparte fui ampliorej&rgibbajftipea riora corporis ipectac^Habet maiore parcem fui mucroins carnoiamj& ipillamjSS neruulos fuis iix cauis continet , Situm csteris animalibus in medio pectore eft, in quibus fcSicet pedus incH^ Homini tanto in partem finiitram potius uergitspaulo a mammarij dMndione ad laeuam inclinas papilfam pectoris parte f upenore : nee magnfi efi, dC fpecie tota no oblongu/ed rotadius.Parte lamen extrema in acuta . fc colUgiucxitq^ pene in mucrone, Habet^utmodo expofuijfinum mpiicem:maxi inum dextro in iaterejminimu in finiitrOjmedium magnitudine inter iimftrum dC dextrum*Omnes ad puimonem foraminibus peruij redduntur» Qux res in uno canta perfpicua eftinferius uero a nexu fuo, maxmio iinu uen^ coniungitur ma* i«r iori^ad q aam lades eria funt* Sinu aute medio aorcae annexum e£t ♦ Quinetiam ad pulmone meatus a corde ducarur perpetuijfindiitur^ eodem^quo arteriajmodoj m omnes pulmonis parces ; dC meacus, qui eodem ab arteria tendunt, fequuniur* Verum hifuperiorem obtinent iitumj ncc^ ullo communiforamine ad ilios com^s meant/ed fua ipfi copulatione fpiritumjquem cordi tranlmittantjrecipiunt* pertiiJ net enim a!ter ad cauum dextr um^alter ad iiniilrum, De uena maiore, ac de aorta leparatim ratione comunipoft difleremus * Sanguinis aute plurimii pulmo ex cac^: ceris cdtin.tt membris^qu^ animai pulmonis compos^idem^ uiuiparum intus/o^ ris ue conilituant^quippe qui totus snanis (it^dC fungofus^ac riuulos ucnx maioris lingulis fuis fiiiulis excipiac* Errant cnim qui fanguinis uacuum pulmonem eiie ar ^® bitranturjdecepti idlicct cofpectu eorum pulmonu^quos diileciis detraxerint ani^ malibus.quorii fanguis ilico efHuit uniuerfus.Cor unam ex reliquis uifceribus fan guinem habet.Et cum pulmo no intra fc/cd in uenis cotineat fanguine^cor eunde -intra fe cotinere apertu eft ; fingulis enim fuis fmibus fanguine tenetjUeru tenuiffi^s mum medio*Sub pulmoce feptu tranfuerfum pedoris c^cpx prxcotdiz^dC dn:* cflum appellat.coltis^d:: fubcarDlagineis56!:: fpin^ annexujparte media tenuejmem fcranea^ exiJita^ contextu. Venas eciam per fe condnei porredas* Sunt porro ho miais uenae cralik proporrione h umani corporis»

I>ei€cinoreMsne,ftUe^rembuiZ^uefica^ Caput XVIII

^ps^^, EcurfuprafeptumpoiitumadextrolatereeitXienafeuosquein I® f^^ '&^! omnibus^quacmembraifkdifpoiitahabenipernaturam^nonprodi Pfe^ CNj ^'^^^'^^^^■^^^"^'^^g^t^n^SJlitimiocuminnonnullisquadrupedumlie^ ^3 *^^i ^'^'^^^^^^^^^^^^^""^"^^^^^^^^fi^Ventrilienanneditursqua ^^^p omenium obducit . Efi hominis hen fuillo l^milisj {ed fpecie angufta^ 6C longa,lecur magna ex partejmaximoc^ animalium numero fcUe carer Verum in nonullis id habere fibi adnexum uidetunRotundum iecur homfnis eil.ac fimile bubulo^ Fellis priuarionem uel in uidimis nonufquam perapi cerr um di : quippe cum ^arte quada agri ChalddidEuboise fcl nuilii pecori iit, At in Naxo.omnibus ferme quadr upedibus adeo grande, ut qui faaa fccctint aduen^ fiupefcat,rem fd licetprodigfj loco fibi arbitrates,no tafem effe naturam terr^ uUus quadrupedum, 4.0 Iecuruenaemaioriadnexumeii,nullaexparteaortam2ttingens.Venaenimqux amaioreprofidfdtur,iecurtran%it,qua portsappellat^ iecoris habentur.Lien quoq; uen^ uni maiori adnexus efi . uena enim inde ad lienem pertendit* Renes pofi h^c iuxta fpinam ipfam adh^ret, bubulis fimiles . Dexter in omnhus.quibus funt renes animalibus, fuperiorem obtinet Jocum, mfnus® ptngui obducitur,6^ liccior eftquod uel in omnhm ^que liquido manifefiatunPerrinet ad renes mea^ £us tam ex uena maiore, quam ex aorta, fed non ad cauum . quod alij amplius^alii arc^tiusfuamedia partecontinent:prxterquam in uitulo marino, cuiusfanerenes, quamuisbubuIisfimil€sfint,tamenomniu foIidifTimi uifuntur.Meatusueroqui

L I B E R P R I M V S. i»

co pcttincnt, omna in temm corpus abfummmtxmm rdargumcntu efl,quod fanguinc carent, nec intra fe quicquam conaefcere oftendunt . Habent igttur,ut modo dtxijiinumexiguum, a quo meatus duo iniignes ad ueiicam deueniat. Alif etiam ex aorta frequentes^ac ualidi eodem pertendunt*Ex medib aute renum Rti^ gulorumuen^ fingulaj^cauae^neruof^ dependent^fpinam prastercuntes ipfam an guftoitinerettuminutran^abolenturcoxam^ac denuo ibi porred-asapparent, demum^ in ueficam defcendunt^Haec enim ioco ulnmo poiita eft,mearibus annc xaillisporredis a renibusadceruicem^urinarium producentemmcarum.&fere. circumundic^ extenuatis in fibras membranulis proximiSjqaodammodo fepto Bi lo tranfucrfopedoris dcIigata^Eftprofedo uefica faominisproportione,quamcae^ terorwmjamplior* ^

Begenitalimembm cr ttjHhui : quibm mmporU pdrtibm mns l fx^

mina diffmtiitt. Caput X I X

I Enitale ceruici ueficx adnedtitur^foramine foras dircdo peruiumtfec} I paulo inferius altero intra eandem femitam ccuio dedudtum * Quo* ! rum foraminumalteru ad teliesj alterum ad ueficam, neruofumjcar^? tiiaginofu mcp tendit^Teftes ex eo maribus pendet : de quibtts pofte^ 5 partiumcommimiexaminCjquemadmodum iehabcat^diileremus* Haec eodem modo uel in fexu fccmineo omnia natura conformauit^atcp difpofuit» zo Nulla enim parte interiore fcxus inter fe difFerunt> niti urero : cuius forma qualis nam (it^ex confedionum defcriptione petendS, expedandumc^ eft . Situs eiusa^i inteftina inira aluum a parte priore:tum uelica iundia fupra uterii eft.Sed de utcri$ quoq^ pariter omnibus dtfTerendum poftea eft* Neque emm iimiles dati cmmbus f unt^nec forma fimili conftitudjfi uterus c^terorum quoc^ animalium uulua dicen daei^> Partes hominis, tuminterioreSj tumexterioresjhasjtales^^dj: ad faunc mos dumhaberiperfpedum eft«

30

ARISTOTELIS STAGIRITAE DE

HISTORIA AKIMALIVM HBER SECVNDVS, INTERPRETE THEODORO.

Qn£ {mintcdiit m quAufdm commimtM quSfufddm auti dij^-rant. Cdput 1

iAETERORVM animalium pattcSaaut comimcs omniuiQ . funtjUt fuperiore uolumine cxpiicatum eft:aut aiiquorum gc ; nerum propris.Exdem aute, diuerik ue inm fe funtjCO mo^ I do quo fuperius didum eft : quippe cum omnia rere animalia I genere diuerfa, partium quo(^ fuaru plurimas fpcce faabeanc

^_ .^J dmerfas^Si^autproportfonetantiieafdemjgenereautediueri:

^o irr"^^:^:^^^!-: fas : aut gencrc tantSeaidemsipecicautediuerias.Simtetiam compluresjquae alfjs dataejaltjs denegat^ funt^Ergo quadrupedes qu^ animal ge^ nerantjcaput^collimij dC omnes capius partes fortiatar:uerum ipfa? iinguls partes forma inter ie difFerunt Jam leoni ceruix ofie uno rigida conftaf^nec uertebris uilis iungitur Jnteriora aute omnia cambus fmnlia continentur. Habent quadrupede^ quae animal generatjOmnes irice brachiorum aura priora:fed pr^cipue, quae mu! tifidae funt^faae manibus fuo digitato pede refpondent. hoc enim ad pltira quafi ma nu utuntun Partem etiam latuam minus quam faomo abfolutam faabet>&: agilem: excepto elephanto, quidigitos numero quinc^ indiuifos, leuiter^ difcrctoSa cr ura priora multo pofterioribus longiorajSs: malleolos pofteiioribus imis cr uribus pofll

B ^

^ ARIST. DE HIST, ANIMALIVM

det^Habet pmereatalem tantamcBnarem,utea manusuiceutaturtqulppequi

noanifiadosilIamadmouens,&bibat,S^edat:fuoetiamredorieamerigit,atc^

offert &:arboresquo^eademprofterm'£.&quories immerfusperaquammgre* ditureaipfaedi£ainfublime,reflat,atcprefpirat.Adundufculapartefuipoitrema, narish^ceii/edfiedinonpoteft:carrilagineaenim,a:proinderigidmiculaeit^o

lus cta ammalium homo ambidexter^hcc eft,dexter manu utrac^ nafotun PecJtus animaliaomniahumanoproporrionatumpedorihabereuifuniur^uerumnonlf^ mileJatum enim pedus humanu eft,c3etera angufta, Nullum eft enim quod pr^ ter hominem mammas parte geratpriore.EIephatusmammasduasquidem,iect noninpeaorehaber/edpaul6dtra.Heduntauteauraprioracontra,at^poite^io riora:8Cecontrarioquamfaomomembrainfle<ftunt,exceptoelephanto,Quadru;*

pedes enim qu^ animaigeneranr, genua antefefieaunt, fuffiragmes m auerfum: aduerfa^ inter fe habent conuexa curuaturae aurum fuorum* Ekphas^non ut ali

qui retulerunt^agit^fed confidendo aura inflecflit, nequit tamen prae nimio ponde te.mmnc^ in latus ^quilibrio quodam uergere : (cd aut Ixno incubat, aut dextro, at^ eo ipfo habitu requiefdtFledit hic certe fuos pofteriores poplites modo homi nis. At ouiparis quadrupedibus, ut aocodHoJaeertae^ ^(Creliquisgeneriseiufdem crura^tumpriora, tumetiampofterioraretrofiecluntur^pauluminlatusuergen* cia^Necfecus in c^terismukipedibusagitur,nifiquodmedtj pedesfubindeambi^ gui amplius in latus fleauntur. Homo inflexum membrori^ fuorum eodem econ io trarioagit:quippequibrachiaretrorfumflectat,quanquamita,utpaulumuergat in latera exteriora^aura ante contrahat rede. Sed quod ante tam priora,quam po fteriora infleaat.nuUum eft. Omnibusucrohumeri, armi ue contra^quam cubiti, aut crura priora flediitur. Coxas eriam contra quam fuffragines, Cum itac^ homo cpntra, quam magna pars caterorum animaHum fledat/it^ ut fi qua alia membris huiufcemodi conftanf,ea quoc^ e contrario flecSant. Aues etiam fuos inflexus fimi les quadrupedibus agunt : er ura enim qu^ bina habet,in pofteriora curuant* alas, quas uice brachiorum, aut aurum priorum obrinent, in priora, Vitulus marinus tanquam Isefa, imperfecfta^ quadrupes cft : quippe qui continuo a fcapulis pedes habeat manibus fimiles modo urf^ * In quinos enim finduntur digiios, qui iinguli 50 temis arriculis fledantur^ SC unguibus muniantur non magnis . Pedes quoc^ po^ fteriores quinis difaetos digitis habet, dC curuatura dC unguibus cum primis con^ uenientesjuerum forma proximos pifdimi caudis. Motus animalium quadrupcis dum^ac mulripedum^per diametrS agitur:quo modo fubfiftere etfa folent Jnitium autem incedendi ommbus a dextrisparribus* Gradiiitur pedatim Ieones:& genus cameloru utrunc^^badrianii dico, atc^ arabium, pedarim incedity cum pes finifter non tranfit dextrum/ed fubfequitur * Partesjquas homo habet priores^quadrupe des infra habet fupinas.Qiias afjt ille pofteriores,hae pronas.Magna item quadru^ pedum pars cauda habet : nam uitulo quocp marino cauda ineft, quamuis exigua, cerui modo*Degenereiimiar3poftea dicemus*Omm'afere quadrupeda^eadem^ 4.0 uiuipara/untpilofa : nec hominis modo l^uia effe nouimus*Homo certe paudfl^ miSjexiguis^ integit pilis,ni(i in eapite, qua quide parte hirriiTimus ommu ipje eft* Caeteris quaepilis ueftiuntjpartes prong pilofiores funt/upinx aut giabra omino, aut minus pflofachabentur * At homo contri Cilium etia homini utrac^ in palpe^s bra, &: alae oppletae pilis 6^ pubes : quod csteris abeft.Carent enim cilio palpebrae mferioris/ed paulo inferius pili rari nonallis exeunt* Ipforu aute quadrupeciu pilis intecfloru,aItjs corpus totij eft hartn^ut fuijUrfa^.cani. Alifs collii hirtius pari undicp modo^ut leoni,^ reliquis iubaris* Alif s prona tanra ceruicissa capite ad fummos ar mos uflli gerijturjUt equo,ut muloj dC reliquis capronatis* quo in genere bonafus.

quoc]^

LIBER SECVNDVS. n

quot^ t fylueftribus coraigeris enumeradus eft ♦ Qumetia fafppelaphus fads iubss fummiscontinecarmiSjqui a formaequi, S^ceruijquamhabeccompciiia.nanien accepitjquafi equfceruus (Mci merui(iet*Necnon ferajqux dC ipfa ab equo Hy P^ir dium nominata eft, capronas parte gerit eadem> Sed utrunc^ id genus icauiiiimo iuhx ordine a capitead fummos armos ainefdt* Propriu equiceruo uilluSjqui eius gutturi modo barbae depedet^Gerit cornua utrunc^, excepta fozmina equiceruini generis:&^ pedes habet bifukos.Magnitudo equicerui non difludet a ceruo.Gigni^ tur apud Arachotas:ubi etia boues fylueftres f ixnt^qui difFerant ab urbanis.quan* tum mter fues urbanos,&: fylueftres intereft^Sunt coiore au-o>corpore robufto^ri^s

10 clu leuiter adunco^cornua gerSt refupinatiora^Equiceruo cornua funt caprae pro^ xima.EIephatus in quadrupedugenere hirtus mmime eft* Caudae etia ammalium pili corporis modum imitanturjdummodo cauda nota aliqua aucliore dependeat: eft enim nonullis tam exigua^ut uix dsgnofci a fenfu poflit* Camelus propriu inter caeteras quadrupedes habet in dorfojquod tuber appellat : kd ita, ut Badrian^ ab Arabtjsdifferant^Alterisenimbina, alteris iinguia tube:ra habentur» Sunietiam omnibusfmgula parteima, qualeindorfo tubera^quibusincubatreliquucorpus, dC iirmetur^quoties in genua inclinatur^Papillas quatuor modo uaccae habet came lusjcaudam alino fimilem, genitale retro* Genua imgula in iingulis cruribus funt, SC flexus artuumjno ut quida perhibent plures : ied propter alui interuallu plures

20 eile uidentur*Habet etia talum fimilem bubuIo:clunes proportione magnitudirAis paruos. Bifukum id animal eft^ nec utrinc^ dentatum. Sed bifulcum fic eft^ ut pes parte foperiore iciffus paululii (it ad fiexum digiti fecundii : parte aute priore fum^ ma.quadripartitofindatur difcrimineparuo^ quantuprimotenus digiainfiexu-2€ quiddam inter fifiuras^perinde ut in anferum pedibus adiectum contexat.Pes ue^ ftigio eft carnofus^ut urfasrqua de caufa eas quae per exerdtum longiore itincrc h^ tifcunr^calceantcarbannis* Omnium quadrupedo crura cfie neruo^abundani, carne deiiciunt.Quinetia nullujquodpedibus ccnftetjexcepto hominejpedes ha=? bere carnofos peripeda eft^Coxaru etia carne exuberante^in clunes uacant,quod in genere aufi! confpici apertius poteft, A t homo contra ; quippe qui nulla fere fui

50 corporis parte tam carnofam habeat,^ nates/emorajtibias. Quas enim furas uo== camusjno niii carnis copia^parte tibi^ pofteriore complet ur. Quadrupedac autem qux ianguine conftat, esdem^ animal generatjalis mukifida flint^quales homi^ nis manus^pedes^ habetur . Sunt enim qux mulaplid pedu filTura digitentur^uc canis.leo3panthera,aIiae bifulc^ funt, qu^ fordpem pro ungula habeatjUt oues^ca prx^cerui^equi fiuuiatiles , ali^ infiiTo funt pede^uc qus folipedes nominantur 'ut equus3muIus.Genus iane fuillum ambiguum eiiNam & in terra OlyriorumjSc: m Paeonia, bC nonnullis alrjs lods fues folipedes gignutur. Bifulca igitur binis fifruris utrinc^.id eft a partepriorejpofterioref^ didacutur.SoIipeda eam parte connnente ex toto habet^Sunt item animanng^alia cornigera.alia murila ♦ Qux comua gerat,

40 bifuka magna ex parte per naturafunt, ut bos, ceruus, capra.Quod auteidem bC fol!pes5&: bicorne iitjnullii eft^quod nos adh uc norimus» At folipes^idem^ unicor ne eft^quan^ rarg,ut afinus fndicus, Ille enim bC unicorniSja: folipes eft* Vnicor^ nis uero.idem^ bifulcus oryx eft.Talum eria afinus ille Indicus folus in folipedum genere poiIldet.Sus enim, ut modo dixi; ambiguus eft:quo fit etiam^ut taio careac probiore* Permulta ex bifulcorii numero talum habet* At uero mulrifidg nullum adhuc talg eiufmodi habere cognitu eft, ut ne homine quide habere certu eft , Sed lynd femitalo fimile quidda : leoniaute tortuofum in anfradu eft^quale eiiingunf* Omnia uero ^bus datus eft talus^auribus eu pofteriorib us continetrita ut erecrus infuffragineparte fuipronaforas^fupina incrorfumipedec^&qu^' ueneresuo*

^j ARIST. DE HIST. ANIMALI7M

canturmtusaduerf^fibipofitaeiinttquaecanes^foristquaeantenn^/uprahal^^^ tur.Situs talorum omniu talis eft ♦ Sunt nonnulla,quae fimul bifulca fint, & mbam- habeant^S^ cornua bina, orbem inflexu mutuo colligenria gerant^ut bonafusjqui in P^onia terra,^ Medica gignitur.Que aute cornuta funt, cadem omnino quas dr upeda efle certum eft,mfi quid per translatione cornu habere dicaturtquemad^ moda Aegy ptt} de colubrisThebanis perhibent^quafi aliquid illis ueluti ueftigmm cornus extuberet* Ceruo ex cornigeris uni cornua tota folida ^ cateris caua qucxia tenusja: mucrone demum coaeta funt* Pars caua ex cute potius oriturjquam fo^ lidum quiddam ofle enafcens fubit^implet^ totam:quomodo coraua boum con== ftare uidemus^Soli etiam ceruo cornua omnibus annis decidua^ initio a bimatu:^ lo teris perpetua^nifi per uim aliquam amittant, Mammas item haberi uarie certu efi:^ Nam&inter fe ipf^quadrupedesjaclabhomine mammarumdifFeruntratione» Membroru eria qux ad uenereii coitum accomodatahabetur, difcrimen plane eft* Paret rario uaria mammarum : cum z\x)s mamm^ parte priore, hoc eft^in pedore, aut iuxta pedus fint bin^, binis^ papfilis,ut homini^ut elephanto fub armis du», tam marijquam fceminae perquam exiguSjnec pro corporis uaftitatejita ut eas a la tere confpicere propemodu nequeas* Vrf^ mammas habet quarernas* Alijs mam in^ inier fcemina bin^, papill^cn bins", ut ouibus. Alijs papill^ quaternaSjUt uac^ cis^Quibufdam nec in pectore^nec in. feminibus mammae/ed in uentre habentur, dC quidem plures,uerum no omnes pares, ut canibus, m fuibus, Cum ita^ caetera zo id genus habeat plures, panther^ quaternas uentre medio gerut* C amelus quoc^ in uentre mammas duas cum papillis quatuor habet, ut bos* Le^na etiam duas in uentre.Manbus folipedis generis null^ funt mamm^jnifi ijs^qui matri fimiles pro dierunt:quod in equorum genere mcniu Genitale marium alijs foris eft^ut homi^ ni^equo,^^ alffs mulris : alijs intuSjUt delphino* Quibus foris eft, ijs aut ante habe^ tur^ut homini,a: reliquis qu^ modo dixijaut retro* Quinetia fis^qua antegerunt, aut &:penis5 8C teftes abfoiuri pendent, utfaomfni:aut aluo adhxrent, SC autplus, aut minus abfoIuuntur.Non enim pariter apro, dC equo membru hoc abfblutum , €ft,Elephantus etiam gem*tale equo fimile habet, fed paruum:nec pro corporis ma . gnitudine*Teftesidemnonforis confpicuosyfed intuscircarenesconditoshabet: 50 quodrca initum celerius agit, Alijs ita<^ teftes abfolud, ut equo : alijs non abfoluti, ut apro,Sus fo2mina, genitale ea corinet parte, qua pecoris ubera habetur:8s: cum per iibidinem turget^ac prurit ad coitum/urfum tanrifper hoc retrahit^uertit^ fo^ raSjUt inde mari coitus fit facilior, refcifTum id longe produdius, BC dehifcens ams: plius eft* Genitale maxima animalium parte ita fe habet* Nonnulla ex auerfo minguntjUt lynxJeOjCamelus 5lepus.Mares igitur ita inter fe difcrepant, ut expo^ iitum eft. Fcemin^ omnes ex auerfo mingut:quippe cum etiam fcemina elephan^ torum genitale, ut caetera?j inter femora habeat*Genitalis uero ipfius difFerentia numerofa eft* Alfjs enim cartilaginofum^carnofum^ eft^ui hcmini:qucd ut parte carnofa inflari nequit^ fic cartilaginofa intumefcit, exaefdtc^* Alfjs neruofum, ut 40 camelOjUt ceruo. Alfjs olieumj ut lupo, uulpi, muftela?, ididi:, id cR muftela? ruftii^ c^^quam uiuerram interpretor:nam is quoc^ ofl^eum gerit, Ad haec^homo cum ad iufta incrementa peruenit, partem fuperiorem habct minorem quam inferiorem, contra^atc^ cstera animalia, qu^ fanguine conftennPartem fuperiore intelligi uo^ lo^quantum de c^tpite ^id eam pertedit partem.qua exitus patet excrementis* Infe^ riorem autem^ quantum ab ea ipfa fubfequitur reli quum corporis, Animalibus cr go^qu^pedibusinnitinatura uoluit, crurapofteriora partecomplentinferiorem* Qu^autem pedibuscarentjffscaudajS;: quicquid uicecaudaf^fimile^ habetur, pro parte inferiore eft»Tales perfeciis iam inaemends animanies cmduntDifai^

mm

LIBER SECVK'3DV5t. , ^l

men aute iti aefcedo eft^Homo enim prius quam aduk ior fit, partem. rupenorem corporis habet maiore^quam inferiorem : dC quo per ^tatem amplias aagetur^eo contra uenitjUt inferiora iint fuperioribus logiora* Quamobre unus ipfe non mo^s do eodem ingredi foletjinfirma adhuc 2etate,quo iam firma ingrcditurScd primum dum infans eft,quadrupes reptat,ddnde fe erigit,bipes^ inceditSunt quae ex pro portione inaemeta partis utriufq^ capere foleat,ut canis.NonnuIla primum parte fuperiore minora funt^poii: maiora cum creuerint^eade parte euadunt : ut iumeta» nullu enim ex ijs addita ^tate audius redditur ea parte, quae ab ungula ad d unem porrecla eft.Dentes etia cxterorilanimalia mulriplici difFerentia^tum inter fe^tum

10 hominisrationeeuariantHabetenimdentesomnia^qu^quadrupeda/anguinea, qux uiuipara funt/ed uarie.Sunt enim alia utrinc^ dentata, alia aitero dentium or dfne carent.Qu^ enim cornua gerunt, h^c non dentata utrini^ funt:quippe quse primoribus maxill^ fuperioris careat dentibus . Quanquam funt nonulla, qus a: cornibus uacent,^: utrint^ dentata no fintjUt cameli* Item alia dmtes habent exer fos,ueIutaper:aIiafineijsfunt.Etalijsdentesferrau;utIeom;pantheraf,cani.Alifs continui^ut equo^ut boui-Sunt enim dentibus ferratis.quora feries acutorum dea tiummutuainfertione pedinatimiecoftipat.Quodautefimul&:denteexertum, dC cornu habeat^nullii eft:nec uero quod fimul dC ferratis detibus fitjSd alterutrum habeat illorumjhoc eft uel cornUjUel dentem exertumPrimores maxima ex parte

:^o habent acutos, interiores planos* Vitulus marinus ferratis omnibus eft , ut generi pifcium affinis : pifcibus enim fere omnibus ferratt Tunt dentes* Genus aute^quod duplicem dentium ordinemhabeat, nullum noftrb in orbe eft:uerum apud Indos ({( Cte&x credendij eft) bellua gignitur(ut ille fcril)it)cui nomen mantichor^, den tes triplid utrinc^ ordinejmagmtudo^hirritudo, dC pedes leonis, fedes dC aures ho niinis,ocuIi csfij, color rubricx, cauda icorpionis modo terreftris aculeo armata, fpicula^agnata iaculans^uoxfiftulae^tubaeuencn abfimilis, curfus nonminoris pernidtatis quam ceruis, feritas tanta, utnunquam poilit mitefcere^appetitus pra: cipue carnis humanae^Mutantur dentes,tum homim^tum etia quibufdam altjs ani malibuSjUt equo.muIOjafino^Homini primores mutatur.Maxfllares aute nidlum

5P animalmutat.Sus5nulIumomninodentemamitrit*

An cms mutent dentes, g«o k modo uetuHioret l reccntionBm dl» gnofcdntur* Caput ll

I E canibus diueria fentetia eft,quippe cum alff nullum ijs deddereden I tem opineturjalfj caninos tantii appellatos mutare uelint^ quos etiam

4-0

I homo amitat:uerum hoc laterejpropterea quia no ante mutatjquam 1 pares intus enafcantunQuod idem uel in cst eris f<^icct feris euentre i ueriiimile eft^Et quidem caninos tantum mutare perhibentur* Aetas

uetuftidrum^recetiorum^ canum dendbus iudicatunf uuenfijus enim dentes caa

didijdi^ acuti:aetate prouediSjnigrijObtufi^^

Bentes e^mrum mfeneduts candidioresfieriipkres^ miCreSiqudmfccmin^s hiberedentes, Caput III

m ^-vl ^^^^^ ^^^^ ^^ equis cotra, at(^ in csteris animalibus:cum enim caete^ l^^^l ris fenedute dentes n^refcant, equo candidiores redduntur.Planos ^ ^^} ab acutis diftermtnatjqui canini appellatur/ormse utrorunc^ parad^ !! pes^quippequiinfralariufculi/upra acuriufcuIifincMaribiisdentes plures ^ foeminis^utingenere hominu, ouiu, fuum, caprarS patenc^ In caeteris nondum exploratum eii Quibus plures^hxc uiuadora magna ex pane funttQuibus paudores dC rariores^h^c magna ex parte uit^ funt breuioris*

24. ARIST/ DE HIST* ANIMALIVH

Uondnihmcimterukefvmmtdnmmgeminosdmtesgipu Cctput ini

n Omminouiflimimaxinares^quosgenumosuocamuSjdrdccruicefl^e I mum annum gignuntur,^ uiris S^mulieribus Jam uero quibufdam I mulieribusannoetiam odogefimomaxillares illinouifliminonfinc I dolore exiaruntViris quoc^ idem euenifle accepimus:quod certe qs I acciditjquibus in iuuentute ipfi genuini nati non fuerint* ^phmtesmiireslfceminHdi^aYemoYdinedentium. Cdput V

i Lephanto dentes utrinque quatuor^ quibus cotiBdt dbum, atqucin I farinae fpedem molicDuo prsterea prominent grandes^quos mares lo j grandiores5reiimatosqphabent:fcemin^minores3& contra quam I mares : uergunt enim deorfum, proni^ deuiant* Statim cum natus

I efi elephantusjdentes habet;quanquam grandes illosjnon illico pertf

ipicuosobtinet>

ExigumejfeeUphm^Ungum* Caput VI

Llnguam perquam exiguam habet^atc^ interius pofitam, quam in c^teris {it^itst ut uix eam uidere poifis*

(^^tmnaUainorismagnitudinedifcrepentiihi^deeqt^flmdatiUagyptio,

Caput VII 3,^

^^^^^; Risetiammagtiitudinedifcrimenexiiicreammalibusplaniicfi:^f|s ^^^^^ enim os refdlTum^ut canijlconijdenic^ omnibus quibus dentes ierrass l^^^^l ti^AlijsparuumjUthomini^AltjsmediocrCjUtgeneri fuumjcquoflu ^^^gM uiatili, quem gignit Aegyptus : iuba equi, ungula qualis bubus, ro^: ^^^^^^^^'^' firum reiimum^TalusedaineflbifuIcorumodOsdentescxerti/edie^ uiterjCauda apri, Vox equi>magnitudo afini, tergoris aaffitudo tanta, ut ex eo ue^ nabula feciant:interiora omniajcqui 6<: afini fimilia^

Dff generefimiarmjquodpartim bominem, partim quadrupedes imitatur*

Caput VIII ■ Vntqu^naturaandpitCjpartimhomine^partfm quadrupedemimi 30 ; tentur^uelut fimiacjcaebijcanicipitcs* Sic enim cynocephalos appello^, [1 Cxbus, fimia gerens caudam efl ♦ Caniccps ctia eadem formajqua G^ I mia eft/edmaior, ualidior^j8C fack caninae fimflior, unde 6«rnomen ^ accepit:ad haec moribus feroeioribus efi, dC dhe robuftiorejcaninocs propiore. Simiatam partefuicorporisprona pflofaeii, utpote quadrupes, quam fupina^ut fpeciem gerens hominiSjqui contra^atc^ quadrupedeSjObtinetpilumjUt dictum iam e^,Sed aafliore pilo fimis ueitiuntur, longe^ hirtiores parte uaaque funtConueniuntcum homine plurimum fua facie , quippe qux nares^auresjden tesjtam primores^quam maxillares hominis more habeat* Cilium etia cum c^tera quadrupedes no in mrzq palpebra habeant, fimi^ habent, quanquam pr^tenue 4.0 acprolixiusjpotiflimumin inferiore* Cseter^enimquadrupedes inferioribusca^ rent cilijs^Habent fimiaz in pedore binas mammarum papillas^d: brachia hominis modo/edhirtiufcuIasquaeairipfajS^pedesuthomoinflecfmtjhoceft^itautcircun* ferena^membrorumutrorunc^obuerfaeinterfeadducantunAdhxcmanuSjdi* ^tos^ungues homini fimileSjUcrum omnia rudiora^efFeradora^.Pedes fui gene* ris ha.bent : fimt enim uelut manus maiufculae, dC di^tis m manus conftant medio longiore^VefHgium eriam manui fimile eft, nifi quod in longum fe porrigat,8^ uo lamreferenstendat ad poftrema*CaIIofi'ushocakerafui parteextremaeft^&^cal;» cemineptejat(]pexiIiterimitatur^Ped«mofBdijdupIexeft:r|seiiim&:utpedibus,

ecm

L I B E R S E C V N D V S* ^l

g^utmanibusutuntur^infledimt^eofdeperindej ^cmanus. Lacertos ^femora habent breuia proporaone cubitorum dC tibiarum* Vmbilicum qui emineat, nul:^ lum habent : kd durum quiddam continetur loco u^bilici^Partem corporis fupc^ rioremmuliomaioremhabent^quam inferiorem, uidelicet morequadrupedum: quinarij enim fere ad ternarium ratione conftant.Degenerant ergo^tum ea de cau fa^tum etiam qdod pedes manibas habeant fimiles, dC quafi ex manu. pede^ con^ ftitutosXalcis enim poftremum ad pedem, reliquae autem particu!^ ad manum & cHc referunf :digiti nanc^ uol^ fpeciem gerunt.Degunt plus temporis pron^ qua^ drupedumore,quam eredx* CarentnatibGs,utpote quadrupedes.Priuat^cauda jp funt^utpotebipedes.Exiguaenimomnino caudainelt^quatenusnotafolumha^ beatur.Genitale etiam fcemin^ mulieris eft:mari potitis canis^quam hominis. -Decahiu Caput IX

I Aebi( utfuperiusdixi)omnescaudamhabent,Partesueromterioreshutf I manisfimilesjgenera hxc omniaconunent^Partes animaHumuiuiparo;! 1 rum exteriores ita fe habent» ViuipAU quadrupeda quihus cum c£teris quadrupedihus cQmenianhO- diffentiant, Cap. X

ri| Vadrupedes quae oua pariunt, eaedem^ fanguinem habent ( Tcne^ |ftre autem ac fanguinis particeps nuUuflioua awiitjquin idem aat qua« idrapes fit,aut pedibus careat omnino)omes caputjCoUajdorfumjprOis Ina atc^ fupina ccrporis poiTident : pedes etiam priores, pofteriores^»

ioc quod pedori proportionetur^modo uiuipari quadrupedum gene^

neris. Caudam qaoc^ habentlongiorem, exceptis pauds* Sed h^c omniapedes in. plures digitos habent difaetos* Ad haec, ommbus his fenfus totidemj quot caeteris quadrupedibus funt: 6^Iinguaomnibusdataefl> excepto, quem Aegyptus fert, crocodilo:nam ille fimilis quibufdam pifcibus eft^Cumenim pifces omnino ipinea, nec abfolutam continent linguam, tum uel maxime nonulli adeo laeuem indi£ac^ lum^ eum ipfumlingu^ tributumlocum forriuntia-jUtnifiadmodumlabrum di^ duxeris^ne ueftigium quidem linguae infpicere queas» Auriculis tamen haec omnia 20 carent, meatus^ tantumhabent audiendi» Carenteriammammis^ Nec genitale, aut teftes foris obrinentmanifeftos, fed intus conditos. Nec pilo, kd cortice omnia teda funt» Denribus etiam ferraris funt omnia , Crocodilo fluuiariii oculi funt fuis, dentes magnijexerri^^ungues robufti^cutis corricofa, contra omne ictum inuicfta, ilifus in aqua hebes, extra acerrimus ♦ Dies itac^ in terra parte maxima agitj nocftes in aqua teporis rarione:tepidiorem enim aquam experitur^quam aerem* Bechamdeone^fO-eiuscumaeteYisfimlitudine* Cuput XI

|Hamadeo figuratorius corporis lacertam plane repraefentat, Latera I deorfum duda uentri ianguntur, ut pifdbus : dC fpinz modo piicium I eminet:roftrum fimi^ porcarix fimilimumj cauda pr^onga, in tenue I definens,8<: longis implicata in fe orbibus lori modo permuItis.Blatior ii a terra eft, quam lacerta : infiexus aurum perinde, utlacerts * Pedes iingali bipartitofecantur^partes^ taleminter fehabentfitum,qualem pollex ad manus reliquam partem obiecftum, Scd ipik etiam reliquaj partes paulotenus in di gitosquofdamfinduntur:uideIicetprimores,triplid filTura interiusjduplidexte^ j-ius:pofteriores interius duplidjexterius triplici* Vnguiculi adunci^Corpus afperg totumjUt crocodilo.OcuIi in recefTu cauo intus recepri, prsgrandes^rotundij cate iimili^atc^ reliquum corpus obducfii, media fui parte perquam exigua detecfti, qua tJideant^Quae quidem uidendi fedes nun^ cute operiturjnec pupill^ motu: fed to lius oculi uerfatione ia orbem mutationem^ quoquouerfus afpidt^qua? uelit.Ma

C

2(5 ARISTOT. DE HIST»ANIMALIVM

tat fuum colore mflatus^ Verum dC niger no longe diffimilis crocodilo eli^&T pallM dus ut lacert^^maculis diftindus^ut parduSjnigris^Mutatur color toto in corporej nam dC oculi concolores reliquo corpori redduntur5& cauda eundem colcrem aoj dpit , Motus ei piger admoda, ut teftudinis eft : pallefcit cum moritur, defunct us^ colorem eundem feruat*G ulam atcg arteriam fiiu eodem continetjquo lacerta: car nemnufqua nifi in capite dC maxilliSjS^ poftremo caud^ admodum exlguampoill det:nec alibi fanguinem quam in corde, dC oculis^ dC loco acorde fuperiore, 6^ ue;s nulis hinc lendenribus ♦ Verum necin rjs quidem ulla copia, kd pauxillum habe^^s tur fanguinis* Cerebrum pauld fuperius oculis poOtum eft^ dC prope' ff s contiguSf* Cute autem exteriore detrada oculisjquiddam lucens ueluti anulus ^neus tenois, lo nulla pelie interceptus cingit* Membranxin omnis fere corporis partes multae, ac uaiid^slonge^ &miores quam in c^ter£S3tendunt.Diire(flus hic totus fpirare pr^ terea dlu potei% motu admodu exiguo adhuc drca cordis fedem extante » Et cum omes corporis partes cotrahitjtum uel maxime coftas cogere^atc^ adducere poteft* Lienem conlpicuum nufquam continst* Subit cauernasj dC latitat more lacertarut

De mm mUuUi 0* quihus cum c^teris terr£ mimmtihus conummt, Caput X 1 1 rp^^^i N auibus etiam partes nonnull^ iimfliter^atcp in ijssqu^ expofuijani:* y^ l^- malibus habentur. Omnibus enim caput ineft:, dC collumj6^ dorfiim, •1^5 |i^'&:fupin2parscorporis,8Cquodpedoriproport!onetur*Cruraetiam ^<> ^^ '^^ ^^^^binahomtnismodo,fedqu2e in auerfumftedanturjeodemritu^qao

9 quadrupedes feciunts ut didum iam eft* Car^nt manibus, pedibus^ prioribus.Peculiareinter c^tera animalia alas poilident, 6C dunem femori fimilem longiorSjUentrem^ medio tenus porredujcohxfione perpetuajita \it ipfum^diuul iam tciaux eile iHdeatur^iedenim femur parte alia iundu tibiae eft» Sunt femora fa^: ne rnsixiiria ijs aujbus^qua ungues habent aduncos^&T peduSsquam caeteris robu* iXiUs,Cop;';i omnibus auibus unguin ei1:,Multifid^ etiam omnes quodamodo funt^ quippe cum pars maxima digitata Gt^BC nantes quauis planipedesstamen dC ipfx di gitos perfedosjdiftinclos^ habeanttOmnibus qa% fe efFeruntjquaterni di^ri da^ £i ilinijterni in priore parte^iinguli in pofteriore maxima ex parte pro cake, Paucis 5* quibufda utrincg bimVat auiculaejqua lyngem uocant.Haec paulo malor^^ fringifi: la eftjcolore uario* Habet fibi propria digitoruj qua modo dixij difpofittonc, BC lin^ guamferpentibusiimilemtquippequa inlongitudine menfura quatuor digitorij porrigat,rurfum^ contrahatintraroftrs* Coiln etiam drcumagit in auerfum^relis quo quiefcente corpore,modo ferpentg:imde torquilla uulgo appellata eftjquang lurbo ab anttquis,Vngues et grandeSjS^ fimiles ut moneduils exeunttuoce act ftrl dettOs fibi propria uolucres pofiident:no enim labra, non dentes/ed roftrum ha^ benu Auriculis etiam carent & naribuSjmeatus^ odorandi in roftro conrinentjaii dicndi in capite, Oculi omnibus, ficut cxteris animalibas binijline ctli|s* Graoiores palpebrainieriore conniuent*Nidanturomnesabanguloobeaate membrana^ ^^ Atueroquaefpedemnoduxgeruntjfuperiore enam palpebra conniuent ♦Hoc idem corrice intectz animalia qu0£$ faciunt, ut lacert», 8C reliqua generis duidcm^ Conniuent enim palpebra inferiore omnia^ quan^ no more auium nidanf ♦ Vola aes item no pilis^no fquamajno cortice, fed pennis teguntur. Perin^ omnes caule conftantXauda etiam tali^qualis data quadropedibus eft^ uolucres carent:fed pen^ nis coditam geruntbreuemjqu^longipedes^acplanipedes funnmaiorem autem, qu^ econtrario conftant, qu^ uel contracris ad uentrem pedibus uolant, cum illas caudas pufillae gerulae, porredis in caudam cruribus feranturXingua ommibus eft, fcd uarie ; ali|s enim longa , altjs breuis , al^s lata , al^s angufta , Omnium maxime

anim alio

LIBER SECVNDVSt ^"7

anfmalm poft homf ne literas proferre nonnulla auium genera queunt, \Mdkti ea prxcipue,quibusImgualarioreftXmguaauiemilIam minorem operiendi minti: ftram^nullum ex ijs,quae oua pariunt/uperimpoiica fuae arteriae continecfed mea^ tum ipfum modo trahuntjmodo laxant^pro fui comodi defiderio : atc^ ita efridcur, ne quid ponderis in pulmonem delabatunSunt nonulla ex auibus genera^quibus natura calcar euam ktdimt : fed nulli datum hoc z% cui ungues adund fint* Vola* ces porro notantur^quae ungues habent aduncos: cakariger^, qus pr^ fua graui^ tate fint ad uolandij ineptiores, Ad haec^auium nonullis aiiia addita e{t:quam cum c^ter» pennaru eminentia quadam extrudam gerant^gallinaceus unus peculiare 10 fibi fortitus eft : fic enim inftitutajUt nec caro fit, nec a natura carnis omnmo aliena*

Begmerepifcium^em^diffhmtijs. Capta XIH

^lfcium genus inter ea, quacaquasincolunt, unudiftinguiacaeterisiui

Irepoteft, cumformaeuarietnumerofiore. Habet id caput, dCpronZy

i dC fupina^Parte qua uenter^^: uifcera continent/upina habet: cauda

'I continua, indiuiiam^ parte gerit pofteriore uarie. Pifdu nulli ceruix,

i nulli manus,aut pedes^nulli teftes,nulli mammae. Sed mam ma c^tc^

ris quoc^ negata eft omnibus, quae animal nequeant generare, Nec uero uiuiparis omnino data eft, fed ijs tantii quae protinus intra fe animal format, nec primu ouii,

20 deinde animaK Vnde fit^ut delphinus etia mammas habeat : animai enim condpie illicOjS^ creacContinet hic fuas mamas no parte fuperiore, fed prope genicaie* nec modo quadrupediJ papillas cofpicuashabet/ed uelut alueolos quofdahumoris du oSjUtroc^ delaterefingulare, equibusIacfiuit>quodorecatuIornfedantiii parente exdpiatur:id^ iam a nonuUis peripedS eft.Pifces igitur(utmodo dixi) ncc mamas habent,nec^ meatii genitaliu ullum intus confpicuij.Branchias aut rem habent pe^ culiarem,quibus humore,que ore acceperint,reddat.at9 etia pinnas, quas magna ex parte quaternas geriit* Attamen longiSjUt anguillae,bin^ iuxta branchias heret* mugilibus etia quos lacus Sipharu gignit^bin^^atc^ etia ei qua uittam appellacJ^as nullis e longis null^ omnino funt pinne,ut murena£.nec branchig integrg ,ut csnc^

l c ris pifdbus habent.Qui aiit brandiias habent, aut intedas continent eas, aur dete^ das,ut cartilaginea genera ofnia . Qpi intectas habent, ijs in obliquu utro(^ latere tenent* Quae tegumeto carent,eartilaginea dicOjijs fi plana funt,parte inferiore, fu pina^ habennut torpedini,ut raiae.fed fi oblonga funt,eorii lateribus adh^rentjUt in quouis muftelino genere cernit ♦ Raia tametfi deductas in latera habet brachias, tamen no fpineo intedas operimento, ut qu^ n5 cartilaginea funt, fed cuticulari^ Item branchiatora ipforu alijs fimplices branchif funt,alijs dupIices*omibus tamen fimplex, qux nouiillma corpori admota eft ♦ dC alijs pauc^, alijs mukx : uerum in utrunc^ latus aeque partit^ ommbus funt^habent quibus paudffime funt, fingulas branchias utrinc^,eas^ duplices,ut apen alijs binae utrinc^, alter^fimplices, aker^ 4.0 duplices,ut congrOjUt fcaro*aIfjs quaterne utrinc^ fimplices,ut acdpenferi^dentid, muren^,anguillas*a!ijs quaternae duplici ordine,nouiffima excepta, ut turdo, per^s cae,fiIuro,cyprino*MufteIigenis etia duplices, dC quine utrac^ ex parte funt. gladfo a roftri muaone ita appellatOjOdonf duplices ♦ Ita branchiaru colligitur numerus* Sed praeter branchiarii difcrime,pifces a c^teris animalibus difFerutjeo quod no pi^s iis ut terreftria,quae animal generatjno cortice, ut nonullae oua parientes quadru^ pedes-no penna,ut genus auiii integunt : fed plurimi iquamofi funt^pauci qufdam fcabri,paudffimi Iaeues*Ergo cartilagineorii alia afpera, alia laeuia funt. Congri em dC anguillae, 8C thunni, laeues funt. Dentes omnia pifcium genera habent ferrato^, pedinatim^ coeuntes,excepto fcaro; ac omnia ferie denrium acuca,atc^ m ulriplid

C z

^5 ARlSTOr. DE BIST* ANIMALIVM

McmntAn Ungm eriam dentes nonullisXmgua autem ipfam dQtl,6C pene fpfn^ habenc, k ta adh^rente^ut interdu carere Imgua ufdeant.Os refdirum^ut nonul^ lis ouiparis quadrupedibus eft . partes audiendi, odorandi, denic^ fentfendi nulls confpicu^^prxterquaoculihabent Jatentetiammeatus, quibus fentireneceffe (iu OcuU omnibus fine palpebris , fed non duri ^ Efi omne fane pifdum genus fangufc* nis particepsrdifcrimine autem partus fic difcrepant, ut alfj oua pariant, alij animaL Pariunt oua omnes qui fquama conteguntur^ Anima! omnes, qui genere cartila^ gineo continenturjexceptarana,

Begenerefsrpmtum, Cdput XIIII

^. Eiiquum ex ijs,qux fanguine habent animalibaSj^genus ferpentu ei!, ^ 1 qaod comuneambobus fuperioribusefrepoteft^Suntenfm ali) terre^!

m

r. fm

% £^^J iires^aiii aquatiles:quan$ maxima pars fic terreftrfs^exfgua uero aqua Pa ^%}^ f ''* ' '^' ibiicet ti umino fncola * S unt etia marfs fndfgenae ferpentes terre^ |y:Jl^^^#S^' ftribus ilmfles, nifi quod caput habeant congri , dC quide genera eorS complura funtjColore numerofae uarietatis ♦ nafci eos no in altiffimis gurgitibus cei? tum eilScoIopendras etia, quas cenrfpedesaoco>marisincoIas effe nouimus, fpe^ £ie rerreftribus iimileSjmagnftudfne paulo mmoreSjColore rubetforeSjnumero pe^ dum copioiiores, 8C aum tenuftate gradliores ♦ nafcf lods faxoiis folent, dC modo ferpentum^no magna altitudine gurgitu ♦ Caret pedibus genus omne ferpentiijUt 20 pifces , nam remora errore nonulli pedes habere prodideruntjexpes enim om.nino eft. Sed quonia pinnas habeat pedibus fimileSj bfnc fit ut pedibus inftare uideatur* pifciculus quida h^c eft/axis aiTuetus, in dbosno admittendus, nome a remoransj dis nauibus adepiUs^utilis ad iudiciorum caufaSjS^ amatoria ueneficiajUt alfquf uos: lunu Partes exteriores fangufneorj anfmalfum qu^nam {im^ dC quot numero, dC qiiibus inter ie difterentifs diilbnentjexplicatum fam eft*

Q:;^ mmhu amd([i mmaUum gmus intenorafortiatur* Caput X V

!^^^^^ Vnc fnteriora ordfneperfequemurj&rprimu in eo genere §d fanguine i^^sS. ^ conftat: hac enim ratfone fumma genera a c^teris di&runt, quod haec y f^£^:ftf, .angufnea funtjilla exanguia*Sangufne prxdfra funt, homo 6c quadru J^ !y^^^^ pedes^qu^ anfmaljouum ue parfatiatc^ etia aaes^pffceSjCet^: 6C (i quid aliua uacans nominejquonia genus no (it^fcd fpedes fimplex in fingulis fntelligar, ut ferpens^ut aocodiius* fgitur qus quadrupedes ufufpars funt, ijs gula at^ arte^s ria oiiiibus eft, dC eode fitUjquohomini* Ouiparis etia quadrupedii^us, aw^ auibus eade illa adiunda uidemus/ed difaf me fpecfes afFert earam partii5 * Denic^ omnia quae aerem accipiiit^S^ redduntjhabent pulmone^arteriajgula^&^ fiai gul^ at<$ ar^ teri^ fimf!e,quan$ eas partes diflsmiles : pulmone aiJt ne fitu quide fimili cotincnt^ Cor item omibus eft^quibus fanguis BC Ceptu tranfuerfumjquod prscordfa5& cin^ dus appel[at:uer3 hoc in mfnutis pr^ fua tenuitatejexiguitate^ no aeque fpectari poteftsnifiih corde, Peculiare eft, quod de nonullfs bubus proditfj eft : genus enim 40 quodda boum fuo in corde offtculii cotinere aiunt. At aero pulmo no omnibus da tuseft:pifcesenim 5C omninoquae branchias habent, carent pulmone Jecur in omnibus eH.in quibus ianguisXfen magna ex parte omnfbus^qufbus fanguis: fed magnae partf eorumjqux n5 anfmal/ed oua pariunt, lien ufc^ adeo exfguus eftjUS propemoda fenfiim eftugiat:quod magna m parte aufum experfmur:uerbi caufa, in columbiSsmiluis.accfpitrfbus^nocmis^Capriceps auis liene omnfno caret Jn qua drupedibus etiam oufparis fimilfsrario eftrnam ea quoc^ admodii exiguum habent iienemjUt teftudo^mus aquarilis^rubetajacertajaocodilus, rana, Fel alif s adnedit lecori, ali|s minime. Ex genere enim quadrupedu qu^ animal generant, ceruo^S^

damg

LIBER SECVNDVS. 2^

dzmx deefle tiomu efttatc^ etia equo^mulojafmo^uitulo inarmo,6^ mmiu nomh iisXeruis Achainis cognominejfei cotineri in cauda credif* Eftjdd ibi cotimii afut, colore quide fimile felli/ed no ita ut (d humid5> kd lieni (imile parte interiore. Ver mes tame cerui cotinent omes fao in capite uiuos, qui n^iki folent fub Imgua in co:* cauo drater uertebram^ qua ceruici imic&i caput^magnitudine haud minores fjs uermibus, quos maximos carnes putres sdiderint ♦ Gigm' uniuerfi atcp cotfguifois lent numero adeo cirdter uigint!*Sed ceruus fdle(u£ didum eit) uacar:quan^ eius inteftinij amaruf adeo eft, ut ne a canibus quide attingaf , nifi ceruus pr^pinguis iit* Elephanto etia iecur fine fdle:inci(o tame parte qua fei adh^rere folet, humor fcU 10 leuseffluitplus minus* Delphinusinter ea qugmareexdpiut,pulmone^habent, unus felle priuatus eft* Aues^pifces^ omes fel habent:6<: quadrupedes qu^ oua pa riuntjdixerim in uniuerfum,omes aut plus aut minus fellis foruunf ,Sed pifdijjalijs in iecore pofitii eft,ut muftelfgenis,8(: f^mo^dC fquatin^jleuiraiSjtorpedini^acc^ ex longisanguill^acuijIibelfe^Pukhro etia, iniecoreineftproportione corporis ma^ xime omnia copiofum* Alffs inteftino annexii eft,dependes a iacore^meatibus qui bufda perpetuis fumme tenuitatis.Ergo hamia fuo inteftino pari proceffu obducla habet/^peetiareplicat3,redux^aliquatenus: reliquis colledim inteftims cornif^ fum eft^aut femotius a iecore^aut propius,ut raiae,accipenfen;dentia;murene5 gla^ dio^S^pe etia genus idem utrunc^ patitur fitnjUt conger:aIi]s enim ad iecur^ alifs in 20 fra fe pofitu adhaeret* §d etiam in auibus pari modo perfpectu eft:a1r)s enim uentri, alfjs inteftino iungitur^ut columbe>coruo,cotumid5hirundini,paireri.alt]s iecori fi muIjSC uentrijUtcapricipiti* alfjs iecorifimulS^^inteftino^utacdpitri, miluo^ QuamimAliirenihuuo^ueficacdfunt. Caput XVI

II Enes atcj^ uefica omeSjqu^ animal generatj quadrupedes poflldet, At 1 uero ex ijsjque oua pariuntjaueSjpifces^jnon habent* Quadrupedg i una teftudo marina habet magnitudfne ad c^terarii parttu rationem* 1 fimiles bubulis renes ei omnino adh^rentjquafi ex multis exigufs coa i ftitut!3onafus etiam interiora oinia bubus fimilia contiaet^fitus idem earum parnum eft omnibus, quae ex fjs conftant*

Qudmcorpompdrteminquihuf^iinimmtihuscoYiiecuY^pulmodisn,

feko^uenterohtineant. Caput XFII

Or prorfus in medio pecftore omnibus preterq in homine eft:huic em parti potius leu^ comilTum eft^ut ante expofui* Tendit ommbus prio l rem in parte^fuo turbinato mucrone^preier^ pifalsus : i|s enim no ita _ j efle uideripoteft 5 cum eorij cor fuij mucrone no ad pecius fpectante, t^^^-^^d fed ad os habeat, extremu^ inde pendens, qua branchix dextrxj at:* que finiftrae inter fe coeunt, copulantur^ ♦ Sut etiam meatus alfj de corde ad bran^: diias tendentes fingulas pro defiderio magni£udinis:hoc eftjmaioribus laxioresjmi 40 noribus arcftiores:inter quos crafTa admcdujS^ candtda fiftula eft^que de cordis ex=» tremo oritur.GuIa paucis in pifcibus ineftjUt congro, anguilla^, fjs^ exigua^ E t ie^ cur qui habent^fi no fiflum eft^dextro latere lotum continet : fin fiiTum a principio ufc^jdextro maior pars applicata eft^Quibufda cni partes fepofit^ funt^nec eadem certa orfgine continent, ut inter pifces muftelfno generi, SC int er quadrupedes ie^: porum generi cuidajquod tum alibi, tum etiam in Sycino agro drdter Bolbam la^ cumgignitrquippequos bina habereiecinoraaedideris,quoma meatus procu! admodu coeant:quod idem ud in pulmone fpecf^are auiu licetXten enam parri fini ftrae adnedtitur iecori aduerfus, fitu^ ualet iufto natur^*Quod fi qua diilecfta qua^ drupede liene latere cotineri dextro, iecur finiftro uifum eftj prodigiofe id emni^c

C j

|o

^^ ARlSTOr DE HlSr. AHIMALIVM

Dtttanda^Tendit arccria omnibus ad pulmone, quemadmodu poftexplicabimus* Gula ad uentre perfermr,tranfigens leptiJ tranfuerfum , fcilicet in fjs qii^ habeant gulam:pifces enim magna ex parte gula careni^ut didum ei%ut qui annexum fia^ cim ori uentrem habeant, Quocirca f^pius euenit grandibus nonulliSjUt dum per impetu infedantur minores^uentriculas in os procidat* Habent omnia qug adhuc enumerauijUentre fitu confimili: fepto enim tranfuerfo.cotinuo fubeft, inteftinii^ de eo porrecte finit ad exitu cibi,8^ eam partem qux podex dicitur^Sed uentris dil^ iimmtudo primujquod quadrupedes uiuipar^, corniger^, altera maxflla dentat^, qaaternos eiufmodi habec finus:que quide dC r uminare dicunr.Gula em indpiens ao ore deorfutn tmdk ad pulmone/eptucp tranfuerfum: hiv.ck ad uemrem apph' lo cat maiorej qui parte interiore afper,interceptus9 eft, ac prope gufe corniiTura fu nuni iibi adnexii habet,queex argumeto reticuls uocant:eft enim uentri^extrinfe^s' cus fimiltSjintus rcriculis muJierum implexiSjmagnitudfne multo $ uenter minor* hiic cxcipit omafum parte inceriore aiperu^canceliara^j cruftatu, magnitudine reti^* culi* Abomafum uenter ab eo alms iungiCjmagnitudine amplior omafo^forma ob^ longior^cancellis intuSjd:: auftfs mulnsjmagnis,^^ leuibus innormatus: mox inte* ftinum iam fequit.Cornigera altera maxiila dentataj omnia ad hunc modii fua ha^ bere uentre certum eft.Sed difFeruc intcrie magnitudirie,aut flgura, mc^ etia quod gula,uel in. mediix uentris tendat^uel in latus uergat. At uero oiiiia demata maxilla utrac^ uentres fingulos habet^ut homOjCanis/uSjUrfuSjkoJupus . Qinnetia thos, lo qae lupum ceruariu appellem, interna omnialupi fimtlsa habet . i)s igitur cmnibus iimplex uentriculus eft,que excipit inteftinu: uerum alijs ampliorjUt fui^ut urfo: dC fufliO qaide cruftae kues pauciores funt, Aiijs ardior^nec niulto amplior tnteftinOj ut cani, ieonijhomini,Ceterori3 eriam fpecies cmmu rerpedueorS^quos modo ena merauijdiftinguuntun Alfjs enim uenieriuillo iimiiiSjaiijs canino.tam m maiore,^ in miiiore animaliu genere^Sed dikrimi in ijs quoc^ magnitudinejfigura^corpule^ m^ exilitateae orirur : arc^ etiam iitu gufe, quo meafu ad uentre ducar; dC conuio iangat foramini. Inieitinoruetiam narura utric^ illianimaliiigenerij hoc eftjUtracp deatato,e£ akeramaxilia detatOjfibidiffert magnitudine^craffitudinejreplicametis* Sut certe maiora omia inteftina no utrinq^ dentatis:nec immerlto , nam ipfa ita den^ ^a tata omnia funt audiora : pauca enim parua eoingenere habenEA dmodS paruiS inter cornigera nullu eft,Quibufda etiam appedices funt inteftinorii.Redi5 aiit in^ teftinu nuili eft jCui no parte utrac^ dentes* Elephanto intcRinu ita eft 11 nuofum, m aluos habere quatuor uideaf Jn hoc eria cibus recipit:nu1Iu enim conceptaculu cibi aliud feparadm adeft«Exta quoc^ eidz (unlis proxima, fed maiora , lecur enim qua^ druplo maius bubulo eft : dC reliqua pari ratione, excepto liene : hic enim minor es proportione eft*Hasc eade rario uetriSjinfeftinoro^jUel in oiiiparis qoadrupedibiJs eftj utin teftudine tum terreftrf,tumetfa marina^in lacerto^crocodilo utroc^:omni^ bus denic^ genetis eiufdcSimpIice enim unii^ habent uentre^aut canino^aut fuil;* lofimilem.Genus ferpentiinullaeuariatratione^&omniafereproximalacertis ex 40 terreftri ouiparo genere habere fpedes, fi pedes tjs demas, logitudine addas : quip^ pe quod inteda corrice fit, SC prona. fupina^ perinde at<^ lacerti habeat, fed tefti^^ i^us carecnec alio modo ^ pifces meatus duos coeuntes in ide^dC uulua longa,ac bi fidam habet ♦ Caetera interna eade ferperibus funt qu^ Iacertis*Vera oinia earii uii: fcera. propter longirudine,^: anguftia corporis^Ionga.arda^ habenc, ita ut digno fci pre fuf figure diftlmilitudine no queant* Arteria nac^ longa admodi! eft,atc^ eri5 gula iongior. Arteri^ origo ita iuxta os ipfum pofita ed^m eite fub lingua uidear. 8£ quide uidet lingu^ preminere^quonia lingua contrahit.nec ut c^teris maneL Lin gua zm ipfa tenuisjlonga, SC atri coloris ef^ at^ fi extrahas, porrigi longius poteft*

Peculi^;

Peculiareprf tcr cseterorulmguas {expmmus,8ChccrmcR, utfammaeorglmgua bifida fitrfed prxdpue ferpenm, quippe que tenuilTmiis qufDufda quafi capiliamen tis di(act2L uihrcu Vimlo etia marino iingua fciifa eft* Ventriculii ierpenies, ueluc inte{iinulaxiushabent3caninofimile:tuminteftina!onga,tenue,&:adexitumu% uniformeXor arteri^poftrem^ adheret exigu5/ed iongu,a:renu fpedem re.o-es: quaobfemuideriinterdupoieliminusmucronefuum dirigereadpedus^PulmQ deindeadnedit fmipIex,fibrofus,fiiiuIofus,prdogus,!oge^a cordefepofirusje^ cur item long3,6<: fimpIex^Sed lien exiguus^rotudus^sUt lacertis^Fel iimiliter atcp in pifdbus habetmatricibus enim adnexu iecori eil^ceteris inteftino magna ex par^ 10 teadh^et.DentesexertiomnibusfuntXofiaetotide,quot dies menlem integrS compIent:fmguIis enim tricen^^Euenire ferpentilDUS idem, quod pmis hirundmil nonuiliaiunt:oculisenimferpentalaceratisfubnafdaliosreferuc.caudaeeaam!a^ certis, ztc^ ferpetibus amputatx renafcunt . H^sc eadem ratio mteftmoru, U ueiris pifdum quocReft. Venter enim ijs unus, dC fimplex, fed Hgura uaria eit:nonnuiiis enim diuerfa omnino fpecies uentris eft, ut ei quc fcar um uocant, qoi BC r ummare folus pifdu credituninteftinij etiam fimplex replf cans fc^^d m unum,continuum^ refoluatur . Peculiare pifcibus, dC magna ex parte auibus appendicum agnatio eft* Sed auibus fubter,a: pauc2e:pifdbus fuperne drca uentricuiii exeunr. a^nonuilis compIures,ut gobioni.mufielo^percae, fcorpioni, fidicul^^mullo/caro^mugiii: cui 20 parte altera plures exeunt^altera una tantu.alifs pauc^ut iecorino,g!auco . auratae etiam pauca:.Tum aut ipfi dufde fpccici confoncs inter fe differunt , Aurataru cm altjs plures^alijs pauciores^Sunt etiam quibus nullae cmmno fmt,ut magnc cartiia::^ oineoru parti : c^teris ita ut alijs pauc2e,alf|s uel plurimx habeant . O mnes ramea pifces ad ipfum uentrem eas appendices continent* Aues, 6i: inter feipfas difierre, dC a c^teris difaepare animalibuSjinteriora partium rauonejaperta eii AIf]s enitn ingluuies pr^pofita uentricuio cA.m gallinaceojpalumbo^columbOjperdicf ,lnglu uies cutis in amplii finuata ei%qua prima dbus ingeftus conrinet incodus.hsc pai: te qua iungitur gulacjanguftior eft^mox amplior^ tum qoa dcSnk ki uentriculum^ arclior^ Ventriculus parti plurims carnofus^callofus^ eiijCUtis intus robuftajau^ |o ilatis^ facile detrahi integra poteft* Altfs ingluuies decfty fed eius uice gula pcxtinct IztiorydC potentior,uel totajUel qua propius uentriculfi adit, at moneduls, como^ cornici, Qiiinetiacotumiciguiaamplior inlra^ &:capridpitipars inferior paulo la- tior c%ztc^ etiam nodue* At anatijanferi.gaui^jCataractae^tardaesguIa toia ampla, dC lata eil ♦^Mukis etiam alifs auibus gula huiafmodi efle perfpecta c£t Nec defuni quibus uentriculus ipfe fimilis fit ingluuid, utrinunodo * Suntirem quibus neque gula, nec^ ingiuuies amplior fit, fcd uentriculus longior, fdlicet auiculis omnibus, qualis paiferjaut hirundo eii.Sunt etiam^quauis pmc^.qux ingluuieijgulx^ am^

4.0 caeteras foIent^retidunt^Coturnid prae cxtcris hxc propria habent, ut dC ingluuie,

dC gulam prope uentricula ampIam^S!: latam habeat*Diftat ingluufes a partegul^

propinqua uentriculo multa^pro magnitudinis proporrione* Tenue quoq^ tntefii

num parti plurime auium eft,^: fimplex refolui poteft, Appendices autem ille pau

caeinauibusfuntjUtdiciume&necfupraj ut in pifci>us,fedinfraqua

definit inteftinum ♦ habent eas non omnes, £cd plurimae , m

gallinaceusjperdix^anasjciconiajafcalaphusjanfer,

olor, tarda^nodtua^minoris eriam generis

nonnullshabent, kd perext*

gue^ut pafTer*

C 4

5^ ARISTOTELIS STAGIRITAE DE HI-

STORIA ANIMALIVM LIBER TERTIVS, XN- TERPRETETHEODORO*

Befituo^formdgmitalium memhmm ommmdnmaniium» €OYum^(U^rentijs. Caput i

mterioribus partibus, quot nam^aut quales

'^j^l cormentjaut lumbis adhgret circiter fedem renu^aut aluo credi^

ti funuAirjs rbns dependent, quibus genitale aut aluo annexii (uRincti aut demifi: fum pendet cum teiiibus^Necuero modo eodem ad aluum omnibus continet/ed aliter ijsjqui ex aduerfo mingunt^aliter tjs, qui ex auerfo* Pifciu igitur nulli fmt i^^ ftes, nec c^teris quibus branchiSjnec^ ulli ferpentUjnulIi deni^ qd pedibus careat, niii' intra fe formare animal poflit* Auibus teiles dati omibus funt^no tame qui foris pendeant/ed quiintus adh^reatlumbis: quo modo quadrupedibus qucc^ ouipa^ 2© ris habentjUtlacertOjteftudinijaocodilo, 6c inter ea quae animal generant, herina^: ceo,Qux aixt intus cotinentjtjs ad akm nedunt^ut delphino ex ijs qu^ pedibus ua cant:ut elephato^ex ijs qug quadrupedes uiuipar^ funt* C^teris cofpfcuos eife te^ ftes natura uoIuit*Diicrime aut eorum, qui ad aluum^ aut locum proximiS podti in propatulofuntjdiximus* Autenim h^rentannexiretro, nec tremuli pendent, ut fuibus^autantepropenii^demifli^gerunfsUtfaomini* Pifces^ mmododixi^SCkrn penresjteftibus carenr : ied meatus cononent binosjquf de fepxo exorrijlatus fpina urrunt^perreptentjcoeant^fupernein unuj atc^ ira ad oitiii excrementi finiant: quod enim ad fpina eii^ id fuperius nomino, Pleni hi mearus humoris fcctilici red^ duntur tempore coitus^attritu^ mutuo femen effluit genitale candidum. Sed qui^ 50 bufnam ipfi inter fe difFerentijs difcrcpait^ in diifectionibus fpeculari oportet * nos etiam diligentius pofi exponemusjcum fua fingulisreddiderimus* Oinibus autem quae oua sedunt/iue bipeda/iue quadrupeda funr, teftes lumbis innexi fnfra fepta continentjuel candidioreSjUel pallidioresjuenulis admodum tenuibus circundarf* Meatus de fingalis finguii pertinenr^eodem^ coeunt fupra oftfum excremenn;fi^ cut agi in pifcibus dictu efl : isc^ meatus qui ex coitu amborii coisftir^genfrale eii.qd in minonDus latet^in maioribus uero^anferem dfco. 6<: reliqua huiufcemodi.euidea tius eiijCum recens inierint ♦ Meatus aute tam rjs^quam pifcibus lumbis adh^rent, fubter aluum, uentrem,&:inteftina, inter uenam maiorem, dequa mearus ad re^* ftem perrinent utronc^ . Sed utpifcibus lentor ille prolificus tempore inirus haberi 40 fentiturjmeatus^ latifiime patent:ubi uero id tempus pra>terrjtj inceni uel meatus ipii imerdum redduntur : fic auium teftes , prius quam cofre fncipfant, alffs exigu/, aii]s omnino obfcuri funr: at uero cum uenerem exercent , fnfigni tantffperma^ gnftudine augentur* quod apertiflime palumbis 8C perdicibus euenft: arque ita ut hybernis menfibus ne iillos quidem\efiesin ijs haben ncnnulli arbitrentur ♦ Quibus autem parrf prfori refies commifli funt, ffs aut imiis iuxra aluum condun^ rur, utdelphfno : auttbris inaperto ulrimaaluopoiiofunt. QLiibus utrffque cum c^tera iint eadem, unum illud dffcrimenexif^fr, quod qux intus contfnent fuos teftes, nulla cute habent obdudos : qu^ autem forfs. hsec conieclos in concepta^

culum*

L I B E R T E-K T I V S. n

ciilam,quod fcrotumuocamus,gemnt.Te£esuero ipdomtihmgtcMihmui^ ujparis funt ad hunc modum. Mearus duo uenales ad capita teftium de uena aorta pertendunt3&: alfj totide a renibus eodem deueniuncfed fj fanguinolenu, iiii quos mittit aorta,exangues funt* A capite autem ipforum teftium meatos exdpit fpufior illo fuperiore, atcp neruoiibr : qui progrefTus per teftem Ecciit fek indc^ dC caput eiufdem repetit; underurfusinidemcoeunt, dC inpartepriore fubeunt gcniulc^ Qui caput repetunt, ipfi tam continua membrana obuelant cum fjs^ quirefidenc teiiibusjut unus eile meatus uideantur,nifi membranae diuortium feceris.humore adhuc fanguineum continet is^qui refidet, fed minus quam illi fuperiores, At uero 10 quireuerfi ceruice fubeunt genitalis^humorem iam habent candicanie.Quinedam de uefica meatus perfertur,a: fe ad ceruice applicat^que ueluti putamen cannalicu iatum ambit id, quod penem uocamus. Speda ea quas dixi def criptione hac;Sic ce^ micium meatuu,qui de aorta proficifcunt.^c x.meatus defcendentes ad capita tcfim 00 a).qui ab ijs affident teiiibus Ji^,qui repetunt kilicct quibus humor candicans co* tinetun<^.gemtale,£.uefica,^^4.teftes. Exciiis detradtisue teiiibus,meatusfurfuni fe retrahijt [ Caftrare folent duobus modisraut enim tc^cs nouellos adhuc frangutg aut adultos iam firmos^ c^ddnnt . Taurii aliquando excifum initu prorinus zcto^ progeneralTe traditij efi.Teftes animaliii ita fe habere cognitii eil ♦ Vuluae fiue ute^ ^ n;nec eodem ficu habent ^nec fimiles omniu funt:fed difterunt inter fe^ tum eor un»

' -26 qux animal generant^tum iilorumjqux oua pariunt.Habent omnes qui iuxra ge^ nitale concinent, finus geminos^alt erum in latere dextrOjaltera in finiftro, Initiunx uero unum eii,^^ comune oftium, quafi ceruix carnofa admodum, cartilagtnea^^ panipluriiTi^au<fiiiiimx9animantiutributumeii.ParsuuIuaeinterior,loci36<:uie rus appeilatur:unde fi-atres uterinos cognominamus * oftium zxli 5C ce£uix,ma£ri22 didtur^Sed bipedes^atc^ etiam quadrupedes qus animal procreantjOmes uuiuam aut uterum infra feptum trafuerfum cotinent.uthomOjCaniSjfuSjeqauSibos^Corsi nigera quo<^ omnia fitum habenc eundem^Extreaia pl urim.arii uuluaru^qii^ cor^s nua uocanCjinuoIui peripedii efi At eorum quae oua eduntjfitus no lim ilis omnia eit.Sed auium uuluae iuxta feptum annexae {unttpHciu infra.ficut bipedajautqua^ |o drupcdum qux animal pariunc:fed tenues5& membrana conftantes^S^ iongx, ica ' ut in. minuciilimis pifciculis fina uulux utxunc^ iungi in faciem oui unius uideatur, tan^ bina habeant oua i) pifces, quora ouum arenidii elt: non enim continuii, fed quoddam arenulentii efi ♦ ita difFundi in muita potefi* Vulua auiii ceruicem habec ^ carnofam jcaliofamcp parte inferiore:at fuperne qua fepto itrngiturjmembrana co^s ftat3& prxtenuis adeo eft^ut oua extra uulua effe exiitimes, Auibus ergo auctiorisi bus membrana confpedior eft,8!rper ceruice infiata extollitjatc^ finuat* At in mi^s noribus obfcuriora hxc omnia habenuQuadrupeda quoc^ ouiparara hxc eadem ratio uulux eft^ut teftudinisjlacertx^ranae, dC reliquorij generis eiufde . Enimuero ceruix una in unOjSi:: carnulentior eit:fiilura aat dC oua proxima fepto fuftinentur*

■ 40 Necno eajquae in genere pedibus priuato animal xdunt in luce, poflea^ oua inter fe pepererut.ut mufieli3&: reliqua carrilaginea dicta (quicquid ein inter marina pca dibus orbatU38£ branchias habens animal generat.fub eo nominefntelligit ) tjs uuf ua partita^pertines^ ad fepta quomodo auibus eft.atc^ etiam* de medio fui bipartiti finus, ardior ad fepta ufcg pertendit:ac oua tam hic,^ fupra ad fepri origine confi^ ftunt:mox prolapfa in fpacia latius fcetus animales excIudunt.Sed eorum ipfbrum difFeretia uulue^qua tum inter fe^ta aero a ceteris pifdbus difcrepentjaccuratius per diflediones fpedari figuris fingulis potefi. Serpentes etia tam ab fjs fupradictiSj q| inter fe differre apertumefl+ Viperaenimanimal^ditj poflquam intrafeouape^ perit, cum caetera ferpentum omnia genera oua ^dant in lucem ^ quo fir, ut ufpe^

34. ARISTOT.be HlST.ANIMAtlVM

X2t uni uiilua fimilis, ut caralagineis (it ♦ Tendit porro ferpentibus uulua pf olixioif modo corporis exoria inferius uno cotinua meatu, diduda^ in Jaius fpinse utrun* quejquafiduplex meatus ufc^ ad feptu: in qua oua ordinatim gignunt, bC ^diindc , no fingulatijnpfed ferie continente folent* Vulua omnibus quac bC intra (clbC foras animai generant, fupra aluu pofita eftiquae oua pariunt, ijs infraj lumbis adharet^ Qu^ animal aedunt in lucem^cum intra fe oua generarQt^ijs anceps ratio eft ; nam dC infia lumbis adiungit ea pars uulux, qua oua continenr , & fupra inteftina oftiii eius fuftinet* Adhaec difcrimen uuluarii eft> quodcornigeraj dC una parte dentata, acetabula habent uulusejdum partu gerunttatc^ etia parte utra<^ dentatorij,lepus, mus^uefpertiliOjeade illa acetabula fuis cotinent lods* At c^tera utrin^ dentata am' lo malis fcxcundajpedibus pr^ditajUuIuam laeuem omniahabent, bC partus ipfi uul- uXjUon acetabulis adhssret.Partes diffimilares animalium interiores, exteriores^, hunc in modum haberi cognitum eft*

m partihus animaliumfimikrihuSi ihi^ Syemfis Cyprij> Diogenisqj ApoUoniAta opinionssdefinguine^Z^uenii. Caput n

^lmilariumfanguis potiffimu comunisanimalibus fanguineis oiriibus ^i eft*nec minus comunis ea pars eft^qua fanguis continet, qu^ uena dl t citunLocii aSt coihunitatis fecundij obtinent ea,quf ijs proportionetf I turjhoc eft faniesj^ fhxz^zK^ etia caro^quod pr^cipue corpus anima^s 20 i lium ineft*Os item^Si: quod uice fungitur ofiis, ut ipina, dC cartilago*. Addc comunitatieiufmodijCUtemjmembranajneruoSjUngueSjpiloSjS^ quf rjs ex proportione refpondeant^ad haccjadipemjfebiijatc^ exaemeta, ftercus dico, pitui^» tamjbilemjtum flauamjtum etiaatram+Sed cum natura fanguinis uenarij^ princi pium effe uideat^primum de ijs diflerendij efttpraefertim cum autores nonullos ex ijiSjqiiires eas tradtarintjminus rede dixifle intelligaXaufa uero ignorarionis occu! t/oni earum parriS^ac perdiiRcili cotuitui trib uenda eft: nam in animalibus mortuis natura uenari! principalioru aboJef jpropterea qd ipf^ in ptimis efHuente fanguine languefcantj&: collabant^ex i|s em quafi uafe, uniuerfus fanguis efFundit : quippe qui omnis in uenis contineat,pr3eter exiguujqui in corde efi» In uiuis aiit fieri no po 50 teftjUt quemadmodu habeantjCernannintus eih naturaearum occultat. Imc^ alif, cum in cadaueribus difledis infp!cerent,fumma prindpia cernere nequiuerut* Ali| in homimbus admodu extenuatis per ea, quae extrinfecus uiderent, interna uenass rum prindpia definiere«Syennefis medicus Cyprius ita fcribit: Vene corporis craf^ fiores oriunt ad hunc modi5,&: tendunt de oculo propter fuperdliumjper dorfum adpulmonefubmamis ♦ Alteradelateredextroadfiniftriijalteradefiriiftro in dc^ xtrum:8^ altera per iecur in renemjac teftem,altera ad lienemj&rrenem,^: teftem* Poftremo ad genitale perfert» Diogenes Apolloniata hxc: Venas hois conftare ad hunc modu nouimus:du^ maxime habent,quf per uentriculu prop ter dorfi fpina pertendaf,alrera dextrorfum,aItera finiftrorfum, utrac^ ad pede fibi fubiedii : dC in 4.0 caput eaede per iugulii propter h umeros efferunt :hinc fparfa ramorn rerie,alix mi= nores membris omibus fanguine riuant^de dextra dextrorfum,de firiiftra finiftror^ fum.Maxime ailt illae duc cor adent,drca ipfam fpina dorfi':alter^ item du^ paulo fu perius per pedus fub ala utrac^ in mana difpenfata pertendSt, quarii altera liena== m^altera iecoraria uocat^Hariipoftremaita fcindunt,utparte pollice adeant,parte uolam:tamen ex ijs ramoru tenuioru fi-equetia in digitos^ manii^ fpargitur totam* Propagines tenuiores a primis uenis mittunt,adextra ad iecur, a finiftra ad lienem, 6£:renes*Quaeautperrinentadpedes,fcindunturquafemuriungit,tendunt^per totum femur :quarum maxima femur ex auerfo perreptat, craiTa^ apparet:al#

L I B E R T E R T I V S. j^

tera paulo intcritis minus craila procedit per femar: tum propter genu tcndunt adf cruSjpedem^ {mum, quo modo ad manus. hmc fubeunt plantam, BC fe fpargut in digitos ♦ Complures etiam tenues de eifdem illis ad aentrem dC coitas fparik obre^ punc^qu^ porredas per iugulum petunt caput^apparent^ craiTiufcute in. ceruice: . qaarum extrema fiiTura multiplici permeant per caput^ dextra dexcrorfumj fim* . llra limftrorfum : atc^ ucraci ad aurem definunt* Sanc prsecerea uenae collo com^ miilaeiuxta maiorem, paulo minores, utro<^ ex latere tranfeuntesj ad quaspluri* ma illarum capiris pars contendit:que immerfae per iuguium mittunt alias ad fcapa las,6<: manus * apud lienariam etiam, SC iecorariam, aliae paulo minores apparent, 10 quibus adigere cultellum folemus, quoties aliquid fub cuce zfBigit ♦ Ac fi quid circa uentrem infeltat/anguinem ex iecoraria,8<:Iienaria mittimus* Quinedam ad mam mas faincali^pertinent* Sunt item quae de utrac^ perferantur ad teftes, per dorfl medullam, tenues : at(^ etiam ali^ qu^ fubdit^ cuti tendant per carnem ad renes, ceiTent^ ad teites uiris, ad uterum mulieribus* Prodeunr prim^ a uentriculo <iiw? pliores^mmattenuanturjdumdepartedextrainl^uam^inde^ tranfeant ad de^ xtram^ quae ieminari^ nominantur* Sanguis cradior a carne ebibitur : fed cum ad loca deuenerit^tenuis redditurjet calidiorjSi^ fpumofus.Syennefis3ac Diogenes ira*

Vobhij fementia ds uemrumordineiihiqifklfamm opinionum re^Utio* Cdput 1 1 1 =^c^ Olybius hec* Venarum paria quatuor habentur:primum quod a Im*

[^ ^^^cipiceortumtendit perceruicemjfummaperreptans lacerafpmxjad ^^% ^^^ ciunes QC aura:deindepernbiasad malieolos exteriores^ &: pedes^ cT| fe."^5^ quam ob rem doloribus dorfi^S^: coxarum, de poplmbus malieolisue |6J&^' exteris fanguinemmim' folitumeit* Seamdum uenarum par deca* piie circum aures per ceruicem^quae iugulariae diCt^ funt> inrus propter fpinam ^ iumbos ad teltes bC femora perfertur : atc^ per poplites & ^izs^ texkdii ad interio^ res malkolos bC plantas : quapropter doloribus lumborum bC teitium fanguinem cx popliubusjautmalleolis mittimus^Tertium par uenarum a temporibus per ccx^* uicem iubfcap ulisporrigitur ad pulmones: bC altera de partedexcra in fmiltram

30 pergensjmammam fubit, ^ ad lienem^renem^ defcendit : altera de imiitra in deis xtramprocedenSja pulmonibus mammamfubitjmoxiecurpetirj&rrenem : urra^* que poitremo ad tc&cs defim't,Quart5 par ortum parte priore capitis, de fsidc. ocu* lorumperceruicesadhumerorn clauicuiasdeuemt:undeper lacertosad agilem^ mox per cubitos ad uolam bC digitoSjad malas eciam de humero prcpaginem miDs '■ tii: quae coftas perreptat/dum altera ad lienem, altera ad iecur perueniatj deinde utrac^ eminensper uentrem ad genitale ddiniu Haec iere funr, qux a c^teris medi cin^ aucoribus dida accepimus.Nec ddnm. natur^ itmx^xctcS:, qui tametfi accura tius perinde ut medici non tradar unt de ueniSjtamen omnes earum ortum a capi^ tt^zi^ cerebro deducunt : quod en'or efi * Cum itacp perdifficile iic uenarum exa^

4.0 men, folis in iirangulatis animalibus iam ante excenuans effici potefi, ut iacis perd^ piat,cui h^cres cur^ fit.Sedenim natura uenarum ita fe habec^JDux intra pe^ clusuen^ continenturipinx appoiitsejalteramaiorjalteraminor^maior partan priorem aditjmfnor pofteriorem: QC maior dextram potius iedem obtinerjminor fl n&arn : qaam aortam nonnulli uocanr, eo quod ner uofa eius pars confpici uel h^ mortuis potuit* Ambas ex corde or^inem ducunt:tranligunt em totae catera uifce ra per qu^ rendunt, fuaferuantes natura; uc nihil contrahr.nt detrimenri, quo mi^ nus & Unt uenx^Si^appellencur^Sed cor no eodempermeac modo:uerum ei canqp fu^ parti continuantur, magisfe ea, qux prior, &: maior eil . Situ autem tali ori^ imturj ut altera fuprajaltera infra (iu dC cor inter fepoiitum ampkdantunHabeni

§ ARISTOT, DE HIST* ANIMALIVM

intra fecorda omnia finum triplicem, fed magnitudine naria ♦ minutiffimoru enim animalium finus ardiores funcjita^ut unus^qui amplior eft^uix confpici poffit, reli^ , quifenfum efFugiant*Mediocrium animalium fecundus etiam confpicuus eft: ma* ximorum perfpid omnes poffunt^Et cum priorem in partem cor fuo mucrone fpe detjUtdidumeft^iinusquiampIiffimuseftjdextrum fupremum^ recipit iimm^ minimus finiftrumjmedioais medium^qui autem maximus inter eos eftjhic longe reliquis ambobus amplior eft : oines tamen ad pulmonem foramine fpedant per^ petuo/ed propter exiguitatem meatuumlatent^praetergin uno^Oritur exeo ams pliffimo/upremo^ finu uena maior, fedem^ dextra tenetjmox per mediij iinum ibrmam recipit uense, utpote cum ipfe uentriculus eordis uenae particula fic, in qua lo fanguis reftagnet* Aorta de finu medio exitjnon eodem modo, (cd per fiftula maU to ardiorem init fodemem^dC tendit a latere cordis^cum uena maior fua radice cor tranfigatjcum fepromir, Vena item ipfa maior membrana, dC cute conftat» Aorta ardior eii, dC uehementer ner uofa, deducfta^ longius, hoc eft, ad caput^ aut imas partes in anguftum admodum coardatur, ac neruinaturam ex toto accipit ♦ Pars prima uen^ maioris furfuma corde proueniensj fcinditur bipartito ♦ Adit alterum membrum pulmoneSjalteru ipinam 8C uertebram colli nouiffimam* rurfus memi: brum^quod pulmone adierit, bipartito fe fcindiCjquia pulmo in duas partes difae^: tus fit;deind€ fingulas fiftulas, fingulaq^ foramina fubitj amplius ampiiora, ardius ardiora^itasUC pars nulla fit fine foramento^et uenuIa:quangpoftrema diminutio:? lo num pr^ fua exiguitate uifum effligiunt : quo fit, ut p ulmo omni ex parte refertus fanguineuideatunHos autemuen^meatusinducifupra fiftulasex arteriaperni: Jientesjcertum eft . Membrum alterum, quod ad fpinam, dC colli uertebram dixi^s mus tendere^per fpinam ipfam porrigitur^quam uenam Homerus notat, cum ait: ^Venamq^ indderzt omnem, Quse per dorfa means ceruices feriur ad imas* Hinc ^uenuls fingulae ad fingulas coftas, SC uertebras feruntur ♦ Finditur etiam biparuto haec eadem uena iuxca uertebram^quac fupra renes pofita eft Jta hf c membra ueng inaioriS;»inramosiparguntur:fedrurfuspartefuperiore,quaexcordeprotendic fdfla numerofiore uenarum propagine, duo petit loca : quippe qu^ alias in latera, &humerosmittat5qu^mox per alas homini admanusferuntur, quadrupediad 50 pedespriores3ambusadalas5pifcibusadpinnas,quaepartepronacotinentunqua== rum uenarum capita iugulares^qua primum fcinduntur,appellamus* fed qua fdf^ faeceruicemfubeuntjiuxta pulmonemarteriam tendunt^quibus interdam foris apprehenfis corraunt homines fenfibus ereptis^S^ palpebris compreffis* ita porre^ dae,amplexx^arteriamad interuallum aurium feruntur, qua maxili^ faudbus coeunt > Denuo inde fdnduntur in uenas quatuor, quarum una remeans per cols: lum, &:humerumdefcendit3 &:cum priorepropagine adfiexum brachi] copula^ tun fecunda ad palmam dC digitos ceiTat . teni^ de utra^ fede aurium ad cerebrum pertinet,af(^ in multos pr^etenues ramulos fpargitur: itac^ membranam cuftodem

.cerebrifubit.Cerebrumautemipfumomniumexpersfanguinisert,necaliqmdae4o nae,uel audioris, uel minutioris in id ceifat. Reliquirami, qui ab eadem uena mit^

luntur^partimambiuntcaputjparcimadfedesfenfuum^dentes^graciliuenula:* rumferie terminantun .

Deaortauefmminoreieius^fcde, caput 11 II

iEna eriamminor, quam aortam diximus nominari, eodem fpargitur I modoin ramos,quipartes uen^ maioris confequantunuerum meatus d\xs,dC uenulx multo minores funt,qua m uen^ maioris . lods a corde fuperior^us,uenashuncia modumhaberiaoumiiis» Parsautmaioris

LIBER TERTIVS* %j

ucnxcordifubiedia/murelaaor,perfept5^app!icafa,mmadaortam,tumetiam ad ipina membraneis flacddis^ meatibus conrineumox oena ad iecur ab ea mitat breuis, fed lata : de qua mukae actenues iparik in^ecar obliterantur* Ramiindeab ipfa iecur tranfigente duo procurrunt , quoru alter ad feptum, ^ praecordia dida cefiat : alter fupera repetit , dudus^ per alam ad lacertum brachij dextri fe porri;: git, qua caeteris uenis fe applicat iuxta fleximi interiorem ♦ Quamobrem fanguine hinc miflbjdolores iecoris quidam leuari poflijnt ♦ Pars altera uena eiuidem breu^ quidem/edcrafla^Iatuspentfinifirumjpergit^ adlienem,quae fpar&inramulos fubitjitaq^ aboletor* Quinetiam ab eadem maiore propago pari modo adiacenum

K> finiftri bracb^ mittitur:fed quae ad brachium dextrum proceditj eadem quae pertin git ad iecur^eft^H^c uero diuerfa ab ea,qu^ ad iienem pertinet^efi* Aliae item a ue« na maiore duae propaganttxr, quarum altera ad omentu, altera ad id^ quod i came pancreum appellatum efl.de qua uenarii frequentia per lades tendunt^quae omes m unam definunt uenam grandem^per totum inteiteium dC uentriculii ad gulam ufc^ porredam, quae &: ipfa ramos de f|s quas perreptat partibus, fpargit complu^s res^ Vtracjigitur, tam maior, quam aorta, renum tenus^una atqp peipetua tcn&u hic capitibus rena porius adhaerefcunt, finduntur^ biparutOjUelut in literam lam^s bdajaut V literam inuerfam ♦ uergit^ magis in parte pofteriore corporis uena ma^ ior^quam aorta^Spinae annedi aortam potifTimu circa cor uenulis pr^enuibus dC

20 iieruofis,notum eft* Dudtur eadem de corde nimiru amplitudine infigni, fed pro* cedens ardiorjatcp neruofior euadit * mitrit ea quoc^ ad lades raraos, quemadmo^ dum maior, uerum longe minores : peranguftos enim bC fibris proximos , quippc quos extenuatos in fibras^cauas tamenjcei&re aduerterimus. Ad iecur aut lienem, nulla ab aorta pertinet uena^Rami autem illijin quos uenam fcindiutranc^ dixijad coxam utranc^ profidfcuntur, atquc os ipfum atungunt ♦ ad renes etiam a maiore, aorta^ uenx deueniunt:fed cauum non fubeunt renum, ueram in corpus eorum abfumuntur ♦ Necnon alif duo meatus ab aorta ualidi & perpetui ad ueficam pro^ cedunr*at<5 etiam alij de cauo renum eodem uemunt, qui nihi! commune cum uei= na maiore fortiuntur ♦ Singulis item renibus de medfo uenx exorfx, cau^jneruo^s

|o fae^ iuxtafpinamipfamperuenas feporrigunnmox in coxam utrancj condun^s turjac delitefcunt*deinde denuo porredae in dunes apparent : quar um dC ipfarum poftrema^ut in fexu uirili ad ueficamj genitale^ conijdunt : fic in fosmineo ad uul^ uam^aut uterum pertinet^NuIIam fane uenam de maiore uuluam adire uidemus, cum de aorta multx^fi-equentes^ ueniantRamis etiam tum aortXjtum eriam ma ioris^aliae mittuntur propagines : quae primum ad inguina ampliufcul^jcauae^ ac» cedunt:deinde per femora^aura^ in plantaSj^: digitos finmu Atc^ eriam duae aliae per ingninz dC femora commutaris uidbus perferuntur: altera de parte dextra in fi niftram, altera de finiftra in dextram, ac caeteris uenis circa poplites fe coniungimt* Quemadmodum uenae fe habeant, 6^ undenam fuam originem ducant, apertum 40 iam eft* Conrinet autem genus animanrium omne fanguinis compos, uenaru iniis ria^di^ genera fumma^eo quo expofuimus modo: nam reliqua copia uenarum non fimili ratione in omnibus eft * nec^ enim partes eodem modo, aut exdem in omni^ bus habentun nec uero aeque in omnibus patet uenarum feries, fed poriflSmum in if s conftat^quibus fanguims copia dC prxdpua magnitudo eft*nam in minutis^fan:* guinis ueinopibus, uel per naturam, uel per immodicam corporisobefitate, hauci aeque infpid poflunt. Alteris enim meatus quafi afueoli quidam multo interf^pri Ihs mo permifcentur^alterispaucae^exdem^ fibrxpotius quam uenae continentun una tamenjquam niaiorem ex prardpua magnicudine cognominamus, porif&ns euidens in omnibus eriamminutis animalibuseftt

3$ ARISTOT. DE HIST» ANIHALIVM '

DensYtdSjeormqiorigine* Cdput V '

I Eruorum mox ordme perfequemur» Origo eorum quoc^ mccrde eft» i id enim neruulos fuo amp]k>re uentricuJo continet ♦ dC uena aorra apss i peilata^neruofa eftjS^ quidem poftrema eius neruo omnino conftanr: ^^__^ I qufppe quf nullo intus cauo diftinguantjtendantur^ modo neruoru^ qua aeimuntjapplicaja ad nodosofCum lubricos* C^tem natura neruoru no mo?; re uenarum continua de eodem initio procedit* Venae enim, ut in depiciis canabis, hoc eft fontibus riuo muidplid fparfis patet, figuram torius corporisdiftnhuur, ita, ut corporibus admodu extenuatis, partes cmnes uenulis refert^ confpicianu Lo^ cus enim idem uenuiis in macilentis, carne in corpulentis redundat , Sed nerui du ^^ ductidiiTradi^ pafum ad artuSj&^ fiexus ofllum applfcant^quod inde etiam perci^s pi poteft:nam i\ eorum natura effet cotinuajiate iam m menuaris corporibus con^s tinentia omniu parerecSumms neruoru partes.qux membru ad faljendwm acco;* modatum cenunet, poples dida : dC quse fe geminam porrigit, tendo nomme : 6^ qu^ ad uires corporis iuuant^attendOsS:^ humerarius * reliqu^ quibus oftium jiodi deliganturjnomjne uacant*Nam oiTa omnia ilue foris uiciftlm tangunf jfiue alterii inferitur alteri^neroisligantor; BCciscitcr oila quacuis neruoru copia ducitur, capite excepto:id enim non neruis/ed futuris ipforum oflium continetur ♦ Nerui natura fiiillis in longicudine tendit*fcindi per latitudinem no poteft , intendic^ uehemecer idonea eft , Humor circa ner uos mucori fimilis, albidus, glutfnofus^ confifiit : quo 20 ipfos neruos dC nafd> dC ali certum eft ♦ Neruus ignem no pariturj cum uena patias= tur* dC incifus folidari non poteft* Pars cotporis nulla ftupore tentatur ^ quse neruo caret.Neruis plunmisjpedesjmanus, 5:: fcapul^ continent : au^ etiam ceruiceSj dC lacerti,Quibus datus eftfanguisjijfdem omnibus nerui adiundifunr^Sed qu^nul los liabent articulos, priuata^ pedibuSj Sc^manibus funr, i]s prxrenues, incerri^ habentunquapropter in pifcibuSjqui iuxta pinnas pofiri funt, ij pr^cipue ueniunc in conipeclum*

Defihm. • cuput VI

^^^^' Ibr^ inter neruumj&T uenam/uam habent naturam:&: nonntilte ha S £0^"^% morem faniem appellatum, continent ♦ tendunr a neruis ad uenas, ac 5© N ^^ J^ '"^^ ^^ neruos^Secund-j etiam genus fjbrarum eft, quod confiftere in '^i t^A^ fanguine folettquan^ no cuiufc^ animalis * SpiiTari autem fanguis no Ir^Ji^^Ti. poteft,fiid genus fibrarum detrahatunfpiflatur uero/i non derrahafr Genus id ergo fibrarum tametfi maiore ex parte in hnguine animalium f neft, ta^ men cerui, damsejbubali, &C aliorum quorundam fanguini deeft : quocircaeorum fanguis non fimiliter, atc^ caeterorum concrefcit . Sed ceruorum perinde ut leporu folet ipilTari^uidelicet non coitu firmiore.ut cxrerorum, (ed E uido, quale lac eft^qd ilne coagulo fponte coiucrit ♦ Bubalifanguis aliquantulo ampiius fpiftatur : quipi^ pe quiproxime ouillo^am paulo mfnus coliftat* Venajneruus^S^ fibra ita fe habet*

I>copibui:>€orum^difjtrentijs, caput VII 4-®

r Sfa alia ab alff s nexa, dC omnia inter ie apta, unam conrinuant feriem ^ J modouenarum:neceftullumos5quodfeorfumipfumperfemaneaf* W' 1 ^ ^J}^^^^ "^o ^^ omnibusjqux oflibus conftant/pina eft:qus compas: g^ cta ex uertebris a capite ad coxas porrigitur. Verrebrx omnes foramJ — __:^ ne medio perui^ fibi iunguntur.Extat os capitis continuum, nouiflt^ mis fuperimpofltum uertebriSjquod calaa dicitur.Eius pars ferrata/utur^ nomine %mficamr . Pars haec non {imili modo in quoc^ genere animalium habetur . A Hf s cniin pfTe continuo calua perficiturjUt cani;alijs compadOjUt homini, eius^ foeml

n^fa^

LIBER TERTIVS. |S>

m futura ctrculariter eft Mari tres in fummu uerricem afcenduftt future^coeunt^ in fisur^ triangul^ fpeciem/ed iam 5C mi caput uifum fine ulla futura eft,Conftac fanecaputnonquatuoroffibus/edfex.quoruduoexigua^fcilicetreliquorncom^ paratione circa aures pofita funt.Maxilte a capite protenduntur.ofla duorquarum mferiorem animalia omnia mouent,excepto fluuiarili crocodilo. hic enim unus no inferiorem/ed fuperiorem mouet*Maxii]is,dentium genus inhaeret* os parnm ca^ uum,partim foIidum,&: adeo firmum, ut folum inter olTa ferri adem refpuat» On^ turafpina,fibuIa,iugaIe,&:ordocoftarum.Pedus eriamcoftisimpofitum eft, quae quidem aduerfxinterfecoeantjCumrdiqu^breuioresfintjquam ut facereidem

lo queant.lSIuIlum enim animal eft,quod circa uentrem os habeat» Sunt item ofla hu merorum, dC qu^ fcapul^ appellantur, dC qux ijs annexa dependent, brachia, dC fnanus.Modus idem compaginum,uel in rjs eft^quae aura habent pnora. Acecabu iuminfra,quafpinadefinit,acoxaeft:&:ofraiamaurumoriuntur,quft)usfemQra dC tibix conftant^pernsjaut culinae nomine^quorum pars malleolus eft, dC malleo iicaIcar:uidelicetinijs,quehabentmaIIeoIos*abrjsofl:apedisminuta,&:pIurafub* iacent^Qux igitur ex fanguineis pedeftribus animal generant^haec oflfa non multo diuerfa habent:fed ad proporrionem tantumodo duriria^mollirie, magnitudine di^ fcrepant^Offium item animalis eiufdem^alia medullam intra fe continentjalia mini me.Sunt nonnullajquxfuis in offibus nullam omnino habere medullam uidean^:

20 tur^ut leo:quod admodum exiguam ac tenuem habeat jCam^ in paucis offibus Jo^: lis enim inferioribus^atc^ brachifs. Conftat profedo leo prxdpue omnium anima^ hum offibus folidis:funt enim adeo dura,ut ex eis concuffis, ignis uelut a filice elida £ur* Delphinus etiam olTa habet, non fpinas . C^terorum animalium fanguineora oira,autpauIointerfedifFerunt,utauium:autproportioneeademfunt3Utpifda. Qui enim inter eos animal generant^carrilaginem pro fpina habennut ea, quae car tilaginea appellauimus ♦ qui autem oua pariunt , fpinam continent : qu^ perinde utdorfum inquadrupedum ordine habetur^Sedproprium inpifdbuseft^quod nonnullis fpinul^ qusedam prstenues feparatim per camem inhaerent* Serpenri^ bus etiam dorfum pifdum more compleri apertum efi ♦ At uero ea qa^ inter qua^

20 drupedes oua pariunt^os aut fpinam pro fua magnitudinis modo meruerunt^ma:: iora enim offis naturam potius obtinent^minora fpina potius in oflis uicem fiildun tunOmnia prorfus animalia quxfanguinemhabentjdorfo conftantjaut ofl^o^aut fpineo ♦ c^tera ofla alrjs infunt, alijs defunt * ut enim partes corporis quaec^ habenss tur^ita ofla quoque ad partes accommodata habentun Quibus enim aurajS^ bra* <hia defunt, ijs pernae aut culinae pr^didas etiam defunt ♦ Nec uero fjs quibus par=s tes^e^dem quidem, feddiffimiles funt, eadem offium ratio feruatur : fed aut plur^ minoris ue modo difFeruntjaut proportione* Ofl!a igitur ita fe habenu

HecaYtiUgmoeiusq^cumoffediffermtLi* Cdput VI 11

i Artilago difFert ab oile pIuris.m!noris ue rationejCum alias natura ea^ I dem^qua ofla conftet Et quemadmodum os pr^dfum nunquam re^ I addt^ itz dC cartilago rupta nunquam reparatur > Terreftrium, quae I dC animal gignuntj^: fanguinem habent,cartiIago nullo foramine hi^ i fcit^nec offium more medullam continet . At uero aquatilium cartila^ gineiSjquod per dorfum proporrionatum offibus tenditjcartilago efl^hii morem in medull^ fpedem continens ♦ Greffilium qux ani=s mal gignunt auricul^^naresjextrema^ offium no;; nulla cartilagine conftant*

D 1

,40 ARISTOT. DE HIST* ANIMALIVM

neungue,ms^^corm^dentibus^eomm^cumoffe comtemmtk* .Cdput IX

n Vnt item alia partium gettera^qu^ naturam nec eanflem habcntjquS I ea qux expofita funt, nec longe ab v\s remotam, ut ungues, ungute, 1 comua:praeterea roftrum^quale datum auibus eft ♦ h^-^c enim bC flexi:* liia&ififfiliafuntscumnullumosuelfledijuel findi poifit/ed fragile ^,_-^^^ i quodc^ habeaturXoIores cornuum, unguium, ungularum^ pro cu* ris pilorum^ colore fequuntunetenim cuas nigraejCornua nigra, U ungulae nigrac oriuntur:8^ candidx parimodo in colore refpondent^a^ cornua5& ungues,& un^ gulx.medrjs etiam medium eadem colorem praeferunt, At dentes naturam oflium lo semulanturtquam ob rem hominum nigrorum,ut Aethiopum at^ fimilium^dens tes &:oflra candent: ungues nigri modo fuae cutis apparent ♦ Cornua parte plu^ rima caua funt ab radice^quatenus ambiunt os, quod ortum a capite cauo cornu in feriturjtotum^ implet : in mucronem tamen folfdum exeunt, bC fimplici parte sx^ trema conftant*Ceruis tantummodo tota IblidajSi^iparfa in ramos, & omnibus an nis deddua,nifi caftrentur:cum ex c^teris cornigeris nullum cornua amittat*De ca ftratis autem poftea difl!eremus* Adh^rent cornua cutipotius,qu3m oflj : unde fit^ m in Phrygia bC alibi boues fint,qui cornua perinde ut auriculas moueant^Quae ha bent ungues (habent autem quibus digiti* digiti uero fjs funt, quibus pedes , exce:= pto e!ephanto:huic enim digiti indiuifijac leuiter formati, nec ungues oinino funt) -o hscergo,autredisunguibus funtjUthomo^autaduncis, utinterpedeftrialeo, in* teruolatiliaaquila*

BepiUsiO-ijs^^Uiepilorumuicepinguntun Caput K

I E pilis,atquedei)s quae uicem pilorum fuppetunr, dC ob eam rem pili * proportionalia dicuntur,atque etiam de cute,res ita fe habet^Pilos ha^ I bent quaepedeftria, eadem^ uiuiparafunt» Cortice aurem integuns I tur,qua? oufpara funt pedeftria, Squama uero pifces tantum, qui ou5 J arenidum illud pariunt ♦ Nam ex longis conger, tale ouum non aedit, nec murena.anguilla uero nullum omnino ouum generat* Craflfitudinis, tenuita^ tis,copi3e,& magnitudinis pilorum difaimina,pro partium quibus adhaerent con* ditione^atque pro cutis qualitate proueniunt^fit enim magna ex parte, ut pili dC du riores,8^ aafllores cuti aaflfiori enafcantur» Plures autem longiores humidioribus locis,atque cauatioribus ( dummodo fint ad gignendum pilum idonei ) prodeunt* Hoc idem de genere quoque tam fquama munito,quam corrice intelligi licet^Qug igitur molles fuapte natura pilos habere folent, haec per ufum pabuli melioris, du^: riores incipiunt gerere:contra autem moIIiores,pauciores^ ea, qu^ duros, copioi: fos^ habuerint,eadem illa fcilicet rarione^Regionum etiam tepore, aut fi*igore dii^ ferenria eft,ut pili hominum lods calidis duri^frigidis molles oriuntur^Sunt molles, qui promilfi 6^ fimplices:duri,qui crifpi^

BepilisQrcute^Qrijsquibuspilia-cutis. Caput XI

I Aturaommum pilorumfifliiseft^fed plurisminorisue rarioneinter |fedifFerunt. Nonnullipaularimadedduritate degenerat, ut nonpilis j;praeterea,fedfpinisfimi]esefleuideantur,utpiIiherinaceorum.Quod gjidem unguibus etiam euemriquippe cum in nonnullis ammalium, ce^ nus ungumm prae nimia duritudine, nihilo ab oflibus diff^erat . Curis hominipro^ poraone magmtudinis tenuiflima eft. Ineft in cuteomnium lentor quidam muco^ lus:uerumal^'s minusjalijs magis:ut m tergore bubulo, ex quo glutinum facere fo

lent^

JO

40

LIBER TERTIVS. 41

!cnt ♦ Qulnetiam e pifdbus gludnum i nonnullis excoquitut. Senfu cutem ipfam carere conftatj maxime^ in capite, quoniam ibinulla interpofita carne offi adba&s reat* Vbicuncj cuds per le, aciine carne eft, uulnerata non coit: ut in gena, bucca, pr^putio, palpebra ♦ Contextu perpetuo cutis in omnibus ammalibus continua^s tur;nec alibi interpellaturjquam ubi naturales meatus folent euaporare^atcj etiam in oxe^dC unguibusXutem omniahabent quibus eft fanguistpilos non omnia^ied ficut diftindum iam eft*Mutatur color pilorum in fenedute, cmdidic^ pili effidua tur in hominibus.quod uel caeteris animalibus accidit, fed non fatis aperte, pr^ter^ quam in equo*Candefcunt pili a parte fui poftrema^PIurimus tamen canor um nu^

10 merus candicans iIlicoexiftit:qua ex re patetcanitiem nonariditatecommittisUt quidam uolunt*nihiI enim illico aridum gigni folet* Cutis autem uitio, quod uitili^ ginem appellamuSj pilos omnes produci canos apertum eft. lam nonullis pili dum sgrotarentjincanuerut^quibus in bonam ualetudinem refiitutiSj nigri renati funt, canis defluxis* Canefcere pilosocyus opertos, quam detedos, difflatos^ aduertiis mus^Temporahominum, &partesprimoresquampofteriores celerius caniriem fentiunt.pubes nouiftime canefcit^Pili in homine animalium omnium uno partim fimuljpartim poftea per ^ates gignuntur.Congeniti funt pi!i capitis5&: fuperciliois rum, &:palpebrarum : poft gemtiy pubis primum, moxalarum, poftremomenti* Loca enim quibus pili proueniant^toudem funt congeniris deputata^ quot poft ge

20 nitis^deficiunt acdefluunt maxime^primi^ per aetatem pili capitis, non tamen omnes, fed tantum priores : parte nanque pofleriore caluus nemo effidtur . Ergo capitis IguitatemjCaluirium nuncupamus:quam rem in fupercilijs falirium appelle^ mus^quoad melias uocabulum inuenerimus^ neutrum eorum priufquam cocptus coitus uenereus fir, accidere nouimus, Caluitij mulieres efleimmunes, dC pueros, a:fpadones,apertumeft*PiIip6ftgeniti5tjs3quiantepubertatemcaftraafunt,non €xeunt:5<: poft pubertatem exdfis/oli decidunt^pr^terquam pubis. Pili in mento mulieris non prodeuntjnifiinterdum paucijCum menftrui curfus fubftiterunt: dC m in terra Caria mulieribus facerdotibus euenire aiunt : quod diuinarionis indi^ duminterpretantur.ReliquipilfjquipofteagignifoIent^muIieribusquoquepro^

50 ueniunt/edparcius* Fieripoteft, uthomo, tum mas, tumetiamfcemina^pilispoft genitis careat,iam inde ab ortu natur^ uirio contrado:& nifiutpubercanEjConrini: gatjfteriles in gignendo funt*Crefcunt cxteripili plus minus ue,prout iingulorum ratio poftulat, maxime in capite, mox in barbaj dC pr^cipue qoibus pili tenuiores, Nonnullis etiam fuperciliaper fenedutem adeo hirfqta redduntur,ut tonderus dum fitquod propterea euenitjquia coh^fioni appofita fint ofliumjqux fenefcen= te ^tate Iaxantur5&: inde plus humoris tranfmitri pariuntun At uero pili palpebra rum, nunquam plus iufto excrefcunt ♦ defluunr rebus uenerds incceptiSjeocR ma^ giSjquoufusuenerisfuerit ampliorveofdem eriam lentiflime omnium canefcere clarum eft* Pili euulfi fubnafci denuo paflTunr, dum dtra statis florem degitur, nec

4.0 ulterius ♦ Habet autem genus quodc^ pilorum ad fuam radicem lentum quendam humorem, quoprotinusubieuulfumeft^iiqua lemufcula tangat, adh^ret, ut ea traherepofliittenadus* Quibus ueroanimalibus uerficolores funtpili^ dfde etiam in cute uarius ille color habeturjatque^tiam in lingua.Barba non pari modo efFun dimr omnibusjfed alrjs tammaxiilx,quam maftax,6<:mentum,piIorum frequen^ £iainreguntur:alrjs mentum leue^d^^muftaxtmaxilL^ pilofae cernuntur* Caluefce^: re minus folent, qui mento funt biparrito» Crefcunt eriam pili quibufdam in mor^s bis,ut prxcipue in tabificis* Quineriam in fenedureB^ defuncto augefcunt, dmip^ resq^ redduntur : quod idem unguihus quoque euenit * Libidinofis pili congeniti maturius defluunt : poft gmiti^ celerius kk promuntt MinuSjqui uarices habent,

D 5

^ kKl ST aT. -D E H I S T* A,N I M A L I V M

caluefcuntEtfka!iahabereinceperint.pi1osnonnulIiproddcunt*pi1fpra?dfinon abtncifuraaugentur^fedinfermsabradiceexeunttatque ita euadunt longioj^e^* Pifdbus quoque extenuaris ac fenefcentibus, fquamae duriores , craffiores^ effici^ untunQuadrupedum eriam uillijlan^ ue/enedtute prolixius augenturjquanqua rarefcant,fiant^ pauciores* 8C ungulae quoque maiores in feneCta reddniur» quod idemroftris eriam auium euenit Jnaementum ungnlarum idem^quod unguiii eli

De pmnU ^«ikjk, ct ^<^um mtatione a dlioYum^ animdium^e potu quormdmflmimm, Caput XII

^EnnxauiumnulI^per artates mutantur, prxterquam grtiumjquas ^® linigrefcere in fenedaperfpedumeft* At ueroperafFedtus temporais I rios, quoties frigora urgentaaiora, pennx uoluaum unicolores in* S terdum enigris, autnigriufculis, aibidis ue, in albas tranfeuntjUt cor^ S aij pafleris, hirundinis^ cuius rei contrarium, ut quicquam ex generc albo ueniret in nigrumjnunquam uifum eft , Temporum quoque uiciflitudine bo na pars auiam ita colore immutatur , ut quxnam finty latere poffint, nifi rem peri^» tius noueris^Aquarum itemdiuerfarum ufujnonnullafuos immutantcolores:aIis5 bi enim candida, alibi nigra redduntur , Sunt etiam aqu^ multis in locis, quas cum cuesbiberintjmox^ inierint, nigros generent agnos: ut in terra Afiyriride agri ChalddiciThraciaefacitamnis,quempraenimiafi:ig!ditate Pfychrum uocant.Erin ^® Arttandria quoque duo funt fiuui],quorum alter candorem, alter nigritiam peco^ ribus fadt.Scamander etiam amnis fiauas reddere oues creditur:qua ob rem Xan=s thum pro Scamandro nuncupatum ab Homero autumant , Lepori uni pili, 8Cm bucca intusjet fob pedibus funt:cum cetera animalia nec intra os habeant pilosjnec parte pedum refupina/ed prona^MufcuIus eriam pifcis pilos in ore intus habet ui^ ce dentium^quibus omnino caret/uillis fimiles, Sed pili^ut didum eft, pr^fedi aUis geriab rad/ce pofIunt,fuperne non pofruntpennx autem nec ab radice, neque fti perne ab incifura pofTuntrepararf, fed cadant, necefleeft ♦ Nec penna apum, aut qu^uis infifla renafci poteft^cum euulfa eft ♦ Aculeo eriam apibus detrado, nullus fubnafdtur alius:imd breui morianturjnecefle efi. j<a

BmemhnminfimguineisutmMui^ Capta Xlii

Vnt SC membranae inlangaineis animalibus:qu^ quidem pars fimilis curipr^tenui, fpifrse%eft*Sed diuerfumfane genusid adeft, quippe ; quod hec necfiflile^nec euulfile fitAmbit fingula,tum oira,rum eriam jj uifcera membrana, tam in maiore, quam in minore animalium gene^ ii re: uerum in minore fenfum effugit, quoniam admodum tenuis, at^ queexigua du Maximaeinter membranas duae funtillae, quibus cerebrum oper^s tum munitur. altera fupra adhxret ofIi,quae iirmior, dC crailibr eft : altera infra con^ rigua cerebro. m ox quae operit cor,magna habetur. Pr^dfa membrana ipfa fynce^ 4.0 ra non coit; dC ofta fuis diipoliata membranis fyderantur»

Beomcnto. caput XIIII

Mentum quoque non nifi membrana eft: quod omniahabent, qusc fanguine npn carent,fed alia pingue,alia madlentum^Oritur id,8C de pendet in f|s, qus animal generant : eadem^ dentata parte utraque funt, a medio uentre qua uelutiquaedam futura ducitur . nec fecus in ijs^quae altero denrium ordine carentja maiore ueaure dependet*

Deuefia!

LIBER TERTIVS.

4}

De ueficd}^' pomodo generentur calcuU.

Caput

KV

nEfica enammembranaeftriedgenus id aliudmembranaceft,qufppc ! quodtendiingenuepoffit^Non omnibus dataueficaeft^fed fjs tan* I tum, quae animal gignunt ♦ ouipari autem generis nulli, prxter teftu^ I dtnem, dataefi* Nec ueiicapraedfacoirepotefij nifiad ipfum exordi3 i fuae ceruicis ♦ quanquam non ignoro ita aliquando contigifle, ut au^ nerata uefica folidefceret ♦ fed quod admodum raro contingit^par um id obferuan* dumcenfeo^Defundis nihilhumorisfn aeficam tranfmittitur* At uiixis non fo^ lum humor, fed etiam ficca quaedam concrementa defcendunt, ex quibus calculi *° conficiantur ♦ lam nonnuUis talia in uefica confiiterunt, quac nihilo difTerre a cons chylijs uiderentur « Ergo de uenis, neruis, fibris, cute^ membranis, atque eoam dc pilis, unguibus, ungulis, cornibus, dentibus, rofiro, carrilagine, oflibus, eorum^

proportionabilibus fiatuendumadhuncmodum efi

"Decim*

CdpUt

XVI

I Aro autem haec, bC quod carni fimile in genere fanguineo, efi omnf^

Ibus inter cutem, 6(1 offajaut quaeoili proporuone continentur* Vt

I enim fe habet fpina ad os, ita carnis aemulum illud ad carnem . Diui^

I fibilis undique caro efi, nec uenarum aut neruorum more in. longum

l fecari tantum idonea . aboletur, QC in uenas, fibras^ tranfii, quoties

animalextenuatur,6^gradlefcit* Vertitur item in pingue, quoties pabuli copia

fuppeat*Quibus multumefi:carnis,i]s uen^ arctiores,&: fangufs rubentior,8^

uenter ac uifcera parua ♦ Quibus parum, if s uenas ampliores, fanguis atriorj uifce*

ra maiora, &: uenter audion Pinguefcunt intra carnem, quibus paruus efi uenter»

De rfitpe» CT" ^eho : O" ^U£ mmdia ctdipe^ qu£ [eho pinguefcunt. CapiU XVII

rDeps autem dC febum difFeruntinterfejCumfebum fragiic ufqae* I quaque fit, dC cum refrixi|,concrefcat:adeps liquidus fitjminime^ 1 aptus durari Jura enim febo opimorumconaefcuntjUtouis/utca^ j prae* Adipepinguium liquida refiitunt frigori, ut equi, ut fuis , locis ^ eriam difcrepant ♦ Adeps enim inter carnem cutem^ fblet confiftere; febum in fine carms femper efi* Omentum quoqueadipepinguefcentibus adu peum efi^febo obefis febale* (^ux parte utraque dentata funt^adipe pingue^ fcunt : quae unajfebo* lecur e uifceribus adipeum nonnuilis confifbt,ut imec aquatilia cartilagineis : quorum iecinoribus colliquatis oleum fadmus* ipfa ra^s mencartilagineanullodifcretoadipecarnijuentri^ue adhxrentepinguefcunr* Pi^ fdum febum adipem prx fe fert, nec concrefcere folet . Animalia quxuis aut inrra 4.0 carnem,aut feorfum pinguefcunt . E quibus autem pingue feparatum non ed, ea minusperuentrem^omentum^ pinguefcunt, ut anguill^, paucum enim efteis febum in omento ♦ Plurima tamenparsanimalium uentrepinguefdt, dC prxd^ pue quae parum fe moueancCerebrum^ut adipe pinguefcentiumjpinguiufculujn eft, uelutfuis^Sicfeboobeforum/qualidiufcuIumfenritur, utouis. Renes ex ui* fceribus maxime pfnguefcunt. uerum dexter minus femper, quam finifler*8^ quamuis uehementerfuerintpingues^tamenaliquid fempermedijs deeft^Quse febo pingtiefcunt,magis quam qux adipe, in renibus opimandis luxuriantjac omnium praecipue oues^quippe quse renibus pingui undique obdudis intereanr* quod ubertate pabulifit, ut in Sicilia agro Lconrino fieri conftatu^Qpcirca fcro

D 4.

^^ ARISTOT, DE HIST. A N I M A L I V BS

diel asere oues adpafcua paftores lods illius folentjquo minus capfant pabuli»

~ :pupOlii$omnibusanimantihui€afdmejfe, Caput XVIII

, Mnium uero animalium communepupillae inftitutio eft.omnibus I enim quae partem hanc poffident, nec duris oculis funt^ febo conftat» I Minus eflefcccunda, quae adipe pinguefcunta iiue mares, fiue fa^mi^^ I nae, notum eft. Omnia aetate proueda potius quam noudla pingues:

I fcunt ; fed prxcipue, cum iam fuae longitudinis ac latitudinis modum

adeptajaugeriin profundum indpiuntt

Sanguinemomnihm cr communemo U neceffirim ejfe animantihusfangui neis;de^fanguinmuari€tate» Caput XIX

f Anguis in primis neceflarius, communis^ fanguinds omnibus znU I malibus eft : ncc aduenntius fuppetit ^ fed uernaculus atque intimus I in omnibus integris, atque impundis habetur ♦ Venas hic uafa fibi, dC l conceptacula habet : nec in ullo aliOj nifi in corde, pra^ter uenas conti=s

i netur-i Tadum nullo in genere kntii : ficut excrementa quoque in

aiuo contenta , fenfu carere certum eft . Quinetiam cerebrum dC meduUa tadum nonfenriunttEffluitfanguisquancunque partem incideriscarnisuiu^jac incor^ rupt^ ♦ Si fanguis integer eft, rubet, &:dulds faporis eft : fcd (i uel natura, uel mor^ 20 bofituitiatus^atrior cernitur^Necuero admodum craflTuSj aut admodum tenuis eft, qui optimo habitu conftet* humidus d^calidus femper eft, quandiu in corpore animalis continetun At ubi effluxerit^concrefdt omnium^preterquam ceruorum, dC damarumj dCCi quid aliud natura eiufmodi &t ♦ Itaque c^terorum omnium fan== guis ipiflari folet, nifi fibrx quibus refertus eft, eximantur : fed celerrime omnium fanguis taurorum coit, dmefdtc^ ♦ Copia fanguinisin primis animalibus ijs , quas animal dC intra fe formant, SC in lucem edunt: mox ijs fanguineis,que pariunt oua* Qu^ autem uel natura^uel arte^bono habitu funt, rjs nec multum admodum fanrf guinis eft, uelut tjsjqux per aliquam porionem recente fanguine exundancnec pa rumjUelut fjs quae nimium funt obefa^qui^pe cum prsepinguiaomnia fanguinem 50 quamuis purumjtamen paucum hdbcmtidC quo plus pinguedinis^eo minus pof== fideant fanguinis.pingue enim omne exangue eft* Obefaitem fanguinem habent imputidum^quanquam fanguis dC qus fanguinea funt facile putrent : ac pr^dpue qu^ adoflapropius 2ppIicantur*Homim fanguis tenuiflimus ac mundiflimus*. tauro SC afino inter ea que animal generant^aaflHflimus dC nigerrimus:parte etiam inferiore crafliorj dC atrior eft, quam fuperiore* Palpitatintra uenas fanguis omnia animalium, pulfu^iimulundiquemouetur^folus^omnium humorum fparfus per totum corpus animaliu eft*Et femper quadiu uita feruat/anguis unus animar, dC ierueuontur primu in cordejante^ totum corpus fbrmet. Si multum fanguinis effluat, animadefiartiinimium^uitainrerit^Si ianguisimmoddicehumefdtjmori^ 40 bus infeftat:fi'c enim in fpeciem faniei diluitur, dC adeo fcrcfcit:, m iam nonnulli fu^ dore cruento exundarint Jdem etiam interdij cauf^ eft^ut qui effluxeritjaut omni:^ no concrefcere nequeat^aut incompte particulatim^ fpifl^tur* Dormietibus porro • fangainis copia partes exteriores deferit/ubit^ interiores, ita ut adado cultello no xque effluere poflit* Fit per cocodione ex fanie fanguis^ex fanguine adeps* Vitia* to excrefcente^ fanguine, profluuiu uel e naribus, uel per infera marifds mouef, auc uarices fiunt Jdem putrefcens pus reddit,quo demn cocalefcente porus, id eft, tofus lapis confiftitFceminis fanguis nigrior BC crafliorjquam maribus eft, dummo do ca^tera aflintj pariter qu^ uel ab ^tare. uel a fmitmc proficifcant ♦ dCminus fan«

guinis

hlBEK T1EK71VS. ^$

gumis per fumma corporis fozminarum eft : plus enim parte interiore conttnetur» Sed omnium fo^minarum maxime mulier fanguine abundat.Et quae menftr uaap pellamus,plurima fieri in mulieribus folent : quod genus fanguinis uitiatum aegro^ lans^^fluit immodice^atc^ profluuium ob eam rem didum eftC^teris morbis fan guinis minusmulieresinfetiantur^quamuiri.paudsitemmulieribusfiunt marii= fc^, aut uarices , aut e narib us profuiio fanguinis . dC (i quid eorum acdderir, detris: mentum in menftrua decumbit . Aetatumetiam ratione fanguinis difaimen, tum in modOjtum in genere recipit.etenim in f tate admodum iuuenili faniem trahit, SC largior c^:in fenedute antem crafTus, niger, dC paucus. medium tenet in media fir 10 ma^ xtate . Concrefdt etiam facile fenum uel in corpore fanguis, qui per fumma eft : quod idem nunquam iuuenibus euenit . Sanies/anguis incodus eft ; auc quia concodus nondum eft^aut quia in ferum degenerauerit^

- ^^^^^ Edulfe ratione ijs addere debemus : nam ea quoc^ humidis annume^s %-^;<0iA fi randa generibus in nonnullis fanguineis ammalibus eft» Omnia uero r^r^^^J W *1"^ fuapte natura humida in corpore funt^conceptaculis quibufdam Xj^Wj K tanquam uafculis cotinentur : ut fanguis in ueniSjmeduIIa in oflibus*. l^^^^^k Alia in membranisjaut cutibusjaut uentribus^Nouellis adhuc anima

' 20 libusjmedulla cruenta admodu eft:aetate prouedis, ut adipe pinguefcennbus, adi^ pem trahicfic febo deputatis generibixsjfebum pr^fe fert. Sed quan^ medulla no nifi inclufa ofTibus eft,tamen no ofia omnia medulla intra fe continent:fed ea tanta qu^ caua habent : tametfi ne ipfa quide omnia continent. of!a enim leonis partim nulla.partim admoda exigua habenLquamobre nulla omnino medulla leones has: bere nonuIIiputarunt,ut didueft Jn fuillis etiam offibus minus medullx eft:et no;= nullis omnino deeft. Haec fere femper in animalibus natiua bC cogenita humidi ge^ nera habent. Adnaa aijt pofteriora^ funtjlac bC gerJtura: quoru alterum non eo^ dem modo in omnibus eft, ^cd quibufda pro genitura thorus genitale uirus fui ge^ neris habet^ut pifdbus.Que uero lac habent omnia^mamis id continent*Mamme 50 aot datae fjs funtjqux animal & intra fe concipiuntjSK^ in lucem ^duncut ea qux pi lis integuntur^uelut homOjSd equus* Cetae etiam fn aquarili genere, utdelphinus, uitulus marinuSjbal^na^Hxc enim mamas habentj bC lac* At ea qu^ oua pariunt, aut ouo intus conceptOjanimal poft in lucem excludunt h^c^bC mamis carenc bC la dejUt pifceSjUt aues.Genus auc unumquodc^ lactis habec tum faniem dilucam^qd ferum uocamus:tum corpulentu quidda, qui cafeus dicitur , Plus cafd lac illud ha^ bere uidemus^quod crafTius eft^Coit lac eorum, qu^ no utrinc^ dentata fuhcqua^s propter cafeus ex ijs fit^quae inter urbanajdentium ordine carent fuperiore.eorum autem qux mxinc^ dentata funt^lac coire nopoteftjficut nec pinguej& tenucjdul^ ce^ eftTehuiffimu cameli eftjmox equasjtum afms:aaffifl[imu bubulu eft*NuIIa

-40 lac coit frigore, fed fer um porius trahic. Igne nimirum omne fpifl[acur5&: crafleicic* Nulli fereanimaliumlacfierifoIeCjantequamucerum ferac:necdumferuntjUriIe omne eftjfed primujnouifllimu^ inurile.Non prcgnaribus aliquadOjied rarOjeduii ItjsquibufdamefFicicur, uc ladefcancetiamqiiibufda muIieribusnacumaionb>us, fudu frequenciore^lac prodrjc58<: copia canta,ut fnfencem enucrire potuerinc Vbe ra etiam caprarS^quae coitu non pariuntjpaftores motis Ocide^ urcica perfiicac uehe mencer^uc dolore infligancicaq^ primu cruenta humore elidunc, mox purulencu, poftremo lac non minus, quam ex rjs, qu^ uenerem patiant ♦ Maribus magna ex parce^nec befttjs,nec hominibus gignfc lacfieri came poceftjUC aliquibus incerdu ^ gnatur ♦ nam 6c in Lemno infula caper ex mamis, quas geminas iuxta genitale ge^

4«? A R I S T O T* D E H I S T* A N I M A L I V M

ritjtantum h£tis emuIgebaturjUt coloftra inde conficerent* quod idem etiam proli mafculx capri illius euenifle accepimus . Sed h^c oftentis annumeranda potius du cunt^nam &Lemm*o illipecorisdomino confulenti, Deus amplius incrementii pe culi) futurfi refpondet* Viris poft pubem exiguu nonullis exprimit : ueruntamen per fudu firequentiorejUel multu prodifle aliquibus traditu eftXadiineft pingue^ do,qnx etiam concreto pleu prope trahit* Caprinu lac mifcere cum ouillo Sicali^dC qmbukunc^ fitcopiacaprinijConfueueruntXoit/piflatur^ potiifimijjnon modo quod plurimu habet caieum, uerumetiam quod fqualidiore ♦ ladis copia quibufda maior, c| ad fcctus alendos fatisfit ♦ Comodum ad confidendu, reponendum^ cas^ feum pridpue ouillumjcaprinum^ eft : mox{bubuIum. equinu,ac afininum mi^: lo fcentad phrygium cafeumconfidendii*BubuIumfertiIiuscafeoeft,quam capri:* num ♦ cum enim ex amphora ladis caprini formagines obolac undeuiginti confi';5 cianturjbubulum eadem menfura trigfnta hdt^ ut paftores cofirmant» quibufdam quantum fatis ad ftetum iit, tantum gignitur : nec ulla copia, aut ad reponendum comoditas fappetit^m quibus mammac plures^quam binaf*nulli enim in eo genere iaCjUel copiofum^uel cafeo utiIe.Cogitur lac fucco ficulno,^: coagulo . Succus lana cxceptus paufillo lade abluitur^quod inieda ladis copiam denfat , atcp colloftrat»

pe codguh , cr pihuU gmm, quod k^is copium extinguiit, quod^ idemaugcat, Caput XXI

^^ Oagulijjlactis fubftantla eft : quippe quod in eoru uentriculo, quae ad^ ®[^| hucladent,contineat,Eftergocoagulij laCjigne habensintrafefejqd

j cum animaiis tepore concoqueret,cafeum traxerit*Habent coagulum r .^.^-^1 omnia ruminantiajS;: inter dentata utrinc^ lepus ♦ Quo uetuftius coa^ gulum eit,eo praeftanrius* tale profluuio alui mederi prxcipue p Gteft:at^ etiam qd leporis eftfed laudatiflimu hinnuli* Plus minus ue emulgeri, difcrimen aut pabuli, aut magnitudinis animalium effidt Nam pufillx bucula-^quas Phafiana regio fert, fingulxabundebeneficiopabulimulgent ♦ arEpiroricae uacc^pr^fua pr^cipua magnitudine,amphoras fingulas ilngul^ implent ladis, menfurgcB eius dimidium mammis duabus pr^ftant^eredus qui mulget^aut paululu feinclinat^quoniam fe^ 50 dendo ubera conringere neqaeat ♦ C^teras etiam quadrupedes magnas terra eade Epirus gignit,excepto afino:fed prsdpue boues et canes.Paftu opus eft, grandibus largiore^que terram illam abunde prxbere, '8C loca firigulis anni temporibus acco^ modata habere certu eft * Boues igitur egregia magnitudine ibi funt : atc^ etia oues pyrrhice,a Pyrrho rege ita cognominata^^PapuIigenus aliudcopia ladis extinguitt ut medica herba,&: precipue ruminantibus* Aliud auget, ut cyrifus,ut ernij.Sed cy tifus dum floret,incomodus eft:urit enim tantifper,att^ extinguit.Eruum pregna^ ribus no prodeft:facit enim parru diflidliore omnino.Qux in quadrupedii genere fum cdaciora,eade ut ad poflidendu meliora, ita ad ladis eriam copia efle fceciidio^ ra,uidelicet dum alimeri copia habeant,planu eft.NonuIla eria flatuofa,paftu exhi^ 40

bita,copiaeiti'duntIadis:utfabxiargiusdatxou!bus,capris,bubus,capeIlis.faciijt «iim ut abera demittanr Jndicia aSt futurs copis ladis, cum ante partij ubera fpe dantdeorfum^EduratdiuIac omnibus^fino coeant,nec paftu careant copiofoXed omniiimaxmie quadrupedu^ouiDusrqnippe quibus muldra menfium odo fpacio continuet . Demcp ruminantibus lac SC copiofius, BC cafeo utilius emulget . Boues arca Toronam,paucis ante partii diebus, lade carent:reIiquo tempore habent per pejuo.Mulierij lac comodius ladentibus eft,quod liuorem trahit,quam quod can^ didum eft.a: fufcx falubrius habent, quam candid^ . Eft porrd ad alendum ualidi^ «s,m quopIu$cafeiexi;iedinfantibusfaIubrius,quod minuscafdcontrahat.

Defemi^

L I B E R TEKTIVS*

4f

Emen genitaleomnia emittunt^ quae habenilanguine* Qtiid StTque* admoda conferat hoc ad generatione, fuQ loco dicetur ♦ pf urima uero : proportione corporis homo cmktit ♦ Pilos habentfu iemcn lentn eft: kseterorijnullamhabetlenritiam* Album omnium eiinecaudiendus ,.,-^^>^^-.^ ..J! HerodotuSjqui Aethiopes genitura cofore n^ro promere jfcripferac. Exit profecto femen hoc genitalejalba dC cr aflum^^fi inregrii eCtifcd foris tenue tot3 rcdditur 8C nigrum^Nun^ id gelu concrefcit:im6 admoda extenuatjdiraquf tum colorem, tum etiam fubftantia trahit : calore aut coit5&: crafTefdL a<:^uod de uulu3 ^^ effluxeritjaliquandiu in ea iam immoratUjid craflias prodir*nonupig etiam ficcum, 'contortum9,DeIabitur in aqua quod foccunda eft,atc^ fubfiditrquod aSc infcecuni dum eftj diminditurjatc^ exolefdt; Falfum etiameft quod Ctefias de genitura ele* phantorum icriptum reliquit*

ARrSTOTELIS STAGIRITAE f)E

H I S T O R I A A N I M A L I V M L I B E R Qy A R TVS, INTERPRETE T H E O D O R O*

Bemmdibu5qUiefmgmnec4reant>^U4tuoY^eoYmgmerihus. Cdput l

E PARTIBVS animaliShabentiafangutnesqaascomuncSj |. quas ue proprias iingula habent genera : at^ eta de ijs quas U^ I milares,diffimilares<^ appellauimus:deni(^de omnibus, cam in l! terioribusjquam excerioribus partibuSjdiCta iam eit*N unc ordi ' nem animaliumjque fanguine carentjperfequemur.Genera ia hoc ordine plura funt* Prmia qu^ mollia appei]auimus,hoc eft,

l qu^ fanguine carent, dC foxis carne molli obduda, fblidu intus,

jo modoTanguinei generis cotinent: quale fepia eft* Secunda que auftis £enuib*opes riunturjhoc eftjqug parte folidam foriSjmollem carnofam^ intus conDnent*Duril illud eoru tegmen^no fragile/ed coHifile eft:quale cancrorym genus, &:locuftar5* Teniii que filicea tefta coclula muniunt^hoc eftjquibus pars cameaintus^folida fo^ riSjfragilis atc^ ruptiliSjno coIIi(3is:quale genus conchara,6^oftrearn eft^Quartum infecta omnia,quod quide genus multas38(: uarias copleclit fpedes animaiiu. S ims porro infedajqux, ut nome ipfum dedarat, indfuras parie im uel fupina, uel pro^ na^uel etiam utrac^ habent:nec ofleii quic^ diCaeta mt carneg, fcd qutddam inies -hxc ipfa mediu cotinent : quippe quae corpore pariter intus, foris^ dmo conftenr* Siit alia impenatajUt iuli^ut cetipedae^alia penata^ut apes5uefpe5icarabei.alia utrc<^ 40 modoait formicae.eft em pars formicarii penata^pars impenis.qd idc uel in ijs^ quas cicindelas uocatjlicet conteplari* Partes eorii qu^ mollia nominauimos exreriores, pedes uulgari nomine^fiue brachia:& rf s continuu caput:tum alaeus fiue fmusco:* tinens interiora, que pinnulae ambiunt in orbem* caput enim nonnuHi minus re* de appelIarunt*Euenit in mollibus fane omnibus, ut caput inter pedes^et uentrem habeatur^Brachia tergoodona omnibus binis acetabulorum ordinibus^ducta perpetuo omnibus , excepto genere uno polyporum * Sepi^ , lolligenes , dC loU .iif,peculiares binas fortiuntur promufcides longas, acetabulo parte exrimabino afperiufculas , quibus capiunt, & ad ora admouent cibos* fjs eriam quoties tempe* ftates urgent, ad faxa aliqua adhaerentes fe ueluti anchpris iactis ftabiliuntpinnu%

^t. ARISTOT* DE HIST* AHIHALIVM

autmij quibfis alfieum drcundari diximus , natant ^ Polypus crgo fuis bradifjs,

m pedibtrs ac manibus uritur : quippe qui daobus fupra os pofiiis cibum admois

iicat» Vltimo uero quod dC acutiuSjS^: folum albicans eh^dC pane fui extrcma bifur

catum^dorfoqp adnexum ( Dorfum aat partem leuem appelf ant, a qua acetabulo^

rum ordo inchoatur) hoc ultimo inquam brachio in coitu utitur ♦ Fiftula idem ante

alueum pojfitam fupra brachiagerit cauam, qua mare tranfmittit^quantum fuo zd^

miferit alueo, quotfes aliquid ore capibeam^ modo in dexteram partem u:ansfert>

fnodoinfiniftram^haceademfiftulafuumquoq^ atramentiifundereairokt* Natas

obIiquus,pedes in cam porrigens partem^quod capitis nomine appellatii eft* Atq^ ^

ita cfficitur^ut cum natat, profpidat in aduerfum (nam oculi fupra fimt conftitua) ^^

&:0shabcatcxaduerfo»CaputilludpoIypisquandiuuluiitprfdurS,&:quafiinflafl

Wmcft,Tangunt5actenentbrachi}sfupinis5membranam9interiedatotamexte=s

dunt.in arenam tamen elapfis,facultas apprehendendijtetinendi^ nulla eft^Diftc

runt polypia cmcris quae modo enumeraui moUibus^ eo quod alueus polyporum

paruus,&: aura praelongatcaeteris e diuerfojalueus amplus, crura brcuia, ita ut po

tefias nullaiit ingrediendi Jp& aut inter fe difaepant, quatcnus lolligo longior, fc^

pia latior eftXolIigine uero longe grandior, qui loIKus nominatur : quippe qui uel

in cubita quinc^ exaefcat^Sepias quoc^ aliquas in bina augeri cubfta notii efi Bra^»

chia etiam polyporii tantimdemjatc^ etiam plus magnitudinis capiunt* Sed lollio:*

rum genus puflllii admoda eft, dC fade quoc^ a lolligine diilidens ♦ Pars enim loll^', ^^

quae exit in aeutumjatior eft*PitmuIae ctiam circunSantcs ill^ totum in lollio alueS

ambiunt, cuminlolliginepartemaliqi^relinquanL Pclagiustamcnlolliusno alio

mbdOjquamlolligo confiilitXaput omnibus inter aura^quae SC brachia5&: barbf ,

6C cirri appelIantur*Eius pars oris habitus eft, in quo dentes duo^ fupra quos oculi

loridem grandiufculijquibus difcrimcn exigua quardam praeftat carrilago cotinensi

cerebellumjiieft etiam in ore caro qu^da exiguajqua uice lingu^ utuntur Jingua

cnim nullis hocin genere data eft* Alueos a capite amplioris capacitaris propenfus,

cuius caro iSflilis cftjUerum no per diredum/ed in orbemj cute^ omnibus ime€t2i

eft.Os gula exdpit angufta3& longa.quam guttur fequitur ampliufculu, mq^ abfi

milc auibus*cui iungitur uentcr^tan^ omafum, fede clauiculae buccinorum ♦ IntCi: 5^

fiinum ab eo tenue, partem repetens fuperioread os fertur, quod laxiusjquam gu

MvmsM esiy h eft* Vifccra molliij nullis/ed habent quam mutem appellant : atrumc^ illum huj=

tnutis > <x7ro morcmjCuinomen atramentiijquodplurimu in fepia eft» Effundunt fuum id atra^*

«y » iiy^ayy id mentum omnia metu perculfa, (cd praedpuc fepia* mutis ergo fub ore eft, dC guh

efi mutire^pro per eam tendit» At uero airamentu infi-a continet, qua inteftinu petere incipit fupe

mutim fkere, riora: foramen^ fuum cadem obuolutu habet membrana^qua inteftinu.atcp idem

Jd in fepijs, cr meatus emittmdi atramenri, exaemenri^ eft, Capillamenra eriam qu^da in cor^

omnino moUi^ ppre omniii habentur,Sepi2ejloIIigini365: loIliOjpartes durXjac folid^ intus per dor^

hus ajj^iatur : fum, dC corporis pronaxiontincntur, quas no eodem appellant nomine: fed quod

(dio nomine infertum fepffs efl^fepiu uocant:quod lolliginibus^id gladiolii, DifFerut enimjquod 4®

papamr aps fepfum robuftum,!atumq^ cft^inter fpinam QC os mediam pr^ fe ferens natura,fun

feUmm* gofam intra fe compIedenSjS;: fi-iabilem corpulentiam. Gladiolus ardior, dC carti*

iaginofior eft^fbrma eriam difaepat, uidelicetpro alueorum modo, quibus ipfe in^

fertus conrinetur ♦ Polypis nihil foliclum intus, fcd caput cartilagine prope conftat,

quae fencfcenribus maiore in modum indurefdt» DifFeriit forminas a maribus, quia

inmaremeaius illefubditusgute acerebeIloinimaalueipertendit,id^ ipfum ad

quod fertur/pedcm mamae imitatun In formina duplex idem illud, fupra^ habe t ♦

utro$ tamen in fexu corpufcula queda rubentia parri eiufmodi fubiuncfta fpecflan

tur*Ouum polypi unum incomptum fotis^dC graadejintus humorem candicante

concolore

L I B E R CLV A K T V S. 4^

concolorem totum ^atc^ ^quabilem cotinens^Tanta eft dus oui ubertas, ut uas im pleat amplms capfte poIypiipfius^Sepiae alueus b/partitus tR^om candicatia gran^: dini iimilia complectens permulta ♦ Sed quifnam fims finguiarum quas enumerza uimus^partium (it^ex deicriptionedifledionum coRcempIareXum uero mares in hoc genere a fceminis differunt^tum uel maxfme fepi^ id probant* Mas enim pro^ na fui corporis nigriora fupinis potius^partes^ omnes afperiores habet quam fces mimydC lineis inceruenientibus uarias:caudam etia acutiorem.Sed polyporum ge nera plura funt ♦ efi enim quod dC confpedius BC maximum eft, cuius terreni ma* fores quam pelagfj funt* dC quod corpore exiguo uario^ eft, cibo inepta ♦ 8C quod

10 eledonam uotatjaurum prolixitate diuerfum.Sif quod unum ex mollium nume^s ro fimplicem acetabulorum ordinem agat. Caetera nancp omnia duplici calculan^s tun Ad haecjquod ali] bolit^nam, alij of&Iem appellat* Duo icem uifuntur genera conchis indita, quorum alterum nautam aliqui uocant, alterum pompilum, fliie vlin.mutilm ouum polypi^tefia rjs ut pedunculis cocaua, fimplex tamen nec ita deflinata, ut ei V pompiUum inhsreant ♦ f^pius ij iuxta terra pafcuturrunde euenit ut fluctibus iadati in aridam eundsm ^ic. elidantur, dC tefia dilapfa nudi capiatur, aut in terra anima exunguatun Confianc exiguo corpore, facie fimiles bolitaenis ♦ Efi etia qui cochlearii more filiceo tegmine i'ta muniatur, ut nunquam egredi foleat, fua^ interdum brachia exerat^Sed de ge neribus mollium fatis didum iam efi*

20

BeanimdihuSiquacrufiiiintegtmtur* Caput II

Rufiaautemintedorumgenus primum locuflatcuiproximumgc^ nus alterum efljquem gammaru uocant* DifFert is a locufia brachi]s, quae denticulatis forcipibus protendittatc^ etia quibufda alijs difaimi j nibusjquanquain no muIris^Tertin genus fquilia eft^Quartum canss . cer.quorum fane plura habetur genera,fquillarum enim genere coa linentur gibbae, crangines, dC paru^, qux maiores nunquam efBcipofruntXan^ crorum etiam genus multiplex eft, nec fadle enumerand5.Maximum quas Maias appdIant,Secundum pzguri,8C quos heradeoticos uocancTertium fiuuiales^c^ 30 teri minutiores^fi^: nullis pene nominibus annotan; Genus cancroru littorale Pface nice fertjtantae uelodtatis^ut uix confequi fit: unde hippeas^hoc eft equites illos ap pellarunt ♦ i]s nihil fere intus propter inopiam pabuli . Genus item aliud eft^ quod magnitudine cancrum non excedat/ade gammaris ftmilejed ijs omnibus(uc ante dixi^ pars dura^&r tefiacea foris pro cute ei%mollis dC carnea intus, fupina corporis pianiora dC tabdlatiora funt, quibus dC oua deponunt cum pariunt* Pedes locuftis utro<^ ex latere quini^ultimis annumeratis, quiin forcipem exeunc denriculatum* Cancris eria omnes deni cum fordpibus fixntv Squillarum generi, quas gibbas uo^ camus , quini utrinc^ fitu, quo caeteris ♦ quorum proximi capiri acuriores, dC quinl utrini^ alrj uetri fubiundi,quorum extrema lariufcula funt, tabell^ijs null^parte 4.0 fupinatprona fimilis locufiarum efi* canais e diuerfo:quippe quibus primi utrinc^ c^uaternijtum terni aIij,ordinem eodem modo explentes.rdiqua bona pars corpo ns pedibus caret.Fleduntur omnium crura in obliquum, ficut &: infectorum.Bra chiaforcipata quibusfunc,introrfumfefIedunt.Locuflis a:caudaefi,a:pinnx qumae afrunt.SquiIIis etiam gibbis cauda,&: pinn^ quatern^.Cranginis quoc^ la^ teri caud^ utrinc^ pinnsadnexxfunt:quarumpinnarumediautrocKingenere Ipinulis horret. Verum in Crangine latiora, in gibbfs acuriora funtXanais ex aii

ttaceisfol!scaudadeefi,&corpusrotundumert,cumlocufiisfquiIIiscBlonaumfif. Oihertmas locufta a fc^mina.quodfcemin^ orimus pes dupfex.mari fimp^ex. pmas eriamparri fupin^adnexae, fcemina: maiores, dC qu^colloproxim^funt,

t^ ARIST. r>E HIST* AKIMALIVM

tmnorcs habentur,mar! omnes ^que mmoreSjnec ufquam per d/minutionem diffimiles ♦ Ad h^c, mari in nouiffimis cruribus, uelut calaria maiufcula promi* nent acuta, qux fcemina parua habet dC leuiora . utricp tamen cornua ante oculos bina, longa, dC afpera, qmbus alia minuta dC leuiora cornicula fubiacent, Ccuii ijs omnius duri dC apri^tum intro^tum foras^ tum etiam in obliquum moueri:quaIes ctiam funtparti plurimx cancrorum, imd uero mobiliorcs^Gammaro color,quod ex toto dixerim, nitet : n^riscp maculis difperfis euariat* pedes inferiores ad gran^ des ufque difpofiti odo* tum grandes ipfi longe maioresj extrema^ parte latiores, quam locufts habentur : fed non fpecie eadem * dexter enim fuum extremum,la^ tum,&:obiongum3&:tenuehabet;finiftercraffiim,8^ rotundum. Vterc^ tamen lo fcCus in extremo, perinde ut maxilla tam infra, quam fupra dentatus eft Verum dexter pufillos , ferratos^ dentes conrinet omnes : laeuus primos ferratos^intimos uelutmaxillaresjfcilicetparteinferiorequatuorj&rcontinuostfuperioretresnon continuos. Vterq^ tamen partem mouet fuperioremjad inferioremcp aftringit3le fus item uterc^ fituinferiore tanquam nari ad capiendum,premendum^*Duo fu^ pra eos grandes habenturial^ hiraufculi,paul6 ab ore inferiores,mox bxancbiae os circundant, nonfine hirfuria firequentes, quas affidue mouet* Reditjatque in os zddndt duos illos hirriufculos pedes/urculi etiam graciles geruntur a pedibus^qui ori proximi habentur^Dentes huic quocp duo,ut locute* fupra quos cornua bre^ uiora^tenuiora^^quam locuto* Quatuor item alia zdfmt cornua, fpecie quidern 2.® duobus illis fimiiia:fed tenuiora3&: breuiora* fuper h^c oculi conftituri funt parui, craffiufculi, non ut locuftae, maiufculi, fi-ons quafi quaedam acuta dC afpera fupra oculos extat larior^quamlocuiiae^Demque fades acutior58(: pedus larius quam !o cuiise^totum^ corpus mollius^d^ carnofius* Pedum aute odo numero, pars {dif^ in exoremo bifurcatur : pars dtfmit in diuifa * quatuor enim bifurces funt^ reliqui quatuor fimplices ex toto pertendunt* Quodautem collum appellat, quinc^ par^ dumforiseft:6^/extum latms illudfimm loconouiffimo habeturjtabellisconti:? nuatum quinc^anteriora uero^in quibus fcemin^ prius pariunt, quam fcetura adantjhirriufculaquaedam quatuor continentur,quibus fingulis fpinsfinguls ^ . breues^ arrecl^^ eminent ad exteriora, Peclus, corpus^ totum I^ue eft^non mo 50 relocuftarum aculeatum, SC afperum* Verum in pedfDus magms aculeos partis exteriorismaiores efle manifeftum eft*Fceminam hoc in genere nullum difai^ men a maridiftinguit,nam 6^mari&C fcemtnae forceps akeruter grandiormore tncerto eft . parem uero utrunque neuter unquam habere uifus eft * mare omnia eius generis oreexcipiunt* Sedcancriparteorisexiguaadduda refpuunt:locu* fiae fuas ad branchias tranfmittunt, quas ipf^ plures, quam cstera faabent ♦ Coms; mumsemm omnibus branchiarum adnexuseft*Dentes omnibus biniJocuftis enim duo primores, dC in ore caruncula quaedam conftituta pro lingua eft*Tum uenter os protinus cxdpit) prxterquam locuftis ♦ fis enim gula ante uentrem exi* gua* mox a uentre inteftinumjquod locuftis, dC fquillis3&: gammaris rede in cau^ 4.0 dam finit, qua excrementa emittunt5&: oua pariunt * Cancris autem^qua applicas: tumillud operculumgeritur medio applicaminisipfiustuerumtjsquoque parte exteriore, qua oua pariunt, definit * Fcemfnis item huius generis locus ouis depu^ tatusiuxtainteftinum omnibuseft^Etquammutemjfiue papauer appellarunt, amplius parcius iie habent hacc omnia genera* Difaimina propria contemplari in fingulis congruum eft * Locuftis igitur, m modo dixi, dentes binimaiufcuIij^^T uen rer quo humor fimilis muri conrinetur * caruncula etiam inter dentes linguae reprx fbntans effigiem : 8C gula ab ore breuis, quam uenter membraneus exdpit* cuius ©ftio tres denriculi inhaarent : duo aduerfi, reliquus infira ♦ Inteftinum uero i uen^

LIBER Q^VAKTVS, 51

tris later e fimplex, pari craffamento ad excremend ufque oiimm fotur.Hacc loctts te, dC gammari, & cancri fortiuntur ♦ kd locuiiis meatus quoquer a pectore pen^ dens^ad exaementi exicum p€rtinet:qui fceminis pro uulua eft, maribus genitalis feminis receptaculum fufFicit»meatus hiciuxta cauum carnis cononeturjita ut mes dia caro interiaceattinteftinum enim deuexum pertingit, meatus uero cauo applis: catur.necfecus,quaminquadrupedumgenere ha^chabentur. NuIIamarismeai: tum ac foemin^difFerentia diftinguit: quippecum uterc^ tenuisfit, S^albiduSjS^ humorem intra fe connnens pallentem ♦ uterc^ etiam ex pedore pendet^Squillas eriam ouum^dauiculas^jfimilem iti modum habere certum eft^Maribus fane prae 10 fccminis propria in pedoris carne bina quaedam candicantia conftant^difaeta a cae teris partibus colore, forma^ promufcidi fepiarum proxima : uerum haec tortain uertiginem more buccinorum papaueriSjquorum origoab acetabulis^quae fubdi^ la pedibus nouiilimis ordinantur ♦ Caro in ijs quoc^ eft colore fanguinis mhvz^dC ladu lento, nec fimflis carni. ab hoc^pecftori anfracius alter ftrue bucdnea^aaffitu dine line^ Me porrigit : fub quo duo qu^dam arenae conditioni fimilia/emim' ge^s nitali accommodatajinteftino adneduntunhxc inmare^Fcemina autem ouum ru bidum parit^membrana^ obuolutum praetenui^ uentnlateri^ uttic^ inteftim' an^ nexum^at^ ad carnem uf<^ adhaerens^ Partes has habetinteriores atc^ exteriores*

Tiepartibm animatttium cYU^mtc^orumo^uibm uecm ijsyqu^fanguinem ha* henticommimt, Ca^ut lii

^ .^^. ; Ed cum animalia qu^c^ fanguinea^ partes tum interioresjtum etiam ^,^f I exteriores.fuis quafc^ appellatas nomimlDus habeant,genus quod ^^>^|, fanguine caret, pluribus uacat^ lam enim uifcera^ quae cuic^ fangui^ j, neo infunt omniajnullum exangue quod habeatjnouimus : fed com L munes generi utrique partes^ gula, uenter, inteftinum ^ Cancr^ au^ tem fordpesjpedes^ haberi, dC i) quales eflentj didum iam eft* ommbus uero ma gna ex parte grandioracualidior forceps dexterjquaml^uuseft^Quinetiamde oculis diximus^uifum parri plurimse efle in obliquum * Alueus uero torius corpojs 50 ris indifaetus eftmec enim caput^ diftindum, nec aliud quicquam^OcuIi non eo^

dem fitu omnibus pofiri/ed alijs e latere fupra, conrinuo fub prono, amplo cMian^ ^^v^ cotinuo* tes difaiminc : alijs in medio breui dikrimiae^ ut Heradeorids^aut maijs*Os ocus ©" mMo meiia iis fubditumjin quo dentes duo, ut locuftis: uerum non rotundijied Iongi,Tegmts na dentes operiunt duo, inter qux talia interiacent quxdam , qualia locuftarum ^ dentibus adnedi expofui ♦ Humorem igitur ore acdpit^ tegminibus illis depellen^ do : emitrit^ meatu oris fuperiore, obdudis mearibus^qua interfluxitDupIex ille meatus fub oculis eft* Quories ergo aquam acceperit, mxoc^ tegumento os obtu^ ratj atque ita refpuit humorem» Gula poft dentes breuis admodum eftjita m pro^ rinus uenter os excipere uideatur^ Venter bifulcus gulx fubiungitur^cuius ex me^s 4.0 diointeftinumfimpIexS^tenue procedit^quod fubapplicato exterioreoperculo defmit, ut dicfium eft* Quod autem inter tegumenta interiacet, huius, ficuri loca^ ftarum^denribus adneditur ♦ Humor intus in alueo pallidus, 6c minuta qusdam oblonga, albida continentur* Rufta eriam alia, maculis difperfis* DifFert a fcemina mas3magnitudine3aaflitudine5&: operculojd enim amplius in fceminaeft, 5^ diftantius,^ hirfuriuSj QC

opaciusjqualeeriamfcemin^locuftarum n

forriuntur» Partes aufta inte<^ generisjtta fe habent»

E »

5i. ARlSTv DE HIST. A N I M A ^ I V M

j:ye4tmaBus,f(£i^li<imteguntur,eomm^mter{edifjkmtijs. Cdpui II II

. V^ uero tefta operiuntur animaliajUt umbilifdjCOchle^jpurpurXjS^ ll omnia quae oftrei, aut conchse nomine appellamus, atq^ etiam echisi Si'' norum genuSjCarne quxcunc^ habentjfimiliter atc^ crultatahabent: 1 quippe quae intus eam comineantj tefta^ foris claudantur, nec intra I fedurum habeantquicquam^Sedipfainterfefenumeroiadifcrepant difFereria^tum teftSjtum carnis interioris rarione. Aii|s enim in eo genere nulla eii caro^ut echinis : alijs eft, fed penitus inclufa, nec ulla ex parte conipeda, excepto capite^ ut terreftrium limadbus, dC tjs quae cocalia quidam appellarunt, & aquati^ lium purpuris3bucdnis,cochleis3&: reliquis omnibus turbinarisX^tera aut dupli^s xo d conftant ualuulajaut iimpIicijUt genus alterum biualue^alterum uniualue poiTit nuncupari* Bmalue appellOjquod gemina tefta continetur : uniualue, quod tefta iinguhri dauditur^S unt icem quibus altera pars fuperficiei detedajCarnem oftens: dat> ut patellce* Biualuisgeneris pars cluiilis eft, ut pedunculi, dC mitili * eiufmodi nanque omnia parte altera iigata, altera Ibluta conftant, ut dC concludi poiTunt dC apenri* Alia binis quidem concluia ualuulisfunt, uerum utroc^ latere connexa^ut unguesjiiue digiri . No defimt qu^ tefta tota occulentur, ut nulla ex parte carnem deredam habeant:ut quae uertibula/iue tuberajS^: callos appellamus Jpfaru etiam cefiarum magna uarietas:nam ali% kueSjUt unguesjmitilis dC cocharum quadam, quas aliqui Galadas appellantaiia^ fcabrae^ut cftre^j pinn^. dC conch^ nonnull^, zo ic buccina*qu^dam etia pectinatim diuifa^jUtpeduncuii, BC concharii nonnulla?^ Craffitudine qucc^ difteruntj&^tenuitate^tum toriusjtum parnXuelutlabrorum* Alijs enim labra tenuia^ut mitilis : alijs craffa^ut ofireis* Item alia fe mouent^ ut pe^ ctinesjquos etiam uolare nonnulliaiunt^ Nam dC de terramento quo capiuntur, faepe exiliunt ♦ alia item natura immobili funt, ut nunquam fedem ^in qua h^rent, fponteipfa murare ualeant, utpinna. OmneianetmbfnatorijgenusmoueturS^ ferpit ♦ patella et ia m faxis abfolui, in paftum^ ferri folita eft^ Commune aute ^ ijs qu^ adhuc enumeraui^&T C3£teris teftacei generiSjUt tefta intus aequalis l^uis^ ha* beatur*Caro biualuis 6^ uniualuis generisitatefta^adhxret jUtnifiper uimne:* . queat detrahi, At turbinati laxior continetur 6;^ ablblutioncui generi peculiare eft, 50 m tefta? pofhrema a capite intorqueantur^OpercuIum eria eadem iam inde ab ortu naturse omnia gerunt * Mouentur item eadem omnia parte dextrajnon ad uertigi nem fiue dauiculam/ed in aduerfumPartes exteriores eius generis difFerentfjs iis uariantur Jnteriorum natura fimilis quodamodo in omnibus eft, maxime^ in tur toatis.differunt enim inter femagnitudinis exceffus^ afFedtu^Nec uero multum uniualue,ac biualue genus condufile fibi diflident:quippe qua? parum difFerenti^ inter fe afferant : quanquam longe ab immobilibus difcrepent, quod larius pofiea patebit* Natura ergo turbinator um fimilis conftat, nec nik magnitudine uariat, ut «lodo dixi, alijs enim partes maioreSjatc^ euideniiores:alijs minores obfcuriores^ funt.AdhxcdifcrimeniIIudduritix5 molliti^j cxterarum^generiseiufdem affe== 40 cSionu^ Caro enim prima in ore teft^^ quam omnia toroiiufculam habentjalijs ma gis talis, alijs tninm * Caput eius medio partis prominulum iungitur, dC cornicula duo^quae pro magnitudine animantis plus minus capiunt incrementi.Exerunt ca* put more omnia eodem, idemq^ per motum retrahunt intro , nonnullis eriam os, &C dentes acuri5breues5&: tenues^ut cochleis ♦ Promufddasitem gerunt modo mii fcarum : quod quidem membru linguae effigiem prae fe fert . Habent hoc idem dC purpurae 5C bucdna firmg, SC torofum^quo fimiliter ut afili atc^ tabani.quadrupe^ dum tergora penetrant:imd longe ualidius, teftas enim efcarum poffunt perfora^ r€.Vemer^os protinus exdpit,ii'mil^in«mbilidsgutturiamum;habent9partc

uiferiore

LIBER CLVARTVS, 5j

mrcrioreduoqu^dama1bida,torora,mammis{imflia,cufurmodia^ feDriseffeaduertimus:fed,h^ctorofiora.GuIaauetredup^^^ adpapauer:quodpoftremum,fundocommifrumeaH^cergo,utinpurpuris

bucdLc6fpicua,indauiculateft^c5tm^^^ ftinumeft,gul^ipriconnnuum/implex^extoto,uf(^adexitum.cuiusinitiuar^

caanfradumpapaueriseft,qua&:laxiush^ret.quodenimpapauerappelIamus,

quafimateriauacans,at(^exaemenada,magnafuiparteinomnibusteftaceisge^

neribusinAHincfurfumuerfusreplicans,carnisrepetitfedem,fimt9adcaput,

undeeridturexaemetum,pariterinomnibus turbinads generibus,tamaquancis

*o quamterreftribus.MembranaingrandiufculisumM^^^ cLnua,perquammeatusprolixioralbicascolore,to r^mantibtc^niculistendit:Habetetaindfuras,qu^ ™rumhocalbidum#udrubidumeft.NuIlusexuushuic,n^ ftremumpatet/edpr^tenuimembranacauoperdudusanguftoconnetunTer^ dumabintetooadimumnigratiaqua.daafperaatcp^tinua,quahauel^^^^^^^ dineuifuntur/edminusnigraX^teriquoc5umbilidI#habenteaderri.fedquo minores,eominutiora.Vniualueaute dC biualuegenus^paramijsi^mileeft par^ tim diuerfum.caput enim &: cornicula,&: os obtinent,atc^ etia quod hngiiae Ipeoe gerat:uerumhxcinminutioribusfenfumpraefuaexiguitateefFugiunt.Nonnulla

aoetiainexanimaris,autnomouetibusperdpinequeunt.Papaueriilud,quodetiam mutemappellamus,omniahabet/ednolocoeodem,necpar,necex^quomamfe ftum fedpatelteinimo,biualuiaueroadparte,quamutuo teftaracompkxucon rinentur. Capillamentis eria iUis h^c omnia drcundantur:&: quod ouum appellat, temDorequogi2nifolet,ambitualteriuslaterisor^cotinetur,uidelicett}s,quibus datumidanaturaeft,ficutetiaalbugoumbilids.idenimillisiundum{imileintelli^ simusSedeiufmodipartes,utdixi,cumconfpicu«inmagnishabeantur,mparuis famenautnullo pado,autuixfentiuntur:quamobreinmagnis pedunculisprsci puepatent,quodgenusideft,cuialteraualuularumiatior,ueluttegmenfuperpo^ fitaefiOftiumexaementicaeteris alatereeftjoramenenim quo egerant, omnia

,0 habent: quippe cum papauer illud,ut didn iam eft,excremenririo quiddam omnia membranacontentgfortiatur.Atilli,quodouumappelIant/oramen,nulIoinge^ neretributiiuidemus/edcarniipfi intumefdt:neceademquainteftinupartecon^ rinetur/ed dextera^cum inteftinii habeat finiftra^Casteris ergo talis exaemenriexi tus eft» At uero patell^ fere^quam marinam aurem quidam appdlaruntjparte ima teftsB exccrnit, qua foramen habetur. Vetrem erilpoft os eife^in hoc eode patellae genere conftat^atc^ eria ouis illa fimilia^Sed quis eorii cuic^ fitus fit,dfligerius ex dif=* fedionibus petendu eft^Quem aijt cancellii appellant, comunis fere fodus crufta^ torumjd: teftatorS generum eft:quippe qui fpede locuftis fimil^ fpedetur,nafd^ feorfum per fe folitus fir* Vcrii quod teftam deinde petit^quam ingreflus mta tradu

4.0 catjhincfimilisteftacotedisanimatibuseft^quapropterisinandpiriefle^genas^fi bi uedicare utrunc^ uidetur* Forma tamen(quod fimplidus dixerim)fimilis araneis eft, nifi quod partem capiri 8C pedori fubdita ampIiorem,quam aranei habeaccor niculaduoruiatenuiagerit^quibusoculi totidefubiacetsqidnunquamintro rece^: dantjUtcanaorii/ed femper eminentes appareant.os fub rjs eft^quod uekit capil^ lamentisquibufdapluribusdrcundatur ♦ fjspedes fubiundii duobifurces.quibus dbum ori admoueat * Bini item utric^ adhaerent lateri^Si: tertius paruusThoracis parsinferiormollistotaeftjdifiedo^iinupallidiiintuscernitur.Meatusaboread uentrepergit Joramen excrementi perfpici nullii poteft* pedes ac thorax duritiem pr^ fe ferunt/ed minus quantcanai^Ncxu nullo tcftis adhaeretspurpurarum mo

E j

54. ARISTOT* DE H I S T* ANIMALITM

do & bucdnarum, fed abfolutus liber^ uagatun Oblongior eft quf turbine fuhit^ quam qui neritemjquem naticem interpretamur ♦ genus enim diuerfum eft^quod ia narice degitjcaetera quidem no abfimile : kd dextrum bifiirculatum pedem paris uum habensjcum laeuum grandiufculum habeat5&: ingredi eodem ipfo grandiore potifIimumfolet*TaIeprofedd genus^ueiintraconchas^quarum adhaefiofimilis caeteris cft^reperitur : quod dC fquillam paruam appeIlant,Natex tefia leui^ampla, 8C rotunda^forma buccfnis proxima efi' papauere tamen non nigro, ut illa/ed ru* bro.teflae adnexum corpus mediu eius firmiter efi*Pafcuntur h^c maritranquillo, abfoluta faxis> At quoties flatus urgent, cancelli hofpites illi fefe in faxa redpiunt, atque latibulfs tutantunNatices faxis adh^refcunt more patellarum3& muricum, lo ac c^terorum generfs dufdem : nec nifi tegmine dimoto adhaerent, quod uelut o* perculum fibi pof!ident,Vfum enim quem biualuibuspars utraqueadminifirat, eundemaltera exhibetturbinatisXarointus,qua oris habitus* Modus hicidem muridbus^purpuris^atc;^ omnibus generis eiufdem» Quibus uero finifier pes gran dior efi,i| nunquam cum turbinatis hofpitantur, fed cum naricibus tantum meunt focietatem, utdidumef^untintercochleasjqu^intrafebeftiolas habeant fimi*: !es gammaris pufillis, qui uel in flumine gignuntur : fcd ea differentia, ut pr^mol* lem intra fuam teflam carunculam habeant* Forma quales nam fint, ex difledioi^ nibus contemplare*

DeechimrumgtneYi* Cctpui V ^^

Chinis caro negata cfl, ide^ fpfum faabent peculiarc, ut nullam intus I carnem contineant* Nigra quxdam in omnibus uice carnis fpeda^s \ mus^Genera echinorum plurima* Primum quod cibo idoneum efi, \IM &ZSm\ ^^ ^"° ^"^ ^^^ appellant, magna, efculenta^ confifiunt, pariter in t^ -41 maiore corpore & minore^nam nouelli adhuc parui^ pleniufculi Ha

lis confianLSecundum ac terrium fpatagi,& brifli,quae genera pelagia funt,rara^ inuentu ♦ ad h^c, qu^ echinometra appellatur,quafi matrem,aut matricem dixctf ris echinorum,qu^ quidem omnes magnitudine excediu Genus item aliud efi mi nutum/pmis longis^praedurisqs, gigni in alto gurgite folitum,quo nonnulli ad di^^ 50 ftiliationes urinae medicamento utuntun Circa toronem echini nafcuntur candi* di,dC tefta5& fpina,6^ ouo : augeri forma produdiore^quam caeterifoliti. Spina i]s parua,nec rigida, fcd mollior ♦ nigra autem illa ori applicata, plura, & ad foramen cxtcriuscoeuntiahabentur, feddifiunda intcr fcfe, quibusquafi interuentulimis num difaiminantur . moucntiir agilius,^: frequentius^qui funt dbo idonei:cuius rei argumentum,quod femper aliquid algae fuis fpinis implexum geranLSunt er::: go omnibus oua^fed nonnullis exigua,nec cibo apta.Euenit autem, ut quod cap ut appcllantdirosjuerfumintcrram fit*quod ueroad excremenri cxitum deputa^ tum cfi^id fupra habcatur. quod idem omnibus turbinaris^patdlis^ euenit, pafius enimdeimispctatur,ncccfrecfi.Vndefit, utosinucrfumad pafiumfit,excremen 40 tumuero fuperius parte pronateftaecontineatunDentesquiniechinisomnibus funt^cauiintrinfccus : fntcr quos caruncula quaedam fntcriacens lingu^ ofFicio fun gitur,mox lungitur gula, dcinde uentcr in partes quin^ diftindtus, plcnus exae^ menti : cuius meatus omncs in exitu cxaemenri coeunt,qua tefla forata cfl . uen:- tri autem fubdita funt, qux oua appdlant, membrana obduda diuerfa, eodem in omnibus impari quinario numero : quorum quod nigricat, parri aeditum eil fu* periori,cx dcntium originc pcndcns,amariMn,ncccfcuIentum,qualcin multis in* efreanimaduertimus,autcertccfusproporrionaIc.nam&:intefiudine,&:inrube^ ta,&:inranapat9eriam m turbfnatogenercjarinmolli^fedcolorediuerfo^&laut

omnino

L ! B E R 0^7 A R T V S* SS

omnino ingufiabil^aut magis ab ufu cibario alieno» Corpus echmis pnbre ztc^ no uiflima parte fpifTumjS^ conrinens:ca?tera uero no continuum/ed fimile laternae, cui non obduda membrana eft» Spinis fuis echini utuntur, perinde acpedibus;tjs enim nitibundi mouentur/edem^ permutant*

BcucrtihuUs^uniciSide^eommdnimimtmmtuttura* ^ Caput VI

I Vasautem uertibulajfiuecallos fpedalinomine a tegmfnis qualftaec appellamus, naturam inter haec genera peculiarem fortiri notum efi; ijsenimfolis corpustotumtegumetoincluditurjcuius duririesinter teftam dC coriam eftrquamobrem modo prxduri bubuli tergoris fecsi 1 tur. Adhaeret ergo id genus faxisfua tefta, duo^ fepofita inter fe fora mina exiguaadmodum habet, dC uifum uix patientiasquibus humorem accipic dC reddiuExaementu enim nullum in eo fpedatur, quale in caeteris oftreis>uei echis narum^uel quod appellant papauerjContinetur^DifiediSjprimum membrana ner uofa, crufta ambiente obtenta oftenditur, qua uerubuli caro ipfa conrineturj nuili e csteris fimilis^in omnibus tamen fuigeneris eadem» Adhaeret haec utrot^ ex late- re membranae circundanti, dC corio : & qua adhasret^ardius in partem ntranc^ eft, uidelicetquatendit ad meatusdudos forasper cruftam, quibusreddiiur &:acdsj pitur cibus dC humorjquafi alterum fit osjalterum offium exaementis delegacum» 20 Nec modus idem, fed alterum craffius^alterum tenuius eft , cauum^ intus utrin^r que^exiguo quodam interueniente corinuo, humor^ in altero cauo confiftere {oa ' litus eft* pars ueroalia quae uel infirumentaliSjUel fenlualis fitjnullaomnino perd* pitur:ne($ exaemenririum quicquam (ut didum iam eft)quo in c^teris more con tineturXoIor uertibuIiSjaut pallidusjaut rubidus efi Vrtica etiam fui generis cer^ nitur : quippe quae 5C adhaereat faxis^more nonnullorum intedorum tefh : dC in^ terdum faxis abiunda uagetur* NuIIa huic tefta/ed ccrpus omni ex parte carnem prasfefert^Senrit, dC mantj admota corripit: adfa^efcit^ perindeacpolypusfuis brachijs, ita ut caro intumefcat* Os medio in corpore coarinet, dC de faxo quafi de tefta uiuit, dC prxnatantes pifdculos exdpit, retinet^, ficut manu admota homii: jo nis agi didum eft^deuorat^ in huncmodumquaecun(^ nadaeftefcuIenta.Ab^ folui etiam faxis genus quoddam urticx (m modo dixi) notatum eft^quod dC echi^ nos,&peduncuIos,in quos oiFenderit,corrodit.Exaementum nulla in urrica efleuidetur, fed hac re fimilis ftirpibus efiDuplex genus perdpitururricarum: akerum coipore paruo, quod dbo aprius eft : alterum maiufculo duro^^quale cir ca Euboiae Chalcidem gigni fcimus/unt omnes hybernis menfibus came confhn teat(5rigid!ufcuIa,quamobremperidtempus capiuntur, dbo^ idones funt, At ^ftate rarefcunt, BC refoluuntur, praemadent enim dC marcent, ut fi terigeris iacile difcerpantur, at^ difpereant* Denic^ nulla tanrifper euelli integra poteft,ac ^ftus imparientia faxa fubire interius folent* Partes iam expofui moIIium,&: uel aufia, 4.0 uelteftaintedorum^tamexteriores^quaminteriores*

Tfeinfe^iSieorumc^uarietatihmiCrndtura, caput Vll

j Vnc de infedis pari ratione tradadum eft*Continet genus uel fpcdes

plures:quar5 nonnullis, quamuis cognatis, nomen nullucommune

eft indit%ut apijaabroni^ueipaejCxteris^ generis eiufde* Item quibus

J pennx uagina indufae conrinentur, utgafleruc^, fullom; pilulario, dC

rehquis generibus eiufdem* Omnig ergo partes comunes tres illas haberi eonftat,

caput,aluum,&: quod inter hsecfitu eft:quale in cateris pedus,dorfumcR habetur,

unum,idquodinteriacet5magnaexparteeft.Qu«tamenfuntionga&muIripe^

E 4.

^g ARI STOT. DE HIST* AKIKALIVM

da lis ferc totidem funt quae mteriacent, quotincifurae . Infeda diuulfa etia uiuer c poiruntomma,exceptisijs,qu3£ueIadmodiifi:igeat,uelprxfuaexiguitatequam* primarefcigerecunNam uefpis quoc^ diuuKis, no deeft uiuacitas* Viuit ergo cum pedore,tum caput^tum etiam aluus : at fine eo caput auulfum uiuere non potelt* Diurius ea uiuunt diuuifa^quibus corpuslonga^pedes^ muln,&: pars qux abfcifa cft,in utrunc^ fe mouet extremu. nam dC caput uerfus ingreditur5&: in caudamtut inns,quasuocatcentipedas,moueriuidemus*Oculiinomnibuspatent:fednulIa cx c^teris partibus fenforijs manifefta eft,praeterquam lingua in nonullis,quae uel tcfta intedis omnibus data eft^qua dC guftant^a^ cibS attrahut.haec alijs mo!Iis,mfir ma^ eft:aliis dura,& ualida,ut purpuris, tabanis, afilis, ztq^ alijsplunmis.Omnia lo enim quibusno in aluo aculeus eft, lingua ei ufmodi ueluri arma geratnec dentes habent quibus iundii id eft, cxceptis quibufda pauds^Nam dC mufc^ eo ipfo per* tingentes,cr uore mouent^a: culices eode acrius pungunt. Habet aculeos item ple ram infedorum,uel intas coditos^ut apes^ dC uefpae:uel extra prominentes,ut fcor piorqui etia uniis inter infeda longo fpiculo armatunis brachia quinc^ bifulcis dcn tataforcipibus habet, atq^etiabeftiola, quaeinlibris fimilis fcorpionicreatunQuae auteineogenere uolucrii fortiuntur naturam^ijsprxter caetera membra penn^ adnexx,alijsbince3Utmufds,alijsquatern23Utapibus.nullisbin^,quibusinaluo aculeusJtemexuoluaibusipfis^aliapennas aufta fuperueniete, quafiuaginain^ dufasgerunt^ut fcarabei^aliadetedashabent^utapes^nullisuolatus regiturgu^ 20 bernaculocaudse^&pennaipfanullocauleconftat^nulla fciffura difcernitur.Ad hxc^antennx nonnullis ante oculos praetendStur^ut papilioni;8^ fullom;Qu3e ue ro ex ijs Mut^^hxc uel crura pofteriora habet longiora, uel gubernaculis quibufda faltui accomodatf s fuldutur retro curuatis^ut aura quadrupedij* Omnibus partes corporis pronx diffcmt a fupinis, ficut uel in cxtctis animatibus eft^Quod autem pro carne in ijs habet^id ncc tefta imitatur:ne9 quod in teftaceis genus carnisj:on tinetur/ed media quanda inrer haec refert naturam:quamobre his no fpinajno os, non aliquid fepio fimile, no tefta ambiente natura dcdit : ipfum enim corpus fe fua duritia tueri poteft3&: feruare : nec eft quod aliunde muniri defideret^C ute omnia circundatur/ed admoda tenui* Partes infedoru exteriores has efle, atcp in hiic mo ?o dum fe habere coftat Jntra finij ab ore inteftinii pluribus diredij,ac fimplex ufc^ ad exitumfertur : paucis id eft replicatu^Vifcus nuUij in ijs, nullu pingue/icut nec^ in cseteris^quxfanguine caret^VentremetianonnuUahabere aduertimus^a quo reli quum inteftinS uel fimplex, uel replicatu profidfdt, ut locuftas* Cicada inter h^c, QC omnino in animaliu genere una ore caret ♦ prolixum quidda compadum,indiui fum^ gerit, fimile ei quod li nguae fpedem refertjin ijs quibus aculeus in ore : eo^ ^fo rorehaurit^alimentii unu & peculiare, Exaementu ciczdis nullu in aluo repe ritunPlura earu funt genera, quae magnitudinis modo difFeriit:atc^ cti% quod alifs corpus fub tranfuerfo fepto pr^cindii difiinguitur^membranam^ liquido refert: ut fjs quas ab argutiolo fono^achetas appellarunt:alijs no ita cR^ut cicadaftris^Sunt 40 uel in marinonulIaanimaliaefRgieinfoIentis &fuigeneris:quaequoniararainuen tu fint,coftitui in genus no decetiam enim pifcatores uidifle fe retuleriit quxda tra bunculis proxima^pullo colore,tereri figura.pari ex toto aafTamento Jtem alia fcu torij eflfigiejcolore r ubrOjpinnulis aebris* Ad haec alia,quae genitale airi imitarent, tum fpedejtum magnitudine, fed penms fubnexis binis loco tcHiu^cicj^ ueretile no «nen inditum eft ♦ exceptum^ eft aliquado genus tale hamor um fi-equetia ufitata» Partesanimaliij omma interiores exteriores^ generatim, tum propriae tum com^ munesjita fe habent.

:^ L I B E R Ciy A K T V S, p

Qttihusmmalibminfitfmtimdim* Caput Vlil

\ Vnc de fearibusdiflerendumefttNonenimpariter in omntbusuis ineft {cntildtkd alfjs fenfus omnes, altjs pauciores dedit natura* Sunt fanefenfus qui plurimi habeantur, dC fupra quos nullum adeile alium generis fui nouerimus, numero quinque : uifusjaudicus, olhcius^gu^ ftus5tadus.Homo igiturj&quaecunc^terreftrium animal generantjatqueetiam qu^ dC fanguinem habent3& animal pariunt^omnia hos omnes habere ienfus ui^ demus^nifi quid lasfum^lacefritam^ fitrquale genus talparam^cui uiflis deeO,Non enim oculos in aperto id habet : cuce tamen detracta, qu^ craiTmfcala obtenra fc^ lo demluminum opacat, oculi intus hcc(Gti imperfecti^ uifuncur, fedira, m parres eafdem habeam omnes, quibus oculi integri conftant , Habentenim nigricantem illum orbicuIum5&: quod intra eum cotinetur, quam uocant pupiilam , acc^ etiam ponionis albidae ambicionem : fcd non tam liquidd, qua m ocuU conipecti dC emis nentes,nec in partem exteriore apparere haec pofruntj propter cutfs obductae cor^ pulenriam^utpotecumnaturaintergeneradumlaedatur, ar(^ita opus inchoatum relinquatur * pertinent enim a cerebro, qua cum neruo coniungitur. meatus dua neruoii ualidi ad ipfas oculorum fcdes^ qui in dentes fuperiores finiunu C xiera igi tur^dCcolorcs dC fonos fenriuntjatque eriam odores/apores^* Quintum aute fea fum^quem tadum appellamusjomnia habent ammalium genera^Ergo in nonnuf 20 lis uel ipfx fenforiae partes latifHme patent, ac prscipue uidendi* Nam uifui fedes certa defcripta^ efi, atc^ etiam auditui: cum alij s auricul^ promineant, alrjs forami na pateant meatus audiendi* Olfaclus item pari modo conltituiu eft diuerforium* Nam auium generi foramina tantu funt odorandi^cum alfjs permums nares euam faabeantur.SimiIis&:lingus partis faporum perdpiendorum minifcrs rarioefi Aquanlium tamen generi quos pifces uocamus,data quidem eft lingua, fed fmper fedajincerta^ : oflea enim^nec abfoluta, Sed palatum non ullis carnofum pro lin^ gua efi, uelut inter fluuiales cyprino, ita ut nifi diligenrer infpexeris, lingua id efie uideatunPifces aute fenfum gufius habere confiatj eo quod mulri fuis quibufdam faporibus gaudent,&: efcam in primis ex pifce amia expetunt, 8C pifcium pmgue, 50 ut qui gufiatu eiufmodi dekdentur,uoIuptatem^ ex eo genere efculenri capianc«. Auditus uero, olfadus ue nullum cotinent membrum manifeitum , Qucd enim tale uideri potefl per loca narium, idnon ad cerebrum uQ^ n-anfmeat, fcd partim obfeptum SC c^cum mox definit^partim ad branchias fertur, Audire tamen^atque olfacere pifces palam eft ♦ fonos enim immodicosj ut triremium remigia, fugere ui=s funturjtaquefit,utfacileintra fua ftabula capiantur.Nametfiexternusftrepitus paruus efi^ijstamen qui demerfum in humorefuum auditum habent^^queo^ mnibus ingens, moIefius,grauis^ occurrit. quod cerre uel in delphinorum opru^s ra euenit*Gum enim pifcatores repentealueis uniuerfum circundederint gregem delphinorum, inde obfirepentes in mare, efficiunt ut territi erumpant uniuerii in 40 littora^capiantur^tentatograuato^capitejprxfirepitusinflidinimietate^quans quam ne in delphinis quidem pars ulla efi manifefta^qux fenfum miniftret audien di* Ad haecjinter pifcandum quammaxime cauent,ne uel remo,ueI retibus moues» ant firepitum : fed cum aliquo in loco gregarim pifces fiabulari inteIlexerint,certo interuallo coniedantes reria dimittunt,ut neque remo, neque impetu cymbx ftre pitusadlocum deueniat pifcium : &:omnibus praecipitur nauris filenrio quamma* ximo nauigent^um gregem circundant^ Nonnunquam ubi aggregare pifces pla cuerit,idem faaut quod in delphinorum captura:obfb-epuntenim iadis lapidibus, m deternriin ardius coeant,atque ita uniuerfiirretiantur ; dC antequam drcumue

^3 ARIST. DE HIST. ANIMALIVM

niant omncm,ut modo dixi; firepitum uetant . At cum drcundatum iam cft,cla* fnan4um, obftrependum^ iubent : ftrepitum enim tumultum^ fennentes per^ territi compelluntur^interrumpunt^ incauti . Item ubi pifcatores e longmquo pi^ fces agminatim pafcentes, ac per tranquilli fereni^ maris fumma oberrantes alpe xere^libuit^magnitudinem genus^cognofcere^li filentio fenlimq^acceiiermt, latent/upernatantesc^ adhuc comperiunt* Atfi quem priufquam occuparint itre pitum dtarint , fugam inde plane arripere uidentur. Addo etiam j)ifdculos fluuia* oles cottos nomine^ qui fub faxis ftabulantur, Capiuntur enim a nonnullis faxo percufTo , fub quo latent : protinus enim inde exturbantur, ut qui audianc, dC ca^: put per ftrepitumtententur.Pifcesigimr audirei|s acalijseiafmodi documentis lo conftat ♦ Sunt autem qui uel maxime animalium pifces auditu ualere arbitrentur, uidelicet hominum experimento^qui aflidue in mari uerfantur^rem^ pifcatoriam percallent . Sunt uero qui liquidius inter pifces audiant, mugilis, chromiSjlupus, falpa,5:: reliqui id genusX^terapifdumgeneraminusaudiunt:quamobremmi nus gWgiribus uerfari potius foknt* Olfadus quoc^ fimilis intelligitur rario,*efcam cnim no recentem attingere pars plurima pifcium recufat ♦ nec eifdem efcara gene ribus omnes capiuntur, fed uarijs, kiUcct fui agmrione odoris:quippe cum uel fa> rida nonnullis accommodetur^ut falpae ftercus.CompIures item pifdum infpclun cis lateies, quotieseuocarecaptum pifcator uoluit, fauces fpecus odoribusillinunt cetarijs, itaque prorinus exdtant, Anguillam item hoc eode capi modo palam eft* 20 Vas enim falfamentarium ponut obftaculo in eius os indito, quod colum uocant» Nidores denic^potius genera quaeq? pifcium appetunt : unde etiam carunculas fepiarum deuftas, odoris gratia efcam hamis affigunt . ita enim lit, ut pifces auidius accedant^PoIypos etiam ailatos^non nifi mdoxis caufa naiTis inditos dimitri affeue^ ranuQuineriamflut^quoties uel pifciumlotura^uelnauis fentina eiedaeftjfu^ giunt^ut odorem fentientes^Sanguinem quoque fuum fagaciter pifces odorari di cuntur * qu^ res eo patet argumento, quod quotfes fanguis efFufus pifcium eft/uss giunt3&: loca petunt longinqua* Omnino ut efca putrida nafiis iniectajnunquam fubire^aut appropinquare pariuntur : fic recente nidoruIentaq^,prorinus uel e lon ginquo feftinates irr umpuntXonftant haec eadem in delphinor um genere larius* 50 cum enim nullam partem auditui deputatam aperte delphini habent^tamen capi* untur per ftrepitum capite a^auato,ut didu iam eft* Et cum olfadus qucc^ par^s £cm nullam fenforiam habeant manifeftamjtamen fagadter odorantur* His igitur in animaJibus fenfus ineile omnes, apertum iam eft ♦ Reliquus animanrium on: do^qui quadripartito diuiditurjhoc eft mollijcruftato. teftatOjinfedOjquemadmo^ dum fe habeat uideamus* Ergo mollia3& qus uel crufta uel tefta operiuntur, atc^ etiam infeda, fenfibus pr^dita efle omnibus conftat : nam dC uifu, dC olfadu, 8^ guftu^ Infeda enim tam pennata, quam no pennata procul fenriunt, ut mel apes, dC culices di(^i muliones:quod niii odore agnofcerent^nunquam e longinquo fen titent^ Sulfuris item odore genera infedorum multa intereunt ♦ Ad hsc formicae, 4.6 origani fulfuris^ puluifculoinfperfo^fuas relinquunt cauernas, alio^ migrant. Cornus pra^terea cer uini/ado incefujplurima infedorum pars fugiunt:fed praeci pue ftyrads fuftltu.Iam fepiXjpoIypijgammarijOdore efcarum alledari capiuntur: 6^polypiquidem ita adh^feruntjUtauelli indenon poftiintjfedtrunearipotius patiantur* Atueropulfcariaherba admota, protinusabodore eiusrefiliredicuns: £U|* Guftus etiam {imHis ratio:interdum enim cibum perfequuntur diuerfumjnec dfdem faporibusomnfa defedantar* Namapesnullaadrempuridam folentad^: iiofare/ed dulda petuntculices nulla dulda geftiunt/ed adda*Tadu uero fentire

(quod

LIBEH Q^V A KT V S. 5j>

(quod etiam ante dixi) omnibus datum animantibus eft^Quac aufe flliceo tegmine operiuntur^olfacftum guftum^ habere conftatjargumento efcaripf* purpuris enim efcas putidas purpurarij emoliuntur, dC accedunt ipfae ad eiuimodi elcam a longe, utpote odorantes*Senfus item faporu ijs ineflejeifdem illis rationi|3us patet, fapore enim rerum earundem quxc^ deledanturjad quas ueniat odoribus inuitatajquo^ gratos fenferunt dC diicreuerunt ♦ Adde quod quaecuncp os obtinent, ijs dC uolus» ptasper iaporum attredaaonem euenit5& dolonDe uifu S^auditu quanquam ni M ceraVmanifeiii^ habemus: ungues tamen ad firepitum fe fubtrahere,inferius^ fublidere cernuntur^quoties ferramentu fentiunt admoueri.exfguo nanc^ extant; ip reliquo autem toto corpore perinde ac in cubili occul untun Peciines quoc^ admo to digito dehifcuntjmox comprimijt fe ut cernentes.Narices item qui capiunt non aduerfo flatu^fed i^cundo adeunt^ quoties efca perfequunturmec uoce uUa/ed (i^ lentio agunt , utpote cum dC olfaciantsSi^ audiant . nec Gm pofle aiunt, quin fub^ - terfugiantjfi uox proferatur* Echinus inter teftacea genera, quibus facoltas ingre^ diendiefl: uerribula, glandes^, inter immobilia eiufdem generis olfadum minU me habereuidentur^Senfusad huncmodum animalium generi naiuradiipen^ fauit&tribuit*

Qu£ mimalk mcmiqu£fonum,qu£ mumwtiUnU^u^itm hquantur, Caput IX

1 Oxquemadmodumuoxfehabeatsdifleremus^DifFertproculdubta I uox a fono5&:tertia hisadnumerandareseiiiocurio^Gutturepanc '^\ una uox agiturtquocirca quibus pulmo deefl^ijs nulla uods emiaea^

! dae facultas eft* Locurio no nifi uods per linguam expknario efiVo^s

i cales igitur literx a uoce&: gutture : confonates Iingua3& I^ris projs feruntur : quibus literis omnelocurionem confid nulli dubium efi Quamobrem quibus animanrium lingua libera abfoluta^ no elij ea net^ uocem emittuntjnec^ fermodnaturiat fonus elidi uel alijs parribus potefl ♦ Ergo ii£€<5iis animalibuSjne^ uodSjnec^ locurionis ulla facuItas:fonus^ ijs fpiritu interiore mouetur, non ext e^ riore^NulIum enim ex tjs fpirat/ed alia murmur ^dunt, ut apes:alia canere dicun 50 turjUtcicadae . omnia uero in eo genere membrana^ fepto tranfuerfo fubdita, qua pracincflum corpus diflinguitur/onat:ut genus cicadarum attritu fpiritus, Mulc^ etiam^apes dC reliquajs fimiliajCum uolant/efe attollet S^ cotrahunt*Sonus enim attritus interioris fpiritus efi* Locufiae fuis gubernaculis atteretes fonat^nullii mol;* lejnullu cruftatumjUel uo^em uel fonii alique mittit naturale. Pifces uods quidem . expertes funt:quippe qui nec^ pulmone, nec^ arteria^aut guttur obrineant:fed fo:^ nos quofdamjflridores^ mouenr^c^ui uocales effe exiiiimaturjUtlyrajUtchromis* fais enim quafi grunnitus quida emitritur* Aper eria pifcis, quem amnis Acheolus gignit,uocalis habitus efi, dC erica, dC cuculus* alter enim quodamodo firidet^aker perinde ut cuculus auis obfirepit, unde nomen accepit. Qnx omnia aediu illam 4-0 uocem emittunt, aut attritu branchiarum, quas horridiufculas conrinent : aut fuis interioribus^quae drca uentrehabetur, fpiritus enim inclufus in his efl, quem dum atterunt atc^ agitant/onos illos elidunt* Necnon cartilag/neigeneris nonnulla ftri dere uidentur:uerum ab his uocem emitri uliam^recfle dici non poteft at fonumjfts ueftrepitumreddiueriusdixeris.Nam dC pecf^inesquoties per fummahumoris niribundi feruntur,quod uolitare dicunt, firidere fenriuntur : atque etiam marinx hirundinesjquaefublimes uolitant, haudquaquam mare atringentes* funtenim nispennxlataea: longae,VtigiturperuoIatumauium ftrepitus,quemalxexcu^ £iunt,nulla uox eft:ita nec eiufmodi fonorii aliquis uox iure appeller ur^Delphinus itemftridetacmutitjefFerensfeinaeremifednonquemadmoduea^quxfuperiug

CQ ARIST. d;e HIST. ANIHALIVM

^numeraui* hk mim dC pulmoneni dC arteriam habet, proinde^ nonihil uods p6 left promoiiere^lmgua tamen libera abfoluta^ caret3&: Jabris, quibus uods alique poflit articulcm aftormare, At uero quse dC linguam habent dC pulmonem/i qua^ drupedes aut omnino pedeftres ouipar^ funtjuocem quidem emittttt/ed exilem^ aralia Jongum fibilum ^dunt^ut ferpetes : alia abruptum dC perexiguum^ut teftu^^ dinesralia uoce exilem at<$ imbecillem. Ranis lingua fui generis eft. pars eram pri^ majqu^ c^teris abfoluta eft, ijs cohaeret, modo quo tota fere pifcium ♦ intima uero abfoluta ad guttur applicatur, qua fuam uocem folcnt emittere* Et quidem genus illud ululatusjquam oiolyginem nominantjmares intra aquam reddunt^ ut cieant ad coitum focminas, Sunt enim fingulis animalium uoces propri^ ad initum dC ue lo nereum coitum, ut dC fiiibus, & capris, dC ouaDUs.Reddunt ranae fua ololyginem iilamjmaxill^ interioris labro dcmiifo pari Iibra, cum aqua modice recepta in fau^: ces.fuperiorecB intenta, Flagrant tantifper oculimodo lucemss, cum finus bucca:= ruin maxilfe diftens interluceat .Coitum enim nodu magna ex parte agere uifun^^ . tunGenus auium uocem mittere poteftiijs^ praecipuefecultas conficiend^Iocu^ tionis, quibus lingua medioaiter lata, uel tenuis* Mares ac fozminae partim uocem reddunt eandem, partim diuerfam.GarruIae linguaciores<^ funt auium mfnores: dC drca coitum maxime talem efFid unamquancp auem moris eft * Alrjs in pugna uoXjUt coturnicibus:aIijs ante pugna^ut perdicibus, dum fuos aduerfarios prouo^* cant:alijs cum uicere, ut gallinaceis ♦ Canunt item nonnulli mares perinde ut fuae lo fccmin^/icutinlufciniarumgenerepatet^Focminatamenceffatcantu^cumincui: batjpullos^ educat«Sed in nonnullis generibus cantus maribus tantti datus eft^ut galiinaceis^ut coturnicibus. Quadrupedum autem genus, quod animal procreat, uocem uarie mitrinnecp eft quod loqui poflit^fed proprium id hominis eft.Qiiibus enimiocutiOjfjs etiam uox* Ar quibus uox^no ijs om.nibus dC locutio eft^Qui furdi iam inde ab ortu natur^ funtjijdem etia mud. uocem ergo emittere poiTuntJocu^ tionem autem nullam ♦ Pueri ut caetera fua membra cotinere ac regere nequeunt, fic etiam lingux funt impotenteSjdi^ qmdcmimpcrfefRi^dC ferius lingua abfoluun^: tur ♦ itac^ magna ex parte balbutiuntj tonic^ lingua funt * DifFerijt tum uoces^tum etiamlocunonesjtractusratione 8C regionis^Voxigituracuminegrauitate^ma^ 50. ximenotefcit: nec fpeciesdifcrepatgeneriseiufdem^AtuoxexpIanatajquameiTe quafi locutionem uel brutorum dixeris^ differt dC caeterorii anim.alium, 8C eorum quae genere eodem continentur lod ratione^uerbi gratia:Perdicum alrj caccabant, ^i] ftrident* Et auicularum nonnullae haud uocem eandem mittunt, quam fui pa* rentes/i praereptae paterna caruerint educationejmoribus^ BC catibus caeterarum auium infueuerint* lam ucro lufcinia modulos fuos pullos docere, uerfus^ quos imitarentur tradere uifa eft : utpote cum non perinde locutio ut uox per naturam proueniret,fed acquiri poilet per difdplinam 5C ftudium. unde homines quoc^ lo^ cuaone utuntur uaria,cum uocem omnes reddant eandem . Elephantus citra na^ res ore ipfo uocem elidiz fpirabgdam, quemadmodii cum homo fimul dC fpiritum 4-o redditj &^ loquitur. At per nares fimile tubarum raudtati fonat*

Bsfomnoa-uigiliaammaUum^mdtA^praterhomineammdiafomniare* caput X

; E fomno dC uigilia anim.antium,nulla qu^ftionis obfcuritas eft^Nam [ omniapedeftria, S^pra^ditafanguine, dormire ac uigilarefenfuipfo I perdpiuntur^Quibusenim palpebrae zdiuncix funt^conniuendo I obdormifcuRt Jtem fomniare no folum homines/ed eriam equos,^ 'd c^nes^dC boues palam eft:at(^ etia oues. 5: capras:deni<^ genus omne quadrupcdumjidem^ ammalis fc^cundum, Dedarant id canes fuo latratu^quem

per

per quietem agutit quanqp de if s quae oua pariunt, mcertum hoc eft ♦ Sed dormfre eajitem certum* Aquatilium quo^ fommis apparet, utpifcium moliium, dC crufta opertorum^locuftarum inquam3&: cf terorum generis eiufdem.Sunt autem ifthec omnia fomno exiguo contentatdormire tamen uidentur* Argumenrum uero quamuisnullumdeduci aboculispoteft, quiapalpebris carent: ipiatamenquiete cemuntur placida feu foporata* Pifces enim uel manu facile caperentur, dum dors* miunt^nifi pediculis dC pulidbus appellatis folicitarentur . Nunc uero fi fomno dati immorentur, nodu ab innumera multitudine illarum beftiolarum occupatiabiii^ muntur* Gignuntur hxc in profundo maris tanta foccunditate, ut etiam efcam de

io pifce emolitam/i diu in uno manferint,totam corrodant atq^ abfumant.&: quidem f^penumero pifcator efcam demifTam glomeratis undicp his beftiolis^perinde ut pi lam recipit . Sedenim pifces dormire argumentis potius h uiufcemodi arbitrari licec. fepius enim pifcator adorfus pifces ufc^aded latet, ut poffit euam manu rollere, auc certe fufdna nullo indice fenfu ferire. Quiefcunt tantifper ex toco : nec^ parte alia, quam cauda kuiter mouentur , Conftat hoc idem uel ipfo impetu quemfadunt, fi dum quiefcunt,motum aliquid fuent, expauentes enim uelut fomno exturbati fe^ runtur, Quinetiaminpetrisftabulantescapiuntur, uidelicetpropterfomnum ♦ dC f^pe thunnarrj circunretiont thunnos dormfentes^quod argumenco conftac, quia admodum qufefcentesjleuiter^ pandentesalbidaoculorum capiancunnodiu po^

20 tius quam intetdia dor miunt, ita fbpiti, ut ne iada quidem fufdna moueancun BC magna ex parte uel ad arenam^ uel ad terramj uel ad lapidem aliquem procumben tes quiefciJt imis gurgitibuSjUel fub faxo^aut lirtore abditi^Plani aucem pifdum are^: na fefe occultanudeprehendunc fitu ipfius aren^, tollutur^ fufcina percutTu Lupi quo^5&: aurat^3&: mugiles,&: id genus alij, fufcina interdiu faepenumero dormi^ entes capiuntur: alioquin ex tjs nullus fufcina poffe capi exifiimatur* Carolaginea uero ita interdum dormiunt^ut uel manu toIIantunNam delphinijbalens^S: que^ cuncp fiftulam gerunt, aedita per fumma asquoris fiftula, dormiunt: qua eriam {pi^ rant, pinnas fuas mouendo leuiter Jam delphinum ftercentem eciam nonnulli au^ diere ♦ MoIIia quot^ ad morem fimilem dormiunt^ uc pifces ♦ nec fecus qu^ crufta

j o operiuntur Jnfecfla eriam animalium dormire argumentUjquod requiem capiunr, motu^ omni proculdubio ceiTant^quod praecip ue patet in apib us:quiefamc enim no(Ru,dC cont!cefcunc,uc nullus omnino bombus fentiatur, Conftac hoc idem uel argumento eorum^quae maxime in confpecftu noftrO)&: incra noftros parieces uer iancur^Non enim modo quia clare nonuideantjidcirconodu quieicunc ( nam omnia quibus oculi duri^exiliter uident j fcd etiam ad lucernarum lucem nihilomiis nus quiefcere uidentur , Homo maxime animalium fomniat ♦ Aeditis nuper in lus: cem^dC infantibus adhuc nullum penitus contrahitur fomm*um:fed plurimis anno drciter quarco aut qufnto xtatis uifa incipiunt ♦ Produntur camen BC uiri SC mulie^ resjquinun^ quicquam fomniarint» quorum nonnullis in procefTu scacis zccidit^

40 utuifo fomnio mutarentur habitu fuicorporisj uelinmortem, uel in morbunu De fenfujde uigilia,de fomno, res ita fe haber^

BefexumafcuUnofosmineoq^yeorum^iniinmmtihusdiffirentiji* Caput XI

I Exus aatem mafculinus fcxrmininus^, non in omnibus anfmantibtis I eft,Sunt enim quibus id defit^ac fimilitudine quadam 5C parere diczn=!^ i tur, dC ferre uterum* Sexus ergo difcrimen in animalibus qus uitam I ftabilem uiuunt^aut omnino in tjs qu^ tefia integuncurjnulium oini^ i no eft^ Ac in tnollih us dC crufta opertis mas habetur5&: foemina Jn pe* deftribus quocj tum bipedibusj cum quadrupedibus, fexus uterc^ effcatc^ eciam in

F

6% ARISTOT. DE HIST. ANIMALiVM

ijs quse anmial per coitum generantjaut ouum, aut uermem ♦ Caeteris ig^'tar m ge^ neribusfimpliciranonis modOjauteft^ autdeeft : uerbicaufajUtm quadrupedibus omnibusjalterum mas,alterum fcemina eft:fic in tefta opertis,iexusdeeii difcrime^ icd quemadmodum in genere {iirpium, aliae fructum ferunt^alix iterilem foniun^ tur naturam:ita etiam in rjs eft* At uero m genere infec'torum3&: pifcium/unt qug omnino fexushoc difcrimen alterutram in partem non habeant* nam anguilla ne=s que mas^necp fcrmina eft^necj prolem ex fe aliquam poteft procreare: (^d qui eam capillamentis6(:lumbricisquadamfimilia interdumadnexa fibi gerentem uidiile aiuntjinconfiderate id afleruntjantecp aduertant^qua parte illa gerantur. Necp ein aliquid eiufmodi eftjquod animal creet^nifi prius generarit ouum»quod in nulla an ^^ guilla uifum eft«Et qux animal gignunt/uo m utero fcetum continentjnon in uen triculo, Ira enim non fecus^quam dbus concoquerentur primordia geniturx,Qua autem difFerentiam maris BC {ozmin2s anguillae notarunt, ((Aicct alteram caput hz^ bere amplius at^ oblongiusralteram^hoc eft fceminam^repandius^h^c non maris, acfcxmin^difFerentiaeft, fedgeneris^Suntenimpifcium nonnulli epitrage^,ab hirci fterilitate appellari: quo in genere carini dC balagri ex amnicis annotantur, qui nec ouum nec femen ullum prolificum unquam habeant* kd qui folidiores pingul ores9 in eo genere funt, tjs inteftinum paruum eft, bC laus prxcipua in paftu. Ad hxc,in teftaceis atc^ in ftirpibus^quod pariat bC generetjeft^quod aurem maris fun* gatur ofFicio3deeft.Sic etiam inter pifces genuspafTerum eft56(:rubeIlionum,6^ hia ^^ tu]arum:oua enim in ijs omnibus reperiuntur ♦ Sed in pedeftribus fanguineis non ouiparis,maxima ex parte maiores longioris^ mst funt mares quam fceminx:prg t€rquamingeneremullorum:eiusenim focminae bC maiores funt bC uiuacioresj quam mares. A t in rjs qus aut ouum pariunt^aut uermem, ut pifcibus atque infe::= cftis/cEmin^ maiores fuis maribus euadunt : ut ferpentesjphalangiaj ftelliones, ra^s n^, dCimcr ^ikcs pufilli cartilagineigeneris, a:pars plurim.a gregalium, 8c:genus omne faxatile . Fctminas autem pifcium maribus efie uiuadores conftat^ eo quod foemin^ uetuftiores quam marescapiuntur.Partes fuperiores priores^ in quo^ cunque animalium genere^maribus funt potiores5ualidiores5&: aptiores.Qu^ au^ tem did pofTunt inferiores, pofteriores^, eas fcx:minx habent robuftiores, tum in ,^ hominibus, tum in c^teris animalibus omnibus, qux pedeftria funt, atque anfmal ' generant^Quod tamen omninodixerim/cemina inneruior atqueinfirmior eft.pi lumetiamhabet tenuioremjquammas:autquoduicepili ad proportionem ha^ berinaturaftatueratXaroquoquehumidioreftfoemin^ quam maris^&^genua planiora,&: crura tenuiora:fed pedes eleganriores, uidelicet quocunque in genere hx partes habentur , Vox item fccminis oinibus tenuior &: acutior^boue excepto* bubus etenim fcsminis uox grauior^quam maribus eft.Partes autem quas uelut ar ma natura animaliblis dedit,ut denteSjCornuajCakaria, bC c^tera generis eiufdem, eas cerre in nonnullis generibus omnino ut mares habent,fic fcemine non habent! uelur generis ceruini/c^mina cornuum inops^mutila^ eft: &:auiutn nonnullarii, quibusdatacalcariafunt,fceminaEomnino't|s carent.parimodo,utfues ' "^^ focminae dentibusuacantexertis. At in nonnullisgeneribus funt quidem haec fexui utrique, fed maribus potio^ ra:utcornuatauris robuftiora,§uaccis»

ARISTOTELIS STAGIRITAE DE ^

HISTORIA ANIMALIVM LIBER QJINTVS, INTERPRETE THEODORO.

Omttimanimantmmgmerispitnitio. Caput I

« X P o s V i partesanimalmm omniam.mmintetiores^tum exteriores ; atc^ etia de fenfibus, de uoce^de fomno5&: quae 102 min^ mares ue fint/atfs iam explicafle exifl:imo*Reftat ut eo^: rundem generariones perfequamur:exorfic]^ icem a primts, or dineapto&Ccommodo differamus. Sunt porro generadones animaiium muitae ac uari^:partim diilimiies^partim quodam^

I modo iimiIes.Sed cum genera ante^ut res exigit^digeiferimus,

nuncquoc^eodemmodo tradare ientemus,pr^terquamqucdinitiumtuncab homine,cum de partibus ageremus/umedum cenfuimus* N unc de eo nouiilime diiferere placet^quoniam plurima ipfe de fe afrerat explicada* Ergo ordiendum ab VfS eft,qu^ tefta integuntunmox de ijs, quae crulla ambit,agendum,&: reliqua de^ inceps ad hunc modum exponenda funt, hoc eii^moilia dC infeda,deindepifaura genus duplex^ouiparum dico^atcj uiuiparum, tum auium genus. ad poftremu de pedeftri dicendum efttquo in genere quae animal generent^qux oua pariant,pr^ 20 termittenda non funt* Euenit ut commune animalia cum ftirpi^bus habeanr^quod aiia femine^alia fponte natur^ oriantur* ut enim ftirpes, aut femine ftirpiii aliarum proueniunt^aut fponte erumpunt, primordio quoda contracto ad ortum idoneo: quarum alix ex terra alimentum fibi hauriunt^ aliae in ftirpibus alijs dC nafd^a: au^ seri folent^ut in libris de ftirpibus fiue planris expofufmusriic animalia nafci alia ex animaiibus folent per formae cognarionem, alia fponte, nullo cognaaonis femine antecedente crcantur* quorum alia humo, aut fiirpe putrefcente confiftunt, ut complura infecla generantur : alia in animalibus ipfis exaemenris^ partium ^:^ gnuntur ♦ Quae igitur nifi fui cognari femine nunquam proaeentur, f}s omnfbus ortus per coitum eft,dummodo fexus difcrimen id habeant, quod marem ac fotmi 50 namdefcriberepoteil* Nam in pifcium genere, nonnulla nec mares nec fccmiss nxgignuntur:quaelicetgenusidemcum alrjs fortiantur, tamenfpededifFerunt* Qua:dam eriam fui generis omnino confflunt, Nec defunt qu^ mare uidua, fexu uno fcemineo formentur : quse perinde ut aues pariunt, quae uento oua condpii= unt : quibus ab argumento conccptus nomine hypenemia , quafi fubuentanea inditum efi.Verum ea quse aues concipiuntjOmnia funtinfcccunda, Itaenimeo^ rum natura niliii ultra ouum creare potefl>nifi quo alio modo maris opera contitts gat* Sed de hisdiligentius poft difTeremus* Pifcium uero nonnullis cum fpontt^ naxdiderintoua^euenitutex ijs animal progeneretur, Sed alia ex feipfaidfed^ untjalianonfine ppcramaris:utde hisquoque fequenti difputarionc commen^ 4:0 tabimur plamusvfimileenimfere,^ in genereauiumexifiit* Quaeautemperfe, uel in animalijuel in terrajUel in ftirpejUel etiam in eorum ipforum parribus crean turjCademcp maris ac fc^emin^ fexu diftindta fimt, ifs coeunribus gignitur quidem altquid/ed cx quo nihil amplius gigni pofiit:uerbi gratia, coitu pediculorum^Jcn^s des dictx procreantur : mufcarumjuermiculi* pulicumjgenus uermiculorum oui fpeciem referenSjCx quibusneceaquse generannt proueniuntanecaliudulluin animal, fed id quod funt, fordes tantum perfiftunt . Primum igitur de ijs quae fo^ lent coire dicendum e{t:mox de csteris ex ordinCjqu^ uel fingulatim, uel ex com muniacdduntrarione, exponemus*

F *

S^ ARiSTOT* DEHIST* ANIKLALIVM

QtiomodociU£<^<mmaUdgetter4timcoeant* Caput 11

Oitus nec fimfles ommu funt, nec fimilem in modum aguntunQu^ ' enim ex fanguineis pedeftria uiuipara funt, eorum omnibus mafcu=f I lis dacum quidem eft membr um ad ofRcium generationis aptum, Ve I rumnonomnia fimili modo coniunguntur :fed quae retro urinam ! mittuntjauerfa coeuntjUt leonesjleporesj lynces , leporum etiam foz mina faspenumero marem prior fuperuenit* Caeterorum magna ex parte modus coeundi idemeft^plurim^enim quadrupedes more coeuntiuftojfceminamfci^s licet mare fupergredienie ♦ Genus quoque auium omne eodem illo ac iimplid moreconiungitun DifFerentias autem uel in auibus has annotamus, ut aliaefce^ lo mina confidente humi^mare fuperuenknte coeantjUt galltnae : aliae non confiden te fccmina, fed ftante^ ur grues ♦ 8C qux ira coeunt, rem quamcelerrime peragunt: mas enim fuperfiliens cito, ut pafieres, perficit^Quadrupedum urfx demiilis cru^s ribusjquemadmodumcaetera, qu^pedibus innitendo exercentucneremjadmosi ta parte maris fupina , ad dorfum fceminae coeunt* Herinaceis coitus eredis parti* bus, {upinis hxrenribus fibi aduerfis, Inter ea, qu^animal generant, augentur^ magnitudine inftgni^ nec ceruae mares fuos patiuntur, nifi raro: ncc uaccae tauros^ propter rigorem genitalfSj nimiam^ tentiginem, fcd clunibus fubfidetibus femen recipiunt genicale . fic in ceruis manfuetis fieri uifum eft ♦ Lupi eodem coeunt mo do^quo canes ♦ Feles non parte pofteriore fe iungunt, Ccd mas ftat, foemina fubia* 20 cet* Sunt porro in eo genere fccminae ipfae natura libidinofae dC falaces : itaque ma resadcoitum ipfae firequentes alliduntjinuitantjCOgunt^puntunt etiam nifipa^s reant. Cameli fedente fccmina coeunt, nec auerfi, fed compledente mare, ut caci: terae quadrupedes agunt » dC coitum toto die exercent* petunt receffuum (oUmdi^ nes cum libet coire,nec aliquis eo poteft tuto accedere, praeterquam paftor armea ti, Genirale camelis neruo ita conftat,ut uel ex eo conficipoflit^quo arcus fidiffimc intendatur. Elephano etiam fblitudines perunt coitari: fed praecipue fecus ^umia na, dCqui. pafdconfueuerunt.Subfiditfcemina3dunibus^fubmiffisinfiftitpedi^ bus^ac inniritur^Mas fuperueniens comprimitj atq^ ita munere uenereo fungitur* Vitulimarinimodoanimalium retromingentiumcoeuntj&diuligariincoituco 50 h^rentjUt canes* genitale ijs maribus grande eft*

Qi^omodQ^uadrupeditouipiiUcoemt, Cdput III

Vinetiam pedeftrium quadrupedes^quae oua pariunt^eodem coeune modo, quo ea quae animal generantjmare fuperueniente : ut teftudo tam aquatilis quam terreftris ^ habent uero in quod meatus contins: gant, bC quod per coitum adhxreant, ut rana bC paftinaca, bC reliqua generiseiufiiem*

De coitu eorumyqu£pedihui caretajongo^funt corpore» ide^>fapetttum* Caput 11 II

I VaeautempedibuscarentjSirlongofuntcorpore, utferpcntcssUtmu renae, i^s coitus drcumplexu mutuo fupinarum partium agitur. SC ^i^aJ quidem ferpentes ita drcumuolutae fibi ipfae cohaeret, ut unius ferpen .^^^^M tisbidpitiscorpus totumefTeuideatur^Hoc eodemmodo lacertarum etiam genuscomplexufimilicoit»

Decoita

Hecoitupifcim^ ^^P^ ^j • • •

, Ifces omnes excepds planis cartaagindgeneris, admods muicem i partibus fupmis copulantur. Plani autemeius generis.ijdemmha^ ^•bentescaudam,utraia,paftinaca;a:reliquahufufcemodi,noafoium admotis fupinis/ed etiam tergo fccminarufupims marium iuperpo^ firis, modo cauda impedimento nullo ob craffitudinem iity cocanu Atfquaans,&:quibufcunc^pkmorcaudaeft,hisattritumutuotantumpartmm fupinarumcoitusagitur.Sunt qui fe uidiflTeconfirmemnonnulIaaccartiiagmeis auerfa modocanum terfeftrium coh^rere/FcOTina inomni cartflagmeogenc^ 10 remaior quimmaseft^quodidemfereuel in caeterisgenenbus pifaumeflrecon- ftat.Carrilagineaueropr«tereaqu^enumerauimus/untbos,Iamia,aquila,torpc

do,rana,omnecBgenusmufteIorum,Sed omniacartilagtneahunc m moducoirc apertiusnotatumapluribusefttmoraturenimincoeundodiunusomniaqu^ani mal2enerant,quamqu^oua.De]phinisqucc^omnicpcetariogenenhicidemmo duseftcoeundi:pIanisenimadmotisparribusagunt:necparijmu!tumuetepons, fedmediocrein coituipfocofumuntlDifFeriitnonnulli marescartilaginagenens a fuis fccminis,eo quod maribus bina quxda circa excremenn oftium pende^ qui^ busfccminxcareant,utperfpiciingeneremufteIorijpoteft:mhisenimquoddixf, omnibuseft.Teftesigiturnecpifceshabet^necullumaliudgenusquodcareatpe^

20 dibus : fed binos meatus, tum ferpentes, tum etiam pifces mafculi contment, qul fcerificofemine cum coeundiefttempusjimplentur.&ladeumomnes emittunt humorem* Colligunt hi kfc in unum caput, quemadmodum in auium genere u* nitur quod fubear. Condnent enim aues intus fuos teftes, ac ca^tera ammalia qux a:pedeshabent,&:ouapariunt,Hocergoinferitur3at<^inlocos,&receptaculum tenditur fceminarum* Pedefiribus uiuiparis idem meatus foris extat.S: feminis, dC excremenritij humoris*alterintusmeatusdudtur,ut dixi, cum parriumdifFererias explicarem^Sed quibus uefica deeftjijs idem meatus {icco eriam exaemento perti^ net foris:intus9 alter iuxta habetur ♦ qu^ quidem fimiliter tam in fcsminis eorum, quam in maribus funt^Carent enim uefica,praeter teftudines,quarum fcxminae fin

30 gularem habet meatum, quan^ ueficam obtineat.Sed teftudo in eorumjqus oua pariunt genere eft* Pifdum oua parienrium coitus minus patet : quamobrem com plures fccminas prolificum maris uorando impleri aedfderijt. Id enim fieri faepiiis cernitun nam tempore coitus fcemins mares fequetes id fadiits uentremc^ eorum fuis percuriijt roftris* quo eriam fit, ut mares femen 6;: celerius fundant, dC largius* tempore aute partus mares fccminas fequentes, quae illae oua ^diderintj ipfi mordi cus uorant:pifces uero ex tjs qu^ remaferint^oriunturXirca Phccnicem pifces ud mutuo fexuiiafpedu capi accepimus* mugiles enim mares a pifcatorefubductm^ tur,quorij afpedu fccminx congreganturjat^^ ita obreriuntunuerfa^ uicemares capiuntur fubduciis fccminis. fed deuorario illa femims genitalis, quiafxpius ccr^s

4.0 nitur^argumentum coitus talis ementitur * Fadum hoc idem quadrupedes quo^* tempore enim coitus nonihil humoris fuo genitali, tum mareSjtum eriamfccminae emittuntjatcjj admoris ad genitalia naribus odoranturPerdices fiaduerfxmaribus fteterint,uentusi^ inde afHetjUbimares fhnt5Condpiunt55!: maritantinr ♦ plerimc^ etiam uoce marium utero ingrauefdjt^fi geftiunt^ac libidine turgentuolam quocp fiiperne marium effici idem poteft:uideIicet dum mas ipfe in fccmina fcctificum fpi ritum demitrit^ore hiante, exerta^Iingua, dC mares dC fccminae coeunt* At uerus pifcium ouiparorum coitusraro cernitur^quoniam congreffionem quamprimtim digreflTio fequatur, fieri tamenitacorum coicum uifum eft*

F j

es

ARISTOr* DE HIST. AKIMALIVM DecoitumoUisgenerispifcim. Cdpm VI

OIIiau£polypi/cpix,lolIigines,modoeodemomniacoeuntto^^ cnim'inuicem admotis, complexu^ mutuo brachiorumlibidmera exDlent*Ergo polypis coitus,cum alter capite uulgo appellato m ter^

ci^i^^^oadhsrefi^Maremetiamnonnulli demreferatfuobrachio,inquoduoampli{rimaacetabuIahabetunneruoidquali

Gonftareporredumadmediumufc^brachiumconfirmant^totum^narifarmmx-

anne(fbiepi^,aclolliginesoraapplicantes,&brachiainterfecomponentesna^^

LntesiinLerfumcoeunt.naremetiadidamin retrorXm,alterianteuerfusinosagitur.Panmeafuicorporisparte,quaefiituIacfa^

dturjqua dC coire eas nonnulliarbitrantun

DecoiiupifciumcYUJiaopertorum. Caput VII

Eneraauftaoperta,utlocuft^,gammari/quill2r,6^huiufmodireli^ qua,more quadrupedum retro mingennu coeunt,icilicer,ut tccmina caudam fupinamexponat, masfuamfuperponat, £<:applicet* coire folent ineunteVere luxta terram Jam enim coitus omnium id genus ,_ -^^^-1 exploratuseftanterdumetiacumficusmaturefcunt^coireindpiunt, 20 Hoc eodem modo gammari quo($ A fquill^ coeunt.Cancri parte priore copulan tut/uaopercalalocuIofaillajrugofa^^mutuaconfertionecomponentesPrimum cancer minor ab auerfo fuperuenire Yolet, tum maior ubi ille fuperuenent, uertit fe in latus* Nulla re ditfert fccmina a mare.nifiquod operculum applicatile illud amplfus, dC diftantius, dC hirfutius fcemmae gerant, in quo oua pariunt,&: qua egc runt excrementum . membrum autem quod mas in foeminaminferatjnullum o* mnmohabetur*

De coitu infe^ofumyqtto ue tempofe uenerews fiimulm magis mi» maliaqu£(^excitet, Caput VI II

«^^^^^ Nfeda auerfa coeuntdeinde quod minus eft, fuperuenit maius^hoc jo I^S^^i eft^mas foeminammec mas in fceminam genitale ullum inferit mem.:s 1^3 ^^' ^^""^ ^^^^ animalium cxterorum : fed fccmina furfum in maris rece j^M R^l ptum^caudaeultimum fuae meatum quendam prsducens refledit; l^^^^ffli quiinnonnullis maiorquam proportione totius corporiselleuide^ tur,cum ipfa parua admodum finL Sed funt etiam in quibus minus inconueniens ^ftimetur*planum hoc fuerit, fi mufcas coitu uenereo copulatasdiuiferis^tardo etiam quaecoiuerint/eiungiiturdigreflu: diu nanc^ eorum copulatio durat:quod in ifs quae in noftro confpedu uerfantur, facile patet : uerbi caufa^in mufds,in fcas: rabeis* Omnia enim ad hunc modum cocunt, uidelicet mufcae, fcarabeijUertidlla, ^Q. phalangia^B^: fi quid aliud generis eiufdem coire folet* Phalangijs^quae texunt^coi^: tus agitur hoc modo * cum fcemina dedudtam araneam traxerit, mas eandem mu^s tuo trahit, quod ubi fepius fecerint, coeunt, dC auerfis clunibus copulantur : nam propter aluum orbiculatam modus hic coniungedi i)s congruit* Coitum omnium animaliu fieri ad hunc modii apertum eft,Tempora aute coitus defcriptajS^ aetates certasad uenerem iingulis ammaliu natura iixitydC ftamit^ergo plurfmorij animan tium natura uult quide rem uenerea per id tempus, cum hyemis ceflfante fa?uitia, ^ftatis clementia oritur : quod fane rempus ueris cft^quo plurima BC uolatilia dC pe deftria &:nafitia ad coitum exdtantur» Sed funt quae per autumnum etiam QC hyc

mem

LIBER CLV I N T y §♦ ^

S^m^temponbusommbusoportunuscoituseftutc^

SSnem.q«^c«"^homineuiuum^

delicct propter teporem,&pabuliubertatem . quorum tempuseaam gerendi utc

dbreueeft,ut fu^,utcanis:&:uolucrum qu^ faepius pariuntXomplura eaam

educattonifuorumpartuumconfulendo,nonnificommodotemporecoeunt.Stt

mulaturadueneremmashominummagistemporehyberno/Qrmma^ftiuo.Gc

iiusautemauium(utdiaumeft)parteplurimaVere,acineuntea.ftatecoit.&p^

ritexceptaaIcyone,qua:circabrumamparerefolitaeft.quamobremquoties^

,o SenaexiftMesalcyoneiappelto^^^^^

ma,utSimontdesquoquefuocarminetradidit,ut:Cumpermenfemhybernum

WerbisfeptemLlLrdiesteporis.clemeDamhanctempons^n^^^^ S&pidLakyonismortales dixere. tranquillumuero tannfperremp^se& Lr/fiitaeuenerilutbrumaauftrinauergilijsaquilonqsfiaLSeptempnmisd^ busAidumconficereauemhancfertur,reliquisfeptemparere,educare(j.Diesa.^ cyoneosfieridrca brumam, non femper noftris lodscontmgit: at m Sicdo mari penefemper id euenit^Paritalcyon cirdter quin<^ oua*

Qu£ammdiafmeU<iu£ueplttriesm<tmopmunt, Caput I2t

Eroi^&Cgmix faxismaritimis ouabina,ternauepariunt:fcdgauias ^ftate,mergia brumaineunte Vere*S<: incubantcaeterarumauiun» morejed neutra earum auium conditur. Omnia rarifTimum uidifTc

j alcyonem eft:fere enim circa uergfliarum occafum^brumamc^ iplam i^:,^,^^^) apparet : dC ubi prima per portum non plus quam nauem drcumuo larit ftarim abit,ut nufquam praeterea uideatur.quomodo Stefichonim quoc^ cim meminiffe notum eft. Lufdnia etiam parit aeftate quinc^, aut fex oua . conditur ab autumno uf^ ad uernos dies. Infeda hyberno quo<^ tempore coeunt, 8C ferenis auftrinis^diebusnafcunturea,quaefeabdere non folent^ut mufcaf,formica?*Se^ mel annomagna pars fyl ueftrium animalium parit, qux fcilicet non, ut lepores/a 30 perfcctant» Piices plurimi etiam femel pariunt: ut i) quos fufaneos^ex argumeio co gnominant^quia fuGm retibus capiat ur.ut thunnijimariae^mugiles/purix^mone^ dulxjchromes, pafferes, dC reliqua generfs eiufdem, excepto lupo : huic enim foli ex eo'genere partus bis anno exerceturaed pofterior infirmior efiSarda quo(^6^ faxatiles bis, excepto mullo : hic enim folus ter parit : quod ex foztu ipfo, ftatura^ mtelligit.terenfmaliquibusinlocispartusappareLScorpiobis^&fargusVerejac autumno* falpafemel autumno*Thunna etiamfemeUSed quoniapanem praema turespartem fero producat, hincfcetificare bis creditur ♦ 2tdit primam partem circa fnenfem Decembrem- a bruma^altcram Vere. DifFert mas thunnus a formina^eo quod fceminx pinnula iunda fub uentre cftjaphareus nuaipatajqux mari dccQu

^Q QuQtieh^t^'ueamitemporihu^c4rtUagineapiaw^

Capta X

Artilagineorum fquatina una bis parft:nam 8C mdpientc autumno,

8C drca uergfliarum occafum : fed per autumnum felfdus . Singulis

I uero fceturis partus fepteni,aut odoni proueniunt* nonnulli cx mu

FX»f J'/^ ftelorum genere bis menfe putantur parere, uidelicct qui ftcllatf ap*

^^^^w pellanturrquod ideo uidetur, quia oua eorum non fimul pcrfidun*

tur^Non defunt quae omnibus anni temporibus pariant,ut murena : cuf us partus

dC numerofior eft.8^ quae prodicrint ex paruo, celeri fncremento adolcfcunt^ut dC

cquifelist nam eius ctiam partus de minimo m maxfmum cclerrime augctur*Scd,

F 4-

eg A R r S 7 O T* D E H I S T/ A N I M A L I V M

mmem omfttbus annt temporibtis parit equifelis uerc tantum» Murus non idem quod murena eftrquippe cum murenaiit uaria, at(^ infirmior : murus unicolor^d^ , robuftus, colore larici arbori fimilis* dentes etiam tamintus quam forispoffidet^' Sexus difctiminc perinde ac in cxteris uolunt, ut alterum mas fit,alierum formina* exemt hxc in terram3&: f^pe in ea capiuntur* Fit ut pifces omnes celeri inaemen toperfidahtur : fed pr^cipuegraculus interminora» Solethicparereiuxtalittora, algofisjdenfis^ locisXerftuaetiam breuiexparuoinfignemmagnitudinemacd pitXimari^ ac thunni in ponto pariunt, nec ufpiam alibi, Mugilesvauratae, lupi, rods ijs maxime xdunt^qua flumina exeunt. Orcinae, fcorpkjnes^&multaaliage nerainaltofoctificant* ^®

Quihmmenfihuspifccspiriant^maioriexpstrte. Caput XI

Ariunt pifces plurimafui parte riienfibushis tribus, Martio, Aprili, Maio^aufumnopaucisUtfalpaj fargus, &:nonnullaaliageneriseiufs dem, paulo ante asquinodium» Adde fjs tcrpedinem, dC fquatinam* , Sunt certe qu^ uel per hyemem^^ftatem iie, fuos aedant partus,ut di «J dum eli.per hyemem lupuSjmugiliSjacus» per afiatem menfe lunio Thunna circa folfiitium parit^haec folliculo quidda {imile^ in quo oua exiguajmulss taq^ confiflunt ♦ fpargi etiam per «(tatem pariunt , mugilum labeones, iargones, niuconeSjCapitones^grauefcere ueromenfe Decembri incipiuntjgerunt^diebus zo tricenis* Mugiles aliquos non coitu/ed limOjarena 'ue nafci conftat* Conceptus igt tur pifdum magna ex parte uerno agitur tempore:fed tamen^quod didum efi^^dC seftatej&^ autumno,^! hyeme nonulla coitu implentur^Verum nec pariter omni^s bus^aut fimplidterjaut generatim id euenittiiec plurimse parti, ut uerno tempore* nec uero c^teris Hlis teporibus tam numerofo partu fcctificatur^quam VerevDe^ nic^Iaterenon decet, utftirpium, 6£:quadrupedum animatiumgeneriplurimum intereile ex regionejno foium ad ca^reram corporis felicitatem, ied etia ad coitum, partum^ ampIiorem:fic in pifciii quc<^ ratione locis ipfis difcrimen plurimum ori tur^iion ad magnitudinem tantUjhabitum^ uegetiorem, uerum ad coitum etiam 6^ partum^ut eadem alibipluries generentjahbiminus^

MoUegenm pifckm ucrno temporeparereyfcpim uero omni» hmAnnitemporihm. Caput XI i

Ollia quoc^ uemo tempore pariunt,^: fepia in primis.parit haecom^ nibus anni temporibus, perfeuerat^ in ^dendo ouoru numero dies quindedm ♦ quoties autem aediderirjmas e ueftigio fequensjatramea tum ouis fuperinfunditjaK;^ ita efficiturjUt folidefcant. incedere con^ iugarim foIent^Mas uarius magis^quam fcemfna, dorfoc^ atriore eft* Polypus hyberno tempore coitjUerno parit* latec circiter menfes duos*Ouum ue^: futidrrum xdit, firudui populi albae fimile . perquam fcccundum hoc animal eft* nam de eoquod a^diderit, copia innumeraprouenit.diicrepatmas a fceminajeo 4.0 quod capiteeft produdiore,&: quodgenitale pifcatores appelIant,aIbidumfuo in brachio continet fbuet polypus oua qus aediderit : quamobrem deterrimi tan^ riiperefRduntur:haudenim in paftum prodire patiuntur* Quinetiam purpur^ Veregenerantur^Sf^ bucdna hyeme abeunte.Genusdenique omnequodtefta operitur , uemo autumnali^ tempore habere cernuntur ea, qux oua appellant, cxceptisechinisdboidoneis:quippequibus etfi per eatempora praecipue uber^ isas ouorum eft , tamen nullo tempore committitur , ut ouis omnino careant : (ed maxime plenilunfjs^diebusque tepfdis reftituuntur, reddunt^ pleniores, pr^^ torquamijquosPyraeus fertEuripusjnam illihybernis menfibus melioresfunt,

parui

t I B E R Q^V I N T V S, c»

parui quidcmjkd plctti ouorum. Ad ha?c umMid paritcr omftcs, hoc codcm tem pore fua oua habere uifuntur*

columh£iV gall^^P^riant. Caput XIII

Vium fylueftres^ut dixi^ femel magna ex parte coeunt, atcj pariunt»

Verum hirundo bis parir 58^ merula ♦ fed eius primi partus intereunt

frigore hybernptomnium nanque auium prima haec parit * pofteriOi»

remautempartumeducat3& felieiterdudc ad finem* Atueroquai

aut urbana funt^aut traduci pofluntad mores minores, haecikpius

10 generant, ut columbae, quae tota aeftate fccrant» Gallin^ etiam' ineunt, dC pariunt

omnibus anni temporibus, exceptis brumalibus diebus* Columbacei uero gene^

ris plurcsfpeciesfuntuiienim liuiadida a liuore^diuerfumcerteacolumbages

nus , quippe quae minor, quam columba iit, St^minus patiens manfuefcere ♦ liuet

eriam plumis , dC pene nigricat 3 dC pedibus r ubidis , fcabrofis que eft : quas ob res

nullus id genus cxllare alit ♦ Maximo inter hxc genera corpore funt palumbes^fe' Cjifkre,

cundum magnitudinis locum uinagoobtinet, paulomaior quamcolumbuseft. mc^Ua»

minimum ex ijs turtur eft* Pariunt columbae omnibus anni temporibus, pullos^

educant, fi locum apricum habeantj 8C dbum* fin minus, aeftate tantummodo fce

. tant* Sed proles pracftantior uere^quam autumno eft : deterrima xduc^dC omni^

lo notemporecalidiore*

Tfefxtura uitdpdrorum ammantium,^ quo tetads tempare incipiat^ quouedefinat. Caput XII II

\ Etateeriam difFerunt ad coitumanimaIia:primumen{m magnaeeo» - rum parrifemen nonfimul incipit Sk: excernijS^poflegenerare^fed \ uisilla prolifica pofteaaccedit*nouelIorum eniminomnibusanima^s

! lium generibusjprimaemiflio feminiSjaut infcccunda efi, aut fi fce^

cunda fit, imbecilliora tamen generat bC paudora ♦ qaod poaflimum in hominura 6: quadrupedum animal gignentium genere, atque eriam auium pacet : alterum ^o enim prolem pauciorem procreat, alterum oua aedit paudora* Aetas uero accom^ modataadcoitumqu^cpfuo in genereplurimaex parteferetempus idemfortis tur : ni(i quid pr^maturet, bC aut aliquam ob rem monftrofam, aut ex detrimen^ ' tonaturae, bC uirio antidpet, Res igitur homtniinnotefcit, tumuods mutatione, tumetiamteftium, nonmagmtudine tantii, uerumeriamfpedCj quemadmodum mammis etiam dedaratur : fed pra^cipue ortu pilorum pubis ♦ Semen autem ferrc tncipitcirciter annos bis feptem : icd uim genitalem recipit drca aanos ter feptem» Csteris animalibus denegata pubertas eft . alfjs enim nulli cmnino dari funt pdi, alfjs fupina m parte nulh^aut paudores^quam in prona. At uccem immutari non* nullis apertum eft, Alfjs partes corporis alix qusda f^fican t femen iam inirium, ^o uires^ proIificasfibitrahercVoxfccminxmagnaexparte acutior, &:iunioribus quamuetuiiioribus acutioreft^namceruinieriam generis mares uocemgrauiois rem^quamfceminae mittut^Voxautemmaribusin hocgenere, cumtempuscoe^ undieft;fo2mim's autem cum metuerint^breuis uox fo^minxeft,maris productior* Canibus item fenefcentibus uox grauior redditur * Equorum etiam uoces diflerre palam eft» fceminx enim fimul acnatx funt, uocem ex^uammittunt, ac tenuem: mares exiguam quidem & ipfi , fed pleniorem tamen, bC grauiorem.quam fcemi^ n^ja;: indies maiorem reddiit* Bimus cum eftjatc^ inire indpit, uoce magnam gra uemc^ mas mitticfoemina maiorem, quam ante,&: dariore ufcp ad uigefimg ^ris annum magna ex partc ♦ kd ab hoc temporc imbedlliorc tam mares,quam fccmf^

jK^ ARISTOT» DE H I S T* AKIHALIVM

nxrcddunfMagna%itur€xpar^e,utdixi;uoxmarium,fammarum9di^^^ quod mares graums lonat quam fccmmxrquorum kMcet uox, ahqua cum produ aione emitocur. Verum non in omnium animalium genere tta agitunSunt enim inquibusecontrariofitiutinbubus.namboumfoEmma^grauiorequammasagit uocem : 5C uiculis grauior quam adultis, perfedis^rquamobrem his cailratts uox cconrrario mutatur, tranfeut enii^n quae caftratur in farmina.Tempora aute coitus ad hancmodu perstatesnacura fuisanimalibusftatuit. Cues 6c: capraeanmcuJae coeunE,atcR uteru feruttfed capra- porius. mares quo<^ tn fjs ipils generibus eodem illo tempore ineunt^fed proks dilFert, quatenus praeftantior ea eft^quam feneken tesmares &: fccmin^ proaearint.Suestummares^tumtccmtnaecoire mapmnt lo menfe fux xtatis odauorquanquam mas antequam fit anniculus,prolem generat uitiofam Jcemina annicula parit. fk enim tcpus gerendi uteri exigit. Sed no omni=: bus locis eadem ^tatis ratio eft, uc dixi : iam enim fues, nonnuf^ cam mares quam fceminis quano coeunt m^fe : fexto tamen ita.ut uel progenerare dC educare poi^ fintnonufquam apri menfe dedmo inire incipiunt, Valent i) coitu ad triennium* Canes tam mares quam fccmin^ anniculi, magnafquide ex parte coeunt:fed nonss nun^ uel menfe oclauov quod magis foeminae euenitj qj mari. Gerit uteru diebus fexaginta & uno^aut duobus^aut ad fummu tribus:nec minus $ fexaginta diebus* quod ti quid celerius prodierit, educari ac perfici nequitXiipeperit, rurfum fexto poft menfe,nec prius coitu impletunEquus inire tam mas.q? f ormina incipit bien^ 20 nisjira ut ualeat procreare.proies tamen per id tempus minor. 8C imbecillior eft. Ac uero(quod ex more plurimo agitur) in trimatu coeunt-&: proficiunt fubinde in ge nerando/ut proles pr^ftantior adufc^ annos uigmti procreetur.Coeunt mares ad annos tricenos ternos : fceminae ad quadragenos : ita ut per lotam fere uita coituin equis feruari euen^at, Viuit enim magna ex parte mas annos circiter quinc^ dC tii^ gmta/ccmina plus ^ quadraginta Jam dC quinc^ &:fex2g!nta annos uixilfe equil prodicii eft, Afinus tam mas $ fcemina mefe tricelimo coicrfed magna ex parte ne^ queuntgenerare:ueri5 in bimatu^aut trimatu^Si: femifie.Sed iam uel annicula ueji trem geffiffe afella aiunt^ita ut quod pepererar, educari ac perfici potuerit* Bos etia anniculapeperit,uteducari,augeri9 quantum genus exigeret,licuerif« Primordia 30 generationis horii animaliii ita fe habere perpefum eft. Homo mas ad annum ufc^ feptuagefimiisUidelicettermino ukimo poteft generareifcxmina ufc^ ad quinqua^ gefim5,uerijidraro. paucis enim proles in eo ^tatis tempore procreata eft,Sed ma gna ex parte maribus quintus dC fexagef mus annus fmis progenerandi eft :fccmi* nis,quintus dC quadragefimus* Oues parere ufc^ ad annu odauu poiTunL 6^ fi be ne cureturjUel in undecimum facultas pariendiprotrahitur.6t: quidem fieripotefts m etiam per totam fere uitam coeant^tam mares quam famin^.Hirci pingues mi^ nus fcecundi funt.quorum argumento uites, quoties per nimiam alimenti copiam iuxuriantes frudum non ferunt^hircefcererufticidicunr^Verum curaextenuanis diadhjbita^effidtur, utcceant^atqjprocreent. Arietesprimum uetuftioresfccmi* 4.0 nasiineunr^nouellas enim minus perfequiitun Pariunt,ut dixi, iuniores pauciora, quam uetuftiores* Apro ad trtenniii probitas coeundi edurat* uetuftioribus proles deterior gignit*nullus enim prsterea profeclus ei accedit ^nulla uiriii reaeatio * fo^: let inire pabulo fatiatus,^: cum altera no fubegerit, uel initus breuior agitur. & fce tus corpore minore aeatur* Paudffima fus 2sdit prima partione, uiget feciida, nec fenefces copia fcctus deficitur, quan*^ lentius coit . ubi uero quintumdecimu annu nacla eft,no prxterea generat^fed efferaf ♦ Si pinguet, ocyus dC iuuenis BC fenefces ^mouetur ad coitum*ii grauida admodu pinguefcatjefFicitur^ut fceta minus habeat laclis.ProIeSjquori ad ^tate attinet^opnmaeftj cum uigcz paretest quod ad tepora,

prsftan?!

LIBER Q^VARTVJ. 7i

ptkdzntiot quae hyemis inftio gigmturt^eterrimajqux aeftate : qoippe qu» parua, cxilis, &^ perhumida (it ♦ Mas fi pmguet^iure omnibus anni temporibus poteit,nec folii interdiu, fedetiamnodUjautcertematuanopotiffimum tempore* fenefcens autem minus fubinde agit , ut didum eft ♦ faepe qui uel per xtatem, uel per inftrmis= tatem fuae naturx nequeant expedite coire, qu5 fcemina impotens fuftinendi ma^s ris fefla dunes demittatjcubantes una cum fcemina coeunt.Concipit pr^dpue fus, cumprae libidine geliiente pruriens auriculas flacddas demittit:a!iter fem.en i uaU ua refpuiturjrelapfum^ euanefdt* Canes nonper totam coeunc uitam, fed ufque ad quendam aetatis uigorem:ad annos enim duodedm magna ex pmt^dC coeunt, lo dC implentur* Verum iam aliquibuSjtum fceminis, tum maribus, uel annum o(fta:= uumj&^ dedmum, atc^ etiam uigefimum nadis facultas non defuit prolifid coirus* namijsquoquefenedus uimgenerandijpariendi^jUt 6C caeteristollitXamelus ab auerfo urinam reddit,fed coit quemadmodum dictum iam eft* Tempus coeun* di in terra Arabiajmenfe Septembri ♦ fert uentrem menfes duodedm : parit fingu^ Ios:uiuiparum nanque e{i,Incipit &^mas36£^ fcemina coire in trimatu ♦ fcemina poii partum uno interpofito anno coitEIephantus fcemina incipit coire anno^aut duo dedmOjOim celerrime:aut quintodecimo^cum lentiiiime.Mas quinque aut iex an nos natus , fuper uenit ineunte Vere ♦ coitum tricnnio interpofito repetit ♦ Quam grauidam reddiditjeandem prasterea tangere nunquam patitun Vterum bienmo 20 gerit: parit finguIos:uiuiparum nanque eft.fcctum magnitudine bimeftris^aut tri^ meftris uituli aedit*Coitum animalium^quae non nifi coeundo progenerentjad huc modum habere fe intelligimus*

m ijSyqutefiUcea mteguittur te^a^qu^ coitus ommno expertes funt. Caput XV I Ox de generatione eorum^quae uel coeantjUel non coeant, commen \ tabimur:6<: primum de ijs, quae filiceo tcgminc operiuntur, hoc emm I unum fere genus totum experscoitus eft^Purpureuernotempore 1'eundem in locumfefecolligentescondimtjquam feuaginem nomi* I nant, quae uelut fauus eft apum * uer um non ita elegans , (ed quafi e 30 putaminibus cicerumaIborum,muItainter fecompofitajftruemunamfuacoh^;* iione coagmentarint ♦ nullum if s patet foramen ^ nec^ ex ijs purpurx enafcuntur, fed cum purpur^^tum etiam reliqua teftis mdufa^e limo fere5&: materia putrefcen te oriuntun llla uero coagmentauo fauo fimilis, tanquam purgamentumj tam ijs, quam buccinis euenit , nam buccinis quoque fauificare in more eft* Itaque ne ea quidem^qu^ ex teftaceis fauos faliuant^alio modo, quam c^tera teftis indufa gene rantur ♦ uerum meliusjatque uberius quories pr^funt. qus eiufdem funt generis. ^^vTrdi^^s^ emittuntenim, cumfuosordiunturiauossmucoremquendam^exquoputami^ ^^^ pr^fmt^ neae cellul^ illae confiftunt ♦ haec ergo rupta diffufa^ omnia humorem quem con^ ideji^prxsxb» tinebant,interram dimittunt^Moxeo quoefRiderintlocogignunturpurpuru^ M^- 40 1^5 exordio admodum exiguo confiftentes, quas fibi annexas gerunt, quxgran* des capiuntur.nonnullae etiam forma nondum diftinda cernuntur, fi fortepri* ^ us quam pepererint , capiantur , Fcetus interdum per crates , 8C tegetes^non qua^^ ^^ trv^hy , libet elidunt/ed congregatx eodemjUt facere in mari folentJtaque per anguftiam, ^^'^ibety ii eft ueluti uuaefpecie foztusconformatur» Genera purpurarum plura, & nonnullx S!^omhco. magnitudine augentur infigni, utquxad Sigxum^&Ledum Id^promontoria gignuntur , Aliae parux, ut quas Euripus fert, dC Caria* pdagix magnxjca^ brxc^ funt, quarum fips magna ex parte niger: fed nonnullis rubidus pufil^ lum.nonnullasexmagnis,udad predum minxeuaderenouimus.Paruxad lit* tora, dC oras reperiuntur flore rubro* partes item Aquilonix nigras, Aufirinjc

7i ARISTOT, DE H I S T* ANIMALIVM

rubras magfia ex parte ieruntcapiuntur tempore uernOjCum fauos extruunt C^ niculastemporenullae fere capiuntunnonenim tandfperpafcuntur, fedfeabfcon dunt^dC lateniJorem fuum inter papauer didum^et collum continent^textu fpif^ fiore,aipedu ueluti membranx candicanriSjquam detrahunt* tingit h^c prefla, dC inficir manum.pertinet eadem fuofitu, perinde ut uena, id^ flos ille celeber puta=» tur. reliquum contextus quafi alumen eft ♦ Cum fauificant purpur^, tunc deterri^s mum habent florem^Paruas tundunr cum tefiismon enim detrahere fadle eft^mas: iorum florem tefta ablata detrahut : quam ob rem euenitjUt collum a papauere fe^s paretur^Flos enim pofitus inter hxc eft, fupra eam partem^ quam uentrem appel^s lant* Ita<^ detrado flore diuidantur partes ift^jneceflie eft » Dant operam ut uiuae lo frangantun nam (i priuSjquam fregeris, expirarint, fiorem omnem cum uita euo:! munt* quapropter folenteas afleruare in nafliSjdum ipf^ fe colligantjatc^ requie^* fcant ► Veteres naflam cic^ adiundam demittere non folebant : itac^ fsepe accide^s batjUt purpura iam extracta decidereu A t homines noiixx ^taris adiungut naflfas, ne fi deddaf,abfoluafunquod cuncpotiflimum euenit^cum plena eft^nam flinanis (it, difficiJe fe euellereporeft . hxcpropria eueniuntpurpuris ♦ Buccinis etiam mo^ dus idem gignendi.quipurpuris, tempus^ idem eft . operculu item oris idem tam h uic mric^ generi adh^ret nariuum^quam c^teris turbinatis omnibus, pafd quoc^ exerca lingua appellata fub illo operculo folent* longior digito lingua h^c purpu^ ris eft, qua pafdtur: 8C tum conchulas, tum eriam fui generis teftam perforare po* 20 teftTempus uiuendi dC purpuris3&: bucdnis longu. A nnos enim circiter fex pur^ pur^ uiuunt38(: fingulis annis incrementum earum patetper orbes:quibus toride quot annos habenutefta intorta cuniculatim in crepidinem defmit, Mituli etiam fa uificare fomi funt^Oftreis qua carnum^ibiorigo confiftit^Conche^chamx.ungues, pedinesjocis arenofis fui or tus ini tia capiunt ♦ Pinn^ ered^ locis arenofis, cceno^ fis^jexbyfro.ideftuilJoiiuelanaillapinnaliproueniiit.quscuftodemintrafecon rinenr^aut fquillam paruam, aut cancellum: quo quidem cuftode prmatx pereunt breui tempore,Teftacea denic^ omnia ipont e natur^ in limo diuerfa.pro difteren^ da limi oriuntur.nam in cccnofo oftre^, in arenofo conch^, dC reliqua, qus modo enumeraui. Rimis,cauernis^ faxorum uertibula generantur, SC glandes, dC qu^ 30 per fumma adh^rent^ut patell^jUt natices.Omnia id genus celeri incremento au^ gentur:fed praecipue purpurs^atc^ pedines,quippe qux anno perfid poflintCan ^ cri colore albidd.corpore admodum parui in nonnuliis tefta operti generis nafcun -Ttv^Jr.mim^ tm\U plurimi quidem in mitulis foliatis: mox in pinnis, quos pmnotheras uocant, \o\ki)S. Quinetiam m pedunculis, atc^ oftreis. Verum ij nullum confpfcuum capiunt in:^

aementum. Pifcatores cancros eiufmodi nafd confirmant, una cum illis, quorum teftaminhabftantXatentaliquandiuinarenape(frines,ficuteti2mpurpur^.Nafd turergoconcharum genusquemadmodom expofitum eft, fed locisuarfis: nam alia uadis,alia gurgite alfa duris lods atc^ afperis, alia arenolls: & alia fedem mutat, aliaftabiiiterdegunLPinn^exf|Xqu^fedemnun$mutarefoIent,radiceinnitun^4.o tur. Vngues^a: conch^ nulla innitentes xzdice per manent , euulfx uiuere pr^te-

■reanequeuntpinn^.Qu^fteIlauocaturade6naturacalidaeft,utomniacontac'ra protinus decoquat.detnmento etiam fummo echinis Euripi Pyrrheni eandem efl^e

confirmantJormaeiusfteIlis,qu^pinguntur,fimiiiseftQuinetiamquipulmones appellantur fponfeproueniuntXoncha,au»pidoribus ufuieft, craflitudine plu rimum excedit: &: floremillumnointra teftam, fed foris habetcomperiri id oenus locisCari^potiffimu nouimus. Cancellus ilk concharum hofpes.principio ex ter^ ra,hmo9comiftit,moxconchulasingredfruruacuas:ubicumexcreuerit,tranfit fn conchamampaorem,uideIicetautnatids,autturbmis,autaIicuiusfl'miIisJ^peeria

parua

paruabucdna fubitjmgrefTus^ ampKorem illamgerit parfmodo^Strafuitindo* midlio capadore^rurfus^exaefcens aliam peatampliorem»

-Deurticis^O^l^ongkYmgmsre^quommodogignantun Caput XVI

Odus idem gignendi ijs etiam efl^qu^ nulla tefla integuntur^ut ur^ ticis dC fpongtjs,qui tefia indufisrper rimas enim, dC cmcmzSydC £m cesfaxorum oriuntun Genusduplexurticae efttaliaeenimfinuofis adh^rent, qu^ nunquam a faxis abfoluuntur : ali^ plana, dC litiora, .===^=,= amant^quxfuisabiunci^ fedibus uagantur. Patellse quoc^abfolui

10 foIent,aIioqB tranfire^nafd etiam in cubdibus fpongtarum nouimus befiioiam ara* neifimiIem,nomen pinnotheramutuantem. degit haec intra fpongiarumcubte a:aperiendo,daudendo9,pifdcuIoscapit.aperitantequamingrediantur;daudii:, &:cotrahitcumingreirifunt.GenusfpongiarumtripIexfktuitur:namaI^rar^, aIixfpiffe3ali«quasnominatachi!Ieas.tenuifrimumgenusidteroum,e^fpiliilii^ mum,&: ualidiflimu eB, quod galeis oaeis^ inferitur : eo^ minus ciere fbrepitum pofTe notatum efi^genus hoc inuentu perquam rarum eft. Qux autem in genere illo fpiffo pr^dur^ funt, atque afperae, nomine hird nuncupantur : qux quidem omnesaut ad faxanafcuntur,autiuxtalittus, luto^aluntur :cuiusreiargumen^ tumeft^quod capt^, limo refertae oaanes cernuntur^quodcerte indicat, ca^teris

zo quo9 adhxrentibusj cibum per ipfum annexum hauriri«ImbedIIior«6 propterea funt fpifT^, quam rars,quia minus alto radicis haefu innitutur. Senfum etiam fpon gijs eife aiuntj argumento, quod ad euulforis accefTum contrabunturj ita ut euelli difFiciIefit.quodidemetiamfadUnt5quoriesfiatus5tempefhsq^ urget^nefuade f&» de pdIantur,Sed funt qui de hoc dubitent, ut qui Toronam incolunt. Narrant ta^ menproculdubio befiiolas quafdam,uelut tineasjlumbricosue, dC dufmodialias confiflere intra fpongias,atque ali : quas dC euulfis fpon^s pifdculifaxatiles deuo rent,qui uel radices abfumunt totas, quae inhaerentes ^s remanferint. Si euenes: rit forte, utfpongia abrumpatur , refiduo item renafdtar dC completur* Magnitu* dim ampliflima folutx illx dC rarae fpongiae augentur plurima^, quae drca Lydam

jo funt^Sed molliflimae, quae fpiflk:nam achilleae torofiores ijs confhnt*omnino qu^ alris^tranquillis^ infunt gurgitibus, mollifiimae fimt : flatus enim ac tempefta tesjfpongiasquoque ut caeteraaltiliareddunt durioreSj&inaementumimpedis: unt»quamobrem fpongi^ Hellefponti fpifik^ac durae funt, dC omnino quas mare ultra iMaleam promontorium, dtra^ fertjdifFeruntinter femolliaaejduritate^^ nec calorem immodicum fpongiae patiantur:fit enim eOjUt more pullulantium pu trefcant + quocirca optima^ iuxta oras comperiuntur fpon^kjfi gurgite alto demer ik funt : commode enim temperantur propter altitudinem gurgitis, Color illotK, uiuis^ nigricans efi* adhxrent nec parte^nec toto:interfunt enim fiftute quxdam inanes : fcd pluribus paflim paruculis haefitat, dC quafi membrana extenta fubefle

40 radicibusearumuidetur*fuperneautemcaeterimeatiisconaeapropemodumIa tent ♦ At uero quaternijaut quini patentjper quos pafd exiflimantur* Genus item aliudefljquodnomen aplyfias indeaccepitjquia nunquamlauetursquafiillota^ riam uoces+habet hoc ampliores illos meatusjfed reliquo toto corpore denfum eflt nihilo tamen denfius^quam quae ante enumerauimus genera. quanquam lentiu^ dC ex toto pulmoni fimilius cermtur ♦ Senfum id genus habere, diu^ uiuere inter omnes praedpue conuenit*cognofci prae caeteris fpongijs eo facile poreft documen tOjquod cum illx albicent limo fubfidente, id femper nigrorem oftendit*Qiiod ad fpongias3& teftatori?m generauonem pertinetjres ita fe habet»

74 A R I S T O T* D E H I S r. A N I M A L I V M

X>elocujiis>i:srearump<irtmtmporc,d€^c£tmscri^dop€rtU* Cdput XVII 1 Ocuflae mter auftatajquae percoitiim conceperutjOua gerunt utcro ; tr jbus menfibus hiSjMaiOjluniOjIuIio : tum deinde fub aluo in irugas I deponuntjqua oua more uermium augetunquod idem de mollibus ; etiam^ac de pifcibus ouiparis inteIligitur:ouum enim omnium ita ac* ; crefcit*Fitigitur locuftarii ouum arenidum in partes odo didudum: fingulis enim operimentiSjqux delatere extantjfmgula quaedam cartilaginea iun<s guntur^quibus ouaadhirent: totum^quafi fpedesuuaeconfiftit: unumquod^ enim illorum cartilagineorum in plura fdnditur:quae fi difcreueris^patent^fin afpi* ciSjtantu compofitum quiddam apparet ♦ fiunt maxima, non quae iuxia meatumj lo fedquae mediaiita funt. minima^ nouiillma continentur» Magnitudominimis, quanta granis ficuum eft^nec meatum ipfum ulla cotinguntj fed per medmm hac* rent : utraqueenim exparte, caudam dico, dC aluum, bino maxime diftinguitur interuaIlo:iicenim operrmenta quoque diipofitafunt^Sed quoniam latera ipia complecH fztis non poflint , addit o extremo cunda teguntur, idcR uelut opercu^^ lum obturat^Videtur prorfus locufta cartlfaginofis illis particulis mandare oua^ <um enitiiur, caudam adducens , SC protinus comprimcns, infledens^ fcfe, pz^ rereXarrilaginexuero ill^ appendiccs peridtempus augentur,atqueouorum capacesredduntur* partuseniminijsrecipKur, ut fepiarum in farmentis^Sc^qua* I ibet coIIui«!one collocatur ♦ locuftae ad hunc pariunt modum . mox ubi ea fui cor^ ^® poris parte intra diem maxime uigefimum oua concox^rint , abigunt uniuerfa, conglomerata^ ita in idemjUt d>C foris congcfta appareatvTum cx eo locuft^ pro* ueniunt intra diem maxime decimumquintum : dC fxpe minores^ quam ut di§id magnitudjnem expleant,capiuntunexcluduntigitur oua ante ardurum:abigunt iam concodajat^ abfoluunt ab arduro» Sqaillae gibbae uterS menfes circiter qua^s tuor feruntJocuftae aiperts/axofis^ locis proueniunt* gammari leuioribus ac ter^ renis, neuirumgenuslimofaamat: undefit.utgammari apud Hellefpontum,^^ circa Thafum gignantur:locuftae drca Sigsum.dC A thon.Coniedantur loca afpc rajlimofa ue pifcacores^oris littoralibus^atque alijs id genus indicijs^quoties captu* ram in alto libet exercerc ♦ iittora potius ucrnis, hybernis^ tcmporibus cxpetunt* conferunt fe in akum, aftatc uidelfcet, cum alias calorcm^alias fi-igus perfequiitun 50 lis etiam quas nomine urfae ardos appellantjidem pariendi tempus natura ftatuit^ quod Iocurtis:quodrca per hyemcm,8(: Vcre priufquam oua exdudant^abo lau^ dantur : cum exclufcrintsdctcrrimae fiut*Crufta fua, 8ClocuRz 8C cacri^tam nupcr nati,quam poft, cxuutur per Vcr,qucmadmodS angucs membrana ucrnationis^ quam fenedutem appellantLocuftis omnibus uita diuturnior data cft*

I^spolypo,fepiaMigine,c£terU^mUihmouip4risJc^ eorum foeturaa-pdfUt* Caput Xvill

Ollia copulationc, ac ucncrco coitu, ouum cocipiunt candidu^quod 40

mdiesarenidum,quaIci1Iudauftatigcneriseuadit.^ditpoIypusfu^ j um ouum ucl m cubilibus^ucl in figulino, uel in quo alio cauo fimtli iZM^^ I ^ ttorcnris racemulis, aut fi-udui arboris populi alb^, ut di^ ^^^^j clum lam eapendent uric^ per cubilcoua tanta fcscunditatcutcol^ ec^suasimpIeaturJongeampIius,quamcaputfit,quoconrinebatur.PoIyporu i.ta^ouisdiebuspoftquinquagintamaximeruptis,polypulimodoaraneoraper« quam multi exerpunt,quorum natura figilJarim nondS confpicua cft.quanquam

mui^^to fpedanturcxigui, ut nuUa partium conftentc&iindionc,quamuisad

cadum

CaaummoucantunOuaquae fepiaeaedunt^magnitudinem myrtorum capmnt, ec nigrefcunt^emifTo enim atramento parentis infunduntur^atque ita mfiduntur* cohxrentinterfead fpeciemracemicunclauniobdudacufdam nexui:necfacile alterum detrahi ab altero potefl.mas enim humorem quenda mucoris miititjCUius ientore tenadter oua fibi coh^refcunt,ac aefcunt.etiam hdsc dC cum primum ^di^ ta candida fint,atque exigua, mox atramento perfufa, nigra, maiora^ redduntur^ CumcBfepioIaiam intus conftiterit,uiddicettota cxcandidoouiinternoconae* fcenSjWmruptaouimembranuJaproIesexit^primumparsillainteriorcadfda^uei: !uti grando confiftit,cum fcemina fuum atramentum afperferit.Nafdtur enim

.0 fepiolaexeoipfo candicame corpufculo uerfa in caput,modo auiumuentrean^ nexo* Sed qualisnam fit in his annexus umbilici, nondum exploratum habemus* Conftattamen candidumillud fubindediminui,dumfepioIaaugetur:6dad po^ firemum.ut luteum auibus, (ic candidum his aboleri* primum oculi grandes in his quoque^perinde ut in ca£teris5apparent.Sit ouum a. b^c^oculi. d/epiola ipfa.e hoc ipfum.feruncuterum fepixuernotempore*Pariunt intradiemdecimijquintum* mox oua ^dita craffitudine adnorum uu^ minorfijintra diem item decunumquin tumcapiunt.quibus obrupns fepiolx exduduntur^quasjfiquispriusjproleiam perfeda obfciderit oui membranam, ftercufculum mittunt/uum^ pr^ metuco^ lorem immutant ex candicante in rubriufcuIum*Sed cum genus omne auftatum

20 fibi iunda contineat oua^itac^ foueat^polypus 6^ fepia^^: reliqua generis eiufdem, oua qu^ pepererint abfoluta fouent,&: praecipue fepia : quippe cuius faepenume^s roalueus iuxtaterram, dum hoc facit, appareat* Polypus fo^minamodoincubat ouis, modo in ore fui cubilis affidensjbrachium fuper ouis exporredum tenet.Se5: pia parit iuxta terram in ter algas dC harundineSjSi: fi quod aggeftum tale iniecium iit^utfarmentajaut lapides^autqu^Iibetalia materiei congeries, Et quidem pifca* tores de induftria fafces farmentorum difponut* hxc perlibenter in eis loculameas ris parit prolixam illam, conanentem^ feriem ouorum, qualis cirri muHebris fpe* cies eft^enititur^aluum per interualla reprimens^infpergit^ atramentum, interpo fiia quiete^utpote^cum non nifi cum labore emittat* LoUigines in alto pariunt^coa

I o (ertum ijs quoque ouum, quale fepijs eft* Viuendi fpacium tam fepix^quam lolli^ gini breue : nam exceptis paucis bimatum no complentpolypis eriam tantundem temporisad uiuendumdatumeiiprodeunt eiingulis fepiarumouisfepiolaefin^ guW: quod idem in genere etiam lolliginum Eu Inter lolliginem marem SC fcemi:* nam hoc intereft^quod fccmina inteftina continet duo^ueluti mammas:qu2 15 aluo difiedainfpedesj fecile uideris* Mas omninoifscaret^Sepiatum hocidemdifcrt* men habetjtum uero quod mas uarius plus^quam fccmina eft^ut expofui»

De ^s infe^orum gener^mo qu£ aut ex erucU, M exuemubm M exfimogignuntur. Caput XIX

ii Nfedi generis mares fccminis efl^ minores, ac fuperuetu coke^nixc^

] abfoIuijdidumiameft^Breui a coitupariimtjmaxanafuipartejqua

foIentcoire*Vermemautemomnia fadat, excepto generequodam

papilionum^quod durum quiddam fimile cartamo^id eftjCnid femini

y produdtjfed intus fluidum* Vermibus uero ipfisnon partealiqua,

ficut in ouis animal creatur/ed totus uermis acaefdt5&: particulatim difcretus fors:

matur in fpedem deftinati animalis* Proaeantur porro infedajaut ex animalibus

generis eiufdem, ut phalangia, dC aranei ♦ ex phalangtjs BC araneis, ut bruci, locu*

fiajjcicadx ♦ aut non ex animalibus, fed fponte* alia ex rore^qut frondibus infudat,

uidelicet uemo tempore, utnatura fert, S^pe tamen dC hybernoj quories tran*

G z ^

7« AKISTOT. DE HIST* ANIMALIVM

qufllumjauftrale^ tempus diutius conliftit Ifem alia ex ccenOj aut fimo putf efcea te oriunturralsa in Ugnis aut ftirpium, aut caefistalia in animalium pilis:alia in exae inentts^autiamexaetiSjaut adhuc intra animantem contentiSjUtquaerineaefiue lumbrici appdlanturj quorum genera tria funtjlatum, teres, dC quod afcarida ap* pdlatumeftj ex quonihil procrearialiud poteft^ Latum autemilludfolum inteftis noadhaerensjparit&iilecucumerfs femini, quoindicio medici genus id lumbrici mefle intelligunt* Nafcuntur papiliones ex erucis* erucae ex uirentibus folijsjmais xime^ ex braffica^Primum minus quid milio confiftit in foliOjmox uermiculi inde contrahuntur^d^ acaefcunt , tum intra iriduum erucul^ afFormantur.quas audae motu ceiTantjfuaq^ forma immutanturj appellantur^tantifper chryfalides, quafi lo aurelias dixeris ♦ duro intedae putamine funt, ad tadum mobiles, meatibus ara^ neofis obdudae ♦ non osjnon aliud ex membris, quod confpicuum fit, poflident» longo poft tempore, putamine obrupto euolat inde animalia pennigerajquos pa^? piliones uocamus* Itac^ primum dum eruc ae funt, dbo aluniur, atque excremen^ rum emittunr* At uero cu m in aurelias didas tranlierint, nihil uel guftant^uel ex^» cernunt* Ha^c eadem gignendi racb caeterorumetiam eft, qu^ ex uermibus confi ftant:fiueex coitu animalium uermes, feu finqcoituprodiere;nam6^apium,6d crabronum^a^uefparumyermes, quandfurecentesfunt dC alunturjtanrifperS^ ftercus emittere uidentur. At cum form^ Imiameta receperint, fub qua iade ny m ph^appellanturjiamneque cibum praerereacapiuntjneque ullumredduntalui 2® €xcrementum/ed ccerciti dC cotradi quiefcunt,nec ullo pado mouere fe patiun* tur^ufc^ dum fpecies deftinata perfidatur.quo fado euolat prokSjrupto^quo con tinebatur/oIiicuIo.Quinetiam fupers^Bd adae didae quibufdam eiufmodi alijs gc^ nerantur eruciSjqus undentingreiTu^Parteenim innitentes priore contrahuni fefe^adducentes pofteriorem, arcuatim^ incedunt^Verum qua^c^orta, libicolo^ rem a fua eruca trahunt Fit ex quodam uerme grandiore^ qui ueluticornuagemi na protendit/ui^ generis eftjprimum toto immutato^eruca^deinde qus bombyx appellatur* ex quo necydalus^inualidam dixerim, quae uaria formarum fucceffib, in femeftri cemporis fpacio copletur» Ex hoc animalis genere bombycia illa mulie^ r es nonnullae retorquendo in filum deducunt, deinde texunt. prima texiffein Co ififula PamphilaPlarisfiliadicitur.Eodemmodofcarabcitauri gignunturexuer;^ 5© mibuSjqui in lignisaridis nafcuntur, primum enim uermes ipii immobilesfiunr, HerHio.re<^ moxdifrupto putamine id fcarabeigenusexit^BIattasinaluearijs gigniapertum' dit ■Bkms k eft^quae & ipfae pennatae funt Aiilus latiufculis quibufdam beftiolis, q u^ in fluut|s hra^ifis fupernatant^enafdtur : quamobrem magna afilorum ccpia circa aquas, ubiidge^ nus beftioIarumeft*Erucis quibufdam corpore piJofo, non grandi primumjCicins: delx a dunium fulgore nomine indito, fiunt non uolucres : quibus deind^ muta^ ris^pennigera animalia gignuntur^quos cirros uocant.CuJices muliones ex afcari:= dis, boc eft tipulis generanmr . tipuls fere in puteis, dC ubicunque aqua fe colligit, terrena fubiidente concretione oriuntur ♦ fit m principio fex ipfa putrefcens coto^ 40. rem candicantem trahat, mox nigricantem, poftremo cruentum , talis cum fuerit, minutiflima quxdam dC rubra fpecie algulac prodeunt : qux ad tempus h^rentia fux origini mouentur, deinde abfoluuntur^itac^ feruntur per aquam,tipufe nun::* cupar^.tum paucis poft diebus erigunt fe fuper aqua dur^.atque immobiles. mox difrupto putamine , culex emergit, zcinMet, donec uel fo!e, uel flatu moueatur &uoletXonimuneomnium uermiumeft,& eorumqu^ ex uermibus proue^ n/untanimalium, urprimordiumgenerarionis^aut a fole,aut a fpiritu pr^ftetur* - fedccpioiius acceleriusfiuntripul^in aquis,quarum fedimentum uarium acpro^ inifcuumfit^qualeinagroMegarico in operisfoIetmifceri:putrefcitenimhoc»

cilios

L I B E R CLV I N T V 5. 77

aliuSj BC autumno qaoque uberius generatur : minus enim h umoris efle tunc ac* cidit* Rediuigramineoriuntur^Scarabei uirides, galleruc^ iam uocariincipfen^s tes, uermibus fimo bouis aut iumenticreans gignuntur» Scarabdpilulari| in fimo quem uoluunt^conduntur per hyemem, paruos^ uerniiculospariunt^ex quibus ipfi procreantur, Quinedam leguminum uermiculis pennata ammalia rarione fi* miliprodeunf* Mufcae ex uermiculis fimi digefti in partes gignuntunquamobrem quieo funguntur munere, contenduntreliquum fimipromifcui difcerneresetiam confedum concodum^ eile fimum confirmant ♦ Principium autem uermiculo^ rum ipforum exiguumeiijquod primumrubefdt^atque ex immobiliquafih^

10 rens adhuc fibris moueri incipit :mox uermiculus immobiiis reddicur: qui cum pofteamotus eft, rurfus immobilis fit : demum^ generat mufcam^qux flacus^auc * folis benefido moueatur ♦Tabani ex ligno nafcuntur, Orfodagnsejquas mordelsj las appellem^ex uermiculisimmutausjqui in braffjcscaule creantur*Cantha^ ridae ex eruds fid, piri, pini, atque etiam fentis caninae oriuntur : fiunt enim in his omnibus uermes ♦ petitgenus id animalis foerida, quoniam ex talimateria confti* tutum eft*Vinarij culices ex uermiculis, qui fece uiniacefcente gignuntur , ori^ ginem trahunt ♦ Quineriam in ijsquae putredmem nullam polTe redpere exifti^ mantur,nafci animaIianouimus:utuermes in niue uetuftiore,qui hirrifuntpi^ lis, SC rubidi, quoniam SC ipfa nix uetuftate rubefcit ♦ fcd in niue mediae terrae can

20 didi, fiKTgrandiores iiiueniuntur ♦ torpeni omnes, ac difficulter mouentur * In Cy* pro infula, aerarrjs fornadbus, ubi chalcites lapis ingeftus complunbus diebus crc matur, beftiolae in medio igne nafcuntur pennatx , paulo mufcis grandibus mas iores,quac per ignem faliant, acque ambuIent^Emoritur dC hoc genus,&: illud niuis alumnum , cum alterum ab igne, alterum a niue dimotum eft * Nonnulia corpora efle animalium, qu^ igne non abfumantur, falamandra claro documen* to eft : qux, ut aiunt, ignem, inambulans per eum , extinguit. Hypanis fluuius a^ pud Cymerium Rofphorum fub folftitid defert ueluri folliculos adnis maiores, quibus quadrupedes uoluaeserumpunt: quodgenus animalis in poftmeridia^ num ufque diei tempus uiuit, SC uolat : mox defcendente fole mzackix , SC lan^

5 o guet:deinde occidete emoritur, uita non ultra unum diem perada:unde epheme^

. rum, id eft, diarium appdlatum eft. Qux ex erucis aut uermibus gignuntur ara^ neainuoIuta,magnaex parteprincipioexeunt hxcita»

De uejj^arum generatiotte» er eiui temporc, qmnio etiam mfcBotm ge* neraquamplurimapereant* Caput XX

Efpx autemichneumonesnuncupat^,qu^minores,quam csters funt,phalangia perimunt, occifa^ ferunt inparietinas,autaliquid tale foramine peruium : deinde illiniunt luto, arque ex ijs incuban:^ do fuum procreant genus ♦ Nonnulla ex ijs, quorum pennis crufta

— ! fuperuenit, dC ex minutis, quanomine carent, nidosfibielutopar^

uos aut ad fepulchra,autad parietinas confingunt,atque in ffs uermiculospa^ nunt,Tempus generationisaprindpio adfi*nem,maximx fere parri fepienari|s ternis defcribitur, autquaternis . Culicum, a: uermiformis gener^ parri pkirimx ter kpteni attriburifunt * Ouiparis quater fepteni m^na ex parte. feptem ex tjs- ab mitu,concretio,& confummario oui uendicat fibi : rdiquis tribus feptenis incu^ bant,atque exdudunt, ea fcilicec quae fuo proaeant fcetu, ut araneus, aut aliquid generis enifdem . mutationes uero S>C tranfitus in figuras alias, trinis, aut quadri^ nis aiebus,parri maxim^perag«ntur:ficut in morbis quoque dies deaetorius

75 fiRISTOT* DE H I S T» ANIMALIVM

eucftft» Talfs mfecfforum generatio eft* Pereunt finatiSj ccntortfj^ membrfs, tit fenedute genus maforum aninialium moritur * qu» pennata ex ijs funt , pennfs ctfam conuulfis autumno fere moriuntunTabani quidem uel aqua intercute oc« lorum cafd intereunt*

De coHu cr gmeratione dpumy mn£ opimm, caput XXI

E generatfone apum uaria fenteria eft, Alff enfm eas parere &f cofre negant , {^d deportare fceturam exiflfmant ♦ nec unde portentjCon* I ftatinteromnesrfedalijex flore cerimhijalijexflorearundiniSjalff [ ex flore oleaafuntjargumentum^ afferunt, quodcum olfuarum lo ! prouentus fit largfor, tunc plura examina prodeant* Sunt quf fuco^» rum qufdem fceturam comportarf ab aliquoex fjsj quae modo dixf, arbitrentur; fedapum gcneriortum prxfiaria ducibus^Quorumduo funt genera, alterum fuluum, quod prxfianrius efi:alterum nigrum^magfsqp uarium^magnftudo ijs du pIo,quamc2teris irugiapibus,audforeff:*pars a pr^cfndo inferior proporrio:= ne fefquialtera adeo longitudinis habetur^uocantur a nonnullis matres, utpo^ te originis autores*argumento referunt, quod fucorumfcEtusxdfturetiamfine ducc^ apum nunquam* Aliquf per coitum agi opinantur, mares^ cKe: fiicos, fcc* . minasuero apes effe contenduntXaeterae in concaufsjimis^fauorumprouenf* uiit^Duces fubteradfauum pendenresoriunturfeparatim fex^autfeptem.con^ 20 traquam caeters turms fccturaadharentes.aculeum apespofIident:fucfeoca^ rent* Reges, duces^ habent, fed non utuntur : quocfrca eos carere aculeo non^ nullf exffiimant*

T^edpmzcnerihmeredmmdudhmv-atate,d€^^oYumconfiSihne,f^fcda donibiUyideAdpumfobok. Cdput XXII

Enera apum pIura,optimum,qu« brcues, uarf^, dC in rotunditatem compactiles funt» fecvindnm qu^ long^, dC uefpis fimiles. terrium quf fur nuncupatur : grandis hic, dC aluo efi ampliore ♦ quartum fu cuspra^dpua magnitudine^fed nullo armatus aculeo, s!: fgnauus* i quamobrem alueis aliquid intexunt, quo apes fubire polTmi : fuci 50 autem ut grandiores, nequeant . Ducum duo funt genera, ut didum iam efi.Nec unus in quoque examine dux tantummodo efi/ed pluresrperit^ ipfum examen, fiducesuel non fatishabeantur(quod non tamprincipis defiderio,quamortus, ut aiunt,ad quem illi necefTarij func,incidit) uel plures quam fatisrdifirahunt enfm examen . Prouenit fojtus apum parcius Vere ferotino/quaIore,r ubigine^augent porro mella dccimcs, fobolem imbres . Vnde fit, m fimul oliux, dC examinum ca pia fit* Fauos primum conficiunt, mox collocant fostum ore emit tentes fuo, ut ff s placet^quf ccnfent aliunde prolis primordia conuehi.deinde abf caufamellifi^ cant,am^fiate, quamautumno.fedmelius melautumnaleeaConfiruuntfa^ 40 uos e iionbus, ceram ex lachryma arborum fingunt, meUa ex rore aerfs y fyderum exonu potiflimum : &: arcus ccdefiis incubftu conn-ahunt, omnfno ante uergilia^ rum exortum mel non fir, Fauosftaque^ut didum efi, floribus faciunt mel autem non ipfasfacereapes , fedrorem candentem deferre, argumeto efi, quod uno aut alter^ie caDas melle repletas inueniunt apiarfj. Item autumno meI,pofieaquam dettadum eft, nonreparatur, cum tamen illoeriam tempore flores prouenianr. lublato itaquemelIe,a:abo aut nulIoextante,aut exiguo,repeterentcerteapes munusmdIisconfidendi,fiexfloribuspofrentaccfpereXrafrefdtautemmeIcon

codum

coAum fam tempor c. Initio enim ut aqua dilutum cft, 6^: prfmis dfcbus fine aafe tiidme ceraitur ♦ quod fi exemptum eo lempore % aaflitudine caret : tum uicefi^ momaximedie fpiifaturjndidum perfedionisinfaporepotiilimumeftidulcius enim, quod craiTius. CoIIigunt apes ex omnibus^quse florem caliculatum ferunt, acqueeriam exc^teris5inquibusduicedoefl,&: linguafufceprumgenusidfapo^ ris deportantjfineulIofruduumdetrimento^Vindemsancuriniao caprffidaluei; tuncenim mellarionis terminuseft*Schadonesaucem(fobolemdico)opum35ii^

: unt,cum mellificatur* aggerunt fuis crunbus ceram, acque erithacam.md ore euo Enth^S. qus muntincxllas/fcetupofitoincubantauiummore^exdufusindeuermiculusdam ^ fandaraca

lo paruus eftjiacecinfauo obliquus.poft deinde fua ipfefaculcacefeerigir^abum^ appcaatur^cr capic : dC feuo ica adh^et, uc rerineri uideatun Fcctus apum 5C fiicorum candidus i Diofcoride ct cft * ex quo uermiculi fiunr, qui in apes, fucos^ tranfeant* Primordium regum co ramhanm , tx lore cernicur fuluojcorpulenciam^lis crailuoris, magniiudfne Uco proximafu^ axborumfucco fucur^ foboli. nec primum ex eo uermiculus gignicur, k<i ftarim apis, ut aiunc. zu,mi modog- qua autem partefacus confticucusiic, mel ibi e regione confidcur . Schadones, Cinaa^z^ uemo fcecus oppreiTusincerdpiacur, truncatas fine pennis, 6^ crunbus prodeunt*SediJ foreymikucr» iibere ad finem generationis uenerunt, rupta qua dnguntur membrana^euolant* »^^»* ^<^k^ Stercus quandiu fit uermis, emitrit : poftmodum non, nifi perfecte (uc modo di^^ nomen. xi)prodierinc . fi quis capica fjs demac, priufquam pennas hab^anr, pro pabulo lUi:

20 mirum apibus func ♦ dC fi fucum ademptis pennis ia alueum reijcfas, fp& relfquo* rum pennas erodunt. Vfta apum anni fex* nonnullae eriam feptem poiTuni com^s plere, Quod fi examen nouem, autdecem annos durauerit, profpere adum efle exiftimatur^Genus quoddam apum in Ponto eft candidum ualde, quod bis men* fe mellificet* Apud Themifcyram circa Thermodoontem amnem, apes tam in ter ra, quam in alueis faciunt fauos, qui parum admodum cct2c conrineant, &:mel craiTius reddant^ Fauus ipfe leuis atque ^quabilis eft, quem non femper, fcd hy^ bernis temporibus tantum conlb:uunt*copia enim fn eocraclueft heder^.quac hyemefloreac, undeapes mel capiant^ad Amifum urbem conuehicur a lodsYupe rioribusmel candidumaaiTum^maioremfn modum,quodapes facf unc arbo=«

50 ribus fine fauo, quale eciam fierf in Ponco cogmcum eft. Sunteriam apes, qux fa^» uos fub terra triplici ordine facfant : in quibus mel eft, uermis nuilus ♦ fed ncchui omnes eiufmodi funt^ncc apes ita omnes confingunt,

DcfccturacrahrQttumsO^uefj^mm. CaptU XXIII

I Rabrones dC uefpx^fi duce amf flb aberrauerint, feuos fu2 prolf con ] ftituunt^fn fublimi dC fbramimbus^aabrones in fublani,uefpxfn ' foraminibus* fed fi habeantducemjfubterranidificantC^llfsiexaa gulfs fauos extruuntomnes, utapes :fed ex materia corricea qua^ dam, & araneofa ♦ longe tamen lautfor fauus crabronum, quam ue* 40 fparum eft ♦ Fccturam modo apum fnfbllant ad latus caellarum feuf, &:parferibus admouent* Verum non fn ommbus caellfs fneft a?qualis fcctus, fcd alfjs iam gran^s diufculus 3 ut uel queat uolare : alijs in nympha eft , al^'s adfauc fn uermfculo ♦ Exa crementum uermiculfs tantum. ut dC in apum genere eii manet fcetus immobf* liSjCuminnymphacftj&membranauelatur^PauiuIum mellfs quantum gutta, incaelliscrabronum e regioneproliparatur * Schadones hufusgenerfsnonVerc, fed autumno fiunt, &:aefcuntmaxime plenflunio^hsrct&fcetusa^ucrmiculu* noninimocarfIae,fcd latcttV

G 4.

80 ARISTOT. DE HIST» ANIMALIVM

BepartunomuUormexgmerehombycm* apuit XXII 11

AficMioi j^^^^ Onnulla ex bombycum genere, nidos in acutum exeates e lutoquall " lutofingutfaUs p^^^l ,^ dliros,uitri fpecie afRgunt lapidi, aut alicui talf, tam aaffos, duros^,ut l^ecicapplica^ ^^^^4>^'c"lo perforariuix polIint,pariunt in 1)8, &: uermiculosproducunt tos UpidifOrc, 1^^^^ candidos^membrana obuolutos nigra, feorfumffi a membrana ceram iniutofadunt^quaemultopallidiorfit, quamceraapum.

I^ecoitu^partuformicarum» Caput XX v

! Oeunt dC formicae, &: uermiculum pariunt nulli annexum : qui acae^

j ft^ensexminutulo&rotundolongiufculusfit^fbrmam^accipitdebitam, lo l onuseorumuernotemporeagitur*

'Departuterrejiriumfcorpbnum, caput XXVI

I Vin SC fcorpiones terreftres uermiculos ouorum fpecie pariunt com* I plures,a:incubant* mox utprolem perfecerunt, pelluntur ab ea ipfa, I ficm dC araneis acddit,6r interimuntur a fuis liberis magno riumero:f« I pius enim undenos pariunt*

BegenerihusaraneorumiO-eorumpartu, caput XX VII

1 Ranei uero coeunt modo quo didii efl.Pariunt uermiculos,qui non j exparte/edtotiinaranei formamimmutantur:nam&:rotundiiam 20 I inde a primoortuproueniuntXumpepererinf,incubant,&:n-iduo I peragunt,pariunt omnes in tela:fed alij in fubm & breui, alfj in aai^ i fiore^a: alij omnino in finu orbiculato , alrj ita,ut aliquatenus tela ob^ duda proles muniatur. proles aute ipfa non uniuerfa producitur : ut tamen qui% €xiuit,prounus fa1it,filum^ mittit. humor fmHis in uermiculis infridu percipitur atg in araneis ipiis recens naas,hoc eH cra(rus,&: candidus.Pratenfes aranei in tela pariunt,cuiusdimidiuapp]icarumipfismanibusefi,reIiquumforisrecipitpartum. a:incubateadein tela,atc^ uiuificant.PhaIangrj in rere,quod crafTum confecerint* pariijt,at(^ incubant^caeteris lautioribus illis partus minoris numeri efi* at uero pha langtjs admodum numerofus. C um^ ipfa proles inaeuerit, matre amplexa con:= r<^ fumit,&:crjdt.fxpeetiapatremficeperint:adfuuatenim fccminaincnbitu. Pariun tur interdum 8C trecenti eodem utero. confummatur aranei, QC iuiia fibi recipiunt inaementa diebus quater feptenis,a paruo fui ortus inirio ad finem. 'Decoituo-partuhcufiarum^earum^cetate. caput XXViri

I Ocuft^eodem coeunt modo^quoc^terainfeda^fdlicetminorefu:* I peruementemaius.funtenimineogeneremares minores quam fee 1 m!nx.Pariunt in terra fixo cauliculo, quo mares uacamrac uniuerf^

^_^^:&:iocoeodemfartumdeponunt,itautquafiauusefI^uideatur.hinc ^^^-- uermiculifpedem ouigerentesoriiitur,quiterraquadampr^tenui .^ tanquammenibranulaambii5tur:quadifiedaemergumlocuft2,aceuoLt^^^^^ moliisfa^turah^cef^,utadtadum leuiffimum dilabatur, a^perkt.Nonfumm^ telluripartuscommitfltur, fed pauIoaItius.hicconcodionepmdaexeunSa

TunX^^^^^^ quoc^eodemtempor^

nis,nmofiscj,parmntenimmrimisfuaoua,qu^duranthyeme.inrcrrai^^^^ ^fiateprouenmmexfcgtuannifuperiorisJocuf!^. «errameunte

Debru*

XIBER dJ I N T V S* ^

|Artmodo,8^quosbrucosappelIant,parim:8^cumpepererintmoriun

I tunmtereuntoua eorumaquisauiumnaIibus,cum nimis mcellermt*

1 At ficco autumno largior prouetus brucorum eft^quoniam minus oua

iintereantmnormisenimeireuidetureoraquidemmteritus.qume£iam

ortus nulla certe agitur ratione*

mgemrihmcicddrm,a'eirumcoim. Cdput XXX

, Icadarumduofuntgenera:ali2emmminores,quas primx prodent, i &:nouiiIimepereat;aliamaiores,quaccanunt,eaedem9 nouiffimae ^ nrodeat,&:prim^intereunt.Suntquaecanunt praeandudimdua^ I Sueminores,fiuemaioresfunt.quaeautem non canunt.mdimduae §^^^ conftant. uocantnonnulligrandiores illas &:canentesargutas:mi^ n^smutas,Sedcanereuelin fecundohoc genere pofruntpaululum,qu^pr^ cind^prodierint.Nafdnopoflruntcieadas,ubiarboresdefunt:quoarcaapudCy renamnull^ incampofunt,cumcircaoppidumipfummultae prouemant,Oieas maximeamant,utminusumbrofasJocaenimfi:igidioraafpernatur:quamobrem inopadsnemoribuselTe nequeuntXoeunttammaiores,quarn mmoresfupm^ compIexumucuo:mas9inferitinfcemina,ficuta:c^teramrea:aagunt,CjenitaIc 20 fcemina habetrefciirum,quoredpitidquod a mareinijcitur.Pariuntinaruiscep fantibus,excauantesafperitatepra£acuta,quampartehab€tpofteriore:quomodo brudetiamfoloeiufmodipariunt^quapropterinCyrenenfiagrocopiaeft.Quin^ etiam in harundinibus^quo adminiculo uites eriguntur, nidum fosturae excauant. ec in caulibus fquill^ herbx interdum pariunt:fed hic foztus faole in terram ddabi* tur.Proueniunt large copia imbrium» Crefcii primo in terra uermiculus:deinde fit cx eo qu^ tettigometra uocatur ,parentis nominetquo tempore guftu fuauiilim^ funt,antequam cortex rumpatur* poftmodum circa folftitia noctu exeatjftatfm^ r upto cornce, prodeunt dcadae ex mamce iila dcada. quam modo tetcigomecram diKi,nisrx protinas.a: duriufculx,&: maiufculae:atc^ indpint canere^mares utro^^ 50 in genere canunt : fccmin» filent» dC ante coitum mares fuauiores funna coitu fcje^ min^^quippe qux oua candida^guftu habeat grata^exdtate cum fubuolant^quen dam reddunt humorem modo aquae^quo ruftid eas mingere, dC exaemento noh carere,rore9 ali aileuerant* Si quis digitum contrahens, ac remiaens fubinde ap^: propinquet, magis expedant, quam riHico extendat : dC quidem tranfire indigi* £um alliciunturtquod enim oculis hebetes fum, quafifirons aliquamoueaturjdigi^ tum ita admotum confcendunt*

j^ecoitUiO-generihuspedicuhrmiCulicumiCimicum^qu^eueitttmintim generahiinfiiient* Capta XXXI

I Vx ex numero infedoru non carne uiuuntfid camis uiux humorc

I aluntur^utpediculijpulicesjdmicesjhsc percoitumgeneratea^quae

i lendes uocatur:ex qmbus nthil praeterea nafd potefi * illorum autem

I generatio taliseft* Pulices minima quadam putredine gignimtur,fe:s

I dem^fuiortus fordesobtinentandasXimicesex humorejquiper

fummacorporis animalium confiftit* Pediculiexcarne^quibus futurisemergunt,

ceupuftulae quaedamfinepure exigux:quasfi pungas, pediculi exeunt* Acddic

morbus hic nonnullis hominibus prse nimio corporis humore^S^ quidem aliquos

fceditate obijfle proditum eft^ut Alcmanem poetamjSs: Pherecydem S}Tiom,quid«

bafdamitemmorborum generibuscopianafcitur pedicuIorumtGenuspedicuIi

U ARISTOT* DEHIST* ANIMALIVKL

faum mczt%€B duriusjco quod magna ex parte proueniatjSi^ corpori dctrahi dif ficilius» Pueris pediculi in capillo magiSjUirisminus* omnino fceminae magis quam mares pediculS fentiuntminus laborant eorum capita^quibus pediculus in capillo efi.Quin dC ex caeteris animalibus complura pediculo infeftantur, ut aues;& pha^ Bmx quidemintereuntjnifi fe puluerent ♦ omnino quibus penna caule conftatjifs pediculus gigmtunnec ea quibus pilus eft, caret eodem, exceptoaiinOjqui non pe diculo tantiijUerumetia rediuo immums eft. Boue&utrun <^ id habent* oues dC ol^ prae rediuos habentjpediculis uacannSuibus qucddam pediculi grandejac durum femiliare eft^Canfl^us proprium ricinus^qui ab eodem animaii nomen cynoraiftac accepitGenusauteunumquod<^ pediculiexcorporeipfo fui animalisenafcitur* lo Proueniunt largius pediculi muranone aquarumjquibus lauare fe folenteajquos rum natura pediculum patftur Jn marietiam pifces hoc malum infeftatruerum no m pifabus ipiis/ed limo gignirur fimile multipedibus afellisjnifi quod caudam hoc ampliufculam habeat* Genus pediculimarinum iimplex unum^ eftjUbic^ proue niens ; icd maxime in foraminibuSsS:: cauernis4nfeda h^c omnia funt^S^: muldpe da,^: exanguia, Afilus thunnorum fub pinna oritur/pecie fcorpionis^aranei ma^ gniiudine* Maris^quod a Cyrena in Aegyptum panditur, pifcis, pediculus nomi^ nedrcaDelphinumeftjquiommumpinguiflimus fitjpabulicopia, qu^ delphini opera fuppeditatur*

De gmstc tmeaYumiquod m lanis procreaturJe^ xihphthorOiquod m Ugnisinecnott ^<5

deficarijs cklici&tMjgMos caprificm generat, Qaput XXXII

Vinetiam aliae generatur beftioIa?,ut dicftum eft^tum in lanis^ ^ quis I bufuislanitio confectisjuttineajquslanispuluerulentispraecipue I oriuntur : arque etiam magis fi araneus una indudatur ♦ ii quid enfm H humoris inc&^ hic abforbens ampliat ficcitatem » nafcitur &: in tunicis S hoc idem uermiculi genusTum uero in cera uetuftajUt in ligno, ani mal gignitur candidum, quod omnium animalium efl^e minimum exiftimatur^no mine acari . necnon alia in chartis, aut ijs proxima, qu^ in uefte, aut fcorpioni, fed fine cauda generantur perquam exfgua.omnibus prope dixerim^ uel iiccishume^ fcent&usjuel humMis ficcefcetibus, aeari animal prodeft * Nafcitur bC uermiculus 30 quida^cuinomenacorrumpedislignis^xilophthorosacfiligniperdiappellesjnullo minus abfurdum : caput enim fuo putamine exerit uarium.pedes in poftremo ha* betjUt al^' uermes ♦ reliquum corpus tunica araneofa integitur, fuocp tegumento haerentesfeihicasgerit^itaut forteeas,cafu^ fibi contraxiiTedumambularetjUi:* deretun Verum ipfae nariux inhsret tunicx : bC ut limacibus tefta, iic totum id uer miculo huic adh aeret : nec dzddii unquam/ed euellirur^ ut narfuum. quod fi hanc cius tunicam detrahas, expirat, pari^ modo, atque limax, tefta detrada hebete^ fdt.proceflu utique temporis id quoque in aureliam tranfit^ ut eruca^atque immo^ bileuiuir, Sed quidnam ex eo animalis pennati oriatur, compertum no adhuc eft* Ficzrios culices caprificusgeneratfuispomis:fitprimumuermfcuIus,moxrupta 4-o cute euolat culex, mut ata^ kdt, pem ficus immaturas : quibus fe infinuans, facit nededdant.QuamobremagricoI^appendere ficis caprifidficus, ariuxtaeafdem caprificos ferere ailblent»

Defocturaquadrupedumouiparorum* capui XXXIII

I Vadrupedisautefanguindouiparigeneris ortus uernoteporequide ^itur/ed coitus no tempore eode.alia enim Vere,alia ^ftare^alia circa autumng coeunt*utcun(^ fingulis tempus fequens ad prolem commo

I diiis eft.Teftudo oua dmions tefta?, &: bicolora ^dir, quale ouu auiumi

eft:

^ t i B E a Q.V I N T V St 8i

^cfttca^defoflajfl^ cooperta tciTa,ac pauita5&: complanaa mcubat, crebriiis repas tcns : fcetum^ fequente anno excludit, Mus aquatilis, iiue tefludo lutaria in terra faobe effofla dolij amplitudine parit oaa, quae dcfcrit terra obruta, d/e^ tricefimo repeatj refoflaq^ aperit, fcetum^ cotinuo ducit ia aquam^Teftudines eria marinac cgreflia in terramjpariunt oua auium cortalium ouis HmiliztdC defoflajCooperta^ mcubant nocfHbus* ouorum numerus maximus eft 5 nam ad centena pariunt 0|ja* Quin dC lacertaj & aocodili tam tcrrcftres, quam fluuiatfles^fua oua terrae gremio committuntXacertarum oua iponte in terra aperiunturmita enim earum annum non coplere/ed femeftrem finire aiunt* Crocodilus fluuiatilis oua fexaginta com^ ■ lo plurimu parit, uiuitq^ diu, maximum^ animal, minima hac origine euadit* ouui|i enim no maius quam anferis3& fcetus inde exclufus proportione eft» Attamen ac (dt ad quindedm cubita^S unt qui eum tandiu augeri^quandiu uiuatjcofirment*

J^etdper£»c<eter(irum^ferpentiumfcetur4* Caput XX XII II

Ipcra e ferpetibus una animal aedit, cum intra fe oua primum pepere

riuOuum hoc unius coloris, 6C molICjUt pifdum eft . fcetus fuperne

confiftitmec cortice conrinetur, ficut nec pifdii quidem * parit catulos

obuolutos membranis^quae tertia dic rumpantur ♦ euenitinterdum,

ut qui in utero adhuc funt, abrofis membranis prorumpat ♦ fmgulos,

2.0 diebus iingulis paritjplures quam uiginti* Caeterae ferpentes oua pariunt foris con^^ Leonken. cBfa

texta^ad moniliSjhoc eft ornamenri muIicrum,quod ambit colIum^Cmilitudinem* Teddidu:» mgin

incubantqu^pepererintinterra,6«^foetumikquenteexduduntaimo* ti^etiumro.

ARISTOTELIS STAGIRITAE DE

HISTORIA ANIMALIVM LIBER S E X TV S, INTERPRETE' T H E O D O R O»

Aues oAs oui parerejiuerfis tmen dttni tempor&us>nec m ouorm nmeroommsconuxnvre. Caput l

E R p E N T I V Jij & infedorum , atque eriam quadrupedum oua parientium generanones fieri ad hunc modu animaduer^ timus» Aues aute oua pariunt omnes:fed tempus coeundijpa riendi uc no idem omnibus eft:quippe cum aHae coeant dC pa* riant omni fere teporc^ m gallina^, ut columb^* Gallina enim ; totoannOjpraeterquamduobusmeniibus brumalibusjparit*. i magna eriam generofarum nonullis fcccimditas, quando uef fexagintaaeduntantc incubitum^quanquamipfacminusfcecudXjquam^nobiles funt^ItemhadrianaeparuoquidcmfuntcorporCjfedquoridicpariuntferoduntta 40 mcn^^SC pullos faepc interimunt*CoIor his uarius» Nonnullx etiam e cortalibus bis dicpariuntiam aliqua intantii copiae prouenerunt, ut cflcets breui morerentur^ fedgallinaejUt didum cft, perpetuo pariunt, Columbae autem, palumbes, tmtur, uinago^bina pariunt*fed columba ud dedes anno:aIiae femel anno, dC pardus gc^ nerant Agitur maximo auiu numcro partus uemo temporc* Sed alijs aliae fcccua dius pariunt quod biferiam fitjaut enim quia CTcbriuSjUt columbae^aut quia numc . rofiuSjUt gallinae^OmncSjquibus ungues adunci^pardus generatjCxcepto miim* culojqui plurima in adunco genere parit ♦ lam enim quatuor eius reperri funt pul^ Mcd plures ccS pofle proacari apenum cft* pariunt caeterae in nidis ♦ Quse autem ininusuolant5utpcrdiccs,utcoiurniccs,nonnidis,fed condenfo fruticcprolcm

84 ARISTOT. DE BlST. AKIHAtlVM

mmimtSk dC alauda, 8C tetf tx* fed haec fuum nidum paterc autae capBu Qjxm uero BcBot^ meropen uodit, hic unus fubiens terrse cauernas/acit cunabula,Tur di nidos ex Iuto,ut hirundines faciutin excelCs arboribus, ita deinceps continuato opere^utquafi catena quaedam nidorum contexta uideatunVpupa una fuoin genere non nidificat, fed ftipites arborum fubicns, paritiine iillo ftramento in ca^ uis^CucuIus faxa BC domidlia petit^in quibus nidificenTetrix^quam Athenienfes uragem uocant^nec terraejnec atbori fuum nidum commitctjfed frund,

De mtuTd V diuerfme omrm omnim <mum,fmine^ ^iuli»

tp-incuhandio^io» Cnpt^ 11 ^^

=] Vumxqueomnium.uoluaumduro putamineconfiat, fimodono i deprauetur/ed lege cofummetur naturac*Galknac enim n5nu!Ia pa^s ; riunt mollia uitiaS^ bicolor quo^ ouum auium intus efljluteum in^ l terius^albumexterius^feddifferuntouaaquaticarum a terreftribus, f quodmultoplus luteiquamalbijCxproportionecontineant^DifFef runt dC colore inter fe oua auium, Sunt enim alia candida, ut columbarum dC per^ dicumialiapallidajUtpaluftriumuIiapundis difiinda^ut meleagridumj&phafiass narum»Rubrum tinunculi efi modo min^^Quin & ipfum ouum in fe fuum habec difcrimenjquippequodpartefuiacutum^partelatiusfittquaquidempartelatiore exitjcum gignitunQuae oblonga funt oua^S^fafligio cacuminatajfccmina aedunt: 20 qux autem rotundiora,^*: parte fui acutiore obtufa^orbiculum habentjmarem gf* gnunt Jncubitu auium/cetum excludi^naturx rauo eft* non tamen ita folum oua aperiuntur,fed etiam fponte in terra, ut in Aegypto obruta fimo pullidem proae ant*Et Syracufis potator quidamjOuis fub fioria in terra pofiris,tandiu potabat^do nec oua asderent fcetum Jam uero dC cum in uafis quibufdam tepidis eflent conie^s cla/ponteoua pullos prompfere^Semen genitaleuoluaum omniumalbum^ut c^terorum animalin eft* Condpic fcemina qu^ coierit, ouum fuperius ad feptum tranfuerfum : quod ouum primo minutumjSfT candidum ceigiiturtmox rubrum, cruentum^tdeinde inaefcensjuteum 8C flauum efiidtur totum, lam amplius au dum difcernitur^ita ut intus pars lutea fit,foris candida ambiat* ubi perfectum eft, 50 abfbluitur5at($ exit putamine ♦ dum pariturjmolli^fed protinus durefcete^quibufi cuncp emergit portionibusjnifi uitio uuluae defecerit Jam quale certo tempore eft, tale aliquado prodijtluteum totum^qualis poftea pullus efi* Gallina etiam difcifla, talia fub fepto^quolocofccminis oua adhaerent^reperta funt, colore luteo tota ir.as8 gnitudine oui perfedi : quod pro oftento augures capiunt^Nec audiendi funt^qtis oua hypenemia dida ,3 ueto quafi fubuetanea dixeris, reliquias efle partusjquem coitus feceritjarbitretur Jam enim aliquasgallinarum^Btranferum iuuencas exper tesadhuccoitusparere hypenemiauifumfaepius eft^Sunt hxcfteriIia6(:m5nora, ac minus iucundi faporis3& niagis humida, quam ea quae ibzcunda gignuntur/ed plura numero.humor eorum aaflefcere incubatione auis non poteft : fed tam can 4.0 dida^quam lutea pars fimilis fibi perfeuerat*Pariut genus id oui plures aues, u t gai^ linae, perdices, columb^, pauoncs, anferes, 6^quae abanfere, 8C uulpe compofito nomine chenaIopeces,id eft^uuIpanferesdidaefiintExcIuduntcelenus incuban^: tes aeftate. quam hyeme . Ideo aeflate gallfnae duodeuigefimo die fcctum excl udiit: byeme aliquando uigefimoquinto«Difcrimen tamen 6c auium eft, quod ali^ ma^* gls altjs fungi ofRdo incubandi pofTunt ♦ (i incubante gallina tonuit, oua pereunt Quaeautem canicularia^&rurinaa nonnullis uocantur^aeftate magisconfiftuht* Suiit quihypenemia,hoc eft fubuetaneos illos partus zephyria nominet, eo quod «emo tempore aues fiatus fllos fcecudos ex feuonio redpere «ideatur* fed idem fa

dunt

L15ER S E KT ^ S, 8^

<3*unt ctiMi digito in genitale palpetun Redditur certe ouum fubuentaneiim illud fcecundumtfi^quodiamconceptum percoitumeit^ uznfit in genusdiueifamjfi priuscoeatjquae uelfubuentaneum, uel (emttiemarisdiuerii conceptu ferr^quam ouum ipfum a iutea in candida ambientem partem proficiacJta enim fit, uc (ubmxx tanea oua foecada reddatur : dC quae inchoata a mare priore func, fpede pofterioris proueniant* Atfi iam candidum acceperunt humorem^fieri non poteit^ut uel fub^s uentanea in fcecunda mutentur, uel qu^ per coitum concepta geftaturjtranieant in genus maris^qui iecundus coieritincccpta quoc^^fi adhuc paruis defieritcoitus, non accrefcunt : fed ii continuetur,ceIeriincremento augenturjiuftam^ magnita

10 dinem implent* Naturam uitellus oui, dC albunien habent contrariam, non tantil colore,uerumeaam uirtute^Vitellus enim fpiifatur ft^orejalbumen non^fed am^ plius humet* contra albumen fpiffatur igne, uirellusnon, fcd mollis perfiftitjniii peruratur^magis^ in aqua feruete^quam ad ignem cogitur^atc^ induratunMemi: branahaec interfe difcernuntur ♦ Grandines autemdicftae, quae initfo uiteiliadhs^ rent^nil ad generationem coferunt» quanquam aliqui ita non exiftimant» has duas effe certum eft, alteram parti fuperioriiunctam, alteram inferiori^Euenit etiamjUC {i quis rupto putamine oua plura in patinam coniedt exaetajSi^ coquit ignc molk, dC continente, uitelli omnes in medium coeant : albumina autem circundent^ dC fe in oras conftituant* Gailinarum iuuencae pariunt primae, fiatim Vere ineunte : dC

20 plura quam ueteres, fed minora.denique aues^nifi pariantjlaborant morbojatque tntereunt^Inhorrefcat a coitu^ac fe excutiutJaspe etiam feftuca aliqua fcfe luftrant* quod idem 8^ aedito ouo interdum fadunt^CoIumbae caudam diftendunc*anferes Mc aquis ingurgitant^Celeriter magna pars auium dC impletur^ 6C oua fubuenta* nea illa condpit» quod uel in perdice percipi poteii, eo quod libidine indtacur,tem pore»nam fi contra marem (leterit fccmina, aura ab eo flante,fit prxgnans : atque extemplo inmlis aucupijs^OIfadum enim efleexquifitu perdidbus creditur^Oui generatio ab initu, dC pulli rurfus ouo concocfto prouentus, non pari temporis fpa cio euenit omnibus : kd pro magnitudine generantis intereft* Ouum gallina con fiftit a coitu, dC perficitur decem diebus magna ex pane* columbae paucioribus«&=

5 o cultas columbis retinendi oui^etiam tempore parturiendi eft*Nam (i ab aliquo uc^

, xeturjaut penna in nido euulfa^uel quauis alia fimili re infefteturjaut etiam fponte morofius habeat,ouum per triiliriam retinet, partum^ difFert» Peculiare columb^ illud etiam eft^ut incoitu,nifi ante mutuo ofculentur^mas non afcendat^fed iunior fit^an fenior, intereft:fenior enim primum coitum ofculo exorditur: fequentem dC iine ofculo agit* At iunior quodes libet coire, toties oiculatur Jgitur hic ritus colum barum proprius eft^ati^ etiam illejUt fo^minx faliant^ac fupergrelTu mutuo agant, fi mas non fit,8<: cum ofculo^ut mares* dC quamuisiiihil altera emittac in alteram^ta men plura fic oua^quam ex maris coitu pariur» Verum nullus his enaicitur pullus, iedfunt omnia irrita^Generatioueroex ouoomnibus uoluaibus euenitj modo

4sO quidem eodem/ed tempora diffenmtjUt diclum iam eft.

Cluotikrum^dcioptMusmouogensretur^de^etmcreaHoi mordine, C4put III

I Allinisporro tertiadie, acnocfte poftquamccepere incubarejindicia

prxftare incipiunt«Atmaiorumauitmi generi plus prxtereattem^

poriSjneceiTe eiiminori autem minos fufFidt^Effertur per id tempus

^ luteus humor adcacumen^qua principium oui eft : atc^ ouum dctc:^

U^ ^^11 gijur ea parte^S^ cor quafi pundum fangutneum in candido liquore

confifiit: quodpundumfalitiam^&mouetur, ut animal.Tendunt exeomeatus

H

^S a R I S T O T* D E . H I S T* A N I M A L I V M

uenales fenguigefi duo tortuofiad tanicam ambientem utranque, dum augetur^ Membranaetiam fibris diftinda fanguineis, iam album liquorem perid tempus circundat, imeatibus fllis uenarum onens, Paulo autem poft, dC corpus fam pulli difcernitur, exiguum admodum primum dC candid umjConfpicuum capf tej dC ma . xime oculis inflatiSjquibusita permanet diu:ferd enim deaelcunt ocuii^ dC fe ad ra tam contrahuntproportionem^Pars auteminferior corporis^nullp membro a fu^s periore difengui, inter initia cernitur* Meatuum,quos ex corde tendere dixfmus, aIteradambienduaibumiiquorcmfertur,aIter adluteum uelutumbilicus, Orfgo itaque pulli in albumine eft, cibus per umbilf cum ex I uteo petf tunDfe fam decimo puUus totus perfpicuus eft, dC membra omnia patent^caput grandf us toto corpo^ xo re eft^oculi capfte grandiores harrent: qufppe qui iabis mafores per fd tempus cmf:* neantnfgrfjnondumcum pupilla* quibusiicutem detrahas, nihilfolidf ufderfs/ed humorem candfdumjrigfdum^ admodum reflilgentem ad iucem^nec qufcquam alfud ♦ ita oculf 6C cspuu fam uero dC uifcera eo tempore patent; dC alui fnteftfno* rum&naturaper/pfcuaeft,Vena? etfamillae a corde proficffcentes^iamfefefuxta umbilicum conftituunt, Ab ipfo autem umbilico uena oritur duplex ♦ akera isn^ dms ad membranam ambientem uiteilum^qui eo tempore humet, SC largfor^ quam fecundum naturam eft : altera permeans ad membranam ambient em eam, qua pullus operitur3& eam quae uftellumjhumorem^fnterfedum continet^dum enim pullus paularim inaefcit, uitellus feorfum fn duas part es fecatur.quarum al^ 2© tera locumtenetfuperioremjalteramferiorem, &medfus humorcandiduscon* tinetur* necparteminferiorem a uftellolfquor deferft albus^qualisantehabebais tur^Decfmo dfe albumen exiguum iam, dC lentum : aaifum, pallfdulum noufffi^ me fneft» Sunt enim qu^que Jocata hoc ordfne ♦ prima, poftrema^ ad teftam oui membrana poiita eft^non teft^fpfius natfua/edaltera illi fubieda. liquor in ea can dfdus eft ♦ deinde puIJus contfnetur obuolutus membranajne fn humore maneat» mox pullouftellusfubfacetjfnquem alteram exuenfsproreperedfdumeftjCum altera albumen ambfens petat/Cundaautem ambft membranacum humore, fpecfe fanfef. Tum uero membrana alfa drca fpfum fcctum, ut dfd um eft, dud^s tur, arcens humorem ♦ fub qua uitellus alfa obuolutus membrana ♦ in quem um* bilicus a corde^acuenamaiore oriens pertfnet:atque fta efficf tur, ne fcetus alte^ 50 rutro humore atringatur*Vicefimo dfe fam pullus (i qufs putamfne fedo folfcftet, mouet intus fefe, pfpft^ alfquantulum:& iam ab eodem die plumefcitjquotfes ul^ tra uicefimum exclufio protelatur ♦ ita pofftus eft, ut caput fuper crus dextrum ad^ inotum ilibus, alam fuper caput pofitam habeat ♦ qufneriam membrana, qu» pro fecundfs habetur, poft ultfmam teftx membranam, ad quam aker iimbflicus per^ tendftjeufdens per id tempuseft, pullus^ fn eadem iam totus locatur . 8(^aker2 quoquemembranajquse&^ipiauicemfecundarimiprxftat, uftellum^ ambftj ad quem alto: umbflicusproceditsIatiuspatet.Orfturumbilfcusuterquea corde;6^ uena maiore, ut dfdum eft* Fit autem per fd tempus, ut umbilfcus aker, quf fn fen ^q cundas exteriores fertur,compreflbiam animante abfoluatur^alterjquiadftuitf tellum, ad pulli tenue intefianum annedatur. lam BC pullum fpfum multum hu^s morisluteifubit:att^in eius aluo fecisaliqufd fubfidftluteum.excrementum etfam album eodem tempore puilus emftrit, dC in aluo quiddam album cofiiHt.Demum uftelJus paulatim abfumiturtotus membrorum hauftujitautfipullodecfmodfe poft exdufo refdndas aluum, nonfhil adhucuftelli comperfas. Vmbflfco uero ab^ folufturpullus^nec quicquam praeterea haurit.totusenfm humor, quf fn medfo conrinebauir, abfumptus iam efi.Tempore autem fupradido pullus dormft qui^ dem/ednon perpetuOjqufppe quiexciteturinterdumj&mouens feferefpfdat^

atque

L I B E R S E X T V S* %T

atquep JpfatXor etiam eius cum umbilico, vx fpfratis reflatjStT pafpitat Sed auium ortusad huncmodum ex ouoagitur^Pariuntautem ouanonnullainfoccunda, uel ex ijs ipfis^quae conceperint coitu* nullus enim prouenft fcetus^quamuis incu^ bitufoueantur^quod maximein columbis notatumefiOua gemina hmisconA ftant uitellis^qui ne inuicem confundamur., facit in nonnulfe pracenue quoddam feptumalbuminis medium*alfjs uitelli contadu mutuofine illo Axiavcaivizixm^ guntun Suntingeneregallinara, quaepariantgemina omnia, inquibusanimad=s uerfum efi, quod de uitello expofui* qua^dam enim duodeuiginti peperit gemina^ exdufit^^prasterquam/i qua eflent {xii^i) irritaXaeteris itaque fortus.prodijt/ed ip ita gemimexcluduntur^ut alter fitmaior, aiter minor;6d: tandem in monftrumdes» generet^qui minor nouiffime prouenit*

Qmm colmUceum hm ou4» uel tema (tdfummum parere, de^ em foctificatiotm ordine, Caput 11 II

Ariuntmagnaexpartebinaoua, qusefpeciecolumbacea continen* tur omnia, utpalumbes,ut turtur ♦ fcd complurimum ternajpalum* bes, dC turtun Columbas omni temporej ut didum eii, pariunt.Tur : tur dC palumbes VerCjnec plus quam bis : atc^ ita, fi prior fcctus cor^ ruptus eft/rangunt enim oua mares auium complures^fed quamuis 20 tria interdu pepererint oua, nunquam plus duobus pullis educunt^nonnunquam etiam unum tantum. reliquum ouum femper irritum efi:, quod urinum uocant*. Aues magna ex parte anniculae nequeunt generare*Omnes uero cum parere in^ cepere;femper fere ouacontinent:quanquam in nonnullis fedle obexilitatem uideri no pofTuntCoIumba? magna ex parte marem dC fceminam generant : prio rem marem, pofleriorem fccmina + dC cum pepererint primum ouum, uno inter^ pofitodie/ecundum pariunt* incubantambo uicifilmjinterdiumas, noctufccmia na^concoquuntj atque aperiunt citra diem uicefimum ouumj quod prius xdidc^ rintperforant ouum pridie eius diei^quo pullum excludunn&: fouent prolem am boadcertum tempus, eodem modo quooua*fccmina in opere foboJis acerbior 50 mare efi^ut caeteris quoque a partu euenit animalibus* Pariunt dcdes anno : nonis . null^ etiam undecies. Aegyptiae uero dC duodecies . Coeunt intra annum colums: bae 3 quippe quae femeftres nofle incipiant uenerem * palumbes SC turtures eriam trimefires coire, foetificare^aliqui referunt, argumento quod largaeorumcopia efi. Gerunt uterum decem dC quatuor diebus, ac totidem alijs incubat^S: totidem alrjs fcctus ita uolucer fit, atcp perfidtur, ut uix poflit apprehedi*Vita palumbium uel ad quadraginta annos durare exifiimatunperdicii amplius quam ad lexdedm* columba dtra dies triginta prole expedita fuperiore,parit*

BenidiJKatione,^focturamlturiSiQrhirundinis* Caput v

I Vltur nidificat in excelfiflimis rupibus:unde fit,ut raro nidus aTpuIIi 1 uulturis cernatur* Quocirca Herodotus Bryfonis rhetoris pater, uul I turesex diuerfoorbe nobis incogmto aduolare putauit,argumens: I to, quod nemo nidum uidiflet uulturis, dC quod multi exerdtum fe* I quentes repente appareant ♦ fcd quanquam difRdle nidum eius aliiis uideris,tamen uifus aliquado efi, Pariunt uultures oua bina.catera qu^ carne uc^ fcuntur, non plus quam femel anno parere exploratum efi , Hirundo una bis an^:

nonidiJicat.puIIorumhirundinisadhucreceaumocuIi5fiquisftimuIoeosuexarit, refanefcunt;8(: cernendi uim poftea planereapiunt*

H 2

88 ARISTOT* DE KIST* A N I H A L 1 V KL

• ■ j^ed^uiUrugenere^V' fatuidcc^inferpSiaccipitYKmiluhC^ Cdp, VI

p Quilaeoua parmnt terna^fed pullos binosexcludunt, utexuerfa, 1' quemad Mufaeu referut autorem^coftat, ExcIuditbinoSjaeditterna, I educat unum^Sed quamuis magna ex parte fic fiatj tamen & tres uiO aliquando funtpulIi*Akerum in educando expellunt tacdio nutrien di:nam bC degenerare ac hebetefcere aquila didturjeo teporCjUtfce^ tus ferarum rapere no queat : nomen^ hinc exaea^hoc efi degeneratis aquilx acci picungues etia eius inuertutur diebus paucis, S^ pennae albefcunt, ut merito fuos oderit partus/ed pullum eiedum ofHfraga exdpit,atq; educat ancubat aquila trice nis diebus* bC caeteris quoq? magnis alitibus tempus incubadi tantundem a natura i© ftatucum eftjUtanferijUt tardx*medioaibus uiceniperficiiitincubanonem,utacci picrijUt miluo* Pariunt milui bina magna ex parte : interdum tamen bC terna^totis demcB excludunt pulIos,ied qui aetolius niicupaturjUel quaternos aliquado exclu dicCoruus quoqj non modo binajUt aliqui uoIuntjparitjUerumetiam plura* Incu bat aute uiginxi diebus^&f pullos nido expellit^quod idem bC 2di2e: complures uolu* cres faciar*quibus enim partus numerofior efijUnum fxpe ei|ciunt. Genera aqui^ iarum no seque omnia prolem fafiidiut: fed difficilior in alendo una, cui nomen py^ gargo cauda albicans dederat^benigniorjqux tota nigricat coiore.nam omnes fere alites^quibus ungues adunci^pulios cum primu prouoladi faculcas fuerit, nido ex^ peliunt,percutietes^ cogiit difcedere.6<: cxterae quoq; aues maxima tere fui parte, 20 ut didum efljidem hoc fediiccum^ enutrierint, mhil prxterea adhibet cura?,exce pta cornice^quae aliquadiu prouidet:quippe qux uolantes iam fuos pullos pafcens ipfa comitetun

De cucuUnatura,0' dui partu, Caput VII

Vcul us ex acdpitre fieri immutata figura a nonullis putatur : quoni5 i quo tempore is apparet, accipiter ille, cui fimilis efij non afpicitur.fed 7P^m'^) i ^^^ ^^^^ euenitj m ne c^teri quidem accipitres item cernanturjCum pri _^^i^' mum uoceemifitcuculuSjnifiperquam paucis diebusipfeaute breui il^E^^^i rempore ^fiaris uifuSjhyeme no cernitun efl bic nec^ aduncis ungui^

buSjUt accipiterj nec^ capite acdpitri fimilis : fedea utrac^ parte columbum potius, quam acapitrem reprafentat* nec alio^quam. colore imitatur accipitrem, nifi quod 3® accipiter maculis diftinguitur, ceulineis:cuculus uelut punctis^magnitudo atc^ uo iatus fimilisjacdpitrg minimojqui magna ex parte per id tempus non cernitur^quo cuculus apparet ♦ nam uel ambo una uifi aliquando funt ♦ Quinetiam ab acdpitre interimi cuculus uifus efl, quod nulla auis fuo in genere folet facere , pullos cuculi nemo fe ait uidifle* parit tamen^uerum no in nido quem ipfe kcerit:, fed interdum in nidis minorii auiii:&: oua quae aliena repererit^edit* maxime uero nidos palum^: bium petitjquoru 8C ipforu ouaefu abfumens, fua relinquit, parit mafore ex parte jfingula oua, raro bina* Curucx quoc^ in nido parit, fouetillaj^^^exdudit, dC edii^ caf*quoquidepraedpuetempore&:pinguis,&:gratifaporispuIIuscuculieft.PuIIi4<3 etiam accipit rum fuaues ualde,pingues^ efficiuntur. Gcnus eorum quoddam ni dos facereproculin petris excelfiSjpra^rupas^ aflblet*.

Be auium incuUtu^quo ue tempore m^^quo itemfocmina incuhet. Caput VIII

I Ncubat magna auium pars (ut de columbis rctuli) fcemin^ mare fuc

I cedente* aliqui mares incubandimunus tanrifper lubeunt, dum fce^

minxintermifloincubitu cibum quxrunt* Anferum fceminsetantil

J incubant^quae m cceperi5t,nunquam intermittunt, fed perpetuo fo;*

""i uent incubitu» Aquaric^ omnes iuxta paludes^a: lods herba haben^

ribus

E. I B E R S EKT V S. 89

tibus nidos fadimt : qiio fit, ut uel occupatsc ncgodo incubandijpoffint fumcre ds bum,nec ommno tnedia laborent^Cornicum etiam jfbeminae tantu incubant^aflls due^ in opere perfeuerant*marcs his dbum fu^erunt, pafcunt^ incubantesPa kimbium fccmina incubat a pomeridiano indpiens, tota^ nodCjS^ ufque ad tem pus ientaculi perfeuerans : reliquo tempore munus idem mas fubit* Perdiccs bina ouorum receptacula hdut : in altcro fcemina incubat^in altero mas:exdudit^ fua uter(^,&^ educat» PuIIi etiam ipfi fubiguntur a mare ftarim cum proccdunt»

BepmneiO' eimfatu^ quotiei^ m anno pnmt, de^ <mm tefiibm<^ coUus

temporeg^andbresefjidantur* Capt^ IX

I Auouiuitannos uigintiquin<^*paritmaximeatrimatU5&: colores pen 1 narum uarios rcdpit* exdudit diebus tricenis, aut paulo tardius*femd 1 tantummodoanno paritouaduodedm^autpaulopaudorajnecconri i nuatis diebus, fcd binis ternisue interpofitis ♦ primiparae odona max!* «ne ^dunt* Irrita dC fubuentanea illa pauones etiam pariunt^Coeunt Vere:8^ par^ tus breui a coitu agitur, Amittit pennas, cum primis arbora frondibus:recipit cum germine earundem ♦ gallinis fubijciunt incubanda oua pauonia, quonia mas dum tccmina incubat, aduolans ea fi-angat» quam ob caufam 8C fylueftr^ nonulls aues pariunt fugientes marem^^i^ incubant* Subfjduntur maxime bina^cum plura fuo incubitu nequeant aperire* cura^ adhibetur utdbus affit, nedefiderio eius difce^ io denSjgallinaintermittatfouendioperam^Teftesauium grandiores effidtempore coituscertueft, fedfalaciorumconfpediores funtjUtgaliinaccorum, dC perdicum: temperantiorum minus* Aucs ad hunc modum coeunt^geftant,^ pariunt* De pifciumfoetu^ eiufdem^ inter eos diuerfUdte,cr udu^form* Captd X

3 Ifces haud omnes parerc oua didum iam eft»gcnus enim cartilaginc* I um animal generanrdiqua oua pariuntfed ntc cartilagineis qmdem [ fcctus fine ouo^Pariunt em'm intra le oua^ QC augent^atc^ cxdudunt^ I praeterquam raia* Vuluas ctia pifccs habent diucrfaSjUt di^M eft,nam

,_, I qui pariunt oua^bifurcatas habentjatquc inferius pofitas^cartilaginea

5 o uero ea fpede potius habentjqua aues» i^^d intcrcftjquod oua non iuxta praecordia omnibus/ed infra nonnullis per fpinamconfiftunt : undc audain aliu transferun tur Iocum.Ouum pifdum n5 bicolor^ut auium : fcd unicolor omnium eft^di^ plus albi trabensjquam lutei^tam ante, quam poftea,cum foetus infidet*Diflfert pifdum generatio ex ouo ab auiij generationejCO quod altero caret umbilico^qui ad memtf branamteft^ fubditam tcndacalterucnimtantfi^quiauibusaduitellumferturjha bet meatum^Caetera idem or tus cx ouo auium, 6c pifda eft : quippe cum bC fcetus m extremo ouo nafcantur^d^ uenae faniles ex cordc inter initia profici^ntur:&: ca put, oculi, denij^ partes fuperiores prindpio fiant prxgrand^ ♦ inaefcente ettam foctUjhumor pari modo fubinde abfumitur:demum^ nihil fupcrcfijquod non fee 40 tum fubierit, ficut dc uitello auium expofitum eft*Quineta umbilicus paulo a uen tre inferius hxrctj qui rcccns natis longior €vty aefccnoljus paulatim breuior redda turjdemum^ {^ totumintra fcctum rccondatjUtdfdum de auibuscfiMembrana quo(^ cadcmjouum, & foetum conrinct* cuimembrana altera fcctum per fe conri^a nens fubiacet«humorautem intcr membranas pofitus cft^Ad haeCjCibusinaluo fuggeritur, codcm modo pifdculis albus, quo auium puljis lutcus» Figura uuluae cx difTedione pctenda cft, Difaimen autem inter fe ipfi pifces oftcndunt^ut mufte lini^qui tum inter fc^tum etiam a planis rationc uteri difFerunt . nonullis enim me* dio uuluae drca fpinam oua adhaercnt, quemadmodum didum eft, ut caniculis* quaecumadCTcuerintjabfoIutaferuturperuuluambifiircemjannexam^adpi^

50 A R I S T O T* D E H I S T. A N 1 M A L I V M

cordiajquomodo &C caeterisgcrieriseiufdem in utranc^partemtransferuntur.ha* bet tam eorum, quam c^tercrum muftelmi generis uulua paulo a pr^cordtjs inte* riuSjUeluri mammas albidas, quae non niii grauidis habeanrur ♦ Caniculae bC raiae, teftacea quaedam geruntjin quibus humor ad oui fimilitudinem cofiftitJgura eius teft^/imilis til>iarum ligulis efttmcatuscg fiunt capillamentorum {^ccicmic&is* fedcaniculis, quasaiiqui ab hinulonebrios muftelos appellanr, fbetusruptadila* pfa^ illa tt^ proueniunt,Ratjs cum pepererintjrupta tefta excluditur feetus/pi^ naces uero mufteli, fic a fpinajquam habcnt, nuncupati, oua ad praccordia cpnti* nent fuper mammas:quibus ut defcenderintjiam abfoluas/cetus innafcitur^ fdem hic generadi modus bC uulpeculis eft^ Mufteli autem leues uocati^oua per uuluam lo mediam^ut canicula? geftanc : quae poftea in utrunc^ uteri finum defccndant. mox animal gignitur umbilicohxrenteaduuluamjta ut ouoabfumptOjpartusnonali terjquam m quadrupede corineri uideatun adhajret umbilicus iUe prolixus, capitc altero ad partem uulu^ inferiore, ueluti ex acetabulo annexus : altero ad medmm fcetum, qua in parte iecur eft* Cibum fi refeces/cetum ad oui fimilitudinem uide^ ris^etiam (i non prsterea ouum habeat. Secundx, membran^^ fingul^ fcetus ua gulos modo quadrupedum conrinent* Caput prolis in utero noux,adhuc partem fpedlat fuperiorem*au<Sioris iam bC perfedioris inferiorem uerius transiertur^mas: res in Isua^ fcemina^ in dextra ingencrantur:at(^ etiam parte eadem una fcemin^, bC mares*ujr:era etiam foctus habet^ut iccur : perinde atq^ in quadrupede m^gna, 20 cruenta^ refcdo ccrnuntur* Omnia cartilaginea Omul bC oua parte fuperiore circa prscordia contincnt complura, alia maicra, aiia minora3& inferiore anifnalia iam exclufa*unde fit^ ut genus id pifcium f^pius menfe 8^ pariat. &^ coeat : quippe quodnonuniuerfa ^dere foleatqusconceperitjfed parttculatim repetens Ikpe, d^diu peragens^utdum fuperius oua contrahitjinfcrms coquarsatqueperficiat* C^teri muiteli fo^tus fuos bC emittunt, bC recipiuntintra fefpfos*qiicd idem 6s! fquatinae, bC torpedines {zcium . 6^quidem iam uiia torpedo eft grandis, quas tCG^ tusintra fe circiter ocftoginta haberet«Sedfpinaxunus ex muftelisredpercpro* lcm fpinx jmpcdimento non poteft , neque ucro paftinaca & raia ex planis r^a^i^ unt propter caudae afpcritatem* Raia eriam fuam non recipit fobolemjtum capitis magnitudinCjtum aculeorum impcdimcnto^nam ne animal quidem unahax pa^ 30 ritj ut didum eft . Difaimen, quo hxc intcr feipfa difaepcntj & generatio ex ouo ad huncmodumcft*

De dpitntk gmitM fmim m pifcihtu niiiYihu^fxtm tmporcquomodocii diffiuntge^ nitale$m€atmmaris,o-focmina:deq;canikgitteorumpaYtu. Caput Xi

1 Ares autem pifdum tempore coitus.meatus plenos feminis genitaJis ; ita habcnt^ ut attritu fadlcfemen ipfum effluat candidum . mcatus j hi a praecordijs^ucna^ maiore oriuntur bifurces, Patent& eo tempo ■ reeriam imperitis/cilicet incrementofeminis.&rturgcntisfaftulibi^ 40 ■ -^ dinis*interdumcnim,acnonnuIIisadmodum incerri rcdduntfir^ut de teftibus in auium generc expofitum eft. Differunt inter fe mcatus genital^s ma ris &:fcKmin^5tumalt|srebus5tum etiamquod marislumbisinhxrentfirmius:fce minafmobilcs funt, Sifmembranatenuiconrinentur^fed bxcquemadmodumfe habeant, ex defcriprione diflcdionum confideranda funt* Superfcetant cartilaoi^ nea genera,8(: ferunt utcrum menfibus complurimum fcnis : fcd f^piftime qui ex muftelis ficllares uocantur,quippe qui mcnfc bispariant.initiumautemcoitus menfe SeptembricftXxterimuftelibis anno pariunt, excepta canicula^qiixfcis meI*omniam Verc ha^c pariunt* Squarinaetiam autumnojoccafu uergiliarum,

qui

L I B E R S E X T V S* 9i

Gui par tus fecundus eft.primus enim uerno fit tempore : kd fecundus feliobr eft* Torpedo circaautumnum,Repetunt cartilaginea littus dC uada,pelago dC alto re^ lido gurgite,cum tempus pariendi inftat, ut neque tepore careant, SC progemem cudus collocent.Pifcium c^terorum diuerfa genera coire uifum a nemine eaSqua tinamfolam&:raiamhoc facere aeditur.argumentopifdscoiufdamjquinomen cxutroquecompofitumtrahit rhinobati, quafi fquatinoraiam appelles^eitemm partepriorerai^fimiIis,pofteriorefquarinae,tanquamexeoutroqueproueniens genere, Mufteli igitur, genus^ omne muftelinum,ut uu1pecula,ut canis : dC pla^ ni,ut torpedo,raia,leuiraia,paftinaca,modoquo diximus gignum ammal,cum iQ intrafeouapepererint*

Bepam^O-pttUorum numero pifdum umpmrumMp^itto,haUnd,uiti4o marmo»

0-rsliquis,qu£cet£appeUiintur* Caput XII

I Elphin!;balen^,&: reliqua cetae^qu^ non branchias, fcd fiftulam ha*

bent^animalgenerant, Additur tjs priftes^&^bos^nulium ex ijs emm

oua haberecemitur:fedftarim fostum^ex quoredado informam

animal conftat:quemadmodum homo dC quadrupedes,quae animal

pariunt^Delphini fingulos magna ex parte xdant : interdum tamea

dC binos ♦ balenx uel binos complurimum, magna^ ex parte uel finguios procre^

to ant*idem&:phocxnx,idefttirfioni,partus,quidelphinofimiliseft,nafcensmPon

to ♦ fcd intereft,quod minor tirfio eft, dorfo ampliore, colore caaruleo» Complures

eum genusefte delphiniopinantur.Spirantqua£fiftulamhabentomnia,6(:red^

piunt aerem : haud enim carent pulmone*8(: quidem uifus delphinus eft dormire,

roftroemerfo,acftertere Jac&:delphinus habet^&tirfio, quofuosnutriuntfoc*

tus^geftantmeofdem infirmosinfantia. adolefdtceleriusprolesdelphim, quippe

quiannis decem ad fummam perueniat magnitudinem^geftatur uterodecem

menfibus^partusdelphinisaeftatejnecuUo tempore alio» Fitetiamutdelphinitri*

cenisdiebus occultentur, dC lateantdrca onumcants fyderis*adu!tosetia fcctus

diucomitantur. Magnaerga^natoscharitas in hocantmali eft^ uiuitannis com^s

50 pluribus ♦ Confiitit enim nonnullos uixiffe annis u^ntiquin^. afaos etiam trigiiia

ta^quod cognitum eft, praecifa a pifcatoribus cauda, ut quos ita reddidiflent mari,

captos item agnofcerent, dC temporis fpaciumfcirent* Vitulus marinus generis

ambigui eft : nam & mari degit, quanquam humorem non redpit , fedfpirat> ac

dormit, dC egreflus in terram parit in littore, ut terreftre ♦ fcd quomam plus tem^

porismari,quam terra immoretur^dbum^ ex-humorepetatjideo m aquatids

de eo narrandum eft ♦ Ergo hic animal 8C condpit ftatim intra fe, dC parit : iecun^s

das quoque emittit, 8C lac reddit modo pecudum ♦ parit fingulos, aut geminos,6;:

complurimum tres^mammis^quas geminas habetjeducatfcetum rituquadru^

pedum 4 parit uthomo omni tempore : fed maxime cum primis capris > prolem dr

4.0 caduodecimum diem a partu dedudt in mare, fubindeafluefedens^iiladediuis

fertur^nec ambulat, cum nondum inniti fuis pedibus ualeat ♦ colligere feipie uitus=^

lus dC contraherc poteft:cameenimabundat5molIisq^efl,atqueoftibuscartiIa=*

ginofis conftat*interfidtur difficulterjnifielifis tcmporibus capiris:corpusemni

totu camofum eft, mugitUB d in fomno^genitale fcemins fimile raix eft*

omma uero id genus muliebris fexus fimilitiidinem referunu

Generatio, partus^ aquaricorumjquae animalj ud

tntra fe^uel foris pariant,itaagitur*

H 4,

jl HaiSTOT» DE HIST* ANIMAtlVM

, lices autem qui oua pariuntjUuIuam bifurcemjac m&rms pofitam Iia j bentjUtdidumefiPariuntouaomneSjqui fquamisteguntur^utlui: pus^mugiliSjCteliSjS;: qui cadidi appellatur5&: qui Iaeues,prart€rqoam anguilla^ouum ipfum arcnidum efi*quod etfi utero cotineturjtamen detedum3&: per fdpfum conftare uidetur, quia tota uulua ouis refer taeftitacpfit, utinparuisquidem pifciculis oua tantummodogemina efle ui^c^n^ turmam ob tenuitate exiguitatemq^ uulua incerta in ijs eft. De coitu pifcium fatis diclum iam eft* Sexu aute eos quoc^ diftingui apertu eft* Pars enim pifcium t^axi^ ma confummatur mare &: fccmina* Derubelione dC hiatula ambiginomnes enim lo grauidae capiuntunconfiftunt ita<^ oua per coitumjin tjs qui uenerem noruntacd non coitu tantg^uerumetia iine coitu* quod argumento conftat nonnullorufn flu: uiatiliornam phoxini ftatim^prope dixerimjCum nati funt^Si: admodii paruijadhuc oua habent^Q^argunt fua oua omnes, 6ii:magna ouorum partem (ut narratur) ma res deuorant:aIia pereunt in humore^Qu^ autem lods opportunis a^dita iinf^^h^c ieruantur^nam fi omnia feruareturjnimia cuiufc^ generis ellet copia^nec uero hsec omniafcecundalocaturjfedeacerte^quibus arditismasfemen a^erferitgeriicale» fubpartu enim mas fequens/emen ouis zfpergicdC quae uitale id uirus contigerit, ijspifdculienafcuntur* c^teris prout fors tuUt:, euenit , hoc idem dC in mollium ge nere fit* mas enim fepia^oua quae fccmina ^dideritjperfequiturj fuum lemen afper 20 gens*quod uel in reiiquis eiufde generis fieri ratio eft* Ver um non ntfi in iepfjs hoc uifumadhac eft»Pariunt iuxta littora gobiones^ fua^ oua lapidu amplexibus maa danfjlatiufculajd: arenida Jdem &C caeterifaciunt, quonia littora dC tepfdiora {unty dC tutiorajne fcctus a maioribus abfumantur. dbum etiam pr^bent uberius, unde fit,ut in Ponto drca Thermodoontem amne plurimi pariant : eft enimjs Jocus trau quillus^tepiduSjS^aquarumdukium copiofus»Pifcesquioua ^dunrjfemel pa^ riunt anno:prafter fucas pufillas, quaj bis pariunt anno* DifFert hoc in genere mas i fceminajquod nigrior, dC fquamis amplioribus eftX^teri pifces oua eodem fora mine uuluae aedunt^Qui autem acus uocatur, unus tempore pariendi utero dehi^ icente oua emitxiu habet enim hic rimam quandam fub uentre imo, ut c^cilik fer;? 50 pentes^a partu aute uii»t38!: uulnus callefcit^Generatio ex ouo f mili agitur i^iodo, fiue intus/iue foris eft ouum ♦ fummo nancj ouo innafdtur fcctus membrana ob^s duc?h,oculi primumpatentgrandesj^inglobi fpedemafFormau; quareconftat non fimiliter gignijatc^ ex uermibus, ut quidam putarunt contra enim in illis euos nitjiit parsinferior maior inter initia ik^ oculi SC caput poftea augeatur, ouo ^utem rupto/octus udut nucleus conftat^qui primum ntillum acdpit cibum/ed oui h u^? more iam haufto increfcunt . poft nutriuntur aquts duldbus fifuuionmi ufq? dum fztis augeantur.Defertur ex Ponto in Helleipontum purgamentum quoddam il;= liusmariSjquod algaenomine phycos appenantjcolorepallidum^fioremalga^id cflealif uolunt,atqueex eofucariam algam prouemre*fithoc ^ftatisininb.^oqj 4-c ttimofire^^tumetiampifciculieiuslod aluntunPurpuramquoquefuumflorem hinc trahere nonmiUi exifiimant.

Bepdrtua-gemaHonep^mkct^bnm.fyMaium^, Caput Xllii

Acuftres SC fluuiatiles pifccs quinto fuae xtztis menfe uterum g^ftare magnaex partc indpiuntpariunt omncs intra annum,nec femen ge nerationis funul omne cmittunt, fed modo marinorum . hic qqoque fempcrintra fe aliquid plusminusfceminaeouorum^maresliquoris proIifidretinent,pariUnttcmporibus aeftatis^Cyprini quinquies,aut

fexies

' LTBER /SE xrrs* n

fcxicsatino,paftummfyderum rauonepotiffimum fadunterica tcf.reliquiTcmcl ^duntoua, m ftagms fluuiorum^a: arundinett lacuum,ut phoxmi, dt: percae.bi*

luri dC pcTcx continentem emittunt ruii.fo2tum,ut ranae.adeo emm kzim ipie con tinuofilofibicohxret,utperc^quidem,quoniamlatioreii,pifcatoresmlacuarun^ dineslomerent. pariuntfiluri grandioresftagnoaltiore,qufppecum nonnuiliuei triumpa{ruuaItitudinepariant.minoresbreuiorecontencifuntgurgite,pr^apuc adradicesfalicis,autcuiufuisarboris,atc^etiainterargdmes,d:afgas,&mufcofara con2eriem,nonfolumparescumparibus,fedetiaadmodumgrandescumparuis uenmnt;admotis^meaabus,quosa!iquiumbilicosuocant/o^minaouummasli ,o quoremuenereu Jdepromit.a^oua,qu^ liquorilleuitalisconagertt,can(^diora extemplocernuntur,maiora9reddieodemdiepropemodumdtxenm.Pauloau. tempoftoculifcctusexiftuntcofpicui,quiinquouispifciumgenerepermdeutia c^terisanimalibusftarimpatefcunt,pr^grandes9apparent.Quaeexouisnonap=

tiseritliquormafculiille uitalis,h^cfterilefcunt, dC fuperuacua funt: ut mmanno etiam2enereinddit,fcccundisiamouispifdcuIoinaefcente,detrahit^^^ tamen;quodmembranaeftouumambiens,a:pifciculiim.ouatada a forahcoma risfemine,admodumglutinofareddi!tur,adcefpitescoeuntia,^tubipeperennt. Mas oua aux ^dita funt, cuftodit : fosmina abit cum. depererit,Tardiflimum iilurt incrementum ex ouo eftrquamobrem mas fa^pe uel quadragmta dC qumquagmta io diebusaffidet,cuftodiensoua,nea pifdbus occurreabusabfumatur . Secund^eft tarditaris generatio cyprinorumiparic^ modo oua a^dita a mare feruantur. At mi^ norumnonnulla, uel terrio diefpeciem pifciculicapiunt. augetur oua, quae femea marisatti2eric,utdiCiumeft:&:eodemdie,&:poft,fitouum filuri,quantSeruum cvprini a: reliquorum generis dufdem magnitudine milfj . ha:c ad hunc modum DariuntatcR2enerant.Ericagregaamfuaouagurgiaaltionmandatcongefta,coa tra qaemfullonem appellant.is littorapetit tranquiihora^fedisquoquegregalis eft Cypr!nus,balerus,&: c^terifereomnes uadisintruduc fefecum parturiiit.acfae penumero fingulas fceminas mares trededm.S;: quatuordecim perfequunt » Mox fem/na oua procededo emimu mares fedantes femen fuum, ouis refpergunt:ue* ro rum plurima pereunt.quod enim fccmina non ftabilis/ed mutans conrinue parit, " diiIipariouanecefreeft,uidelicetea,quae noninmateriem inciderintaliquam/eci excepta ab unda ferantur.neque eft enim qm fua oua cuftodiat, excepto filuro,6^ cyprino.fed cyprinus tunc ea cuftodit^cum cogefta repererit; Habet mares oranes femen genitale,practer anguillamjqux neutrum ne<^ ouum, neque femen forrita eft, Afcendijt de mariin lacus 5C fluuios mugiles^contra, anguillae indein mareue niunt.pifc€s maxima qufdem ex parte ouo gignuntur^ut dicftum iam eft*

Df generibm pifcium^qtu uel Umo^l mUyUd^um md.rk ex imhre excitataprocreantury Caput Xv

i Ed funt qui &: limo, dC arena proucniat, etiam ex ^s gcncribusjquae

i per coitum, dC oui primordio generentun quod tum aifjs locis palu*

I ftribusjtum uero apud Gnida facfw olim memoratur * Stagnis enim

' fub canis ortu reficcaris, dC limo iam arido, ubi primum imbribusre*

ftagnare loca indperent^pifdculi nafcebatur generis mugilumsquod

per coitum procreaturjmagnitudine haleculap paruae:necin his aliquid ud ouijUd ^

feminis continebatur. Quinetiam in nonnullis Aiiae amnibus^qua effiuunt in ^4nt€>^Ueh

marcjpifciculi quidam magnitudine naricarummodo eodemproueniunt.Sunt mriuru.epfem

qui omne mugilu genus fponte oriri opinentur:fed non recfie:nam QC ouajCorum ^^ ^^

$^ ARISTOT* DE H I S T* A N I M A L I V M

fcxrminafjScriemengenitalemareshabere cernuntur, Verumgenus quoddam co« rum eft, quod non coitu/ed ex liqi), arena ue enafcatur.Sed nonnulia uel fponte generarCjex ijs quae per coitum prodeat, fatis ex ijs conftat^quae autem nec ouum, wecanimal pariant, ijs ortus uei exlimo^uel exarena^^: per lumma fada putredi=s Beagiturrqualis etiam apux origofpuma nuncupata ex terra arenofa confiftit^ quodquidem apuae genus nee incrementum capit, nec prolem afFert,&: temporis longioris Ipado peritjfed denuo nafcitur ♦ unde fitjUt breui quodam tempore exce pto, omnibus fere anni temporibus generetur : quippe cum fpuma illa ab arduro autumnali ad Ver ufque eduret ♦ efferri id pifciculi genus fundicus de terra, argus^ Bientii eft, quodnifi tempore tepido non capiatur^utpote quod de humo ad fum^ lot ma, teporisgratiaueniat* Quin BC foJoagitato, detrada^ eius colluuionejcopio^ fior dC melior exit ♦ caetera apu^ genera deteriora propterea funt, quia cito augen tur, Fiunt locis umbrofis, aprieis ue, quoties temporis beneficio folum tepefcitiut inAttica terra apud Salaminem^St: iuxta Themiftoclxum, Sc^in MarathoneJois cis enim huiufcemodi ipuma illa coiiftit^Si: tempore tali apparet: kd nonnufquam uel cum aqua de cozlo inceftit» oritur pifciculus hic in fpuma, qu^ imbre admiflb calueritsundenomenfpumaeaccepit^ferturq^ interdumper fumma maris^cum ccelum tepidum c^dCin fpuma fluitante,perinde ac in fimo uermiculus uoluitur^ Quamobrem m loca coplura genus id apuae adfertur ex alto,^: copiofe quo^ ge^s neratur, dC capitur anno quieto dC humido,ReIiqua apua fi^tura pifdum eft* qu^ ^o cnim gobionariadidturjgobionesparuos ignobiles , qui terram fubeunt, aeat* quam uero phalericam uocant, membradas gignit : ex quibus fardin^, ex fardinis nncraficholos fardsoriuntur^Genusapus^quod in portu Athenienfium nafcitur,enaauIos reddidit nntU diAos progenerat*quinetiamgenus aliudapuaeeft^quodalecum^&rmugilumfit ^msinterpren fcetura ♦ Spuma autem altera illa fterilis humida eft^breue^Cut didum eft)tempus er iti Hefichi eduracmox capita dC oculi reftanr * fcd iam pifcatores quemadmodum deportare m hahet, poflent,inuenerunt*faIe enim afperia^plus temporis alleruaripoteft*

pc procreatiotte mpiiUarum. capm XVi

Nguill^necpercoitum proaeantur,necpariuntoua,necueroca^ xo pta unquam aliqua eft^quaeaut femen genitale^aut oua haberet* ^ ' Meatusquoque uel femini.ueIuuIuaeaccommodatos,nuIIarefciffa oftendit^Scd hocunum interfanguinea genustotumfinecoitu ii^ 11- c , ^^o^° procreatur.quoditaefle argumento conftat, quodinnon^ ^ullisfeculentisftagnisaqua omni exhaufta, &:iimodetrado,anguilI^denu62e nerantur.ubi aqua accefleritpluuia:namficcis temporibus oisninequeunt etiam m lacu perenni:quippe qux imbre dC uiuant^S^: alantur/ed hoc genus non coitu nonouoaeariapertumeft,Videnturramennonunxhaberefacultatemgianen' di,quodinaliquibuslumbriculifiant:hisenimgenerarianguillascreditur:quod crroreft.fedcerteexhisprodeunt,quxterra.inteftinauocantur,qu^fponteinTa4o to, humefcentc^ humoproueniunt Jamalix abfolui ex his uifxfunt ali^fcaV

pos^difcerptisc^ mtus apparuerunt oriuntur haec inteftina dida, tum in mari tum

caaminfluuf|s,ftagnis^,putredinismaximeratione:fedinmari qua'

algaefunt:inftagnisautem SC fluui)siuxtaripas. calorenim

amplius eas fubienspartes, iadt, utputrcant*

Talisgencrauo anguillarum cft,

Deutc*

V r B E R 5 E XT V S. n

X)€UteTaiZ^temporep4rm<qmtUim3fu>modo^aUermahaUef&

mfoetibmemittendisdiffaat* Caput XVII

i Artus aute pifcium nec^ eodem tempore, nec fimili modo omnium

i fit:necparitemporis fpaciogerituruterus^gregesante coitumma*

I rium,8^foeminarumconfiilunt:fedfub coitu&:partucoiugiaagun*

tur* Vtera uero alij diebus amplius tricenis ferunt,alij minus^omn^

, f tamen fpadu numeris.diiiinguenda feptenarijsfortiutunPlurimum.

temDoris datur ijs,quos nonulii appellat marinos, Sargus coit menfe Decebri^fert uteru diestrimnta. quinetiainmugilngenere,qui!abeo aaonullis uocatur.d^mu. ,oco,eodemquofargustemporecoeunt,a<:£antundctemporisferntjaboratomnes peridtempus,quogerijtuteru.Vndefit,ut£uncponirimuruantinterra,at^e^^ dant.feriinirptorr6grauiftimuIoagitatiinterra,at<^omninoidieporismotup^^ petuoindt2tur,donecpariatJedomni0maximemugilemttaroiiataricenumeft requiefcatipartucontinu6.exituspariendipifdacompIunbuseit,ubiuermicuii

nati in uentre fuerint, innafcuntur enim minuta quaeda animalia uermicuH ipeae, quxpartaexpeIIunt.ParitfoIitariorijgenusinVere,plurim^deni€^panusar^

^quinodiii uernu agituncseteris non eadem anni tempeftas accommodata cmicd aliis^ftas^alijsaatumnale^quinodiaattribuitur.paritprima.hocingenereanth^^ rina>quam ariiiam appello,^ iuxtaterram.capito aute ul timus eil. conltat id cum

20 fcetusariiiaprimum,capitonisnouii3meapparear*Mugilisetiainterprimospar* tumaccelerat5 8«£ falpa ^ftatisinitio IocispIurimis,nonnufquamenim autumno* Quinetiamfacer^ftateparit,mox3urata5lupus,mormur,molaris*denic^omn^ mi curfiones uocantur ultimi gregalium, muHus dC graculus pariunt autumno. MuIIus fua oua limo comittit.unde nt,ut fero pariat.Diutius enim frigus counetur in limo.GjacuIus poft mullum fcetificat inter aIgas,utpote qui lods laxofis degat* fcn uterum longo temporis fpado* Aleces bruma parint . cseteri qui pelagid funt, ^ftate magna ex parte,cuius rei argumentum eft,qaod minirae per id temp us ca* piantur, Fcecundiflima omnium pifdum alec effk uidetunRaia inter carrila^ea fceiiilcat numerote, uera quod de fedli pereunt^hinc effidtur^ut appareant pau^ c^xdith^coua t diuerfajdt^iuxtacerram^Omnino genuscartilaginecminusfce^^ ^"^umerf^

^^ titicatjquia animal gignit : feruari tamen fua potiflimum magnitudme poteft.acus eda appellata, fer6 foctific3t> Complures^ eius generis difrupto^ac dehifcentcutc ro pariunta non tam multitudine ouorurn, quam magnitudine ♦ dC modo phalan* giorum proles parente ofFufa drcandat:quippe quam difcedereftatim prol^amor non finat &^ (i tetigeris/ugiunt^ Arifta atterens aluum aren^^parit^Thunni eriam pr^ nimiapinguedine dehifcuntj nec plus quam BienniQpoirunt uiuere.cuius rei 3if gumenta pifcatores inde deducf tjquod cum aliquando limariaeanno fupsriore rbeodor, prs defeciilentjthunnifequentiannodefecerint* Limarifs enim thunni prouediores peljmde ^ mziz anno elTe putatur uno* coeunt thunni ^ icombri mefe Februario poftidus:^ thymidx^ rti^

6^ pariatlunioant^nonas^aedatfuaouacondftaquafiutriculo.inaementnautepar^ dit Imari^^^ tm prxcipua fumit celeritateXum enim thunni in Ponto pepererint, prodeot cx fci^ ex plm* ouOjquas alij fcordulas uocatjBy^atJJ auxumas nominatjquia diebus pauds adof Iefcat:qu3e exeunt Ponto autumno fcetas comiratestcode aute redeunt uemo tem pore iam adeptsc cam magnitudinej qua limariae nomen acdpiant*Profe(5t6 omne pifda genus celeriter adolefdt,^^ pr^cipue in Ponto : quippe cum ibi incremetum fingulis diebus plane intelligatunied amiae longe cofpecliiis*omnino ita exffiman dum^ut eifdem pifdbuSjnon ciidem locis degentibus,nec coeundi, ferencHkic tem pus cfle idem,ncc foztiiicadijaut proficiendi:nam SC quigraculi appellanturjnon* nufquam mejire tritidpariunt^Verumita haecnos cxponimus, ut magnacsp^K

ge A R I S T O T. n B H r S T* A N I M A L I V M

res cucnit Congrieria fceturam intra fe concfnenttfed non omnibas locfs sequc id conftat nec ipfa fostura fatis patet in utero pingui obeforineft tamen ierie quadam prolixiufculajUt in ferpenta5us.quod certe ignis periculo innotefcit ♦ pingue enini abfumiturjatcg euaporatunoua autem aepant, & extrufa diiTiliunt Ad haec fipa! pires,6(: atteras digitis pingue, leueutic^fenferistouum autem duriufcuIumXon^ griitac^ alij pingue habent^ouum nullum : alij contra^pingue nuIiSjOUum autem quale modo expofui poffidet^Sed de coitu, utero, d^eiufmodireliquis csctcrorum animantium omnium, tum aquatilium, tum uolucrumj atc^ etia terreftrium quae oua pariuntjdidum iatn eft*

jyecoittheu^%^pore,^UhidmequAimp€dum<jU£mmdpmmt» lo

CttpUt XVIII

i| Equitur ut pari modo de i}s^ quae in terreftriu genere ammal pariunt, I atc^ ecS de homine difleramus, coitu dC priuanm dC publice omnium [ diximus^CommuneautemomraumanimaliumeftjUtcupidinCjUOjs ^^ lupcate^ rei uenereaemaxime geftiant^atc^ inatentunFerociunt fo2«s ^M minae a partUjmarestemporecoitusJamequiequosmordentjfter^ nunt equitemjatque infequuntur ♦ fues quoque feriacerrane fxuiuntjquanquam peridtempus imbecillesexcoitureddantundimicant inter ie miruminmodum armantes {ckyBC cutem quamcraftiflimam prseparantes^indurantes^attritu arbo rum*ikpe etiam lutoobdudOjacreficcato, tergus inuidum contra idtus effidunt* zo pugnant adeo acri certamine,grege relidto, ut ikpenumero monem uterc^ aduer farius obeat ♦ Simili modo dC tauri efferatur^&C arietes^d;: hiraQui enim fuperiorc tempore focrj,iugi concordia pafceretur,coi£us tempore diiTidet, 8C alter alteru libi dinis rabie inuadit Camelus etiam mas (kuit tempore coituSjfiue homOjfiue came lus accedat : nam equis quide odio naturali aduerfantur ♦ Idem feris quocp euenirc apertum eft^Nam urii, lupi, leones, acrius per id tempus in eos qui acceflerint f^e:» uiunu inter fe tamen minus haec dimic^ty uidelicet ob eam rem,quia nullum ex ijs gregale eft^Quineriam urfx a fuiscatulis uehemenrer ferociunt,ut canes a caiellis* Et elephann quo^ ad coitu efferari folent : quamobrem apud Indos ijs haudqua^s quam per mitti initum aiunt^libidinis enim rabie agitarijcaias profternijt malc con^ xq ditaSjplura^ alia incommoda jfedunt* mitigari pabuli copia narracur. plagis etiam temperant^addudis altjs qmbus ferire prsecipiantQuae autem non uno tempore, fed fepius anno coeunt, ut ea, quae cum homine degunt, uerbi gratia, caneSjfues ut minus efferentur, facit coitus copia* f ncenduntur libidine ex fceminis equ» po riflimum,mox uaccae^Equae itac^ ecjuiunt^unde uocabulum id ab hoc uno animali trahitur, maledicfioinmuliereslibidinofas* Necnoneuentari per id tempuscqua:

dicuntur:quapropterinCretainfulaequosadmiffariosminime a fccminisfemo^s uendos cenfent.Cum uero ita affecfiae fuerint, currunt relicfla focietate ♦ fimile hoc uiuum eft,ut quod fubare infuibus dicituncurrant non orieniem,aut ocddentem uerfus/ed ex aduerfo aquilonc,aut auftri : nec appropincjuare quenquam pariun 4-P tur,donec uel defatigatae defiftatjUel ad marem deueniant^Tum aliquid emittunt,

quodhippomanesappellatur,eodem,quoiIIudquodnafcitur,nominc*Talehoc fane eft,qimle fuis iIIud,quod apriam uocant:fed hocpra^dpue ad amoris ueneficia petitur.Equae tempore coitus colligunt fcfe, 8C fodetate magis quam anteagau*?

dent*Qcaantcaudamacbrius,uocemimmutant,humorememitmntfuisgenita* iibus ferilem geniturae , fed multo tenuiorem, quam mares, quem hippomanes nonniiliappellant, non quod pullfe nafcentibus adhaeret . acdpieum humorem diffidleeffeaiunt, quod paularimadmodumlabitur, Mingunt etiam pluries,at<» Intcr ieludunt cumequiunt»ih»:de cquis^Vacc^ tsLmiuntySC Iibidinc adco inccn

dtmtmv

LIBERSEXT7S, 97

duntiir, iit bubulci cas tenere, aut capere nequeanc* indicmm tum equaj^tum uac cx fuae libidmis praeltantjgenitalis fpede prommentiore^Vaccaeetiam mingunt crebrius more equarum. Ad haeCjUaccae tauros fuperuemuntjS^ iequuntur fedu* lo^dC affiiiut»Turgent ad coitum prius minores natUjquam maioresjtum m equo^* rum generejtum in boum.Temporis etiam beneficio, dC corporis ualetudinepro- peniiora reddatur ad uenerem animalia. Equarum libido extinguiiur magis iuba tonfajSs^ irons triftior redditur ♦ mares in hoc genere fccminas fibi fodcmtc coniun ctas dignolcunt olfadu, etfi pauds ante diebus una fuerint ♦ quod fi fccminae diuer fae permifceantur, mares alienas mordendo expellunt, fuas^ iinguli feorfum ha^s

10 bentes pafcuntur^TricenaSjaut paulo plures fingulis dantun quoties mas accefle^ ritaliquisjconfeflimineum maritus conuertitur, S<r currens gyro aggrediturpu^ - gna : dC fceminamjii qua fe mouerit, morfu reuocat^Taurus tempore coicus tantii cum fceminis pafciturjcaeteros^ oppugnat mares,temporibus csteris mares inter fe conuerfantur : quod coarmentari dicitur ♦ f am Epiri prouinciae tauri faerpius trii: meftri temporis fpacio non apparent* Omnino fera omnia^aut certe plurima^non ante cum fccminis ad commune pafcuum ueniunr, quam tempus fit coeundi,Sed cumiam per^tatem licuerita iegregantur maresa fceminis, feorfum^ pafcuntur*. Sues fccminXjCum libidine excitatur, quod fubare diciturjUel homfnes aggrediun tunCanes eodem illo modo affedacjcanire dicijtur*Prominet genitale in fccminis,

20 cum ad coitum ftimuIantur^SiC iocus humefcit,equabus humoris aliquid ihi defluic per id tempus^purgatio menftruorum fit quidem dC caeteris/ed nulli ^que ac mu* iieri^Oui 5C capr^ tempore coeundi indicatur^quod idem poft coitum etfam fit ad tempusjmox defiftitjdonecparturiantrtum denuoindicatur,quare paftores proxi mum eile partum intelligunt» A partu autem purgatio fequitur abunderprimum ieuiter cruenta , poftmodum ualde* uaccae, afin^, equ^j modo quidem ampliore quam fupradictis emittitur, utpote magnitudine excedenribus, fed multo ex pro^ pordone minus«bos itac^ fccmina cum coitum affectatjleuiter purgatur. quantum hemin2dimidium,autpauIopIus*Tempusautem coeundi tunc poaffimum eitj cum purgatur . equa fadlime omnium quadr upedum parit^uacat admodum pur^:

j o gamentis, minimumqj emictit profluuiii fanguinis, uidelicet pro corporis magnitu dineXonceptus indicium maxime in uaccis^equabus^jcum menfes ceiTarutjlpa^ cio temporis bimeiirijtrimeftri, quadrimeiirij femeiiri ♦ fed id percipere dffndle eft, nifi quis iandudum fecutus,airuetu&^ admodum fit* quamobrem non defuntjqui menfes in his animalibus negent*M.uIabus menfes nulli mouentur^ fed earu urina craffior 5 quam marium eft Omnino excremenm ueiicx quadrupedum aailius, quam hominum eiijnter eas tamen quadrupedes^oues focm!nj£5&: capr^^craflio rem reddut urinam quam mares * Aiins contra tenuiorem quam mares^d: uacc^ acriorem» A partu urina quadrupedii omnium crailior reddittir, dC mzgis eorum quae minuspur^turXac fieriindpit ad fpeciem puris iniuo coitus,ied utilepoitea 40 eii^cum pepererint^Pinguefcuc cam oues quam caprSjCum gerunc partUjedunc^ amplius vquod idem de bubus eciam, ac c^teris quadrupedibus aiRrmandum eii Sunt porro animalia propefiora ad coicum prope dixerim omnia uerno cempore* fed func camen^quae non eo cempore coeanc^uerum prouc qudtc^ alere fuos fcecus commodius poiTunCsica cempus fibi conueniens habeancSues cicures ucerum fe^ runc menfes quacuor.numerus parcus plurfmum ad uicenos* fi camen mulcos pe^ pererinc,educare omnes non queunc. fenefcentes eciam pariunt quidem iimilimo do/ed cardius coeuncimplencur uno coicu. f^pius camen fuperuencum panncur, ea de caufa, quod poi^ coicum humorem, quam apriam nonnulli appellanc,emic^ ^ cum;quod quidem comune omnibus inddiuM aliqus una cum hoc femen eciam

I

98 ARISTOT^DEHIST. ANIMALIVM

admiflumefjduntFcetuSsquimutero Ja^fusminutus^fueritsmefachcjerumdfei* turjquafipofthumum uoces , quodfn partc qualibet uuluse accidere poteftXuin icroia peperit, primam mammam porco, qui primus in lucem prodfitjpraebet. csu* uendumneprimafubationeante auresflaccidascoitus fiatjfrufira eienimfuerit» At ii plena iam auiditate ac defiderio libidinis turgido admiflura fiatjUnus (ut mo;» do dii) initus faris iit* prodefi apro coeunti hordea apponere pabulo ♦ quod idem dC faofsE fcctae commoda efi, fed elixum* Sunt e fcrofe alix fiarim prolis foecundae laudabiliSj aliae inaefcentes melius generant ♦ Suem altero oculo amiflb breui ex* tingui magna ex parte nonnulli exiftimant» plurimis uita ad annos quindecim : ali^* quibuseriampropeaduicenos* lo

Decoimyfoctu^ommyVcaprmm, captU XIX

] Vcs^dC capr» terno,aut quaterno coitu implentur,^^ fi a coitu imber \. acceffit,aborfg infert^pariuntmaxima ex parte fingulos/ed aliquan^ ^ I do dC hinos,6C ternos, dC quaternos, ferSt quinq^ meiYDUS^tum oues, ^i^ ^""^ caprs* Vnde fit ut loeis nonnullis, quibus cceliclementias&^ pas: £M bali copia efljbis pariat*utta capris ad ocronos complurimum annos, ouibus ad denos : kd magna ex parte ad pauciores.duces pecoris tame uei ad quin denos protrahunt uitam, Singulis ouilibus finguli duces confiituuntur, qui quo- ties fuo nomine apafiore uocantur, antecedunt* quod ab ineonte afiate facere af^ 2® fuefcunt* Oues sihiopicae uel ad duodecim, dC trededm annos uitarn agunt,Ca* prs etiam ad decemadf. undecim*Coeunttam oues quam capra^jquandiu uiuunt. Pariunt geminoSjtum pabuli beneficio, tum fi pacer aut mater^uim eam geminan di per naturam obf ineat^Mares autem aut fceminae generantur ui, tum aquarum, tumadmifTariorum. NamS^aquae faduntjUtfceminae maresuecondpiantunad haec> aquilonis flatu mares porius condpiuntur^ aufiri focmfnaf* Vis tanta efi aqut:* lonis, ur uel ea qux non nifi fccminas pariantjimmutet ad prolis mafcula? proaea=* rionem,Spedare ad aquilonem oportet cumcoeuntfccmina?*quxmaneimrifbj« lenijmarem/i fero diei admiieris^non pariuntun Candidijnigri ue efficiuntur fcc*s tus/i fub lingua arieris uenx nigrae aut candidx habentur* cuius enim coloris funt uena?,eiurdem dC uellusefi^uariumeriamjfipluresuenarumcolores funt^Quae 50 aquam faifmfculam bibatjmaturius coeuntnec folum ante coitum, fed etia a coitu faltendum elltatc^ etiam uerno temporeXapris nullum ducem pafiores confiitu^ unt,quia earum natura non ftabilis, fed lubrica at^ mobilis eft ♦ in grege buiumjft maiores natu tempeftiue libidine indtatutjannum efle fdicem gregi paftores con* firmant* fed fi mf noresjinfelicem»

BemtUiO^fceturiicdttumieorum^uitielongitudine, Cdput XX

j Anum genera plura funt* Coit laconicum menie fuae aetaris o(ftauo«.- [ &rausiamcircaidtempus attollentes nonnulliurinam redduniJm I pletur canis uno initu, quod in funici^s maxime conftat initibus* im^ 4-® I plentenim qui femel imerint.gerunt laconicx uterum parte fexta annijhoc eft fexagenis diebuSjaut unOjUel altero plus^minus ue.Cas tellicaecigignuntur,nec anteduodedmum diem uifum accipiuntXoeuntcanes poftea quam pepererunt/exto menfejnee citius* Sunt qua? parte quinta anni ute* rumferant,hoceftduobus dC fexagintadiebus,quarumcatelli duodedmdiebus luce carent . nonnulla? quarta parte anni, hoc eft tribus menfibus ferunt, quarum catelli diebus decem dC feptem luce carent. tantundem temporis canire eriam fcci= minaeputantur.Menftrua huiusanimalisdiebusfeptem mouentur,fimulQcue« nitjUtgenitaiepromineac. uerumnondumperidtemporis coitumpatiuntur/ed

fequen*

LIBER SEXTVS* P9

feqt^iitibas feptem dkbus ♦ tempus enim quo toto cztm Uyidine wxetmy diehm quatiiordedmmagna exparte defaibitur.VerunonnullaeetSadfextudecinum pruriuntPurgatioautequaec6iundapartuieft,unacumcatelIisiiaf<fubi:^prouc nitjaaflbpituicofo^humore^redduntur etiatenuioresapartu^&lacamediebus . quin<^ quam pariant, habent magna ex parte. uerum nonnuUis etiam feptem aus quatuor diebus anticipatVtile ftatim ut pepererint,e{iGenus lacomcura, poft coitum diebus triginta, habere lac indpit^Crafliim inter initia omnaim eftideindc proceflTutemporis tenuius redditur^Crafliuscanumjquamcaeteroro aninaalium hceftjexceptofaofe ac leporis Jndidum in mammis etiam apparet, cum actatem

m coeundi4amhabent.Fitenimperindeacinhominibus,tum,orinpapiHismamma* rum a^artaago qusedamconfiftitJeddifFidleidpercqjeris-ni^habea&urumrei; carcntenimhxcindidamagnitudine.hoclgiturfarminaeeuemrecertumeft.mari nihil eiufmodi accidit.aus.mares toHentes,mingunt magna ex pane quiaem fexto menfe xtatis, kd nonnulli uel ferius, odauo {dlicct menfe id faaundatc^ euam ma turiusquamfexto.quodaucemfimpIidterdixerim^umcoH^eine^iitjtolIunt.fc^ minx omnes confidemes mingunt* Verum in hoc enafexti nonnull^ aure elato minxerunt* Parit canis duodedm complurimum, fed magna ex parte quinc^ aut f€X*unum etiam aliquam peperifle certum eft. Laconicx magna ea^ parte odo pa:* f tunt*co€tmt quandiu uiuunt, SCmares dC fo2minae,Pecuyareg,eneris laconideit,

20 utcttmlaborarint^coiremeliu&quamperociumpofiint.uiuitin hoceodegenere mas ad^mos decem:,fcsmina ad duodedm» Cacteri canes maxima quide ex partc adannosquatuordedmJednonuBiuelad uiginti|^otrahutuitam,Qaamobrem redeM5iwiHomerumeanemVlyfli&uicefttnoannomoriaIiquiiudkant.Laconid fane^em fc:emm^,quia minuslaborant, quam mares^uiuadores maribus funt* atueroin c^teris,etfinonkteacimodum conftat3.tamenmar€suiuadoresfunt. Dentes canes non mu^t^prxterquam eos^quos uocam camnos, eosc^ quarto aeta tis menfeiamicemin;^, quam m^es. Vnde fit, ut diueria fit autoriHnfentetia. Alij cnim quod duostantunsMnodo mutatj negant omnino ullos mutari^cum eos pau^ cos reperiredifficile fit* alfj cum hos uiderint, caeteros quoc^ pari ratione m utari exi

50 ftimant*Aetatis iudidumexdentibusfumitur:quipp€CumiuniorcseandKiosha*

- beant,&:acutosifeniQresni^oSj,6£hebetes*

BecoitUiO^p^rtuiounhcte^mYUa^fcetnin^ietitfe» Cupt^ XXI

■' Os uno iaitu implet, a^t^ uehemcnterjjtaj ut fcemina uix tolerans jj fuccurabar. St forte conceptio pererrauerit, uicefimo pofi dic marem j foeminarecipit» Seniorestauri nec f^pius quidan fceminaeandem, I eodem fuperueniut die^nifi ex interuadlo. At iunKMreSjSt^ candem fa&? ...-.^.■^....«■J pius cogunt,&: pluries petunt, acfuperueniuntuigorc fixae«£«is.Sa lax minime inter mares bos eft.coit quiuicerit. cum^is uenerc iam dcMitaf^ laa 4-0 guerit, aggredirar uidus. ille languentemj dC pJerunc^ fupcrat* Cojac,tum«are% tum,fcemina2 anno aetatis primo perado mdpiittjquoadfacultas fitproaeandi.uc rumquod m^naex panefit, uelannicuhV uelnac^' odhuum mmfemucnerem adeunt,Sedenimquod maxfmeconfefliim habcmtJSjbimatti generant, Ferunt uterum menfes nouem, dedmapariunc.Suntqui4ecetotosm^^cxcepds pau cis diebus, afRrmentQuod aute in lucem pr^cuarrerit hsec tanpora^id abortiuum eft,uitale^ minime, etiamfipaulQ maturauaitpartum : pr^mollinancjue^tmpcris fedac^ ungtila prodic Pariuntfingulos,geminosjraro. Quandiu uiuunt, 8£ coirc foIentj&parere.Viuuntmagna expartefoaninxannos quinciedm^atqucetiam mares cxcifi*nonnuUis aetasjuel ad u%intiaimos,atqacctiam plare^ficoiporcise -, .' ^ I i"

100 aristot.de :hist* animalivm

nehabttofint.namexdrosafrueiadunL &:ducescoftituun£boum5 utoumrrt^qui " plus temporis quam caeteri ufuunt ufu exerciti}, BC copia pabuli* uigent quinquen nes maxime4,quocirca Homerum quidam rede dixiSc aiunt, Quinquennem taurum,^ bouis luftro florentis^ Idem nanc^ fignificari arbitratur.Dentes bimus emitrit bos^nec uniuerfoSjUt equus^ungulas^cum dolore articulorum laboratjnon amitflt:fed pedestantummodo intumefcunt uehementer* Lac a partu unleeft* antequampeperitjCaret lade^quantumladis prouenerit primum conaefcens, perinde ut lapis durefdt* quod ita accidit, niil aqua admifceatur* f uuenca recentior quam annicula non paritur uenerem^nifi oftento Jam enim uel quarto ^tatis men fe coifle perfpedum efiJnirium coitus, plurimis quidem menfe Aprili 8C Maio: i» fed nonnullae etiam ad autumnum ufque tempus coeundi deducunt.Cum plures grauidae funt5& facile initum pariuntur, nfmirum pro figno hyemis dC imbnum id accipitur.menfes &: uacds fiuntjUt equabus/edminus*

j^ccoitu.v^partuequorumtdsmipionedetttiumyde^mmsa-fcc* min££tite. Caput XXII

Quus coire incipit bimus, tam mas quam fctmina : fed hoc in pauds fitjp ulli^ eor um ipforu minores imbecilliores^ funt^ Quod aureni plurimum trimatUjtam mares quamfcemin^incipiat, &C proficiunt fubinde ad prolis pra^fiantiam, in uicefimum ufqueannum* Fert ute ^® j um equa menfes undecim.paritduodecimomenfe^equusnon cer^ to dierum numero implet, fed aliquado uno^ autduobus iribus ue, aliquando pla rtbus* ferius certe quam afinusj equam fuperueniensimpieL Coitus non tam labo riofus equis^quam bubus efl,Salacif!imum omniSjtum fccminarumjtum marium equus eftjhomine excepto Juniorum coitus praeter aetatem contingit pabuli boni* tate SC copia* pariunt magna ex parte equ^ fingulos* (ed gemellos qucc^ aliquan* do complurimum procreant ♦ mula etia gemellos peperit, qus quidcm pro oflen* to accipiunttir*Coire itac^ incipitequus uel tricefirno menfe:fed quoad digne pro* creare poilit, tunc tem pus efl, cum denribus mittendis cef!auit« uerum iam non^* nullos etiam cum mutant, implere potuifie aiunt* id^ fieri ita confirmant, nifi na;* turafterilesfint*Equodentesquadraginta numero funt, quorum. primores qua:= >® tuor.menfetricefimo mutanturjbini utrinque, fupradicOsd^fubter.tum ubiprae^s tereaannum cbmpleueritsquatuoritemmodo eodem mittuntur: duofuperiusj totidemc]^ inferius ♦ rurfus^anno altero perado, fimili modo quatuor aiij mutan tur* quibus iam praeteriris annis quatuor5& mefibus fex^nulius pr^terea mittitur, ^uanquam euenifre in aliquo cer tum eft, ut cum primis omnes amitterentur : atc^ eriam in alio,ut cum ultimis omnes ♦ fed hsc raro* Fit itac^jUt equo fere tempus ido neum maxime fit ad procreandum, cum annum quartumjfi*: fex menfes comple:?- rit. fenioresequi profedo fcccundioresfunt, tam fa-mins, quam mares,Equi ue! fuas matres &: filiasfuperueniunt^atquetuncperfeclumefTearmentumuidetur, 4® cum parentes fuam ineunt prolem. Scythx equab : is grauibus equitant, cum pri^ mum fe mouerit fcetus, dC nimirum eas proficere ad partus faciliratem arbitratur* C^ters quadrupedes iacentes parere folent . quo fitj^ut fcctus obliqui omniu exe* antAtueroequacumtempusiamadendiappropinquaritjerigitfe^fians^emit* titpartum.Vita equorum plurimisad dedmumodauum^atc^etiamuicefimum annum * kd nonulli etiam qtrinc^ &C uigintu atque triginta egerunt. 8C fi cura dili* genteradhibeatur^uel ad quinquagintaprotrahitur stas JongifHma tamenuita in pluribus ad tricefimg annum^quod magna ex parte fieri norimus^Fcemina ma:» gna quidem parte quinqp dC iiiginti annos uiuere poteft/ed iam nonullx etia qua^

draginta

L I B E R S E X T V S* lOl

draginta uixere* Mmus temporis mares mmtjquim fccmmxjpropter coicum^Ss! qui domi alunturjminus quam gregarij* fozmina quinquenmo finem, tum longi^ tudiniSjtum etiam procericatis fui corporis redpit, fed mas fexennio.poftj annis fe quentibus totidem aefcit in. corpulentiam,^^ ad uiginti ufque annos pergitprofi;: ciens^uerum celerius fceminx quam mares perfiduntur : quanquam in utero ma res^quam fceminx dtius, quemadmodum edam homines. quod idemjUel in caete ris animalibus qax pariant plura/ieri folet* Ladare mulum femefire temporis fpa cium referunt,mox fugi non patimi nanque humorem tr^hi^dC cum dolore^equo autem plus temporis tribuunt^Viget&Iequus&muIus a dentium orturcum^

10 prodierint omnes^non fadle xtatem dignoueris^Quamobrem did foletjcerta fub crtu^incertaabortu^denique poft denaum ortumjeomaxime declaraturstas, quemcaninuuocamus^breuior enim hic feptennibuseft^propterfreniattritum quod ad eum inijciturrnon feptennibus maior quidem/ed non ueruce extans ad^ adiore Junioribus acurior dC procerior eft» mas omnibus teporibus init, nec ceffac quandiu uiuitFcemina etiam quandiu uiuit initur^nec tempus ullum certum libi dinem aufert:fed ingenium hominis arcetjaut uinculo^aut aliquo huiufcemodi im pedimento:nontamenquouis tempore facioinitu, facultasenutriendiquodpe:* pererintjdatunEquum apud Opunta gregariu fuifte accepimus^quiannos qua^ dragintanatuspoileccoire: iedadiumentum quoadfui pedesprioresattolleren^s

20 turjdefiderabat^Coeundiiniciuequis in Vere^Nonftatim a partuequaimpletur, fedintermifTo tempore:6^meIius quarto aut quintoanno interpofitoprocreat* OmmnOj fi nihil plus detur, unum tamen interponere annum, dC quafi nouale facerenecefleeft^Equa igitur interpofito tempore,ut dic^tum eft^parittatafina continue parere poteft^fitetiaminequorumgenere^utali^ omnino fterilesfint* afeconcipiant quidem^fed xderenequeant^cuiusreiindidumaiunt^quod fces: tus circum renes alia qu^dam/peciepropemodum renum,ita coDnetjUtrefdfTus quatuor renes habere uideatur^Cum equa peperitjftatim fecundas deuorat^atque etiam quod pulli nafcends fronti adhaaretjhippomanes didum, magmtudine mi^ nus carica parua, fpecie latiufculum, orbiculatum, nigrum : hoc ft quis pr^rupto

50 odorem moueatjequa exdtatur/urit^ agnito eo odore^quapropter id i ueneficis

periturj&TpercipiturmuIiercuIis^SicumequaexequopraegnantecoieritaCnus, Quodequm^ fcetus iam conceptus corrumpitur* Equorum ducem^ut boum, nullum conftitUi: cu^uUnifimilB unt:quoniam equorum natura non ftabilis/ed mobiliSjprocax^ eft moruUhm 4=^

Bcicoituafmt^a-af^niepartUimariS^o-pxmm^cttdte, Caput XXIII CokmcU

Sinus tum masjtum fcemina trigefimo menfe coire indpir^eodem^ tempore dentes mitrit priores :fecundosautem fextomenfe^atque etiam tertios quartos^eodem*gnomonashosquartosadf|udican^ da^tate nuncupant*Sediam uel annicuIaafinaconcepit,utperfi'd proles ac adolefcere poflec^reif cic femen a coitu nifi interpelletur,. quamobrem ftarim poftcoitum uerberat, infedanrur^^paricduodedmo menfe,. fingulatim magna ex parte procreat prolem» ea nanq^ natura eft^ut unum pariat* fednonnunquamgemellosetiam aedicAfinus quidemequi gemturamcorrum^ pitjUt didum eft/ed equus afini minime, cu m equa iam afini inim conceperitXac grauida habet menfedecimo.Apartudiefeprimo mari iungitur,eo^dieiunda maximerecipitimtum, fedpoftmodum eriaparitun folethxc^nifipriufquamgno nipnem amittat, peperir, nunquam poftea initum redpere , parere uel in confpe:* duhominisjuelinlucenolitjfedin tenebras dudturcumparturit^fi priufquam

1}

sos ARISTOT. DE HlSn ANIMALIVNL

gnomoncm dimififler,pepererit,paiere tota fua xtate poteft.uita afinis ampjfof m nis triginta, dCfocmim uiuador mare eftXum uel equus cu afina^uel afinus cum equa inierit, multo magts abortus confequitur, quam cum unigens inter fe iuns: gant ur:ucrbi grapa^equa cum equo^aut afina cum afino* Euenit etiam tempus ge rendi uteri, cum equus cum afino coieritjmaris normarid el^^ut quanto fpacio tem porismas perficitur fuoingenere,tantoetiamfcetus3quem ipfe proaeat^abfol^ uatun Atmagnitudine coipijris, fpede, & uiribus^magisfcemins, quam marifitf mile euadit quod nafdtur^fi fi-equeter coeant^neque ullo interpofito tempore cef* fent^qu^ ita iunguntur , breui fcemina fterilefdt . qua de caufa non frequenter itz coniungunt, quicuram huic adhibent rei, fed tempus aliquod interponunt^Non lo afinum equa, ut afina equum redpitjnifi afinus fit, qui equam {nxcriu Admittunt deinduih-ia quos hippothelas uocat, acfiequimulgoscognomines^quiinpafcuis modo equorum uiribus bonis fuperantes coeant*

DetmdOiCfsimcoitUiC^^tatc, Caput XXtllt

^ yiusfuperuenire^coire^ incipitmiflisdetibusprimistfedfeptcnnis j; implerepoteft^eaamcumequa coniunduslnnumprocreauit.pdft j, deinde fuperuenirenonfolet.mulaquoque iam facta grauida eft, Ij fed nonquoad perficeretjatqueaederetprolemJnterraSyriafuper

]i Phccnicem muk dC coeunt,6;: pariut omnes : fed id genus diuerfum

eft^quanquam fi'miIe.prodeunt quos ginnos uocant ex equa^cum in gerendo ute zo

ro aegrotauit^more pumilionum in ordine homfnu, aut porcorum deprauatorum

in genere fuum,quos pofthumos nacupaut,&: quidem ut pumilio^fic ginnus mo*

dum fuo genitali excedit* Vita mulis ad annos multos . iam quidam uel odogefi*

mum annum potuit agere,ut Athenis cum templum xdificaretur.qui quamuis di

m.fic:Coit^. "^^"^siammunereperfenedam,commeanstamen,acobiensiumetaexhortaba^

wtsndo comis turadopus:quamobremdecreto a nemineeumarceriaii-umentorgaceruisfani*

imio^, accen citum eft.Serius fctmina fenefdt,quam mas.NonnuIlifceminam profluuio urinx

«^&4U«mTOpurganamnt.maremoIfaduurin^priusfenefcere.ortuseorumanimaliutaIiseft.

miciumcetatispadrupsdum. caput xxy

I Etatenidignofdquadrupeduconfirmant^quiinearumcurafuntcon 50 I liituti, fi cuos pratenta maxiUis,detrada, mox relaxata, ilico in fuum I redeatlocum.hocenimindidum recentiorisquadrupediseft^ueteris I contra/idiutiusrugatamaneatcutis*

'Deutero^OrtetatecamcU, caput XXV l

I Amelusfertuterum menfesdecem.paritfemperunumtantummo

doumparananqueeft.feparamproIema>arenteanniculam.^^^^^

dm,pIusemmquamqmnquagintaannos.paritinVere,a^lacfuum

ufqueeoferiiat,quoiamconceperit.tumlac,tumcarocameIifuauS

busaqu.ainJ^r"""^'^''^""^^"^^^^

BeekpbMtorucoUu,de%tem^rec^^sjim,efntupum. ap. XXVII

ferend.utentempusa!qannum&fexmenfes,ali,'menmgftfm^m caufaq„amobremcertumhocfit,quodnonpatektcoitus.paSe^ tenspoflenoribuscrur/s, &fubfidenscumdoIore. pullussditus we

if«S«,nopromBfdde:&:ftatimcumnaiuseft,cerm{&Slat.

Dccoitu

LIBER SEXTVS. loj

De coim fuum.v eim tempors, Cdpm X X V II I

., Vesfer^ prindpio hyemfscoetmt^Verepariuntjpetentesmaxime

|ii inuiajpr^rupta^angufta^&^opaca^mascum fcemmis conuerfaridies

^l trigintamagna ex partefolet.Numerus partus,^^ tempusferendl

idem^atc^ in urbanis fuibus efi. Vox etia fimilis:fed fosmina uocalior

eft^mas raro uocem emittitMares caftraDjmaiores ferodores^ eua*

duntjUt kitc Homerus fingit^cum dicat: Nutrfitexedum fyluis horr entibus aprum,

Inftar no bruti/ed dorfi montis opad* Caftratur.quod recentibus adhuc mor 10 buspruriesincubitinteftes,quoattereteseamparteadarbores,teftesexciiiguuc*

r>e ceruorum coitu>piirtu,v nntun* Capus XXIX

Erua plurimum fubfidens coft^ut didum iam eft^marem enim fufti*

^ I nere non poteft^ob eius contentiflimum impetum* Veruntamen aii

1] quando etia fuftinent modo ouium, dC focias dedinant^cum turgen

|l te iam Venere coitum appetunt.Mas non in eadem immoraturjfed

_^_ i mutat : breui^ interpofito tempore^alia atque aliam fupergreditur,

Coitus ab arduro mefe Augufto dC Septebri^impletur pauas diebus,^: ab eodem mult»,uterij ferunt odo mefes.pariunt magna ex parte unu/ed nonullae etia ge* minospeperiflTe perfpeda eft*parere iuxta uias maxime folet metu beOuarn*Inae 20 mentum hinnuli celere* purgatio caeteris teporibus nulia euenit ceru^^Cum autc parit pituitofo quodahumore purgatur.ducerefuuhinnuluadftabulacofueuit* quem locu fibi habet refugiii, petra difrupta eft uno aditu^unde defendere fe^repu gnare^ folet ijs^qui inuadtit. Vita eife perg longa hoc animal ferrur/ed nihil certi ex fjs qux narraturjUidemus^necgeftatio^autincrementu hinnuli ita euenitjquafl uita effetprdo^*Monte Ails Elapho noie apud ArginulTanijquo loco Alcibias* des mortem obi|t5ceruae omnes fcifla aure funt^qua nota uel ahbijff loca mutarint, dignofcutur. Et quide fa:tus iam inde a primo ortu m utero idem cotrahit fignunu Quaterna ubera fosminiSjUt uaccis.Cum mares impleuermt fccminas Jeparantur perfeipii, 6(:propter libidinis graueolentia qui% folitarius fcrobes fodiufozict uz |o hirci*iades quo<^ eoru nigrddt afpergine^ut hircoru, degut ita^quouf^ imber ac* cedatjtum pafcua repetur. Hxc idco ceruo accidutsquia falax animal fuap ce natura eft^aK^ etia quia pingui abundat * pinguefcut emm ^ftate fupra modu^quamobre nec currere quide poifunrJed fecundo aut tertfo curfu capiiitur ab ijs^qui pedibus infedatur/ugiunt etia in aquas propter ^ftu ztc^ anhelitu.Caro eorii libidinis tem pore uitiat,8^ fcetet^ perinde quafihircoru, hyemeitac^ extenuatur, debilitatur^, Vere aute uiget maxime ad curfum.cum fugiiitjrequiem inter currendu afiquam faciutjconfiftentes^ manent^dum quiinfequiturjappropinquet^tum fogam item arripi0t.quod ideo facere uidentjquia interiora laboraLintefbnu enim tam tenue, imbedlle^ habetjUt etia (i leuiter percullerisjpoflrit rumpijCute adhuc integra* 4.0 T)eurftcoitu,piirtU)Vp^^i^ds^hy^ricisniitura^ Cdput XXX

s Rficoeunt^utdidijeftjnon fuperuenietes^fedhumiftrati/ertutera

urfa dies triginta^Parit tum unu^tu eria duos : fcd coplurimn quinc^*

I foctS minimS pro fui corporis magnitudine ^dit^quippe que minor2

I cattOjmaiore mureparere foleat^nudumitem, S^Tc^dis&Icruribus

i propemodijjmembris^alfisplurimisindffcretu, &:rude«coitmcnfe

Februario^parit eo tepore quo latet^pinguefdt per id tepus tam mas ^ foemina ue

hemeter^cii prole enutrieritjexit a meie iam Veris tertio^Hyftrix etia latetjtotide^

diebus fert uteru^Si^reliqua fadtperinde ut urfa^grauida capi urfam difRdle eft

104- A R I S T O T* D E H I S T^ A N I H A L I V M

mpirtuleottum^a^ptMormnmeroyde^dmtmmmmiom. Cdput XXXI

p Eonem auerfum coire, urinam^ retro reddere didium lam eft^coft |i Sc^paritnonommtemporetfinguIistamenannis^Vereparit^Sirma* 1 gna ex parte geminos, fed cum plurimos fex catulos^nonnnnquam |l etiamunum^Quod de leaena fertur, uuluam cum partu emittere, ^- f' delira fabula efl , fada ex ea caufa, quod rarum genus hoc animalis eftmec rationem cur ita effetjComperire autor ille fabute poterac. rar um hoc enim c^^nec multfs nafcitur Iocis:fed Europse totius^ea parte folu^quae inter Acheloum amnem, dC NeiTum eft* parit lesna quoque adeo paruos, ut uix poft fecundum menfem incipiantingrediXeones terrae Syriaequinquiesuitapariunttprimum io qufnquejpoft uno fubinde pauciores, deinde ftenles deguntcaret le^na iuba:ma ris haec propria e{i.dentes eos tantummodo mutat leo^qui canini uocantur quatu=: or^duos fuperiusjtotidemq^ inferius^id^ fexto menfe aetatis iu

Behy^n^natura^meatihm^gemtdihusmarpserfoemmte. Caput XXXII

F^4^ 'i^^nacolorelupipropeeft^fedhirfutior^asriubapertotumdorfum 1 1 pi^s^^taeft^Quodautemdeeafertur^genitalefimul&rmariSj&rfcetf j ii min^ eandem haberejCommentitium eft:fed uirile iimiliterjatque in 1 1 lupiSjSsfcanibushabetunquoduerofcemineuefleuidetur^fubcau?^

~= ^ da poiitum eftjfigura fimile genitali fceminae/ed fine ullo meatu. fub

hocmeatus excrementorum eft.Quinetiam fccmina hyxna^prxter fuumillud, Z9 eoam fimile^ut mas habet fub cauda fine ullo meatu, a quo excrementorum mea^ tuseft^atquefubeogenitale uerum continetur* uuluam etiam hy^nafccmina,ut caeter^ huiufcemodi fccminae animantes habet^Sedrarohyxnafceminacapitur^ iam inter undedm numerOjUnam tantu cepifle uenator retulit quidam» De coitUiO' foetura leporum. Cdput X X XII I

f Epores auerficoeunt, ut expofitum eft. retro enim urinam reddunt» j Coeat &:pariat quoque tepore, dum^ ucero feriit fuperfcetat,a: £m gulis mefibus generat, kd fcetus ^dm no uniuerfos4'nterpofi'tis enim ^ ^m^M ^^^^^^ q^.^^^^stulerit^peraguntpartionchabetfceminalacpriufq^

^^ ^' pa"at,&:apartucotinudrepetitcoitU5&:ladansadhuccodpitfceaj. 50

iac fuillo fimile fua aaflltudine eftPartu non ut maior fidipedu pars.cxdi dediu

J^ecoitUiVpartuuulpis. caput XXX II II"

VYIpesfuperuenienscoit.paritcxcos,uturfa,atqueetiaminfirmiores.partu^ nensitafecedit,utrarograuidacapiatur.Cumpartum ^didenyingualam^ bendo retouet OC concoquit.parit cum plurimos quatuor^

BepartuhporumJelisMnemomsdupicanarij^a-hpiceruarij. Caput XXXV

^^^ Vpusfert dC parit utcanis, tum tempore, tum etiam fcctusnumero.

m^m "^^^ J^^i^^f^^j^r de eiuspartu ad fabulam proxime, luposomnes '

^^«^intraduodecimdiesparere.cuiusreicaufamproferuntfabuIofe,quod

LatonamoberrantemtotidediehusexHyperboreisDelumdeduxerintfubfp^^

cieIupae,pptermetumfunonis.Sedantempushocpariendifit,nondumexpIo ratumhabemus.F^rturquideficuuIgo^

flludferunt^Iuposfemel m uita parere.FeIes6^ ichneumones tot numeropari.

«nt^quotcanes, uefcuntur^ eifdem. uiuuntdrdter annosfexXupus item (^na.

rius c^cos parit l"porumritu,numerocompIurimumquatuonQuinetialupus

ceruanus coitu «tcanes implctur, SCc^cos generat^numero du^^autt^^^^^^^

quatuon

hlBZK S n XTV S. tQ5,.

qaamoncorporelongibf^&rcaudaporrecfHoreft/edproceritatcbre^^^

sequc praflat, quamuis crurahabeat breutora* mollisemm aragfliseftjprofilire^.

longius ob cam rem poteft»

j:>emulii>quoiterrASyridfirt, Capitt XXXVI

!f; Vnt in Syria.quos mulos appellat^genus dfuerfum ab co,quod coitu I equ^5&^ afini procreatur/ed (imilefadcquomodo aitnifyiueftrcs,fi^ \ militudinequadamnomen urbanorum accepere* dC quidem ucafini 1 illi ferijiic muli praeftat celeritate.Proaeant eiufmodi mulae fuo in gea

l| nere. cuius rei argumeto illae funt^quae tepore Pharnacae patris Phar*

lo nabaziinterramPhrygamuenerunr^quaeadhuc extant.trestamen exnouem,

quot numero olim fuiffe aiunt/eruanrur hoc tempore»

De mturaiV uitriji pnerihus murium^dec^ puUorum mmerofttate.

Caput XXXVII

Vriumgeneratio mirabilis praeter caetera animaliamaioreminmo^

. dum eft, tum numero^tum celeritate* iam enim fosmma pra?gnanie

; inuafemiliario a]iquadooccupata,pauIopdft referatouafe^mufculi

! numerouiginti&TcentiJreperti func* Mirum etia perdpimus ortuni

1 redundantis agreftis muriumgeneris*Iocisenim compluribusagrf

tam inaudito modo oriri rdient^ utparum ex uniuerfo frumenti relinquatur.tam' 20 ciio abfumitur.ut nonnulli medfocres agricolae, cum pridie metendum ftatuerint,'* poftridie mane cum meftbribus accedentes ad fegetem, abfumptaminuemant to^ tam,interitus aute minime euenit ratione . paucis enim diebus omnino abolentur^ quanquam fuperiore tempore homines uincereuel fufriendOjUel fues,utladbula' efFoderent,admittendo,no poflent^Quineriam uulpes eos uenantur, Sc: cati fyluc ftres in primis : fed tamen fuperare copiam5& celeritatem prouentus nequeiir.nec aiiud quicquam omnium uindtsnifi imbres^tfs cnita quamprimum intereunt.Ter t2£ Perfics parte quadam mure fccmina refciilaj fcctus foEminini prsgnantes cont periuntur,Sunt qui uehementer confinnent mures^fi falem lambant^impleri fine coitti. Aegyptifs muribus pradurus fere, ut herinaceis^pilus eft* Sunt etia alij,qut jo erecti bipedes ambulent* habent enim crura pofteriora longa, priora breuia^crtus eorumquoc]^numerofus eft,SuntueIaIiageneramuriupIura.feddei]shactenus,.-

ARISTOTELIS STAGIRITAE DE

HlSTORIA ANIMALIVM LIBER SEPTIMVS,

INTERPRETE T H E O D O R O,

TieftgnlSiquie puerorufemim emi^ionejpuetUrum^ uinpotentiH p r£uenimt, Cdput I

E H o M I N I s generarioncjtum prima in uterOjtum pofterfo-. re in luce^&^ u(<^ in fenedutemj quemadmodu fehabear, qux, fuae natur ae ratione eueniantsloco hoc dicimus, Qux inter ma rem QC fcemina difFeretia fit, 6c quibufna partibus conftetjante. expoiitij eft> Mas aut primum femen genitale magna cx parte incipit ferrcjannoperadobis feprimo:iimuI etiapubefcere ind

l piteo tepore, ut ftirpes femenlaturas primg florere Alcmeon

Crotoniata ait* uox item per id tepus mutari in fonu afperiore, inxquabiliorem^ indpitj quanqp nondii grauem* neqj enim acuta praterea eft, ne<^ tota aequabilis: ^d iimilis fidibus incotentis &afperis5 quod caprire denominat, idc^ potiflimu ind dit ijs^qui rem uenerea incipiiit agere* ijs enim uox trafit in fpnS uirilem* Abftinen ,,

iQlS ARISTOTt DE H I S T* ANIMAI^IVM

tibus ucro econtrario fiuet fi cura adhibeant (quod aliqui fadunt ex ijs, quichofcfe

mdu]get)uei longo feruari tempore fine magna mutatione potefi* Mammae etiam ,

cxtuberant.&Tgenitale non folu magnitudine/ed etia fpecie proficit» euenitporrd

id teporis^qui iam fricariicotredari^ per lihidinc cQ^erintj ut cum femen emittSr,

nqn. modo uoluptate^ueru dolore quoc^ afficiatur* Fccminis etia per id tcpus exur

gunt ufaera,quod fratrare didtur,8^ qu^mcftrua uocatur^erumput^quod fanguis

quali recens qccifi animalis e{l.Qax aute alba dicuntur, admodum etia puellis eue

iiiunt,g«£l:magis fi cibo utuntur humidiori^Harc inaementu impediunt corporis.S^

puellam extenuat* fcd menfes tunc plurimis fiuntj cum iam ubera ad duos digitos

grpnxinet^S^ uox eode temppre puellarS mutatur in grauiore, Deni^^ cum mulier to

uocis acutioriSjquam uir iits tum natu minores acutiuSj quam maiores fonatjUt dC

pueri^quam uir i acurius* Sed uox foEmina? acutior eft quam maris, dC fiflula puel:=

iarum acutior^quam pueroru cft^Fit etia,utper idtepus cuftodiri prsecipue debeat»

maxime enim ad ufum rei uenere;^ incitatur, cum h^c incipiunt.Quod fi iam indc

^ ^ ^ nihilpluscommoueretemperer^quamcorporaipfanulloadhucufu uenereo,fed

^STtsSf/s^oy fppntemutetur/equiferuari^ temperatia folet per aertates fuperiores.nam dC qua:

nMxlas^ per admddu puelJae concumbuCjiibidinofiores euadunt.6C mares iiue altera partejfiue

autet po^et utracp minus cauerinr^prppefiores eodem effiduntun Meatus enfm laxantur^red

•^J^s» dunt^ eo corpuslubricum,^: iimul uoIuptatis,qua olim gefiirent^memoresjdefi^

derio mouetur prxterit^ contrectationisProdeunt npnulli iam fnde a primo ortu 20 naturae impub.es,, infeeciidi^jpropterea quod parte fui genitali fuerint deprauati. Mulieres etia fimili modo impubes a natiuitate ppffunt crean;Habitus quoc^ tum mariumjtum foiminarum mutatur^ ut fint uel fanitati^uel morbo habilioresra: uel graciles uel pleni^bene^ uegeti,nam a pube ex madlentis craflefcur, euadunt^ fa "niores:aIij contra\ quod pari modo puellis eria euenit* qui enim pueri^autqu^ piu ellaexcrementis antea ccrporis redundabantj cum ea ipfa excremeta una cum fe^ mine, autmenfibus fecernatur, fanipre ob earn rem corpore efHciunturjatc^ uege tioreJam enim ea^quaefanitarialim^nto^ obfienriexeunt. At uero quibus cont?a antecefreritjijs corpora gracijtora,^:: morbis opportuniora redduntun excernitur ^nim de ipfa naturi dC benc habitiSjCum aut femen,aut menfes prodeunt ♦ f n puel lis item diuerfitas uberum ef^ialijs enim admodum magna,alijs exfgua funueuenii 50 fanejUt corpora immodice crefcat, cum puella? exaemetis redundat ♦ futuris enim ' adhuc SC mtxM profluentibus menflruis, quo plus conrinetur humorfs.eo magis efFerri/ur fum^ impelli necefl^e eft,donec infra erumpat Jtac^ quod intenm incre* mentum mamma? acceperint, feruant pof}ea , itiaribus etia mamma:cofDediores ec fojminatiores,turn iunipribus,tum fenioribus effidutur, qui humidiores^Ixuio^ res,nec uenukiiri Oint, eorum^ ipforum^ifs magis qui fufci, quam qui cMidi fmt.

bemenprofe(ftomfo2cundijuf<^adterfeprimumannuef!.moxprolificuquidem efi^fed exigua imperfecSa^ geaeratiuniores,&: mares, &:fcemin^,ut in c^terorii qmc^ animalwgenere plurimis euenir. codpiunt qurde facilius natu minores fcd 4.0 laboratinpuerperiouehemetius. corporeeriaminusmagnaex parteperfidumr a:fenefcijnt ceJeriusmares falaces,&mulieresquxfrequentiuspariant:namne incrementuquidempofiterfiup^rtumefRdpofreuidetimfedaturautetemperan tur9meIiusqua?mreiuenere^ufumIuxuriant,cumpartummultotfe^^ nnt.bed poitannsterfeprimummulieribusquideopportuneiam procrearioef! b^dumsitemaccedereal!quidpoteftadproIemperfediorem;Seminainfcecunda lunt qu^tenuia.f(scunda,quagrandinisfpedemreferut:eademcR porius marem

<amficant.contratenuia,necgIobuIenta,fa:minamgign«t.Mentum€tiammari^ ^a^wfepilis mtegitun

Demen*

L I B E R S E P T I M r S» W7

t^emeniiridsmutieris* Caput 11

I Rofluuium aute menfium decr efcente luna conttngft t quamobrem nonnullicauillo fexumfozmineum lunaetribuunt, quoniamfimul, utilladeaefcatj&mulier purgetur^mox^ repleantur zmhx^me^ niat, paucis menftrua fingulis mefibus mouentur : kd uno intermjC^ i^s:..,^^i^J fo plurimis,iacilius agitur cum ijs, quibus breui tepore^hoc eft biduo aut triduo profluunt : M quibus longum protrahitur,diffidlius : laborant enim id temporis.aIiisnanqueuniuerfimhaecpurgadofit,aIijspaulatim.Attamenomni* bus corpus grauatur, quandiu effluat humor. Multis etiam cum meftrua citantur,

10 dC eruptioni propinqua funt, ftrangulationes uuluarum fequuntur,^: crepitus, donecerimipatXoncepnismuIieribusaprofluuio menftruorumfuanaturacon tinaic.&:qU2iiscarent,fteriIesmagnaexparteexiftunt,uerumfieripoteft,utaIi^ quleriam fine eorumprofluuioconcipiant,uidelicetquibustantumhumonscoI ligitur,quantumijs,quxpur^tur,reftarefoIet: quanquamnon tantacop!a,uta: foraspoflintprofluere.nonnullxeriamdum profluunt menfes, conapmt^poitea conciper^ nequeiit : quibus uulua ftatim a purgatione comprimitur. Sunt quibus prxgnantibus eriam menftrua ufc^ in poftremumgerendi tempus euenianr,quf^ bus accidit, ut parua pariant, &:proIes autminus uitalis,aut infirma proaeetur. Muiris etiam defiderio coitus, quo uel iuuenilis xtaris ratione^ud quia longo lem^

ao poreabftinuerint,tenentur,defcenduntuteri, admenftruafaepeterin menfedtan tur donec concipiant : quo fado afcendunt, dC fuo fitu conftituuntur . nonnun* quam erii c^tera bene fe habet uterus, humidus tamen eft . refpuit femen genf ca* le^fi humidusfit, Omnium autem animalium (ut ante dixi) mulieribus inter fozmi ;

nasplurimahxcpurgatioeuenit.namijsqusnonpariunt animal,nihiltalemo^ uetur, propterea quod hoc materiae fuperuacuum uerritur in corporis alimetum* \

Sunt enim nonnulla maribus fuis maiora, atque eriam alijs in corticem ^ alijs in fquamam, alijs in frequentiam pennarum abfumitar.Terreftribus quoque ani^ mal parientibus, in pilos, dC corpulenriam dranfit : hcmo enim I^uior c^teris eft: atque eriam in urinam diuertitur * plurima enim ex cdstcxis largius mingunt, dC

50 aaflius» At mulieribusuice eomm,qux dixi omniumj quantum fuperuacuum fit, in purgarionem menfium uerritur ♦ quod in maribus quoque fimili fierimodo percipimus , feminis genitalis rarione * plurimum enim omnium animalium emiti* tit^ compararione dico magnitudinis fuae : dC uero inter ipfos mares, qui humii» diores natura funt^nec ualdecarnofijplus reddunt:atque etiam plus candidio* res^quamfufci^necfecus in mulienbus fit.corpulentis enim multum menftrul cxaemenri incorporis alimentumtranfit ♦Ss^in ufu quoque rei uenere^candi^ diores fua natura plus^ quam fufcae euaporant ♦ pra^paratur hoc amplius ufu cibo< rum humidorum38(: acrium*

lieindicipconceptionis^a^quotdierumf^aciomM^quotimfcctmd

^^ mouedturje^abortionibm» Caput III

\ Ndicium muHerem iam concepifl!e,'cum ftarim a coitu locusficcefc^» 1 fitcerte,utfioris,quoconcipitur3labrafuntIxuia,inepta funtadcon j ceptum : labitur enim &: effluit femen^nec uero fi craila funt,commo L^^ i^Jl deufumprxftat:fedfiaddigiritadumafperiufcula,&:hxrenriafint, houtaayl^Qi. ^^^^M\ atc^ etiam fi tenuiora,ita commode ad conceptionem habet^Talis i0r vf^^oko imip$ tur praeparandus eft uterus, qui concipiat* quod fi facere ne condpiat, placet, con* rhio^confundit tra agendum eft» nam fi labra flnt lacuiora, condpere nequcat^Quamobrem non^ Q^ZJi cedrum null^ ut iemen incidat,ante uulua ex oleo iuniper inojaut cx cer ufa,thure ue,cxd ^^ impeto.

toS ARISTOT, DE H I S T» ANIMALIVM

pfentes oleo^ill/nunt ♦ kd d m feprimum diem intus pei manferit, conceptum iam = efle certum di ♦ nam quae effiuxiones uocantur, mua lot numero dies iieri folent* purgariones autem accedunt plurimis^cum conceperint, ad tempus quoddam/ci licet triginta dierum, maxime (i concepta fccmina eft, quadraginta (i mas* A partu ctiam purgationes eodem dierum numero confequi uolunt, quanquam no a^que ita diligenter eueniunt» At uero poft conceptumj&^ dies, quos modo dixi^no item fecundu naturam inferius agitur, fed in ubera tranftur, SChc cfficiturX uius nota interinitia exiguoquodam, dC aranex propemodum /pecie apparet inmammis* . cum iam conceperintjfentiunt prscipue fuis ilibus» h^c enim nonnullis fiatfm plc nioraefFiduntur.quodi]s,quaegraa]foresfunt5eufdennusaccidirJnguinaeaafen lo tiunts^ conceptui argumeto eile poiTunt.Mares fcctus magna ex parte drca qua^ dragefimodiem,dextro potius latere mouetur, fceminae fmiftrOjCirciter nonagefi:* mum^Nihil tamen cerri m his afErmari licet* mulris cnim ferentibus fceminam^mo tus agitur in dextrOj&^ contra in ilniftro, gerentibus marem* Sedenim hdtc^SC rdU qua huiufcemodi^utdifferunt, eo quo magna ex parte SC ma^s minusue accidit, ^t^ifcuyfittdi (ic accipimus^Finditur eriam fcetus hoc eodem temporejCum ante carunculainfor iHTidiliigtiitHr tnis confhret ♦ Effluxiones uocatur, quac intra feprimu diem corruptiones inddnu Aborrionesautemjquxintraquadragefimum. Etquidem plurimi fcctusintra tot numero dies deprauatunMas qui quadragef mo die exieritsfi in quoduis aliud mit tatur^difFunditurjatc^ aboletunSed fi in aquam fi-igidamjCOgiiurjConfiOitqasUelu^ 20 ri in membranulajqua rupta/cctus ipfe apparet magnitudine for mic^ maiufcul^*. Sx^membra iam indedifcreta^tum cxtera cmnia, tum genitalia conftant:&ocuIi quemadmodum in capteris animatibus pra^grades* Sed famina^quae intra tertiu m menfem eruperitjindiftincta eft : qux autem quartum adepta eft mefem^finditur, &: reliquam diftindionis effigiem breui tempore accipit ♦ Cum itaq; fcctus in utero formatur, iccmina tardius quam mas perfeCrionem quarunqj partium recipit , dC fkpius in decimum menfem, quam mas protrahitun Sed cum in lucem prodierir, fccmina ocyus, quam mas 6c zccrefcii^ 8C ^tare fioret, dC fenedtute mzcexuur^dC magis^qua? pluries parfuntjUt didum iam eft*

De ijhft£ 4 conceptme ad panum uf^ mulierilm eumiunt,quo ue temporc 30

pariant,quot^mtop<tYtuparerepofAttt. Caput iiii

^ Vm femen conceperit uterus, ftarim fe cotrahit, donec ad feptimum

j menfem uentum ftt» odauo iam adaperitur, atq; dehifdu dC partus Q

] uiuit, defcenditmenfe eodemJed fimortuus eft, neq,- tpfe defcendit,

' necuterus per idtempusdehifcitnd^ indicium facit, fcctum haud

quaquam eife uitalem» Euenit profedo, ut muhcres a conceptu cor:^

pustotum grauentiir, a^oculorum caligines, 6<:doIores capitis moueantur, qu^

alif s maturius5& fere die decimo accidunt^alfjs ferius, prout magis minus tie ex ma

teria fuperuacua tentatun Naufex item, 8C uomitus plurimas capmr5&: prxcipue 40

quibus purgariones conftiterint,necdum ad ubera tranfeant. Aliquse igitur prind

piomagis laborant, ali^poft, cumiamfcctus pleniuscreuerit, S^peeiiam multis

deftillario urina? ad poftremum infeftar Jed magna ex parte.qua? marem ferunt/a

dlius exigunt,minu£9 paHet*contra\quae faminam.funt enim paIIidiores,&: grW

uiusdegunLMultis etiam tumores, extuberationes^carnisincruribusincidunt;

fed tamen contra eriam nonnullis continginSolent appetitus uarij grauidis eueni*

rejdto^commutarijquodpicarequidam a picaauedenominant.&nimirucum

foetu fexus fosminei ferunt,auidius appetunt, minus^ re frui iam pr^fente,quam

cupierintjpoflunt/aftidiuntenimftarim^ quodmodo uehemeter appeterent^Pau

LIBER SBPTIMVS* iO#

m conti^t,ut mdius habeant^cum uterum gerunt>Sed praedpue tuftc feftkiiunt, txdio^ fetifcunt, cum fcetui capfllus oriri indpiu Pili congeniti grauidis defluunt, pauciores^ redduntun contra qua parte pilos minime habere folebant^ ea magis accipiuntplus etiam motus magna ex parte ma&in utero infertjquam fcemina, dC celerius prodit* fccminae enim partus tardior eft* Dolor etia ex fozmina continuus, fedobtufior:exmareacerj&:longemoIeftionQuaepaul6antepartumconcum;» buntjfacilius pariunt^* Parturire interdum mulieres uidentur,cum tamen tempu? non (it, fed quomam fcetus inucm fuum caput, ideo initium hoc efle parturiendi uidetur^Sed cum cxtera ammalia omnia fingulari^ac fimplid modo partum fuum

u> perfidant(Vnumenimpariendi tempusftatutu omnibuseft^hominiummulti^ plex datum eftmam dC fepnmo menfe,&: odauo, dC nono parere poteft^ dC quod plurimum dedmo^nonullae etiam undecimn tangunt* fcctus qui maturius^quam feptimo menfe prodeat, nullo pado uitalis eft^qui feprimo, uitalis quidem hic pris musexitjfedmagnaexparteinfirmior:quamobrem cunabulisex lanaeum ob^s uoluunt^&^fafcijsalligant* Meatusetiam nonnulli infiffijUtaurium^autnarium faepenumero generantur:fed accrefcenti articulantur infanri, BC demum fuam for mam recipiut- d^pleric^ de his quoq^ feptimo naos uiuere atc^ adolefcerepoflunt* Qui aute menfe odauo nafcutur, uiuere ac adokfcere in terra Aegypto poflun^ & quibufdam alijs in locis^ubi mulieres fcrtiliores funt^multos^ fimul fadlCjdCfef

20 runt dC pariunt, etia fi monftrofi fint* fed lods Grxctae mulri intercijt, nec nifi per« pauci feruantur^ unde fit^ut fi quis feruetur,non odtauo menfe natus exiBimetur^ fedmulieremfui conceptus initium latuiifeanfeftanturmaximemulieres menfc Guarto,o<ftauo%. dC fi uel quarto, uel odauo fcctus perieritj ipfae quot^ magim cx parte intereunt*ita($ &^nc folum menfe odauo nari non uiuantj fed enam ipfis €;* mortuispericulum^quae pariunt/ubeant* Simili modo dC qui diutumioreSjquam undecimo menfe nafd uidentur,Iatere putaturjatet enim mulieres conceptus ini^s tium/i cum ante inflatus fuerit uterus^ ut ikpe acddit, poft coierint^atc^ concepe^s rint* hoc enim principiu efle fui conceptus exiftimat, quod Bmie indidum attulit» Ita multiplex perfidendi tempus, pariendi^ diuerfum homini datum eft* Et cum

30 alia fingulos pariant^alia plures^genus humanii in andpiti eft^Nam quod plurima

^ dC locis plurimis agitur, mulieres fingulos fingulae pariut, Sed fkpe dC lods plerifcp geminos etiam, ut in terra quoq^ Aegypto fieri certum eft* pariunt etiam tres, Sl quatuon6<: quidem locis nonnullis ualde ita fit, quod didum iam eft* fed quinquc complurimu nafcuntur^ lam enim hoc pluribus eueniflle confpedum eft^S^ qu^is dam uigintijpartubus quatuor aedidicquinos enim fingulis partubus enixa eftjma lor^eoruparsenutriri 5^adoIefcere potuit^Etcumincaeterisanimalibus gemini natijCtiam fimas dC fccminafint, nihilo minus enutriatur/eruentur^^quam £1 ma res ambojaut fceminae finttin genere certe humano paudgemini (eruatur, fi alter mas fitjaltcr fcemina* Mulier SC equa omnium maximc ammalw grauid^ coitum

4.0 patiatur,caetera ubi grauida fuerint/ugiunt mares, ea fcilicet quorn natura fuper^!

' fcetare more leporis rccufat* uerum equa nunqua fupericctatjfed magna ex partc unum tantiimodo generat* A t uero in muliere raro qufdem eucnitjUt fuperfcetet, fed fadum tamen aliquado cft* Qui itac^ longo poft tempore fint conceprij mhflo perfici poflTunt : fed praematurius dolorem^quo ipft^dC primus fcetus intereat^mo* ucnu lam incidit,ut fada corruprioe duodecim fuperfcetata puerperia egererenu A t uero fi proxime a primo conccptu fecudus fit fadus^abfolui sedi^ poteft^quod fupeffcctarit,ut quafi gemini nafd uideanturtquomodo Hercule & tphidem pro* creatos effe fabulantur^ Nam id etiam confHtitaduItera quadam^quae alterum fuo marito, altera adul^ro fimilem peperit» lam 6^ cumgeminos quaedam ferret, tar* ^ K

HO ARlSrOT» DE HIST* ANIMALIVM

dum fuperfcetauiKfi^ cum tempus pariendt iuftum iam eiIe£,primos Uf tafes pepe^ ritjfecundiJ quinto menfe elifit^qui ftatim mortuus eft^ Altera cum primum fepci* mopeperiifet^qui mortuus eftjmox duos iufto menfium numero 2£didit,qni uixc runt^quaedametiam fub abortu conceperat, atc^ alterumabegerunt^aiterum con unueratspertulerunt^ad partum. plurimis ii concubuerint menfe odauOjinfans mucoreoppletus exit.efculentorii eiizm^qu^ mater comederit/aepe gerulus uenit in luccm,dC{i fale immodice ufa eft^ipfe fine unguibus nafcitur*

De k(ftw honiUteyO' mdi^itite.de^ men^uoYu muUehmm fine, Cap. V

|\ Acquodantefeptimum menfem contractu eft, inutile eft. fcd iimul i® I infans natalis eft, dC lacefle utile incipit. prius autem falfum etiam eft, l ut pecons» Vinoprajcipue cum uterum ferunt plurimx inieftantur* J' diilbluatur enim ii biberintjati^ debiIitantur*Principium 8C finis mu* ^ lierihus prolis recipiend^jmaribus prebendar/eminis 5C menftruoril emiilio eft, Sed neq^ cum incipiunt ftatim prolifica funtjnec^ cum de(inunt,6(: iam paudora funt.d;: infirmiora. Quanam setate indpiant menftrua dC femen^didum iam eftScd definunt plurimis menftrua drca quadragefimum annum:quod tem^: pus quae exceflerint^ijs ad quinquagefima ieruantur^etiam nonnullas eo tempore pepererunt*fed ultra hoc tempus nulla poteft protrahere*

Vfy4e(im mArihm fit genermdi ficultM^ ^ de pYolispmiUtudine cum p4mtihm» ^o

uelcumdiji* Caput VI

I Ares plurimi ad fexageiimS ^neranttquem fi excefTerint^ad feptua ^l gefimumufqueprocedunt. Et iam quidamannosfeptuagintanati, I genuerut, Euemt fane multis &: mulieribus 6C nixis, nt qui comundi ^.r xf- /^ ^^^^^^^"^^"^^fP^o^^earejUbidiflbciarifeiunxerecumalfiXqueanf* ^^^^i^^ quod idem in maris qaocp, aut fcemins procreation^ nimirum eue* nire certum eftplerunqj enim tummulieres, tum uiri, quandiu cum eifdem iun* guntur/ceminam tantum,marem ue procreant/eiundi autem contra, A etatis e^ nam rauone immutantursUt iuuenes inter fe fixminas generent/eniores fedi ma^s res^aut contra.Ratio quoc^ generandi omnino ^fcrimen hoc idem recipitjUt iuue J^ nes mhil procreent, feniores iam incipiant generare* A uc contra, ut qui ante pof^ fent^poft nihil poiCnt foztificare. Sunt etiam aliqu^ mulieres, qu^ uix concipiantJ fed u conceperint,perficiant,atc^ ^dant. Alix contra\feciIe quidem concipiunt/ed feruarenonpofrunt.Sunta:mHquinonm'fifoeminaprocreenL&:mulieres,qu^ nonmfimarem:8Ccontr4utdeHercuIefabuIantur,quiinterduos&:feptuaginta Au^^ ^'^^^^ ""^^ tantummodo genuit. Qu^ concipere nequeant, fi uel cura adhibita, autahquocafuconceperint, fccminam magna ex parte pariunt potius, quammarem. Multis etiamuiriseuenit^utcumantea pofrentgenerare,pdftne:* queant, deinde rur fus facultate recipiant generandi. gignuntur I^fi quocR ex Ix^ iis,uerbicaufa,daudiexdaudis,a:c^d€xcxds.deni$fimiIesfxpenumeToinre, 4-o quxpraeternaturamcomitetur,a:fignahabentesfibicognatahxreditaria,utU€r^ rucas, ut nxuos, aut acatrices,autquid aliudgeneris dufdem. lam talequid uel tertia prolepoftregeneratum eft.ut cum quidam fuo in brachio pundinotam ha^ beret tiliusnonidretuIit,fedneposeacorporispartenigritiem quandam habens contulamprodnt. fed rarohaceiieniunt fntegriautemex mandsnegisnantur, nulIaresobftat,&fspifl?meitaagitur.fi'miIesetiamaIiquiparetil)us,autauis/uism maionbus generantun Aliqui fimilitudinisnihil referunt. redditur etiam uel pol piuresemfdemprofapi^, utin Sidliaeius, qu« adulteri»m ciim Aethiope com.

mifcratj

LIBER SBPTIiyiy S/ ' m

miferat, filia non colorem patris ^thiopfs retulit, M qul natus ex hac eft, ts auum ^thiopemregenerauft^Fcxrminaemagnaexparte matri^mares patri prouemunc fimiles Jedfitetiamedfuerfo, ut famfnaepatri, mares matri fimiles proaeentur^ ParticuIatimetiamfimflesfiuntjUtalfacorporis parte fimiles iint patrijalfa matru gemini uel diffimiles fnter fe nati iam funt,fed plnrimi magna ex parte fimiles pro^ deunt* nam dC qu^dam cum feptimo dfe a partu concubufflet, concepiflet^, pe^ perit fimilem fuperiori quafi gemfna* Naturae etf am ratione aliae ffbi, aliae fuo majs rito ffmiles generant^ut equa pharfalia cognomfne f ufta*

QnomodofmmgenitaklnfDmetur. Cap. Vll

n Vm femen genftale cxh, fpiritus antecedit, dC quidem ipfo exftu con \ ftat agi cum fpfrf tu^nfhfl enfm procul fine ufolentia fpirfrali proija po V! teftTum fnfinuatum in utero, df u^ contentum, membrana obdu;= ) cftur : qufppe quodantequam dffcematur,exeatueIutouumin fua __^„j! membranula conteclumjdetra^fio putamine. membrana autem ipfa uenfs referta eft.omnfa uero tum natatilia, tum pedeftria,tum eriam uolatilia, fiue anfmaIfs,ffueouiformaprouenfunt,fimfIfmodogfgnuntur,nffiquodaIfaumbi^ Ifcum habeant uulux adhxrentem, ufdelfcet quae anfmalfs forma enafcuntur, aha ouo^alfa utroc^ modo,ut fn quodam pffcfum genere : dC alfa quafi membranis con . tfnentur, alf a fecundfs. primum fntra ultfmum fnuoluaum anfma! gignf tur^, mox altera membrana obueIat,pIurima qufdem fuf parte uulux adh^ens/ed parte e^ tiam feiunda,&:aquamcontfnens.humorautefnterhasCTuentusaquofus^eft, quem mulieres proferum uocant*

j^eaUmentoanitnahm utero eidfientls ,cfe| hominUfiatumeodemi caput VIII. r-.Vgentur animaliaomnia quibus eft umbilicusjperfpfum umbilii: ii cum. hfc acetabulis uuluae adhaeret, fi flinr* Sed fi laeuis (it uulua, fpii J uulux adhxret uena fubfeda.fitus fn utero quadrupedum omnf um ilextenfus eft^expedumautem oblfquus^ut pifcf um. bfpedum uero limflpxus contradus^, ut aufum* homo eriam fn femet conglobatus fic geftatur , ut nafum fnter genua, oculos fuper genua, aures extra genua habeat* omnfbus xque anfmalibus caput prfmum fuperius eft : fed cum aeuerint, dC iam cxftum appetant, deorfum deducitur, Ita fit, ut ommbus partus fecundum natu^ ram fn caput, contta naturam fn pedes, aut fnflexo drcumado^ corpore agatur* quadrupedes uel excrementii famfnde habent, d^alui, S^Tuefic^, alteruminpo^ ftremofnteftfni,aIterumfnfpfauefica, Quibusfnuulua acetabulafunt, foztu ac^ crefcente, acetabula fpfa fubfnde mfnuuntur, poftremo abolentur omnia* umbf* licus autem uelut putamen eft drca uenas, quarum orfgo ab utero eii, aut aceta^s 4-0 bulis fi habentur,aut uenx comf iTa eft S unt fcetui maforf, ut boui quatuor ucnds, mfnori duac, mfnfmo una, ut auibus* pertfnent du^ ad fcctum per fecur, qua por^ tas appeIIant,ortaeauenamaiorf*reIfquxdu^ ab aorta, qua findfcur, 6^ du^e de una effiduntur ♦ Vtrunc^ tienarum par membranulae ambf unt, &rmembranulas ipfas ambft uelut putamenumbflfcus* Collabunturfubfndeuena^, &quofcctus amplf us creuerft, eo addudfusfpfae contrahimtur. Fcetus aute grande^ fcens caua uterf fubft, ubf palpf tans iam fentitur, & circa genitaleparentis interdtwn uoI«itur#

K 4

l|2 AB.ISTOT* DE H I S T* ANIMALIVM

t>ehhnhmmuUarmmpartU3Grp€fmkyquauediffUulisvpATi^^^ Cap- IX

I Vm malieres parturiuntjdolores mulras quidem m partes incuhant^ Jjfed plurimisadalterutrumfemtjr* Cajterum quibus aluum tormina jl uehementer exercentjOcyflime pariunt» quae lumbos dolent^uix pa^: ^l riunt» quae imum uentre, expeditius, Si mas nafcitur, profluit fanies 1 diluta pallidiufcula : fed fi fcemina, cruenta : uerum ea qucq? praehu:* mida eft/ed fieri quoc^ potcft nonnullis^ut eorum neutrO accidat* Cxteris anima^ libus partus non laboriofi eueniunt* minus enim cum parturiunr, infeftari uiden^ tunAtmulieribusdoIoresuehementiflimiinciduntj&pr^cipueftabiIibus,8^ieI=s . lulartjs, dC quibus non bona latera funr^neque fecultas retinendi ipiritus fuppetit* lo difFidlius etiam xdunt, fi interea dum per uim retinent, coaclae eruperint refpira* tionem.primumaquaiIIa fubtercutem fufa^per fcctus motionem, ruptis memtf branis effluit, deinde fcctus inuerfo utero, dC fecundis interna euoluentibus/oras ^ienitinlucem»

De ohjletricis cur4> O" ie mfmm exitu^ de tarditate durationis o^iumt ^dentiumamifione. Qaput X

lAm ueroSiTobftetricisofRdumparsingenfj, perfpicadsq? intelligen^ luac eft : non folum enim difFicultati partus opportune expeditecB fuc* I currendum eft, fed etiam contra ea quae accidant, proiinus agendum lingeniofe, S^in fecando deligandoq^ umbilico infaniis prudearia re- zo quritur, dC peritia^ nam fi fimul fecund^ quocp exdderini, uellere umbilicus cum fecundis alligatur, fupcrius^ prxdditur. qua autern deligatum eft, coh^refcit, ^ pars continua decidit. fi copulajamentum^ diffoluatur, fcetus fanguine eftufo e^ moritur* Sed fi fecund» non ftarim cum fcetu exierint^dum mtus ipfx^foris autem infans eft, deligato umbilico fecantur. fxpe uifus eft puer emortuus nafci, cum et infirmo,priufquam deligaretur umbilicuSjfanguisinumbilicumj&^circa effluc;* ret. Sediamaliquaeobftetricesfed^peririores, reprimunt intrd de umbilico fan:^ gufnem, quo faclo ftarim infans, qui modo exanguis deficiebat, recreatur, uitarm reftituitur. Nafcuntur, ut diclum eft, fecundum naturam c^tcra etiam animalia uerfa in caput*fed pueri manus quo<$ ad coflas porredasjextenfas^ habent. Qui p cum exierint5Uocemftarimemittunt,&: manus in os admouent*exaementum e^ tiam reddunt.alij ftarim,altj breui/ed omnes intra diem:quod excrementii pluris, quam pro infantismagnitudineeft. papauerculii hocmulieres uocant,coloreau^ entum,at<^admodumnigrum 8<:piceumeft,moxiadeumiam aralbidum red^ ditur, fugitenim confeftim ubera mfans. uocemantequam egrediatur,nunquam cmittit,etiamficumdifRcuIteregreditur,caputextet,corpusintusfittotum»Qu!^ bus purgationes partum anticiparint,difficilius Iiberantur. fed fi a partu puroSio^ nes pardus fequantur,nec largius,qua m prim^, neq^ ad quadragef mo diem per:^ feuerauennt,effiatur ut mulier ualidior fit.dC celerius pofllt conapere Jniantes au tcmprimis quadragintadiebus nc^^ridentcumuigilant^necslachrymantur^fed 4r« nodu dC per quietem utrunc^ interdum fadunt. nec uero fenriunt magna ex par^ tecumfcalpuntun PJurimam huiustemporispartem dormiuntc^terumindies quo fubindeaudiores fuerint^eomagis ad uigiIandumimmutantur,Somniai-e e* tiam cos conftat/ed fero meminifl^e poffunt imaginum. Cxteris quidem animali^ busdifcnmenofliumnullum eft,fedomniaperfedaiamindea natiuitate proue^ niunt. at pueris finciput molle eft, fero^ duratur. & cum cartera animalia nafcan^

curcumd€nobus,puerifeprimom€nfedenrireincipium.prim«madumprimo^

resj

LIBER SBPTIMVS.

115

rcsjalij fuperiores prius, alfj inferiores^ denic^ omnes maturius dcnaunit, quorum nutrices lac habenc calidius»

j^^eddumluUBkmmuliereyO^tnAlopilmide^U^iisduratm Cdp* XI.

Oft partumjpurgationes^jlaclis copia exdtaturjScf nonnullis efHuic non folum de papillis, kd etiam paffim per ubera, aliquibus etia per alas^edurant^inpofteraglobulijquotieshumornoncoquatur, nec ! exeac, kd redundet* ubera enim tota fungofa ita funt, ut ii in poculo [' pilum forte hauferic mulier, dolor moueatur in mammis, quod malii 10 pilare appellantjnecfedaturdonec pilus uel preiTusexeat fponte^ uel cum lacie TfiyictpHirc exngatur^Seruatur lacdonecmulier condpiatjtum definitat^exnnguitur^tam in mahimmmm homine^quam in quadrupedum uiuiparo genere* Quandiu lac emanat,purgatio mis. nes magna ex parte non fiunt: magna inquam ex partej quomam iam quibufdam ladantibus facta purgatio efj Sedenim nacura ica fertjne humor locis piuribus fi^: mul erumpere ibleat* nam &: marifcas habenti, deteriores accedunt purgationes* dC quod in nonnullis acddit, cum delapfus humor a lumbis per anum excernitur^ antequa uterum fabeat, idem euenit» Quibus dum etiam purgationes non fiunt, indderit uomitusjfecurius exigunt^

^usrosutplunmumantefeptimumdicmcomtulfioneinterire, Cdp. XII

^ plenamjfi^ corpulenta, nocet enam ad hoc morbi genus umum, ma* i gisc^ nigrum quam album, dC quod minus dilutum eft» atc^ etiam ex

il cibis^qui inflenCjpIurimiobfunt^Et fi aluus fubftiterit^nocuu eft. PIus:

rimiante fepcimumdiem intereunt, undefit^utnominafeptimo dieimponantur, tanquam faluci iam pueri magis credamus^ plenilunio etiam infeftantur hoc malo pericuIofius*&I (i a fcapulis conuuluo oriaturjin anguftcipes eft»

ARISTOTELIS STAGIRITAE DE

HISTORIA ANIMALIVM LIB. OCTAVVSj INTERPRETE T H E O D O R O.

De umetdte a^ionumi^ uidu/s omnium animantium*

Caput l

£ N E R A T I O5 Si^reliquaanimaliunaturaitaiehabct^Acfh' ones aucem dC uiix^ pro moribus uictu^ dilFerunt* funt emm uel in plurimis caeteroru anfmalium^ueftigia morum animi hu mani : qaanqua ha^c apertius in homine difcernantun fneft ur banitas/eritaSjClementia, acerbitas, forcicudOjfgnauiajmecus, fidenciajirajmalicia^arc^ etiam prudencieimago ineftin multis^ ^ quemadmodu cam de partibiis doceremjexpofui,aIia emm eo quod magis, mmus ue habeat,comparatione homtnis difFerunt : homo^ ipie cum multis alijs animalibus ica diffidet. quippe cum aliqua ex his magis in homine habe antur,aliquain caeteris animalibus larius, alia uero differant proportione* ut enim in-homine ars, fapietia, prudencia,fic in nonullis bruos ineft uis quxdam eiufmodi alcera naturalis.conftat hoc itaeile plane argumeco puerilis aetatis^in qua iuturorii ^^^^!^""^^"^^. ueftigia dC femina uideris. dC tamen nihil per id tempus animam ho minis dirterre a belluaru anima prope dixerim* itac^ niha remotum a ratione efi fi

K ,

U4. ARISTOT, DE H I S T. ANIMALIVM

par«m«ad^.partim rimi1%param ex propGrtioiie in cxmis animalibus habca^ cur fed adeo de inanimatis paulatim, fenfim^ ad animata natura tranf^t, ut conti^ nuarioneipfalateateorumconfmium,&:medium,utriusnamfitextremUamab animantium genere pritnum genus plantarum eft, earumcp alia ab alia diftert, eo quod magis uitx par ticeps effe uidetur. uniuerfum autem genus refpectu corpo^ rum c^terorg qux anima uacant^ipfum quafi animal eft : at refpedu animalis, m^ animeeffe uidetur* Sedenim digreflTus hincadanimalia continuus (ut modo dixi) procedit* funt enim maris nonulla, qux ambiges animal ne iint.an planta:ha:ren£ enim,&: deiraaa complura id genus intereunt,uerbi gratia.pmn^ adh ^rent^un^ gues euulfi uiuere nequeunt.deni<^ genus uniuerfum eorum,quas tefta mtegun^ lo tur,plant^ fimile refpedu gradiennum animalium efl,Quin dC uis ientiendi ita ha betur, ut aliqua nullum eius indidum praebeant , alia leuiter &: perobfcure fentire uideantur, Nonnullorii natura corporis carnofa eft, ut eorum quae tubera appelj iatur aut urtic^* A t uero fpongia omnino fimiiis plantis efi C^teru paruo quoda difcnVnine fubinde alia pr^ alrjs iam adipifci uita, motum^ uidentur, Qiiod idem in muneribus etiam uitx percipere licet * plantarij enim nullum aliud munus efle mdecur, ntfi quoad fimilem quaeq; fibi faciant alteram, uidelicet quaefemineorian* ttir* fic animalium eriam quorundam nihil niuneris pr^ter generatione acceperis* Uiide fit,ut eiufmodi actiones fmt omnium comunesJed procedente fenfu,iam ue nereicoitus uoluptate uitaeorumdifcrepat^atc^ etiam partuSjenutriendx^ prolis 2© rationeatac| alia fimpiiciter perinde ut plantae, ofFicio procreadi fungutur iuis tem poribiis:aliain enutrienda ettam prole laborant/ed cum perfecerint,defiflunt,nec uilam infuper feruant focietate. Alia quae prudentiora funtjSi: plus memoriae for^* tiuntur^ciuilius agunt cum prole* Prima igitur pars uitdt animalium in oftido pro^s creandi confiftit,altera in alendo. In his enimduobus fiudium omniij uita^ uerfa^ lun Cibi autem difFeruntpotiffimii ratione materi^^ex quaipfa quae aluntur con^ fifiunt. inaementu enim quibufc^ fecundum naturam ex eadem qua confliterints inateria fiu Quod autem fecundum naturam efi, id fuaue contingit : fequuntur^ omnia eam uoluptatemjquae fecundum naturam efi«Degunt igitur ammalia locis difiuncfiaralia nanc^ terreflria^alia aquatilia funt* quam differentia trifariam intelli^ $© gimus.aut tnirn recipiendi aeris, aut aqu^ ratibnejaltera.terreflria^altera aquatilia dicimus.auiquodaptanaturafuntferuari teinperameto alterutri, quan^ aerem aquamue hon recipiant»aut etiam quod cibfi petant,uerfenturc^ utrobic^ diutius* complura enim cum recipiant aerem.partus^ faciant in terrajCibum lamen a locis madidispetuntjUerfantur^cnhumorepartem maxima temporis* quae fola uitam ambigua agere uidentur, quippe quae czdcm^BC uelut pedeftriajd^ uelut aquatica

ftatuipoflint.

DsuiBudqmtiUummmantiu. cap* ll

j Teorum quae humorem recipiunt, nullum uelpedeflrejUel uolatilc I efi,nec dbum Cbi ex terra petit, quanqua multa fpirabilis pedeflris^ 4® generis humore gaudent, 8C ita nonnulla, ut ne uiuere quidem dif^ clufa ab aque natura ualeant,ut qux marinx tefludines appellantur, i S^crocodilij&fluuiatiles equi3&uitulimarini,ar<^etiamex minori genere tefiudines lutariaejfiue mures aquatiles dicfti,&: ranae. haec enim omnia,nifi aliquandiu fpirenr,intereunt,6;:parere,educare^ foknt in ficco.Natura omnium maxime animahu fuperfiua,pectiliaris^ delphino, dC fi quid aliud tale, uel in ceta=: ceo genere,uel in reliquo aquatilifit, ut bala^na, &:quxcunc^ fiflulam gerunt. hoc enim genus nec terrefire tantum,nec^ aquaticii facile dixerim^Siqaidem terrefire, qaod aerem redpit : aquatilejquod aquam fecundum natura, efi paraceps nancg

efl

LIBER O CTA VVS. **^^

eft utriur$>cum 5C mare accfpiat, reddat^ per fiftulam, &: aer em per pulmcnem. habent enim hoc membru,&: fpiran^Quampbrem deJphinus reubus appreh^ n* fus^breui tempore ftrangulatur,ut qui fpirandi facuUatem amiferiuforis uero diu^ tius uiuere poteft mutiens^es: anhelans modq caeterorij fpirantium^quinetiam aor miens roftrum excrit fupra mare,ut fpiret.Sed in utrac^ diuifionis tam contrariorif partc collocari hoc genus abfurdum eft. quaipobre aquatile genus amplius dUtm^ guendu uidetur^ut alia acdpiat^reddant^aq^ajea caufa qua fpirantia aerem, quo refrigeretur.alia propter cibum* Cum enim in humore cibum acdpiunt, fieri non poteft^quin fimul aliquid humoris admitcacur : quod admiftum^quo emittant, ms» 10 ftrumentu habeant neceffe eftQux igiiur proportione fpirationis humore utun^ tur, branchias habent.quibus autem per cibum humor illabitur, ijs fiftula m fan* guineo genere data eftaVIoIIibus etiam dC cruftaceis hoc idem adhibitum eft : nam. ea quoqp humorempropter cibum accipere coguntur . fcd altero iilo modo aqua* liliafuntjtemperatione corporis dico, dC uietum, ut qu^ accipiantquidem aerem, fed in humore r^tatem degant, aut quas accipiant quidem humorem, & branchias habeant, fed terram petant,undecibum accipiant, quale unum adhuctantum^ modonouimuscordulumnomine*hic enim non pulmonem, fed branchias ha^ betjegreffus^ cibum petit in mx2L.dC quadrupes idem eft, ut ad ambulandum ido neus» Horumautem omnium natura quafi peruerfa uidetur, ficutmarium non^ ap nullorum natura fceminam refert, fozminarum marem* exiguis enim quibufdam partibusfuisnatura animaIiumimmucata,plurimumtotoincorpore difrerre ui^ detur.quod lauffime in exdfis patet,particula enim quadam oblacfajtotum animal in fbeminam uerritunquaproprer in prima eciam orcus conftitutione minimx ma^ gnitudinis quoquam immutato^dummodo fit pnncipalejefFicitur ut alterum mas, alterumfceminareddatur:atquefi omnino tollatur, neuirum prodear. Itacp ttr^ refireetiam 6<:aquatiIee{remodoutroc^pr^df(fto,parte animalis exigua immus tata poteft, ut alia terreftria, alia aquatilia proaeentur : dC alia uitam fimplicem a^: gant, alia ambiguam, propcerea quodgenerationefuae conftitutionis materia tali participarint, qualem fibiin cibo affumunt. Charum enim cuicp fuaueq^ eft, quod 50 per naturam habetur,ut fuperius diximus^Sed cum animalia trifartam in aquarile, dC terreftre diuidantur : aut enim recipiendi aeris,aqua? ue necefiitudine, aut cor^s poris temperatione, aut tertio uidusrarione, uit^ prorfus difcrimen pro his diui^ iionum membris confequetur* alia enim temperandi corporis gratia, dC uicfuis rai? tione, atque etiam recipiendi aeris, aut aquae neceffitate ita degent . alia tempcra* menti, uidusffi caufa tantum. Igitur eorum, qu^ tefta operiuntur, nonnulla im=s mota aluntur numore duki^dC potuIento,qui per fpifla rranfmitritursaim tenuior ipfe mari concoc^o eliciatur, quemadmodum dC primo naturx ortu inftituuncur* Dulcem autem contineri humorem in mari, atque ita tranfmitti 5C percolari, con=s ftat eo experimeto,quo G ex cera uas tenui Iatere,fmxeris,idcp annexa linea in ma^ 40 re demittas inane die ac node una, humoris copiam dulcis intra fe colliget* Vrricx pifciculis forte incidenribus uefcuntunos in medio habent,quod in maioribus eui^ denrius eft* MeatO etiam ut oftrea^, quo exaementu fecedat, habent parte fuperi^ ore»Vrtica enim ipfa quafi oftreorij caro efle uidetur inclufa faxo, perinde ut tefia* patellx etiam fecedunt abfoluentes fe(e,uruefcantunQu^ aute mobiIia,eademq^ carne ucfcentia funt,ijs uicflus ex pifdculis eft,ut purpurisXunt enim carniuors,&: quidem efca huiufmodi capiutur:quan^ rjs eriam qua? mari pullulant,alliduntur* Teftudines marinae conchulas petunt, habet enim os omniu robufliflimii. quicgd nanc^ in os ceperint, fiue lapide fiue quoduis aliud, perfringut ac deuorat. exeunt eria in tenz^dC pafcunt hcrba»Iabof ant plerunc]^ dC intqeuc quoties innatames fic«

. K 4.

tS ARISTOT*- DE HIST» A N I !.i A L I V M

cantur fble» deferri enim m gurgitem fadle nequeut* hic idem uefcendi modus cru ftaceis eft^nam ea quoc^ omniuora funt , quippe quae & lapillos, &: limu, bC al^a m deuorent-acque etiam ftercuSjUt cancrifaxatiles*carnes etiam nimirum appeciinri. Locuftaeuel piices maiores conuincerepoiTunt^euemt ufu^utlocuftispolypifupe riores {im^^ adeo, ut (i eifdem in retibus fenfet locufta polypum ^prae metu eqtio^s riatur* Congros locuftae conuincunt:nam elabi non queunt propter cruft^ afperi tatem^Congri polypos fuperant/ed edere non poirunr: I^eue enim bC lapfum pos: iypicorpus ufum hoftis effugit* Mollia uero carniuora omnia funt, Pafcuntur los? cuft^ uenatu pifciculorii circafuacubilia, quceinaltolocis afperis, faxofis, cauers: nofis^ factunt , quicquid ceperint ori admouent fuo forcipe, ut cancri* incedit lo? lo cufta fua natura ante^cum nihil mecuit, demifTis in latera cornibus : at vibi met uit, ingii reirOjlonge^ fua cornua porrigit* Dimicant inter ie more arietum cornifc^us, qux extollentes uibrantes^eriunt aduerfariuXed uniuerf^ enam plerunc^ tan^ gregis collegium uifunrun Talis uiuendi modus eorum eft, qu^ crufta operiiitur^ In mollium gmerc lolligines atc^ iepix pifces uel maiores euincunt* Polypi confhu lismaximeextringentes carunculas uefcuntur* unde fitj uteorum cubilia cogfio* fcanf, qui uenantur congerie teftarum* Qiiod autem nonnulliaiunt polypum fe^* ipfum efle/alfum eft, kd aliqui fua brachia corrofa habent a congris* pifces omnes fceturam fuo tempore deuorant»Reliqua uidus ratio non eadem omnibus eft,.alif enim carniuori tantum funt^ ut cartilaginei, ut congri, hiatul^, thunni, murenae, 20 lupi, dentices, ami^jcemuae* Mulli uero bC carne uefcunturjS^ 2t\gz,bC conch^^Si: coeno^capitones cccno,dafquiIIi cccno & ftercore/carus5&: oculata alga» ialpa jfler core bC aIga»porrum etiam petitjS^ cucurbita capitur:quod ei ex omnibus uni eue nit* alter etiam akerQ fui generis aedit^excepto mugilejfed maxime congri. Capito 6;: mugilis foli carne omnino abftinent. cuius rei argumentu eft^ quod nec^ in uen tre rale quid unqua habentes capiuntur^ nec^ eica in eos ex carne urimurj (cd ofia panis. VckitmmugiMs unufquifc|?alga, atcparena. Capito, quemaliqui labeone uocantjlittorifous gauder» alter generis ciu(dtm tranilittoranus eft^qui no niii mu^ core uefciturfuo, quamobrem femperipfeieiunus eft. Pafciitur limoomnesc^pi^ tonesjquo fit, ut graues bC {oxdidi iint. pifcem ipfi nullum omnino edunt* bC quo^ 50 niam uerianinlimo foIent^efFerunt fe^urinaturq^ f^pe^ut corporis fordes ablu^nt* Oua fcctus^ eorij a nulla bellua uiolantur, quapropter copiofe exiftunt* fed cfim adoleuerint, tunca caeterispifcibus corripiuntur, maxime^ ab archano* Gulqfus omnium maxime mugilis eft^atc^ infatiabilis.quodrca uenire diftenro grauefcitjS^ niii idunus fitjhaeret iners* Cum hic metuerit^caput abfcondic^quaii corpus lot^m occultet. dentex etiam (ut didum eft) carne mkitut.SC mollia appetit* euenit ple* runc^ bC huic^bC hiatute, ut cum pifces minoresinfequatur, uenter procidat, pro^ pterea quod pifcium uenter iuxta os poiitus eft^nec gula fubeft.alia igitur {ut dw) carniuora tantii funt^ut delphinus, dcntcx, aurata, m cartilaginea,ut mollia* Alia magnaexparteluto uiuunt^aCalga, &:mufco, aTeoquod caulium uocat, &:ena^ 40 fcente materie,ut fuca,gobio,omnes faxatiles. Fuc^ quan^ c^tera abftinet car^ie, tamenfquiIIasf^penumeroappetat.fedalteretiaminuadit(utdicftumeft)alterij, maioriiqp minores funt praedxargumentu ut carne uefcatur, eft, quod efca hui^f^ cemodi capiant. Amia, thunnus dC lupus magna ex parte carne aluntur, kd alga etia tangat, Sargus mulli reliquias fec]uitur:nam ubi ille luto excitato abfjt (fod^re enim poteft) hic dckcdit &:pafcitur,imbeciIliores^ne eodemadnatentjarcet J^a^ rus unus inter pifces ruminare quadrupedu ritu uideEC^teris pifdbus captura mi noru a fronte agitur ore.ut folent meare.at cartilaginei,a: delphim;& omnes ceta* ceigenerisrefupinaticorripicrt,habetenimosfub£er:undefit,urpericulijminores

fedl|us

LIBER O CTAVVS. «^?:

facaiuspoflrmteuadere* Alioqumpaudadmodum fer uarenmn quippccum del* phimceleritas,atc^ edendifacultas, mira efle uideatur* Anguilte paucae qu^dam, certiscK locis uefcutur limo^atcp edulfjs/i quis apponai: fed plurimae dula humore uiuuiu. idcR qui uiuarris anguillari)s dant operam, feruanr, ut quammaxime pil^ ra,fynceraLfitaqua,affluensfemper,£<:effluensperripas,ubiuiuariaextruunt^ namnifiaquafitclara,breuiaftrangulatae intereunt. branchias enim habent exU guas.hincturbareaquafolitifunt,quieaspifcaniurEtqui^etninStrymoneatnnc drcauermliascapiutur.tuncenimaqua^lutumaduerfisflatibusmturbatunalio^ quinfatiuseftquiefcere.Anguilfenonfuperfluitantmortu^,necfurfum,utcae*

i^ teripifces,maximaparteefFeruntur:funt enimuentre exiguo.pmgue mpauas ine{iplurim^eocarent.uiuereexempt^aqu^,ueladdiemqum^^ poffuL6^aquilonepluresdiutiusdurant,au(kaminus.adi2ftatedeIacumpi. fdnamtransferuntur,uiuerenequeunt:fedfihyeme,tacikfedismurationa^ tiuntun nullam deni^ uchementem mutatione tokrant^a: qiudem ^itate, enam fiinfrigidamaquatransfers,omnesplerunc^intereunt.(luin^iiexig^^ ftabulentur, pereunt quod idem & caeteris pifcibus euenit. ftrangulanrur enim Q fempereademinaquaexiguauerfantur,quomodofpiranaaanimai!amtereunt/t inae'reexiguodaudatur.VitaangumisnonullisueIadfeptem,odo(^annospro^ trahitur. Viclus fluuialibus etiam tum ex mutua fui generis praeda, tum ex herba,

20 radice,&: (i quid in cceno comperiant.noae potius pafcere,interdiu fecederc in aU

- tumfolitifunt.TaIispifciumui(ftuseii.

terraiqu£cxaquispemu Caput III

^ N auium genere,quibus ungues adunci^omnes carniuorae funtAu* li ges aatem ipf^^etiam (i in os indideris^nequeunt deuorare,ut genera liaquilarumomniajmiluijacdpitresambo^ideftspalumbariuSjSt^trin^ I gillarius, quimultii inter fe magnitudine difrer unt, atc^ eriam buteo, I quimiluo^quiparatur magnitudine, fempercp ipfc cernitur. ad hxc 50 oflifraga,6«:uuItur,8<:oflrifragae magnitudo maior quam aquilar, color ex dne^ c re albicans* Vulturum duo genera funt, alterum paruum,8<: albicanrius: akerum maius^acmultiformius^Nociurnariietiamnonuliaeadunds unguibusfunt,ut aV cuma,nodua, bubo* fpedes fimilis noduae bubo eft, fed magmtudinenonminor quamaquila, ItealucOiUlula^aiio* Alucomaior gallinaceo eft. uMa compar, picas utriij uenantunafio minor quam noctua ei^,hsc triafimili fpede confknt, SC car* ne uiuunt.Sunt etiam in genere non adunco,quae carne uefcatur, ut hirundo* ali^ qaa uermiculospetunt,ut fringilla,pa{rer,rubetra,luteola,parus,cuius genera rria funt : fringillago^qux maior eft, quippe qax fringillam aequet.alter monricoia co^ gnomine efi,quoniam in monribus degat,cui cauda longion terrius magmiudf ne 4-0 fui exigui corporis difcrepat^quanquam c^tera fimilis eflJtem ficedula,atricapilla3, laXstricm'- c : nibicilla, rubecula, filuia, curuca, afilus,tyrannus, cui corpus non multo amplius cp&c^idefi,4tn quamlocufl^,crifiarurilaexplumaelatiufcula,6i:caeteraelegans,cantucpfuauts capak^qtum baec auicula efi* Ad haec floruSjCui magnitudo quanta fringilla', BC monrifringilla, g^^ puunt quae fringillae fimilis,^: magnitudine proxima efl/ed collo cozruleo,^: in moribus cmpceduU* degitjunde nomen accepit. tum eria reguluSjSi: frugilega* hxc dC rdiqua id genus uermiculis parrim ^k toto,parrim magna ex parte aluntur.Spinam appetlit illa/pi nusjfiue ligurinuSjCarduelus^item qus auriuittts appellatur : haec enim omnia ui^ ditant in ipinis*uer mem aute,&: quoduis aiiud animal afpernatuf*dormiunt haec,^ fi^ pafcuntur eodem in loco. Alia culidbus gaudent, nec alio ma^jquam uenatii

a3 AKISTOT. DE HIST^ ANIKIALIVM

cultcum ufuuntjiK pipOjtum maior,tum minor* utxunc^ picum martium uocant fimflesincer fe func^uocem^ fimilem emittunttfed maforem^qui maior eliPafcua tur ad maceriem aduolant^s Jcem galgulus^cui magmtudo quanta turturi fere eft, color luteus. lignipeta hic admodu eft, magna^ ex parte macerie pafcitur, uocem emitrit magnam* incola maxime Peloponnefi auis hxc eft* lum uero enumeradus inter hasc eft culicilega diduSjmagnitudine parua quanta fpinus, colore cinereus, diftindus maculis^uoce parua^qui dC ipfe Iignipeta eft. Alia frugibus uiuunt^ut pa fumbeSjColumbuSsUinagOjturtur.uifuncur femper columbi^atque palumbeSj fed turtur aeftate tanni : hyeme fe condit,Iatitat enim fuo tempore ♦ Vinago autumno potiffimu &:confpidtur5&:apitur5Cuimagm'tudomaior columbo^minorquam i© palumbi eft» Modus maxime capiendi eam dum fe in aquam bibendo propendit» ueniiit ad noftra loca cum iam fecerint proIem.caetera uero omnia quas aeftate acce dunr, nidulant apud ^08,6:: came magna ex parte fuos enutriunt pullos^excepto columbaceo genere* Omniii fere auium, aliae uidum a terra petunt, aliae a fiuuio, aliae a lacu, ali^ a mari, fcd palmipedes in ipfa aqua partem maxima temporis uer^* fantiir^&Taliqu^ingurgitantes fejquaerat quod comedant* fidipedes circa aquam» earum(^ nonullae terra contenos altilibiis uefcunturjquac fcilicet caraem non tan^s gunt. Peflt lacus dC fluuios ardeola^&C albardeolajquae magnitudine minor eft, ro^ ftro lato^porrecfto^* Item ciconia3&: gauia, ciri color cinereus* Ad haec iuncq, cin^ chlusjalbiculajtringajquae inter minora haec maiufcula eft, turdo enim ^quiparat: omnibus his cauda moritat* Quinetiam calidriSjCui cinereus color diftinctus uarie» ^o praeterea genus akedonii aquas adamatjquod duplex eft : alterum uocalCjharun^ dinibus infidens: alterum mutum^quod ampliore corpore eft.utric^ dorfum cceru leum,TrochiIus etiam hoc loco ponendus eft*Sed apud mare alcedo quoc^ uerfatf tm^^SC carulus, necnon cornices littora petunt, dC qax unda eieceritanimaliajtan* gunt : nam dChis natura omniuora eft* tum eriam gauia alba, 8^ fulica, merguSjS^ rupex uiditant apud mare. palmipeda grauiores circa lacus, 6<:amnes uerfantur, ut anaSjOlor^phalariSjUrinatrix* Ad hgc bofca fimilis anan/ed minor^et qui coruus appellatus eil, cui magnitudo quanta dconiae, fed crura breuiora, palmipes, na* tans^ eft^colore niger^infidet arboribus, dC nidulat in ijs, hic unus ex hoc genere* Item anfer maior, anfer minor, qui gregatilis eft, uulpanfer, capella, penelops, a^ 30 quila dida marina, dC mare adit, dC lacum* Multae etiam herbis uefcuntun Alites uncae tum caetera, qu^ fuperare pofTuntanimalia, tum aues aggrediatur, (cd non fui generis.carniuorac funt modo pifdum,qui plerunc^ fibi cognatos rapiunt^Ge^* nus auium cum omne potu exiguo contentij fit,tum aduncis nullus omnino ufus bibendi eft,pr^terqua paudffimis quibufdam,qux 8C ipfx raro utuntur,qualis po riflimu rinunculus eft^miluus eriam uifus eft bibere,quanqua raro/

Dem^uferpmtimoC£tmrum^4mmaUumconicemte^orum* Cdp» IIII

Enusammaliumcortice intecSum,utlacerri, &:reIiqu»huiufcemodi quadrupedes,atcpetiamferpentes,omniuoraeft:nam&:carnem e^ 4» dunt dC herbam* Serpentes omnium maxime animaliu uel cupedi^ dedirifunt,feddefideriiirjsquoc^bibendiexigu(j,&:reliquis,quibus pulmofungofus eft,qualem omnia habent,qux oua pariunt, bC qui*

t>us parum fanguinis eft.Serpentes uiniinconrineces etiam funt : proinde uiperas aliqui uino cumfidflibusadfepesdifpoiito uenancur,ebriieenim capiunturJed cumferpentescarniuorx firit, quicquid ceperint fucco exucflo, relrquurocumper meatum fuifeceifus emittunr* quod idem omma fereid genusanimalia faciunt,u£ araneiaedhisforisfugendoeuaporaremoseft/erpentibusintusinuenrre^accipit

ferpens

LIBER OCTAVVS, «S

ferDensundeltoquoddatur/iueauis/iuebelluaeft,^^ ™Sudt a-ufcKeore radat^quoadpartenad^

inacopoI«,tdeft,pigmentarij alunt^perpendi poteft.

De mdu htph urfh Uoni^, corum'^ qtudrupedum, (^£ tx Ucuhus,fkuijt^

uiaum pemu Caput V

=,Vadrupedii,qu^anima1generant/yIueftres,e^dem9ferrataedeii^

1tibus,carne(^nesuel£umur:nifiquodIupos2auntterramquand3

icumeruriunt,edere.hocigiturpecuiiareIupori5fit.herbasautemnoa

laliotemporetangunt,nificummorbolaborant,quomodo&:canes

^^^herbaingeftaeuomunt,at($itapurganturXupihommemilhpocus

petunt,quiinertes&unipeta:quidamfunt,quamquiuenatores.Quamautealij

|lanum^lijhy^namappellant,corporenonminore,quamiupuseft,iubaq^^

fquus/kfyduriore,longiore^,a^pertotadorfumpor^^^^^^^

diashomim\caneseaam(uomitionemhominisimitando)capit,8^fepulchraeff^^^^

dit humanxauidacarnis,aceruit.VrfusanimaIomniuoriieft,quippeqwa^tru^

iodusarborijquasconfceditcorporelubricoedat,&:iegumina,&:apesperfrin§ens

alueos dC cancros,&: formicas* carne etiam uefcitur.uiribus enim fuis cotidens,in* uaditnofolumceruos/edenamfuesferos/iclarnrepente^potueritagere.taur2 aoerto Marte a2ereditur,confertaiampugna,ftermtfereiupinn,dum<|taurus ferireconatur,ipl'fuisbrachijsamplediturcornua,oremorfumara^saehgit,pro Ikrnitcsadueri^riumJngrediuelduobusinnitenspedibusereausaaquandiupa teft cames omnes prxmaceratas, dC propemodum putres comedit. Leo iiefcirur auidem carne ritu cxterorii fylueftrium ferratoru/ed cibo mconnnenter admodS utiturmulta%deuoratfolida,(ineullodifre(ftu,moxmhiitriduo,autcertebiduo €dit: ferre enim inediam poteft, ut qui iam ad multam fatietate repktus eft* parum

,0 bibit exaementa raro emittit*terrio die uel utcunc^ acddir^egeritjid^ durum,ari^ dum]dC fimile ut canis Jatum etiam alui acerrimu emitti£5&: urinam grauiter olen* jemrundefit^utcanesarbores odorentunmingitenimcrureelato, utcanesadfti^ pites. fcedum quoc^ odore in cibo relinquit ex fuo halitu^profdftb nanc^ ieone io:! terioragrauitcrolent^Suntinterquadrupedes/er^^squ^uicftumexlacu^&fiu^' iiijs petant* At uero a mari nullum, pr aeterqua uitulus marinus. funt etiam in hoc genere fiber/atherium/atyrium, lutris, latax, qua latior lutre eft, dentes^ habes fobuftos,quippe qux no(f^upIerunc^egrediens,uirgultaproximafuisdenribus m ferro pr^ ddatJutris etiam homine mordetjnec defiftit (ut terunt) nifi fracHofiis aepitum fenferit* Latad pilus durus, fpecie inter pilum uituli marini dC cerui.

4.0 Q&^ immiUct Umbendo^qu<e (orhendo^qu^ W mordmdo bibantyciwhm^ rebwi comiger4

ommdpafesintur,Hecnondeuiau[ids* Cdput VI

I Ibuntjquibus dentcs ferrarijanimalia lambendo: atcp coam nonnuna

*! ex non ferratis^ut mures* Quibus autem conrinui/orbendOjUt equi^

; dC boues*urfus nec^ forbendo nec^ lambendo/ed morfu* auium cae*

I terse forptu» Sed quibus collum eft longum^intermittunt^caput^ re^

iis??=-sas:a»^ fupiimt* Porphyrio unus,morfu* Cornigera animalia tamfcrajquam

urbana, dC quibus dentes ferrati non funt, omnia frugejhcrba^ ucfcutur, nifi uc*

hementer efuriantjfue exceptOjqui minime hcrbae jfrugum uc appetens cft> fcd ra

dicum maxime cx omnibus animalibusjquoniam ridu aptiifimo adid ncgoc^' cft»

IXO ARISTOT. DE H 1 S T* k^lUkhlVm

fedlime etfam omniu idem hoc animal ad quoduis pabulum zKuddt^dC celerrime quoc^ in pmguedine proficit pro fui corporis magmtudine/exaginta enim diebus pinguefdt.quantu autem profecerit^tj cognofcunt,quibus ea res curae eftjUbi kiw: nium ad fagina conftituerint^pinguefcit fame praefaagatus triduo,&: caetera quoq^ omnia fere melius prxfatigata feme pinguefcut*faginant a triduo iam qui fues obc fant*Thraces per faginam^cum primo dic potum pr^buerint^poft interpofito uno diepraebentstum duobus^deinde triduo, at<^ ita fubinde augendo numeru afc^ ia fepflmi53Curant.pinguefdthocanimalhordeo5milio,ficu5glande,piro5CUCumere. Sed maxime tum hoc^tum c^tera,quibus uenter calidus eft, quiete, immotione^ pinguefcunt* caeterum fues pinguiores redduntur^eaam cum in luto fe uolutant* lo pafceregregatimpro^tateuelle uidenturJupoetiam fus obfiftere, repugnare^ poteft* Sexta pars ponderis quantum ponderarit uiuus, abfumitur occifo in pilos, fanguinej&: reliqua id genus* Tam fues^quam caetera animalia omnia folent, cum ladantur^extenuanV haec ita fe habent.

QuibusrehmpafcimurhomiVdeeormmcrmento. Cap* Vll

I Oues dC firuge dC herba uefcuntur^ pinguefcut ifs, qu^ flatum denty I ut eruo^dC faba firefa^at^^ etiam ipfa fabarum herba^Et fenioresjfi cute l incifa fpiritii adigas^deinde praebeas pabulum^pingues facies^ Ad h^c I hordeo uel integro, uel pinfito, dC a gluma feparato pinguefcunt, 8C 1 duldbuSjUt ficUydC paflfatuino etiam dC frondibus ulmi: (cd prscipue 20 fokj dC lotione calidae aqu2e« Cornua iuniorii tepefada in cera fleduntur, ducun^* lur^ fedlejquo uolueris* nec pedum dolores fentiunt, fi eorum cornua illinantur cera^aut oleo^aut pice Jaborant armenta uehemerius pruina folicitatajquam niue» Augentur iuuencac amplius^cum plus teporis expertes Veneris degunt* Quami! obrem terrx Epiri incol^^quas p}^rhicas uocatjannis nouem intadas Venere fer uant, utinaementii ampIitercapiant^Siffetaurasnuncupant^has numero qua^* dringentas effe^ dC proprias regis accipimus, nec pofle uiuere locis alijsj quanqua tentatum ab aliquibus eft*

BepafiUi^potueqtdimuUi^afmL Cap* VIII

D Qui3muli3& afini fi-uge herbac^ uefcutur, fed maxime potu pingue^ 5<^ I fcunt* lumenta enim pro aquae, quam bibant, ufu, fuo fruuntur pa^ I bulo:& quod minus potum afpematur,id appetentius pabuli eft, dC |p!eniusobefatun FarragopilumexpoIit,cumfrugibus grauida eft: i fed duris iam horrens ariftis inutilis eft*Herba? medic^ prima falx nia tio d^tm^dC cum foctida aqua rigatur^incomoda eft^Boues claram bibere geftiunt* At equ^ut cameli^turbulentam 5C crafl&m fuauius bibunt, quippe quae ne ex flu* uio quidem prius hauriantjquam pede inturbent*poflunt uel ad quatuor dies tO:3 ierareiinepotu, mox bibuntqpmultum»

DepajiUiVpoti9tteekphdntideq}tetateemfdem:,VcmeU* Cap* IX. 4®

1 Lephantus eodem paftu modiosMacedonicos nouem,quod plurima I edere poteft* Sed tantum darepericulofum efi fex^aut feptem dediflc I modios, in ufu fi-equenti faris eft^fed farinx non plus, quam quinque* 1 uini eriam quin<^ mares^qux menfura heminas continet fex Jam qui^ dam amphoras aqu^ menfijraz Macedonicac quamordedm eodem haufit potu,&: rurfus a meridie eiufdem did odo* Viuit magna pars camelorii annos triginta/ed tnulto plures nonnullx^nam uel ad centefimij annum facultatem uiuendi protra^ faimttEIephantem alij annos ducentos uiuere aiunt,alii trecentos»

Quibus

LIBER OCTAVVS. »^i

Qitihm hethis oues er capr£ ucfcmtufiGr de caufa mpmgUiitmU emnim* Caput X Ves dC capr^ herbauefcuntunpafcere ouesfedute^atquefiabiles foIent^CaprxIocaaebropermutant^fumma^ tantScontingunt* Pinguefcitpotiffimuouis ex potu:quamobreaftatefaIemdaredie quinto foliti funt, fingulis centenis finguios modios . (k enun pecus , , 1 mcolume,atquepinguiusredditur,Frequesigitur falisufliseopera

net^quando dC paleis copiam falis admifcent,ut fitibundse pius aquae hauriant : dC autumno cucurbitam fale contadamafFerunt:quod Iacetiamauget.a<:agitat^ 10 quoque meridie, plus poftmeridianis bibiit. fcctis diRcntz ubera pendent, quibus faIisabundeeft.opimatpecusoIea,oIeafter,aphaca,pa!ea,herba,quaeommaeffica dorafuntexfaIfuginerefperfa,pinguefcunt&:hxcpIemuspr^laagammediatn^ duo* Aqua ouibus autumno commodior aquilonia, quam auftrma eft . dC patoa ad folis occafum fpedantia profunt . itincra dC labores extenuantandicant pafto^ res ouem ualidiorem, cum hybernis temporibus pruinam , quam fufceperit, fer;* uat^nam quibus ufrium minus^parum prae fua imbecillitate conftantes, difcutiunt fuo motu quantum fufceperint. Caro cuiufc^ quadrupedis deterior eft^cum lods paluftribus^quam editioribus pafcit. Sunt porro frigoris panentiores, quibus cau^ da amplfor^quam quibus porredior, SC glabrae exutiores^quam ueftitiores.aifpae 20 etiam algoris impatfentes funt» Valent melius oues^quam caprs : fed robuftiores capr^,quam oues funt* ouium, quaslupus ocdderit, pelles, ac uellera, QC feda ex his ueftisjlonge quam caetera aptiora funt ad pediculos procreandos» jycpuBioneyC^potumfedorum. Cdput XI

^^ Nfeda animalia quibusdentes,omniuorafunt.Quibusautem!in* ^^J gua^tantumhumoreundique eliquandofualinguauefcutur^quo^ Ix^Ki^avfce^ ^^1 rum alia omniuora» Suntjquibus guftus omniufaporum eft, ut mu=: eUquando^exti j, lcx:alia fanguiuora, ut tabani, dC aiili : alia fucc^ plantarum, dC £cu^ gcnsh. _____ i duum ufuunt. Apis una nullis putidis afTidet., nec uritur alio dbo ^ p duld* Aquam etiam libentiflime inde hauriunt^ quam fynceri, darifCmi^ fomes fcaturiunt*TaIis animalium uidus eft^

Bea^mibusanimalium^Grrehusmquihuseddemmfintuf» Caput XII

Ctio autem^&^ omne eorum negodum in coitUjproaeationejatque uidus folertia uerfatur : necnon ad frigorajaeftus, mutariones denicg temporum pertinet ♦ ineft enim omnibus fenfus natiuus mutarionis fadx firigorejaut calorejtaque uthomines alij domidlia hyemerepe ^ tuntjaltj qui amplioris prouinci^ principes funt, fedem pro tempore mutantjUt mora xftate locis frigidis, hyeme tepidis trahancfic bruta-qu^ loca pof^ funt permutare,faciunt» Atc^ alia fubfidium in ipfis confuetisfibilocis comperigr, 4.0 alia peregre profidfcuntur Jam ab autumnali ^quinodio ex Ponto^lods^ fi-igidis fugiunt hyemem futuram. A uerno autem ex tepida regione^adfiigidam fefe con ferunt^^ft us metu futuri» dC alia de locis uidnis difcedunt, alia^ie ulrimis prope dU xerim^utgrues fadunt^quae ex Scythicis campis ad paludes Aegypto fuperiores, undeNilus proffuitjUeniunt^quo in locopugnarecumPygmaeis dicuntur:non enim id fabula e%{cd certe, genus tum hominum, tum etiam equorum pufillum (ut dicitm) eft^degunt^ in cauernis,unde nomen Troglody tae a fubeundis cauer iiisaccepere.PIateaeetiamigrant, &:deStrymoneamnead Iftrum aduolant^pro* lem^ibifadutabeuntuniuerfae^acpriores expedatpofteriores,proptereaquod iibimontemfuperarint^uideripriores a pofterioribusneiiueat^Quinetiampifces

txi ARISTOT* , DE HIST* , ANIHALI VM

modo codenijalij ex P.onto^aut in Pontum tranant, alrj per hyemem ex alto in liu £ora teporis gratia ueniuni, concra aeftate ex littore in akum uitantes a^ftum difca: dunt Aues quo<5 imbecilliores h yberno dC gelido tempore difcedunt in campos, ut tepore poriantur : aefliuo autem repetunt montes^ut ^ftu careant* femper quae imbedlliora funtjprius utrauis ratione difced untJamfcombriantequamthunni, coturnicesantequamgrues:alteraenim Auguftojaltera Septembrimenfeincipiis unt^funt profedo omnia pinguiora, qux de locis difcedunt frigidisjquam qux de calidis : utcoturnices autumno^quam Vere funt pinguiores* Fitenim utfimul de lodsfrigidis, dCtempore calido difcedatunSuntetiam Veneris appetentiora uer- no tempore^cum^ ex tepido difcelTerunnSed auiumjgrueSjUt didum eft^ex ulti io fnis in ultima abeunt* uolant flatu fequundo, quod de lapide narrantjfalfum eft.Ia pidem enim eas tenere fuldmenrojquemjubideciderit, accipi utilem ad auripro^s bationem aiunt. Palumbes ctiam difceduntjS^liuiXjnec hybernare apud nos pa* riunturjatc^ eriam turtures5&: hirundines^fed columb^ manent/Corurnices quo* quedifcednt^miipaucaelocisapricisremanferinnquod 6C turtures iaciunt,uolan£ gregatimjtum palumbes, tum turtures, cum accedijtsd: cum fuo tempore abeur* Coturnicescum ceciderintj fi ferenum fitjaut aquilonium cempus, fociantur^d^ pro/pere degunt:fed fi auftrinumjmoleftcjpropterea quod parum uolant : hiimis: dus enim grauis^ aufter eft*Quam ob rem qui aucupanturj auftrum, non aqui^* ionem obferuat^omnino segre propter fui corporis pondus uoIantXunt enim cor^ 20 pore grandiore, quam fuis pennis deferri poffint, uociferantes^ ob eam rem uo;s lantjlaborant enim quafi oppreflae onere. cum haec adeunt loca, fine ducibus per^s gunuatcum hincabeuntjducibus lingulaca^ptOj&^matrice profidfcunturjatque €tiam cynchramOja quo eriam reuocatur nodtu.cuius uocem cum fenferint aucu^ pesjinteliigunr parandifcefrum* matrfx forma perindeacaues IacuftreSjeft*atque etiamlinguiaca. qu^linguam exeritprajiGngamjUnde einomen.otusnodu^ii^ milis eit. pmnulis circicer aures emmentibus pr^dituSjUnde nomen accepit^quafl auritum dicas.nonnulliululameum appellantjalij afionem.blatero hiceft, dC hzU lucinatorj&^planipes/altantesenim imitaturxapiturintentusm altero aucupe,a! tero drcumeunrc,ut nodua,omnes denique aues unc^ breui funt coIlo,&: lingua ^Q lata,apt^^ ad imitandij,Nam SC Indica auis, cui nomen pfitac^^quam ioqui aiur, taliseft, dC loquador cumbibent uinumjtedditur^Gregaies ex auibus funtjgrus, olor^platea, anfer mtnor*

I>ea^ionihuipifmm3qmruttdmqiterrejimm'mfugimdis4duerfis^

Caput XIII

j} Ifdum alifjUt didum eft^difcedat ab alto ad littus, dC contra' de littorc

j in altumjfligientes exuperanrias caloriSj&^frigoris^Sed prxftant pe^

j lagids IittoraIes,quippe qui dbo copiofiore^meliore^ potiantunqua

1 enimiblingruitjpIuracxeiitjUtfitinhortisrnam&Iituusniger pro^

I pius terra oritur, alter fimilis erraticis eft^Tum ctia bene ex calido fri ^9

gido^temperata funt locamaristcrrena^quofit^m 6(:carocorijpifdamagiscon

ftetjCumpclagioruhumidajmoIlis/oIuta^fitXittoraresfuntdentex/carabxus,

cernua^auratajmugilis, mullusjturdusjdracojpulcher, gobio,atquc omne faxati^

ie genus,PeIagfj funt paftinacajgenus^ omne carrilagineum,& congrorum albi^

£5TKfe^o74«- canrium genus,^ hiatulajrubclio, glaucus. pagri aute, fcorpioncs^congri nigran*

fzfo-if, amhis teSjmurenXjCUCuIiambigunt^SeddifcrimenhorumjdiuerfitatcetiamlocorumaC

g^ntyfcilicet an tcmporum exiftere poteft:ut apud Crctam infulam gobiones^omne^ faxatile ge

UttoraUsmpe nusfaiis pingucfdt^Thunnus ctiampoft ardurum melior eft:iamcnimeotem?

Ugij. poreabinfcftarisafiliagitarionerequicfdt^quasfadtjUtficina^ftatedetcrior.Quin**

criatii

X r B E R - O C T A V V S. ' 'm

ctiam marmmis lacubus genera plura pifdum marinorumgfgni apertumeft, uc falpam auratam,mullum, alios fere piurimos» Amias eriam m AlopeconneiO re^ peries.a:inBiflonidelacupiurimagenerahabentunMonedulatmagnaexparte nonfubeuntPontum, fedinPropontide trahunt^ftatem,&:pariun£:hyememin Aegeo.Sed diunni,limari^,amiae fubeunt Pontum Vere^aertatem^Jbttradti^^ cunL&:reliquifereplurimifufanei,&:gregatilisgeneriseodemtranfeunt,bltlane plurima pifcium pars gregatilis, nec ullus grex caret duccPetunt autem Fontum paftus graria,qui uberior d^. commodior ibi,propter aquarum dulaum admixno^ nem fuppeditatur.Belluxquoque magnaepauciores ibidem funt, nani excepto ^|^ y^ ^45- 10 delphino,a<:phocxna,quamtirfioneminterpretor,mhilin Ponto maleficum elt. HoluHstcjAA^ ""- necdelphinus hicmagnuseft,quanquam extraubialiquantumprocelleris ma^^ ^7^,3^ ^ ^^^' Pnihabeantur.Tumitaqueu!dus,tumetiapartusgraria Pontumfubeunt.Sunt ^j, ^' V enim ibi loca ad partionem aptiora, dC humor dulcior ac potulentior fa:tum melt^ ^;;f^^ punU us educat. Sed cum pepererint, dC proles iam adoleuerit, exeiJt poft Vergilias ita* «^ fc : Sed m tim:^ fi hyems auftrina fit^tardiusjii aquilonia^drius^propter fequundiflatus com ^ontu mUa in moditatem : proles^ adhuc parua apud Byzanrium capitur, utpote cum longior tnt beilia pifd mora in Ponto non fuerit* Sed de casteris dC cum adeunt^a: cum exeant, conftat* hm makfica » Sarda autem una,cum adit,mdetur-6«: capitur:fed exiens nufquam uifa adhuc eft. pr^ter mm quodfiquaapudByzanriumaliquadocapiatur,pifcatores fua retialuftrantpro^ los.a-pArm pter exitus infolentiamrcuius rei caufa eft,quod folae ipfae fubeunt Iftrum amnem, delpbmos^ so unde fiflb flumfne per abditum terr^ meatum defiuunt in Adriam finum » argu^ mento eft, quod ibi contra euenit, quam in Pontotexeuntes enim femper capma tur fubeuntesnunquam*Tfaunnidextrorfumterramcontingentes fubeunt/ed remeant contra:lxuum enim in latus fe admouent* quod propterea facere dicun* tur,quia dextro oculo darius uidet fua natura^laeuo heberius.Fufaneis^de quibus loquor,interdiu meare^nodu quiefcere in more eft^pafcuntur etiam node,nifi lu* ceat luna^ita enimfadunt iter, nec uolunt quiefcere^Quidam ufuperitirei marina nihilo eos moueri,fed quiefcere a bruma ad aequinodium uernum, ubicunque id temporis fintjaiTeuerant^MoneduIae fubeuntes Pontumcapiumurjexeuntes au^ temminus^optimaein Propontidcfuntjantequam pariant*Atc2terifufaneiexe* I© untes porius capiutur,&: optimi per id temporis funt*Cum uero adeunt Pontum, proxime Aegeum pinguiffimi capiiitun quo fubinde afcenderint magis^eo mad* lentiores fiunt* faepe eriam flatu auftrino uehemenrius occurfante fit, ut cum mo* nedulis 5C fcombris exeant^ac mariinferiore magis quam drca Byzantium capiaa tundifceirum/edis^mutationem hocmodo faciunt* HicidemafFectusterreftri^ bus etiam euenit.cum fe abdunt^S:: latent.hyeme enim latebras fubeunt,temporc lam tepidiore exeunt. ratio uero Sx^Iatedi dC patendi communis animalium ea eft, ut fibi contra utriufque exuperanriam temporis opitulentur ♦ latet aliquorum ge^s nus totum^aliquorum partim latet, parrim non latet.Teftaenim inteda omnia la . tentjUt in mari purpurajbuccinumjOmne^ id genus*Sed abfolutorum latibulum 40 euidenrius eft : conduntur enim feceflii,ut pedines facere uifuntur.aliqua leuiore quodam tegmine fuperimpofito delitefcunt, ut cochleaj terreflres, id eft limaces» dC adhaerenriii mutario incerta eft. Non tamen eodem tempore omnia latent, fed limaces hyeme. purpura dC bucdna canis exortu dies circiter tricenos coduntur ♦ pedincs criam tem . poreeodemXedeorumpIurimafanela*^

tent,&: algore urgente,SC «ft«* ^ L z

IH ARISTOr* DE H!ST* ANIMALIVM

Qnotemporemfs^ormgemdfefeabfconddttUdut^BmduthymUmpetU* Caput XIIII

N/eda pene omnia conduntur^praetcreajquxuitam mdomlcilifi cum homimbus aganr, quae^ prius intereantj quam annuu tempus excedantv latet haec hyeme alia diutius, alia quandiu algor uehemens eft, ut apes : nam ipfa? etiam ceflant, 8C htem ♦ cuius rei argumetums quod minime db um fibi appofirum gufiare uidentur ^ 6^ fi qua cre* pferitjieiunaipedatur^uentre translucente^nullo^ penitus contento^quod manJ feftumfit»Quiefcunt ab occafu uergiliarauiqueaduencondunrurautemquaeij locts apricis abdita,^^: ubi fibi cubile conftituere tutius folenr^

Begenereferpentum,^dhyemedhditur,deq;ttomuBispi[dhusquihyemefrigork cauf4condmtur>qm^£Aitepropter€dorm. Caput Xv

^^^l^ Angiiineiquoc^generismulta fe conduntjUteaqusintectacorrice "J^l funt^ferpentes dico^lacertoSjftellioneSjCrocodilos ftuuiattles^Menfi:* 1§ busquaiuorfrigidalimis h^clatentsnecpendtempusquicquamca Sj medunt^C^eraequidem ferpetescauernasfubeuncterr^/eduipe^ i rx fub faxis condurun Pifcium etiam complures latere nouimus^ fed apertiifime hipparum, quem equsfelem nominaui^a: coruulii iiuegracummper hyemem.nam hi foli nunquam capiuntur, nifi certis quibufdam temporibus,eit dem^ femper,cumcaeteriomnes fere fempercapiantun Murena etiam latet,^^: i© cernua,&: conger.Saxatiles uero coniugatim mares cum foeminis condutur.quo^s modoSilfcrtificarefolentjUtturdi.merute^percx^Thunnietiamlatetpr^akisgur gttibus hyeme, pinguefcunt^ a latibulo maiorem in modum. capt indpiunt uer* giliarum ab ortu ad arduri occafum ultimum, reliquo tempore quiefcunt latetes^ capiuntur nonnulliexhis,cateris(^ latentibus tempore fui feceilus^cumfemo^ ueant locis tepidis, aut fi tempons infolitx quietes continganc. Prodeunt enim ali# quantulo de fuo cubilipaftum, &:pr^cipue pleniluniafunr magna ex parte fua* iiiftimi,cum larent,Primadac in corno fe abdunr, cuius reiargumentum eft,quod ^eque eo rempore capiuntur , SC dorfo fccculento, pinnis^ addudis.oppreiTis^ fpedantur.Vernoauremtemporeprodeunt,a:appropinquantadterramcoeun5® tes^panentes^tquo tempore fo^tu grauidae capintur, tempeftiuara canofper effe putantur. Autumno uero dC hyeme deteriores funt* Simul etiam mares plenife^ mine genitali.lade appeIlato,per id tempus cernunrur : iraque praftanr ad ufum. ^r?A-^ , ^^ P^^"^^'^^"«^2P^"'^t"^*2duItiore,iamIarga captura proptermfefti aitli itimulum eftjarent alia in arena, alia in luto,ore rantum detedo. plurima tem pore conduntur folum hyberno, ut cruftata, &: pifces faxan1es,&:raix,omnec3 carrilagineum genus, diebus fcilicet frigidifHmis. quod ita efl^e eo areumento corS ftar, quod mmime cum algor eft, capiuntun fed pifcium nonnulli ^ftate etiam la^

tent,mgIaucus:hicenimperidtempusfeabdirdrdrerdiesfexaginta.Afellusetia>o latet,a^aurata plunmum remporis . afellum latere indicio cfTe uidetur, quod lon*

gointerpofitotemporecapiatunPifcesud^ftatelateredocumentoillop^^^^ quodremportbus fyderum fiantcaptur^,&:prxdpue canicul^:mare enimpe? idtempuscuernturtquodlaaffimeapudBofphorumpatetJimuseniminfumma ettertunpifces^innatantaiunteriafigurgitumimafxpiusteratur.plureseade iagenacaptfecundoiadu,quam^primo.TumetiammagnisimbribusmultaaDDg r€atammaliumgeaera,qa«ance ueIaiinquam,udraro uifa fiierint.

L r B E R O C T A V V S> %H

Vium etiam complures coduntur^non utaliqui putant,paucat*nec

omnes ad loca tepidiora abeat/ed quibus loca eiufmodi funt uicina,

folitxfedijijseofecederelibetj ut&:miIuos &:hirundinesagere ahi:^

maduerfum eii.Quae auteprocul locis eiufmodi morantur^non mu

tant fedem,fed fe ibidem conduntiam enim uif^ funt multx hiruns^

dines in anguftijs conuallium nudx, atque omnino deplumes^milui eriam de hu^

iufmodi Ibds euoIafTejCum primij apparerent,uifi funtXatibuIo genera diiiingul

uel adunca uel redunguia non pofTunt* nam bC dcoma Iatetj&: merula5&: turtur,

lo S<:alauda*deturturequidem maximeomnium cpftenemoenim propedixerim

uidiiTe per hyememufpiamturturemdidturjatereautem incipit praepinguis5&:

quanquam pennas in latebra dimittitjtamen pinguedinem feruat. palumborS ali^

qui latent^aliqui non latent , kd cum hirundinibus abeuntTurdus enam latetjS^

ftumus,& ex genere unco miluus pauds quibufda diebuSjS^ nodua.

jyeqtmdrupedihm^U£hymclateant^de^ijsiU:efeneButmexuitnL

Cap. XVH

j Vadrupedumquxanimal generantjhyftricescodunturjS^urfi^fed

utrum propter fngus,an alia de caufa,ambigitur. pinguefcut urfi per

! id tempus^tum mares^tum fccminx uehementer, ut mouere (c^c h^

I cile nequeant* par it etiam fcemina eo tempore, bC tandiu latet quoad

i tempus fitjUt fuos catulos va apertum producat^quod uemo tempo^

remenfe a brumatertiofacit.Sedquodminimum, dics drdterquadragintalatet: exquibus bis feptemitafopiturjUtfenihilomoueattreliquispofteapIuribusIatet quidem,fed mouetur, &: furgit ♦ fcctu grauida urfa^ uel a nemine^uel i paudiTimis capta eft*tempore fuilatibulihoc animal nihil edere certum efi:quippe quod nzc^ exeat3&: captum uentre inteftino^ inani uideatun Narrant dus inteflinu per int^ diam ita conniuere, utaddudum prope cohaereatita^ urfum larebram egrefTum primum herbam arum didam deguftare^utintefiinum laxetur^B^ hiet,GIires etia jo latent in ipfis arboribus^pinguefcunt^ per id tempus uehementer ♦ itidem mures »9 ofcv? o -mv Pontidgeneris. NonnuIIa ex ifs quseconduntur, exuuntidsquodfenedus uoca? Zkos q a/u- tur^quod cutis ultima eftjSi: primi ortus operculii^Sed in pedefiri uiuiparo genere xk. vlm. con deurfojquadecaufalateatjambigitur^utdidumiam eftXorrice intedamaxima dmur hyeme fere fui parte feceffus fuo tempore Iatent*&: exuunt fenedute ea^quibus cutis mol or^ontici mu^ lis^nec praedura,^ teftacea quide eft, qualis teftudini (nam dC teftudo inter cortice resjii dutaxit mteda enumeranda eft^ dC mus aquatilts) fed qualis ftellioni, lacerto, 5C prsdpue dhi. ferpentibus eft.exuunt enim haec omnia^tum Vere cum egrediutur^tum eriam au tumnot Vipera etia exuit tamVere^quam autumno*Cumierpens exuere indpit, ab oculis primii detrahi aiunt, ita ut obc^cari uideantur ijsjquirem non intelligSt* 4.0 tum caput exuiturtglabrum enim hoc omnium antequam reliquum corpus appa ret^atc^ una fere node dC die fenedus tota exuitur a capite orfa dC caudam3&: cute altera intus fubnafcente ipfaremouetur^Vtenim fcetus inuolucro fecundarum yinfou. ^ hc^ quo cotentus prodierit, exuitur^fic ifta fenedute detrada renouatur Jnfeda enim JIvq^s rj^ codem modo exuunt fenedutem, quibus hoc folitum eft, ut filpha^S;: culex5&: ea <^7kiKr6c. quorum pennx uagina conrinenturjUt fcarabaet fed omnia fado iam quod gigni ?lm. vt extra debueritjcxuuntnam ut partui uiuiparo fecundae, fic uermiculariae proli opercu* futt mmhra^ lum circumrumpitun aeque dC apibus, 8C locufiis* cicadae ubi eruperunt, oleis aut »^ > quod ^e» arundinibus infidunt, dC cum rupto operculo exent, paruum quiddam in eo reliri r^t mm. quunt humorisjnec multo poft uoIant,SC indpiunt canere^Locuffee inter marina,

L 5

xiS- ARISTCT* DE H I S T* A N-I M A L I V Nt

BC gamman cxugt,au£ Verc,aut autumno poft partum Jam captx alrquas funt !o* cuft«,moIkm habetes partem fuperiorejquod crufta iam cfrcumrupta detrada^ eflet:inferiorem aute duram^quia nondo eflec difr upta^non enim fimilis in his atq^ in anguibus exutio ficlatent locuftae menfes circiter quinc^^Cancri etia exuunt k^ nedutemjmolliores quide perfpicuc, fcd cm duriores exuere aiiit, ut maias»C um uero exuijt, molhs admodu aufta fubnafcitur. 6C quide cancri pras teneritate non fatis ambulare poflunt exuunt haec f^pius anno* Sed quxnam lateant, dC quomo do,&: tempore^atc^ etia quse^^: quo tempore exuant fenedutem^iam didii eft*

No» omm dmmaUd omm tmporc proj^eremUYe, quoim tmpm

mhmconducdt/ CdpKt XVIII ^

s luunt aute animalia proipere non dfdem temporibus^ nec omnibus xque exuperatiis* Valetudines edamjSi: morbi per tempora pro gCis nerum diuerfitate uarie acddunt, dC in totum noneadem omnibus ualetudo exiftit Jamauibusprofimtfqualores^tum ad ca^teramfa^ nitatemjtum etiam ad partum^S:: prsecipue palumbis. At uero pifci* busicxceptis quibufda pauciSjimbres conducunt Jncommodi contra auibus anni pluuij funtjpifcibus ficci ♦ quippe cum auium talis natura % ut ne bibere quidem largius poiTint finedetrimento^AduncaeigituraueSj ut didumeft, uiuuntprope dixerim fine ullo potutqtiod Hefiodas nefciuitiacit enim in narratione obfeflionis lo Nini, aquilam augurtj praeOdembibentem* Cseter^ auesbibut quide/ed parum* nec aliud ullum potioni indulgeat, quod pulmonem fungofum habeatjaut pariat ouum*Cum aues xgrotantjpium^ indicium proferunt» turbantur enimjnecpofi turam eandem feruant quam habentjCum rede ualent*

Qu£mmdntiapUtmgdudent:,quihmuettocedt* Cdput XIX

^ Ifdumgenusmaximaexparteannis pluutjs bene(utdidumeft)uf* *' I uit*ita enim no modo plus dbinandfcitur, uerumetiam omnino plu J uio humoreiuuaturjUt ea quae terra gignuntur,oIera enim quamuis 1 rigentur^tamennontantum proficiuntquantumimbre, quodinde I arundinibusetiam !acuprognariseuenit,nihil enimfereaccrefcuntj jo nifi aquae pluuia? incidant* f ndidum uel inde accipi poteft, quod pifces plurimi pe= cant PontumjUt in eo traducat aeftatem*facit enim copia amnium loci illiuSjUt ma^ re fit dukiuSj& cibus largior habeatur, quem ijdem fluui] deferar* Subeunr etiam fluuios genera pifcium complura, bC praeftant in fluentis bC lacubus, ut amiajmu^s gilis^gobiones etiam pinguefcunt in fluurjs^denic^ loca praedita lacus com modira* te pifces poflidet oprimos ♦ ex pluuijs autem ipfis asftiuiimbres commodiores funt parri maximae pifdum,S!: prxcipue cum uer, xftas, dC autumnus imbribus abun^ darintjhyems contra ferenior fuerit. ad fummam prope dixerim,cum bene homi^ nibus annus ccdit^ tunc bC pifcibus feliciter degere cocingit * locis autefi-igidis parS uigent Maxime infeftantur aIgore,quiIapidem in capite habet^ut chromis^Iupus^ 40 phager,umbra . hcit enim lapidis rigor, ut per algorem gelentur, bC excidantSed cum plurimis pifdum generibus imbres condu<5t,mugili tamen, bC capitoni,8^ d qui a nonnullis murinusuocatur,nocent*fitenimutpIuutfsmukiexhisdefaciW exc^centur^fimodumaquaexcefTerit^foIetenim per hyemem porius capitoita aflici,nam oculi eius albefcunt,&: macilentus per id temporis capitur,atque ad po* ftremum malo eodem interit* quod no magis imbriu copia, quam algore acdderc uideiur Jam enim cum alibi tum in Nauplio agro terr^ Argiux,in uadis mulri ca^ pri funt caed, cum hyems fmi&t afperrima> multi etiam albos habetes oculos captl funt. Aurataquocj hycraelaborat/ed archanas aeftate^eo^ temporc cxtcnuatun

Prodell

LIBEK. O C T A V V 5*- 1^7

Prbdeft coruulis fef me, pr^ter casteros pifces an^ camremcomodioreft^quiaperftcatatempotiusteporacciditJocaprofuanatura

genera qua:^ fibi habent ad incolumitatem commodiora.qupd enim natura litta* * ^le,aut pelagiumeftjhuic fuoloco pronaturxdefideriouerfaricommodmseit y^^^ quodautemambi§it,idcomodeutroq^degere poteft.Sedfq[nteDa locaquxdam ^ * fmguiispropria^inquibusrediusualeatXommodioraCquodfimpliciterdixenm)^^^^^^^ locafunt ea,qu^ algara copia fcatent.pingu!ores enim locis his^capiuntur,qui mul ^ -

tisa^uarrjslocisfolentpabuIari.Nam dC quibusaIgaincibo^ft,abundepafcatur: ^ dC quibus caro appetitur,pl ures pifces fibi reperiunt, Intereft etiam aquiloma fmt, 10 anauftrina.genusemmlongumaquiIontjsmeIius uiget: &quidea£rtate,!ocoeo^ dem, in aquilonijs plures longi quam lati capiutur.Thunm & gladr] agitatur afilo canis exortu.habent enim uniq^ per id tempus fub pinna,ceu uermicuium.quem afiIumuocant,effigiefcorpionis,magnitudinearanei;infeftathoctantodolore,u£ non minus interdumgladius, quamdelphinus exiliat. undefit, ut uel m namgia f^penumero incidat.Thunniomnium maxime pifcium gauflet tepore.d: ob eam remarenam dC littoraadcunt.per fummaeriammarisinn^tant^quoteportspo* tiantun Pifdculi autem feruari propterea poiTunt, quia fper|iuntunmaiora emm magni fequuntur . kd ouorum dC prolis pars magna proinde abfumiturXum enim pifces defiderio teporis locafceturae adeant^Iiguriunt qpicquid atti§erint*ca=: hufoutfsvfcu^ 20 piunturmaxime pifces nonmuItoante,quam foloriatur,aut poftquam ocddit. UgimuUimjUt demque drca folis ortum aut occafum.tempeftiue enim iad tantifper putatur, quamobrem eo tempore pifcatores folent retia tollere* tunc ^nim maxime uifLXS pi fciumfelliturjquippe cumnoduquiefcantjluce autemiam dariore meliusuide^ antMorbus peftilens nullus inddere pifcibus unfuerfis uidetur, quafe plerunque hominibus,&: quadrupedumequis^SiCbubus, dC reliqui generis nonnullis acd;^ dit, tum feris^tum urbanis^xgrotare tamen SC ipfi putantur.5;: quidem pifcatores pro morbi indicio capiiitscumaliquotextenuatoslanguenfibusfimiles^&colore imrnutatos, inter multos pingues ac ualidos eiufdem geneqs ceperint* Marinum genusita fe habet»

P (Xt^^flmaUhm^^O^Um^rihmpifcihu&noceMiqm^uein

citpimtur, Caput XX

p Luuiarile BC lacuftre pefte quidem 6:: ipfumfmmune eil, fed non* l nullis morbi incidunt proprij . filurus enim cams exortu poriiCmum l (quod fublimisinnatet)fideratur,d:tonitruofopiturmagno^quod dC cyprino acddit/ed leuius^Silurus uel a dracone angue, gurgite pa L rum alto icftus interit* Ballero^S^ tiiloni lumbricus canis exonu inna fcitur, qui debilitat, cogit^ ad fumma ftagni efFerri, qua afiu intereunt ♦ chalcis, quam aericam appello,uitio infeftatur diro, ut pediculi fub branchijs innari quam^» 4.0 multi interimant ♦ quod nulli ex caeteris accidit* moriuntur pifces uerbafco herba, quamobrem c^teri, fluuiatiles, 8C lacuftres ea infidentes capiunt : fed phcenices marinos etiam ita pifcantur * Sunt qui duobus quoque alrjs capiendi generibus utantunquod enim altos gurgites amnium pifces per hyemem mtare folent(Cum enim alias dulcis aqua frigidior fit, tum uel maxime eius imaalgent)idcircofof* faminfluuiumducuntjquammaceriae iungentes operiunt, dC fozno^atquelapb! dibus Ibpant, ut quafi cuniculum fadant, aditu patente ad f^uuiumsunde implea* tur : tum fedo gelu naflla inde pifcantur» Alterum genus capturae tale c% cuius ufus dC hyeme eft dC aeftate ♦ medio amne firuticibus , dC lapidibus drcumfkpiunt, unoaditu dato modooris^Tumincodrepofita nafl^ pifcanturjtnotislapidibus»

L ^

m

ARISTOT. DE H I S T^ A N ! M A L I V BJ

ceptohomm* Ijeuiter Theoi dormui[meji accufnffe Ueos nicen* affimds legenM fuiffey

TnsMe^pfU

Tdlaceo gcneri anni pluufj profunt^praeterqtlam purparistcuius rei indiciafn ell," quod fi amnis in mare fluentisaquam guftarint, moriuntur eodem 6k* uiuit pqris pura extramarcjquaecaptaeftjdies circiterquinquaginta^AIit altera alteramjeo quod fua tefta gnatum^ueluti algam mufcumue gerit* quae autem pro cibo ijs afFc runtjpoderiscaufaadhfceriaiuntjUtinlfljrafintgrauioresXaeterisfqualorinconi modus eft,nam 8^ paudora reddatur,^^ deteriora*8^ quidem pedines tunc magis trahunt ruffum colorem^Iam in Pyrrheo Euripo pedmes aliquado defuerutjnoii modo propter ferramentu^quo pifeatores abradendo ubertim caperetjUerumetia propter ficdtates^Caeteris etia teftatis imbres conducat^propterea quod mare du!:^ dusredditur:fedfrigusfadt profedoneuel inPonto, uelinfluufjs gignipoffint, lo exceptisbiforibuspauds^genus nanque unifore potiflimumrigoreinduraturjSC f nterit* Aquatile animalium genus ita fe habet*

Demo^isfumieorum^remediji. Caput XXI

Vadrupedum fuestribusmorbi generibus laborantjquoruunum

raucedo uocaiur^quo maxime feucesjmaxillae^ inflammantur ♦ fcd

idem mala, uel qualibet alia corporis parte contrahi poteft* lam enim

plerunc^ in pedem, alias in aurem deciibit* Putrefcit protinus mem^s

brum3&: ulcus ferpit, donec ad pulmone deueniat, quo tado mors

fequitunaefcit hoc uitiu celeriter, nec poteft fus quicquamedere cum ita segrotat, to etia fi quantumlibet fit morbi inaemetum* curatur a porcarrjSjCum malii incipere fenferint^haudaliomodoquam tota parteabfdflfa qua coeperit^Reliquaduogess nera eode uocabulo nominatur ftruma ♦ quora aiterS dolor capitis dC grauitas eft^ quo plurimi laborare fblet:altera alui profluuiu eft.quod irremediabile incidit.alte ri fuccurritur ex uinoadbibitonaribuSjeo^ipfo dilutis, fed difficulter eo quocg pc riculo fubtrahftur* biduo enim aut quatriduo interitm obuenit.Raucefcuntpotili fimum eo anno^quo montes abunde tulerint, ^pinguiffimifintJuuat mora celii dedifTe in cibatu,a<: balneu multg dC calidum, dC uenx fub lingua fitx cultello ada* do fanguinedetraxifle.GrandinofiautefiuntfueSjquorum crura 6«:coIIum 8^ar mi carne conftant humidiore^quibus partibus uel grandines plurim^ innafcutur* |0 caroduldor eft fi grandineshabetpaucas^fedfimultas^humidaualde^&infipida eft,FadIe qui grandent cognofcuntur : parte enim linguae inferiore grandines ha bentur, dCd fetam dorfo euellas, cruore in radice pili euulfi uideris» Pedibus etiam pofterioribus conftare non poflrunt,qui grandent^carent grandine cum adhuc !a* dent.tolIuntur grandines tipha.quae uel in cibatu utilis eft.Sedprxcipue alunt^S^ opimant fieus^S^ cicer.dbus denic^ non fimp!ex/ed uarius fagina optima eft^gaus* dentenimfues pabuli mutatione,quemadmoda&:c«teraanimalia*tumetiafiert aiunt ahi uarietate, ut partim infletur, partim impleatur came.partim opimetur* Glandesfuauiter quidem a fuibuscomeduntur^fedcarnem humidamfaduntfi foIxdantur.&:figrauidasgIandemcopiofi'usederint5abortumfadm,utoues:qui^4.o busconftatiushocglandibusefitatisacddit» unumexomnibusquxnouimusani* malibus/us grandinem condpit*

Quihusmorhiskfiitenturcattes* capta XX II

Anes tribus laborant uitifs^rabie^angina^podagra ♦ facit rabies furo* rem, &:qu^momorderint3omniarabigt3excepto homine. Interegt canes hoc morbo,^: qu^ morfa funt, texcepto homine* Angina etia interimit S^podagra tetati paudeuaderepoflrunt.RabiescameIum l etiamprehendit.Elepfaantos ca^teris malis immunesafuntanflario^ ne autem alui acrius infeftari*

' Morbl

LIBER OCTAVVS. «^?

UoYUhoumgregdiunt» Caput XKUl

O ues gregaks morbis duobus tentatur5pocIagra5&: ftruma* hdt po

dagra ut pedibus intumcrcant:&: quamuis non intereant, tamen ua

gulas amittant, ualent melius cornibus pice i1 iiris caiida* euemt Itru^

.. ma^ut calidius frequennusq^ fpiretunquod denic^ in homine febris,

: fdem in boue ftruma efi.indidum morbi, ut demiflk aures flacceant,

dC m comedere nequeant^breui moriuntur^adapertisi^ pulmo infpicitur putriSt

QwhmmwhlsUhormtecimgrcgdsuiomcliid^^^^

necnondehippomAne.a-potutqmrum^orhom^ Caput XXIIII

Quoru gregales morbo immunes funt, excepta podagra : hoc emm i unolaborat,&:pIerun<^obidungues amittunt.Sedami{risair^ita^ I limenafciJturJienimutakero fubnafcenteungue^alter amiitacur. ' Indicium morbi,ut alter teftium dexter palpitet,ael ut paulo citri. na I rps cauum quidda rugofum^ gignatun A t uero equi domeitici mor bis plurimis obnoxij funt. laborat ileo diao, id trt tenuioris imcitmi morbo:cuius rnali indicium, ut crura pofteriora aarahant ad priora, dC ita fummoueant,uc pro^ pemodumcoIlidaLSi;ubianteadiebusaliquotfponteieiunarint5moxinfurorem uertantur/angUine detradoiuuantun Capiuntur etiam rigoreneruorum:cuius indieium,uenx ut omnes nerui^ intendantur, dC caput ceruices^ immobiliter ri*

*c^ geant,redism auribus gradiacur.Suppuratione eoa equi inieitantur.Victa quocp eoru eft quod hordeario dicitur,cuius mdiciiijUt pa}atiimokftet3&: feruetius ipiret equus 4 ex cofueto ♦ nuim huius mali remediii eft,nifi fponte naturae emendetur^ Q uod aute lymphan dicitur,tale eft.ut equus ad tibix foniim quiefcat^^ demictat ^ntem.cum uero confcenderis, citetur cotentius donec rerineas.demiiTus etiam femper triftis9 eft,(i rabie teneturlcuius indiciumjUt auriculas demittat ad iubam, r urrusfe protedat^id^ uiciflim f2L(fiitet . Irremediabile eaa malii^ii cordis dolore ue xat'ur:cuius indiau,ut latera fubridat,&: ilia prseftrin^tur, dC ii uefica climoueatur de fuo ii'tu:cuius indiciii, ne urina reddere poflfit^S^ ut ungulas^dunesi^ trahar* 61: ii paftinacam deuorarint,cuius magnitudo,quae uerticilli beftiol^ eft(nam morl us

p murisaranei^uelcsteris iumentis mokftiiTimuseft) puftulaehocexcicaniurj&^pe riculofior quem defixerit grauida.puftulx enim r umputur^ex cjuo interitus (equii^ tur/ed fi non grauida eft^non interimit.quinetiam ea quam altj chakidam^alt} dy* gnidam uocant/uo morfu aut interimit,aut uehementem doiorem mouecjimihs k2tc paruis lacercis eft: Ccd colore ferpentis, quam caedlia nominat. denic^ hornines ofuperiritotide fere morbis equumjatcperiaoueminfeilarisquothominereferut» interit ueneno fandaracae dC equuSjd^quoduisiumenciijfmeueterinii.daLuria aqua percolatum.abortum eria facit cqua odore fenties fungi fumigantis lucerns extindx,quodd: mulieru nonnullis accidit^hactenus de equorum morbis.Quoci

< hippomanes uocat, hxret quide fironti nafcentfs pulIijUt narratunSed equx per^

40 lambentes abftergentesc^jid abrodunnquae aute de hoc fabulantur, figmenta mu !iercularum,6(: profeflTorum carminis incantamentorii efle credendum porius eft* Emitri etia ab equa prius quam pulIum,quod pulium dicitur^ccrta eft.equi uocem quoc^ agnofcunt equorum quibus cum pugnarint* Gaudent pratis riguis5&: pa^* ltidibus*bibunt enim aquaslibentiusturbidas^quod fi clara eft^inturbant eam un^ gulis fuis^S^ cum biberintjlauant fe totos,Iymphis^ poriiitur* balneii enim omni^: no hoc animal adamat, SC aquae deditu eli» quamobrem natura etia equi fluuiatilis ita conftat, ut uiuere nifi in humore non poflTiCtBos contra quam equus^nifi aqua fit clara/rigida atque lympidajbibere nolit»

AntyrtmiU» gidcheatiandi Hiami , an ex» pugi omnino, psritiorss iudi

Q0 ARISTOT» DE HI S T* A N I SL A L I V M

kfmoi mo morho Uhorarefiigoris^ impatientei effe. Caput XXV

Sinf uno maxime morbo laborantjqucm malidam uocant* quod ut*. tium in capite oriturjfacit^ ut per nares pituita mukajrufFa^ effluat* quse fi ad pulmonem defcenderitjmoriuntun fed fiin capite eftjnoa infertinteritumJmpatiens frigorismaxime hocanimaleft:quapro* pter Pontica & Scy thica terra afinis caret* "DeelephantorummorhiSy^eorumcuratione* Caput XXVI

Lephanti morbis inflatione contradis laborant^quofitsnepoffinc excrementum uel ueficse, uel alut reddere* Aegrotant etiam fi come , ij dant terram,nifi ea frequenter utantur : nam fi frequenterjnihilien^: lo ij ttuntmalijapides etiam interdum deuorantnecnonfluoreteatan? H tur, quo,cum uires Ianguerint,curantur potione aquae calida?, dC d^ bo forni melle imbuti* utrunc^ enim id iiftit profluuium alui* fi per infomniamfeflj funtjarmis perfricatis ex falejOleOjSjT aqua curantur,cum humeri doIentjCarnibas fuillis ailis appo/ifis iuuatur* Oleum alij bibunt, alij non, dC (i fpiculumin corporc inefijeiicitur eo quod biberit oleo^ut aiuntvqui autem oleum non bibunt,ijs radisc . tyrtami decoda in uino datunQuadrupedum res ita fe habet»

Demorhisinfeiiorum^ia^prtecipueapum» Cap» XXVII

Nfedorum maxima pars eo tempore ualet^quo gignitur : uidelicec ^^ cum annus talis, quale uer, humidus dC tepidus eft, Apibus befliofe za. qusedam in alueis innafcuntur^qu^ fauis ofFidant» Vermiculus item, fpecie aranei nocet fauisjquemalijclerumsalij pyraufiamuocant^ hic fibi fimilem forma aranei parit in fauo, dC facit ut examen ^gro* tetobefietiamalia qua^dam befiiola fimilis hepiolopapilionijquilucernarumlu* mimbus aduolat* h^cpuluerem fpirando in alueo parit, nec aculeo ab apibus fif^ mulatur/ed tantS fumo abigitur. Erucx quoque nafcuntur in alueis teredines dfcs da^^quas apes non infedantun ^grotat potiflrmumjlcum fylua flores aeruginofos tulerit^atque etiam temponbus ficcis* Intereunt ink^^d. omnia tada ex oleo/ed cc lerrimejfi capite illito exponantur foli*

Animaliumdi^rentiaprolocorumuarietate* Caput XXV lli |@

^ luerfitate etiam locorum differentia oritur* ut enim locis nonnullis gl ' gni omnino aliqua nequeunt/ic alif s generantur quidem/ed paucio |i raj^: uitabreuiore, nec profpera* lods etiam uidnis difcrimen huiu^ |i modi exiflit:ut agri Millefrf lods fibi propinquis cicada alteris gignua -' tur^alteris non, Amnis in Csephallenia infula dirimit^ cuius citra alte^ rum latus cicadarum copia eft^ultra alterum nulfe* In Pordofelena,uia interiaccc, cuius ultra alterii latus gignitur catus^dtra alterum gigni non poteft.TerrseBceo*? tix in Orchomenio agro talpx habctur multae : at in Lebadico uidno nulfe funt, nec^ fi aliunde portat^ eo fuerint^uolut infodere Jn Ithaca infula lepores fi aliundc 4.0 illatidimittatur, uiuere nequeut : fed eodereuerfi^unde maris introierint infulam, moriuntur* In Sidlia formicae, qu^ equites appellatur,no funt Jn Cyrenenf? agro ranae uocales praterito tcmpore deerant* In Africa non aper,non ceruus^non ca^* pra fylueftris eft Jndia,tefte Ctefia, quanquam no fide digno, fuem nec ferum nec manfuetum habet.Qu2 autem fmguine: carent, dC quae feceflfu tempore condun tur^grandiora nimirum illa poflidet* In Ponto neque mollia funt,neque teftata^ni fi lods quibufdam pauca. In mari rubro teftata omnia mira quadam magnitudinc augentur,In Syria oues funt cauda lata ad cubiti menfuram.Capr^ auriculis men furapaImar^&:dodrantaIi,acnonnuIkdemifris5itautfpecftentadt€rram.Boues

nodc^

-LIBER O C T A V V §♦ m

tiodos fcapulaf um fledunt, m camelum Cilicia caprae tondentur,ut aliHoucsJn Africaarietes ftatimcornigeri generantur^ nec folummareSjUtHomerusfcribi^ fed eriam fceminx^Contra in Ponto per prouinciam Scy thicam nullis cornua ena fcuntur. In Aegypto aliqua maiora, quam in Gra^cia, fiunt^ut boues^ dC oucs^ali^ quaminora, ut canes, lupi, lepores, uulpes, corui, accipitres.aliqua magnitudine parijUt cornices,&: capr^* cuius rei caufam attribuunt cibo, qui ali}s large,ali]s parcefit,utlupiS5&: accipitribus ♦ carniuoris enim parum cibi fuppeditatur,pro;* pier raptus,quo uiuunt,penuriam,aues enim minores paucse ibi habentur. lepori uero omni^non carniuoro generi uidus ieiuniorobeamremeft,quodneque

lo nuces,nec pomafunt diuturniora.Tumetiam muItisIocis,cccIi &: fiiuscondmo

cauf^eft,utinterrafflyrica,8^Thracia,&in Epiro,afmi paruihaoenturjn Scy. ^ ^^^: thica&GallicanuIIipropterimmodicumfrigusJnArabialacernmagnitudmecu^J^.w»^^^'^^ bitumexcedunt*MureseriammuIto foricibusaudiores, quibus crura pnorauei palmimenfura,pofteriora ad primumdigitinodum habeturJn Africamagnitu^ do anguium mira^ficut SC fertur Jam enim nonnulli ubi triremi appIicuiirenc,oiia boum mukorum uidifle narrant, quos abfumptos efl^e ab anguibus non dubira^ rent,cumtriremes produdas in altum, quamprimum angues infectarentur, a: nonndli aggrefl[i trirememeuerterent. Itemleones in Europa potius funt, S^ea Europx parte, qux inter Acheloum amnem, dC NeflTum eft* Pantherae in Afia,

lo inEuropaautemnulI^*beftixdenique omnes fere efferatioresin Afiafunt^for^s tiores in Europajmukiformiores in Africa. Vnde prouerbio quoda dicitur : Sem* peraliquid noui Africam afferrejadtenimillius fitus aquarum penuria.ut fer^ codem concurrantbibendi caufa^quoquidem loco etiam qux alienigenxfunt, coeunt&:generant*quorumtempora eadem ferendiuterifint,&:magnitudines nonmuko inter fe difaepent.redduntur mitioresinrer fe defideriofluuij, nam dC contra quam cxtera potum quaerunt* tempore enim hyberno magisjquam aefti* uoanfuetum nanque his eft bibere ^ftate,propterca quod imbres fieri per id tem^ pus non foIeant*8<: mures quidem cum biberint^moriutur.Sed uel alibi coitu alie^ nigenarum procreari apertS eft, ut in Cyrenenfl agro, lupi cum canibus coeunr, 50 &:iaconici canes cx uuIpe&^canegeneranturJndicos eriam canesextigrideSt: eane gigni confirmant : uerum non ftarim, fed tertio coitu * primo enim belluinos adhuccatulos procreari aiunt* alligantur canes locis defertisjd!: nifi belluaincenfa libidine fit/^pe lacerantin'»

Mores etkm dnmalim pro locorum quditate difjhre^uenena^ferpentumiUel mit tiordiUelafj^erioraeffici* caput XXIX

1 Orum etiam diuerfitatcmloca efficiat, ut montana SC afpera fuas be 1! ftias rcddi5t&:afpedu cfferatiorcs, 8^uiribusrobuftiorcs3quampla i, na8<:molIiora.Argumetoueliues Athimontisacceperim^quorum J nefceminasquidem fpedaremares fitus inferioris audent* Morfus |j etiambclluarum ex locorum diuerfitate pfurimum differuntjUt in Pharojlocis^alijs fcorpiones nonlaedunt^AtalrfsjS»^ prscipueinScythiamuIti, dC magn!,&: nocui funt* dC fi uel hominem,uel quamuis beftiam pcrcuflerint, in* tcrimunt^nccfueseuaderepoflrunt, quanquamcaeteros uirulentos ictus minime fenriunt*8<: nigrieorum potiflimum interimuntunquifcp tamen celcrrimc interit, fiidus adierit aquam* Anguium quoque idus per loca plurimum differunt* Afpis enim anguiSjCx quo medicametum puorificum illud componunt^in Africa gignts mTrLHo^ tur, cuius idui nullum remedium eftmafdtur eodem in agro^in quo lafer/erpcns ^pticwm exs quidampufillusj cuiusremediumlapiseft, quemexfepulchro cuiufdamregisan^ demiceifo»

ijx ARISTOT. DE HIST* ANIMALIVM

tiqui acdpf ant, eo^ perfafo ex uino bibunt Italiae lods quibufdam morfus ctlam itellionum exiciales funtSed ommum uenenatorum morfus grauiores {umfizU terum ederit alterum.ut fcorpium deuorari a uipera certum eft,PIurimis uero eois rum aduerfatur faliua hominis* Serpens quidam minutus eft^quem aliqui faaum appellant, quem angues prsemagni fugiunt ♦ magnitudo huic ad cubitum/pedes hirfuta, quicquid momorderit continud cirdterputrefcit*Eft pr^tereainlndica regione ferpens paruus.cuius unius remedio carent incol^*

Qtto tm^oYC pifcium gmm pneSiiintiorA m cibum ndikntur. Caput XXX l Ifcrimenanimalium ut profperejcontraueexigantjueluteropleno lo ' exiftere nouimus^Tefta enim inieda ut pedines^omne^ oftreariii, ! fiuecochariumgenusjatqueetiamcruftaintedajtuncoptimafunt, i cum grauida, utlate in locuftis, d: reliquis huiufcemodipatet^fed quanquam tefta inteda grauida didmus, tamen nullum eorum uel coitum, uel partum uidemus* crufta inteda mmirum 8C coire, dC parere perdpiua tunMoIiia etiam prasftantjCum grauida funt,ut lolliginesjfepiaejpolypi^pifces cum impleri indpiunt coitu, boni omnes fere funt ♦ fed procedente uteri temporc aiij pr^ftantjalfj non. Alec^fiue mxna utero grauis melior eft*forma rotundior fcc minae, porredior mari, dC lation Euenit ut cum fcctu impleri fcemina indpit^ma* ris color in nigriorem^pluris^ uarietads muteturj&: caro deterrima dbo efflciatur* zo uocantur a nonnullis per id tempus hird ♦ mutantur pifces^qui memlx^dC qui tur di appellantur^atque etiam fquiIIae:Vere enim nigrefcunt^poft ueralbedinem fuam recipiunt* Fuca etiam mutat colorem * cum enim cseteris temporibus candi^ da fit, uerno uaria redditur* folam hanc ex marinis pifcibus nidum fibi confternes Vrofmdndey re^atqueinftragula parere aiunt, Alecetiammutatur, utdixi^&rcerruSjUtexalis redditcmum, bedine rurfusaeftate ad nigredinemredeant: quodmaximefuispinniSjatfbran^ chijs declarat Coruulus etiam cum utero fert, optimus eft^, perinde ut alec^mugi:^ lis uero,&: lupusj&reliquifereomnes fquamaintedideteriores funt^cum ferunt» fimiles fibi/erentes BC non ferentes paud funt, ut glaucus, Vitiantur etiam fenc^ dute pifces, dC quidem thunni uel ad rem falfamentariam fenes improbi funt: multum enim carnis abfumitur^ quod idem uel in caeteris pifcibus euenit» declara* 5*» tur eorum fenedus duritie magnitudine^ fquamarum Jam captus eft thunnus fenex^cuius pondus erat ad talenta quindecim, dC caudx interuallumadcubita Uuo tquinc^&palmum.FIuuiatiles &:iacuftres pifcesoptimifuntpoftpartum,&:fe^ minis genitalis emifli6nem,Sed nonnulli etiam cum ferunt commendantur^ut fa^* perdis^altj damnantur, ut filurus, cum caeteri omnes mares fuis fccminis fint prx* ftantiores* Silurus fcemina praeftatfuo mari* dCin genere anguillarum quoque meliores funt^quas fceminas nominant^qu^ nomeh fozminx temere acceperunt. Non funt enim fcemi

n^/edquiaafpeduacarterisdifaepant, 4©

fceminae appellantur*

HISTORIAE ANIMALIVM LI- B R I O C T A V I F I N I S,

ARISTOTELIS STAGIRITAE DE •»

HiSTORIA ANIMALIVM L I B E R N O N V S, INTERPRETE THEODORO,

De affi^ihm mimoYum ommm animdiumde^ ijSi qu^ psrpetus hiterfc

mimiciti^gerunt^a^earumciiufis^ Caput l

OR £ s animalmmobfcuriorum.parum^uiuentiumtcmpo

■ ris^minus fenfu percipiuntur : uiuaciorum euidentiores funt»

I Habereenimuimquandamnaturalem animancesinquauis

animiafFedioneuidentur.hoceftprudenna/tultitia, forticu^

! dine,ignauia,clementia,acerbitate, &:reliquishabitibus genc

^^1 riseiufdemjn nonnullisetiamcommune aliquid difciplinaf,

..^^-^-,^^-^M eruditionis^ habetur. Alia enim uiciffim inter fe.a^ia ab homt

ne (quse (alicct audiiu non carent) non modo ftrependi.uerumetiam fignificandi differentias polTunt dignofcere. In omnibus uero, quorum proaeano ett, tosmi^ nam dC marem fimili fere modo natura diftinxit moribus,quibus mas dittert a toe^ mina:quod prxdpue tum in homine, tum etiam in rjs, qu^ magnitudme pr^itet, &:quadrupedesuiuiparx fint^percipitunfunt enim foEminaemoribus molliori^ bus,mitefcunt celerius, SC manum ^cilius patiuntur» difcunt etiam, miitanturc]^ ingeniofius^ut in generecanum laconico, fceminas efle fagaciores quam mares, apertumeft.Moloticumetiamgenusuenaticumnihilo a caeterisdifcrepat.Atpe^

io cuarium longe &: magnitudine,&: fortitudine cotra belluas prasftac. Infignes uero animo,&: induftria, qui ex utroque,moIoticum dico dC laconicum.prodicrincSed fccmin^ omnes minus,quammares funtanimofae,excepta panthera, d>C urfa/o** minxenim in his genenbusefleuidenturanimofiores^cumincaeterisfintprocul dubio molliores : uer um malitiofiores, aftutiores,infidiofiores focmina? funt.atque in enutrienda prole folicitiores.Mares contra animofibres,ferodores,fimpIiciores, minuscR infidiofi*Quorum ueftigia morum, cum in omnibus fere infunc, tum uel maximeinperfedioribus, &:praEcipueinhomine. Hicenimnatura perfeaiiTima eft.&:obeamrem habitus idi confpedioresineoipfoconiinenturjtaquemulier miferfcors magis, QC ad lachry mas propenfior, quam uir cft . inuida item magis,&^

jo querula,&: maledicetior, &: mordacior.prxterea anxia, dC defperans magis,quam mas, atc^ impudentior,&: mendadon quinetia facilior decipi, meminiflecp aptior^ ad hxc uigilantior,fegnior,immobiIior denique eft,&: minus cibi defiderans*Mas uero iuuanrior,u£ modo dixi,5C fortior eft* Nam SC in mollium genere, cum f^pia ida eft tri^ente,mas fccminam adiuuar,fccmina mare percuftb, fugam arripit,Pu:s gnancinter fe ipfaanimalia, quaeIocaeademincoIunr,atqueeirdemuefcunturd=s bis. nam fi uidus penuria fit, fit certe ob eam rem,ut uel eiufdem generis animaces pugnam incer fe conferant^Ec quidem marinos uiculos fitus eiufdem pugnare in^ uicem aiunt,&: marem cum mare,& fceminam cum fcemina^donec alter ab altero ueIoccidatur,uel erjciaturjdem^eorum catulos fecere, Carniuora eriam&op^

40 pugnatur a caeteris omnibus, dC ipfa cum ca^teris pugnat:quonia uidus his ab zni^ malibus eft,urtde augures fua difttdia, dC conMi^L colligut.diflldio bella omnem^ difcordiam ftatuuc,confidio pacem omnemcp concordfam.Quod fi cibi copia fup* petac, haud fcio an ea quae nunc metuunt, oC ferociunt, inter fe eant, manfueceq^ cum incer fe eunt, cum homine etiam agant. cuius rei indidumfecitcura,quam Aegypcij animantibus impenduntvquod enim apud illos dbo non carent^fed co^ piofealuntur,ideo<oIIegioueI ipfaefferatifl^ma deguntmanfuefcutenim fui com modiratione«quaIefegenuscrocodiIiexhibet facerdori lods quibufdam,propter c&>i curam^quae ibi jnfumitur. quod idem fieri caeteris eriam lods intelligi licet^Difli

jt54- - - ARISTOT. DE HlSn ANI!iAl.IVM

det aquila cum draconerucfdtur enim aquila anguibus Jchneumo cum phalange* uenaturenim phalanges ichneumo^AuiumuariaedidafjCum alaudis* pipo cum lutea, ouaeniminufcemexedunt.Cornixcum nodua*cornix enim meridieoua furripiens noduae abfumit, cum non clare interdiu nodua uideat* nodua contra oua cornicis nodu exedit. eftq^ altera interdtu, altera nodu potetior Jtem nodua f um orchilomam isquoque oua excdit noduae^fed dic uel casters aufculae omites ^ioduamnimirum circumuolant. quodmirariuocatur, aduoiantescR percutiunt» quapropter aucupesea coftituta, auicularum genera muka&: uaria capmt*Quin* eriamquirexauiumappellatur, priuatas contra eandem inimicitiasgeriLmuftela mimicus cornicis eft,quippe qui eius ouz^dC pullos uiolet .Turtur cum ignaria pu* lo, gnatlocusenim pafcendijUidus^idemeorum eft^GalguIus cum lybiOjmiluus cum coruo.eripftenim miluus a coruo quicquid tenet, ut qui 6C unguibus fit prac^: ftantior, dC uolatu. ita fit, ut eos quoc^_ uidus ratio faciat inimicos* Ad hxCjinter ea qus cibum fibi a mari petunt, anas^ gauia, SC harpa^inuicem diffidet,Buteo in alio. genere hoftis ran^, &:rubef^, 6^anguiseft. rapit enim cos^atqueexedit^Turtur 6C luteuspugnar.occiditur a luteo turt ur,&: a cornice ty mpanus nomine.colarem ulula.c^teri^ adunci rapiutjUnde his oritur belluni, inrer ftellionem etiam 8C zxz^^ neum bellumeft. deuoraniur enim araneia ftellipne.pipo inimica ardeols eft.oua enim S(pulli ardeol^ uiolantur a pipone. ialq prxlium cum afino eii propterea quod afinus fpinetis fua ukera fcabendi caufa atterat : tum igjtur ob eain remjium so etiamquodfiuocem radenasaudieritspuaabigat per abortumjpullietiammeta x iabantur in terram.itaque ob eam iniuriam aduolansjulcera eius rofiro excauat Jii pus aflno, tauro, bC uulpi eft hoftis.Cum enim carne ipfe alatur,boaes inmdit^dC afinos^Struulpes^haceadem de caufaatCcumcircbaccipiire uulpi inimicitisfunt^ xircus enim, quia unguibuseft aduncis, &: carne uiuit, uulpem inuadir.ac uulne^ rat^coruus tauro bC aiirio aduerfarius eft, quippe qui aduolans feriat, bC coxu ocu^ Ipslaceret.Aquila etiam cumardeolapugnat.unguibus ecenim ualensaggredi=* tun hxc autem repugnando emoritur * a^falo cum uulture. crex cum galgu!0;,6(^ merula^a: uireone,quem ex flagrationeprocreatum quidam fabulantunnoce^ enim his, dC eorum pullis.fitta & o-ochilus cum aquila. fitta enim oua aquil^ ^an* 50 git^aquila tum ob eam rem.tum etiam quod carniuora eftjaduerfatunFlorus odio equum habet. pellitur enim ab equo pabuloherbx^qua uefcitur* nubeculans hic, necualens acie oculorum eft, quippe quiuocemquidem equiimitetur.atq? aduo^ lans equum fuget : fed imcxdu excipiatur, occidaturcp ab equo. coMt hic paludes a:npas,coloris eft pulchri, bC uidus facilis.Golots hoftis aiinuseft dormitenini colora in pr^fepibus,&: narem fubiens aflni ne comedat,impedic. Ardeolarum tria ,funtgenera,pella,a]ba,fteIlaris3pigercognomine.peIl^coitusdifFiciIiseft,uodfe^ ratur enim 6(: fanguine ex oculis, ut aiunt^emittitcum coit parit etiam ^gre fum^

moc^cumdoIore.pr^Iiumcumi)sinit,aquibusI^ditur,hoceftcumaqSla,aqua rapitur:cumuulpe,aquanoducapitur:cum alauda, aquaouaeiusdiripiuntur. 40 ferpensmuftelaefuiscpaduerfariuseft.muftelae,quodeademindomouerfantur. ^ iiidus enim ex eifdem appetatur neceft-e eft. fuis uero, quia ab ea deuoratur.^falo uu.pieftimmicus/eritenimpilos&eiuseuellit^Gc^^^^^^

guibusexft.Coruusuulpiamiaxsefi,pugnatenimcuxfaIone:undefit,ut

abiilo percutitur,auxiIietunVuIturetiam&: ^falo inuiceminimidfunt,ungues

emm utnc^ unahabetun Aquilae etiapugnatuultura^olor, nutrit^eai^ f

olor.01onbusueroutalteralrerudeuoret,inmc>reeft,maximeinublucrugene^

reXuntporroaIiafemperinterfemfefta,aliahGminumritu,cumresitatu!eritA^^

liusitem 6C fpmusimmidinterfeiu.nt..uidus enimfpinoaueprib^s,qw^

tenellas

L I B E R N O N V S. »5^

tcne11asadhucpafdt.Florus/pmus,aegithus,quemfaiumuoco,o^^^^ ercent.6^ntmirumfanguinem^githia^flori

nix&ardeola,iunco8!alauda,gaJgulus dC Ia.dus.Colit enimgalgulus frutetae^ nemora.!xdus faxa & montes/uis^ lods uter^ contentus degtc pacifice.amici etia pifex,harpa,miluus. Vulpes etiam cum ferpente amice uiuit:ambo enini cauerms 2audet.&merulaquo^turturemamatXeo&:iupusceruarius mimici funtrcum Inimcarne a1antur,uidumexeifdempetant necefle eft. Elepharietiam pugnant interfeuehementer,a:dentibus alter alterum ferit.qui autem uidus fuerit,adeo animumamittit,utneuocemquidemuidoristoIeret.difFeruntmterfeeiephant^^^ iomiruminmodumrobore,at(^animo.SuntapudIndosmufureibellicaenofolum mares fed etiam fcemin^:uerutamen famin^ pauciores funt,&: longe tmiidiores. euertit^difidaelephanius,deijtesadmouensmagnos.palmasuerofuafronteim. pelIitdonecdedinet,tumpedibusinculcansprofternitinterram.Venatiotahseie phantorume{i.confcenduntmites aliquos animofos^elephantos^qui uenantur, curfuffiinfeau0turferos.quoscumoccuparint,ferireprxdpiuntfuis,dumfatiget, uires^diiroluant.Tumredorindefangatumiilumin(i]it,regitc^falce:poiibreui temporeferamitefcit, atc^ obtemperat.Quandiuinfidatredor.mitem feqmiq^ ex hibet:cumdefcenderit,alijmanfuetudinemferuant,alij fuam repetunt feritatem. itacg immitefcentium aura priora praepediunt uinculis,ut quiefcant^capiuntur dC natu iam grandes, dC pulli* Sed amidtiae^at^ inimicitiae in his bdluis^uidus uitx^ io rationeitaexiiiunt* . , . ., . . ,

Beijs pifcihM, qui grtgitim» mtce^ mmnU qta ue non gregitim m* miciitefunt. Caput II

^i Ifcium autem ali) gregatim degunt.amid^ funttalij no gregatim.in* imicicR uiuiit.Qui amid funt, congregatur^ partim cum utero ferirt, partim cum foetum a^diderint* Gregales denic^ funt thunnij aleces, 1 gobiones^uocxjacerti, coruuli fiue graculi, denticeSsmulli^malleoli, M elegini/acri^ariftulx/argiadjolltj.papaueres^iulias^limari^fcombri, monedulx.horum nonnulli no modo gregales funt,uerumetiam coniugales^Re^ liqui omnes coniugia agut quidem/ed greges ftatis temporibuSjUt modo dixi^con }o ftituuntjfcilicet aut cum uterum gerunt^aut poft partumXupus BC mugilis quan* quam inimici funt capitales,tamen ftato tempore congregatur^coeunt enim in gre gem fxpius^non folum qux eiufdem generis funt, fed ctiz quibus idem aut fimilis paftus appetitur, dummodo fit abunde dbarij * faepe mugiles cauda abfciila muur, atc^ etiam^congrimeatu tenus exaementario * Abfdnditur mugilis cauda a lupo, congri a murena.[neunt praelium maiores contra minores^maior enim quif^ atc^ robuftior^minorem infirmiorem^ deuorar/ed de marinis generibus {ms^

Begenereouiliamentevfitilto» Caput III

m Ores autem animalium,ut didum iam eft^difFerunt inter fe fortitudi

MJ ne^ignauiajmanfuetudine/erocitate^mentejdementia Jam enim ge^

I nusouileameSj&TmoribuSjUtdid folet^ftultiilimis eftjquippe quod

I omniumquadrupedumineptiffimumiit^repit indeferta ftnecaufa*

] hyemeobftateipfumfiepeegreditur ftabuIo*occupatum a niue^nifi

jpaftorcompuleritjabire non uult,fed peritdefiftens^niiimaresa paftore ducantur*

ita enim reliquus grex confequitur*Caprarum ex grege fi quis unam uillo mento

dependente,quem aruncum uocant, apprehenderitjCaeterae ftant uelut ftupidx,

fuos in unam illam oculos conijdentes^Cubant difFidlius oues,quam caprae:magis

cnim caprac quiefcunt^acccdum^ ad homincm femiliarius^fed funt frigoris impa*

M i

ijff ARISTOT. DE BIST* ANIMALtVM

tientlof eSjquam oues.docent paftores fuas oues gregari/ado firepitu»nam fi cpm tonuerit aliqua relinquatur, quae non concurrerit, abortumjfi eft grauida/acit, un de fit^ut/iquem domi iirepitum moueriSjOmnes concurrant^propter confueti^di^ nem, Cubant oues, caprae^ uniuerfae per cognationemXum primii fol couerfus deiiiteritjcapras no aduerfis praeterea inter fe oculis, (ed auerfis cubare accepimus»

DefocietdUhoum^eiiudmm^mutuomterfeumoYe. Caput II II

I Oues dC pafcunt per focietatesjatque confuetudines. dC (i unus af^er f raritjreliquifequuntur* quapropter boarij nifi praeuenerint, totfjm

j armentumrequirantjnecefTeeft^EquaE focietate coniundae^fiake^ lo

II ra forte perierit, altera pullum parente orbatum enutrit. Equarum ^ deniquegenusmiroquodam amore prolis teneri putatur: cuiusrei

indicium eft^quod faepius fteriles auferutpullos a matribus, quos ipfae amore pro^s fequentes tueantunfed quoniam ladte careantjdeprauant eos quos diligunt»

Be ceruii prudentia m puUis tedeniis, de^^ mark cornuum amif^ionet Cr reparatione. Caput V

f, Erarum quadrupedum c^rua maxime prudenua pr^ftarc uidetur^ ' tum quia circa femiras pariatjquo fcilicet bellu^ propter homines mt , nus accedut : tum etiam quia cum peperit inuoluaum primum exe- ao j ditjmox fefelim herba petit, quam cum ederit, redit ad proIem^Prae^: L terea hinnulumducensinftabulajaffuefacit^quo refugeredebeacfa xum hoc eft abruptum,uno aditu, quo loco eam (i quis inuaditjexpectare, repu== gnare^ affirmant^Masitemcum pinguerit, quod ualde tempore fruduum iit, nufquam apparet, (ed longe fecedit:, ut qui pondere fu^ corpulenti^ capi fe pofte facilius fentiat.Cornua etiam lods difficilib us amittits^: qua inueniri nequeantiuis de illud prouerbium ortum, Qua cerui amittunt cornua^Quafi enim fua amiferit arma,cauetneinermisreperiatur.Cornuiiniftrum compertum eflea nemine ad* huc fertur:occuhtid enim tanquam quodam medfcamento prxditum. Anniculis nondumcornuanafcuntur,mfiquoadindicf| gratia fit initium quoddam prxtu^ P berans.quod breue.hirtum^ eft, Bimfs cornua primum oriuntur iimplicia,^^ re^ da^ad fubularum fimilitudinem,quam ob rem fubulones per id temporis eos uo^ cant^Trimisbifida exeunt, quadrimis trifida^atcg deinceps ad hunc modum proce ditnumerus ufque ad annum fextum. Ab hoc fimilia femperprodeunt, ita ne ftt dignofcere aetatem ramorum numero.fed fenes cognofcimus maxime indicio du^ plici illo : dentes enim aut nullosj aut paucos habent^atque adminiculis carent^uo cantur adminicula rami, qui imis cornibus prominent ante frontem^quibus in pu gna utuntur iumbres : fenes autem carent» amittunt (ingulis annis cornua menfe - ApriIi,quaecumamiferint,occuItantfefeinterdiu,utfuperiusdixi,id9opadsfa=^ dunt Iocis,ut mufcarum taedio uacent. pafcuntur per id tempus nodu^donec red 40 piant cornua,qu^primum quaficute ueftita, dC hirtiufcula emittunt:fed cum cre^ uerint, foliexponunt, utexcoquantur, SC ficceant^ubiiamnihilattrituarborum, cumea fcaIpant,indoIent,tunceareIinquuntIoca,confifi habereiam quorepu^ gnare poffint ciim res exigit.captus iam ceruus eft^hederam fuis enatam cornibus gerensuiridem,quxcornuadhucteneIIoforteinferta,quafiIignouiridicoaIuerit, ceruimorfi uel a phalangio, uel a quouisgeneris eiufdem, cancrosedunt: quod idem homimetiam prodefTeputatur^fednoncaret faftidio.Ceru^ftatimapartu cxeduntmuoIuaum,utdic'tumeft,necfieripoteft,utidacdpias*priusenimquam mterramdcmittant,ipf« arripiunt» uisin eomedica eflc aeditur» CeruifibiIo&!

cantii

L I B E R N O N V S* ^7

cantu uenantium capiuntur . mulcentur enim, alliciuntur^ ea uoluptate* ftaque alteruenantiumcantatpaiamautiibiIat,aIterclamferitatergo,ubifociustempus lam eife %nificarit.fed ii ceruus eredas auriculas teneat, acerrime knxiy[itc latere iniidi^ poiTunt^fin demilTas/acile interimitur*

m^uihufdmmimaUhmqu£pYtdetttkqmdmnmr<tMituU.

Caput V I Rf^cumfugiunt,fuos catulos propellunt, fufceptos que portanfi. cum ab infedante iam occupantur, arbores fcandunt . Solent urM arum herbam comedere, cum e latibulo egrediuntur, ut didum eft; ligna etiam manducant, quafi deniiant. Sed ex caeteris quoque qua^ drupedibus mukx prudenter fibi opitulari uidentur.Nam dC m Gre tainfula capras fylueftres fagitta transfixas didamnum herbam quaerere aiunt; hoc enim fpicula ex corpore ci]cu Canes etiam ^grefcentes herba quadam come^ fauomitant.Panthera cum uenenum, pardalianches didum , ab angoreederit, quo leonesetiamintereunt^ftercus hominis qu^rit : eo enim ipfoiuuatur^quo^ drca uenatores fiercus ibi propinquum fufpenduntexarbore aIiqua,neprocui Gr^cemterfcs belluaabeat,petensfuum medicamentum.itaqueinfiliensibidem,&:fpecapien^ ritury ^idy^ di per feuerans, in fe efFerenda emoricun Eandem kk abfcondentem uenari fe^ y^u?, id eji,m 20 runt proptereaquodfuoodorebelluasdeledariintelligat.propiusenimitaacce uajcuh^&m dunt, quas corripiatjchneumo Aegypti^ubiafpidemanguemfuumhoitemafpe nm hahet.m xerit nonpriusaggreditur, quamfociosuocetj&rlimoobdudo^contraictusmor uajeaU^uo. fusffi' Mc loriccu Modus armandi,ut primum madefadat corpus,a!: in terra fe uo lutZCrocodilishiantibus trochiliauesinuolantes depurgantdentes,quomun.e^ re dCipa aluntur* dC aocodilus fentiens fecum commode agi, nihil nocet^fed cum e<^rediauemuult,ceruicesmouet,necomprimat.Teiiudocum uiperam ederit^ moxcunilamedit.quod cum ita fxpiusfadum animaduertifTetquidam^utgu^ Idycofaij^cui^ ftatacunilauiperamtefiudorepeteret^herbameuulfit^quo fedoteftudointerijt. niU huhuUuo mufielaquoties dimfcatura cum ferpente efi, rutam comedit;odor etenim eius catFlm. jo herbx infefius.ferpentibus efl * draco cum per ufum pomorum na^fea infeftatur,

fuccum fyluefiris laduc^ exorbettquod ita fecere uifus faepius efl^Canes cum lum -^«ei^©-^^ bricis infefiantur, herbam tritid comeduntXiconi^^caeter^^aues cum uulnus 4Slucftrkk per pugnam acceperint^cunilam plagae apponunt Jocuftam eriam complures ^uc^yimybi uideruntjquoties cum ferpente pugnat^collum eius prehendere.Quin SC mufte^ (iirsAk. la prudenter capere aues uidetur. iugulat enim quas ceperit, ut lupus ouem. Ser^: pentem quoque impugnat, eum praecipue qui mures uenatur, uidelicet ea caufa, quiaipfaeriammures perfequitur^ De herinaceorum fenfu lods mulrisperpen^ fum eft, ut quiin cauernis funt, commutent fua cubilia, aquilonum 6;: auftrorum mutatione* qui autem intra teda aluntur,ad parietes difceduntquod ita fieri cum 4-«5 Byzanttj quidem animaduertifTet, confecutus exiftimarionemeft,ut tempusfu* turum pofTet prxfagire Jdis genus muftete ruftica?, quod uiuerram interpretor, magnitudine eft, quam melitenfis catellus minor, fcd pilo, forma, albedine parris inferioris, BC morum aftutia muftelae fimilis* manfuefdt maiorem in modum.ofFii: dt aluearibus : mellis enim auida eft^aues eriam perit, ut felis* genitale eius oiTeum eft, utante dixi, 6^medicamento urinae fiillarionibus efTe putatur ♦ datur per ra* mentaexuino*

M 5

15S

^ R I S T O. T« D E UIST* A N I M A L I VM

.J^ceamteUigenH^ parte^uamimalidqu£damhQmmmratiommnpY£(entdnh ■ hirundines, er omne colmhdceum genus : de^ £tdtc colurahdrum:, perdi»» cum.a-paff-^um. caput Vil

a^] Mnfno ratio brutorum magnam refert uicse human^ flmilitudmem^ ^^^% magisq^ in minore genere, quam in maiore uideris imdligmx ratio^ ^^1 nem.quodprimuminauiumgenere hirundoineffingendo^conftis ^"^ *' " tuendo9nidooftendlt.confingitimpliC!to lutofeftucisadnormala tarix paleationis:&:fi quando lutiinopia eii/eipfa madefaciens uola

tat in puluere omnibus pennis. ftragulum fibi etiam more hominum faciCjduriora primum fubi]cienSj8(: modice totu confternes pro fui corporis magnitudine»atque lo in enutrienda prole mira tam mas, quam fcemina squitate laborac Jmpartitpullis fingulis cibum^obferuans confuetudine quada^ne quiacceperit^bis accipiat^excre menta etiam pullorum parentes ef|ciunt. Poft adukiores iam natos circumagi/o^ ras^ ipfos egerere cdoccnt Ad hxc,coIumbiplera(^ contemplationis hufufmodi afferunt^nec^ enim cum pluribus adolefcere, aut coire patiunturjnec^ coniugium iam inde a primo ortu imtum defer untjnili ccelebs.aut uidua.Qiiinetiam fcemin^ parturienti mas adeft,ac: cuku, omni^ oWicio fungitur/^pe eria fceminam pigrius euntem ad nidum propter partus laborem mas percutit, cogit^ intrare, exclufis iam pullis terra falfuginofam potiflimum pr^manducatam in eorum os inferens,

fuum ingerit,atque ica pr^parat ad cibum redpiendum^adultos iam,cum tempus za sx^&,[uUgit prodeundi ex nidoeft,masfubigitJta magnaex pane columb^ mutuodegunt amore:fed interdum nonnullae eda ex maritads cum alijs coeunt pugnax hoc ani mal eft.alter alter um infeftat, nidum^ alter alterius fubit/ed raro^nam ct(i ex lon^ ginquo minus, tamen apud ipfum nidum fummo certamine dimicatunproprium columbarum &:palumbium dC turturum efle uidetur, ne collum cum bibiit,refii pinent,niiifatishaufennt,mareunocontenta,a<:turtur,&:palumbesmuir,neca!^ terum recipit Jncubant ambo, dC mas 6C icemina, dignofd raas ne, an fccmina % haud facile eft^nifi interiorum afpedauita palumbib us longa^nam ad uioefimum quintum,a: ad trigcfimum annum protrahitunnonnullas quadraginta etiam an^ noscompleuilTeexpIoratumhabetur.aetate autem prouedisunguesaccrefcunr ^o quosrecidere foIent,quiaIunt nihil^quolsdanturaperte^aliudhisfenefcentibus ' accidit,Turtures dC columb^ uel ad annum odauum uiuuntjfcilicet q ux exc^ca ^A^sf i«4, tae alledatrices aluntun perdidbus uita ad quinc^ oC uiginti annos, Nidulantur 8C

amdtnce^,et palumbes 6^ turtures femper locis eifde* 8C cum mares in totudimmniorcs

fic dicuntuT co fcEminae fint, in his marem prius, quam foemf nam mori nonnulli aii;

f«m&^4«£ d«es documento earum, qux domi alledatrices aluntun Sunt quipaiTeru etiam mares

ttZr^Idd^^^^^^tu'^'^^^^^

lerudtur da d» tamhabcr^nianim (npftcnti^Y C>A t^^a^-^ *-.«« -,„» - r . . .

:et

ficdicuntur co fcemfnae lint,!n hismarem prius,quamfoemfnammori nonnulliaiunt uMelA f„^A..„>.,i.^ciocumentoearum,quxdomia]IedatricesaIuntunSuntquipaireru ' • anno diutius durare non pofle arbitrentur,argumeto quod ueris initii

tumhaberenigrumfpedentur/edpoftea,tanquamnuIIusanni fupe tunfarminas uero hoc in genere efl^e uiuaciores uoluntcapienim has cum nouel:.

U^dUicied^ ^^"V^^^^^^^§^""^^P^^^^f"r/edpoftea,tanquamnuIIusannifuperiori^ amUicied^. J.«r,fQrmfnasuephocmgenereefl'euiuacioresuoIumcapienimhascumnoueI.

Hcognofci^labrorumcallo a(reuerant.Degimt^ftateturturesIocisirigidis hye 40 metepidis/ringillxcontra,^ftatetepidis,hyemefrigidis* ' ^

De iji duibm>qu£ nidum non ^dificdnt^de^perdicisdjiutid*

Qdput VIII

Ves grauioresnidos fibinon faciunt, ut cocurnfces, utperdices, ^ reliquxgeneriseiufde. quibus enim uolandi facultas deeft, ijs nidus nonprodelt,fed fadain apricoarea(aIibienfm nufquam pariunt) atc^ maceria,ut uepribus quibufdam congeftis,quoad accipitrum 5^ ^aquilaruminiuriadeuitarepoflInt,oua2dunt,a:incubat.Moxcum €xomennt,pronnuspulloseducunr,proptereaquodnequeuncfuouolatuijsd:^

hum

butn admirilHrare.refouent fuos pullos fub fe ipfx ducedo more gallinarum^B;: co lurnicesj^ perdices^nec eode in loco dCpmunt^dC incubantsne quis locum perci* piatlongioris temporis mora* cumad nidij quis uenando acceirerit^prouoiuit fcfe perdix ante pedes uenantisjquaii iam poilit capi,arq^ ita allicit ad fe capienda hcmi nem, eouftp dum pulli efFugiatrtum ipfa auoIar5&: reuocat prolem, parit oua non paudoraquamdece,fedfaepiusfedecim.MaIitio{aaftuta9 auish^ceft, utdixi, fe- cernuntur uerno tempore de gregeper cantii dC pcrgnam.coniugatfm mares cum fceminis^quamcunc^ fibi quifi^ forte acceperit. oua mares quae compererint , per^ uoluunt,^: frangunt prx iba falacitate, ne foemina incubet,quod ne acodac ta:mi 10 naemoliensjdanculum difFugiens parit* fcd fit faepius, utprx lurgore parturiendi quolibet loco ^dat^&^ mare praefenti. uerum ut oua feruetur,nunqaam ex eo quo peperit loco difccdiz, dC fi ab homine uifa efi, ita fe ab ouis aftute quemadmodum a puriisfubtrahit^Iabansantehommispedes^dumdimoueacSedcumdifFugeritfcs , fninautincubetjmarestumultuant.damitantjpugnam^interfeconferuntjquos CQ^Iibes uocat. qui aute uidus in pugna fuerit, fequitur uicloris uenerem paoensj nec ab aIio,nifi a fuo uidore fubig^itur . fed fi a comit e prfncipis, aut quouis uulgarl uincatur^clam a principe ac furto fubigitur» Vern hoc no fta fieri femper, fed certo tempore anni planu efi. Hoc idem a coturnidbus quoq^ agi am*maduertimus*Gal linacei etiz idem interdum faciunt Jn templis enim ubi fine iceminis munerarrijdii* io catim uerfantur, non temere eum qui nuper dicatus acceflerfc, omnes fiibigunt* necnon perdices manfueti iam dC domefiid fubigunt feroSj&T fpern unt^contume iiofecp tradant, perdicem uenatorem dux fylueitrium primus fnuadit.pugnam^ obuiam conferit,quo capto compage alter occurritjium alius, atc^ ita fingulis diml catur, fi mas fit, qui uenatur* Sed fi fcemina eft, ubi dux ad eius uocem occurreric, c^ter^ uniuerfae cum inuadut, feriunt, fugant ab ea fccmina^ inuidetes quod non fibi, fed illi acceflerit* hic tacitus ob eam rem f^pe zcccdit^ne uoce percepca oppu= gnetunnonnunquam marem adeuntem etficerejUt fccmina obmutefcat^ne re co gnita pugnare cum cxteris maribus cogaturjperiti refer unt.perdices no modo ca^s nuntjuerumetiam flrident, dC uoces alias quafdam emittunt*f^pe 8C fccmina inca 50 bans exurgitjcum marem fccminae uenatrici attendere fenferit^occurrenso; feipfa pr^bet libidini mariSjUt fatiatus negligat uenatrice* Vfqueadeo tum perdices^tum eria coturnices copia libidinis gaudent^ut in a ucupantes corruanr. &: fxpenumero capitibus eorum refidantTalis perdicum coitus, dC morum aftutia eil.nidalamur bumi , ut dixi, tum coturnices tum perdfces, atc^ etiam alix quxdam eiufdem pa^ rum uolantis generis. ex his item alaudajS^gallinagOj dC coturniXjnunquam m ar bore confifiunt/ed humi^

DepicomdYtiO:>t^tribmgmerihmelu[dm, Cdput IX

^ Ontra at<^ marrius picus^qui humi ntmqua confifiere parituntimdif hic quercus uermiii SK^cuIicum caufa^quo exeanr.redpitenim egref- fos lingua fua^quam maiufculam dC latiufcula habet*fcandit per arbo

I rem omnibus modis^nam uel refupinus more fiellionum ingreditur,.

i ungues etia habet commodiores quam monedula, ad tutiorem arbo rum reptationem:his enim afFixis zfcedit* Sunt pici martrj cognomine tria genera, unum minus quammerulajcuirubidas aliquid plumxineft.alterum maius quam a-LiLknms qI tnerula^tertiu no multo minus quam gallina* nidulatur (ut dicm efi) in arboribus, k -f^ <fi^j. cum alijsjtum oleis^pafcitur formfcis & cofIis.cum cofTos uenaturjtam uehemeter <f>i;^y u ecj cxcauare ut fiernatarbores^diciturJamueromitefcensquida amygdalum^quod mf^Qmiusik rimxinferuifTet ligni,utfixumconfianter idum rcdperec,tertioidupertudit5&: mturpim nudeumedit. ^,,^^

M 4

14.0

ARISrOT* DE HIST. ANIMALIVM BeprudetiHdgruum* Capta X

Rueseriammulca prudenter faduntjocaenim longinquapetum, fui commodt gratia, dC uolantalte, ut procul profpicere poffint*8^ fl nubes tempeftatem^ uiderint, conferut fe in terram, dC bumi quie= fcunt. ducem etiam habent, Ss^eos, qui damentjdifpofiti in extremo

,^ agmine,ut uox percipi poflit^Cum confiftuntjcaeterae dotmiuntjCa*

pite fubter alam condito^alternis pedibus infiftentes* dux detedo capite profpidt, dC quod fenferit uoce fignificat* Platea fluuiatilis conchas maiufculas, laeuescp de^s uorat : quas ubi fua ingluuie coxerit, euomit, ut hiantibus iam legat teftis exuens, atqueedat* ^®

BcdomicUijsagreBimuotucrum» C4put XI

> O micilia uero agreftes uolucres aptiffime ad uidum, dC prolis fa!u=s temmoIiuntur/Suntali^ parentesfeIiciores,6i fuorum gnatorum diligenriores ♦ alias minus* dC alrjs ingenium ad uidum acutius, alijs 5 obtufius eft*CoIunt alix loca fi-agofajfi^ {slxz^SC cauernas:ut quem a - prasruptis torrenriu alueis charadrium appellamus, quafi hiaticolara dixeris^praua haec auis,6(^ colote^dC uoce:& nodu apparet, die aufugit» Acdpiter eriam lods faxofis BC arduis nidulatur* auium quas ceperit,cor nunquam edit Jd^ nonnulli in coturnice, SC turdo,aItj in alijs obferuarunt quineriam uenandi diffc:^ remia adnotatur , ne fimili modo aftate, ut hyeme rapiat* Vulturis uel pullum uel 20 nidum a nemine uifum adhuc nonnulli aiunt» dC nimirum ob eam rem Herodo* tus Bryfonis rhetoris pater, aliunde fitu eminentiore quodam uenire dixit : argu^s mentum^ afFerebat,quod breui tempore mulri apparerent,8(C tamen unde,con=5 ftaret nemini^Sed caufa huius rei eft, quod rupibus inaccefliis pariat:ne(^ locorum plurium incola auis haec eft» edit non plus quam unum ouum, aut duo compluri:* mum.Sunt quae montes colant dC fyluas,ut upupa,& brenthus:cui &C uidus pro^ busjd:: uox ibnora eft^Trochilus dC fruteta incolit,6<: foramina^capi difficile poteft» fugaxatc^infirmismoribuseftjfed uidus probitate,&ingentjfoIertla praditus* uocatur idem 5^ fenator, dC rex* quamobrem aquilam pugnare cum eo referut*

De gencribm auium, qu£ apudaquds degunt^ de^ chaUide aue^ er eim na» P

turaonecnondeconcertationeeiufdecumaquikiO^SX^^piiSii^* Caput XII

1* Vntalix quxuitam apud mare traducant, utcinclus,quiaftutus,8£ f capi difficilis eft,fed captus omnium maxime mitefcit J^fus hic cBlin^ \ continens enim partefui pofteriore* uiuuntapud mare, SC fluuios, j dC lacus palmipedes omnes^natura enim ipfa quxrit, quod fibi co mis i modius fit^Sed multae ctiam fidipedes circa aquas,paludes^ degunt, ut florus apud omnes, cui color pulcher, dC uita commoda* Catarada mari uidii* tat,&: cum fe alto ingurgicarit, manet no minus temporis,quam quo fpacium tran 4-^ fiertsiugeri^minorquamaccipiter auis h^c eft,Oloreseriam palmipedes funt^dC apud lacus, paludes^ uiuunt : nec probitate uidus,morum, prolisjfenedutis uz^ cant*Aquilam,fipugnamcceperit,repugnantesuincunt.ipfiautemnunquamni fiprouocari inferunt pugnam^canerefoliri funt,8(^ praedpue iamiam morituri» uolant eria in pelagus longius* dC iam quida cum in mari Africo nauigarentjmuls! tos canentes uoce flebili,&:mori nonullos confpexere^ Chalds raro apparet:moa res etenim incolit*n%ro colore eft, magnitudine accipitris,quem palumbarium no minantj forma longa ac tenui» lones cymindem eam appellant* CuiusHomerus

etiain

LIBER N O N V S* i^i

criam memmit in Iliade, cum didt: Ghakidadfj perhibentjhomines dixere q^mindem*

S unt qui eandem hanc auem no aliam elTe^ac ptyngem uelint* mtadia minus ap paret,qufa non clare uidet, fed nodu uenatur more aquil^ : 8C pugnat uero cum aquila adeo acriter,ut fepius amb^ implex^,deferatur in terram : dC uiuae a pafto* ribus capiantunParit haec oua duo,&: faxis fpeluncisc^ niduIatunGrues etiam pu gnantinter fe tam uehementer^ut dimicantes capiatur*hominem enim expectare potius^quam pugna defiftere patiuntur.pariunt oua non amplius quam bina. Bepartu O" niMficatione picirnm^ meropis, lute£, argathylis^ er cmnamomi Aroa hici, deoi ciconiarum er meropum prudentia in akndisparentibus. Caput XIII ' Ica uoces plurimas comutat : ftngulis em*m fere dtebus diuerfam emit i tituocem^Paritouacirciternouem numero^niduminarboribusfa* ; cit ex pilis, dC lana ♦ glandes cum deficiiit colligit, dC in repolitorio ab^ ditasreferuat* Ciconias genitorum fenedutem inuicem educare in^

, uuIgatumeii»Sedfuntquimeropes quoque idem facere cofirment,

uicem^reddi.ut parentes no modo fenefcentesj uerumetiam ftatim^cum iam da*. tur facultas, alantur operaliberorum : nec matrem aut patrem exire, fcd in caMi manentes pafcilaboreeorum, quos ipfigenuerunt, enutrierunt^educarunLpen^ 20 nxhuiusauisinferiores paIlid^funt,fuperiores ccerule^^ut halcyoms:poitrem^ pinnulxrubrx habetun paritfex aut feptem aefiate in prscipitijs molIioribus,in^ tro uel ad quatuor cubita fubfensXutea dida a colore parris fuae inferioris pallido, magnitudine alaudx eft* parit quatuor aut quinque,nidum fibiexalo herba eua! {o ftirpitus facit, fed ftragulum fubijcit ex uiIIo58<: lana. hoc idem SC merula fadt,&- pica^interiora^ nidis ex eifdem confternunt, Solerri porro ingenio argathylis in ri pariarum genere fuum inftruit nidum : filis enim inzexit iineis fpecie pifejadfr u ar - ^^^namulgu^ J doJn Arabia cinnamomus auis appellatur, quam furculos cinnamomiportare ^-^- «^ Arifi. 2lc nidum ex his conficere aiunt* nidificat excelfis arboribus, 6;: ramis:fed incol^ fa- *^ ''^f^momi^i oitViS plumbatis nidum petuntjatc^ ita difcuflb ixi terram cinnamomum legunt* ^'^'^ ^^^^^ %^ 20 ^f^fiticinni^

' Befj^ecie^nidulaiionei^paYtualcedonm' Cdput XIIII mulgm.

j Lcedo non multo amplior paftere eft, colore tum cceruleo , tum ui^

J; ridijtumetiam leuiter purpureoinfigniSjUidelicetnonparricularim

|i co lore ita diftinda, fed ex indifcreto uarie refulgens corpore toto, ^

jl alis j& collo* roftrum fubuiride , longum dC tenue^Talis fpedes eius

ii eft^nidus marinae fimilis pilae, dC ijs quas a flore maris halofachns di^

cantur, Sed coloreleuiter rufFo, figura proxima cucurbitis medidnalibus ijsjqui^

bus collum porredius eft* magnitudo maximis amplior quam fpogiae* funt enim

alf) maiores^alfj minores. cofeptus, ftipatus^ undi4 eft, dC aebro tum inani, tum

40 folido conftat*reniritur ferramento acuto,ut uix poffit difcindi^ Sed fi una dC ferro

tundiSjSi^manitcoIIidis, facileperindeutflosaridus maris (halofachnamdico)coti

frangitunOseius anguftumjquoadfitexiguusaditus^uteriam fi uertaturmare^

infl uere nequeathabet fua inania proxima cauis fpongiarum* Ambigitur ex quas ^

nammateriacpmponatunVidetur tamen e fpinis poriusacuspifcisconfiitm\pis

fcibus enim alcedo uiuit ♦ fed amnes etiam fubit^afcendens longius* par*

tus huicouismaximequinqueconfumitunfccrificattoto fua£

aetatis tempore^parere nata mcfes quatuorjindpit*

X4.2 ARISTOT* DE H I S T» A N 1 M A LI V»

BepartuGrnidificdthneupupaipanyatrKapM^ipdiyO^tdmnis* Caput XV

Pupanidumpotiflime e ftercorehominisfadt, mutatfadetcmporc^ aeftatis5&: hyemiSjficut caeterarumquocjagreftiumpIurimac^Parus oua plurima aedit, ut aiiit* Atricapillam etia plurima aedere aliqui refe r unt, fed poft Africam flirutionem* lam uel decem dC fepte oua atris: i capiilas reperta funt* Sed^ plura etiam quam uigtnti paritjSiC numero impari femper,ut narrat* nidificat ea quo^ in arboribus5&: uermiculis alitur* pro^ prium huius dC lufdniae praeter cxteras aueSjUtlinguaefummae acumine careat*Sa lus uit^ commoditate,^ partus numero commendararjfed alterius pedis claudita tecedit^Vireo dodlis^^aduitaemuneraingeniofus notatur^fed male uolat, ncc lo graticoloriseft,

T>eueliaauei^eiu^colorey^lidtura. Caput XVI

EJia cum primis uitae commoditatc nota eft ♦ confifiit asftate in umbra &raura:hyeme in fole dC aprids. inipedat paludes ab arudinibus futni mis^paruo corpore eft, fcd uoce proba, colore eriam pulchrojnecnori

^^ ingenio ualet in uitx offictis, dC fpeciem prae fe fert decora, peregrina

ha^c auis efle uideturjquippe quae raro noftris locis appareat*

TiemoribusQrnaturacregis^fitt£Mul£,cenhi£iVligurm* Caput XVII

Rex moribus pugnadbus eft, ingenio ualens ad uidum, (cd cstcra 20 infelix^Sunt dC eijquae fitta diciturjmores pugnaces/ed animus hila^ riSjConcinnuSjCompos uitae fadlioris* rem maleficam ei tribuutjquia i rerum callet cognitione. prolem haec numerofamjfeliccm^progitf i gnicuiuitmacerie contundens^VIuIa node uagatur, ac pafdtur:die raroapparet*CoIith^cetiam faxa 8C ipeluncas* uidusenimgeminieft* pollet in^* genio ac induftria in uitae muneribus* Nouimus auiculam quandam exiguam no minecerthiam, cuimores audaces^domicilium apud arbores, uidus ex coffisjinge nium fagax in uitae ofEcils^uox clara* Ligurini, BC uita 8C colore ignobiles funt/ed ualent uocis amccnitate»

BetribusardeoUrumgenerihu^^vearumuitiide^phoicisnatura* Cap* XVIII jo Rdeolarum pella difFicuIter coit, ut didum eft/ed fagax SC cceriae ge r ula eft, dC opcrofa» Agere interdiu folet : colore tamen eft prauo^S^ aluo humida.Reliquarum duarum(tria enim funt genera^candida, colore eft puIchro,6(: coit,&: nidulaturjfi^ parit probe^pafcitur palu^s dibus, lacu, campis, dC pratis* Sed ftellaris piger cognominata (in fsL^ bula cft, ut olim e feruo in auem tranfieritjatc^ ut cognomen fonatjinerSjOdofa^ cft* ralis ardeolarum uita eft , Phoici appellatae, peculiare prae ca^teris eft, ut oculos porifiimum appetat^inimica eft harpa^uidus enim earum fimilis cft*

utmcrulahabct*

Caput XIX 4.0

Erularum duo funt genera,altenim nigram BC uulgarc^altcrum can didum, magnitudine quidem compari, 8C uoce fimili : kd circa Cyl^ lcnam Arcadiae familiare,nec ufquam alihi nafcens* Eft cnfm ex hoc generc qu^ fimilis higrae fit, fed fufca colore, dC magnitucJnc paulo

^ minor ♦ uerfari hxc infaxis, a^tedisfolitaeft :necroftrumruriIum,

Detribus

4-<5

Tfctrihmturdonimgmerihm. Cdput 'XX

Vrdorum tria funtgencra^unum uifcmomm^qaod nifi uifcOjatc^ refl nanon uefcitur, &:magnitudine picaeeft* Alcerumpilarejquodfonat acute,^: magnitudine meruix efl.terrium, quod iliacum quidam uo^ cant,minimuminter faa£C,minus^ macuiis diftindum»

T>eauecceruUonomineiVeiusforma. Caput XXI

Ouimus dC faxatiiem auiculam quanda^ cui nomen coeruIco,quac ma ximeinScyro colit^faxa amans, magnitudine minor quammerula, maior paulo quam fringilla^pede magno eft, fcandit^ faxaicolore CQ? ruleo^roftro tenui&:longo,crurebrcuiiimiliterutpipQeft; Detdreoneia^moUicipiteduihm» C^put XXII

llreototus uiridans ex obfcuro eft. hyeme hicnonuidetur^fedaeftiuo ' folftitio pottflimu uenit in confpedum.difcedit exortu arcturi fyderis^ magnitudine turturiseft^MoIIicepseodem in loco femperiibiftatuic

I fedem^atcK ibidemcapitur* grandi dC cartilagineo capite eft, magnitu^

dine paulominor quamturdus,ore firmo, paruo, rotundo, colore totusdnereo. depes dC pennis inualens eft» Capitur maxime nodu»

VepurddOi cr coUurioney de^ mihui cteterls,^u£femper conf^icu£[unt.

Caput XXIII Ardalus etiam auicula qua^dam perhibetur, quae magna ex parte grc* gatim uolat^nec itngulare hanc uideris, colore tota anereo efi^magnis: tudine proxima fuperiori:fed pennis ac pedibus bonis . uoce frequen* ,^_^^^^^^^^ temjnecgrauem emitat»CoIIurio eifdem^quibus merula uefdtur.ma* gniiudo eius quo($ eadem quac fuperioribus eft* capitur hyberno pouus tempore» Hxc omnia femper apparet^atc^ etia ea qux in urbibus folent praedpue uiuerCj ut coruuSjUt cornix:nam ea quoc^ femper coipicua funtjnec loca mutat^aut latent» DetrihusgenerihusmoneduUrum. Cdpid XXIIII

Onedularum tria funt genera* unum quod graculus uocatur^magni:* tudine quanta cornix, roftro rotundoj rutiio, Akerum lupus cognoss minatum paruu5&: fcurra»Tertium,quod familiare Lydiagjac Phrygia? terrafjidem^ palmipes eft» De duohus aUudirum generihu!* Caput XXV

Laudarum duo funt generajalteru terrenu, criftatum^galerita a crifta api pellatum^alteru gregalCjnec iingulare, more alterius:ueru colore fimile, quanquammagnitudineminus>5^ galero carens:dboueroidoneum*

De g(iUimgme,i:^ liumoiearum^formd* C4put XXVI

Allinago dida,per fepes hortorum capfturjmagnitudine quanta gallina eflijroftro longOjCoIore attagenae,currit celeriter, dC homincm mire dili* gir,Stumus niger, albis diftindus maculis cft, magnitudine merulac*

DetheiO^duohwiemmgeneribui. Caput XX VH

Bes Aegypti duplidgenerc diftinguuntun funt enim alix candidae^altae nigrae^cadidae apud Peluiiu tantunon funt, cum in reliqua tota Aegypto ^ habcantur^nigrac contrl apud Pdufiu tantg,in cxtcra Aegypio nuUx»

14.^

ARISTOT» DE H I S T» ANIMALIV!*

T>edmhusafwnumgenerihuS: CaptU XXVIII

Sionesahqui§mmbiis anni temporibuspatcntj&^obeamrcmpcr* ennes^dC femperafiones uocabulo copofitoappellatun quiefuinon funtpropter uitium carnis^AIiquiautumno interdumapparet, nec plus uno aut aitero die immoratur : qui dC efui funt^dC ualde probaa

, tur.difFerunt hi nullo fere alio a perennibus illiSjnifi corpulentia pinsr

gui dC quod uox his deeft,illis non deeft ♦ de generatione eorum,qu3enam fitjniha adhuc exploratii habemus^nifi quod fauonfjs flaobus apparet^c^rtii enim hoc eft* mcuculifixtUiO^eiuipYudentiii. Cdput XXIX

Vculus,ut antea didum eft^non nidificat/ed in nidis parit alienis,^: ^^ prxdpue in palumbiumj&^curucaej&alauda^jhumijatque etiam in nido 1 uteol^ appellatae fuper arbore* parit hic unum ouum^nec ipfc incubat»Sed auis in cuius nido pepererit, ea incubatjexcluditjatque enutriL quxcum ipfealienigena pullusaccrcuerit, fuoseijceredid=^ tiir^ita m pereant» Alij eos a genitrice occidi^S^ dari in cibo cuculi pullo aiunt,uidc* licetimprobatos propter fpeciem cuculi elegantiorem, fed quanquam plurima cx ijs uidifte nonnulli confirmantjtamende pullorum interitu non conuenit inter omnes. Ali] enim cuculum ipfum repetercnidumjcuifuumouum mandaritjpul* los^ deuorare nutricis uolunt ♦ alij pullu cuculi, quod magnitudine praeftet, poflc percipere cibum omne oblatum^atc^ ita caeteros fame perire autumant* alij ipfum lo m fortiorem, cseteros paftus confortes occidere autores funt ♦ fed prudenter fane prolis fuae procreatione moliri uidetur cuculus, C um enim fe ignauumjminime^ opitulandi potentem nouerit/acit quafi fuppofititios fuos puUos^quo feruari pofr jGnu timiditate enim hacc auis exceditjquippe quas ab auiculis uellatur, dC prse mc* tuearumfijgiat*

DeapodummduUtione^a-Ciiprimulgiforma' Caput XXX

Podes^quos aliqui cypfellos appellat, fimiles eife hirundinii, dicftuiam eft.Haud enim difcerni ab hirundinepoiTunt, nifiquod tibijs funthir futis* nidum fpecie dftellae produdae longius, fidas ex Iuto,uno aditu dato ardiifimojfaciunt : idc^ locis anguftis intra faxa 5C fpecus, ut 8C jo belluas denitare poflintjS^ homincs^Quem caprimulgum appellant^auis monta^ na eft, magnitudine paulomaior quam merulajminor quam cuculus, moribus moUior* parit oua duo^aut tria cum plurima* fugit caprarum ubera aduoIans,ens> de nomen accepit. Cum fuxerit, uber extingui, capram^ exc^cari aiunt^Parum clare intcrdiu uidet/ed nodu perfpicax eft^

BecoruorumnidifieiitioneiZ7foetu. Caput XXXI

Orui locis ardtioribus, BC ubinpnfatiscibi plunbusfit, duotantum incoIunt:&: fuos pullos, cum iam poteftas uolandi eft, primum nido crjciunt, deinde regione tota expellunt* parit coruus quatuor ^dC quinc^.Tempore quo apud Pharfala hofpites Medix perierCjCorui 4« locis Athenarum Peloponnefi^ defuerunt, quafi fenfum habcrcnt aIiqucm,quo inter fe rerum euenta fignificarent,^ mouercnt ur»

mfexe^arumgenerihuSsedrum^niduUtioneiQruenatione, Caput X^KH

1 Quilarum plura funt genera.unum quod pigargus ab albicantc caa

^ dadicitur,acfiaIbiciIlamnomines.gaudethaecpIanis,&:lucis,8^op^

pidis.hinnularia a nonuIlK uocata cognominc eft.montes ctiam {yU

uam^ fuis freta uiribus petit, refiqua genera raro plana5&: lucos ad*

eunt, Alterum genus magnitudine fecunduj dC uiribus, planga,aut

clauga

clauga nommc/altiTs a: conualles, &: lacus mcohre foKtum,cognomme anataria, 2^ morphna a macula pennx, quafi naeuiam disceris ♦ cuius Homerus etiam memi nerat in exicu PriamiTertiu genus cplore nigricanSjUnde nomen accepit,ut pulia dC fuluia uocetunmagnitudine minima, fed uiribus omnm praeftantiilima hdsc cii^ Colit montes ac fyluas^ dC leporaria cognominatur. una ha^c fostus fuos alit atque edudt^perniXjConcinna^poiita^aptajintrepida, ftrenuajLberaliSjno inuida efi;mo^ defta etia,nec petulans,quippe quae no ciangat, neq^ Iippiat,aut murmuret*Quar £um genus percnopterus abalarum notis appellatii, capite albicante^corpore ma^: iore quam cxtctx adhuc didae h aec eft : (cd breuioribus alis^cauda longiore.uultu^:

i<5 risfpedemh^crefert.fubaquila, &:montanaciconia cognominatur. incolitlucos degener,nec uitrjs cxterarum caret,^: bonorum quae ill^ obtinet,expers eft : quip pel^uxacoruocxteris^idgenusalitibusuerbcretur/ugetur^capiatur.grauisefl enim,uidu iners, exanimata fert corpora, famelica femper efl, dC querula, dami^ ut.dC dangit^Qiimtum genus efi: quod haliaetus, hoc efi marina uocatur, ceruice magna^e^: crafra,alis curuantibus,cauda lata. moratur haec in littoribus dC oris.acd dit huicf^pius, utcumferrequodccperit nequeat,ingurgitedemergatur.Sexta genusgnefium,idefi, uerumgermanum^appellant* unumhocex omniauium genere effe ueri,incorrupti^ ortus creditur* castera enim genera,^: aquilarum,5:: accipicrum,8<: minutaru etiam auium,promifcua adulterina^ inuicem procreant*

20 Maxima aquilarij omnium hasc efi, maior enam quam ofTifraga, fed caeteras aqui^ las, uel fefquiakera portioneexcedit* coIoreefirufFa, confpedu rara, moreeius quamcymindem uocari diximusTempusaquil^ operandi. uolandic^ a prandio ad meridianum.mane enim quiefcit ufquedum forum fircquens, 5£ prandendum iam fit Jenefcentibus aquilis roflrum fuperius acaefdt, incuruatur^ fubinde ma^ gis magism, ut demu feme incereat* cui rei data efi fabula,ut hoc ita acddat aquila^, quoniam cum olim homo efIet,hofpiti iniuria intulerf t* Condunt,referuant^ fuo in nido quantum cibi pullis' fuperfit» quod enim dic quac^ facultas uenandi no da^s tor,fitinterdum ne quod portent extrinfecushabeant^fiquem deprehenderinE uiolantem nidum,uerberant fuis alis, dC unguibusIacerant.Nidulantur lods non

|o planis,fed celfis, praedpue quide arduis faxis 6^ praedpitibus, fcd arboribus etiam* Alunt fuos pullos donec poteflas uolandi fi'at:tum nido eos expelluncpoft regio^s gione quam ipfigenitores incolunt, tota exterminant^Tenent enim fingula aquis* larum paria longum tradum* unde fi't,ne ullo pado uidnos habere patiantur» Ve nantur locis non fuo nido propinquis, fed longe diflanabus.Rapta non protinus ferunt : fed cum corripuerint dC fuftulcrint, deponunt,expertae^ iam pondus re^: quiefcuntJeporemetiamnon ftatimrapiunt,fed expedantdum prcdeatinplaij na^nec prorinus de alto in terram ruunt, fed paularim defcedunt* qu^ fdeo iadiif, ut tutiores ab infidifs finr^ confidunt enam locis xdiaoribus,quia difficulter a terra tollcftur.uolat fublimeSjUtperquammaximeprocul afpidat. quapropterhomines

40 folam auium omnium aquilam efle diuinam perhibent* Omnes profedo quibus ungues adunci, minime in faxis confifiat, quoniam faxi duriries tmpedimeto cnrn uaturse unguium efi* Venatur aquila Iepores,hinuIos,uulpes,&: reliqua qu^ uin^s cere ualeat* Viuit tempore longo, quod diuturnitate nidiciufdcm dedaratur^ Beauequddamfcythica^f^p-eiuinidificatione, Caput XXXIII

1 Cythise terre incola auis efi,magnitudine oridis,hoc efi: auis tardx^qux 1 duos proaeat pullos* dC quae peperit oua non incubitu fouet, fed con^? j dita in Ieporina,aut uulpina pelle relinquit,atc^ ita ob uoluta in fumma I arbore collocat^cumq^ a uenatione uacat,cuflodit*&: fiquisfcanditjim pugnat,6<: uerberat alis perinde uc aquila^ fadunt*

N

14« /l R r S T O T* D E H I S T* A K I M A L I V M

DenoAuiiycicmii&o^ifrdZd* Caput XXXI III

[ OduXjdcuniaj&rdiquajqiiaemterdiunequeuntcemeresnodu ue nando cibi! Gbi acquirunt» Verii non tota node id faciiit, (cd uefperti* i no, dC matutino»Venantur autem mures, lacertas, uerticiIlos5&: eiufs= ,, ...-mSi modi alias quafdam beftiolas. Qux offifraga appellatur, probe dC {cc^ tificat,&: uiuit^ccenx gerulaj&: benigna eft»nutricat bene dC fuos pullos,&: aquilae» cum enim illa fuos nido eiecerit^hasc redpit eos^ac educat» mittit nanc^ fuos aquila, ancequamtempus fit,adhuc parentis operam defiderantes, nec uolandiadeptos facultatem : quod per inuidiam ita facere aeditur * natura enim inuida dC famelica eft, nec copiofa uenationis* magnum tamen quid nandfcitur,cum uenatun inui* lo det igitur fuis liberis iam maiufculis, atque edadufculis, dC ob eam rem unguibus fecat. Pullieriam ipfi intcrfepugnareincipiuntdefede.acpaftuJtaque aparente eijcian£ur,&:palfantur,deiedi uodferaturjpericIitaeurc^.Sed offifraga recipit eos benigne^SC taetur.dC alit^dum quantum fatis fit adolefcant* Parum bacc oculis udj^ lct^nubeculaenim oculos habetlxfos.Atueromarina illa clariiTima oculorii acie eft^ac pulios adhuc implumes cogit aduerfos intueri foIem,percutit eum qui recu=s (ct^dC uerat ad foIem^Tum cuius oculi priuslachrymarintjhunc occiditjreliquum educat* Vagatur h^cper mare dC littorajUnde nomen accepit : niuitc^ auium mas- rinarum uenatu, ut diclium eft. Aggreditur (ingulas , cum emergence obferuarir^ refugit auisuteuolansuiditaquilam^&metu perculfa fe rurfusingurgitat,utin i© diuerfa prolapfacmergat* Sed haec acie oculorum ualens, fedulo aduolat donec uel ftranguletin humore , uel per fumma corripiat^Vniuerfas nunquam inuadit* arcent enim frequenteSjrefpergentes^ fuisalis repellunt»

Fulicarum ducupatio, Cdput XXXV

M^^^M Vlic^fpumacapiunturyappetiftcnim eam auidius «quocirca fpumains» i ^^3 fperfaeasuenariinufueft.Caroearu probiodoriseft^exceptapariepo* p i^^ fteriore ukimajquac fola lituum olet.pinguefcunt fatiSjSi^ efui funt»

J^caccipitrumgencribu/smtncrodsccm* Caput XXXV i

;) Ccipitrum genus praecipuum buteo eft, triorcha a numeroteftium 1 nuncupatus* (ecundii ^lalo* tertium circus, Stellaris autem, paiums j barius, QC pernixdifferiit* appellantur fubbuteones quilatiores Imt* ij alr) percae,^: fringillarrj uocantur * alrj leues dC ruberarij.qui abunde ii uiuunt^arc^ humiuolae funt.Genera non pauciora quam decem eile accipitrum alfqui prodideruntj qua^ modo quoque uen^Lndi inter fe dillident, Ahj enim columbam humi confidentem rapiunt, uolanrem non appetunt * alij fuper arboremjauttale quid confcendentem uenantur^fmhumieft^autuolatjRonini: . uadunt* Ali) neque humi, neque in fublimimanentem aggrediuntur, fed uolan^ tem capereconantur.Fertur etiam a columbis quodc^ accipitrum genus cognofci» 4-^ itaque cum accipiter prouolatjfifublimipeta eft^manent quo conftiterintloco : kd {i humipeta, qui prouolatjcft, non manent, fed continuo auoIantThraciae parte, quae olim Cedropolis uocabatur^homines focietate accipitrum per paludes aucu^s pantunCum enim ipii lignis, quae tenent, ariidines dC fruteta mouerut, quo aues euolarent jaccipitres defuper infedantur : quorum metu aues perculfae terram re* petunt.mox homines percutiunt bacuIiSjitaque capiunt*tum partem earum quas ceperint, auium accipitribus imparriatur* Quineriamapud Maeotidem paludem lupos efte pifcatoru familiares aiunt, BC nifi partem fuam a pifcatoribus acceperint, reria cum in terra expanfa reficcantunlaceraretRatio auium talis eft^

L I B E R N O N V S, H7

De htgenio mAmorm vflmtUiimm pifcimpro ratione commodioris uit£. Caput XXXV 11 \ Edinmarmisquoque animandbus permultaintdligipolTunt.non '! fine folerti ingenio efFici ratione uitse comodioris* Nam dC inuulgata illa de rana^qux pifcatrix cognominata €ii,dC quae de iorpedine,uera omnino certamfunt^RanaenimijSjquae gemina ante ocuiosfuos ,.^^^^^ I dependent.quorum fila capilH fpeciem referunt/ed poftrema rotun disquibufdamprxpiIantur,qua(iefc^caufaadditis:hisinquam,ubilocisarenoris aut teculentis obturbato folo fe abfcoderit, pifcatur attoHens illa (ibi pendentia fila*

10 dum enim pifciculi occurr unt,&: capita machinamenti penfilis p ulfanr,ipfa fubtra hens fila allicitj dones eos fuum in os adducatTorpedo pifces quos appeat,attici£ ea ipfa,quam fuo in corpore continet facukate torpendi:atque iia retardos prae ftu pore capit, dC uefcitur . abdit fe in arena 8C limo, tum pifces qui adnatantes obtor^ puerint,corripit. quam rem plerique confpedam a fe retuIerunt.Paltinaca enam feipfa occultat, fed non fimili modo* argumentum fic uiuere hos pifces addua po^ teft^quod f^pius habentes in uentre mugilem capiuntur uelociffimii pifcem^cum tardiffimiipfi fint.Tum eriam rana quae caruerit praepflatis uillorum iVds capitibus madlentior capitur.torpedinem autem uel hominibus infpirare torporem certum :eft.Obruunt arena fcCe SC z(dli,dC r2dx,8C pafferes,&: fquatinar.cum^ nullam fui

io corporispartem intedam reliquerint.uerberantradiolis fui oris^quospifcatores uireulas uocant,quas pifciculi cum afpexerint,adnatat quali ad algas^quibus uefd folil'funt.Qtioin locoanthiasfit,nuIIam ibi belluamefleconfefTumeaquoiam indido fecure fpongiatores urinantur, &: faaum hunc pifcem ob eam rem nomi^ nant * fcd id cafu fic euenire dixerim, quomodo dC ubi fit limax neque fus eft, ne^ perdkomnes enim limaces ab his eduntur. Serpes marina colore dC corporecon^ oro proxima eft/ed obfcurior atque acrionhaec fi capta dimittatur foris^in arenam roftro quamprimum adadio terebrat, fubit^ tota* eft ore acuriore haec quam terre ftres^Q ui autem centipeda appellatur, ubi hamum deuorarit^euomitforas fua in* tcnorz^donec hamum efjciaL tum redpit intro^ac ualet eadem,qua ante/alubrita^

jo te,appeticus his quoque nidorulentorum ut terrefkibus eft^mordent non ore/ed tadu totius corporis fimiliter, ut quae urtica uo^tur.Pifces^qui uulpes nuncupan tur,cum fe deglutifle hamu fenferintjfibi opitulantur^ut centipedae Jongius nanc^ fefe'efferentes hami lineam abrodunt. capiuntur enim lods nonnullis hamo mul^ tipltci^gurgite prajalto^&fiuduofo^Quineriamamiae cum belluam uiderintali^s quam,coIIigunt fefe5&: quac magnitudine praeftant^Iufbantesgregem drcumualtf lant : dC fi qua uiolaturjdefendunt.dentes his ualidi. dC iam cum alix belluatjtum la mia aggreffa j uulnera accepifle aaius uifa eft, Fluuiatilium filur us mas plurimum curxproli impendit^fccminautpeperic abiLfedmasquoin loco plurimus fcctus conftiterit, perfeuerans oua cuftodit : nec alium praebet ufum, nifi ut pifciculos nc

40 diripiant fcctum,arceat:idcp uel ad quadrageOmumjS!: quinquagefimum diem fas: dt,donec fms iam auda foboles fe tueri a carteris pifcibus ualeaf*prehendicur fspe a pifcatoribus ubi oua cuftodit.dum enim arcet pifdculos^quatit^profilic^&ridum, fonumq^ mouet. manet apud oua tam ardente animo, ut cum fappe a pifcatoribus oua,fipraeaItis gurgitibus fubfid0t,educantur,quoad magis fieri potefl,in uadum, ipfe tamen eodem fludio foetum fequatur, nec^ deferere unquam pariatimtunc Ci minor (it natu,minus^ ufu exerdcatus, fadle hamo capitur.fed fi peritus dC hamis: fraga efl, morfu denris fui duriflimi rumpit hamu,^!: fccrii afHdue cuftodit.Omnia tiero tum nantia, tum ftabilia, lods eifdem quibus orta fint, aut fimilibus degunt* fuus enim quibuf$ cibus in ijs eft^Vagantur maxime dC oberrant,qux carne alun

N a

I4t ARISTOT. DE H I S T* ANIMALIVM

tur^prxter pauca^ut mugilem/alpamjmuIIumjXrkam^Quae autem pholis appc! latur, mucorem quem ipfa emittfc/ibi obducit, ita ut m eo quafi cubili qusefcac^Ge neristeftatiS^expedispedenpotiflimumplurimum^ fe mouetuoiatu,nam pur pura &reius fimilia, parum admodum progrediuntur* De Euripo Pyrrhaeo pitces per hyemem omnes, excepto gobione, foras enatat propter frigus* locus hic enim frigidior eft* fed ineunte uere eo lem redeunt* Vacat Euripus fcarOjd^ alofajS^ rcU quisfpinofioris generis omnibus* mufteli etia, dC fpinacesineo mari nequaquam gignunturtnecnonlocuftae^polypi^bolitenas^atc^ alia quaedam genera^gobionem album Euripi non efle pelagium certum eft* Vigent pifces ouipari ueris tempore, donec pariant.uiuipari autumno,atque etu mugiles5mulli,& reliquigeneris eiuf- i© dem^Apud Lesbuminfulamomniatampelagia quam Euripica parere {olcntin Euripoxoeuntautumno, parfunt uere* cartilaginea etiam autumno ♦ mares cum foeminiscircacoitum congregantur*Seduere fubeunt Euripumdifiunda^necg coniugium reperitur uliiJjdonec pariantjcum coitus tempore complura ex his fibi adhxrentia capiant unMoIIium aflutiffima fepia edSoh hxc fuo utitur atramento, * non modo cum metuit^uerumetiam abfcondendi caufa*poIypus at(^ lolligo atra^ mentum pro metu mittutj fed accrefcit denuo poftquam mirerat, ut nunquam co pia defit atramenti, caeterum fepia^ut dixi/^pe uel fine pauore fiio utitur atramen to ad fe occultandam ♦ dC cum progrefla paululum fe oftenderit, redk in atramen:^ tum^uenaturetiamfuisillispraelongis pr^tenturisnon folumpifciculos/edmu^ z© giles etiam faepius* polypusfatuus quidem efl, cum ad manum demiilam hominis accedit. fed prudes rei familiaris, cum omnia colligat, dC fuo in domicjiio recondat^ cum^ confumpferit quantum utile fit,abigit teftas,S<: cancrorum crufias,6<: puta^ jninaconchuIarum^S^ fpinas pifciculorum/ui etiam mutaiione coloris uenatur pi fces* trahit enim fibi colorem i7milem ff s, quibus appropinquarit faxis, quod idem etiam cum metuerit fzcit. S unt qui fepiam quoque facere hoc idem autument.co^ lorem nanque eam fibi contrahere fimilem locOjin quo uerfarur,confirmant,Seci pifcium fola fquatina ita aftici foIet*mutat enim ha^c more polypi fui5 coIorem.Ge^* nuspolyporum magnaexparte bienmbuiuerenon poteflJua enimnaturacabi obnoxium efi^cuiusreiindicium^cumprefTus polypus aliquid fubindehumoris 50 emfttat.demumq^ abfumatur totus* quod fceminis a partu potiflimum incidit*fiu?s pent etiam fccminx^ut neque undis iadatae fentiant, dC manu urinantis de facili ca piantur.fordefcunt etia, nec pr^tereaafTidendo uenari poPfunt.mares ueroaloeo tument,^ in mucorem lentefcunt Jndicium ne bimacum compleanc elTe ufdetur, quodabortueorumjquiaeflatefit^adautumnum non facile grandem polypum uideriS:, cum pauio ante id tempus praegrandes fpedetun a partu ita fenefcere dc^ bilitari^ tammarem quam focminamferunt^utuel a pifdcuIisdeuorentur,&:fa;= dle a fuis detrahantur cubilibus^cum antea nihil tale fjs ufu eueniat.tum uero par^ - iios,noiiellos9 quamuis recens natos, tamen nullo eiufmodi malo afFici narranr. Ciufnimo ualidiores efTe quamgrandes confirmant , Sepias etiam bimatu non ui^ 4-© uere apertum efi.MoIIium unus polypus exk in ficcum^graditur per afpcriora,ui^ tat laeuia . ualidum cum cateris (ixis partibus hoc animal iit, collo tamen imbecille cum premitur^efi* mollia ita fe habent. Conchas tenuiores fcabras^ efficerecir^ cum fejuelutloricam duram^eam^ eoampIiorem,quoipfac funtampIiores,atque de ea quafi latibulo aut cafula quadam prodire aiunt.Nauta quoque polypus natu ra,8^ uitae muneribus fingularis eH. nauigat enim per maris fumma elatus.de imo gurgiteeffert fe conchainuerfa,utafcenderepofIitfaaIius, &:inanifcaphaenaui^ get,Vbi ueroemerfit,concham reuertit. habet inter fua brachia membranulam quandamannexamfimiIemijs,quxdigitisinf€rt«paImiped«ma«iumcontinea^

i:

X I B E K N(0 N" V S* .... j^

curtuerum illx az^ukdx fun£,haec prxtenuis eft,8^ aranef fpedem iWtatur.hac uelificatjCij aura infpirat, cirros pro gubernaculis urroc^ demiitk latere.ii qaid me^ fuerit,concham proiinus mari replet, at(^ ita demergit . de generauone incremen toffieius conch^ nihii adhuc exploratumhabeo.uideturtamennonexcoitugi=« gni, fed fponte, ut caeter^ conchae prouenire* nec uero an concha folutus uiuer^ poilitjCertum adhuc efi*

Betngemomfeaorumya-formic^fiudio. Cdput XXKVIII

Nfedorum ofFiciofiilimum, ^ prae caeteris fere omnibus ammalibus genus formicarum bC apum el^.aabrones item ac uefpae, bC prope di xerim omnia huius cognata generis. araneietiamlautiores ^ ftrigo^ iiores,ingeniofiores in uitaemuneribusfunt.Iamformicarunegocia ^,,,,,,..^^^ omnibus in promptu habeturtut^ cadem femita femper ambuianc, &:cibariarecondunt,&:cellaspromptuariasfadunt, necinterdiu folum/ed eciam nodibusplenalunalaborem exercent,nemoefi,quinonuideat*

De gcnmhwi tiraneorum>coYumqi mduRrk m uen<itione,0' teU conficienda. Cdput XXXIX Raneorumaut&phalangiorum plurafunt genera.mordax5qucd o|v j^ 7r»<y?« induodiiiinguttur,aIterufimileijs,quaeIuposappellateii5paruum, '^««.Sprocaa:* uarium^prpcax/alax^pulex nuncupatum^akerum maius^coloris ni faUx.Plm.acu gri,cruribus prioribus nigris, tardum, &C lente ambulas^nec uiribus minatum^ alful «,,,^,_,^^^ ualens,nequefaliensXaetera,quaemedicamentarij proponunt^aut timmgredkins^ nullum auTcerte exilem inferunt morfum. Genus fecundum,quod lupi nomen accepit/partim exigua eft,quod non cexinpartim maius, quod afperam par uam^ telam apud terram, aut fepes orditunbuculis intexere folitum primordijs intus po fitis obferuatur * dum aliquid in tela ofFendes commouerit^mox accurrit^ut capiau partimuariumeft,quod paucam^uilem^telamfub arboribusfedt*Terriumge:= nus,quod fapienuftimu lauriiTimumq^ omnium eft Aexit enim primum filis quo^ quouerfus diftendens in orbemjtumflaminaducensjinitio a medio accepto:nec inCdte media ipfum accipittdeinde fubtegmina inferes^atc^ ftipans,cubile dC repo^ fitorium alibi fibi conftituit : (cd uenationem in medio fui operis obferuando exer^ cetXum enim beftiola eo incideric, motu medij exdtus occurrit,deuindtcg primii c^uoluens araneis^dum defatiget, infirmam^ fadatjtum tollit ac defert:^ (i forte hme teneturjexugit.haec enim fruitio eius eft^iin minus^recoditOjquod ceperit^in repofitorio,repettt uenandi negodum:fed prius confardnato^quod per uenatum laceflitii eft ♦ fi quid inter mediii BC extrema inciderit, primum ipfe in mediucurrir, inde ad id quod indderit^ uelut a ftato inirio properat^Si quis telam lacerarit texere tterum indpit*uenatur oriente fole, aut occidente : quoniam beftiolx temporibus his poriflimii ofFendant^Fccmina dC texit 6^ uenatur.mas comes fruendi,non labo ^o randteft.Araneorum lautiorum, &: telam fpifliorem texentia,duofuntgenera» alterum minus,alterij maius* quod igitur longioribus eft cruribus pendens fubtus obferuat,ne beftiolx prae formidine fibi caueant,fed incauta incidanc in parte fupc riorem^ineptius enim propter fui corporis magnitudineeft. At alterum quod mo* derarius eft, fuperne obferuat, latensinquoda exiguo fuxtel^ foramine* Aranei ftatim cum aedirifunt,fila mittunt, no intrinfecus tanquam excremencii,ut Demo critus ait,(ed extrinfecus de fuo corpore ueluti corticem, aut more eoru, qua? fuos uillos iaculantur, ut hiftrids* maiora etiam animalia inuadit, irretit^ fuis filis. nam 8^ lacertos paruos aggreffus drcundat os, 6^ filis obdudtjdonec cohibeat:mox ad* lixrens,morfum defigittfaa^c ita fc habent*

5«

i^o ARISTOT* DE HIST^' AKIMAtlVlS.

Vegmrihmdpumiedrm^;ftudiom<edificattdUfkkideci^hUh€rhiSi^^^ apesduntur* Caput XL

Bnus eft infedorum quoddam nomine adhuc uacans^quo uno com prehendatunfed formam fuarum partium cognatam omnium refe^: rens, uidelicet ea quae fauos faciunt^ut apes^^ rehqua fimilis formae infeda, quorum genera nouem numero funt* Sex illa ex his grega^s 1"— - — J hajapesjregesapum/ucijquiinter apes degunt^uefpxannuac, item ^rabrones, dC teredines ♦ Solitaria uero reliqua tria* iirenis minor, qui fufcus totus eft/irenismaior, niger, uarius. tertium^quembombycem Uocatjquimaximus in^ ler hasc eft^Formicac nihil uenantur, fed fecta ab alijs colligunt* Aranei nihil confi- i© ciunt neque recodunt, fed cibum folum uenatu fibi acquiruntEx nouem ijsjquas modo enumerauigeneribus^apes (namdec^terispoftjnihil uenantur^fedipfxft^ bi cibana faciunr^arque recondunt*meI enim cibus earum eft*cuius rei indicium h ciuntjcum ap/arf) eximere incipiSt fauos«quamuis enim fuffianturjUehementer^ cx fumo laborer, tamen plus mellis tunc ^dunt quam prius. quod enim cibi cauia Cihirecodiderini^ parcius eo temporibus caeteris utuntur : fed habent etiam quo al tero cibo aIantur,quod quidam ceraginen, alij cereum uocat* uerum hoc deterius cftjS^ dulcedfne prope ncus.congerOt id quoque utceram fuis cruribus;Perquani uariainearum operatione&uitajratio eftXumenim alueum receperintmun^ dum^conftruere indpiunt fauos deferentes ex fioribus, atque etiam arborii lachry lo- mis,falicis5&ulmt.6<:reliquarum3quae glutinum pariunt, his pauimentum quo* que illinunt,ne beftiola nocu^ fubeant.uocant hoc opus apiari) tecf^orium imum» Aditus etiam {i ampliores funt, fabrica obftruentes coartant*Effingunt fauos pria mum in quibus ipfae gignatur. dcinde in quibus reges di<fti,6<: fuciJuos certe fem^ per componunt:fed regum, cum fcetus largior eftJucorum aute cum copia mellis fperatur.fauos regum minores faciunt iuxta fuos, fucorum iuxta regum minores, qaim fuos.Exordium operis a tedo aluei, textus^ ad pauimentum perpetuo fta=s bilimento agitur , plures^ ad pauimentum telas deducuntur. celte autem dC mek lari^ dC fobolaris geminae omnes funt* Vno enim eodem^ interfepto, dux fibi tunguntur cel]^,modo poculigeminiialteraintus^altera fons.compages^qua pa- 5® rietibus faui adh^rent, arc^iiores dC melle uacuac relinquuntur^gemino aut triplici uerfu^plenioresenim funt fauijquibus plus cerae obducitun pars aditusalueipri^: orillitaeftexcommofe: fic enim uocant quod uelut excrementum purgamen^ lum^ cer^ eft,bene nigrum, acris^ odoris.medentur hoc plagis, 8C huiufcemodi fuppurationibus * proximu ab eo tedorium picatus cereus pr^bet, leuius id quam commofis medicamentum eft. Sunt qui fucos dC per fe fingere fauos eodem in al^ ueo,&:cum apibusnegociumconficiendi faui partiri dicant: uerum mellincandi nullam habere facultatem, fcd uefci tum eos^tum eorum pullo^ melle, quod apes fecerintmanent fuci magna temporis parte intus, cumi^ exeunt,efFer unt kfc fa^ fiminfublime,gyro9uolftant3&:quafiexercitumfaciunt,quodubifatisiamfece^4-o rint^redeuntdomum^&epulisperfruotun Regesnunquam prodeunt foras^uel m pafcantur^uel alia caufa,nifi uniuerfa cum plebe,a: fi cum pergunt,rex ipfe for^ teaberrarit,omnes inquirere, odoratu^ fagaci perfequi, donec inueniant, acce^ pimus.geftari etiam eum a plebe, cum uolare no poteft. 6C fi perierit,omnes difcc;* dere : uel fi al^uandiu manferint, fauos quidem coficere,fed mel nullum. nec fierl pofTe^quin breuiomnesdifcedantXeramapesperreptandoflores, capiuntprio^ rum acumine pedum, mox priores in medios abftergunr,&: medios in blxfa poi* fterior um.atque ita onuftae difcedunt. dC quidem grauari premi^ onere cernun:^ Cur^quotiesredeuuttMos apibus,ne floruplura genera petat uno eodem^ profe^

:• hV&B. K - N O N V S* ■ - Ifti

t^Cr/^HfinguIis fingula ♦ uerbi gratia, a uiola ad uiolam adaolant, nec stliud attin^ guntjquoufc^ fuum in alueum redeant* hic fe quatiunt, dC finguIaSjtres aut quatu or fequuntun Sed quid accipiantj haud facile uideris : nec uero quemadmodum operantur, uifum adhuc eft*Cerae congefiionotari potuitin oleis, cum diunus in eodem morenturjpropter frondem eius arboris fpiflSorem^Poil hapc fccrificare in» cipiunt : ncc prohibet quicquam quo minus eadem in cella iint, dC pidli^dC md^dC fuci^Gigni fucos feorfum diciturj fi dux uiuit:fed fi obfjt^in apum loculameris oriri ex ipfis apibus, at(^ hps fieri animofiores, quodrca aculeatos uocari^quamuis ac u^ leo careant* Animo nanque feriendi, non poteiiate,nomen hoc meruerunr.Sunt

10 ^loculiipfi fucorum ampliores, dC finguntur feorfum quoque per fe faui fucorum* fed magna ex partefauis apum inferuntur, quapropter fecandum eii.Genera apumplura, utdixiVduo principiJ^ alterumrufumjquod praeftantius elialterum nigrum^magis^ uarium,dupIo amplius ape urili.Tertium genus quod oprimum, breue hoc, in rotunditatem compadile, dC uarium e{t.Qiiartum longum crabro^s nibusiimile* Praeterea quod fur appellatunnigruhoc^aluo^ampIioreeitQuintf etiam fucus qui omnium maximus c% fed fine aculeo, 8^ignauus*DifFeruntinrer fe apes parenribus natac urbams^S^ quse ruftico montano^ uidu educatis prodi&s rint/untenim hae fylueiires horridioresafpedu3&:iracundiores,6<^minores/ed opere ac labore prsfiantiores^Genus firugi fauos fuos aequabiles conjftrmt/upcr*

io num^ totum operimentum politum apponic3&: ad fingulos ufus fauum fingula^ tim efHngitjUidelicet parte aliam ad mella, aliam ad prolem^ aliam ad fiicos accom:» modatam.quod fi acciderit, ut eodem in fauo omnia haec reapiantur, loculus alter deinceps diipoiicus habetur inanis* At uero illae porrediores^rauos inxquales coa ficiunt, B^operimentu retumidum perinde ut crabronesimponut* fcctum etiamy dC reliqua fme ordine flatuuntduces improbi ex his oriuntur , dC copia tum fuco^s tum^tum eriam eorum.quos fures uocanLSed mellis aut nihi}, aut admodum paa* rum opera earum conficitur. Incubant apes fuis fauis^ dC concoquunnquod ntd fe cerintjUitiari ex aranea fauos aiunt*quod fi de c^tero fe continere potuerintjUt in^ cubitu perfeuerent^partis quafi abortus fit:fi'n minus, tori pereunt faui* Gignun*

fo tur in f js quae uitianturjuermiculijqui mox pennis fubnatis euOiant.C urant eriam apeSjUt faui eredi flent* quod fi qui corruerintjerigut^Si: pilis fuldunt fornicatisj ut fubire poffint^Cum enim uia qua accedant non datur, ceflant incubitu . unde fit, ut faui araneentun Furis dC fuci nullum efi munus^ (kd csteris quibus cum uiixax^ iniuriamfaciunttnontamen impune fempen nam deprehenfi interdum a bon^ apibus occiduntur, Enecant nimirum ipfae etiam duces, qui plures quam fatis fit, habeantur:&: poriflimumimprobosjne principum mulritudo fediriones in exami ne fadant* necantprxcipuejCum non ampla fobolis copia extirit : nechabent tan^ quam coloniam mittant* fauos eriam regum eo tempore fi parari funt^diruuntj ut^ pote cum defintjquibus mittendis duces ipfi pr^fidantunnecnon feuos tollunt fti

4-0 corumjfimellispenuriam coniedanturjnec alueiannona fuperiorisanniabuns^ dant&: apiarium eximentem tunc praecipue de melle impugnantjac pr^fentes fu cos expellunt . dC quidem fxpe uifuntur foris in alueo refidentes exules ♦ filagrant odfo,breues contra longas, easq^ alueis pcllere conatur : qua in pugnajfiillx uice* rintjoprimum ita fore examen putatur : fed fi h^ folas remanferintjOciofa uiuiit58d nihil boni integre faciunt* Pereunt eriam ipfas antequam autumnus fit. fiudent bo nae apes quoad fieri potefl^ne quam intra alueum interimant:5^ fi qua intcrierit in« tusjfiarim foras cadauer educunt^Qui autem fures uocantur, dC fuos inuicem fa^ lios ofFendunt, dC alienosj filatuerint/ubeunt* fedfi capiantur,capttepuniuntur#

ip A R I S T O T* D E H I S T* A N I M A L I V M

nec fecfle aut latere, aut aufugere poflunt* funt enfm in quoque aditu cuftodcs, dCr £ur ipfe^fi quando furripere ingrefium potuerit, adeo m farietatem repletur,ut ne^s: queateuolarejfed ante aIueumuolutetur*itaquefuga perquamdifficiliseft^Rei! ges nunquam foris uifuntur, nifi cum migratur : dC tunc ita^ut reliquae omnes cirss caipfum principem fuum glomerenturXumueromigrandumeiijUOxfoIitaria dC peculiaris qu^dam aliquot ante diebus intus mittitur:&: biduo^aut triduo pau^ Caecircumalueumuolant^anrex eriam inter eas fitjnondum cxploratumhabe^ mus^quonfam difficile cognitu eftXolIedae iam auoIant3&: per iingulos reges dU uiduntur.&: fi forte paucae prope multas confiftunt^concedunt paucx ipfae ad plu teSjacregem^quemreliquerint^fi fequatur^interimunt/difcefTus dC migratioita lo agitur, fingulis aurem muneribus fe diftribuunt, ut alix flores conuehant^alix cx:* oruantjaliae poliant fzuos^dC dirigat. Aquam tunc portant, cum prolem nutriunt* Carnemnullius animalis tangunt, nec opfomum appetunt»NuIIumhistempus certum confuerum^eft^quo operariindpiant^fedficibarijsnon carentjbenc^ deguntjaeftiuo potiillmum tempore opus aggrediuntur, dC quandiu ferenum (ity affidue operantur^Nouelix eriam terrio quam prodierint diCjftarim negocium in^s euntjficibusnonfuppetit^cum^incubantjdigrediuntur nonnullae ad paftum, fed breuiredeunt«proIes felicisexaminis quadraginta diebus intermitritur, tan^ tummodo a bruma* cum fatis iam coaeuilfe pulliriem fenferintjcibo appofito de^s relinquunt*ipfa uero cum datur facultasjrupto operculo exir«BeftioIas,quac in al- ^» ueis nafcunturjS^ fauis ofFiciunt^apes notae melioris tolluntjfi^ rem familiarem tu^ cntur^fedalteraepro fuouitionegliguntjSiC perirepatiunturXum autemfauos apiarij eximuntjCibi tantum relinquuntjquantum per hyemem fufFiciat*quod (i fk tis fit/eruatur examen ♦ {in minuSjUel moritur ibidem, (i ne difcedat hyems obftat, uel deferitfedem, fi ferenunancifdtur; mel apibus tum aeftate, tum hyemein dbo efttfedreconduntalterum quoquecibari]* genus, cui duritiescer^proxima^quod fandaracam nonnulli appellant Jnferuntiniuriam apibus maxime uefpae, dC aui* cul^jquas paros uocantjatque eriam hirundOj&r merops^qui apiafter eft,tum ue^ ro ranx lutarix^eas ubi ad aquam accefierintjrapiunt* quamobrem eas apiari] per paludes&^ffegna^undeapesaquantur, uenarifolent &:uefparumlatibula,&:hi^ jo rundinum, ac meropum nidos propinquos alueis tollunt* Nullum animal nifi fuf generis apes fugiunt , praeliantur enim inter fe , dC cum uefpis : fed cum r uri funt, necfibiinuicem,neque ullis alijsiniuriantunAtueroapud fuos alueospugnanc acerrime,& hoftes quos uicerint^enecant Jntereunt quae percufIerint:quonia fine mteflini eruprione aculeus eximi non poteft* faepius enim euaduntjfi qui idus eft, curam adhibet, ut aculeus infixus iiicfius cum aluo extringarurjalioqui apis interit.. Necant uel maxima animalia idu fui aculei. famequus occifusab apibus eft, fe4 principes minime irritantur3&: feriunt*efFerunt foras apes uira in alueo defun<Sas, 6C caetera * mundiflimij omnium hoc animal eft* Quamobrem f^penumero cum aluf neceflitas efl, auolant, 5C in feceflTu reddunt excrementum ,quoniammaIc 4,0 oleat* oderunt non fol um fccdos odorcs, kd eriam unguentorum delicias*ex quQ fit, ut homines his delibutos percurianL pereunt apes tum alrjs cafibus, tum uero cum mulri prindpes orri, partem quifc^ fecum quoIibuitabducacRubetactiam apes interimit Jubiens enim aditus aluef5afflat,&: obferuans rapit euolantes, nullo haec afFid malo ab apfbus potcft, (ed ab apiario facile interimitur^Genus aiit apum. quod improbum cflle^ac Auos fingere afperos diximus^noucllis maxime tribuunt apiarij nonnulli^peccare^ fta per fmperftfam eas arbitrantunnouell^ autem funt annicuIa£omnes,quari3 examen quotannis auolare folitum eft^Nec uero nouella? ■:- ■'- ipfae

LIBER N O N r S* J0

Ipfse perinde ac uetcranae punguntj cum copia mellis non fuppetit» Apiarfj fucos depellunt, dC ficus^ ac relfqua id genus dulcia in cibo apponut» Apum ieniores m^ cus operantur, hirtiorescp morx domeHicx ratione funt. Adolefcentes foris nego^s cium exercct5&: ea^qua? res exigit, portant^ leuiores^ funt labore hirfutix detnta, fucos etiam ipf^ interimunt, quoties non fatis loci operibus eft» tcnem enim aluei locum penitiorem^Cum morbo examen quoddam laboraret^agmen peregrinum inuafit, dC pugna conferta^adepta^ uidoria mella diripiebat . quod cum apiarius profterneret, uidum examen ftatim egreffum ulcifcebatur, nec hommemipfum ullo pado impetebat*Morbo examina ualentiora potiflimum infefiantur dero((ic

to enim uocant uermiculos^qui in pauimento nafcuntur) e quibus aefcentibus ue^ lut aranea alueo toti obducitur, dC faui carie pereunt. Alterum morbi genus quafl ocium quoddam dC ueternitas apum incidit cum fosdo aluei odore.Paitus gratiiTi^ mus apibus thymum eft: fcd rubido albidum pr^fertur. locus aeftate non fer ufdus, hyeme tepidus.^grotant eo potiffimum tempore, cum per fruginofam marerieni operantunQuoties uero flatu uehementi iacftantur,lapillum geftant^quo fe quaft fulcro dC fundamine quodam ftabiliantcontra flatum.bibunt fiiluuius lltpropin^s quus.nonaliunde quamex eOjpofitoonere^finminus^aliundehumore haufto pergunt ire ad mel euomendum^cofeftim^ negocium repetunf.MelIis confidea di tempora duo funt, uer atc^ autumnus * fed uernum fuauius^candidius^omnino

io pr^ftantius autumnali eft* conficitur profedo melius ex noua cera^nouellis^ ftir* pibus* rufum uero atque deformius faui uitio redditur , qu^ppe quod perinde ut uinum a uafe uitietun quapropter coquendum id reficcandum^ eft.Cum autem ex thymo florente faui replentur, fitita, ut minus mel coeat dC duretur. probarar cui ex aureolo color ♦ quod autem albicat^non e fyneero thymo confedu eft/ed id oculis dC ulcefibus commodius appIicatunMellis exilior pars fluitatjquseximeda eft:pura uero dC ualida fubfidit.conficiunt ceram cum ftirpes florent,quamobreni cximenda per id tempus cera de alueo eft:continu6 enim reparatur.Hxc funt^un de accipiuntjthymus/ufus agreftis/ertula campana,arDucum5myrtus,phIeus,uts.

- lex^genifta, Cum ex thymo conficiunt, aquam admifcent, antequam fauus occu^

^o petur^Egeruntalui excremeta omnes, aut uolantes, ut dicm eft, aut certa in parte fauiminores ofFiciofioresmaioribus funt, ut dixi* pennx hisdetritae^colorniger, dorfum repandum ♦ illae nitidae uenuftae^ funt more odofarum muIierum.Gau=5 dereetiamplaufu atque fonituapesuidentur: quapropter tinnituxrisautfidilis :Conuocarieas in alueumaiunttquanquam incertumeftjanaudiant^&f uolupta^ tcnCy an formidine ita faciant» quin 5C focias odofas, ac defides, aut mfnus parcas pellere in more apibus eft* parriuntur inter fe opera, ut ante dixi^ SC alix fauos con ficiunt, aliae mella, ali^ erythacam«6(^ aliae fauos expoliunt, alis aquam important ad cellas,^: mella temperant, aliae munus extrarium fubeunt.Tempore matunno omnes filent, donec una gemino aut triplici bombo cxdtct omnes ♦ tum un f uer^

4.0 fa^ ad opus prouolant* cumq^ redierint, primum item tumultuant, paulatimcp ml nus fubinde ftrepunt^dum una drcumuolitado fufurretjquafi dormiendum prsss dpiat * tum repente omnes conticefcunt ♦ Dignofcitur examen ualere fufurri fre* quentia,&^ exeundiingrediendiq^uernginofa agitatione, tunc enim nouellae opes: rantur.Efuriunt ab hyeme potiflimum, cum opus indpiunt . Redduntur odofio^ rcs, fi in eximendis fauis plus mellis relinquatur» itaque pro examinis numero re^ linquendum eft ♦ Agunt etiam anxius, ft plus demetatur, quam ut refiduum abo fufficiat . atque etiam fi alueus iufto amplior fit, defidiofiores redduntur ♦ segrius cnim quafi defperent, operi incumbunt* Cafirantur faui fingulis fextarfjs,aut ter=c iiisfemifextarijs*fed fi€xuberant,bims fextarijscaiirari^aucquims fcmifexari|s

1^4- ARISTOT» DE HIST* ANIMALIVM.

pofTuntpaiidternisfextarijsJmpugnamrapcsauefpiSjUtantedixijquamobrcm apiarij eas uenantur cofiitut a olla, dC carne in ca pofita, ubi cnim multae iam ad car nem accefTerint^appodto operculo fuper igncm ollam ponunt» fiid autem fipaud adfunt iuuant* reddat enim apes in operc folidnorcs^prxfagiunt apes dC hycmem dC imbres*cuius rd indicin eft^quod non auolant, (cd fercno adhuc in alueo uolu* tantur^quo apiarfj hyemem expedat*cum uero mutuo inter fe annexu alia cx alia dependec in alueo,indidumdeferendi cubiIiseft*quod necueniat,apiarijalucis afflant ex uino duId.Expcdit confeuifTe apud aluearia piroSjfabas, medicam hcris bamjfuriam, cruiliam, myrtum, papaucr,ferpyiIumjamygdaIam,Cognofc5t fuas apiarij nonnulli, farina in prato rcfpcrfa, Minus apes fojuficat, U ucr feroiinum fit, i^ aut fqualor^aut rubigo inciderit»Ratio apum ad huncmodum cfl*

Dedmhusue^ammgmmbus,crearum]ludhmlm5confimniU5. Caput Ktl

Efparum duo funt gcncra^ altcrum ferum, quod rarum cft,nafccns in montibuSi dCpznensno fub terra, fed in quercu, fpedc grandius, porrcdius, nigrius. uarium etia aculeatum^ efl, &: robufiius. idu^ acerbius quam alterum cil. aculco enim maiori quam ex proportio^» i nc fui corporis fpiculatur. uiuit hoc toto anno,&: quide tempore hy^s berno.quercu caefa cuolarc fpedatur. cxi^t hycmem in latebra, SC fempcr in ma* ^^ cerie diuerfatur* func ef us aliac matrices, zlix operaria?,ut dCin altero genere,quod io placidiuseft.Quxautem fit natura operaris^acmatricis^in eoipfoplacidiorcgcnc repercipifadliuspotefl ♦ funtenim huiusquoc^duogencra, alterumduccs, quas manices appellant, altcrum operarise* maiores mitiores^ duces funt* Aetas opc:» rariarum annum non complct, fed omnes hyeme inualcfcentc moriuntun quod ca re confiat,quia hyemc indpiente fiupefcant : bruma autem nullx omnino appa reant^duces uero qui matrices uocantur,tota hyeme uifuntur, ar que fub rerra latitf tznupkric^ enim cum per hyemem ararent, aut £od€rent,mmices uider unttope^ rariasnemo.ortus talis uefparum efl* Duces ubiiam locum ftbi opportunumdefc gerunt/auos opere x[iiuo confingunt, dC uefpeta (cellulas dico)conf?ituunt qua^^ ternisforicuIis,aucprope,inquibusuefp2 non matrices nafcuntur^quxcumin:^ p crcuerint,rurfusaIteraampliora efFmgunt*quorum item prolescumcreucrit,aIia fadunt,ita,ut poflrcmo autumno plurima amplifluma^ uefpeta condita habean;» turan quibus dux qux matrix uocata efl, no infuper uefpas, fed matrices iam pro:» creacqux quide fuperne pofl fumma uefperi ucrmiij fpede multo grandiorum oi gnuntur,in cellulis continuatfs quatuor numero,aut paulo pIuribus.alioqui inak fcendi rario ducibus eade qux uefpis eft. Sed cum uefpx operari^ fauis affuerint

nonpraetcreaducesoperatur,fedoperari»ipfxdbufuisdudbusfumminifirant! quod ea re conftar,quia duces non item euo!ant,fed intra tcda quiefcSr^Cxtcrum

iin-umducesannifuperiorisnouellisiamproCTearisdudbusinterimantura^ucfpis nouems,id9f?m!limodoeueniat,anplusetiamtemporispofIirituiuere,nondum4« expIoratumefinecuerofenedutematricis,&:uefparumgenerisferi,autaIiqucm huiufcemodiafFedumannotarcadhucquifquampotuit.EflautenimatrixIarior. ponderofior,crafIior,&:maiorquamuefpa:uolatU9haudpIurimumualct.prx pondere^enimfuicorpor«JuoIarclongiusnequit.quofit,utfemperinucfpartisfc* deanteffingentesfauos,&:munercfungcntescellariojnfuntporrdmatricesnuii aapatae in uefpzrt]s plurimis : fed aculeatae f?nt,nec ne,ambigitur.uidcntur tamcn e^ipfae ut apum duccs, gcrerc qiudem aculeum, fed nocxtringcre, autferire. Vc fparumautcmafecaretaculco,utfudaIixhabent.minoresimbedlliorcscBfurit, 5u«carent,nc(^repugnant.contraqu^habcnt,maiores,robufe,at9pu|iaccs,

quas

L i B E R N O N V Sr. m

quas nonnulli mares appellant fceminas uero eas,quae car cntPIeraJcg cx ijs qu» aculeum gsrunt, amittereeum pucatur hyeme inftante: fcd hoc ex netnine qui ui^ diOet^accepimus, Vefpx temporibus ficds locis^ afperis potius oriutur.ortus fub terra agitur« fingunt fuos fauos ex congerie^ac terra : dC ab eodem primordio quafl fiirpe unamqnenc^ aedificant ♦ cibum uel ex flonbus quibuidam, dC frudibus pe^ tuntiied quamplurimum ex cai-ne* coire nonnullac etia ex c^teris ui(ae funvSed zn ambae aculeo careant, aut habeant>uel altera faabeat, altera careatjnondum explo ratum eft^Ferarum etiam nonullae coire uifac funt, dC alteram gerere aculeum con {iitit/ed de altera incertum eft/cetus no partu prouenire uidetur* ftarim enim au^ jo (fiior quam partus uefpae pauaturjexiftinSi ueipa cx pedibus ceperiSjbombilareq^ fiuerisjaduolant qua: aculeo carent*quod non fadunt^qu^ aculeatat funt.icac^ ar^ gumento quidam hoc utuntur^ut alterae mares finCjalterae fcemina?«Capiuntur hy berno tempore !nfpeluncis5&: qus aculeum habet,&;quae carent.condOt zlixfuz uefparia paucaj&I exigua : aliae plura &: ampliora, Capitur magna matricum pars a folftitio apud ulmos ♦ colligunt enim hinc lentam dC gummofam materiam«pro# diere locis quibufdam matrices ortu admodum numerofo, cum fuperiori anno ue fparum atque imbrium copia prxceftiflet * capiutur per praecipitia dC terTX rimas, praeruptaq^ dirediora^omnes^ uifuntur aculeum gererc*talis uefparu rano eft»

DecYahronibuSyui^uqiCorm,^' ducis. Caput XLII

Rabrones non floribus, ut apes, fed carne magna ex parte uiuunr*

i unde fit, ut uerfari uel in ftercore faepe foleant, uenantur etiam mu^

i fcasmaiufculas,quas ubi ceperint^abfciflfocapitejreliquumcorpus geftantesauoIant.Sedpomum etiamdulceappetunt»dbushistali's eft,Duces more apum^uefparum^ habent.qui proporrione ad cra-* brones maiores, quam uefparum ad uefpaSjds^ apum ad apes funt.degunt hi quo* que intus, ut uefparum duces * faciunt fibi alueum fub terra crabroneSj rerra ege^ Az^dC ut formicx excauant, miflio enim ut apumjnulla ue eoru uel ueiparum fieri foiet*fedquifubindeorianturnoueIIiibidem manentjS^alueurntcrraegeiiafais p ciunt ampliorem : amplificant maiorem in modum^ dC fam ex ualenriore quodam examfne qualli tres, dC quatuor fauorum pleni excepri funt . nec uero cibum ritu apum ftbi recondunt/ed ieium* latent per hyemem,quo tempore plurimi moriua cur» anetiamomnes,nondum certumcft.ducesnon plures uno iingulis eorum cxaminibus oriuntur, ut inter apes gfgnutur plures, qui examina diftrahunc*Sed Ci qui crabrones fuo alueo aberrarint^colligunt fe ad aliquam arborem, fauoscs ibi conficiuncquiuel faepeconfpicuiapparent*inquibus unum proaeantducem* qui cum adoleueritjagmen adducit,^ fecu in alueo coIIocaL De coizu crabronum nihil adhuc exploratum habcOjnec unde fcctificent. Sed cum in genere apum caaf reant acuIeo^S^ fuci^dC reges : atque ctiam uefparum nonnullx inaculeatae fintjUt 4-^ antedixfjcrabronesomnesarmari aculeo uidentur.Seddecorimiduccconiide* randum accuratius eftjan aculeum habcat*

BcgenerehomhycumyC^teredimmyearm^factiBus. Cdput yiLlU

I. Ombycesfubfaxis apudipfamterramfcetificant^binisautpauloplii I ribus ccllulis . mellis criam prauicuiufdam inchoatio in hisrcpcricur, J Teredo no abfimilis crabronibus eft, fed uaria,& laritudinc proxima I apibus.cupediofahxceft3&:adcuIina,&:pifces, d:huiufcemodideIi ^: cias fingularis aduoIat*fcctu fub terra ^dit^ut uefp^. multiplex huius quoq^teredinariu eft, 8£IongeampIiusqp uefpae,at(^porredius,Muncrisuitxa ratio apumjUefparijjS^ reliquorum gcncris eiafdemjad hunc modum ciL

i^ff A R I S T O T* D E H I S T* A N I M A L I V M

Mores animdntium difj^moZP' mdnfuetudineiCrfiriiate-Je^ leonum getterihm arnMYiipa^liipicerudrij, Capm XLIIII

1 Aeterum in moribus animantiS (u£ didum iam eit) pcrdpi differen* I tias licetjpraedpue quide ad forntudinemjfi^: amiditatem : fed ad man I fuetudinem quoc^ dC feritatem etiam in ipfo fyluefirium genereXeo enimquamuis in edendoferodffimusfit^tamen paftuSj6^fameiam 1 uacans, facilis mitisc^ maiore in modu efi nihil hic fufpicatur^nullius fufpiciofus eft3feftiuus3ludibundus.beneuolus admodum fuis cum focijs,&: hmi^ liaribus eft.inuenatu dum cernitur nunquam fugit^aut metuit» fed etiam fi uenan tiummukitudinecedere cogiturjfenfimpedatfma^difcedit, crebrofubfiftensat(^ i® refpeclans. nadus uero opaca, fuga qua maxime poteft ueloci/e fubtrahitjdonee in aperta deueniatjtum rurfus lente incedit*Sed fiquado lods nudis atc^ patetibus cogitur fuga apertearripere^currit cotentus^nec ialit, curfus^ eius contines,ut ca=5 num imcditar* cum ramen ip& in(e<fizty ubiiam propinquarit^infilit* Vera etia illa de eo narraturjigne pra^cipue formidare, ut Homerus quoc^ teftatur cum dicatt Ardentes^ feces quasquamuis fsuiatshorret» dC percuftbrem agnofcere^atque ex obferuato inuadere, Si quis etiam non percufllerit, fed infeftet, hunc fi ceperit, non unguib us lacerat, nec uila iniuria affidt/ed quant folum : atque ubi ita perter ruit, dimitrit» Adeunt urbes, &iniuriam hominibusinferfits potifTimum tempore fuae fenectutis:tunc enim per corporis imbedllitatem35:: dentium defedionem ue 20 nari nequeunt* Viuere annos multos putantun& quidem qui captus eft claudus, dentes complures frados habebat* quo argumento quidam longam efTe leonum ^tatem exiftimar unt ♦ haud enim hoc accidere, nifi longo tempore potuifleX eo^ num duo funtgenera : quorum alterum breuius, crifpiorecp pilo, quodignauius eft : alterum longius, pilo^ probiore, quod generoiius eft* fugiunt interdum leo:* nes demiiTa inter crura cauda^ut canes Jam uifus eft leo^qui cum fuem aggrederci» tur, ut fetis horrentem afpexit, fugeret Jnfirmus parteilium eftcontraidtus/ed reliquocorpore multas patitur plagas, dC capite uaIidif!imoeft*Quxcunqueue! momorderit, uel unguibus lacerarit, fanies pallens admodum de his ulceribus ef^ fluitjetiam per fafcias, atque fpongias , necreprimi ullo pado poteft. curantur eo^: p dem modo, quo morfus canini, ulcera*Thoes etia quos lupos ceruarios diximuSg hominem diligunt, dC neque offenduntjneque metuunt ualde* pugnant.cum ca^ nibus dC leonibus* quo fit ne eodem in loco fint ceruarfj dC leones, optimi ceruarif qui minores funt. genera huius alij duo, alij tria ftatuunt plura ijs efle non uiden tur, Sed ut pifcium, auium, quadrupedum genera aliqua, ita ceruari] quoque per tempora immutantur : dC colorem diuerfum hyeme ^ftate ue trahunt, atque sefta te nudijhyemehirtiredduntun

Denatura,f^ecie,^partuhottiifh caput XLV

^■'g^f^^m Onafus gignitur in terra Paeonia, monte Meffapo, qui P^oni2e,8^ 40 i] tiki^- ^^^*3eterr«coIlimitiiieft,a:monapiosaPaeonibusappeIIatur,mas fe s'^^^^^ gnitudine taurUed corpore quam bos latiore^breuior enim,&: in ia-

■g ^^ teraaudioreft^Tergusdiftentum eius locum feptem accubantium '^^^=^^"^^^^ occupatCxtera forma bouis fimilis eft,nifi quod ceruix iubata armo rum tenus, ut equi efi, fed uillo molliore, quam iuba equina, SC compoiriore. co< lor pili totius corporis flauus ♦ iuba prolixa, dC ad oculos ufque demiffa, 8C fre* quenscolore interdnereum&: ruffum:non qualis equorum,quos partos uo* cant,eft,feduiIIo fupra fquaIIidiore,fubterIanananigriautadmodumruffi'nuIIi funr^uocem fimilem boui emittim£*cornuaaduncainfefIexa,&:pugn^inuriIia

geruntj

LIBER NONVS. tSf

gcfunt maghitudmepalman,autpauIomaiora,ampHtudinenon multoardiw^^ quam ut fingula femifextaria capiant,nigritie proba.antiae ad oculos ufc^ demiffk, ita ut in latus potius quam ante pendeant^caret fuperiore denuum ordme, ut bos, a^reliquacornigera omnia . crura hirfuta, atque bifulca habet, caudam mmorem quamprofuicorporis magnituchne,flmilem bubuIae.exdtatpuIuerem,a:fodit, ut taurus^tergore conn-a idus prxualido cflXarnem habet guftu fuauemrquam^ obreminafuuenandieft*Gumpercufruscftfugit:m'fidefatigatusnufquamcon^ Mit. repugnat calcitrans,6^ proluuiem alui uel ad quatuor paffus profjciens : quo pr^fidiofacile utitur,&: plerunc^ ita adurit^ut pfliinfedantiu canum abfumantur. iofedtiiccauiseftinfimo,cumbeIluaexdtatur,&:mctuitnamfiquiefdt,nihiIurere «'-*:<ft4alis natura &:fpecies huius animalis caTcmpore pariendi umuerfi m mon cfbus enituntur. Sed priufqua fcctum aedant, exaemento alui cirdter eum locum m quo pariant, fe quafi uallo circundant dC muniunt largam emm quandam eius cxaementi copiam hxc bellua cgcrit*

Beingenioo^fdg^citiUeeUphanti. Cdp» XLVI

,Lephantusomniumfcrarummitifrimus,a:pIaddifnmuscft:quippc |quipermuItaofficia,&erudiatur3&:intelKgat*quandoeuamregem f adorare condifdt* ualet fcnfu, SCrcIiqua fagadtate ingenfj exccliic I quam impleuerit coitu^cam rurfus no tangit* Vf uerc clcphantos ma I j-es alii annos duccntos, alij ccntum bC uiginti aiunt* forminas etiam ke wtidem:fed florerc xtate drca fexagefimum narrant.hyemis ac frigoris impa^ tiens hoc animal efTe dicitun amat amnes, &: quan^ non fluuiatile fit, tamen ripa^ riumdidpoteft.incedi£eriamperaquam,8Ceatenusmergiturquatenuseiuspro^ mufcis fuperat.refiatenimpeream,&:fpiritumacdpit5& reddit Jed natare fatis pondere fui corporis non poteft^

cmdmmtrmnmfimfupemme^dec^prudsntidetim^ Caput XL-vii

^^^^^m Ameli matres nunqua fuperueniunt fuas, fcd etiam fi quis cogatjipfi i^ f^^^^^ ^^^ paduntuniam cum aliquando admiffarius nonhabercturjcuras |7^^^BS tor pullum matri opcrtae admifit» qui dum coirctj delapfo operimeto pl^^JJ agnouf t mmcmydC quamuis coitum abfolueritjmemor tamcn com^ ^^^^Wl mifft fceleris, paulo poft camelariu illum morfu defixo interemit* Fe^ runt eriam regi Scy thar um fuiffe equam cgregiamj ex qua mares generofi omnes gigneretur* quorum unumjqui praeftanrior habcretur, cum ut ex matre proaea^ rctjplaccretsadmifrum omnino recufaffe^opertam deinde latuifTe matrcm, ut im^ prudens fuperuenirct.uerum ubi a concubitu fadem matris detectam agnouerat, fugam properafTejatc^ feipfum adum prscipitem intcremiile*

T>emanfuetudinei(imore,QrceleritatedelphinoYum* Cap* XLVIII

1 N marinoctiamgenere plurimadedelphinis narranturindidamo*

I rum placidorum ac mirium»amores quoc^ in pueros5&: afFectus libi*

diniSjCum circaTarcntumjS:: Cariam, tum eriam locis alfjs referunt*

fertureriamdelphinoapud CariamcaptoatqjfauciOjmgcntemrcIi^

I quorum mulritudinem conuenifTe ad portumjimmoratamq^jdonec

pifcator dimiferit eum, quem ceperat ♦ tum omnes fimul recepto capriuo rcdtjfle*

paruos item delphinos magnus aliquis femper comitatur cuftodiae caufa* fam con*

fpedus eft delphinoru grex, maiorum & minorum promifcuus, poft quem, duo

quidam paulopoft uiderentur delpfainulii defundumlabenteminimum fubire,

O

158 A R I S T O T» D E H I S T* A N I M A L I V M

6^ m fumma pelagi dorfo euehere, quafi miTeranres,ne ab aliqua bellua deuorareis tur, Quinetia de uelocitate h uius animalis mira 8C incredibilia quedam accepimtis, omnium enim uelociflimueflecredituranimalium, tumaquatiliS, tum terreftriij» fuperiiliuntetiam malos nauigioru maiorum, quodtuncpotilTimum euenit, cum aliquem iniedantur pifcemjquem deuorent* tunc enim fi quem impetiitjlongius fugit^ad ima gurgitum perfequutur propter famis neceffitatem^quod reditus lon^ gior lit, reunent feCe^ quafi fpacium cogitantes, conuerfi^ feruntur perinde acfa^s gitta pernices, utceleritateopportunalongotranfmiffo itinereadlocumfpirandi deueniant. quoimpetu fit, ut fe eiaculenturin aerem, &:fuperliliant malos naui=* gioru.quae forte affuerint» hoc idem urinatores faciunt^cum fe in profundum de- lo miferunt* pro uiribus enim eonuerfi enixius efFeruntur^ut fpirent* degunt coniu:* gatim mares cum fceminis^Qu^ritur quamobrem in lerram erumpani^hoc enim interdum eos facere incerta de caufa dicitur,

Cdput XLIX

^^ Ed.ut qxxoq^ animalia pro fuis afledibus agere.ficpro fuis quoc^ adi* I onibus affid immutari^ moribtis folent* partes etiam corporis non^ i nnllx fa^penumero ratione agendi immutantur, utin auium genere »5^^^^. i|^"^n^'t*^allinaeenim cum mares bicerint,cucuriunt, SC exemplo ma lo 6^^^^? num tencant fuperuentu coire» crifla etiam cauda^ erigitur, ita, ne fa ciie prxrerea fit,an fccminae fmt cognofcere,nonnunquam eciam caicariaparua ijs enalcuntur,iamuero6^maresuifmonnuIlifunt,quicumfortefGcminainterifret, ipii officio matris fungerentur, in pullos dudando,fouendo,educando, ita, ne de c^tero uel cucurire, uel coireappeterent* quin dC iam inde a primo ortu naturx,ita nonnulli mares efFccminatiproueniunt, ut nec^ cucuriant^ne*^ per coitum agere uelint,a: uenerem eorum qui tement fuperuenire patiantur. Cuculus etiam im^ mutatarcoIore,a:uocemminusexpIanat,cumfeabditurusefi,quod facere ex« ortu.canicuIa£ foleu apparere autem mcipit ab ineunte uere ad eius fyderis ortum» Abditur &:ea, quam ornantham quidamappellant, acfi uitifloram dixeris, exor^ p tu eiufdem fyderis:occafu uero apparet. uitat enim interdum fi-igora, alias xflum* Necnon upupa cum colore, tum uerofpedeimmutatur, ut Aefchylus poaa fatis carminefuoexpofuit: -^ «^

Qiiin fert fui fpedantem,^: epopem mali,

Colore fpedem mulrimodo pingens fuam*

SaxicoIamj&: improbum arma gefkntem alitem»

Adulri infantis forma hic fefe refert

Nam uere candicans ubi extitit nouo,

Aeflate tum deinde,utrecanduitfeges5

Alas repente uarius maculatas quarit*

Vagaturhicfemperfafiidienslocos* *^

Deferta quaerit nemorum,&: inuias plagas*

Complures eriam alix aues immutantur pcr tempora, & colore, &: uoce : uc meruIa,quaeexnigraredditurrufa,&:uocemmitritdiucrfam.firepitatenimper

hyemem,cumper^fiatemtiimultuanscantet,Mutat&:turduscoIorem,quw quicoIIo^fiateuarms,hyememurinodifiindusf^

Lufanfacanerefoletafriduediebus ac nodibusquindedm,cumfyIuafrondein^ apitopacare.dein canit quidem,fednon afliduamoxadulta afiate, uocem mitric dmerlam, non infuper uariam, aut celerem, modiilatam^, fedfimplicem . coiorc

cciaiii

1 1 B E R " N O N V S. 155

ctiam immutatur . & qoidem in terra Italia per id tempus alib nommc appellatun apparet non diu : abdit enim kk dC htcu Rubecul^^a: quae mtiarix appellantur, inuicem tranreunt*eftcRrubecuIahybernitemporis,ruticiIlaaeftiui*nec alio fere inter fe difFerunt^nifi pedoris colore SC caudae. fic dC Bccdalx dC atricapili^ uiabus comutantur Jtenimineunte autumno ficedula:ab autumno protinus atricapilla* necintereasdifcrimenaliquodniOcoloris &:uociseft* Auemautemeffe eandem conftat:quiadumimmutaretur,hocgenusutrun(^confpedumeft5nondum ab:* folmc mutatum : nec alter utrii adhuc proprium ullum habens appellanonis^ Nec mirum h h^c ita uocc aut colore mutantur, quando dC palumbes hyerae non ge^ 10 mit,mfi quod aliquado ex afperrima hyeme pladdum tempus fucceirifret,gemue* rit : quod apud peritos in admiratione habitum eft. cafterum ineunte uere gemere indpit.Deni^ aues tuncmaxime,plurimas^emittunt uoces cum coeunt. Mos a^ uiumeft,utaIi^fefeinpuIuereuoIutent,aIiaefefelauent,aIiaenecpuluereneque baIneoutantur.SuntpuIueratrices,quaenoaIriuolae/edterraepropinqu^,utgal^ Iina5perdix,attagena,aIauda/afianaXotrices,nonnuIIaeredungues,&:quaecirca fluuios aut paludes.autmare uerfantun Aliae utrunc^ tum lauare, tum puluerare folent^ut columbus^ut pafler* A duncari! pars maior ncutru fadth^c ita fe habenr. Proprium nonnuHis auiumeuem'ccrepitusalui,utturtun;parsetiam nouiflTima alui earundem uehementer dtaturjCum uocem reddunt* ^^ BeijsmmMu^qu£c4r^tmeimmmnttir^qu£U€rtmment. Cdp» L

__-, Vtantur uero animantium aliqua forma bC moribus, non modo per

^^|i xtates bC tempora, ueruetiam caftratione* caftratur autem ea quibus "^' 1 fi funt teftes^Sunt auibus teftes intus lumbis hsrentes3&: quadrupeda ^#1 ll ijs qu^aaa pariunt, At uero ijs qu^ animal generat, eadem^ terre^ \MM ftria funtsplurima quidem parte foris^ fed nonullis etiam intus conri* nenturTomnibus uero poftrema aluo habetur. Caftrantur gallinacei parte nouif^^ fima fu^ alui^qux cum coeunt^concidit* hanc emm ii duobus aut tribus ferrameris ' adufrerisjcaposfacies^quodfiperfeduseftquicaftratur^aiftapallefdt^arcucurire 50 dciinit, nec^ coitum uenereum reperit ♦ fed H adhuc piillus eft, ne inchoari quidem ex rjs quicqua poteft,cum acaefdt*qucd idem in homine quoc^ accidere cerm eft. Nam fi puer adh uc exddatur,nec^ poftgeniri pili innafcutur^nec^ uox immutanir, fed fuum fer uat acumen. At fi iam p uber,poftgeniri defluiit pili,pr^terqua pubis* hxc enim quamuis minuatur^tamen manet/ed congeniri non defluunt, nemo e^ nim fpado caluefcit, Quadrupedum eriam exectoru uox omnium in fo^mina im^ mutatur.Sed cum c^tera nifi noueila caftrentur^intereantjaper unus qua ^rate ca ftretur^non referLomnia denic^ fi dum aefcunt^caftrantur, maiora & eleganriora quam incaftrata euadunt* fed fi pofteaqua adoIeuerunt3&: iam inaemento confti^ terat^caftresjnihil pr^terea accedere ad magnitudine poteft^ Gerui,fi cum per sra^ 40 tem nondum cornua gerunt^caftrentur^nonsdunt cornua : M (i comigcri cxd^ duntur, non decidunt cornua, dC magnitudine eadem feruantun Vitulis rempus caftrandi anniculis eft,aIioquin minores deformiores^ euadunt,Modus caftrandl hic eft.Tra<ftos deorfum teftes, atc^ obtentos, preftbs^ in imum fcorri, cukello a:* dacfio,extrudunLmox fibras furfum,quoad maxime fieri poteft3reprimunt56: pla gam infarciunt capiliamentis,ut fanies effluere poflit^Si^fiinflammaturjignem ad^ hibent fcorto,&: refpergunt. Si bos a reccnti caftratu ineat,proaeare poteft. Apria etiam fcropharii caftratur,ne praetetea coitum appetat, fed breui tepore obefetur* Caftratur aute cum biduo ieiunarit/ufpenfa pernis prioribus,rcdia cutc inter tce^ mina,qua maribus teftes maxime continetur* hac enim pane adhaeret uuluis apria

O i

ySQ ARISrOT* DE P A R T* ANIMALIVM

didajCuius exigaa parte abfdfa confarcinatCameli etiam foemin^ caftrantur.ctirtt €is uci in pralio Jibetjne concipiant utero*nonnulii fuperioris Afi^ incofe camelos uel ad tria millia poffident^Currunt cameli celerius quam equi Niifanijpropcerla- xiorem fuigradus glomeratione * dC caftraca denic^ aucnora quam incaiiraca eua* dunc. Animalia quibus ruminare in more eft, proficiunt, deieclaturc^ non minus in ruminando^quam edendo* Ruminat qux fuperiore dencium ordine carent, ut boueSjOues^capr^.ex ferisnuJlum adhucruminare coniliatjprxterqua ea qax ziU quando cum hominibus exigunt, ut ceruus* huncetenim ruminare planum eft^ lacent potiffimu cum rummani omniaj dC hybernis prscipue menfibus folent ru^ minare.feptem fere menfibus hoc faciunt^qux intra teda aluntun gregales leuius i^ mmus^ temporis ruminantjquonia foris pafcatun Sunt etiam ex dentatis utrincp nonulla quse ruminenc^ut mures Pontici, dC pifcis, quem ab ea re ruminalem qui- dam appeilariit, Sunc item alui iIuentiorisea,quibus longiora funt crura, kd pross pcnuora ad uomicij, quibus lacius peclus eft* Idc^ tumm quadrupedum genere^^ cumin auium^tum eciam in hominiiJ ita cffc magna ex parte perpenfum eft»

HISTORIAE ANIMALIVH F I N I S.

ARISTOTELIS DE PAR

TIBVS ANIMA.LIVM ET EARVM CAVSlSj LlBiiR

PRIHVS^INTERP^THEODORO.

DuosclJecrcontempUndierdocsndipr^cipuehahitws, caput I

^^^SS^S^^^Z^'^'^^?:^ N OHN I contempIandigenere,omni^tumnobt=== ' ' ' '^^ fj ^iori, tum ignobiliori docendi uia dC rarione, duos efl>

:, aut n5 recc e ab eo qui docec ex^c 1 &homine omnino periium ta^ lci — ""^ ^^iitiiiiciiius, &:peritiam ipfam non nil! facul ^.^^^c^- ^^^02^fy tatem huius officij eife ftatuamus. Sed hunc omnibus .^.v^v-.M:v/>^^/^^v.-^i fereinrebusualereiudidoarbitramarnumerounum: ^o iiIumuerocert«natur^aIicuiddegamus.fierienimpoteft,utremunamquifpia, itautaiiusomnespoflitiudicare.Quamobrenaturalisquoc^hiftorisfiuecontem^ piaaonislimites huiufmodialiquiponidebent, adquosiudex modum explicandl referre poffit, &: approbare femoto illo ueritatis examine, quona modo res ita ne analiterfehabear.Verbigratia.utrumfubftantiasfinguIatimdifcutiendascccpifl^e pr^ftet,hoceftnaturahominis,autIeonis,autbouis,autaIiuscuiufquageneratim exponereapnusfit:anrebusfubiedis,quxcomuniteromnibusaccidunt,comuni u(u quodam potms zgendu.Sunt enim compIura,qu^ eadem in multis 2enenl3us

dia£rlismterfefmt,u£fomnus/piratio,auc'iio,diininuno,mors.Adh^c/eIiquiid

genus

ET nAKVU CKV-SlSy LlBl I i^

gctius afFecluSjCt diTpormoes.Nihfi enim adhuccerti explanati^ hisdicerepoiiimus : iedcum ImguiatJm agimus^eadem farpe de muitis re.erre ne^ ceife eft,Nam d: m equis3&: m cambus,&: in hominibus,ea qu^ modu dixi,omnia infunt . quapropter qui Imgulaam agere per accidentia ueiitj farpenumero uerba eifdem de rebus facere cogetur,quae kiiicet e^dem animatibus adiun(ft| lunt ipe=s cic diuer fis* S unt et lam fortaife^quae cum eandem fortiatur appellationejdiicrim^^ ne diftent fpeciei, ut animaiiij mceffus : quippe qui fpecie unus efTe minus uideau difcrepant enim inter fe uolatio^natatio, ingreilio^ reptio, Quam ob rem quonam modo tradandum fit, latere non couenit, utrum inquam comuniter pnmum per

lo^generis complexionem, poft uero res proprias coniiderare oporteat : an protinus qu^cK perfequi fingulatim reclius eftnon enim de hac re adhuc praefinitu eit;Nec iliud confelTum eft, utrum,ut mathematici rem fuam corleftem demonftrare con^ fueuerijt, fic homo rerum naturalia ftudiofus, primij qua patent in animantiu ge^ nere,partesc^ finguias expIorare,deinde caulam quam ob rem mfim reddere de* beat:'an fecus agendii iit* Ad hsec.cum plures caufas generationis naturalis eiTe ui^ deamus/cihcet eam.cuius gratia res gignantur^atc^ eam^unde mouendi prmdpiiJ {in defintendij de tjs etiam eft,quxnam prima, quae fecunda haberi debeat* Prmi^ patum faneilla obtinere uidetur,quafubhoc uerbo^cuiusgratia.ftgnlficamoSihaEC enim ratio eft^raiio autem principiii eft pariter inrdsusjtam artejquam natura coa

2® ftituendis» Vbienim uelper inteileda, uel per fenfummedicusfanitatem, opifex sdes definierit,rationes a^xaufas rei^quam facit,reddere folet: dC cur ita faciat, fub^ lungit. quan^ illajCuiusfratia^caufa.S^ratio bom a(:pulchn;naturx operibuspo tius quam artis coniunda eft.Neceflitas uero nonxque in rebus naturae ommbus ineii ea uidelicet, ad quam omnes fere autoresrationes referre tentat prius, quam doceant, quot modis accipi neceiTariii debeat. Ineft idipfum rebus quidem xterms fimplici/abfoluca^ ratione: fed caduds edamgignendis^ omnibus ex fuppofinoe tribuitur : quomodo in artifidofis, ut aedibuSjS^ quibufuisali]s generiseiulciev Ma* teriam enim talem adelTe neceffe eft/i domus^aut qufuis alius finis fiiturtis fit : aic^ etiam fierijmouenc^ illud primii oportetjdeinde hoc^ac deinceps ad hunc modum

5t> iturad finl^cuius gratia res quaec^ 81: efficitur, 8C eft^eodemq^ modo in rebus quoc^ naturagignendis agitur, quan^ demoftrandi moduSjneceiTitatisci ratio, m natu^ raii docftrina diuerfa atc^ fcietrjs ipeculatiuis eft, dixi de his alio loco. principiii enim alteris quod eft^alteris quod erit,acc5modatur.Quod enim talis fanitas.aut homo, hoc uel elTe, uel fedum iri nereiTe eft. non quia hoc uel eft. uel fuit^ iflud neceiTario uel eft,uel eritmec^ huiufmodi demoftrationis neceffitate ita perpetuitati annec^te^ re poi^RimuSjUf dicere liceat hoc eiTe, quonia illud eft.fed de his etia alio loco difpu^ tata a nobis eft, 8C quibus in rebus id liceat, dC qux poflRnt reciprocari, &:-quam ob caufamXatere aute neilludquidemoportet^anitaagendii.quemadmodijpriores autores, qui, quomodo res qu^c^ fieret^quam quomodo ellet, tractare malueriir*

4.0 non enim inter h^c parum intereft. fed enim exo"rdfenda quoddicftum iam eit, uc pritnn res perfequamur, quae quoc^ in genere cDfpe<fnores,promptiores^ haben tundemde caufas reddamus^et generatione.hoc enim ind^diEcrjs etiam potius eue nit^quod enim forma ^dfii talis eft,aut quod tales funt jedeSsidcirco fieri xdes hunc potius in modum cenfemus.generatio en:m fubitanti^ gratia eft, non fubftaria ge nerauonis gratia* Quamobrem Empedoclespleraq^in anfmalibusproprereaita cotinerijquiaita^cum onremurjaccideritjmale ait:ut SC fpinam haberi talem,quod per contortione difiungi,frangi^ accidit : nefcius dC qua femen gensta!e,quod con ftiterat.uim talem habere oporret^S^ quam res^qus efTecerat.prior eilet no modd ratione, ueriietiam tempore» Gignit etenini homo komine» itacj ortus talis cuenii ' ' O j

ISZ ARISTOT» DE PART* AKIMAI.IVM

ipede, quonia talis qui gignk eft, Quinetia de ijsjquae fponte fieri uidentuf ^pariter SLtcj^dc araficiofis animaduertere licet^NonnuIla enim uel fponte eadem quae arte, fieri pofTuntjUt fanitas^His igitur caufa efficiens fimilis antecedatjneceife eft, ut ars condendaru ftatuaru prior ftatuis eft^quado fponte fieri nequeunt» Artem aute oa peris, efle ranone omni abiunda materia certa eft. Fortuitis quoqj ratio fimilis eft ; ut enim ars fe habet, ita exiftunt» Quam ob rem cenfendij ita potiflimu, ut ob eam rem membris his homo conftet, quia hoc homini efl!e eft> N on enim fieri poteft, u£ £nc his membris homo ficfin minusjproximu tamen aliud quic^ opinandu^S^ uel pmnino fieri aliter non pofl^, uel bene ita fieri tantu pofle ftatuendum» Cum itac^ talis res fitjgeneratione in hunc modumjtalem^ euenire necefle eft* Quapropter lo inenibra non fine ordine oriuntur: fed primu hoc^deinde illudjatcp in hunc moda omniajquae natura cofiftuntjdifpongtur ♦ Veteres igitur illi dC primi naturae inierss pretes^materialeprindpiu, atq^eiufmodi caufam, quajnam>qualis^ efTetjindaga* runt; dC qupna pado hinc tota oriretur3&: quo mouente,ut difcordiajSf: cocordia, aut mentejaut cafu,temeritate^ fpontina docuerunt: cum fubieda materja talem quandam prae fe ierre natura uideretur, ut feruidam ignis,gelidam ierra,&: alter le U€*ii,altera grauem,ficenim mundij etiamgenerant* haec eadem de ortuplantaru &:aniraaliu quo($ referunt* Ventrem enim, aluu, omne^ dbi dC excrementi con ceptaculu, ita coflitiflie, cum in corpore humor laberetur SC rueret. nares ex rupto patuiflTe^cum ipiritus fiueflatus tranfmearet atque difpeHeret* At uero aer 8C aqua 20 non nifi corporu materia eft. natura enim omnes ex ijscorporibus componSt at<^ .donftituut^Quod fi homo,caeteEa^ animaIia,membraG^ eorum natura conftet,di cendu profedo de cariie,deofle,defanguine, denicp de omnibus tam fimili,quain dH^tnHi ftr ue compadis : ut de J&cie,de manu,de pede,qua quodc^ eoru tale fit, SC ,qua ita conikent facultatefiue uirtute ♦ non enim faris eft eatenus tantu nofl[e, qui:* -bus ex rebus compofitu fit,ut igne, terraue : fed perinde agendu, ut fi de ledo, aut de quolibet aliogeneris eiufdem ageretur^formam enim porius,quam materia eius declarare tentaremus:ut ^s,autlignu:uel fi id minus,touus quidem ipfius fpeciem non omif teremus Jedus enim hoc in hoc eft,aut hoc tale eft^Quodrca uel ipfam fi guram explanari, qualis^ forma fit, indicari congruit . quippe cum formx natura jo porior fit,quam materiaeagitur €1 animaliu membrorijq^ unumquodc^ figura, co* lore^ eft,recte Democritus difrerit,qui ex ijs ipfis putalie animalia conftare uidef , quippe qut perfpicua eflfe dicat, qualis forma fit homo, quafi fua ip fe homo figura, colore^ pateat. Atqui mortuus homo,quanc^ figur^ formam habet eandem, ta^ mcn homo non eft* Ad h^c,fieri no poteft,ut manus fit quocunc^ modo conftans, ut xnea,aut lignea, nifi aequiuoca nominis comumbne^ ficut qux pida eft, utpote qug fuo fungi ofRcio nequeatquomodo nec lapide^ tibix fuu alTequi munus pof^ funt* neq^ medicus pidus artem medicinalem exercere poteft. pari ratione mem^ brorij quoc^ hominis uita fandii nullii id efl!e infuper poteft, quod erat, cum uiue^ ret:ut ocuIus,manus, pes, reliqua. jErgo fimplidadmodij S^ pingui minerua didii 4-<3 hoc eft, ac perinde quafi faber de lignea manu loqueret Sic enim naturx illi explo ratores ortus a:caufasreferuntfigurarii.a quiljusenimfacultatibusconditafue^ rint,exponut Jtac^ faber fecurim fortaflfe^aut terebrii dicet:illi terram dC aeremXed melius faber,ut qui parum fufficere arbitretur,fi uf^ ed dicat,quod inftrumeto in^ cidente, partim caua, partim plana exriterunt : kd adijdat, quonia talem adegeric idum : dC caufam,cur ita,exponat,uidelicet, ut talem aut talem formam opus acd* peret.Conftatigiturnoredeillosdifl:€ruifre,atcpanimaltaIeefredicereoportere, 8C qufd,quale9 tum id ipfum,tum eriam membrum unumauod(J explicari opor rere,quomododefonnaIedidocendueft*Ergofianimal3udanima,uelparsam'^

-ET EARVM CAVSrS, LIBER I ^^t

fnXjUcl tion finc anima eft.quamprima enim a corpore anima difceflitjanimal efle definit, ne^ membrum ullum nifi figur^ fuae ratione idem relinquicur, modo eo* rum,qu» tabulx tranfifle in lapidem narrant* (i haec, nquam,ita ilatui debent^ho^s minis natur^ ftudiofi fane intereft de anima dC diflerere S^ fcire » dCfi non de omni anima, tamen de ea ipfa, qux tale animai eft, dC quidnam anima, aut certe pars ifta anima (it : atc^ etiam de ijsjqux taii eius fubftannas accidant.pr2efertim cum bifari^ naturam intelligamus,ut altera pro materia fit, altera pro fubftantia. qu^ quidem, dC ut mouens, a^ ut finis eft, talis^ animaliij anima, uel omnis, uei pars aliqua eius fit* Nam ob eam etiam rem,qui de natura agit, eo amplius docere de anima,quani

io de materia debet, quo materia natura potius per animam, quam econn-ano eft ♦ li^ gnum cnim,5C Iedus,&: tripes,propterea eft.quia idem pocena ilia eft. Sed qua^ret quifpiam,animaduertes ad id.quod modo dixi: Vtrum de anima omm docere na^ niraiis fciemi» interfit^an de aliqua una.at fi de omni,nuIIa certe praeter naturaient philofophiam relinquetur fcientia. intelledus enim,iiue mens,rer um mteliigibiiiil €ft,ita^rerumommu notiones naturalisunatenebit. Eftenimeiufdemfaenn^, yt tam de intelledu^quam de reintelligibili doceat: fiquidem eadem concemp.aDO omnmm eft inter fe coniundorum, ficut knCus eciam, &: rci fenfibilis* An non o* mnis anima principiiJ motus eftcne^ partibus animae omnibus id tr&uidebec/ed augendi principiii idem putandum, quod dC in plantiSjeft^aiterandi uim eandem,

10 quam fenuendi:deferendi autemaliud quicqua, non uim incelligendir delatione enim uel in ceteris c^c animalibus nouimuSjintelleciij fiue mentem in nuilis.Coa ftat igitur non de anima diflerere omni op ortere : quandoquide non anima omnis natura eft/ed aliqua eius pars una^aut eriam plures* Ad h^c^rem a macena abftra* dam nuliam poteft fciencia naturalis cotemplari. cum natura rei alicuius gratia fa - ciatomnia.rebus autem abftradis abiundu, ideik, quod fub hoc,cuius gratia^uer^ bo intelligimus ♦ ut enim ars in artificiofiSj ita in rebus ipfis aliquod eflc principium aliud, dC talis caufa uidecur, qua ex uniuerfo perinde ut caloris, firigoris^ pnmor^ dia habemus* Quamobre uerifimilius dixerim ccclum BC fadum efle ab eiufmodi caufa,fi fadfj eft>et magis effe ob eam caufamjquam anfmaiia caducaac($ mortaha,

30 ordo cnim^dC ratus certus^ ftatus^Ionge magis in rebus patet ccclefbbusjquam in nobis ♦ incerta autemjinconftans, & fortuita conditio in genere monali porius eft* At illi genus animaliii quod^ natura conftare, extirifTe^ cenfenc. Ccclum autem fortefpontecp tale conftitifle uolunt, in quo nihil fortunae, nihil temeritacis depre^s hcndi poteft* Rem autem hanc efle illius graria afl!erere ubic^ folemus, quories fi* nem intelligimus aliquemjin quem motus (fi nulla res prohibet) terminerunquoi= brca eiufmodialiquid efle conftat^quod natura uocamus* non enfm quodlibeCjSs^ Utcmc^ fors tulita ex quouis femine oritur, fcd hoc ex hoCj nec^ ex corpore quoli^ betfemen quodlibet prodir* principiu nanc^, & efiidens rei, quae gignitur, femen eft Junt haec enim natura>&r profnde ex hoc enafcuntur* A t(^ etiam priufquahoc,

40 illud eftjunde femen expromitur.Semen enim ipfum generario eft jms uero fub^ ftantia * utrifque autem his prius illud eft^a quo proficifcitur* femen enim biferiam accipitur, uidelicet ex quo, 8C cuius. nam 8C i quo decefCf, eius femen eft^ ut equi: 6C eius quod ex illo futurum eft^ut muli ♦ uerum non eodem modo, fed ur didum iameft* A<lha?c,femennonnifipptenria efi Potenria autem quemadmodum ad adum fe habeat,nouimus ♦ caufe igitur hae funt duac nimiero : altera cuius gratia, akera ex necefHtate ♦ multa enim gignuntur, quia neceffe efi Sed qu^ret fortafTe quifpiam, quamneceffitatemintelligi uelinr, qufresfieri necefIarioaiunt*ncurer cnim accipi poteft eorum modoru, qui praefiniuntur fn fjs, qus per philofophiam tradata funttTertius autem ijsjquae habent gencratione rebus eft ♦ isnenrii cnim

ts4:.....- 'ARrSTOr* DE P A R T* ANmAI.IVM

neutroillorum modom efle didmus neceflarium : fed quia ficri non potcft, ut rcs finte co iitjideo neceffitatem ei adfcribimus^quod quafi ex fuppofitione eft»ut enim quiafecuri fcindendnm fit^durum aliquid eile neceiTe efi:6^ (i durum,uel aeneum, uellerrei3:itacuminftrumentufitcorpus(eftenimtum membrij uniiquodc^ rei alicuius gratia^tum uero totum ipfum) efFicitur profecfiOj ut efle tale atc^ ex talibus conftare nscc^c fit/i illud cuius gratia ipfum eft^futurii fir*Conftat igitur duos eflfe caufx modos^ac potiflimu utrunc^ afTequi uerbis oportere* fed fi minus id fieri po^s teft^tamen pro uiribus eniti adeius fignificationejOmnescB nihil fere de natura do^: cere^qui hoc non dicuntjexiflimare» Principiii enim rerii natura potiuSjquam m^^ teria^ft^Empedocles etiam ineam imerdum inciditjducftus ab ipfa uciimc:dC fub^ lo ' ftanriaac^ natura efTe ratione fateri copellitur : ueluti cu os quid fit^reddit* quippe qui non aiiquod elementii unum ei!e id uelit^non duo^aut tria^non omnia, fed mj ' xtionis elementorii ratione* [gicur 6^ carnem S:: caeiteras eiufmodipartes hiic eun^ dem in modu efle apertaeft^Caufa uero quamobre antiquiores illi autores non ad hunc uenerint modum^quod quid res efleCjati^ fubftantix definitione ipfam expli care haudqua^ folebant, Sed Democritus hanc tetigit primus^no tamen quod ad iiupiiofjihos, rerum naturaliu ftudium putauerat neceflariajfed quoad ab ipfa retraheretunSo^ retrii)eretur, crdm uero teporibus ufus quidem definiendi increuit, fcd indagatio reru naturaliu impcUcremr* defiJLnam omne philofophandi ftudiu ad utilem uirtutejCiuilem^ ufum transIatS

efi Licet quod modo dixi^itademoftrare» Data animafibus fpiratio eft huius gratia ^^ -^ reis fed eam propter has effici res necefle eft « neceilicas uero alias ita fignificat, ut fi res cuius gratiafutura fttjhaec haberi necefle fit*alias itz^ntficfe habeantjapta^ fua natiiraita fint ♦ egredi enim calorem^rurfus^ ingredijCum in re obuia ofFendaturj aeremq^ interlabi neceflariiieft» Sed cum aer exierior refrigerandoretorquet, in^ greflfus atc^ egrefTus caloris mterioris rei alicuius graria agitur* Hic modus tradan^ di eft* hajc ad id genus dodrin» uia dC ratio atrinet, h^c Sc eiufinodi fnnt ea, quoru caufas accepifle oper^precium efle ducimus»

Contraeo$,quigenusfinguUre'mduAsditudmtdifjhrentii(S* Cdput II

p^ Vnc uero^qui genus in duas fecando difFerentias accipiant fingulare» 5©: 1 quod quidem parrim non {2Lcik^ partim nullo pacfio fieri poteft , non N enim defuntjquorii una tanta ficdifferentia ♦ caeteraaute fuperuacua. ^^^fint. uerbigrariaipedatUjbipeSjfiffipeSjmultifidii.haecenim una potir» i fima eft.fin rninuSjfxpius idem dici necefie erit* Ad haeCjgenus quods: xus diflrahi no debet^ut^exempli graria^aues alix in hoCjali^ in iilo diuiilonis memss bro coIIocetur*quod aedicae illae diuifiones faciunt*quippe cum ica fiatjUC auium alie cum aquatilibus conftituatur, alia^ in alio ponantur genere, Sed ut nomen huic fi== militudini auis, illi pifcis inditii eft, fic aliae funt qux nomine uacent, ut illacompos fanguinis^autexpers^utracp enim nomine uno carent* Quod fi nihil ex ijs qus ge neris focietate iungtfcurjdiflrahi debet, fruftra illa feorfum in duas partes diftincfiio 4:0 agitur, cum feiungi ac dfftrahi fit necefle, fi ita diuidatur* Sunt enim ex multipedi=s bus alia in terreftrijalia in aquatili genere*

ContraeoSiquidifferentiiisperpriuiitionesdiuidunt* Caput III

^; Riuatione item diuidere ita neceile eft. Et quidem idfaciiit, qui feorfi jl fum in duo fecznt* A t priuatiois^qua priuatio ell, nulla eft difFereria*

s ^^^4 nonenim fieripoteft^ut fpecies eius iit^quod non eft:uelut impedari, -^5 |y^5^' ^^^ impennari^ficut pennati 8C pedati. DifFerentia autem uniuerfalis jS^r^W^.' fpecies habeat, necefTe eft , nam nifi habeac, cur uniuerfalibus potius adnumerari,quam fmgularibus debeatr Sed quan^ funt diiferentiae quae uniuer=*

faks

fiesiint &: fpedeshabeant, ut pennatus, cum pennara alia fiila, alia coniinua itf<. nedatusetiam partim multifidus eft.partim bifidus^quod tnbifuias an:maUbus p* m ^ pariim continuus nulla fiflfura didudus,qualis eorum eft.qu^ foiidam habeac ungulam . tamen difficile eft^uei irftiufmodt difFeretias.qaaru ipeaes lunt ,dupar ^ tire ut quoduis animai contineatur in i]s ipils.nec idem in piures ueniat,ut penna^ rum dC impennatu.ambo enim ii^c in eadem fpecie poiTunc concmeri, ut ^orjmc^> m niteduia fiue cicindeia,8^ aiia quaedam utrunc^ recipiunt . omni um uero d ttici^ limum, imo impofTibiie eft, ut in ea qu^ fangume carenc, ica diuidamus. diiteren^ mmenimunaiTiquanc^inaliquofingulariineiJe^proindeoppofiianeceireeft, xo Quod (i fieri non poteft^ut i]s,qux fpecie inter fe differunt, ipecies aiiqua iubitan^ tSindiuidua^una^infic/eddifFereiitiamintercederenecelTeelt ucauisaDnomi^ nedifFert,bipedisenimratioaiiadiuerfa^eft.ueiiifanguineconftanc,fangaisdi. fcrepatipfe,nifipronuiiaeftenti^partedebeatiiaberi.fedfihocuaeit,>^^^^ tinaduobusin€rit.a«odfiitafequetur,apertumiameftimpoiriOiieeiieu£prma. £iofitdiiFerentia.Quinetiamtotidemd!tFerentia2erunc,quocanima:iainciiuidu2.

liquidem 5: ea ipfa indiuidua funr,&: difFerentix indiuiduae.neque ulla diiierenoa comunis eft. O uod fi ita fieri poteft,ut non comunis/ed indiuidua fit,conitac qux

diuerii funt fpecie animaiia in eodem,per liiam quidem comunem concinen, Ira^ neceireeftutfipropri^fintdifFerenciae,inquasomniaindiuiduacadant,nuiIaco^ aomunisfit.finminus,qu^diuerfafunt,uenientineandem:cumnec^mdmiduurn idem diuerfas per diftincfiione adire debeat difrerentias, ne(^ dmeria eandem, aicp. omniainijsipfisoporteatcontineri.fpeciesigiturindiUiduascoliigiitanonpoiie, m dm'dunt qui animaiia,auc quoduis aiiud genus feorfum m duo iecant^apertuni lam efi fit eriim autoribus iiiis, ut uitimas difFerentias cotidem eiie, quot an.maha omnia indmidua fpecie necelTe fit, C um enim gehus aiiquod fic,cuius ditrerenci^ prim^ album SC nigrum habeantur, atcg eor um utroruni^ ali2 fmc,iadem(^ ulce^ rius ufque ad mdiuidua , efFiciiur profecio, ut ulcim^, aut quatuor, auc aliquo nu* mero eliciantur,uideiicet qui ab uno muitip^icari poTit.Totidem autc fpecies quo* que crunt,cum difFeretia fpecies fit in materia, ne^ enim fme materia pars ui ia eiTe 50 poteft antmalis,neque foia materia. non enim quoquo modo iiabens quid,corpus animai eiT, nec partium uila,ut f^pius diclum eft. Ad h^c, dmidendii i]s rebus eiF, qu^ ficx in fubftantia funt,non tjs qux accidunt,ut fi quis ita figuras diuidat,ut alia^ anaulos pares duobus reclis, aiiae pares pluribus habeanc . accidit enim triangu' ae iigur3e,ut pares duobus recftis angulos habeat. Oppofitis item diuidendum eft. di^ ftant enim inter fe oppofita omnia, ut albedo SC nigredo, ut recfxicudo dC cururas, ouod fi altera diuerfa funt,diuidendii per oppofita eft, &C non ita, ut aiterum nara^ tione,aiterum coiore diftinguatur* Animata etiam comunibus corporis 6^ an m.^ tnuneribus diu''denda funt.quod in i]s etiam qua? modo diximus,patec. A lia enira gteffilia funt,ali'a uolatiiia.Sunt enim nonnulia genera,quibus datum urranc^ eft, 4.0 ut partim uolucres,partim inuolucres fint, uelut formicaru genus^atc^ eciam fy 'ue^ = ftrfs urbani^ ratione ita diuidetur,qd error eft» Bt enim,ut quae fpede funt eadem, hxc diftinguere uideamur* Cum omnia qus urbana funt, eadem fylueftria quoc^ reperiantur,ut homines,equi,boues, canes in terra Indica,fues,caprae,oues.qu^ ft ^quiuoca funt^non feorfum diftinda funt.fed fi eadem fpecie unucp funt,iam fieri non poteft,ut fylueftre atq? urbanc pro difFerentfjs rec?le capiatur.Omnino quan* cunc^ difFerentia diuidis,una tantom diuifione id accidere necefl^e eft.QLuaproprer generatim fumere animalia tentandu eft, ut a uulgo iam autore diftincfrij eft ^en us auis.pifcis,ceterorii qux fingula mulris difFerentfjsdefcribucur.nec bipartita illa fe^ ^ione agendum eft» Sic enim aut omnnio fieri no poteft, ui inflituto aflequamur.

l^S A R I S T O T* D E P A R T» A H I M A L I V M

cum idem in plures cadatdiuifioneSjS^ contraria ueniant in eandem«aut iina tantQ proueniet differentiaj qu^ uel fimpiex, uelper complexionefpedem ultimarefeis rattfed fi non difFerentiae differentia acdpis,diuifionem effici continuam perinde ut oradonem coniundione unam necefie efi uerft caufa, occurrit ijs qui ita diuidere cofueueriit aliud pennatSjaliud impennatu^ pennati aliud urbanujaliud fylueftre: aut aliud albumjaliud nigrum * non enim difFerenria pennari urbanum, album uc eil : fed hoc prindpium eft akerius difierenriae. impennato autem per accidens eft» Quamobrem pluribus diuidendumprorinus differentijs quod unum eft, utnos cenfemus, Sic enim priuationes differentiam fadent^quam in bipartita fedione fa cere nequeant» Apertum uel inde efljfieri non poflCjUt ex fingularibus fpedebus lo quicquam accipfamuSj biparrita generis fcdione* dC quidam fieri pofle putarunt* Impoffibile efi enim unam differenriam effe eorumjquae ut fingula diuifioncm xc== cipiuntjfiue fimplidajfiue complexa accipiantur*fimplicia dico, fi non habeant <!U£i ferentiam-jqualis fiffipedatio efi^complexa autemj fi habeant, ut mulrifidum ad fif^ fipes eft , id enim illa fibi uult conrinuario differenriaruj qux de genere per diuifio^ nem deducuntur, perinde quafi quid unum omnis hxc feries referat ♦ quanquam uocabulo euenitjUt ulrima tantum differenria efle uideatUTjUelut multifidumjaut bipes*pedatumautem&mulripes fuperuacuafint, Atuero plures huiufcemodi differentias haberi non pofle confiat eo argumento,quod cum pergis fubindCjde^ uenies quidem ad ultima differenriamjfed non ad fummam,& fpeciem : qux qui* ?io dem dffFerentia,uel fiffipes tantum efljuel omnis complexio . uerbi graria,fi homi^ nemdiuidenspedatumjbipes,fiffipes coiriponis* Atfihomobipestantummodo €ffet,ha£c differentia una fufficeret^Sed quoniamhxc una non efl,multas efle noti fub una diuifione neceffe efl» Atqui fieri non potefl,ut plures eiufdem fub biparti^ ta una fint fciftione^kd fingulx fingulis finiant neceffe efiatac^ fieri quoc^ non po^s tefijutperbiparritamillamdiuifionem,aliquodfingulareanimalaccipiamus* Degenerecp-f^ecie, caput llll

I Ed quaeret quifpiam, cur prindpio homines non copledendo appd:* 1 larint nomine uno generis, quod befiias tum aquatiles,tum uoluaes p I conrineret. Sunt enim nonuili affedius,tum hiSjtum caeteris animali*

i^^-^T-^f difiindumqg efl . genera enim quaecunq^ exceffu inter fe differantjSC plus,minus ue redpiantjhxc uni fubieda funtgeneri.qu» autem proportione re^ cipiuntjhxc feorfum pofita funt.uerbigraria: Auis differt ab aue, aut eo quod ma^ gis habeat quic^jaut fuperanriae ratione* aues enim alix penna funt Iongiore,aIi^ breuiore, Pifces uero proporrione ab auibus differot . quod enim penna in auibus eftjhocidemfquamainpifdbushabemr.ueriiidfacereinomnfbusnonfadleefi magna enim pars animaliu eadem affeda efi proporrione . fed cum ultimx fpedes fubfIanti^git,qu^quidemfpedesnuIIofpedddifcriminedffferant, utSocrates, 40 Corifcus,efficiturprofedo,utueIuniuerfaIiaexpIicariprius,ueiidemfgpiusdicerc necefle fitj ut didum iam efi . VniuerfaKa uero comunia funt. qux enim in pluri^ businfunt,haec uniuerfalia appellamus^Sedqu^fiioexiflit, utra tandem tracfhri debeantquaenimfubfiantiaefiid,quodfpedeindiuiduuefi,potifIimumdixerim fore,fiquisdefinguItsindiuiduisfpedefeorfumconCderarepotuerinatc^utdcho mme,ita de auibus cfle agendum.habet enim hoc genus fpedes Jed non de ns,ue# rumdefinguIisindimduisauiBus,utdepaffere,degrue,dereIiquishuiufcemodi. f^fiitaeueniet,utfspcdeeodemdicaturaffedu(quoniamcomunispIuribusfit) cttiaeturfane,utfcorfumreferredefmguIis,ecfubabfiird«mfi{,a«:proIixum.C^*

icrum

E.T E ARVM tA VSIS, LIB* I i^f

%m^^cki: fortafTe agettir, fi quae ad genera ztiinzm^ ea comunftiegodo cxplice^ mnsX uiMictt qu^ rede ab homimbus definita dicuntur^qua^^ naturam forriun - tar comunem,&: fpecies non longe inter fe differentes complectuntur, ut auis, ut pifds, &: fi quid aliud fit nomine quidcm uacans, (cd genere pari modo fpecies con tinens,Quxautemnoneiufmodifunt, hxcfingillatim doceamus, ut dehominc, 'bC fi quid aliud tale habeatun Genera aute fi quam fimilitudine prae fe krant,%u^ f is fere partium^totiusm corporis defaibatur : quale genus auiumjaut pifdum eii mollia etiam atc^ oftrea figuraru affinitate fua genera defcribunt* Partes enim cot^ rumnonproportionis iimilitudine difaepantjquomodooshomims^&fpina pi^ 10 {gi$^ fed potius afFedionibus corporis, id eft magmtudine, paruitate, molime, du«» ritate,lenitate,afperitate, bC reliquis generis eiufdem : atc^ omnmo eo quod magis^ minus ue quicquam habeant. Sed quemadmodii ratio tradandae naturx probari debeat,utcKdei]srebusuiaapta,fadlime^contempIaridocere9poirimus,atc^ etiam de diuifione^quem in modum fieri poilit, ut commode fpeaes fumantur.S^ quam bipartita fedio parrim fieri nequeat^parrim fruiira fiat,dictum lam eaQu^e cum iam prxfinita explicata^ fint, de ijs qu^ ddnceps fequantur agamus, mde^ ordiamur*

DcfuhjimtijsttaturaBm.pirtmmnaBuiipiniminimnMui* Cap. V

,=. Vbilantix quacnaturaconiiant^partimingenitap^immortales^fecu ^- lis omnibus funt: partim ortus parridpes^atcp interitus inteiliguniur» t (ed partem illam aeternam, dC proinde nobilem ac diuina minus con^ \ templari propterea poilumus, quod admodii pauca illius modo fcn^ i fui patent ♦ quorum beneficio , tum de ea ipfa parte diuina, tum de v\s qux noife cupimus/acultas nobis cogitandi indagandi^ fuppeditetun Resmor^ talesatque caducas^ut itirpeSjUt animanteSjquod eas fodas familiaresc^ habemus, noife uberius poiTumustquippe cum multa ineile quoc^ in genere perdpere pofi fif, quicuncp no laborem recufat pleniorem. utrunc^ tamen ftudium nos ddectzt, Res nancp illas fuperioreSjtametfi leuiter atringere poiTumus, tame ob eius cogno p fcf ndi generisexcellentia amplins obledamur^quam cum hec nobis iuncta omnia tenemus:quemadmodu quamlibet partem, minimam^ corporis noiirarii puellse deliciaruuidiiTegratius ac iucundius eil, quam c^terorii hominum membratota perfpexiile, 8C contredaile* At haec inferiora, quia 5C plura funt^ SC cognofd ple* nius poifunt, idcirco prxiiantiam fibi fcienti^ uendicant * Quinena quod 6^: nobis propiora, SC naturx tamiliariora funr, hinc aliquid cum rerum diumarii iiudio re^» pendunt^ati^ compenfant,Sed cum iam fatis de illis egerimus^noiiram^ explicai* rimus fententiajreilat ut de animante natura diileramusjnihil pro uiribus omittea tes,uel uiliuSjUel nobilius* nam &Cin rjSjqushocin genere minus grata noiirooc* currunt fenfuijnatura parens &^autor omnio miras exdtat uoluptates hominibus, 4.0 quiintelligiJtcaufaSjatcf ingenuephilofophatur* abfurdum enim^nuIJa^ ratione probandumeiljfi imagines quidemrerumnaturahujnonfine delecftarione pross ptereainfpedamus, quod ingemum una contemplamur, quod illas condideritjid eft, artem pingendi, aut fingendi* Rcrum autem ipfarum natur^ ingenio, mira^ folcrriaconilitutaru contemplarione non magisperfcquamuratc^exofculcmur, modo caufas perfpiccre uaIeamus«Quam ob rem uiliorum animalium difputario* nem perpenfionem^ faiiidio puerili quodam fpreuiffe, molefte^ tuliile dignum nequa^ eiijCum nulla res fit naturx,in qua non mirandum aliquid inditu habcar* E^ qupd Heraclitu di^if[e ferunt ad eos, qui cum alloqui eum uellcnt, quod fbrte in cafa furnaria quadam caloris graria fedcntem uidiiTent, accederc tempcraruni^

%

153 aristot.de part. animalivm

mgtedi enim eos fidenter iuffit, quoniam, inquit, ne huic quidem loco di^ defunt immortales^Hoc idem in indaganda quoc^ natura animantin fadendum eft» Ag» gredi enim quaecg fine uHo pudore debemus, cum in omnibus naturse numen, dC honefiil, pulchrum^ indt ingeniu* Quippc cum naturae operibus iunclum illud pra^cipue fit, ubi nihii temere, uice^ fortuita comittatur, fed alicuius gratia omnia agantur, finis autem^cuius gratia quicqp uel conftatjUel conditum eft, boni, hone^ fti(^ obrinet rationem* At uero (i quis cseteroro animalium contemplarione igno;? bilem, abiedam^ putat, iam hic de fe quocp idem arbitrari debet* Non enim fieri poteft, ut ea fine magna abominarione infpiciamus, ex quibus corpus conftat hu^ manumjUtfanguine^carnejOftajUenaSjreliqua generis eiufdem* Omnino ita cen* lo fendum^ut qui de quauis corporis parte, aut de uafe aliquo difputat, non de mateas riajaut eius maceriae gratia doceat/ed formae torius rarione, ficut BC cum de aedibus agitur^non de lateribus, non de luto, non delignis, fed de forma ipfara ^dium do^s cemus* Pari ratione, qui de natura agit, de compofitionej totaq^ fubftanria tradet, non de ijSjquae nunqua euenit ut a fubftanria feparentur. fed primum ea diftingtri fingulis iti generibus necefle eft^qua^per fe animalibus accidunt omnibus* poft uc ro caufas perfequi eorum conandum eft. Quod igitur ante diximus^multa in mul tis animalibus infunt comuniajpartim fimplici rarionejUt pedes, penn^, fquam^, at<^ eriam affedus fimiliter : partim proporrione* proporrioneinquam, quod alijs pukno datus eft, alrjs pulmo quidem negatus, fed uice pulmonis iuncfium aliquid 26 eft^quod pulmoni refpondeat«aIijs item fanguis ineft, aiijs fanguinis proportiona* le, quod eandem in genere exangui obtinet uim, qua fanguis in compote illo fm^ gumis habet* Veri! fi feorfum de fingulis difputetur, eueniet quod did^m iam eft, m fa?pe eadem iterentur^dum de omnibus quas adiunda funt agitur ^ quippe cuih eadera compluribus iunda habeantur* Ha?c itaplaceatpraefiniri, &ftatm; Cum autem inftrumentu omne rei alicuius graria fit,^: partes corporis quafq^ gratia efTe alicuius uideamus, id autem ipfum efle aliciriusgratia, non nifiproaliqua acfHone fifjpatetiam totum etiam corpus confkrealicuius gratia acf^ionis plenioris^Non ca nim fedlio/errae gratia fadia eft/ed ferra fecfiionis gratia, cum fecfiio quxda ufio fit* Quapropter corpus eriam totum animae gratia conditum eR,dC membra offidorS $0 gratia conftant5& munerumjad quae fingula accomodantur.primum igitur acftio^ nes, tum omnium comunes, tum eas quae fu^ fingulis generibus, fpeciebus^ ha* beantur, exponi oportebit ♦ comunes dico, qu^ adiuncfiae omnibus funt animalis: bus^fuas autem propriasq^ appello, quaru difFerenrias per exceffum, fiue fuperan tiam comparandoaccipimus^Verbigratia: Auem progenerepono,homine pro fpede,5i: quodcunc^ rarione illa uniuerfali,nullam difFerentia recipit^nam alia pro^s porrione,aIia genere,alia fpecierarionemcompIentcomunitatis.Quorum ita« acfhones rerum aliaru gratia difpenfatae funt,hxc etiam quoru funt acfliones,modo eodem inter fedifFerunt^quo acflionesitem fiquaepriores fint acfliones,&: pro fine aliari! capiantur, quo modo ipfae fe habent, eodem membra eriam habent, quorii 40 illae funt acfiiones. Addo terrium, qux cum fint,aliquid ineffe necefTe eft, afFecfius 8C acfliones intelligi uoIo,ortum,incrementn,coitum uenereum,uigiliam, fomnii, incefTum, dC qu^cunc^ huiufmodi alia poflTunt generi animalium tribui , membra appello nafum, oculum, atque eriam totam faciem, quae partes quoc^ uocamus^ parimododeca?terisiteminteiIigendumeft,Seddemodo,uia9tracflandi hacflenus* caufas nuncexplieare,tum comunium,tumpropriorij conemur, exorfi a primis, ficut ftatuimus^

ARISTOTELIS STAGIRITAE DE '''

PARTIBVS ANIMALIVSl ET EARVM CAVSIS, LIB. SECVNDVS, INTERP. THEODORO. TripUccmeffeYerumomniumcompofitmm. Caput I

^ X quiburnam3&: quot numero membris fingula animalia con ftarent,Iibris hirtoriarum^qui de his faiptia nobis funt^planius explicauimus^Nuncquasobcaufas quxc^ ad hunc moduita fe habent^confideremus, uidelicet ita ^ ut omnis ratio feiunda ab ijs,qu^ per hiftorias expofuimus, tracteturvCum itaque tr< ' plex iit compolitio, prima ftatui potefi:ea,quaeexprimordr]s confidtur i]s, qu^nonnuUi elementaappellantjterramdico, aquam,aerem,ignem . fed melius fortaiTe dici poteft ex uirtutibus confid elemen^ torum^ifs^ non omnibus/ed ut ante expofitu eft.humiditas enimjS»;: ficatas,5: ca liditas^a: frigiditas, materia corporfj funt compofitorS* Caeterae aute diftereti^ eas fequatur,ut grauitas,Ieuitas,denfitas,raritas,afperitas-!enitas,a: reliqu^id genus afFediones.Secundaconftitutio ex primisillisnatura fimilarium partiummam^ inalibus eft^ut offis, ut carnis, dC reliquorum generis eiufdem,Tertia SC ulnma nu mero, partium diifimilarium eft, ut faciei, manus, dC reliquorum eiufmodi mem^ brorum.Sed cum contra in generatione atque in eiTentia agatur.quae enim pofte* 20 riora funt generatione, hxc natura priora funt, 8C quod primum natura c(i,id ultl mumeftgeneratione^non enim a£des,laterumautlapidumgratiafunt,fed haec ^diumc^ratia petuntur.quodidemdequauis alia materiaintelligimus,necindui= <ftione tantum id patet.uerumetiam ratione^omne enim quod gigmtur ex aliquo, a: ad aliquid fuam generarionem deducit,6: a prindpio ad prindpium pergit,hoc eft^ab eo quod primii mouet, dC naturam iam aliquam obrinet ad forma aliquam, aut talem quempiam finem^homo enim hominem gignit,&: ftirps ftirpem.ex ma^ ceria^qusE fubieda fingulis eft* Cum igitur generario dC efTentia ita fe habeant^tem pore^materia generationem^ effe priorem necefle eft : ratione uero eflenriam rd cuiufc^8(:formam.patet hoc defmitione generationistquippecumaedificarionis jo defiriitio contineat aedium defiriitionem^aedium definitio non contineat ^dificatio;^ nis defiriitionemjdemqp in caeteris euenit^Qiiam ob rem elementorum materiam efle fimilarium partium gratia necelTe eft^Sunt enim h^pofteriores illis generatio^ ne.tjs autem ipfis diflimilares funt pofteriores» iam enim finem haz tenent ac termi num, ternario conftitutionem adeptae numeroj fcilfcet ut perfid generarionem in multis naturafertXonftantigitur animalia ex utroc^ membrorum hocgenere* uerumfimilaria diflimilariumgratiahabentur. iOorumenim ofFida funt&actio^s neSjUt oculijUt narium3&: faciei torius^item digitijmanus,^:: brachij torius.fed cum adiones, motionesque muIriformes,tum anfmalibus totKjtum eriam membris eiufmodi tribuantur, diuerfa uirtutibus efle ea, ex quibus conftant necefle eft^ad 4.0 alia enim mollitiesjad alia duriries commodior eft. dC alia intend^alia flecti debent* itaque partes fimilares obrinent fibi uires eiufmodi firigillarim accommodatas*alia cnim molIis,aIia dura eft, SC alia humida, alia fi'cca,5:: alia lenta, aliarigida* At uero difTimilares plures, SC compofitas uires conrinet. uis enim alia ad premendumjalia ad mtttendij commoda manui eft^Quam ob rem partes organicar, quas ofEdales BC inftrumentariaslicet appdlare, exofllbus^neruiSjCarnejCxrerisQ^ eiufmodi con ftant^no illa ex ijs* caufa cuius graria cur h^c ita fe babeCjhxc eft. fed cum pr^terea quxratur, quam ob caufam hac ita fe habere necefle fit, rario manifefta eft, quod iam prxfuitjUt itafeinuicem ex neceffitate haberent* diflimilares enim conftare ex fimilaribuspofruntjtum pluribus,tum etiamfinguliSjUt uifcera nonulla* confiant

P

tj9 tLKlSTOr. DE PART* ANIMAtlVM

cmmfereomnia mulaformi figura^quaeexcorpore fimilariconditahabentunAt fieri non poteft^uc fimilaresexdiffimilaribusconficiantur*ficenim pars fimilaris mnkx efTcnt difllmilares ♦ hisde caufis membra animaliii, alia ftrue fimplici fimila^ hcK conftat:alia compofitajSx^ diffimilaria funtXum autem partes alix inftrumens! tariaejaliafenforiae fintjinftfumentariae omnes, ur didum iam elljdiffimilares funt« fenfus autem omnibus contingit per fimilares, fcilicet propterea quod quiuis fen^ fus unius generis certi eftjfingulx^ fenforiae partes ftngulorum fenfibilium gene^ rum capaces habetur.afFicitur etiam quod potetia eft, ab eo quod acfhx eft,ita quod idem funt generejUnum^tlludjSi^ hoc funt* quam ob rem manuj aut faciem, auc aliam quamuis eiufmodi partem, nullus natur^ interpres terramjaut aquam^aut i» ignem effe conatur exponere, partes uero fenforias fmgulas elementis fingulis tris buuntj ut aliam aerem, aliam ignem effe confirment* Sed cum fenfus in pariibus iimplidbus pofitus fit^euenicrationeoptimajUt tadtus fedem fimiiarem quidemj fed minime iimplicem fbrtiatun quippe qui maxime uim recipiendi plura genera uidearur habere, multas^ pra^ fe ferre conrrarietates fui obiedi, uerbi gratia, caii:* difacem/rigiditatemjficcicatem, humidicatem. ahas etiam generis eiufdem»8<: qui^ demcaroinquauisearumqualitatum fentiendarupofitaeft,aut quod carnipro^ porrione refpondetjcorpulenriffimum omnium parrium fenfibus accommodata^ rum eft^Quineciam cum fieri non poffit,ut animal fit carens fenfu : eo quoque e& fidturnece{rario,utmembranonnulla fimilariainanfmalibus habeacunuis enim 20 fentiendi fita inhis eft» Adiones autem per diffimilaria adminiftratun Scd cum uis fentiendij uis mouendi, uis nutriendi, eodem in membro conrineanturjquod alio loco explicatum a nobis eft : fit neceflario, ut membrumjquod primum principia eiufmoditeneatjid dC fimplex eo debeateiIe,quaomniumcapaxfenfibiIiumefi: .6::fdiffimilare eo,qua moues dC agens eft« quamobrem in generecxangui,hoc eft, experrefanguinis animalium proportionale eft Jn fanguineo autemjtdeftcom;? pote fanguinis, cor tale habetur membrum, quippecum cor,&:inpartes fimilares fecetur,quemadrnodum quoduis ex alfjs uifceribus : dC diffimilare fit,propter fua: figura? formam.C^tera ctiz omnia uifcera appellata, fecuta hocfunt, quippe qua? cx eadem maceriaconftent*natura enim eorum omnium fangU!neaeil,quoniam ja pofita funt ad meatus uenarij,atque intercapedines» i^'tur perinde quafi fex aaua profluentis, caetera uifcera ueluri profufiones fanguinis per uenas fluentis cokft* ftunt* At uero cor, quia fanguinis inicium eft, 6C uim creadi fangufnis primam ob;s tinet, iddrco ex tali materia conftare, quale recipitalimentum,ratio eft.Sed quam -ob caufam uifcera forma fanguinea fint, dC partim fimilaria, partim difllmilaria,dis: dumiameft^

IPammfmikriumdUi molUs er hmidM,aliM ficc<is ^foUddJS effcide^ ordinls fimilarium di fcrepantia-Je^caUdia-frigidiacccptionibmjeorm^excejfu. Caput II

Artium autem fimilarium dix molles 65: humida: fimt : alix durx dC 40 folida^.humidae uel omnino,uel quandiu in coftitutione natur^ ma^ nent,fanguis,fanies,adeps, feuum, medulla,genitura,lac ubi haberi foIet,caro,&: quae fjs proporrione refpondent non enim omnia ani^ malia partes has obtinent* Sed funt quae ad proporrionem nonnul^

larum ex t]s conftent.Siccae ac foliddt inter fimilares funt,os,fpina,neruus,uena*of doenimfimilariumdifcrepat quippequinomenparrimcommunetoricumparte feruet,ut uenae pars uena recfle appellatur : parrim non feruet,ut in uifceribus pzfi tet^figura enim diuerfa eftPrimu igitur partibus his,tum humidis,tum ficds,multi aufaemoditribuuntur^cumaliaetanquam materia membrorijdiftjmilariumfinc

tx

ET EARVM CAVSIS, t-IBER Ih I7i

cx tis enim membra quxc^ offidalia fiue inftrumentaria conftant^ofTibus^nerui % carnibus,alijs' generis eiufdem,qux partim ad efTentiam, partim ad adionem coi^ ducunt* alix nutrimeto fint, ut humidae ficcis. etenim omnia ex humore fua capiut alimenta* alik ut excrementa earum fint,acddit,ut fedimentum ficd alimentijatc^ etiamhumidiinijs,quibusueficadataefl.EarumautemipfarumparDumdifaimJ

na,quibus inter fe difcrepent^notae melioris gratia habentur : ut tum aharum^tum faneuinis ad fanguine. alius enim tenuior,alius crafTior efl : dC alius fyncerior, alius turbulentior.itemalius frigidior,aIiuscalidior,tam in eodemammaliquamindi^ uerfis,quamumenim fanguinispartecorporis cotinetur fuperiori,hisdifterentt]s

io difaepatcuminferiori.Omnino animalibus,alijsfanguinededitnatura,al^suice fan2uinispartemeiufmodiaIiam.eflcerteroborisefiicaciorfanguis,quicrafIior6: calidiorefiVimautemfentiediintelligendiq^obtinetplemorem^quitenuioratc^ friRidior efi. hocidem Maimen inijs quoque habetur, qu^fangumiproportione refoondent. quamobrem apes,atque eiufmodi alia animaliaingemofioramultis carentibusfanguinefuntnecnonintereaquxfanguinehabent,ingenioiioraluis contrariisfunt,qu^fanguinemhabetfrigidiorem&:tenuiorem.Sedoptimecon^ ftant qux calidum,tenuem,&: fyncerum habent : quippe quae una &: umbus cor^ poris,a<: animx ingenio plurimum ualeat, quapropter pars eaam fuperior corpo^ ris ea ipfa difFerecia diflidet cum inferiori ,& foEmina cum mare,&: dextra pars cum

20 finiftra eiufdem corporis. pari modo caeteris quoque tam eiuftnodi parobus^quam difTimilaribus ftatuere differentiam debemus , partim ad ofFicia dC eiTenaam cu^ lufuis animalis^partim ad meIiusdeteriusue.exempligraaa,intereaquaeoculos habentaIiadurisocuIisfunt,aliahumidis.&:aliacarentpaIpebris,aliahabent,ut uifus itc exquificionSanguinem uero haberi, aut quod eandem quam fanguis na^ luram obtineat,quam necefTe fit,atque eriam quaenam fangmnis fit natura, expli^ candumfuisiamcaufiseft,fi prius calidi frigidi^ rationem dirtinxerimus.Natura cnimrerummultarum ad ea ipfaprindpiarefertur^complures^ambigunt^quae nam animalia,membra'ue,calida aut frigidafintetenim nonnuliis aquatilia terre;^ ftribus efTe calidiora placet,argumento,quod naturae Gcigidius calore naturae eo^

50 rum compenfetunSanguine enam deftituta, rjs quae fanguinem obtinent efle ca:s Iidiora*&: fccminas amplius quammares calere arbitrantunParmenides enim mu iieres effe uiris calidiores autor eft. quod idem quibufdam etiam alijs placuit,argu* mento copise fanguinis, qua menftrua fiant. Empedodes contra opinatur*Sangui nem etiam dC bilem,alij inter calida enumerat,alrj inter frigida,quod (i calidum ztc^ frigidum tantam redpiunt ambiguitatem BC controuerffijquid de c^teris arbitrarl debeamusc' H^c enim omniu quae fenfum patiutur, apertilTima funt* fcd qu^fiio hxc orta inde uidetur,quod calida multifariam dicitur ♦ quifc^ enim quamuis con^ traria dicat^tamen aliquid dicere uidetun Quam ob rem noffe oportet queadmo^ dum rerum naturaliu conftitutaru parrim calidae^parrim firigidae, 8C zUx ficc^, ali^

40 humid^ did debeant.Nam uitx quo(^ dC mor ris caufas hxc habere,atcp etia fomni 8C uigilise, iuuetutis dC fenediuris,&: morbi 5C fanitatistno afperitate aut lenitatem, non grauitatemautleuitatem . nihilferetaleapenuefleuidetur^&recftequidem* Sunt enim hxc,ut alio loco expofuimus, iniria elementorum naturalium:calidum dico,frigidum, ftccum, humidum* Vtrum igitur fimplid ratione,an multiplid cali^s dum dicaturC Sed quodnam ofRciurei calidioris fit, aut fi pliira fint, quot numero fint,dedarandum eftPrimo igitur modo calidius dicitur id,quod ampliorem iniie hit fenfum cum tangitur : nec fine dolore^quod quidem fellere interdum uidetur* nam fieri poteft,ut corporis habitus caufam dolendi afFerat^cum fenritun Ad hsec, calidius quod rei liquabilis liquantiuSjS^ rei aemabilis aemantius efiltem fi alteri

P z

I7£ ARISTOT* DE P A R T* ATSf ! M A Ll VJ*

plus^alteru minus fitj idem quod plus eft, hoc alter o quod minus, calidms efl.Pr^^ lerea quod deduobus non dco, fed lente frigefit,id caltdius eft dC quod citius cale^ fit,eo quod ientiuSjnatura eile calidiori ceniemus*perinde quafi alcerum fit aduer fumjUC remotius:a!terum fimile, ut propinquius,Alrerum igiairalterocaiidius eifey etfi no piunbuSjtamen tot modis dicicur» Qui modi omnes eidem meile noa poiTunt^aqua enim feruens plenius calefacit quam flamma : fed flamma uric SC M^ quat rem, uri aut liquari idonea^quod aqua efficere no poteft Jtem aqua ferues cali dior eft,quamigmsexiguus, attamen cicius magis^ reirigefcit quam ignis,quam* ufs exiguusiquippe qui frigidus nunquam fiat, cum aqua omms refrigerari polilt* Ad hxc.aqua feruens calidior fentitur, itd celerius refrigeicit bL congeiafcitjquam lo oieum.Sanguis praecerea tadu calidior quam aqua^autoleum di^ fed cderiusge^ lafcit.Lapis etiam,ferr5,&: reliqaa genens eiufdem ienrius quidem calefiunt quam aqua, kd ubicaletada fuerintjUrere uehementius poiTunc.Poftremoea,qu^ cali^ daeiTediximus,calorem autexternumcontinentjautiuum.plurimum aurem re^ ferCjhoc an illo modo calidum quicquam fic:akerum enim eorum prope eft. ut ca* iidum per accidens fitjnon per ie.perinde quafi^fi febrienti mulicum elTe accidic.di xen^ muficum eile calidioremjquam eum qui calidus fanus eft* Sed cum aliud per le cah'dum,aliud per accides fic, refrigefcit quidem lentius quod per fe caiidum eft» fedfaepe fic, utfenfum uehementius caletaciat id quod per accidens calidumeft* itemampliusurit quodper (e calidum eii, utflamma, quamaqua feruens/edra^ iO duampiius calefecit aqua feruens^qux per accidens calida eii* Iraque iudicium utrum nam ex duobus calidius fit, non elTe fimplex apertum eft* quando fieri po* teft, ut hac alterum,iila alcerum rarione calidius iit « nonnuiia ex i]s ne dici quidem fimpliciter calida, aut non calida polTunrJubiec^io enim quod tandem fintjnon ca:? lida funr, kd per ailbciationem calida funt: uelutfi ferro caiido^aut aquse nomen impones , hoc eni m modo ianguis calidus eft * bC quide patet fngiditatem aliquam etle naruram^ no priuarionem in ifs^quorum fubiedum calidum per affedionem fiue pallionem eft ♦ narura eriam ignis tale quid fortafle eft, fubieclum enim fbrli^ tan eft, uel fumus, uel carbo: quorum alterum femper caiidum eft, quippe cum fumusnonnifiexhaiariofit, carboautem extinciusfrigiduseft^Oleum 6c ceda ef^ 5© ficifrigidapofllint^Aduftaeciamfereomniaaliquid habeccalidicatiSjUtcalXjCinis, fedimenta animalium, bC inter excrementa fel,eo quod feruore nimio exarueriRt, relicfium^ fibi contineant aliquid caIidttatis,Teda,&: quoduis pinguealiomodo calidum eft, uidelicet quod celeriter in adum ignis mutari poteft*calor autem u(m tum cogendi,tum liquandi habere uidetur. qu^ igitur aquae unius lunt,ea frigore coguntur.qu^ terr^, igne c^kda etiam indurantur/rigore cden atque irrefolubili concretu, quae terram potius prae feferuntJeuiusaurem,qu«aquam.Seddehis planius alio foco definitum a nobis eft, fcilicet quaenam concrefcere aptafini,6«^ , quibus caufis ftringanturXalidum uero calidius, cum multiferiam dicatur, non eodemmodorebus iungeturomnibus:fedaddere debebis^aliudper feefl^cafe 4-® dum,aliud plerunque per accidens^itemaliud potentia, aIiudacftu:6(:aIiudhoc modo, quod tadum amplius calefaciat : aliud, quod flammam excitet acque igniaL Quod fi calidum multiplici ratione dfcatur/rigis dum quoc^ pari ratione fequatur,nccefl!e eft.atcj dc calidOjfi^igido^exceiTucR eorum,ad hunc modum definiile fatis fit*

Dciicco

ET EARVM CAVSIS, LIBERin m

Dcficcoa^humidodif^utatio* Cdput 11!

j Equiturutdeficco5&:humido,modoruperiorum dtfTeramus* nam

eaquocpmultifariamdicifolentjutaliaficcajauthumida poteaafnr,

'! aliaadu^Geluenim^omnem^ humoremconaetijficcumdidmus

I adUjS^ per accidens,cum tamen potentia dC per fe humidus fir^con^

! traterra^cinisj&^reliqua generiseiufdemixta humori,humidaada,

dC per accidens redduntur,quanquam per fe,atque potentia ficca funt . at ubi hxc

feparata fuerint, quod aqua rcferium ell,td SC adu 5^ potenria humidum eft.quae

autemterr^propriafunt3h2comnia{iccafunt.&:quidemquodproprieacfimp!i^

lo dter ficcum eft, hoc modo maxime intelligitur. altera ena,humida dico^hac eadem ratione,qua calida dC frigida^proprij abfoiuri9nomenredpiant,Hisita pr^fmitis, apertum iam eft fanguinequodammodo calidum eiTe,uidelicet eo, quale eft ei fan suinieffe^perindequafiaquamferuentenomine uno {ignificemus.Atuero fub* Sc1o,&:quodtandemcumfit/anguiseft,noncaIiduseft,a(:quodammodoperfe calidus,quodammodo non per fe caliduseft.Ca1iditasenimineiusranonemeft, quemadmodiiaIbedoinalbihominisrarione*Ateo,quafanguisperafTeclionem fiue paflione eft,non per fe calidus eft* Pari modo de ficco dC h umido ftatuendum cft*quapropter in dufmodi rerum natura,partim calida dC humida funt : kd fepa^ rata congeIafcunt,&: frigida efTe uidentur, qualis eft fanguis. parrim ca|ida aafiio^

20 rzcR funt, ut bilis:fed feparata ab eorum,in quibus habetur natura,contra aftidun* tunquippe qux refrigerentur,atc^ humefcat Janguis enim ficcior redditur.bilis fia ua humidior.magis aute,minus ue participari oppofita.uelut rem infita his ftatue^ redebemus.expIicatiiiameft,quonammodofanguinisnaturaparticepsfitcaIidii5 tarisjhumiditatisjaut contrariara quaIitatum,Sed cum pmne quod augetur,capiat alimenm neceffe fittalimentum autem omnibus ex humido dC ficco fuppeditetur, quoru concodio &: mutatio,no nifi per caforis uim agif ^fit ut tam animalia omnia, quam ftirpes, 8C fi non alia de caufa, tamen ob eam rem prindpiii caloris naturale habeant necefTe fittid^ ipfum parribus ^t pluribus accommodatum,quemadmo^ dum dbi conficiedi adminiftrariones. Prima enim adminiftratio perfpicua eft,cum

$0 per osjpartesq^ ore conteras perficiatur ammalibus,quorum dbusfedionem de&i deret^fed hxcnullius caufa eftconcodionis^fed facilitatem concoquendipotius prseftat^dbi enim illa minutatim diuifio fadt, ut calor fedlius confidendo expediat* At fuperior 8C inferior uenter iam cum calorc naturali fuo concoquedi ol¥ido fua guntur^fedutosanimalis cibi inconfedimeatus eftjatqueeriam parsdannexa, quam gulam. appellantj cibum quibus data eft animalibus ufque ad uentriculum dedudt: ficalia quoque adefleprincipia oportet, quorumopera membraomnia corporis ex uentre,naturaq^ inteftinorum, cjuafi praefepi pabulum capiant.fi/rpes cnim fiue plantae fuis radidbus alimcntum iam cofedum ex terra hauriunt : quo^ circa neexaementum quidem cotrahi in flirpibus folet , terra cnrm calore^ eius,

^o perinde ac uentre utuntun At antmalium genus omne fere, fed aperte qux ince:^ dunt,quafi terram intra fe conrinent finum uentris^cx quo ut ille radidbuSjita hxc aliquo intercedente cibum aflumere debcnt, donec finem fequenris concocfHonis faciant»cibus enim ab oris officfo uentri madatun hinc membrum aliud capiat nc^ ceflecft*&:quidem itanatura conftituif.Ven^enimpertotas ladcs ad uentrem tcndunt ufque, cxorfse infcrius* fed haec cx ani malium confedionCjCommetatio^ nec^ naturali petenda funtCum autem omnis alfmenri, omnis^ cxaemcnti con cepracdum aliquod habcri neceffe fit, uena?^ quafi uafa fint fanguints,patet fan* guinem cfTe animalibus fanguineis ulrimum alimetum : cxangiribus uero td cfic, quod uicc fanguinis habcatur proporrionaIe»quamobrem quories dbus noningc

Ti^^ ■ARfSTOT, DE PART* ANIMALIVia

ritur/angiris defidcquotfes ingeriturjaugetur* & fi alimeta bona aiTumuntur/an ' guisintegereft^fiprauajUitiorus.Igiturfanguinem alimenti gratiadatumefleam^ malibusfanguine prxditisapertum ex ijs, cacteris^ eiufmodi rationibuseft.nam ob eam rem fanguis ne ta<ftus quidem fenfum mouere poteft, ficut nec ca^tera cxsi crementorum genera*nec uero alimentum fenfum mouetjUt caro.haec enim fen:* fum cum tangiturjmouet. non enim fanguis continuus carni,neque cognatus eft, fed in corde ac uenis, quafi uafis continetun Sed quonam modo membra ex fan* guine fua capiantincrementa^atqueetiamdealimentiomnino ratione difl"erere, cum de generatione agemusjlocisc^ altjsjaptius eft*nunc ha<ftenus didum fit*non entm plus hic locus defiderat, quam ut fanguinem eife alimenti gtuiz^dC alimemi ifst membrorum caufa exploratum habeatur*

D€Jibris»0' 3«<e animaUaiji careantidec^ metm «1^/4»©' [dnm mtura, Caput IIII ^ Vas autem fibras uocantjno omnis cotinet fanguis* fcd funt quinon m habeanCjUt ceruarii fanguis, dC damarum.quam ob rem id fangumis genus nunquam fpiflatur. fanguis enim qui dilutior eft^frigidior eft: itaque durefcere non poteft, qui aute terrenus eft,nimirum coitjCum humor euaporatur, fibrae autem illse terrs funt opificium^Quoniatn etiam euenitjUt nonnulla ex rjs animalibus, quae talem obtinec fanguinem/apien tiora finttuerum non fanguinis frigiditate, fed potius tenuitaie atc^ mundinajquo^s zp. rum neutrum in terreno eft ♦ habet enim ienfum mobiliorem^quor um humor te^s nuior 6C fyncerior eft. hinc etiam nonulla ex ijs quae fanguine uacant animalibus^. prudentiora nonnullis fanguinem habedbus funt, ut dictumiam eft^uerbigraria, apes, formicae, BC fi quid aliud tale eft. timidiorajquibus fanguis dilutus nimiii eft* inetus enim refrigerar Jtac^ ea quibus eiufmodi temperamentii in corde habetur, metuedi affeclioni funt opportunioraraqua enim firigore cogelafcit, quam ob rem cartera qu^ exanguia^rimidiora fanguineis funt animalibus, quod fimpliciter dixc rim,ac mota cefl^ant prx nimio metu, dC excrementa emittunt. nonulla etiam fuos colores immucancQuorum autem fanguis fibris admodum multis, craflfisc^ refer ruseftjh^cterrenaampIiusconftantnaturar&Tanimofajiracunda^proindec]^ furi^ 50 bimda funtJra enim calorifica eft. folida autem firmioraq^ omnia concalel-ada ue* hementius quam humida calefaciunt* fibrae uero folids terrenx^ funtJtac^ quaii fomenta in fanguine efFiciatur^feruorem^ per iram accendunt.ex quo ficjuc tauri &C apri animofi, iracundi, furibundi^ fint* fanguis enim eorum fibris refercior eft, &C quidem taurorum fanguis omnium celerrime coit dC durefcit. At fi fibras detra^s xeris/anguis no cogetunut enim fi ex luto terrenam portionem femoueriSjaqua * non concrefcet : ita fanguis fibris detracftis incongelabilis manet.fibrarum enim na £ura terrena eft . quod fi no eximantur,cogitur ut terra h umida fi-igore. cuni enim calor exprimitur,humor una trahitur^atc^ euaporatur,ut didum iam eft.atque ira concrefcit,non a calore ficcefcens/ed a fi-igore* At uero quandiu in corpore conri:^ 40 netur^humidus eft propter calorem animalibus indimm . profedo naturam fan* guiniscaufamefl^e^cur permulta animalibus ueniant, tum per mores, tum eriam per fenfum ratio eft* materia enim totius corporis eft. quippe cam alimentum ma^ teria fit/anguis aute ulrimum alimentum habeatur. fecit igitur,ut plurimum diffc rentiae exiftat,fi calidus aut fi-igidus fit, fi tenuis autaaflus,fi turbulentus aut niti^ dus.San/cs pars diluta,fiue aquofa fanguinis eft^eo quod aut nondS concoda,au{ corrupca cft^tac^ id «el fanies neceflirio eft^uel fanguinis graria cft,

Dcfcuo,

ET EARVM CA7SIS, L I B E R I ?* 17$

ldc[euo>^ ddipc^corum^ diffimtU^O' p<e mimdU lemm,qu<e itm idU

pemhabeant. Capid. V

^- Euum bC adepsinterfedifFerunt/anguinisrarione.e(ienimeorum

f 6, utrunquefanguiscocodus per bonitatem enutrienduconfiitu^ex

^^' eo,quod inpulpam quidem aniraalisnon abfumatur/edconcoCtio^

^P: nis alimeticK bonitate praeditum eft, indicat id pinguedo eorum.cum

,^-.^^^N! pingueinter humida,comuneignisa:aerisfit.quamobremnulIum

ex I1S qu^ fanguine carent,uel adipem habet,uel feuum : quandoquidem fanguis

deekOuorumautemfanguiscorpulentior eft,hacc feuumponushabent. leuum

sp, enimterrenumeft,undefit,utmodofibrofifanguiniscogatur,tam ipfum,quam

'eiufmodiius,cumparumaqu^,muItumterrxcontineat.Quamobjremqua.non

utrinquedentata/edcornigerafunt,hxcfeui5habent.naturameorarefertameJe

iiuiuftnodielementopatet,eoquodcornuagerunt,talos9obtinent.qu2equidem

omnia natura funt arida bC terrena. At uero genus utrinc^ dentatum,&: cornuum expers,&:multifidum,uicefeuiadipemhabet.quaenocogitur,necficatatealiqua fran2itur,quoniameiusnaturaminusterrenaeah^cfimediocritermanimaiium

membris babentur^profunt. nec enim fenfum impediunt, bC ad fanitatem mtcsq^ opitulantur:fedfimodum€xcedunt,hocentatqueinterimunt*namricorpusto* tum trafierit in adipem,aut feuum,peribit. animal enim ea parte eft, m qua fenlus :|o habetur.Caroautem,&:quod carni proportionetur uimobimet fenuendi. faft^ guis ut didumiam eft, &:fenfucaret, &:ob eamrem,nec adeps,necfeuumfenatj funt enim fansuis concodus. quod fi totum corpus tale ettiaatur, nullum prae^P tereafenfumhaberepot€rit.hinc&:ceIeritereafenefcunt,quaeualdepinguerint: cuippequxparumfanguinishabeanc^utpotecumcopiafitabfumptaadpmgue^ d^nem.Qu^ autem parum fanguinis habent,haec iam indead intentu lunt op{>or tuniora. Intericus enim inopia quxda fanguinis eft^quod^ parii eft,atfia tum afi-i. gore quolibet^tum a calore facile poteft Quinetia obefa omnia fteriliora ea de cau i funl quantu enim ex fanguine proficifci ad genitura, bC femen genicale debear, lioc in adfpem auc feu5 fumptitatur. fanguis enim cum cocoquitur ad haec xxzniiu 30 /caque auc nullii omnino excrementum in ijs ipfis confiftic, aut parum. At» defaa ' guine/anie,adipe/euo,quidfinc56<:obquascaufashab€antur,dic'tiiiameit

Qiiidmedi^>(luihmc^ammdibwidsLtAfiU Captst VI

^ Ed medulla etiam natura qua^dam fanguinis eft^non ut quidam uo« J luntjUis genitura feminalis. patet hoc in ijs, qus nuper in luce pro^s @ dierint.meduHa enimin offibus quoque eorum fanguinea concine^ j^i tur.utpotecumomnescorporis partesex fanguineconftenc,&f par

....... ^=^^' tuialimentum praeftecur a fanguine.fed perinaemencumconco^

(Ttionemq^ efficitur, utquemadmodacaetera membra, dc uifcera quo^immutcn^s 40 tur colore. per copia enim fanguinis uifcera etia cum recentia adhuc func,coIorem fibi fanguineum trahunt. fic etiam medulla affiatur, dC pinguisin pinguibus ani^ malibus eft^atc^ axungiae fimilis* At quibus fanguis no pinguedini,fed feuo fimilis per concodione euadit,ijs medulla feuo fimilis eft. quamobrem ut comigeris ani:* malibus, nec ud-in^^ dentatis, medulla fpedem gerit feui : fic utrinc^ dentatis atc^ multifidis pinguedinem refertuero fpin^ dorfi medulla minime talis eft,quomam continuam hanc efle oportet^porredam^ per longitudinem fpinae torius^qux e^^ multis uertebratis orbiculatim ofl[ibus iungitur* nam fi' ex pinguedine aut feuo ef^ fetjno xque perpetua efle pofl[et, (ed uel fragilis, uel humida eflfet.Sat ex animali^ bus,(juae nullam commematione dignam mcdullam habeant^uidelicet ea>quibas

P 4-

I-JS A R I S T O T, D E P A R T^ A N I M A IL I V M

ollarobufhj dC foMz funt, ut leoni ♦ eius enim ofla, quod exiguam admodum,^^ perobfcufam medullam continent, carere omnmo medulla uidentur ♦ Sed cum , ollum naturam inciTc in animalibus necefle fit, aut quod oflibus proportioncturs utinaquanlibus fpinam, fit neceiTario, ut nonnulla habeant etiam quod proali:» mento contineatur, ex quo ofla confiftant * alimentum autem omnibus efl[e fan* ^ guinem didij iam eft, feuofa&eiiam dC pingues efl[e medullas ratio eft. tepor enim^

quem oflfium complexio fecit, fanguinem concoquit/anguinis autem per fe con^ codtio/euum dC adeps eft* quoniam etiam in rjs qua? ofla fpifla firma^ habetjnon temere partim nullaj partim exigua ineft medulla ♦ alimentum enim in ofla abfu^ mitur.Quae autem non ofl^a habent fed fpinamjijs dorfi tantum medulla eft ♦ pa=« 19 rum enim cotinent fanguinis fuapte natura,& doril fpina tantummodo caua habc tunquam ob rem in ea medullae aliquid aeari poteft . una enim ipfa capax eft/o^ iaqgeget copula propterinterceptioncs^quam obremmedulla etiam eiuspartis (rmAffii^^ differt, ut didum eft, quod enim uice fibulae fungitur, idcirco lenta neruofa^ eft^ €opd4. ut/nrendipofljt»Caufa quam ob rem medullam habentanimaliajquibusdataefti declaratum iam eft^Quid etiam medulla fit,patet/cilicet alimenti fanguineijquod in ofla^ipinam ue diftribuaturjcontentum^ concodum excrementum»

Bemehroaeimmtwrdids^capitUfluxmihmtirfomnicaufit. caput VII

] Roximum fere eft,ut dc cerebro doceamus*nam cerebrum quoque id medullam eflfe atque originem meduilXjCompluribus placuit autOi» thus : argumentOjquod dorfimcdullam iundam cum cerebro cer^s nerent*Sedrescontra fe habet,omnino propedixerim^cerebrum I enim partium omnium corporis fi-igidifl[imum eft, cum medulla cali da fuapte natura fit. quod cius pinguedine bC axungia perfpicuum eft^idffi facit u£ cerebro iungi^corinuari^ pofllt ipfa dorfi medulla* folet enim natura femper emo lirt contra cuiufuis exupeiantiam auxilium per coniundionem reiaduerf^^ut cx^s ceflfum alterius altero compenfet & moderetun Sed enim medullam calidam efl[e pluribus fane rationibus conftat^cerebriautem frigiditasjfii^taduperdpipoteft, dCtziionc fntelligiturjquod omnium maxime humorum corporis fanguinecas ^6 ret,quippequod nfliil fanguinis habeatjfqualore^obfitumfitjatquehorridum» nec uero exaementum eft, necinter partes continuas enumerandum,fed fuige^ neris dkfiC quidem ratione oprima naturam eiufmodi fortitij eft^nullam uerpcum partibus, qux uim obrinent fenriendi* conrinuitatem habere, cum inmim pateat, tum uel maxime inde conftat,quod,cum tangitur, nullum tWidt fenfum,quemad modumnec fanguis,nequeexcrementumanimal!um ullum* datum autemhoc animalibus eft ad naturae totius falutem.Quod enim nonulli fiatuunt importunc animam efle ignem, aut aliquam efufmodi uim, melius fortafTe dixeris animam in quodam eiufmodi corpore coftare. cuiiis rei caufa eft,quod ad exequenda animx offida, calor omnium maxime adminiftrandi uim obtinet.Cum enim ofRdum ani 40 m^fitalere a:mOuere, hxceaipfa facuItatepotiflTmumefRduturJgitur animam eflTe ignem arbitrari fimile eft, atc^ fi ferram,aut afdam, fabrum aut artem fabrilem efle ideo arbitreris, qufa opus no mfi iundis his cfFiciatunSed quam genus omne anfmaliumcaloris parricepsefl^eneccflTe fit, apertum hinc eft.Cum autemomnia momentumrequirant contrarium,quomediocritatem ac medium afl^quantur: in hoc enim eflTenria ratio^ confiftit,non in alterutro extremo feorfum pofitoriddr coaduerfuscordis fedem ^ ca!orem,cerebrum natura molfta eft.Eteadecaufa pars ifta animalibus iunda eft, naturam obtinens aqux bC terrs communem, atc^ ^ obeamremcerebrum omnia fanguine pr^dita habent,ex c^teris nuUumfere,

niii

nili pcr prdpdrtionem, m polypus ♦ parum enim caloris obtinec omne fd genus^ propter fanguinispriuauonem» Qerebrum fgitur calorem feruorem^ cordis mo« dera£ur36<: temperiem afFert. Sed ^t ea quoque pars modico potiatur calorejUenae admembranam cerebri deueniunt ex utraque uena, maiorem dico, &: eam quaj aorta uocatur, bC ne calor nimius ofFendat, non paucae ampl^, icd. irequentes ac lenues uenx ambiunt* nec fanguis copiofus StTcrairuSj fed cenuis^fyncerus^ fubi$ eodem^Fluxioneseciamobeamremexcapiteoriuntur in ijs corporibus,quibus cerebrum frigidiusefi:, quam temperamentum modicum poftulet . cum enim ali* mentumperuenas furfumrefpirat^ubiexcrementumob eius loci uim refrigera*

lo tumefi,fluxionespituitx faniei^mouet^quodiimile generadoniimbnum eue^ nire inrelligendum eft, quoad magnum conferre cum paruo licetXum enim e^ terrauaporexhalat^efFertur^infublimea caIore,ubi fupernum aerem fubiene frigidum,confiftit : denuo in aquam propter refrigeracionem, atque in terram de^ fluit, Sed de his,cum de morborum caufis agitur,difrererecongruum dtiuidelicet quoad tradare deliis naturalibus fcientiae intereft. Somnus eriam a cerebro profi^ cifcitur ijs, qux eam obtinent parcem animalibus ♦ qux autem carentijs, propor*» tionalefuppetiLcumenim fanguinis alentis effluentia refrigerecur a cerebro,aut etiam ob alias caufas fimiles.caput aggrauatur. bC quidem fomno fopid^ea corpo* ris parte folent tentari : atque efFicitur, ut calor ad ima cum fanguine fubcerfugiar,

xo colledam copia caloris in loco inferiori fomnij facic, bC facultatem erigendi corpo^ ris aufert ab ijs animalibus,.qux ereda incedere natura uoluic . cxtens caput er ig^ prohibet,quibus de rebus feorfum docuimus, cum de fenfu bi fomno ageremus» Cerebrum aute effecommuneaqux^^terrxconftatjexeoquodeiaccidicCuOT. enim coquitur, indurefcit atque ficcefcic, ut humore exado a caIore,terrena por* tfo re]inquatur:quemadmodum in leguminum relsquorum^ fruduum deco* dione . quod enim ex terra magna ex parte conftant, hinc exaclo humore.quem exiguum fibi admiftum cotinentjdura terrena^ admodum ea quoque reimquun tur.Homointer omnia animalia plurimumcerebrihabet,fcilicetproportionefui corporis. 6<:inter homines^mares plus quam fceminx. cordis enim pu!monis<^ lo^

p cum calidifTimum bC fanguine refercifTimum homo habet,unde animalium homo unus eredus eft,caIoris enim natura inualefcens.incrementum de med(o agit pro fuo impetu Jcaque contra multum caliditatis.multum humiditatiSjfrigiditatis^ op ponitur.qua quidem copia fit^ut capitis os^quod caluariam nonnulli appellant,fe^ ro admodum induretur, cum diu calor euaporetur , quod nulli ex c^teris anima^ libus fanguine praeditfs euenit ♦ iunduras eaam plurimas in capice homo habetj&^ mas plures quam foeminaseadem de caufa^, ut locus fpiratior iit^dC ampliusjin quo plus cerebri habetur.nam fi cerebrum uel humet^uel ficcet fupra modum/uo fiia g! ofticio non poceft : fed aut non refrigerabit, aut coagulabic.icaque morbos, deli:^ riajmortes afiereccalor enim cordis acque principium confentienciilimum eft/en

4.0 fumc^celerrime fadtjCum fanguis cerebriullo padomucaturatqueafficitur/ed

de cognatfs animalium humoribus omnibus didum fere eft.Poftgeniri excremen VofigtnitUfs'^ ta funt cibi, id eft^uefica fedimen^atque alui.pr2eterea genitura3&: Iac,fcilicet in ijs m humonu quorum natura hsec obtinet* uerum cibi exaementa quibufnam animalibus iun da fint, 5C quas ob caufas, aptiusfn confideranda diflerenda que alimenri ratione expKcetur ♦ de femine autemgenitalijS^: lacte, tradandum eft,cum degeneratio* tie . alterum enim eorum prf ncfpf um generatfonfs eft, alterum generarionfs gra« tfahabetuu

1^9 ARlSrOT» DE P A R T» ANIMALIVM

Iiecme,(euiji<lUieuicccirmhiiheiimr. Caput VIII

I Vncdecaeteris fimilaribusparribusdocendiimeft,&:primiimdccari= I nejin ijs quae obtinent carnem * in caeteris autem de eOjquod uice car^ [i nis proportionerefpondeat^hoc enim principium dC corpus per fe ani

^_^ ^.,.^. j malium eft^quod ratione etiam patet^animal enim eo definimus quod

fenium obtinct, primum^ cum, qui primus eft.Tadum autem primum ciTe cer^ tum eft,tadus uero fenforiu pars eiufmodi eft aut prima, ut pupilla uifus:aut con^* lunda^per quam agitur^perindequafi puptllae omne diaphanes^hoc eft transluci^ dum coiungas» C^teris igitur feniibus nec tribui hoc poteratjnec^ operxpredum crat eflFici a natura» At uero tadui dari neceffe fuit/ola enimjaut maxime omnium lo fenforiorum fedes tangendi corpulenta eft* Senfui autem patet cartera omnia eius unius gratia haberi: oifa dico.neruos, cutcm, uenas,pilos edamjfiK: unguium ge* nus,6<: quicquid eiufmodiiundum eft, natura enim oflium adhibita eft^ut fua du^ ritieremmollem feruaret intjs^quacoilahabenLeadem^decaufa proportionale oifium habetur in ijs, quae ollibus carent : ut in genere piiaum alijs fpinajalijs car^s tilago iunda eft ♦ habent hoc praefidium alia intusjalia foris:ut in genere fanguinis experte^auftata omnia extra fic munita feruanturjuelut cancri, genus^ omne lo cultar um, atque enam teftatorum,ut quac oftreae appellatur : his enim omnibus ca ro intus^errenii aute illud,quod condneat dC coferuet/oris eft^nam prxter ipfum condnedi officium, quonia eorum natura parum caloris obtinet^cum fanguinc ca xo reantjidcirco tefta ueiuti furnulus quida ampledens conferuat inteftinu calorem, & tuetur.Quinctia teftudo dC lutariae genus fimili modo fe habere uidetur^quan:» quam diucrfumgenus ab illis hoceft^At uero animalia infeda dC molliacontra quam haeCjdC modo inter fc oppofito conftant nihil enim oflis^nihil terreni habc:* rc difcretum uidetur^quod dignum cfFatu fit:fed mollia fere tota, carnofa^&I tadui cedentiafunt*netamencorpus eorumfacile percatjmodo illorumquxcarnelai! fciuiunt^naturaminter carnem dC neruum obrinent^moUiscnim^utcarocft^fcd tntendi poteft ut neruus . fiililis autem caro eorum non in diredum, fed in anfi-a=» dum.ita enim ad uires commodfor effe poteft . habent eciam quod pifcium fpints proporrionetur:ut fepiae quod fepium uocat» lolligines quod gIadiolum.poIypi ni 30 hileiufmodi habent, quodeorum alueus, quem caput appellantjbreuior cftjillo* rum procerionideo^ ut dircdusinflcxus^manerctjnatura his adminiculisfetf cicndum ccnfuit, quemadmodum ingenere fanguineOjalijs os dcdirjalijs fpinam* infcda eontra quam haec^Si fanguine praedita conftant^ut modo diximus^quippc quae nihil habeant duri aut moUis difactum : fed dura toto corpore fint duritie tali, utofle carnofiora, carne oiTadora tcrraciora^ conftcntj ne fadle corpuseorum diuidi poflit,.

Beuenps,opibus,vcitrtd(igme, Cdput IX

\ Imilis natura eft oflibus, ^ uenis* utraque enim ex uno orfa cotinua 40 j eft,&:nequeosulIum feorfumperfehabcturjfedaut parscontinui t -eftiaut tangit,atcp anncditur^ut natura bC tanquam uno,cotinuo^, ( QC tanquam duobus diftindis^ ad flexum uiatun ne(^ uena ulla fe:^ L orfum per fe eft, fed omnes pars funt unius* nam fi quod os feparata cilet,acdderet,ut nec oiFicio fungi poifet,cuius graria natura oiTium habetur.quip pe quod nec fiedendi^ neque didgcndi caufam ulla pr^bercr,cum no continuum cifet, C^d interceptum : bC laedcre proculdubio poilet, perinde quafi uel fpina, uel fpiculumcarni infixum*uenaeriamfiqua feparata,nec fuaeoriginicontinuaten^s dQXQt^ fuum fanguinem feruare non poifet^Calor cnim profluens ab origine fa^*

cit.

-ET EARVM CAVSIS, LIBER 11* \79

dtflcfattguisgelet^putrefcereedamfanguisuidemrjqui a fuofontcrcmotuseft, Principium uenaru cor eii:, offium, quod fpina dor^i uocatur^uideiicet in omnibus jjs,qux ofla habent^hinc enim caetera oiTa oriutur^ac: continuantur/pina efi en^, qiiodlongitudinem ac reditudinem contineatanimalium»Sedcumcorpusii3fe> ai per animalis motum neceiTe fit, ita conftat, ut bC una iit propter continuitatem, bC mukipartita propter uertebrarum diftindionem^hmc femorum brachiorumq^ oiTa dependent continua.eodem^ ardius adneduntur^qua fledendum eft^ner* uis deligantur, extrema% fibi cohaerent. alterum cauum, alterum rotundum*au{ utrunquecauum,mediotaIo,quaficIauo complexo.ut fle?ti extendi^ pofTmr^

10 aliter enim aut nullo pado,aut non bene motus eiufmodi agi poiTeLnonnulla ex* tremis fimilibus coniungiitur neruis deligataXartilaginofat etiam panes inierun s: tur flexuris,ueluti ledifternium, neattritu mutuolaedatur. caro drca ofla conhltic uinculis modo fibrarum tenuibus adhxrens,cuius caufa offium genus habetunuc enimqui ex limo aut alia mafla humida animal eflingunt, firmo aliquo fubdico corpore obducunt,atque affbrmant : fic natura ex carnib us animal condidiLcaece^ risigitur partibus,fdIicetcarnofi's,oira omnibus fubiacent, aut fledendigratia^ii mouentur:aut conferuadi caufa,fi immobilia funt : ut coft^^qux pedus falutis ui* fcerum gratiacIaudunt^Venteromnium ofTibus uacat, ne tumoriimpedimento fint,qui per dbum ingeftum exurgat neceffe eft^atque ctiam ne in forminis inae*

»o mento partium obftenuSed enim quae animal uel intra fe, uel forispariunt,haec & miles robuftas^ offium obnnent uires. multo enim maiora h^c funt ijs, qux non pariunt animal:uidelicet proportione folitx magnitudinis* nam nonufquam comk plura ex hoc animalium genere crefcunt miru in modum^ut in Afi:ica,lods% alijs calidis bC ficds* magnis aute adminiculo opus eft maiori, ualidiorijS^: firmiori,atcp inter magna fjs pottffimum tali opus eft adiumeto.quae utolentiora funt* quam ob remmares ofTibus durioribus confhntj quam foEminae « bC quae carniuorafunt, quam qu^ alio cibo uefcuntur. ijs enim uidus per dimicatfonem acquiricun uelut leonis ofTa adeo dura funt,ut ex fjs percuflis>ignis quafi ex (Ucc excunatun delphi nus etiam non fpinas, fed offa habet* uiuiparum enim eft. Sanguineis aurem non

50 uiuiparis natura aliquantum degenerat^ut uoluaibus^quamuis enim habeat ofla, tamen imbedlliora Jnter pifces/pina, qui oua pariunt^habent. Serpeniibus enani natura ofHum fpinacea efi:, praeterquam magnis«robur enim eorum ualidiora exi* gij fir mamenta,eadem qua 5^ uiuiparis ratione. At cartilaginea nomine fpinam ex cartilagine habent«motum enim eoru efle molliorem necefTe eft* itac^ fulcimen ge nusnonrigidumjfedmolliuseflfe oportuit*Adde quod terrenam omnem mate^ riam ad eorum cutem conficiendam natura abfumpferit . pluribus autem locis fi^ mul tantundem exuperana^ difpenfare natura non potefi quoniam eriam in ui^ uiparo genere ofla carrilaginofa complura habentur, {diica. in fjs quibus expedii moIIemucofum^efTe, quodfolidiihabeatur rarionecarnis obdud^:utauribus,

4.0 acnaribus eueniSeapertumeft.prominenrioraenimfirigidafunt^fi-angiceleriter pofTuntNatura uero eadem oflLis, & cartilaginis eft* quanquam pluris minoris^ rarioneintereft*quapropter neutrumpr^dfumrecrefcerepoteft.VacantmeduW Ali^mfic hh la camlagines terreftrium animalium difcreta,quod enim in os difcretum conrine^ dmiQ^ie cnl tur.id miftum per totum facit, ut cartilago res mollis mucofa^ conftituatur» At in ^^'^ sx ijs con* carrilagineo generefpinadorfiquamuiscarrilaginofa^medullahabetuicemenim ^^nt^z^mmi oflish^cparstenctineogenere*Proximasoffibus effe partesoftedittaduseriam ^^ confoniwn illaSjUngucs, ungulas tum folidas, tum bifulcas, comua^roftra auium^quse omnia ^^^^^ ^"^ ^ praefidif graria adiundafunt attimaIibus*Quseenimtotaexijsconfhnt,nominis c^c^em^exc* confortiii tantumodo habent cum fuis partibus^uerbi gratiajUnguIa toiz^dC comut^^ ^^i^fm.

iSq^ ARISTOT* DE P A R T/ ANIMALIVJI

totiimjad falutemanimalis excogitatumeft^Denteseriam m hoc eodemgcftcrc collocandi funt qui alfjs rem unam tantum expediut^id eft dhi confedionem^alqs non folum ad hoc ufui funt, fed etiam ad pugnandum^ut tjs omnibus, quibus au£ f^tijaut exerri funt dentesTerrenam dC ualidam effe naturam eorum^qu^ mo do enumeraui, neceile eft, uis enim armorum ea eft^quam ob rem omnia eiufmo^ di adminicula quadrupedibas uiuiparis porius adiiida funt^quod terraciora^quam genus humanij, ea omnia conftat, Sed de ijs atque fimilibus^cutem dicOjUeficam, membranam, pilos, pennaSj&^ quae ijsproportionetur, dC fi qua huiufcemodi alia funtj poftea una cum diffimilaribus partibus confiderandum eft, {cilicet qu^nam eorum caufa (it^SC cuius gratia data fint animalibus. ex officfjs enim ea quoquepa lo riter atque illa dignofci necefte eft* fed quod partes eorum idem cum totis nomen fortiijcur,propterea inter fimilares in hoc loco enumerata funt.principium autem 6C origo eorum omnium os eft. &r caro. rarionem etiam genitur^ dC iadis prxter* mifimus, cum dehumidis ac fimilaribus ageremus* Suntenim hxcloco degene=s rarione coniuncliora, cum alterum eorum inirium di animalium generandorum: alterum alimentum^ ubi in f ucem prodierint*

Be duahm piTtihus m quihuf(p mimZtihm necelfarijs,qu£ muunt,qu<i cihum capiAt.O' ^ua excrementa emittnntje^ [cnfuu ui^O' eorum loco m corpore. caput X

I Vnc quafi a primis iterum orfi' difleramus Jn omnibus uita prxdiris dC lo st perfeciis^partesmaximenecefTariaE duaefunttakeraquacibucapiant^ ^^y alteraqua excrementum emittant^nonenimfieri poteft,utfinedbo , ^^^ «el feruentur^uel augeantur* Stirpium itaque genus (nam id quoquc uiuere tatemur)Iocum fuperuacuiexcremenrinullum habet*cibum enim conco^ <ftum ex terra haurit : (cd uice excremenri femina 8C frudus efFundit.tertia pars in omnibus eft media inter eas, quas modo dixi, in qua uitx principium conrinetur^ Sed ftirpium natura,quoniam ftabilis eft, non ex multis ac uarr)s partibus difl^imi^ iaribus conftatrquippe cum ad paucas acftiones paucorum inftrumentorum ufus requiratur . quam ob rem de frirpium, fiue plantarum forma feorfum agenda eft. Qu^ autem una cum uita fenfu etiam prxdita funt, harc fpeciem multiformiorem 50 numerofiorem^ uarietatem redpiSt. atque inter ea alijs alia magis^ec eo amplius, quod no folum uiuendi/ed etiam bene uiuendi rationem natura eorum obtinuiu quale hominum genus eft:quippe quod aut unum ex omnibus animalibus nobis cognitis diuinitatis particeps (it, aut omnium maxime, itaq^ tum ob eam rem^tum etiam quod exteriorum parrium eius forma norifHma eft, primum de homine dif^* ferendum cenfemusaam etiim partes etiam naturales hominis unius fecundiina^ niram difpofitae funt : quandoquidem partem fuperiorem ad uniuerfi fupremum ereclam obrineLSoIus enim animalium homo eredus incedit.Caput hominis ma dlentum,carneq^ prope omni exutum efTe neceirariam, ex ijs qux de cerebro di^ ximus,euenit. necaudiendi funt, quifi carnofum elFer^uiuadus hominum senus 40 futurum cenfeant/ed ut meliusfentiret,carnemademptamexiftiment. uim enim fennedi fitam in cerebro : fenfum autem per partes nimium carnofas nequaquam admitn pofl^e arbitrantun neutra enim eorum ratio uera eft^Sed f? eerebrum a car^

niscopiadrcudaretur,contraeffi'ceret,quaminrtitutuexigeret,cuiusgratiaadiun=« aum eft animalibus . non enim refrigerare pofTet, cum ualde ipfum teperet.Nec fenfus ullius caufam cerebrum obtinet. quod quidem expers omnino fenfus non aliter,quamquoduis excrementueft.Verucuminte]ligere caufam.quamobrem Jen(usnonnuIIiincapitehabentur,nequeant,quodeampartemcxterisefrepecii liariorem animadaercerintjideofenfumcumcerebro coniungendaratiocinatur.

Sed

ET EARVM CAVSIS, LIBER II. iSk

Sedenimprmdpiumfenfuam eflecordis locum defimtumiameft, cumdefenfii ageremus*&: quamobcaufamduo^idefitangendi dC guftandi fenfus, excorde aperte dependent^unus ex reliquis tribuSj id eli olfaciedi medium tmeudaOyid eft audiendi dC uidendimaxime in capitepofitifunt,propter fenforiorumnaturam: uifus^ omnibus in capite ei^^nam auditus^olfadus^ p^cium,dC reliquorum gene ris eiufdemjdedarantquoddidmus^audiuntemmatque olfadunt^cum nullum fenforium eor um fenfuum in capite habeant manifeftum. Vifum autem omnibus quibuseftdatusjapudcerebrum efle optimaratioeft,cerebrumenim humiduni ac frigidumeft»uifusaqu2e naturamobunet^h^cemmomniumperluddorumfa

10 dlime conferuari poteft* Senfus etiam exquiiitiores per partes quae fanguinem ha beant fynceriore abfoiui neceife eaSanguinis enim calidioris agitatio ofFicium {cn tiendi intercipit, atque refringit . his de caufis fedes eorum fenfuum mandatae funt capiti^necuero pars prior tantum capitis carneuacat,fedetiam pofterior^ quod omnibus capite pr^ditis, partem hanc eredam maxime conftare oportet.mM enim erigi poteft preffum onere. f d autem acdderet animali, fi caput came obte^ dum haberet^quo etiam patet non ideo carnem deeffe capiti, ut cerebrum fentiat* pars enim pofterior capitis cerebro caret, dC tamen camis expers nihilominus efi Auditum etiam nonnulla animaliafitum in capite habent debitararione* quod enim inaneuocatur,pIenum aeriseft^fenforium autcm audiendiaeris efie fete^

20 mun ut igitur ab oculis meatus ad uenas circa cerebrum fparfas tendunt/ic ab au« ribus meatus in occiput penetrat.uis autem fentiendi nec ulli exangui dataeft parti nequefanguinis propriaeft/edcuidamexhis.quaefanguineproueniunt, delegata eft ♦ quocirca pars nulla exanguis eorum quae fanguinem habent,fentire poteft.necipfe fanguis fenfu praedituseft.quippe qui nullaparsfitanimalium. Cerebrum uero parte priori capitis connnent omnia, quibus hoc datum efi quo^ niamid^quo fentiuntjin parte priori corporis fitum eft* fenfusenim prouenita cordejquod partepriori commifTumefiSentireetiam panes tantummodo pof^ funt, qux fanguinem obnnent * ocdput autem uenis uacuum eft/edes autem feii fori^probe ad huncmodum a naturadifpofitx funt^Auresorbem capitisxquis

50 portionibus fecant, tenent^ medium. auditur enim non modo per diredum.ueis r um eriam undique* Vifus parri priori mandatus eft, cermtur enim per dfredum*. Motus eriam ante fit . profpidendum autem eft eodem, quo motus agitur,Nares inter oculos ratione oprima collocatse funt* Gemina enim fedes quxc^ fenforia eft propter duplicemcorporis partemjfcilicetdextramS^finiftram^fed hocintadtii tncertum eft^propterea quod primum fenforium noncaro^non parsdufmodi aliqua eft, (cd aliquid intimum* Lingua etfi obfcurius, quam oculi, tamen cerrius, quam tadus geminum guftandi ueftigium oftedic efi enim hic etiam fenfus quafi tadusquidamrattamenresuelineo faris conftat^fiflura enimlinguamdifiingui perfpicuumeft* Atuero in caeteris {cntimdi partibus fenfum biparritum eflela^s

40 tiuspatet ♦ aures enim geminae, 8C oculi gemini funt* Vis eriam narium biparrita

eft . quse fi aliter fita diftrada^ eflet^ut aures, fuo fungi ofRdo non pofIet,nec pars

in qua pofita eft ex inftituto adminiftraret ♦ efFf dtur enim {en{us olfedendi per {pi^

rationem, in tjsquae obrinent nares*pars autem fpirandimediumtenet,S^ante

pofita eft ♦ quapropter nares in medio trium fenfuum natura confiituic,

quafi per lineam fabrilem diredas, ad refpirarionisagitario^

nemtcaeteris etiam animalibus,haec eadem fenfuum

domicilia bene pro fuacuiufque natura

conditahabentur*

182

ARISTOT* DE P ARTt A N I M A L T VM I^cfttu (turicuUrum m quadrupedibus. Caput X I

Vadrupedes enim auriculas habent fufpenfasj dC fupra oculos fitas habere uidentur* ueruntamen noitaeft, redconfpedum ementiun tunquoniam beftiae non eredo/ed prono funt corporeXum igicur plurimx ita incedat^iuuatjUt dC fufpenfiores fmt auriculse, 8C crebro moueantur«ficenim melius undw^ ftrepitus circumadaeexapient»

m. Cdput XH

Ves meatjus tantum auditorios habent* quod enim cutis carum du* rior fitjnec pilis fed pennis integantur,ideo materia carent ex qua au lo riculae creentunquadrupedes eciam ouiparac dC corticatse eodem mo do fe habenneadem enim ratio uel illis conueniet*quinetiam uitulus marinus inter ea quae animal pariunt^no auriculas fed cauernas iaiv« tum habet ad audiendum, utpote qui manca dC l^ia fit quadrupes*

Genm bominum^aumm^crquadrupedum cotedos palpebra oculoi habere-yquo^uemo doipforumquod(^conniueat* Caput XI H

Enushominum, auium, quadrupedum, tam uiuiparum quam oui^ parum oculos uifus cuftodiendi gratia integunt : fed uarie.quae emm i animal pariunt^geminam habent palpebram, dC conniuere utraque iq \\ folent*aues tam leuioresquamgrauiores^Si^quadrupedes ouiparae Ij palpebra inferiori conniuent*ni(ftanturauesabanguiis membrana obeunte.cuius rei caufa eft, ut operimetum pra^f dio iit oculis eorum humidis^qul ideo humidi funt^ut cernereacutius poflint.nam fiduri eflentstutius quidem con^s iitarenc contra ea^quae extrinfecus occurfarent^atque inciderent/ed cernere acutc non poilent^itaque eius rei caufa cutis praetenuis pupill^ obtenditur» A t uero falu tisgratiapalpebr^ operiiif Jdeo^ omnia conniuent, & omnium maximehomo» omnia inquam^it qu^ inddmty prohibere palpebris poftint* idc^ no confulto/ed natur^/nftinctuagitun homo uero frequendus, quoniam cutem tenuiftimam ha bet. palpebra autem cute conftat^unde fit^ne aut palpebra^aui pr^putium uulne^ jo red.dudum coalefcere poftit,funtenimcutes fmecarne,Qiiafauteminteraues palpebra infeviori conniuent, 5C quadrupedes ouipara prx duritia cutis caput am bieniissita conniuent* uolucribus enim grauioribus quod nequeant uoIirare,incre mentum pennarum ad cutis craffamentum conuerticur : esfdem^ palpebra mfe^ rioriconniuentXoIumbaeautem 8C limiliautraque.Quadrupedes ouiparxcor^ tice integuntur^qui pilo durior eft, itaque cutis quoque eorum cxteris cutibos du^s rior eft Curis igitur capitis eorum pr^dura eft^ ideo^ palpebram inde habere nes^ queunt, inferior carnofa eft, ut fatis tenuitatis tenfionis^habeat.Nidantur uolu cresgrauiores no palpebra/ed membrana.quod palpebr^ motus lentior eft.cum ceIeritatefitopus,quam mebranapraeftarepoteft nec nifiab angulo naribus pro* 4-0 xirao nidatur, quod eorum naturam ex uno principio prouenire melius (iu Prin^ cipium autem in ijs eft pars naribus adhxrens, pars etiam prior principium potius quam latus eft. at uero quadrupedes quae oua pariunt, non eodem nidantur mois dorquoniam non lubricum exquifitum^ uifum eas habere necefle eft,cum terrc^ ftres fint uolucribus certe necelfarium eft. if s enim ufus cernediex longinquo eft«, undefit ut quaeunguibus funtaduncis^clariffimccernant.cibuscnimdefubliml confpidendusffs cft . &:quidem uolarein excelfum omnium maxime auium ge^^ nusidobeam rem aflroIetTerreftrcs autem parum^uolatilesaues^utgallinacd

ET EARVM CAVSIS, LIBER lU iB}

dC (imiles, non acie oculorum ualent ♦ nulla enim ufdus neceffitate coguntur»Pi=» fces infeda,^ cruftata,quamuis diuerfos habeant oculos.tamen nuilum ex fjs pal pebram habet.quae enim aufta integuntur^ufu careant palpebrae necefle eftjcutn nifi celeri cutis offido pr^ftari non poffiu (cd tamen uice eius tutelx, dmidx ocxx^ lorum hxc omnia muniuntur, quafi per palpebram obdudam quandam translu cidam cernant/ed cum ob eam duritiam hebetius contueri necefie fit^moueri ocu losinfedorum natura uoluit, atque etiam magis cruftatorum,utnonnullorum quadrupedum auriculas,fcilicet ea caufa^ ut clarius cerneretjcum fe ad lucem con^ uerterent, atque exciperent fpIendoremPifcium oculi lubricifunt^ufus enim cer ) nendiexlonginquoneceflariusijseft^quaelongiusmoueatur.terreftribusitaque aer tranfpid facile poteft* at pifdbus, quoniam aqua ut ad cernendum acutius ad^ uerfatur^fic ad interpellandum uifum non multa ofi^enfacula affbrt modo aeris^id^ drconecpalpebram habent.nihilenimfi-uftranatura z^udC oculis lubridsfunc propter circunfufi humoris craflamentum*

Qttie ctnimdid ciUum hahednt,qu£ motkm careant-Je^ caidUyViubis quormdm ammAlium,QrhommcapiUo. Caput Xilli

Iliumhabent palpebrisadiundumomnia,qua£obtinentpilos.aues, j dC qux cortice integuntur^carenttut qux pilos non habeant^de ftru^ I thione Africx, caufam quam ob tem ciliij habeat^poftea reddemus^ I dC inter ea qux pilos habent, homo unus dlium in utraque palpebra ___.._„ I obtinet.quadrupedum enim generi pili non parte fupina, fed prona potius habentur.homocontripartemagis fupinaquam prona^piiienimoperi* mentigratiaadiundi funtanimalibus.itaquequadrupedibus pronapotiusegent te2umento.prioraautemquanquamnobiiiorafunt,tamenpercorporistotiusfle xum fouentur ac tepent.Athomini3quoniamprior pars compar pofteriori eft, proptercorporis eredionem^iddrconatura parti nobiliori adiumentumcenfuic adhiljendumjemperenim naturarei melioris autorefl:,quoad dus fieri poteii quam ob rem quadrupes nulla eft^qu^ pilos uel in palpebra inferiori habeat,quaa 10 quam nonnull^ habent pilosquofdam fubeanafcentes,ud in alis^uelinpube, ut homo* Sed uice eorum altjs prona totius corporis hirfuta habentur^ut canibus* alif s aifta adiunda eft^ut equiSjCSteris^ generis eiufdem.alijs iuba,utleoni mari^ Quinetiam caudas prolixiores pilis natura ornauit.alias longis^quibus tenor bres uiSjUt equis.alias breuibuSjquibus tenor longus^ut bubus^atque etiam pro reliqui corporis natura, ubique enim natura quod aliunde dempferit^ reddere ad panem aiiam foIet,Iam quibus corpus admodumpilofum condiderat^caudamijsdimis nuit : quod in urfis perfpicuum eft.Homo animalium maxime omnium pilofo ca*! piteeft^cuiusreicaufajtumadneceflTitatem^tumad praeCdij rationem referenda cft^neceflarium enim proptercerebri humiditatem dC commifluras caluac^nam 40 ubi plurimum humoris caloris^ eft, ibidem ortum pilorum efle copiofum neceflJe cft* Adiument! autem ratio^ ut frequentia piii caput operiens defendata nimio fri* gore 8^ ealore*Cumenim cerebrum hominis proporrionemaximum S^ humi^ diflimum fit,maximametiamtutelamdefiderat.resnan9 humidiflTimaqu^cj^a^ referuefcere dC refi-igefcere maxime idonea eft. qua autem contra fe ha^ bctjhaec minus affici poteft ♦ fed nos ut h uc digrederemur/e^ dt rei cognatio, cum ratione dliorum redderemus^ itaque de reliquis mentionem fuo loco 6i tempore fedemus*

Q.2

IH HRISTOT. DE PART* ANIMALIVM

QudSohcaufisfupeYcilkitTciUi m mmlibm natura con^ituit. Cdput X V ^^. Vperciliauero&rdlia admmentigratiahabentur/upercfliaenimut ^^! delabentes humores arceant, uelut imbricamentum,iiue grunda hu ^^^^j moribus,qui capite emanent paratum. cilia ut cotra inddentia in ocu gf^^i^^Bl ^°^^5"^^ uallum quoddam promineat.fuperdIia in compage offium N^i^r-<^^j poiita funt, quamobrem compluribus fenefcentibus adeo crefcunt, ut tondendum {i't»CiIia uenularum daufulis fummis innituntur* nam ubi curis (U nitur^ibidem uenulae eriam definunt. itaque propter uaporem qui inde aaffiufcu lus prodeatapilos ijs lods enafd necefleeftjnifi quid naturalis opificn ad alium ufumimpediat* lo

Quomodo m hominihm, cMerk^ animiintihu/S nmi^ lahrafintcoUocata ; de^ U* hroruma-nariumofficio. caput XVI

?. Enforium uero olfadendi non longe quodammodoeuariat c^teris

I quadrupedibusuiuiparis*qm'bus enimmaxill^ oblong^exeunt in

1 acutum,i}snaresinriduappellatocontinenturmodoquo fieri po^

teft. c^tens explanarius ad maxillas conftant.At elephantuspecu^

. — Jj iiarem hanc partem prxcsteris fortituseftanimalibus.nam &:ma^

gnitudme6^uiribushabetpeculiarem,nariseftenim,quadbutamfi'ccum,quam humidumillecapiat,ori(^perindeacmanuadmoueat.arboresetiameademcom;^20 pleaendo eueliit. denique ea non alio uritur modo, nifi ut manu.Eft enim hoc ani

mal fua naturafimulterreftre, &:paIuftre.itac^cumcibumpetereexhumorede^ beret, & tamen fpirare necefl^e haberet,ut terreftre,&: compos fanguinis.nec pof* kt prs nimia magnitudine celeriter difcedere ex humoreadaerem, modo non^ nuiiorum qux dC ammal pariunt, dC fanguinem habent dC fpirant^idcirco ut pari^

terhumoreafqueterrauripofl'et,neceflefuit.QuaIeigitururinatorumnonnuIII mitrumentii fibi accipiunt, quo quandiu in profundo manent, aerem extrinfecus phant, talem natura eiephari dedit naremilla pr^Ionga. quam ob rem fi quando

iterperaquamfadut,nareemerfarefpirat.nam,utmododixi,promufdspronare

elephantibuseft,&cumfierinonpoiIit,utnarisadeiufmodi^

nifimollis fit^apta^ad fledendum.impedimetoenimpr^fualon^itudineefl^et

adabumcapiendij.quomodoaiuntdecornibusboumiliorum,quirecefllipafce^

refolentfuanatura.namillosquodprogredidemiflbinterramcapuenequeant

recedendomauerfumpafdfoIitosaiunt.cumitaqaenariseiufmodiadiundaficn3

tura,qu^membris eifdem aburi ad pIuraofFicia folet, eandem in ufum trahitDe.

dumpnorum hosenimuicemanuumhabet genus quadrupeda diaftatum non

deshabet/eddigitatos.fedquoniamcorporismagni

cft.ideofuftinendi tantummodograriapedeshablnt priores,necad ullum afum

ufumutiles proptertarditatem fledendi^atque ineptiam.NaremigitureS^ 40

tushabetutfpire^quomodoa:c^teraanimlliaquiLspuImo,eanS gam,atqueinanfi-aduflexibiIem,proptermoraiinhumoredi^^^^^^

dumindedifceflIim^Cum9ufuspedumpriorumdefuerit,ea,utS^^ abuaturnatura ad %pIendumminifterium,quodpedesprkareS ferpentes,ajqu^cunqueexquadrupedibusfanguinLompot^oul^^^^ ratninaquidem narmmanteoshabent,fednonita expIanata,rnTsTpS poflint,mft fpirandioffidoJamauem quis nafumautnares habeStSod Fop.ereaitaacadit, quia promaxfllis habetquod roftrum «LmriuS^S^m

ET EARVM CAVSIS, LIBER 11* i^

rel caufa cft natura auiumjqux ad hunc modum con(b.udChipcscnimdC uolucris cftJcaque leue pondus tum capias,tum etiam ceruicum fuftinere neceue eftjuc pe dus eriam ardum habere debuit.Roftrum igitur oiieum habent, utiX>mmode dC dbum capiant, dC ad pugnam armentur» Ardum hoc eii proptex capiti&^igui^s: tem^cum^meatus olfadendiruoroiirocontineant,nares haberenapoiiuni^De cxteris animalibus qux non fpirant^didum antea eft^quam ob caufam naribus ca renc,&:aliabranchrjs,aIiafiftula5aIiapr^cindu,u$infe<rm,odoresfenciK,2^omiii^ natiuo fpiritu fui corporis quafi mouentur. quifpidtus inomnibus ex tiaturainii^ tus eft,non aduentitius deforis accedit. Naribus hbroriKn natura iiibiacei ^'s,qu2e

ip fimui hc dentes habent dC fanguinem* Auibus enim,ittdidum eft,dbiarmamen^ ti^gratiaroftrumoiTeum habeturXoadumenimprqdentibuffi^&mtdemper^ indequaiidetradishominis labris fuperioresinferiores^dentesfeoriumeontua dens,longitudinemutrin(^anguftamproduxeris,iamenimiftuda:ofe:umaumm fueritXed csteris animalibus labrorum natura adialutemjtutelam^deimum ad* iunda eft : quam ob rem ut quxc^ exquifite bene^ dentibus praedita fum/iceam quoque obtinent partem* homini autem moliia, carnofaj & quae fepara«potien^ labra adiunda funt^tum dentium tuendorum gr^ut caeteris,tum:^am potiori caufa, ut bene €&u nam ad ufum fermonis ea quoque proitdunt* Etenim ut lin^ guamnonfimilemat^ali)sanimalibusnaturahomimdedit,fedidoneam^quaad

ao duplicem adionem uteretur (quod eam in multis iacere diximus* nam dCzd perd piendos fapores,&:adformandgfermonem)fic Iabratamfermonis,quamtuteIa£ dentium srada adhibuit^Sermo emm quiuoce promatur.ex literis conilat.quod (i Kngua talis,& labra humida atque agflia non eirent,maxima literarum pars expri^ minon poiTet^quippecum literaepartim linguaproducantur, partim labris com^ primantur . Sed quas &C quot numero difFerentias hxchabeat, ex erudins metrica ratione accipiendum eft*hasautempartes iIiconecei& fuit accedere idoneas, &: natura cmfmodi prxditas ad ufumiamdidum^itaquecarne inMmtse: funt^ea^ molliiIima,qualis caro hominis eft, [dlicct quodmaxime omnium animalium m^ leatfenfutadus*

^i^ mlmgud,eimq^fituzs-MyieUtemqu&uf{^<min^ Caput XVII

g, Ingua in. ore palato fubiacet*fed terreiiarijus fere omnibus modo iimi

|; lijC^terisdiiiimilistumeorundemipibrum^tumterreitriumcompai:

I ratione*Homo igitur linguam abfolutamjmolliirima &: latam prxd*

I pue habet, ut commoda ad utrunque offidum iichoc eftjS^^ad fapo^

I respercipiendosj&^ad literasexprimendas^eftemmhomo omnium

maximeanimalium fenfufacilis, &:ltnguaquaemolIiseft5Uimtangeadipra£dpue cbtinet^guftus autem tadus quidam eft* ad literarum etiam expIanatKmem, & ^d fermonis expreirionem,lingua molhVata^Si: abfoluta accommodatior.eiiquippe 4.0 qu2 contrahere, producere, dilatare, denique uarie affi>rmare maxime poffit^pa^ tet hoc in fjs, quibus non fatis abfoluta eft» bM enim,balbi,&: torti fun£.quod u^ tiumliterarumdefeduseildifcrimeninladtudine&anguiliaeiiquippecumamis pla anguftam contineat,anguilaamplam no capiat.paruum enim in magno con=* tinetur, magnum in paruo haberi non poteiL quam obxem aues qu^ literas prcM ferremaxime poiTuntjIingua funt lariore,quamc2eter^.Quadrupedesautequac bC fanguinem habent3&: animal pariunt^uocem paru explanare poiTunt : ut quae linguam diiram, aaiTam, 6C minime abfolutam habeam.at pleraei^auium uocem copiofe emittimt,&: quamuis latiorem hab^tjquae imgiBbus funt adunds^tamen

Q. I

i8<r gLKiSTOr. de pakt* Xnimalivm

mmores uocaliores funuzc omnes lingua utuntur etiam ad fui fenfus mutuam in^ terpretadonem/edaliae ali|s ampliuSjUt in nonnuUis uel ufus docendi mutuis effe uideatur/eddeijsdiximusfatis, cum hiilorxasanimaliu faiberemusTerreftrium autemouiparorum fanguineorum parsmaior Jinguam habetinunlem ad uocis ofEdum, &adhaa:entem.&: duram» quanquam ad faporum guftatum ferpentes SC lacerri iongam habent, &: bifidam,atque ita longam ferpentes^ut ex paruo lon^s geprotrahi poffitvbifida ^-parteextrema capillamentitenuitateeft, propter fu« naturaecup^am* duplex enini Lioluptas ijs capitur, quafi duplice fenfum guftan di habeant*Omnia tam faE^uinea quam exanguia habent eam partem, qu^ fapo res fentire|K«eft* nam i&Ciquapimultitudini uidentur carere ea parte,ut pifces non* i© nuIIijeaquGque parciori quodam obtinent modo, 8£fere fimili, ut fluuiatiles cro^s codiliSedhoclatet inplurimis catifa quadam iufh. locus enim oris omnium id ge^ nus fpinofus eQ^dC quoniam aquatile genus breui tempore kntit faporeSjhinc fif, ut pro fui ufus breuitatelinguam paru difaeram habeantRaptim enim fumma^ celerita^cibus ad uentrem ingeriiur, quod immorari faporibusperfruendisne^ queant,humore interhhcnte. itaqp nifi os inclinaueris^cerni pars h^c difaeta non poterre^horretliic locus fpims^q-uippe qui ex firequenri contadu coftitutus fit bran cfaiarum, quarumnatura fpinofa eft. Grocodilis nonmhil caufx ad eius partis ui:* riarionem affert etiam immobilitas maxills inferioris* lingua enim inferiori anne ? diturmaxiIlx,quamill!quaficontrahabentfuperiorem.c^terisenimfuperiorim2p mobilis eft Jtaque ut ad fuperiorem non habentjquod dbi aditus tollitur^fic ad in^ feriorem carentrquod fuperior quafi translata in Jocu inferioris eft« Accedit ad hxc genus uitae, quam more pifdu agit,cum tamen ipfe terreftre fit, Itaque uel ob eam reminexplanatam hancpartem habeat neceffe eftPalatum pifdum etia complu:» res camofum habent,&: quidem , inter fluuiatiles nonnulli admodum carnofum, dC molle^ixt cyprininomine^adeo utfi parum dHigenter aduertas,lingua id effe ui* deatur. PiCcesigttur ob eamquam diximus caufam,&: fi lingua non carent, tamen explanatamnon habet^Sed cum cibi gratia fenfus faporis adhibit us {it,eumcR non quauis parte fua lingua obrineat, fed extrema potiftlmum, ideo pifcibus particula hdtc tantuinmodo difcreta habetun dbum autem quanquam animalia omnia cu^ 50 piuntjUt qux uoiuptate ex aljO fenriant(cupiditas enim rei fuauis eft)tamen mem brum quod ad fentiendum accommodatum eft,no omnibus fimile dacum eitSed alrjs abfoIutum,aIt]s adhaeres,uidelicet ijs quibus uods defuit ufus,&: alijs durum, aliis molle carnofum^ . na QC auftatis,ut locuftis marinis, dC reliquis generis eiuf*

demtakqmdinorehabetur:atqueetiamoIIibus,utfepijs,utpoIypisJnfe(ftorum alia membrum hoc intus continent, ut formica?. quemadmodum multa etiam ex teftatis.alia foris-gerut uelutaculeum fungofum BC cauum, m eo fimul dC suftare

6(:cibum«aherepoffint.patethocinmufcarumgenere,a:apum,6^omniugene ris eiufdem^atq^ enam in nonnullis teftatis.purpuris enim tantam obtinet uim hoc

membrum,utteftascochyliorumtranfigereualeat,uelutturbinum,quorumefca4.o capiuntur.necnon afili^&tabanieodem fpedant quorum alterilingua adada cu '

tem hominum fecant,aIteritergoraeriam beftiarum elacerat. hisigitur animalibus fcnguataIisi^turatributaeftquafirefpondens&:obuerfarianarieIephantorum, ^^arisenimiIbadiumentoeft,8^linguahisproacuIeohabetur.CxterisanimaIi« Dus omnibus Iingua taliSjqualem iam expofuimus data eft,

DE PARTIBVS ANIMALIVM ET EARVH ^.^y^^Sy i-iBKl SBCVNDl F I N I S*

ARISTOTELIS STAGIRITAE DE ^«^

PARTIBVS ANIMALIVM ET EARVM CAVSIS, LIB, TERTIVS, INTERP* THEODORO»

DeoYdm &'cott^mmedmtimiOmv-fkiel>eormdem^ m ommhtKammm Hbmdiuerfitate» Capttt i

I R o X I M E abijsnaturadendumeftsSx^oriSjquodfbicden* I tium continetur,S^ conftat* Sed cum dentium natura commu niquidemofFicio ad dbumconfidendum adiuncftaflt^tamen generatim feorfumalijsroboris graria^tumadinuadendum, tumeoam ad defendendum^alijsauxilijtantu caufadataeft, f partim em'm ea utraque caufa dentes obtinent, ut nec ab air)> i afHdatur,&: ipfa afficiant alia,ut quae ex feris natura camiuoja funt:partim eacaufatantum^nemalcabalijsafFidantur^utcompluratum fyiue^ ftris generisjtum eriam urbani» nonullis cibi confidendicaufa tantum adhibita eft denrium opera* homo uero ad ufum eommunem probe fados obrinet dcntcs:ut* delicet primores acutos ut fccent,maxillares latos ut moIant*difcriminai cos utrof* que ij,qui canini appcllantur, media inter cos natura conditi^nam dC mcdium par*

ap riceps utriufque extremi eft.Et caniniipfi parrim acuti funt,partim lati.quod idcm in cxteris quoque animalibus efl, quibus non omnes acuri habentur * fcd poriffitf mum locutionis gratiatales^tot^ numcro dentcs homo forritus cft.adlitcras enim exprimcndas plurimum c5ferunt primi dcntcs.NonnulIa animalia^quod didum lam cft, dbi tantum conficiendi gratia dentcs obrincntQuibus autcm fim.ui 5C au xilio funt, dC robori dcntcs, haec aut cxcrtos habcnt, ut fus : aut acutos pedinatim fefc ftipantcs, unde fcrratis ca dentibus cfTc diximus,Cum enim uires corum zox^ mini dcnm commiflk fint, redc qui urilcs fint, ad ferodtatcm pedinatim cocunt, ne occurfu contrario anerancur QC hebctefcanL fcd nulli fimul dC fcrrari, dC ex^rd funtdentesrquoniamnatura nihil fruflra, nihi! fupcruacanei feccrc folct^aujd*

}P lium alijs pcr idumjaliis pcr morfum:nam fucs fceminae mordcnt^ut quae carcant dcmc excrto.caetcrum aliquid acccpifle in uniucrfum conuenit^quod utilc fii^tum ad h^c ipfa^tum ctiam ad multajqua? poftea dicemus^partcs cnim quae ad inuaden dum^autad defcndendumfpeclant,qua?^ a naturaijstribuumur^quaEautfoia, aut prx cxtcris uri pofIint*&: quibus uis utendi praedpuajh^c pracdpue armis do^ tata funt,ut acuIcOjCalcarijCornUjdentc, 8C fi quid eiufmodi aliud fit^cum^ marcs robuftiofes,magis^anfmofi fint,idco aut folisijs,autmelius ijs pancsaufmodi datas funt* quas enim in fccminis quoquc habcri ncccfre cfl^ut qua dbo accommo deniur, cas habent quidem 61^ fcemin^, fcd minus quam marcs * qu^ aute adrcm n ullam necefTariam fpcdent, i)s carent«quapropter in ccruorum gefncrc cum ma

40 ribus cornua fint, fccminis dcfunt* Vaccarum ctia comua dC taurorum intcr ie dus ftant ♦ quod idem in pecore ctiam ccmimus* calcar criam cummares faabcant,fcc:s minae magna ex partc non habcnt* pari modo dc rcliquis quoquc eiufmodi parti^ bus intelligendum eft^Pifces omnes ferratis dentibus funt,uno cxccpto,qui fcarus uocatuncomplurcs ctiam dcntcs in lingua habent, dC in paIato*cuius rci caufa cft, quodcummerfiinaqua degantjhumorcmcum dbo admittant^cum^cxpuant quamprimum ncceffe cft.non cnim in molcndo commorari pofTuntjquando hu* inpr in ucntrem intcrrumpitidcirco omncs acuri,&: frequcntcs undique funt,ui« delicet ut pr^multitudinemminuta feccnt, quaeattritufubigcrcncqucancAd*

0,%

i88 ARISTOT» DE P A R T* ANIMALIVBS

undpraetcreafunt, quoniam robur iere totum pifdummdentibus fitum eft^Ma^ tura eriam oris, tum eorum quae modo dixi, ofFidorum caufa,tum etiam ad fpiran dum adiunda animalibus eft/dlicet ijs quaefpirant^ati^ extrinfecus refrigerantur* natura enimipfa perfejUtdiximuSjpartibusomnium communibusad pleraque officia propria abutitur ♦ proinde oris quoque ofEdum omnibus commune cibus conficiendus eft* robur nonnullorum peculiare eft:fermo ahorum, fpirandi etiam ufus non communis omnibus eft, At uero natura hxc omnia eodem coniedtjad* bibitadifFerentiaeius partis proadionis difcrimine^funt enim aliaorecompref^ fiori, alia ampliori ♦ quibus enim dhi confidendi, dC fpirandi, StCioquendi gratia os datum eflj rjs compreflius efi . quibus auxilij graua,rjs (i dentibus funt ferraaSire:* lo fdffum» Cumenimtota eorumuis in mordendofitjhiatum oris amplioremeflc necefle efl: ♦ eo nanque pluribus, dC plenius morfum infigent, quo amplius refdf^ fum os fit^Pifciumetiam mordacibus dC carniuoris taleoseft^non carniuoris in ardum fe coIIigit.taleenimosutiIe ijs efi,illud inutile. Auibusos^quod rofirum uocatur* hoc enim pro labris dC denribiis habent, fed uarie pro ufu dC auxiliaqu» cnim adunds unguibus funt, quoniam carne uiuunr, & nullo frudu uefcuntur, rofirum omma habent aduncum^Tale enim tum ad recinendii, tum uero ad uim f nferendam commodius atque aprius efi» uis autem in hoc, & in unguibus fita efi* unde fit, ut ungues eriam habeant adundoresXaeterarum auium rofirum utile ad uidum cuiufque efi. uerbigratia,roborifedg€neris &: coruini,robufium atquc ^ prxdurumosefttminurigeneris lautum ad terrx frudus coiIigendos,&:ad be^ ftiolas capiendas idoneum^Quxautem herbis uiuunt, quset^ apud paludesuis* ditant, ut nantes,&: palmipedes, partim alio quodammodo rofiri commoditatem obtinent, partim laritudine roflri fibi fuffidunt ♦ quippe quse rofiro eiufmodi info* dere poflint, quale inter quadrupedes eriam fuis eft . nam is quoque radicum zp^ petens efi* Quineriam aues qux lato funt rofiro, radicesq^ efitant, 8C reliquarum uidus iimiIis,nonnuIl^ ferratum roflri extremum habent* ita enim herbarum car ptus quo uiuunt iacilius agitur«Sed ca^teras capitis partes omnes fere expofuimus* profopum autem,id eft hdcs, quod inter caput BC collum hominis eft,

nomenareipfaaccepifleuidetur^cjuodenimunusanimaa 1«

lium homoeredtisefi^folus profpidt anteuerfus, uocem^ anteuerfus mittiu

De commm con^ituUonCi er qu£ mmlia hahcm comua , qu£ item ih cmmt caput u

1 E comibus difTerendum eft. haecenim capiriinnituntur,quocunquc

I mgenereeffe poffunt.carentfjsomnia qu^ nonuiuipara iint.cor;»

I nua uel alifs quibufda inefFe didmus, fedper fimilitudinem dC tranf«

^^^^^^^„,1 ^ationem,cumnuIIumexijscornuofIido fungatur.gerutenim qua:

T^^ ^^^"^^^ P^^"^^ ^^^^"^ ^^ uim,aut inferendam^aut depelfendam: 4» quodnulli ex cjteris qu^cornuahaberedicunturcontingit.nuIIumenimutitur cornibus, uel ad conuincendum, uelad defendendum.qu^ uirium funtoffida. iiu2igiturpedesmultifidoshabent,cornuomniacarent.cuiusreicaufaeft,quod cornuauxili, gratiahabetunmulrifidis autemnondefuntaliaauxilia.deditentm naturaalnsungues,al^'sdentespugnaces,ali|spartemalia^^

tnSa?/^'^'- ^' "T ^^'^"^^^!,"'" P^^^ ^''^' cornua gerit. 6^ folipedum nonnulla ad uim mferendam : qu^dam etiam addefendendum.quibusautem cornuanatura noa dedit,eorumfaIuripraefidi}sconfuIuitaIi|s,utperniatatecor.

poris

ET EARVM CAVSIS, LIBER III* iH

pofis cquis opitulataeft^magmtudine camelis>magnitudmis enim exupcranaa, fuffidt ad necem arcendam^quod camelis contingit : atque etiam melius elephan^ tis*Qu«dam etiam dente exerto armantur in genere bifulco^ut fucs* Quib us au* tem cornua prae nimio excefTu fuperuacua funt^ rjs alterum auxilium natura ad< hibuitjUtceruis uelocitatem*grandisenimilla dC muliifidacornuummagniiudo potius obeii quam prodeft. bubalis etiam capreis^interdum cornuainutiiia fimu nam etfi contranonnulla refifiunt,&: cornibusfedefendunt,tamen ferocespu^ gnaces^ beiluasfugiunt,Bonafis(nam ijs quoquepari aduncitatecornuareffe* xainter fe orbem colligunt) exaementi profufionem natura pro auxilio dtdiu

iq hoc enim,cum metuunt,fe tuentur^hac eademprofufione alia quoque feruari certum efi^plura autem auxilia fimul^quorum fingula fatis efTent^nulh natura tri^ buit^cornigerorum pars maxima bifulca efi/ed folipes etiam traditur in eo gene* re,quem afinum Indicum uocant^maxima animalium pars^ut corpus dextro fini^ ftroc^ quibus fe mouentjdifiinguitur : Hc etiam cornua bina eadem illa de caufa ge rit naturx ingenio.Sed funt etiam quae cornu fingulari armetur, ut oryx^a^ quem afinumrndicumappelIaridiximus*oryxbifulcum,afinusilIefoIipeseft.geruntfa* ne medio fui capitis cornu fixum ea qax unu habent, (ic enim maxime pars utracp cornu obtinebit, cum medium commune pariter utrique extremo fit» folipes po^» tius quam bifulcu efTe unicome rede uideri potefl* ungula enim tamfolida quam

20 bifulca eandem naturam habet,quam cornu * itaque eildem fimul dC ungulam fia di^S*: cornucongruumeft*fifIioedamunguI^3&:cornu ex defectu natur^eue^ nitJtaque cumexuperantiam ungulae folipedum naiura dediiTet^rectedempfit fupeme^fecit^ unicorne^Rede etiam capiti cornua madauit.nec,ut Aefcpi Mo^ musuitiodat,quod taurusnon in armiscornuagerat^unde ferire uehementius poiiit/edcapite parte corporisimbeciIlima.nonenimingenioperfpicad iilc Mo;= mus h^c deprehendit.ut enim fiin alia quauis parte cprnua haberetur^fruitra poa deri ellent^nulla in re utilia^multa etfam ofEda impedirent. iic armis quoque infixa fedem omnino ineptam teneret, nonfolum enim unde idus fiant uehementiores confiderandum eft/ed etiam unde remotiores. itaque cum careat mambus, dC nec

}o pedibus imis afiRxa gerere poflint^neque genibus(fiexas em'm imped£retur)capi=s te gerant necefle eft, quemadmodum a natura conftitutum eft*quinetiam ad cs:tz ras corporis morioneSjita maxime geri fine ulloimpedimeco poltunLCerms dun^ taxat cornua tota {olidz^dC decidua^tum utilitatis caufa, ut onere leuentur^tum ex neceflitate prae pondere * caeteris aliquatenus caua, dC mucrone demum concreta funt^quoniam ad idus hoc fit commodius* fed ne pars caua debilis fit^qua cuti an^ neditur^folidumquiddam offibus exortum ingredituream5impIet^iotam.Sic enim fita compada^jdiad uim inferenda commodiflima, dC ad reliqus uit^ mu^ nera inofFenfiffima habentur. Sed cuiufnam gratia natura comuum fir, dC quam ob caufam alijs data, alijs negata fitjCxpofitum eft. Nunc quemadmodum natura

4^ fehabente neceffariarebus fubiedisnecefraridnatura rariodnariaalicuius gratia abutatur^diflerendii eft^Primo igitur plus corpulenti terreni^ in animalibus gran dioribusineft» cornigerumautem nullum admoduparuum eflenouimusxmni:* um enim,quae explorata habemusjminimum caprea eft.natura uero contemplan da refpedu plurium eft.aut enim omni ex pane, aut magna ex partc ccftat^quod fecundunaturam fit^Osautemomne, dC quicquid fpedemgerit oflls, terrenutn cft* quam ob rem plurimum id efle prope ^xerim in maximis, partis maioris con^ templatione*Corporis igitureiufmodiexaementi exuperantia in maioribusha* bitaanimalibus.natura ad auxiliumjiS^rem aburitur commodamatacpquantum excremenri eius ad locum fuperiorem efferatur,alijs m dentes, ud coniinuos ud

196 AKISTOT* DE PART* ANIMALIVM

cxertos diftribuit,ali)s in cornua^quam ob rem comigerorum nullum utrin^ dm tatumeft* fuperneenim primoresdentes non habent*quippc cumnatura hinc adimendo addiderit cornibusj dC alimentum quod in eos dentes digeratur^in cor* nuum inaementa abfumituncur cerux comibus careantjCum dentes iimiliter ha beantjatque mareSjCaufaeftjquod eademfexus utriufque natura, 8^ cornigcra cft*fed fojminis adempta funt cornuajquonfam ne maribus quidem utilia ftnt:fed uirium meliorum benefido, mares minus offenduntunC^teris animalibusjqui* bus hxc materia non in cornua fecedit^aut dentium ipforum magnitudinem com muni omnium incremeto natura auxit^aut dentes exertos ueluti cornua e maxillis produxit^Seddepartibuscapitishadenus» lo

De coUoyguUyO' arterki^ ecirum officio m corpors dnimintium* Caput iil

Ollum capid fubiacet ifs^quae id habent animalibus» no enim omnia habentjfed ea tantum^qu&us funt partes illaZjquarum graria collum conditu eftjhoc eft guttur,&: quaegula uocatur^Guttur fpiritus cau* fadatumeft^hocenimipiritum ammalia trahunt^&redduntjrcfpi^

rrr— --^ xmdo Qc expirando^quam ob rem qux carent pulmone^collo etiam

carentjUt genus pifcium^GuIa eft qua cibus dC potus deuoratur,itaque ea qux ca* rent collojgulam haec manifefiam non habentjncc gulam haberi dbi caufa necefle cftrnihilenim ad dbum parat^S^Tquidem a fituoris continuouenteref^potcft, 20 pulmo non poteftaliquem enim quafi tradum conuallis adefle communem opor tetjquo fpiritum ad fiftulas per arterias digerat biparritus*atque ita efficerc (piritus reciprocarionem maxime poteft,Cum igitur inftrumentum fpirarioni accommo* datumjongitudinem habeat neccflle fit^gulam inter os SC uentrem haberi nccefl[e eft^GonftatguIaexneruo dC carnc» exncruOjUtcxtendipoflStjCumcibusingcri:* cur:ex carnCjUt mollis fit dC ccdat^ncc laedatur afperitate dbi defccndentis^Guttur autemjquod S^arteria uocatur,corporcconftatcartilaginofo, non folum enim fpi randicaufa cftjfederiamuocis^quod autem foneCjkue ac folidumefleoportct* Ante gulam arteria pofita cft, quanquam impedimento fit, cum cibus ingcritur* Namfiquidueldbt,uel potus marteriamdiIabiturjftranguIationes3tormina3&: 50 tuffes grauifl[ima£ indtantun quam ob rcm non audiendi funt^qui hac potu mearc dicant* Acdduntenim apertequac mododixt, omnibus, quoriesaIiquidcibidiIa=: pfum eft. Profedo opinionem corum qui potum hac admitri cxiftimantjirriden^s dam efle plura oftcndunt* meatus cnim nullus de pulmone ad uentrem perrinct, (icutexorcgulamtendere cernimus^qufnctiam per uomitum, &: naufeam, un^ denamhumor rcmect^incertumnon eft*adha?c humorem non continuo collt^s giin ucficam, fed prius in uentrem certum eft « excrementa cnim alui ringi uiden tur feceuini atri. uulnere eriam uentris faepe hocidem patefadum eft,Sed enim ftultasopiniones admodum fautari ftultumfortaffeeft, Arteriauero,quod exi^ terior,utdiximus,pofitaeft,aciboinfeftatunattamen naturaad hocmolitacft mt 4.0 norem linguamjfiuelingulamjquacarteriamoperiret^non omnia uiuiparacam obtinent, fed ca tantum, quibus pulmo dC cutis pilo inteda, non cortex, non pea na operimeto cft^Corricatis enim pennarisq^^guttur uice lingul^ operientis ipfum contrahitur dC diduciturrquemadmodum illis operitur aliunde dC aperitur,uideli^ cetfpiritui trahendorcddendoue aperitur^cibo ingerendo operitur, ne quid tl^ labatur* quodfiquid crroris in eo motu commitritur.uel deerrantecibo in ziie^ num tramitem,uel refpiratione prasueniente^tufles, ftrangulariones^ excitantur ut didum eft* tam uero folerriingenio motus, SC linguU 8C lingux adhibitus a na furaefl^utdbusnequeinorecummoliturcadatfub dQmcs^ nec^cumperiauces

meat.

ET ,EA;RVM V^AVSIS, LIBEa H I. i^I

meat in arteriam labatunCaret anfmalia qax modo diximusjlingulajquonfam SC carne (icc^i^dC cute coftant pr^dura.non enim facile moueri membrum id poffet,fl ex taligenere carnis cutis^ conitaret* kd extrema ipfius arterias dtius comprimcis remur^quamlingulajquamanimalia pilopraedita habetex fuacarne^hxcdixiflc faris eftjquam ob caufam animalium alia lingulam habeant, alia careant:8i: quem* admodum natura uitio fitus arterix remedium lingulam emolita adhibuerit^Gut* tur autem antegulam neceilario pofitij eft* Cor enim in parte prion;atc^ in medio iltum eft : in quo principium uitae^omnis^ motus SC fenfus eife cenfemus. etemm partem uerfus^quam priorem appellamus, tum fenfus^tum etiam motus agitur, so hac enim ipfa ratione pars prior, dC poftcrior ftatuenda eft. Pulmo eandem quam cor obtinet fede^id^ ampleditur. Spiratio tum propter puImonem,tum propter originem cordi inditam agitur* attrahitm- dC redditur aer per arteriam. itaque cum in parte priori cor primum coliocari necefl^e fit, arteriam quoc^ dC guttur conftitui antegulamnece{reeft.hxcenimad pulmonem&cortenduntjgulaaduentrem* denicp quod melius dC nobilius eft, id femper (nifi quid maius impedit) fuperioris, inferioris^ rarione fuperius collocatun prioris.pofterioris^ prius^dextrijiiniftri^ dextrumJed de coIIOjguIa^S!^ de arteria didum iam eft*

Dc corie,cr cius (iuditMe,qutim^ oh atufam animdihus miun^u fit* Caput Ull

V Equitur ut de uifceribus doceamus.quae eoru fanepropria funt^quae \ fanguinemhabent.nullienimexanguiumammali uifcusuUumeft, cum fanguineis omma fint Jtaque Democritus non recte dc his tra* dafle uidetunfiqmdem incerta haec efl[e putauit prae exiguitate exan guium animalium. ftatim enim cum confiftunt^qux fanguinem ha^ bentjCxigua^ admodum funt, deprehedi cor SC iecur fine dubio poflrunt.quippe cum in ouis triduo cubatis, pucti iam magnitudine appareat. necnonin parmbus abortitfjs perquam exigua cernuntur.adhaeCj utexteriorum parriumnonidem ufus omnibus eftj fed qu^c^ pro uita motu^ uario fibi peculiarem receperunt : fic inreriorum alisealijsaccommodantunuifceraautemeorum peculiaria funt^quae

3 o fanguinem habent. quam ob rem unumquodc^ eorum ex materia fanguinea con ftat.quod in nuperaeditispatet.Suntenim cruenriora^maiora^exrarionejquoss niam in prima cocretione fpecieSjCOpia^ materiae euidentior eft« Cor igitur omni^s bus fanguine pr^ditis inerr«&: quam ob caufam^didum dC antehac eft.SL nunc dii: cemus,Sanguis enim neceilario ineR in f)s qu^ fanguinea funt. qui cum himtiidus fitjconceptaculu fibi habeat necefle eft. ideoq^ uenas natura emolita uidetur. quas: rum unumeflieprindpium necefl!eeft«ubfcunqueenim fieri poteft, unum efi^, quam plurameliuseft. cor autem uenarum principium eft. ex hoc enim uen^s^dC per hoc efle uidentur. natura etiam eius uenofa eft, utpote generis fodeiate iundf cum uenis*quonia SC fitus eius fedem obtinec prindpaleirum medio enim pofitum

40 eft/ed magis fuperiuSjquam inferius.6^ parti priori ammorius quam pofteriori.na tura enim rem nobiliorem conftituereinlocis nobilioribus fbletjnifi quid maius im pediat.Cordis hunc eflle locum latiflfime in homine patet.fed in cmeris quoque ani malibus pari ratione tenere fibi uult medium corporis neceirartf . cuius fane exitus eft^qua excrementa emittutur* aura autem alfjs aliter adiunda funt, nec ad uitam necefl^ria habentur.quam ob rem ffs demptis uita non tollitur, addicis etiam nuU lum fequiinteritum certum eft.Quicapiri uenarum originem tribuuntjnonrede opinantur. pluraenimdifperfa^ principia faciuntjid^inlocofrigido.argumen* tum, quod frigus hic locus uehemerius fentiat:contra cordis locus calore abundar» cum^ per caetera uifcera wenae tranfigatjnulla per cor tendttj ut didum eft*itaquc

192 ARISTOT* DE P A R T* ANIMALIVM

partem dC prmdpiu uenarum cor effe apertum eft, idc^ optima rarioncmedium enim cordis fpiiTum cauum^ corpus eft^plenum eria fanguinis eft, quafi hinc ue=: naeoriantuncauum eft^ut contineat fanguinemtfpiiTumjUt principium calorisfer tiarepoiIit*inhocenimuifcerum dC parriumommumcorponsfanguisfineuems compledituncxter^ partes fanguinem uems habent contentum,id(^ reda ratio;: ne.fanguis enim ex corde ad uenas quoque deriuatunat uero ad cor non aliunde deuenit* id enim origo prima, dC fons fanguinis eft, aut conceptaculum primum, haec ex confedione animalium perfpici poflfunt, atque etiam ex generatione*Cor enim ftarim omntum partium primij confiftensjfanguinplentum eii. motus etiam laetiriaeactriftitiacjdeniqueomnium fenfuum hincoririjeodem^ definereuiden:? lo tur.Rarione quoque ita efle probatur* principium enim unum efTe oportet, ubfs cunque fieri poteli^aprifTimus autem omnium locorum medius eft* medium enim unumeft &tale3utundiqueattingi3uelaeque uelproximepoflit^adhxCjCumnec parsalia fanguinea ulla, neque fanguis ipfe uim habeat fenriendi, quod primum fanguinem habet^id eile quod iennat certum eft» habeat aute perinde ac uas quod principium eft.necefle eft* nec ratione tantum ita efl"e probatur^uerumetiam fenss fupercipitur^namin partuum primageneratione,ftatim cor palpitarecernitur, quafi animal fit,m quod prindpium fit naturae eorum quae fanguinem habentar^ gumentum uel inde dedud poteft^quod nullum animal fanguinis compos careat corde, principiumenim fanguinishabeant, neceflfeeft, Iecuretiamomnibusfan:= 20 •guine prxdiris ineft : kd nemo id cenfuerit efl!e principium uel corporis torius^uel fanguinis^fitumenim nequaquam obrinet principalemXienem uero fibihabet aduerfum in tjs^quae exquifirius conftent» nec uero fanguinis conceptaculii modo cordis intra fe continet : fed ut reliqu^ partes fanguinem uenis inclufum habet*ad hxcjuena per iecor tenditjnec ulla ex eo prouenit*uenae enim omnes ex corde fua mitia trahuncitaque cum alterutrum iftorum principium efl^e necefle fit^iecur au=s tem non iit^cor fanguinis quo^ prindpium efle necefl^e eft.animal enim fenfu dc^ finitur * uisautem fentiendiprimoillitribuitur^quodprimum fanguineprxditum eft.Tale autem cor eft, quippe quod dC origo fanguinis dt, SC primum fanguinem habeat. Extremum eius turbinaturin mucronem firmiilimum. (itum in pedore jo eikydC omnino parri priori corporis commiflTum^ne refrigeretur,omnibus enim pe dus minus carnofum, quam tergum eft^ quam ob rem a tergo perquam tute ca=: ior apertus eftXor cxteris animalibus in medio pedtore A homini tantum paulo uergitadlxuam,utemsparrisrefi:igerationemoderetur,&:compenfet*Omnium enim animalium maxime homo refrigeratam habet partemfiniftramanpifcibus etia cor fimilem fitum tenere,&: cur difllmilis uideatur,dida iam eft/olis his cordis mucro ad caput fpedat^cum ea pars prior fiteode enim agitur motus^Copia quo^ que neruoru in corde eft^id^ reda ratione, hinc enim motus oriutur, qui intenden do remittendo^ efliciuntur* itacg mimfterio tali dC robore opus eftXor aute.ut fu pradiximus, ueiurialterumanimalineftfjs, qu^cordeuitalemoriginecontinent. 4-o Cor frne ofle eft omniu qux nos nouerimus, praterquam equi, 8C generis boum cumfdam, quibus pr^ magnitudine quafi adminiculum fubditum eft quo modo totum eriam corpus ofljbus fuftentatur dC continetur, Ventriculum triplicem cor magnor um animaliu habet, duplicem minorg, unum ad poftremii. nullamcR eft quodfineullouentriculocoftet. a:quamobcaufam,didiieft.Iocuenim &:conce ptaculum quoddam fanguinis primi in corde haberi conuenit* Sanguinem a utem pnmo effia in corde, f^pe iam diximus.Sed cum dus uen^ fint principales,altera maior^altera minor, aorta^ appellata, qux fparfa ramorum ferie cxteras minores ilenasproducat^at^interfedifferantjutpofthacexponemus^meliusfaneeftinitia

quocp

.= ET EARVM CAVSIS, LIB; HI t&5

aaocg eara effe diftm<fia«qaod fieri poteft/i fanguis diuerfus diftmdws^ iiuquam ob x7m ubi fieri poteii fanguinis conceptacula duo habentun fieri aute id poteft ia inaoms:funt enim corda eorum ampliora.fed melius trss eife uentricuIoSjUt unns comune principiu fit^medium autem bC impar prindpiu eft* itac^ magnitudo am* plior fubinde defideratur* Vtile iii,xxt quae maxima fint^triplicem uentriculum ha^ beant. dexter plurimii fanguinis,&: calidiffimii conrinet : quam ob rem pars corpd ris dextera calidior.finifter parum^id^ frigidiirimu.medius medioaem,tum copa tum calore/ed puriorem.prindpiii enim quamaxime quiefcere debet.Tale auterrt erit fi fanguis purus bC mediocris^tum copia,tum calore fit.Quinet^ articulatione

10 quandam rimis, futuris ue capitis fimilem habere uifuntur, quanquanonita con* ftant ut quod ex pluribus fit compadum xkd (urmodo dixi) articulauone ponus oftendunt* Suntarticulatiora cordaeorum,quaefenfu meliusualent.marnojla* tioraeorij.qu^fenfuhebetiorifunt, utfuum.difaiminacordis, quaeamplitudinei exiguicate,duritia,mollitiaexiftant,ueIadmorespertineantaIiqu^ataius.Qu«e^ nimfenfuhebetifunt,corhabentdurum&fpi{rum,quaeautemfenfuuatot,mol iius. pauida etiam funt, quibus cor grandius . audentiora,fi'dentiora9,quibus mu nus au£ mediocre.2fredus enim qui accidit ex metu,iam ixi ijs pra^eft, quoniam ca* lorem proportione cordis non habeat , kd parum caloris in magno conceptaculo exoIercatUtamfanguisfi-igidiorfi^Cormagnumproportione^leporijCeruOjmur^

20 hyen^,afino,panthers,mufteI^, bC reliquis fere omnibus quae aperte timida funt, aut propter metum maIefica.SimiIe in uenis atc^ in uentriculis cordis euenit. Sunt enim friaidiores,&: uen^ ampliores^a: uentriculi ampliores.nam ut in paruo bC ia masno "domidMo tantundem ignis non sque calefecit, fed minusin magno : fic ixk his calor non pariter agit*uas enim tam uena,quam uentriculus eft. Item motus z^ lieni calidum quodc^ refrigerant , plus autem fpiritus in amplioribus eft, magis^ ualet . qua ob rem nullum ex ijs, quas uenis aut uentriculis funt amplioribus, obe= fum per carnem, opimum^ eft . fed quae ita pinguefcant, aut omnia, aut maxima parte uenis incertis, paruo^ uentriculo eile cernuntur* Cor folum uifcerum^at^^ omnino partium corporis nullum uitium patitur grauerid^ reda ratione ♦ cum es

50 nim principiij corrumpitur^nihil eft quod csteris qux fnde pendeant^prsbere au^ xilium poffit. indidumjUt nullum affedu cor patiatur, quod in nulla hoftia cor ita affedumuifum adhuceft^utincarteris uifceribus cernitur, Renesenimfxpenu^ mero calculis,&: panis^S^: papulis referti uidentur: atcg etiam iecur &: pulmo^ac po dffimn Iien*multa etiam alia uitioru genera euenire in ijs uidemus : itd tamen drca arteriam puImoms5&: qua iecur anneditur uenae maiori^perexigue ita acddicid^ ratione reda^hac enim maxime cordi aflbciatur^ At uero qus morbo,uiti)s^ eiuf^ modi pereunt animalia, ijs dilTedis afFectus morbofiin corde confpidiitur. Sedde corde quale nam fit, bC cuius gratia, &: quam ob caufam iunctum animalibus fit^ haecdixiiTefatisefi

^^ De w,cr cmm hco m corporihm eorm mmmtiui^u^finguinepr^ditiifunu

Cdput V

I Equitur ut de uenis difTeramus, uidelicet de maiori, dC de aorta ♦ hac li nanc^excorde prim^ redpiuntfanguinem^reliquaeearumfoboles 1 flint^igitur fanguinis gratia eas eile dicSum iam eft.humor enim con=: I ceptaculumquifq^defiderat. Venariiautemgenuscoftceptaculii dC j uas eft, itac^ fanguis in ijs^quafi in uafe eft ♦ fed qua ob rem duae funt^ &:deeademorigine in omnes corporis partesdircurrantjexplicandumnunceft* caufa^ut principiu unum, dC ^ uno efTe meliiis fit, quod anima fentientem unani

R.

f94 A R I S r O T* D E P A R T* A N I M A L I V M

z<fk\x habeant omnia. binc enim pars etiam quae eam animam primo contmeaf una eiljtum potentia, tum adu, in ijs qu^ fanguinem habent* A t in nonnullis eorum qu^ ianguine carent^actu duntaxat* quam ob rem caloris quoc^ origine in eodem tantiiper elle necefle eii ♦ haec eadem caufa eft etiam, ut fanguis fa umidus fit dC c3l\u: das ♦ cum igitur una in parte fit principium fenfus dC caloris, fanguis etiam ex uno fuam originem dudt.unitate autem fanguinis fit, ut uenarum etiam capita ex uno eodemj^ oriantur» duae autem numero funtjquoniam corpora animaliii quse fanss guinem habent, dC gradiuntur, bipartita iint . hscenim omnia parte priori dC po^ iteriorijdextra dC finiftra/uperiori dC inferiori diftinguuntunquanto aute nobilior acprincipaliorparspriorjquampofterioreftjtantouenamaiorpr^ftantior eft al^ i© lera^quam aortam uocari dixim us« altera enim in priorajaltera in pofteriora difcur rit,£<: altera in omnibus fanguine praeditis habetur aperte^altera in nonullis aut ob fcure, aut incerce* Cau/a uero ut uenae in omnes corporis partes digerantur,quod {:xnguis, aur qaod uicem fanguinis renet, totius corporis materia eft, qu^ in uena, autm uicario uen^ continetur ♦ fed quonam modo, dCex quo animalia nutrian* tur, &:quomodo ex uentre capiant alimeatumjcum degeneratione agitur^aptms a^fpedari, &:expIicaripoteft. Cum autem partes exfanguineomnes confiftant, utdiximusjuenarum riui inomnes corporis partes ratione recta expanduntur* Sanguine enim findi per omniajadellecp omnibus oporter.fiquidem partes quxc^ ex eo cofiftunt dC ut m hortis rigandis de una origine, fonte^ uno aqua riuis per^*: 20 mulds diduciturjaltj^ ab alijs dudus fubinde excipiunt quoufc^ humor m omnes partesdeueniatratc^eciamut infabricispertotam fundamentorij defcriptionem iapides apponunttir,uidelicet ea ratione^quod fata hortorij humoris beneficio na^ fcanturjfundamenta ex lapidibus condantur : iic natura fanguine per totum corss pus cenfuit deriuandum,cum is omnium materia dt, patet hoc in i]s, qux maxime extenuentun nihil enim nifi uenx apparentjUt in uf tineisjfi^: ffculnis5&: reliquis ge neris eiufdem frondibus,fjs enim arefcentibus,uenas tantummodo relinquuntur, Cuius rci caufa eft, quod fanguis,&: quod fanguini proportionet, potenoa fit cors^ pus a: caro, aut quod ijs proportione refpondeat. Igitur ut in adaquatione fuld af lioresampliores^durantjminimi autemprimi,ac celeriterlimoobducftoabole^ p fcunt,rurfus^ dedudo apparent/ic uenae ampliilimae durant.minim^ au tem prl mx actu carnes efFiduntur,quancp potentia nihilominus uense fint, quam ob rem etfi caro extat/anguis tamen inducfto uulnere undic^ effluit . Atqui ii ne uena fan^ guis efte non poteft . uena autem nulla manifefta eft,quo modo nec^ riuorum fo^ ueolaepateanf,priufquaIimuseximatunProceduntuenxinminores fubinde ex amplioribus quoufc^ ardiores reddantur, quam ut fanguine tranfmittere poffint^ quam ob rem exitus fanguininullus patef,quanqua excremento uaporis humidi quemfudoremuocamus,fatispateat.fedneiI^i quidem nifi corpore calefedo 5^ uenuJaru claufulis patefadis. lam nonnullis accidit,ut cruentum quoddam excre- nientumftidarentpropteruitiatumcorporishabitum,fcilicet cum corpuslaxum 40 tiuxuc^e(ret,fangmsc^pracruditatehumefceretimbeciIIitatecaIoris,quiexiguus uenulisindufusconcoquerenonpoft-ecomneenimquodaqux&terlxcotnime eiicrafTefcere cum concoquitur,didum iam eft. alfmentum autem 8C fanguis mi^ xtum ex i)s eft,caIor uero concoquere non poteft,non modo quia exiguus eft ue^

rumedamprenimiacibiafflimpticopia.fitenimexiguuscoparationetantidbarff* duplex aute exuperantia cibi eft.aut enim quanti'tate,aut qualitate,id eft modo Sd gena;e. quippecum cibusno^queconcodufacilisquifcplir.profluitautefanguis pot!liimuperampIiorauenari!foramina.quaobremenaribus,gingiuis,a:fede mt€rduin€ttamexoreprofIuuiufanguimsiIcfineuIIodoIore;nonper «im, ut ex

arteris»

ET EARVM CAVSIS, LIBER III t9$

arteria» diftat fpacio inter fe fupernc uena mzior.dC aorta.infi:a mutatis uidbus ten dunt, atc^ ita continetur corpus . progredietes enim fcindatur iuxta bifidam crura partitione* atc^ altera ex parte priori in pofteriore fe porrigit, aftera^ex poftertori ia prioremjeodem^ concurrijt^ut enim ea quac implexa funt,contineaora conftant, fic uicibus uenarfi mutatis, partes priores corporis cum pofterioribus copulantur* Simile etiam a corde locis fuperioribus fit • fed qui diligentius nolTe uelit,quemad=c modum uen^ inter fe habeant/pedare id tum per diiTedione^tum etiam per com mentatione, hoc^ft, hiftoriam animalium debet» atc^ de uenis,&: corde hadenus» dereliquisetiamuifceribushaceademuia&rationeconfiderandumeft.

> Be^ulmonca-emfom^.quibmitmmrerUun^mnon. Caput VI

a VImoideohabetur,quiagenusanimaIium quoddam pedeftre eft.

iCaIoremenimrefrigerarineceft'eeft.quodextrinfecusea,qu^habec

fansuinem defiderant/unt enim calidibra. At quae fanguine carent,

uel fuo natiuo fpiritu fatis refr igerari poftTunt : extrinfecus autem uel

^-^ -.„ J aere uel aqua refrigerare neceife eft. quam ob rem pifaum nulius ha

betpuImone/edproeobranchiasobtinent,utcumdefpirationeageremus,retu^

Iimus.aqua enim refrigerantur^ut aere quae fpirant. quam ob rem omnia quae Ipi^ ranthabentpuImone\fpirantpedeftriaomnia,8«:aquatfliumnonnulIa,utbalena

ao a<:ddphinus, atque etiam cete omniaquaerefiant . complura enimnatura anapiti funt, tum ex terreftriii, tum ex aquatilium numero . nam dC eorum quae terra £u^ ftentantur,acremcRarripiunt,qu^daminhumoremaximatemponspartemcon^ fumumpropter fJicorporis temperamentu.&eorum quaemhumoredegunr, nonulIIatantumterreftrisnatur«fibimutuantur,utnifiinterdumfpirent,ixiuere nequeant. Pulmo igitur fpirandi officio delegatus eft,qui origine quidem fui mo^ tusaccipitex cordeUed fua tum amplitudine, tuminanitateaditum fpintuipatefa^ du cummim attollitur influit fpiritus, cum contrahitur eftiuit. Ad corc^ palpita^ cionem pulmonem fpecftare male opinatum eftxor emm homini (prope dixerim) animaIiuunipaIpitat,quiahomofolusfpereifuturae,expe(ftatione9mo(ieatur4a

30 pluribus etiam cor laxo interuallo diftat a pulmone/irjm^ fuperius tenet, ut nihil ad cordis palpitationem conferat pulmo^DifFerentia pulmonis uaria eft.ali]s enim fanguineus3magnus9:ali}sminor,fungofus,exanguis.Quaeuiuiparafunt,maio*i rem,&: copia refertum fanguinis habent propter calorem lu^ natur^ ampliorem* Qnx contra ouipara funt,exiguum dC ficcum/ed aptum ampliari>c extumefcere cum inflatur:qualis eorum eft, quae ex terreftribus quadrupedes ouipar^ funt, ut lacertoru, 8C teftudinu, dC c^teroru generis eiufdem* Volucrii etiam natura, quas aues appellamus^eodem pertinet.omniii enim earum pulmo fungofus3&: fpum^ (imilis eft.fpuma enim fada diffufa^ ex amplo tumore in exiguu re{idet5&: pulmo earum exiguus, membranxc]^ fimilis eft ♦ quam ob rem hxc omma parum firiunt,

4-0 8C parum bibunt ♦ diu etiam aquam demerfa tolerant ♦ fatis enim ab ipfo pulmon^

' momfpiritaIiinani9refrigeranturdiutius,utquaep.arumcaIorishabeant.Accedic ad hxc, ut magnitudo corporis eorii prope omniS minor uiuiparis iit. Calor enim eft,quod uim obtineat augendi/anguinis aute copia calorisindicium eft. Corpora etiam melius erigit . quam ob rem homo c^teris erecfiior omnibus eft . dC uiuipara reliquis quadrupedibus erecSiora incedunt . nullum enim uiuiparu uel expes^uel ambulans a?quelaabula petit* Pulmoigiturfpirandigraaadatusomninoeftjfed jexanguiSjtalis^ cuiufdam animalium generis caufa eft.uerum comune eorum no mine uacat , nec ut auium genus nomen obrinuit ♦ ita^ ut auem eile ex aliquo ef^ fic in eflentia illorum ineftjUt habeant pulmonem»

t9S ARISTOT* DE PAKT* ANIMALIVM

I^emfcmmfomdyV-eommlocomcorporemmmtm^t^o^io. Caput VII

^ Ifcerum qusdam fimplida efle uidentur, ut cor, ut pulmo* qusedam I bfpartitasUt renes.quaedam utro nam modo fe habeantjdubiratur.le* ^i cur enim dC lienem andpiti inter hxc efle fpecie dixeris . nam dC quaii I fimplex5&: tanqua pro fimplid duo* jQmili prxdita natura efle utr un^ • .. "-^-^ que uidetun Sunt tamen omnia bipartita* cuius rei caufa eft corporis diipoiitio^qux bipartita quidem fit/ed in unum initium coeat, confumetur^. auc enim fuperiore dC inferiore,aut priore dC pofteriore, aut dextra QC finiftra par tc di* ftinguitur.quam ob rem cerebrum quoc^ omnium bipartitum efle iibi uult^atque etiam fenforium unumquod^.eademcprationecoruentriculisfuis difl;inguitur^ i^ pulmoueroinouiparis adeodirimiturjUt eabinos habere pulmones uideantur* Renes bipartitos efl^e nullf dubium eft,de iecore dC liene iure ambfges^cuius rei cau fa eft, quod in ff s quae lienem faabere necciTc eft , lien ipfe quafi iecur adulteratum eflfe uidetunin ijszatem qux Iienem habere non necelTe eft,ut exiguus admodum lien udutinot^gratiahabetur3ficeparbfpartitumapertecft,&:parsaIfera ad de* xtram, altera qux minor eft, ad finiftram fitum tenere expent, Quinedam in oui^ pans quamuis minus,quam in uiuiparis apertum fit, tamen in nonulifs xque dfuf^ fum patet. ut locfs quibufdam lepores bfnaiednora habere uidentur,quemadmo^ dummgenerepifcium,tumalfjquidam,tum cartilaginei fecurduplicatu habere Uidentur. Sed quoniam fecur parte dextra potius fitum eft , ideo natura lienis ad^ 20 hibica eft. Itac^ quanquam necefl^arid quodammodo eft,tamen non admodum o^ inmbus aiiimalibus . caufa igftur ut uifcerum natura biparrita fit, quemadmodum dixtmus, dextrum finiftrumc^ eft , utrunc^ enim fibi fimile expofcit, quomodo ea quo<^fimilem,geminam9 habere naturam expetunt, ut enim illa quamuis gemf^ na eodem coeunt , fic uifcerum fingula, quamuis gemina, nexu eodem conrinen^ cunbunt uifcerum quxdam fupra feptum.qu^dam inf^aJed omnium ufus com^

niunisuenammgrat!aeft,uideIicetquouena^,utpotepenfi!esfuftineri,&copuIa uifcerum ftabiliri ad corpus poflint. quafi enim anchor^ per partes deducftas facf- untur ad corpus.uerbi gratia^de uena maiore ad iecur SC lienem deuenicur etenini uilcerum eorum natura,quafi clauus corporieam afffgit/cilicet iecur SC lien in la- .0 tera corpons uenam maiorem affirmant . ad h^c enfm fola rami ab illa mittuntur' Renes autem in partem pofteriorem eandem continent.quanquam ad renem u- truncpnonmododeuenamaiori/edetiamdeaortapertendituena.h^cuifcerum benefiaoinfticutiomanimaliumpra.ftantur,atc5eriamiecura^Iienfuuantadcil3i concodlione.quodenim fanguinea funt, calidamhabentnaturam, Renes ad ex"

aementumquodinueficamfecedit^opituIantur.SedenfmcorS^iecurom^^^^^^^^ animalibus necefl-ariafunt alterumproptercaloris originem (locum er^Sre aIiquemquafilares^focum^oportet.quonatur^fomires,a^primordl^^^^^

necefleeft)a!teruiecurdico,abiconcoquendigratfaadeft,8^quidemnuIIuS pnepra.ditu^sduobuscarerepoteft,quam!bremomniaquibuX^ haecuiicerahabent. (iu^ autemfpirant,tertiumetfamhabent,pu!^^^^^^^ peracadensneceffarius eft, quomodo excrementa tumaluf,tum uX^™

fit,utmnonndIisdeficfatmagnftudfne,utuolucrumquibufdam,TO^ quadrup^^^^^^^

mu.tisetiamfquamatisexfguus,qu^ueficaetfamcarent,quo4mexa™ percarnem laxiorem fn pfnnas ^fquamas tranfeat Jfenenim^^^^^^^^

cl.uerat,a^attrahitexuentrfcuIo,^concoquereeosporeft,utqXjM^^^^^^^^

quod

iET EARVM CAVSIS5 LIBER III i^f

quod fiplus excremena fit, parum^calorfs habeatlierij corpas prae alfmento im^ modico ianguefcic,6(^ propter confiuuiii huc humoris fsepe accidit, utlienofis uen^ jres pr^duri efFiciantur ♦ quo modo fjsjqui fupra modum minguntex diuerticulo hamoris* A t quibus partim excrementi confiiiit^ut auibus atcj pifcibuSjtjs aut non magnus^autnotsegratiaduntaxat habetur* Quadrupedibus etiam ouiparis lieii exiguuSjrigiduSjS^ reni fimilis d^^izMzzt ob eam rem, quod pulmo eorum £ungo=i jfus el%parum(^ potus defiderant3&: quantum exaementi coniiiteritjin corpus dC corticem uertitur^ut auibus in pennas.Sed fn ijs quae ueficam habent^S!: pulmone fanguineij, humidus efljtum ob eam quam modo diximus caufam, tum quia par^:

sQ tis finiiir^ natura humidior dC frigidior eft, contrarium enim quodc^ ad fibi cogna^ tum ordinem difpofitij efi: ♦ uerbi gratia^dextrum finiftro cotrarium eft^S^ calidum contrarium Bti^do . itac^ modo quem diximus/ociantun Renes nulla neceffitate habentur, fed ut melius dC locupletius fit * humoris enfm excrementiti) gratia, cul confluit in ueficam, adiuncli funt ex fua natura, fn quibus plus huf ufcemodi fedi* menti fieri folet, ut uefica melius fuo munere fungeretur ^ Sed cum ufus ef ufdem caufarenes at($ uefica habeantur, diflerendum nunc de uefica eft, pr^termiila k^ quente partium enumeratione»depraecordf}s enim nondum docuimus, qu^ pars uifcerum ratfonf confuncta eft*

Quibws mimalihm datafit ueficaje^ eim officio^ZT fitu m corpore mmantiu. Cap. Vllt ^>, Effca non omnibus animalibus data eft/ed ifs tantu trfbuere uoluiil^ ^ ^ natura uideturjquaepulmonemhaberentfanguineujid^rectara^s j tione.caloris enim exceiTujqui in eo ipfo membro corinetur^ fitibun* 1 dah^comniumpraecipue animahufuntsdbi^^indigentsnonmodo ii ficcf, uerumetfam humfdicopiofioris* ftac^ excrementu eriam copfo^s fius contrahf neceile eftrnec folum tantum^quantum a uentre concoquf excernf^ cumefus excremento poftit.ergohufusquoc^excremenri conceptaculij quo«£: dam haberi neceiTe eft* quam ob rem omnfa quae taiem habent pulmone^ueficam obtfnent» quas autem talf carent puImonejS^ uel parum bibunt, quoniam fungos=

^ fum pulmonem habeant^uel omnino potum affumunt, non potus, fed dbf graria

30 ut infeda, 8C pf fces,uel etfam quae pennajaut fquama, aut cortfce integuntur, hsec tum propter humorfs aflumpri exiguitatem^ tum quia quantum excremenri conss trahitur in ea fpfa abfumatur , uefica omnia caretjexcepta teftudine inter corricata* in hac enim tantumodo natura caftrata eftXuius ref caufa eft^quod marinx teftu^ dines pulmone habent carnofum/anguineiisSi fimilem bubulo* terreftres autem proportione maiorem ♦ fuperficies eriamj quia obdenfa pr^dura^ modo filicis eft> fecit ne humor difflari euaporari^ poffit per carnem laxiorem : ut auibus, ferpen- tibus,cxteris^ opertis cortice euenit ♦ atque ita excrementi copia tanta fubfider, ut eorum natura conceptaculum dC uas quoddam capax humoris defideret* ueficam

^ igitur teftudo folainterh^c habet,ea decaufa/cflicet marina amplam,terreftris

4-0 exiguamadmodum*

BerenihmiO^sorumofjiciOiiimhmqianimdihmdatifint. Caput IX

\ Enum etfam ratio fimilfs eil ♦ nullum enim pennatum, nullum fqua^ j matum^nullum corricatum, excepta teftudine, renes habet * quanq^ ji in nonnullfsaufbus caruncul^ quxdamfintlariufirul^, fpeciem res || num oftendentes, quafi ea caro qux renibus delegata eft^locum non II habeat/edinpluradifperfafit^genustamenteftudinis qua lutariam

uocant, dC uefsca dC renibus caret , fit enfm propter eius moilitudinem tegminiSjUt humor facile difiletur ♦ lucaria igitur ob eam caufam neutra earum partium habet*.

R 5

AKtSTOT. DE P A R T* ANIMALlVM cscmis ammalibus qu^ ranguineum (ut didum ed) habent pulmonem, r cncs o^ mnibus natura tribuerat ♦ quippe quas fimul dC ad uenas contmendas i]s uteretur ^ BCzd humorem fuperuacuu excernendum abuteretur^meatus enim de uena mass iore ad renes ufc^ perfertur* Cauum in omnibus ineil renibusjaut amplius^aut ar=: iftiuSjpr^terquain uitulo marino^eius enim renes bubuhs fimilesjomnium firmiii fimi ac folidiiiimi funt^hominum etiam renes bubulis fimiles funt. quippe qui tan* qua compoiiti ex multis renibus exiguis coniient^ neq^ aequabiles funtjquomodo renes ouiumjCsceraruq^ quadrupedum habentur* quo Gt^ ut morbus eorum dif^ ficile curari hominibus poffit, etiamfi nuper aegrotare incccperint . accidit enim ut quafimultisrenibus laborent, difFicilius remedium adhibeatur, quam ii uno infes i© ftarentur . Meatus qui ex uena pertendit, non cauum (ubit renum, kd in eorum corpus abfumitur. quam ob rem in cauis eorum nihil fanguinis continetur^neque concrefcit mortuis* iMeatusuerodecauis renum exanguesduoinfignes ad ucG^a cam feruntur, iinguli ex imgulis. atc;^ enam ali) ex uena aorta ualidi frequentes^ eodemdeueniunt/quxitanaturainiiituit, utexuenahumoris excrcmentum ad renes ueniret . in renibus autem fedimen h umoribus per corpus renum colatis^in medium conflueret, ubi plurimi cauum continent* quo iif, ut renes omnium ma^: xime uifcerum focdum reddant odorem . tum deindc ex medio per eos meatus iri iieficam iam magis magis^ tanquam excrementu fecernitur atc^ reijcif ur . uefica ipfa exrenibus dependet» tendunt enim in eam, ut didum eli, ualidi meatus. Re=: 20 nes his de caufis habentunfi^ uirtutes^quas diximus^obtinent^Omnibus aute qua: renes habentj dexter fuperior finiiiro eft * quod enim motus cx parte dextra pro^ ueniat^naturac^ dextrx proinde ualidior fitjideo partes omnes mouendi caufa uer gant ad fitum potius fuperiorem oportet ♦ nam 5C fupercilium dextrum magis at^* rollitur, dC arcuatu magis, quam finidwm habet ur* Tangit ur in omnibus a iecore dexter^quod elarior eft. fecur enim parredextrapofitum cft+ pingue plenius renes ambir, cp reliqua uifcera * quod 6C neceflario fii, cum excrementu per renes tranfi miifum coletur» quanrum enfmrelinquiturianguinispuri, faciieconcoquipotef!* finis autem probx concoctionis fanguine^, adeps BC feuum efi* Vt enfm in com^ buftis fccis uelut cinere aliquid ignis relinquiturj fic in concodis humidis nonnihil 5© caloris5quiefFecerit,reIinquitur ♦ quofit, utpingueleuefit, &:humoribusrefideat5 at^ fluitet^fit nonintra ipfos renes, quoniam denfum hoc uifcusfit/ed circum re^s nes eii,uidelicet aut adeps in iis, quae pinguefcere adipe folent, aut feuu in rjs, qu^ feuo opimantur ♦ quorum difFerentiaalio loco explicata efi . neceflar 16 igitur ea de caufa pmguefcunt,fcilicctexijsquxnecefl!ari6 eueniunt animalibus, qu^ renes habere debuerunt^Salutis autem caufa,ut renum natura calfda (il Cum enim poi^ fiti loco ultimofint, teporem defiderant ampliorem * tergum enim carnofum efi, ut cor.SCre qua partis fuperioris uifcera protegat* A t lumbi carne uacant,ut ^edi poflint.omniumenimflexusexcarne funt*ita(^uicccarnis ad.pe renes obfept! muniuntun Quinetiam humorem melius difcernunt, SC concoquut fua pingue^ 4.0 dine * pingue enim omne calidum efi . calor autem concoquit* renes his de caufis pingui operiuntur . dextcr omnibus minus pinguis.cuius rei caufa cfi,quod natu^ ra dextrx partis ficcior efi SC mobilfor.motus autem contrarius efttliquat enim pin guedinem&:confumit*fed cumcajtcrisanimalibus rencs haberc pingucs profi** dat, dC plcrunc^ totos obefos habeant, ouibus hoc Ictale eft* quo fit, ut quanquam pmgues admodum fint, tamen aliquid defit, dC G non utn^^dcxtro quidem»caufa curhocfoIis,aut maximc ouibus acddat,quodi)squ« adipepinguefcerefolent, pingue humidum efijtac^ non ^que flatus interdufi dolorcm fadunt, quod caufa fyderationis efl , quam ob rcm hominibus eaam qui uitio renum laborantj quan^

quans

- ET E ARVM ' CAVSIS, LIB. IH i9$

duampmgaefccreiuuat, tamen fi pinguesadmodum effidantur^dolores-profe^ ao acddunt letales. C^terfs autem etfi feuo pfnguefcunt, tamen feuum mmus denfumquamouibusfit. Copiaetiamfeuigenusouiumlonge excedit. omnium enim animalium oues celeri renum obefitate opplentur . ita($ humore tiatucp m== terdufo celeriter pr^ fyderationeintereunt . nanque per uenam aortam g^maio;* rem,ftatim uitium ad cordis fedem tranfuehitun meatus enim ex tjs uenis ad renes cont!nuipertendunt.feddepuImone,decorde,deiecore,deiiene,a:derembus

didumiameft*

■Defeptomn[uer[o>fiuepr£coYdij$,(^emofficio. Cdput X

^; Eparantur hxc inter fe fepto tranfuerfojquod nonulli praecordia ap*

jl pellant.difterminathoc a reliquispulmonea^conidautemiepcum

I tranfuerfum pr^cordiainianguinepraeditis^utmododixi^uocatur^

habenthocomnia qu^fanguine obtinent ^que utcor^ dC lecur, cu^

I msreicaufaeft^quodideohabetur^utfedemcordisa uentre dirimai,

uiddicet ut anim^ fentientis origo inoffenfa feruetur,nec facile occupetur exhala^

tione cibi,& caloris aduentitij copia.hac emm caufa natura intercepit precordior^

quafiparietis fepis^ imeruentUjdiftinxit^partem nobiliorem ab ignobiiioriaa

quibus fuperioris^inferioris^ ratio pofTet haberi* fuperius eft enim cuius gratia re^

to' liqua fint^quod^ meiius fit ♦ mferius autem quod eius gratfa fit, dC concepaculum

dhi necefrarium» Anneditur faoc feptum fiue dndus coftis parte fui camofiore, , ^ ualidioreffi.m.ediaautemconftatmembranaexiliori^ita enim dCzdrohm.dC ad ^^^^^lf prxtentum comodius eft ♦ contra calorem fe efFerentem hoc ueluti fobolem efle, ^ v.^&^% argumentumexijsquxplerunc^acciduntjdudtur^ubienimpropter uidnitatem ^^f>idesi, attraxerinthumoremcalidumatqueexaementiumjContinud mentemfenfum^ ^^ ^^ plane perturbant ♦ quam ob rem phrenes appellantur^ quafiparticipes prudennx cmjktmm ilnLatqui nullatenus participes funt, fed quia propinqua funt i|s qux uim obunet «'^^«^i^»"** illam, (coTdi enim pr^tenduntur) hinc mentis mutatione aperiunt* quam ob rem tenues parte fui media funtjnon modo de neceflitate, quod cum carnof^ fint par= }o te fui coftis admotajCarnofiores effe necefle fit : uerumetiam ut minus uaporis exs: cipiant.nam fi carnepleniore conftarentj copiamuaporis 8£ haberentj Sd trahei: rent, partem hanc calefadam celeriter fenfum aperire indicat , uel id quod ritiilatu euenit.rident enim celeriter qui tiallanturjquia motus celeriter ad eum locum per^ ueniat qui quanqua leuiter calefaciatjtamen aperitjS:: mentem mouet prseter uo^ luntatem ♦ caufae autem cur homo animalium unus titHlemr ^ dC cutis tenuitas eft, & quod folus omnium animalium rideat* eft enim millatio rifus per eiufmodi moi= €um partis^quae alam complet* idu etiam traieda pr^cordia in prslijs rifum attu^s lifte proditum eft/cilicet caIore,quem moueat uulnus* hoc enim uerifimilius credi pioteftj quam quod de capite referunt, ut abfdifum loqui potueric* Suntemm qui 4.0 hoc dicantjHomerumc^ teftem adhibeant, quafi ob eam rem illud dixerit, Ipfe^ dumloquiturjmifceturpuluereuertex* nonenimdumipfehomojfeddumipfe uertex intelligi uolunt* In terra Caria, res adeopro uerahabita efl, utreum quen* dam exincoIisegerint*Cum enimlouisHopIofmij facerdos efretocdfus,8^ aquo non conftaretjnonnuIH (cfe audiuifi[e retulerunt^capite pr^cifo dicente f^piuSjUi* rum fuper uiro Cerddas occidit ♦ itac^ hominem cui nomen Cerddas in prouinda quaefierunt,compertum^ in iudicium duxerfjt* fed fieri non poteft^ut caput prx^ cifa arteriaja: fine motu pulmonis loquatur^nec apud Barbaros qui capita fumma cum cekritate ^fdnduntjtale quid unquam euenifie accepimust Ad haecjin caete*

R ^

ARlSrOT* DE PART* ANmAtlVM ris animalibus cur id non aliquapdo fiatc' rifum enim tjs nunquam prsecordijs tra* iedis moueri confentaneum efl^cum ridendi ui careant* At capite abfcifo ne fuam ^ipcemaliquandoemittant, qui^nam prohibeatC Corpus tamen detrado capite^ progredi quoqua non temere credi poteft ♦ nam ea quidem quae fanguine carent, uel uiuere diutius pofTunt truncata capite ♦ cuius rei caufam alio loco docuimus^ Sed cuiufnam grada iingula uifcerum habeanturjexplicatum iam eft*Extremis au tem uenaruminterioribushaecneceilario adiunguntur* uaporem enim prodire, eum^ fanguineij neceffe eft, ex quo confiftente concrefcenteq^ uifcerum corpus contrahatur dC coagmentetur^quapropter fanguinea haec funt ommz^dC naturam^ fibiconfimilem^caeterisdiflimilemhabent* k>

Bcmemhranis,creiirmofficio. Cdput XI

l' Embranis omnia uifcera includntunpro tegmine enim opus eft^qa0

'lilte/a feruantur, eo^ leuion^membranaautemtalis fuapte natura

! eft, quippe quae dC denfa iit, ut arcerepoflitjS^ carne uacetj ut uapQi?

ij rem nec trahat nec habeat^S^ tenuis prastendatur, ut leuis fit, dC nihfl

h ponderis afferat* Maxime intermembranas &:robuftiflImx funt,

quae cor aut cerebrum ambiunt» idq^ optima ratione ♦ h^c enim pr^cipuam tute^:

lam defiderant^tutela enim partibus adhibcnda principalibus eft^h^c autem prin*

cipatummaximeuitasobtinent» 2(5

l^ottomniauifceriiomttihusiinimdihminejfe» Ca^ut XII

I Abent animalium qu^dam omnem uifcerum numerum , quaedam I non omnem.quae fmt h^C3&: quam ob caufamjdidum iam eft,&: ua« I rie uero haec habetur, ncq^ enim cor fimile habent ea quae corde prx^ I dita funt, ncq^ aliud prope dixerim ullum* lam enim iecur alfjs mul^ i tifidum eft, alifs fimplicius in eorum genere qu^ ianguinem habent, dC uiuipara funt* ied longe magis pifdum iecinora, dC quadrupedum, dC ouiparo* rum, tum inter feipfa, tum ab tjs qux modo diximus, diilldent» Auium iecur ma^ xime fimile eft iccoti uiuiparoru* p uro enim dC fanguineo colore exhilaratur, ut iU lud ♦ cuius rei caufa eft , quod auium corpora difflari , euaporari^ optime poffint, 50 nec multum habeant excrementi uitiofi^quo etiam fit^ut nonulla ex uiuiparis fellc careant* lecur enim ad temperiem/anitatemq^ corporis multa confert. finis nanc^ eorum in fanguine potiflimum fitus eft* lecur autem omnium uifcer um, excepto corde, fanguinerefertiflimS eft* At uero quadrupedum ouiparoru, dC pifcium ic:» dnora maxima parte pallf diufcula funt* nonnulloru etiam uiriata omnino, ut cota pora quoc^ eorundem prauum temperamentu fortiuntur, uelut rubets, teftudi:* nis^S*: fimilium. Lienem bifulca inter cornfgera habent rotundum, ut capra, ouis, dC reliqua omnia, nifi aliqua pro fua magnitudine audiorem in longitudinem ha^ beant, ut boues. At mukifidfs prolixus omnibus eft, ut homini, cani. Solipedibus autem medium tenet^a: promifcuus eft . partem enim alteram habet latam, altera 40 anguftam, utequo, mulo, afino^

Difjerentiiimfcerumicme. Cdput XIII

; Ifferunt uifcera a carnenonmodofuacorpulentia, uerumetiam eo

quod caro toris pofita eft, uifcera imm continentur.cuius rei caufa eft,

|. quodnaturamcomunemcumuenishabeant,a:partimuenaru gra^

j tia fint^partimnonfineueniseflepofTmt, Subeft pr^cordps uenter,

quaguiadefinit/ihabetunfiminusjoriadiungitur^ *^ ' .

Deinteftino

ET EARVM CAVSIS, LIBi IH m

j5e mtejimo,a' uentre.mumc^ officiOi v hm concoHionis. Cdput X 11 11

^Entri mteftina annexum e^ fed quam ob caufam partes has anima^ lliahabeantomnia, nullidubmmeft* Cibumenima:ingeftum rec^ Ipere, dC euapora^iieijcere, nec^ eundem locum efle cibi concodi, oC iexaementineceireeft^conceptaculaetiamadeire inquodbus mu* ,^. , ^- - Jl f ptur npnrf et . pars enim alia cibum ingeftum compledi, alia excre* mentum,materiamffifuperuacuacaperedebet. quarumadionumutrempus di^ uerfum eft^fic loca etia diuerfa haberi necefle eft. Sed de ijs aptius diileremus, cum degeneratione&:alimentoagetur.nuncdediiFerentiauentris&:paruumeodem 10 pertinentiii confiderandii eft. Ventresenimnecmagnitudine ne^fpeaefimiies inter k funr/ed qu^ in fanguineo genere utrinc^ dentata dC muipara lunt hec iim - piicemhabentuentrem, uthomo,canis,Ieo, &:reliqua quorum pedes m pluresdi gitosfinduntur,&:quxautfolipedafunt,utequus,mulus,afinus:autbiiuicaqufc= dem,fedutraapartedentata, ut fus.nifialiquapraefuicorporismagnitudine aut difFicultate,abinonadconcodioneidonei,fedfpinofi, &:iignej, mulnplicem ha*. beant,ut camdus:quemadmodg cornigera habentt quippe quae non utrac^ pane dentata fint,& camelus quidemCquan^ cornibus caret)ideo nonfuperne dentata eft, quod ei magis neceiTariii eft uentrem talem habere, quam dentes priores* cum ita^ uentrem fimilem non utrinc^ dentatis habeat,dentes etiam fimili modo forti* 2o tur^utpoteparum neceffarios. quinetiam cum cibus dirus fpinofus^fit^ &: tamea lingua efte carnofam necefle fit, natura dentium portione terrena ad paiau callurn. -atcft duririam abufa eft* Ruminat edam camelus more comigeron3,quoniam ueii £r2fimfiescornigerishabeat.HabethaecfingulapIuresuentres,utouis,capra,C€r^ uus,&:fimilia,ut cumofFidumorisnonfatisinmolendo dbo adhibetur propter inopiam dentin, munus uentrium expleat, dum alius ab alio dbum redpit, folicei; primus inconfedum/ecundus aliquantulum confedum^tertius plenius, quartus perquam plene confedum.ita fit^ut genus hoc animalium receptacula cibi habeat plurajquibusnominahxcautinditafunt-autinderelicetjuenter.arfineufiuereti* culum5omafum,abomafum. Quonam modo h^c fe habeant^tum fitu,tum enam 50 fpecfe^ex hiftoria diflTedione^ animalium petendum eft. Hxc eadem caufa efi, ut auium quoc^ genus partem, qua cibum redpit, uarie habeat , cum enim id orts oi* fido, quod cibo conficiendo tribuitur omnino careat^ ut quod nullos habeat den:^^ tcs.dC nec^ quo dirimat, ne<^ quo molat dbum obtineat, iddrco aut ante uentrem finum habent, qui ingluuies appellatur, pro oris ofFido, aut gulam pateniiore,aut ante uentrem partem aliquam gute ipfius finuofamjin qua cibum recentem dC m^ confeclum recondant,aut uentris ipfius partem aliquam promfnentemjaur eriam uentrem ipfum ualidum dC carnofum^ut cibum immolitum diu conrinere, dC con coquere poffint ♦ bonis enim uiribus uentris3&: calore natura defedum oris repen dit,dC compenfat. Sunt qux nihil ex i)s habeant, M ingluuie prolixa utantur, fd^ 4.0 licet ea quibus crura prselonga dC laeuia funt,propter dbihumiditatem.caufa igitur eft, quod dbus ijs omnibus moli & confid facile pofRt, tit eorij uentres per iacilem cibi concodione humefcant^Pifdum generi dari funt dentes/ed ferrari prope dixe rim omnes* genus enim quoddam exiguum eft, quod non ferratos habeat dentes^ ut qui fcarus uocatur,qui unus 6C ruminare merito ob eam rem aedif * qus enim non utrinc^ dentata cornigera funt, ruminant ♦ habent omnes acutos, quibus dC fi dbum fecare pofTun^tamen male fecant^quod diurius immorari nequeant, quam ob r«m nec planos habet dentes * non enim fieri poteft^ut deterant dbum.itacp fru ftra haberent. Item ftomachum alrj nullum omnino habent,ali] breuem.fed emm ad concodionem iuuandam alt) modoauium uentriculos habent, SC carnofos, ut tnugilist Maior aute numerus appendices luxta uentrem firequentes dbriaetjUc ia

200 ARISTOT* DE P ART* A N I M AL I V M

i^s quafi lacunts dbum condita macerentjatcp concoquant*fed pifces contra quam aues eas appendices fitas habent^quippe qui fuperne habeant ad uentre: cum aucs qulbus datu hoc efi, infra parte inteftini extrema difTument ♦ uiuiparoru etiam no« nullis appendicesinteftinales infra eadem de caufa habetur* genus pifcium omnc, quoniam dbum minus conficere poffltj auda^ egerat, dC uorax &:guIofum ei!* cxtera eciam omnia quibusinteftinafuntredajCiboru auidafunt* cum enim dbus ceieriter egeratur^proinde^ breuis ufus fruendi fit, breui repetat cibum auida ne^i ceiieeft.Quae utrin(^ dentata funt^paruum habere uentrem didum iam eGi,diSc=s rentiam autem duplicem fere omnia redpiunt ♦ alia enim canino iimilem habent, alia fuilloamplior uenter fuillus eftjflexuofus^^ut diutius cocoquat^caninus par^ k^ iius eftjnec multo amplior inteftinojlaeuis^ inius» A uentre natura intefhnorii po fita eft in omnibus animalibus, habet SC ea difFerentiamjUt uenter numerofiorem* alrjs enim fimplexinteftinijjfibi^ fimile refoluitur^altjs diflimile ♦ quibufdam enim parte qua uencriiungitur,Iaxius eft^quadefinit^ardius^Quam ob rem canes uehe mcnu nixu^nec fine cr udatu eam partem leuant excremeto ♦ fed tamen maiori anl malium numero ardius parte fuperiori eft,lariusinferiori» maiora multiplicabilio^ ra(^ funt intefhna cornigeroru ♦ uentns eriam finus eorum amplior^quod audiora £nu cornigerorii em'm prope dixerim omnia ampiora funt pabuli rarione, ut confi ciant, quod fibiingeruntinconfedum, Qutbus autem imcHinu nondrredumj ifs omnibus amplius tenditjqua dC quod colum uocaturjhabent , 6<: ca^cum ^ac tumt^ 20 dum quiddam mox ardatur^S^: complicatur.ab hoc redum ad exitum uf^ excres: menti pertendit, quae quidem pars, quam podicem uocant, altjs pinguis, alijs fine pingui efiQiiaeomnianatura folersmolita eft adcongruamdbiconfedione,S^ excremenri ufumj&^tranfmifRone ♦ procedenti enim defcendenti^ excremento, aut fubfiftenti,ut immmctin animalibus, quae pra: magnitudine aut locorii calore uegetiora, dbic^ plenioris indigentiora fint, uia ampliatur . tura, ut uentrem inte^ ftinum anguftius exdpit,fic a colo^quod laxum inteftinu uocatur, &:alui amplitu^* dinc rurfus femitam anguftiore,dauicuIam a flexuofis orbibus didam/ubit exae mentum iam penitus euaporatu, ut natura feruecur, nec uniuerfim exitus fiat cxa crementi.Quaeigituram*maIiaconunerioraefreadcib"idefideriijconuenit5hxcfua 50 tn aluo laxiores finus non habent/ed anfradus^orbes^ plures continet. nec redo tnteftfno utuntur Jaxitas enim intcHini auiditate auget cibi:reditudo accelerat aui^: ditatem.quam ob rem animalia^quae uel fimplex habent inteftinij,uel coceptacula ampla^cibum autcopiofum capiunt, aut celerius repetunt. Sed cum in uentre fu* periore dbum ingeftu recentem efTe nccefTe fit,in imum aute delapfum feculentij, cuaporarii^^Iocum eriam aliquem interpofitu efle,in quo im mucef , dC ncc recens adhuc^nec^ iam exadus in ftercus fit,necefre eft. ita^ genus id animaliii omne ha^ bet eam partem, quaeieiuniij uocatur, pofita in eo, quod a uentre tenue tendit,in^ teftino.hocenim mediii eft inter uentrem fuperiore^in quo dbus crudus adhuc fit, dC inferiorem,in quo iam fuperuacuu excrementij contineatunhoc cum in omni' 40 bus ita fit,tum in ijs patet,quae SC maiora fint dC ieiunarintata enim interftftium lod utriufcjconfpicitunnam fi xderint, mutationiparum temporis fupperic, Sed foc^ minis pars nulla certa fuperioris intcRini ieiuna eft , alia enim alfjs, ut fors tulerit. Maribus autem proxime ante caecum aluum^ omnibus efi

Q^<ecoagdmhiih€ant:>qu£nony^iceimloco. Caput XV

lAbentjquodcoaguIuuocaturjOmniaquaepIures continent uentrcs. jcarentquaeunumhabent,excepto lepore.habentquibus hocdatum I elt, non m magno uentre^nec in reciculo^nec^ in ukimojquod aboma* iliima|)|)dIauimus/edineoqui inrer ultimamacduosprimospofitus

efti

'Vr 'E A R VM e A V S I S, L I B E R IIII aos

cS qaoddmafum uocatur.habent haec omnfa coagulu propter ladis crafTanientQ* carent quibus finguli uentres, quod eorS lac tenue fit. quam ob rem cornigerora iac fpiflatur, mutilorij nequa$ ♦ lepori coagulum fit, quoniam herbam fucct laCtel pafcatuntalis enim humor lac in uentriculo infantiu rtnngii,hdtc^ coIoftrum,Cinf coaguluminomafomuItiuentriuconfiftat,expIicatuminprobiematibusefi

ARISTOTELIS STAGIRITAE DE

PARTIBVS ANIMALIVM ET EAKVM C A V S I S, ^ LIBER CLVARTVS, INTERPRETE

THEODORO.

VifccTit er umtrm>c£teYaqifuperim cxpofita m quadrupedihu^ ompiris.O' ijs qu£ pcdibm c<trem,€odemmodQhtiberi,(tt'mnomuaisalijsdifferri. Caput l

I s c E R A, uenterjfi^reliquxquasexpofuimuspartes^mo* do eodem in quadrupedibus ouiparis^S^: in ijs qu^ pedibus ca ' rent,ut ferpentibus^habentur^natura enim ierpentij ccgnata ' ijs eft : quippe qux fimilis fit lacertse praelong^, ac expedi ♦ his uero dC pifdbus omnia fimilia funt^ niii quod pulmo ier penti* :^ bus datus efi^quoniam terra utantur. piices eo carent5&: braa ^.^^«.«.^J' chias uice pulmonis fortiuntur» Vefica nec pifcibusjnecp eora uili qu^ modo dixi,'adiunda efl:,niii teiiudini.humor enim ijs in corticem tegent^ ut auibus in pennas abfumicur, cum exiguo potu cotenta fint, propter exanguem pulmonis naturam, dC quidem excrementu alui tjs quoc^ omnibus albicat.quem* admodum auibus» itac^ ijs quae ueficam habent, exempta urina^ falfugo quaedam terrena in uafis fubfidet , quantum enim dulce dC potulentu fitj in carnem prae fua leuitate abfumitur^uiperae inter ferpentes eadem a c^teris fui generis differentia di fcrepant, qua inter pifces cartilaginea a cateris fui generis* NzmdC camlaginea, dC 50 uiper^ animal xdunt in lucem^ubi primum intra fe oua pepererint* uentres finga los bxc quoc^ omma habentjUt caetera qux utrfnc^ dencata funt» lienem etfam ad* modum paruii, ut caetera quae carent uefica . ferpentes propter corporis formamj qu^ longa efl: dC angufta/peciem qnoq^ uifcerum habent prolixam, dC caeteris ani malibus diflimilem^ut quam ad fui corporis opificium, qaafi formulam eftigiatam fortiantur, Omenti3,IadeSj6<: intefiinoru natura^atc^ etiam feptum^Si: corjOmma: animalia fanguine pr^dita obtinent» Pulmone atc^ arteriam omnia praeter pifces* fitum etiam arteriae, gulsec^, omnia quibus haec data funtjiimilem teacnt propter caufas fupradicfias*

QnamohcaufammmaUmcdiafelbiihednt^aUdnon* Caput II

I EI etiam habet maior pars animaliujquibus ^nguisrid^ autin fecorej

I aut inteftinis fepofitum, ut quod fuam natura non minus aluo femi^

I liare habeat* hoc itaefle maxime in pifcibus conflat. Cum enim pifces

I fel habeant omnes^tum magna ex parte fuis inteftinis annexum con^

i tinent*nonulli etiam toto inteflino praetextum,ut amia» Necnon fer*

pentum pars maxima eodem modo habere cernitur ♦ qua ob rem qui fellis natura

fenfus alicuius gratia efTe opinatur,non recfle fentiunnuolunt enim ideo fel adeffe,

ut parte animae fitam in iecore mordendo excitet, laxando exhilaret Quseda felle

omnino carent,ut equus,mulus,afinus,ceruus,dama.camelus non difcretum,feci

uenulisquibufdaconfufumhabetiuitulusetiammannuscaretj&inta-pifc^m^

>^2 A R I S7 0T. D E " P A R T* A N I H A L T V M

dnosdelplimas* SuntS^qu^partimfaabeantjpartimnonhabeanteodcm fti gc* nerejUt m ures*quod idem hominieiiam acddit»aliqui enim fel in iecore habere ui* funtur,aliqui carent. itac^ de totogenere ambigitur ♦ qui enim alterutriicomperei» rfnt, idem omnibus tribuunt, quafiomnes eodem habeant modo, quo aliqui ♦ hoc idem ouibus etiam capris^ euenitvpars enim earum maxima habet fchdC quidem cerris quibufdam adeo large, ut exuperatia prodigij loco habeatur^ut in Naxo, kd alfjsquibufdam lods omnino careat^utapud CalchidemEuboicam partequadam agri^Ad hscjpifcium fel (ut didameft) longe remotii a iecore eft* Anaxagoras er^ rore opinari uidetur fel eife morborij caufam acutora . cum enim abundatjafpergi in pulmonem3&: uenas,&: coftas afleueraL ijs nanc^ fere accidunt ea uitia animali^ lo bus^ qu^ felle carent * diffedis etiam id pateret, fi ita eifet, Ad haeCjCopia humoris, qus per abfceiTus decumbft, conferri non poteft cum eo, quod ex fellis cor^cepta^s culo afpergatur^Sed enim ut bilis^qu^ qualibet alia corporisparte gigmtur,excre* mentum qaoddam liquamentii^ eft^iic fel iecori adiundum non rei cuiquam de=s legatum/ed excrementum eft!e uidetur^quomodo dC alui, inteftinorii^ fedimen* Aitamen natura comode uel excrementis fuisinterdum abutitur* fed non propte rea qu^rere omnia alicuius caufa debemus ♦ cum enim aliqua eiufmodi fjnt, fit^ut alia complura neceflarid caufa eorum proueniat* Quibus igitur iecoris conftitutio falubris e^^dC fanguinis natura quse iecur fubeat dulcis accedit^haec aut nullum fel fuo in iecore habent^aut uenulis quibufda indufum continencaut partim habent, 20 partim non habent * quam ob rem iecinora eoruquae felle uacant^dulda funtjpros Be*^ colorataprope dixerim omnium^particulaetiam iecorisquaefellifubditaeft dukiilimaeft^at ueroquxfanguineminuspuro confiftunt, haec excrementii id quod felappellamuSjfemouent^excrementu enim contrarium alimento elTe uult, & amarum dulci.3(: ianguis integer dulcis eft* fel igitur non alicuius gratiajfed pur gamentum atc^ inutilem efle maceriam conftat* quam ob rem pulchre a ueteribus dicitur illiSjqui caufam^cur diutius uiuatur/ellis uacuitatem elie aiunt:argumento €x folipedumjceruorum^generededudo^haecenim 8C felle uacant3& diu ufuiir* Quinetiam ea qux ^U non uiderint felle carere^ ut delphinuSjUt camelusjlongatua funtt iecoris eriim natura ut opportuna ac neceflaria omnibus fanguineis animalis ^ bus caufam pro fua qualitate afferre, uiuendi plus minus ue temporis ratio eft* cx^ crementu etiam tale huius uifceris eflejCaeteroru autem nullum^ratio exigit* CordJ enim nullus eiufmodi humor appropinquare poteft:quoniam illud affeclum nul^ lum patitur uiolentum . caeteroru autem uifcera riullum neceffariu animalibus eft, nifi iecur,abfurdum aute fitjnifi ubicunq? pituitamjaut alui fedimen uideris^excre^ rnentn id efle p utes ♦ pari^ modo de bile felleue cenfeas* fed locis difaimen elicere uelis» At de felle quam ob caufam alia habeantjalia non habeant/atis didum eft*

fe-"^^^^^ ^^^^ "^^^ ladibus, S: omentodifleramus * hxcenim hoc in loco, 6d ^^ i| R^^fH^j ^""^ inteftims conrineritur*Omentum membrana eft aut feuofa^aut li K^^' adipofajfcilicet utro modo pinguefccre animal folet, Qu^enam dittc^ i^ BkMl; ^^^"'^ ^^^^^ ^?^ fitjdidum iam eft,oritur id de medio uencre,tam uni^ \y ^'^^-^^^ uentri, quam multiuentrigeneri, qua uelurifutura defcribitur ♦ ineft enim dC in uentre, ut in corde futurae ueftigium quoddam, unde omentum exov^ fum reliqua uentris partem^cunda^ inteftina compleditur in omnibus fanguine prsditis, tum terreftribus, tumaquaticis animalibus ♦ ortus omenri ralis neceffano euenitl cum enim ficca aut humida mifcella calefcit, ultimii femper cutis membra^ ' ^as U€ ipedem recipit . hic autem locus pknus alimenri eiufmodi eft, Item propter

membran^

ET EARVM CAVSIS, LIBER H I r ^OJ

m^mbfan^denfttatem quod fanguindalimetitrarifmiirum^colatum^eft^idpiit anTS^^^ eft .tenmiTimumemmhoceft,&: caloreloci iftiusconcodumpro farnoil ^ fanguineacoagmentatione in feuumautadipemeuadereneceff^^^^^^ Omentumrationehacgiinitur.fednaturaeoabutituradobimd nem%faciliuscelerius|dbusconcoquatuncaIorenimuimhabetconco^^^^^^ pLgueautem caMumlft,a^omentumpingueeft itac^de me^^^ quoniamreliquamuentricuIipartemiecurinfidensfouet.h^cdeomento.

Bddaihu/s^v-eommortu^a^^uamobcaufmmmdihusfinguinepr^i

ditisdatafint: ^^P^^ ^^^^

, VodautemIadesuocant,membranaa:ipfumeft,pertendenscona ^t^^^|/, i! nuade inteftinorum tenore ad uenamufque maiorem, &: aprtam Mes. i plenauenarum multarum atque firequentium^qua^abmteftinisad ■^^^iuenammaiorem,aortamcppermeant.OrtumeiusfimiIiteratquec^ ^^^\ terarumpartiumnecefl^ario eflrecomperimus.bedquamobcaufam datafitanimalibusfanguinepr^ditis,confiderandumeft.cumenimnecd^^^^^ animaliacibumextrinfecuscapiant^rurfus^exhocahmentu fiat,quodinomnes corporis partesdigeratur.quod in exanguibusnomineuacat,infanguinqislan^ SUisappellatur.ideoaliquid adefleoportet^quotanquam radice.dbusdeuentre aduenasdeferaturJtaqueutftirpesradicibusterraeinnixaeabummdehauriunt, ,o ficanimalibusuenterS^inteftinorumuiresprotenra fint,aqu^^^^

tumquamobremladesfunt,uenasfibimditashabetesquafiradices.Sedcuiusrei -oratialadeshabeantur,diaumiameft.Qu^madmoduniautemcapiantaIimen. mm S/auonam padoperuenas ex alimento ingeftofubeat easpartes^quodm Lnasdi^eritur,explicabitur,cumdegenerarioneaIimet09am'n^^^^^^^ Sed enimutanimalia fanguine praedita conftant parribus.quaededarat^adhuc funt &: quas ob caufas, didum iam eft : fequitur quod dC reliquum eft, ut quae ad ceneratione pertinent,quibus focmina difFerat a mare,exponamus.Sed quomam degeneratione tradandumeft,de ijsquo^tuncdiflTerere, cumdeillistractamus congruumeft» 50 MoUidiCrujidced, te^itn.O' mfeBorum genu^ omnibui fuprMis memhns curere:

deqyijSy<iu£uiceeorumfungmtur, Caput V

Vx autem mollia, quaeq^ cruftatauocatur, plurimumab rjsquaeex^ plicauimus differunt* iam enim omnem uifcerum naturara ea no ha bent,nec ulla ex reliquis quae fanguine carent.qua£ duo genera funt* jK^^^ alterum quod tefta contegitur:alterum quod infedum uocaturJan?* ^^1?^^.. ouinemenimex quouifcerumnatura coftat^nullumexijsobtinec* quoniam afFeclus dufmodi quidam eorn efl^entiae proprius eft,etenim ianguinem alia habere, alia non habere in rarione recipitur.quae eflfentiam eorum defmiat^ni^ hij etiam ex ijs, quorum gratia uifcera habent animalia fanguine pr^dita, datum eiufmodi animalibus eft.nonenim uenas h^c habent,non ueficam,non ufum fpi^ randi, fed unum quod cordi proportionetur, id habeant necefl^e eft^uis enim ani^ mx fentiendi,uitx9 caufa, parte aliqua corporis prindpium animalibus omnibus eft» At uero partes ad uidum pertinentes ea quoc^ omnia necefl[arid habentjquan quam uarie^propter loca quibus cibii recipiant* habet mollium genus parte^quod os uocatur, hinos dentes : atque in ore pro lingua carnofum quiddam^quo uolu^ ptatem efculentorum difcernat* Cr uftata etia pari modo binos dentes habent pri^ mores,^: carnofum illud quodlinguae proporrionetun necnon teftata omnia par tem eiufmodifaabet eadem caufa, qua fanguinea, uidelicec ad cibum fentiendum*

504- ARlSTOr* DE PART* ANIMALIVM

Quoniam etiatninfeda fimiliraaonejaut promuftidem habentore prodeuntemj m apum^mufcarum^ genus^ut didum iam eft : aut in ore condicam panem eiuf^ tnodi poffidentjUt formicx, 8C fi qua alia fint generis eiufdem.Dentes qusedam ex fjshabentjquanquam diuerfoSjUt apum,mufcarqm^ genus:quaeda non habent, quae cibo utantur humido. infedorum enim complura non uicfius, fed armorum gratia dentes obtinent.Teftatorum aute quaedan^^ut principio diximus^linguam appellatamhabetrobuftam^Conchaedentibus etiam binis fulciuntur.utcruftata» Stomachus fiue gula ab ore praeloga mollibus eft^quam ingluuies exdpit, quomo do auibus.tum uenter coiungitur, QC inteftinum pentri annexumjfimplex ufque adexitumtedit*fepijsigitur dC polypisuenter(imiIistumfigura,tumtadueft.At w i)s quas lolligines appellamus,bina quidem conceptacula uentris fpeciem gerunt: fed alterum minus ingluuiem imitatur, dC tadu difcrepat* quoniam corpus etiam totum carne molliore conftat. habet hsec ita eas partes eadem caufa^qua aues.nec^ enim eorum ullum poteft commolere cibum. mc^ ingluuies uentri prxiacet.dH[ais bentetiamprxfidii falutisqjgraria quodatramentum uocatur, tunicacontentum iiiembranea,exitum finem^ habens, qua al ui excrementa emittunt,parte quae fi'^ fiula uocatur, quae in fupinis pofita eft . kd cum atramentum hoc mollia habeant omniajtum praecipue, plurimum^ fepia continet. quoties enim metu perterren^ tur,hoc efFufo humore aquam infufcant, fibi^ nigrorem feptum proponunt,&^ turbulentiam quafi quo fe abfcondant.habent hoc atramentum lolliginesj&r poly 20 pi fupra apud mutim potius pofiium : fepix infra ad aluum. copiofius enim habet, quoniamagis utantur.quodqs propterea euenft.quia uitam littoralem traducunt, 6c tamen nihil quo fibi auxilientur aliud habent, quomodo polypi dC brachijs fibf fufficiunt,5i: coloris mutatione, quxdC ipfa accidit ei per metc, ut effufio atramen^ tiJolligo fola ex fjsgaudetalto, uitam^ pelagicam agit. fepiaigitur plus continec acramenti,5::infi-a,quoniam copiofius.fadliusenim & longiusprofunderemaiori ex copia poterit.fit in hocgenere atramentu,ut in auibus^quod per excrementum album terrenum fubfidat.nam id quoque caret uefica, quantumc^ terrenum ma^ xime fit, in atramentu fecernitur. 8C plurimum fepix cofiftit^quoniam plurimum terrenx materiae habeat. argumento fepium eft.quod taie tantumqp fic. hoc emm jo pclypus caret. lolligo cartilaginofum ac tenue gerit.Quam ob caufam hoc aha ha* beant, alia careant, quale^ in utroque habeatur genere,didum iam eft. Sed cum exanguia fint^Sd ob eam rem refrigerata dC pauida,hinc,ut hominum nonuliis per tnetum funditur aluus,aut excrementum ueficae prof!uit,fic ijs accidit quidcm ne^ ce(rarid,ut metu perculfa efFundantur.Sed natura hoc excremento ad pr^fidium 8C tutelam eorum abutitur* Cruftata etiam tum Iocuftacea,tum cancri,binos den^ tes habent primores, SC inter dentes caruncuLi lingu» cBgic illam,ut didum iam cft:tum ftomachum ori continuo iund;um,exiguum proportione fuorum corpo^ rum magnitudinis.hunc exdpit uenter,in quo bcuftx dC cancroru nonnulli den:= tcs alios habent,quoniam fuperiores illi fecare no fatis queanthinc inteftinum fim 4-o plex ufque ad exitum exaemenri dirigitur. Qpinetiam fingula teftatorum gene^ ra has eafdem obrinent partes.fed alia explanarius,alia obfcurius : quanquam ma^ f ora confpedum earum prxbeant euidentiorem.Cochlex igitur QC dentes prxdu ros acutoscp habent, ut didum iam eft, 8C quod intemcct dentibus,carnofum fimJ Iiter,utmoIIia &:cruftata.promufddem etiam, utdidumeft, interaculeum &:lin* guam.Oriautem iungitur quafi ingluuies auium, a qua ftomachus eft,quem excl pii uenter.in quo fitum eft quod papatier uocatur,mox inteftinu conrinuum tcn^ ditfimpIex,originem a papauereilloducens.inomnibusenfmteftaccisincft hoc cxaementum,quod ud efcukntuefle praedpue fentitunCxtcraetiaturbinata,.

m

ET EARVM CAVSIS, LIBER IUI ibf

iitpiifpur^sbucdnajfimiliterutcochle^conftantSuntteftatorumgetimpIura^. alia enim turbinata funt* ut ea qax modo dixi, alia biualuia^alia uniualuia.fed tur^ binata quoc^ biualuibus quodammodo affimilantur.quippe quae omnia operculo quodam cogenito, carni patulx appoiito daudatur, ut purpura^5bucdna,natices, dC reliqua generis eiufdem * id^ prxfidfj caufa. qua enim tefta non protegit/adle ofFendi poflet ab ijsqu^ extrinfecus indderent. Caeterum unmaluegenus, quod faxistefta in dorfumdataadhxret/eruaripotelifit^ alieno fepto quodammodo biualue, ut qux patell^ uocantur, Biualue fe condudendo tuetur, ut pedmes.uE mituli,turbinati3 crufta illa pra^tenui, quae a fronte integitur.quafi biualue ex uni^ lo ualuiefFicitur.Echinusomnium maxime a naturamumtuseft:quippequitefta undique fpinis frequentibus circumuallata celetunquam rem peculiarem hunc la genere teftato fortiri diximus.Natura autem cruftatorum contra, quam mollium conftat, Altera enim carnis mollitiam extra habet : altera intrihinc foris terrenam duritiam obtinet,quanquam echinus nihil habeat carnis. Igitur caetera quoque te^ ftata omnia, ut diAum eft, habent dC os, SC linguae eftigiem,&: uentrem,&: oftium exaemetiXed intereft fitu 8C magnitudine^qux fingula quemadmodij fehabeantj ex commentatione, difTedione^ animaliij petendum eft . quaedam enim rationei quxdam cofpectu ipforu potius dedaranda funt* Echini^a: eorum qux uerobula fiue tubera appdlaui^genus, peculiari modo prx casteris conftant teftatiSiHabent echini dentes quinos, dC caruncula interpofitam dentibus illam, quas in omnibus 20 fupradidis eft.cui ftomachus iungitur.ab hoc uenter in plura didu(ftus,perinde ac fi plures numero uentres hoc animal habeat^Sat enim omnes diftinctt,plem^ ua* cantis materi^* ex ftomacho uno dependet, in unumcp oftium excremeti finiunt. caro^ut dictum eft,nulla eft circa uentrem : kd quac oua appellantur numerofiora . teft£eadh^rent3membranuIisfinguIaobuoIuta,6;:panbusdiftindainterua!lis,m;: gra etiam quxdam drcum ab ore fufim fparguntur. nomine adhuc nuilo appella* tafed cum non unum, fed plura genera echinorum imt, omnium partes quidem eas omnes fortiuntur.fed oua appellata^nec omnes dbo idonez^dC parua admodti continentjexceptis ijs qui uada incolunt. omnino id ipfum csteris quoque teftatis euenitcaro enim non xque omnium efculenta eft* dC exaementiisquod papauer 50 uocatur, quibufdam cibo idoneum, quibufdam non idoneum eft ♦ continent hoc turbinata omnia fua clauicula:uniualuia fuo fundo^ut patelte : biualuia qua nodo ligantun quodautemouumuocatur^latere dextro biualuia habent,aIteroIatere oftium excrementf continent , Sed errore ouum id uocitatur, quippe quod tale fir, quale eft pingue in fanguineo genere>ciJ uiget»quam ob rem fieri folet per id lem^ pus anni quo uigent/cilicet uere dC autumnojaborant enim teftata onmia per fri gus dC xftum^atque exuperantiam temporis patinequeunt^argumento eft^quod echinis euenit» habet enim id iam inde ab ortu natur^jS^ plenilunifs uberius : non quia per id tempus copiofius pafcuntur, ut quidamputant, (ed quod nodes tepiis ^o dioresfintpropterlucempIeniorem.Calorem enim defiderant^quoniamfrigorl patentjUtpote qnx fanguine careant * ex quo fit, ut ^ftate potius ubique uigeant, prxterquam in Pyrenfi Euripo^nam ibi non minus tempore hyberno probantur* Cuius rei caufa eft^quod tunc uberius pabulenturjcum pikcs per id tempus ealo^ ca relinquant* Habet echini omnes oua eodem numero^at^^ impari omnes«quina enim^dentesetiamjUentres^totidem.RariOjquod nonouum eft^quodouum uo catur^ut modo dixi^ fed quod bona animalis enutritione alfmoniaq^ proueniat*Fit oftreis quidem in altero tantumodo latere^id quod oui nomine appellatur:idem^ eft^quod echinos habere dicimus» fed cum tefta echini non modo csterorii oftreoss rum orbem colligat unum,fed in globum drcumagaturj ut no parcm talisjpartim

S i

IQG ARISTOT. DE PART* ANIMALIVM

non talis formetur/ed ufquequa<^ fimilis fit(und{cp enim in fe nutibus fuis conglo batur) idcirco ouum quoc^ fimili modo habeat neceile eft no enim ambitu, ui cx^ tera, ditlimili conftat echmus ♦ nancp ijs omnibus caput in medio {ti\im eit quam quidem corporis partem fitum tenerc fuperiorem certum eft*Nec u^ro ouum ha^ bere concinuum poteft, quando nec^ caetera generis eiufdem fic habent, fed altero latere tantum fui orbis, Ergo cum id commune omnium Cit^ propriif m aute illius, utglobi fpedemgeratjouanumeroimpari fint^necefleeft^namfi parieflentjper diametrum difpofita haberentur, cum fimilem hinc atc^ inde feruarirationem in^s terualliconueniat.Sicautem difpofitis utrocp latere orbis ouum hajberetur^quod in c^teris oftreis non eft^altero enim latere fuac or^ id habetjS^ oftreac 6C p ecfiines* lo itac^ terna,aut quina, aut quolibet alio numero impari efl!e necefle eft» At fi terna eflentjdiducSainter fe laxo admodum interuallo haberetunfi plura quam quina, continuum prope ouum redderetur* quorum alterum no melius eff ,alterum fieri non poteft* Quina igitur c5ua echinos habere ncceffc eft* quam ob caufam uenter quoq^ quinquepartitus eft, SC dentes totide habetur. fingula enim oua^cum quali corpora quaedam animalis finr, modum quoc^ uiuendi fimilem habeat ncccffe eft* hinc enim capitur incrementum ♦ nam fi uenter unus tantummodp eifetj oua aut longe diftarenrjaut totum alueum occuparent, ut echinus, BC difficife moueretur, dC cibi minus impIeretur*Cum autem quinque numero interualla fini^uentre fin:= .. gulis adiunclum quinquepartitum eife neceife eft ♦ eadem^ de caufa detes etiam 2,0 totidem habetur*ita enim natura fimilem rationem pr^dicftis membris reddiderit^ Sed quam ob cauiam oua numero impari, tot^ numero echinus habeatjdic^tij eft, Cur autem alij parua admodum, alij magna, caufa eft, quod natura conftant altf alijs calidiore+calor enim cibum concoquere plenius poteft,quam ob rem qui cibo inutiles fam. in i}s excrementi pl us eft. mobiliores etiam facit natura caloris ut pais • fcantur,nec ftabiles maneatxuius rei indicium eftjquod eorum fpin^s aliquid fem^ per adhxreatjtanquam crebro moueantun fpinis enim ut pedibus utuntur* Veris tibula autemparum fua natura a plantis differunt/unt ramen fpongrjs uiuaciora: quippe cum fpongix uires habeatplants. natura enim continue ab inanimatis ad animalia tranfitper ea quae uiuant quidem, fed non fint animaiia, ita ut parum ad? p modum difFerre alterum ab altero uideatur, propter fuam propinquicatemjpon^ gia igiturjUt dicftum eft, cum adhaerendo tantum uiuere pofllr-abfolpta autem ne*: queat uiuere, fimilis plantis omnino eft^Qua^ autem tubera uocant dC puimones, atque etiam plura eiufmodi aliain mari, parum ab ijs difFeriit fua ipfa abfolutione* uiuunt enimfine ullo fenfu^perinde ac plat^ abfolut^.nam. d^in terreftribus plan tis funtnonnulla eiufmodi.quas dC uiuant dC gignantur^aut in alfjs planns.aut ab^ foIuta,cjuaIeeriameft quod modoParnafusfert^uocatuma quibufdaepipeirum* hoc enim diu uiuere poteft fufpenfum* Et uertibulum igitur, &C quicquid generis eiufdem fimile plant^ eft, quia adh^rendo tantummodo uiuit, fed cum aliquid ha beat carn^, fenfum aliquem habere uideri poteft* itaque utro nam modo ftatuen^. 4-0 dum fitjincertum eft*habet hocanimalis genus duo foraminajrimam^ unam.qua recipiat humorem cibo accommodatum,a<: qua rurfus emittat quantum humoris remaneat* nihil enim excrementi ut c^tera cruftata hocfe habere oftendit^ex quo fitpotiflimum, ut&^hoc, &:quicquidfimile in animalium genere eit, plantainre appellari pofl[it.Nec enim planta ulla habet excrementum.prxcingi" uero per me^. dium tenui quadam membrana in qua uitx prindpatus fit, rario cogrua eft Quas autem urricas appellant, non tefta operiuntur, fed exdufx omnino funt ijs,qu^ m genera diuifimus,andpiri natura hoc genus eft,ambigens 8C plantx,& animali.^ aKolwf eiiim, 5«: eicam petere xionnullasj^ fentire occurrentiappflI'5atque.et!am.

afperitate

ET EARVM CAVSIS, LIBER MH 207

afpcritate corporis uti,ad fe tuendiianimalisea At uero quod imperfedum fit, dC faxisce!eriteradhxreat,nec aliquid excremendemittat manifefte, quanquam os habeat,plantarum generi fimile eft^Stellarum eoam genus fimile eftquippe qu od concharum complures aggrediens exugat.Ratio eorum,qux inter exanguia ab^ (bluta uiuant^ut mollium cr uftatorum^ eadem atqueteftacorum eft^partes ^tur adcibum accommodatas,quasomnibus inelTe neceiTe eftjeoquoexplicauimus modo ick habent. Sed habeant certe iilud quoque oporter, quod ei parti propor^ tionetur^cui fentiendi prindpatus in fangumeo genere mandatus eft* hoc enim in omnibus animalibus ineiTe necefte eft- Ergo mollxbus, id membrana cotinetur ha 10 midum^per quod gula in uentrem perteditjadmota porius tergo. mutis id a non:* nullis uocatur. Cruftaris etiam tale quid alterum adiundum eft, quod &C ipfum muus nomine appellatunhumida^corpuleta^ ea pars Atcndit per eam meaiam, ut modo diximus, ftomachus fiue gula. Nam fi inter eam 5C tergum pofitus eiiet, diftendi xque no pofTet cibo ingrediente. propter dorfi duririem^inteftmum a mu te natura femouit^extra^ pofuit,&: atramentum inteftino annexuit, ut quamplu rimum diftaret ab aditUj^: pars fordida a nobih;&: principe procul haberetunpar^ tem hanc cordi proporrionari dC fitus ipfe oftendit^cum idem (it dC dulcedo humo* risjtanquam concodz, dC fanguinea quaedam* In cruftaris etiam eodem modo kn tiendi principatus habetur,fedminus patet^attamen in medio femper qu^ren^ * dum hoc principium eft, aut kHicct inter partes,qua cibum recipiunt3&: qua exae lo mentum emittat, (i fixa degunt : aut inter dextram partem dC finiftram^fi inceiTilia funt* Infedis principi] eiufmodi parsj ut ante diximus, inter caput dC alueum eft* qu^etfimagna ex parte fimplex eftjtamennonnullismultiplexeft^utiulisj&fitf milibus pr^Tongis* quo fit, ut praccifa uiuere poflSnt,natura enim partem hanc fim plicem^unamc^ tantum facere in omnibus uult* itaque ubipoteft fimplicem fadt; ubi non poteft^multiplicem* idc^ in alrjs minus, in alijs magis apertum eft* partes aute qu;^ cibum adminiftrant,non pari ratione datae omnibus funt^fed plurimum differunt*quibufdam enim in ore eft,quod aculeus appeilaturjquafi compofitum, dC una lingux ac labiorum obrinens poteftatem* quibus autem aculeus non pane priore habetur,ijsintradentes tale ienforiumconrineturjid^excipitinteftinum 50 redum, fimplex ad oftium ufqueexcremenri porrectum . quibufdam hoc retor:* tum in anfradum eft* Sunt etia qu^ uentremoriadiundum,inte{nnum^ a uen^ tre reuolutum habeant, ut quaj edaciora maiora^ funt, conceptaculum abi obri^ neant copiofioris * Genus cicadarum peculiarem maxime omnium iftorum na^: turam forritum eft ♦ quippe quod partem eandem in ufum tum oris, tum linguae conftitutam aptiflime habeat, qua ueluti radice cibum ex humoribus rrahat.nemtf pe omne infedorum genus minimo alimento contentum eft,5;: prope fibiipfa fufficiunt, non tam corporis exiguitate, quam fi*igiditate» quodenim calidum eft, cibum dC defiderat, dC concoquit cito ♦ contra quod fi-igidum eCt, cibo carere fadle 4.0 patitur* fed omnium maxime cicadarum genus ieiunum eft fatis enim ifs alimen^ to eft humor, qui in corpore remanet : ficut animalibus Ponricis,qu^ non diutius quam diem unum uiuere queunt,quanquam illis uita die uno perquam breui tem porisfpacio defcribitur , ijs plustemporis datur,tamenidquoque breueeft*Sed cum departibus animaliuminterioribusdictumiamfit^ad reliquasexterioresre* deundum eft, incipiendumq^ non urjde digrefti fumus, fcd ab fjs ipfis, qux modo expofui, ut ijs expeditis quae moram exigunt breuiorem, amplius in genereants malium perfedo,8^ fanguine praedito immoremur*

205 ARISTOT* DE PART. ANtmALlY-M

j:)c^irtihiiiexmonhm$cmnm(sBhemmqiinteTfedij^^^^ Ca^ut Vt

I Rgo inkctz aniraalia quanquam non partibus numeroffs conflantj I taraen ipfainter fe diffidet. quippe quae cum omnia multo^ babeant pedeSjquomam contra tarditatemrrigiditaiemc^naturxeoTUmnii merusexaudus pedum motione etFiciat faciliorem,tamenuarienii merum hunc fortiantun qu^ enim plurimum pro fui corporis lort:* gitudme trigentjnumero praecipue fuperant^ut iulorum genus^Quinetiam quod principia plura habeantjhinc & infectiones funt^Si^ numerus pedum proinde au^ getur.quibus aute pedes paudores^hasc uoluaes funt. ut pedum inopiaadiumcn i® to penoarum compenfetun Ipfarum autem uoluaum quae pafcuis uiuantjS^ pa^- huli caufa necefle habeant euagarijhae quadripennes funt, SC corpulentiam habes kuioremjU t apes, dC reliqua gmeris eiufdem* binas utrocp fui corporis latere pen^s nasgerunuAtueroqua? corpore exiguo funt, bipennes conftant, utgenusmuss fcarum.Qu^autem parua funt, dC uicam ftabilem agunt, mukfs fulciuntur pen^: niSjUc apes : dC crufta pennas obtectas gerunt^ uelut gallerucae dC caetera id genus Infedaj falicet m pennarum uires integras tueantur* Cum enfm ftabiliafint^coris rumpi facilius poffuntjquam qux motu citancur agiliori. itac^ fepto propofito ma niuntur.Q_uinetiam penna eorum caret dC fifruraj&fcaule.ncnenimpenna/ed membrana cutis xmula efl:, quapr^ flccitate neceflarid abfoluatur corpore eorijj lo cum carnis portio frigeat. infeda aucem funt^ tum ob caufas praedicias^tum etiam m (eCc tuto inflexu feruare pofliht. conglomerantur enim quxcuncue ex ijs proi: ' lixocorpore funt* quod elFici nid infedis non pofTet* Quaautem glomerarine^ queantjcontrahunt fe inincifuras. qaodpatetjcum tangunturjUeluteaqu^canrf thari uocantur^ubi enim metuerint, mo£U ceiranc, totocp corpore indurefcuntjn:» feda uero h^c eile neceflarii! propterea efi^quodin eorum effentia ineft, ut multa principia habeant. ea^ rarione fane plantis afiimilatun ut enim plant^ ipfa quoc^ pr^cifa uiuerepoilimt, fedhxcaliquandiu.iilae uel perfici pofTunt, acduxex una atqueeaam pluresnumeroprocreatur^aculeiseriam armantur nonnulla infeda concra ariimalia noxia. geritur aculeus alijs parte priore, alrjs pofteriore* aut enim |© ore^autaluoextremamamut elephantis parsdelegata odoribus commoda etiam tum ad pugnandum^tum ad cibi ufum habetur^iic infedorum quibufdam lingua pluribus ofFicrjs fun^tur/cjuippequ^ 8C cibumfentiat/ufdpiat.admoueatCB,^ defendat contra aiiorum iniurias* Quibus autem non in ore aculeus, hac dentes habentjcibi fdlicet aut confidendi, aut capiendi,admouendiq^gratia,utformici?5 tit apesvAt uero quae aculeo in aluo armata funt, haec ut animofa aculeum pro ar^ mis obtinuere.qui intra aluum conditus efl^ut in apibus,8<: uefpfs.quoniam uo- ii^ eres (unt^nMn fi praetenuis fragilis^ aculeus extra pateret, hcik corrumperetur, Sed (i m fn fcorpioriediftarer^onus ita afferret* fcorpio profecio qucd nonuoiata* fedgrefrufemoueatjcaudam^fbrtitus fit,aculeum caud^eadiunc^tumoerat uef 4.0 mutiiem ad pugna habeatvnecefTe eft,NuIIi aculeus in aluo cui penn^ biri^.quod ' enim imbecilla parua^ runr^ideo binas habeht. qiiippe cum uel a paucioribus e& ferripofrintquae parua funt.quodidemcaufxefl etiamcur aculeus parteprfore geratuncum enim imbecilla fint^uix parte priore ferire pofTunt, At uero qu^ plu* ribuspennispr«ditafunt,quia^audfora funt,merito penas plures obtinuere.oar* te^pofteriore ualent.infirumentumautem non idemadufusdifTimaeshaberifi fieri potefl/ed ad defendendii acuttfHmum^ad gufbndum fungofum^^ cibi attra hens melius efi. Vbienim licet claobus uri ad duo opera,nec altud impeditur,nihil laknawra&cerefoIet^qualeperinopiamarsexcuforiaobelifcoJychmumexueru

iucerna^

E "F E A R V M-, C.A V S IS^ L I B E R 11 11 20s>

!^cf lia^ coppnit^attamen id fifieri no poreft^eodem ad plura opera abutftunPe* des priores nonnulla ex ijs longiores ideo habet, ut quonia propter oculorum du ritiam non exquifite cernant, cruribus ijs longioribus abftergant incidentem mo^ Ieltiam,atque arceant* quod dC facere mufcas uidemus, 6C apes,&: reliqua gencris eiufdem. femperenim prioribus cruribus uallant dC protegunt . pofienora medfjs Ipngiora funt, ut ambulet mclkis.dC atollantur facilius de terra, cum auolare libcft quod planius ea oftendut qus faliuntj ut Iocuft^,utcuIices* cum enim infiexa rur^* fus connixa extendunt^attolli de terra neceffe eft. Locuftx no parte prxore,fed po fteriore habent crura illa ad gubernacul or um effigiem conditaXufFraginem eniin 10 intus fledi necefle eft* quod nullicrurum pr iorum datum eft. omnibus his feni pe desjijs etiam^quorum enixu faliuntjConnum eratis*

Bepdnihmte^iitommexterioYibm Caput VII

Eftatorum corpus non multiplex eft.cuius rei caufa eft^quod eorum natura ftabilis eft* Quae enim mobiliora funt, hacc pl ures habeat par# I ces necefle eft.quonia adtiones eora fint, 8^ officia. plura enim defide f^^M W^i rantinftrumetaea5quaepIuresmotionesexercet.Ad hs^c^zmomni^ kJ,^-^^! noimmobilia funt^autparummotusadipifcutur. uerumnatura con

fulens eorumfalutijduritiam teftae obduxit.Suntalia uniualuia, alia biualuiajalia turbinata3Utdidumiameft.turbinatietiageneris5 alia in anfracftum intorta lunt, » utbuccina.aliainglobumtantumcircumaclajUtechinorumgenuSjnecnonbiual uium.alia referatilia funt^utpedines^S^: mituli. ab altero enim latere nodo li^tur^ qu^dam utroc^ latere connexa funt,ut unguium genus.Habent omnia teltata ca put infr^^ plantarum modo.cuius rei caufa eft^quod cibum de imo capiantjUt plaa. tx radicibus fuis hauriunt.itac^ i]s ufu euenit^ut mferiora habeant fupra/uperiora infra.membrana obducit,quaportio potulenta humoris tranfmiiTa liquata^ dbo aOTumitur.nulIum ex i|s eft quod capite careat*C^ter^ corporis partes nomme ua canCjprseter eam quae cibum recipit.

lieexterioribuspartihuicriiflamte^.amm. Caput VIII

Ruftata omnia ingredi poiTunttita^^ pedes complures obtinuerunr* I Summa eoru genera quatuor numero funtsIocuftaejgnmari^fqLiiilafj i cancri.quac: iingula in plures ipecies diftingu3tur.quae r^ modo tor^ ll ma. uerii magnijjudine etia m uira inter fe difrerant.alia enim msgna, il aliaparua admodufunt. Genus igiturcancrariuS^IocuftarraiimJia inter fefuntjCoquod utrunc^ brachia forcipibusdenticulatis habeat.fedhscnoa ingrediedi caufa habetur, kd m rjs quafi manibus capiat ^ retinear* quam ob rem contra quam pedes ea fledere folent* hos enim in cauumjilla in orbem flectunr 5^ circumagut.fic enim ad cibum capiendum admouendumi^ comodtusagitur.Sed intcreftjquod locuftser caudam habent^cancri no habent.Iocuftis enim utnantibus 40 cauda utilis eft.natat enim cauda^ quaii remo innitedo* A t cancris inutilis ett^quo* niam uita agere terrenam.cauernas^ fubire foleant* qui tamen ex j)s pelagij funt, ij pedes habet longe retardiores ad ambulandum, funt enim c^texis ipfi nanaores, ut mai^s&^ qui heracleotici appellantur.crura i)s breuia, quia parum mouetur.fed falus eorum beneficio cruft^firmioris contingit, itac^ marjs crura tenuiora, herass cleoticis breuiora^Cancelliaute, quiperquam exiguiin pifciculis reperiunturjpeiJ dts nouiilimos latiufculos habent^ut ad nandum utiles fintjquafi pro pinnulis^aut remis pedes haberetur.Squillae a cancrariogeneredifferut,eo quod cauda habear* a cruftario uero^quod forcipe careantad^^quonia plures habeantpedes.eo nan<^ sredundantiailia abfumiturtpedes obunet plureSjquod no magis adnandiisqua^m

S ^

aio A R I S T O f ♦ D' E P A l^ t/ A N I H A L I ^ H

ad ingtedienda Cmt fuapre natura propefiores*partcs fupinas dC captrfs ^iEa habw, m akera? ad acdpienda reddendanK^ aquam branchiani fpecie codtm ftnt : akerse planiores cabeliatioresq^ in fceminis cruiiari generis omnibus,quam inmaribus confter.6: interiora uero operculi applicariha-riorayampliora^fcemin^cancriha benrjquam mareSjquoniam oua in ea xdunt no procul ut p^es^ catera qux pa rere folent.quo enim ampliora fint, eo locum oui&pr^ftare poterumcapadorem*. Locuftae cancri^ omnesforcipem dextragr^idioresUalentiorem^habent^Parte enim dextra efficadora fuapte natura funtanamlm omnia. reddif aot fcmpcr a na turacuic^^uel folijuelpraecipue^id quouripoieftiut denteSjCosqp aui: exertos^aut ferratos^aut c6rinuos3&: cornaa:& calcaria,^ reliquas eiufmodipartesjquarij ufus lo ad defendendu aut dimicandum.Gammartfolmon certu/ed akertttrum ^que^ut fors tulerir,forcipe habentgrandiore^tam mare5 quam fo2tnin«e.caufa aute cur for cipemhabeaCjquodexeogenerefinr, quodforcipemhabet«curaIterumgrandio* rem incert e, quod no integram fuigeneris natura tenet, {editd. degeneratjUt quod ad aliud defimatu ef!,eo no eodem, fed adgrefTum utatur.Qui^amfitus partium frnguIarS fir, dC qua df fFerentia inrer fe difcrepem, 8C quo mares cum fceminis diiil deant^ex commentatione diffedionei^ animalium perendum efi/

De pnrUhm exteriotihm moUium animaUumiO- fntguine cmntium. caput I X

£^c Ollium partes interiores antCjCum cxterorii expofui* nunc exterio;» lo f^ rum ordinem perfequemur.habent haec foris alueii corporis indifcre || tum, dC pedes parti priori iundos circum caput, mfra oculos drca os

%rM i fi ^<^^^t^s.fedcumcxteraanimaIiaquJbuspedes,autpartepriorepo 1^^^' fieriore^ eos habeant, aut latere, ut ea qux mukis pedibus mnitun^ turjSi: fanguine carentjhoc unum genus pedes parte, quam priore ineo capimus, omnescontiner.cuiusreicauraeft,quodparseiuspofierioradprioreaddudaeft* extrema^ coeunt 8C confundunturrquomodo turbinatis inter reftata acc{dir,GeI nus enim reftarum omnino parrim cruftaris, parrim mollibus fimile eft, qua enim foris terrenam portfonem,intus carneam habet, cruftatis aflimilantur. qua autem forma dufmodi corporis conftat, cum mollibus couenit omne quodammodOjfed 50 praecipue quae ex turbinatis cuniculo in anfradum contorquentur . natura enim eorum utrorunc^ perinde fe habet^quafi quis dire<fta Unea(ut'in quadrupedum &:

hominiigenereeft)primuextremaIine^partefuperforeosiltumintelIigat,qua,a: mox ftomachu,qaa,b:tum uentrem,qua,c.deinde inreftinu ufq; in oftium exae^

menriqua,d.haecitainfanguineogeneredifpofirafunt.a:capur,pe(ftus^Iocum obtinentpnmum.rehquaeorumipforumgraria,aurmorus caufa a natJraadie^ fefunt,utpriorapofterioramcrura.Incruftatiseriaminfec'tis^ordoinreriorum codem modo conftare uult, fed offictfs exteriorum motionum differt a fangui^

neogenere.AtueromoIliaa:turbinatainter fe quidemproximeconftant,fediis cconuerfo.finisenimad prindpmmfleditur^quafiquis ]ineamef€ectendoaddu 4^

catd,ad a.Gumemmitaparresinteriores fjscoIIocentur,ambitalueus, quiinpo:^

lypistantumcaput uocatur qualis in teftato genereturboeft.necaliudintereft,

mfiquodaItensmoIlequodambic,eft:aIterisdurotegmfnecarnemnaturacom^

plexaeft, utferuentur,cum difficulter moueantunhincfit, utexcremenrum ram

mollibusquamrurbmatismearuoriui^^^^^^

turbmansalarere.hacd^

lolligmes pedes fupradentesfenos exiguos, eorum^ nouiflimos duosmaiores.

reliquos

ET EARVH CAVSIS, L I B E R "M I.I zit

^-eliquos autemodtonorumduos infraomnitim maximos^utenim qiiadrapcdi* bus crura pofteriora firmiora ualidforaq^ funt, ita ijs quoque maximi qui infira ha^ bentur. his enim onus fufiinetur, motus^ potiffimum agitunduo etiam illi nouif^ fjmi maiores fuismedijs funt, quia illis mmiftrent* polypus medios quatuor habet maximos.Omnibus igitur his pedes odoni» fcd feptjs dC lolligimbus breuesjpolyss pis magni.alueu enim corporis fepiae SC lolligines habent magniijpolypiparuum* itai^ quod natura polypis ex corpore dempieratjid in pedum longitudinem addi^ dit*quodfeprjs8^ lolliginibus de pedibus abfiuleratjeocorporis magnitudinem auxit*quam ob rem polypis pedes non folum ad nandum utiles funt/ed etiam ad

lo ambulandum^fepijsautem dC lolliginibus inutiles funt* parui funt enimjCum aU ueum habeant magnum*cum itaque pedes habeant breues atque inutiles^ne xftu maris tempeiiatec^ exturbetur faxis^ut^ de longinquo admoueant, ideo promu^ fcides binas prxlongas habetj quibus ueluti anchoris innitantur/e^ ftabiiiant mo

' do nauigij tempeftate urgente* uenentur etiam procuIjOriq^ e longinquo admo^ ueant^PoIypi promufcide carent, quonia pedes ad ufum eundem commodos ha^ beant^QuorS aute pedibusacetabula cirrametaqp adfuntjhxc uim contextum<^ talem habentjqualem implicamenta illa quibus digitos antiqui medici indere fole^ bant»ita enim fibris implexa funt^ quibuscarunculas, c^tera^ cedentia trahanr*. quippe quae lapfa prehendant, intenta premant St^retineant, cum pars interior to

20 ta contingat atc^ amplectatur ♦ itac^ cum aliud non habeant^quo capere admouej» re^ pofTintjnifi aut pedes aut promufcides, h^c pro manibus obtinet ad uim tum inferendam^tum propulfandamj at<^ etiam ad cstera uits munera neceilaria.fed cum cxtera omnia geminis acetabulis feriem acapite in extremos ufque cirros ha=s beant ordinatamjgenusunum polypi quoddam fimplici infpergitur acetabulo» cuius rei caufa ad longitudinem tenuitatem^ brachrj referenda eit*cum enim an^ guftum fitjfimplicis acetabuli ordinem tantii capiat neceile eft. non igitur ita con=s Sant,quia id optimu^fed quia necefle fit propriafubftantis ratione.PinnuIam h^c omnia habet circundantem alueum* qus cum in caeteris^tum in grandium lolligiit num genere iuncta^perpetuacp gefiatur. minores uero quas lolligines uocanr,]a==

3.0 tiorem hanc habentjnec anguftam ut polypi dC fepi^^neque circumaciam per to* tum a!ue5/ed de medip orfam^caufa cur eam habeant eft^ut natentjS^: fe diriganr, Ut uolucres cauda pennis condita* pifces pene cartilaginata reguntur* poiypis hoc minimum eftjminime^ confpicuum, quonia paruum habeant alueum,quem fa=5 tis fuis pedibus dirigere poffint. atc^ de infectis^de teftatiSjde moIIibuSjdic^tum iam . eftjtamdeinterioribusquamdeexterioribuspartibus* .'

Tieexteriorihu^animmtm uiui^drorumofmguimciipr£ditorumpiYtihm:,a'Sorum cumhominein ijs diffirentia, Caput X

E genere fanguineo uiuiparo denuo diflerendum cikjnido reperita-

a reliquis partium earum qus anteexpofits funt.quas ubi definieri^s

mus^cotinuo de fanguineis ouiparis parimodo dicemus* partes quf^s

bus caput anf raalium coftat, dC ceruiXjS:: collum explicatae iam funt*

habentautem caputanimalia omnia fanguine prxdita*exanguium

nonnullis indifcretu hoc eft, ut cancris* collum omnibus uiuiparis eft*ouiparorum

ali]s eft^alijs deeft,Qu« enim pulmonem habent, collum etiam obrinent.Qux au

tem fpiritum extrinfecus non accipiuntjCarenthacparte^Caputcerebri graria po^

tiffiniumeft, hanc enim partem genusomne fanguineum habeat neceffeeftjS^-

quide loco obfedo cordi, ob eas quas expofuimus caufas* fed natura fenfuii etiam

oonnuljos.in eocollocauitjquoniam fanguis eius membri temperatusmGdice fit,.^

15X ARISTOT* DE PART* ANIMALIVWL

dC idonteus tum ad cerebrum tepefadendumjtum ad fenfuum tranquillitatem atqp mtegritatem*Terciam item parte fubiecit eam quae aditum cibo praeberet* hic enim commode eollocaretur* quippe cu m neque fupra cor dC uitale principium^uenter conliicui poflet. neque fi inferius, quam nunc efi, poneretur/ieri poiTet, ut acquc aditus cibo pateret*corporis enim prolixior longitudo faceret, ut longe a prindpio mouendi 6^ concoquendi diftaret» Sed enim caput ea caufa conditum efi collum autem arteriae gratia habecun quippe quod eam atque etiam gulam protegat^am^ plexu^ fuo tueatur.hoc c^teris ammalibus flexibile^Sf^ uertebris compadum efi» atlupo dC leoniofleperpetuo riget.commodiusen!madrobur,quamadc2Eteros ufus collum rjs efTe natura uoluit* A collo dC capite crura priora^peclusq^ habetur» lo fed homo uicepedumpriorii brachia^SKfquasmanusdicimuSjhabet^Solus enim animalium omnium eredus efi , quoniam eius natura atque fubflantia diuina cfi* officium autem diuini cR intelligere atque fapere, quod no facile efiet, (i uafia cor* poris moles ailideret . pondus enim tardiorem reddit dC mentem SC fenfum coma munem*quam ob rem concretione dC pondere grauiore opprimentCjCorpora uer gere in terram necefle eft» ica<^ natura cute confulensjpro brachtjs dC manibus au ra priora quadrupedibus fubdidit ♦nam pofieriorabinaomnib^ greflilibus efle necefle efl^Quorumigituranimapondusfuflinerenonpoflet, hxc quadrupeda fadafunt* animaliananque omniajexceptohomine^formam gerunt pomilionis» efl enim pomilio cuius pars fuperior magna efi, inferior qux fuflinet pondus mo;* lo tumc^ exercet, parua, minimecprefpondes fuperiori/uperioreincelligieam uolo, quae a capite ufque ad excrementi of^ium pertendit^qua pedus etiam continetur* hominibus igitur hxc pars modice ad inferiorem condita efijmulto^ minor adul^ tis iam perfedis^ euadicanfantibus enim e diuerfo efl:fuperior magnajinferior mi nor eft.quam ob rem ferpiic infantes, nec ambulare poiTunt^iam principfOjne fer^* perequide poiTanr, fcd fmmobiles iacent«omneseniminfantespomiIionesfunt* tum profedu xratis^hominibus pars inferior augecur:quadrupedibus contraVnfe rior primu maxima efi, tum procelTu temporis fuperior crefcit, qu^ fcilicet ea eft, quae ab ano ad caput porreda efi* unde fit ut pulli equini paulo fuis paretibus finc fummiffioresjatc^ adulticrurepofleriore caput attingere nequeunt^quod nouelli 50 facile attingunt^SoIipeda & bifulca ita fe habent«digicata autem cornu^ uacua for ma quidem SC ipfa pomilionis funt, fed minus* quam ob rem pars eorum inferior ad fuperiorem defedus ratione incremetum capeiTit. Auiumeciam dC pifcium ge* nuSjOmne^ fanguine praeditum forma pomilionis efijUt dixi.Quam ob rem bru* ta hominibus funt demennora.etenim incer homines pueri uiris, dC inter uiros po^ miliones mentedefidut, quanquamalijs uiribusforce uaieat.cuius reicaufajquam diximus^efi, quod principium ammiadmodum diftldle motu, corpulentum^ in fjs efi* addo eriam quod cum minus remaneat calorfs, qui efFerat, plus autem ters' ren^ portionis fuper/it, effidtur ut corpus animalis tum minus, tum etiam mulri^ pesformetur^demum^ expes, proftratum^ in terram prx inopia caloris pro- 4.0 ueniat, fenfim^ procedendo ita degeneret, ut principium uitale caputm infra ha^ beat* ad poflremum immobile Gt, dC fenfu uacuum,planta^ cft uice mutata,ut fu periora infraVnferiora fupra habeaLradix enim plantarum uim obtinet oris^&r cz^ pitisTemencontra,fupra,exn-emis9 ramis confifiir* Sed quam ob caufam anima* liumaliud bipes,aliud multipes^aliudomnino expes^a: curahaplants,aliaani* mances confliterint, explicatum iam ef! * atque eciam qua de caufa homo animali^ um unus eredus efi, utq^ eredus fuaptenatura,nondefideratCTura priora, fed pmijs brachia 8C manusanaturarecepit*Anaxagoras igitur hominem pruden^ tiiHmum omnium animalium efle ait, quoniam unus omnium manus obtinet.

ET EARVM CAVSIS, l'I-B E R 1 1 1 r* ^ir

fedrcdaratio exigit, ut quoniam prudentiffinius omniumeft,ideo manusrecc* perit manusenim inftrumentum funtnaturaautem, ut homo prudens,itam^ buere folet cuique rem qua uti poffit* redius enim tibia dabitur pento nbiae,quam tibiam habenti periuatibi^addetur.remenim minorem maioripotiori<^natura addidit^non maiorem nobiliorem^ minori^quodfi ita melius eft,natura autem ex fjs qux fieri poiTunt/acere folet quod melius fic, homo no propter manus pruden tiflimus eMcd quia prudentiflimus omnium animalium eft, ideo manus obtinet* qui enim prudentifl[imus eft, rede plurimis uti inftrumenris poteft.manus autem effe uidetur no unum inftrumentum, fed multa.eft enim,ut ita loquar,mftrumen

^ tumanteinftrumenta.naturaigitureiquiartes plurimasreciperepoteft manum reddidit,quxad pIurainftrumentautiliseft.Quiautemhomincm nonbene kd deterrime omnium animalium conftare aiunt,nudum enim atque mermem crea^ tum referunt,non rede i) fentiunt, c^tera enim animalia unum auxilium habent, idcBnulIo pado poflTunt permutare,fedquaflcalceatafemper dormire,acomnia 2gere,necueftitumunquam deponere pleniorem,nec^armamutarequaeiemeI acceperint, necefle eft. At homini multa habere auxilia licet^cacp fubmde mutarc. arma etiam qux uelit,&: ubi uelit,capere poteft. manus enim dC unguis eR,dC un^ gula^a: cornu,8^ hafta^ec enfis, dC quoduis aliud genus armorum^aut mfirumen* torum.quippe qux omnia haec fit,quoniam omnia dC fumere poteft^S: tcnere.cui

20 manusnaturxformaetiamadhibitaeftcongrua,diuifaenim&:mulDfidaeft:nain in eius diuifionc, componendi facultas eft. in compofitione uis diuidendi eiie non poflet.uti etiam eadem modo fimpIid,modo duplici, dC omnino mulrifanam liccu QxxindC flexus digitorum ad capiendum, premendum^ commodiffime habent* unus a latere adiundus eft digitus^is^ breuis dC craflfus/ed non Iongus.ui enlm fi manus omnino deeffet, poteftas capiendino fierett ficnifi dfgicus hica larere adef=« fct non eadem illa focultas probe daretur.hic enim a parte inferfori furfum premit^ ut c^teri a fuperiore deorfum.quod fieri ita oportet/i ualide quaii copula forri col* iigandumfit.pollethicpIurimum,utunusmuItos2quiparet.breuiseriaeft5U£ra? buftus {it,dC quoniam nullam praeftaret commoditatem fi longus eflet^rede eriam

50 nouiffimiTs digitus paruus cik^dC medius Iongus,tanquam remus nauigff medius. quod enim officio capitur, circum per mediij digitum compledi poriffimu necefle eft.Sedenim pollex dC magnuSjquialatereiunduseft^ideoappellaturjquamuis paruus fit^quia cateri fine eo inutiles fere funt* Vngues etiam rede natura molira eft.quippe qux cxterisanimalibus eosueladufum aliumdederit^hominiautem operimenri tantii gratia excogitarit^digitos enim exnremos integunt dC ruemnfle^ xusbrachiorumhominitum ad dbumadmouendumjtumadcaeterosufus^con^ tra quam quadrupedum generi aguntun illis nanqueintrorfus poplites Bccii nc^ cefTc eft,ut ad greffiim utiles fintufum enim pedum praeftant arrus priores,quan=t quam illius etiam generis ea qu^ digitata funt^no modo ad grefllim utuntur priois

.40 ribus cruribusj uerumetiam ad manus offida uri nituntur.quippe quac dC capiant prioribus auribus dC repugnent^ quod folipedes pofterioribus fadunt.non enim crura eorum priora cubitis manibus^ proportione refpondent, utnonnuUorum ex ijsjquorum pedes in digitos finduntur.ob id pedes priores qmnts diftindos di^ gitis habcnt,pofteriores quatcrm^s^ut leones,&: canes,atque eriam lupi^di: panthe^ r»*quintus enim eorum quinto^magno^ manus rcfpondet^Sed quae parua inter digitata funt^poftcriores etiam quinque <Jgitos obrincnt^quoniam ferperefolent, fdlicetutunguibas numerofioribus apprehedendo fadlius obrepatadfublimio^ ra.Pedus inter lacertos homini conftitutum eftjCatcris inter aura prionulatum id cffein hominerarionepermittitur,cumnihflIacerri adiundi lateriustmpcdiant*

214- _ A R I S T O T* D E P A R Tt A N I M A i. I V W

Atquadrupedibusquod ante fe cruracumambulant^locum^mutantjproten^s dUntjpars h^c coartata eft.unde fitjne quadrupedes eo loco habeant mamas*nafn hominijquod dC fpacrj laxitas permittit36<: carnofa ea pars eft, cum operiri fedem cordis conueniat, mammae pedori afformatae funt carnulentx* manbus quidem ob eam quam dixim us caufam : fed fceminis ad alterum quocp opus natura mama mis abutitur ^quod eam fxpeiacere dicimus*ciba enim in ijs recondit fuis paruuiis» bin^ homini mammae^quoniambinaefunt partes^dextra dC finiftra,duriufculat, fpaciointerpofito difterminantur : quod dC coftaeeodem locofibicoeantjfine ulla molefiiatcxterisanimalibusmammae in pedore haberiintercruranon pofTunt: ira enim greiTum impedirent*pluribus aute locis alijs habetur fine ullo impedimen i<j to* quibus enira folida ungula, aut cornua, dC partus numero parciori, haec mam* mas inter femora habentjCascp binas,Qux autem numerofo partu, dC pede mviU tifidofunt^hxcaut plures peruentremdupIiciordineutro(jdeIatere gerunt^ut fueSjUt canes : aut binas tantum medio uentre, ut leo* cuius rei caufa eft, non quia parcrffime generat,nampIuresquamduosinterdum xdit,fed quodminuslade abundat^cibum enim quem raro aftlimit,quoniam carniuorum e(i,in corpus ab^ fumit ♦Blephas duastantum habetjeas^fubarmis. caufacurduashabeat^quod uniprolis eft* cur non inter femora, quod mukifidum eft, nullij enim inter femora habet^cui pedes difaed in digitos funt ♦ cur fupra fub armis, quod in ijs qu^ plu* resobtinentmammas dC primxfunt, &:plurimum ladis hauriunt, qu^eaparte 20 continentunargumetoeft, quod fcrof^ facereaflblent, pords enim ssditis primis, mammas praebent primas.ergo cui unum eft quod primum in lucem prodit^id pri mas habeat mammas necefte eft* primae aute quae fub armis habentur^elephas hac de caufa duas^eo^ loco mammas habet ♦ quae auie multiprola funt, h^c toto uensj treexuberant»cuiusreicaufaeft,quodea quae prolem numerofibremeducatura fint,mammas defiderant numerofiores. quas cum per latitudinem no nift duas ha^s bere pofllnt, uidelicet ratione bipartiri corporis, in dextrum finiftr um^ per longis: tudinem habeant,necefl^ eft» Locus aute unus quiinter priora &:pofteriora crura !nteriacet,porredus per longitudinem eft.QLiae autem non multifida,fed deprola funt,autcornuta, hscinterfemoramammas habent,utequa, afina,camelus.h^c 50 enim fingulos pariijt.&: pes equo SC afino foIidus,cameIo bifulcus*cerua etiam,ca:» pra,uacca,6^ reliqua generis eiufdem mammas parte eadem geruntxuius rei cau^s fa €ft,quod haec furfum uerfus capiant fui corporis incrementa. it aque ubi conflu^ ' uium dC copia excrementi fanguinis, qui locus fane infi-a eft, dC circa effiuenris ma teri^ oftia,ibi mamm^ a natura pofitx funt» qua enim parte motus agitur alimeri

inde etiam capi alimentum poteft * fed enim homo &: fcemina ac mas habet mam^ mas^n cxteris mares nonnulli carent,ut equi.no enim omnes, fed tantii qui matri fimiles prodiere habent.de mammis didum iam eft. A pedore uenter fubiacet co^ fiis no dufiIis,ob eam quam ante reddidimus caufam, fcHicet ne aut dbi tumorem qui per calorem necefl^ario euenit, aut uteros plenos impediat. finem aute thoracis ±q

appeIIaataciuntpartes,quaeoftiumexcrementi,tumficd,tumhumidicontinent. naturaueroparteeade,tumadhumidi excremeri exitum, tum ad rem ueneream

utiturinfexutumfc£minino,tum etiammafculinoomnifanguineo exceprispau cis:in omni^ uiuiparo genere,nuIIo excepto. cuius rei caufa eft,quod senLra hu mor quidam exaementitius eft.fed hoc ita efl^e nunc fubi)ciatur,p6ft demonftrabi tur formmx etiam pari modo menftrua parte eadem emittunt : fed de fjs q uoquc poiteadefiniemus.nunciIIud fubiaceat, menftrua eaamfceminariiexcrementum elie,S(:uacantem materiam. humida autem fuapte natura funtmenftrua dC oeni^ mra.itaqueeorum profufionemfimilibus.eifdem^tribui partibusratioeft.mrus

E T E A R V M C A V S I S5 L I B E R 1 1 i I 215

zutftn quemadmodum fe habeant5&' qua difFerant ratione, (emm genftale BC ge^ iiatto uterijex animaliu hiftoria commentatione^ apertum eitidC ciim de generas: tione agemuSjdicetur/ormas etia harum partium tales neceflario ad ofFiau propo fitum eife debere,quales iam funt^obfcuru noneft/ed maris inftrumentu akerum ab akero difFert, pro difcrimine corporum,non enim aque neruofa natura omnia conflant,augetur etia dC minuitur hoc unum membra, fine ulla morbi mutatione^ horum enim alterum utile ad coitumjalteru ad cxteros corporis ufus commodum efl*nam fi femperiimilimodo fe haberet^impedimentonimiumefTeconfiathoc membrum exeiufmodi partibuSjUteorS, qu^ modo dixi, utrunc^ poflit euenire*

10 partim enim neruum^partim cartilaginem habet Jtac^ BC contrahi potefl dC exten^ di tnc^ etiam fiatus capax eft» Sed quadrupedes fosminx omnes in auerfum min* gunt.quippequae genitalenonalibicommodius habere pofIintadcoitum.Mares ueroperpauci in auerfum mingut, utlynXjleOsCamelus^Iepus.SoIipesnuUumfic mingit* Hominis partes pofierioreSjS^ aurajpecukari modo pr^ quadrupedibus habentur.Caudam omniaferenon folum uiuipara, (cd etiam ouipara habet.nam etfiplerifc^magnitudine membrum id caret , tamenaliquid prominetjquod cau^ dam defcribere poflit. homo unus cauda uacat*nates habettquod nulk quadrupe* dum datum efi^crura etiam homini femore fura^ carnulenta funt^cum ca^tera ani malia omnia no modo uiuiparajUerumetia quaecun^ cruribus confiat, uacua car ne hxc habeatt neruofa enimjofTuIentajfpinofajrigida. quoru caufa una cB prope

20 dixerim omnium,quod homo folus animalium eredus efi.ut igitur facile fuftinere fuperiora poflet^naturacorpulentiaparti fuperioridempfitjinferioriaddkifrjtac^ nates carnofas fecit^&^ femora^S^ furastfed nates uel ad corporis requiem utiles red didit.qaadrupedes enim flare diu infatig^as uiribus pofiuntjUt^ quafi iaceat^cum quaternis fukis innitatunAtuerohominesnofadIeerevftocorporef.ando durac, fed requiem fedile^ defiderant. homo igitur nates BC crura carnofa habet^ob eam quam diximus cauiam. dC cauda ob eam rem uacat» alimentu enim quod caudam adit^in hasc ipfa abfumitur* ufiis^ caud^ neceilarius defuit, quonia nates fua cor^^ pulentia fatis operiunt* At quadrupedes 6^ reliqua ammalia econtrario^cum enim forma pomilionis degeneretjparte fui fuperiore ponduSjOmnem^ corpulenttam

50 fufiinent/dlicetdemptam parti inferiori* itaque crura habent rigidioraj^ natibus uacua* fed ut pars quae exitum exaemeto minifirat protegeretur 8C cufiodiretur, cauda ijs natura reddidit/ublato quod ad aura deferret alimento.Simia quod for ma ambigua fit, ut dC in neutrOaS^ in utrcw^ genere fit cofiitucda^ideo nec caudam habetjnec^ nates.uidelicet ut bipes cauda uacat^ut qaadrUpes nacibasXaadanjm auteplures difFeretia£funt.8(:naturaijs quoc^abutitjcum nomodoadintegenda tuendam^ fedem utatur, uerumetia ad rekqui corporis ufum atc^ utilitate. Ped^ quadrupedum inter fe differut*ali|'s enim foIidi;aItjs bifidiialifs muitifidi.foIidf funt eoru quibus pr^ corporis magnitudine, copia^ terrenx portioniSs pro comu aut

4-0 dentCjmateria ad unguisnaturam feceflerit^fed enim ex ea copia pro pluribus uns: guibus unus unguis/dlicet ungula coajefdt.TaIo etiam ob eam rem carent (quod magna ex parte dixerim)at(^ etiam quod ii talus adefiet^aura pofteriora difFidlfus flecfterenturxelerius enim 6<: aperiuntur BC dauduntur qux iingulis angulis con^ ftent^quamquxpIuribus^Talus aute^utquidauus efi^tanqlalienusartus duobus hifce inferiturjpondus quidem afFerens, fed gradum effidens tunorem.hinc enim 8C ea quae talumhabet^no in prioribus,fed pofierioribus tanta cruribus eum con:* tinent^quonia leuiorajflexibiliora^ efle debent,qu^ pr^cedat^firmiora aute con^s tentiora^efrepofieriora congruitrad repugnandumetiamjinferendum^icftum neliementiorem comodius ita confiant»genusaute hoc animakum auribus ita uri

T

^iS ARISTOT. DE P A R T* ANrHALIVH

pofterioribus fblet bifulca talum habere certu efi : ijs enim pofteriora funt planio;? t2L,dC quonia talum habeant,folipeda effe no poffunt^quafi os quod pedi deeft,ma neat in fufFragine,digitatis talus no eil^nam fi efletjdigitata non efTent/ed tantum latitudinis finderetur,quantu talus occuparet^quam ob rem ea quse talum habent, magna ex parte bifulca funt* Homini pedes omniii maximi proportione magnitu dinis merito/olus enim eredus eit* ita qui duo pondus corporis totum fufcepturi eirentjlongitudinem latitudinemq^ obtinere debuerut*digitorum etia manus ma« gnitudo contra quam pedis eftjratione, manus enim ofRcium efl capere atc^ pre^» .mere.itacp longos habeat digitos oportet, manus enim parte qua fe fledit^compre hendit.pedis aute ofFicium efl tute conflare^quod ea parte pedis effici putandu efij la quae infifTa efiextremum aute fifTumjquam infiffum efle melius efi. nam fi pes tos tus inftfTus efietjtotus confentiret parte aliqua laborate : quod fiflb in digitos xque accidere no potefl^breues etia minus ofFendi ledi^ pofrunt.quam ob rem hominij pedesmultifidi dC breuidigitifunt,Vnguiugenuseademcaufapedes,qua manus obtinent.extrema enim operieda munieda^ potifllmu funt propter imbecillitate» de animalibus fanguineis, uiuiparis, terreflribus fere omnibus didu iam efl»

Bepdrtihm dmmUm otdparorum,tum quitdrupedumjtum expsdum-.^" ^um o& caufmftcAnaturadigeB:£fint* Caput XI

Anguinea uero ouipara partfmquadrupeda funt^partim cxpeda, lo I quaie unum tantcmodo genus ferpentu eft+caufam quam ob rem id \ pedibus uacetjreddidimusjcumdegrefiuanimaliuageremus^c^tera j eius forma fimili quadrupedibus ouiparis funt* habent hxc animalia ^ caputjpartes^ capitis eifdem de caufis, quibus caetera fanguinea ge^s nera.Linguam etia in ore continent omniajexcepto uno crocodilo fluuiatili^hunc enim no nifi locum tantumodo lingux habere putaueris» cuius rei caufa eftjquod idem dC terrefiris,^: aquaulis quodamodo efi, ergo ut terreflris locum obtinet lin« guae^utaquaticus elinguis efi.pifces enim^ut didu efi, aut nullam habere linguam uidentur^nifi ualdere£upinentur:autinexplanatam habent.caufa eftjquod i)s Im:^ gu^ ufus perquam exiguus efi : quonia mandere pr^guftare^ non poffint/ed in jo deuorado fenfum uoluptatem^ cibi capiat* lingua enim fenfum mouet faporum* efculentorum aute omnium uoluptasin defcendendo contingit.dum enim degfu timus^pinguia fentimus^Ss: falfa, bC dulcia^ & reliqua generis eiufdem. fenfum igi^ tur hunc animalia etfi ouipara habent* &: omnium fere condimentorum^efculens: torum^in deuorando gul^ tadione fuauitasexifiitj&gratia^quamobremnon qui potionum/aporum^ incontinentes funt^ijdem etiam condimentis ac cibo lu^ xuriant» Sed cum caeteris animalibus fenfus quoc^ guftandi adiimcius fitjillis qui* dem alter quafi unus tributus eft, Lacertis ex quadrupedibus ouiparis lingua bifi*^ da^ut ferpetibusrparte^ extrema pilofa admodum, ut didS iam efi^quinetiam ui:= tulis marinis lingua bifulca eft. quam ob rem hacc animalia omnia tenuia funt.Ser^ 40 ratis etia dentibus quadrupedes ouipar^ funt modo pifcium^Senforia aure omnia fimili modo^atcp caetera animalia habent ♦ uerbigratia, nares olfaciendi,oculos ui^ dendi, aures audiendi fenforium ^ non tamen haec eminent, quomodo neauibus quide/ed foramina tantii habentcauf^ unrifc^ dmim cutis eft.altera enim penna, altera cortice integuntur . cortex loco fquam^ bC fimile eft, kd fua natura rigfdtor at(^ durior ♦ quod in tefiudine atc^ ferpetibus magnis,^: crocodilo fluuiatili palam fit.firmiorenimofreeuadit5 utqui talem naturafortiatunPalpebramfuperiorem hxcanimalia non mouent,utne aues quidem : fed inferiore coniuentea de caufa, quam cum deillis ageremus^reddidimus* kd cum auiu nonnullx ab angulis mem

brana

ET EARVM CAVSIS, LIBER 1111 217

hi-anaobeuntenidentur,hxcnonnidantiin Suntenimoculisduiionl>us,quam aues cauraeft,quodiilisufpotcuolucribus acumencernedicomodiusad uitxmu nLfic.h^cautequonacauernasfubireomniarolent,minuscernediufu^^ Lmrequiriit.Sedcumcaput in partesduasdiuidatur/dlicetfuperiore S^infeno remmaxilIam,homo&:uiuipar^quadrupedesmaxilIamfurfum,deorfum,atc^in !ateraaRitat:pircesueroe<:aues,8^ouiparaequadrupedesfurfumdeorfum9tan £ummouent!caufa€a,quodeiufmodimotusutnisadmordendQ/ecandum^eit. qutauteinlatusagitur^adcibummokndaconfidendumcpaccommodatunisluae LurdenteshabftmaxilIares,tjsmotusc5modeagtturmiatusa^^ .olfnbuscaret^tjsnullopadourilismotushiceaquamobrem^^^^^^^^

eft.nihiienir^naturafuperuacui5fedt.Catteraomniamaxil]amouentinfmora^^

aocoS^^^^ rerendum^inutileshabet!paruienimadmodi5funt.ita^^^

osSSIusuolecodi^^^^^

tiuspoteft,indemotuscommodiusagiturJnfertur autem «ehemenausddaper quamdeparteinferiore.ergocumucriufc5,tumcapiendi,tummordendiuiu^ore

adminiftretur,magisaute necefTariilreunedioffidiifit cuinecm^^^ desidonei,comodiushuiceftmouerefuperioremaxilIam,quaminferiore.Qu^ idemcaufajeft^curetiacanat fuperiorefuiforcipispartemoueant^noinfm^^ habent enim pro manufordpem. tUijitac^ utilem ad capiendu nonad mordendu 2oLdpemeffeoportet.mordendtautefecandi%officmdenttseft.c^^^^

£erisLutbusk^etodofiusdbumcapere,quoniainhumorenofmt,orisufuspar. Lslft%tmantbusautpedibuscapiant,orefecent&:mordeat.ataoco^^^ uttunc8ufumutilefacflumeftanatura,cumitamaxma.moueaturXonum omniahuiufcemodtantmaliaobtinetpropterpulmonem arterixfiftulamprodudiore ^ acdpiant&:reddant.collumenimidappeIIamus, auodintercaput&:armos,bumcrosueinteriacet,Serpensinterhaeccolluinmim^ me fed proporttonale coUihabere uideripoteft* fiquide extremis, qu» modo dixi, parshxcdefcribendaeft.propriumferpenftbuspraec^teriseiufdegenensanima^ libuseft utcaputuertereinauerfum^reliquo quiefcentecorporeualeant,cuiusrei 50 caufaeft,quodmodoinfedorum ftru(flurauolubiliconftant,utuertebrascartiIa^ ginofas&flexibileshabcant^euenit igituridferpectbusnece{ranohacdecaufa.ad mclius uero^ut ita uitare poffint, quae ab auerfo noceant. cum enim praelongo fmc corpore 8^ pedtbus careant,inepri funt ad fe conuertendij, tuendum^ cc^ntra ca, qu£ a tergo incurrat,nihtl enim uttlitaos eifet, (i caput erigere quidem poirent,fecl drcumagercnequiret.Habenthafc bC camcjuacpecaoriproportionetur^partcm, mammas nec ea parte,ncc ufpiam fui corporis contincnt* Aues etiam mammis ca^ rent,cuiusrdcaufacft,quod nulluexfjshabeatlac mammaemmcoceptaculum, 8<: tanquam uasladtseftmccfolu haec, M eria quxcunc^no uiuiparaintra fefunt, ^o Iadlcuacant,quoniaouapariunt.inouo auteladleus illc dbusingenttusouipans conttnetur/ed dcijs planius dicctur,cum de generaabne agemus,De inflexu cur^ uarumpartiumconiidcrariiiam eft, cumdecommuniammaliagrciru^cremus» Caudam ctia genus id animaliu habec,partim prolixtore,parrim breuiore^cuius rd caufam ante in untucrfum rcdd!dimus.Omniii uero ouiparorii pedeftriii tenuiffij inuschamxleoeft.quippequiomniummaxime inopiafanguinis rigcat.caufaad morcs animse cius refereda cft* pr^ nimio nanq? metu mulriformis effidtur.metus cnim refrigeratio per tnopiam fanguinis calorisq? eft* De parribus animalium fan* guinei generis,tum expedum, tum quadrupedij^aut bipedij, quaenam ftnt extra, fi^^quadecaufajdicfiumfereeft.

m8 ARISTGT* DE P ART. - AN IHAI..IVM

t^epmhmauiumexmorihtiiia^eirmdifjhmtijSiquds^ohcaufiisficA^^ turapofiufmt, Caput XII

Ves au£€ difoimme inter fe difcr^pat, eo quod in excefTu defedu ue partium, dC inpluris minoris^ rauone uerfanpercipimus.SGt enim earum altae longo crure^aliae breui. linguam etia ali^ latiufculam ha^ bent,aliae anguftam^eodem^ modp reliquis pardbus differut* At pri ^ uatim inter fe paulo ratione paraum difFerunt* quanquam a caeteris formaetiampartium difcrepent*pennatumenim genus omnium auium eft^id^ proprium habet ad casteraanimalia, cum enim aliapilOjaut fquamajautcortice te^* gantur,aues penna opertae funt,pennamc^ habentfiflamjnec fimfli fpeciejatc^ ea^ lo qux totipenna a pennx cotinuitate appello* his enim fifla^illis infif^ eft penna. dC altera excaulisjaltera caulata eft* quinetiam capite roftri natura fingularem ac pro^ priam prat cateris gerunt*elephantis enim naris pro manibus eft^infedis quibufda lingua orisofficio fungitunathis uice dentiu manus^3.roftruni ofleum datumeft^ de fenfuum locis dictii iam eft,ColIum auibus quoqp porrediij eadem^ de caufa qua c^ter/s eft, hoc alijs breuejalijs longum, 6C fere pro crurum modo, magna ex parte defcnptij eft^Quibus enim longa funtcrura, ij^ collum longum.contra^qui* bus breuia crura, ijs collum breue, prxterquam palmipedibus.CoIlum eaim nec breue^cum cruribus longis^nec longii cum breuibusjpafium adminiftrare ex terra poteft, carniuoris etia uolucribus longitudo colliincommoda eft ♦ imbeolle enim,: 2© quod prolixum eft. ijs aute uidus beneficio uirium coparatun quam ob rem nulli coilum longum^cui ungues adunci.palmipedeSjd: qti^ diuifis quidem/ed parum diductis digitis funt, ut quae eode genere cum palmipedibus contineantur,coIIum longius habent.tale enim ad cibum ex humore petendii <pmmQdius eftJed crura ijs breuia^ut melius natare poflfint* Roftra etia inter fe differiit uidus ratione. alrjs enim rectum,altjs uncum roiirum eft.redum fjs, qi^as cibi capiendi gratia tanrum id habet.uncum carniuoris^Tale enim utile eft adretineBdii i)Xqu^ raptu uiuanr, 6:dbumexanimalibus petere necefl!e habeant^quibusauteuidus ratioplacida* herbis^ comparanda eft, ijs roftrum latum* hoc enim dC ad efFodiendu pabulum* dC ad euellendum3&: ad tondendum commodiuseft,nonnuIIis 1ongum,ut SC coU. 5« lum,quoniam cibum ex alto capere foleat. SC quidem bonapars tum earum,tum etiam palmipedum,aut fimpliciter^aut parte eadem captura beftiolarum quarun^ dam aquatilium uiuit. Itaque fit,ut collo quafi har undine pifcatoria, roftro a ut em ueluti linea BC hamo utantur. partes uero pronse fupinae^, &: thorax appellatus qiiadrupedum,cofufiusin genere auium habetur* alse enim pro branchf)s,a: pria ribus pedibusdependunt,membrum peculiare auiumtquam ob rem pro fcapulis extrema alarum dorfo adhaerent.Crura ut in homine bina, fed intro fiedenda uc quadrupedum fuffragines, non ut hominis poplites foras* alas autem quas uicem crurum priorum complere modo diximus,in orbem agunt.bipes neceffario eft gc nus aiiium,inter ea qu^ fanguitiem habent,at^ etia aligerum. Cum enim fangui 40 nea qux<^ no pluribus quam quaternis notis moueatur, membra pcndenaaqua^ terna auibus quoc^ funt^utc^terisgreffllibus, &:pedeftribus, quanquamillisbra* chiaaut crura quaterna» Auibus uice crurum prioru brachiorum 'ue ala commune datum eft membrum:hac enim uolatiles funt. qux quide uolandi uis in auis cHem tia conrinetur. ita^ neceffario reftat, ut bipedes fintita enim notis fiue %nis qu^* ternis,aIisfa1icetadditismoueatunPedusacutumcarnofum9omnibuseft*acu* tumutmeli'usuolentJataenim,quiamuItiiaerispropeIIunf,difBciliusmouentur, carnofum,quiaquod acutueft,nifiplenc opertum fit,imbeallum cft. Pedori ucn- l€riubiacetadoftiumuf^excrementi,&:fuf&agincmd:udensnpnaIitcr,quam

quadrue

ET EARVM CAVSIS, LIBER II U 21^

quadrupcdum atque homfnum genere, igitur inter alas bC crura^partes hae pofitae ftint^Vmbilkum omnia habentjqux uel utero uiuiparis ^datur, uel ouo ouiparis excludijtur, fed auibus iam adultis hic delitefdt incertus^ eii: ut patet per genera^

aonem eorumjntefiini nanc^ coalitu umbilicus auium confjftit^S^ no uenarg pars uUa efljUtin uiuiparo genere* Item auium alix uolaces, alis^ gradibus atc^ uali^s funtrut qu^ ungues habet aduncos, bC carne uefciitur. uolaces enim tota uita eiie necefle eftata^ pennis abundant,8^ alarum magnitudine praeftant, fed no modo qu2 uncis funt unguibus, uerum alia quoc^ genera uolucrum uolatu fuperar.ui^ delicet ca, qux uel pernidtate uolandi iti^c tueantur^uel loca mutare foIeant^Sunt xo qu^ non uolaces, kd graues fint, quibus uita terrena, ^ aut fr uge uiuunt,aut na^ tant,&: apud aquas immoratur. Corpora uncunguium exigua funt^exceptis alis^ quoniam alimenri copia in alas bC arma,praeftdium<^ abfumitur. con» a quae uola* cesnon funt,ijscorpora in molem euadunt grandiorem^atc^itaeftidtur^utfint grauiores.Sedgrauiii nonnullis pr^fidio calcar elt,quod uice alarum fuis auribus gerunceadem uero qu^ bC calcar habeat, dC ungues aduncos^nulla eft, caufa e^ quod natura nihil fuper uacuum facit^ uolad aute uncungui generi calcar ufui elle non poteft,uriIe enim tantij in pedeftricertamine eft,quam ob rem grauium non^ nullis adiundu eft, quibus ungues adund no folum inuriles, fed etia nocui elTent, cum ad folum hxrerent,a^ contra ingreflum infixi reniterentur* quam ob rem un cungues omnes difficulter ambulant, necin faxis confiftut^naturaenim eiufmodi 20 unguium contraria in utruncg eft^euenit id per generatione neceffarid^cum quod terrenum &: procax in corpore eftaformam partium commodarn ad pugnam red piatata($ ubi furfum proruerit, roftri duritiam aut magnitudine fadt.ubi deorfum hpfum eftjcalcaria cruribus ualida effingit, aut pedibus unguium magnitudinem &:robur*Simulaute hxc fingula locis diuerfisefRcerenohpoteft.diibraciaenim excrementi eius natura inualida redditur. Item alif s crurum longitudinem condi* dit,aiijs pedum interualla complet, digitos^ in palmae effigiem cotexit,quo fit ne^ ceffarid^ut aues aptx ad nandujaut omnino palmipedes fintjaut Mccttos quidem habeant digitos/ed fingulis annexa latitudine cutiSjUeluri fpadiculas ducftu perpe tuo gerant,h^c neceflarid his de caufis ueniunt.Quod autem ad not^ meliorisra* 50 tionem atnner,pedes eiufmodi habet uitae quam degunt gratia^ut cum in humore uiuant^nec pennis utatur^pedes ad nandum utiles habeant^fjs enim perinde utun tur^ut remis naut^3& pinnulis fuis pifces.quam ob rem fi uel pifcium pinnulajuel auium pedibus interieda curis deftruetur^nare no potergt,Sunt in genere auium, qux longis cruribus innitatur.cuius rd caufa eftjquod uita earum pduftris eft, na« tura enim inftrumenta ad ofFidum, no oflidum ad inftrumeta accommodat,quo* niam igitur nantes non fint, ideo no palmipedes funt^quod in folo prxmolli & lu^ brico deganr.hinc longa ijs crura,&: digiri producftiores*flexus etia plures in digim magna ex parte.fed cum uolaces non fint, dC tamen ex eadem materia omnes con 4.0 ftentjefFiciturutalimentumquodcaeteris ad caudamtranfmittatur^ijsincruraid abfumptu reddat eam parte aucftiorem* quapropter in uolatu pro cauda fjs utuns* tunporrecf^is enim cruribus in auerfum uolant^ita enim ^t^^ut inter uolandum noQ impediat pedu prolixitas, fed iuuet* At quibus crura breuia funt^ hsc ad uentrem contradis cruribus uolant» cum enim nullis earum impedimento fint pedes ita po fitijuncungibus uel ad raptum habentur expediriores*Qus longo funt collo/i id craffius habentjuolant collo porredo«fi tenue^curuato feruntur* cum enim tenue prae longitudine quaritur, facile frangi potefi Clunis auibus omnibus eft, quan^s quam non clunem,fed femora bina habere propter longitudinem clunis uidean^ tur^quippe cum ad medium ufc^ uentrcm porrigaturXaufa eft, quod genus hoc

T j

KO ARISTOT^DEPAR T* A N I M A L I V BS

ammalmtn bipes eft^non credum* nam fi modo hominum aut quadrupedum dii nembreuem a fede^^us^deindedireda ftrue fubdicum haberec, omninoftare non poflef»homoenim quiaercdus eft5{tarepoteft,Quadrupedibuscrurapriora ad corporis pondus fuftmendum fubdica funt. At aues nec erecfi:aefunt,quoniam fua natura in pomilionem degencrat : ne^ crura habent priorajquoniam alas uice eorum fortiiicuratac^ natura pro ijs clunem longiorem emolita duxit ad medium, corpus^ pronum fulciuit : dC crura fubdidit ea partCjqua pondere aequilibrate,8(: ambulare aequilibrio poflent, 6^c6ftare. Sed quam ob caufam genusauium bipes non eredum iit, explicatum iam eft. cur autem crura carnofa non habeat,eadem caufaeft,quamdequadrupediJcrunbusreddidimus*Sunt auibus digiciquaterni lo aeque omnibus, tam mukifido, quam palmipedi generi, nam de ftruthione terrae Afric^ incola pofteadefiniemus, utbifulcuseft, una cum reliquis quae ad auium genus habet concrarrjs.Sed cum omnibus quaterni digiri fint, tres parte priore ha bentur. unus pofteriore pro calce,ut tute fit, qui minutus incd inrjs quae longa hass bent crura,uc in crece euenicnec eft quod plures habeat digitos.fed cum tahs digi^ torum pofiiio in ca^cens fit, in iynge una,quam rurbinem appellatam dixi,utrincp biai.caufa eft, quod eius corpus^minus quam ca^terarum prppenfum eft in aduer fum.Teftesomnibus auibus eliecertumeft,Mintus lumbis adhxrenc^cmusret caufam in generationis ratione animahu explicabimus. parces auium ica fe habet»

Departibm ext€norihuspif€itim,v caufis qumfic 4 Mtura Mitut^fmt, ^®

Cdput XIII Ifcium genus mutilatiusitem acimperfedius,quam auium,panibus I exterioribus cftNon cnim crura, non manus, no alas hoc habetcur 1 ita,caufaiamexpofitaeft.fedcotinu6iimpIicicorporc a capiteincau - j dam ufqueporrigitur. Cauda ueroipfa non omnibus fimilis e^Jtd \ cum caeteris non euariet, planorum nonnullis fpina coftat,&: longa eftjncrementum enim eius partis ad pifcis latitudinem tranfir,ut in torpedine,pa^ ftinaca^a^hquidaliudeiufmodi carcilagineumeft,horumigicur cauda fpinofa&: ionga eftquorundam carnofa quidem,fed breuis, eadem caufa qua &: torpedim; nihii enim refert, breuis carnofac^ iic, an longa atquerigidior, concra zcQidn ranis. 30 quodenim latitudo earum parte prioreminuscarnofa eftideonaturaquancum corpulerix priori ademerat,tantii pofteriori& caudx addidit. pifcibus nulia mem^: bra dependent, quonia eorum natura natilis eft, ratione fu^ fubftafise. nihil eni m fuperuacaneum,nihil fruftra natura agic. Sed cum fua fubftantiafangumemha^ beant, bC tamen natiles non greffiles fint, pfnnulas habent ut nantes, pedibus ca^ rent ut non pedeftres,fed aquatiles.pedum enim addicio urilis ad motum qui in pe do^hoc eft folo.agaturtunde bC nomen indicum pedibus eft. Ad h^c,fieri non po^ teft,ut fimul bC. quaternas habeantpinnulas, a^pedes, autaliud tiufmodi mem^ brum,cum fangmnem habeant.CorduIi quamuis brachffs prxdici,pedes habent quoniam pennacarentcaudameciam habentlaxam & latam.pifcesquinonlati ^o iuntmodoraix aut paftinac^,quaternas pinnulashabent,binas parte prona bC bmasfupma,nequeeftquihabeatplures.fanguineenimcareret.binas,qu^parte prona lateribus geruntur, omnes ferehabent.reliquisqux fubdit^ func, carent nonnulh cx longis 5^corpuIetis, ut anguflla, utconger, bC mugilum senus,quod mlacu bspharumnafcitur.nullaomnino pinnx pr2longis,&: fcrpentisfpeciem referencibus,utmuren^:fedfIcxuofoimpuIfucorporumitahumoreutuntur,ut terraferpentcsmiodonanquecodemferpentesnatant,quoin{iccorepunt.Caufa cur fd genus pifcium pinnis careaf,eadem eft,qua ferpences pedibus uaccntcuius

reicau(amexphcauimus,cumdcinceir«a:mo£uaiiimaHiimager€mus*autcnitn

snale

ET EARVM CAVSIS5 LIBER II II xn

male mouerentur^aut nullo pacfto moueri pofTent/i quaternas mouendi notas ha berent.uix enim moueretur, fiue propinquas inter fe haberent^iiue remotas pro* pter longiiis interuallum/ed fiplures mouendi notas/anguinis uacua erient.haec eadem caufa bipennibus quoque pifcibus reddenda eft/erpentis enim ea quoque faciem referuntjS^ fuicorporis flexu pro duabus pinnis utuntur.unde fiCjUt in (ic^ co dC repere poirmt,^:: diutius uiuere*ita<$ alteri non protinus^alteri cum pedeftris naturxfamiliaresfintjmfnusexanimantur* Quiaucem binis tanrummodopinnis natantjeas habent quae parti pronx adhaerent, nifi latitudo prohibeat, eas^ iuxta caput pofitas gerunt qui habent, quoniam eo loco longitudjne careanr, qua uice

10 pennarum moueatun corpus enim eius generis pifcium exporreclum m caudam eft.Raia 5C fimilespropinnisextremafuicorporis latitudine natant. Squarina&: ranx pinnas lateribus accommodatas infragerunt^propteramplitudinempanis fuperioris.qu^autempartifupinaecommiirxfunt^easiuxta caput adiundas ha;« bent.nihil enimlatitudo impedif^quo minus moueacur/ed pro fuperis liiis has ge^ runt minores ijs, quae ad lateraapplicatur^Torpedo duas iuxca caudam pmnas ha bet.pro reliquis latitudine utitur, 8C utrocj^ fui corporis femicirculo, quafi geminis pinnis natac.de partibus capitis dC fenforijs antea didum eit^Pifcium aucem genus prx cxieris qax fanguinem habent animalibus propriam f bi branchiarum natu^s ram fortitum efl. cur ita,caufam cum de fpiratione ageremus^reddidimus.Quac- autem branchias habent, aut inteclas gerunt, aut detec^tas, ut genus omne carnla^

ao gineum*caufa eft,quod cartilagine tum branchia?,tum earum cegmenta conitant* Genus autem hoc omne cartilagineam habet fpinam. motus etiam carcilaginei ge neris lentus, piger*^ eft, quoniam no fpina auc neruo corroboratur.contra genus fpinatum celeriier fertur. tegmentum autem quod branchias operiat,celericer mo ueri oportet,cum branchiarum natura quafi ad fpirandi ufum pifcibus data fic* quamobrem in fpfnacis non modocegmentum,uerumetiam ipfi branchiarum meacus contrahuntur,ut celerius agaturjiabent branchias alij mulcas,a!ii paucas; 6C ali] duplices,ali] fimplices/ed nouifllmam fimplicem magna ex parce. uerum co gnicio diligencior ex confedionibus commecatione^ animalm peienda eit . ca ufa copix SC inopiae branchiarij,caIoris cordi inficicopia,auc inopia eft. in quibus enim

50 pl«js incCt caloriSjhaec celerius moueri oportet 8C uehemecius, geminx aucem bran chjseatc^ duplices, talem naturam potius quam iimplices pauciores^ obrinenf»un de nt, ut nonnulli ex ijs qui branchias habenr pauciores,minus^ continen£es,diu extra aquam uiuere pofIint,ut anguilla, & quicunc^ ferpencis fpeciem referunc* non enim multum refrigerationis defiderant.Sunc & oris difcrimina. alijs enim os ance dC promptum eft. alijs infra parte fupina,uc delphinis,& cartilagineo generi, quam ob rem ha?c nifi couerfa refupinentur,cibum corripere nequeunt.quod na* tura no modo falutis gratia caeterorum pifcium feciffe uidecur. dum enim fefe ifia conuertunt, mora intercedit , qua pifds quem infedantur , euadere poflit . nam

4.0 omniaid genus rapina pifcium uiuunt. uerumetiam ne nimis fuam deuoradiaui^ ditatemexplerent.cumenim facilius caperent, breui perimmodicam fatietarem perirent* quoniam etiam cum roftrii eorum ftrudura tereti, ac tenui fitjfedle fcin^^ diinoris habitum non poteft.Ad haec d:fFerenria exiftit, quod alrfs os refdfTum, alijsfubinde in acutiuscompreflTum.carneuefcentibus refdfl^um^utrjsquiBusfe pedinatim ftipat denrium feries.ijs enim uires ore continentur»comprefrum,& m modo dixi, coardatum ijs qua? non carne uefcantur* Cutis altfs fquamata(etenim fquama prae rigiditate tenuitate^ defiftens fumma corporis occupat)aItis afpera, ut fquatinae, raiae, dC reliquis generis eiufdem. alijslenis, fed paucifllmis. carrilagt^ nea fquamis carent^ fed afpera cute mumunturj quoniam fpina carrilagtnea com

222. ARISTOT* DE PART* ANIMALIVM

ftant.terrenam enfm portionem natura inde ad cutem tranftulit^in^ eius afperita temabrumpfit,TeftespirciumnulIus5necintusnec forishabet^nec lerpenteSjaut extjs alfqurd qux pedibus carent, partem eam habere compertum eft:fedeius uice meacum excremento^d^ generationis ufui accommodatum habent eundem, quem cxtera quoque ouiparaj eadem^ quadrupeda omnia continent, quoniam nec ueficam habentjneque excrementum humidum fecernunt*pifcium genus his a ca^teris animalibus diileretijs difcrepat* Delphim-balena?, dC reliquum cetarium genus brancbijs carent : fed fiftulam fui pulmonis caufa continentjqua humorem quem in ore acceperintjrefpuat^nam dC humorem admitti neceffe eft, cum cibum in aqua fubmerfum capiat, 6C admiflum emitti necefte eft* branchiae igitur ijs qux lo fpirant, incommode habentur» caufam uero cum de fpiranoneageremus^reddi- dimus,haud enim fieri poteft^ut idem dC branchias habeatjS^ fpiret*ied enim rjs ad refpuendam aquam fiftula data eft, quae ante cerebrum fita eft, ne poftpofita id ins terciperet a fpina*caufauerocurpulmonemhaechabeant, &^fp!rentjquodmaioss ra animalia plus caloris fibi requir unt, ut poffint moueri^quapropter pulmo ijs ins ditus eft, }^lcnus caloris fanguinei funt hxc quodammodo bC terreftria bC aquati* lia ^ ut enim aerem terreftrium more trahunt, fic pedibus uacant, & cibum in hu^ moremodo aquatjlium capiunt^VituIieriam marim' dC uefpertiliones, quoniam ambigani,alteri cum aquadlibus BC terrefiribus,alteri cum uolucribus ic pedeftris^ bus,ideo parricipes bC utrorunc^^: neutrorumfunt*uituIi nanque marin!,fiut zo aquatiles infpe<ftantur,pedes habent : fi ut pedeftres,pinnas* quippe qui pedes po fteriores pifceos admodum habeant,atque etiam dentes omnes ferratos acutos^* uefperrilionesetiampedes ut uolucreshabent:fedut quadrupedesnonhabent* cauda etiam tam quadrupedis quim uoluais carentnam quia uolucres funt,cau^ daquadrupedis uacat, quia pedeftres, uoluais* quod tjs neceflarid accidft^habent enim cuteas pennas. nullum autem uolatile caudam habet, nifi penna fcifla uola^ tile fit.Genus enim id caudae ex penna eiufmodi conftat,cauda uero quadrupedis^ generi uoIatiliadiunclajUelimpedimento eius pennis proculdubio eflet*

BejlmbioneAjricoyZ^emttittura^a^forma. caput XI III

i! Truthioetiam Afiricuseodem modo partim auem,partim quadru^ 1 pedemrefert.quippequinonutquadrupes pennashabeat,utnon 1 auisfublimisnonuolet^necpennas ad uolandumcommodasgerit, 1 fed pilis fimilesJtem quafi quadrupes fit, pilos habet palpebrx fupe^» I rioris,8: glaber capite,&: parte colhfuperiore eftjtaque cilia habet pi iofiora,fed quafi auis fit,infra pennis integitun Bipes etiam tanquam auis, bifulcus tanquam quadrupes eft. no enim digitos habet,fed ungulam bipartitam.quarum rerum caufa eft,quod magnitudine non auis,fed quadrupedis eft,magnitudinem enimauium minimam eflepropedixerim, necefl^eeft* corpus enim molem fubli^ memmoueri nequaquam fedleeft.Seddepartibusanimaliumquamobcaufam 4.0 quxc^ fiht-dfdum iam eft per omnia animalium genera^Qux cum explicata fmt fequiturutdegenerarionibusanimaliumdiflTeramus» '

DE PARTIBVS ANIMALIVM ET EARVM CAVSIS, LIBRI Q.VARTI FINIS.

ARISTOTELIS DE GE

NERATIONE A N I M Al. 1 V M i. IB E R P RI M V S, INTERPRETE T H E O P O R O^

VmuerfallsgeneYationispirtitio, Caput I

n V M D E cxtetis zmmaMupznhuSy tum fummztim^ 9 tumfingulatimfeorfumdeproprijs generiscuiufc^di ^ ' dum iam fic, quemadmodum5&: qua de caufa unum* quodc^ efTet, eam caufam dico, cuius gratia quippiam fit.ponimus enim caufarum genera quatuor numerot primumcuius gratia, ut finem» fecundum/ubftantias rationem* qux quafi unum quoddam fere exiftiman^ da func* tertium uero, quartum^ matenamjdt^ id un* de prindpium motus, {ed cum de c^ceris dictu iam fit%

racioenimjfi^CidjCuius gratiajUcfiniSjidemeft^maceria

uero animalibus parces func cotisdiffimilares, diffimilaribus ilmilares, ijs^ ea quae elemenca corporum appellancur : reftat utde partibus quae adgeneracione perii^s nenc dilTeramuSjde quibus nihil adhuc definicum eft.acc^ eciam de caufa mouente quxnam fic. fcd de ea ipfa caufa confiderare idem quodammodo eft, atque de ge* neratione cuiufc^agere^Quamobrem noftrah^cdifputacioin idem c^ coniedt^ cum dC partesjquae ad generationem accommodancurjUlcimas difpofuiiIec5& gc^ neracionis principium ab rjs proximum collocailec* Animalium alia per coitum fcc minx dC maris gignuntur, fcHicet in quibus gencribus fexus ucerc^ eii non enim |o in omnibus, fedin praediris fanguinej paucis quibufdarn exceptiSjaicerum mas^al^ terum fcemina perfedum euadicexanguium uero quaedam marem 6C fceminam habenCjUt fobolem eiufdem generis procreenc.alia procreanc quidem/ed non fui generis prolem, {ciUcct quae non ex coicu animalium prodeunc, fcd ex cerra putrij aut excrementis. quod aucem in uniuer fum dixerim^ eorum qus locum mucare foIent,autnandOjauc uolando, aucgradiendo, uidelicec prouc quodc^ actum fua corpore efl, nonnulla toco genere fuo fexumucrunque obanent,non modo fan^ guine prsedita, uerumeriam exanguia qu^dam.nam eorum quoque alfjs roto ges: nere fexus uterque eft,ut moIIibuSjUt cruftacis : alfjs maxima parte,uc generi infe^ <?lorum.eorum autem ipforum qux ex coftu cognacorum animalium gignuncura 4^ ip^ quoque fibi cognaca progeneranc. Ac uero qux non ex coicu, fcd pucri mate^ ria oriuncurjea generat quidem, fed genus diuerfum quodc^ prodtjt,nec mas eft, neque fajmina^Taliafunt nonnulla in genere infecf^orum^quodiuftaeuenitrai! tione^nam fi ex coitu eorum, quae n5 ex animalibus orta funt, animalia orirenrur , haec fi eiufdem generis eflent, primum quoque ortum parentum talcm efle opor^ teret quodredie ita cenfemus, quandoficeuenireincaeterisanimalibuspatec^fed fidiftimili^ quidem, fed qu^ coire incer fe poflentjgignerencur^rurfusexijsalia quaedam hacura procrearecur, &C alia ex ea, idc^ in infinicum procederet* A t natu^ ra infinitum uitare foIet.infinicum enim fine caretnatura aute femper finem c|u^^ f it.Qux autem non grefljilia funt^ut teftatum animalium genus, dC qux faxis ad^

2L24. ARISTOT* DE G E N E R A T* ANIMALIVM

haerentia umunt,quom3m naturaiimili planas conftat hinc ut in flliSjfic in ^s mas deeft3&: fccmina : fed fimilitudine proportione^ nomen fexus accipiunt* habent enim parum eiufmodi differetiae. quodam etenim in ftirpium genere/unt eodem m genere arboreSjquae frudum ferant, dC qua? ipfae quidem non ferant/ed fercna tes adiuuantillas ad maturandum, utinter ficum 8Ccaprificum euemt* generatios nis etiatn ratio eadem in ftirpibiis quoque eft^cum aliae femine prodeant^aliae fpon tenatur^*oriunturenim a putrefcente uel humOjUel parteaIiquapIanta?*Sunt enimquae ipfa perfenunquam feorfum confiftantjfedinaltjsarboribusdico/o^s leant generari, ut uifcum» fed de ftirpibus fiue plantis feorfum opere per feipfis di^ catoagendumeft. w

/PrmcipiumgmerationiseffemaremiVfocmmm* Capui II

i Vnc de animalium generatione diflerendii cft, prout cuic^ ratio com^ j petir, deducenda ex ijs, qux di<fhi iam funt^Generationis enim prin^s j cipia^utretulimusjillapotift^imum quisftatueritsmarem&^fccminam* marem^ut quodmotus dC generationisoriginem teneat:fceminam, ut quod materiaj«quam rem ita efle potiflimum credes^fi quemadmodum^undc^ femen genitale fiatjintellexeris^Ex hoc enim qu^ natura oriunturjcoiiftuntid au* tem quemadmodu ex mare ac fccmina prodeaf , nequaquam latere oportet^ quod enim ea pars de fcemina mare^ fecernitur, dCin ijs atc^ ex fjs h^c fecrerio fit, ideo tc mas dC fccmina principium conferuntgenerationis* Marem nanqueidammaldi* dmusjquodin alio gignit* fcemina,quod in (eipfo ♦ quam ob rem in uniuerfo quo^s quenaturam terrae,quafi fceminammatremcpftatuunt,ccelumautem dC folem dC reliqua generis eiufdem, npmine genitoris patris^ appellant.Mas autem dC fce mina inter ie difFerunt ratione, quod facultas utriufc^ diuerfa eft Jenfu autem par^ tibus corporis quibufdam difcrepant^rationis difcrimen ita exultat,ut mas ftt quod in altero generare poceft, ut didum eft, fccmina quod in feipfo, dC ex quo fit quod generatur, contentum in eo quod generat, Sed qu3 facultate BC munere quodam hxc diftinguantur,ad omnem autem ofFicij fundionem inftrumento opus {it,m:» ftrumenta^ facultatibus partes corporis accomodentiir,adprocreationemquo^ ja que,8^coitumpartesaIiquas efl^accommodatas necefleeft^eas^inter fe diucra fas,quibus mas a fccmina difFerat^nam etfi de toto anfmali mas aut foemina didtur, tamennonquauis fui parte potetia^idemmas,autfceminaeft,fedcertaquadam uirtute ftue potentia,&: parte. ficut dC uim cemendi gradiendi^ obtinet, ut fenfu patet, partes uero dufmodi funt fccminae^uteri,^: uulu^ : maris teftes,a: coles,!» omnibus fanguine praedius . eoru enim alijs teftes, alfjs meatus eiufmodi quidam funt4'n genere etia exangui difcrimen maris a: fccmin^ eft,quibus h^c fexus con^ trarietasdataeft^differuntformainterfe partes ad coitumddegatxinfanguinco ^enere/ed intelligendii fic eft,ut prindpio ud exiguo immutato^ multa ex rjs qua: apnncipiofunt,itnmutarifoIeantpatethocinexedis,quibuspartegenita!itanta4C corrupta^totafereformaufqueeocommutatur^utautfccminaefl^euideantur^aut parum abfint,ranquam non qualibet fui corporis parte,aut potenria, animal Cit foe

mina aut mas* coftat igitur principium quoddam efl^e marem ac fccminam. itaquc memofit,utmuItacommutentur,cum animal, quafceminaautmaseft,immuta;» turjquafiprindpium dimoueatur*

Gcnitalia

LIBERPRIMVS ^z$

Gemtdid memhrd non eadm omnihws effe mmaUhm* Cdpui III

EfteSjStf ucerijautuulu^jnopariratione m omnibusfLngumeprac* ditis animalibus funtaam enim ut primum de teftibus dicam, alia omnino teftibus carent in eo genere, ut pifces^ut ferpetes : meatus^ tantu geminos femini genitali pr^fcriptos obtinent* aiia habent qui* dem teftes, (td intus lumbis adhaeretesjqua rcnes continentur:mea^ tus^ ab eorum utroc^ foras tenduntjUtin ijs quae teftibus carent^qui in idem con* iungantur,quomodo in illis conftitutum eft* ita aues omnes habent bC quadrupe* des,qu2 oua pariuntjintereasqua^ aerem acdpiunt, pulmonem^ obcinenr^his 10 enim omnibus teftes lumbis intus adhaeret, meatus^ gemini ab his Cmiiiter acque ferpentibus tendunt,ut lacerto, teftudini, atque omnibus corcice incedis. Quae au tem animal gignunc,omnia teftes in aduerfo habet* icd nonnulla incus uloma coa ditos aluo, ut delphinus* necmeatus, (cd penem pertendentem habet, ut boues» alia foris gerunt,quorum alia pendentes, ut homines:alia annexos ad fedem feili^ ieSjUt fues/ed de his diligentius diftindum eft in Iibris,quos de hiftoria animalium fcripfimus, Vteri omnium bipartiti funt, ut teftes gemini omnibus maribus haben tur* fed alrjs iuxta genitale, ut mulieribus, bC omnibus qua? animal non folum fo^ rasjfed etiam incra fe generant,^!^ pifcibus qui oua xdunt:alfjs iuxta feptum tranfi uerfum fiue cindum,ut auibus omnibus, & pifcibus qui animal pariunc*Cruftatis »0 etiam uuluac bifidae funt,acque etiam mollibus* quae enim oua eorum uocatur pro uulua habent membranas, quibus continentun Sed hoc maxime indifaetum eii in polypis, ut fimplex efle uideatur* cuius reicaufa eft forma corporis, quae fimilis undique eft.infedis etiam quibus aliquid magnicudinis^bifidae funt,minoribus in^ cerix propter corporis exiguitatem,partes quas explicadas propofuijita fe habet,

Quamohcaufamnaturdtefiiculos dnimdihui mdidit, qu£itmanimdlidcitim^z^ qtutUir^

diws coeantiQr qmd tauruii cm jiatim k ca^raiione mij^etmpimrU,

Caput llll

i E differentia inftrumentorum genitaliumquaeinmaribusfunt^qm, ^^^^SI quas ob caufas fint,confideret,accipiat primum neceffe eft,cuiuf nam *"' y rei gratia teftium conftiturio habeatur.ergo fi natura rem quamcunm ^ facit,aut quia necefTaria eft, aut quia melius ita eft,hoc etia membrum ^ ob eorum akerutrum c& debet* fcd non neceffarium id elTe ad genes rationem patet* omnibusenim quasgenerant adiundum etTet, fmecellicausracio haberetur*nuncueronec ferpenribus teftes funt, neque pifcibus.uififuntenim coire,pIenos^ feminis genitaiis habere fuos meatus*reftat igitur ut melions cuiui^ piam notas graria teftes habeatunSed enim maximae animalium parrimunus nul^ ium fere aliud eft,nifi quod plantarum femen SC frudus^ut^ in ratione cibi uora^ ciora auidiora^ funt,quibus inteftinS redum,fic ea qux teftibus carenc,meatus^ ^o tantum habent,aut non carent, fcd intus habent, omnia propefiora celerioraqj ad uenerem funt At uero qu^ caftiora efle conuenit, ijs utin cibi ufu inteftino opus cft non redo,fic meatus iili reuolutionem anfradus^ habec,ne Iibido uehemens, crebracp dtetur.teftes autem ad hanc rem emolica natura eft, motum enim excre^» menu genicalis ftabiliorem faciunt in uiuiparis, ut equis, cxteris^ aufmodijatque etiam hominibus,cum replicationem feruentSed quemadmodum ie habeant,pc tendum ex animalium hiftori|s eftmullam enim partem meatuum ceftes complet, (ed adiedi pendent, eo modo quo pondera textrices telis annedunt* his enim de^* tradis meatus intro fe retrahat* quo fit, nc exeda pofTint generare. nam nifi ita re^ traheretur,poiIent gen€rare»2(: iam taurus quida,cum ftaum i caterione inrjfletj

ai<y ARISTOT* DE GENERAT* ANIMALIVM

impleuit quonfanondum retradieilent meatus^AuiumueroSi^quadrupedum ouiparorum teHes excrementii recipiunt genitaleataque tardius tjs^quam pifcibus femen prodit*patet hoc in auium genere, cum tempore coitus teiies multo habeat grandiQres^quae certo tempore coeant At ubi id tempus prxterierit, adeo ex^u^ os habent^ut incertum fere an habeant fit.cum tamen eo tempore quo coeuntjge rant pr^grandes» celerius itaque ea coeunt, qux teftes intra fe cpntinet* quae enim cxtra habent^non prius femen emittunt^quam retrahant tefies*

Qii^ammAUammimmddcoUumaccommoditmobtmmWp^non*

Cdput V } Nftrumentumetiamaccommodatumadcoitumquadrupedesobtis i^ 1 nenthabere enim id poffunt* Aues,6^ qux pedibus uacant^habere I nequeunt ♦ quoniam alteris CTura iub media aluo pofita (unt^ alteris j nulla fimt crura ♦ natura autem penis hinc pendetjSi: fitum hunc te=: i ncudC quidem ob eam rem euenit, ut tn coeundo aura contendan* £ur,nam S^iniirumentum hoc neruo conftat, dC crurum natura neruofa eiiAtzc^ cum habereidnequeant, teftesquoqueaut nonhabere, autnon eo locohabere necefie efi Jdem enim fttus penis dC teflia eft in ijsjquac habent utrunc^*quinedam ea quorum teftes funt extra^cum penis per motu calefcit, femen genitaie proinde coUedum emittunt* non parato iam femine contredant^ut pifces*Omnibus quae ammalgenerant^teftes ante habenturjuel intuSjUel extrajprxterquam herinaceo^ 20 hicenimunus lumbisadhxrentescontinet: obeandem^qua auescaufam*coitum enim herinaceorum celeriter fieri neceile eft^cum non more quadrupedu fuperue nianttergis/ederedi coniungantur propter aculeos^caufa quam ob rem teftas ha bent quae membrum hocobtinent^&^ cur alia intus, alia extra, declaratu iam eft*

C^amohcdufammmuUiianimalUmmhrogenitaUciireant. Caput VI

^ Vx autem carent eo membro, no quia melius fit carere^ideo carentt I fed tantum quia neceffarium, ut didum eft* quoniam celeriter pera^ gatureorumcoitusnecefteeii+qualisnatura pifcium dC ferpentum eft^pifcesenim incurrentesattinguntjabfoluuntur^ocyffime^nam 55 IJ ut in hominumj dC eiufmodi omnium genere femen genitale ipiritu retento cmita. necefle eftjfic in pifcibus^mari non in branchtjs accepto emittitur/a dle autem pereuntjiiifi id alTidue faciant+itaque no tjs femen tantifper concoquea dum eftjcum coeuntjUt pedefiribus SC uiuiparis, fed tempeftatis tempore iam con codumcontinent uniuerfum, ita, ut ne dum connngunt, conficiant, (cd conco:* dum paratum^ emitmt;quam ob rem teftibus caret, meatus^ fimplices redosqs habent^qualis particulaqusedam circa teftes quadrupedum eft, replicationis enim meatus pars altera fanguinea eft, qua recipitur materia feminis : altera exanguis, qua fadum iam lemen tranfitjtaque cum genitura eo deuenit^celeriter ea quoque abibluuntur* At pifdbus talis totus meatus eft, qualis in homine. c^terisq^ eiufmo 40 di animalibus pars replicationis altera eft* Serpentes complexu mutuo coeunuca* rent teftibus dC pene^ut didum iam eft» pene,quia auribus carent. teftibus^pro^ pter fui corporis longitudinem^meatus modo pifdum habent. quod enim eorum natura porredla in longu eft,fi praeterea in teftes protraherentur, refrigeraretur ge nitura propter moram logioris itineris* quod i)s quoc^ acdditjquibus penis immos* dicus eft* funt enim infcecSdiores ijs quibus mediocris^propterea quod femen fi-^f dum infcecundum eft, refi-igeratur aute quod longe admodii fertun fed quam ob caufam animaliii aliahabent teftes^alia non habentjdeclaratij iam eft*

Quomoda

LIBER PRIMVS. 227

Quomodo ferpmtes comU Caput V 1 1

^ Oeunt ferpentes complexu mutuo.propter ineptam fm corporls for "! mam ad applicandum . cum enim exigua quadam fui parie ccniun^ il gantur jnequent prx nimia prolixitate adapiari^cum^ membris qui^ 1: busampledantur careant,proijs agilitate corporis utuntur,compIe^ ^^^^^Ji xu^ mutuo kk obuoluetes expediunt uenerem* unde fit^ut lennus ^^^pm pifces uideantur^non folum meatuum prolixitate, fed etiam ea ipfa, quautunturfolertia^

BefmumrumautmlMYum^uihuf^mimuntihu^* Cdput Viii

f E uteris aut uuluis quemadmodu fe habeat5ambiges.magna eft enini eius partis diuerfitas . nam nec^ uiuipara omma habent fimili fitu. kd cum homines, omneq^ genus terreflre infra ad gemtale habeant, car • tilaginea fupra continent iuxta feptum , neq^ ouipara fibi conuenmc^ _ I fedpifces infra uthomines,&: quadrupedes uiuiparae habent.aues dC quadrupedes ouiparx fupra . attamen ipfi quo($ fitus contrarf] non fum a raticne remotiJam enim qux oua pariunt^diuerfe pariunt^etemm alia imperfeda emittac oua,ut pifces . foris enim pifcium oua perficiuntur dC augentur ♦ cuius rei caufa eft^ quod magna fcecunditas efl.id^^ munus eoru, m fiirpium eft. quod fi intra fe fceta perficerentjpauciora necefTario aederent » nunc uero dC tot conrinet, ut uulua unii £0 effe ouij in paruis quidem pifciculis uideatur. S unt enim hi fozcundifCmi; ut in cs^^ terisquocKtumpIanris^tumanimalibuseuenit^quoriinaturahisproporuonetur, m ijs enim magnitudinis inaementa uertitur in feminis copiam. Aues dC quadru pedes ouiparx oua ^dunt perfeda. quae ut feruari poflint, duro iam confient pu^ tamineoportet. funtenim quandiuinaefciJtmoliiora. tefiaautem efFidtur calore externo euaporante humorem. itac^ calidum effe locum^in quo id fiatsnecefre efi. talis aute locus fepti tranfuerfi efl, quippe qui cibum concoquedo perfidat. Quodl fi oua contineri in uulua necefTe efi^uuluam eorum que oua aedunt perfedajfitam efTe ad feptum neceffe eft* eorij autem quae imperfectajinfira» ita enim in prompta 50 erit.&: fua uero natura uulua propenfior ad (itnm inferiorejquam ad fuperiore c% nifi quid aliud opus naturse impedit*infi:a efi enim exitus eius ofRdum* Degenmtioneuiuiparoru^^Z^eiu^intereosdiffirentia^ Caput iX

luipara etiam inter fe difFerut * alia enim non modo foraSjUerumetiaintra fe animal generant^ut homines, ut equi, ut canes^denic^ omnia quae pilis '' tegunturjS^: inter aquatfliadelphini^balenaSjS^Ireliquacetartj generis.

BegenerationecartiliigineorUi^uiper^* Caput X

I Artilaginea uerOjS^ uiper^, cu intra fe ouagenerat, moxanimalforas j pariunt^perfecftg generant ouum* ita enim ex ouo animal gigmturjex

I imperfedonullQ.nonextra5hecpariuntoua,quianaturafr%idafunt^

II non quia calidajUt quidam uolunt»

BegenerationemoUiumanimantium* Caput XI

I Vte moili intecla generat oua. quod enim caloris exigui ftmt^ultimu I ficcare natura eorum non potefi, Quia igitur frigida funt, molle ge^ I neranttquia mollejnon extra ♦ periret enim propter fuam mollitiem* I Cum auteex ouo animal gignitur, eodem quo in auibus modo pane li plurimageneratur* defcenduntouainimum, efRciuntur^ animalia infra ad genitale^ quomodGinijs fit, qu^ iam indQ a primo ortu animal gefiemnt*

228 . AKlSrOT. D E G E N E R A T* A N I M A L I V M

quam ob retn uulua quoc^ eora difllmilis tum uiuiparisj tum oufparis eft, quon^ ucriurc^ confortia generis habent.nam dC fupra ad feptumj^: infra porreda genus omne cartilagineu habetfed tam de ea^quam de cctcris uulue aut uterigeneribus, quemadmodij fe habeant^per hiftorias, diilediones^ animahu indagandum perd piendum^ eflata^^ hoc genus dC fupra continet uuluam,quia ouiparii perfedora ouoru cdtidC infra, quia uiuiparu eft, atc^ particeps umufq^ euadit, A t uero ea qua protinus animal generat,omnia infra habent. nuUo enim natur^ opere impediun £ur,nec partii geminant* Ad haec,fieri non potefi ut animalia iuxta feptum gignan t ur.fcetum enim pondus dC motum habere ncceiTe eft ♦ is aute locus cum uital s (ity hxc pati non poteft^ difficultate etiam pariendi ita accidere necefle eft propter dela lo tionem longiorem,nam dC nunc mulieres,fi in partu uel ofcitando,uel aliqua eiiiU modi caufa retrahunt,difficilius pariunt Jnanes etiam uteri,aut uuluse furfum ad;« iundae ftrangulannnecnon uaiidiores effe eas quae animal contineant,nec€i!e eft, quam ob rem omnes eas carnofaefunt.Qiis autead feptum iunguntur,membraA na conftant* tum etiam in i]s ipfts animalibus quaegeminant partum, planum hoc idem fit,oua enim fupra,at<^ ad latus continent . animalia uero parie intera uuluac gerunt, fed quam ob caufam fim contrario uuluas nonnulla animaliahabent, dC omnino quam ob rcm alffs infi-a, alfjs fupra ad feptum continetur, didum iam cfi.

Qnm oh caufam uteros mtm attimdia haheiint^tclles uero dia mtus^atia extra. Cap, X 1 1 20 Vr autem uteros aut uuluas omnia intus habeat,tcftes aliaextra,alia intus,caufa eft,quod cum utero cotineatur quod gignitur,id^ cufto* diam operimentii SC concodionem defideret,hinc uteri aut uulua: oa mnio intus funt» locus enim cxterior corporis dC frigidus eft,6<^ ofFen fibni expofitus^Teftes altjs intus,altjs extra,propterea quod i)s quoc^ operimento 5C uelamine opus eft, tum ut feruentur, tum ut femen genitale perfl* cere polTint. haud enim fieri poteft ut fiigentes SCgelidi poflint recrahi, atc^ emit^ tere genitura ♦ quam ob rem quibus teftes in propatulo funt, habent operimentij cuteum,quod fcortum uocatur. Sed quibus natura cutis pr^ fua duritia obftat, nc mollis, cutea, dC ad copledendum habilis fit, ut tjs quae aut pifcea cute, aut cortice j© teguntur,tjs intus habeatur,necefre eft . quapropter delphini, dC quaecun^ cetarij generis habent teftes,intus continettatc^ etiam ouiparae quadrupedes corticatt ge^s neris^cutB etiam auium dura eft,ut magnitudini debitae inhabilis fit ad comprehea dendii^caufam his omntbus defignari necelle eft, una cum tjs,quas antea diximus^ ex ijs qua per initum dC rem uenerea accidunn haec eadem caufa eft,6<: ut elephan tus ac herinaceus teftes habeant intus^cutis enim ijs quoc^ inepta ad habenda par^s ticulam quae operiat* Situs etiam uterorS contrarius in fjs qux animal intra fe gene rant, ad ea qux oua xdunt ♦ atq; etiam eius ouiparigeneris in ijs qux uterum infra babent, ad ea qu^ fupra ad feptum . uerbi gratia, pifabus ad aues,quadrupedes& ouiparas, atc^ etiam fjs,quxmodo utroc^generant, utoua intra fe pariant, animd 40 ardantin lucem* qax enim intra fe 8C foris animal generat,uterum habent in aluo, ut homo,bos,canis,&: reliqua generis eiufde. nam ad foetus tum falute,tum inae» inentum,expcdit nihil ponderis infidere uteris*

Meatus excrementificcio- humidi.in omnihus ammaUhu/i ejfe diuerfos. Cap, XIII

Eatus eoam diuerfus ffs omnibus eft,quo excrementu ficcum,&: quo

humidu exiu quam ob rem omnia id genus,tam fccminae,quam ma* ,

res genitale habent, quo cxaementu ficcum,&: quo bumidum feccr*

natur,quo^ maribus genitura/ceminis partus emit^tunparte prio*

re fuperiore^ meatus is concineiur* Qiix auceparmnt quidem oua,

k4

L I B E R P R I M V Sr i^j>

fed tmperfeda^utpiTces ouipari, ijs non fub aluo/ed lumbis adha^rens uulua con^ tinetur.nec enim incrementu oui impedimento eii;quoniam inchoatam prodiens ouum foris perficitur. 6<: meatus idem excrementarius alimenti ficci^S^ intus cft o^ mnibus qnx genitali carent*oufparis etiam tjs qux habet ueficam^ut teftudinibus* Generationis enim caufa non excremeti emittendi duplex meatus efi: kd quia fe^ minis natura humida eli, ideo meatus idem comnnis cum excremento humidi ali== menti habetur.conftat hoc ita efle eo^quod cum genitale femen omnia animalia fe rant^excrementS tamen humidum illud non omnia reddunt: fcd cum &: maris fe^ minales meatus^Ss: fceminx uterum firmari nec oberrare oporteat^id^ auc in par^

10 te priore corporiSjaut in poftcriore ad prona cBci neceiTe fir^iddrco uiuiparis pro^ pter fcctum uterus in parte priore pofitus eft, ouiparis ad lumbos dC prona. Quae autem animal ^dunt in lucem^cum intra fe oua generarintjtis fitus urerq^. quonia uttunq; referunc genus : 6^ eadem tum uiuipara^tum ouipara funt * partem enim uulux fuperiore in qua oua gignuntur,fub fepto ad lumbos dC prona habent:infe riorem ad aluum* hacenim iam procreant animal Meatus idem i)s quoc^ ficd aii* mentij dC coitus eft* nulli enim ex ijs genitale pendet, ut antea didum eft ♦ meatus etiam genitales marium, tum eorum quorum propri] funt , tum uero eorum qui teftes habet/imili modo atc^ uuluae ouiparorii habentur * omnibus enim ad prona &: (pinx locum adh^rentmon enim uagari^fed ftabiles eile oportet,talis aute locus

%o pofterior eft. is enim eft qui continentia praebeat 6;: ftabilitate* Quibus itac^ teftes intus continetur,fjs protinus cum meatibus firmantiir* nec fecus ijs eft^quibus exs» tra tum eodem deuemut/cilicet in locum genitalis^ comuni^ exdptuntur meatu» fimilis dC delphino meatuum modus eft, fed f eftes fub aluo occulti * fed quemnatrt fitumpartesad generationem accomodataejS^quasobcaufastenuerintinhisge^ aeribus.didum iam eft/

CrujlucenymoUiaytepacea.O' i/itfeHaammaUay tm mteffe^tum cumfanguinek m generationediffsne» Caput XI III

;| Aeteris qux fanguine uacant animalibusjnon idem membroru ad ge

\ nerationem pertinenriu modus : fed tum inter feipfa, tum etiam cum

•i fanguineis diflident» Sunt h^c reliqua genera quatuor numero* ung

'\ cruftatum^fecundum molle^tertium infedtum, quartum teftatu. An

i quarti generis ulla coeant^incertu eft,plurima tamen non coire aper^

tumeft^quemadmodumconfiftant^pofteadicemus^auftatacoeuntmodoeoruin

quse in auerfum minguntcum alterij fupinum^alteru proni! applicauerint caudas*

etenim ne parte fupina fuperueniatjpronam impediunt caudae pra fuarii pinnara

prolixa appendice ♦ habent in hoc genere mares tenues genitales meatuSjfcemin^

uuluas membraneas ad inteftinij fiflTaSjhinc atc^ indc^in quibus gignitur ouum.

I^ecoitucrgenerationemoUiumanimaUum* Caput XV"

^^ Ollia ore coeunt, renixu complexu^ mutuo brachior2*fic enim coii ^A fk iunginecefl^eeftjquonianacuraexitum exaemetiinosinfledendo J '& adduxeritjUt ante didtum eft^cum de partibus ageremus * habere fcc 1 M minas omnes in hoc genere membru uuluale apertum eft. Continet '4Aa gj^jj^ ouum primo indifaetij, mox difcretii in plura, bC pariut omnia

imperfeda modo ouiparorij pifcium^meatus ille interior idem exaemeti bC uulus eftjtum in ijs, tum etiam in cruftatis * eft enim qua femen genitale per meatij emit=* tantjidcp parte corporis fupina^qua putamen diftatjfix: mare illabitur^facint. quam ob rem ea parte mas cum fcemina copulatur»nam fi mas^fiue femenjfiue membrii, aut aliqua uirtutCjfiue uim aliam mittat, admoueri ad meatu uuluakm neceflfe eft^

V i

ajo ARISror. DE GENERAT* A N I M A L I V M

crinis uer oinfercro raaris polypiper fiftiriam, qua pifcatores crine coirepolypos as iunt, coplexus gratia fit, non quafi inftrumentu id fit utile ad generatione ♦ etenim extra meatum corpus^ eft ♦ interdum tergis quoc^ moliia copuIantur:fed gencraa rionis ne gratia,an alia caufa, nondum exploratum habetur*

Becoituo^gsnmtioneinfe^orum» Caput XVI

p Nfedora aliqua coeunt, atc^ ex animalibus eiufdem generis oriutur i modo eorii quibus eft fanguis, ut locuftae, cicadae, phalangia, ueip», I formicae « aliqua coeunt quidem dC generanc,fed non fuigeneris ani* ^MM ^J mal/ed uermiculos tantum ♦ ne<^ ex animalibus procreantur^fed ex lo ^^^^S putrefcente humido aut ficco,ut pulicesjmufc^jfcarabxi^qusda nec exanimalibusnafcaturjnec^coeuntjutculicesj&^uermiculij&^pluraeiufmodige nera ♦ inter ea uero quae comnty fceminx maxima ex parte maiores maribus funt: nec meatus ulli femmales in maribus eile uidet ur. iiullum, parte plurima dixerimj, membrum fcgmins a mareinieritur/ed maria fccmina furfum de parte inferiore, quod confpectG m pluribus eft.nec de fuperuetu ambigitur : kd contra^ut mas foe minx inieratjuifum in paucis efi nec^ adh uc ica exploratu habetur, ut genere pofs:

iimus diftinguere. Hoc idem fere in pifcibus quoc^ ouiparis maxima ex parte, 6(: ia quadrupedibus ouiparis eft, ut foeminae maiores fint maribus , quoniam id como* dum eft ad uterum magna ouoru copia extumefcentc fceminis in eo genere mem 20 brum,quod pro uulua habetur,fifrumiuxtainteftinu,ut cxteris, pofitueft, in quo foctus generatur . patethocinIocuftis,&:reIiquis,quorum magnitudoaIiquafif,a: natura coitumredpiat*maximaenimpars generis infedi perexiguaeft^inftru^ mentagenerarioniaccomodata, de quibus non antea differuimus, ita fe habet. Si^ milariumparriumfemengenitale, &:iacreliquimus:dequibus nunc opportune dicemus*&:primum de femine,p6ft in fequentibus de lade.

Qu£ mmstliafemen emittant^qu^ non: er quorundm opinio^ quifemen ex unaqua^ corporpsparteprouenireaffirmant. Caput XVII

i Emen alia aperte cmittut, ucea qu^ funt natura fanguinea,alia,id eft i infecta5:mollia,emittantnecne,incertumeft.ita9confiderandum 50 I hoc eft,utrum mares omnes femen emittant,an non omnes. bC(i no im^^ omnes,curali]emittant,alijnon. TumeriamutrumfQsminxfemen ^-■%^^- aliquodconferant ad procreatione,annon. a^iinonfemen, utrum necaJiudqutcquamadhibeant*anquamuisnonfemen,tamenaliquidconferant, /\d haec^quidnam conducant ea qu^ femen emittunt fuo femine ad seneracione

qua.rendumeft.atc^omninoqu^naturafi'tfeminis,&:eorumqu^menftruauo^ cantur : /alicenn i)s animahbus^quae id humoris genus emittiit,Omnia ex femine

gigni,femenauteipfumproficifciagenerantibiisuidetunQuamobremeiufdem Itudj] eit qu^ftio,utrum ambo,mas dC fcsrmina tmiitmt : an alter tanig. bC utrum

extotocorporefecernit,annonextoto.namfinonextoto,necexambobusqui. 40

fehabeatmquirendueft.Suntenimquidicantidextotocorporeprouenire.Oui. busautemargumennsprobent,utfemenexunaqua(^corporispartefecernarur,

quoddemamplionsfttaft-edus.ampliu^ quodpaucisacadatSecundumquodexmancismancaprocreentunfemenemm

teparac«laumfingulispartibus.quodficaufaeft,uttotumfimilefit,quodextal

coto

IQ

LIBER PRIMVS* 25&

tbtofemcngcnitaleprodierit^partfeusquoc^caufafimffimdifiiscri^^ quac»partealiquiduenerit.(4uartum3quodratioefreuidetwr,utquemaQmodum iotim aliquid eft, ex quo primum genereturtfic partis quoq^,cuiuicJ iit, femen ali^ quodpropriumJdeetiamilla faciunihuicopinioniuerifimilem.non folum enim rebusnatur2infitis5&:natiuis,liberirimilesparentibusprodeunt,fedetiamaduea titiasat(Kexternasprxfentant.iamen!mcumparentescicatriceshaberet5fiIi}qui^ damparte eadem fuicorporisidem habtierunt. 6C ChaIcedone,cum pater brachio e{retcompundo,filiusidemretuIit:confufatamennota,minusc^expIanata.hisfe* re rationibus quidam potiflimum aediderunt/emen a toto corpore profidfci*

improhatio m eQS>qtddicuntfemm tx omibm corporispirtihm promnire^ [emen^effeexcrementm, Caput XVIII

EdcumfCTUtamur, &:diligentiusrem difcutimus^contrapotiuseflc uidetur ♦ nec fupradida quatuor illa foluere diffidle eft. dC quaeda alia fequunturimpofllbilia exeaipfaopimone^Primum ^'tur,fHniIitu^ do nullum indicium afFert, ut feme genitale ex toto corpore fecedat, quandoquidem dC ixoce.dC unguibus , &:pilis , &: moni fimiles pro^ creantur^exquibusnihilproueniat^nonnullaetiamnondum habentcum gene^» ranr^ut canos^aut barbam*maioribus item fuis plerunc^ funiles funt^ex quibtis ni^ io hil feceffit ♦ redditor enim poft plura genera fimOitudo : ut in Helide, quae cum Aethiopeconcubuerat^nonfiliamforma Aethiopispeperit, fednatus ex filiaerac Aethiops Jnftirpibus etiam eade ratio eft^nam fi hoc ita eflet^in ijs quoc^ ab omnis! bus partibus femen proculdubio profi'dfceretur*at plerafc^ partes^aut iilae non ha« ben^aut quif<$ abfdndere poteft , aot poftgenitas habent* quinetiam ex fi-udibus nihil fecedit:6<: lamen ij quoque forma eadem proueniunc ad haeCjUtrum ex una^ quac^fimilaripartetantumprodit^uerbigratia^carnejofl^jneruo^anetiam exdifl3 milaribusjUtfaciejeCmanu^namfiexillistantum^fimiles autem parentibus funt, partium potiusdiffimilarium formajUtfadei^manuu, pedum, quidnam obftetjne illx quoque fimiles fint feceflTu ex toto r Sed alia caufa, quando nec in ^fis quidem jo fimilitudo proptereafit^quia ex totocorporefemengenitale fccefferitSed (i ex diflimilar±>us tantumjergo non ex toto & partibus omnibus. at ex fimilaribus ma gis conueniatfunt enim priores , dC diflSmilares ex fimilaribus conftant* dC ut fecie ac manibus fimiles procreantur , fic dC carne dC unguibus. At uero fi ex utrifque, quifnammodusfitgcnerationisc^conftantenim partesdifl[imilarescx fimilaribus* iiaque quod ex ijs fcceditjex illis quoque feceflerit^atcf exipfa compofitionejperin de quafi a nomine fcripto quippiam profidfcatur, fi a totOjUel a quauis fyllaba pro* fidfdtunquod fi a fyllabiSaab elementis compofirionc^ prodierit. itaque (i ex igne, S^reliquiseiufmodijCarnes oflaueconftant^ex elementtspotiusfuerintnam ex compofitione quonam pado poflfint C A tqui fine ea fimile efTe nihil poterit ♦ quod 4jo fi quid eam poflea crcatjid caufa funilitudinis fuerit^non feceflio ex toto Jtem fi par tes difh-adae in femine ftntjquonam pado uiuatr fed G comund^ , paruum quod* damanimalfuerit^gcnitalcsctiampanes quonam padoconfiftantvnonenim fi^ mHe eft quod a mare38£: fcemina feccdit* Itcm fi utriufque femen ^que cx toto uc^ nit^duo animalia gencrabuntunutrunque em'm omnia habebit* quamobrem Em pedocles maxime(fiita dicendumeft)confcntanea huic rationi fcripfifle uidetur hocquidemloco^namfialibidiucrfa, nonbene*didtcnim marisac fceminae quafil fymbolu efTe. totii uero a neutro proficifdfed difcerpta gerunt mas ipfe dC fcemina mebra*cur enim fccmina non ex feipfa generctjfiquide feme cx toto fecedit5&: con ceptaculum obtinetf^Sed ut uidetur,aut non ex toto fccedit, aut ita^ut illc aitjno ex

V j

%}Z kKlSTOT* DE GENERAT^ ANIMALIVM

utroc^ eadem fecedunt^quapropter alterum alterius coitum deiiderat* fed impofQ bile illud quoq^ occurrit,nec enim maiora poiTunt diftrada feruarijanimataq^ effe* quomodo Empedodes generat amorej cum dicit : Multa^ ponuntur capita abfc^ fua ceruice*mox eriim coalefcere coagmentariq^ ait^quod fieri non polTe apertum eft^quando nec anima uita^ omni uacua feruari poflent^nec^ ueluti plura animas f ia coalefcere in unum.St: ijs qui ex toto fecedere aiijt, accidit, ut eodem modo quo i}Ie,dicanLnam ut tum amore in terra/ic tjs in corporeagitur* no enim fieripoteft, ut partes coniungantur^commeando^ eodem deueniat* Tum etiam quonam pa do dirimantur fuperiora , inferiora, dextra, fmiftraj priora, pofteriora C hxc enim omnia carent ratione.item cum partium alia: facukate, aliae afFectibus diltmguan^ lo tur^uidelicet diflTimilareSjeo quod efficere aliquid poifmt^ut lingua,utmanus : fimi laresduritia, mollitia, 6<:reliquiseiufmodi affedionibus (non enim utcunc^ feha* bet, fanguis eft aut caro) coftat ob eam rem fieri non pofTe, ut quod feceilerit^uni:* uocumfitcumpartibuscorporis» uerbi gratia, utfanguisafanguine, caro acarne proueniat* Atiiexdiuerfo quodam fanguisfiat, noneacaufa iimilitudinis fuerit, quod ex omnibus parubus decefferinut aiunt^quiita opinaniur» Satis eft enim ex una tantum iecedere^quandoquidem non fanguis ex fanguine gignicur^cur enim non omnia uel ex uno gignanturr h^c emm fententia eadem effe uidecur, atc^ illa AnaxagoraCj ut nullum fimilare gignatur : nifi quod ille commune id de omnibus afTeritjhi uero generationi tatumanimaliwm tribuuht Ad haec^quonam pacio ifta io augeantur^cum ex toto fecellerintc' Anaxagoras enim probeait^carnes ex alimen to carni accedere/ed ijs quieadem nondicunt, & tamen fecedere ex toto pronun ciantsquonam pacfto alioaccedente maius quicquam efFicietur , (i quod accefl!erir, maneatr At fi mutari quod accefl[erit poteft^cur non iam inde ab initio femen fit tas* le, uc gigni ex eo poflit fanguis BC caro^ non ipfum fit fanguis 5^ caro c' nec uero dici poteft temperatione poft augeri , perinde ut uinum aqua adiecSa, ita enim princi^ pio maxime fyncerum meracum^ effet unumquodc^^ nuc uero dC caro, dC os, dC. quxuis alia pars^quod dicitm^id poftmodum magis eii,Seminis autem partem aii* quam dici neruum efl^^aut os^Ionge plus eft^quam ut nofter fenfus aiTequi polfit* ad hsc fi fccmina BC mas difFerunt inter fe uteri ratione , ut Empedocles ait, ilmdi^ jo cur in puris mas,fo2mina frigore mixto*mutari uidemus tam uiros quam mulieres, m quemadmodum ex infcccundis fcecundi/ic ex habilibus fcemin^ procreand^, admaris procreationem propenfi euadant, quafi non fit caufa in (eccdmdo ex to^s cOjnec ne/ed in moderatione^immoderatione ue eius quod ex m uliere uiro^ fece datjaut ob aliquam eiufmodi caufam^fi hoc inquam ita efl^e ponamus, conftac non pjropterea effe fcxrminam^quia ex quodam feceflferiL itac^ nec partem quide quam propriam habet mas aut fcemina/ecefTu confiftere. fiquidc femen idem &: mas efFi ci poteft dC forminajtanquam non alterutra pars in femine fit* Quid igicur referar, de hac parte ita dicatur^an de caeterisfnam fi femen ab utero non prouenit, eadem cxteris quoc^ partibus rano feruanda eft Jcem nonnulla animalia oriuntur ex nul^^ 40 lis^ueleiufdem^ueldiuerfigenerfsanimalibus^utmufc^.&generapapilionum^ex quibus gignuntur quxdam animalia, fednon fimilis natur^, Ced genus quoddam uermicul!.patet igitur no femine quod ex cacftis partibus fecefl^erit, generari qux*^ cunquediuerfi generisfunt namfimiliaeflenLfiquidem fimilitudo indicio efl^et» quod ex cuncfhs fecefl!erit,quaedam etiam animalia uno coitu plura generantplan tas uero omnino motu eodem.omnem annuum frucflum afFerre certum eft.quod iieri non pofl[et/i ex cuncfiis partibus femen iecerneretur. fingulas enim e fingulis uel coitibus , uel fecefl[ibus, fieri fecretionesneceflfe eft* nec uero fieri poteft , ut ia utcro diuidatur.iam enimtanquam a planta nouellajaut animali nuper sedito^

noa

LIBER. VKtUVS. ■ m

. tioti femine repararetur.Item quae auulfione ferijtur/emen afFer unt ergo 6«: prius quamauulfa fererentur^exeadem fuimagnitudmefrudificafie^non ex tota plan:* ta deftrictum femen tuIilTe certum c^.O mnium uero maximum argumentum m genere infedorum animaduerumusfatis, quodetfi non omnium,tamen plurimp rumfccmina percoitumparticulamquandamfuam inferitinmarem,&: quideni coitum itaagunt:quod antea didum eil* Subieda emm in fupera indere uif untur, quaquam non omnia, kd plurima ex ijs qux explorata habemus, itac^ in ijs etiani maribus^qiii feme emittunt^non caufa generationis eft, quod ex lota iecefienc, fecf alio quodam modo, de quo poftea uidebimus.nam fi caufa efTet feceffus, ut putac,

xo non ex cundis fecedere partibus cenfendum eiTettfcd ab agete^creatricecj t^nmm uirtute,uelut a j&bro.non a materia. M hi iimile aiunt, ut ii uel a cakeis protiala di cant^filius enim quipatrifimilis eft/imili fere cultu corporis utitunCauia autem u£ uoluptas rei uenere^ uehementior fit,non quod ex toto feceirerir,efi/ed qma pra rigo uehemens accidit.quam ob rem fi quis frequenter ea re utitur^minus aftiatur uoluptate. Item uoluptas Veneris in fine coitus potifTimum efl. At iiex loto fecer* neretur,non fimul,fed fingulis partibus.alijs prius^alrfs pofi exultaret, Caufa uera quam ob rem ex mancis manca proueniunt^eadem efi , dC cur fili) fimiles p^rcnti^ busprodeuntXednonmancaetiamexmancis gignuntur, uta^diffimilesfuis pa^ rentibus : quorum caufam poflea eonfiderabimus/eadem enim quefiio eft irem fi *

ao femen non a fcemina emittitur, eadem ratione profedo, ncc ex toto fecedere pro^ bari potefi. dC ii non ex toto fecedit,nihil rationi rep ugnat/i a fosmina quoque noix fecedere , fed alio quodam modo caufam generationis prsfiari a fcsmina ftatuesr mus.quadereut difreramuSjproximumeft^cumfemen non excundis fecernt parribus apertumiam du Initium uero tum eius ipfius propofiti, tumetiam fe* quentistoiius difputationis , ut primum de femine quidnam fit^acdpiamus.ita enimS^ColBciaipfa, fi^qUceofRcijs accidunt^faaliusconfiderare poterimus. Tale autemfua naturafemen efTerequiritsUtexeo primoorianturea quae fecundum naturam conflituuntur , non quod ex illo (uerbi grana) homine aliquid fit 5 quod agat^fit enim aliquidexhoCjquiafemen eiusefi* Sed cum mulii&riam aliud ex

.Q alio fiat * alio enim modo , cum ex die noctem fieri dicimus , aut ex puero uirum, quoniam hoc poft hoc* alio cum ex aere ftatuam^aut ex ligno Iedum,d: quacunc^ ex materia fieri didmus, ut ex aliquo , quod infit , dC formetur , totum fit. alio cunv ex mufico immuficum , aut ex fano aegrum , dC omnino contrarium ex contrario* prxterea^ut Epicharmus fadt fuam exaggeratione^ex calumnijs maledic"i2,ex ma iedidis pugna.quaeomnia eo referuntur^undeprindpium motus* quale id quoc^ quod modo diximuSjeft^pars enim quxdam totius difcordiae calumma eft : kd ^ quorum extra^quod moueritjeft* ut ars extra fuum opus eft, & lucema extra do^' mus incendium* Cum itaque tot modis aliud ex alio fiat , femen in altero de duo^ bus his efTe^apertum eft.aut enim ex eo ut materia, aut m ex primo quod mouerit

^o eftquodgignitur.nonenimuthocpofthoc^quomodoex Panatfaeneisnaaigatio: neque ut ex contrario contrarium* gignitur enim contrarium ex contrario . quod corrumpitur:8<: aliud quippiam fubtjci oportet, ex quo primo in manete fit, f gitur in utronam de duobus illis conftituendum fit femenjConfiderandum eft^utrum ut materia bC pat!ens:an ut forma &! agens:an etiam ut utrunc^;, una enim cum rjs for tafle dedarabitur58<: quonam pado ex contrarijs generatio fit omnibus ijs^qu^ ex femine oriuntur* nam ea quoque generatio qux ex contrartjs fit , naturalis eft.alia enim ex contrarrjs oriuntur, mare dico bC fcemina. alia ex uno tantum , ut planrae omnes, bC animalium nonnulla , in quibus non diftindus , feorfum^ conftitutus cft fexus maris bC fceminas* Genitura igitur id uocatur , quod a generante proue** ^

V 4r

^14 ARISTOTv DE P A R T/ ANIMALIVM

nknscaufaeft^qu^prima obrineat prindpiumgcneratioms: uidelicct (n^'s,quac coire natura uoluit* Semen autem eft^quod ex ambobus coeuntibus illis originem oahit^quale femen plantarum omnium eft, dC animalium nonullorum, in quibus fcxus diftindus non eft«uelut id quod ex marc ac foemina primum mifcetur.quaii conceptus promifcuus quidam, aut animal haec enim iam habcnt quod cx ambo^ bus requiritunSemen dC frudus inter fe difFcruntjprioris poftcrioris^ ratione.fru dusenimquodexaIioeft:femenexquoaIiud»namaIiasamboidemlunt,Natura autem prima eiuSjquod femen uocaturjquaenam fitjCxponenda latius eft* Quod* cuncp in corpore accipimuSjaut partcm cffc fecundum naturam, uel diifimiiarem uel fimiiarem ncceffe cftraut praeter naturam, ut uel papulam, uel exaemcntum, ^^ uel colliquamentumjucl alimentumxxaementum appcllo reliquias aiimenti, col liquamentum^quod ex inaemeto fecernitur refolutione praetcr naturam/ed nul^ lam id effe partem uel ilmilare uel diflrmilarcm apertum eft* nihil enim ex eo,qua* uis fimilari coftituitur^ut ex neruo^aut carnc. Quoniam etiam cum caztcrae omncs partes feparat^ imtjipfum feparati! non cft*nec uero prsetcr naturam eft, ne<^ na* tur^ obl^ae uitiumjCum in omnibus infit^dC natura ex eo ipfo oriatur*alimentum plane res aduetitia eflltac^ aut colliquamcntiijaut cxcrcmcntii cflc neccfiie cft* ues teres quide autores opinari uidetur id efle colliquamcntu* quod cnim ex toto (cce^ dere propter motus calore dicutjUim habct coiliquameti*colIiquameta aute praeter naturafunt^necquicquamfccundanaturaoriripoteftexijs quaepraetcr naturam io funLcxacmcntu igitur cftenccefle cft^ Atomnecxaemetum , aut alimeti inutilis eft, aut utilis* Inutile dico, a quo nihil praeterea naturae fuppeditetur : kd quo plus abfumitur,co magis natura uitiatunutilc contra/ed enim no talc cxaementum id cfle coftat,eo quod r]s qui uel aetate,uel morbo pcflimc fe habent,genus hoc cxcrc meri plurimij ineft,feme minime*aut enim nuliu omnino, aut non prolificum, pro pter inatilis ac morbidi excremetipermiftione*ergo utilis cxaemeti pars aliqua fe^ men eft« utilifHma aute quod ultima eft,& ex quo iam uniiquodcp gignicur mcm^ brum^cft em'm tum prius,tum pofterius*primt igitur alimeti cxcremetu pituita eft, dC (i quid aliud eiufmodi cft^pituita enim alimeri urilis exaementa cft^cuius rci indt dum. quod pcrmifiij cum dbo puro alcre poteft5& labore abfumitun ultimum au 30 tem paruum adinoda ex plurimo relinquitur alimeto* fcd intelligcndii percxiguo augeri quotidie animalia dC plantas* nam nifiita cfTct, additione pluris eade ucl mi^s nima modum cxccdcrentmagnitudinisagitur contra quam ueteres putarunt, di^ ccndum cfiCum enim illi quod ex toto feccdat,femcn efTc fatcantur,nos quod ad cotum fuaptc natura ^dat,femen efle fatebimur, Cum^ illi colliquamentfi dic^y nos cxaemetum potius efle ftatuimus*quod enim ultimum accedat,&: exaemen cum ultimifit,idfimile efTcprobabiliuscft. perindeutpidoribus faepenumero ali^* qoid andriccli,id eft purpurifll remanet , fimile eius quod cofumpferint* Tabefces autem quod(^ ^(^colliquefcens corrumpitur &:degenerat* argumentum non colli quamentum,fed exaementu porius effe illud eft , quod animalia magni incremeti 4.0 minus fa»cunda,parua fcecundiflima funt* plus cnim colliquameti eSc in magnis nece{reeft/edminuscxaementi.quippecumincorpusmagnumcopiaabfumii! tur alimenrivitaqucparum fitexaementijtemlocus fecundumnaturam nullus colliquamcnto datus eft , fcd fluit quocunque facilius ferri potcft* At naturalibus cxcrementis omnibus locus praefcriptus eft^ucrbi gratia , alimenri ficci cxcremen:? tis aluus 3 humidi uefica , utilis uentriculos , feminalis uterus , genitale , mamma?» mea enimloca fe colligunt atqueconfiuunt.Teftimoniumctiam faciunteaqux cueniunt, ut femen, quod diximus,id fit.quas ideoaccidunt, quiatalis cxac* laenri natura cft» diiTQlutio enim dC imbedllitas manifefta confequitur, ubi uel

minimum

minimnid fecefleritjUt quafi corpus eo fine priuetur,qui demum ab a!tmento afFe* ratun paud uero qucdam dC breui tempore per xtatem leuatur^cum id fecedit : ub« delicetubicopiafuperarit. quomodo alimentij primum, fi, ubimodumexceiTerit emitatursmelius corpori cediu leuat etiam cum fecum aiia trahic exaementa ♦ non enim folum femen eft quod exit^fed etia aliae permift^ facultates cum eo iecedunt, quse infalubres funt ♦ quam ob rem nSnullis improle aliquado eftjquod emitriturj quia parum feminis habet ♦ fed enim plurimis dC magna ex parte ita acaditj ut ue* nereexoluaturjdebilitentur^^ob eam quamdixrmus caufam,Adhaec3femennea in prima ^tate^nec^ in fenedute^necj in morbis eft.carent hoc aegri propter imbe:» ^ to cillitace/enes^quia non fatis eorum natura poteft concoquere»pueri propter incre menta . abfumitur enim totum alimentu in corporis defiderium, priufqua aliquid exaementi remaneat^quinquennio nanc^ fere corpus in homine quidem dimidia ^ capere uidetur omnis magnitudinis^quae reliquo toto tempore comparetur ♦ muls: cis autem 8C animalibus dC plantis euenit difFerentia in i)s ipUs, tum generi cum ge nerejtum enam in eodem genere confortibus fpeciei inter fe^uthomini cum homi iie, dC uiti cum uite, alia enim multii feminis xdunt, alia parum^ alia nihil omnino* idc^ non prx imbecillitate/ed contra nonnuUis euenit^ abfumitur enim in corpus,

- ut hominu nonnuHis^qui ubi per habitu corporis bonum carnulenti, aut pinguio*» res euaferint, minus femen emittuntjminus^ rem ueneream expetunt ♦ fimilis 3^

20 uitibus affedio incidit , quae nimia alimenti copia luxuriant, dC hircire tantifper di^ cuntur^nam dC hirci pinguefcentes minus feminis habent^quam ob rem eos folent ante extenuare.& uites hircire ab eaipfa hircoru afFectione dixerut^uiri etiam mu* lieresffi pingues minus fcecundae eire^quam non pingues uidentur. quonia in ue^ getioribus excrementii concodum traniit in pingue*nam dC pinguedo excremen cum eft bonitate fubftantix falubre . funt quae nuUum afFerant femen, ut falix, ut populus* Itaq? aliae quoc^ eius afFedionis caufae reddi pofFunt. nam dC per imbecii* iitatem non concoquuni,^: per uirium bonitatem abfumunt^ut diclum eft. Simili modo fcecundiflima quoc^, dC fertiliflima funt , alia propter uires^ alia proptenm^ becillitate ♦ multum enim at(^ inutile exaementii permifcetur, ut uel morbi non^s

40 nullis contrahaturjcum non bene purgatio ce^t^dC alfj euaduntjali) obeunc mor^ tem: tabefcunt enim eo modo quo per urins profluuiu . nam id quocp uirium lam aliquibus accidiffe certum eft. Item meatus idem excremeti dC feminis eft.quibus^

- excrementu ambbru tam ficcijquam humidi alimentijtjs quo humidi eodem femi^ nis quocp fecretio agitur.humidi enim excrementa eft,nan<^ omnium alimencum humidum potius eft. At uero qui^bus hoc deeft^ijs ea parte^qua cibi ficci fedimentii tendit,femen quoc^ fecernitur* addo etiam quod colliquario 8C tabes femper mor^s bofa eft ♦ exaemenri emiilio femper utilis eR . feminis feceflio in andpiri ueriatur, quonia aliquid alimeti inutilis affumir, At fi colliquario efFetjiemper nocerecquod no facit.Semen igitur exaementii efle alimenri utilis atc^ ulrimijfiue omnia femcn

4<^ emittuntjfiue non:in ijs tamen quas emittunt^ita efle apertum iam eft,

Mcnfirua€Jfeexcrementayomnui^fiUgfdnc4Sicipfxmittere. Caput XIX

r, Oft haec cuiufnam alimenri fit exaement53&: de menfirufs diileren* J! dum eft . fiunt enim in nonuUis uiuiparis menftrua^nam his dedara^ J ris apertii erit, 8C utrum fcemina iemen emittat, ut mas, fiatqp unum j: ex ambobus feminibus miftumjan nullum femen a fcemina iecernais i tixr^dC a nuIIiijUtrum aliud quippiam non conferat fcemina ad gene« tarionem/ed locum tantomodo prxbeat^an aliquid conferat.idq^ quonam pacto, ^quomodo«Sedenimfanguinemefl€uIrimumaitmentuia fanguiaario gencrc

aj<y ARISTOT, DE GENERAT* ANIMALIVM

animalm: proportionale autem in exanguij didum antea eft» Verum cum femen qaoc^ excrementu fit alimendj eius^ uitimijaut fanguis, proporaonaieue eft, auc e^ i}s alfquid. fed cum ex fanguine concodo digefto^ modo quodam pars qua^c^ gignaturj femen autem concodum diuerfum a fanguine fecernatur (nam mcon^ coctum aut per uim emilTum , uidelicec cum ultra modum quis re uenerea utitur, cruenta iam aliquibus prodtjt) conftat femen efle excrementii alimenti fanguinei, quod ulrimu in membra digeritur . dC quidem uim magnam ob eam rem obtinet, Banguinis enim fynceri falubris^ feceflio refoluere poieft ut§ filij fimiles parenri bus iinc^ratio exigitJimile eft enim quodad partes acceflferit^ei quod remanetita^ femen manus auc faciei, aut totius animaliseft manusindefinita,auc facies^aut anis: i^ mal totum indefinitu,&: quale quodcunc^ illorum eft adu tale/emen potentia eft, autcorpulentiafua,autfacultatefi'ueuirtute,quainfeipfocontineatjdenimnonis dum ex i|s qu^cxpofuimus^patet, utrum feminis corpas caufa fit generarionis, an habitu aliquem dC principi3 motus genitale obrineat* nec^ enim manus^nec^ aliud quoduis membrijjfine anima,.aut aWa facultate eft manusjaut quodlibet membrfj, led arquiuoce tantu^Conftatetiam colliquarionequoq? feminaria ubiaccidit^excre mcmu elTe ♦ quod uitium euenitjCum refoluitur in quod acceflent:quomodo cum protinus deciditquod tedorfj operis modo illitum fuerit» Idem enim ulrimu excre mentum cum primo excremeto eft . at<^ de his ad hunc modum difl^ruiile fatis (iu Sed cum infirmioris plus exaementi, minus^ concod^u fieri, idc^ copiam cruenti i® humoris effe neceflfe fit^infirmius autem fecundum natura eft^quodminus caloris adipifdtur, talec^ focmina fit, ut antea did^um eft , hinc fecrerione quo^ illam fan=j gumeam fccminae excremenrii efl[e ncceife eft* Talis autem eiecftio eft eor lim qux menftrua appellantur»menftrua igitur exaementfj effe^St: proportione, ut mari^ bus genitura, fic fczminis menftrua prouenirejapertum eft, Rede aute ita dici indi cant ea quse in fjs ipfis eueniut ♦ eadem enim xtate maribus genitura fieri indpit^dC fecerm:fccminis autem menftrua erumpunt* uox etiam mutaturjS^ mammac inca mefcunt, necnon definente aetate aboletur maribus generandi facultas t fccminis menftruoru confluuiu. Ad haec, indicium illa faciuntjUt excrementu fit haec fectc^ tio fccminariijquod non marifcx, non profluuiu e naribus fanguinis, non uarices, p no tale quid mulieribus magna ex parte acddere folet, quadiu menftrua profiuiit* &C fi quid tale acddic^deteriores fiunt purgationeSjquafi haec materia menftrua con fumpta in ea fueri^minus etiam uenofac funt fccminaSjquam ma:tcs:6:: lautiores !c uioresq; funt, quoniam excrementa quod eo tendat, confluere in menftrua fblet# hanc eadem caufam efle putandii, dC m corpora minora fint fccminariisquam ma^s rium in uiuiparogenere* in hoc enim uno menftrua profluijt5&: omnium aperrif^ fime in muliere*plurimn nanc^ menftruiexcrementi mulieremfttit, ex quofit, ut euidentiffime palleat, 8C obfcuriores habeat uenas^Si: corpore plane ad marem dc^ Ecizu Sedcum menftruafintquodfccminisfiat perindeutmaribusgeniturajncc fieri pofllt ut duae fimul iecreriones feminales agatur, ideo iemen a fcemi na no con 4.0 ferri ad generatione apertii eft^nam fi femen efl[et,menftrua no efl^nt» nunc ideo il lud deeft,qufa hxc funt* Sed menftrua efle exCTementi5,ut feme,expl!cati3 iam eft» Teftimomb aute eodem accipi poflRint aliqua ex fjs,qux animalibus acddunt» pin guia enim minus feminis habent,quam macilenta,ut antea di^tix eft,cuiusreicaufa eft,quod 8C pinguedo excrementiijUt femcn^dC fanguis cococ!^us eft, quanqp non eodem modo. quo femen.itac|? ratione optima fit,ut cum materia fuperuacua con* iumpta m pinguedine fir,defidac gemtura.generis etia exanguis moIIia,&:cruftaca optima funt,cum utero gerunt^quod enim fanguine caret,nec pinguedo in fjs con liftitjhinc proporrionale pinguecims fecernit in feminale exaemencQ, Indicio aate

eftnon

LIBER PRIHVS» 2|7

cfl non tale femen a foemina emittf, quale a mar^, nec amborum miftura gencrar^ m aliqui uolun£,quod faepenumero fceminae concipiat iine ea, quae per coitum fic, uoIuptate*rurfus9 cum ea ipfa uoluptate^pari^ concurfu profufionis utriufc^ ni* hilo magis codpiturjnifi menliruoru humor iit ^nodice temperatus* quam ob ^m nec nullis omnino uicibus menftruorii fcemina generat , necj cum cffluStmagtia ex parte:fed a purgatione* uis enim quae in maris genitura contineturjaut caret ali=s mento et materia^ex qua inftituat animaUaut nifnia copia femen cum humore elui tunfed ubi efHuxerint fatiSjquod remanetjCofiftit» Quae autem nullis menfiruorg uicibus concipiunt, aut interea dum agitantur, dC effluunt^non pdft,earum alteris xo caufa efl, quod tantii humoris continent, quanin prolificis remanet a purgatione, quan$ non ita fuperat,ut efHuere poffit : aIteris,quod a purgatione os uteri copri* maturXum igitur multum quidem effluxit/ed adhuc effluitjtamen non tantu ut femen elabaturjtunc condpiunt^nec uero abfurdum quicqp^fia conceptuitem e£s fluunt menfirua* nam uel pofl aliquadiu prodeunt^quanc^ parce : nec femper/ed id morbidn efl.qua ob rem paucis,&: raro ^LCcidiu Quae aute magna ex parte fiunt, ca maxime fecundij natura funt ^a fccmina igitur confem* ad generarione materia, qu« in menfiruQru confiitutione fit:menfb:ua aute ipfa efle exaementUjapertum iam efi* ^^^^^ ^^5 ^f^ cYedtmtfxmmMyUtmresfemmgenitdU emittereoargmento

^uodparifireuoluptitUafjiciantur. Caput XX

f3 Vod autem femen conferri a fccmina per coitum nonulli exiflimant, Ipropterea quod interdumfimili uoluptateafFiciatur, utmasjfimulcg i aliquid humoris fecernatjid no humor feminalis eflj fed lod proprius» l uteri enim excretio efi, quae alijs euem^tjalrjs non^euenit (quod pluri*

_^ |mumdixerim)ijsquae nirfdaefccminares^ funt^noneuenit fjSiqu»

fufc^ atc« uiragines* copia uero qu&us euenit non pro feminis emiilione interd3 cftjfed multo cxcediu tum etiam ciborum diuerfa ratio plurimum fadtjUtpIus mts nus iie eius humoris cxccrnat» ut quaedam aais faporis augent plane excernendi modum* uoluptas autem quae per coitum fentitur^noK fblum femine excunte ac* jo cidit^ fed etiam fpiritu^ex quo confiftente femen emittitur, quod patet tum in ado* Iefcentulis,qui nondum emittere queunt, prope^ aetate funt:tum in uiris genitu* rae expertibus, uoluptas enim tjs omnibus fcalpendo exdtatur^S:: quorii depraua* ta eft generatio, aluus interdum foluitur, propterea quod exaementu eo fecedic, quod cocoqui at^ effici femen non poflfit/or ma etiam fimilis mulieris dC adolefcen tuli eft*8;: mulier quafi mas infcminis cft* impotcnria enim quadam fccmina ell,eo quodfemen ex ulrimo alimento concoquere ncqueat* quod alimentii aut fanguis cft, aut fanguinis proportionalc in if s quae fanguine carent propter naturae fi-igidis! tatem, ut igitur in aluo profluuium acddit auditatc/icin uenis^tum cstera proflut uia fanguinis, tum menftrua ueniuntnam ea quoq^ fanguims profluuiii func* ied 4.0 illa morbo citaturj hoc naturale eft * itac^ generarionem ex eo rarione optima ficn, apertum eft* Suntenim menfh-ua fcmen non purcf/ed indigens cofedionis, quo^a modo in firucfiuum generarionc adhuc imperfecfb, ineft quidem alimentiisfcd con fecfKone ad puritate dcfiderat quamobre ut menftrua geniturae admifta generant, fic alimentii in frudibus gignendis miftum alimento fyncero zliu Indicio eriam efl fcmcn non cmitri a fcemina^quod cum per coitum feminis uoluptas cotrccfbtionc lod eiufde atc^ maribus ucniat,tamen humor ille non hac cmitm. Item non omn^ bus fccminis id excernitur, fcd fanguineis tantum* fjsq^ non omnibus, fed quibus uterus non ad feptum tranfuerfum efi,nec partus ex ouo, Ad haeCjijs que non ian gufnem^fed proporrionale fanguinis habent,non cmitritur illehumorrut cnin|

t}B ARISTOT* DE GENERAT* ANmALlVM

in zli)s fanguis,fic in his alia inefi mifcella^caufa autem ne aut hisjaut fupradidis iaa guineis fiat purgatio, ficcitas corporis eft, quae parum exaementi relinquit, quans cum^ fatis duntaxat ad generauone fitjiion ut etam aliquid foras mittatun At ue xo quae uiuipara funt fine oui partione, ut homo, dC quadrupedumj^quae fufFragis nes intus fledunt (haecenim omnia animal procreat iine ouo) ijs oinnibus ea pur gatio fit^nifi quid l^fum per generatione GtyUt mula^tamen nullis tam purgationes redundant, quam homini ♦ fed quemadmoda cuic^ animali haec eueniant, in libris de hiiiortjs animalium fcriptum eft* plurima ex omnibus ammalibus purgatio mu lieribusfit, maribus etiam plurima emittitur feminis, magnitudinis ratione ♦ cuius - rei caufa eft conftitutio corporis, quae humida dC calida eft ♦ plurimum enim exae^? lo menti fieri in eiufmodi corpore necefife eft ♦ carent etiam partibus ijsjin quas uertf ^s tur excrementa in caeteris ammalibus^ non enim pilorum copiam gerunt per coxa pus, non oflium, aut cornuum, aut dentium excretiones ♦ indidum femen eile in menftruisjquodfimul, m^midixi, maribusfemenfieri incipit, d^fosminis menis flruairinotefcunteadem xtate^tanquamfimulea loca diftendantur, quaeutrunc^ reapiant excrementa.Cum^ tempus (Mcndmdi inftat^loca intumefcut a fpiritu. quod marium teftes apertius oftendunt, quanq| &:mamm^ , fed fceminarij mam=s m3s ponus indicant cum enim bino digito extollatur, tunc plurimis incipiunt men ftrua > igitur in quibus uita pr^ditis fexus maris ac focminx diftindus non eft, in t|s femen ueluti conceptus iam eft^concepta appello primam ex mare ac fcemina mi= ^o fturam* quam ob rem ex uno femine unum gignitur corpus ♦ uerbi gratiajex uno tritici grano unus fundus, ut ex uno ouo unum animal gemina enim ouum, duo eft oua ♦ At in quibus generibus mas dC fccmina diftinguitur, in ifs plura animalia ex eodem femine gigni poftunt^quafi natura difFerat/emen in plantarij 5C Sinimz^ lium genere indicium eft, quod uno initu plura gignuntur in ijs quse plura quam unum pofTunt generare*quo argumento conftat etiam non omni ex parte corpo=: ris genitura prouenire.nec^ enim diRin(^2L ftatim inde ex eadem parte fecerneren^ tur^ne^ poftqua fimul ad uterum deueniflent^ibi diftingueretur Jed euenit porrd quod ex reda ratione eft, ut cum mas forma dC prindpia motus pr^beat , fcemina corpus atc^ materia(quemadmodij in ladis coaetione corpus lac ipfum eft/uccus aut coagula principiii fpifTandi cogendi^ obtinet)fic qaod a mare in foemina diRin ^^ guitur intelligi debeat^cur in plura paudoraae partiatur,aut fingulare !nftituat,alia ratio eft/ed quia no difFerat forma quod diuiditur,fi' modo fe habeat modice ad ma teria,ut nec^ minus fitjUt concoquere denfare^ nequeat^nec^ amplius ut exiccare poflitjfit ob eam rem ut plura generetun Catera ex eo quod primum conftitit^ex uno iam una tanta procreatur.fed genitura a foemina non conferri ad generanda,

tamenaliqufdconferrijid^eflemenftruoraconftitutione^autprGporilonaleinge nere exangai,tum ex fupradicfiis^tum etiam ratione uniuerfali^ indagatione con* fiaf.efl'eenmi quodgeneret,a: ex quogeneret,necefle eft. id^ quauis unu.fotmz quidem diiferre,a:rationis diuerfitate oportet A t uero in ^Xqu^ diftindias eas po .0 tentias obtinet,corpus etiam dC natura diuerfam eflTe agentis dC patientis^ Quod fi mas eft ut mouens dC agens, fc^mina qua fcemina, ut pariens, fequitur ut ad maris genituram fcsmina non genitura/ed materia conferar^quod dC iieri ita ufdetunna tura enim menftruorii pro prima materia eft. At^ de his ita docuiflfe fatisfit» Aper^ tumuna cumijseft, de quodiflerendum deincepsfit, quemadmoda fcilicetad ge nerarionemasconferat,&:quonampadlofemenmaris caufa eius quod gignitur ait,utrum ut infitum^a: prorinus indc pars corporis gignendi miftum cum materia focminae, an femen nihil comune cum corpore habeat, fedmotus, uism in eo con^ tenta fitquae comunicet. haec eft enim qu^ agat > quod autem confiftat S^ formam

redpiar.

LIBER PRIMVS. m-

t^dmzt reliqaum excrementi iozmmx eft,at^ ut ratione/ic effedis quocf proba^ riu&ettinnamcum iiiumuerfum ammocopledimur^nonitaefficiunumexpa^ liente aaente^ uidet, ut quod agit, in eo quod efficit infmnec omnmo ex eo quod mouet^k quod mouetur quicqua conilitui* At foemina quidem qua temma^pa^ rienseft: mas^qua mas,agens,&: unde mouendiprindpium eft. itac^ fiextrema u* triufcK fumantur^qua alterum agens 8C mouens, alterum patiens SC quod mouea^ tur fi^no ex rjs unu quod gignitur eft/ed ita ut ex fabro et ligno lectus^aut ex cera dC forma globus eft. Patet igitur nihil fecerni a maris femine eiTe neceiie, neque li^ quidaccedit,iddrcoexeo,utinfitoefre,quodgignit,fedutexeoquodmouerit,a: ioforma,ut^amedicinaquifanamseft/adaetiamrationicofentiunt.hmcemmma resnonnillipercoitutnnecmembrnquidemuiluminfcx^mmammdereuifumur, fedcontrafccminainmarem,utinquibufdaminfedisfit.quodemmmi}s,qu^m* dunt,efficiturfemineinfcemina,ideminmareipfouaporuirtus(^effiat,f<^mina admouente fuamparticulaqu^feminiscapaxeft.undefitutgenusid anima.ium diucoeat^abfolutum^ breuigeneret. coniunda igitur manentquoufqueconiti^ tuantperindeutgenituraconftituitJedabiundadto^duntconceptum.quomam

^imperfedumquod pariunteft^quippequ^uermiculum omniaidgenus pro^ Penerentmaximofaneindidoeft,quodauibusa:pifabusoufpariseuemtfemen,

nec omniexparte corporis uenire, ne^ talequid emittiamare, quod mfitmeo, 2oquod2enitumeft:feduirmtetantumcotentaingenituraumificanutmodocim^ musdeinfedis,quorumfceminatranfigitinmarem.Namfiueacdditutauishype nemiaJdeftfubuentanea,ouaferat,fipofteacoitnondummutatoouoexiuteoia album fcecundaexfubuentitijsredduntur,fiueconceptaexcoitu.fiadhuclutas, cum alio mare coiuit/imfle dus,quo cum poftea coiuit,prouemt omne genus pul* lorum. quapropter nonnuIIiexi}s, qui utgailinxgenerof^procreentur, operam dantitamutatisadmifranjsfadunt,tanquanonmifceatur,conftitutione9fubea£ femen necn omni ex parte uenerit. ex ambobus enim ueniiTet. itzc^ bis partes eaf:= demhaberet^fedfuafacukatefemen maris materiacontentainfc5:mina,d:dbum quaIitatequadamaffiaat4denimefficerepoteft,ubifecundumprsuenerittepefa jo dendo, dC cocoquendo* cibus enim ab ouo abfumitur, quandiu acfau Hoc idem in generatione quoc^ ouiparorum pifcium euemt* ubi enim fcxrmina oua aediderit, mas femen afpergit. dC qu^cunc^ atngit, fc^cunda efficiuntur* qu^ non attigit,re^ manent infcecunda,quafi non ad quantitate mas conferat/ed ad qualitatemjjatet igiturexijs,necomniex partefemenfecedere, necpfc^minaitautmaremcoferre ad generatione,fed marem prindpiu motus/ceminam materia pr^ftare* hac cnim caufa, necperfeipfafceminagenerat* prindpiiienimS^idqdmoueatdifcernat^, defiderat^Sed nonnullis,ut auibus aliquatenus natura gignere poteft* Aues enim conftituutquidemoua, fedimperfeda, quaefubuentaneauocantur, a:ortuseius quod generatur,in fcx^mina agitun nec in marem femen emitrit aut mas^aut fcsmi ^Q na/ed ambo in fcemina conferunt, quod fuum unric^ fiu quomam in fcsmina ma* teriaeft^ex quaconftat quodaeatur^acprotinusparnmhaberiparata materiam necefle eft>ex qua primus coceptus confiftat:partim fubinde accedere^qua nutria^ £ur dC crefcat. itac^ partu in fozmina cotineri neceffe eft:.nam dC faber adeft ligno dC figulus limo.deni^ omnis adio & motio ultima iuxta materiam eft,ut aedificario iri ^sqxix ^dificantun hinc etiam quemadmodu mas conferat ad generarione accepe ris* nec ernm mas omnis femen emitrit^&r quibus emittitur marib us nulla pars fce^ ms hoc eft« ficut nec a fabro quicqua fecedit ad lignoru materiam, nec^ pars ulla ar^ tis fabrilis iii eo quod efficitur, eft: M forma dC fpedes ab illo per motumin materia cxifUti at<$ anima in qua forma dC fdentia eft, mouet manus, aut aliud membrum

Ho A R.r s r O T. D E G E N E R A T* iA n i m a l i v m

motu certx qualftatis uel diuerfoj a quibus efficitur diucrfum^ uel eodem a quibus

idem^manus^aute inftrumenta^ maceriam mouenc Ita natura etiam maris lemen

cmictemis uricur eo iemine quali inlb-umeto, QC adu habente motum ;ut in operi^

bus anium iniirumeca mouentuninillis enim quodammodo motio artis eli. Qu^

igicur femen emittunCjho^modo ad generatione conferunt, Qu^ autem non emit

tunc/ed fccmina particulam fui quandam inleritin marem^hxc iimile facere uidea

f ur, quafi quis materiam ad opificem afFerat ♦ nam ob imbecillitaie eorum marium

nihil per aliud natura efficere potefi : fed uix affidente ipfa motus ualent , dC iimilis

iingentijnon fabricanti eft* quippe quae non per aliud attingens/ed ipfa fuis mems:

brisremcondat inftituendam^ Sexusigiturmaris acforminaediftindusingenere j^

omnium animaliu greffilium eft ♦ dC quan^ diuerfa funt animalia mas dC fcemina,

tamen fpecie idem iunt ♦ uerbi gratia^homo utrunqj* At in plantis facultates iftae mi

fcentur^nec mas a fc^mina feparatur.quam ob rem €X fe ipfse progenerant, nec ge

nituram emittunt/ed concepta, quod femen uocatur, afferunt ad^ Empedocles

Empedodis beneretulitfuocarmme:Deindeetiamouiparogenus arboreotuhtortu* Ouum

uerfus : ovf&i enim conceptus eft^d^ animal ex parte eius creatur . reliquu alimentu eft. animalis

tf^ m'nK& iit feminis etiam aliqua ex parte confiftit quod oritur. reliquu alimentum germini ra^

xf « <nlvJl§x dicib^ primx eft,hoc idem quodammodo in ijs quoc^ euenit animalibus, qux fexu

vs^Si^py Ihod diftinguuntuncumenimuniunturS^generant^infeparataredduntur utplanr^*

«?. Mtiqum id^naturaeorumniutur^utunumiiat^quodcumcoeuntj&coniunguntur.con 20

hterpm ftc : fpidtur unum effici animal ex ambobus^ati^ ea qux femen non emittunt^diu com

Sicautemoui* plexafunguntur Venere,dumconceptumconftituat:utinfecfh,quxfolentcoire.

ficunt arbores^ alia tandiu exigunt , donec partem aduenririam quandam mittant , qnx concepti^

paru£ pnmu conftituat fpacio temporis longiore, quam in fanguineo genere agatur , h^c enim

plm. parte quadam diei coh^recgenitura intra plures dies conftituit.mox ubi eam emi>

ferunt partem,abfoIuuntur,profecft6 animalia tanqua plantx diixifx eife uidentur,

perinde quafi illas quoc^ poftqua femen attulere diflbluas, dC fepares in fexum in^

fitum maris ac fceminx» A t(^ hxc omnia rede ita a natura condita funt.plantarum

enim fubftantiae no aliud munus, nulla adio niiigeneratio feminis eft , quod cum

maris ac fo^minx coitu efficiatur , mifcuit ea natura , indifcretum^ fexum maris dC 50

forminx plantarum generi tribuit. Sed de his alibi difputatii a nobis eft At animalis

munus non folum generare, quod comune omnium uiuenriii eft, fcd etiam cogni

tionis alicuius parriceps uniiquodc^ eft,aliud maioris, aliud minoris^aliud minim^.

fenfum etenim habentXenfus aute cognirio quxda eft,cuius (iue nobiIis,fiue igno^

bilis nota plurimij reteret ad hominis ne prudentia, an ad geaus inanimi! confide^

retur . nam ad prudentiam nihil efl"e uidebitur, tadum guftum^ tantum adipifa;

At ad fenfus uacuitatem fummii id efl^e putabitun Charum enim cenfueris compo

tem eius effe cogmcionis.nec emortuii expertem^ efl"entik omnis iacere . fenfu au

tem anitmlia differ unt ab ijs quae tantum uiuuntfed cum uiuat etiam quod anima!

eft,neceflefit,cumximgi uiuentismunere opuseft,tunccoeunt &:mifcentur BC 4-0

quafi plant^ efficiuntur ut didum eft. C^terum genus animalium tefta intedum

quoniamteranimaIia&:pIantasambiguiieft,utinambobusconffitutiigeneribus'

munereneumusflingiturmamutplantafexumaris&:fcemin^caret,necinaltero

generat.utauteanimaI,nulIumexfefrudijaffertmodoplantx:fedcon

fiftunt a^generatur ex terrena dC humida quadam conaetione.

fed de eorum generarione poftea differemus.

PRIMIDEGENERATIONE ANIMALIVH ^ 3^ I B R I F I N I S^

ARlSTOTELrS S T A G I R I T AE D E Ht

GENERATIONE ANIMALIVM I.I3ER SECVN- D V S, I N T E R P. T H E O D O R O, Quidfit caufdp utpmcipimgenerationis cuiuf<{; moums primm^ Qrprocreans. Caput l I' A R E M acfccmmamefl[eprindpiagenerationis,6[f quaenam 1 eorum efTenti^ uis atque ratio ei&tjdidum iam eft^Sed quam i ob rem gignatur,^ fit akerum maSjalteru fcemina,ut neceflkjs I rio, dC quonam primp mouente, dC quali materia id efFiciatur, ' procedendo explicare conabimur* Atueroquodadmeiioris rationem 5C caufam, cuius gratiapertinet^ coslitus principium : ducitun Cum enim r^rum aliae fint fempitern^j fumme<^ di* uin^^alixqux poilint a:eire,&: noneiTe : pulchrum autem diuinum^ illud caufa femper fua natura melioris conditionis in ifebus contingeobus: fit quod uero fem^: piternii non e/ilM ^ e(re,a<: parriceps tum deterioris conditionis, tum melioris eile poiTitrcum^ anima fit corpore melior,animatumq^ inanimato praefiet propter ani mam:&: elTe^quam non ciTe, dC uiuere, quam non uiuere melius fit:effidtur his de cauiis,utgeneratiofitanimaIium, Cumenim naturaeiusgeneris fempiternaefTe non poffit,quo modo fieri poteft, eo fempiternu quod gignitur^eft ♦ numero igitiir 2o non poteft, fubftantia enim rerum in fingularibus eft . quae fi laiia eirent/empiter^ na eflent Jpecie uero poteftJtaq^ genus hpminii femper^a: beftiarum^e^: plantaru eft* Sed cum prindpiu fit eorum mas at(^ fo^mina, fit ut generationis graria fit mas dC fccmina in rerum natura* C um^ fua natura melior, magis^ diuina caufa fit ea, qux prima mouet, cui ratio ineft, dC forri^a, quam materia : cum^ melius etiam fic feparari a deteriori quod melius eft , ideo ip. quibufcunc^ fieri poteft , dC quoad eius fieri poteft, mas a fccmina feparatur.meliqs enim^magis^ diuinum eft prindpium motus quod per generatione mas obtinet Jcemina enim materia eft/ed coit>6^ iun gitur ad generationis officiii mas cum fcepiina^id enim comune ambobus eli*Qua igitur rarione fexu maris ac fcemina? participant^uiuunt. qua ob rem plant^ quo£|^ P uit2£ participes funt , qua aute fenfus adeftj genus animaliii eft, Quoru incefliiibus fere oinibus mas a fccmina feparatjOb eas quas modo reddidimus caufas* eor umc^ alia^ut didij eft/emen emittunt : alia no emittijt cum coeunt^cuius rei caufa eft^qd qu^ nobiliora funtjeadem fua natura magnitudine fibi poftulancquod non nifi ca loreanimali fieripoteft*Quodenimmaiuseft,idafacuItate amplioremoueri ne^ cefTe eft ♦ mouere aute calor poteft* quam ob rem in uniuerfum prope dixerjmjma loraqu^fanguinem habent, quameaqi^anon habent: &incedenria5quamfta* biiia^maiora ,qux femen genitale propter calorem ac magnitudinem eminunt , de mare dC fccmina quam ob caufam fint, diffrum iam efi Animalium uero alia perfii^ ciunt partij, foras^ mittunt fibi fimile: ut ea qus animal ^dunt in lucem^alia non* 4-0 dum explanatum/uam^ formam adept^m pariunt * quoru fangiunea ouum pa^ riunt, exanguia uermem* Inter ouum 5C uermem hoc intereft ♦ ouum eft cuius ex parte animal gignitur, reliquii cibus ei quod gignitur, eft , uermis ex quo toto ani^ mal gignitur. Eoru autem qux perfedum fibi fimile ^dunt in lucem, atc^ uiuipara funtjalia ftatim intra feanimal gignuntjUf homOjequus^bos, dC ex marinis delphi^ nuSydC reliqua generis eiufdem» alia ubi primum intra fe ouum genuerint,mox ani mal xdunt foras:ut quxcartilaginea appellatur.Oufparorii alia ouum sdunt per^s fedum,ut aues, 5C quae quadrupedes ouum pariunt, ut lacertae.Si: teftudmes : aut qu2 pedibus carent^ut ferpentum pars plurima * oua enim eorum poftquam pro^: dieruntjnullutn infuper capiuncinaememum.alia imperfectum ^duntjUt pifces^

X z

H^ ARISror* DE GENERAT* ANIMALIVM

& auftata, S^mollia nomine ♦ nanc^ eorum oua aedita augencun Omnia quse aut animal pariuntjaui: ouum/anguinem habent»& quae fanguine habentsaut anima! pariuhf, aut ouummifi omnino improla fint* Exanguium infeda uermiculum pa^ riunt, quae aut cx coitu generantur, aut ipfa coeunt* S unt enim nonnuila infeda, qux fpontenaturae gignantur : fed fexum maris ac fccminx habeant, coniunda^ procreent aliquid ♦ quod tamen generant, imperfedum eft ♦ caufam antea reddidu Magna permutatio generibus euenit^nec enim bipedes omnes uel animal pariunc uel ouum^aues enim ouum^homo animal paricnec^ quadrupedes omnes^aut ouu pariunt^aut animalequus enim dC bos^SC aliae plunmf animal pariuntrlacertaj^cro codili3& aliae complures ouum ♦ nec uero in habendis pedibus^nec ne, ratio partus iq continetunnam expedum aliae animal pariunt^ut uiper^ dC cartilaginea* ali^ ouu, ut pifcium genus, ac cxteraeferpentes . pedes habentiijmult^ dC ouum, &C animal pariuntjUt quadrupedes^quas modo enumerauimus ♦ necnon intra fe pariut, tum pedata,ut homouum expeda,ut balen^, deJphini . fic igitur diuidi non poteil, nec difcriminis dus caufam habet inftrumentii ullum inceffui delegatum. Sed enim ea pariunranimal5quaenaeuraperfectiorefunt,&:principiumfynceriusob0nent.nul Jum enim intra fe gignit animal^niii quod aerem recipit dC ipirat^perfediora autem funtj qux natura calidiora dC humidiora, nec terrena conftant* Caloris uero natus» ralis ratio^pulmone defaibitur fanguinis compote , quae enim pulmonem habent, omnino calidiora funt rjs qu^ non habent.8s: inter ea fuperat,qu^ non fungofum, zo aut retorridum58<: parum fanguinis continente habent pulmonem, M fanguino^ lentum dC mollem. ut^ animal res perfeda, uermis aute dC ouum imperfeda efi, ficperfedumnafcifoletaperfediore. Qu^ autemcalidioraquidemfunt propter pulmonem/ed natura confiant iicciorejaut quae frigidiora quidem/ed humidiora funt, eorum altera ouum aedunt perfedum : altera intra fe, dC ouum dC animal pa^ riunt Nam d^aues, &:corticeinteda calore fuo perficiunt, fed pr^ ficdmc ouum pariunt . cartilaginea cum minus ijs calida , magis humida lint , mroc^ participant* quippe qax dC ouum &: animal intra fe pariunt : ouum, quia fdgidz funt : animal, ^uia humida.humor enim uiuificus eiijficcitas longe a uita remota cMcd cum non penna^non cortice,non fquama tegantur^qu^ indida. funt natur^ (iccx atc^ terre^ p n^,idcirco molle generant ouum. ut enim ipfis^fic eorum ouis nulla fatis infidec fic*. citas.at<^ ob eam rem intra fe parint oua* nam fi ouum foras prod!rer,faa1e periret, carens putamine quod protegat,duriore. firigidaficciora^ pariunt quidem ouum, leaimperfedum,cruiiaeriam duriufcula opertum^propter naturam terrenam iu! generiSjUt^imperfeduexienspoflitferuaritutelaoperimentiteftacei^Pifcesicacs cumfquamaafint,&:genusau{iatu,utterrenaconfiitutijnatura,ouaputamine duriore generant. Sed mollium genus, ut ipfum natura corporis lenta eft^fic oua quximperfecta adere folet.tuetur SC feruat. plurimiienim lentoris fua cum fczml ra emittunt. Infeda omnia uermiculum pariunt^eadem^ omnia fanguine carent. unde iit, ut qu^ extra uermiculii pariunt, fanguine uacent, quan^ exanguia non 4.0 omnia uermem parianucomutant enim inter fe uices infeda, &C qu^ ouum pariut

impertedij:utpifcesfquamati;&:cruftata,Ss:mollia,horumen!mouauermemimi tantur:qu!ppequaeforisinaementijrecipiant.iIlorumuermicuIitemporeproce=^ dentemfpeciemouitranfeunt.quodquemadmodum fiat,pofiea explicabimus. ^4uncpnusinteHigendijquambene,miro%deincepsordinenaturaredditgene^ ranonem. perfediora enim calidiora^ animalia prolem reddunt perfedam quali^

tate,namquantitatenuIlumomninoanimalperfedeprogenerat,omniaenimpo lteaquamnatafunt!ncrementiirecipiunt,a:generantquo(^eaipfaanimaIiaintra f e ltatim,caetera ab i)s proxima loco fecundo confiituta,non ftatim perfeda intra fe

generant*

L I B £ R S E C V N D V S* 245

generant. cum enim prius intra fe ouum pepcrerintj mox anfma! a?dunc in lucem* Alia non perfeda animal generant/ed ouumjidi^ pertedum , quar auiem rjs trigi diora contlanc natura^generat quideouum/ed non perfedum^uerum quod forxs perficiatur,utgenuspiicium/quamaia,&: cruttata,&: mollia» Qumfugenus quod frfgidilTimu eft^ne ouum quidem ex kk parere poteft* fed haec aftedtio toris cucmt eijUididumeti* Infeda enim prirao uermiculum panunt,qui addico lemporefpe^ ciem accipit oui* Aurelia enim appellata oui obcinet facultatej tum ex eo animal na fcitur, tertia mutatione fmem recipiens generationis* Sunt igitur qux non femine genitali procreentur^ut antea diclum eiiSanguinea tamen omnia femine procre^

lo antur,uidelicet ea qu^ per coitum oriuntursemiiTa a mare in formina genicura:qua ingefta animalia conftituiJtur/uam^ formam recipiiic, auc inrra ipfa animalia qu^ folent animal generarejaut in ouo,aut m feminej5<: eiufinodi al ia fecretione^de qui bus qu^ftio ionge dubiaoritur , quona pado ex femine generecur auc planta, auc animalquod enim gignftur, QC ex aliquo, dC ab aliquo, &: aliquid gigm neceife eft exquogignitur materia eft, quam nonnulla fecum habent primam acceptam ex fcemina: uei bi gratia eajquae non forma animalis nafcuntur/ed uermiculija uc ou!* quaedam diu ex fccmina capfunt,quoniam1adent: uc ea qu^ non modo foras^ue^ r umetiam intus forma animalis gignantur * Talis, id ex quo oriuntur, materia eft» fed hoc loco non ex quo oriantur quaerimus , fed a quo partes corporis generetur*

20 aut enim extrinfecus aliquid, autin genitura dC femine infita agit * id^ aut pars ali^ qua animar^aut anima,auc habens animam eft Jed ab aliquo extrinfecus agente ef* fici quxcR,aut uifcera,aut alia membrasremotu a ratione uidetur.fieri enim non po teft ut moueat quod non tagit,6^ quicqua ab eo quod no moueat, afFiciatur, igicur in ipfo conceptu aliquid iam ineft, cjuod aut pars eius Ct, aut feorfum concineacur. Sed aliud quicqua eiTe abiundtum, irrationabile eft ♦ ecenim generaco iam animali, corrumpacur ne illud^an maneacr At nihil inefle uidecur, quod non cociiis pars fir, auc plance,auc animalis. Quinecia corrumpi^poftqaa uel omnes, uel aliquoc partes effecit^abfurdum eft.Quid enim efFidat reliquasC nam fi illud pofteaqua effecerar, cor intertjc,cor autem ipfum partem aliam efFicitjeiufdem rarionis eft, ut uel omnia

}o intereantjUel omnia feruentur, ergo feruari necefle eft. pars igitur eius eft id^quod protinus in femine ineft.fed fi nihil anim^ eft^quod non aiiqua in parte fit corporis, ut animata quoc^ pars aliqua protinus fit^cofequitur/ed caetera quonam pado efB cianturr Aut enim fimu! omnespartes gcnerantur^uerbigratia, cor^pulmOjiecur, oculuSj&: reliqua omnia*aut ordine deinccpSjUC in his carminibus^que ad Orpheu aucorem referiicur. SimilicerenimjUCrecisimplexum,confti£ui animal ibifcribirur. Sed enfm no fimul omnia efficijUel fenfu percipi poceft,cum partes alixjam ineile, ali^ nondum adelTe cernantunnec dici poceft eas pra^ fua exiguicate latefe . pulmo enim qui ampIioriSjquam cor magnitudinis eft, pofterior corde in primo orcu con fpicitunSedcumaliud prius^aliud pofterius fiat.utrumaTcerum efRciaca!terum,5!^

4.0 iic proprer proximiT,an pocius hoc poft hoc fiatC uerbicaufa, no cor iam orrij efRdc iecur,id^ aliud quippia, fed hoc poft hoc^uc poftquam puer faCtus eft^uir efficicur, non a puero agence uir efFicicur. Cuiusreiratio illa eft^cjuod ab eo quod ac^ru e(iJd quod potentia eftjefficiatur^tum in naturae, tum in arris operibus ♦ itzc^ fpeciem SC formam efTe in illo oporrebic:uerbi gracia,in corde formam iecinoristquanqua alias quoq^illaopinioabfurda S^comenciciaeft. Quinecfam ucinfemineprotinus pars aliqua animalis , aut plantae fada contineatur , fiue qux c^teras efFicere pofTir, fiue quae non poftit, impoiTibile eft, quando ex femine &: genicura omnfa generancur. ab eo enim qui femen fecerit, creatum id proculdubio eft, iiquidem protinusineft, At uerb femen prius fiat oportecjid^ ofFicium generanus eft,nulla igitur pars coa*^

X \

^44 ARISTOT* DE GENERilT. ANIMALIVML

dita mcfli poteft* ergo quod agit, nullam in fc habet partem* at nc extra qufde% alterutrumaucem fUjnecefle citHaec igitur foluere conadum cft^fortalle enim ali« quid ex i)s quae diximus, non fimplex eft, ut ab extero nihil efFici poile* nam & eft ut poiBhdC eft ut non poffitJed femCjan id,a quo femenjdicamusjnihiio refert:fcjji licet qua motum^quem illud mouebat, femcn in feipfum continet. fieri autem po* teft, ut hoc ab hoc moueatur36(: hoc ab hoc, fit^ permde quafi admirabilia illa fpon lina^partcs enim habent uim modo quodamjCtiam cum quiefcunt*quarij primam ubi extrinfecus aliquid moucritjftatim proxima aclu efficitur^ut igiiur in fpontinis illis quodammodo illud mouct, quod nihil nunc tangit, fed ante teiigit:fic id a quo femenjaut quod femen efFedtjmouct, cum aliquid tetigeritj quaquam non adh uc m tangit* dC motus qui inc% quodam effidt modo, utaedificario, xdes* igitur aliquid cfTe quod effidat/ed non ita^ut hoc quicquamjnec perfcdum ineile primii agens, apertumiamcft» quemadmodumaucem unumquod^fiatjacdpiendumhmc cfl hoc inicio:Omnia quaecunque aut natura aut arte effiduntur^ab eo quod adu eft, fiunt^ex eo quod pocentia taie eft.Semen igitur tale cft^motum^ habet,^: princis» pium ule,ut motu perado pars exiftat quaque,eadem9 fii animata,non eft enim fedes^nifi animam habeatjneque caro^fcd corrupta xquiuocc dicetur fecies, aut ca ro^perinde quafi Iapidea,aut lignea fada iitJmuI autem partcs fimilarcs56<: inftr u* pientalcsjfiuc officialcs cfficiuntur.& quemadmodum non fecurim,non aliud in^f ftrumentum dixerimus fadum cffe ab ignc folo/ic non pedem, non manum^cp^s a©. dem^ modo ne carnem quidem* nam cius quoque aliquod ofFicium eft, dura igii^ tur,moIlia,!enta,rigida5 dC quicunque ali} afFcdus partibus infunt animatis, a cali^ ditate,fiigiditate'ue effid pofTunt* A t ratio, qua iam caro,aut os efi, non poteft fcd a mbtu profidfcente effidt ur ab co, quod genuit, quod^ adu cft id, quod potens^ ria eft id,ex quo gignftun quomodo in ijs quoque agitur^qux arte efficiuntun fer* rum enim durum aut mollc cffidtur calorc uel fi-igore, at uero enfis a mecu inftru^ mentorum, qm^rtisphtinct rationem. Ars cnim principmm, forma^ eius, quod efficitur eft, fed in alio* Motus autem naturs in ipfo eft, ab altera prorectus natu^ ra^ quae adu obtinetformam. Sed habeat ne femen animam, nec ne, ratio cadem atquede parribus reddenda eft.nccenim ansma ulla cfTepoteft inaIio,mfi in eo 50 cuius eft* neque pars ulla cfTc poteft, quod particeps animx non eft, nifi ^quiuo* ce, ut mortui oculus* femen igitur dC haberc animam, dCeffe potentia palam eft* Propius autem 8;:remorius idema fefpfo potenria eflTc poteft : ut Geometrador* miens remorius quamuigiIanseft.!squeremotius,quamquiiamcontemplatun bedenim huius nullapars caufa eft generationis, fcd quodprimum extrinfecus inomt,id caufacft^nihilcnim feipfum generat,fcdpoftquam gencratum eiijes ipfum lam auget* quam ob rem non fimul omnes partes gcnerantur, fcd una pri^ mum,eamqueprimumoririnecefrecft,quae prindpiumaugendi contineat.fiuc cnim planta fiuc animal eft,aeque omnibus ineft, quod uim habeat ucgctandi fiue nutnendUdautcm eftquod talealterum generetqualcipfum eft.hoc enimcu. 40 lufque pcrfedi,tum animafe,tum ftirpis fccundum naturam offidum eft. neccffi. taiisautemradocft,quodcumaliquidormmeft,augeriidemneccfl"ecft.Gcnera£ igiturquodcftuniuocS,uthomohominem:fedperfeipfumaugetunergoipfum, cumahquidfit,augct.quodfiunumquid,id9primumfit,idprimumgcnerarinc^ cefreeft.imqucficorprimumm nonnullis orituranimaIibus,aut cbFdis propor^

oonalemi|squ^cordecarent,cxcordeprindpiumilludcft,infisqu^corhabent, csterisexproporrionaacxpofufiamadeaqu^antequ^rebantulquidcaufafif utprmapiumgcnerationis cuiufquc mouens primum,6^proacans;

Dcfcmi

L I B E a S E C V N D V 5* Hf

t^efemkUmtmi^ <itddfu,(S' fiamoh mfm mHcongcUfcit^ Caput II I EfeminisnaturadubitaueritqmTpiamJemenenim proditdcanfma I !icrafrum3<:album,moxrefrigeratum,humidumad aqu^lpeacn:! |redditur.coIoremetiamacdpitaquae.Abrurdumigftundputauens, aqua emm non craflefcit caioread autem intrinfecus e loco calido pra ^^,^^^^1 fidfcituraa{rum,re,frigeratumc^humefcit» Atquiomniaaquofacoa aefcuntfriRoreJemenueropofitumingelufubdiuononc6aefdt,fedhumefar, quafiacontrarioaaffumconftiterit.Sednec^acaIoreaa(rari^ toqu^enimplusterr^continent,eaconfiftunt,aaflantu^^

&efrigeratumfolidefceredebuit.at^^^^ Lfdt.hc^tgiturdubiumeanamfiaquaeft,cumaquanonuide^^^^

?ecraffad,hoctamenexcorporecalidocraff^

toitfimiftumterr^&aqu^eft^nontotumrefo lui mhumorem&a^^^^^^ LLAnnonomnia,qua.accidunt,diximus:nonfoIumenimquodexaqua6a^ rahumidumconftataaftktur/edetiamquodexaquaa^fpiritum^^^^ aibacBexiftit.&:quoampulI^paudores incertiores9funt,eo6^albior6irigrdior ^ Iftufconimdtur.quodidemiYioleoquoquefit^crallefdtenimmiftumcumf^^^^ tu.Ouamobremaaffiusredditurquodalbefdt,cumhumorineocotentusdifcer.i«n^^^^ »0 natu7acalore,effldaturc^fpiritus.Galenaetiamaqua.mii-laautoleo amplumex f^«A.^yW, ™erisitfaftum,&fpiffumexIiquido,a^albumexnigro.caufaeft,quodfp eaUna.idc^

tSSfeturV^

ue nTSixfpumaeft.aquaedamipfapermi

Der concuffumemm attritum^includitur fpiritus. &:ipfum oleum quoque maU

ium fpirituscontinetpingueenimnecterr^eft nequeaquae.fedfpiruus exquo

frt ut perfumma aqusefluitet^aer enimcontentus in eoueluam uafeetter^per

fummacs fuftinet, &: caufam leuitans praebet. quinetiam frigore&rgelu aaffefcic

oleum noncongelafcit.calorenimfacitnegelucogatunaernanque caiidus&:in*

conselabilis eft. kd quoniam a frigore is quoque confiftit dC denfatur, hmc oleuni

5P aaifusredditur.Hisdecaufis femenquoque cxit quideminmnfecusfpiiTum, dC album caloreinteriore^multum fpiritus calidicotinenstfed egreffum ubi calor eua nm,dC aer refrigeratur.humidum nigrum^ euadit^remanet enim aqua,85: (i quid paruum terrenx portionis continetur, ut in pituita, fic in femine cum ficcefdt. Se* menigiturcommuneeft fpiritus&:aqu2,fpiritusautem aer caliduscft* quam ob rem natura humidum eft,quoniam cx aqua conftat* Ctefias Cnidius plane menti^ tureaquxdefemineelephantifcribit.aitenimufqueade6durarificcefcens,utele^ dro id eft fuccino fimilc cfficiatur : quod nunquam fit* magis enim alterum alrero fcmeneffc terrcnum neceffecft.aepraedpue taIceorumeft,quorum in corpore multummaterixtcrrencchabeturXraffumautem^album^eftfpiritusmiftione*

4.0 Semcn cnim omnium album eft. Herodotus uera non faibit, cum nigram ciic Acthiopum gemturam dicat, quafi neceffe fit omnia nigra effe eorum, quibus ni^ ora eft cutis*atqui dentes eorum albos effe cernere potuincaufa ut album fit femen quod geninira ^uma eft.fpuma autem alba cft,&: maxime qus ex paudffimis par ribus conftet, dC tam paruis, ut cerni ampull^ nequeant* quod in olco quoque,a: aqua euenitjcum mifcentur,&: concutiuntur, ut ante diximus. Ncc uero homines antiquos latuiffe uidetur naturam feminis efle fpumofam* deam enim,quaj rei uc^ iip§s</lt'. nerex pra?eft,ab ca ipfa facultate nominarunt. Caufa propofitae quaeftionis cxpli^ Vmm m cataiameftXongclafcere autcmfcmcnnon poffeobcamremapcrtum iamcftt ^^* aer cm*m incongclabilis cft*

X ^

Vmmmd&

24<? A R I S T O T. D E G E N E R A T* A N I M A L I V M

VtminhismmAtibui^quafememfammmittutiittfitdiquacojlituedic^^^ Cap. in

,^ -^.. EquiturjUcd^dubicemusd^dicamuSjfunrjsquaefemeemitcutmfcc , ^/^S miaa^nuila pars coftuuedi cocepcus fit jquod fubieric^quona uertacur ^ /.corpuletia eius^quado ipfum facultatequa in fe cotinetjagit. definien 1 dum igicur prius eft, utrti quod in foemina coftituitur^accipiat aliquid !l ab eo quod fubierit, an nihil acdpian Atc^ etia de anima, qua animal dicicur (elt auc animal parie anima fenfuali) utru in femine dC coceptu ineftjan no, dC unde,coceptu enim inanimatu elle nemo ftatuerit uita omnibus modis priuatu: quippe cum nihilominusfeminaj6(- coccptusanimaliu umant^quam itirpes, dC alf quadiu proiifica funt.ergo anima in ijs haberi uegetale paia cH.kd quaob rem eam i^ primu haberi necetTe fit, ex rjs quae alibi de animadiileruimus, apertiS eft. Senfuale etiam qua animal eftjteporeprocedete recipi^S^ rationale qua homOjCertii eft*non enimfimul 6^animal fit&^homo^necanimalScTequus^eadem^incxterfs animali bus racio eft,finis cnim poftea contmgic. propriii aute eft finis cuiufc^ generationis* quam obremdemeteetiaquona tepore, &:quomodo3 6<^ undeeam recipiat, quac prmcipiu id participant , plurimu dubitatun Sed cnitMu pro mribus, dC quoad fieri poteftjaccepifte operaepreda eft» Animam igitur uegeraiem in feminibus, cocepti* bus fcilicetnodum ieparaas,haberipotentia ftatuendii eftjnonacfiajpriufquam eo modOjquococeptus^quiiam feparatur,cibum trahat,^ officio eius animae fungan tur.principioenim hxcomnia uitaftirpis uiuere uidentundeanima quo(^ fenfualf 2.0 pari modo dicendii eftjacc^ etiamde intelleduali* omnes enim potetia pnus haberi quam adUjnecefTe eft* fed aut omnes cotingerejCum ante non fuerint^necefie eft, aut omnes cumante fuerintjaut partim cum ante no fuerintjpartim cumante fue^ rintrS^ cotingere aut in materia non fubeuntes femen maris, aut eo quide inde ue^ nietes/edin mare aut omnes extrinfecus cotingere, aut nuilam, aut partim extrin fecuSjpartimnonextrinfecus. caeterum omnesanteefTe impofTibile rationibus his eiTe ofteditur. Quorum enim princ/piorii adioeftcorporalis, h^c (kic corpore in- elle non pofle certii eft.uerbf gratia, ambulare fine pedibus* itac^ extrinfecus ea ue nireimpofTibile eft. nec enfm ipfa perfe accedere pofTunt, cum infeparabilia (inc nec^ cum corpore,feme enim excrementii alimeti mutati eft.Reftat igitur ut mens }&. fola extrinfecus accedatjCa^ foia diuina fic.nihil enim cum eius adione comunicat adio corporalis. Sed enim omnis anima^jfiue uirtus, fiue potetia corpus aliud par^ tidpare uidecurjidcp magis diuinujquam ea qux elemeta appellatur, uerum prou£ nobilicate ignobilitate ue animse inter fe differut, ita dC natura eius corporis differc» Ineft enim in femine omnium, quod facit,ut fosciida fint femfna, ufdelicei quod ca lor uocatur.idc^ non ignis,no talis facultasaliqua eft,fed fpfritus, quiinfemine fpu mofo^ corpore cotineturjSx: natura qua? in eo fpirit u eft proportione refpondens elemeto ftelfarum. quam ob rem ignis nullum animal generar, nec^ coitftui qutc* quam denfis,uel humfdis,uel ficcis uidetur. at uero folfs calor &anfmaliii, non mo do qui femfne cotinetur, uerumetfam fi qufd excrementi fit, qaanquam diuerfum 4^ a natura,tamen i"d quoc^ princfpium habet uitale. cxterum calorem in animalibus contentum^nec ignem efle, ncc0 ab igneorigmem ducere apertum ex his eft. cor^ pus aute geniturx in quo femen animahs principij contentu una prouenft, parrim feparabile a corpore, in quibus diuina pars comprehendirur, qualfs eft, qu^ mens appelIatur:parfiminfeparabile,hocfnquagemtur^femendiflbluitur,uerfumcpin fpfritum euanefcft, cum naturahumida aquofam^ habeat, quam ob rem. an fem- per id foras exeat quxrenda non eft.nec^ an pars ulla fit formx coftftut^, quomo* do necde fucco,a quo lac coot'cur,qa^rs ra!e qufd conuenir,nam is quoc^ murar, 8C nullapars coftitut^ magnftudfnfs eft. De amma queadmodii conceptus 8C s^cnitix

rahabeant

LIBER SECVNDVS. H?

llSunonhabl,Semenautecumex£rementumfit,eodemc|moueaturm^

^ n^oauaeturcorpus digeaioneu!timialimenB,ubiuterumfubt)t,c^^^

^^e^excfementiifeminseodemotuquoipfummouetur.namilludquocpec.

SeSeft,habet^omnespartespotetia,aaunulIam.habetemmeasj,art^^^^^^^

SlqSbudifFerttaMiinaamare.namutplsfisinterdutefa,mte^^^

^^nnnturficexfoEminapartimfcBmina,ahasnonfo^mma/edmasgeneratur.fc?

SfaentaquafimaTtefuseft.&menftruafemenfunt,quanquamnonpurum.

?^^^LnrinXohabet,origine&prindpiiJanim*.quamobremqu.busamma

Y °" ^™"; "' . " „,„„nr, ,r nartes Quide unorScK obtinet ouu mftitum : fed pnn

''P-°SfSe«rarecepetit,c5ceptusfit.humid.suerocorpu^^ ^'"trSS^dS «"fnpuherefhg^rata^

SnSnturte

?uX"es Siacctoet.inalijsner5o,inalijs eo,quod neruopropornonet^^^

SSmWdceft,&uena&mebran%&omneemfmod.genus.d>rterunc

teT^Snl^femaiorisminoris^ratione^&omninoexceffudefecauue.

Qu^im fmtZ'neritio«iscauft,& qufmiimoimpata que^icanfytmnher

mmmlibm. C<P«« m^

n Nimaliaueroquorumnatura imperfeciioreft^conceptS.cumperfe.

i S.„,ameft fed nodum animal perfeaum,forasmittunt.quodqua»

obcaufasitaflat,antediximus. perfedumauteeftanm,al,cumconce

i DUKiamautmas,autfccminaeft,fcilicetinquibusfexushac d&ren

S=S^ ria habetur.Sumemm quae nec marem nec^ famma genarent.uide»

licetaus&:ipfanonexfceminamare9.&coituanimaUuprocreantur.feddeeora

rneSePoVdicemus.a««au?emanimalintrafegenerant,fcU.cetnaturae

|Sanimaliaquouf(5animalpariant,foras^emKtant,gerummtra.emnexa

nuoS^rAtueroqua.forasanimalpariunt,cumintrafepnusouumgen_ue

pSnre!rlnonnullisouumiamperfeaumabfoluitur,uteorumqua.forasparm^

' ouum.atcgitaanimalexouointrafa:minanafdtur alnscumalimentum ouocon

tentumabfumptaiameft,repleturabutero&perf.atur:at9obeamremouuute

~atong.L.h*ccart.iVeoriiptfdumdifFeremiaelt,dequ.buspoft.eor.

fumperfedifferemus.Nuncaprimisindpiendueft.primaautemfumqu^perie.

c'taeiufmodiautemfumqusanimalgenerant.eorum(5pnmumhomoelt.aece&

fioigiturfeminisomniunonaliterquamca:terorumexcrememomfierifolet.i^^^

turenimunumquodcBfuuminlocum,nonuimfpiritumfereme,nonahaeiu(mo

dicaufacogente,utquidamateftibustrahimodocucurbitarutnmed.anai.umper

uimfpiritu1opiAantur,quafifieripoffit,utnifiuisinferatur,al.otendatexcremen^

.owmahmenti:authumidi,autficd,quoniaretentofpiritu.taumuerfoexcernatur.

* At"™uneomniumeft,qu^mouereuoluimus.uiresenimretentofp.^^^^

ocntur!nama: fineeauiexaementaper fomnumexeum,fimeatuslax. plen.tg

lxcremetifunt.fimfleabrjsdidtur,utfiquispIantarumfemmad.xentquotann.s

lfpiritufecerni,eoubiftuaumafferrefolem.Sedenimcaufae.usrei,utd.x.mus,

efi quod excremenrispartes capacesdefaiptaeanatura habenturomnibus,tum in.^^hbusillisficco&:humido,tumfangtjiniquaeuenxuocantur.taminai:aque uenis duabus,maiore,atqueaorta fiflis fupemeuenarummulntudotenuiutn.n uterum definit, quibus alimento expleris,naturaque prx fuafirigiditate taculra* tis concoquendi indiga transfunditur in uteturo, propter uenarum tcnuttatem.

248 ARISTOT» DE G E N E R A T» ANIMALlVBt

cutn praefua anguftia nequeant exuperanriam contmere, Itac^ afFedus hic ucluti marifejaut alia profufio fanguinis euenit, Csierum menftrua nulio drcuitu cers: to defcribuntuntendunt tamen moueri decrefcente menfe^idc^ ratione rec'ia.funt enim corporaanimalium frigidiorajCumeuenitjUtcontinens aer talis efficiatur» menfium autem coitus frigidi funt propter lunae defeclum* itaque fitjUt fines mea fium quam media/int frigidiores. igitur poftquam excrementum mutatum in faa guinem eftjmenftrua moueri tendunt eo, quem modo dixi^circuitu^at iiconcodu non eftjpaulatim aliquid fubinde fecernitunquam ob rem quae alba uocantur^par uis adhuc dC puellis proueniunt» Seruat corpora integra uterque excrementorum hic fecelTus , cum modice fit , utpoie cum ab exaementis uindicentur* qxxx caufse lo corporibus funt^ut aegrotent.Sed (i uel non fitjUei immodice fit , damnum euenit* aut enim morbi oriunturjaut corpus emarcefcit dC extenuatunquam ob rem dC ea alba cum firequenter mouentur, dC fuperant, incrementum auferunt puellarum* Fit igitur necellario excrementum hoc ob eas quas diximus caufas* Cum enim na tura cocoquere nequeatjexcrementum fiat necelTe eft, non folum alimeti inutilis, fed edam ia uenis3& per tenuiiTimas uenas exundado fuperet. fed melioris notae, £nis^ gratia natura eo abutitur in hunc Iocum,fciIicet generationis caufa^ut quale erat iuturumjtak alterum oriatur.iam enim tale poretia eft,quale eft corpus, cuius fecretio eftjceminis igitur omnibus excrementu fiatjneceile eft* ftd fanguineis am piius3eorum^mulieribuspIurimii,uerum cateris quccp aliquid colligi in uulua* 2c rium locum neceile eft^caufam quam ob rem fangumeis amplius, eoru m^ homi* ni plurimu^ante expofui* kd cur in fccminis omnibus excrementu hoc ineft,in ma ribus non omnibus ineftc' quxdam enim non emittunt genitura, fed ut quae emitss tunt motu fu^ genic ur^ creat, quod inftttuitur ex maceria cotenta in fccmina:fic ea mocu fuo interno in ea parte cotento^unde feme fecernitur^idem fedunt5& confti tuiintpars ea locus iepti trafuerfi eft in omnibus id habentibus.prindpiii enim na=! turae cor,propor£ionale'ue eft. Caufa inqua cur omnibus maribus no fit exaemen tum genitaiejCum omnibus fceminis fitjquod animal corpus eft animatii , ad quod infticuedum fccmina femper materia prxbet^mas uim creadi» hacenim eoru utric|i facultatem tribuimustid^ eft^quo alteru maSjalterii fcemina fit.itac^ corpus dC ma? ja gnitudine pra^beria fcemina necefle eft, a mari nihil tale necefliriodefideracunnec enim inftr umeta in tjsjquae efFiciiinjr,inefle : necp ipfum efficies neceife eft.corpus igitur ex fcemina eftjanima ex mare* fubftatia enim corporis alicuius anima eft* dC ideo quae no unigena coeunt (quod ea faciijt,quorii tepus par^Sc: ucerigeftario pro xima^a: corporis magnitudo non multo difcrepans^h^c primos partus fimiles fibr aediit comunigeneris utriufcj fpecie.quales ex uulpe dC canegeneracur,aut ex per dice &:gaIIinaceo.fed tepore procedete diuerfiex diuerfis prouenietes.demum for . ma fccminx inftituti euadiit^quomodo femina peregrina ad poftremum pro terra natura reddunt.h^c enim materia corpus^ feminibus preftat.qua ob rem pars fce mfnarij ea qux feme recipit^no meatus^traiedus^ quidam eft/ed uterus amplion 4- mares c|ui feme emittijt.meatus ad id emittedii habec exangues ♦ excrementii aute quoduis fimul 5:: fuo in loco eft^a: exaemetu effi*citur:nec prius uOumjnifi uis ma gna cogit,a<: cotra natura diuertitur Jed qua ob caufam excremeta animaliu genita lia fecernarur,dedaratij lam eft.cij aute feme de mare acceffit in fcemin^ uterij,par tempuriftimaexaementicoftftuit.PIurimiien!minmeftruisquocphumorisinuti lis cotinetur, utin marisgenitura, quod humidiffimueft, tum eadeemiflibne,tum in dtuerfis.prior enim emiffio minus fcecuda quam pofterior eft* minus enim calo^ ris animalis cotinet propter cruditate. A t uero quod cococlii eft, craflum 8C corpu ientiuseaQuibus autemuel nmlieribus^uelc^tercrijanimalmm fceminisnihil

foras

LIBER SECVND7S* H^

foi-asemittiturjquoniamnon multuexaementimuolis continetur , ijstantadem^ . auod colli2itur,in utero efi,quantum ijs quae foras emittunt^remanet.quod maris facultas conftituit^aut in femine decedente contenta, aut marem fubeunte particu lafcEmin^,quxproportionerefpondeatuuluis»utinquibufdammfedisfiencer;^ nitur.humoremautemquiafoEminiscumuoluptateemiiritur,nihiladcoc^ptum conferre didum eft anteXed potiifimum inde mderi poieft,quod ut manbus,f ic ^ fccminis accidat nodu per quietem,quod poilutionem appellant.u^um hoc nul^ lumindiciumeft.nam&^adulefcenubus idemeuenit,qui etfiemiffurialiquando funt,tamennondumemittunt,a^tjsquiuelemittunt,uelemiirurifunt,intc^cun^ dumResitafehabet,utfinemarisemi{rionecondpiimpoiribilefit,atqueeaamfi^

'"^ nemenftruorumexaemento,quodautredundansefHuatforas, autmtusfausfit. At fme eauoluptate,qux fccminis percoitumeuenirefolet^conapiturji locus turset & uulua defcendit propius. ueruntamen magna ex parte fic accidic ut cum profufionefcemina^agatur,quoniamosuterifecompnmat,cumprofunditur.m quaquidemprofufioneuoluptas&:mari&:fcx!min^conngerefolet.femeneaam marismeliusitadirigitur&: iuuatur.profufioautemnonintus fit^utquidam uo^ lunt.osenimuterianguftumeft:fedante,qu6fcxminamittituaporemilIuninon^ nulIarumrecremtom.eodemenimmasetiammitmquodftiderit.a:autibiclem manetfemenemifrum,autina:oabuterotrahitur,ficaliduseft,a:modicetempera

10 tus. Cuiusreiindicium, quodlocusquimodo madebat^reficcatusmoxfennatur. Animalibusetiamquorumpr^cordijsuuluaiungitur utauibus S^pilctbu^qul animalpariunt,nefemenilluctrahatur/edprofufumdeueniatipfum,impofIibiIe eaTrahitgenituramhicIocusfuocalore.menftruorumeuamdeceffio^a^contiu;. uiumfomitemineapartecalorisparatataqueutuafanonillitacalidodilutahumQ re aquaminfetrahuntoreinuerfo,itaattrahitur.nec audiendi funtqui^partibus accommodatisad coitumofFicialibus idfieri opinantur. nullo enim paaofic fieri poteft.contraetiameuenitijs,quifemen amuliere quoque emita aiunt. Accidic ^nimutpoftquam forasemiferunt,retrahant intro. Mqmdem quod emifiumei^ mifceri debet cum maris genitura . cjuod ita fieri fuperaacaneum e^ At uero na^

50 tura nullam rem fuperuacaneam fadt, cum autem excr ementum foemin^ in ute^ ro conftiterit a maris genitura , qu^ fimile fadt , ut ladis coagulum . coagulum enim lac eft conrinens calorem uitalem^qui partes fimiles ducit eodem5&: unit,atcp conftituit^&rgenitura itafehabetad menftruorumnaturam^eademenimnatura ladis bC menftruorum eft* itaque coacftis iam parribus corpulentus humor excer^r nitur^obducuntur^ circum parte reficcefcente terrena membranae , tum neceila* rio,tumctiamalicuius gratia.nam &:calefcenrisfiigefcentisuerei extremaficce^ fcerenecefIeeft,&:animalnoninhumido,fedfeorfumcontineri oportet* uocan^ ^ tur ea quibus obuolutus eft foctus partim mebranae,alix fecund^ , cju^ maioris ml v^iSiksl mim norisue ratione differunthxc pari modo rn omnibus tam ouiparis quam uiuipa^^ hran^e. ^c/«rj

4.0 rishabentur/edenimcumconceptus inftitutuseft,fedtfimilei)s,qu2 feruntur. /eo^. principiumenimprimum feminaquoc^intrafeconrinent*quodpotent^ primo contentum,ubifecretiimoxefi:,germenmittit&:radice, quaalimentu afTumirur* incrementa enim defideratur Jc in coceptu quodamodo cu partes corporis omnes potenria infint^principiij maxime proptum habetur^quam ob rem cor primu acftii fecernitunquod non modo fenfu ita fieri confiat,uerum eriam rarione^Cum enim quod gignitur de ambobus abiundluiam eft,feipfum gererejgubemare, dC difpea fare debet,perinde quafi filius a patre emadpatus/eorfum^ collocatus^itac^ prin^ dpium haberi oportet , a quo eria poft ordo membroru defaibaturjSK: quaecuncp- ;

adabfoluedumanimalpertinentjdifponantur.namiiextrinfecusaliquadoaderit^.

2^o A R I S T O T. . D E G E N E R A T* A N I M A L I V IVl

S^poftmeOeindpiet, nonfolumdubitaueris, &rquonamtempore accedat qu^e^ fier is/ed enarn cum pars qu^uis diftinguicurj id prima fubfiare neceile eft^ex quo dC incrementii dC mocus caeteris partibus cotingar^quam ob rem qui ita, ut Demoi: aitus^aiuntexterioraprimum ammalisdifcerni^tum interiorajquafilapideum aut ligneum ammal condant,nori recfte dicunt* res enim talis nullum principii5 haber* at animalia omnia habent^atcj' intra fe continet ♦ quapropter cor primum diftindii in omnibus infpicitur animaIiJ3Us quae fanguinem habent ♦ id enim principium eft 6C fimiiarium dC diffimilariu partium ♦ iam enim principium id accepifle animalis^ conftituti^ fcctus decet, cum alimenta deiiderat*quod enim iam animal eftj auge^ tur 4 alimentu autem ultimum animalis fanguis cCt^ aut quod fanguini proportio:? iq netur, quorii uafa dC conceptacula uena^ funt* quam ob rem uenarum quoc^ prin cipium cor eft^patet hoc ex hifiortjs 5^ diiTectionibus animalium*fed cum potenria quidem animal fit, fed imperf edu, aluinde acdpiat alimentii neceffe eft> quam ob rem uterOjSsfparente^ut terra planta utitur ad cibum hauriendumjdonec perficias: tur, 8C iam fit animal potentia greflile ♦ quocirca ex corde primum uenas illas duas natura defcripfitjde quibus uenul^ dependent in uteru, ex quibus, qui umbilicus uocatur,conftat. Vmbilicus enim uena in alf)s fimplex^in alijs mulaplex eft.quam uenam putamen cuticulare ambit^quod umbilicus uocatur, quoniam uenarij im^; becilIitastuteIamoperimentij(^defiderety uens autemquafi radices contingunt ad uterum^per quas alimentii haurit fcctus.eius enim rei gratia animal in utero ma 20 net, non, ut Demoaitus ait, ut membra formentur fecundum membra parentis* aperta hocin ouiparis eft* Nam illa in ouis diftinguiitur feparata a uulua parentis* SeddubitaueriSj cum primumcor oriaturfanguine pr2idit% fanguis autem fit all menta quod extrinfecus uenit , undenam primum alimentij fubieritc' an id uerum non dicitur^alimentum omne eiie extrinfecusC fed protinus ut in plantarii feminii= bu s ineft aliquid tale primum^quod ladeum uocatunfic in animaliii materia excre mentum conftitutionis alimentci eft* [ncrementti igitur fcetui per umbilicum con^! mgit^codem quo plantis modo per radices . at<^ etia animalibus ipfis, ubi abfoluca iam funt^ex eo quod continetur alimento idem accedir* de quibus poft fuo loco di:^ cendumeft.Diftinctioautempartium non^utquidam opinantur,propterea fit, jp quia fimile fuapte natura ad fimile feratur* nam prxter alias multas , quas ratio ifta ' habetjdifFicultateSjaccidet^utqu^uispars fimilaris feorfum aeeturaierbigratiaj oftaper k^dC nerui3&: carnes,fi quis eam caufam approbet. Sed quonia excremen tum fc^minae potentia tale eft , quale natura animal eft , partes^ potentia infunt, adu nulla ineft, idco pars qu^c^ cxi&u Quoniam etiam agens dC patfens , cum fe inuicem tetigerunt, quendam in modum alterum agens^alterum patiens eft, mo^ dum huncita intelligi uolo ut conditionibus5fi'c,ubi,quandodefcribatunitaenim continuo alterum agit^alterum patitur.materia igitur fccmina pr^bet, prindpium modonis mas.6^ quemadmodum qu^ ab arte efKciatur , per inftrumenta effidun tur , fed uerius dixerim per motum eorum qui artis operatio eft : ars a utem forma 4-o eorum,qu^ efiiciiitur,eft in alio : fica facultate fiue uirtute anim^ uegetalis agitur, ut quaein animalibus ipfis 5;: plantis poftea ex alimento uis eadem efFicit incremen tum,utendo caliditate &:frigiditate,c|uafi inftrumentis (motus enim in t)s confiftit, 6^ ratione aliqua unumquodc^ efficitur)fic etiam principio conftituit id,quod natu ra efFicitur.eadem enim materia eft ex qua angetur, 8C ex qua coftftuitur primum* Itac^ facultas quoq? agens eadem qux prindpio eft, fed maionquod fi h^c uegeta^ lisanimaeft,eademqu^generetquoq^eft,id^naturacuiufc^eft infita, dC in plan fis dC in animalibus omnibus^caetera^ anim^ partes alffs infunt, alfjs defunt anima^

W>«s.fedcuminpIantarumgenerenuIIodifcernicuIofexusmasdiftinguaturafce

mina*

LIBER SECVNDVS* 2$i

mina m atiimalib us^quaquam non ommbus,diftmguitur. dC mas ob eam rem de^ fideratfceminam* Atquiquxfieritquifpia, quadecaufa iccminadefideretmarem, necex feipfa generet^quandoquidem animam habet eandem, 6^ matena excre* mentum fcemin;x eftXed caufx illud eft,quod animai fenfu differat a planta^nec fie ripoteftutuel facies^uelmanus^ueicaro^uelalia parsfit,nifianimaienfaalis mfit, aut adu^aut potentia:^^ aut aliquatenus,aut fimpiidten erit enim ut mortuus^auE parsmortui.quodfimaseft efficienstalisanimxjimpoflibileeftut foemina ex fe^ ^fa animal generet, ubi mas a fcemfna feparatuneo enim,quod diximus, mas defl finitur qua mas eft ratione* Quxftionem uero propofitam ratione non carere.pa*

10 tetiniisauibus,qu^ouafubuentaneapariunt,cum fosminaaliquatenuspoflit ge nerar4quod8Cipfumrecipitqu^tionem.Quonammodooua eorum dicuntur uiuere'*' nec enim ita ut oua fcccunda poflunt.(ic enim adu animatum ex i)s ettice:» retur.nemita fe liabent iftautlignum^autiapis.quippe quaecorruptione aliqua pereant,ut quxuitam quodammodoantepartidparentXonftat igiturhacc ali^ quam habere potetia animam* fed quamr iftam ukimam prorfus habeant animam neceffe eft,qu^ uegetabilis eft* hxc enim aeque in omnibus tam animalibus quam plantis ineft- Sed cur partes dC animai non effidantr Quia fenfualem ammam ha* bere ea oportet. non enim animalium paries ita funt,ut plantarum* quam ob rem maris focietate opus eft. mas enim i focmina feparatus in ijs eft, dC quidem fic ufu

ao euenit. Subuentanea enim illa fcecunda reddStur/i mas coiuit tempore quodam» fedde eorumcaufap6ft.SiquodautemgenuseftquodfcEminafit,&:marem^ ftindum nonhabeat,idexfeipfoanimaigenerare poteft.Quodetfmondumfide digna expIoratumhabemus,tamen fadtut ingenere p£dum dubitetur eorum €nimquosrubrosfiuerubeiiionesuocant,mtsnulIusadhucuifuseft/edfa>min^ omnes fcctu plen^ reperiuntun Verum de his nondum compertum habemus, quod fidem faciat fatis, quod autem nec mas,nec^ formina (it,in genere quoque pi iciumeft,utanguiiIa,&genusmugiinmquoddaminfluuijsIutuIenns.Atueroin quibusfexusmaris&rfoeminx diftindushabetur.fierinonpoteft utfoemina ipfa per fe generet perfede* ita enim mas fi-uftra effet. quam ob rem in fjs mas femper

5operfidtgenerationem.hicenimfenfuaIemdatanimam,autperfe,autpergenitu^ ram. fed cum partes omnes potentiainmateria infint, cum prindpium motionis at fuiCperinde ut in fpotinis iliis miracuiis,quod fubinde fequitur.exdtatur, 8:: quod nonnulii naturales autores exponere uoiunt, cum dicant fimfle ferri ad fimilerdi* cendum partes moueri non mutantes locum,fed manentes, & alterafcentes molll tie5duritie.coIore5&:reIiquis partium fimiiarium differenttjs feds iamactu^quae anteerantpotentia.fit autemprimo principium, quod in fanguineogenere cor eftrin c^teris proportionale.ut faepius didum eft. id^ cBci primu non modo fm^ fu perdpitur, M etiam quod per obitum uita hic ultimo defidt* euenit nanque in omnibus, ut quod ultimum fit,id primu defidat. dC quod primum, id ulnmii^quafl

¥> natura decurfionem reducem agat, & a calce ad carceres, unde pror uit,redeat* Eft enim generatio ex non ente in ens. corruptio contra ex ente in non ens* Gignun:* tur poft prindpium,ut didum eft,interiora,prius quam exteriora, fcd prius maio^ ra quam minora uifuntur, quauis nonnuiia prius non oriantur* primum fuperio* ra prxcordifs formantur^eadem^ magnitudine prxftant, nam inferiora 6^ mino^ ra funt dC minus difaetz, idc^ in omnilbus qux parte fuperiore inferiore^ diftin* guuntur,exceptisinfedis,QuaeenimexifsuermicuIinafciJtur,parteinferioream pl jus crefcunt, fuperiore iam inde a primo ortu minora funt* Greflilium mollibus folis nuiium difaimen eft fuperioris dC inferioris* quod autem de parte fuperiore diximus priufquam mferiore conftitui,idem inplamarum etiamgenere euemt.

^ ARISTOT* DE GENE-RATt ANIMAt-IVM

femma enim prius mittuntradicem quam ramos* Diftinguuntur animalium mr^ tcs fpiritUj fcd non aut pareriSjaut fuo, ut quidam naturse intcrpretes uoluere, hoc enim ingenere auium d^pifciumj dC infedorum palam fit, quae partim feiunda a parentenafcuntur ex ouo, inquo formantur.&explanantur : partim non fpirant omnino, dC tamen aut ouo aut uermiculo enafcntur* alia quanquam fpirant, dC iix utero capiunt explanatione^tamen non prius fpirare incipiunr^ quam pulmo perfl datur* Arnculatur& hic,&omnespriores partes antequam animai fpiret.item quadrupedum quae multifida funt^utcanisjleo^lupusjuulpesjlupus ceruarius, omnia caecosgenerant:p6ftpalpebraedehifcunt Itaque conftatin caeteris quoque omnibus, ut quantitatem,fic qualitatem potentia ante fubftantem efFid, aclu poft lo ab eifdem caufis^a quibus diftinguitur quantitas, dC duo ex uno eftid* fpiritum ue^ f o inefTejquoniam humidus&: calidus eftjcum alterum agat^altcrum patiatur Jam anuquorum nonnulli naturae interpretum, quae poftquam efFiceretur parSjtentas: runt quidem exponere/ed parum ufuperiti earum quae accidunt rerum. partium enim ali^ priores alfjs funt:quod in cxteris eriam rcbus* Prius aute multiplex iam eftad enim cuius cauia,&: quod eius cauia^difFerunt dC alterum generationCjaltess^ rum eflentiapriuseft^quin&rquodeiuscaufa duplicem recipit differentiam. aut enim eft unde motus:aut quo utatur idjCuius cauia* uerbigratia>geniiale dC inftru inentale rei gencratx* horum emm alterum^id eft generans dC agens praeefTe opor tetjUt quod doceat priufquam quod difcatfed tibias poft eum qui ribtjs difcat* frus^ zo ftra enim aderunt tibiae ijs,qui uri nefciant ribifs* Cum ita(J tria haec fintjprimum H nisjquem efle iddicimuSjCuius caufa*fecudum quod eius caufa/cilicet principium generans dC mouens.efFidens enim dC generans qua talia funt^ad id pertinet quod efRcitur5&: generatur* Terrium urile dC quo finis utatur* primum eam partem haa bere necefFe efk^in qua prindpium motus conrinetunhac enim protinus pars finis prima 6<:potiffima efttum poft eam totum Srfinem^tertium uero dC ultimum par tes i)s accommodatas inftrumentales ad ufus nonnullos* Itac^ R quid tale eft, quod in animalibus inefFeneceflefit^quod totius natur^ principium dC finem conrineat, id eflidprimum necefFe eft^quaenim mouens primum oriri^qua pars finis eftjCum foto oriri debet» itac^ inftrumentalium parrium^quas fua natura genitales funt, eas P femper effe priores oportebit* alterius enim caufa funt tanquam prindpiS* A t ue* ro quae tales ex ijs,qu^ alterius graria coftantjno funt, eas efFe pofteriores cogruit* quam ob rem utraenam partes priores fint, quae alterius caufa , an cuius caufa ipfac fintjdiftingui non facile poteft* inciditenim ut partes mouentes priores fint gene* rarionequam finis* mouentesautemabinftrumentalibus diftinguinon iacileeft* A tqui ea ipfa uia ratione^^quid poft quod fiat,quxrendum eft Jnis enim quorun dam pofterior eft^quorundam prior^quam ob rem ea pars^qu^ principium conri* net3primaexifiit:moxtotafuperiormoles*quaproptercaput6(:oculifcetusmaxiii miinter iniria apparent,inferiora ab umbilicOjCrura dico^exigua cernuntun Partis cnimfuperiorisgrariainferioreft. Etnec^parsfiniSjnec^genitalisefteius.neceflS^ 4« tatem eriam cur ita fit, non bene reddunt^qui quod femper ita fit,dicunt,idm prin* dpiumin hisexift!mant,utDemoaitusAbderitanusopinatur,quod fempitemi 6:infiniriprindpiumnullumeacaufaautemcurita,principiumeft,&:infi'nitum, quod fempitemum eft* Itaque interrogare de eiufmodirebus cur ita eft, qusrere, inquit, principium infiniri. Atquiea ipfararione, qua cenfeant non effe quseren^ dum, nullius rd fempiternx demonftratio efl[e poterit* dC tamen eflfe complurium uidetur,quarumaIi2femperfiunt,aIia?femperfunt.nam&trianguIafiguraduo^ bus redis aquales femper habet,&: diametrum incommenfurabilem efle cum co* «a fcmpitemumeft^attamen caHfaeorumaliqua 6i:demonftrariodftt Igiturnon

omnium

tlBER SECVNDVS. ^{l

cvmniumrerum prmdpmmqu^rendum efife rededidturUtrerumquaefemper

Sit autfmnt,nuilumprrnapm^

duntaxat prmcipianon redpiumexameneiuimodi,qu^rerum fempiternorum

funr prinaprj enim alia cognitio, non demonftratio elt. prmcipmm uero m rebus

i-mmobilibusquiditaseftJnrebusautemquaefmnt,iampIurahabenturprmcipia,

fed modo diuerfo, nec omnia modo eodem, quorum pnnapiorum unum nume^ roeft undemotus, quamobremomniaquaefangmnemhabentammauacor pri^ mumVoffident,utinterinitianoftr^ difputationis didumeft.iric^teris primum 2t2nitur,quodproportionaIefitcordis.uen^excordetenduntdiducta:modori== ,ouorum,quiinparietibusprofidfcteabeodemfontepingu Ld^Sfunt,utpotequa.exijscoagmententuratc|con^^^^^^^ Lorejalore{ieagitur:confiftunt,coquiitur9alfafrfg^^^ rumdiferetiasaiibTexpofutmus,antefdiicet,qu^humore,ignecprefombues,qti^ humoreirrefolubiles,igne9illiquabilesfint,peruenasigitur^meatulosquo.qae ^ alimentumrefudans,|uemadmodumaqua per audiufculam futem, m carnem, ^^ccu.oi^fl^^ autcarnisproportionaleconuertitiirfrigoreconfiftens.exquorit,utcaroabignei^,.^i^to.

refoluaturfSedqu^terrena admodum oriiitur, parumhumoris caloris^n^ adepta, h^cdumrefrigefcunt^humorecumcaloreeuaporateduramterrenam^iormam capiunt,utun|ues,cornua,ungute,roftra.quamobremigneh^cmollmtur.Sed .ohumorenonnulIaliquefcunt,utouorumputamina.Nerm&ofracaloremte^^^^^^ confidumur ficcefcentehumore.quamobremofTa refolm ab igne non poflunt: quomodoteftaindi{rolubiliseft.quafienimmfornaceexcoaaacalore generano^ nisitacoftat.hicautemcalornecexquolibetcarnem,autosfacit,nec^quolibetmo doauttempore/edexmateriaapta,e^utapte,&cumapteefFiapoteft.ne9emm quodeffidpoteft,effideturamouentequodaaucareat.nequequodaaumobti. net efficere ex quolibet poterit* ficut nec feber arca,nifi ex ligno facere poteft^nec^ arca effid ex \i2nis poteft fine fuo artifice. Ineft hic calor in exaemeto femmali, tan tam talem^ habens motionem dC adionem, quanta modice ad quamuis corporis partemaccomodetur.Quodfiueldeficit,uelexcedit,temqu^fit,autdetenorem 50 efficit autl^fam,&:mancam,fimiliterutinijsagitur,qu^forisignecoquuntiir ad dbum autadaliumufum,fedin fjsmotumcalorisnosmoderamur.miilis natura gignentis accommodat. In tjs autem quae fponte oriuntur caufx eft, motus tempo ris^&calonfriouspriuatiocaloriseft.utitur his ambobus natura uim habentibus neceffario ut aTterum hoc,alterum illud faciat. fed in ijs qax alicuius gratia gignun tur accidit 'ut alterum fngefaciat.alterum calefadat,at9 ita pars qu^c^ qualitate cer ta efficiatur, ut caro mollis partim neceflario talis exinde fada, partim ahcuius gra^ tia.neruus ficcus dC ducftilis,os ficcii dC firagile^cutis carne ficcefcente efficiturrquo^ modo in polentis auftula, quam uetulam uocant. nec folum propter extremum ■ generatio eius euenit, kd eriam quod lentitudo refideat, cum euaporan no potlit. 4:0 uerum incxterislentumidfqualidumeft.itac^ fit utextremaexanguium anima^ Iiumteftacruftaueconftent.at in fanguineogenere lentum hoc pmguius eli dC quidem quxnaturanon terrenaadmodum funt,eorumpinguefubcutis open^ mento colligitur,quafi cutis ex eiufmodi lentitate confiftat. i^ingue enim habet al^i^ quidlentitatis. fedh^comnia, utdiximus, parrimneceiTario, partim non necella^ rio, {ed alicuius graria effici afferendum eft* pnmum igitur moles fuperior per ge^ nerationem diftinguiturtinferior tempore procedenre recipit inaementum in f aii guineo genere.omnia uero lineamenris primum defcnbuntur, deinde colores red p!unt,&: molliriem,8: duritiem, quafi pidtoris offido fungatur natura cum condit 3C creat^picflor enim ubilineis primumdefaipfcrit animamem-mox.uario illinit cd

2^4 ARUTOT* DEGENERAT* ANIHAI.IVM

lorc^acpcrfidL cum itac^ prindpuim fenfuum totius^ animalis m cordp contfnca^

tur, hoc ob eam rem pnmum gignitur, mox ob eius calorem frigidita^ fupra, ubt

deijnunt uenar^reipondens cordis calori cohftituit cerebrum* itaque caput a corde

concinuo generaturjSi^magnicudine caeteris praeftat. Principio enim cerebru muU

tum & humidum eitJed recipit dubitationem quod oculis animalium euenit.prin

dpio enim maximi uifuntur, QC in pedeiiri, dC in natatili, dC in uolatili genere* ul a*

svteTri^Mstn ^^ "^^^o omnium partium perfiduntun interim enim coniidunt* caufa autem eft,

vofidmU mfi quod oculorum fenforium pofitum quidem eft, ut cstera fenforia apud meatum^

mimt. f^^ ^"^ fenforium tangendi guftandicp protinus fit aut corpus^ aut aliquid pro*

prium corporis animalium, oifeciendi uero audiendi^ meatus contingant aerem i^ externum pleni fpiritus natiui^oni^ a corde tendant, ac definant ad uenulas cere^ bro adiundasj oculus folus proprium corpus prae c^teris habet (enforijs, quodhii midum dC fi-igidum eft : ncc ante contentum eo in loco potentia ut caeterae partes, tum deinde aciu exiftens* fed i cerebri humore fecernitur pars puriflima per mea^» tus^qui ab oculis ipfis tenderc ad membranam cerebri uifuntur* cuius rei argumea tum, quod nec alia pars humfda dC frigida eft in capite prxter ccrcbrumj dC oculus. £:igidas atque humidus eft. itaque neceflario locus hic magnitudinem primum ca pit, poft cofidit*nam dC in cerebro eodem euenit modo, ut primum praehumidum, ttiultumq^ fitjmox humoreefflato concodo^ corporatur magis, fubfidct^ dC ce« rebrum dC magnitudo oculorum» principio igitur caput praegrande propter cere* 20 brumjoculigrandesproptcrhumorcmin ipfiscontentum apparent. ulnmi uero perfiduntur, quoniam cerebrum quoque uix confiftat» fero enim a frigiditate hu« miditate^ ucndicatur in omnibus quidem^ kd praedpuc in homine* nam 8C fmcu^ putinteroiTaukimum confirmatur Jam enim cum partusin luccm uenit, mollc hoc infantis os eft.caufa ut hoc maxime hominibus accidat,quoniam cerebrum hu midiflimum dC maximum omnium animaliumhomineshabcant* cuius rei caufa cftjquod calorem eriam cordis puriffimum obtinetjquod temperamentum inielle dus plane fignificauhomo enim omnium animaliumprudentifTimus eft Pueri ctiamlongotempore nequeuntcontinerc caput, prae pondere cerebri. nec fecus partes5quasmouereoportet.prindpiumcnimmouendifer6 fuperioribus domi^ 30 natur, dC ad poftremum ifs, quorum motus non iungitur cum prindpio, ut cruri- bus» Palpebra etiam talis pars eft* fcd cum natura nihil fupcruacaneum, nihil fru:: ftra fecere foleat, conftat nec prius, neque pofterius, quam ufus cxigat, ab ea elRci quicquam. fic enim quod fedum eft,fi-uftra aut fuperuacaneum fueric. itacp palpe bras fimul BC diftingui,& pofl"e moueri necefre eft.Ser6 igitur oculi animaliu pcrfi^ dunturproptcrcopiamhumoriscocoquendiincerebro.Vltimiautem^quodmo* uendi fecultas^nifi increueritjncqucat moucrc cas partcs, qus tam remotx a prin* dpio rcfrigcratae^ funt* dedarant hoc idem palpebrx fua natura. cum cnim uel quantalibetgrauitate caputtentatur,autexfomno,aut tcmulcntia,autalia eiuf^ modi caufa^palpcbras attollerc non pofllimus^quanquam leui pondere aggrauen 4^ tunfed de oculis iam didum cft^qucmadmodum oriantur,&: quam ob caufam ul^ timi arriculcntur, dC abfoluantur. Caeterarum ^rrium unaquxt^ ex alimento gi* gnitur. nobfliflima quxc^, SC potiflimi principij particcps cx concodo fyncerife mo,primo% alimento* reliquae ncccflarix,ac illarum gratia inftituendx,cx deterio re,&: reIiqurjscxacmentis9.Perinde enim natura atquc paterfamilias prudens nihfl amittcrc foIet,ex quo facercaliquid commodipoflTit. difpenfatur autem in ca ra reifamfliarisita,ut dbusoptimus dctur Iibcris,dctcrior feruis, ufliflimus focrfs an!maUbus.utigiturinaementoiamadditomensaduenafadth2c,fi'cinortuipfo naturaex matcriafyncerifiimacarnemcxterorum fenforiorum corporaconficir,

cxrcac

LIBER SECVNDVS* 25$

melitisoira, neruoSjpflos^ungues^ungulas, dC relfquageneris eiufdem conllituit* Quam ob rem hxc uitima efFiciunturjCum iam fuppetit exaemetum naiurac^ofla igitur in prima partium cofiitutione gignuntur ex ieminali exaemeto. cu m^ ani mal augetur^haec incrementum ex ahmento capiunt naturali, quo partes prmdpa iesaugentur* eius tamen ipfius alimenti funt,£ireiiqui^5 ^(^excrementa* iit enim m quouis primum dC fecund um. alimentic^ ratio duplex eft, altera nutriendi>Ite^ ra augendi.nutriens eftjquod efle prxbeat dC loii dC partibus» augens^quod accef^ fionemad magnitudinem faciat^de quibuspoftea diflerendum latiuseft» Nerui etiam eo modo,quo oflTa inftituij£ur5&: ex eodem,uideIicet ex feminaii exaemens»

10 to,^^: nutritiuo/ed ungues,pili5Cornua,roftra auium,&: calcaria,6(: fi quid eiufmo* di aliud eft^ex cibo gignuntur aduenritio SC aucftiuo, quem tum a foemina, tum de foris fibi acquirunt.quam ob rem oifa quodam tenus capiunt inaementum. omni bus enim animalibus exitus magnitudinis eft. itaque oflfa quo^ certo augendi ter*s mino defcribuntur^nam G. hxc femper augerentur,animalia quoque in quibus os, aut oflis proportionale eft,augerentur,quadiu uiuerent^magnitudinis animalium meta dC terminus his defcribitun kd quam ob caufam non iemper capiant incres mentum,poftea declarandum eft» piii autem,&: eorum cognata omnia,quadiu in^* funtjtandiu augentur:&: magis cum corpora aut aegrotant, aut fenefcunt, atc^ de^ crefcunt,quoniam plus excremenri tanrifper remanet, cum minus in partes prxd

ao puas confumatur propter fenium aut morbum» nam ubi id quoc^ ob aetatem defe cerit, pili quoque defidunt» at oflfa contra, deaefcunt enim cum corpore SC mem* bris* defundisetiampili augentur, fed nafci nequeunt, Dedentibus dubitaueris* funt enim eiufdem naturae,cuius olTa : gignuntur^ ex oflibus,ut ungues,pili,cor* nua,6< fimilia ex cute*quo fit ut ipfa colorem pariter cum cute immutet* alba enim dC nigra,&: uario modo diuerfa pro colore cutis redduntur* At dentes nihil tale re^ dpiunt^offibus enim annumerantur in fjs animalibus,quai ofla habent, dC dentes* accrefcunt foliomniwmoffiumtotauita,quodpatetin ifs denribus, qui mutuum tadum dcdinmt, caufa incremenri eft, quoad pertinet ad id cuius gratia, ut fungi offido pofllnt, breui enim tempore attritu confumerentur, niii fubinde repararen

jo tur, quando uel nunc fenefcentibus nonnullis edacibus demc non magno prxdi^ tis admodum perterijtun plus enim in dies adimitur quam additur^ quam ob rem bcnc id quoque ad rem qu^ acddit emolita natura eft. quippe quae in fenectutem uitxq^ exitum defedum dentiii proferat, dC pro uitx fpacio praefaipferit modum^ Sed udecies,millies, aut deciefcentfes annis uita feruaretur, dC praegrandes primos oririoporteret,&: f^pius renafci^Quamuis enim afliduereciperent inaementum, tamen detritiplufquam accrefcerent, inutiles demum ad dbum confidendum eua derent^Sed cuiufnam gratia capiant inaementum,dic1um iam eR^Acddit autem, ut neque eandem naturam,quam caetera ofli dentes habeant* caetera enim in pri^ ma conftitutione omnia gignuntur, neque eft quod poft oriatur:at detes poft ena^

4.0 fcuntunquam ob rem cum deciderint,denuo pofliint oriri, tangiit enim ofl!a, non continuantur* ex eo tamen gignuntur alimento, quod in ofla adminiftratur* qua^s propter eandem,quam oflfa habet naturam, SC tunc,cum illa iam fuum numerum receperunt*fed cum cajteraanimaliadentibus, autdenrium proportionali pr^dita cnafcantur,nifiquid praeter naturam zccidit (perfedioraenim,quam homo genes? ratione abfoluuntur) homo dentibus carens uenit in lucem, nifi quid prxter natti ram interceflerit* fed quam ob caufam dentes altj decidant,alij non,p6ft explicabiis mus» Quod autem eiufmodi partes excremento conftituuntur, ea caufa homo in^ obfepto,8(: nudifljmoomnium animalium corpore eft,&:ungues minimospro magnitudine habet,minimum nanque in eo eft excrementu terrenum* cum enim

Y j

z^6 kRISTOT. DE GENERilT* AKIMALIVS5

exacmcntumquodc^fltjquodmconcoidtumremaneat^tam quodterrcnum in corporibus eft, omniun^ maxtme eft inconcodum* quemadmodum partes qux^: que conftituantur, dC qu^nam caufa generationis (it^ declaratum iam eft^

Qt^omocb foetm in utsro animdntitm mgemtuf* Caput V 1 Vgcntur fcetusjqui formaanimalis nafcuntur, per umbilici anne^s I xumjUtantediximusXumenimuis quoquenutriendi in animali^ I bus infitji^mbilicu ftarim quafi radicem agunr in uterum* umbilicum } uenaeconfentaeinputaminecomplenr* plures in maiorfbusanimali- lo ! buSjUtboue, caeteris^ generis eiufdem* binae in mediocribus, fingus: Is in minimis* hoc fanguineum haununt alimentum.uterus enim exitus eft uena:= rum multarum* Animaiia igicur non utrinc^ dentata omniaj^ dentatora utrinc^, quorum uterus uenam non iingularem habet pcrrinentem grandem, (ed pro una 'mivXuMvis plures irequentes cotinetjhxc in utero habent quae acetabula appellantur, in quae ^etaiuk* umbilicus deuenit atque adh^ret* Tenduntur enim uenae umbilicares undique la terumjfif&cp fparguntur ufquequaque per uterum^S^ qua definuntjhxc iila ace=3 tabula exifiunt curuamine fuo coniunda cum utero, cauo autem ad fcetum con^s uerfa,Secunda uero dC membran^ inter fcctum dC uterum pofitae funt» Acetabu la fcetu acaefcente profidfcente^ ad exitum minora fubinde reddatur^demum^ 20 obliteranturjcum perfeclus iam eft* in ea enim ueluri mammas reponitur a natura fo^tui alimentum fanguineum, quod dum colligitur, dC paulatim ex mulris confis» flitjquafi puftula dC inflammario corpus acetabulorum exiftit.itaque quandiu foeis cus (it minor, nec mukum cibi aiTumere pofiit, confpicua maiora^ funt : fed audo iam fcetu confidunt BC exolefcunt, Minuta dC utrincp dentata animalia magna ex parte acetabulis uteri carent* tcndit umbilicus in ijs in uenam fingularem, qus per uterum maiufcula fertur* Cum^ eiufmodi animiia alia unum, alia plura pariant, quomodo unum, eodem plura habentun Sed haeCj&rdifTedionum exemplis, dC hiftoriarum commentarijs infpicienda exploranda^ funt* h^rent enim dC contis^ nenturanimaliaexumbilico, quiex uena dependetperaequilibrium diredumad ^<^ uenam quaii' aquxduclum fluentemjcetus mebranis 8C fecundis obuolutus con* dnetur* Qui infantes ali in uteroaiunt fugentes carunculam quandam,non re^ de dicunt^ Idem enim dC cxteris animalibus eueniret* quod tamen nufquam uide mus*atquifacile per dtffediones uideretur/i eiTet^Omnes etiam fmuSjtum uoIu= cresjtum aquatiles, dC pedefires pari modo membranae tenues ambiunt, feparanss tesabutero& humoribusadmiflis* fed necin fjsipfistalequicquam inefle uidcs: mus. neque fieripoteftjUtper eorum aliquod alimentum hauriant* lam qux ouo nafcuntur^omnia incrementum foris recipere abiunda ab utero apertum eft jtac^ nonredeaiunt, quiitadicuntjUtDemocritus. Coeimtanimaliageneris eiufdem fecundum naturam, fed ea etiam quorn genus diuerfum quidem, fed natura non ^^ multumdiftat,fimodoparmagnitudofit,6(:tempora^quentgrauiditatis*raroid fit, kd tamen fieri dC in canibus,&: in uulpibus, 8C in lup^is certum eft. canes etiam Indici ex bellua quadam f?mili, dC cane generantur. necnon in auibus faladoribus idemfieriuifumeft,utperdidbus,a:gallinis. Quineriam adacorumaccipitres fpe ciediuerfi coireinter fe putantur* idemc^in nonnullis altjs auibus euenire ani^ tnaduerfum eft. In marinis nihil adhuc exploratum habemus dignum memoratu. qui tamen rhinobari appellanturjmaxime gigni creduntur ex fquatina SC raia» Ad hac,quodde Afi-ica in prouerbioeft^femper aliquidnoui Africam afFerre,pro^ pterea didturjquod diuerfa eriam genera coeant^nam ob aqu^ penuriam terr^ il=^

liusj

L I B E R. S E C V N D V J* ^f

fittstielalkftigenalil^idmecopulanturjcuminlocapaudffimarig^^ fed cum c^tera fic orta^rurfus ipfa inter fe coeant^generarecp polimtjgenus unum mulorum fterile eft:quippe quod neque fecum.neque cum alijs iunctum generet.. Qu^ftio igitur in uniuerfum,quam ob caufam fterilisjaut mas aut fcrmina iit:lunt enimfteriles &:mul!eresa:uiri*atque etiaminc^terorum animaliumgenere,ui equorum^ut ouium/unt quae nullam faciantprolem.fed multorum genus totum fterile eft*Caufx uero fterilitatis in caeteris animalibus plures func* nam &: a primo ortu naturx locis ad coitum comodis, oblaefis, fteriles 6;: mulieres dC uiri reddutar, utalters non pubefcanc, alteri nonbarbefcant^fed fpadones quidam fmr. alr^s in ro proce{rustatisidemacciditafFedus,autpropter corporis nutricatione pieniorem^ mulieribus enim pinguioribus fedis,uiris corpore melius habito excremenmm ic^ minaleincorpus abfumitun itaquefit utillis menftruadefmt, hisgemcura, aut ex morbo.uiris humidum frigidum^ emittitur fementmulfenbus purgauones uiuaa cur plen^^excrementorum morbificorum redduntur. Mulusetiam tum uiris, tum mulienbus, hoc idem ^cddit malum, obl^fis partibus, dC locis accommodaus ad Venerem^qu^ uitia partim curabilia funt^partim incurabilia.fed maxmie iteri^ les tunc perfeuerant, cum primo naturs ortu tales conftiterunt» gignuntur enim a^ mulieres uiragines^a: uiri fozminarestalteris menftr ua defunt,alteris femen exi* lefri2idum^eft.QLuamobremratione rectaexperimento in aquaprobaturfa:;^ 20 cunditas feminis, quod enim tenue ac frigidum eft,citd difFufum per fumma mna=: lat* quod fcecundum ^ft, in imum defcendit. calidum enim quod concoctum efl^ concodum autem eft, quod fpiffum aaflum^ eft* mulierum probatio fuffitu, ut odores fubeuntes uterum efFerantur ad locum fpirandi.S: aiFidant halitum. atque etiam illitu, ut colores oculis impofiti faliuam perfidant oris, nam nifi haec ica fiant, ;g»^7i?a£r# meatuscorporis per quosexcrementumdecedit, confufos, obfepios, dC obc^ca^- per^cig»^, ^o» tos efTe fignificatur* Mes enim oculorum maxime omnium locor um capitis femi? lormt. naliseft. quodpatetcumfola ipfapercoitumuenereummanifefte immutetur,5: um immodko rei uenere^ oculi aperte langueant dC fubfedeat^caufa eft^quod na^ tura genitur^ fimilis cerebro eft* aquofa enim materia dus dt, calor^ aduentitius*. io purgationes autem feminaks a fepto ueniunt. prindpium enim naturs hmceft* itaque fit, ut motus a genitali ad pectus deueniant. hinc odores per fpiracionem fenfum eftidunt* hominibus igitur c^teris^ generibus^ut ante retulimus^par ticu* iatim hasc I^fio obuenit*

Contu EmpedocUs er Democriti fmtmtimi qui non re^e {ettferimt fMtn oh cmfm mulifintjieriles. C^. VI

T genus mulorum totum fterile eft*cuius rei caufa non bene ab Ema pedocle dC Democrito redditur, obfcuf e Empedodes, planius Dc^ moaitus krihitjcd neuter bene* afFerunt enim demonitraaonem sque de omnibuSj quac prster fuam cognationem coeant, Democri tus meatus mulorum corruptosin uteris dicit:, quoniam non exco^ gnatfeprincipium eorum confiftit. fed id cum alijs etiam animahbus accidat,tamea nihilominus poifunt generare* atqui fi id caufs efTet RcrHitztis, c^tera quoque ftenlia efFedeberent^quae itacoeunt* Empedodesmifturam feminum caufatur, quae denfa ex molli utraque genitura confiftat* caua enim 6;: denfa coaptari ui^ dffim, fierique ex ijs, durum ex mollibus, ut Ci aes ftanno mifceatur. fed nec ia ftanno 8C aere caufam rede affignat* dixi de his inproblematis^neque prindpia cx rebus ullo modo cognitis acdpit» caua enim dC folida coaptata uidffim, quo nammodo faciantmiftionem,aut uim' dC aqux^aut alius cuiufpiamr hoc enfm fupra hominiscaptum didtur^nam quemadmodum caua uini ^(^aquae debeaat ; Y 4,

2$8 ARISTOT* DE G E N E R A T* AniUAhlVm

acdp4praeter fenfum omnino eliltem cum m {it^ut 6C equi ex equis gignanturj^ afini ex afinis, dC mulus ex equo &:aiino, alterutro mare, aut fcxrmina, cur ex his tam denfum confifiat, ut fterile fit^quod prodierit r ex equo autem fccmina dC ma^ re^autafinoicemina&^mare fierilenonproueniatr Atqui molle^maris equi dC fcemin^ femen eii. coit autem equus cum afino^tum mare, tum fccmina pro diiFe^ . retia fuifexus* ideo^ gigni ex fjs fierile ait^quia unum ex ambobus feminibus mol libus confidatun ergo & quod ex equo mareac fcemina gigmtur, fterile eile debcrf biu nam fi alterum mifceretur folum, liceret dicere alterum caufam eile fierilitatis, otdiflimile geniturxafini^Nunc uero quali illius femini, taJi 6<:cognatimifcetur» ad hasc demonfiratio aeque de ambobus, tam mare quam fccmina rede aflPertun lo Sed interefl,quod mas feptenis duntaxat generat^ut aiunt, fcemina improlis omni no efi,id^ proptereajquia perdurcere ad finem quod coceperitjnequeatnam con^s cepifTe quide iam mulam confiat. fed fortaffe uerifimilior ijs demofiratio logica illa Zopci dmon uidebitur Jogicam appello^quia quo uniuerialior^eo remotior a proprijs principijs firatio, efi.fi ex mare ac fcemina fpedei eiufde, prolis fpeciei eiufde gigni folet, aut mas aut

fccmina, ut ex cane mare dC foemina. canis,aut mas aut farmina : ex diuerfis etia fpe ciebus diuerfum fpecieproueniat^necefle eR. uerbigratia,fi canisdiuerfumefia leonejex cane mare^&Ieonefceminadiuerfum proueniet^&exleone mare 8C cas nefcxminadiuerfum*CumitaquemuIusmas&:fceminafineipecieidifferentia^ gnatur,ex equo 8C afino,qus diuerfa fpecie funt, impofTibile efi,ut aliquid ex mu^: zo lis gfgnatunnec enim diuerfum fpede prouenire potefi,quado ex mare ac fcemina fpedei eiufde, idem fpecie generatur^nei^ idem^hoceft mulus* gigi\itur enim mu* lus ex equo dC afoio.qux diuerfa fpeciefunt. ex diuerfis autem fpecie diuerfum ani mal gigni pofitum eft fed enim haec ratio admodu uniuerfalis inanis^ efi* rationes , . . enimquanonexproprijsdiicawrprmcipi|s,manesfunt5&:rerumeiIeuidentur, cum longe aberr€t.funt profedo geometric^ ratfones^qu^ ex principijs geometri ds afterutur^idem^ in caeteris efiintelligendu. iiidentur tamen dufmodi rationes, quauis inanes^aliquid efTe* nam 8C inane fiue uacuu illud aliquid efTe uidetur, cuni tame nihil omnino Gunec uerum efi,quod coduditur. multa enim ex tfs, qu^ non eademfpecieprogenerantur/cKtiferaprodeunt,utanteexpofui.hocigiturmodo, J« nec de cateris rebus, ncc^ de naturalib us indaganda eft. Sed ex i)s qu^ in genere, tum equorum, tum afinorum infunt, confiderandopotius acceperis caufam* pri^ mumenimutrunc^eorum fingulareparit intercognata animalia plura numero* tumfosminxnonfempercondperepofTunt. 6<:quidemequiinterpofitotempore admittuntur^quoniam ferre continue nequeant.fed equa menfir uofa non eft:imd mmimum inter quadrupedes emittere foIet.afina conceptus incontinens eageni^ turam utique iniedam emingit^quam ob rem uerberibus eam fedantes cogunt ne idfaciat. Adhaecfi-igidumanimal afinusefi. qnamobrem lods fi-igidisgilni non potefi,iitpotefuanaturaimpaaensfrigoris,ueIutapudScythas,&:eorumfimti^ mos.nec uero apud Gallos qui fupra Hifpaniam coIunt,genus id animalis efi.nam 4« ea quoqueprouincia frigidaefi^hinc admifTarios etiamnonutequ^ ficafinx 2£^

quinodio admouent:fed sfiiuo folfiitio, ut tempore calido pulli naVcamuneo^ dem enim tempore parit, quo coieriu Annum uterum fert 8C afiha,&: equaXum

^iturnaturafit%i|umanimaI,utdidumefi,femenquoquegenitaIeeius%^^^ dum efTe neceffe efi, Cuius rei indicium, quod fi equus fuptruenerit afinam.

quammieritafinus,nonperuertetafiniinitum:fedfiafinusfuperueneritequamI quamequus inierit,peruertet, propter feminisfui frigiditatem. Cumigiturinter leipla mngutur,feruaturfemenpropteralteriuscaIore.caIidius efienim quod ab cquofecermtur.namafinia^matema^geniturafrigidaeii^eqmcalidiorkcum

autem

LIBEK. TERTIVJ* H0

autcm miftum iicl calidum cum feigfdojucl firigidum cum calido cftjCucm^t ut con« ccptus cx ijs fcructur^ca^ uidffim cx fcipfa foscunda fint. At uero quod ex ijs pro dr) t, non infuper foecundum, M infoecundum ad perfcdam fatificaooncm eli. Omnino cum utrunquc aptum, propenfum^ fit ad fterilitatem (funtcnim ia afi* no tum ea qux diximus^tum etiamjUt nifi a prima detium mutaaone generarc ind piat^nunquam poii: gcncret/ed fterilis omnino perduret) ita in exiguo conanctur generandi uis corporis afinini, facilime^ labitur ad fterilitatem. Equus etiam iimill modo idoncus cft ad ftcrilitatem, tato^ deeft ut fterflis fit, quanto^ut quod ex ipfis prodicrit femcn frigidius rcddatur. quod tunc efTicitur, cum afini excremento mi*

10 fcctun aiinus quoc^ parum dceft quin fui^gcncris imtu fterilc generct, itaque cum accefferit quod prxtcr naturam eft, ii antc ujtx unum partu naturae legitimum po:« terat gencrarc, iam quod pcrcgrinum cx ijs prodijt fterilius,, nihil deeri^ut fterilc fit, fed neccirario fterilc crit* cuenit ctiam ut corpora mulorum magna cfndanrurj quoniammenftruorumdcccffusad corporis fnaemcntum uertaturXum^par tus corum annuus fit^non modo condpiat/cd cuam cnutriat mula opus cft* quod ficri non potcft finc mcnftruis^mulis autem mcnftrua dcfunt, fcd quantum inunle cft,cumcxaemcnto ucficaeabigitur^Vndefit^ncmuligenitalefosminarum, fcd ipfum exacmentum olfaciant^rcliquum in corporis incrementum dC magnitudi* ncm uertitur Jtaquc concipcrc quide aliquando mula potcft.quod iam fecium cft,

io fedcnutrircatquein fincmperducerenonpoteft. masgenerare intcrdum poreft, quoniam 6:caIidiorisnaturae quamfarminamascftj&nihil corporisper coitum confert ad gcnerationcm* quod autem hdt, ginnus eft. quod mulus oblaefus eft* nam exequoa^afino^ginniproucniunt^cumconceptus in utero aegrotauit* eft enimginnus idemquod mctachoerum in porcis : quod cnimibilaefum depraua* tumcR in utero eft metachoerii uocatur.quafi aporcell um dixeris. idc^ cmlhct por^ co accidere potcft» pygm^orum ctiam, id cft nanorum, pomilionfj, 5C pufillorum generatiofimiliscfttnamcorumquo^ membra &: magnitudines uitianturinute ro^a^: funt ueluti aporccIIa3&: ginni,hadenus dc mulor cjm ftcrilitate*

5^ ARISTOTELIS STAGIRITAE DE

GENERATIONE ANIMALIVKL JLIBER TER-

TIVS, INTERP» THEODORO. mgematione cmimntim fangmneorm,^ otdpmrm:^ deq; omfuhuentdnck cr c£tc» mm ouorm naturdoO' ^tatm oh cdufm did umcQhrnfuxity dia, hicohrn^ Caput I

lE KLVLORVM fterilitatc didum iam cft, atquc cdam dc ijs,qux animal dC foras dC intra (e pariuncln fanguineo autem ouiparogencrc partim fimilisgeneratiout inpedefhibus eft, I idcm^ de omnibus aliquid acdpip6tcft:partim differetiajtum intcr ipfa,tum ad pedeftria exi&.u Oriuntur omnia coitu mare infceminamcmittcnte femengcnitalcfedaucsouumaedunc ^^^.,^,,,3^^,.^^^| perfcctum,aufta intcdum dura,nifi morbo laedatur.atque omnia auium ouabicolora funt* pifdu cartilaginei; ut fspius dixi, cum intra fe oua pepercrint,animal cxcIudat,ouo in alium utcri locum cx alio tranfiato* molle hoc ouumeft, &:unicolor*unuscx ijsanimalnonparit, qui ranauocatur,cuius cau* fam poft cxponam» caetcripifccs quioua pariunt^ouum unicolor aeduntjquodim perfcdum cfi quippe quod extra capiat iaaementum eadcm caufaj qua dC quod

■ 2€Q. A R I S T O T* D.E G E N E.R A T« A N I H A L I V^

intus perfidtur* De uteris qua inter fe difFerentia difcrepent, 8C qua^ ob caufas ita j^tsdeclaratum eft ante. Viuiparorum enim alia fupra,iuxtacindum fjterum conti nent : alia inira iuxta genitale^fupra cartilaginea habent : infra qu^ animal dC intra fe^S^ for^s generantjUt homOjequuSid^ reiiqua generis eiufdem* ouiparorij eciam ^ija mfra^ut pifces^qui oua pariunt ; alia fupra^ut aues,confiltunt uei iponte conce^ pius in auium genere^ quos fubuentaneos, dC Zephirios a Fauonio quidam appel iant,qui profeclo in ijs fiuitt auibus quae non uolaces funt^ut uncae^fed muitipar^, quoniam excremento ipfse abundant.uncis in alas dC pennas id uerciturjCorpus^ exiguum ficcum 6^ calidum habetun deceiTus autem menftruorijj dC genitura ex;: crementum funt* cum igitur dC pennarum natura, S^feminis, excremento gignai= iq turjnequit natura large utroc^ uerfus profundere. haec eadem caufa eft, dC m aues uncae nec falaces fint nec multiparae/ed graues uolaces^* quaru corpus gradiufcu lumjUt columba SC fimiles:aut graues non uolaces, quarum corpus grande, ut ga! iinajCOitu fuperent BC partu*grauibus emm non uolacibus, ut galliniSsperdicibus, BC reliquis id genas multum eius excrementi Bu quaprppt er mares eorum falaces iixm.dC fceminx mukum materix fuggerunt^ dC quidem pariunt* ex his aliae com^ plura^aliae ikpe^complura gallma^perdix^ftruthio Libycus» f^pe autem columba* rium genusjfed non multa^quippe quod medium iit inter aduncum gcnus^dC gra ue.uolax enim utaduncum efijcorpuletum utgraue. ira^ quoniam uolax cCt^eK^ crementum^ eo tranfit^pauca parit.fed fa^pe corporis magnitudine5&: uentris ca^s 20. ipre36i: facukate concoquendi maxima, at^ eriam quod abum ^cile fiipi acquirat» adunca enim difficulter id faciunt* Paruae etiam aues falaces^pr^fozcundx^ funt, quomodo interdum plantae minores funt fertiIiores*quod enim incremeto corpo^ ris deeft^in exaementum feminale exundat.quam ob rem gallin^ hadrian^ mula: ta admodu pariuntiit enim propter corporis exiguitatem, ut alimentum ad partio nem fumptitetur. uulgares eria gallinx fcccundiores funt generofis, corpcra enim alteris humidiora^alteris gradiora 5(:ficciora.animus generofus in eiufmodicorpo* ribus porius cofiftit. quin dC tenuitas ac imbecillitas crurium facit, ut eorum natura dC falacior fit,8Cfa:cundior : quomodo dC hominibus euenit, alimetum enim quod crura fubiret^in feminale excrementum transfertur. quodquod enim inde natura 5^ adimitjhic adijcit* nam uncungues aues pede funt firmiore,^: crure aafHore^cautf fa uidus. itacg omnibus his de caufis.neq; falacesfunt^nec^ prsfo^cund^, Tinnun culus potiffimu in eo genere fcecundiffimus eft, qui folus fere adtmcar u m BC hihiu humor autem SC nariuus dC aduenririus feminalis cum calore indit o eft, fed ne ipfe quidemmulta admodum parit, uerum cum plurimum quatuon Cuculus parum generat, quanquam aduncus non eft^quia naturx fi-igid^ eft, quod ipfius pauore iudicatunSeminale autem anima! calidum effe &:humid3 opcrtet* pauidam efl"e hancauem apertum eft,cum ab omnibus auibus fugetur^a: in alienispariat nidis* Columbarium genusbinamagna exparte parerefoleLnecenim uniparumeft, cumnulla auispariatimum,exceptocucuIo,qui &:!pfeduo interdum parit* nec 4-o multa parit,fed fxpe bina aut terna cum plurimum, fed bina magnaex parte. func enim hi numeri inter unum &:multa. dbum in fcmen conuerti* in tjs qu^abun^s de fosrificant,pIuribusdedaratur euentis. arborum enim muk^ cumadmodum cx)piofe tulerint,exarefcunt fi-udificatione, nifi corpori alimentum remanferit. Annuisetiam idemeuenit, utleguminibus, utfi-umentis, arreliqucs huiufcemo^ di.abum enim omnem in femen confumunt^quippecum genus id fenile ad^ modum fiLnecnon gallinarum nonnullx cumadeo ualde peperifl[ent, utetiam bis die pepererint, mox a tanto partu interiere. Hyperin^ enim,id eft efFcc* i^, oC aues&:plant^ Eunu quoduirium nimiaexaemenri feceffio eft, utexhau*.

ftaeeffoe

■ilBER TERTIVS. »«

ft*effcEtKfedi<:anttff,qux iraaff(citmtur.haeceadeinafFedl.ocaurac leanxetiain Ift utfterikfcatprimum emm quinc^aut fex paritcatulos.f um anno fecado qua. „or moxtres.deindeparimodoperannos fmgulosminusuno poftremo nuU Sm cum8^excrementumomneconfumptumiamfit,&^tatedefinente fetnen

uSdefecerit.Quibufnam auibus fubuentaneipartusconfiftant, &quaepraefay cunda:,parumGefcecunda:,quas^obcaufas,di<aumiameft.fiuntfubuentane3 oua,utanteretulimus,quoniammateriafeminalmnfocmmaeft,necmedlrtjo* rumdeceffiofltauibus,utuiu.parisfanguinepr*dms. inr)s enimomnibusfit alqs magis,alijsminus,a!ijsquantum remindicet.Pifabuseaamut auibus menftrua w Mfaprodeunt.q^mobremtjsquo<5 coceptusconM.tfmecoitu u:au.bus,fed

3aperte.4'dio«««>n^"'^P*''""'»^'*'^^=''^'°'S''"'^"''°'*'"r'"T SS3fit,eadmconf.ftitinauibusperdeb.taexcremenntempora^&qu.alo.

Sptopopinquuscaliduseft,magnitud.neiuxtaperfiauntur.fedadgenera- SmTmp«?e<fh,tumh«, tumillapifaumfunt,niflfemenmar.sacceaat. cmus rSmWexpofui.VoIacibusfubuetaneanong^nuntur,fa1.ceteademau feSa multa necabijs ipfis generantur. uncunguibus emm parum exaemend tettlTar^mdefidmnt ad«aementicommotionem.ffgnuntur fubuetanea

SuSenimimplfeda\nt,minusaugentur:quodm.nusaugetur^l_uranu »omer;\xift«nt.minLetiamfuauiafunt,quoniamrninusconcodaconcc^«en^ inquouisgeneredulciuseft.fedouaauiumautp.faumnonperfiaadgenerano* nemfinemare,fatisexploratumhabemus.Aninpifcibusquoc5fiatconceptus& Semare iKjn^queapmumeft. fedpotiffimuminfluu.at.T.genere,rube!honibus Sder?uifumeft.etenimnonnulliftatimhabereouauidentur,utdeh.s.nh.fto rasfaipfimus.Omninoinauiumgenere,neeaquideouaqu^perco.tumor.uiu turpoffuntmagnaexparteaugeri,nificoimsauiscontinuewr.cu.usre.caufaeft, auodutinmulitribuscoitumarisdetrahiturmenfiumexaanentum(njh.ten.m humoremuterustepefadus,&meatusaperiuntur)ficinauibuseuen.t,dumpau. larim menftruum exaementum accedit, quod forasaecedere non poteft, quo* ,0 niamparumeft^&fuperne adcindumcontinetur.fed inuterum ipfum colhb^ tur. Hocenimouumaugetur ficurfoetusuiuiparorum,eoquodperumbilica afe fiuit.namcumfemelauescoiefiit,omniafereouafemperhabereperfeuerant,ied paruaadmod5.quamobremdefubuetaneisdicerenonfoletitormfponte,fedreli quiaseffeprEegreffico.tus:quodfalfumeft.fatisenimconfpedueftmnouel.a,tum pallina,tumanfere,gignifinecoitu.n.metiamperdicesfamin2,&quaenondum coierint,&quacoierint,quarumufusinaucup.)s,ajmolfeauntmarem,uoc«n9 eiusaudiunt.akersimp!ennir,alteKeftatimpariunt.cuiusaffedhonKaufaeftea* demquxinhomine&quadrupede.namfiforteeori3corporaaccenfalibidmetur aentadco.tum,aliacumprim5uiderunt,aliacumleuiterterigeria,femenem.tmt. 4«efthocauiumgenusfuanatural.l3idinofum,uileuiegeatmotuaimnirget,ato^ fecernat,utintsqusnoncoierint,fubuentaneaconfiftant:inr,squsco^^oua breuiauaeantur^&perficiatur. Auesex ijsqua=ouumpariuntforas,perfedtah«: a:dunt,pifcesimperfe<fium.quodexffaredpitinaemetum,utantediximus.caula

eft qu^ senus pifdum fcecundum admodii eft. Itacj flerinon potel^ut multa n^ tusfmemlecipiant:quapropterforasdeponunt.id&agiturcito,quoduteruseora pifdum qui ouum pariunt, foras iuxta genitale pofltus eft. Sunt amum oua bico» rora,pifdum unicoloraomnium,coloriscaufamuideris exfecultate parascandt» djE atque lutex.feceminirenim a fanguine quod eouenit.nullum emmexan. gueanimal ouum generat.langiBnem autem matetiameffe corporum,di(Sum

^GZ ARISTOT* DE GENERAT» . ANIMALIVM

iam &pms eft, pars fgitur eius qu^ calida eftjpropms ad formam in membris inlli^ tuedis accedif. quae autem terroiiQr eft,corporis inftitutionem prxbet, QC remotior efi quam obrem in bicoloribus ouis animal initium fuse generationis a candido fy mitJnitf um enim animale in candido eiijCibum a luteo capit^calidioribus itacp am« malibus feorfum iftahabentur diftinda, exquoprindpium ortus, &:exquo ali* mentumjaccp alterum candidumj^lterum luteum eft:&: plus cadidi fynceri^ fems per eft, quam lutei di terreni* At niinus calidis & humidioribus contra, plus lutei, idt^ humidius eft.quod inpaluftribus acciditauibus. Cum emm illx fua natura hu midiores iint,tum irigidiores terrenis auibus conftant Jtac^ oua earum muItS eius, quoduitellum uocaturjhabent, minus^ luteum* quomam cadidu.m minus ab eo ^ feparetur.Qux iam fua natura frigida inter ouipara funt,ea longe humidiora con* ftant. quale genus pifdum eft* nec cadidum habent diftindum, quia exiguum hoc cftj^: frigidae terrenaeq^ qualitatis copia impedit, quam ob rem omnia pifdum oua unicolora funt, atq? ad Jutea candida,ad candida lutea efle dixerk auium uel fub^ uentanea oua co.'orem eum dupltcem obtinent.habent enim ex quo utrunque % &C undeprincipium^&Tundecibus. fedhxc imperfeda funt, aCmaris indiga. fiunt cmm fctcunda, fi quo tempore ineuntur a mare* nec uero fexus caufx coloris du=: plids eftjut candidum a mare,luteum a fccmina fit, ikd ambo a fccmina proficifcun tur.uerumalterum frigidum,alterumcalidumeft. inquibusmultum caIoriseft,di ftinguunturtin quibus parum^diftingui non poflunt. QC ob eam rem coceptus eo^ j^ r um funt unicoIores,ut didum eft Jemen auicm maris conftituit tantumrideo pri^s mum exiguus^albus^ conceptus auium cernitur:mox tempore procedete luteus totiK,cumiampIusfanguinisadmifcetur:poftremofecedentecaloreparscandida circuminfiftit,quafihumore^qucferuentequoquoucrfus,candidaenimparsoui fua natura humida eft^calorem^ animalcm tntra fecotinct* quam obrem circum ipfa difcernitur lutea, dC tcrrena intus manet. & fi plura oua conieda in patinam auttaIeaIiquoduascoquisigne,ita,nemotuscaIorisdtatiorfit,quamouorumdii. Itmdio.idem m uniuerfis ouis, quod iniingulis cucnit, m lutea cuctz in medio con

itituantur,candidaardterambiant.fedquamobcaufamaIiaunicoIora,aIiabicoIo ra funt oua,didum iam eii

^eomeorm.qu^perfiapsomlDmgmcmmtm0uim,tmqu4druped mftdinteamparietttim* Caput ii

lEcerniturinouoprincipiumgcnitalcmariscapartcquaouumute.

roadtoetJtc5proindediflimflc,quodbicoloreft:necplanerotun.

|dum,i^daIteraparteacutius,quoniampartemeamdiit&reoportct,

nquaprincipiumilludconrinctur.quamobremduriuseaipfapar:

^ \^^^.^^°""'»'q«ammferiore.prindpiumenimoperiedumcuftodien

dummeft.cxiteflamparsouiacutap6ft.quodcnLadh^ret,4xSXac^^^^^^ ni.acfh^retautemeaparte,quaprindpium^^^

tcacutaeafdeminpIantarumeriamfeminibusmoduseft.VincSemm^ nisadh^ret,autramo.autputamiHautpuIp^:utinlegumL ualuisfabarumftrucs,8^ca.terorumidgenusconiun|tur,ha^^^^^^^ rusadtoct.Sedqua.rcsdeinaemcntoouorum,quoLmm^^^^^^

ammaIiaenimperumbiIicumcapiuntcibum:ouaLemquo.-cu™ mium^ipfaperferecipiantinacmcntum. Atfiquideft aun:»dhi^«. i^ trafeatperfedoiamouornihilenim talccxitcu^^^^^

m«r.SedIatctprunomcmbranammoIIcmidcflc,quodpoftrloS^^^

periecSo

XIBER TERTI VS. . ^

i%i»rfeaocnimouo,durumacrigidumeuadititamodfcc,utcxeatadhucmo!lc.do^ toememmmoueret,nifiitaexiret.egrefrumftaumrefrigeratudura£ur,e^^ tohumorequamprimum,quiexiguusineil,relida9por£ione£errena.Huiusita* aue membran^particulaquxdamumbilicaris parieacuta prmapio contmetur, KndiccB paruis adhucueluti fiftuia.quod ineieditrjs inchoatisouis patet.nam H auismIdefada,autaliacaufainalgefcenseiecit,auentusadhuccerniturcoceptus, habenscR fibiannexam appendiculam umbilicarem^quae ouoamplius maefcente obtendifur larius, atque minuitur^perfedo^ muao exitum compleu membrana interior fubhoc umbilicoeft,quacuitellumalbumen^abeodifterminet. ubi lam 10 idconfummationeuentumeft,ouumabfoluiturtotum,&:umbi}icusratione non mfuperapparet.extremumenimulrimumeius eft.Partusouorumcontra atque animalium euenit. animal enim uerfum in caput, fuum^ prmcipium nafcitgr, at ouumquafiinpedescouerfumexit.cuiusreicaufa quoddiximuseft, quodouum ca parte qua principium continetur adh^ret, Generatio auium ex ouo ita euemt, utSicubante;&:concoquenteaue,ammalexparteouifecernatur:augeaturexre^

liqua parte &: conficiatur,natura enim fimul SC materiam animalis m ouo repomt, a?fatiscibiadincrementum.Cumenimauisintrafeperficerenequeat,cibumuna paritinouo.namtjsqu^formaanimalisnafcuntur,dbusmaIiacorporispartepa* ratur quodlacuocatur, uidelicetinmammis* At auibushoc idem inouo natura

a,o con{^tui£,fed cono-a, quam homines putant, & Akmaeon Crotoniates ait.non cnimalbumenouilaceft/eduiteilum.hocenimpullisproaboeft.illialbumepro cibo cffc exiftimant,proprer coloris affinitatem.Oritur pullus mcubante aue,ut di dumeft fedfiauttempusficbenetemperatum,autlocus,inquo ouamanent,tepi dus concoquuntur^ auium oua,&: quadrupedum ouiparorum fine parenos m^ cubitu. hxc enim omnia in terra pariunt, concoquunturc^ oua tepore terr ^. nam fiqux quadrupedesouipar^ firequentantes fouent quaexdidermt oua^cuftodiae g^tia potius id faciunt.gignijtur uero eodem modo oua quadrupedujquo auium* cruftaenimdurainteda,&:bicolorafunt,&:iuxtacindumconfiftunt,utauium:6j: reliquaeademtumintus,tumextraeueniunt. Itaqueommumcaufae eademconfl

jo deratione continentur. fed quadrupedum oua ut uaMora tempore concoquun* tur, auium imbealHora funt. atque ob eam rem parentem defiderant. Tum eriam naturaattendereuidetur,ucfenfum prouidum^curam^diligentem ergaprolem parentes habeant. kd in genere deteriore hoc facit quoufque pariant : in alrjs qui* bufdam eriam donec perficiant* Prudentioribus uero plus cur^ madatur,ut etiam enutriant poftremo ijs qux pruderia iam maxime pr^dita funt, cofuetudo^amor, S)C charitasinprolem etiam adukam feruatur.ut homini3& quadrupedum nonul^ lis*auihus cura donec pariant, dC enutriant* quam ob rem dC ab incubitu laborant Antiqm m* inproIeenutrienda.apartuuerodeceriusafFiciuntur,quafi priuat^aiiquofibina^ tcrpres h&hcn riuo geftamine. Perficitur animal in ouo celerius diebus tepidis. tepore enim iuua* Qum ob rm

40 tur^nam concodio eft calor quidam.terra enim fuo calore concoqui£.&: qax incu^ fccmin^ qu£ bant, hoc idem faciunt, adhibent enim fuum calorem, deprauanmr eriam oua, 5C nm incuhint^ fiunt^quse urina appellantur^tempore porius calido^id^ rarione^ut enim uina tem 4 pmii dctc* ponl3Uscal!dis coacefcuntfece fubuerfa,hoc enimcaufae eft,utdeprauetur, fic oua n«« #i«wf. pereunt uitello corrupto. id enim in utrifc^ terrena porrio cR^ quam ob rem & ui« num obturbatur fece permifta, bC ouum uicello difFufo. mulriparis igitur hoc acd:* dit merico, cum non fadle omnibus calor conueniens reddi poffitj fed alif s defidat, altjs fuperecS^ quafi pucrefaciendo obturbet* Vncunguibus eriam quauis parum fcccundis,nihiIominus tamen idem euenit* f^pe enim uel alterum ex duobus uri* num fit, fed terrium iemper fere* Cum cnim calida fua natura fint^fedunt^ut quafi

2^4 ARISTOT. DE GENERAT* ANIMALIVM

ferueat fupra modum humor ouorum* lam enim naturam quoque contrariam ln tcumdC candidum habent Juteum nmc^ gelu duratur QC coirjCalore contra hume fdtquapropter cum uel in terra, uel per mcubitum concoquitur, humefcit, aique ita pro dbo animahbus nafcencib us eft* Nec uero cum ignitur alfatur^, dureicit, quoniam naturae terrenae eft ut cera* Ideo^ cum plus iufto calefcunt, niii ex recre» nienio humidofinc/aniefcuntjredduntur^ urina* At candidiigelu non coaefcit, ' ied magis humefcit* caufam antereddidi, igmtum folidefdt* quam obrem cum ad generacionem animalium concoquitur3crafrefcit,ex hoc enim confiftic animaLlu^s ceum autem pro dbo eft3&: membris fubinde inftituendis incremetum hinc admi^^ niftratur.quocirca luteum dC candidum membranis inrer ie diftinguucur, quafi na i<5 turam habeant diuerfam.Sed quemadmodum haec inier fehabeantjtum initio ge* nerationis^mm coniifteniibus animalibus^ati^ etiam de membranis dC umbilicis di ligentius ex ijsquaeperhiftoriam^fcripiimus, confiderandum annotandum^eft* Ad id aurem quod imprxfenriari! traclaraus, tantum aperuifle fatis eft» Principio corde coniiitmo.dC uena maiore ab eo diftinda^ umbilici duo de uena eadem per- tenduncalrer ad membranam.qu^ luteum conrinet^alrer ad membranam^cui fe^ cundarum fpecies eft, qua animal obuolucum concinecur.qux drca teft^ membra iiam eft. Alcero igicur umbilico cibum ex luteo afTumit.effidtur luteum copioiius, quippe qiK»d calefcens reddatur humidius. cibum enim quoniam corpulentus eft, humidiiefreoportet, qualisplants fuppeditatur* uiuunc autem prmcipio, &:qu2 20 in ouis3&: quae in animalibus gignuntur uif a plantx^adh^rendo enim capiunt pria mum dC incrementum dC alimentum, alter umbilicus ad fecundas tendit, ita enim m fjs qu^ ouo nafcuncur animalibus,pullum uti luteo exift;mandum, ut fcetus ui^ uiparus fua parente uticur.quadiu intra parentem continetun Cum enim non in:» tra parentem nutriantur,qux ouo proueniunt, partem eius accipiunt aliquam^ha bent^ fecum in cibo.Mebrana uero exteriore nouiflima fanguinolenta h^c perin de,ut illa utero, utuntun fimul autem dC luteum dC fecadas tefta oui compledicur uteriproportione,perindequaiiquidunumobdudaampledaturfcctum,parcn^ temc^ totam, quod ita eft.quoniam fcctum effe in utero, SC cum parete necefle eft. If a£^ m uiuiparis uterus in parente cdM ouiparis e diuerfo fit^quafi dixeris parente 50 eilem uterojuteumeftenimcibus, quiaparenteprxftatun caufaeft, quod fcetus nutricatio non mtra paretem cft.Crefcentibusumbflicus primum confidet, quife; cundisadiungitur. hac enim pullum excludi couenit. reliquum lucd,&: umbilicus

adlutegpernnenspoftcollabitur.dbumenimhabeatftatimoportet,quodexdu*^ lum efinecemm a parere nutritur.&r per feipfum ftatim capere dbum non poteft

quapropterIuteurnfubitcumumbiIico,&:caroadnafdtun Talisortuseorum eft

quaeexoufsperfedisforisgenerantur,cuminauibus,tuminquadfupedibus,qu^

ouumcruftamtedumdurapariunt.Sedh^ceuidenciorain?udioribusfuntam. nialibus.nam m mmoribus obfcura prae fua exiguitate habentun

^^'^^<^nimntihmqu^pcrfhamoummw4cpmuntSmMmmm^^^ 40

caufampifctumouamoUiafmtcontu.qumauim. Caput 1 1 1

|Enusetiampifdumouiparumeft,cuiusea,qu^infracontincntute^

I rum,imperfedumpariucouum,caufaquamancereddidimus. Qua:

j aucemcarcilagmea nuncupamur^perfedumincrafeouumparaTnf,

^^|moxammaIforas^dut,unoexcepto,quamranamuocant.hicenim

rem necpofteafuos catulos mtraferecipit,neque principiolnimal parit. Capitis

enim

LIBER TERTI VS. ^C^

tnm mzgnimdo dC afperitaSjUt aditum/ic exitum impcdiu Bt cum cartilagmeorg ouum cute molii operiatur, quod enim frigidiora quam aues fint, nequeiit partera circijdaniem indurare, ideo ouum unum i anarij foiidum^durum^ elt.ut fotis fer^ uetur^c^terorum humida funt natura,6^ molli» opermtur enim intus corpore fux parentis* ortus ex ouo idem ranis^quae extra perfiaijtur »6^ ijs quae mtus, ied eora, atcB auium ortus partim fimihSjparum diuerius efi primii enim altero carent um* biSo, qui ad fecundas pertinet^qu^ fub tefta ambiente poliiae funt* cuius rei caufa eft^qttod tefta illam circudantem non habet, cum nihilo his utilis c^c poffit, parens cnim ipfa integit 8C feruatTefta in ouis adedis tutela eft cotra deinmeta, quae defo

10 ris ueniat» Tum generatio fjs quo^ ex oui parte extrema efl:, fed no qua uiero ad* h^rent*aues enim ex cacumine oriiitur,qua ouum adhaeret* caufa ef^quod aumm ouum feparatur ab utero» A t eor ii quanqua non omniu, tamen plurimoru ouum perfedum utero adhxret.Cum^ animal cxtremo innafcitur^ouum cofumitur to £um,quomodo in auibus^caeteris^ quorii omniu abfoiuitur^demij^ utero umbi- licus iam perfedorii adh^retJmiiis modus eorij etia eft, quorii oua utero abfoluij^ sur.nonuilis enim eorii ouii perabfoluitur cum perfedii eft* Qu^res igitur^ cur ita differat auiu dC piCciu generatioes. caufa eft, quod auiu oua luteu acadido feparaiii cotinct^pifciu unicolora funt,mifcetur^ in ijs ifta ufquequa($,&: cofundijtur. ita<^ nihil prohibet- quo minus ecoirario principiu habeant genitale. non folu enim par

zo te fui adhxrete tale eft/ed etia altera obieda. AlimeniG uero ex utero meatibus tra here quibufda eo ipfo principio facile eft^apertii hoc eft in ijs ouis, quae no abfoluii^ tur.nam in nonuliis cartilagineis ouum non abfoluitur utero, fedinh^res defcedit ad animalis generatione, in quibus animal perfedum habet fuum umbilicu ex ute rOjCofumpto iam ouo.coftat igitur uel ante meatus oui eode tendere. fit hoc in mu ftelorii genere l^ui cognomine^ut didum cft, Ortus pifciii his rebus5& his de cau^ fis differt ab auium. cxtera codem ueniunt modo. alterum emm umbilicum habet limiliter^utaues ad Iuteum,ficpifces ad totum ouum^non eft enim huius pars alie^ ra luteajaltera candida,fed toium eft unicolorjat^ ex eo aluntur, confumpto^ pa rimodoVubfidet,&: carocircumadnafcitur.Taliseorum generaaoeftjquae intra

jo fe ouum perfedum/oras animal pariunt»

C^dmoimfmpifcimouafomfufdpitmtincYementm^ Caput II II

Aeteri pifces maxime in parte fbras pariijt oua, omnes^ imperfeda, prxterqua rana, cuius caufam iam reddidimus. eorum etiam qui im^ perfedii pariunt ounm^caufa declarata eft^Ortus uero eorum quoc^ ouo prouenies, eodem agitur modo^quo cartilagineoru, qux intra ie pariunt/edincrementu cclerejatc^ ex paruis:&: ultimum ouidurius cft4'naementii oui fimile uermibus eft. animalia enim quae uermem pariiit, primo cxiguii ^dunt,quod pcr fe augetur fine ullo annexu* caufa fimilis,ui in ferina fuba 4.0 da humore Jt enim maffaex parua magnajparte folidiore humefcete^humida fpi rafcetcquod in animalibus natura caloris animalis facif,in maffa calor permifti hu^ moris. Augeturigitur oua neceflario ea caufarhabei enim exaementii ma{Iale,fed reimelioris gratia* quoniafierinopoteft, uttomfuii incrementii recipiat, propter fumma eornanimalm fcecunditate.hinccnim 6::parua admoda excerniitur,^: ce^ Icriier augetur : parua,quod utcrus angufKor fit, quam ut tanta ouorii copia pofliic capere cclcriter, ne dum per gcncratione mora in augendo proirahitur,genus pe* reat,quarkdo ucl nunc magna pars sediti partus interr)u quam ob rem genus pifciii prxfcecundum eft.rcpenditur enim^&C copenfatur a natura interitus mulritudine^ fum quorum utcrus dehifcatjS^ difirunipatur, ut quaj acus uocatur^prx magnitu^

t<?<? AK1S70T. DE GENERilT* ANIM^tlVM

dineouotum^h^cepim promultts maiufculoshabetconceptu?* quodemm natix^ ra numero ademeratjfd magtMtudim addidit* oua pifcium foris augeri3& quam ob caufamjdidumiamefi* ^

Bs ortu cartiUgineorm pifcim, f oj§ fd pifces omnes e^efocminm putant^ nonredefentire* Caput V

^^^^ Ed ouum eos etiam pifces parere indidu eft,quod uiuipari quo<^ pU : ' ^^fi fc^s^^^f cartilagineijprimii oua inter fe pariunt.Totum enim pifciu ge ^l nus o^iparij effe certum eft» fine tame nullum recipit ouum eorii pi^» 1 fcium, qui fexu maris dC fccminae diftinguiiturj dC per coitu generar, 1 nifimasfuumfemen afpergat^Suntquiomnespifcesfcemmas effe i^ opineturj exceptis carrilagineis:fed no recte. putat enim eos qui mares habiti funt, differre a fuis fceminis modo plantani^in quibus altera frudificet,altera no, ut olea dC oleafter, ficus dC capnficus* fic pifces differre inter fe uolijt, praeter cartilagineos» de rjs enim non amb/gijt, quanqua fimilis rario partiii feminalic in maribus omms» busjtum cartilaginei^tum ouipari generis eft, & feme genitale utriufc^ fuo tepore emirri uidetur^uuluas etia fccmin^ habet» Atqui non modo ouiparos/ed eria csete ros uuluas habere oporteret^quauis diuerfaSjUt mulae habet in genere ueterinoriJ, fi genus totn fexu fceminino effet^nec nifi fterilitate nonnulloru diflideret» nijc ue^ ro parrim coceptacula habet feminis genitaliSjpartim uuluas» atc^ in omnibus^exi: cepto rubro 6^: hiatula^hoc difcrime eft^ut aut coceptacula feminis prolifid habeat, 20 aut uuluas, di fficultas aute^qua ita opinari mouetur/olui facile poteftjCii rem^qua acdditjaudis, nullu enim ex ijs qux coeunt tam multa parere poffe aiiit, idc^ rede^ quae enim ex fe generat perfedii, uel animal,uel otm, hxc non ita pariut multa, m pifces qui oua parint.nam innumera qu^da eorij m ultitudo ouorii eft. kd illud no uidet,quam diuerfa pifciu oua,ab auiii fint* aues enim, dC quadrupedii ouipar^,5: fi qua cartilaginea enumeranda funt in hoc genere,perfectii generat ouii, dC quod ^ditii non recipiat incrementu.at pifces imperfeda pariiit oua, qu^ foris incremen £um iuftii recipiat^eode^ modo mollia dC cruftata,qug quide dC coire plane cernii^ tur, quonia eorii coitus diuturnior eft. alteru eriam eorii marem effe, alterii uulua habere certii eft.abfurda praterea eft,nifi in omnibus genenbus uis hxc habeatur, ?o quomodo in uiuiparis eft,alterij mas,alterg foemina.caufa uero ignorati^ eoru qui ita cenfent,quod differetix,qu2 multae ac uariae in animalium coitu generationecR funt,non omnes pateat,fed paucaru quarunda intuitu,idem in omnibus effe op^ terearbitretunquaobrem&:qmcoceptusfi'eriaiuntcaptufeminisgenitaIis,Quod a fammis pilcibus deuoretur,rem,de qua uerbaikciunt,non tenent,Tepore enim

eode mares feme genirale,fixmin^ oua habet,ar quo fojmina propius ad partii ac^ cedit,eo copiofius dC b umidius redditur feme genitale in mare. &: ut incrementum femmis m mare,ouiin famina eodem tepore euenit^ficemiflioJneeenim fcemin^ umuerfum,fed paulatim pzriuttnec^ mares feme fuum uniuerfum emittunt AtcK h^c omma ratione,ita ufu eueniiit.ut enim in a uiu genere funt, qux fine coitu oua .to coapiat,quanquapauca&:raro,fedpercoitgmagnaexparteimpIetur:ficinpifd* buseuenit,fedmmus.Aequetameutroc^ingenereinfcecudafunt,qu^fpoteco!i ftiterot,mfimasfuumafperferitfeme,uideIicetinquibusmasduocReft.Auihusigi turquoniaouaperfedaexeiit,idfiat,cumintusadhucfunt,neceffeeft.atpifcibus quoniaimperfedaomniaoua^diitur,quanquanonintu^ ntnefiexnaafperfumeft,feruaripoteft:atC5inhucufumcofumiturfememariu geima]e.quapropterunacumouisfc^minarumfubfidet,at9minuitur.afper^ cnnnmaresfequedomi)s,qu^fubmde^dutur,ouis;ergoinpif^^^^ cliicrimemarisacfc^mm^eft,omnes9coeunt,mfifexusaIic«igenerifiuh^^^^^^

tus.a^

L I B E R T E R T I V S« 2C7

m. dC fine maris genitura nihii ex ijs poteft generari. fecit enim celeritas coitus pU fcium ut eius opinionis aucores decipiatur.Tata enim celeniate rem uenerea pera? gunt,iu etiam pifcatorcs coplures lateant,nemo enim eorii aliquid tale cogniaonis iratia obferuataieruntamcn coitus uifus eft, eode enim modo quo delphini.pifces etia cocunt,ammouedo fupina per Iapfum,quibus impedimento cauda eft. kd del phinorum abmctio diuturnior eiltpifciii uerohuiufcemodi celerrima cCt laq^ cutn eam non cernat,captu fiue uoratu feminis,&: ouorum,quem exploratii habet^mo uentur uel pifcatores,ut ftulta illam dC uulgare ratione de coceptione pifcium atte^ racquam dC fabulator Herodotus fcribit, quafi feminis deuoratu pifces impieatur» > nec uident id fieri non poife.meatus enim qui per os iniYO tendic,in uetriculum fer tursnon in uuIua.quod^ uentriculum fubierit^alimentii id efFid necefle eft.conco quitur enim* Vulu^ autem plenx ouorii cernuntur,qux ande quaefo fubierinir Contu eos^quicomos V ihm ore coire,muAekm mtem ore parerej)y£nm dupkx ge* nitalehabere,trochmuerofeip[mmireopmtifmt, Caput V I I Imilis erroringenerationequo($auii5euenit»Suntenimquicoruos dC ibin ore coire opineturrinter quadrupedes etia muftelam ore pare re, H2£C enim 8C Anaxagoras, dC alij quida naturales autores fcribiiE fimpliciter ualde,8^ incoliderate, quiin auiu genereratiocinauoneil^ la falluntur^quodraro coruorij coitus cernatur, roftrorum coiundio ' fepenumero^quxomnibus id genusauibus folitaeft^quod in monedulis, quas fnanfues alimus,plana eft^genus etia coIumbinS hoc idem fadc. Verii hxc.quonia <oire quocft uifuntur,ea fama carueriit^coruinu genus libidinofum non eft,quippc quod parii fcccundii fit.coire tame id quoc^ uifum eft. fed enim non cogitaiTe^que^ admodiifemenad uuluadeueniatperuentriculum.quifemper quodingeftiieft, concoquat,ut patet in cibo perficiedp,abfurdum omnino eft. uuluas aute id quo(^ auiu genus^a: oua habere cernitur iuxta feptu.MufteIam etia modo c^ teraru qua=: drupedu uuluam habere certii eftex qua quonam paclo foztus ad os deuematrfed quia muftela paruos admodum parit,ut dC caeteraefidipedes, de quibus poftea dice 50 mus,&: fxpe catulos fuos ore fufceptos trasfert/ecit^ut ica opinaretunQuinetia de trocho^&^hy^naftultejmagnocp errorenarratur.hyaenamenimcopluresaiunt, trochii Herodotus Heradeota {crihit duplex genitale habere^maris ac fosmins, dC trochum feipfum inire.hyxnam inire SC iniri annis alternis/ed uifa eft hy^na mas, dC altera fcemina fui difcrimine genitalis. locis enim nonnullis penuria huius cofpe dus non eft* uerum hyxnx tam mares quam fcemin^ habet fub cauda linea quan dam fimilem genitali fccminino. quas quidem nora quamuis comunis fit, tamen in maribus potius cernitur,quia mares quam fccmin^ magis capiuntur Jcac^ qui rem parum diligenter confiderantjin hanc aberrant opinionem. kd de his fatis* Quare cartilagmeipifcei maresfcmenj^argerenontdftmturi necfaemm<t

fuosconceptm* Caput VII

I E pifcia generatione quaeres,quam ob caufam carrilagineoriijnec foz I minae fuos coceptus, nec^ mares fuum feme fpargere uifuntur, cum I generis non uiuipari, dC fceminae oua, dC mares feme fpargere foleat* ! caufa uero eft^quod genus cartilagineii (emine minime abundat* uul ! uas etia focminae ad feptum pofitas cotinenL^que enim mares a mari bus, 8C focminx a fceminis difFeriit* funt enim carrilaginei minus copiofi genitura* At uero mas ouipari generis^ut fccmina oua prx mulritudine repomtjfic ipfe fpar* git* plus enim feminis habet,quam fatis ad coirii (it,tendit enim natura potius abfu* mere feme id ad augeda oua repofita, quam ad prima coftiturione* nam ut dC ante,

2: j

t6% /IRISTOT*, DE GENER^T* ANIMAL! VM

6(:modo diximus, oua auiumintus perfiduntur, pifdum extra* fiVfiilis enim quoi? dammodo generario atc^ in uermiparis efi, quanqua imperfediorem aedunt coce ptum^qux aermem pariunt*fed utrifc^ tam auium quam pifdum ouis perfedione inas adhibet*ueru auium intus^cum intus perficiantur:pifcium extrajCum hxcim^ perfeda aedatunnam alias idem utrif^ cotingit* Auium igitur fubuetanea farcuda redduntur3&: qux cocepta maris diuerfi coitu funt, naturajin eum qui poft coierit, mutant^propria etia quae inaemeto carent^cum coitus mtermilTus efijceleriter ac=s crefcuncjcum repetitur coitus : non tame quouis tepore/ed fi prius^quam albume fecerni indpiat* A t pifdu ouis nihil tale praefcriptii eft* fed ut feruetur, quamprima mares afpergut.cuius rei caufa eftjqtiod h^c bicolora non funt* hinc enim tempus ^^ his tale ftatu non eft* At in auiii genere ratione lic euenit* cum enim luteu & candi* dumdiftincia inter fe funt, prindpiu iam habetur, quod profidfdtur a mare* Iftuc enim mas cofert.Subuetanea igitur redpiuntgeneratione quoad fieripoteli perfl ci nanq? ad animalis uf^ foecunditatem impoffibile eft* fenfibusenim opus efi Ai uegetaiem animae uirtute obtinet 5C fcemina?, &:omnia qux uiuut, utf^pius dic^g eft. qua ob rem hoc ou2 ut plant^ coceptus perfedus eft, ut animalis imperfedus. Qtiod fi inas in eorum genere deeflJet^idem fane fieret^quod in pifdii genere,fi tale genus in ijs eftjquod fine mare progeneretDixi de his ante nondii exploratum ha beri fatis^nunc uero in omni auium genere,alterum mas^alterum fccmina eftjtac^ fitjUt qua planta eft^perfidat quod non mutetur a coitu* qua non planta,non per^ 20 ficiat, nec aliud quicquam proueniat ex eo quod genuit, nec^ enim ut plantae fim* pliciter, nec^ ut animalis per coitum prouentus eft. Quae autem oua coitu conces: pta^difcreta iam funt in albuminis portionem, hxc pro eo qui primum coiueritjma re euadunt* iam enim utrunc^ prindpium obtinent»

VepartumoUimanimanUmiZsrortulocu^itrm» Caput VIII

|; Olliumedampartusfimiliseft, utfepiae^caterorum^idgenuSa atcp ^ etiam auftatorum^utlocuftsj&rreliquorugeneris eiufdem.pariunc |, enimeaquoc^percoitum*&:quidemfxpemas coniundiuscumfcc I mina uifus eft» Quam ob rem hinc etiam hiftorice nequaquam dice^ p

Ji reiiliuidentur3quipifcesomnesfceminaseflreautum.ant, necpercoi

tumparere.hxcenimoriri percoitumarbitrari5iIlanon,mirumeft.aut fi h^cita parere illos latuit, indidii imperitise eft, diutius hsecquam c^tera coeunt more infe dtorum,ratione.funtenimexanguia,8<:obeamremfrigidanatura.feprjs&:!oIIi:* gmibus oua gemma apparent.quoniam uulua earum ita articulata eft,ut bifida cer natun A t polyporum ouum fimplex eft. caufa eft forma eoru uteri; qu^ fpecie ro^ tunda conglobata^eft. fiffio enimeius iam repletiincerta eft. Locuftarum eriam uulua bifuras e^ conceptumhxc quoqueomnia imperfecftum eadem de caufa ^dunt.Iocuftaceigenerisfcsmin^apud fepartumexponunt^quamobrem am^ pIioresipf^,quammareshabenttabeIIas,utouaferuentur.raoIIiaforisreponunt.40 farmimshuiusgeneris mares afpergunt, quomodoouismaresingenerepifdum.

reddunturqueouaeorumgIutinocoh^rentiaadfpedemuu^,AdocuftaceistaIe quid tierinecuifum eft neque rationeexigitur , conceptus enim eorum fub fce*= mmacontmetur, &:aufta inteduseft. Inaementum tameorum qua'm mollium ouatorisrecipiunt ficutpifdum,adh^retouof^pianafcens,partefui priore. hac emmtantum poteftadh^rere,cumh^cunapartem pofteriorem 8«:priorem eo^ dem habeat Qu^nam fitus difpofitio fit eius cum oritur, petendum ex hiftorfis m^SlTdSmuT""' ^'^'^^^^'^' '""^ pedeftrium, tum uolatilium, tum etiam

Detripll

LIBER TERTIVS» a<?i^

H^etriplicimfedormgencratione* C4pt^ I X

E infedis atc^ cruftaris hoc ioco dicendum efl, uia dC rarionc qua coe*

I pimus^at primum de iniedis^haec partim coitu^parrim fponte oriri di

\ dumiameftatemuermiculumeaparerejS^quam obcaufamitapa*

j riunt^genus hoc enim omne fere uermiculum quodammodo parerc

I uidetur^conceptus enim qui imperfeclior eft^talis eft Jn omnibus au

lem uel ijs, qu^ perfedum pariunt ouum, coceptus primus indifcretus adhuc rea cipit incrementum:qualis natura eriam uermis eft^mox alia conceptum fuum ouo perfedo ^dunt^alia imperfedo^quod extra perficiaturjUt faepe de pifcibus didum lo eft. Qux uero intra fe pariunt animal, tjs quodamodo poft primum conceptii oui* forme quiddam effidtur.humor enim in mebrana tenui contineturj perinde quafi oui teftam detraxeris* quam ob rem deprauariones conceptuii, qux per id lepor^ acciduCjfiuxus uocat^Sed infeda dC uerme generant, quae uf m obrinet generandi^ dC qax non per coitij/ed fpote natur^ oriiitursex tali origine cofiftunt.nam dC eru cas genus eflfe uermis cenfendii eft, dC fcetii araneorii, quanqua propter figur^ or^ biculata fpecie fimilia ouo^ tum eoru nonnulla, tum alia coplura primordia efle ui^ deatur. ueru non figura^nec mollirie^aut duritie ouum definiedum eft, Sunt enim coceptus nSnuUoru duri,quauis ouo diuerfi/ed quod totum mutetur^nec ex par;* te eius animal gignatur^id uermis eft* omne aute hoc uermiculi genus, ubi fuae ma io gnitudinis fine receperit^quafi ouum effidturindurefdt enim putamen eorum,^: tanrifper immota reddiitur^quod in uermiculis apum dC uefpariisatc^ eria in eruds apertu eft* Cuius rei caufa eft, quod natura pra^ fua imperfectione quafi maturans antejquamtempeftiuiifitouum^pariat, tanquahicuermisadinaementii ouimol lis adhuc pergat. hoc eode modo in c^ceris quoc^ euenit omnibuSj qus non coitii oriuntur^uel in lanis^uel alijs huiufcemodi^atcp eria in aquis^Omnia enim poft uer mis naturam motu cefrant3&: putamine obarefcuLmox rupto pucamine exit^ueiu ri ex ouo animal^tertia perfedum generarione^idi^ penatum magna ex parte.Ra* tione illud eriam euenic, quod iure mulri admirentur* Erucae enim cum primo ca* piant cibum^mox non capiut/ed motu ceflantj quse per id tempus aureKx a non^ 50 nullis uocatur. uefparum etiam uermiculis SC apum idem acddic* poft deinde quae nymphx appellantur^proueniut, quac nihil huiufcemodi habeant, Ouorum enim natura adepta fuum finem^ non infuper zcaefdt^ fed ance augetur dC alitur donec difiinguatur5&: fiat ouum perfedum^uermium autem alij hoc incra fe habent un^ de excrementum ipfis nutriendis accedatjUt uermes apum^S: uefparum:alrj defo* ris capiuntjUt crucde^dC caeterorum nonulli uermium* Sed quam ob rem triplicem generarionem haec forriantur, dC qua de caufa ex motis immota reddantur, expli^ catum iam eft*Oriuntur eorum alia per coitum moreauium BC uiuiparorumj&^pi fcium partis plurimae:alia fponte modo nonnullarum plantarum* Begenerationeyf^irortuapm* Caput X

i) Pum generario magna redpitambiguitate & quaeflione* cum enim in genere pifdii talis quaeda fit generatio nonnulIorS, ut fine coitu gc nerentjhoc idem in aptbus etia euenire uidetur,quoad icnfus rariocp apparesadmoneat^ autenimaliundeportarefcetumeas neccfTeeft, I utquidamuolunt, eum^uelfpontenafcente, uelabaliquoanimali aeditumtaut ipfas generare:aut parrim portarCjparrim generare* nam id quoc^ ali*» qui dicnt.fucorum^ fcctu tantum portari opinatur* Item generarc eas aut pcr coi* tum, aut fine coitu, SC per coitum generare, aut fingula genera per fe, aut quodlii» bet unu caetera, aut aliud cum alio iundS. uerbi gratia, apes ex apibus coeuntibus inter fe gigni/ucos ex fiicis/egcs ex regibusjaut cf tera omnia cx uno^ut cx fjXqoi

Z ^

270 ARISTOT^PE GENERAT* A'N I M A L I V Si

reges ac duces tiocatur* aut cx fucis 8C apibus» funt cnim qui fucos mares cfle, apes fceminas arbitrencun alrj contrajapesmares effe, fucosfoeminas opinamur* Quae omnia impoffibilia funt ratiodnatf, partim ex ijs quae apibus priuaam eueniat, par tim ex ijs quae ci5 cseteris fint animalibus comuniora» Na fi non ipfac parmt/ed ziia^ deportanc fcctura^oriri apes oportet etia fine ulla operaapii, fcilicet eo loco de quo feme portetuncur enim traflato femine oriaturC manete fuo loco no oraturr pror* fus oriri nihilominus couenit/iue fpote in floribus femen id nafcitur,(iue ab aliquo aeditur animali^quan^ non apes/ed illud animal gigni oportebit, quod femc genc ret* ad h^c,mel portari ab apibus rationis eft:cibus eft enim. at fcctu alienigena de* ferre abfurde credideris.nam,cuius reigratia quaefoc' quado omnis laborqui prolis to caufa fufcipitur,in eajqux propria elTe uideturjprolc uerfatur.nec uero apes fami nas efle/ucos mares rario patitunarma enim ad pugna uires^ exercedas nulli foza min^ a natura tribuiiturSuntaute fucimermes*carentenim aculeo» Apes omnes aculeo armatur.nec cptra dici ratione probabili poteft apes efle mareSjfucos farmis nas,mas enim nullus folet in prole elaborare.quod apes iaciiit omninOjCum fcetus fucoru gigni uideatur^etia cum nullus eft fucus* apii aute iiogignifineregibus* dC quide ob eam rem fcetii fucorii tantu portari aliquiputat* Coftat no per cpitu gigni uel ex akerutro genere fecu coeunte^uel ex apibus dC fuds, portari etia fcetii fuco* rum tantn cum impofl^bile fit, ob ea quac modo diximus, tum ratio afpernaf ^ ut in genere toco earii talis aifedio no eueniat* Quineia fieri no poieftjUt ipfae apes par 2^ dm mares, parttm farminac Unu In omnibus enim generibus mas a fcemina differt* generaret etia fe ipfe* At nullus earii cernitur fcctus^nifi duces afl[intjUt aii!t»Coma ne aiitargumentii tam ad ageda uiciflLim generatione,^ ad eam qua fuci e^icm^dC fiue feorfum/iue promifcue agididturjquod nullu eorii coire unqua uifum eft* At fxpenumero eueniretjUt coitus cernereturjfi alterii mas, alterii fcemina in ijs effet. Reliquii eft, ut fi per coitci oriatur^reges coeuntes inter fe generet, at fuci oriri uifun turjeoa cu nulii funt duces, quoru fcctii nec portare, necp parere apes fuo coitu pof funt* Relinquitur itacp^utquodin pifdbus euenire uidemus, apes finecoitu fucos genereCjSs^ fceminae fint, qua generat rationetfed habeat iritra fe ut plantae fexu ma ris dC fcemina?*qua ob rem ijs datii eft inftr umetii ad pugna* nec fccmina appelladii p eftjin quo mas diftindus no eft.quod fi in fucis id euenire uidetur, ortus^ eorii exi ftit fine coitu, iam dC apibus SC regibus eade feruari ratione necefle eft, uc fine coitu procreetunC aeterii fi fme regibus gigni foctus apii uidereturjapes ecia fine coitu ex fe generari neceffe eflet.fed cii hoc neget,quiin eorii animaliii cura ueriantur,reliii quftur,utreges dC fe generet 8^ apes. iizq^ cu fingulariquada peculiari^ natura ge n us fit apu, ortus quoc^ earu peculiaris merito effe percipitur» na ut apes fine coitu generetjminus propriii eftjCii ide uel in alrjs eueniat animalibus, ne ide procreet gc nus,propriii eft^rubri enim generat rubros,6^ hiatule hiatulas* caufa eft^quod ipfa generatur^no ut mufcaj^d^: reliqua id genus animalia/ed ex diuerfo,tame cognato genere pxodeuu ex ducibus enim onutur.quam ob rem proportio quodamodo in ^ eora generatioe feruatunduces enim magnicudJe fucis,acuIeo apibus fimiles funt* Apes igitur aculeo regibus afl[lmilatur:fud magnitudine* aliquid enim difcriminis ineffe neceflfe eft,nifi femg genus ex quouis ide gigni neccfl^e f!t,qd*impoflibiIe eft* tta enim gen us totu duces effent, Apes itzq^ uiribus,&: pariedi facultate fimiles du^ cibus funt:fuci magnitudine xmulantur.quod fi aculeii quoc^ haberec,duces utic^; eflent, fed n unc idipCam ex propofita qua^ftionc reftat,&: folutii iam eft. qux enim fuperius dida funt,tota hanc foluut qu^ftione. duces enim fidefimiles funt generi utric^.quaenim acule5gerut,apibus:qua magnitudfne pr$ftat,fuds aflimilantur* Scd duccs etiaipfos cx aliquo gigninccefle eft. itacj cu ncccx apibus, nec^ ex fucis

creentur.

LIBER TERTIVS* %n

tf ^fttUTjtp^os fe ctiam generare necefle cft* Cellulae eorii nouifBmae coftniuntufs nec multse numero» im^ euenit uc duces generent & feipfos^St: alfud genus^quod apumeft^Apesalfud generetjideftfucos^ipfi uero fucinoinfupergeneretjfedhoc ipii priuetunCum emm femper quod fecundii natura eftjordinem habear^ideo fu cos ea quoc^ facultate priuari ut aliud generetjnecefle eft* 8^ quide ita hoc euenire uidemus* ipfi enim generatur^nihil uero aliud generat/ed in ternario numero fine generatio redpitatc^ adeo bene inftitutij eft a natura^ut femper h^c generaferue^ lur^d: nulla deficiat^quanqua non omnia generet,Ratione iliud etia euenit^ut aas nis profperis copia mellis proueniat,&: fucorii : imbribus uero crebris foems omni* £o no fuperet*humor enim facit plus excrementi in corporibus ducu. Anni uero tepc riesfecithocide in apibus* cumenimcorporefintminorejteperiemagis defiderat» Rede etiam reges intus manetimmunes ommnegodo neceilario^quafi nan ad fo bolis proaeatione* magnitudine item prxftatjquafi ad prolegeneranda corpus eo rum fit inftitutij. couenit &: fucos odofos inertes^ efTejCa nulla habeat arma, quis bus de cho poflint dimicare* cii^ p^riua tarditate^ corporis degenerer, apes me* dium inter reges bC fucos tenec ita enim utiles ad negoda, ofEdof^^ operariac efie pofTunt^ut^ bC filios alat^&r paretes* quin dC fequi fuos reges^ut fadut, cofentaneS eft rationi, qua generatione apii a regibus profidfd ftacuimus* na H tale quid efl!et, ratione careret ea quae agatur in earum imperio*at^ etia regibus cocedere nihil la« io boris fufdpere,ut paretibus:fucos uero caftigare ut filiosauftius enim filtj cafiigan;» tur^S^ quorii negociu nuUum eft* Apes aijt multas a ducibus ipfis pauds generar4 fimile uideturIeonugenerarioni:quicumprima quincgnumero genuerint, mox paudores generat^poftremo^unum^tumdeindenullum* nam 5(:apiiducespri* mummulritudinegenerat, mox fefe paucosjat^ fllarS fcctum minore, fuum uera audiore;quod enim eora numero natura ademerat^id magnitudini addidit. Gene rario apum ita fe habere uideturjtum rarione, tum eria ifs , qus in earu genere eue* nire uifuntunno tamefatis adhuc explorata quae eueniatjhabemus^quod fi quado fatis cognita habebatur^tac fenfui magis erit^quam rationi aededum, Rarioni erit fides adhibeda eft.fi quae demoftraturjCoueniunt cum ifs quse fenfu perdpiutur^re 50 bus* Apes fine coitu generare argumeto illud etia eft^quod fcetus exiguus admoda in cellulis faui cerniturjCuminfeda qu^ per coitum oriiiturscoeant diu^pariat bre* uijmagnitudine ad fpeciem uermis*Quod ad generatione cognatorum iis ammz^ lium pertinetjUt crabronajUefparum^, fimilis quodamodo ratio eft : fed defuit his locuples natur^ dotatio merito^nihfl zvdm^m apum genus^habet diuinitatis* genc rant quippe matrices uocatae^primos^ fauos cofingunt*generarione uero coeim^ do inter le fungatur.uifus eft enim faepe eorum coitus* fed quomam difFeretfjs hsc genera aut inter fedifHdeat, aut cum apibus, petendum eft ex ijs qua per hiftorias explicauimtK* Atc^ de generarione infedorum omnium didum iam elt* De genemtione er ortuieBatorm tmimantiim^^quomodo^ nonnuUdphmtitrtm gene ^<> rationicontiguafintide^te^atormincrcmento, Caput XI

j Equitur ut de teftatis diflferamus, Generario eora quoc^ partim fiml*

lis, parrim diflimilis caeteris eft* idc^ euenit rarione* quippe cum ani*

I malium coparatione plantis, plantarum animalibus aflimilcnturjita,

i ut iemine gigni quodammodo uelut animalia uideatur : at alio modo

I non femine, dC tum fponte^timi ex fe : aut alia fponte, alia cx fe oriri*

Sed quonia natura proporrione plantis refpodentem hoc genus haieat, hfnc tefta

intedum, aut nullum in terra gignitur^aut paruimi:qualegenus limacum c^BC Q

quid eiufmodi aliud fit/ed rarum^at in mari^fimfli^ humorc multa & uaria ^gnijrs

mr^GenuspIantargcontrajmarilods^huiufcemodfparujSCnullumfereimtena

tTT. ARISTOT, DE G E N E R A T. ANIMALIVM

^utem h^c cmnfa oriuntun habet enim naturam proportionalc atcj difiunda/cd quSto uitalius humidS quam ficcQj bC aqua quam terra eft, tanto natura teftatoru, qusm plantaru uiuador eft^nam ahas eo quide ipedat^ut iioit platx ad terra^fic te=: ftata ad humorem fe habeatjquafiplatse oftrea terrena^oftrea piantae aquatiles ilnu binc eua fitsiit multiformiora fintjqux in humore gignuturjquam qu^ in terra. hu mor enim natura babet ad efFingendum afFormadum^ habiliore,quam «errarnec miilto minus corpulenta eam^qux potiffimum in marihabetur.humor enim potu lentus dulcis quide, alumnus^ eft* Sed tum minus corpulentus, tum firigidus eft» quam ob rem quae fanguine caret, nec natura calida funt, ea nafci in lacu non po& funt: minus etia in falfis aquis, quae fint potuletiores^gignutur, ut teftata^ut mollia, lo ut auftata.haec enim omnia ianguine uacaf56i:: natura tr igida funt* kA ftagnis mari •ms dC iuxta amniuoftia gigm*foient*quxrnt enim una tepore dC alimentu.mare au tem humidii multo^ corpulentius aqua potulenta efl, at^ etia fua natura calidum efijUt paniceps omniupardum fitjUidelicetfaumoriSjaeriSjterrae* itac^ omnia adipi fcuntur^quae fingulis his lods gignuntunplantas enim terrae incolas quifpia efTe fla tuerit, aqu^ aquatile animalium genusjaerispedeftre, fcd quod magis, minus uc, dC remotiuSjaut propius res conftetjmagna mira^ difFerentia cxifiit» Quartum gc nus non his lods quaeredum efl^quanquam aliquid efle exigit ordine ignis^id enim quartu corpus enumeratun ucrum ignis femper forma non propriam habere ui* detur/ed in alio corporcaut enim aer,aut fumus^aut terra efTe uidetur quod igni* sa tura eft. fed enim genus hoc apud lunam quseredum eft* haec enim quartam illam diftantiam adipifduidetur^feddc his alias.Natura teftati generisconfiftitjpartim fpontCjpartim aliqua ab ipfis cmifTa fecultatctquanquam fapenumero ea quoque fponrina oriantur confhtutioncSed generationes plantaru accepiffe hoc loco con gruinoriuntur enim earum alix femincjaliaj auulfibne* nonuullx etiam fobole, ut c^pe^hocigitur tertiomodomituligignuntun quippequi minoresfubindeiuxta prindpium adnafcutur.buccina 6(rpurpurae5& quae fauarae dicuntur^quafia femi;? nalinatura humores quoidam mucofos emittunt* fenien uero nullum efle eorum putandu eft, fcd quo diximus modo, plantis affimilantur. quam ob rem larga corG copia proucnitjcum primu confhterii aliquid* haec enim omnia uel fponte ut orian 50 turjeucnit Jta<$ rationc tunc magis,cum origo praecefleritjcofiftunt, aliquid enim excrementi fingulis proficifci credendum mcritoeft ab eo principiOjCui foboles' qu2ccp adnafdtun Sed cum fimilem habeant facultate cibus, excremetum& cibi, ia uantiu fubftantia fimilem efle ccftitutioni primx cofentanei! eft, quapropter excrc mento hoc gigni probabile eft, Qu^ autem uel fobolem nullam procreat, uel non fauantjcorum omniu ortus fpotinus eft, omnia uero qu^ hoc modo cofifiunt, aut in terra, aut in aqua cum putredine gigni uifuntur, dC imbre admifTo* cum enim dulce in prindpium conftituendiifeccrniturjquodfupereftjtalemaccfwtformam* nihil autem gignitur putrefcens/ed concodu* putredo uero dC pmridu exaemen cum rd concod^ eft» nihil enim ex toto cfFidtur, quomodo necp in fjs^qu^ ab arte 40 coduntun Nam m'fi ita eflTet/acere non requiretun kd quatum inutile eft, id aut a naturasautabartedctrahitunGencrantur autem interra humore^ animalia8(!; plant^^quonia humor in tcrrajfpiritus in humorCjCalor animalis in uniuerfo incBy ita ut quodamodo plena fint animae om nia* Quam ob rem cofift unt celcriter, cum calor inecoprehenfus fiue exceptus cft* c5prehenditur aute,& humoribus corpo^ reis incalefcedbus cfRdtur udut bulla fpumofa* fed difFerentia nobilioris ignobilio ris iie gcncris conftituendi in comprehenfibne principff animalis efi huius autem rci <aufam,^loca habent,8^corpus quodcomprehenditun Inmari uero mul* CumportioiiKterrenacefi^quodrcaextailicoaerionenatura teftatigeneris oritur,

ttaut

LIBER TERTIVS* ^n

M^nt pars terrcna circiter durefcatjcogatur^ eode modo qup ofla^S^ cornua (fum cnim h^cilliquabilia igne) corpus intus cocmeatur, quod uitam obtinet, unum ex his genus cochlearum coire perfpedum cfu fed an ortus.earum per couum fir, nec pe, nodum exploratum fatis habetur, Sed enim quaeret quifpiam rede, quidnam in his fif ^quod (ecundu materiale principium confiftat. nam in forminis excremen* tum quoddam animalis hoc eft,quod principiii genicale a mare profedum moues potentia tale^quale id eft^de quo uenit,animal efficic. At in his^quidnam hoc elTe di cendum (it.dC unde, dC quod principiiJ genitale fecundij maremr Ponedum igitur m animalibus generantibus calorem in animali contencijj fecernendo ex cibo mge

10 {io.dC concoquendo facere excrementum,quod conceptus principiij fit. nec fecus m plantis,nifi quod in rjs dC quibufda animalibuSjnihilo maris principium defidera tur. habet enim hoc intra fe miftum, at plurimoru animalium excrementu illo prin dpio eget.alimentu autem alijs aqua^alijs terra.alijs quod ex ijs conftet. Ica^ quod calor in animalibus cotentus ex alimento efficit, hoc teporis calor m aere ambsente contentus,ex mari aut terra cocernitconcoquens.atc^ conftituit^Quodauce com^ prehediturexceptummfpirituanimali,tdconcepti3facit5motum9imponit,Con:= ftitiltio igitur plantarij quae fponte oriucur^ (imms eft. quada enim ex parte contra^ hitur, S^altera eius partis prindpiii genitale, alterum alimentii fit primum rjs, qu^ oriuntur. At uero animalia quxdam uerme nafcijcurj tum exanguia, qu^ non ab

£0 animalibus gignuntur,tum etiam fanguinea,ut mugilum genus quodda^a: aliorii fluuiatilium pifdum.ad haec,anguillarij genus/na^c enim omnia quauis natura pa^ rum fanguinea habeant^tamen fanguinea funt^S^ cor obtinet.quod principiij ian^ guinariu corporis eft. Qu^ aute inteftina terrae uocatur^ uermis habet naturam.in quibus corpus anguillarij confiftit,quam ob rem de prima hominu atc^ quadrupe* dum oeneratione.fi quando primfj terrigenae oriebaturjUt aliqui dicuntjnon teme re exSimaueris altero de duobus his modo oriri, aut enim ex uerme confticuto pri mum^aut ex ouo* quippe cum aut intra fe habeat cibum ad incrementum neceiie iit^qui quidem conceptus uermis eft : aut aliunde accipere, id^ aut ex parente,aut ex parte coceptus «itacp (i alterum fieri non poteft, ut afHuat ex terra^quomodo cxis

50 teris animalibus ex parente, relinquitur neceilario, ut ex parte conceptus accipia^ tur.talem autem generatione effe ex ouo aut uerme fatemur.ergo £i inirium ullum generarionis omniu animalium fuit, alterutrii de his fuifle probabile efle apertum eft Jed minus rationis eft^ut ex ouoprodierintmullius enim generationem anima^s !em talem uidemus/ed altera tum fanguineorii quae diximus:tum exanguiijjquas: lia funt infedorii nonnulla, dC ea qu^ tefta openiicurj de quibus agitun non enim ex parte aliqua oriiiturjUt C2L,qu3£ ouo nafcijtur* Inaementii etiam fimiliter, ut uer mesjcapefllmt» uermes enim augetur in partem fuperiore, dC qua principium coci netur^alimentii enim fuperius ab inferioribus miniftratur.atc^ id quidem comune cum tjsjquae ex ouo proueniutjhabetunfed illa tota materia abfumunt* In fjs uero

4.0 quse ex uerme gigniitur, cum ex coftitutione in parte inferiore contenm pars fupe rior creuerit^mox ex reliquo alimento inferior ardculatur, cuius rei caufa eft^quod cibus poftea quoc^ in partefepto fubieda coficitur omnibus* incrementii aute hoc modo fieri uermium apertum in apibuSjCafteris^ iimilibus eft* principio enim par tem inferiore magnam/uperiore habent minorem* Jdem augefcedi modus in tefta %is etiam eft.Quod &C ipfum coftat in genere turbinato/cilicet anfradibus eius^qui fubinde accrefcentes plures efRciuntur in partem prioremjquod caput uocatur. di xi fere quemadmodij generatio,tum eorum^tum c^terorum fponte orientium agi tur.omne autem genus teftatii fponte inftitui apertii hinc eft^quod nauigtjs putre- lcenre fece Ipumofa adnafcuntur^S^ lods multisjubi nihil tale aderat ante, p oft po?

i74- ARISTOT. DE G E N E R AT* A N I H A L I V M

toopiam humoris fado como oftreae prouenerou ut apud Rhodum infulam, cum chffk applicuifleCj SC fidilia proieda eflentinmare, tempore poli coeno obdu<flo teftis ofh-ea m ijs reperiebantur. nihil autem partis genitalis emitti ab ijs argumens £um efi, quod cum Chij quidem ex Pyrrha Lesbi infulae oftreas uiuas portaflent, &: in loca quxdam maris reciproci ddkusdC luto jfimilia dimififlfent, plures nihilo fuere temporis fpado, quanquam inaemento corporis plurimum profecerunt» Qux autem oua appellantur, nihil ad generatione confer unt, fcd indicio funt nu^s criationis melioriSaquale in fanguineis pingue eft* quam ob rem fapore per id tem pus prseftantjdbo^ laudantur^argumentOjquod dC pinnae dC buccina, dC purpu^ rsB cotinent quidem femper ouum illud uocatum/ed ahas maiusjalias mmus* funt iq ctiam qu^ non femper/ed uere id habeant* mox enim tempore procedete minui* nir^demum^ totum aboletur^ut pedines^mitulijoftreae* Tempus hoc enim pro^ defl eorum corporibus* alijs nihil tale aperte uenit,ut cailis* Sedfingula eorum, dC quibuiham oriantur lodSjpetere ex hiftoria debes»

ARISTOTELIS STAGIRITAE DE

CENERATIONE ANIMALIVM LIBER Q.V A R- TVS, INTERP* THEODORO/

BmocrUmjEmpcdocUm^o^nomuUosdiosttonYe^edemuriso^fixmm ^

generdtionefenftjfe* Caput l

E GENERATIONE animalium omniumjtum unfuer fim^tum fmguIatimdidumiameft^Sedcum in eorumperfes: diffimis mas&: fosmina difhndehabeantur^eas^ facultates omnium animalia 8^plantar3 efle principia fateamur, quanss quam in alfjsdifcretas,inalijs indifcretasjdifierendumhic eft primode eorum ipforumgeneraaone* imperfedis em'm ads: huc fuo in genere diftinguitur fexus maris dC fceminae^Sed utrum prius etiam, quam ha?c difFerentia fenfu noftro perdpi poflit, alterum mas, jo alterum fcemina fiit, difaiminc fadb% utero.an poft, ambigitur* Alij enim protisi nus in feminibus hanc eflTe contrarietatem atunt, ut AnaxagoraSjS;: alrj naturaks autores* etenim femen gigni ex mare, fceminam autem locum praebere* marem a parte dextrajfccminam finiftra profiafd:&: uteri latere dextro marem cotineri, foe minam finifiro^ Alij uero id afcribunt, ut Empedodes* Qux enim uter um fubie^ rint calidum^hxc effidmares arbitraturrqu^ frigidum5fccminas.caliditatis uero fri giditatisuecaufamefleconfluuium menftruorum, quod frigidius uel calidius fit, SC aut anoquius^aut recentius* Democritus Abderites differentiam maris ac fcemi nae fieri qufdem in matre zit^kd non caliditate frigiditate ue, alter um effici marem, alterum fajminam:fed utrius tandem femen euiceritj quod ab ea prod^Tet parte, 40 qua mas &:fa2minainterfe difFerunt* hocenim Empedoclesprofedo negligetius opinatus eft, ut caliditate £:i^ditztcc^ tantum diiFerre haec inter fe exiftimaret, cum partes ipfas genitales, dC uterum magnam habere difFerentiam cerneret. nam ft poftea,quam formata funt animalia, alterum partibus fceminae omnibus, alterijm maris coftitutum,mox in utero tanquam fornace ponantur, quod uterum habet, tn calido^quod non habet,in frigidorerit fccmina quod utero caret, mas quod ute* fum habecquae res impoflibilis eft* itaque eatenus quidem melius a Democrito di^ dtun Quaerit enim ille difFerentiam huius generationis^&: reddere conatunfed an bencjnec ne^id alio pertinet* tum etiam fi caliditas dC fi-igiditas cauf^ fint, ut partes

haedifFc

LIBER Q^VARTVSt 27$

hx differant, hoc explicare debuerunt, qni iti uolunt* hoc enim fere eft docere de generaflone maris ac foeminae* his enim partibus plane differunt. nec parum nego cn eftjcaufam generationis earum partium ab illo prindpio ducere, cum necefleftt ita fequijUt fi animal refrigeraturjpars efficiatur ea^quam uterum appellamuslfica lefcit^non haecefRdatur» eodem^ modo deijs partibus quas ad coitum accommois dantunnameaedifferuntinterfejUtanteexpofitumeft^Adhaec/^penumeroeuc nit^ut eadem in parte uteri gemini mas 6^ fcemina generetur^id^ fztis infpeximus tn diliedionibus animalium uiuiparorum, tum pedeftrium, tum etiam pifdum* Qux fi non ille confpexerat, merito errabat, cum eam afferret caufam* fed fi cum

io hscexploratahabuiffet^itafenfit^abfurdumfaneeftquodinfuperputarit caufam uteri effe caliditatem aut frigiditateambo enim femper aut mares aut fcxmin^ effi^ ceretunquod non ita euenire uidemus* Item cum partes eius quod gignituo-^ difcer ptas effe fateatur (partim enim in mare, partim in fccmina effe putat, ideo^ altera coire cumalteroconcupifcere)magm'tudinem earum quoquepartium eflediui* fam^uellecp coniungi neceffe eft, non refrigeranone calefadione ue ita inRitmlcd feminishuiufmodicaufaecomplurafortaffe obfjcipoffunt, modusenimhic caufae figmentofimilis eftomnino*csterumfiratiofeminisita fehabet,ut explicatuma nobis ch^dC neque ex omni corporis parte decedit, neque materiam ullam i^^s^quae gignuturjprxbet^quod proficifdtur a mare, iam dCci,dC Democrito, dC & quis alius

io ita cenfet^occurredum fimili modo eft* nec enim difcerptum efle poteft fcminis cor pus,ut partim in fcemina fit,partim in mare, ut Empedodes cenfetjcum dicat : Sed difcerpta gerunt^mas ipfe3&: fccmina membratneque totum ipfum ex utroc^ dece densj quia pars aliqua partem aliam uicerit, ideo efficitur mas aut fo^minaj quan^ quam omnino melius partis exuperantia fceminam aut marem effid dixerit^quam per incuriam calori aut frigort tantum caufam tribuat* fed cur formam etiam geniff talisdiuerfameile unaeueniatjCaufareddendaeftjUthaecfemper uidflSmconfe^ quantur. nam (i quoniam iuxta funt^ita Et^ reliquae etiam quaeque panes confequi . debuerunt Junt enim inter eas quse fuperantjaliae alifs propinquaeitaque fimul dC fceminaefiet dC matri fimilejaut mas dC fimile patri^abfurdn etiam tantum eas efRd

|o partes oportere^nec totum corpus mutari exifh'mare3&: praedpuejprimo^ uena% quibus ueluridefcriptionededuciisjcorpusadiacetcarnium^quas fuam rec^ere qualitatem propter uterum, nulla probabili ratione did poteft : fed potius uterum propter eas fuam recipere qualitatem ratio eft.quanquam enim utrunque fangui* nis conceptaculum eft,tamen uenx funt prius, prindpio autem mouens prius efle iemper^S^caufam generationisaliquafui qualitate necefle eft, Acciditigitur diWcss rentia earum partium inter fe fcemins dC mari* nec id efle prindpium^ neque caua* fam efle hanc arbitrandum/ed aliam^eriam fi nullum femen uel a marejUel a fcemi na decedit/ed quolibet modo confiftit, quod gigmtur* Quineriam contra eosj qut marem a dextra/cemina a laeua parte profi dfci aiuntjeadem raco fufSdtj qux con

4.0 tra Empedodem dC Demoaitum. fiue enim nulla materia a mare aftertur, fiue ali^s qua affertur,ut uolunt, nihil dicunt qui ita cenfent* necnon Empedoclis iententix pari ratione occurrendimi eft^qui marem a fcemina diffenguit caliditate uterijS: fri* giditate^quodilli etiamfaciunt, quidextris finiftrisfe rationem deicribunt, quan^s quam uideant marem 6c fceminam inter fe differre5& parte dC toto^fed cur finifiris corpus uteri adiungatur, dextris nequaquam C nam fi fcctus eo uenerit, nec eam ipfam habuerit partem/cemina erit fine utero3& mas erit cum uterojfi ita fors tulc rit* Item, ut ante retulimus, dC fcemina parte uteri dextra contineri uifa eft, S^ mas laeua, dC ambo eadem in parte, idc^ non femelfed f^pius, quam aut mas in dextra, aut fcemina in kua^nec tmm ambo in dextragignuntur^atc^ etiam cum geminij

Aa

27ff IIRISTOT* DE GENERAr. ANIMALIVM

mas dC foemma geftarencur, marem in laeua, fccminam in dextra concmeri perfpe* dum eii Proxime qufa aiiquiperfuafidicgc teftepraeligato dextro aut finiftro eue* nire per coita, ut mas aut fcxrmma generetur* fic enim 8C Leophanes dicebat. lum etiam exedis alterum teftem hoc idem accidere quida aiunt non uere : kd rem con iedantur futuram ex confentaneis^atc^ antidpant,quaii ita fitjpriufqua m fieri au deant jgnorant etiam nihil ad generationem maris aut fceminx conterri ab ijs par^ cibus*cuius rei indiciumjquod multa animalia dC ipfa mares ac fccminx funtj&: ge;« nerant param fcxnninas, partim mareSjCum tame teftes non habeat : uelut ea qux pedibus carencuerbi gratiajgenus pifcium,^ ferpetum* caufam uero maris dC fcc minaecalidiiatem frigiditatemuearbitrari,fecernicgdedextrisautdefimftris,non lo line ulla rauone did poteft*S unt enim partes corporis dextrae calidiores finiftris,^^ femen concocium calidius eft^quale id, quod fpifflim eft. foecundius autem quod fpifiius eft»fed ualde a longe tangitur caufa, cum ita affertur. Accedendum autem femper ad rei caufas primas, quoad maxime fieripoteftjpropius* de corpore igitur toto^SC de par£ibus,quid quafc^ iir,a£: qua de caufa, iam ante explicatS alibi efu Sed cum mas dC fcKmina potentia quadam dC impotetia deiiniantur (quod enim poteft: concoquere, dC conftituere,a<: fecemere femen, atc^ principium obtinet form»,id mas eft.Principi5 aute nonhocdico, ex quo, utmateria, talegignitur, quale quod generat^eftifed id quod primum mouear^iiue in feipfo, ftue in altero poffit hoc ikcc re. quod autem reapit, nec poieft conftituere dC fecernere, id foemina eft* f tem {i jo omnis concodio calore efficitur, mares quam fceminas efl^e calidiores necefle eft* ob frigiditatem enim dC impotentia fozmina fanguine abundat quibufdam fui cor^s porisIocisa*d^indiciumfacitcontraquamaliquiafFeruntcaufam,cumfceminam efle mare calidiorem opinetur,ob menftruorum emiflionemJanguis enim calidus eft,a: quod plus fanguinis habet^hoc calidius eft.putant autem hunc afredtum mo ueri abundanaa fanguinis dC caIoris,quaft ^que quoduis fanguis efle pofljt,modo humidum iit^a: colore cruentum:nec ita eueniat^ut minus fanguinis, 8C fyncerms. fiac in corpore alimetimelioris &: habitus. fed iUi^enndc ac excrementii alui^quod pluris fit,hoc indidum effe natur^ calidioris magiKquam quod minus.exiftjmant. A f qui contra omnino eft. ut enim in frudibus cofidendis ex copia primi alimenti jo parum fecernitur,quod utile fit, demum^ nulla pars remanet refpedu copia pri* Kiaeific in corpore animalis, poftquam partes per fucceflTione alimentum conficien dum receperunt,ad poftremu parum admodum remanet ex toto alimeto,quod in alt|s ianguis, malrjs proportionale fanguims eft.Sed cum alteru poteft, alterii non poteftJecernereexcremen£afyncerum,omnis9facuItasinftrumetumaliquodfi== bi accomodatum habet, & qu^ melius, 8C qu2t deterius idem eiFidat:fccmiia aute

a: mas, cum multifana uerba h^c,pofl^e,&: non pofle,dicatur, modo pr^dido fibt ^ opponantur,mftrumentum ob eam rem tum fcemin»,tum mari tribui necefle eft

wi?m^r,ita9alteriaterus,altericolesdatuseft.Naturaautefimur&:facuItatecuiu^^ €oUs. inihumenmmSicenimmeUusea.qmmobrem^

crementisa^ikcultaabusfibiaccommodatisinftituuntunat^utnecuifusfineocu ^

lisne^oculusfineuifuperfidtur,fica^aIuusa^ueficafimuIat^

poiTunt,coditur,Sedcumidemfitexquogenerentur,&:augeantur,idc^fitalimen

tum^arscorporisqu^c^extalimateria,tali^excrementoquaIiseftc?paxconfi^

^^'rl^^^^ cenfe.

^.^Me/^na. ^;«s.Adh^c,tertiumi1ludfumen^

^%«c, corru^ elt,quod non ab eo fuperatur,a quo conditur,fiue creatur,id in contrarium muta^*

aiierumt<xmmafiat. Cumenimprindpiumnonfuperat, necjconcoquerepoted

propter

LIBER Q.VART VS* ^77

toroDtcr calorismopiam, nec^ dacit m faam formam, fed tanuTper fupcratur.mu. farfncontranumneceireei^^^^^ rui^^as.alterafGemmaeft.Etcumfacakatisfiueairtut^ men£amqao^habetauerfam.itac^intaIemu£atur,par£eauteaiiquaopportuna mutata,c5fticudo£otaanimalismaitodifaepatforma,licethocperfp;c:eremipa^ donibus,quiunaparte iruncaticam a priftinaformadifced{it,parumc]^ara:mma fpedediftant.cuiusreicaufaeft,qaodpartesnonuli^principiafunc,prmdpioau^ temmutato,multaexi]squ^feqai5tar,commutari&dimoaerinecelk fimasprincipiumquoddame^caufaeft,masc^eftqaaaliqaidpoteft,ft^^ ,^ roquanonpWpotenti^autea^impotentia. ratiofic defcnbedae^^^^^^^

aataffitautdefit concoquendiuItimialimena;quodmfangumeisfanguisappek latur,inexanguibusproportionale,eius9caufainprindpioc^partequ^ongme

namkliscalofisconcLt/itaeft^ autfoeminamfiedqaodgigniturnecefl^eeft.inc^tensuerogenenl.usmas^i^^^

minaeft,quodproportionllecordishabeat.origo&:caufafctmm^8^marish^C a:inhocAFccminaautem&:masiameft,cumpartesetiahabentquioastomi^ nadifTerat a mare. non enim quauis partemas autfc^mina eft, quomodonec ui^ densnecaudiens.fedrepetendodicimus.ltem femcn excremencu elTe ulcimum alimentipofitumeft.ulnmumauteidintelligiuolo,quodinunamqiJ^n9pa^^^ zo feratur.quamobremquodgeneratu eft.fimfleeiquod generauit^eft Nihdenim refertabunaquac^parteproficifcatur,anadunamqaan^accedat,fe4rediusita. Marisautefemendiffert,qaodprindpiuminfecontmettale,quomouea^^ mentuminanimaliultimumconcoquatrfcrminaefemenmateriamtantapr^ber. quotiesimturfemen fuperatmaris,adfeducit.cum fuperatumeft,mcontrariam dematatur,hoceft,mcorrupdonem.contrarium aute maris fc^ma eft,f(rmma cruditatefrigiditate9fanguindalimentidefcribitur.naturaue^^^^^ dat conceptaculum/femen aute excrementii eft,quod m calidioribus at(^ manbus fanauinei generis contradius eft, quapropter membra capienna eius exaemena meatusinmaribusfunt.atfceminispr^cruditatecopiaredijdatfangumea.incon:« }o fec^lus enimincococftas^fangaiseft. itaq?conceptaculuineiushaberineceffedt, idcB diflimile effe,&: amplius. quocirca natura uteri talis eft^qua parteiccmma dit^ fert a mare. Expofui caufam quam ob rem alteru mas.altcru fcxmma generetur.

lndicut,quiymmiri5 4 fxmin^gmeratme gensratio difcemutur. Caput 1 1

_ ^-- jsidida uero fadunt res,quac acddunt.nouella enim.a: fcndccs aetas ^S^^^l jnaeis quamflorensfceminasgeneratJnalteraenimcalornondum ^l f^ perfecrtuseft,inalteradefidt,humidioraetiam,efFcsminaaora%cor:? r» ^i porafccminampotius gignuu&femmahumidamagis^quamipiffa tfA^^ii hocidemfadunt.hxcemm omniacueniuntcalorismopianaturalis^ 4:oFlatibusitemaquilonrjsmagis,quamauftrinismaresgignuntur.fitetiamutexcre mentiseiufmodicorporaabundent.plusauteexaementiconcocftu diftiaausdt quamobremmaribusfemen,malienbusmenftruadeccdiithumidiora.Tumetia

ut menftrua fecunda naturam mefibus decrefcetibus potius fi'ant,eadem de caula accidit.tempusenimhocmefisfrigidiuseft,£<:humidius,propterluna£deaemen^ £um,defecftionemcR.Sol enim per totii annum hyemem,atc^ xftatem faatrat luna per meniem id agit,quod ita fit,non acceffa difceffuq^ luna?/ed alterij inaefcente luce,alterum decrefcete.Necnon paftores aiunt interefl^e ad maris ac fo^minx pe^ Goris fccturam^nofolum fi ita accidit, ut initus aquilonijs, auftrinis ue flaribus fiar, fedetiamfi,cumpecuscoii,fpccf^atadaquilonemauiauftrijJtaminimointerdani

Aa a

ty^ ARISTCT* DE GENERAT* ii N I M A L X V M

fnotncnto caufa datur caliditaris aut frigfditatis* b^c uero caufam complent gcnesi rationis^Diflldent omnino inter fe mas & fcemina, ob eas quas diximus caufas^ad maris aut fcemina? generationem.fed moderatione^quae intercedatjOpus eft.nam om nia quae uel natura uel arte cfRciuturjratione aliqua funu Calor autem fi ualde fuperatjCxiccat humorem : fi muItS deficit, non cocernit.fed medij ratione ad rem condendam feruari requiritur, alioquin, utin ijs quae igne coquuntur^plus ignis deuritjminus non coquit, ac euenit utrinc^^ne quod agitur perfidaturtfic in coitu maris BC focminaemoderationeopuseft«hincmuItist^m maribus, tum fozminis euenitjUt coiundiinter fenequeantgenerare, difiundiqueant:&aut minoribus natu^autmaioribushac contrarietatesexiftant^aequeiii generarionejfterilitate^, lo 6C maris fceminae^ procrearione. Quin 6C inter terras dC aquas intereft eifdem de caufis.qua]itateenimquandapotifljmu recipit 6^ alimenttjj&difpofitiocorporis ex temperameto aeris cotineriSj dC cibi ingredietis: kd praedpue ex alimonia aquae, huius enim ufus plurimus eft^atc^ in omnibus aqua alimento eftjCtia ficcis, Quam ob rem aqua: audae dC frigidafjaut fterilitatem^aut partum fcemineum faciunt^

Caufe oh qu4S natiiUelp^retUibm.uel alijifmt autfimiles,itut Hpimiles. Caput 1 1 J

Aedem caufae funt, dC m alij parentibus fimiles generenturjaltj di^ miles^dC alij patri^alij matrijtum corpore toto,tum uero parribus fin, gulis, dC parentibus magis^quam maioribus fuis, dC rjs poriuSjquam 20 I quibusiibet, ac mares potius patri, fccminac matri, alij nuUi confan^ I guineo fimiles, fed tamen homini fimiles, alij ne homini quidemjfec! iam monftro*Qui enim fuis pareribus fimilis n5 eft^monftrum quodammodo eft. difcefTit enim in eo quodammodo natura ex proprio genere^cccpit^ degenerare* fcd inirium primS degeneradi eft fccminam generarijnon marem^uerum hoc ne^ cefTarium eft naturx^Genus enim feruari oportet eorum^qux fccmina 8C mare di ftinguntur.Sed cum fieripofl^itjne aliquando femen fuperet mariSjaut ob aetatem iuuenilem, fenilem ue,aut ob aliam eiufmodi caufam, focmina ob eam rem gignl necefle eft.at monftr um gigni non necefl"e eft,fcilicet ad caufam cuius gratia,&: R^ nem,quanquam per acddens necefle eft. nam principium hinc fumatur oportet; 50 quoties enim exaementu feminale bene concodum in menftruis eft,motus ma^ risagitpro fuaforma.nihilenim refertgenitura dicatur,anmotus,idquodparte corporis unamquan^ augeat.necintereft augentem motii,an principio inftituea templaceatappellare. eademnanc^ ratio motus eft^itac^ fi fupetat, facietmarem non fccminam,&: fimilem ei qui generat,non matri.fed fi non fuperat,pro ea qua non fuperarit facultate, defecftum faciet^facultatem aute hoc modo imelligi uolo. quod generat non folum mas eft,fed eriam talis mas,ut Corifcus,aut Socrates.nec modo Corifcm eft,uerumeta homo^ad hunc modum,aIia propius, alia remofius infuntineoquodgenerat,uideIicet,quagenitaIeeft,nonperaccidens.uerbigra:« ria,figramaricusautuidnuscuiufquam,quigenerat,eft.Valetautefemperinge^40 nerandomagis,quodproprium&:particuIareeft.Corifcusenima(:homo,&:ani mal eft:fed propius a proprio diftat homo, quam animalgenerat autem 8C quod parriculare eii,dC quod genus eaifed magis quod particularchoc enim fubftanria eft. Quod enim gignitur,a^ fi quale quid eft,tamen hoc quicquam eft,idffi fubftan tiaeft,quamobremex facultaribus infunt in feminibuseiufmodiomniumotus. maiorum etia propria in nepotum femine infunt potentia : fed propinquius fcm^ perquod parricuIareeft.particuIareCorifcumdico,a:Soaatem.fedcumomnc quod mutatur no m quodIibet,uerum in fibi oppofitum tranfeat, ideo &: quod in generarione no fuperatur, tranfeat in oppofitum neceflfc cft,pro ea facultate qua

non

L I B E R Oy A R T V S* ^7^

non fuperariLquod generat,moueat%.quod fi qua eft mas, no potuit/c^mina gt- smtur/edfiqua eftCorifcusaut Socrates,nonpatri;fedmatri fimflegigmtunut tnimommnopatri,materopponitur,ficfingulisgenerantibusfmgul«generan^ tesopponuntur:fimili^modoinfequentibusfacultatibusagifurJemperemmin fequentem dC proximum maiorum potius tranfitur,tam in patre,quam m matre. Infunt autcm motus ali) adu^ali) potentia. adu infunt motus eius qutgenerat,5: uniuerfalium,ut hominis,ut animalis. potetia infunt motus fa:mmae,&: maiorum taminpatre,quaminmatre,mutaturigiturtranfigensinoppofita.motusautem quicreant/oluuntur in propinquos.uerbigratia,motuseius quigenerat fi folua^ lo tunprimum difFerentia minimainmotiipatristranfibit,mox![naui,atcpdeinceps ad hunc modum in c^teros fimiles. In forminis quocp trafitus fit.motus enim con^ dpimtis in motum foluitur matris:fi non in eum.in aui^^eodemcj modo in fupe^ riores.fedpoti(Iimumitanaturafert,utquamas,&:quapaterert,limul&:fuperet, dC fuperetun parum enim difaiminis eaitaque utfimul utruni^ eueniat,nequa^ quamdifficileeft.Socratesenim uir talisquiseft.quamobrem maresmagnaex partefimilespatriexiftunt,fccminaematri.fimuleniminutrunc^difce^^^^^

nitur autem fcemina mari, mater patri : difcefTus^ in oppofita fir. fed fi motus qui amareeft/uperarir,quiueroaSocrateeft,nonfuperarit:authicfuperarit,illeno, ita euenit, ut mares fimiles matri, fozminx fimiles patri generenturjtem f i motus

zo foluantur, &:quamaseftferuetur,Socratisautem foluatur jnpatns, m^eritauo fimilis,aut alicui c^terorum fuperiorum maiorum, prout foluoo tetenderit,hed it Quaeftmasfuperetur,fceminaeritfimilispotiffimummatri.fiaute&:hicfoIuatur motus matri affimilabitur matris,aut alicui fuperiorum pari ratione. Idem modus partiu quocK eft. fxpe enim alix patri fimiles, aliae matri, aliae maioru alicui fimfles conftituuntur. infunt enim QC partium motus,alrj adu,a!fj porentia,ut fxpms di^ ximus.omnino fubrjcieda funt triailla, unum quod modo dixi, motus meile.alios potetia^alios adu.alterum, degenerare in oppofitum,quod fuperatur.tertiS, tran fire in motum proximiiid, quodfoluitur. SCii minus foluitur, m propmquum : U magiSjin remotiorem difcedercdemum^ ita confundi; ut nemini fuorum fimiles

lo prodelt/ed comune tantu relinquatur^ut homo fit* caius rei caufa eft^quod com^ mune particularia confequitur omnia. homo enim uniuerfale eft:Soaates pater, dC quxcunc^ eft mater, particulare eft* caufa ut motus foluantur eft,quod omne agens patitur etiam a patiente* ut quod fecat^hebetatur ab eo quod fecatur:quod ca]efacit,refrigeratur acalefcete.denic^ quodcuncp mouetjexcepto primo.mutuo mouetur aliquo motu.uerbi graaa,quod pellit^pellitur quodammodo:quod pre^ mit,reprimitur Jnterdum etiam ita fit, ut quod agit magis patiatur, quam agar^a:: refi-igeret quod calefacit, calefcat quod frigefacit, cum aut mhil fecerit, aut minus quam ipfum afFedumeftdixideijs, cumderationeagendipatiendi^docerem:

uidelicet quibus in rebus ineflet agere 6^: pati.Degenerat autem quod paritur nec 40 fuperatur,autdefedu facultatis eius quod coquit 8C mouer^aut copia frigiditatem eius,quod concoquitur SC diftinguitur.Cum enim parnm fuperetjpartini non fu peret, facit mukiforme quod conftituitur : ut athletar um nonnullis per ufum cibi nimium acddit.Cum enim per copia paftus natura nequeat fuperare, ut propor^ tione augeat/ormam^ feruet eandem, diuerfae efficiiJtur partes, &: adeo interdu, ut nihilo fere fimiles primis euadant. proximum huic eft morbus quem fat^^na ap- pellamus.etenimineoprxabundantia fluxioms,autf[atusaudi in partesfaciei decumbentisjfacies animalis diuerfi 8C fatyri apparet* Sed quam ob caufam mares &: fctminx generetur, 8C alt] parexibus fimiles, fccmina? fceminis, mares maribus, alii e diuerfo/a:min« patri;mares matrijdenic^ alrj maioribusfuis fimiles,alij fuo*

Aa 5

Vso kKlST Or. b E G E N E R AT. A N I M A L f V M

rum ticmmi fimiles exiftatjid^ tum corpore toto, tum parttbus fmguliSjde rfs (tu quam ommBus didum iam eESentetiae aute aliorum etiam naturae interpretum funtde ijs rebus/cilicet quamobrcmfimilesparentibusgeneretunAfFeruntilli doplicem modum rationis. nonnulli enim ita cefent^ut ab utrouis plus feminis ue nent,ei fimilis magis generetur, aeque toti totumj^: parti pars^quafi ex unaquat^ parte femen decedat : fed (i par de utroc^ uenerit, fimiiis neutri procreetur,quod ii ialfum eft^nec omni ex parte deceditjCoftat nec fimilicudinis dC diilimilitudinis cati fam idc^c^ quod referiit^Tum etia quemadmodii fimul dC fccmina fii dC patri iimi liSjaut mas dC fimilis matri.non facile explanare poffunt, Qui enim, ut E mpedo^ cks aut Democritus, caufam de mare dC focmina reddunt,imp.oflibiIia modo alio i<j dicut Jed qui quod plus minus ue a mare, aut a focmina fecefferitjakerum marem, alterum fceminam gigni caufantur, tj nequeunt explicare quemadmodu fo^mina patri fimiliSjmas fimilis matrireddat^fimuJ enim plus de utro^ uenire impoflibile eft* Ad hxCjCur flmiles maioribus fliis magna ex parte, remotisq^ generetur, cum pihii fcminis ab illis fecefferit, nihil profedo iiii quod bene tueantur habet/ed qu< jteliquum fimilitudinis modum afferuntjtj tum caetera^tum uero hoc melius dicuu Stmtenim qui femengemtale dicant quamuis unum,tamenueIutiomnifariam quandam efle multorum feminum miftipnem Jta($ ut fi quis multa faporum ge=: liera in eodem humore mifcueritjmox^ inde fumat, pofTit^ fumere femper non tantundem ex unoquo^/edmodo huiuSjmodo illius plus, alias etiam ex hoc fu:: i& matjcx iilo nihil fumat : fic in femine genitali eflejCum ex mukis ac uarijs miftum fit*a quocunc^ enim gignente accefleritplurimum, ei fimiiem forma generari/ed baec ratio nec plana eft^S^ paflTim fictitia eft. uult h^c non adu/ed potentia inelTej quam omnifariam feminis commiftionem appeilat* SiT quidem ita didmeliuseft* ilioenimmodo impofliibileeftjhoc poffibileeft.Verumqui ita caufam reddunt, nullo modo rationem afferre de omnibus facile poterunt^cur fccminajCur mas gi;: gnatur.quam ob rem. faepenumero fcemina patrifimilisjmas matri proueniat.atp que etia de maiorum fimilitudine. ad h^c^qua de caufa interdum homo quidem, fcd nulli fuorum fimilis generetur. alias ufqueadeo procedendo degeneret^ut de* mum ne homo quidem, fed animal tantu aliquod exiftat, qu^ monftra dicuntur* j^- Proximij enim ab tjs^quae iam explicauimus^eft, ut caufas de monftris reddamus» ad extremu enim,cum motus foluantur,& materia non fupereturjremanet quod maxime eft uniuerfale, id eft animal. lam p uerum ortum capite arietis, aut bouis referunt.idem^incaeteris membrum nominant animalisdiuerfi.uitulumcapite pueri,&: ouem capite bouis natam affeuerant.Quas omnia accidunt quidem cau^s fisfupradidis. fednihil exijsquae nominantjeft^quamuisfimilitudoqu^damge;* neratunquod euenit etiam non in monftrum peruerfis* quam ob rem fsepenumc ro per conuicium nonnulli deformes aflimilantur, aut caprae ignem effianti, aut Alij petulco, aricti peculeo. phyfiognoman quidamomnes adduorumaut trium animalium fed andquus m formas redigebat, dC dicendo plerunc^ perfuadebat, Sed enim impofllbile efiCjUt 4^ terpm hAhet tale monftrum gignaturj id efi alterum m altero animal, tempora ipfa grauiditatis porco pY£co* dedarant, qu^ plurimum difcrepant in homine dC cane, bC in oue dC boue.nafcf mzAntu autem nulium nifi fuo tempore poteft^partim igitur hoc modo dicuntur monftra, partim quodforma prodeant mulumembri, kiMcct multis pedibus,aut multisca^ pitibus. fed profedo rationes monftrorum, bC obl^forum animaliu propinqusc^ bC fimiles inter fe quodammodo funtjmonfirum enim oblaefio qua^dam cft*

<^dAoheauf<ismon^rofadnimdi4gim€Ymturif:p-^mrealijsumfir,alijspmifa^ alijsmdtipkxfitpiirtm* Caput IIII

DemoBS

^ Emocritus uero moflra fieri ea caufa fcribit, quod duo fubeat femina, i akerum antejalterii poftearquae cum in utero cofundanturjeuenit^ut \ membra coalefcat atc^ diiTideac, Auibus uero quonia coitus agitur ae ^^^ 1, brOjidcircofemper 8<:oua,&^coIoreeuariare autumat^SedfiitafitjUt _^^ exunofeminejeodem^coitu pluragenerentur^quodpatetjpraeftat non circuire uia omiila breui dC facilu ijs enim tum maxime id accidere necefle eii, cum feminano diftinguatur/ed fimul fubcur» quodfi femini maris caufa tribueda eftjhocmodo dicenda fit. Sed enim ex toto potius caufam inmateria^coftituedis^ conceptibusefrecenfend{ieft.quamobremm5ftra eiufmodi raroadmodufiunE

10 in ijs^qu;^ fingulos pariiit^fed crebrius in ijs.quorij partus eft numerofus,ac praeci p ue m auiu genere^ear umqp potiiTimu in gailinis,ijs enim partus numerofus^non modoquodfxpepariantjUtcolumbaejUerumetia quod multosfmiulconceptus intra fe continent, &: temporibus omnibus coeunt* hinc gemina etia pariiit plura. cohxret enim coceptus^quonia in propinquo alter alteri efl^quomodo interdii firu dus arborii complures* quod fi uitella diftinguutur mebrana^gemim' pulli difaeti fine ulla fuperuacua parte generatur* fed (i uitella continuatur, nec ulJa interieda membrana difterminant,palli ex rjs moftrifid prodeut^corpore dC capite uno^cra ribus quaternis,alis totide, quonia fuperiora ex albumine generetur3&: prius(ui^ telm enim cibo ijs eft)pars aute inferior poftea inftituitur, quan^ cibus idem^indi:*

zo fcretuscp fuppeditat Jam ferpens etia biceps uifus eft^uidelicet eade de caufa*na id quoi^ genus oua parit,&: multa numero. fed rarius in eo moftri inftitutio euenit, propter uteri forma*porrecta enim in. uerfum copia ouorQ cotinetur pro uteri loa gitudine^nec uero in genere apum aut uefparu,tale quid accidit» Cellulis enim di^ icretis partus earum cotinetur, A t in gallinis ecotrario fit* Vnde apertu eft caufam euentorij huiufmodi in materia dRe putare oportere* ut enim in ijSjquae plura pa^ riunt,magis:fic in i)s qus pauciora,minus id accidit^quocirca hominiminus,fingu faremenim pertedumq^parit.na6^homini Iocis,quibusmuIieres perfo2cunda£ funt^magis id euenit^ut in terra Aegypto* capris uero 5:: ouibus magis^ut foecun^ dioribus accidit^atcp etia magis multifidis* multipara enan id genus aialia funt,nec

|o partum perficiut, ut canis* caecos enim magna eorii pars folet parere*quod quam ob caufam accidit5&: quam ob rem pariant multos, poftea explicabimus*ied enira h^c propefiora iam funt fuapte natura ad monftrifica partione^quando no fimiles fibi generat/ed imperfedos^nam SC monftrum quid diffimile efi quam ob rem ijs quorii talis natura eft, faciiius cafus hic obuenit. in rjs enim potifTimij, dC qax me^ tachccra appeIIatur,cofiftunt*quae aliquatenus labe monftrifica funt afFeda.nam deeiTe^aut fupereffe quiccpjmonftrofum eft* monftrofum eft enim respraeter na^ turaaedpr^tereajquae magnaexpartefit* naprxter eam quaefemperB^neceffa rid eft^nihil fit^uerii in rebus ijs quae magna quide ex parte ita fiunt, fed aliter eria^^ pofTunt fieri;euenit,quod prxter natura confiftat^na dC inter eas ipfas^quibus acci

40 dit quide praeter hunc ordine/ed nun^ quolibetmodojminusmonftrimi efle ui;: detur.quoniaquod praeter natura fit, idem etia fecundu natura quodamodoeft, cum natura maEeri^^natura formae no fuperat* qua ob rem nec ea moftri nomine appellatur^nec^ ubi fieri aliquid folet, ut in firudibus^ Vitis enim quaeda efi,quam aliqui capneum uocat^quae cum uua alba foleat ferre, fi nigra tulitjmonftrii id efle • non putant^quonia fxpiffime id facere ea foleat. caufa eft,quod lua natura inter al faam dC nigra eftJtac^ no longe difceditur, nec praeter natura fere.non enim in alia nat uram tranfitur, A t in tjs quse pariiit plura, tum ea ipfa eueniut, tum uero copia partus impedit alter alterius perfedione, 8C caufam genitale» de partu numerofbj pauciterojdi: finguiarijatcf etil de ijs partibusjquae aut fuperfunt autdefunt^qux^

Aa 4.

a82 AKlSTOr. D E G E N E R A T* A N I M A L I V M

ftio exiftere poteft^Gignatur enim interdu alia pluribus, quam iufiu fit digitisUlia uno tant5«eodemq^ modo in caeteris parnbus, aut excediit, aut deficiiiLnonnulIa^ ctia d aplid genitalijaltero mariSjaltero fccmina? nafcGtur* dC in genere quide h omi Tfayouvou num/ed maximein capraru* gigniitur enim quas uocat fiircinas, propterea quod cdprJhirm£ f^^^^ genitale habent dC mdiriSydC fccmin^* lam dC cornu geres in cr ure capra con jfpeda eft^Partibus etia internis mutariones detrimenta^ accidut, ut uel careat ali=; quibuSjUel habeant minuta, dC Ixfa^uel plura numero, uel no fuis pofita locis.Sed cordecaresnullii unj animal ortu efttquancp liene cares,^: duplice habes lienem, dC altero uacas rene^uifum eft» lecore etia cares toto nullii notatii eftrquan^ quod non tooj haberet,iam patuit. haec aute in perfedis uiuis^ repenutunfelle item pri lo «ata prodierutjCii fua natura habere deberet*alia contra plura habuerut Jam locis ctia permutatis iecur latere finiftrojlien dextro conrineri uifus eft* h^c^ut modo di xijinanimalibus iam perfedis explorata funt^in nafcetibus aiit uarie perturbatur» Qux fiparii de fua natura difcediifjUiuere foIent:fi plus, uiuere nequeiit^uidelicet cumquod pr^ternaturameft, partibus uiuedi principaIibusaccidit*modus uero confideradi de his eft^utru eande caufam putare oporteat partus finguIaris^Sx: par^ rium defedustitemc^ partus numerofi,& partiu excefTus^an no eandcPrimii igit quod alia pariat mukaj alia unu, merito quifpia miretur, Qiix enim maxima inter aialia funtjea lingulos pariut:ut eiephaSsCameluSjequuSs&^ reliqux ibhpedes^qua: partim maiora caeteris fut^partim longe magnitudine fuperacCanis uero dC lupus io dC reliqua mukifida oia fere pariiit muka : ai(^ edaparua eiufde generis^ut mures* bifulca pauca generat,pra^ter^ fues, haec enim inter multipara eft enumerada^Ra no enim probabilis eftjUt maiora aialia pkira generare,plus^ afferre feminis pof=: fmt*Sed certe id ipfum quod admirari facit^caufx eft, ne admiremur/acit eixi eorii magnitudOjne multa pariat^cibus enim in ijs abfomit in corporis incrementu,mis5 nonbus uero natura demedo de magnitudine, auget ih excremeto feminaliexus perantia Jtem plus ieminis genitalis elle, quod maioris eft aialis, minus aute quod minoriSjnecelle eft» At multa effici parua in code poffuntjmuka magna effici diftl cile eft^mediocribus uero magnitudinis mediii a natura darii eft^Sed qua m ob rem animanrium alia maiora funt^alia minorajalia mediocria^caufam ante reddidimus* jo Sunt aute alia unipara, alia paucipara, alia multipara* dC magna ex pa^e unipara funt quae folipeda, paucipara qxxx bifukajmultipara quae mukifida^cuius rei caufa cft^quod magna ex parte magnitudines corporis i]s differetijs diftinguunt.ta men nonita in omnibus eft* magnitudo enim 6c paruitudo corporis caufam habenr partus amplioris, dC parcioris, non folipedis aut mukifidi^aut bifulcigeneris ratio, cuius rei teftimonm eft, quod elephas animalium maximii,idemffi multifidu eft*ca melus bifulcu eft,quod maximii inter reliqua eft« nec folii in pedcftriu genere, fed etia in uolariliu, dC mntiu magna parii fo^cuda funt,parua uero perquam fceciida cade de caufa,plantae etia non quae maximae funt plurimii afferiit fructus.diximus qua ob rem alia parere muka,alia pauca fua natura afTolent. Sed huius quxftionis 4.0 illud maxime quis miret in ijs qu^ pariut muka, quod pleruc^ uno initu animalia id genus impleri cernit* Semen aiit maris, fiue ad materia confert,fe adhibes parte conceptus,6^ mifcens cum femine fceminx^fiue no eo modo, fed ut nos cefemus, cogit, conditq^materia contentam in utero, fccminale^ fccminaeexcrementii,ut fuccus ladis humore Ipiflat, cur tandem no unii efficit animal incremeri maioris^ ut fuccus in lade non certa quantitate ad cogendu defcribitur* fed quo plus ladis plus fuccifubierit,eo plus coloftri concrefcit/emen igitur trahi a lods uteri^arcp ob camremmuka generari pro numeroIocorii&:acetabuIoru,quaeuniinonfunr, opinari nihil rationis eft/xpc ein eode in loco uteri gemini confiftiit,in genere etia mukiparo,cu m plenus fcetuu uterus fuerif,deinceps alius ab alio iacere cerniitur* '

quod

L.IBSR QJ7ARTVS* 283-

qaod ex difle(?Homl3Us pater/ed ut perfidendi cuiufcp ammalis cem cft m do tum ad maius, tu uero ad minuSjque terminu no fupragrediutur^ut uel m^o* ra uel minora euadant, kd in medio magnitudinis fpacio exceflum defedum we incer fe capiat,at(J ita homo alius alio auctior t%dC caeterora quoduis animaJiijific tnateria feminalis^ex qua confiftunt, no indefinita eft^nec in plus^nec in mmus^ut ex quatalibet poffint generari* Qux ig^tur animalia ea,quam diximus^cauia plus excremeri fccernutjCp fatis fic ad unius animalis origine, ijs fieri no poteft,ut ex co toto unu gignat animalfed tot numero gigniTieceffe cft^quot magnitudinib.debl tis prxfcripta funt* nec uero maris feme, aut facultas cotenta in maris femine plus

10 quic^jaut minus coftituitjquam a natura fancitii eft* eode^ modo, fi plus feminis mas emiferitjaut facultates plures in femine diuidcndo cotentasjiiihilo maius efFi* cietjquauis plurimii acceflerit:im6 contranu aget* exiccado enim corrumpet*ne(^ cnim ignis quo plus fueritjeo magis calefaciet aqua:fed certus caloris terminus eft, ultra que (i igne augeaSjnihilo reddes aqua calidiore, fcd facies ut magis cuaporet, demum^ deleat dC exiccetunCu igitur haec moderatione certa intcr fe rcquirant, fcilicctcxaementSfocminaeSt: mariSjquifemeemittat, mulaparaanimaliaftarim cmittOt quod fibi coueniat^uidelicct mas quod diuifum poflit coftitucre plura:fce mina tanrij utplura coftitui poffint* ladis aute illud exemplii fimile no citSeminis^ cnim calor non modo efficit quantum/cd etia qualc quid* at fucci BC coaguli calor

10 quantij duntaxat cofiituit» Caufa igitur ut plurcs coceptus cotrahatur,nec imum continua cx cudis cofumctur in mulriparis animalib usjhaec efl^quod no cx quan tolibet coceptus inchoctur, fed fi aut parumjaut multu admodfi fitjgfgni non potc rit^prsefaipta enim certa^ eft uirtuSjfiC patietis^&I agentis/imili modo in uniparis magnis^ animalibuSjno multa ex multo excremeto confiftut, cum in ijs criam cx certo quanto certa quanta,quod coficitur^fit^plus igitur materiae talis no mirat ca, quam prxdiximus^caufa . quam aute mitrit^ talis pcr natura eftjCx qua unus tanta conceptus generet, quod fi aliquado plus acccfleritjtunc gemini nafcetuncxquo {it,m hxc porceta potius iudiccnturjquonia prxter fbMu^dC quod magna ex parte agatur proueniut* Homo cii omnibus generibusambigit^nam dC uniparu^fiKC pau

50 dpargj^i: multiparu interda eft. fcd maxime fua natura aniparu efihumore profe docalore^corporis multiparijcfifeminiscnim natura humida&calidaefifcd fuse magnitudinis rarione pauciparSjat^^ uniparu cft* hinc tempus em. utcri fcrea di enorme unii hoc animal forritu cft* ca^eris enim unii eft tepusjhomini uero plu ra funt*quippe cum dC feptimo mefc^Ss^ decimo nafcatur:atc^ cria inter feprimii 6^ decimij pofitis^qui enim mefe odauo nafciitur, ctfi minus, tamcn uiuerc poffunt» cuius reicaufa accipi ex ijsj qu^ modo cxpIicauimuSjpotcfL dm. de his in problc* tnatibuSjatc^ de his rcbus ica diflferuiflejftatuifTe^ fatis fit,Parria aat fuperuacuarS praeter natura eadem caufa eft, quae geminorii gcnerarionis* iam enim in coceptu caufa accidit, uidelicct fi plus materiae confiftic, quam pro ipfius natura parris fit,fi'c

^o cnim accidit^ut ucl pars maiorjquam iuftii fit cffidatur^ucrbi graria^d^tus^aut ma nus^aut pcs^aut aliud ex caeteris poftremis auc mebris:ucl fiflb coccptu plurcs red dantur, quomodo in fluufjs ucrrigencs geminatun €it enim ibi^ut humor qui fer* tm^dC proflues mouctur^fi in aliquid ofFenderit/ccctur, 8C ex una in duas cuadat coftituriones,quae cunde habeat motii*hoc eode modo in coceptibus cucnit*adna fcunt partcs illac uacates maximc quide propinquas/ed aliquado ctKi remotae pro« pter conceptus morione,quanq^ praedpue^quod matcrix exuperaria hi redditur, quo tandcm dccubuit/orma ucro unde fuperfuitjindc rccipit^Quibus aute gemi na habcre genitalia acdditjaltcru maris,altcrii fbzminac^ijs fempcr altcru ratu,altc* rumirriiSrcdditur^cumpcralttncntilfubindedclitcfcatiquomapr^eriiaturacft*

284- ARISTOT. DE GENERAT* ANIHALIVM

tpvfistPs^ agnatum eft enim modo abrceiTus, nam 6^ abfceflus afTumunt ahquid nutrim^ti, rtJ/fw^jJ«i. quamuispoftgenm iinc, &:pr^ternatura. Sedfi quod creat^ ommno autfuperat, aut fuperatur, fimilia oriiitur duo, ac fi partim fuperauit, parrim fuperatum eit,al:= terum fceminajalterum masgeneratun nihil enimintereftde partibus,ande toto dicam us^uidelicec quam ob caufam altero mas, alterum fcemina gignatur*ubi au^ lem partes eiufmodidefunt,ut poftrema aliquajautalia quauis membra^eandem caufam efie putandumjquamjfi omnino quod gignitur, abortu patiatunabortus aute conceptuum euenire complures certii eft. dinerunt agnationesa partu mul^s tiplici quomodo expofui»monftra uero cum tjs di^dem^ eo quod pluribus coale^ fcant* lednonnullaboceriamodoueniutj fiinparte maiore, d^praecipuaquadam id pcruerfum eft« ut fi qua gemino Iiene,aut pluribus renibus oriuntur,tum etiam lo ds parrium commutatis,monftru didmus.quod diuerfiiorie motua,translatione^ materiae accidit^ Vnum he an plura fit per coagmetationem, quod monftrificum prodit animal,iudicandii eft princ/pfj ratione*.uerbi gratia, (i cor pars eiufmodi eft, quod unum cor habet, unum animal eft : quod duo,id duo eft animalia, qnx fibi coaluerut propter conceptuii coniundione* partes uero fuperuacuas agnationes efle declaratum iam eft, zccidit etiam fa?pe,ut pluribus ex ijs,qu^ ante oblaefa non uiderentur,animalibusiamperfedis meatusaut addudi concorporarentur,au£ diuerterentuniam foeminis nonnullis os utericompreffum,concorporatum^ ab ineunte ^tate ad tempus ufc^ menftruorum perfeuerauit, mox urgentibus men 16 ftr uis,dolore^ infeftate,altjs fponte difruptum eft, alijs difledum a medicis^non^ nullae interierunt, cum aut per uim difrumperetur,aut difrumpi no poiIet.pueris etiam quibufdam genitalis poftremum, dC meatus qua excrementum ueficx tran fit,non eodem tetenderunt, fed infra meatus ille tranfegit, quam ob rem demiflls clunibus mingunt, qui teftibus paulo in partem fuperiorem retradis , uidentur a longefimul, S^marishaberegenitale, &C fccminx, meatus etiaalimerificdcoaluit aliqyjhys beftrjs, fcHicet ouibus, &: quibufdam alf)s.nam dC uaccam fuifle Pirinthi accepimusjcui cibiexcrementum extenuatumper ueficam tranfmittebatur^diflfe dus^ anus denuo propere coalefcebat, nec refecando euincere uitium poterant* departumultiplid dC paudfero,ac de agnationepartium autdefedujatc^etiam 5® de monftrifico partu didum iam eft*

QumohremanimdiMdiafupetf«tentyuUanon:erqu£fupeYfxmtm^^

tridntMterdumnia-aliAlihidinofameogenerefmtydianon. caput V

^ Nimalium uero alia nunquam fuperfcetat,alia fuperfcctant,quorum %i quxdamenutrirefuosconceptus femperpoflunf,quxdainterdum ^P pofllint,interdi3nequeuntXaufanefuperfcetent eft,quod iingula m pariut/olipedes enim,&: qux iis audiores funt anfmates, nunquam ~ i fuperfc^tat. fadt enim earu magnitudo, ut excrementu omne in con

ceptum abfumatunquippe cum in ijs omnibus, corporis fit magnitudo.qux aute magno corpore funt, eora fcxrtus quoc^ magnipro fui generis magnitudine infti:^ 4-0 tuuntur. exquoiic, utelephantorufcetusmagnitudineuituli geftetunmulripara ideo fuperfc^tant, quonfam plures conceptus fuperfcetatus quidam, alter alteri funtvQux aute ex his magnitudine prxdita funt, ut homo,fi alter coitus proxime ab akero acceflit, enutrire quod fuperfcetatum eft poffunt Jam enim id eueniflc uifum eft.cums rd caufa id quod diximus eft.eodem enfm coitu plns feminis mitri- tiir,quod partitum multiplicarecoceptum poteft, fialterum poft alterum zccediu le^ii lam aucfto conceptu coitus adhiBetur, fuperfcetari quidem poteft, fed ra* rcquontam uterus magna ex parte ad partum ufque fe comprimat. Si tameii ali.« quandoaccidit ut fupcrfQ2tetur(iam enimideuenifleconftat^perfidnonpoteft.

fed

I.IBER- '^a.VARTVS* ^^

fpd ^onccDtus abigunmr fimiles ijs, quos abonus uocamus. ut enim in uniparo gc nereomneexcremenmabfumicurinidquodpraeceiTerit^obcorporism nemficinijsfierifoIe£/edinillisliatim,inhiscumiamfostusacaeueriwuncemm fimiIemuniparisconditioneredpiut,parirationefolaaiiimaIiamulier,&:equagra uida coitn patiuntur.homo enim fua natura praefacundu animal eaaliquid etia in utero, tum fpacij, tum exaemeti fupereft, quanqua non tantu,ut uel alteru poto alere mulier itam ob eam caufam coim recipit* equa aute foUditate fuae naturac, SC quodaliquidfpaciiinuterofuperfit,utdidiieft,ampIiusqmde,qua^^^ cupetur/ed ardius quam ut alterum perfede polTit fuperfatari. libidinofa natura ioeftequaobeundeafFedii,quofoIidaomniaVenerisfuntappetetioraa!laenimita fehab«,quia.carentpurgatione,qu^perindeeftfo2minis,utcoitusmanbus.eqaa enimmeftruaminimeemittit»omniiiauteuiuiparoruf<xminaefolidsf^^^ fiores,quoniafimi}imodofehabet,atc^mares,quifemegenitalecolle£unoexcer^

nuntjiminis enim purgario menftruorii feminis exitus eft,cum mei^ua non mii femeiintinconcodij,utantediximus.quamobremmulieresqu^incoimeniesad rem uenereafunt,libidinece(rant, cum fxpiusgenerarint. [am enimlanmaleex^ aementi5,quodIibidineaccedebat,emi{rumfacit,nepraetereacocumbediauiditas

ftimuIetJngenere auiii fceminxminus quam mares Venereappetac,quoniaut&. rumcotinentiuxtafepti5*marescotrafalacioresfunt,quoniateftesmiusbabetrp

aotradcsJtacRfit,utqu2eexijsfuanaturaabundatfemine,coiti3femperdeudGret.te min^ isitur huius generis propefiores ad coitfi funt uteri defcenfu:mares teftiii re* tradu Diximus quam ob caufam alia nullo pado fuperfc^tat, alia fuperfixtat qui^ dem fed coceptusinterdiienutriijt^interdijnon, &:quaobremaliaiibidinofa, alia nonIibidinofaineogenerefunt.SuntautenonnulIafuperfoetatia,qualongoetia interpofito tepore coeundi pofTint enutrire conceptij, que fuperfo2tarmt:uidelicet ca quorum genus femine genitali abSdat,&: corporis magnitudine caret, & multa generat*Cumenimmultiparufit,uteriihabetampiiore.cumfemineabundet,muI tum pursationis excremetiti^ emittit. cum corporis magnitudme careat^maiore^ portionepurgariofuperetquamcoceptusdefideret nutrimentS.poiluncuel poit

pconftituianimalia,ead%enutrirf;acperfiduterieriaeorunonfecoprimunt,quo^ niam excrementum purgationis fupereftquod mulieribus quo<^ euenit. fit enim nonullis grauidis purgatio,a: interdii quae ad fine uf^ perfeuereLfed ijs prster na turam hoc euenit* quam ob rem foctus aiFidtur detrimeto. at eiufmodi animalibus per natura fic agitur Jta enim corpus eorii principio conftitutii eft,quale corpus le^ porum eft^hoc enim animal fuperfcetatquippe quod nec magnu fit, dC plura gene ret.multifidijenimeft.taleautemquoduispluragenerat/emineetiaabodat,quod cius hirfutie fignificatur, copia enim pili exuperat. nam hoc uno pilos dC fub pedi* bus habet,&: inn-a genas.pili aute abundaria 5C hirfuties,copia indkzt exaemenn^ Quaobrem homines piIofiIibidinofiores,£<:feminis copiofiores funtqual^ues.

4.0 lepusigiturf^penumerofcetusaliosimperfedosgeftataaliosperfedosiamaedit*

Qndtemip4mmalkpe^^m^idiimperfeBmMbmlpaYmt. Caput VI

a luiparorum alia imperfedum animal pariunt, alk perfecfhim. foll^ pedes SC bifulcae perfedum : multifidx complures imperfedum. cu

I ius rei caufa eft, quod folipedes fingulos pariunt : bifute aut fmgu^ Ika^iiH&J los, aut binos magna ex parte . enutrire autem qux panca gignun l^^^^l tur.facilepoflrunt multifidae, quaepariunt imperfeda, omnes muU riparaf funt quo fit, ut partum adhuc recentem alere poflintjaudum iam, ade«= ptum^ magnitudinemnequeant; fed om corpus ad nutriendumnon fufficia^

28tf kKlSTOT* DE GENERAT» ANIHALIVM

pamin^ emittant^ut ea quse uermem pariimt*quaedam emm ex ijs catulos inarticu latos propemodum pariunt^ut uu!pes3urfa5ieaaia36(: alia nonnulla.fed omnia fere cseeos^ut ea quae modo dk^atque etiam canis^Iupa^Iupus ceruarius* fola inter mul tipara fus parit perfedosjeacp una euariat* generat enim multos more mukifidi ge neris^cum dC faifulcum, dC folipes fit* Sunt enim locis quibufdam fues folida ungus f a*partu igitur numerofa eft, quoniam alimetum quod in corporis magnitudinem abfumereturjineccrementum feminale decedit* Idenimut folipesmagnitudinc caret* quin BC potius quafi ambiges cum natura folipedum bifulcum eii* hac igitur caufa dC unum parit3& duos, dC quod plurimumjmultos^enutrit uero ufque in fi^ nem, quaepeperit, propter fui corporisalimoniam probam* habetenim utfolum lo pingue fuis fiirpibus : fic faofa filijs alimetum copiofum dC comodunu Aues etiam nonnullaeimperfedos SdcaecospariantpuIIos, uidelicetquaecumparuae corpore fintjmultos progenerant^ut corniXspicajpafler^hirundOjfi!: paudpari generiSjquae copiam alimenti parere ima cum prole non folent, ut palumbes^turtur, columba* quam ob rem fi quis hirundinum nouellarum adhuc oculos praepungat, rurfum incolumes reddentur* Cum enim fiunt^non fadi iam corrumpuntur* itai^ denuo oriunturjac pullulant* Omnino haec praeueniunt generatione perfedam ob alen:» diinopiam* generant ueroimperfedos^quoniam perfedionem prxueniiit* quod in pueris etiam patet,qui menfe feptimo nafcuntunSxpe enim nonnulli eoru prse fua imperfedione, ne meatus quide integros adhuc habet,ut aurium^aut narium; 20 fedpoilacaefcentesr^cipiuntjmultic^ exfjsuitae compotes euadunt^Marespoi: cius quam focminx oblaefi in genere hominum nafcuntur, cum in caeteris animafe bus nihilo potius mares, quam fo^mins ita proueniant. cuiu&rei caufa efi, quod in hominibus longe mas a foemina differt calore naturae.quo fit,ut mobiliores fint ma res in utero quam fcemins^motu autem ipfo firanguntur,cum recens quoduis faci le prae fua imbecillitate fi-angi pofHt. hsc eadem caufa e% ne fceminae fimiliter atc^ mares perfidantur in genere hominu.quippe cum dC intra parentem fcemina tem pore Iongioreconficiatur,quammas:&:ubi ihlucemuenerint, celerius fceminse quam maresperfidantur. nam &:pubes,&: uigor, &:fenedus fceminisprius uenit quammaribus* funtenimfceminaefuanaturadebilioreSjfiigidiores^. &:fexgfce^ 50 mineum quafi laefionem naturalem^S*: detrimentii efTe putandum eft. intus igitur tarde pvx fua firigiditate difcernuntur* haec etemm difaetio concodio efi. calor au* tem concoquit5a<: quod calidiuSjid concodu facilius efi* fcd foris propter fuam de^ bilitatem citoadaetatis floremjenedutem^perueniunt^etenimomnia minora^ m in artis operibus/ic in naturae dtius ad finem deueniunt.eadem caufa efi, ut qui gemim' mas 5C fcemina in genere hominum prodeunt^minus feruetur^cum' in cx^ teris animalibus nihilo referet. hominibus enim hic concurius prster naturam efl cumnon pari tempore mas a^fc^minadifcernatunfedautmarem contan;aut fce^ minampr^uenire necefTe fi't.at inc^terisid nonpr^ter naturam efiJn &tendo cnam utero homines cum c^teris ammalibus difSdet cum enim cxtera plurimum 40 temporis ualeant corpore,cum uterum ferunt, mulieres magna ex parte stgrx de^ gunt.cuiusreicaufaaliquauel aduitam referripotefl. Cumenimmulieres uitam oaofam a^ fellulanam quandamdegant^plus contrahuntfibiexa-emetinam qui* busgeinbusfolitumefl,utrauIieresIaboresfufdpiant,fjsnecuterustamdifBcuI* tergeflatur,&:partusfadIisefi.dem9quibufuisIodsmuIieres,qu^Iaborarecon^ lueuerunt^faciImspariuntJaborenimexaementa confumit,qu2in mulieribus oao!isaugcnti^.Cum%partur^oIaborioikfit,Iabora:exerdtatioad»uitxfacit, utlpintumpofhntretinere:inquarepartusfadlitascondliatur.AfFeruntigiturea quoque,utmododixi,aIiquidcaufaeaddusafrediomsdifferenflam,quamuIieres

caeteris

ET EARVM CAVSIS, LIBER riU 2$^

^f^ff<;animalibus in ferendouterodifaepant.fed maximecaufaeft,quodcum S erisautexigua purgatio,autnuIlamamfertafiat,muIien,plurimaeuenit.quae ™eruterigeftationemdefierit,infeftatatcpperturbat.quippecumetiamnon orau&is,nifipurgationesfiant,xgritudines accidantvprincipio poriuscumcon^ dDiunt perturbari folent magna ex parte. conceptus enim purgationemimpe^ dlt &:pr^ fua exiguitate abfumere copiam excrementi inter initia non potelt: auanquam p6ft,ubiiam plenius aflumere cosperit^leuacat in c^tens animalibus, QUoniamparumexcrememieft,modiceadf<^tusinaementumaccommodatur. Cummexaementa, quxnutricationemimpediunt^abfumantur, ualemfehcius. ,oNecf^usaquati1egenus,autuoIanleafficiturJamueroaccrefcentefo2tu,quibus non^queproba akiocontingit,caufaeft,quod f<^tus inaementumplusexae. mentitijalimentidefideret.paucis quibufdam mulieribuseuenit,utpr2gnantes meliusualeantcorpore,uidelicetijsquarumincorporeexiguaconnnenturexae menta,quxabfumipo{rintcumalimentoquodfo2tuiadmimftratur.

C^amoicmfmmoUmuterismuUcmmgmerdmcrquarepotimmmu^^^

qum m c£tsrvs animaUbus, C4p«t V i I

„ Eeo quod mola uocatur uidendumeft^acddit hoc uiriummulieri^ S busnonnuUisgrauidis, quanquam raro. pariunt enim q_uod molam y uocantJam accidit enim muiiericuidam, utcumconcubuiiiet dC le concepifle putaflet, primum uentris moles augereturj&rreliquaex ^,^^ ratione uemrent^Sed cum tempus pariendi iam effet,nec pareret, nequemolesminueretur,fedannostresautquatuoritapa:feueraret,quoaddy. fenterix id eft, difficultari inteftinor um implicata, eoc^ modo periditata, demum pepereritcarnem,quammolamuocant.Quin 2^ tota uf edurat hocuitium ut a^confenefcat&commoriatuna«a^autemprodierit,adeoobdurefat,utuixfer rotranfi2ipofl-it.caufamhuiusaffedusdixiinprobkmaribus.Affidturenimcon ceotus eodem modo, quo ea quaeinquinarididi^us, cum elixantur.necper calo^ remutquidamuolunt/edporiusproptercalorisdebiIiKtem.namraemmdeuita ,ocertareuidetur,necpofleperficere,finem9apponeregeneraaom.quamobrem aut tota uita,aut longo tempore durat, quod inchoatS eft^nec enim ut perfeaam, necutalienamomninohabetnaturam.caufananqueduritiaeauditaseft.quippe cuminquinano quoque auditas quaedam fit.Sed qua^riturcurc^tens animalfc: bus idem non acddat,nifi quid admodum lateat. caufam uero efle putandum, quodmulier unaomnium animalium affedionibus uteri obnoxia eft, SC mm^ ftruis abundat^nec potefteaconcoquereXumigiturexhumoreconcodtu && ciliconceptus confiftit,tunc gigniturquodmolauocaturjid^in mulieribusme* rito, aut folisjaut maxime*

Qu^mimaUiilfU^hiihcdnt^^a^qumohcduftmAndtur^dxtmftt»

^ Acautem fit ijs fceminis, qus animal intra kgencrmu quod iirile m partus tempore eft. natura enim id alimeri graria exterm animahbus ni parauitjUt nec deeffet tempore debito^neque ultra id tempus fuper^ i^ '^^^ eflet»quoditaplaneeuem're uidemus^nifiquidpr^ternaturamacci i^^^S! derit^Sedcseterisammahbus, quoniam tempus fimplexferediuteri, partus^datumeft^Iadis concodioad hoctempusfoletaccedere. hominibusuei ro quoniam plura fimt tempora,primo adefle necefle eft* quam ob rem lac mulie^ rum, cumante feptimum menfem inutile fit, utile iam feptimo redditur menfe, Caufa eriam ncceflStatis propria,cocodio ladis temporibus ultimis habetur.prin^

Bb

^88 ARIST* JDE CJENERAT. AN*IMALIVM

cipioenfm deceflio humfcemodiexcrementi abfumitur in foztusgenerationem» Omnibusautemahmentoeft,quoddulciffimum &: codiffimumliijtac^fublata hacfecultatejreliquum falfum^male^ fapidum efie necefTe eft.Sed cum fectusma gis, magis^ perfidatur,plusexaementifupereft^ minus enim abfumitur^id^ dul cius eft, cum non ^que detrahatur, quod bene concodtum fit. non enim inluper ad fortus informationem confumitur, fcd ad incrementum mediocre, quafiiam fcctus conftet adeptus finem fuum^eft enim SC conceptus perfedio*quam ob rem exitjpermutatcp generatione, ut qui iam fua receperit , nec pra^terea accipit quod fuum non eft. quo tempore lac utOe datur.CoIligitur hoc parte fuperiore corpo;= ris^&^ mammiSjpropter ordinem primaejOriginalis^ coftitutionis» pr^cipua enim lo pars animalis quae f upra feptum eft, inferior uero ad cibum, dC excrementum ac=: commodata eft^ut greflile animalium genus habens intra fe alimenti fuppetias lo^ ca permutet, hinc feminale quoque excrementum fecernitur ob eam,quam inter initiadifputationisnoftrae reddidimus caufam. eftenim naturac fanguine^, tum exaementum maris,tum menftrua fceminae* fanguinis autem dC uenarum prms c/pium cor eft,quod in ea ipfaparte fuperiore pofjtum eft*quapropter hic primum excrementi talis mutaaonem innotelcere necefle eft* ex quo &i^ m dC uoces, tum mariumjtum fccminarum immutetur, cum femen ferre incipiun£(hinc cnim uox fuam originem trahit, alteratur uero cum idjquod moueat,alteretur) dC mamm^ fubleuetur eriam maribus plane, fed fceminis amplius* quod enim parte inferiore w multurn excemitur^ideo locus mammaru inams,fimgofusq^ fceminis fit.codemm modo ijs euenit animalibus,quibus mam^ infra habetur^ Igitur dC uox, dC mam^ mx in caeteris quoque animalibus documentum euidens prabent homini ufum habenti generis cuiufqp/ed plurimum in genere hominum interefiCuius rei cau fa eft^quod excrementum plurimum, dC mulieribus pr^ cseteris fccminis^e»: uiris pr^ cateris maribus eft pro magnitudine, alteris menftruorum, alteris genitur^* f taque cum hoc foOTiinar excrementum non a fcctu hauritur, dC tamen ne foras profluat prohibetur,coIIigiid in 4oca inania, quscunc^ eifdem meatibus adh^eret, necefl^e eft^Talis aute locus mammarij in omnibus eft utra(^ decaufa/cilicet not^ melioris gratia ica conditus,at^ etia neceflfario hic iam confiftit, dC alimentu conco 30 dum animalibus redditur. Concodionis aute caufam non folum quam modo di* ximus acdperelicet/ed contraria erilnam dC m foztus maiufculus iam fadus pius aUumat dbi^minus^ ob eam rem per id tempus fuperfit,ratio probabilis eft.quod aute minus eft,cocoqui celerius poteft,Sed ladis naturam eande efl"e,quam excre menti,ex quo unuquodcp generetur, apertu eft. nam quod ante diximus, eadem materia eft quae alit,&: ex qua generatione natura conftituit, ea^ fanguineus hu^ mor m fanguinehabetibus e^lac enim fanguis cocodus eft, no corruptus.Empe doclesueroautnonredeputauit,autnobeneufusuerbotranslatitioeft,cumdi^ xerit:OdauideamomenfispusextititaIbu.putredoenimcocodionicontrarium dt Pus aute putredo quaedam eft. lac uero res eft concoda prorfus,nec ladatibus 40

fiuntpurgattonesfecundnnaturam,ne9ladantesconcipiiit.&ficonceperitJac extmguitun quonia eadem ladis, dC menftruorum natura eft. natura autem non

tamlargeprofunderepoteft, litancepsfmfed fialterutramin partefecernitunin alteramdefitnecefleeft, nifiquid acciderit uiolentum, &:prater id, quodfolitum

magnaexparteeft.Temporibusetiambenepr^fcriptaeftgeneracioammalium. cumenimpr^magnitudinenofatKpraetereafcctuieftalimemum^quodperum^ bilicummimftratur,lacadalendumutflefuccedit.Cum9perumbiIicumaIimen. tum non fubeat comprimot fefe uenx illx circum quas tunica eft,qux umbilicus

£iocatiir,atqueob€amrem£uncexitusopportunefoctusconfequitur.

Quam

L I B E R Oy i Kf T V ?r ^9

Qum oh mfmf^ittm wmtMU animaUbm m cdptd ueffii fldU Capttt IX '

j Artus autcm pronis in caput conuerfis fit pcr naturam animalibus i ommbus^proptcrea qaodpartcm al?;Uiii^fl|comajore habeant^quam I mferiorem^maioraautem piusppndedsCiOlifineQUitaqgudutiinfta*: ! tera dependentcs eo uerguntjquo trahuntur*

■Detempore foetuU merh&qtii^remnomnednmd^o^iteffe diutttmius* C<*^ "^

Teri autcm feredi tempora ccrta, cuic^ animalium funt magna qui* dem ex parte pro uitaj fpatio* uiuadorum cnimgcnerationes quoi^ ■ diuturniorcseiieneceflccii^ nontamen id caufecft, fedmagnaex parte fie cucnit» maiora cnim perf«*iiorai^ ilanguind gencrisani* malia plus temporis uiuunt* icd non omnia maiom fuat ipiadora* homo cnim plus temporis, quam quoduisanimaluaii^ exccpto. dcph^tc,qupd quide ufu adhuc fidc digno nouerimus* quanquam homo minojrfe cft iE^acmas, quamuetcrinaja^aliamuItaXaufancquoduisanimalpofStdiumy^CjCftiquod pro aere ambiente tcmpcraturjatquc etiam ob alios naturales c^f|i%dcquft>us moxdicam^Tcmporaferendi uteri promagnitudineatxunalium, quaegcnerati^ 30 defcripta funt.haudcnim tempore breui conftitutioncs perfidmagnaSjUelani* maIium,uelquorumuisaIiorum ferefadle cft^QLuamobremcqui^aCquaeijscoi! gnata funt animalia^quanquam minus temporis uiuunt^tamen diutius uterum fc runtraliaenimannumj aliaquod plurimum menfes denos grauidaexigunt.hac cademde caufa elephantorum etiamutcrusdiutinuseft:biennionanquegefta* tur,propter exuperantiam magnitudinis.Rationc autcm optima tanppra omni* um dC grauiditatum,&:generationum,6^uitarum dimcnfioncmdrcuitibusfibi cxpofcunt reciperccircuitum appello dicmjnodcmjmcnfem, annumjS^tcmpo* ra^quse fjs defaibunturjatqueetiamlunae traiecfiioncs,funtciiim iunacdrcuitus complementaj&: filentia3&: interpofitorg temporum icdK)nes* ita cnim coit cum hU enki adpi |o foIc*menfis nmq communis amborum circuitus cfL Iwna autcm prind|Hum eft Um comutauef propter folis focietatemj receptum^ luds : fit cnim quafialtcr fol minor^quam ob rem conducit ad omnes gcnerariones, perfcdiones^* calores cnim SC rcfrigeratf tionescum moderatione quadam gcnerationcSjfinemodcraaonccorrupaones cffidunt^tcrminum autem tum prindprf , tum finis qualitatum earum motus ho* rum fyderum obrinet.ut enim 8C mzxc^QC omncm humorum naturam fubfiikrc, mutari ue pro flatuum motu, dC quiete uidemusjaercm uero dC flatus pro foIi%Ia nae^ circuitu affici:fic ca, quae ex if s aut in ijs oriuntur, fcqui neccfle eft* Nam uf rcrumminusprincipalium circuitusfequaturjmagisprindpaliorerum drciBtuni ratio eft* Vitam enim quanda dC ortum,6^ interitumjUcl flatuum efl^e feteor.Con 40 uerfionis uero eorum fyderii alia fortaflfc prindpia funt» natura ^tur ita &ii uult, uteorum numeris generationes & obitus numcrct^fed exquifite id fecerc ncquit, proptcrmateriae indefinirioncmj&quodmulta prindpia indduntqoaegcncra* riones defhnatas fecundum naturam, dC corruptioncs fepc impediant, atquc ita caufa fint earujquae uemant prsctcr naturiSed de alimcmo intriniecus miniftran dbanimalium, atquedc generationeinluccm ?genda, dC feorfumdc fingulis,& fummatim dc omnibus didum iam cft»

DE GENERAT* ANI24ALIVM LIBRI Q^VARTI riNIS,

Bb %

^^ ARISTOTEtlS STApIRITAE DE

GENERATIONE A N. IcM A L I V M L I B E R Q,V I N-

rVSi rNTERP^THEODOROt

licdifcrimimocul^ummmimmtihmiO^eorundmdifjhretttUiO^fiidf^^ fomm>^UcmmgUi4* Caput i

\ E affedionibus^quibus animaliu partes difFerant inter Ce^diTt rendutn nutic eft*affedtones parrium dico c^iietatem oculo^ I rumjautnigredinesuocis acumenjautgrauitatejSfCcoIoriSjaut 1 corporis, &piIori5,autpennargdifGnmen, quoriiaiiatotisge ^ I neribus infunt^alia utcunc^ fors tulit habentunquod maxime i©' Jl inhominibus accidic* mutationes eriam per ^:taiem aliac bmn| Ij bus ^que animalibus ueniatjali^ contra:ut in uocis, coloris^ piloru ratione uidere h'cet*Cum enim caetera no canefcantjmanifefle in (enedutes homo maxime omniu ita afFidtur*&: alia ftatimab ortu naturae confequuntur^alia progrediente^tatej&I fenefcenribus accidunt^dehisigitur, c^teris^ huiufmodi omnibusnoneundeprasterea modum ^uf^ efleputandum, quaeenim non fint opera uel naturae communia, uel generum fingulorii propria^horum nullum alj^ cuius gratiajaut eft^aut fit^OcuIus enim alicuius grariaeftt fed caefius non alicuius gratia eft^mfi haec affedio fit propria geiieris» nec uero ad rarionem fubftatiae perri net in nonullis/ed ut quae neceffario fiant^ad materiamjSirprincipiumjquod mo^s ^q ueritjCaufx eor um referendae funt.etenim3 ut initio difpurarionis noftrae didu eftj no quia tale quid gignitur, quod^jideo tale quid eft/cilicer in rjs, qux ftatutajdefi nita dC certa naturx funt opera:fed potius quia tale eft, idcirco tale dC gignitur/ub ftantia enim generario fequi£ur3&: fubftatiae gratia eft^non ipfa generationem» Ve feres tamen naturae interpretes contraefie putarunt^cuius erroris caufa fuitjquod caufas plures efle non uiderent, fed materiac tantu,6^ motus caufam.eam^ indefi nite cognofcerent*Rationis uerOjS^ finis caufam non confiderarent/ed enim ali^ cuius gratia unumquodc^ efi gignitur aute iam ob eam caufam, dC reliquaSjquas in rarione cuiufc^ continetur, qux uel alicuius gratia eft, uel cuius gratia aliud eft* Qu^ uero no eiufmodi funtjUidelicet quoro generatio eftjeorum iam caufa quas:* 50 rendainmotUjgeneratione^eftjUCpotecum difcrimen conftitutionerecipiant^ oculum enim neceilario habebit* tale enim animal fubiedii eft^Sed talem oculuni ncceffario qutde^ fed non tali neceffitate, Verum alio modojfcilicet quonia talemy aut tale rem fuapte natura agerCjpati ue poteft,his ita definitiSjde rebus qux dein* ceps eueniantjdifferamus.Prindpio pueri cum nari fuerint^ dormire omnium ma ximeimperfeciorum animaIiufoIent,quon!aintra parentecum primum fentire cceperintjtempus dormiedo totum fere confumunt* Sed qu^ritur de prima gene rarione^utrum uigiliaprxcedat, anfomnus* quodenim proficifcente^tatemagis expergifci uifuntur, contrarium^id eft/omnum prindpio generat ionis inefle pro babileeft*Tum etia tranfitiodeno effein efieper medium fieri folet/omnus aute 4® talis fua natura efle uidetur, ut uiuendi, dC no uiuendi interliminium (iXydC nequc omnino fitjqui dormitjnecption fit. Viuitur enim potiffim.um uigilia propter fen^/ fum, fed fi animal habere fenfum neceffe eft, BC tunc primu eft animal cum primil conringitfenfus, primam illam difpofitionenonfomnum, fed fimilemfomnocfft putandum, qualis plantarum eft* etenim ita accidit, ut per id tempus uita plant^ animalia uiuat* At plantis fomnum ineile impoffibileeft* nullus enim fomnus im cxpergifcibilis eft* Affecfiioauteilbplantarii, quxfbmnieft proportfonalis, Incx^ pergifcibfiis eft, necefle eria eft animalia dormire partem maxima temporis, quo^ niam inaementum dC pondus lods fuperioribus impofirii eft* Caufam aute dor^

mien^

L I B E R Oy I N T V S, 2^i

mteditale eflTe alibiexpofuimus.Vemtamenexpergirciin utero etia ufdent quod tumindiirediombus,t5inproIeoufparigenerispatet:moxobdormircuntltatim,

rurfus^ ddabiitur.quam ob rem egrefTa quocp in luce, bona temporis partedor^ jniendo traduciiLCum pueri uigilant,no ridenrxum dormiunt,ndent .mterdum crfa lachrymant. Accidit enim dormietibus etia animalibus fenfus,no modo,quae ibmnia uocatur, kd em pr^ter fomnia^ut tjs^qui dormietes refurgunt, &: quidem plprac^ agunt line fomnio.funt enim qui dormietes refurgat dC ambulent, uiden^ tes eo modo^quo quiuigilat*ijs enim fenfus accidentiu contingit, quanquam non uigilantibus : tamen no ut fomnium Jnfantes uero propter confuetudinem quafi

io nefcij uigiladi,fentire,uiuere9 in dormiedouidetur.Temporeauteprocedente, in^remeto^ tranfeunte m partem inferiore expergifcunturaam magis dC partem maiore temporis ita degut/ed initio plus,quam caetera animalia fomno dedm ui^ uuntJmperfectiilimienimomniij perfedtoru partuum nafcatur, &:incremento p^rtis fuperiorisexuperant. oculi omnium puerorij ftatim a partu cacfiufculi iunu pdft uero immutatur in eam natura,quae futura eft. quod in c^teris animalibus no euenit manifefte. cuius rei caufa eft, quod caeteris animalibus oculi in fuo cuiufg genere unicolores potius funt, ut boumnigr4ouiumomniuaquim;aliorurutFi toto genere,aut cxfrj^nonullorii caprini^ut caprarij generis* At hominu oculos ua rios, uerficoloresffi efteeuenit. na alij caeft], alij flauidi, alij nigri,alij caprinu quam

20 ob rem c^teroru,ut nulli fuo in genere diflldent inter fe,fic nulli a fe ipfi difterunf. quippe qui no plus,quam un3 colore habeant fua natura. Equus maxime omniu c^ierorum animaliu uerficolor eft* aliqui enim cacfij altero oculo nafcuntur^quod nulli ex cxteris befttjs euenit manifefte. quan^ homines nonnulli akero oculo di uerfo gignantur. ergo ut c^tera animalia nihii mutationis^uel recens nata,uel sta te prouectiora redpiant^pueris aute id eueniatjfatis cauf^ hoc efle exiftimandum, quod ci^terorij ea pars unicolor, hominis uerficolor eft* fcd m caefiii potius^quam alium habeat colore, caufa eft, quod partes nuper natoru imbecilliores funt*c^fie tas aute imbecillitas eft* Sed in uniuerfum de oculoru difcrimine quxrendii,accipi er^dum^ eft.quam ob caufam ali| caeft), alij flauidi, alij caprini^alij nigri/ed c^fios

jo opinari plus ignis habere, ut Empedodes aitjnigros au:e plus aquae, quam ignis^ atcp ob eam rem cxfios interdiu acute cernere no poflTe/cilicet ob aqux inopiam: nigros nodu deficere ob ignis inopiam non bene eft. fiquidem uifus non ignL,fed aqu^ tribuendus in omnibus eft. caufam etia colovu^ uei alio modo reddere poffii n^us.fed fi ita eft,ut ante dixijCum de fenfibus agerem^atc^ etiam prius cum de ani ma,ut aqux propria pars haec fenforia fitjnon aeris^aut ignis^cur ita hanc etle cau^ fam eoru putandiieftjquodaltj plus humidihabet, alfj minus, quam motus com^: petens requirat, ali) modiciiC Itac^ qui multu humoris continetjnigrifunt^quonia h^moris copia tranipici fatis non poteft* caefi) qui parii habenthumoriSjUt in mari m% cernitur.etenim quantu eius iatis tranfpicitur^caefium apparet:quantum mi^

4.0 npSjaquinum^quantum prae gurgite alto no praefiniturjid opacat^&^ nigrumjaut ccfcruleum fentitur. qui aute inter eos funt, eo iam diff^erut, quod magis rninus ue ita coftiterinueandem caufam efle putandii, dC ut c^fij acute interdiu cernere ne^ queant, nigri nodiu. caefiij enim prae fui humoris exiguitate mouentur magis a lu^s ce^S;: rebus uifilibus, fcilicet qua humidi, qua^ perlucidi funt, quan^ motio eius partis uifio eft,qua perludda, no qua humida el^, Nigri uero ob humoris copiam minus mouetur Jux enim nodlurna exilis eft, SC fimul quiuis humor per nodem moueri difficilius poteft* conuenit aute eum qua perlucidu, necnon mouerijne^ magis moueri, quam congruum fit. leuior enim motus expellitur a uehemcdore* quam ob rem, qui aut fuii confpecfium a calorc ualidiore traiiftulerint,aut de fok

Bb }

291 AKXSTOr. DE GENERAT» ANIMALIVM

in opacum fe contulerint, no cemunt^mouo enim qu^ iam uehemens inefl^impe dit eam quae extrinfecus accidit^denicp uifus fiue ualidusjfiue inualidusjnequit res fplendidas cernerejquonia eius humor ultra modum afFidtur5&: mouetur, Aegri tudines etiam oculorum, utrorumc^ indicium feciunt*Glaucoma enim csfrjs po- tius acddit, lufdofitas nigris^cfl aute glaucoma (icckzs potius oculor um.Itaque fe^ nefcentibus magis euenit» nam oculi quo<^ ut reliquum corpus fenedute iicce- fcunt Jufciofitas uero humor^ copia eft. quapropter minoribus natu potius acci== dit* cerebrum enimeorii humidius ef?* Vifus auteoprimus efi^quiintermultum dC parum humoris moderatus conftat. hic enim nec per ex^uitatem turbatur,u£ colorum moriones impediat^nec^ per nimietatcm prabet mouendi difficukatem* lo fed non modo ea quae diximus^caufam habet^ut obtufejacute ue cernaturjUerum natura etiam cutis^qux pupilte uocatae obtendituntranslucida enim eile eam re^ quirit^Talem aute eile qu^ tenuis^alba^S^ leuis fitjneceile eft*Tenuis igitur efljUt motus,quiextraneus ueniat^recfto tramite feraturJeUiSjne rugis obumbret/enes cnim ob eam rem acute non cernunt*nam5Ut caeterarum partium cutis/ic oculo^; rum quoc^ fenefcentibus obrugatur, SC crafiior redditur, alba aut efTe debetjquo p niam nigrum translucidij efle non potefi. hoc enim ipfum efl nigrum^quod non transluceat. jinde fitjne laternx pofTint lucere/i ex tali cute confedac funt* Per {ca nedutem igitur dC morbos acute cer-nere ob eas caufas nequeut^Pueri uero pau=: citatehumoris c^flj principio funt* fed altero oculo caefrj pra^cipue hominesjatfp io equigignuntur eademde caufa^qua dC homo folus canefcitjS^ equus inter caetera animaiia unus euiderius albefcit pilo per fenedutem.canities enim debilitas quacs» dam humoris firi in cerebro3&: cruditas eft, quod idem cefietas quoc^ efi. Vis enim cadem efi humorisadmodum tenuiSjquaepaucijdCadmodamcrailijquaemuIt}* Cum igitur natura xque conficere nequit^aut utrocp concodo humore, autnon utroc^ concocto/ed altero concoclojaltero non,tunc euenit^ut cxiI)altero oculo reddantunquam ob rem autealia acutc cernat^alia non, duplex ratio eli:acumen enim cernedi bitoam fere dicitur. Audiendi etiam^olfaciendii^ ratio fimilis efi^di^ citur enim acute cernere, aut quod procul cernere poteft, aut quod difFeretias re^ rum qux cernuntur, quammaxime fentiat* quae quidem fimul nullis eifdem con^ yo tingunt Jdem enim manu admotajaut per fiflulamjquan^ nihilo magis colorum differenrias indicetjtamenlongius ccrmudC quidem ex foueiSjputeis^ interdum ItellascofpiciuntJtac^fiquod animalmultum quidem prominenti» adiuncftum oculis habet, fed humorem pupills non purum, necp modicum conuenieter exs: traneomotui, nec^ fummam cutem praetenuem obtinet^id utexquifite colorum difFerentias no percipiet^fic procul cernere poterit,quomodo etia cominus ma^s, quam qu^ humorem quidem ilium fyncerumjOperimentum^ eius prxtenue ha beant/ed fupercilio^quod promineat oculis^careant omnino.caufa enim cernen^^ di tam acure^ m difFerentix percipiatur, in ^fo oculo efl nam ut in uefie mundifli ma uel minima macuia perfpicua efl^ficin puro/yncero^ ocuIo,ueI paruamotio 4.® patet^fenfum^afficit. AtjUtprocuIcernaturjmotus^ a longinquis uifilibus de. ueniat, cauf^ fitus efi ocuIorum*quae enim oculis prominenribus funt.procul cer nere nequeunt.Qu2 contraintus in cauooculos habentpofitos^longeafpicere pofTuntsqucmia motus in uafium no diffipatur/ed recfio tramite meaLnihil enim interefi an uifus exitu cerni dicatur,at quidam aiunt. nam nifi ante oculos quic^ fitjdifHpari uifum, at(^ ita minorem rebus occurrere,quae cernOtur.necefre efl^mi nus^ procul uidere,quam fimotua rebus, quae uidentur^proficifcente cernattin fimilem enim motui efFid uifibnem neceffe eft. f ta igitur potifTimum res cerneren Itir longinqu^5 fi ilicoab oculo uelun fift ula quaedam porrecfia ad rem ufque ccr*

nendan^

LIBER ayiNTVS. ^ m

^^j^^aij^c5tiniiaretur.ricemmnullacxpartediffoIucrctUfmotus,qm rofidfceretur. Sed cum ita no fit, quQ amplius porrigitur.eo logius cernat^

ceile eft^Caufae difcriminis oculorumhae funt,

BedudUorijsfcnfihm,a-olfi^u,corur4;ratione.* Caput II

I Ademueroaudiendijolfaciendicj^ratioeft^autenimita exquifiteauf diunt 6^olfaciunt,utquammaximedifFeretiasomnesfubiedarum i fenfibilium rerum fentiant:aut ita,ut procul audianj^^aut odorentur. I ut igitur bene difFerentix iudicentur.caufae fenforium eft^quomodo I mcernedo,uidelicet fi fyncerg^tumipfumjtumeiusmembranaeft. Meaiusenimfenforiorumomnium,utdixi,cumde fenfibus agerem^tenduntad cor,aut ad cordis proportionaIe,fi corde carent Jta^ meatus audiendi,quonia fen forium hoc aeris eft,qua fpiritus natiuus in altjs pulfum, in alijs fpirationem facit, hac definiuquapropter uerba edifcunt,ut quod audieris reddere ore poffis*qualis enim motusfubierit per fenforium,talisquafiabuna,eadem9e%iemotusper uocem agitur,ut quod audieris, idem dicas.Ofcitantes etiam, aut fpiritn reddetes, acdpientesue^minus audiunt, quonia extrcmum fenforij auditus ad parte fpinta lem terminetur, dC quatiatur, moueaturq^ una cum inftrumento fpintali^quoties illud fpiritij mouetv mouetur enim cum mouetnecnon temporibus anni,tempe^ xo ramentiscs humidis idem accidit, ut aures impleri fpiritus uideatur,quonia uidnae fint origini lod fpiritalis Judiciu igitur exquifitum differentiaru tum fom;tum odo ris in fynceritate fenforij/ummae^ membra^ae pofitii eft. ita enim omnes motus manifefti,ut in uifu^in his etia ueniunt, quomam dC j>rocul fentire, aut no fenrire, fimiliter atc8 in ratione uidedi accidit.Quae enim ante fuas fenforias partes produ^ ciiores,uelutiaqu^dudus poffident,h^c procul fentire poffiint.quamobrem quorumnaresporre<SxfuntIongius,utcateIIorumlaGonicorg>haecuaIetolfadtu. ita enim motus no interpellatur, (cd a longe diredi fenforiu fubeunt integri.quo^ modo in ijs,qui manu admota fronti logius cernunu Auriculae cdz Iongae,imbri^ catxcpamplius,quafigrundis,intus9anfi:adulogioreintortae(quaIesnonulIar5 jo quadrupedum funt)melius adminiftrant* cjuippe quae motum eminus exdpietes ad fenforiii reddant. homo pro magnitudine minime fere omnin animalia procul fentire poteft, cum tamen differentiara fenfu maxime omniu ualeat* cuius rei caa fa eftjquod knfotin fyncer um, minimec^ terreniijCorpuletum ue obtinet.cutem etia tenuiffima pr^ caeteris animalibus homo iuapte natura pro magnitudine ha^ bet^Vitulus marinusnimirijrede a naturacoftitutuseft,Cumenimquadrupes ouiparii fit,auribus caret,meatus^ tantii habet^quibus audiat,caufa eft^quod uita hic in humore traducit*Pars aute auriu addita meatibus eft^ut motus a longe dela^ tus aeris feruareturJtac^ nihilo utileseiauriculxeflentjimo uero offenderet, cum intra fe copiam reciperent humoris.De uifUjauditUjOlfedu^^didum iam eft* ^^ BcpilorumanimantihmumeUte^Z^qu^pilorumhcofint, Caput III

j^^^^r^, l\i difcrepant,8<: inter fe in hominum genere per ^tates,^ cum caeie

© oB^' "^ snimalibusjqux habent pilos* habent aute quac intra fe animal ge

i nerant fere omnia Jam dC aculeos, qui a nonnullis uice piloru gerun

I tur,genus eile pilorum exiftimandum eft, utherinaceoru aculeos,

i S^ fi quid eiufmodi aliud in genere uiuiparo eft* differentiae uero pi^

lorum exiftunt duritie, mollitie, longitudine, breuitate, reditudine^crifpitudine,

multirudinejpaudtate^ad haec^coloribus^ut albedinejnigredine^eorum^ medijs*

kd nonnullas earum differentiarum per ^tates quoc^ recipiuntjUidelicet cum tni

Bb «%

^p^ A R r S T» D B G E N E' R A T» A N I M A L I V M

nora natUjaut maiorafunt^quod praedpue in hominepalam £it. pilofior enf m ^ta te prouedus redditur homo3&: parte priore capitis nonuUi caluefcijt*pueri quide, mulieres^ non caluefcunt^Viri aute procedente a^tate calui euadunt^necnon ca^ pice bommes fenefcentes canefcunt» quod nulli fere ex caeteris animalibus accidit manifeftejquamuis equus euideniius quam caetera ita afficiaturXaluefcunt homi nes parte capiris prioreXancfcunt primo temporibus Jed nemo uel temporibus, ueloccipitecaluefcit^Quibusauteanimalium pilinonfunt, fed pilorum propor::= rionalejUt auibus pennx, pifdbus fquamae, ijs etia nonulli ex ijs afFedibus ueniut ratione eadem Jed cuiufnam rei caufa genus pilorum datum animalibus a natura eftjdiximus ante,cum caufas partiii redderemus. Nunc prxfentis operis^atc^ offi== ^^ cfj eft,ut quibufna prxcedetibus rebus,&: quas ob necelfitates h^c eueniat, expli* cemusXaufa craffitudinis^tenuitafis^ pili,cutis potiffimu eft*alrjs enim cutis craf= fa^alfjs tenuis,&: alfjs rara,alf]s denfa eft,tum difFeretia humoris indiri cofors cauf^ e{l*Altjsenim pinguis, alfjs aquofa eft* omnino curis naturam terrenam efTefta^ tuimus*Cum enim per fumma fit^huraore euaporante folidajterrena^ redditur» Pili autCjproportionale^ pilorum no ex carncj fed ex cute oriunturjCum humor m ffs euaporetur 5 at(^ exhalet* quam ob rem craffi ex aafla, tenues ex tenui cute proueniunt.quod fi cutis rarior3&: crafTior fif,crafl! gignetur propter copiam por:= rionis terrena^, &:meatuum laxitatem.fed fi fpiffior eft, tenuiores exeunt propter meatuum anguftiamJtem fi uapor aquofus ineft breui reficcefcens^facit ne pili ca io piant magnitudinem. Atfi pinguis eft, contra euenic non enim facile exiccari po- teftjquodpingueeft^quamobrem in toti!anima]iaquorumcutiscrafIioreft,pilo funt craiTiorejquamuis no qu^ cute maxime ita conftat, magis ita habeant pilum, propter eas^quas modo diximus caufas, ut generi fuum prae bubus 5C elephantis, dC multis alfjs ufu euenit ♦ nam 5C li cutem crafHorem boues, elephanti^S^ pleracp alia habentjquam fues, tamen pilo tenuiore teguntur, Eadem caufa eft cur homis: num capilli crafEflimi fint* capitis enim cutis crafTiflima eft. 6<: humoris plurimum cotinet*rara etia admoda eft* quinetia ut pili longiores breuiores iie fintjCaufa eft, quod humor qui euaporetur, no facile exiccari poteft* caufa uero ne facile exicce^ tur duplex eft/cilicet quatitate dC qualitate.nam fi humor aut multus^aut pinguis 50 eftjno facile exiccari poteft. ideo^ hominum capilli longifllmi funt* cerebrii enim quod humidcjS^ frigidij eft, largam humoris copia praebet^fimplex autjCrifpus ue oriturpilusexhalatione piIorum.Nam fi fumofaeftprae fua caliditate S^ficcitate, crifpu efFicitpilii.Infleditur enim, quoniaduplici delarione feratur. terrenu enim deorfum^calidum furfumferturtcumcppr^fua imbecillitate in^ccti facilepofiit, iniorquetunquod pili crifpitudo eft, Aut igitur ita caufa reddenda eft^aut quonia parum humoriSjmuItii aiit portionis terren^ ineftjeflicitur, ut pili reficcari ab aere ambientecotrahanturJnflecliturenimquodrediieftjiieuaporatj&^cotrahitur, atc^ couellitur piluSjquemadmodii cum igne aduritur, utpote cum crifpitudo con uulfio fit ob humoris inopiam ab aeris contineris calorejndicia rei eft. quod dCdu^ 4.0 riores funt pili aifpijquam rec?ti,durii enim quod ficcum eft,fimplici afit pilo funt, qux humore abundantfluit enim humor in ijs, no ftillat.quocirca Scyth^ incolae Pontij 8(:Thraces pilo funt promiflro,&:fimpIici*nam &ipfihumidi funt^&^aer ambies eos, humidus eft* Aethiopes cotra, qui loca incoliit calida aifpo funt pilo* ficca eft enim 6^ cerebrii eoru^S^: ccelum ambies*Sed funt quae quamuis cutem ha beant CTafHoremj tamen tenuiori (int pilo, ea uidelicet caufa, quam ante expofui* quo enim meatus tenuiores fint, eo pilos enafci tenuiores necefTe eft*quapropter ouia generi tales funt piliVuellus enim multitudo pilorii eft^Sunt etia,qu^ mollem quide habeant pilum/ed minus tenue, ut lepores contra quam oues* leporii enim

piius

■■■"L I B E R QJ7 I H T V S. ^^i

bifusper fumma cutis cnafdtun quamob rem longitudine carct, StC fimi,e accidit ^ uc m kqu^ lino decerpuntur,qux quamuis mollia fmt,tamen nullam longitudi nemliabent,nec impIexumuIlumredpiat^Ouesfrigiditradus contraquamno minesaffiduntur/ScythsenimmoIlifuntpilo.atouesSauromaticxduro^cauia

cadem,quxin omnibus feris eft* frigus enim indurat proptereaquod cogenda cxiccar* cum cnim calor cximtcur, humor unaeuaporatun Itac^ non folum pilus, fedeciam curis terrena^dura^ euadir^caufa in feris uita agreftis eft.in dcuribus au* tem his lod frigiditas^indidum uel echini pelagicifaciat, quorum ufus cotra urmae ftilliddia cft^quippe qui Bigiditztc maris praealti^in quo degui(fexaginta emm,atC5 -o etiam amplius paflfuum gurgite oriutur)ipfi quidem cxigui fint, fed aculeos gran^ ^ des^durosffi gerant.caufa magnitudinis eft,quod inaemetum corporis diuerfum eo lft.cum enim parum caloris obtineant,neque concoquere pofl5nt,muItum ob camremhabentexcremena;aculdaute,&:pili,&:rcliquagenerisciufdemexcre^ mcntonafcuntur.duriuero dC rigidimodopenelapidisconftantpropteririgus, dC gelu* eodemm modo c2tera,quaE terra gignit,duriora,6(: terrofiora^Iapidoiio^ racB gigniitur lods aquilonrf s, quam auftrinis,&: ucnto cxpofitiSjquam concauis, dC quietis/rigent cnim omnia magis, humor^ euaporatur. Indurat igitur tum ca lor,tumfiigus.nanquccuenit,utabutrif<^humoreuaporetur/dIicetacaIorcpcr

(c,i frigore pcr acddens,unacnim cum calore humor abftrahitur.nullus cmm hu

to mor fine calore eft. fed frigus no modo indurat, fed denfat etiam,caIor uero laxa^

r^ioracBfacit.Eadem caufaeft,utnatu grandibus duriores a:pilt,&:pcnn^,a<:

fquamse reddatun cutes enim duriores^craflriorcs^cfFidunturienefccnteaetate*

reficcantur en!m.&: quidemfenedus ipfa,ut nomen fignificat.terrena eft^quoma

fme calore eik^dC cum calore humor defiuit^Calui omniij maxime animalium ho^

ininesapcrtcefFidutur.quodgenus afFecfiionis generale quodammodo eftnam

dC plantarum z\ix femper frondent, aliae frondem amittiic^bt aucSjquat certo tem

porefeabdunt, &:latcnt, pennasamitiiJt.qualis afFeduscaluiuum inhominibus

eft^quibus acciditjUt caluefcantXum enim paularim dC frondes, dC pennae,&: pili

deluat, ubiuniuerfim hicafFedus euenerit,uocabuIa acdpithxc3caluefcere,d|s

jo fi-ondefcerc,depennefcere»CaufaautemhuiusafFcdusinop!a humoriscalidieft,

qualis prxdpue eft humor pinguis^quodrca platXj quar pingues funt, frode per*

petua uiret. fed de his alias. funt enim qs uel alia caufae huius comites afFedionis,

Euenit hoc platis hyberno tcmporc* muiatio enim hxc porior, quam aetas earum

cft* Animalibus etia^quae latentjidem tempus iadurx eft/unt enim minus,quam

homines naturahumida^atc^ calida, homines aute fuis ^tatibus hyemejaeftatem^

ag4int.quam ob rem ncmo ante,^ coireindpiatjCaluefdc/ed a uenereo coitu po^

tiusideuemt/ciIicettjs,quifuanaturafinte6propenfiores.Cumenim^cerebr!ifri

igidiflTimu omniij corporis partiijfit, tum rei uenereae ufus refrigerat» caloris nan(^

iynceri^naturalis^ fecrerio eft> ita($ cerebru fentit merito prius*qux enim imbeal

40 la^uiriofa^ funt,caufaparua,exiguo^ momento immutatur.Quaproprer h quis

cogitet,ut SC ipfum cerebru parum calidii cft^magis^ talem ciTc obdudam cucem

neceffe eft,ac(^ eria magis naturam pilorum, uideliccc quanto plus ipfa caloris on*

gine diftet,rede id ica euenirecxiftimabit, ut qui femen ferant,ea ipfa aetate calue^

fcant,quafemen emiaant»eadem caufaeft,&: ut priorecapiris partecaIuefcant,5L

iit hominibusfoliis omnium animalium id eucniat* quod enim parte priore cere^:

brum cotinetur,hinc ca parte caluefcimus. quod aute homo maximum^humidiflf

mum^ cerebrum habctjhinc folusanimalium ita afRdtun mulicres non caluent^

quonia natura earii fimilis puerorij naturae eft^utra^^ enim fterilis feminalis excre*

mcnri cft/padones ctiam noa caluefcuntj quonia iii fccminam muutur, dC pilos.

tpe ARISTOT. DE GENERAT* ANIMALIVM

q«i poftea gignuntur, aut no produQait,aut amittunt^ fi fone habentjpraetcrquam pubem,quam mulieres etia habent^cum cateris illis careat,obl^fio enim haecjinii iario deWare in foeminameficaufa uero^ut quaelatent, rurfus pennas redpiant, qu^^frondem amiferint, denuo firondefcantjcaluis aute nunquam redeatpilus, quod anni tanpora illis mutationem corporis magis afFerutatac^ pro temporum mutarionc uidflitudo gignecUjamittendi^ fequitur, ut animalia pennas^pilos uc^ plantafi-ondesautdimtantjautredpiantAtuero homimbus per^tatemeuea: nit^uerjxftasjautumnus^hyems^ltac^ cum ipfae aetates non permutetur^fit^ne af* fedus,qui ob eas acdduntspermutentur, quanquam fimilis caufa eft^ac de caeteris pilorumafFedionibusdiximusfere* ^^

Q»4fKO^c4i^Htbomi»esc4»efcit}iJ. Cdput II II

Olorum autem caufacseteris quidem animalibus cutis natura eft^ut unicolora fint,5: uaria* fcd homimbus nihil caufae cutis affert^nifi ad caniriemjUiddiceteam^quaemorbOjnon qua: femoacddat*nameo uirio corporis^quod uiriligo uocaturjpili cflSdunturaMfedfialbi funtpilijcutem albedonon fequitur^cuiusreicaufa eftjquod pilic cute exeunt^Itac^ fi cutis ^grotat, extenuata^ ef^ pilus quo(^ sgrefdt» aegritudo autepilicaniries eft* aztaris uero illa canities inopiaj dC exilitate caloris contrahitur* Omnis cnan aztas labitur in ^gidituc^ cum iam corpus incIinaturjS^ confenefdt» lencdus enim fii^da eil3& ficca^dc alimento aute^quod quamcunc^ panem cor*: j^ poris fubeatjita intelligendum efl, ut calore proprio concoquarur, qui cum agerc ncqueatjdeprauetur alrio, SC mt replerio fequatur^aut ^gritudo* fcd de eiufmodi caufa poftea difleremus, cum de inaemento, dC. alimenco agemus,Quibus igitur hominibus natura pilorum parum calida eft, plus^ humoris fubftsCalor proprius nequit cocoquere : atc^ ita humor putrefcit,caIore aeris ambietis Jt enim putredo qnxc^ i calore, fed non fuo, natiuo^^ut alio loco cxpofui, purredo aute 6^: aqua?, dC terrae, dC quorumufs eiufmodi corporo fieripoteft* quam ob rem terreni etiam uaporis putredine nouimus, quae fitus uocatur, etemm fitus caries uaporis terreni eft Jta^ in pilis quoc^ alimentum talcjcum non concoquitur5putrefdt,atc^ ita efFi dtur ea,qu3e caniries appellatur : quae alba propterea efljquod BC fitus unus cario^ jo forum fere albus eft:cuius rei caufa eftjquod multum aeris continet* Omnis enim uapor terrenus ufm habet aeris aaffiorisv fitus enim quafi refpondes pruinse exHM matur*nam fi uapor fe efFerens cocrefcit, pruina fit* fin putrefd£3fitus.quapropter utracp per fumma h^ent* uapor enim per fumma efi, dC rc<f4c a poeris in comcc* dijs transfertur conmdo in camtiemjCum fenecSutis fitumjpruinam nominant:^ ccru em'm genere idem cft* uapor nanq? utrimc^ cft* alteri^id cft fitus, fpecic idem cft.putredo enim utrunc^ eft^hoc ita efle indidum cfi, quod plerifc^ per agritudi^ nem pili canuerint,mox ualetudini refhturis n^rucrint*cauia cftjquod per agritu dinem^m totu corpus inopia caloris naturalis laborat, Gc partes etia minim^ cade partidpant labe^multum aute exaemenri confifiit in parribus corporiSjquam ob 4« rcm in pilis eta auditas eft, quod caniriem fadat, poft ucro cum conualuerint5& uircsreccperint, denuo mutantur, 8i:quafiiuuencs cxfcnibusreddgtur,afFecfiio* ncsq^proindcmutantunrecfleetiadixerismorbumcfieaduentiriamfenecfiutcm^ Senecftutem aute cfie morbum na£urale.itac]^ morbi nonnulli idem fadunt^quod fencdus*tempora autcm primo canefcunt^quod ocdput uacat humorcjcum noa contfncat cerebrum* fincfput uero habct multa humorfe» quodaute multum ef^ difFidlc id putrefdt* At in temporum pflis, nectam parum himioris cft^ut conco^ quipolTit^nec tam multcf, utputrefccrencqueat^Cum enimis locus medfusinter utrof^fit^extrautrun^affecflgefrepotcft^caufacaniridfaumanaedicfiaiameft*

Quam

LIBER CLVINTV5. Z95^

Qum oh edufdm nonmU4 dnimdia piUSiiUit ijSi^iepUorum tdcsfungim

turolmmutentur* ' Caput V

I Aeteris aiite anfmalilsus, ne per eam aetatem hoc idem manifefte eue I niatjCaufa eft eadem, quam de caluitio diximus«Parum aiim cerebrj id^minus humidumhabent^utcalor ad concoquendum fufRdar^ Equis maxime omniGsquas nouerimus animaliu, canines innoteiae; y,.-.-^^^,.^^.-J quodosjinquocerebru tenuiuSjquamcaetera promagnitudineha* beantargumentum eft, quod idus in eo loco periculofus eft, unde iiiud HomeriJ Et quam (ctai. hxrent capiti^letale^ uulnus praecipue fit equis.Cum igitur prae te^» 10 nuitate oflis affluat humor, ^ per astatem calor deficiat, pai ifti canefciiu Rtiti etiS celerius^qua nigri canefcuntnam &: ruffitas^quafi imbecillitas pfli eft Imbecilia au tem quxcp celerius fenefcunn Grues fenefcentes effici nigriores aiunt. cuius affe^ dus caufa effe poteft, quod pennani natura earum albicet, plus^ humons icn^ fcentibus ijs conftituitur in pennis,quam ut fadlius putredini pateaLCanitiem au tem effld putredine quadam,nec eiTe^ut quidam putant,ariditatem, indidum eft, quod pili, qtri uel pileo, uel alio tegmine operiutur, celerius canefat^FIatus enim putredinem prohibent* operimentum autem flatum arcet* luuat etiam olei aquae mifti peruncftio^aqua enimrefrigerat.oIeum uero ne celeriter exiccetur^prohibet* aqua enim facilereficcatur^Canitiem aute non efle ariditatem,nec pilUjUt herbam 20 exiccatum aIbefcere,indiciumeftjquod pili nonnulli caniilico oriuntur.at nullum oritur aridum^mulri etia fuo extremo albefcunnin ultimis enim. ac tenuiflimis ca« lor minimus habetur* cxteris animalibus^quibuspili albi gign5tur,natura,no affe du id euenit^Caufa aute colorum in caeteris cutis eft. Albomm enim alba eft cutis, nigrorii ni2ra.uarioru, permiftorum^ partim alba, partim n%ra efle confpidtur* At in homine cutis nulla caufa eft.Qui enim funt albi, admodu nigros habent ca* pilIos*caufa eft^quod homo omnium maxime tenuem cutem habec. pro magnitu dine itacR nihil ad pilorum mutationem oxm ualet, imo pr^ fua imbedllitareipfa mutatur,&: uel a foIe,ueI a flatu redditur nigrior,nec pili ullo pado cum ea mucan tur.at uero incxteris cutis uim lod prx fua craflitudine obtinet, itacj fit^ut pilipro jocuteimmutenturjcutisauteipfanihilsflatujautfbleaffidatur.

T>scolorihm<mimmtim* Cdj^uX VI

jl Nimaliumueroaliaunicolora funtCappellounicolora^quoragenus totum unu habet colore, quomodo leones fiilui funt omnes,idem^ i inauibus^&pifdbQSj&reliquisanimalibus omnibusintdligiuolo) alia uerficolora funt^Sed toticolora ea dicOjquorti corpus totum qui^ 1| demeundem habet colorem.fednoomnium eundem^utbostocus albuseft,aut totus eft niger.Aliauaria funt^id^duplidterrautenim genere.ut panthera^ut pauo^a^ pifdum nonnulli, ut qux thraflk uocantur. aut non genere <sto toto.fed parte^ut boues, ut capr^ interdum uariae generantur. in auium etiam ge nere columb^^S^ alia plerac^.Tranfeunt uero toricolora multo magis^quam unus. colora,tum in colore fui generis fimplicem, ut ex albis nigra^a: ex nigris alba red* danturuum uero inmiftum ex ijs, quonia in totius generis natura ineft^ne unun» habeat colore^hinc enim facile utrocp uerfus mouetur, ut uidflim mutetur^Si m* rium efficiatur^unicolora contra, nunquam enim mutatur, nifi per affedum^id^ raro^iam enim perdix uifa eft alba,& coruus^a: pafler5&: urfa. Acddunt h^c cum in generaaoneperuertuntur:faciIe enim moueri, deprauari^ poteft^quod paruu eft^tale aute quod gignitur^eft* Prindpio enim fjs qus gignuntur, in paruo confi* 6it*Aquisetiammimutantur eapotius, quaefua naturaioticolorajgcncreautem.

298 ARISTOT* DE GENERAT* A N I M A L I V M

uerficolora funr*calidae enim aqux pilum fadunt albujfrigidae nigrumtquomodo plantis ecia euenic. caufa eftjquod calida plus aeris habet, quam aquae* Aer autem perlucensjalbedinem facitjquemadmodu fpumam quoc^ efRci certu eftt Vt igitur cutes per aftedu albae differuc ab tjs, qu^ tales natura fum:fic pili inter fe difterut, qui morbo,aut aftate^qui^ natura albuerint/dlicet eo quod cauia eft diuerfa,alte rienim calore naturali, alteri alieno albi effiduntur* albedinem uero omnibus aer uaporofus praebet inclufus, quam ob rem quae unicolora non funt^uentre omnia plenius albet^calidiora etiam, fuauiora^ funt omnia alba fere eadem de caufa«con codione enim dulce efficitur : concoc^iio autem calore» eadem caufa unicoloribus quo(^,fed aut nigris,aut albis reddeda eft.caliditas enim^atcp fri^ditas caufam hai= lo bent naturse cutisj^: piiorum.membrij enim unumquodc^ fuum habet calorem* (Juinetiam linguae fimplidum ac uariorum inter fe differunt, at^ etiam ipforum fimplidum, kd uerficolorum, ucaIborumj&: nigrorum^caufa uero eft^quod ante dixi^quod uarioru cuces uariae funtjalboriialbae^nigrorum nigrae» linguam autem perindejacpartem aliquam efle exteriorem putandum,qualis manus^aut pes eft, quanquam oreoperiatur Jtac^ cum uarioriicutis nonflt unicoIor,cutis quo^ lins guam ambientis ea ipfa caula eft» Mutant colores auium nonnuIIae,atc^ etia quas: drupedum fylueftrium aliquae per tempora anni»cuius rei caufa eft,quod ut homi nes per aetate mutanturjfic illa pcr tempora* plus enim difcrimen hoc in tjs poteft, quam mutatio aetatis«uaria eria magis funtjquae uario magis cibo uefcuntur^quod 20 parte plurima dixerim,id^ reda ratione,ut apes unicolores funt magis quam crarf brones,aut uefpae«nam fi cibi caufae fint mutationis,merit6 dborum uarietas fadt, ut magis euarient motuSjS^ alimenti excremeta,ex quibus BC pili, dC pcnnx^dC cii tes gignuntun Ac de coloribus dC pilis faris definitum Bt ad hunc modum^

mmceammantimjt^r emmutatione* Caput VII

E uoce^cum animalium alia uocis grauioris fint,alia acucioriSjafia fir* mx, acin utran(^ exuperanriam modicecoftantis : cum^ etiam alia ' magnam uocem,aIiaparuam reddanr, 6^leuitate,autafperirate,fle* xibilitate^, aut rigkiitate difaepent,confi'derandum quas ob caufas jo hac fingula habeantur*Igitur acuminis^grauftatis^ caufam eandem efle arbitrandum,quam mutarionis^cum minora^maiora^ natu mutanturX^te ra enim omnia cum natu minora funt, uocem mittunt acutiorem» uituli autem bu buligrauiore* quodidem maribus eria, QC fccminis dus generis euenit,Cum enim; inc^teris generibus focmina uocemmittat, quam mas acuiiorem (quod maxime inhominepatet^hancenim facultatenatura hominipotiflimum tribuit,quoniam oratione folus animaliiihomo utitur, orationis aute materia uoxeft) cum inquam caeter^ formte acurius fonent, contrainbubuseft^Vaccaenim grauius,quam tauri fonat. fed cuiufnam graria, uoce animalia habeat, a: qmd uox fit,&: omnino quid fonus,&: ftrepif us, parrim in ijs,quae de fenfu,parrim in ijs,qux de anima dif^ 40 feruimus,explicat{j eft.Cum autegrauein tarditate motus confiftat,acutii ucro in ucIodtate,utrii quod moueat, an quod mouearur,caufa fittardi,aut ueIods,qu«^ rendum eft* quidam enim,quod multn eft, tarde moueri, quod parum, uelociter id moueri aiuntream^ eflecaufam,utaliauocegrauem emittant,aliaacuta,quod rede aliquatenus didtur, fed no rede in totn, genere enim re(fiedici uidetur,gra^ ue inmagnitudine quadam efleeius, quod mouetun nam fihocita efler,paruam, eandem^ grauem emittere uocem no facile liceret : nec magna,^ eande acutam. Videturetia grauitas uods natur^generofiorisefl"e,necnoninmodulatugrauis tncKluIuspraeftarior incitato eft. perfedl u enim in fuperaria cofiftit^Grauitas aiit fu

peranria

LIBER CLVIHTVS. l&^

peraatia qu^dam efl.Sed cum acutum dC graue m uoce dfuerfa fint a magnitudine uods dC par uitate(eft enim dC acuta magna, dC parua grauis) fimili modo medius corum tenor ambigit.quonam alio definienda fit magnitudo uods^di: paruitasjnifi mtdtimdinc eius quod mouetur, dC paudtatec' quod H definmone lila ftaiuendurrt {it acutum 6C graue, accidet, ut eade lint grauiSjmagnae^ nocis^dC acutx, paruaeq^ uocalia* kd enim caufa eft, quod magnu, dC paruum5&: multum, ac paucum^non eodem acdpiuntur modo,fed altera fimplidter^alterarefpeduquodam* magniuo ca emm funt^eo quod multum fimpliciter eft^quod mouetur : paruiuoca, eo quod parum : grauiuoca autem, dC acutiuoca, eo quod refpedu inter fe habito differenis

Q tiam hanc redpiunt» Nam fi quod mouetur, fuperat uires eius quod mouet, tarde

^ quod fertur ferri necefTe ciklii iuperarur^uelodter Jta<^ quod ualetjinterdum mul^ aimpro uinbusmouens, tardumetlcitmotumrinterdum uelocem, fifuperat* ea^ dem^ ratione, quod debile eft fiplus mouet, quam uires patiunturj tardum efridt inotum:fi parum prae fua imbecillitatejUelocem» Caufae cotrarietatum hx funt, ne automniaminora natu uocem mittantacutam^aut maiora grauem, nec^ mares dC iozminx xqac omnes aut graue, aut acutam* Ad haec^ut dC aegri acutum foner, dCqvii beneualent^atcjetiamutfenefcetesuocemmittant acutiorem, quanquam {cniiis xtas cotraria iuuenili eft^plurima tamen parte minora natUj^ fosminae acu* t^funtuocis, cumprae fuaimbeciliitate parumaeris moueant* fertur enim ueloss

io dter^quod parum eft^uelocitas autem acumenin uoce eft Vituli dC uacc^ partem quam mouet, non habent ualidam^alteri propter setatem, alterae propter fceminei fexus naturam^cum tamen moueantjmultum graue fonat* Graue eft enim, quod grauiter mouetur,muItum^ aeris tarde fertur.multij autem ea mouentjcum caete raparummoueant, quia uas, per quodprimum fpiritusfertur, amplum in tjs eft, multum^ aeris mouere cogitur^caeteris anguftius, ac pardus eft.setate autem pro* cedentejUires ea pars recipit^quae in unoquoc^ moueat* Ita^ in contrarium muta^s turjUt qu^ uocem acutam mittebantjgrauiorenij quam prius mittant:quae autem grauem,acutiorem*quam ob rem tauri acutius fonat^quam uitu1i5&: uaccae. Vires autem omniij neruis continentur» quapropter cum ^tate florent, robuftiora funr*

50 minus enim compada^neruataq^ funt, qu^ minora natu adhuc funt* Item recen* tiorumneruinondum imenduntur/enefcentiumiamlaxantur : quamobremad motumquoc^funt imbedlliora^fedpotiflimijtaurineruofifuntj&eorum corita conftatitaq^ contentiorem eam obtinent partem,qua fpiritum mouent^quafifidi:^ culam intentam*talem cordis bubuli effe naturam fignificatur, uel eo olTejquod in, nonnullis gignitur^ofl^a enim naturam neruorfi requirunt* Exeda omnia in foani nammutatur* Sdquoniauiresneruof^infuooriginali prindpiolaxatur^fimilem fceminis mittunt uocem Jaxatio uero fimilis fit,m G quis fides intendens adhibueric pondus^quod annexum reddat cotenriores^quomodo textrices fadunt,quae cum ftamina diftederint, annedunt quas leuas uocant* ita emm natura quoc^ tefiia an^s

^o i^exa meatibus feminalibus depedet, qui meatus ex uena tendunt, cuius origo ex corde eft^iuxta ipfum principiiisquod uoce moueat* quam ob rem meatibus femi:s naliljus immutatis,ad eam qua femen excernere poffunt ^tate^pars illa quoc^ una cum ijs immutaturjqua immutata^uox etia mutatur, maxime fcHicct maribus* fed fceminisetiam idem accid!t,quanquam obfcurius : quod quidam hirdre appellant, cum uox mittitur inaequalis* poft uero reftituitur in lequetis xtatis grauitatem, aut acumen*SubIatis igitur teftibus^tenao quoc^ meatuii Iaxatur,quomodo in Ediai^ ia & ftamine fublato podere* laxatis hisjprindpiumjquod moueat uocem, eade ra jtione laxatunCaufa haec eft,quam ob rem exeda mutentur in fosminajtum uoce, tum etiam reliqua farma:quona ita acddit^ut prindpium laxetur^ex quo intenao

Cc

joo ARISTOT* I>E GENERAT* AKIMAlLlVM

corporis eftsnon ut quidam exiftimantjquod teftes ipfi copula funt multorum prfn dpiorum* fcd paruae mutariones caufam afferut magnarum mutationum non fui rarione, fed cum euenit^utprincipiumuna cumijsipfismutetunprincipia enim quamuis magnitudine parua fintjtamen facultate funt magna* hoc eft enim princi pium ekcy m ipfum quidem caufa fit multorum, kd ipfius nulla fit fuperior caufa» Caliditas eriam^aut fr^ditas loci confert eodem, ut natura tale coftituatur arumal, quod aut grauem, aut acutam uoce emittat* Spiritus enim calidus craflltudine fu^ grauitatem cWidt uocistfrigidus prae fua tenuitate contrarium facit : quod uel in tk brjspatet^qui enim calidiore utuntur fpiritu,&: takm emittunt^qualem fiiicineSjd^ lamenmtes, grauiorem fonum infpiranc tibrjs, afperioris autem uods, aut leuioris, lo omnis denii^ huiufmodi inaequalitatis caufae eft, membrum, inftrumentum^ per. quod uox fertur,cum aut afperum eft^aut Ieue:denique aut aequale,auc inaequale; conftat hoc ita efTejCum aliquid humoris in arteria ineft^aut afperitas affedu aiiquo fit:tunc enim uox redditur inxqualis* flexilis autem uodSjinftrumetum molle cati fa eft, ut rigidsE durum* molle enim parcius difpefari poteftjfi^ uarium fieri, durutn non poteft. dC molle quidem tam magnam,quam parua reddere uocem poteft,8(! proinde tum grauem,tum acutam. fecile enim fpiritum diipenfat,ipfumc^ de facili magnii,paruum^ fit*quod aute durum eft,indifpenfabile eft. De uoce igitur,quac non ante difleruimusjcum de fenfu autde anima ageremusjhuc habeat modum*

Qumdsntes dmturaconiiitutifmtiO' cur p<irtim decidintidenuo^nafc^intur* pirtimmtmnon^ Caput VlII

^^^m E deribus non rei unius,aiit eiufde gratia animalia eos haberc omnias ^^^% fed alia ad dbum,alia ad uocis oratione.didum antea eft* fed cur prio K^j^m I i^es gignatur primo, maxillares poft, &: hi non decidant, illi decidant, ^^^M, acdenuonafcantur,hancrationem difputatiom' degenerationeco^s 7=^:-^^^. gnatam efl^putandum eft* Differuit igitur de his dC DemocrituSjfed nonbene* non enimpmnibus confideratis, caufamreddidituniuerfim. Ait emm deddere,quoniam properant,8^ ante tempus oriuntur, nam ad aetatem pene flo^ rentem enafci per naturam debere* caufam autem ut ante tempus gignantur^ufui j© tribuit laclis,^ fus]actet,qui tamen dentes non amitrit» dC qax dentes habet ferra tos,omnia ladent, quanqua nonnulla eorum non amittut nifi caninos, uc leones, hocigituriIleerrauit,exponens uniuerfim, cum id nonanimaduertiffet,quod in omnibus eueniret. A t agere ita oportet.qui enim diflerit uniuerfim,ac de omnibus dicatjneceffe eft^Sed cum naturam ita fubrjciamus,fcilicet ratione duda ex fjs,qu«c cerjiimus,ut nec^ defidat^nec^ fruftra agat quicqua in fingulis quoad eius fied potf teft, qiix aute dbii afllimere debent poft ladis ufum,inftrumenta habeant necefle fit ad dbum conficiendum:fi ita eueniret, utille didt,ad pubertate,natura profedo deficeret agedo rem, qua facere poffet,atc^ opus naturx fieret praeter natura. Vio lentum enim prafter natura eft^Generatione autem dentiu euenire uiolenter afle* ^q uerat/ed hoc ueru non effe apertu ex his, alijs^ huiufmodi rationibus eft. Oriun:? £ur autem prius if, quam lati, quod 5C officium eori! prius eft. Secatur enim prius, quam molitur^quod comeditur/unt aute illi moledi officio delegarijhi uero fecadf* tum etia quod res minor^etfi fimul inchoaturjtamen celerius folet perfici, qp mmou Minores aute primores, quam maxillares funt* necnon maxillae os a latere latum, in ore anguftum eft. Itaque ex ampliore plus alimenti affluere necefle eft,ex ardio re tninus. ladis autem ufus ipfe nihil confert, quanquam ladis calor faciat ut dcni^ tes i) oriatur. indidum eft, quod dC ipforum ladenrium infantes qui calidiore utun torlade^ocyusdenriunt^calor enimuimobtinetaugedit Dedduntquiprodierim

primi.

JOI

LIBER QjriNTVS^

pritnHtum notx melioris gratiajtum ncceflario, melioris ratione inquam, quod d* to hebetefdt quod acutum eft Jtaque alteros fuccedere in offidum oponet* iati au* tem non hebetantur : fed tempore duntaxat attriti leuigantun neceflario uero de« cidunt^quod maxillarium radices in lata nituntur maxilla5&: ualido oflie conunen* turiprimorum autem in tenui.unde fitjUt infirmi 5C mobiles fintmafcuntur autera denuo^quod in ofle adhuc nafcete oriuntur, dC cum tempus adhuc eft ad dentium generationem idoneum.cuius rei indidum eft^quod maxillares diu oriuntur* Vltl mi enim uicefimo anno exeunt^nonuHis etiam fenefcenntus omnino prodierunt, qui loco ultimo habenturrquoniam multum alirnenti in amplitudine oflfis conrinc

) tun At uero prior pars oflis prae fua tenuitate cito perfidtur, nec exaementum in eo fit/ed in debitum incrementum abfumitur alimentum. Democritus uero miflfa ratione,cuius caufa agatur, omma refereda cenfet ad ea quibus natura utiiur* quae talia quidem funt,fed alicuius caufa,^: not^ melioris gratia fumuntur Jtaque nihi! prohibet, quo minus ita dentes fiant,&: deddant:fed non propterea/ed propter fi nem^hxc autem ipfa caufae funtjUt mouenria3&:inftrtxmenta3&: materia* Nam dC fpiritu magna ex parte agere confentaneum^ut inftrumento efi utemm nonnul* la artium inftrumenta urilia funt ad plura, uerbi gratia in excuforia malleus, 8C iwf cus:fic in rebus a natura inftftutis fpiritus uarium exhibet ufum. fimile did uidetur, cum caufas neceflario efle dicunttut/i quis propter cultellum tatummodo aquam

3 exifle ijs qui intercute Iaborat,non etiam propter fanitatem, cuius caufa {^ccmt cul^ telluSjexiftimet* Sed de denu^bus cur partim deddant, ac denuo nafcantur, partim non:8^ omnino quam ob caufam fiantjdidum eft^dixi eriam de carteris mebrorum afredibusj qui non alicuius caufa, fed necefTario ueniant, 6£ quam ob caufam, ui* delicet eam cui motum tribuimus^

L I B R O R V M D E G E N E R A T* A N I M A L* F I N I S*

ARISTOTELIS

DE COMMVNI ANIMALIVJ^ GRESSV, INTERP, PETRO A L C Y O N I O*

L I B E R,

^J| E p A R T I B V s quaeufuiammalibusfuntadmo* "^ -^' tionem per locum dendam difl^erendum^cur qu^quc talis habeatur, &cuiusrei caufaijfdem ipfis affixa fit- De difFerentijs item habebitur bratio,quae explicentur inter partesunius eiufdem^animalis3&: inter panes cxterorum animalium, qux fpecie inter fe difFerant» Sed initio ea proponamusde quibus uerba ^denda fint* Primum igitur eorumeft, quot minimum fignis animalia {dc moueant : mox quam ob caufam fangui* ne prxdita quaterniSjillo uacua pluribusa^tur fignis*

bC generarim, cur alia nullis fuldantur pedibus, aliabipeda, alia quadrui^eda, ala criam multipeda QmfiC quam ob rem omma par^us fobaitantur pedibus.de i|sb ' ^' ■ Cc' z

|02 A R I S T O T* L I B E R

foquorqu^pedjbusmftentj&omnmoqufbus moueantuf %nis,ut paribus im ftruacur pedibus* lam uero qufd caufe fic^quare homo56<: aues bipedes^pifces pedi bus nudati formeturjatq^ etiam homo3&: auesjquanquam bipedi habitu fingutur^ tamen flexus auribus aduerfos agant» Siquidem homo in smbitum crus infledit, aues in cauum* idem etia homo fibijpfi tum crura^tum brachia cotraria detorquer^ nam brachia in cauum^genua in ambitum cotrahititem quadrupedajCademffi ui:= •.uipara contra quam homo faciat^crura infiedunt^atc^ etiam illa cotrarium fibijpfis nauant motum«genuaenim inambitusconuexajfuffragines in cauaadducunt, Pra^terea de quadrupedum genere, qu^ non utero a uiuiparis ^duntur, fed qux Guo excluduturj aurum inflexus pra^cipue obliqmt^dC in latus detorquenti Iiem lo quam ob caufam omnibus quadrupedibus motus per iranfuerfum cieatur.Caufae igitur horum omniumj dC caeteroru, qu2 naturam cum his ipfis cognata habeant, exponend^ funt* Haec liero iic £ch folere^quamuis in comentarijs qui naturam animalium compledunturjteliatum reliquimus.tamen nuncdiflerendum eftjCur ita de illis fiatuatun Ac difputario quidem ha^c^ab eo inirio repeteda uidetur, quod ad res naturafjUia,^: ratione demoftrandas ufurpare cofueuimus^ati^ interim pro ponemusqushoc fehabent modoin omnibus naturaeoperibus* illorumautem unum eft, naturam nihil fruftra moliri : imo femper id machinarijS^ efficerejquod op timum fit de ijs, quae pertinere poflint ad ftatum cuiufc^ generis animalium. 5C res^quidem fe habent per naturam ob potiore rationemjquam ipfa natura eximia w fecerit Jam uero qmtdc^dC quales magnitudinis dfmenfiones3&: quibus attrib uan^ tur,proponere couemtH^ quidem fex enumerantur/ed tria paria confiduntur* unum quod fummum3&: infimumtalterum quod ante3& pone:tertium quod de* xtrumj&i: finiftrum contineat* Praetereainitia motionu^quae perlocum obeunturj efle tum pulfum^tum tradum» itac^ hiper fe aguntur. ex accidenti autem id quod agitatur, ab alio mouetun nam idcm ab eodem moueri non uidetur. imoid quod ab aliquo agicatur, pulfu agitatur exrerno, His pr^fcriptis ac explicatis, trademus qux proxima habeatun Animalium igitur^qua per lccum ie mcuent, alia in fum* ma toto corpore id praeftant, m profilientia : alia per panesj ut ingredientia omnia. Sed in utroq motionis genere ipfum mobile,re, quam fubditam habet, fe fuftens P tansfempermutatur. Quapropterfieiufmodirescelerius fubtrahatur,quamid, quodineo fe moturum^ eftincubare, inniti^ pofllt, aut fi nullus cmnino cotrarius detur conatusjprofedo nihil in eode feipfum mouere poterit.Nam id^quod profi* !it,cum fuperiore parte in feipfum innitatur,&: in pedum ftratum inh^reat, faltum agit. 5C eo quidem magis, quod partes mutuum in flexuris remfum habent, atque miv^ctmi, omnino tale eft id, quod comprimit, pr^ eo^quod comprimitun Quinquertiones Ue^quinqusr igitur halteribus utraque manuccmprehenffsmaiorem&: concitatibrem faltum tiones,qtdduu^ aedunt,quam non coprehenf!s.&: qui currunt obquatiendis manibus celerius cur^ em^pe»i4^runt,quoniamineadiuaricarione,&:explicarionetuminmanus,tuminbrachiafe mu^mdeapud inniriitur. At uero id.quod motu exercetur/emper ex duarum ad minimum par^ ^<^

3?f^«^ Pomp. tium ufu,qu^ inftrumetariae fint^mcuetur, ut quafi altera comprimat, altera copri

* menftonescoftituantur,quibusanimaliafuaptenaturadiftinguipofljnt/ummum

&: mfimu, ante&pone, dextrum a^finiftrii, parsfumma &:infi'maommbus, qus

uitam adipifcutur, n-ibuitur. quandoqufde non folum ammalia, uerumeria ftirpes

-^in «tran^ excurrunt. quaquam nonfolum munere^ fed pIane€a'ampoiirione,8(:

^ ' fitii

DE COMMVNl ANIMAL» GRESSV* joj

fm intcr fe difFerat/i ad telluremA' ccelum refpedum habeas* Sumtna enlm pars omnibus uita praeditis eft^per quam cibus recipiturjfi^ acceffio adicgiiuninfima au temj ad quam polbremo accedit, ac partim initium quoddam, parara exitus patet» fumma tamen pars inim eii* Atqui pars infima potius,ac nobilius;inifl'um in ftirpi* bus uideripoterit, prafertim cum non eodem fitu partes fumm^, dC infimae in iljis quo in ammalibus difponantur* Sed quaquam fimilitudine uniuerfi idem minimc refpodeatjmunere tame quo fungunturjidem omnino refpodet^radiccsenim tos» pibus profummapartefunt^cum fuccus rjs, qua? e terraoriuntur, inde difpefetur, dC illum ipfum radicibus perinde trahantjUt animalia ipfius oris hiatu* Ita^ ante BC

xo ponenonmodoadfcribitur ijs,quae uiuunt5uerumetiai}s,quaeanimaliafunt,qua:= dohxcomniafenfuufeereintelligatur.S^illiusoperaanteapone difiungitur,pro ptereaquod undeorigofenfusdudtur, &:qu6 dimanatjhaecipfautpriora^oppoii ta ut poiieriora fignatur* Sed animatibus ijs, quae no modo fenfus partidpes funt, Ccd per loca etiam per feipfas moueri queunt, dextrum dC finiBxu ita affignatur, ut paulo ante diximus^hoc eft utrunc^ difdufu m^ac munere defaiptu^quod obiturae funt^non fitujta^ dexo-um cui^ eii^unde primordia motus per locum natura ipfi corpori trahantur.finiftrum,quod oppofitij eft, a: ad illud confequenda fuapte na tura propefum eft : enamfi hoc ipfum de animalibus alia diftinctius^quam alia indi cent* nam ratio dextri5&: fimiiri propofita magis dedaratur in ijs^ quae inftrumeta*

ioIesobanetiapartes,utalas,utpedes,&:aliaidgenusinftrumeta5perIocumfefeagl tant. qu« ctia non his partibus, fed fuo ipforu corpore intercapedines indicatia pro grediunturmt de pedum expertibus nonulla^quales ferpentes^erucaesS^ praeterea quxterrxinteftinaappeIIant,idquoddedextro,&:finiftro fcriptu reliqwmus, fibi cuenire demoftrant.quanquares non ita nota pateat&: illuftris. Morionis item ori ginemtrahiadextraparteargumeto funtomnes, quifiniftra folentonera baiula^ Te itaenimgeruIusfoIutomotoreacdifiadofacilemoueripoteaQuapropter fini ftrafefuftinentesfedliusundos fuperfiliuntutres^quandoquidedextra mouere, finiftramoueriaptaeft^obeam^remoneranonpartimouenti/edmobiliimponi debent*Quodfimoueti,&:loco eiimponatur.unde motusprofidfdtur^impulfus

|ouelnulIusomnino,ueIdiffidIioragetur,&:grauior.Pedumetiaproiedion^incur fu indicio funt motus initia a dextra dud parte* fiquide omnes finiftram profjaunt, atcB ftantes,&: in fublime eredi eandem magis proiecifl^e uidetur,nifi fortuito aliter codgerit^necenimparteporreda^fedcotradamotusillenauamr.Dcxtraeaade^ fenfio fit^ac propterea dextrae partes omnibus e^de afFormatun unde enim prima oritur motus^idcm uniuerfis eft, atcp eriam fecunda naturam in eodemloco fiwm, pofirionem^obtinetfuam. Dexorumauteeft^undeprima motusemanat.quam ob rem turbinata e genere eorum^qusc ad faxa nariuis te&s adh^efcunt, omni ex parte dexora funt. in anfi-adum enim,aut dauiculam non uoluuntur, fcd in aduer fum progrediuntur omnia, ut purpurx, ut bucdnx* itac^ cum omnia a dextris mo

40 ueantur5&:ilIainfeipfaglobocircumagantur,dextrasomnespartes^que defoi^ ptashabeatnecefleeft, Athominespraetercaeteraanimalia fimftradiftindamobti iient,&: agiIem,quonia maxime omnium ipfi fecunda naturam fingantur*Dextra autem pars 5C abiunda porior eft finiftra.idcirco dcxnrae partes in hommibus maxi metalesfunt.quxquidecumdifiund^fint,rationeoptimaIeuxrigidiufcuI^fub* eunt,& ab ijfdem ipfis abiundae maxime pcndent.ReIiqua ctiam iniria pcr natura dcfcriptaj&: abiundain hominibus poriflima difponiitunfummam dico,&: priorc partem. fed in quibus fumma pars a priore diftrahitur, ut in hominibus &C auiljus, h^cbipedaformatunAdbinaautemdequatcrmsrcddedafigna^altcrisals^altcris inanus,6^brachiaadiijguntur,cumquaeadidempriore,5(:fummaagantpartem,

Cc 5

.|04 ARlSrOT. LIBER

quadrupeda^muIt/pedajS^ pedibus nudata uiuant.Siqui*dem nomine pedis appel lo partem, qua in terreftribus animalibus nota exprimitur, quotiefcuc^ per locum fetiiGuent,uidetur enim pedes a pedOjhoc eft folo nommati^JMec uero defunt quae partem tum priorem^tum poftertorem in idem omnino detorqueantjUt molliajS^: quae ex: teftatis turbims fpecie formata exiftunt, de quibus alio loco fupra difleruis iiius^Sed cum loca tripartito diftinguantur^in fummumjinfimum, SC medium:bi=: peda fummumitaobtinent, utaedtt^parri ipfius uniuerfi refpondeat, multipedaj drpedibus cafta mediae, ftirpes infima?* Cuius quidem rei caufam afterimus, quod ftirpes ipfi terrae immutabili h^fu afFigijtur^ At fumma pars prae cibo eft* Stirpibus e terra uidus peticur, Quadrupeda mtcm^dC multipedaj&nullis pedibus fubnifa lo ideo fummum locum in medio tenent^quod celfa, atc^ ereclafaSricatione priuen^ tur* Bipeda eum fummae parti refpondentem habent, quoniam ereda in fublime fe attolluntj imprimis^ homo qui feeundum naturam celfus^ac eredus conftitu!=: tur^Quare cofentaneum eft ab his ipiis partibus initia ducijpraefertim cum initium nobilius fit/ummum autem infimojprius pofterionVdextrum finiftro nobilius ha* betunSedbene eftpermutatoetiaordmeidem probare* Nam quia initiahispar;=: iibusreddunturjidcircohxc oppoficis nobiliorafunt* motionemadextra oririfjs quxtradidimusjplanum fedmus.

^ s E D quoniamnecefTeeftcuiufc^corporiscotinui^cuiusalteraparsmouetur €<: altera quiefcit(id inteliigo quodtotG moueripoteft^altera pane quiefcentejqua^^ 20 lenus utracf contrarijs motibus impellitur) communequiddam efie^quo ilte inter feduduperpetuocomittantur, atc^ eoioci prindpium ftarui motionis, dC pariter quietis utriufc^ partis^coftat^per quscOc^ didarepugnatia^genera, proprius utra^ run<^ aduerfaru partium motus agitur^omnia hac unum commune habere princi piumjper quod partes, quas diximus conectantun partes inqua dextraSj^: l^uas^ fummas BC infimas^priores SC pofteriores* Itac^ in eo.quod fibfjpfi motu afFert, nul la eiufmodifumm^.infima^ partisdiftindadefcriptio eft.tum quod motus natu^: ralis i nullo retrouerfum cieatur^tum etia quod mobile nullo modo diftinguitur in mutatione qux utroc^ uerfum fiat, A t dextrae dC iiniftr^, fummar & infim» partis notatur diftin^^io. Quaecunc^ igitur animalia inftrumentarijs ufa partibus progre 30 diutur.partis prioris dC pofterioris difcrimine illas difcretas non habet^cum reliqux amb2£ fignetur,&: prfmu difcrimen dextrum, dC finiftru feparans non defideretur, propterea quod dircrime ftatim in bims necefTario^in quaternis uero pr^cipue no^ latur. Cum igitur fummu SC infimum, dextrum &: finiftrg in eadem, comuni^ origine inter fe connedantur (eam defigno^quae princeps motionis eft) oportet in fingulisjqux per locum a quouis horum motum cient, prxfcripta quodam modo^ dC definita efTe omnium propofitoru motuii caufam, idc^ interualJis ex principfjs expoif fis^qu* in hifce partibus fitu tum cotrario.rum eodem difponantun atc| illa eft, cui comune quo(^ principiij mandatur, unde animali motus uel dextrorfum, uel iiniftrorfum,&: paricer uel furfum,uel deorfum agatun item quodcuc^ fimiliterr^o hoc retineat oportet.ut quoduis principium quod in partibus, quas comemoraui^ miis,ineftXoftatigiturmotioneperIocumautfoIum,autmaximeijsanimaIibus obiri^quae uel binis^uel quaternis notis per locu moueantur^ut^cum id tale fere fan guinem obtinetibus potiflimiieueniat,perfpicuiifit nullum fanguine Drxditii zni^ malplunbus,quamquaternisnotispoffemotucitan;atc^fi'taIinotarumnumerD duntaxat motii nauare fuapte natura aptum eft, illud neceflario fanguine coftare. iiux etia jpfis animalibus eueniunt,ea coprobanr qu^ demoftrauimus* De fan gume enim prxditis nullum in plures difTecm partes,ut ita loquar, protrahere uita pote4quodparticepsefrenequ€atmotusperlocu5quemiam.anteexequebatur.

£)E COMLMVNI ANIMAt* G R E S S V* $0^

cum totius integritate cotmuum, 6^ minime didudum eflet* Contra de cxanguia ac multipedii genere quaedam habentur quae prxfeda fingulis pariibus diu uiuere po^ntjdC non diffimiiem ei motum agere^quem ante^quam id patererur confidea bant,ut quae cetipedes uocaturj^ reliquae infe(5ki generisammateSjetiam (i praelon gx formetur, quippe cum hara omnifi pofterior etia pars in idem, quod prior^gref fum tentat^caufa inde ducitur,cur diffedae uiuat^ quod perinde quaeciit^ illara coa ftituta eft^ut res cotinuajquae multis ex animalibus coalueriuHoc autem quam ob rem ita habeat^ex tjsjquae paulo ante difpucauimus,coftattEtenim quae per natura potifTimij conftituucurjad fuos ipforu motus ciendos biniSjaut quaternis notis apta

jQ funt^quodidem in ijs probatur^qu^ ex fanguine adeptis, pedibus caret. H^ enim duaternis impelluntur figniSjper quae motu cieat, quia maxima e parte fiexuofum geminatesimpulfum procedunt^dextrij enim d^laeuum, prius &: pofteriusin lati* tudine exprimitur,hoc eft in utroc^ flexuofo impulfu* In parte quide capiti proxi* ma prior notajdextrum dC finiftru declaratur:fed in parte qnx in cauda definit, po fteriores defignatur not^* attamen binis moueri fignis uidentur parte tum priore, tum poikriore in reptationem Mc diftedentes* Huiufce rei caufam breuitas corpo riSjquse in hoc animalium genere perlatum confumiturjpraebet, cum in illis plane, ut in quadrupedibus dextra dux motus fit^BC per pofteriora compenfatio fiaf*Lon gitudo aute flexuofos iijos impulfus facit^ut enim procerofi homines cernuij&: ob*

^Q ftipi incedutj&dextro humero in priore partem uergentejfiniftra coxa in pofterio rem magis reclinat3&: mediu tum cauatur, tum incuruatur:ita ferpetes per fumma telluris kk curuantes SC fledentes, reptare inteliigedaE funt. Atc^ documento illo conftat eas fimiliter mouerijac quadrupeda^nam cauumjSt: deuexu uiciilim trani^ fertuncum enim teua pars priorum dux fit, cauum ecotrario redditur, propterea quod dextrum introrfum denuo fubit. atcp dextri prioris nota (it in a, (iniitri in b^ pofterius iiniftrum in c^dextrii in D, Ad hunc certe modu ex terreftribus ferpen;* £es,ex aquatilibus angui!Iae,congri,muren^, BC reliqua ferpentis faciem referentia ludunLSedtamen in aquatilibus aliquot habeturjquaenihil tal e habeatjquales pin nul^ funtjUt muren^, quippe qua perinde in mari agitantur, ut ferpentes in tcnz

lo 5<:man;ferpentesenimeodemnatantmodo,quoin ficcoreptant^Nec^uerode^ funt quibus pinnulx duntaxat bin^ applicentur,ut congris^ut anguillis, ut mugi^s libusjqui in lacu Sipharum nafcutur:ob eam^remjquae uitamin terra agere con^ fueueruntjUt anguiO^minus flexuofo corporum impuliu in humore, atcp in ter^ ra exxquant notas.Caufa cur ferpentes nullis pedibus innitantur^ ea reddi poteft, quod natura nihil fruftra machinatur:im6 uero in omnibus qu^ fieri pofllnt, fcm^ per ad opumum refpiciat, dC priuata cuiufc^ rei ftatum,&: id ipfum, quod in omni^ bus quid res fit dicunt,conferuet* Accedit^quod ante eciam propofuimus,de ani malibus i)s,qxxx fanguine fouentur,nuiIum pluribus,quam quaternis fignis polTe motum nauarePer haec igitur planum facfium eft,nullum inter ea fanguine praedi

4-<^ ta, qux per longitudinem ueri commenfus experria funt prx alia corporis natura, ut ferpentes^pedibus augeri poflfe*hxc enim plures,quam quaternos pedes habe* re non queunt,fin minus/angufnis expertes forent.Qirod fi binos,aut quaternos fulto fubditos haberet, omnino fere immobilia iacerent, adeo necefle effet motum illorum tardum,8(: ad nulla uit^ comoda aptum efle. Omnia qu^ pedibus augen^ tur,ilIos ipfos pares neceflfario tenet* quat enim per faltum (efe per locii mouet,nul lumpedumminifteriij adeiufmodimotionemdefiderant* Atqu^ faltu utuntur, SC greflus infuper indigent, cum illis faltus fatis non fit, certum eft alteris eoru me:* lius efle, alteris facultatem omne eripi ingrediedi^ Quam ob rem cuic^ animali ne^s cefl[e eft paribus inftrui pedibus* cum enim talis motus per partes, non in fumma

Cc i^

pff AKlSrOT. LIB.ER

toto corpore jSatjqualis faltus eftjalteris quide partitus necefle cft quiefcere per agi tatione pedum>alteris uero impclli^dC oppofius illarn utruni^ prafftarijCum a mobi Ii parte ad quiefcente traducitur pondus* idcirco nuUum aut ex trium pedum ufu, aut ex unius tantummodo ingredi poteft* hoc enim nullo fuldtur firmametOjquo corporis pondus fuftineatur, illud autem laboreaggrauatur per alteru oppofitiifir mamentij^quapropter necefle eft idipfum collabi^cum uires ad motum fic agendfi intenderit*PIuribus uero pedibus conftantiasUt centipedeSjpofTunt uel imparibus pedibus ingreflum corporis fuftinere, ut nunc etiam uidentor, fi pedum detrimen to illae afficiantur, propterea quod mutilatio pedum cotraria ferie annexor um, reli qus firequentiae pedum,qui utrincg protendunturjquafi medetur* dC eo quide ma ^^ gis^quod alijs non greflTus/ed quafi tracTtus partis decurtatx fit* Attame nemini du bium, quin hx eriam ipfae commodius fe mouerentjfi paribus corroborarentur pe dibusjnullius^ defedum perpeterentur^quam fipedibus cotrariaieriefibirefpon dentibus fuftineretunita enim pofl^nt cum eorum ponderemagis adaequare, nec tanquam lance a^qua in alteram partem magis prafponderare, fi firmamentis con^? trariaferie fibi reipondentibusfulcirentur, &:alteramfedem a pedibus e diuerfo fubdiris uacuam non haberentid autem quod ingreditur luciflSm ab utraque par^s te proceditmam ita in priftinum fitum fit reftiturio»

£ X P o s V I animatibusomnibuspedesparesfubdi^atc^etiacauiajCuritafie ret, explicata eft* Veri! ex rjs quae cdifleremus patebit, neq^ flexione, nec^ natatu, io neq? diredione uUam agi poife, nifi quid ociofum iaceat* nam fiexio nihii aliud eft^ quam mutatiOjquae ex diredo uel in orbCjUel in angulum agatur^dirediOjqus ex alterutro eoru in diredii procurrat. At neceile eft in omni eiufmodi mutationo ge^s nere flexionem^aut diredione ad unum procumbere fignum : dC eo quide magis, quod nifi nodus fledereturjnec grefflis, nec uolatus^nec natatus fieri poflet* cum enim pedibus auda utroc^ obuerforu aurum ordine uidflim dC confiftanc5&: pon dus geftent, necefTe habent altero progrediete alterius nodum fledere, propterea quodfuperiora, S^inferiora corporismebracotrarioordineformata magnitudini paria refpondent.atc^ etiafubdita ponderi pars tanquam perpediculum ad terram demifllim eredacofiftere debcttquadoquide in progreiTione diuaricaturjd: exten P ditur5& tum magnitudine odofam^tum id^quod mediii interiedii eft/erre poteft* Sed cum fuperiora5& inferiora mebra aequalia fint, necefieefi ociofam partem no dum fledere, uel in genu, uel in parte, cjuae una fledatur, ut fi de anfmalibus qu^ ambulantjaliquod genu careat^ Ex eo nimiru documentii capitur, rem ita fe habe^s re.etenim fi quisper terra ambulans ad parieteadhsrefcatjprofedo lineajqu^ de* fignatur,non reda/ed obtorta erit,quia partis fledentis linea breuior euadit, cum quae confiftit,^^ effertur,porredior ducatun Verutamen acddit motum prxftari, ctiamfinulluscrurisinflexus agatur, quemadmodumpufibnes ferpereuidemus* Qiiinetia elephari ita fe mouere diuturna hominu fama celebratun qu^ tame falfo cofirmata eft,cum id genus animalium inflexu uel in fcoptulis operris, uel in cluni 49 bus addudo fcfe moueat* A t nullu ered3,& ftans cotinenter,^: tuto inccderc po^ teft,quiaperindefemouebit,utpaMrita?,quiperpuIueremingenuafubfi'dentes procurrunt* Magna emm pars fuperne aggrauat* ideo par eft maiora adhiberi cru ra.quod fi h^c dentur,nodus etiam infledatur necefle erit.Sed cum eredum confi ftatjfi pars, quae prorfum mobilis eft,rigida fit, uel coftitutum extra perpediculum coddetjuel non progredietur J enim altero aure eredo,aIterum progreditur,ma luseritcum xquale omninofitrquandoquidem hocipfum tum aus quiefces, tum nodum, qui fubint enditur, geftarepoterit* Ergo perid tempus, cum alter pedum progreditur,nccefleeft quiefcenteminfledi. arfimulquiahicinfledat, neceflTeeft

alterum

DE COMMVNI ANIMAL» \GKESSV* %Qf

alterum extcndi* fuperiora emm dC inferiora corporis membra acqufe latcribus nrk quetram efficiant figuram:8j: caput in infimum magis d^primitur, cum perpedicu him eum attigerit locum^cuius eft bafis^De pedibus uac^is alia quafi undantia,fiue fiuduantia procedunt : idq^ dupliciter accidit, quaedam ^nim fiexuofis impulfibus per terram obreptant, ut ferpetes* quxdam ultro progreiTum molfutur, ut emae^ pluduatio porro ipfa flexuofus efl impulfus. Alia uolutatiombus utuntur,ut quag terrx intcilmz uocantur,&: hirudines^Siquidem hxc pra^cedete parte progrediuJ* tur dC reliquum corporis ad eande ipfam coducunt, ztc^ ita certis abiunda fedibus "uagantunBx his perfpicue intelligi licet animalia fluciuatia nullo modo poife mo^* tum exercerejnifi fiexuofus impulfusjidem^ duplex fimplici maior fit.per impul*

^ fumenimiilum ficxuofumeundem queextentumnunquam progrederentur, fl ^qualis cffcu At ut nos fktuimus, extentus omnino fuperat, dC parte odofa reli^ quum animalis condudtunSed tamen in ^uocunc^ fuperiorum mutariona gene^ re id quod mouenir, nunc extentum reda progreditur, nunc una^ infiexum cum pr^cedentibuspartibusdirigiturtcumfubfequentibusauteraunainfieditur.Sa* lientia omnia in terra fieduntur. quo eriam modo quae uolant, 6C quae natant, faa iiunt* altera enim per produdas 8C contradas alas uolant^altera per pinnulas agoa tas natant:quorum alijs quaternaejalijs bin^ ingeneratur, ut longiore corporis ha* bitu formaris:quales anguiUae funtjquia motum qui fupereft^Ioco binarum pinnu

jo larum reliquo corporis impulfu^eodem^ flexuofo,ut praecepimusjconficiunt. Pi* fdumdegenereplanorum^alijlocobinarumpinnularum amplacorporislaritudj ne utuntur,alij binis pinnulis id prsflant, cum qui plani omnino funt, ut raia,ipfis pinnulis, dC extremis corporis rotundarionibus fefe dirigetes dC fiectentes natent, Sed in dubium fortaire,&:contenrionem uenire poteritjquonam modo aues qua^ termsfefemoueant notis^utrumuolantes anambuiantes:praefertim cum expo* fuerimus quafanguen obtinent, omnia quaternismoueri fignis* Athocdidum non eft^imo non pluribus eadem moueri affirmauimus^Quinetiam fi illarum cru^ ra utrai de coxa n-uncentur,nuIIo pado uolare poterunt* nec connra, (i ala? ex fco ptulis opertis eximantur, facultatem ambulandi ullam habere poterunt, cum ne

50 homoquidem incederepofiit, nifihumerorSmotusadiuuet. perfnfiexionemau^ tem & intenrionem omnia mouenturj ut docuimus. Nam in rem aliquandiu fnh* ieaam,&:quafifenfim cedentem progrediuntun Quapropter, nifibenefido alte^ rius partis fiexura adducatur,quam unde primum ortus profiuat, integra pinnam habentibuspinna,auibusaI^,cxteris,utpifabus3parsneceirariaeft,qu^propor^ tionem cum fuperiorum animalium partibus tueatur* in quibufdam tamen, utin ferpenribus,prindpium fiexur^ fignatur ex fpiris,5i corporis inuolucris. Vropy^ -giumperindeuoluaibus addirigendosuolatusafFigitur^utnauigtjs gubemaci^ Ja:atq?etiamilIud,quapartecumcutecoaIefcit, flectantnecefreefi&: obeamreai qu^ pinnam iritegram, autdifaetamhabem, uropygium ad eiufmodi ufum me^

4optumhabet5Utpauones,utgalIinacei*&:omninoquxuoIacianonfunt,dire€SurQ curfum conficere nequeunt* Siquidem integram habentia pinnam, ut rem fim^» plidratione complcdar, uropygio carenttquod idemcaufaeeft^quare tanquam nauieium temonepriuatum,agitentur,a:quocunque forstuIerit,alhdant&im^ pin^ntJdemquoque fentiendum eft de fjs qux pinna in uaginam indufa in* ftruuntur,utdefcarabds,de^Ieruds,&: deijs,qu2alisnudis,&:nulla omnino crufta muniris prxdita funt,ut de apibus, de uefpis* Atqui nonnulla etiam ad no^ latumminus propenfauropygium fuiscommodis parum aptumreceperunt,ist porphyrioneSjUtfulicae^uelpotius ardeolae^ut ad nandum aptae aues^imo uerb hx locouropygij pedesprotendcixdouolant,a^aduola£umdirigendumauruai

|08 ARISTOT* LIBER

utuntur mmifierio* Volatus earuirijquibus mtegrae alae expIicanturjdefeSj&rimbe dllis eft:quia alarum naturam ex proportione ad grauitatem corporis non habent, imo corpus plenius eft, dC alaeparuae, ac imbecilles adiunguntur* dC non aliter hae uolatu utuntur, quam fi nauim onerariam remis agere coneris^ atcp etiam alarum imbecillitas^S^ ea quidem a primo naturae ortu contrada, nonnihil ad eiufmodi tar ditatem probandam pertinetinter aues pauoni uropygium aliquadopropter ma* gnitudinem nulli ufui eft : aliquando nihil opis utilitatis^ afFert^quonia deciduum eft, dC aues quidem pinnarum naturam aduerfam habent, ijsjquibus integrae adhi bentur alae, imprimis^ eae^quae celeri uolatu uitam agunt, quales uncungues, his enim ipfis uolatus pernidtas ad uitae officia praefidio eft* Membra item corporis reli lo qua proprie iliarum motioni conformantuncaput enim paruum omnibus impofi tum* collum nonadmodumfucciplenumjaaflum^fubeft^pedus tum ualidum, £um acutum propendet^acutum, ut contenrius uiam fibi parare pofliit, quafi roftra ta nauigt| prorajquod /pedem lembi praebeat* ualidumjOb circumnafcentis carnis copiam^ut aerem occurlantem acincidentem queatpropulfare, idc^ fadle, nec ui^s rihus fatigaris^qu^ a tergo partes adiunguntur, leues funt, in ardum^ coeunt^ut melius eas fubfequipofljnt, quae a fronte prxteduntur, quippe cum liberiorem ex latitudine non trahant aerem* H^c ita* Et planum quidem iam fecimuSjanimal, quod eredum ingrefflir um eft, bipes neceiTarid efle* atc^ etiam fuperiores corpo^ ris partesIeuioreshaberejS^inferiores grauioresfubdi,quia hocduntaxat modo 20 fuam ipfius molem fecile fuftinere poteft* Quapropter cum animalium omnium unus homo celfus^atc^ erecflus fingaturj crura fuperioribus parribus refpondentia proportione maxima, dC firmiflima omnium quae pedibus inftent, habet* Hoc auss tem ipfum ea plane res declaratjquae pufionibus euenire foIet«fiquide hi etedi ince derenon queantjproptercaquod in pomilionis habitum delabuntur omneSjS^ fummas partes aucSiores robuftiores^ infimis tenent* (ed procedente atate ad infi mas acceflio adiungiturjdonec ad iuftam peruem'antmagnitudinem,atque tum in ueftigio ftarejS^ incefTum erecfium peragere queunt* A ues cum leues gignantur, bipedes funt, quoniam pondus illis ex auerfo accubat^non aliter^ac equis, quos ex asre fingunt prioribusauribus furfum uerfus clatis^IIIud potiflimum caufseeftj jo quam ob rem bipeda erigere fe ac ftarepoflSnt^quod dunem femori fimilem ha:= htnt^dC talem, tantumq^jUt duo femora tenere uideatur : alterum in crure ab ipfo inflexu producflum, alterum ad hanc partem direcSa formatione a fede protetum* quod plane non femur, fed dunis eft. dC eo quidem magis, quod aues bipedi habii^ m non proaearentur^nifitantus affbrmaretur* femur enim,dC reliquum crus dire dtum a coxa quae admodum breuis eft, produceretur, ut in hominibus fit, 5Cqm* drupedibus.propterea illarum corpus ualde promines pateret* At cum porrectior ducatur^uf^ ad medium uetrem ita pertinet, utaura eo modo fuffulta molem toss tius corporis geftare pofllnt* Ex his compertum eft, nulla ratione co tingere pofle, utauesperinde achomineserecflx fint* obtegentium enimpinnarum congeries 4.0 utilis eft ijSjquae corpus eo modo coagmetatum habet,quo nunc fpecflatun Quod fi erecflum attollereturjinutilis omnino efl!et:quales C upidinu imagines uidemus, quas aligeras pingunt &C fimul fuperiore ex difputatione patet, nec hominem nec fi quid aliud tali fit habitu, pinnigerum efle pofle:non folum quod fanguinem ha^ bens pluribus notis,quam quaternis fe moueret, uerumetiam quia talis pinnarum congeries ijfdem ipfis nulli ufui foret^cum per naturam fe mouerent» At natura ni* liil prxter fuam ipfius normam fingit^B^: molitur*

N V L L V H animal quod fanguine coftat,&: pedibus innititur, progredi pof* fe^nifinodus autincairibus^autinfcoptulis opertiSjSj^indunibusinfledatur, an^

teproba

DE COMMVNI AHIMAL* (3 R E S S V. jOd

te pfObatum eft*atque etiatn iiquet nodum mimme infledtjnifi quid fnterquiefcat: & homineSjauesq^jtametfi bipedes formantur, tamencotrarium agereinflexum^ lcem quadrupeda tum fibijpfisjtum homini contraria in cruribus fledendis eile.ho minumenimbrachia cauantur^poplitesincuruatur* Quadrupeda^quaetamen ui* uipara finc,genua in curuum, fuffragines in cauum contrahunt, atc^ idipfum aue$ etiam prseftat* Caufa ea reddf poteft^quod natura nihil fruftra machinatur, quem* admodum fupra demonfkauimusjfed femper in ijs^qux fieri poflSntjad id refpidt, quod potius Gt^dC melius^ Cum igitur omnium^quibus muiatio per locum nat« ra effidturjCrus confiftens pondus gerat, cum^ in aduerfum motus obeatur^cons*

10 ^i^^^^ prsecedentem pedem fitu perieuem effcidC cum greflTus cotinue intendatur, in eo iterum podus medium teneri, conftat necefllim eife, quia crus infledtitur, de integro ipfum redum explicari, id^ progreflfo pede quiefcente* Et certe acddit ut altera pars qurefcat, dC altera progrediatur, dC fimul animal procedendi fecukatem habetpercrus nimirumprscedenSjquod antefeinflexumagat,cumretrorfum minime agi poffit» ita enim ctus extendetur proiedo corpore, alrero autem modo retrado, lamuerofi retrorfumnodus infleclatur,fituspedis perduas motiones, eafdem^ cotrarias reddetur^altera ante, altera retro fada. fiquide necefle eft quo^» ties cruris flexio adiuuatur^toties extrema femoris partem retro produci, dC nbiam a nododedudam pedeminaduerfum promouere* Quod fi nodusin aduerfum

io infledaturjingrefllisquemLpropofuimusfiet, motionibustamennon itacontra^ rif s^ut una in aduerfum agatur Jtaque homo cum bipesfit, cum^ fecundum nata ram ipfis auribus per locum moueatur ob eam, quam explicauunusjcaufam, po^ plites in aduerfum^ brachia in cauum contrahit* Nec redamat ratio. fi enim conn-a adducerentur^inutilia partimad utriufque manus ufum^ partim ad dbum capien^s dum pederent» Sed uiuipari generis quadr upeda^cum priora aura fui greflTus prx cedentiahabeant^cum^eadem uidfliimprioriscorporisparte transferantur^n&s celTe habet illa in ambitum eadem ipfa caufa agere^qua homines. in hoc enim con» usmunu Proinde quadrupedaillo etiam quo fupra expofuimus modo, in aduer;» fum infledunt:quandoquidem nodo ita inflexo, pedes quafi ad libramentum diu

10 fiifpendere queunt^Quodfialiterinflederentjbreuifanetemporeeoseterra fu^ fpenfos haberent, quia totum iemur, dC nodus, a quo tibia dudtur, cum progref* fus fieret^adaentrem contraheretur* Ac pofteriorum quidem aurum fufpen* fio fi pedes in aduerfum inflederentur, aeque fieret, ac priorumtbreuis^ flia tbrec elario, id^ per ipforum aurum defatigationem, cum uiriufque auris tibia BC no* dus adunum^eundem^uentris locum procumberet* Atfi inauerfum fledan:* tur,quemadmodum nunc fieri uidemus,nuIIo impedimeto jn greflli, qui eiufmo^: di motuconfidtur^diflanebiitun Hucaccedit, quod uel neceflarium uel melius efl crura fic infiedi ijs, qu^ ex illorum genere mammas nouis fo^ribus pracbent, ^id genus munera exequuntun curuatis enim introrfum auribus,magnQ negodum

4.0 fibi exhiberi fentirent, cum fobolem qxxx fubr uinatur, fouerent* At uero quatuor paresinfledendimodiconftftuijtur.fiquidemnecefleeftgenua,a:fufrraginesueI in cauum conn-ahi,ut in quibus A A,uel in cotrarium^hoc eft in curuu.ut in quibus B B.uel ordine permutato.nec ad eadem ipfa/ed genua in curuum cfuftragines in cauum,ut in quibus c.uel contrajhoc eft^ut curua mutuo fe refpidant, 8C caua ex* tra propellantur, qualia funt in quibus D* Itac^ nullum animal quod aut bipes, aut quadrupesfitjineafiedit^inquibus A aut B ineft:cumin c quadrupedacuruent, dC inter quadrupeda nuIIum,excepto elephantejin D adducat* Homo brachia, bC crura habet^atc^ illa in cauum, haec in curuum contrahit* Omnino femper lacertij dC aura in hominibuscontrarios uidflSm inflexus agum^^ber enim cauatUTg

jio ARISTOT» I.IBER

tHracfaiale mcaruator, atqae iterum humerus in curuum coftducitun Nec fecm fk m aunbus. femur enim cauatur^genu incuruafdtjcum pes e diuerfo in cauum nis tatur, Inferiora etiam contra^quam fuperiora fe mouent, quoniam origo e contra* rio fe habet.N3m humerus curuatur/emur cauatungibber eciam in cauum^genu in curuum, pes cotra in cauum defleditur, Ratio infiexus aurum talis eft, 6c qui* dem ob eas caufas^quas iam reddidimus*

POSTERIORA quidemcruracum prioribusinmotuper trafuerfumcon {entimu Nampoft dextrum priorispartis latus finiftrumpofierioris imp*ellitur» mox finiiirum prioris^motus dextri polterioris exdpit* Ac huiufce quidem rei cau fam ponimuSjquod fi pofieriora fimul QC priora mouerentur, ingreflcjs ipfe diftras i^ heretur dC praeceps cffct : non ahter^atque fi a pofterioribus connexa traherentun Prjeterea non ingrefllis/ed faltus id taJehabendum cffku arduum porro, dC diffid !e eft faltu continentem agere motum* Argumeto quidem funt equi ita fe mouena tes, qui cit6lailefcunt&: iatigationem/enriunt^eos int elligo, quos pompaegratisi fefTores fuftinerefolenf^necprogredifinere^ itaquefineprioribus &pofterioribus auribus^ob ea,quae expofuimus,nullum praeftant motum.Quod fi utrifc^ dcxtxis primum illepraeftaretur, nimirum firmamenta nuJIafubderentur, ipfa^ animalia collaberentun Ergofinecefl!e eftuel horummodorumutrouis,uelper tranfuer^ fum morionem agi, dC neutro fuperiorum modorum fiat, per tranfuerfum mouo agatur,neceiTeeft,Nam utfaipfimusjcumitamoueaiuur^nequefinefirmamentis w eire,neque collabi poffunt^ Quapropter equi dC alia ciuCdcm generis animalia per tranfuerfum progreflfa confiftunnnec dextris, aut finiffaris utrifque cr urib us fimul fuftentantur.Eodemc^ modo gradiuntur quae plures, quam quaternos tenentpc des.nam femper in quaternisproximis, pofteriora per tranfuerfum ad priora arri* • piuntur.Dedarant hocjqux lento gradu motum cient^ut canai^hienim ita fe mo:» uentrquia de eorum genere funt^quae mulris fulciantur pedibus^fiquide per tranfi uerfum femper eo fe mouent,qu6 grefllim dirigunt fuum^quod etiam animalium genus praeter cxter a proprium dC fui generis motum agit:quadoquidem omnium unum in priorem non mouetur partem/ed in latns. Cum autem prior pars in ocu lisdiftindaeflet^naturaocuIisitaafRxit, utcrufculafequerentuninprioremcnim »0 partem illorum motus tendit* obeam^remcanai etiamquodam modoinprio^ rem partem fefe uidentur mouere*

AVES RiTv quadrupeduminflexuscrurumaguntnaturaenimillarum quodammodoquadrupedumfimiIiseft,proptereaquodaIxpriorumaurumIo^ coannedijtur,ideoperindeilIasinfledunt,utquadrupedagenuaJamuerocum m ambuiado i|fdem ip.fis naturalis motus origo ab alis trahatur, uoJatus enim pro^

priusauiumeftmotus,ideofiipf^e^demaI^eximatur,nullumauium2enusnec conjiftere^necprocedere poterit, Praterea cum bipedes quidem firiPatur, fed noa cre<fij,cum(^priorescorporispartesexutas,Ieues9teneant,ueIadneceflitatem, ueladcommodionsuit^rationempertinetillas,quoftarepoflirit,femuritafubdi.4^ tumhabere:taleinquam,utmpofterioremdefledaturpartem.Enimuerofiopor.^ tebatrem hoc modo habere, neceflitas etiam cogebat auium fuffi-aginesin cauum ^udi.quoetiammodoquadrupedumfuffraginesadduaintur,&:quidemobean^ dem iplam caufam quam probauimus in motu eorum quadrupedum, qux cx ani malis procreatione partum formantfuum. Omninoaues, 6(:de uolucribus inte^ grampinnamadepta,6^inhumor^

Snf S^"f diximuspartesa latereannexas habeant, quales nunchaberc ipcaan£uraaauibus,acmtegrapianainftrudis,itareshabet,qu^eademinpifd^

faus

DE COMHVNI ANIMAL»; GKBSSV* ju

basquo^ofteditunfiquidem auibusalae,aquatilibuspmnulae:mtegram pmnam habentibus membranulaericcae a latereadhatrentj quandoquidem uaeorum alia firmiffime, dC ceierrime aerem, alia humoremdiftrahenaa kie mooere porerunt* eo^ etiam magis, quod corporis partem in auerfum, &I in aduerfum inciinantes, rem lubricam dC cedentem fequentur, cum alia in humore^ alia in aere kk mpey lcnu A t uero ex cauernas fubeuntibus quadrupeda.eadem^ ouipara.u t aocodi^s bjlacertxjfteilionesjmures aquatiles, dC reliqua teftudinum genera, omnia a latere cruraadiunda 8C fummam terram obradentia habent^ eadem^ in obliquum de^ torquent* quoniam ita formata ufui funt ad commodius fubeundum, &: ad ouo^ 10 rum incubatum, atque cuftodiam peragendam. Cum igitur extrorfum pateant, necefte eft ut femoribus comrahendiSja: fub fe condendis toto corpore in fublimc (ck efferant* quod quidem corpus cum ita fe moueat, fieri non poteft^ut aura aii*: ter infledantur, quam extrorfum. Et iam quidem ante probauimus genus exan* gue animalium eorum,quae pedibus corroboratur, multipes eflie, nec ullum qua*^ dropes haberi.ideo necellitas praefcribit, ut crufcula omnia praeterquam extrema a latere affigantur, dC fimul conftat eadem ipfa tum furfum uerfum fledi, tum fub* torta retro uergere»fiquidem media horum omniiJ aufcula dC praecedantj&: fubfe quantur necefte eft. Quod fi in fllis ipfis hoc feruatur, oportet in priorem dC pofte^ riorem partem inflexum agi jn priorem inquam partem, quia praecedunt:in pofte 20 riorem, quia fubfequuntur* Et quoniam necefle eft utrunque acddere, propterea uergunt, 8C in latus fledunt, exceptis tamen ultimis, quippe quae ut magis apta funtjinfledantur, alia quidem ut fubfequentia, fed alia ut praecedentia. Item pro;? pter crufcula^qux frequentiora funtjhoc etiam modo infledunuSiqutde in greflTu minus ita fibi impedimento funt,minus9 ofFendunt. Natura uergendi his ipfis at^ tribuitur,quoduelomnia, uelplurimacauemas fubeanthocenimmodoagenta efferre fe nonqueuntXancri mulripedumomnium maxime fuigeneris natura conftant,nec aliter in priorem partem greffum tentant^atc^ paulo ante docuimus* foli etiam multis pedibus,qui praecedant fuIdStur. quod cWidt panim obduda du rities,partim ratio utedi,quae quidem non ad natatum/ed ad ipfum plane greffum 50 adaptatur.dumenimuiuuntjterrafuftinentur. Flexusigiturcundoriimultipedil xqueinIatusdefleauntur,acquadrupeduminlatibuIaferecipientium*TaIiaenu meranturIacert^,aocodih;fteIliones,&:cxteraquadrupeda,quxoua^dunt.Ha iufcequidem reicaufahincoritur,quodaliainprole duntaxat fufdpienda abdita umbracula ingrediuntur,alia toto uit^ curfu. Artus c^terorum propter mollitudi nem inlatus obliquanturXocuftaecumgeneri auftatoannumerentur,pedibus non greffus, fed natatuscaufa fubnituntur* Canaorumautem inflexus inhms detorquetunCrufcuIa etiam cute,uel potius crufta afpera,2<: in morem filicis pr^^ dura obduda cauf^ funt, cur non uergant, ut ouipara quadrupeda, BC fangume caffa^a: multipeda:cum neque nandi ftudiofi fint,neque in cauernulis fe condant . 40 interraenimuiuunt,8(:faderotundaformantur,&:uropygiocarent,quo tamen locuftx prxditx funt,quadoquidem ad natatum ufui eft» illi autem a natatione ab* horrent* Quinetiam foli omniumlatus parnpofterx fimilehabent, quoniam fe quentibus pedibus^ijfdem^ ducibus regantun Cuius rei caufa eft, quod nec antc fe fledant, nec uergant. uergendi caufa paulo ante expofita eft, quae fane ad cru^ ftse duritiem, folidam^ naturam refertur. quapropter omnes prxcedaf,&: in latus deflediantur neceffum eft* in latus inquam, quoniam inflexus in latus curuatun Quod fi omnibuspedibusidpraeftaretur,quiefcentesmotumnauantibus impe^ dimentoforent»

p I s c E s qui pafferis fiue rhombi effigiemrepr^fentant, eo modo natant,

Dd

pz ARIST. LIB* DE COMM^ ANIMAL* G R E S S 7*

quo coditesj altero^ oculo capti incedunt, quia naf ura illorum tranfuerfa, difiar^ ta^ eft» Aues palmipedes remigatione pedum nacant^fix: faipedes gignuntur,pro3 pterea quod extrinfecus aerem arripiuntjS^ fpirant : palmipedes, quoniam uitatn m humore, fluidis^ locis degunt» cum enim tales fubnectantur, loco pinnularum utiles funt. Crufculis item fubnituntur, non parti quidem medix fubditis, ut relis qux aues/ed magis ad pofteriorem partem adhserentibus» cum enim breuibus ih iae fint praditaecruiibusjeademipfapofieriori adiunda parti ad natatumaccom^ modant» Cruribus autem breuibus funt, quia natura quod longitudini crurii dem pfitjid totum ad pedesaddidit, dC pro longitudine cruribus crafTitudinem, pedibus iatitudtnem iribuit, quandoquideminter natadum craffi, dC habitiores magis ufui lo funt^quam langi ad propulfandum humorem. At enim ab raiione non abhorret, ut uoiucria pedes habeantjpifces careant^akeris enim uita inficco agitur, cum fieri non poffifjUt femper fublimes ferantunob eam^ rem pedes habeant, neceife efi* alteris uero in h umore uira eH^dC aquam non aerem exceptant. itaque pinnulae ad nandum miles funtj pedes inutiles» Quod fi pinnulis dC pedibus inftruerentur, in. numero eorum reponerentur,qux fanguine defeda rigerent* Aues quodammo* do iimiliter atc^ pifces fe habentjllis alxdux fuperne dependenc^his pinnul^ du^ parte prona» iliis pedes refupinae partifubduntur, his pinnulae adh^rent refupina eciam pzrteydC iuxca pronam maxima ex parre. illx uropygtj gubernaculo regun^ turjhi caudae* De i)s autem animalibus^quibus filicea tefta praefidio eft, controuer:= 20 fa res eftjplenac^dilTenfioniSsecquis illorum fit motus3&:^ fi careant parte dextra^^ finiftrajunde moueantur:& eoquidem magis, quod uidentur moueri, An uniuer fumhocgenus, ut mancum, BC deprauatum ftatuere debemus, dC aeque motum illorum effici,ac fi ea cr uribus mutilaueris^quac pedes habetjUt uitulum marinumj dC uefpertilionch^c enim peruerfe quadr upeda funt» At qua eiufmodi tefta? mui nimento defenduntur^quanquam fe moueant, pra^ter naturam tamen id praeftar* fiqufdem illorij motus uagus, dC folutus non efi* Quod fi m fixa, SC ad terram zd^ hxrencia fpectenrur/ede uaga funniigreffu utentia^fixa^&ftatiuahaberidebenr* Ad cancrcs eciam dextra pars uitiofe adiungitur, cum omnino adiungatur:forficu lus denticulatus mdicio eft^qui dexter magnitudinejfi^^ ui acrior propendet, quip^: 50 pe cum dextra pars a {iniftra diftingui exigat* Partes animaliS cum alix, tum qu^ adgrefTumjSd ad omnem per locum motionem aptantur^ficfe ha= benc«quae omnia cum praefcripta iam explicatacR fintj proximum eft^ut ad difputandum de anima aggrediamur*

LIBRI DE COMMVNI ANIMALIVM GRESSV FINIS*

ARISTOTELIS

DE COM5IVNI ANIMALIVM MOTIONE, Ll B E R, INTERP» PETRO ALCYONIO*

:3S?SS^Za^%^OC:;^^P1 e animalivm motione quaecunqueperfin^ :fr£i^^;^^^^^K^^i gu!ageneraillisattnbuantur, &:quaedifcrimina5 cau^ i^ ^t;^p'^^^Sj^^ ikcKeorum,qux%iIIatimi]Tdemipris acddere foleat, >)>Sd l|;i'vf ^x^lwV^^Jii ahbi de ommbusdifputatumeft. Nunc autem com^ Ah"^ vlL' '! cfivi;^^^v vit^ munisomnino explicandacaufa^curquocunquemo tionis genere agitentur* alia enim uolatu, alia natatu^

ifhm^ alia greifu, alia per alios eiufdem generis mpdos impel f^MiM luntun A t uero iam ance prxfinitiJ reliquimus id piinn y^^. A ^jp^^j^a|j^j.mn motionume{re,quodfibijpri motum il affert, idem^immocupraeeffe, primarium^mouens

neceffano ab omni motu, SC agitatione uacuum effe. quod quidem commodum adum eit, cum de motu difputabamus fempiterno.utrum iile effet,nec ne:^ Q ef^ fet ecquis effet.Ec hoc quidem ipfum non modo ratione communi proponere con uemt fed in ipfis etiam rebus fmgulis, & fenfilibus, quorum gratia comunes qu^^ rimusrationes, quas quidem fingulis rebus accomodari oporiereiudicamus* nam uelin his ipfis coniiac tieri non poffe, ut quicquam ad motum excitetur, nifi enara aliquid ocietur &: per quiecem agat. Ac primum quidem m ammalibus id comper tum eft.Nam fi membr um aliquod motum nauat.oportet enam aliquod oaari.ob eamqueremcopul«,&:nodianimalibusaffiguntur,quoniamcardinisIoconodis

wntuntur,totius^partismtegritas,quaeinfertufieditnodummodouna&:dupIex, modoreda,6(:flexibihsredditur,quippe quasperipfum nodum mmutationem ducaturpotentia,&:adu,Siqufdempartisqu^fleditura:adduciturahanotamo* tufertur aliainnodisquiefdt.utfidimetientisline^ a a:p quiefcat.Bmoueatur, dCAC acquirantur. Sedhoc in exemplo cardo omniratione uideturimpartibilis, atque motum in feipfis,utinquiunt,tadta cogitarione architectantur^quandoqui^ demresmathematic^nulIomotusgenereimpelluntunAtqu^copulisconnnen tur potentia&:adtu partim fimplidaconrirtunt^partimdiftrahuntuncumtamen initium,quoad inicium eii^quiefcat, dum membrum quod cohxret^motum expe^ dic. uerbiaratia,dum brachiumouetur,gibber quiefdt.dum lacertimotum agunt,

4.0 humeri.dum tibia,genu,dum totum crus,coxendix,Certum igitur eft cuic^ eciam parti opus effein feipfa ahquid retinere^unde parris mofx inmum proficifcacur , dC cuiinnifa eadem illain fumma,&:perparces moueaturrimoquiesomms mterna adid pr^ftandum minusidonea eft,nifiextrinfecusaliquid fimphoter adhibeatur, quoda:quiefcaf,8<:omni uacecmocu, Ac operxpredum quidem erir accuranus ^ftimare fencentiam^quam fupra at t ulimus,propterea quod conrempaiionis ge^ nus eiufmodt attingit, quod nori folum animalia coprehend^tJed ipfius eoam uni^ iierfi monim,&: interitUm, Siquidem ut intus quicquam condi debec/i ad motum animalexiturumeftritaextraporius aliquid ftatuendum eft, in quo infiftensmo^ ueatur. Nam ii tanquam ftrato femper cefTerit, ut muribus euenit.quotiefcunque : . Dd a

per terram^aut arcnam gradiuntur^nullos habebitprogrefTus, necgreflus perage cur, nifi terra habicu rigenti confiftat : nec uolacus, auc natatus contidetur, nifi uel aer, uel mare obnixe reludetun Atque id ncceirand aliud ab eo efle debet, quoci motu excrcetur^totum^ a toto* atqueidjquod proprie omnis motus expers d\^ nuliam eius partem receptum eft,quod motum obiuQn minus,idem motu defiftet cuius rei teftimonio cfTe potcft id^quod in controuerfia uerfatur dC cotcntione, cur fi quis extra nauigium remo,aut alio inftrumento malum propeIIat,nauigium nirf lo negodo moturus eft* contra fiin eodem fit nauigio, dC idipfum conctur, nullam mouendi facultatem habebit,nec fi tityus,aut aquilones extra nauigium fpircnt.ii modo cafusfcrat,utquiseomodo uentumrcddat, quo pidores facere ujdemus, x<> qui ejc^bdcm nauigio uentum mittipingunt.Nam fiue lcniter flatus fpirat, fiuc ita iiehcmenter,utmaximauentiuisingruat,fiuealiudfit,quodprorjciatur,uclimpd latur^nccefleeftprimum, utquiimpellit,infuaaliquapartequicfcente infiftensid praf ftct. Dein hanc ipfam parccm,uel id cui pars adiungitur, quiefcere cxternx rei tnnifum. A t quinauigium impellere uoIcbat,cum ipfe in nauigio eiTet, ad ipfum^ adhxreref,opamarationenauigtfmouendiaucoreirenonpoterat,quianeceflltas prxfcnbcbat, utidquiefccret,cuiusinnifufefuftinebat: cum tamcn quiextrinfe^ cusei uehmpellendo,ucltrahendointcntuserat,motusautore(repoterat quonia cerranulla nauigfjparshabctur.Sed quxres,an fi quid uniuerfum agitat'ccclum tantx^ molis gubernacula fuftinet, omnis motus cxpcrs ciTc debear, nec ulla cccli zo parsfit,necinco2locodatur.Namfiueidcmipfumcum mouetur,ccelumdrcum^ agitjneccffc cft uolubilitatem eiufmodi coficiat rem immotam attingens, qux qui* dem autoris motus nulla parslit. atquefimoucns immotum continuo eft, nulla iti demparsfuer!teius,quod motutenctur,&agitationc. Quinetiamquimemori» literis(jh^cmandarunt,iIludfcitetradunt,pergIobiconucrfionemnulIamomni^ no parcem qutetem fouere, quandoquidem ncccirccfrct, ucl tottim quiefcere ucl fectopartium diuorrioilliusdiftrahicontinuum, Sedcum arbitrantur uerticcsnul lapraeditos magnitudinequandam ucrfandicccli habcrefacultatcm^&cxtrema S^punda mducunt, falf^fentenrisfcautoresprobant.Nam fierinonpoteft, uc

quicquamadhuaifmodiuerricumnaturampertineat,&:motusunusaduabusre,o basagatur.fediIliduosconftituuntuerrices.ExhocdifceptationumeenereaddLi. apotens,utexiftimes aliquidomninoita ftatuioportere aduniuerffm naturam

iitterraadanimanteshabetur,&qu2percafdcmipfasanimantesmotuscoficiunc fuos.AtquifebuIofecomminifcStur Atlantemintcrrapedcsfixos habere uiden:. turexfuo ipforumcommcntofabulam finxifl-epcrindcacillcdimeciens lineafir a^circumucrticesca.Iumtorqueat.hocautcmipfumredacucnitratione,quoni|

Addoilludeoam quodrobur motoris^nifusadrcmquicfcacm^uab^ fponderedebet.Namroboris&:facuItatismagnitudoe\quafi-ci^^ potcftqutcfcere,utidquodmouet,poteftmouere.atqueneceflari65u^damp^^^^^^ portio, utcona-an^motionis,i;m quietis animo cona^itur,motus^autfaculfates perexupcranaam umcuntur.Cluaproptcr fiueAtIas,fiuemoue?s quSd fi exnsqua.mtraconnneam^^^^^

quiefcens hoc eft Atlas motumparit. idcirco robur maius, &: uehcmentiuseT ctfimouetur,tamenipfcnonmouet.atque oportcbittantum facukaSfupcrcfre

terrae

DE COHMVNI ANIMAL* MOTV* Ji^

m quicfccndo, quantum uniuerfo codo, illius^ motori* Qiiod fi hoc ficri nequic, nuila icidem facukas fuppetit, qua ccelum ab aiiqua eiufmodi reintus condita mo* tus incitationem nancilcatun Sed tamen quaeftio exiftit deparnum cccleftium con uerfionibusjquam ut inftitutae iam difputationis propriam, dC cognatam ^ftimare poteriSt nam fiquis motionis ui terrae quietem exceflerit, certum eft illum e medio eam diuulfurum» nec minus conftat robur^a quo ipfa uis proficifdtur^ in infinitum nonexcurfurum^cumneque terrainfinitafit*ac proptereane ipfaquidem terrae grauitaseiufmodi fuerit* Sed cumid,quod fieri nonpoffitjmuitipliciter dicatur, propterea quod non eodem modo aflerimus fieri non poiTejUt uox a nobis cerna* to lur^quo ea funt^quae in luna cofiftunt^cum alcerum ex neceflitate fitjakera quam* uisfuapte naturaafpedupatcat^idtamen nunquam cernitur. Coelumuero im^ mortale, dC nequaquam diflblubile ex neceflTitate arbitramur* A t fi h^c recipiatur ratio^non ex neceffitate id putabitur:fiquidem motus maior fuapte natura efle^aDs que conangere poteft* eum dico a quo terra quiefdt, dC eum a quo ignis, dC fumss mum corpus uoluitur Jtaque fiin rebus j&cultates uehementiores ijs^quas ccclum dC terra obtinentj reperientur, ccdum dC terra diflipabuntur a uehementiore facul tatCjquam ea fitjquam utrunque obtinet>Sin tales non finr^poflint tamen eflie Cin^ finitum enim haud inciditjquia nuUum corpus in infinitum dimanat)profedo con tingere poterit ccelum diflfoiui^ Quid enim impedimenti interucnit, quo minus id 20 confequaturc* fiquidem non poteft non efle, at non poflfe non effe minime eft^ nifi contrarium fit neceflTarium^De huiufmodi ambiguitate alia inftituetur orario*

SED utrumextraid^quodmoucturjquicquamcollocandumeftimmotum, dC quiefccns, quod nulla eius pars fit, an fecusC Et fi hoc dederimus, an neceffe eft in uniuerfo ita fe rem habereC forte enim perabfurdum uideri poterit, fi circumues* dionisorigointus habeatunQuapropter iftamprobantibus fententiam Home^ rus rede cedniffe uideri poteft: Sed neque fupremum in terram dedixccre c<xIo Veftra louem uis ulla queat^non dic^ dcxc^ Annifi quanquam.atlibramini fimul omnes* io Namid^quodagitatione^S^motu uacuumeftjanemincmoueripotcft, Vndcfl exprindpio pendetimmotOjqux olim propofitaeft controuerfia^^explicabitur» utrum conringat cceli coagmentarionem diflipari nec ne.Sed cnim huiufmodi im* motum principium non modo in animalibus condendum cft, uerumeriam in ijs, qu^per locummotucientur.eadefigno,quaecunque feipfamoueant.Siquidem alia pars debet moueri^alia quiefcerejcui id^quod mouctur, innifum motum perfi^ dtjUtfi illud fit parSjquaemouetur.Nam altera inniritur^altera quiefdt, inanima ta men in cotenrionem uenire poflfunt, utrum hxc quoc^ neceflTario in feipGs omnia principium quiefcendi, &: mouendi habeant, dC in aliqua re extra quiefcenre in& ftant^an id fieri ncqueat, ut ignfs, ut tcrra, ut aliud quod anima orbatum fit* f nani^ 4.0 mis quidem haud conringit, ut dC quiefcens res fit, fcd in ipfis plane animalibus, a quibus inanima motum nandfcuntuninanima enim omnia pulfu agitantur exter no.atque prindpium omnium^quae ita agitantur^eft^ut illa feipfa moueant.Et hsc quidem omnia,qu^ de animanribus dC inanimis dicere habuimus^neceflTario pro* bant illa 8C in feipfis,&: extra rem quiefcetem habere^qua fe fuftentenf,&: firment* At uero incertum eft an quicquam fuperius fit, quod primum mouet» dC omnino de huiufmodiinirioalia fufdpiendaorario. Animalia^quaemotu aguntur omnia externx parri incubantia id praefknt cum fpirant, 8C expirant, nihil enim intereft magnum profjcias pondus, an paruum. quod qmdem faciunt qui defpuuntj qui jtuffiuntjquifpirantj dC quiexpirant Sedincontrouerfiam quo^ trahituTj unrum

Dd j

^i^ ARISTOT» LIBER

in anffnal/ dmmstt cum per locum mouetur^quippia debezt quicfccre, m etizm cum ex fe alterafdt,&: audum recip«*De pnma formatfone5& intcntUjIonge alia afFerenda eft praeceptioXt enim primus motus gencrarioniSjS^ intcritus is efljque cxpofuimus, haec ipfa profcdo caufa cxplicabitur afiaru omnium motionii* dC co quidem magis, quod ut primus illc motus caufa in uniucrfo, fic in animali, pofiq^ abfolutum eft, ftatuitur: quapropter audionis ctiam dC altcrationis, fi modo idcm fibijpfi caufa cffe poterit* Quod fi motus per locum alios non pr^ceflerit, neccile non cft aliquid ftatui quicfccns in ijsjquse cx (e tum in altcrarionem incidunt,tum partium audioncm rccipiunt.Prima quidcm audionis dC alterarionis gcnera alia ab re^QC per alias inducuntur^cum tamen ficri non poflit, ut idem fibijpfi gcncra^ lo tionis, dC interitus caufa fit» motor enim rem mobile, efFedor opifici u praecurrere 4ebct.nihil autcmfeipfoprius,a:an£iquiuscft.Dcanima, utrumilla moucatur ncc ne : & ii moucatur.quo modo id cotingat,proxim c in ijs libris difputauimusj quibus natura iliius coplcxifumus.Scd cum inanima omma ab alijs motu cieant, {de primo aute eodcm^ perpctuo mobiIi,qua rationcmotuincitctur,&: quo pa^ doprincepsmotoragitct,inprincipisphilofophi»comcntartjsdifputauimus)rc IiqugeftjUtexpIicemtiSjquomodoanimamomcorporiaff^eratj&rquodnamini:^ tiumftatuendumfitmorionisanimaIfa.SiquidcmanimatacaufamafFcruntmotul aIiora,prxtcr$ ipiius uniuerfi conucrfibni, modo illa mutuos non praftcnt mo^ tus,quonia intcr fe coIIiduntunQuapropter omnes corii motiones exitu habcnt, 20 animatoruenimfunt.quandoquideanimaiiaomniaaIicuiusrcicaufa&:mouent, & mouentur:ita ut hoc ipfum conftituat exitus cuiufc^ motionis. A t uidemus co gitauonem,uifum,uoluntatcm/cledioncm,cupiditatem animalibus motn affcr:^ re. Hssc aut omma ad mcntem refcruntur, dC apperitione. uifum enim, dC fenfus candem,quam mens,obtinentfedcm,cum omma iudicandi dC ftatuendi facultate habeantattamcn eo difcriminngcncrcfeparantur.qu^ alio tradidimus loco. Vo luntas, ira,cupiditas appctitioni rcdduntun Sclcdio comunis cft cogitationis, SC appentionis. quapropter id eti^ quodfeligipotcft^talc crit. cum non omne ratio* nalc feligi queat/ed rcrc agendara Gnis cft:idcirco is.qui ita mouet,comodi dC bo ni rationemobtinet. imononomnishoneftus cftnam quoadgraria huius, alius 50 cit,&:quoadfiniseftreru,qu^rciaItcriusgratiafunt,catenusmouet.Bon5quocK cmentirij boni locum tenct^atc^ iucundu talc criam cft^quandoqmde iilud emeiS

ntumbonucftXonftatigiturmobiIcperpetan,partimf]milimodoaprimoaeita ri motorc, ut fmgula animalia ab re apperibih; partim alio modo . Ergo perpeTu5

obtinctmotum,cumanimaliumimpulfuscxi£uterminctur,8^fincj'denimq^ pcrpctuueft,puIchrumhabctur:a:quodrcucracft,&:prius,bonnftatuitur.ncc modoeft,modononcft:acomninodiuiniusatcjnobiliuscft,quamutquicquam aliud prms fchabcat. Etccrtcprimuimmotii mouet, fcd animal appetirio mouet: qu^ ipfa ctiam fi moueatur^non tamcn pcr locum mouctur. Ex his comperta eft idc^opnmz ratione, impulfum corum, qu^ oriuntur, ultimum corum eff-e, qu J .« prodcunt.animaIenim motuagitur.&i

aIteraaonetamcnaIiquafacflaperfenfum,autuifum. ^

Oyi intcIligit,quodammodoinacSioncnunc incumbit,nunc non incumbit*

qua.pmoa:cogitationccoprehcndant;6^ratiocinarionccoIIiguntunVerumin

bus condufioducitur,quaeeademacftioeft.utcumnoueritc«i9hominiincedeii

dur^

t)E COMMVNI ANIBIAL» U O T V. pf

dumtffej&^ ipfe homoprimo quoc^ tempore mceditJtem fi nulli mcedendum fit homini, k ipfe homo confefiim qmdcit ♦ dC hoc utruncp efFidt, nifiab aliquo uel probibeatur^uel ad aiiud cogaturXommoda res coficienda;aedes comoda^^^des primo quocp tempore architedatur* integmenti indigeo, id cuius indigeo, mihi conficiendu : tunicae indigeo, tuntca conficienda dt. ita concluiibjquae eftjtunica c6ficienda,adio dC fundio erit^Quinetiam fumpto initio a re,quae prindpiii ope» ris eil,agit.ut fi tunica fueritjneceffe efl: principiii antegrefTum eiTejUnum^ aliud confequitur,&: ftatim alterii conficitur, Ex his probatii uolumus conclufione effc notionem. Propofitiones, quae adionem afFerunt, ex duplid genere conedunf, 10 r^i comod«,&: eius.qux fieri poffitut qui difputant,a: interrogant*hi enim com. pertiorem omittunt propofitionem, alteram uero proponunc, ut cogitatio quac pr2cfi,nihil confideret* ita in rebus quae geruntur accidit,ut fi commodo fit homt ni incedere, ccrte non immoratur in agnofcendo fe faominem eife. Quscunque igituraIia,nuIlaratiodnationeduce,agimus,celeriteragimus.nampoftquama^ ctionem^qux cuius ret gratia no£aiur,fufcepit uel fenfu, uel uifo, uel mence,quatf primum adione,cuius defiderio flagrabac/ungitur,propterea quod loco interro gationis, uel notionisjmunusappetiuonis praeftatur* Cupiditas mihididat ebi^ bendum efTetcum uel fenfus,uel uifum,uei mens fubdit hocce potuientum efle ; confefltm iilud hauritur.ita animalia impetum capiunt uel ad motum uel ad actiosi 20 nem* Et cum appetitio praecipua caufa motus fit, eademc^ exdtetur uel per fen^ fum, uel per uifum, BC notionem : SC qui agunt, partim cupiditate, aut ira, partim appetitione^aut uoluntate concitantur : acctdit,ut aiia faciant, alia agant, non ali^ ter quam ea opera qu^ non alieno impulfu, fed fua fponte agitari uifuntur paruo excitato motu,iaxis rotis, fe que mutuo trudentibus. dC quadrig»,quae ab auriga agitatx flatim mouencur, 8C rurfus inorbem uerfantur, quoniam insqualibus utuntur rotis:minor enim quafi cardo euadit^ut in cylindris fit:ita moueri anima* lia confirmamus. quippe quae hifce inftrumenris ornentur, dC machinationibus inftruantur , hoc eft neruorum, ofTium^ natura, quandoquidem ofla, canquanx iigna dC ferrum funt : nerui tanqua roca?, quibus laxatis dC remiffis motus agitur^ 50 Yeruntamen in operibus, quac fua fponte mouentur, & in quadrigis,nuila fub^ oritur a!teratio,etiamfi in orbem idem uertaf . Cotra in amtnali idem tum ampiia^ ri, tum diminui, dC faciem corporis uariare poteft, pariibus ex calore augefcen* tibus e^ iterum (de adftringentibus ob firigus,ijfdem% alterauonem contrahenti bus. Vifa,fenfus,&: confignatgin animo notiones comouentJenfus enim cum ai terationes quxdam fint,confef^m inducuntur. Vifum,a: notio rerum agendarg uim obtinent^etenim fpecies uel caloris,uei frigoris, dC rd uel iucundx,uei formi dabilis mente percepta quodam modo talis agnofcitur,qualis res quaec^ eft, idcir co notione folum afFedi tum horrore,tum metu perculfi uidemunatc^ hec omnia perturbationes,alterationes9 haberi debent.Partiu corporis, qu^ per alterano* ^o nem uariantur,ali2e augefcunt, aiiae decrefcunt. Nec uero dubium eft, quin par^ ua admodum initio fkdta mutatione, in corpore mulriplices e longmquo uaneta* tes fuboriantur, ut cum per temonem paululu tralatura longe diuerfa prorx po^ firio uifitur. idem quocg efEcif uel per calore, uei per frigus, uei per rem eiufdem generis aiiam. Nam quoties incor alteratio indudtur (etiamft m exigua eiuidem uifceris parte,qu2fenfu minus pateatalterauo excitetur ) toties muiaplices cor^ poris fecies annotantur , e rubore, pallore, horrore, tremore , S^: rebus eiufmodt contrarfjs^Ergo initium motioms quemadmodum pr^cepimus,res confedanda, QC deciinanda eft,in rjs tamen,quaE geri^adminiflararic^ pofTint^Calor autem 8C frl gusnecefTarioearij nouonem^ac^uifumconfedantur^quiacestriftifica euitari,

Dd \

jrg: ARISTOT» LIBER

iticundaaffecftarifolet, ueruncamen tenuft>us inrebus^idualdeobfcurumeft* tria ftificae enim fucund^q5 res fere omnes cum frigore, aut calore occurrut* quod qui« demex animorumnoftrora perturbationibuscolligitunEtenim audacia, pauor, concubituSjS^ alrj in corpore fuborientes motus triltifici, iucundiue funt param ia certis membris, partim in toto corpore» idc^ cum calore, aut frigore* At memoria, dC ipes ex ufu eiufmodi motuum, quafi fpedrorum nunc magis^nunc minus cau* fae eorum ipforu funt^Ratio igttur exigit^ut tam interiores partes formenturjquam partium inftrumentariarum initia commutenturj ex conaetis moIJia & foluta, ex mollibus dC folutis concreta* &: mollia uiciflim3&: dura. Quae cum ira commuten* tm^dC uis quo9 agendij^ patiendf ea natura pr^dita fitj quam fa^pe indicauimus, m cum accidit aliud patibilejaliud agens e(^C:,dC nihil ex ijs defideretur^qux ad forma, dC quid res fit pertineant, primo quo9 tempore aliud agit, aliud patitur, ob eam^ rem fimul^ut ita dixerim, faomo intelligitincededum effe,&: incedit, nifi' forte aliud impedimentofitJniirumentari^quidem partes congrueafFediones prafparant, appentio aiFedioneSjappetirionem uifum* hoc autem uel ex feniu, uel ex notione cfficitun fimul^ &: celeriter ipfa res euenit, quoniam principium agendi,^: patien di inter ea refertur^quas mutuamhabeant naturam*

P R I N c E p s animalium motor neceflario in aliquo initio fitus efle debet. Quinetia expofuimus copulam ipfam alterius partis initium efle, alterius exitum* propterea efficitur, ut natura eiuimodi copula modo tanquam re fingulari, modo 20 tanquam duplici utatur^cum enim ex uno loco in alium motus agitur^neceffit as co git, utextrema altera notaquiefcat, alteramoueatur. quandoquidem paulo ante probauimus id quod motum parit^in re quiefcente fe fuffinereJtaque extrema bra chfj pars mouetur, &C non mouet^cum tamen gibberis inflexu pars, hoc eft manus moueatur^qua^ fane cum toto brachio agitatur* at^ etiam neceflario aliquid confti tuendum eft,quod facultate quidem fingulare fignum habeatur, fed adu duplex^ idcirco fi ammal brachium efl"et,in gibbere profedo moueris animx origine locan* dam exiftimaremus.Et certe ut brachium ad gibberem fe habet, ita contingit inani maqu^damjquorgdegenereeftbadllum/eadmanumhaberejUtfibacillummo ueat,perfpicug fit animam in neutro extremo confiftere.necp in extrema rei motx 30 parte,hoc eft manu^neque in altero prindpio,hoc eft badllo. Hoc enim prx manu tum fummam,tum infimam obtinet partem,ut hac faltem caufa^nifi prindpiii ani^ mat moues in badllo codatur, neq? in manu fuerit. nam fumma ipfius mamis pars ita ad brachiale comparatur, ut hxc pars ad gibberem, propterea quod nihil dtff^^ runt partes,qu^ coaluerint abijs,qux non eiufmodifunt. quippe cum ipfum ba^

dllumutparsfeparabiliseuadiratac^neceffeeftilliusfedemnullaorigfnecorineri quafalteriusfit finis. nec^ fi aliud cum eo magis continens fit, ut principium extre*

mx bacilliparris in manu,huiusfn brachiale. Quodfiin manuid nonfit nimirum m parte habebitur fuperiore. at^ etiam gibbere quiefcent e tota inferior pars, aux tamen connnens fit^mouetur. Sed cum fimiliter cor ad membra tam dextra,quam 49 hmltrafehabeat, &:per partescontrariamembrairaagantur, utneque experpe^ tuaquietefiniftraepartisdextramoueatur.nequeecontrariofi-at^cumexordiuma luperioreambarumpartium]ocofemperducatur,necefl^eeftmediopedoris,hoc eitcordiipfamammaemouentisoriginemreddi;quandoquidemamborumextre:« morum mediumeftuItimum.Ethocipfumaequecomparaturadmotiones fupe^* riorum, SC infenorum partium^ut ad Iacertorum,&: crurum,quorum oriso eftipi nacapitis,m i|s tamen,quibus illa dorfum perreptar, qucd ouidemomni etiam ratione probatun fentientem enim faculrarem hic locari oportere cenfemus,ita ut aoe ioco,quopriadpmm conrinetur, fenfus operaakerarioae aff^edo^: immu^

tato

/ DE CO MMVNr .AN IMLAX> M O T 7^ m

^topartcs proximafadiuuent extentx8«:contradae*atque!tanccenarfouc!pro«» ptcrhanc ipfamcaurammotusanimalibusagitur.Mediafane corporispars^quae qiiidctn cor eft, ^ in eo diffiifi fpiritus^quanquam una eft, adu tamen plura redda cur neceiTe eft, propterea quod lacerti dC crura per partes motum nancifcuntur ab mtiQ,dC al teris quiefcentibus^altera mouentur. exempli gratia, in A, B, c, ipfum B inouetur^niouetautem A, certe aliquiddebet quiefcere, fi aliud mouendum c% aliud moturum» A igitur^quod unum poteftate eft,duo erit.itaque necefle eft non pundum, fedquandameflemagnitudinem. Verumcontingit c, per partescum B moueri, ut nccelTe fit utrunque originis genus partium quae in a impelluniur, jo.motumagere. Oportetigiturpraeterhaec prindpiaaliudquicquam mouens efle, quod nullum fubeatmotum, innitantur extrema, dC prindpia membrora eorum qux uiciftim in A mouetur,ut U qui (lnr,qui ex dorfi innifu aura moueant^Enim* uero id,quod utraque mouet,necefran6 eft^ hoc nimirum anima erit, quae qufdem iicet ab hac magnitudine fit diuerfa,tamen in ea collocatun kd e ratione, qu^ pro* bat motionis caufam,appetitio eft medium,quod mobile * mouet^ In animatis pla* necorponbus, aliquod eiufmodi corpus ineffe debec Ergo id c[uod mouetur, nec mouere poteft,a]ienas uires pati ualet» Mouens ttem neceflarid quadam facultarc, dC uigore niti debet, eo^ magis, quod animalia omnia partfm natiuum h unc fpiri;s tum habent,partim eo uigent.at<5 alio praecepimus loco quenam rario faluris eiuf^ 20 modifpiritusfit* Atenimuideturilleipfe fpiritusaequeaduitalcmorigmem feha^^ berc,utnotaincopulisexpreffa,qu«impcllit8s:impellituradremomninoimmo bilemjcd quando prindpium altjs in corde locatur, alijs in eo,quod cprdi propor:» rione redditur,ideo natiuus quoque fpiritus in codem uidetur fedem tenerc. alia^ omnino inftituenda oratiQ,utrum ciufmodi fpiritus idem fit, an fempcr diuerfus ef fidatur Jdem de reliquis ctiam partibus decernendum eft,quippc cum appofite ad uim mouendi,uigoris9 afferendi fe habcant. Motionum opera funt pulfus,&: tra dus. iddrco inftrumetum BC augcfcat,^: corripiatur par cft, talis autcm fpiritus na turatnam in immenfum contrahitur* atc^ criam coadrix dC candem ob caufam im pultrix eft,8«: ad ignea grauitatcm,ad contrarialcuitatem obrinet, Enimucro id, }o quod motionem per locum,non per alterationem allaturum eft,debet uel grauira tem,uel leuitatcm habere, quadoquidem naturalia corpora pcr exupcrantiam in^ ter fe primastcnentXeucin infknumdeprimftur a grauioridomitum,grauea<i fummum cotcnditab leuiori cxpugnatum* Qua paric^qua tamcnmoueatur, ani mamouerct,&:quamobcaufamtradfdimus* , , ,

A N I M Ax fane itacoftitutumcffeiudicarcdebemus,utduitatcmIegibusbe ne inftrudlam,&: tcmperatam, in hac cnim poftquamadminiftrarionis rario femel inftituta cft,nihil oportct abfentcm prindpem rebus fingulis,qu^ geramur, mter:- cflejmo uero quifc^ offictjs fiingitur fuis ut mandarii cft, dC aliud poft aliud ex con fuetudine adminiftratur,^: inftituto. In animalibus hoc ipfum tum per natura effi ^Q citur,tumquodfingula,qu2 itaconftituantur,admunerafua excquendaprobc affeda funt. Quodrca opus non cft in quocp mcmbro ammam mcfle, ied cum m certoprincfpioconfiftat,&:reliquamembra,quodiniaditmgantur,uiuunt,atque offlcia per naturam obcunt fua. Expofuimus qucmadmodum ammaha uolunta* rijs fefcmoucrcnt motionibus,a: quas ob caufas. Atqui non dciant quxdam par* tes,quxinuitiseriamotionibusagitetur,cumpIurimxnonuoIuntanjsagitentur» Motioncs inuitasintclligo, qualcs cordfs, dC mebri gcnitalis, quia facpcnumero cx occurfurciiIIafcfcmouet,quanquammcnsnihil intcrcadecernat,&ftatuat* Non uoluntarias defigno, qualcs fomnum, uigiliamjfpurationcm, dC rcliquas eiufdem gcneris,quandoquidemnulIi horumiunplidtcrautuifum^autappctitio praeeft.

510 ARIST. tlB* DE COMH* ANIMAL; M O T V;

Sed cum necefle dt animalfa naturali quadam uariari alteratione, idco* necefle,eft

per occurfum rei ilia commoueri. Partium quae alterationem contrahunt, alix

augentur, aliae diminuuntur*propterea nonex motu. &: commutatione innata^

m ucationes mutuo fe fequuntur, dC conunentun Naturales uero motionum caus

fx dC partium praedidarum inuiti impulfus exdtantur^ut alteratio indderit,Siqui3

dan notio, dC uifum, ut fupra docuimus, agentes pariunt afFedioneSj quia rerum

agentium imagines efFingunt5&: afFeruntt Inter omnes autem partes, cor dC genia

talepotiilimumid perfpicueagunt, quiautrunque membrum, tanquam abiuns

dum eft animal Ac huiufce quidem rei caufam aiierimus humorem, qui in utro-

que uitalis continetur Jn corde quam ob rem id fiatjcaufa patetjquia fenfuum prin lo

ctpatus eidefertun IngenitalimembrOjquoniamtalefigaumeft* exeodem enim

ipfo uis genitalis feminis quafi animal quoddam promnur^ Optima igitur ratio=:

nemouunculasa^partibus adinirium,6(: abinitioad partescontenduntjatque m

fe mutuo petunt* Siquidem A, inidum intelligi debetjpropterea motiunculx pro

ratione iingulorum elementorum, qux adfcripfimuSj ad initium perueniunt, dC

ab initio,quod mouetur, dC commuratun quadoquidem poteitate B, initium mul

ta efi:, ad B. 6C c, ad c* B autem & c, ad b 8^ c* a b, ad c, non poftea itur,fed a B,

a4 AjUtadinitiumpergiturub A^ueroad CjUtabinina Prxtereain ijfdemper^

cipiendis aliquando motus fuboriturjqui pr^ter rationem partes occupat, aliquan

do non fuboritur. Caufa inde dudtur, quod patibilis materia modo non fubfleri: ^o

niturjmodo non tanca, aut talis fubfterniturjUt motum nauare poflic*

De partibus per fingula animalium genera^&^ de anima di

fputauimusjtemcaufas fenfus, 8i:fen(ilium,

memoriae &r reminifcentix/omni 8^

uigiliafjcommunis^ anima

liummotioi?

nisreddidimus. Reliquumeftut

ortus perfequamur*

L I B RI DE COMMVNI ANIMALIVM M O T V, F I N I S*

VOCABVLA. LATINA E T G R AE C A, SECVNDVM

launarum literarurn ordinem, ex Iibris Anftotelis de anis

malibus,Theodoro Gaza incerprete.

albume oui, 10 A<^xs|/ "r a)^* alcyon, « ccA«v«^*

alofa pifciSj « Q^x.

aluco, oUioV,

aluus, utriculusjfinusjuen ter, H joiMcc.

aluUS, « H9thi« H^Vdo.

ambidexter, 06« a,«<24

anas, c ^f^/^^-.alibibreth?*

anas, « yS-^flr,

anatariaaquila,que 6!:plan

ca morphna, feu naeuia,

angina, « Kuuoiyx^*^

angulus oculi, 0 ksmUq,

anguilla, uiy^fihvi.

animal, 10 {my.

ABdomen,ueI fumen, feuimus ueter,-?» li^oy at)omafum, y^ nvvsfoy^ abortiones, ol iKTfiao-^oi abortus, » ^n^Kmariq,

acarij-^» ^»c5tei,candidii aial,

quod in lignis nafcitur* accipenfer, ofcAs^*

accipiter, ' ol^faf,

accipiter fringillarius, o mi

acppiter palumbarius, 0

(poco^0(p6v@^, accipiterpernixdidus, o

IS^fVHi h§^l*

accipiterftellaris, o^sizuc^

acheta?, oi «^txU^ dcadas?

rumfpecies*argutas alibi

Theodoruslnterpretat*

achilleas fpogiae, oi dxj^&ot

aiioy^oi^ aciainfedum, ^tsLjUy. aculeati fucijol k^}>(^\ kh^h aQuleus, lOK^^Tfoy. (n?* acuspifcis, nBihouH,

adepsjaxungia, «'jsr/^tA^. adminicula rami in ceruo:? ru cornib.quiimjpedent antefronte, oi «fcoyTsft?. adrianae gzWinx^izdfjoioc^/iH^

^hiKf^olths*

aegiihus, 0 cdyi^os,

aequametij, uel dikrimz ca pillora, 10 Kv<r(aiicc •rf ^;^% ^faloaccipitrisfpes, oou.<m ^toIiusauiSjO o^TaAwf .(Atk)^ agnationes, ctl '^ct<^v<T^s,

ala, H-^i^^vf^KjH ptOC^hi^^

alauda, « a^fvs n5§v</h5, quse aute galerita dicit, graeco noieproprio carereuide tur. ho^oy enim i.)(^(biy Ariftotelesuocat*

alba, 'ToiKAim^

alba auis ex ardeofarum ge nere, hh^ms*

albardeolaauis, QhJh

anfer, oxuu,

antennae,pars fcilicetintaj:

lis fupenor, ed k^ouoh. antiae, . 70 Tr^Gnsiuoy*

anthiaSjO a^fe,facer pifcis,

gr^ce quoc^ tdpos tx^i^s* anuSjUel p odex, 0 ci}^i , aortauena, « (xofi^*

aperpifcis acheloifluuii pe

cuiiaris, dC aper fylueftris

OfiStT^QS,

apesapedisauicula, hkttiss

K7rd</1&'» apex^crifta, 0 K6<pQS,

aphareus pinula, fub thyn

niuentre, oKcpaf^s* apis, «ftfcAi-^a:.

apii rcx^Sci<n?iivs ^ycOitiJdiy^ aplua, « «^vV.

aplyfias, « cw5Av<rfW,fpogix

genus, illotariam Theo?

dorus interpretacur* apria, quaefcrophis excidit

cumcaftratun Hnsfnfix, apria,« Jcpr-Tif ia,uirus fuum,

qle equoru hippomanes* appedix,« hRcpvocs >^ iKdpvocs aquaticulus, lol^mcnoy, aquatile,

aquila, o^x^-ns^

aquilafuluia, 0 fiihcupeci-nsr aquilamorphna, oy.o§<pv6s*

Theodorus aicn^uia di^»

cipolTe^ aquiiamarinaauis, i

Qihiowcriis*

aquilaaquaticajC^fJt!? et^

aquilae ipecies, quae uerar,,

&:germanaEdicuntur, ol

. yv^irtOi-oci^Pt,

aquila ]eporaria,AflC)^ Oi^cves . diios*

araneus, ox^ixy^s^.

archanus,ue! archanaspii

fds^ 0 oi§y^vos<^

ardusurfa,pifds, HKOK-ns*' arcus pifds, « ^i^^ovff^

ardeola, c^ouMsr

arenidum/eu arenuientu^

'7d'4'CcSvf6y,

argatilis, « ccKou/SvTkiS:, quae

dC fpinus, fiue ligurmus

auis,

aries, oW^*

arifta,uelariftulapifds, «

CC^^iVK,

arteria,

articulus,

afcaiaphusauis, Qdorx^c

hcccpos* afcaris, «5co^fl?,Iumbrid

fpecies. tipolam alibi in^s

terpretatur* afeil us pifcis, 0 hos*

afilus, cfiTsf^^

afinusj&rafina, oh^hovos^ afinus Indicus, ovosivSyJc^ afio^auisnocturna, Go-Kaisj,^ afpis ferpens, « dcu^is*

attagenaauis, cKz^Tjayvy^ attendo neruus, ol-m^puos^ atherina pifds, ncikdivij* atramentum, o^cA»?» alibi

^oKos,

atricapillaauis, fiO^tcynd §vcpos* b^v4»fl^* auditus, - . II «>^^

« CC^THQM, 0 i^v<Av}SS*

VOCABVLA LATINA ET G R AE C A

aiii3rexairicuIa5 0^£V^t/^ calua, lox^cMijiy^ tipeda, «f<rjoA«r^4o«,

alibi fenatore i nterpretat caluaria, ta ^fiyfix. cerago fiuc cere?,^ xg^iySas^

au!cu1afdicet,quaeeade caluaeparsferrata, n^ctdiis. cerebrum, elymx^othds^

cum Trochilo* aluitium, «(jjtAaitfoW* cerebellum, «^fc><i«j«Ai?,

auis, Ho^is* calx, n^ififd, cernuapifci§3 o ^^ft^k^

auraca, o^d<pfvs* camelus, utApt^^s* cerruspifcis, »<riiccfis^

aureha, H^avthis^ ^ancer, cn^fm^* certhiaauis, oKifdios^

amimdiszmSyH)^v<7V(jLvf>t^^ cancellus, 70KX§Kiyt6if^ ceruleusaui^', okvcwos^

auris, toovs. candidij,fiueaIbugooculi, cerui,cumprimumeiscor

auxuma, « cculis, ide quod w a^hsV* ^^ prodire incipiunt, ccl

fcordula» candidi, olAdti®/, wecTlec/iicu^

B caniculae pifces, ia:(rx»hix* ceruus, 0MajLH%K(t<p'^^

BAIaena, «^«Aoaw, canidpites, olKuuoi^^cc^m^ ceruixuuluaepars,«^^%<t

baleruspifcis,o^«A<^(jj canis, ot^uKvoiy. ceruixuefficae, onstyhcs*

barba,feumet5, rhyiveioif^ canire, <rxt/{%^ ceruix, Hhrmiiis^

bilisflaua, h^?mIcu/8&, cantharus fcaf abeus, okxi/ cetuscete, iokhtos^

bilisatra, Hp^?M(d?icum<, capellaauis, «ca|* (%©-, chalcisau^, «5;^t«Ai£tV,cuius

biiis,fel, ^ Hp^h9. capillus,pi!lus,uillus,«%/|, Homerusmemimu

bifulca, ^ iK<Aiy^hL capito,pifdsemugilumge chakidaanimal,lacertifer5

bJatta, H '^ocatHsv§iS* nere^mugilemetiamalis: me/pedes, HycchKis*

bolif sna polypi fpedes, « bi interpretat , o Kitpcchos. chama e tefta itedis, uy^m-

Jiohiicum. ^ capra, «<a|, «(/lo/xa^ chamaeleon, oyaitouKmy.

bombyx, ci^(jft^vAi<j?,infe^ capricepsauis, ocuyiKl chronus, o)^-4>^ )Rpm

digenus^ ^«A©-. etiam icsa^j^&^i^,

bonairus,qui6^monapios caprimulgusauis, oouyo chryfalis, H^v^nchis^ThtQ

feraeft, oHtQvccc^os. caprire, Tfctyil&y, (^^'^«f- dorusiterpretat aurela.

bofcaauis, «-ff"^» cap«f> HKicpcchv. dcadaiir^mucxalibi, 7«

bos,6c: uacca, oic^H^zss^ carduelus, HSfocvTris. tiijiyovicc^

bosaquatilis, ^ oMs^ caro, «<r%»|, dcadaf oil^^il,

brachium, ^ 0 B§t^ictiy. carulusauis, oh9§v7^u cicatrix, «^Ay!

brachiadrri, cciT^iKrtccvcu, cartilago, oxovcQ^^qs, ddndela, HTsvyoKccyiTrii

brandiiae, ii!i>§<tyxU, cartilaginea, 7«tfUa;c»* ciconia motana aquilx fpc

brenihus, «^f^^lo?. cafeus, hiv^os. des, coPSTratcM.

brilTusechmorum fpedes, catarrhadaauis, 5««: cicuma, owKiifofccl

o^sio^os. ^ TOcffkmHs. dlia,palpebrx, «Kas

brucus, c«^a«te. cataradesauis, oh»7X dmex, «HPftf/ (d.««^^

bubalus, HMfds. f<^rt,s. cinamomusauisinArabia

»ul^^> o^t/«f, catellus, To^rnx/KotKioy, 0 KivayLCdfios

biKdna,fpec/esteftainte^ catulus, o<rKvyiv&. cinchlusauisl cx*vvA(;^.

cSorum, «^ «^^e/|. catus h y<thl dndus, TlMe<^ux.

buteo,accipitnsgen^trior catusfyluefi «>«A«^k, drcusacdpiter, o^'^^

diaenamatefticulorum czudz,Tooso7rvfioy,HK<^kos. drrusinfedu, 5^oV4<^^

numero, c^icj>^^ caulisinpennis, oH^vhos. dauiculahumerus, «1^«?.

C2S u^ j- caulium, tWva^V clerus, uermiculus infeftas

Accabare,perdicum cebus, ^^«^@-. apumaluearia,qui&py

uox, mKn»hi(^y. cedli^ferpentes, «Jw raufta, IicASp©;

cakar/meaculeus, 10 <pxivouocp^s, coagulum, «W^.

i^^rSr^^^^ X ' ^^"^.^P"^' 5W^^j>o^ cocaliafpecies^teftatedis,

ca^cangera,7K7iA»x|(,(^oj,«, centipes^&marinaquo^, T«x(to«W

caltdrisams, lKfl:Ai*i^ uttcrreftris^qua^a^cea- cochIea,t«rbo, ^ srcV^^i^-

cochka

EX LlBa

cochiea, onsx^o^*

coitus^ no^fioc,

cholago, u^hccs,

colaris aufs, o f6hcc§is* coies, h Tp^ivios^

coIHqu amentum,quod ex incremeto fecernirur re* folutioe pr^ ter naturat-ra

coloftra, Ki rfocpcchiJks* colota auis, « Kco^ioorrfjt

colum, 0 l^^os-irh) Koihoy^ collum, 0 Tfx^nKos^o hr^y* columba, « Tj^^s-sf a»

columella, nKm^^

collurio auis, q K9AAt///a)//, commofis excrementum

quoddam cer^, « ftiW conger, o nsyyfosr

confidium inauguru aiki

plma, « (rWJiJ^ix,

COnuuIilO, ocuJQca-iios.

copulajamentumj-^^ «^/^» cor, « Kccf<AiXr

cordula , alibi cordulum , co pifcis, 0 ii^f</ivK6s*

co rniXj « HSfmH-

cornu, '3^ Ki^xSr

cornua partes in uulua^ 'nc

cortexj « ^d?Js.

coruus, c fo§xl.

Coffi, a-Kbi^HKiS ^« TO)^ cflLvi:

^^(ay^itz Theodorus in^:

terpretatureos,quos pi^

cimartijuenantur»

cofta, uwK^^L

coturnix, « ^'^^i*

coxa,nates,cIunis,canis in

talis^parstali fcilicet, t^

l<^oy.

coxauel acetabulum, « m

crabro, o «vdfms^n ccv^fivH» crangines genus fquill^j

Ki ji§ayyQVis* crex auis, « Kfl§,

crifta^ 'TOKkh.Kouoyr

crocodilus, ok§oi(s</1&Ms* cruftatajquibus crufta pro

n ARISTOT^ DE ANIHALIBVS,

tegmine eft, t^ fLxKsao

SfCCKX^

cruftula polentis obduda uetula, nyfccvs*

cubitus, 0 TTHXVSjicj 0 dyKiay*

cucuius pifcis 3 dC cuculus auis, 0 asKK.vfr

cucurrtre gallinacei gene* ris eft, nsKKv(&y*

culex qui mulio dicttur, o

KVl'4'*

culex,mu lio, « liiTris*

culex, oKdvco'4'*

culicilega auis,^ wtTcoKoys* cuiculus lepus, o i^cta-vTurss* curfor pifcis, o <(pofjLccs* curuca, « fcTuAcc/^^jalibi « vttq

Kccis*

cutis, 'Tn J^if^x,

cute pro pennis habenna ,

TX a\§^07ffifCC.

cynchramus auis, o Kvr^

cynocephali, ot KuuoKi^cc^^ot cyprinus pifcis, oKVTrfivos* cypfellus auicula, quaeea

dem cum apodibos eft,

oKv4^Kos*

D

DAma, «7jfo|,

Dafquylluspifcis, c

<Jlx<rKvKhos*

deiatio, « epofk*

delphin, o Ahd^s*

dens, oQ<^ovs*

dentes afini ex quibus 2^=

tas dignofdtur,flf yvoo^^

v£?,gnomones. dentes maxillares, ol o<fhv-

Tksyo^^^oi* detibus ferratis animalia ,

'JtC H^f)(^fO<lhv7CC*

dentes qui gemini dicun*

tur^olK§ca/7Tifis* dentes c^niniyiKUJjoSvTts* dentibus exertis animalia,

•^yKvAMvfcc. detes exerti, ol yccvMoJhvri^* detatii utrinc^, 'S> ^ij^oSuu/^

0 m iOTTSVS*

'h lepvu-i^oyt, 0 i^ccKTvKos*

yfis* depes, diarium, di^tus^ diffidium in auguru dikis

plina, uhiJjpicc,

diffimilare, 'ToxvoiiOioia^iS* dodrasmenfura, « -zs-aAo^s» dorfum, % vmioy^

draco ferpens, o <fy>KKj^y^ draco pifcis o <^ccK(ziy*

dygnis animai , quod bC

chalcide appeilantj» /'y-

yvis^

E

EChfnus aquatflis* 0 lj(iVOS*

effluxio niK§va-is*

eiecticiaoua, -TsclK^Qhi-

\j.xhk EIedona,poIypi fpedes,

eleginus pifds, o Xuylvos^ elephas, obJupxs.

encraulus, oiyK§xv?.cs* epipetrum, % iTnTr^fsy* epiolus papilio , quilucer*

narum luminibus aduoa^

lar, 0 h7f}o?los*

epinragespifces, oll7n[§sc-

ytou, ephemenj diarium, 'xslcpy

^^oy, equ es formica, o lnrmo^vf

i^vi* equus,equa, o^^ul^mTros, equus fluufarilis, t-msos

TidTXfUQSr

equiceruus, olTnrcKccepos, equire, l-m-moijicujsiy^

eq uimul^^ oi l-wmoiHKox^ equifelis, ol^wmovfos*,

erica pifds fpuria, « -^Kxjis* erithaca, ulfiQocKH^

eruca, « jf^fOTr*

eruum, o o^o^os^

etelis pifcis, ntrkKis*

excaule, %^KccvKsy,

excremeta, t^ 'Sfi§t'T!afuc7x expes, 'To^m^.

Ee

0 nk^i^

FAdes, '^ TfocroiTroy, felcula,feu riparia, «

feuago purpuraninij « ^i

fauare,

fciucesgatturis,

i&uus,

fel,bilis,

feiis,

femen,femar,

fiber,

fibra, Hlyj^sUoios,

fibulaoffisnome, u^T^JiVH,

ficarius culex, o4v§*

ficedula auis, « ovm^-is*

fidicuia pifcis, o fd^nfos*

fiiflpeS, 'TO ^ifoTPSOtr J(^ 'fi

fiorusauis, c^^B",

fios aetatis, » «xft^;.

fiucfliones, Ttcf^^vfiZTX

fluta,fpargus, «fvc^^.

fluuiale, <J> Tstrtc^oy^

fluxiO, nih^vcns*

fcemina, ^tuKv,

fcErus,partus, ^tyS^voy, fordpaEupedisforceps un

gula, «^«A^»

formago, « TfvipQthis*

formica, ofC9^fa<|.

fiingiliaauis, hcsxI^h, fiingiilarius accipiter, o

CuTl^iOCS hfcc^,

fiingiliago pari fpecies, o

Gtn^iiKs cuyi^cchos. frons 'TDii.irmTsoy,

frugilega auis, oozri^fta-

Tiojcs*

fiica paruajpifds, '^cpvxioy fuca pifds, K ^vxls*

fiid,qui inter apes degiit,

QkXMCfiluJiS*

fiiiica, 0 xiTff^os,

fiilio,infeclam quoddam , o m^«.^os*

fuilo pifcis, 0 4vAa|/*

fijr apis fpecies, o cpmf^ fofaneipifcesj quod fijfim

V0CAB7LA LATINA ET GRAEC^j

retibus capiantur,e quis H

bustliunni, paiTeres, d: TjAleculf, '^i^tJ^ce^

alij, Uxv^oilx^vis* xlhaieomasna,«f«!uy4j»

fufusagrefiiSjWjefaxTt/;^^/^» halcedon, H&Axvuif^

G halofaclinefiosmaris, a

GAIadesjConcharum oc^^a^x^^*

fpecies, hy(txk<ks* bamis, ^f*^^»

galena, HiiohiMo^vx* harpaauis, uafTrn^

galgiiius, oK5A/o^aiibi oxi- heiedonapoiypifpecies,

Aw^.alibi enpAi(^. «ImSvv*

gallina, HcchiKfoocs* heminae dimidium, wa-

gailinaceus, o «hiKr^vooy* galiinago auis, o a-HShoTT^^* alibi ^(nohoTTscf, gammari, hi ^skkoL

gauia auis, o hccfos.

gena, « yvoc^^^

genicura, «ym

genu, 'P yvv^

lUH^iuhioy* herinacei, k lxivQi)(i§crcclou hiatula, «x^i/x*

hinnuius ovijifk^

hippardium, «^ t^ccf c^ic^* hippeus cacri gen5*,equeSj

0 ITTTfiVC*

hippomanesjci) m-srcfctfo/sf»

germangaquilf, oiyvHo-iot hircinx capra,qu^ genita ' ' ie habent maris,6(^ fo^mis:

dirot gibbsegenusfquill^, h

giber, rro IhkKTfouJoy,

gingiua, 'to ovKoy^

ginnus innus, h ym©'^ gladius pifcis, h §icpks* gladioius , qui lolliginum corpore continet,'?!? fiqtos.

nae, cci i^ax^vca. cayis* hircus fpongia genus, o

0 Tf «^?.

hircus h r§aycs^itz etia appel lanturm|ne, fiue haieces mares,cum fcetu impleri foemina incipit*

hirfuties, HjlxcrvTHs*

gian^jquiet hygna h rhculos hirundo marina^&r terres

glans penis extrema pars , fi:ris ♦ nyihiJioi]}^

h Mhou/@^, homo, hi^u cu/b^ctiTTOs^ -n

gians i. teftaceo genere a* ^ff^*

quatiieanimal, oMha^oSr hordeaceo morbus equo^

giaucus pifcis, hyhoanos* rum, oK&liccs^

humeros, cSft©'.

humerarias neruus, h my^

cdcc,

hyaena, « vcuvcc^

hyperina, id efl:effcetapro

pter nimium partum, &

M^hvTCi^iv^^

hypochondrium feu fuB^

carriiagin eum , ^ 'ssm"

XpVc{^iSjf^

hyilrix, hvsfif^

I

IBisauis, «jjSif^

ichneumon, uefp^ fpe- cies , dC quadrupes ani- sial

glires.	01 Ih&oi,
gobio.	0 KCioJ^iOS^
gobionaria,	H KCoBItHS*
^ul<L^h svuisxpS.K	) 0 Gio-ocpocros*
gurgulio, "i	syccfyic^icoy.
guftus.	nyiva-iS*
gutrur.	h hcc§vy§^
graculus pifcis.	, hn^fccKivos,
gracuius e monedularum
genere auis.	0 HSfCCKlcCS,
gregaie.	'To uyihouoy^
grelfile, «t^	y70§^T,iisy^
grus,	hyl^ou/^^

EX LIBRl

ma!, o^<A?^|/»

lecur, •nniscc^^

kcorinus piTcis, h htfxI^s, iecoraria uena, HHTmrdni^ ieionummtermteftina, «

iencaculum, 'foxxfKTur^^ ignaria auis, « 7rv§ocAis* ileus morbus mteftini in e*

qUtS^ 0 iiKiOS*

iliacusexturdorij genere,

« Imks* ilia, 0« hscyovis*

improlisjinfeminis,© ocrovQS inceflus, htto^^x*

incubitus.j ol.7r(aa(r^QS.

S ARISTOT,

lana,

latax,

lateraj

ieaena,

lendes,

lentor,

leo,

lepus.

DE ANIMALIByS»

«ngluuies,

ingreflio,

inguen,

innus,

infeda.

0 TT^OM^OS*

H^kJiais, 0 ^TS^iy, oyiwos*

intemodium indigitis, «

inteftinum, •» ^T^^oy, iuba, H^ouTK.

iugale oflHs nom€,«i kX&As

iugulum, H(r(pxr4r

iugularesuenae, h^r^ccyiit

Jks, ioiia pifcis, « *Va/^

iulus, ohhds*

iumentu ueterinu, 7t> Ao-

(^TSfOy^ iuncoaufs, o^omKhos*

alibi

0 ij^motiy*

luuenca, HViOTts^ut xKiKf^- e/(P-(joy h yio^TJiJiSjgdllind^ iuuenc^jnouella alibi,

L

LAbeo pifcis e mugilu genere,© ;^'M.ft)^,alibi

labrum, 'ro^^Kos^

I^c, rroyKKoc,

lacertus pifcis, o <rauf®^. lacertus, o<rcc0^os*

lacerta, H(rKv§cc,

Ia(fJes, 'ro li.ionvriQiJoy^

lacuftre, rrovihiiQcniisiy* ^ainia pilcis e cartilagines ^h uTicci&iccr

'TvtQjcoy* mamma, o^cc^os^

ohkroc^. mandibula, Hykvvs*

ivctffyiccyice* manus, «X^^'

H^xjLVK, mantichoras, o^xv-nx^fxs.

oinsnJks, marinum, -rs ^aKccTJioy*

HyTiii^oTHs, marinipifces, olMcfivoi^

0 Atto^, marifcae, cci huofooicf^s*

o^ucyciis. matrix, u^i^x,

leporaria aquila, oAscrto^o-

VOS «i^^S*

leuiraiapifds, oKGio^ocros, leuis muftelus, ohMosyccM-

os*

libellapifcis, nlvyouvct, Iibyus,alibi Iacdus,o AijSvoV» meduIIa,o

macricesiuefparil genere, funt ueluti duces.Ki uH^cci^ matrix auis, « c^Tvyou^r^cc*

maxilla, « caocyiLy.

maxillares detes, olyo^iQi

O^OVTicS,

lien,

lienariauena,

ligula, « udiy?ut>-7J$s*

ligurinus auisjfiuefpinus,

« KHSCvSis*

limaces umbilici,o« hpx-^*^ Iimofa,limaria, « Tnihocyds, lingua, « yKu-TJx,

iinguiacaauis, HyKon^is* lituus pifcis, 0 SiS.

0 csrKloj^ meleagrfs auis, m yi^.iucy^is*

H cmhlwiiis* membras,adis, « ^fccs *

membra, rrcc^i?^^

membranis ficcis uolatia,

'rk cifiKcaTtc* membranae, quibus fcxtos

inuoluitur, ol yu.^ks*

mebrana cerebri cuftos, « membrana, ov^y. (u4vir§^ membrana, o vu4y*

liuia colubae fpecies a liuo^ menfisjid eft menftrua pur

redida, HTnMiocs, gatio, rro KSCTtci^vioy ^

locufta, oHk§cc3oSyH(XK^s* menftrua, TtcKXTccu^vix^

loligo, HTtvU:* mentum^barba, ToyLveioy^

iolrj, oli^vSoL mergus, Hod^ijx^

lumbi, « o^rcpvs-yicj «i 4oto(L merops auis,apf3ftrum uo

lupuspifcis, oA«jB|»«|. catur, oul§o4'

lupus animai, o Awxe^ lupusauis, opivms*

lupus ex infecfHs, o Kvkos* lupus ceruarius, cTmvUt* lufcinia, HodJ^cay.

lutariac ♦ «t «iiyaJAs.

merula,8sr auis dC pifcis, m^^v^pos*

metachoerum lefus fuis fce tus,pofthumu,aIibf apor- cellum, rfo ^^-rccx^^W'

miluus, oiKTivos*-

iutea aufs luteus, ox?^{ef<^s* mingenaa ex auerlb, -rk

luteoiaaufslutea ,»;^A6)e/? oTft^sfKmKitcjTcc t^Tr^o^if

lutra, H<^vJ^is* fnmnsc^

lynx, HKvy§. mifcella,miftfo, «o-t/rKe^^?.

lyrapifds, «At/far* mitiIusetefla£tectis,of£v^.

M mola, Hyi.vKv^

MAiaecancrorugene^ moles, ^ GoyKos^

ris, «t^ou^ mollfa, -rcc iiccKotKix^

maiida afinorum quidam mollfceps aofs, o ^lccKxm^"

morbus, HymKis* k§xv(^s*

malieolus, 'kcrchv^oy^ monedulaaufs, ons^oios*

maiIeoi»pifds3«<r^wf<«yflf, moa^dttlapifcis, hi&x^

Bq ^

VOCABVLA LATINA ET GRAEC

monftnim, tItLsccc. ni^u,qoodpupilIaambi£ montisfrmgina auis, oo^O' ^^'cTmh*

mQfmmpiCds, df^cfi^v§os. noam, ny?.^!.

mucopifcisemugilomge nodus,fiuearticu!us, okgv

nere, cf<vC«i/, alibi nota, -kxrisy^ioy. {o^vK®-.

li^loi^, nympha, «vv^k,

mugil, 0 Kisf^s* o

mulio, r^Ccipur, ^ ':n>;w^,y,

mulus, oH^iovQS,<^o6f^\^g. %^oacz, 'fic<^7tm^oif

muluspifcis, H^iy^^cCi muitifidus, 'sToKvoj^olns, mur^na, uyi\j§cavcc.

murices, h h^ifccihs^ murinus i^iids, 5 it.\i&i/os.

oculus, 0 oq)Qcc?i^os,

oculata, pifcis, h^ihoujzfosr officiales , feu inftrumen ^

tales partes, ik ofy^vim

liifH.

murus pifcis, 0 (iv§os ♦ mas olfadus, ^ « oa-cp^Hms.

In mur^nis* ololygo,o iKoKvmy^ uox ra*

mus aquatilis, uel teftudo lutaria, h liwSyK^ 0 wftvj*

mus terreftris dC aquatilis, h{ws*

mus ponticus,

Tiids h^ mufca, mufculus pifciSj

yoi^PS* muftax.

^VSTTVV^

n^ijce, h ^vsi-

HVTTf^VH*

narum,

olor, 0 Kvxi/QS*

omafum in uetre prope re*

ticulumj h l)[ms.

omentum, 'p iTTiTrKooij^ orchylus auis, h Q§xiKos* orcynes pifces, 01 o^Kouis^ orfodagna« ofo-ec^ccws^qua aft interpretari pofTe mor^

dellam, muftellusfpinax, hdn^v^i oryx, ^ oo§vf

CSSytiKiOS^ OSOillS, 'TOCSOUJ},

muftellusnebrias, o^^fltAio? osoris, 'm^im.

muftella, uyoiKkiviB^s* offifraga, ,^^^^-;

mutis, «fcuW,qu^etf^'= oiTole polypi fpecies, kU fc63^, ideftpapauer appel- toKis* ^ ■

latur* oftrea, TicT^iuvo^icc.

N oftrea conchae, iko^ics*

NAris promufcis eti^ otusabauribus^quafi auri am inelephante, 1 tus,auiseft, ^hMs.

l^HKrp§^ nafus, nataab, natatile, nates, natex, natrijc.

nfis*

n v^cns,

'h y^sifi^^^

0 yhz^ws^

u VHohfjs^

OUipera, tcc moronsc*

ouis, ^ '7f§d^ct'py^

ouum, 'To oidy^

Ouaeiedicia, 'zkh^tK^d- Tiiyicc*

P

hv<^os. "J^Hgruspifcis, hcpky^os.

nautapo!ypi{pesoi^ca^T/A«5? J_ pagurus, Ji7rtx.yzsfos.

necydalus, hviKviAoC' palatum, nvTi^acc^Kj hi§cc

?ios infedum inualidum vds*

Theodorus interpretau palma uola, 'td S<^cc§^

neposexfilio, hl(i<!^^s* palmamenfura, ncsn^xyji*.

neruus, «jnjnvfo^, palmipes, rksiymdTii^wj,

A,

palumbarius acdpitcfi

h<f«Ji)d7V7roshf«i* palpebrac,«t jBAt^fltfic^r, ^

cilia*

palpebra, 'to ^hicpcc^o^^ palumbes, 4>«4 0 cuius ge«

nitiuii inuenio, ^sflfJBo^ palumbes, « cpccilce^

paluftre, rro ^Kiiivcuoy^

pancreum a carnis multi*

tudine, '70 TTKyKficcs,

panthera, n7m§<AscKiS* papauerpifds, h^mii/, papauerculii excrementii,

qaod primij a pueris emit

titur, 'jo ii.nKivioyt,

papilla, «&«Ay»

papilio, « 4«^»»

pardalus auis, 0 Tm^d^ccMs* pardalianches, ^ TfKf^ccU'-

uyx^s^ ^ ^

partes, T&^tf%

part^*, ^Xii^fvoy^^ ^KVff^cc parus auis , 0 Kiyi^ctkds* par^ monticola, h cdyiSschds*

cfmds* parturigo, « &>Msf

pafferes aues, rxsf^SicCt pafTerpifds, n4^^cc^

pafier, o^v^ds^

paftinaca pifcis, h Ifctym^* paftinaca beftiola uerticil*

ie fimilis, h sxcpiXivos*-

pateila, nXiTf&s*

patella fera,que etia ^sch^^i

oy ovs, ideft marina auris appellar, « MTfks ay^isc, pauo, hitKpjfr

peCtUS, h U§ci.l^i^ ^ SH^©'.

pectunculusjpecl^en, oKr&s pedeftre, ^ mffl|/«.

pediculus, h ^o&f*

pifcis etiaeodem nomine. pediculus fer^, 0 ^^&§ «^os pellaardeolaefpecies, #

TTiTiiOS*

penelops auis, « TTHv^d*}* penis genitale, «^ cu/Loloy* penna, '70'^i§dy^

pennarijloco quibusciitis

EX LIBRI percaacdpitcr, ottI^kos

percapifcis, « srfcfxif*

percnopterus zquilx fpeci

eS, Q-T^VO^TflifQS^

perdix, 07ri§</li§*

pernf/eu culinf^of ;ca)A W pes, 0 TTvg^'

pes^crus, 'ToarJikTiOS*

phalangium, ^(pc£h«y^io^^ phalanxanimal, o^scTiCcyl. phalaris auis, « cpxhcco^^ phaleria, » ^x^ve^c^ ♦

phanger pifcis, G^xy^§os* phafianus, o<pxajco;os^ phocxna, « cpdiHMvx^

phoix,feu phoicus, o (pmf^ pholis pifcis, « cpoi?ds* phoxinus pifcis, h cpolmsr phucapifcis, ucpvKts^

phuca parua, ^ cpvnihoy^ pica, nKi-TJsc*

picare, Ki^TJcoi/^

picatus cercus in alueari^

buS, 0 '7rlO^QKK§0S*,

pic^ marti^, o cP-fvoio^oc^^HS pilaremalumjquod mulie res inuaditjfi pilum in po culo hauferint, o Jixiscs. pinafpecies teilaintedora pinnae,?» •^i§vyi», (« ttivvx, pinnula fub thynni uetre, pinnother, o myvo^v§. piphex auis, e Tricptil,

pipo auis, « TTiTr^x^

pifcis, 0 ixdijs.

pifcatrtx raia pifcis, 'c kA/ «^ pituita, '^cpAiy^^ (Bkrros^ planipes, np s%yxvo^omj^ platese aues, el TnMmviS^ podagra, « 7roS^xy?x^

podex, OTr^cnKrks*

• podexanus, occ^xps^

polluere, femen per fom*

naemittere, ll ov&Pcio^TJ&y^

polypus, oTivKvTrzs^

pompiIus,quem timy w5-

AvjTsouu polypi uocant,

S ARISTOT* DE ANIMALIBVS.

poples, olyvvs:,^ iyvvx^ uoIans'in iucemam,utla

porphirio auis,o '^fcpveh^* gne auingat, adurit ♦ Hinc

portae in iecinore, xi -csvhocz^ prouerbiu , Trvfxvsz ^Qfos^

prf cordia et cindt^, h cphL- in eos qui iibi mortem af^

praccordia, ^ ^§<^is* {BiS* cikunu

RAbies, raiamas, raiafo^mina, rana.

praepunum, ndKfOTFo^tc^^

primada^, «* Tf^i^^f^oa^

priftes pifcis, o tcj^is^s^

pronum, •/» tt^xvLs^

propherus cruentus qui^: dam humor,qui inter dua raucedo, asmebranas continetur, rediuus, cum foetus in utero forma regulus auis, ri incipit, o Tsfocpi^os*. remora,

pfittaceauisindica, n-ln- renes, TocKH^ ren,

ptynx auis , qua eande cu repno, chalcide eife gda credunt repdle.

pubes, HH^H^ (o^yilvyl^

pudenda rFX cdJlo^x*

pulla,feu fbluia aquila, o

^iK^XiTDS*

pulcher pifcis, o x«^a- vvuos* pulex,« 4v^«^^ 4v2ii0s.ui^

i Kv-tJx^ oJ^iCTOs* hMtiS^

•0 J^Xi^X^QS*^

o3§oiyxos*

0 K§QTQi'if*

o^xai?J^S*. K \y^vms* ol vicp^Gi^

0 ViCp^GS^

refimatum, tq ca/caaiM^*' reticulumjuel arfin eum,

KiK^cpxKos^

rexapum, cJS^Msvjt^

ricinus focdum ammal csm nibus infefl:5,o Kiwofzlsns^

der etia,aranei Ipecies eiTe* ri(ftu,qu6defi:adunco, -sb

pulicaria herba, « vsffv^x* iTTiypvTroy^

pullium 3 quod equa ante rictus,roftrum> ilfvy^Si

puHum emittit, ^TrcaTaoy^ riparia»

pulmo, oTz-y/i/ft&^^ roftrum, Tofvyp^s*:

pulmo aquatiliSjO Trv^yuAy^ rubeIlio,ueI rubellus pifcis

pumilioneSj olvccvoi, ol§vieAH9S:,ol§vS&.vos alibi^:

pupilla, • « xpf «♦

purpuriirum,-^ cu/JjolfcihQv, purpurae, Kt Trofcpvfccc^ pus, 0 Troios*.

putamen, «^ Kihvcpos* putamen non tamen puto

rubetarius accipicer,c^^tty«

Ko-^shfxl^

rubetra, « ^xTiSt.

rubeta, « ipfvLH^

rubidlla auis rubecula, 5

TTVffVKXS*

propriumidgraeceefTe,» rubri, esl^v^lvoU

^o3oKh^ ruminalis pifds, oi^§v§^

pygargus aquil^ {pccies^ rupex auis, alibi hiariculS

Theodoruspoileaitalbi- uocat, o^^fxc^iQs^

ruticilla, ocpQiviyf^vfyos^

s

SAcerpifcis,o cuj^ixs.c^i etia anthias,graece quo c^mkfos l)^vs^ qui6<^£cyAs» 'Tnxs dicitur*

facerferpens, «%«?♦

cft dC paruu animal , quod falamandra, « snscAflrftoy^^fl^

Ee5

cillam interpretari, o ttv- yx^yQS.uoczim BC o viZfo- cpQvos , quod Theodorus transfert hinnulariam» pyraufta uermiculus infctf ftans apum aluearia , qui QC clerus, o 7rvfxvsHs<

VOCABVLA

lalitiam, uciMctcpahcomcms*. falpa, ^ « {nxATr»»

falus auis,o a/yife^gijfcu?

nonunqu S, diihuxifi^^os'* fandaraca,genus cibarij a*

pg duricie cerg,pximum,

fanguis, ^dyLx,

fanguinea, '^^cuiioc*

fanies, oi^^u^*.

faperdis pifcis, « {7K?3#J>K fardapifcis, oj>i)(ixs.

farda, o}i)i^&*

farda?, mjixicu^

fardinx, «t}ixi<PcS^

fargus, ^ ha^fyos*

fargus^pifcisemugiiTJ ge^: nere, oatcfyos^

fargini pifces, ol at^^ymi* fatheriu animal,-*» avchlmy* fatyrias morb^, « avnvm.s* fatyriii anim al, arccrsv^ioy* fchadon apu foboles, o ^-

fcapule, m miio^mhkma^ fcarab^us, o n^cv^ccfos^ fcarab^us taurus, infectu,

c nScfaMos* fcarab^us pifularius , « nscv

^ccfis* quietcantharusdii

citur*

fcarabaeus pikis^o hscv^cc§qs* fcarabaeus galleruca,«ft9Aa

fcarus, o(n{k§os^

fcombrus pifcis, o a-Koyi^^os fcordula pifcis,« a-io§</lvhH^ fcordula, » cc^lisi.

fcorpius pifcis, oa-^^^mos* fcorpio ^iicis fccmina, «

<rHS»f5rfV*

(cortum, ooj^vs*

fcortumpellicula, qux te^

ftes continet, « o^x* fecund^, rkCsifoy^

f€cundae,quibus foetus in^

uoluitur, Tkxcom^

fedimenta alui, i^vTnsn^ac

fellulariaj n\e^fMx^

LATINA ET GRAEC

femengenitale, o^o^ls^^^

feminariauena, HcmiiKt- ivns*

femitalus, oHiMtftsfxycchos* fempafiones aues, ol cd&a--

KOOIlTiS*

fenforia, tcc ca^muoicc* fenfuu fedes, '^ cd^Krnm. fepia, HorHTiicc^

fepium, '^ a-^TTtoy^

fepra tranfuerfum,fiue cin

dus, <^ikl(ni»i^

feptum,pr^cindus, vivTro

loiicc,

ferpens, oocpis*

ferpens marina, o o <J^s Sx-

Ti.cci^idS*

ferum, o Iffos*

fetauraeiuuenc^,qu^da in

Epiro,qua£etpyrrbicae, cci

^'csoiccvqoi^ feuum, •ra fffcccf ♦

filpha infedum, « aikc^H^

filurus, nyXcwis^

filuia auis, qux rubecula

aIibiinterpretat,o Ifi^xtfss*

fimia porcaria, o ^ifOTnk-

fimia, o Tri^uKos^

iimilare» 'f^oyioio^^is*

fincipul caluaria,*?» jSftr^^ fireninfedumeft quodda, ar&^yy^

fitta auis, « ai^iu^

folida ungula, « hisKy^

folipes, '^umvvxoy^

ibrices, ol ^^^fcuoi iwis* fpargus, Hfvccs*

fpatagus echinoru (^cci^Sy

0 ojjQcrccy©'* fpina, « KKccy^ac^ ^fk(}S* fpinax mufteilus, h (^n^vdi

cca-ycchios* fpinusfiueligurinus auis,

« ccmv3is:,(iue: (xnscv^i^s^idli^

biargatilis* fpongia, c csjoy^©'^

fpum a pifds, h occ^fos* fquama, nKv^is^

fquatfna, «ftW^

fquatraia,o/iwJI<t»r3 rhino batus,

fquillafquillus, ohsc^^ fquiilaparua, 'nm^oy^ ftabilis,etfellularia, ^

ftellatus pifcis,ex muftello rum generejftellaris alibi,

0 KSiQi(^S*

ftellaris auis cognomento piger,ex ardeolarii genes re, 0 (xsiQ/ccs^

ftellaris acdpiter, h(xsim^

fteilaaquatilis, eocs9§^ ftellio, hcca-HSC^scMTHS^ ftercus, n ns-^pfos^

fterilitas, «<w:«y<cf.

fternutamentu, h •s^xfi/.os^ ftruma, 'Pk§cuj§o^^

ftruthio libyca, h sf^^os <^^ AijSvjf* fturnus auis, h 4c^f o?,sc^ «

fubaquila aquil^ fpedes,

h vTTcuiTDs^ h abent tame co

dices quos uidimus , non

vTTcui^Q^fed yvTTcui^s qua

(i uukurina aquiia dicas»

fubare, Ksc^il^jf*

fubnatale, Hv^T^yhsTis^

fubuentaneu, rrt vTTHvi^io^^

fubuteo accipiter, h v7ro}io§

XHsli§ccl.

f ues cicures, ol H^i§ot vis* fufFrago.popIeSjnodus, «

KX^Tfy*

fummi armi « «Kfao^cc* fupera, rFovTri^oy*

fupercilium, « Q<p§vs*

fupinum, 'f>v^ioi/*

fura, nyxsfOKvvfi-i^*

fus, 0 vs*

futura pars caluae ferrata, s

fcccpls^X^fccepk^ fyderatio moxhus^hcre^ccKi' ?ua-^os^

TT Abanusj c^^®"^*

cachjs,	tiKipV^
talpa.	0 Kcsjkhxf^
talus.	0(x$fKyxh<is*
tarda auis,	« ftJTzV*
tempora,	eiK^ortcipoi^
tendoneruus.	, 0 Tivoay^

teredinarilj,ubi fcilicei: tere dines foetu ^dunt, 'rork.v^

teredo eruca, quaeaiuearii: bus apum innafcit, «Tte^-

terreflre, Toyifcrxioy^

cerre inteftina^unde anguil

lae oriuntur, Tn: ^Ji? <^n.§cc*.

tefta quibus pro tegmine

eft, 7X0SfXi6c^SiM^

teftis, c cfx^?*

teftudo, H)(Oimff*

teftudo lutaria, « tt)/xv?,alibi tetrixauis, h 7^70^1* (^ftv^*. tetagometra cicade matrix ex qua oritjW 'nijiyo^^ff» thorax, o Sai§x§*

thosjuel lup^ ceruari^^jo ioog thunna, n^s^vk^

thunnus, h^uLvos^

thunnarius, o §ujjvQ(rm7roc*. thymumherba, lo^v^y^ tibia, « KvnyLi^

tillo pifds, 0 'jin.aiy^

tinea,uel iumbricuSjO tAfa^ tinea, h crvs*

tinunculus, HKiyxfh, tirillatio, oyctfyctUa-^os* titillor, yx§yxAi(oiJuu^

tofuS, 0 STSf©-',

tonfille, vomceA^i^ioy^ torpedo, « vcc^kh^

totipennia, -tts; o^J^^ifx^ trac^HIe, to &Kv'^n£y^

triorcha accipitris gen^ a te fticuioru nuero, o ifiofyHS^ trifiOjUel ut alibi,tirfio, «

ip(£iKOUV0C^

trochilus, ot/o^iA©-^

trochus, 0 r§oxps*.

trynga auis, o T^yy/xs,

tubericameiidorfo, ov^os mrbo, iynXjCorquiila,* *vr|

EX LIBRIS ARISTOT»

turbocochlea, turbinatus, osfoii^iiiS^HS* turdus auis,^^ turdus pi= fcis, « Ki)(XH^

turturaais, H7§vyooyi

tympan^auis, oTv^Tmvos^ tyranus auicula, o iv^cu/vos*

VAcca,&:bos5 hMs.^ uaginipenia, tx KzrJi

'^i§CC*

uaria auis, « TniKifds*

uarices, «itllccc^

uarix, Hol&oc^

ubera, 70 ovSaf ovSocrcct ueiiaauis, «fcAtflc*

uena, « 4)Afc4.

uenuia, to cpXi^ioy^

ueneres in talis, pars {cili^

licettaii^v^^feAoi^ecia ma-

nus,etpedes KoJAscdicunt uenter,aiuus, « rfirs^f * uermiformis ^<rx&)AsH5Q</^«? uermipara, 'tvc orK&iKHWThKcc. uermis, ocrK{i^M§,

uertex, « y^^vcpn^

uertebra, 0 <r£po</ivMs*

uertibuia^caiiijtubera^Ta; 0-

TiS^ieXcc KS« 7fi8vx^ uerticillajnfecn fpecies , «

crcpovcAvhV) aiibi uenicill^, uerruca.neuusjpapuia, to ueipa, oa-qi^l, icpv^oc*

uefpeta,8(: uefparia, icc

<r<pHKiX^

uefpx,qux operariae funt ,

oi i^yi.TdU*

uefpeniiio, « vvKi^^is* uellica, « kvsls^

uetuia, « y^oujs*

uinago, « o\yccs.

uipera, « Ix^s i(^ixi<^vccr uirago, K xpf^m-^cs rvvv^ uirgul^jradioiioris nonul

iorum pifciS, itcfcc^Jicc^ uirifceminares, oicSJj^is

iu?<.VKOi^

uireo auis,

uifcum,

uifcus.

DE ANIMALIB7S*

osfoif3oSj uifcera, rk curXocyxycs^.

m(as fuperciiium interpre

tatur, 0 His^

Uiceilus, 70 wX§oyTZ 0)^^

uicellus, 0 hUv^^

uitifl ora auts, « olvaA/^^ uitiligo, « Adl/W

uitta pifcis, « Toa.vkt

uituius marinus, « cpaKH^ uiuerra,muftela fciiicet ru ftica, « iK^ns*

uiuiparum, tq (ccototo^^ uiula, ocdroii?uos^cdfCio?uos^. u m bilicus, 0 cu^ccKos*.

umbra pifcis, « <ndou.vcc^ unciiguia^quiDUs ungues adunci, Tvcyccyj^vvxct^ u ngula folida, » o-a^Ay» ungula,feu digitus,feu un guis e tefta icectisj « e5rA«> unguis, 0 Gw§^

unguiculi, 'Tcc ovvxicc^

uocapifds, nJicoKji^

uoia pianta pedis,© rxfo-os ♦ uolatio, K r^mSf

uolax, «315 '^HTin^y*

uolucrej 'io^^HyQy^

upupa, oi7ro4*

urax auis ex tetrigu genere

« ovfccl^

urinatrixauis, hkoKv^^q/s*

urinij ouu , -^ra ov^pjoy my^t.

urfa pifcis, « c^ktos arctus^

urfa, « djKks*

urtica marina, « hwo^vcpn^

ufus, ky^(ns*.

uterus, « cA^u^]?, unde, iJVs.

^oijucerinifratres*

uua, « ^cpvK^*

aulpanferauis hxhvccKcLtth^

uulpecula, « K^iomKf^

uuipes marina, « cc^mtthI^

uulcur, hcdyvs^ios^oyv-i^

uoiuauterus, hvsL§x^

Xyiophthor^ uermisacor

rijpendis lignis ita appel

latus.Theodorus ligniper

diinterpretaripoiTe aic* i

|t/Afl^^c^©-,

flNIS^

OX^COQAC^iy^

TO i§os*

THEOPHRASTI

PHILOSOPHI CLARISSIMI,

Dehiftoriaplantamm, Librf Viin^

Et Decimi pnndpium, DecaulisjGuegenerationepIantarum, Libri VU

THEODORO GAZA IHTER.PRETE*

Ciim eomm omniu|cn quae his Theop!ira# fti i^m continenmrj indice^

EX VOLATERRANO»

Theophraftus ex EreOb Lefbf cioitate fuit, Anltotehs 5C dtTdpoloSj&T fch o

l^ fucceflbr* Euphraftus, deinde Theophraftus uocatusjob oris SC eloquentis

fuauitatercum anteaTyrtamus appellaretur^ Habuit difcipulos ad duo miha: fii

itc^ in honoreapud Callandrum Aniipatri^Opera eiuSjquantanulkus alteriusj

a Diogene commemorantur Jnter qu^ funt libri fex Epitomes in Anftotelem de

animalibus» Extanrhodietantum deplanris, conuerfia Gaza: delapidis

bus dC metallis : de fudore, Metaphyiicaparui cradatus* Exceilit

admodum fenex*Ex SuidajDiogenejScraboneXice^

ro dulcem eum appellat^

EORVMaVAE

BISCE THEOPHRA*

fii Ubris cotinentuf> index copioftf-

fiojiis, Vriornumermpagimm»4l

ter uero uerfum tf/9 ad ded"

mmfequentedefign<it,

iBies.pag.y^^vcr.i

I Abictisadplurima ufus.7j.30.

I Abies maximi u-

fus.7f '30- Abies decacuminata morif.^^.jo

& 22p.jO,

Abies ablaris quibufdam parri-

busmoritur.j(5.xo. Abiesaptanauibus» -7^1.

Abies quomodo nalcafur. 23.1. Si

49.1, & 6^.40.

Abieris germinario. J?.20.

Abies fquamofa. 54.^0.

Abiescoiinonuult. lo.io.

Abiesquarefiffilisfit. 11,30. Abiesubinonnafcatur. J2.30. Abies uenrisobnoxia. 5J.40. Abiesmonris,ppriaarbor. jz.io, Abies ualida propter nodos. ij . i. Abies pondus fufrinet. 74.20. Abies umbrofis locis gaudet,

48.40.

Abieri una radix tantum. u. t o* Abierisnodus. TJ-^o.

Abies Macedonica. i?.30.

Abieris&pinidiffercnria. 6^,20. Abieris fuccus. 111.40.

Abieris matcries quando colora-

riorfit. 68.40.

Abieris materies incorrupta.75.t. Abiesquelocudefideret. 160.10. Abieris lachryma. 244.40.

Abieris fru<ftus. 248.10.

Ablaquearionis uitiu ufus.64.40 Ablaquearioaes quid (ibi uelinr,

121. 10.

Abroroniodor. 248.40.

Abrotonum quomodo germi-

net. 8J.20,

Abrotonum quomodo nafcatur.

13. 30.

Abrotonum. j8.^o,8Ci^$,i, AblTnthiura. 5r4.30.6^py.4o.&

i7sr.io.& 234.30,

Abfinthiu pccora pafcunt. 12^.30, Acanum, 78.40.

Acarna. 82.i.6d2o.

Accipitermutatur. 2^.20.

Accipitertriteftigerus. tig.i.

I N D E Xt Accr quando c«datur» 65.40. Acerfpifla, 71,20,

Accr aliud nomcn in monte , ali-

udhabctinplano. 32.10.

Accris urilitas. 7^.40.

Accrisgenera. 40,20.

Accrbus fapor. 251.20.

Acerbifruflusprimo, 236.40. Aceiina amnis habct robuftos ha

rundincs. 62.40.

Aceriufus. 12J.20.

Acctum quo pa£to fiat, 238.50. Acharnicarcgna, 47,20.

Aconitumundedi<fhim. 124.10. Aconitum ubi oprimum nafca-

tur, 124.1.

Aconiri defcriprio, 124,10.

Aconiri ueneno nihil rcfifrit.

124,20. Aconitiihabcrecapitalc, 124.30. Acrisfapor, 231.30,

Acriacalida. i$z.i.

Acris fapor ficdtaris eft. 242.50. Acria cur quibufdam adfcrantur.

2f5,iO.

Aculeatorum diffcrenria, 7S.40, Acutusiuncus. 63,1.

Acutusfapor. 234.50.

Acutus fapor humidiratis cft.

242,36.

Acuta fpina femper uiret. 1^.40, Acuta ex acerbis ueniunt. 236,20. Acylum uocatilicis fructu.^j.jo. Adianrifolium. p^.io.

Adonidishorri, S?.2o.

Adramytaquidgignat. 114.20. Adria no habet platanum, 5^.20. Acanicamateries. 70.20,.

Aegsemcliora medicamenta^ fe-

runt, 12S.20-

Aeger utrum moriatur quomo

do fciri pofTif. ui.io .

Aegis quem ufum pra:bcat.3p.io. Aegidem pinus gignir. 5S.30. Acgyptus fcEcunda. 54. 40. 6i

120.20.

Aegypriumtriricum. 104.10. Aegyprium frumentum purum.

lOJ.I.

Acgypriarbores. 4^-30.

Aegypriorum cibus, jp.io.

Aegyptus infiniias habet plan-

tas, 5 8. 10.

Aegyptus fert coifHlia. 206.10. Aegyptus medicamcnris plena.

122,40. Aegyptusaptaarboribus, i;3-2o. AemimonrisqucrcuS, 161,40. Acpifynangis ager, 20 j, u

Aequorumfpecics. 46.40»

Aer muitum ad plantas immu-

tancias ualet, 23.40.

Aer omnibus peflilens. 23J.50. Aeris bonitas. 160.50.

Acrhumbpermiftus. iSs.^o* Aerarboribuscommodus. i;>.i. Aeris in^qualitates. i^J.50. Aernutrirplantas, iS<^.io.

Aeris uiua. 194.1.

Acreriamalir. 159.50.

Aeris clemenria ^citad maturi-

tarem, 20J.20.

Aer qui facilius gelcrur, 226.20. Aeris bonitas ad fuccum facir.

136,10. Aerqualisoprimus. iSo.20. Acr circiifiifus ipecHdus. x^j .10. Aefculus. 3S.1.

Aeftate qui uenri boni. 1^4.40. Aeftate cria ficca germinat. 141.20 Aeftaristempus, 141.1.

Aeftus fruclus adurunr. 222.20, Acftus quid noceatplanris.227.to Aefhis quibus noceat. 225.20. Acftusuehemeriorofficit fapori.

252.1,

ActhiopiKimbrcs. 177.20,

Afinca. ipj.iQ.

Africum triricum. 104.10.

Ager oprimus. iSo .lo.

Agcr bcne agitatus. 175. lo.

Ager fcrens cocHlia. 206. lo.

Ager pluuius plus ftercoris dcfi-

derat, 1S5.40.

Agitatorium. ^4.50,

Agnarioin abietc. 56.10^

Agninalingua. 96.40.

Agricolario. 16S.20.

Agricolario quid moliat. i4>.xo. 6C 175.10.

AgricoIaequ§ cofidcranda.t93.20

Agricuirur^opera. 175.50.

Agricuitura cur inuenta. 143.30,

Agrifitus. 19). 10»

Agri quibus rcbus fteriiesfianf. 217,10.

Agri natura cognofceda.170.40. QC 179.20.

Agri quidam nuUum culrum de^ fideranr. 192.1.

Agrorum diffcrcnris 205.10.

Agrcfrium odor. 256.1.

Agrigcnrinum frumetum. 105.1.

Alba infirmiora funt nigris. 195.40.

Albucum. 98.1.

Albucifolium. . 97'40,

Alexias mcdicus. 124.40.

ft 2.

lUgtnangcnera. rr.4«'

AUca diutuma. iio.zo .

AUmenti minus habcnt uerera.

95. to,

AUmenrautfehabcant. 234.40. AUmenradiminuentia. zzi.to. AUmetum quomodo coquatur,

ipo.io. AUiura. ^S.xo.

AlUum quomodo fcratur. SS.jo.

^9r.i.&i3i,4o.

Alliuhabetplura gencra. 90.40. AlUum Cyprium.92.1 (&: 91.20. AlUorum fapor. ^44-^°-

AUij femen. 92.10.

AUiiradix. 92.10.

Alnus quando germinet. 35.20. Alni radiccs. 5f-4o.

Aluumpurgansrcmediu. ui.20. Amara cultu non admittut.x7j.10 Amara pleraquc odoran funt.

240.40.

Amarago quando floreat. 97.20. Amaracum recens. 131.20,

Amarus fuccus. 19.10.

Amarus fapor. 231,30.

Ambuftis aptu medicamen.n^.so Amentum in arboribus. 34-40' Amcrina ad iuftar arboris magni-

mdincm peruenit. 9.30.

Amcrinsflos, 20,20.

Amomum. 116.40.

Amphiergum fblum. 194.30. AmpIexicauUa. 94-40-

AmpuUahcrba. 9^.10.

Amputationes. i7?.4o.

Amygdala. i66ao.SCzzS..^o. Amygdalaru humor gummofus.

221.40, Amygdalae fruiHius fine foliis.

214.30. Amygdala alqs damnofa. 1S4.30. Amygdalar ftenlefcunt propter

copiofumalimentum. 147.1. Amygdala qua ratione duicis ex

amara ffat. 129.10. & 147.X. Amygdaia quale folum poftu-

iet. iSo.io.

Amygdatemutatio. 24. 10. QC

569.40. & 190.10. Amygdatelachryma. 244,40. Amygdala quomodo crefcat.

150,50. (1S3.20.

Amygdalgdulcesquomodo fiat. Amygdalas quomodo quidam

emendent.22i.i. (190,30,

Amygdala quomodo colenda. Amygdala fecilc amittit fruaus

iuo*^ ^61,40,

I H D E X.

Amygdala quo paa© {cruetur.

250,40.

Amygdalaeuires. 169.1.

Amygdaia qualis primo. 237,20. Amygdaisflos. «62.1,

A«iygdalas adultas Thafrj inocu lant. 136.10.

Amygdaije non durant. 197-20 • AmygdaUs quale folum cogruu.

170.40.

Amygdala amara cur fiat. 229.40 Amygdalarradix. ti-io.

Amygdala quarationc reddatur

fertiiis. 120.10.

Amygdafecinis. 77-30.

AmygdaUs quibus auxiUetur.

16S.10.

Amygdala fata proueiiit. 22.30. Amygdalxfuccus, 111.40.

Amygdak pei-dit antcmaturita-

temfrusftum. 129.20.

AmygdaUsnuccsfimiles. J3.30. Anaxagorasdeieminibus. 30,40

& 132.20. Anchufa ab radice tantum foU-

ata. 9;.x.

Anchufarradix. 95^30.

Androcides quomodo inuenerit

medicina contra uinum. 68,20, Androtion de arboribus. 28.30. Androfthenes de Tylo infula,

ijS.40. Andryala, 94.X.

Anethu.S7.io.& 116.40. &24o,3o Anethu quando erumpat, 87.20. Ancthiradix, 89,30,

Anetinfemen. 90.10.

Annus facitad odore fioxu. S6.30 Annus fruaificat,no tellus.x^j .10

& 107.30- & 195,10. Animalium differentia quod ad

cibum attinet, 246.30.

Animal an ciear. 252.30.

AnimaUum natura, 252.30.

AnimaUum partus 196.40.

Animaliaqmodocreanf. 129.20. AnimaUumgeneratio. 152.20. 6£

194,1. AnimaUum depaftio quid noce-

atplantis, 250.1.

Animo uefTicaria adnotat, 127,10 Anocho caprg purgantur,48,2o. Antenx medulla. 73-40.

Anthedon meipilifpecies 42,1, Anthemi ^ores, 99,10,

Antirrhizii ad gloria urilc, 127,20, Apargia, 95.1.

Ap^oppugnaBtunaos. 235,1. Aphaca., -94,1, 6^100.30.

Aphaca inguftabil Js. 97, i^; Aphaca quomodo tioreat.96.20. Apharcanunquano uiret. 15.40, Apharca quandomaturctfruaij.

33.40. Apharc« gcrminatio. ?j.2o. BC 94,20.

Aphia quando flloreaf. 94.20. Aphytara uitis. x88.3o.

Apium quomodo creicat. 172.30. Apium figuram mutat. 2x7-20. Apium quo pa^o transferendu.

217.30,

Apiu quo paifto colamr. 2i6w^; Apium quando exeat, 197.40. Apmm quomodo feratur.^o.^o,

& 217.40. Aprj odor. 24S.20;

Apii r2dix.i2.30.8^S9.50.& 244.1 Apium difficile nafcitur, 87.30. Apri genera. 91.20.

Apiu quomodo crifpii fiat. 25.10. Apium perpctud uiret. 16.1, Apmm quando feratur. 87.20. Apncis in lociS quales arborcs.

49.20. Aquarinter cutim rcmcdiu.93.30, Aquaquandodetherbis. 92.30. AxquamquKOleramagis ddide^

rant. 92,30.

Aqua deficientcs loci. 52,10

Aquarumquaroprimar. 92.30. Aqua quibus profit. 106.10. Aqua uiribus opus eft. 185.20, Aqusenitrofa?. 235,1.

Aquaepuridae, 233,1,

Aqua quomodo noccat arbori-

bus, 227.20.

Aquarum miftura urilis. 159.20. Aqua leprofos faciens. x^^.^o. Aqua quae gelcrur celcnus.226.10 Aqua adferens fteriUratem.u^,!. Aquaferues quibus uriUs. 190.20 Aquse falfk oleribus quibufdam

prodeft. 190.20.

Aqua deteriores fru^us facir.

182,40., Aqu^uriiitasinrigando, 182.30* Aquam quandam grauidas mu-

Ueresfaccrc. 127.1»

Aquamutatplantas. 168. xo. Aquacdukisprarftanria. 159.20. Aqua feruenti quare perfundan-

turfrumcnra. 210.40.

Aqua: falfac" non bene nunriunc

pianras. 158.20.

Aquar copia amat arbores. 155-20.

Aquar fapor &: odor. 255.20.

AquKafficiuntfideribus. 174-^^-

Aquarum

Jtouarfi tcrreftriu difof m«i. tyga Aqua nitrofaplantisinutilis.ijS.i Aqua: alumen fapicntcs inutiles

plantis. »^8.i

Aquaperfeinfipida. zjj.i

Aqua:frigidar. 159.11

Aquatilia. »51.30

Aquatilium radix. ^44 20

Aquatilibus breuior uitaquam

terrcnis. ^5.30

Aquatilcsplantat. 55.30

Aquilonis flatu frusflus dccidunt.

2^.20. Aquiloncm fpeftans materies o-

mnis pracftantior,quamquaena

fcituradmeridiem. 15.40

Aquilonem ucrfus optimararbo-

resfunr. 49.20

Aquiio uetus amicus arboribus.

T54'2o

AqmlonescraiTant fe15ina.208.to Aquilonijimbresutil^. 153.1 Aquiloniis imbribus ualidiores

reddunturarbores. t53.20

Aquilonu frigusmcdiocrequare

fcminibus utile, 194.40

Aquilonis noxacin plantis.178.10 Arabia quidferat.54-2o-^ xi^.^o Acachidnarradix. ^*?'4o

Arachiniummorbusolearu. 66.1 Aracusubinafcamr. toS.io

Ararebene fummum eft. 192. 10 Arandi tempora. 98.20. & 105.1 Aratris pufiUis qui utantur.192.to Arborumariditas. 222.30

ArborfcEmina. 15120

Arbores alternis annis fru<fHfi-

cantes. 149.20

Arborufruftiferarum difcrimen.

145.30

Arborum curx. t7?'4o

Arbores quaelibetfibi accommo- datum ftercus poftulant. tSj.i

Arbores quibus caufis eruginem fentiant. 222.10

Arboresno poffunt ftercoratio- nem frequcnrem fcrre. 183.1

Arbores quomodo mutent. 196.1

Arbores omncs ablaqueantur.

t82.20

Arbores utrum fintpra?gnantes.

140.30 Arborum fruiftusquomodo mu

tentur. 162.20

Arborproflrata, 215.30

Arbores quomodo arcfcant.iS^. t Arboresinoculata?. 168.30

Arbores in radicibus morderi de

fiderant. 190, x

I N D E X,

Arboresinmari. 158.10

Arborum flojres minorcs odora- tioresfunt. 248.1

Arbores percuntob corticem de- tra<flum. 229.10

Arboresquando podflimdmia- borent. 219.40

Arbor in Aegypto centefimo fr u- fhficatanno. 147-^

Arbores q pafto intereant, 1^.30 & 220.40

Arbores qiiando (erantur. 176.30 Arborummorbiuiolenti. 227.20 Arbores quando criipari incipi- ant. 24^.40

Arbores fuis quif^ locis gauderc.

159.40- Arborum feminaquarc degene-

rent, ^97'^

Arborum femen. 196.20

Arborum gelatio undc fiat.223.20 Arborumlachrymae. 244.40 Arboribus folum commodum.

147.10, & 156.10.8^ 157.20. Arbores quales oporteat habere

flatus. 154-40

Arbores qua excelfiores. 161.50 Arboru fru<ftus eiuldem generis,

ali^ ferotini,aIii praecoces.147.50 Arbores qug diutius uiuut. 164.30 Arbor nulla fine nodo . 14.20 Arboresquacnodofiorcs. 14.30 Arboresfrigida?. Tt.jo

Arborumiongirudo. -^Sao ArboresodorataEr, 54'-o

Arbores auc^tu feciles. 55 • ^o

Arbores quae facile tercbrenrur.

74.40 Arborum femina qua^ cclerius pe

reant. 197.10

Arboresqua: BC ubi folia no amit tant. ^o.i

ArboresquxipiiTiores. 7^.20

Arbores quxexfcminecrefcunt, degenerant. 25.10

Arbores annolkadcarbonesin- unles. 77-^o

Arbores qug pr^tatiores,in mon tibiis ne,an in plano. 52.10

Arborumhumoruarius. 19.20-

Arborum uarietatiscaufa. 10. i

Arborum generationes multipii ces. »-1

Arborummutatio, 24.20

Arborob ademptam partenon- nunquamfru/dficat. 25.20

Arbor ingens circa Memphim. 51.20

Arborcs in quam coeU partera fpc

^entuidendum. z6,t

Arbores uenti exurunt. 66.20 Arbores ad Aquilone fpe(flantes.

49.10 Arbores uarie fr u<fhis kruuj. 10.

&:2i.i

Arbores qug in mari, quac^ in tcr ranafcantur. 10.30

Arbores crebre {ats. 15.30

Arbores quac uidentur fteriles no funt. 50.20

Arborquidfir. 9.20

Arbores lanigerac. 57.50

/bbores qua ratione urbanae aut iylueftres reddanrur. 10. i

Arbores urbanx quid ciifferant a

fylueftribus. 31.20

Arbores in apricis Iods,an in lo-

cis opacis nafcant intereft.49.20 Arboribus quando folia decidat.

16.10 Arbores magnae in mari sftuoib.

57.10

Arborum morbi qui. 6;. %

Arbores fcmper uirentes. 15.40 Arbores ferotins retinet fru«us.

29.20 Arborum femen unde potifiimu

petendum. 17S.10

Arborum jctasqu^melior. 69.20 Arboru naturxdifcrimina. 71.10 Arboribus prodeft algor. 65.10,

&: 155.1

Arbores mirae in India. 53.10 Arbores pradf». 64. 10

Arbores amiaentes fru^tum an-

tequam coquant. 29 . 10

Arbor mira in Arabia. 75.10. Arboribus quomodo corriccsdc

trahantur. 67.20

Arbores ne findatur quid profif.

74,10 Arbores quomodo fructifera:red

dantur. 29.1

Arborum flores pleri^ cmdis^

Arborum fi:ii<ftuscurdegeneret.

147.30. Arborum.mutatio. 190.10

Arboribusgddetrahcndu. 1S1.50 Arbores quomodo tra«ftadae fint.

180.40. Arbores qusrunt refiigerari.

t47,2o.& 159.1

Arbor qusfacilegcrminet. 78,10 Arbores praecoques . 146. to

Arbores quomodo uarios ferant

fruftus. 7,to,S{2t,t,6^i4S.4o,

& 21^.1

« 5

Attbrcs qusr uulncre pcfeanr.

228.40 Arbor an fereat medulla detra-

aa. 229.2q

i^boresqH2?|foIiaucrtanr. i^.jo Arborum quar congelauerinrgci'

minationanueloceeirc. zzy.jq Arborum formatio. 181.^

Arbores quado purgadae. 181.40 Arborcsubi meh^fru<5tificet.xSo.^ Arboribus noxa inferetia. 173 .20 Arbores fcrtiliorcs. t66,zo

Arborcs detruncatac. ipj.zq Arbufcularmirsemarin». J74 Arbutus optimoscarbonesfecir. Arcadia: arborcs quomo- (77- ^-

dopereant. zz^.zo

Arcadiamareries. 70-20

Arcadiaherbisconflat. 123.10; Arcadia quid ferar . 5^4. jq

Arc«' ccclcitis loca odorata reddir,. Arenofumfoium.1^6.1 (25^2.10 Argemamquidaufcrat, ^j.30 ArgiUaduIciscft. 233.10

'Argiila. 'pi.30

Argilaceum folum quibus com-

modum. i$6.2o

Arifolium. 97.40

Ariradix. 15. i. Sc p?.^o

Aria. 7^.20

Aria facit bonos carbcncs. 77< f Aria quando casdatur. 6S.40 Aria regio quid ferat. $4. i

Aria difficilis m operc. 73 .2;<^ AriftophiI*j5harmacopoia.T2<J.iq Arrus qupraodo feratur. S8.20 Ars natune imitatrix. 173 . to Artisoperainagricultura. 24.10 Articulatio uitium. 221.1

Aruentiaoiera. 95.2^

Afcaloniar cepae. 91.30

Aiciumanradix. 15.20

Afia quarpeculxaria ^ducat. J2.20 Afis grande frumcntum. 104.40 Afpaiathus. 116.40

Afpalax quale habcar radice. 15 . 30 Afparagus. 17.20

AfTyrium triticum. 104.10

Aftularcgia. 97.20

Afmlaeregiajfemcn, 9S.1

Aftularrcgi^caulis. 98.^

Athenienfis agcr plurimum fm

hordei. loS.i

Aoragenafacitignaria. 77.40 Atriferiuncus. 63.1

Atriplex quando cxeat. 87.20 Anripiici qualis radix. 89.10

Atriplicis fatio. 87,20

Atriplicis fcmep. 93,10

Atticarfertilitay. »02.30

1 51 D E X^

AucIIana altas habctradices. 3^.40 Auena tcrram extei- 't. 109.10 Auenaminhordeonafci. ios.20 Auenamultis tunicisanaturao-

perta. 103.40

Aucnae pcculiarisproprictas.ni.x Auenaquopacfto generer. 199.40 Auena quomodo leructur.210.26 Auenardeknda^ratio. 199.40 Auenamticoinimica. 228.10 Auerfiferum genus. 2x3.10

Aues quo pa<fi:o mutetur. 21S.40 Aues fibi remediacopenur.234.40 Auia uitium ficus. <5>.30

Auio campus. «5.30

Aurelia. S6.i

Aureliaexeruca. 218.40

AureIia:flos. 127.50

Auro arbores necat. 68, 10. SC

228.10

Auriumremedium. 120.40

Auiter^ fapor humidi piushabet. AuilerusiapOr.231.30 (242.30 Auftriniimbres. ^J5-20

Auftrino tcporemelius feri. 178.1 Auftrino liatu eruc^nafcunt.66.t Autumnus quale tempus. 141.1.

& 176.30

Autumnalis putatio. 186.20 Auammo arbores recfte ferutur.

176,30 Auuifione proucnicntis.SS.20.6C

130,20.

B

Abilonfajfcecuditas. 107.10 Eaifamiiubi^ueniat. ii6.i baiiamiincifura. 112.20

Balfami arboris magnitudo.n^.i Balfami fru«ftus. it6.i

Balfamumq pafto coUigat.ii6.t Balfami odor. 116.10

Ballamum ad nos non affertur

fyncerum. 116.10

Balfami uirga:. 116.10

Balfamu quomodo uendat. 116.20 Batoni hortus quales palmas ha-

beat. 27,30

Eeta. 94.10

Betafylueltris. 82.10

Bcta quam magna fiat. 9.30 Betajfeminispeculiare. 8S.1 Betaegenera plura.90.40.8^91,10 Bct^femen. 90.10.& 93.10

Bct^fatio. 87.10

Betaaquafalfagaudct, 1J8.20 Betajradix.i2.4o.&89.io.&244,i Ect^quajdam quando crumpSt.

87.20.6C iyz,io,SC »98,1 Berala. 49,10

BibineUa.	96.4^
Bidcntiscultura,	»92.20
Bifcraquajfmr.	t4i.4»
Blechriramuh.	i5?.tO
Bletifcmen.	90.10
Blitiradix.	89.20
Biitifatio.	87.20
Bocdnas.	62.10

BcEOtium cucumcns genus. 91.20 BcEorium genus radicis- 90.40 Earoticum frumentum. 203.30 , Boum ftercus. 28.40

Eraifica femper uirer. 16.1

Braifica tcmuletia^puiiar. 68.20 Brafficafylueifris. 93.20

Brailicsgencra. 90.40.8C91.10 Braffica fyludbi ad aluum pur-

gandam utunmr. 91.10

Braffica uitem offendit. 68, ib BrafTica quando feratur. 87. 10 Braificserumpcditempus. S7.20 BraiTicis crucaeinnafcGtur. 92.40 Braiiicarodor. 173.30

Braftica quo pa<5lo curctur.191.10 EraiTicaquomodo 0riat.8S.20.8C

131.30.

BraiTicaaquafaliagauder. 1J8.20 Braflica: faifugo no noccr. 242.10 EraiTica mutatur. »97.40

BrafTicis eruam interierit. 184.20 Erutum animal an periequaiur

odorem. ^jJ.t

Bryorem quam uoccnt. 120.10 Eryum. s6.t

Bulbus cur diu durct. 131.20

Bulbigeneratio. ^99-4^

Eulbus quomodo cxcar. 98.20 Bulbus quomodo feramr. 8S.20 Bulborumgencra. 96.40.

Bulbacea. 88.30

Bulbina. 99-^

Bulbofa. 99.t

Bupreftisgerminano. 94-^ Eutomicaulis, «.30

Butomifolia, 17*'^

Buxusafininus. 82.V

Euxusquare grauis. «.30

Buxus quale locu dciidcrct. 1; j. t

C

CAchrys diumrna eft. 210.20- CachryiiG iungitur apio. 216,40

Calamus. 116.40

Calamus odoratus. 98.20

Calami cxiorati odor. 1 16.30 Caiamus odoratus ubi nafcatur. 116.20

Calcidiciagrilocus. ^9-^

Cahda quc ferri acie hcbetet.u^.i

Calids

CaUdum quod nam fir quo pa-

Caligofloresexunt. i^o.jd Caligmis oculoru temediu.c)?. jo Calorinfolo. i?7.3o

Calor caufa agcns faporis eft..

257.40 - , Calorftruatfrpndes. iji.i

Calorisdiffcrentiae. no.jo

Calorinplantis. ijo.20

Caloresamaniesarborcs, i>$a Calor modicus requirituradui- uentia; i>i.2o

Camatiam quid uocent. 107.10 Canariargerminatio. 94-20 Cachrydias triticii . to4,ct 10 . 193 . x Cancricontraculices. , 29.40 Candralia. 97.^0

Canis calidus. tji.^o

Canes in^qualirer fomisferunt.

i47.?o Caninar fentis fruiflus. 117.40 JCanicutemarinar. J<5.4o

Canirubus, 47- ^o

Cantharisin tritico. 109.50

Canthari rofis.perimuntur. zj^.i Capilli ueneris folium in aqua nonmadefcit. 99-^°

Capillusfemperuirer. 96. jo Capillidefluennsremcdiu. 99.10 Capitiaptumremcdium. ui.40 Capparis. Si.jo.6^i7J.2o

Capparisfylueftris. ji.jo

Caprarum folertia. uj .40

Capriiia fuccus. 144. jo

Caprificus non facile pun-efcir.

220. xo

Caprificandirario. 152.10.8^40 Caprificus generat. 199.20

Caprificus quae ferar, 212. i

Caprificus cur adferatficis.i(52.io Caprificus groffi cur delabatur. 221.20

Caprificus ncquit perficere fru- ftus. i6j-5o

Caprificus quadogcrminer.jj.jo Caprificus morbis minime ob- noxia. <^>.2o

Caprificifrimus. '^Z*^®

Caprifico longior uira quam fico 63.4.0

Caprificario quarc inuenta.29.20 Caprifici meliores. 29 .jo

Caprificus flexibilis. 74.50

Caprinus aceris genus. 40.20 Caprinum ilcrcus, 2S.40

Carbonesadquas rcsutiles. 77.20 Carboncs quomodo fiant, 77.-0 -Carboncs optimi qui, 77. i

I K D E X»

Carcinatio, 119.20

Cardamomum. 116.40

Carduus. 82.1,8^96,10

Carduus qmodo fiorear. 99 .50 Carduus pinea. 82.40

Carduipeculiare. 82. jo

Carya pirorum genus, 241. 1 Carica qualis fir. 119.1

Caricaenarura. 119.1

Caro in planris qu» fit, 9 , i

Carpacinoleis. 194.10

CarpinusfpifTa. 71.^0

Garpinus quando cgdarur.6g.40 Carpiniufus. 7>.4o

Cafia. ?4.2o.&79.io

Cafi^genera. 79-'^

Cafiaeradix. 7p.20

Cafiaubiproducarur. 114.20 Cafiaefrurex. "?.3o

Cafiarcorrex. iiJ.40

Cafia^dcfcriprio. u;.4o

Cafta radix qii effodicnda. uS.i Caftaneaplurimaubi. j>m

Caftaneaanflorear. jj.io

Caftaneamonrispropria. j2.io Caftanea quando germinet. jj.jo Caftaneafylueftris. ji.4o

Caudauulpina, 96.40

Caudex fundamcnmm arboru. 64,20.

Caudexquidfir. 7.30

Caudicc pr^ cifo quid quibus con

tingat. 56.1

Caudicescrifpiorcs. 24?. jo

Caudices qfi gcrminent. 139.10

Caulias. 112.30

Caulis. 7.20.8^198.50

Cauliumditferenriar. 98.1

Caufajrerum cognofcedaf.176.10

Cednda. 248.10

Cedrusfudar. zij.io

Cedrus diuturna: naturae. 72.20

Cedri ufus in nauibus. 7$a

Cedri fpecics. 4^-^o

Cedri materies. 7S.10

C^drifruftus. 4Ho

Cedri in fyria prgftatiffimc. 76.20

Cedro fimilis taxus. 59-40

Celaftrusfemperuiret. i>.4o

Celafa-' coli ^prfus no uulr. 19.10

Celaitrus fummis locis &algen-

tibus prouenir. 45»; ^o

Celaftrus rardc marurat fructu.

Celaftriufus.76.1. (35.40

Celidemus de plantarum mor-

bis, =21.1

Celtis. 27.20.6^51.30

Celtis ubi plurima gignitur.y1.20

Ccltim habere medullam. 74, i

GentauriumubifcEcundu. 52.40

Centifoliajrofae. Gcntinar. Ccpagenera. Ceparum color. Cepe diiigit aquam.

I4vt 29.30 91.20 91.4© 92.50

Cepaeradix. ' i^,i,8C^z.io

Cepequomodoferatur. 88,2o.8£ 91.40. &1J1.40

Cepa ferunt iuxta plantas. 25^.10 Ceparumfapor. 244. jo

Cephifustiuuius. 216.1

Cephifioftium. 62.10

. Ceran quam uocent. 12J.20

Cerafi defcriptio . 4^.40

Cerafifructus. 43.20

Cerafilachryma. 111,40

Cerafo cortex detrahitur. 67. 10 Ccrafta. 6>-.3o

Ccraftam in olea fieri, 8£infico

parerc. 222.20

Ccrdonescx piro iylueftritabu-

lasfeciunt. 75.50

Cerinthus. 86,10

Ceronia. >o.t

Cerrus roboris genus. 37. ^o Cerui uiperas edunt. 203.10"

Chalbanum. ti6.$d^

Chironiaeufus. 119.40

Chironiapanax. «9.10,

Chytri peiicania? partcs. 62. t Cibidifterentia qu^ feciat, 203.20- Cibus non omnibus idem. 2oj.ia Cibi ratio alia hominibus, aliaa-

lijs animalibus. 109.20'

Cicer. 100. 1081^50. 8£ 197. 30. 8£

210.20

Ciccr quomodo grandefcat.2?.io Cicer a fiore quandiu perfidatur, Ciceri aqua nocet.106. lo (102.10 Cicens propria. 106.40

Ciceris radix. 101.50

Ciceristios. ic2.t

Ciceriscaulis. 103.10.

Cicerismorbi. 109.50

Ciccr n uilu animal gignit. uo . 10 Ciceraiietinum. loj.io

Cicer columbinum. losr.io

Ciceris diiferentia?» io> . 10

Cicera. 2x0.20

Ciccri ucrm^ innaicunrur. 194.1 Cicerienritmticum. 209.10

Cicerifalfilago putilis cft. 241.30 Ciccr falfuginis nonnihil habet* 202.JO.& 241.1

Ciceri in florc nocet iber. 19^.40 Ciccr quo pacto interear. 220.20 Cicer commode feruarur.209.40 Cicer quomodo feratur. 218. 10 Cicerperit imbre.2o4.t.86o8.i9 Cicer agrum emacrar. uo.jq

« 4

Ckcriaptumfblum* t^j.t

Cicercula: uermes innafcuntur,

Ciccrcularcaulis, toj.io

Cichoracea. py-t

Cichoreaquandoilorcat ^S.io Cicura ubi op.tima. viy.io

Cicuta ualidior quasin frigidis lo dsc^. 124,40

Cicut^fuccus. 117.50

Cicutar ufus. 124.40

Cinamomum. 5:4.20

Cinamomi frurcx. 11^.30

Cinamomumubicrefcat. 114.20 Cinamomi partes & bonitas. tij.3o

Cinamomicortex. «^jo

Cinarhomi coUigendi febula. tij.40 Cinis ufilis additus radicib. 2t8.t Cinisficoadditur, iSp.20

Cinerisufus, 2jj.xo

CinereroborisninrofumefTe.jy.i Circeubihabitauerit. 7^.40 Circarum promontorium. 76.40 Ciribaena quid gignat. 114.20 Clauiculaederafgenus. 47. jo Clauusinolea. 65. xo

Cleodemideplantis & animali- busopinio, 50.40

Cleonarumgenusradicis. 90.40 Clidemusdefemente. 194.30 Clidemi opinio de germinatio- ne. 137,1

Cnecum. 78.40. 6{ 82,1

Cnidflores. 20.50

Cnicum. 240.30

Cnici lemen. 230.40

Cnidiscepse. 91.50

Cnipesbeftiolac. 29.40

Coccycis genus. 172.50

Co(fhIe quid fit. 206. i

Cojfrilia legumina. 108.40

Cojfaliacurfeminaliant. 20J.40 Coctionem im^Qdimm, 145.20 Coftionis ratio. i^i.to

Codrofia ypuincia gd ferat. ^4.10 Ccrii ftatus ad fruftus multum ualet. 149.30

Coeli obferuatio in plantisieren- ;dis.i78.io (zoj.i

Ccelummutatplantas. t68.io.& Colendum quando iiu 188.20 Colorum quot genera. 255.40 Coluberquomodomutet. 2^.20 Colutea ubi nafcamr, 46. i

Colyteaarbor. 45.10

Colyteaqualis. 44.10

Comacum. 116,^0

f if- D- E^ sr*

Comiiidismorbiremediu. j2o.t Comythes* <Si.xo

Conchis uita opcra cancri feruat.

172.50 Coniferarumlemina. 148.10 Coniecratrix. «5.40

Coniecratriciqualcfoliii. 97.40 Confecratrix ubi optima nafcat 117.1

Confitionis interuallum. 15? .40 Corchorus. 94.10

Coria alba qbus inficiatur.47.10 Coriannum prouentu cotumax. 87.50 Coriannuquandoexeat. 197.40 Corianni ieraen, 95.10

Corianniradix, 89.50

Corinthiugcnusradicis. 90.40 Corinthij a^ quibufdam lods caprificatio nulia eft, 29.20 Cornus qualis, 41.20

Cornusquandofru<fHfi'cet. 55.50 Cornusualidifrimaeft. 7J.1 Cornus quando germiner. 33.20 Coraus inguftabilem fru^tum gi gnit. • J4.1

Corni fruftus, 17^.20

Cornum nimis multum alimen- tumfufcipir. 184,10

Cornu qu«B attingit, inco(5^iiia fieri. 207.40

Comuinpe<5iorc. 213.1

Cornicuiarium papauer. 121.20 Coronaria. 19S.10

Coronari^herbae. 248.20

Coronaria quo potiflimam mo- do intereanr. 250.50.

Coronarium genus. 191.1

Coronariae pIant§.78.5o.& 85.40 Corruda. 78.40,&Si.4o

Corruptioquomodofiat. 238.50 Corruptiones dupUces. 219.10 Corficsarbores. 76.20

Corfium lori radix. ^9 . 20

Cortex ex quibus conftet. 9.10 Cortex quando fecilekboribus demi polfit. 68.30

CorticescerafT. 42.40

Corticis definitio. 9 , i

Corticis uarietas. 11.20

Corticum fquama? unde. 54. lo Corticis durirics alimentum in- hibet. 228.20

Corticis detra^o quid feciat. 229.10

Corticum fimilitudo facit ad infi

tiones. 155.20

Coftus. 116,40

Coturnixhcrba. ^6.40

Crada. V.toMin.i^

Cradicattoquidfft. 6s.iq

■ Cranain Arcadiahabctexcelicn- tesabietes. 48.40

Crambusuuarumqualis. 221.50 Crenides. zze.^

Crepis. ^y.i

Crcfccntia cclcritpr. 15^.50

Creta quae pracflantiora ferat.

I24.t

Cretardi^mum propriil. 123.50 CretacuprefTumiiaber, 49.10 Creta infula algam ferr optima. Cretaquidgignaf.y4.40 ($5.4.0 Cretenfes cepar, 91.40

Crifpalignaquarcfiant. 243.30 Crocum. «6.40

Croci odOr. 248.40.& zss.i Crocidefcriptio. 84.40

Crocifano. Ss.t

Crociradix. 12.40.8^85.1

Crocifolium. 97.40

Croci rlos. S6.xo

Croron arborqualia habcatfo- lia. 16.30. & 170.10

Cucumer quomodo floreat. 90.1 Cucumis qua ratione formam ac cipiat. 90,50

Cucumisquandoferatur. S7.20 Cucumeris fios. 20.40

Cucumeris femcn.^^.to.S^S^.^o & 183.10

Cucumerisradix. 89.4^

Cucumerisgeneraplura. 90.4x1 Cucumeris an fint diueriie ipe- cies. 91.20

Cucumis. i57.i.&i75.io.&i9S.t Cucumis non durat. i6;.io Cucumcris fylueftris radix ad qusutilis. 118.40

Cucumeris femina quo pafto fe-

renda.

217.20

Cucumeres pufillam habcnt ra- cem. 245.10

Cucumercs. 168.20

Cucumerumamaritudo. 242.1

Cucumeres quomodo nutriant 189,10

Cucumeres qua ratione colant Cucurbita.161.20 (217.J

Cucurbitaquadoprodeat. S7.20

6C 197.40 Cucurbita quomodo magna fiar.

217,1 Cucurbita quomodo floreat,

20.50,

Cucurbita?raciix. 89,40.&24J.io Cucurbita?femen.9o.40,& 95.10 Cucurbitsrfatxo, 87.20

Cucur-

CttCwAiBcan <?nt pluragtticra.

Ciiiiccsinquibufdam arboribus nafcunrur. ^6.10

Culkcsftcarijuncic. 29.30

Culta ccicnus fcncfcunt. x6m Cultatardiusgcrminant. 142.40 Culturam quacciam plant^ non admittunt. 174.40

Cultura quid cfficiat.^.zo.&ji.jo

Culturapotcft immutarc plataj.

Culmra 8C alimcntu quid in plan fispoflit. , 25.40

Culmra mulwm poteft. if.jo Cultura quibus neccfraria fit,qui busperniciofa. to.io

Culturarcommunia. 28.^0

Cuminum qua fuperftitionefc- ramr. nS.io

Cuminum fcrtile. 209.50

Cuminiradxx. 166,40

Gunila. i7?'20

GuprcfTus. 166.T.& 227.40

Cuprcffus procera. ^S.i

Guprcffusqualisin fru^ficado.

199.10 Cuprefrifemcn. 152.40 & »48. to CuprelTi fru^ftus. 14^. 20

Cuprciriin Crctainfula. jx.i QC 150.1

CuprcfTiftama. 2t;.to

Cuprcffiodor. 24J.20

CuprcfT» difficultercrcfcit.i?> .40 CuprclTus qmodo generctur.zj.t CuprcfTus femper uiret. t? . 40 CuprefTusin Cyrcnenfiagro pro uenit. ?i-2o

Cuprefifum calida locamagisha bent. ^4-40

Cuprcffifolia. 17.1

Cupreffus diumma. 72.20

Cuprcffus ubi cxuberct. ^2,1 CuprefTusrccufatfimum. 28.20 CuprcfTus in frigidiffimis locis. 49.10

Cuprcfnnamttcries. 7^.20

Curculionemquarcreent, 210.1 Cycc palmarum genus. 28. i Cypriaficus. 50. t

Cyrena producit odoratiflimas rofas. 84.20

Cyrenea maximam buxum ha- bct. 4J.I

Cyrcncnfcs. 81,1

Cytifusarboresnecat. 6S.10 Cytifimcdulla. yi.xo

Cyt^ra buxo abundat? *5.»

D

DEcacuminationes, 17^.40 & 229.50 Dccacuminanoquaefir. »87.1 Dccacuminatio quas nccat arbo rcs. 67.50

Decacuminatio quando tcmpc- ftiua. X88.4JD

Dccacuminationis ratio. 229. jo Dcffmtioncs proband*. 9.20 Dcmocriti opiniodcarboribus.

165.40

Dcmocriti de faporibus fcntetia. DcnfumfQlum.1j7.20 (251,20 Diccarfru(ftus. 248.10

Di^miufus. 125.40

Didiamiprobario. »25.4^3

Di^tamiferuandiratio. 125.40 Di(ftamumtalfum. 125.4°

Di<fbmu ^priii efTe Creta?. 125.50 Dimutilationisrano. , 229.50 Dimunlatione^d percat. 229.40 Diogcnis deplatis fentetia,50.4o Dipfas fpma. 5^.20

Dolanlialigna. 74-10

Dracontias ffiticum. 192.40 DracuntuU radix. 97.50 . &C uS. i D ulcia celerius putrefcut. 220 . 10 Dulciararobeneoknt. 24S.10 Dulciabreuiore tempore mam-

refcunt. . 146.10

Dulcifida no<fbi effodieda. ixS. i Dulcisfapor, 251,20

Dulcisfaporaptifnmus. 25>.50 Dulcisaqu^ufus, 1J9.20

Dulcis faporficcitatiscflcpotius

quamhumidiiatis. 242.50

Dukes qu^da radices ucnenofar.

9J.40 Dukcprincipium. i^.io

E

EBcnus. T^.zo

Ebenusgrauis. tx.50

hbcniiignum. X2S.1

Ebenimedulla. t^-io

Ebrus amnis. 226.20

Edcra. 79.X0 SCi6o.io 6^175.10

Ederauiuaxcft. 15.50

Edera arbores necat. 228. xo

Ederanocetplantis. 216.20

Edera uiia in cornibus. t^i--©

Ederacalida. 71-50

Edcra ab alijs uiuit. 4S. ^

Ederaefoiia. ^^.jo

lEdcracupitfrigus. »5?-^

Edcra cilicia. 4S.t EderainAiianonnafcimr. 52.20

Edcrajgcncra, 79'-o

EdcrjEfpccies. 47-*^

Elaieriumundc^r. 123.20

Elatcrium mcdicamen. 118.40 Elatcrium diuturnum. 122.20 Eleracntorum natura. 168.20 Elementalespartesplantaru. S.t Eleuanrius ager. to.t

Elium. 78.50

Eliumfcmineprouenit. 8s.t Elpcnoris mmulus. 76.40

Empedoclis dichim. 154. 50

Empedocics de animalib , 150 .40 Eniisradix. 97.50

Enfi hcrbae qualic folium. 97.40 Enthuficum. 94.^0

Epimcnidiarfcillae. 97.20

Epimctrum. 94.50

Equapium. 95.50 & 125.20

Equaprihumor. 112.»

Equapi) radix. 89,50 8CZ44» t Equapium lachrymaferirur&na fcifur. 22.40 6^ii2.xo & 152.1. Equapi um perpcmd uiret. 16. t Equcftriradicc firis exringuitur, EringiumJ78.40 (121.50,'

Erraricumpapauer. 121.20

Eruanga. 108.20

Erucacelerrimenalcirur. 87.20. Erucaexrinea. 25.50

Eruca rcifte rigatur aqua faifa^ 1J8.20

Eruca gignit aureliam. 2iS.4(> Erucae quomodo nafcantur &inc tereant. \ 194.1. & 222.11

Erucsfemcn, 95 -to

Erucjefams. 87. xo

Erucar oicis noccnr. 66. %

Erucxradix. S9.50

Erugoquidiir. X95.40

Erugofegemm. 195-50.

Erugo frumentamagisinfeftat» 20S.40

Eruginis caufa. t9>.5o

Erugincquiagriporifrimum in- feftenmr. 196.«

Eruiala? caulis. »05. xo

Eruum durat diu. iio.xo

Eruumquandofercndum. 25.XO

&: 100.50. &204.X0

Eruum intcr radices fercrc.x75.10 Eruicaulis. 105. xo

Eruiilos. to2.c

Eryfimum. 166.506^246.50 Eteochritumhordcum. \^i.v> Etruriafcatetmedicameris.t22.40 Eubceaquidferat. 55.10

Euboia tcpida. 224,40'

Euboica matcrics. 70.20

Eudemus medicametarius.uj.i^

Eoentari quid uocent quidain*

109.40,

Euonymusarbor 4S.X0,

Euphraterfhiauni hhx dmilem

mireproducir. ^ S9:^o.

Europaexodoraos parum pro-

ducir. 116.4.8,

Europaquidferat, 0.io,

FAba, * J8.30.& 100. 10. Fabj fatio.ioo.30.& 167.10. &: t^sr.^o.&zot.io, Faba quadiu florear.po.i.& ioj.s Faba quomodo perear, soS.to. Fabfinfirmitas.2o6.4o.5Ci66.4^ Fabarum difcrimen, 206.40, Fabafterilisifore. 204.1,

Fab^ in coifaone differut.20y.40 Faba ftercorare putai agru.to^.i, Fabacoftibilis, " loS.^o. Fabiemidamcreanr, 210.1,

Faba nigra ex candidis, 207,1, Fabae quomodo feruandar.207.t. Fabaeruginemfentir, 209.1, Faba cur tarde crefcat, 202.20, Fabaapud ApolIoniS lonijma- ris non corroditur. 110.20, Faba flprefcens aquam dcfidcrat, to6.to.

Fabacubi duret. 197.50. &2io,2o, Fabscaulis. , ^ 105,10,, Fabarfolium. loj.x,

Faba quando exeat. too.40 Faba ubi uelitferi.io^.^o.&i^s.i Fabarradix. 167.10.

Fabarum putamina. 227.30, Fabetaquomodofiant, 58.40, Fagusinaquadurat. 72. jo. Fagi frucms. 57.10.

FagUsquandogerminet, 33.J0. FagusTrois. ^4-^-

Falcatio uitium. 187.

Farina ututur AegyptTJ ad facra. 102.20,

Fauonijpradtantuenti. ir^.jo, Febrifuga. ?4.JO.

Febrifuga effodiendaqucmodo iir, 118.10,

Fel terr5.9y.40. &i7y.io.Sr234.3o Felterr^quandiudurer. 122.10. Ferrum quam materiam magis cadereualeat. ' 73.30. Fertilitasunde, i^y.so.&i^^.io. Fertilioraquslint. 209.30.

terulaceaquar. So.i.

Fexpellium. 227.30.

Ficus, 46.50.

FicMsCypria. 30.»,

f N D E X.

Ficuslndiaf. s$.i.SCi64.io*

Ficusquidferat. 3^.20,

Ficusfruticofa. 223.40.

FicusinAegypto. HT-i'

Ficus expofita firigori cur {iu 224.20,

Ficus obnoxia uermibas, 220.10^ Ficus quomodo perpurganda.

t82.t. ''^

Ficusnoncaprificata, 163,20. FicusfuperfcEfaiir, - 165.30, Ficusuitimolefta. 184.30.

Ficus ualida, 74.20.

Ficusiuxta fcillam fatus ocyus

crefcir. 26.10,

Ficusreddirdeteriorera fru^um

rigarione, .28.20.

Ficusquomodocrefcar. 130.20, Ficus quomcdo inferat. 134.10, Ficusfacileaugemr, »^^.40, Ficus cur feronna. 14^' *•

Ficilocuscompetens. 26,20, Ficus ubi icnnatmorbu. 220.40, Ficiodor. 24?'?o«

Fici accommodat5foIum.iSo.io, Ficusquomtxio reddaturfernlis.

29, 10,-5^147.10.

Fici amputatio, 221.1,

Ficusexcradaprouenit. 22.10, Ficusrarocorpore, 71.20,

Ficus qualem amet locu, 179.40 ♦ Ficusmultafuftinet. 228,49, Ficusincremenmm, 164.20, Ficus facileamittit fru^.161,40. Ficiscurarenainfperganr. 163,1. Ficorum genus. • 212,1,

Fici qmodo melior^s fiat. 168,10. Ficicitofenefcunt. 164,40.

Ficus ex noueilis affert fhKTcum.

12.1. »J ;<221.30.

Fici fruflus uermiculos fentit. Ficus quomodo pullulare queat.

129.40.

Fico cinis additur. 189.20.

Fico quid fitpeculiare. 149.40. Fici radix cur obiiqua, 12.20. Ficorumfuccus. 144.30.

Ficumferendirario. 26.10,

Ficuumfuccus qucmodoexpri-

mamr. 242.30,

Fici fuccii hyems crafTat. 177.10. Ficus apriffima ad ignem accipi-

endum. 77-40.

Ficusquandogerminet, 33.30. Ficus a ficu differt, 204.30.

Ficinamra, 211.40,

Fici fiimus. 77-30.

Yids quid auxilietur. 168,20, Ficiamplarinponto, 54,40.

FicS incaprilicu mutari. ^^..j^ Fici iii Aegypto bonj frugis noii funr. if f.40.

Ficiradix. 14.10,

Ficus quale habeatfuccii. 236.40, Ficus praecipue infcftatur uen- tis, 66.30.

Ficilndicxradix, 14,10^

Ficofcabiesaccidit, 221.1.

Ficus breuis uitx, 64. i.

Ficorum peculiares morbi6sr,2o. Ficuhieum uallum. 211.50.

Fidicula ad defrillariones urinx facir, 99'^o.

Fidiculaquandoerumpar, 128.1, Fidiculacradix. 122.10.

Figurar faporum iuxta Democri

tum, 232.1.

Figurarum rario, ■ - 232.40. Filix ad qua? urilis. «6. jo.

Filicisradix. t2S.2o,

Fihci fiercoratio inimica.107.40. Fimusidem non omnibuscon-

uenir. 28,40.

Fimus hominis acerrimus.28.40 Fimus adiuuat firuges. 107.40. Fimum.herb^deiideranr. 83.10. Fimu qug magis defiderat.92.20. Fimum fiipulariulaudant.92.20. Fimigcnera, 28,40.

Fimiufiis. 92,20.

Fimum riuis miiccri , 27,1.

Fifiilescep^. 91.30.

Fiffilialigna. 74.10.

Fifiulariaharundp. 62.20.

Flammaflorisfpecies. 84.1. Flatus in ponto quo pa<flcno-.

ceant. 224.40.

Flatus calidiores &fi:igidiores iu

xtanocentarboribus. 1J3.30 Floslappx^, 99.20.

Flosincertusquorundam. 8^io. FiOSIoriinEuphrate. 173.40. Flosfrumenti. 96.40.& 230.40. Flores quidam diftantes odora-

riores. 2J1.20.

Flores arfriui. S6.10.

Flores planris alias odoraris qua-

renonodoratifint. 249.30. Florumdifferenria. 9^.20.

Flores tritici &hordei. 101.40. Flor« leguminum. 102.1.

Florumgenera. 20.1.

Flores cur comprimantur.i74'*' Floresnoodorariquifint. 245.». Fiorum uarietas, ^o.t.

Florum uiiis. S4-*'

Florumfolia. xS.i.

Florum odor, ■ 19.4^.

Flores

Fiorssarborum. " J3.t.

Floresodorati. 247.?o.

Floris generario. ^49-30.

Fiorumfapor. 249.40.

Fioresherbarum. ^j.zo.

Fiores gerenrium (picam. 105.20. Fioreslanugineiquibus. loj.zo. Fiorentia particulatim plura. 104.10.

Florentibus fere Omnibus imber nocet. 66.uSCz2z,i,

Fiuida medicamentum, 47.10. Fiuidarumfpecies. 47.10.

Fluuiatilesplanta?. jg.i.&j^.jo. Foeming fecilius augefcut.1j5.40. Fceminificam herbam quam uo- cenr. 126,20.

Fceminicornus. 41.20.

Fcenicuium. 8o,zo.8C 240.J0. Fceniculi femen. 90.10.

FcenigraETci odor. 249 . i.

FcErnumgr^cum limodoro interi mitur. 228.10.

Folia quando dccidant. 16. 10. Foiia ex quibus conftent. 18. i. Foiiorumfigura. t^.io.

Foliorumdilcrimen. 97-40. Foiiaparte prona fupinac^ inter fe diftanr. i6.jo.

Folia quaenunqua amittat.tjS.jo. Foiia inarboribus fibijpfis fimi-

lia funt. t6,jo.

Foliorumdifferentiaf. 17.1.

Foliafici&uitis. 18.40

Foiiumabietis. J9.10.

Foliatiiiar. 174« ^'

Foiiaoierum, 17-50.

Foliorumfapor. 245.40.

Foliauenentesarbores. x<5.jo. Foiiorum ahmentum. 16.40. Foiiorum mutatio. 170.10. Fomites optimi. 77.40.

Fontesrigandoboni. 57.40. FofTiones. 176.1.

Fo tTio quibus profit locis. 184.1 Foffio quid efficiat. tSS. 20. 8C 221. to.

FolTio omnibus arboribus pro- deft. 28.40. &18J.40.

Fraus herbaabradicetantum fo iiata. 95.1.

Fraxinus. ijS.i.

Fraxinus qualem radice habear. 55.40.

Fraxinus quando C£datur.6S.4o, Fraxinushumida. 75.1.

Fraxini genera. 40 .40.

Fraxinus bubula. 5S.to.

FraxinusfeciUsau<flu. j5.io.

I H D E X.

Fremium. $91-

Fremiu quando florear. 1J6.40. Fremij genus. S6.i.

Frigidac in rigationc ufus. 159.1. Frigida quaj fint. i44-30.

Frigiditas. 150.20.

Frigusprodeftcrefcetibus. x5?.io Frigus exiccat. 186.20.

Frigus quid noceat, 22J.20.

Frigus arboribus prodeft. 65.10. Fngus perdit& fapores&odo- res. 251.40.

Frigori quarnam locamagis ex- pofita. 22J.40.

Frigora cultus terrae defiderat.

195.10. Frigorisincommoda. 22x.jo. Frigorafatisutilia. 19^.20.

Frondes arborum. H^.jo.

Frondiflora. ^s,i.

Fru^tusexcaudice. 49-40. Fru<flus ex quibus conftent. iS.x. Fruftuum bonitas dC prauitas unde. 16.20.

Fru<Rixum differentia. 142.^0. FruftuumiafturaEr. 155.30.

Fru^uum impedimentii.144.10. Fruchis faporem plantx mon- drant. 2^7,1.

Fruftuum concoftio quibusre- bus perficiatur. 160.40.

Fructuum maturitas. 142. jo. Fruftuum copiae indicium fi in ca cumineferunt. 21.20.

Fruiftus quomodo ^iirides fer- uentur. 2x7.10.

Fru<ftus omnis primo fia'.2j6.jo Fru<ftus rigati meliores. 159.1. Fru(fhimintegerefolijs. 189.20. Fruftusquidllt. S.io.

Fruiftus qui bene oleant. 248 . lo . Fruiftibus qus noceant. 65.40. Fru<rtus quomodo corrumpant. 2J8.40.

Fru<ftumiargu ferentesarbores. 145.20. Fruiftuu maturitas ciiuerfa. 5J.20. Fru(ftum affidue habentes. J4.1. Fru^tuu mutatio.24.2o.&i90.xo &21J.J0.

Fru^um odor. 252.10.

Fru<ftus in arboribus diuertis lo- cis nafcuntur. 7-*o.

Fru<ftificant omnia. J2. jo .

Fru<fb.fi'catio uiribus detrahit. 164.J0.

Fru<fHficationiscaufap. 167.10. Fruges quibus locis citiflime per ■ficiantur, 102.20,

Frugum difterenriae. 201. td*' Fruges quaiem terram cupianft

156.40. Frugibus optimum folum. 157-^ Frugesquidpotiffimdmla^tas fe

ciat. 107. jo.

Fruges quae degenerent. 197- »• Fruges quado demerendg. 20S.10 Frumentago. 101.40.

Frumentaceorum caulis. loj.io. Frumentaceis aqua quando ob-

fir. X06.X0 &20.

Frumenraceaualidiora. loj.jo. Frumentorum morbi. 20 9 .20.

Frumenta unde radicem , unde

germen fiindant 201.J0.

Frumentis fblum commo'dum.

147.20. & 156, 10.& 192, jo. Frumetarius qualis agerfir.i95.x. Frumenrum in PifTotisfirmiffi-

mum. 104.40.

Frumentorum incremenru.j5.30.

Frumentum ante herbam debet

nafci. 192.50.

Frumenti radices.x47.2o.&C2oi.xo

Frumenta in iiore imbres non tc runt. 204.1.

Frumenta quomodo pereant. 250.20.

Frumenta cur exhauriant terra» 202.20.

Frumenta quae ualida. 20J.J0.

Frumentum grande. 104.40.

Frumentorii comodafatio.105.jo

Frumentabreuiori temporeflo- rent. 205.40.

Frumenta conuenientiorahomi niquamlegumina. 205.1.

Frumcnta quali folio conftent.

lOJ.l

Frumentaquidcpafcanr. 107.10. Frumenta quomodo renafcatur.

107.20.

Frumentaprimu infipida. 257,10. Frumentum quod celerius defi-

ciat. 250.30.

Frumen tis leruandis aptus locus.

250.50. Frumentum peruentilari deber.

210.JO. Frumentum demefTum coponcn

dum in metas. 20S.50

Frumcnta quomodo augeantur-

145.40.

Frumenti gcnera. too.io.

Frumenta qua? pura proueniant.

io5.t Frumcntaceactiam funtuariain

co^tione. xoS.ja

FfumcntiaHmcnmm. 202.1

Frumenrorum radix. loi.jo

Frumentorumfemen, 196.20

Frutexquidfif. ^_ 9-2o

Fruticesquomodo fructu ferant. 21.10

Frutices femper uirentes. 16.1

Fumus acerbus. 77-?o

Fumolaquacfint, 77- JO

Funguscaretradicc, xi.jo

Fungierobore. 56.40

Fungi pediculus. xi.jo

Fungi mirabiles. ^6.40

Fufus agreftis. 8z,t

GAlIa quandogignat. J4.20 Gallamferrrobur. 3^.20 C^Liinx multo partu intereunr.

l^jT.lO

Gardias cepar. ^i.jo

Geiano undeiiat, " 226.10

Gelicidium quando potifTimum

noceat. 22^.1

Geminalis. 100.50

Geminalem an uiridem comedat

animaiia. 107.1

Cemraa in uite. i^.xo

Gemme hyemepericIitant.iSS.io Germen quomodo ,ex radice e-

rumpat. 150.40

Gcrmine nouello fruftificantes.

14-9'^ Germine annotino fruftiiican-

tes. 14S.40

Germinanciitempus. 87.40.&

156.50

Germinantia fponte. 132.50

Germinantia celerius. 198.40 Germinantes primum. 55.20 Germinatio optima. 149.40 Gcrminatio quid fit. 159.1

Germinationesinar^uro. 54.30 Germinatio plantarum. 6.30 Gcncratioplantarum. 6.50

Gethyum qualc femen habeat.

93.10 Gethyudifficilegcrminat. 19S.10 Gethyum diligit aquam. 92.50 Gcthyum quando feratur. S7.20 Gethyum quando iatu prodear,

87.50

Gethij radix. 15,10

Gith flores. 20.50

Clabratio, 220.40

Glacies qu^nocentiinma. 22^.10 Giadiolus. «6,40

Gladioli odor. 244.30

Oladioliaulis. ti.|o

I N D E X.

Gladiolifolia, .17.10

Gladioliradix. . 244.1

Gladiolusubinafcatur. js.i Glans in mari nafcens. 16. 10 Glans qua ratione feruet. 250.40 Glandis fapor. 161.10

Glandesmunitxfunt. 148.10 Glandes tardc maturs quarc fiat.

146.50

Gongriinarboribus. 13,10

Grsrc^a lingua copiofior quam la-

tina. 4'^

Gr^cia quas arbores gignat.55.30 Grcci coloniquando ferant.ioi.i Graminum radix. X2.40.& 244.1 Granataqdmeliorafaciat. 168.1 Grando unde fit. 219.20

Granum cnidium, 127.40

H Aemodorum. 10S.26 Haemus fcatet tamarice.

55.20

Harundo. 150.40

Harundo geniculata. 11,20

Harundotiitularia. 62.20

Harundinisfplia. 17,10

Harundo^perpetuo uirct. i6.x Harundbubinafcatur. $2,i

Haruijdo quibus occafionibus

crefcat. 61.20

Harundinis gencra, 61.10

Harundo cretica fiue fagittaria.

62.30

Harudo quiamodo nafcat, 131.40 Harundo armamentaria. 61.50 Harundinis in Aegypti paludi-

bus natura. 244.10

Harundines quando cajdendar.

61.40

Harundinis praqparatio , 61 ,40 Harundo facile- coit uulnerata.

229.10 Harundo aduftameliusrefurgit.

62.40 Harundotibialis. 60.10

Harijciinu radix. 12,40. & 244.20 Harundmaceumfolium, 97.40 Hebenus cmus regionis uerha-

cula. 55.50

Heienium. 78.50

Heleniumodoratum. 84,1

Helenrf flores. 245.1

Helicon mons. 119.20

Hcileborus in Arcadia nafcitur^

123.10 Hellebori utilitas, 11S.50

Helleborus melior nalcens in Oc tamonte. H7'*^

Hellcborifru^S. 122.30

Helleboruscmrus. 119.20

Helleborum quomodo cffodiat,

iiSa 8C 10 Helleboro quidam frne noxau-

tuntur. i2j.t

Helleboruspamaiius. 119.50 Helleborus atolicus. "9.30

Helleboriradix. "7.40

Helieborus quandiu utilis. 122.20 Helieborigcncra. 119.10

Helleborinarfemen. 119.20

Heileborusponticus. »19.20 Helleborus eleaticus. 119.20 Heileborusmaifalioticus. 119.20 .Heliica, - 4^.40

Herachti di<flum. 2.50

Herbaquidfit. 9.20

Herba: quomodo na(catur.22.4o Herbap quaecura maiorc egeant,

SS.io HerbarlanigcraET. 9S.40

Herbas quas uocenr. 128.40 Herbse qu^ ccierius quaj^ tardii^

nafcantur. 87.20

Hcrbarum uircs. 117.10

Hcirbariorum fupcrftitio. 117.4^ Herculacca fpina . 54.1

Hercuiana. 125.20

Herous finus. ^6.40

Heroum ciuitas. 115.10

Hefperidi herbaeinno^emelior

odor,quamin die. 251.30

Hibifcum. 125.20

Hibifciradix. 125.40

Hibifcum quale fit. 125.40

Hippondeplantis, lo.t

Hippophaes. 125.20

Hircibarbula, 94^10

Hircifpina. lu.z

Hircifpina ubi nafcatur large.

125.50 Hirciipinae fuccus. iiyi^o

Hirculats uites quomodo cocr

cends. 147.10

Hirundinaria. 99.30

Homo urbana fpecies cft. 10.20 Hominis olfaiftus deterrimus.

235.10.6^252.40

Hominisfirausoptimus. 28.40 Homines maciienti quaiem defi-

derentcibum. 156.40

Hordeum e radicibus enafcitur.

202.40

Hordeu quomodo percat. 208.10 Hordeo quod Gt aptum folum.

i05,50.&i09.i.&i92.30.&^40 Hordeifatio, 2oi.io,&2o4.2o Hordeumachiileis» 19?-?'^

Hordeuia

Horcicum trimeftrc & bimeftre.

Hordeum quale alimentum po-

ftuler. 19^-4^

Hordcum crugo.magis.infcftar.

Hordeum pMris iiidum inrer-

ferirur. 184.10

Hordeumdcgencrat. 197,10 Hordcummaturefcritur, 100.20 Hordeu ubi re<5tius feratur. lod.i Hordeu qmodoieriiandu.iio.xo Hordeumfylueftre. jj.^o

Hordeum quibus rebus differat

atritico. 103.40

Hordeum abhordcoquid diffe-

m. 104.1

Hordeum Indicum. 104.1

Hordeii quot diebus a flore per-

ficiatur. 102,10

Hordeii mutatoir in lohn. 106.30 Hordeum flatibus quando pe-

reat. 109.40

Hordeii quado metcndu. 110.20 Hordeum mutatur farione, 2j.i Hordcum opdmc prouenit Athe

nis. loS.i

Hordeiiquandocrumpar. 100.30 Hordeiradix. 12.50.3^101.30 Hordeiin triticii immutatio. 24.1 Hordei ufus ad conficiendum po

tum. 242,40

Humicaulia. 94.40.& 173.10 Humidaquaefint. 77'30

Humida loca dcteriorem mate-

riem producunt. 70.20

Humirubus. 47.10

Humor & calor ineft omnibus

plantis. S.50

Humorcs quidainanimalibus 8C

in plantis nominib. carenr. 8.30 Humorumdifferenti». 244.40 Humorumlaporcs. ^33.20

Humorinomnibus, 18.10

Humorfaporis-materia. 257,30 HumorfcEcundus. 135.10

Humorquidfit. S.20

Hyacinthus, $6.i

Hybernis locisquid potiusferat.

lO^.l

Hyberni imbres tempcftiui arbo-

ribus profunt, 155.40

Hyems tempeftiua prodcft.219,20

Hycmes pofterior«nocentarbo

nbus, xf3.30

Hyemsquseoptima. 152.40

Hyeme quid crcfcat. 140.1

Hyemes tempcftiuie non nocent

arboribus. 6f;^i

I H D E Xt

Mycms ad firu^ficationem mufc-

tum ualet, 152.40

Hyemedeteriorcs omncs plantj,

55.40 Hyems quibus noceat. 177.10 Hyeme qui ueti meliores. 154-40 Hyemis commoda. i^^.io

Hyphear. 45.2o.&i7t.i

ICma, 66., 10

Ma qiias no habear platas. 55.1 Idrafpelunca. 52.30

Idaeapinus. "3.io

Idae peculiares arbores. 46.20 Idxi roboris genera quomodo di ftinguifoleanr, 37-4o

Ignariaunde. 77-4^

Ilexquaiis. 4^-'^°

liicisfiruaus. 4^-20

Ilexmonrispropria. 5-- 10

licxdifficiiiusmorirur. 67.20 IIcx quid afferat. 5^.20

Ilex quotempore perficiatfuum

firuftum. 33.40

Hexhaberalramradicem, 55 -30 Hicem habere medullam. 74.1 liiciscommodiras. 75.40

Imber poft fationcm prodeft.

105.40

Imbres no^rni. 159.10

Imbresaquilonij, ^59.10

Imbresquidfedanr. 152..20

Imbres quare fcEcunditatem affe-

ranr, ?i.t

Imbresoprimi, 154.20

Imbresnoccnrfrumentis. 106.20 Imbres miniftranrarboribus ali-

mentum. 152.40

Imbres tempeftiui arboribus pro

funr.153.40 Imbrium copiam qux defiderer.

192.30 Imbres grofTis ficuu nocnt. 163.10 Imbrcspoftuergilias. 194.50 Impes uermiculus quado pereat,

110. t

Incovftile quid fit, 206.1

Inco<fblia cur quardara . 205 • 40 Incrementauariaplantaru. 35.20 Inculta prius germinanr. 142.40 India quas platas producat.54.20 India monmofa quid ferat. 54- ^ Indiximbres. 177^20

IncJicaregio qdfcrar. 55.^. ^ *=3.i Inoculatio. 153.10

Inoculationiaquanocct. 153.40 InpcuIataErarbores. 16S.50

IiUania quo paflo inducipofliir.

120.10

Infaniaminduccnshcrba. 99.46 Infe^ta oleum odiunt. 235.20 Infitioquaefit. 133.10

Infitionisdifciplina. 154.1

Infinonis ratio. 216.10

Interpretis officium. h^

Iriterpretandi ftuciium. 2.3P .

Intubum. , 94'>

Intubigcrminano. ^ .9^%^

Intubi ufus. 97-^

Inruborum genus. 15S.50

Inturis. . 94-50

Inturis cultu deterior effiatur.

175.20 Inturis aculeumiuxtafoiium ha-

bet. Ss-^o .

louisflos. 7S.30.&84.^

louisflosfemincferinir., ^ 8s.t louisflos^tiuuseft. S6.10

Ipes uermes in uitibus..uocitari. 194.10 Iphyum. 86.10.&9S.50

Iphyumquomodoieratur. 8>.i Ipnum. 60.10

Iris. 240.30

Irisubimclior. 2^5.1

Indisradix. t4.io.&! 244.20 Iridisodor. 248.50

Italia mareriemadnaues gignir. 55.10

Iraliar tcUus uidetur recufarc pla-

tanum. 55.20

Italiaeincolis caprificadi ufus nul

luseft, 29.20

lubam quatr gerant. 105.20

luglans quomodo firangat.74.20

luglandis uius, 7>-4o

lulusquid. 35.1-

lumenrorumftercus. 28.4^

luncus. 5S.1.&U6.40.& 150.10

luncus odoratusubinafcat.ui^.-c

lunci genera. ^5-*

lunci lapidei. 57«*

luncorumradix. 244.20

luniperi materies. Z* '"^

luniperus quomodo firu^Hficet.

139.1

luniperifuccus. 111.40

Juniperus quaiem radicem ha-

beat. 35.42

luniperum qup pa^to traiftare c5

ueniat. 190.40

lunipcrusadquasapta. 75.40

luniperi binx. 55.-io

luniperus an floreat. 33.^0

luniperus quomodo nafcat. 49.1

luniperus tardc perfiatfirucium.

33-4^»

T Ac qucroodo corrumpa- J ^ tur. 2J8.40

Lac purgans. ^23-^0

Lacbubulum. «3.10

Laftefcminamscerata. ziS.io La^cus fuccus. 236.40

La^isfapor. 2;4-i

La^tisubertatcmfecieriS. 120.40 La^dfuccatio qmodo fiat. 117.20 Lacara quam faalc crcfcat. 5? • 'O Lachryma gignit, - 22.40

Lachrymse quam gcrminatione pracbeanr. ~ 132.»

Lachrymarum cura. 244.40 Lachrymarum odor. 244.40 Laconiapknaherbis. 123.10 Laconica harundo. 62.30

Laconicaficus. ii^.io

Laconicu cucumeris genus .91.20 Laconicus ager. 54.30. & 177.30 Laconicus ager medicamentis fca tet. »2?.2o

Laconicalaftuca. 91.10

Laftaria. »23.20

La(5lariasrcaulis. 117.20

La^anajfpecies. 120.10

La^caru genera.90.4^.& 91.10 Laftucacandidadulcior. 91,10 La^ucis porricidse innafcuntur. 92:40

La^tucaquamcitoerupat. 87.20 La^carcaulis. 88.40.& 117.20 Lafhicafylueftris. 93.30

La(ftucxfylucftTisfuccus. 93.30 Laftucar radix tranflatar. 89 .40 Laftucsefemcn. 90.10

Laftuca tonfa. 169.30

La^cse latitudo mira. 91 .20 La£luca?fatio. 87.10

LaftucaErradix. S9.40

Lanam gerentes hcrbar. 98.40 Lansearborum. J7.?o

Lapago, 83.10

Lapis ex ^ngo. 56.40

Lapis qualis arboribus bonus. 179.30

Lapidcs, 25?.»o

Lapidescurfubi|danrur. 178.1 Lapides nonubi^cxagris coili- gendi. 192.10

Lappa. 94.40.& 108.20

Lappalentiinimica. 228.10

Lappa gjd notabile habeat. 99.20 "Laticaulisla^ca. 91.10

Laricisodor. 24^.20

Larixquomodoproueniat. 23.1 Larix cacumineablatoftcrileiat.

I N D E X*

Larix decacuminationc pcrit. - 229.30

Larix quando cardatur. 6S.40 Laricis fruiftus. 146.20

LaricishuiRor. «1,40

Lafer. J4,20.&i7j.20

Lafer quo pa^fcb in Africaortui». 132.20.

Laferisfuccus, "2.»

LaferisfoUum. 24^.»

Laferpitium ubi optimf proue- niar. s»-2o

Laierpitij femen. . 90.1

Laferpitium quomodo nafcatur. Si.io Lafcrpitij radix. i3.4o,& Si.i Lalerpiiij lachryma qualis guftu. 112.10

Laferpitij caufa. jt.io

Laferpitrj defcriptio. 80.30

Laferpitii prg-paratio. 244.40

Latifoha. 57.»o

Latina inquare pi-arfletgrsecoru

linguae. 4.10

Latinusager. 76.30

Latinus ager plenus medicamen

tis, 122.40

Laurifru(ftus. 248.10

Laurus femper uiret. 15^.40

Laurusuitemoffendit, 68.10

Laurusquidferat. 56.20

Laurifano, 26,20

Laurus ad qus urilis. 7^' »

Laurus putrefcitmagis quam uer

miculetur. 220,10

Laurus quomodo crefcat. 150.30

Laurus ditticulter augetur.13j.40

Lauriproprietas. 46,20

Laurus ubi duret. 54.40

Laurusferirur fub pinum;i84,20

Laurus qtiando germmet. 33.20

Laurusmarina. 56,40

Laurus alexandrina. 46.20

Laurus in platano. 171.30

Laurus facile perit. 16$. 20

Laurusraricorporis, 71.20

Lauriodor. 173.30

Laiurigeneratio. 22.20

Lauriformia. 5^.30

Le^rotaria. 40.20

Legumina. ioo.io.& 197.30

Legumina quando metantur.

U0.20.& 208.10

Leguminainco(fHbiIia. 108.40

Legumina quah folio conftent.

105.1

Leguminum fatio. 201.10

Legumina cibo dif&ciiiora funt hosnini, . . z03,i

Legumina cur cekriter ga-fhl.«

nent. 202t,

Leguminaminus tcrramexhau*

nunt. 202.1©

Legumina uarie in co^one fe hi

benr. 20^.40

Legumina quomodo radicem 8C

germen fundant. 201.30

Leguminaqmodopereat. 230.20 Leguminacandida, lOy.io

Leguminum caulis. 103.10

Leguminafcccunda. 103.50

Lcgumina quotradices habeant,

101.50 Leguminu radiccs. 12.50. & 201. 20 Legumina qn ferant. 10J.1.&: 50 Leguminibus floretibus quibus

imberprofit. i9?.4o

Legumina ubi ferenda. »92.10 Legumina quando exest. too.40 LegumiRum differentiae. toj.io Legumina quomodo floreant;

204,1

Leguminadiutiusfioret, zoj.40 Legumina cur fcecundiora fmt.

166,50. & 202.20 Legumina quac cui conueniant

foio. 193.1

Leguminaquaeerugine fentiant»

209.1 Legumina quomodo co(rtiIiafi-«

ant. 25.10

Legumina frigusno poffuntper

ferre. 204.20

Leguminil>us qua uia ahmentu

difpenfctur. 202.t

Leguminibus aqua nihil offidr.

106,10 Lemna. 60,10

Lens. 100.30.&! 240.30

Lens co<f^ibiIis. 108.40

Lensfertiiis. 103.30

Lentem quomodo poffisgrandc facere. 2;.io

Lenris femen quomodo ferendu, 218.1

Lenriscaulis. 103.10

Lenrifcifuccus. 1x1,40

Lentifcoinfertaminus uermicu- lanonem fentiunr. 220.20

Lentifco mferta meliora cfficiun- tur, 2iS.t

Leophanes commcndat nigrum folum. 1J7-4®

Leporum uefHgia quando porifll miim oleant. ^jy.^o

Leprarremedium. ui.io

LeprofosefficiensaqKa.. t?9.50

L«ttconiphaliaficus- 212.10 lih€t

lOjcrpatcrundc. fz.to

tienis rcmcdium.it^.^^.&u^.jo tignum a carnc ii^ planris quid dif&rat, p.i

Lignumexquibusconftef. ^.to Xigna {ponte gennf n emittentia.

Ligufticum. _ 116.40

LiUum quando naf catur. 8s .40 Liliiodor. »47.50

Liliorumdiffercntia. 84. jo

Liliorum uariatio. 84.10

Liiij cx lachryma gcrminatio.

tji.i

Liiiorumcaulcs. ij^.io

Lilium quomodo narcal, iji.40 Lilia quomodo ferenda. 84.40 LiUurualachrymaferitur. lu.io Liiiuquomodoproueniat. 22.40 Limodorum. 228.10

Litoonium. 86,1

Linummutaturinlolium. 170.1.

&[ 199.10

Liniodor. 247.30

Liothalainii genus radicis.90.40 Lipane pcculiaris colutca. 4.6,1 Lippitudinem curans. 120.40 Liquatiofuccorum. 117. jo

Liquorquid. S.20

Liriura, 98.20.&tjt,20.&tj7.to Lirium quando naicatur. 86. i Liriu idcm quodnarciirus.84.40 Lixiuiaacris. 77-30

Locinatura ad producldas pian

cas plurimum ualct. 2J.40

Locamutantur. 170.20

Locis fingulis fuacftproprietas.

46.40

Locacoucnientiaplantis. 48.40 Locorum Etusadfru^usquidfa

ciat. to^.jo

Locorudifcrimina. J2.1.&177.J0 Locoru natura quid ualcat. ij.jo.

6Ci<s.io.&: 84.20. &208.X

Locorumratiohabcnda. ioj.40 Locorum diicrimina ad fru^us.

»02.30

Loliumaquamamar. 170.1

Lolium quale. io6.jo

Loliuundcfiat. 106,40.8^108.10 Lolium inimicum hordeo. 228.10 Lolitlintriticu mutatur. 199.40 LoUumcxtritico. 197.10

Lotus. y9.i.8^9J.t.&^99.?o.fiC

116.40

Lotiicmcn, 200.40

Lotigcncratio. 199.40

Lotophagorum ccltis. Jt.40 Lucernular 4^*im

I 5f D E X^

Lucinas quas uoceraugurcs.ti?,io Lumbrici quibus gcnnbus a na-

turafint. 128.20

Lunscalor. 191.40.8^209.10 Lunaeratio habcnda in cxdcndis

arboribus. 69.10

Lupinum. i97,io.&jo

Lupinumdiutumum. iio.io Liipinum quSdometatur.iio.jo.

&2o8.to

Lupinu colino uult. 10.20. SiTji.jo Lupiniradicumiranatura. 14.20 Lupinum infcecundumquomo,-

do reddatur. 17^.20

Lupini fatio. 100.20. 8<^2ot.to Lupinum uiridc nullum animal

mandif. 107.1

Lupinumquaicdefidercc (blum,

201.»

Lupinura ualidum, 172.1

Lupiniproprietas. in.t

Lupinuoptimcreponit. 209.40 Luti in arboribus ufus, 179.1 Lycia quid ferat. J4.40

M

MAcedonia quas plltasha beat. $$.t

Macedonia quomodo obnoxia

fTtfirigori. 224.10

Macedoncs quomodo diftinguat

roboris fpecies. jS. i

Maccdones quomodo piccm cxu

ranr, 114.1

Macedonum pleri<5 quomodo in

tericrint, 104.40

Macedonicamateries, 70.20 Madonaim quam appcller. 121.J0 Magydaris. St.io

Magydarisradix. ij.40

Maliol» ex qua matcria f1at.76.10 Malafylucftria. i6t.io

Maliodor. 288.10

Mala quar fuauifnme oIcant.2yo. i Malus a malo differt. 204. jo Malusquomodocrefcat. 22.20.

& ijb.jo Maius medica qmodo fcrai J2.40 Malus neukeribus Isdatur.176,1 Malimedulla. 7?.4o

Mali nodi. t^.t

Mali breui putrefcunt. 220. to Mali quam denfefcrenda:. 26.20 Malusinplanomclior. J2.20 Mali terra radix . -9^-30

Malu medica qu5rcgioferat.j2.jo Maluspcrditantcraataritate fru

<^um. 29.20

ttcrnc. iK.4©

Mlliteirncufusr u8. to

Malus cuantu alijsnoccat.184.40 Malusmultaferrepoteft. 228.40 Malusmcdicaqualis. j2.,4c> & 147.40 Maliuita. 64.1

Mali firu(ftus quos fcntiat mor-

boS. 221 jo

Malusuerna. i6j.jo. 8^190.20 Malus piagis debiiitatur. 182. to M alos ucrmiculari. i6j .20 . SCzzp . t Malum odorcs fufcipit. ^jj.^o Malutcrrac quandiuduret.122.20 Malus raro corporc. 71.20

Maliradices. 12. :0'

Malorii icmina. i48,io.& 196.20 Malorum firuifhis terra obruti.

216.20

Mali medic^ £os. 20 .40

Malicurnoncogelcfcanr. 224.20 Mamaliquidproducat. 114.20 Malinathalla. 5^9 .20

Maioperfica. tj7.40

Malua coqui uulr. 94. to

Malua fylueftris. 12J.20

Maluacfolia. 174.10

Malua quanta cuadat. 9. jo

Mandragora, So.20

Mandragoraeuis. 2J4.30

MandragoriBfolium. 118.20 Mandragora:radix. iiS.20

Mandragora quomodo cSb(^at

da. ti^.io

Marequidgignat. tj8.io

Marebelluisrefertum,. 56,40 Marerubrum. f6.jo

Mare etiam profen pkntas. j>.50 Marisaquamifta. ^jj.t

Marisodorundefir. 255.1.

Maritima loca rettinatiora ad fru

ftuum maturitarem funt. 105.6 Marificahcrba. u6.2o

Marina a tcrrenis quomodo ciitfc

rant. y7--o

Marin^arborcs. to.50

Marifcusiuncus. ^«t

Maritimumgranum. 120.20 Marubii gcncra. 7^ -40

Mafpcmm. -S0.30

Materia quando csrdenda. 34.30.

& 68.30

Materiainmarictianafcit. fj.50 Matcries in opere facilis. 73.2 o Matcries optimacx arboribusuf

gcntisa^tatis. 69.20

Matcries uaria uariarum re^o-

num. 70.20

Matcrics optimaadAquilonem»

70,1©

S 2,

Matrix in planrif . ?♦*

Maturationis caufii t^o.40 Maturitasfrugum. loz.zo

Medicusquidcognofcat. xje.-io Medendiarsquidiaciat. 17^.20 Media proumcia quae peculiari-

terferar. J^-Jo

Media excelfa regio. uo .40

Medicatonfa. 169.50

Medica urina 6C ftercore pcrit.

107.40 Medica uis qua? fit. 17^.20

Medicamentum olfium. 47-10 Mcdicamenta quo pa<fto uim a-

mittant. xzs.zq

Medi camenta ex uarijs. «7-10 Medicaminibus rcatcnres regio-

nes. 54?o

Medullafjcca. 73.40

MeduIIa in putando obfcruada.

587-20

MeduUa habet omnis materies. Medullauitium.tSf.io (73'30 Mcdultequid feciantadfru(ftus.

iS7-30

Medulla in plantis. • p-i

MeduUadeoractaan moriaturar bor. 86.1.& 229.20

MeduUaeuarietas. 11.40

Medulla quibus fit membranis (i- milis. 12.1

Megarenfis ager. 29 .20

Megarenfes quomodo cucumc- res traftent. tS^.io

Melampodium. "9.30

Melampyrum frumentum. toj.i Mclasamnis. 62.io.&2i6.t

Melfrugum. 99.30

MelrjagrifcEcunditas. 102.30 Melle macerata femina. ziS.io Mellis prouentus. 79-50

Melleus humor e robore. J6.40 Melothrum. 79-^o

Mcmphis peculiarem materiam habet. ^i.io

Meneftor de plantis. 146. i. 8^

Tf0.40

Menfiflora. 60.10

Menftruorumremedium. 93.40.

&ti8.30 Mentaanhabeatiemen. 8;.io . Mentaexfifymbrio. 218.30

Mentarodor. 248.20

Mentaftrum. 94.10

Meridiesquidferat. J4.20

Meridiem qua; arbores fpe(fiare

debcant. iSi.40

Mendionalibus rcgionibus quac

nafcantur, 114.10

I N D E X*

Mefpila. i^t.»o

Mefpiiusfylueftris. 4J.io

Mefpiliodor. 248.10

Mefpiliquotgcncra. 42.1

Metaila. ^3.^0

Metere tcpeftiue ad frutoquid faciat. »^o.2o

Midam fabx creant. 210. i

Milium. 100.10.& 107.1.8^ 197.50 Milium quot diebus maturii fiar.

102.20 Milijradix. »^^40

MilijcauUs. i05-'O

Milium ferax. 105.30

Miliumfcecundum. i66.:o

Miliumbcncreponitur. 209.40 Milq fano. 209.20

Millipedsbeftioljr. 56.10

Milcum quid uocent 192.20 Mnafium. fS.io

Molyubinafcatur. 123.20

Montapitim. 93.30

Montana fcabra. ^uio

Mons altus referms myrrhjear- boribus. 114.20

Montes ad oletiaqd faciat.86.30 Montium propria: arbores. 22.10 Montesquaicsfruges proferant. loS.i

Montes pleni arboribus. 31 .40

Montes alnflrmi ucnena ferunt.

Montiulmus. 43.40 (247.20

Morbus qaid (\t. 219. ^°

Morbiduplices. 21910

MorusAegyptia. 4?'?o

Morus Aegyptia quomodo fru-

dium ferar, 7-^0

Morus cahda. 71-30

Moro Aegypna?fru<ftusexcaudi

ecprofilirefolet. 21.10

Morus celeriter frudhim fuum

conficit. 14^-30

Morifapor. 256.30

Mori flexibilitas* 74-30

Morigcrminatio. 146.1

Moriufusadnaues. 7J-20

Morifru<flus. 166.20

Mortiscaufa. 8.30

Mularhcrbafolium. «6.30

Mulierumprofluuiacaras. 58.50

Muralisherba. 79.10

Muraleum, 94.10

Mufci fcrtilis laurus. 165,30

Mutano qnidfeciat. 175.30

Mutatio quot modis fiat. 218.10

Mutilatio uinum, 189.10

Myricaefolia. 17."

Myrrha. 54-^0

Myrrhaubiacfcat» - %u^iO'

Myrrhxarborqiianta. t\^%a Myrrhar arboris folium. 114.39 Myrrbar ufus. 116.4®

Myrrhaepneparatio. *44.-4x> Myrrhaquomodoprobct «5.20 Myrrhaquomodoemat «4.40 Myrrha qua rationeN coUigatur.

114-30 Myrrhamfubcaneincidi. 112.20 Myrrha?arbores. - 114.2® Myrrha: arbores meliores. 115.1 Myrrhacarbores cuiufmodi folo gaudeant. «5.to

Myrtaria. S20.20

Myrtus mulfo maccrata melius

redolet. 251.3®

Myrtus quarationc mcliorefcat,

190.20 Myrtusp^rgationediligit. 28.30 Myrriodorata?. 86.50

Myrtus celerrimeuritar frigore.

225.20 Myrtiplagategenda. »79.«

Myrtus ubi melior reddat. 167.30 Myrti corticeno detrahcndu.i^^.t Miyrtis qualeftercusaddat, 183.20

& 190.1

Myrafatio. 26.20

Myrtiamantumbras, 180.30 Myrtus ia fr uticem traniit. 9.50 Myrtus uaUdiifima. 28.40

Myrtusqualisfit. 160.20

Myrtiflos. 20.30

MyrtifriKflns» i6i.«

Myrti generatio. 22.30

Miyrtus ubic6modiusf€ra!,54.4o Miyrtifapor. 238.10

Myrticelerisintcritus. 165.40 Myrtiodor. 248.20

Myrtusquomodoputanda. 182.&

N

NArctflus. 84.4®

Narciifus quomodo fera-

tur. " ^ 84-43

NarciiTus quando nafcat. S6.* Narciififlos. 98-20

Narciffi foUunu 97-4»

Nardus, 116.40

Narta. 116.40

Nafturtia quado crurapat. 87.20 Naihurtrt femcn. 93-^0

Nafturtiuquandoikatur. 87-10 Natura in qmbus inueftiganda,

144,40

Naualis materies. 7?'*o^

Naualem materiem qua? regio-

nesferant. J?-*®

Nebulaefloribusnoceof,- 160.30

Ncpa

Ncrum. ,_ ^ "^-40

Ncruusinplans. 8.20.40.&: «.20 Kesbusfluuius. ;o.4o

Nicodori magiftratu quid euene-

rit.x48.30- ' ... ■ MigellaquomoaofoUata ut.^j.t

Nigrumfolum. iJ7-4o

Nilus habct platanum. jS.io

Nitrumcuiusraporisfit, 2?t.jo

Nitro maccrata femina co^bilio

rafunt. «S.io

Nixquidlit. =f^.i

Nixldaas montibus nunquam

decit. . 4p.^o

Nix iuuat ad cxcoqucndum, 205

30.

Niuis urilitas. ijj.t.S^ip^i

Niuem non gdarc. 22^.40

Nix hybcrnis noualibus prodeft,

192.10

Nodi in arboribus quomodo tc-

gantur. 70.40

Nodorumdifcrimen. ij.i

Nodorum in arboribus uarictas.

14.40

Nodofarquarcfintplant?. 70.30

Nominarcbus quomodo impo-

nenda. ^'4o

Noualc hybcmu mclius uerno.

106.1

Noualiumcura. ip^.io

Nucleorumalimcntum. 144.20 Nux auellana. 44.20. &C 197,20 Nux auellana an floreat. ??. 10 Nucis aucllan«fru<fhis. 44. 5 o Nucisauellan^ iulus. 35.i

Nucesaucilanxquomodo fru<fH fer^. 9.50. & 167.20

NuxEuboica. 7^.^

Nux Euboica qualc fblum defide rct. iSo.xo

Nuxiuglans. 51.40. & 197.^0 NuxiugIansmontiS;ppria. 32.10 Nucibus qui locus conueniat. 26.20

Nucumfapor quo pa£io cxpri- matur. 242,50

Nuccs uctuftae plus olci rcddunt.

2J8.IO

Nuccsdurant. 148.10

Nymphseaeradix. w.?o

OBcfitate pcreut animalia. 22J.t

Ocimum tonfum. ^ 169.50 Ocimumquomedofcrat »5i«|o

I JJ D E X»

Ocimum ficcum, 1^8.1

Ocimumfcecundiflimu. 90.20 Ocimu in ferpyllum mutat. 218.30 Ocimufubcanisortum pallefdt.

93.1

Ocimumdiuflorcr. ^ 90.1 Ocimiiq rariSetransfcrat. 8S.20 Ocimo aquam adminiftrant mc- ridic. 9^.30

Ocimiradix. 12.40.& 89.20 Ocimumquale. »37.1

Ocimi femcn. 90,to.& 93-10 Ocimuquandoprodeat. 197-40 Ocimifams. 87.20

Ocrcarrepcrtarinarborc. 70.40 Oculuscaninus. 96.40

Odoratacalida. ^s^-^

Odorariores funt fru<Jbis agrc- ftes. ^^o.t

Odorariora quibuslocis proue- niant. 24S.20

Odorariorcs ubi plantx dfician- tur. 169.40

OdorarifTima quae fint. 251.40 Odorinfioribus. 19-40

Odoris uarietas in planris. 19.20 Odore creat cremano. 251.20 Odorataquarcincefa f.rit. 252.20 Odqrata plerac^ amara funt.240. Odoratar planiae ubi habe- (40 antur. J4.-0

O dorata animalia,ut planta^, no funt. ^ 252.30

Odorcsimbrcimpediunt. 2^6.20 Cdoresficcitas facit. "zja.io

O dor cuius humoris fit. 24S.20 O dor permiftionc fit. 255 .i

Odorquidfir. 231.10

Odor uefrigiorum leporu.255.40 Odoribus quid aduertet. 255.40 Odorestcmporemutatur. 251.30 Odorinfru^abus. 252.10

Odorum fpecies. 240.30

Odor melior redditur tcmpera- tus. 251.30

Odores frigore deteriorcs red- duntur. 251.40

Odorisimmutario. 169.40

Odorismeliorisquajfint. 236.10 Odoris rario inquare ucrictur. 250,10 Odorem quod fufcipiat,qualc o- poneateffe. 25^.40

Odoresoleoferuantur. 255.30 Odoremqu^ficca poriflimu fu- fapiant. 255.40

Odorcsundcoriantur. 255.1 Odoris fedcsi» planris uaria. J42.40

Odorls duriria. 249. 10

Odoris dulcedo. 249.20

Odores qmodo adtuiuuentur ficoffendantur. 252.«,

Odorum poteftas undefit. 251.1 Cdorum&faporum coiunfuo. 240.10

Cenanthainter flores numcraf» 85.1

Oenanthafaepeflorer. 142.10 Oenanthes odorarior eft. 248.30 Ocnothera qualis, 127.20

Oenother^ "radix hiiares facir. 127.20 Oeta quid gignat. ?4-30

Oieadiuturna. 64.30

Olea SC myrtus amicar. 184.20 Olea ucrrirfua foha. i75.4<^

Oleaferrmulta. 228.40

Oieain Cyrcncnfiagro bene pro dit. 51.20

OleaAthenis. ^4-*

Cleafragilis. 149.20

C lea facile r umpitur. 74- 20 Cleam poft arcturum non plus oleifacere. 259. x

Clea quomodo proucniat. 22.10 Clearlocusaprus. 26.20

Clea moiefta uiri. iS4.$c>

Cieaelemen. i96.2o.&^ 197.20.SC 230.40

Clesimperigoaccidir. 221.« Clearmorbi. 65.10

CleaE: meduila. 7?-30

Cleauiretperperud. 15.4«

Cleaeradices. 12.10

Cleafrigoriobnoxia. 155.30 Cleseiatusproprius. 26.20

Clear pracdia: meliorcs reddutur. 67.50

Clea prjcipue exigit ablaqueario nem. 1S2.20

Clea amifns folijs fructificauit. Cieamarina. 56.4^ (24-30 Clex commodum ftercus. 1S5-20 Oleaaptiilimaadignem. 77.40 Olesc quid apud Tarcntum acd- dat. 160.30

Oiea quare fragilis. 11.50

Oleauerritfolia. 16.30

OleafpifTa. 7^-20

Olea putarionem amar. 28.30 Olea imprimis infeitat uenris.^. Cleg plaga: tegendar. 179.1 ^o Olea difficiiis autTm. ns^4^

Oleae feredx rario,26. 10.& 150.20 Oleafimii & rigarione amat.2a. Clc3:neulceranoceat.i76.t (50 Oleafcrelicnd^tcmpus. »35.40 ^ 5

'Oiefefios, 20.20

OicaequS partecceii {pe^hxede- beant. 181.40

OlesecircaTarcnfum malc deflo rcfcunt. ^^'^

OicarumgcnusAcgyptifi. 240.1 Olcaru genera multa funt. 240.1 Olcacnocethycms. . 177.10 Oicaeftatuafudarepotcft. ixj.io Oleaefuccus. 229.1

Olcarum uermes. ip4.io

Clcargermcn. ^49-1

Olearquopa^o arachriiu inna-

fcatur. 221.40

Oleaeligna faciiegcrminSr.2u.j0 Oiej nouelig pcreu t cx fertilitarc.

222.40

Oicjfioretiimbernocet. 66.t Oieaquomodo fehabeat in fi-u-

^tificando & germinado.149.30 Ok^eedS. fcriores imbres tepefti- OIca?fru^tus. 221.50 Oii.1j4.10 Olejecurnoceatfrigus. 224.20 Oieaecortcxno detrahend*. 152.1 Oieisquid apud Miletu accidat.

222.1

Olcisagi^folum. 156^.20.8^ 180.1 Oica^lus. €0.20

Ol«agincum. 211.30

Oleaginea materies. 78.10

Olcaginealigna germe emittut.

OieaginOrufolia.i5.4O (21J.t

Olealter uaide labor:^ frigore. OIeafterfpiira.71.20 (224.20 Oleafter Megaris in foro. 70.40 Oleaftcradqusutilis. 76.10 Oleafterteredinenofentit, 72.50 Oleafter Oiympiar. 64.1

Oieaftro lon^or quam ole^ uita. 65.40

Oictia cx quibus eificiat. 25:0,40 Oieu multii caloris rc^rit. ij j.40 Oleum ex fpina. ji.io

Olcumomnianecar. 68.10

Olei pcnuria copia^ undc, 148. 01euexphauliis.2;p.io (50

Oleum cx albis oliuis, 259 . 10 Olci copia 259.50

Oleu quare noceatplatis. 228.10 Oleo odores feruantur. 2jsr. 20 OIfa<5his hominis deterrimus.

2J2.40

Oliua inlocis gelidis fapore ca-

ret.259.40 Oliuarigua: deterius fundiit oie-

um. 259.50

Oliua?. 14S.20

Oiiuaequomodoiatercar. ij4.x Oliuxfspor, 256.20

I N D E X»

Olcra. 169.50

Olcriarborcs. 9.40

Oicrarigatameiiora. 1J9.1

Olera quf humoribus falfis iuuet,

Olerii radix.u.jo cti66.4o(ij8.20

Olerii fcmina nullas beftioias gi-

gnunt. 210.1

Olcraqmodofrufrificet. 21.40

Olcraquaeuocemus. 94.*

Oleram arbcris figuram mutan-

tur. 9-40

Oiera funt fertiiia. 209. 40

Oicra q pafto pereant. 250.50

OieraqujdacuiicegignCit. 66.zo

Olerum cuitara. 191.JO

Olcrum radices qmodo magnx

fianr. 216550

Olcraqualefolum uclint. if6.40

Oieraurbana. S7.10

Oleraqu^ nulia habeantgenera.

90.50

Oleru fcmina, 154.40, & 24;. 40 Olera qu^da amant aqua faiiam. 190.20

Oiera aquationedcfiderat,iS?.:o Oierum genus. 194.1

Olerumfolia. i4>'4o

Olympus Myfius nucehabet piu rimam. jj.i

Olympus laurum habet, J4.40 Olympiasucntus. 66.20

OnoniSi 79.'*

Ononis acuicii habctpcnes fcliii 85.10

Ononis qmodo exrirpada. 85.50 Orbesinlignoquifiat. 70.50 Orchomemuslacus. 60,10

Ordcago. 101.40

Origanum. 79-^0

Onganii qmodo feratur. S8.20 Origanii difficiie geiminat. 198 . Origaniiquadoerupat.87,50 (lO Origanum femper uiret. i6.i Ongani fpecics. 79.50

Oricntalibus regionibus quje proucniant. 114.10

Orisfuaueoieria ^dfaciat.js.^o Onza. J5.40

Orobancha.. 22S.10

Ofttysqualis. 5940

Ouis pinguefecit coiuteg fr uc^tus. 46.1

Ouaanimalium. 200.20

Oiusfemmafimilia. 134.50

Ouiumfimus. , 28,40

) Adus arbor gaudet umbro- , (i$, . 49.1

PaliuruSinaqtta. ^.2©

Paliurus in arbore trSfit, 9.5» Paiiurus quaiis, 51.40

Paliurus. fi.20

Paliuridifcrimina, 46.40

Palma. i66.i

PaimaDcIi. 64.»

Paima ubi pra?cdiar, ijj.40 Falma fterilelcit cacuminc ablato Palmaamatcalore.ijj.i (6J.40 Palmaapud Babylone. 23.1 Palma facile amittitfru<ftus. 161. Pabna ubi foeciidior.52.40 (40 PaImfinco<?l?fnraguIatcs. J4.20 Palma qua cura retineat fiu(fius. 29.40. & 161,40

Paima uidct nuila habere mcdul- Palmaru gcnera.27.20 (ia.u.t Palmargenerario. 149.1

Palma quale iblum amct, 26.40 Palma difficihs au(flu, 13J.40 Palmg quado rrasferedaEr. 27. 20 Palmamarina. 16.20

Paimg durabiles. 154.50.6^27.1 Palmaieuis. 71.40

Palmarum fatus. 26.50

Palma ualida, 74,20

PaiKrsa uirgis ^creatur. 150.» Palma omodo cmoriatur. 150.10 Pairftxiemen, 197.20. & 250.40 Paimg qualia ioca amet. 189.50 Paimis acerbitas ineft. 190.20 Paima fcemina fru<ftii rcrincre no potcft. 190.20

Palmaeubinafcanmt. J5.40 Palmisfal^deft. ijS.2o.&i89.2o Palmauulneratapcrit. 22S.50 Paima decacuminata moritur.

67,30. & 229.30 Palm^ ubi magn^ proucniant.

J2.10

Palma in Creta. 28.10

Paimaquibus modis nafcamr» 129.40

Palma ubi fterileicat, 24.1

Palmauiretfempcr. ij.40

Paimaefruiftus. 21.20. & 27.30 Palmarum flores. 20.40

Paimarefrigeraricupit. 189.40 Palma quale acre cupiat. 189.40 Palma fumofa. 77.30

Paimaefolia. 17.10

Palmiaalta. iSi.s

Palmes creat a palmitc,. 187.50 Palmes. 211,30

Paimites qui boni. 178.20

Palmitum iongitudo. ^86.40 Palmuia»nucle«.s^ 148.10

Paiudapium»^ 9M9\

Paluflr^

Paluftresarbores. 10.50

Paluftrisfaba. ^8.40

Paluftresplantar. jS.t

Paluftria ioca non unlia ferunr.

206.20 Paiuftribus locis quae gaudeant.

48.40 Paluftribus locis fofTio prodeft .

i84'i Panaxherculana.	119.40
Panacisgenera. Panacis utilitas;' '	119.40 118.30
Panacesmulta?.	I20.I0

Panacem effodientes quid feciar: 'iiSao

Panacea. 125.20

Pandius mente alienatus. 121.40 Panicum. too.io.&ioy.i

Panicum quotdiebus matur^m fiat. ■' 102.20'

Panicu quare optimc reponitur., 209.40 Panicifatio. ,209.20

Panici caulis. 105.10

Paniciradix. x66,^6

Panisexpalmis. 25.10

Papauer. 166,30

Papaueris capur. 117.20

Papauer fertiliflimum. 209.40 Papauerisremen. ' 18.20

Papaueris fyliieftris genera plu-" ra.ni.io

Papiliones, ' 218.40-

Papilioexeruca, -^j*^

Pappu lanugine in c^uibus uocet." S2.40.&90.10 Papyrus. s8.to

Pardalis arioleat. 252.30

Pardalim olere. 2jj.io

Parnafus mons qiiidferar. J4.30."

& 123.10 Parnaficamaterics. 70.20

Parnafia abies.' if.30

Partus mulieriim iuuant folia ^i itami. 125,40

Paftinaca ubi laudatiff. 1 27, 40 Paftinaca ubi preftantior. 123 .30 Paftinaca in Arcadia. 123. 10

Paftinum quid uocent. 192.20 Pediculus quid. 8.10

Pelccania habet multas haruhdi nes. 62 1

PeHum montem"Theiralia? medi camina ferre. uj.xo

Pellium feces. ^90'^

Pepo^modo floreat. 90.1

Pepo cuiulmodi radrcem habeat. 89.^0 P^efdkium-quaU fit radicc, SCcur

I N D E 2C»

itauocetur. i3-J0

Peregrinationisftudium. 167.40 Perfe(ftioquidfir. 199.1

Periandinbrum uicus. 124.10 Perifius. 120.10

Perfeaarbor. 30.10

Perfica Acgyptia ubi melius pro- Picea pediculifera.

ueniat i?f.30 Piceaadnauesapta.

Perficam, quam uocanr, malum

qua^feratregio. ^2.40

Perficaquomodoferatur. J2.40.

&?3.i

Perfica qualis arbor. 5^2.40

Perficu pomu uo maditur. 52.40 Perficar arboris pomum&^ foliu

odoratiiTima, ^2,40

Perficum pomu inter ueftes pofi-

tum,eas inoftenfas conferuar.

5i.40. ^

Perficum poniu cotra mortiferu

potum ualet. ^^2.40

Perfica atbor fert poma omnibus

horis. 52.40

Perficum pomum fuauem halitu

reddit. ' 52.40

PerfieainAegypto&iocis proxi

mis fru(fdficat. 32.40

Perfica no ubic^ fructificat. 32.40 Perfis quf peculiariterferat.52.40 Perfis Carmaiae cctcrmina. 57.10 Pes gallinaceus. 94.^0

Pefiilens lues qucmodo niuadar,

224.30

Petina. 94'4o

PetraCappadoci^iOcus. no.30 Petraraubmafcatur. 125.20

Peucedanum. 123.20

Peucedaniradix. 127.40

Peucedan um quinque aut fex an

Picea. 58-50. & 54.40

Picea quando cardenda. 69.20

Picea regerminat. 3S.40

Picea an floreat. 55.10

PiceadecacuminatamoriL 67.50

Piceslachryma. tu.40

136.10

75.to

Piceaefiruiftus. 146.20

Piericus olympus. 55-*^

Piefangenfis agritriticum. 203.30

Pilulas comatas robur gig;nir.

56.20.

Pinaftrum motis propria arbor.

32,10

Pinaftrum ubi excelientiiummn

eft. 48.4^

Pinafter culturam rccufar. 10 ,io

Pinea, ^, 82.10

Pinguedo quo pacio fiar. 245.20

Pinguedine pereunt &: plantas S^

animalia. 243.20

Pinguedmis caufap. 240.1

Pinguisfaporisfigura. "252.10

Pinguia calida. ' 152.1

Pinus feruari poteft teda detra£ta

22S.30

Pinihum.or. in.40

Pinusconifera. 136.10

Pinus plurimi ufus. 69.20-

Pini & abietis difcrimen. 69.20 Pinus fru<ftifi'c2t & redificat.nj.io Pinusfylueftris. 51.40

Pini femina. 148.10

Pini radix, 12.10. &25.4o.eti45.io Pinus qualem locu qugrat.i6o.io

nisdurat. «2.10

Phalacras. 4^.>o

Phalangium. 109.30

Phacohieguminisgenus. 53.40 Phellodrys. ^ 45-20

Philii-a perpetuo uiret. 15.40 Philofophi eft nomina rebu&im-

ponere. 3.'o

Philyca. 74-30

Phiiycaquandogerminer. 33.30 Fhilycarutilitas, 7^-^

Phleus aitero foiio coditur. 79.1. ^ -S^Sv.so

Fhieum ubi nafcatur. 60.10 Phleum iuxtafolium aculcum ge

rit. " 83.10

Phocisuitis. 169.20

Phoccnfes quando ferant. loi.t phrygium.'^ 86.10

Picagiandesrcponit, 172,20

Pinorum fpecies. 5S.10

Pinusquidferat. %6,zo

Pinus diraciiis auctu. 135.40 Pinus apta nauibus. 75,1-

Pmus pondus fuftmet, 74^20 Pinusprarcifaarefcir. ^6,\

Pinus fpecrabilis. 74^><>

Pinus qucmodo naicatur, 25,1. Pmusradicetedamingerif. 115.1 Pinus gignit xgidem . sS.^o

PinusnuIIiinimica. 184^20

Pinusfiiguscupit. 155', x

Pinusalta. iS.i.

Pinusmarina. 113.10

Pinus m tedam ucriamorimr,

245.20 Finus finemeduUa uiuerc no po

teft. 229.20

Pini fi:u<ftus. 248.10

Pini quando csedantur, 6S.40 Pinus ulcere non peiit, 67.40 Pinus decacuminata morit.67;5o Pinusanflorar» 55.««

% 4

^inuscalida, ^A-^

Pinum Syria non fot. "4-»o Piriinodus. 7?-2o

Pinum flrangulariaiuntobcfita-

re&pinguedinc. 213.1

Piniodor. 248.10

Pinilachryma. »44.40

Pm*quopa<ftocorrupatur. 225.^ Pinus uentis obnoxia. 55.40 Pipcris gcnera. 127,40

Piperrotundum. 127,40

Pipcrlofigum, 12740

Pirsriagriaqua. 159.30

Pirumfeindi. 22^,10

i^iraftroiogior uita'5piro.dj.4o Pirusqifomodo proueniar.22.20 Piri fylueftris fapor. 161. 10

Piri cur amirranr fru<5lus. 162.1 Pirusapirodiffcrt. 204.30

Pirus quomodo creicat. 130.30 Pirus obnoxia uermibus. 220.10 Piri fyluf ftres cur tard^ tnaturita

tis fint. 146.30

Pirus quando germinct. 33 .20 Pirus refjflit frigori. 224.30

Pirorum femina. 148.10

Pirusinphocidc. 16^,1

Pirusqualisfit. «p.t

Pirus in plano meUor. 32.20 Pirus fyl^eftris feciUusgerminat.

145.1

Pirusnculceribuslaboret. 176.1 Pirus quibus locis^gaudeat. 41.10 Piricortfx. 9.10

Pirus fyluefiris locis feruidis non

nafcitur. 155.30

Pirus plagis infirmatur. 182.10 Pirorum fapor. 236.20

Pirum qfiomodo reddatfrugife-

ra. 20.10

Pirus longioris uitse. i66, lo Piroru genus Caria?. 242. i

Pirusquando maturet fru^flum.

53.40. Pirifyiueftrismateries. 73.30 Pirikmen. 196.20

Pifcium generatio. 163.40

Pifces m fnari qaaies fint. 241. lo Pifum. 100.10.30. &X05.1

Pifum fr^giUifimuro. 209.10 Pifouen^esinnafcuntur. 194.1 Pixaificcat. 228.20

Pixquarenoceat noueUis platis.

228.10

Pix. J8.20

Pixoptima. nj.t

Pixqua^ocopiofareddat. nj.i Picisinaementum. «j.io

l^ixqiiaraQoneuratur, n^^o

t N D E X»

Plantago qmodo floreat." 96.20 Plantago. 9$- 1

Plantarum humor. ni.50

Plantis culrura aliquando nocct.

227.40 Plantarum pcrnicies qux ab alits

uenit. 227.1

Planta: quae uidentur frudtu & fe

minccarere. 85. ^o

Plantasrfunt quajnufquam quam

inmari^iuerepofrunt. 158.10

Plantariimorbiintemi. 219.20 Planratu morbi extemi^. 219.20 Plant^curoleant. 252.50

Planris ineft omnis fapor, practer

falfus. 241.1

Plantae wnnesquando pulcher-

rimaj. 6.20

Planta: ex negUgentia meliores

reddunmr. -i69.4>

Plantar recrefcentes, • 6410

Pbntarum fpecies. 9.20

Plantar cogn ata^ inter {e, 171^:0 Plants uaria: uark^nimaiia cr^-

ant. iio.i

Plant^qu«Iongior€S,quaE^hu-

miliores fint. n.io

Plantasreorticedifferunt. n.io Plantaru primagenera. ,152.50 Plantac quacrutfibiaccomodatu

locum. 49.20

Planiis no addedu ft^rcus^uod-

uis. 227.40

Plantarii uires m irabiles. 54.20 PlantariifummadiffeFetia. 55.20 Plantx frugiferar in folo fibijcon-

neniente. 26.50

Plantarum medulla. 11.40

Plantae fatiiias molUorem aerem

-quaerunt. 155.20

Pkntarum alia? culmram «xi^t,

qua^dam recufant. 10. 10

Plantis aquatilibus i>rcuior uita

quam terreftribus. 63.50

Plantarumdifferentiae exformis,

10.20 Plantis nouelUs exitio funtfaba-

cumputamina. 227.50

Plat^ a quo Iocoaccipiedaf.178.50 Plantarum differemia cx locis.

10.50 Plantasquo pa<fto frigore perc-

ant. .223.40

Plantarum morbi. 219.10

Plata; faporeindicatfru^us.257.4 Plantarum omncs differetia? bre

uiterenumerata?, 21.50

Plantaru gcneratio. 6.50.8C22,i.

'^30,40, SCn^, it^, 1^^,10

Plantarum fucci, t44.i

Plantarum omnium communis

mors, 6S.1

Plantarum diuifioinfuas parres

difficilis. 6.10

Plantarum panes aUa^crifpiores

alqsquarefint. 245.50,

Plantarupartesprim»; 7.20 Plant^in fiio uigore odoratifli-

ma?. 251.40

Plantas oleum necat. 68. 10

PlantxnoueUse inuaUd», 68.10.

& 251.40

Plantarmarinaf. 57.1

Plata: uetuflar odoratiores.251.40 Plantis fata faciUus gcrminant.

155. 20 Plantarum partium ambiguitas.

6.10 Plantae ubi jpotiffimum uires ha-

bcant. 245.10

Plantaru hiftoriae diuifio. 6.1 Plantsenerues. n.20

Planta: quam crebre fercdx.26.20 Plantarum craffiwdo. 185.40 Plantxfolo pinguioffenduntur.

156.40 Plantaruenenofk. 24^.40

Plantaru interna: 6^ externxpar-

tes, 6.40

Plant»: comparandaeanimalibus

6.40. Plantarum partium differetiaj ia

cjuibus fint. 7.1

mntx nouellar Icue ftercus po-

ftulant. 185.50

Plantajnouellx. i46.4>

PlaiitaruminteruaUa, iS.20 Planta res uaria. 7,50

F^IantaeanimaliumdepafHone ia

feftantur. 250.1

P lan tis partes quse fint. 6.20 Plantar in folo tenuifitx, odorc

meliorefunt. 251.40

Plantarumpartcsmaxima:. 7.20 Planta? aUx aUud folum poftular.

170.40 Planta:quomodO fercndx. 25.40

'<8<:i744o.

Plantarfapormutatur. 256.20 Hantarum racUces quibus mor-

bisobnoxiae. 220.20

Plantx nouella: non tangendae.

180.40 PlantaErferendsequ^des effe dcbe-

ant. 178.20

PlantaEraquis propinquse, minus

durant. 64.10

Piant» uniuspartcjcffe «ariarfi

fecultamm. 246.40

Piantarum partesexqmbus con

ftent. ^ 7.40

Pianixquadoamputandae. igi.t

Planta: quafdam partes quptan-

nisamittunr. 6.}o

Bantacquaseligenda:. 26.1

Plantarum genus qualc defide-

rctalimetum. i^^io

Plantar uanjs locis odorem con-

dnent. 242.40

Plantisfatis qua rationc contine

aturhumor. 178.1

Plantarumagreftiummorbi nul

Unraduntur. 21^.50

Platanus. yj.2o.&7i.30.&228.jo

Platanus ex femine. 50 .jo

Platanus in Lycio. 14.1

Platanus iti Antandro. 2x^.30

PlatanusDelphica. 64.1

Platanusinagro Cortinefi. 16.10

Platanustoleratfecurim. 67.40

Platanus i Caphyis Arcadiae.64.1

PIatanusau<ftufacilis. jj.xo

Platanus in Creta. i j.40

Platanus paluftris. 10.30

Plataniradices. 12.10

Platanusquidexigat. 50.10

Platani ufus. 7? «-o

Plato de faporibus. 231.30

Plinij errores. j-o

Pluit nunqua inquadam Africae

parte. ?2,i

Pluuiarrara». J6.30

Plyfixfpongi^. f6.?o

Poliumperpetuofipret, 96.30

Poliumculicesgignit. 2^.40

Polium ad quae utile. 127.20

Polij folia. 17-1

Poiiicaria. 96.10

Polypodium. 171JO

Pomi perfici utilitas. ^2.40

Poma punica quo feruent. 98.10

Poma cotonea qualem habeant

odorem. 24S.40

Pomis locus quis fit aptus. 26.20

Pontus. 19J.10

Pontusquidgignat. $4-^0

Ponticamateries. 70.20

Ponticu frumentu puru. to6.i

Ponticu triticum.xo4.io.& 203.30

Populus. 44-1

Popuius uertit foiia. 16.50

Populusquomodo feratur, 30.10

Populusau^ufacilis. 5?.io

Populus alba reuixit. 68. i

Populusnigra. 24,1

Populumquidamftcril^ putant,

32.J0.

I N D E Xi-

Populusfacile crefcit. 129.40 Populus alba quo pa^fto mutet.

170.1. & 199. 30. & 218.40. PorcelUa. 94.1.6^ 97'io

Porrum fatum quando exeat.S^.

.2o.&%97'4o

Porrum tonfum. 169 ,50

Porrum quomodo feratiu". 87.20

&; 90.20. & 217.40 Porrii retonfum meUus f1t.191.10 Porrifemen. 95.10

Porri caput. 88.JO

Porrisporricidg innaicunt.29 ,40 Portuiaca. 198.1

PortulacaquaUs. 137.1

Portulacaquadocrumpar. 87.20 Portulacarfatus. 87.20

Portulacsradix. 89.40

Potulaca. 67.10

Potulacaqualisarbor. 4^.40 Potulacaquando maturet fru(fiii

33.40

Potulaca uiryet femper. 1^.40

Potuiacaqviando gcrminct. 53.20

Potulacatufus. 7?.4o

PrecariincoIIigendisherbis non

abfurdum. nS.to

Principiorum natura. 237.50

Probatiaamnis. 62.1

Propontis quid fei-at. $?.i

Pruinam nocere nouaUb* . 192.10

Pruinagelarepoteft. t2>-.4o

Pruina quid fit. 226.1

Prunus. 4^.40

PrunS" quales habeatradices.sf.jo

Prunus qmodo nafcatur^ 150.40

Prunus arbor. ji.io

Prunifios. 20.30

Pruni fuccus. 111.40

Prunifemen. 196.20

Priinifatio. 26.20

^iyiS-ca uitium morbus. 6^.50

Pugioherba. S6.1.& 98.20

PuUcaria. 79-^0

PuUcariae ipecies. 80 . i

Pulicesquibusinnafcatur. 92.40

Pulpa prius quam femengigni-

tur. lyo.i

Pulpapropterhomincs. 148.1

Pulpxtempus. 14S.1

Pulparum concoftio, 145.J0

Pulueris utilitas. 2S.4o.&i^.t

Puiueris excitatio. 1S9.10'

Puluisqmodo pointalere.189.20

PuluiscaUdus. 216.10

Pumicis uis mira. 125.30

Punicainfirma. 16J.50

Punicamultafuftinet. 228,40

Puiucaqu^U^^U^Cii^ 24.10

Punica quomodo durior elScia* tur. 229.40

Punicamfercndimodus. 26.10 Punicarflos. 20.40.&142.40 Punicaequarationecurerur. 221.1 Punica quatu aUjs noceat.184.40 Punicacxuirgacrcfcit. 22.10 Punicaaquamdiligit. 2S.20 PunicaquaUs. 160.20.&22J.30 Punica breuis uitae, 64. i

Punicarfacileputrefcunt. 220,10 Punicafloresaraittit. 161.40 Punicacradices. 12.10

Punic^ umbras amant. 280.50 Punicaedukefcunt fuiilo ftercorc 185.20

Punicis qualefierciis addat 190.* Punica? ubi meUores fiant. 167.30 Punicaaufcufecilis. 15^40

Punicisqwdeueniar. 213.1

PunicajAegypti, 136.20

Punica no benc prouenit femincw

136.1 Punica quomodo putanda. 182.1 Punicis^gus non nocet. 224,20 Punica rigationcs&fimii amat^

28.30 Punicaquopacioinferat. 134.10 Punicarum fruehis terra obruti*.

216.20 Punicasctia feriorcs imbrcstem-' peftiui. 1^4.1»

Purgari omnia qufrunr^ 28.50 Purgans aluum radix. 122.10 Purganones. 17^4^

Purgatipnis tempus. 181.40 Putanditempus. 186.20. &.iS8.t Putatiolocisaptanda. 1S7.10 Putatioequidquerediieft, 1S7.40 PutationisutiUtas. iSx.io

Putationismpdus. 187.20

Putatipnis imempeftiuardanma^ 186.30

Putei aitifJimi. ?2.io

Pyrrh^us mons, 5^.*

Pyrrheni propria {aher arbor. 4^.40

Q;

Vercus. $6.1,^x66.10 ^Quercus in agro Thurio,

Quercus q loco ere^ fiat.161.40 Qucrcus aUquando producitfrit ^tum. 171.30

Qucrcusaptaadcarinas» 7?.io Quercus quando gcrminct. 53.50 QuinqucfoUscradix. i22»x

Quinqucpcccnidix. tsw^

RAdicaoo. ^?'^°

Radicatioqniiat. 177.^0 Eadicatioqwdfir. • ^^--o ^^d2s fuccus. purus a^tranflu

cidus. «^-50

Radicidium. m-jao

Radixfeciensinfaniam. 234.20 Radix quo amplior^ hoc commo

dior. - .' 182.30

Radixiixritepium, 89.50

Radixfyluefirisbreuior. 8^.10

Radix quando fiat. 101,50

Radix plura habetgenei-a.90.40 Radiximmittatplantas. i6S.^o Radixquomodoferuetur. S9X Radixfrumcnrorum. 201.30 Radix cardui dbi ioco ciTc poteft ■ S2.J0 -

Radixhcrculanae. 120.1

Radixmortifera. 123.1

Radix uingi dbo idania. 13 .30 Radixthuiiadpreciofaopera co iiciendaapta. 13.30

Radix-thurj crifpa.: 72.10 .

Radix in plantis cuius ufus. 7.20 Radicisfcmen. 90.10

Radiccfata facilius crekut, i3s:.20 Radiccs quomo amplior^s rcd- .

dantur. 13-20

Radices quibus grandcs. 13.3 o Radiccs qua ratione pereant.

22S.20 .

Radicum colores. ; . ui.40 Radices me^cx. . 97.40

Radice fingulari quae nitantur .

229.40 ■ -

Radicum breuitas & longitudo.

«80.30

Radicularum fapor. . 244.30 Radiccsdulces. , 121.40

Radices lcguminum. 101.30 Radicequaeproueniant. 131.20 Radiccs zlm altum producunt

germen. . ' 177.30

Radicesipapilionibus eruo uen

dicantur. 173.10

Radiculsfatio. 87-10

Radicibus qu^beftiolseinnafcan

tur. 92.40

Radicis morbus. 220.20

Radices papyri. jS.io

Radicibus uulneratisarbores ae-

^efiunt.. 182.10

Radicibus diftant plants. 12.10 Radiccs quomodo augcatur.177

to.& i8iao,& 217.40 Radicum diuerfitas. 89.30

Eadicufumnmarefis^o. zzi.io

1 N D^ E X*

Radictt fuauiorcs. 90.40.

Radicibus aliquado nocet aqua. 227.40 ,

Radices quomodo germincnt. .139.10

Radices fuprcmac amputandar. 182.20

Radices ubicrefcat feliciter. x$6.i RadLcesrigat^meliores. ifr^-i Radices in arbonbus. 16S.20 Radices qugdam quaretam benc oleant. 243.1

Radiccs uentres funtpiantarum.

245.10 Radices cauteputandae. 1S2.30 Radices dulcesquardam necant. 234.30 Radices caudicem non attingen us, 14.20-

Radiccs cibo idoneae. ^j.40, 6^ 244.1.3^246.20

Radicumaititudinis modus & cauia, 14,1

Radicum uires. 117.10. 6^247.1 Rdices plus nocent quam um- bra. 1S4.20

Radiccs prius quam partcsfuper naErauqefcunt. 14.1

Radices capitatorum. 89.30 Radices uiridcs non olcntficut ficc^. 244.20

Radicu differctiJe.92.2o.&^7.20. &m.5o.&2i4.i

RadiceshabcntmcduIIas. 12.20 Radicequjeplantxcareant. 12.30 Radices quado decrefcant. 14.10 Radices ia<rtuof^. 117.10

Radices parnbus fuperioribus ra riores. 12.10

Radices qux durabiles , & quas non. 122.20

Radiccs etiam mutantur. 64.20 'Radices^Ierum. 12,30

Radices carnofae. 12.50

Radices expetenda?. 54.30

Radidbus pulices pereunt. 93.1 Radicum fuccus. 14.10

Radices odorata:. 14.10

Ramiin iehabent principia uita lia. 140.20

Rami in plantis. 7.30

Ramisarboresficri. 22.20

Ramorumordines. 7.10

Rapa quando fata femen ocyus rcddat. S8.10

Rapa non poteftdurare. 131,20 Rapafylueftris. 93.30

RapaErgencra. 9'-^

Rapa quo pa^o gmpla eifiaa-

tur. ' 217,40,

Rap2 per hyemem feruandar ra- tio. 89.10

Rapa quando leratur. 87.10 Rapagaudetfrigore. . 91.1 Raparum radix. i2,4o.& 9^,30 Raphanus quomodo germiner. Z16.40 -

Raphanoru radix. 12.40.& 89.30 Raphani quomodo dulces fi- ant. ^ux

Raphanorum folia. 90.40

Raphani radix quomodo ma-

gntafiar. 216.30

Raphani radix non eft durabiiis.

131.20 ■- ; ■

Rapofemeninfiliquaeft. 90.10 Reflicortex. 37,10

Rcgiones quo ad fru^lum diffe- xunt. 2^.20

Regionum diicrimina. . 205.1 Refina quomodo parada. 112,20 Refina quando parandaa44,4o Refina quae optimaeft. lu^^o Rhamnus. . 137,30

Rhamnorum fpecies. 46,40 Rhodus quid ferat. ^4-40

Rhodioritinfula Ghalda. 102,30 Rhutrum. S2.10

Rhyndadcamateries. 70.20 Rigan di tempus. ^2,30

Rigationis ufus. 182,50

Roburquomodo duret. 72.30 Robur quado csdi debeat.^.40 Robur difficilis in opo-e. 7300 Robur quid ferar. 36,20

Roburfadtbonoscariwocs. 77,^ Roburculicemgignit, 66,20 Robur iquamoia, . 54.10 Robur diificilius morirur. 67,20 Roborisgenera. 37,10

Roboris medulla. ■ 71,10

Roboris uiiis. 37.30.3^75,40 Roboris arboris orrus. 25,2

Roboris cortex. ^.10

Roborisgrauitatiscauia. 11.40 Rorationis cauia. 221,20

Rorismarinigenera. 120.50 Roris marini natura. 119.*

Roialalfugineafgrotar. 241,50 Rofasadurereprodef£. 191-* RoiaquomodOipuemar. 22,40 Rofair odoratas ubi nafcanl; S4-2«» Rofefemen, 84-^0

Rofa qua ratione ierenda. 54-20 Roia qmodo fiore melius profe

rar. . 84-50

Rofa farpius transfereda S4-50 Rofarfyluefnres. S4-30

Rofarumdiffercnti;r. ^ $.4-10 RofecofcruSrfuu odore. 24^.10 RofKodor. 24J.I.&25M

Rofnrartas. , S6,zo

^oix autunino erumput. 142.1 Romndaligna. 74-»o

Rubeia. 79- 10

Rubiaqualis. «^.i

RubiJeradix, 9J.J0.& 1x1.40 Rubigo. 109,30

Rubiginemquae frugcj maxime

fentiant. 109.30

Rubusinaquis. ^j-^o

Rubus femper uiret» 16.1

Rubigcnera. 47'io

Rubifruaus. »46.40

Rumex. 94.10.& x^j.zo

Rumexfylueftris. 93.20

Rumidsfementis. 87.10

Rumiciqualisradix. 89.10

Runcatio adhibenda. 192.10 Rus a rure diifert. no.20

Ruta quomodo nafcatur. 88.20 Ruta non quarrit fimu. 92.20 Rutaecinisadditur. 189.20

Rurafemperuiret. i<5.

Rutaeodor. 288.21

Rutsfatus. 88,50

Ruta falfa aqua reae riga?.iy8.2o Ruta quomodo oriatur. 150.30 R uta in fico melior reddit. 2180 Ruraquarationecuretur. 191.1 Ruta umntur uipera comefo al-

Uo 254.40

S

SAbaquidferat. ii4-^o

Sabei int fe iufte uiuunt. 114« i^agittariaharundo, 62.30 (40 Salquidfeciat. 24^.10

Sal palmis prodeft. 1J8.20.& 189. S alis ufus apud Babylonios, (20 nonftercoris. 189.40

Salix 4j.jo,& 64.10

Salixtoleratfccurim. 67.40 Salixlenta. 7i-5o

Salixficcaleuis. ".30

Salixpaluftris. 10.30

Salixin Philippis. 67.40.& 215.50 Salixfrugiperda. 50.20.5^61.40 Salix quid poftulet. 30 .10

Salixfrugifera, J0.20

SalixfacilepuUuIat. 129.40

Salicis ufus. 7^.i

Saificornixroborisgenus. 37.»o Salfilagoquibuscoducat. 158.30 Salfilago putilis eft ciccri. 241.50 Salfugoqui ueniatm'platas.24t 30 Salfugo quado ^W? 3gat.24i.w

I N D E %♦ Sglfugine qmodo uta11tur.189.30 Salfugo quid faciat. 202.30

Salfusfapor. 231.50. &234.50 Salfusfaporfolusnoneftin plan tis. 24*.i

Salfum no potcftgenerare.241.10 Saluia. 79-10

Sanvbucus. yi.zo.&i^^.^o

Sambucus fecilc crcfcit. 129 ,40 Sambucus qu2do geri^iner. 35.30 Sambuciuita. 64.10

Sambucifiiiaus* 4^.30

Samothraciarcepar, 91.30

Sampfuci odor. . 248.40

Sanguine fi.ftens. ^6^o,8i 125.10 Sanfucu. 78.50.&85.30.& 86.10. Sapor quid fit. 231 .xo (& 116.40 Saporis gcncrandi difplcx ratio.

Sapor dulcis accomodanmmus. 23J.50 Saporis ratio in quarc uericmr.

2JO.XO

Saporis fcdes 1 platis uaria 241.40 Saporu etodoru comunio.x^o.io Saporumfpeciesplurfsfunt. 253, 30, & 240.20

Sapores gelupcioresfiunt. 252.1 Saporum mutationc^, 238. 10 Saporecaioropcratur. 237.40 Saporis mclioris quae finr. 256, 10 Saponb»immodicuscaIor ojtficit Sapor no omnib* ide,.25z.io (252.1 Saporcm permiftionc fieri. 23^^.1 Sapores humorum. 233.20

Saporu materia huraor. 237 .50 Saporu genera. 231.20. X 253.40 Saporum gencratio. 236.5 o

SaporumdifFercntiar,. 9J.40 Sarculatio quibus profir. 28.40 Sari. srS.io

garia undc. 58.20

Sarmcntis luxuriantib» uites qua Sarritio.208.10 (do coIedar,iS8.20 Sarritioadhibenda. 192.10

Satanca mefpili geni^s, 42. i Satio ucrna meUor. 177.10

Sariones tempeftiuar. 105.30 Sationis tempora. »85.4®

Satio fera SC mamra. toi. i

Saturcia. 79.10. 8^175.20

Satureiae feme mcEus uems.SS.i Samrcia difficilegcnninat.198.10 Saturcis femen. 79.50. ^9^'^<> Samrcia: tcmpus fcrcndf . 87.20 Scabiesficorum. 65.20

Scabiesquaretollati^. 118.40 Scabicsficoaccidit, 220.1

Scabiei in platis generatio. 221.2^ Scalia. 83.t

Scammonia. 5450

Scamoni^humorinradice. lu.t Scammoniarradix. 118.20

Scammoniarufus. 128.10

Scandix. 94'?o

Scilla. 97.20

Scillacurdiuduret. 131.20

Scilla fiifpefagermen emirtir. 215. Scill^ inferta meliorafiur.218.1 (lo S,cillxuiuacitas. 98.10

Scillae quicquid adferirurfelicius Sciilaefoliii.97.40 (crefcit.26.10 Scillfflos. 98.20

Scillf ufus. 9S.10.&: 179.1

Sciilaeradix. i5.i,& 92.10.^1745. Sciflima.39,20 (lO

Sciflimaarbor. 4.30

ScifTima qualcs radiccs habear*. 3J.40

Sdffim^ c^dendg tcmpus. 6S.40 Scifiima ad quar inftrumeta apta, Sciifima humida . 75.1 (7^.40 Sciffimfufus. 75". 10

Sdifimainaquadurat. 72.30 Scolopendr^ qua herba gaudear. Scorpio radix.i26.i (97,30

Scorpiois ichii utilis radix. 122, xo Scorpionu ictu ferpetes moriuL Scrobes quo fecied^.25.40 (105.10 Saobes uitiuin, tS6.ff

Scrobcs aq dcbetimpleri. 179.20 Scrobibus quidiniiciendu.t79.20 Scrobes quado fieri oportcat.177 Scrobes no ftati rcplet. 177.40 (40 Scytaliii cucumeris genus. 91.20 Scy thar fitim diu tolcrac. 121 .50 Seago. 158.50

Sclenufiumtriticum. 192.40 Semeexhaurirtcrram. 109.10 Scmen laefum. 199.20

Semen anniculum optimii.uo.30 Semen uim habec 6C agendi &:pa tiendi. 196.30

Scme quadiu durarc pofTir. 93.10 Semen uariecotinemr. 103.20 Scmcnquodfirprgfirltius. 198.20 Scmeferuefe(ftufteriie reddimr. Scm1ncqugnafcat.u9.to (iii.t Semeundeaccipiendu. 178.50 Scmen qud uertendu fit. 178.30 Scmen pnmum eft. 129.10

Seminis caufg. H0.40

Seme arboru quaruda. 152,40 Semcn quando terr^ commirtea dumfit. 176.50

Seme quali iblo committcndu^

Semc mutamr ip aucnl i^^.to

Scme qmodo in arboribus puUu

let. «^'4o

Semc in quali folo feUcitcr crupat

Scrainis ubiplus,ubi minus iaci- cndum. loj.^o

Scmcn rapae qualc bonum , qua- ie^malumfit. ^i.i

Semen poft pulpam crefcit. x>o .i

Semini genitali accommodata.

12<S.20

Scmcn animaliij.i34.4o.&x^4.io Seminismutatio. 167.10.8^^$.

40.&200.t

Seminisre<ftin2dogdfaciat.i78.2o

Semen annuum quando mute-

tur. ^3^-^°

Seminaqmodomutetur. 167.20.

6^,207.10 Semcn inomnibus. iS.xo

Semina quibus includantur. tS. Seminauaria. 18.20 («>

Semenquibufdamoccultu. 50.50 Scmina omnia in fe alimentu con

tincnt. 154-30

Scmina non pariter pcrfici.20j.20 Seminainterra diuiacetia.200.40 Semina unde pctenda. 17S. lo Scmina pere^na quomodotran

(eant ad uernacula. xoS.i

Scmina quo rempore meliora.

200.20 Scmina optima eligcnda. t^$.2o Scminum artatis ratio habcnda.

90.20

Scminamellemacerata. 218.10 Seminum differentix.^o.i.&^S.i Seminadeponidcbent. 92.40 Semina prarparari debent. 90 .50 Seminaquxfirmiora. 95.10 Seminum stas. 87.40

Scminaidonea. 195.50

Seminum magnitudo. %66.^o Seminisalimcntum._ »44.20. 6i".

200.30

Semina mutantur culrura. 26. to Seminumdiuerfitas. 203.30

Semina quac diutiflime mancant.

230.40 Semina qu« co^tiiiora euadant.

218.10

Scmina arboru qmodo feruerur. Saninum uires. 196.10 (250.40 SeminacraiTantfiatus. 208.10 Seminaolemm nullas bcftiolas

creant. 210.1

Scminumconco<fHo, M^.3Q SeminumttuEustcrminus. 148.»

r M D E X* Scminumcorruptioncs. 230.20 Seminadiudurantia. 230.20 Semina q pado aduehatur. 152.30 Semina quarationcanatura mu nitafint. i5?.i

Seminum uitia. 109.30

Seminaquaedamfirma. 20^,50 Seminaetiaminfirmadurare pof funt. 172^^0

Scminisinfirmitas. 156.10

Seminummorbi. i95-4o

Semina quae durent, qux non.

154.50 •

Scmina uitium qualia efic opor- rcat. * 18J.30

Seminc fata difficilius germinat. Scmentes hortcnf1ii.S7.10 (i^j.jo Sementis peffima. 194-50

Semperuiuinatura. 99.50

Sempcruiuaefolia. 17.1

Sencdo diu floret. 94-50

Senccio. ^4«*

Scncifla comunis corruptio.25. 20 Senciffarcaufac. 8.50

Scptcntrionisplantf. ?4-50

Septentrionalis parsmontiu pne ftantiores arbores habct. 49.20 Scrcre quando conueniat. 194.30 ScrcrequK conueniat foltiitiis.

194.50 Sereditempus. ioo.2o.& 191.40 Screndo iocorum differentaeob- feruandar. 177.50

Serotinalentepariunr. 19^.50 Serpentiumi<5luscurans. 121.40 Serpentium morfui unlis aurelia. Scrpcntesminuti.j4.10 (177.50 Scrpentes ichi fcorpionum inte- reunt. 203.10

Scrpyllii. 78.50.8^ 131.50.& 175.10 Serpyllumpurgandum. 191.1 Serpylli tota natura odorata. 84.1 Serpylliflorcs. 243.1

Serpyllumexocimo. 21S.30

Scrpylli odor. x^^.io.dC 2j6.io Serpyllii an habeat femen. gj.io Serpyllo quae loca fcatent. 8J.20 Scrtulae campana: odor. 24S.30 Sefamum. loo.xo.&Ct^^.^o

Sefamum quomodo difccrnatur.

t03.iO

Sefamum quotdiebus maturum fiar. 102.20

Sefama. 246.30

Sefamatcrramcxhaurit. 109.40 Sefama optime reponitur .209.20 Sefamaefatio. 209.20

Sefamam uiridcm nuUum ani- malmandir. 107.*

ScfamaecauUs. xoj.ig

Scfamargcnus candidum» los^u» Sefcli. U5^2d

Setanicscepa. 91.30

Sicilia firumenti perfertilis. 106.20 Siciliaeparsfcecunda. loz^

SiciUarecufatnimiuucuitu, 106.6 Siccitas odorcs parit. 252^0

Siccitasquidfaciat. 246.10

Siccumfolura. 1^7^20

Siculabeta ^um

Siculum frumcntum ualidum, 203.30

Siculum triticum 104.40

Siculum firumentum puru. loj.i Sida 60.20

Silago abradice tantum foUata.

Siligo. 109.10

SiUgo multis tunicis includitur. 105.40

SiUqua. 30.1.5^105.10

Siliqua quomodo firudbim ferat. 21.10

SiUquamquacgcrant. to3.20 Simulacra ex quib us fiant. 72. xo Sinapiquandoferatur. 87.10 Sinapihabetdurabilefemc 93.10 Sinapiquaicfcmen. 90,10

Smapi quando erumpere foleat. S7.20 Sifymbriiiodorisment^. 170.20 &fymbrmnepitaefimilc. 170.20 Sifymbri^agreitisodor. 170.20 Sifymbrium. 78.50. & 131.30 Sifymbrioodoracrioreft. 8jr.2o Sifymbrionocetcultus. 199.30 Sifymbriummutaturin mentani

2J.I.& 170.1. & 2tS.20

Sifymbrrj partes omnes odoraxac

84.*

Sifymbrrj fiores. 245.£

Sifyrinchio peculiare. ^^.t

Sifymbriumpurgandum. i^ut Sitisquidfaciatin arborib*. 220. t Sitimextinguens. «1.30

Smerea 75.^0

Smilax 4j,2o.& i73-»o

Smilax quando maturct B:u£tum

146,30.

Smilax edera eil cilicia 4S- ^

Sol ex nube intenmit triticum.

106.40 Soletiampenenratadea qu£ fub

rerrafunt. 177.10

Sol quid operetur, 241.20

Sol omnia ficcar. 2J1.30

Soiis calor uimhabet gignendi.

14.1. ..

Solisddubrum. t>4-4o

Solarishcrbafemperfloret. 90.»

Solummutatplantas. i68.io

Solumfxpeuertidcbct. 192.10

Solum quandoaptum {itaccipe-

refemen. - 176.30

Solum quomodo aptum rcdda-

turadplantas. t77.30

Solum cxilc crebram agiranone

cxigir. »Sj.4o

Solum aliud in aeftate profcmdcn

dum,aliud in hyeme. 191,^0

Solum pluuiofum. 192.30

Solumnigrum. i57-4<?

Solumadodoreoptimu. 1^9.40

Soii uarictas. ip4-30

SoUdifferenti«. iJ^.t

Somnum faciens. ^34-30

Sonchus. 9?*^?

Sorbura dulcius cultura rcddit.

i7f.zo

Sorbo radix qualis, 3?-4o

Sorbifapor. i^i-^o

Sorborum gcncra. 42-^0

Sorbum fterilefcere in nonnuUis locis. '4.10

Sphacelifolium. 79-40

Sphacclifmusubifiat. 220.20 Sphondyia nuUam radiceminta ^tamrelinquit. «^.^0

Spicaquandoproueniat. xoi.40 Spicam quae gerant. »03 .20

Spicxpofitura. x95-30

Spicationis cauia. 149.10

Spina. 30.40

Spina candida. J4.i.6i 82.1

Spinaceanothos. 60.40

Spina quando germinet. 172.40 Spina qux aqua congelat. u^.40 Spinafiticns. 56.30

Spinarcgia. 137.10

Spin^ Indic^ fuccus. 111.40

SpinaAcgyptia. iu.40

Spinx pro folijs quibus. i7'^o Spinarum lachrymae. 244.40 Spinae ixinaclachryma. «1.40 Spinaccorum frucftus. 82.50

Spinalis mafticha. 85'^

Spodias quam altas radices ha- bear. 3?.3o

Spongia ubi crefcar. ?J'4o

Squallor. 220.40

Stagiritae quomodo diftinguant acerisfpccies, 40.20

Smusequarefudcat,. . . w|.w

l ta D E X*

Srelis. m-t

Stcrcus quale arboribusaptu fif. 179.10 Stercusruminanrium. 179.10 Stcrcus quodlibct non conucnirc cui^arbori. 185.30

Scrcus aliquando noccrc. 227.30 Stercus quod optimum (it, 92.20 Stcrcus uchementifrimum. 190.1 Stercoratio ftbus profit, qmbus'^ obfit. 107.40

Stercusuehemens. »85.20

Stercus quid iuuet. 218 .1

Stercusleuiirimum. 185.30

Stercusrcfiftitfrigori. 22^.1

Stercus qd efficiat in folo. 179.10 Stercus quomodo addat. 183.20 Stercoris plusquisager poftuicr.

183.40

Stercoris fuiiU ufus. 16S.10

Stercorandiratio. 179.10

Stercorataloca quantum praeftet. 206.20 • .

Stercoratio quomodo fieri de- beat. ' 10^40

Stercorarebonumeft. 192.10 Stercorationes . 17J -40

Stercoratio quaU folo commo- dior. ^ 185.10

Stercorandum quod fblum copi- ofiusfit. 191.30

Stercoranditempus, »8?.*

StcriUtasundc. t7?.50

SteriUtatcm aifercns uinu. 127-10 StibarfoUa. 17.1

Stimulus in lapide. 70-40

Stceba. 79-^

Strangiastriticuro. »92.40

Styrax. 1x6.40

Suber. 71.40

Subcr ubi proueniat. 4J-4o Succatio quo pafto fiat. 1x7.50 Succi plantarum. 144.1

Succorum uarietas.xp.io.&n^-io Succusuinofus. ip-io

. Succuspinguis. ip-io

Succiodorati. ui.40

Succusdulcis. i^-io

Succorumcura. 244.50

Succicolorcs. m-JO

Suffruticcs perpetuo uiretes. x6.t Suffruticumdiffcrentia?. 12.50 Suffruticum pars maior iemmc radiceipnafcitur. 22.40

Suffiruticum genus. ipi-»^

SuilUftercorisufus. 1S5.1

SuiUumftercus. »68.xo

SuiUusfimus. . »8.40

Sttr^iilvtfqaidiu» 7-5®

SurcuH fercndi qui optimi.178.2d Suscaiidior. x^i.xo

Sues in acgypto ubi nafcant. 65.20 Syderatio. 6j,io

Syderatioplantarum. 219.40 Syderum iiis. 174-10

SyiusprouentusmirabiUs. 51.30 Sylueftres arborcs quomodo firu (ftificent. ♦ 31-20

Sylueftria quae natura fint. 51.50 Syiuettriaacriorisiucci. 9320 Sylueftria magis montibusgau- dent. 51.40

Sylueftriafemperuirentia. 52.20 Syluettresarbores. io.x.&5o.t Syiueftriacurodoratiora. 250.20 Syiueftria qmodo naicant 152. 40 Syiueftria locis firigidis durant. X44-30

Sylucftxia qua re rautentur. 190.S Syiueftres arbores quomodo flo- . reant. 55 .10

Sylueftrcsplantae. it-^o

Sylueftrcsarbores feminaauget. 144.10

Sylueftres pkntac Iong$uae,63.40 Sylueftria plura ^ urbana. 7 S.50 Sylueftres plants quamalteagat radiccs. 55.50

Sylueftres duriore urbanis.72.20 Syiuefixes arbores an morbis ob- noxiae. 6j.t

Syliieftrcs cur prius germincnr»

142,40 Sylucftrium in firucHficando di- uertitas. 164 1

Syri cuiufmodi aratris utantur. io6,x.& 192,10

Syrn qmodo coLantplantas.27.10 Syrije mons terebinihis plenus. 1U.40

Syria pinum non fcrt. ix4,xo Syriajodorataqua?. U6.50

Syria produdt baUamum, tx6.t Syriajplanta?. 54-^

Syna cedrii gignir. ?/.xo.& 76.20 Syriacaherba. t7t.2o

Syrinchiiradix. *44-io

f

TAbcsarborum. ^.20'

TamaricisUgnujn. 73,20

Taxusgaudctumbrofis. 49.*

Taxus quando germmct. 55.50

Taxustardcfertfiru^tum. 540.*

Taxus qualis fit. 39.30

Taxiufus, 75.40

Tcftis apta matcrics. 75**^

Icidacxridiabu^pim» »^

i ff 0 E X^

Jeiim\izhttpvmn<&u t»|.» ha, , «.t Toforumfolujn, ^^

Id«hiriaferrcmedicaimto2j.to Thracia, 19$,^ Traduaio de UngoainimgBaQj

Teicthriul6cu1ncircriguu.uS.2O' Thradafngidar «4.40 qmdpoftulct. z,^

Tcmpbrafcrcndi. i8;.40 Thraciaquidfcrar.f^jo^ &u3.t Transfcrcndiratio. x.^

Tcmpbrisconditio. 133.20 Thraccs qucm iocufn. inhabita- Tranflatioms utilitaf . ^z^

TemuIentiscmcdctbrainca.6S,2o rinn 226-4«* Tribulus. 7^'^Si.io.SC$^^Q

Tcrcbint^um, 248.10 Thraciumtriticu.i io4,io.&i93.i Tnbulifcmcn. 75.^

Tcrcbihtiiiulus. 7^^ &2oi.t TKibuUfpccies. 85.10

Tcrcbinthusqmodouratur.n^A Thrafiasperitusradicum^ 125.20 Tnbulusubinafcamr. ^9^

TcrcbinAorumfpccics» 44.50 ThrafiasMantincnfisqualeucnc Tribulusiuxtafoliumaculdigc. Tcrcbinthilachryma. 244.40^ numinucnerit.s 124.30 rit. gjao

Tcrcbinthusarbori «y.to Thraupal^gaiidetumbrofis.^?-* Trimeftria.. 19?. jo

Tcrcbinthusubinafcamr. «.30 Thraupaloqualesradiccs.. 3^.50 Trionum. iqo.jo

Terc|inthusepcmduiret* »5.40 Thuiatardcfcrtfru^um^ 34-i TrioaEqmodo difccrnaL 105.10

Torebinihifuccus. «».40 Thuiafrigidis gaudet.. 49.1 Trionamamarum.^ 107.4

Ttt^in^iiihifscqvtentcS.iii.^ Thuium.. 72.1; Trioniiiatio- ^ 209,20

Tcrcbinthuinolcagigni, 171.30 Thusubigignatur. 114.20 Trifa^msfoliaadqutiIia.iiS.40

Tcrebinthus quando gcrmjncr,. Thusquomodocraatur, «4.40 Triticum.. 100.10

55.;o' Thurisarborcsinquaiitcrrana- TriticumoptimcnafcitutiaPho

Terebinthus ipifla. 71.10 fcantun^ nj.i cidc loS.io

TcrcbramquarfeciBa. 74.40 Thurisarborquantafit. «4.20 Triticumquotdicbusaflorcma-^

Tcrcbraexquoarborc. 76,10 Thus. f4.2o.& 244.40 mrcfcat. 102.10

Tcredoqualis. 72.40 Thurisarborcsapudfardcs.iij.to TriticiiquaIcmtcrrapofcat.io9.&

Tcrcdinem quae arborcs fcntiant; Thus qua ration^ figura accipiat; Triticum quando crugine capiat.

72.50 iij,2o 195.40

Tcrraquatriticucofcruat. 110,40 Thusquodrocliusiir. iij.i Triticum dcgcncrat. 197.«

Tcrracjuarfadliorfitadrcddcn- Thusincidifubcanc 112.20 Triticiradix. i2.5o.&too.3o

dum. iio.i ThurisarbQrisfoliura. 114.50 Triticuquomodofcraandu.iio.io

Tcn^natura.. 14,1 Thusquomodolegatur. 114.50 TriticummutatinTiplia. 199.10

Tcrnc^nora^ »jf6.2a Thymifcmcn.. ^p.so.&ijt.sa TntictimmutatiQinhordcu.24.f

TcfTscfcccunditas. 107,50 Thymusubinafcatur.. p,iq TriticQfioretLaqua.obcifc.. 106.10

TcrraquopafioinxfiatcodorS ThYmiflos., 199.20 TriticumiaEubota.. 104.20

condpiat.. aj-s.ia Thymum. i7>.2o Triticumucrmcmfcntir. 209.10

Tenratcrnemifccndum* 191,30 Thymumproducitmarc $6.40 Triricueradicibusctiafcit.202^

Terratcolorcs» 191.50 Tibialisharundo. 6i.ia Triticum pcritcxnimioftcrcorc.

Terraadufta. 233.10 Tiliardifcrimina* 40.1 183.10

Tcrracincrea. 235.10 Tilisflos. 40. »0 Triticumagisinfcflamr cruginc»

Terrauertenda. 191,40 Tiliscorticcs. 42.40 208,40

Terrsefpccics. 1J7.50 Tiliaqexcaufaflexibilisfi'!^ u.50 Triticumtrimcfbrc. 192.40.6C

TefticuUufus. 126.10 Tfliainoilis. 71.20 203a.& 204.30

Tctralix. 82.10 TiUafecilsinopcrc* 75.20 TriricumAfricu.to4.io.& 192.40

TexiUshanmdo* 61.10 TiUaferotina. 34.1 Trincumnudum. 196.20

ThaUa. 211.30 TiUaqualisfit. 74-50' TriricumquaUsagerfcrar. 193.10

ThapfiaquomodofccIda.117.4a TiUaqualcmlocumoptct* w.i Triricigencra. 104.10

ThapiTatfuccus* / 117.50 TiliauerritfuafoUa. »75.40 Tririciniusadcoficicndumuinfi,

Thapfiaeradix. 128,1 TiIScscdcndiapturcmpus.6S.4a 242.20

Thapfia:namra.. «9.1 TiUacaUda.. ij2.i Triricuquomodopcrcat. loS.to

Thapfiacfru^s. iiS.20 TiUaeuiiis.. 7^.40 Triricipalca. 205.20

Thaiitquidobfcriicntcumagros TiUarfiru&w. 19.40 Triticifpedes. 204.20

conducunt. i6f.io TiUaquarationctra^daa^o.^o Triricoquoctfolumaptii. ioy.50,

Thafiiinoculatamygdalas.i5^.to TiUaubiuixnafcatur. 52.30 & 192.50 &:4a

Thcbanusagcripinahabct. ji.i Tipha.6o.io.& 100.10. & 103.40. Tririciiquomodop«trcfcat.2to.«

Thelyphonum. 126,1 ^i99.i,& 218.10 Tnridfarioanceps. 204.20

Thcfei radacaU1um1mrgat.97.50 Tipha quaU tcrra naicatur.109.10 Triricum quando fcramr. 100.20.

ThcifaUaquomodofiigoreiai)0 Tiphaeradix. ^2.50 6^201,10

^^ 224. jo TiphaaptainaUudgcniistrafiirc, TriticSquodhycmcferif. 204.50

ThdTaloPififtratifiUoquidacd- 108.10 Tnticumfipidumpnmo. 237.10

^«"f- 24.40 Tiphainiritiaim. 2J.1 Triticum in lolium. 2j.t

WJOluspIurimamuuccmha- Tipbyum^ 117.10 Triticudurabik, 197,30.8^210.10

Triricuta

Trttiatniqul4o«rainpat.iao,50 Tritico f^ata multa animaha m-

tercuflt. . ^'^^^^'

Triticumpont^um. 104.10 Xriticum quibusdiftcratabhor- tieo. ^ . ^ »^'40

Xriticum quando mctatur.110.20 Xriticum ubi raelius feranir,iQ6.i Xriticu flatibusqnpcrear. 109.40 Xriticumextipha. 199.40

Xriticum mutaturin Ioliu.io<5.3o. ^i70.t.&^i99-4o Xuberanradix. 13.20

Xuberis terrae radix & fru<5lus. 118.20

Xurdariaqmadoflorcar. 96.Z0 Xuinsrcmedia. 12J.40

Tufris ficcac rcmedium. 121.30 Xuffis paliuri fr uiftu curaf . 46.40 Tylus miiila Arabici finus. y?.?© Xylus infula rubri maris. 158.40 Xyli Arabi» materics. 75. 10

Y

VAUatoria harundi). 61.10 Vela ex libro papyri. 58.20 Vcnafmplantis^ 8.20.^^9.1

Vcnena multa in montibus na-

fcuntur. 247.20

Vencna paulatim interficicntia.

124.30 ^

Vencnum tnfcrcns morrcm imc

dolorc. 124,30

Vencna debiliora ufu longo fiut.

uy.i Vcncnofasplantae. 246.40

Vencri accomoda hcrba. 126.40 Venti ad fruftum multu momen

tihabcnt. 29 -^o

Ventifrigidf. 159.10

Venti marini mcliorcs tcrrenis.

154-30

Venti occidui mdiorcs cxcrtiuis.

154.30 Vcnti frigidi quando aduranr.

t54.30.&223.50

Vcnti ratio habenda. 186.40 VcHti quibus, quando^ obfint.

109.40

Vcnti qd feciSt ad fru<fhis. 107.50 Ventorum propnetates quj finr.

224,30.

Venereiuuasmcdicamcn. 126.10 Vcr qualc tcpus fit.i4i.i.&t7^.3o Veraorum. f4.Jo

Vcratruminccndit. "«.i

Vercaltepafhnandum. i86.io Vcrcfatiomelior. ; 177.10

Verc arb©rcs rc^e ftruni, »76,30

I N t) E X# Vcrgilijsorientib^ feredu. 194. jo Veriqucrcus. 38.1

Vcrmes gignuntomncs arbores. 65.10

Vermcs in frumentis. 209.20 Vcrmes^quomodo frugibus mna fcantur. 194-^

Vcrmcs fru<flu adimut ole$.66.io Vcrmisinalbuco. 9S.1

Vcrmib. obnoxiaearbores. 42.20 Vcrmcs in quo ligno. 72.40 Vcrmesnecansremedium. 121. i.

&: 126.^0

Vcrmcsconfumuttriticu. 109.40

Vcrmiculiqmodonafcant. iio.i

Vermesquaoccafionefiat. 220.1

Vermiculatioplantarum. 219.40

Vermiculatioarborii morb.65.10

Vermiculorumdifcrimen. 222.20

VermicuU qui caucliccm infcri-

bant. ^9.»

VcrmicuIationequifru(fhis fcn-

tiant. 66.10

Vemilago. S2.10&40

Vcrnilago nigraduratdiu. 122.10

Vmiilaginum gcnera, «i.t

Vemaputatio. tS6.2o

Vernitcmporisdies. 177.10

Vcrniflorcs. ^ 86.1

Vcrmla^um radix occidit ca-

ncs. *****o

Vcflicaria. 94.10.& 99.40

Vcflicana alienat mentem.u7.10

VelTicariaefpecies. 120.10

Vcfficariaegcnus. 123.20

Vinaccumundcgignitur. 215.40

Vincta quo pafio poneda.i86.xo

Vmgum an fit radix. 13.2(4

Vingi radix cibo idonca. 13.50

Vini odor in uemftatc melior.

249.1

Vinum attrahit odorcs, 175.30.6C 255.20

Vinum ccrtis faporibus immuta-

tur, \ 25S.20

Vmuqm<>docorrumpat. 23S.40

VinCi ex hordeo quomodo fiar.

242,40

Vinumurinammouens. «9.20 Vinummoraie. 250.40

Vina motana odoratiora. 250.40 Vinimiranamra. 127.*

Vinu quodna odoratiusfit.250.50 Vinaccuquopa<5lodurct. 148.10 Vinofusfapor. 254.1

Vinofi faporis mutatio. 236.50 Vinofadulccdo. ^6.30

Vioia.. 84.*

Yiolacandida. »56.10

Viofaalba. 99.«

Vioianigra. 142.10

Violarumdiffcrcntia^. 8430 Viotenigrasodor. 255.1

Vi,0la alba prima fe oftedir. 85.40 Violatcclerirereuanefcijr. 249.10 Viola alba quomodo foiiara.95.1 Violafemineexir. Sj.t

Violac rcmorg odoratior^.251.20 Violxodor. 243.1

Viola nigra pcrpetud floret. 84. t Violaealbae dtffcrena haber.S4.xc> Vipera quomodo parear. 99.20 Viperarquomodoremediii qua?- Iranr. 254.40

Vipera?cibofuntceruis. 203.10 Viridia qnzda. nihil olenr. 24S.30 Viridia quxdammanciipoirunr» fed non iemper. 246.10

Virentiaficca. 52.20

Vifcumhabcrilex. 45.20

Vifcumubicrefcar. 171.*

Vifcidiifercntia?. 171.10

Vilcum arbores necat* - 22S.10 Viicumerobore. 36.40

Vilcum non nifi aliena in arborc nafci. 172. icy

Vifcii qualc alimentu exigat.172. t Vitae brcms funr quf large frucd- ficanr. 222.40.

Vitaclongimdo arborum. 164.50 Vits breu^c&anim^ frccundli»^ 165.10

Vitis ad maturitatcm ingidime.

cupir. i6i.t

Vitis pracipue poitulatablaquea

tionem. 182,20

Vitis fylucftris radix U7.40

Vitislachryma. 112.10

Vitcs quarc tcrra 0peried5.223.4o

Vircsncccfraridputanda:. iSi.io

ViresrcfecandaE;. 1S6.20

Vites quomodocderius fcncfcar»

188.50

VitesnoueUas quatcnusrciecarc

oponear. tSS.jo

Vires in Bcco folo quando pu-

tandar ^Bs.t

Vircs in humido quado putandg.

iSS.i

Viabus q tcporefimus dct. 1S3.30

\Hm oculi cxc^canmr lachryma»

iSS.io

Vitiumdiftraftio. 189.10

Vitibus qu$iocacoucniant.26.20.

&156.50.&157.1.&IS0.1 Vitium falcatio. 187.»

Vitis noudUdimutilationcpcrii;» 229^40

Viris tolerarcpoteftpIagl22f.4i3 Vitiscurferotina. *4^-»

Vitis fylueftris quam durabilis*

122.10 .'

Vitis materies. 229.10

Vites diligcnriam poftulat.iST-io* Viris odore iauri offendit. t?;.;© Vinsin geUdis locis fapore non

caret. 259-4°^

Viris quomodo feratur, z6.io,QC

178,40. &1S6.1

Virisquomodo exceUafiat. ly.jo Viris an gaudcat puluerciam ma

turelcentc uua. 29.1

Viris cortex. ix.20

Vitis fru<ftumquandoconficiat,

i4?-;o Vinshumidafumoia, 77-?o Virisquomodoputanda, 2S.J0,

Vins non beneferit iemine. ij6.t Viris florens non uultimbre.6<5.t Viris quare hirculetur. 6j.;o Virisau(ftufacilis. ns-A-o

\itis ex nouellis fuum producit

frucftum. 2i.t

Vitem bene putatam quid conf?-

quatur." »87.1

Viriumuulpera. 65.50

Viris quomodo pullularequeat

129.40

Viti quid proprium fTr. 149.40 Viriacciditrorario. 221.1

Vites rc^e conferere magni re-

fert. iS5?.i

Vitesnigrarfblidiores. iSj.io Viris foluta quomodo cognofce-

da. iSj.to

Virisfemcn. 196.20

Viri eriam feriores imbres tem-

pefriui. IJ4-10

Virisferendartempus. 185.40 Vitisamataquam. 28,20

Viriumgenera. 26.J0.&185.1.&:

205,10

VitesfrusfHfera?. 72.20

Viris Idx. 46,jo

Virium germina. 246,10

Vites quomodocolendar. 64.30 Vites qmodo reftaurandar.64.40 Viris arriculario ude ucn1at.221.20 Viribusquibusauxilietur. 168.20 Vins qua rarione formada.186.30 Viris lenra. 71.50

Virium radices. 12.10

Virisfomida. 215.30

Virium quarundam flore nulius

fequiturfruftus. 20.40

Vios in florequid pariamr.221.30

I N D E X,

Viris oculorum obtufio undcac-

cidat. 221.J0

Vites qujnam breuioris uitg iint,

64.1

Virium propagines. 221.10

Virismaturitas. 204.50

Virisfios. 20,20

Vmsmorbi. 65.10

Vites nimio 8i frigorc S£ calo.re

laborant. ^f.jo

Vins lauro &brafrica offenditur.

6S.10 Viriii depampinario quid fadar.

22t.lO

Viris quomodo tra<f^etur.i90.4o Vitibusquideueniat. 194.10 Viris quomodo mferatur ,t;4:io Viri correx denrahitur. 67,10 Viriumcortex, 9.10

Viris muitfi peritalimcnri, 156.30 VitiS ahquando tulitfruftumfi-

nefoiiis. 214.50

Vitcsquopasftocrefcant. 212.40 Vites dcfiderantpratenfe folum.

1S5-20. Viribus conuenicns folum tribu-

cndum. i50,i.&.iS5.2o

Viriujeminaundepetcda. 185,50 Vitcs quando coicnda?. 188,20 Vinscanthara. 169,20

Viniqiiandocrefcat. iSS.40 Virisquandiu gcrniinet. .189,1 Viriumquopaclo fru<ftusaKgc-

atur. 189,1

Virisieipfumnofuftentat. 173,10 Vitis clauicula. 173.20

Vmmolefmolca. 184.30

.Viriiicusmolefta. 1S4.30

Vins dcnfa quarfit. 185.10

Viris quat" plus perit alimeri.185.10 Vins alimenri copia ftenlefcir.

147.1

Viri qua ob caufam officiatgelu.

224.50 Viriummorbusarriculario. 22.1:

Vitcs cito fenefcunt. 164. 40 Vins marina. 16.20

Vitcs quomodo n-aifbndar qux

materia luxuriant. 187.40

Vitisincrementum. 164.20

Vitcsquomodonon probepof-

fintgerminare. 153.40

Viritlora. 86.1

Virineum uallum. 211.30

VitiligoquomodotoIIat. 118.40 Vinliginisremedium. ui.io Viuiradices. 178,30

Viuiradiccs qusepotius fcrend».

tSj.jo

Vlccmm. mcdicamentuiti.ti©.^ Vlccribus capirisaptam rcmc-

dium.

ut.4©

Vliginofaquafilrir. 170.»

Vlmus quid flagitcr, jo.io

Vlmusualida. 75.1

Vlmusnonfkcileperir. z2S.jo Vlmusau<ftufadlis. 35,10

Vimushumida, 71.30

Vlmusquandocjcdatur, 68.40 Vlmusfrugifera. 50.20

Vlmus ucrritfoIia.i6.30.&t7j.4o Vlmiufus. 7^40

Vlmusquidferat. 36.20

Vlmihumor. 1^.40

Vlmigenera. 4^40

V mbras qua? plan w amet. 180.30 Vmbranorantumuo<fiu. 1S4.20 Vnguenrisapta. 116.40 Voiucrum. 117-40. & 175.10 Volucres quxdam mutatur.25.20 Volucriiemen. 126.20

V pupa mutatur. 25.20 Vrbana-aibores. lo.i VrbanaErarboresmorbofar. 65.10 Vrbanacurminusodora. 250.29 Vrbanis breuior uita quam fyl*

ueftiibus. 6J.40

Vrbana fylueftribus mclius in-

feri. 154.20

Vrbanarplantar, 51.30

yrbanorum odor. 256,1

Vrbanum quid uocct. 10.20

Vrbanis oraniatcperariora.io.jo Vredo arborum. 66.20

Vricarquomodonafcantur. uo.i Vricaruminfeftario. 109.30 Vrina. 190,1

Vrrica. 94.10

Vua fiue uinacca. 211.10.& 215.40 Vuar. 161.20

Vuaru fumma deffahutur. 169.20 Vua a medulla creatur. 187.30 Vuarfapor. 256.50

Vuas firie uinaceis nafci moli-

mur. ijo.io

Vuarum morbus. 221.50

Vuaruerficolores. 215.40

Vulncrumremedia, 11S.40

V ultures ab unguentis perimun-

ZEaualidacft. 200.4» 2ethum qucm potum uo went, 242.4©

F I N r s.

T HE O D O R I G R AE CI T H E S S A L O N I

CENSIS, AD NICOLAVM Q^V I N T V M PON TIFICEM MAXIMVM*

' VAM magnaexultarelamtiapoffinthominesnoftracaetatis, ^l pater fancliilimejnon abfens niiqut tempore elapfo, relatum ; accipiorfed iam annum apud te manens, rerum ipfar um expe rimento plane intelligo^ Quod enim folum uetus illa SC lauda ta Platonis fentenria remedio urbibus futuru permultis ac ua* rijs detrimentis laborantibus aflerit,noftris his temporibus cer te itideo conrigifie ♦ Quod enim tu , qui fummus philofophus femper ftxifti/ummus princeps aeatus esjpr^dare adu iam efl, quod uir doctifS;: mus ille futurum afFirmat^cum autphilofophus regnare^autrex philofbphariince perit* Qpippe nunc arma, quae per Italiam, Europam^ totam faeuiebant, pemtus conquiefcunt , dC Mars furens ille uinculis tu^ coercetur prudentiae : omneis^ in^ ter fe gentes recondliatae, pace tranquillifUma ex tua opera, tuis^ confiI^'s perfiu^ untunSsTcIariflima quietis munera^id eft^ftudialiterarum , quae diutumabella eri^ puerijt^tuo ponrificatu reflorefcere pulcherrime incepere* Pacem nant^ ipiam abs te fundatam ueluri quandam plantam^flores eiufmodi, atq^ frudus abiide fequua 20 tur* Et urbes Italiae omnes niic literarum omamenris exhilarantur^ quibus prius or bat^^deformeSjS^uelurilugubriquadam uefte indut^e.modo.uiduarum degebat; confiftunt nunc^augentur^ maiorem in modum ccetus philofophorumjoratorij, poetarum , denicp profeflbrum omnium liberalium artium 1 6<^ excitantur mimm in modij ingema hominu te autore diue Nicolae^qui non folum tua tempora paca^: tz fic reddidiftijUerumetia cuic^ fux uirtutis^Iaboris^ pra?mia magnifice proponis* Non enim tu pecunias conferuandas inuriles cenfes^fed aflidue qu^c^ large difki^s hniSjdC diuitem fic te opinaris/i ribi pecuni^ ufui funt,!! fumma liberalitatelaudem tibi comparas immortalem^Nec tu auriiad condendos exerdtus fumpritasj ut non nifi fanguinolenta manu calicem diuini fanguinis labfjs admoueas mis: fcd fefla op p pida refids^templa condis^omneliterarumgenus ut pulchre uigeat^fads: qu^ pau peribus inopia reddant leuiorem animo largiris : omnia denic^ faudabiliter ftaruis, quibus felicitas publica cundiis mortalibus contingere pofTit^Sed mliil clarius, mhfl fandiuSjnihil denic^ humanae uitx commodius,quam ea tua cura, BC diligeria, qua iiteraeflorent, Sihomines plurimidodi^erudiri^ euaduntjqua^ docos nihil omm* no deeft, quod uel houoris , uel pecunis confequi debeant ♦ Qua in repeculiarem profedo laudem illam quoc^ tibi reddere licet, quod non folum uolumina omnia, quas lingua larina praebere poflit, fumma cum diligenria colligenda,^*: ufc^ a barba ris ultra Aquilonem degentibus coquirenda magno cum fimiptu curas : fcd eriam Gra^cora numerofaoperacouertendainlatinumfermonem percenfes:id^tan^ ^o tocum defiderio a^s, ut breui^paud uix libri infignes reftent lingux illius,qmhti^ ne legi non poflint*C) rem perutilemjS^ fummo pontifice digna* Haec enim ut ho^ mines eruditos , omm'^ barbarie perpurgatos reddere poteft : ita eriam humanio^s res^iufiiores^ reddat necefle efiHxc tuasbibliothecas fumme princeps non pau^ cis quibufdam ludaeorum libellis , ut de Ptolemaeo Philadelpho fcribitur: fcd plwd^ misjamplifllmis^ Grxcorum codicibus gentis nobiliflimXjOmni^ literarum gene re pr^antifrimae fadt pleniores ♦ Quodrca rarione optimabibliothecas iftas , qu^ tantumluminisafFerantlinguxIarinae^tantum^urilitarisprseftenthominibuSjthc fauroslongemeliores illisexiftimarioportet, quos pontificesquofdam femper cu# fiodiflejmodo^Colchidid illius draconK,abfqg ulla urilitate fuper eis alEdue inui*

;j THEOP* GAZAE P R AE F A T I O . "^

gaaffe accepimus.Qu^ cum ita rmt,ie iure optfmo fimdatorem quk^^^^ aurdcmufdamfeculi,nonfoIumQuirites,u^rumetiamomnesEuropxmcolxap pellant dC fummis laudibus extollunt, & honoribus perinde ac deum m terris alte rura profequuntur . Sedh^cquanquamplemus explicaremagnoperecupio de^ menriflime princeps,tamen Theophrafti opus, quod mihi interpretandum decre^ ueras^me iam ad fe trahit,ut infpid a te cderius poffit:quapropter de his alias laiius, uridebeo^referreprouinlimeaconabonNuncTheophraftiiibrosdeplanasfron^ te hilari , pro tua folita humanitate acdpies : quos credo tradud a me iuileras , non quodmefatisidfacerepoirepataueris(parumemmeainremeualere,tuminime ienoras)fed uthominem grxculatinediccntem aliquandoaudires . Nouitasenim lo rdnonnihil deleaationis afferre quoc^in generepoteft . Mihitamer^adeo meas uiresexcedereuifaeft,ufm'fiproJegetuauoluntatem irmiffime mihi itatuerem, fecileherderecufaiTem, quseiieneexpedirenonpoirem. Caeterutuaiuiratantum apud me ualentjUt quantulum ego fummo cu labore alieno in ccelo ferere poifim, cogitare no uelim.dum modo tu^ uolijtati morem geiTiire uidear Jnfpice tgit &: ie^ ge quoad tu^ occupationes permittant , libros quos iuilu tuo in launa couertimus imguam, atcp in tuo nomine aedidimus: 8C fi quid recle dixiPIk uideamur, id diuino tuo auxilio mhm. Te enim non fecus ac dei3 pfjffime iauocantes opus incepimus.

T H E O D O R I G R AE C I T H E S S A L O N I

C E N S I S P R AE F A T I O I N L I B R O S T H E O " P H R A S T I D E P L A N T I S*

R AE F A N D V M illudHeraclitididumarbitror^quoabie^ da cuiufdam domunculae aditii breuiter fimul dC pulchremis: nus afpernandum aileruit . Is enim cafam aliquando ingreiTus furnariam 3 fediiTeignis hyberni forfitancaufa diutiusdidtun Quod cum a quibufdam inteiim qu^reretur , quos eum uiliill p mum locu introire puderet:fubridens illej introite-inquit/unt enim hic etia drj ♦ Nam etfi nobile , atc^ graue ftudiij illud puta^: ti debeat , quo te non uoluminis alieniinterpretem , fed tui autorem exhibeas : ta^ men non adeo contemnendum equidem interpretandiftudium dtxerim , ut nun^: quam ad hoc digneris accedere* Eft enim uel in eo ipfo utilitas qu^dam 3 quam ne^ gligi minime ab homine philofopho decet ♦ Prodent nancp hominibus non minus cum fententiam alicuius utilem aperuerit, quam cii fuam ipfe docuerit Nec illa dt* ccndi ratio deeft , qu^ depromenda fane fit ex philofophiae magiftrae omniu rerum (utita dixerim) ofFidna fermonis : cum de aliena lingua in tua tradudtio exigitqui^ dem,ut idem aperias:fed non idem , quod uulgus feruare in transferendo confue^ 4^ uitlkd quod proporrione lingus utric^ philofophus fuo iudicio aptiilime daret Jte exprimi quidem ornate iingula^pracftanriuseft^ied no adeo uerborum ornatuf in^^ dulgendum^ut fi quid non nifi mutata fententia rransferre ornate ualeas, tueri ele^ ganriam maliSjquam fententiam:quae forma quodammodo eft orationis. Vocabu lorum etenim modum , utpote materiam quandam pro formae iftiufmodi rarione, no;i formam iikm pro uocabulis capiendam philofophus nouit Addo etiam impo nendorum nominumaptam inuentionemjqu^ cum in interpretando perlkpe ne ceflaria fitjphilofophia profedo opus eft^quas natura perfpectajnomina noua qniis dem/ed quod ad rederationK iudidum pertinetjnullo minus reddat axitiqua, Sut

enim

IN LIBROS D£ P L A N T I S. J

enim nomma rebus impofitajqiiemadmodu placuft : dC poni qaotfdie panter licet*

Mec tempus ullum excogitare fiiturum ualeas^quo aut rerum muenao^aut nomi;*

num impofirio cefiet«Non tamen id ofRdum uulgo^cui temere omnia placenc (cd

philolbpho certe homim' rationum indagatori trib ui debet, ut nec^ rario defit nomi

nutnjdC poiita fint quemadmodum placuicquanquam hac rarione potiusyquam H

la pIacuerit»Quamobrem interpretandi ftudiij quamuis ampla quadam careat gra

uitate/pernendum tameri non ducimusrfed Heracliri didum illud, deos immoria

les hic etiam eflejpr^famurratc^ ex caeteris philofophiae iiudijsjquibus nos dediri fii

mus,ad hoc nonunquam uem'mus:fed interefi, quod parrim I^enter, partim non

10 libenter id facim us* Cum enim ex larinis literis in grxcam Imguam uenendum ali^

quid efi , libenter id uenimus : minore enim cum labore plura linguas ufu patemae

conficere poffumus^an etiam no inepte^fit hoc alior um iudidum^ At cum latinis ho

minibus,quibus cum nuncuiuimuSjaliquid noflr^ linguse interpretarinecefie efl:

hoc profedo libenter haudquaquam fufcipimus ♦ Sumus enim int^atinos ^ non

minus Iingua,quam patria peregrini* Quapropter non folum amplum^ac difFidle

quoddam opus uertendum in linguam latinam nunquam meo arbitrio mihifume

rem, ied etiam nec paruum quoddam aggredi auderem ♦ Verum mihi quoc^ idem

euenire planiffime uideo , quod adum fponte , fed animo inuito referc Homerus.

Quod enim alias nollem , facit ut uellem diuus Nicolaus ^ quem noftraaetas fum^

20 mum habere ponrificem meriio gloriatur* Hic enim ut libros Theophrafii de ftirpi

bus larino aperirem fermone iuffit: rem uehementer arduam, non tantum homini

graeco, uer iimeria larino ♦ Nam dC genus iftud fcribendl longe copiofius^ut omma,

graeca lingua obitnet^quam latina: 6f larinis autorib us cura d^efuitj qua fuis homini

bus plenius hd^c^SC quoad romana pofTet oratio, fyncerius explicarent. L icet id ui-

dere^cum in alfjs fingulis^tum in rjs^qux Plimus fecundus expofuit* Nam ut caste^

ra omittam ( uix enim pauca inter tam numerofa eius capitula , menda mihi carere

uidentur ) quod de arboribus glandiferis inquit, monfirafle (ztis hoc loco futurum

reonHas enim arbores generis unius uocabulo ampledilatinumfermonem pofle

ommno negat : ea credo de cauia, quod nullum inuenerit , quodilfigr^corumge^

50 nerirefponderet^quod </K? didturJtac^quatuorqua;damgenerareddit:Quer^

cum, robur 3 efculum, cerr um: dC grxca illa adiungit, Hijucf}ixjSy odyiKsTfK^ ihicp^sw^y

^Tv^Jt/^o^: quafiquatuor haeCjIatinis quatuor iliisrefpondere non pofrent.Nec

robur pro communi omnium genere capi fatis apte liceret ♦ Sic per incuriam autor

ille cum minus diludde docet^tum inopem plus, quam fit, latinam linguam often^

diu Magna eriam in reliquis autoribus perdpi potefi neglfgentia ♦ Qu^ tamen fin:*

guIiignorarunt,ueI neglexer unt, colligi magna fere parte in ommum fimul operi==

buspofTunLSed quam laboriofumidfit^uel ex interpretibuSjtumanriquiSjtumhi

fce nofir^ etatis,argumentum dedud facile poteliPrifd enim illi fi quid traduxere,

forenfis id cene generis orario efi : aut rer um geitarum narratio , aut de uita homi^

40 num difputario^Qu^ quidem dicendi genera, ft non xque plene, atc^ lingua gt^

ca fermo larinus conficere poiIit:pauIo tamen ardius potefi At commentationem

plantarum attingere nemo aufus efiob eam credo difRaritatem^qux plus laboris,

quam laudis afFerret* Elymii enim 8C zeam, dC olyram, dCcxtCTz generis dufdem,

quibufiiam nominibus latini appellent inueniffe no efi^qui non fummo labori tri^

buerit. At cum panicum, dC femen , dC filiginem, SC reliqua dicentem interpretem

audis:nil penitns efle arbitraris de cuius inuentione laudem ipfe mereatur * Inter iu

niores uero fdlicet nofirse xtatis homineSjaut paulo antiquiores^qui ele^nrius in^

terpretarifluduerintjaliaquaedam fibi traducendafumpferunt: plantarum uerola

borem^nec ifiipati uDo pado uoIuerunt*Qui aute^ut latine fingiila diditarentmiis

^ THEGD/ GAZAE PRAEFATIO

nuscurarunt, cr^cisipfis uocabulisufi adeofunt^utnullumferefruaumexeo^ r^i" ™ homolatinusaperepoflit. Itacpfieosquocp difficukatispo- tlmumcaufamhildeplantis aperuifrepntaueris,haud quicquammea|ntentia Les Fitergo&autorum/feuignauia^feuignorantia^utmagnacumdifficultate conuertih^!poirintin1inguamlannam.Verumnonminusdiff^^^^^^ i™^ inopia.Minushoc fortaife aediMe laanishommi.

busprVreadidSdetur,quodMTullius,neuerbisquidemagr^as^^^^^^^^ per^autumat.Sedquiiibrosnonfolumlatmos/edgra.cosettampanftud^Ieai Lit,fkdlereipfaperfuaderenturM.Tulli]fententiainaedjbilemp^usef^^^^^ trariQuodequidL,utueredemecofitear,hauditaeffeueheme^^^^ Xurinim inhifce interpremndisnuncelaborarem fiM.T^^^^^ misquibufdam,qu^fortafre!atinimdiushabent,ii-mplidquada,at^abfoIutaora. rioneeauilIaretur;fedueramfententiamdiceret,Nucueroquamlaborandumiit, non folum, ut priuata qu^dam, a: rari ufus uocabula/ed etiam plerac^ apud gr^^ cosuiltatiffima^&^inpromptuommbushabita^latmedicamus^uelhinciatispollit intelligirincer herbam enim dC fruticem Grgd genus tertium reddunt, idcp phryga numnomine ufitatiflimo uocantXatiniauiem eo nomine uacant, nec quatuor ge nera faciunt, fed arboris, frutids , herbae^ appeDatione uniuerfas plantas amplecu fe fatis exirtimaiJtem, quid apud Grxcos ufrtarius Gt aaemoneCquodramos pr^^ grandes%nificat,inquosarbor corinuopoftcaudicemfpargitun Atapudlaanos 20 nullum proprium nomen inueneristfed ramos,tam eas partes, quam germma an^ nicuIadices,Addoopifmuma:chylifmum,quorumdifferentiamnullusinterlati^ nosautoresnominibusproprijsexprimerepotuit^Succarioemuelliquatio, utn($ potius commune^quam alterutro proprifj reddi debeat. Fadt igitur 6: lingua? mo^ nia,utperarduafitp1antaruminterpretatio,Augetuerolaborem,uelautorumma gnainmukisdiffenfio.CumenimherbamjquamGr^d m^my uocant,aliusIo^ uis caulem^alius uitalem, alius digirillum,alius fedum appellet:quis fequendus po^ rius iit,haud fine magno labore poflit decerm; Etfi forte in his minurijs tam labora^ xi curiofum nfmis effe credideris, at arborem infignem, aut fruricem memoratu dt^ gnum,inconfideranter ccepiffe, quis non fummo errori dederitC Vt abieti limilem p illamarborem^quamGrsed ofvco/ uocant,quonamcertodeheatappeIIarinomi^ neinter latinos minfmeconftat: alij enimfagum , alij fciiHmam , alij ornum appel^ laffe appareant Jd^ conieduraaffequitantupotueris, Nullus ensm aperte dehac arbore (crihit, Sed quod fagum , quidam in tenuiflimas laminas fecari dixerint, no eam fagum fignificari putatur,quae glandem fert, dC fcabra materie conftat: fed ar^ borem p®tius illam,quam Gr^cos c|vW appellare propofui : eam nanc^ ita fecari omniumpr^dpuepoffe uidemustquade caufa fciffmam alfjs appellare fortafle placutt* Verum quodmanifeftenemodocuerit, h^fitareinterpretem , ^laborare necefle eft . Hoc idem uel in alijs plerif^ confpicere licet, Sed omnium duriflimum illud certe acddit^quod textus propofirioperis, medofus adeo eft^ut nulla fere pars 4^ fit exemplaris^quod unum tantum habere poffumus^quae uel librariorum infciria, uel alia temporum offenfa non tam deprauata fit , mSC fumma cum difficultate fit emendandum:2<: nonnulla intermitri neceffe fit,qux uix congrue intelligi poffint: praferrim in tjslibris, quide plantarumhiftoria defcribuntun Quas obres difficiii^ mam porro prouindam nobis hanc fummus ponrifex dekgauit , remc^ profedo noflras uires penitus fuperantem , expediendam mandauit* Sed quid agam f Fieri nonpoteft^ut eius principisiuffa recufem* Res enim nulla tam plenalaboriseft, ut eam aggredi iuffu diui Nicolai no debeam: quem deos immortales iddrco tam anv* plo prindpatu magnificaffe exiftimOjUt dus fingulari uirtute, huinanum genas fe

tN ttBRbS DE PLANTIS* i

lidtatemlcculismemorandam omnibus ualeatadipiTd ♦ Quem ego non folum, m dominum colo.dC omni officio, uel potius pietate, obferuorfed etiam ut uirum do^ aiflimum,omnis<^ uiriuns genere preditum^animo fumme beneuolo amplector, /^^rediar igitur^quae meus hic dulds^yrannus interpretari coegin dC partim plan tarum nomina,quibus latina lingua non caret,diligenter pro uiribus quaeram: par tim noua,rebus nouis nomina imponam, ubi id non inepte pro meo modulo face^ r e poffim, dC ex fonte deducendo Grsecoru, quoad liceat Larinorum fuccurra ino^ pi^ vNonnufquam etiam gracis utar , aut quia ufitata latinis hominibus iint , aut quia proferri aliter nequeant. Denique fingula textus graecae orarionis adeo perfe^ to quemur,utneminimumquidempr^termittereuideamur,quoadfdlicetfineab== fona, dC barbara illa Gulielmi interpretis locutione , quasc^ grxcz larine aliquo pa^ ao exprimi poffinLHanc enim cum in his omnibtis Theophraftilibris probemus, mm maxime in his fex, quos de generarione,fiue de caufis plantaru addidit,perco^ modamducimus:quippe cum rerum rationes naturaliumdiluddeporiustradu^ d^quam deganter defiderentSaepe nanc^ rariones rerum.elegans latina peruerrit iradudio: pr^fertim eas,quas Peripateticorum ille aequabilis, eruditus/euerus^mi nus9benignusfermoexponit*SedforfitannonfoIumhaecpr^dixi{re,ueriienam deum aliquem inuocaife par eft . Nam fi in fecandis quibufdam radiculis deos pre^ cari neceiTarium creditur : cur non in interpretandis omnibus plantarii generibus, io hoc idem facere longe magis coueniatdgitur diuinum implorandum auxilium eft Sed quem potiffimum deum uocemus C an non Syluanum, non Pana, non Cere^ rem, nonDryades, no FaunosC non eiufmodialiquem/ed quem uerardigio dea, aut iam habet, aut poft nefdo qudt annos habebit. Ita herde ac decet ipfum fanctif^ fimum patrem inuocemus^quem uniuerfa iam Europa^ob dus integerrima uitam, innumera^ erga omnes beneficia, diuum appellat: deum^ proculdu^ bio poft appellabit,cum immortalium petet collegium, Er^ go tu diue NicoIae,nanc5 deus iam mihi es, adiis GbfecrOjfi^ frucftum nonnullum no- fterhic laborpariathomi^ nibuSjfadas»

5

THEOPHRASTI DE

H I S T O R I A P L A N T A R V H, L I B E R P R I H V S,

THEODORO G A Z A INTERPRETE/

■ptrqudsparteshiBoriaphmUrmhtiheripopit* Cap. I

SS^ L A N T A R V H differenriasjreliquam^natpamex

^^^ partibus, afFedionibus, generaaombus, uita^ petere

oportet:mores enim dC adiones , quemadmodum ani

malium genusjminimeplantaeforuutur ♦ Sunt autem,

quse per generationem, afFecfiionem, uitam^ fumi de lo

i§ g beant patetiora cognitu^ facilionu Quac uero per par

^... ,,.-™^, tesnofcaturnecefleeftjuarietates utic^plureshabere

^ J ' iliS % uidemus.Hoc enim ipfum primo non faus cofiat, qux

^ ^^MM parteSjqu^^nonpartesdebeantappellariScdnon::

"^ nullam controuerfiam redpit:partes enim quonia fuae

natur^ ratione confiftant,perpetuo durare uidentuTjautfimpIici^abfoIuta^ ratio^s ne^autpoftquam confec't^ fuere , ut fdlicet ammalium partes, qu^ poftea conad: fcunt^niii quid morbo^aut feneda^aut Ixfione perdatur ♦ A t in platis nonulla ita fe habent^ut annua duntaxat potiatur natura^ut flos^mufcus, foliumjfirudus^denic^ omniaquseante frudus,autuna cum frudibus proueniant:quineriamgermen i<s ipfum, quippe cum arbores annuatim inaementum tam partibus fuperniSjquam drca radices femper capeffant^Quamobrem fi quis partes h^c efle afferat^cum par lium mulritudinem incer tamjtum partem niiquam eandem effe fequetun Sin au^ tem partes efle negauerit^cotinget protinus^ut ea partes minime fint,quibus plans: tae perfedae redduntur, tales^ eile fpedantur. Quippe omnes cum germinantjUi rent^frudum geruntjpulchriores atc^ perfediores dC funt S^efTe uidentunH^ fe^ re funt in his ambiguitates ♦ Sed fbrfitannon omnia necp in casteris , nec^ in fjs qus ad generatione pertinentjpariratione querere decet, Ea^ ipfa fingulis annis oriun dajminime in parrium genere collocanda funt, ut frudus. Nec enfm fcstus partes animanrium eilepofTunt* Sin autem clemenria temporis plant^ afpedu pulcherri p mae reddantur^at pukhritudo nullo ipfa indicio eft* Nam dC animalia dum uterum geruntjpleniorajpukhriora^redduntur^plerac^ etiam partes quotannis amittut, m cerui cornua^aues nidificates pennasjquadrupedes pilos, Quapropter haud te=^ mere facftitamm dixerim , praefertim cumis affedus perfimilis fit foliorum iadura** Pari modo de ijs> quae ad generarionem atrinetjdiflerendum eftrquippe cum etiam tn animantium genere, quaedam fimul nafcantur , quaedam tanquam naturae alie:* na fecernantur ♦ Germinario quoq^ non fecus efle uidetur : etenim generario ipia generarionis perfeda^ gratia efi:ad fummam, quemadmodum diximus; no omnia fimiliter^ats^ in animanribus acdpf debent. Quamobrem numerus quoc^ incertus eft:Nam uis undicp germinandi habetur, quonia SC undi<$ animatum eft * Hxc ita 4.0 opinari non tantii rei pr^fentis, uerii dC futurae gratia couenit. Etenim quae aflimii lari nequeant^afUmilare contendere/uperuacuum certe, ac recufandiij ne uel pro priam ipfam rdfpeculationem amittamus* Plantarum uero hiftoria ( ut fimpliciter dixerim)aut per partes externas, totamq^ forma, aut per internas haberi poteft, ut ctia in animaliii genere partes abdit^ e difledionibus patent» Sed capere in his ipfis oportet^quae in omnibus infunt e2idem^qu2tcj^ propria cuiufc^ generis fint^atc^ eria quaeinhishabenturiimilia^propriiiinquamfoIium^radicemjCorticem^Necilludla tere nos decet^ gd proporrione intelligi debeat, ut in animaliii genere , ad ea fcilicet redigendo^qu^ quamfimilima^perfediflima^ continentur ♦ Ad fummam^omnia

quae

THEOPH» DE HISTORIA PLANTARVBX tlB* l 7

-y^ Itt plantaru genere fpedanturjfimilitudo petenda ex ^'s eft^quae in animalibus toiunt,quQad fied poffit* Igitur hxc ita determinare libeat ♦ Partiu uero difrerentiae ^yjfonnula rem copledar) rribus fere in rebus cofiftunt:aut enim in eo quod quae dam no habent,ut foIia,&: frudustaut quod no fimilia, neg paria habec aut tertio, ^quod non fimiliter habent. Horu diffimilitudo figura,coIore/piffitate,rarita?e5afpe ritatejleuitate, reliquisffi affecftionibus enotefcit : ad haec omnibus difFerentrjs iapo ro. Difparitas aut in exceffii atcg defedu eft mulatudinis.magnitudinis uetquan^ (ut pingui Minerua dicat) bC illa omnia exceffii,defedu^ diftinguuturinam plus, minus^,no nifr exceff us^defedus^ funt Non fimiliter uero pofitu conftanexem^ pIigratia,quod fi-udusquaeda fub tolris^quaedam fuper fblia gerunt : ipfarumqp ar borum,aIiae cacumine ferunt^ali^ Iatere,nonnuIlae etia caudice, ut morus aegypta, a: qux fi-uctum pariunt fub terra,ut archidna,&: quod uingum Aegypti] uocant: item fi quxdam pediculij habeant, quaedam careant ♦ Hoc idem uel de floribus did decet, quippe cum alij circa frudii ipfum nafcantur ^alfj fecus* Ad fumma,pofitio^ nis ratio in his,5^ foli]s,&: germinib,accipi debet* Ordtne preterea nonulla differrc uidentur:quibufdam enim rami incoditi, ut robori : quil3ufdam ordinaa,ut abieti> utrincp miro ordine inuicem refpodent : quilDufdam etia rami praegrades ordinatf, pares^ numero,ut trinodibus ♦ Quas ob caufas differetias rebus his capi oporter, quibus uel tota forma in fingulis perfpici poteft»

QuidradiXocauUsyCdtideXyrmmfurculm. Cdp, II

E partibus autem ipfis figillatim iam referre conanda , fi prius eas nu^ i mero perfecuti fuerimus^Partes primae,maximx,communes^ pluri ! morii,radix,caulis,ramus,furcuIus : quibus ueluriparribus qmfpiam I diuidere poteft,quemadmodum in animalic genere:eft enim quod^ ' eorum diffimi1e,atc^ his omnibus tota confidantur,necefIeeft«Radix eft idy quo alimentum attrahitur . Caulis,in quod alimentu defertin: : caulem enira appeIlo,quod fupra terram iimplex aiJurgit.Id enim commune pariter annuis at<^ perpetuis eft:quod in arborum genere caudicem uocitare folemus*Rami,qui a cau ^^ ie fiffi multiplices fparguntur , quos nonnuUi nodos appellant* Surculus, quod ex his indiuiduum,fimplex^ oritur,quaIe prxcipue germen annotinu appareat. Sed hxcpotius arborum generi conueniiit^Caulis uero (ut diCtum eft) comunior qui^ dem habetur : fcd nec ipfum quide omnia habere uidetur,ut ex herbaceis quxdam habent, fed non perpetuu, Ccd annuu tantum , ceu quas diutumis radicibus uium:* In totnm, planta res uaria eft, atc^ mulriplex,inc^ uniuerfum de eajeferre diffidle* Indiciij uero,quod nihil penitus eft,quod comune acdpi poffit ciictis planris coue^ niens,ut animalibus,os, uenter, dC alia proportione eadem, alia c|uoda alio modo* Necg enim radice,nec^ caulem,ne(^ ram5,nec|? germen,nec^ foliij,necp florejnec^ frucf^u plant^ omnes habere uidentur.Cortexrurfus,aut medulla,autneruus,aut ^° uenamin!meomni'busineft,utinfiingoriiactuberugenerepatet,Qui'biKrebus, his^ fimili^bus natura uricp plantarii cofiffit*Sed hxc(ut iam diiM eft)arboru prxd^ pue funt,his^ couenientias haec accomoder parritio,ad quas uel reliqua redigi par eft:caeteras praeterea omnes formas hxc prope exprimiit atcp declarat * Diftat enim eorii mulritudine,paucitate,fpiffitate,raritate:eria eo quod fimplida prodeiit,uel in plura fcindunt,reliquis^ fimilib . Parriii aiit quas retulimus nulla ex parriculis fimi libus conftat Similibus inqp particulis,§d ex eifde pars quslibet radids aut caudids coftat.Sed quod acceperis,caudex nullo pado uocet, fed pars caudicis* Quemad^ modii etia in animaliii membris:nam pars qu^cp ribi^, aut cubiti ex eifde coftat:ue rum no i]s,qu2e eodem uocabulo cognominentur^ut caro^ut ostled nomineillaca

a ^

^ yHEOPHRASTr DE HISTQRlA

rcntjUt ctiam quod(J umformium mftrumentorum* Eiufmodi cnim omtiium pzt ticuix nomine carent,quang mukiformiu particul^ nomine fuo nofcunt,utpedis, manus,capias,digitus,narus,ocu1tis.HaeferepartespIantarummaximehabentur^

Quidm<UriX:,quidfruBusyquidhmor* Ca^' HI

i Edfuntetiama%,quibusconftant,cortex5l%num,&:matrix, ubifdli I cet efte poteft,Que quidem omnes particulis coftant fimilibus^ queq^ Iprioreshifcehabentur^quibus^ift^cofummantjUthumor^neruus, ^^^^^luena^caro^H^cenimprincipiatuntmiiiuireselementorijdixerisifed fllxmmencommunes rerum omnium habentur. Efllentia itaq^> natura^ uniaerfa ^o p!antarumh!sinrebusconfiftit.Qua2damueroquafiannu^partesaccedunt,qu^ partuifruduumaccommodantur,utfolium,flos,pediculus,ideft,quotoi!iimde:= pendeLAdh^ccapreoIus,mufcus,ubifaliceteirepoteft:fuperomniafemen,fru^ dus.Eft autem fructus^quod carne &:femine conftat.Sunt prxterea quibufda pro pria qu^dam.ut robori^gallaminjCapreoIus* Arbores perfequi hunc in modu pol^ fumus. Annuis uero qu^c^ annuagignicoftat. Nam adfructiiufcp natura eorum tantum fe ampliat^qu^ fuo uno fr udificent anno^quae^ bfennio durent,ut apium 8C alia quxdam , qux^ pl us temporis obtineant : his omnibus caulis quoc^ pro ra^ tione conueniet.C um^enim femen parturiunt,caulem lum emittunt, utpote, quae non nifi caufa feminis caulem promant^hxcita difcerni placetPartes autem nouif^ i^ fime dicftas,quid quaec^ fit,nota reddere fubfignatioms^conandum iam eft. Humor itacp patet, quem nonnulli fimpliciter liquorem in eundis appellant : quemadmo^ dum etia Meneftor ♦ Quidam in casteris abf^ nomine capiunt: in quibufdam uero iiquorem,in<^ alijs lachrymam uocanLNeruus ac uen^ per fe nomine carent:qua dam uero fimilitudine nomina partium animaliij cofortiuntunQuin dC. alijs quoc^ difFerenttfs hxc fortaiTe inter fe diftent, at<^ in totum genus uniuerfum plantarum difFerat:eft enim uarium atc^ muItipIeXjUt propofuimus, Sed quoniam notis igno=s ta periequamur oporteatjnota^ fint grandiorajpatentiora^ fenfui ofreraturj hinc proculdubio de his primum prout rexerint , dicendu eft ♦ Reliqua enim ad haec ipfa redigere habebimus 5 quantum dC ad ufq; quoc^ modo fimilitudmem fmguia cotfn ja gere uideantur * Cum uero partes fumpferimus, differentias protinus earum adtji^ ciendum : ita enim fimul dC natura euidens , 6C tota generum difterentia confpicua fuerit*Maximarum itac^ partium diiFerentia pene dic^ta eft, uidelicet radicis, caiilis, reliquaru: uires enim cuiufc^ , quarum^ rerum gratia, qux^ fint, poftea dicemus* Illa enim quibus tam hxc^quam caetera conftent^explicare prius oportet, fumpto a primisinitio. Suntautemprimajhumpr atcp calonOmnes enim plant^ humorem caloremoB fibiinfitum quendam poffident, ficutetiam anfmalia: qux cum deficere incepere, fenecf^a, diminutio^ coniequitur: cum que penitus defecere , exfccatio, mors^ occupat.In primis igftur illis humor nomine caret, fed in quibufdam (ut di=: dlum eft)nuncupatunHoc idem uel in animaliu s^enere percipere licet. Solus enfm 4.< humorhabentiumfangiiinem certonomineredditur, Qiiamobrem adidprfua^ done ipfa difcernimus. Alia enim fanguinem habere , alia carere fatemur,Eft igitur ca pars^calor^ illi connexus*

QuidUgttm^quiicdro,quidcortex^quidmAtnXi€xquihuscoYtex, Cap. IIII

Dllint uero SC alia genera ab internis diuerfa^quae ipfa quidem per fe nomine carent, fimilitudine autem ex animalium partibus appellatio nem fibi mutuantunHabent enim quodamodo ncruumjquod cons: tinuum^fiffilejpr^Iongum^ e^fcd infociatile^germinis^ infoccunj* dumjS^ uenas habens» Vcnx ipfae cartera neruo fimilesj iid maiores,

craffiorcs^

PLANTARVMLIB*! P

craffiot^scp (unt,dC ramulos, humorem^ habet€s:item ligmi^ BC caro* Alia enim iMHumjalia carnem habentXignum fiffile eft^caro omnibus djmeniionibus dkxidi ^te&quomodoterra, qus^exterraconftentv Vndefit, uti^terneruum&:ue^ nam ipfa media fitpatet eius natura^cum in caeteris^tum in frudtuum cute, Cortex dCmmi^ proprie nuncupantur, fed ea quoc^ reddere definitione debemus. Cor^ £ex eft pars ultima, dC a fubiecfto corpore feparabilis* Matrix, qd in medio ligni tsx^ tium a cortice continetur , uelut medulla in offibus : id nonnulli cor, ali} medullam appellantPartes tot pene numero habentur, quarum pofteriores ex prionbus co^^ ftantLignum ex neruo bC humore, nonnulla enam ex came . Cum enim indure^ iofcunt,tranfeuntinlignum5Utpa1ma,feruIa:quicquidlignefcat,quemadmodumra phanorii radices.Matrix ex carne^a: humore. Cortex quiden^ ex tribus &\is,m ro== boi:is5populi,piri:quida ex humore &f neruo^ut uitis^FoIia uero ex humore ^ car^ ne;Rurfum ex his maxime,&: primae dte^quasenumerauimus, partes componun tur^non tamen omnes ex eifdem.nec^ fimilimodo/ed diuerfo.%'tur expofltis iam omnibus fere partibus^differenrias earumjS;: arborumjplantarum^ omnium na=^ curam nunc affignare tentandum eft,

Cluid4rhon^uidjrutex,quidhcrha.I^emlud3hetaimennd,,mce meUam^ Cap. V

^ Edcumdodrina euidenriustradifoIeat,cumper fpecies diuidimus, ^' rede hunc in modum agetur,ubiciicg fieri poffit,Sunt itac^ prima, dC ' : maxima,^: a quibus omnia pene, aut certe plurima conrinentur, ar^ \ borjfirutex/ufFruteXjherba, Arbor eft^quodab radice,caudice fimpli i^^^«=ici,ramofum,nodofum,furculofumautfaaledifro1ubileaffiirgat,ceu olea^ficus^AJitisjFrutex^quod ab radice,caudice muIripIiaVramofum^ f^ 'rubus,paliurus. Herba, quodabradicefoliatum,fi'necaudiceproueniat,femen^ ■cauIeferat,utfrumenta,&:olera.Seddefinirionesitaacdpi,probari9debet,utno^ tis aclineamentis quibufdam quafiin uniuerfum a nobisfubfignentur: etenim di^ 50 fcreparenonnulla fuapte natura fortafifeappareant : quxdameriamobcolturam ' diuerfa effid,atc^ a fua natura difcedere: ut malua in altum fe attollens, at^ in arbo rem tranfiens : quippe ita fit, necg temporelongo,fedmenfibus fenis,autfeptenis, ita,utlongitudine,CTaffitudinee^inftarhafta2poffitgrandefcere,quaproptercom^ mode ad ufum baculi uenit: tempore uero longiore exacftopro ratione,magis quo9inaementacapeffit*Similimodo6^beta:nameaquo(^amplioremmagi^ tudinecapinfedlongemagis amerina,paliurus, edera, utproculdubio arbores effi dan£ur,quanquamfruricesfint.Atmyrtus,nififxpiuspurgetur,infi-uricemtran^ fit Qiiin dC nux auellana, quac quidem dC frudu meHorem, copiofiorem^ feret,ff quis plures uirgas reliquerit,fcilicet,&: quae fua natura porius fruricofa fitrne^ ma^ !us,ne($ punica,ne(^ pirus:denic^ nulla, c^uae ab imis plantigera fit,caudice uno ef^ 4.0 fe appareat,fed cultura ca^teris abfdffis uric^ tales redduntur.NonnuIlas etiam cau dicedifFufasmulriplid, caufaexilitatisrelinqmmus, utpunicam, utmalum. Oleas quocft dC ficos multifidas dimittere aflblent . Quineriam magninidine, par uicatecp omnino diuidenda nonnullaquifpiam fortafTecenfuerit^quxdam etiam robore imbecilIitatecR,&:diuturnitate,actemporisbreuitate:quippecum uirgultorum, olerumffi nonnulla caudice uno confiftant ,dC arboris quafi naturam adipifdfpe^ dentur Jut radix, ut ruta* Quamobrem eiufmodi olera, nonnulli oleriarbores uo^ cant,^: quidem omnia olerum genera certe,aut plurima cum permaa ferint,quafi ramos quofdam capefTuntjtota^ in arboris figus rammutantur>diutamendurare nequeunt*

THEOPHRASTI DE HISTORIA

carentes.DeagroeUphantio* Ca^. VI

. I Vas ob resjquemadmodum diximus, non exquifita, arda^ ratione,

lil fed porius nota quada fubfignandi bi formula, definiriones acdpide*

^l benu Nam & diuifiones modo fimili capiend^ funt, ut urbanarii, fyl^

ueftrium/rudiferarumjileriliumjfloriterarum, florecarentium, per

I petuo uirenrium^folia deperdenrium» Syluefiresenim, atc^ urbanx,

cultura porius eflTe uidentunnam omnem plantam^SC fylueftrem, S^ urbanam effi ci pofle Hippon autor el^,fdlicet,cultum adeptam, aut non adeptam,SteriIes item, &: frudiferxja: floriferx,&: floris exortes,ob loca^ccclum^ ambiens,reddijtur eo;= w dem modo perpetuo uirentes,&: folia deperdentes. Etenim circa agrum Elephan^ rium^nec^ uiribuspnec^ fids foiia deddere aiunt: ueruntamen eifdem rebus cunda amplecli conuenit « Efi enim quid naturae commune pariter arboribus, fi-uricibus, fuffrutidbus , herbis^ : quorum eriam caufas , cum referre placuerit , de omnibus comuni docere rarione oportet , omifla penitus fingulorom determinarione : nam cauias quoque communes omniumelterarioeft^Quineriam naturalisquaedam differenria prorinus in fylueftrium , urbanarum^ genere nobis fe offert:fiquidem alia uiuere nequeant abfque cultura^ceu illa^quae coli foIent:aIia cultum nullum pa riantur, fed deteriorareddantur^utabieSjpinafter^celaftrus.Ad fummam, quxIo;= ca fi-igidajniuofacp adamant:pari modo in firuricum^herbarum^ genere^capparis, -p^ lupinum* Vrbanum autem.&: fylueftre uodtare debemus, redigendo tnm ad pra dida iila, tum uel maxime ad vi , quod omnium urbaniflTimum efle conftattHomo autem aut folusj aut maxime omnium urbana fpecies eft*

lorrmwm differenti^yquod aU£ terre§iresyahe aiitMtiles^aUie m ^aludihwSi aUte m kcHhm^aU^mfitmijSiaUiemmri* Cap* VII

I Ormis quoc^ in ipfis differenrise totorum^atc^ parrium patent^ceu ma 1 gnitudojparuitas^duritiajmollitia^leuitasj aiperitas corricis, fbliorum, I reIiquorum^:denicp pulchritudOjfi^deformitas quardam, item bonfc^ I tas, QC prauitas firuduum,: quippe cum plura fylueftres ferre uideans: 5 tur^ut pirafter, bC oleafter: urbanae autem meliora: fuccos quoc^ ipfos 30 dulciores/uauioresjatc^ in totum dixerim^temperariores pr^ftent Jgitur hse natu^ rales quxdam(ut didum eft) differentiae funt, ac longe magis fterilium, fi-udifera^ rum^folia deperdenriumjperpetud uirentium,quxq5 alia huiufmodi ftnt^omnium uero femper , omnes^ differentiae pro locis acdpi debent , quippe cum aliter forfi^ tan capinequeant^Talesautem differenriaegeneralem quandam facere di^in&o^ nem poffe uidentur, ut terreftrium, atque aquatilium, ficuri in animalium genere* Sunt enimplantarii qu^eda^qu^ non nifi in aqua uiuere pofllint.Nanc^ aliac iecun dum aliud genus humorii difcernunt , ut aliae in paludibus, aliae iri lacubus, alise in fluuijs:quaeda etia in ipfo mari nafcantjminores in noftro^maiores uero in Rubro: nonullx prxmadidae quafi,atq^ paluftres omnino fpedant, ut falix^platanus: quas 4^ dam degere m aquis minime queiit/ed arida loca perfequunt : ex minoribus qua?:s dam etia littora uric^ defideraLCgterii inter eas quoc^^fi quis ar<fh*us inquirere uelir, alias comuneSjSi: quafi uita andpitem agetes inueniet^ut myrrii/alicemjalnu: alias uel ex ijsjqux terreftres proculdubio funt^mari nonung uiuentes^ut palma^fcyllaj albucu. Scdem einfinodi omnia, 8(:in torii hocmodo penfitare minus accomodata conteplario cft:nec ein natura hoc modOjneq^ in eiufinodi reb*neceflltate iniedt:er go diuifiones,atc^ in totii hiftoria plantaru accipere huc in modu debemus* Cmnia i'ta<^ tam h^c g cf tera differiit^utdiximuSjtum cf terorn forma^tu partin difcrimine: «elqdqua^dahabetjquedanohabeanuclqdqu^daplurahabeatjquedapaudora:

uel

P Ix A N T A R V M t I B* I

iie!qiiodnohfimilimodohabeant,uel quemadmodum fuperius fitusdiuifimus^ ISlam loa quoc^ affumpfifle fortaiTe no ab re eft^quibus lodsiingula apta^aut non aptaiint procrearitnam id etia difFerenria magna, dC maxime propria plantaru efle pQ-cjpit^quandoquide tctrx adhgreat3& nunqua ea abfoluijficut animalia poffint*.

T>ifjhentkpUnUm k figwra,caudicey4, cortice O" U^o etiam^ Cap* VIII ^^^^M' Vnc parriculatim differentias explicare conandum, quo primii in unt* ^^^^[^ uerf^m^ati^ ratione communi^deinde figiilatim differetes^plus quoc^ ^^^^1^ agnofcere progreda orationis uideamur* Sunt igimr plantara aliae pro 10 ^^^B| ccvx^dC longo caudice^ut abieSjpinus, cupreiTus : aii^ contorriores, dC ^^5^ui, ut falix,ficus, punica : fimilimodo dC aaffitudine, tenuitate^diftat: qu^dam rurfus caudice uno, quaedam pluribus . Ab his proximum uel iliud quo=s^ damodo efi^alias procreandae fobolis uim rerinere,alias carere, dC alias ramos mul^ tos ge{iare,alias paucos,ceu palmam:item robore^^: aaffitudine^aut aliquibus hu lufmodidiiFerentijsdifcernendmrurfusquaedamcorricetenui^utlauruSsriliarqu^ dam craffbjUt robur:item qua^dam cortice leoijUt malus, ficus: qu^dam fcabro, u£ robur/uber,paIma:fa«c dum adolefcunt leuiori corrice funccum fenefcut.craflio^ ri 3 fcabriori^ . NonnuIIis cortex radicis fpecimen gerit , ceu uiri: quibufdam eriam cadit3Utportulac«,unedoni,arbuto*Adhscali]s cortex carnofus^utfuben; robo^ no n;populo:aIi]s neruofus, macflentus^, pariter arboribus, fruticibus , annuis^, ut uia;atundim;tririco:a: altjs mulriplex tunids,ut tiliae^abieri^uiti^lino gemi:% cepis: a3fjsfimpIex,utfico,arundini,IoIiOtCorridsrarioneitadilterenriecolligunrXigno rumautemipforii,atc5intotucaulfum,aItjcarnofi5Utroboris,ut&i,&::exminori^ bus glandis, betx, cicut^:alij madlenri,ut cedrijUt celris^ut cupreffi:^ alij neruofi, abieris enim palmx^huiufmodifunt^aliienerues^utfid^fimilimodoalij uenofi, alijuenispriuari.Sedinfruticum5&:fuffruricum5a:adfunimamfarmentorumge^ nere^alis quoc^ differenrix comperiri poffunt: quippe cum arundo geniculata: ru bus,8^ paliurus fpinofa^riphaja^ palufirium^aut lacufirium nonnulla, infepta pari ter^atc^ xqualia confpiciantur^ut iuncus.GladioIi uero^&: butomi caulis xqualita-^ jo temquadampeculiaremforritusefij&longemagisfungi fortafl^pedicduseoin genereponi debeat Jgitur hx differenrias rerum fllarum effe appareant^quibus fie^ ricompofirio potefi Dlae uero ad effectiones, uires^ referuntur,ut durines, molli^ ties,Ienritas,fragaitas,denfitas,raritas,Ieuita3,grauitas,qu^9alia dufmodi iint. Sa lixenim ficcatantummodoleuis, fubereriamuirideleueefi^buxus&ebenus ne arelad^ quidem leues redduntur:&: aliae fiffiles^ceu abies:aliae fi^ngi celeriores, ut oIea:alieitemenodes,utfambucus:alienodofae,utpinus5abies.Nechuiufmodidif^ ferenriidenegandxnaturxfunt,namfiffilisabiescertameatuumrectitudine,fia^ ^^^ j^TcJt gilisoleaobliquitateat^duritia^flexibilistiliaja^quscun^aliahuiufmodifunthir Tfii^ moris fui Ienritia:grauis buxus, bC ebenus, quia denfa: robur, quia terrenum : pari 4,0 modo&:reliquaomniaquodammodoadnaturamredigipoffunt*

BiffkentiameduUmm,difcrimenradicm,(Ujjkentiardicmmf^^ Cap* IX

l EdulI^prxterearationeinterfedifaepant^Primumfiali^habeant,

j alix careant,utnonnulli tam alias quafdam^quam fambucum medul

, la carere affeuerant:nam 5C inter eas qu^ certo habent , alijs carnofa,

! alijslignofa.alijsmembranisfimilis. Carnofa^uiri^fico^punice/amba

^-^e^J'co,ferul£e:Iignofa5larid,abieti,pino,&:quidemhuicpra2dpue,quod

tedx plurimum ingerat:his durior atcp fpiffioncorno^ilici^roborijCyrifOjmoro^ebe^

no 5 cel ri : qu^ quidem cploribus inter fe diiiant : onmes enim mgrae infpecfhmu^^

,2 THEOPHRASTI DE H I S T O R I A

Quinettain robori taKs^quod nigm cognommantjomnes^lignis dwcioteslqmm^ - obrem flexum nuUum redpiunnaliae tamen alijsfolurioreSjmembranis fimiles^ars boribus nulla^aut raro^In fruticoiis uerOjatc^ raateria humilijCeu arundine/erula, reliquis^ dufmodi tales mmirum habentur*Quacdam meduilam iplam magnam^ ztc^ perfpicuam continentjUt ilex^robur caeterae^ praedidaetquadam paruamjin^ certiorem^ gerunr^ut olea^buxus^haud enim ita in his diftincfta ipedatur;Quams obrem funt , qui non in medio ^ fed per totum lignum difperfam elTe affirment, ut nullus fit certus locus meduU^mec defunt^quae nullam omnino medullam habeie uideantur, nam palmae nullimi penitus difcrimen colligi poteft * Radiabus prstes rea diilanttalijs enim multaejlongas^ radices, utfico, robori, platano, quippe cum xq iftae^Qlocumhabeantexpeditum, fubirequantumuis facilepoflint: alijspaucae, ut punicae^malotalijs una tantumodo data eft^ut abietijpinOjita fcilicet ut nm^^dCpr^i grandis in ima deicenderet^paruae autem complures ab illa exirent* ItemearUjquae umcaradice firmantur^qua^dam pr^grandem^altec^ infixamillam demittuntjqug ex medio tendity ceuamygdalarfedoleaparuam illamjcaeterasgrandiores, contor^ cores^ gerif ;&: a]t|s cralllores^alfjs inequalioreSjUt IaurOjOle^:aItjs tenues omnes, ut uititDifterunt praeterea leuicare, afperitatej ipifiitate^ : quamuis enim omnium radicesjrariores corpore partibus fuperioribus fint, alix tamen altjs fpiffiores , ma* gis^ furculofae conftantrfix^ alise neruofse^ut abietis:ali^ carnofae potius, ut roboris: quxdamuelutinodofXjUiilofae^jCeuole^^Quodexindeeuenic^quiabreueSjacte 20 nues illas permukas , atc^ promiicuas mittunt : nam ctfi ommbus paruae e grandi^: bus exeunt jtamen non omnibus eodem modo congeftaejfrequentes^* Sunt item aliaeradicibusalriSjUtrobunaliaefummxadhxrentibus terrae, utolea, punica, ma^ ius,cupreirus:item alfjs rectsej^quales^talijs obliqu^jtnaequales^^id enim non fo ium loci rarione euenit, quod fcilicct dC redo tramite progredi no poiTunt , fcd etia natur^ ipfius propritmi eft, ut in lauro dC olea liquet . Fico, caeteris^ huiufinodi ra* dix obliqua propterea eft, quod expedita, facili^ femita carent ♦ Medulla omnibus ineft iicuri caudicibus, dC ramis, qui certe non abic^ rarione fua teftantur prindpia* Item qusdam prolis furfum uerlus procreanda uim obtinent , ut uiris, ut punic^: quedam nullam penitus proferre fobolem pofluntjUt abieteSsCuprefli^pimVSuftru p ticum quoc^ herbarum , reliquorum^ , has eafdem differentias aflignare licet, nifi quid radice penitus careat^ut tuber^fringus^aanium^nam alijs radix numerofa, ut tririco^ordeo^tiphaesomnibus^ huiufmodielTe fimilitudine quadam cocernuntur: alfjs paucx^ut Ieguminibus.01erum quoq^ maior fere pars radice cohsret fingula=« ri^ut brairicajbetajapiumsrumex^fed nonnulla propaginesmagnas fubgerunt, ut apium , beta : quae quidem pro corporis fui ratione altius , quam arbores fane radi^ cantur^Suntalifscarnof^^utraphanOjrapae^arOjCroco^alfjsIignof^^uteruc^^ocy^ mo,&: fylueiiribus magna ex parte:quibus non prorinus plures^^: Mk exeant, ii^

cuttririco,ordeo,a:ei;quamfpedaliterherbamappellamus:hgceniminannuorij, herbarum^ genere difFerentia radicum. ut alix protinus mulriplices, atcK ^quales 40 praefandantur : aliae fimplices promantur, aut binae, fcilicet qu^ maxime conftant: nam ali^ plerf q^ ex ^s prouenitmt.

^ddixgUMha^an^radixfallarm^cepdrmia^hulhorm* Cap. X

1 DfummamjradicumdifFerentixinoIerumgcncrejatc^materiahumJ 1 IicompIuresacdpipoflunt:funtemmaIiaeIignof^5Utocymi:afecar;* I nof^,utbetx,muIto%magis3ari;haftuI^regix,crod:quedamquafiex ._J carne,&: cortice conftant, utraphanorum, raporum : aliigenicute, ceuharun#ium5.graminum, a<:quicquidharundinaceum: quxquidcmfolxuel

maximc

PLANTARVM LIB*I H

maxitne ifs, quae fuper terram emineant^fimiles formari cerniititur : etenim tan^ hanmdines fibris innixg corradicantur* Aliae tunids muldplicibuSjCorticofaEm por r^untiir^ut fcyllae^bulbijatc^ eaam cepe^his^ iimiliii:femper enim his aliquidorca cxmiipotefl:quae quidem omnia, duplex quodammodo genus radids exhibei e ui dentun NonnuIIis hoc idem de omnibus capitatis^tcrra^ condiris, placet : habent cnim dC carnofam illam38<: corticofam^ut fcyila,&: eas^quaeex illa proueniunt:non enim craffitudine^tenuitate^ tantum difcrepant^ficut olerum^arborS^/ed eriam genus diuerfum habere uidentur ♦ Euidentiffima gladioli efi, atcp ari, quippe cum altera aaiiajIeuiSjCarnofa: altera tenuis atc^ neruof a £t * Quamobrem dubitauerit

xo fane quifpiam an inter radices haec poni debeant: etenim quod fubter teliuri cohse^ ret^radix efle appareat:quod uero cxteris e diuerfo promitur^nihil obtinere radids di^eris: radix ein parte pofbema tenuior efijinciacurius afSdue lendiu Radix ue^ ro fcyllarumjbulborijjarorumqp^econtrario crefdaitem c^terae^radicuias de fuo la tere mittunt:fcyllarum uero,^: item ceparum,nihil penitus mittuntln totum,qug de capite per medium pendent^radices eife uidentur^atc^ coalefcuncPars uero illa extuberans, ad cym^, aut fruclus modu confiftit: fcd cum natura eorum plus effc ^ radixdebeat, idcirco oririambiguitaspotefi, quippecum totuilludradicem efle affeuerafle^haudqua^recleacfiumintelligatur^radixenimbuIbi^S^gethyijCauIe

jo omnino carebitj&: in totum omnia^que natura fub terram difiendi uoluit^caulis ni mirum expertem forrientur naturamjfltotum radice confumari placuerinac proin detuberjquod nonnulli afchium uocant,8(: uingum, dC quicquid fub terram aliud iatitatjradices proculdubio eruntjquoru nullum forma confiat radids;hec enim na curx uiribus,non locis^difcerni oporterJed forte recte id quidem dicicur^illud tams radix nihilominus eft^Sed illa quo^ radicis difFerenria reddi deber^ut alia taniajalia talis fit,akera^ alimenrii ab altera capefTat^ciuanq dCipf2£,dC earum carnofxill^ali mentum fibi atnahere uidentur ♦ Arorum itai^ radices ruftid alunt ante^ germi^ na^dere inceperintjreddunt^ampliores, dum germinandiimpetumcohibent: omnium enim eiufmodi naturam deorfum uerfus porius uergere, mamfeitum e^^ Caules enim atq^ in totum partes fupem^jbreues^imbecilles^ funt:infer^ autem,

$0 grandes/requentes^ualidx^nec folum in. praedicftis,uerumetiam in harundinCjgra minejdeniq^ ommbus quae harundinaceajijs^ fimflia fint: quf ^ ferulaceajhorum quoc^radicesgrandes^atc^ carnofae^

^^r=^r^ Lerac^ eriam herbaceoru radidbus eiufmodi continenturj ut afpalax, lE K^i| crocum, quodq^ perdidum uodtatur, quod perdices fe ad id uolutet, IH ^^S^ terramq^ fufFodiant^Parimodo^quod Aegyptif uingum appdlant: Sl ^^^' etenimfoIiaeiusampIajfixrgermenpufillii^fedradixlongajSiCinmd^ ffij^^j-' dum fi-ucftus, & dbo idonea ♦ Colligunt id^ cum amnis effufus ftierit, 4.0 eo^ deorum aras exornantEuidentifCma SC maximam prs caeteris difFerentia la^ ferpicium obtinet,^: quae Magydaris nominata efi:harum enim utric^^ommbus^ huiufmodinaturaradicibusporiusconflaretotauidetur:igiturhocitafumendum efi.Quxda autem ex radicibus plures difFerentias pr^ter praedidas forriri appare^ antjceu Arachidn2eradix,eiuscp, quodfimileeflaraco^amb^nanc^frucfignonmi norem fuperno afFerunt Pars ipfa carnofa radicem fimplicem, aaflam, alrius infi^ gendam mitrit:cxteras uero quibus infidet frucfius, tenueSjac fummo cefpite cohx rentes agit: loca arenofa potiffimu amant:neutrum folia gerit, nec^ folijs quic^ i^ mfle/ed quafi binorum firucfiuum, partibus inter fe oppofitis, foscunda porius ex* tant^quod ma:um profecfto eaNaturaj,uires^ plantarum tot difFerentijs uariann

b

j^ THEOPHEASTI DE HISTORIA

Radiccs cmniuprius , qp partes fupernac augefcunt : nulla tamen fubfre altius po^ teftj^ foiis calor attingancalor enim eft,qui uim habet gignendi^Ca-teru uel natus: ra humi ad radicis altitudine^longe^ magis ad longitudine plurimum conferre ui^s detur, fi leuis^rarastranfmeatu^ facilis imnam in eiufmodi locis ulterius producit, &:maiora incrementa fequunt . Conftat id maxime in genere urbaniffimorii:hatc enim^fi aqux copiam habent^in quantii libeat progredi poffunt: praefertim fi iocus inanis fitjnec aliquid obftct, ceu puteus, aut aliquis aquacduclus, quemadmodij m Lydo platanusjapud aqueducm nouella adhuc,circiter tria ac triginta cubita mifit: cum (imul dC copiam alimentijS^ loci liberale fpacium adepta fuiifet. Ficum ( ut ita loquar) longiffimaradicemhabere putaueris:ad fimimam^quaerarocorporefmt, lo redam^ agant radicem^longius mictunt: dC nou^jfi ad uigorem xtatis fux perue^ nerint , magis ^ ueteres , longitudine, altitudine^ radicis fulcientur : quippe cum enam radices una cum reliquo corpore diminui foleantSucci pariter omniij radicij infuauiores^q fructus fui habennquarunda etiam penitus fere infuaues:quamob=: rem funt^qu^radicem fortiantamaram^quanqua frudus ipfa praedulccs panant* QuditMraimiridii^V-fimlndic^yZS-hpmuk. Cap. XH

.,- Edicat^ nonnull^jodorate aliaejCeu iridis^naturajUis^ peculiaris ra^s J dicis fico Indicsr*Ii!a enim a germinibus mittitur, quatenus fe fico pa^ ,i renti coniunxeritjtelltiri^ tute inhxrefciLFit itacp circum arbore frci 20 ^ ^. M^ quensradicumconcurfliSsquicaudicemnequa^attfngitsfedabeo b^-y', paulo diftat:h uic fimile , uel potius quodammcdo mirabilius, fl quid ex folijs radicem dimittat , qualem circa Opuntem herbulam eile quandam enar^ raht,cui datum eft,ut QC mandi fuauitate poflit. Quod enim lupinis infpicitjminiis inirti,ut fi fub alta ferantur materia^radices obftftentes fummu uerfus terr^ perfcin dant,ualenter^ germina edant.Radicum differentias ijs confpicariipfis debemus» Qu£arhoresenodss,qu£nodofe,quditiisnodormiiC£ci3rodijcr4dce,gongi-i, Cap, Xll!

Rborum autem uel tales differentis capi poffunt: flint enim afe no^ dola?,aIia£ enodes,tam natura ^ loco,pius minus ue:enodes inquam, non ut nodo omnino careant (talis enfm arbor nulla efle uidetur)fed p fi quid eiufmodi fit,!ociim inter alia obtinet,ceu iuncus,tfpha,g]adfoi: lus: ad fumma, fi quid inter paluftria fit : (cd ita enodes accipi uolo, uc nodos paucos naturas ordine habeant,quahs fambucus^Iaur us,ficus: denii^ omnia quibus cortex: leuis, quaeue concauo Silaxo corpore furgunt: nodofa,olea,pinai! fter,oIeafter. Horij alia in umbrofis, dC a uento filentib us, dC dilutis Iocis:aIia in apd ds,8i: hybernis,8^ gelidis,&: macris,6£ aridis:nam inter eas,qua?genus idcmform^ tur,quxdam minus nodofa?: ad fumma,montanajcampeftribus,8: ficc^ palufiris bus nodofiores Jtem ratione fatus,etenim crebrae enodes, atc^ procer^,rar^ noda^ tioresjcontortiores^ affurgunt:fit enim ut alterae fiht in umbrofi's,aIterx in apricis* Mares quoc^ forminis nodofiores, ubi fexushaberi uterque poteft , utcupreflTus, ¥ ab!es,oftryis cornus:genusenini quoddam,cornumfocminam uocant. Sylueftres nodofibres urbanis, tam fimpliciter,^ quae fub eodem genere ftatuuntur, ut olea^ fter,oIea:caprificus5fico:pirus,piraftro:hx nanc^ omnes nodofi'ores,omnes fpifl[a?, raris corpore magna ex parte nodofiores : mares enim,fylueftres9 fpiiliores, pr^ terg fi qua ob nimia fpiflitatem omnino enodis fit,aut paucifllmis nodis^utbuxuSj utceItis,Quibufdamnodiinordinati,ut9forteeuenit:quibufdamordinatitamin^ teruallo q^ numcro,utretuIimus:ob id eas egregias uocant: quibufda enim paritas fere undi^ feruatur : quibufdam aflidue grandius,quod craflioriadiacet para', id^ pf o ratione,quod in okaftris 3C harundiiS>us precipue patct:geniculij enim,uelu^

tinodus

PLANTARVM L I B» I

ijis* Abietis recrti,8<: nodi,^: rami quodammodo infixi,ceteris aut mimme:quamob rem abies ualidifiima eft,Malo profedo nodi pecuiiares, faciebus enim belluara fi* fxiiles extani: unus pregrandtSjalij circa eum parui compiures.Nodoru alrj cecijalij fcecudi«Cecos appellOjquibus nuIii3germenenafcipoceft:qui non folu nacura/ed ctiam lefione fieri foIent,cum pars arboris idu aliquo difieda^ad uulnus confolidan dum enicens,oris undi(^ plagxcircumadis^callo cicatrice^ tumuerit: craffioribus ramis id potiffimu euenit^nonnunq^ etiam caudidbus:ad fumma,quamcunc^ par^

10 temcaudiciSjautramiindderis, ueldifieceris^nodusibidemnafdtur uan(^ fiquod unum eft dirimensjalteru principiu facias:fiue ob eam ipfam Ixfione, fiue ob ^iam caufam:idus enim naturae contrarius eft.RamuIi omniu nodofiores femper uiden lurjquia minimu fjs internodiij inceriacec:queadmodij fi'culnei,quinuper prouene iintjtadu afperrimi i\xxitfii uicis palmicu fummicaces : uc entm nodiis in c^ceriSj ita gemmainuice,&:genicuIuminharimdine.Quibufdaueluflaadasg^nuncur5ceu uImo5robori,&:prxcipuepIacano:qu^fi inafperis^aridis^uencofis^Iodsftenc, ica omnino fiac necelle eft : denicp , qui proximus cerrae, d: quafi iuxca caudicis caput concreueriCjhic fenefcens, craiTior reddicun NonnuIIae gongros a quibufda uoca^ tos habenc^uel quod pro arboris nacura refpondeac^ut olea : quippe cum nome i^

jo maxime ole^ conueniat^eo^ morbo plus,^ c^cerae laborare uideat :premnum id

nonnulli appellanCjali) crocona,aItf alio noie utuncur.Redis uniftirpibus^minus^

ab imis plancigerfejid auc nullo pado^auc minus acddere folec.01ea5& oleafterjuel

caudicum concauicaces peculiarem in modum habere uidencur»

X^£h\ig£io-r<mol£axhQm^ Cap* XIHI

i-. Vnc igicur alix adlongicudine cantum apcae poriffime augeri,uc abies,

I palma,cupreirus:ad fumma,qu| fimplidore afTurgunc caudice^que^

1 haud mulcis radicibuSjnec^ ramis frequetibus |5acenc: alix pro fua na^

I cura his ipfis refpondenc, cam longicudine, quam profundicace : non^

— --. --i nul Ix Hlico in ramos (pargunt^ceu malusrqusda ramoikjmolem^ fu

'^ periorem grandiore geftances, uc punica, Veruncamen ad finguIa^S^ locus, dC ali^ mentum, di culcus,plurimu ualec:indidum,quod e3edem,fi aebr^ ferancur, e:^cd fkjgradles^ reddencfi rars, breuiores ac<^ aaifiores : dC fi confefiim ramos fuca^ das,purges^, excelfx uc uitis:fi relinquas, breues affurgent . Qoinetiam illudfide fatfs prxftare poteft,olerum enim nonuUa arboris figura capeffunCjCeu malua be^ ta^(ucdidumiameft)omnia lodsfuismeliusaugefcuncnamS^incerea, quaege nusidemforciunt, qu^ fuisinIocismanent,enodiora,ampIiora, pulchriora^esc^ tanCjUC abies macedonica praeftacior,quam parnafiajC^cerae^ fpedacur.Quf qui^ dem omnia , atc^ ia totum fylueftris materies pulchrior , dC comodior, &: copiofior

^opartemoncisaquilonia^quammeridianaenafdtunAIixitemperpemouirentjaliae

folijsdeciduisfunt*

Qu£[emper tdreant, ^ qahm foUa deciddttt, t^pUtdnus m CretdyCr (^uerm SyhitrL Cap* XV r Irent ex urbanisperpetuo,oIea,paIma,Iaurus,myrtus, pini geniB quoddam,cuprefliis: ex fylueftribus,abies,pinafter,iuniperus/milax, 1 thuia,&: ea,qua ArcadespheUodrynappellant,tilia,cedrus,picea,rny^ .^«^:;^^^ rica, buxus, ilex, aquifolia,celaftrus,phiIyra,acuta fpina,apharca,quae monteOIympoproueniiic,poculaca,arbucus,terebinthus,Iauarus,Potulaca,atquc unedofoliainferioradimittunt^cacuminitusperpetuduirent^rainis^affiducpra:

b 2

i^ THEOPHRASTI DE HISTORIA

poftcrog^utttHf c in arbomm genere. Fruocum aute^edera^rubus^harandal rhamnos,cedruIa:eftenim quidda puGIlumsquodnungarborcfdt^Suffi-ucicu.her barum&3ruta5braflica,rof35Uiola5abrotonum5ianfucum,ferpyI!us5 0rigantt,apiu, cquapium,papauer,8(^ fylueftria genera complura* Ex his quoc^ nonuUa cacumt? he perdurantsamiffls reliquiSjUt apium^equapiajOriganummam dC ruta affligitur, ztc^ mutatunOmnia uero tam in hiSj cp in reliquis generibus, quae coma perpetua ufrent^folijs anguftioribos funt5&: pinguedinem quanda/uauem^ olentiam redi^ dunttnonuUa quan^ fua natura femper uirere nequeant^tamen ex lod caufa/oiia nim^dimittuntjUtdicfiudehisefl:, quaemagroelephantino^Memphi^ proueni=: unt* Atquiinferius ea parte^quam delta,a triquetra figura uodtant, parum imerci^ i> pittemporis, quin perpetuo uireant^ In Cretainfula, agro Cortynenfi, platanum apud fontem quenda ftare afl!euerant,qua£ nung folia deperdit louem fub ea cum Europa concubuiflefabuIant«Quercus inagro Thurio eft, ubiSybaris perfpicua, quse nunqp folia dimictitream non una cum alijs germinare aiunt^fed poft ortum ca nicul^* Talem dC in Cypro efl[e platana fertur.Oiiiibus autumno,^:: per autumnij folia deddunttalfjs tamen ocyus,aIijs tardius, ut quasda etiam ab hyeme occupent* Foliorum iadura non itagerminationi refpondet,ut qua? prius germinauerint,pri us folia dimittant:(ed nonullae germinant quide pr2ematurius,f^ nihilo ante C2£tc^ ras folia dimittunt Quinimo quibufdam tardiores inceptant,ceu amygdala^Quae^ dam ferotinac germine efte foIent,fed nihilo (ut ita dixerim) tardtus,^ cxterae,foIia ^ deperdunt,ut morus* Regio aute folum^ madidij plurimum ad perdurandu con=: ferre uidenturtquae enim in ficcis,atcg in totum tenuibus lods extant,prius folia di^ mittunt:6i ueteres prius quam nouae:qua?da QC ante quam frudu pra£coquant,fois iia deperdunt,ut ferotinae fid,8<: piri fylueftres * IlliSjquae perpetuo uirent, occafus, ortusc^ uidfllm occurrunt.Non enim iemper eadem durant,fed alia proueniunt, alia exarefcunnidq^ circa ^ftiuum folftitiii maxime faditari uidetun An quibuidam ctiam poft Arduriortum , aut fecus , ia aliqua regione fiat, confiderandumrelin^ quo*Foliorum occafus ita fe habet*

BefUhrmdifferentUv-figttY^idekuroAUxtindmd, Cap* XVI

! Oliaueroincaeterisomiubusarboribusfibiipfaf?miIiafunt:popiiIiau ^^ tem, atc^ ederae, ^us^ qui aoton uocatur,diflimiIia,figura^ diuerfa I habentur:noua enim orbiculantur,ueterata in angulum exeunt:in^ j id omniu mutatio definit, At ederae contra : dum enim noua eft,angu B latiora folia gerit: cum autem aetate proueda fuerit, rotunda : nam ea quoc^aptaeft folijsimmutari. liludfanepeculiare, quodole^, tihk,ulmo,populo euenireuidetur:uertuntenimpartesfupinasmoxpoftfoIftiri5xftiuum:eo9argtt mento ruftici fblfiiriii confedu intelligunLOmnia folia parte prona,fupinaffi inter fe diftant : ac caeterorii pars fupina uiridior,at<^ leuior eft : neruulos enim,& uenas inpronishabent,ficutmanus.OIeaginorijueroparseaipfacandidior,minusmIe:=4o uis^ederaquoq^fi-ondesleuespartefupemahabet. Omnia,autcertepIurimapar^ te fupina,perfpicua pendent^ea^ Soli exponuntjUertuntur^ magna ex parte fo^ lem uerfus : quapropter haud fadle dixeris , utra pars ponus ad ramulum uergat : qmppe cum refupinatio quidepartem proximiorepronam reddat,natura uero rio mmiK fupina uelle uideatirr, prxfertim cum reflexus Solis caufa ^^^^^ ctanmt|spoteft,quxaebra,ordinata^funt,quemadmodamyrti.NonnulIt&:ali wientaparti fupinxper pronadeferriexiftimat,quia madidafemper,Ianuginofa^ ^tbednonrede,idenimabf9naturapropriafortaflrecontigit,quianof!milimo^ xioalterant,AIimentijueropcr uenas autneruos, xqueambabusdefertpartibus*

Exaltera

PLANTARVM L I B* I »7

Bx alteracmmadalteramdefem nullaratioeft, cum meatusnonhabcatjiicque tmaquxrubeat^Seddealimento^quibustandemmimftrantibusofFeraturjalteradi fpuwaoeftedebet.FoIiaueropluribusipraquoquedifFerenti}sinrerfe diftare ui^ dentur:quippe cum arborum alijs ampla fint^ut uiti, fico,pIatano : altfs angufta^uc oIe«3punic^3myrto:aIrjs rara^ut pinOjabieti^cedroialijs ueluti carnofajfdiicet quia pulpa conftant^ut cupreflbjmyricaCjmalorS^ in. fruticum genere, cneoro^ftibae : 5^ herbarum/emperuiu^, polio , quod contra uermiculos noxios ueftrmenas inter^ poiitum ualet:nam betarum folia,aut braflicarum, earumue, quas ruEulas uocant» alio modo carnofa funt:caro enim in aldtudinem diftenditur» non in rotunditatem Q aai^tur^Myric^ inter iirutices/olium c^rnofum: nonnullisharundinacea,ui:pal^ * m2e,coici3C^teris^fimilibus,quae( utinuniuerfumIoquar)folijsangularibuscoa ftant^Etenimharundo^gladioluSjbutomus^caeteracj^paluftna/oIijsdufmodifunt» Cunda autem folia , quafii ex duobus confiare uidentur , mediumque ueluti cari^ nam habere,unde dC caeteris meatus medius amplus porrigatur. DifFerunt item^

miatnonnulla infeda, ut ulmijroboris, nucis^ auellanae : quaedam cum extremo, tumlateribusfinuatacondduntjUtilicis^roboris/milads.rubijpaliurisaliorumque:

ao pini quoque , larids , abietis , atque etiam cedri , dC cedriae extremitate pungenua^ Quod fpinas omnino pro foltjs habeat^nullum inter arbores eftjquod nos quidem nouerimus:at in genere materi^ humilis ^ fpinae pro folrjs, acorne, drypidi, acano, ommquepene generi fpinofo^hisenimomnibuslocofolij/pinaoritur^Quod Q quis foliahxc elTe negauerit, carere foltjs ea omninofequetur, ut quaedam aculea^ taquidemftnt, folium uerohabeantnullum, ceuafparagus.RurfusaIiapedicuIo carent,utfcylI^,bulbi:aliahabent*&:aIialongum,ceuuitis3edera£:aliabreuem,uc quafiinfixacoh^eant,ceuoleac5non(icuripIatani,5iuitispropendentia,atque tremula * Ulud quoquedifferentiam facit, quod non ex eifdem partibus pendeant, fed plurimisquidem ex germine,nonnuIIis uero ex ramo, robori enam ex caudice*

P Oleribus ex maiore parte folia ilico ab radice exeunt , ut cep^, allio , intubo errati^ co:adh^chaftulxregix,fcylIae,buIbo,iiirinchio:atqueintotumbuIbofis,quorum nonfolum,quodprimumoritur,uerumetiamcaulisomninofinefoIijseft.Quos rundam enim folijs iam perfectis caulis conuenienter talis afturgit^ut laciucac^ocy^ mi,api],a:ftumentorum.Similimodononnullaexhiscaulemprimomitem,poft horridulumfpinuIisgerunt,utIa(ftuca,&:cundafoliafpinofareddunmKatqueeti am magis in fruticum genere , ut rubus paliurus * Omnium autem pariter arborn, atque reliquorum differentia publica , quod alia multis folif s , alia pauds confiant: ^aIiaIatis,aliaangufiis:6(:aIiaordinatis,utmyrtus,aliainordinatis,utqueforteintf

ciderit, ut maior pene pars cseterarum plantarum ♦ Peculiare in oleribus, ceu arpa,

4^ gethyo,foliorumconcauitas*Adfummam,foliorumdifcrimen,autmagmtudine,

autmultitudine,aut%ura,autlatitudine,autanguftia,autcauitate,autafperitate,

autIeuitate,autquodaculeishorrent,ueInon.Adhxcdependentia,unde,quo:

unde,ideft,abradice,autgermine,autcauIe,autramo:quo,!deft,pedicuIo,autfi^

ne ipfo:cuius etiam generis compIuraipe(fhntur:fiudiferaq^ nonnuls

Iafi-ucfiumfolt|sinterceptagerentia,utIaurusAlexandri:s

na 5 qux frudum fuper folijs gigmtPoIiorum

difFerentias iam communius dxxi^

mtis, his^ pene continentur*

b 5

l5 THEOPHRASTI DE HISTORIA

'Ex^itsconjhitfilkiCrpcdiaMquditds»^^^^ Cap, XVII

lOnftant autem foliorum alia cx neruo^a: coroce,&: cametut id^dC vd jtis:alia quafiex neruo tantum, ut harundinis,frumend; Humor com^ I munis omnium eftrommbus enim ineft, tam hisjquam reliquis annua lisjceu pediculOj florij frudui , quicquid aliud ueniat : uel potius dC ijs, __ Iquae minus annua funt:nihilenim eft^quod careat humorePedicuIoa

rum alij ex neruo conftare tantum uidentuTjUt har undinisjfrumeti^alij ex eifdem, quibus cauIes*Fiorum alrj ex cOrtice,8(: uena,^ carne: alfj ex carne tantum,ut qui interlolia nafcuntur.Frudus quoque fimili modo:aIij enim ex carne &: neruo, alij ex came tantum^nonnulli etiam cute conftant* Humor hos quoque omnes comi= lo tatur: ex came dC neruo^ceu prunorum,cucumerum:ex humore dC cutejmorijpu nicsc* Alij fecus diffcnguuntunOmniumCut fic dixerim) pars exteriorjCortex^inte- rior, caro : quorundam etiam nucleus^

Semim arhorm>(^qu£femindconsifUiQrqu£difcreta.BepU^ua9 hocefificu<egyptia* Cap* XVIII

l Oftremum in omnibus femen eft : hoc humoremjCalorcm^ infitum I in fe habet:qui cum defierinr/emen info^cundo, ficua urinum ouum j relinquitunQuor undam femen protinus poft tegmen ambiens fubi I eft^utpalm^^nucis^amygdalae^quibusambientia plura utic^ funt^ceu zct M paJmae : quibufdam caro dC nucleus interiacent , ut oleae , pruni, alio^s rum^» Alia filiquis induduntur^alia folliculis ueftiuntur^alia uafculis continentur; qu^dam etiam nuda patent in filiquis annua, ut legumina , dC fyluefirium plerac^^ Quin dC arborum quaedam^ceu ffliqua, quam ficum a^gyptiam quidam appellani; 8C cerciSj&: colceria drca Liparam:in foliiculo ex annuis qugdamjUC triucum, milii: um^Similimodo uafculoindufaj&^nuda^inuafcuio, utpapauer^ qua^^papaueri fimilia: nam fefamaemodus quidam peculiaris* Nudo femine olerum pleraque, ut anetum, corianmfum^cuminum/eniculus, pleraque alia* Arborum nulla femine nudo/ed aut carne obdudo^aut cute,aut aufta^ceu glans &:euboicum:aut ligno, ceu amygdala SC nux^NuIIum in uafculo femen arboris eft , nifi conum uafcufum p dixeris^quod abfolui de fr udibus poteft ♦ Semina ipfa quibufdam prorinus carno^ fa,ceu illajquac nucum,8(: glandium genere comprehenduntun Quibufdam caro in nucleo efl^ceu oliuae^laurojS^: alijs^Non defunt^qudjus in nudeo tantii, uel nu^ deacea,&: quafi retorrida conftent^ceu cnicOydC fimilibus : necnon dC mulris oleri^ bus^palmae profedo euidentifiima:cauitatem enim nullam hec habent/ed tota ple na, atqueperfolidafunt: tamenhis quoquehumorquidam, calorqueineft, utdi^ dum efiDifFerunt praeterea,quod alia congefta,atque promifcua : alia diCaets. zu que diftantia,ut cucurbite,cucumeris:a^ in arborum genere,fici,maIi.Quin &: coa geftorum ipforum quxdam putamine aliquo, aut tunica continentur , ut punicx, mali,piri,uitis,fi'd:quasdam congefta quidem/ed nullo incMZy ut eorum,qu^ fpi' 40 cam inter annua gerunt ; m'fi quis fpicam ipfam ambiens quoddam efie putauerit» Quod fi ita fit , racemus quoque ita fe habebit, ut rdiqua, qux racemata xduntur, .quae^ umuerfa ob fern1itatem,uirtutemque foliprodeanc quemadmodum Syrie^ al^s^lodsoIeasfrudificareafHrma^nt Quinetiamilludproc&erentiaquadamac dpipofIeuidetur,quodaIiaunopedicuIo,finguIari^ annexu congeftagignun^ tur,utderacemis,fpidsquediximus,nuIIoambientecommunftegmineproueniis re:alia fecus.Nam unumquodque femen,aut ambiens,feorfum acceptum, princi^ piumannexusproprium habere uidetur,utadni,tum unae,tumpumd Jtem triri^ cumjordeumjmalorum^pirorumqucjubihamcomungantur^comprehendantur;»

que

PLANTARrJl h l B* l 19

qucuelut membrana quadam, qaam caro fruclliis obdudt, mmus pcrcepcrfs , ta^f men uel eorum quodque prmdpium habet proprium,^ naturam diftindam : fed punid iddrco euidentiflimaj quod expreflius difcernuntur : nudeus enim cuique adhaeret : nec quemadmodum ficuum incerta , prac nimio fuo humore conculcan^ tur*Hoc entm inter fe diftancquanquam utraque carne quadam, 8C eo, quod car^ nem cum cxteriscomprehendit^continentur.Hgcenim circanucleu unumquec^, carnofumillum habent humorem»Granum ueroficarium communequafiomni^ bus eft 3 flcuti SC uinaceum , 8C quae his fimilia* Sed eiufmodi difFerentias plures ca^ pere fortafle polTumusiquarum praedpuasjmaximeque naturales, haud ignorare 10 oportet«Quae autem pro faporibuSjfiguriSjtotisque formis acdpi poflmt^omnibus fermeexplorataehabentur, utexplanationenullaindigeant, nifi tantumadufque quod fiructus figura nulla redilineusjneque angularis»

Befuccorm>odorm^differentut» Cap, XIX

Vccorum ueroalij uinofikeu uitiSjmorijmyrti: ali| pfngues, ut olear,

laurijnucis^amygdalae^pinijIariciSjabietis^altjdulceSjUtfidjpalm^jro

boris5gIandis:alfj aaes,ut origani^fatureiaejnafturtfi/inapisialij ama^

rijUt abfinthfj/ellis terrae ^ Odore praeterea difiant, ut anefi, cedrul^,

Quorundam dilutos putaueris , ut prunorum : alfj acfd^ ut punico?

jo rum,8t' quorunda malorum, Sed omnes,qui uel huic generi contribuanturjUfno^

fos putandum:alfj alfjs generibus afllgnantur^quorum fingulos in libro de fapori^

bus perfequemur , tam genera ipfa numero amplectentes ^ quam eorum inuiceni

differentias reddenteSjquae que uis cuiufque^naturaque fit, Arborum quoc^ ipfa^

rumhumor , utiretulimus , uarfjs generibus confiimmari uidetur : alius enmi fuc^»

co ladeo fimiliSjUt fibVpapaueris^alius refmaceuSjUt abfensjpfni, omniumque coni

ferarum^aliusaquofus^ut uitiSjpirijmali: &in olenmigenerecucumeris, cucurbia»

tae3laducae.NonnuIIiacrimoniam quandam fbrtiunturjCeuthymijiatureix, Qui^

dam etfam fuauemolenriam pr^ftant, utapfj, anetf, femculf^rdiquorumquefimf:*

, lium» Omnes ( ut abfolute loquar ) pro natura cuiufque arboris ( utque in umuer^

}o fum tranfigam) plantae, propriam difFerentia fibi forriuntur.Quippe unumquod*:

que, temperamentumquoddam,mffiionemqueobtinetpecu1iarem3quae finlicet

frudibus fubiedtis conueniat:quorum pluribus quxda fimilitudo innotefdt, quan

quam incertior,fenfuque dubia:fcilicet ea de caufa^quod faporis natura^puramjfm

ceramque confedionem , concodionemque in came frudus confequitur ♦ Alterf

rum enim, quafi materiam , alterum quafi formam, fpedemque arbitremur opori^

tet.Semina quoque ipCz.dC tunicsejquibus ueftiuntur, iaporum difcrimine inter fe

diftant, Vt^ fimplidter loquarjUniuerik arboriijplantarumq^ paneSjUtradix^cau

iiSjtamus, f bliumjfruduSjCognationem quandam habere tota cum natin^ uidentf

V tur:quanquam odore, (apore^ difFerant : ut partium plantac dufdem^ alia^odora^

*^^ taf3&: bene fapidx firit:aliae inodoratasjinfipidk^ ommno*

BeodorihmflormiZTfiliormiVr^dicm^c^tqigenerabumor arhormhahedt^de^fblijs^ta-fmau^* Cap. XX Vfbufda cnim flores inodorari>foIfa ueroodorata: quibufc^ e dftrerfo folia magis & rami, ut coronario generi : quibufda fi-uctus : ali^s neu^ trum^alfjs radix, alfjs pars alfqua^Similis dC faporis rario eft : alia etern mandi queunt,alia nequeut*N^<^ foIfjs,nec5 fi-udibus pecukare prae dpue,quod in tflfa cernimus:nam huius foliapraedaIda,d^plcri% ani

b 4,

20 THEOPHRASTI DE HISTORIA

inalta pabuloifrudus ueromandia nullopoteft: econurario nanc^nfl mirujUt Mhi non mandannFrudus uero non tantu a nobis, fed etiam ab alfjs animalibus mzn^ dipoffincSed huius,c^terorumc^ fimilium caufas poftea contemplari conabimur» Tlormg€ner<tcrdifferenti£* Cap* XXI

I VncexpIoratiiilludhabeamuSjper omnespartes differetiasplures ua;? I rio modo exultare;nam 5C florujalij lanuginei^ ut uias,mori,edere: alij I foliati^ut amygdalas^maiijpirijpruni ♦ Item alrj grandes habent roleagt;^

3 nei uero foliati quide/ed pufilli : pari modo dC annuoru^herbaceorii^

genere^ali] foliatijalij lanugineiXundorij, alij bicolores, ali) unicolores, ijdem^ i> candidi^quippecumtantiiferepumcaephceniceus, ^quarunda amygdalarafub^ ruffus exeat^NuIIainter urbanasalia eftflore uel bicolore, uel pleno: fed fi qua fit^ fylueitris profedo efl y ceu abies:flos enim eius croceus , dC illi 5 quos in mari exter^ no^rofis colore fimiles tradut ; At in. annuorum ex maiori pene parte tales exeunt, &:bicoIores , SC bini:bini inquam, quod in flore alterum Horem infidcmtm mediu gerunr, utrofa^uiola nigra, Iilium:nonnuIIi etfam fblio uno emergunt, defcriptio^ nem tantum plurium oftendentes, ut fios iafion^ : in hoc enim haudquaq^ folium unumquodc^ difcernitur : nec conceptaculo pars infima eget ^ fed poftreraouian^ gulos exeunt^OIe^ quo($ flos pene talis eiie uidetur* ^

Qndisfhrefcensuitkyoka^rofa^mxliinedicaja-pmiciefhs* Cap. XXII

l^^^^l Ifferunt etiam ortu &: poiitu: alia nanc^ florem drca frudiiipfum pro* B^^^i ^"^'^'^^'"'^ uitiSjOlea^cuius proftrati flofculi perforati fpedant, id(f ar^* m ^^M^^^^^^^ capitur prope arboredefloruifle: nam iiexaruerint, autma^ B^^^lj defacli fuerint, una cum frudibus defluent, atc^ ita nullatenus perfora "^^^^^ buntur^Maior fere pars^frudum in medio floris tenet^Sed non defunt, qux uel fuper firudij ipfum florem iniidenteemittant , ut punica, maius, amerina' prunus5myrtus:6!:infruticagenere,rofaimaior9parscoronariarum:femenenim3o fubfloribus habent:fedconfpicuiJidin rofa^quiaextuberanNonuIlaetiamcum fe minibus ipfis flores aedunt,ut ueneria^cnicti, atc^ oinia qu^ florem folio numero fo producunt : fingulis emm feminibus^fingulos flores annexos geruncSimili modo 6C herbaceoru nonulIa,ut gith:& in olerii genere,pepo,cucurbita,cucumfs : quip^ peomnibusfiosinpoflaremo frudus,&: aefcentibus frudibusjflos dioinfixus fer^ uatur:alia fecus^modo quoda peculiarijceu edera,morus : etenim flore h^c in totis

frudibushabent^fedne^ppftremisinfidente^nec^infingdaspartesambientem, mmedi)sincuIcatu:nififorteconcerninequeatpropterIanugincSunta:fimpIices quidamflores,ceucucumerum,quipoftremisfarmentorumemergunt:ob&eos auferunt : cucumeris enim prohibent incrementum . Inter flores mali medic^^qm 4-0 uelun coIumquandamerecfhminmediohabeant,fcecundos hosforeafHrmant: qui uerononhabeant,hosforeinfctcundos. An alijsquoqiie floriferis eueniat, ut tiorem ftenlemgignant , fiue feparatum , fiue non feparatum. , pr^termfttinon

debet.Etenimgenusquoddam,6^uias,&:pimic^,frucfiumperficerenequft,fed ad floremufquegeneratio tantumperuenit. Flosquoquepunic^copiofus,cre^ berqueeft.peniqueamplftudinem fuf quodammodopomi ^mulatur:parumfc fubtiKattoiIenscomgit,6^ambftucongruofinuatimreddit.Plantarirm,quibusgc . nuscomune,aliasflorere,aliasnullofloreexhilararfqufdamaffirmant,utpalma^ rummaremflorere,foemfnammimme/edprotinus jSrudumpromere: igiturqua:

gcnus

p I, A N T A R V ML- L- ! Bv I 21

scnus idcm fortiunt ^id difFererie obtineni^ficuti dC omniajqu^ frudifj pcrficerc ns^ queunt^Horis riaturam plera% differenaas habere/atis his liquet»

Quomododi^entinfruHificandoaYhores» Cap* XXIII

I Rbores aute uel hifce in firudificado diftare uident : nanc^ aliae fmM 1 ex noueliis furculis gigmint, aliae ex annotinis, aliac de utrifc^» Ex no;s uellis^ficus dC uitistex annotiniSjOlcajpunica^malus^amygdalajpirus, I myrtuSjOmnesc^ fere fimiles:omnes enim ex annotinis» At fi conti^:» fe==s==.— J gat ut aliquid concipiant atcp floreant(euem't enim id quoc^ nonuUifs,

oceumyrto,utlicdixerim:praedpuecumgerminatpoftArcturiexortu)idperficeTc

^ nequeunt/ed femiconditii pericEx utrif^^tam nouellis q annotinis^ii qu^malibi^ fcrx firit^aut fi aliquid bis fi-udificetJtem caprificus^qu^ maturat^ficus^ profert pc nouellis^PeculiarismaximeortuSjfiquisfiruduscaudiciprofiliat^utmoroaegyprie. Hanc eiii ex caudice ferre nonulli affirmat : alif grandibus ex ramis eam fi-uciifiia^ rcjficuri dC filiquam diciit^Haec enim firudii uel ex his produdt, no tame copiofunu VocantenimfiIiqua,qua£fi'cus^gypriasappeIIatas,produdt.ArboraitcmaIiae(:a;5 cumimbusfi-udificat3aliaelatenbus,aliaeparteutrac^:fedpluraexaltjsfi-ucfiucac:u:s mine ferunt,^ ex arboribus,ut fi-umentoru, quac fpicam pariunLFruticij, erica^pj^ rsa5amerina.01erij5quibus radix capitataParte aut utra(^, tam arboru quaeda, c^

jo olerum,blitum,atriplex,brairica:nam&:oleaidemquodamodo to* Cum^cacu minaferunt, copi^indiduefredicitur. Palmaquocpfiruclijquodamodocacumine gigninfed h^c dC foIia,8<: germina,cacumine gerit:quippe uis eius genitalis parte fu periori tota confiftit^Igitur difFcrerias quas parricularim capere decet,his contempla ri conemurJII^ueronaturae toriuscflfe uident,fdlicet quodplantarualiaeurbane, aIi2fyIueftres,6<:aIixfrucfHfere,aliaefteriIes&perpetuouirentes,&foIiacieperde^ tes,quemadmodadiximus*Qugc^eriamintotufoIijscarent,&:aIiacflornfa!Giciac, aliiinfcECijd^:&:alixgcrmineuelfruauprfcoces,ali2ferorina£,Parimodo&:re^ iiquahisfimiIiapcrfequendij,&:hxcquideinpartibus,autnofmcpartibusefl:epo^ ftatilla ucro propria maxime,&: quodamodo maxima QiflFereria,qu^ uel m anima^

pliumgencrcpatct,quodaIi^aquaales,aIiaeterrenx.PIantarijenimgenusquod^ eiufmodieft,utnifiinfolomadentenafdminimcpoflSt*Qu^danafcuntqinde,fed nonfimiles,fcdlongcdctcriores.Cuncftarijautarboruplantariicp,mrcmabfoIutc conringamus,fpedesinquo(^genercplures:qu!ppccumnihilfcreftmplexfit*

KepUccmturdifferenti^pUnUrm* Cap* XXI III

1 Ed que urbane aut fylueflrcs dicuntjhanc ipfam euidentifl[ima,fum=* 1 mam4differenriahabeant,ut ficus,caprificus:oIca,oIeaftcr:pirus,pi 1 raftenpinuSjpinaftcnQueucroinaltcrutroillorugcnerecolIocent, wmw^)mM harumdifFereriafrudibus^foIrjs,cxtcris§ formis, partibus^perapi M^^ tur.ScdfyIucftriijpIurimxnokcarent,cxperti9perpaudfunt:i|rba narumaiitpIurimxnoiefuonofcunt,fenfus9earucomunior:Excmphgratia,ui^ tis,fid,punicx,maIi,piri,huri,myrti,rdiquarij9.Fadtcmufuscommiis, utcxplo^

rat« differcti^ habeant .Dlud quoc^ utrocp in gencre propriu : fylueftres em mare,

autfcemina,uelfoIis,uclpr^dpuedifccmunt:fcdurbanegeneribuscertcplun^us

conftant:quorijaIiainuentu,numero9fecilia:abadiffidIia,fdicetcaufauanctan^

Sedpartiu,reIiquariiffinaturarijdiflPeretiashifcecoteplaritetandu.Dcgmmri^

busaStpofth^crcfcrrecogruijcft^ideinprfdicaaquafidec^teroconfcdanuiflcr*

HISTORIAE PLANTARVH LIBRI PR IM I F il N I S*

» THEOPHRASTI DE HISTORIA PLAN

T A R V Mj L I B E R S E C V N D V S»

lyemodogenerdtiomSifdtioms^miirhoribus. CAPVT I

RBORVM,^^: fummatim plantamm gencrationes^aiit |fponte,autfemme5autradice,autauulfione,autramo5autfurs ' culo^aut ipfo trunco faditantjaiit euam ligno minutatim con^ dfo : nam eo quoque modo planta exoritunSed prinapatuni in his fpontanea obrinent . Clu^ uero femine, radice^ fieri fo^ lo lentjnaturales maxime, inter reliquas efle appareat : nam ipfe quoc^ fpontaneg quodammodo funt, dC fylueftrium ob id ge- .^^.rrccommodantun Reliquae autem hominii arti, aut eledui pertinent ♦ Singula igitur modo ex predidis aliquo erumpunt, fed pars maior pluribus fane modis pro crearunOlea enim omnibus prouenit rationibus^pr^terq furculotdefixa enim ne^ quicgermen drare^^ut ficus ex crada^S^ punica ex uirga.Quanc^ nonnulliadmini^ culo quoc^ defixam ad ederam, uitam egifle communem, fedam^ arborem affir;: ment^Sed id raro:iIlud uero ex maiore parte a natura faditari uidemus» Ficus quo:: que omnibus modis emergitjprWterqp ex ramo & furculo* Malus dC piruSjraroex ramis.Ca^terij cundamagna ex parte^his quoc^ enafci conungit, modo leues, no^ 20 uelli/adle^ aucftilespetantur. Veru illi prouentus magis naturae conueniuntXos tingens autem pro ppflibiliaccipi rario eft : quippe cum in totum, quae ex fupernis porius enafcantur^pauciflima fint:quemadrnodiique ex palmitibus uitis proueni^ unt:ifta enttn nec ex prora^fed ex palmittbus extt^dC fi quid aliud eiufmodi annote^ tur/eu arbor/eu fuffrutex^ut rutajUioIa/ifyrnbrium, ferpyllus, elenium» OmniS itac^ commums maxime^generatio, quae auulfibne, atc^ (emine fiat , Omnia ueroj quce femen ferunt/emine quoque gignuntunNafd dC laurum ex auulfione affir^s mantjfi quis fublaris furculis ferat:fed quod auellitur, radids, aut ftipitis aliquid ha^ beat opor tet.Fieri tamen potefl, ut dCzhfq^ eo^tam punica, quam malus uerna ex:* oriatunAmygdalaquoc^^fataexurgereppteft.Sed plurimisfere modis uenire olea p uideturrnam ex trunco^ramo concifOsradiceJignpjUirga^item adminicuIo,quem- admodii diximus* Myrtus inter caeterahuicmaxime fimilis : nam dC ligno^&I ramo prouenit , Ligna tam eius, ^ oleae, palmo minoradiuidi haudqua^ oportet, ne^ cortex detrahi debec Arbores modis praedicfiis exeunt^atci? concrefcunt : infitiones enim aut inoculationes, mifturx quacdam, aut alio pado generationes cilk uiden^ tur : de quibus poftea dicemus^

QgomodofuputicesherhaUerm^Arhoresnafcuntur* Cap/ 11

Vffiruricum autem , atq^ herbarum pars maior femine 5 raciice^ nafd^ tur,quaedam etiam utroc^ : nonnulla tamen ex germinibus,ut didam 40 r| iam eft* Rofa &:liIium5cauIibusconcifis, ut eriamgramenexeunt:

^ S caule quoc^ toto propagato,rofa SC Mium nafcitun Peculiaris maxime

generario, quae ex lachrymafit : quippe lilium ita exire uidetur , cum id quod defluxit, fole exaruerit . Lachrymam quoque equaptj uim eandem forriri uolunt: etenim lachrymam id quoque cmittit ♦ Prouenit 8C quoddam harundinis genus, fi quis in obliquum colos praedfas, fimo^ terrae^ abfcondat» Peculiare quoque in ijs, quaeradicecapitatacohan-entjUt exradiceproueniantXum autem uisgenitalis tot modis comprehendatur,arborum pars urique maior, quemadmodS paulo an^ teretuIimus,pIunbusmodisaptaeftexoriri.Sunttamen,quafexfeminetantum

nafcan^

PLANTARVM L I B» 1 1 OJ

nafc^nturj iit abies, pinus, larix , fummatim omnes conifera?, item palma : ni fbrte apudBabylonem e uirgis qtrocp proueniat, ficutnonnulli afleuerant ♦ CuprefTus c^teris quide inlocis femme prouenit, in Greta autem infula etiam rrunco^utmon cofa in Tarra, Apud hos enim cuprelTus caedua efi, quas ex caefura germinat, mo^ dis omnibus praecifainam dC ab terra^Si: parte media3&: fuperna : nonnufq^ loci ud cxradicibus germinat/ed raro^De robore diuerfa fententia eft,quida enim cxfcmi , nctantumeamproducifiatuunt,altj cxradicequocp/edlenternonnullietiam ipfo caudice detruncatOjauuIfionejaut radice,nihil ex ijs^quae ab imis plantigera no fint exoriripofTe arbitrant .Cundoru autjquorii generatio numerofior eft, quas auul^ 10 iione , atc^ etiam magis quaefobole perfici poteft^ocyflima, dC aucftu perfacilis eft, fi ab radice foboles acdpiatur : dC qu^ fic, aut ullo pado plantis ferantur, haec omnia firudius fimiles afferre uidentur*

Quamhrmdegementinterimfatiiyi:Tqu£nondcgenerentyfe^meliorea fcmqwx^yVhocincLYhorihu^. Cap. Ul \ Vx autem frucftibus eoru, quaefic quoc^ proueniunt/ata fint^haecf ut tta loquar)oiiiia deteriora reddunt ♦ Quaecia eriam omnino degenerar, ! ut uitis,maias5ficus,punica,pirus:quippe cum ex grano ficario nuli um _^^^^ J penitus genusprocreetur,fed capriticus tantii, aut ficus fyiuefbris eru- ^o pit:colore etiam fxpenumero difcrepans, ex nigra enim candida, dC ex candidani^ gra gignitur:ex uite quoc^ nobili,ignobiIis,& faepe diuerfa genere exit. Nonnung nil penitus urbanij,fed plane fylueftre prouenit:&: adeo quandoc^,ut frucm perh^ cere minime queat,Qii^da firudii ne compilare quidem ua!ent,fed ad liorem u % tantumodo ueniut,Nafdtur ex nudeo quoc^ oleac,fylueftris olea:ex adnis maii pu nid glaucis uilia exeunt,&: ex enucleatis dur.a, 8C pler uncp adda:eode modo ex pi:= to uitiatum piraftrii:exmalo tum deterius genere,tum acidaex duld:6^ cotoneaex ftrutheavAmygdala quoc^ degenerat,tum fapore, tumquod dura ex moHi reddit* Iddrco adultam fnferere,aut pianta faepius transferre precipiiit. Quercus quoc^ de . terior exinitac^ cum plf ri^ ex ea,que in Epyro nafdtur,feruiirent,nullo pado pro }<> uenire fimilis potuit*Lauru,atc^ myrtum prxftare interda tnquiunt, fed magna ex parte eas quoc^ degenerare,ne colorem quide feruare,fed ex frudu rubro fieri ni;: grum, ut in Antandro . Pierunq; cuprefTum qaoq^ ex fctmina,marem prouemre affirmant . Palma inter ea, quac femine exeunt, dC pinus conifera, 5^: picea, aneoia maxime(utficloquar)perfiftereintotumuident.Hxcigiturinterea,qu-aemanfue fcerepaauntJnterferocesautempIuresgenusfuijferuarepo{runt,fciKcetutnum ' portionc,utpote cum natura ualidiores finttcontrariCt enim haud probe putaueris, nulla fdlicet poffe in illo ordinc degenerare,at9 ommno inter eas, qux femine tan tummodoexeunt,mTiquodculturauaIeatimmutari.Locaquo^alodsdifteriit,et

. aer ab aere:quibufda enim in locis regio fimilia proferre uidetur,ut etiamm Philip^ q.0 pis:econtrarioueropauca,pauds9inIodsmutant,utexfeniinefylueftriurbantr^ aut ex deteriori abfolute gignat melius : id enim de punica tantu in Aegyptoi<Mb: dacp euenire aecepimus. Nancg in Aegypto addam tum femine,tum planta m dul cem quodamodo,aut uinolenm conuerriXilide uero circa SoIoSjiuxta amnem Fia naru,qua contraDarium dimicatu eft,omnes fmenudeo furgiit* Quodfi quis ctia palmanoftrateinBabyloneferat,reddifi-udifeia,&:lociilUusdomeiticisfinMlet^^^ confentaneiieft.Eodemodo,&fiquaaIiatcllusadaliiifi'Ucfluitaiehabet:etemorai

cura,culturac^exuberaaor ifte perfifticindidii quod ea quae aliorfum mde tr^te^ runt,ptinusfteriIefdit:qu2daetiagermim*sinfo2CiMaoininoreddunt:quin8£aIi^ mento^acreliquaoperapermutann&utfylueftrcsmitcfcatj&urbanaraipfan^

THEOPHRA^TI DE HISTORIA qu^damneg!ed2immitefcant5ceupumca5amygdaIa.Qiudaeriamcxo^^^^ cum;&: ex tricico, ordeum gigni, eodem^ fundo id fieri aiunt: fed hasc pro febulos fisquibufdaaccipWQuaeenimhu^icinmodummutaripoirunt/poiuefanemu^, tari oportet.Diueriitate autem regionis mutatio fequitur,ut in Aegypto 8C Cilida; depunicadiximusnullaadhibitaciiltura^Eademratioubi jfrudiferac fkrilefcant, ceu perficum Aegypa;&: palma in Graeda: dC ft quis eam, quae in Creta infula po* pulusnigrauocitetur^tranfluIeritXluidamS^^forbumfterilefcereuolunt^fiadloca feruentia uenitthxc enim fua natura^firigida quaeriu Vtrunque ex contrarietatibus acddere ratio eft/iquidem nonnul|a folo mutato^nafd omnino recufentlVIutaao nes,pro foli natura,tales profedo acddunt: pro fatu aute^ quae de femine diximus* la Nam dC eorijjquxfemine feripofTunt^numerofa notatur mutatio*Punica &: amy^: gdala^culturamutantur^punica, fi fimumfuillum, aquaru^fluenrium copiamadi pifcamr:amygdala,fiquis paxillum adigatjlachrymam^ defluentem diutius aufe^s rat, reliquum^ cullum impendat* Parimodo, quae exlyluefhibusmanfuefcunt, aut ex urbanis cranfeunt in fyluefb-es,quxda cultu^quaeda autem negledu mutan tur:nifi quis non mutationes quidem illas^fed aementa, fiue accefiiones in mclius, deteriufue putauerit.Nec^ enim oIeafter,oIea:nec pyrafler,pyrus: ncc caprificus,fi cus fieri poteft : quod enim oleafiro accidere dicunt^ut fi furculos deadas,aut in to* tum transferasjgermen oleagineu prpferat, magna quaedam mixtario di ♦ Sed hxc utromodoaccipidebeantjnihilreferat. 20

OstsnUinarloribus* Cdp. IIII

|D haec fortuitam quoc^ mutarione fieri aiuntinterda fi^uduum^non^ |nunqp arborum fummatimipfarum:qusequidearufpicesofientaef5 I fe exiflimant:exempli gratiajpunicii addum edere dulcCjS^duIce ad« jj dum : rurfus arbores ipfas, ut ex adda dulds, dC ex duld adda ueniat: i fed deterius in addam,q in dulcem mutari Jtem ex caprificOjficumjSi: cx fico,caprificum:fed de fico in caprificum deterius.6^ ex oleajOleafirum:^^: ex ole afiro inuicem oleamjquodraroeuemcRurfus ficum ex candida^nigram, 6<:ex nis gracandidam:parietiammodo,utex uite*Ergohaectan^prodigia, 8(:praeternatu jo rae normam acddere arbitrantur:folita uero, nullo pado mirantur, utquodin uite quam capneium uocant,cernitur:nam ex nigro racemo,candidii,8(:ex candido,ni grum,haec praefbtNec^ cnim arufpices ifia imerpretant,quoniam ne illa quidem, quxrationeregionismutari foIeant,quemadmodij punicamin Aegypto mutari propofuimus:fed hic itafieri mirum, quonia una tantum, aut duas, 8^ haec raro per umuerfum tempus mutantur* Et ft aliquando ita fit, in firudibus porius difcnmeny ^ in toris arboribus perdpitur.Nam talis quoc^ rei temeritas, frudibus nonnun^ conringit,utficuspomaauerfaramuIisferat3&:punica,uiris^ caudicefuo frudifi^ centrad hgc uiris fi-udumabfq^ folfjs produxit:oIea,foIijs amiffis frudifi'cauit,quod dC TheiMo Pififirarifilio acddifl^proditijefi* Nonnun^rationehyemis, aatalias 4.0 ob caufas quaedaacddunt,quxnormae naturaliincongruaiudicantimcum tamen non ita fit,ut olea penitus aliquando adufia,regerminauerat tota^Bccorif uero ger minibus omnibusa locufiis derofis^iterum germinauit.Sed hajc haudquaq pro ab^ furdis animaduerri forfitan debent , quippe cum ad manifefias caufas redigi pof? (int. Sed porius,fi non ex proprifs lods fiaidifi'cent,aut non frudus proprios fei^t, natura tota immutatur,ut ciixanus^Mutationes arborum tales adnotantur*

C^£hs^h£degmeretUyimUwefchtm:SilymBrmmmment^ Upmimco^iliaymmo^ibQiaiO^^uopd^ocrajfefcm* cap, V

Exrc^

PXANTARVM LIB. II ^

X reliquis autem plaris, fifymbrium, nifi cultura cohetceamY.in mca tam mutari uidetur* Quamobrem faepius id transferre cofueuerant* Triticum in lolium tranfitSed hxc in arborum genere^fiitz fir/pon^ te,fortuito^ eueniunt» Annuis autem paratu quodamj&^ operacon tinguntjUttiphajfemen^ mutariintriricumfolent, fi pifkferantur: idc^ non protinus/ed anno tertio ♦ Quod fimiliter fere fit, ztc^ cum femina rarione locorum permutantur * Nam ea quoque fingulis in locis temporfs fpacio pari iere,- atque tipha mutantunTriticum quoc^ fylueftre, dC ordeum, cuka dC mirigataper temporistantundem mutantur,^ haec fierimutatione lod, cukurac^ uidentur, lo Normulla etiam utroc^ modo ♦ Quasdam cukura tantum^ut leguminarne incocftitf bilia fi'ant,nitro pridie macerata ferere in ficca tellure^praecipiuncIentemjUt crafle^: fcatjpaxillo demittunt:cicer, ut grandefcat cum putamimtus madefeda obferitur* Temporum quoque rarione femina immutantur^ut leuiora^faciliora^ reddantur: ut fi eruum quis Vere feratjfecile^gratum^ exit^non grauc, quemadmodum fi' au tumno feratur » Fit SC in oleribus cukurae caufa mutatiOjUt apium, fi fatum concul;* cetur, cylindro^ fpifletur, coaequetur^, aifpum inquiuntprouenire* Mutantur item,regtone,teIIure^ mutata,ut etiam caetera ♦ H^c efle omnium communia con fiat ♦ An ueroob aliquam ofFenfam^aut demprionem partis, arbor reddi infceciida pofsit^quemadmodum anfmalia, pra^termittendum non efl ♦ Ergo fectmdum red^ 10 ditam illam diuifionem , nihil ad plus minus ue feredum caufa deorimenri notatur, kd aut totum perit, aut incolume perdurans frucf^ificat » Senecfta uero communis qu^dam corruptio generibus omnibus accidicabfurdum uero plantas fponte ori^ ri,mutari^ appareat^

inanimdiumgeneremutdtioms. Cap* VI

Am in animaliu genere porius huiufmodi fieri mutariones naturales, plures^ profecfio cernuntur.Quxdam enim temporis rarione mutari uidetur^ut accipiter,upupa,&fimiles uolucres Jtem prolocorummu^

tatione,ut coluber flagnis exiccatis marceicit.Euidenrilfima uero non^*

jo nulla cum in generatione confiflunt : mutatur enim per animalia plura, ut cum ex rinea eruca, tum ex ea papilio gignitur:in^ alijs pluribus hoc euenire notatum eft: fed forte id non abfurdum, nec fimile huic quod quaerimus efi»

Befatu^^a-fcroiihm^rudice^a^pofituttrborUja^fiUiomficiiS»

Cdp. VII

Erumitaarboribus fummatimcpomml^us terr^ fifrpibuseuenit,ut ante iam di<^ eft, quo fponte germinetur J&cta mutarione quadam, ex ui afpecSus ccKlefiis^generariones^mutationes^ hifce cotemplan^ dum* Cum uero cultus, opera^ plurimum ualeat , atc|; eriam magis fatus magnas differerias fadant, de his quoc^ referre condecet,&rpri^ 4-0 mo de fatu*Ergo tempora anteexpofuimus,quibus plantas quamprfmum petere conueniat, dC a folo fimili eius quo ferendum ftatueris,aut etiam detedore : fcrobes uero tempore ante longiffimo, at$ alrius femper defodiendum,eria i}s,qux tdluri rummceadhxrent*RadicemautemnuIIam alrius delcendere ternis femipedibus quidam uolunditac^ illorum cofilium improbant, quialrius ferixnt^ fed haudquac^ recfte id afFirmaflein plerif^ uidentunNam fiaut folumaltum, aut regionemcom modam,aut eria terram facilem nandfcatur, multo longiorem radicem impellunt, quae fcilicet apta fint ftirpe alta adhaerere* Pinum itac^ uecfie foIidtata,quo txzmfcr^ retur,Iogiorem quam ocfio aibita radice habere quidam uidifTe retulit, quanquam nontotamrefoflam/edabruptam^PIantas^fifieripofsitjCorporefibratocapiopor

j^ THEOPHRASTT DE HISTORIA

tccfinminus^cxparteporiusmfenbre^quamfuperioreafrumcs^praetcrgin^^^^ fil>ratasmredodemittMum:atinfibres,autadpaImimagmtudine,autpIuspauIo ftemendum. Quidam euam fibratas ipfas fiernendas pr^cipiunt . Pofitum quoc^ obfcruandumex^quo^qucmarboresnonnullaehaberent^autinaquiloncmuer^: feautinorientem,autinmeridiem.Plantaseaamipfasuiuiradicesfaciedum,qu% fjicet patihoc ualcat : alias apud arborcs ipfas^ut oleas,piros,maIos,ficus:aiiasex:r cmptaSjUtuitestquippecumfeapudparcntemuiuiradiccsmmmieeftiapoUint» Siautcmplant^ fibrat^,autparticula ftipias fufFulta?,accipincqueant,utoleacli:: gnumfubtUsfcindendum,adiapideinteneaoferendum.Parimodo6^tia,&:reli quarum.Scriturficus,&:fiquisramiJuaftiorcm,exacutgpcrcutiat maIIeo,quoad lo fupertcrramcxiguumreIinquat,acdeindcarenafuperimedaopenat,eas9plan^ tasmeliorescffiduolunt,quandiunoudtecxtant.Vitisquo<5fanofimilis<«p^^ feriturrpalus enim ratione infirmitatis palmitcm antecedit.Serut hoc modo dC pu- nicam,S: alias arbores . Ficus/i iuxta fc^liam fcratur, ocyus acCdt^ mmus^ a uer^ mibusWeftatur. Summatim,omne fcyllse appofitum/acilius gcrmmatjCclcnuso^ augefdt.Qux autem ex trunco^prxdfa^ feratur,deorfum ucrfus fedura muerla ferereoportct^ncc palmo minora praedderc, utrctulimus, corticcm^mmixnedc:» traherc^Scruntur autem ex his rami, qufl)us gcrminatibus,terram fempcr affiduc accumuIandum,quoadfatiscorroboretur.Hicoie»,myrd9fatuspropnuseft:ca£^ ceri aute communius omnibus compctuncFicus in radicando pr^cipua dC tone 20 qualibetmaximeinter omnes arbores eft^Punicas^myrtoSjlauros.acbrasferere, non p]us,quam nouenos pedes diftanteSjpraedpiunt^malos diftantiores pauio,pt^ ros ampiius^S^: prunos:amygdalas,8(: ficos,molto amplius.Simili modo dC pumca, Pro loci qucc^ ratione interualla rclinqucndum : in montanis enim minora.quam in campcfb-ibus:omniij autemCut fic dicam)maximum ^ut folum commodum.con ueniensmcuic^ tribuatur:tunccnim praecipue quod^uiget»Vtautcmabfolute loquamur.olcxjficojuiti^ folum campeftre maxime competere ftatuunt : nucum autem^pomornm^ gcneri^radiccs montium* Nec inter ea,quibus genus comune eft/olum accommodandum ignorare oportct. Vitium folo difFerentia maxime nu merofa eft^Quot enim gcnera teiiurisjtotide dC uitium efle quidam affi'rmat.Qu^ }o cum fecundu naturam feruntur, firugifcrc prodeunccum praetcr naturam, facile fterileCcunt Jgitur haec omntum quodammodo communia funt/

Satm cx cultuYA pMarmigencra palmrm.S(itio caterdtuArhorm^cultmv operi. Dej^» mo,<^fmrugcnmhuA,J^cpulutre.kmygiAlm€xamriMcc^cru Cap, VIII

Aimarum autem fatus, cultus^ fequensjpraeter caeteros, pcculiaris elTe uidetur : Serunt enim ligna^quas in ir udibus inluntj bina iuxta, compofita fubter,bina^ fuperne colIigantes;omnia prona:germen*s enim non de fupinis^cauis^ partibus mittunt^ut quidam uolunt/ed y,.,.,.,^-^.^-..-,.-> efupcrnis* Quapropterineoriiconiundione^qu^fuperponunturj 4» minime eft operiendum prindpiajUndegermen. Piura autem fimul ferijturjquos: niam fario imius infirma eft ♦ Horum radices amplexu mutuo conneduntur:atq^ ilico primi ortus promifcui coalcfcunt, ut unus ex cundis caudex coficiatun Satus ex feminibus taiis ficri folet.Ex trunco autepalmae ipfius^cum partem abftulerunt fupcrnam, quacerebrum induditur (auferuntautem cubitorum duorumlongiis tudine) quam fifTuris humore ipfb dctrado, defodiunt , foium arenofum, falfugi^ hofum^ concupffcit. Iddrco ubi tale non fit^agricolae falem afpergunt : quod qui^ demcircum radices facerchaudquaquam oportcr, (ed iongiusamandandoaccu mularc quamu femifcxtarius* Quod talem appetat locum^iliud quoc^ argumento

PLANTARVNt L I Bt II 17

capiuntjN^m ubipalmarum copia iit,humus arenofa cocernimftquippc apud B^ byJonem qua palmaenaicuntur,fic effe aiunt. Quin&:in Africajd^ AegyptOjS^ PhoenicejSyrise quoq^ cause cognomfnataejtribus tantu in lods arenaceis eas g^n^ quse condijreferuaric]^ poflint:reliquas autem, qixae caeteris ia lods proueniuntjmi nime durare^fed protinus putrefcere ♦Virides tame fuaues eiiejguftuq^ gratas^ati^ ita confumi amantj^^: crebram rigationem* De fimo diuerfa fententia dt;Quidam cnim has fimo deledari negat/ed abhorrere omnino ftatuunt. Alij ufum fimi con^ cedunt^aementum^ magnu capere eo affirmat* Riuis tamen fimum mifceri opor tereinquiunt : quemadmodum Rhodij facere iblent ♦ De hoc ita quaarendum am^

10 plius efi:forfitan enim alij hoc modojaltj illo colere confueuere^Et fimu ipfum cum aqua utilemafine aqua non effe c5tingit* Cum aute anniculae funt^eas transfenmt, &:ialem adrjciunt, bC bimas iterum transferunt:etenim mutarione iedis uehemen:* tiifime gaudet»Transferi5t quidam Vere, fed Babylon^' drca iydus» Adfiimmam, pars maior eo tempore ferit^ut &"prDuem'at38(: aeicat celerius» Nouellam minimc ranguntjied comas duntaxat religant^ut procera ailurgatjnec uirgae torqueantur* Poft haec deputat^cum iam maiufcula fitj&Tcraftitudinem habeatttantu u/rgae relin quunt^quantum magnitudo palmi:quandiu nouella fit>frudum nullo intus l^no produdt:poftea cum ligno quidam Syrios nullam adhibere culturam, fedpurgare tantiijatc^ irrorare affirmant* Aquam fcaturiente^potius quam pluuia eas quaarere

20 aiunt^Tale aute in conualle, qua palmaria funt, exuberare^ Conuallem iftamjper Arabiam uf^ ad rubrum tedere mare^Syrios affirmare^ac plerofc^jqui inde uenfi^ fent^referunt^Eius itac^ conuallis parte cauiflima,palmas exoriri enarrant*Sed haec utrocj modo fbrfitan fieri pofTunn na pro regionibus, ficut bC arbores ipfae uariant, Culturas quoc^ inter Mc difiare, haud pro abfurdo intelligi debet ♦ Genera autem palmarijpIura;Primaenim bC quafidifcriminemaximo^quodaliudfirudiferum, aliud fteriIe,quo Babylonfj lecfios, & uafa confidut^Rudiferarum aliae mares^aliae fcemf nx » Intereft eft aute, quod mas primii fuper fpatham floret/ccmina fiiicftum oblongum ilico praeftat* Frucfiuum ipforum difFereriae plures : alif nanq; fine I^o intusjali) cum Iigno:&: alif duro Iigno,aIrj moIIi^Colore quoc^ inter fe dilcrepacalfj

30 cnimcandidi^alij nigrijalij flaui^adfummam^nopaudores^quamficorumcolores, autabfolutegenera ftatuunt* Ad haec difFerre magnitudinefigura^ uolunt:quof^ damenim in modumeflemalorum^magnitudine^tantos^utquatuortannmiiri fpicam teneatur, alios minutos dcerum magnitudine ♦ Saporibus plurimu difFerrc inquiunt/ed optimu tam inter nigros^quam inter Qciidos, genus quod regium uo cantjCum magnitudine, tum uirtute:fed rarii id eflfcnam tantu ferme in hortis antl quiBatoniapudBabylonemcopeririaffirmatJnCyprogenusquoddapecuIiarc palmarum eft, cuius frucflus nunqp maturefdt, audus tamen fuauis apprime^dul^ ds^efijdulcedinem^ipfampeculiarefortitur* Qusdamnofirucfhimodo^uenmt & arboreipfa, longitudine, forma^ reliqua difhntNon enim magna^^excdfs^,

4^^ fed breues,foecundiores quam csetera?, trimae protinus fi-udificates^Tales etiam in CyprOjin Syria quo^, Aegypto^ palmx prouenint, quae quadrun^autciim plu rimum quiquenes frucfiificatjhominisalritudineaflurgetes^Genus aliudeftin Cy^s pro^quod&foliu amplius habet, bC fi-ucfiumultoampliore, difcrimme^pecdiari difcretii,magnitudine mali punid,figura obIongum:non tamen fepidum tanc^ cae ter^/ed radidbus fimilem,ut no deuoretur,fed fucco tantii exprefio expuatur Jgi tur palm^,generibus (ut dicfiii eft) pluribus conftat* Recondi aute ex tjs fiiicfiibus, qui Syris nafciitur, illos tantii pofre,quos palmaria conualli? parturit, narrat^Qiii uero in Aegypto,&^ Cypro,&: alibigignatur, hos recentes omncs cofumi ♦ Eft aot palmajquoad fimplidter exprimi poflfit caudice unojat^ fmiplid corpore.Qua^

C 3t

^, T H E d P H B. A § T 1 D E "^ H I S T O R I A

mmenueTbifid^exeunt,utinAegypto,quafibifo^^ finditur,uelqmnacubita,partes^imerfefepropepanesi^^^^^

auo(^P ures^bifidasprouenireaffirm^^ S|enusquoddinenafdtradat.Fertilioribiisitac^loc^p^^^^^

iSneraAeretias^^^

Sum|gniinAetliopiafertur,Cyceuocatij,fi:uti^^^^^ &uribus,2finterdijaliquatenusc6iundis:uirga^^^^ Sitamencomacacuminiadnexa:folioamplo,e^quafiexduobusminuascopad^

Lmaeximia;ftudumfig«ra,magm'tudine/apo^^^^

quipperotundiore,guftu9graaore/^^

dZ^mhabefnoulfubnaf^

uelampliuscoiideraireoportet.PaIm^aute,quashumilesuoc^^^^^

auafi^uiuocedideNamexceptocerebrouiuut,aabradiab^^^

lantFruduquocft,&:foltjsdiflat.Suteihlato,mol%folio:obidfportulas,tegetes,

&:capiusumbraculaeocontexunt,Quin&:inCretainfulamdt^,at<^etiamuk^

p]uresinSialiatalesproueniunt.Sedh^cprolixius,§propofitaresexigeret,dixi=::

mus,Inc^terorumautefatuplantasincontrariiimulupermutat.Quan§lint,qui'

referremhilouelint,mimme9ingenereuiaum.Alijpampinumlafauiore£(:q^^^

amplius firudij protegeret,ita exire, minus^ amitri acinos putai, at^ hoc ide effia ' infico.Namfiincotrariumpermutataferatur,fi:udijnonamittere/can^riiem(jita'2o' fiericefent:fi:udiiprxtereaferuare/quis,dijnafdtur,caulemftatimdefrmgat,Sa cus,generaaonescR,quopado(ehabeat,didumfereeft,proutfcilicetformula,no:= tacRfubfignandiampledifingulalicuitJncultu&:operaomniu5aliacomunia,aIia' fingulorum propria effe cofiat^Comunia/oflio^rigatio^ftercoratiOjitem purgatio, 6^ aridorum exemptio.Quanqp fecundu plus^minus ue diflferat. Aliae nani^ magis fimu,8<: aquam diligiit,ali^minus:a: cupreffus, qux nullo pado fimiijnec aquam cocupifdt/ed etia emori dicit 5 fi copiofe nouella adaquetur. Punica &: uitis aquam ^ diliguntFicus cii rfgaturjmagis germine uiget, fed firudij deteriore parit:praetercp iaconica.quxriguisuehemeafrime gaudet.Purgari omnia qu^runtjmeliora^ red dutur exemptis aridis, tan$ alienis, qua^ tijincremeta^tij alimenta impediut.Ob fd p ' cumarbor annoraeftjeamtotadeciduntjgerminare nan(^ denuoincipitMaxime purgatione myrtum &: olea egere Androaon autor eft,Etenim quo paudora reli^^ queris.melius germinat^firudum^ copiofius prxftatjUite excepta Jn hac enim plu ra relinquere ad germinatione, ^ ad frudificatione/atius eft , Ad fumma,&: h^c, dC reliqua omnis cultura^pro natura cuiufcp propria impendenda eft. Fimo quo^ acerrimo,&:rigaaonecopiofiffijna,ut6:purgatione,olea5myrtij,punicam9egere^ Androtion inQLNec enim medulla eas haberejnec ullo morbo fub terra infeftanV Sed cii arbor uetufta eft^ramos dedderej&: o-uncii deinde colere^tan^ denuo fatii oportere^Sunt qui diuturniffima bC ualidifEma myrtumj^: olea effe aflSrmat.Hasc fgitur prxfcrutari quifpia diligentius uelit : &: fi no omnia>tamen quod de meduHa 4® putatur«Fimusautenecpariter omnibuSjnecidem omnibus couenit^AIiaenanc^ ^criore uelle uidentur^aliaeminus aaem^alia? penitus leue* Acerrimus hominis eft, ut bC Chartodras^omnium oprimii eum efTe afleueratSecundij fuillum^Tertiu ca prarilQuartuouium^Quintu boum* Sextu iumetoru* Stipularius diuerfuSjdiuer fo^ modo addit^Quida enim illo debilior, quida efficacior eft^Omnibus foflionem t>rodef!e exiflimant, ficut etiafarculationem minoribus,MeIius enim ita coalefcere aiunt.PuIufs quoi^^iitnonulla ae/catutreant^jfacere uidetur^ ut uua:quaobrem inferiusfaepe excitanttNonulIi &:ficos fuiFodiuntjUbi puluere opus fi't.Megarefes tm peponibusjcucumeribusjar^ cucurbitis^cii uenti anniuerfarf) perfllat^puluere - ^^ farculo

PLANTARVM hlB. M a^'

fafaifoexdtat5at^itaduldores5molIiores^reddutabr(^rigattbne.Hocigiti^ cefTum indubie habet. Sed uite puluere colpargere.aut ullo pado tangere^cu uua nigrefcere incipit,haud qua^ oportere exiftimat ♦ Sed (i un^ ita agenda iit, cum ni gra omnino reddetur,agendu cenfent. Alrj necg tunc oportere aiiit.nifi qaoad run ;^nduiit.Dehisergoambigitur.Siquidautefru(ftunonfert/edfetotiiingermina uerrit,partecaudidsinfimamfdndut5at(^lapideinterponut,utcun(5diiiedu,ita^ fi:u<Sificare pofTe afleueratPari modo dC fi quam radids parte fecueriSjfirudu aea^ tum iri.Quamobrem radices uiuum fummas^quum farmeris luxuriat5eue!lunt.Fj corum non folum radices amputat. uerumetia obducfio dnere obftruut5&: paffim 10 caudicem fdndunt^itac^ fi-udu copiofius dari affirmant. Amygdalae uel palo ferreo mfixo,cum penetratu fit^ahu quernu foramini fedo adigut, terra^ occultanquod punire nonnulli uocitat,perinde ac fi arbor imuria lafciuiretHoc ide dCin piro fieri folet. Amygdalam. uel ex amara dulce effid uolu t, (i quis caudice drcunfoiTojpr^^ terforato95mefuradodrantali;undic5lachrymaeffluenteinidedefluerefinat.Sed hoc tam ad fi:u(fiificandum,$ ad bene firudificandi! conferre creditii eft.

(^£frudmmittdntantequdmpercoqMnt,Decapnficatione*Decondidonefi^^^ Deculicihmficarijs.BeremedioadcuUces. Caput IX

I RucSum aute anteqp coquat, amittere poflunt^amygdalajmllus^pimi I ca^pirus^Omniu maxime ficus,2<: palma^qbus uei auxiliu magnoperc ,1 qu^it, unde &: caprificario coperta habeiurtna ex pomis annexis cu^ ^^^J lices egredietes corrodunt^^: peruia reddut ficuu cacumina.Regiones quo(5adia(fiurafru(fluudifferut:quippecuinItaliaia(fturafierinegent:quaobrem caprificadi ufus terra illius incolis nulius penitus eflNec in aquilonis, 8C macrofis !odsiddefiderat,utinPhalicoMegarefisagri;&:parribusqu!bufdaagriCorinthij. Flatuu quocp coditio pari ratione referre uidet. Aquilonfjs enim pocius qp auftrali^ bus fi-u(flus deddut : dC fi aebriores^uehemeriores^ fuere^maior iactura fequatur neceffe efl Jte natura ipfaru arboru refert. Praecoques enim amittu t/erotin^ haud qua$amitriit3Utlaconica,&:alia£qua2da:quamobremeascaprificareminimeaflb;f

30 lent^H^cigit Iocis,generibus,ccelic^ ratione difaimcn recipiut , Gulices uero fica* rij,pomis caprifid egrediutur, ut di^Su eft.Sed ex putrefceribus eorunde grams gi^ gnutur,cuiusindiduafFeriit,quodpoft$euolaueri3t,granaficubusnullapenitus infunt.EuoIatmagnaexparte,pede,autpennarelinquetesmpomo,bituelaltenj culicu genusjcetin^ uocaiii,quod ociofe uiuitjCjueadmodu fiid inter apes,6«: quos ex altero genere fua poma ingrefTos adfpexerit, prorinus necat;id uero fuis mont operculis-Laudant caprifidpotiifimu nigr^^ex lods ortae faxofis:ob rarione^quod permuItaiftxgranacotineantNofcitquaeapteculicibusemerferint^quodriibr^ ec uerficoIores,&: robuft^ conftant^coatra^quae minus apte,alb2,imbedUes^ cer nvmt . Apponutur ficis^qu^ kmcct eam opera defiderat^cum pluerittubi uero plu

4.0 rimusfitpuluis,il3ipIurim^,uaIidiflrim^9caprificusexeunt*Quina:poIiuculices gignit,dicopiofefru(fHfi'catEtulmisfoliculisgenusquoddabeftiolaruinn^ti^^ quodcnipesappelIat:quicuminficisgignutur,fi'cariosiUosaiKcesdeuomt.Hm^^^

remedium caaos ftatuut alligadostin eos enim uertere Me culices mquiut, led has

quideauxiliaiftiufmodicopertahabaunPalmisautemafcuIarijcoitureie^^

enimS^perdurare,a:maturefcerefi-u(5hispoteft.Caprificarioneobiimilitudinem

dum fccmin^ decuriut Jila fic eo afperfu afficit,ut fuos fi-u^flus nullo pacto amittat, fedci!(fioscoferuet.Vndefit,utbiferioadiumetomasefrefo2minaeuaIeat.Fru(ftife ram enim focmina uocat.Sed alterii ueluri coitus^alterij rarione alia coringit.

c 3

^ THEOPHRASTI DE HISTORIA

PLANTARVKL LIBER TERTIVS. De^tu^hteMmdrhorm^ Caput I

f V o N I A M de urbanis arboribus didii efi: fupenbri uolummet f nunc de fylueftribus fimiliratione indicaredebemus:feuali* \ quididecum urbaniSjdiuerfumuehabeat/euintotufuigene I ris exiftat^Ergo generationes earu fimplices quaeda effe intcWi^ |l guntur^omnes enim feminejUel radice proueniut:quod ita fit, I no quia uel aliter fleri nequeat/ed forfitan^quod ferere quicqp lo I ncmo conettNanq^ enafdpotuillent/i locu idoneujcultum^ congruum adipifcereturrquemadmodij illaCjqux lucos^aquas^ defiderat^ceu pla^ tanus/alix^populusjulmus* Hxcem omnia dC fimilia, fata germinat^S^celerrime, pulchcmme^ ex auulfione ♦ Quae etia fi quis pra^grande, eamc^ cu arbore fctxx^ quante trinftulitjperdurare optime poteit Harij maior fane pars defixa qiioc^ feri nunqp recufat,ut populus tam albajq^ nigra ♦ Igitur earum no folu lemine,radice^ generatione,uerumetiahancafiignareuaIemus*ReIiquariiautcfupradid^notan tur,praeterqp earum quac femine tantij prouemut^ut abieus^pini, picca?* Quae uero femenjfi-udummferatj tam ex radice^qp ex ijs ipfis prodire nimiru pofTunt^Nan^ cas quae fteriles eUe arbitratur^generare quida affirmat, ut ulmii, falicem: argumen 20 tum^ capiunt,non folii quod plera(^ procul radicibus fuis erumpat,uerumetia in contemplatu eoru,quac interdii euenifle notantur : ut in Phineo Arcadia?,cii aqua quaempIanoobfirufisfaudbusextumuit,demuerupifIet, ubiprope a locoinuns dato falices fteterant,hic anno fecundo,foIo reficcato falices iterum furrexifle afRr:= inant:ubianteuImi,iterumuImos:6<: ubi pinaftra, d^abietes^ sbidempinaftrajatc^ abietes:quafi ifta? quoc^ illas a^mularentur.

J^cfdke qu(tfrugiftra dicitur,deqi pUtatio qu£ m tripode eueniffe narnttur.ltem aerem rerm ommmfmnahihereimmm^mndiitionemfemcnafferre. Cap. U

j Aeterumfaliceceleriter frudumante^inplenijaafreturjpercoqua 50 turc^,dimittere afleuerant : quamobrem Homeru haud improbe ftu I giperda hanc appellafle inquiunt,De ulmo uel illud indiciij arter unt: I cuin enim flaubus delatij femen in loca proxima fuerit,nafd arborem i aiuntJtac^ fimileinhis euenire percipitur, atc^infuffruticumj&^her barum nonullis* Quamuis enim femen nullum confpedu habeat/ed alia uelut la nugihe,aliae flore,ut thymum,tamen ex his germen emittut Jam platanus quidem maiufeftum femen produdt, eoq^ gignitur, quod tam alfjs qp illo pra^dpue indicio confiat:etenimintripodeameo,pIatanusaIiquandoprouenifrenarratur.Hasigi^ tur generaiiones fylueftrium ftatuendu, atc^ etia fpontaneas illas,quas uel naturse interpretes reddunt. Anaxagoras enim aerem femina omrnu habere,quibus cum 4.0 aqua ima delaris omnia gigni affeuerauit * Diogenes ex aqua putrefcentejmiftu^ ram^ quanda cum terra capeflente,plantas nafci exiftimat^CIeodemus ex eifdem quidem atc^ animalia ,plantas quoc^ coftare putauit * Sed quanto e turbidioribus, algentioribus^tanto amplius animaliu priuari conftantia dC natura ♦ Qiiin 6^ alij quidam de generatione referunt:fed ha?c a fenfu quodammodo remota effe uiden tur^Quaedam uero confefIe,confpecfie^ annotantur,ut cum amnis exundauerit, autriuodigreflus,aut tota undaefFufus , ut Neffus in Abderenfiagro alueum fae^ penumeromutacS^fimuI utmutauerit tantii fyluaelods cogenerat, utintra trien^ nium opaca undic^ reddat : rurfus cii imbres crebriores diutius occupauerint^nam his quo^ generatfoncs plantarum fieri folet. Ergo ammijm inundatiOjfeminajfru

cftus^

PLANTARVM LtB* III JI

duscB afFcrre iMctwCydC aquaedudus, herbacearum femfna praebere credatur.Im bresautem cum hocidem fadat3&:(femuiaenim fecum pierac^ deferut)tum etiam putredinem quadam aquae, terrae^ committijcnam dC ipfa terrae xgypxm miftura niateriam quanda gignere uidetur^ Nonnufq^,modd fubegeris^mouerisq^ folum, femiliaria protinus terrac illius emergant, ut in Creta infuia cupreiB* Fit certe 3^ ia jninoribus fimile ; iimul enim quaecunc^ fuerint mota, herba exit, Infemimadefeis (fiisaute fegetibuis/i fubnouetur^tribulum emergere aiunt» Igitur hae quidem mu* tationem confequuntur telluris/iue feminibus praeiacennbus,fiue etiam ipfa terra modo quodaafFeda^praeparata^adgignendilQuodhaudabfurdeforfitancredi 10 poteft^humoribus fimul interclufis^quorijuismagnaefiulibiauteuelexpluuijs, peculiarem frequentiafylua^ exortam prodidere, utin Cyrenafedoquodapiceo, aafTo^ humore. Ita enim proxima fylua furrexit, nun^ antea uifa . Laferpitium quo^ quod fuperiori tempore deerat^caufa quadam dufinodi extitiire tradat*Mo di igitur generationum huiufmodijtales adnorantun

fiimtfDecedrOiOrterehintho* Caput. III

I Vxque autem aut firtigifera, aUtfieriliaintelli^tur necefleefl^&raut perpetuo uirentia^aut folia deperdenoajSi: aut florentia,aut flore ca^ I retia:quippe cum in omnibus, tam urbams quim fyluefbibuSjpublfcs gg^jjj^a^^J cequ^damifl^ diuifioneshabeatur:priuateautem ferafirudificaao ^^^^S at(^ corroboratio . Item copiofa firudificaao, prima fpedes fyluefbiu: nancp ferius firudus fuos perfiduntjatc^ in totum fiorefcut^germinantc^ fere fenv: per ferius^natura^ ualidiora fentiatur,^: plus firudus pracmonftrant, minus uero maturattNi forte id bC reliqua omnia facere foleant, quaec^ comune genus fortiua iur,ut oleafler^pirafter^^minus quam oIea,6<: pirus.Sic enim omma^praeterquam {i quid inuentu rarum proueniat, ut in cornis bC forbis ; hora enim fylueftria urba^ nis maturiora/uauiora^ tradat : ^ fi quid aliud cultura non paritur/eu arbor/eu exminoribusaIiquid,utIaferpitium,capparis,&:inIeguminumgenerelupinum, }o quxquideuelnatura efTe fyluefhriadixeris^QuodenimmitigarirecufatsUteaam inter animalia efi^id natura fylueflre iudicandum appareat^quan^ Hippon fyluejf flre,urbanum^ effe unumquod<^putat;&cultuquideurbanum,incukureddi fyIueftre:quodpartimrede,paramnon rede putat.Etenimquodc^negledum degenerat, immitefdtcR , Sed haud quodcp cultum meliusredditur^ut retulimus* Quapropter difcernendum diligentius, bC quaedam fyluefbria^quxdam urbana 6i cendum:ut animalium, qux non nifi cum hominibus uiuunt^quae^ manfuefccre poffinLSedhoc nil forfitandifFert^utrotandemmodoproponatur.Omneautem tmmitefcens,tum fi-udu deterius, tum ipfum breuius, bC foIijs,&:ramis,a: cortid^ bus,&:totaformaefFidtur:quippefpifIiora,contoraora,duriora9,tamipfafienfo

4.0 lent,quam uniuerfa natura,utpote cum tjs potiffimii urbanorum,at(^ fylueitnum difaimen intelligatur.Quamobrem quaecunc^ ex manfuefcentibus dufmodi con ftent,hxc fylueftrianuncupatur, ceupinus, a:cupreflrus, autmtota,autmaicuIa: quinetia nuxiuglans,atcp caftanea ♦ Item eo quod &igotis cupida, montana^ po^ ausfint.Etenimidquoc^adarborem,a:fummatimpIatarumimmanfuemdinem afrumioportet,feuperfe,feuetiaperacddens.VerumfyIueftriumdeterminano, fiue huncin modum,fiueaIiteracdpidebeat,niIadrempraefentem fortaflisrefe:^ rat , lllud aute uerum,ut nota, abfolute^ fubfignemus, fylueftria montana potius efTe^pIura^ eorum lods eiufmodi magisuigere,nifiquis aquas concupifcentia, fecus^fluuiosdegenta,&:inlucosafrurgerefolitaacdpiat*H*cenim a:fimila campeftribuspotiusconumerantur* C*eterummonti1ausqiudemmagnis,ut Par*^

c 4-

p, theophrasti DE HISrORIA

nafo, Cyllcne, OlympOjPericOjMyfio^, dC fi unqp focus alius huiufcemodf, nafa omnia certaefl,faIicetranone uarietatis locorum.Habet enim ftagnantia^madetia, ficca^craf^/axofa^prata^jmedia omnia pene tellurisdifcrimina» Ad hxc alia con= caua at<^ traquilla,alia fublimia dC uentis expofitajita ut permulta3&: uaria gignere poflintrqu^^ planis proueniijt, iOi quocf praeftare ualeatrnil tamen abfurdu fi quj cx motibus no aeque omnia ferat/ed propria quada fylua^aut in totii^aut ex maio:: re parte fcateant:ut in Creta infula circa agru Idacum^cuprefTus enim ibi exuberat: 6<:inCilicia,Syria9cedrus,nonnuf^Syri^terebintbus. Fitenimproprietasexlo corumdifcrHnine/ed propriiiiam in uniuerfum pene expofuimus^

C^£arhoresnonifmoHhmn4<^atunqu£^iperpetubuire4nU Cap, IIII lo

g Ontibus aiit propria^quae nafciin planis nequeilt^Macedonix abies,

ipinaftriijpiceajaquifoliaytiliajcaprinusjbuxusjportulacajtaxusjiunis:

I perus^terebinthuSjCaprificus, philycajapharca^nuxiuglasj caftanea,

I fIex»Q«a£ uel in plana defcendiitj tamariXjUlmuSjpopuluSjfaliXjCorS

inusjalnus^roburjlacarajpirus^pomusjofiryajcelaftrus^fraxinusjpa^

fiurus/pina acuta^acer^quam in mote capriniijUel in plano gallica uocat. Quanq^ alij aliter diftinguiit>6<: genus diuerfum aceriSjSt: caprini faciuntOmnia uero^quae comunia motibusjplanis^ habenturjampliorajUifu^ pulchriora in planis proue^s niuntjfed ufli meliorajtam materie ^ frudu in motibus : pirisjmalis^ exceptis^has nanc^ planispraeftatiores no folii firuclu, uerii Si^materieinfpedatunquippe cum 20 motibus breueSjnodofse/pinofae^ afIurgat.Omnes aiit etia in motibus^cii adept^e !oca propria fuerintjS^: pulchriores certe proueniiit^S!: copiofitrs feriit^Sed (ut abfo lute at(^ fimplici a^ ratione) quae aequalibus montiu traclibusemigret, primatum obtinet:ex reliquis uero^qu^infimisjcauis^, pra^ftatiores : omniii deterrim^jquae cacuminejnifi quid fua natura frigus adamet* Sed hae quoc^ fitu inter fe diffimili di:: ftancqua de re poftea dicendii.N unc fingula fecundu praedicflas difFeretias diuideis mus*ErgointerfyIuefh*iaperpetu6 uirent, qu^ primp uolumineretulimusjabfes, pinaftru, picea agreftis, buxus, portulaca, taxuSjiuniperuSjterebfnthus^aquifolia, apharcajIauruSjfuberjqueraiSjCelaftruSjfpina acuta^ilex^tamarix, Relfqua cmnia folia amittiit^praeterqp fi quid aliq loco fugfluatjqueadmodii dequercu, & platano, 30 quae in Creta eft^indicauimuSjaut fi gs omo locus alimeto exuberetPrucftii reliqua quide omnia feriit:de falice uero^Ss: populo^ dC uImo(ut diximus)uaria kmma. eft* Biferentix^utedelocisproueniuntitamdeperficaQrpdm* Caput V

j Vidam S^popuIiifoIafterileputantjUt Arcades:cseteras auteomnes, I qusemotibusproueniutjfrudtiiparere^AtueroinCreta^&fpopulini I gr^compIuresfru(fi;ifi'cat.Vnaapud adytii fpeliicaeldeae^quamune 1 ra deo dicata conferuatur:altera parua ab ea proxima ftat : dC ulterius 1 duodecim plurimu ftadia ad fonte quedam Sauri dic^tii, plerxc^ fimt, dC in monte proximo ab fdajCui Cedrio nomen:necnon dC drca Tirefiam* In mon ribus alff ulmum tantu ex his fi-ud!iferam aiunt, ut Macedones ♦ Dikrimen aute ad 40 fceciiditatem^fterilitatem^ fummii, uel locorii natura facere poteft,ceu in perfica, palmisq^ patefdt, Perfica enim in Aegypto, 8C lods proximis frudificatjquanq^ in Rhodo ufc^ flore dataxat dcvLcnit ♦ Palma apud Babylone frucfiii mirii in modum Iargit:in Gracda uero ne frucflii quidematurat, apudq^ nonullos nec frucSii ullum ofteditSimilimodo etia aha plerac^ huiufmodipercipiiitur:na dC inter minora her^ barum,acreliquacflirpishumilis,quacdam in eademconterminatellurefirucfiifera, quaedafterilia gignuntur,queadmodii centauriii in Elio agro fcccundii:quod mon tuofis aeditur , infcecundum : quod planis, flfofculo tantii gaudens:quod concauis, ne floret quide^nifi improbe» Itac^ 8^ reIiquorii,qu^ unigena coftent, unam^ ap^

pellationem

pcHatJonemfoltiatur^almdfoEcundij^aliiidefl^ damfoj^»fcra,quaedafterilis3&:alniisueroiimiliter,ambaetamenfloref^ ,

Dfg^Hrf. caput VI

B Ere aute omnes^quas inter unigenas mafculas uocant^fteriles magna I uidebutur ex partejearumq^ alias abude florere^alias paru^alias nuUo I pacflo florere affirmat^Contra inter aliasjmares tanra firudificarepuf

I tatur^uerum e floribus arbores generari^ iicut ex earfj fiructibusjqux

II firudum parere poflint, atc^ ipiilum adeo exortu iacfiitari interdum ucrinc^jUt nifi fadia femitajnullus traiitus fit^Quin dC de flor&us quarunda fcntm {ia uaria efijUtretuIimusrquida enim robur^Sii^nuceauellanamjSi: caiianea florere exifiimatjitem pinu Si: piceam;alij nulla earuni^fed uillum nudSj&^muicu roboris,^ S^nucamentum piceae proportione groflis prxciduis reipodere exifiimat» At Ma^ cedonia^ incolac ne illas quide florere arbitraturjiuniperum, iciifima agreflem^aceis remmonnuUi binasiuniperos efle dicat,^*: altera florere quidem^fed frudum non ferre:altera np florere, fed protinus frudu oflenderejUt ficos^poma praeddua^Ita^ pene fieri, ut ibla hxc arbor firudu in biennia habeat ♦ de his igitur amplius cogitaa dum ♦ Germinatio uero alijs fimul, atc^ urbanistalijs mox^alrjs u tardiuSjOmnibus

ao certo tepore uerno:fed firuGiuii diuerfitas numerofior efl^quod uel antea diximus» Non emm maturitates pro germinationii ratione fequuntur, fed plurimu interefi: nam 8C earujquae ferius firudificat, quas normuUi anno reddere uoliitjUt iumper^ . m ilicis^germinationes inVere proueniunt* Vmgenae aute ipfx pro locoru natura, praepoftero inter fedifaepant»Etem'm quae paludibus afkntjprimae germinant^ut Macedones uolutriecund^^quas planis^nouiffimacjquae motibus Jpiarum aute fin gularumarboru^aliae cumurbanisgerminareindpiut utpotulaca^apharca^pirust, ppft urbanapaulojalias ante fauoniu5& ftatim poft afflatus feuonij* Ante fauoni5 cornuSjta mas^qp fcemina:poft fauoniii, laurus, aInus:pauIo ante ^quinodiujtilia, caprinus/agusjficus * Quin dC nux iuglans^quercus^fambucus mature germinat>-

jo at^ eaa magis quae fteriles, lucofk^ funtjpopulus^ulmus^falix^paulo ab his ierius platanus^Reliquae ineijte VerejUt caprificuSjphilyca, fpina acutajpaliurus^terebin thuSjnux iuglanSjCaftanea^Serotino germine malus eft, tardifSmo fere omniii fu^" ber5aria,quadratoria3thuia3taxus*germinaaonesitafehabet.FIorijprouetus(utita !oquar)pro ratione germinationis fequutur:differijt tamenjmulto^ magis fioidus confedio uariattquippe cornus fere circa aeftiua folfiitia reddit^praecox fdlicet:nam ferotiha^quam quida fcemina dicunt, poft ipfum autumnu firudificatjhuic fi-udus inguftabilis:Iignii infirmujfungofiimc^^tanta eft inter ambas differeria^cu marifir^ miflimu fitTerebinthus circa tritid meflem^aut paulo feriusieme reddit : fi-axinus . atc^ acer^aeftate^alnusjnux iuglans, pirorumf^ genus quodda^autumno^robur dC

4J5 caftanea ferius^nam circa Vergiliarii occafum:eode modo &:philyca, S^ileXj&rpa liurus,^ fpina acuta,poft occafum Vergiliarii Aria hyemis im'tio;maIus primis jfri^ goribus:pirus ferotina eft^quippe quae hyeme fuaperfidtpoma:potuIaca5&: aphar cafi-uduprimiijcum uua dulcefdt , maturant: pofteriorejcum floret:bis enim Bsz fi*udiferae hyeme ineunte uidentun Abies 8C taxus,pauld anteiblfiitiij florentEft abietis flos crocicolore, alias^ pulchenfindiipoft Vergiliarum occafum dimittut» Pinafter^&T picea paulo germinarione prafueniutjdiebus ialicet drdter quindedm ■pbft uergi1ias:iftae quoc^ rarione uidelicet reddutjfed hae medioaius,Omnium au^ temtardiflime iuniperusjcelaftrus^ilex^ ftiosfiudus perfidunt* luniperusenan anniculumhabere uideturjquippe cumnouus anni exadi frudij Qccupet;ut^ alt

j^ THEOPHRASTI DE H I S T O HI A

quiuolimt^cc maoB^ariroIetjquapropter deceipitur, SiTaliquantDf tempotisrefcf

uatunQuod fi in arbore relmquaturjmarcefdtllicem quo^ femen anno pc^ce*^

re Arcades aiunt : iimul enim frucflum antecedentem maturatjSt: nouum demons

ftrat : quamobrem in his euenit^ut aflidue frudum habeant ♦ Celaftrus qUoque ob

\itu-M^'^ *^ hyemem irudij amittere proditur, feronna admodumjd!: tilia5& buxus» Frudunt

inguftabilem cundis animalibus tiliajComus focmina buxus^ gignunt ♦ (^uin ^

cdera^iuniperus^pinus^potulaca ferottnaehabentunAt uero (ut Arcades uolunt)

6: in Hs^ omnibus fere feriores quadratoriajthuia^taxus ♦ Fruduum iadurae ma

turitatescp fylueftrium arborum tales difFerentias fortiutur, non folum ii adurba:s

nas fpedantur,uerimietiam ii inter fe ipfas coferuntur ♦ Euenit autem,ut cum pris i^

mum inceperint, reliquagerminarionem continuent: pinus uerOjabies^robur^^

intermittatjter^ nirgeant, temaq|germina»dant: ideo ^ terfquamofxdicutur:

omnis enim arbor cum germinat fquamas corricum fpargit * Fit germinatio prima

fiarim menie Februario ineunte:quanquam in Ida monte diemaxime XV menfis

ciufdem ♦Tum drciter xxi^x^ intermims diebus , aut paulo pluribus^iterum ger^:

mihare indpiunt, ab extremo furcuIiVufque proximum germinis antecedentis.Ec

quaedam furfumjquaeda in latera drcumquac^ emittunt, ueluri geniculo fado/ur

culo primigerminis , quo modo fcilicet ^ prima fieri germinario folet : id^ agitur

circaMartiumdefinetem^Huiusgerminationis tempore galla quoc^omnis gigni

tur^tam n^ra, quam candida : nafdtur magna ex parte nodu uniuerfa : in^ diem 20

auda, excepta refinaceaj fi ab aeft u occupetur, inarefdt, augeri^ amplius nequit:

alias enim magnitudine ampliore grandefceret:qua de caufa, earum aliquae no ma

iores fabis euadiit:nigra uero pluribus diebus xiixzx^bL magnitudine mali nonnullx

capeiTunLPoftea diebus drdter quindecim intermiffis, rurfum germina tertio mit

tuntmenfe Aprilijdiebus longe paucioribus quam priusjforte^ id fex,autfeptem

diebus fummum abfoluitur* Sed germinatio fimilis, eodem^ modo efBcitunQuo

cum uentum fit^ non amplius in longitudine/ed in aafiitudinemjincrcmenta uer

timtur;Gmnium itacp arborum germinariones confpicuac/ed abieris, pini^ maxi

mejquoniam genicula in uerfus redos porri^tur^ramijj condiri ex a^quo fpeden

tur* Ad materiam quoc^ caedendam tempusnunc poriflimum intelligiturjpropter 30

amplitudine corticis ♦ Cajteris enim temporibus cortex fadle detrahi neqiutjdetras

do^ nigrefcit materies, afpedu^ deformior redditur : nam ad ufumquidem non

refert^quimmorobuftioreftjfipoft fruduum maturitatemcxdatur.Hsccpradi*

<fiorum frudiuumpropria»

Germkdtmes m dr^uro.QuidamentmiVwlus mUm<e.Qui au^fuciksjO' difficilfs» Beradicihmfylueiirium» Cap. VII

lErminationesautem^quaeadortumarduripoftuernumfierifoIent, omnibus fere communes efle putantur, manifeftiores tamen in urba

nis5at($earumprxdpue,fico,uiti;punic^:deni9ommbus,qu^ube^ .^^ I riuscoalefcunt^&ubitelluspinguis^Iaeta^finobideam^quxfubar^

_^ ; -i' <^urum fieri folet, plurimam in Theflalia, Macedoniaffi fieridicunt.

bimul enim contingit, ut etiam autumnus placidus, longuscR fit , Ital^^cccli quoffi profit mo]Iities.Nam dC in Aegypto ea de caufa/emper fere arbores germinat,aut certeparum temporis intermittunt.Sed germinationes(utdiximus)communes omnium funcintermifliones aute,pr^didorum tanti! efTeintelligutur : proprium uerononnuIIis,&:quodamentuappeIIat/cilicetpr^didiis:habetenim,&:abies,&: pinus,ac robur,ac etia n1ia,nuxiuglans,caftanea,picea» Idrobori antegerminatio^ nan uerm temporisinitiogignitur:fitueIuti folioruconceptusinterantecedetem

obfiru^

PLANTAR7M LIB* ril ^

obftrufion«n,5^fequentcmexortum,medius*Atexproprimteautumni5poft^ folia deddere, peculiariaeius cofeftim gtgnuntur, quafigrauida intumefcat,ut ger minapariat^duret^ per hyememufqueaduenNuciauellan^^poftquamfi-uc^tus aeddit^racematumquiddam^uermisprafgrandisjmagnitudinefingular^pediculo pihgue^emergit : quod nonntilli iulum appellant. Hoc ex minutnlis fquamis iimvi meris ordine nuds pineae conftat, ut fpeciem non abfimilem nud pine^ nouellx, ac uiridi geratrnifi quod oblongius^a: per totum fere pariter craffum tendat^Hye^ me hoc augetur:ineunte Vere dchifdt , dC fquamata illa flauefcunt^a: in longitudi nem uel tripollicarem inaefcuncCum autem Vere folium exidit^iila deddunt36<:: io nuds caliculacea tegmina totidem quot flores fuper pediculum contrada gignun=?

lur^eorumc^finguIisnucesfinguIa^infuntDetiliajaranquicquamaliudamentife rum fi't,cogitandum,Sunt pr^terea quasdam audu faciles^qu^dam diffidles : fad:= Jes,qux,apud aquas affurgunt, ut ulmus, platanus, populus, falix : quanquamde hacnonnuIIiambigunt,utpotedifficiIiaudu:a<: e frudiferis^abies^pinus^robur: omnium fadlima taxus, lacara, faguSjiuniperuSjacerjCaprinuSjOftrya.fraxinuSjaLs nus,picea5potuIaca5Cornus3buxus3pirus*Frudifi'cantprotinus,abies3pirus5picea, eriam fi in quantumlibet magnitudinis creuerint ♦ Audio uero^acgerminaao relt^ quis incerta eft tum modo,tum germine . Sed abieti certa5&: continua^atc^ pr^po^ ftera.Cumenimprimum fdflrumdecaudicefuerit,rurfusde eo alterumfinditur,

20 idc^ affidue faclitatur, poft quenc^ germinatioms fuperuentum:at c^teris ne rami quidem aduerfe conditiinter fe confiant, paudsquibufdam exceptis , Dlud quoq^ differenti^ incrementum communiter omnium pariter urbanarum, atquefylues; ftrium habere uidetur : quaedam enim ex cacumine, dC latere germinant, ut pirus, punica^ficusjmyrtus pars fer me maxima:quaedam non cacumine/ed latere tantu* 6^ ipfum,quod prasfit^propelliturj ficut etiam caudex totus^rami^ prxgrandes au geri confueuerunt.Fithocin nuce iuglande^S*: audlana3&: quibufda alijsjquarum omniumgerminainfoIiumunumfiniutur.Qua de caufarationeoptimanullum germen fuperuenitjquo crefcere poflint, cum defit augendiprindpium.Fnmien:= ns quoc^ incrementum quodammodo fimile:h2c enim protrufu.corporis fui pra^

jo fentis affidue aefcunt, etiam fifolfjs dimintiantur, ut in depaftis fegetibtis patefdt: nec de latere quicquam emittunt^ut legumina aliqua fadunt» Igitur hoc pro germi nationis^fimul^audionisdifterenna capi poteft^Sylueftriauero alta efTeradice quidam negarunt, quod femine omnia proueniant, fed no recte^Nam fieri poteft, ut cum diutius uixerunt, radices procul demittant : nam 5: olerum plura hoc idem fadunt, licet h^c imbecilliora fint, atque indubie iemine terr^ fummifib oriantur* Omnium itacp fyluefhrium alta radice defcendereilex uidetur : abies^pinus^ mo^: dica : thraupalus, dC prunus, dC fpodias, qu2e uelut fylueftris prunus habetur, fu^ perfide uiuaciores:fed h^uelpaucisadh^ent radidbus^thraupalusautemmul^

. tis ♦ Et accidit c^teris , qu^ non in profimdum radicem agunt^pr^dpue^ abietf,

io pinoG^, ut radicitus flatu euertantur» Arcades ita referunt Jdxi abictem altfus, quam robur radice defcendere uolunt, uer um fimplidore, meatu^ recciori: pru^ numq^^nucemcp auellanam, altifliimam radicem habere inquiant : fed auellanam tenuem^atc^ robuftam, prunum ntmieroiam * Ambx tamen diutius muant opus eflie : prunum eriam emori contumacem referunt» Acerem fiiperfide aliquatenus gaudere.Fraxinum numerofioremjdeniam^altamq^ fomti. lumperum quox^^ce^ drumq^^per fumma inniri, SC alnum tenuem agere Jtem fdfTimam : nam ea quoc^ fummotenus^paudsqg radicibus degit ♦ Sorbo radix per fumma cefpitum/ed uali:* da,aafIa,mori9 contumax,muItipIex tamenmodice,Ha£caItarad[ce defcenderc^ luperficie^ gaudere notatur*

jj; ^THEOPHRASTIDEHISTORIA

Qjiid qmbus csiudicepradfo contingdt . Crateret ex w> qmdahicti$ circmagftaHoim uocdni* T>smltipUcitittefruBumeiufdemctrboris.Beulmo,Z7g<MadupUci, Cap. VIII .

Audice prasdfo^rehquae quidem omnes penerecrefcuntjniliradices antea morbo infeftatae fuere : pinus uero^ dC abies radidtus omnino, anno eode inarefcuntjetiam decifo cacumine*Euenitpecu1iarequid^ dam abieti ; cum emm praecifa^uel aliquo pado diminuta a£3atu fue:= ; rit, drca leuem partem fui caudicis(habet enim quadantenus leuem, cnodemjimilem^acetiam aequiparandam nauicul^)mox drcumnafdtur paulo cxcelfitate inferiuSjquod quidam drcumaudlionem, alij circumagnationem appel i^ lantjcolore nigr umjduritia ultra modum ^ex quo crateres Arcades cofidunt^Craf: fitudo talis^qualem arborem efTe cotigerit^quo fdlicet robuftior,uegetiorcp,ueI ple nior^eo aafsior , Illud quoq^ peculiare hac eade in re abieti acddit : cum enim ramis omnibusablatis^cacumen dedderiSjmoxemoriturrcum uero inferioraproxfma leui illi partipr^cideris, quod reitat3uiuit,&: agnatio, quam modo dixijdrcS id fieri aiToIet.-fcilicet quia uegetius,ac uiridius eft* Si quidem elatere^nunq? recre(cit,nec^ ab fmis plantigera abies furgit ♦ Sedenim proprium id abietis eft« Ferunt reliqux fu^ generis fi-udum, dC quae annuatim renafcuntur, illa folium^florem^germen^nons null^ etia mufcum^aut dauiculam ♦ Quibufda datum a natura eft,ut plura produ^ cant Vlmus emm uuas afFert, SC folliculos quofdam ♦ Ficus groflbs praedduos, SC 20 caprificos/i quae inter ficos caprificare confueuerCjni fbrte pro genere fruduii hxc cepiile oporteat ♦ Nux auellana iulum callo compadilijllex granu puniceumjLau rus uuamjS^ firudiferaiquanquam non omnis, kd genus quoddam:uerum ftenlis copiofius^quam mafculam nonnulli appellant* Pinus nucamentum pracciduum, Robur omnium copiofidimejpraeter frudumjalia giginit^Nam gallam paruulam, atc^ alteram refinofam, dC nigram : quin dC aliud fpecie ueluri morum,fed dur um, & firadu admodum diffidfeiid tamen rarum* Ad haec aliud^eiiigiem colis repr^fen tans* Cum uero perfidturjdurum quid parte emicante, dC perforatom, dC tauri ca^ put quodammodo aemulans profert , quod praeruptum, nuclei ole^ fpeciem intus oftenditvFert dC quod quida pilum appellat ♦ Id pilula eft, comam gerens lanaceam, p mollem^nucleo duriorjquain lucernarum lumimbus utuntur^fiagrat etenim pro^ bCjUtgalla nigra. Fert dC alteram comigeram pilulam, casterum quidem inutilem, uerno autem tempore,fucco melligeno inficientem tum tadu,tum guftatu:in^ ra morum alispilulam aliam gignit fine pediculo, concauoq^ fefTilem, peculfarem cer te^uerficolorem^^Nam eminentes quofdam umbilicos candicantes,uel pafsim ua riantes nigris maculis habentPartem media grani tindura infedam,fplendidamq5 oftendit,aperta,nigra,8(r putricans cernitur. Lapillum quoc^ puniceum magna ex partegignir,quan^ raroJtem aliam eo rariorem pilulam e folijs conuoIutam,com preflam,atque obIongam,Super folijs uero tergo adhaerentem pilulam fert candi^ dam,aquofam,dum tenera eftrhxc etiam mufcas interdu intus conrinet,ueniens^ 4.0 ad inaemetum fuftum,in modum leixis paruul^ gall^ indurefcit, Robur tot,prae^ ter firudum produdt*

lungi e rohore^mfcum^humor meUem, Mas z^foemina m arhorihus. De fago* De rohoris gene rihus*Differentiieinglandihm.Decerro.DegaUis. Cap. IX

Vngos enfm omitto,qui e radidbus,6<: iuxta radices erumpimt : com munes enim eos cum cxteris habet arboribus^Qiiinetiam uifcum ta^s ceo, quippe cn in alfjs quoc^ prouemat, fed nihilominus (ut didu eft) ferax haec arbos habetur plurimarij ♦ Sin aute, autore Hefiodo,meIIa, apes^ ferat^magis quoc^ iKud confirmatur* Ergo nafdtur uel hic mei

leus

P L A N T A R V M L I B* III f^

feushumor coclo cadensjnecalffsmagisinfidens frondibus^Qutn 8(rcrematirobo ris nitrorum dnerem efle afFirmanchaec roboris propria* Arborum uniueriara, ut didum eft^quo ad genera i?gillatim accipi poilmt, plures fane difTerentie intelliggtf tur:publica tamenjqua fccmina^mas^ difiinguuntunquorum alterum frudiferij, alterum fterile in alijs.efi : ubi uero ambo firudifera, fr udij meliorem fccmina prae^ ftatjnifi forte mares eas libeat uodtari:funt enim qui ita uocanc^Proxima huic dMs^ rentia^qua urbana a fyluefiri difcernitur. Aliae uero per fpedes unigeneru ipibrum redduntur^de quibus nunc indicare debemusrproprias quo9 formas fimul perfe^ quendo illarum^quae minus confpedae^notaeq^ habentur.Roboris genera^id enim

lO potiflimo diuidunt,&:quidam obiterjaliud urbanumjaliudfyluefireappelianuno dulcedine frudus difiinguendo:namduIdfCmus fago, quam redduntfylueftrem; kd quoniam cultis magis proueniat , lignum^ leuius habeat : fegus autem fcabra^ montuofis^ nafcens^Ergo generajalfj quaternajalfj quina aflignant^Caeterii non^* nulla nomine difcrepant:ut eam,quae glandem dulditimam fert^alij quercum, alf^ placidam uocant*Quod idem eriam in c^teris faciunt ♦ At ut Idaeidiuidere confue^ uere^genera haec roboris habentunpladda^cerrus^latifolia/agus^falficortexjquam alij redicorticem uocantjOmnia frudifera:fed duldflima glans fago, uti retulimus: fecunda pladdx , tertia larifoli^ ^ qaarta falficorrici, ultima bC amariflima cerro: ^cd non fingulis cuiufc^ generis dulcis, fed etiam amara nonnullis, ut in genere fagi ui^

jo derelicet^Diflant eriam magmtudinejfigurajColore^ glandiunxPeculiare hgo^BC falficortici.quod ambae in genere dido uirili^glandes parte pofbrema utrinc^ lapide fcunt:ali|s in putamine^alijs in carne ipfa:ideo^ detradislapiliiSjConcaua perinde, at^ in animalibus relinquuntur ♦ Folio quoc^jCaudice^materie, totacg fpede diftat; nancg pladda non erecfta , nec leuisjnec excelfa efi : quippe quae corpore in orbem comofo5Contorto,finuofo^fIet,utnodofa,aIofa^afIurgat.MateriesrobufIa,uerii infirmiorjquam fago: haec emm robufIifIimajputredini<^ nulli obnoxia eftifed nec ipfa erecfla,quan^ minustorta quam quercus*Caudice uero aafHflimo confiai,u£ tota quoque breuisfpedes reddatur ♦ Nam dus eriam corpus in orbem comofum, minime^ erecSum efiCerrus recSiflima, excelfifHma, leuiflima StCmaterieper lon

30 gitudine robufiifCma, nunqp in cultis, autrarenter nafcens* Latifblia fecunda tum reditudine,tum excelfitate, at ad aedifidorii ufus poft falficorricem deterrima . Ad aemandum quo(^,carbonem^ faaundum uitijs obnoxia, ficut8<: falficortex; quin bC maxime,poft illam tamen putrefdt^Salficortex enim aafTo quidem caucii^: ce^fed fungdfo 6c cauato:fi aafTus fit, magnaex pane cemitur : quapropter 2^Mi^ cijs minus haec utilis habetur Jtem breui putrefdt,quod ex natura eius arboris acd^ dit:qua de caufa concaua bC inanis reddit* Sunt qui bC corde hanc fblam carere uo^ lunt,8(: fulmine folam iaci, quamuis non altitudine excellat ♦ Aeolum quidam ncc ad faaificia lignis dus utuntur*Haec pro materie uniuerfkfpedeimodo McrimiDz intelligirtunGallas fingula ferunt genera, fed quercus tantum ad coria utflis,cenr4

40 latifoliae, uifu quidem haud abfimilis quernae , nifi quod leuior , (td ad xan nullam urilisifert bC alteram,nigram>qua lanae infidimtur.Quod autem penem quida ap* pellant branchijs fimile cerrus fola produdt,canum, mucofimii^ cubitali longitu^ dine pendens , ceu uillus lintei prolixus : nafonir id e corrice, noae furculo, unde glans:nec e gemma , feda laterefupemorum nodomm ♦ At uero falficortex id nk gticans^pufillum^gignit^Idaahuncinmodum difhnguere folent^

rmgmTiibm.I>epiceayitbiete:,taxoy0^a,HU<t:de^floreiO'

THEOPHR^STI D-E HISTORIA

^.„^,^^ Acedones quatema generafedimttVeriquercunijquae glatidemdul

((^^il! cem produdt^aefculum^que amaram:fagum,que rotundam:cerrum^

"^"wQ m quam alif fterilem dicunt : alij fr udu uitiatum adeo ferre, ut eum znU

^- '^"^ 'lj malium nullum mandere poffit^praeterqp fues:&: hos^cum aliam nul?:

I lam habent: magna^ ex parte caput tentari . Materies quoc^ impro^

bz^dC laborata qutdemjOmnino inutilis:rumpitur enim, dC cadit : rudis autem me^ liorjob id fic ea otuntur* Improbaetiam ad cremandum , dC ad carbonem fadendu; quippe cum carbo dus omnino inutilis,quod tranfiliat fdntillet^jpraeterqp in aera^ rijs ofFidnis^His enim utilior caeteris hic habetur.Quod enim flatu definente prori:^ nus extinguatur,paucus abfumi poteft^Salficorticis materies ad axes^fimiliacj^ tan^ xo tum commoda ekroboris genera haec affignant* Sed caeterarum paudora fane ad^ notant: partema fere plurimam m^e^ac fcemina difcernunt^ut indicauimus:pr$# terquam in paucis , inter quae dC pinus habita eft * Pinorum enim aliam urbanam, aliam fylueftrem a{fignant*Sylueliris binum ftatuunt genus,quorum alterum ide^^ am^alterum maririmam uocant^Harum redior^celfiorjmaterie^ aaffior idasa: fos; Uo tenuiorijimbecillioric^ maririma^S^ cortice leuiori^utili^ ad coria:quod alteri mi nus. Nux markimaerotunda, breuicp dehifcens : idae^ oblongiorjUiridis^minus^ hifcens^tanqua fylueftrior . Lignum maritimae ualidius^nam eas quoque terreno^ rum differentias fumi par eft: haud enim incognitaefunt ufus caufa : idaea ramoiior craffibr^ ftat , ut retulimus» Ad hxc picem ipia omnino copiofius praebet, Pix ni^ 20 grior^duldorjtenuior^odoratu^ gratior fentitur^dum auda eft : decocla uero de^ terior euaditjquoniam multum habeat ferum^Sed qu^ iiii nominibus proprrjs di^ ftinguiitjalij mare/cemina^ diuidere foIentMacedones uero etiam g,enus quod? dam pini fterilem dicunt^S^ marem breuiorem/olio^ dixriorem:fceminam proce^^ riorem/oltfs pinguem^mollem^prodiuiorem^. Mari lignum circuncinda medul ia durum, dC operi fabrili uerfuale : fccminae tradatu omnino facile atque mollius*., Quod quidem omnium fere mariumjfceminarumq^ publica difFerentia ell, ut cx^. fores materiac afleuerant^Quippe omnis mas fecuribreuior3& contorrior, operi^ difficilior eft^colore^ nigrior : foemina procerior atque facilior.Nam dC quod dcgi^ dem appellant, pinus foemina gigntt» Id autem eft cor eius* Ratio, quod minus pi^; yk nofa^minusq^ tedam ingerenSjSx^ leuiorjCurfu^ uenarum probior eft> Fit in arbo* ribusmagniSjCum proftratae parte candida3& circmante putruerint* His enim de^ tradisjmedullae relidas fecuris adigitur+Eft decolor omnino, neruo^ tenui compa da, quamldceitedarij ficumappellant* Quodueropinisfubnafcitur* colore teda, rubidius maribus porius ineft^odoris grauiffimijnec tedam redolens^nec flagrans,. fed ab igne diffiliens Jgitur genera pinihxc affignantjUrbanumjatc^ fylueftre: fyk ueftris^ maremj&f fccminam^ac tertiam fterilem, At Arcadie incoI^> nec fterilem,, nec urbanam pinum appellant, fcd piceam ♦ Etentm caudicem euidentiorem eile pice^utpote^qui gradlitate non careat,^: operibus ipfam materiam ineptam:nam pirii materies dC craffibr, 8C leuior^S^exceifior eft,Folia quo^ pinii multa^pinguia, ^^ alta^flexaq^ habere:piceam aute etiam coniferam ipiamj pauca/qualidiora^horren tiora^.Piceaitemeuidentiore:paucaenim5Sti^ amaramjUt etiam coniferam : pino aute copiofamjboniq^ odoris* Nafdf picea in Arcadiapauca , kd drca Elium agrii miiltaigitur in genere toto difcrepare uidentur ♦ Picea uero ea quoc^ ratione diffi^t. re a pino uidetur^quod pinguior/olio tenuior , magnitudine minor , ereda^ m^ nus affiirgidpreterea^quod conum minorc^horridiorem^ nudeiijrefina rofidiore ferat* Anibabus folia capillat'a5& materies. candidior^fimilior^ abieti, atc^ in tot um minus pinofa.Magna&hancad pinudifferentia habet rpiniiein aduftis radidbus imn§. regerminare,piceam regermmare quidem afBrmant, ut in Lesbo acddit in:^

cenfo

I>LANTARVM LIB* ill '^ 3^

cetifomonte Pyrrhaeo , quf piceis fcatct ♦ Morbum pinis acddere talem !dari incolag narrant : cum non folum cor/ed etiam pars externa csiudids in tedam tranfiuerir, cunclirangulari quodamodorquod fpote acddit ubertate arboris largiffima, quo^: ad quiic^ coniedare poffit^Teda enim totum effidtur ♦ Ergo hxc pini propria zSe^ dio cR* Abies quaeda mafcda/qua^da fccmina eft^Diltant inter ie folijs : mari enim acutiora^magis^ pungenaa , flexa^ magis : quamobrem afpedtu criipior tota ar^ bor uidetur* Quin dC materia difFerucnam fceminae candidior^moiliorjOperibuscR faciIior)at<^ totus caudex procerior: mari auteni uariariorjlatiorjdurionmedulla re fertior^atJ^ in totum afpecftu deteriot;Nudmaris paud nudei parte priore infunt:

10 fo^minae nulli ommno^ut Macedones referunt^FoIium pinnatum, atc^ in anguftts us tendenSjUt tota fpedes concameratum fane imitetur , fimile(^ poriffimo cyathis Bccotorum appareat: denfum adeo efi, ut necniuem, nec imbrem tranfmittat , In fummam,arbos forma decora efijquippe germinario qua^dam peculiaris nunc pr^ teraliasagitHr(utretuIimus ^fola^ ordinemferuat^Eft magnitudineexcelfa, lon:* ge^ pino procerionDifiat eriam lignOjnon paulum : nam abieri neruofumjmolle, leue^ : pino autem tedaceum , ponderofum, atc^ carnofius : nodiplures pino, fcd duriores abieti, Quin S^reliquis omnibus fere duriores , quanq^ mollius lignaeit* Ad fummamjnodi denfifHmf/oIidiffimi^patentiores^ dbim atcp pino:coIoreq5 tc^ dx proximijS^ maxime fui generiSjpinoqp magiSjquam abieu : habet ut pinus ^c^^^

20 demjita abies albumjdic^um luiTon, uduri xgidi refpondens, nifi quod id habet al^ bum»Aegis uerOjgrarius colorata eft^quoniam tedam gerit* SpifTum hoc 8C candi^ dum, pulchrum^ , ex arboribus iam uetuf^ioribus gignitur, fed frugi,inuentu ra^ rum, uile, copiofum. Fadunt ex eo tabellas piclorias, atc^ codidllos plures, Iautio=? res^ 5 dC materie pracflantiores * Arcades ambo asgidem uodtant tam pini , quam abietis , di. copioiiorem efle abietis uolunt , fcd meliorem pim* ♦ Abietis enim totam commodam^Ieuem^fpiflamq^^pini uero exiguam 5^ crifpioremjrobufhorem^in to tixmcj^ meliorem^Sed hi nomine inter fe diffentire uidentur: abies uero difFerenttjs illis a pino diflinguiturjac etiam circumaucnonejfiue agnarione^quam fuperius di^ ximus+Sciffima nullas penitus difFerenrias habet, fcd fere aequiparatur abieri: fim^

jo plexgenereefl^ereclajleuis, enodis, craffitudine^alritudine^sequalisfermeabieti*. Quin dC caetera non abfimilis eft:Iignij coloratimij robuftum^neruatum^ : cortex leuisjfolium aaffum^bififdumjOblongius^quam piro^extremo aculeatum^radices, necmute,nec alte defcendentes:frucfius leuis^glandeus incalice echinata, pladda tzmcn^QC leui^non hifpida,ut caftaneXjflmilis tamen illi dulcedine,at(^ fucco ♦ Nas: fcitur etiam montibus candida materie, qwc zd multa perutilis : etenim ad carpen^ tajlecflos/ubfelliajmenfasjnauigia^^campeftrisnigra, S^adhascminus utilis, fru^ €ium tamen fimilem ferunt*Taxus quoc^ genere fimplex^procera^audtu inGgniSy fimilisffi abieti, nifi quod non pariter excelfa, magis^ alis flnuata eft : folio quoque abieri fimilis,fed pinguior,molliori^ ligno^Quae in Arcadia nafdtur,nigro, autpu

40 niceo conftat:qux aute in Idajflauo,^: cedro fimili: propter quod uendentes^frau^ dare dicunturrtanq cedrum uenundent^Totij enim cor efle cortice detracf^o^Corti cem fimile cedro habere,tum fcabrida,tum colorerradices breues,gradles, per fum ma^ cefpitum:rara h^c drca Idam. Atin Macedonia, Arcadia^, uel frucftiiabun^ de proferre,rotundut,feba paulo maiore>coIore rufFum,tacfJu moHem aiunt : quod fi iumenta folia comederintjemoriuntur: fi' ruminantia, nihil patiuntur : frucftus d>C ab aliquibus hoibus manditur, fuauisc^ eft, atc^ innoxius* Eft 8C ofbys fpedes Ctm^ plex,qua nonnuHi oftryam uocant:tam corpore,^^ cortice fdffimae uidna, folio p!=s ri,prafterq^ quodid multo obIongius,inc^ acutu depreffius^atcj maius,neruo mul^ riplici de medio conftans ♦ Reliquis aute redis in modiim coftarum tum prolixius, - d z

/W^^H^-'

^^ THEOPHRASTI DE HISTORIA

mm craffiusporredisacem per neruos rugatunij&ambitulemtcr fcrratimi:mat&» . ries jdura5decolor,exaibida;frudus pufiUuSjOblongus^ordeo fimiIis,coIore flauus; radices fublimes: aquas conualles^ arbor basc geftit ♦ Domum inferri minime ido* neam tradunt: quippe moraferam eire,6^ partus quacun^ fuerit, diffidles reddes? Jl^fi^c^' re*Tiiiaqu^dammas,quedamfo2mina:diftantinterfetummaterie,tumtoriuscor ^^ poris fojimZydC quod aitera fruftifera^altera ilerilis» Nam materies mari , dura, fla^ _

ua,nodofior3fpinofior^:fQ:minf candidior:&: conex marf crafCoradetradus^ inci flexibilis propter durinam efl: fceminae candidior, flexibilior^, ex quo cunas iad^ imt.Item focminx odoratior,^: mas flerilisjnullo^ flore efl: fcemina^SC florem,8<: frudum gignit^Flos calicula intedus praeter folij pediculum , amentum^ futura, lo pediculo altero annexuSaUiridis^dum in calicula efU detedus autem leuiter flauus; floret cum urbanis:irucius oblongus, orbiculatus, magnitudine fabx, fimilis ede^ rae adnOjquinis angulis^uelun neruis eminentibixs, in^ acutum, cimi kk contras bentibus^partitus, quifcilicetmaiufculusefijminuaufculusautemconfufior con:= ftacCum illc maiufculus fcabiturjparuula quaedam, ac pr^tenuia femina , quanta atriplicis emitritjfblium dC cortex dulcia/uauia^tfolium forma ederaceu^nifiquod In angulum acuriorem rotunciatur * Et quanquam iuxta pediculum cur uatius, ta^ men de medio in acurius coadum prxtendit^fe^ prolixius protrahit^aifpum in or bem leuiter atcp ferratum ♦ Medullam exiguam materies continet : nec multo reli=^ quomollioremcorpore^nam^reliquumligntmolleefi ic».

AccriSjZ^friixinigenerd* Cap, XI

Ceris (utretulimus) altj bina^alrj terna genera flatuunt^Vnumjquod communi generis nomine acere uocant: fecundum caprinum , terri'5 ledirotariam^uidelicetjUtStagiritasdiftinguerefoIenttCaprinusuero. ab acerediftat^quod acericandida^atcj neruata materia , caprino aute flaua aiipa^jampla ambabus:pIatano in fidendo fimilis* Vems enim

in longum fluduat,fed gradliorjmadlentior, molliorj longior ♦ Omnia eius fifla in acutum comprefiajabfcinduntar^Nec ita femififia/edfummu potius prgfifla muk tineruia niinus funt^quam pro fua m^nitudine efle debeat* Cortice paulo fcabri^ ja orijquam tilia ueftitur/ubIiuido,crafIb,fpifIiori^ picea,infledi^ contumaci*Radi ces paucas 8^ fublimes, crifpas^ fere magna ex parte tam flaua, quam candida ge^^ rit.Rigms porifTimo nafdtur,ut Idsd uolunt, inuetu^ rara eft . De flore nafci aiunt firudum haud ualde oblongum,&: paliuro fimilemjuerum oblongiorem aflignat* At uero Olympi incolae caprinum montanam porius effe uolunt + Acerem planis eriam nafdjatc^ nafcente in monte flauam grate coloratam, aifpam, dC folida efle, qua ad opera lauriora utuntur:campefirem uero candidam,rariorem corpore, mi:^ nus^ cri/pam,quamnonnuIiigaIIicam,nonacerem uocant:maris^materiem crii: ipiorem efle,at^ cotortam,&:pIanis eamporiusnafcijgerminare^ maturiuSvDuo 6£:iraxinigenera,quorij alterum exceIfum,procerum^ eft, lignu candidum, eraf= 0 fiuem'um,neruatum,monius,enodius,crifpius9 habens* Alteru humiiius, minus audiIe,fcabrius,durius,flauius.FoIiaIaurinis, IauriIatifoIiaefi'miIia,in acutius tame coada,&:ambituIeuiter ierrata,acfubfi'dentia»RamuIustotus, quefolium unum putaueris,quonia fimul cunda folia ferat,fingulari pediculo, SC fingulis folijs con* iugatim, ueluri per genicula pendentibus conftat : amplo interuallo coniugarioni^? bus difiindis,fimiliter atc^ in fbrbo,Suni alxjs breuiora internodia,coniugariones^ paudores:alijs utputa candidis longXjpIures^, dC fingula folia oblongiora, angu^ ihora,coIorec]^ porracea:corrice leui, ipifl!b,tenuf, colore^ rubro integitur : radid^ bm aebriSjaaflK/ublimlbus^ adh^et,Frudum Id^inwllum hanc habere c^^f -' mantj

ptANTARVM L!B* Ili 44

maftt^atc^ etfam flore carae, Fert tamen in filiqua frudum minutum ftuds modo, qualisamygdal^e^guftu fubamarum* Fert dC alia quaedam ueluu murcoSj quemad^ modam laurus, uerum magis adftringenria guftum , finguiai^ per fe in oroem dr« ^iumada platani pilorum fpecie»Horum alia circa frudum, aiia mulco iemoca exe^ uncQwift ^ implicamina quaedam eodem modo naicuncur* Leuis iUa locis poriili tno concauis, madidis^ emigrat: fcabra, ficcis , ziq^ faxofis* Quidani alterani fraxis: jiumjalteram bubuIam^Fraxina uocant^uidelicet Macedones^Maiorjd: farior cor pore bubula eft, ob id minus aifpa* Eft enim omne campeiire ieue : montanii au-* tem omne/cabrum* Quae montibus nafcitur, colorata, ieuis, robufta, lenta^ eft: la qu3c in planis^decolor, rara corpore^fcabra^ aliurgit ♦ Ad fummam , arbores fere omnes, quae tam monribusjquam planis eaedem proueniunt,monte colorataeualss dcjcandidae^ aftlirguntjUt fciflima^uImuSjreliquf q^:pIano aiitem rariores corpo^ rejpallidiores, deteriorescj^, praeter^ pirus dC iiraxinus, ut Olympi inco!^ uolunt» Haenanq^inplaniscumfirudu, tummaterieprajftant, quippe monDbus fcabrac^ rpinofae^nodofx^ proueftiunttplanisautemleuioresjfiructum^dulcioremjcari • nofiorem^ ferunt: uerum magmtudine campeiires iemper exceliunt*

<:^odcornu^mfctdaiO'f(xmma.Bccedro,C^ot^mefpilority crforbormgmcra* Cap» Xii

n Ornus qu^damafcula^qua^dam tccmina^ quam 6^^bimi*cornS uo* I cannhabet foliij amygdaiae^nifi quod pinguius^cra^^^corrice ner^ S uofum,^: tenuem:caudicem non nimis craiTum.Caeteni fcemina uir [jgasparuas, ficutamerinajfuoiacereprofert, d^firuricofibr eft: nodos 1 ambe^perinde ac amerina tum geminatoSjtum inuicem congruos ha bent^Materies maris excorSjtota^ folida^comibus ipiftitate, iirmlbtecp fimiiis:fcxi* mine ucro medulla continetj&mollior eft^ati^ cauatunodid ad uenabuloru ufum murilis^Marisiongitudoduodenorum maximecubitorum, quanta uenabulora macedonicorfj longiilimorum eftXaudex emm totus hulla excellenria extac* Qui IdamTroianam incolunt^marem fterilem dicunt/cemina a ucem fi-udtuoiam.N u^ 30 deumfrudusoIiuaEfimilemhabetjguftuduIciSjOdoratu^gratuf ^solea:: 8cBo* retjfirudiScat^ eodem modOjUt fingulari ptdicah plura proferatn empore quo^ que fami conueniunt ♦ A t Macedones ambas fructificare afBrmant ykd fccmin^ frudtu inguiiabilem eife^radices autem modo amerinarum habere ualidas,^^ nuHi perniciei obnoxias» Nafcitur eria ia humidis lociSjnec tantum ia ficcis: prouenit fe^: minejatc^ auuIfione*Cedrum qmdam binam eiTe aitirmant , alteram lydamjalteia punicam:ali] fimplicem dicuntjfdlicet qui Idam incolunneft iunipero non abfrmi;* lis : (cd folio maxime diilat, quippe cedro durum , acutum 5 ipinofum^ : iunipero ^ inoIIius:exceIfibr quo^ iuniperiis nafd uidecurX^terualij nomimlDusminime di^ ' uiduntj fed ambas cedros appellant : cedrum tamen cum addirione, cedrum acutii 4-0 ftuncupanttambaenodofajjaloikj&materie tortuofk:ueI poriusiuniperoparua, ipiifa^ materiesjbreuii^ putrefcens,cum cacia fueric ^ cedro maxima ex parte cora: de referta dC putredinem nullam fenriens: fi-udus cedro odoratus^pulcher, gufta^ tuc^ fuauiSjiunipero castera quidem fimilis/ed niger, guftu^ aiiringefts, ut prae iii mia acerbitate,propeinguftabiIis fit:durat in annum, tum cum alter fubnaros fiieis ritjpraecedens dcddit, At ut Arcades uolimtjfrucfhis fimul rerinet ternoSjid eft^an^ fti proxime exadi nondum maturum,8^ terti| ante praefentem iam maturum^atc^ guftabilemj&tertiumnouumipfumdemonftrant^Satyrusambasfine fiore fibi rufticos attulifl^ inquit: cornce cupreflJb fimiles uidebantur,uerum fcabriori* Radi ces rarx corpore ambabusjatq^ per fumma tdluris difperfac» Nafcuntur faxofis, 8^

yu^'"^

4jt T H B b P H R A S T I D E H I S T O R I A

feisMisIocfe 8i:foItjm emrmodiquaerat.Mefpflimagcnera,anA^^ to ut Idai diuidere confueuere^Fert fatanea frudum grandiore, candidiore,foiu:= tiore,!ignum^intusmoliiushaben£e:reIiquae.mmore^ ma^Lffi suftu aftringente^ita ut feruan diuaus poffit* Lignu quoc^ his fpiiTius, fla^ uiilcB^lteraautemfimiie.Flosamygdalxomnibus,uerumnonruffus,miIli,(b(i Dropeuindis:magnitudinearboriftaexcellit3gyro9comatur:foliummagnae}c parteinfi{rum,qu^uelapiumpartepoftremaimitantur,ampliore%ura:quod% promiirumneruofum,apiotenuius,oblongius,totum9circuntnfumeft,&:pedi^ culotenui,aclongodependet:anteqdedda£,uehementerrubet:radicenumerofa, altacRarboscoh^ret,obiddiuturna,a^inex£irpabiiiseft:lignumquo9^lpi{rumfo iidum^nullamcB fentiensputredinemhabecNafdtur 6L^femme,^auulfione.Mor bus earum u£ fcefcentes uermibus erodan£ur.Vermes ifl:i grandes^a: ali), quam cui in reliquis cernuntur arboribus. Sorborum duo genera dicum, fcMinam fru^ di&ram a:mafculamfterilemX«£erumfirudibusdifferun£,quodali^orbicuIa^ £um aIieouatumferan£:diftan£&:fuccis,namomntquafiexparteodoratiores,duI cioresffi orbicuIa£ifen£iun£ur:oua£if^penumero addi^minus^ odora£i:folmm am babus£0£umprolixo,neruaceo9pediculoconftans.Singulaueroinuerfumcon5 di£a,modo al^ lateribus exeun^, tan$ ex cmnibus unum exultet, ad neruum ufc^ iacinia£um,ueriPiin£erfeampliufcuIofinguIadiftantDeddun£nonpaula£im/e(f fimul £0£a illa^& fades*Sun£ in ue£uftioribus,breuioribus9 paudora. Ommbus;!^ inpoftremop^^ulifoliumimparpromine£,u£e£iamcunda numerqimpari ab:= foluan£» Figuralaurumtenuifoliamimi£an£ur juerum ambi£uferrata,breuiora(^ fun£,nec in extremum acutum mucrona£a, fed in rorundius orbiculata» Flos race^ marim fingulary)edolo,e mulris vtmMm,U candidis conftans^Frudus quoc^ cum iarge frudifica£ur,racemimodo acerua£usprodud£ur.Qiiippe muka ddemcohx ren£ pedoIo,i£a ui faui quodammodo fpedem gerat Erodi£ur a uermibus fuper ar borem,audusadhuc,magisquammefpila,pyra9,quamuishicmaximeomnium fit acerbus. Ipfa quo(^ arbor uermibus obnoxia eft , ati^ ita fenefcens exarefd£ . Bc uermis eius pecuIiaris5ruffijs,piIofus.Noua admodiJ frudifica^: e£enimtrima con^ tinuo pari£*>^^mno cum folium amiferi^jpro^inus amentaceum geri£ pedolum, p pfnguem,ac ^m-gidumjquafi iam par£uria£: germina i£acp hyeme perdurant Acu^ ieis tam forbuSjquam mefpilus carerxorrice leui;pinguiufculo:colore ad ftauum al bicante,noux ueftiuntur : annofae au£em fcabro, nigro^.Pr^fta£ h^c arbos magni g:udine,redi£udine^:coma condnna ornafur, quippe magna ferme ex par£e nuds pinexfiguramfuouer£icecapi£,mfialiquidimpedia£^Ma£eriesfoIida/pifta5Colora^ £a,ualida* Radices haud mul^as, nec ake defcendentes, ualidas £amen,&: craffas,&: incorruptibiles agitNafci£ur radice,auulfione,femine:foIum gelida,a£<^ humeda quf rit,quo tamecfi uiuacior,aboleri^ con£umador,tamenmontibus etiam nafcit*

J^ecer4o,fimmiilot4s,famhucojdicey^dmgenerihm.[ ^^

Ca^, XIII

Rbor natura peculiariscerafuseft,magnitudine excellens,quippc,

qax ad uiginriqua£uor cubi£a crefca£:recla,admodum aaflijU^ dC hi^

cubi£alem ambi£um eradice compleat^FoIium mefpiii, fed admodum

durum,latiusc^,u£ e longinquo arbos colore fi£ manifefta:corricisleui^

£a£e,colore, craffitudine^ tilix fimilis : quaproprer cunas ex eo confi^

dunt,ficu£ eriam e corridbus £ilik,Hic neque redo meatu afcendi£,neque gyro pa^

riter obdud^^fed mucrona£im ambi£,ab inferius furfum uerfus fe^ad minus^ con^

, .crahens^quemadmodu foliorumdefcrip^iOtCum^ defquamatur,hoc eodem tno^

dodc

PLANTARVM LIB* 111 4.5^

^d dccorticatur , alioquin prasfdnditixr , mc pars aliqua eodem filo detrahi poteft* Quin ^ P^ craiijtudinem praetenuis modo folij {dndimr^ reliquum^ durare, arboremque tueri poteft, fimili modo ambiendotreliquo autem cortice ablatOjhu^s mortunc quoquedefluit: &:cum externatunicatantum detracftafit, reliqua pi^s tuitaceo quodam humore nigrefcit , rurfusque anno fecundo , alia , uice illius fiibis nafcitur , uerum tenuion Materies in neruo corad fuo fimiliSjfe in anfradum con^ [ uoluenti ♦ Virgae quoque eodem modo ilico enafcuntur* Ramis drefcentibus eue^ nit 3 ut alij deorfum aflidue pereant , alij furfum uerfus inaefcant : omnino arbos minus ramofa eft , fcd multo enodior , quam populus : radice multiplid perquam -to fumma , ied non craila innitimr , dC conuolutio eadem radids 5 dC cortids radicerat legenris eft : fios candidus , piro ex meipilo proximus , ex panxulis floribus cons^ ftanSjforma feuaceus: firudus rubetjfigura louisflammae perCmilis^magnitUi: 4iine fabae , uerum louis flammas nu deus durus , cerafo autem mollis : nafdtur ubi tjMZyin plenum^ubi amneSj&^rigua* Sambucus quoque iuxta aquam potiiiibs mum 3 iqcis^ umbrofis emicat , caeterum dC in minus eiufinodi folo nafd non re:= cufat: eft fruticofa uirgis:qu^ anniculafjdonec folia dcciddm j in longitudinem cres: fcunt^tumtncraflfitudinem fe diftendunt:uirgis exceliio nonnimismagna^ fedl fenamaximecubita:caudicicraffitudo modo galeae: cortexIeuiSjtenuis^fpffliisr tnateries fungofa, dC ficcata , feuis, meduUa pr^molli conftans 3 ut uirgae totst con^

5L0 auentur:quamobremexhisbacuIosfadunt praeleues. Siccata ualidaeft^Si^ins: ofFenfa aquis^etiam difquamata fi fit: difquamatur fua fpontej cum exaruerit» Ra=! dices per fummam cefpitum non multas , necgrandes agit : foliumj quod particui: latim exeat , moUe , atque oblongum , (icut lauro latifolise , uerum maius , latius, rotundiuscp de medio , fubtusque : extremo in acutum compreflius , ambitu ferss catum 3 totum autem circa unum pediculum , aafTum , neruofumque 5 tanquant ramulus conftat : dC foliorum alia hinc^ alia indc geniculatimj coniugatim^ adha&s^ rent^acinter fefefpaciodiftantjUnumque exitincacumen: fubruiFa admodum foKa 5 fungofaque funt: defluit id totum fimul, dC hinc unum folium totirni eflie ra=i done putaueris ♦ Rami quoque nouelli quaedam ad gemculorum ipedem habent:

■\o fios candidus e minuris permultis candidis conftans, (pede faui fuper fiflfuras pedi^ cuIi^RedoIet lirium^grauiter enim : frudum uero non iecus fmgulo pediculo aaf^ fo annexum , racematum profert» Hic maturefcens nigrefdt, immaturus ompha^ ceus eft : magnitudine eruo paulo maior : humore ^ afpedu uinaceus ^ 6C interna xufu feflTamaceaconrinet^Salixquoque aquarica , dC multigenaeft, Nam alia nis gra dida, quod corrice nigro, aut puniceo tegatur: alia candida^quod candido:uir^ gaspuIchrioreSjSi^adtexendum commodiores nigraprofert^candida ipiiCorcs* Eft tam nigrae , quam candid^ genus quoddam par uum , 6^ inaemento in cxcd^ fumorbatum, ficutuel in caeterisarboribusidemintelligi poteft, ut in cedro, dC palma. Hoc Arcades nonfalicem^fed hellicam uocant jCxiftimant^Cut reiuli*

^o mus)frucftumfo2cundumeamparere*

Vlmigeneraqmtfmt^BepopulOidnOihettdaiColyteit* Cap^ XIIII

P?,Vnt &!:uImigeneraduo,aIterum montiulmusjalterum ulmusiio^ |dtatum:intereft3 quod ixlmus fruricoj(ioreft,monriuImus audior: j folium indiuiduum , leuiter circunferratum, obIong(us quam piro, I fcabrum , non leue ♦ Pr^at hxc arbos , dC amplitudine , 6^ altitudiss I ne:non aebra drca Idam, fed rara prouenicamat rigua: materies fia=: wa 3 robufta , neruata , deformis : quippe tota cor eft ♦ Vtuntur ea , ud ad lautiores fores ; U uiridis eagfu feciliSj ftcca diffidlis eft ; fienlis denique p utatur , gummam ia

^ THEOPHaAsrr de historia

pedolis gign%dC animalia qua^dam culicea, dC amenta peculiariagcrit , Autumnb multa, minuta ^ nigra : c^teris uero temporibus quid ferat , minus ammaduerfum eftPopulus aIba,nigra^5uniformes habentur:corpore ambe eredo/ed excelflor, kuiorcp nigra:figura foliorij fimilis58<: lignu cum ceditur^albedine fimile eft: utran* que nettorem quidem habere exiftimant» Alpina^populo albae non abfimilis eft,cii niagnitudinejtum uero qudd ramis albicantibus fpargitur:foIio ederae, fed parte al tera fine angulo^altera oblongOjinq^ angulu exeunte acutum:colore parte refupi=: na^prona^ ferme fi'mili:pedicuIo prolixo, tenui^ annexo , qoamobrem non ere^ do/edinfiexo^corticeafperioris^popixlusalba/cabriori^jUtpinusfylueftr/s^AI nus quoc^ fteriliSs^unigenaeftnatura^corpore redojligno molli^ medulla^ i^ molIijUt uirgse graciliores tot^ concauenturjfolio piri>nifi quod ampliorisneruofios

ri^^cortice (cabrOjruffo^ intusjqua de caufa coria ang!t:radic£ lumma, nec maios re quam Iaurus:nafcitur m aquofis,aJio nullo pado^Betula folio caryae di^x condi tur^prjeterq^ quod paulo anguftiorijcortice autem uerfi'coIore5& materie leuijnoa nifi ad baculos utili^CoIytea folio falfci uicina eft^ramofa/oliofa^jin totii ampla:fru dum in filfqua ficuti legumina gigmtjea^ iata,no angufta:femenfncluftim paruu* lum^non magni3:durum modicejnon nimis, necabundepro magm'tudine fua firii 'dificat.Sed qux ir udtum in filiquis ferant^rara inuentu:quippe inter arbores^pau^ ca huiufmodi habentun

10

BenticedueUunditeYehintho:,huxOiCf<tt£go* Cap* XV

ji Vx auellana (etenim ha^c quoc^ natura fylueftris eft)quonia lylueftris,

4 nullojaut non multo deteriuSj^ urbana^fiructificet: S^hyemes.quacij^

lyj que perpeti poftitjmontibusq^ magna ex parte proueniat, dC quide foc

^ cundiifima temporia ubertate. Ad h^c quod no caudfcofa/ed iruricos

fa^uirgis fine alfs enodibuSjUerumbreuibuSj crailis^ nonuIIisaiTurgft. Caeterij QC manfuefcere poteft^difFert tamen, quod firucftiimdiorem, folium^ ampliushabe^ at:circunferratij £olm ambabus^fimiiimii alno/ed laaus: atq^ arbos ipfa amplior/ce cundior alTidue redditur^uirgis pr^cifis* Ambas bino genere conftant^qu^da enira rotundamjqueda oblon^ nucem largiuntunSed urbanarij irucfius candidior eft, 50 locis aquoils potiilimo firucSificat melius-Sylueftres translat^ manfuefcunt, cortice fummijhabettenuemjpingue^maculisalbidisjpeculiariter uariatu* Materies admo dij lenta^ut pr^graciles uirg^^defquamatejCrai&aderaf^ renouentunHabet medul lam tenuem^fiauam^qua cocauant:peculiare his iulus callo copacfius, ut retulimus* Terebinthorij alia mafcula, alia fcemina : mafcula fterilis eft^ ob id fexui maris ado=: ptatur^fceminarijjalia frucfiii protinus ruftum promit magnitudine lentfSjqui con^s coquinequinalfa uiridem editumjrufFum poftmodij tingit^dC cum nitc maturefcen tem nigrum nouiiHmo fzcit, magnitudine fabae, refinofum , dC fulfurofum ♦ Circa Idam S^Macedoniabreuis, fi-utfcofajcontorta^ nafcitur:atapudDamafcij Syria?, magnajCopioia^decoraqBimontem enim quenda terehimhis referriijUt nil aliud ha ^^ beat^referimtMateries ei lentajradfces ualidae in profimdOjat^^ in totij incorrupta h^carbos habetur^filosoleg ^uerimi coIorerufFo:foIiacirca unumpediculijjpleraq^ fpecie laurinoru coniugatim quemadmodi! fbrbo, quod^ parte pofkema acumi^s net,impar exit:uerum minus angulata, ^ forbo,ambftu^ laurino fimiliora, 8C pin guia cum uniuerfo fi-ucf^u* Fert dC ad nucis fimilitudine quxda concaua, ut ulmus: quibus beftiokjtang culices innafcunt*Fit in his refinofum quid^lentij^/ed refina tame no hfnc legf tur, fed a lfgno:fruc^us refine copfam no mittf t/ed manibus tantu adh^ret:8<: fi no Jauetur, poftg collecflus eft,inter fe coherefiat : cij uero Iauat,candi dus, ^beq^ matixrus fu^natat, niger {\ibfidiu Buxus magnitudine no excellit/olic?

myrta

; !.. PLANTAKVH 1 1 B» III "" ' 0,%,

tnytto fimiKsjnafcitur lods algentibus ztq a^eris^Quippe CytorataKs ci!,qua plu f^aprouenit* Olympus quoq^ macedonicus, 6^g!cJus eli; nam fixTineo gignirur, quanquam non magna; maxima autemjpulcherrima^ in Cyrena dk. Procera eni crailitudineq^caeterislongepraciiantior^ideo uel infuaue eiibuxum olensXratae^ gtiSjquam alij crataegonem uocant/olio mefpilae promifib (c&ka, eft^uerum maiois rijIatiorijOblongiori^jnecrerratOjquemadmodumillaiit. Haecnec admodum ma gna^nec^ aafla^Materies ei uerficolorjUalidajfiaua: cortexleuisjmefpilo fimilis:ra^ dix fingularis,ada in profundum^Magna ex parte firudus rotundus , qui mature^ fcens ficcatur^nigrefcit^rguftu,^ fuccOjmefpilaceus: quapropter ueiuti fylueftris jo meipilus apparuerit:eft fpecie fimplex5&: fine ullo difaimine»

lUcm pY£teYgUniem,^£imm quoddamfmepunicem : nemon uifcm hahere , ©• hyphe^r,

at(^ ideo c^uiLternos habere frudui . De fmihtce ,pheUodry - Itm pheUodrys-, ntc^

iUcpsfrudmuocariacylmyKobori$mr6'gkndem*Beinde arhutOt

potuUcayprunoyOc fuhere. Cap. XVI

sLex folio roboris efi^uerum minori^aculeato^ : cortice leu/ori, quam

^jrobur* Arbor ipfa magna afTurgitjmodo roboris, fi loco, folum^ adi=s

^ipifcatur idoneum:materies fpiffa^robufia^^radix alta admodum atc^

I multiplex:ii:udus glandofiiSjfedglans ipfa pufilla eft:ueteremriouus

2.9 i^^^^s-sJi occupatjnam fero maturefdt^quamobrem bifera haec a nonnullis ex^s

' ' ifiimata eft^Fert pr^ter glandem.granum quoddam puniceum,6[: uifcumj atc^ hyi:

phear habet^Quapropter ut fiructus quaternos habeat nonnunc^ contingitjbinos

proprioSjbinosq^alienoSjUtfcifdiicetatc^hyphearis^fert a feptentrione uifcum,

a meridie hyphear^SmilacemArcadesuocantarborem ilidfmiilemjfolio tameii

nonaculeato^fedmolliori, profundiorijdifFereno^s^ pluribus diflinguendum:

nec materie^ut illa/olida fpiffa^/ed foluta^molli^ in opere: quod phellodryn fjde

Arcades nuncupant * Natura huiufmodi eft: fimplid quidem ratione inter ilicem,

&: robur hanc effe putaueris:&: quidam fccminam ilicem effe putarunt, ideo^ ubi

^e^ no prouenit^hac ad plaufh-ajfimilia^ utuntur opera,ut Laced^moniJsSx: Elfj*

30 Dores quidem uel agreftem eam appellant : eft moliibr, ac folutior ilice , durior ac

" fpifiiorquercu, colorelignidecorticati, candidiorilice, fuluior quercu,foIiofimiIis

ambabus:uerummaiori;quam ileXjminorijquamquercus: SC firucflum pro magni

tudine minorem, quam ilex habet : maiorem, ^ quercus ♦ Frudtum ilids, huius^:,

nonnulli acylum uocat, roboris autem glandem: eft dC meddla manifefttor^quam

flex.PheIIodrys natura huiufmodi eft. Arbutus , quae pomum al30 idoneum feraj

magnitudine non nimium prxftat : corticem tenuem tamarid fimilem habet, foliii inter ilicem dC laurum : floret menfe lulio : fiores fingulari appendice parte poftre^ inaracematicoh^rent/pedequifc^myrtoobIongofimiIis,&:magmtudinetantus,

non foliatus, concauus tanquam ouum excalpuim ore aperto: cum autem dello^ ^o ruerit^retinaculum perforatur : quod^ defloruerit, tenue, ficut uerridllis cir^ ru^ fum,ud carnius doricus extare apparet.Frucfhis anno integro maturefcit, ut um ul hunc haben>tc^ alterum flore fponderi contingac Pomlaca quoc^ foHo arbuto li^ milis eft,magnicudine non nimium praeftans , cortice albo circunrumpi fo.ito,tr u^ dum arbuto fimilem paritPrunus his folio fimiIis,corpore parua.PecuIiare m hac, iBrudum lanugine pappo dicaa,perire:id mm de nulla alia arbore accepimus.Hxc regionibus,lods9pIuribusafljgnanturcommunia.Quxdamuero propna locis certisredduntur,utfuberarborPyrrhenifamiIiaris,caudicofa,parum9ramigera, admodumtamen procera,auduc^in(ignis , Iignorobufta,cortice unice aaffo, difrumpi^ foIitOjquemadmodum pice9e,aerum firagmentis grandionbusjfolio Ui

4<? T H E O P H R A S T I D E tt l S T O K l k

xim,aaflb^oblongiori,no perpetuo^fed dedduotfrudum glandofum affidue fett^ aquifolixiimilem : detrahuntcorricem, uniuerfum^diuidendu cenfent^alioquin arborem deteriorem effici uolunttrurfum uero intra triennium repletur,

Vc colutcdyColyteA(^y CT Uuru dexandrmifico^y er uitrJe^ ea uite^ quam uocmt phaUcra$ : ([itot^rhiinmormg^crA . Item de (equo , crpaliuro*

Cip» xvn a Olutca quoc^ Liparx propria traditur^ arbos magnitudinc pracftans, I firudu in filiqua ferens, magnitudme lentis, qui oues mirii in modum ipinguefedt.Nafdturfemine3a^fimopraedpueouiiIo.Tempusferen lo l dijcum Ardurus ocddit: ferendu femine prxmadefactOj cum iam in

I aqua pullulare inceperit^Habet folin non abfimile ibcnograecotgermi

nat primo unicaul/s , triennio maxime : quo quidem tempore baculos deddunt: tunc enim pr^fianriores efle uidentur : dCfi ita quis decurtauerit, mox arbor emo;* rieiur^haud enim latere pianrigera conftat:fpargitur deinde in ramos, quartocp an no arfaorefdt. Arbor circa Idam prouemens, quam colyteam uocant , genus aliud eftfruricofum,ramofum5aIofum,inuenturarum,no aebrum: folio laurino, lauri, larifoIie,fed rotundiori,ampIiori^,uc uei ulmeo fimile appareat, oblongius tamen: colore^parte altera herbido , tergo autem albido , neruofo^ : tum ibidem neruulis praetenuibusfibris^.tum inter eas propag!nes,quac de medio caIIo,in coftaru fpe^^ iq dem adducuntuncorrice non Ieui,fed quafi uiris ueftitunligno duro, fpifTo^ con^ ftacradices per fummagradles,atc$ folutas gerit,fed uibratas, flauas^ maiorem iti modum:frudu,fiore^ carereputatur. Amentum aute, furculum, gemmas^cir^ ca foIia,admodum leues, pingues, candidas^, facie amentacea fundit:pr^dfa , uel igne deufia, ab imis fubnafcitur, atc^ refurgit ♦ Illa quoc^ propriaeffe circa Idam fe^ runtur,Iaurus alexandrina cognominata,8s: ficus qu^da^uitis^Xauri proprietas, quod frudu fuper folia gignit,quemadmod3 myrcus fylueflris:quippe frudi5 am^ bac fuper dorfum folij feruntFicus fruricofa eft, nec excelfa, fed cralla, ut uel cubi^ tali ambitu fitjligno contorto^Iento^inferius leufjnullo^ ramo fuperius,gyro coma - tOjColore tam folij,quam corticis Iiuido,figura folijs tilise fimiIis:moIIia quo(^,lat2^ p funt,magnitudine fi'miIia:flos mefpili, &: cum mefpilo floret : frudus, quem ficum appellant,rufEis,magnitudine oIiuae,fed rbtundior,gufiu mefpilaceus:crafias radi ces agit,ut ficus urbanajlentas^mun^ haec putret, dC cor folidu, non mollem m&; dullam conrinet^ Viris nafcitur ea parte Ida£,qua uocant Phalacras : eft n uricofa,uir gis paruulis , dC ramulis cubitalibus pene exporrigitur : quibus acini laterales nigii adhxrent,magnitudine fabae,dulces,qui lignu uinacei modo intus continent:foIiil rotundum,indiuiduum,paruum^,C2eteris qucc^ montibus propria quaeda natu^i ra dederat,alfjs arbores,aIf)s ifrurices, alijs reliquae mareriae aliquid , Sed proprietate iingulis locis inefle , didum ikpius cR : difacimcn aute quod in pr^didis unigenis, tam arboribus,quam fi-uticibus precipitur,in reliquis quoc^ plurimis pari modo,ut 45 expofuimuSjintelligipoteft.ExempIigraria^inrhamno^paliurOjequOjOetOjfiu/da, edera,rubo,muItisq^ alifs^Rhamnorij enim,alia nigra,a]ia candida, frudus^ diuer fus,amba£ uero acuIeigera?:^quorij quoc^ alia candida,alia nigra : dC fIos,fi-udus^ utrii^ pro ratione difcriminis,alius candidus,alius niger: nonnulli etiam medij quo dammodo funt, quibus flos in purpuram candicans , nec enim fuluus, nec exalbi^ dus efi : fblia quoque tenuiora, leuiora^ candi da?, ut uirgae,fimiliter graciles,&: Icis ues. Paliurus quoque dffferenrias nonnullas habet : omnes autem firudiferajfunt» Et paliurusf quidem in filiqua fert,in qua terna,aut quaterna femina gignit-, quibus medid contratuffimcontufis utuntur : habentenimlenritiam quandam, atq^ pin^

P L A N T A R V M L I B/ HI 47

^camem,ut femen linu Nafcitur lods diluris, dC aridis,ficut mbustfednonminus ^uta qu^rittfolijs deciduis eftjnon perpetuisjquemadmodum rhamnus*

%uUgeneraquot:acdecmruho>fluidiirm%generihu4o a-mediatmento ojfeo, quoi fiuida dicitur, lUm de edcntp [miUce: dec^ arbore appeUuta Buo» nimo, Cap. XVHI .

a Vbi genera plura/ed maximo inter fe difcrimine diftantrquod qu^d| |ereda excelfa^^quaedam prope a terrajprotinuscp deorfum uergens: lcum^ fe terr^ coniunxerit^radicans rurfus^que humirubum quidam ilappeilant* Canirubus autem firudum fubrutilum parit, maio punico i^^J fimilem ; eft inter fruticem^atque arborem punicse^non abfimiiis folio amerinx.Fluidarum5aliammafcuIam, aliam foeminam dicut, quod aliafterilis, alia frudifera fitmec uirgas longas gerit^ne*^ craffasrfolium ulmeo iimile,mfi quod pa* rumoblongius,denfumcRaliquantulum:ramuIorum nouellorum folia paribus tnternodijsconiugatimconditaadh^rent,a:pIaneeIateribusordouerfusconfpi^ dcur Jnficiunt his coriarfj alba coria* FIos candidus,racemarim enafces.Mc ubi de^ fluxit,fi:udus cumlabrufcarubefdt: fiunt^ ceulentes tenues congeite: figura his quoc»inmodumuux.Medicamentumfiuidadidum,oireum in his connnetur: radix per fumma,5: fimplex,utfacile auelli poiTit radidtus:lignum fmemedulla, dC %o cxlum quoc^,incorruptum perdurat.Nafdtur omnibuslocis, fed margilaceis po^ tiffimopr^ftat, Ederaquoc^ multigenaeft : quaedam enimhumirepens, qu^dam fe inexcelfumattoIIens.EtexceIfarumgenerapIura,fedtrina fummapatefcunr, £andida,nigra,tertiacBclauicula.Horumitemfpeciesplures:quippeaiia&uctutaii

mm candida^alia etiam folrjs:rur fus firudum tantum candidum ierennum.aiia ma iufcuIum,denfiim,&:uelutingIobumdrcumadumfi:udumproferc,quacorym:^

biam quidam uocarunt. Athenienfes adiarnicam riguam eam appellant. Alia nii^ nGrem/parfioremcp,modonigr^,HabetnigradiiFerenrias/ednonhuncinmodu £onfpicuas.SeddauicuiadifFerenti]smaximisdifcernirjff,etemmtoli]spIurimum diftaCcumparuitate,tumquodangulata,concinniora^fint,cumederarotunciro^ ^orafimplidoracRhabeat.Diftantetiaminternodiorumlongitudine,atc]^etiamlteri;^ litateiuoniam frudumquxdamnonferant: quodnoninederamtransfigurent, utquidamuolunt:atuerofiomnesederefcant,utalrjsplacet,^tatiscerte,difpolmo nis^,no2eneriseritdifcrimen:quemadmodSpiri^dpiraftrum,Tamenausquoc5 folmmmultuab ederadiftat,uerum idrarum,5::ihpauaseuenit,utuetuftateper:. mutetur,ceuinpopuloalba,&:crotone.Ergodauicul^pluragenera:fedqu^con fpediora,fumma^occurrant,triafunt:herbacea,acukens,qu^piurimaeft:fectm da candida:tertia ^rficobr^quam thraciam quidam appellant. Et harum qu^c^ di

ftare uidetur:quippe herbace^ qu^dam folio tenuiori,oblongion,atq^ enam den^ fiori:qu^damminush^comniahabens:&:inuerficolorisgenei-e,aiiafoIioamplio.^

40 ri, aliaminori, macularumcRhabitu diuerfa :.parimodo &:magmtudine, coioreu, diftant, Audu perfacilisherbacea, incRpIurimum uenit : manifeltam, qux eoere^

crauiora,DreuioracR;ateuer<i5uiicmcnpiwiwa^.xx«.j^-.,;^-- - „

edit.Eftqmde«mu«faederaradicenumerofa,dak,flex«ofa/urcu]oft,cn(ranec

Lmisal«/edprsdpuen.gra,8^mtercandcdas,qigafp«nma,.mmm^^^^^

mr:quaobremeiusamp5e'=«5arboresomnes.nfeftatomesen!mnecat&exjccat,

ablatoalimeto.Craffat«rhsEcmaioreinmodii,at^arborefatintanta,utperfeipfa

edersarborfiat, Attamen exmaiorepartefemperfuperaimduiramdegerefolet.

48 THEOPHRASTI DE HISTORIA

atc^ (ut ita dixcrim)amplexicaulis eft^ita pro fiia natura,iiel quiddam eiuimodi flt: co gerlt , Nam e germinibus radiculas alfidue inter folia mitat, quibus arboribusj muris^ obr^pit, quafi de induftria a natura exhibitis : atc^ ita humorem auferens, cxhaunens<^ arefadr» dC (i inferius fuccidatursnihilominus uiuere durare^ poteft^ Habetuelajiuddifaimennonmedioae infructu: nam aliusdulcis^alius uehe^: menter amarus , tam in candida , quam in nigraiindicium , quod alium aues man^ dunt^alium minime attingunt-Edera ica fe habet* Smilax^id eft^edera cilicia,ample xicaulisipfa quoc^ aftlirgic^firudus acuIeatuSjSt^ uelutprxhorridus^FoIium eder^, parum^f ne angulo^iuxta pediculi retinaculum humedum^peculiare^quod mediii fllum calluni, quiinftar fpinae animantium fecat, prastenuem habet , dC interualla la ftamineajnon ex eo porreda^utc^tera^ied drca eum in orbem circumacfia, ab an=: nexu pedicpli dudt, ad caulem uero folioru internodia confummantem : uill us ab eifdem pediculis^atc^ folia tenuiSjie^ conuoluens dependecFlos candidus/uaui^ ter olens, uerno proueniens tempore : firucflus proximus herbaefolano atc^ melos thro, dC maxime uuac labr ufe uocitata^^racemi penfiles ut ederae funt^uerum ad la brufcam potius accedunt : nam de eodem puncfio pediculi acinorum exeunt, Go^ iore firucftus rutflus eft:nucIeos in uniuerfum quidem binos continet,quanq gran* dior ternos^&Tparunlus unum.Nudeus durus admodum eft^&^ colore forinfecus niger»PecuIiare racemis^quod per latera caulium fepiunt: poftremo^ caulis, race- mus ommum maximus propendet^ficut in rhamno, dC rubo:unde fit, ut extremo i^ fi:ucfHfera,latere large frudifera ifta fpecfietun Arbor E uonymus dicfla, nafcirur c3 alibi^tum in Lesbo infulajmonte Orcynio^cui nomen Ordyno: magnitudine mali punic^,at(^ folio eiufdem maiori^quam Vincaperuinc3:6(: moHi^ut punica»Germi nare menfe Septembri incipitjfloret in uere:flos colore albx uiolx fimiliSjOdore in^ feftuSjUelutauorem mferens:frucftus cum putamine filiquac fefamf proximus, in* tus folidusjprajterqp quod in uerfus diiiiditar quaternos:hic pecus enecatguftatus: quinetiam folium idem fadt, 8dporiffimo capraSjnifi purgentur^interimit, Purgan tur autem anocho « Et de arboribus quidem ^ atque frutidbus dicflum iam eft : reli^ qua de c^tero indicandum,

HISTORIAE PLANTARVM LIBRI ^^

T E R T I I F I N I S.

THEOPHRASTI DE HISTORIA PLAN

TARVM LIBER Q^VARTVS*

Qiiibmlocis^Uiei^ucdrhore$gaudeanL Cdp* l

[ X P o s I T AE fuperiusfuntdifFerentiaeunigenorumtomnia ^» uerofuis locis meliora proueniunt , magis^ uigennnec fykie* firibus loca propria defunt/ed fingula fibi accommodata forti^ untur3quemadmodgurbana.Quaedamenimaquofa,&:paIus fkia adaman tjUt populus^ut falix: denic^ oiiiiajquf fecus fluul %W ^^^'mmi ^^^^^^^^^^^'^^^^"^^^"^^^^^quafruntjatc^aprica^aliapotius ^^"'-7" — ^^^ umbrofa * Pinaftrum enim pulcherrimii, ampliflimum^ apri^ ds emigrat, umbrofis autem nafd omnino nequit: contra abies umbrofis pulcherrl tna , apricK haudfimilis fibiaflTurgit* Itac^in Arcadiadrca Cranam uocatam , loco quodam cocauo, dC filentea uentis^quem nun§ folem attingere aiunt,abietes plu^

rimum

limiiin ^"^ lotigftudme tu craflitudme caeteris praeftant:no tamen pariter frequen tes^neque pulchre cernunturj ficut etiam pinaltrt, quae iods umbrofis enafcancur* Quamobrem ad iauriora operUjUt fores, caetera^ magmfadeda hifce minus urun cur/ed ad nauigiajdomosq^ duntaxat:quippe trabes dC antennas ex his opcimas fa dunt.at^etiam malos pra^antiffima longicudine, fcdnon. {imiiitcr uaiidas^atc^ ex ijs^qu^ Soli expofita^ ftaret ; fed ex breuitate defiores ilIis3robuftiores<^»Taxus quoc^ydC paduSjfi^ thraupalus gaudet uehementer umbrofis» Montium cacumint busjlodscp algentibus thuia enafdtur^S^ excelfa quide. Abies dC iuniperus nafcun tur quidem^led non in excelfum, ficut etiam drca Cyllenum promontorium eue*

jo nit^Celaftrus quoq; fummis^gelidiiTimisq^ prouenit iocis* Igitur haeGtrigidor um lo coru auidajratione pofueris:reliqua uero (ut ita dixerim)omnia aprias potius gaus: dent* Veru id quoc^ pro modo fuae cuic^ telluris euenit * Ita<^ in Creta infula rnon^: tibus Id^iSjLeuds^ uocatis/uper fumma^quibus nix nunquam deeit^cupreifum comperiri affirmant , Nam id genus fyluae plurimumj&f in monbuSj&^ omnmo in infula eft,Sunt autemCut dicftum fuperiuseft)tam e fylueftribuSjquam ex urbanis, alia campeffiriajalia potius montana* In^ montibus ipfis ad porrionem aliain imis^ alia in fummis proueniunt, ita ut dC pulchriora, d^ fertiliora exurgat* Vbic^ autem uniuerfaj^ fyluae pars ad feptetrionem fpedians^Iigna fpiffiora^pulchriora^ proi: fertjSc^ fummatim meliora:atcg omnino robuftiora in aqtiilonijs exeunt^augentur,

^o ztc^ proficiunt:denfae in longitudinem potius , ideoq^ enodes , recls^procers^ fis^ iintjremi^ ex his optimi fumuntur ♦ Potius autem in profunciitatemsS^ craffitudi^: nem diftenduntur : propterea obliquiores, nodofioresj atque in totum folidiores, fpifiuores^ aflurgunLHas eafdem fere difterentias habent & qux opadssaftiatu^ permotis nafdirar : nodaciores enim, breuiores^minus^ rec^tae^quae apriciSjquam qux flaribus expofitis locis extant . Quod autem fingula terram propriam^cceli^ accommodatam temperiem quaerijt , eo fane manifeftum^quod quaedam loca alitf qua feruntjquaedam nec fponte ipfa nafcentiajnecfata iacfle feruni:5:: quanquam apprehederint/rucfium nullatenus pariunt, ut depaima,&: moro ^gypriajalrjs^ quibufdam retulimus . Sunt enim plura.locis^ pluribus, qus tametfi ferutur,non

.50 tamen augeri, firuclificare^ poiTum:, fed uiriata in totum alTurgunnde quibus for;« taile dicendum eftjin quantum habeamus hiftori^^

De moro ie$yptM> ^ficu cy^riii V fdi<iua, V p^P^ » gUnde^i cr cuciofeni* Cdput II

; Vnt enfm pler^cp in Aegypto arbores, ut morus, SC perfea dicfta,5;: ^^^^^i glans,&: fpina,&: aliae qu^dam^qux peregrinari omnino nequeunt. ^^^^4 Morus fimilis quodammodo moronoftrari eft : quippe folio,magni^

WM tudinejafpecftu^proxima.Frucaum pr^ter cxteraspeculiaritergi^

j gnitjUtuolumine pximo difleruimus^Non enim germimbus^non ra

4«3 mis^fed caudicepomum parit magnitudine fi'cus3&: irifu proximum^fuccOjatq^ fa^ pore caprificis fane fimile, ueriim ionge duIduSjgranis^ intemis omnino carens: multitudinc numerofius maturefcere nequit,nifi fcalpiWm:quod unguibusferreis fcalpitur:qux cum fcalpta fi'nt,ad quartum die maturefdit : hifce ablaris,^a 8C alia cx eode loCo fubnafcuntur,riuIIo diuerfa:id% al^' ter^alif f^pius lacflitariaffirmant. Ladiuofa arbor admodi! eft, SC ligno ad mul^ percommodo . Proprium id praeter c3eterahabereuidetur,quodcxfumconrinuouirideeft*Siccaturauteminprofun5 doaqu»:mergitur enim inprofundas fodinasftagnaq^ protinus,at(^ conditUTjma defacfium^inprofundoficcaturrcum^ficcumomninofuerit/uperfluitatjatque mnatat:itacj probe coditum efle uideatur, fit enim kuCjatc]^ folutum* Morus pro^

c

THEOPHRASTI DE KISTORIA nrietatcshafcre fortftaeft.Proximanatara eiusuidetur,quacmCretaficus cyprk nuncupatur ^namilla quoq^ frucftu caudtccramis^ crafTifilmis fert,niri qaodger^ men Quoddam fme ullo folio^tanquam radicula mittit, cui firudus praepiiatur.Cau dexmasnus&rpopuloalbx fimilis^foliumulmoinfrudus quaternosperficit,to^ «esc5£erminat/ednullumadmaturitatempei-dudt,nifipomoipfoimmaturoin* dfoemifrocBlade.Dulcedoficubusnonabfimilis,&:internagrolIisplaneconue^ niunt:magmtudoauteprunieft.Similisetiafiliqua,quam lonesCeromam uocat:, Nam6:ipfacaudicemaximamfiruduspartemexpellit,ramisautem(utdjximus) pauciiferlSiliqua,quam^gypnam£cSquidaappellant,erroreicLicet(n^^^^ omninoin Aelypto,fed in Syrianafdtur, £^inIoniadrcaCnidum,Rhodumc^) ^ folijsiemperclmatibus,fIorecandido,a:olentegraufe arcfiommnoplantigeraimispartibuseft/uperiustamenfubarefcens:lruduman^ nkuium fimul^&rnouiihabet: akero nancg detracfto poft Cams ortum, protmus alterum<^gnipaterdt,gignituren!muu^modoindifaetusatc^uniforniis:tumaii auscirca'*arcfiurum,a:^quinoaiijf[oret:dehinchyemeexada,duratufc^adCa^ nisortum.Er^ofimilitudoquidem,quoniahaecenafi-udumcaudicefert,clitterea n'is aut pr^didis a moro udc^ diftinguiJtui%Eft in Aegypto alia quo^ arbor perfe^ ciida.afpedu magna, formofa^ : folio/iore, ramo, totatp figura pottflimum pira uicina : mfiquod alterafolioperpetuo,alteradeciduoeft . Frudum abunde panr, ommq5iemporeperfidc,quippenouusannicu]umfemperoccupat.iMaturuasani« niueriariorumafHatucofidtur:reIiquumcrudioremauieruntatcprecondunt.tli niagnicudinepiri,figuraoblogus,amygdal^modo,coloreherbidus3nucemintus quemadmodum, prunus continec , uerum longeminorem, mollioremq^:carnem uehementer dukem/uauem.concodu^ fadem : nil enim cos,qui mmmm come derinc-tentat.Radicearborexuperat^tumlongitudinejtumetiaaaflltudme^mu^ ntudineQ5:materiemrobuftam,ac:uifugeritdecoram,atram,utfabagr2eca,Exhac ctiam fimulacra,a: iedos^a: mefas,&: reliqua fimilia faciiJt . Glans a fr udu nomeq accep!c:iblm ei fimile atcp myrto^oblogius tamen^illaefajmagna^ arbor eft^uerura ,noreda/edcontorta,Frudusputaminecotufounguetarijutiloleneftenimboni odoris.fed frudus ipfeinutiliSjmagmtudinejUifuc^ inturi proximus:materies uali=^ j© da. &: tam ad alia quam ad nauigia percommoda . Cuciofera quae appel]atur,pak mi fimilis eft/imilitudinem in caudice^a: folrjs repracfentans : fed difFert,quoci pal ma indiuidua^fimplexcj^ afTurgit^h^c cum aliquatenusincreuerit/dnditur, fit^ bi fida,iter um9 horum unrunc^ pari modo diuiditur ♦ Item uirgas breueSjnec mulfas profert^corcce ficuti palmae ad utenfilium nexus utuntur.Frudum peculiarem pa rit,nam &C magnitudine,5<: fi'gura,6: fucco fingularemrquippe magnitudine fer^ me^qua m.anum impleat^rotundum, no oblongum, colore fiauicantem/ucco dul cem.dC origratiflimiirnon cogeftum^ut palma^fed per fingula difaciu : nudeo ma gnojuehementer^ duro, ex quo annulos ueriicolores detornant, quibus in itra^s gularfjs uinculis ututunMateries a palmaplurimu diftat^altera enim rara corporc, ^a neruofajfi^: uiridis taltera fpiflajgrauiSjCarnofa^jS^ caefajCrifpa admodu atc^ dura» Perf^quide maiorem in modu eam prxferebat/ed ledoru pedes ea coficiebant,

i Pina ex eo nome acceptt, quod tota arbos aculeis horretjexcepto cau I dice:nam 8C fuper germina, folia^ aculeos gerit:magnitudine excek l| lit,materies quippeduodenorum cubitorum^Tedis idonea carditur* I Eius duo genera {unt>quaeda enim candida, quaedam nigra^&^altera l imbecillisp&dle^putrrfcensjnigraautemrpbuftioratcfincorruptat

obia

PLANTARVM LIB» IIII ^i

ob id in tiamu fabrica ad coftas^uentris^ compagines ea otunturtereda non ualde afTurgit^Frudus in filiqua modo legumina, quo incolx coria perficiunt uice gallae* FIos fi^ pulcher afpedUjUt coronas ex eo facerent;&: medicametis perutiliSjqua de caufa colligi a medids folet , Fit dC gumma ex ea, manat tum arbore percuila^tum fponte,fine ulla fiiilira : cum aute caefa fuerit^ anno tertio protinus refurgit* Copia huius arboris large habetur, dC fylua inges circa agrum Thebanu eftjUbi dC robur, S>C perfea^fi^ olea quoc^ eo loco emigrat : non aquis fluuij riguo(dilkt enim plus q^ trecenfls ftadijs) fed fuis fontibus^qui drca eum tradu permulti exiliunt^OIeum ni hilodeteriushocnoftratehabeturjniliquoddeterius olet, quonianaturafoieraro 10 utatur.Materies arboris dura:a<: cxfa^colore celtis uti<^ repraefentat. Alia qusdam arbos prunus habetur infignis magnitudinejfrudii ferens naturai3£<: magnitudine mefpiiis proximum^ nifi quod rotundii nudeum habet ♦ Florereindpit mefe lulio, frudum circa br umam perfidt,nec folia dimittit Qui drca agr um Thebanu colur,

. t J .• £. C-.. f: - U^^^i^ ^^rn.r*t*^4-n fimArrt rvffocr»? fcjWlTnr.

forma propnetatem {ottin, fed afFedione, qus acddit : quippe fades eius ipinofa, folium^ filicibus non abfimile:fed cum ramulos quifquam tetigerit/olia quafi fae^ betataconcidere,tumtempore aIiquopofireuiuifcere,rurfus^uirere affirmant. At^ propria quidem eius regionis, tanqp fi quis arbores, aut firutices dicat,infignia 10 h^caffignantur.Na de ijs qu^ in fluuio atq^ paludibus exeant^poftea difleremus, cum de reliquis etia aquatilibus uerba fademus * Omncs aute huiufmodi arbores fuislocis magn^^tum iogitudine,tum aalTitudine aiTurgut^Itac^ circaMemphim, arborem tanta magnitudine effe fenit^ut tres homines nequeat eius ampiecti cau^ dicem^cuius etiam materie caefa commoda openbus eft : admodum enim fpifTa^co iorecR celtis arboris eft . In Afirica uero celtis plurima, optimac^ gignitur^necno dC pali^us : quin dC quibufda partibus, ut NafTamcnico agro,5i: apud Ammonem, alioscKexiilitJnCyrenenfiautecuprefrus^oIea^optimeprodeuncoIeum^pIu:^ rimum fit.Sed omnium maxime peculiare laferpitium eft:nam id quoc^ copiofum ea regio profert^odore^ fuauiflimum, 10 j^eCdtCya-^aUuYo^a^pdhnkAfrk^fitientkia^^eromonte^uUlBermpdirmn^^ fihuUntuYydeqimxlomedica^Qrperfiai* Caput IIII

I Eltis proprium genus pr^ftat , magnitudine quanta pir us,aut paulo

! minorerindfuras foliii habet^ac ilids efle uideatur:materies nigra.Ge

j nera eius plura, firudibus inter fe difaetaprodutunfruclus magnitu

dine fabx^maturefcit uuarum modo^uarie colores immuos^nafdtur

......^.^ ..J quemadmodumyrtaaduerfainterfejdenfusfupergermina^guftatu

inter Lotophagos didos prxdulcis/uauis^innocuus, atc^ eoam bon^ fiugK* Ven tribus eft fuauior^qui fine ligno interiori eft:nam uel genus huiufmodiredditur^S»: 4-0 uinii eo exprimitur.MuIta haec arbor, firudu^ copiofaeft ♦ Exercitiiitac^Ophelli, cum in Carthagine proficifceretur, uel eo fi-udu diebus pluribns paftii comeatum defedu,accepimus.EftigiturininfuIaLotophagiaPharideuocataIargacopia,cae^

terum no minor in continenn; fed longe largior eft : plurima enim hxc omnmo in Africa,&:paIiurus,utretuIimus:quippeapudHefperideshifceadurendijututur. Sedh^cceItisdiftatabea,quxLotophagorum.PaIiuruscertefi-uticofioreft,folio huic noftrati fimilis :fi:udtu diuerfo, no enim lato,fed rotiido.r ubro^:m^tud£^ ne,qua cedri^aut paulo minore : nudeii no mandedii,modo adnorii punid habett firuaum uero iuciidum per fe,atq^ fi quis uinii infiindat, tum ipfum fuauiore,tum uintjfuauiusreddiafTeueranttNonnulliceltimarborefi-uticofamjramofam^tra^

^i T H E O P H R A S T I D E H I S T O R I A

duntjCaudice firmo^uel fideli/rudu nuce obdado^parte externa minime carftofai fed potius pelliculari : dbo no tam dukijCp guftatu alias grat05&: uinu quod eo exs primitur^non nifi binos^aut ternos dks durarejdein acefcere : fuauiorem ita^ fru^ ^um apud Lotophagos efle , materiem aute optimam in Cyrena^a prouinciajtra? (ftum^ Lotophagorum feruidiorem cofirmant . Radicem autc efle quidem mulio nigriorem,^ lignum,fed minus fpiiram,^ ad paudora commodam:quippe tantS ad pugionesjglutinameta^ ufui eft.Lignum,tibi]S36;: alrjs plerifc^ expetitur.Parte aute Africaejqua nun^ pluit, pleracg alia3&: palmas magnas atc^ optimas^uenirc aiunt. C^teru ubi palma, falfilaginem,^: riguiJ efTe locujnec admodii in profundo aquam coperiri,^^: dulce &: ibi falfam inuice propinquas. At ubi reliqua oriijtur, fo ic^ lum ficcij, dC omni aqua orbata efie:alibi uero puteos etia eife centu pairui3,ut non nifi iumentis per uertigine haurire poffint» Qiiamobrem mirum quo tande pado effoffx fint akitudines tam profundae* Igitur aquas fubditas palmis uel ad Ammois His delubrum efle feriit:uerum differentiajquam diximus^obrinet^Thymii quocp, parte pluuia carete^plurimii nafci, dC alia peculiaris naturx complura^atq^ etiam le porem ifthic gignijSi:: damam,^!: ftruthum,^ alia ex genere beftiarum,Sed hxc an lodj alique bibendi graria petant^incertij eftrprxferrim ciJ poft dies aliquot bibanr, m nonnulla ex urbanis terrio^uel quarto dic pom duciitunSerpentes aute^lacertx dC fimiliajquod fine potu uiuere poirunt^nulii dubiii efi Afros haec onum madere afFirmare aiunt^qui uel apud nos uermis quida muk/pes, ater^ gignitur,fefe in or iq bes conuolues:hunc aute locis illis multii admodum nafci, natura<^ effe humidum narrant:rore uero parte carentem piuuia/emper abundare:quapropter palmam, dC fi quid aliud humectis proueniatjpartim eo quod de terra afceditjpartim ratione cccli coftat nutriri^Saris enim humoris eft^pro magninidine,^: natura eoriijUtpote ficca, 8C e ficds conftante : dC pro defiderio arborii, quae cum plurim^ no funt^tum peculiares nafcuntur.De laferpirio qualem natura fortiatur.poftea indicandum Ja Afia uero apud firigulos peculiaria qua^da proneniiit:qu^da nanqj proferiit terra?, qu^dam nullo modo produciitjUt in Afia ederam, dC abietem parte fuperiore Sy:s ri^jitinere a mari quinc^ dieriij enafci negat : fed in India uifam in montCjCui Mero nomen^aftirmat^quo Liberum patre ortum fabulae aiunt* Qua de caufa Alexader j^ cum aliquado ex India defcederet^coronatus dC ipfe^Sd exerdtus ibatHarpalus ue ro in Media tantii locare eam cotendit, feredo fa?pe in horris Babylonif s,3c: curiofe coledo^fed nihil efBcere potuit.Haec enim nullo pado uiuere ualebat/icut reliqua, qux adueda de Grseda funt, hofpitaripatiebantunHoc igitur ob cccli coditionem regio recufa^Et buxum uero, dC tiliam uix fummo conatu recipit : nam bisdC cuU tores hortorii uehementer laborant* Alia uero tum in arborii genere^tum in ftirpe humili^pecuIiariagignit.Etomninoplagaadexortiijatq^meridiemfpedas^utani;? maliajita etiaplantaspr^ter cxtera locapeculiares ferre uidetur^utMedia prouin^ ciaj dC Perfis tam alia pltirajC^ malum , quam medica BC perficam uocat*Habet hxc arbor foliii fi'mile58(: pene aequale, atq^ potulacaraculeos quales pirus^aut fpina acu 4® ta/edleuesjacutos^ uehemeter dC ualidos^Pomum eius non manditur/ed odore pr^cellit^necnonS^foIiiiarborisodoratifllmiieft.Etfiinterueftespomiiponatur, inofFenfas conferuat. Vtile dC cum medicinam mortiferam quis biberitjUel ad oris fuauem oIeriam:quippe fi' quis interna pomi in iure, aut aliquo humore cococfla in os expreflerit, digefTerit^, jfuaue halitii reddet ♦ Semen detradii Vere fulcis feritur diligeriffime cultis^rigatur deinde quarto,aut quinto die:cum aatmaiufcula fuerit, transfertur Vere iterii ad molle^riguum^ folu, nec ualde tenue, tale enim deMc^ rat.Fert poma omnibus horis, alijs decidentibus, alijs fubnafcetibus^alijs mature;* iceribas* Floribus his tantu firudus enafcitur^quiCut diximus)ueluu colii quandam

extantemj

PLANTARVNt LIB. IIII 5J

cxtantcm,in fuo medio gerimt : qui enim ea careant, mfcecundi !abuntur,Seritor ctiamfi<^fl»t>us fn uafis perforatiSj quemadmodupalma . H^citacj (ut didumefi) Perfidi^Mediae^ familiaris habetur*

j)ejicuTndicaydij$^ mulmjnditearhorihus , quoi^hehmi fintgenm . De Teye^iw^alaJicrf;

de^* hmigeri^ arhorihuSynemonfemmihuSia- harhis Imfcc. Dc ori^a^ Defpm cadida»

qu^hercukceadi^e^^ Caput V

ii Ndica aute regio^arborem ficu uocatam fbrtitur, quae e ramis radiccs

I dimittit fingulis annis^utprimo uolumine retulimus:dimittit aijt non

ex noueilis/ed ex anniculis^atq^ eda uetuftioribus.DIac fe terrae coiua

gentesjceu fepem circu arborem hcmty m ut uduti tabernaculii con

^ i datur^quoedamorarihominesfolent^Radicesaute nafceteseuiden;:

oifime a ramis difcernutur:funt enim albiores, hirtaejtortuofa£^,bina^ fronde fo^ liatae Jtem arbos comam fupema lafdua gerir, tota^ forniato ambitu pulchre or^ biculatur, dC magnitudine uehemeter excelliaquippe umbrabino ikdio fecere fer tun&^craffitudine eaudicis, plerafc^ ultra ^ fexa^ta graduum orbe coHigere^ma gna uero ex parte quadraginta^Folia pdta no minus habet^frudum admodu parss iiumjmagnitudine cicerisjficui fimile:quamobre Grxd ficum eam arbore appdlas banttParij mirum in moda frudificat^no tanta pro magnitudinis defideriOjUerum

jo etia omnibus rebus ♦ Nafdt arbos haec circa Acefinam amnem ♦ Eft 8i alia arbor dC magnitudineinfigniSjS^^fuauitatefruduSjamplitudine^miruinmodiipr^cdles; hoc fapietes Indor um^ qui nudi degiitjCibo utctur, AIu cui foliu fpede pradogum, Cmile penis ffruthiorij^quae fuper galeis imponutUTjlogitudine duoru cubitorum: alia cui frudus longus^nec redus, fed cotortus,dbo dulds/ed morfus in aluOjdiffl cuItates^fadti(nteftinoru:obid Alexaderne quismanderet^inierdixicaliacuifru dus fimilis cornis,Sunt SC aKa plura ijs diuerfa^^quae Graeda gignitjfed nomine ca;* rent:nec mirum quicq^ ex eoru proprietate putandii Nam(ut quida referut^nulla omninoarborjnuilusfrutex, nulla herbafimiIis:qscoperitur, quasinGr^dapro^ ueniijtjpaudsexceptis* Hebenus quoc^ dusregionisuemacuIaeftHuiusduogc

}o nera coiiantjalterum materielaudatUjpuIchrum^^alterij uilesUitiatum^i^^rum, quodpraftatius^rdiquupermultahabetur^coloremcommedatum^nonrecodita, fed ftatlm fua natura capefdt : fr uticofa eft cy tifi modo. Ferut dC terebinthu haberi, ut alij fimilem terebintho:cui folia, dC rami, dC r eliqua omnia terebintho fimiliatfr tta dus aute diuerfusjfimilis enim amygdaIis.Nam dC in Badris terebintha hanc efle, ferrecR nuces amygdalarum m^nitudine:quoim non magnas^fed uifu fimileSjSi^ fuauitate amygdalis praeftantior es^ dC ideo lod illius homines his porius ua*PIant^ aute ex quibus ueftes confidunt^foliu moro fimile habet^corpore aute toto rofis ca ninis proximae cemijtur:fer3tur ordinatim^quapropter elonginquo alpiaeti^uites apparet,Palmas quo^ nonnullae partes plerafc^ habet^H^c in arborccgenere.Fert

4-0 & femina propria^alia legumimlDUS fimiliajalia triricOj^ia ordeo* Cicer cm dC lens, dC reliqua noftrae regionis ibi haudquaq^ habetur, fed alia qu^da nafc&ur, quibus edulia proxima coflciuntur : nec difcerni queuntjUtferSt^nifiquisaudiueritEftS^ ordeg,&:triticum5&:genusquoddaaIiudorddfyIueftris,quo&panefuauemcon fidStjatc^ alicam bona Jd Graecorg equi cum prindpio manderet,interibat:deinde paulatim^cij palds afluen; nihil penitusI^debantur^SerStpotiflimo quodorizam uocat,id femini nucupato fimile eft,piftum^ tanig alicajredditur cozoduperfedle, afpedu lolijs fimile:ftat^ magna parte teporis in aqua : effundit no fpicam^led ue^* luti iubammodo milij^ati^ panici^Eft enim aliud quod Graed ^jccxof/, id eft lente uo cabam>hocuifufojROgr«co fimiledifcmetiiiurdrcauergiliarumoccafum^Intereft

-^ 7HEOPHRASTIDEHISTORIA

,f tiam tmx fpfius ratfone,quod quaeda omnfa ferat,quasda no ferat.Qiiippe mon« tuofa dC uitejS^ oleam, SC nucu pomoru^ uniuerfum poffidet genus : ueru oleam fterile dC nanira pene inter oleaftriijatc^ oleam Jtem fpecie tota diftat,^!: foliii latius hoc,anguftius illo^Hxc in India. In regione aute Aria dida/p na eft,ex qua lachry ma gigiiitur,illyrix fimilis tam uifu,$ olfadu:ha?c ubi fol iIluxerit,defluit*Quin Qc alia muita prxter h^cnoftratia tum agris,tum amnibus proueniunt, Alijs lods fpi:^ na candida nafcitur ramis ternis^ex qua regulas, atq; baculos fadutrfuccofa^humo ds ladei/ungofafe eftrherculaceam hanc appellant.Eft etiam aliud,ftirpis humilis, fnagnitudine quiae raphani/olio uero tam magnitudine,quam forma lauro fimili: id qui comederit protinus moritur.Qiiocirca ubi equi adeffent, nunc^ eos a mani:= lo bus iaxabant,Codro(iX prouindac nafci quiddam folio laurino referut ,cuius quan tulumcunc^ iumenta comediiTent, mox interibant:fimiliter affecta diftenta^^atc^ lillijquimorbo comitali uexantun Aliam autem efle fpinam, folio nullo, radice fttis guiariraculeum acutiiHma quoc^ in nodo geretem^quo fracfio^aut attrito/uccii h^ cfleum multumeffluere, quic^terisomnibus ammalibuscxdiateminferttHomi* nesautem

Quibufdamitemiocisherbamquandaexirefubquaferpetcsmmutosadmodum connatos manere : quorum icft Ujmoriendum protfnus efletjCum herba quifquam aggrefllisfuerit* Quin dC a paImisincocftisfirangulari,quicomederit,id9poftea perfpecf^um^Sed huiufmodi uires, tam animalfum^ quam platarum.uei apud alios 2& forfitan comperiri pofllnt^

Arhorcs odoraU uhi n4cttur^& qu^ fintOuid fhrat feptmtrio.ltem quid quoque loco proueniaU Quid m Creta,Khodo,l^cid,VontO:,Vropontidc . Quid Thmolu^^yOlympus^^lda^quidqi muiii dij montcsfsrmt. Qu£ m toto orU bca ad naualcm mAteYkm. Caput VI

^^^^7 N ter plantas aute omniii maxime fuperfl uiit, plurimum^ a reliquis M ^^l diftant5qu^inArabia,Syria,India(^odoratxnafcijtur:utthus5myr gj l^ rhajCafia^Iafersdnnamomii: quotquotalia huiufmodijdequibusaiio fM &3, uofumine plene retulimus. Ergo plagis ad exortum jmeridiem)^ uer fe^^&' getibus5&: h^c ipfa pecuiiaria, dC alfa his plura proueniiit. A t uero fe* ptentrionem uerfus noita eft:nihil enim eifatu dignu narratur^pr^ter communes 50 has arbores^qux dC loca fhgida amant,^^ apud nos quo^ reperiuntur:ut pinus^ro bur^abiesjbuxusjcaftaneajtiiiajreliquae fimiles^Nihf 1 enim praeter haec aliud habet, fed potius ex humilibus qua^dam^Iocaalgentfa quxruntjUtfebrifugajabfinthium* Item qax radfce/uccoue medetur^ut ueratrum^agitatorium/cammonia : cuncfta lere quorii radix expetitun Quxda enim in Ponto,ac Thracia gignfitur:qua?da dx ca Oetam, Pamafum^Pelfum^GflTam, Partheniam.MuIta etia m Arcadiaj&^ agro iaconico exeiit : nam ea quoC^ regio medfcaminibus fcaret^At cdoratorum nihii in bis penituSjCofeaance excepta^qux in Illyrid^s&^ circa Adria prouenft:6i! laudata quidemjCaeterisq^ longe pr^ftarior* Verii in ferufdis^meridianis^ lods^uelut exop pc fitOjCOpia odoratorum habetur* CupreiTum quoc^ loca ferufda magis habet^ut 4-^, CretajLyda^Rhodus* At ex ffs quae manfuefcere pofTunt^Iauiiijmyrtumjqu^ ml nime in frigidis durare affirmat^minnscg myrtum : argumento^ capiuntjquodin Olympo lairrus multa^myrtus nulla omninOjin Ponto auttoto neutra eft;quan$ fummo ftudiOjOmnic^ folertiaferere conatur ad ufus religionis.Fici tamen multac, itiagiHce^j&r p unicae^amplae opadtatis habentunquin 8C piri^dC mali permult^^ac uart] generiSjmaiorem in modii:bon^^ frugis,8d uerna?5pr^ter^ fi quae ferorinae* Bx fylueftribus uero robur^uImuSjmalus,^ fimiles : {ed pinaftrii, abies, atc^ picea defunt,&: omnino qiKc tedam in fe gerunLHumida haec autemj&multo deterior Sihopenfi;quapropter nonmultus eft eius ufusjnifiadea^quaefub diucHaec drca

Pontum»

PLANTARVM L I B* IIH 55

Pontum,aut certe locis quidem eius quibufda haberi nouimus ♦ In Propotfde uero ec myrtus dC laurus montibus mulas in locis prouenit:fed fortafle funt edam quae locoriJ propria poni debeant, quippe cum fingula (uti retulimus) diuerfa fecunda inateriam habeat : non foium quod eande meliorem, deteriorem iie poffideant^ue rumetia quod ferant^nec ne : ut ThmoIus^OIympus^ myfius nucej^: caftaneam plurima ferut : item uitem,maium,pumca, At Ida, quioufda earii caret^quibufdam perraras habet* Et drca MacedoniamjS^: Olympii piericum,quaeda earum compe riunturjquaedaminime : in Eubcca uero, 8C drca Magnefiam euboicaemultae qm: demhabetur,ereIiquisautenuIIa:necdrcaPeIium5nec reliquismontibus tradus , iftius*Quin&:adnaual€ materiemlocusibideexiguuseft,&:omninoinumuerfo terrarum orbe : quippe cum Europe^Macedonia,^: Thrada,^;: Italia taniS habe^ re uidetur: Afia uerOjCilidajSinope, Amyfus^adhaec Olympus dC Ida^uerumnoa inuItum.Cedru enim Syriagignit,ea% ad triremes utuntur^Et ea uerOjquae aqua« adamantjac fecus fluirios deguntjpari modo intdligmitun

vficUia^pdma* , Caput VII

jLatanumenim efTe in Adrianegant^praeterq^drcaDfomedfsdcfa* |:brum : in^ uniuerfaltaliararam efle attirmatrquan^ muld^magniq^ I fluuij utrobi<^diIuant:fedIocus plane recufare uidecur*DionyfiUs t^^ i rannus maiorjambitioiius cotendens in Rhegio cofeuit in horcis eas, H qus nunc in gymnafio ftantjnec uUa magnitudinem capere poflunt, Contrajalia loca plantanum habet plurimam^ alia ulmo dC falice fcatenijaiia tama* .rice,utH^mus,Hxcigitur quemadmodu diximus, locorum propr^ pom debent pariter in fylueftribus atqp urbanis* Caeterum in quibufdam Seri for uran poteftjOC ager cultu diligetiflimo adhibito ferre queat,quot uel nunc,&: animaliumja: plan^ carum quibufdam euenire uidemos* Summam uero difreretiam naturse arborum, dC ad fummam plantarum exiiiimandum, ut inter prima retulimus, quod alia ter^» rena,alia aquatilia ex plantis quoq^;>ut ex animalibus conitant ♦ Etemm non folum jo in paludibus^lacubus^uuijs^juerumetia in mari materiae quasdam proueniut ha mileSjS^ in extero etiam arbores , Quippe in hoc noflro exigua omma nafcuniur, dC mhii fere fuper mare emicat:at in illOjSx: haec eade excedunt^d^: alia de arboribus maiora longe aflurgunt * Noftri itac^ tradus euidentiflima communiflimaq^ alga* rum genera funt:ignotiora uero, fix^maxime propria ratione locorumjabies^ficus, quercus.uiris.palma* Horu alia fuxta terramjalia pelagica^alia ambobus lods com , tnunia : 'dC qu^dam muldgena^ut alga^quacdam unicum genus fordta* Nam algas quoddamgenus^foliolatojcolore herbidoefl^quod porrum quidam appellam, alij dngulum : radice hirtajextrinfecus fquamata^ incrinfecus longa admodg,crai^ 0c^ plene cepigethys non abiimili : aliud folio crinito^terr^ ipfi adhaerens/aepe^ i |i> mari tantualluitur: alterumaltiusdegitjnafdtur quideminmariexterodrcaHer^ culis columnasjmira magmtudinejIaatudine^jUt feruntjampHus^quam ut maini apprehendipofliit.Fertur hoc ad mareinternumfluxuextrinfecuSjporrumq^td appellant:annuu efle aiunt^a: nafd Vere definete,uigere^te,mmm autunmo, interire atcp deddere hyeme * Quin 6C reliqua omma nafceda dcteriora, obfcurio* ra^ hyeme fieri,Hsc itac^ ceu terrena drca mare deprehendunf* Alga uero prone tiiens in alto^quam fpogiarij pelagicam defcrut^in Creta infida iuxta terra,iuper fa xa^plurima^oprima^ prouenicqua no folu uittas^fed erialanas^uefles^infidatjS!! quandiu reces infedio fit^color longe purpura praeftat,G^mt partc aquilonia tum copiofiusjtii meliuSjUt etia fpongi^jreliqua^ fimilia^Sai: aJia graminibus proxim^

^ff theophrasti de historia

quippe folio f niili;&: radfce geniculata^longa^oblique adhaa:ente,fnodo gramfnfSa tC cauk calamaceo, nt gramen^ magnitudine alga multo minora ♦ Eft aliud bry um dictumjfolio coloris herbidi, amplojnec laduds difianile, rugofiore tamejS^ ueluci contradorcarec caule» Sed ab uno initio plura folia huiufinodi exeunt3&: rurfus ab alio.Nafcitur fuper lapideSjfidiliaqf xuxta ternuEtminora quide haec ferme tradua rur^Quercus autc, dC abies terrenae quide ambae fpedatur;nafcutur uero fuper la^ pides accg fidilia:caret radicibus/ed modo patellarS adh^ret, Foliu ambabus ucluc carnofum^oblogius^aaiTum^rS^ abiett aaffius^frequeSjnecleguminu filiquis abii miiercocauum incus^nec quicQ intra fe coGnens:quercui lenue^ac potius tamaricis: coior ambobus accedes ad purpui^ : fbrma tota abietis ereda, quercus flexuofior, lo atc^ in laritudine magis ampliaca:ambae uel multicaules fiai, kd toplidor abi€s:ras miabieci^Iogi.redijibluriq^^quercuibreuiores^cotortiores/pjiiliores^^magnitudo toca ambabas cubitaliSjparum ue altJorjUera maior(ui fimpiidf er dica)abiettQuer cus uel adianas inficiedas urilis mulieribus : ramisadnexapendetpla^a^animalig teiiigerorum/ubter alia quxda cauli ipfi adhacrecad quseda tota obefa ingrediutur miliipedac^S^ zlix quaedam generis eiufdebeffeol^^quod^ polypi fpedmen gerit» H^c itaq^ terrenajContemplatu^ col^anc iadlia, Quidam aute uei altera quercum nafcente in ako referut^quae eria trudtum fert, dC glans eius ccmmoda efl,Quin dC alias magnimdine inlignes quafda compertas,homines nantes fe^ iiimmergentes referrejtraditur. Viris utrc<^ nafdtur loco ; nam 6^ terrae proxima, dC pelagica eii^ iQ dC maiora fert folia, farmeta,fi-U(ftum^.Ficus folio caretjnec magnitudme prxflat, color cortid puniceus.PaIma pelagica efl,caudice admodu breui^uirgis redis fere, qu^ fubtus exeunnnec in ambitUjficut rami utrgarn, fed uelut in laritudine %illas tim corinuat^, nonnun^ etiainterfefedifferetcs. Virgarumaute, (eufurculorum ipforufimilis natura quodamodo efi, folifsfpinaru acanicarum^ut fbnds,atc^ fimis libus ♦ Hi tamen eredi^nec quemadmodum illa,drcunfiexi.&: foltf s a maricorrofi: nam eo quod medfus caulis trafineat per totUjreliquu quoc^ aipedus proximu ei^ color his dC caulibus, atc^ uniuerfe plantae ruber intenfcjatcp puniceus^Et ea quisj dem^quxhoc inmari proueniijt^totefleuidecunSpongia nancp, quxdCply^is^ ^o camurj&T quicquid eiufmocii, natura akeram plane fortiuntur Jn extero aute circa p Gaditanum fretumjporrumcut retuIimus^nafdcur.Sir ea quae in lapidem transfigu rantur^ut thymum3& quaelauriformia funtjS^^ reliqua*

Apud mure ruhrm m Aruhk nuUm arhore promnire prteterfpmam fitiente-Mem^ mre heUuk plenu,plurm^^ bahere c<mic«l45.Dc pUnmQrarhufculis mirtt namraideq; mAgtiis arhorihui m mfuUs^quM /ftu^ operiUltem circa Ferfidem mAg^^ effe arhores , caput VIII

g^''"^*^"^ ^" ^^^^ nibro uocato in Arabia paulo a Copto fuperius^arbos nuHa 1^^^ m interraproucnitjpraeteripina, quacdipfasuocatur^&Thxcrara^pro^ 1^^^ m ^^^^ feruoreSjSi: aqux penuria:quippe no niiiquartOjquinto^ anno fr^^l m pIuic56^tuncimpetuofe5&:breuitempore,At in marinimiruexeatj 4® m^^MMi eas^ laurum dC oleam appellancXaurus ariae iimilis ex toto efl, olea folio tantii : frudum olea proximum his nofiris oliuis parit^Sd lachrymam emitrit, cx qua medid Mendo fanguirii medicamentum componumt. quod fieri laudati ffi mtmi folet.Cum autem aquae plures inceflerinc/ungi iuxta mare quodam in loco crumput, qui fole n&. in lapide comutatur.Mare hoc belluis refercum^plurimas^ caniculas habet^in tantu^ut nare tutii non fit ♦ fn finu aute Heroo cognominato,aa quem defcendm Aegyptfjyaurus ed^dC oIea.6£ thymu:uerum no uiridia,ied lapi* disfpedepartc a marieminentCs fimiliatamen uiridibus tam folfjsj ^ germinibus» C0I05 quoc^ fioris ia thymOjtanqp nondilperfcdc fioruait,!iquid6 depreheditur*

Longituda

PLANTARVM L I B^ I ! 1 1" " 57

fQtigitixdo arbufcularum cubftorum ternoru eft.Qiii uero ex India mifliab Ale=s xandro nauigarijtjplatas marinas, quoad in aqua ijntjCoIore alg^ minut^ habere: cum uero exemptas ad folem ponuntur, mox lali iimiles fieri narraueruntiuncos quocK lapideos apud mare id prouenire, quos nemo uifu a ueris potuit difcernere*. Eomirabiliusreferutnafciarbufculasquardajcolorecornububuli^ramisarperas, &: cacuminibus rubentes, quas cum copreiTius tratlarur/rangijSc: igni iniec^tas, uc ferrum exardefcere : reftinclas tamen traquillarijac eunde colorem feruare, Infulis autem quas operit ^ftus.arbores nafci ingentes, magnitudine pIatanorum,popu* |orum9 altiflimaru:&: contingere^ut cu xRm inuafitj reliquae omnes totds: integan

jo tur^maximarii uero cacumina extent, ad quae naues religentuncum^ ^ftus recef^s ferit,ad radices a?quo modo annecli pofTunL Folia arborfDus laurea dicunnfloreni uiol^,2^colore,£<:odore:frudijmagnitudineoliuae56c:huncodorisadmodiiboni: folianun^ decidere^fiorem S^frudumprimo autumno nafcijUeredefiuere. Alias quoc^ uifas in eodem mari femper folia rennetes^d: mictij lupino fimilem ferentes retuIerat^Circa Perfidem Carmaniae coterminam, qua maris aefius fien folet.arbo^ res magnx fimiles potulacae tam forma, ^ folijs fpedatur^firudum plurimii ferea=* tesjamygdalis fimilemextrinfecus, interna uero iingulisquaficonnexainuolutaii tunSubrodiitur ift^arboresomnes amaripartemedia, ftant<^radicibuspolypo? rummodo:cii enim a^itus recefleritjOmniainfpicipoiTunL Aqua uero nuUz cmni^

20 no eo in loco e^. Riui nanc^ aliqui relinquuntur,quibus nauigant,qui dC ipli maris particul^ funt. Quamobrem confiare quida exiftimat, quod ipfo mari ali5i:ur,noa aqua:pra:ter^ fi quid e terra ftirpibus attrahantQucd tamen Silipfumfalfum eiTe .haud dubie intelligi poteft, quippe cum ne in promndum quidem radices deicen^: dant.In totum genus idem mari,at9 terra nafcentium elTe uolunt : 6£ marina qui^ dem pufilla, & ficas fpecie prouenire;terrena uero magnajatcj uiridiajfiore^ odo rato,^^ frudu modo lupimV

paludihm:,jlagfiisqi^Youemur4e^?apyro>Suri:,mafio. Caput IX

^ N Tylo autem infula, qux in finu Arabico eft, pane ad orietem fpe^

W^^ W^ ctante3taniitarDorummuiiiiuuuit:ciic<iiiuuidiu.uiJi«tiiwoA«-ci-ixwAi.;,^ ^^^ 't^^ m locus irequentifTimo uallo munitus relmquatur : atcp his omnibus ^l i^';^ magnitudo,qu^ fico : fios odore excelles, fructus inguftabiliSjS^: una ^^^S lupino fimilis . Lanigeras quo^ arbores multas eande infulam lerre prodiciim efthas folia uf ligena gerere^uerij minora, fructum nullum Jd m quo la=: na cotinetur mahampliiudme cernijUerniinafcenstompreiTum,cum tempeiiiux maturicatis i^itjaperiri, dC lana excipi^qua telas texiit,alias uiles,alias preaofas . Hoc idem dCin India ((icut di<fiu efi) & in Arabia fieri affeuerant, Eiie etia alias arbores fiore uiolas matronalis aifirmat^uerufineodorejmagnitudine uel quadruplo uiola 4.0 maiore»Eft dC alia qu^dam arbor foliofa rof^ modo, fioris^ rofei:hunc nocft u com primi/olis exortu aperiri, meridie in plenum expadi, uefperiiteru colligipaubnni nodtu^ condudi:incoI^ eum dormire tunc dicere aiIbIent,Quin dC paimas &: ui=5 tes,£^ genera nucum, pomorum^j^: ficos,qmbus folia nunquam deddunt^na .ci «adem in infula affirmans. Aquam cceleftem fieri quidem, fed non ad frucfxus ului effe/ed fontes in infula effe permuItos,quibus omnia rigenturiS: eam aquam firu^ |iientis,arboribus% magis prodeiTe : qua de caufa, poft pluuiam protinus hac per^ fundum,quafi illam abluere,at(^ abfiergere uelint . Et arbores quide maris exteri, qux hacftenus exploratx habetur,tot fere efTe confiat ♦ De ijs autem,qu^ in amni* busjpaludibusjftagnis^ prouenigtjdeinceps diceadu eft , Qux locis huiufcerno4j

55 tHEOPHRASTI DE HISTORIA

degant^tribiis generibus confummari ommno uidetur.Sunt enfm alia arboreSjali^ ueluu herbacea, aliafrutetma* Harundinemjgladiolumjfleum, iuncum, butomi!, qu2 omnibus fere fluuijs, locis^ eiuimodi communia funt : nonnufqp Silrubi,^^ paliuri;6«:: arboreSjUt falix^populusjplatanus^quacda ufqueadeo, ut aqua occulten tur, qu^dam ut p.arS excedat : quoriidam radids,^: caudids aliquid tantii in aqua, reliqua totii corpus extra patefdt*Hoc enim falidjalnOspIatanOjtilia^^dem'^ omni= bus aquarum auidis euenit^quas dC ipfae cmnibus fere fluuijs comunes certo intelli guntur^Nam dC in Nilo platanus prouenit^non tamen multa,at(^ etia populus ei! rarior : at fraxinus,^^ qu^ bubula fraxinus cognominatur,pIurima eli, Quae itac^ in Aegypto nafciJtur, in totum quidem numerofiora utic^ funt, qp ut membratim i<^ enumerari queant, C^terum (ut /implici, ac abfoluta ratione agamus) omnia cibo idonea/uccosq^ dulces habetia percipintur:ied praeftare dukedine, copia^ aIimo= nix tria illa uideturjPapyrus,^ quod uocatur Sari,^: tertiumjquod Mnalium aps peIIant,Nafciturpapyrus noninalritudinegurgitum/ed propeintra duocubita, nonnuf^ etiamminus:aaflitudine radicisqua uola uirirobufiijlongitudinefuper denacubita prouem't:fuper terraipfam radices obliquasjtenues^ deiasc^in limum demittens furfum^quos papyros dixerejprofertjtriquetros^anguIatoSjmagnitudis ne quaternoru ferme cubitorum ^coma inutili^exili^ fafligiatos:lr udus nuilius fa> cundosjhos^exmulrispartibus mittit*Radicibus pro lignoutunturjnontanra ignis gratia/ed ad uafa quoc^ plurifariam fadeda : quippe materiem amplamjpro^: i^ bami^ praefiatPapyrus ipfe ad plurima utiliSjetenim ex eo nauigia fadotjS^ e libro uela^tegetescp texunt, 8C uef^em quandamjatc^ firagula, acfunes, afiac^ plura:6(^ quidem externis hominibus chartx euidetiffim^ habentur : (cd fummamjfrequea tiflimam^ opem,^^: in re dbaria praeftat*Omnes enim incolx^dC crudiS^Si^elixumj dC aflium manducat^&: fuccum deuoratrmanducamentum aute expuunt»Talis pa pyrus efl^jtales^ ufus praebet.Nafcitur 8C in Syria circa lacum^quo dC calamus odo ratus : unde dC Antigonus in re nauali funes fecifl^e proditur» Sari in aqua proue^ nitjCirca paludes^plana^jubi amnis recef!erit:habet radice pr^durajflexuofam^: ex qua^quas faria uocantjcxeunt^hfs longitudo duum cubitorumjCraflitudo poilt= caris^TrianguIii id quocj papyrimodo, dC comam fimile gerit : qui manducat^eius p quo(^ manducamentu expuunt* Radice fabri ferrarij uti3tur:carbonem enim opti mum fadtjpropter ligniduritia ♦ Mnaimm herbaceis annumerandum, ita<^ ufum nullum exhitetjpraeter^ in re cibaria* Dulcedine quide praeftare tradita haec funt» Nafdtur etiam aliud in paludibus, flagnis^, quod terram minime attingit:natura liixjs fimile/ed foIiofius^St^ folia inter fcfe quafi uno condita uerfu : color uiridis ad^ modum:ufus eius medids ad mulierum profluuia*

Bej^h^MoiO^corfiohtiYiidice^QrmliniithUii. caput X

^^^^p Aba in paludibus,fiagnis^ exitCauIis eiaSy^ longiffimus^quaterna ^ ^f^' c'jbitaperiidt;crafiitudodigitaIis efi^fimiliscalamomollijnogenicu^ 40

y^^ % lato^rimas intrinfecus habet tcndites per totii lilij modo:caput fuper ^^_ ^S/S huncfauoorbicuIatouefparumnonabfimiIe:incKfinguIisceIIisfin^

.^. , . ^fin^

itd gulae fzhx continentur paululo fuper id eminentes, multitudme plu rimii terdenae:flos duplex, qp papaneris:coIor rofeus in plenii caput : fuper aquam folia ad fingulas fabas amplexa exeiit : fabam quanc^ coterenri amarii iliud^ex quo pilula fit^inflexij patefcit . Frudus ita fe habet.Radix aafliflima,harijdine plenior, rimasfimiliter, atquecaulis habens: manditur, &:auda5 S^^elixa^&Iaflajeo^cibo quiincoIuntpaIudes5Utuntur*Nafcituritac^fponteueIplurima:c^terum,&:feri:5 tur in limo, palds large admifiis, ut defcendat, incorrupta^ maneat, fic^ febeta

fedunt.

tsm

PLANTARVM 1 1 B* 1111- S^'

^dantSiti autcm femel apprehederitjperpetuo manet : radfx enim iiaKda e{t,nec procul harundinum ftfrpibus, ueru fpinis fubhorr€s:quamobrem crocodilus eam refugitjne occurrens oculo ofFendatur^quonia acute no uidet^Nardtur h^c enam in SyriajCiciliai^jfed tradus ipfi no plene coficiunt^Et circa Toranam agri csHcidid quodam in lacu exirjmagnitudine medioaijUbi dC percoquitur,&: perficiturjSc: in plena frudiiicat^Qui lotus uocitatur^planis parte raaxima prouenit,di rura inuns^ dantur:huic natura caulis fimilis fabae,^^ frucftus eode modojuerum mfnoreSjgras» ciliores^^Nafcitur frudus in capite^modo quo in feba: flos cadidusjlilifs folforum angufiia proximus:muIti,ac denfi promifcui exeunt:fole ocddete fe comprimunt,

jo cap utc^ integunt:ad ortum aperiuntur, dC fuper aquam aiTurguuidc^ fadt dum ca put perfidatur^flores^ defluant : capins magmtudo quanta papaueris maximi^S^ nercingitur incifuris no alio modOjquam papauer:nifi quod in his fiructus frequea £ior habetur,qui milio no abfimilis eft, In Euphrate caputjflores^ mergi referunt, atcp defcendere uf<^ in medias nodes:tantum^ abire in altum, utne demiffa qui* dem manu capere fit : diluculo deinde redire^St: ad (Mc magis:foIe oriente iam extra undas emergere, florem^ patefecere : quo patefado amplius infijrgerejUtpIane ab aqua abfit alte, Aegypoj capita ipfa aceruis putrefaduntjcum^ tegumenta pu;s truerintjin flumine lauando feparant frudum, SC ficcanteSjpinfentescp panem fa;s duntjeofe cibo utuntur* Radix loti corfium appellata^rotuda eftjCOtond mali am;*

jp plitudinejCorrice nigro^quali nux cai^anea tegiumcorpus internum^candidumjeli xum^airumc^ in fpedmen albuminis ueratur,gratij cibis : maditur etiam crudum, (cd grarius decodimijfeu aqua/eu pruna* Qux non nifi in aquis ccpeririqueanr^ tot ferc explorata habentun L ods aute arenofis, haud procul a fiuuio nafcitur ter* renum^quod malinathallam appellantjfigurarotadumjmagniiudine mefpili^fiae nucleo/ine cortice, folia ut gladiolus mittit^Haec incola legentes in brito ordeaceo^ decoquuntjdulda admodum efFidiitur, his^ pro bellarijs utuntur.Omnia nafcea tia inhi bobus^pecoric^ cibo idonea funt.Sed mter omma genus quodda pr^ftana tiusflagniSjpaludibusc^exoriturjquod dC uiridepafdtjS^ficcatum bobushyeme pr^betunEfi etiam aliud firumetis fponteinternafcens^qucd cum fyncerum a fru^

|P mento fecreuerintjleuiter pKifenteSjhyeme, folo humefcente ferunt : ^ditum me^ tuntj&^^lKcant, at^^jitabobuSjequiSjiumentis^jidqucc^cumfiructufubnafcentej pabulo prabent:frudus magnitudine fefam^jrotunduSjColore uiridis, bonae B:m gis maiorem in modum.Haec fere fuperuacua in Aegypto notari polTunt, VkidormfmguUqtddpYiuxtmfhrdnt.DetrihuloydcpUntkUmOrchommijy^^^ oleagnui.fiik» hmndo tihiaUs,$Udiolui^ phleumi dphsii mentijiorii, icm^ ipmm^ Caput XI

i Luuiorum finguli priuarim aliquid ferre uidenturjUt & loca terrenat

■ Nec enim tribulus in omnibuSjnec ubic^ erumpit/ed paluiiribus fla

i minumtantu:alritudinecum profijndiirimaquinorumcubitorumj

, aut paulo profundiore,ut in Strymone fluuio.Tanta pene dC harun:=

i do^SC reliqua prodeunnnihil aute eius excedit,pr^terquam ipfa folia

infiexa quodamodo, dC occultatia tribuIum,TribuIus ipfcmcrfm in aqua,pronus

ad imum uergit : folio amplo ad effigie uImei,pedicuIo admodulongo^caule partc

fumma quide craffiori^unde foliajfructus^ dependet:inferna aute gradjiorijConi:

tinue ufq; ad radice capillamenta quaeda indidem exorta gerente,qux maxima cx

parte aduerfa inter fe congruunt:nonnuIIa etia difaepant, fubtus ab radice ampla

exeunt/uperiora affidue ad minus^minus^ proceduntj ut poftrema omnino exi*

guafintj^Cdifferentia magnaabradiccadcaulemexukec: pieraquelatcraliager*

^^ THEOPHRASTI DE HISTORIA

tnina infumafit^qufppe terna^quaterna^tquorum maximum afliduej quod ab rf dice propius abiit,tum quod poft id fequitur3&: reliqua deinceps pro rationcGer^ men ipfum,quod latere promitur , uelut caulis alter eft : primo quide gracilior/ed foIioSuduffiiimilisUrudusniger^durus^uehementenradicemquantam^qua^ lem^ habea^qu^rendum.TaIis natura tribuli efl : nafcitur femine deddente,ger^ mei^ in Vere fuum emittit . Radicem alij annuam, alij diuturniorem affirmat^S^ caulem ex ea oriri. Hoc igitur quserendu proprium,pr^ter ea^quae reliquis infunr. CapiiIamentailIacauliadnafcentiainteIIigutur:h^cenimnecfoIia,neccauleseffe uidentur : nam lateralis quidem ipfa germinatio communis harundine^alijs^ ha^ beturPropriaitac^priuate,communiapubIice contemplari congrunmeaQuin lo dC fecundum loca diuidendum, ut fi alia paluftria^alia lacuftria^alia fluuialia poiius fint autetiamomnium locorumccmunia: S^^qu^naminhumidOjaciiccoeadem nafcantur,a: au^ in humido tanra : ut^ fimpliciter agam,ad eaquae uolumine pri mo expofuimus communiilime digeredum eft . Lacu itac^ Orchomenio arbores, materikffi humiles iWx proueniunt/alix^oIeagnuscp.Ole^.amerin^^ fpecie prx^ fert,fida,harundo tibialis, &: reliqua, gladiolus^phleum^tipha : ad hxc menfifiora, icma^ac quod ipnum appellant.Quod enim lemna uocat^akius mergitur in aqua* Horum reliqua quidem explorata habentur . De oleagnOjfida, menfiflora,icma, ipno^^qux alijs quoc^ locis forfitan proueniut , alijs appellata nominibus^referre debemus,Eft oleagnus natura fruticofa, nec caeteris amerinis abf milis folio : figura 20 qmdeproximoc^teris/edmollijutmalusjlanuginofo^rflorepopulialb^juerum minorijfructu nullo^Nafcitur plurima fuper inlulas fiuitantes . Sunt enim dC in eo qu^dam fluitantes, ut in Aegypto circa paludes,&: in Thefproride^alijs^ ftagnis: fedili^minus aqua impIentur.TaliseftoIeagnus.Sida fpecie papauerifimilis eft: tale etenim caputgerit^niliquod amplius:adportionem ma^icudinemalitota am pli£udo:nec nudum, kd cadidis membranis inte<fium:his^ forinfecus folia herbe^ fcenria proxima rofis adhuc in calice contenriSjquatema fe applicant:apertum gra na rubra oftendit ,.%ura non modo papaueris, fed orbiculata, exigua, nec multo milio maiora^Saporem dilutum quenda ut triticij>reddit : craiTatur a£ftate,p^ediculo paruo anneditur: floscalidrofae ftmilis^fedmaior^S^ fere duplexmagnitudine* p Hunc itacp,&:foliijfuper undas emicare affirmattmox cum defioruerit,frucftus^ compilatus fit^magis in aquam declinarijdemum terram attingere/rudum^ fun;^ dere^Frudificare aute in lacu tria^hoc,^ butomumjS^ phleum^proditum eft» Frui^ dumbutomi nigrum dicunt^magnitudine Odae proxi'mum,PhIei anrhellam uoca^f tam.quq adlixiuium utuntur, id placentaceum quoddam eftjmolle, rubidum* Et phleiuerOj&Cbutomi fccmfna fteriliseft3adnexusutilfS5masinut1lis.De icma6^ menfiflora, dC ipno qua^redum* Peculiare inter h^c maxime ripha eftjpartim quia folio caret, parrim quia non m reliqua radice numerofa adhseret^nam illa deprfum uerfus non minus turgentjUires^ intendunttporiiiimo gladiolusjficut etiam gra^ men:quadecaufa difFicilehxcintereunt^St^omnino genuseiuftnodiuniuerfum 4^ diuturniuseft/Radix gladioli plurimum insequ-Jitate a cxteris diftat, quodpar^ quaedam aafla carnofai^ fit, qua^dam gracilis i. .-^ Iignofa.Quin &:germinarione, generarione^ refert : nafcitur enim de ramaceo illo radix altera tenuiSjiuxta latus: deinde caro rurfus in eo coglobatur^ex qua Mz caulis promitjin quo pofitum ger^^ men eftJn profundum quoq^ radices eode modo demittit : quamobrem omnium maxime mori cotumaXjeuelli^ difficilis eft ♦ Proxime fere gramen e geniculis oris» tur:radices enim geniculata?, at(^ e fingulis germen furfum^radix fubtus erumpit^ Parimodo bC fpina quas ceanothos appellatur germinat : uerum huius radix non 'harundinofajneq^ geniculata eft ♦ H^c prolixius propter fuam afRnitatem placuit

explicart.

P L A N T A R 7 M L I B* 1111 €i

explicanVVtroc^ autem loco^id eft,^: terra^^Si: aqua/alix,harundo (exccpta tfbiali) gladioliis, tipha, phleum, butomij exeunt: fida in aqua tantfi : de ripha ambigitur*. IVIaioraautemmelioraq^femperinterutroi^ loconafcenria, quac in aqua exeunt efleaffirmant* Infulis quoq^ flaicantibus nonullaeorum prouenire, utgladiolum, butomujphleumjita uc partes eafdem omnino feruent* Cibo idonea exnafceribus iacUjfidaj&^ ipfa 6c folia ouibusjgermen fuibus^frudus hominibustphleijriphafjba tomi^pars tenera ab radicibus proxima eft , ut qua pueri paruuli poriflimo manis dunt.Kadix fola phlei pecudibus pabulo eft : cum aute fqualor uiget, nec humor, qui perlueret cacumina5incefIJt,omnia fqualent^quae ftagnis deguncfed pr^dpue ip harundo^de qua uriqp indicanda reftatjnam de caeteris fere oibus fatis iam didij eft*

De hmndinihm^quiLYm genenc duOp dc^ fa^ttaria» qu£ uppeUatur 4 quibufdmcretica* Cap* XII

I Arundinis duo genera tradunt5tibialem,& reliqua: quippe unum ge I nus reliquae deprehendi/ed inter fe inuice firmitate, crailicate, tenuiss I tate^exilitateq^^Craffam 5C uaiida^uallatoria uocant: alteram aut tad^ I lem, Nafci texilem fuper mfulas fluitantes , uallatoria in comy thibus* k Comy thes uocant ubi aceruata harundoj implexa^ mutuo radicum raptu fit : quod fit lods ftagnoru^ubi tellus pinguis^Ietaq^ eft* Nonnunqp eriam ubi 20 ribialiSjUalJatoria gigni:Iongiore quide^quam reliqua uailatoria, fed uermibus ero^ dendam^ Huius difFerentias eis tradimt ♦ Tibialium quanda nono anno prouenire nonnulli uoIuntHunc quo(^ ordinegenerandi ftatuunt:quod error eft» In totum enim aucto lacu enafcitur ♦ Sed quonia id fuperiori tempore nono anno potiflimu euenire uideretur^ortum quoc^ harundinis talem efle crediderejeuentu fortuicum pro ordine certo capientes*Gignitur uero copiofior^melior^, cum poft imbres fre quentes biennio,cum minimii aqua permanfit : qucd maxime pofteriori tempore factu meminere^cum infauftii illud Cheroniae acddicquippe ante hoc aimis pluri^ bus lacum alritudine extendiflejpoftjUbi uehemens peftis inuafitjimpletiun quide affirmant:fed cum inundario no permanfiflet, ied hyeme deaeuiflet, fic dC harim^s jo dinem prouenifle^Fertur enim,iridetur^ auda alritudine lacus^durante^ inunda rionc craflari harundine5&: fieri craflatam quide armamentaria: bombydam uero, cum no aqua permanferit^Generarione ita(^ talem tradidere* Diftare autem a reli:= quis harundimbus armamentaria (ut in uniuerfum capiamus) praditanria quadam nutricationis naturalis confirmant:quippe pleniore, camofiorem, in totum^ fade fcemine lafciuiore fpedari:ecenim folium ampliusjcandidius^ habere, dC minus la nuginis quamcgterg:quafda eriam omnino mhil haberejquas SC noie fpadonu zp^ pellant^Hinc paria oprima fieri quida affirmant/ed pauca tamen in opere benefuc cedere:caedi tempefliue folitas^ufi^ ad AnrigemdemjCu adhuc fimplidus ribia ute^ rentur fub ArcturOjmenfe feptembri : quippe fic cadas plerifc^ quidem poft annis 4.0 utrles efle incipere^multa^ interim exercitarione fonandi indigere^ied ora lingua^ rum comprimijquod erat illis theatrorii moribus urilius:fed poftq^ uarietas,fictioc^ acceflit,c^fura mutata eft,Cxdunt enim nofira xtate,menfe iVIaio,5i^ lunio, quaS paulo ante folfliriu, uelfub ipfo folflitio: 8C fieri uriles in trimatu referunt, dC breiu exercicatione egere^linguas^ difiectu defledi:quod his neceflariu eft^qui fbnos fin gantjSi: mulrifaria fiedant*Ha?c armameniarie caedendx tempora tradiit.Preparatf tio ucro^dC confedio huncin modufierifoIenCumcolIegerint,hyeme fub diuo ex ponnt fuis ueftitam tumds: Vere auce difpoliatam,attritu^ expurgata, Soli expais dunt: aeftatepofthac concifam in internodia, rurfum fub diuo, ad tempus quodda exponuntj relido internodijs fuperiori geniculo* His longitudo palmo nunqp mi^

f

^ i|. H E O P H R A S T r 15 E H ! S. T O a I A

nortoptima exmternodijs adpariumconftrucftum , media torius harundims mok liffima paria 2erunt,qua; aduerfum germina exeunt:duriflima,qua£ proxima radi* dhabenturXinguaseodemintemodioexemptascongruere, cxteras eiTediTcor* des-proximaabradicel^uamponi^dextram^germina uerfuspateat^inciio duas mparcesinternodio,Oslingua£Utriu%fecundumcalamiincifuramfaciunt;a:ii quo alio modo lingux conficiantur,non fatis eas congruere. Tdis prxparano^atc^ a)nfedioeft/NafciturplurimainterCephifum,&:Melanam.Pelecanialocushic ziominat, Huius qu^da partes Chytriuocati,lacus alritudinesfunt,quibus harun^ dinemlaudariffimamprouenireafFirmant.Quin6^quoProbatiadicladefenurJs aa£cammseftexLebadeaperflaens.Sedomniaoptimanafacreditur arcaOxea, ^^ CampeauodtatamXocushicCephifioftiumeft:uicinuseicampuspmguis,&hi* laris,quemBippiamuocant,Eftetiamalius!ocusaquiloniUsOxexCampacBoe^ driasnoIe,quoeriamipfonobiIemharundinenafdaireueranr.intotum«5ubiaaf# fum,!c£tum, fcecofum^folumfit, Cephifusc^fepermifceat^at^eriam ^ntudola:= cusampiietur,harundineoprimaoriri.NamcircaOxeamCampen,6<:Boedriam, iixcomniacomperiuntur.QuodauteCephifusuimmagna ad&denda harundi^ nem laudabilem fortiatur^argumento capiunt,quod eo ioco,ad que Melasjqui uo catur^influir^quan^ locus profundus, folum^ cralTum, atc^ fozcofum eft , tamen aut omnino nulla^aut uiriofa exurgit.Generarione harundinis ribialis^natura, con fedione^quiDUs^ differentijs a reliquis diftet, faris diKifCc arbitramur.Genera non W h^c foIum,fed plura harundinis eriam inteUiguntur.qu^ difFcrentijs uei fenfui ma niteftis diicernuntur : quxda enim denfa, tam carne, quam geniculis : quxda rara,, pauds^ geniculis:&: alia caua tota^quam fiftularia quida appellant (ruhil enim fere ligni,carnisue habet) alia folida3&: tota pene intus repleta Jtem alia breuis^alia pro^ cera,exceifa5craira9:&: alia gracilis foliofa^^alia paucis folijs omnino: mult^ qusc^ damdiiTerenrixpronacura,ufu9intelIigunt5fingul«nan(^adfmgulauriies.No^ minibus alij alfjs appellant^fed canna comuniilima quodamodo eft^qua 5C fruteri== cam maxime omniij referunt5&: apud flumina^Iacusc^ poriffimo nafci: plurimum tamen ia quoc^ genere diftare inter fefc aquaticas^S^ ncco nafcentes perhibet . Sa* gittaria quoc^^qua aericam quida appellant,fui generis eft^nodis paucis,gemcula:= p la^carnoiior omnibus^maxime^ flexu redpiens,arcp ommno obfeques, quo libefi at fiecii calefada.Magnas QC folia difFererias reddunt, quemadmodu diximus^non i]iulritudine,magnitudine^ tantu/ed etiam colore:quippe quae laconica cognomi natur,uerficolor efiltem pofitu ipfo^at^^ annexu:quaeda enim ab ima parte folio* rum plurimaferunt,ipfa:cpperinde atc^ e fruricefe attollunt^Quida uel difcernen^ dum pene lacufia-iti efle uolunt/ciiicet multa habere folia , dC gladioli, phlei, alg^, butomi^ fdlijs finiilia:uerum hoc amplius fautari oporter^Genus auce quodda ha rundinis uel terrenu emigratjquod no erigit caulem, fcd fuper terra fpargitur gras: minis modo^atc^ ita fe ampliat : mafcula folida eft, fcemina inanis : quippe ad hanc mare/ccmtna^ diftinguiit*Proueniunt ex eode fundo plufculaj, no tamen frute^^ ^© tant:folio no longo/ed falid fimile^magnitudineprxftanteSjatcp robuftae^ut uicem baftarum praebeant ♦ Hx circa Acefinam amnem oriunt ♦ Omnis autem harundo uiuax eft, atc^ adufta melius refurgit : item^ fHrpe aaflTa , numerofa^ eftjob id mori peruicax* Radixipfa geniculata 3 queadmos dum graminis:uerii non oiiies fimili modo infor* mantur* Sed de harundinibus faadenus^

Dciua^

PLANTARVM LIB* 1111 ^

Beimoo^infulpsflidtdnHhmmUcuOrchomenio* Cdp. XIII

a Eftat ut de mnco dicamus , utpote generi eidem annumerando £nam I hic etiam inter aquatica poni debet,Tria huius genera funt^ut nonulli I diftinguunt:acutus,&: fterilis,que marem appeilant:frugifer,que atri« I ferum uocitamus,quonia femen nigra ferat: craffior hic, ztc^ caxno&s

^ fl ontertiusjmagnitudinejcraflitatejcarnofitate^ infignis, qui mari/cus

uocatus eft.Ex his atrifer per fe fuo genere prouemcacutus^atc^ marifcus eodc ce* fpite exeunt^quod abfurdii apparet^uifu^ mirabile fuit^toto cefpite iunci deporta^ jo to:quippepars maior fteriles erant eode exord.fr ugiferi aute pauci^IgitLu: de hoc co gitandij» Fr udus omnino minor habetur : comodior aute ad texendum marifais^ quia mollis^carnofus^ eft. Omnino friigifer in callum de regulari furculo ipfo tu^ tnefcens, mox ueluti oua parit, circundantes enim fpicarim pediculos lunco lineari affixos inirio gerit:quor5 fummitatibus paululo laterales orbes uafculorum leuitef hifcentesinducic.Hisfemenexiguueffigiecufpidisfagiaaruingerit,nigru,nona^^ fimile femini herbx inguinalis^uerii exiiius^radice longa adh^et, multo^ aailio^ re,quam acutus^Haec omnibus annis moritur, dcin altera r urfus a funci cacumme defigitur : quod uel uifu perdpifacile poteft: quippe ali^ ficca^^alix uixides demiftae cernuntur.Caput cepis, BC gethyis fimile , utpore quod in unum ex pluribus con^ zo gbbatij prxlatij^ inferius^tegumeris^ fubrubris intecra conftetErgo propriu his fadidbus eueniat/i quide per annos exarefcant,ac defuper denuo generenr.Talis luncorijnaturaintelligitLmSinaute, &:rubus, 6c:paliurus inaqaisuiuerepoffint, autprope^utquibufdainlodsperdpitLir^eorumquoc^difrerentisiamexplorata? habentur:quippe cum de ambobus uolumine fuperiori dixerimus Jnfulis aute flui tantibusjque in Orchomeno funt,magnitudo utic^ multiferia/ed qu^ ampliflima ad ternorn ambini ftadiorii fpedatunat in Aegypto magnx ^dmodu coagmentaa tur,ut dC fues permulri in eis nafcantur^quos incolae nanfeuntes uenari conflieue^ re« At($ de aquaticis hadenus^

VikmpUnUrmdquatiUm,qtdmtmeMmhreuwYem,ficutc^inan^^^ ^^ hufdm tm urhanis.tumfyluejiribu^ uitx longitudinem uelfama kf^huUrm autoribui trs

dUxte^mopatere,utole£AthemsJnDelopAlm£,oleafininOlympia.phagomm inTroiafupertumulm lli,pUtminDelphis,^^ dUerias in CaphyisArcndi^.quasfeuiilc dicuntAgimemnonem.Qn^aiopulcherrimXyanarhor eidem mma cmaudexpiUf Utimpraciditur^mutatu/^uniuerfu^. Cap. XIIII

^ E breuitate iritse plantaru aquariliii in tantxi uf^ fandu habemus , iii* ideIicet,quoadaiiquatenLisinuniuerfum poffimus exprimere* Vita § aquatflib us breuior, quam terreftril>us eft : llcut eriam in animaliu ge^ i^' nere manifefto fenrimus: fed iingularim terreftrio enarrare uitas mmi

^^^K' rum decet. Ergo fylueftres nulla habere difterentia ruftia putant, led ^%mnesIong^uas,nulIam9efl'ebreuemuoIunLSedhocquideiK"«^«^/^°.^^^ putent(omnes enim uitam reliquaru longe fuperant) ueruntamen mter le dilt^C quxdaenimmagis,qu^daminuslongeuae,utingenereurbananieaamcieprehe^ diturVedqu^naiintiftse,qu^rendaVrban^apertedifterLmt,eoquodaIiaIong^ uitx,aIi^breuisfunLSedquoadfimpIidterdidpoteft,uitafyIueftribusIongior,$ urbanis:atc8omninofjs,qa^inoppoftnigeneratimdiftinguipoffunt,utoIeaftro, quamoleJ6^piraftro,quampiro:6^caprifico,quamfico:quipperobuftiores,fpi& fioresfiruducBinfcccundioresexiftunt^Vit^autemlongitudoinquibufdamtum urbanis tum^Iueftribus,uelfam^a febularumautoribustraditx teftimomopa*

^. THEOPHRASTI DE HISTORIA

tet.Nam oleam Athenis referunt.palmam Deli^oleaftrum Olympiae^fagos Troi^ fuper tumulum DuSunt qui dC Ddphicam platanum, dC alteram in Caphyis Arca dix ftantem/atas Agamemnonis manu dicant* Sed hxc quo pado fe habeant, in* dagationis alterfus forfitan intereft explorare. Quod aute^n fumma arborum ditFe renna fit,plene intelligt po£eft:uiuunt enim prxdid^^aliaf^ complures longo tem pore.Breui profedo punica,ficus, malus, praedpue uema : dC dulcis minus, quam adda^ut inter punicas,quae nudeo caret mteriori * Gener^ qiioq^ uitium nonnuila tjitxbreuis habentur : potiffimo , quae fcccundiffima funt. Videntur dC quae aquis propinqux proueniunt,minus durare, quam quse in ficdSj ut falix, populus, fam^ bucus^Qu^dam fenefcunt quidem,putrefcunt^ uelodus/ed ex eifdem rurfus la lo terefuo germinant, utlauri, mali, punic^, a<:auidarumaqua?parsmaior. Dequi=: bus etiam ratione quifpiam qu^rat, e^dem ne dici debeant, an diuerfae ; dC quem^ admodum fi prsecif b caudice, ut agricolx iadunt^rurfus germina affidue^rede^ co lendo inuites, aut ii in radicem ufc^ decideris, uel deuITeris ( Nam hoc etiam facere foIent,nonnunquam dC fponte accidunt) atrum inquam ita arborem candem did oporteatjan alteram.Etenim fi partesincrementis,^: minimonibus,atcpetiam purgamentis naturalibus diftarc affidue uideantur^iic arborem eandem ciTe appa^^ reat:cur enim in his potius^quam in illisreferatc^in autem caudex potiffimo uelu^ ri efTentia^naturac^ arboris effe credatur, cum hic permutatur, totam quoc^ arbo^^ rem akeram efTe ratione putaueris,Nifi forte quia eadem utric^ inina funtjidem ef^ i^ fe pofueris. Atqui f^penumero euenit^ut dC radices alterae fini,permutentur^ pri mis putrefacftiSjalrjs denuo enafcentibus. Nam eo modo quo uites omniummaxii: melong^uas putant^quoniam non alias aeent/ed ex fe repleanturjirndenda co=: paratio fortaffis appareat:modo caudex non perduret» Hic enim iicut fundamen^ cum, natura^ arbor um conftat ♦ Sed haec utro tandem modo did debeat , nihil ad prxfens referat opus*

Deuikoleieldctdtimpqtio^modocoUndieuites* Cap. XV

Llud autem diuturniffimum forfitan lit, quod omnibus rebus durare ^ ^,| queatjUt oIea,6^ caudice^ dC germinelaterali, nepotum^ procreatio^ ^^* ' ne^atc^ etiam ftirpe incorrupta:uitam uero unius in qua poiito caudi:* ce,pro prindpio temporis agi menfura debeat^annis maxime ducens^

.^^^Ml tis confummari uidemus:{in autem aedimus ( quod quida de uitibus

referunt) quodradidbusparticulatim detradis caudex, natura^ totafimiiis, ac fiif

miliferaquantumuistemporis permanerequeatjhaec prorfus longaeua ommiim

pr^cipue conftat.CoIendum autem hunc in modum cenfent:Cum uitis iam dela^

biuidetur^palmitesadmittendumjfrudum^ annocapiendum: deindealtera ex

parte uitis fuWodiendo radices omnes purgandum , poft {eRucis implendum, ter^

ram^ accumulandum Jfto itac^ anno male admodum ferre aiuntjpoftero melius, aq

tertip 5C quarto ftabiliri: ferre^ multas bonas^ uuas , ut non alio modo fe habeat,

quam cum uigebat * Cum iierum languefcere indpit, partem alteram fuffodiens:

dum, colendum^ fimili ablaqueationis ratione, at(^ ita femper durare polle affir^*

mant.Id autem anno maxime decimo fieri ♦ Qua de caufa, nec praecidere unquam

€0S debere^qui ita faciunt/ed p er multas etates caudices eofdem durare, ut ne me<

miniffe quidem fit^qui feuerint ♦ Hoc igitur expertis acdpientes credes:

re fortafTe debemus, Qu^ autem uitac longae, breuis ue fint,

ijs quae retulimus contemplari oportett

Demor^

PLANTARVM LIB* IIII «^S

T)e ntorhis iYhormiq^uiqi communes:, O" quipmdifinLC^idfyderatio^tuemmatiOiYddicathf cUuu/iifungii^iOlUjfcahicSiCochkte^crAdatiOiCeriiliii: quid in uite hircuUtio, quid rontio. Cap. XVI jl Orbos fylueftribus accidere negantjquibus intereant: tame eas quo;* I que male afFici dictmttperfpicuo^ praedpue, cum uel paulo poft ger^ minaturaCjUel germinare incipientes, uel florentes^ grandine uexan^? I tuncum^ flatus frigidus, feruidus ue, his eifdem temporibus fuccei^

^^__ i ferintempeftiuis autem hyemibus, nec fi excedant, quicquam ofFen^

4uQuinimmo omnibusalgoremprodefl^euoluntrquippe nifi alferint,deterius lo germinare . Vrbanis morbi plures eueniunt : alrj omnibus quafi communes , aut pluribus : alij prioati per genera . Communes, uermiculatio, fyderatio , radicatio: omnes enim fere uermes etiam gignum, kd quasdam pauciores, quaedam plures^ ut ficuSjmaluSjpirus^Minime autem (ut fimplici ratione dicam) acres, dC fuceobu=» mentesladeouermiculantur, eodem^modofyderantun Magis autem nouellis, quam uigentibus id accidere folet : dC omnium maxime fico, 5^uiti» Olea praeteif uermes^qui dC ficum interimunt fcKtificantes in ea, clauum paritur: quida fixngum appellant^alrj oIIam,hoc eft uelutifolis exuftiotnonuunquam etiam nouella^jpro:* pter nimiam fertilitatem intereunt.Scabies,&: cochle^ adnafci foIiri,ficorum pecu^ liariafunt^Nontamenidacciditeis ubicg/edmorbi his quoc^rationelocorum eue 10 nire uidetur, quemadmodum animalibus * Nam apud aliquos fcabies nullo modo infeftatjUtneccirca Aeneam.Ficusmaxime radicationem , cradarionem^ fentii* Vocant radicationemjCum radices inarefcunt^marcefcunt^^CradationemjCum f ami : aados enim ramos ficulnos quidam appellant^unde 5C morbo nomen, Ca* prificus nec^ radicatione^nec^ cradatione, uei fcabie infeftatur, nec^ radidbus uet^ micuIatur.Quxdam nec fuos groflbs amittunt^eriam fi fico inferantur^Scabies po# riffimo gignitur,cum aquae parum poft uergilias inceiferit. Nam fi multum fuerit, caufa contrahend^ fcabiei omnis abluitur: 5C acddit tunc,ut dC caprificus, dC grofli decidant, Vermium autem qui ficorum proprf) funt,alij ex ipfis nafcuntur arbori^ bus:aiios parit, qui cerafia uocatur : omnes tamen in ceraftam figurantun Sonum p xdmt ceu paruuli ftridoris.Ficus laborat, dC fi imbres nimi] fuere,fi'c enim ad radi^ cem quafi gIabratur:quod quidem uirium aulam appellant,y iris hirculatur, quod eius pr^ter fyderationem potiflTimum cft^ aut cum germina a flaribus fuerint abfd^ fa^aut cum imperitia culturx fuerint laefa^aut terrio cum in fupinum fuerint exdfa. Rorario, quod quidam ^iVfcc&at dicunt, cum uitis deflorefcens irrorat, aut cum fierl foletgenusaffecaionisjhoceft, utacinidefluant, &: remanentesparuuli conftent. Qu^dam &C cum alfere ^grotant, ut uiris : oculi nan(^ primo putatae hebetantur: rurfusfe ex calore nimio idem euenit : etenim eorum quoc^ temperamentum po;= fcunt, ficut etiam alinmiri omnino . Omne quod praeter naturam fit, periculofum occurrit: uulnera quo^ icftus^ circunfodientium magnopere fedunt^ut mutaric)^ 4.0 nes ^ftuum, aut fi-igorum non tolerentur . Cum enim per luxarionem laborem^ debile fit/adlime a teporis exceflfu deuincitunPorro, ut cjuidam exiftimant, maxi:^ mafereparsmorborumicluiniuriofocontrahitur.Quippe^qu^fyderataappel:* lant quxcR radice inarefcant , hac eadem de caufa laborant * Credunt dC hos duos effe morbos duntaxat/ed id quide haud confefTum fatis habetur.Ex omnibus ue^ ro infirmiffima efl uerna malus, 5C earum potiffimo dulds . Quibufdam lacfibnes, nonnuItefieriIitatem,nonneceminferunt:ut fi quis laridcacumen auferat,uel palmx, fterilefcereambae uidentur, necpenitusinterire. Aegrotantaliquando dC fruc?ius'ipfi,cum afflatus,tmbres^ tempefiiue no fuerint. Acddit enim arboribus, utaIiasfi-ucausamittant/adis,au£nonfecftispIuui)s,utfids:aIiasdeterioresreddan

^g theophrasti.de historia

tuf^putrefad^, ftrangulatse^humoris nfmietate, autcontra exiccat^ penurfaul^ tra modum^Peffimum cum defiorefcentibus quibufda, imber inceffit, ut olex, ui;= ticR : limul enim defl uit frucius propter exilitate. In Mtlcto okas cum fiorent, eru^ c^erodunt,aIix frondem.aliae Horemrgenere diuerfaeutac^ arbores difpoIiant.Na:s fcuntur tempore auftrino: dC uento/i fol acrior infecutus fuerit^rumpuntur. Circa Tarentum frudum uberem oleae femper praemonftrant/ed fub flore pars magna perditur. Hxc ergo proprialocorum*

T^eAYUchmomorho oU£,de'pahe,urdm: qu£%morhispr£cipuemf^lientuf. Cap. XVII ^-.<s^ Ritur SC al/us morbus oleis, qui ArachiniS appellatur. Nafcitur enim

unipfonudeoerodens^prodeftfubcutegigniprohibenrpluuijsjqux

pofi Arcturu fequannEt in drupis quoc^ oleis uermes nafcuntur, quiad lacluram peiores certe depVehendunt5&: marcidijputres^ omnino uident^Binc & auftrinis nafcunt 3&: riguis magis.Gignuntur dC culices in aliquibus arborum^ut in robore, dC fico.dC confiftere ex humore uidentur, corticibus fubdito gufxu dulci, Gignunt fjdem6<:inquibufdam oleribus^alibiueroeruc^^diuerfofcilicetortus prindpio. ia Et morbi quidem hi fere,atc5 in his funt. AtFediones autem quedam temporiae.aut alias per fe euenientes , necare afToIent , quas nullus dixcrit morbos , ut tabes , dC quod uredinem quidam appellat. Alij uero apud alios fiatus interimere, ac exure* re noti funt : ut in Calcide Eubccae olympias cum flauerit frigidus ante folftitia, aut poft folftina hyberna : arbores enim exurit,atc5 adeo aridas, ficcasq^ facit , ut ne fol quidem tempus^ longum reddere itapofiint:quocirca uredinem uocant^Hcc fx:^ pe alias, SC Archippo Athenis magiftratu anno cjuadragefimo facfla uehementifll^s ma prodiiurXaborant maxime loca concaua^S^ inter ualles, dC uicina fiuminibus, at(^ in fummam,quae ab omni afflatu penitus filent Ex arboribus ueroficus praed pueinfeftatur/ecundolocoolea^oleaftermagislaborauitjquancijrobuftior^quod jq mirum fuit * Amygdate penitus^mali^pirijpunicae finc noxa exoterunt: quamob^ rem id quoq^ mirum: cxuruntur ftatim a caudice , atc^ in totum magis, prius^ ( ut ita dixerim) fentiunt partes inferiores* Deprehenduntur qusdam ftatim in germi^: natione* Olea uero quoniam femper uireat, tardius.Qu^ itacp frondes amiferint, reuiuifcunt:quae minus^penitus pereunt,Nonnun^ qu^dam exufta^/olijs^ are^ facf^is regerminarunt fine ulla iac^ura/olia^ reuixere Jd quibufdam in lods uel fae penumero euenit, ut in Philippis* Quae autem tabuere, modo non penitus perie^ f int^citiftjme poffunt regerminare^ita ut uitis ftatim fiructifi^tsiicut in Theflalia fit* Ponto autem circaPantocapa^um tabesbifariaminuadit^aliquandofrigorejCum annus frigidus eft:aIiquando gelu/i diu durauit:ambo poft brumam^diebus maxi 4-® me quadraginta peracnSjfieri foIent^Fit gelu fereno tempore^friguSjquo tabes^pr^ dpue cum in fereno fquamulae quaedam defer untur^patent: caffa uero non dtirat, ' quanq drcaThraciam concrefcant.Sedenim morbi, quot^quales^ fintjacrurfum fnteritus,qui exceffu hyemis, aut aeftus eueniant, qui^ ab afflatuum frigore, calo^ reue proficifcantur^hifce contempIandi:quando nil prohilset nonnullos etiam cum fylueftntus communes haberijtum uniuerfa arborum nece, tum etiam magis frudtuum lue : quod aperte euenire uidemus, quippe cum faepe nec illseprobe frucfiificent: fed aedo aeque id obferuatum habeiur»

PLANTARVM L I B* VII ^7

(yu£ drlores,qtuhws detra^ispdrtihus aut a^efcmtidut mtmmmtur. Cap» X V 1 11 ijEfht, m exponamus, qiiae pardbus quibufdam ablatis, enecenmr* I Communfs itaque omnibus mors cortice in orbem detrado ♦ Cmnes 1'; enim fere hoc modo necari uidentur^excepca potulaca^quae tamen dC ji ipfa fi quis carnem uehementer preilerit, germen^ futurum luxaue^ _ y rit,morietur Jtacg uerius forte,excepta fubere^dixerim : hanc enim dC

iuuari potius cortice detracftOjaffirmat/cilicet tam extero^quam inrerno carni pro^ pinquo/icutetiam potuIacam.Nam dC cerafo den-ahitur^S^ uiti,8i: tili^, ex quo fa nes : dC ex minoribus maluae, fed non uitalis, ncq^ princeps, fed fummus, qui ple^ jQ run(^fubnarcenteaIiodeddit:cortids enim difruptio communis arborum eft, ut potulac^, ut platani . Cum uero nonnulli arbitrantur, nouo iterum fubnafcente, exterum inarefcere, difrumpi^, multis^ decidere fponte, fed non xque in omni^ bus rem effe confpicuam : ergo omnes (ut aeditur) corrice detrzcio intereunc fed refert^quoniam celerius,tardius ue^fi*: magjs^minus ue* Qiiippe alfquae plus tem^ poris permanent, ficut ficus,tiIia,robur . Qiiidam eas dC ufuere fnterdum, nec m^s terire affirmant3&: corticem ueluri pumicis fpecie concalefcere, atc^ naturam pecu iiarem quandam haurire* His ftac^ mederi conantur, luto fouentes obftruentes^: a: harundinibus, atc^ id genus ftramentis opertas, illigantes ne frigeant, uel fuba^ refcancetiam nonnufquam reftitui^regerminare^ potuiile proditum eit, ut apuci 20 Heradiam trachianam ficus: fedpr^ter uirtutem {oli, temperamentum^ coeli fu^ peruenientes quoc^ refpondeant opus eft.Frigoribus enim,aut etiam calonbus nJ inijs confecuris, ftarim intereunt» Refert dC tempus anni : quippe in germinarione abierisjpinicp, cum etiam corrice turgido funt menfe Februario,ueI Marrio, fi quis deiraxit/tatim moriunnhyeme diurius tokrant, dC magis qux robuftiffima? funt, ut iiex^ robur ♦ Harum enim interitus diuturnior eft Laritudmem quoc|? aliquam decorcicario habeat oportef,omnium quidem/ed maxime robuftiiHmarum.Nam fi anguftam admodum fcccns, nihil abfurdum, fi non interierint, Quanq; flnt, qul etiam (i quantumlibetauferatur^necarf penitus dicanr* Sed hocdeinfirmioribus quidem confentaneum dixerint . Qiiafdam enim SCd in orbem no excorricentur^ \i interire affirmant^qux uel folum tenuejidunum^ imcnu Igicur h^c, ut dij udica^ uimusjinors communis omnium eft.

BedecacammtioneJec{-falicc,pktdno,populo,qu£refumxeTunt^ Cap. XIX

-, Vam uero decacuminarione appeiiat,tant3 inter arbores,pino,abfed,

^'picex,palmx^ affignaf :quida dC cedro, Sd cupreiTo refemt , Haec eih \ detracla coma,dedib^ cacumine, totaintereut, nec quicc^ germinat, i ficut ncc (i adufta,aut tota,auc parte aliqua fuerint : reliqua aut omnia i 5C prxdfa germinat,^: nonnulla meliora reddunf ^ut ole^, Intereunt maxima ex parre uel fiiTo caudice,NulIa enim tolerare uidetur,pr2terq uiris,t^us, pumca,malus.QLi^dam uel ab ulcere ampIiori,altiori9 intereuntralie nihil often^ 4-0 duncur,ut pinus,cum teda defcindif ,&: oiiiia ex quibus refina colligipoteft, ut abj:= es,terebinthus.Haru enim uulnerario^ulcerario^ in profundo:quippe ex into^cii^ dis,fcecunde:&: ex pauciferis,mulriferx reddunf .Queda etiam fecurfm fta tolerat, tam ftantes,g a flatu profirate, ut refur^t,uf uant^germfnet^, ut falfx SC ^atanus: quod dC in Antandro,&: Philippis euenerat.C um enim platanus proadiiret ramis amputatis, truncoc^ fecuri luxato, refurrexit nocflu leuata onere, atque reuixit^a: cortex itern circuntexit. Erat duobus latenbus drcijdolata, logitudine dece cubiris maiori:craffitudine,ut quatuor uiri no facile amplecfterenf .Salfx aut, qux fn Philip pisrefurrexit/uitqufdedetriicata/ednodrdidolata^Arufpextuncquidaperfuai ■ fit.ut facrfficarent, cuftodfreni^ arbore, utpotefadam oftento faufto ♦ Refurrm^

<f3 THEOPHRASTI DE HIS7ORIA

a^Stagtris inmufeo populus alba proddua,MeduIla exempta nulla fere arbos moriturargumentij^quod mukae arbores magnitudine excellentes cauanturjina^s nes^ fiunt, Arcades quadantenus fi eximatur ^uiuere dicunt : tota uero ex uniuer^ fa a^ore exempta^a: pinum^S^: abietemj^: reliquas omi^es interire.

Qu£ mon communis ommlm okumq^; necnre omnU. Itm de cytifo, c edera^at^^i <iurone.per0 niciofis.QBod^jbraf^KiitemuUntiampropulfet» Cap, XX

^7-, Ommunis omnibus mors , dC 11 radices amputentur , uel omnes , uel

^^CiCCvU plurim^, dC qux maximae (im, iiiiales^ in primfs : igitur hos interitus " ; \^ exdemptione dicendum.QuiautemoIeoconfequitursadiedioneue lo '\- 1^^' nus quadam^quam demptione incurrit : quippe oleum omnia necat* -SjsAl Qua de caufa radicum extirpandarn relfquijs oleum infundunt Vas let oleum magis in nouellis, dC in praefens nafcennbusjfunt nan^ debiliores : qua^ propter dC rangi eas agricolae prohibenr.Necantur &:intficem inter fcfe. alimenti ra pinaj^ ceteris in rebus impedimento.MoIefta dC edera adnafcens^ac uina'ens:mo ieflus &:cytifus3nam omniaferme necat:fedeo ualentior auro efi:,hicenim uelcy^: tifum ipfum interimit.QLi2£dam non necant/ed fucdjodoris^ uiribus reddunt de teriorajUt braiTica^S^: laurus uitem ofFendunt:olfacere quippe eam, dC atrrahere di cunt:quamobrem germen cum illis propinquum fuerit recedere^ati^ auertijUtpos: te inimicum fugiens odorem* Androcides exemplo hoc pfus eft: de medela contra 19 uinumconfectajexbrailica uidelicetjtemulentiampoilepropulfare: quippe cum uitis etiam uiua , odorem bralTicx fugiat Jnteritus itac^, quopado fiantjquot fint, quot^ modis eueniantjtjSjquac explanauimus^patet*

HISTORIAE PLANTARVM LIBRI Q^V A R T I F I N I S»

THEOPHRASTI DE HISTORIA

PLANTARVM LIBER Q^V I N T V S» p

"Dec^dendamaterietumrotundatmquadratayi^uando^ic^dendmrohur* Cap. l

[1 E M A T E R I E 5 cuiufmodi unaqu^cp fit5&: quo tepore tempe^ 1:1 ftiue C3edat5&: quibus comoda operibus co^ctybC quae tradatu i j difFidlis/acilis ue, bC quicquid eiufmodi comentatione contin^i ' f ! gitj^que atc^ fuperiora,expIicare tentandii nunc eft. C^diita(^ i' tempeftiuiijrotunda quide materiem, bC oem qux decortican^ ] da accipir, cii germinare incepit: tunc eiii cortex extricatu per^

^ [ f-3LcQis eft: quod turgere appellant/cpicet ratione humoris, qui

Tub eo cortice fieri folecpoftea inextricabilis redditjmateries^ nigrefcitjinformis^ ^o fit^Quadranda aute poft turgorem/ecuris aute deformftate aufert* Denic^ omne, quod pro ualido capi oporteatjtempeftiuius caedit ^no fplum cij germinare defierit, fed etiam cii fructii percoxerit* Verii decorucationis caufa fit, utrotunda ^ quan^ intempeftiuajpro tempeftiuis ad ufum ueniant^Quaobrem tepora per euenrii di^ ci contraria debent. Abietis materies primo turgore coloratior reddit :nam dC coni^ cem abietis tzme^dC pini, SC hricis potifilmo detrahunt* fgitur iftae Vere c^duntur, tunc ein germinant: reliqux aliquado poft meflem,aIiqpado poft uindemia^Si: Ar durum^ut ariajulmusjacerjfraxinusjcarpinus/ciffima, tilia : ad fumma, quae aptaj obririfunt.Roburferiffimec«dendij5uideIicethyemepoftautumnu:§dfifubtur^

gorc

PLANTARVN LIB,V Cq

eorc c^datur, cftiffime omnfiim fere computrefdt, feu cum cortlce, feu fine conicc capiatur: podffimum, quae primo turgorerproxima, qua? fecundo:tertia, qux ter^ no : q^^e autem poft frucluum maturitatem caedantur, quamuis non turgida finc, incorrupta perdurant^prxterquam quod fub cortice uermicuii quidam nafcen^ tes, caudicem per fumma infcribunt ♦ Quibus fignis pro figillis nonnulli uttrntur* Robur profedo caefum tempeftiue^nec^ putredmemfendt3&: predurijjlpifTumi^ ad iimilitudmem cornu perdurat:totum enim cordis fpedmen gerit* Salficortex ta men uel eo tempore cxfa uincitunQuin dC illud e contrario euenit^cum in germt* natione caeduntur, cum^ pollfrudus aeditos^tuncenimexiccanturcaudices,^^

10 arbores radicitus regerminare minime poffiint/ed poft frudus regerminacquan^ qiiam eo tempore casdi difficilius poffint* Duridaj cau/a caedi etiam poft lunae occa^ fum praecipiuntjquafi duriora5& computrefcere peruicadora forent* Sed cum ma luritates fruduum inter fe differant , conftat quod etiam uigores arborum referre ad caedendum eft necefle : femper enim ferotinarum magis caefura ferior ♦ Qua de caufa particulatim quidam expedire conantur , ut pinum , dC abietem cxdi opor^ tere cum germinareincipiunt^fciffima^tiliamjacerem, carpinum autumno : robur (ut diximus)poft autumnum* Sunt tamen qui etiam id tempeftiuum in Vere e^^ifis mantjCum amentum, quod uocanCj gerit:& piceam, cum uua eius florere indpiCi. Quae igitur tempeftiua omnibus annis c3cfio fitj hunc ferme in modum denotatur*

20 Certo autem conftatjquod uigentium arborum meliorjquam nouellarumjUel an nofarum materies eft: quippe cum earum alterae plus terrx^alterae plus aqux conti neant ♦ Vfus uero plurimoSjmaximoscp , pinus atc^ abies praeftaiu ; harum^ ma^ leries ampliffima, dC pulcherrima conftat^

De diffkmtiayqux inter ahietem^itq^ pinm,Tm qu£ quidripitYtiUi Upirtitjec^ticfimfiicei dicantur.Quafahrili^arijbremiippellent, Cap^ II

^ Iftantiftae inter fe mulrifaria» Pinus enim csmofiorjneruiso^ pauds eft: 1; Abies neruacior,at<^ rigidiorjita ut utrun(^ e contrario habeat neruos \ ualidos, carne mollem dC raram:qua de caufa altera grauiSjaltera leuis I eft ; altera enim teda refcrta eft , altera nulla ingerit tedam : ob id edam si albior eft. Ad hsecpino rami plures, abieri longe duriores ^ uel potius BC omniij ramoru duriffimi:ambabus fpiKi^dC cornu fane imitantes^colore flauij SC ted^ fimiles, qui cii abfciffi fuerint tam pino, quam abieti, humor defldt, fed abiett iargior eftPr^terea tunica multiplici abies, modo cepa^ : affiduae nanc^ tunic^ con ipedae fubdita aliam gerit, atc^ ex his tota conftat ♦ Quapropter qui remos dolant, fingulatim jplene^ auferre conanr , N am fi ita auferanf , remus ualidus relinquet: dn aute permutauerintjnec pariter dempferintjinfirmus reddetur: hunc em in mo dum idusjillo demptio fit^Eft ecfam excelfiorjat^ procerior abies:ideo& antennas, maloscj^ ex ea fecere afIblent,Habet dC uenas^neruos^ omniii nobiliffimos^crefdc ^-c» ha^c primij in excelfum quoad libere folem acdpiat^Nec]^ ramus ullus,nec^ germi=s natio lateriSjnec^ craffitudo interim faditatur:poft in proflindu latumffi tncremen ta capeffitjatc^ ita ramorij exortus,^ laterales germfnariones fequunt.Hxc abietis propria:iIIa uero dC pino.dC abieri,^ alfjs communia conftant:aIia enim quadripar tita, alia bipanita, alia fimplex* Qiiadriparritas appellant, quibus in utranque pars» £em medull^jbini uenarum curfus naturas contrariae pertendunt : atc^ per utrun^: que curfum adigunt idus, curfibus contrarios inferetes, dum in utranque partem medullse fecuris remeat, Ita enim eueniat necefl^ eft, natur^ uenarum rarione. Et^ go tales abietes , pinos^ quadriparritas appellant, 5^ eafdem ad opera uehemen* ter probanc Materiem enim fpiffifHmam praeflantj 5C segidem gignerc iffee folmu

^<5 THEOPHRASTI DE HISTORlA

Bipartit^ill^ curftim uenaru unum tantum in utrancg partem medullaegeruat, eofdemcR inuicemcontrarioshabent^ut dCfecmis duplex adigi debeat,i]mplex per utrunquecurfumiducontrario:mollem hanc materiemrefert, fed inoperc peffimam^quonia maiorem in modu peruerntun Simplices uocant qu^ unu dun^s taxat uenaru habent curfum . His itidem fecuris utrai^ ex parte meduliae adigicur: iaxiorem natura materiem hanc elTe afFirmant, fed a peruerfione tutiffima . Difcri:» menarboresfuiscorticibusoftendunnquaobremubiprimumarboremuiderunt, cuiufmodi fit, difcernere queunt. Quibus enim uen^ egregie perfluunt^qu^^ in opere obediant,his cortex leuis.redus^ eff.quibus aute e conn-ario,his fcaber^con tortus^. Atc^ de reliquis eade ratio eaSed quadripartit^ pauca;/implices, plures, o quamXliqu^comperiunf.Omnisautemareriesamplior,procenor,obedientior, folidior,at(^ in totn meIior,&: copiofior,qua? parubus ac^uilonrjs exit, ut etiam pri^ us retulimus.Et ipfius arboris partes,qux aquilone afpiciunt/pifliores, adulefcen- tioresffi conftant:qux uero ab latere,aut in orbe perftant^hx uertunt,cotorquen:» turcB aquifone,ut medulla earum contorta fit^nec in redum porre<fla»H^c integra quidi ualida efte aedunf ,caefa autem imbedlla, quod plerafq^ habent diuerfitates. Brguia hxc fabri lignar fj uocant,quoniam ita pro ufu caedere confueuerunt» Qu£ «c^ ddfabrilem , neq; dd igtiarim commoda. 0U£^ fabriU ufu materiay quibuf<^ in tcrt ris pr£Jiantijiima fu . Tiwn quid orbes in ligrio . De§ ^imido in U^ide , V okafiro, m qm pY£fciffoinuent£dicmturocre£^ Cap. III

^^^^,D fumma, quashumidis^tranquilliSjUmbrofiSjContedis^Iocisafluri: ^vWii gunt, deteriora tam ad fabrilem, quam ad ignaria ufum ueniunt, Er* ^" *' ];gohuiufmodidifFereti^3proIocis(utfimpliaterloquar)unigenorum i ipforij adnotanuQuida enim per tracftus diuidunt, aium^ rnaieriem i optima omniu qu^in Gredam aduehuntj macedonica ad ufum dtdi^ ficatoriij efle:Ieuis enim eft5obediens3&: tyium nimiru continens : fecunda pontid traduntjtertiam rhyndadcam^quartaa^anicam : deterrima parnaftcamjaicp euboi^ cam:nodofa enim dC afpera,^^ cito putrefcens.De Arcadia animaduertendum eii Robuftiflima^que enodiSjIeuis^^eadem^ uifu puIcherrimaeft,Nodoiacerte,aut p male adulta^aut hyeme opprefTajautaliqua fimiliratione efficitur: in totS enim no^ dofitas probae nutritionis indigentia eft.Sed poft^ nutritaimprobe fuit/i commo^ do nutrimento potita fe reaeet^atc^ ita profidat^fit ut nodi abforbeantur incremei:

fiJium Mem. Nam fi nodis iftae transfixx fint , extra quoc^ habeant nodos necefle eft^Fiunt&^orbeSjhyemis^improbat^nutritioniscaufa* Orbes aute uocant^cum

ampliatun Longe id iniquius, tracflatu^ dtiticiliusj ^ nodus artifici obftat : proxi* 49 mejatc^inlapidejqufftimulusuocitatjnafciomninouidetur.Nodosaijtobdudto maementaoccupari^at^ in plenii integi/enfusipfe perdpere euidetiflime poieft» Casterii uel ex alrjs perquamiimilibus rebus, id ita fieri conftat : f^pe enim pars ar^ boris comprehenfa ab altera proxima eft , atc^ in eiufde corporis magnitudine co^ agmentataiS^filapidem^autaliquidfimilearborisal^incuIcaueriSjdemuinfinua^ bitur^atc^ occultabif amplexu auc?iionis obdu(?ta?:quod etiam in oleaftrOjqui Me^ garis in foro ftabat,euenifie accepimus^quo fuccifo, urbem capi^ac diripi oraculum eratjficuti adiieft.In hoc era perfdflb^^reperte oaeae funt,^^^ alia qu^da Attid ritus: , parte qua primii aiSxa fuerejsd ramoru ambftum concauata* Huius oIeaftri,quod

acihuc

PLANTARVM t 1 B, V 74.

adhac fup^f ^^ 3 parum admodum mat * Alijs quoque lods pcrmulns complu' ra eiuTmodi fada produntur * Sed h^c ( ut didum eii } plunbus publica habentur»

De arborm qudimihm, O" quiefp^ijjimit, <tc duri^tmd, , moUiffimiue : ^^ cdU

dijfima^fi-igidijlimm, necnon qute kntx^ &- rigiiafmt matcrie»

Cfi^ iiir

|RonaturaautemfinguIarumarborum propria difcrimfnaafngnaii*» I curjfpiilitas^raricas^grauitaSjleuitasidunEiajmoilitiajSi^ fi quid aufmo* I di aliud perfpici potefi*Qu^ cimi omnium urbanarum pariter^S^ fyl? I uefirium communia fmt ^ de omnibus uerba £iciamus oponet ♦ Ergo _ JipiiTiilimajgrauiffima^jbuxustota^ebenus fuatantum medulla^ia

qua dC coioris nigredo conftat^Exreliquis celri primatus indubie datur^Spiffa bC ro t>oris medulla^quod atrum cognominant> at<^ etiam magis otyfi, quippe cum haee proxima ad ebenum accedere uideatun iSIigra admodumjipiilaq^ terebinthus efi, U quidem Syri^e uel cbeno mgriorem ipfam efle affiirmant; bC capulos quoque pa gionum ex ea fieri5& pocula thericlea tornari, quae a fidilibus fecerm non poiTmi; uerum cor tantum accipi,^^ perungi materiem oportere uoIunt*Sic emm QC meiia rem>& nigriorem effid pofTe, Quin ^ aiiamarborem reddunt , quae cum m*gredi* ne uarietatem quandam prae fe ferc fubrurilamjUt afpedus ebeni uerficoloris appat io reatjfieri ex hac iedos^S^ fubfelliajS^: reliqua launora opera narrant. Amplam ma^ iorem in modum , bC firondibus conditam pulchris , fimilem^ piris eam allignant« Sedhaec fpiflitatem quoque una cum nigroreforriuntur.Spiffce autem acer^S^ car^ pinus^atque in totum omnes criipaerad haec oIea3& oieafler*Rarae corpore inter fy! ueftreSjtedisc]^ idone^jabies maximennter reliquas autem fambucus>ficuSjmalus, lauruStDuriflimaroboriSjCarpinijarie^ materies:hanc enim antequam terebrent, |^./^ /^ JryJ^ madefaciunt^quo fcilicet moliiorem reddant ♦ MoIIes m. uniuerfum, qux rara^ cor^ ^' "^^ ' ' porejacfolutae confient,Tilia inter carnoias pracdpue moliisjnecnon bC calidillima eadem effe uidetur jindidum quod aciem ferri maxune hebetat: tincturam enim ui fui caloris perlaxat*£dera quoque ealida eftj&^ laurus, atque in totum omneSj qui* p bus ^ccre ignaria foIent.Menefior36<^ morum addidit.FrigidifIimaejquae aquatiies, aquofaii^ fintXenta faliXjUitis^: qua de caufa fcuta ex his iacere folent : ida emm prorinus plagam contrahunt : itfi leuior falix : rarior entmjd: ob vi ea magis utun* f ur^Piatanus lentore non caret/ed hxcnatura humilior eftjficut etiam ulmus:indt^ ciumjquod poii ca^furamjereda materies multum humoris emitrit . Morus fpifla, fimul^lenca efl.RigoremquoquefortifIime ulmusferuatjob id ulmeos cardines ualuarum adiungunt* Nam fi ipfi firmi permaneant, ualuae quoque fhre intortae pofilnnalioquin torqueantur necefle efi. Fadunt eos ligna permutantes, quod ra* dicem uerfuSjquodGR ivi cacuminefuit*Sicenimmter fccoardatajUtrunqueimpe^ tum alterius prohibetjCum fuapte natura aduerfetunNam fi alterum per nacuram 4.0 eodem tendatjquo momentum efijruina urique eodem fequi fedle pofHt ♦ Valuas autem non flatim apponuntjfed compadas ftatuunt^NoimuIIianno teruo confc:- cere , lautioris operis defiderio : nanqueaeftaris calore exiccat^ dehifcunta hyemis uero humore oppletx cohaerent : ratio, quod rara , carnoia^ , fedle autem attra* hant humedum* Palma leuis, tradatu fadlis, mollis^ efl , quemadmodum fuberS fed melior fubere,quia lenta : fuber enim rigidum eft*Quapropter fimulacra nunc cx palmis condere inceperunt^fjjreta fuberis materie,u£ incommoda^Neruos noa p er totum corpus expandit,*neque prolixos GaGd^i , neque eodcm pofiture modo cundos porrigJt,fed mijIrifario*Siccari hec materies poteflj 6C cumdolatur 9 & faratur»

theophrasti de historia

Tjillit^ Cm^pondcro[4muUcduu,ciU£c^<^fcordcnt.pcnucc €uhoica,iji<^qu£ jienjot -_ ^^^^ ^^i^Y^:ttmqus cariem^ac tineamfentuint, mt non [cntiantide^^tcredine^tinea.a-uermibus» minmdcrie n^cuntur»

m atc^mcV^nriagro^formacupreirototlis^^^^ ^^"^^^^«7 fo^^j ^caudiccLdu^uielpodus ceucupreiTusfylueftns.Copiofam uel .3; J^..„u!t.....JL^>.^ Jft rnmneririaffirmanttatcKeuammemorant !

r cauaice, rruaucR ; uei uuuua c%.wt w w.j^--"— -^ *

F^^ ^4iurb hocter^ore&,compeririaffirmanx:atcpeuammemorant ^

e^Slconri^naa^^^^ ^r^^ptao4ino.Radlehmusarborisnihiicrfe

SSraaexhisfculperefolent,^^^^^^

SS?adidbus:rimasenimifi^noncapiunt,a^

coni^^reuidentur.H^cigiturproprietatequandaW

d^Ponderofaautem^kuia^^^^^^^^ rigiditate,duritate3momtudine^accepifreoportet:quaedamitajfimu!,&:duo^^

pfnderofaf«nt,utbuxus,utrolun^^^ Lecarent.Oi^esfylueiiresurbanis,2^mafcutef™ts/piffiores,du^^^^^^

dero(iores,intotum^robuffiores,quodetiamanteretuto^^^^^ cundefarcundioributs^deteriustoaificantes^robiusfrudificannte^^

™tefirmiores,nifiufquamasf^

a:cupreirum,cornum^A^eruminteruicesquidem,qua.mmusfi:ud^^^^^ misaebrioribusconftalt/didiores§funt:idemetiammmalorum,reIiquarumc5 urbanariigenerepatet.Naturaperpetua,cupreirus,cedrus,ebenus,celtis,buxus, olea,oleafkr,pinus,qu^tedamgerit,aria,robur nuxeuboica.Seddiuturmor m. terhascupreirusuidetur:ita^ihEphefocuprefiQ-namateries,exquaua!ujtempli Dian^quatuor^tatesreferuataduramt.Soiah^cmtoremetiamreapit,ideocpex haccondereoperumlautioraconfueuere,ExreliquispoftcupreiTum,acthmam, morum^ternampotiiIimueirearbitrantur/imu%ualidam,6^moperibusfeal€,p atc8uetuftatenierefceremodocelasJtemaliainaliu4&:inalioperpetua:exempIi sratia,ulmusinprefatu.Roburdefo{rum,atc5inaquisdemerfum,putredmequfp peimmunehocomninouidetur, obidfiuuijs^lacubus^ naueshaceaammaterie condunt:fedmariputrefcit:quan^reliqu3£magisdurare uaIeant:quod quidem&: ratio uult, utpote cum fale maceratae , conditae^ iim . Fagus quoq;, fme faffima m aqaa permanere pofTe incorrupta uidet , madefacla^ melior reddi ,^Quin a: nux euboica nequag putrefdtDicunt SC pinum pluf$ abietem corrodi a teredine pof^ fe.hanc emm eiTc amaram,pinum uero dukedinis nonihil haberceo^ magis,quo fuerit teda refertior.Cmnes teredinem fcntirc affirmant,preter(^ oleaflrum,atqne oleam,quas amarftudinis caufa ncq^ teredo.nec^ rinea rodit, Quae mari pun-efcere 4« apt^ funt,erodi a: teredine foknt: quas autem terra, uermiculis, rineis^ . Teredo enim non nifi in marienafci poteaEft autem ipfa teredo,corpore parua,capitema gno,&: dentibus^Tinee uermiculis fimiles confiant,quihus paulatim materies per^* foratur:fed h^c curari iadle poffunt Nam fi off enfa materfes trahatur in mare^du^ rare nimirum ualet . Qux uero teredinem renkrit , curarihxc nihilo potefi , Verj miuautem,quinafdinmateriefoIent,alijpua:efcenteipfamateriegenerantur,aI.i| parientibus alrf s u€£'mibus:pariunt enim uel in^cxfa materie uermes, quemadmo^ dum in arboribus, qui cerafiae uocantur:cum {cHicct tam eroferint, at($ excauaue^ rint^utfedrcumagerepofrintFugiuntlignacoIoratajamara^dara^^quoniamhec

PLANtARVM LtB* V Vi

trodere nequeant, ceu buxum,Tradunt etia abietfe cum germinat decorticata ma teriam aquis inofFenfam durare nimirum pofle^ Patuit id apud Phneum Arcadfae, cum obftrufis faucibus campus in lacum redundauit : tum enim dudis potibus ex abiete, cum amplius extumefceret aqua, alijs fuper alijs fabricatis, poftea exrrufis obturamentisunda erupitjdifceffit^sUniuerfa materies incorruptacomperta*Sed fortc hoc^cafuc^ innotuit^

I» Tylo mfuU ArahU mterim efjc , ex quaJAhricau naues morrupta pene k mriperdurent: tumde mterijs codiendkjnueteradis^ii^p' qu£ mterioificiki m opere-, er qute dificiles^ er cur cerdones ex pirofyluejiri tahulds fkiatyac quomodo circi mtorti permneant. Caput V I

! N Tylo autem Arabiae infula materiem effe afFirmant, ex qua naues jj aedificant, quas mari incorrupta pene perduret: quippe cum annos I plufquam ducetos demerfa immunis ab omni offenfa feruetur*Extra I aquam diuturna quide eadem efl, fed n5 tantundem:ocyus enim pu 1 trere incipit^Quin 8C iilud tradus eiufdem miradum referur, quan^ nil adputredinem fpedans: arborem enim confiare ex qua baculos cxduntj pul^ chros^ admodum faciiit, nec finc uarietate quadacoloris^pellibus rigriii proxima: ponderofam unice materiam hanc affirmantj cum^ in folidiora quisqp proiecerit, modo fidiliu firagilem* Addunt etia tamarids lignum, no ut apud noSjimbedll um, 20 kd ualiduj ficut iligneujaut aliquid ferme materiae huiufmodijibide coperiri» Id i^ £ur loci cozMcR difcriminajUiresq^ indicat*Materiem aute unigenam^ceu roboream pineam^ cum condiiJt(codire nancp confueueri5t)no pari altitudine maris umuer fam demittunt/ed aliam iuxta terOjaliam paulo fuperiusjalfi altitudine ampliore: fcd quae radici proximiora funt, citius defcendunuel fi fluitetjplus deorfum uerfus fane incIinantMaterieru item alic in opere facfles^ali^ diffidles^faciles^quae molles, . . ^ -^ LJtfyp &: omnium pr^dpue tilia:difFiciles, quae dur^jnodofaejaifp^jConuoIurionibus^ -^"^- ^iftl/^^f - perplex^* Aria^robur^ omniu difBdlimac» Sed quoad parrictiarim reddere liceatj f^^ ' *^ ' pini, &: abfetis nodus <ifficilimus conf^atSemper aute inter unigenas mollior du* riore pr^ftatior: carnofior enim : bC quidem fabri hac de iudicadis afleribus rarione )Q ututunFerru uitiatam, duram^ materia magis, cp mollem caedere ualetjetenim iii molli obtunditur, ut de tilia dictii ef^onaa in dura acuitur.qua de caufa cerdones expiro fyluefirifuas tabulas faciut.MeduIIam (utfabriaiiit) omnishabetmateries, {td confpecia potifiimu in abiete, Eius nanc^ orbiculoru compofitio coruceainfpe datur^quod no xque in olea^buxo, atc^ fimiiibus:quamobrem quida buxum atc^ oleam medulla ommrio carere exiftimant : has enim minime omniijdiftrahi poiie, Efi aijt difirahi, ut mota meduIIajCOtorqueatur materiesiuiuere enfm dfu uidetur» Quamobrem qufda undfc^ fimul demere folentjfedpraecipue ex drdsjquo iritord permaneat^ideo^ fcfndut, At uero abfurdi! putaueris, rotiid^ materiei medullam illsfam atc^ fmmota pofle edurare Jmmutate uerOjnifl tota extrahatur,comouere 40 materiem atc^ peruertere : dffpoliata enfm mori fecflius pofle cofentaneum porius dixeris.MaIi tamen atc^ antenae medulla exempta fncomode relfnquiitur : fcd hoc per accidesjquoniam plerifc^ uefliair tunfds:fedforrifIima, tenmfTima^poftrema pars eflsficcitema enfm:at$ fta ex relfqiris quae<^ ad porrionem exffifmari utfc^ de* bet : ergo fcf ffa materf e.ficdfTimfs illfs tunfds medulla df fpolfauir. An uero ficd ra^ rione medulla cofletjquxrendii. Materfam aute dum trahf tur tam fiflam^c^ fecftam peruertet,fi id no ut oporteat, feceturrecfta em'm fore fecftfone oportet^nec ullo pa do obIiquam.ExempIf graria:Si medulla per A liriea conflet^haud quaq^ per B C fecand5/ed per B D : hoc em'm modomedullaperirejillo uiuere poilearbitratur^ Sed nulla materfem medulla carere hac exiflimanc rarione^

g

74. T H E O P H. R A S T I , D E ,: H I S T ,0 R 1 A

ittom»iiig«of«<<»».w^F^ meMdm/itc ligttoriwn dide^c fi^iUd^aUa doUtilui>dUdrotmid: qusg^ponienceddnt,<iu£non* Caput vii

Onftatenim uel eas medullam habere, quas carereputaueris^utbiii: xumjCeltimjLlicem^Argumentgjquod ualuarumfumptuofarum car dines focereex his artificesfoIentjCumG^architedifaciundosexine- I dulla praccipiat : quod itemjUel omne medullam diftrahi pofle,etiam i duriffimarummaterierumjquas nonnulli corda appellant,argumea to fane accipi poteft^Materiei autem (utfic loquarj uniuerfas pars duriflima,rari{ris mamedullaeftjatc^ etiam ipfius abieasirarillima quidem, quonia neruis amplo in^ ter fe diftantibus interuaHOjCarne^ media copiofiore conftatiduriffima uerojquod ;io dC neruiduriffimi5&: caro duriffimaeft^qua decaufa architecfti partes medullae pro ximiores auferendas prxcipiunt^ut quod ipiiiiftimum. molliffimum^ materiei fit, tantu relinquaturXignorum alia filTiIia^alia dolatiliajalia rotunda^fiftiiia^qux diui^s dentes per medium fecanttdolatiliajquorum partes exteras drcundolat : rotunda, qu^ fdlicct intada omnino relinquut* Ex his fiffiKa nullam penitus rimam patiun^ rur^quoniam enudata medulla exiccatur atq^ emoritur : dolatilia dC rotunda,rimas admjttunt, longeq^ magisrotunda, quod medullain his lateribus plenioribus dr^ cundatur , Haud enim quicqp ex cundis eft , quod fiffura immune poifit euadere* Itac^IoteiSjreliquis^, quorum ufus ad cardines^ne findatur, fimo illmunt bubulo^ ut ficcetur/enfimq^ diffletUTjatque euaporetur humor medulla?* Vis medullae hu* ic iufinodi eft . Pondus fuftinere abietem ualide^S^ pinum (nil enim ponderi cedunt, m robur^S^: reliquae terrense/ed renituntur) argumentumjquod nuncp rumpun^s turjficut oIea,& roburrfed prius quam uiribuSjCarie^aliasue defiduntPalma quo^ pr^ualida eft, Ss: in diuerfum , quam caeterxincuruanquippe cum reliquae omnes in inferiora fledantur, palma e contrario fornicatim fe ^c^tit* Quin dC pinum^atc^ abietem reniri afFirmant.Iuglans fi-angife fonitu pr^nunciat:eft enim uel eius ma;: teries ampla^ufus^ ad opus tecftoriumjita ut prasfentire homines poffint : quod 5C in. Antandro accidilTe, omncscj^ e balneis terrefados profugiile traditum eft» Vali- da et/a fi'cus/ed tn recfi:um pertendens* Pinus omnium fere maxime uiribus ualet, dC ad ufum aedificatorium fpecfiabiiis eadem potiffimum eft^Iaxitaris^recf^itudinis^ p meatuumcaufa^Hancenimne findiquidemullopadopofte affirmant, figlutine m'uhiatur*Obedieciffima philyca eft, candorq^ ei celaftri modo»TiIia inter reliquas praecipue talis eft . In totum enim prxfacilis operibus eft, ptx fua molliriajUt retuli^ " mus^FIecti facile poftunt (quoad fimplice reddere ratione licet) cmneSjquae lentae funt : fed moro, atc^ caprifico primatus indubie datur. QuamobrefurcuIaSjdrcos^ denic^ ornamento quascunc^ fieri foleantjhifce conficiunt.

€^£JuUeJiffu:ikq;fecentur,terehrenturq;:qu^^tprnofculpmr£^c^^ m£y(iU£nmhmdpti^fm£fint:qu£tedis,(:^pkrifc^4lijscomm

picedyrohur4iUd^dceryCdrpmu^,tdX[iiMex/fci^imd^ulmmihuxmipotuldcdJuglans,terehm* ihui,pkib>ce,dphdrcd,celd$iri(S,ldurui,fdlix. Cdput VIII 4<^

5 Ecantur,fi'nduntur^ facilius, qu^humidioracapiuturjquamutfic^ j dffima fihcaltera enim ceffantjaltera conftanLQu^ uero nimis uiri^ Ji di^ifunt^ haccadmodum coeuntj fegmenta^ inter dentes ferrarum ^'i admittuntjimpIent^^Qua de caufa dcntcs alterna inclinatione iabri -' permutat,utiponte edudpoffint.Sunt&rterebratudifficiliorajquse nimisuiridia*Terebramenta enim,ut ppnderofa expui haudqua^ celeriter pof' .^"25'!j*^^^^"^ e ditierfoceleriter* Aerenimferuefacftusconfeftim expuit.Rurfus difficile Ieuia,8<: ficca-fecantuneuenit nan^ ut ueluti fidili feclio inferatun Quam^

obrem

PLANTARVM LIB, V 7$

obrcm ligtiis pcrforandis aquam mfundunt , Securi, torno, fculpturae^ faciliora, anx airidia : quippe cum ferrum magis inridat^haereat^jnec quic^ reiiliac : fecuris quoq^ molliorum/culptura^ expeditior^Ienior^.Qiiin dC cornus ualidiflima eft; reliquas ulmus uiribus fuis facile uincit:qua de caufa cardines (ut did;^ efi) foribus ulmeos addunt ♦ Humidiffima fraxinusj fciffima^ : ledulos ernm c^dere aptos ex his confidunt ♦ Ad fummam^quibus quasc^ materies commoda , 6^ quae nauibus, ^dibus ueidokea(namhuiufmodi ufus piurimus, fummis^openbusadhibedus eft) explicare tetabimus^Quantu commoditaris fingula fortiantur^pro uiribus ape riemus, AbieSjpinuSjCedrus (ut fummatim contingam)conftat aptiiTim^ nauibus:

10 triremes enim at(^ longa nauigia^ex abiete^Ieuitatis gratia fadunt * Rotunda uero ex pinojquoniam non putrefcat* Nonnulli eria triremes ex eadem condunt^quod abiete carent * Qiii Syriam.Phcenicem^ incoIuntjCedro utuntur^quia pino euam egent.Cyprfj picea : hanc enim illa infula habetjUidetur^ pinopraeftantiorjS^ cae^ tera quidem ex his : carinam uero triremibus quernam fubfjdut, ut cum in terram attrahitur^refiftere pbffit.NaiHbus onerarijsjpineamjatc^ etiam quemam fubiun^ gunt, cum extrahendas ^diiiczmt minoribus uero fdffima deputata eftratcp in to^ tum ex hac teftudinem condere aiToient^Nec pino^atc^ abieri quercus coglurinari ualetjaltera enim fpilla, alterarar a:&: altera fimilis^alteraminus* Affedus auteflmi lis ea eile oportet^quas fodarijconfiariq^ debeantjno contrari), ceu filigno lapidem

20 coniungere uelis*Tornatus nauibus rotundis ex moro^ftaxino^ulmojplatano^len ririam enim^firmitatem^ adeiie oporterJed deterrimus, quiex plajano fuerit,cele riter enim putrefdcSunt qui triremibus uel ex picea leuitatis cau^ tornandum fia tuunt firmamentam^teftudinemjS^: auriculas ex fraxino^moro^ulmoq^ fabricant: ualida enim h^c efte oportet ♦ H^c fere naualis annotatur materies»Sed tzcns com modajcopiofior eft : abies enimjpinus, cedrus, iuniperus^ut^ in plenum referam, commoda unaqu^c^ materies eft, praeter^ (i qua ffrmiflima pemtus conftet. Non enimqu^c^operieidemaccommodatursquemadmodum nec in nauiumfebrica* Reliquamateries arriumpropri]sredditur:exempIigratia, uafis acinftrumetis^S^ fiquidaliudeiufmodi habeant>Sed adplurima peneufumabies pradftat^quippe

}o qu^ ad tabellas eriam accomodari pidorias poffit. Aedifici|s iac^ oprima^qus ue^ tuftiffimajmodo immums carfe fir/Operibus enim (utitadixerim) om.nibus ^di^ catorfjs apriffimaeft^fed nauibus propterflexum humidiorcapiaturnecefTeeft: Nam ad conglutinarionem quide itcdor aptior eft,Nauis enim compacfta^ut extra mare fidelior coftat:5c: in mare prorracla humore inbibito, fe undicp protinus com primit,atc|; rimis coniunclfs omnibus continuat : niQ quicquam penitus exaruerit, tunc enim gluten aut omnino afpernarur.aut non ^que redpit*Sed iam parricula* tim materiem^qu^ comoda iit capiamus oportet* Abies bC pinus(utpropofuimus> bC domibus, QC nauibus, bC alf]s plerifc^ commodifEm^ funt:fed plura abies expe^ diu Pice^ ufus quide ad mxnn^ opus, bC maxime ad nauale, (cd putrere celeriter

4-Q indpit*Robur tam nauibus, quam domibus commodumrnecnon BC in terra obru tum durat^Tilia foris nauium longarum, bC arcarum^menfurarum^ fabric^ expe tenda eft ♦ Habet etia corticem fiinibus cuiufc^ percommodum, Acer,5£:: carpinus, lecfliSjiugis^iumetorum, atc^ in totum operumfumptuofioribuscxditunTaxus tenuifedilia conglutinameta capfisjfainfis/ubfellfjsjatq^ in totum fimilibus prae^ ftatJIidhonosadaxes plauftrorii uerrids fimplids, &:iugaIyraru5pfaIteriorum^. SdfTimaadpIauftrorumjUecfhbuIorum^ uilem iabricam.VrilisuImusad fores, praela, &: torcularia : quin bC ad carpentariii opus/ed mediocriter^Buxus ad axem plauftris,^: ad burem aratris . Potulaca mulieribus ad opus textorium ♦ lunfperus ad rem aedificatoriam tum fubdiualemj tum obruedam fub teixam^Durat enim im

^^ THEOPHR.ASTI DB HISTORIA

mumsputredifietparimodo SC (uglatis/Qjifmmoomntumpraedpua opttlCah^ terraneo redditunEft dC buxi ufus ad nonnalla : quae camen monte Olympo pro- ueiTiit ob fuam breuitatem, nodofitatemi^extac inutihs^Terebinthus non nifi fru du,refina^ uriIis>Ne<^ philycae honor,prfeterquam in aledo pecore:femper enim fi-ondeabundat ♦ Apharca uallis expetitur , 5C ad urendum commoda eft. Celaftri ufus ad baculos.Quidam etiam laurum addunt:feniles enim^a: pukhros,^ prxle ms baculos ex hac fadiitSalids ad fcuta, dftellas,caniftra,8(: eiufmodi reliqua^Rel j quas quoc^ arbores fingulatim perfequi pari modo pofTumus*

Qu£ quihws m^mentis commant. Ccdrosqi m Syria prxftantif^im^i ac tredccim pajfum htt gitudm fidffe earm^qu^ ad undeciremem Demctrij regis cafe. In Corfica arhores ampUPm^x» iq mgtt^^'^ difcrmme c£terds excedentes. Romanos m Corficam profe^os condendi oppidigratia» (^desiitijreohuaAarmarhormmultitudmemiexijsqiratemadijicajJeqmquagi/ntaueliid cendam.ItemdeUtinoagrOia-mnteCircao. Caput IX

[ Ecnon ad inftrumenta ^brilia digeftio fingulis fieri poteft : ut^malfeo^ lus,&:terebraexoIeaftrooptime fiuncquanquam6(:buxeis,ulmeis, fra K ineis^ utuntur.Malleos magnos ex picea faciunt : timili modo dC reIiquarumcui^opusquoddatributtur:fed hxcproufu difcerni deii derant*Materies autem unaquaec^ pro loci natura (ut etiam prius retulimus) fuam obtinet difFerentiam» Nam alibi celris^alibi cedrus miranda affurgit,ut uidere in Sy zq ria licet Jllic enim cedri in montibusjcum longitudine^tum aaiCtudine praeftantifs iimae exeunt:quippe adeo craffefd5c,ut fint, quas uln^ hominii quatuor nequeanc ampledi:addiit his ampliores pulchrioresc]^ comperiri in horris.Quod fi quis finat nec caedatjmirum in modum quodc^ arborum genus, modo fibi proprium habeat folum^excrefcere pofle uideturitac^ quod in Cypro reges cum ex imperitiajtum ex tranfuehendi difRcultate^nunquam materiem c^ciderintjlongitudo ijs^quaE ad undeciremem Demetrfj regis caefa funt, pafTuum tredecim ♦ Ligna autem mirifice procera, enodia, leuia; fed amplifllma magnitudine arbores, magno^ difaimine c^teras excedentes nafci in Corfica produnt* Quamuis enim in Latino agro^pini, 8<:abietestum magnitudinestumpulchritudine^interomnes Italicas prxftentjta^ 50 men ad earum rarionem^quas Corfica gignit^pro nullo certe habentunRomanos enim aliquando codendi caufa oppidi in eam infulam nauibus quinque SC uiginti profedosjtam uaftis arboribuslocus didtur excepiffe^ut nauigates per finus quof^ damjSi^portus^nexuSjdenfa^malosperfdnderent^&omninoinfulatotaconfer^ riffima 3 8C quafi efFerata immani arborii turba fpedaretur.QuamobreRomanos a condcndo oppido deftitifle aiunt^Sed nonnullos ingrefTos, breui ex loco tam lar gam cxddiile materiem^utratem perconderet quinquaginia uelis ducenda^quam in pelago perfifTe addunt* Corfica igitur feu ratione laxationis, feu eriam telluris, ccelicp uirtute locis plurimii c^ceris praecellicXatinus autem ager aquis totus abun dn^dC plana laurumjmyrtumc^ habentjfciffimam^ mirabilem:tanta enim longi^ 4-^ tudine caeditur^ut pro carina Hetrufcis nauibus poft[it fufFicere.Montuofa pinum, 6::abietem ferunt^Cfrc^umuerOjquod uocant,exceIfum quoddam promontorii: um tradunt frequenriflimum arborum,8<:robore,Iauro,myrto^ maiore ex parte fcatens*Circen in eo habitafl^ incol^ referunt,&: tumulum Elpenoris monftrant, apud quemmyrriproueniuntmodo coronari] generis^cum caeterae ampla exeanc magnitudine.lnfulamantea Circ^um iftud fuifle notatur:nunc enim a fluufjs quibufdam exaggeratum,,fadum^ littus eft . Magnitudo infulae drciter ocfiogin^ ta ftadia.Sed pro locorum proprijs, permuka magna^ exultant difcrimina^ut fae^ piusdiximus*.

Quas

PLANTARVM LIB* V T7

Qu£dduf(mign(irumi<td^carhones confidendoscommod^tqu/i^fumfepnty^qiiarmfu* 0Uiacerbif'miiS . Item quo modo fiimo mmunes euadant i^mmmcij jnoUifmam jikdant,D€ 4ira%enaiO- cur ^aXu£ c cedroJudentMateriem item okagmemyuclfxj^e laborata germmare* Caput X I Voautem pado fefe ad ufum ignariumquae^ materies habeat,di* ] cendumnunc eft,exploratum^ habereconandum*Ergocarbones j optimos fpiiiiilim^ materies faaunt^ut ariajrobur^ arb utus : foIidifTi* mos enim itajUt diuturnioreSjefficaciores^ jSnt^Qua de cauia ia me*

i tallis argenteis bifce ad decodionem primam utuntur^ Sed deterrimi

inter eos, roboris, quod terreftriores. Vetuftioris arboriSj dC potiifimum annofae,

deteriores, quam nouelis ead«:m de caufa funt : fumma etcnim flccitate confhntj

ideo^ cum ardent, diffiliunt : humoris nanque aliqmd habeantjOponet.Optimi,

quos^tate uigens materies fecerit^Suntenimipiffejterren^jhumidae^naturae

temperatiores:commodiores eriam,quiex apriciSjficdSsaquilomjsc^, quam qui ex

umbrofis^humedis^auftrinis^^Generisitem iicdorisquantum fpiiliusefljCarbo^

nem prxftat commodforem : quofpidius enim, humidiusefl: atque in totimi^ori

dinis uel natura^uel loco ficdoris pars fpifliorjCommodior eadem de cauia ef!: ufus

uero diuerforum diuerfus , Qiiibufdam enim operibus molliores expeti folenc,

ceu ferreis metallis, iuglans, cum iam exarferit : dC argenteis, qui confedi ex picea

10 funt»Quinetiam artes carbones fuos deriderant , Et quidem excufores pineos po^

tius qu2erunt quam quernos , quanquam infirmiores rmt : ad f^atum enim refpon

dent commodius, quoniam mmus marcefcant^ extinguantur^ , Eft autem flam*

ma eorum cekrionDenic^ rarorum,^!^ leuium^SC aridomm tam carbonum ^quam

iignorum acunor eft : contra fpitiorum , 6<: humidorumjenrior atque craflior^^

Omnium acuriiTimam humilis reddii materia,fedcarbones nuUos rdinquit, eo

quod corpulenria caret* C^dunt^componunt^ ad carbonem confidendum,quae

reda &rleuiafunt;enimueroquamdeniifrime compom*adconcremarionemopor

tet.Cum uero fornace circum accenderint i^nem, uerubus interpungentes trani>

mittuntjflammam^ penitus exdtanc cmnibus corr^iendis . Hxc quaerere ad car

50 bones folent, Fumola genere qufdem uniuerfojquae hnmida funt^Etuiridia quoc^

fumofa eadem de caufa experimur.Humidainquam^quspaluf^riajUt platanus^fa

liXjpopulus: nam&: uitisfumofadii humidaefl*Palmafuaptenaturafumofaefi

Ex quo ill ud Cheremonis carm en: Palm^cp uenas ufc^ fixmofiiiim^ radice natas.

Fumus acerbifiimus/id, caprifici;5^cuiufcp lacieo fuccohumenris : caufa humor

eft , H:ec tamen decorricata, dC aqua fuperinfufa madelada, demde ficcatasOmni^

um maxime immunia fumo euadutjflammam^ mollifTimam fadunt:utpote cum

proprius quoque, innatusc^ humor exemptusllt* Quineriam dnerem eorumJi^

xiuiamc^ acrem fentimus , ac pr^cipue amygdal^:quanquam ad {omzces^zrtesc^

reliquas commoda perdpiatun Ad ignem excipiendum apnilima iicus,olea^.Fi^

4.0 cus,quia lenta, &C rara corporerfit enim exinde ut fadle attrahar,nec quicquarh di^

mittat»01ea,quia fpifla &: pinguis. Fomites tametfi ex mulris iieripoffint, tamen

oprimi, qui ex nuce, ut Meneftor efi autor : celerrime nanque, largiflmie^ refpi^

rantJgnariacommodiflimecapi ex atragena uocata exiftimantArborh^cuiris,

& labrufc^ fimilis furgit : modo enim iliarum arbores fcandere folita eft : fed con^

ceptaculum ex haCjterebrum uero ex lauro fadimdum cenfent^Non enim ex eo^

dem quodagat, quod^pariatur, fed e diueriisacdpiantur : S^alrerum efftciendi,

alterum patiendi uimobrineat,naturaprorinusexigirXa?terumueI ex eodem

honnunquam coiiciunt:necdefunt, qmnihiIreferrearbitrentur:commoda eriam

ex rhamno^qu^ quidem uel conceptaculum pr^bere idoneum poteft^Non enim

g }

78 THEOPHRASTI DE HISTORIA

tantum hutnoreexinamtum,arefacftum^, fcd etiamrarum edeoportetjUtattrii tusefficador effe poilit^Terebrum pati pertmaausefiedebec: qua de caufalaus reum faduntrid enim pro fua aaimonia ualetiusreiiftens, opus commodiusexpe dit.Quin 8C ex rhamno, ilice^ tiliaj S:: fere plurimis id fieri folet^praterquamex olea : quod certe abfurdum putaueris : oleam enim duriorem, pinguioremc^ eile conftat^Sed hxc ob immodicum fcilicethumorem inepta redditur ad ignitionem, Quodq? autem genus ignariorum aquilonijs flatibus ignem ocyus, magis^ cons dpitjauftrinis minus : dC locis aediriSjatque fublimibus ma^s, quam concauis. Ce^ drimateriesnataeft humorem emittere ^ &: in plenum omnes quibusoleofuseft humor^Quamobrem deorum ftatuac uifae funt aliquando fudafTerex his enim con lo dere eas confueuere, Quod autem Ludnam appellant^S^ facrifici)s obferuandum arufpices iubent^concreto quodam humore^extuberat^magnitudine piri.autpau Id mafus5minus'ue.Germen potiiTimo citat materies oleaginea cum rudis^tum fa^^s pe laborata in opus, fi quem humorem fentiat, locumq; habeat humedum;ut iam cardo quidom ualuae prodatur germinaile^Si^ poculum limo iniec^ium^

HISTORIAE PtANTARVM I,IBRI CtV I N r ! F I N I S.

THEOPHRASTI DE HISTORIA

PLANTARVM LlBER SEXTVS,

Tic[uffruticibmJ)erhis^yicjrugi1>ws:tm qu<eimxmdomnim gmerudiffcrcntias dc^ acukatii hcrhis , cr quod tribuli proprim : itcm quihm dcfit aculcm»- Caput l pE ARBORiBVS atq^ fruticibus didum lameft^nuncdc I fuffrutidbuSj&^ herbis doceamuSjCofequitur : dC fi qua in hifcc

I aliagenera comprehenduntursiilaquoqueadnotemusopors; p \ tet^ut firuges : nam has quoc^ inter herbas deputari deilderant. |i Sed primumuerba de fuffruridbus fadamus:idenim genus

II propiusad prxdidaaccedit^quodnimirumfurcuIofumafTur^ j- gat ♦ In omnibus fone plantarum generibus/ylueftre iemper

urbano copioflus eft^uel fi idminus cajteris conftet : in natura quidem fufFruricum ira proculdubio efle iateri conuenit* Pars enim exigua hoc in genere urbana nota* jtur^ qusecoronarifs peneconfumetur : utrofa, uiola, louis flos, fanfucum, elium: item ferpylJumjfifymbriumjheleniumjabrotonum^h^c enim omnia furculofa^mi nuris^ conditz folfjs conftant/rurices^proinde redduntur. Item etiam in olerum generefimiliratfonefentitur^exempIigratia^RadiXjruta^qu^^fimilfajdequibus 4^- haudminus forte fecundiipropriamappellationemdixifte conuenfet^cum mcn^ tionem coronamentorumjatqae olerum fademus.N unc de fylueftribus primum dicendum eft * Horum igitur ipedesjpartes^ plures, cum iingulis generibusjtum totis fpeciebus exiftunt, quas utique difcernamus oportet* Sed maximam cundo^ rum generum acceperis difFeretiam^quod alia fine aculeo^alia aculeata ♦ Et rurfum in eorum utroc^ permulta generum 5 fpedexumq^ difcrimina conftant , de quibus iam referre tentandum eft.Ergo aculeatorum alia ex toto aculei funt^ceu corruda, .6^: nepa : hxc enim nullum iuxta aculeum fblmm gerunt. Alia folff s conftant acu^ ' leatis, ut acanum, eringium^ cnecum : ha^c enan atque nmilia in folijs aculeum ge^

PI.ANTARVM LIBt VI 79

runt,quamobrcmfolijs acuIeigeradixeris*Quacdam eaam aixtafoliumaculea* £um,altero quoque folio conduntur^ utononis^^&uIus^^bleijSjquai^^ Ct^m appellam^TribuIus uel femine aculeigerum conftat : habet enim in femi* ne a^uIeum,Qua de cauia i^ quoque proprium ei(ut fic Ioquar)prae omnibus licet unqfcre adnotare^Nam ramis quidem aculeigera, uel inter arboreSjfruacescgmul-f lacomperire potueris, utpirum fylueftrem, malum pumcam, paliurum, rubum, rofam,capparim*HaecinacuIeatorum genere diioxvixm^ii^i^x^^ quoadnotatim liceat fubfignare, At eorum quibusaculeus deeftjdigeftio nuila penitus generacim fieri poteft : quippe cum foliorum diuerfitas, amplitudine, paruitate, figurafe im* 10 meniaincerta^fiCtQuamobrem alio modo diuidereillatentandamprofectoeft*. Sunt autemgenera eorum complura/ummis^ difFerentijs difcreta^ut ederajme* lothrumjrubeiajimerea^caiia^origanc^iatureia^lensjfaluiajmarrubiumjpulicaria, apiaftrum, cxtera^ fimilia. Atque etiam qu^ minus tolia funt, idLiczt quae feru* lacea^&lneruicaulia conftent^ceu iosmcv^^xm^ equifceniculum, ferulago/erula^ herba muralis^^iiue muridda a quibufda uocata^c^tera^ fimilia,Haec enim omnia, at<^ in totum^ferulaceum fuf&udcum nacurae addixerisXjenera uero atc^ diicrimi najOnguIis hifce indicatis habentur^alfjs euidentiorajalijs ocailtiora*

BdcrxyZTcdft^duocffegsnerx . Deongrfjio, thymy fpUceloy falmay mrruhioyptdicdrk» jQ f^ruU>fh-uUgm9rmira^ora,cicuUt,eUchorOidhiico,fanicuh,mridd4^

Caput II

^!^^^ Der^ nanc^ dao genera,mas,a: fc2mina.Quoniam altcra maiiiSjdu m iS^i p^^P^^g^"'^^s^^^o'ii^^babeat3fiorem^adpurpuraindinat^^^ m ^iSil ^^'^'^scamenfiores roiis fylueftnbus proximi5uerumminores&:ii^ m ^^^1 ^^^^^^?;^*^^^^^*^^^^"ogeiicra,aIiaenimcandida,aIianigra:can^ fe^>^.^Jl dida:fo!fummodocutis oblongum^^guraquodammodooleagineo fimile : nigr^ quale tamarid carnofum . Czndidz magis fe humi fpargit, odorata^ cft:nfgraodorecareuRadfxambabus,qua:altedefcendit,grandis3r^9permuI^ £i,a:aiii, furcuio% ab ipfa protinus tellure, aut paulo fuperius fparft, lcnri admo*

50 dumconftant: quamobrem hifce ad colligandum modoiund utuntur, Germi=5 nanCjfiorent^ poft ^quinodium autumni,a: multum denique temporis fiorcnt. Etorigani uerogentis nigrum, fterile conftat: candidum, fi-uduofum eft . Qma S^chymum candidum,nigrum<^ reddunt:ferd idadmodum fioret:nam drca ^gftiuumfolftftiumindpic.Mei apes hinccapfunc, &:hocaugurioapiari|confiarc afFirmanc, an probe mellecur, nec ne : etenim fi alicer defiorueric, mellacio minus probe fuccedet:deftruicur,periccB fios/i imber incefiicSemen fcecudum facure^ at^ enam magisorigani mamfefto fenricunThyminuIlum oftendipoceft/cdfto^ nbus quodam permifcetur modo : fiores em'm ferunc, icaep oricur chymum ♦ Qui tamen Athenis deporcare defidcranCj qu^runc acque inucniiim, Peculiare tam

49 praeijsipfis, quam prx reliquis omnibus, uel ex locis forciri chymum aucumant: nam quo flatus e mari nequeat peruenirejillicnafddurare^pofieomnfnonc^ ganc* Qua de cauia nec in Arcadia iatureia, dC origanum prouenire pofiunt* Quanquam fimilia mulcajmulctsc^ in locis gfgnimcur * Proximum fane, quod etiaminoleaeucnircnocatum cft^Nec enimeacrecenris amariftadffsprouenirc pofi:eu!detunSphaceIus5&: faluia interfek diftant, quaiialcerumiirbanum,al- terum genus fylueftre dixens ♦ Sphacelo folium Ieuius,cotradius,minusfe fqual^ lens : laluixfcabrius^Sunt 8C mamibfj duogenera, aliudenim folio hcrbido,fcr^ ratiori^indfuris^ profundionl3us3&: proinde confpedioribus diCaeto coidtat, quo unguentari} ud ad nonnulla confucuerum :altcrum rotundiusjfquallcns^

g 4

g^ THEOPHRASTi DE HISTORIA

uehemetiterjficut fphacelfjindfuras^ habens obfcuriores, minuscp ferratum.Pu^ licariamafcula , dC tbcmina coniiat : difiant quemadmodum caetera, quae fic difcer ni defiderant : fcemina enim tenuiori folio conditurja^ compreffior eit,atque in to tum minor : mas amplior^craffiori^ caule atque ramofior,^: folium amplius,pin* suius^ habens : necnon dC flore fplendidior eli . Ambo frudifera funt : in totum ferotiiS germine, flore^ conftant : quippe cum circa ardurum, dC poft ardurum incipiannMarigrauiorodorjfozminseacrior^ideo^contrabeftiarummorfuscom modior eft.H^c igitur dC fimilia difcrepare quafiinter fe fentiuntur^Sed adfunt alia facie uniformi, tum in ijs quae ante enumerauimus, tum in cxims : plura nanque proueniunt.Ferulaceumautemgenus(namidquocginterfuttruticeseft)mplu:^,Q res fpecies fpargitur * Sed primum de eo quod commune omnium conftat, dtcen^ dum c^falicctdc ferula atque ferulagine:leu idem genus ambabus difFerens mas gnitudine tmtam/ea etiam alterum fit^ut nonnulli putarunt,Ergo natura earum qu2 confpidpoffitjconfimilis certe fentitur^praeterquam ratione magnitudinis : fe rula enim grandis admodum furgit , ferulago autem humilis ♦ Sed unicaules am^ bx geniculat^ funt, Folia dC caliculi quidam geniculis er umputjac altcrnatim exe^ unt : folia alternatim inquam,quod non ex eadeni parte geniculorlxm, fcd permu caumcaulemmagna ex pjarte amplexa , ficuti harundineaproueniunt^nifiquod deflexa hxc magis molliiie^magnitudiniscf caufa:folium enim grande , molle, multifidum^utcapillamenti modofere infpedetur, maxima^ terrx proxima3&: 20 reliqua fubindead portionem: flosmellinus, femenobfcurum, anetho fimile, fed maius^finditur cacumine , incp ftipites quofdam haud magnos difpergitur^quibus flos/emen^ infidit:nec flore frudu ue laterales caules carent/ed modo anethi fe- runt:annuo caule conftat. Et germfnatio in Vere primum foliorum, cum caulis^ut etiam in cxtcxis fieri folet : radice alte dckcndit , eadem^ fingulari innititurTalis ferulaeft.Exreliquisautemquaedam huic proximiora cauleconftantjceuman^ dragora, dcuta,elleborum,arDUCum:quxdam ueluti ner uicaulia funt^ut f<xnicu=« lun?,murictd% dC eiufmodi reliqua . Fr udus mandragorx peculiaris, quod niger, racematus, uinofusc^ fuo fapore fentiatur.Sed praedara fummec^ peculiaris natu^ ralaferpitf|,a^papyri Aegyptrj^namh^cferulaceaconftantjdi: depapyrointer 30 aquatilespriusretulimus,. ,

I^el4erpitiQ.ym^dm,quiiq;difcrmtmterfe:it€mdenep(i^corrudd^ naceafint : de herhii Unxriai foncOiCnecOiStcstmcijfpina, cmdidaicerdria,iicukofi,fufo dgrefti-^ huxoafininOiCdrduopmediUerniUgme, Caput III

1 E laferpitio nuncindicandum eftXaferpitio radix multa, aafla^^cau^ lis quantus ferulae, S^craffitudine fere proximus : folium quodmafpe^s I tum uocatjapio fimileeft^femenlatumjfoliaceum, fcilicetquod folium 1 appellatur : caulis annuus ficut ferulae » Ergo Vere ineunte mafpetum hoc exit5&:pecus eo purgatur, pinguckitc^ uehementer,8d carnes mirabile in mo ^o dum fuaues reddiitunPoft hac caulem 2£dit hominum cibo idoneum omnibus mo diSjelixumjalTumq^tcorpora eo quot^ purgari ferunt^Quadraginta diebtis fuccus capiturduplex,alterex caule,alterexradice:quadecaufa alterum fcaparium,alte^ rum radicarium uocant,Radix nigro cortice tegitur,eumc^ detrahere folent.Sunt ueluti certas mefur^ cxdcndx radids,quibus quantu conferre putetur ad futuram casfuram re{eruates,reiiquii abfcindutNec enim deuie^nec^ plus coftituto caedere licet:corrumpitur enim putrefcit^,ft'diumanfit.Pr^parantid, confidunt^ tnPy^ r^um porttj aduedu hoc modo : Cum in nafis coiecerint,farinamq^ admifcuerint, quatiiit longo fpatio teporis:hinc etia colore .capeirit5&: coditum iam incorruptimi ., / perdurat*

PLANTARVML LIB* Vl Si

nerduratPr^paratio.c^ruracR ita fehabetXocum Africafamp!umoccupat,am;= p-xorem,quam quatuor ftadiorum millia m hortis Hefperidum terut : fed maiorem partem coiligi ap ud Syrtes . Peculiare huius culta fugere loca proditur.quaobrem ii co]atur,micefcat^ folum^deuiat^atcp omnino degenerat , utpote natura culturae afpernas/erodtatis^ conftans uernaculum, Cyrenefes annis feptem pnus^quam jpfi urbem habitarenc^Iaferpitium extiafTe afFirmant:habitant uero annos maxime trecentos ufc^ ad Simonidx Athenis magiftratum Jlli ficreferunt. Alij radicemla* ferpitrj cubitalem fieri tradunt,aut paulo maiorem:hancinmedio extuberare in ca put,quodfubIimepenitusextat, utfere fuper terramefreappareat:undeprimuin

io quod lac appellat, erumpit, dein caulis a{rurgit,ex quo magydans,&: quod folium dicitur,exeunt . Folium id femen eft, quod cum aufter ingenue poft caniculam tla^ ueritjdifcutitur^atq? ita laferpitium nafcituneodem^ anno radix confummatiir,6<: cauIis.SedhochaudquicquampecuIiarenotetur,namaIi]squoc5idemmbuitur: nidixeris,quod difcuiTum id protinusnafci poteft, ortum peculiarem fortir^iu^ pradic^^is^ propterea diuerfum accipi pofte . Ad haec drcunfodiedum id annuum ccniem : nam 0 relinquatur femen omne, caulem^ totum proferri, dC deceriora tamh^Cquam radicem reddi exiftimant: defoftaautem fieri mdiorafalicecfolo fubacfto,bene% gluto.Sed huiuscontrarium illi uolunt^quicultarecufareidm^ quiuntMandi quoc^ radices in aceto recens dedfas referiit* Folium colore aurum

20 ^muIaturXontrariumetiamquod pecorafolioeiitatopurgariminimeindicant* Nam dC Vcre.dC hyeme, pecus ad montem dimitti affirmant:dbus no folum hoc, kd etiam altero quodam abrotono iimili adminiftratur.Vim ambo calefadoriam fortiri plane uidentur, 8C purgare quidem nequaquam ualere^: exiccare zmem,dC concoquere unice pofTe. Quod fi qua pecus ^grefcens,aut alias minus bene fe ha^ bens ingreifa fic,mox eam fanari,aut emori aiunt, kd magna ex pane pofTe fer ua^ ri.H^cigiturutro tandem fintmodo,qu^endum.Quod ueromagydarimu^ cant,nimirumaIaferpitiodifFerc : tenerius enim^miniis^uehemensid fennre,a: fine lafere eft,Necnon dC afpectu manifefta experto homim' coftat.Nafdrjr m Sy^ ria : nam apud Cyrenam , dC monte Parnafo large prouenire eandem aftimiant>

jo Sedquidam laferpicium id appellant. An culta id quoquemodolaferpitfj fugiat, qu^rendum . Quin dC (i quid iimile, aut proximum habeat,ad folij^caulisq^ rauo^ nem, dC fi quam ullo pado emittat lachrymam, id inueftigandum . Ergo naturara ferulaceam,hifce cotemplari oportet, Acukat^ uero fequitur,ut hoc exponamus, quoniam diftindum fuperius fit,aliud totum effe fpinofum, aliud fpmofum tolia^ tum, feorfum de utroc^ dicendum : atcg tertium illud addendum, quod luxta acu^ leum folium gerit . Phleus enim, tribulus,capparis% peculiare nimirum obtinenf, utnonfolum caulemaculeatum, fed etiam folium habeanthifpiduminterea ue^

ro diftinc^ta genera,plurimum quod aculeato folio coftat, nimirum dbxerim : quod ex toto fpinofum infpidtur,exiguo,id eft numero,quemadmodam dixim us,fct ciit 40 ficilequicquam ferme inueneris, prxter corrudam dC nepam,qu^poft^quino^ cUimautumni florefcunt.Nepaenimfloremincame extuberantefubexiremo aculd profert initio candidum , poftea leuiter accedentemad purpuram.Corru^ da propter aculeos pufiilum quendam producit peciolum, ex quo tioiculus tan^ demipleerump!t.NeparadicefinguIari,eadem9breuiadhsret.Corrudaraciice largeaIta,numerofa, eadem^tamaebrainmritur, utpars fuperna radicum tota connexa, dC continua reddatur, ex quauel ipforum caulium faditatur prouen^ tus.Exit caulis de corrudagineVere^dbo^ idoneus eft:deinde durefat, tiore^ fcit^indies:f!os non folum ex hoc,uerumeriam de primoribus emergitcauli^ bus.Hxcannuo conftatcaule Jgitur qu^ fpinofa in totum funtjnaturameiuf^

gi TWBO^^^^^Tl DEH-ISTORIA

modi obtitiuerunt Illorum uero quae folio conftant aculeato^genuscut fic loquar) magna ex parte acanaceum efttacanaceum inquamj quoniam conceptuSj^: id cui flos inh^rec,aut etia fructus/pinajUel fpinaceum quicquam fiuSed dilFerunt inter fe magnitudine , figura, colore, multitudine, paucitate<^ fpinarum, reliquarum^ rerumjexcepris tantij admodum pauciSjCeu herba lanarta/oncOjSi: fi qua fint alia. Reliqua (utita Ioquar)omniaeiufmodifortiuntur naturam,Nam dC cnecum natu ra fpinofa eft^quanquam dikrcpzt femine* Verum haec omnia eiufinodi funt^acar^s na^fpinacandida^aerariajcnecum, aculeofa, fufus agreftis,buxus afininus^carduus pineajuemilago : hazc tamen non aculeatis folijs conftat. Carduus eriam nimirum dufmodi folijs eft,&: beta fylueftris,6(:alia plura huiufcemodi perdpiutunSed pr^ lo ter ea prxdida ditaimnz^diRam inter fe/e, quod alia multis conftant caulibusjras mos^ fundunt^ut cnecumralia fuperne cacumine tantij fparguntur^quemadmos dum rhutrum:^ alia prorinus primis imbribus germinant^alia pdftmonnuUa cti% ^ftate^uf qux tetralix a quibufda uocata eft:&r carduus pinea pari modOjS^ flores difFerenria faciut^Carduus enim pulchre, diui^ floret* Acarnis differetias no funt»

Df cnecofyliieltri,eim^gsnmhm,uc deacma iteru^i!:^ fufo agre^iycarduoqi^z^ carduo pmeai de cado etiAm,qu£ tmtti va Sicilia nafcitttrJTm eorii ^«* f^mfisfolijs conjiant,iuxt4 (tculetm quadamfolimgerere* Caput Ull

1 NecumfylueftrijUrbano^ difcernitunfylueftrisgeneraduonotani io 1 tur^akerum urbanum admodum fimilejredicaulius tamenjquamob

'^^j remexeo mulierum prifcarum nonnuilxcoIuutebantur:frudum k-^-^m\ nigrum^maiufculum, amarum^ parit^ Alteriigenus denfum coftat, j caules^fonceosprofertj&quodammodo humicauIefit^Namproi pter foliorum moIJinam dedinatur , procumbit^ ad arua ♦ Frudum amarum^fe quentem, barbae^ modo hirfutum gignit * Stmt ambo feminofa, uerum (ylueftre copiofiusfert: eiuspeculiare prae alijs fyluefhribuseft^quod illaduriora/pinofib;: ra^ urbanis proueniunuhoc autem^molliusjac leuius confiat» Acama quoad {im^ plici rarione exprimi licet, afpedu cneco urbano fimilis eft, colore flauicans, fucco pinguis^Fufus agreftis his candidior eft^habet^ peculiare^quod in folffs euenit:de^ P cerpta enim^ carni^ allata, fuccum fanguineum efHindunt: qua de caufa cpcv(^, id eftjcruor a quibufdam fpina eft haccnominata : grauis etiam odore, auoremi^ repraefentans/ero perfidtfrudum. Autumno enim dC quidem in totum (ut fum^ matim proponam) uniuerfa fpinaceorum natura frudus/erorina exiftit^H^c aii^ tem omnia tam femine^^ radice proueniunt^ita ut breue quoddam^inter ortum, &: feminum perfedionem labatur fpacium temporis.Carduinon folum peculiare illud notatur, quod radicem uefcendam tuni decodam, tum audam obrinuit/ed etiam quod eandem oprimam habet cum florefdt,quod<^ radix durefces ladeum fuccum emitrit.Floris quoc^ prouentum peculiarem putaueris : etenim drca folfti^ rium incipit:carnofam,cibo^ idoneam parrem crafl^efcetem forritur.Ortus autem eius non fpinofus/ed oblongus fieri aflbIet:quodpropriu habent tantii^in eorum 4« genere,qu^ folffs conftant aculeatis : e diuerfo,quam uermilaginem,habere uide^ mus Jlla enim tametii non aculeato fblio confkt^tamen acarni fpeciem geritrfene^ fcens^ flos, in lanuginem, papum uocatam, conuerritur, modo laurini, myrtini, &: c^terorum generis eiufdem. Pergit h^c ad aeftatem ufque^aliudparturiens, aliudflorefcens ♦ Semen illud humoris aliquantulum conririet, aculeoq^ armatun Folium cum arefdt, remitritur, nec quicquam amplius pungit. Carduus pinea liaud mulrisprouenire in Iocispoteft:eftabradicefoIigera,quademediafemina^ iis acanusjueluti malum exuberat:foIi}s nimirum occultatus. Hic lachrymam

iucundi

plantarvm: lib» VI s>

iucundi faporis partc profert poftremajquam Ipinalem mailicham uocat^H^c igi^ luremrmodi generaomnibus fere terris poffunt compenH QiiarautemCactus n uncupata eft,in Sicilia tantu nafcitur, Grxdx nufquam habetur fui generis plan ta:b^c enim ftatim ab radice caules repetes in terram mittit/olio lato^arc^ fpinofo* Caules hoscados appellatdefquamari cibo idonei funt, paulo atnaricateSjd^ refer uareeosaqua falfaconditoscofueuerunt«AIiumuero caulem eredrum producif, quem pternicem uocant^is quoqj cibo aptus cxacfcit^fcd referuari no pariturrfru:^ Slvls in. quo femen/pinata fpecie eft^uerii exempris lanuginofis feminibus^is quoc^ uefcedus relinquitur,^: cerebro palma^ (imilis eft^Scaliam eum appellat.Ergo quae fpinofis folijs conftant^ditFerentijs eiufmodi perfequi congruum eft^Quxdam ue:* ro folium iuxta aculeum geruntj ut phleum, inturis^ ononisjtribulusjlapago/pii namuriliSjalia plerac^»

Ds phleojmturitid €$i cappmidc trihulo^eius^ duohus gencrihui : de^ ononiiherha icukigem* Capiit V g Hleum folio coftat carnofOjmuIrifidum, miiltiftirpis^ eft, no tamcn alte ddcedit : germinat cum uergilijs^primo^ aratro una^nec folia. id dimitrit.N o enim annuij, kd diuturnius eft* inturis pr^ter praedida, pecuIiare(utretuIimus)habet3quod 5^ folium^ds^ caulem gentfubhirf fpidumjnec phleum, & lappaginem asmulatjquas folrjs miribus coti;* ftancuniftirpSshumile^humicairleefttgerminat^florei^aeftatejS^^foIiumufc^ uer^s gilias uiride perdurat* Gaudet lods arenaceis atcj tenuibus : culris haud quicquam exire dicitur^cum apud oppida, Sk^ loca plana proueniatjnon laferpitij modo apud montuofa:hocigiturminus uereputarunt^Tribulus uero peculiareforritur^quod Irudu aculeigero conftat, Eius duo genera funt : unus enim Mio dceris exicjaker ipinofus/oliatus conftanambo terreni, atc^ mulrifidi funKferiusgerminat^quifpi* nofusfolijs eftj&^apudfeptauillaru is foIeterumpere^SemenprxcoquiSjiefamx uidnum : ferorini rotudumjnigricans/eptum in filiqua* Atc^ ea quidemjquae folio quafi orbantur/pinam^ gerunr^hifce fere conftare animaduerrimus* Ononis ra^s }o mis aculeigerum eftj anno tantu perdurans: folio rut^ fimilis^ fed per totum appo^ fitocaulem^utueluricoronamexinteruallistota fpedesreprxfentet:floremminii tulum^&^in filiqua non undicp feptum sedit* NafciturlentOjpIeno^foIOj&Tpraeci- pue in fegetibusjatc^ cultis : qua de caufa agricolis inimica exit,Viuax admodu eft: cum enim altam nacn tellurem fuerit, prorinusfuainfima pellitjS;: fingulis annis^ furculis in latus emiflis.rurfus anno poftero deorfum uerfus pellere folita eft.Bfto- dienda tota, exrirpanda^ penitus eftjquod folo madefacfto agendum : fic enim fa^ cilius !nterit:nam fi uel paruulum relinquatur.ex hoc afTurgere iterum poteft.Ind pitgermfnare ^ftatCjperfidtur autumno.Ergo fylueftregenus fufBruricum intellsis gereexhislicet. 4.0 . I^efuffYuticihuiurhmSiO-coronmjsidcuioUmgrdi^rofiSiO^edrumdifcr^^^^

BeqiUlioynarcijfoycroco. dput VI

Rbana uero anguftam quadam obferuarionem obtinuere^fiquidem numero tantii confummentur coronariorum, Qiiamobre in umuer fum decoronisindicarctentandum eft.utgenus amplectitota poi!i:= |, mus.Enimuerorariocoronaria£ natur^ ordinem quendam forritur Si propriir, kd ita ut partim fuffruridbus fit, par tim herbaceis permiftat quapropter comprehedere illa quoc^ debemus,menrionem uric^ faciendOjquoad opportune fieri poflit/umpto a fufFruricibus initio. Diuidiautem hxc bifariam exi guntjratione fcilicet ufus;aIiorum enim fiores tantij ufui funtjSi^ eorum alius odos

8^ THEOFHRASTI DE HISTORIA

ratus^ut uiola : aliiis fine odore, ut louis flos^^flamma, Aliorum etia rami/oIia^S^ ia totum uniuerfa natura odorata fentitur, ut ferpylli^helenfj^fifymbrrjjS^ aiiorij quo rundamifed utrimc^genus annumerandum fuffrutiabus conftattnecnon dC iiio^ rum florigerorum natura magna ex parte fufFruticea eil,ah'a annuatantiijaha dius turnior^uiolanigra excepta, Haec emm ramulis caret,fed ab radice foiiata coitat,6<: perpetuo uiret ; utic^ aliqui feriitjetia florem femper promere poteft^fi modo quo;: dam colatur Jd igitur propriiiifta fortiantur.Reliquorum aute uei porius omnium totx quidem formae fere omnes perfpicu^ funt : quamobrem fi quas alias habeant proprietateSjhafceexponamus^oportet^Quippe aha fimplici fpecie conftaresalia differentfjs uariari uidem us,SimpIida qax lignofa^ut ferpyllum,fifymbrium,helei lo nium : prxter^ fi alia fylueftria^alia urbana^S: alia odorata^alia minus odorata cxu ftant,quorum quidem dC culcura, dC terra diuerfa eft,at9 etiam coelum diuerfum, Quidam uero ex flonbus nulla parte difcerni pofllintjCeu uiolae nigrx : hse nzncj^ difFerenciam nullam habere uidetur, quanquam alba? nimirum habeant : colorem enim earum uariari liquido patet^atc]^ eriam magisliliorum : iiquidem (ut aiunt) ne purpurea quidem lilia defint , Rofarum aute difFerenriae permultae^foliorum muls t/tudine, paucitate, afperitate, leuitatejcolorejodore» Quippe cum plurimis quina folia funtjquibufdam duodenajUicena^^alijs longe plura:funt enim quas centifos lias uocat quac circa Philippos plurimxexeunt^eas^ incolae ex Pangseo transferen ces ferunt:illic enim multae eiufmodi fiuncSed foha interna parua admodum funt, 20 itaetenim oriuntur^utalia intus^aliaextra emicentjnon tamen iucundi odoris,nec amplae magnitudinis funt : odorariores inter amplas, quibus pars ima fcabra ♦ Ad fummam (uc didium eft) dC odoxiSydC coloris prxftatia,locorum ratione contingit: nam dC qu^ in eadem tellure proueniiit, diueriitatem bon^, exifis ueoIenri«,nuIj: lam oftendunt.OdorariffImx,qua?apud Cyrenam gigniitur,^!: proinde unguen^ tum iucundifljmiiillic faciut. In plenum uero,6:: uiolarum , SC reliquorum florum odores ibidem fynceri pr^cipue fenriiitur ♦ Nafcitur rofa etia ex femtne, quod flori fubdicum fuo in malo contentu cneceum,uel acanaceum lanugine quadam obdu <fium gerit,ut primis feminibus proximum iit. Caeterum quoniam tarde perfidtur femine, fata caule cocifo (utdidum eft) feriic«Vfta,redfaue florem melius profert: p relida nanque excrefcit,fy1uefcitcp*Saepius transferre eam fatius eft ; fic enim puW chriorem effundi rolam afFrmant*SyIuefhres, afperiores tum uirgis,tum fblifs con Rznt^dC florem minus odoratum,m{nusq^ coloratum, nec tantundem magnitudi^s ne ferunt. Viola nigra diftat ab alba tum aliorum quorundam,tum plant^ ratione ipfius,quod Iarifolia,humilifolia,carnifoliaextet,8^radicemulta cohxreat.Lilia co;= loris fupradicra differentia inter fe diRmt : unicaulia in uniuerfum fere afllirgunt, bicaulia raro:quod cceli, terr^^ ratiomTorraffis attribuedum eft.SinguIis caulibus alias unum lilium,alias plura exeunt:pars enim poftrema cffunditSed hxc rariora* radice copiofa,carnofa,orbiculata9 adha;ret:frucius detradus germinat, dC lilium reddit,uerum minas:lacit dC lachryma ca?cum quoddam confluuium, quod etiam ^o ferunt,ut dic^um eft.Narcifliis,ueI lirium (alif enim hoc,alif illo nomine uocant)fo fium albuci terrx proximum gerit, fed longe Iatius,modo Iilrj:habet caulem fine fo iio herbaceum,florem fuo ferentem cacumine,in membrana ueluri uafculo indu^ fum,largeamplum,coIore^ nigrum, figuraoblongum : hic decidens fponteger^ minat:c3eterum &:quilegiitdefigereeumfolent* Quin 5«:radicem ferunt,quafcar nofa,rorunda,ampl2cp conftat.Serorinus admodum : poft ardurum enim &:cirfa a-quinodium floret*Crocum naturaherbaceum modopraedidorum erumpit,fed folio angufto fere.nanc^ in capillamenrimodum foliatunfero florer, fero^ ^ermi^ tiztyZm praemature, utro CcHicet modo tepus acceperis : floret quippe uergilianim

occafuj

PLANTARVM X I B. VI ^S

occafajpauds^ diebus , confeftim uero cum folio florem quoc^ cxpellit, quinfmd priiis.Radix multa, carnofa^in totumc^ uiuax : gaudet calcari,&: melius ita euadit, radice attrita pede inferiuSjideo iuxta (emitasjfontes^ pulcherrimum exinfatus ra dice fieri afroIet.Haec in hunc modum proueniunt.Reliqui autem omnes pra^didti fiores femineexenntjUt uiola, louis floSjiphyumjflammulajelium : nam dC ipfa^&C eorum radices ligno nimirum conftant*

j)cxndnthd,ahrotono,fampfucoyl€rpyUo.fifymhrw:tmqm^^^^

Usio-dettiol^yucrofieuittiitmdcmyrtotegyptkminodons, Caput Vll

Enanthaquoi^femineobferedaef^^necenimhxcexcludi a floribus debet. Ergo qux dicata fioribus funt, hifce at^ fimilibus pene acapi debent^reliqua dC florem dC femen omnia ferunnquan^ non omnia ferre putantur,quod frudus quorundam haudquac^ manifefius exi

! ftat^Nama: flosnonulIorumincernoreiiQuineriamquodientiuSj

diffidlius^feminata perfiduntun Plantaproptereautipoauscofueuerunt^quod uel inter iniria propofuimus.Quanquam funt qui ea omnmo frudu carere sf^^^ rent Saepe enim exiccata, trita^ feruiffe fe fnquiiit/ed nuquam germen erupifTe, nec ferpylli^nec^ helenij, ncc^ fifymbrij ^nec^ mentx : nam huius qucc^ penrulum fefeciffc affirmat : attamen illud uerius efiNe(^ defunt qui uel ha^cexperri fuerfjr^ jo dC natura ipfa fylueftrium plane atteftari uidetunferpylli ctemm fylueftre etiam gc sius cftjquod deferetes ex montibus fcruntjUt apad Sydonem fieri foletjatc^ etiam Athenis ex monte Hymetto:apud alios uero^utinThradasmotes SC plana omnia ferpyllo fcatent,Sed fifymbrio, reliquiscp odor aaior efiSerpyllus apud nonullos. etiam thymum penitus redolet. Coftat ergo quod omnia fui ortus primordf um ex femine capiut* Sed abrotonu radice, aut auulfione porius quam iemine germinat, feminc enim difficulter cxit^^ hoc teftis antea uiuiradicis caufa inrimatOjquemad^ modum Adomdis hortulos emoIiuntur«Seritur xftate : fdget enim uehemenflrime at^ in loium morbo obnoxium eftjCriam ubi fol uehementer iIlucet.Sed cum coa ualuerit5aeuerit9,magnum,robuftum,atc^ arboraceum coftatjquemadmodum to ruta,nif?quod hoc IignofiUS,a:ficcius,&:fquallidiuseft.Sanfucumutroc^moda cmigrat,uidelicet 8C femine, dC auulfione : prssftat feminis copia,&: lucundi odoris femen eft, 5C quidem mollioris odorismecnon dC planta eius trasferri poteft. Abro tonumquo(^femineabundat,necfmeodoreeft/ed id radicesreaas^altas^agit: cft ueluri uniftirps , aaflfa fcilicet illa radice:rcliquis uero de ca exeSribus fpargirur, quodnonfanfuco, necferpyllo, necfif}TObrio,nechelcnio datumeft:h^cenmi m fummo terr^ adhxret^ radice mulrifida torrida9.Radices omncslignof^furit/ed longc magisabrotom;magnitudinis,ficdtaris9caufa.Serpyllo pcculiarisaucno germinum : quippe cum in quantumuis longitudinis procedere ualeat,nacni lcili* cetadminiculum,autiuxtafepesaIiquasfatum:aefdtpraedpueinputeis.Genera 40 urbana reddere no eft,ut retuIimus:ferociacfre affirmant:huncenimin monribus tum fatureiatum qucnda atc^ uehcmenrifl[imum,tum gratum odore^molliorcmcj compeririTempus fcrendi plurimum autumnus : hoc enim primum ferere nimi* rum properat . Cxterum 8C Vere nonulla ferutur.Omnia aute umbram,aquam, fimumm unice amant . Serpyllum fquallorem paritur, atc^ intomm aquac pauca indigumeft:fedfimopra2dpucgaudet3&:iumcntorumporiflimum»Transteren* dum quoi^ id fxpius cenfent : melius cnim fic redditunSifymbrium ucro SC dege* neratfadIe,nifitransferattir,utdidumcfiFIorumprimauiolaaIbafeoftedit:emi^ cat ubi ccelum demerius ftarim, eriam nondum hyeme cxadta : ubi ucro immirius, poftea^Vercnonunquamcumuiolaalba^autpaulopoftliiiumexitjeCquaeuiola

h

i«r fnn oPHaASTi de histc ria

flammea uocattir/yliieftris dutaxat, Haec cazteris omnibtiSjquibus coronari) utuu

tur^ionge pr^currilt ♦ Poft hxc narci{rus5&: lirium exeunt^ Ad h^c bulbi flos^qui^

dam enim coronis hunc ecia inferunt, Seqtutur tiitiflora,^^ nigra uioIa^Sd e iylats

ftribusaureliajStrgenusfremijjquodlimoniumuocantja^pugio^S^hyacinthus:

dC quibufcuncp fere alijs montanis utuntur.Rofa ferior hifce eft,&: no uiilima quis

dem erumpit ; prima autem inter uernos definit flores, parum enim temporis du^

rateiusprouenttis^Nam Sclreliqua in fyiueiirium genereparumdurant^excepta

byaantho, tam fylueftri quam urbana ; h^c enim plurimum durat ♦ Adde uiolam

albam,atc5 etiam magis flammeam,Nigra (ut didum eft) per annum durat,fi cul^

^. tus adhibeatur. Eodem modo uitiflora;nam ea quoc^ addida floribus eft^natura^ ^^

herbacea c6ftat.Si florem atteras, auferas^, necfeminefcere fmas,nec folum deiit

apricumjdtirare plurimum poteft;flos fpecie conftat racemi, candidus^ eft^ut h^

brufcs^H^cigitur uerna potius eflTe uidetur* Aeftiua autem, lucerntila, louis flos,

cerinthas^iphyum/anfucum^phrygium Jtem quod defyderium uocantjCuiusge*

nera duo funt : unum cui flos hyacintho fimiiiSjaker um decolorjalbumjquo in fe^

pukhris uti mos eft,^^: diuturnius uero id ipftim eft ♦ Floret dC confeaatrix ^ftate,

S^lanaria dicla, flos afpedu pulcher^ ftd caret odoreXirfj akeru genus^dC crocum

cam montanumjquod exors odoris eftjquam fatiuum^autumno florere indpiunt:

ftatim enim primis imbribus fiorent^Quin 5C fylueftrium genere ipinx acutx fru^

cftu, dC eder^ dlicix flore utuntur^Temporum quidem rarione, ordinem hunc fin^s 20

gulorum ortus fortiri animaduerfum eft, fed quoad pleniusdid liceatjnullum ins

termitritur tempus, necipfa hyems flore uidua eft^Sedh^c eriam^quanquam gelu

infocdida apparet, flofculostamen habet fcilicetautumnalibusprorogaris^Quod

li hybernum tempus clementius fueritj longe magis ita conringet : etenim quoad

abfolute liceat loqui.maior pars florum uel ultra tempus ftbiaccommodatum pro;:

crahi poteft^S^ (i loca aprica fintjmagis id euenit:ex quo fit^ut perpetua florum con

dnuatioagatunTemporahacgenerarionumnotantur^Vit^uiolajalbasannimas

xime tres : knefccns diminuiturjCandidiores^ aflTidue flores fert,Rof^ quinquen

nium ad uigorem fcilicet^non aduftxjnec^ recifa?,Sed eius quccp flores (cnckemis

deteriores redduntun Ad iucundam autem olenriam^S^ rofarumjSi: uioIarumjS^ p

reliquorii flortim, folum ccelumc^ fingulis accommodatij plurimum cofert. Nam

in Aegypto caetera quidem omnia fine odoreflore^ eriam aromata didta fentiun^

£ur:myrriueromirum^ in modumodoratasaflTurguntProuenireantehxcnoftra,

dCrof^s^dC uiolas, dC reliquos flores tracflus illius, eriam binis menfibus plus^ dti^

rare haud hoc breuiori tempore aiunt^Videtur dC annus(ut diximus)ad bona olen

riam referre^cum fdlicet talis, aut talis inceflerit : non imbrium fquallorum^

tantu ratione, fed etiam quum tempus certum, dC aquae, dC flatus, SC ia

totum ccelicommodae mutationes accefl^ere* Montibus autem (ut

fimplici tranfigam rarione) dC rof2£^dC uioIx^Sc^ reliqui omnes

floreSjOdore longe deteriores emergunt Atque coro- 4^

nariorum , 8C in totum fuffruticei generis convs mentatioj hiice fimilibus^ abfolmtur^

HISTORIAEPLANTARVM LIBRI CLV I N T I F I N I S»

THEOPHRASTI DE HISTORIA »^

PLANTARVM LIBER SEPTIMVS.

X^eherUccisa^olsrihmUreisqieffefemcnteshortenfimia^^tiid^

necnon^U£ferb,quseuelociterexoleribi{semkent^ Caput I

E Q^v I T V R utdeherbaceisdoceamus:fdenimreIiquume generibus eftjin quae principio platas omnes digeiTimusrquo ingenereolera ectam, S^ frumenta quodammodo compre* hendi uidentur* At primum de oleribus indicandum/umpto ab urbanis prindpio : funt enim hsec fylueftribus longe notio ra*Sementes hortenfium, quibus feri fingula folent^tres cene , notantur, una hyberna, aiia ^ftiua, tertia quae inter eas cadir,

poft hybernum folftitium : quas ita appellant, non rauone fatus, fed onus^ufusc^ cuiufc^^Satus enim in contrarijs ferme confifiit temporibuSjquippe cum hybemi principium. poft ^ftiuum folftitium {it,m€nfc liilio, quo braiScam, radiculam, ra:« fp2Lm,dC quae femens poftera uocant^ceu beiam, laclucam, erucam^rumicem^fina^ pijcoriannum^anethumjnafturtium ferere ^Kolcnt : primam^ femetem iftam ap pdlant^Secunda poft brumam lanuarioincipitmenfe, quafeminant, dcBgumc^ porrumjapiumjgethyumjatriplicem^Tertiajquam xftiuam appellantsmenfe Mar jo tio agitur, qua cucumis, cucurbita, blitum, ocimumj portulaca, fatureia feruntur* Quin dC alias plures fementes fimiliu lingulis temporibus faciuntjUt radids^odmt, g^aliorum quorundam, fed omnibus fementibus, qu3e poftera uodtant/eri opti^ me poilunt ♦ Omnia pari tempore nequaquam proueniunt, fed aiia celenus, alia feriusjqu^ fcilicet prouentu cotumadora confiftunt ♦ Celerrime odmum, biitum, eruca:5:: de hybernis radix^die nanc^(ut ita loquar) tertio erumpit.Iacluca quarto, autquinto^cucumiSj&Icucurbitacircaquintum^aurfextOjUeljUtalijuoIiinvfepti^ mo^fedprius^celerius^cucumis^PortulacaferiorhiKreexiuAnethumquarto.Na jfturrium, SC finapi, quinto* Beta ^ftate, fexto : hyeme, decfmo, AtripIeXjOdauo, Brailica^dedmot Porrum dC gethyum no conueniunr, fed porrum dedmonono, p nonnunquam edam uicefimo die prouenit:gethyum decimo^aut duodedmo* Coriannum prouentu contumax eft, quippe quod fi nouum fit^ nafdrecuferjnift conuoIuatur.Saturei^^atc^ origano dies plus quam triginta datur. Omnium diffi^ cilime apium nafcitur:quadragefimo enim die aiFirmant, qui celerrimum eius pro «entum tradidere : fed funt, qui quinquagefimo uelint, quod etia omnibus femen tibus feri poteft:quidam enim omnibus id adiungunt, Ad fummam,qu2 lods plu ribus feri patiuntur^hxc nihilo celerius ex maiore parte proueniunnquod mirum, fitempus5aerue3ni1iilcoferatadceIeritatem.Atiiimproba,frigtda3CQ2lo^triftidr cundatafunt/erius prodeunt:nam dC tempeftas/erenitas ue femenri fuccedcns, fmt m alias ferius,alias maturius germinetur.Difcrimen illud quoq^ fn fementibus 40 fingulis^quod locis apricis, temperariscgs maturiflime prouentus fierif blet : caufas enim eorum (ut fimplicius loquar) in pluribus conftare crededum eii'exempli gra tia, in feminibus ipfis,in ccclo^in tempore^quo fingula fieri placuerit:adde tempe^ fiates/erenitates^ . Sed hoc amplius infpedandum^in quibus tempora difterant, atc^ in quibus coueniant:radicem enim terrio dic tam sfiate quam hyeme quidam prouenire afFirmat^Adhxc temporumCutretuIimus)diuerfitatepIurimumdif!i^ denLErgo tempora germinandi h^c dC funt^&TfinguIis addicuntunRefert ad cele riorem/eriorem ue prouentum, dC feminum xtas:qu^dam enim maturius ex re^ centioribusexeunt3Utporrii,gethyum,cucumis,cucurbita:qaamobremnonnuIIi femen cucumeris lade^aut aqua pr^maceratum ferunt, quo cekrius exeat^Cpn*

h 2

85 THEOPHRASTI DE HISTORJlA "

traqu^dam cx uecereceleriiiSjUtapiumjbetasnafturtium, fatureiasComnnum, origanum:haudenimomnia oriri melius e recennori poiTunt, quemadmodum didum eft* Peculiarein beta inquiunteuenire, quodnon femenomne continud pullulat/ed longo tempore poft, anno fdlicet fequente^S;: tertio : qua de cauia ex larga copia feminis exiguum prodire foIere.Quodc^ autem feminum Ci audum in plenum deciderit^ad tempusufquefuum in humo perdurat:necpriusgermen ullum emittit,utratioeft:ficen!m in fylueftriumgenere euenireuidemuSjmfife^ men intereat . Per fediones autem fruduum omnium ^ftate conringunt, kd ptU us^celerius^ (ut fimplicius agam) illa perfiduntur, qu^ prius fata fueruntRefert cnim dC tempus : fata enim diebus calidis, celerius caulefcunt/emenq^ ocyus red=: lo duntj ut radiXj ut rapa : quxdam non anno tantum frudificant , uerumetiam bi^ matu^ceuapium^porrum^gethyium^qux quidem uel plus temporis edurare queunt,Nec annua dici debent : maior enim eorum pars fimulatque femen perfe dum fii,exarefcit«Omnibus pene, qux cauie emiffoirudum perficiunt/acieseo perfid folet, quod ex caulibus laterales furculos ^dunt: exceptis qoae unicaulia conliant, ut porrum, gethyum, cepe, allium . Omnia autem aquam , fimum^ cu piunt:fed magisqux infirmiora fint, curaque egeant maiorejautetiamalimen?: tocopiofiori»

Qu<e olera e quihiu ndfcdntur t nafd uero e femmey duulfme^rdmd dtqi vdiice, Qu<c cmh ^^

recifo regermment : qu£cj^;radicei perdurent : C7 qii£ regermment) C? ^u^ non»

Caput II i Afcunturomnia e femine^nonnullaetiamauulfione^ramo^radice^* I Auulfione^braffica^femper enim uel aliquid radicis eiiis accipitunGer || minCjruta^Si^ orfganum defigunturjnecnon dC ocimum : nam id quoi* I quetransferturcumad palmumjautplus altitudinis ueneritjdimidia abfdfo.Radice allium feriturj^: cepe^S: bulbus,&: arrus : dC in plenumjquse in ca^ pitaiorum genere eiufmodifint , Nafci etiam ea poiruntjquorum radices plus tem poris durant^quanquam annuo conftent caule : fed quod omnia prouenire iemi^ ne poffunt^manifeitum hinc eft,Ruta enim fic nafciturjquod quidam negant : ue^ p rum tarde, qua de caufa furculo ferere eam folent . iiiorum uerOjquae radice proue niunt^radix quidem diuturna eft, ipfa autem annicaulia confifiunt : itaque radices talium fuo latere germinant, plurescp reddatur,non tantu in urbanis^at^^ hor ten* iibusjuerumetia in fylueflribus(ut diclu iam efljceu inbulbiSjgethyis/cylliSjalfjs^ quibufdam^Quxdam etiam non capitata^ uerum diuturniora germinare pofle cer nunfur,utapium;,beta:mittunt enim radices, quibus folia, caules^ proueniunt* Gethyum quoque lateregerminat, 5^ porrum fubtus fuo latere promit, ueluti quoddam caput bulbaceum, ex quo fohorum orius : caule tamen arefado/emi* ncc^ fublato , Sed quoniam eorum capita minus ufui fmtj iddico ficcanda minime feguntur, ac proinde nunquam feruntur: fed hxcforfitan, dC fimilia genere, dC ^P proxima quodam modo naturae ceparum confif^unt : quamobrem mirum efi* Ve runtamen 5C in omnibus tam urbanis^quamfylueftribus, quascunc^ diuturniora, (imul^ terraepropiora conftent, horum radices regerminare facile pofTuntjUt uel infruucumjatque fuffruticum genere fieri nouimus*Verum in cepis, allijsjbul:^ bis^,uel numero haec quodammodo amplecii potueris^Prcuentus autem (utre^ tulimus) trifarius efi : femfne^qui communis omnium efi : caule^radice^^quipr^^ didis tribuitunCauIe uero redfo (ut ita loquar) omnia regerminant^exceptis quae /ecaulia uocant* Sed euidentiflima quafi dC ufitata, ocimum, laciucajbraflica : 8C ^uidem laducae regerminatos caules fuauiores affirmant ♦ Primos enim laduofos

effe

PLANTARVM LIB* VII 8j?:

clTe at^jcre amaros^utpote mfnus concodos : ali) e contrario uolunt fecundos fdli^ cetlade refertiores conftarejfeddulciores ientiri, quandiu teneri fmt^Verumin braificacxteris eile fuauiores caules regerminatos cofefTum habetur/i antequam excaulefcatjfolia detrahantur:radices plurimumcerte perdurant, dCshxrcgci^ minant^aliae non^Radix 8C rapa/i terra cooperiancur,ufque ad aeftatem durare^S^ cnekcrc pofTunt^quod olitorum nonnulii de induftria faciunt : non enim regermi nantjneque folium mictunt^nifi accumulatam humum femoueas, quod uel m reli quis deprehendi facile poteft«Maxima olerum pars uniftirps^ea falicet radicejquae agitur m profundum ♦ Etenim quae illas aeque crallas latere fuo mittunt^ut apium^

10 betaq^, de media quodammodo ipargunt: nec aprindpio continuo findunt, fed ad ipfam unicam ftirpem fiflionem eiufdem illius lateralis^ agunt* Et eas quidem manifefias ex ufu reddi afFirmat3etis autem radtx unica/ed longa^cralia. recla^, (icut raphano : crailas h^c laterales gcxit^dC alias binas^alias ternas^alias etia unam, quibusexortae iibraz cohaerent,&:aIIigantXarnofaradix haeceft>&:guitatufuai uiSjquamobremcrudam nonnulli mandunt:cortex non crafllis^nequeextrica^ tilis ef^ modo raphani, fedpotius equapio proximam dixeris^Eodem mcdo 5^ atri pliciradix una alte defcendens, aliae uero ex ea fe depromunt * Omnium maxime uniflirpemrumicem efle putaueris:Iateralesenim aaffas nullas penitus agit/ed tantumpr^tenues: niriturakiilima omnium radicejmaiorenanqueiemipedibus

jQ tcmis : fylueftris breuiorem agit, multicaulis atque ramofus confiftit , dC tota fori* majCum perfeda eft^betas proxima fane cernitur, Diuturnitate quoc^ fylueflrem, dC intotum (ut ita loquar) omnia olera uincit ♦ Perdurat quantumuis temporis^ut aiunt^carneplenajatcf humedaconfiftittqua de caufa efFofladiuuiuerepotefi. Ocfmo qaoc^ radix unica data ef^^qu^ crafla effet^altec^ defcenderet* Caeterae ue^ ro,qua£ de latere pr^tenues orirentur^admodum prolixas adhxrent^Qu^dam fin gulari illa in reclum tcndcntc carentjUt blitum , Sed coniinud ab extrema multas aaflas prolfxioresjquam atriplex agunt*

Quihus Ugnof£-> V ^uihus camcfe, O" quihu^ hrcues radice$ : dc^ diusrfisfmmm pguri^iiCr sormdiffcYcntijsiitemqiiafsraciorufmmx- ^ Citput III

Mnium radicum lignoflflima odmo data cR^ (lciiti etiam caulis : bliti enim atque atriplicis minus Iignofas,Vt enim in plenum loquar, aliae camof^3aIi^Iignof^:carnof^3Utbet^5api]5equapi]>umicis,raphai: ni^dC omnium maxime capitatorum:iftx nanque ne iiccatae quidem „,-_^,^ _. omnino durefcunt^Iignofa?, odmi^ blitf, atriplids^erucaj^anethi.ru^ micisjcorianni^atc^ in fummam omnium multicaulium : habet enim dC anethum, a(:coriannum,qu^ uniftirpia funt, radicem lignofam, dC non prolixam^nec^ fibris multis fubnixam . Ambo multis caulibus, mulris^ ramis confifiunt : quapropter ■^ nulli pars eorum fuperiorjpro ratione inferioris extat* Breui radice illa confiare no tantur Jaduca, portulaca : breui in quantum ea reda, quac deorfum mittenda efl, cum i]s quac in latus porrigi folent . Laduca ea ipfa mulriplid radice quafi ommno caret/ed fibris tantum coh^ret^quamobrem uniiiirpem hanc (ut ita dixerim) ma^ xime omnium effe putaueris. Ad fummam,omm'a ^fiiua breuem radicem forriun tur : etenim pepo, cucurbita, cucumis ita fe habent, tum propter tempus, tum dC foriltanmagisrationenaturaf^qu^tempusfecutaefiXaduca translataradids cR breuioris^quam fata : illa enim ex lateribus magismitrit .Breuior etiam fylueftris, quam urbana, dC fuperne mulricaulior eft : quodc^ ex cxterorum numero florem uniuerfum citare utic^ coniiat:odmum uero particalatim primum inferius^deinde

^^ THEOPHRASTI DE HISTORIA

cum ea defloruerit parte, florere fuperius indpit. Vnde fit, ut diutius iftud flotcaty quemadmodum taba, dC inter herbas quae folaris nominata eft, 6C quxdam de fyk ueftribus alia . Floret etiam cucumer eum in modum, qui pepo cognominatus eib etenim huic pr^poftero germinet, fane accidit ♦ Fiores alijs candidi, alijs lutei , alijs ad purpuram leuiter accedentes, rubri nullis emergunLSemina figuris etiam inter fe difrant:etenim maiore quidem ex parte rotunda funt. Sed non defunt oblonga, necglata,neque foliata, utatriplicisthaecenim ifimiliajatc^ in laferpitioconfiftunt. Adde quxdam angufta 8C canalicuiata,ut cuminoXoIor quoque d^erentiam fa^ dnfunt enim alia nigra, alia candida, alialigno proxima . Publica differentia,quod alia indufa filiqua conftant, alia nuda adhaerent : ut quod alia cortice,aIia pappo la^ la nugineobducuntur:radidnanque5&:iinapi,a^rapo/emeninfihqua:corianno, fceniculo^anedio^cumino^ nudum adhxret : bletOjbetae^atripIicijOCimo^ cortice -continetunladuc^ Janugine obducitur ♦ Omma feminiSjgerminis^ large fcccun^^ da : fed fcccundiflimij omnium cuminum eft, Peculiare etiam <^uod de hoc dicunt: imprecarinanc^j&maledicere ferendooportere affirmat, quoteius^copiofius^ proueniat ♦ Difficile (ut ita loquar) omnia exiccantur^cumino excepto : nec modo frumenti confiftunt^quod cum primum in plenum crcueritjmox exiccatur dC ded ditifed qu^ cortfce continenturjdifFicilius exiccantur,^: inter ea maxime ocimum» Omnia ficcata fcccundiora reddutur : qua de caufa detrada antea exiccare confuc;* iierunt*Omnia feracia^Iargeqj fcecunda confiftunt : fed fo^cundiilimum odmum, 23^ porrum5&: cepx funt^quae iatere potius apta fint frudum parere^ut radix^rapajS»: reliquageneris eiufdem:quaedamparte utrac^ feruntjUtblitumjatripIex^hafcenim frudificare^uel ex fuo latere poflunt : fic^ copiofius^ protinus enim nodis fingulis femen incides racematim nimirum gerunt^Quas feminibus uetuftioribus fata fint^ celerius excaulefcunt.CeIerrime uero quae uigentibus: eftenim uel eorum uigor quidam^quo prouenirCjCofummari^ optime pofTunt^PuIchritudo quoc^ ad por^ tionem fequitur : quin dCfi aceruatim ferantur^melius qu^da nafci,augeri^ pofle uidentur : fic enim porrum5&: apium ferunt in lacinijs coIIigatum,atc^ ita ampliora redduntur Xocus quoc^ ad fnaementum aliquid conferre uidetur : quamobrem cum apium transfertur^ palum tantu adigere, quantum apium facere uolueris^iu^ i^ bent:necnon dC femen eius colligatum in lacinrjs palo adado^Bc: fimo^terra^ inge fta ferendum cenfent* Quaedam etiam figuram fubditi loci imitatur:cucumis enim formam acdpit loci^in quo fata fuerit ♦ Quin dC faporum difFerentiam quaedam fe^ mina capiut prxparata^ut cucumeris/i lade maceratum feraturtfed haec forte cul* tui accommodari potius debenn

Q«<c okrd pUugmeu hahcdnti <ju<e pduciordM rddiXyideR rdphdnu^, rdpdihraj^icdihetdt cucmiSiCucurhitdiCmmm, ldducd,dpimy cepdi dfcalonidi gethym^Uim» Cdput IIII 1 Enera autem alijs plura^ alijs minimePIura ut ocimijrumicisjblitijna I fturttf, erucae, atr/plids, corianni^anethijrut^ : his enim diuerfitatem 4^ I generisdeefl!eomninouoIunt4 Quxdam e contrariopluribuscon* ftantgeneribus , ut radix, brafl^ica, beta , cucumis , cucurbita, cumi^ l num^alliumjaduca. Diuidunthaecfolijs, radidbus, coloribus/apo^ ribus^reliquis^ eiufmodiV Vtradicis genera corinthium^cleonaeumjliothalaflium, bceotium. Amplifliime corinthia adolefcit, quae uel ftirpe conftat deteda:haec enim furfum uerfus protruditur, no ut caetera^ in terram ampliari folita eft.LiothaIaflj(a, quam thradam uocatjUalidifl^ima aduerfus frigora tradftur ♦ Bozotia dulciflimaeft, & figura rotunda,nec ut cIeonaea5praeIonga.Quibus folia leuiajdulciores/uauio^ res^ funt : quibus aute fcabrajacrioreStGenus praeterea redditur>quod fol^'s erip

PLANTARVM L I B. VII 9i

cx fimOe conftetRadids genera ha^c notauemt,Rap2e alfj c^e^dMi no cfle df ucrfita tem generis putant, fed mare tantum, fo^mina^ differre,n^fci^ ambas ex eodem {cminc : fcd m effozminentur^raras deponere oportcre : nam fi dcnfx pofitae funt, omnes mafculefcere aiunt Quod idem futurij etia ft in terra uidofa feueris^qua de caufa femine fatas plantanm transferentes deponunt* Semen quoc^ deterius^mei: lius iie uifu percipi potefi:quod enim probij fit^tenue fentie^ : quod uiriofum^craCs fam^Gaudet frigoribus dC rapajS^ radix : dC fic eas dulcefcerp putantjfimulq^ incre mentuminradicem, non in folia uerdAuftrinis atc^ ferenifstemporibusceleriter caulefcunt* Hoc igitur ratione fane cxigit^ quatenus in ambobus differetiae fimilitu lO dinis conftent ♦ Prafficae aute trifariam datur digeiiio:aIia enifm crifpam^alia leuem, aliam fylueftrer^ notarunt.SyIuefiri foliii Ieue,fed paruum atc^ rotudum,&: ramis folijsq^ permultis condita efitad ha^c fuccum afperum, dC infkr medicameti habet, quamobrem eo medici ad aluum purganda faepe utiitunQuin dC illud differetiam fecit:genus enim quodda earum efljquod nullum aut prauum femenproducat.In totum crifpa fucci bonitate dC foli) amplitudine, leui praefiarior efilnter betas uero candida/apore nigra praefiantiorjpauciortim^ feminii efijquam ficulam quida ap peIIarunt,Parimodo in genere laducarum, didida duldor atc^ tenerior : cuius tria genera addu£3laricaiile,rotijdicauIe38£ Iaconicum:huic foliu carduo fimile, dC reda, ampla^&^ a caule minime brachiata haec efl . Inter latas adeo quxda laricaules fiunt, jo, ut pro ualuis hortoru hifce nonulli utatur:quae uero lactis admodii copiofajfi^ fblio pufillo,^^ caule candidiori confifiit, fyluefm fimilis efl* Apiorii cum in folijsjtum in caulibus difcrimen utic^ confiat:aIiud enim folio fpiffojaifpo^defoc^ : aliud rariori, latiorifejcaulei^ maiori. Horum iteru aliud candidi caulis, aliud purpurdjaut uer^ ficoloris : ueru |d fummam, eiufmodi omne fyluefiri proximii efi. Cucumeris at^ cucurbitae partim genera effe exifiimat,partim negant, quemadmodu SC in radicis ac rap^ generibus, fed in uno eodemc^ genere alias meliores, alias effe deteriores affirmant^Cucumeris genera tria notant,laconicum,fcytalium,bccotium:exhisla conicum melius rigatu euadit,rdiqua no rigata praefiariora funt* Differut dC cepae, &alliagenere:fedceparugenera plura, ut quae a lodsnominaaccepere,gardiae, |o cnidix,famothraciae:item fcanicXydC fifliles,8^ afcaloniae,Ex his fetanica minimae, fed largXjduIces^fifliles uero dC afcaIom'ac,tum cultu,tu natura inter fe difierut^fiffl lem etenim hy^me fixa cum coma inerte relinquijt,Vere externa folia detrahiitjS^ reliqua coIiJt:detractis his folijs, altero germinat,fimulq^ irfferius finditununde Mi^ files appellat^ funt^Quidam uel omnibus detraheda folia cenfent, ut uim fua imo- contineant,ne(^ effufae feminefcat* Afcaloniarum peculiaris quxda natura notata efi:etenim fola' fifliles3&: quafi fieriles ab radice confifiunt,nec ea pane crefcere,ac proficere poffuncquamobrem non eas deponunt,fed femine ferunt : cum deinde germinatum fi't, transferunt ♦ Perfiduntur adeo celeriter, ut cum cxteris,aut etiam priuseuelli pofiint^PIus temporis dimiflae in terra,putrefcunt*PlantatxcauIaii 40 aeduntsfemencp tantummodo fundunt : tum exinaniuntur atque inarefcuncHais rum igitur talis natura efi«Differunt dC colore nonnuIIae:etenim apud Ifum ca^tera quidemcandi^is fimiIesconfiant,fedcoIorecandidae admodum proueniunt,far^ dianisq? fimiliter fere afRrmant.Cretenfium peculiaris maxime natura notatur/ed afcalonfjs quodammodo proxima , ni forte uel eadem diddebeat:efl enim in Cre^ ta genus quodfiam, quod femine quidem fatum in radice craffatur : depofiaim uc ro in caulem, f^men^ totum fiinditur:fine capite,fapore^ dulce efi : id enim qua:^ fi e contrarioc^terishabet:omnesnanquedepofi'tae meliuSjCelerius^pcrfidun^s tur ♦ Omnes ppfl arcfiurum proueniunt , tcpido adhuc folo , ut depofitas imbres occupent^Seruntur dC totocapitCj^i^drcundfOjfed gcrminationcs haudfimilcs

j2 THEOPHRASTI DEHISTORIA

fieri foktittparte nanque inferiore cepae nafcuntur, fuperfore herba tantum cnim pit : fed^ in redum germinare omnino nequeunt ♦ Gethyum dfdum fine capfte eft,^^ quafi longa ceruice cofiilens, ob id germinatio tota in fronde:faepius^ reton deturjUtporrum^quade caufa femine feritur id necdeponitur* Cepashifcefere differentrjs difcernere licet ♦ Allium ante folftitia, autpauio poft folftiria feritur nu^ cleatim diuifum ♦ Difcrfmen eorum, quod aliud prxcoxjaliud ferotinum : eft enim genusquoddam eiufmodi,ut fexagintadfebusperfici poifit*DifFeruntpr^terea magnitudine fmgulari : Cyprium uocatum maxime tale eft^quod no decoquunt, fedmmyttotisutuntur:&:cumtundftur,mirumquam fpuma increfcat,Quid6<: fllud dffferetiam facitjquod quxdam non nudeis coagmentatur . Dulcedo autem, jo dC odor.dC craflitudo^eorum^ caufa, tempore cultuc^ pene uidentur contingerej ut etiam aliorum* Perfidetia ieminepoteft/ed tarde:primo etenim anno caput ac* dpit porri/equente difcemi in nucleos incipit^tertio reddftur perfedum:nec quic=: quam dcteriaS:, fcd etiam quidam uel depofito mejius id exffiimant^Radfcis autem allij^aut cepae , haud fimflfs ortus fieri folet : allij nanq^ cum nucleus extumuerit^to ca intorquetur : dC hinc auda in nucleos rurfus difcernitur, atq^ ex uno plura efR^ duntur^dum caput confummatun At cepe continuo ab radice aliud atcp aliud ob=: ducif^ut &: bulbus5&: fcylla3&: eiuftnodi omnia» Etenfm allfa BC cepx^fino euellan lur, plura indfes fiunt . Super fiftula quoquc^dC allf um capftari pofle, dC cepe afFiri manttSaris de generibus dfdum eft* ^^

Qu£ qua cuuyculturaqi gaudeant . QU£ aqu£ olerihws profmts V ^tice ohfint* TransUtione olem meUorefcere. Qua beftioU oleribus mttAfcantur*.

Caput V QuaSjfimum^ omnia olera fane dfliguntjrutaexcepta^hxc enim fiss miafpernatrix penituseft:fed hybernamagis quam ^ftfuadefides: rantjSt^imbecfliia magis^quam ualida^Fimum ftipulariummaxime Iaudant:iumentorum uitiofumputantjquoniam maxime inarefcai: fimumuna cumfatu intermiftum potifiimum difponuntQuidam eriaminterferendum fuperiaciunt:quin SC ftercore humanoinconcocftoadfuo: cum probe conficiendum utuntur . Hyberna aqu^ cupidiora funt,quam seftiua: 30 & infirma^quam ualida:item quac alimento plurimo egeat * Dili^t aquam SC cepe ' S^gethyumtquanquam nonnulli negantjfiprincipiobis, autter imber inceillt* Aquarum optimae, quae dulces, dC frigfdae funt: peftimae, qu^falf^, 6«:rarefadu dffficfles notantur:obfd,qu3edudu ferunturjperutfks^herbarum cnimfcminz inuehunt : fcd omnium optimai.quas lupiter dederft : his enfm uel animalia noxfa interimicreditunSednondefuntjquicucumeribus dC cepis easprodeflemfnfme putentRigantur cstera quidem hora matarinajaut ad uefperam^ne aqua feruens fole ofEciat. Odmo etiam meridie aqua datur,germinare nanque celerius id cxiRi^: mant^fi inter initi^. feruena aqua rigetun Aqua admodum multa cofcrrc credftur, pra^fertim fi fimusnon adfitrfkpeenim oleraefurire dfcunturjid^olitoresperi:? 4^ tos haud difEcile pofte intelligere * Omnia translata, meliora, grandiora^ fiuntt porrorum enim radfcum^ magnitudo ex translarione . PorifiRm um autem tranf^ ferunt ad dC c^tera quidem tolerant, ceu gethyum, porrum, brafl^ca,

cucumiSj apium, rapa, laduca * Omnia audu faciliora^grandforai^ uenfunt femi^ nibus depofitis , quam fufim faris. Beftiolae innafcuntur radicibus, pulices : braf^ ftcx,crucx atque uermiculi:&: laduds^porrisjalijs^pluribus porricid^ appel^ iatae . Has igitur humor colledus intcrimit , &: fimus aceruatim iniecftus : induftria cnim beftiola condens fcfc, m in ffa-amento quiefdt in ftercore ♦ Quamobrem ue^ narifecaeeftjaliternuIIauenandidaturfacuIcas^RadidbuscontrapuIicesneno^

ceant

PLANTARVM LIB. VII n

ceantremedium^mterferere eruum tfed ne nafcanturjnullummedicamen com* pertum referunt* Ocimum fub canis ortum pallefcitjCoriannum ^efdt^Ergo quae zcddexc folent , ex his liceat cogitare*

QUipfimiordfemmoqute mheciHiou, Item de druenfihm fylueMhuiqi-^ut rumicCy brapica, rapa^ la^uca» equapio, paludapio» mntapio^ cucmere* Caput VI. ? Eminumaliafirmioraad perdurandumconfiant^aliainfirmioratfir^ I miora, coriannumj betaj porrij, nafturnum^finapijeruca/atureiajad ; fummam omnia fere aais faporis : infirmiora uero gethyumjid enim j durarenequit^anriplexodmum^cucurbica, cucumis :in pleniiaeftiua

^ [ magis^quam hyberna:fed inter eaqu^ fornffimaconftent,nuIlum

ukra quadrimatum durare poteftjita fcilicet ut ad iemeniem adhuc utile fit,Sed hU ma fane melioraj trima nihil fere deteriora ^quadrima iam deteriora : ueru ad ufum cibarium diutius permanec:quanquam inualidius alant necefle eft, utqua? parrim refpirarint^partim laefa a beftiolis fint . Interitus maxime ex beftiolis fieri folet : Tm^ fcuntur enim in omnibus etiam acribus atque acerbis:caeterum uel humore exhau fto amara redduntur, dC ideo ad ufum deteriora* De feminibuSjS^ ad fummam de hortenfibus fit fatis didum.Nunc de fylueftnbus dCr)s qu^ aruenfia nncupamus^ 2_Q pariter indicare tentandumeft^Suntigicurqu^damnomine fupradidorumuo^ cata:genera enim illa fylueftria quoc^ omnia eiTe cernuturjS^ maior fere pars afpei? duuicina urbaniseftjpraeterquamquodfolijs ifta minoribus^caulibusc^fcabriois ribus conftantjS^ [ucco poriifimum acriori, uehemetioric^.condunturjUt fatureia^ origannm^braftica^ruta : nam dC rumex fylueftris eft^S^: quaquam guftatu gratiorj quam urbana^tamen fuccu acutior, quo pr^cipue difFerantOmnia autem ud fic^ doraurbanis fentiuntur, &:tbrteob id ipfummagna ex parteacriorajUehemeni» tiora^ funt . Brailica praeter alia modo peculiari caules forritur^rotundiores enim leuiores^ geritjquam fatiua : 5C foliorum appendicem illa latum^h^c habet rotun diorem^a: folium ipfum minus angulatum:nam cstera qoidem fcabrior tum cau^ |o libusjtum fblijs coftat.Rapa uel radice longajS^ modo raphanijbreui^ caule cons fiftit . Laduca folio breuior^quam fariua c&^idc^ cofummatum aaileatur, 8C caule fimiIimodobreuioriperficitur:fuccumaaem.3acmedicatumhabet,Nafciturinter arua^liquatur per meilem tririci, dC purgare aquaintercutem didtur, SC caliginem arcere ab oculis, dC argemam auferre,cum lacie muIieris,Equapium3paludapium, montapium^tam inter fe diftant^quam ab urbano plurimum differunt^Paludapi^s um enimjquod apud aqua^dudus, dC in paludibtis prouenitjfolio raro^nec hirfui: to confiftit/ed fimile quodammodo apio eft^odore^fapore^figura^* Equapium fo lijs uicinum paludapio eft/ed hirfutum, dC grandicaule coftat, &:radicem aaflam modo raphaniagit, fednigram : frudum quoque nigrum produdtjmagnitudine 40 eruo ampliorem : ambo utilia referunt ad urin^ difRcuItates ex uino duld albOjSi: ad pellendos calculos . Nafdtur omnibus locis , dC lachryma ex eo myrrh^ fimilis defiuit.Quidam in totum myrrham id eflfe afKrmat.Montapium maioribus etiam difFerentijs diftat t folio nanque dcutx fimile conftat:radice tenui^caule anethi:mi=: tiutiori tamen datur in uino auftero graria menfiruorum. Quasdam cum fupradis: dis nullatenus fucco, aut uiribus conueniunt : ut cucumis fylueflris urbano peni:= tus incomparabilis efl, fcd afpedus tantu fimilitudinem gerit : quemadmodum ia coronarffs uiolae accidit, folium €riimhabetconfimiIe*Horum igiturdifferenrias exprxdidis hifceaccipies»

^^ THEOPHRASTI B E HISTORIA

De druenfim differentijsy quodqi ca uocentur olerd, ^u£ noiis ufuifint ciharioi ut funt mtulm» aphacdiandryakiporceUidifenecio^c^ mtuhdcea ommaiitem pes gaUpnacem,mthufcm)mena taflrm,hirciharhulayCorchorm» Caput VII

Riienfium aut appellatorum poft haec difaimina,atcp in totu cuiufc^ herbacei minus cibo idonei generiSjexponemus.Olera enim uocica^ mus^qus nobisuiuidbariofint,qu^quidein fumma uniuerforum contineatur nece{Ieeft:quamobremnecea dimittamuSjOporteLEr

1 go olera appellantur, intubum, aphaca,andrya]a,porce]iia,fenedo,

ztc^ in tom qu^cunc^ intubacea conftant, propter folioru fimilirudinem:eiufmodi enim omnia folijs intubo quodamodo proxim.is conduntur:item pes gallinaceus, lo €nthuricum3metaftrum.Quidam uel aliainnumerabilia nominat.interquaeillud, quodhircibarbulam uocant^cui radix longa.Sf dulcis : folia croco toilia^niiiquod longiora : caulis breuiSjfuper quem calyx ampiaj dC barba de fummo uertice cana pendes prolixa, unde nomen accepit * Pari m.odo $^ alia fpede quide eiufmodi coij ftant/uccis uero cibo idonea,uel cruda^uel coda oriuntur:qu^da enim coqufexii gatjUtmaluajbeta^rumeXjUrticajmuraleum^ueilfcariasqu^audaetiamanditur, &:alia piura:inter qu^ 8C corchorus, qui ob amaritudine in prouerbio efi : folium eius ocimum fane ^mulatur.Ex cundis aute alia annua.alia annicaulia extant:nec defunt^qux radice diutius duretjquang ipfa arefcatQuinimo eiufmodi haudpau dora fere adnotantunlS afcuntur alia xdidicc^dC femine;alia femine tantSjnifi quod za Iponte etiam prouentant»

Germmtio quihm temporihm m olerihm^iruenfihwsuefierifoleat: deq;f{orwm differentiOiO' qu£differentiiei/ncaulihwspuhlicee. Caput VIII

pi^r^^ Erminatio uero tam eorum ^ reliquoru, partim cu primisimbribus i^^i^^j; pofisgnodiufierifoIetjUtaphac^jCanana^jS^^eiusquambuprcftim

sv -^&^ ' ^- i quidam appellant:partim poft uergilias, ut intubi. 6^: omniu fereimu ^/i^^; baceoru : 8C alia cii germine flore ^dunt^ut aphia : aiia no longe poft, ^"^^g^. ixt fremium^Qua^daineunte Vere, tam caulemj ^ fiorememittunr, hiim fVrkmryh intnh-irei oemrifi^P/ pfninci{i<i^ nn^ninrtzcrpneriolpruarrri;:

ut in cubum,&: omnia intubacei generis:&: e fpinofis, qu^cun«^ generi oleru attnV bui debeat,Florum aute difFeretia magna, de qua primo uoIum.ine retulimus:com p munis fere omniii conf^at : (cd no defunt^qux fiore penitus careat, ut epimetrum* Euenit uero^ut qux una cum frudtufiorem dimittiitjCeleriter defiorefcant:cum ta men primus fenuerit^alius atc^ alius fubnafcitur, id^ per tota hyemem, uer^ adii» due ufc^ ^ftate factitatur* Senecio qUcc^ diutius floretjquangreliqua minus^ut 5^ crocum tam odoratu ^ candidii, SC fpinofum ^quae caret odore^Omnfum aute her barum difcrimen publiciijquod alfx recticaules, BC neruicaules funt:alik annicau^ Jes,ut maluajfcandixjcucnmis fylueflris/olarisjquseporro tali natura efl:nam inter omnes (ut ita loquar) magis^ talinatura efl ut inter fpinofas tribuliiSjatc^ inturiSy Si^alia plurarnaillorii etia differetia numerofior efl;,Qu^da uero ampkxicaulia pla ne cxcuvScd Ci no habeant^quibus accumbatjhumi ferpuntjS^: humicaulia dicipof 40 funt^ceu petina dC lappa, 3C fummatim quibus catilis gracilis^moIIiSjpraelongusqj* Qua de caufa femper fere fup alffs hxc proueniiit:qua? quide differetia publica efi omniij, no tantu herbarS atq? fuffruticii, uerumetiafrutfcu:clauicula enim atc^ ctiz mzgis edera cilicia amplexicaulis coftat Jtem herbaceorum alia multis caulibus,alia uno tantu condant:& unicauliu ipforii altfs germine caulis brachiaturjalfjs e diuer fo:ficut etia inter fariua^radix, SC alia quxda.MuItis caulibus confiat (ut fummarim dixerim) quae humicaulia exeunt: Vnicaulia uero &:paucicaulia, quxrecfticaulia funt^Ex his caule minime brachiato illa aeant, qux leuicaulia funt^ut cepejporruf, aIIium:quemadmodij eaainter fatiua animaduertere licet*

DifFeren

PLANTARVM LIB» TII H

X)ifersntU herUrm m pofuu Ioco§j^fwru*M>«w«()«^rtiIjf4fr,|!m"to<f t4>*^^ f^'^ differmtU f^liormrn<ixmd^quidci;mterherbaru,arhorm{ifiorei^^^^ oterumueradicibm^V^Jiiiddifientmterfe* Caput IX

I ItFerentia illa quoc^ herbaceis datur, quod alia ab radice tantiifoliata^ I alia in cauk tantum foliata, alia utrinc^ foliata, Ab radice tantti foliata I filago, nigella, anchufa, herba, fremium, frcndiflora ^ apargia^ plan* I tagOjfrausJncauIetantum foliata, aepis, nigella, foIiofa,Iotus,uiola ^^sJ; alba* Vtrinc^ foliatajintubum, fiue ampulla:id enim in caulibus,cum f amulorum prouentu una flofculus quoc^ quidam emergit : dC ex fpinofis foliatis jononnulIa^ceufoncus.Suntedamaliafrugifera^aliafteriiia^atqueintotumexher^ baceis aliaufc^foliaiantum ueniunt,alia&:caulem, &:florem^dunt/edfru(rtuiTi nullumrqu^dam eriam frudum pariunt,ueluti natur^perfeaiilimaemunus : nifl forte dC fme flore frugiferum aliquid fit,ficuri in arborum genere , Qumetiam tolia eorumnon paucionbus, fed pIunbusferedilFerentifs, quam arborum^mter fe di^ ilant, necdifferetijscarent,quibusp1aneabillis poflintfecemi:fedmaxmiamfere forriuniur, quod pediculoilla dependet, haecautem (quoad abfoluteliceatloqui) feipfisadh^rent.Verum nondefunt,quae cauliculaceo quodam appendice annc^ dantur* Sunt quibus ante quam folia,protrudi cauiis foleat : maximae tamen parti folia pr^rumpiitjamplifliima^ pene inter iniria fiunt^S: maxime ad cibum idonea* 10 Arboribus uero omnibus cauliculus quidam ante propelliturjfrons deinde emar* git^DiiFerunt eriam floribus plurimum,quippe cum in arboribus pars maxima fla rum candeat, dC quxdam paulo ad purpuram uergat : nec defint qui herbidi^atc^ pallidi fmt,nulli uero colore ardenriori habeatur Jn herbar um autem genere per^ mulri dC uarij^tum fynceri^tum mifti,tum odorari, tum hebetes fenriancuricem ar bores" florem/ed non particulatim uniueifum profundiit , Herbarum uero qu^^ dam per partes fiorefcunt, ut de odmo diximus : unde fit, ut d: utius floreant,f.cut alia multa^a: in primis folaris, atque dchorea. Quineriam radicum multae ditter en ri^^atc^ pr^didtis paienriores confiftunt^Sunt enim alix lignof^.aiise carnofx.nei: uof^^cKjficut etiam in genere fatiuorum confpid licet, ceu frumenri dC herbs fpe^ |o cialitcr nuncupatx maiore ex parte» Earum aute ipfarum finguls plurimis mter le differentijs diftant,colore,odore/apore, magmtudine : aliae nanque candidas,aii^ nigr^,ali^ rubicund^, ut anchufa^^at^ rubix : aliae quafi fiauae, 6C iurcuii ipeoem gerentes:adde dulces, amaras,aaes,odoratas,male9 olentes:nec defunt qux uiin habeantmedicam,utaIiasdiaumeft,Carnofisquoc^difFerenti^mfunr.namaliae rotundar,aIix oblong^^glandofs^^ut aftulae regi^.at^ aod : dC alia? mulos tum^ cis conftat,ut bulbi,uel cuiufuis generis bulbo{i:adde cep^, 5: gethyi, dC fimilium; alix ^quaIes/ungof^,molIes9 toto corpore^St: quafi corrias omnis exortes^nt ari: uel corticem carni adhxrentem habent, ut mali terrae,&: rap^.Non autem omnea odoratx^autdulces^dboidonexconftantjnecomnesamaraeinguftabilesiunt^lecl 40 qua pofteaquam in dboafifumptaefuere^nihilnocuerimcorpori^eastantudca^ lentas ftatuimus,Quxdam enim quamuis dulces^morriferx tamen,atq^ morbolas confiftunt:aIi^ quamuis amarx, aut male olentes,uriIes plane fennuntun Pan mo do8<:foIia,cauIes9fehabent,ceuabiindif},&:feI!isterrx.DifcTimenenammgerii minandoA Jnfloredo,uthyemeindpiete, autmcdiata, autaeftate, autauturnno* Quin dC in frudibus rario guftadi eadem eft, BC in caulibus,&: foIi]s,&: femmibus, toadicibus:atc^inijsipiisprorarionefaporiidifFerentixcofltant,utadd!3aais^ul ds,aufteri,6<:reliqaoru eiufmodi,tumiimplidter,tum rarionequalitarisremiflLiO* tisjinteniioris 'ue*Ergo difFererias colligi hinc omnino oportet»

^^ THEOPHRASTI DE HISTORIA

r>/fme ha-ldS tmporibm germinatwso V fiorU hijiork fmguhru oUrm . Spicofa effe^ocuhm

cmis^cdudam mlpis,l'ingtiam a^i.QU£ CP* pUugOt c?" cotmniXik ^uibufdS, dida, e|i bibineUa»

Caput X

?i Edcumiingula diftinda fuperius protemporibustamadgermina* I tionemjquamad florum prouentum, corummationemc^ frudtuum I fint,addendii nunc illud occurrit, quod nec tjs quae radice proueniac, j nec ijs quae femine erumpant^germinare quicquam ante tempus fibi

. 1 accommodatum {dlevScd fuiim unumquodc^ tempus expedat^nec

ab imbribus quicquam infeftatur.Quaeda ferotina admodum tam germine.quam flore perdpiuntur:ut carduus,ut cucumis fylue{iris:quod etiam in luffruticum ge lo nere de pollicaria3&: inturi^fi^: alfjs quibufdam retulimus : nec enim aliquid eorum fioretjautgerminat ante proprium tempus.Quamobrem hocetiam in arboribus differre appareantjquippe cum illorum fimul quodammodo omnium germinatio liat:aut fi ita minus,uno quide, eodem^ dixerim tempore anni germina omnium citari: his autem mulris,uel porius omnibus temporibus germen,at(^ etiam magis fios exeatQuapropter (i animaduertere uolueriSsafTiduam pcne per totii annum germinarionem^a^: fioris produdionem uidebis ♦ Semper enim alterum alteri fuc^ cedes tempora omnia occupaLExempli gratia: Aphacam crocum erumpet^fit: frc^ mium^dC fenecio^c^tera^ hyberna, tum uerna fequentur, dein autumnalia acce^ dent*Mulriuero ex fmgulisfioribusprouetusprorogantfuosutdidumeftSunt lo enim qu^ ira fiorentj eeu aphaca, 6C turdariaj& cichorea^&rpiantagOjfi^Talia quae^s dam:uerum propier affiduam conrinentiamjOccupandi^ uidfrinidinem haud fas' cile percipi in aliquibus poteft. Nec eft determinare qux prima germinent,quae ue ferOjneceorumjpforumgenerationes^actemporarecenferiqueunt^Quibusfi-u* ctibus confummatis, alia initia denuo generadi inftituatjquod poft autumni xqui* noctiumeuenire potiffimo foIeuTuncenimfeminaexmaioreparte perfedahas hcmm^dC frudus arborum magna ex parte confummari iam extant:fsmul^ mu^ tatio quxdam eius iplius, atc^ temporis fequitur,Qua? autem imperfeda immatUi» ra^ occupentur^his dC germinario,&: florisprouentuSjS^frudusperfectiOsex drcuifu ad portionem conringiLQuamobrcm euenit^utalia fub folftitijs fioreant, ja alia fub canicula, alia poft ardurum^ dC autumni xquinoctium* Sed haec commu:^ niorem fane contemplationem, ad determinandam prindpi] rationem defiderare iiidentunQuod autem dilFerenti^ plures^aut nullo paudores funt, his ipfis plane iamexploratum habetur*Quandoquidem dC perpetuoquxdamexhisuireant, utpolium, utfolaris atquecapillus Veneris.HisergodifferentijSsquibusinrebus, quoque modo fiant, determinatis, nunc fingulorum hiftorias exponere cogruum eftjqiiae falicet non pro cuiufc^ propria natura confiftant, ut quae ipicofa, fcandi^ coiaqs conftent : dC fi quid aliud tam commune capi de omnibus Jiceata quod fami^ fiare fenfuifit, autfbliOjautfiore^autradice^autfi-udu: ex manifeftis enim parririo fiat eorum necefle eft^quem.admodum etiam radicum ♦ Spicofa igitur oculus cani^ 4-^ JiuSj&^cauda uulpina , &:plantago, quaeagninalinguaa quibufciam uocataeft.,6!:: ab alifs coturnix, huic quodammodo fimilis bibinella eft» Verum haecflmpIicia^S^ quodammodo uniformia aeantur, &: fpicam necacutam,nec ariftatam gerunt Cauda uero uulpina hirfutiorj^ lanugfnofior eft^quamobre fimilis uulpium cau^ dis cernitur, unde dC nomen accepit:h uic plantago fimilis conftat,nifi quod florem non quemadmodum illa particulatim a^dit, fcd per totam fpicam tritid modo* Am bobus tamen flofculus lanugineus exit,ficut eriam frumento:fimiIis tota fpecie tri^ ticoeft, uerum folio latiori^His proxima reliquaquoque fpicarigeneris,nonte^ meredixeris*

Cichoracea

PLANTARVM LIB» VII 97

QichoYdcei omk dmuo folio constm.ltem de caule cichore£,id ejiMuhiide ?orceUid, Aphiis c<iy mnragine : hinc repetitio differentictrm radicm.lDe Ajluk regiayBpimentdea, SciUci,Aro,Dracuntuh,En[e:,Thefeo. Cap, XI

a Ichoracea uero omnia folio annuo^S^ ab radice foliata conliitunt : ger 1 minant poft uergiiias^fraude excepta.Sed caulibus,atc^ radidbus diE^

^^^^^lis brachiatus^lentus item^S;: diuidi cotumax eft; qua de caufa pro uin eulo eo utuntur . Radice qaoc^ germenlaterale mitterepoteft , dC alioquin radice io nrolixij cfi^deocR emori cotumax:decerptis enim quae ad ufum cibariu capi folear, reliquii generationis rurfus capefcit principiiJ.Euenit aute ut pars eius alia.atc^ alia florear idcpaffiduefiatufc^adautumnii^quan^duruscauIiseireuideatur.Ferta*: fdiqua,inquafemencircapoftremascauliijpartes.PorceIIiaIemor,&:afpecmmi^ iior,&: duicior eft : nec ut candralia,quae omninoinguftabilis eft, &:m radice fucoi ladeij acrem.eodemcp copiofum habet. Aphaca inguftabilis^a^amara eft^fe&nan ter h^c floret,fed celeriter flos knefdty at^ lanugine pappo dicta. marcefat * Tuin aIiusiteruprouenit,atc^iterijaIius,id^totahyeme,Vere^totou%^ftatefaditat:

flos melini fpeciem gerit * Simili modo uel amarago fe habet : nam ea quoc^ Vere florere incipit.nec fecus hyeme tota, Vere^ toto perfeueratrguftu amara eft, unde dC nome accepit^Horii igitur difFeretiae: tales annotant * Sed tentandii (ut didu eft>

^° reliquora etiamparimodo colligere difFeretias.Genus aurt uel eorij^quaeradi^ car nofr aut capitata creant, amplii certe fentit, quod dC inter fe, dC ad caeteras diftere^ tias(utiretulimus)plerafqjfortit,radice,foIio,cauIe,atc^reIiquaforma.Radicgein rut didii eft) alix fquamis conftat,aIie carne: dC alie cortice ueftiunf ,ali^ nudae adh^ renfitemalicrotund^,aIi^oblonga£:&:alieuefcend3e,alieinguftabiIes.Vefcendx no tantii bulborii^at^ eiufmodi^uerumeua aftul^ regi^^ati^ {dilz:no tamen omis, fed Epimenidee uocat^,que ab ufu nuncupadone forrita eft: hxc anguftiori folio, leuioricR $ relique conftat. Ari quoc^ radix cibo idonea eft: dC folia eiufde decoda inacetomindinimiriipo{runt/uauisprofecfto,&:adfrs(ftauriIiseft.H^c,utmae

50 mentij capiat,cii folfjs luxuriatur.quae admodii ampla fpargunt: folia deflectentes ipfa circii obr uere {olcm, quo planta no in germina excrefcat, fed totualimenrii m fuii attrahat caput : quod uel in bulbis nonulli in coponendo facere aUoIent, Dra^ cuntuIiaUceradix(funtenim,quigenusquoddadracuntuIiarumappeIlet,quoci eiuscauIisuarietatehabeatquanda)ciboineptapenituseft,8dmedicistantucomo^ da Ac enfis appellari radix dulcis decoda eft , dC trita iarinae admifta pane dulcem atq; innoxm reddir.rotiida h^c eft,&: fine corrice,capiIIameris gethyi modo fibrata. PeTmuItasiuxtaeamfcoIopendrasreperiiit:gaudentenimeaherba,frequentes(5 conareeantineam.Thefeiradixguftuamaraeft,tufaaIuumpurgat.Sunta:aIi^ qu^dam medic^. Ver um pars maior radicum nec^ medica, ne^ abo idonea con^

40 ftat.EtdiiFerenriasquidemradicumhasIiceatadnotari. c • /r '

Difcrimen herharm perfolia,per caules . SciUam ante portasfitam contrauenejicu ejje . De^ narciffo^a-fciUaipeculiaredeamygdala. Cap. XII

Oliorii uero difcrimen^magnitudine^figurai^ acdpi debecbtenim al^ |bucofoIiiipr^Iongu,anguftii,Ientum9leuiter:fal!xIarii:enfiueIpu^ oioni (ut quida uocarunt) ad enfis efligiem exit,unde 5C nome herb^

|i?npofitiieft.Gonfecratriciharundinaceiiporiusconftat.ArociiIatita „.^, ^-.■.■...J ciine cauum,atc^ cucumeraceu eft. Narciftb anguftii, frequens dC pin gueBuIbis,omnibuscBbulbofisuaIdeanguftum,fedaocoanguftiusXauIisal^'s omninonulIus^utaro^qtxodmandtpotefttNomiuUacauIemtantSaorisfortiunr,

^8- THEOPHRASTI DE HISTORIA

utnardfrusj8<^ aocum, Alfjs nimim caulis afTurgit.ut fdll^^bulbo^omnibus^ buk bofisntemconfecratrici, S^pugioni: fed omniii maxime aftulaereg;ia£ . Caulis enim didusalbucum uniceinter omnes excelIit:confecratridminor quide/edduriorjia totumm albucum aemulans ♦ Semen quoc^ abunde afiula regia profert , lignofum femen id eft, figura triquetra, colore atro:gignitur in orbiculato quoda, quod fiori fubeiidecidit xftate» Cum orbiculatu illud dehifdt,f!oret per partes, ut dC fcilla:ins dpiunt ab imis» Vermis in albuco gignitur, qui in aliud animal uolatile, fioridum^ cransfiguratQuod cu herba florere incipit^erofo ftatim operculo euolat:peculiare is pr^ c^terisleuibus cauliii generibus {oniti uidetur, quonia cum angufto corpo= re fitjin ramulos fuperne fpargat^PermuIta ad cibu affert utilia : quippe albucii tos: lo ftum in dnere mandif 3&: femen torrefadii ufui eftrfed radix tufa cii ficu in ufu ma^ xime omniu uenitj&^ utilitans plurimii autore Heiiodo pr£bet.Omnia igitur capi^ tata^radice uiuacia maiore in modu kmiunrSed pr^dpue fdllajUtpote qu^ fufpen^ fa uiuere poffitjS^ quide plurim5 temporis . Poteft eriam frudus recondendos fer^ iiare^utpoma punica,detrado pedicuIo^Et fatoru nonulla celerius apud eam ger^: minant*Tradit3&: ante portas fatam^remedio efle contra uenefidorij noxa* Omi^ hxc uniue f?m proueniuntjUt etiam cep^.dC allia* Germen etenim ab radice late^ rale producunt,NonulIa etiam e femine idem hoc euidetiffime faciunt^utaftulare^ giajlirium^pugiOiburDUS^Sed bulbo peculiare datur^quod no fimul ex omnibus fe minibus exityCed partim anno primo,partim fecundo:ut etiam de auena^gc loto tra 2© , ditum eft Jd ergo/i uerij fitjcomune cn alij s habetur^ N ecno dC illud fortafle com^ jTiune eft^quan^ non muitisjmirii tamen quod in fcillajnardfTo^ euenit: c^tero^: rum enim tam recens fatori!,^ regerminantiij/uo tempore primo foliii oriturjde^ Inde caulis exin in his uero caulis prius, dC narcifll quide fioris tantij caulis protinus exit:fios enim eius pl urimum feftinat, S dllas aute cauiis per fe priuSjtum flos ex eo emergens infiditjeadem^^ fiorii prouentus ternos oftendit: quoru primus tempus arandi primii flgnificare uidetur^lecundus mediiijtertius nouifIimij:quot enim fuC' rint iftijtotide dC arandi tepora ferme occurrijt:fed cn ita fenueritjtunc foliorii exor^ tus multis poftea diebus inceptat . Idem uel in nardilb fieri folet^ nifi' quod nec ahu caulem praster^ floris propriii habetjUt diximus» Nec^ frudtii confpicuii parit, fed jo, ipfe fios una cii caule definitjS^ cii reflorefcitjtunc folia exeunt.Ergo pre ceteris qui demplantis^hxc ambo peculiaria dixeris* Prae illis uero^qux ante foliorUj&: cauliS ortum florere indpiiitjquod iphy um3& alia quaeda ex coronarijs facere putantur: atc^ etiam inter arbores amygdala potiilimu^aut folajpeculiare hqc fit, quod ea qui dem,uel cii fiore foliii quocg promiitjuel paulo poft^ut de quibufda ambiguum fit, qu^ri^ (oleztjn his aute ex altero quafi principio prodire uidet, cum propter die^^ rum multitudinejtum quod ante^ fios, aut etiam caulis totus fenuerir, germinare incipiant^Germinatio uero prior fcillx^ pofterior narcifli, 8C foliu is large emitt%dC radix ipfa par ua nequa^ eft^quan^ non magna:fi'gura no abfimilis bulbo, uerum non fqtiamata*H^c igitur quo pado fe habeant^contemplari non ab re eft* ^^

BulhoYugenera,0- difjvrenti£,Gmui quoddabulboruUmgerm effeiUndetogce:, vdidue^i* mentatexantur . QuodpecuUaredatufifyrinchio.Adiantiy idciticapilli Venerkfoliumin aqua nunquZ madefcere^eiusq^ duo effegenera, atq; amho ad defiuuim capilloru utilia oko trita.7idiculamadurin£deBiUationesutilem.Quidanthemopeculiare. Cap, XIII 91 Lura aute genera effe bulborii nirnirii conftat , DifFerunt nanc^ inter I' fefejmagnitudine^colorejfigura/apore^quippe cum adeo dulces qui^ l bufda in locis exeant, ut uel crudi mandi facilimepoflint, ut in Cher^s :;J'ronefb taurica»Sed maxima,peculiaris^ pra^cipue difFeretia lanigera* i rum herbar um adnotatur;eft enfm genus quodda eiufiaiodi littoribus

nafcenss

nafcensjanam^ fub primis tunids habens, nt inter internum quod manditur, dC externum media ifta conculcetun Texuntur ex ea &: togsc^dC alia ueftimenta: qua de caufa lanatum id conftare putaueris^no modo illius iadid crinitu ♦ Quin 6^ buk bofaplufa^nec fjs pauciora notare licet: exempli gratia : uiolam albam , bulbinam, opitionem5cyicem>&: ftfyrinchium quodammodo, quae quide redigi ad bulborum genus defiderant, quod radice orbiculentur, Nam colore quide penitus difaepat: candentenim^necfquamis conftant* Peculiare fifyrinchio datii eft, m una radix pri tno augeatur hyeme,tum ineunte Vere, quod in imo exaeuerit, contrahatur, fu^ pernum^crefcatjquodmanditur* Atc^ haec difFerentiasfortirieinfmodiconfiat*

io Propria uero herbaceis uel illa tribuifolent : Adianti^id eft capilliVeneris folium in aqua nun$ madefcit^nec quic^dhxfifTe humoris conftat: unde ac nomen herba accepit*Generaeius duo,candidiJ,atc^ nigrum : ambo ad defiuum capillum utilia, oleo trita*Nafcunt maxime locis humidis.FidicuIa uel ad deflillationes urine unice fadt,ut quida exiftimant:caulem hxc capillo Veneris nigro fimilem gerit: foliz ad^ moduparuaj denfa, aduerfa, inter Mc condita: radicem minima: loca amat opaca. Inter ea uero,quae florere particulatim notant^peculiare^quod in anthemo fieri fo* kt:c3 enim cacteris omnibus propriii flt^ab ima fui parte deflorere inciperejrd a fum moindpitflorere^candidusffosdrcundatjmediiiuiridistenet^&feminicolorider Deddit id uti dC fpinoforum conceptaculo inani reIicto,Genera eius plura,

?o Dc/«<pprf>foIrfn>c4ri{w,birK«ii»rfri4,femfemKa,!o^a,meIfr«go,«e^^^^^ fmtgcnera* Cap. XI III

I Otabile dC in lappa, que fug afperitatis caufa ueftibus adherefdtjUt diS:^ \ ficile auferri pofTit, N afcitur eiii fios in eo ipfo hirfuto dC afpero no exi^ J ens^ne^ euidens/ed intus maturefcens,6(: femen pariens,ut illis fimile ^^^^' fit^quod in galeis^ac uiperis euenit^Dla enim ubi intra fe oua pepererijt; mox animalia gignunt:5<: hxc florem in fe continens,concoquenscp, fr udu dein^ deparit^Qu^ autem ita uel fiorent,ueI germinant^ut akqua fequi uideantur^ueluc folaris uocata, dC carduus (nam ea qaoc^ cum folftiriii agitur, floret ) irem hirundi*

«:^naria,qa^adueniuhirundinisfuumexcitatflorem:hecparrimnaturalem,parrim fortuicam habere caufam apparuerit*Q.uineriam in reliquis propria eiufmodi per* muka intelligi pofTuntjUt femperuiuo datS a natura eft,quo humidii^uiride^ fem per durare uaieat : folio carnofo, leui^atc^ oblongo id conitat : planis panenms na^ fdtur necno 5C in tegulis,cum terrae confluuium quodda arenaceum factu eit. Ad fesecaliapermuItanatur^fuperuacua^nofleforfitanpoiTis:fedCutfkperetuIimus> differentiascompararionecxteroru fempercontemplarioportet.9ua:dam emm formis pluribus confl:ant,quan5 nome unum forrianr^ut ita ferme aequiuoca fint, ceu lotus : huius enim genera plura redundant/olio^caule^flore^fi-uctu^ dilcrera: rnter quxuelilludredditur, quodmelfrugumappellant, diuerfum tum uiribusin

io ufuc£ario,tumquodnoeademlocadefideret.AIiaquoc^plura huncinmodum fkcile afiignari pofTunt. Quxda uero ^uis generibus exiftunc pauaoribus, tamm no minus difaiminis forriri uident, ut ueflTicaria, qux cognommc nois tantum, QC quada plane xquiuocarione acdpitur: Vna enim cibo idonea efl^S^frucftu qualu]^ banuniadnofum prxftat: dux uero,quarS altera fomnu^alterainfaniamtert: dCii copiofiordetur,interimerefanepotefi^Parimodo&:inrdiqufs,qu2plurimumter fediftent,acdpiidemlfcet.Seddecxterisherbaceisfatisdic?tum.Defrumento,um* «erfis9frumentaceis,decateroindicandum:hocenimreliquumadhuceft K I S T O R I AE P L A N T A R V M L I B R I S E P T I M I F I i^ I 5*

^^^ THEOPHRASTI DE HISTORIA

plantarvm; liber octavvs/ •

-Dcftutitmto.o- frmentdAcffeqi frumenti trk genera ; fementis uero im tem pora. Qu£ mdture ferere , qu£ fero oporteal : de tertioferendi tempore, Quotoqu^^diekfatuermpmt. Cap, I

rf^^g^^£'l AT is D E caeterisherbaceisdiximusmuncdefrumcntOjUni fCt#C:¥S>>:^fi'l uerfis^ frumentacds agamus, modoquofuperiora tradidi^ "" ^ "^'"'fel S5| mus;hocenimrdiquuminherbaceisgeneribuseft.Frumentt i^ . y^<d prima,^: maximagenera duo conftanttfunt enim alia fru^ ' ^^yf, mentacea, ut triticum, ordeum^ tipha, femen , 6^ reliqua qu^ ' /^*rt mtici 3 ordei ue ipecimen quodammodo gerant ; alia chedropa ^-^<^': appeilatajUtfabajCicer^pilum^atc^intotumjquaeieguminauo dcarefo]emas:adde tertium genus, milium, panicum, fefamum; dC ad fummam, qu^in ^iiiuis fementibus communicareantappellatione.Horum omniumgene^ racio iimplex, dC una eit;quippe femine tantum omnia exeunt, nifi quid rarenter, parce^ radice profiliat^Semenns autem duo plurimum temporanotantur, fedpri mum^at^^ potiiTimum, quod circa uergiliar um occafum accipitur, quod dC Hefio;= dus,^: maxima fere pars autorumfecuta eft :quamobrem tempus id per exccllai:: ^^ namfatumappeIlarunt.Secunda5quod Vereincipitpoftbrumam, Sednoeifdem^ • datur utrunc^^aliaenimmatureferidefiderantjaliafero, quodhyemem nequeant iolerare;non lamen defunt, qux tempus urrunc^ fatis apte conungant , hyemem fdlicet 5 atc^ uer ♦ Mature feruntur triticum, ordeum, quod edam maturius feritur: ctem femen, tipha, filigOjS^: fi quid aliud txitico iimile confiftat; his etenim omnibus idem pene remp us ferendi itatuitur,Ex leguminibus uero faba ( ut ita loquar ) ma^: xime mature feri expofcinhaec enim fuae debilitatis graria^radicationem hyeme an^ tidpare defiderat * Lupinum quoc^ mature feritur : poft aream enim ferendu pro^: tinus cenfentSera illorum fatio eft^qu^ in genere difcrepant^ut tritici genus quod d^m^SC ordei quod trimeiire appellant^quoniam per tantum temporis perfid pof- p iit;5x: in leguminum genere lenSjaphaca^pifum, Tempori utriq^ dantur ex legumi nibus eruum^cicer. Sunt dC quietiam fabam iero audeant ferere/i minus primis fa dbusexpedirepotuerint.Simplid tamen rationedicendum^aliafui roboriscaufa feri maturius pofcere, ut quse hyemem tolerare fadle pofiunt ; alia ob debilitatem rdem rcquirere^ut clementia temporis incrementum praefumere queant Jgitur tempora duo illa in primis notantur ♦ Tertium uero additur, quod aefbuis attribus: tum retulimus , quo milium feritur, dC panicii, BC fefamum^item trionum, gemfna lis^^H^c fcrendi tempora fingulis ftatuuntur^Erumpit autem aliud celerius^aliud taraius:ordeum atc|jtriticumdie plurimumfepcimOjfed magisordeum feftinat* Legumina quarto die, aut quinto proueniunt, fabis exceptis : faba enim intra dies ^® plures etiam, quam frumentaceajexit : quibufdam enim in locis uel in die quinto^ dedmOj alias etiam uigefimo ; h^c enim difFicilime omnium prouenit,^ ii cum fa* ta.fuerit,imber plus a^quo fucceileritjUel prouentu omnino difficilis reddetur* Sed anea,qux rempore uerno ferantur, celerius exeant, cogitandij* Prouentus autem exortus^ dicftos,quoad id uniuerfim dixifleliceatjita faclirariputandu^Nonnuaq^ enim^S^quibufdaminlocisuelintrapaucioresdiesconficipoflint, ut in Aegypto tertio,quarto uedfeprouenireafiirmant* Atapud aiios uel pluribus, quam retuli^ mus^opus {it:n€c temere ita eueniat, cnm BC tellus3&: ccelum difcrepat; curri^ ma^ mrius/erius iie^aratum eil^queque fuperuenerint diiiimilia conflant,TeIIus enim

PLANTARVM L I B* VI H lOi

fara^&^ lenis,&: benigno ccelo fabfeda^ celeriter^ac facile reddittlenta uexo,6C pon^s derofa,tarde : dC qux fqualleat,tardius* item (i hyems, aut fquallores , ferenf tates^ nimi^ fuperuenerint, uel ecotra imbres immodid inceilermt^res longe tardius age tur : his enim diCaimcn fummum exultat» Pari modo^dC fi foluni fit cultum fimocp refcrtum^uei 0 nihil eiufmodi adum fit:Nam dC ad mature,fero ue ferendu quod^ uis^Ioca difFer unt. Qua de caufa nonnulli Graeciae incolds: mature omma ferere fo^ lent, uidelicet propter fui tradus algorem^ ut Phocenfes:ne fcilicet hyemes herbas paruulasoccupent»

Qnmaimdu Mfcmtur m frugibm ^Ua>germmaqi er radice$, Quo modo oYdeimy ^ a^triticmiO^pifi^yO^fabaia^cicerexeantiquoqiraiiceslegumimomniitha

leam,J^efrumentagme,o-oYdeagme,at(^frummtiortU:>kguwmmc^. Cap. II

lErminant alia ex codem^radicem/olium^ fundenria: alia utrunc^ ex jutroc^ extremo.Triacu5ordeum,tipha,ad fumma omnia,qug frume^

itacea conftent fpecie,ex utroc^ efFundunt:quippe que parte ima^craf^ I fa^ radicem:tenui fupernajherbam propellant:fit tamen unum, atc^

„ 1 continuum exambobus^radice dC caule» At faba, caetera^ legumina

non eodem modo mittere confueuerunt, fcd eadem ex parte radicem fundunt^ dC io caulem^qua etiam nexus filiquaru confiftit, in^ ea ueluti principiii quoddam ger^ minandi haudqua^ obfcurum,Quod in quibufdam uel ad mentulas formam efR:^ eiatum fane infpicere pofliSj ceu in faba, bC cicere, fed maxime in lupino : his enim radixdeorfum uerfus, folium uero 8C caulis furfum tenduntHoc igitur difterunt: fed illo plane conueniunt^quod omnia pcr annexum filiqu^jatc^ fpicx radicem ca ptant : nec ut in quibufdam arboribus, e diuerfo fierifoletj ceu in amygdah, nuce, glande^atc^ fimilibus*Omnibus autem radix paulo ante caulem exit:&: quidem in frumentaceis euenit^ut radix prorinus extra pellatur : germen autem in ipfo femi^ ne augeri primu incipiat,audo^ fubinde femina difiungantur. Nam &: h^c oinia bipartita quodammodo conftant^quod in leguminibus manifeftum eft : Illa nancp jo binoclaudicorpore, atc^itacomponipenitusliquet^uerumineogenere, quiaper feipfum fi't,illud quidem minus conringit^Radix tamen paulo prius i&. quoc^ pro^ pellitur.Exit ordeum,&: triticum uno foIio:pifum,8(: faba^ac dcer mulris : legumi^ na omnia fingulas habent radices^eafdemc^ lignofas, dC ramulis prxtenuibus mo^ do capillamentorum fibratas,Omnium ( ut ita dixerim ) alrifTimam dcer agit^quod nonun$ uel ex latere mitrit. At aero triricum^ ordeum, reliqua^ frumet acea per:^ multis,pr^tenuibus9 innituntur radicibus:qua de caufa numerofo ramo, nume^ rofocKciauleomnia eiufmodi feattollunt. Quamobremuelcontrarietasqu^dam interh^cgenerafermeintelligi poteft:etenimIeguminaradice fingulari fubnixa, multos fuperne ramos ex caulibus gerunt^fabis tantum exceptis: firumenta uero e 40 diuerfo multis fubnixa radidbus , multa quidem effunduntgermina, fed qux ra^ misbrachiariomninonequeant,prster^genus,quod fi-umentaginem, quodc^ ordeaoinemuocant,Hyemeinherba,frumentacea manent^Omnia temporemi^ tefceme,cauIemdemediomittunt:atqu2gem'cuIantur,euenif,utprorinusmter^ tio genu^qu^dam in quarto gerere fpicam incipiant, fednondum aliqua mole con fpiaiam . Et quidem pcr totum culmum fpica digeritur, ut ferme cum culmari in^ ceperint mox eam confpid fit : fed latet, ante^ adulta in folliculo fuerit : tum enim fcetus fue craffitudine molis euides extat.Mox folliculo abfoluta^cjuarto.aut quin^ £o die fiorere tam tririci, quam ordd indpit, toridem^ diebus fere fioret : qui uero plustemporisreferunt/eprimodiedeflorefcerenocat.Sedleguminumfiorisdiu^

tOi THEOPHRASTI DE HISTORIA

tma produdio eft, atque mter ca^tera erui,dceris^ diutumiffima . Inter omnfa ue:» ro faba quidem fummo difcrimine redditur : quadragfnta nanquediebus fiorere prodita eft: fed alfj> fubinde alio dC alio emergente, fiorere ailignant : paraculatim enim florere aiunt, altj fimpliciter referunt^flos enim fpicatis uniuerfim leguminii: bus omnibus particulatim emergit. His enim primum pars inferafloret qux cum de/ierit,proxima incipit,atc^ ita ad fuperna itur fucceflli afl!iduo:qua de caufa mul^ ta ex eruis euulfa parte ima defluxiflTe cernuntur/uperna uero penitus efle uiridia*

QuotdichwsfmmenU, quot itcm legumm maturcntuT. TcrrmltcYYi^Vccelm 4 ccslo adfruHuudiffcrrepcr^dioncm . Quibus folijs frumcntat, quihm legummit confient.Defiliquaykgummc^fiormqidifferentia.Qniej^icm,qu£iuham3<lU£ fiUquamgerant, Cap* III

- Riticum, atque otdeum poiiea quam defloruere^ craflantur, pcrfictff

, ^ J untur^ cum plurimum intra dies quadraginta : pari modo & tipha,

f^ dC reliqua huiufcemodi Jtem fabam diebus totidem perfici uolunt: ita

^' ^ ^. tamen, ut intra tantundem fpacf um temporis haec florere, atque pers:

i fid nata fitjcum c^tera intra dies pauciores confummentur.Sed cicer

pauciilimis perficipoteftjfiquidepoitfementem diebusquadragintaabfolui pofi litjUt quidam affirmant: Nam in totum celerrime genus id leguminis confummas: ri nulli dubium efi*Miliumj5<^ fefamumjfi^^ panicumjSc: ad fummam omnia ^fiiua^ 20 dies quadraginta fortiri inter onines fere conflat: non tamen dchnt:, qui uel pau^ dores prodiderint. Difiert dC terra a terra,^: ccelum a ccclo ad fruduum perfedio nem:qu^dam etenim loca proferre intra pauciores dies uidentur:ut cum aliajtum &C maiorem in modum confpicue Aegyptus:iIIic enim ordeum fexto a fatu menfe, triticum feptimo metitur^quod apud plurimos oclauo.Caeterum nec illo tradu fic multitudine tota fieri folet, fcd quoad religionis primitfjs tantum ftatutum eit.Por:s tatur enim ad faaorum quorundam ufum farina noua fexto menfe, dC hxc a locis fuperioribus fuper Memphim.Quin dC Sicilia apud Milas uocatas agri Mefani ce^: krem quandam fieri confummationem ferorum affirmant: effe nanque femen^ tem eorum menfes fex:fed tamen cum primis una metere poflfe, qui menfe nouif=^ 50 fimo feuerit*Regionem iflam adeo fertilem produnt, ut triginta choes reddere ua^: leatj pafcua mirifice habeatubique ♦ Sed mirabilius, quodfn Melio fieri aiunt: fata enimintra trigintajautquadragintadiesmetere incipiunt: quamobrem eiusloci incolas fari confueuifTe^Eatenus ferendum^quatenus manspulum uideris.Sed hec nec codu facilia^nec multa apud eos fieri traditur . Locum iiium in exhibendfs afc mentis mancum afFirmamtfrumenta enim,oIeas^"ingenue ferrCjUites autem mo^s dice.Scd omnibus mirabiliuSjquod in Chalcia Rhodiorii infuia iieri foIettiJIic enim locum quendam pr^coquem, fertilemm adeo narrant, ut ordeum fatum in eo, cu caeterisferereturinlods^metereiterumcp ferere,atquecumreliquis una frugibus rurfus metere pofiint. Maximam igitur hanc difFerenriamjfi uera iitjarbitrari debe 4.9 mus:Quod enim translatum in alium tractum diftulerit, ut e Cilicia in Cappado^ ciam,atque in totum trans Taurum aiunt,minus incongruum Ru Locorum enim diiaimen fummum longi caufa interualli exultet neceffe eR : conterminum uero, eundemffi loco, tantum difFerre a reliquis, mirabile adm.odum efi ♦ Hic ergo fum:* ma cum difFerentia notat uncxteriautem tracftus haud multum inter fcfe temporc difhnt/ata enim in Attica prius,quam in Hellefponto ueniunt ad maturitate die^ busnriginta, aut aliquo plus* Quod fi fatus quoque prajcefrerit^lodmutatio fitrfin autem fimul fatum fit,plus temporis certe accedat necefle efi.Nec 6<: Joca differen^ t^m haudquaquam mcdiocrem fadunt,nonnuIIa proxima (int : fegetes enim Sa^

laminis

P i; A N T A R V M L I B* VII lOJ.

lamitiis longe prms,quam cxmx Atticx regionis perfidimtur: A tque in totum lo camarinmajtamadh^cipfa^^uam ad reliquosfrudusfeltinariora intelliguniLir: ut circa Adam uocatam PeloponnelTijS^: in Phaleco agri Megarenii^nifiuthic uel humi tenuitatem^atque laxitatem ofFerre quicquam putaueris^GeneratiOj&^per^s {cStio ita fehabenttDifferunt autem dC tota difcreta genera inter (efc^ frumenta,Ie^ aumina , aeftiua^ , dC generaum , quae eiufdem generis confortia funt . Frumenta etenimfolio harundinaceo conftantXeguminum alia rotundo, utfaba, dC maxi? ma fere pars:alia obIongiori,ut pifum^cicerculajcicerajdc: reliqua huiufcemodi; alia item neruata^alia fine neruo,^: uena^Sefamum, dC trionum difcerni ab his fua pro

10 prietaie cernuntur Jtem caulis ali]s geniculatus^arque inanis^ut fabaerquamobrem culmus uocatus eft caeteris leguminibus lignofior^Sed dccri lignofillimusj muio ex ^fiiuis3&: panico harundinaceusifefamaSjS^ triono potius ferulaceus: SC alijscau- iis erectuSjUt tritico, ordeo: 6<: in totum frumentaceis^atque aftiuis,alijs tendens iix iatus potius^ut dcerijeruojlenti^alijs humi procidenSjUt eruiai^jpifOjCicercuIae. Si^ liqua nomine appellata fpeciali , fi lignalonga afFixeris, afcendet, dC frugifera ^et: alioqui uitiofa^atque eruginofa reddetunFaba inter legumina foia potifiimum ere clo caule conftat. Quin dC floribus difFerentia tum natura^tum pof itu data cix : dc. quibus fere in ijSjquae in uniuerfutn digeflimus, Ms dictum exiftimamus : falicei quodalij lanugineijUtomniumferegerentiumfpicam^ali] folijsconftant, utlegu^

20 minum, 6<:plurimisquidemminutis:maioretenim parsfloremfefrilemaedit^Fios ianugineus 5C milio, dC panico:fed fefama^^atque rriono folijs conftans, dC alia dr^ ca ipfumfemenflofculum habent^ urquaeque frumentacea, dC miliaceaarca fpu camXegumina uero ex eo quodammodo fiore, aut ex eodem qaidem initio pro^s ueniunt: dC fiorem alia uniuerfim^alia particulatim producunt:&: reliqua hifce pro ximajfatis iamexpofuifTeputamus. Adhaecquasfrucluum ratioexig!t,addimus; quodaliafpicam gerunt^utfrumentacea^aliafiliquam, atlegumina:aiiaiubam, uc ■ miliacea: effufam enimillamharundinaceam comam^iubam appello, Ad fumma^ altjs femen uafculis includitur , alijs membranis continerur, alijs nudum infidet? alr]s item fruc1:us in extremo,aIijs in latere:^!: reliqua,quas hanc ipfam contempla*

jo tionemcontingunt^diximusjntotumuerogenusleguniinum fruc^ru copiofius, fcccundiusQB profedo fentitur , Sed his feraciora profeclo sftiua funt, ut milium, fefamaXens maximeinterlegumina fertiliseil:: S^fummatimquae femenferunc pufillum, copiofius ferme frudificant^ut etiam inter okra cuminum : quanquam h^comniacopiofeferant* Validiora contrahyemem^atque intotumcoeli muta^ tiones frumentacea confiant:!egumina uero dbi radone pucentur ualentiora, nifi forte id quidem nobis ita refpondet,cum ca^teris ammantibus e diuerfo occurrat^

BefrumcnUceorm mterfediffermtUyO' gemrihia ordehUc triticU cr ^orum diffe» yentijs:quantm^na[citurinAfufrmentm* Cap* Illl

I ^go genera tota tales inter fe difreretias fortiunt Qux uero generis I eiufdem confortia fintjhis pro partiu fane inxqualitate dif^renria da^ I tur:ut inter frumetacea triticii anguftiori foIiOj qaim ordeG condirur, S^cauIemleuioremjruptu^difFicilioremidhabet. Adhacctririciitu:* i nicisintegiturmuItis:orde5 nudum confiftit:idenimomniii maximc carettegumento^Tiphaquoque^&filigo, dC omniahuiufcemodimulriplid follica ^o induduntur. Ac omnium (ut ita Ioquar)maxime auenam,nat ara operu!t.Quin etiam culmusalriortririco,quam ordeo efl, &:fpicaplus difcreta a folijs emicat. Palea quoque fuauior, qux ex tririco, quam quae ex ordeo : utpote qus plus fuccJ J^etiaeat, &:moIIior fit* Ad haec ordeum atriticodiffertjquod ordeum inuerfus

•i 4:

104. THEOPHRASTI DE HISTORIA

fpiatm^ttinciim nuHo uerfu conditu eft/ed sequale ixndic^ conflat» Genus totum '■ ad genus tales ingerft differennas^Rurfus eoru utrunc^ in plura genera ipfis etiam fi-uclibus 5 dC fpicis , dC reliquis formis , at<^ etiam uiribus , affedionibus^ difaeta, diufdifanepoteft,Eii: enim in ordei genere aliudbinis uerfibuSjaliud ternis quaters nisoSjCum^ plurimum/enis^eft enim uel huiufmodi quoddam genus* Quod ue^ ro piuribus conftruitur uerfibus, hoc femper fere fpiffius, pofituc^ arctius conftar^ Magnam dC Indicum differentiam facit , quandoquidem ramis natum fit brachia^ rijUt propofui.Et fpicx uero alijs grandioreSjrariores^ conftantialijs minoresjfre^ quentiores^:8<^ alijs diftantiores a folijs, alfjs proximiores, ut achilleis cognomine^ Et ordeor um ipforum aliud rotundius, minus^ : aiiud oblongius, maiusc^, atcj^ in iq (pica rarfus* Item aliud candidum, aliud accedens adpurpuram , quod dC iarinam reddere copiofius creditur:&: contra hyemem3&: fiatus5& in totii contra ccdi mu=: tationes cmdido ualidius efle uidetur ♦ Tritid quoque genera plura notantur, cqs gnomina ex locis forura^ut africumjponricumjthraciumjaflyriumjSegyprium, ficu ium:qu^ dC coIorejS^ magnitudinejd: fpecie5&: proprietate inter fe dffferiit^Qugs dam uel aliunde cognomina forriuntur pro fuis uiribus^tum alfjsjtum uel maxime queadcibumpertineantjUtcachrydiaSjftlengis^alexandrinusrquoruomniumdife ferentias in fupradidis coIIigerelicecNec uero ab re fuerit/i illa quoc^ pro differen tijs capies:8(^ aliud pr^cox, aliud ferum : dC aliud audu amplii mukum^ reddens, aliud ief unum quoddam parum^ ferens : dC aliud fpicam grandiorem effundensj 20 aliud paruam:& aliud diu in folliclilo manens^aliud aptum breui abfolui^ut africu; 8C aliud culmo tenui conftansjaliud crafIb:quod etiam ipfum africo datS eft ♦ Crafs fo tzmcn^dC cachrydias didum confiftft Jtem aliud tunicis paucis, aliud mulris ue* ftitur^utthradum: S^aliud unicalamum, aliudmulricalamum, 8^magis,minus^* Adde eriam fi quid aliud hfs^aut prxdidis ratione uirium proximum fit : eiufmodi nanc^ differentfe naturaliores profeclo appareantjqufbus dC trimeftrium annume rari genus par cB[^dC bimeftrium, &C fi quid intra pauciores dies ualeat confumfna^ ri,Et in Eubcea genus quoddam intra quadraginta dfes craflarijperfici^ poffe afEr mant , idem^ firmum effe, ac ponderofum, nec modo trimeftris leue : quamob;* rem famulisidpr^beri inquiuntjetenimnecmultuminhocfurfuris efleuolunt* jo Igitur genus id cel errimum qufdem ad confummarionem/ed inuentu rariflimum eft.Et bimeflrf a uero qu^da habenturjquse ex Sicilia56<: in Achaiam aduec?ia funt: fedhxc paucumreddunt^parum^ fcccunda habentur : quan^ cibo facilia , dCin^ cunda funt^Nafcuntur dC alia quaedam genera inEubccaj SC prxcipue apud Cari^ ftum^Trfmeftria uero permulta, & ubicp habentur : leufa haec dC parum icccunda, dC unicalama funt^atcj? in totum infirma, Leuiflimii igitur trfticum , quoad fimpli^ ci rarione agere Iicer,ponricum eft:ponderofius ex ijs, qu^ in Grxciam aduehi fo* Ient,ficuIumdatunSedeoponderofius,quodBceotiaferfJndfcumafferunt,quod athleta^^quf Bccoriac tcrnos femffextarios ufx poflint confumere, cum Athenis fue rint^fadle quina confumunt:Ieue faris^S^ quod in laconico agro conficitunHorum 40 igitur caufa in terris, ccclo^ intelligi debet. Nam & Afiae ultra Bacflra quodam in ioco adeo grande frumentum fieri tradimt^ut nucleis oliuae fua ^quiparent magni tudfnegrana fingula Jn Pifforis autem dicfHs adeo firmum nafd affi'rmant,ut fiquis plus comederit,dffriimpatur neceffe fit: &: MacedonQ ita plerofc^ interrjffe aiunt^ Abfurdum fane, SC leuitati trimeftrium abfonum , quod f n pontico eues: nft : Vemum enf m durum admodum eft : hybernum autem moUe eft:Ie«itate enim moile plurimum differt*

Duo

PLANTARVM LIB* VIII ' toj

t>uomiuerfifrummtieffcdrdnditempoYu:de^cicerisdiffermip,fili^^^

rmqiinfigura* Cap, V

jT quidemaranditemporaumuerfi frumenri duouidenturftatuere: ii alterum hyberni3,a]terum uernum , quo etiam Jegumina ferunt, Ad ^l haecingenerefrumentorum aliudpurum lolij nafdtur ^ ut ponticu, atc^ aegyptium:purum dC ficulum iatis^S^ praedpue agrigentinum fi^ S ne lolio exit.Siculo proprium datuTjquod melampyrum uocant : res innocensjnec ficut loliii graue,8(: caput tentans , Sedhaec quide (ut dicm eft) loco^ rum naturae adfaibi decet^id^ agere quoad fingulis generibus attinere uideat . fn io- leguminu autegenerejparimodo difFeretias eiufmbdicapere no eftraut quod non idem fautandi ftudiS adhibet,aut etiam quod illa umformia cofiftunKetenim pr^^s tercicer,&rientem, &Ialiquatenusfabam, 8^eruij5quoadcoIoru, faporum^ ratio differentia faciat,c3etera nullis generibus difcernere foIent^Ergo dcer, 6C magnitos dine,&:fapore,6i: odore,6<:forma,pIeraf9 differetias oftendit,ut arietinum, dC co^ lumbinu^Candida inter omnia dtricedine pr^ftannetenim eruum,6!^ Iens,6^ dcer, dC faba,& fefama: Nam dC fefamae genus quodda candidum datur ^ Sed difFeretias hinc potius accipere Iicet,uidelicet ex his omnibus,qua£ filiquis inclufa proueniunt; Eora enim aiia no interfepta/ed quafi inuicem cotingentia conftant,ut eruum^pfi: fum,6^ parspene maxima:aliamagnoperecircufepta,utIupinu, atc^eDammagis, io &:peculiare in modii fefama : item alia in filiquis longis, alia in rotundis,ut dcer.Et quide leminii multitudOjpro magnitudinis ratione fequit : paudora eiii minor iilts qua continet,ut dceris,&: lentis^Quae quide differetiae fimiles fortaiie^ac illxhaben £ur,quasgenerifrumentaceoni,tumfpicarij, tamipforumfruduu ratione tribuis: musmam. dC qax filiquae appellanf ,femin5 fere rationem fequuntialias nanc^ leui^ ter latae^ut Ienris,6^ aphacaeralise cylindratx porius, ut erui, dC pifi : figura enim hn^ tufcemodi ifta fortiunf ♦ Sed huiufmodi differetias multas per iingula comperire po £ueris,quaru aliae comunes omnibusjaliae generarim propriae habenf ♦ Quod autc omnia filiquis adh^rent,5:: ueluri quodda principiu inde obtinentjalia eminens, uc faba,6<: cicer: alia concauiijUt IupiniJ,&: alia quxda: alia no a^que expreffumjfed mi p. nuSsacueluriindidijprincipij tantij,conftat tum exipfo afpectu:cemitur emprin* cipium quo dC fata germinant, atcp radicantur ( ut inter im'tia diximus ) SC annexa jRIiquis nutriri, dum confummentur , apriffime pofllxnt tumexrjSjqusenunCjS^ ante fatis diileruifle putamus*Sed de difFcrentijs hadenus»

Delegummu,(::^ftumentorufatu:tmdciiercordtiom,QU£cuiq;agroconuenk^^ i do imhreiprofint^quAdo nocenntfrugibm.Qiiodfolm quid pr^fiire pofiU. Cap* V I

j^^^-w^^^Erere aiit quecp poriflimij tempeftiuis iemeribus prefiat:cxteru 6^ ^^^^'^i ^^^^^^ quidsfcomittunt^ac precipue triricii,ac ordeij,utpote que maxi ' ''^f me ualeat perdurare, ubi no auibus, aut alfjs beftijs tellus obnoxia fiu

\ Haudem commodu femimadefadiifolii putaf : quippeca iemina iik

^_ _. leo fadleiatefcat,atcg intereannfimul acddat,ut freques herba nafcaf*

Imbrem poft farione fuperuenire omnibus prodeft,excepris qux offid porius apta (int:,\xt faba inter xftiua,fefama,&: cumino,^: triono* Denfum ant,rarum ue fpar::^ gere feme terrara etia ratione couenitiplus enim crafla^feta^ tolerare poteft,q are n ofa,6: tenuis^Quan^ dici foleat^alias plus, alias minus feminis eande redpere fe* getem,infaufto9 augurio capiant cii plus receperit:terra em efurire, efitare^ pro:»* rinus femen exiftimat^Sed hsec ratio ftultefortaffe afferf *Semina uero (i cotcmpk^s iris, dC pr^cipue loca ipfa fcruteris una cum folo, pofirione quoc^ animaduertendo, qux ad flatus/oles^ fit,accomod[^rius fmi diiFerenrias colliges* Stcrcorario quo^

lOff THEOPHRASTI DE HISTORIA

pro nattira terrarumfieri debet^Noualehybernum uernopraefertur.NonnuG: quam alte inarare non expeditjUt m Syriaiqua de caufa pufillis aratris Syri ututur* Apud aiios cultus nimius obeft , ut in Sidlia : unde fic ^ u t mulri ex peregrinis facile aberrarepoffincH^sc quo ad terrarum naturam faus du Difcernere autem &:femi na folent, quid fcilicet cuic^ competat agro ♦ Hybernis etenim lods triticum porius datur, quam ordeum, atc^ in totum frumenaim potius, quam legumen ♦ Ad ple^ num inculta, dC longo tempore poft profdfia, tricico deputantur : id enim melius, quam ordeum illa ferunt ♦ Tokrat dC frequenriam imbrium triricum magis, quam ordeum , 5C fertilius fegete minus ftercorata perficitur ♦ Pari modo dC tririd rario, quod cui conueniatjhabetur^exempligraria^quodfi-ugalij&^ pingui: quod ieiuno, la 6c gracili, dC de reliquis pari rarione animaduertere folent» Aqua, cum fata conces perintjatc^ adulta fint^omnibus prodeii^TriricOjOrdeOjreliquis^ frumentaceis flo rentibus obefi:fadc enim, ut cunda intereant, Leguminibus nihii ofRcitjdcere exs cepto: id cnim abluta falfilaginejradice tabefcens5interit3& ab erucis erofum proris nus peric.Cicer nigrumjatc| eriam rufFum^firmius eft, quam album. Lods dilurio* ribus kxo ferendum id ceniencFaba fiorefcens pra^dpue madefieri cupit:ob id fe» ro eam ferere uolunt ( ut dictum eft ) quoniam diu floreat : fcd poiiqp defiloruerif, parum omnino aquae defiderari affirmant:confummarioenim iam in uicinoeft. Frumentaceis in plenum craifatis aqua noxia efle putatur, dC ordeo magis, quam tritico ♦ In Aegypto uero^^: apud Babylonem, dC Badra^ubiterra nullis, aut raris i^ imbribus madet^roribus omnia coalefcunt* Adde Cyrenamjfi^ Hefperidem: idem enim uel in ijs ipfis fieri folet* Omnium (ut fimplicius loquar) opportuniflima qua? uernatquamobrem Sicilia firumenti perfertilis efi^Iargenanc^^Si: molliter Vere fi-ii (ftificatur, e diuerfo autem hyeme fblii tenue multa paulatim redpere poffit* Craf: fum uel ieminum copiam^ dC aquarum inopiam tolerare fadle potefi : locis autem firientibus omnes affifatus, aurx^ prodefle putantur ♦ Sed alij apud alios eiufmodi remedia pracfbnt, quod uel antea diximus, Sed omni quafi ex parte fquallor poti=: us, quam aebri imbres ^ fr umento expedit : imbres enim cum alias contrarij funt, tumfeminaipfa fkpecorrumpunt^Quod fi minusherbaequidem luxuriammo^ uent, utfataftrangulentur, at^J omnealimentum amittant, nullum exfeminibus jo corruptum,mutari in aliud aptum efl^prseter^ triricum, atc^ ordeum^qux mutari in lolium afTeruntjmagis^ triticum Jd^ imbribus firequentantibus fieri, dC pr^d^ pue locis humidiSjS:: imbre longe dilutis*

.Bdolmaucnii^Cuiciceris. Qnodlcgummhu^folumconuemat SefamammYidemnuUmmiii md manderey nec etiam lupinm, Item remedim ne luxurient fruges. Quid Thejfalimid Bahylonijintondendisfegetibwsfaciant* Cap. VII

I Olium aute uernum nequa^ effe^quemadmodij reliqua herba^quod I quidaafRrmare conantjrarionibusillisconfiat^confef^enimhye^ j; meineunteidexortum patefcitjmuIris^difFert^habet nanc^ angu^ 4« ^^^^^^^i fiumfolium, dC pilofum, &:pingue5 eius^peculiarepinguitudono:^ '^T"" , " ^ ^^^"^* pilofitas enim auen^ etiam datur. Hoc igitur proprium eorum animaduerfum eftjatc^ etiam Iini:nam uel ex hocipfololium fieri uoIuntCicer aut ac^terisIeguminibuspropriamadifii'nguunt,quoddefIorisprouenturetuIimus,. Ci^quocllrucliicelerrimeperfiat,quoniafirmiffi'mi3,6^JignofifIimuconfiat;atc^in toranpua]ibusmeptumprajfuaedadtateefI.Herbaenecatomnem,&:maxime,ac celemmetnbuIum.Adfumma,necfoIuquodIibetferreidIegumenpotefi,fedni;* groquodam^aafTo^opusefi.Fabamexca^terisnoualeoptimumprxflat^^uis l^eques leratur^firucfium^ ferat copiofe. Aquas quoc^ fluentes his magis prociefTe,

quam

P L A N T A R V JI L I B. VIII 107

quam ccckftes affirmant Panicum, 8C mtlium minus aquarum indigen£nam cum pius habent/olia dimittuntifed ualidiusmilium, dulcius panicii, quanc^ infirmius eft.Seramam uiridem nullii animal manditjnec^ lupinij. An uero nec^ trionum^ne que geminalem, quaerendarnam ea quo^ amara funt^Trionij fefamae fimi e con« fiatjfi^ pinguiufcuiu eft^Geminalis cuminaceum quoddam eft.atc^ nigrumrferitur cum fefama^Sed de his fcrutari arcftius fane conuenit* Terris aute frugalibus ne lu^ xurient/olfjs depafcere^atc^ tondere agricolae folent:quod uel in Thefialia i2LCkixz^ m quotannis.Euenit aute ut depafta quide etiam quoties libeat/rucni nihilo mu^s tent:retonfum uero etiam femel txiticii degeneretj^ longum fine ulla crallitudine

10 furgat^quod camatiam uocant Nec fatum id ad natura priftinam redire pofle autu mant:fed hoc per$ paucis euenireTheflali aiunt At apud Babylonem femper, dC quafi ordinate bis tondent, tertiopecus admittunt. Sic enim caulem mittit, alioqut folfjs tantii lafciuiLEt negligentius quide colentibus, quinquagefimo cum foznore meifes reddunt : diligennus uero cum centefimo quinquageiimo^CuItus aijtpro^ bus, cum quadiutiffime aqua intermaferitjquo fcilicet multij materiae producatur* Cum enim. ea terra crafta/piiTa^ fit, raram atc^ foluta reddere opus eil, Sed matei» riam,herbam^,qua Aegyptus gignere nata eft, illa minime fandiulgimr faaec uir^ tuti tradus attribues^Multis autelocis uei exradibus triricujatqp ordeii anno pofte^ ro exit*Quin dC eode primo anno,ex fjs^qu^ gratia uaenundandi fecantsaltero cul

io mo adnafcente profiIit.SimtIimodo QC fi coaeuerit hyeme, pluuijs emm fecutis fe^ ges reftibilis redditur, Verij talium fpica imperfecta,pufillac^ extat. Exeat anno fe^ quenti etiam, feminibus depreflis, conculcatis^, ut nihil quafi appareat : uidelicet cum tranfeunte exercitu,femina concuiTa in terram corruerint. Necno dC eorum, quos agnos uocitant» At in leguminum genere, aut nullis uis faciendi qaicc^ eiuf^ modi datur^aut certe non aeque^Et germinariones quidem tot modis fieri folent»

Quid ad incrementu frugm plmmu iuuetiinds proucrhimi Anram fmBificire , non teUwremi frumentii^ C reUquii herbis pr^terqumfilici utikm effe ihercoratione. Qui^ ^^^^^ msdis cam.Semina itemperegrina m uernacuU tranfire.atc^ tim culturaytum natura terra melio* ratd^teriorhefieriiquodgmus aptum fit tranfire m aUud:,atq; nafci mter aUagaudeat» l^ Cap, VIII

i^P>;^^^^i D incrementuautem,alimentum^5p!urimumquidemccc1itempc* B^\^3} riesjati^ in toiii anni conditio iuuatimbribus enim/erenitatibus^hye [^zf^^l mibusi^ opportune fecutis^omnia feracia, permultis^ fcccunda red-

l^fc^^^ ram prouerbio didturj Annus frucnficat^no tellus* Veru & terrae ra^ tio multij refert,non Mnm quod aaffa^uel tenuis.S;: rofoda^uel fquallida cc)nftet, fed etiam cceli ambientis5&: flatuum caufa:qua?da enim c^uis tenues,uirioik^ 9.m^ probe tamen frucnficanr: quonia comode ad maririmos iaceant flatus, Sed aii) ali}s 40 comodi occurrunt (utfaepe iam didum eft) quippe cum alijs feuonius,aIrjs aquilo, alfjs aufter profit.Cultura quocf; haudqua^ parum conferre percipitur, pr^dpuc femenris* Exculta etenim terra facile profert . Quin bC iimus magnopere adiuuat: calefacit enim bC concoquit^Qu^ nanc^ ftercorentur, fefiinanrius, quam ftercoris indiga^uel uiginri dies erumpunt.Sed no omnibus ftercorario prodeft* Vtilis no fo lum frumenriSjUerumetiam reliquis herbis , pr^terc^ filici eft : hanc enim fimo fu^ periniedo interire affirmant : imcxit dC pecore incumbente ♦ Quin dC medica quae uocatur3ftercoris3&: urin^caufa perit^utquidadixere^Quodq^ autfemen naturac temporis certe couenit,atc^ in toriigeneri, genus certurefpondet, etiaminterip(a tinigena^qu^ difcernere autores conanf ♦ Semina peregrina intra annos tres, cutii

jo5 T H E O P H R A S T I D E H I S T O R I A.

plurimu tranfeiint ad uernacula: expedit^ ex apricis ad paulo minus aprfca, QC ex frigidis pari ratione cransferre.Transiata ex locis hybernisjeruptione in praecoquis bus prorogant.Quapropter fquallore intereunt, nifi pluuia ferodna feruauit ♦ Ob id cauendS cenfcm, peregrina uernacuiis permifceri, nifiex folo fimiii migrarint» Nam uc loca in ferendo,oriendo^ inuicem difcrepat, ita cultura egeant diuerfa ne cefle eft, Ad hec difFeretias telluris^ac uires feminii.atc^ etiam fmgulorum tempora obferuandaCu uero profpere tempora anni fucceifere, femina uel grauiora, fua^ tnora^ reddunt , Athenis itac^ ordeijjquod farinx partem maiore conficit (is enim ager ordeii eximie fert) no cumplurimij fuerit, fed cum quanda temperiem obti* nuerit,commendandii euadit Jn Phocide uero circa Elatiam non folum ordeu, fed lo etiam nriticum optime reddit ♦ Et apud alios alia, ad qux foli cuiufq^ natura ualeat. Ergo femina meIiora,de£erioraue tum culturajtum terrse natura fieri pofTuncSyls ueftrefcunt enim^manfuefcunti^ modoarboriijatc^intota permulta tellureproti nus uri arbores decerius ueniunt^Genus aut, quod totii tranfire in aliud aptum Ut, nullijpraeterqp tipham5&: femen coperies, ficuci inter primas difputationes propo^ fui*Necno &: lolm ex xxidco^^SC ordeo corrupris enafcitur^Vel fi id minus^nafci qui^ dem inter triticii folitum efle^nulli dubio eit:utetiam Ponricii iliud tritidi atrum co gnominatum^^: femen buIborij,&: cxtera qu^ nafci inter alia femina foIencNam &: auena magis in. ordeo exire uidetur , dC in lente araciis res fcabra, dC dura * In aphacis autem fecurina fecuri fimilis* At^ in omnibus fere inefi^quod fimul alatur 20 intermifceaturcp/eu ratione telluris^quod non inepte p utaueris, feu ob aliqua ali^ am caufam* NonuIIa etiam manifefle communia plurimij erumpunt ♦ Sed quonia plus inter aliqua ualeant , propria eorum putantur : exempli gratia , eruanga erui, &C lappa lentis: quod altera eruum potiffimo uincat caufa imbeciliitatiSjaltera inter lentem maxime coalefcat , quae quidem eruang^ proxima efi : etenim pari modo aggreditur5&: herbam totam ueluri brachrjs capeilit: nec fecus angit, atc|? obftran^ guIacQuod autem fiatim ab radice cumino, dC fccno gr^co fubnafciturjS;: hxmoi: dorum uocatur^unicaule conftat, nec abfimili caule furgit : uerum longe breuiori, dC modo capitis fuperne quidda gerente:radice autem fubrotunda innititur* Nul^ lum, foenograeco excepto, inarefcit folo tenui, nec ullo pacflo pingui h^c prodeiit* p Vtin Eubcca apud Lelantum quide nafci omnino nequeunt^ apud autem Cane^: tbum5&: fi quis alius eiufmodi locus fitjnimira queunt Jgitur ea tametficommunia plurimij exeantjtamen inter praedicfta infirmitaris caufa dominari facile pofTunt*

BecoWli legumineyO' mcoiiihili. Triticm honm terrmexpofcere^ordem uelingraciliore [olo proficere, Cur hercorm terrm i faha putetur : item defemine qumffelta nunc dici» mu6:necnondehrom0yftligineytipha,4uenxdolioi,fefara(i* Cap* IX

^ Ocftibile autemdici quidemdeleguminibustancummodofoIet^Ves l runtamen dC in frumentaceis idem, aut proximum euenire no abfc^ rarione putaueris» Sed quoniam ufus non idem fit^non aeque percipi 4» ■] potefi, neque in omnibus leguminibusexaequofenritur/edpraeci^ 1] pue in faba, dC lente : fca quod hxc maiorem in modum afFid apta fint, feu etiam, quod propter fi-equentiorem ufum magis appareant : largius itac^ fieri folet ♦ Sunt enim loca permulta^qu^ femper cocftibilia ferantjSs: alia qu^ inco* dtibilia,Sedommquafiex parte loca renuiacocflibilia potiusredduntXccIiquois que conditio mutarionem eiufinodi afFerre nimirumpotefl:argumentumjquc5d eaedem fegetes alias cocftibilia, alias incoctibilia reddant* Faba apud Philippos cum uentilatur, fi ab affiatu incola perfietur , fi cocftibilis efi , fit incocfiibilis , H^c igitur inulti&riam rem ifiam pofrefierimoniirantjquandoquidem dC fegetum nonnuHe

PLANTARVM L I B* Vllt I0§

contcrmin^ intcr kfitixmc^ fimilem obtinentes^nec uHam telluris difFeretiam fbris cienteSjnon pari modo frudificant, fedhaec cocftibiIia,iila incodibiliaparitjdcp agt* tur eriam fulco tantii nonnufquam (egctcs difcernente . Fruitur potiilimum terra triticumjtum ordeum:quamobrem triacum terram bonae firugis expofdt,ordeum uel in graciliori folo proficere fatis poteii Cicer inter legumina maxime terra pori* tur^quanquam in ea minus temporis maneat.Faba (ut didum eft) cum alias mole* fta minime eft, tum eriam tellurem raritaris fux, ac putredinis caufa fiercorare pu* tatur^Ob id quicirca Macedoniam atc^ Theflaliam colunt, cum fabae florentjarua inuertere confueuerunt ♦ Inter ea quae tririco3& ordeo fimilia conftant ceu femen,

,0 tiphamjfiliginemjbromum^auenam, robuftiffimum, dC maxime terram extenuas femen redditur:quippe cii radix ei mulriplex atc|? alta,culmus^ numerofus coftet: {cd fi-uctus facilimusjomnibus^ animalibus grarifiimus eft.Incer reliquas bromus radice numerofiore confiftit:is enim multis difpergitur culmis*SiIigo praedicftis mo! lior atqj infirmior eftTipha omniu leuiftima coftat:nam dC in fimplid culmo affur:» git^S^Ifolo profndetenuicontentaeft:necut femenjpinguej&Tlaetum defiderat* Sunt illa duo/emen dC ripha perquam fimilia n:itico:auena uero5&: bromus ueluti fylueftria qu^dam,&: immiria conftant, Auena quoque terram uehementer exte^ nuat, dC multfplid tum radice, tum calamo conditurXoIium fyluefire penitus eft Omnium aute quat aeftiuis femenribus ager redpit/efama terrae moleftiflrma efle,

10 plurimum^ pofTe extenuare putatur, utpote qu^ mulriplidori^craflioriq^cala^ mo^dC numerofibre conftet radicCjquam milium.^ Sed quae terra?,quaec^ homini ra tione cibi facilia fentiamuSjdifFerre inter Mc plane uidentur : qu^dam enim e con:: irario fadlia ueniutjUt legamen.ut milium:adde fi quid pro ufu hominu fedlitatem e diuerfo^quam pro ufu caeterorum animanrium fortiri appareat.

De tdtijs frugmyO' heHioUs nocentihm: tm qu£fruge$ phrlmmi,^ qu:e mmmm durent* Item k rure r»J,cr coelm 4 coelo dijferre, Caput X

« Emfnumautem uitiaquaedamomnibuscomunia uemutjUtrubigo: I quxdam propria dantur quibu/dam, ut tabitudoradfcis dcerijSf: uri^ I carum infeftario : alrjs etiam pulicum beftiolarum erofio, nonnulla I ecfa fcabie^atc^ falfuginepereunt^utcuminum^Animalia uero finon ' infjsipfisgignantur/ed extrinfecusueniani,non2equeofBdunt.Na fdtur enim in tritico cantharis,& in eruo phalangium,&: in alijs aiia genera^Rubi* gines (ut fimplidus loquar) in frumentaceis magis,quam leguminibus : inter firu^ mentacea ordeum magis^quam trfricum fennt : dC inter ordea aliud plus^aliud mi^ nus,fed pr^cipue dixerim achflleis * Nec fegetum fitus, natura^ parum referctra dus enim excelfi, perfiati^- rubiginem nuliam, aut minimam fenriunt ♦ Concaui &C flatibus nullis expofiri contra frequenriflimam habent:gignitur hxc plenilunio* Maxime intereunt uel afflatibus triricum atc^ ordeum, cum aut florenria perflan:* <^o tur,aut floredimifTo protinusinfirmaconcutiuntur:fedordeum magisitaperire certum eft : fxpe etiam conaaflefcuntSi uehemerius, diutius^ flatus inuafer unc, exiccantur, dC penitus inarefcunt,quod quidam euentari dixeruncSoI quoque cx nube ambo ifta interimit, fed triricum magis, quam ordeum : dC ita. m quanquam fpica exinanita fi't,uifu tamen percipi minime pofljttTriricu uel uermiculi enecant, alif protinus nafcens erodentes radidtus,alff cum fquallentes abfoluinequeunt: tunc enim uermiculus culmum ufque ad fpicam erodit : dein alimeto confumpto, emoritur-Et fi totum erofit^niricum ipfum omnino interit:fi uero alteram tantum== modo culmf partem, frugemq^ fiindcnd^ eatenus uiolauit , id quidem fpicx pereai: necefl[e eft;reliquum autem incolume extat* Euenit hoc in tririco non onm&us lo^

„0 THEOPHRASTI DE HISTORIA

ds,ut in Thcflalia/ed pauds qufbufdamjUC in Africa, dC in Lelanto Eubc^. Ver^ miculi uel in ciceriSj&: dcerculis iplis gignuntur, cum fecutis imbribus calor repen rinus humorem induferit, quemadmodum in dceribus nafci uric^ foIent^Qiii au temalimentafuaconfumpferint, taminhei^quam in fruclibuspereunt^utim:» pes:^ qui fabiSjreliquisc^ innafcuntur, utde arboribus, dC iignis retulimus : exce* pusquiceraiia^uocanturJgiturad hxcomnia traduum natura plurimumrefert, nectemere:iamenim cQ^lum dtuerfumcaliditate5autfrigiditate,aut humiditate, aut ficdtztc conftet:hocautem frudus reddere, confummare^ potiflimopatet» Quapropter quibus locis fieri folent, non femper fiunt^Seminibus autem non uis cadem ad germinandum^ac referuandu utique datunQua^dam enim germinant, i^ confummatur^ celerrime, dC referuari egregie pofTunt, ut panicum^ dC milium; qusdam germmant quidem, fcd non celerit er, ceu faba, dC praedpue quae codibi^ lisPereunt celeriter aphaca^atc^ iiliqua : ordeum celerius, quam triricumi&TpuIue rulentum celerius^quam purgatum:&: quod in horreis calce leuigatis coditum eBi^ quam quod in non ita Ieuigatis,Corruptis itac^ animalia propria gignuntur (ut di:s dum eft) cicere excepto:id enim folum gignere animal nullu poteft^Et putrefcen=» cibusquidemomnibusuermisconfiitifXontufsautem fponte ut fit, iingulatim proprium quiddam gignitur.Cicer56<: eruum cmnium maxfme durat ♦ Lupfnum ionge i]s diuturnius elt : ied hoc quodammodo pro fylueftri habetunDiffert etiam rus a rure, dC ccclum a ccelo ad feminum corruptionem, conferuationem ue : itac^ ^q apud AppoIIoniam maris lonij fabam nullo pado corrodiaiuntjideoq^ reieruan:= dam reponi*Quin dC circa Cizicum diu durare poteft,Metere quoque tofta plurii; mum addiuturnitatem fane ^dt:fic enim humoris minus reIinquitur,Metunt ue^ geriora legumina quidem, quo plus facilius^ legere poilint : celeriter enim dcEu^ um^QC arefada franguntiir*Triticum ucro.dC quoddam crdei genus non penitus exiccari patiuntur, quod adreddendam farinam,meIfora minus arefacta putatur* Qua de cauia in aceruos, tam triticum^quam ordeum componere alToIet : uidetur enimin aceruo craflefcere potius^quam attenuari.Frumentu nequaquam corrodf poteftjcum admiflb imbre prouenerit^Triticum in fpica nondum meiTam durare maxime poteft : atc^ etiam magis lupinum : nec enim id mctunt priufquam fmber jo inceflerit: quoniam inter metendum exiliat^atc^ ita pereat femen^

Anmculmfmenoptmtmadfmcntemidcciilupmi^^uena» Cdput XI

i D exortum autemjUnfuerfam^ fementemj femen anniculum opti* mum putatur.btmum deterius^ bC trimum:quod autem ultra accepe riSjftenlefermeeftjquanquamadufum cibarium idontumcon^ct. Omnibus enim ad generandum uita data eft definita : licet ea quocp uiribus inter fdc difFerant^Iocorum fdlicet caufa^quibus condantun Quamobrem Cappadodae loco quodam Petra uocatOj uel quadragenos annos fcecundajfi^ ad fementem percommodadurareprodirumeft:fexagenosautem 4Q S^feptuagenos ad ufum cibarium feruaripofle idonea Jn t otum enim corrupta ea nunquam referunt, quamuis ueftem, reliquam^ gazam, corrumpi poffe conce^ dant: locum etenim iftum cum alias excelfum, tum flaribus efle apertum : 6<^au^ ris ab exortu, occafu, meridie^ ^ditum. Ferunt^ bC in Media, reliquis^ excelfis tradibus condita diu perdurare ualere* Sed cicer^Iupinumseruum.miliumjS^reh^ qua id genus longe diurius : quod eriam locis Grxci^ fieri potefi.Sed h^c locorum propria funt^utfupraiam diximus»Creditur bC terram apud quofdam hab^erijqua illitum triticum feruari unice poteft : ut quae apud OIynthum,&: Euboex apud Ce rinthum effoditur.Reddit hxc triricum deterius quidem adufum dbarium,fed

afpedii

PLANTARVM L I B» VIII

afpc<5lu aaflias hdt : fextarmm ad modium illinire {olitu eft* Quod($ aute femen feruefa^wn^ peritjac fterileredditurrquaquam funtjqui ordeum^S^: triticum apud Babylonem refilire in area , modo eorum quae frigunturjenarret* Sedenim caloris differetia qua^da profedo intelligi dehet : dC communia qufde hxc quafi omnium, aut plurimorij appareanLQiiaedam uero ex ijs quse fylueilria quafiputaturjpros nrietatem quanda tum in generatione tum in germinatione fortiri plane uidetur, yt lupinum, atc^ auena ♦ Lupinum enim licet robuftiifimti fit^ tamen nifi prorinus ab area terr^ mandaueris,male proueniet^quemadmodum didum eft. Atc^ in to^ tum condi hoc legumen fubter terram recufat:qua de caufa ne fubarantes quidem

jo idferunt^S^f^pefiinmateriem^autherbampraedenfam quampiam incidat,eam uifumma impellendo diducit, radice^terram condngit,a<:germinat * Solum are= nofum dC uitiofum potius pofcitjatque in totum cultis prouenire non uult. Auena cdiuerfo: cultisenimmelius hsec erumpit^Etnonnufquam quae prius germinis infozcuda eftet, fi diligenter colatur, germinat^copiofa^ redditur Jn totum/olum h^c firugale defiderat . Peculiari uel illo a caeteris frumetaceis ha^c difcerni putatur, quod annis alternis utrunque femen aptum (it prouenire ♦ Quamobrem qui eam delere penitus uolunr (deleri enim percontumax eft) fegetes annos duos laxant a fatu : cum^ plene difFufa in herbam eft, pecus faepe impellunt, ufc^ dum penitus depafcatur ♦ Id^ planiilimum eius exitium fit, quod fimul dC altematam eius ger^

ao minarionemteftatur*

HISTORIAE PLANTARVM LIBRI OCTAVIFINIS.

THEOPHRASTI DE HISTORIA

PLANTARVM LIBER KONVS^

j^shmoYez^r^porepUntdYuideqigmma-Uchrymaiqmd^Uchrym a- halfmm.a-m^icaunnmeYaur : tm de cardmpme;eyequapij.Uferpitij^Pi lachrym^ p Caput I

,^^^;s;^!^^i V H o R planta£,quem nonnullifuccumnomine publicoap Ip ,^f%3 yipdiat^uiresprocuiufc^piantxrarionefortitur.Saporhumo:^ '"" r- ^.^i^ 'KVfiremaliummagis^aliumminuscofequitunnecomnibusinefTe

^^ ^;^;:^^ pi appareat,itaexilis,a: ddum^

'\^ '':^'^^^m ^^morigiturplurimusomnibusjcumgerminareindpiunt^fed

''""^ TlS^^ t^l ualidiirimus3maxime9fuamnaturamoftendens,cumiam&:

^l agerminaaone5&: a fi:ucf^ifi'carioneceflarunt.Accidituero,u£ uelpropriumnifici cdorem plantx nonnullx fortiantur : alijs enim albus, ut la^ duofis: alijs fanguineus.ut ceuteri^, &:fpinae, quam agreftem fufum appdlant: 4.0 aliis uiridis,alrjs alius color : fed planius hoc in annuis,5: annicaulibus^qu^ m ar^ borumgenere,Humorautem ipfequibufdam aaftfmdinetanmmconfiitit,utla^ duofis : quibufdam eriam in lachrymx modum gignitur, ut abieri, pmo, terebin^ tho larici^picex^amygdalx^cerafojpruno^iunipero^ulmo/pin^ aegypriae : nam ea quocg fert gummam, uerum nonexcortice,fedinuafe.Addemas,qu^thus,qu^ myrSamprxftant^Iachrymisenimh^cquoc^annumeratur.Adhxcballamum, a:chalbanam,&:fiquidaIiudfimiIefitQualemetiamfpinamIndicamreddunt,ex quaiIludmyrrhxfimilegigniturXonfi'ftit&:inIenrifco, &:in fpmamnadidtala^ 3irymaqu^mafticamreddit.Hxcauteomnia&:ferequ^cunc^aIiquapinguedi neconftent^odorataeflenotanturiquaccontrapinguedinecarent^hascfmeodorc

^j^ THEOPHB.ASTI DE HlSTORIA

proucmunt,ut gummi, &: amygdalae lachryma.Qiim dC pineacardaus,quxiit Cretamfula exic. habere lachrymamdidtur :6^hirci fpmam appellatam addunt» H^c antea nafci tantum in Creca putabatur^nunc uero in Achaia etiam Pelopon^ nelTi,&:aMs lociSja: AfiaedrcaMediamcomperiri certumeft^Eteorumquidem omniumlachrymaincaulibu$,caudiabus,ramis9confiftit:quorundamautemin radicibus, ut equapij, dC fcammoniae, dC aliorum multorum uim medicam geren;= tium Nec defunt qu^ tum tn radice,tum in caule habeat:caulem enim dC radicem rionilullorum liquare cofueuere,ut etiam laferis . Ergo equapij lachryma myrrhx fimilisconrtat:quamobremcumquidahincnafdmyrrhamaudiuiirent,equapium apiidfeprouenire putarunt . Seritur equapium etiamfua lachryma, ut lilium.St: i© alia qussdam . Laferpitfj lachryma guftu uehemensmodo ipfiuslaierpiti] conftat. Q uod enim lafer uocant, lachryma efl: . Scammonia dC reliqua huiu(cemodi,uim medicam (ut retulimus) fortiuntur.Ex pr^dictis autem omnibus^alia fponte conft ftunt,alia indfura,alia modo utroc^ . C^fura fdiicet capiuntur quae mHi^, magisq^ operipreciu funt^Quapropter amygdalae lachrymam nullus extrahit, nulla enim ihre uriiis ciTc poteft.Qiiibus conaetio fponte confiftit^his fluxus humoris largior prodit, Non eodem tempore pmnium indfurae at^ue conaeriones notantur.Sed Uiris lachrymam confiftere potiflimo aiunt, fi paulo ante germinationem c^datur. Autumno uero dC hyeme incipiente,minus*Quanquam ad frudificandUjSi: tem:* peftiue quidem, maiore ex parte tempora illa fiatuantun 20:

Bec^uuaiY^^am^quo^^^modorefmafUtAtemdepice. Caput U

^-1 vA,-.. Erebinthum &: pinum^a: fi quae refinam ali^ fadant, c^dendas poft

I |^$i germinarionemaffirmantAdfummamjC^iuraeearumjnonannua,

r-^, fcd poft plus temporis fieri foIet.Thus atq^myrrham fub Cane^fer^^

\mM pfS' uentiflimis^diebus incidireferunt^Sic 6C balfamumquodinSyria jkJ.^.-^^; nafcitur^Sed diligenrior, parcior^ c^fura eorum infertur . Humoris enim confluuium parcius acceditQuorum autem dC cauliSj&^radix inciditurjho^ rumcaulisantea ferrum recipit^ceulaferis.Eorumdenic^fuccum akerii cauliam, alteruradiciam uocant:pra?ftanrior radicias efl:purus enim^translucidus^&^iiccior, ^q: caulias uero humidior,^: ideo farinam ei infpergunt, ut faris coagulari poflit Jnci^ furae tempus idbneum Poeni nouere . Lafer enim illis legendum natura largira eft, Quin dC radicum csefores,^: qui fuccos medicos legut^caules liquare antea folcnu Ad plenumueroj&^quiradices.&qui fuccos legantjOmnestempus fuumcuiqp obferuant : ergo commune id eflfe omnium conflat* Refma uero in hunc modum Beri [olitd. eft * In pino quidem ubi iam uulnerata arbore, teda detracfta eft^refmam faauriunt,fic enim in uulnus inuectum^humor copiofsor confiuit:in abiete uexo^dC picea cum lignis deguftatis uulnus intulerinnhaudenim quanc^ feaetione modo eodem agi mos efl, Vulnerant enim dC terebinthos parte urra^^^caudice {cfiicet 5C ramo. fed copioilci- dC melior, qua! in caudicem defluit . Differunt etiam arborum (^P f arione^Optima enim qu^ ex terebintho/pifla nanq? 5C leuiflimajS^ odore gratif^ fima eftjUerum pauca:fecunda qua^ ex abiete dC larice^Si: piceajleufor enimjquam qu^ ex pfno . Copiofiflfimaj dC ponderofifl^ma, dC picofiflimaj qu^ ex pino : teda enim pinus referta eft,Portatur utribus liquidajdein fponte^quo niic cefnltur mo^^ do/piflatunQuanquam terebinthum etiam picem apud Syros largiriaflirmant* Eft enim mons (ut inter fuperiora retulimus) ingens, terebinthis ampliflimis totus repletus.Quidam SC piceam, 6^ cedrum,^^ palmam addunt.Sed hoc quia rarum, pro conringente porius acdpi debet:nam qui Macedoniam colunt^ne pinum qui=s dempicis gratia uruntjpraeterquam marem* Stenlem enim marem nuncupatFcc

minss

P L A N T A R V M 3L I B* IX -^J

eainse uer o ndjcem tantu acdpiunt^Omnis etcnim pinus tedam radice ingoittPix pptima puriffima^jquam loca admoda aprica^&^aquiloma praebent : cotra quam opacajfaorridior limum^ referens : locis enim admodum deprefBs atc^ opads^nec ullo quidem pado pinus exire potefi Eft praeterea fterilitas quaeda ferdlitas^ tum copise tumbonitatis:quippe cum mediocri hyeme copiofajS^ bona,6^ colore can^ (^diot reddatur^afpera uero pauca atque deterionquae quidera copiam dC bonita^ tem picisdefiniunt.Non larga frudificatio pinorum » Id^iquipinos difcemuntjS^ aliamid^am^aliammarinamcognominant^picemfieriaiuntexidaealargioremjni griorem^dulciorem^in totum^ fedliorem, dC odore gratiorem, dum cruda fit, de^

io codaenim inminus contrahijquoniapIushabeatferirquamobremetStenuioreiii banc efle addunt* Ex marina autem flauiorem dC craffiorem/dlicet audam, ita ut decodio minus auferat.Sed tedatiorem idaeam traduntCut^ Cmplidus loquar)taa cundem tedx^plus dilurius pids imbribus frequentatis^quam fqualoribusreddere uolunt: &: ex hybernis^opacis^ lods plufquam ex aprids/erenis^* Haec igitur ita Id^iat^ Macedonesailerunt^RepIenturcaua plagarum^uiddicetintaniiimjUt iterum pix extrahi poffit. Frugalis pini^anno proximo^medioGris^iecundo^uiriofa: tertio^replerio noncoituligni/edinaementopidsconfidtur :%numeniminhac arbore coire^iterumc^ unum rcfid nequit/ed cofedio quidem pids reddi pofi tart? tum temporis fokcneceile aute ligni quo^ agnationem fieri quandanuSiquidem

10 detracfhjdeufta^teda^effluuiumeuenirepids folitumefildigituracdpiitadecet. Id^i ubi arboris caudicem cortice difpoliarint, quod parte folari, binis aut temis i terra cubitis facere confueuere^confluxumifliucfieri nonfine teda uno cum pluri=« mum anno afFirmant * Idc^ cum fecuri detraxerint, fecundo iterum anno teda lo* cumexpIerijS^tertioparimodo^ Pofihacob eam paulatinamindfuramarboreni cxtenuatam5putrefadam^5humifeciIeaflatuprofterni,tumeiuscorextrahi(hoc en!mtedammaximeprafert)necnon &:radiceefFod!*:hancemmomnibus tedam coniiare^utdiximus/ed hac in re probasquidem (utdidumefl)aebriusuuhius acdperejdeteriores uero longiori tempore pofi, SC parte aUqua referuatajplus tem porisrefifiere poflre.Totauerodetrada minuscofentaneum prorfuseft^temasta

50 mendetradiones eiufmodimaxime arbores tolerare pofle uidentur:nonfimul dC firudificata<:tedifi'catpinus5 fedprotinusnoudla firudificat, multoautempoft&s da uetufHor tedificat*

(^mdmdmpixuYituryfim^caYhonesAtmdc&mo^mynhi. dput III

«^ Icem urere huncinmodum confueuerut^cumlocumaequalemprac*

'1 parauerint,&:ueIutiareafadaconcurfumhabente,inmediumdili^

1 genter pauimentarint, truncos perfifl[bs componunt : proxime fane

l compofitionicarbonemfeaerium^pr^terquam quodfinefoflTaopus

,.^ .-..^..J perfiduntjIigniseredis^S^interfecoh^rentibus^ita utaltitudinem

40 affiduepromultitudine capiant* Quos fierlaiunt cumcompofitionemdefcripfe* runt circuitucentenorum oduagenorumcubitorum:aItitudine ucro «ini plut- fimum fexagenor um, aut centenorum dC quinquagenorum ambabus, fi teda pin guiffimafitXumigiturtedam ita confh-uxerint^Sdmateriampertexermt^aliqua terrafuperinfufa undicp,fummacumdiIigentiaoccuItant,utignis nullaacpartc cmicarepoffitPixemmperibit,fiidacdderit*SuccenduntauteperaditgreIidum: defneam quoque partem ftipant materie,arobfkuunt terra^rcliquas^omnes obferuant,8<: quacunc^ fimum protrudi uiderint, fcalis fcandentes^terram affiduc infunduntjquonullo padoflamma erumpere poffitXanalisuero permedium iirudus accruum , piccm fiucntcm infoucamdudt, cubittsdrdtcr quindcdmab

ji^ THBOPHR.ASTI DE HISTORIA

acerucPix effliies tactix frigida fic* Vritur duos dies^ dC totidem nodes cum phirU mumrikpe enim poiiridie ante folis occafum exafta iam eii^rogus^ ceflit Id enim euenit cum nihii reliquum eft^quod amplius fluat^Totum aute tempus^quo teda uritur, uigilantes obferuat, ne quid ignis erumpat, dC iacnficant atc^ concelebrant precantes,ut pix fibi copiofa,bonac^ benignitate fiat deorum* Macedones hoc mo do urere aiToknt Jn x^fia uero Syros non detrahere tedam aiunt/ed in arbore ipfa adurere infirumento inuedo quodam mdufirie fabricaco;hoc enim partem unam accendi^qua liquefacta^aliam atc^ aliam uice pari fucceilionis ignem recipere.Finis autem opcris.dC ceiTandi indicium^cum fdlicet nihil defiuitTerebinthos il]i(iit fu^ periusexpofuimus)urunt:pinumenim nequaquam Syria fertRefinaSsfpixhoc lo modo fieri folet.De thure,8(: myrrha, dC balfamo, & fi quid aliud fimile cofiet, tam mcifura quam fponteprodire pofTe^didumiameft^Nuncqu^inortUjCoIlecm, reliquiscB propria eorum poffint intelligi, explicare tentabimus : dC reliqua quoc^ odorata quoad fieri pofIit,perfequemur:quae omnia uel maxima quidem ex parte locis meridiei orienii^ datis^proueniunt*

Vhi thmitnynhii^^cdftaicmdmomm gignmtur* Item Athom thuris omnem peniiu^ afp^r^ mricdtum* Caput iiil

^ Ignitur ergo thus, SC myrrha, 6^ cafia, dC cinamomum regione Ara:= I; bu mediajcirca Saba &C Adramy ta^ dC Ciab^na,^: Mamaii : dC cxmt i^ ;| thuris^myrrhas^ arbores^aliae fuper motem, alise in pede montis culs ' turis proprijs : quamobrem alias coluntur , ali^ uitam aguntinculta?^ Montem iftum prxaltum afErmantj^^ ningi foliium:amnes quoque

deeo in planafluere^Arboremthurisnonmagnam/edquinis ferecubiDsattoili, permultos^ ramos gerere ferunt:foIium pirijnifi quod multo minus5&: colore ple neherbidum modorutx, corticem leuemomni ex partejlaurimodo^Myrrham minorem etiam alritudinejfruticofiorem^ narrant^caudice duro^contorto^ iuxta lerrajCrafTiori^ fura hominiSjCorrice leui, fimili^ potulacae : ali] uero qui fe uidiiik affirmantjde magnitudine fermecofentiunt, Neutram earum arborum magnam referijt^&minorem myrrhse, humidiorem^* Sed thuris foliumlaurinumjleue^^ j^ Myrrhae aculeatum, nonleue^ulmeo fimile : criipum tamenjextremo fpina horri^ dulum^ilignei modo.Iidem ea nauigarione, qua ex finu Hercum uehemeter egref ibs fefe aquam in monte quaefifTe dixere, atc^ iia uidifTe has arbores. $C ledionem notafle hoc modo ambarum : SC caudiceSjSd ramos incifos qufdemjfedalios ueluti iecuri percufTos uiderijalios tenuiores incifuras habere : dC lachryrriam aliani deop dere^aliam arboriinh^rere : nonnufquam etiam iubiedas tegetesex palniis con^ rextas, alibi folum tantumodo circumpauimetatum dC purum^Tlius quod tegete exciperetur purum effe atque perIucidum:quod terrajminus^quod arboribus in:== haereret lerro depecn^S:: corricem ideo nonnullis adiungi. Montem autem uniuer fum Sab^is diuiium dixere : hos enim loci illius dominos eiie^ iuftraa^ mutua de^ 4^Q gere^quamobrem nullum fuasarbores cuftodire:unde dC rhus^myrrham^ fefe lar ge ad naues folitudine deportafle narrarunt . illud quoque ijdem ie audiuiile dixe rejmyrrham^thus^ collectum undique ad Solis delubrum conuehi,quod Sabxo^ rum efle fandiffimum inter omnia regionis illius : cuitodeso^ Arabes armatos ha^* bere^quibus fingulos fuum thus aceruatum, &C myrrham ecde modo relinquere^ pofita fuper aceruum tabellaj literis fignificanre numerum menfurarum 5C pre^ dumjquod pro fingulis menfuris ponendum lit* Mercatores uero qni uenerint ta bellas aduerteiejeius^ quod placuerit ada menfura precium in ecdem ponere lo co^unde merces acceperint^facerdotem dciDjde uenirejparte^tertia precijdeo

accepta^

PLANTARVM LIB. IX iij?

g.^cgpta3f eliquum ibide relinquere:id^ fer uari tutiffime dominiSjdonec acceptum uenerint* Aifj thuris arborem lentifco fimilem prodidere, dC fructum qixoque len:* tifdfoliii^ fubrurilum*Thus recentium arborum candidius eile^minus^ odora^ fiimrueterumflauiuSjOdoratius^^Myrrhx autem arborem terebintho fimiiem reddidere/ed fcabriorem, fpinofiorem^ : folium paulo rotundius, gufiatu proxis mum terebintho^Earum quoc^ ueteres praeftanriores haberi, Ambas uero nafciin codem loco terra fubargilia dC fabulofaj 5C aquas fonte fluentes raras admodu com neriri.Haec ergo Hlis repugnantjUidelicet ningi, 6^ imbribus perluijS^ amnibus lo^s cum illum exhilarari ♦ Arborum tamen iftam fimilem terebintho conftare quidam

19 altj tradunt:nec defunt qui terebinthum eam efle omnino putet, Arabes enim qui ihusaduexere^Iigna huius arborisAntigonoattuIifleaiuntjquaenihil a terebin^ tho difFerrent ♦ Sed hi quidem altera quoc^ ignorantia quidem longe maiore labo^ rarunt : thus emm dC myrrham nafci ex eadem arbore putauerunt.Quamobrem «erifimilius illi narrarut , quos ex Heroum oppido profec^tos nauiretuIimus^Nam ^ arbos thuris^qu^ fuper Sardes^apud delubrum quoddam furrexitjfronde lauri conftat* Siquidem ex eadem ducere argumentum conueniat, quoniam eius thus tamquod caudice^ quam quod ramis excerpitur, proximum & uifusSdodoratu, cum ardet^aduedo thuripercipitur, Solahaecarbos omne penitus cultum aptaefi afpernari^ac fuauius quide thus in Arabia nafd referunt/ed melius in uidnis infu^

ap lisjin his enim dC figurari in arbore pofle, qua forma udiucYisiSC fortaffe id quidem haud quicquam incredibile fit ♦ Siquidem pro incifura faclajfigura thuris fequatur neceffe efl,Quoddam adeo magna gleba confiflitjUt mole fua manu implere^pon dere uero plufquam terriam partem minse :^quare poffit.Thus omne iners adue^^ hitur^S^ aipedu cortici fimile efi: . Myrrhs^aliud flillaririumjaliud fictitium conftat* Probatur melior guflu ^ eius^ norma concolorem acdpiunt » De thure dC myrrha h^c fere ad hoc u% tempus accepimusv

De cinumm v cafiaUm quid de cmamm coUigcndojkhukntur^ Caput V

r E cinamomo dC cafla ilia narrant:iruricem efle utruncp non amplum, i fedmagnitudine amerin^ : uerum permuiris^furcuiofis^ramis con \ flaretCinamomum decerptainquinaspartes difcerni, 5d:eflepr2d=» f puae bonitariSj quod germinibusproximxum fueritjid^ ad palmilonas ^ gitudinem c^di^aut paulo maius:fecundii quod feqnitur^quod etiam minus csefura efi:tertium deindejSi^ quartum notatur :ulrimum uero^quod deter* rimum proximum^ radici:hoc enim minimum corricis habetj in quo fumma gra* tia ef^jno in ligno.Qua de caufapr^ferri cacumina folent^quod cortids plurimum liabeant,Quidam (ic aiunt. Alij uero cinamomum fruticofum enarrant, eius^ ge nera duo:akerum nigrumjalterum candidum. Fertur 5^ fabula qu^dam.Conual libus enim exire id aiuntjin ijs^ ferpentes plurimos couerfari morfum hominibus 4-0 mortiferum inferentes, aduerlum quos incolas feptis manibus pedibus^ defcens= dere^ati^ ita legere cinamomum, quod cum deportauerint^toto in ternas partes di uifojquod^adfolemforte illi ceflerit^id folum relinquere, abeuntes^ flagrans fponte illud confefiim cernere*Sed hoc plane fabula eftXaiiam uerofarmento craffiori confiare, neruofam^dmodum efTe uolunt, nec ullo pado pofle decor*: cicarijaceius etiam corticem elle urilem^Cum itaque uirgas fecant, longitudine bi:s num digitoru^aut paulo ampliores abfcindere, recente^ bouis corio eas perfuere, tum ex eo lignis putrefcentibus uermiculos nafd^qui lignum erodant:corricem ue ronullatenus tanga^t ob amaritudinem^aaimoniam^odoris^DeafiajCinamo^ mo^h^creferuaCt

k ^

liS THEOPHRASrr DE HISTCRIA

De hdfmOi^uo% non nifi uitktum ad nos perferdtur* Cdput VI ■

Alfamum in ualle Syriae prouenit,Ems arbufia duo tanta affirmanr

I alterum mgimi iugerumjalterum multo minus, Arboris magnitudoj

'> qu^ malo punicae magnse : rami mula/olium rutae fimilejCandidum

tamenjperpetuo uirens : frudus fimilis terebintho tam magnicudme

quam colore^Is quocp admodum odoratus eft^Si: magis quam lachry

ma^CoIIigi lachrymam in caudicej dC parte fuperna tradunt : fada incifura ungui:* bus ferreis/ub fydere, cum aeftus maxime angit : colledum uero aeftate fieri tota, fed quod manat multum no eiTe^uix enim in toto die concham pofle impIeri.Odo remtameninferri eximium dC copiofum, adeo ut es paruofpacium perlongum i^ odor ualeat permeare : uerum iyncerum ad nos nullum aduehi, fcd quod miftum coIIigitur:pIuribus enim miitionibus uitiari, quod^ Gtxdx uenditur/aepe adulte rari.Quin&uirgasefufdem arboris odorem fuauiffimum prseftareaffirmantEt quidem eas quoc^ amputari quotatmis:partim ut reliqua uakntiora feruetur^par^ timutemolumenri plus comparetur:uendinanque ueleasmagnopreciopoile* Quinetiam ad imbrem cultus eiufmodi caufam referunt^qirem aebro incidere al^ feuerantrnecnon & amputanonem uirgarum caufam nonullam adijciunt, ne ma gnae arbores fiant : fequi enim ex crebra tonfura, ut uirgae tantummodo mittatur, nec intendi ad unum uires arboris poffint Sylueftre balfama nullum ufquam ccm pertum accepimus. Impleri ex maiori orto uafa femicbcea duodecim aiat5ex altero lo uero duo tantSruendi iyncerum argento ad drachmamjreliquiim pro modo adul cerationis,Et balfamum quidem pr^dp uam quandam in odore natura protulit,

"Dccdam oionto-,^ iuco^v chdhm>->comco:>c<iricimmi<momoi><imdc^ h^ecfhrefmt quihm utimur ad unguenta, cafia^ cmamtmmy caYdammumi mrdm-i nerumi, halfamwm, afpaUthus^ - £:yraXiConfecratnXymrta,coftu^Jigu^icum}crocmimyrrha7gUdiohi:>iuncii^,cakmmfan» fucrnii lotwii anethm.ltem de iride lUyrica. Capui V 11

Alamusuero 8C iuncustrans Libanummontem^interfpfumLiba* num,6^ alium quendam montem paruii ualle mimma exeunt^iSJon utquidadixere inter LibaniS atc^ Antilibanum^inter quoscampus p ampliffimus5& pulcherrimus eft^ quem Aulonem appeHat.Qua ue ro calamus, dC iuncus proueniijt, lacus in amplum fpadaturjiuxta^ cum palufhribus ficcatis ifti afTurgut^Occupat locum plufquam triginta fiadia^Vi^: rides nequaquam effe uidetur/ed ficd : forma uero nihil ab alrjs difFerunt, Locum ingredienti protinusodorafpirat,non tamen longiusfpirat^utquidamreferunt; hic enim locus a mari p!us eii , quam fiadia centa quinquaginta. Sed in Arabia fp!=: ratione agri odoratiffima effe inter omnes cofiat^Qu^ in Syria odore fuperuacuo funtjh^c fermenotata habemusXhalbanO enim grauius olet,6c med/cin^potius conuenit Jd nanc^ in Syria nafcitur ex Paco uocato^Caetera aute odorata^quorum in unguemis ufusjpartim ex India Syris aduehiitur, ac inde mittnrur ad mare^pars: 4^ tim ex Arabia deportantur, ut cinamomii dC cafia:at(^ ctiz comacum:frudum hoc alium efre,quem unguais permifcere fumptuofiffimis folentCardamomum atg amomum alij ex Mediajalfi ex India^cum nardo^fi^reliquis omnibusjautplurimis aduehi narrat.Quibus ad ungueta utuntur hxc ferefunt : CafiajdnamomujCarda momumjnardus^nerij^balfamij^afpalathusjftyraxjconfecratrix^nartajcofiusjiigu fticumjCrocumjmyrrha^gladioIus^iuncuSsCalamuSjfanfucajIotuSjanethij.Horum alia rad/ces^alia cortices^alia ramijalia ligna^alia femina^alia lachryma^jalia fiores^Ec qusedam mulris in locisproueniiitjquada in Afia tantij,&: lods apricisjquae fcilicec fo^uacua maxime at<^ odoratifiima funt^ quippe cum fn Europa nihil praeter con^s

feaatricem

PLANTARTM : LIB. IX ii?

fecratricemmu^neriSjquae optima apud Illyrios exit^no tamen partemaririma/ed mediterraneajmagisq^ ad feptentrione fita. Yeru loci a locis differuntsita ut prodii ceremeliore pofiintXukus nullus ei accompdaturjnifi quod ablaqueatam foleant reficcareiradicul^ enim quasThracia fertjUJdelicet^quae odoris nardo iimilis ei:i^dC ali^ quaeda paruam^exilem^ odoris gratiar^i habet» Atc^ de odoraris hadenus»

T^cfuccpSiO' quundOiO' quomodoflut [uccatioyO" radkidimynecnon laiiifuccatioy or liqnatio* Caput VIII ^^^^mm^ E fuccfs qus fuperius non dijamus^ uidelicet .. quimedici^ autalias § f^^mi ^[uafdauiresfortiaturjnuncpaiimodo explicare conabimur/imuli^ I ;^ ¥ "^ll I deradicibusdiireremus.Succoraenimnonnullospremiexradicibus 'M l^^.M certu eft, dC feorfum ipfae per fe multas, at<^ cotranas uires poilident* i.X£r-=i^cf . ^^ fummamjde omnibus medicameniiSj ceu fruclu/ucco/olio^ra^s

dicejherba (namherbas quoc^ exmedicameris quaeda, herbari} nominant) uerba, quoad fatis iit^faciemus^Radicum aute plures potentiae^S^ ad plura funt,Qu^run tur autem m .lcx poriffimumjUt utiliifim^ : difFeretes, dC quod non ad eadem^S^ quod no in eifdem uim habeat ♦ In uniuerfum uero dC in fe habentj&^ in fructibus, ^fuccis^nonullx dC in folfjs : foliorum quippeuires plurimas^herbas fere herbarij didum eit)uocantRadicijIactuofarum fuccatio aeftate femper fere agiturjpari: am ineunte.partim prouecta : fed radiddium quaquam etia fieri per meiiem tritid

0 aliqua ex parte non negentjtamen large autumno poft arciuru faclitari aiiirmant, kilicet poftquam folia deiluxerunt, dC quoru fruclus utilis fit priuSjquam n-uctum amiferint,Fieri ant laclifuccario folet^aut e caulibsuSjUt hciaxix^dC laciuc^jS:^ par tis fere maximas^aut e radicibus^ aut e lenio capite, ut papaueris : huic enim foli pecu^ lia] "i quoc^ datur, Ergo quibufdam. fponte fuccus confiftitj fpiiTamr^ lachrymae mCw^jUt in. hircifpina appellata : hanc enim c^dere opus nequaquam eft, At plxm " rimorum fucci per incifuram manent neceile eit : quorum nonullos itarim in uafa colligut^ficut lactari^^fiue lacliucae caprin^: uocatur hoc enim etiam nomine. Ai^ intotumjquibus laCKscopiaiitjquibusauteminuSjIana eorum fuccus excipitur, utlaclucas.Quorudam nonlactifuccario, fedueluriliquatiofierifoIetjUtqus urea

fo tesjaut torrentes, aquam^ infundentes exprimunt,at<^ ita ftillamentum accpiut: Enimuero minus liquoris.lid^ ficcum h^c habet . Eft c^terar um quidem radicum liquamentum frudu infirmius, ac cicuix ualidius, dC obitum facile. breuicp atrert,^ ctiam fi exiguum admodum potui detun Quin S:: ad alios uilis efnc -'us idem eft^ thapiiae quoqjualidius.Reliquaautemomnia debiliora longe deprciienduntur^ Succatio to£ feremodis fierifoleLRadicidi] uero differetia nulla efufmodi redditur pr^terquam temporis rationejUt sftatejaut autumnOjS^ quod has aut illas facddi oporteat:exempli gratia:ElIebori imas,atq; tenuioreSj fuperna enim in caput exta berantemjinuriiem aileriit55^ canibus dandam cum puragdum eft,Et in ali|s uero quibufdam diiteretias tales afiignant*

4^ Quid herharij pr^cipiat fccadis^ coUigendi^q; hcrhisitmfecando precmdu dsov.quidq^ in preca, . tione dbfurdu atqi infcdione adicMiwmM de caueda aquiko quod periculufecatibm mmincat.

Caput IX ^ . ^

tes^r^^g^i, Dde qu^ medicametarfj dC herbarf) partim forfitan recte.parrim quo .^#Ai^3! remfuam oiiententac pr^dicentjadiungunt^prxdpiuntenimalias 'j^^^til uento auerfo fecare ficuri dC alias quafda 5C thapfiam,^corpore

;^i.j^^S. oIeoperund:o:namfiaduerfo,corpusttimefcereaiunt.Frucraquoc^ '•^— ^^--^- czrAnx femis^ fiatu auerfo colligendum cenfent , alioqui periculuni oculis immfnere. Alias nodu accipere iubent, alias interdiu^nonnullas priufquam ibl frradietjUt quod. uoluaum appellant* Et hsec quidem^his^ fimiliasno ab re dicl

j^8 THEOPHRASTI DE HISTORIA

fortafleputaucris^Suntenim quaeuires nocuas fortirentur^quemadmodumSi! ueratrum incendere,^: ignis modo urere aiunt* Mox caputaggrauat^nec diu efFo dere iilud poflunt, Qua de caufa priufquam fodere adorfi iim, allia comedere,^ uinum fubinde forbere confueuerunt. At iila ueluti adiediria,6(: e longinquo du:= da appareantrcaftam enim^quam alij dulcifidam uocant^nodu efFodiendam prx* dpiunt : nam fi interdiu5&: a pico martio uifus quifpiam Rt frudum quidem leges, oculis periditabiturj radicem autem fecans fedem proddet . Febrifugiam quoque fcczmcs acdpitrem triteftigerum nuncupatum cauere, ut fine uulnere polfint dU fcedere^S^: alia huiufcemodi quibufdam alijs norant* Precari autem in fecado haud quicquamabfurdumforta{fefit*Sedqu^addat5abfurdapotiusdixeris.PanacemiQ enim ^fculapieam cognominatam efFodfentes uarium genus fr ugum uidflim ter;= rxinijcereaiunt, &:placentas ueluti mercedem quandam exoluere, 6C enfebina adado acie ter drcunfcribentes fuccidere : quodc^ primum inciderint, fublime te- nere : dcindc alterum csedere, 8C eiufmodi alia complura enarrant^Mandragoram quoque enfe ter circunfcribere iubent : dC alterum fuccidere ad occafum fpedan^: do^alterum circunfaltare , plurima^ de re uenerea dicere^quod maledidis>&: exe^ cratiomlDUS fane proximum eft, quas fatui cumini neceilarias putantQuin &. elle borum nigrum drcunfaibere ipedando exortum^precando^jCauere^ aquilam tam a dextra^quam a finiftra:periculum enim fecantibus imminere aiunt:8(:fi aquila prope aduoIauerit^moriturumilloannOjquifuccidit^auguriumefie^Sed 20 h2£c plane adieditia qu^dam uidentur, ut didum eft^Modus autem radiddij prac^ cer prxdidos nullus alius datur^

De medicmis eUehori^pmdciSytuheYls terr^, cucmeris fylueftris>trifagmiCiimicfiuepiniO' aliorm quorundm, diput X

> Vntuero(utiretulimus) quorundamomniacommoda^&radiXjaf \ jfruduSjUt fcamonis, dC tuberis rerr^,^: thzpCix^dC aliorum quorun I dam»Nam5::madragor^foIiumutiIead ulceracum farinatradunt* ; Radicem ad eryfipelas rafam dC aceto fubadamjS;: ad morbos poda^: [ gricos, dC ad fomnum^atc^ amoresdatur ex ufnOjautaceto+Confe^ p canteiusquoqueorbiculos ficutiradicutejquos transfixos in fumofufpendunt* Elleborum ad haec eadem non folum radice/ed etiam frudu utiie eft*Siquidem in Anticyra (ut fertur) frudu eius purgantur, quem fefamaceum fert^Panacis quoc^ plerac^ aflignanmr commodajnec omnia ad idem frudus/ed ad abortus^&T diftea riones, dC eiufmodi genera dolorum^item ad aures, dC uocis languorem* Radix ad partuSjS^ mulierum profluuiaj dC ad iumetorum morbos, necnon ad irinum un^ guentum utilfs^addit enim fuauem olentia, fed frudus radice ualidior eft^Nafcitur circa Syriamjfecatur per meflem tririd*Tuberis terrae radix ad exhalationes inflam mationum udlet^^dC ad menftrua3&: ad ulcera ex melle:fuccus ad caput purgadum illituSjSi^^adebrietatemjfifparfuminuinopotuides^Radixetiamad partuum ce^ 4-3 leritatem appenfa beneiica eft, SC ad amores cum eam fuffoderintjUinodeinde fubigunt^in^ pafiiillos digerunt, ficuti feds uini^qua macufe abfterguntunCucu^ meris fylueftris radix uitiliginemj dC fcabiem pecudum toIIit:femenuero liqua^: tumjmedicamen elatenum uocatum^id eft agitatcriii fadtXegitur autumno^tunc enimoprimumeft^TriiaginisfoIia ad rupta dC uulnerain oleotritaualentjS^ad depafcentia ulcera:frudus bilem extrahit, 8C oculis quoc^ beneficus eft : folium ad albugines tritum in oleo prodeft:habeth^cherba folia quercus,&: ftatura uix pal^ mum cxccdit^^dC odorata atc^ fuauis eft, fcd partes quide omnes herb^ eiufdem mi nime ad idem utiles fore, haud quicquam abfurdu fortaffe appareat ♦ Radicis uero

eiuldem

P L A N T A R V M L I B* IX m

elafdcmpartemunam fuperius, alteram mferius purgare profedomfrabifiusfit, ut thapfiafjS^ caricae, quam alfj pirum appellanr^&^roris mariniridem taminfe^^ rius, quani fuperius extrahere poflejCeu elareriumjnequaquam abfonum dixeris. {^abctthapfia folium fccniculo iimile, latius tamen: caulem ferulaceum : radicem candidamXaricafiue pirus folio confiat rutaceobreuijcaulibusternisjautqua^ ternis humi proftratistradice^qua albucum^uerum fquamofaXegitur Vere Jd igi tur prasdidis datur peculiare*

EUehormnigxm.o-cmdidmejfeidsqieimuhO^nutuYiC. Caput Xl

I Lleborus ueronigerjfiK^candiduSjUelutiaequiuoce did apparet/ed defacie uaria fententiaeft:alijenim fimilesefleaiuntjpr^terquam quodradicescolore inter fe difFerant^effe nan(^ alterius candidam, alteriusnigram: ali] foliumnigri laureum, candidiporraceumred= dunt : radicesautem fimiles^colore excepto* Quifimiles dicunt,fori= mam huiufmodi tradunt ♦ Caulem modo prope albud/ed ionge breuiorem : folia continuo radice annexa,fparfaq^ humi : radicem large multiplicejqu^ lcilicet prae^ lenues confient, atque utiles fint: nigrum equos, boues, fues^ necareafnrmant, &:idcircoeum cauere: candidopecudes nimirum uefaAtcpnincprimoufmde? prehenfam, cum illo pecudes purgaretur : tempeftiuus autumno, Vere autem in^ 10 tempeftiuus^VerumOetaemontisincoIae prope PiIaeameotem*poreIegunnpIu* rimus enim, optimus^ eo prouenit loco^nontamenubique^fed parteunatan:* cummodo Oetaejquam pyram uocant:mifcetur in pouone, ut uomitio bene fucce dat elleborinae femen : h^c herbula quaedam eft,Niger ubique nafcitur : nam BC in Boeonaj&Euboca^&^muItisalijs locis : fedoptimusHelicone^acintotumis mons medicaminibus Iaudatur:atcandidus locis paudfIimisexit,Oprimiuero&^ufita=s cilimiquatuor funt, ort^us, ponricuSjelearicus, maflalioricus : nafdelearicum in^* cer uites aiuntjS^^ uinum ufcpadeo reddere prouocans urinamjUt cmnes quibibiic graciles admodum uentre adducto effidantur ♦ Omnium tam eorimijquam reli^ quorum oprimus efi cetaeus,Parnafius uero 5^ ^tolicus^eo quoque in loco proue* P niuntjfi^^quidemulri dC emuntSi^uenduntignariduritatis^fummx^difficuItatis eorum,Ha?cigiturquanquam formaconuemantjUirestamen proprias forriun^ tunNigrum uero ab eo qui comperitj dC primo fuccidit, melampodium quida ap^ pellantjquo ^fdomosluftrantj Sxrpecorapurgac, quadamaim incantationejatcg ad alia complura utuntur^

^mcis plufd effe getterd:,ueficdriiiYum uero duo : de^ US^aridYum-^V roris ntdrinigencribus» a^tnedicmeorum» Caput XII

1 Anadsquo(^ 8C lactariaejS^aliorum quorundam genus mulriplex 1 redditur,Panacem enim appellantprimamjquxinSyrianafciturjde I qua paulo ante retulimus : fecundam chironiam , tertiam sfculapi^ i eam,quartam herculanam* Chiromafolium habecfimilerumici^Hois i rem auri fpecie, radicem longam. Amat loca pinguia : utuntur ea ad:« uerfus uiperas dC phalangias, &:tineasueflium3 &:c^tera repriliadataexuinOjSi^ unda oIeo:uiper^ aute morfui afpergitur ex addo uinOj&T potui datur: ualere aiut ^ ad ulcera ex uino, dC oleo, dC ad nafceria ex melle* Aefculapieum radice conflac magnitudine palmi , candida dC crafTa uehementer, cortice aaflb SC falfojcaule geniculato undic^, folio thapfiae fimiJi, fed crafliori : ualere aiimt aduerfus ferpen^ tes,fi bibatur erafum,& ad Jienem, cum fanguis circa eam cofiitcrit ex muIfo^S;^ ca piri tritum ex oko^ 6c undum^ dC Ct qua alia parte obfcura laboret quiSjS^: uentris

gtO THB OPHRASTI DE HISTORIA

doloribus ex uino rafumtpofle eriam &C longas a^grirudmes depellere ♦ Infupcf S^, ukcrods humidisquidem ficcum afperfum , pr^Iotum^ uino calido : ficds autem €x uinofubac^ium^S^aiperfum^HercuIana uero conftatfolio magno^S^ampIo^ut quoquouerfus tres palmos perficiat, radice crailitudine prope digiri^bif da,aut iri«: fidajgufiu fubamara, odoratu fyncerum thus redolente, utili contra morbum co-= mitniem pota^coagulo uituli marini admiflo^ad quarta partem: dC contra tormina e uino dulci:commoda eriam ad uulnera ficca, ex melle ad madida Jgitur hae difFe^ rentias illas forriutun Sunt autem uel aliae quaedam panaces, una folio tenuijaltera non tenui, fed uires hifce ambabus eaedem ad mulierum profiuuia, dC ulcera tam cetera5quamputria3&: pafcentia^Quin dC ueficarias^atc^ lacftarias nommis lantum lo confortes uiderelicet. Veficariarum cnim genera duo : alterum fomnificumradfce rubra/anguinis modo^fed candida cum ficcefdtjfrudtu rubriore^grano iligneOjfo lio ladari^ fimil^aut ma!o dulcr^fed pilofo : huius corricem radicis tundentes admo i^um^dCin uinomeraculo madefacientes dant^atc^ ita dormire fadunt:nafcitur rus pibusj&^ iaucibusjatc^ fepukhris* Alterum genus infanire fadt^id alij bryorem uo cantjalfj periffuLm : conliat radice candidaj^: longa ad cubitum, atc^ caua.Dabitur eius radids drachmx pondus^fi ut quis ludat/e^ pulcherrimum putec, placuerit. At fi magis infaniat uis, drachmis duabus opus efi::fin autem nuquam infania folui malueriSjtres dabis : dC quatuor^fi interimedum fit* Habet foliu erucae proximum, maius tamen : caulem longitudine ferequatuor cubitorum : caputgeriiyi/ed ma^ 20 iusjati^ pilofius : nec frudui plantani abfimile confiat. Lacftariarum^quod mariti* inixm granum appellant/olio efirotundo^caulejtotaq^magnitudineadpalmumj frucfiu candido:demeritur cum uuanigrefcereincipitjS^^ficcatusfrucftus trituspo^ tuidaturacetabuii lertia parte:mafculaautemuocitatajOleae folioconiiatj&mas gaimdine cubitum aequat : huius lac cum uindemia incipit^ exprimuntj8^ praepa^ rato uti5tur:purgatinferius.Myrtaria uero cognominata candida Jacftaria eftjtblijs myrri conditajUerum aculeatis parte pofirema/armetula in terram demittens lon gitudine palmi^ quae non fimul, fcd alternatis annis fruclificant, alia hoc annOjalia pofterOjquanquam omnia eadem radice exorta:loca montuofadefiderat : Irucftus nuxappellatur, demetitur cum ordeum turgefdt, S^Texiccatus^purgatus^atur p elotus cum papaueris nigri duabus partibus , ita ut totii modo acetabuli fit rFrahit pituitam per aiuum : at uero fi nuce ipfam placeat dare^trita dabitur ex uino duld, aut cum fefama tofta^torrefacta^ comededa.Ergo haec foiijs/uccis^fincftibus utilia coflanLRoris aute marinigeneraduOjalterum fleri]e,alteru fertile:&ralterum tam fru<ftu,quam folio utile, alterum tantum radice^fi-ucftus canchris uocatunHabet id fruc^iferum genus folium paluflri apio fimile, fed multo maius:caulem ad magni:» tudinem cubitijaut maiorem:radicem magnam., craffamjCandidamjSc: ueluri thus redolentem , irucfium candidum, fcabrum, oblongum : nafcitur poriffimum folo fqualido^ati^ faxofb : radix medicamento ulcerum^utilis, &: menfibus potain uino nigro aufiero : frucftus ad urin^ ftillicidia, dC aures, dC argemam, BC ad ocu*^ 4<> lorum morbum, lippitudinem nuncupatum, dC lacftis ubertatem mu* lieribus hcittiicrile illud folio lacfiucae amarae conflat/ed fcabriori, candidioriq^ : radice breui: nafdtur id quoque prxdido folo uberrime : radix partim fuperius, parrim inferius purgat: quod enim germen uerfus cofitity fupcrius purgat; quod terram uerfus^inferius* Prohibet 8>C uci: fiibus interpofita uermiculos noxios^. Colligitur per meflemtririci.

PLANTARVM L I B» IX m

Vcmilagmm^Gr papaueris genera.Tm radicm differetids mde liceat accipere. De nymphsedy fcytbicayCr mMo terr£ : quoqi Pandiusfiatuarim mente alienAtus fUAtem de Thraciie radicihm* Caput XIII IjErnilaginum ima candida.altera nfgrarufres radicum inter (e didznty ] dC ipfx radices fpede difFerunt, candida enim crafTajS^ grauiter olens, I utilis tradif ur ad aluiprofluuiajcum c5feda orbiculatim modo radids I decoc^ia eftjiuco transfixa in feriem : ua!et QC ad interaneorii animalia i iat a:cum pafla uua comefa acetabuli menfura e uino bibitur auftero: occidit 5C canes, dC fues : canes in farina ordeacea fubac^ta cum aqua, 6<^ oleo : fixes 10 cum braffica* Et fi hominem xgrefcentem experiri uolueris an uiuere poffit^Iauaa dum ea radice triduo iubent.Hoc enim fi toleraueritjmoriturii nequaquam exife mant«Nafcitur a^que omnibus locis/olio cardui, uerum ampliori, SC terrae proxis: mOjCapite magno acano fimili, unde quidam acanum eam uocarunt ♦ Nigra folio conflat modo cardui., pra^terquam quod minorijIeuiori^^^Totaautem herba ums braculi fpeciem repr^fentat^radice cralla dC nigra extriniecus/ubiiaua intrinfecus nffitur, loca gelida, humidacp amat^Lepram dC uitiliginem trita in aceto^Sif rametis iliita expellit : necnon SC canes occidere poteii: . Papaueris quoq? fylueftris genera pmra notantur : quoddam enim cornicularium appellatijjquoddam autenigrum eft/olio confrans uerbafci nigri/ed minus nigro:cauIi altitudo cubitalis, radix bros io uis^per fummai^ cefpitum: fruclus infiexi, ut cornicula figurantur:Iegiturcfrca meiles.8£r aluum purgare potefi : folium albuginem ouibus aufert : nafdtur iuxta marelocis faxofis* x-^liud erraticum uocatum non abfimile intubo erratico conftat: quamobrem in ufum uenit cibariuminafdtur in aruiSjponffimum inter ordea;fio:s rem rufum producincaput unguis pollicalis magnitudine auget:legitur ante ordei mefTem.af c^ ufridius etiam purgat inferius. Aliud herculanum nuncupatum/olio conflat ftrufhijquo fplendorem linteis tnbuunt:radice in fumma terrae eunteciru^ (ftu albo:huius radix purgare fuperius nata eft.Non defunt qui contra cominalem morbum ea utiitur in uino muifo ♦ H^c igitur ueluti a:quiuoca qu^da fubiungere placuit.Radicii aute differetias,tum faccis^tu odoribus acdpere licet , Sut enim alix )o acreSjaliae: amarae, zlix dulces, 5C alix fuauis olentix, alik grauis , Dulcis nympha?a2 uocataCjquae nzfci in lacuftribus fblet, ut in Orcomeniefi agrOjS:^ Marathone^&f ia Creta infuIa.Bccoti Madonaim hanc appellat/rucfium^ mandungerit folia fuper aquam ampla:plaga?rrita impofitafanguine fiftere traditur:utiiis 5C ad difticultates intefiinoru pota ♦ Dulcis dC fcythica,^ quide nonnulli dulce eam appellacnafcitur apud M^of im : utilis ad anhelitus dC ad tuffim ficcam^atq; in totu thorads laboratis medicamento commoda redditur : ad hxcmederi ulceribus poteftinmelle : fitim quoq? extinguitjfi reneat in ore. Qua de caufa, tum ea, tu equefiri uocatajScythas undecim,5:;; daodecim dieSjfitim tolerare afFirmat* Malum terrx oIfa<ftu odorafu, gufiatu uehemeter amarum eft:coIore nigrii : nafdtur motibus optimum quodc^: 4-^ folio conllat muris auricul^ fimili,tamen rotijdiori:periitiIe ad caput. 5^reliqua ul^: cera,6L ad ferpeteSjS^ ad fomnu5& ad alia multa : ulceribus capitis adhibere prarct^ piunt in aqua fubac^tum^reliquis rafum in melle &! oleo:contra ictus ferpetium ex uino 2Lcido bibi debet,atc^ infpergi morfui:ad fbmnii in uino nigro aufiero pertritii datur.Si uulua prodderitdecocfio abluifle i'uuabit.Dulces igimr illx^amarx autem ali^,&;grauis alia^guftatus.QLi^daexduIcibus menrisalienadxuimfortiiimrj u£ qux carduo fimilis apud Tegeam gigmf^quam cii Pandius ftatuarii artifex in tem^ plo/uo fungensofncio comediflet, mentealienatusefi ♦ Quxdam item morrifei-x deprehenfse funt, utqu^apudThracixmetalla comperiiiturjguf^u fadles,tucun^ dxcp admodu^Coloris quoqp difcrimineradices largeinter fefe difFerucnecfoIum ^hd£^dCnigr%^ dC fiau^/unt eria ceruIcXj^C rubr^jUt rubiae radix,.

I

jj^ THEOPKRASTI DE HISTORIA

Deaumquefolkfmq^nitiq^uepcU : necnon dc ruhuiyfidicuU : qu^q; er quotantwsferueturM^a, hatcrim mdicamentorm omnium diuturnifimwm . Quo modo radices deteriores fiant. Caput XIIII VmquefoIi2e,fiue quinquepeta^Cna hoc eria nomine appellatur)cuni efFodicur^rubra eft, inarefcensuero nigrefcitatqj quaciratur:habet& / m uicis/ed pufilliJsfi^ coiore fimile uitigineo ert,dC augetur^S^ definic 0{ cum uite;foha omnia quinc^jUnde dC nomen : caules praetenues mits Si tit,^: crebris internodqs coitat . Rubia folio eder^, rotundiori tamen confifiit: nafcitur humi : caulis modo gramims:loca amat umbrofa, cit urinam.qua de caufa ad lumboru^Sc: cox^ dolores ea utiJtur:no defunt qu^ forma quada pecu lo iiari fpedentur^ut nep^ uocat^ radix atqp fidicute:altera enim fpeciem fcorpionis repr^fentat,2<: utilis ad eius idum.a: ad alia qu^da habet:fidicul^ uero hirfuta^a: acetabulis cauernofa,ceu polyporS cirriipurgare inferius apta efi:ubi quis ea conti gerit^polypum inmfci affirmant: foliii fHicis magna? proximii eft:nafcitur in penris^ Pub/ica uero radicij omniu^quod alise pluSjalise minus teporis duret»Elleborus eni uel annis triginta utilis efi* Malum terr^,quinc^ aut fex, Vermilago nigra quadra* g(nta.FeI terrxdece uel duodecim:pinguis hasc.fpiiTa^ admoduef^Peucedanum quin^ autfex.Vitis fyluefbis anno, fiin umbrajS^ fineictureferuet^alioquinpu;* trcfcit,dC inanis/ungofa^ redditur * Et alijs alia tepora tribuiitun Sed omniu medi camentoru diuturnifTimii elateriii efi^opportunum^ quod uetufiiffimij^Ita^ me* i® dicus quida^uir haud infoles ne($ medax, elaterium ducentoru annorij uirtute mi^ rabili feruare apud fe retulit:eoi quodam munere donatus. Caufa quamobre tam longo feruari tepore poflit^humoris copia efl, ea de caufa uel cum prxciderint in d nere humidij ponut, d^ tamen ne ita quide ficcari poteft/ed ufc^ quinquagefimum annii lucernis admotij lumen extinguit.Ha^c igitur uis peculiaris i£ti tribuitur.Ra^ dices aute qu^ aliqua dukedine habet,ubi diu manferiit^uermiculis erodiitur:qua: uero acerbx.acres iie funt^id no fentiiinuerij rarefadcejCxinanit^^ uiribus,tande hebetatunEbeftiolis externis nullaradicem aliqua tangitexcepta fphondila,qux nulla intada relinquiL Hoc ergo natur^ animalis iftius propriii deputandii fit.Ra dicem aute unamquanc^ fore deteriore/i frudii perfici^crafTefcere^ reliqueris.ma ja nifeftij eft:quod idem uel de fi'ucftu afferere licet, fi radicis fuccu detraxeris.Sed ma gna tamen ex parte radicis medicae fuccus nung extrahit ,C uius uero femen ufum medicaminis praeftat, huius fuccum accipi oper^preciii eft Vri radicibus poDus iu bent, quonia frucflus fortior fit, ^ ut corp us ualeat tolerare : fed hoc in uniuerfum haudquaquam uerii efle apparet ♦ Anticyrenfes enim frucf^um fefamacei ellebori dare fblentjqui fefamae: fimilis eft*

Qu£ loca medicdmetisfeniliafmtoUt Ztrurid^v ktmuiager^uhi Circe.itemcarmma Homeri qui hu^ osiedit Aegyptu uenenoYuferdcem. CXH^ ^o^^ Crieci^ medicis fcatere herhis maxme omniu consiet.Quado lacforhere utile.Tum de mbycicutayhircifpm,paBnaca. Caput X V ^^>: RacfrusmedicamentorijfertilespotiflimotradijtjextraGr^da^EtrUi* 4® Mi ^^ riamjSd^latinum agrum^qua CircenhabitafTeaffirmat^atc^ etiamagis ^ 7^1 AegyptumautoreHomero:hicenimHeIenaindeaccepifIeinquit; k^^' Profpera quse quondam Thonis dulciflima coniux, s^ Aegypti Polydamna dedit, qua plurima gignit, Noxia terra ferax^S^: multa probata uenena* Inter quae uel illud medicamen Iucfius3&: mccroris efle autumnatjOmniu ita ut ma lorum obliuionem^atc^ indolentia facere poflit : SC hi quide tracftus proditi a poetis fere folis ufdetun Aefchylus enim in elegis , copiam medicaminum^uenenorum^ Etrurix tribuit*GensTyrrhena fuis clara ueneficfjs*Qua?c^ aute loca nonihil medi caminumpofTidere uidetur/eddifFerunt, quodalia plushabet^aliaminus^etenxm

quae

PLANTARVM LIB. IX nj

qiiae adfeptcnmonejtneridiemjexortum^pertinetj mirabiles ufres fortiutur:nam in Aethiopia^qua fagittas ungut, radix mortifera eft* Apad aute Scy tlias no folum ea radix/ed etia aliae plures comperiiitur^quarum aliae cofeftim eo interimunt tem porejquo guftat^ fint>alia£ pofiEt harum ali^ celeriuSjaliae tardius^ita ut nonuUos tabe quadam paulatina poiTmt cofumere* Apud Indos uel alia plura prouemiit ge nera:fed fuperuacuij, fi uere narratur, quod fanguinediffundere, dC quafi fugare poteft^quodi^ e diuerfo eunde coUigit dC ad fe trahit^qu^ cotramoruferos ferpen^s aiim morfus coperta referijt.Quin dC regioThracum plerac^ fert/ed aalidiffimam fere illam herba^quae fanguine fiftit:hanc emm alij punda uenajali) etia uehemen*

10 aus feda retinere, ac penitus prohibere fanguinis profufione affirmat* Hsc igitur quod comune omnia diximus/atis demonflTare uideturXocorum aute omnium Grxda^jmaxime Pelium monsTheflaliae,^ Telethrium mons Euhczz^dC Parnai^ fus medicamina ferat^item Arcadia & Laconia tellus^nam eas quoc^ herbis fcatere mcdids coftat^Et quide Arcades pro medicameto quod aluum purget^Iac ibrbere confueuerat in VerejCum fucd huiufmodi foliorij maxime u^ent^Tunc em'm po tiffimo lac uim medicaminis habet Bibunt bubula^quodbos inter animalia omnia permulta pafcere, uarioc^ herbarii genere uefciuidetur*Nafdtur apud eos uterq^ elieborus, uidelicet 6(:albus,&: niger:item paftinaca fpecie lauri, colore aod^fi^C eam,quam illibrafocam fylueftre appefllatsmedid aute quidam ceran : dC quam illi

20 maluam fylueftre uocantjmedici hibifcum:&: malum terr^5&: fefeli3&: equapiij,^^: peueedanum^fi^herculanajd^utrunc^ueficariaegenusjquod frucfiiipuniceiiiertj, dC quod nigru oritur : dC fylueftris cucumis^ex quo*componi elateriii folet Ad hxc Jadaria ex qua hippophaes^quod optimum confid apud Tegeam nouimuSjmaxi=s me^ haberi in predo * Nafcitur circa Clitoria panacea , dC petraea drca Pfophidem plurima,^!: opnma prouenitMoIy apud Pheneum exit^ atcp apud Cyllenam elle (quemadmodum Homerus dixit) afFirmat: radicerotunda, no abfimili cepae^folio fcill^:ufum eius contra ueneficia fumma^no tamen efFodi difficulterjUt ait Home^ rus , Cicuta opnma drcaSufamjfi^^in totum lods pr^gelidis.Quin dC inLaconfco agro bona pars pr^didorii cxii : nam is quoc^ medicamfnibus fcatet.HirdfpfnaIar

jo ge in Arcadia nafcitur, nec deterior Crerica exiftimatur^ fed etia uifu pulchrior.Et paftinaca in Patrenfi agro prxftanrior csteris : huic uis calefaclioria eft^radix nigra* Necnon dC in Parnafo mult a ex his proueniiit36{: inTelethrio monte^Sed haec plu ribus locis dantur communia*

Bi^mim Cret£ propYiu:,uiqi mirabile^o^iidpturi uHleiomnid. etia, qu^femmui a terra attoUut pr^jlantiora ejje^quie Cretaferat : uhiopt'muiCconitm,^quo mdocojicidturadnocendmy nuUmcii contrk compertm remedim* Caput XVI

I Icfiamum Cret^ infulae propria eft, ui mirabile, dC ad plura perutife* I Sed ad partus mulierii potiifimii pollet : folio glechoni fimile conftar, I nec fapore abfimile eft:ramulis tenuioribus coditur:ufus fbliorojnon I ramorum^nec firucftus eft : ualent ad multa, kd prxdpuead diffidles 1 partus mulieriijUt dicftum eft* Aut enim fadlepofleparere fadiitjaut certedolores penitus fedann Danturbibedaexaqua^Raraha^cherba^Iocusenim quifertjex/guus admodiieft, eum^capr^ depafciitcapeflend^caufa uoluptaris» Verum etia quod de telis fertur^afRrmant^Capras enim {:^^m transfixaSjdicftamo deuorato teliieijcere* Dicftamii tale eft, uires^ eiufmodipoflidetFalfum diclamii, folio quide fimile coftat/ed ramulis minus,^: uiribus longe inferius.Quan^ enim eifde inrebus profit^tamen muItodeteriusatq^debilius^Visdicftamiin oreperdpi conrinuo poteft:excaIefdt enl ex paulo uehemeter:manipuIos in ferula,aut canna intercludere foletjne expiret : imbecillius enim di expirauerit.No defunt qui natu turam dicflami dC f alfi didamijeande efie exiflimec^Sed quod locis lasrioribus exeat

l z

j^ THEOPHRASTI DE HISTORIA

degenerare^felfum^ cognominarijficuti eria alijs pluribus euenit^ut uirflsus detea, rioribus ex loco reddatur^Diciamii enim folii afperii uehemeter amare inquiiit^Efi eria aliud didamii ueluri aequiuoce appeilatiJsnec enim fpedem nec uim habet ean dem.quippe qd folio iimili fifymbrio coiietjd: ramis codatur maioribus* Vfus item dCtiisno eifdi conueniiit. Hoc igitur (ut didum eft)mir um/imul^ propriii Cretx inful^datur . Quidaomnino iu herbarumSx: fruricum g€nerc,dC ad fummainter omnia qux fe a terra minus attolluntjpraeftantiora^quae Creta ferat,affirmac Inter reliquauero magnaquideexpartequae in Parnafomonteproueniat^anteponSt* Aconitum nafciturinCreta at^ Zacyntho/edpIurimUjOptimum^inHeracIia Pontica:coftat id folio intubaceo, radice tum fpecie tum coiore nud proxima : uim ip flla mortifera in hac efTe/oIig dC frudu nihil nocere alFirmat/rucfius herbae eii,non hurailis materix:herba ea breuis eft, 5C nihil fuperuacui habes/ed frumeto fimiiis; femen no fpiceum:nafdtur ubic^^^dC nonin Aconis folum^a quibus habet appella^ donem ( is aute uicus efl Periandinorii) amai auie loca potiflimii faxofarpafcitur eo ne^ pecus^nec^ uUu animal: conficiad ofFidendii modo quoda enarot, nec nofle quenc^: quamobre medicos quonia coponere nefdat^pro putreiadorio utijalijs^ quibufdade caufis epotii nihil penitus pofTe ofRcere, necg ex uinOjnec^ ex mulfo* Coponiaiit itaferiit, ut certis ocddere teporibus poffitjUidelicet bimefirijtrimefiri, femeflrijanno copleto.nonnuliii etia biennio:pefiime illos de uita difcedere uoliit, qui plurimii temporis refiftere p ofIint:pauiarim enim tabefcat corpus, dC languore 20. pereat diuturno efle necelTe^facilime iilos, qui cofeftim obeut. Remediu nuf^ efle compertii, fed falfo did quoddi aliud refifies iili haberi. Non enim herba/ed melle dC mero, dC quibufda eiufmodi feruari aliquos potuifTe : atqp id raro fadum, fum^ ma^ difficultate. Aliud quo(^ uenenii uim diurnariam enecadi fortiens copertum afFirmatrefle nanq? radiculam quanda^quae eode dic poffit ocddere:foIiii hanc has bere ellebori, notam^ omnibus efle,^:: quide famulos iratos hac uti foIere,deinde mederi in hoc uenieteSjneq; enim celere facere interitumjaut leuem/ed diffidle dC tardum^nifi forte quod fadle curatUiCofec^tu^ fit^ut oportetraiuntigitur^St^ confe^ ftim interimi^Sd aliquo poft tepore : nonuilos dC ad annij peruenire^Si! di fumitur, facile iuuarithxc aute diligetius feruari apud Tyrrhenos in Heracleajnec^ id abfur* p dum fi modo quoda maari pofTitsalfo aute minime:queadmodu dC alia ex letalibus» Aconitum uero (ut didu eft) inutile ijs qui pr^parare ignoret^nec licitii poflidere, fcd capitale poznam inftituta^Temporis difFerenria pro colkdtus ratione fequi au^, tumantjmortescolleduu temporibus compares euenire*

Thrafy^m Mantinefm quodda, comperiffe mnmUiqm finc dolore mfme ohitu poffetiquod^; Ah xin/seimdifcipHlwifaritno kioHior. Item quo mdo Chij cicuiapr(tpitrentiUtceleritereneceU Caput XVII ^i Hrafyas Mantinenfis tale fecomperifle aiebat, utfaale&^abfc^ ulfo ^j dolore inferre obitu poflecNec alio quam fucco dcuts^ &: papaneris, ^l SC zUom eiufmodijd^ admodum contraclum^exiguumcp^uidelicet 4^ ^^ ad drachm^ podus^S*:: irremediabile penitus^S^: tam uaiidujUt quan^s S tumuis temporis perdurare poflet^nec quic^ fentiretimmutationis* Sed fumenda iscicuta cenfebat no unde libuerit/ed ex Su{is,dC{i qua alialoca prx gelfda3&: opaca conftat . Nec fecus de religs qu^ debeat addijCefebatQuin dC alia muka,^;: ex multis is componeda excogitauit* Alexias quoc^ eius difdpulus inge^ nij plurimu ualuit acrimonia,neG infra illii bonis artibus fuit inftru(ftus:nam dC reli quas medicinx partes, quas ille no tcnuit^ is egregie cofecutus eft^Haecigitur corm^ pertahocnoftrx aetatis tepore amplius^quam fuperiori 8C prifco uidetin-, Sedenim un hoc,an illo modo^plurimum referre omnibus manifeftu profedo ex multis eft* Nam dC Chfj no in hixc modii ante cicuta utebanf , fed tritaj ut fcilicet uti cseterifole

bant*

PLANTARVM L I B, IX iH

baiit* At nimc tcrcre nemo uelit, fed detrado tegmine (id enim rem difRdle lacit, quonia confici cotumax (itj piftam fubinde in mortario tunduf3&: pr^tenui cribro tranfmiiram aqua infperfam bibijtjatc^ ita obitus celer^fadlis^ occurric*. Confuctudme uenerwru uiresfieri dehiliores cr mertesydK^ ita quihufda non mcerepotuiffeeUeho* rm-Quo remedio ufus farit Eudemu^ po^ uiginti duifspotiones eUebori : de^ mirauipumicis» dc quantm ualeat cofuetudo,<iuod or abpnthiu depaitum ostedit, Caput X V U I j^^s^^ Mnium uero medicaminum uires debiliores in afTucris porro deprcif 1^^^^^ hendaturjin nonallis etia omnino inertes,Qjjida enim tantii ellebori ^ f^^^l efitantes^utmanipuIostotoscofumantjnihilafFiautur^Quodeuam ^^^^M Thrafyas f^pius fecitjquiradicum pentilTimus habitus eft^Faciiit hoc 1^^^^^ idem paftores nonnulli. Itac^ cum ad medicaminu uenditore^de quo admiratio omnes teneretjquod radice una aut duas niadere poiTec.paftor quida ue niiTet^abfumpfiiret^ integrij manipulij, fccit m nunqp amplius ille pharmacopola iaudaret Jd^ finguiis diebus^non tantu illii/ed etia alios plerofc^ facere dicebatijr: fit enim/at plerac^ ex medicametis, propter hominis cofuetudine^uim fua amittat, nec amplius medicamina cik poffint . Cij enim ab natura acceptatur^deuinciJtur, coficiunt, no amplius poniinter medicaminadebet, ut &Thrafyas dicerefolebat* Natmas enim fingulatim ille difcernes, idem alijs medicamen, alfjsno medicamen efle aiebat * Enimuero ratione haberi pemtus oportere putabat . Et quide plurimu io ad id iudicadii uir iWc ualebat^Verii una cum natura etia cofuetudinem pofle aliqd etBcere coftat. Quamobrem Eudemus medicametarius hac in arte fadle princeps, cum fe nihil afFeciii iri pepigifTer, quidda admodii mediocre ante folis occafum de* uorauit.quod necp cotinere^nec^ deuincere potuit. At uero Chius Eudemus arte minimelaudarus elleboru bibes, no purgabatur^ 6^ uigintiduas aliquacio potiones uno die fumpfiffe fe retulit/ori apud uafa fedetem, nec furrexifTe priufc^ elTet me^ ridiesjtunc uero domo petita^balneas ingreffum, ccenatu^ more folito^nec quicc^ euomuifle.Hic tamen auxilio qucda pr^parato cohibuit:aceto enim acri afperfam pumicembibifTe fe retulit poft feptima ellebori porionejrurfus^exmeroeodem modo egiflePumicis aute uimmsgna adeo effe^ut fi in urceiibuliiente eam iniece^ 50 ris/eruore extinguas non fola parte aliqua teporis/ed eria ex tctorpumicern enim exiccare uehementifTime.atc^ ad fe fpuma totaredpere uoIuit,idc| extinguedi cau fam effcHic ergo largitate potus, tali rerinere iuuamine potuit,Quod aute confue tudo plurimu ualet,multis fane rarionibus conftaLNam 6: abfmthiii pecora huius tracftus pafcere quidam negantponrica aute nimira pafcunt.ut pinguiora atc^ pul chriora reddatur,&: ut quida uoliitjfine felle.Sed h^c no ad prxfente difputarione, fed ad alia quandam fpectare potius iudico.Radices uero dC uniuerfum genus ma^ tcxix humilis,permultis ac uarrjs uiribus(ut didij eft)natura condiderat^nec folum ad corpora inanimata/ed dC ad animata, 40 • Befpma qucc aquZ congelet mieaaideqi hihifco €7 telyphono.a- ui eiusAtem de tefticuhjO- qui» hui hcrhis magis coire qm ualeat.quihm niipenitu^ : necnon qu£ ad marem procreandu,qu£ ad fcemma ualere tradantur:, at^ ideo dteramarificamyfammficam ajtera appellatam.Qno itm fmen prolificu^quo infoecundu reddaturUum de herhis uokcro v mula^ Caput XIX ^;^W Pinam enim quanda enarratjquas aquam inieda cogeletEt radicem '^J$&: hibifci pofTe addenfare aiiit/i tritam inieceris/ub diuo^ humore po^» ^' fueris.Conftat hibifcum folio malux^maiori tamen, pilofiori^:cauIc jri mollirflore meIIino:fruc?iu maluae,caulibus proxima* Vfus eius ad ru ^B^ ptaj&^ tuffes e uino duld, dC ad ulcera in oleo* Aliain fi cani&iis con^ coquas in ide aggregare^ac ueluri conglutinare poffe afFirmat,alias uim attracftoria pofTiderejmodo magnetis lapidis at^ fucdni^Hxc in inanimibus.Thd;^phonii ue

l }

ji^ THEOPHRASTI DE HISTORIA

rojquod alij fcorpione appdlant^quia radice fcorpioni fimile habet, admotum fcor pionem occidere tx^dut^dC eum reuiuifcere pofle,^ elleboro cadido linatunEnecat idem dC boues,&: oues^^: iumeta, dC ad fumma omnes quadrupedes* Eodem die, figenitalibus uel radicula imponatur.proficit potu contra fcorpionumidtus:habet foiium tuberis terr^:radicem (ut didii eft) f mikm fcorpioni:nafcirur graminis mo do,&:genicuIis coiiarJoca amat umbrofa* Quod fi uera fintjquae de fcorpione nar rantur,iam dC reliqua eiufmodi haudqua^ inaedibilia dici debeant : nec febulofa qiix attribuuntur plantarum uiribus brute componi uideacur.Humanis uero cor poribusultraillajquxfanitatem^morbos^mortem^fpecientjaliaquoqueherbas afFerrefuisuiribus poiTeaffirmant^utputa^generandifeminisfacukatematc^iles lo riliratem:5: quafda ex eode facere utriic^ uaiere , (icat qui teiliculus appellatus efi. CumenimgeminiiI'nt,akermagnus3akerauteparuus,magnuefficaceadcoitum datum eJadecaprino tradiitjminorem uero obelle ac inhibere:habetfoIiumIafe:s riSjUerumleuius atc^ minus : caulem fimilimii fpina?, quam pirum uocancmirum ergorutdic^mmefi^abunaeademc]^ natura, diuerfitatem tanta uirium proficifci* Nam uim eiufmodi effe duplicem^abfurdum putari minime debet^Tum enim ali| quidam,tum Ariftophilus pharmacopola plataicuSjUires quafda compertas fe ha^ beredicebatjpartim^ut quis magiscoireualeat,parom ut nihil pemtus ualeatld quoque prorogare plus^minus ue temporis poiIe,ceu bimenfe^aut trimenfe^qua quidem herbauel adtemperandos, caftigandos^adulefcetesaliquadoutiaiebat* 20 Qiixdam ad proaeandii marem, aut fc^mina uaiere traduntur:quamobrem her:= bam quanda marificam, dC aliam fosminificam uocant, amb^ fnter fe ilmiles,^: oci mi fpeciem geretes:fi-ucftus fcjcminificse modo mufci oleagineijUerum paIIidior:ma rificae uero, ficut oliua cum prfmum ex mufco emergitjgeminuSj modo tefticuli ho ininis.Ne femen fcctificum iit, fruc^ii edcvx candid^ facere aiunt: contra ut prolifi^ cum fitjfrucfte cratef ex aqua notat : nafcicur id lini modo ruffumjfiC frudum tanc^ milium fert. Gignere nequa^ pofte putatur, dCqui femenuolucricollecflumodo fextarrj triginta aftldue dfebus portionibus ^qufs biberit ex uino albo^Sic enim pe nitus fterilefcere homine af unt. Folfii herbae muls uocatae fterflitate mulierfbus fa^ cere uolunt^&laliqufdungul^^acfemfnismulfanfmalfsmifcendii pr^cfpfunt:con P ftat haec folfo lingus ceruinx appellatae, radfce numerofa 6^ tenui, montanas pla^ nfdes,&: faxofas amattmulas hac herba pkirfmum delecflariaffirmat* Vfus efus uel ad Ifenes,quemadmodum uolucrf»

DejilicefosmmiiiCr quid di^et k mafcuU.Vie herhd. ah Imio quodam aUdta^qudiqui ufi fueYmUfen p tuagies coire udleant : tm qu£ aqu£ jieYilitatemyqu£ foecunditatem affeYant^infaniam^ue : deq^ miramturaumiregionumquarundam, Caput XX

I Ilfx foemfna utflis cotra fnteraneorum anfmalia lata melle fubadta: 8C ': cotra tenufa fn ufno duki cum farina ordeacea data : fi mulferibus gra ] uidis detur,abortum facere : fi caeterfs,fterfles fn totum reddere afunt* l DffFert fcemfna filfx a mafcula, quod fblfii unfco artu porrecftum hxc ^ habeat, dC radicem craflam,6<: Iogam,6s: nfgram ♦ Harum fgf tur ufres 4^ fterflftatf addfxifle natura putatur * Ad rem aute ueneream mirum in modfi herba poIIebat,quam Indus attuIeratNon enfm folum edenobus, fed etiam tangeribus tantii genf talibus ufm dfxere uehementem adeo fieri, ut qtiotfes uellent cofre ua^ lerentEt quidem quf ufi fuerut, duodecfes egffle dfxerunt* Indum autefpfum,qui uel magno,arc^ robufto corpore eratjfeptuagefies alfquando cofuffle fatentelfcuft audire:uerij emfflionem femfnfs guttatfm fuffle, demumcR in fangufne deuenffTe* Mulferfs uero uehementer etfa dtarf Ifbidfne,cum eo medicamfne ufae fuerfnt,dfce batur.Haec fgf t uis,fi' uere narra t, mfrf fice omnes excedft naturasttamen quafdam conftare qnx citatfones ad coftum faceret^haudqua^ fnepte putaueris* Nam dC in

alimenris

PLANTARVM L I B* IX 127

alimentfsipfistam ficds ^ humidis uires eiufmodijatc^eaamalfammplerarunc^ afteciionu efEcaces manifefle fentimus* Aquam enim nonnuf^ eflcjquae prolem mulieribus largiatur^afFirmantmtapud Thefpias* Contra aliam apud Fyram eile, quaefterilitatem eifdeminferrepoflitXaufam enim ilerilitatis mulierumloci illius lalemmedici reddiderunt * Apud Heracliam Arcadis^^uinum^utferuntjfltjquod pota uiros infanos agitjmulieres fteriles reddit* Achaise apud Cabyniam maxime, uiti& quoddam genus habetur^cuius uinu abortum faciuEt ubi canes uuam come* derint^eas quoc^ abortu periclitari neceffe eft ♦ In gufiu nec uua fenfam aliu,^ cae^ ter^ uux fadtjnec uinum a c^teris uinis difiare percipitur JnTrcczenenfi agro ui^ jo num fleriles^qui biberint/adt : apud Thafum uinu fomnifidJ arte quada cofidtur, dC aliud quod potu uigilatifiimos fadt ♦ Sed eiufmodi uires ad corpus fpeclare^in^ generibus corporeis perdpi manifefium cH.

J^eherhisqu£<idiinmm, er mreifuknt , utue^icark, cenotherdypoUOidntirrhizo,fioreiiti relixiquod^ homines hiec commentifiierint^fuM artes m^gnificare cr celehrare cupientes* Caput XXI j NimouerouefIicariamadnotant*Hancemm ueluridimouere^al/e^ |; nare^ mentem afnrmatjUt fuperius comprehefum efiContra radix ' • ccnoiher^ data e uino, minores, hilariores^ moresreddit* Conftat i cenothera folio amygdafe, uerum maiori:fiore rofaceorlocaadamat l! montuofa . Id tamen abfurdum nequa^ appareat : fit enim quafi re^s aeztio qu^dam ex uiribuSjquas radix ifia uinaceas pofHdenfed porius abfurda illa putentur^qu^ alligata3& ueneficioru aduerfantia uodtaturjS^ tu corporibus^tum domibus unice opitularicredutur, Adde polium^quod Hefiodo dC Mufso autori^s^ bus ad omne rem feriam^magni^^ facienda perutfle praedicatur ^ Qiiamobre id no duefFodiiit tabernacuIof^ruct03&: ad famamjexiffiimarionem^bonanominus, quinimo magfs ualere putati! efi.Necnon 3C anrirrhizum appellatu urilem ad glo riam tradidere:hic lapp^ fimilis eftjradice minimaj^ fere nulla fubniritiir:^ uctum tanquam nares uituli parit . Hoc perunclos graria^uica^c^ gloria confequi creditur* Quinetia qui aureli^ fiore coronatur, ungueto ex auro ignis experte infperfbjglo p riam atc^ exiftimatione bona confequitur,Habet aurelia flore auro fimilemjfolium candidujfiruclu tenuem^durumc^ : radice per fumma cefpftiijatq? tenne* Vfus eius ad ferpentiij morfus e uino.Valer etia ad ambuita 5cremata5& mifta melIf*Sed hsc (ut fuperius dicm efi)commenta hominn efle plane uidetur^qui fuas artes magnifi carejcelebrare^ cuperenLNos reliquorunaturas, uires^ perfequemur*

Bcpipere O" du^ ^eneribus, er gnno gnidb , pajlmca^uite fyluejiriy dracunculoy thapfia^fU dicuUjchenoimaloterrie, fca)nmonia, fUice : tmnqu£ qttihus locls prsftantioramedicamenta^ Caput XXII l Iper firudus eftieius genera duo:unum enim rotundum, erui modo,' tegmine,carne^ conflans/icut laurina bacca/ubrutiloa^lteru oblon 1 gumjmgru/emina papaueris conrines: longehoc ualfdius aItero:am jl bo uim calefactoria obtinent:quamobrem contra dcutam airxiliatur, I SC etiam thus^Granum cnidium rotundum^colore rubrumjmaius^ pipere eft:fed caliditate multo ualidius , Qiia de caufa cum deuoradum datur (dari enim cotra alui folutione folet) in pane^aut adipe obductn fumitunaliter enim gu^ lam adurit.Peucedaniquoc^ radix uim calefadoria habet:quamobre unguentum quida uel ex ea fudatoriii faciiit* Datur SC ad lienes radix peucedani : femen inurile eft,nec fuccus ullain re prodeftPaftinacam agro Spartenfi Achais laudatillimam referunnatura caIefacftoria,radice nigram. Radix quoc^ uiris fylueftriSjCalefactoria acris^ eft:quamobrem ad pfdothri ufum idoneajS^ uiria curis in facie emudat^frip

128 THEOPHR* DE HISTORIA PLANT. LIB» X

(Ttu eius defoliare arbores folenufucdditur omni tcmpore/cd pr^dpue autumno* Dracuculiradix data ex mellejUtilis qua: tuffes fanare poffit : caulem uerficolorem ferpetis fpeciem praefentante gerit ♦ Eius femine nulla in re uti folet^Thapfiae radix uomitoria eR^dC fi quis continuit tam fuperius cp inferius purgat> Ad haec liuida tol lerepoteii*Suppurationestamen alias exalbidas facitMuccuseiusualidioreftj^^ quide tam fuperius ^ inferius purgat ♦ NuIIus feminis ufusmafcitur tum a]ibi,tum in terra Attica:in qua pecudes incolae eam no tangunt,peregrin^ uero depafcunt: dC aut aluus foluitur^aut intereunt^FidicuIa femper poft imbres erumpit^S^ femen nullum produat * Ebeni lignum aipedu buxo fimile conftat:fed decorticatum ni* gerrimum redditur. Vtile oculis ad cotem tritum«Malum terrse craiTumjdc^guftatu lo amarum efi NigrumjOdoratum^^folio rotundo:quod fuper terrafpecfietur^non multum eft ♦ Nafdtur poriilimum motibus, id(^ pro optimo eflfoditur«Vfum eius ad multa cniimmnckd optimum ad capitis rupaones3&: ad reliqua tamen ulcera fziis mk: &:contraferpentummorfus3 S^^ad fomnum, S^adfedidasmodopeillj parrim aqua fubacto dC iIIitO;,partim in melle^oleo^ derafum:fed contra ferpentes e uino acefcente potOj dC morfo infperfo. Ad fomnum uero in uino nigro auftero anrito. At fi uuluae prodderint^ex aqua colluere conueniet Jd igitur numerofo re* ferre ufu uidetur. Atfcammonix uelurie cotrario fuccus tanti! ufui eR^dC nil aliud^ Filicis radix colliquata tantum in ufum euenit:guftum aftringit non fine aliqua dul cedinejumbncum latu expellit:femen filici nuUum eftjnec fuccum quem emittat, i<^ ha^chabetrautumnofuccidi tempeftiue affirmat. Lumbricumautegenriumnons nullis natura ineile percipitur ♦ Habent enim omni quafi ex parte Aegyptifj Ara^ bes, Armeni), SyrijCilices : e diuerfo Thracibus SC Phrygibus nullo padto enaici enarraiinter Gi^cos Thebanis/cilicet uerfari in gymnafrj s folitis.Et ad fummam Bocotrjs innafci lumbricum nouimus: Athenienfibus nullo pacto v Omnium uero medicamentorum,quoad fimplidus explicari liceatjpr^ftanriorajquae locis gelidis, aquilonrjsjficcisi^ prouemut» Quamobrcinter ea quxin Euboea oriijturjmeliora qux ferant Aegs : dererioraj qu^ Telethrium reddat, afleuerant : funt etenim illa ficdora^Telethrium autem locum efle opacum atc^ fubriguumjCertum eft»

P

HISTORIAE PLANTARVM LIBRI N O N I F I N I St

THEOPHRASTI DE HISTORIA

PLANTARVM LIBER DEClUVSr

^ E radidbus qu^ medic^ fint, quas^ mrtutes ue! infe,mUn '^j fuccis, uel ena aliqua parte habeat:&:in totii,fi quid e frutidbus, ' aut herbis uires eiufmodiforriStur^ explicadum hoc uoluminc I arbitramunnecdifferentiasomirtendum, quibusIiquoresat(^ 40 IF 4 ^'^J J^^ ^^^^^s difcemi defiderentRadicum uires permultas,multis9 \ i C^^^P^^' ^^basaccommodandasjnaturamdedifre/acileintelligipoteft ife^S^^^^I*' Sed qux maxime uim mededi obtineat, has utputa utiliffimas hominum conquirit ingeniu.DifFerut iftx (ut uolumine fuperiori retuIimus)quod no ad eade,nec in eifde fuas uires pofiideat» Radices ergo plurimas pene uires in fe &: in frL'clibus,&:in fucds geftare uidemus * Sed non defunt qu« in folijs quoq^ ha beat: dC quidefolijs infitas uires,herbas magna ex parte uocare herbarij folec.

PsiUcuU h^c m lilrodecim tranMit rheodomi necplHntetiamapudGrgcosextmU

T H E O P H R A S T I ■'

DE CAVSIS PLANTARVM LIB,. P R I M V S*

UxfuofemmepkntMommprodire : cur^agricoUdquitndofemmenon utmturAtcm €ffc-,qu£ vfemmiO^fpontejUtmAnimdibu^iprocrcentur^^ Caput I

^^^rS^ L A N T AR V M complures eflegenerationeSjSKf quot, ^ "^"^ ' *! 8^quae fmtjinter hiftorias antea expofuinms^Sed cum > no omnes omnibus conueniant^apte profedo agetur, j fi nunc.qug quibufc^ tribui debeant^quascp ob caufas, I explanemus ♦ Ergo generatio quae femine admimftre^ ^ \ turjcommunis omnium plantarum femen producen^s |'§ tium eft : omnes etenim illx aeari femine queutrquod '^'^^M IP'^^^ '^'^yli "^fi^^3^^^^^^P^<^^^f"^^c^^^^^t)emus5&ratione i^^S^^^^^^^Hll ^o^*^^^ neceflarium*Natura enim cum nihil firuitra \%<^^^>^:^^;:^'('C;'9^ agere folitaeftj tum uel maximein r}s quae prima^po^:

tillima^ cofifluntjfinis rationem infpectat ♦ Primum autemjd^Tpotifiimum femen cft:igitur femen nifi generare queat^frulka fit^neceile eft, Siquidem iemper genc^ rationis caufa femen proueniatj ztq^ ad id ofFiciu natum penitus fitrquod uel ex cae teris quocp omnibus haud dubie intclU^ Iicet.Sed quod in plerifc^ agricolac femine io utinonconfueuerintjquiafcilicetfponteceleriusprodeuntjaduleicunt^Tuelquia non facile in quibufdam tam arboribus, quam herbis femen acdpi pofut : iddrco nonulli femine creari omnia pofle negariit^quan^ id in. fids (ut inter hiflorias dictu efl) latifHme pateatSed fit certe illorii germinatio aliter, nifi quid ex ijs quae fponte . proueniunt alimenti confiuuio, aut putredine^uel potius immutationenaturali creatii extiteriLConftat igiair generatione^qus femine agatur^plantarn omnium efle commimem, Sin autem plerac^ non defint, qua; modo utroc^jUidelicet dC fe* mine, &:fponteuaIeatproaeari5 abfurduid haudquaquamputarioportet : quan doquidem dC animalia qu^dam tam ex coitu uenereo, ^ exterra creatur Jtac^ fit, utgenerationespro fingulorum proprianaturafequantunQu^enimficca/im^ 59 plida^minus^ planngera extant, haec (ut ita loquar) nullum ferendi genus admit* mnnncc^ enim auulfionisjnec^ ramiAuuIfionisinquam^quoniam quae fimplicia exeuntjcaret eo quod auellere pofIis.Rami uero 5^ furculi, quia fintficcifTima/em per enim quod germinaturii eft^aliquem humore habereingenitum^eudemc^ fer^ uarepofleoportetvQuodquidem a natura ficcisnegatumpenituseft^Hxcenim ubi dempta ex arbore fint^quamprimii difHantur^euaporatur^/imuI omnem ca* iorem fibi innariiamittut* Hxc ob eiufmodi caufas nequeunt germinarejcaeterani mirum queunt^utpote qua? media quada temperie caloris, humoris^ conftentjUa leant^ humorem^calorem^ fibi infitum diutius coferuare.Quapropter no modo auulfione^uerumetia fummis ramulis plerac^ pullulare fadle queiit, micuSyUidst 40 &C inter fterilesj&r aquarum pra^auidas falix, fambucus, popuIusJgitur in uniuer* fum^ac formula fubfignandi hunc in modum ca determinaiTe abunde fit.

Vdma^uibusmodisnAfcipofit. Caput II

1 Aeterum inter ficca, fimplicia, 3C nepotum exortia, palma fola^prx^ j ter feminis ortii, alia quo<^ proueniendi genera patitun Virgas enim j tenerrimas babylonios uiuiradicesefFicere^aduItas^transferreacce i cepimus.Quin Ss^Gracdxfiquisramos fuperne dedfosferatjradix i demittitur : dC germen no folum cerebro cnafci, uerumetfa fubtus ra dicarilargius afTeriJt , Item fi trScus inuerfus deponatur, fit^ folu humeclujmultis

xjo ^THEOPHRASTI DE CAVSIS -

pzrtihm radices demittijS^germma dari expIoratS habemus Jd tameft ampliorem inagnitudinem capere nequit* At pino,^: abietijd^: cuiuis generis eiufde^nihil tale contingere pofle notatum e(i:nec^ cupreiTojpraster^ fi ufquam genus aliquod fit^ quod ab imis platigerum exurgatjUtin Creta infula circa Dryitas uocatos efle^ffir mant Jllic enim (ic fieri pofle ratio efiijquod ca^tera quoc^ proles^dumodo radice ali qua cofibreturjhumorem^ habeat, germinare facile poteli* Nam R radice nullam ohtinezt difFicile^uel potius impoflSiDiIe eft* Sed hoc per fuppofitionefit didum,PaI

maautemuirgisutic^proaearipoteftjfriigalitatehumijhabilitate^adceleriusger minanduitenerrimaz uero uirgx petutur^quia tales humidifljmae funt^Sed ex cere^ bro pouuSjqp imis partibusgermen prodire ratio eft:hinc enim 5C uirgarii exortus^ iq dC omnino uelut principiii quodda uitale hoc eft ♦ Qua de caufa cerebro exemptOj aut morbo aliquo laborate, mox palma emoritur^Nam dC nepotum illa procreario non nifi cerebri copia fieri aflolet, demptoetenim cerebro exarefcit^ut ratio eft.Sii: qvddem8C cum palma integerrima ftat^d^ radicibus pleneacihaeret : hoc idem eue^ niatjcerebro fublato, neceffe fit^Ortus aute undic^ proptereafequit, quiahumor calorqj naturalis ubicp aliquandiu ualeat perroanere : fdiicet ea de caufa, quod ob den/itate meatuum materies hac exiccari haud facile poteft* Vnde fit, ut exhalatu diffidlis quoC^ cofiftat^Palma his de caufis mulrifario prouetu notatur ♦ Ex reliquis auie quae fimplici^corpore ueniijtjnihil diuerfis prouenire modis aflferiturjquia nul lumnaturahuiufcemodieft* is

Cur qu£ mlfmSffurculOiYitMce prouemut> ligm^ rdm pr^gr^di nopof/mtio^curcontra. Cdput III j V^ aute pluribus exeut modis, difFerentia in his quoc^ ipfis habere h ! te uidetur^Non enim quod auulfione, dC mdice^dC ramulo prouenit, j ligno etiam, praegrandi^ ramo exurgerepoteft, ut uiris SC ficus:nec^ I quod contra his iplis proueniatjramulis etia poteft^ceu oleaXaufa ue I ro q uamobrem fic in ambobus fieri genenbus folet, una dC eade reddi poteft, Viris enim dC fici, dC reliquorugeneris eiufde partes medi^ ,ficc^, lignofx^ lunt.NonulIorum etia afper^, qu^quide difficilegerminare admodumpoflijnt* Conn-a facile^qux fummx,tenerae,humec^x9 funt, ceu pafmes dC crada.Et falicis p uero^c^terorum^ partes no fecus fe habent At ole^ coiinue ramipr^grades hu== more no uacat^fcilicetpinguedinis/pifljtaris^ caufa : dC exiccatu proinde difficiles font.bxtrema uero eiufde ficca ex tenuitate, nec ad edurandii ualida fuperext anr. Pari modo de piro,amygdaIa,maIo,lauro,reIiquis9 afierere licet^Haru enim exrre ma pullulare ob eande caufam nequeat^prastercp fi quid raro^contra^ naturx rim eueniat.Quin to-ami praegradis germen in quibufda raro erijpit, ut in amy^dala* In lauro aiJt nung.ne aiiulfione quide,nifi difficile.Caufa eius quoc^ ficcitas eft atc^ rantas.<^uodeni>aro,laxo9corporecoftat,!nfi'rmiuseft,$uthomore,caloremcn ieruare dmtms poflit.QuaE aute ligno conualefcere^germinare^ pollent , ut olea myrtus,oIeafter,ha?ceriarpifli'tatefuicorporis,uitaJeiIIud,genitaIe9coferuatprin4-<5 cipiu:iio tame fine adiumeto naturalis humoris. Haud enim fatis fpiflltas illa facit (i admoduficcafit,6c:adnepotiiprocreationeinhabiIis.Na&:taIiseorijprocreadifa^ cuitasradice detorta/crupulofa^flexuofa^ datur : queadmodii etia Iaurf.Siit enim robuitiora quidemori haceadem de caufa cotumacia.Quantii enim reliqueris ger mmaref^aIimepoteft.AtueroiIIoru,qu^longainnit3turradice,utpinVprum>c cxteroru, ex radicis copia orir . Sedfortaft^ede olbus ad hiicmodii in uniuerfum di cendu eli Primo quod g fumma cefpitu h^r^t,nec^ radice alte defcedat:aut fi' qua ^te ciemittat,h^G tamen nonuHas eria radices fummotenus agiiLTum quod radix iactoalmencofIuxu/oIisfufFeruefcatardore,excocfia^ueIuripr^gnasparri5eda

car.

PLANTARVM LIB» l 151

catNamS^ramis ac caeteris partibus hac ratione germenerumpmQii^cumita tojgerminatio ftirpium non finc ratione fieri iam laailime patet.Radix enim quae per fumma adhaeret confluuium excipiens fucci^ idcj^ ipfum fufFeruefadens^atque concoques^germen emittit^Plurima igitur proles iuxta caudice exurgichinc enim partes fublimiores radicis cohaerent : dC olea quide uel ftipite fuo germen emittere apta cft^Pirus uero dC punica^^: qu^ non folum e proximo/ed etiam e longinquo prolificent , utpote quae prolixa radice fubeantjquacunc^ radix per fumma fit^filfc germen fuum profundunt ♦ Confluxus enim, atc^ excoctio ibidem folis opera h^ ditatun Quamobrem locus prolificandi incertus * Radix ernm quanam fua parte 10 fumma telluris petat, confluxumc^ alimenri capeflat,conftat nemini.Qu^ autem uiuaces ac fteriles funt^ceu populo, dC alba, 8C nigra^facile poflunt,Quod quidem nulliexreliquis pariter datum eftiquan^ in herbis quibufda, at(^ fubmiifo genere ita fieri certii efi;ad quas iam ueniredebemus,Satis enim de arbonbus diximus»

De generationihm herharm,^ ^ua radicihmiO' c^u^ per Auulfiomm > O' ^u^fit i lachrym, Caput IIII ll Rgogenerationes eorumineifdem at<^ fupenorummtueriparefc i pofitaomnium {cilicet communiiTima illagenerarionejquaiemine I prodear^Cxterum plures eorum quoc^ reddere exortuslicebit* Qua I uero ratione fingula praedictis conueniant^ea prorfus diuidere dccctt 1 exempli gr atiajradicis ipfo prouentUj de quo hac in parte diflerimus* Suntenimquaetamfpontejquamradicefata proueniiitjUt quae capitata confl:en£ radicCjatc^ omnino quibus aaflaj carnofa^ radix eft « Sed nulla dC tenuijS^ diiuto cortice integeretur ad modi3 rapae^ac raphani,opus efl:, Id enim genus radicis fadle exiccaturjimbecille^ ad perdurandii penitus eft:fed tunicas habeant plures opor tet38^ fimul lenritiam quandam^ut bulbus^ut fdlla , Denic^ carnis/ucdo^ bonitatc uacare minime debet:ceu amaracum recens, dC lirium, dC c^tera generis eiufciem* Has enim tantummodo radices feri, transferri<^ poffe uidetur : ac earum alix plus temporfs duratjali^ minus {dlicct pro fua qnxc^ natura.Nec defunt quas dum fuis 50 in lods manentjgermen poffiht citare, ut qu^ anno tantu caulem gerut : translatas autem iiccicatis caufa nequeant : ratione enim eandem in ijs quoc^ arbitrari^quam in c^terisconuenit* Nonnullorumgeneratio, 6C auulfione^exn-emis^ramis fieri potefcBrailica enim auuIfione^Sx^ ruta exoritun Adde ex coronari]s abrotonumj filymbriam/erpyIIum*Hae enim radices e germinibus fuis quamprimii dimittunc, no fecus ac edera. Illa tamen ommu maxime uiuax c&,fiuc arbores fcadens ample^ xu fuo peritringat/eu in terra abdita ima fubeat ♦ Proximu inter olera odm um eHi hoc etenim feri pro parte fuperna optime poteft , quan^ lignofum admodii finfed qua diifidlius exiccari poflitjea prouenit,Qpam.obrem tempus longij perdmzz^^dC tonfum,6^dfminutum regerminat* Abrotonii item lignofum eft:uerum ipiilitate, 40 acore^fuoferuarialiquantulum temporis poteft^modoederaj^Namh^cdefixa quoc^ nimira erumpere ualet* Has igitur generationes pluriii communes notaf!e par eftJII^ uero cum pauciores funtjtum raro eueniunt,uidelicetlilij atc^ rofk. At h^c harundo perfifla fiirpe enafcijgerminaric^ potefl . Proxima ifs oIea,&: fi quid aliudligno fuo ualeatgerminare* Quapropter eadecaufa redditurjquod ea quoc^ fuum humorem , calorem^ fcccundu feruare utic^ pofTantjnecprocuI argumeto praecfdi foient:quippe cum de minorijaperto^ celerius/acilius^ germinadi exhi^ beaturinirium . Magnum contra atc^ comprefTum non^quepaflibile efl:, nec^ ad germinadum propefum fitrqua de caufa diuiderealliain nucleos foletj&ceparum fibrasjtegumenta^ detrahunt ♦ Denic^ omne no uiuum a uitalibus femouendum

i}i THEOPHRASTI DE CAVSIS

ccnfencm etiam arboribus parces,quae obarefcuntjabrdndere a{rolent.Hmc ole^ ac myrti corticem detrahend um nequaquam exiftimant:obfepit enim conferuatc^ arboris uitam, At ceparum,aIliorum<^ tunicas eximut, quoniam iTtds: necR uiuunt ncc^ primatii caufae obtinent,N am fi ciuimodi quicquam detraxeris, germen null lum poterit miid. Sed peculiaris maxime germinatio quam lachrymx prxbent:ut equapf|5&:]ilrjj&:aliorumquoriidam:necratio abeft, fed caulibus planerefpodet» Nihiletenim aliud^quam quod illarum quoc^ fccciidum principium coac^^um eil^ oportet. Non enim (ine calore, humorccj^ generatio talis confequitur.Cur autetn nonomnium fucd, lachrymae^ generandi uim obtinent, caufam ad fuperiores priores(^ rationes redud par eft: id eft^quod nec^ caules^nec^ radices uim eiufmodi lo fortiantur^Necnon SC quod anteretulimus, plures etiam cxterorum efte genera^ tiones^ratione non uacat : quippe cum ea fadlius^atc^ ex minori principio ualeant generarijquae imperiecriora funt.Ergo generationes^quas partes fortiuntur plan^ tarum,qii^nam ii'nt,quas^ ob caufas fiant,con(iderandum in his eft,Si quid enim pr^termifTum a nobis eftjhoc addijconcerni^ ab alitjs facile*

Begenerdtioneherharmf^ontattea,a-jru£iucuprej^i. Caput V

'SJ^^^W^ Ponteauteillaexeunt(ut fimpIidusIoquar)quae minora confiftuntt ''j^^^^^sil-^i ^."^^^^'^^ quaeannuaherbacea<^natura funtXxterumeuenit,ut '^^V^r^ ^"^"^ maiora interdum ita gignantur, cum aut imbres frequenta^ ^o -^^^y ; uere, aut proprietas aliqua m ccclo, terra ue conRRtt. Sic enim JaiTer ' i^fe^a exoriumin Africaferunt,imbre picofoquodam^craiToffi.Etlyluam ■qua: nunc ibide eft,alia quadam eiufmodi ratione proiiluiiTe afiirmant,nulla enim antea eratJmbres putredines etiam quafdam^murariones^ humi comittuntjcum alte h umor dcfcUcm,dC plantas ea genitas ratione nutrire, augerecg poffunt/ole feruefaciente ac exiccante:quemadmodum dC animaliumgeneraaonemconfid maior fere pars autorum contirmat. Quod fi dC aer femina pr^beat fecum aiterens illa,ut A naxagoras autor eft , longe magis fic facftiterur, necefle eft. Sic enim prind pia 6^ alimenta nfmirum adfldpoffuntJtem fiuuij &:concurfus,pr^ruptionescp aquarum multis de lods femma arborum.herbarum^ adueh untit a^ amnium i 50 grelfione locapermuka fyiuarum impletafunt, qu^lyluapriusomnmo uacabat. Verum h^c minus fponte prouenire appareant,ied ueluti femine,arc» planta po^ tiusgeneraruSteriiiauero fponteporiuscreariputaueris:h^cemm ne^ femine necg planta gigmexiftimentur.Sed forte'id de maioribus uere indicari no poflit la titarec^naturas feminumpotius fit arbitrandum,utinterhiftoriasdefalice a^ul^ mo retuIimus.Nam dC inter minora non defunt herb^,quarum natura radle obli^ teicat^ceu thymi,&: reliquorii qux fubiunximus. Senfli nanq^ ea perciDi nequeut quanquam ui fua nimirum patentThymum enim fatis fuis fiofculis nafcitul &: ar .borumquoc^quarimdafeminaparuuIa,uix^Uifuperdpiendafunt,ceucupreffi;' Huius enim frucrlus non id totum eft,quod pii^ fpeciem gerit/ed quod cono inna 4-0 iatiirpr^tenue^exileA-quafiiaridsfeminiproxim

diiabitiira:Iegiproindenonifi'2bexpertohominepoteft.ErgoinmuItisfoIirom id qucc^ habetur, t^ pr^cipue in rjs qu^ continua in montibus,f>'IuiscR agreftibus

^xeant.Cumenimfpontecoiiftant,haudfaciIefuamconferuarecondnentiapof. funt.SedaIteriitriifi-at,necefreeft:autradice,autfemmegerminent;Paucainterea qu^genenshabentfocietatem/teriliaruftid eft-eafErmant^qu^a^ipfa autlatere confentaneumeft,autquodahmentumadaIiaabfumantidcircofruduuacuaue. niun^quemadmodumuitesqua.ueIhircuIantur:a<:re^^^^ niat.Namfnnfi-ii(fliferisitafit,curnonidem in alijs quoc^omnibus fiat, quaftad

frudifi

PLANTARVMl LIB. r 135

r^{ficandiim mtmx ratione referuenu Verum id loco opinionis cumfdam adie didx dictuni potius uelim, Cogitare aut diligennuSjComentari^ fpontaneas gene ranonesprorfus debsmus Jtac^ quantii in uniuerfum exprimiliceat,generanones ciUiinodi lieri neceife eiljterra rufFeruefacla^coadocp humore admifto^commuta^ tocR ex Solis ardore:quemadmodum dC animalia progenerari uidemus.

T>e mfitUymcuUtu'^ jiirpiimiO' temporihm htocuUtionm : tim qu£ apu^nepthe Inocuktio nihi^hAhemur:qu£^qimceimtimcuUtis,a'quibuitut(ircddiint'AT, Caput VI

r Equitur ut rationem generationu, quae fubdins alijs fierent^explaneij ; mus : hoc cH^qux infitionejinoculatione^ uenianLEft autem earum } explanatio fimplex3&: expofita fere interea^qu^fupra docuimus. 1 Qu^ enim inferunt,perinde ut terra iuhdito trunco utuntur^Ec qui^

^ 1 dem non folum appofitio/ed etiam (ztio queda^inoculatio quoc^ ipfa

^Sureoptimo poteii . Sed hic tam id,quod germinat, quam illud, quod genera^, humor fcccundus proculdubio eft, quem habens oculus, oculo aptiffime fe conia^i gitriam^ alimenti obtinens facultatem, germinationem propriam reddere incipit* Cunda autem eius generis illa de caufa facile augefcere poifuntjquod alimenri cas piam pr^paratam, confedamc^ fecum attulerint: fed omniij maxime inoculario:* nes*Haenanc^alimento puriffimofulciuntur: Sifimile praeterea coirecum fimili zo femper facilime poteft. Oculus autem generis quafi focietate coniungitur ♦ Nec fU ne ratione mutuus apprehenfus eorum^ quibus eadem corticis eit natura, facilime fequitunDifaimen enim inter ea^qug genus idem forriunt^minimum crt^dC quafi translario tantii fada uidetur^Euenit nanc^ ut fimul dC fuccus 5C tota arbos ad ger;* minandum turgefcat . Quamobre cum fimile aliquid eft 3 8C fimili frucluu rarione afficitur, iure incrementi celeritas utracp de caufa contingit * C^tera quo minus di^ fcrepent^eo celerius coaIefcunt:necnon dC generis, fucci^ atc^ temporis ratione di^ fcrimen occurrit,Nam dC temporis condiuo plurimu ualet, uel pouus omnino ne^ ceiTaria eft, Siquide germinatio germinii per autumnumjS:: uer, &: ortum cantcu^ Ix fieri foIeat:quippe cum ferre no nifi turgida ualeant* Rationes quoc^ de fingulis 50 inocuIationibusfimiIesatq?defationeproduntur* Alrj enimuernam poriuspro^ bantjdum xquinodium agitur,arboribus adhuc fcetu grauidis, Vna em cum par^ tu germinationej^jcortex quocg adnafcitur atc^ obtegit* Alij eam prxferuntj qu^ ex oriete arcluro fieri folet:tum enim inoculata protinus quafi radicarijmaiorem^ inmodumcoire p.ofTe afFirmant:atcpitadenfatacompagegermenineunte Vere uniuerfum erumpere,utpote ex robuftiori principio* Alas quoc^ nitidiiTimas noi: uiilimas^inoculare non firie ratione prscipiunt. Apprehenditur enim fadliusle^ Uitatis xtatiscp caufa* Suntenim arbores uiuaces^propefae^ ad germinandu^dum ' iuuenefcSt:fed pr^cipue apta inoculatiom; quibus humor lentefarJtem qiix cox^ ticemolIi5acfimiliueftiunt36c:pariteraffidaptafunt,meIiuscoalefcunt.Quapro^ 40 pter in ijs, quae natura & ^tate inuicem conueniunt. perbelle inoculatar , Lentor enim apprehendendi uiam obrinet: bC cortex moWtm pariter & benfgnum fe exht bens haud magnam facitmutationem.C^teris parum remporis datum propterea eft^quia germen celeriter exit.OIe^ plus temporis deftinatum eft, cum djurius fu^ osparturiatoculos* Adharc humidi, tenelli^petendifurculifunt^ipfumcplocum per totam xftate humefcere conuenit,Sic enim potiilimum fit,ut germen profiliat. Quamobrem nonnulli quatuor bC qutnc^ menfium fpacio, infirionem rigari opor tere exiftimarunt ♦ Aqua inoculationi uehemenriilfme oiFidt : putrefedt enim, ^ admifTa facile deftruit ratione infirmitans:quamobre fub ortumjzaniculas tutiflime agi uidetur,^: quidam corticibus ita pr^ligat, ut aqua admitri no queat. At infirio-

m

i.^ T H E 0-p H'R A S T I D E G A V S I S

Bi perutjlis eft^nifiarbor hiimidanatura conftat: itaq^ali) Iimum obducunt, alff ol^ lam aqu^ plenam apponuntjqu^ allidue fnftillet: fit enim pr^g magmtudine uulne ris^uc cttiffimereiicceturjnirihumprem extrinfecushabeanllibare . luuat ScToculij corticem^ fine ulla rima feruafle, dC furculum fic exacuere, ut medullam nullatel nus exacudo nudet: rupto etenim oculo, cortice ue aut medulla nudata, dC ficcari perire^necefleeft^QuamopremfoIijs &:corticibus infuper obtegunt^arqj aljir gantjlimoi^ crinito oblinant^ut fuccus perfiftere poffitjne fol^aut imberjaut frious ofFiciat* Cum^ truncoleuiter filTo inferendum iam fitj furculum cufpidatirn deci^ fum malleo adigunt,utquammaxime deprimatur^Iedic^^ commictaiur^Sed hu- moris qu oq; eor um modum obferuari quendam oportet : qua de caufa uitem ali^ lo quot antea diebus praefecant ut lachryma efBuat, nec^ putrefcat, ncc^ uermiculer* Punicam dC ficum^quxi^ his ficciora funt^protinus inferere folent*

Promturalocormn.mfitmimocuUtmqiuarUnAtemmdimuY^^

contrL^^odci^momnifcmmalimentimaliquodcontincatHr» Caput VII

^^^^j^n^^^;^! Vin dC pro ratione locorum^ naturse^ arborum temporisproprierai: %f ^ afe ^^^ cepiffe ratio eftrquippe cum aiia foio uliginofojalia iitienti3&: gra^: j/ 0^ ^Xt^- ciiirnelius degant» Ver liiis ficcefcentibus redius profedo accommoi: i^^^.S-^/i^deturj quoniam minus fncci obtineanttQiixpinguiajIimofaq^funt, ^^ fcZ"^^^! hcec autumnale tempus defiderantrhumor etenim uerno tempore lar gior eft^qaam qui ad coferuandum fufficiat* Quandiu lachrymatio duret, tempus id tncenis diebus a quibufdam ftatuitur : necnon 5C melius ea poile frudificare ra^ tio docetjS:: praecipue fi urbana fylueftribus inferuerisrplus enim alimeti uires fubs dit3e arboris fubminiftranr.Quamobrem fatis oleaftris inferere poftmodu uel ino^ culare praecipiunt:coeunt enim, dC apprehendunc ualidius, dC radix plus attrahes nutrimentijprobe fruen&are arborem fadt. Nam fi econtrario lylueftre in urbano feruerisjtametfi diiterentia quxdam erir^tamen bonae frugis arbor nunquam pro- iecto reddetur» A tc^ de confitionib US3& infitionibus hacftenus» Semina omnia ali:= quid in fe alimenti continent, quod una cum generandi principio natura profun^^ 50 ditjficut in ouis. Qua de cauia non inepte Empedocles, oua folent excelfis gigne- reramisjinquit. Enimuero natura feminum ouis proxima eft* Diilerere tamen ille non tantum de arbonbus^fed etiam de omnibus debuit: habet enfm unumquodc^ alimentum in fe, quo S^ durare temporis aliquantum ualet, nec quemadmodum - animaliumfemenjexceptisqu^oua pariunt , protinus perit, ubi feorfum fuerit: h^c enim alimento fulcita ( ut dictum eft ) munitacp^ad fuum conferuandum prin dpium, durare nimium ualent* Sed alia diuturniora alrjs: maxime uero diuturna, quxfpifta^ficca^Iignofa^^funtjCeupalmae, Hisenim nullusextrinfecus adituspa^ retjnec humor ullus includitur, qui putrefcere poffit* Quapropter neque beftfolis infeftantur,ficut frumenta:neque reficcantur,ut femina olerum : fed mira folidim:: 40 temunita, fuum tutanturilludgenitale principium. Omnibus autem feminibus aliquid pabuli inefte,hinc etiam conftat: qu^ eiTi arida, dC ueluti putaminea omni^s no cernuntur,ut oIerum,h^cfuis temporibus adgerminandum mouentur,etiam fi humoris quantumlibet fenferint ♦ Quamobrem ha^c in ccenaculis reponunt, fu^ fpenduntqB eminentius : nec ullam in eo domicilio aquam confpergunt, aut ^ffe^ runcEo uerius in reliqufs fenfu etiam percipialimenrum fadle poteft, quod quidi! in carnofis laclefcere quodammodo folet . ConfefTum hoc idem ferl dC in animali^ um genere eft: nec^ enim quod ab his emittiturjtotum femen purum/yncerum^ arbitrandum»

Decora

- De cura mtUY<£ m [emmibm conucfiiendis, communiendis^ Mm genere : dc de hlechro plmU^ . V^Uiejkcikgcminentaugeimturq^. Caput VIII

j Vae autem lignolajnucleofa^ ambiunt, haec cuftodiaegratia naturam f; obduxiiTe putanda eft;quemadmodu dC qux pellejmembranaue cos: \ itent:ha£c enim omnia conferuandora fepiinii caufa fuperfunKprincii: I pium nancp omniii, potentia humiduefl* Sed funt quorn radices, ra=: imij ligna^ caules^ plantisabfciffi feruare fuuuitaleprindpiu pofTunt (ficut didij iam eft ) ita ut ad germen etiam excitandu mouere fe ualeant^ ceu fdlla, c^tera^ huiuimodi* Adde ligna oleae^S^ caulesliliorij, dC blechri ramulos : nam ea lo quoc^ folftitfjsfloretjquod permirii eli Caetera enim fuccum quenda leuem, len^ tum^ habere uident . Nec dcfum^ quae pinguiufcula fint : dC alia tunicis pluribus obtegunt^alia fua fpiflitate refiftijt, quo minus pofBnt ficcarijtum aere loco ue pro pf io mutato afRciunr, dC germinant* At blechrus iicca omnino fentitur , Verum quamuis ita f?t,principiu tamen quodda eiufmodi habeat necefle eft, quod una c5 aeris mutationejalterationeq^ moueatur^Mirij preterea quod n5 remifla/ed poti^ us intenta f^uitia temporis germinare indpiat:nifi tbrte dies haIcyonidesfufFectUi= ras putaueristnam ad imbedllorij, exiguoro^ mutatione, uel quantumlibet temss poris fatis fitlgitur generationes quot fint^quot^ modis fieripofIint>qug^ fingulis competatjex fupradidis abunde patefdt»Germinant aut^augefcunt^ facilius qux 20 planta fint fata^quam que feminejpraefernm fi radice aliqua fibrata petantur:fic em partespleraf(^adultas iamhabericontingetjquae tantummodo alimentu defide^s rent At in feminis fatu omnia generari neceffe eft prfus^quam inaemeta indpiat* Eadem ratione dC quae radice proueniunt/acilius augentur^ut quae radice capitata creantur Jn his enim nonihil natura^ praegenitii eft^quo plus impetus ad germinase dum inferturjquam femina ualeant eniti^Haec enim, ut prius radices capiantjOpus eft ♦ Quae aiit natura^ fu^ ratione pr^ualentj ijs quoad genus generi coparandum fitjCaufam meatuii reclitudine afiignafle par eft^ut Democritus fadt» Agi nanc^ in hisperlationem facilime, dC fihe ulloimpedimento, inquit, uel potius corporis ra^ ritatem^humiditateq^, pro caufa ieddidi&: dignius fit : Quippe cum ea, quas fpifla jo Si^ficcanaturafuntjdifflcileaugefcerepofrmr. Quodenimfpiirumjficdj, amariiq^ eft^natura ignis confiftit^^ hinc lenta huius acceflio eft^Contra quod rarumjlaxu, &: humidii eft, id celeriter crefdt* Ad fummajhumiditas natura fertili germina, in^ crementa^ praeftat» Argumento illud etiam eftjquod pro locoru^confitionu^ na^ tura euenire uidemusXods enim ferenis, dC a uento filentibus, confitionec^ breui interuallo difpofita^arbores mzgnx quide exurgut/ed rarx corpore, atc^ humide*. At uentofis^S^: frigidiSj 5C rara confitione, minores quide, fcd fpiilibres, ficdores^ ueniunt ♦ AfHatus eiiijS*: frigora5&: ofnino aer ipfe occurrens conftipat materiem, atq^ coagittunde cotradiores qc^ reddunc arbores, nec^ molem eandepofTuntca^ pefere* Idem eria fequit cii confirio amplo difpofita interuallo eft : fic em fpifTiores, 4-0 dC in profundij audiores confiftunt^Contra uero,cum breui interuallo confitu fit* Curfocmm^ magis^qum mdfcdidugefcmt, Tim qu^fatafemme-, deteriora-, meliora^ orian* turAtem Thafios aiultds amygdd^ mculare . Caput I X

lldere hoc idem 8C in animalium genere licet, 5: pr^dpue in hominet I facilius enim, quam mares, fcemin:^ augefcunt : quas quidem natura humidiore/oluriore^ aeari nullum dubium eft* Identidem etiam in ipfisarboribus latifrimepatet^punicaenimj&^ficuSjS^uiriSjaudufa^ y dles: palma,&: cuprefTuSj dC Iaurus,&:pinus,&: oleajdiffidles: quan^ quamex ijs qu^dammeatuumreditudinemhabeanc^uerum aut denfitas^aui;

m

jj^ THEOPHRASTI DECAVSIS

utmnc^ impedimento eft : facit enitn & ficcitaSjne fafis augefcer c pofHnt ♦ Ad hsee imbedilitaspierifque in caufaefirnamquacdebilia funt , difFidle augerijnutricai xicR poiTunt : deuinci enim , aut impe diri ramos a cozlo ambiente , haudquaquam oportet : nam dT meatus , qui in diredum pertendant , uim tam conficiendi nutri=: menri, quam refiflendi iniuriae temporis exigunt* Qux igitur facilia , difFidlia^ auduiinCshisdeterminadeoportet^Fere autemomnia, quac femine interfatiua prouenianc , deteriora exurgunt , ceu punica, uitis, amygdala : degenerant enim, dCf:spc pappo dicu lanuginejUitiantur : ut inter hiilorias diximus . Cuius rei cau^: ia, feminis profedo infirmitas eft ♦ Deuincitur enim ab infi uxu copiofioris alimen- ti : dC quemadmodum infozcunda , copia alimenri redduntur , quoniam digerere ic nequeunt, fic dC deceriora euadunt^qiiia uiribus carent : quamobrem Thafi] amys gdalas adultas inoculant» Ex mollibus enim prxdutx poii fatum reddunturrquod idem uel in reliquis fieri potefi^Sed quae robufia inter ea funt, qu^ ferifemine pof:* funt, hxc diurius permanent, ut palma, 8^ pinus conifera nuncupata, ^t^ picea pediculifera ♦ Pari modo de fylueflribus eriam diflerendum eft , ni forte nulla ijs in deterius mutatiopofHtaccedere : ferodtas enim ulrimum efl* At uero bonitas fuc^: dcarnis^eorumjaeris Si^omninolocirarione fequatur,neceile efi:nam & ur^ bana eaipfa inter fe differunt rarione . Poffunt etenim regiones qu^dam naturam arboris fufceptam feruare , alias flatuto tempore , alia femper : nonnulla folo mu^ taromelioraredduntur, ut de punicis Aegyptij&Cilicix diximus* Euaduntenim ^o alterx dulces , uinofae^ : alterae fine nucIeo,magno^ cumacino apudPinarum amnem fruclificant ♦ Omnino cum frudus loca idonea nzdi funt, melius feruare fua genera pofFunt , pra^cipue (i arbores uigent, frudum<^ laudatum praefiare fu^ apte nacura pollent. Semen autem annuum pro terrae fvbditx ratione ubique mut iatur,nonprotinusannoprimo (parum enim id lemporis efi)fed tertio*Tum enim ultimamucatio confummandiaccedit,utetiam in animaliii genere:hajcenim poft terrium partum /iimilitudinem perfede reprefentare incipiunt. Caeterum pri^ musetiamannus nonnihilindicij afFert*Quae iemineexeunt, his de caufis dete^ riora redduntur*

DctempoYibwsgemifuindL Caput X '^

I Nnua germinatio ( h^c enim fecunda quafi generatio efi ) non fimul I omnibus fieri folet , fed tempore difcrepat ita , ut quibufdam contra^ i rrjsfermetemporibusagiuideatur. Alia enim per ^ftatem,alia per Ijhyemem germinare incipiunt^Sic dC frudtificatio , nam ea quoque itemporibusdifTidet Jgiturquoad fimplidus diiTerere licet , qu^ fin^ gulis temporibus commode temperata fek exhibuerint,hxc &:germinariones, dC fruduum confummationes nimfrum fingulis temporibus reddunt * C^teru m particularim quoque difcernere ea tentandum efi, Qu^dam t^LcHe germinant, quia uiribus ualenc, alfmento^ abundant, ut amygdala, punica, &:ad fummam' 40 fyluefiria magis , quam fatiua : quaedam fuae debihtatis caufa germina facile agunt, ut qux natura herbacea, & annua funt. Complura entm ex f)s uerno tempo^ re fiorent, ut fremium . Nec malus roboris fui ratione prxflorere apparet, fed ob aliam potius caufam . Fefiinant autem tam robufta, quam debilia, ratione : al^ tera enim fua potentia , copiacp propeHunt:aItera uel a minimo aerismomento moueri facile poffunt * Quin dC humiditas , atque mollities ad emittendum plu^ rimum confert : utetiam de primo exortu retulimus ♦ Siccum enim , dC fpffTum, neque tranfmeatu facile efi,neque copiam habet materi^ , Qii^ autem contrarifs temponbus germinant, his nonnuUi caufam humfditate, caliditate^ aiHgnant.

Frigida

PLANTARVM LIB* I n7

Pmd^ enim ^liate, calida hyeme germinare autumant : at utra$ natura conue^ niencer temperata utrii^ tempori fit Jta enim dC Clidemus cenfcu haud igitar ma^ le id quo($ aireritur.Sed paudtatem,&: debilitatem^a: fi quid aliud m cauia lit,adi)* cere decet/icutetiam in olerum generetportulaca enim^S!: cucumis^ dC c^tera hu« iufcemodijprxhumida dC frigida funt:ocimum ficcum , atque lignofum eft . A tta^ men hoc ante feruentes dies germinare ita^ut perdurare.atque pertici poiic> mini^ me ualetrcaufa uero debilitas eft,quemadmodum dC cucumeris^Haec enim quam* uis arboris altitudine capiat, in ramos^ Mc modo uitis arbuftiu^ difFundar ^tamen uitxadmodumfragilisedJtaque antexftatemgerminare nonpoteft^fed autu^

jo mnum ufque prorogare etiam cupit . Adde qux aculeis conftant , quse^ radice in caput excrefcunt, ceu nepa qu^ appellatur, dC tiphy um, dC fpina regia^ dC lirium. Aliqua&rpoftardurumincipiunt.Siue igitur pofteriora, feriora^ haec indicare conueniat/eu ci^teris feftinanaora,utpote cum primi imbres antecedant (nihil em adrempropoiitam refert)ilIudprofed6latifrimepatet, quodnecpmagnitudine, paruitate ue maturum prouentum/erotinum ue germinis ftatuere iuftum eft:ne^ que fortaiTe caliditate^authumiditate^aut iicdme tantummodo/ed modum quea dam tempori congruentem habeat unumquodc^jOpus eftjUt tenerrima efficipof^ fint, Singula enim expedare fuam perfedionem uidentur, nec prius germen ul^ lum efFundunt/ed penitus fibi immotapariter arbores.frutices^herbae^ conftant:

jo quod manifeftum pr^cipue in fylueftribus eft,quorum generatio fponte/ine^ ul lo paratu fieri afroiet^Omniapene autumnaliajautcerteplurimagenerifrutids, fufFruticis^herb^^attrfcuimus^Arbos enimnullapenitus autumnum defiderat, pr^terquam fi germinandum fecundo cuipiam (it ; quaedam enim poft ardurum fua germina geminant*

Qumdosirhoreiperpetua JYondegermimntAtemqumobfem aM^ux femper germhent^ fioreantyjru^ificent,Tmdeuitemfina. Caput XI

|,D fumma (utin uniuerfum exponam) ArboreSjquaeperpetuafron*

50 i'g«g=^'

^ll! de condunturjtum germenjtum frucm faius proferunt, fdlicet fpiili ^ ^'|tatis/iccitatis^caufa:paulatim enimin hisaffluitalimentum, Ajide 1 eam panem alimenti, qus tblijs affidue uenit . Kinc enim collecius, ^-^--^^^^^ quo arbores ocyus cogantiir turgefcere^nuUus fieri poteftued fuo taa tummodo tempore^quoadliceac^commouentur^Raraenim admodumfunt^ qu^ m oenere femper uirentium germine fructu ue praeueniantjUt edera^ut rhamnus, & quicquid eiufmodi.Proprietas autem caliditate ne eorumjan raritate^ humidita^ cecBjUel etiam omnibus his de caufis eueniat^quaerendum fane eft. Illo tamen prius non ab re fortafle expofito.qu^ calida.qu^q^ ivi^dz funt^uibusi^ rebus debeant iudicari*Sed de his poftea, Quamobrem autem alia celerius^alia ferius germment, caufas pr^didas reddere poifis.De his uero, qu^ omnibus temporibus germinat, 4.0 florent/rucftum^ pariunt^ceu maloperfica^a: quicquid dufdem generis fit.ambi^ gere quifpiam polTit, nonfolum, quoniam earumremperamentum temponbus fingulis nonrefpondeat,fed etiam.quod necipfagenerainter fefe germims,aut frudus rationeconueniant JdenimditHdiumefle inhistantummodo "olumus, BC euenire uidemus, qu^ nulla generis coniunguntur focietate * Igitur aftectione hanc proximam dixerim animalium fcctibus^qui prepoftero concipiunr.Sed cau;« fainillispatefcit^in hisquxriturtillienimquianon flmul fua prindpia ccrperinr, nec forte in eodem I(!l:o,fddrco fimul condpi nequeunt * Horii autem germinatio quamobrem fimul non fiat, haud facile didu eft * Quod enim radices non ubique «erfus.nequetoiliterhabeantiir^autquodraminonredpiantfuccum^nequeci^

m }

XjS THEOPHRASTI DE CAVSIS

quantjquibus prfma germinatfo prcuenire poffitjillud ita fiatsnecefTe eft. Scd qu3t* obremh^citafinCjCUiWue reicaufa^facfledicinonpoteft. Vitem enimquamfns: fanam uocamus , non procul argumento fortaiTis concepiffe rurfus exiiiimauerist hcecenini,quodminusfuumexcoquit fructum , pleraque tczcundi humoris re* fldua continet , quae aere mitigato mox in lucem emittit * Sicut ceteris quoque ar^ boribus prfma germf natio er umpere folet ♦ Fraxinus uero, dC reliqua generis eiufs dem perfede pariunt , atque excoquunt ♦ Quae cum ita (im , partus dimdi , dC alias alium reddf , abfurdum certe appareat, pr^fertim cum unico natur^ impetu aga* jur ♦ Ambiguitatcs hae fere funt.

SoMoqu£fiioms,quiirefemperaUquagensrenL Caput Xll i<*

r, D caufam autem reddendam pro fecultate , qux in his rebus fuppci: I cat,primo quod fapraretulimus^accfpi decet : id eiljquanquearbo^s j| rem permuka haberc principiajtam ad germmandum, quam, ad itus Ij dificandum * Quod ( m dicium eft) natur^ arboris propterea da== i mus j qufa dC permukis fui corporis parcbus ufufc , dC uim proinde germinandf non paucforibiis obanet . His uero ipiis princfp i]s germfna ne^ cuaa ".da fimflia fnter fe , neque parfa , neque fimul proueniunt ♦ Sed eo uelocfus , ube^ rius^fingulacoalefcunt^quopluspabulij ualidius^infiuxerfr, Etenim quodc^ germenjquafi planta qu^dam fnarborCjperindeut in terraconfiititXum au= zo cem germinatio iimul non fiat , neque ufres pares concurrant , rede nec fruduum concodio fim.ul omnfum agitun Nam 6<^ partium fitus differentfam fane fadetjUi:^ jdeiiceccumautorrumjaut occafum^aut feprentrfonem, aut meridfem fpedane^ quemadmodum dC totarum arborum fituSjafferre differentiam poteft ^aut li loca cenent ferena, dC placida : has enim tum germfne , tum frudu prseuenfre noiacur^ Sed cum communfs omnium natura hufufcemcdifit , ubi ccelum placfdum, fere^ jium^eftjbreueadmodum tempus arbores fua germfna difFeruntjUt fn Aegy^ pto : ai ubi frigidum, atque fmmfte, plus prstereat temporis neceile eit . In zomm enim breuis quaedam intermiiTio {ict^fi teilus copfofum prxbeat alfmentam^S^ cc^ ium fe temperatum apte exhibeat^Nam dC ea^qu^ nonnullis fn locis tom nunqua p amsttuntjUt ficuSjS: uitis:propterea non amittunt ( ut dfdum eit ) quia nunquam ' .his nutrimentum,quantum fufffcfat^deefl: ♦ Hoc ergo communepfurfum c£ti alia cnim propter fuam naturam,alia propter locum.idem aliqufd fortf untur.Sed cum omnia ita diuifa fmt^ut alia fronde perpetua, a!ia decfdua capi debeant, caufa^ illfs femper ufrentibus fit alimentf ubertas affduareorundem^, alfa propter fuam na^ luram^aiia propter locum.talfa conftent^Tertiu famj&: quafi deinceps confequens perpetuam germinatfc^em ponere decet* (^uod enim femper frondeat^ non fem per germinet eR necelTe, fed illud feruare tantumodo eadem germina poteftquod aute germfnare perpetue natu fit, alfa femper aggenerat, etiam germina, ui (ahcet {ux peculiaris natur^.quod idem uei fn alijs &ri aliquatenus patet:ger minat enfm 4.0 germinanone alia fub ortum /yderg,alia nullo tempore certo.^ut etfam uitfs, Quod igitur his ahquatenus natura conceiIi't,ilIis perpetua dote largf ta eil, ut femper ger^ minent/empercp frudincent.Cum autnatura talis eorum iit,nihil fam abfurdu ap pareat/i alia perficiunt,alia flore promittunt,aIia pariunt^alia fuperfcctant^atcp par curiuntrnec enim in c^teris arboribus omnes partes (im ul efTe fentimus* S ed qu^^ rendum poriusiit, quxna,aut unde fit eorum temperfes^atcp coagmetatfo. Quod iimilecffeuidebitur.utiiquxram.qu^ temperies femper irftidentiumf t, pr^ter quodhocaliam quoc^ ratfonem defideret, Addere nan(^ oportet, cur tantum ali^ menahaurfrCjatc^incoquerepoffintjUtnun^geaerandi dedt facultas, Enimue^

' roilla

PLAHTARVM LIB. I i}§

ro illa addita ratione^germinatio non nifi frucftus gener atio efl^Nam fimul quideiit irudus pluresgeftare, aliumperfedum, aKam imperfedum^ alium fabnarceni-e, «el iunipero, alfjs^ obtingit,quorum concodio lentaj dC frudas abfolui d&M potefi^Horum igitur caufa (u hadenus in prazfentia expofita.

A» geYmmnt fmul [uprma, cr mftma plantarm. Caput XIII

l>Trum autem germinatio,^^ audio partium fuperiortj^ac inferiorum, I qux in terra condunt/imul fieri foleant^an diitindae finc tempore, m i| mex aucores nonullos conuenic:fcilicet radices per aucumnumj hyei= jjmem^ augefcere :caudiceSjd:ramos per uer^at^^ aeftacem, dC prdcd^ Itpuefubfydus^id^rationeficfieri^fiquideS^inprimageneracione fe^ qaiidencidc foIeat*Radice enimprius femper,quam germen produci : anrecedere nanc^ id,quo alimentu inleraturjeile necelTerquod fdem uel in coniitionibus auiu mni liquere:tunc enim plantas confitas/adices capelTere^no germinare mfi paulu lum.Nam (i radice carerent,mox patrefcerent,at(^ perirent ♦ Sed iddxco eum fatil comendant^quod plantaru primordia efiidt firmiorajquibus utic^ dC caudex^d^ re iiqua generatso prodic^Etenim quas protinus ad germ.inandum excurruntjdeboia^ dC infcecundareddunturjquemadmodum in (eminum genere hortosAdonidis didos licct profpicere^Probabilis haec eadem racio uel hinc uideri utic^ poteft : par^: 10 tes enim fupernae aere frigido impediuncurtinfemsE aucem obrucs, obfeilk^ un^» dique cerra^S^: fimul fufFeruefadx calorejqui fu^tus iniuria frigoris fe ad ima rece pitj atque etiam humoris, alimenti^ copia refercae facile augefcere pofTunt ♦ Nihil enim his deeii^quod audionemjgeneracionem^ facere ualeat* Ad hxcargumen* toilludacapipoteftjquodfrumentis euenire uidemus*Hxc enimhybernotemis pore obftipaia, periirida^ , magis radices capeflunt , quod ruflid cardnationem appellanCjUtpote cum uires^alimenta^ de parcibus fuperis ad ima uercancur , re* greffus^ fiat modo icineris cancrt. His igitur radonibus audionem diftingui tem^ pore dixerim» At illis hocidemnegauerim Jn primavmimgeneracioneproueniE quidem radix prius , quam germina : fed non adeo , ut fpadum quoddam tempo^ $Q risamplumprocedat: fedita, utbreueadmcdum intelligi poilic, quemadmodum in animalium genere cor^qu^^ circa cor ipfum conilfiant,Naturaenim ( uc ica lo^ quar ) nullam penitus rem parciculacim , ut ars , facere folet , fed omnia uniuerfa, fimul^ procreac : quanquam alia prius , quam alia conficic , Sin aucem in prima ge neracione neceffarium illud credideris , at m alendo , augendo^ non alia prius, aliapofieriusaIirequiritur,ficutneque in animaliamgenere,fed fimul quodam=« modo omnia tota fua mole aluncur , ita,uc non alio modo quam per concinuacio^ nem cunda ali, augeri^ ualeanc: quod pra^cipue in incremenco pacefcic , Ad h^c abfurdum, (i uis illa alendi dirigac per tam mulcas parces fuum ofticium , dum for^ maCjimpercic^ alimenca,uel fi quod extriniecus agit,uc fiacus,auc ignis, id rem par '40 ttculacim perficiat* Neque enimh^c icaagere uerifimi!eeft,fed pociuscumuna cum temporibus mota funt,tunc per tocas plantas cranfmeare credendum.Quod enim generac,unum efi:non quemadmoda Empedodes diaidit terram radicibus, ^cherem germimbus:tanquam alterumfeiungi ab akero,cribuf^ uni tancummo^ do pofTec^nec ex una materia,&: a caufa una generatione fieri oporceret. Lods 2\i^ cem a diuifer js,magnum admodum cemporis fpadum fequecunGerminationis ue ro impedimentiJ,quod frigus inferre potefl,uere quidem afiericurtfed partirionem id naturalem facere nequic* Acddic enim utradices aliquorum inCTefcant:quod uei tempore omnibus debito nunquam proculdubio euenit,eum frigus recorferit : (ic enim germinatio inhibetur*Radicisauteminaementum nihiloimpediri poteft,

m 4-

j.^ THEOPHRASTI DE CAVSIS

calorisfcilkctradone^cumradixipfa ad eruptionem, audionem^ plene turgfda conftat Jd igitur iribui natur^ non decet,quod aliquo extrinfecus impedimenco fe quatur*:fed qu^ impetu naturali aguntur,haec folum naturacimputari pareii Cum uero hyemes tempeftiu^/erenae^ funi,fimul SC fupera, dC intera incremen cum capefrunt.Vbi enim ccelum mite^a^ germini congruens eft, breue quoddam tempus ( ut diximus ) germinationes intermittunmr . Hyeme autem non foium germina, fed etiam radices inhiberi ratio eft * Siquidem earum quogue audiones^ generatioaes^ Solis feruore fequantur^necelTe fit. Altius enim quam fol attingar, defcendere nequeant^prxterquam (i nonnufquam folum expeditum, molle, ma:= nemfittniftenimhocitafit^quaererefanequifpiarationeoptimapoirit^curhyemeio radices augefcere nequeant, cum neque nutrimentum, neque f ngus impediat : dC forte communis bxc qu^fiio fit etiam de ali|s partibus . Alitur enim unumquodc^ quandiu umk : augetur uero,quod germinandi citetur impetu. Plant^autem tam nouelte^quam ueteres,undique fe ad germinandum compellunt:fed forte euenfr, ut moles tunc tota crefcere apta fit. Cum uero hilare tempus acceiferit, germina lis ceatprodire: quodiamquafi generano quaedam exiftit, Qiiapropter nontemere infeueluti pr^gnantia geftant: dC aggregato^pra^parato^ humoreadgeneran^ dum, temponbusipoft idoneis partus egerunt ♦ Habent enim in fe rami tam parui, quamgrandesprindpiaquaedamuitalia^qu^tepefadatemporisindulgentiager^ minapariunt^etiamfi nullainnitantur radice: quod prxcipue in plantispateicit, 20 quas detradas uitibus,alijs^,componunt in dolifs. His enim germina exeunt tem pore congruo*.Nonnunquam defixi palmites, &:rami ficulni, SC pali parte fua fu^ pernagerminauere^quoadfcilicetprincipiu illud uitalepoffit intelligi,quaquam fubtus nulla (efe pemtus radice firmauerunt^utpote qu^ pnndpia quidem^uires^ fortirentur/ed alimento egerent, quo fuos partus tueri, augere^ ualerenn quod quia deeft^exiccantur demum, dC pereunt . Quamobrem non improbe affirmare uidentur, qui nouos frudus fponderi protinus inquiunt, primis nondum femotis abarbore:hocenim uires, arborem non deficere fignificatur. igitur inaementa utraqueratione fieripoiTintXaeterum obh^ceadem potiusarborum fieritota:== rum aedideris* ^®

Vtrm arlorei hyem fint pr£^dntes^V€Yepiruint:de'qi Y<itme,ud.rietdec^ m fuUs^ inqucLtmrmnitemporihu^* Caput XII II

^.Ed exijsjquaepaulo anteretulimussquseret profeclo quifpia : Vtrum . M arbores hyberno tempore pr^gnantes perdurent , uerno autem pa^ ^' ; riant: idc^ uelmi per circuitum agi foleat certis temporibuSjquemad^ Imoduminanimaliumgenere* An zlimenti inopia, rigore^ aeris id i eueniat * Etenimfi fereno, mollicp germinarg aiTidue poiiint, partus cernstemporibus tribui haudquaquamopGrtereappareat:ueIfi id minus^at non ijs temporibus quibus tribui folet, ut totum fimul regerminet, 6;: fi quid turgefcit, 40 pariacQuod fi cozlum obfequens, mite^ affidue fit, ea quoc^ fortafie, qu^ a poess ds narranturjratione non carere appareant:neque illud abfurdum fit^quod Empe dodesinquit: PerpetuisfolfisjS^totofi-udibusanno^Vbertateuigent* Adha?c id prorfus ambiguu eft : Vtrum maturitates frudua fimiles, an deteriores reddansJ tur^cum calor infirmior^tempus^ humidius fit* Sed hoc uelim per fuppofitionem contempleris^ Temporum autem drcuitu^^olito arbores xftiuo tempore exinani^ tx partim ex germfnationejpartim ex fructificatione rurfus replerijreftitui^ uiden tur* Deindeexeaipfareftitutionetemporibuscongruis parerejatque germinare partu geftato quodammodojtam in partibusjquam ia totis,Rede autem^S^ fatio=s

ncs^dC

PLANTARVM L I B. I Hi

tics &^a2germinadones plunbusilen temporibusfoknttqux quidem tempora mntraria inter fe quodammodo effe uidencur, id eii autumnus, a^ uer 6^ orr us ca nic\ilx:q\xod enim aggerminetur folftiti]s,minimum cMcd poft ar(frurum, dC fiib caniculam longe copiofius germen adrjcicur ♦ Ver igitur nullam lui efFicit admira^ tionemteii enim id tempusomnium uiuacilTimumj fozcundiffimumq^, utpote quod humida,calidum^ natura fit. Aeftas contraria quafi Veri acceditrficca enim, ec feruentilTima efl,prxcipue cum fydus exoritur . Item autumnus non folum Ik^ cus fedetiamfrigidusfequitur^aereiamimmutato temporishyberniaccellu. bit autem dC frigiditas,&: iiccitas.germinationi omnino contraria Jgitur temeritas que 10 dam naturx in fjs ipiis aopareat . Verum ne<^ ad germinandum contraria tempo^ ra illa confiftunt,ne^ hercle inter fe diilident aliqua fuarum uirmm rauone, fed fi^ fnilicudinem profedo aliquam fortiuntunTempus enim quod germini accommo detur,humorem aliquem, caloremq^ habeat opus eil,tjt uernum; dC qutdem id ad germinandum aptiiiimum proculdubio uenit.

Curficcay a-firuenti^fidtefruftus mfcantur: it(^ autmnoficco, orhmidoitidem* Caput XV

[quis autem ambobus hoc idem ortu canicu%,8^ poft ard urji obtin

re foiec;etenim fub ipfo fydcre quang plurimu terueat, tame dC au^

i rtri aftlant,8(: nubes confiftunt^a: ipik arbores manifefte humefcunt,

Sj dC fub cortice humor quida expandit ; quamobre eo quocg cempore

^Y^ ^,.. ^J! confiuuiu alimenticitatur,fiue humore copulfo^a: fada drca obiiften

tia quadam/eu ob aliam caufam Jd tamen hominibus etiam acddit, bC hmc alui ue

hementer fo]uunt,6<: febrespermultaeprx ntmiacorporuhumiditate inuadunt*

Terra quoc» per idem temporis amplius humefcere plane uidet ur, bC aqu^ proin^

de emergunc- ^ ali^ permult^ mucationes eueniunt. Sed quam ob caulam hec ie^

Guanlalias difpucabimus. Quod aiit plantis humefactis, bC aere nuilo extnnfecus

miimepacei*rvuiuuiuuauti«^5"^M"^^ — ^^ \ ^ ^.7 - • Tj - .-x - u

:o potius calidus:a<: fimul ac fyderis factamutatio lic,aer humidus iacis reddir.Q.uaoi> rem euenit,ut quafi miftio quxda humidi A calidi fiat, ficuc S^ teport uerno caior a

fequente xftate obtingit : etenim autumno caloris pr^greii^ ssftaus aiiqiud extat, Humiditas autem recens accedic, fcilicet ob denfitatem , refrigeranonemc^ aens. Rede ^qn^ ftenlia funt,&: omnino qu^ iuuenefcuncquam uecera.terciliori pro uencu fua germ.na duplicant. Adde qu^Iocis humidis.hybernis^exeanLbicciora enimqu^fructifera, uetuftiora^funt; quoniamalterahumores iu(^ad rrucrin.

candum abfumunt;altera natura eriam fua no nifi ficca conftare necelTe ert.breraia

iiero,6^noua,pIushumoris,caIoris9poftident.RurfusubihybernalocaAnumi

dafincJatuscBComodinodeflnt^ibiomiaautumnalialongahumidabona^recl^

4oduntur,S^peetiamimbres^ftinipIurimiseiufmodilocisdefcendunt.ltaq^aensea

ipfa h umiditate plenf us germinant^augentur^ arbores.Nani5:: ea.que bitei a elle uidemus,utpomor5,pirorucpgeneraqu^d3,hisinlodspocifrimoexeunc,utpote cumtempusfefeiongmsprolrahat,firucius%prioresceIenterdecerpantu^,quod €riamfrudusproueiituceIeremdixeris,Veruntamerefert,quamprimuemarbos

reoletur a ua de caufa fr uctus eade alios perfecros iam ufui prcftat,ahos cocipit, par

mricWC^terunihiIfereexijs,quxfecundoftudificent,fimile^^

Sedquoniaunaciiplant^impetu/olis^^^a^aerisoperanoadruent^darcoom^^

deterioraredduntur,quodinaIfjslongelatiuspatet.Oftenditemm&punicafru^

cftumfecundij,aCmyrtus;fedaug€renulIateiiuspo{runtJgiturpropenfioraadfa.

1^2 THEOPHRASTIDE CAVSIS

per germinandum (ut ita loquar) omniajquae fuapte natura fadc affid poffint,ni(| qiiid ficcitatiscaufa nequeat^ut amygdala : aut nifi frudus decerptio proximior lit, quam ut tempus germinare germina ualeat Jgitur fi autumnus prolixior fueritjro fas quo(^ erumpere poflejS^: alia generis eiufdem ratio eft^ut apud Dion^Macedo* nist fieriaiunt^Qux quoniam codione uehemennorenon egeant,tempus adepta quanta fatis fitjflorem emittijt*Deni(^(ut faepius diximus)cum coilum mite ac hu^ midam^dC in totum comode temperatum eft, affidue germinare arbores pofTunt: quanc^ non omnes/ed aliqu^tminora autem longe amplius poffint : quod etiam nunc quibufdam ex coronarijs euenit,qux locis circumobfeptis^apricis^ cotinen^: tur.Nam 6^ cenantha, &: uiola nigra,a^ alia quaedam,affidue florere uidentur. Sin 10 autem dC cultus adhibeatur, longe amplius ita continget* Locum uero ualere plu^ rimum^cum apricus drcumobclufus^ eft, uel arborum ipfarum teftimonio patet* Lods enim eiuimodi plerac^ exeunt, quae nafci alibi nequeuntjSi: frudum eadem afferuntjcum cxtera generis eiufdem alijs lods afferre non ualeant, dC praeflorent, &:prxgerminant prius,quam reliqua^Sed de his fatis*

De rdtione hiferormytm defiorihm,firuBihu6^. Caput XVI

I Vod autem in biferis uidemus arboribus, fimile quodammodo illi eft, I quod in pecore fieri folet * Illud enim , cum primi partus bene fuccefle^ I rintjfacukas^ fcetificandi denuo adeft, rurfum ad concipienda citatur, lo ___ __ J dummodo tempus fuppetat ♦ Et arbores quoc^ decerptis firudtibus prt^ miSjConcipere poiTunt alios:fed foio pingui^cultura^ pleniore opus forfitan fit, ia primis^ dixerim cceli temperiem perneceiTariam, ut tempus, quantum partui fa= tis fit^nandfd arbores ualeant* Id enim caufae eft, ut euam fi quis frudu, aut florem decerpferifjgenerari iterum alius non poffit:quoniam tempus fufFecfiurum partui nullum fuperfit:haud enim fieripoteftjUt ante pariant, quam in utero ferant, cum primushumor confumptus iam rotus fit. Acciditpr^tereajUtgignendiprincipium iaedatur illati uulneris caufa : ita ut nun^ nifi alio denuo effeclo principio, germen emergere poffit : quod quidem pr^fens tempus nequit elKcere ♦ horum igitur has efle caufas opinandum.Fiores autem rationi germinationis haudqua§ refpondett 50 Arbores enim magna ex parte eodem fere tempore fua germina sedunt* Sed qua^: obrem fiructus longo poft tempore maturefcantjCaufam illam reddemus: quod fo iia,et germina agiliora/aciliora^ fint,utpote cum ea craffiorejCallofioreqs conftent materia, frudus purgatiore confiftant, fucdso^ ipfis praecipue perficiantur : quod quidem non aliud,quam maturitas fruduum eft, ad quam certe ampliori paratu, confedu^ opus eft Jtem firudus magnis inter fe difFerentijs didmt:, eo quod aut li gnofi,aut terreri|,aut fi'cci,aut pingues natura fint : tales enim difScilius confid ne^ cefl^e eft:qua de caufa funr, quae cum flore preueniant, fruclum tamen diu retine^^ ant,ceuamygdaIa«Eruinanc^,qui ligno conftatjdifticileadmodum poteft. FIos ce^ lerius exit ob eam, quam fupra diximus, caufam:fiquidem ea omnia modum con^ 40 uenientem,ordinem^ fortiri debeant ♦ Quinetiam florum ipforum , qui mole alia qua corporis emergunr,ferius fe oftendunt, ut flos punic^*

Car culta fcriu^ proummt^ qulm mculta: fyluefiresqi fruCmi non maturmt cmfint urhanis ualidiores, Caput XVII

|NcuIta prius, quam culta germinare incipiunt, ut uitis, malus, ofea, fi^

j cus,&:reIiqua:quoniam calorem amplius ualeantretinere,cum non fo

^Jdiantur, nec$ radice nudentur . Calor etenim eft, quiad generandum

imouerearborespoteft. AddequodnuIIa fuperioribus partibusplaga

illata

P E A J^ T A R V M L I B. I

illata eCljdtim aiu rami deputarentur^aut fructus decerperetun Acceptum eteiimi uuinas fadtjUt arbosiaboret^frigeat^contrahatur^ in exiguum. Ad harc ratfo iila, a^rut fic dixerimjpra^cipua^poiiit afFern;quod fylueftres arbores,quoniam ampu^ mXi purgatx^nonfint/uagerminandi initiaminutioribusconxineanc furculis, quorum quifque pro exigui corporis fui rarione motum leuem defiderat^quo pro^ linus germinare incipiattquod uel m piro fylueftri perfpicere :icear,Hsc emm fad^ Iius quam urbana, eifdem prorfus de caufis germen eniittit Xum enim piuribus, minutisi^ internodijs diuidatur, principia illa germinandiagiliora, propenflora^ *ad germen^operacoeliambientisredduntur.Necnon dC ficdtas nonnihii conferre uidetur:fic enim minus humoris relinquitur* Quod autem minus fic, moiu facilius

^^ extat^Melior igitur. plenior^ germinatio &:fi-uctificatio cultar um arborum dtfcd citiornegleciarum.Cur fylueftres arbores^cum urbanis uaiidiores fmt/ructus ma turare non ualeant,quxres*Pro uirium enim ratione coStioncs fequi confentaneii ei Vnam igiiur cauiam firucluum copiam ailignafre par eii : no enim tantum Riis priualentuinbus^quantum plus aequofructificant.Ergo magna gerftur copia cuius maturitatem uires arborum attingere nequeant.Qitapropter agricoIa?,par^ temauferrecumplures prodierint, folent . Akera caufa ei^quod arbores fylue^ ftres ipiffioresjficciores^ fint3&: fuccum proinde ad fe potius trahant* Alimentum autem. dC €^co6tio,non.ni(i humoris expanfione perfid poteft. Quod fi humor ali^

^ unde trahitur^nunquam ab alio capi fadle poffir . Ad fummam, non quae ualidio^ ra^akioracR fijnt, h^c amplius ad fiucnficandum ualent^Solutumenim^hxum, permeabile^d: humidum id elTe oporcet, quod frudum large laturum fit. SpifTitas uero contrarium eft, quod etiam in mulieribus , reliquis^ animantium generibus patetidcpipfum agriculturaquoqueadhibere contendit, cum fuperuacua quac^ dam plantis abfdndit,alimentacp fubminiiirar^S^ omnia patefacit, afflatibus^ ex^ ponit . Frucftum igitur ratione pr^dicta copiofe producunt : fed percoquere ne^ queuntjOb eas quas diximus caufasv

De mumute fru^m » V ufu coYm . Itm curmn-y ut ^u£c^ uaMf^ima [unt» ititO^fsmmepr^feriintuY^ Caput XVIII

'^ -^-^^ Oncoctio in pul|>a frudrus fieri folet, quam kilicct confid,&: fuccum> 'fg£3Mi. raDorem65caDelTerenoflr^natur^congruum,necelTeeit.Sed torte

9^^^^! faporem^ capelTerenoflr^ naturascongruum^ /K f53 hocipfumprius diftinxilTe oportet:Concoctione aliam pulparum, lV^^5S' aliam feminu elTe, Et earumx akeraad abum hominis accomodaram, i^^^^'alteramadgenerationc,perpetuitatem^ arboru pertinere , Fruclus enim dC femina ear um reru caufa,natura produxit* V trunc^ uero concoquendi ge nus alteri quodamodo opponi uidetun Cum enim pulpa humidior 5C plenior elr, frudusminorincludit:cumcgismaioreft,pulpaminor,durior,fapore(^d«erior ambitXuius etiam rei caufa agricukura folers adinuenit ingeniu^qus fructus aii^ 40 mentum,incremeiiti5q3ualeatimpedire. Omneenimfereurbanu, nuc.eominori frudificat,quam fylueftre : SC cultii, quam incuku: dC melius cuku,quam cieterius: quomaamplius humefcunt, SC alimentii uberius ad pulpam augenda deuucunt: atCK etia fuccos pro modo noftro ufui congruete,maturet,[gftur concoctiones mul tum inter fe differunt.Siquidem 5C minus {olitu illud concoquendi genus addidifle conueniat^Sed forte dubitauerit quifpia,atc^ ftatuerit^qd ualidiora exuperat, idem etiam debiliora pofTe exuperare.Semen aiit omniii elTc pocetiiTimu, utpote cu hoc finis comunis iit omniu plantarii.Reinanq; fimilis generatio^, finis proculdubio eft: dC quide in animalibus femen no nifi perfeda natura pofle fieri patet:cumcB ob fe^ nilem ^tatem defecenXgeneratio cefTat.Rede igitur dubitaueris, atcj ita ftatueris.

144 THEOPHRASri DE CAVSIS

Semims enim produdio, perfectioni prorfus cuidam tribuit ♦ Quo tandcm modo sfCas in fingulis accipi generibus poffic^no tamen qua^ uegetiora^ robuftiora^ fint h^c feminis prodiicendi uim praecipue poflidet^Sed econtrario propemodij lequis tur.cum in aiterutram partem fucci, uires^ perrexerint * Quamobrem in genere quoc^ plantarij idem euenire ratio c^ atq^ ita portione etiam illam accedere plan5 iam eit:ad utram enim partem fuccus influxeritjreliqua idanior erit : ambabus eiii fatisiacere no quit;hoc exploratii ferme in omnibus efl. Phntarii autem genusjtres qaafda portiones fucci fortica eft^Ducitur enim fuccus ad arbore ipfam^eius^ ger^ ininationemjquod quidem frudibus obeft/i plus aequo inceffit : hac enim de cau^ fa fruclus plerunq; no prodeunt Jtem ad fruc'tii3&: pulpam frudij ambiente:impe lo tus enim fadus ad alteru m^ne quis ad reliquum fiatjimpedimento eft ♦ Vt igitur in illis no deeft ratiOjita nec in his dccR/cd portio plane fua feruatur ♦ Sylueftres enim arbores,tum irudui;tum pulpf humore diftribuunt/edplus ad frudii deducunt, ita^ut is efficipoffit amplior , Ad hxcnon inepte omnino fortaile dixeris fylueftres ^mplius fua iemina augere^quonia mafculse quodam mqdo fint,^: fpiffioreSjficdo rcsc^ natura coniiftant. Cultura enim, alimencorii^ copia plantas effocminari ue^ rifimileeft, Sedhoc argumentu e remotodeducir.ita^fimilitudinequadadicatur idjUelim Jnter maturitates autem^ea quae fructibus datur, prfmatii ad generatione obtinenquae pulpis^h^c ad hoim ufum praeualeL Vtra perfedior lit^akerius inter^ eft difputarionis indagarcNam dC in folfjs, &C in radicibus ftc tantummodo uti fole la musjut olerum ea ipfa excoclio perfedior eft, quan^ eorum finis in feminibus (it^ quibus ad paftum nonnunquam urimur*

Vtrm calidiora fmtrylueflriaoqulm urhanaideheat^ natura ratio de fyhe^rihw^ coUigiyandeurhams, Caput XIX

^ Xplodenda nec illa rario eft,quod ex frigiditate arbores fylueftres coa I' coquere nequeant. Nuclei uero lignofo quodam , & purgamentatio

punffimacompilaturmateria* Qu^auce 50 natura calida, h^c eo copfofius femen apta proferre funt, quo plus calidftatis obti^ neanLEt urbanorum caloris indiciajUis ipfa fuccorii eft.Succns enim ficorii,Iac con trahit:caprifia;minimeautpraue,SechuicrurfusaIiaquxdamrepuonatgeneraIis de caliditate opimo, quod fylueftria durare amplius locis frigidfs poirunt>x totum roburnonif:caIorisrarioneobnrigit.Seddehispofthecforfitandiirerendiift:pro toorenan^opuseftdifputatione:&:qu^raturoportet,qu^namcalida,qu^ue fogida iint quibus9rebusdeterminarihxcdeceat:atc^eriam quarnameorucau^ fafit fiuefola, fiuecumaIi)s:&:quoriinamrariocoquendi diui/Ionepoffit redpere tamfimpIici,abfoIuta9ratiorie,quamquodadgenushumaniiatriner,utqueacri^ monia,udfuccomedicodifFerrent,qu^quidemmedica,5^comedatur,8?ufuipo4,o- tiffimofunt.H^cigiturquafiproprietasqu^damnatur^animaduertit,adquato ' riceta^aIimenta,&:cuItur^,autcontranegIedus/^uitates^perti re, &:[muri ferunt, ^fi quidaliudcultionem afpernariaptum fit, aut ediuerfo fi quidficcamueIhumidam,&:hybernateIIuremperfequifoIeat.Exhocautemipfo qu^retfortaffisiterumquifpiamcomuniquadam,acgeneraIicefpitansambigui. tate,utrumnaturamexi]s,quxfpontcproueniunt,cont€mpIaripotiusdecea?:an

refylueftnu^anmurbanoficnacurainueft/ganda.Naturaeniminfeprinci^ate.

net;

P L A N T A R V M L r B, I H5

ntt:6C id (ecmda naturam efle cenfemus, quod in k principium motus pofHder, g^ daierisxuius generis i\kid profedo eftjquod fponte proueniat, non quod ope rahominfs, praefertim cum artequicquaconfttterit : nanc^ ab alienis principijs i4 producitur* Et c[uidem in animaliij genere^ea quae fingantur, auc ad paruicacem, magnitudinem uCjin totum^ adefFigiem quandamformae,ui perducanrur.fada fecundiJ naturam minime cenfere debcmus*Natura enim femper id fpedat^quod optimum (it^ut inter omnes conuenit autores*Cultus \xtto,bC huiufmodi adhibi* lacurajnatur^auxiliaturjquo perfectius fuum exequitur ofFiciu. Dum igitur na^ tura fatis fibi non eft,hxc per artem aftumitjCeu copiam ahmenti,pinguitudineq^ io bC rerum irapedientiu exterminationem,quae kilic^t ioca etiam apta^S^: ad iingn^ la accomodata ualeantadhiberelin quibus quidem naturam contemplari digmus efle putamus*Sed illa rerum externaru tantummodo ratione opitulanturjceu aea ris flatus,foli,a!imenti\ Agricolatio uero in fjs ipfis pleraque immutat>difponit^* Quod (i illa hxc exfgat , quo melius fuccedere pofllnt, ha^c quoc^ iila defiderenf, ratio eft:prsefertim cum agricultura ab ijs fpfis dependeat, at<^ in his fua fortfatur princfpia^Nam illud quoc^ ijs^quae fponte nafcuntur, abfurde,8<f quafipraeterna turam euenfre uidemus,ut exfeminibus deterfora reddantur^atcp omnfno dcgca nerent.Nec^ enim fecundum naturam eft/ed iimiie femper generari expofcitur, Igiturambiguitates hae^tales^ occurrunt^

^® Sohtio siu£Jiionis^qumadmodum confideranda fit in urham,0' (ylueliribu^

nitur£ rauoiAc ds miturititco' uaridfruduum concodione Caput XX

p Edhis quoc^naturas diftfnxilTe , quemadmodu concoquendf gene^ it' ra^prius oportere.planum profectd eft ♦ Airjs enim natura fpocanea ^-^^. coniunclior eft:a}rjs cukura.foiertiaq^ accomoda£ior:nonuiiis ucra-« ! que ratio cogruft, Quas ob res ommno confiderandu eft, quemad* '§^^^^ modum naiura fyiueftribus,&: urbanis fe diftribuerit pariter m am^ malium.a: piantarum generibus.Qufppe ram fylueftrfbus,quam urbanis.rron^ }o des apciffimas &: ad conferuacionem , dC ad perennitatem.S^ ad aucnonem, dC ad fructuu generatfone,largita eft, Frucftiferas f tem f pfas diuidere fortaflb opor^ear , ut ali^ fint^qu^ fponte frucfi-fficent:alf^ cultura tantum,S<: hominis opera teram. Horum fgitur decerminatio petenda hfnc eft . De concodione autem , unde di* greflQ fumus,re!iqua fubiungamus^Omnia fere,quibus frudus humidus, aut nu dus 3 auc tenuf fntedus putamine , celeriter fuos fr uclus per ficiunt, ut flcus, uf tfs: fed pr^cfpue morus.Hxc enfm fruc^um nudum penftus gerf f,ut quantumcuncj fol tepefecerit , cftffllme fr ucftus immutarf poilit, utpore qui mfnimo egear calore* Vna enfm ufs qu^dam pr^ualida,unf ueria^ excurrere foiira.tructu conficir at^ percoquft:ffcuti SC in germfnado fieri folet. Longa eteafm prorogatio germims, 40 coilecftum maxfmum facft . Vnde argermfna congefta magno cum impetu pro^ rumpunt adeo.ut uei fonftum facerent,quod quf dam affirmant : dC concocSiones perfici celerrfme poflunt , Nanque fimfie euenft, atque fn frumentis, qux hyems dfu retfnuft ♦ Cum enfm laxata ffnt,ueIocf ter augefcunt adeo,ut non muiio ferius pofteriora perficf poflint. Adde,quod etfam morus non fum* aiatim,fedpartfcuiatim frucfium percoquere foieat:unde dC diutiflTimeperfeuerat^nec humoris tenuftas ,aut aquofitas amittenda eft*

1^6 THEOPHRASTI DE CAVSlS

Cwrmom cith percoqudUcm ferb geminetifimcii^z^- uitis ferotinafint. Cw iiem atiqU£ arU res fint pracoques-.quod^ in Aegypto arhor qu^dam centefmo mm f-uHificet. caput XXI

a Rudus mori his de caufis uelociter maturefcere pot^ft : fed ut Me« I neftor autor eft, germmat fero haf c arbor, propter loci frigiditatem ^ excoquit cito propter fua debihtate* Vitis a ute, fici^ frudus , ferio^ res funt, qucniam dC putamine obtegantur , dC fuccum amphorem craffioremqp gerant* Ad hxc ficus mole amphbre confiftuntjet fum^ matim quodammodo maturefcunt* Vuae aut€m3& numerofibres proueniuntjq& ut breui excoqui poffint, dC congeftis acinis coaceruantur : nec ahquo interuailo lo difcernuntur Jtem umbra opacantjnecfubdiuales dependent^atcK humore exu* berant:uitis enim aqu^ pra^auida cik.r>enic^ omnia dulcia breuiori tempore ma* iurefcunt* Atii quis euam pronoftro ufu uelit decerpere, longeamphus feftinaa liones appareant, Horum igitur caufae cur prius, cur ue pofterius perficiaturjhis fere conftant*Non lamen cunda? arboresjgeneris cuiufc^ prarcoques funt» Vites cnim S^ficijpermuitis inter fedifcriminibus diMt, ita ut nonulhs frudus fero ad^ modum maturefcere queai:quapropter caufas in uniuerfum reddamus , fortaife dignius eft* Ergo praecoques illx arbores funt^qu^ no pr^humidXjnec fucco fri gidaeconftant:quae^ frudum nudumjautmembranis intedum pratenuibus gerunt, coduramc^ fuccorum aquofam, non craflam conficiunt^Serotinse uero, ^o qu^ modo contrario fe habeant, hoc eft, quac praehumid^, frigidaej&: frucftu,aut p.ulpa fi-uclus lignof^^pr^edur^^, quibusq^ frudus lignofo fepto , numerofo^ continentur putaminc* Adhxcquibus fuccipingues.^&aiiquameiufmcdifor:^ tientes potentiam,autquibus fructus ficci, parum^ humoris habentes^id^ pin;: gue,uel eiufmodialiquid* H^cenim omnia codionem uehementerimpediunts quod fn finguf is etia percipi licet, Quae enim perpetue uirent, omnes prope fru^ clum fero perfi'ciunt:l?gno autem tam frudus, quam frudum ambientia, coftant pice^ JaricijCupreffo (icci alij fam, aut pingues^aut lentitia quadam glifcentes ,ut cedro : unde quamuis non magm; confici tamen difficile poffirnt , quoniam tales funt. Ad haec fpiffitatis caufa paru alimenti influi poteft^totus^ accefllis parciffi^ p me agitur Jiiter eas uero quibus frons decidua data eft^qu^ perhumid^^/rigidx, terrenae/eromaturant.Frigiditas enim 6<:fi'ccftas,8<: multi£udo5& terrena concre tio, cofici e>C maturefcere quamdifficilime poflunt^ut piroru fylueftrium, ^ gian^^ dium. Quaeautem mediatemperie conftant, dC fatis caiid^/olut^^ funt,h^ tam germinejqusm frudu praueniunt, utpote qua admifti onis ratione percongrua, cum fibi/um etiam cq>Io ambienti confiftant.Veru fingula non nifi femoto omni impedimento fic accipieda cenfemus . Nullus enim nec^ maturus^ ne^ ferotinus frudus attribui debet, fiqua fint quae aduerfentun Exempli gratia:q usdam quan quam nudum aiFerant frudum, fero maturant^ ceu fmilax, dC quxdam alia race:== matim frudificantia : alia non folumiferd, fed particulatim etiam maturefcunt , ut 4-o rubus.Hoc enim in genere.quod quf dam natura frigida fint/erotina tam frudu quam germine confiftunt : quod alia nuda,6C fine ullo putamine pateant/uffice^ refibi nequeuntjcum tempus occuparitincommodum. Alia quod ficcam natura fortiantur.diu immatura perfiftunt. Quodqs etenim ficcum^hum.orem defiderat, quo BC nutriri poffit,&: coqui . Germen autem prout temporis particeps utriuf^ eft,ita fde tueri Iongius,atque protelare poteft. Verum quantum formula fubfi'^ gnare licitum eft,has eorum caufas dixerim.Nanque rattone ^tatis fero, mature^ ue fiructus pro tempore perficiuntur : ut plantae nouell x ex nimio humore , 8C in lotum copia nutrimenti/arde fuos firudus perfidunt. Veteres au te ceflant,quod

effcetas

■"PLANTARVM L I B. I i4-7

cffcetas iam eas longa ^tas reddiderit , quemadmodum arbos illa Aegypto trfbu^ ta quam anno centefimo frudificare narratur.Ficus aucem regionis eiuldem nun qiiam nifi fcalptis frudibus , oleocp perunctis concoquere poteil^ex humorum fci iicet ubertate - nimia^ alimentoru copia, Nec folum frudum fero reddi, fed etiam fterilefcere quaedam , nutrimenti copia facit ; quemadmodum de uitibus^amygda^s lis, denique omnibus quae perforatu caftigantur, retulimus , Omnia nanque iilo nimioliberata humore^autex fterilibus infructiferajautin melioris, fuauioris^ fi-udus fertilia tranfeuntAmygdalx/ipaxiilodecifOjhumorem influentem ab^ ftergas , idc^ biennio aut triennio facias, dulcem ex amara efFicies ♦ Quin dC ficum 10 refedisradicibus^&trunco praefixo fertilemex fterili^ longecp feraciorem reddl affirmant * Simile fere perfpici in hirculatis uitibus licetretenim earum quoque im^ petum reuocare^ quantum^ uacans fuperfluat auferreoportet^ut fi:uctumpa== rere ualeant*

QndTc dYlores melim proumkntfolo non pingui : er ^uodfolm aptmfttfrmento: (tc(iiineodcmg€nerediquxmatur2,fcr6diquiipiYere» Caput XXII

^ lufdem prope generis uel illa caufa cft^ quamobrem non pingiie.al^ 1 tum, Ixtumc^iolum arboribus commodum fit, ied quod deterius ^ii rAnfl-^f frnm^nrk ^i Tfpm tlhid iiehemenier coueniat, Radix etenim

h^^' conftetjfrumeniis autem illnd uehementer coueniat, Radix etenim

f^&l arboris alte in eo (olo defcendens, ima^ fubiens fuccofa, ^quo plus

^M alimenti attrahitj quod non in gracili, minus^ alta tellure facere po^

left* Hac enim radices per fumma adh^rentjminus^ alimenti, dC quantum com^ petat, hauriunt.NamS: in arenaceis/abulofis/axofiscpterrisquantumfatisfir, capere arbores poflunt : nituntur eriim,&: in difiecm tellure radices mmirum fuas demittunt ♦ Ad h^c/olo eiufmodi utpoie faxofo radices amplius refrigerari con^ fentaneum eft , quod uehementer arbores qu^runt* Frumientum autem radices plures folo utique frugali capeiTit, quoniam aite defcendfu Vitiofo plerunc^ etiam exarefcit radicum inopia * Refrigerationem ergo deilderat , quia radix alte infixa noneftXumueroimbres crebri acceiferint, deterius pr^alimento nimioreddi

p credendumeft^Nam. dC arborum fructus idcirco degenerant, c^uia alimentico^ pia deuincantur, ut fuperius dictum eft ♦ Sed abfurdum profecto putaueris,quod inter ea qu^ oenerisfocietatem habent, animaduertimus:hoc eftjalia matura^alia ferotina conitere , ut fici quxdam, dC uites, dC pomi, dC piri, &: alia . Enimuero inter anfmalia genus nullum eiufmodi eft , cane excepto , fed omnia pari tempo^ re,£<: ferunt in utero^S^^aluntcum pepererunt : quanquam tempora proloco^ rumnaturaf^pepermutant^a: prxdpuequ^cum hominibusuiuuntJgiturger minationes quoque aliquorum pofteriores forlitan ueniunt, atque ita portionem abfoluunt* C^terum in quibusiddeiit, quaeftio ifta quafi per ^quiuocationem exuItat.Eft enim dC animalibus, &: piantis a natura exhibitum, ut alia urbana,

4.0 aliafylueftria iint,quxnullum firudum gignere ualeant.Nameaqu^ caprifici ferunt,fui generisfunt: quippe qu^ nunquam maturefcere, neque perfectio^ nemullam attingerepoirunt» Vitesquoque infan^ uocat^fuigenerisfunt.qux nonfoIumgerminant/edcoquunt3&:tlorent,&:racemantunEt fi quid aliud ad florem ufque tantummodoueniat:fua enim natura quodque difterentiamge^ fens,diuerfigeneris effe iure exiftimetur * Qii:^ autem perccquere, germinare, florerecB fimul,alijs tamen atq^ alijs partibus ualeant^ut malus medica^haec pknio rem quandam 5C peculiarem certe fortiuntur potenoam:(iquidem id agere pofrmt perpetue. Simile enim obtingit atque in aere placido , medio^ confiato tempore, quofcilicet germinatio dC frudificatio faditariafTiduepoteftjUtfupraretuIimus*

n i

j^ THEOPHRASTI DE CAVSIS

Ihi tzmen acr caufa efl:5&: omnibus communis proinde occurrit:at hic natura ufs^ arbori fua^utpote qu^ fe omnibus teporibus exhibere temperata ingenue polTit» Diffirentk interpulpam^frudmyOrfcmsn inpulpit inclufm^qm plus tmporisperdH rst : ac de copia cr honitate olei. Caput XXIII

^^ Ed cum pulpa qux femen complecliturjdiuerfa per fe confiftat(hanc S: enimnaturaufuihominisaccommodauit) terminumeius^tempuscg ■^ ftatutum effe neceiTe eftjquod ubi prseterit^noxam utique pofTint im J^ breSjtempeftates^hyemesc^inferre.Semincmuero ipforumnulias ^H terminus eft:una enim cum pulpis h^c deiiuuni:profiliunt alia^ut ^i

ni picofsj d: ad fummam omnium coniferarum.Conis enim adhuc pendentibusj lo ha:c exiliuntjuafa^ ipfa relinquunt inama* Quod fdem etia cupreffis euenfre nui= ium dubium eft:fed liiis icmcn nuceumjhfs membraneumjSi: exile adeit.Qu^ ig^ txir puramine ligneo^aut pelliculari quopiam ambiuntur,ut nuces dC glandes:h'a:c fuismunita tegminibus, ad germinandiufc^temporaillsfaferuarinimirumpofi: funt^ Quibus autem corpus ambfens carne confifiitjh^c externa iila mole putre^s faclajlabefacla^, perfefpfa fub ligneanaturaperduranttutuinaceumja^palma tenucleus* Alia membran^ ac tunicae complurestuentur* Nonnullainterfefe modo quodam deuinda, dC uafculo communi cfrcumobdufa, uigore certe indos «litopermanentjUtpirorum^mllorum^ iemina^H^c enim omnia ferepulpis plemoribus includunturjquo plus temporis ualeant perdurareXuitodia 6<! ad ge xo nerandum conferuatio fruduuni h^c eft» Carnfs autem Irudus ipfos ambfentis Cerminus quidam ftatutus eft ad homims ufum, ut didum eft, Nam &^fucci cum df u manferint atque maduerfnt, deterfores redduntur ♦ Nonnullis quodam tem:= pore poft copia largior datur, ut oiiuis poft ardurf exortum, Ad id enim lemporis ufque oleum augefcere cred/tur, poftea carnis fncrementum fuccedfi:8£ fi fmbres copfofe acceflere, oleumfnamurcadeterfusredditur: S^faepefrucm ob eandem caufam putrefcente, itidem accfdft^Expedatur olfuarum maturitas,necftatimde5 cerpuntur, quoniamficconfedio SC decerptiodifficilfornat^atqueetfamarboresj dumpertfcfs percutfuntur, detrfmentum nfmirum capfant*Ergofiiduerumfit, calorfsnaturaedatumomninoeft, utoIeum,acfucd pinguedme large poffit prs^ p ftare , fdlicet cum fe congrue ad rem fubfedam accommodauerit Enimuero fi ca* lor uehemetfor fitjnon eodem fungf olFfcfo poteft, fed uelut alfenus dC adieditius quidam deficft,uimcs omnem fuccf fmpellens ad carnem corpus tantumodo fncre fcere cogft,Quod etfam aeftate ac hyeme fmbrfum acceiTujS^ aqufs fcaturfentibus accfdft,tempore fncrementi^Caro enfm excrefcftjatc^ ita oleum alfmentf nfmfeiate abfumitur , nffi fecuta ferenitas corpus exfccet atc^ attenuetSfc enfm feruari,am^ plf us^ exuberare potcft^Quod cum alfas f^pe,tum magf ftratu Nfcodorl obtfgiile memorf^prodftum eft^Quamobrem olef profluufum longe melfus extftft^Tans tundem enfm ex dimidi^tis portfonibus fluxerat ^ Sed modos coquendi deftfnatos effe a riatura,homfna ufuf, ex hfs casterfs^ fupradfdfs, qufbus de fylueftribus dff^ 4-o ferufmus,dilucfde fntelligf poteft*

Qt^ie germine annotino^qu^ noueUo jruftificent: tm palma m f^ica adfrtmentifimilitm

dinem parere^o- cur ita ; necnon cur arhores aliqu^ alternJs annk fru^ificent.

Caput XXIIII

^^^^^, RucuffcantautealiaeexannfcuIfSjalik exnouellfs germfnfbus^Quae

^ S?^ quidemnaturarum difcrimine proratfone fuorum temperamento^

fl ^P/^3 ^^^^P^^^^^^^^^^^^^iff^i^i^J^* Etenfmqu^ficcx,denfce,lfgnof^9funt,

1 S-i<l ^^ germine annorino fiructfficant, ui^oie cum in hfs parce fnfiuat,^^

" "'"^ ^ germen aded debile fir, ut neque tranfducere, neque retfnere humo^

rem

PLA-NTARVM L I B. r 14-5

temualcat tanqaamgermenoleae» Qu^autem humfda^/olLit^, plenae^ fintjhae fmdum nouellis germinibus pariunt ♦ His enim in umuerfum uehem.enrerc^ im^ petusagitur:quamobrem fimul6d: germen, 6^ firudum effundere queum^Cae^ terumS^ cum ex annotinis frudificantj pufiilo quodam emiilbgermineferient, nec protinus exlignofoillo antecedente frudusemergit:quoniamnecullopa^ doaptumid fit frudum parerejnifi temerequicquam fiat«Sedpeculiaris mzxU me^tum praec^teris generibus feminum^tumprx fjs ipfisquae ligno conftant, paImaegeneratioeft*Nonenim annotinis quibufdamjautnouellisha^c fcncfo^s Utj fed tjs qua^ pr^gnans geitat, modo ipicati femims frudum condit^ Virga enim

£0 qnx frudum gerit, quemadmodum fpica erumpit* Caufam uero ficcitatem/or^ fnam^ uniuerfam arboris dixerim, C um enim cuftodiam fruclus defiderent^fiue extra conOiiant, fiue intus formati demum erumpant, c^teris cuftodiam illam fo^ fia praeftantj ut retulimus» Palmae quoniam iructus non apud folium ha^reant, concrefcant intra arborem necefle eft, ut ualidi, formatii^ tandem reddantur aerii. Quaproptet in uteroparentis naturapartumferuauitjquod (imiliteratc^frugi' bus infpicandis agatur^Spicatioautem communis plurium fitjCaufam quoque communemquandam animaduerti neceifeeft* Sedmirumqiiod exomniarboi: rum genere, palmae tantummodo firondibusid eueniat^Proprium enimfiquid inijsfitjquae generis focietate iungunturaiureadmiratione dignetur* Verum de

20 hocamplius cogitare pareil* Arboresautemquse alternis annis frudificent^nec fingulis poilunt, quoad pingui minerua colligendum fit, omnes iicc^jpraedurae^ funt* Addeeasquae frudum non ex nouellis^fedannotinis ferant germinibus. Vt enim prius colligatur generetur^ opus eft : qux fimul hx facerejquemadmo^: dum qux probemateriata^alt^cpfuntsminimequeunt: quodmaximeinoleapa tdcit^Hxc enim infirmiilima dC fi-agiliirimaommumeii^S^ decuifa pertids^auc pr^cifajUehementer laborat * Qni enim oliuas non ita legunt, (cd aut fponte ded^ dentes, aut manu concuilas, propius ad fructificandum annuatim oleas accedere aiunt*Regiones quoque plurimum interfedifferunt Jtaque in Aletheafrudti^ ficariaiTidue ferunt, quanquam anno tcnio difcrimer: patefcat , Quae ualidiores

50 funt in earumgenere^quasramisannotinis frucnficantjh^proutdeus tempora duxit^itafrudus reddere confueuerunt, quemadmodum qax frucrum fuis no^ uellis depromunt ramulis ♦ Nam eas quoque temporum rationem cceli^ ftatum feclari certum eii»

Curqu£Une geYmmuerhitmde fuaificentia' quodpriii^^quoi poftsrim gigmtur: pY£tcYea derewi, fokm, €7 proprietatem urhorm m fruduim gencrationm^ Ydtione dijprentijis conjiituere. Caput XXV

i| Venitutcumole^ bene germinantjmalefrudificent^cum^bene il fruditlcant, male germinent: tanquam natura utrique fatistacere I partinonualeat:fedneceiTe habeatabfumerealteram^utalteramfa i ciat.PecuIiare quod fico^&Tuitibuseuenire quidam enarrant : hsc

I. J enim cum egregie germinant^tum maxime frudificare dicuntur^

Quod fi uerumlit,fupradidum quoqueuerum eiTeneceireeft^Frudumenim copiofagerminatio faciledetrahere poteil, quod uirtute Iod,5::bonisuinbusar^ borum fieri potiffimd folet . Telluris enim eiufmodi alimenti larga copia efkidC ar^ bosqu^ ualidafit,faciIefuorobore attrahere poilit, ceuamygdalaatquepunica. Quamobrem in arbores debiles ger minu lafduia minime cadit^led modicc apte^ adfrudificandumhis germinaprodeunt* Quodenimfatisfirudumprsftirurum fit, id neque excedere^neque deficere in germinando oportet* Ficus autem uitis^

5Q THEOPHRASTI DE CAVSIS

pr^dpue candfdajmodice uliginem attrahuntjratione fud£ infirmftatis^SoIqm quoque ut minus frugale fit^opusfortafle eft^ut ne foli quidem caufa exceiliis pofTitulIusaccedere» Qiiapropter in infulishaecamplius euenire uidemus^Ve^ rumrationem illam communem de omnibus debilibus reddi meliuseli, Huius igitur cau/am hinc petere omnino debemus* In cundis autem frudibus pulpa^gi: pars exterior prius quam femen gigniturtquod ita fit^non folum quia femina ma:= gna ex parte I^nofa^ nucleofaq^ fint^kntiuscp proinde cofiftantruerumetiam qufa femen finis firudificandi eft,quemadmodum diximus ♦ Quod autem alicuius gras da eft^id prius quam illud efle neceffe eft.Reru enim eiufcemodi generatio^ no nifi praecondito aliquo, & ueluti iadto quodam fijindamento fieri poteft^Qua de cai^fa lo non defunt^quibus non finguli fi-udus femen gerant, ut in uuis acinos minutos profpiccre licet, tanquam eos natura perficere minus potuerit:quanquamnon minusdulcedinis his paruulis, quam magnis illis conceifit^ExquopIaneintelligl poteft, quam rara apta^ excoqui pulpa frudus confiftat : fiquidem a fole dC aere, QC tempore ipfo percoqui atque dulcefcere poffit: quamc^ femen opusnaturx proximius fit* Sed hominibus non aeque omnia femina ufui funt^kd alia nullijalia minimo, Quamobrem fi-udus qui nucleo uacant, prascipue quaerimus, dC quoad pofTumuSjtales ut fiantjOperam damus : ut cum uuas fine uinaceis nafci molimur* At natura tampulpsequam feminimodu pr^faibere proculdubio uult* Vtrum tamen exuberaueritjreliquum minus confiftit^Quae quidem res^partim humoris, 20 &adfummumaIimenticopiafit*Et hincagriculturam quoque uniceauxiliaridi ximusj partim ficdtaris, fpiffitatis^Jn totum^ enim alimentorum inopiae ratione accedit^Atque perfedionis, codionis^eorum, ac forte plantarum etiam omni:s um generationiSjgerminum^ prouentus celeris caufas illas reddidifle nonde^: decettuidelicet aeris folis^ potentiam^-Sii^proprias rerum fingularum naturas feu humiditate, ficcitate, raritate, reliquis^generis eiufdem diuerfas, feu etiam calidi^: tate,fi:igiditate^(namea quoquenatura fortita eft) quarum rerumc^terxpro^ pe fenfui pianeoccurrunt + Calor autem dC frigiditas , quia non fenfujfedratio^s ne perdpi poffint, nimirum dubitantur, atque in aebraoblocutioneuerfantur: fcHicct quemadmodum caetera quae ratione folummodo dfjudicare uaIemus*De 30 quibus alia quadam ratione determinafle beneeft:quando etiam permultxres funt, quae ad ea prindpia redigi exigant» Sed eiufmodi omnia ex ffs qu^acd^ dant confiderentur necefTeeft^ his enim ipfis iudicare^ contemplari^ rerumpa? leftatesualemus*

Dequini^ frigidormy v cuUdorm cdufis* Caput XXVI

] Rgo caufa calidorum frigidornm^ prima redditur^qu^ ^u&kmm j fterile^ genusattingatjquafiqu^calidafunt^frudiferaefrepofllntt . ut etiam in animalium genere, tam animantes quam oua gignetium i licct imeiligi . Secunda pro regionum natura, hoc eft ratione frigidi^ 40 ' tatis* Contraria enim locis contrarifs pofl!e perdurare cenfetur^calida fiigidis,fi-igida calidis : fic enim principio naturam etiam ipfam generafle omnia uo iunt:quafires a fuofimili^perexcefTumperire^a contrario feruarimaximepof= fint : uelut medfo quodam exultante temperamento^ficuti dC Empedodes de ani^ maIibusinquit,Qu2enim calidafunt, hxchumidfs inlocis coIIocafTenaturamaf^ feriLQiiam eandem opinionem Meneftor quoque non folum in animalibus/ed etiam m plantis uniuerfis fecutus eft Judicat enim calidiora qux maxime fint aqua^ rilia, ut iuncum, harundinem, gladiolum, a gelu proinde torpere hxc eadem mini niepoire.EtinterreIiquaquxlodsaIgentibusuaIeantperdurare,hxcpIuscaIoris

fortiri;

PLANTARVM LIB* I 15*

fordri:at abfctcm, pmumscedrum^funiperum^ederam+Siiper his enlmnccniuem pofledurareautumatjfcilicet rarionecaloris» Item tortuofa haec eademefle^per^ uerti^ ob calorcm medullae afTerit^Tcrtia caufa celerem prouentum germinis/ni ^usffidedaratXum enim fuccusetiamipfe natura calidusfit^fitut dC germina reddi, dC frudus concoqui celerius poirinc, Argumentum huius quoque ederam, ^ quxdam alia capit.Quarta eoru eft qux fironde uirent perpetua : nam ea quoc^ ratione caloris feruari exifiimat:quae autem calorem defiderantjhaec frondem amic tere* Ad hxc ignaria optime, celerrimecp exardefcere notat^qux ex plantis aqua^ tilibus fuerint, tanquam celerius ignem aedere illa poilint, quorum natura plus in 10 fe caloris contineat.Ha^c fere de caioris ratione dicuntur*

Ancdidiou.qu:^ foccundiou . C<mem ac fucm ex caUdiorihus partu nmeYofonotm.AnconM trdria m contrnriji maneant ,rm quid mepte Empedocks . Item non uideri argmentu/n ah» m quod maturediquaproueniuntyiutperpetuafronde uireant, nonefepr^terea indicim caUa ditatis ignAridKlUie^ poti^imm argmenta caloris inteUigantur, Caput XXVII

l Ed prorinusdeprimoambigitur5ancaIidiorafmt,quxfacundiora> S Etenim in arborumgenere forminas longe fozcundioresuidemus, 5 quanquam minus calidae^quam mafculae confiant : quod non cogna I rionenominis/edfimilitudineanimalium capere decet^Itemamma:* D i^^^^J liaquamuisquxfoecundiorafuntjcalidioraintelligantur^tamennon e contrario qnx minus fozcunda, ffigidiora, uc quae carniuora, gulofa^ funt^SoIa enim ex omni calidorij genere canis dL fus^partu numerofo notatur Jpforum au^ tem unigenerum qu^ fpeciem fimilem expreffius geruntjorcundioracemun^ tur, ut in auium genere:caIor enimimmodice augere^coardare, indurare^ mem brauidetur^Efiautemopus tamadanimaliumpartumjquam ad fruduumpro^ uentum, excodionem^jnon excefTu/ed medioaitate quadam caloris : fiquidem calornimiusexiccec,maiorem^ inmodumcondenfet^necefTe fit^Quamobrem h^cinandpitemcadunt opinionem,ac determinaricnem quampiamdefiderare uidentur.De aquatilibus uero quaefiio fecilior eft:res enim contraria, neque alere, 50 neque feruare apta efl/ed fimilis. Vnde Empedodes inepte illud quoque alTeruic, naturam kilkct ad iocum humoris tranftuIifTe quae in arido generauit* Quo emm pacTioanimantesaquarum incolae.uel quantumlibettemporis perfiflere in arido potuiiTent, (i modo his noflri temporis fimiles fuerintC Item quod nofbris tempo^ ribus in generatione euenire fentimus, rem plene declarat* Nam uniuerfum am^ malium plantarum^ genus^tum generari^tnm permanere fuo taiitu inloco poiTe uidemus : quocirca luo quocg loco affid nequeunt, contrano dC aduerfo atteaio^ nibus patent,utpote cum diftractio 5C permutatio magna ica accedat.Pr^terea opi nionesilI^minimeinterfeconfenriunt.AquariIianan^caIidiorafimid&:fcKcun diorainquiuntefre^cumpermultamaquariliugenerefieriliapenicusefleconitat.:

4.0 Rurfus qu^ germine,fi-udu uepr^ueniunc,qu^9 femper fructitom, f^JJP^^ fi-ondenc,calidaiudicat:cummaxime(utitadixerim)omniumferoeairudaticent, qu^frondeperpetuagerunt,atc5intotn(utfupraretuIimus)cumgennmetur3tru dificeturueceleriusrationeinfirmitaris.NonnuIIaeriaingermmado,iiorendoc^ pIustemporisprotrahunt,ut&:inannuoriigenerefenedopatet,eafdlicetdecaa fa quod medioaitatem quanda alimenri obrineat. Quod aute deignan]s notat^id forfitan non caloris, fed uehemeris conflidius porius indicia efie quifpiam dixent, attritusetenimefl^quiigneefRdat.Quodfiinhuiufmodilignishumormagisex* tenuari^conuerti^ in aerem facilius pof!it,id conitus uehemetiae, non caloris infia rationitribuidebeat«Illaueropotifiim6caIidatamfenfuquamrationeperdpipo&

n 4:

1^2 THEOPHRASTIDECAVSrS

fiint, qu3e pfnguia, acria, odoratac^ funt : haec enim caliditatem proculdubio for* titauidentur^Quare cum iicc2i fuerint, fpiHa, &: putredine immunia, durantjej: fuccum pinguem acrem^ retinent : unde pinus quoque calida^^: perfadlis igmtu accedit ♦ Cmcrum non foium h^c, fed etiam alia pleraque calida efle uidentur^ ut tiliaj dC ad fummam quae ferri aciem hebetant ♦ Quin dC eiuimodi uirium ratione fautaricalida iudicare^ decet, uidelicet cum admota corporibus, calorem codu^ ram^ aliquam^uel tabem induxerint : autetiam tadu, guftu ue fenfum caloris iti:: diderint ♦ Haec enim nulla penitus egent ratione, qu^ fidem amplius faciat, fcd cam medicinas ufu, tum fenfus teftimoniolatiflime patent ♦ Parte autem fere tota, plura ex eo genere lods czlidis quam fngidis^ aut certe non pauciora proueniunt: lo quamobrem contrarijs generibus id quoque ambiguitatis adiungitur+Sequitas menalimentumquoddam^quononnulla ex calidis,frigidisin lodsualeantedus rare^haud quifquam fortaile negauerit*Sed qu^ipfaimt^Si^quonammodofic conftent, determinandum fanef t, nifi forte uirium benefido potius quodam^uei radicis, uei totius corporis polleatperdurare, ut pirus atcp amygdala:^!: hincetiam r/gori adeo refifterequeantjUtminime conaefcere poffintt Acdecalorisratione cxhis petendadeterminatioeft*

DE CAVSIS PLANTARVM LI-

BRI PRIMI FINIS* lo

THEOPHRASTI DE CAVSIS

PLANTARVM LIB* SECVNDVS, .

^^^^, V AE de germinatfone fi-udificatione^arborum^atqpextOtf "^"j to plantarum, nondum expofuimuSj reddere nunc pari ra* ?y >^' N'-;'^ ^^-^' v ^^^^^ tentandum eft:fingula fecernendojtam ea qu^ certis F iTj^-^^^_3 I annitemporibus iponteproueniuntjquamillaqu^agricul^ i^ ^^^^"^01 jf- ^^^^ P^"^ ^ auget,Quippe duo illa genera intelligimusjquo^ p '^S^^^^^S^^. rum alterum uelutnaturaleatcjfpontaneumcofiatTalterum lFfe_"g:g^^--^^^' artem bC paraEum^quo effe poifitidefiderat* Ratio amborum non eadem eit, fcd aitera naturx, altera ingenio redditur : nec enim natura firuitra agere quicquam po teil ; &: ingeniu hominis naturas auxiliari cotendit.Sed cum ea priora fint quae natura producat^de his differere prius iure debemus* Quemadmdim fylus^m geminmt^fmdijlcent^* C AP VT PRI MVM

^go (ut fimplicius afTeram) fummum omnibus arboribus tam fyl^ ^^' uefiribusquam urbanis^d^intotumommplantarumgeneriadpro;^ 40 ^jj0^ fperam germinationem^fructificationem^defignatur^cum tempe^ ^Z^ itiuam probamque hyemem fenferunt: fieenimgerminationesfi-u^ cnticationes que fieri polTunt egregix . Hyems illa probatur, qux imbrium aquf^ loniorum copiam, &: niuisfi-equentiam, dC in totum firigora fine geluobtineat* Cum enimarbores poft partum fruduum ^ exinanitae penitus fint^repleantur alimenn; id queretineant atque concoquant, opus omnino efi: fiquidem probe germinatur^^ffuclificaturxque iterum fiht* Copiam igitur alimenti imbrium iarg«ur frequentia * Retinere pofTe, ac percoqui^hyemsfanefacitjcumdiuop;* preiierit ♦ Radices enim qu^ alimentum uberius appetant , per totam arbo^

rem^

PLANTARVM LIB* II 1^5

rem, quod cepcrifit, expandant, neceffe efi:. Sed no prius id expcdit,quam ipfum alimentum coquatur, dC quafi in utero geiletur fpado temporis quantum abunde j[it:quod nunquamfieri polTitjnififrigus uehementius^ diutius^ adiuuerit :-mox enim acris indulgentia germina euocat. Quamobrem aquilonios imbreSjnon au^ ftrinos accedere iuuat* Etmultitudo niuismagnopereprodeii^utpauIatimcoHi^ quefcens fubeatfolum, nec uniuerfus humor influxu corrues unito dilabatun Ita dC terra fermentari optime poteft calore circumobclufo atc^ coercito» Quod etiam enimfeminibusuehementerconducit:fibris enfm fubnixaj firmata^conitfpatu compreiTucp frigoris, iimul ac mitefcere tempus inceperit celeriter atque uniuerfa %o erumpunt. Verum femina imbres quoc^ ^ftiuos,qui paulatim aebrc^ accedant, magis requirut, quia infirma funt, per fummam^ telluris adh^rent,Hac enim de caufa mox ficcari, mox^ madefcere queunt . A t arbores 5C ualf diores fant, dC ra^ dicem altius agunt, dC alimento refert^ funt : quapropter eam rem potius ddids:^ rareuident.ur qu^ ad percoquendum , germinandum^ ualeat aiixiliari* Argu- mentumhuius profecioillud poteftdedud, quodnunquam anceuer daturger^ minandi facultas>

Aqummcopkmprode^c4Ttoniu4* Caput tt

j Opiam aquarum prodeife arboribus hinc etiam intelligi poteft^C um .0 X^S^^Sm cnim imbres copiofe acceiTerintjOmnes fere melius uigent:uerum au U ''^. ^:?^! &ims humefcunt atque imbecilliores redduntunaquilonijs uaIidfo;= J^^C^y^'' ^^SjS^ ad concoquendum aptiores euadunt^utpote qu^ fibi conftent ^^^^S! 5C fuum calorem indufum retineant* Vbi enim ccelum perpetue pla cidumfit,arboresprobegerminare fruclificare^ ualent:utin Aegypto, tumbo^ nitate alimentorum, tum etiam quod extrinfecus nihil retorqueat, Cum enim ali^ menti adeit ubertas, dC cosli dementfa , probe germinari fruclificari^ ratio eft, Ad remtamenquse omnia haecuel aliqua ex his faciat, 2.1ia quadam condf tione for^ ^im opus eft * At apud nos^ fi non tempeitiue germins: exeant/ed copia alimentf, cceli^ indulgentia praecurrant, frigus fubfecutum ofndt atque adurit* Quamob^ '■.0 remhyemes pofteriores^arbores uehemeter infertant^fruclus etenimrecens xdfti, aerem mitem atque benfgnum defiderantj quo adolefcere poiTmt, maximeq^ iii^ terfuainitia^tunc enim infirmiilimi funi : q uod autem eft infirmum^tutelamjS^ quaiioffidumnutricfsdefiderat:quippe unaquaecg mutatio generatio^^tempe^ riem huiufcemodi omnino depofcit^Germimsautemflorisc^ ipfe prouentus^S^ quicquideiufmodi^mutaiiones ac generationes qu^dam exiftunt* Et quidem plu rim^ in his iaclur^euemuntjCum fruclusautrubigineinfeftantur^autpercidun tur ac decidunt^aut ad fummam hyeme tempeftate iie pereunt, Nam &: fylueitres tunc uehementer laborant, cum nuper germinibus xditi s tiatus uel frigidus, uel calidus nimis occurrit,enimnero uterque partus labefacit^atque !nterimit,Sed h^c 4.0 in iingulis contemplari dignius eft*Totum autem habitum, ftatum^ ccdi ad arbo rum profperitatem hunc in modum conducere ex pr^didis patefdt^

<^tmhYes4rhoYibusmaximetempefiiui>intemp£ftiUhf4c^^^^ Caput III

i Equitur nt de imbribus tempeftiuis dicamus.Tempefliui omnium I maxime hyberni notatur:quas ob caufas.expofuimus* Mox quiger^ I minationem antecedunt, tempefliui habiti funt : his em'm plenius ac I I^tius germinatio agitur, cum fdlicet plene omnia fuas formas rece^

l! perintjalioquinuitesprobenequeunt germtnare.Tertiiiobtinentlo

cumjqui poftquam arbores deflorueruntj accefferint^pabulum enim confum^

154. THEOPHRASTIDEeAVSIS

inationem^ frud^fbus pr^ftare indpiunt ^ cum non confeftim fecuti funt, (ed ubi fruc^ius conua]uerunt:a!ioquin ca;teri quidem frudus^aut defluunt^aut certe deteriores^infirmiores^ prae nimiahumiditateredduntur, Oliuas autemgermis nibus omninointereuntjcum alimentum deducatur ad germen Jgiturintem- pefiiui imbres funt peffimi , at(^ ex toto inopportuni^ qui circa fioris exortum ac^ ceflerint* Omnia nanque imbecillia reddunturjS^ omnia ferme aut certe plus rima pereunt , decidunts^ , partim rubigine, partim nimio humore, Qux autem refifiere potuerunt , deterius fiorenr, paucis exceptis ♦ Quod in fruticum, herba^ rum^ genere non minus animaduertere licet , ut in ijs quae coronaria uocita^ muSjd: ad fummam in agreftibus,fponte^exurgentibustIorculis Jtemexfatii lo uorum ieminum numero in Jeguminibus quae permanere alterutro ex his uti^ que pofTunt ♦ A ut enim folidirare tum fibfipfis, tum fuo retinaculo fndita^ut etiam rofa dC hlium, &:reliqua generis eiufdem* Autqucd &cftate totius naturahu^ morem pra^dpiant arque abfumant, ficenimeumcerepofTunt: quodautem uin cit^ id nunquam affici poteB. . Quibus uero frudus df utumiores, plus^ alimentr, coCtionisc^ defiderantes, his feriores eoam imbres tempeftiui accedunt^ut uiti^pus nic^jOle^jCsteris^tadfummamjfingulis pro ratfone perfedionis tempeitiuitas dataefi*Quamobrem non idemomnibus tempusiiatuitur^uthyemsadgermii nandum, fed aliud (erotinis^ aliud pr^coquibus , ut etiam in frugibus trimeftrium generi, S^adfummamomnibus ferotinfs atque praecoquibus * Omnino imbresao aquilonij femper auftrfnfs commodiores funt* Etenim frigidioresoccurrunt^&fa ciunt urplantseamplius humorefibioblatopotianturjCum dC fruduSjS^^pIantx ipf^ meiius conitenr, ac ualeantomnes* Item fuperuacuumdetrahuntatqueaf^ fjcant^nequediu id infidens humefacerepatiunturjneque^flu folisconcodum afFicere iinunt^Quocirca flatus eti^m confecmi iuuantj& maxime fi aquilonrj fint: deterguntenim, Scfquopouri ampliusfit, efficere pofTant* Quas ob caufas nodurniquoque imbres pr^ftantdiurnis:fit enimutplant^ humprepotiriam plfus ualeant , cum fol non proifnus illum confumat, Et tutius quoque fic agi nuU l«m dubium efr.

Qui uenti commodioresfmt,^ quanioitm qudis ager Arborihm competatihlnc ^^

depsrfiu£pptin, Caput III I

^ Atio eadem, ut 8C flatus aquilonif commodiores (Int auiirinis, dCpe Ijlagici terrenis, S>C occidui exortiuis, quia frigidiores ♦ Ex toto enim I prop^ fiatus frigidi, commodiores calidis funt, nifi germina nuper I sditafinr, autfiores prouenire inceperinr, tunc enim frigidi adurut, i ut diciam eft ♦ Pr^ftant item fauoni) dC folfiitiales,^ in totum,aur^ duris flatibus atque intentis .Alteri enim aluntj alteri initipant, dC incrementa impediunt, fed m^gis minus ue quifque pro iltu regionis uires capeflit* Alfj enim alfjs tales occurrunt, ut antea dictum efi, quamobrem ex toto fere aquilont] com 40 modiores funt aufinnis , Cxterum cum uires agrorum quoque.difcrimina indere pofTint, dC hyemecalidi, ^fiate frigidi ueniant, opus fit* Hoc enim modo con^ tra temporum iniuriam fubuenitur, ut diximus:nocentuero fltemporum qua^ litan fimiles fint,excefrum enim ff c fequi neceile eft.EfTicitur inde ratione fane optf ma,utnon fjdem ommbus ufiles,noxf)ue occurrant^Quapropter alijsaufier ofFidt, alifs prodeft : pari ratione dC fauorinus, SC quifque ex reliquis . Omnia ue rouehememer infeftant, qui cum germinatur, continuo calidi aut frigidiincef^ fennt . His enim germina faale fuam ob debilitatem intereunt , Omnino locum compotem flatus commodi' effe opor£et:qui enim aut nulium fentit.afflatum,

auc

PLANTARVM L I Bt 11 I5f

aut tniuriae ucntomm expofitus eft , hic certeincrementt laudem nullam afTequl poteft.Qumetiam cceli habims fjs ipfis fermerefpondetcaer caim qui media con ftat temperie omnibus prope arboribus percommodus eftmam 5C zd germinan^ dum^&^ ad frudificandum plurimi! iuuat, Qui uero in alterutram partem exceffe rint^parnm fruclus interimunt^partim etiam totas arbbres necantjprxterquam Q quac fintjquibus aer talis conueniatmonenim defunt,qua exceiTu laetentur aeris, SC ali^ caloris auidae fintjUt palma : aliaefrigus potius adament^ut edera^ut pinus: has enim locis feruidis prouenire non pofle nullum dubium eft^uxus qdOc^ySC tilia locis eiufmodi difficilimc prodeuntjUtinter hiftorias dictum eft^Ratio non ni

jo fi ex calorc petenda eftrignis enim quodammodo igni adijcitur fine moderacione, quam iimile etiam defiderat* Eadem ratione locis ftigidis prouenire frigids qase^ dam nequeunt ♦ Contrariorum quoc^ copulandorum modus ftatuitur ica , ut alia germinare qucani, alia nequeant:femper enim conuenientiam quandam natixrae ad cceium ambiens efle oportcr:quod quidem dC in anfmalium generc commune animaduertemus : etcnim animalia natura loco utri<^ propria delegauitritac^ alia pati qualitatem aeris pofTuntj alia nequeunt * Interdum etiam pab uli conuenien:^ tis inopia deficiuntmam id quoc^ tam animalibus quam planas efle poteft impedi mento ♦ Forfitan dC alias complures caufas aiiignarc pofTumus , quae diuerf^sfmt proprijs naturis^Sed fummam differentiam in aquatilibuSjatque terreftribuSjtam

ao animalibuSjquam plands certe uidemuSjde quibus ncc rationem fere ullam que^s rimus^nifiutranam fintcalidiorafrigidiora ue:hoc cnim tantumambigicur,caete:s ra tanquam naturae ratione conceiTa ponuntur : qua nqua perpetua communia^ prius indagare congruum fit: his enim compertisj finguia quoc^ pofTint noicfc£s re*Sed hoc forfitan difFicuItas prohibeat, fiue plures caufae fintjfiue una^In iingu^ iaribus autem plus facultatis diflerendi habetur:fcnfas enim in utranque parterti principia praebct ,& longcamplius in plantarumgeneribus:quaenanqueinhis cueniunt latiflime patent* Summam uero diuifionem eodem in loco fyiueftribus atcp fatiuis animaducrtimus : quod fauua femper humidfore, molliorem^ aerem quaerant* C^terum non defunt, quse in boc eriam genere locis calidis, fngidis ue

1 0 nequeant germinare, no modo propter fuam debilitatem, uel habitum/ed etiam altjs quibufda de caufiSjUt oiea^quia per fumma terrae radice cohaefeat/acile nan^: que gelu concrcfcit* Pirus fylueftris locis feruidis^ut in AcgyptOjgermen neqait emittere^ Quin BC piri fatiuacj^ mali hoc eodem ia agro pauc^ admodumjuitia^s mc^ funt:cuius rei caufa rcquirenda eft.quippc cum eas calidas efle nullus OLiiti:: met^Qu^dam igitur ne germinarc quidem pofTuntlocis quibufdam, quxda ger minare quidcm, kd fruclum nullum parcre qucunt^ceu perfica xgyptia in R-ho^s do:8^ (i per loca ita proccdas, frudificare quidcm cam comperies, fed parciilime, nec alibi 5 quam in Aegypto large fuauiterc^ frudium progenerat* Pari modo 5^ palmam animaduertere licetj atc^ etiam magis drca Babylonem ac Syriam frucftu

40 pr aecellitXcelum enim fuam ob frigiditatem alia recipere pem'tus nequit:alia eo^ ufquc potcftjUt germinadum tantummodo ficquaedam ctiam ad frucftificandum ufque euenirc patitur:fed frucfium pcrficijmaturari^ nunquam (Imu Hac eadem de caufa fici in AcgyptOj&: omnino tracnbus illiSj frugis bonx non funt:xftus e^ nim pcruritjUt fieri percocf^io nequcat/ed terra fuo duntaxatalimciito crudo hu mefacit . Quamobrem nec iufkm magnitudincm poma capiunt«Contra frigidis: las partim tollit humorcmjpartim ad conuenientem cocfturam perducere nequit, quod porro in oleis patcfcit:hinc cnim aliae frucftij nulla carne^fcd olco refertij pro fundunt:aliae carnofum fine oleo praeftantjplus enim caloris ad olcum cocoquea dum rcquiritur»CoeIi conditioneSjqualitates^jUires huiufmodi prxbcm*

1-ff THEOPHRASTI DECAVSIS

TiefoUdijfsrentiji.Quodqifolmcui^commendetUY. Caput V

Ed cum folum etfam magnas recfpiat diiferenttas , de eo quoc| dicen^s dum efl* Enimuero folf ratio natura tribuftunEc freqaecer rei utriiif=s que tum cceli tum foii occafiOjfelfciter germen edadt, Ergo quibufda

in lociSjarborum pars f majOptfme conftat : fuperna uftiofa efl* Quod

fierf folet, cum folum arenofum, uel tofofum 5 ue! adufium quoddam fubditu eii: his enim radices modum excedunt/ed aiimentum nullum ad fupenora tranfmic tftur^ Et iiis ferme foli generfbuSjgermen negatum €^1^, dC (i quod ulfgfnofum pe^ nitus jiimofumue fit*Ea uero quse uires quidem obtinent germfnandi,fed fructiff care non poOTuntj non improbe frugum atc^ arborum ratfone dffcernuntrut pfn* ^^ gue frumentis aptfus fif,tenuearboribus*Frumentum enfmjS^omnfno quae an^: nua funt, alimencum id capiunt, quod fumma tellurfs minfftrant , ut prius retulfs mus : quod nec^ exfguumjneq? exfccatu facfle ef!e dchcu Arbores contra profi» ciunt tenuf folo, quia radices magnas roboftas^ agat, quibus alimentum ex imfs ualeant haurire,Q.uod etiam in folo pinguf facere ill^ pofTuntrtamen alimenti co piam adeo largam attrahuntjUtoptime germinare , magnftudinem^ ampIifHma accipere pofTint : fcd fruclura parere nequeam^quoniam non coquum^quantum abunde (it : quod in tenuiorf non euenft/ed modice tam ad germinandum^quam adfrudificandumhauritur* Atc^ftaarbores^utpoterobufiicres, quam uroblata copia uinci poffinc , plene concoquunt, frudum^ gfgnunt* Solum tamen^quod 20 pingue admodumeil:, nullf plantae conducft:exiccat enfm plus.quam commodii (ityUi er Meneftpr autor eft*TaIe genus terr^ f llud affirmatjquod ad abftergendii maculas ufuf eft^colore^ aibfcat* Optfmii fcilfcet^quod optimo conftattemperai mento : ^fad fummajquod folutfjjhumedtu^^ fitjnecfrigore torpeatrhocenim ra^ dfcfbus aditum facflem pr^ftat , alfmentum^ laudatiffimij fabminiitrat* Quam quidem rem &:mitfgaciones3&^agftatfones3&ftercor3tfones uoIuntefficere^Scd aliud folum alfjs arborfbus conuenfentfus eft : ut &: diufdere folent* Argilaceum enimjacc^ etiam magis candfdum, fertfle olefs notatur : id enfm mukum uaporfsj fiatus^ continet^quod natura olearum defiderat* Pratenfe56<: arenaceum uftfbus percommodi^n eft: & ad fummam, quod folutumjeue^tenuejat^^ humidum^f ca 50 U£ aquacoeieftis fnteftino humori ualeat permifceri* Vitfs nanc^ largam copia ali* mentidefiderac^qufacalidajlaxa, humidaj&rfcecundiiTima eft :forfit2n6^ob ha^c eadem fcecundifiima* Ad h|c radices humidarum plantaru haud facile putrefcere pofTuntjquemadmodiifriarUjquaj fuapte natara ficcefcunt^ftac^ Si^attrahere &:re (iRcre.dC trafmfttere nimfra uaIent*Eodem modo relfquis quoc^ omnibus, folum pro natura? ratfonefdoneiiredditur Jdemi^ alfjs magfSjalijs minas congruum*

Solmpingue parte plurimdpUntls nocere.Et quodfolmoptimm' Caput V I

-^^^ Erum (ut Umplicim fcquar) partf maion; folii ^inguo:^ fncomodum ^M0, eft ♦ exiccat enim fupra modumja: hac de caufa plantas offendijacc^ 4-0 ^i aegrefcere credfcur : prodeft tamen i]s,qu^ macilenta,triftf,fef una^ ^, conftant natura* Argumentum quod olera/ruges^ folo talf exube ^' rentj qu^ qufdem naturs efufmodf funt:feiuna enim plus cibi defi'*» derant . Quod uel hominum naturam huiufcemodf 1 ndicare abunde exiftimant* Homfnes enim macflencoSjfefunos^pinguf maxfme delectari, eo^ in colore,ui rfbus^proficere» Siccaetenfm corporalargumjac pfngue alfmentum ddidc^ rant: ficco autem^macro^ nihfi utflftatfs acdpfuntjquoniam humor no adfitjOUO perfrui ualeant:quinfm6 perfculum eft^ne morbf f nuadant, cnm alij ,tum maxi'me qai aluum fnfeftant» Hoc dC in arborum genere pari modo animaduertemus, nifi

quod

PLANTARV^i LIB* II ^'^

aaod arbores fibi fimiles cofientrcorpus aute reaeatum ad plenum^mcolumem^ habitum tranfeat^H^c ergo generalis quaedam dererminaao reddirur.Dirrerenuie uero tam agri quam arborum permultac inielliguntur, quod eiiam in uinam gene re pateti Alijs enim plana, alrjs moniana loca magis conueniat, ^m. his jpiis a.iud alnscompetit. Quamuis enim exiguaquaedadiueriitasiit, tamen fummis mcmea tis poteft immutare natura. Verum fimplex illud aiferere Me eft.ut bi prxcpere folent : folidas fpiffas^ locis firientibus ferere oportere , folutas uero &: humidas mollioribus atc^ humedioribus .Sicenim utrif<^ alimeta modice fuggeretur^cum alterxmultum,alterxparum defiderent.Etquod in umuerfumde arboribus di^ •0 ximus uerum fortaiTe efi, uidelicet pro utrarunc^ arborum natura,genus utruni^ arborumferereoportererueruminfingulisexquifitaanimaduerfio/enfusponus notione defiderat. Enimuero ratione determinare in his haudquaquam facile ed. iSam &: difFerentias ratione folis uel afcendentis^uel occidetis.uel medium codum tenentis,uei aliqualiter fe habentis/cire nimirum condecet, Mi loca plantfs apte di^ ftribuantuntamex totoquamijsquaegenusidemcoforauntur: quemadmodum uinitores diflinguere tentant, cum in conualle aliqua ferunt. Non enim eadem fe^ tnina loco utrcc^ deponunt, fed diuidunt* Et quidem plurimum intereft ad h unc modum depofuiffe . Pari ratione de reliquis quo($ arbitrandum efl* Quamobrem hxc(ut fuperius diximus) fenfus dijudicationem defiderant.Verum (ut fimplictus 20 afreram)foIumquod mediamobtinet confufionem contrariorum,ideflibluti5<: fpiflijflcci ^ humidi, leuis bi poderofi>t(^ etiam fuperiora modice inferioribus re^ fpondentia,in his ipfis fortitur , hoc omnium optimum omnibus ferrne arboribus at<^ frugibus eft Jd enim ad aeris habitum propius quodammodo quam c^tera ui^ detur accedere. C^terum inter haec ipfa, quod ad altera partem uergit, melius efl, quod bi fimpliciter quidam optimum afferunt, ut quod folutum, leue atc^ hume^ dumeflJdenimalimentum in fe continet^a^^radicibusmeatumfadlempraebett fpifTum^aut ponderofum^ac fitiens^effe incommodum conflat* Difcrimen uero ad Cngula pro diuerfitate oppofitionum redpiiittuerbi gratia, folum rarum &: tenue, fi akum ficcum® fit,arboribus commodum, frumetis incommodum eftrfadc enim 50 raritas,ut imbres hyberni pofunt alte defcendere . Itac^ tirumentu humorem attin^ gere nequit, quonia per fumma fuam agat radicem : arbores uero dimilTis in pro^ fundum radidbus attingere atcp attrahere pofTunt, Pari modo bC ii qua difrerentia eiufmodi alia fit^reddet aiicui generi commodum, quod alrjs mcommodum lorer, ratione diuerfi'tatis.Sed nec iHi imperite dfj udicant,qui folum efie optimu arbitran tur quod calidum , humecrtum^ eft:ambo enim obtinet ea quibus opus omnmo eft Id eft alimentum,&: quo alimentum poteft coficere, Rede etiam poft ^imum imbrem id. uaporem emittere aiunt. Sedhuius generis aliudhumeaum eiTe,ahud ficcum:humed3 frumentis habile, humore enim fatis id ad alendas fruges habere, ad arbores autem minus : ficcum uero frumentale, minime bonu conftare quia id quocR pabulo careat quod fufFidat, Eiufdem ferme fenteris funt,^ qui folum pin 40 oue nec rigid5,nec^' denfum ne^ falfum eife oportere autumant. Alimentu enim caloremcKadeftenecefrarig putant, atc^ eriam facilem radicibus tranfiniexhiW Q u^.qu^em omnia ad incrementii, fi-udificarionem^ aptiflima funt. Hoc idem im eria fentiunt,qui folum nigrum commendant,utLeophanes* Caufas enim coi\ tinuo tetat reddere, quod bC imbre U fquallore genus id certe tolerare fadle pDfhr,^ utpote quod capax tamcaloris quam humoris nimiru fit . Ergo uirtute agri prope (ut ante iam diximus) per eade quodammodo arqi in ^{6^1 intelligere licet, quibus omnes exponere afTolet.Differenri^ uero cum plures fint tam agn ^ generis plan tarum,conueme£€r fingulis capere atq^ contemplari temandum efi

.g THEOPHRASTI DE CAVSIS

QiiX4qu£eterrelirihmprohentttrim^rohenturueadpUntam»u(m itemqu<e(4upneprofici4nt, Caput VII

Quarum aucem terreftrium dffferentias(nam eas quoquenonpa* rumconferre ad maemetum alimentum^fimiliterarbitramuratc^ fupradida)decet ftatuere*Ergo in genere aquarum,quac nitrum, uel alumen, uel aliquid eiufmodi fapiunt,plantas neque alere neque

gignere poflfunt, fdlicet quoad fummatim dt explicare,praeterquam

fiqua femiliareqmcquamac fibi cognatii ualeatenutrire,quemadmodummare; fedhocminimumS^propemodumnihilefi:.Quibufdamtamenmloasaquarum dulcium copia permiftaplantasprogeneratatqueenutntjUtmaquisThraciaefer i<^ uidislicetperfpicere,PerfeautemntilIiusfereftirpis,iicutnecanimalis,toccundx intelliguntur . Maremulta dC uaria gignit, dC eft genus quoddam iicut anima^* lium itaetiam plantarum^quodnifi in mariuiuerenequit. Arborestamenqux lodsaiftuum magnxfrugifer^^ exurgunt^alimentum ex mari capere fortafle quifquam negabit^dulcem^humoremradicespoft^e ex terratrahereaed«,ma recK ipfum fineofFenfacircumuenire^quemadmodum aquaftirpes fuasincolas tutiffimeambit.Sed de his alia fane habendadifputatioeft^necnon de ilhsqua iuxta mare ipfum nafcenaa falfugine quodammodo ad fe nutrienda , corrobo^ randa^ utuntur : nam ea quoque fui generis elTe animaduerumus, ut pr^ter cac^ cera fupradic^ta quafi mediumfitum haec adeptaftatuere ualcamus.Salfaeautem aqu^ nutrirequidem plantas quoqueterrenas queunt^fed deterius quamduUm ces:adurunt enim,augcri9 prohibent^Minus uero his arbores infeftari quam olera, quamcp omnino annua (ut quidem affirmant) ratio eft : arbores emm lon^ gxrobuftioresconfiftunt.Etforte non defunt qu^ commodiusalieiufmodihus» moribus poffint^ ut palms, fiquidem his fal aggeratus unice proiiLCaererum funt etiamiaolerumgenere, quaeabhumoribus faliisiuuanturj utbraffica^betasruta, cruca:hxcenimcumaquis falfisrigantur^longe melioraeuadunt^Quamobrem nonnulli nitro aqux permiftoafpergunt brafficam,ut Aegypti],atqueitamuk to dulcior tenerior^ efficitur,ficut dC fi prius quam coquaturjfale commaceretur* Omnino falfugocommodahuiceft:habetenim amaritudinem quandam^quam 5® falfus humor fubiens , ac ueluti ora aperiens educere poteft : qua de caufa locis fal^ (is braffica optimaeft* Amaritudo quippecum faporem,tum etiam alimentum peruertit ♦ Itaque ea fublata dulcior, tenerior, altiorq^ braffica redditur , (ed cmc* ris in rebus deterior, quoniam nihi! educitur alienum, (zd hoc aduritur^quod eius femiliare nimirum eft , Itidem ergo uel in reliquis efle amaris ratio docet, ut in fela^ gine atqueuniuerfo genere intuborum* AtacribuSjUtallrjSjCepis, acreliquisge neris eiufdem , nihil faliilago conducit : aaimoniam enim auferre non poteft pros! pterfaporis fimilitudinem :quippe cum fimile feratur ad fimile, meatus^ adeat cmniSjUt in fjs fieri folet quae maculas detergunt ac detrahunt * Aqua falfa ob eam caufam amaris commodaeft*Si uero Androfthenes uere deTylo infula rubri 4.0 maris narrauit^aquas falfas fluentes^plufquam cccleftes iuuare^tam arbores quam reliquum omne genus plantarum : 5C hinc agricolas loci illius ftatim poft imbrem iiuis eiufmodi abluere fata folerejConfuetudinem efl!e:Caufam dixerim : haec enim udut natura fada in ^Xis efi : pluuia nanq^ raro illic aqua defcendit, ie^ defluens enutrit bC arbores bC fi^ugcs bC reliqua : unde fitj ut S^omnibus temporibus commode inferatur* Sed haecper fuppofirioncm fintdida»

PLANTARVSI LIB, II H^

j)eutiUtdtedqudYmjrigid(trminpknm : quod^dulcei aqu^y mft dulcihu^ pr^ftrdnturt f:^curdulcis dqua v idonea potui dm uel omnino nequeatrud non perfeile fungaturofficio. Caput VIII

Quseautem quaemter potariidoneaSjfrigidae funtsprmcipatnm nott dubie obtinent* Percoquere enim h^potiffimo queunt propter calo ris circgobliftentiam atc^ refrigerationem radicum^quam defideranc arbores*Tales uero aquas effe commodioreSjargumentum eftjquod oleraj&IradiceSs&^frudusjS^reliquaaequeomnia frigidis adaquata melioraeuadunLQuodfierirarione uidetur^quemadmodum dC inter aquas ccele 10 fteSjnodurnXjS^ aquiloniae praeftant : ficut etiam inter ipfos afflatus aquilon r) , dC omninoqui frigidi ueniant*Eandemenimunlitatem h^comnia prxbent. Ecob eafdem caufas aquae flatus iie calidi difFundunt dC humefaciut, 6^ iniitum calorem debilitantSed forfiian frigidi quocj excefTus tam in alendo quam in generado fta^ cui poteftjUt etiam in animaliQ generejftquidem alimentum^uires^ caloris demat, fine quibus feruari uita non poteft* Non tamen frequeter neq; in multis detrimen tum id euenitjnifi alia quoc^ caufa damnofa accedat: nec^ enim idem in his quod in animalibus agitur aquatilibus» Illaenim humore undique conrinentur, atc^ in hu^ more confiftut:plantae in terra^S^ aere ftant:quamobrem cum his aqua (cfc mifccty nunquam terrae uel plantarum tollit calorem, pra^terquam ficubi aer etiam totus 2.0 firigidus dtfic enim germine uidua ac penitus fterilem terra effe necefle eft. A quas frigidas praeftantiores eflfe his de caufis iudicamus ♦ Dulces autem csteras quas po^ tari nequeant antecedunt, quia plus alere ualeanc* Admifta enim falfugine^uel ali quo huiufcemodi fapore contradtOjnon modo nutriri planta^ non pofliint^uer um etiam alijs quoc^ detrimentis afficiuntur, ut eriam in animalibus euenit. A quarum niiftura utiliseftjCum altera dura admodii dC quafiincocta auda^ eftjaltera mol^ lis 8(^placida:uel etiam cum aliquem terrenum faporem fecum akerutra afrert^uti m turbulentisftercoroiisc^ ufdemushumoribus, Genus enim plantarum tale ali^ mentu omnino defiderat, Qua de caufa f^pe tenuis pura^, crafTas impurae^ con gruere poteft:5:^ putealis mananri^fix^ fluens pluuiae aptiffime confocfetur.Sed mi^ 50 rabilius certe appareat. fiqua dulcis dC potari idonea^uel omnino alere nequeatjUel non perfede hoc fungatur officio, ut in aqua Pyr^i agri per fpicitur, quod etia in^ ter hiftorias didum eft, C aufam uero ex duobus aliquis petet* A ut enim ex debi^ litate fieri ita credet^quod minus uerum uidetur^quando aer quoc^ alere poife pu=: tatur:autquod faporem aliquem noxium habeat, qui in guftatu hcminem later, quod etiam in pr^dida aqua poteft inteIIigi,Homines enim qui ea Iauatur,!eprofi efficiuntur.Et planrx quoc^ proximum quendam accipiunt habitum.Haud enim rede caufam in illo efTe credideris, quod genus id aqux nimis alere poftir.Sfproin de plant^ laborent ieiunio,reddanturcp deteriores ^ utpote qus obdudam pabuli copiam nequeant fuperare*Sed de his {^Ltis^

Arhoresfuisquaf(^lociigaudere. Cdput IX.

^^ ^ Oca autem fibi accommoda arbores qu^ritant non folum ill^ quas

1 operofo quodam peculiari^ habitu natura creauerit (ut anteiam di^ *\ ximus)fedetiamquxcommuni uulgari^prouentu habetur.Quip ^ i pecumali^ fitientes adamenc tradus^aliaehumidoSjalix hybernos S cupianr^ali^ foli expofitos,&: alix opacis, ali^ apertis gaudeat,&: ali^ in totum paluftribus^aliae montuofis laetentur, ut dC diuidere autores confueuere^ Sed forte non femper eadem appetuncloca^nec una de caufa/ed uaria quadam ra tione,utfuperiori iibroretulimusrquanqpnaturae cognarione quodc^ adlocum

j^O THEOPHRASTI DE CAVSIS

propriumdudtur, quemadmodam ea quae fua fponte prouenmnt Spontaneus autem ortus expremus naturam oftendit^fiquidem ex eifdem generationes dC nii tritiones^&^finguloru diuiiiones agancur necefle fit^ uidelicet caltditatejfrigiditate, licdtate^humiditate* Quaeruntetenim omnia,quodfibi pro fuo remperamento commodum foret Jtem qax infirma autrobufta fint^quxcp ima telluris radice fubs cunt^aut per fumma augentur, aut aliqua difFerentia partium difcrepent, haec pro fuodifcriminelocum appetunt^SaepeetiampIuresex hiscaufae in eademplanta intelliguntur, & plerunc^ quod alia habeant^alia non habeant^in caufa ei^. Addo etiam quod fimiles locum exigant fimilem3&: dfiRmiles diffimilemjcum fcilicet na=^ uiraealiquadiueriitasadeCl^cXuoingenereabies, pinus^ collocantunalteraenim lO opacisgaudet^alterajidefipinus^aprids^Opads enimaut nullo modo,autpraue exurgit» Ergo calsdx quidem amb^,ut aiunt:fed abies ficcajpinus humida efi* Ar^: gumentum uel exgeneratione picis dudud(^potefi;tum etiam ubertatihumoris iocus foli expofitus conuenit : fic enim excodio conEci amplius pofiit^Semper aus lem rei excellentis ratione appetetia fequitur^Ex quo illud etiam coftat^quod inter congenerajquaemutuo diirerre uidentur, difcrimen eiufmodi quoddam quxren* dum fit^Nam quaegenere diiTociata, locum lamen pecunt eunde^ut ederajS:: qux aquis appofita func^qu^^ nemoribus gaudet, facile fuam ratione aperiunt : edera nanque ficca dC calida eft Reliqua uero naturs penitus cognatione loca eiufmodf concupifcunt^NonnuIIaexhiscaufamuel in fingulorumdifrerentijs explicant» 20 Pari modo dC quae nifi frondibus obfepta poflint fer uari, tum in agreflijtum in ur^ bano genere^ut punica dC myrtusrquar um altera ficca^fpiiTa^ eftralterasid c[t pu^ nica,raro nec ficco corpore conftat* Frudu enim utrac^ nucleofum nec humidum geritjitac^ foli expofitus mox obarefcitrin umbra aute coalefcens, dC folem modice ieniiensjhumorem fuum feruare^atc^ coquere nimirum potefi ♦ Quamobrem dC punicasj&^myrtos breui interuallo conferere folent, ut fe contedu operiantmu* tuo^atc^ folis nimios ^fius aufugere pofiint*Tum eti% quod radice numerofa noa (intjnullo alimenti raptu mutuo infeitatur, At fi quae his aduerfa conftent natura, hunc in modum ferueris,ceu uitem dC ficum, nun^ certe frudificare tantundem uaIeant.Haec enim quia humida fint, coduram certe ampliorem defiderat» Loco* p rum diuerfitatem caufis hifce tribuimus, ubi nihil aliud impedimeto detrimento^ accideri't:utapudTarentum oleae accidere ferunt^Silens etenim fpiritus/enfu con fpicuus eft:quippe pleracf; aduruntur, dC confiatus ex mari talis occurreritjUt inue dafalfugine corrodantur flores ac pereant.CaIigo quoque fineulloflatuegredi quaedamuidetur,qu^ ubi flores tetigeritjexurit* Quamobrem uates ne caligo egrediatur/acrificare confueuerut, SC uetari faepe facrificff s referunt^Eade ratio efi etiamfiquidcommodumuel incommodiiex aere ueniat JnterdS enimquamuis folumfituiriofum, aer tamenbonitate fui temperamenri fuis^ flatibusnimirum aduerfari poteft, ut didum efi*

I^udhuiexcaufisfruSiiismturefcere* caput X 4.0

^^^^^, Ruduum autem cocodio,partim caliditate, partim frigidime pcrfid 'ft ^, rM ^^^""^*Q."^^2men ex frigiditatefit, pereuentum fiat neceffeefl. S B^li ^^^^^ ^^^^ ^^^^ "^? obtinet concoquendi. Etfimplex quaedam co^ fe ^^^ «^^r^^atfoefl/edno^quepercipipotefijproptercircuobfifientiam l^^^^. caloris . Omnium enim eiufcemodi rerum caufas ab eifdem uiribus profidfci putandum efi Verum euenit, ut frudus qui fero perficiuntur, maturita temhybemi temporis opera capere uideant:quoniam antequam perficiantur,hy^ €ms occupet.Ser6 aute fr udus perfid quofda multis de caufis euenit, ut ante iam di

ximus»

PLANTARVM LIB* If i^i

ximas^Qu^ enim natura humidae funt, frigiditatem uehementiorem deliderant, ccaumsfic enimlonge melius coquitun Quae autem fructum pariijt ficciorem,ut niyrtus (nam ea quo^ fero fuum perficit frudum) leuicwrem frigiditate requirunt^ fslimia enim exiccatjexacerbat^^media uero temperies dC auftrini ac humidi fpiri^s tusjcomodiffime alunt* Nec^ enim fructus natura humidiores, excefTus frigorum poiTuntpercoquerejfedalios penitusreficcant, alios infipidosredduntjCeuficus^ Refifteretamen iili maxime poflTunt, quiplus habenthumoris, utpoma, arbuti; qui^ terreni , acerbi, folidi^. natura funt, ut glans, pirum fylueiilre, forbum* Ha?c enim humorem, faporem^ fuum fero recipiunt* Adde hoc in genere mefpila.Ss: 10 mala fylueftria5&: omnino qu^ arboribus decerpta maturefcere poffint^ut pir um agrefte,8<: forbum:&: fi no eadem maturitate^qua in arbore^tamen ita aliquid dul^ cedinis capiant, dbo^ reddantur idonea^ fiue putredinem genus hoc maturitatis deceat appellare, ut in drupis oliuis, feu etiam alium quempiam habitum natura= lem.C^ternm nihil fortafle prohibeat^quo minus externo quoc^ calore fr uclus co quatur,ut fotba,cum alimenti influxus ceflrauerit.Prius enim affidue aliquo influ^ entehumorefrudusexuperare non poterat, prasfertimcumfi-igoraimpedirent. Pofteauerocumamplius nihiIaccedit,8(:caIor in ipfis fiructibus coercetur.utraq^ de caufa codionem iam, immutationem^ capiunt * Nam & qui in arboribus ma^ turefcerefi-udus foient,ut uu^,decerptiduIciores effiauntur,fciIicetquod pars 20 humoris diluta, fole abfumpta eft . Hoc idem in ipfis euenit uitibus, cum uuae hu^ morem haurire defierint,uel cum fenefcenres in paflTas mutetur. Quinenam in c^ teris fi-udibus talis fere quaedam mutatio euenit, alijs magis alijs minus^Nonnulli e contrario maturitate accipiunt* Etenim in ipfis arboribusjocis feruidis atcp ap tiffi mis^immaturi perfiftuntrfcalpti autem^a: oleo illiti(ut didum eft) indpiunt matu^ refcere^ut ficus Aegyptisillis enim adhunc modum tracSatiSjhumoris^acfpiritus aIiquideffluit,&:caloradmittiamplius poteft Jnolerum autemgenere quaedam uel ex toto immatura,at(^ incomutabilia permanet, m cucurbita . Ergo coctionis^ cruditatis uejad fummam commutationum.quae fieri aflTolent^ratfo in his eft* De incremento er proceriute arhorm : tm quie fruH-u^ amittant ans. temituritatem. Caput XI

I Rborumaute ipfarum^femperqu^locisopacis dC afflatufilentibus funt^procerx, ieues^atque excelfiores exurgunttnecnon fibreui fit^ fint interuallo, modo eodem adolefcSt, Contra quae lods, flaribus ac 1 uento expofitis^atc^ aprids^uel raris^fblutis^ exeut^minus tales eua^ ■--^-- — -^-^-i duntJncrementumenim profunditaris alntudinem uetat^Si: fiatus €xafperant3nodos^fadunt(utretuIimus)retorfionis dC confiftenri^ caufa:qu^ cum illis abdicata penitus fint, inaementum longitudinis tantummodo agftur, Quamobreillaeriamqu^noaequeerecta^necgexcelfa furgereaptafint, eiufdem natur^ habitum profedo accipiunt, quo ereda excelfa^ conftant, cum^hofpitata 4o!odshuiufcemodifuerint,ceuquercusXxuesetenim,red^9,&:propeabieribus ^qualeseuadunt: utapud Aemummontem fi'erireferunt,Tumeaamfo^unora, humidiora^imbecilliora^ his locis confiduntur, quia nec^ ex fole^necp ex tlatibus, uel frigoribus denfitatem poffint fufdpere. Amittunt maxime fuos frudus antec^ maturauerint/icus,palma,atqueamygdala:quodacdditautaIicuiusmterdufiha moris caufa,utficusamitrit: autquod nexuinfirmo fi-udus dependeat, quimole grandiufculaeft,utamygdal^,maIa,pira:naquodhbethumefacereatcjdebiIitare eos fedle poteftTum eria flatus interdii uehementes inuadunt^ut nihil refiftere ua feant.Pumca flores fadle amittit,quianexus eoru debiliffimus eftJtaq; cum gutt^, pluu''3e autroresineos deciderint.fubeuntesquoquouerfus humedant^labefa*

161 THEOPHRASTIDECAVSIS

dant^* Qua de caufa deducere arbores folet^nec m excelfum eas excurrer e finut ne flores in erectum formati humorem fufcipiant. Quidam eaa uirgas e contrario (eri prsecipiur, ad ratione^ut fe fubinde ualeant inclinare, Humoreiadurx caufam effejhinc etia intdligi poreft. Piri enim atc^ amygdalae etia fi non piuat, dummodo aer auitrinus,nubilus^ fit, amittunt dC flores dC primos frudus, h condnuo pofiq5 defloruerejillud acciderit.Sed horiijCaeterorum^ fimiliiJ ratio in nexu, moIecR efC DecaprijicandiYationeiO^cuUcihu^iitmdrborcsferotindifru^fuos nonpcrdere. Caput XII

^^^-^&^ Icorum autem dC palmarum non folum in his, ied etiam in interuallis & PS^^ animaduertitur^Quapropter ficos caprificat, quod ea de caufa faaijt ■ i'J. ut culices parui^qui ex caprificubus appenfis nafcuntur^poma fici ape '^ riant»Generanturenimex putrefcentibus illiSjfedfimilealimentum 1 qu^reces euoIant,atc^ grauidae groflls aflident.Qiiod idem plerunm euenit,&: fi no caprificus appendatur,mod6 caprificus ipia proxima fit, in qua cu= lices fuerint procreati. Ideoq^ caprificus in extremo ficis coferitur maturis,matura; ferounis/erotina:medijs,media:ut pro fuo tempore fingul^ caprificationem obnC neant*At(^itacaprificiadr]dtur fatus,utculicum aduolatus fecundo uentoefFici pofljtXum aute morfu crebro culices ora ficuum aperuerint,humorem abfumiit fuperuacuum,8<: aditum liberii auris prxbet, dC omnino poma fpirantia efliciunt* E ^enit enim,ut d5 calore illo confi'dente,fpiritus quoc^ aliquid interferatrut in his ^o euenit q\xx igne coquijtur, quo fpiritu femoto una cum h umore exado^ fi-udus permanent. Caufa nanc^ amittendi hsefunt^CuIices aute &gigniex caprificubus, dC rurfus eafdem fubire,ratio eft^Gignutur enim,quia caprifid maturare atcj perfi cere nequeat . Vt enim in c^teris putrefcetibus genus aliquod animalis concrefcit» ita etia in his uiuifica qu^da natura eft. Sed cum alimeto careant,qu^ranf^ quod fibi coueniat,feriitur ad id auid^ quod fimile eft^Omnibus enim rei cognat^ defi^ deriumnaturaini]at,quemadmodiia:pedicuIisfanguinis,exquoputrefa(ftona^ fcuntur. At folo macro,6^ aquilonio caprificatio haudqua^ defiderarur:quia pro^ pter alimenti exiguitatem fponte poma ficcentun Nec ubi folij ita fit temperatum, utmodice alere pofljt,ufus caprificandi eft (laduraenimnonnifiexcruditatefe^ p quftur,cum uis coquedifuperarenopoteft)necubimultuspuluis,namu!sficcadt pulueri quocg pofita eft . Sed abfurdii appareat quod flatibus aquilonijs potms,$ auftrinisjfid firucftus amittunt, cum longe ficciores fint aquiIoni]\Ratio uero quod ficus plus condenfatae nequeant exhalare,tum etiam fuccus fortafl^eintus concre^ fcit,hanc enim dC folioru profluuio caufam nonnulli aflignant,ut dicf^um eft.Qiix autem ferotinx admodum funt, fiudtus nun^ amittunt,quia fero germinare ind piant , Fit etenim temporis ratione , ut fpiritus non amplius interdudi, coercericR poflif.CaIor enim fe colligens at^ refiftens exuperat,tum etia genus id ficcum na^ tura quodammodo eft,fero§ proinde humefcit,quamobrem a: adaquarihocexi git,&:aquamfiiftmetmagis,Quodfireferatiofaciat,utfpirituexacao,admiffbue 4.a dC humore aflumptopomaualeant perdurare, fimiliter at^ in ^ayptiaficoeue- nirequodammododixerfm* *- o/r

^ttmcaprijicatioimentafityUtfLcui{ecomprimat.inutrefeYetm:itemeMcmquii

caprifcationenonegeant. caput XI 11

^ Erum id ap ud nonnullos ambigitur,quafi culices cum groflbs fubie:^

ll ^■'nf ^non referent,fed potius comprimant. Itaque caufam e contrario

'^-s I !^, ^^^^^^"^ exiftimat, tanquam ea ipfa de caufa caprificare oporteat .

1^1 INam ficomprimatur, nec^rores, nec^ uU^pIuuixguttxpofljntad^

^^ mitti,quibusferuefecrtisiadurafequet«r, fi'cutac:florespunic^ded^

dunt»

PLANTARVM tlBt H lerj

dunt*Cauramhanc eflie uel inde %nificari abunde aediif, amittunt ctenim magis cum imbres fenfer unt. Argumentii uero quod caprificatio coprimendi gratia adhi beaturjinde accipi potefi^bnimuero (i caprificubus carctjquas arboribus inijcianc, arena infperguntjUt fefrudus comprimere ualeant . Puiuis etiam idcirco iuuat ad perdurandum^quia puluere afperfo^protinus comprimantur»Quae aute fero fru^ dificeniurjnon ilJb eodem tempore aperiijtur, kd ie comprimunt at^ poffunt du rare^nec ullo modo caprificatione deiiderantj cum iam uires concepenntjtum etia temporis immutatione (eie aperiunt^nec ampliusdeciderepofrunt,Caufaigitur utroq? modo accipi poteilj (cd haec nihil inter fe inuicem repugnare quiipiam for:s £0 taile putaueritC um enim imbres acceflerintjgroiTi infirmiores redduntur^plus^ humoris contrahunt:quo tande inflato, iadura continuo fequiturjSi: arenainfpar guntjUt humorem pofIintabfumere,Obid&: pulueremiuuare exifiimant^hoc enim humorem poffe abfumi qui caufa efij ut grofii deddant ♦ Ergo fi nulla in his contradfcfiio fitjcaufa in illo proculdubio efi« Si uero contraria haec mter ie fintjeue nietporroutalteraquide ratione rei principiummtrinfecusfitjalteraauteextrin^s fecus/cilicet illa humore quo ea maxime decidunt, quae non prona/ed ereda con fifluntjUt fiores punica?*Quinetia ex his ipfis caufas oriri aliquas laboranbus mor^ bo uerifimile efi.Sed morbus comune fortafie uitium omnia fruduum efl^Com^s primendi autem caufam cum fubeant culices, aliquam reddamus necefle efi:nam %o humoremintefliniidepafci a cuIicibuSjUtpotepabuluaptiifimumilliSjUerumef!* Quamobrem ad perdurandum plurimum iuuat^quanquam ficus reddat deterio^: res : quippe cum pafiu culicum illo exinanitae, humore iadeum amplius trahant» Quapropter funt qui caprificandum non cenfent, imo uero cum uenduntjdamis tantjficus fe uenundare non caprificatas:6(: plurimum id referre putatur. {cem ^2.^ tibus aquilonijs minus pofle decidere oporteretjhis enim magis fe comprimirtjnift forte quod his ficcetur^dehifcere arbiiradum fit* Plures igitur obiediones primum illud recipere pofle apparet^mfi forte ratione utracp res fieri poirit^Eiie autem qu3e caprificatione non egeantj abfurdum non efl (ut ante lam diximus) cum modus aeriSjalimenti^ adfit ♦ Nam humorem per totum hoc genus nimium elTe, uel ex p ipfis erraticis conftat * Cruditas enim illa non nifi ea de caufa fieri intelligitur3& eas quoque folent caprificare, ut ualeant permanere ♦ His eifdem de caufiSjS^ bis ter^ nonnullae frudificantj idiicet alimenti nimietate ♦ Primis enim decerptis ficubus, alix facile prodeunt : &: histurfus detractis, aliae fubnafcuntur, quia humoris non defit ubertas, atcp eatenus facultas proaeandi accedit.VIterius uero non prseua^s letpropter excefTum ♦ Solum enim hocgenus ex fylueftrium numeroautcerte cum paucifHmis frudum fuum nequit perficerejnifi forte finem eius hadenus na^: turadefcripferat* Spontequoque natursid poteflconfiftere* Sponte autem na* fcentium generatio non feminemodo agitur^fedaliquaenam putrefadionejUel potius terrae alteratione : quamobrem id etiam genus fi-ugiperdae quis nuncupa^: 40 ueritjUt falicem Homerus cognominat . Nam caetera tametfi fi-udumuifuinco^ gnitumgerunt^tamenperfidunt dC maturant,proutnatura fua pergereaptafit^ Sed enim h^ec proprietas qu^dam dirimens illa a reliquis poflit inteIligi*Quod au- tem palmarum generi euenit^non idem efi* Gerit tamen huius rei fimilitudinem qu2ndam:quapropter caprificariillas quo<^ fariconfueuere * Flore enim a mafcu^! !o,5^ puIuere^S^: lanuginecum frudus infperguntur^ficcitatem excaliditate,ac reliqua poteftate concipiuntjatque fpirantiores redduntur : quibus caufis uis peri^ durandi acquiritur.Huicquodammodofimile in pifciumquoquegenereeuenit, cum mas d^ditis ouiSjUitale fuum uirus afpergit. Verum fimilitudines uel ex remo tis generibus peterepofTumus*

; . . 04

j^^ THEOPHRASTI DE CAVSIS

Curinfyhie^rihmeiufdmgenerisdi^jimlcSialUfrudifir^haheantur:^ uitlsa-ficusmpliiudine, Caput XII II

1 Vamobrem autem inter congeneres agreftis ordinis alix fierileSjali^ frudiferse fintjqux quidem faminaemarisue fexuappellanturjilla ] profedo caufa redditur, quam prius de fterilibusexpofuimus, quod '' propter fpifTitatem QC uirium bonitatem, dC molis totius largam nutri ^ L tionem^infcccundae reddantur * Euenit nanque ut eiufmodi arbores

omne alimentum ad fe nutriendas abfumant^Cumenimfrudificatiopartemfus: peruacuamalimenti defideret(hacenim frudus exoritur,ficutinanimaIiumge^ nerefemeneffici folet)fi fe aliorfumafliduepars ilIaconuertatabfumatur^,toIli lo generationemnecefIeeft,Haudenimnatura utric^ parti fatisfacere poteft^cum alimentumquantij fufFedurumiitcapere nequeat. Quibus igiturhocinterdum eueniat^hxctantifperinfoccundaredduntur» Quibus autem natura protinusad frudifendum pertenderit, hxc frudumegregiepariunt.Quamobrem a^inter aorefiesnondefunt, qu^quamuiseodem in generecontineantur^tamenmodo fupradido fe habet:qu^ fcilicet robufiiores/pi{Iiores,at9 maiores ferefemper ali^ menn ubertate efRciuntunOmnes enim pene qux ampliore magnitudine fe attol iunt^minorem generant frudo,ut ficus Indica uodtata^Haec enim cum mira qua= dam magnitudine fit^frudum exiguum admodu^eundem^ paucum fert^ut qus ad germinandum totum abfumat alimentum: etenim folio ampliflimo eii^dC radi* 20 cum uero ab eius folijs demiflarum generatio nutrimenti copia uidetur accedere. Sed forte ediuerfo, ut quoniam in ea quoc^ pabulum difpenfatur, idcirco frudus exilius atc^ parcius proueniat^De radicibus abunde alibi difTerufmus Jnter eas ue:= ro qux folutum frudum progenerant/ola uitis dC ficus inaementum ampliflime capiunt^Vitis enimporredamateria in quancunt^partemdeuenirefacilepotefl^ modo folum obtineat probum ac fernIe.Ficus autem fe in altum attollitjd;: ramofo admodum corpore amplifiimum occupat locum,

Tieuiulongitudine^hreuitate^iCfrudumratione. Cuput XV

1 Itam quoc^ longiorem arbores infcecundas^ quam fcccundas, dC pau 50 I ciferas^quam muitiferas fortiri ratio efi, {dlicct cum non imbecillitate 1 aut humiditate^aut aliqua eiufmodi caufa fierileSjUel paucifer^ funt^ ;: ut quac aquis appofitae uiuere confueuere, quse^ nemorofae uel folu b tar^proximec^ putredini confiantjceu Iaurus,Hic enimj^: quicqufd eiufmodi^redigi ad prasdidas rationes oportet* Frudificatio uero magnam at^ quepotifiimampartemnaturae detrahit:quod etiam in animalium generepatet» Enimuero qiix plurima pariunt^celerrime confenefcuntac pereunt^Porrouel in hisipfis arboribus latiflimeidentidem Iiquet*Qua:nanque feracifHm^ atque fcecundillimac funt, drius omnino fenefcunt : nec fecus inter congeneres^ut niics, ficos^dC reliquaseuenire fennmus ♦ Quae autem fteriles, uel paucis fertilesfunt, 4-o hx fere omnes perenniores notantur^Fitergo interdum uel potius frequenter, utarbores ex uberrimafrudificarione languefcentes arefcant, quoduitibuspo^ rifHmo siccidiL Quanquam dC reliqu^ omnes multiferx idem fenriunt^quoniam uis tota naturae cofumpta in frudibus Rt &: fr ugibus* Et omnino annuis hoc idem euenire uidemus : dC caufa hxc cH, ut annua conflent natura ♦ Cum enim frudus perfidunturjradices protinus exarefcunt, quoniam uis natur^tota confumpta eifdem de caufisfit* Arboresautemaut non tam cito flaccefcunt, aut certe non ita, ut uitium deprendi pofTit* At cum tempus uernum extiterit, res confpicua fit, dC celerius certe fi quid ex aere tale accefTerit, ut opprimantur, affiigantur^ arbo^

res«

PLANTARVM LIB. 11 «^^

rcs.Necfoliimquxad huncmodumexuberauerinc, fed edam quxl^ge frudtiff^ cauerintjlaborant fepe atque intereunt* Quodi^ enim exinanitum eftcxtuni^ im becille eft. Imbecilii autem eciam quod minus ualidum (it, officere potelt* Quam^ obrem culta celerius, quam incuita fenefcunt, 5^ meliora quam detenora, & ad fummam urbana, quam fylue{b:ia.Q.uanquam abfurdu fortaifeappareat, fiquas niagiscoIuntur,celerius ocddant.Verum cultura non uires auget,fed partum fruduum qui arboresnecat* Vitaeautem iongitudouiriumrationeconfiitif^Va^ letautem uiribus quod fpilTum atque fterile eii . Quapropter Tliafi} cum agros mercede fibi conducunt,decxteris quidem annis minime curant , imo fraudare 10 conantur:de ultimo uero diligentilTime literis notant^ut dominus agrum recipere : debeat Jdem uel in animalium genere patettquae enim foecundiffima func, his uita fpacio breui defcribfturiquarc^ plura quam folent pepererunt/aepe intereunt: dC potiftimo gallinx , fcilicet inter ea,qu^ cum hominibus uictiimu Igicur breuica^ tisuit^ratioh^ceftXontraria uero longitudmiuidelicet dantur.ut didumeit* Adde qu^ quamuis non large fruc^tificent, imo pleraque infc^cunda penitus Cnt, tamen fua imbecillicate faale pereunt, quemadmodum in annuis patet, ceu cucu^ mis,de qua prius quoc^ retulimus : hsc enim ne ad naturx quidem fuae perfectio^ nem accedere poiTanL Porro etiam in arborum genere non defunt quae ob rarita:* teminfirmicatem^ faciie pereant, quamuis non copiofe fructificent^ ceu laurus; 20 hoc enim in genere.illa quoc^ muia fertilis eft^frudu uidua*

QU£ m arhorihus p(trte> primim inkrmt : item Dcmocriti opinio de arhorum £tits:d^ deearmuitacontraeundem. Caput XVI

^ Erumno fimul cundisfuis partibus occidic/ed particnlatim tam cors; ti ruptio,quamfenecftaoccurrit*Parsenimpropemodi! quae maxime ll crafTefcat^purrefcit ac perit : nepotes tamen complures exurgunt^ut li res quodammodo proxima fit ramis arborum qui exarefcut* Sed in^ ^^..r^-^^^Ji\ tereftquod his parsprindpalis intereat,fllisuero exijs alfquidquae dependent* Verum quonia regermmatio ab eadem du^atur origine,idcirco arbo^ 30 remqucc^eandee{re'ceniemus,quadere ante lamdiiieruimus,Arboribusuero '' inualidis^corrupticnis initia, uei iniuria icms, dC flatuum uehementia,6d altjs eiuf^ modi caufis reddere licet. Quod enim debiie eft, ex multis comoueri tacile poteft. Etfifuperdebilitatem fertiUiTima quoq^naturailtarbor, utpunica^ SCmaius uer^ na,'magis quoque ita fiat neceife eft : quippe cum ex utrac^ racione naxx orf antur pri'ncipia , Et malos quidem uermiculari edam celerrime conftat:^ celerius dulces hanc offenfam accipiunt, 5C omnino fenefcun^Nec folum mali/ed etfam punfcae: abfumitur enim pabulum^quod natura commodiiHmu prxftantum eoam alterx earumuelut agreftes,altersurbanx confiftunt* Nudeo quoc^ uacancescelerms quamnudeat^,&:qu^ molli nudeo funt, celerius quamqua^duro^Etmmyrns 4.0 uero cxteris^ pari ratione inteiligendu,plus enim natur^ detrahitur. Et in totum iftxdebiIiores,foIutiores^funt:undefi't,uta:frucftificarematuriusuaIeant:quod enimdebile eft,ocyus,ampIius^ moribus coeli obtemperat. Atquod Democnto placet, redla dC minus uiuere, quam tonCii corpore uibrata, dC maturius germma^ Te eifde pofle de caiifis( Alteris enim cderiter alimentu tranimitn.quo germma fru auscKproueniunt:aIterisueropigre,quoniaperpartememinenteexpedirenon poffit fed ab radicibus nutrimeti omnis columatur copia:haec enim radice prolixa, cra{ra65inh^rere)haudre(flepIacereappareat*Radicesenimreaaruarborumim becilles afBrmat,atc^ ratione utxzc^ fieri ut celerius pereant : defuper enim ad radi^ cesjcu frigus, tum calore caufa redi tramitis (ine mora defcedere^eafdem^ radices

iss THEOPHRASTI DE CAVSIS

neutrum pofle fufFerre ratione fuae infirmitatis^ omnmo arbores huiufcemodi ma gna ex parte fubtus fenectam fentire incipere^propter radicu imbedllitatem* Item partes qux fuper terra extant, cum afflatibus debilitate fledutur, radices funditus commouerejquo fado difrumpi at^ feruefcere^ita arbore tota perire.Haec Demo a:uus,Sed minus rede afieruilie appareat^ut dida iam eft^Ne^ enim quod de ra^s dicibus inquit, ueru eft, iit fuperius propofuimus, uidelicet arbores uit^ perennis prolixa crafla^ ilrmari radice : nec enim ficus^nec cxterae quae prolixa crafl^^ in^ nitunturjUitam obtinent longam:necp diredae eredx^ breuem habet uicamjceu abies^palma^cupreflijs, nec amplius augefcere, matunus ue fr udificare has coiiat eafdem* Atqui haec etiam fequi protinus oporteret^cum fmt tales meatus^St^radice lo non prolixe agantur* Quicquid enim ab eadem dcpendei caufa, eafdem res fequi necefl^ eft* Igitur nefcio an id caufac fit , nec potius quae ante iam diximus : quibus etiam difRcuiras n^fcendi^dC exiguitas atc^ paucitas fruduumjdi: omnino iirmitas plantarum dignofcitunDenfitatem, ficcitatem, foliditate arc^ pinguitudine caufas dixerimjquibus BC uitx perennitas,6(: reliqua omnfa generis eiufdem debeant afTi gnari. Aduerfa uero his ipfis, ex aduerfis oriri necefl^ eft» Qua? autem cum ubere frudificet^no tamenbreui tempore uiuiit, nec cito fenefciir, ceu pirus, amygdala, quercusjhxc uel in grandiore ^tate fcecundiora redduntur^ut didum ef]:* Viribus cnim detradis^alimcti quoq; nimia ubertas detrahiturjatq; ita reliquum pabulum percoqui difpenfari^ fzcHc potefl*Tum etiam intermifiio fortafle aliquid confert, 20 aut omnibus^aut certe aliquibus* Pirus enfm atcp etia magis amygdala, prima qui* dem fpede frudum gerunt abunde/ed fapenumerc educare qu^ progeneraue^ rintnequeunt : quippe cum in perficiendo fitpotiilimo labor ac difficuItas*Morus autem leuem quendam dilmumt^ frudum, dC minime pro fua magnitudine am:s plum creat , Sed uitx arborum diuturnae bxc pro caufis habeant* De fextHituc di^ dumiam eflj quod calidaSjfoIutSjhumid^^fertiliores»

Curfeniina,quominoraieojiradoYainusmmtur, XVII

Einfna uero (ut fimplici tranfigam ratione) quo minora^ eofertilio:* ra^Etenim qu^ minima funt, maxime frudificare uidemuSjCeu mili^ p umjeryfimumjpapauerjCuminum^Ratio (utin uniuerfum dicamus) quod facilius minora efFici pofTunt* Copia autem facilitati adiudicada efljuel (ut e propiori fumatur)quodeiufmodi omnia fadliusauge^ fcantjCeleriusc^ aeris qualitati obtemperent* Argumento temporis quoquebreue perficiendi accipi potefi*N am dC femina ipfa(ut fummatim afleram)hac eadem de cau/a iertiliora^qp arbores funt^&^ inter ea magis legumina ^ frumeta:ocyus enim craflantur,perficiuntur^* Item eorucaules magna ex parteualidi funt^necligno confiantjnec fimplices profiliunt/ed plufculijacc^ in ramos diffufi* Quas ob res ra tioms efljUt BC fi-udus large fequaturjprxfertim firadices non fuccum auocent^ut in genere ferulaceo capitatoue agitur/ed affidue quod ceperint/urfum tranfmitss £ant.Quod 5::in leguminibus^S^: in alfjs plurimis fierifolet, Haecenimradicefin^ 4-0 gula figiitur, necdeorfumlatefcut, fed fuperiora uiribus omnibus petunt. Verum maxime (ut ita dixerim) omnium cuminum, huic enfm radix exigua penitus efi:* Qu^ tamen ex his radicem ualida agant(non enim defunt quae ita fe habeant^ceu milium^panicum^h^c pro fu^ radicis modo caules redduntjuidelicet a uaiidis mli^ dos arc^ m ultiplices^Qtiapropter cum a prindpio exiguo mul ti prouenerint cau:< Ies,fi:udumquoc^abundeprofundiratioefi:fi'cut dCin hordeiat^tritici genere, cum ex uno plures culmiprodierint^fic enim plures fpicas emergi neceffe efi:*Hoc idem uel in oleribus patet cum feminis copia fcxmt^dC radice ualida fint. Alia enim

caules

PLANTARVM LIB» II 167

caules plimmos edunt, alia caule uno edito in. ramos /pargunturromnia enf m pcli ubi/uosemiTerintcauleSjin arboris fpeciem tranfeunt^Vndique uero atqueex mulds multum colligi frudum ratio eliCum ergo ita contigerit ut dC coelum plad dum f%dC natura furfum nitatur^nec radices euocet quicquam,fed iuuent^atqp fo^ lum rarum^ folutum^ adiit^hsec caeteris fcccundiora euadant^raao eft»

tabamimhecilUj^imm Ugminm e^eiitm purgationes arhorm er ton[ur<i/s conferre adftt racitatemio^curmutiitiocontingiitinfru^ihus, Caput XVlii

^i uerofabaS^aliudquicqpin leguminiljusminusfrudrificetjimbedls» I litati certe tribuendum hoc eft. Qua de caufa maturius hxc ferere fo^ i lentjUtpriufqp hyems di radices concipere ualeant. Faba tamen adeo 1 decrimentis mulus frequenterc^ obnoxia, ut quamuis mature proue I neriCjtamen perfici plerunq; non polTitJmbedllitarem eius uel fenfu perciperelicet: eftenimcorporefoIutOjeualido, necradice numerofafubnicicur: quas ob res a quauis caufa ofFenfa tranfigi hcilc potefi ♦ Caufas copiofae frucnficais tionis tam annuis ^ diuturnioribus plantis his rebus determinafle par eft^Nam dC purgariones prxdfiones^ arborum, frudus copiam praeparant^cum fuperuacua dC excrefcentia illa partim fi*udum prohibeat, partim alimenta abfumanLlcacp his detradis libere ad frudificandum nacura fuum impetum fadt^Qua de caufa nuces ^o auellanas tondences refecances^frudicofas etticiunt: alimentum enim totum ad incrementaconfumuntcumarborefciit Mutaciones aucem frudtuum ccclifoiic^ ratione fiericoniiat, enimuero per ha^cacc^ ex his alimenta omnibus fuppedican^ tur^AIimentum uero plurimumadconficiendam fimilitudinem ualeCj fiquidem dC in animahu genere^parcus focminae fimilis hac ratione reddatur* Nec folum fe^s mina plancas^ mucari uidentur, kd eriam animalia : dC quodammodo magis hacc quam genus plancarum^quandoquidem formas pro iocoriihabicu capiant ♦ In firu dibus tamen non aeque id percipi poteftX^cerum hi quocg mutantur dC maxime in colore^magnitudine atc^ fapore Jn coIorejUt femina:nigra enim in cadida tran^s feunt, dC candida in nigra.In fapore, utarborum frudustcoloris enim mucario uc! 50 nulla confpicua^uel cer ce no ^que his euenic, nifi coca arbos mucaca fic, ut ex nigra in candidam tranfeat^quod interdum his euenit, quae femine prodieriic* S ed cum defedioifiacommunisacque animalmm plantarum^ fic, caufam quoc^ commu^ nem aliquam quaeramus oporcec . Nam illud eriam commune animalia cum femii nibus habentjUtnon procinus, fcd tercio partu mucetur ♦ Etenim omnia paularim fenfim^alterantur^a fua^ naturadifcedunt, Atinarborumgenereediuerfoaga tur rario eft^Hx nancp principio infirmiffimae funt, dC praedpue quae prouenermt femine^Sed abfurdifHma miradaq^ omniii maxime in arboribus mutatio in melius efle appareatjUt in Aegypto acque eriam magis in Cilida punic^ meIiorefcunc,5^ myrtus fuauem odorem circa Aegyptum acquirit* Mutacio em'm in parcem dece^ 4.0 riorem numerofa 8C uhic^ genrium perfpicua eft^quodrca illud uebementer mira mur^Fit ergo uel in feminu generejUt in melius tranfeant,cum melius ipfum quafi fimileeft.lnhocenimdifcrimenexultat, quodaliasidem permaneat femper^alias uarie immutetur^Nam quod euemt idem eft. Detrahitur enim aliquid nacurx afli dueauiquae genusutrunc^parirarionedeuincit.Hoc enim animaliii generieria cuenitjquippe cum ex candidis tranfeat in nigra,^ ex afperis mollia reddacur.Sed cum in his caufam partim aqua habeat parrim ccelum, 8C ad fumma qualitates ali^ mentijin illis quoc^ QC ubicunc^ aliquid tale eueniat,proxima eandemc^ necef!ita= tem arbitrari par eft* Singula uero tunc magis dC forte tantumodo nofie aliquis ua leatjcum dC agros SCloca expertus ftudio commentandiperagrandi^ fueric.

j^3 THEOPHRASTIDECAVSIS

Culturdmtkutmuim nduramqi plantarm : dec^ mutatione arhormy qua radicm cccafmeuitiouecontingat, Caput XIX

gf^ Roximum fane huic uidetur, quod ex cultura mutari poteft^ In prts "^! misquidemjS^quoaduniuerfim exponi licet^cummitefciCjmoxue^: fl ro cum eodem in loco meliorefdt* Quippe cultura laetantur, cum mi ^^; norinudeo reddantur (ut didumeft) dC omnino meliora euadant* ^^_^,,___^ Prorfus granata dukiora, molliora^ aquatio fecit» Acerbitas enim at(^ duritia tale deuderat auxilium. Quod enim indigum eft, iuuari defiderat, atc^ id folum bifarie agitur. Aut enim per additionem quandam, aut per detradionem alterius/icuti didum de amygdalis eft, qu» caftigantur ablaqu€antur^;a<: de ficis ^^ qux perfiiTo caudice meliorefcunc.Sublata enim nimia alimenti copia^calor infitus amplius in refiduo uaIet.Sed peculiaris in primis mollitio quse radiobus exhibeiur, appareat*Stercus enim fuillum,uel quod uim proximam iiliobtinet^radicsbuspu^ nicar um fuperinfedu dulcem cfficit fuccij, Qmnetia copia 8C frigiditate aqux mu^ larione afferri aliqua dicicur:fed omniumaxime euidenrifilme^ locorum quorunis dam,at^ cccli natura mutationis caufam habere notancurjUC in Aegy pto at^ Cili^ cia*Na dC illis certe in rebus alterationes mutationes^ perquirenda: omnmo funt, foIo^aquajCcdOjCuItura.Denic^ agricolario arbores iructus^ mitigans, mutareni mirum ualet» Ergo de reliquis alias quafdam reddere rationes oportet. De muta^ tione aute quam radix impertiat, cuius graria hoc in loco diflerimus, accipiendum 20 illud cenfemus, radices tanquam elementa quxdam efte arborum, elementorum autem condirionem csetera omnia fedari necefiarium efle^Qiiamobrem de cucu^: meribus didii eft^quod femimljus in lade, mulfo ue maceratis, dukiores reddun* tunAddoetiam alimentumcodius a radiabus accipijmutaris^ipfisfieri, uttota quo^ arbos mutetur* Ab his enim alimentum omne tranfmitritur^difpenfatur^* Nam dC aqux copfa, 8C folum, dC cukurXjradicesprfmum attingxit.atcp hincinito princfpfo c^tera fubinde immutacFieri tamen poteftjUt alia ualeant alrjs auxiliari, ut difciiHo ficiSjS: amputatio uiribus, 5C diminmio amygdalis, uel iclus paxillo ad^ ado, Humore nanc^ fuperuacuo defluentea reliquus facilius coqui atc^ dulcefcere poteft* Inoculatas autem arbores mutari no dicimiis. quonia almd illae principium 50 habeant^quod deuincere nequeunt, Surculus enimjqui uel inferftur, uel inocula^ tur^truncu fubdicu loco telluris ufurpat, ut ante iam diximus, Atc^ ita duplex mus: tationis rario intelligi poteft, id eft quae radicibus, quse^ inoculatis, inliris ue trunss cis tribuitunAItera per akerarionem parris fubditaejaltera per aiiquorum adiedio:* nem,Quamobrem haecmfnusmirandaeft^Sedcur punica maxfmeimmutatur, caufamraritau imbecfllitatf^ recle dederis: qu^nanc^ huiufmodi funt, fzcHimc muiattonem accipiunt.Cogitandum tamen, an aliam quo^ naturae aliquam pross prietarem licet aflignanV

Frimam caufam mutationis in deteriorcm partm ej?e mgligentiam : tm qu£ iiminutameliorefcant, Caput XX

^^^^^ Vtarionum autem in partem deteriorem caufas prsedidis eflecon §^^^^4 M trariasconftat*SedeuidentifIima 6^ commumfrimaomniumnegIt=5 l^r^^ f j gentia eft, Omnia nan(^ fereneglec^^aimmitefcunt Jnterdum etiam ii^J^J ^ fitutquafimancalaefa^fuerintsindeteriustranfeatjcumfdlicetprin ^^^^M> dpio nafcens quicquam diminuitur^ceu amygdala^Haec enim amara ex dulci,6^ dura ex molli ficredditur* Caetera mutatione manifeftam nullam fufd^ pfunt,quanquam plantae quidem uiriumadeo interdum laborant, ut omnino pe* reundumfiCtQuocircamutari quoc^ illasmagisdebereuerifimilius efleufdetur*

Amygdalam

P L A N T A R V M L I B* I ! i^^»

/^mygdalamenimpoire miitariuel extoto,procul abeiTearatione appareatreft enim arbor fatis robufta, Non tamen defunt, qux diminuta pofle meliorefcere di^ cant,ut de piro Phocide Chi) referunt. Amygdala^ igitur uires non in eadem arbo:^ re accipi debent^Diminuta etenim ualida^nafCens inualida €£t : praefertim fi femine prodeat;quippe cum fa^pe etiam non diminuta^jamaras dmx^ efFiciantur, ut ante iam diximus.Omnino enim omne^quod prouenerit femine.degeneratjdeteriore^ fcit^ : 8C {i eius impetus naturalis motu aliquo immutatus fit, magis magis^ ita fiat uenlimile eft:quippe alius quafijatque imbecillior redditunNam dC que in aqua co quuntur/i importune moueantur^quo minus percoqui poffint, impediuntur * Et

10 terraquoi^eademdecaufa aegremadefcit:quodeniminterinitia agitur, fummu, dCzdici perfedionemfpedatiftimiieft^Nec abfurdumfola in eamaximemuta^ tionemparere,turnpropter rationes pr^didas, tum quiane^uiaS:,nec^ alicuius cx c^teris frudus dum perfidtur^amaruSjUel acidus fit:fed aut dulcis^aut nondum percodus eft. At eius frudus talis non eft^quan^ Ixte^perfede^ confiftat^Sed for le non deeft,qui etiam inter ca^teros ad fapore acerbum, uel dilutum, uel no ^que dulcem perueniat^dum perfedione fuam acquirit^quan^ noftrumlateatfenfum: quippe unigenerum ipforii alia magis^alia minus eife huiufmodi certum eft * Eue^ nit ijs^qu^ fuerint diminutx^ut fi aetate confedx iam recidantur, purgentur^.dul dores euadant^demum^ ad naturam priftinam redeant.Ratio,pr^ter id quod re^

so tulimusjeft^quod diminutio facultate germinandi prohibita, humorem permifcet, deteriorem^ ad fructificandum efricit, qui cum xquo largior fit, percoqui nequit, itacR amarus relinquitur : BC praecifa uero facultatem quanda fpirandi, ieuanone^ recipit^ficuti cum adacti cunei fuerint*Ergo caftigato humore, facla iam arbos uali^ dior^utpote onere leuata^concoquere meliuSjSc: redire ad naturam priitina poteft^ Huius igitur naturam uelut reftituibilem dixerim * Quaedam uero nifi diminuanf, frudum percoquere nequeunt^ut uitis, quam cantharam uocitant» Qua de caufa^ fumma uuarum detraherefolentjalioquin putrefcunc , dC pereunt ♦ Conftat igitur (ut fimplicius loquar ) quod genus id uitis h umoris diminutionem defiderat . Pho== cis autem appe-Mataj fi diminuatur, melius arboris fpeciem capeilit: fed non probe

jo frudificat, quippequ^diminutanimiumgeneret, dC fimplex, infirma^ exurgat: non diminuta uero/pargat fefe in ramos^ac tranfeat in arboris fpedem,Quod for* te nonnihil ad probe firudificandum conferre ualeat ♦ Vires enim adepta meliores, melius concoquere poteft, Olera,^^ herbx, qu^ diminuts, tonfae^ meliores red^ duntur^ceu porrum^bralTica^medica, laduca, odmum, hsc omnia teneritatis, ali^ menticp probi ratione^meliora/apidiora^ euadunt.Tollitur etenim acredo, dC fic^ dm,dC fi qua humoris laduofi qualitas fit, eadem moliiora^uegetiora^ fiunt, quia radices ualidiores redduntur:&: omnino quo amplius diminuantur,eo magis uires condpiunt^Qusdam etiam plus pabuli trahunt^&T melius poiTuntincoquere, Du ris item,at<^ lignofis fubIatis,profi'dunt amplius, mpote cum nihil fmpediat, quip^

40 pe germinatio prima ex debiliori pergens,origine deterior eft . Mutationes faporu has reddere pofTumus^

Qumohrem odoYesfruSkum immutentur , Qu£ pr^tere^c pUnt^ ah UM

S^eciemalimcommeent» Caput XXI

Ed oritur odoris quo(^immutatio,&: quidem prsdpue cQ2li,agri<^ fta I taboca enim tota fere parte ficca,8c: ccelum eiufmodi,odoratiora cSi^ ciunt : quamobrem agreftia odoratiora fentimus*Sed forte no in unii: uerfum,nec plenius odorata funcetenim aaiora: quapropter folum, ccclum^jquod media conftat temperiejoptimu efle cenfendu . Nam

P

jU^ THBOPHRASTI DE CAVSIS

qux tcrra uliomofa proLicniunt , aquam fapfunt, at^ fnolida fuitt . Sed de odore, atcK fapore feorfum poilhac latius diiferere conuenit , Nunc m utationes uel in his fieri poire.tam natura,quam cultu,late ex pr^dictis patefcit, Qusedam totius arbo^ ris phntxuc mutationes fponte exoriri uidenturj ut populii candidam tranfire in nisram.tum fronde,tum etiam toia fpecie aiunt: 6C fifymbrium in mentam muta^ ti nili culva retineatur/specp transferat :triticum item^linum^jlolrj capelTere fpe^ cem* Hxc ergo mutatio,ii uere aiunt, corruptio quxdam propter humoris nimie^ tatem eiie appareat, Fit enim^cum imbres inceirerunt:mutato autem principio,di^ aerfumfit,quodindeerumpit,nece{reeftXolium uero aquam uehementiflime amat.Populi fi eiufmodi mutatio fiet, tunc foret profecto, cum arnphus craiTefcere lo arbos inceperit,quod euenire ^tatis caufa folettaugefcit enim arbor m profundum in feneda^itac^ frons crafIi'or,a: rami ampliores.plures^ confiduntur,

Tolia cur m eadem arhore immutmtur . De§; fifymhrio m mentam mutato. Atq; agri dHplicemmteUigideherecommoditatem» Ca^ut XXII

^.^^^^ Oliorum transfiguratio comunis uel alioriim percipitur.Nam dC aoa M ,^^^5S tonis nonnullajcum rotunda principio prouenerint, in angulum de* 'R KF^ -^^^ ^^ coMigunt : quafi formam ifiam fuae perfedionis demum capefs M ^&M • ^^^ ^^^^^^ * ^^^^ ^^^ ^^' ^"^^ ^^^ fimplex facilior eft, quam muItifor== O-^^r^ mis:dC principium rem diffidlem peragere nequit, quia debile eft* Si^ z<» fymbrium/i tranfitinmentam^odorem tantiimodo ment^recipitjproprio amiiTo, quia culturacaruerit:fpedem uero non recipit , fed quafi nepitae redditurfimile^ Omnia nanque in fimiie fibi quicquam mutantur, non in remotum penit us tranf^s eunt * Cultus autem SC translatio naturam propriam retinet, atque feruat* Argu^ mentum^quod 8C agrefte fifymbrium talem rcddit odorem . Etenim illud quoque natur^ aduerfum eit^mentam radice alta firmarisfifymbrium per fumma cefpitum cohxrere^nec tam numerofamradicem fortiri ♦ Quamobrem in his qufdem muta^: cionempotiusimaginariam quandam fieri dixerim: &: urbanum quafi in agrefte £raniire:nec abfurde iic agi, quadoquidem loca etiam ipfa immutantur . Sin autem in animalium quo<^ genere id euenit ipfum, ut auium immutari SC colorem, dC fi^ je guram5& uires aiunt^id quoque non longi temporis fpacio, fed annis fingulis fieri, mirari quifpiampotiusdebeat,fi nonhisquoque poftiteiufmodi quicquam acciss dere . Neque enim minus conditam, mmusq^ diftindam naturam hanc effe, con^ ientaneum eftjfed ualidiorem etiam elTe credendum forfitan eft:atc^ proindemu* lari poiTe fine ulla coloris uel alicuius corruptione , idc^ in paucis fieri , ut in planta aliam tranfeant : qufppe cum neque in generatione luam aliquid formamamiti» tat, ficut ammaliaqu^dam:fed omnium plantarum fimplexquaedamnatura fit# Mutatfones uero ( m fupra diximus) in fapore maxime,& odore,& magnitudine, tam ipfarum plantarum,quam fi-ucruumjfoliorum^^fieri folet ♦ Folia enim angu^ ftiorajlatiora redduntur: dC ad fummam plantae ipf^ ad hunc modum diuerfae effi^s 4^ ciuntur.Quapropter locum unumquodquefibiconuenientem quaeritat* Conue^ nit autem is, quo uigere maxime ualeat * Quamobrem non omnibus folum idem aptiffimum eitfid alia graci!e,macrum^ amant:alia arenaceum: qu^dam etiam fa buIofum,ut braifica * Sed agri commoditas duplex ccrte intelltgi debet : aut enim, quse natur^ conueniat,aut qux uiribus, robori^ congrua fit, ut amygdalis folum gracile commodum eft : quoniam fialtum fit atquepingue, nimia pabuli ubertate lafctuientes , fterilitate afiBduntur, ut in uniuerfum dearboribus anteretulimus* Sed de akerationejmutatione^ hademis*

Quodl

PLANTARVMLLIB. II ^7^

Qjiod du£ddmnonm tmu,fcdm<irhorepulluUnty utmfcmyjieliSyhyphedr : qmd.q; h£cmtef fedt^ant. itemdef^mx-Babylonk,c4dytit,eder<4t*if^inceruicornihus:de^tsre^^^^ moUaia-polypodiomurhonhu^iid^oflentmmterpretXYL Caput XXI II

II Irandum autem^atc^ abfurdum maxime omnfuappareat^quod qu^ l! dam ex feminum, plantarum^ numero, puUulare in terra nequeiif, I ut mfcumjfteliSjaic^ hyphear^ Stelis Euboenfium uocabulum eiihp iphear Arcadum: uifcumcommune^Hsec naturam eandem omnia ^^--J fortiri quidam afFirmant/ed ea de caufa difFerre uideri, quia in diuer^ 10 iis plantis proueniant. Hyphear enim, dC ftelis in abiete, pino^ nafcuntur; uifcum in quercu,terebintho,at9 alrjs pluribus. Alij difFerre ifta inter fe uolunt, argumen lumc^ non inepte illud adducunt^iluidem uere narrant,quod non folum m con^ generibus qixodc^ illorum erumpatjexempli gratia^in abiete,pinocg: uer umetiam in eademarborepluradiuerfis partibusexeant, uthincftelis^ uei uilcum, indehy^ phear . Item rxon modo formas, M etiam frudus diffimiles haec ferre confirmant* Atqui id quidem obferuari ubic^ par eft,etiam in agris.qui inter kfc plunmum di^ faepant . Vifcum enim aliud folio efle perpetuo , aliud deciduo , haudquaqua ab:* furdum eft : iiquidem aliud uirentibus femper arboribus , aliud frondem aminen^: tibus infidet.Fit enim, ut in his careat alimento, in illis habeat quantum abunde fit. io Caufaenimperpetu^jdedduaeuefirondis hxc eft, quemadmodum diximus:fed hoc utro tandem modo fe habeat^nil refert ad id,quod in praefentia qu^mus Aa* fci autem humi nulia penitus ratione ualere abfurdu certe apparet, prxfertim cum tammuItum,acuaIidumfi:udi5pariat.Siuerofemina quoc^ aliquaeiufmodifmt, ut quod apud Babylonem fpinse iniedum/ub ortum fyderis,eodem die enafa, at^ que etiam fpinam pofle compledi ceIeriter,afrerunt:S<: Syriaca illa herbula Cady^ tasuocata,qu^arboribus,uepribus5atc^alijsquibufdainnafcit:hincporroanceps admiratioreddif3Utrationealterutramagis,minusuemiradafitres5quippeutrucp in ijs euenifjqu^ cum admirabilia^contra^ opinione hoim fint,amplo tame nume ro ualeant coperiri. Alias ein minus miramur.ut de re ita fieri foIita:alias uehemeter 50 miramur^multitudinis caufa^Nam quodhumigignitur.arboribus etiam.plantisc^ alijs idem pofl^e ingigni abfurdn no eft:imo uero folitum plane habetur,ut ederam inmuItiscreari,&:quodmirabiIius,uifamefl'eincornibusetiamcermaiiquando:ai: terebinthum in olcz,dC polypodium uodtatii in quibufda arboribus^Et qus rario^ ra,&: pro oftentis porius capienda uidentur:utlaurum aliquado ortamm platano, a: quercu:a: reliqua, qux tanquam oftenta interpretantur Xum emm m partem

arboris conuerfam pene in terra putredine femen dedderit, pullular^uiuit^ , iub^ indealimentumexfubiedacapiensarbore.Quodeaamdeedera,quammcorm^ bus prouenifl^e aiunt.fi uerum fit, nontemeredixeris.SeciinaIi]srantummodo pofl^ecreari^humiautemnullapenituspofl^erarione^id profedo abfurdum reoe 40 appareat.Enimuero plantas quoc^ more animalium amicas mter ie, atc^ foaas elie crediforfitanpoteft. At huminuIlopadopoiTe progenerari^mirandumommno eft: prxfertim cum dC fi-udum ferat^quod ita prouenit , dC femen quo poffit aearu Etenimfiquacorruprione aIicuius,quodinarboreeft,taIis generauo fieret, utm animalibusquedamingignianimaliapoflrunt,rationemnonnulIamaiiignarepof== femus : fedputredonulla penitus eft, necprouenit nifi femine, ubianes, qu^ fru^ dum deuorauerint,excrementum in arbore egeflTerunr* Tum emm femen ipfum tute in arborefitum^tempus^generationisadeptum^pullulat* Igftur hoc uehe^ menter,multism de caufismirum.Proximum tamen quoddam infiaon!bus,atque inoculauonibus euenire apparett Alimentum enim paratius, dC quafi confedum.

^^ T H E O P H R A S T I D E C A V S I S

percodumcp propemodum capitur : quod etiam uifcum uidetur exigere t at qucd ciufmodi alimentum defideret^imftedlle natura eft : hoc autem neque de uifco^nes Gue de {idide, neque de hypheare dicendum uidetur * H^c enim ualida, dC nutru care idonea ete putant. Nam &: boues,& iumenta hoc pabulo poft meffem alun^ tur.atque pinguefcunt. Ad hsec ipfe frudus uifci, quam bonis fit uiribus, fua plana ta latiffime indmt . Quod (i non tnfirma, fed tam ualida iint, cur non per le pullu^ lant, atque proueniuntfQuippe quae uiribus ualent.terram ui fua diftungere, kc^ abfcondere poflimt^quod lupinum etiam facit,Sin autem femen frigidum, dC coa codu perdifficfie habeant, at diuturniorem fequi oporteret exortu m, ut dC alia fe^ riushacdecaufaexeunt*Nam&:betaruma]iquas anno pofteroerumpere,ger^ lo minarecs aflTerunt^neque enim periculum efle^ut putrefcantjintelligi potefi. Nam 6<:eaipfa5&:a]ia longehisinfxrmioratute pei^jrare poife uidemus . Hxc igitm qu^ilionem non foluunt/ed poaus nodum ardius alligant.

Sohitio qu£(iionis: Qumohrem uifcm , V fimiliA non nifi m irhre

dmn nafcmur.Ttm de conchiSycancro,o- coccyce am*

Caput XXIill

jj Rgo principium, normam naturalem fedantes, caperc quemadmo* dum res fieri folet, debemus : id eii datum fjs a natura efTe, ut non nifi inaIi]sua]eantprouenire:licut 6;: animalia qu^dam nonnifi inani;; 20 ! mahbus pofTunt aeari^ceu quae in conchis nafcuntur^neque in caetes:

Sl ris aptis praeftare animalibus pabulum* Verum origo iatet eorum*

Plantarum autem eiufmodigeneratio patet Jnirium uero a paliu auium exoririjue lut accidens ad generationem animaduertimuSjquod uel in alrjs euenit.Pica enim, & ali^ quadam aues, glandes reponentes, obruunt terra : quippe uifco detracfio, confectocp in aluis^quod firigidiffimum efl, femen cum excremento pur um demii: Citur^^ facta mutatione aliqua in arbore ftercoris caufa^pullulat ^arq; er umpit. Vi^ resautembonasconcipiratfoefijcumpabuli copiajtumuelmaxime raacne for^s tailisnaturae propria?. VaIidiorarameniI]a.efre,quaeinabiete uelpmonafcantur, confentaneum eft.Plus enim alimeno, dC idem pinguius eiufmodi arbores fubmi? ja niilrant^Porro uel in animalium genere permulta eiufmodi facere natura uidetur, ut alijs alia ad generarionem/alutemue utilia iint: ut inter hiiiorias animalium ex^ pofitum eft^Quamobrem nec in hac parte admirari fortaiTe debemus, fiUe de indu ftria pailus, egeftus^ auium fiat, feu fortuito incidat: neque dicendumjgeneratios: nemnonnifi auiumopereconficipotuifIe_»Ne(^enimuita fortafleconchis poflit feruari, nifi opera cancri : neque apium natura coniiaret, nifi a fua prole adiuuares! tur^ut quidam afRrmant : i^ue coccycis geiius extaret, nifi fua oua alieno in nido fupponeretSed quemadm^fe perire^aut feruari , mutua opera euenitjtam in ge^ nerando, quam in uiuedo, fi^tiam plantarum generi operam ab animalibus ipfis praefiarijres nulla efi quae prohibeat . Caufam ergo hanc uel huiufmodi aliqua efle 4® putandum Jn his autem,quibus femen imponi retulimus,nec fori uita illa^&^ euea titiaratio locum poflit habere(agiturenimexuoIuntate)uerum tempus fuper^f foendi capiuntjcum fubiacens planta turgefcere incipit^ut fpma ilfa dum fydus orl turj intumefcere plane uidetur : h umeda enipi SC agilem efle ad gcncsi randum oportet . Ortus uero illa celeritas, non folum ob cam rem^qualitatemq^ temporis, uerumetiam naturx proprix ratione conringitt Ats quedehisfatis*

Plantas

PLANTARVM LIB* II ^

vUnt^ pytttU pY^fidio effe.ltm de ijs, qu<e di({uii qujerunttcui incumUnt,ut ekti> fmikXiCucumiSpferpyUumiUolucrunu Caput XXV

|SreautemiieImcerpIantas3qu^adfaIute,generationeniuemutuoau^ |xflianr5hincetiampoteftmteiljgi.EmmueroinryIueftrmgenere,quae I fronde decidua funt/emper uirecibus profunt:ciJ folijs putrefcenribus ™^^J eueniat,ut humus propemodu ftercoret : quod cum ad paftum fecun dum^tum ad germinatione perutiie eft Jn parte uero urbana, quae plantis uitiii in^ terferere folent^quo humore nimiij detrahant^ quae^ oleribus mterponiit, uel ea^ ,0 dem de caufa,uel propter beftiolas, qu^ in plenTcp nafcunt , ut eruum ferere intct radices^confueuere^contra papiliones^a: quicquid eiufmodi alijs prxfidio adhiber. Nam 8C in ijs,qux fua fponte natura progenerat, plerac^ huiufcemodi cotmen cre dendum eft,prsfertim cum ars ratione imitetur naturae, Adde qux arbonbus fmti nentur,atc^ amplexicaulia confianLH^c enim aliquid^cui incubant^quaerunt^eu edera/mflax,cucumis,&: alia quaeda : dC inter minora,ferpyUiJ35;: uolucrum, H^c enim omia uitaapud aliud agunt : quodii obtinere no ualeant^humi fek proi]aut, atcj humicaulia fiunt:pr^ter$ illa,qu^ arborefeere pofTuntjUt eden .Vitis quoc^ in hoc enumerari genere debet:nun$ enim materia, germina^ futterre, aut certe no f que ualeret^nifi quofe fuftentaret,haberet.Quippe BCcum clauicula ea de cau 20 fa fortiri putetur^ut protinus apprehedere^copulari^ poffit : ficut etiam edera ger^ mmibus undi^ profflientes radiculas gerit, Qiix aut cOrpore leui^ ztq^ gracfli con^ ftant/adIearboresfcandunt3ofFenlant9,utuoluai5,Iupinii/fliqua.Hscomiano xam arboribus inferunt^perftringendOjObumbrando^, pabulii auferunt, castera prohibendo^Edera uero infixa etiam rapit: quaobrem omniij moleftiflima hasc ar^ boribus h^ret. A ccedit enim ut fronde perpetua ik, dC uiribus admodii ualeat, ali=* mentu^proindemuItijjfemperc^defideret^Exiccatpenituscum arboris fumma complexa concreuerit:tunc enim undi($ alimentii aufert^atcg percoquit ♦ Nec difti cfle forfltan {it,pleraq; etiam alia plantis comperire damnofa*Sunt etenim haec lon^ 'ye plura^quam utflia, ficut etiam animalibus : nam ex odore noxam capiac quaeda, 5oceuuitisodoreIaun;at<^braffic^:quodprotinusingerminationeKquefcitXum enim germen propinquu Iauro,uel braific^ eft, retrorfus parte fua poftrema fiecti tur dC quafi odoris uehementia fugit. Vitis nanc^ olfatrix eft^ficut & uinum odores rerumappo{itarutrahereaptifrimiieft:&:magis,at(^celerius,quodamphonscon tinetur:quoniamidne(5multum,nec^ crafTe obtedumfic.Sed multaeire,qu^ pofEnt ofFendere/acfle percipi poteft^ut dicfium eft.

CuYBli^circumagdntuT diuo folfiitio : cur'^m diquibmperuices fe comprimMfiorei,ape* rimtk,?r£tereacurqu£dmfeuicibusmergmt,emergmt(^Atemummigmm:tj;yderi:^

hmnafcimpUntis. Caput XXVI

) Vx aut alicuius generis, uel etiam pluriii, diuerforu comunia lunt, ut ' £il{am,a: oIeam,&: ulmum uertere fua folia ^ftiuis foiftittjs : dC quofda i flores nodu comprimi,interdiu aperiri: dC quod in Eufiate aiunt, non .^^x^^^modo fiorem Loti aperiri, dC claudi , fcd etiam caulem alias afcendere ^^^^^!aliasoccidere,&:emergereafolisoccafuadmedia.noaem:&:quicqutd eiufmodi,hxcomniacomunemquandahabererationeputandiieft:quanqincori generibusresdeprehendifacfliuspoflit^Ergofoliacircuma^unturxftiuofoIifatio, quiaillopotifrimutemporefoliadeddant:caufamueroanteiamdeomnibusdix^

fnusXum igitur foHora agatur profifuuium, cuncfia aliqualiter atha neceile eit, QC quxinfirma5&:qua{tconfedafeniofunt,exarefcunt,acdecidunt:reliquacircum^ aguntur tantumodo^Omnibus igitur fllud euenit ud magiSjUel minus; fed confpc

P 5

j^^ THEOPHRASTI DE CAVSIS

dius ift f]s efljqma fammo coloris difcrimine pars prona difcrepetcum fupina: hf c cnim uiridis ,i}la aquina, bC h umida» Quod latius in tilia patet : hacc enim amplioraj candidioram' foliageric, Q_uibus uero enumero femper uirentiS, no idem eueniat, caufam aiTignauerim^quod eo tempore amplius uigeant^ualentiora^ conftent ad germinanda:quod enira ualidfi eft,afFici no fecfle poteft^Horu comprefliOsacpate^ izciio facilius intelligi poteft,Fieri eni frigoris calorisiie caufa,cum genus illud plan tarum frigidii,imbecilie^ fit^Compr i mif enim fios, humore coado , &: quaii con^ crcto*Sicenimuiquoc^deftituitfuicaIoris,Apericfeuri<^caIoredifrufo,laxante^: quodoperaefFidturfoIis,(^u^autaltiusdefcendun£,fi:igidiorah^ceire,imbecilho ra^conftant,cummagismutarionetemporisfentiant*Nec temere tam cito hxc lo fenriunt, qux undis degunt, immerfa praefertim locis feruidis, aeftuoOs^ . Nam 6d in ijs , qux non rali habitu funt, celeriter a fole, atque fyderibus tranfmitri qua^que intelliguntur Jtaque non modo aquae per fumma terrae uagantes, fed etiam quae fubtus abfconditx funt, folftitijs, atc^ ortibus fyderum afFid, mutari^ fentiuntur* Necnon ^ terra ipfa , bC mare mutacur quorundam ut fyderum ^ Fiores quoque permultos proxime hisinterdum afBdconftat* AfHdue nanque circumagumur cum fole, fe^ eodem inclinant, quo fol perferatur : quod quidem larius in minori:* bus perfpicilicet» Quorundam etiam foIia,hocidem parianimaduerrimus,ut mak u», atque eiufmodi ♦ Caufa uero in detradione humoris eft ♦ Eodem nanque indi^ iiantur,qu6 fol humorem feruefaciens prouocauerit Jgitur hoc Mti fedendae gra* 20 tia dictum ad illud fuperius fit.De caeteris autem,c|uae arboribus,pIanris ue ad fum:^ mam eueniant, ex arborum genere petere rationes, arque contemplari tentan=i dum : propria quo(^ uniufcuiufc^ afHimpta natura, ftatu^ agri adiedo^His enim communes afFediones,diuerfitares^ generum,6(^ quas conueniant, apta^ fin^ gulis fint, percipinimirumpofTunt* Simile quo^, uel idem, an pofTit contemplari oportet* Multa enim cum inter fe difFerant, haud quicquam difFerre ui dentur . Sed haec finem hic habeant : quae autem in agricola* rione eueniant,cuius9 rei gratia fiant fingula,de inceps pari modo indicandu iara efl*

THEOPHRASTI DE CAVSIS PLANTARVM LIBRISECVNDI FINISv

THEOPHRASTI DE CAVSIS

PLANTARVM LIBER TERTIVS,. ExfiHuis,urhmis^mdUejfe,qu£coUnonpatkntm Caput I

I A T I o plantarum biferiam agitur,ac duplici omninogene^ reconfummat:Autenimqux|)onteproueniunt3ContempIa mur: quod genus naturae inirium eft : A ut quae hominis inge^ |l niOjparatu^fiuntjConfideramus: quaequideauxiliarinaturae |! ad finem deuinatu retulimustltac^ cum de ijs,que fponte pro^, I ueniuntjfuperioribus Iibrisdictumabundefit,nunc dereli^ r quis modo fimili difleremus, fi' prius id explicauerimus , plera^ que tam in arborum genere,quam fn fubmifla materia efie,quae culturam minime |>atiantur . Hoc enim alterius gcneris ueluri fin2s>alterius inirium patet, cum fcilicec

deijs

4.0

PXANTARVM- LIB/ III V^

de ijs quse fponte ptodeunt ad eajqux ars efRci£,indagantf ntlo ticncrit Std ^(ut dum fortaflis id iplum appareat ; fiquidem quod cultum aflTumpferit, tan^ fortem fibi accomodatam, no magis uigeatjlaetiuscp frudificet, cum ars natura auxilietur; abfurdum tamen no efi^nec^ a]ienum.Prindpium uero illud capiamus oportet,na: luram cuiuf^ rei non ex eifdem conftare^nec^ e iingula materia perfici ♦ Non uero omnibusfinemeundemcodionispoteftatis^fi-uduumeffe, fed iingulisproeius rei ratione,ad quam genita fmt, fapore,odore: caeteris^ finem utic^ ftatui,fed preq nue f^pore,odore9,fi-udus coduram determinare folemus* Et haeccerte ad homi nis ufum redigimus,ut ante iam didum eft* Sed cum quibus quod^ cofi(bt,his etia 10 nutriatur, commoditaris<^ rationinon folum genus, uerumetiam modus adfcriba turtnon idem prorfus utricp (iirpiam conueniet rarioni* Agricolacio uero,tum co=« piam,tum genus comodum alimenri molitun Ager enim agitatus,confedui9,3(!: plus pabuli pr^ftat, ^ fapores immutat . Ergo ratione oprima, cultiis quibufdam commode adhiberi,quibufdam minime poflit^ceu illis quse ficca, acria, amara, atc^ ad fummum uenenofa funr,ufum<^ medicamfnis pr^ftant. Hxc enim fublatis uiri bus hebetantur, at<$ efFceminantur, ut alia frudum omnino parere nequeant,alia humidiorem,deteriorem^ parianttqux eriam aquofa reddantur, ceu abfinthium, bC fel terre,Et omnino uis omis medica,uel radice,uel fi-udu,uel ramo,refpondenE ijs,quae in gufiatu quandam uehementia. monftrat ♦ Quo in genere capparis quo^ 20, que enumeratur,&: \z^zx,bC rumex,& fatureia,a<: cunela, bC thymum . Qusdant^ enim ex his,aut nullo pado locis cukis proueniunt, aut uiriofe ♦ Quxda multo de^ teriora efFiduntur,ceu rumex,fatureia,inturis: nonulla dulcefcunt,cum humcfce^ re,atc^ fucco abiidare inceperint,ut cornifirudus: hic enim mitefcens,deterior recl* ditur,at(^ in totum arbos ipfa humida,foluta, imbedllis^ fit . Sorbum duldus qui^ dem redditur,fed minus odoratfi : uires enim fucd^boni^ odoris defidSt» Eade xz^ rio de lafTere efi, bi de lupino, bC quicquid dufmodi ♦ LalTer enim non aeque uehe^ mens efl,quia copiofiori^humidiori^ alimento uefcaturXupinum fyluefcens,at(^ luxurians,redditur infoecundum^Enimuero copia quoque nutrimenri aduerfatur terr^molitio,quemadmodumdiximus. Quodc^autempro fui prindpij rarione 50 modum fibi pabuli feruat, folum^ capeffit idoneum . His enim ipfis fpontanea illa perfid generario potefl.Omnino enim (ut faepe retulimus) fumma ratio cof^at,fc^ lum cccium^ obtinuifTe apriffimum^hinc enim fertilitas,fterilitas ue exukat, At nc ro hsc ipfa illis certe aduerfa uidenf ,quae inuita fua natura pofTunt mitefcere:quip^ pe cum ad meliorem aerem transferantur,diuerfum^ alimentum capiant : quibus rebus mutario,&: quafi natur^ dimorio fequit . Quin & in ip fis^qus colimus, iUud ipfum quodammodo teffaficari uidemus: funt enim quae cultum nimium, exquifi^ tum^ afpernentur.Ex quo imdXigi potefi,terminii eius quoc^ cenum fiatui opor^ tere:atqj ita nihil quodammodo prohibet efre,qu^ translata nullam penitus cultu^ ram defyderent Jgitur non omnia culnone tetari manifefium hinc efiForiitan em 40 alia nullam penitus curam defiderent:alia cur defiderent,Iaritant*

Qu£operaagYicultur:sfmt'mmiuerfm. Cdput II

fiEdquumduoillapradida fint, quibus akmenta feriilitates^ admi^

|nifi:rentur,cuIturaprofedo,&:agro unice auxiliatur,fedaeremconi

tmodiorem prxflare utique non potefi* Verum ad mutariones,at^

Sque uidffitudines temporum , arbores ipfas agrum^ pr^paratum

E^^^^iica efle oportet, ut dC pabuli frudus adfit ad incrementa iutura,5i

resnuIlaaduerfaualeatofFenfare.Nam id quoc^ in obferuarione habendumeft.

Sut etenim necefTariae: amputationes, purgariones^decacuminauones, fiercoratioi?

P ^

^^^ THBOPHB.ASTI DE CAVSlS

nes foffiotics,atqiie reliqux curss, quae arbonbus adhibentiir*Et dc fegetibus uero pari ratione animaduernfle oportet ♦ Alijs enim non idem, alijs non tantun^ dem aiijs no eodem modo, nec eodem tempore conuenit exhibere ♦ Nonullis fori: te necuIIopadoprxftarialiquadebeant.Qu^quide omnia prudentes a^icolae ceneranm diiiinguunt^ ficut dC in ratione purgandi, alia ferro, alia manu, alia qui^ bufdam aduncis detrahendapraecipiunt, ut oleae, piri, mali, neiaborent ulceribus propterramorcgracilitatemS^ficcitatethisenim pr3earida&: tenelladetrahi tan^s tummodo iuuat* Vites quoc^ fimili modo difcemere decet/ciiicet immature, fero^ ue SC in breui^Iongouepalmiteamputandas^&Iquicquid dufmodijitafolicetut quxc^adfinemredigantJgituragricuIturxfpedatio^ai^perfinguIatoTioiliaeaio Sed difputatio ifta,qu^ rerum explicec caufas^de fingulis agatur neceire eft^nec eas caufas latere oportet. Qui enim fmc cauf^ notione quic^ faciat, dC confuetudine, rescpeuenientestantumfequatur^quod fibi ftatuituteffidat,fieri forfitan potei^: noramencuritaeffedi3fit,noiTeuaIet:utinrarionemedendiprorfusinteIIigereIt^ cet:perfedus tamen qui utranc^ rem teneat.Sin aut accidat,ut quis magis contem^ plationtdeditusfit, hic certerationis, &:caufacreruautor germanus exiitet, Sed de multis altercatio partim fimplicijabfoluta^ ratione^partim va meliorejdeterioremtf ue partem cxoritur,ut uel in cf teris fieri artibus folet* Verum hic uel proprig quid=: dam euenittCommoda enim tradus^que aliqui colunt, in uniuerfum fxpenume^ rocapiunt^cum &:interdumrationeagaturutrac^: quodtamenfitmelius^iudicio lo nullo difcernitur^quafi pro ftatu aeris culturae opus proueniat . Nun^ enim orbis uniuerfi conditione^circuitionem^ potius^quam plantaru, ac feminum natura fe^ qui oportet^Nam cum f^pe illius intempetantia deprauari cogantur, fuis tame hgc uiribus partim fuftinentjpartim repugnant : ficut natura hominum, arte medendi tueri fe,atc^ defendere foIetErgo altercationes fuper illas artiu comunes, his quocp de caufis oriuntunCaeteru multa etiam cofenfu omniii conl^ant, quafi a rebus ipiis fidemfibiacquirerent:alia in uniuerfum^alia generationiSsagri^ diuifione,utiIlico generationis/ationis^ratiomouet^Qua quide exponere haudquagdifficileeft*

Qu£fcmin<tcotmittidehsantterr£* Caput III ,^

^Emper enim folo turgenti femina mandare oportet ♦ Sic enim optime 1 germinatio agitur,ficut etiam animaliij foetus tum probe conficit,cum ^ :f uulua libenter femen fufceperit^Turgefcit folum, cum humedtu, atc^ .^||; tepidum ei^^ilatumq^ temperatu aeris obtinet:tunc enim agile, fertile, ^i atc^ letum confiiiit»Quod duobus fieri temporibus maxime arbor um generi folet: Vere^ac autumno*Et quide his temporibus arbores magis ferimus, fed melius Vere : tunc entm folum humida efi, SC fol tepefadens elicit germen, 5C ccc^ lum placidum,atc^ rofcidum conftat,ita ut ex his omnibus educatio,8<: germinatio profpere fequi poifit ♦ Habet tamen 8C autumnus naturae confufionem quandam eiufmodi, quocirca germina eo quoc^ temporeprofilire poiTeretuIimus^Quitem^ ^o pus hocmagis,qu3m uemum commendantjrationem ailignant) quod folo adhuc tepidojplanta^ melius radices condpiant* Initiu autem ualidius femper anteceiTifre oporteat , a quo c^terorum omnium ortus, atque in totum uis uitalis producitur* Quamobrem germinationem ineunre Vere, probe uniuerfim^ acflitari exifli^ mant , quod iam humus temperiem fenrire , atque intumefcere coeperit : at Vere gelido adhuc folo ( nondum enim hyemis algorem efie decufTum ) plantis depofiss tis radices frigere praue^ germinare ♦ f deom auturrmo ferendum potius omnia iu^ bent,quxfcilicetgermen poflint educere*Suntenim qu^ nequeat,ut pirus,S<: ma lus^dC ex toto,qua£ gracilenta, lignofa^ funt : quippe cum ficca natura confiftant,

hyeme^

PLANTA.RVM LIB* 111 t77

hycmemm oh debilitatem fufferre non ualeant, Item plantam autumnalem gr aui* dam eiTe,iam§ ad parfendum propenfam,uernam non pridem conapere mcepif^ feJtacp alten;qu^ nuper conceperitjeuenire^ut c^ca ex germinibus pierac^ panat: alteram uero^qu^ diu m aluo geftauerit,incoiumes3optimos9 elidere partus, Has fere raiioneSjSi eiufmodi alias referunt.

Quodfith uerna pr^firtuf autumnaU . Itsm [ecundum locorum mturant* fAtionumtemporaejfecujhdimda. Caput IIII

: Aeterum ( ut anteiam diximus) fatio comunior omniu, uelplunmo* ;i rum tam fruduu quam plantarojtempori uerno tribuitunEnfmuerQ I plantx ip& concitatx iam funt.dC aer benignus, dC germen ad eiiciea |dum idoneus . Omnino tempus idfcccundiiiimi! eix^ dC dies tepidioi*

^^ I res^prolixiores^ faciunt^ut celerius germinent. Radicaao uel eo tetn

pore ualenter fieri poteft, cum propter impetii naturalem plantarii, tum proptef humi turgore. atc^ etiam aerem iuuante ad educandc * Sol enim no modo quae fua» per terram exiant/ed etiam quae celantur fub terram uegetiora^meiiora^ reddif* Argumentu^quod radicis audio aut nuila ulterius,quam fol tepefacere poilit, au£ deterior agitur.Hyems contra mox poft fztioni fecuta.plerifc^ ofndncorncem eni ole^ detrahit, fici fuccum inteftinu craifat, atc^ coagit : dC relfquis magna fereparce 20 caufamofFenfsaliquainferLSedhxcforfitanilleexcludet.quifatumautumnaiem aiferit meliore, ijsqp dicet eiTe comodiorem, quse frigora fultinere polllnr * Vcmm cum hxc plura poiTunt argumeta a natura ipfa dedud, tum quod arbores ipfe uer^ no tempore ad germinandu potilljmo excitenturjtum c^uod fatus eiufdem rempo ris comunior fit, no dubitem naturalius per uer conferi afTrmare* Nam 8l ubi per ortum canicul^, flatum^ Etefiaruarbores germinantfua germinajtruciumc^ pa^ riuntstunc porro coniitiones ibi aguntur^utpotejCura multo melius fit ccsli habitu, ec pianiaru naturalem impetij obfer uari.Sed forte impetus quoc^ ille ratione aens circunfufi effidtur . Vbiueroimbres per seftatem aebrefcunt , utin Aechiopia Si! India,uei utin Aegypto^cum Nilusrefiiagnat, illicpauldanteimbres.^autpoilfa^ jb conuenire confentaneu eftrtunc enim aeris confif^it temperies* Necno SC loca ipfa fu^rationenatur^diuidi, atc^ diuerltstemporibustribuilicet, ut temperata Vere melius conferunt : diluta,&: piuuia3&: palufi:ria,a^ftate fub ortii fyderis : ficut multa in agro Laconico ferere foknt (izkntid. 5C fqualida autumno * Sic enim fiet, ut cum hyeme telluris ima calida/umma frigida fintjUis augendi condufa in profundo ra^ dices nimiru fubeatrquo auc amplius^ualidf uscp fuerit radicatum, eo copioiius ger^ men profiliet^Et de temporibus confitioni accomniodandis f^tis dtdum iam efi

T>efcrohibuif3^isndps:quod%peraujirummeUusfentur. Caput V

I Vm autem folum humecftum, acfecile peruium radicibusefle opor^ I teat,utlong^5 craflas, robuit^^ fiant, iddxco fcrobes longo tempore ^,^ 1 ante defodere decet,5: maxime anno prius, quam plantas tcrrx com l^mittas^uthumusfolem^niuem^ temporeutroque combibat:hunc ^ enim in modum foluta/ufpenfac^ redditur. Nonnull ' tempus decer^s nunt ab ^ftiuis folfiitijs ad Ardi:urum : tunc enim folum tam extra, quam in fcro^* t)ibus dilFundi maxime uolunt , nec quicc|uam penitus proaeari . Confer unt au^* tumno pofl Vergiliarum occafum, ubi imbrem obtinuerunt, ut folum humefa=* dum poilit alimenta praeflare ♦ Saobes non protinus replent, ut prius partes infi- mx feminis confibrentur, alioqui uires ad fuperiora feruntur ♦ Alit emm, bC auget pmnia folis aerisq^ poteftas : kd cum alia in profundu radices agant, alia per fumf

j^8 THEOPHRASTI DE CAVSIS

ma terrse difpergant, iddrco faobes non pari alritudine fedunt ifs, quae in fummo cohserentceuole^,fico:fedquantumna£uraexigit,fubmimftrant:Iapidesfubti5 dunt ut piant»&:perhyememhumoreperfrui,a:peraeftatempoffintrefrigera^ ri Enimuero contra utrunc^ tempus ita praeparafle oportet, ut lapides humorem condneant, dC xftate radicibus calore propulfent ♦ Aiij farmenta fubfternunt, alij uas mic plenS aqu^ apponunt^alij ligng infodiunt fatis cra{rum,quod poftea ex^ trahunt,ut nunq aiimenci copiadefit, ex humoris confluxu folo aflidue humefcen £e*DeniC«obtinendueft,uttamadimbres,quamadfolem,a(:aeremmod!cea(fium iit: i js enim ipfis alimenta, atc^ incrementa profidfcuntur . Sed cum (oium flatibus aquilonns cocrefcat^atcK ficcefcat:auftrinis contra labefcat, atc^ humefcat, plantac^ lo parirationehumfdior,ficdor'uefeipfareddatur,hacdecaufameliusperauftruferi tur . Radicatur enim, germinaturc^ celerius,cum planta turgens creditur lolo tur^ penticCElum<^adeftemoIlitij,at($benignu*Quodeniminfi-ugembonamfiteuas furum fimul parte inferna/apernacB citet germina,opus eft. Aquilone aut aduer^ fa omia ueniunt;frigent etem plant^,atc^ iaborann&: folo gelato^neq; radicc gquc demittere,ne£^germen^derepofluntJgiturobferuatiotalisco:Ioreddendaeft.

De hahitu pUntarm qt4£{srdntiiT. Cuput V I

f^^^^Emina uero ab arboribus nouis, aut certc uigentibus peteredecet^Et p^^^^ omino danda opera eft^ut niridiCfimajredifllma^ati^ iaudatiflima fint* 2® E^^^Enimuero qux eiufmodt funt , apprehendunt, conualefcunt^, prxd 1^^^ pue cum iuuemltatate fint, dC corpore pleno conftent,melius germi:= ||;^,^^j nant^Quod enim leue ac nirida eft^tan^ incolumejinoflenfum^ con fiat*Contrafcabri%at(^nodatii3praefertimcaecis&:euanidisnodis,quafiincolumi^ tate orbatum eft.Et quanqp fanos habeat nodos^quod tamen aediderit^exile eft^prf ter§ ea,qux nodo crebro fponte fu^ naturae confiftunt^ut palmites^Hmc enim dC apud arbores ipfas ufuiradices pleric^ fadunt* Alrj thaleam ramis abfcindunt, ne ui res ad exdtandii germen abfumant * Ad hxcleuitas, reditudoc^ feminis meatu fa cilem^expeditum^ prxbet alimento fluenri, ut inaementa fequi poflint celeriter* Rede illud quoc^ animaduerfum eft,ut ex fimili folo, aut no deteriori, femen acci* 50 piatunAlteriienimmutationenuIIameflidetjalterijmeliuseducabit^Quippemu tatio imbecilli cniq magna caufa eft* Imbedlle aut femen eft, Hac enim de caufa (i^ lus quoc^ eofdem feminibusreddunt, aquilonis fpecflatu, uel auftri, uel ortus, ue! occafus : ut^ apud parentes fpec?^abant,ita feruandu cenfentiquamaxime poflint, quo nihil nafurx,moris^ foliriimmutetur : quafi mutatione paii minime ualeant* Nam&: locaeifdemdecaufisper^fimiiiaquafritant,^^: uiuiradices ferentesterrac comittunt.Sic ernm ualidiora, dC quafi iam uitam adepta reddunt, dC plantas radi^ ce aliqua fibratas potiflimo petunt:quod fi msnus confequi poflint, a parte inferio^ T€ arboris.potius quam a fuperiore acdpiunLHac enim uiuadora intelligunt, exs^ cepta uite,ac fico,d:quicquid humidii fit,quemadmod5 diximus, Qusppe humida 4.0 parte fuperiore melius germinant. Caetera ob ficdtatem, tenuitatemcp fui cortids, aut nullatenus germinat,aut certe decerius^Quae aiit fufFuka funt fibris,quafi pr^ condita partem natura? aliqua gerunt,qua uri protinus poflimt,queadmodum ui^ uiradices: quapropterredepracdpiunt, quiplantas eiufmodideponi erecfias cen^ fent,nec aliqua parre fubtracfia : ficut illx ferendae funt, quae radice penitus carent, {dlicet m radix proueniat. Fit enim ut in obliquum depofitis , radicula? primae are^ fcant.StuIte autem quaeret alias,qui ultro quas habeat amiferit * Recfte etiam plan* tam non multo excedere terra praecipiunt . Difficuker etenim zugckit , cum pars qux laboratjamplior illa eft,qux terrx immeri^ nutritur : plerac^ etiam exarefcotj

m ficusj

fifficus,5:qaicquidrolutum.TumctiampabuIum fummatim magis ad gcrmU na procreanda dedudtur, cum fupr a terram paululum extatrquod pr^afis quoc^ arboribus euenft: quippe quae radice tenus maxime pr^cif^ fmtjCelenus redeunt, quam qu^alte a terra fuerint detruncat^.Licet hoc idem uel in plantis umu perui^ dere,8?quicquid amputari in confitione defideret * Oleae, ac myrti,&: ad fummam omniiJ,qux ampliore magnitudine capiunt, plagas alleuatas contegunt, ^e mtru^ datur foLaut imber.Nam fi id acdderic,morbi cotrahendi periculi5 imminebit,Oir^ cunlini^nt alij luto tantu, alrj fdlla fubdita lutum fuperimponiSt, dC teftam zdijauu SdOa enim plantam uiridem feruat : lutum fcillam.tefta lutum tuetur.

5 De u[u jiercorls m confitions. TmfcroheifoU mnetali diuerfM

ejfeoj^orten, Ca^ut VII

.Tercus,quodagrum&:foIutu,&:tepidijreddat,quibusambabusra^ i' tionibus fertilitas profedo exoritur,certum eft. Sed de ufu ambigitur, 1 nec eadem norma omnes utuntur:fed alij protinus terrx permiitum, I plant^ aggregant: alif inter terra fuperiore atc^ inferiore, mediii diipo .-...^ — -^l nunt.Hinc enim furfum ferri exiilimant,cum imber inceflent^atq^ ita fuccum comendabilem reddi:fuperne aute fole ficcefcere, nec imbrem partes imas poffe attingere Jllud tame confenfu omnitr conftat^ftercore no acri^a: uehemente, 10 fedleu|,aciaciIiefreutendij»Quamobremruminantiu prxcipue ftercus capiunt* O uod enim acerbu^ac uehemens eft^nimiii calefacit^S^ interdu etiam exiccar. Agri quocK uniufcuiufc^ natura decet animaduertere,ut cura fufdpiat conueniens : ui^ delfcet (i quis folo ^ftuofo ferat , fcrobes aqua nudiuftertius debet implere, cumc^ totam imbiberint/erere:ut terra facf^a humectior amplius comprehendat^meliusc^ radiceselidaLSiuerofalfo^arenofo^feris^IapidesdrcaftoIonemplantaedilpones, terraffi accumulabis,ut falfugo admitti nequeat» luua: dC dulcem arenam aggeraf^ fe 6^ calculos ab amne,aut faucibus torrentis petitos^inieaiTe . Nam ea quoc^ pro^ pulfant,&: fimul uim quanda effidunt utilem.Sin aiit locis u]iginofis,aquofis9 ob^ ferendum fit/ofTas fecies^alias obliquas que aquam redpiant.alias rectas:5: lapidi^ P bus implebis,&: terra.quo farculum tangere nequeantrtum arenam,&: terram m^ tidesjl^cetenimomniapIurimiiiuuant.Fofr^nanc5obliqu^reapienteshumo rem,fQlumficdusreddunt,&:erect^inaeIapidibusfuainfimaparterefert^conha^ xumexcipiuni.OuodfaneiufmodifoIoIapidesinfint,eIapidandunonertIameni quodi^uet,natureoperaadeft.Deni($quacunc^fodiensIapidesautgIaream,aut

arenam^aut terretiii uitiatii comperies^non commifcuifTe.ne ue dif^e^lle tearam eiufmodiremediijnuIIiieft/edeatenusfaobe,uelfofraaItioreperducta,gIaream

atc^ fabuia fubfterni oportet, Enimuero lapis fi latus, atc^ perpetuus ht, arbon eit nox^:finrotundus,minutusGBfubr}ciar,ref^igerat,6^aquatranfmitn^^^^ dicibusperuiumprxftat.OmninoquidenulIumeIapidandumexiftimatJo.umex: ^otenuiterraXapidesemhyemetepefacere^xftaterefrigerarepoffeaftirmatParira^ tioneprocxterisquo(^agridifferenti]s,qua.profintacdpies.Etenim(utextoto loquar)nuIIoinferius/edomniumfummumeft,noffequidquoc^agroferendum fo:necfimpIidrationetantum/edetiaminipfocontinuorure,cumpartesiingui^ inter fe difpares,incomptx^ conftant. Vt enim faepe retulimus/oium coueniens, plurimum dC in comprehendedo,&: in frucfiificando poteft: quod cum m umuerf^ seneribus,tum in ipfis, qux eandem fpeciem geruntjicet perapere.bxempli graria : ficus quoad dici flmplidus poteft > loca fitientia concupiiat : humida emm fi-ucmm putrefaciunt, aut non bene maturant, cum frucf^us etiamipfe hunii^ dus f t » Cxterum, qu^ exigat adaquari.ceulaconica, rigua qu«nt . Pan modo as:

jgo THEOPHRASTI DE CAVSIS

uitcs qii^ folid^/pifl^^ (int ( iit ante iam diximus ) loca montuofa potius amantt ibkitsueroachumidXjplanisgaiident^Alimentuenim utraec^ fu^ natur^modi^ ceita capere poiTuntjakera plus^akerae minus * Ad fumma, arbores melius in imis montia frudificareputantur^argumeto^ generatio fpotanea eft. Vbi enim fpon=: te natura ipfa progeneret^locii illic efle ap tiirimu creditur . Verum (inguloru diffe^ rentiaspotiffimas eife nihil dubiij eii* Ima enim montiii^muka dC uaria funt, atcp in tota quafi una difFerentia ifta exukat imi fummi^ ratione^cum ali^ permultx^ma lorescR frntjUt inter hiftorias expofuimus.Ergo folum pratenfejac humidu, uitibus effe habile plures ferme confentiunt : ficut folidum^d^ fiaens,oIeis ac ficis* Vites em alimentum humidius^mollius^ defiderantrole^ uero, 6: fici, ficcius,atc^ callofius. lo Ad fumma, qux ficca funt,ficcum quxritant agrumtqu^ humida,humidij . Veru (ut fimplicius afleram)ageromnibus optimus^quifoIutuSjleuiSjhumefactus^ eft:h!c enim ad alenda,&: ad augendii praecipuus. Excipe tamen illa^qu^ uirig fo^ lidit2t€ adeo copiam largam capiant alimenti^ut in luxuria proruant, ceu amygda:= la.Huic enim gradle/erenii^ati^ apriciijlonge comodius eft^Contra nuci enboice, opacum atc^ rofcidum conuenit ♦ N ecnon 5C ad flatus loca fitum comode obtinere no parum prodeflTe animaduertimus, quaobrem id quo^ confiderandu eft . Pror^ fus omnia locum fpiritus placidi quxrunt:etenim alimenta lods ciiifmodi meliora, frudusffi maturiores pr^bentur ♦ Ventofum dC inquietii nulla pene arbos urbana perfequitur. Paru^ nanc^.detortae^exiguae^ prouenmt ex flatuii icftaQuibufdam i^ ctiam fyIueftribus,!ocus eiufmodi nocet.Fruclus enim fuos perficere nequeunt/i^ cutdenucequoc^euboicanarrantadfloremufc^ tantumodo proficifci, cum iO^, qu^locis tranquillisftant,ampla inCTemetafjfcipere, fceciidifflm^^ euadere po& finu Omnino enim ( quod f^penumero dixfmus ) temperfem fux nztmx conue^ nientem , omnia defiderare uidentur : pariter in c^teris rebus , dC in mutadonibas aeriSiSed de hoc generakjcommune^ eft*

HemteriMtlis pUnkrm^ Caput Vlii

iNterualla aiit plantarij^quas ferisjno tam ratione locijqua^m eorij quc pfj coferenda acceperis,ftatui debent* Quippe animaduer£endii,que um ,^M' ^^^ amentjque no amet:quas radicem longa deducant^qu^ breui ni^: P ^y I tant V Altera efn amplo interuallo ferenda funtjakera breui * Vmbras ^S adamant, qmljus frucfius ficcifljmi, nudeofi^ funt, ceu punics atqiie myrti:quaec^ fuapte natura foluta/icca^atc^ breuiftirpiafunt^utlaurus^Hori! etera frudus foli expofitus acerbus efficitur» H^c propter fuam infirmitate quafi prote^ dum defideratjquo fe a firigorejSeftu^ poflint defendere^NuIIus enim mutuus ra* dicum decurfusjnullus implexus^rixatus ueimprobusinfeftat^cum breuem agant radicem.C^uida amplo interuallo conferi omnia iubent, ne radices ferpant inter fe^ iejne ue pabuli^flatuscp penuria minusaugefcere ualeant*Hi tame haud recle prae dpiunt/ed difcernere decetj queadmodiifuperius diximus* Quin & ratione loco^ rum interualla dedifle non ciedecet: locis etenim montuofis breuiora^ quam planis 4-® {nm relinquenda^Montibus enim minus radices com^c^ augefcunt*

"Plimtamdu^ prima^dit germina, non tangendam . De educatione, er purga* tionepiantarm.T>euiteamputanda. Caput IX.

g Lantam unamquac^^dum prima germina fundit^patere intadam ma \ nerejUt raciicem libere capiat:nec quic^ mouere uelis^ut in uitibus ob J feruatur : cum uero tenuerit, conualuerit^, amputabis fuperiora, dC ^i qu^ optima dC aptifllma funtjtantii relinques*Sic enim arbores tracfia ^ ri necefle eft:quan§ in ceteris detrahijrefecari^ imp une oinia pofl^nt:

quippe

diiippe fi plantam priufquamradicetur^ amputesatquefoIicites,txchementerto deturjUtpote adhuc imbeciilis ♦ Sed (i cum radices uires^ ceperit, neq^ offenfa ulia {cquetm:,dC plus alimenti ad ea quae reliqueris, tranfducetur.Educario uero dC (u: uulgo dicitur)eruditio plantarum tanquam figuratio dC formatio arbor um eitjalti, fubmiffijladjreliquorum^ ratione* Omnia fere quae fe in altum extoIIuntjCompe fcf nda agricolae cenfent, pr^terquam illa quae apta fint excelfa confiftere, ceu pat* inajpinuSjCUpreiTus ♦ Minus cnim fcccunda redduntur, cum ahmentum per Ion=: ginquum tranfeat fpacium^fi^ priufquam ad firudificandi partem per ueniat^abfu^ matur^Sed ut ramis dC germindbus fcateant, opera danda efi:, Sic enim non modo jo copioiefrudificantjfedetiamdemeti&dlius dC omninotradaricommodiuspofi fi^nttquamobrem amputanda prohibenda^ germina illa funt^cjuae intempeftiuc €3f currunt* Qu^ quidem cultura atque conditio purgatiom' fere proxima eft^quae perfeclis adhibetur arboribuSjdequa diilerereante debemus, quam de reliquis agriculturae officijs : hxc enim confequi uelut deinceps uidetunErgo genus id cu* r^ publicumatc^euidentiffimijinuitibusefttomnes enim eo utuntur^omnesq^ uites amputari necefTarium arbitranturjUelut ab ipfa compellatur naturajpropter uberrfmam germinationem ♦ Qua de re quoniam cum de germinatione caeteris^ diiputaremusjabunde dixerimusjipfas rationes per fe poiiea contemplari decebit*. IS}unc autem de caeteris differamus. Neque enim in his parum iuuabit fciti fpedes zo condidifletquae^ improbe profilieriitjaut quae firudum impediantjdetraxifie.Im* ppdiuntenimnonfolumhaec/edetiam quaedaremotajSfTeaomninoquaeintemtf ppfiiue prouenerint , quapropter haec recidendo uim germinandi reuocare ad ar^: bprem couenit.Fit emm ceu deriuatio quaedam alimenti plantarum, prout aliquis deduxerit : quippe cum ad ea quae relida fint, pabulij confluat^ea^ tantii augeat» CJiiod propterea euenitjquia plantac ipfs pariibus fuis foIertifCme confientjatque cf iam quotannis incrementii fufdpiat ♦ Nam dC fi quis fuperna femper diminuere uelitjCibus ad radices tojus feretur, eas^ adeo augebit, ut loca radicibus impleanis £ur acperhorrefcatjdemum^ parte fuperiore arbores augeri nullatenus ualeant, cpmima totum alimentum aflidue petat* Fit emm ex diutina prauitatCjUt talis au^ p dio quafiin naturam ucrtatur^Vitis igitur femper amputari quotannis requirit/d licet ex fumma facultate augefcediXaetera parum annis alterniSjpartim quadriens^ nf}s p6ft*NihiI cnim pariter atc^ uitis augcfcerepotefi,Si quid tamen huiufcemodi fit, tantunde certe defidcrct* Rccidere partem eius humidifuperuacuum eft : tuni ctia uulnus facit^ut arbores languefcat, laboret^* Quapropter poft purgationcm f^ercorandii, cultum^ reliquu adhibendu continuo cenfentjUt fe reaeare pabulo poflint Sed arida detrahi tantiimodo debcntrhaec enim neclabore cx aliquo ulcere afferuntj&I annexa impedimeto alimoni^ funt* At in perpur^do refecanda qux ifudu praeftare ncqucuntjS^ quae incremeta oeterora uetarcpofIInt5&: qux intcr brachia €ofiiterint(cxtrinfecus cnim inaemeta libere feditari oportet.) Adde qux 40 denfa inter fe fmt, qus^ de medfjs prouencrint H^cctenim omnia cum folem, tum flatu auferut,ubi EC perfiari pladdc, &: fole femire comode arborcs debeant^ C^uamobrem no improbe illi fadat^quiarbores ita diiponunt^ut meridie fpeciem^ ccu ficos ac caeteras^Si: praccipuc olcas*

QuotmpoYearhoYesrscidanturipurgentur^ue^ Caput X

I Ed cum perpurgatio laboriofa plagaru caufa fit, no tempore quolibet, I fed poft uergilias perpurgandijjquippc cum arbores ualidiflim^ funt, 1 cum humorem ad fi-udum confumpferint, 5i^ nondum alium fufccpe I rint* Quac aute in frudificando ferotiores fint, has fdiicet pro rationc purgabis poft firuduam deccrpaonem ♦ Fico peculiare notacur perpurgandu cile

9

j0i THEOPHRASTI DE CAVSIS

antequam germincu Ratio.quod ffcus eo tempore coagmentari confolfdari^ ma ximepoilint : quod quide obferuandum m^gnopere efiQuod enim imbeciilis fo luta^ fit autumno,^: circa uergilias maxim^ laborar, cum ex temporis ficcitate fie riumtas nequeatj putrefcit imbreadmiilbjSc^turbinibusfrigoribus^ languefcit, atqueemoritunHocigiturarbonbus imbefillibusatquefolutis propriumdaiur» Recifio uero non pari menfura omnibus fiefi folet, fcd plus illis reciditur, quae am plius cura ifiam deMerentyid efl oleXjpunicae^myrto.Quo enim his paudora reli^ queris^eomelius germinant, fructuscp melius ferunt. Quod propterea fitjquia germina denfa inter fe, tenuiaq^ conf.f}ant3at(^ celenter proinde ficcentur^ex quo euenit, ut dC fruticis fpeciem arbores iddc ornnium maxime gerant.Minus ea reci^ j^ didefiderantquasplagis infirmitenrur,ceu piruSjmalus, dC quicquid ficcum,^: cortice tenui uefiitum«H^c enim refeda uehementer Iaborant,Q_ua de caufa mas nu hisauferre pr^ecspiunt, utretulimusjauf: ferroperquamIeuifIime:pericuIum nanque interitus propter ulcera fmminet^Quemadmodum enim radicibus uulne ratis^cum foditurjarbores deteriorefcunt, &t fxpe xgrefcunt ac exarefcu t: fic etiam uulnerepartis fuperioris noxam eandem hispofleadferriaededumefljqu^nes queunt toIerare*Et de piu-gationc fatis fit haec dixifle.

De dhUqueitione cr rudicm refe^ne* caput X i

I ElaqueanturautemGmnes p^hearbores^radicesq^ refecantuf poii z^ \ conntionem, dum nouella? fcilicet funt^ ut ^lte defcendmt atque am plius inaementum fufcipiant Sed prafcipue illa£ quibus radix prima parteterrx natare foleat, ut qleae acuiti^Aetatemuerograndiorem adepta cum fuerint, annuas radices^SL in uniuerfum per fumma ce^ fpitum adh^rentes relecariparefl, utinferiores pluresacrobuftioresefficiantur* Hasenim ill^ U€:tant atque interimunt^necalimentum fubminiftrare arboribus queunt:ttn6uero & ipfastam ^fiu quam frigore uehementer laborant. Aridse praeterea detrahend^ f untjquippe cum annexa^ radicibus caeteris officiantj^^:: uer^: mes inarboribus creent ♦ Reliquas haud quicquam tangioportet* Nec^ enim tam perpurgands radices funtaquam pai^tesfuperioies^qufppecumpluseasdifpo? ;(> iiaridamnofum efl*Nec percipipotefiunc(e nam deceatauferre:8^fimulundes cunqueradix prorepferit, modo ualida fit,pabulum fuggererepoterir.Sedme^ lius certe fi undique prodeat. Longitudo dl latitudo quo ampliorjeo commodior^ ItaquefilatantumparafTeoportetjquae ad alimenti inaementi<^ rationem perti:^ neant , De rigatione dC aquae generibus fatfs fere ante retulimus ♦ Quantum enim utilitatis in aqua pluuia , uel certis anni temporibus , uel nodu , uel inierdiu fitj tantundem etiam in fluente, deduda^ er|t* Aeflateautem aquis fluentfl)us ma=s xime non fineranoneutuntur^propterpIpiuiaruminopiamjS^fimul ad firudus enutriendos neceflarium^Sunt tamen quiper id temporis auferendum potifliss mocenfeant* Verum ut in cxteris omnibus, fic SCin hfs mosfolftus plurimum ^6 ualet 5 fit enim tanquam natura ♦ Quamobrem quae locis ficcis ac fitientibus ma^ nentj nilplus quam quod fibi fit necefTarium qua^runt , rigatsecRdeterioresred;^ duntur^non fecusac illa?, quasaquam nunquam defiderant.PericuIum certe fi pofiquam rigare ccepifii^non aquam aebre adhibeas^nam 8C priflinam alimoni^ facultatem adimes, dC nullam afferens aliam com^ mfttes, ut aeflu faepe arbores exarefcere pofHnt Frii clus tamen pene omnmm ^ qui plurimum .,; aquaecapiunt;>deterioresredd«ntur*

Defuo^

PLANTARVM LIB* III i^

T>e^cciitmevtmporihiiijieYcordndL Cdput XII

r Emporaftercorandi fingdisftatuiprofuapurgationepareftrpraerer I tim (i poft illam ftercus fit continuo dirponendum.Tum eaam nec to lerare crebram ftercorationem arbores poflunt/ed obarefcunt ui ni^ ! mtj caloris. Haud enim eadem ftercorandi ratio eft quac in fegetibus, ^^...^,.^1 lods^ arboribus uacuis : quippe cum in illis ftercus difpofitum in par tes per multas difgregetur,abfumatur^:in arbufto radices ipfas fubeat, nec uis to^ ta caloris poffit excurrere ♦ Ita enim calore multiplicato arbos perferuefacla exare^ fcit.Nam triticum perit ex nimfo ftercore, fi non imbres fecuti funt.Quodrca folo ^ pluuio^aebra 8C largior ftercoratio commodior eft,SiticuIofis atque graciiibus mo dicaprodeft.Obidforfitan5&:acerrimiiftercus minime arboribusconuenit*At(^ abfurdum appareat^non id ualidiffimis conuenire^quod ualidiflimum eft, Verum caufam illud habet, quod fuperius diximus. Nam dC in okrum genere hac eadem decaufafuccatiocum aquationecomodaeft^&intotijquod aqu^ ufusfreque.ns in eo genere fit^atque id ipfum natura humidum conftet^Nec temere tam copipfe rigandum olera cenfent^h^c enfm non frudii/ed folia ferant, contenduntXaete* rum dC in arborum genere ftercoribus nonnullis ex ualidiorum numero uti con* fueuerutjpotiflimo cum frudus emollire^immutare^ uolunt^ceu fuillo, quo pu^ nic^ dulcefcant,&: nudeo uacux reddatur.SC amygdalae ex amaris in dukes tran^^ ^ feant. Vt^ myrtis etiam uehementius congerendum praecipiunt^uidelicet fpurd^ tfaspeIIium,urinam^adhibere,cumgerminaprofiliuerint:quafifi:udtusftareddi (ine interiori nudeo poftit.Quod quidem alij oleae quo<^ prodefte ad Ixte frudifi^ candum exiftimat^Porro quod in prindpio infit,plurimum ualere credendum eft* Siquidem dC cucumerum femina,Iade mulfo ue macerata, duldorem fedant fru^ dum^Hoc idem uel in c^teris okribusfieri pofTe noninepte putaueris^uerum fa* por acris illorum ufui deftinatus forfitan utilior eft . Sed de his fatis iam ante diSk^ r uimus.Stercus aute quod effe urile iudicaueris/emper pro uirium ratione difpo:» nere debes^minus fcilicet fi aae^plus fi mollius fit»

l^onomejiercuiomnibuspUntisconmire. Caput XIII

• Ecet pr^tereanoiTe^quodftercusfingulis arboribuscommodiusfic* ? Non enimquemadmodumaqua eademomnibusprodeftjita&:fter I cus : fed ut folum fingulis diuerfum accommodaturj fic etiam ftercus» \ Nam dC pro xtatibus difcrimen exultat:qua de caufa cum ferunc^fter '■ cus r uminantium ftatim plantis fubijdunt (ut dictum eft)quia kuiili^ mum fiuQuod aute imbecilk eft, kuifTimum profedo defiderat,Omnino m arbo rum cura qux omniS communia fint, haec uel modo, ud genere inter fe diiterent; atc| etia firuduum ratione,ut toputatio,purgario/ofllo/tercoratio*lgitur uitibus uel quadriennio pdft,uel etia longiori exado tempore fimum difponunLlSanc^ U 40 dtiusftercorentur,nequeunttokrare:necadpra^fidiumadaquanomscontugien«f * dumeft/icutinarborumgenere,cumiIIapenitusadurantur.Quamobrem(utdi* dum eft)agro pluuio magis ftercorario prodeft:aIioqui periculum imminetjfi non imberfecutusfit*

Befb^ionso^eiusutilitdis* Cdput XI III

I Offio omnibus prodeft:toIIit entm qnx impediant uel auferant pabu

i lum^ipfum^ folum humedius atc^ fufpenfius reddft. Ad hac aer hu*

j; mo permiftus (permifceatur enim neceflie eft,cum terra agicatur)prs^

^^^m^i bet uaporatum quendam humoremjatcg alimonfum efficit* C^uocirca

folumfqualidumatquefmculofumjfodereagitare^f^peoportet^utante iam dk

e84 '^H E O P H R A S T I D E C A V S I S

ximus. Paluftribus quoque uliginofis^foffio prodeft : quanquam mtrum appa^» rear,folismter fe acluerfiscurameandem pofle conducere^Verum nihil miran^ dum id eft : afterum enim ficcat, alterum%umcfacit,{cilicet cum utrunc^ conn-ario adiuuari deitderet* Alimento autem meliorf, uberiori^ cum ipf^ arbores uigent tum iruc^tus melfores creantur, Nam & nuclei minores,6^eorum quae lignojcru^ fta ue tegunturjUt amygdalae, nuds euboica^, tegmina ifta tenuiora^inteftina uero ampliora utique fiunt:quippe omnino alimenti copia humefacit^ pulpamcp auget irudus^Quas ob res ambobus ratione fic euenit^quod fi reliqua quoque adfit cuU turajmagis magiscp ampliores , fuauiores^ frudus perfiduntur^quomam 3C plus alimenti58(: amplior excodtio forerXornum (de hocenim controuerfia eft) ii uere lo narratur, immodice alimentum fufopit, itac^ mfnus faporis boni efHcitur:quod dC alijsfrudtibus euenft agropr^pingui atc^ fuccofb* Fotlio haec omnia fubminiftrat arboribussaiq^ in fumma plurimum prodeft^cum ea tollat qnx fuccu auferant,

TispkntarmfociekUjtemamkitk^inimicitiit* Caput- XV

i Am 8Cea quae uel planta^uel femine iuxta ferunturjhac eade de caufa ■ nocent omnia:&: nonnulla etiam omninointerimunt^pr^terquam iU I la^quae locomedelae adijciantur, ut hordeum plantis uitiumquidam

sinterferuntjautaliquidficcumjUtimmodicum humorem abfumeret*

Et brafficis eruum fodant, ut ab erucis defenderentur, & quicquid eiufdem genc^ ^o ris fk» Addo etiam qu^ mutuo amore coniuncta inter fe f unt, ut in arbor um gene re oka, bC myrtus * Has enim mutuo complexu radicum degere Androtion re^ fertj uirgas^ myrti per brachia ole^ prorepere atque difpergi ^ bC frudum olea protecium, ut nullam uim folis, fiatus iie patereturj tenerum ac dulcem euadere, fed minorem quam locis foli expofitis* Aliud non eft qupd feri uelit iuxta oleam*. Pinus quoq^ benigna omnibus propterea effe putaturjquod radice fimplici- alta^ fir.feriturenim fubeam &myrtus35^1aurus3&aliapleracg: necquicquamprohi^ bet radiXjquo minus haec Ifbere augefcere ualeant^Ex quo intelligi poteft^radicem piusinfeftare quamumbram:quippecum pinus umbram ampliilimamreddat* EtreliquaqupquepaudSjaltis^nitentia radicibusjsd portionem focietatem non 50 negant ♦ Necnon & ea quae non eodem tempore germinant, frudumcp pariunts copulari facile patiuntur . Haec enim minimum auferunt alimentum, bC tempora germinandi, fi-udificandi^ diuerfa minus infeftant* Moleftiilimae tam uiti^quam cxteris/icus atque olea* Multum enim attrahunt alimep.tum5 QC umbram hcinnt amplam. A mygdala quoque damnofa eft,quoniam &: uires folidas, bC radicem ha beat numerofam ♦ Sunt tamen qui inter uites ferendam ccn^tmt^ lanquam inno^ xram, bC ciho mediocri contentam, bCiimnX quod mature frudificet, nec late ad^ iimbretjminfme grauem* Sed hi non rede exiflimant* Vmbra enim hc fera feraci^ tas non tam inMUnt:, quam uires radicum, ut diximus : rapiuntenim alimentum fuo amplo Mcmiu^ implexu^ enecant* Omnium facilimx, & innocenrifHm^, 4.0^ inalus5<:punica funt, necenim numerofam aguntradicem, bC pabulo tolerabilt ' egent,6c cito fenefcunt^ut diu nequeant infeftarein fumma tamenjOmnia fua no cent focietate:quanquam aliquando euenfat,ut altero ex fodatis euulfo^reliquum obarefcere (i t neceffe. Sic enim uitibus accidifle notatum eft, ubi fici marit^ fubla^ tae fiiiflentXaufa uero imputanda mutarioni eorum eft, quae fimul creuerint arc^ coaluerint:enfmuero tempus longinquum quafinaturam unam ex ambabus con faderat. Nam fi cum nouellae adhuc efrent,alterutram quis euulfiflet, reliqua non modo non peffum iuifTetsUerumetiam audior^ac melior euafiffet^Atque de c^te^ risarboribushactenus* ,

Ded^

PLANTARVNl LTBt 111 i8^

Deuitim cultumratione^, o-^u^ foU uitibus conumdnU Cdput XVI

I Itibus^quae non cum carteris habent communia , neque fnter primas I rattones retulimus, hoc in loco reddemus* Cum igftur dC genera ui^^ I tiumj&^ loca diuerfa fint^hocdiliinxiile oportet, quodgenuscuic^ I loco conueniat«Q_uippefifecundum naturam conferis,proba eua=9 ^ dunt : fi pr^ter naturam, infcecunda* Naturse aurem rationem (imi^ litudinc quadam fere (ut diximus) capiunt* Serunt enim folo firienti, dC folido jo uites folidaSj tam generis nigri, quam candidi : fed ex toto fere nigrum folidius efl«. Solo aurem pluuio folutas committunt.Dignofd denfa^j atque folutas fuis poiTunt meduIIiSjquasin abfciffisnouellis palmitibus fcrutarioportet* Habetenfmqu^ foluta eiljplus medullaejquam ligm; contra qu^ denfa^plus lignijquam medullae* Quod utraquefoloiiliconueniatjhis rationibus conftat^quibus enim plusinefi medullae, his meatus amplijmulti^ funt : quibus autem minus/nis mgudi^dC pau cL Quo fit:^ ut minus alimenri deflderent, quacdenfo corpore conftant, 5i^ fimul humorem ad ^ftatem feruare facile poffint*SoIenimob deniitarem hauds^que poteft educereXum igitur tam exigua detractio fiatj radices quam fatis fit ad fru^: ctificandum/uppeditannfolut^ autem illaj, cum detradio largcgacceffib parce ob 20 telluris ficcitatem agatur, palmites imbecilles frudusq^ imperfedos progenerant^ At agro pluuiogenus id conuenientiffimum eft, utpote, quod copiam alimenti largam defideret :5i^quamuis multum adimatur humoris , tamen quo folmagis educitjcouitis plus Sc in amplitudineproficitj&lin fcccunditate * Pabulo enim abundatjidcp exuperatjfacilime^ percoquinNam dC folumpratenfe uiribus opu^ mum idcirco habetur^ quia non modo facile nimis^ pfnguCj kd eriam humidum fit»VitisenimpIurimam defiderataquam,eo quodin fuo fruclu humoris pluri^ mum habeat : dC imbribus certe ui fui humoris maxime refiftere poteft, Sin autem ager neque aridusjneque pluuius fit, fed medium teneat , media conferenda funt, idcR, quse nequedenfa fint, neque foluta» Generaigitur fingulis agri habiabus jo aptaitadiftinguimus»

Qudss pUntx tdtim fcrdntur : ^ tempora, fermdx uiUs. Caput XVII

j Eminaueroquoniamualidiffima eile oportetjidcirco abagro frigt:^

^ diffimo petiquidam prxcipiunt^Denfiffimaenim magisfoloeoam

P gracili comprehendere poile exiftimant* Quade caufa uiuiradices

'> quoque folo pluuio deponendas ponus quam cstera femmaceni:

B^^^^^. fent, Radicesenimquas illa demiferint imbecilleSj humor nimirum

putrefacit ♦ Viuiradices uero folidiores funt, fiatim^ comprehendunt, ut imp une

ualeant permanere ♦ Craffitudo plantarum folo pluuio non fnepte decernitur:

40 uiribus enim maxime opuseft, quemadmodum diximus ♦ Sed fqualenrij neque

craftas, neque nimium tenues ftatueredebes ♦ Alter^nanque putrefcere neque^

ant:alterxjid eft tenues atque imbedlles, ne priufquam coeperint germinarCjexa^

refcantj timendum eft^Tempora quoque krendi non eademfolo utriqueredis

duntunPIuuiumenim & frigidum pauloante^quinocfhum feri debetjquippe

tuncficdffimum atquecalidiffimumeft. Siticulofum dC feruidum poft

folftiuum Jd enim quo amplius imbrem fenferit,eo melf us ger

men effundet.Reliquisomnibus ad normameo^

r ura temporum moderando/erendi tem

pus accommodabis»

l3tf. THEOPHRASTI- DE C A V Srl S

t^efcYoUhmuium : a^pmrationederefecandisuitimpUntps^fTtfntt

porehuimoperis. Caput XVIII

i Vltum pra^terea terraeexequi pro (oli rarione dchehis-^ifaohihm l ipiis exorfus^uidelicec in piuuio.Nec^ amplasj neque akas fadcs fcro ! beSjne mnlta ineis aqua colleda putrefaciat femina,Hmc enim (i ager ) pluuius admodum ftjpalo ferreo feritur, nec terram aggerendam an i no eodemjne(^ poftero^ut femine maxime humus airiccetur.Sin aus lem iiccum fqualentemc^ colis^contra agendum idlicet eft/Torum, enim fi fieri pofTit, in fcrobes defcdere fatius eft, ut omni ex parte aquam fufcipiat:fed ii minus fecere ita poffis, foueis alriffimis, ampliffimis^ peradis, terram plantis accumula- iq tOjUtminime peraeftatemferuefcant^C^tcraquoque ad hanc normam pr^pas ra{leoportet*Nam(utiimpiicius Ioquar)ueri{fimum illudeftjquod pnusretus limus, culturas {cilicct interelle^ uc ager humidus iiccetur, ficcus aurem humefiat» Quamobrem uerno tempore paftinariperquam altiflime iubentjUt fpiritus abua de permiflus pabulum praebeat* Quippe (ut ia^pe dictum iamefi) aer quoque ali^ mcntum pr^ftare poteit ♦ Montofis etiam uentofis^ lods ftatuunt;,qux confitioni commodafint» Scrobes enim pro moribus aiHatuumpr^parantjS^ feminacum obferuatione ponunt eadem^ne aduerfa fiaabus germment, frangi etenim ira ne^ celTeef!, neue dllapfa prs^ter naturam augerentur*Vitisenimcum exhisaliquid accedit^deteriorproculdubio reddftur* Pari modo&freliqua rationeagridecerniso omnia debent* Vineta hunc in modum fingulis locis difponi. SC his de caufis cons uenit^Refecariautem plantas breui relidopalmitepracrf^at ubiquCjUtradicesui^ resjincrementac^ capiant^Tum etiamfolum magna ex parteieiunum eft^S:: quod alere nequeatj locis montofis dC frigidisrecifionemetiamuernamcauendamexis ftimant, frigus etenim exiccacTempus tamen putandi fere idem omnibus ftatuut fub ipfam fcilicet germinationem, utplanta plena humoris protinus exicceturjUt germen oprime prodeat : quippe putationem ifiam non fruCtus, {s:d germinis gra tia facfunt . A utumnalem uero frudui pr^parant : qua de caufa poft Vergiif arum occafum cominuo illam adoririoportet : tuncenim uites fibimaxime conflant^&^ recif^minime lachrymantj nec quicquam rumpuntur:quod quidem utrunque jo damnumjretonfx poit foiftitiumj&iauontjflatus nimirum fentiunt^fi^ plantae ipr2eIaborant.& germina extremis exeunt gemmis iuxta caefuram, quoniam ali?: mentum parrim effiuxit jpartim in fummitate remanferitQuae rudi agro difpofita iintjtriennio poft refecari par efi : quippe cum h^c celerius germinent, quia folum nupercoliinccpentj&^ alacre femina educanda complexum fit*Quxautemdiu cul tis mandaueris, h^c ferius amputabis^Vitis uero fubtus circum fua crura inftiiJ tuenda, formandai^ eft, Nam fi undique leuis^expoliata^ fitjmelior/orcundior^ euadet* Nec difficulter poflit ita formari,fiquis noneos reliquerit palmites,qui perpulchre excurrerint : fed ilfos qui apriffimi ad formarionem defiinatam confii:^ £erint:qu!ppefinguIasgemmasfingahsreIiquifreabunde»Atfinecifiudcert6fie:^4.5 ripoflit, quia {cilicet uitis non per eandem tulerit partem^gemm^ prorfus intern^ * tollend^ funt^ut ad exteras alimentum excurrensjuitem {cind^Lt in brachia, Sem^ per enim adpartem uiuam atque capacem perffuitur.Quamobrem uitem (mdi^ ximus)pro uoluntate formare facileefi, fed hoc in agro humedo atque frugali* Siccoenim, fqualenti^, palmitesquioptime profiluerint, reliquifle neceflarium* Cumenimficcusieiunus^fitjnunquam aliofacile profert* Quapropterfadum impetum confpedari fatiusefl» Quin dC afflamum ratione refcidiffe decet, nec pr^ter naturam quicquam eii enitendum* Plantas ad hunc modumjhis^ de cau^ fis tracfiare confueueruntt

ppjklciitme uitim-jc rdiqm culturdy^ dc menfura palmitml Caput XIX } Itibus lam perfedis^primum ac fummo falcatfo dabirur t qufppe cum bene ufus putatur^ dC germen, dC frudum meliusafrert, dC uiuere I diutius poteft* Secundii, SC quodammodo illi proximum. decacumi natio eli ; enimuero in hac enam fcire neceffanumjquainam reliquif* fe^quae ue detraxifle conducatjtam ad fruduum rationem^quam ad totam uitis naturam. Reliqua cultura communior atc^ faciiior eft ♦ Nil tamen tam fadleeftjUtnon fit cum folertia ♦ Omnes quippe uitesjculturaemgeniumjmodum xo at<^ rationem expofcut* DifFeretia uero quam in operibus locor um ratio fadt^cum ' momnibus conftatj tummaxime in falcarione, officioc^ putandieft^rquamrem prorfus generum agrorum^ ratione conatur difcernere ♦ Determinaiione autetn rebus confummat duabus, agrorum ftatu, dC breuitate, Ipngitxxdine ue redfioms^ Qux enim ad ingitutionemjtotam^ reciOonem uirium pertinent, eadem faditari ubic^ certumeft^Quidamdegeneribus, agro^ fimiliidem fermedeterminarunt, uidelicet locis xftuofis, dC ficcis^dC genus ciafmodi uirium refecari ad breuem pal^ mitem/cccudiores enim redduturjquia uberius alere pollint, Contra ad longum^ iocis aduerfis.genus^ aduerfum,ut humidis atcp fuccofis^dC uites, quae tali habitu conftent : nam BC natura humidae funt, dC fumma porius parte fr udificant, Alfj in 20 uniuerfum de omnibus ftatuunt, nonagriratione, fedgenerumjqualitatum^^ia ^ bent^ obferuari medullam (ut didum eft) in abfcifTis nopellis paImitibus,Nam fi multum medullac habeantsmultosjbreuesc^ palmites relinqui oportetjUt uitis brc uimc alere pofiit, mukitudine large frudificet.Sin aute parum medull^^multum palmiris anniculigerantjpauciores quide/ed longiores palmices relinquendi funt, eo^ longiores ubi^jquo minus ineft medullxjgiturin ifniuerfumrefecandimo^ dum ita determinant Menfura autem palmitum femper ad rationem medullx ita capi omnino debet, ut palmiri ampledentijmedulla m latitudine refpodeat,Cum enfm uitis pariter ad fuum habitum conferuandum, 8«: ad frudumferendumre^ dditur, nullus dubitat,quin dC diu uiuere pofiit, dC frudu ualeat femper . Prorfus 30 fimedullapartem maiorem cxfurae occupet, frudus ubereSjpalmitesimbeailes ^ creari^propter alimenri t enuitatem exiftimant, C ontra fi palmes recifus folidus iif, 6^ iuuenili robore conftet, parum fruclus a parua medulla . Creari enim uuam a nieduna,&:: palmitem a palmite ampledente medullam^argumcto^ uitem ipfam poriilimo ef!e*Germma enim omnia^qux nouellae annorinis protulerint brachrjs, firudu carere propter exiguitate medull^, SC nouellas mfnus frudificare quam ue reres/cilicet eadede caufa^cum carne, dC umaceum medulla progeneret, Sed hoc minus uer um apparetjfiquide medulla detrada caro ae^turruinaceii nequeat ge^ nerarijniiiforte intimapartemedulla detractafic fiar3npcefIeiit.SeddehocaIias^ An aute omnino quae medullam habeant ampliore^frudus meliores, uberioresqs ^o pra^ftent : nihil ad prafenre referat difputaaone* Publicam omniu amputationem hancefTeautumant.Qiiaeautempalmiteslargejfrudumparceproducuntjhispo fl^remos palmitesrelinqui longifHmos uolfitrbreues aute illos qui aduerfum ipfum caudicem extentjUt a breuibus uitis augefcerepoffitja poftremis longiflimis illis co piofe fructificetsUtpote a larga medulla. Cum autegerminantjOmnia quaj frudii carent^detrahi cefenttqu^ frudum geftantjdimurifari^cfim uua f!oret:ut nec uitis ad abfcifum palmitem incrementum compellat, SC quantum alimenti fuperfit, in eadem parte coadum, uuam augeat, Semper enim ex recifione quaeredum id efi, ^t dc uitis conuaIefcat3&: frudus copia cofequatur ♦ Hac igitur generalis quxdam ^tque communis omnium eft*

q 4

m THEOPHRASTI DE CAVSIS

mmtisputand£tmporihm. Capm XX

Empus aute amputandi^ alij locis tantummodo diufdunt,alij gencra etiam tangunt Jabet mature fllas reddere, qu^ in folo ficco & caiido, cumprimd fua demittere foIiaceflauere:qu2e in fogidoat^pluuio pofitae funt, has paulo ante germinationem : quippe quae in iolo funt litientejhumorem fuum feruates, ipfs meliorefcunt, dC frudum uini fuauioris progenerant : quae uero in frigido funt, emitTo humore^nec ipfo deterios res quicquam reddutur5& frudus fit incorruptior,^^^ uini fuauioris effidens* Me^ dium aute ac temperatum obtinentibus agrum, mediu tempus ftatuitun Sed non defunt qui mature omnes ampurari praedpiant (ut didum iam eft) quod palmites xo craffiores iam effidantur3&: nulli oculi obtundantur, dC (i tempus ferenum obnn^ gatjpIagaeficcentur^Qu^ omnia pIurimaprofunt:hyberno eienim tempore gem mae pereunt frigore magna ex partej^ plag^ ui iiccefcentes rumpuntur* Vere aii tem lachryma efHuit5&: permuiti oculi excaecantur* Atqui no his de caufis feftinan dum quidam exiftimat, fcd m uitis ftarim poil uindemiam fr udu ferat fecundum*. Simul enim binos frudus poile geftari denegant, Sed hi minime rede id aflerunt* Frudus enim per seftatem confidturjCum copia adeft humoris:quippe cum hac ra cionegenerationem agineceileiit» Argumxntumjquodfiquis hybernas uineas principio xftatfs confoderit, palmites ex nimietate humoris, aebra gemma proue niennquod ipfa profedo foffio eWicit^ quia nimirum implet^ut uis folis feruefacies io condenfare^at^^ itagemasredderecrebriores^uuasc^ numerofiores elic^re ualeat* Qiii tamen ifta prsecipiunt/ecus rationes affignantjquippe gracili, feruenti^ folo colendum mature autumant, ut humor ad maxime opportunos palmites ueniat, alimentum^ proinde per aeftatem fuperfit*Qua aute in folo humidopofitae funt, quae ue in luxuria prorepere folentjhas recidi uerno tempore oportere, ut humor difFufus leuata plaga efHuat tempeftiueXuxuriantur enim ex nimio humore, quem excoquere nequeunt^at^ farmenris fyluefcunt* His dum plahtaz funt^hor:* deum/abas^ interferere placetjquoniam haec exiccare omnium prxcipue poffi't«. Caufae, quas reddunt, hae fere funt* Sed &C zd agros, SC ad menfuram refecandi, omnium diligentiffima diftindio illa eft, quae utrorunc^ ratione, id eft agrorum ac 50 generumreddftun Suntenim quae fructum parere nequeantjetiamfirecidantur adbreue/fed tamen ad germinandumcontendunt, utqu^ aphytaea uocatunEt apud Acanthum uero ad quatuor gemmas redditunQuibus autem palmites lon girelidifint, celeriter ex fruduum largitate fenefcunt, Nouellasitacp refecariad breue perurile eft, ut etiam radices melius codpere ualeanttEt de falcanone uitium hinc dabitur contemplandi facultas*

DeuitihmdecacmmttdiSiZT^uittdagemmsntuiteSjO^^uouf^» Caput XXI

Vic proxima cura^ac uelut fecundum obtinens locum^decacumina^ £q

fir^^a rs ^t : . j.^/i r. ^. ^ ^ . r *r^

^M i' ^^^ ^^* Quamobrem mox eam iuftum eft aggredi, decacuminare^, ,« -^fl^ 1 c"^fr"<^^"sincipitprouenire*Moxuineaconfodiendaprofeddeft; % ftl^ I ^""^^^»'^fruclusnouus,a:recens2ditumgermen,farcuIumtem^ br^^^^^. peftiuerecipiunt,cum maximeaugericontendant^Pofthxciterum decacimiinandum antequam florere indpiant* Interim enim pendula racemi au« gefcere folet^quia nondum adna conftiterant : pdft ubi defloruerint,uua pendula iamconftint,acina confiftere atque augeri incipiunt^Omninodecacuminadoac ioffio,med2atempeftiueomnium maximeoperum reddi expofcuntTuncenim mus auget frudum^ac: germina^quibus annipofterioris frudum inchoare, fcetifi^

care^

care^ mdpiuQiiod fi fodiendi cura non omfttatur, bene quae tulerit5augetj&: fru ctiis iuturi primordia bene condpit» Germinat uitis ad ortum ufc^ canicuiac»Cum autem haec oriri incipit:, ceiTatjquae friwftum futurum probe fit coceptura. Qiiippe fole feruefaciente/umma pars germinii obdurefdt, atc^ ita ceilat audio:quo iaclo germinis humorem conMere^frudum^ ex eo creari, natur^ lex eft.Quae tamen locis opacis^uel humidis manent, folem tolerant, dC plustemporis augefcere pof^ funt. Prorfus 5C diftradio, 8^ mutilatio certum tempus fibi depofcunt ; fed id non ^que obfcurum^nec^ diffidle cognitu eft^

I)epuluereuitihusexcitando;Qrcuragxi^Ql£aduitesfakutdntur: ' Tmdefalim» Caput XX II

? Vluerisexdtationem primfs temporibus, cumnigr^cre uuaeinci^ 1 piuntjdamnarijquoufc^ ad maturitatem perueniantjratio eEMotus 1 etenim percoquendi, motu altero auocatur^uetatur^ : qiia de caufa ij necherbam euellendam perid temporis cenfent.Atomninoinua=i. i lemj noxiam^ putari, nulla ratio eft, Vfus enim, dC quod in alffs fiert foletjUtilem elfe plane contirmant ♦ Cucumeres nanque puluere occultati^nutriri tenerioresq^ reddi aeduntur^Quamobrem Megarenfes ita eos tradare confueue runt, Sed mirum uidetur, quod puluis qui tam ficcus efijalere queat^Ratio tamea to eOie in pluribus poffit ♦ Nam SC quia citata humOjUaporati cuiufdam aeris alimen^ tum reddatur, ut de folo uaporofo retulimus:6<: quia fructus obtedus puluere de fendatur a folis feruore:&: quia leuiter niolliter^ ficcens, amplius a uite pabulum attrahere poffiuQuippe h^comniacumad copiam alimenti^ tum ad facultatem coquendi nimirum adiuuant : quapropter folijs quoque fr udum integere folent* Cum ftaque tegminej& aqua quoad fatis fit potiaturjIaraVteneri^jUt debent^red^ duntur.Et de uitibus didum fatis iam fit. Omniii autem maxime res peculiaris in* tercuras agricukorum faleife uidetur,quod radicibus palmarum accumulatur^ Nam dC ad germinandum dC frudificandS perutilis efi,Medicandi enim tutandi^ ratfone fi eiufmodi qufcquam adhibeatur, minime mirun\utdnis fico^dC rutas:fa:» ^o cit etenim ficcitate fuajUt radices nec^ uermem^nec^ putredinem fentiant* De fale uero aut falfugf ne^quam adhibere confueuerunt (alij enim falfuginejalij fale utun lur) fimplex ratio reddipotefi, quod palmae locafalfa plurimum coiicupifcunt:6<! argumenrumjquod ubi palmarum copia efi^^folum lale fpedatur, ut in AfiicajSy fiz^ztc^ alfjs tradib us * Quo fit^ut ubi falfugo no fit, ope proxima falis fubuenfanr* Verum hsc ratio communiutfc^furediddeomnibuspotefisquaeloca qu^runr diuerfa, inftio a prfmfSjfummis^ generibus fumptOjUtaquatilfbuSjterreftrfbus, dffFeretfjsq^ eorum* Smgulfs enim loca apriffima naturam dedifle certum eft^ut 5C animalibus:quippe quaefiio dC rauo eadem eft ♦ Ca?terum fi quid de his quoc^ pro=! prf um exponendum fit,in folo atc^ radicibus quxrenda caufa eft* Hxc enim qua^: 4-0 litatequadam ex faleafFiciuntur* Enimuerofolumleue/olutum^redditur^radfii ces uegctioreSjCraffioresc^ fiunt : quippe cum plus pabuli trabant quibufdam pa:» tefadis meatfbus:at(^ etia caufa refi-igerarionis, quod fiercus propter fuii calorem efficere minime potef^ * Palma enim quanqp aerem drcunfufum calfdum qusrat, utfi-udus maturefcere poffit, tamenradidbus refrfgerarf ob ficcftatem defiderat, quodfaIfubmfnifIrat*Quamobrem apudBabyloniosfalis ufus, nonfiercorisefl, Caufam uero, qua fal palmae tantummodoprodeft, naturx proprietatf imputari par efl;Materies enim radicesq^ eius arboris plurimum a c^teris difiant : quapross pter fale remorfx, alimentum uberf us trahuiit, quo dC fibf fatisfacere3&: arborem jotam augere facfle poffint*

THEOPHRASTI DE CAVSIS SykeliYU ctdtu mitefcere : cr de pdm iterm ac de cultuu mygdAUrm' Caput XXIII Acit eaam cultus terrXjUt omniu radkes ualidiores rcddantur ♦ Hinc j ,j^ enim nonnulla ex fyluefirium numero in urbanum habitum iranfes 'X% unt»Etftercusquo<^uehementiffimumhoc idem poteft efficere^us ^ L^C^ fecespelliumjS^urinatquodftercorandigenus myrcisftatuitur.Huc l^.ii^f^/y iufcemodiquippeftercusfubirearborem longeamplius poteft^ISlec* non dC arborum caeterarum radices remorderi defiderat^ut etiam in punicis patet: (namhisquocpurinaminfunduntj6(: pellium feces accumuIant)nontamenpaI riter atque myrtij fed minus» Humidx tamen carnofae^ remorderi, 6C fic infardri ro minimecupiunt* Ommnomutationes arborum culturacrarioneexultant, utex acuris amaris ue tranfeant in dulces, ceu punic^ atque amygdalae^&^quicquid per alterationem fuarum radicum natum fitimmutarirquippe amygdala triennio poft immutatur ♦ Cultum enim per tantum temporis adhiberipar efi Radices punic^ plus edam temporis perfiftunt * Frudus mutatio cum amplius alimentum pcrco^ quiturjratione confequiturXoquituralimentum perfedius cumradixquahtas cem quandam cceperit* Ad fummam (ut eriam ante dicrum de femimbus cii) per^ motOjimmutato^ prindpio,caftera quoque at^ uniuerfam natura conditionem permutari necefle eft» A limentum autem mouet atque immutat/i diurius ueniat. Nam dC aqua feruenti cum qua^da rigantur^meliorefcunt^ut malus uerna, 6C myr 20 cus. Hxc enim fine nucleo redditur^ut quidam afFirmant. Deprehenfum id eft for cuito^cum myrtus iuxta balneum ftaret negleda* Ab hac enim uacua nucleo red^ dita femina petentes ferebancatque ita genus huiufmodi A thenis efle inceperat, Sedhaecquoniamfimilitudimsaliquid proferunt,ad fidem rei propofits facienl dam retulimus* Aqu^autem falfae quibufdam quoque oleribus congruunt^Ec qua de caufa nitro in nonnullis utuntur, expofirii in primis rarionibus eft.Q uam^ obrem hoc etiam utpote coueniens, admittendum:ijs etenim ipfis atque alimento eorumqiioque dulcedinemeffidcertumeft.Verum hxcfucco conftantamaro* Palmfs acerbitas incR, quam protinus falis uis a primis initr)s tolUu Et de c^tens fa^ risdidumeft.Frudumautem perdurareinpalma foemina nunquam pofTe^nifi p tiorem maris cum puluere fuper eam concuiTerint (ita enim quidam confirmant) pecuhare profedoeft;fed fimHc caprificationi ficorum, qua fi-udus perficitun Er^ go fc^inam minus ad perfidendum fibi fufFicere aliquis potiflimo dicct ' kd hoc non in uno genere aut duobus/ed uel in omnibus^uel in pluribus conftare debe^ ret,naturametenimgenerisitadijudicamus.Etin his tamenipfispauas generi^ busnrirum,quodpalm^ nullaratio daripoftIt,cum capriffcationScaufaconfpi^ cuaereputetunSeddehisfatis.C^terorumpecuIiariacaufasfaabentconfpedL res,AmygdaIamenimdum fi-ucftumparit, neqjrigandam,nequeftercorandam, nequepurgandam,pr^terquam aridis,nequeullacura tradandam exiftimant: neplus^quouaIidiorreddita,f^uduminfloreamittat,Q_uamobremagriimquo.4-o quemmus Walem quaerere afToIentr&fipofth^cfrudum parerenonpoflit, radicesrefoflisrefpoliatas^^hybernisfi-igonbustraduncarreliquapuniendige^ neraquaeretulimus afferuntProximeillasquoc^ tradare confueuerunt,quibus cortexfpontedetrahitur,utuitem,iuniperum,tiliam,omninoeasquibusaortex difrumpiturJnhisemmnatura ipfaremqu^ comodafir,ufdeturoftendere,cum corticemdifgreget,&:tanquamalienumreffciat.Damnofumautemeft,omneaIie num,ficutetiamquodaridumeft.EtdefaIehocidemueroanimaduertereIicet,

Decultu

PLANTARVM LIB* III m

jyecdtucoYonmorimifuffruticmiOkrwm^* Caput XXIIII

■^^^^ h coronariuni,6<: omnino fufFruticeu.Ssfferme olerum genus refpon I ^f^ i dennqaaadoqufdeueiinhfsaliaomniumcommuniafuntjCeuriga^ : !?^S i rio,ftercoratio/arritio:aIiapropriageneratimhabetur,utpurgatioin coronarijs pariter atc^ oleribus, quippe ferpyllum obarefcit, nifip ur getur^&f fifymbriiijfi^: caetera^Rofas non folii praecidijt, uerumetiam

aduruntldefmatenim florere, fyluefcunt^ paftus fcccunditaiejnifiita tradentur* Ei:braflica8^ruta durefcunt&^exarefcuntjfeddimutilat^ dC in ramosdifperfk, amplioresjmeliores, fapidiores redduntur * Emmuerogerminatio difFufa^tamfa^ 10 poris quam odorisacoremnimiumtollitiquippe fuauitasSt^temperantiainme^ diocritate confifiit , At in olerum genere ufus detradionis nullus efl,praeterquam in VjS quae retonfa meliorefcunt, ceu porrum:ueI ex ijs aliquid quasnumerofo ger mine amplientur. Euulfib uero ilIor5 qux appofita fint^uel ipforum congenerum cumdenfainter fe funt, uelutpurgatio proculdubioeft, utreliquisplusalimentf» incrementi^ acquiratur.SuntnonnuIIis peculiaria^utderutapr^dictum eftjUt^ tn alfjs patet : fed pauciora haec funt^dC ferme confpicua^

Becultufegetmiquemctdmdm dgitm folum oporteitide ratiotie fementk fkiendie:

quofdm agros communem curm negligere ; arationem honm capute^em

Agro colendo ; tm de cura noudim. Capui XXV

m Eliquum dC quafi arborum curac obiedum, cultura fegetum eft^qua ll inparteagitatiofolf praecipitur5S(Itempusfemenris3& farririo adhi^ ' , benda poit fatum* Sed ante haec uel etia iimul agrum mic^ acccmmo li dandum nofle oportet, uteriaminarborumgenere.Quin&intra^ i dationefolinondefuntjquasiudiciumagricolx prudetis defiderant, utiialiud per aftatem porius^aliud per hyememjUel confodiendum, uel relini: quendum, uel aliquo modo traclandum fit,Quae nonnulli difcernunt:quippe fo^! lu m pluuium^ folidum, ponderofum, dC pingue^per aftatem 6C profcindendum, dC confodiendum affirmant : contra fi'tiens3folutum5leu'e5& gracile per hyemem*

«0 Enimuero illa a:ftiua ciiltio aificare attenuare^ potefijhyberna uero crafiare ac hu mefacerejquae fdlicct natura indigens utriuf(^ folidefiderat, Et ftercorandum amss plius folum gracilejminus firugale percenfent:tum propter foli uirtute.tum quod fiercus plus alfmenri miniftretj quam excoquipoiT!t»Terrenum qacc^ aduerfiha=s biius intermifceri prscipiunt : exempli gratia, ponderofo leue, leui pcnderofum, macro pingue, dC contra, Pari modoj dC rubrum dC candidumjS;: fi qua contrarie^ tas alia fit : quippe non modo quod deeft r eplere admiftio poteft , fcd eriam folum omnino reddit ualidius, ut (i quod defarigatum atque efFcetum iam eft, fertfli cui^ quam terr^ permifceatur, ferre iterum incipit, quafi nouum efFedum fitj 5C quas fua natura fterilis fit:, ceu argilla^fi mifceatur, feracem efRcit» Altera enim alteri

4.0 ftercorisuice quodammodo fungitur* Quaniohrem Megarenfesmifcereitacon fueuerunt, &quinquennio aut fexenniopoft alte defbdientesjinquantumim^ ber ualeat pcruenirejimaterreni ad fumma regerunt^quo fegcs renouelletur* Parsenim ad alendumidonealabiturdeorfumfempercumaqua.Solumficcum SC cepidum ante imbres feriprxcipiuntjUt admifla humoris copia (^tis alere pofCt» Ecpluuiumquoque eodemmodo ferendum exiftimantjUtfemfnahumoadhuc tepida pullulent arque augefcant, itaque imbres fufFerre poflint ualidius. At fi ob^: ferendum in humido fif^terra anteprxcifa,fer6 femina committimelius ducuL Ma tura femente rara folo mandari femina iubent, ferotina autem denfa» Altera enfm f adiccm abunde concfpere nequeunt;>altera oprime radfcamurjS^ germine miila«

tn THEOPHRASTI DE CAVSIS

dilpergutuf ^H^c.^tur caetera^ huiufcemodi (plura etenim funt) fi quls culturas foli exequi diligentius ueiir^ad rationem poaus agrorum cofiderafle oportet* Sunt cnim qui cultum exquiiitum pati minimepolTunt^Sed quiita colatjplurimum ab^ crrabit:quod iilieuenerat, qui ex Corintho Syracufas profeduSjCulturam Corin* ihij agri in Syracufano feruauit,Cum enim lapides e fegctc frugali legiifetjreddidit fnukodeterioran:frumentum enim exarefcebat^cum exemptis lapidibus nihilha beret^quo fe poflet protegere. Huic proximum eft^quod adum in Syria referunt: folum enim aratro alte profciiTum penitus reficcatu eft^cnm folis intrufu adeo per^ calueritjUt prope ureretur* Vnde fitjUt aratris pufillis Syri utantunHaec igitur iudi cium caIIidicolomrequirijt,Verum (utcommuniusate^ in umuerfum dicamus) ^^ fummum ac primu eft omnium^agrum bene 3rane.Semen enim folo commiflinn beneprofciflib perbelleerumpitjcum terra iam mitigata, emollita^ fit:tum fterco* raflrebene^&raliumatc^ aliumcultu adhibuifle oper^pretiumeft,utiarritionem, runcatfonem3&: reIiqua*Cura noualium tempore utroq^ fufcipitur^aeftate ac hye' me^ut terra £blem ac fiigora fentiat, quemadmodum de conferendis quoc^ arbo^ ribus propofuimus* Solum enim fa?pe inuerfum, rarum, leue^atc^ materia uacuu redditur^ita ut alere facilime pofllit* Ideo^ praecipiut nun^ legumina ia noualibus ferere^nifi mature admodum fieri poflittjne ^ftiuam nouellationem impediantNi uem hybernis noualibus prodefle exifiimatjpruina uero nocere,corrodere nanc^ cerram extenuare^Poftquam primas arationes nouellariitjrurfus Vere ceipitem 20 inuertere foIentjUtnafcenteherbam interimant :tum ^ftate arant, 6^cum ferere uelintjprofcindiitleuiter^utpoie cumfolum bene pr^agitatijpr^paratum^eflie, ac ea de re operam potifldmo dedifl[e oporteatjquemadmodum diximus^Quapro pter bidenris culturam magis quam aratri commend^t , Id enim plerac^ intada ui* detur relinquere^Thefl&Ii uel bidente ualidiori ferrameto utuntur (quod credo id cfle quod paftinum uocant agricolx Itali) quod mifcum uocitant, Hoc enim altius defcendensspius terrae inuertinSoIi cultura hxc eft*Euenit aute fjs qui in ea elabo^ rauerintjUt minus in reliquis elaborandii ficContra qui fegmus illam fufceperint, cogunturprofedOjUtfxpe&farriant^^i^runcentjCumherbamuItaerumpatSic cnim femina pereunt, Prius autem quam firumetum herba enafcitur^ quoniam dC ^o ualidior e%&C prius ineft in fegete* Nam fi fi-umentu dtatius crefcatjherba magna ' cx parte ftrangulatixr ac perit^S^ in totum non aeque officere poteft^

Qji£fsmina cmfoh conuemni,^ ^u^ imhm depderent magmtem ^uodfolm le» gmmihus conueniitt. Caput XXVI

Olopluuioati^ frigidoconueniunt adtritidparitera:hordei,atque c^terorum fi-umentorum frudificaaonem , foluta emm h^c funt. C^teraplusimbrisdefiderant,&nigramagisquamcandida,atfific^ ca a:rubra, a:m lods fi-igidisreuertentia, Item candida magis quam nigra,utantequamimberdefinat,grandefcerepoflint:celeriusenim40

candida perficmntur.Temperatisautem locis qu^ mediaconftentnatura,man^

dan oportet.Sichaec difcerni quibufdam placuerat:alnfecus mdicant. Verum

(utlimpIidus^am)folumgraciIe,hordeummeIiuspr^ftat.Pinguetriticoaccom , modatius eft.Hordeumenimminusacleuius aIimentumdefi'derat.TriticumIar*

gius,caIIofms(jexpofdt.Triricum trimeftrefolotenuimeliusfit. Alimetumenim

lubmmiftrarimodicumeopoteft,hoceft,IeueIeui.Afri

latum, g^itrangias, arfelenufium, teum exigunt agrum. Hxc enim uberius fuc^^

coshaurmnt.Argumaocalamuseft,queaafllimger^

tiamimodifit/oIof^ugaliaptecommitritur.Atfialiquodgenustunic^muIriscon

tcgimr^

PLANTARVJi XIB. III J9>:

temm,cc\x thracmm,hoc folohybernoconuenienttus dabitur:friguscntmhuic nlil officere poteft* Rarum/olutumc^, ceu canchrydias uodratum, agro pluuio ferendum profedo eft^quippe cum alimenticopiam id quoc^ defiderat: quamob^ rem&culmocrafToexurgit. Quin&in leguminum genereparitermteiiigerelt^ cei.SoIum enim lentum ac nigrum, cicer melius fert, leue melius fabam ♦ Sic enmt atric^ modice alimentum offeriur . Et in cxteris uero femper ad alimentum refe^ renda ratio eft : nunquam tamen ratione aeris pr^termiiTajetenim folum apricum &: ad fummam ferenum, infirmioribus commodius eft : contrarium ualidioribus: lutofum ficcis.a: paruo alimento contentis, ut achilleidi:quippe hoc fuccos melius

ro digerens fecii candidiora : ferunt^ dC cocftilia, dC Hca. loca quocj foli expofita , plus enim uis foiis percoquit^Triiicum folopluuio uberius quam hordeum geritur,6i: omnino contra imbres uatidius eft : fert idem etiam folo non ftercorato copiofius. Ratio.quodfuonaturalicalore plenius concoquere poflfit^^^ fimum non^que requirat^quonia in fe habcat quod ex fimo acquireretur, Ad fummamjtriticum ro buftius eft,&: maturius feriturjSC locis firigidis magis committitur.Robur autein fa cerejCaloris piane intereft naturalis^Quin dC quod tunicis inuolutum pluribus fit, it m tutius maneat:quapropter folum^quod longo interuallo temporis colitur^tri dcum magis quam hordeum fert^Triticum enim alimentum eius foli ualidius ma* gis uincere poteft.Omnino(ut fimplici ratione dicam) public^ac fummae difFeren

ZQ tix aix funt^agri natura/eminum firmitas infirmitas ue, atc^ aerfs habitus : qua de caufa h^cconfiderariubicpnecefrarium.Frigorafubfecutaommbusin lodsuttlia funt : (ic enim fata plenius^^radicantur, cancrificantur^ ita^ut ineunte Vere haud* quaquam modica magnitudine careant, fed pr^cipue in bonis* Auftrinum enim atc^ omnino ferenum tempus celeriter aedit,eruginem9 foztificat, Qu^ denfe fiie rintfeminata/picampriuseftunduntjquamqusrarenter^quodalteralargiusra^ dicentur,a:multiplidus deorfum fdndantur,quialocus fuperfit^akeraprotinus furfumexcurrant^

Bs uitijsfegetmymgme^mck^er usmihm* Caput XXVII

r Emina quoc^ ad fertilitatem idonea, SC nith qax acddere folet, haud ■ ignorare oportetXocis enim cmis^dC a flatu filetibus fegetes erugine ' infeftantur:aufugiunt hoc uitium qnx ftant non erec^to^ fed par uo cz l cumine^Quamobrem fpicamindinariutileeft.utimbr^sdeddant, .^^■^.^^^' nec rores exdpi poffintlndinatur magis quae longae fincmanent ere dius htx ac breues:quo fit^ut ift^ eruginem fentiat . luuat SC multo a folijs fpicam diftare^humor entm in folrjs magis codpitur, Itac^ fi propinqua fit, tangitur ftaum: fi remota^non ^que inficitur* Qiiamobrem hordeum achiileis uocatum,erugino^ fum,tamnigrumquam candidumeft,fpicam enimgeriterectam.Cona-a^genus, quod eteocrithum uocamus , quia incuruatur, ab erugfne innoxium eft. begeres 4.0 uentoexpofit^ minuserugineinfeftantur,motusenim humoremdifcutit.INani a:cumpoftimbremflatusfecutus,a:noxdeindefucceirerit,erugominusconm^ titFlatus enim humorem dei]dt,& fol paululum immoratus nullao putredinem confidt/ed prius quam quicquam emarcefcat,humor totus afljcatur at^ abfumi^ tur:erugo autem quxdam putredo eft,nec putridum effe quic^ poteft fine alieno caIor€,Triticum plenilumjs potifl:im6eruginecapit:ratioincaioreeft,quoetiam nocSulunapun-efecerepoteftJnfirmiora/ragiliora^funtomniaCutfimpIiaterlo quar) alba quam nfgra^tam in planris,quam in animalium genere. Igitur quod fe^ minalods conuenienter eligt debeant,plerifc^rationibus conftat.Morbiautem (ut fumma dixerim) omnibus feminibus ob alimenti coeliq^ temperiem eueniunt;

^^ THEOPHRASTI DE CAVSIS

uidelket cS pluSjminus 'ue alimcti praebetuTjaut aer immodice humidus, flccus ue eftjUel etiam cum non tempeftiue humefcit* Sic enim dC uermeSjCicerijCicercul^j pifo^ innafcuntur,^: erucae* Cicerculis, cum priufquam fuerint reficcata, dksm^ terimferuidiaccefTerint: ciceriuero, cuialfugine ablata dulcedineceperinquippe natura ubi^ animal gignit, modo calor cum humiditate rauone debita coeat, Hu=: midim enim ceu materia fubiacet calori ad excodionem confidendam , quod ue! in txittco euenire uidemus* Vermes enim eius radice aeatur, cum poft femeniem flatus auftrini crebre inceflerint^Tunc enim radice humefcente^S^ aere calidOjra^ dicem caliditas putrefaciens animalia proaeauVermis inde enatus continud radi cem erodit^Singulis enim ex eifdem rebus generamjnejalimentum^ natura prae^ lo faipferat* Alterum genus uermis ingignitur>cum humor effiindinequit coclufus ficcitate aeris circunfufi^Tunc enim calor cofecfta putredine animal c6trahit«Tunc pabulum idem ei quoc^ fubminiftratur* Hocidem SC malis, dC omntno arboribus cuenire uidetur,quie ex fiti uermiculantur.Quod enim parum h umoris fit^id^ in arbore maneatjputredinem conficit^ex qua uermisjconira cum alimenti copia iup petifjtunc enim fuccus ad fuperiora tranfmittitur^Si: quia largiorjUincitjnec poteft putrefcere^Huic proximum quod etiam uitibus euenit* In his enim auftro potiiTis mum uermes ipes uocitari gignuntur, utpote cum iftae humefcuntsatc^ aer fcetiiis cetjtum i) quo(^ maieriem fibi congenerem ftatim erodot, item carpx in oleis pari ratione aeantur,& qu^ in reliquis folent confiftere, ud cum germinant, ue! cum 2® florentjUel etiam poft ilorem* Enimuero omnia ex fimili caufa prouenint» Sed ui=: tibus hoc potiiTimum euenit^quia natura pr^humid^ iintj 6C humor earum infipi dus iit atc^ aquofus* Humor enim qui talis eftjfacilimc afiid poteft* Nonnuiquam ipes omnino nequeimtgenerari, fcilicet locoplacidiipiritusj ne^humido^neque fuccofo^Sed de morbis latius poftea diileremus*

Defatm temporibm m fimentls. SolftUiji mnferendminifi fiteddm^ Caput XXVIII

] Erereiub^talfj Vergilrjs orientibus, tuncenim femina feruaripoile ji in terra iicca, dC irroicida arbitrantur : alrj ocddentibus, m etiam Cli* p I demus autor eft,quod imbres die ieptimo ab occaiu accedat,Sed opti 1 mumforteatc^tutiirimumjfoloturgenti femencommittere^Cauea li dum tamen ne ponat inIutuIento,aut femimadido3&: femiiiccaneo, quodquidam amphiergumuocant^Humidumenim limofumi^ facit, ut femina diiiundantur atcg ladefcatrS^: fi ficceturjoblinit^obftruft^, nec tranfmeandi libers: tatem conceditSemimadidum uero facile putrefadt^Tantum enim caloris humo^ ris^obtinet,utmouere quidefeminapoifit^fed compellere germen^eiTundere nequeat^Quamobrem fementem hancomnium deterrimam putant.Quae enim in ficco fada iit tempeftiue,femen minime perdit . Solftittjs ferere tutum eiie Cli^ demus negat^Enimuero terram per id temporis madidam ponderofam^eile, 40 atc^ ita uaporofam, ac iimilem uelleribus male dilaniatis cEici ait, nec poiTe uapo* res attrahere furfum^ tranfmittere, cum no tantum caloris habent quantum fuffi ceret* Verum quae ferotina funt,foIftitijs melius obferuntur. Et prodeft feminibus in fatu,&: poftea quam fata funt, dies pladdos complures incidere, ut ualeant pul^* luIare^Poft hac frigus aquiloniu mediocre utile eft.Nihil enim ualide iam fixis con^ ftipatis^ nocet,fed conilipando meliora/cecundiora^ reddit : quippe cum radice robuftiore plus alimenti trahatur, dC incrementum poftmodum citatius ueniat* Qux nancp continuo fe extoIIunt,graciIia,imbeciIlia9 perficiutur,tam etiam qu^ intempeftiue conceperint atque fiiderintjpereunt. Ummno enim intempeiliua

educatio

■PLANTARVM LIB* HI Wi

cducatfo flcrxa eft* Qiiamobrem ali] reddere, alfi recondere confueuerunt. luuafi edam nix,quando terra fermentet^S^: rarefeciatjd^: pabulu pra^beat, dC calore con* dufo radices augefcere, corroborarf^ faciat»

CuragYifrigidhcalidi^^frumnUrijfmUtmmmmfruBip^^

nontcUurem. Caput XXIX

X quo iilud quoc^ palam fitjquod in quaeftione uerfatunCur ager fti gidusjcalidusq^ frumentarius eft, ceu ThraciajPontus, Africa, Aegy ptuStEtenim fupra caetera, frigus etiam aeftus^ aliquid conferunnut de mollitione terra dictuiam eft* Quippe nulia re minor/ed cmniii ^-_-.„ . — ., maximus circunfufus aeranimaduertitur, fcilicet ad lempeftiuitatem imbrium^uim^ fiatus5&: frigoris. Qualia enim haec fuerint, talia quo^ femina red duntur. Vnderedein prouerbio eft: Annus frudificat,no tellus.Situs quocp agri plurimum ad fiatum/olemi^ ualet : quod etiam de arboribus diximus* Enimuero plen<^agn;quamuisgracilesuitiati^5frugestamen perficere haud improbepof^ funt^quia commode adhascipfa polidonem obtineant,Omnino(utfummatimdiis xerim) sger bon^ frugis, frigora quoc^ multa defiderat ♦ Serenitates enim fiatus^ auftrini uitia magna ex parte f^tif!cat,eruginofa£^ frugesefticiunt.Contra hyems conftipatis, canceratiscp ftirpibus magnitudine modicam uerno tempore facit*Ter ,0 ram item fi occupauerit cultam^rariorem folutiorem^ reddit . C^a de caufa incrc^ mentajexortus^cofummationes^ celeriter Vere aditatur^aded ut nihil pro fua exi ftimatione pofteriora uenire,fed etiam antecedere illa, qua: fata fint in agro tepido, uideantur , Sicut etiam arbores detruncat^ : cum enim uehementer propter fucd colledu, fauorem^ aeris excitentur, celeriter dC augefcutjS^: confummanc. Igitur aeri his inter fe differentijs difcrepar*Semina autem in ijs quocg fimflia capi oportet ne qua mutatio confequatur . Atqui nonulli ualidiora efte illa aftirmant, quae ager prxbeat optimus:&: hinc ufres eorum perdurarebiennio pofie^QLiod fi ita eft.pro ximum fane illi occurrit,quod de arborum plantis atreritur.hoc eft,optima,ualidiCs fima^ petere oportere.Quapropter utraque ratione rem agt conueniec*

m^quditatmccclinoneffsconteinnmdm* Caput XXX

Eris qaoq? inxqualitatibus cura eft adhibenda ♦ Ncc^ enim qusloca aprica^^: propera tulerint, ferotinis ftigidis^ conueniunt:nec^ con^ tra : altera enim feftinare putatur^altera fqualorejimbris^ inopia pe^ reunt* Quodenim ferotina fint^knte concipiunt, pariunt<^, Quoctr

-^^— ca.utuemant pofteriora^necefieeft.Hocidemfrugibusquoc^eue;*

nlre plane uidemus : qux enim pr^coquis^I^tic^ germinis funt^ceu mmeftria, haec folo mature comiflfa pr^ueniiit : nifi quid eiufmodi fit, ut hyeme anricipare debear, qud poffit radicem concipere , Sicut 5C fabam ea de caufa mature obferere foknt^ 4-0 dC fimul, quia imbrem in flore amet, diu^ refloreat . Nam fi fero feratur, imbrem haud afl^equi poffit * Prodeft hhx imber cum floret, quia raro opere conftat , Fru^ mento incomodius eft ratione pr^dicta : c^teris quoc^ leguminibus innocens eft, pr^terquam ciceri * Hoc enim abluta falfugine, tanqua re naturali, dC fibi ingenita deftitutum,radicitus ftatim tabefaXatqp ab erucis exeditur . Fo^dficatur enim que^ admodum dsximus. Sed femine in uino praemacerato minus poflTe ^grotare puta^ tur,quod rarionis eft : fic enim aliquid acerbitatis habebit,quo poffit refiftere. Om^ ninoenimfiquis fmmutatum fementerr^ mandauerit(utantenmdixmus)tam plantas, quam frudus permutari poflie, ratio eft . Quale nanq; principium fit, tale iliud quoq^ fequat^quod ab eo ipfo principio proditjUecefle eft* Ad hxc,alimentis

r i

^^ rHEOPHRASTI DE CAVSlS

fnutatiSjtotaquoque arborum genera permutari uidemustquippccxfcrocibus wrbana, miria^ redduntur, dC ex nigris in candida tranfeut. Pari modo dC frudus* Quapropter femen etiam qualitate affectu aliqua, nH mirum, fi radicem prorinus, dC caulem alteret, dC ulrimo firudum immutet* Nullis irrorari/oles^ fenrire pro^ deft flore dclapfojfed frigore niue^ opus eft^ne refidentem humorem fol feruefes dens eruginem creet. Hinc enim dC agri ror ulenri, dC cauijS:: inflatiles potifl[imuni erugineinfeftantur*

THEOPHRASTI DE CAVSIS

PLANTARVM LIBER Q_V A R T V*S,

Curfminihus uirss proportions non fmt : fmini nMm^hm effe u'm dupUcmi dgadi,piitiendi' Caput l

vo N I AM plantarucomplures funt gcnerationcs^harumi^ commumffima omnibus , qua^ fcriiine facftttatur , uel certe ijs . quae femen, firudum^ ferat;dubitauerit fane quifpiam, quae^: ret^, cur non proporrione uires fingulis feminibus infint, kd . mfirmiora fint^quae a ualidioribus prodeantmtquaearbores I generant, annuis effe infirmiorauidemus,Q.uippeutraque 20 ^___„, ^! rationeconfeiTum idipfum habctur, quando etiam abinfir*

mioriDus iemmibusualidiora proueniant^Scmcnenim arborem generat Jnfi'r=5 mftatis, robuftatis^argumenta haecfunt* Annuaterrx commifl[aeadem permas nent^fuos^ fi-udus fimiles prasflant* Arborum femina immutanturjdeterius^ frudificant ; dC altera confummatione fibi deftinatam cclcriter redduntjaltera diu^ rine ac lentc» Arboresenim quanquam robuftiorcSjtardius frudusfuos perco^ quunt * Item arborum femina auftajlfgna ue natura opcruitjUt olea^j pruni^uitis, pirijmali . Et hxc rurfus mole carnofa obduxerat, firumenta uero nuda reliqu!t,& maxime triricum atque hordeum* : praeter quam quod tunicis praetenuibus ueftiri , uoluerit : atquefemper illajquod iniirmius fit^ huic maiorem impertit cuftodiam^ 30 Ambiguitates hx fere fiint . Principium ucro dc his difl[erendi ccepiile illud opor^ tet^ femen non folum uim agendi, fed eriam paticndi fortiri ♦ Quod cum in omni parte naturae affirmari ueriffime poteft, tum in ipfa generatione latiflime pater, utranquerarionem^S:: quodammodonon minusillam patiendiuendicarefibieffe clum ♦ Sic cnim uis quoque feminibus indita ad agendum mouetur , quafi ferue^ fcerent* Quamobrem non omnia ex eadem caufa germinant, fed cum aeris com* plexus aptus cuic^ occurrerit. Hoc igitur pofito conftat^quod non roboriSjfed po:: rius imhecfilitatis germinadi celeriras eftimbecille cnim pati aprius eft*Haec eadem mtio reddi poteft de confummatione^Enimuero imhecilliora facilius BC aeris habi^ tus,^^ qu^ in eis fint elementa poilunt perficere* Quod etiam in animalium gene 4.0 re patcLSemper enim quae robuftiora funt, diuturnius ex toto pene partus fuos fe runtatqueeducanr.Tum dC firugibus terrae plantae perexiguxfubiacent: frudus arborum in mole maxima eft^quae auocat ad feciboSjatque abfumit^ut alia parum fcrant, alia penitus fterilia fint, ficut BC animalibus euenit, quae fupra modum craf^ fantur atque pfnguefcunt* Igitur feftinatae confummationis caufam non uiribus, fed his dare debemus : unde fit^ut etiam fcccundiora cadem cffe nimirum ratio fir^ Sed forte defcecundiratealiquiscontradfcet^plurainquicns eflequx arboresfe== runt^SmguIas enim pulpas permulta femina conrincre, arborcmq^ femine unico gencrari , Scd haec leuiora58£: quafi femota eflc appareac.Gcnus mtcm^ dC fimilitu - - , dinen^

PLANTARVM hlB* 11 II 197

dinem fruduum feruare arborum femina nequeunc, ambabus ilUsde caufis : quisi plus temporis terrac immerfa debilitentur, 5^ quiaingens arboru moles largam nu trimenti copiam attrahat* Quod enim fterilitatis caufa eil,idem eciam prauitans fra cftuum efle^ratio efi» Annua contra paru temporisin terra tenentur,d::paruu attra Jiuntalimentumjquapropter non primo fatu degenerat^fed tertio.Tunc enim ma tationes fieri folent ♦ Itac^ quod illis ob alimenti copiam ftatim euenic, hoc frugibus; cum diu permanferint, ratione occurrerit : prxterquam quod altera in parrem dc^f teriorem iemper mutentur, altera uel in meliorem pertranfeant, fi agri.ccc]i^ fta:* tus faueat; Sed hoc haud noftri propofiti eii . Degenerant aure penuus fruges illae xo pottflim6,qux uiribus pr^ftant^ut triticum at (^ hordeum:h^c enim fola in lolfun^ --aanfeunt:fed magis triticum, quia ualidius efi;, Itac^ id quoq? non alia de caufaeue nit^quamquod plus alimentitrahaturXupinumenim omitto, quomamidincc« dile quafi toto eft. Igitur ratio germinandi hinc colligi poteli Ad extra uero duran di peruicaciam aifjs tempus aliter occurrit*

Curfmimm ctrhorum,frumeniorumq;>^ kguminum,alia phs» aliaminmdurmt, caput II

I Aeterum efle nonnulla arborum femina, quae perire celerfuspo^ j fint^non temeredixeris:uceaquae in pulpa conclufa func, uidelicec j pulpauel feparata^uel putrefacla^Nudumetenimfemenreficcatur I atque emoricur^Qux autem corio mtegunturjnec fuo regmine pof* i funcabfoluijha^c longius duranr/unt enim hamidioraj&rfacis aerem reciperepoflunt* Sed maxime feruabiiia^qux ligno teguntur^ac: incer h^cprima^ lum obtinenc illa.quae dcnfo putamine func, ipfaq^ pinguiufcuia conitac^ceu nux auellana:amaracamen ifta efficiuntur* Amygdala: minus perdurant,6i: minimum nuces iuglandes : quia praeraro^minime^ cont inuo pura mine obieguncur . Oie^ quoc^femenperdurac^S:: reliquageneris eiufde* Omniu uero,quce pulpa ambit, diutumifllmupalmaseftjUtpotequod ficcifllmum fitat^denfiflimum. Arborum femina his de caufis alia plus^alia minus perdurat : proximis fere caufis, 6^ frumeta }o feruantur.AutenimjquodpIuribustunidsueftiantur^ceumilium : aucquod pin^ guia fint^ut fefamum : aut quod aliquam aaitudinem, amaritudinem ue habeant fucci^ut lupinum,5(: cicerjquod S^nigrefcit, cum corrumpicur.Triticu magis hor^ deo-Si: leguminibus durar,quia calfdius fic, 6C tunicis pluribus tegatur . Hcrdeum enim nudum propemodij eft. Legumfna cametficraflis putaminibus func, tamen corpore conftanc folutOjSi: dulcedfnis aliquid habent, qu^ quidem no minus cor^» ruptionis caufam pofle afferre uidenrur. Qiiapropcer celerrfme fuae natur^ tun^f ditur faba^ dC cicera* Sed dici fortafle ueriflimeporeft^h^cperinde^aclocis uaJenr, pofle durare : quippe cum apud Apolloniam maris ioni) fabas mulcos perdurare annos confirmetj multos etiam apud Cyzfcum. Sed de perennftare eorum^atc^ in 4.0 totum de ratione natura? poftea fortafTe larius difleremus.Nunc arborS compara* tione differencias in his explicafl^e illas abunde eft*

De oUrum difjtrmtijs mfmandaffsde fua * Uem,qu£ohrS>uSi>fru* ^ihmqiduratio, Caput III

ilN genere olerum c^tera fuam fpeciem ieruant:brafl[icam, BC a!fa jlquxdam mutari uidemus. Sed mortu plus haeccertointerfedifcrei* 1 pant^quam fi:umenta*Alia enim die tertio exeunt, ut ocimumjCucu* I mis, cucurbita : alia quinto, autfexto: alia quinto dC decimo, ur pors: i rum rquadragefimo apium , nonnufquam dC quinquagefimo . Hoc enim prouentu difFicilimum omnium proditur ♦ Coriannum quoque diffidle pro

r j

THE OP-HKASTI DE CAVSIS mnk : haud enim germen emittit, nifi aqua pr^maceratum ♦ Caufam dimtieshic ■ bet:crufta etenim legitur bet aro dirparitas^cum alix mefe pofteriori emergantjalix duobus mefibus poit, aliae plunbus , nonnull^ etiam anno ♦ Diritatem,ac peruica dam quandam in percoquendo ad germen edendum fignificacQua? per xftatem ferimos eft^lia^c coftat^quod ex imbeciliitate celeriter augefcunt^ dC ex eo ipfo tem poreprodeunt^quia hyemem nequeanttolerare:uel quod licca fintjCeu odmum, ud quod frigida3humida<^3uccucumis3& portulaca* Abrotonum mirandij profe do appareat : cum enun calidum fic , loca apnca perfequitur * Ratio in infirmitate eftruires enim tam contra friguSjquam contra seftumhuic defidum Ja totum uero calorinditusadfacilejbene^ germinandum haudquaquam prxcipuus intelligis lo tur:fiquidem calida funt,qu^ acria^Porrum enim, S^gethiumjatc^ etiam magis fas luretajS:: origanum difficite germinant . Humorem enim habeat aptum,&: no mi nus/ed forfitanmagis tempenemadagendumacpatiendumjOportetjquodgerss . niinaturtrm iacf le^bene^ fit^Omnino quoad genere ampledi poiTumus^ficciflmia feminum coronaria at(^ olerum ♦ Quamobrem uapores h^ccelerrimeattrahunr, dC hinc ea fufpendere folent, nec difpergunt aquam in domicilfjsjnec afferunt ubs ulio pado fufpenderint, Perennitas his^ frumentisc^ repofltis^uel ad fementes^uel adc^terosufus proximaeft^manentenim fcecunda ad quadriennium maxime» Gxtera quoc^ ad ufum ciborum plus remporis utilia durant^ficut frumentum:idffi rationefic^utetiaminanimalibuspriusuis generandi exolefcit ♦Enimuerogene^ zo randiprincipium inifseft^quod tanquamfemenaliquis dixerit^Refiquumuero canquam alfmentiijS:: materiam femini atmexam^Veram totum appellarefemen folemuSjSc^hincea uiuere^atc^nonuiueredidmus^cum fcilicetelementoilloinco^s lumiajCorruptaiiefuntjUtetiamoua^Euenithocidemd^generiglandiumj&Ireii;: quis trudibus* Adgermmanda tamen femen annicukim aptiusefte nouellis non finc ratione aedideris.Conftat enim fibi^ 5C quafi preffiora, percodiora feipfis red duntun Nam rjs quoc^ digeftio quardam acquiritur, cum exacflum fit, quod fueric alienum^Spacio tamen remporis longinquo fenefcant, moriantur^ necefte eft* Caulefcunt celerrimejquae femine ingenti prouenerint^utpotejquxualidifHmam obtinuift^ntoriginemXauIisenim perfectio qu2dameft,fi'quidemfructusfi'nis 50 rationeobtineat,Moxcaulemagunt, qux ex uetuftioribus prodierintfeminibus, Nam fjs quoc^ uelut fyncerior qu^da uis, atc^ largior ineft* At nouellis permifta^ dC ad nutrimentum propenfior eft, iicuc eriam in alijs patet. Semper enim feriora dbi maioris funt- V^nde fit, ut etfi non ea quae femine ingenti exiuerint , prius cau^ lefcat^quae tamen ex uecuftiori funt^hxc anticipare ratio eft, Qua kilicet de re qui^ dam contra di/putant . Innr miora enim celerius caulefcere aiunt , ut in oleribus U^ quet.Caufa uero quod paffibiliora fint, minus^ alimenri capiantrficenim fit,ut ce lerius feperficere poffint. Caulefcere autem tanquam perficieft. Quamobrem dC incer arbores, q us uetuftiores funr, celerius plenius^ fi-udus percoquunt: qux ui gent^tate, uberius quidem^lstius^ fructificant, fed ienriuscerte perfidunc, Sed 4-o fi Vere,qu2 ex uetuftioribus fint,celerius cauleicere aiunt,uetuftiora celerius pro^ prerea generare poffe uidetur, quod feminibus aliquid uelut materia.alimetum^ prindprfs coiungatur,quod ante macerari oporteac, quam (it germinadum.Quin eaam illud did de caule quidem poteft,uetera minus radices agere, fed furfum po^ tius tendere, arc^ fta celerius fe perficere:quod uel in omnibus fere uita breue agen ribus conftar.ficut etia de rrimeftribus feruncTempora tamen dC uigores,&:n?tu^ ras fingulorum haud pr^termitrioportet Sed hxc porro fimilitudine nonnullam prXientat.Propriauerogenerarimtemporaperfelariusdecetexponere3intuer2^ f am eoium ipforumjquam c^terorum comparauoaenit

Cip

PLANTARVM L I B, . IIII ifl

CurarhYcsmperft^£genermU Cstput 1111

Rorfusabfurdum fimu!6<: mirandumappareat,iiquaex imperfe^ dis ualeant generare, praeferrim arborum naturas uafMeSjCeufalis: ces, 8C ulmos , Imperfedum enim, qucd audum eft^ Ergo fi uerum hoc fitjdiliinguere perfec^onem debemus^ut alia ufum hominis ipe £^^^ss5-=-i dentsaliageneraiionem.AutenimitaperficiturfruduSjUtcibus ho minum fit^aut ita ut ualeat generare. Vnde funt,qui uim plene obunent generan di,quanquam cibo minime idonei conftantjali] forfitan econtrario. Sed force con^ codionem hoc inloco ftatuere colore/apore^deniitate.reliquis^ eiufmodi conue ' nit* Nam cibo quidem efle idoneum, ueteribus etiam^atcj aifjs dabitur, Verum id principale non eft , fed primatum uis obtinet generadi, et enim unumquodc^ fuse rationeoperxiudicandumeft, At^ hxc dicla uelimper fuppoiitionem.

Cur (ili<luo m genere^infoecmd^femper fmtperf?diores* Caput V P.Llud uero abfurdum penitus eft^ ii quo in genere infcccundum id iit, i quod perficitur, quanquam femine prodeat, ut ingenere cupreiii*. 'iMasenimomninoinfceciidus eft^&I fbeminxplerxq^fruduuidus I conftant* Aliqua enim mter congenera fructificare non poile minus le^^^^^i abfurdum, Nec in feminibus mirum, (i quod laefum fuerit^infcecun^ dumfit^fed fortaftisidquidem dC neceiTarium eft. At nihil penitus effe frugife^ r um, naturam quafi erroris arguit, ceu fir uftra quid egerir:quod rationibus quoc^ illis aduerfum eft^quas ante expofuimus, At de ulmo, de faliceambigitur.Caprifi^ cus proculdubio generat, dC flofculus thymi, dC aliorum quor undam femina^qu^ percipi fenfu hominis nequeunt/ed flos tantummodo cernitur. Verum de arbo^ ribus alia quoque deduci in qu^ftionem forfitan poflfunt ♦ Etenim quod in palmis perfpicitur, abfurdum profedo eft, dC rationem defiderat . Et aliqua efle tam exi^ guo femine,ceu cuprefrum,eodem utic^ fpedat* Hxc enim.utcredatur deefle ali^ quibuspabulum^faciunt^nififorte alijs genusaliud, mmmateria£,tuma]imenri, p natura pr^fcripferit/aris^ fit aliquibus/i modo idhabeant, quo pofliint feruari Jn frumentorum autem genere^atque omnino in annuis , difrerenriae tales decerni fa ciliuspofTunt^quas fcilicet recipiuntin germinatione^perfedionejatquereliquis paflionib us^qux eis euenire folitae funt»

An pUnt£ diqu£ (ut triticm m hlim) de^ecie m jj^eciem tranfitumf3£ianti cur udidiora m infirmiQrii mutentur : ^u^e item m hlim trAnfemt : qu£ non trinfeant. Cur etia linm in hlium : cur deni^ diquihm nocemt cuUus. Caput V I

Eddemutatione in formamalienigenam^ceuextriricoinloIium^S^ rurfus ex lolio in triricum, dC ex femine in auenam , mirandum fane eft 5 tum ob eam ipfam mutarionem, tum ob eius peculiarem euen=s "*«^ WMl ^^^* ^^^ ^^^^ ^^^^ ^^ ^^^'^ numero fuam permutant naturam.Tri I^^^B ricum enim,quod ex tipha, BC femine fit, paratu quodam, atque arte confiftit:ficutetiamea,qu^ pr^macerara frudus afferuntdukiores. Abfurdum pr^terea,quod cum nnllum ex ftumentis ualidius iftis perfpicitur,tam magna mu tationem recipiant^Corrumpitur enim facilius^quod inualidum eft* Et generis au^s tem mutatio talis^corruprio qusidam eft : &: triticum magis hordeo ualidumitem, qu^ ualidiora funt^tranfire folcm in inaalidiorailolium autem tririco^Sd hordeo ua lidius eft : itaque fimul euenitjUC eo quod fecundum naturam eft^uaiidius confteca

r ^

THEOPHRASTl DE CAVSIS

quod pmcr nauiram^Corruptio enim at^ mutatio.uel feminis fit^uel herb^jne* cetie eft.Semin!s igitur ladatio^aut putretactiOjaut in totum refolutio eit:quorum nshilnaturadaripareft- irierbi£ autem mutatio radicibus lam peradisconfeqm^ . turuadices ipfas mutari abfurdum penitus eft* Quamobrem his ipfis ut rauone ua cantibus perfuafum quibufdam eft, nullam m utationem eiufmodi fieri polTe : ied frequenciaimbriumloliumprouemre5atcpconfiftere.Quodetiamperlefacereip:= fum, patefcit locis admodum pluufjSjnulio penitus tritico^hordeo ue difperfo. Sed obiectiones iftse couinci a rebus ipfis plane uidemur. Permulti enim(ut aiunt)cum triticumjuel hordeum feruilTent,]o]i5 melTueruL Ergo generis illam mutationem ratione utraque fieripofTe^ideft femmis alteratione, at^ radids,debemusftatuere. lo M utado enim herb^.radicis caufa euenit:nec t emere inter fe coieniiunt^cum con- nexa; fintjComunem^ fortiantur origmem.Semen enim corruptum nihil penitus producere poiTf, idc^ comune eft : nec enim radix corrupta nutrfendi poiHi fungl ofTicio.Seminis autem corruptionem,non putrefadionem^non ladationem.non aliquam ex pra^dictis eiTe putadum : kd 2L\um,qux pra^ nimia nutrimenti copia fe;» tBimbus deliquefcentibus euenitjqus non ex toto femina perdit,fed uido naturali principio in aliud genus traducit . Proximum quodamodo eft^quod m animalibus eucnit ad portionem , cum fcemina marem deuicerit, uel etiam cum. maior aliqua mutatio prxter naturx operam fuerir : t erram tanquam t<xmina sntelligere dccct, dC portionem ad hunc modum ftatuereX um igitur lerra imbrmm frequentia lar^^ is giorem alimenti copia prxftat^tunc degeneradi occafio eacniz^qux uim generandi ncn penicus tollit/ed m aliam alterat.Quod autem natura feminum uiuax fit(mul to enim uiuacior^quam animaiium)plus quocp eam darare poiTe^ratio eiXNam et iineorigine fcminis pler»c|? plantae lum grandes,tum humiles, fponte naturae coa iiitunt,Quamobre hinc etiam liquido fit,non herb^, ied feminis akeranonejmuta tionem iriam oriri, donec portionis feruetur exiftimatio . Sic enim dC in animalium genere fieri folirum eftitum etiam imbedlle tunceft^cum germinisprofiliendimu^ racio agitur ♦ Vbi uero germinatumjradicatum^ fit, planta uelut creata iam eft : SC diminuriode cxtero m inaemento,a1imentoc^,uel etiam ad uniuerfam corruptio;^ iiem,no ad mutatione fubfequitur, Ad haec,homines expertirem rufticam/olium 50 prodnus nafcens lolri eile affirmat , quod fitpinguius, & Uindius,&: angufiius,nec poftmodum in eiutmodi formam tranfire , His igitur rationibus femen caufam hz^ bere appareat.Caeterum alterum quoc^ fieripoteft^nec temere credes herbam mu tari alterata radice^idenimfiat necei!eeft*Siquidem quodcp ortumafuaorigine fecundo incipin , Conftat hpc etiam in arboribus,qux frudus fuos cultura immu* tantjCx acidis amaris 'ue,in dulces gratos ue palato : uel ex nacIeoils,in uacuos nu^f cleo^Ratioenim huiusquoquemutationis in a]imenricopiaeft,cum imbrescre^ bre inceilerinf,^ potilHmum (utplacet quibufdam) tempore uernoiiimul i1 foles incanduerint , quall' hac utraque ratione mutationem ilJam exuItarenecelTefif* Locisenim quibufdam paluftribus omnino id euenfc : 5d iolium immutatur, ut 4.0 omnibuspalamiit.Quod H nonimbresuerni accefTerintjlargam ixitid. copiam prseftari autumant. Hoc igitur utrac^ ratione fieri pollejratio fit. Sed quauis utrai^ euenfat, abfurdum forte non eft, differetiam aliquam efle tum foIi,tum aeris opor tere: nam 5^ cum fata fuere, ftatim copiofe pluuias inceiliile , damnofum admo^ dum eft . Fit enim, ut radices infirmiores agantur:quod autem infirmum eft,afiid facihus poteft. Generis illa mutatio hac de caufa euenit ♦ Sola autem hxc illud pati, 6c qua? ualidiora efle uidentur(zea enim,id eft femen,ualida eft) unica hac ratione foluentur . Quoniam enim ualidiflima fint, radice^ numerofa coha£reant,idcirco refiftere firmius poirunt ♦ C^tera quae infirma fintjpenitus pereunt Jtem tempus,

quo

PLANTARVM LIBt 1111 tpf

cjuo ifla fecimtut, magis pluuium eft , plus^ tempus in terra teiientur* C^tera ad Ver, 8<:co2lo iam mdulgente fparguntur, dC germinareconfefiim incipiunt* Quamobrem neutrum ex corrupnone illorum^fiquandocorrumpunturj conO flere poteil ♦ Enimuero poiTe tranfire in lolium arbitrari abfurdum omnino elt; femperenim ad proximum^^: quodcongenerequodammodofif, mutatiopro:» uenit* Vtrunqueuero negatumhis efle^imbecillitad tribuidebet^cumomnmo intereant : fed potius illa tranfire in lolium pofTunr, quae fpeciem tririco^hordeo ue fimilem gerunt, Ex his tamen alia ob imbecilliratem tolerare nihil penitus queunr, ut tipha ♦ Alia in proximum potius tranfeunt^ ceu femen in auenam, triticum ucis

10 roincpham* Aut femen nunquam mutatur :quia plurimum illudj ac ualidiiS^ mum alimentum , cuius caufa mutatio fequitur, non efFocminetjnec ad robuitius ducat, dC omnino genere priftino expoIier.Quippe alioquin redius quifpiam ad:=: miretur , quod non in agrefie triticum tranfeat* Sed fauius quoque proxima qux^ dam ratioefi,natura enim fimpliciter.atque folute permutat^MirumsSjTrauo^s nem deflderans, fi linum quoque in lolium tranfeat : haec enim inter fe plurimum difiant, ni fbrte pabulum id etiam immodicc trahat : quippe agrum amat fucco^ fum^Ergo ex nimietate iftaquoquemutauoeuenitXupinumquanquam uali^ dum fit^mature^ obferatur, nunquam tamen in aliud tranfit, fummi roboris caufa : nihil etenim efl , quod uincere nequeat ♦ Quippe quod mutarionem fjtre^

20 cepturum , neque impafllbile , neque nimium paflibile efTe debet . Alterum enim nihil moueri poffet, alterum nullum fuftinet motum, utpote imbecillumj fcd pe^ nitus interit, ut didum iam efi ♦ Intuendum^c^tera quoque feminum genera tam agreflia quam fariua : an aliqua fint^quae huiufmodialterarionem pofTintadmit^ tere*Etde lolio fatisdidumefi^Mutationesenim quae interipfagenerafrumen tieueniuntjUtcumex talitale^uel triticumjUel hordeumjUel aliquidexc^teris prouenit 5 haudquaquam mirandae funt^Tempus enim dC alimentumj dC ccelum (utanteiam diximus) alterationes efFiciuntjanimalium pariter 6<::pIantarum,Qua quidem ratione omnino adgenus mutandum , qualitatem^quantitatem^ alimea ti conuenienter ftatuendum cenfemus* Nam 8C arborum, dC omnino plantarum

30 mutationesj quas inter hiftorias explicauimus, his eifdem de caufis fieri folits funi: (ut ante didum efl) cum alijs cultus noceat, ceu fifymbrio . Id emm quafi effcemi^: natur, dC zmiifo fui odoris acore^tranfitin mentam : quippe alimenrijnegledus^ cauia 3 fyluefiris habitus prouenit . Quaedam omnino difpereunt ^ ut menta radi^ cibus complexu mutuo ftrangulatis* Populus alba , qux in totumnigrs dillimis: lis fronde^forma^ tota eii^fimilima in feneda effidtur, quiaexiccetur, dC ieia^ nius nutriatur» Sedde hislatiusalibi difleruimus : atqueeriamdeanunalibus/ci^ licetillisquoque in generatione quicquam huiufmodi euenirejid^pullisadulris non amplius fieri, pr^terquam fi quis auium alterariones unacum eisipBs naicen tibus exoririputauerit : tamen affectionibus porius corporis proximaf^quam mu=:

^o tationibuseffeuidentun

CurdliquafminanonfimuUfedpinicuUtimgenemt^

CApUt Vll

I Aeteris uero de feminibus proditis procul maxime funt^fiquidem ue p renarretur, adeife, qux non fimul generent, fed parricularim:ut de ! auena bC loto 6^ bulbo fertur>quod alij negant» Sed aut radices reger I minareannopofieriori,autfemina pofieriorisanntdelapfaerumpesa ii' re aiunt* AIij ueru id effe autumant, argumentaqj afFerunt, tam alia, quam quod colonijqui auenam omnem uelint delere, biennio ceflare fegetem pa ciutur 5 quo femen utrun^ erumpat, 6^ pafcatur^demetaturqg uniuerfus frudu&^

joo THEOPHB.ASTI DE CAVSIS

Sed de bipartlta germmarione f ra, ur pars m annum prorogetur fequetem, ambfgl eriam aliter poteiirquandoqafdem iemen^quod continuum ac bifidum eli,ut cer^ niturj iimui^ deciditjparte alteraimmuteturj acpulluletj alteraindomitum anno toto permaneat* Quo enim pars quam mquiunr permanere^infirmior femme to- £o dt^ eo affid deberet fecilius tam ad eruptionem,quam ad toiam corruptionem^ Prsterea cum altera pars germen edidentj reliqua leiungatur, necefle eit ; nam ii coniunda fit, quamuis nuihus affectionis parriceps fuerit^ tamen euulfis radidbus illamquoqueeueHi necefleeft: quodfaepecoloni faciunt* Sednunquam hacra^ tione lemen deieri aftirmant^Tute autem in terra poflTe durare aliquantum.ufque tempus fit germinandiidoneam , ratio citydC in mukis hoc idem animaduerrimus* lo At annum expedare integrum poifc, mirum profedo eft : necnon & partem al^ teram eiie perfedam, alteram imperfecftam ♦ Eandem^ perficianno poft arbitrari minime ranonis eit . Nec enim iniirma, fed ualida cft auenaj ut plura perficere ua^: ieat: 8C{imulqu2£ muko infirmioraiuntj hocpoirimtefficere^ Ad haec perfedio naruralis eft^quae maxime conuenit, dC qux foJa fortailis perfec^io appellanda eft* Tunc enim femen alimentu fuum capefiit, quo incrementum^ ztc^ perfedio mini firatur * Seiunctii uero, aut penitus interit, aut nihii perfici poteftrtunica uero mul riplici tegi,&: bromo, dC kmini datum eft« itaque illa quoque inoffenfa permanere deberenuQuas repugnantjhaec fere funt* Cseterum Oqua reddenda ratio eft^tllam fortafle ahquis poriflimo dicety quod non utraque pars feminis perficiatur, ut ger^ zq men poifit elidere : fcd fimile quicquam tueniat, ut in ansmalibus quibufdam oua gignenribus » Poft partum emm oua aluniur, perficiuntur^ alia in aqua dC mari, alia in terra dC aere : atque ita uim adipifcuntur, qua poilint animalia parere,quod parentes.qu^ geftarunt ac peperer unt/acere nequeunc Quin dC alia rarione ues rumideffeapparet, cumfemina non prorinus a tritura meliora fint^quamcerto tempore p6ft:neque nouelia anniculis prsftentjUt diximus : fcd uel uri excodiojs nem quandam poteftatem^ capfant opus fitjexado fciiicet quod in eis flierit alie* num^Quid ergo(dixerit forte quifpiam) uetarjin ijs quoc^ aliquid huiufmodi eue^s nire,utfemina6^ perficiantur, & corroborentur, excoda quodammodo, quum inteftino^tumexternocalorer AnhocminimerationisfitjCumcalor in terracon:= 30 clufus alimentum porius coquat quam trahatC praefertim cum feminaifta nata fint in aere perfici>alimentumc^ non crudum, fed praemaceratum a caule^atque radici== bus capiant Jtem ouorum illorum una cmnium excodio^atque perfediOjfiue ex^ trinfecus, fiue intrinfecuseft* Horumautemparsimperfeda relinquitur,quippe alterum iecundum naturam, alterum minus natura' opera quodammodo euenit: cum planta adh uc bonis uiribus fit:, nec a codione per fecaore arceatur conditione aliqua tempons , nifi quis femina prius qua\Ti perficiantur, exilire, ob fux naturse imbecillitatem,putauerif Jta etenim fitj6^ multo etiam hordeum anteceditauena, ut culmus ftaret inanis . Hoc igitur ad rarionem eflenris redigendu eftiSC ali uero acperiicifemina poile,rerum ambientiumopera,nonabeft a rationejndomita 4-^ enim permanere,prafertim cum tam mukis tunidsintegantur,minus miru.Nam 6<:alia permulta, uel potius omnia feruariad tempus ufc^ conueniens, certum eft, quemadmodum diximus^Mirabilfus enim quod de betis didtum iam eft,no modo uno menfe,&:duobus,&: tribus,uerumetfamannointegro p6ft,nonnulIaserum pere:quanqua hortus aflfidue rigetur,coIatur^, Lori quoc^ femen.uel certe quod fruc?um compleditur, tale eft : quia facile abfolui non poteft, neq? parem capere crafIitudinem»BuIbiautefemen differtetia magniiudine:cogitandij tamen de hoc cftjgirurfialiqua feminatamdi'fficu!tererumpant,ui longo tempore poftedant germen in lucem^coftat quod hec dum in terra lateretjexcoquutur-perflduntur^

aa

PLANTARVM LIB* 1111 loi

ad gerttieftagcftdam* Qtiamobremidquoque fidemaIiquampof!itaf?errc, Sed quod plerac^ etiam plancas annexa perfidantur, ut fata protinus ual^c pullulare, ratio haec non uacat obiedione prorfus , Longe tjs qux de feminibus ac frucftib us qii^rimus maius, nec eidem fubditum rationijquod loto euenitarbori,frudij loto herb^ proximii parienti : quod^ deladaria, dC myrtaria cognominatajproditum ei^.Haec non arbor, (cd frutex terrenus eft : quippe utranque non iimul ommbus ramulis, fed akernatim frudificare confirmant : quapropter uirium parnonem in radidbus &m necefle eft* Sed de his cogitandum amplius eft*

De utionsfittm^a- diffirentijs fiugmicurq} legmm ah im parte ridicm,cr g«r« ^ menfiindantifrmmtaHerokduabws, Caput Vili

f| Ruges autem fi quas difFerentias ucl in ortu, uel in irudu, ue! in aii* f, qua parte fuae fubftantiae recipiat, explicare deinceps tentandum eft« I Brgo triticum^hordea^at^ fimilia mature feruntuniegumina ad ue^ I ris teporemjpraeterquam faba^& lupinum.Ratio^quodirumefa non i protinus furfum contendant, fed anteradicespienecondpianc^utfe culmo fimplid attollere poftlnt^Radicantur autem probe^dum coercentur ftiparbf tur^ frigore,ftautmuItasfibrarumorigines concipiantXegumina uero radice fingula, ualida^ nitunturj dC furfum confeftim impetum faaunt ; ita uemo temis 20 pori percommode tribuunturrenimuero natura eorum familiaris magnapartc aeris eft. Fabam mature obferere folent (ut didum eft) caufa imbedllitatiSjquo fc^ renisdiebus radices concipiat^quibus uaienter irigori, ac tempeftatibus poiiit refu? ftereXupinum terras mandatur ftatim ex ariSjquia non niii tolo adhuc tepido /par fum germen bene profundit ♦ Ratio, quia quod durum natura, dC quafi incoctile eft prorfuSjid multii caloris defiderat:argumento mmia eius amaritudo eft» Quod liagricalorem nadum fir^macerarijacprobe germenfuumpoteft proferre.Sin minus, prauegerminat, 5C fimile euenitjUt fi' quis exiguoigne ualidiflimum quic* quamexcoqueretentet Jdcirco folum quoque fi'ugale afpernarij arenaceum &! exile amare uidetur, hoc enim fadlius fentit calorem, dC uclmi celerius confid po^ p left^Necalte abfcondi uukjfed it perfumma^ ut fruicalore amplius poliitjarque fublime radices melius capit 8(!^ germinat ♦ Sed haec ferme operas agricultur^ dcie^ gandapotiusfunt^Naturxauteilla, quod leguminadeeadem parceradicemaicp germen fuum emittuntjquorum alteru fumma continuo perir, akerum ima (iiDit. At hordeum^triricum^atc^ omninofrumentajCxtremoutroque pulIulant-Radix enim de craflb quod fpicas adh^ret^enafdtur : de tenui autem^unde arifta pcrrigiis turjcaulis exit [dlicet proportione alterum a fuperiori^alterum ab inferiorijcum ra dix5^caulisita maneant * Caufa uero ex natura eorSpetenda eftjquodlegumina, quiabipartito, S^compadiliclaudantur corpore, unicum quoddam germinandi initium habere in extremo ambarum parrium poflint, quod annexum uelutexis 4.0 trinfecus cernitur, qua filiqu^ copulantur ♦ Quod enim contenta in uafculis fint, principiumhabere illud neceflarium eft^aliterenimdbumnonpoflintaccipere» Alteraautemparte fecundum haberf prindpiumfierinonpoteft^cumcontinua inter fe fint, dC filiqua undic^ ambiantur * Caufam uero quamobrem ita conftent, fubftanria eorum fortita eft^His igitur rede natura eodem in loco prindpium utrunque pofuerat ♦ Frumentis autem quia difiinda inhaereant,^! tegmine com^ muni nullo contineantur, atque eriam reda quodammodo fpede infBtuantarjOr tum diRinxit^ fecit^ ut ab uno quidem initio uterque ortus indpiat, fedconrinuo quodam,ac tranfcendete ad utrunc^ extremS.Quod eria in germinarione perfpi:s dtur^porrigens fe per incifuram firumenti* Ergo caufam, cur hxc no pari modo fc

^oz THEOPHRASTI DE CAVSlS

habeantjilfam exiflimandum , Pariter uero in utroque genere illud meft, ut radids exortus bC nexus feu ligamen^quo uel fpicae, uel fiiiquae adhaerent, ex eodem fint, quo uiric^ alimeuta fubminiilratur : quippe culmo QC primo germini radix alimen tum diipenfadfruAbus uero nexus, qui uelfiliqu^, uel fpicae femen coiungit^Or tum ad hunc modum iicebit difcernere»

• cm UgmmA csUtiter orkntm^zs' mmuA tmm confmanttqum frmmta. Cur^ cic€r[olm

miicretyqttmuis cskYitsf nafc^turJltem 5«* p:ugs> anno [cficnti repuUuknt.

C APVT IX

1 Eleremgerminationemieguminibustemporisrationereddercpof? lo fumus^quia mollius atcp foscuridius hyberno tempore fit, Veru eius umufc^ condidonis caufam imbscAUtzs habet^quae fecit ut dC ad uer I obferantur36:: celerius enafcantunQuod enim infirmius eit(ut fa?pe t retulimus)fealius afFics/entirc^poteftXarga^^ fcccuditatis for&an eandem ueJ ccnc proximam ratfonem reddere fufium eft : legumina enim multo fcecundiusferunt* Eodem fpedat ut dC celeii4$s perfidantur, minus^ uim terrae confument* H^c enim omnia,6<f quss eiufdem generis funt , eueniunt ferme (ut; tn fumma loquar) ex caufa itr.becillitaas, Quippecum ea qu^ infirmiora funt,^^ educare, &:perfici fadlius poifints utuna 6;:fruditicetor uberius, dC terraminus hoc fatuconfumaturjS^primusexortus fedliusatc^celerfusagaturrpraeterquam 20 fiquidtegminis ambieniisfirmitateuteretur, ceufaba:huic enimtardiprouentus caufa, cralTitudo putaminis eft : QC fi fatas impluerirj multo lentius prouenitj quafi terra pauimentaretur/olidarettrr^^Frumenris illa qaoc^ ad moram percodionis, confumptionem^ terrae cofeffa fum^mddicct numerus radidS56£ kntitia frudus^ Enimuero qux lenta, &:purafunt3 pigre in arborum etiam genere coquuntur* Quamobremtriticuferius, hordeo^minus femleeft, Etradices uero frumento^ rum^quia mulia? iint atcp alt^, uim terrs magis cofumunt : legumina contra^quia frudu terreftriori56(: radice iimplici famma^ fint, &: rara ferantur^uberius ferunt, dCidiu minusconfumuntjS^dtHius proinde excoquunt*Visenimtota furfum contendesjcumnihi] auocet radix, copiofe firuciiflcats SC fauete aere facile coquit* p Nam quibus radix numerofior alta^ eijfjs Irudus lignofi confiftiJt. Breui agrum emaaat cicertquamobrem hoc folum nouale no facit^nec folo quolibet/ed bono tantii perficitur* Prorfus in hoc minimc ratioms eflie uidetur celeritas confumman di,fiquidem quadraginta diebus^aut pado pluribus perfici ualeat* Verum caufam dixerim uireSjquibus bC caetera fuperare, dCfc tam dto poffit perficere:quandoqui dem ^aqua minima indigeatjd^: hac, ut tantummodo pul]ulet:inde aute feipfum plene enutri t^nifi forte falfugo quo($ ad perfidendum aliqufd conferatjhumorem fdlicet exf ccando, qui modum excedit, Nam d^ in generarione iuuare quodammo do^&familiaris dcerisefTe uidetun Argumentum, quod qux iuxta marepofita funt,meIiora euadant.S^T quod abluta falfugine perit atque uermicuIatur,Sed qua 4© de caufa inhoc folo itaeueniat, quaa-endum: ni forte proprium id eflenti^ cice^^ risfit^Seddehiscaufaseiufmodi reddidifle pareft*Solaautem de radidbusena:* fcunturanno fequente tr!ticumatquehordeum:quin dC annoprimo hxcpr^* tunfa regerminat culmo elatere fubnafcente:ratio, quod h^c fola radicis copiam, uim^ obrinent Legumina enim radice una/urculofa, fumma innitune tun Adde etiam illa quae conculcata ab exerdtu ade6,ut nihil peripidpoffit, refbMia tamen effiautun Omnibus tamen his exigua /pica^imperfeda^ fun* diturj«tpote quas iecuda emerferiCt

PLANTAR7M LIB* irn lOf

CutUgumind minM aptttfintcibh hominum->qumfrumstii: curq^ c£teu itmmsttkhordeo,qu4m tritico mdiu^ akntur, contrk qum bomines . Qu£ itemjkctUa, difficiUdue m cihosanimaliumfint, Caput X

y Ed cur dbo legumina difficiliora fint hominijquam fi-umentUj^uis itt

"^ terra minus temporis fuerintj caufa explfcanda eft , Ergo id ipfum> qd

i plus temporis fuerit^ad faciiitate qucc^ reierre uidecur* Qjjamobre dC

J| trimeftre triticum^atc^ hordeum facilius eftrquafi mtnus cerr^ in lemi^

iSinibus indt propter temporis breuitatem* Ac castens animalibus & gra

10 tajd;^ facilima iil;a funtrcontra uerOjquae nobis facilia,h^c illis difficilima^quan^ ua^ Iidioribus«Multa enim intereunt tritico fatiataj^uis minimi! terrae id habeacagitur ad has quaeftioneSj&T fi qua eiufmodi alia iit^in uniuerfumjpnncipiii illud fumendij efl^jnon omnibus eadem eile in cibo idonea, (cd fingulis pro fua natura cibus ftatu^: tus eii ♦ Quod cum in multis palam eft, tum omniij ferme con(cn(\x in ceruis pate^ fcitjqui utperas eduntjquibus caetera moriunt : tametfi multo maiora^ robuftiora^ funtXicet 6v in alfjs illud quide uidere, ut ic^tu intereantjquo nAiil homines patiun tur^ceu ferpentes idu fcorpioni3,Hoc igitur pofitOjno procul a ratione eftj ut ctts.^ ris animalibuSjCum cibo terreftriori uefcantur^talis potius competat: purus autem ille alienus^acc^ incommodus fit, difrumpantur^ fi ex dulcedinejuoluptate^ plus

^o comederint* Hoc igitur communejgenerale^ eii:propriii uero^quod aluos quoc^ infiari eueniatjUel omnibus^uel certe ijsjqux habent echinum,Triticu enim cr udii conflatjnecex facili coficipoteftjmulto^ faftidiofior eius palea eft, Infuetudo quo^ que plurimii facit^Peregrina enim ^uis facilia fint,tamen immodice fumpta pertur bantjatqj faftidiii inferunt, Ha^c igitur quanqp diuerfa appareant^rarione tame noa carent* Ad fumma uero ( ut formula dicam ) facilitatiSj difficultaris^ue cibi, tam no^: biSjquam c^teris cuiufc^ natur^^ager & aer difterentiam fadunt , Enimuero, quas locis placide fpiratiSjgracilibusc^ nafcuntur.haec faalima funt:qux gelidiSjatci; plu* uijsjdifficiliorajquia largiuSjUalidiuscp alimentii h^c habeant,Ob ik inter frumen^: ta^quae Athenas uehunr, Siculum ualidiffimum habitum ^%^ hoc longe pfgrius

jo BoeoticiJj ut inter hiftorias diximus : eteiii ager il\t pr^pinguiSjaerq^ frigidus eft^&^ reliqui quo^^ fructus illius regionis txitico in grauitate refpodent. Piefangenfis agrt triticum eft^quod immodice fumptu difrumpit (ut dictti eft) prse nimio fcilicet fafti^ dioPonticu facilimiijacduriffimu eft^^uis in aeregelido, Ratio.quod bC femen, bC folum leuius fit:6^ nix iuuat certe ad excoquendii.Semina aiit non parum momen ti habere , conftat fane ex trimeftribus , bC fi qua tempore breuiori perfid uaieant, Quod eninxno multum terrae attraher ent, M leuiori pabulo uegetarenturjUfum quo(^ ciboru faciunt leuiorem ♦ Tempus quoc^ nSnihil conferre ufdetur, quo mis nus diu in terra femina maneant, ut fi terrx iam turgefcenti comiit2Lnu Quippe fi'^: mile euenitjUt in ijs^qux no frigid^/ed fer uen ti aqu^ coq uenda im mitrimus, Nec

^^ enim illa morofitatem ullam redpiunt ♦ A t fi ex f)s,qu^ breui perfiduntur tempOi= re, graue aliquod fit,ur quod in Lemno fierinarrant^cauiam kminis ipfius naturx, tribuere decet ♦ Et de his fatfs dic?lum ♦

Cw legumina diutius fioreant, quam frummta : O" flos non fanul ommhmpiinibusexeat, Caput XI

Lorentdiurius fegumina^quam frumenta, quiaflios frumentiimbeci! lior eft: perfici autcjcy us in omni genere, qux funt imbedliiorajiam di ximus.Ex quo fit, uc etiam pluufam altera nequeant tolerarejaltera dC querant eam.Sc: adepca bene fuccedant ♦ Sed hoc foriitan per acddens cftj quod cota planta humore adeptaj melius uegecemr; cum fru(ftu%

lo^ THEOPHRASTI -DE CAVSIS

quo pertof , muarf defiderat : dC pr^cipue faba.qufa rara^S: fertflis EcrefiuStu^ omma maximeiit* Cicer tamen madefadum perit, ob eam quaretulimus caufam» Frumenti ratio potiflimu reddi imbedllitate utic^ poteft. N equeunt enim fufFerre^ fcd pereuntjat^^ deciduntjUt etiam quibufda arboribus accidit, Alias enim erugine infeftantursalias uehemeter humefcunt * Florem quoc^ nofimul omnibus emerge re parflbusjrationi utit^ datur : funt enim diftinda inter fe omnia {cmim^dC ex pa^s ftu fozcundo * Alia enim turgefcunt, alia florent, alia in fummitate praeaugefcunt* Quamobrem alia perfeda^S^ arida funt^quauis alimento proxima iintj alia in fum mitate uirefcunt. Hoc tamen no propriujfed caeteroru etiam plurium comune ani:= maduerticun Siit enfm complurajquacparaculanm fiorentjatc^ frudificat, fimuic^ i^ germen furfum impellunt: unde fit^utaliaperfeda iint.alia imperfeda.alia futura^ Nec quic^ ah'mentitranfcuriio,at^ relatiOjahuetatinferiora^Omnibus enim cau^ lis fubiacet, ex quo fuccos bauriunt, uelut ex aliquo indudu , Kis igitur floris pro^ uentus diuturnuSjac nullfs imbribus obnoxius eft ratfcne * Caeteris cum defiorue« runtjimber enoxat/ed maxime frumentOjac fabae, utpote unbecillioribus* De dif:s ferentfjs^quas inter fe redpiuntjhadenus*

Cur congeneYd non perficiantur omnia eodem tempore : de^ cmfs i^rentimm» quibuscongenerndiflinguuntur. Caput Xil

E congeneribusqua^ret fortafleahqufs, cur non pari temporcperfid 2»

3 omnfa poflint:fed trfticum aliud bimeftre, aliud trimeftre fit, fk dC hor^ ^^ p' deum modo Bmili ♦ Et ft fit, quod etiam feftinantius perfid pofljt, mafor b^^^ profedo ad genus hybernu differentia exultabit.JMecnon dC de c^icxis ""''^'^^ ecdem modo qusrere hccvScd maxime de ijSjqu^ diximus^ quseftio fo

ret^ni forte 6c eorum tantumodo difFerentias iftas efle quifpfam aedat: nec fine ras tfone , Legumina enfm fata per hyemem haud pofiint algorem fufferre fuas cauia imbeciliftatfSjpr^ter^ pauca quaeda,Eruum etem feritur qufde fatu maturo:a£ hor deio^ xxiiicoj atc^ reliquis, quae fpfca pufillajfnfirma^ funt^ anceps fatfo datur ♦ Hoc igftur uelut in uniuerfum generi ad genus notatum eft,Temporfs df fparftate coms: munemcumarboribushabent^Sunt enfm fniinguIfsgencrfbusalfsprsecoqueSa 5®^ ali^ ferotins:ut uttis/icuSsmaluSjpfrus.Rado fn utrcq^ genere^quod propriae natu rae differentfa fitjCfuis nomfne fndicentur comunf:ut dC in anfmalfii genere^natura canfs uaria notatur condfuone ♦ Hufcproxfma caufa eftjquamobre alfa properanta alfa djfFerunt. Enfmuero ffue caIor,ffue algor, ffue aifqufd caufam f ftam habeat, no aliter reddenda ratf o eft* Atc^ in uniuerfum dfiTerendu fta cenfemus» Frugfbus ue^ ro ex ijs,qax eueniuntjConfpectfus aflignari ratfo poteft. Trftfcum enim quod hye me feritur, quia numerofa radfce fi t, uires^ fuas ad fe radfcandii prfmum intendat, mulritudfnem culmf educft^eft etenfm multfcalama:trimeftre contra paucfs radfci^ bus^paucfs^ culmfs confiftft^qua de caufa furfum cotfnuo nftftur^atc^ celeriter con fummatur: quod enim minus eft.perfid fadlius poteft, Hinc etiam alteri! large fru* 4<> dificat,alterum parceid: alte rum fadle^alteru graue eft (ut ante fam dfximus) cum plus alf mentfjS^: turbulenrius trahat* Excurfus quoc^ ratfone propere agftur, cum in condcndis radfdbus haud multu teratur temporiXutpote paucis*Qualitas quo:* que temporis plurfmij fauet^nam dC radfcofum fHud^fi eo tempore obferatur^uelo cms enafcetur, &: fn culmos fpargetur paudores^^: fpicam paruam^atc^ pauds fcr^s tilem geret: dC trimeftre,fi mature feratur, ftigus tolerare no poterit fux caufa fmbe ciHftaiis.Sed mfrii,atq; dfuerfum euenfat^fi quod tempore breufori conficitur, gra^ ue,faftfdfofum^ firiut Aenenfes de eo referut, cufus cura ^qufnodio delegata efl* Relfquu eft^utpropriae naturae aufa detur, quam inpluribus dffFerentias redperc

magnas

plantarvm" lib» nir to^

inagftaSjCam m cxortUjCofummatione^, tum in proprifs fpecfebus uidemus, ceil inagnirudinfs at^ par uitatfs^d^: figurae* Adde copiam pale^, dC incomoditaiem ra^s lione ufus cibarij hominu* Forfitan 5i^genera regioncs efficiuntj uel omnia^uel cer tc aliqua : aifimilant enim fibijpris quodamodo , dC aui difFerentiaaliquam generis pariuntjaut etia minus utile redduntjUt triticoThracio euenit*Fit em*m mulus cum tuniciSj feroc^ prouenit : quod utrunc^ uis fane frigoris fadt ♦ Qua de caula caeteris quoc^ agrisjlhracium iftud fatum mature/ero erumpitjac augefcit:et quod matu reapudaliosfericurjferoapudaliosexit^^Confuetudo enim uelut natura effeda eft^Nam, dC quod in Aiiano agro Aepifynangis uocitato habet uim difrumpendf,

lo quod^ magnitudine nuclei eft^agri proprietate, naturae^ uires eiufmodi fordun^ tur : nec alio translata feruari incomutabilia po liint * Quod enfm de uitibus aiunr, quot agrorumgenerajtoadem dC uitium eile^ hoc uere in uniuerfum aiTeri poteii^ Nec minuslocum habet in c^eris^O quis cum agro^cccli quoc^ adrjdat qualitatem, Hinc enim fruduiidiuerficates exultant^quan^ feminibus pofitis ex eadem paren tc petitis: hinc denic^ fterilitates fequuntur, cum planta in alieno agro nequeat ho* Ipitari^Cum enim ex duabus^aut etiam pluribus rebus^qu^ uim habeant^quicqui conftiterit^pro ratione difFerenti^ rerum illarumjtotum quoc^ difFerre neceile efl* Quodetiam in genere animaliu euenit : nam dC in mare5&: fcemina3&: zgico^dC zc^ tc^bC omnino alimentis difFerenuas capiunt. Ita<^ generij proprietates exultant, 8^

20 f^pe cncnit^m quod negaret natura^Iege naturali proueniat : cum fcilicet diu per^ manferit mukipiicatu^ fitSed comune hoc efl^atc^ uniuerfum afleritur ♦ Fr ugum autem difFerentiae ob easjquasretulimusjcaufasj oriri folitae funt : nam bC ceierioris confummationis apud nonulIoSjUt in Aegypto, menfe priufqua in Graeda perfid poiTuntjClementia habilitatem^ ad alendum aeris caufam dixerim* Ad fummam, omnis ratio ex his duobus petenda efi^uidelicet folo, bC aere, m dicfm iam efi: quod emm inMelotnconfummandis frugibus euenit, unquinouifrimoferuilTet, cum primis metere pofHt, agrihabitudinifertilitribuendii efi ♦ Aeris enim fimilis omnii: no percipitur qualitas.Nam quod no pari tempore femina perfiduntjUt animalia, qualifcunc^ regio fit^minus admirari debemus^Genus etenim animaliujque potiflt

jo ma fint principiajin fe habet:femen aut bC plantajCx toto fua prindpia uel omnia in aere potius habetjUel certe eaquidem^qux ad germinarionejSj^ omnino ad genera tionemjCorrup tionem^ pertineancQuaobrem qualis fuerit annuSitalis S;: fructi^ ficatio cum c^teris in rebus, tum in celeritate, tardicate' ue fequitur. His refpondet quodamodojnec procul efi rario^qua nullu femenjnulla penitus planta prius tnoi^ tietur, (cd normam fu^ regionis femper confer uat: quod de feminib us plericp ad^s fnirantur:quonia ad aefiatem n5nulla permaneantjnec pofHnt ullo pacfto corrum^s ptjquauis imbresjierenitates^ fuerint* Non eiTi pullulaflejminus diSbnzt ratiom, cum complexu non obrinuerit fibi conueniente, Cauiam uero firmitari ambientiij Hon inepte tribueris*S unt enim alia lignofa,ceu femina fiorum: alia tunicis intecfta

4-0 permultis, alia tutelis alfjs eiufmodi pr^munita: dC h?cc comunia naturae quodam=s modointelliguntur^

QumdbYmfmlm coHiUd^O' incoBiliifimt. Cdput X II I

I E feminibus uero quaerendij eft^quaobrem cocftiliajS!^ incoctilia fiant» I Vtrum rarione agri^an aeris^an cert^ afFedionis : dC omnia nej an ali^ Iqua tam perdura effici pofTint. Fabis enim, aclenribus id poriflimum |euenire uidemus.Fit {xpc,ut dC ager alias coctiliajalias oC incoctilia fe^s J rat,tametfi eodem modo colatur : dC ex continuis fegecibus fulco tan^s lummodo arcente^altera incoctilia^altera codiliaproferttSemina quocf alias ex iix*

i©ff, THEOPHRASTI DE CAVSIS

coMhm cddilia prodeunt^alias contra ex cocnlibus mcodiIia,ut in ^xortUjgerml nationejaaflatione^copia^bonitate^ nihil mterfit ^utrum coclilia iint^an incodilia* * Ergo de his5&: fi quid aliud poffit huic qu^itioni fubiugij primum iilud dicendum, quod coclile &:incodile, ad feruefadione, refolutione^jati^ (ut fummatimdixe^ rim)ad noftri ufus rationem dici folitum eft^Quod enim refolui fecile poteft3&: co:s dura celeriter immutaturjid codile eft:contra quod refoluijimmutari^ nequit,uel quod aegre mutatur, hoc incodile eft*Tale aijt (it ucrunc^jnecelle eftjfi akerum rzs. rum^molle^ fit^akerii denfum, durum^, Sic enim alterum caiiditatem, humiditai: tem^jquibus refol utio agitur/ufcipere ualeatjakerum nequeat/ed fua denfitate, duritate^ indomitii femper reiiftec, Cum igftur codile^&: incodfle ad hunc modii iq diftingui deceatranimaduertendum^quibus nam raticnibus ea ipfa eueniant* Sfm:s plex igiturjUera^ ratio illa eft^qua ^ inter primas dilputationes reddidimus: qucd :sLlimcnii caufa ha^c omnia factitantur,id eft qualitate^quantitate^ eius,Sic enimali mentum comutare nimirumpoteft, Euenit nanc^jUt quaeinlocis cajidiSjftercoro^ fisjtenuibus/oli^ expofitis fintjalimentii leue^atc^ faciie habeam^itac^ Irudum ra^ rum^moIIemcB pr^ftant* Hac enim de caufa non nifi codilia fiunt inLemno, quia huiufmodi folum eft : quippe cmnino agrum eiufmodi codilem quida appellant, atq^ineocodilifiericodiliauoIunt^Sunt &quas affertAegyptus codilia, foliS^ aeris caufa : calor enf m codilitati atc^ omnino digeftioni perneceiTarius eft * Q ua^s propier qu^ ftercorantur, antecedere eajquas non ftercorantur, uicenis ferme dit iq busautumant^Qusigituragroferuentijleuio^proueniuntjhis de caufis codilia funt:contra qu^ terra frigidajfpifta3ienta3& quaft figulari, atc^ etiam pratenfi, ma^s didajS^ paluftri exurgunc , omnia hsc incodilfa propter copiam, uires^ alimenti, dC denfa dura^ funt ex permiftione terrenx, atc^ ^i^dx paxtis ♦ Congelario enim dC condenfatiOjex eifdem quibus indurario fieri foIet:ex quo fitjUt lods paluftribus atc^ pr^madidiSjinutilia ex toto aeentur.Nihil erum remitri in aqua poftlintjquai: obrem no aifi fuum pabulo funt. Has fere caufas tribuere folo debemus , Sed cum aquae quoc^ cceleftiSjSt^ aeris qualitas alimentu augeant:idcirco imbribus incodilia porius fiuntj utpote cum plus alimenti, dC crudius fubminiftretur ♦ Hoc enim idem prope folum quoc^ eiufmodi fmt^dC aer ft ea frigiditate fitjqua^ n5 flarilis, kd aqua jo tilis quxdam conftet;fic enim coagetjfpifTabitc^^Cum igitur caufk in haec digerent^ nihil uetatjquo minus ager etiam idem jalias codiliajalias incodilia ferat, ubi fcilicet pluuiaejac cceliconditiones no iimileSjfed aduerf^inceflerintEtiam fegetumjquas fulcus tantamodo difgregat, akera coctiliaj altera incodilia facere poteft, fiquidem folum diuerfum fit, Vt enim in metalliSjfic 8C in aruisputandum, uenas fpaciari ui^ dnasj diuerfas inter fefe, qua- fuis uiribus difFerenrias reddere poflint, tametfi aeris idem ftatus feruatur Jtac^ interdum fegetis quoc^ eiufdem aliquam talem efle parri culam patitur ratfo natur^Jdem euenietjSs: fi aerisjfiatos ue frigiditas talis accedatj utueltotum, ueIparsconcre^ant:quocietiam in corruptione euenfre uidemus, cum" alia diuerfa.alfa fimilia fint,a:fi' qaa in ipfis feminibus diilimilis habitudo fit Jn* 40 firmiora enim facilius afRci certum eft . Infirmum autem uel natura fieri poflitj fi quam mutatfonem receperft* -

Curineodemcauisyin eademq^fiUquci,p,hieaU£coiiiks,di£incomies fmUacdefkhis circa VhU lippQu item omnia kgmina coMia^o- incodiUafierhnon tantumf&bam^ ac lentem. Nec» nonundeaUameUoYa^aUadeterioraeuemant. caput XIIII

""!' ^^ ^^ ^^"^? ^^'^^^ prohibet inter fabas caulfs efufdem, alfas codiles efle, ^ I alfas fncodilesitfdem dC in eadem filiqua euenftjUt quidam referunt, 0 |^;uereafunt.Etenfmfierfpotert,utalfaualfdajaIiainualidafit.Fab^fnfi'r^ "i mftatfs argumento uel ulud poteft deducf, qaod fola mutare fuum colo

remui^

PLANTAR7M L I B» IHI ^^7

remiiidetur,utnigra excandidtseffidaturXonaetionemucro, condenfationeq^. efle ui frigoris.qu^ incodilia reddat,teftificare iliud quoc^ ufdetur,quod apad Fhi^ !ipposeuenirefabisfolitumeft*FIatus emmineoioco ueiiementer frigidus elt, dC^ febg incodiies plerxc^ efficiuntur. At (i in paleis torrefadis in area relmqaancur,ni biife mutant/edincocniespermanent : cumenimapaleis, tumfuo mutuoconta* du teguntur^fimulm terrx calore conferuantur. Contra, fi exaltentur/ublimescg capiantur, fiatus amplius ualet , nullo^ tegmine defendente, facile fubit, atc^ coa^ giittum etiam difpoliat^ tunc primum fuis paieis, dC calore drcunplecftente deititLi tx,infirmifrimx fiunt,Magna autem comutatio mouere plurimu poteftUed fi poit,

,0 quam tempus pr^terijt, dC quafi firmius fibi iam conftitere, diuentilentur , nullani offenfam ex flatu capiunr Jam enim, 8C putamen ambiens id robuftius faaum eft^ Incodiles autem cBdfi diutius relinquantur fub diuo, ut quidam aiunt, ratio eft^ PIus enim quam modicum fit, refrigefcunt, fimul^ indurantur . Huic proximurn quodamodo eft,ut pluuia, qu^ protinus a fatione lecuta eft, incocfnlem reddatj qq enim in pullulando infirmam inuenit,rigere uehementifflme fadc : quod quide ad coduram,non ad exortum enoxat. Nec temere dcxerim eorum alter um eliejalte^ rum abelTe^cum uis illa in alijs^propter^ alia fit. Tum enim infcscundum, dC ger^ minis fterile, uel difficulter audile quicqua redditur, cum mitia generatioms ur un* tur.Ex coctilibus quoc^ fatis^iterum incodilia fierijratto eft:nam ab eifdem aduerio

20 modo difpofitis,non temere fadlitas percoquendi prouemet Jtac^ fi aer,aqua,a<: fo- lum ita fe habeat, quidnam caufs fit, cur non femina quoc^ mutentur . Sin aute.m euenitjUt putamen coctilium remittatur,incodilium obtendatur^ut quidam aiunc; ec altera ofcitate colorem fuum immutent^altera minus,^: folutiora cum demetun tur,codiliora reddancur (etenim id quoc^ narratur) nihil abfurdum: quippe obten tio llh duritie concretionis^craiTationisc^ eftrquorum nihil alienu ab rjs eft,que funt mcodilia. Et nihilo immutari oris halitu poire,ilIius fane eft,quod praedurum^mdo muumcppoffitperfiftere:aduerfoaucemreddiaduerfumdebet*Minus quocp la meifc reroIui,duritiei,concretioni^ datur.Qiiod enin:: durum admodum eft, reiol vi haadfacilepoteft:quodet(aminareafieuenerit,incodiiiafieri quidam dixerat;

.0 kd noc mtaus uerifimile eft.Solis ecenim ficdtas,etfi minus fuauia reddi£,codiIia la

"■ men rahiiomiaus,fed magis poteft efficere . C^terum fi uerum id eriam eft, priori^ busrariombusniharepugnat:necquicquamdilTonat,ficumuetuftefcunt,mcoctx

liora reddantur.Sicciora enim fic quoc^ effiduntur, tam ex aere circunfufo, quam exhalatioae humoris interni.Celerius quoc^,magisc^ corrumpi,qua£ codilia func, ratioexigit:duldoraenimh^cfunt, dC proinde magis polTuntanimaha gtgnere. Concoda quo^ eadem plenius funt, quod eriam ipiOim hdt ur celeriusimmuten^ tur.&:hxcdaripr^didisracionibus pollint,SoIaautemex legummibus, ucl caam €xommf^umentorijnumerotabam,£^Ientemincodiliafieri,felfodiaexi^^^^^^ dum Sed quod h^c maxime experimur propter ufum fi-equentem, hmclola hxc .o incocailia didmus . Cxteris item mola fi-angentes uri fokmus, fais autem mtegns. Qu^certenonparuadifFerentiaeft:etenim fi attenuarisi]s quoq^uteremur,non SqueincodiiiaeffbpercipiamusJgitur&:indcere,&:inreIiquisincodiii^ henditur.CeterumfiquisilIatantummodoincocliliaeiTecontenc^at,neciftudirra^ tionabileeft^^funtenimcxterisfermedebilioratdebileautemfedliusafficineceue cft Quoduulgariter qu^ritur,quamobremea,qu^cornu conngerit,mcoaiIiafi^ ant^unquidftultaomninoqu^ftiofit:Iapisenimmultodurioreft,cutfeminafa2^ pe occurrunt: SC nullo minus incodilia fient,eriam fi in cornu nihil ottendennt,nec bobus aretun Atc^ de his fatis.Quxaut ex congeneribus non una cum cetens ex:^^ eunt kd mul£op6ft(u£didumdebetaeft)proximamhuiccaufamhabent,utantc

S 5

2q8 t H E O P H R A S T I D E C A V S I s

iam dmmus^Quemadniodum enim ad codionem.S^ omnino ad feruefadibnem tncodile aliquid efi^ita eciam ad exortumjgerminarionem^ ciTc poteft ♦ Et hoc eiTi ieminum imperfec^tio quaedam eft^pariter^ in omnibus euenit* Ver um de his co^: gitandumampliuseft, Validiora,uegetiora, fuauiora, infuauiora ue, atc^ ad ufum cibarium meliora, deteriora ue, pro locorum natura redduntur, ut diximus : quod iicdora/piffiora^conftantiora^ procreent iocis montuofis^quam planis, atc^etiam magis,quam pIuurjs.S unt enim lila fpiratiora, dC in uegetando temperatiora : non emm cum feminaplurima,craiTilTima^ euadunt/uauiaquoc^ eadem elTe neceiTe: fed aiia opus eft habitudine . Sarritio quoc^ plurimum conferre ad fuauitatem ui^ detur Juuat dC uegetiorademeti, humore nznc^ uniuerfo confumpto, cum adci^ lo bum deteriorajtum minora efFiciunturXegumina uero, BC ut melius legantur, ue get!orademetunt:arefacta enim defluunt* Lupinumpoft dies feruentes aerehu^: niefacfto,mane demetitur,quoniam (i prius tangatur^decidit,^: capi no poteft : fcd hxc operarum potius prarceptio eftjnaturarotTicio ilJa dari oporret, Flatuum inter;= eifecralfare feminajS^ aquiloniorum.adfummamcp nrigidorum pra;a'pue:aduer^ {os his extenuare, atque corrumpere conftat . Pereunt qusedam imbre, ftatu^ m^ tempeftiuOjUt de cicere florente retulimus* Faba, triticum, atq; hordeu etiam poft fiorem 3 fi adhuchumida^tenellai^afflatuuebementer uexentur, facile pereunt^ Educitur enim quod in his tenuiilimum eft,5<: conflictata inter fe euanefcut ♦ Cum euanuerintjpluuia fecuta hordeo nocct^tritico prodeft.Hordeum enim nudumjet i® Gmninodebiliuseft^triticumcontratunicisinteclumjdeniiusjacrobuiiiuseihutils iud paruo indigeat alimento, dC ferme tanto duntaxat, quantum^ris opera mini^ ftretur:hoc largius agi expoicat.Item triticiijquia uaiidius eft, alimenti copiam uin:» citjmagis^ excoquir^nec nimfum recipit fuae caufa denfitatis.Hordeu contra plus attrahit pabulijquia rarum natura eft, id^ excoquere nequitj quoniam inualidum eft.&^ cum riguum imbre fueritj fol uni cum aduentitio humore internum quoc^, 6C proprium^educit^Et a fiatibus uero cocuifum, magis hocperditur, urpote quocl imbeciiliuseft*

Cur frumentum dmt^um condaturin metds. Curc^ erugo triticum, hordeumq; magis infrjlet^

qum c^teras frugei . mm curfihA eruginem inter leguminit maxime [emiat. Bc^ uermicm p Utione frugum. C&^ut XV

f Ed quxritur quamobrem frumentnmjquod cralTatum^Sir iam ficcum I propemodum demelTum eft, fi expandatur^ non folum non melius', l ied etiam deterius fiat : Sinautem componatur in meias, crailius, mei I iius^ eificietur. Nonnulli etiam aquam conlpergere afiolent , RatiOj Iquod tunc humefcit.Secutusetiamfoldetenusiacit^cum alieno hu^ more proprium quoc^ educit, itacp comprimit femen . At cum in aceruum extru^ ciatn iit^uapor terra? prgtenuis atc^ animalis/emfna fubir^cralTora^ reddit,Quod idem etiam euenitjcum in horreis fufim repolitum Ut.dc: menfuram hinc augetrua;? 4.0 porem enim prsetenuem afcendentem recipiens, coalefcit ♦ Quamobrem alte de* inittunr,ut pJus uaporis obtineat^Haec igitur rem confirmantjati^ etiam terra^qu^ iniecta incorruptum tuetur,ac rumefacit, Addo etiamquod feminaipfa per fe, fine ullis radicibus, nutrimenri aliquid poflint attrahere : unde fir, ut SC a fiatibus, dC ab aere femina uegetari pofte,non SC temere credas. Erugo quauis comune omnium uitium fir^tamen frumenta magis infeftat^S^: magis triricumjatc^' hordeumtquod a! terum nudum eft, alterum tunicismtegirur pluribus, dC folium fpicx gerit proxi^ mius.unde frugem fuam effundir:reiidet enim in eo humor putrefacftus, qui erugi mm creat ♦ Adde quodipicam geraterecftam, deafiorem^ ; hincenim h.umor mi*

nuspo*

PLANTARVM L I B^ IIII ^5

nus potefldefluere : qua de caufa fpicam aliquantulu inclmari melius eft. Sicenim quod conrinuu eil^diffolui.atc^ deddere ceknus poteii^Hxceadem caufa r edden^^ da etiam hordeo eit/cilicet c^terorum omnium comparatione* Habet enim pradi da omnium maxime caeterorum.Faba inter legumina magis eruginem fennt,cuni qaia folia multa undic^ gerir,tum quia denfa obieritur, tu m etiam quia humore ma xime ad fe trahit fus raritudinis caufa. Adde quia frudum terrae proximiorem ge* rit* Putrefcunt enim inferiora potiiTimum, quoniam minus perflantur* Et ad fama mamjlegumina huiufcemodi omnia eadem facilius aboIentur.Erugo autem putre do quxdam refidentis humoris eft ♦ Quamobrem fi copiofae pluuiae fuerint^erugo

10 nulla confiftit:diIuitur enim.atc^ derergitur * Sed fi ftilliddia, uel etiam rores plures incefferint/ol^ fecutus fit, flatus^ defit,nimirum putrent. Quapropter lods cdi^ tisjcommode^ perflatiSjminus erugo creatur:cauis rorulentisi^ magis, 5C pienfiu nrjs:quomamIun^quoq;caliditas putredinemauget,6s: omnino aer humidior» Sed omnium fragiliflimum pifumeft,quippe eruginem uehemennffinie iemiz^ quia multifolium^terrenum, amplum, uagum^ eft ♦ Impletetenim locum toiam, etiam fi amplo interuailo pofitijfit:6(: frigoribus,atc^ geiadombus id obnoxium ma xime, quia radice imbeciila cohasreat* Vermem maxime fentiunt triticij, arc^ acer, uerum no eadem parte utrijc^sfed alterS ia fruClu.akeru in radice:ambo tame dul^ cedims caufa : dcer abluta falfugine, uti retulimus, triticu radtce humefacra.Euenic

20 uero^ut triticum beftiolas ita gignat^quia dulcius^quam hordeum eft: qua de caufa palea quoq^ h uius fuauior . Vermis generatus in eo, ubi alimentu alTumpfit, quod in culmo eft/picam aggredit ,&: uel tota erodit,ueI altera partem.Sed hxc,cetera£p eiufmodi uel in loco morbi habenda fuat , quorii caufas affignare haud difnale eft»

Defatu, ratiomqi fruauum ajliuorum. Curq; ftrtilifAmd fmt, qu£ f:uaum exiguura pdriunt. ltcmquieoptimerepoMntur:crqu£corruptithejiioksnoncremt, Cap* XVI

. E ^ftiuis autem frucftibus.ceu fefamajtriono.milio.panico^didu facile

^ id cuic^ eftj ea uidelicet, quia imbecillia ^t, dC perfid ceienter poliinr.

o«

M K ^tM ^ ^^mpore feri ^ftiuo^Sed qu^nam ik eorurn natura, qusrendu ♦ Nei^ B <J^^4.enimterramfapiC:,quemadmodumfilaIeguminumjne(^leuioromnl ^^'^Jj no.Sefama entm pinguiufcul a eft> coctionemcp denderat, 6^ h^c radi

ce fngalari coh^ret;at milium numerofa radicejakac^ eft^ac mukiplici cuimo^exur git.Itaq; cum alimentum, uires^ in partem digerantur utrancp.diuturnius elle de^ berec^Sefamaenimquiaitirpeiimplicijakaqp^iurium utres iuas omnes intenciit, Sed repugnat huic illa pinguedoXenta enim, glutinofa^ plus excoctioms dekde^ rant. Hxc autem ( ut diclurn iam eft ) fa^cundiirima omnia funt . Ergo de his cogi^ tandum latius eftXum uero ex totopropemodum.que trucium exiguum rerunt^ fertiliora fint ifta , qu^ modo enumerauimus : 8C iens, 5C rcliqua generis eiuidem: atque etiam illa,qux fertiliirima uociiantur^ut cuminum^ atque papauer : denique

■^o omne olerum genus A' qu^ in uafculis frudificant: qua;rendum,qu^nam eorum caufafit,utrumquiaminorafunt,con6dpoftuntfaaIius>Nam SC ammalia quae^ damtaliaeiTeuidemus,pr^cipuequ^oua, uermes^ gignunt. At rauo hac ex^ trinfecus, aliquam uero interiorem petendum , Nam ea quoque re ab animaiibus 'difFerunt^quod illorum oua ab aerecircunfufoaluntur^perfiauntur^jOmmno ^rauida foetu redduntur^ut inter priores rationes retulimus:at frucftuum educatio, atc^p£rfe(ftio,inip(ispIantisperagif3UtuiribusafIiduemelionbusopus(it,Omn!^ um optime reponuntur miIium5panicum,fefama5lupinum3dcer,MiItum,&: pani- cumjquia tunica mul tipiid integuntur^a: ficca funt: fefama,quia pinguis: lupinum a^cicer, quiaamaritudinem quandam, 6:aaedinemhabem:qua£ quidemquali*

s 4,

aio THEOPHRASTI DE CkVSlS

tates feruare impune polTuntjUt didum eft* Quamobrem dC corrupta hac, nu!!as beftiolas creant, quemadmodum nec femina olerum . Etemm ea quoc^ nulla mU fnalia contrahunt, nec quaecunq? ficca, dC acria ♦ Euenit nancp, ut uelud permiftio quxda aJimend extrinfecus fiat * Singula pro fuo humore peculiare anfmal creant ceu triricum^atc^ hordeum curculionem : fabxjquod aliqui midam uocant ♦ SitniU modo &^Iens5lenticuIa5pifum56!^ aIia,Rario communis pluriura eft ♦ Non enim foa him in frucfiibuSsUerumetiam in arboribusjatcj? etiam in lignis, atc^ ad fummam^in omnibus inanimibuSjquae beftiolas gignuntjUaria fpecie fcerificatur, utpote ex alia atc^ alia generandi materia>

Qmo modo tritkum putrefcat, hordeum^, cp-fkha. Itm qu<£ non mmcfcant. Ac cur fru* mentumcontufum,Hetus^,ftruentiperjufumaquapuUukt* Cap. XV 11

^ Riticum pixluerulentum putrefcit celerius:&: quodin domicilfjs ope« % reteciorio leuigatis conditum eft, celerius, quam quod non leuigatis f/ ^^.3 *\ < ^' conditum eft: quoniam id caloris plus fenriat ♦ Puluis enim calidus eit, l^Wi ^l^^ utpoteficcusj^illimeniumcalciscaloremfufceptijuticpferuat* Nam kd^£=^-ki dC cum uniuerfum^altumc^ aceruatum eftjputrecSic enim plus calo^

ris exoritur«Hordeum multo celerius,quam triticum tunditur: quia iblurius,ac nu dius eft. Sed cekrrime faba : prorinus enim a mefie condita perit nonnufquam , ut ia Theiraiia. Prorfus perinde ac loca ualent, iemina durare poile appareat » Serua^ jo tur enim apud nonullos faba omnino indomita,ceu apud Apolloniam3&: Taren* "

tixm (utinrerhiftoriasdiclumeft) 5::contufamrepararipofleaffirmanr.Seddehoc cogirandum^Nonnunqua fponte fuae naturae tundunturjlupinum, milium, aue^ na,loimm/e/ama,cicer:omino qus acerbifaporis funt. Scd cum auena tunica mul ripiidintegatur, lolium contra nudum fit, alia quoc^ ui feruari pofle necefle eft . In furrima tamen permanentincorrupta alia ficcitatejqua cachris diuturna eft:alia pu ritate fynceritate^ fua,ut alica:6(: alia fncci fui natura,poteftatecp naturali, ut cicer, iupinum/efama:alia,quod plene id habeantj quodarcerejtutari^ pofllt, utcicera^ h^c tamen, 5C ficca, aicp calida eft * Frumento fponte contufo pr^fentiffimum re^ medium aree illatum peruentilari.Horum rariones hinc peri oportct^Quod autem p a quibufdam quaeritur, quamobrem contufum, uetusc^ frumentum,aqua perfij* fum feruenri pullulet:fic enim periculum faciunt^an uim habeat pullulanduputre^ fcens autem nunquam germen emittere ualeat,quanquam putredo quoc^ humo* re, calore^ fieri folita fit:hoc per sequiuocarionem efle ambiguu, prorfus appareat» Calor enim,cui uis corrumpendi datur,plurimum differt ab eo caIore,qui uim ob^ rinet generandi.Et de humore pari modo loquendum cft.Calor autem,qui putre^* dinem creat, alienus, aduerfus<^. eft , At qui feruenri aqua indudtur,conuemt, ac modice appJicatur, quemadmodum frumentum defiderat, quod germinaturum eft, Nam fimile quodamodo eft, ut fi quis quaerat, quamobre calor, dC humor, mo^ do fanitatem.modo morbumcorporibus fadant. Conftat enim, quod no ut idem, ±o feddiuerff,aduer%iIIudfadant;Aquaueroferuenrifolentperfundere,Dropter feminumimbeciIIitatem,nequafi'gdentur,quoniamceIeriterfentiuncNampem^ tusquod corruptum noneft, uelfrigidapullulum oftenderepoteft . Acddit «ero, m dC tondantur,a:putrefcant caufa alienicaloris.

THEOPHRASTI DE C A V S IS P L A N T A R V M LIBRI CtVARTI FIN rS.

THEOPHRASTI DE CAVSIS

PLANTARVM LIBER QJ' I N T F S.

pe opcYofim in pUntis : e7 qu£ prater natmm pstrm arte qmant^Ac deficorum generi^ busplHrimi$:Cur^aU^Uiepr<ecoqH<int, Caput l

o R V M quae in arboribusjplandsq^ fieri folica funtjalia fpont^ |i proueniuntjalia paratU36<: opera hominis exiftunt: quse utracg digerere item poiTumus, Eorum enim quae fponte procedunt, alia natura confiftuntjalia praeter namram:quippe cum in plais M^ *'f ^ %M T^ m ^srum etiam genere quiddam eiufmodi , ut m animalibus fiat: M ^^^^^ ^^^ ^ ^^^ ^^^ ^^^ germen conueniens ^ firudum ue tulerit: 1:^:.^^^^^^ aut fi non fuo tempore^aut fi non partibus folitis^aut fi eiufmo* di aiiquid commiiTum fit ♦ Hxc enim omnia natura penitus negat . Quae uero ars, cura^ afferr, aut fauent natur» ad frucluum bonitatem 8C copiam, aut proprietas: tem, operofam^ naturam fi-uduumaeant: ut cum uuafine uinaceo exoritur: uel cum ex eodem palmite nigrf ^candid^^ uuae proueniunt:aut etiam cum m ea^ dem uua coloris illa eadem exultat uarietas: 8C quaecunque eiufinodi alia facere confiieuerunt agricol^ : funt enim complura ♦ Sed cum de fjs, quae fecundum na* ^o turam funt , qu^oB natuf am adiuuant, ance iam difputatum (it : fupereft^ ut de j)s^ qu^praeternaturam eueniunt, qu^9 operofeexcogitanturjdiiTeramus: & pri* mum de ijs,qux prxternaturamuelcertdfunt,ueleiTe apparent.Nam eorum quoque ratio eft, ut cum intempeitiue fi-uclificatur, nec de eifdem frudus proue^ niunt,ceufiquandoficusper hyemem Vere appropinquante frudum attulerit; dC punica, nitis(^ ramis pr^grandibus, uel caudice firudificauerit : SC quicquid his proximum . Igitur ad haec ipfa fumendum in primis eii, lilis duntaxat haec accidere pofTe5qu^humida,atquefertiIifl'imafunt,quaIiapraedidaquoquepatefcunt,Hu^ mida enim^ac fertiliilima h^c omnia funt^Siccis enim, minusi^ fertHibus nullis eue niunt ♦ Secundum ad germinationem, fruc^tificationem^ intempeftiuam fubiace^ 30 at, aliqua germinandi principia obtinere ramos^ fiue fcapos, fiue ftipites 3 fiue quod tandemplaceatpartespoitremas arborumnominare*NulIum enim uocabuluni communeomniumeit, fed ali^proprias quafdam appellationesfortitae funt^ut: thalia, crada, palmes * Quod aliqua germinandi prindpia obtinent, conftat ex i]s, quxdefixa, germenfkpenumeroemiferunt, quanquam imapars nullis penitus radicibus niteretur : ut uallum uitineum, dC ficulneum, 6^: oleagineum ♦ Enierduin etiam non defixa, fed a parente decifa tantummodo germinanr, ur palmites, 5;: li^ gna oles. Tertium ponatur , germinationem inrempeitiuam fieripoile hyeme placida, aultro ue fequenre . Ex his enim mfnime irrationabilis euentus talis appa^: reatjcum uis genex^andi^humor^ fcccundus aggregentur, alias per fe,alias ex 4.0 parte refidua humoris prsgreiH', quo frudus prodierat, quemadmodum etiam in fico , Cum enim plus illius humoris in hac fuperfuerit , aer mitis , tepidus , humi^ dus^ fecutus , mox germina euocat . Quod iea fieri coniiat profedo ea ratione, quod frudus pofteri de parte eadem nafcuntur, qua praecoques : dC forfan prsco^ ques etiam ipfa aeris molliria pr^curruntjmaturanturq^celerius.Sinautemmi:* nus hoc ita iit ^acc^tera omniahifdemjproximisuedecaufis ueniunt^id eft ali* quibus humoris refiduis,uel alijs ex integro confiiientibus, uel etiam ratione utra^^ que ♦ Eft enim natura eius arboris ad utrunque aptiiTima , cum humida fit , pro^ na% ad partum* Itaque fi tempus ferenum diutius faerit^coloris^ immutatio trahi €ur . Succas mim haud excoqui poteii/ed maturitatis imaginatiQ ia cglore tantun»

m;

:ij2 THEOPHRASTI DE CAVSIS

fere eft. Caprfficus tame iuuante lam tempore maturari aliquatcnus pofluntjquas etiam ipfas iccundu naturam quodamodo effe cenfendu eft^Semper enim eodem, certo^ tenore temporis folent enafdjficut dC frudus earum ficoru, quas biferas uo cant/v^erum i?mtlitudine cepifle eouf($ par eft, ut proxima quedam omnium ratio notefcat/cilicet ex colledu uirium^atc^humoris ^ Quaobrem ab auerfis folijs hxc omia enafcuntur^no ab adueriiSjquemadmoda ficus erumpit^Qua^ praecoques pa xmnt, imbeciliiores funtsUtdifferrenon ualeant, fadoiliucimpetuhumoris.Omii no genus ficorum multiforme quic^jSi: uarium eft* Aliae nanq^ caprificus tantumis modo ferunt/icus aut nullasjceu illa^jquae caprificus candidas cibo idoneas afferur* Ahktamficus^quamcaprificusnigras uelinguftabileSjUelciboidoneaspariunt a lo tergo foltj, caprificum tamen ab auerfo foliogenerant ♦ Culices quo^ creare folitx funtjqusE capriiiais nullas penitus ferunt^Itcm quasda pr^coques gignunt^ceu la« conf ca5&: leucomphaliajd^ plures alierquf dam minime^Nec earum^que gignunt, differentia continuo/ed diuerfo habitu efJ* Alils enim gignunt, alias no gignunt: ferunt no modo apud folia ipfum^uerumedam multo interius: nonnullae etiam ex parte admodn cralla ♦ EuenitjUt aliqu^ pofteriores quo^ nonullas pr^coques ua=s feant maturarcNon enim omneis iimul, fed alias prius, alias paulo ante caprificus feruntjquse certe proximiores germinijatc^ ficubus funttfed prius decidunt illaejmi nus^ concoquuntunQu^ ficis eueniuntjhaec funtrnec temere quic^ euenire ap^; pareat^Non enim omnes precoques ferre/ed eas duntaxatjqux humidiores funt, io uires^ ad trahendu obrinent » Ratio eft, quoniam ex alimenti refiduo poma eiuf^s modi pariantjnec procul rationi eft^humorem totum minus excoqui potuifle, cum uires plus attraxerintjquam percoqnerepoflint, Accedit autem his ipfis inter^s capedo, quia non femper eodem habitu fmt : debiliorem enim, ac deterius cultam minus humoris pofl^ capeflere certum eft*Quod fi copiofe nihil hauferit, nec relin quere quicquam pofl^ J&tendum* Nam fi pariter culta fit^ccclumcp fauerit, nihil eft quod etiam anno fequente proferre nequeat* Interdum fi cura defuerir, eueniet il^: lud quo<$3 utprascoquesferrepoflitjfirudum autem nequeat . Qiiod propterea euenifjquia alterumiampridemconfedumjparatum^ adeft:alterum tanquam denuo confici opus eft.Nec eas^qu^ ex craila illa prodierint parte,percoqui porius p quam fummitate enatas^ratio uult* Alimentum enim dC calor fumma potius pete* refolent,at<^ omnino arbor ad germen producendii eniritur ♦ Inq^ cum una etiam calor furfum feratur.utracp fitrationCjUt pars aliqua reiinquatur* Q.«amobrem dC germinationes, & florum particularim prouentus^d^ frudificationespofteriores funuScd de his fatis didum eft*

CuruHesalqu£prouentusfuo5accdemt:m^pdmittfoUt£inteYdmgcml^^^ Cap* U

_^^^^ Roximum autem huic quod uitibu^euenit, nam illx quoque germi^ ^. -^ ^-' num fuorum prouentum nonnunqp accelerant , colleclo illo fcccun^:

I dojgerminatore^ humoreXocustamen germinandicertusi)seft» 4<3 t ■ Gemma etenim dchifcemc germen emergit ♦ A ugekit uerOjproinde h: ac cccli qualiras, dC temporis fpacium fuerint ♦ Omnia ferme, quae na^s tura fua uel germinant, uel florentjhocidem facere aflblent ^ Qus enim propere concepiflenr/aepe tempore inuitmte ierenOjante ftatum tempus pariuntjatc^ edu cantjdum ccj>Ii feruetur aequalitasJgitur germinationes intempeftiuas his de caufis fieri arbitrandum eft ♦ Illas uero, qu^ non parte folita, fed uel ramo pr^grandi, uel caudice agantur^haud procul his eflecredendii» Cum eiii uis generandi in eas par^ res fcfe co]Iegerit,mox germen exorit : quippe cii ibi principiij id coftiteritjaffluens alimentufubiedo afl3muletjnecefl[e eft; ut uel in caeteris fieri folet. Nec temere col^*

kdus

PLANTARVM LIBv V - 215

fedus ffle confiftitjUbi quiTqua eiufmodi habitus conditus fuerit* Sed longe proba* l^iliusjquim in genere animalii! agiturjcum ex pedore cornu erumpit,uel cum alt« quid eiufmodi euenit^Hxc enim diuerlitas maior efiijquo plant ae magiSjquam ani* malia partibus confient limilibus * Si uero, dC germen aliquod prafcurrerit frucftui, minus admiranda res utic^ fit ♦ Interdu enim uel palmes de caudice prouenit, qui fi cum uires ceperit, frudij praeftat, nihil temere faciet^Sed abfurdius certe cum iro^ dns ipfe uel ramo prxgrandi, uel caudice promitur^ quod punicis euenit : caufam tamen prasdicla effe illam exiftimandu*Diuerfitates autem huiufcemodi minus a fo lito difcrepant, cum difcrimen comittitur loci^ ut cum ficus fructum ab adueriis fo^s

jo. Iijstulerit*Comutatio enim parua haeceft.neclocus iftealienus omnino ab eiufmo di euentu perdpit.Ratio enimjquod aggregatio imbecillajConfiuxusin eam parte ualidior fuerit Jtac^ humoris collecftu ifio feriore pomis precoquibus arbor digeiiit, at($ exarat : quin dC illa ratione minus abfurdum id eiie appareat ♦ Eft enim genus quodda eiufmodi^quod auerfiferij uocant Enimuero fi quid congener frucftum ita jiatum fit parere^cajteris quoc^ afTociatis idem euenire inrerdum haudqua^ ablur dum efi/cilicet ubi fimilis condita fuerit habitudo*Nam BC ramis pr^grandibus alfcs quado tulifTe/i qua ferdlis ac ualida fit, fimilitudfne quanda iici egypn j reiertrquip* pe cum illa frudu m fuo caudice ferat , quonia fer tilis , uahda^ iii zd fr udificandu* Huius enim argumentu illud potefl deducijquod fa^pius panibus ferat eifdem, fru

%o <ftu decerpto priori:nec plene maturitatem fr udus capere potefl^nifi fcal paturjper ungatur^ oleo(utdidum efi)propter affluentia pabuli.Sca]ptu etenim illo aliquid humoris detrahitur3& oleum feruefaciens cum fole^pomum apertum celei irer co^ quit^Proximuid quodamodo illis uidetur, quae particulatim florefcuni a parte ixnz exorfa.Etenim, quae inter ea uiribus ualent, SC quafi perfeda funt, partim fiorenc, partim frudificant: quae imbecilliora funt, uel parte fuperna augefcunt, SC germi:* nant,quodc^ afRdue perficitur, florefcere incipit* Alimenti uero influxum pro fua natura/uis^ uiribus unumquod(^ difpenfat.Quod 0 perfectum^atc^ ualidum fit, frudum parere continuoincipit:fed imperfedum.ac debile ante augefcit^ corrobo ratur^^quam aliquid pariat*Et de his h^c dixifle fat efl..

P Vnde uamtio jru^um m eadem pknU prouenlitiunde etutm uarietM m rddice plm*

tdrumyO^ali^mutiLtioneseueniant* Caput III

j^^^CT^, Ruduum immutationes/i qui uel ex candidis tranfeant in nigros,uel S ^^^^' ex dulcibus in acutos^aut ecoatrario, qtiemadmodii fico^uiti, ar^ pu« jF? ^if.4nicaeeuenireproditij efljlocisquibufdamnulla inadmiratione funt, l^ ^4/J neq? ullo modo abfurda^ uidentur:quonia natura alias hoc modojalias j-^fe?^^.3, iiIo,&: partibus quocj^ non pariter ferat^ut in uite fumida uodtara, pa^ tefcit.Hec enim uuas alias candidas^alias nigras afferre uidetun&^ alias oiiies candi== das nigras ue promifcue generat*Quamobrem nec augures hociudicare tanquam 40 oftentum confueuerunt.Quod enim folitumjofientum efle non potefi Ratio uz^ rietatis^quod color earum uuarum,ne£^ niger, nec^ candidus efi, fed fumo proxs* mus^a quo §^ nomen uitis accepit ♦ Itzq^ ubi uel aliqua parua mutano euenit, calo^ rem omnino fuum comutafTe uidentur,utpote,qu^ neutru colorem fyncere poffi:? deant*Qiiapropter uerficolores uu^ interdu perficiunt, ut ali^ ad albedine, alie ad nigredine potius inclinenncaufam alimeto^uitis^ ipfius habitu reddi oportet» Hoc !gitur(ut didii eft)concedi ex faciIipote{i*Quod aiit punicis euemtj fi mutatio fada totaru fit arborum, proximu illi profedo efi, quod in Cilida, dC Aegypto fleri per^* hibent, fiquidem fponte mutatio ueniat * AfFedio enim, BC uis illa, naturs agri tri* buendaeftt At fi nonarborestotaemutentur^fedinterdum id aliquibuseceiuat.

214. THEOPHRASTI DE CAVSlS

zMmmto^dC hzhimdini caufa imputanda eft* Sin auce enormfter tuferintjradfcibus caufa dabitur, dC d qua pars alia principalis (it : quod alia nutrimentii aliud ceperir, uel etiam uarie coxerit, aic^ reddiderit , CceliS quoc^ nonihil efFicere poffe creden* dum eilHis ensm ipfis de caufis oriri difFerentiaSjCerrii eft* Sed omnmm abfurdilQ mum hoc in loco parritio radicu appareat ♦ Interdii enim akera parte uel nullas, uel certepauciores radices arbores geruntjquanq undi<^ fruclus pariter ferant/cilicet alimenti quaqueuerfus permiftione: ca^teru fi qux dcfim^ pabulu iingulis ab ztho^ re difpenlatur:il uero undic^ adfint/u^ parti unaquaecp miniftrat^cum meatus re^: cto (ut ita dixerim) tramite porrigant fefe^porrioneo^ radicis fuse refpondeant* Ve^: nit quippe, ut plerx^ planc^ parre altera uiuant, demu^ repleantur pene undic^ i<j alfj s recreatiSjaifjs ob ariditatem delapiis^Sin aut palmitii quoc^ diuerii' generis com pacliOjfidem aliqua facitjquando uitis^qu^ una eli^parte utrac^ fru6ii feratdiuer^ fum^ceu alimenri nulla fieri poiiit confufio, fed tc6to tramite fluatur ailiduej uri ea quoc^ licebinhoc tamen minime fit,8<: fidem proinde minime facere poteft^Ceterae comutariones prxdiciis cauiis maiore ex parce proueniunt a^que in omnibus , fiue colorejiiue faporejiiue aliquo alio immutent» Enimuero alimenta difpoiitiones ar^: borum alterare^promouere^ polTuntjUel dum fuperantj uel dum fuperant, que^» admodu etiam in frugibus euenic ♦ In his tamen femper in partem deteriore muta» tio (ivScd in mitigatiSjexcultis^ iimilicudo planeanimaduertit, Cmnino ( ut diCtu cii) paruam in his fieripofie mutacione credendum^ubinihil ager mutatus eii* Sed 20 Haec fpacio temporis longinquo perficiuntjnec annus fuffidt unuSjilcut in ijs, qux ex fyiuellri habitu tranfeunt in urbanu:uel contraj ex urbano in agreitem mutan* tunMagno igitur argumento ad fidem immutarioniSjagroru cura etiam eit, que ra dicibus^alimencis^ adhibicajmutatione facere potelt.Sed tam breui eftici poile^ins: credibile ed^nifi quis dC tempus latere,S<f mutatione eife perexiguam dixericNam in annuis quidem hoc haud remere ucnizt : nec^ in quibus eueniat, ii quando eue^s nire poilitja^que mirandu eit:ceu cum ex tritico loliu proueniat Jd enim iepenume ro ^t^dC caufam fcire quodamodo arbitramur Jmbres nanc^ id poiTunt efficere* At fi ex lolio in triticum redeatjhoc certe admirabilius eit.Ergo ceu imbecillitate quan^^ dam^uelmorbijfeminisintelligerelicet, quealimenricceli^mutatio tollerepoilit* p Sed haec latius dic^a funt^quonia ad caufam confirmanda ea quocj aifumenda censs fuiiTemuSjquae latiiTime patent*

.Curjruiksaliquandofmejhlijiuifmturiligna^ interim fepmU <ih fuii afhore germinenUO' flatu<e lignece interduni dcfudei^ . Uem curpknu in plmtis nafcantur , C?" arborprojirsta interdum refurgat* Caput llll

Irem autem iine foir|s frucftu aliquado tuliife, fi' ex toto dixerisj inacdi jbile efiifed Ci exiguo quoda producfro germine, eo^ mox imbecillita^ |te foa delapfo^uuasiinefolfjsexritiileinquis, resuerifimiliorredditur: tancpadfrucfii5edendumampIior,uehementior^ impetusfaclusiif. 4-o Quod uere arboribus nonullis idem propemoda euenit, cum abun^s de fructificantjceu amygdal^ : quippe cum dC propter nimiam frucftuii multitudi^ nem folia cerni no poi£m, SC alia imbecilla, exigua^ prodeanc ♦ Quonia natura fe totam ad frucfrum generanducontulerit/icutetiam uicis^cum fIoret,(i ferc^ incepe^ rit/rucflii f ne folrjs feruat^&ficus quocp delapfis folrjs poma diutius retinet , Cum enim frucftus conftirerint,firmius adh^rent,quam frondes:aIf j ex foliditatepecioli, atcp rerinaculi fmzlii quia frigore conftipantur. Frigus enim humorem folioro oe^ nirus tollit:fructum,quia Iargior,& calidfor eft, tollere ex toto no poteft/ed confti^ pat^atc^ condenfacHuic proximiim,^ fi qiia olea foIi]s aliquando amiiHs frudum

attiilerat:

PLANTARVM LIB» V «5

attuter attfolmm enfm utpote imbecfllius frigori magis obnoxium, ue! alicui euen* lUi fedum eft:qu!ppe firudus maturi/pohte ruunt ♦ Sed antesquam fint macurijua Jencer adhafrentjquamobrem pcmcis oleas percutiunt.Ha2cigJi:ur caeterajque eiuf fnodi primordia tum quaedam naturalia^ex feipiiSjtum ex drcunfufo aere capiunt* jSIam dC ligna^quae fponte germen emittatjCeu oleagineajet quicquidgeneris eiuf^ dem,qu2e ad prodigia,oftenta^ referuntjratione non carent, Sunt emm nacura ui uacia^prona^ adgermen fundendafuae denfitatiSshumiditatis^ caufa : quodcum extrinfecus liquoris aliquid fenferintjquamprimij germina aedunt* Enimuero ma^ gna ex parte obruta, dC locis humidis poiita germinant, praeter^ (i quid prsdfuni j^ pauld poft pullulauit^quod humorem in fe aggregatu fatis haberet, tempus^ una germinandi proximum eilet ♦ Cui fimile quodamodo (dllx euenir, ac caeteris quae iiiipenfa germen emittunt ♦ Proxima eciam illa, quae de Iignis nafcuntur, dC praed^ pue quae de abietejqu^ lucinas augures uocant» A ere nanc^ eblanditOj ztc^ remif^ fOjhaec erumperepotiiTimG folent^ubiinteitiaus humor colledus5&: exterus quo* .que occurrens conaeuerunt , atc^ in rotundum conglobati fuerint ♦ Adde his fta^ tuasjqueexudant^ccclo enim auflrinOjhumecto^ ita afnciuntur:nec omnis^ied ia quibus aliquid pinguedfnis ineft^ut cedr uSjCUpreifuSjOleaj quae quidem prodigiaj j& oftenta efte creduntur*C^teros hutufcemodi euentusjquos narrantjUc laurum aliquando in platano furrexifle : uel in fumma, germinationes, quae in ftdc aliena %q prouenerint : hsec omnia ex aliquo latitante primordio exoriri putandum eft , p|i*. credine uel aliqua immutatione facla in arbore,Ex primordio latitante inquamjfi fe men delapfum excipiatur in arbore^coprehendatur^ putredine aliqua fubiacenre terrena» Sic enim aliud in alio nafcij&^ adolefcere poteft ♦ Sed eiufmodi germfnario uifco proxima eft^aut platanorquan^ eft Iongior,quae ex xmo prouenerat cripo* de* Ve) porius hsec omnia germinacioni proxima flii funtjqu^ex terra contrahitur, Nihil enim prodire poceftjnifi aliqua terrena putredo antecelierit: ficut nec^ ex pa=s rietibus quicqua prouenit, nifi confluxus aliquis, purredo^ talis fiierit, qua planta erumpere nata fit,atc^ etiam alimentum poftea iniluat : fic enim eorum inaemen^ tum accedit. Sed haec fponte quoc^ uel omnia,ueI certe aliqua fiunt : forfitan &C fc^ jo minibus delapfis putredine^colledu^ humoris fauente plerac^ exeunt.LauruS:et quicquid eiufmodijfructu fixo creatur, Veruntamen fi h^c etiam pucredme coniL» ftere polfint.nihil ad caufam refert : fin autem arbor aliquando tempeftate proftra^ ta reftibilis fponte fada, dC uftx reddita eft , ut f n Philippis falix, 6;: placanus in An^ tandro^quarum alteri nfhi! detradum eit^pr^ter^ pars ramorum,qu2 in proftra^ tu perfradafuerit^alteri^id eft platano ramiampucatifunt^S^pars aliqua circundoii lata.Caufamhancefle putarunt^quodarbosprofbrataparcealcera plurimum terre .euu!ferit:mox flatus nodu ingens aduerfus^fecutus eam promouerir^ramis^ oc currens fe^ infinuans erexerit*Sic enfm euenifle in Philippis prodftu eft , Reliqua uero permota paricer eft^terr^^ euulfum non minus habebat: dC quia detruncata 40 eft^Miusexurgere potuit.SeHenim his nulla caufa naturalis reddenda forfican eft*Qu« aut in ipfisplantis euemiit, ex pr^didis aiTequi, contemplarii^ tentandij* Qumohrcm uu£ fme uimicm parentur, dc m eodem pdmite uud Btgri, er dhd j^edetur . Itcm cuY uarij fru(^s wi eAdem arbordi^ir cur mitefcatit tem ohrutL Caput V

g; Equitur^uc ea nuncexplicemus^qux arte, paratu^ operofo effidanr: i quorumcaufas cofpediores effe aliquis putet, quemadmodum certe j funt « Vuas enim uinaceis uacuas faciunt , detrada medulla palmfris, J qua uinaceu gignitur, Palmes idem uuam nigram fimul dC candfdara L ka^dC in eade uua acina alia nigra,alia candi£ coherentjCiim utriufcf

c

^IS THEOPHRASrr DE CAVSIS

maneoltdimldiampartem fuperiorem contuderum:deinde aequaliter compofitoa^ arteoB colligatos defixerunt,Sic enim compages una ex utroc^ coagmcta^ur: quip* pe cum omne uiuum cum uiuo fociabile GcdC maxime, quae fociecatem genens h^ bent^cum colluxatainnaturam conflaniur unicam»Sed uterc^ per fe alimentu iine confufione tranfmittic ; itaq^ fitjUt frudus reddatur uarius, prouc utric^ conueniat* Quod eciam fiuuij faciunt muicem congredienteSjUt Cephifus, dC Melas in Bcco* tia.Seruatenim uterc^ fuum meatum: in his tamen nec inuicem ahmenta iungun* tur, fed ^que diftantia deriuantur, dC perfiuunt , Hxc eadem caufa eft^ SC cum arsi bor uaria granata mala uc fert^Virgas etenim malleo uelut pr^molIienteSjUt parte contufafaalius inter fe cohxreant, mox ardiffime coliigatas deponunt:tumar^ lo bor una ex coitu compoiitarum uirgarum exurgit, (cd fingul^ genus fuum confer uantjalimentum^ per fe trahunt at<^ excoquunt:nec aliud comune inter fe quam tnutuum illum complexumjCoagmentationemc^ gerunt, Huic proximum ue! ma ioribus emnitj dC maxime ijs, quac natura fylueftria funt ♦ Ficus enimj dC quicquid generis eiufdem^arboris compleclens caudicem coh^ret^atc^ unam efficicmolem* Qua; quidem partimhominesde induitria faduntjpartim fpfafponte unitatem eiufmodi capiunt^quae fcilicet non aduerfa inter fe funtyfcd mutuo deiungunf amo re. Vbi enim akerum complexum aherum iltjUelut natura unica ex ambobus con fiftit.Quamobrem fi quis alterutrum detrahat, uel difibluat, utrnnc^ exarefcatjne^ c^Pe eft^ficut dC inter uerfigenera^que iimul enata.educata^ ilierintjUt de uiie fico i® nupta, dC ipfa marita retulimus ♦ Nam quae fuo complexuj irreptatu^ nocent, ut ederajh^c natur^ unitatem facere nequeunt Alterum enim moriarurjneceiTe eft* Varios igitur fr udus at> eadem produci arbore his de caufis cpinari coueniet ♦ Res emmfimilisquodammodoeftjUt fiquisarboremunam furculispIuribuSjac uar^ generis inferauPrimordia enim.naturas^ plures unice fubftantie ini)cierSicut illic exprimordijs pluribus nacura unaconfiacur* FructuummagnitudOjquosramis fuis annexos oilis inclufos flexu fequaci dedudos in terram obruunt, ceu punica^ rum^aut malorumjratione connngit.Qiiantum enim humoris a fole^aerecp decra^s hiturjolla coercendo uticp feruatj dC fimul uaporem ex humo attrahit fruc^tus, quo fe alere poteft* Arborem enim alfmentu tranfmittere tam intempeftiue, mfnus ra^ p tionabile eftjnifi admodum parce» Qua de caufa granum punici nihilo maius effici poteftjcortex autem in plenum aaflefcitjceu nihil ad illud alimenti perueniat. Suc cusetenimomniumpropriusuitantum naturaliconficijatc^ excoqui pofte uide^ tur. Qjjamobrem mala deteriora.infipidiora^ iiunt: at cortex granati uel cxtxinf^ cus recipitincrementumjUtpote qui minus natura? conueniat. Vaporis uero attra^ dio, qua nutrimentumj profedus^ acceditj ratione minimecaret, quemadmoda ari>&r cxterorujqux ante iam diximusPari modo dC oleribus fane euenit^ quorum radices olitores percraflant folijs direptis quorunda : ut raphaniper hyemem^cum maxime uigent^terra^ aggerata^ ut nec imbres poftint admitti ♦ Sic enm per afta^ temmiracraffitudinedilienduntur* 4®

Ciuacuracokturapimycurqieicdchryliumiungaturxuritmfru^ksuindeicofeyue^^ decucumeribus prcecoquihuiia' <iiiiiniohrem^eciemfudmdpiummutet. Caput VI

|Pium uero radice tenus drcunfodientes cachrylio plene obducunf, || mox infuper terram accumulat* Ratio, quod totum alimenturadices [I abfumunt,nec ad germina quicj tranfmittunt:quod fi diuidatur,plus I incrementifequatur, ncceft^eeft* Quasigitur germenab imis educere ^ poffint,ut cepae^&quaeda alia generis fylueftris, radices mittut. Sedra f hanusjquia nuHam uim germinandi ab imis obtinetjalimentum^ capic, quod no

fiirfum

PLANTAR7M LIBt V l\7

farftimtranfmittere aptafit:iddrcofixbtuscrairatur;amp!iffimafecffidt ♦ Caofa ue rOjUtnulla patredOjiiulla corruptio accederec^humo cdgeflitiaz daturjqus aquam arceCjS^ia totu^omne quod alienu eiijadmitti no patitur» Apijs uero cachryJiir iua giturjquia calfdiijdenfum^ eiijiuuat enim ad alimenta trahendu ui fu^ unc^ <itn.ii iitatis, idem^ retinet^nec furfum tranfmittit, (imul^ fui caloris benefido poteit co^s coquere Jtai^ cum alimenti copia large accedat^percoquatur^, incremenru quo<^ f arge confequit.Eodem profedo uel ea pertineni^quae cucumeribus, cucurbicis^ euenirent in mol]itia3& incrementOjii quis paruos.paruas^ abfconderit*Sic enim nulla pars -^iimzmx a fo!e detrahitj nec flatibus reficcatur : quibus caufis moles au*

jQ geri no poifunt^utedam arboribus euenit^quae lods folij uento^ expoiitis manet * His illi quoc^ refpondent^qui in ferula^uel tubo iidi^i includunt: pius enim alimen . ri pr^betur^quonia nulla pars exhalatur^nec exiccatur* Crefcunt uero in longitu^ ^irxtm^bi quia nutrimenta facilius reclo tramite fluitjet quia nihil da quod auocer, aduerfetur^^Ratio fimilis facic^ut uirides quoc^ ualeant perdurarejii' quis apud pu teum feratjcum^ tempeftiui iam funtjdimiilos in puteu bene operiat : fe enim ibl, afflatus ue haud quic^ ficcare poteii:6<: aquae ix^^tse. uapor afcendens fadtjUcnul lam fentiant ^iQ.6x3iXZ^ \<^di quafirecenti habitu uireant^ Durant aiit diu ex pabuli fa^ cultate,quod radices aifidue mittunt»Quippe radices diu uiuere poiTunt cura adhl bita^Quamobre ii quis poit^ frudificarunt, germina decidat, bC radices terra ture

io operiatjatc^ conculcet^r urfus ex eifdem radictbus cucumeres depromenf ^et multo maturius^quam qui femine ueniant:quonia radix iam adeii, bi terra congeiiajCon^s culcata^ tepefaciens fatis germen celerius elidt ♦ Nam bi tepor ipfe no parum cark fert ad praecoquem germinatione* Argumentum hoc quoc^ euidentiiHmii^quod fi quis hyberno tempore femina cucumeris feratin calathisjrigetq^ aqua tepida, ^ fo \i exponatjSi^ igni admoueat, ac poiiea cum tempus feminandi fuerit, totos cophi^ nos ^zmktsx ivL terra^praecoques admoda fadet^Et hec pr^didas caufas forriuntur* Figuram -mx^bC fpeciem fua apium mutat^ fifatum conculcetur, cylindroc^ fuperis inuoluto coerceatur*Fit etenim crifpum^quonia inaementii tranfire facile neque^ ZX.M uafis quoque^in quo poiitum fueritfpeciem imiratur: quod propterea euemt,

p quianutrimentumjCumprohibeturjarcecur^auafedrcumuenientejfenur adid quod aduocetjlibertatem^ permeandi concedinfit enim uelut riuuli cuiufdam de=: dudioJtac^ fpeciem uafis ambientis capeiHt. Euenit hoc idem quodammodo bi ge neri animaliu i\x magnitudine,paruitate3breuitate3& Iongitudine*Quippe illa for^ mata iam funt : haec uero cum generentur , formam recipiunt * Quapropter cum apium transferre oportetjpalum defigere tantum pr^cipiuntjquantum apium efs ficereIibeat,Radix enim totum locum implere facile poteii*

Qu^u% Ydtmihus €r radicesy er germiM augcri contingiit, C«y^ pfH^, Untifcoue inferta ms* lius uenimt. Cur itm injifco rutmfentnt . Qumq; oh caufmcinis radicibus congeratur^ feminafy inuoluant Bercore. Qu£ exfeminibus coMiora^dulciora^ euadant, Tum qu£ de* 4-*3 tradioneimmutentur, Caput VII

ji tum in longitudine,tum in aaiiltudine augeicunt^Necno 8i qui iemi 1 na plura in linteolo colligata feruerit^ radices di germina fedat amplio I ra, Quamobre ferere qua?da hac ratione confueuerunt, ceu porrimi, apiumjatc^ alia quasdam^Plus enim ualentsqux plura, ar c^ ex his omnibus natura unaconfiilit* Acfunt,qu^ uitemporis, quo ferunf , diueriam fpedem capiant, ceu rapa,fi quis protinus ab area ferit,ampla efFicitur:quod ideo fit^quia pknius radica^

ki8. THEOPHRASTI DE CAVSIS

tarjdilatatur^ amplms, Meliora euadOt bC qu^ lerxtifco^aut ki&de: inferta tcrr^ man dantur:habet etenim utrac^ humorejCaloremc^ alique^ ^iit uelut inluio qu^dam. Omnino quicquid in alio feri poffit, melius redditur, ceu r uta in fico : fic enim cptil mam poflefiericreditunCorticiinfixam rerere3&: terra occultareconfueuere^Eue nit nan^ ut humor lacteus ille ^ci^ fuper alimonia auxiliari quoc^ fuo calore ualeai opportunejficut toinis congeftus radiabus;fiue ne radices uermiculent/eu etiam falfuginecoalefcant^Habet enim fimilem quandam uim calefaciendi:quippe lenus amplitudo efFidtur, ii femen ftercore bubulo inuolutu feratun f uuat etenim calor 6^ ficcitas ftercoris : ciceris aiit, fi cu putaminibus aqua premaceratu feratur,IMinus ctentm eft^quod putrefcatjalimentii^ primu largius miniftrat5& fi cum cxieris ob leraturjmaturius ueniet*Hxc admiranda bC penitus a natura negata putannueriis camen mutationes eiuimodiiponte quoc^^fii^arte nature ratione eueniunt, ut in ti^ phz^dC fcmine tddco obducto.Sicut etiam, qu^ ex feminibus coctiliora nitro pr^ macerata euadunt^aut quae mellejladeue parirarione macerata dulciora reddun^: tur.Qualenan^ femen terrae commitrit^tale quoc^ progenerer^aptum eft. Com:» mittitur autalteratum^d^ comutatum . Duabus enim in rebus quodamodo princi^ pium ommu immutat, id eft, aut in qualitate, aut in quantitate, ceu riph^ dC femi^ m; quod pars aliqua defit, qu^ fidetrahat prindpio, generatione minus impediec: fed fi exempta fepius {it,dC uelut penitus femen difpoliet^atcp affid opportunius re iinquatur,tum in qualitate mutatur, nec eandem multitudinepalea- rennet * Eue^ n nit quoc^ alijs,utpanibus quibufdam detradtis^nonihil differenti^ oria£ur,ceu uiri palmiris medulla exempta^uua fine uinaceis gignitur.Quod quide fidem nonnul^ lam iilis forfitan faciat, quifemen a parte unaquacp tranfmitriaflerunt ♦ Sed huius folurio eadem eft^quam de animaltbus diximus,H^c igiturpropter pr^dicftas caus fas commutariputandum^

QB^mohrmfifymhmminmenUml eroclmminlerpyUumtrdnfeant.QM^in alidmf^edm tranjeanhut erm in aureliamiatc^ ea in papilionem, Caput Vlil

i^^';^ -j -—) "^fo mutatio in menta, uelutpraedicftis oppoilra Micet eftjcg ^M ^^^^g^^^"e«^^^t*R^enim,cumquisnoexcolit,nec^'ciiramfolitam p ^ ^ ■^■m'^^ sdhibet, ut radices amplius deducant, quam in partem ui tota couerfa ^^^^il debilior pars fuperna confiftit, odoris^ fui uehementia amitcit, quafi '""^-^'"^" ex ambobus illis,germine atque odore,fimilitudo proueniat. Qumpe acntudme exolefcente reliquus odor^quia mollis quida,remifilisfe ert,proxime ad mentam accedit.Quamobre transferre faepenumero iubent,ne iftud eueniar.Ha>c iifymbri) caufa eft Ocimu aut.quod ioco foli expofito fitum eit, tranfii in ferpyllii quia uehemeter ficcatur, Folio nanc^ minus, odore^ uehementius redditur quip

pecumaIimenriquo^minushabeant,qu?ficcafunt.Sedeiufmodimutationesita euenire putandu, ut aliquid fimilitudfnis faciant, no ut omnino fpeciem exprimat

aIienam.PopuI^usaIbafrondeIatiore,corticeIeuiore,atc^omnfnofuccotetL^ nigraelt:fedeademmfenecf^aobalimenriinopiam,haudDrocuIeftaratione ut'5 irondemanguftiore,a(:corticemfcabrioremhabeat:6<:qmcquideuenirensfoIeaf qu^ no aque alimeniiD abundant.Omnino fortafl^e miru no minus eft,qu(>d in hac euemt,cummproxim-Utc^fimiIequodamodotranfeat,Nametinanimalibusma tationesemfmodiplerafc^uidemus^aliasingeneratione, utcumin c^teris, tum in r)s,quos papiliones uocamus.Enimuero ex eruca aurelia nafcit ,mox de ea papiffo Wenimnoaljs,c|papi1ionugenerieuenit.AIiasini)Xquxperfedtaiamfim aione,difpofifione(^corporisperfpicuas, quas anni temporafaciunt,ceuin

feus.Quippemhispotiflimi55!:dicitur,&:confpicuaeftcoIoru,totoru9corpo]

ceuin aui^ *rum

PLANTARVM LIB> V ^P

.^j„atatto,ute{rea%uideant.Hgcigit(utdiaijiam

€li At q^^ principio dicim^/ecunda natura potius euenire arbitrari certe oponet*

De morhh^corruptione'^ pUntdrum, Vr^terea morhorum initia aut intrit^

fecus contrahiiHUtextrinfecus. Caput IX

^EquiturjUtloco poftremx contemplatiomisde morbis, arcomipdo*

^ ne plantarij loquamur: qu^ quide ratio euentus ancipitis eft^quoniam

S&: (ecunda naturam, dC pr^ter natura confiftit . lam enim corrupno^

j« .^^ K<~Snesaliasfecunda naturam^aliaspraeternatura euenire omnesdicere

' j^^^^foIent^Morbus aut partim omnino praeter naturam efle appareat . Eit

enimdifceff^asquida^atc^perturbatiorei^quxfecundanaturamfittpartimjquiafo;^

litus eft,&: f^penumero acctdit/ecundij naturam efle airerimus: m ammalibus pa* riter dC plantis.affediones mcct difcernendo eas^qux uiolentae funt, plane^ cx^ trinfecus ueniunt,id eft uulnerum,plagaru^ caufa,Qu^ emm algore, aut ardore, aut aliqua ratione aeris accidant^hxc prxter natura efle nun§ cenfemus,quauis ea Qixocn uiolenta quodammodo.atcp extrinfecus occurrant. Sedemm hoc nec^pro^ prium plantarum generi deditur, cum dC in animalibus idem fit:nec^ rekrt ad eatn rem^quam in prxfentia quxrimus^Morboru aat initia, ficut dC m animalm genere, uel intrinfecus^uel extrinfecus contrahunt ^Et corruptio quo^ pari ratione exon^ 20 tur,aut in totum, aut certe quoad minus poffint frucftificare . Intrmfecus mquam, cum nutrimenti copia,uel inopia fuerit, aut qualitaris plus^minus ue accederit : ex^ trinfecusaut,cumautfrigorafupramodi5,autaftus,autimbres,autfqua!ores,au£ aIiquacceligrauitasfuerit*AddepIagas,&:ulcera,qu^ligone,uelfklce,uelaiiqua

eiufmodi caufa ueniunt: nam dC deorum numine aliqua damnofa urgere aeciitur, ceugrandine.Atfiinopiaquoquefo2cunditasuea!imentiextrmfecusfit,utplace£ quibufda,nilreferat*Omniauero,queccKluiniecerit,uehemenuusimbecto^^^ feftant utpote,que minus tolerare excefTum ualeat Jnfirmifilmo uero habitu lunt, Drimu cum turgefcat,atq? germinare ocdpiunt:deinde cum frudia aearunt, quali Lmordefierit:tumemmfummamutatioeft,Quadecaufa,genusagreftemaxi^ 3omeante2erminatione,autfubipfamgerminationelaborat,ubigrando,auttiatig nr^gelidusAiel pr^feruidus inuafit:uincunt enim ab intemperie, Hyems tempeiti ua prodeft,tam agreftibus,quam fatiuis, Fadt enim conftipando, 5C condenfando, utmagisualeant,atc$proindeutmeliUsgerminent.Hecigiturarbori5generacom

munia intelligere licet*

AgrejiiumpUntarummorhostradinuUosJedurUndrumcomphresiit^^aUoscarerenominc^

aliosnominmyceufcahiem,radicmnemyfyderauonem,t^rmicuUUoncm, Cap. X ^ ,^=s^^Greftia morbinullitradunt.fed urbanaracompIures,a:forfitan ita ;^#^| eft propter infirmitate horum. AIij nomine uacat, alfj nommant, ceu f^i^m fcabies,radieatio, fyderatio,uermicuIaao . Syderant pr^apue plant^ 4^ !#^"Milinouellx,acfurculffu^caufaimbecilIitaris:quodacddit,cumficcam^^ '^^^^llurehumoretraherenequeant:quapropterplurimapereuntfubfy^

dus:ac maiores ^tate utpote ualidiores,magis refiftunt,&: alimenta a longe orahau Itemhumorinueteribuspinguior,e^adfi:uctificandamaturior,qiniuuenibuselt,

qu^cB oftenderint, cuncf^a educant . Omnino mutarione minus fufferre poliunt, que imbecilliora fuuLNecno dC humefcunt quodamodo magis fub fydus arbores, utanteretulimus.Quaobremeo temporegerminagermmanoaccedit* byderatio his de caufis acddit^atc^ eriam idu iniuriofo, dC uulnere . Nam ea quocg ratione i^ firmiora redduntur. Vermiculantur magis quae a^tate prouecfliores funt, quod dC tpfumeuenireuidet iniuriacurcunfodientiu^autcum firipropterfqualore labora*

t j

j^:^o THEOPHRASTI DE CAVSIS

iierint:quippe cx idu putrefcunt^ukerata^ uermes per faniem creant: queadmo^ dum dC alijs omnibus euenit^Sitis aut idem propterea facit, quia minus humoris,^ fatis iit^habeant.Fit enim uelut dimoiio ex natura:dimotione mutatio atc^ akerario fequitur:macatione animal ex fanie gignitur* Accidit hoc uel illis,qu^ arefcunt : fic cnim calor redditur efFicador * Vermiculantur maxime mali^ quamobrem in locis fctuidis obnoxiae funt:radices enim breui ficcefcunt.

■puUicos mdximc omnium morhos uemicuUtionmyO^fydcutionem . Tum qu£ mugii, minus ut hi$ infi^entuTAtm uhif^hiLcdifmumfiin dicm. Caput XI

j, Vblici tamen omniu maxime morbijpraedidus hic atc^ fyderatio con^ I ftat^N ulla enim fere funtjquae no uermibus infeiientur; alia tame plu lo 4 ribuSjCelerius^ intereuntjUt maluSjficuSjpirus : alia paudoribuSjatq^ %. ^grius monunnMinime uermiailantur, qu^ acerbaj dC uehementia

S funt, no modo quia minus putrefcunt, uerumetia quia acerbitas pars:

tum animaimprohibet, Argumerito laurus eft, qu^ cum breuiputrefcir, no breul uermfcuiatur.Nam ea de caufa nec caprificus fimilicer, at(^ ficus putrefdt : lac enim eius acerbius eft omnino^Qu^ dulcia funtjCelerius putrefcunt:etenim fuccus eori^ mutarione facilius recipit,quoniaimbecillior eft,Hinc mali,^:: punic^e dulces magis putrefcuntjquam zddx^dC omnium maxime uern^/ucd fdlicet imbecillitatejatc^ toriusnatur^*Omniaj quaslenrifcoinfertaterraemandant^minus uermiculatione fentiuntjOdoris^feruoris^caufa^Genera hscmorborucaufis pra^dictis ueniunt^ 20 Quida dC fphacelifmajid eft morbum radiciSjextrinfecus plagiSjatc^ uulneribus fie riaiuntjUtinanimaliijgenere^^Translataenim id nomen a iimilitudineilliusuitij eft«Sed minime in omnibus uerum hoc eile uidemus : fiquidem cicer radicicus inas: refcens intereat^cum (n flore falfugmem imber eIuerit*Enimuero iadura falfuginis uelut fphacelifmus eft ♦ Quin dC alia plerac^, finc idu uitio illo uidentur ^grefcere* Etfyderationem fphacelifmu quidam appellant* Sed hoc nominis forte difterenria eftXopfa enim alimenti nimiajUel inopia, arboires eo quo<^ modo intereut: ni fot^f ti fucci potius crudicatejac ui extrinfecus occurrente : ut cum poft frudificationem humoreadhuc tenui caufa imbecillitatis gelicidium uehemens confecutum iit^Hac etenim rarione intereut:quippe fuccus ferofus dC tenuis frigidus, SC craffuSjS^ tan^ 50 quam pinguis^calfdus eft Jgitur hxc corruptio acddit fiue copiajfiue cruditatej fiue etiam utrac^ rationejatcj etiam imbecillitate placuerit*

maV^squihufdam morhisy utfquilor^Be morho ficuu quiglabmtio dicitur.Be^ articuUtions uitiummorhoAtmdcfcahi€:,impetigineiroratione. Caput XII

'-7 ^<pi ^ °^ alimenti inopia, aliter corruptio fequitur, cum radices fublimes, T H%i' P^^^P^^^^^ fuerint (humorem enim tranfmittere nequeuntpropter ^^^1 folis ardorem) f cac^ fuccus uriturjaaftatur^ plns^quam commodum fJl iit : unde morbus, atq^ intehms . HuicproximS ^cddk, cum ob aqu^ inopiam fqualent^Nec^ enimtunc humore pofTunt tranfmittere. lu^ 40

uatj tuecur^ contra humoris penuriam folum affidue appellare, co^quare^ , fic enimper ^ftatemhumorisaIiquidtrahent5a(: per hyemem calor aderit ampliuSj qui alimentum difpenfet,quod large imbrium copia fubminiftrat Tunc enim quia nequeunt uegetari, pallent atc^ intereunt arbores,modo frumenti, Quippe quod pabulum euincere, atc^ percoquere nequit, ieiunio laboret neceffe eft * Interdum nonpenituspereunt, fedtantumaegrotant, ut minus queant frudificare. Quod enim pabulum non excoc|uit,neque eixindt, iam frucftificare minime poteft * Ficus morbom quendam in radicibus, dC paulo fuperius (entit, quem glabrationem ap^ pellant^quicerteexnimietatehumorisfolet accidere. Articulatio quoc^ uitis ni^

mietdxi

PtANTARVM LIB. T. m

inietadprolrfustnljuitur^arquaecun^fradificareneqaeantjpropterlimtriager^ minis eodenx proculdubiopercinent . Nec enim ii% pabulum excoquere poffunc, fed bC ad germinandum uis totaconuertitur, quafi detrada fiuxu rapido nimt] ali^s menti. Accidit magna ex parte fico fcabies,olex impengo.uiti roratio^ut ^ CoMs^ mus autor eft.Frudus enim praetenuis^fluxus^ utpote audus aeatur* Remedia efTe poteftjUel cum nimia nutrimenti ubertas detrahicur, quemadmodum dC amy^ gdalas,&: punicas caftigare aliqui foknt: uel cum arbor firmior, atc^ robuftior red^ ditur.Hoc enim amputatio fici miniftrat^cum germina inchoatjne fua opacitate fuc cum peraaiTenDepampinatio quoc^ uitium^ dC prxgrandium foliorum contortio per totam xftatem identidem fadt, ut quidam pr^cipiunt . Item refectio fummara radica,8<:farmentafuperinieda,&:demi(&propagines,eodemproculdubioper^ tinent* AddefufFofliones, a^ablaqueationes, quibusradices deteguntur, utflati^ bus,at(^ frigoribus afTuefcant^ut quidam pr^cipiunt : cauendo ne quid paxillus of ficiat,Hxc etenim omnia alimentu diminuunCjUires^ augencContra, illiSjque ob alimentiinopiam deficiunt uiribus/otTio^ai^ reliqua cura Ci&khm recreat uires, fi mul &: alimenti copiam praeftat^

Cwffico fcahies dccidat, Cur item tdtes articuUnturygemiiucm^ ejfe rontionis caufm . At(^ undc octilorum ohtufto accidat.De^fru^mm morbisycrmho^ mimxU. Caput X 1 1 r

f Vnt qui fcabiem alia quocg ratione fieri poffe arbitranr ^id eft cum pla ^ uia lenta Vergilijs exoriencibus fuerit . Tum enim humor uitiatus ille l refermentatur,5<:referuefcens erumpit,ut puftulae* At fi copiofe aqua t incefTerit^caufajquae fcabiem aeatjduetur.Forfitan dC inicxdu dctxo;^

i fa introrfus abolet, ac definit. Euenit per idem tempus^ut et caprificus

dC groili delabantur^quod eas humor nimia fubeat . S cabiem his de caufis fico acd^ dere aiunt» Vitis aut articulatio uenit^aut fiatu ablatis germ{nibus,autimpericia cul tmx condfiSjaut tertio in fuping exdfis»Sic ein humor largius colledus uehemenjs ter ad germinandii excurrit^ita ut nihil queat fr udificare^Rorationis gemina cauia cft : aut enim, quod rores ftatim poft florem inciderint, aut quod exuperantia fue^ ric ♦ Quod fi ita fit, aerem dixerim in profiuuio floris humidiorem, ueluc eruginem

3^ procreare : exuperantia uero quafi auocare^dimouere^ alimentum uidetur , Icac^ ucra(^ de caufa deflluere acina^que^ permanere pocueric effe exfgua rado eft.Oca lorum obcufio accidic,cumacricer frigenc . Proximuilli eft^quod agreitibus euenic, fi cum germina fua feftinancius inchoanc^gelacio confecuca eft.Flos quo$ incempe ftiuus ratione hac eadem perit: flatus etenim gelidus adhuc imbecilli occurfans, to^ tumperfundit. Arborummorbi^a^uitiah^cfunc* Fruduum aucem uc uuarum aambus uocicacus^hoc animal eft eruginifimile, nafdtur quu temporehumido re^ Memc humore fol acrior confecutusinuilerit: quod eciam pampinis accidere con^ ftat*MaIi,oIex,atc^ fid frudus uermiculos fentiuncSed maia.a:: ficus quoties uitig

40 hoc acciderit,pereunt.OIiu^/i fub cute uermes nafcantur, pereunt, quomam pe^ nitus adimuntur:fed (i ipfo nudeo.augentur, Caro emm non tangitun Prohibent illos flatus, dC pluuix. quse fiunt fub ardurum . Facit emm refi-igeratio, ut fugiant omes.Aegrotatfxpe&:ficus,&:reliquifi-udus.Caufamaiit(utiimp]iaterloquar) aut ipfa arbor,eius9 difpofitio habec: ut cum in amygdaiis humor gummofus eftt:^ citur:aut tjs attribui decet,qux in aere eueniunc, Olee arachnium quoc^ innafdtur humidicacequadamaerisproximijquodfrudumadimicrgerminacurramisanmcii iis,cum imbres fecuci fint. Qua quidem ger minatione frudus amittitur, quia pabu lum eo fluit^Quandoquidem SC firudus nondum uires coceperit, humore autera aggr egatOjmox germen profilit»

THEOPHRASTI DE CAVSIS

re mttji Tdtione cocU , uentorum, v imbrium . Quod^ pracipuum difcfmm fit in fru^mimuemibus.Tumdcceriifia* Ca^ut XII II

j: EfCma &C okiSjUiribuSs&^ alf|s omnibusjfi dum florentjimplueritDc* j' fluunt etenim flores,^ firuduSjCaufa imbedllitatis, Adfunt dC propria ! uitia locorumjUt apud Miletumjatc^ Tarentum oleis euenit, Qiiippe l apud MiletUjCum florent/i acr auftrinus/erenusq^ iit^erucx uariii ge

k nusaeatur: quarumaliaefrondemeroduntjaliacfloremJuuatcontra

boz.ii situs fit confecutus : omnes etenim difrumpunt, atc^ intereunt* Apud Ta^ i-cntum cum florent,alias defiderio flatuserugineinfeftanturjalias iiabitu quodam iq ex mari caligmofOsCraflfo^ floribus refidente^odorem fiorum amittut^ Q.ua de cau fa^ cum arbores maximx, atcp pulcherrimx illic fint, fructum tamen minimu reda dunt^Omnino fingula loca fua uitia habent^alia ex folo, alia ex aere, alia ex utroc^. Sed comums omnium caufa flatibus datur, qui per aeftatem feruidi, per uer frigidl admodum ueniantjCum arbores germina^flores^ fuos indpiuntasdere ♦ In totum enim uere in ijs quo<^ afleri potefl^exceiTujdefedu ue alimentijaut aeilusjaut frigo riSjlanguorem acddere. Addo etiam fi flatus5&: pluuf^ non tempeftiue acceflrerint* Accidit enim ut alias fruclus amittant^propter aqu^ penuriamj ceu fici : alias da^^ rius fructificent, cum uel putrefcunt, flrangulantur^ nimio humore ♦ Vel contri plus^quam fit commodumjdefiderio humorisficcefcuntjCum etiam ^ftusple:* lo r unc^jtum uuas^tum oliuas^atc^ alios j&ucflus adurunt* Vermiculoru mx^ti dC fpc^ cie inter fe differunt ♦ Difaimcn. tamen prscipuum in his eft, quod in alia arbore, fruc?lu'ue alio nati^translati in aliud genus feruari nequeant : quod ratione uric^ fir* A.Ifmentum enim cuic^ ex propria fubminiftratur materia*Sed peculiare, quod de €0 notaturjquem ceraftam appellant^Hunc enim5&: in olea crearij^^ in fico parerc affeuerant* Habetficus 8C fuos uermiculos, S^illos quoc^ enutrit, quos alfenosre^ ceperit: omnes tatnen in ceraflam figixranturjSs: fonum aedunt paruuli fhridoris^De morbis dixifle h^c, faris eft*

De corruptione pUntmmiquoi^ arhores qu£dm ohefme^ut er mimdlid

firangulentur. Caput XV p

j E corruprionibus arborura primij illud fignificafle oportet:aIias fecun

% dum naturam acciderejCeu ariditates in fenecla, cum imbecillitate lan I guefcuntjquafi expirentfponte^atc^ aboIeantur:alias preternaturam s extrinfecus aduentare, Quarum alias uiolentas putari^ut fi aibor pr^

J cifa^aut uulnerata^mortua fit:alias minuSjUt quae propter frigoraj tem peftates ue accidunnatc^ minime omnium uiolentas effe^quas morbus attulerit:fi- oit dC in animalium genere.Sunt enim iftaemaxime diuturn^, quaobrem nec pras ter natura efle apparent, xque in animalibus, atq^ in plantis : quippe cum naturx interfit, ut uires paularim ckficiant Eft pr^ter praedicftasjalia quoc^ corruprio, qu^ nimia fertilitate exuItat*Qiiippe omnino quas large firucfiificantjUitg funt breuis^ut ^o dicftum eft^Exarefcunt enim^quia totus humor ad fi-ucfiu confumitunquod acddit pluribus:nam dC nouell^ olex pereunt ex ferrilitate^quod prius, quam perficiant, alimentum incremenrifui ad firucfiificandum confumunt» Sed corruptione hanc, mc^ fecundum naturam efle, nec^ extrinfecus, uiolenter^ dixerim euenire : fecJ ^fis arboribus imputem, qu^plus, quam modicum fit , ad frudhim generandum dtantur : fic tamen ut aeriSj co^Ii^ uniuerfi flatus^caufa quodammodo altera coiun gatun Sequftur enim talis fb^cunditas eblandito aere, temperie^ optima condito* Hanc igitur fiue fecundum naturam^fiue pr^ter naturam/iue etiam media quan^* dam ftatuere placeat, nihil refert ♦ Arborum autem genus eriam aliquod fortafle

eftjCuii*

PLANTAR7M L I B* V %t^

cftjcui con-uptio fecundu naturam fponte^nec ullo pado afflidato^fed bene uigen £1 eueniatjUt pino^cum radices mutatf in tedam fuerint Jta enim fit ex nimietate nii tritionis, atc^ exceiTus^cum^ per tedam tranfmittere pabulum arbores nequeant, moriuntur^Quod proximum illi uidetur, quod animalibus euenit, quae extra mo^ dum aaffanturjatc^ pinguefcimt. Cum enim auram attrahere nequeant, nec ullo pado fpiritu utipoffint^propter obefitatem^condenfationem^, &:illa firangulan* tatfiC pinus» Quamobrem noninepte ruftici uocabulum iftud de pino ufurpant* Pinum enim ftrangulari aiunt obefitate^atcp pinguedine . Quippe omnia fpiritum defiderant aliquem, uel foIutionemjUel meacuum libertatem ♦ Brgo corruptiones \o huiufcemodinaturalespo£iuseiIeputauerim:iIIas autem utro nomineappellalle conueniatjnihil refertrut iam didum eft»

De mfis com^tioms fecmdum Mturam, ^lureifleri corruptionis caufas rigore-> O' frigorihuu Quifiatm urmt,0' qumohrem, Curfrigm urat: tm quic bca wranturfrigore, Caput XVI *

g Ed de his diceridumjquae fecundS naturatti eueniunt: qaonia hac ritm I plicesquxdamjatc^ conipicuaefunt^Harijigiturcaufacinduobusuer l fantur, id efi in exceffu frigoris, ztc^ atftus * Nam quac ob inopiam zii^ I menti euemunnexempli graciajUei quia humor deeft,uel quia ager ai I ciatus eft: h^ fui generis funt , atc^ laaiTime patenc ♦ Sed pauciores illae protec^id^quas afFert xdus^n^i fqualores uehemetes infeitennqui tamen dC ipfi cae* tera potius necant^quam arbores* Nec nifi perpecui, diunni^ fuerint, illas perdere poffint annuis ardoribusjqui tempeiiiue fub caniculam fieri lolici funt»Plantae folac nouellae fyderanturj QC ii quid mancum, imbecillum ue fic , necp enim haec poirunt fufferre^PIura uero incereijc rigore,modis^ pluribus, Alias enim algoris uehemen m gelat^alias flacus praegelidus ruit:nonunq etiam filentejUel cerce leuicer dtato fpl ritUjno tamen puro aere/ed curbidojatc^ caliginofo,iadem eueniu Sic enim ferme gelatio arborum fequiturjilue ccclum ferenu fit/iue non. ferenu. Quippe circa Ar cadiam,Euboiam^ coelo fereno^uento^ flante potius gelatur* AtinThellaiiajlo^ y> cis^ proximis^aere immotOjCaliginofo^^C^terij flatus pocius h^c aiFedio euenit, cum montes iingula circundantes Ipca niuem exceperinu Hinc enim flatuSjS^ fri- gora eueniunt^quae denfare^ac urere poirunt.Interd5 etiam fine uento aer fiibtens ipfeidentide facit*Qtiod autreferuntjmfnus gelari circaEuboiam accp Bogociam Ja cu Orchomenio inundante : alterutra fortalle ratione inteliigi poteft^id eii^aut per cuentfjjquod eo tempore annus magis pluuiusfiCjmxc^ proinde no urgeaijacc^ ua pores humidiores citentur^utpote a largiore humore^Talis etenim uapor minus fri gidus^aut noxius eft*Patuit hoc locis quibufda^qus: tepida reddira funtjquonia flu minum alluuieloca uicina c5creuerint ♦ Flatus quiaduruni locisGrxd^, ueniunc ab occafu, ut olympias^qui tum alibi^tum apud Chalddem ludum uodcarum hcc <^o re afToIet Jn Theffalia enim ,&: qui ab occafu, 6;: qui ad exorcu afpirant,gelare niml rum pofTunt. Tempus huiufmodi affiatus maxime drca (oirtitiu fub diem quadra* gefimu efijtum enim aer penicus alget* Qux eueniunt haec fere funt t caufa aijc ( ut inuniuerfum agatur)manifefia propemodu eiiCalor enim pulfus a frigore fecum humore edudt,ita ut exhalet^diffleturc^^ciuod maiore ex parteijs euenitjqux emi^ nent fupra rerrlRadices enim, partesos imaejindomits manent» Sxpe ctm. aliquid ipfius caudicisjfrigoris iniuria aufiigit* ^aeteru radices quoc^ interdii uis aggreditur frigoriSjUt arbor tota exarefcat» Ornino em origOjacceilus^ fngoiis defuperjmox inde uelut per indudij ad ima defluit . Quaobrem coloni, apud quos iflud euenit^ bene uites operiutjSi^ ficos fruticofa fpede reddunt:n€c terre magno cumulo opus

224- THEOPHRASTI DB CAVSIS

Cixfid mediocrfs feruare utic^ poteft^Qinda extrema tantumodo palmitS^&^ rama mm fici operiatjUt in Ponto,^ in Media^tan^ aditum frigori negenr^Eienim ti ea t ute mtcgmtficm dC alia qua^da nuda munire confueuerfit,nulIam capiunt noxa, cum nuUus aditus frigori pateat.Tranfi't enim a fummis ad ima, dC radices,uis frigo ris* Aduftio aiit huiufcemodi uehemens eftjnon fecus^atc^ fi a folis ardore, ac mora longinqui temporis fieret/dlicet propter uim uehementiffima frigoris^H^cefh hu moi-em llmul dC calorem amplius, frequentius^ edudt* Caua aut, dC angufta, atm fluminibus loca appofita, dC omnino quae ab omni fileant fiatu, magis laborare ra* tio eft:pra?fertim enim fpiritus locis eiufmodi confiftitjdiutiffime^ moratur^itaque efFicacius agere poteft.Etenim ubi n5 flatus/ed praefentia,ftatuscp aeris hanc addu lo cit imuriamjUt in Theilalia^S^ Macedonia, tum alibi, lum apud Philippos, ibipro^ fedo loca foillonis concaux magis laborant» Aer enim immotus gelatur, agrum^ totus diutius congelafcere facit^ac locis fiipinis nulla penitus aquaf, aut aeris fierige latio poteft.Motus etenim prohibet*

Cur mimsfimafigore dqtundo tmm Uhorent : de^ mtis uernuctdis. Caput KVii

?, Ed mirum fane illud eft^rationem^ defiderat^quod non ea^qux infir* i mitlimafunt laborare folent^fedinterduquse egregieroboreualent» l Oleam enim^Sfrficum. aduri nihil mirum^cum alterius radices per fum I ma cefpitum natentjalterius no fublimiter folum cohereant/ed etiam lo ^ rar^ fim^^ut frigus eaam defuper inuaderepoflit t Et uitis uero nonihil caufaefua natura, dC ulcere iniuriof^ caefurae oftendit* At oleaftrii magis olea labos: rafTe^&punicam nullam cepifle imuxizm^quds: imbecilla contra frigora eft(concre:s fcit etenim celerrime) mirii certeid eft^ Quippefjgelationes^quas algores^flatus^ iaciunt-differant inter fe^haud rauo abeffe uidetur^ut illa potius fequacia temporis fint, quae infirmiflima exrant: nifi forte idem in j]s quoc^ euenit, quod prius dixi:: mus. Denfis enim magis infidet^at^ immanetfrigus^quam raris : rara auteipfa ni^s mirum penetrat:quod et utmalino congelafcant^caufa ell,quamuis imbedlles ad:s modum funt, ut in Theflalia exritit: facit etenim raritas arboris, ut frigus tranfeat, nec aliqua parte arceatur.Quod autem diu no immoratur^ nec uniuerfum conten 50 ditjefftcax id efle non poteft:fi'cut etiam de fulmine intelligere licer^Porro alterutrS opus eft,aut nihil fibi admittant uim frigoris, ut quae denfa, dC ualida funt ( talis eiii pirus,a<: omne genus agrefte,atc^ etiam magis,quam fteriles,ceu ulmus^a^ oftrya) aut cum admiferintjftatim tranfmittant^expellant^^nec ufquam retineancCaufa eorum petenda hinc eft Jmpetus autem flatuum, loca qu^ inuaferit, perfundir , ac diluit,quafi flumen irrumperet^Quemadmodu cum peftilens incefferit lues, qua^ propter f^pe qus tangunt, ac proxima funt, euadunt indomita, dC aded uis illa ra^ pax,celeriter pJerunc^ tranfcurrit^ut gemmas eiufde palmids part im congelet^par^ rim incolumes relinquat* S^pe etiam uite tota a niue abfcondita, quod fit locis prg^ gelidfs,fipoftremospalmites nudos excipiat, hofce urit, ac indeadVadicespertran^ 40 iit.Ratus in Pomo conge!ant,cum cozlo fereno^ac fudo quxda in modum fquama r um perferunturtqu^ quidem ampliufcula funt^dum^ feruntur admodii patent, dilapfatninime durant. Quare conftatjquodaliquainaeregelatio^morepruin^ confiftit^Cum igitur aer concrcfcens flatu perdtus occurfat, fquamasc^ illas dedu* dtjgelatus ratfone confequitur , Flatus autem lods natura frigidis quiciam uerna^ ojli funt, ur in Ponto, dC Thrada:tepidioribus uero extrinfecus ueniunt , ceu Eu^ boi^, Natura quo^ plane indicsLZ ipfa, non flatu alfquo ftabili, uniuerfo^ , fed te^ merepaflimuagante iniuriamilIamafFem\ Afeerenimnun^fntada euaderent, qux proxima eflent. fgitur flatibus eam quoc^ proprietateni pofilimus adnotare*

Decor*»

PLAHTARVM 1 1 B. V ^H

I>ecomptionezp-gdu. Caput XVIII

^ Elicidium hiimi damnofum admodurn eft, cum arbores ablaqueatas,

i; diipoliatas^ cefpice occupauerit^fed rpaxime fi adm aqua reftagnans,

jJQuippe £i diatiusfrigusduraueritjradicesinfirmasdiipoiiatasc^ (ub*

i iens penitus congelabit, Nam etfi ompino folum agitatum inuenerit»

___^ \j uehemenrius ofFendet ♦ Penetrat enim hbenus.quod rarum di : reii^

{iii ualentiusjquod fuerit ftercoratii . Stercus enim utpofe calidum iuuar. Quin SC (i niue delapfa^ folo^ fermentato frigus,pr uina,ge|u9 fucceiTerit,minus aegre rati^ one uti»^ congelabitur. Raritas enim hcii^ ut fege^ facilius (znmu Sed pernidofius jo gcMcidin terr^ arboribus euenit,quam aqueaMag^s enim radices id tangere poteii* Damnofius uero utrunc^ redditur , cum pluuia bC gelu mifcentur mter fe uidbus, faepe^ alternantur.Hac erenim ratione uires omnes tolluntjquod no aeque glade perpetua euenit^praeter^ fidiutiilimeinfeitauerintXalor enim condufus^coard^ tus^ affidue hiis tuetur.Omino damnofior glacies illa eft que fubtus inmdii agr3 tenuem,folutum,iiticuIofum§. Haud enim calore poteii ^que refolui, ^ ulterius irrepit^atc^ radices attingit.Euenit autem,ut germini5 congdziio^dC ommno fupe* riorum partiu f^penumero fiattradicum perrarOj&^ apud paucos^RauOjqaod radl ces terram protegentem,^: frigus arcentem obtineant^ad qua eriam caior compek litur Jnterdum nec fuperiora ipfa intereut/ed porius leuiter uruntun Atc^ hsc no %o protinusauferreoportet^Emmuerofaepe Vere ineunteillaquoc^gerrmnareind* piunt^Quippejquae exaruifTe uifa funt,humefcere rurfus, reddi^ uiridia pofTunr, Qua de caufa mirandum non efi:, ficubi ita euenerit, ut olea tum ixond^^ tum toto corpore arefada apparens poifet regerminare ♦ Haud enim arefadio fuits fed efle qu^damapparuit exficdtate^atcpcalore^quac uimgenitalem frondis nonatngiu Arc^ edam minus germiniSjet rami Jdem uel alrjs quibufdam euenerat^fed confen taneum maxime illis,qu3: natura calida funt/rondem.^ gerunt carnofam. Imbedl !a enim atc^ gracilia facile abokfcunr, ceu myrtus : hasc enim celerrime uritur, qaia bC ipfi ramuli tenues^tenellic^ funt^ac: tota arbos minus calida eiij^ proinde ad ge* !u fadlima * Laurus etiam quamuisTara,tamen reftftit,perdurat^ fui caloris potea* 50 ria^Punica uero,2<: ficus rar^^humfdxcp, minus^ calidae funt*

Cm iLtboYum^ciu£ congeUucrmU gcmmdo uelox fit . Cur item nix non geletypruinci gelet,. Caput X I X

I Rborum quae congeIauerint,germinatio uelox^frequens^ eil : fit em, ut radix corroboreturjColIectucg refidatur alimed anmculi, quod haud difpenfatum, tranfmiilum^ eft * Item alimentum primum, quod non .^.■■^...^^-^ effufe^ualenter^ fuerit diiinbutSjConfumi tuncadgermen citandum, ratio eitJtac^ incrementum^atc^ frudificatio celeriter ueniunLHocfgitur nihil du^ bium eii * Qtiod autem quida mirant niuem gelare nequire, pruinam autem poCs fe^qu^ niue infirmior c£t^ nulla ratione admirari debemus. Primum^quod nv^ non omnibus parribus refidet/ed a palmitibus aut germinibus ftarim liquefcens delabi tur:&: pruina hec diu inh^rendo exurit^tum etiam habitus palmiris caufam habere uidetur:quippe cum nix ante,quam germen prodierit,cadat:pruina uero ubi pro^ xime prodi|t,cum infiVmiflimij efi Jnterdum eriam cum turgefdt, quo tempore no minus fragile efi: . lam enim humefdt, rarefcit^* Ad hxc,pruina niue tenuior efb itac^ rarione utrac^ uehementins congelatur.Sed nec illo modo nix refidere palmis tibus poflit^nifi uiris totaceIetur:quod fi eueneritjCalor a niue undi(^ integente con dudeturjfrigus^ foras uerfus arcebitur.Quemadmodo i terra fieri folet, in totum uim quocj inddendi pruinajqua ms. elFicaciorc fortiripucatur ; ^ noualiaproinde

40

2Z(S THEOPHRASTI DE CAVSIS

nteliorefcere prumajexiftimancGIebas enim diffundf fubeuntejmordente^jquo niamconftantioreii^Tenuiorniuepropterea e{i,quianixexnubecofiiiit,&: uelu^ ^uma efi quaedam/piricum in fe admodu continens. fpfa autem pruina per fe con fiat tenuiori quodam aerejhumore^ condita eft^Horum igitur caufas (ta interpr&i tariceniendum»

Vtrm gck^ Aerk cfa^Uudine ncciddUm tenuitdte . Hi«c mtiones ad utran^ pirtem* Cdput XX

^^. Elatio uero utrum aaffitate aerisjatj tenuitate confi'datur:&: Q rationc ,4^Mi utra(^,utra magis quaerend3,quis profecto exiftimet* Nam fi aer nun lo r?^^^ quam geletur cado minus fereno, nullo pado gelationis caufam ha:= ^^^^^^^, bere aeris craffitudo appareat» Quippe ferenuSjac fudus aer, tenuior^ ^^^"^--^^^■' Strproindediifolutiomfaabilioreft . Gelario autem nonniiifubeunte illo quod inddatjfieri poffit Jtem rc&igdcit fadlius,^ omnino fcntit celeriuSjqui te nuis eli ♦ Hinc enim dC aqua pra^calefada xcfrigcfdt, gelatur^ celerius, quia ex ca* lore tenuior fada eil ♦ Confirmare hoc idem dC loca putantur> qu^ fuda^ dC fubdi^ iialia uociramus:pius enim, ac fa-pius in his congelatur.Nonnufquam eriam parul mteruallidifcrimine, utapudCorinthum, Cranium3&: Olympium: quamuis uid na inter fe iint, dirae tamen fcrcnitztcs fieri circa Crania folent^ita, m &: plantarum affedione, dC hominis fenfu res percipi poffit* Alibi longiufculo interuallo idem ani ^o maduertimus.Omnino locajquae ante nun^ glade rigefcebant^propter aeris craf^ iitudinem , nunc congelafcunt aere comutato^ ut apud Lariffam Theiiali^ • Prius

tioncs plures fecutae funt .Cuius rei argumentum afFerunt^quod tunc oles cum ali bi^tum in ipfa urbe magnae,6(: optime aderant,nunc autem nufquam habentur:et uitesquoc^tuncnunqpcongelabantur^nunc perfaepe* Aqua autemnonfemper agrumreddifrigidiorem, fcd etiam fjs^qu^prius iam diximus : argumetum, quod drca euenerat . Hsrc enim tepidior nunc eife putatur , quia Ebrus amnis propius* His de caufis aer tenuis gelationi aptior eiTeappareat : at illis contra, aaffior porius 50 habilior eife creditur*Eit enim {^abilior,atq? immotior:qui autem efl immotus/ad^ Ims congelatur . Item ftyges lods iftiufmodi fiunt, quae maxime corpora fubeunt* Haudemmquifquamuitare poteft,etiam fi in ledo contedtus admodumiaceat* .Confirmat etiam illud, quod montibus minus, quam planis gelatur ♦ Aer enim te^ 3iuior,a^c^ agilior ubi eft,fidem fjs quoc^ loca fingula fadunt. Quippe cum circa Ci iIirumTheirali^maximefere congelaEur,qui locuscauus^ac riguuseft:a:apud FhiJipposantemagiscongelabatur, fed nuncquodaquamager forbuerit, atm ita t|iaioreexpartereficcatusfit3totus9excoIiinceperit.muItominusrigefcit*Atqui tenuioragerreddituseft,etquiaabl"umptafueritaqua,&:qmaexcultusfitager(in:* .cuItusenim,negIecius9frigidior)&:aeremhabetcraffiorem.Nec^enimfoIiseque4-«> Jenat ardorem, nec^ perfiatur fpiritibus propter materiam : tum eriam aquas fta^ gnantes, pjgras^, locus iile complures habet : quod idem, BC apud Crenides olim fuilk proditum^cum Thraces eum locum inhabitabant* Totus etenim campus fca tebatarboribus,aquis9permadebatXumigiturnuncmagis,quamante,Iocishis congeIetur,aquarum copia reficcata,non aeris tenuitaricaufa tribuenda eft,ut pla^ <ct quibufda. Tales in utran^ partem rationes poffbnt afferri: forfitan quia utroc^ modo tierigel^io poteftid enim ex pr^didis patefdtSed differteriam locusa loco, quodplusa-aff^tur,autattenuetur.Aquofusenim,turbuIentus%noequeefficax elt, nec rurfus quipraetenu^ eft:agilis enimmin«s% ftabilis. Gelario autem /pado

confi^

PLANTARVM LIB* V > 227

confidturtemporis* Ad haec qualitatem quandam illis^qnae fequanturjtott^ flatui cceli, dC quicquid extrinfecus ueniat, inefle oportet* Nam fi murationeSjremiiHo:* nes^ crebris inter fe uicibus alternentur, nulla poffit fieri gelatio:fed (qucad fum:^ matim referre liceat) celerius afEci poteft, qui tenuior efi^Frigeiactus tamenqui craifiorjfrigidior reddif jficuti dC calidiorXaliditas enim, aui frigiditas in eo fi rmius connnetur^quemadmodum S^ in cxteris, qux callofiora, corpuientiora^ funt* Quamobrem ficubi non dilutusj (cd aaffus fimul^ dC ficcus (ii^ non abf(^ rationc hic facilius congeIafcet,Sed de his fatis*

Bepemicie arUrum per <£(im nimiot : ^cq^ uiolentU affcBionihmo- (^uahominis jimt muYia.Tumqttomodofiermexitiofit* Caput XXI

i Eftus aute nimius plantaSj^: omnino nonellas arbores perdit ranonc

WS^^Mi infirmitatis:ficut etiam illa.quibus uita annua dataeft At uero qua^ r^ ^/^^1' ciices conceperint5&: iam facl^ grandiufculae fint^has nihil intenmerc ^'^^^jipoteii.quiafubire^atqueuitalemoriginem aeque attingerenequeat. ^^M Sed (i quid offendere pofBr, germinaj frudus^ adurii : quippe in to^

tum frigiditas alienior a natura forfitan eft^Quoad enim loqui fimplicius in, omnia exceiTu rerum, qu^ uitam tuentur, intereunt . Enimuero mter agros, alius ex ni=s mia pinguedine fterilefcit , alius ex immodica macie, Et aer quoque impedimenio

20 el^-cum in alterutrampartemmodus defuerit* NecnonS^aquaeinopiajmaiatus: donc ofFicit . Nam &: fiabilis aqua, (i arboris magnitudinem exceirent, perdet : ut cum imbrespercrebuerunt^aut loca inundationibus concreuerunt, quod etiam circa Pheneum euenerat.Vbi tamen aqua poiiit efHuere^arbores melms toieram, quamuis alte ingurgitatae , luuant enim motus, ut nunquam uires defidantur coa tra pr^fentem alluuiem.Hxc illis de caufis fieri arbitrandum . Sequitur ut de uio^ lentis affeclionibus differamus : &:fi qus ali^ non aereaut naturajfed hommis iniuria ueniant, has quoque adrjciamus^uteam, quam cortidsinorbemdetraciio, autuulnus a]iquodinferat:quae^ appofitis quibufdam exultet , ceu de putamis: nibus fabarum narratur5&: quicquid eiufmodi : ac pnmum de tabis , Enimuero

50 fabarum putamina radicibus, autgerminibus appofita^uitam penitus toliunnnon tamen omnibus, fedtjsqu^nuper profiluere, urpoie imbecillioribus, Quodea decaufa hxc facere poffunt , quia fua duritia , ficcitatc^ alimentumspartimtra^ licndo j partim arcendo auferunt : alimento etenim defttiuta proiinus morluntur* Sed h^c, &C quicquid generis eiufdem, tanquam germinationi aduerfa^interimut* Qu^dam autem ex eorum numero , qu^ conueniunt 5 iuuare^ poffunr-, exido aliquando funt , (i immodica, aut uehementiora^aut minus tempeftiua exhibean^ tur : ut fiercus fi crebrius , uel efFufius, uel uehemennus^ ceu fex penium, difpo^ natur.Hacenim prope om^nia pofTeinterire creduntur,fi intemperatafit^atqtie indomita, Periculum idem impendet^&^ficalidum^aut ficcum.aut omninoue^

4.0 hemens, minus^ plantae conueniens fiercus fundatur . Sunt enim (quemadmo^

dum diximus) quae fingulis fatiomlsus congruant: nec idem fiercus commune

omniume{i,modoaqu3e:quanquameaquoc^radices fua multitudineinebrians

putrefacit : longeq^ magis fi plant^ nouellx^nec nimium aqu^ cupientes finr,ceu

cupreffus, SC reliqux ficca?, aut (i quis non tempefiiue, uel ijs^uel purgatione/oii'

fione ue utetur * Omnia nanque dant caufam emoriendi^Temporis au*

lem fingulis horis^cum ad haec ipfa,tum ad fequentia^deus au

tor efl^Corruptiones, qu^ per alimenti exceffum, ^

defedum iie , aut per intempefiiuitatem

operis eueniantjhaefunt*

y,.

^28 THBOPHRASTI DE C AVSlS

Depmicie^U^mmUte iuxufatormidutcontdgionej^ontefeaffockntimaffemf. Item (^ua herh£ aliai mtenmant : quo(% olem,cr pix^ or pingue •pkntdsenecent. Caput XX U

Vx autem uidnitate iuxta fatorumjaut cotagione fponte fe aflbdan tium conferutur, has alimenti prorfus rapina folet committere^eoq^ celerius^quo ualidiora.plura^ fint, quae infeftant, ceu qu^ fylueftna funt,qux radice numcrofa coh^rent, qus multo indigent alimento, ____ qu^ abfcindere^ampledi^ilrangulare^atcp irrepere apta funt.ut ede* ra*N am. uifcum quocg-6^ omnino qux aiiqua plantam pro fede capiuE^interimere poffunt , Edera, dC aii/io^ nimio pabuli defiderio, falfugine^ fibiingenita arbores lo necant : fcd aurio pemicioiioi eft, quod plus habet falfuginis.Neces alijs quoc^ ab alfjs accidunt propnk, ceu in minoribus patet, Quippeorobancha uocata eruum necat ampIexu^comprelTu^ fuo:&: limodorii/cenumgr^cum interimit protinus radidadnafcens : &: alia daciem altjs inferunt, ut quae cum fingulis fi-ugibus fimu! prouenii3t,ceuloliii3&:auena,triticoatcphordeo-6::iappalena58^aliaaii]s.Omn!a lamen idcirco interimunt , quia pabulum tollunt, tam quod terra minifiret^quam quod a iok, dC aere ueniat* atc^ eorum quidem ratio manifefta fere eft. Oleum au^ rem,& pix,atc|? pingue (nam ea quoc^ necandi uim habet,&: maxime contra plati tas nouellasjquare cangi eas minime finunt/ed tutiffime circundat uimimbus)cau familiamhabet^quodfuacaliditate^atcgtenuitatelabililongeefFundunturj&con la denfant,adurunt9 corticem. Argumentum^quod cortex durefdt atcp detrahitur, quo laborantejperdurefcente^^alimentum tranfire no poteft^Vim adurendi lon:: ge/ubeundi^haberi, argumentoilludetiameft,quod qui agrum fylueftrem^in aruor um formam rcaducSt^radicu refiduis oleum^aut picem infundunt^aut adipe ungunt^qux omnino afficcantjpraefertim piXjUtpote qux ualidiffima eft*

Becorruptiomhm^qu<£ autichi, dUtaUquarumpartium detrdBione^dut diminutione,dut omnino fuhlatione fiunt : qu£ pr£terea pUgam toUerentidut non toUerent. mnc qu£ diffeSh^ci^aqi cohnt, Cdput X X 11 1

^ Eftant corruptioneSjqus uiolentx appellantur, qu^ fieri folent i&a^ p

?^\^' ^wt.*de£racl;ionc partium aliquariijaut dimutilationCjaut omnino fub^

-"^^ Iatione*Q_uxdam enim ubi altius uulnus ceperintjintereant jficcftatis

; 'X \i^ imbeciliitatis^ fux ratione ♦ Palm.a uuinerata quocg in cerebrOj perit*

^^^. Vis enim uitaiis,germinatrix^ fita in eo eft» Quamobre cum id refic^:

catum;automninoaiieratum fit, intrufu aeris, caloris^ alienicorrupiturjpartisq^ . fuperioris corr uptio tnox ad ima defcendit^Huius ergo peculiaris qu^dam natura eft^ut &: pars conipic/ poflit uitae pr^ftitrix^Sed funt^qu^ rion pfagam tolerant fo^ lufti^federiam lignis detradis caudicijfndomita maneantjUtqux humidafunt, probe^ germ/nant, ceu ulmusjplatanus : pars maior eorum.qux iuxta aquas ui^^ uifcunt^Pmus teda quoquedetractaferuaripoteft:huicetiampinguedo proma* 4.0.; gnohabetur*Sed h^comnia,caetera^ nonnifi bene adulta fufferre poillintjd:: hinc quamuis putruerint, feruari tamen, ac uiuere queunt ♦ Nam & pinum haud fempertedificare confa€uere,fed cumuiget,aetate^ma!oreftXaret enimteda nc?uella,qua humorem non excoquit, neq^ aggregat:fed totum ad germina.incre menta^altitudinis abliimit* Statim enim acdilatari inceperft, uis!lia,8«^habitudo tedsuiaeturconreqaf^Quae autem uulnerata , aut caftigata, meliora fertiliora^ euaduncjh^c quocp poiie fufferre certueft plagam * fgitur dC difciflionem harc to^ lerant,fed uitis,t7cus,punica,olea,amygda]a- dC malus,non ea folum/ed etia fiffio^ nem caudicis fuftincnt.C^tera omnfa fixo caudice pereunt, Eceaim qu^ ita uulne

rata.

PLANTARVM LIB, V 229

i-atajfiilaue furfas comprimunttir^S^coeunt^haec uelut ad fanitatem reducia uiuunt^non iicut illa nihtlperfala deficiuntXaufamtalis tolerantise humor^S:: naturalis refolutiodant* Quippe alimentum, quantumabundefir, capfant: ne^ que reficcanturj neque a frigore quicquam teduntur fifruraecaufa* Quod fi iiz t% hinc ea quae ex urbanorum genere fiffionem tolerant, ceu ficus^ olea-^ amygdalaj pofTe idfuftinere credendum , quod partes difiedas celerrime comprimanCjCOis agmentent^» Vnde dC difficile ifta fcinduntur^quia tenaci compage confiant* Talisenimfuccusexficorum, bC olea pinguiufculus ille humor,&: quifquepfn^ guedinem fortiens* Vitisquoque materies eiufdem generis efl» Argumentum 10 quod palmires perfici, &: medulla exempta celeriter coeum, atque enam magis arundo : hxc enim fponte coit, atque concorporatur ♦ Pirum quoque fcindi qaii= dam dixere ♦ Sed de his cogitandum» -

De cGftimdttuHiomm orUm ; dcc^ meduUiC exempta, ac decacuminationey mutilAtionc^pkntarm. Caput X X 1 1 11

Orticis autem in orbem detraclio communis omnium, aut certepfu

rimoruminteritus efl^dequa prius facis retulimus* Seu enim pars

-^^' arborum uitalis h^c [it (ut placet quibufdam) rarione optima feque*

■"^! tur interitus : feu h^c condenfata arborem contagione deprauec to^

sj tam 3 ratione id quoque eueniet ♦ Medulla autem aliquarenus exen^

pta^nunquam arbos emoritur^atlitotadetracm fit, moriendum omnino eri^ ut Archades aiunt^Nec pinus aut abies feruari amplius poteft, Caufam haud tem.ere illam puraueris , quod medulla pars humidiffima , SC uitalis prsecipue adefx : cuius rei argumentum , quod materies, qu^ medulla uiduata non eft, peruertitur, re- curuatur^iam confeda, ufque dum penitus reficcetur . Quapropter abieris.pi^ ni<^ materiem filo medio findunt^nec quicquam medullae relinquunt. Iiac^ (i haec aliquatenus detrahatur^ nihil abfurdum arborem pofre durare:ficuc emm. f cor* tex aliquatenusdetrahatur:fed fi tota dematurj exarefcat arbos necelie ert.cea deftitura uitaliquodamprincipio, aut fuo natiuohuniore,DecacuminanoniS,di5

50 mutilationis^ ratio in paucis ccgiranda c(i * Pauca enim funt, qu^ mori ea de cau^ fa pofTuntrquippe decacuminatione abieSjpinus^IariXjSd paima dunraxai pe^ reunt, Quidam ^C cedrum, 5<!coprefrumannumerant.Vocantdecacumir.ado* nes, cum detrada coma, arboris extremitas pr^cidetun Quod non fine raiione arbores prsdidas interimit, cum (iccx natura fint, dC meatu condantur reciiifi^ mo, dC unica radice inh^reant. Vulnus enim infeftac, faciic^i uc bC irigus, dC ardor, facilius fubeat:prafertim cumundiqueintertur^&ex proceriiate^atquemeatu^ um rectitudine, non pigre ad radices quoque deueniat Jtamukis de caufisar^ bores ifl^ decacuminac^ intereunt* Negata his omnibus a natura nepotum pro^ creatioefljtam ficcitateradicis,quam quod impetu fuototofurfumcontendant,

40 atque eriam quia radice fingulari nitantur, alte^ dcfcendmt . Nufquam enim ali^ moni^ quicquam fuperfluit , nec uero dimotumaliorfum feuerrit Jtaquefit, ut nullum fit exurgendae prolis inirium * Qpando igitur hxc omnia infunc , in his fingulis ferme arboribus corruptionem illam ommno fedari neceffe efi . Dimu^ tilarioneautem pauciflima pereunt, Solaenimuitisnouella maximeinrerit, 6;:^ quid tenellum, imbecillum, atque redifiuum fit . Haec enim i{tis moriendi caufam committunt . Sed plura cert e deteriora redduntun Amygdala enim amara etFi^ dtur^a: punica durior : dC alia quaedam mutari plane uidemas.Rario expHcata c% quod principio alterato, finis quoq^ alterario fequitar*

2|0 THE O PH R ASTI D E C A VSI S

De animalmm depajlioneyCr conuptionefeminm.ltem pktrimm adfeminutii

uiiamtuendamlocumrefine. Caput XXV

] Vin dC depaftio animalium damnoia admodum eft^ quod dum gers .' men cxdk ac detrahic, fimul quoque aduriu Fic enim hinqutplantx Ij grauius infeitentur^Peculiarejquod de palma , &: picea proditur I hasfcilicet dimutilatione noninterire/edfterilefcere^Rationemfu^ ' perioribus proximam eile exiiiimandumjquod principio akerato imbedlliori^ reddito, uires defiaunt : 6^ firudus idcirco utpote ulnmus, a eari rtiL nime omnium poteft , Praeterea iam germen adeft, dC quaii peracla res eft irucftus: quod autem eft fururum imbecillius illo eft, quod peracftum iam eft . Sed his ran^ iq tummodoiftudeuenit, quiaha^cpauciferafuntjpigre^ frudificantjrationequi^ ' dem noftratis regionis*Suis etenim locis fieriles forraiTe non fiunt , Nec mirum fi qua parte deciia^non rota; deficiant . Principium autem plurimum pofle, tametfi multiplicirationeiam liquet^ tamen germina quocp ipfa confirmant, cum afllidaa tur^fam in alijs, quam uel maximein uitium genere.Qiiippeexefis primis germi^s mhus^nil amplius germinatur/edproanus ipfegerminandi effluxus ceffat,atque extinguitur , quafi uitfs excscata, dC manca quodammodo fuerit* Principiume^s nim &C ualidifHm um, 5C infirmifTimum eft , non tamen modo eodem,Nam uitem fertilem admodum germinibuseilejgerminationes fequenris temporis latiilime indicant*Sunc&: feminumcorruptiones^eorum falicet, quajnonfecundumnas 20 turam feruntur, arborum pariter dC frumentorum, SC omnium csterorum^quo^ rum dC temporacerta funr,Viuunt etenimomnia ad quoddam tempus^deinde intereunt* Viuere mquam non adu , fed potentia* Pereunt naturaliforte^cum exiccata penitus fim , BC calor, humor^ totus exactus flierit ♦ Reliqui omnes ex^ teritus, uel inuita natura eueniuntrut cum innaris beftiolis exeduntur^aut cum hu mefcunt, uel aliter ccmmutantur . Quamobremj quae muhiplidcontinentur ua=: gina, aut diuerfa tunica ueftiuntur, aut pinguia, uel acria, uel amara, uel 0^^356«: ficciflima funt^ h^c omnia diu perdurant, reiiqua celeriter uitiantur* Aliaenim inter fe feruefacla aboIentur,ceufrumenta&:iegumina:aIia ex aere, altfs^ ex^ trinfecus rationibus humefada, ut olera, dC qu^ coronaria uocitamus. Glabran^ 50 tur enim quodammodo, ut animalia gignant, quibus pereant* Qu^ inter legumi* na excoqui fecilius pofTunt, celerius pereunt^utpote dulciora* Partus enim beftio* larum caufam dulcedo miniftrat : tum etiam fua imbecillitate deprauantur.&: quia iam ueiut finem fuum attigerint^Frumentum quoque celeriusdeficit^quoddu^ aus ciu Locus tamen plurimum ad perennicatem feminum referc,fi iiccus ac frigi^ dus eft , Diurius enim locis eiufmodi durant, ut in Media, dC Paphlagonia:^: in ffs feruabiliora, quae locis editioribus recondita fuerint. Parimodo.^fiquiseiufmo di locusaiius iic,d/u feruabit:quippe amboillaarcentur.qus fokm corrumpe^ re, calor, dC h umor . Nam dC terra, quam frumentis refpergunt, identidem facit. Siccarenim atque refrigerat* Arborumenimfemina,qu^moIIia,carnofa^funt, 4.0 ceu amygdalajnux^glans^putamine ambiente feruanrur:qux ficca^lionofaffi funt,uc umaceum, SC eiufmodi/uis etiam uiribus refiftere queunt. Verum (uc flm pharanoneloquar) omnia diuturniora redduntur putamfniscircundantispr^ii^ aio, nam dC umaceum, a:granum ficulneum, £C reliqua generis eiufdem tesu^ menris iuis exuta longe amplius reficcantur . Sed cmnium^ iftiufmodi maxime illa permanent, qu^ nucleo continentur , ceu femen ole^ : dC quicquid ligm;aut offis ^pecienigerit, utfemenpalm^, a^cnid, &:reHqua cniceigeneris: denfaenimhac omnia funt, proredii^ munita tutiSme, Semen autem illud interiusalfjsabfdw^

cum^confpecjum^ineft^aliisindifcretumat^incertum.utpalmiilis.

PtAHTARVM LIBt VI 251

THEOPHRASTI DE CAVSIS

PLANTARVM LIBER S E X T V S.

Quiifit fdpOY : quid odor . Item faporum generdy dulcs, pinguei uufierm, dcerhm,

4,cre,fiilfumi<mirmy acidum.Vtrm afje^iomhmfsnfmm,<infigurlsfii»

pores dejiniantur* l?Utonis determinatio defaporihm,

Caput I

E S A P o R E atque odore, quoniam ea quoque plantis coa ueniunt, tentandum pari ratione, atque de caeteris^difputare, ac reddere, qux, quibusq^ de caufis generibus eueniant fin* gulis,Ergo quaenam iit generis utriufc^ natura^ambo^mi^ lia quodammodo effe, pro ratione alibi determinatum a nobis abunde efi. Sapor enim partis £iccx, tcnenxc^ in humore dc^ miliioeft, uel partisficcae perhumoremex ui calorispercola^ tio: quodfortenihilo difFert. Odor autemeft partis ficcx, fapidae, indiaphanx,hoc eft transluddo corpore demiftio ♦ id enim aeris^atque aqux commune eft^ Eadem ferme faporis&odoris affedioeftjfednon ineifdem utrunqueproiSdtur^Hasc igitur iacent hunc in modum determinata ♦ Saporum autem genera numero qui^ 20 dem compkdi facile eft : exempli gratia, dulcis, pinguis, aufterus, acerbus^acris, falfuSjamarus^addus^Sednaturamexplicarecuiufque diffidle:quippe primum illud ipfum difcutiendum: Vtrum affedionibus fenfuum reddenda ratio fit, an fi^ guris, quibus finguli conftent, ut Demoaitus cenfet : ni forte figur^ etiam iftas re* digi ad potentias quodammodo pofllnt^illarum^ gratia fubiungantur:analio modo^fi quis extra pr^didos alius eife polftt. AfFedionil3US fenfuumjinquam^ut fiquisdulcem, qui humorem linguxconfertum difcernat, dixerit eife^aut fapoi^ remjquileniat^autfaporemtenuem^uelleuem^Acerbumjquireficcetjautleui^ ter denfct eundem illum humorem . Aaem, qui ddiquendi, aut mordendi uim habeatjaut qui calorem humorisconforti^Ioco fupernoexcernit^aut faporem 30 denique uim aduftoriam, uel calefadoriam fortientem . Salfum, qui ailiccet, S^ mordeat ♦ Amar um^qui humorem corrumpit , aut coagit, aut mordet, aut fapo^ remdenique afperum, uel maxime afperum . Aufterum, qui abftergere poteft:, fenfum^autfenfushumorem^aut humorem perfumma refidentem mordet.uel coagitjUel aiftccattaut omnino acerbitatem leuem atc^ moUiflimam. Aut fi(quem^ admodum Plato) uiriumdtfFerentias in uniuerfumreddfderis, aggregandi fdlicct difgregandi^ ratione, addito leuitatis^afperitatisue ufu^generarim^digefleris: ut acerba, qux uenas adurunt, afTiccant, atque exafperant. Auftera,qu^ his ma^ gispoifintabftergere atqueeluerequicquid linguaeinhaereat* Amara^quseextra modum detergunt, ut aliquid ipfius quoc^ naturs abfumerent^ceu nitrum.Salfa, 40 qu^ temperatiora his funt , minus^ abftergunt, dC amaritudinis uacant afperita^ te, gratafe magis palato hominis funt* Acria, quae oris calore feruefada mutuo fer uefedunt, leuigata^ furfum leuitate fua feruntur ad fenfus capitis, atque indderc polTunt ♦ Acida, quae putredine attenuata iam fuerint, uenas^ fubeant anguftas, dC agitent, fermentent/pumam exdtent, atc^ attrahere pofTint^Qu^ aute omni^ bus pr^didis aduerfa pafHo, feu afFedio fit^h^c dulcedini conuenit, cum {alicct fa porIenitermulcet,&:mitigat,qu^afperitatehorrefcunt*Aggregatha2cafFedio, ec componit^qu^ difFufa fint prxter naturam^contra^quae confiftuntjdura^ funt, laxat^e^ difcuiit ♦ Ita Plato ratione potentix faporis determinat*

a j

ij2. THEOPHRASTI DE CAVSIS

Wigurm fmguUsfaporihm reddi 4 Democrito ; tum contra Dmocriti fma tmimdefaporibus. caput II

^ Emoaims figuram iingulisredditjacdulcem efle faporemjquirotf

% rundusjamplus^ eft* Acerbym, qui figura magna perficitur» Alpe^s i rum 5 qui mulds angulis^ minime^^. orbiculatus eft , Acutum (ut nos |menindicatipfum)quimoIeconftat acuta^Sc: nucis pine^ fpedem

3: gerit, dC incuruus, tenuis, nullocp orbe conglobatus eit* Acrem^qui orbicuIatuSjtenuiSjangulatuSj atc^ incuruus eli Salfum, qui angulatus, magnus, diilortiis^.eftj dC auribus paribus conftat* Amarumj qui rotundus, ieuiSjatque diftortus parua cummagnitudineeft^Pinguem, qui tenuis, rotundusjparuusm lo eil: ♦ f gitur modi tantum inter ie diftannfed forte (ut didum efi) raoo quoque figas rar um faporum iifres fecuta eft , atque illarum gratia excogitata ♦ Ipfarum etenim uirium caufashunc inmodum faris aiHgnafle exiilimantjquibusfolicet decau^ fis faporaiiusaiinngit^afllccatjatque coagitulias leaitjaequataatque componit: alius excernit , difrundit^ , mt aliquid eiufmodi fadt ♦ Illud tamen ab his fortaile quis exiget, ut fubieCfum quoquealiqua cum qualitatereddatur^Nonenimfos lum quod agit, uer umeciam, quod afficitur, noi^ oportet : pr^ferrim (i non idem fapor perdpiatur ab omnibus^utetiamDemoaitus ait* Quippe nihil prohibet, ut quod homfni duke eft, id amamm aliqua ex caeteris animalius fenriant, Con^ llatcnim qucd fubiectum fenfus aiFedumqualitatealiaeit^quandoCgurafapo^ ao ris cum eadem iit , non tamen idem agere in omniDus poffit ♦ Quod fi ita eft, fub^ iedorum quoque^fimilitudinem procaufaaccepiffe par eft*Quamobremdiil^;= rere de his profecto debemus* Ad haec argumento eft, haud unam potentiam efte %urx eiufdem^quod contraria in alio^atque alio agere poteft^Enimuero (In^ gula in iuamducere potefiatem nequirejnon^quemirumtficutneque ignem omnia mfnus urere poile miramur * A t fi aduerfis inter fe qualitaribus afHdat, hoc certe, quamobrem itafit^explicarimagisdeliderattquanquam illias quoquera* tionem nonnullam reddidi oporteat Jgiturdeigne fiqua perurerenequeat, aut de aqua , fi qua humefacere minus ualeat, haud aegre rario reddi poteft : fed fi con trarium agerent^prorfusmaioremparerentqua^flionem.ErgoSgura autoribus P de hiscmmbusaliignandaeft^Qui autemperuires faporum rarionem expon€:= re maluere.quale fubiectum fit fenfus uniufculufquejdicant dumaxat necefTe eft : quippe iliius quoque naturamjatque habitum noffe oper^precium eft^Quaa doquidem dC qualtter pars corporis poteftatem fentiendi cbtineattforfitan dC cum cx pluribusquicquam unumconfiiterit^cuiufque iIIorumuim,at(^fubftantiam fcaudquaquamlatere oportet* Abfurdum uel illudautoribus figurarum occur;= rit, utqu^fimiliainterfefuntufmdiuerfamagendiexmagnitudine, paruitate ue habeant: uiribus enim non form^jfed molis uioIentiam^S^ omninoplus^m!^ nus ue fortzfTe aliquis tribuet : at non itidem poiTe, aut agere forma communi ar^ bitrari,ratio nulla eft.Nam fi %ura confi'miIifunt,eandem habeant rarionem 4-© necefIeeft:quod uel in cxteris patet^TrianguIusenim pedaneus^arcenDpedas neus^squetreishabentaequalesduobus reclis^aTquadratumquo^pedaneums dC centipedaneum quaternis angulis redis pariter conftant. Quamobs

rem quaeex his prouenirent, quantitate quidem differrentg

fed forma nihilo eflent diuerfa : fedenim uires^qux

figuris, autformis reddantur plures^atc^

pluribus exdtent quxftiones^

Saporcra

'PLANTARVM L I B. VI i^}

SdpofemMoYcm^i non nifipermijime efficiitum trihm gensrihm^pUtisfalicet o^mmMm

er J/Jj^WiC AYte commifcentuYi^ faporeS}^ odores iterfm. Caput 1 1 1

p? Aporemaute dCodotcm permifiionequodamodoeffidjhincetiaRi

S conftant^Nihilenimfimplidumnumerofaporem, autodorehabere

y uidetur^nifimifturarecipiar, utaer^uelignis^uel aqua* Nam d^aqua

per fe infipidaeii* Qua decaufa ueteres autores dixere, ta!em efle aquamjqualis terra^per quam fluit.Et mare uero^S^ quae nirroik^atc^ putid^jdt: acidae aqu^ funt, admiftione no uacant:quo fit, ut odor pr^dpuc mare comitctur.Terra3&: lapis nullius faporis funt, nifi aiiquam iiliufmodi mift uram ca^ -10 peirant.quanquam terra potius habere fapore appareatrut quae adufta, dC cinerea efi, amara fentitur5&: argilla dulcis : nec ratio deeit, quonia permiftione partis ter^ renae fapor exuItet.Metalla uero^S^Iapidum genera nonnulla no modo faporemj uerumetia odorem habere certum eii , Igitur h^c omnia miftione qaadam. altera^ tione^ tum fapida,tum olida effid foIent^Quippe dnis per ufdonem alteratus eil; dC omnino,qu^ igne domantur, faporem qaenda recipiunt,uel ftmplida, tiel com miita humoribus ♦ Naturam igitur faporis, hum&ris^ tafem eile ^dC ante, dC nunc explicatum efi.Sed cum tribus generibus odores/apores^ uerfantur^id efr plms^ animalibuSjatc^ ijs^qux arte commifcetur, paranturi^j aut etia fponte akeranturs alijs in melius,alrjs in deterius, ceu qux putrefcunt:de his omnibus difputare com^ zo mumus efl^quam resjde qua agitur defideret^Quodrca de naruralibus ditferendtt in primis«C3mnium nancp principium natura eit:atc^ eorum exponendi potius illi funtjqui in fimpIicibuSjac omnino rebus inanimalibus meile uidentur:5^ qui in ge nere plantarum, frucf^uum<^ habetunNam id quoc^ prius ammalig genere itatul debet*Tuni etia nobis ftudium cotemplandi de his in prarfentia eft, uelut hoc prio;* nbas rationibus fit annexum^atc^ continuum» Ergo humorum faporeSjqui in gre mio terrae confiilunt (hi nanc|? cerafHmi habentur) ceu acuti, BC reliciui, ob eafdem quodamodo caufas^aut proximas, quibus in planns prouenire nihil dubiu e{t:non lamen numero pareSjnec^ fimiles iihs funt, fcd turbidiores:quonia non eodem mo do,r.ec^ proximo excoquuntur. Numero aute illis comparari no poirunt.quia frii 50 ciuu fapore per multi . accp difHmiles funt, Et quidam nullatenus in terrenis iOis no f eicuni.ceu aufteruS;acriS5&: alij pieriq?:niri quis permiil;ionemjConfcfionem^ cae rerorum hofce dixerit, genere autem efleeofdem^Quodfiitaefijinnumeri pror ius fapores fieri pofllnt.Mifiionum etenim raiiones innumer^ funcatcp etia quod plusjminus iie adOtjditFerentia faciet Jtac^ plures funt, qui generis habet fodetatc, ceu aurtenVpingueSjamarijduIces. Quapropter ueteres naturae interpretes, fapo^ res efle innumeros afTerueriit : ficuti&: rerum miftarum numeru certum nuim pii tarenLQiialis enim mifiura, putredo^ fuerit humoris, tale quoc|? faporeproduci; C^terum qaoc^ melius qui genera numero certo coplexi funt, his^ deiaipds mi* ftoru exinde dilFeretias capiat,Porrd coditio terrae fuii habet falfum fapore.Nuilus enim frucfiuSjnulIu putamen faporis illius efi,Sed huius caufam poflea reddemus* Saporumfeptemputarigenerdificut a^oiorum,€olorum^.Vtrum exfaporihui aUoi tanqmm principix,alio$ tanquam priuatbnes dici oporteat. Vtrumpr^terea c£tera animaliA fecundu n^uramfmt,anfectmdiipriuationem. Qap'd 1 1 11

^, Aporumautem generafeptemefTe piltantur, ficut &: odorum^at^^ ■ j colorum : hoc tamen ita erit, fi falfum non alium, quam amarum po j fueris:quemadmodum bCti fufcum colorem^nonalium^quamni* '' grum* Atfifecernesjocfiauahunceffe necefIefiLQuippeduIds,pii^ l guisjamarusj aufterusjaais^acumsjacerbus^ enumerantur/alfus^

u ^

4.0

j,^. THEOPHRASTI DE CAVStS

ocftauus {uhimgkur . Sum qui umofum quc^ ad^aendum putarunt , Frudtil^us enim eum pluribus ineftj dC in terra nonnunquam talis compreheditur fapon Ad hkc^lactis lapor redigendus ad dukem, minus appareat* Hic enim interdum lan* quam fpecies dukis obijci poteft. Nec uero uini faporem tribuere alicui facile eft; fed fuigeneris efleis quo<^ uideturjqui dC dulcems&acerbumj&aufterumpoffit redpere * Verum hoc nihil forfitan refertj ad cseterorum contemplationem* Nu= merusautefepiemillorum, principalisnaturae familiarifllmuseft. Sed utrum alios tanquam principia, alios tanqua priuationcsdidoporteairexempligratiajdulcemj pmguem-6<: reliquos his confociatos pro prindpxjs : exhis nanc^ generationes,nu tricaricnes^ proueniunt: c^teros autem pro prfuationibiis:anomnes eflenatu^ lo rales cenfendum putauerfm, tum SC generandijnutricandi^ rationem eofdem ha bere uerifllmum fic , Nil enim fere generari, aut nutriri per caeceros poceii . Scd (i pluranatur^ tribui, quani pauciora dignius fit:cxterosprorfus magis^aut certe non minus fccundu naturam efle credendumjCum paucos pars illa obtineat.Pro5 xima fere qu^ftfoeft,qusde csteris animalibus compararione hominis agitur: Vtrum c^tera animalfa fecundum naturam fintjan fecundiipriuationem. Pariter cnim in his^atc^ fn plantiSjpeculiaris quaedam effenaa fniellfg! poteft, Ergo fi priua tiOyin imperfectionejindigentia^ uerfaturihaecaute, S^generare, dC educare pofs fincmuito^ ualfdiora caeterisiint, haud quicquam (ccundu priuacfonem dfdhxc defciai Jtem in genere quidem plantarum fimui euenitjUt non perfede frudifice^ 20 tUY^dC minus amara fint, quibus fapor ifle ingenicus, ut in fepe terr^, abfinthiOjS^: in c^teris generis eiufdem, patefdc : quafi natura eo tendatj dukedo^ cruditas fity aut incodionis defeclus* Semper enfm natura fuo fubfedo finsfle alimencum red=« dere uult, tam fn animalibus, quam fn pIantis«Tunc enim fingulfs commucarfjS^ conficf alimonia folec, cum euincunt , quod cceperfnt. At fi adfintjqux feruefadfs aliquibus poflinc nutririj quod in anf malib us euenf Cjquibus uel generatfo f nde eft, necalimencumjnecprima eoagmentacio fidemfacieceifacfSjquodfecundumnai: turam fit : fed fingulis per miftur^ rarione argumenca parciri neceffe fic* Ne^ enim omnes dulces fapores idonci homf nibus/ed alfj infanfam importac^ceu radfXjqus carduo fimilis eftj BC ali^ quadam. Alif fomnum concilfanc, dC fi copfoiius dentur^ 50 . mortem afFerunc^ceu mandragoras , Nonnullf lecales omnfno iunt^ Multi locfs fa multis cum radices ignotas ediflenc dulces acc^ fuaues, fnterfere : dC alia iiciufmodi complura notantur^qu^ uel nocentjUeletiamomnino interfmunt:quanquam gufl:u fuauia, aut certe fadlia : contra plerac^ infuauiajSir amara iuuantj ut qux fu^ perius diximus, fel terrx, QC abfinthium , 8C quae uenenofiores guflus fmportant: quippemulta ex hfs quoc^ prodeiTe ufdemus ♦ SunCjquorii fapor^ qufa cibo per fe mfnime fdoneus fic, pro condimenco caeceris additur, utfalfus, atqueacutus, Hos enim nifi cemperemus, exuperarenonpoirumus:ficuceaamexc^terisanfmaIf^ buspIerac^nequeunLQuamobremfllis quoquefapores c^teros admffcerefole^ mus* Plerac^ ecia fibifpia, quae remedfo forenc, comperiiJtjCeu aues : quo qufdem 4.0 argumenco conicare appareaCjgenera faporum no fta eife difHndz^ ut aliud uelut * nacurale iic, alf ud fnnacurale, prfuatfonf^ afaiBendij : fed qtiod nobfs fnepcum in dbo fic, hoc alffs eile aptum :quod^ alfjs apcum^alils eile fneptiJ. Prouc enim nacu ?-3rum condfcfones fe habeanCjfta fingulis alimenca conueniiit» Parf modo dC uolu ptates^S^ anxfetaces. dC remedia concra affecfiiones, difpoiicfones^ aduerfes fingu lis narura flatuerat* Qiiod plerac^ animalfa facerelatiiftmepatet, non modo con^ tra affecftfones, qux fponce acceirerint : fed ecia fn pafiibus fpfis, cum alfquo noxio cpmefo.mox aliudjqucd luuet, afTumunt: ceu uiper^rutaniijubi allfum ccmede^: mm:, cum ^fn cdoribus eade raticefi ♦ Enimuero al^'s alij aduerfi, ncc qufcquam

commodi

PLANTARVM L-IB. VI l^

cominodi fentf untur^non ita folum, ut non indigeant^nec^ quaeraft t, fed*etiam ab his perimantur 5 qu^ nobis fuauiflime olent^ceu uultures ab unguetis, 8C canthari fods* Necnon BC apes uehementer eos oppugnare uidenturjqui uncftifunt*^

Ex hrutk ml nuUm, ud hrcuc admodum ejje, quod odorem pcrfequatur. Item homi» mm odoratum ejjc dctcrrimum . Animdk etiam c£tcra odorcm fentire» fcdrwndifcerncre* Caput V

Mninointerbruta uelnullum^uelcerte breue admodumeft^quod ! odorem perfequitur gratia fuauitaus : fed ita facit, ut per euentum ita I occurritjCum iciIicetcibusredditodore»Quippe appetitusad ipfum 1 pabulum, cimc^ efi.Si quid tamen uel iftiufmodi eftjhaud quaquam l hominibus coftat*Nam S^pardalim caeteris animalibus fuauiter olere qiiidam afRrmant: dC uenari in feneda nimirum befiias alliciendo graria fui odoris: atnobis nullam odoris affert fuauitatem ♦ Nifi uerum etiam illud dixeris^ utcerte efl uerum^ olfadum homines habere omnium fermedeterrimum* ftaquemuW odoresjfuauitates^ eorum^uel grauitates nimirum latere hominem poffunt^Nec mirumjquod caetera animaliajqus olfadtum obtinent exquifiriorem, gratiam odo . ris non fenriunt^neque dijudicant^Foi^fitan enim fentiunt/ed eorum natur^ nihil conueniunt , qninimo aduerfantur (ut de uulturibus dictum eft) ut^ omne infe* 20 ctorum genusoleo infefiantur*Fugiuntenimuehementereiusodorem:fedaIia forte alium nata funt afpernari^Temere tamen contra pofirionem illam pinguis fa poris euenireiflud appareatjCum nullares conueniens corrumperepofTitjnififuo excefTu^Sed huiusratioacritudiniattribuendaefijficutetiam origam', &: generis eiufdem* Haec enim omnia fugiunt+Sentire aute nihil*po(re(ut referunt)incertum homini efi, ni forte meatus quoque habere caufam dixeriSjUt nonnulli naturx ins: terpretes uoluere^quod minus congrueret : ideo^ rarione magnitudinis animalia diuiferunt, parua^ afleruerunt fentire, qu^ paruis conueniant : magna^qus ma* gnis^Sed illi non faris fortafle, neque apte digeilerant Non enim meatil^us fenfus . perliatur, fcd pro difpofitione, temperamenio^ potias fenfario dC infenfario red^: 30 di debeatjin quibus fuauitas, aut infuauitas confifiere folita ef^ quod eriam homi^ nibus euenit* Non enim idem odor gratus omnibusj fed potius ex fcetidis^atc^ gra uibus, aliqui communes omnibus inferuntur , ut qui ex quibufdam hiaribusjaut fpeluncis ietales afflant omnes homineSjqui acceircrint* Sin autem illi quoque fpiss rantibus tantummodo peftem inferat, at iitud quidem lariflime, ficut de faporibus patet^Odores etiam elle qui conueniunt fingulis, fuauem^ olentiamj qu^ dbum non comiteturjnuIliSjUel certe pauds gratam occurrerej&f hoc an commodum ali cui fit, incertius fane eft* Sed hxc larius fortaiie, quam res defideret, de qua agitur, difIeruimus*Redeundum eodem efi^unde noftra proceflit rario*

^o SdporemdulccmmdximecoHU€mrenittur£*QMamohrempknt£fmgtils

faporcmhabemtfmm. Caput VI

Viufc^ fapons^odoris^ natura profectOjquemadmodum 5^ anima:* lium, efi^qu^ fingulis difpoilrionibus , temperamenris^ conueniar* C^terum quantum in uniuerfum, commune^res exprimi pofiit, ^j dulceSjfiC qui in eiufmodi genere confodentur, aptiores funt ad alea I dum^propius^ ad naturam accedunt* Sed forte nonnihil repugnare appareat^quodrationeminus refpondere exiftimes : quando dulds faporgratus omnibus fit, odor autem eodem acdpi modo non pofTit, ni forte ob imbedllitatem fenfushumamoblitefcattSedfortaflenecillud uerumomninoefijquoddeduld

^ff THEOPHRASTIDECAVSIS

retulimus ♦ Sed de his faris didum lameft . Plantarum autem ue! potias omnmm, quibusinfunt fapores, quamobrem fingulafaporem habeantfuumjexempljgras tiajdulcem, aut amaram, aut pinguem, caufa prima affignanda eft coagmentatio^ ni:de qua determinandumjali] per figuras cenfentes, ut Democricus, rationes idh. aliquas reddere arbitratur > Quod idem uoluntjS^ qui per eam coagmentationem de fingulis rauonem propriam reddunt* AH) per excodionem, cruditatemi^ dul^ cia,6«:amara3 SC reliqua malunt difcernere:fed forte prohibere appareant, qu^ pauloantediximus.Quippeomnia per excocftionem priusaffimulariuidentur, cam in animalibus, quam in plantis . Veriim ita dicendum : Sapores tum dulces, tum qui omnino alere poffinr ,arc^ omnem odorum fuauitatem confecnonejcon^ iq codione^ prouenire * Nam quantum ad genus redfgereliceat, percodiora c^te^ risfunt^quseiffiufmodi cernimusXonftathoc uelinijs^qu^ generecopulantur €odem,Suntenim quseexcoctafuerunt/aporfsodoris^ melioris.quam quscru=: diora fentimusjdummodoutraqueritu concodionis (ux coqui occeperint*Sed h^c laous pofthac exponemus*

Omnes pUntds gemrandlsfaporihm trmfirc ptr cxcoBionm ex diii m dlidm ^udiu* UmfaporisiuinofiqiplureifortitaeffefapoYss, Cuput VI i

^^^^ Vnc illud exc^teris primum fumpfiileopcrtet^qudd uniuerfaeftir^ '^^&'= \ pi^s^ naturx commune eii ♦ Cmnes etenim plant^ in generandis fa^ ^o \?A po^ihus tranfeunt per excoctionem exaliainaliam qualitatemiapo:: ' ^, ris : exempli gratia^ quod quidem iimplicicer dici potefi:, ex genere pri^

uauonis ad forma habitum : ceu ex amarOjSUt acerbo in dulcem, uel pinguem^uel ahqueni iftius confociatilem, At quoad particulatim resexprimi poffit^proinde genera faporum fequuntur^atque natura iingulis diftinclionem itatuerit:8^ in alia plureSjalia in pauciores traniirefoIitafunt*Enimuero aliaexamaroinacerbum, ceuoliua : alia ex acerbo in dulcem , aut acutum, ceu pira, SC c^tera ♦ Eiemm qux acuta funCjacerba prius fuereralia primum acerba fueruntjmox acutajdeinde dul^ cia redduntur, ut uu^ : quippe (ut fumma dicam) plurimas alterationes uua red^: • pere apta eit , dC omnino qus faporem uinofum foTtim funt ♦ Primum enim dilu^ j^ tusquaii fapor fentitur , proxime acerbus^tum acutus^inde uItimoduIcis:iic6(^ morum acutum ex acerbOjS:! dulce ex acuto efHcitur.Et in alijs uero idem hoc eue nit« Quippe uinofx dulcedini proxime adiacet fapor acutus.Qiiamobrem qul qusruntjCur morum cum rubetjacutiuseiljquam cum albefcitjCum propius tunc ad iinem excoclionis fit ^non rectequserunt^Tuncenim uekit generatio ipiius deiiinati faporis obtingit^Prius autem cum albefcit, acerbitas remotior a dul cedine, atque communior eil*Qua decaufa dC ficcius albefcens humediuseit, cum mhekit , ceu iam fuccum, faporem^ fuum zdipifci occipiat, Omnino quiic^ fructus primum ilccus confiftit, mox humefcit* Et hac generatio eft faporum^hus^ morefcilicet pleniusinffuentejacuelutarriculato perfedius,^: affiduemaiorem 4.0 in modum augente ♦ Quo fit^ m non temere maior pars fruduum acerba princi^ pioeilefoleatjquoniam iiccaeii ♦Sedomnium humidorum ficciffima eileputan=: £ur, quorum fuccus lacteus eii, ut ficus , His igitur uelut materiam quandam fapo res exhibentjilli quibus priuarionem tribuimuSjUnde fdlicct ad percodionem traniitur : c^teris autem illis ceu pro eflentia , fine^ interdum cruditacs qualitas eii ♦ Sunt enim frudus compluresj qui dC amari, dC acerbi , dC acun fuapte natura perficiuntur : quo;: rum fdlicet fucds minus humfditatis , fa poris^datiimeft

Omnds

PLANTARVM LIB, VI ^5?

Itsm [apores maliquibws ex crudis^acphirihus tranfiread perfiBionem , in aUquibus infipidos perdurare : tum quemadmodum dulck>v amarmfaporprincipia c£teroruminteUigantur» Caput VI 11

^^^^w Mnes autem frudus faporem quoc^ plantas aliquatenus monftrant, g^^T^^ quod forfitan ita fiat neceiTe eftj cum inde fuam ifti trahant originem^ fw^X^- 1 fe^ crudi magiSjmaturi minuSjUtpote cum humoris effufiOjquo plus iL^S^¥x\Jfi temporis proceileritjeo purior factitetur^Korum coagmentatio lalis '^^^^^ eft* Quxdam prindpiouelutinfipida,diluta^ funt^ceu frumenrar

io exempli gratia^triticum, hordeum^at^^ fimilia, quorS dC perfeCtio ftatim ab ea ipfa qualitate accedit, antequam plures fiant mutationes* Neque enim dulcedo procul abeaeft,ita<^ nihil eftopus uariamutatione^Quapropter geminaquxdamratio generadi faporis effe uidetur, utrac^pro natura rei compofitae* Altera enim ex au diSjac pluribus tranfit ad perfedtionemiakera quaii' iniipida^infuauis^^iimplidge^ nerandijalterandi^uia ex naturafubiectaconfidfolitaeftrquarum (utfimplicius loquar)altera in annuis potius.altera in arboribus eft^utpote quibus plus coctionis deiideretur. Sed forfit an melius exponetunfi no annuis^dil arboribus/ed omnino ratione temperamenti decerminemus* Quale nanc^ boc (it, talis mutatio fequatur ratio eft^na dC amygdala principio aquofa fentitur^ quandiu uiridis fit, at<^ recens:

ao ficcefcens aute, pinguiufcula redditur .SicdC alia quaedam in eodem genere perfi^ duntur, quorum dC putamina uel acerba funt, uel acuta/modo amygdals.quod omnes fordes, omnem^ terrae callum eo uis naturae fecernit , Igitur natura quafi ex quibufdam commiftisfaporibus excernere percccTtione faporem flmplicemin^^ lelligitur^quodrca res econtrariOjquam in caeteris euetiire appareat,Quippe cxte^ rorum generatio permiftione conficitur, horum ueluti per detractionem, .eiun^ dionem^ : ac ibi ex principtj s^hic ipfius prindptj «Principium enim dulce eft^id au tem (ut fimplidus agam)pr^coctio fpedat.Sed haec minus funt difputatioms pro^ pofit^.Tum etia illud abfurdum,fi omnia faporum genera ex amaro SC dula com miftis exultentjUt ex elementis omnia corpora*Sed rurfus abfurdii occurret aliud,

50 (i ex his nihil^h^cex c^teris prodeiit* Haud enim natura talis prindpiorum eft,m:= (i forte multifariam principiii dici poteft, modis^ plurfous ufurpetur: quod ita eiie uidetur, cum uelut per cofolationem feu coordinationem aliqua expliceniur, bcd determinare de his nihil difputationis prsfentis intereft»

Quod humor fitfaporum communis materia^Caufa uero agenu er inimm.Zfr exter* nmcdor.Qtiiitemfaporesmaximeperj^icuieuadant. Caput IX

Aporum autem generationes rationibus fupradidtis.aut ex forma in

'f^^i^ formam,aut ex contrarfjs in cotrarios acftitari putanda eft^Omnmm i,^^^^ uero communis materia humor fubeft. Alterat autem, agic^ caior, 40 SSif^^' cum internus,tum externus:hic enim (ut dicftum eft) plantarum ge^ ':^^^gC' neri maxime accommodatur, nec ficut in animalibus mternus ha^ betur accommodationNam in illis quocp mutationes,alterariones^ faporum fieri folent. Qu^ cum ita fint,quonam padto uidillm generatio fiat^a Demoaito petat aliquis. Aut enim figuras commutari, ut ex fcalenis, atc^ acuto conftaobus angulo orbiculato efFidantur, omnibus fcilicet inhsrentibus illis, ceu acerbo^acuto^dulci; aut priorum figuras excerni, reliquas aure remanere : aut tertium alias exire, alias fubire necefle eft . Sed cum transfigurari impoiTibile fit (quod enim incorporeum eft , nullam fibi admittit affectionem) reftat, ut uel aliae fubeant, alis exeant : uel omnibusinh^rentibasillis acerbOjacutOjduIcij priorum figurx excemanturjrdf:»

^g THEOPHRASTI DE CAVSIS

qux remancant, qii^ fingulis uakant conuenire ♦ Sed ne iflaqufdem fieri ratione aliqua poiTunt^adiici nanque oportet^quodhaec agat atque efticiat. Sedenfm ratio li^cde pluribusfortaffe petenda eft:quippe omnium generationes ilic huuQin modum exponit^ceu fubftanti^, quantiiatis, qualiratis * Caterorum autem exco:= mo,qux calore fubminiftratur , alia excernit^ac euaporat^alia craifat atque ccagir, alia attenuat, alia (ut iimplici ratione dicam) alterat,quemadmodum uel in ijs agi:^ tur,qu^ igne feruefcunt , Omnino aiTumendum efi^cundos fapores ineHc poten tia,immutatione9 ♦ Sed fieri atque eife^non nifi adu contingere . Prorfus peracla excoclione fuccorum^ali) ftatim fenfu percipiutur, ceu dulcis dC pinguis.Hic enim quibufdam expnmi atque defiuere poteft,&:quidemfegregatioeiusitamaxima lo ex parte fieri folita eft . Alfj non xque perfpicui func , ceu uinofus in myrtOjatque edamminusquipinguis in eodemeft^Habetenimtalemquoque humorem.qui umo cum faccelatm-j refidet atqueinnatat:quem detrahunt^a^ad lumenlucer* iiarum utuntur. Omnes fynceriores efficiuntur fuis pulpis exprefii, multo^ ma* gis qui expreiii diu immoti manferunt ♦ Sic enim diluta pars exhalatur, dC terrena fubfidet 5 in totum.9 calor imeftinis coroboratur . Nam 6: decerptis frudibus al^ teratio fiicci totidc confequitur modis:^ nuces^ac cstera , qu^ pari ratione oleum redduntjfpacio temporis longiori^amplius propter prxdidas caufes oleantur* QuareconftatCquoddidumiameftjCundospotentiainefresac^onesueroperal^ terationes oriri,Sunc certe mutationes fuccorumjquemadmodij in ipfis frudibus: 20 (ic eriam cum expreffi fiierunt, in fapores exccdionis pariter^d!: corruptionis»

Qnure uinum ex uetujldte umdrum pitt, mq; coacefcat. item qucmadmodum fapores corrumpantur : hinc omnes frudm c&lore concoqui. Caput X

i^?ss^"'> *^ '^^ ^^^ maxime in uinoj quippe hoc procedens fuo uigorejS;: defi^ Q ^y^ nens^&^ quafi fenefcens, certis quibufdam faponbus immucatur» il ^v^S4 Enimuero fi ex uetuftateuelut fecundii naturam fuerit akeratumj ^i '^iyC/^ amarum efriciecur : quod propterea euenit : quoniam aere drcunfu* —A^^^^ fo 5 exac^tum fit id quod tenue, ac idoneum potui fuerit: hoc enim exolefcente^relinquicurquod terrenumeft^atque amarum ♦ Sed fi tanquam per 50 uiolenriamjS^ prxter naturam mutatum fit^coacefcit: id enim faporis contrarium eiienatura uoluit* Parimodo uel c^teris euenit, utinde corruprio exuketj unde nacuralisgeneratioprodnt: quippeex acuto inacutum uelutinmateriamjrefoltf iiitur , Quod cum fuerit, mutari rurfus, atque reftitui raro euenit : ^ tunc forte, cum aut mari commift um litj aut fyderis ortu factii leuiterjper fummacB fmmuta;: tum, Virium enim tum eciam flmile zcddit^ niii uehemens fiLSed de his aptius po^ ftea difleremus, Corruprioautem, 5C akeratiOjaccidere c^teris uitfjs foIent.Qucd enim corrumpitur, perhumeicitj &:iaepenumero cozccfdti quod fenefcit^ac ue^ luftefcit, exiccatur, parre hic etiam terrena tantum extante* Omnmo ilngute corruprionesjautrei alienaeadmiftione^aut propriae defectu, temporiscaufaeue 40 niunt, Percunc uero permiftiones, alias externisaliquibusimmiftisjalias parte alia uitiata, aut modum excedente f nterna ♦ Sed forte uerius dixerim, parte aliqua comim.otajcorrupta^ totum perire:fic enim fi-udus corrumpitur, dC lac^&ui^ hum, SC reliqua generis efufdem* Nec uero minus certa mutatio in his eft. In con^ irarium enim om.nia tranfeunt* Plures tamen efle contrarfecates intelliguntur, at^ que hocquidem mamfeftumeft.Frudusautem cuiufqueconcodio, uifubminiis ftratur caloris, ut dic^um eft, Sed qus fero periiduntur, ui frigoris maturari uidcn tur, temporis caufa* Calor enimjquodfa^pedicimus, concoquitjdum circumobfi;= ftit, atquein fe uertitur,

Oleam

PLANTARVM LIB. VI ^9

tsltm pofi dfauYumnM plmoUi^ere. Tm coptdmoUimnalimenHuUme^ atqiinplenocoYpoYeolmrumcoUocandmeffe. Caput XI

|Eculiare quod de olea notatur, fi uerum eft * Nihfl cnim plus oleipofi iardurum fieripofle autumanr^ fimu% nudeum tum obdurefcere: I quo fado.non amplius humorem pofle in oleum uerri^Quaobrem fi mi i^^^Slquanaturaliratione agendn^qualitariaerisambienns caufam impu^ ^^^^^ tare debemus, no occafu fydensjqui certe pro cafu habendus eft : at(^ utrum fortaflfe illoru ob eandem caufam euenit. Sed ambigit argumento uerifimiii fatiSjqd imbribus fubfecutu nullii penitus incrementu pabulo accedinfenfu quoq^ io experimeto&confirmat. Cumenimalbxadhucoliuaetorquentsminusoleiemi^ tunt^omnium^ prxcipue iilx profundunt, quas nouiflTime collegerunt . F^it em perfediOjUt parte aquofa humoris fublata,reliquum ampli us coqui ualeat. Rario, qu^ repugnatjh^c eft.Sed fieri poteft^ut ob aquofam partem, atcp amurcam, plus efle olei appareatNam dC prius,quam nigrefcant^habere oleum conftat:&: fynce^ rius tum efle, ac albius, argumento eft, quod ex phaulrjs promitur. Nec mirum, it quamineo^quodalbisexprimirur/entimusamaritudine^quxpofteaexcoctotru^

du aboIeatur.Hoc enim no parfimoni^^aut copiae^argumento eft:fed corporis am bientisqualitatefuccumaffid aliquatenusindicat: quod quidem 5C uafa f^dunt* Minusautem folitumeffeexpeaare,utpu1paexcoquatur,conftat eo quodalbis

20 adhucprofluatoliuis,Sicfit,utnequepotentia,5:adu diftinguere fit, Matenam enim,ex quafitfuturum,iamobtinet.Qtiac igiturratio,modusue quifnam lit, fi uere, uei fimpliciter , uel aliquatenus plus elfe dicatur: Quippe ratione caret utruncfe/ed alterum magis: at no eadem percodio fucci, pulpae^ fit ad ufum aba* riumPuIpamenimgratamefl^eguftatuoportet^fuccusalterationepartisterren^, autputredine,utquidamuoIunt,perficitur.Drupasenimputredmeftatuut.01eii uerononnifieaipfafucd mutatione aeatur:quod quiadiflidliusfit,non temere dixerimacaloreconfidampliori^ftatim^dum fuccus minusparti aquofx, terre^ necR permiftus eftigitur ante ardurum ambo tlla conringunt.Eft emm 5^ tempus feruentius,&: fuccus purgarionContra autem poft ardurum^pulpa emm tum au^

10 sefcit^atcs perficitur.Copiam uero oHno alimenri ubertate, nec^ in pleno corpo^ reoIiuarlcolIocandaefle,muItisratiombuspatetJmbresetenimminusoIeifaaut,

8C rimx oliixx deterius fundunt:quibus quia caro multa.nudeus paruus^H^ par^ dffimepr^ftantoleum^ceuphauli^^tanquamuireshacinpartenatur^de&aant. nec uero inlocisfrigidis oleicopiamlargiunt,fedcarnis:quodqueftioneua(^ atat.

Quimotremuiddocomgido4^porcmncareat,oliuacareat.Qjiod^

pti^appeUantur,ubertate,acma^itudinef-uausexceUat.Odorataitemfaporem^ft^^ m5expnmere,^4inonmodo[en[usuiciniinterfefmt,uerumetiamqu£fubfen[umuemrc ualeant>proximaquodammodointerfeconocarinaturauoluent. Caput XII

n Vamobremuirislodsprsgdidisfaporenoncaret oliua autetncaret. ^lsedratioineofaneeft,quodfuperiusdiximusuideIicet,quoduires ^: adcarnem conficiendaintendunt: uuaeautem fapor inipfacarne con lfiftit.Addoeriam3quodpriusfortafle,acpnndpaliusfit,calorem,qut :^^^oleoconfidendofuffidat,minusualidumefle:itac5ren,iKVe^ fum,eftateminusbonucreetur,atc^autumnomeliorefcat.SolemmnoampIius^ £emporeexuperarenimiuualet.Quodetiamargumentocauf^fit,quaobrem^fta te oleumfierrfolet,fuccumenimuinofum,aut aquofum firiguscoquere fatispo. teftatoIeofumnopoteft.Aqu^pluuiae,autcondudiri2carnem(ficutdidumeft} augent.Okumnihafecarnipermifcet/edperfemanet,quemadmodumcumex^

^o T H E O P H R A S T- 1 D E CAVSIS

prefTumeil, Genus olearum, quod sgyptium appellamus, ubertate acmagnftu:= dine frudus excellirrreiiquum abunde oleum fert^Sunt enim complura genera^ut tn hiftorijs didum efi.Igitur olei generationi caufa talis reddenda eft: de cxteris aus tem pinguibus opinandumjquemadmodum inter omnes conuenic autores ♦ Si ue ro reliqua tempore difcordent, diftinguendum, aut fingul orum naturas^ aut qua=: lis pinguedo fit,aut etiam modum generandiicum tamen diu manferutsceu nuces, uim certe^ut diclum eft^obtinent, A clione uero temporis ipaciu educitjcum aquo^: fo illo humore exhaufto pinguis confiftere, dC coqui ccrperit* A t funt, quibus pin^ guedo (iccz admodum eft, mfi forte calor circumobfiftens poftit id quoc^ in aliqui^ bus efficere.Ex omnfbuSjqua faporem aliquem obtinent,qu^dam odorata quocp lo ilHco funttmaior tamen pars odorem quendam guftantibus copulatum cum fapos re oftendit* Nonnulla eriamuel confricata duntaxar, 6i: permota , reddunt oda= rem* Rurfus, qu^ cdorata funt, faporem guftantibus, aut manducannbus expri^ munt,quafi non modo fenfus nicini inter fe ftnt, uerumeriam qu^ fub fenfum ue:= nire ualeanr,proxima quodammodo inter fe collocarfnatura uoluerit* Vnde haud perperam diclum appareat , odores pro faporum ratione confiftere* H^c enim opinio plane illirefpondet, qu^ cognatione aliqua coniungi iftos inter fe, atque ex ^odem quodammodo oriri fignificac * Quod quidem utrunque genus quid fej aut qua ratioaejcum idem eirer^difFerat , tamen inter fe explicari certe oporter*

No« omn€s odorcs reddl appeUutionihm poffe* Spccies item plures uniufcuiufque [npQi- 2©

TungenerismnoUrumlceeticimprincipiumfiLporiseife^mmmQdoris. Caput XIII

:Erum non omnes odores,appelIationibus reddifortailepofTumeili tdem^Quippeaniarumodoremjautialfumjaut pinguem^aut acer^s '' bum nominare minus quifpiamueiittneque emm laporum omnig l genera odorum rationem fequuntur ♦ Nihil tamen id prohibet, quo h minus h^c inuicem coniungantur,^ utrunque alterum qu odammo do confequatur , Plures autem uniufcuiufque faporum generis fpecies annotan^ tur, ut dulciSjamari, ac reliquorum . Melleus enim,&: uinoiUS5&: ladeuSj&f aquo^ P fusjdulcis fpecies funt ♦ Forftcan S^pIuSjminusue^difFerentiamfacit* Sed poriifis mum rationefubiedorumcommifcendorumdifcrimen exoritur, & caterisquo^ que pari modo intelligendum jatque de his inter omnes fere autores conuenir^Sen fum autem ilium odoris, qui guftatu percipitur,non temere adiungi genus olerum indicatjquod agnomenagratiapalariaccepitjCeuanethum/cenfcuium, fris, ^re^ liqua generis eiufdem , quorum pieraque nihil penitus olent: arque eriamlarius illa fignifmnt:, qux pr^arida fine ullo cdore funt, ceu lens, cnicum, SC eiufmodi* Hxc enim perfrada ftatim ac manducentur , fufFeruefacta uaporem cmitmnt pr^re^ nuem, qui furfum per meatus ad olfactum tranfmirrirur, 8C faporem quoque red^ dunr eadem,dum manducanrur.Omnia prope odorara amara funt.kd caufam hu 4.0 ius poftea dicemus.Cum uero illa duo contraria inrer fe finr,dulce,atque amarum; alrerum uelur inijium grari faporis, alterum grari odoris efTe ufdetur, dC qucdam^ modo m*agis primordium dixerim amarum grari odoris . Quippe odoratum quia amarum fir,comperire difficile eft. At boni faporis com.plura inuenieSj quae dulcia non fint, qus ferme odorem quoque in gufta- lUjOlfadu^ reddere apra nouimus:quod dulc€== do raro,6£: perexigue facirrquanq utrun-

queexcodioneproueaiat.Scd '

, "- dehfspoftea* . •

Cmin

CuYin pUntisfdporesomncs, pmsrfalfum.f^caentur, Tum, ^refdfugo diquihui pUntii di^Hatenus accidat, amaritudo uero aliquibuspkntAtumpaTtihus. Caput XIIII I Vm autem faporum genera plura iint, qu^ret fane quifpiam, quam^ iobrem c^ted pmnes m plantis, SC frmftibus fierifoient ; ut amarus, |acerbus,acutus3&:reliquufalfusnunquam fieri poteft^Nihilenimin m^^^M genere plantarum falfumpercipitur, fciiicet ita ut in fe talem forriatur ^^^Si faporem^Sunt enim quorum fummam partem duntaxat falfugo qug damobducit, utcicerXa^fa,qaodfaIfumnullamalimoniam5nuilam generatio^ 10 nem prseftare poteft. Argumentum, quod nihfl pene lods eiufmodi gignicun V i^ resenimi11uderodit,acexi|mit,utfacultasgenerandiuetetur.QiK)djgiturcaet^^^ ne generentur caufx (it^^id fzerte nequeex fe quicquam creare poile^rauo eit. Nam &:ea,qu^inmarinafcuntur,nonfinedukedine, aut aliquac^terorum iaporum qualitate prooeniunt, atque confiftunt: ut pifces, dC reliquum animalium genus, quodmariuerfatunErgo caufam in uniuerfum hancopinaridigniuseftiiludenim

ex quo futurum aliquid iit.commutabne elTe^necefle eft ; faifum affid nequit, atc^ incommutabile eft ; quampbrem nequeperfeclum quicquam , neque aliquid ullo pado generari ex eo poteft.Omnino in fingulis,&: confequi folitis, illud etiam coa fentireappareattutfolj&calorjquia inomnibus humorem leuiiTimum, atque ad

20 alendum &ptiffimum attrahit ; faifus^ quia natura ponderofus, minime^ dbo ido^ neuseft;a nullo hauritur , Adde, quod nullam putredinem, nullam alteranonem humor iftiufmodi recipere poteaQu^ cum ita fint, auerfam penitus a plantis eile qualitatem eius faporis n^cefle eft . Ad hxc, quoniam genus plantarum nui am uim exaementorum egerendorum obtineat, nihil attrahat fibi, quod mmus alere poiTit, uerifimiieeft^Quippeegeftionemquoque illius aliquam fubfequi opone^ ret, non folis ui prouocari, dC per fumma erumpere . Lata enim ubique, magnacs afFerri humoribus, incomplexa tamen, inconglutinaf.a^,Democrito placet,quod nulIumadfitfcalenum/edangulosomniaimitentunHecfiplantarumuetentper^ iniftionem,licet animaduertere*Dehisautem,qu^in uniuerfum prius expoiita

iofunt,qu^retfaneaIiquis,quamobremfalfugoinnafd,autfubnafaaliquibusio.eat. Namiiintrinfecusfit,alimento,natur^cpconuenire,haudtemereconfirmetur:ieci

fi extrinfecus ueniat^a: hoc quidem minus,quxrendum item unde, atque ex quo. Autenimexaere,autexuapore,quifurfumferatur,autradicibustraaaperlum:= ma ddndeerumpi, tanqfiamaliquidfordium.Quippefalfugoper fummaconli^ ftere omnino uidetur.Ergo ii radidbus trahitur,ratio palam efnat fimmus,mirurn, curdceri^a^reliquishuiqi^cemodirefideretantummodoaptafit.Qu^emmlaiiu^

Sine ^grotent, ceu rofa, SC quxdzm alia, h^c difputarionem aliam defiderant . Ci^ ceriueroa^familiaris,a:perutilisialfiIagoeft.Ablutaeniminflorefruduc|proue mente,ftatimplantaradicibusarefactis,emoriturJtaqueconftatnaturamidc]uali^ 40 tatisnatiuumeftedceriupIuiiTe^utualeatconferuari. Ommnoqu^damfuismfo. Ifis,ramiscR,talemfortiunturfaporem,qmabluasguftatuaqua£perapitin:;n^ hismodoJedinfrudibu^quoqueipfisitidemeft:quodfenfusIatedt)udicar,fiquis nonfi:udummanducet,fedlinguamdduntaxatapponat.Quippenoninpulp3, fedinputaminefi-udusfalfugopofitaeft:quolit,utfemenreconditum,&:incorru ptumferuetur; necfecusafalfuginecuftodiatur, quamcummuafculoconoulum plant^adh^reat,quafigenusiftudfaporisfuigratiacuftodiendianaturaaccepent, quandiu uiride fit, caulis, atque filiqu^ munitur falfugine,ut dicaumeit. Cum ue^ ro ficcefcere ccepit,fuo quoque putamine faporem iftiufmodi recipit, tanquam in^ crinfecus xdimm, Enimuero foras uerfus rem huiufcemodi excorm cofentaneum

242- THEOPHRASTI DECAVSIS

eft, utpote alienamtquemadmodu dC amaritudo cucumerum^quam per fummftaa temfenrimus*Genusquo^ pirorumCarixdomefticu fertur, lanugme tam faifa obdudumjUt nifi aqua fubluatur, edi non pofBt , Nihil igitur miriim, ii eiufmodi plura creantunNecg em'm illud procul praedidis eft^glandibus excremis amaritudi neminfidere^^bulbiscacumineappellato, dCzli^s acritudinem ftilo fpic^ imei}d=: no teneri^Haec tamen alicuius ratione fimilitudinis addita iint^Rem aurem natura^s lem eile^atc^ natiuam^hinc latiffime conftat : ubicuntp enim feratur nafcatur^, alis quid ialfuginis capiat, necefle eft ^ eaam 0 folum nihil fapiat falis * Nam ea quidemj qu^locisfalfisproueniantjhaudtemere falfuginem ceperintj ficut aha pleracj,^ aurio*Nonulla etiam fuauiorajmeliora^ reddi ratio eftjceu brailica* Acritace eiiim ig dC amaritudinem braflics infitam, falfugo abfumit:tum etiam fragile quoddam efFi citcorpustotum mmfohumoreiubiato^Qiiippe faladtrahenda, abiumendum^ |iumorem,aptifr*museft>Patethoc ueletiamcruda:tfangi cts:nim aliquas perhi:^ bent delapfas in terramXum igitur talis igni mandatur/acilime coquimr^dC tene- ra.dukis^ fencitur/cilicet ut confentaneum eft . Nam 6(!: qui nitrum inijciunt^hoc idem conantur efticere : ueruntamen non pridem incipiunt * Naiura uero iampri^s dem orfa, paulatim^ profequens, talem reddiderat ♦ Q.uapropter nec id auerfum a ratione eft^ut circa folftitiu^aut drca fydus, nonnuiquam 6^ omnino per xftatem meliorefcatjUt apud Eretriam.Tum enim falfugo acrius agitjeuincft^sUtpotecum ea ipfa largior fic, humor autem contradior ♦ In Aegypto quoc^j dC locfs eiufm.odi lo omnibus. optimam fieri ratio eft^Sed h^c latius fortaffe adiecimus ♦ Salfugo autem (iue a radicibus trahatur^ fiue a folis ardore ad fumma ducatur. neutra fane rationc immobilis efle poflit in terra^qua de re difputare incepimus.Sed de his f^tis^

QuifaporsihumidhfwciueinteUigdntur, QModq^uimm ex hordeo triticoue conficiatur. Cuf item odores non ex totis plantis, fede partibus quibufdam reddantur, Qnoda- faporis.aui odoris fuauitas aliquorum infit radicihus. Et quod tanquam uentres plantarum fmt radiccs» QuareetiamplantieqUiedampinguedine^utanimdiafuffocentur, Caput XV

I Llud autem humidum ne^an iiceum potius^fingulis laporum generii^

'—-'^' miditaiis^ct quidem humiores, cum crafTefcunt, dulciores redduntur:

ni forte hxc pro mhilo fmt putanda . Illud^ melius dici poiTitj omnes ex utrac^ re^ hoc eft humiditate, ficcirate^ confiftere : quan^ earum altera materiam* m.agis re^: j^refenret^Quod li.ita eftjOmnes eadem origine prodeunt, onines^ in iiccitate po^ fiti funt, ficut didum iam efi : fed alios fucco exprefTojCe kdc fua educimuSj ut uua rum^diroliuarumialios aqua etiam modica infuYa excernfmus, utnucum^ dC Bcm. NonnuIIosdfmouendoexpropria natura, pucrefaciendo^ leuiterj potari habiles fadunt: utquiuinumexhordeo,tr!£icoue confidunc.aurquod zethum Aegy:^ 4.0 ptus appellatrquorum omnium principia^ uires^, naturs conueniunt : qu^ uero utendi^aufa fiunt.hsec foknix potiusj ingenio^ hominis tribuendu. Sed qus ars, &: jngenium fedat^ipia per fe exiftimare dignius eft.Saporum autem naturaliii afFe dioneSjgenerationes^5pr^didis his rationibus contemplari certe oportet.His igi^ turpofitis, exploratis^, dubitauerit quifpiam, qu^ret^ , cur non parobus eifdem omnium fapor, aut odor efRci£ur:fed aliorumpartefuperiore^alioruminferiore, ac circa radices^nec omniUjqua parte fuperiore habeant^norma eadem eft : fed alia in frudu.alia in fronde,alia in fiore, alia in ramoru fummitate, fuum habeant fapo^ rem.aut odorem : magis^ odor,quam fapor fede uaria collocatur . Nam dC cortice

faononss

PLANTARVM LlBt VI H)

raononulIafuamterolentFlores€oru,quaetotarun£cdonta,nal!<(utltaIoq^

odoraricreant,ceuferpylIi,%mbrij,hdenfi.Atqmratio exig^^^ fluan$inodoratisodoratiffimaeft,idemeaaminodoratisfltodoratilIimu.Mirum

etiamfloremquorundaodoremfuauiiTimu reddere, quof um nullaparsahabenc oletquodinuioIiSjrofis^patet.Pr^didaetiammud^radiabusaliquorulaporis, autodorisfuauitatemefle,mdidamqu#onemadduci£*/\mboetemmiitaexco^ dione conficiunt: quod^ pIurimu,recens%aflidueobanet alimentum, caetensffi tranfmittitomnibus,hocitapercoqui,utfaporis,uelodorisgranaadipifcatur,nuila

ratio fit.Nec enim ammaliu uentribus contingere iftud uidemus. Igitur de his, cx^ ,o teriscRfi'milibusprindpioillofumpto,quodfaepedidmus.uidehcetper cocftionem h^comniaconfidfolere.Moxadrjciendii,quoddebetadidumanteaeft,uidehce£ radices tan$ uentres effe pIantarij,quonia cibus in his aliquatenus altera£ur*Quae cum ita fe habeant.nfliil impedimento eft,quo minus faporis.odoris ue fuauitatem obtineant:modo confufione tali elementorij condit^ fint, ut ra capaces efle uale^^ ant.Nam&:inanimaliuuentribusqnamuisfordespIera?c^fi'nt,tamenfubiacetah^ quid humoris,qui grato fapori^excodioni^ datur, uelut ^lterario talis ea parte po^ tiflimum fieri poflit,quod eriam in arboribus conftat^qu^ pinguefcere admodu lo^ litx funt^Pinus enim radicem agit txda totam referta, ut ante dictu eli Rauo eade, qux in animalibus eft,quod pars alimenti^quae ferbuerit^excoctac^ fit, quonia pur ao2atiflimaeaaflidet:&:colleda,denfata9pinguedinered[ditRehquauerofurlum rranfmifllim,partes,qu2efupraterrameminent3nutrit:noperillampinguediriem fubiens/ed per alios quofda meatus. Nam que in taedam omi ex parte mutate fint, obefitate moriunt,ut didum eftXom enim nullu tranfitu habeat fpintus,ltratiga lannir: Hcut animalibus acddit^qus ultra modu pinguer|nt*Quippe meatus omes fi-equentiapinguedinisobturant,utfpiratioadfinemu%n-anfiremaiitneualeat. Ouibasi2itur,uelnullapenitus,uelnomulta,callofa%^neftpmguedo,hisnim^ ^iscraflarioeuenit:atquibusineft,ijsnimirueuenit,fdhcetuiferuorisexuperaas*

CuYpdYtesinpUntiscYif^iores.alUdijsextentXuretkmripc^.^^^

^uibus infU rdicihuiyUt nuUi pm aUa hene QUdiihmi^ fapidi^fit, Caput X V I

-Roximumhuic^quodincrifpitudinehgnoruefficiendaanimaduert^ Imus^Semperenimcaudicescrifpiores extafit^quamrami: d^ramoru ;ipforumprimxpartesdenfilTim2,aic^aafliflim^funt,Quoditaeue^

S^i nit, quia his in locis alimentii magis immoratur^at^ conlilut . C^ua cie 5g^^^^'caufaa:incrementuagiturinprofundu.Atcumultra adgermen et^ fondendum£ranfcurrit/implidus,atc^inlongitudinemporiusaugetA"S^!^^^ hisinlods alimentufealiquanrifper firmat,5:: quaficoni^olmt^effiatur^ut &:fpili2^ a:cnfpalignacreenturX«teris,quiaulteriusalTiduetefidit,nihiltaIeexultat.Qua

obrem in nouellis nuUa eft crifpitudo : uis enim tota ad augendum contendit. bed .0 ubiin longitudineaugericeflarunt,crifparideinde, dilafari^indpiunt, fK^^^ animalia.Eademcaufaeft,&:quamobremt^dam,piceip9,autrefinamnullampe nitusnoueUxarboreshabent.Ahmentumetenimtotumadmaementa,trucuti^ cationemffiabfumitur.Quippepofteaint^damuertuii^tur.atc^omninofruaibus fflumdef^atumhumoremmagnaparteufurpam.Timcenimudutfordesn^^^^^ rales quxdamhxcrelinquuntur, cum uis augendx lor^gitudims deititit, a^rachx, atd? uniuerfa arbos plusroboris capereinceperit.H^c propter cauf^ cognano^ nem hoc inlocoinferereplacuit*Saporautem,autodo|-,autfuauitasahquarumra dicum itau£nulIaparsahabeneolida,uelbenefapidaflt,pr^dida euemt ratione. Conftathoc ideminminoribus eriam,ut inherbK,oler4)Us,at$ firudibus nonnui^

3C j

^ THEOPHRASTI DE CAVSIS

lis quorum radices funt dulces^rdfqua uero mmime refpondent radkibus : cxem^ pli'gratia,orammiS5gIadioii;bece,aprj,equapij,at<^ eorum que in paludibus^aut flu ufis idonea cibo proueniuncRadices enim 8C caules plurfmu dulces, ac cibo aptifc fitni funt, folia minime.Caufa in his omnibus, aut quod fuperiora humidiorafunt, atc^ diiuriora^ut bet^,ut cundoru paluftrium. Vna enim dC aquofa funt,a: tenuia a: excodione carent^cui etFicere fapore datum eft^Radix tamen dC caulis, quia mi^ nus habent humoris^dulcedinem obtinere aliquam pofluntaut econtrario Mim quia fuperiora nimiii ficca, ut gramims, dC omnino corum, qu^ arundinacea funt^ Q uippepars eoro fuperior ficca,inferior rofcida eaSapor aiit nec^ in ficdtate.neq^ i^humiditatemmiapoteftconfiflereJta^effidtur,utgraminis,&fyrinchif,a^rdiio quorum generis eiufdem radices fint dulces : partes uero fupenores ex caufa ikcim ts infuaues,&: propemodii infipid?^ cxmiuHoc idem dC m apio, atc^ equapio pla^ ne animaduertitur.Radices enim eorum carnofae funt, grat^c^ palato: roha ficcio^ ra ueluti acriora. Pari modo de caeteris quo<$ licet diiTerere. Omnia enim fere in his ipfis rationibus continentur . Quamobrem ubi plus alimoni^ fubminiftratur, uel ^periora eorum,qux fuapte natura ficca funt, cibo idonea perftduntur, ut in Ae^ aypto arundinis,qua! in paludibus eft. Dulcis enim cstera quot^ fua extrema par^ Te fentiiur, fed breui admodum . Atflla propter copiam alimenti tenera, dulcisq^, parte ampliore exurgit.Radices etiam iliam dulcedinem feruant, ufc^quo reficcen £ur, reficcat^ ftatim eam amittunt * Sicdtas enim ncc^ ciho idonea, nec^ fapida eft: 20 ^uapropter caulium quoc^ uigor certus ftatuitur*

Cur uiridid^dut nihilolemtymtnon£qucificatueronimirum redoUunt Quod^ in quorundam radicibus prtedpuefapores mfmt, ut omnium acrium^ v qumoh rem, item de fucconsm nominihm^qui^ humor communi nomine careat Caput XVII

I T uero odor econtrario ferme' in his* Virides enim aut nihi! olentj aut 1 non ^que: flccataz nimirumredolent, utiridis radix^ atc^ etiam arun* I dinuFi,^^ iuncorumjat^ omnino generis aquatiIium,Nam dC gladio IjluSjquauisodoratuSj &:liccusfuaptenatura fitjtamenminus redolet p i recens:fed eorum etiam ufgor certus imcYiigi debet. ut (iccckcnm fu- pra modum reddi hebetiorajneceife (iu Verum hoc (ut fupra did um eft) confenta neum fere eft ♦ Sapores autem in caeteris quGC|? fuas uires^ pari ratione habere con^ ftat*Qiiorundam enim in radidbus funt praecipuejUt omniu acrium^ceu alliorumj ceparum^radicuIara^Quod idem de uenenofis etiam did poteft, quae dCipfx carno fa£ omnes creantur ♦ Caeteru uires uenenofarum perenniores funt, in totum enim iialidiores ex {icdtztc redduntur , quia pars aquofa humoris exacfla eft* Ex hac ete^ nim ratione fucci corporati etiam utilesfuntjCumcorporatio nonnihil fegregata parte aquofa proueniat^Quamobrem praeparare confueuerunt, alia ficcanteSjatc^ fuccantes:alia infecantes, quo folis ac aeris uis coagere melius poifit, m refinam, dC 40 reliqua generis dufdemj&IthuSj&rmyrrhams&Iaferpitium. AfFertur infecfiio alfjs tam radice^quam parte fuperiore,ceu uenenofis quibufdam^St: laferis» Quippe ra^ dix^dC caulis infecatur^atc^ fuccus manet utrinc^:alfjs radice^aut caule tantum,fdli^ cetprout fuccumemittereaptiora funt*Namiiradiceshabent fuccofioresjradicl infertur indft'o:fi partes fupernaSjCauIi^Quibus enim radices ficca?, furculofar^ funt^his nun^ ftercus difponunt ♦ Eadem ratio lachrymaru etiam eft, qu^ fponre concrefcuntjtam fpinarumjquam arborum, ut amygdala?, pini, abietiSjterebinthit quarum alisbene fapidsejbene^olidaefiinnalisiniipidssatqjinolid^s utgommaj fpindc a^gyptia* Vocant alia fuccosjalia lachrymas^ccmmunius tamen uocabulum

eft fuc^

PI,ANTARV3^ LIB* VI H^

eft faccus* Sed forte ntl refert. Humor enim, qut fingulis uarfa cxcodfonc conue^ niatjCommuninominecaretQuod ueromter humores a!ij callofioresj lenriores^ funt^alij aquofijmfnus^Ienri^hincalij denfaripofTunt, alij nequeunt* Nonnuiiis eriam aliquid mifcentjquo denfenturjatcj conaefcant»

Curdiaincatdihu5.aUamr4dicibust(ire$hahc<int. Cur^^incadempUnUdiuerfiodo* res,[apores'^fint. Caput XVIU

I Aufam uerOjUt alia in radicibusjalia in caulibus uires habf ant^illam fa I ne opinaridecetjquam priusretuIimus*Quorum enfm natura minus I parte utrai^ modica eft ad uim illam condendam, quod altera faris, oi^ I tera minus humiditatiSjaut iicdtaris habueritjatc^ edam.quorum fub^ e^ ■ iftantiamplusinalteruirapartem uergi naturauoluerit :h^cautpar^

te fuperiore^aut radice porius uires continentrficut incremenri quoc^, ^ magnitu^ dinis ratio anceps eli.Cucumo-es enim.cucurbit^.Si: alia plerac^ parte ampiiantur fuperna,Iuxuriantur9,RadicetamenpufilIainhaerent/ciIIa,bulbus:denic^ora{a, qu^ radice funt capitata contra partem fuperiorem,tenuem,imbecillemc^5radices amplas, carnofas^ ger unt ♦ Prorfus in quibus aaedo ineii^ uel aliqua f iuimodi uis radidbus potius inefi,ut in cepe5allio58<: fcilla:quod ratione oprima euenir, cum na tura eo porius tendat. Vires enim naturam fedarijneceile eIt:quod in uenems mz^ 20 ximafereparte uidemus. Qiiipperadices uenenoOores, potentiores^luntXau== fam duo illa^qu^ fuperius diximuSjhabent^id eft quod nec^ praehumida,nec^ pr^ arida fint. Altera enim ex humoris nimietate percoqui nec^ueunt : altera quafi ma^ teria uacant ad codionem fufcipiendam/uae caufaficcitatis. Singula aurem pro fua natura^poteftatecp coquuntur^ut dicftum eil, Igitur econtrario quafi f^ores, odo^ resjatqueomnino uires eiufmodi alijs fuperalifs fubterhaberijCxfupra dictis in^ tueri oportet * Caufa uero quamobrem neque fapores, nec^ue odores parte eadem omnibus habentur fupernis^haud procul praedicftis fere rationibus eft.Nam(quod fimpliciterdidpoteft^fingulaepartesaliquid fimilitudinis habent^tu^n in fapore^ mminodorerfeddifferunt^quod magiSjminusuehabent* Patethocineisarbori^ bus,qu^fynceriusoIent,8(:fapiunt: utinabiete,pino,cuprelTo,larice*Addo etiam 50 in fico:aquofiores enim non aeque iTtud confirmant* imo uero ditterentiam h^ fu^ fcipiunt illamjUt alia fapida^alia infipida.uel male fapida fint: dC alia odorata, alia in^ odorata.Necnon et odorum faporumc^ uarietate difcordantia prodeuntxeu utris, pampinus,^: uua* Dentc^ omnium fere.tam foliorii, quam fiructuum: rario, quod alterum crudum,alterum codum eft: uel porius> qaod neque ex ead^m materia fic utrunque : fcd alterum uelut ex purgata, fyncerac^, alterum ex impura, callofa^. S unt certe ex callofiore, corporatiore^ germina, rami, ftipites, totacp moles , Itac^ cummateriediflimiles fint^finem quoc^profua naturadiflimilem habeatunum^ quodquenecefTe eft: quodetiaminanimaliumgenereconftat: uelpotiusedtuer^ 40 fo^quia finem fuum habeat unumquodc^, materiam quoque habeat diuerfam,ne^ ceife eft.Omnium uero (ut fimplidus loquar) finis pro fubiecfta natura ftatutus eft: qux cum uaria.a: in fapore^a: in odore,&: in inodorarione (it, difcrimenc^ ad fen^ fum hominis redigatur.hinc diuerfitas partium exultet^necefre eaN[hil emm pro^ hibet/oliorum temperamentum guftui modicum eife interdum:fructuumau^ tem immodicum,ac uehemerius^uel in acerbitate,uel in aufteritate,upl in amaritu^ dinc, uel in alia quadam difpofirione.Quod etiam in olerum genere perfpicuu eft: Quippe folia moderata, a: grata funt : femina uero acria, uel amara, dC ex toto ue^ hemenriora fentimus:ita,utcontra,quaminarborum frucftibus,ac terrx irugi^ bus res eueniat» Frudus enim illaram uriles/oliainutilia funt* Hon|m autem folia

X ^

^ THEOPHRASTI DE CAVSIS

tantummodoufuifunttfemma non nifimedicamfnisforte dari ratibnlcoi^modc pofllnttQuod ^tur in his liquetjniliil prohibet in tdi^L quocpjcaeteris^ nonullis ar- boribus effid , utirudus inguftabilis, frons dulds^ at$ guftabilis fit ♦ Frudus enim, naturxconditionem puramcontinet^atc^fynceram^Enimuero fiue nimiumfic* cus , lignofus^ fity feu aufterus, amarus ue^ aut male olidusj autaliam quampiam difficultatem fortitusjinguftabilis redditur ♦ A t frons quia humidior, ac peniilis eft, moderationem aliquam obtinet* quod etiam in lafere, atc^ alrjs plerifc^ acribus pa^ tet^Folium enim lafens fuauejfi- udusq^ mollis eft^propter humorem* Quippe acri moniam moderat permiftus humor aquofus ♦ Ita^ aliquam faporis gratiam geness rat*Cond:a,ficdtas uehementiora omma reddit* xo

Cur qmdm^cm uiridiafmU mmdipofint : cm moficcefcmt hmoris tmperie [uhUta» ingufiaiiUa relinquantur, Cur^ in fiibufdm radices mgufiithilesfintf caules autem mandinimirumpofAntiZS-contrL Caput XIX

p^ MninomuItisideuenitaUtciimuiridiafuntjmanditumirumpoflmt, M iaporis^ aliquam reddant fuauitatem^propter commiftionem aquofi I humons: cum autem ficcefcunthumoris temperie fublata^ inguftabis j lia relinquantur:ut germina uitiumj^: ft^itumj& aculeatorum quo:» j rundam3& leguminu aliquorujUt dcer^/aba^* Ad fumma^ eoru qu^ dulcedinisaliquidreddunCj comuneidomniupropemodij fit, quorum fucciperfe m acerbioreSjaut acriores, aut amariores ♦ Temperati enim a natura humore aquofo melioresj duldores^ fapores fufdpiunt: quod dC in myrtis, ac punids fieri cerrum eft^ A t fi qua talis natura arboru, aut omnino plantarii eft, ut frudus uiribus fynce^s ris progeneretrfolia lamenpartes^alias creet per miftionem:niI prohibet(ficut di^ dum eit) mandi folia pofliejfirudum uero inguftabilem efl^* ProximiJ his, dC in ra* didbus quoc^ cibo idoneis eft^quarum folia inguftabiliapene funt^utpote ficca, fpi nofa^*CauIes autem mandi nimirn poflTunt, dC radices ipfx fuauitatem eriam red* dunt* At funt econtrariOjquorum caetera cibo apta^S:: fuauia funtV Radices aiit ixiii guflabiles^quia lignofaejamarae^jaut denic^ male fapida^^uel infipidae funt ♦ Diffe^ rentiamhaud paruam natura quoc^ uaria animaliu iadt * Etenim quae nobis infipi*; 50 da funtj caeteris animalibus fapida fenriunf , propter uirium bonitate, facultatem^ confidendi» Alia tamen alfjs in genere quo<^ illorum grata^^: in fapore3&: in difpo fmone animaduertimus* Deledantur enim alia teneriSjalia ficcis potius* Nonnulla etiam dum tenera funt^a nullo guftantunSicca autem dbo idonea propterea funt, quia quantum in his amaritudinis, difficultatis^ fuerit percocftum, excretum^ eft folis opera, ut fefama, ut erifymum, Haec enim ixindiz tangi a nullo animali uidens» turpropteramaritudinem^&grauitatem faporis :fed ficcata acceptiora euadunt, frucfius^eorum fuaues cffiduntur ♦ Atque eorum caufashuiufmodi putandum eft,De fi-udlibusjqui dbo idoneifunt^rario fedlius reddipoteft^Horum quippe hu:= mores.puri/ynceri^ funtjUeluta naturaliquatijpurgati^, ut e^pluribus, ^ma^ gisualeantconuenire, ^

Be uenenofis pkntis, Cur^ eommpartes tmtum mediccefint. Item alium a^um ai aliamedicamentautilemeffe. caput XX

i| Ed de uenenofisj&r his omnino^qux uires obtineant aIiquas,confidctf I randii deinceps eft.Quippein his, nec^ uires ca^dem intelligunt, ne^ .., 1 P^^^s in omibus illico a radicibus fumpro initio intuendi ♦ Nec enim fii g perioribus omnibus,ceu folfjs,ramis/rudibus eade uis ineft:&: diiFer;* ^ re quide pluris, mmorisq^ rarione aliquid, eife confentaneu dixerim* Ataliquaefl^^qa^penitusnequeuntagerejquod pars reliquapoteft^ut femen,

dCczu

PLANTAR7M L I B> VI H7

^ caukm : quod radix, uel ediuerfo radicem, quod femen, &: caulis, hoc magis mi randum* Ergo caufas ex prxdidis petendum ♦ Cum enim naturam, atque tempos riem fuam unumquodque habeat, uires quoque uarias habeat, necefle ell :m alia coliiquarepoffint3atquedifcernere,alianequeant:&: alia magis pofllntsalia mU nus, &: ferueiacere, bC coquere, bC frigefacere , dC ficcare : dC reliqua pari ratione addendum . Sed frudus maxime difcrepare confentaneum elt : ilquidem noa uniuerfa natura radids, dC fructus, dC caeterarum partium fimilis fit * Sed 2.lix inco^ dx penitus fint^ zlix coct^, dC omnino conliantes ex pluribus * Itaque efficitur, u£ dC fapore, dC uinbuSjinter fe plurimum diitent * Ita enim, tum in agreiiibus , tum

jo in urbamsuidemus^quorumradicesamaraejladuofse^funtjhorum frudus elle pr^dulces, quafi ex incoCto, percodos ♦ Quodidem uiribus quoque uenenorum eueniife putandum , Quamobrem non temere fit, ut in alijs radix, in alijs pars ali^: quaexc^terisplanr^eiufdemamplius ualeat^Nam BC radices amplius a radid^ bus difFerunt Jn ijs etiam , qa^ generis copulantur focietate, dC femina fcmini^ bus, dC rdiqux partes muko inter fe uiribus diixant, propter agri, cosli^ condftio^ nem : iicut dC frumentum, dCc^tcrs^ fruges pondere propter alimentorum uarie^ tatem* Quapropter medicamina longe praftantiora medicaminibus exploran^s tur^quae longo interuallominimediitant^ut elleborum nafcens inOetamonre, melius Parnafico eft . Validius enim eife illud putatur, minus^ aptum medicamiis

20 ni» Caufa quamobrem ualidum ita fit, fimilis atque in frudibus ♦ Aeris enim duri^s dajnutrimenti^ largitate grauitas ineoquoquetraduficut in Bccotia prouenir* Porro alius ager ad alias uires idoneus eit^ quemadmodum in frudfbus quoque perficiendis animaduertimus^Suntetenimloca, quae neexcoquere quidem ullo modo uires medicas ualeant ♦ Quippe mukis in Iocis_, BC niger elleborus , dC ali^ radiceshebetesjimbecilles^comperiuntur. Vndecredi haud temere pollitjaere frigido5&:foloaperto,atqaeetiamalimento modico opus eife ♦ Et quidem uene== nainmontibusplurimanafduidentur,5: in ijsmaxfme qui akilTimi fimt^atque ampliffimi ♦ Et de his fatis didum iam eft*

De Ciiufa odorum. Curq; in eadem pUnta pdYtes dU odofdt^^ dU kodoYaU. Cur etkm in arhoribusfioYes^qtii minores funt, odoratiores fmtULmus. Cur pr^ta ^ reaodorinfioreautfit^autnonfit. Caput XXI

r E odoribusj quoniam fj quoque particulatim fieri folent, caufas eafss

Ip^^^^ dem^autcertas proximas effe putandum.Excoctionanquealijsin ifi r "^p I tlore potius,ali]s in firudujalijs infolijsjramis^ aquofis, dC quali Ip; l^^J infipidis, aut acribus . In fiore, ut rofa^ croco, 6: reliquis generis eiuf^ ki^^^l^. dem^quorumqu^minusbene fapida funrsodoribusenamfufsgras: uftatem quandam prxfentantsUtlilium/Iiriam, &:eiufmodi*Qu2dam nuiiam penitus reddunt fuauitatem odoris , fed grauirer redolent : quod a fapore quo;s ^o dammodo fieri, nec eiie rationem odoris ab^illo remotam , certum eft ♦ Enim^s uero^qu^ diluta, SC infipida funt, h^c pene omnia inolida quoque fentfmus. Quippe in his ('Ut ita loquar) duobus exordia qualitaris inolida habentur^cum dC fapor natura quadam aquofa eft, dC humor aqu^ nimium reddit * Alterum enim mifceri quafi non poteftjalterum autem ex nimfetate tolli necefTeeft^ita:* que id etiam mifceri quodammodo nequit: qu^ quidem res a rarione odoris auer^ fa penitus eft.Odor enimmiftionequadamconfiftit^Qusautemalimentoube^ riori^uehementiori*^ nutriuntur^ceupaluftria , hxc odores etiam proximos fuo ali mento graues fciiicet quofdam, ac turbidos reddunt * Cum igftur alijs in radicibus miftura ciufmodi^atque moderatiofit,al!Jsinramis,acfoli]S5aIi}sinfi:udu,plurii

24^ THEOPHRASTI DE CAVSIS

bus uerom fiore : has eafdem partes in Cngulis odoratas efle ratio eft* Ideo^ flores arborum^qui minores funtjOdorariores feniimus.Plus enim terrs humorimmaio ribus ineil^Si tamen haec ratio mfnus placeatjaiiam quf res Jgitur m uniuerfum at^: que fimpliciter fatis fortafle dida ha^c funt* A t uero in eo, quod prsedida tempera^ menta iingulatim animaduertere deceatmon temere plunmis odorem efle in flore appareat^ Agitur enim in eo prima quaii, dC leuiflima codio^fiue ficcitaSjfiue aliqua mutatio uenerit*Cum uero frudus inceptus fit^odor non amplius permanet, quia plus iam adeft humoris:prsterquam (i qua humore tali fuapte natura fint, ut odo^: rem ualeant conferuare ♦ Ex toto pene fructus, qui guftu fuaues funt, bene olent* Nam dC milum^dC pixum^dC meipilum tale cQ. * A dde quos priuatim acceptos uo^ iq camuSjUt cedrida,^ terebinthum^S^fimiles^quos^ pingues fentimuSjUt firudum abietisjpini^piceaejlauri*

C«r dulcia mirtus okunt, Cur^ odor in ijs fitjn quihus inefi dliquid acrimonite. I» quihm item bcisodorata nafcantur, Vr^terea odorum alios uaUdos, alios infirmos effs. Tum qui infuccisdurent. Caput XXII

p X dulcibus nullus fere bene olet ♦ Nam 5C mala dulcia odorem mjni== ji meomniumreddunt, fiCeo minus, quo dulciora funt* Ratio, quod __ . |; iiiccus dulcis aaiiior^atqae terreftrior eft, praefertim cum miiius fue^ S^Si^ "it in firudu ♦ Odor autem faumoris tenuioris, ficdoris, apti^ difHari 20 . ^^i pouus efljde quibus pofthac etiam diflTeremus ♦ Verum ( ut fumma* tim agamus) odor dC folior u m^dC ramorum, BC in totum arborum, atque plantaru in eifdemgenenbus eftjin quibus aliquid aaedinisjaut pinguedinisinefl:quemads modum certe frudus quoque fupradidi fehabent, dC quidam etiam ex uinofis* Frudus etenim myrti odoratus^at: ea quoque odorem aliquem reddit^S^ quxcun^ que talem acrimoniam, fiuepinguis, fiue uinofi, fiue etiam alius fucci infuis frudfcs bus habeat*Eadem ratio in genere quoque herbar um eft^quas coronarias appella^ musjut ferpylIi/ifymbri),caeterorum9:in oleribus, ceu ruta, apio, menta . Siccitas enim.dC acritas^uel acerbitas his innotefa%non in frudibuSj neque in c^teris^qu^ humoris eiufmodi funt Jn omnibus uero^tum in hiSjtum ceteris odoratis redditum 30 illud per definitionem omnino ineft, ut demift um ficco^quod fapidum eft^uim ali:^ quam pariat odorisProrfus odoratiora/uauiora^, tam tota^ quam particuiatim lo . ds placidi fpiritus,ac ficcisj>roueniunt:fdIicet exhaufto humore aquofo^excodo^ reliquo melius.Sicdtas em(ut fimplicius Ioquar)odori conuenientior cii,dC omnia odorata eo potius uergunt* Argumento etiamilludeft.quod tradibus ^ftuofis plura, meliora^ odoratorum genera prodeunt. Melius enim ibi concoquitur, &: quxdam ficcata olent, Viridia nihil olent, ut calamus.iuncus : nonnulla etiam ple^ nius olent ficcara^ut iris^ac fertula campana^Sic et ocnanthes odoratior eft.Non ta^ men omnia ita fe habent:fed adfunt,qu^ e diuerfo naturam fortita fint, qu^profe do diuifiile oportetDiuifib uero fimplex occurrit. Aliorum enim odores exiles,ut 40 florum fere omnium,qui uirides.atcj recentes funt^odoratiores : temporis aiit fpa* cio decurfo,exhalarionis caufa hebetefcunt . Aliorum odor ualidior eft, m eorum, qu^ terrena magis5&: in terrenioribus pofita funttquibus^ uis qu^da aquofa per^ mifta eft,qua ficcata^inueterata^.ad quoddam ufque temporis fpacium odoratio^s ra redduntunCuius generis poma cotonea funt^qux^ ex coronariorum numero acrem reddunt odorem.ut abrotonum pr^cipue^a: fampfucu, dC crocu . Vna em dC quantum humoris aquofieft, exhalatur, a:alimenri ceflat acceflio : SC qu^dam ueiuti codionis aliquid per feipfa recipiunt. Vndc fit, ut a fuis decerpta arboribus odoratiora reddancur, m mH^.dC qu^dam alfa , eaenir, m inter herbacea, qu^

«iridia

PX^NTARVM LIB. VI 'is^

uiridia (intj tii'hi1 oleanrpropter huraorem : flcca autem oleantj nt alia qiiaedarti, 5<^ fcenum gr^cum ♦ Nam 6^ ufnum mnc maxime conftans perficitur, atc^ odorem capeffit^cum pars eius aquofa difflata, exada^ eit. Hxc i^mx omnia odoratiora in : uetuftate efficiuntur^

C«r ie&jljit celem^ euanefcantCwretiam nimmm exlccata ieterim oUant. Tum quamoiremfios eorum,qu£totocor^oreodorata[untynonf^iret. Caput XX III

T^. Vx autem debilia funtjceleriter euanefcunt, ut uiolae tam tiigra?,

rfi^' qw^m candidae, amaras, malecp olid^ in uetuiiate redduncur : necfl^

>0dj^( c^ti rofefuumodoremenamiicc^ conferuanr, dum deficiant pem':*

W^l tus : uirides tamen a longe redolenr, ficcx non nifi proxime admoss

tae.RatiOjquod indurat^quodammodo defeclupropfrj caloris hali^

jum redderenequeunt ♦ Nam ad ufum quidam unguentarfj eas quoque aiiquatei: nus ficcare confueuerunt^ ut odorem fynceriorem relinquant, Sertula campana uel plus temporis odorata eduratXxterum adfunt^qaae inter odorata nimium ex^: iccatadeterius oleantjeo quodaaiorem^daridrem^ reddant odorem,Eit emm quemadrnodum uini, atque in totum fucci, faporisiie durim, uehementia^ , lic etiam odoris:quod dC inter agrefiia quibufdam euenire uidetur, ceu ferpyllo, dCfti fymbrioj&^ingenereolerumruts praeapue,Sunt enim odores eorum duri^ex^ •20 pertes^ omnino dukedinis ♦ At urbanorum odores una cum remiffione dulcedf^ nis quoque aliqufdj benignitatis^ habent* Eit enim ut in fapore^ita enam in odore duIcedo.Etc^ter^ propemodum generumappellationeSjtanquam nacurx eo^ rumnonmuItointerfedifienc^Sedquinam odoresfintdiutini, dC quiiiccatisme^ liores reddantur^c^tera^ iimilia^fpedari ex prxdictis oportet: quxq^ a nobis func prxtermiiTa, facile per h^c eadem confpici a cxterispoilint * Qux autem non particulatimj (cd toco corpore odorata funt, de his quaeret fane aliquis^ quod prius <iiCtum iameft^quamobrem flos odoratus effe nor: poteft, An non ex rationc i'd qa^retc" nam dC cxteris odore carentibus flos iftiufrnodi deeft, fed in his pociffi^ mum enotatur : quia ratio , natura^ odoris prsceflerit* Caufa illa elfe uidetur, quod generatio floris concoctio quxdam eft : quod autem coquiturj in mutatione

5^ illius eft- quod iam antea eifet* Quae igitur odorata ipfa non funt, horum flos^cuni humor concoquiturjOdorem aliquem capii : quoniam concodio in mutatione eft^ Contra qu^ odorara funt, horum odorem permutatione uariare necelle eft:quod fi plene fint odorata, flos minus odoratus proueniec ♦ Hxc enim dtuerfitas uelud . hebetatio priftini odoriSjac uirium effe uidetur+Quapropter florem tuncolere pofie aftirmant* Sed hoc an ita fitjCogitandum* Fidem enim aliquam afferL Simile tum euenire uidetur, ut in fuccis codis, arque in crudis^cum ignem fenriuntauf: folem: quippe fada mutatione, alteri in melius, alreri in deterius commurantur* Vis enim caloris alteros coquir, alteros ex fua perieda conditionc dimouet* Cunt

4-® enim res finem fuum attigerir, mutationem in deterius ficri necefle eft* Quod

• etiam hac in parte euenire uidetur, csm odor emoiliri inceperit ♦ Fit enim uelut re

mifliofynceriodoris: tumeriameuenitjurfuccuseiufmodijqui fuaptenatura iicii

cus eftj in prouentu floris h umefcat, fi fecus generatio fieri non poflit^ atque ita fc^

quatur remiflRo ♦ Sin autem non humore, fed dulcedine opus itt ad fruduum ge^s

nerationem ( Omnia nanque ex dulci creantur, dC binc flores magna ex parte dul

ces fentimus ) ea quoque ipfa ratione diilblui, eftcsminari^ odorem

confentaneum efl, quafi dulcefcac exempta fcmcet aaedi-

ne illa fyncera ♦ Horum igitur caufam talem

efle exiftimaadum^

2|0 THEOPHRASTI DE CAVSIS

CUYfru^uidgrsfles odoutiom urhdnisfuis genmsfmtBe cauf^ odoris in mno:&' qudmolfemi quod morak uocatUTy cslerius purgetur. Uemfi infucco eji faporis gratid, ©- odor defucco prouemtiqualisuterqifit. Caput XXI III

i Vr autem frudus agreftes odorariores urbanis fuis generis funt, ut [ malaspira/orbajmefpila^S^rreliquatatc^ ipforum malorum tam fylues ftrium, quam urbanoru, quae acerbiffima funt, fuauiffime olent. Au I qui cum odor per codionem acquiraiur, quae maxime coda fint, h^c I oleremeliusputaueris oportere ♦ Ergo de hisdiciquideminuniuer^ fum poteftjagreftia duriora eiferquod in caeteris quo(^ rebus naiura? animaduerti=^ £ur* Sed conuenientius ratio affignetur, fi quis coquendi genera faporis, atc^ odo* lo ris difcernere ualeatsita^ot quo in genere uis faporis, odorisue confiftat, compertii fit^Enimuero differenti^ aliquid incffc uidetur/iue differant inter fe, fiue idem fint aliqua comutatione : kd hoc diuiiionigenerali mandandii utic^ (it ♦ Ad rem autem nobis propoficam illud fatis eft, quod QC latiffime pater.dulcedine, dC ex toto fapo^ ns fuauitudine fieri non nififucco craffefcente folere^qua de caufa frudus fenefcen ces/ole^ feruefcentes dukiores omnes effiduntur* Craflintur enim exempia par te humoris aquofa*Odoris autem ratio in priore quadam^minus^perfeda coclio^s ne uerfatun Argumentij^quod ipfa etiamx^dorata^ut pira5mala5&: c^tera plus red^ dunt odoris/' coda in plenii non funt ♦ A tqui faporis excodio tum podffimu con^ fummatur^cum in plena excoquitur*& quidem in primis fuccorum murationibus 20 uidere id licett Vberius nanc^ odores inde exultantjceu Gmul^dC fiatilis qucda eifet odoris conditio, 8C fuccus fuam haberet naturam, ad quam cum ueniiTet craflatus, excodus^^minus quidem odoris fpirarc , dulcedinem tamen conuenientejatc^ in totum fenliii accomodatam poffit acquirere * Agrefte igitur genus ad priorem ufcj tantumodo coctionem deueniens,odorem quoc^ ratione adipifcitur pleniore* Vr:^ banum^cum perfediorem attingat coduram^alimentc^ abundet, propter uehe^ mentiore confedibnem fuccos fuos in dulcedinem, odoris^ hebetudinem uertit, Tum etiam humiditatem/cdtatemjlargitatem alimoni^^parfimoniam tie, como^ ditatem^ affiatus conferre aliquid ad odorem uerifimile eft+ Siquide omninOj quae arida, locis^ aridis funt, qu^ paruo alimento contenta degunt : qu^ placidae afpi^ 50 rantur^odoratiora proculdubio fint.Humor enim largius fe permifcens^odore he^ betat, Quapropterlocisopacis.dilutis^jOdoratanun^ proueniunt Nimiroergo dum craiTanturjmutarione illam redpiunt/cut didum eft^OmninoCquod fimpli^ dter dici poteft)genus agrefte ficciuSjieiunius/piratiuSjferuentiuSjatc^ etiam fucco tenuius eft^nec iuccum carni permiftTjgeritmodo urbani.Qu^ quidem omniaiu:= uant ad odorem efficienduXicet hoc in uino etiam peruidere:quod ein dulcejmol^ ieueeftjcaret odore:quod tenuiusintercaetera eftjhocodoratius.d^ celeriushoc,^ pingue, craffiimi^ confiftit, at(^ perficitur * Item um cum odore euenit, ut fece fi> dente, uel fegregatio Iiumoris, partis^ terrena^^ exhalatio^ fortis aquofae efficiat: Jta ut ex his ommbus fuauis illa exoriatur olentiajid eft attenuarione, fegregationcj 40 exhalarione* Nam BC in ipfo dolio pars uini^ qu^ eftiuxta fecem, minus redolet* . Hxc eadem caufa eH^dC quaobrem genus uini, quod morale uocatum eft, celerius purgetur, confiftat^ ♦ Eft etenim tenuius, dC obiter quaft uitio mifturx immune* Confirmatur id etiam^quod ex tenuioribus38^ fucco probatis, fpiratis^ commode odorariora proueniuntj&fex uetuftioribus potiuSjquam nouellis Jtem quod^quae large olent^ac ualide, molliriam in guftatu nulla prxfentant: utpote cum fimul ma^ nere nequeant, odor fuauis, dC plenius ille, ac ualidius : quod etiam in unguentis, incenfisjcoronamentis^cxteris^odoratis euenireuideuHecetenim omnia amara funt,mak% fapida^ticuti amygdalxt Et motana uero uinorS genera^odore plerat^

obrinent.

PLAN T ARVM L IB* VU 25«

^ Abrinent, qus dura, minus^ in fapore commendata exiftunt. Hf s igitu^ bus conftataliudeflfe, quodfaciatodorisfuauitatemtfitamencaufeodoris ^fa:. noris^ modus adfit,quod ex ambobus exultet/uauiffimum eft.Prefertim,cum in quSufdam agreftibus acredo, atque fynceritas t^dio admodum lit, ut retuli* mus: ceu in ferpyllo , abrotono, ruta , permiftioneo^ natiui humoris temperati^ ora, fuauioram reddantur . At (i alterum immodice adfit, quaerimus certe quod deeft.Simul enim quodammodo in eiufmodi guftabilium genere odoris, atque faporis deledtatio eft^Sed difcernere^explicare^ in uniuerfum tentandu,quem^ admodum diximus: ut fiin fucco dulcedo {it, autaliqua generafaporis: odor au

10 tem de fucco proueniat, qualis nam fit ucerc^ , SC quo modo habeat. illuci igitur exprxdiciisiampatet,quod principioquaerebatur: quamobremtracSusagrea ftes fmc odoratiores, atc^ proinde euenire appareat, ut in perfediis, 8C priuatict)s potius confiftat odoris fuauicas: fiquidem ex bis alia amara fintjalia acria,aiia exi lia, aiia acerba, alia aliquid habeant ta^dij.Nec temere forfitan Exit enim halitus quidam de his maiorem in modum,qui ii temperata funt, modicus lenf ui occur rit:fin minus,difficiiis,grauiscp eft^Necin priuatione genus id coiIocandum,lea aliquam potius naturam aham fortitum appareat : (iquidem nonnullam uim exiremorum obrinent efFiciendorg Jgitur odor his de caufis in fucas minus du! cibus , atc^ infuauibus ineft. Odorum autem (utita dixerim) ommqm poteltas

20 pro fubiedae naturx ratione proculdubio eft^

Curdiquifloresfumorcsdilimtes,qukmproximi[mmtur.ttcurodoYesph

rmi manefentiititur^crefccnte die minus.meridie minhne, Tvmde herhdyCui no

men hej^eridi, Uem qu£ £tas piantis ad odorem aptifiimi. Et quibui rehus odo

res bebetentur. Cur prtterea arcus cakflis loca ubi conftiterit at(^ arbO'

resreddatodoratiisXurdemc^incenfiiYcdoieat, CAP» XXV»

(^^^ Aeterumaliquiexnumero florudiftantesodoratiores,quampro5

W^&" ximi fentiuntur:quod eriam m uioiis deprehenfurn eft.Ratio quod

mW^M' adIocumremotioremodorpurus,fyncerusc^deferatur» btriuunt

j^^^S^ enim de c^teris eria parribus plania aliqua,qu^ longtnquius tranU

50 ilSiiSrS;ofrunt,quia tetrena magis^crafTioracp funt.Quippein uniuerfum odo^ rumgeneritmbecilli fyncericasualenriore mifturaconuenienscommodioreit, ficun a^ faporibus. Exempli graria.myrtus mulfo macerata, melius quam lynce ra redolere incenfa putatur , Odor enim melior , atc^ dulcior redditur tempera^ tus^Hoc idem dC fuccis euenic. Sunt enim qui mifturam defiderant ad acquiren dam fuauitatem* Omnino(utfimplicius agam)odores plurimifyncenorescp i^ ne fentiuntur , die crefcente minus , meridie minime , quod fol omnia ficcat : 8C quemadmodum horis diei, ita etia anni temporibus pro rarione mutantun Pr^ terquamfiquafuosodores^maturitates^ tempore alio capere folent:autcoeli temperies aliqua ad odores conficiendos accommodata connngat : tJtin berba,

4-0 cui nomen hefperidi, patet: h^c enim node plus redolec, quam interdiu. Ca:te* ris autem fuo fpacio non ultimo , fed medio cum maxime uigent , qu^c^ odora* uftima funt, uel ubi paululum a fuo uigore declinarunr, Haud enim f orcatle co^ quendiratioeademeftfaporis,atcpodoris, Nouellaetenim plantaalimentum excoquere nequit,utpotc quac plus attrahat,quam pofTit conficere. Annofa im* beciliis penitus ob inopiam caloris infita eft.Oterum uetuft^ odorariores funt, quam nouellx.Minus enim humoris ia his eftjtac^magis ualentexuperare: H^ cut eriaqu^ folo gracili pofita funcXicec tamen fimpliciter illud afTerere: omnia qu^ uigent pr^ftanriora tum fapore, tum odore inteiiigi, modo finem hunc na^ cura illis ftatuerit:&igore geiu^ tam fapores, quam odores hebetiores ob denfa»

^^2, YHBOPHRASTI D£ HlSTORIA

dotiem redduntun Nil eiifm concreta expnmere poiTunr , tum etiam obhccr anf quodammodo ex uioknua tiigorismecmodo liia, fed etiam fenfus tolluurrquip pe utracK ex fuo ftatu frigoris iniuria dimouencur , quanquam acrius iila , quam fenfus: nam dC fru Auum dulcedine frigus per gelationem euaporando, educen docR eximit* Pari modo &: nimietas xftuum faporibus ofFicit : alia nanc^ exurir^ aliauionconcoquit,aiiauelutiputada,5:pradiumida redditCutde ficubusdi:: aum eil) odores forfitan nonnuiiorum magis conferuat:&: forte illos creare po^ teft,quifamiiiares locis aridis funt.Hos enim coftai effe cmnino fynceros» Mu! tos lamen peruertit, qui fciiicetconfiftunt in frudibus:quia fucco^'ores,indifcre |o ti^ i^i funt* Quippe odor non nifi maturefcentibus fruiftibus confiftere poteft, I^otu miftur^ modum ineffe , naturam^ ficcitatis in ratione odoris, qux quo*; dammodo innotefcere conuenic. Siccitas etenim eft, qus odores uel omnium, uel certe aliquorum facere poteft* Quod obiter in terra quoq? perfpicuii eft, ubi tempore^ftiuo folo adufto imbres acceiTerint* Humor enim admifTus, feruenc ti^ pulueri permiftus,odore generat. Quod idem in caeteris etiam facit:nam dC qacd de arcu coeiefti referunt,arbores,6(: loca reddere odorata,ubicunc^ conftia terit, tale eft ♦ Reddidit enim nbn in omnibus modis odorata, fedfi qua materk combufta proxime fit.Nec id forfitan per fe agit,fed quodammodo per euentu: Impluit enimlocis,ubi conftiterit, Quippemateri^ combuftseadmiftus hu* so mor uaporem quendam , odorem^ excitac » Necj enim aqu^ muhum defcen«s dit,fed magna parte guttae irrorant,ita ut caliditaris,ficcitati£^ modus non defir* Materia quocj ipfa certae fit quaiitatis,opus eft.Non enim in qualibet,necp qui*: bufuis modis illud fieri poteft.Cmnino uei in c^teris cremaiio,atcp permiftio cre abunt odore,fi modice fuerint» N am dC incenfa ex h ac ratione impofita igni, re=^ doient,moiIi fcilicec,nec rapido cuiquam dC perurenii: fic enim modgs kxmim odoribuSjaiiter corruptio fequitor*

Cur anmd nuUm odordtm ftUcm in gentre phnUrm odord compmri permutu po^int. Qur(^ aliqudfatida hominifintibrutisueroodorataAtemfaporeSiOdo rssc^ agriiCocliaUmoni^rationeconfiftere. CAP. XXVI. i Vic fane proxima , & eadem fere caufaeft:quamobrem in arbo^» ribus 3 dC ad fummam in genere plantarum odora comperiri per^s multa poirint,animal nulium penicus odoratum iit:nifi quis parda^ ^j iim dixerit fenfui belluarum bene olere, ut didum iam. eft » Genus ii etenim animalium ficcum , dC calidum fuapte natura eft : iiac^ hali* tuseius tenuior,atc$ purior. Plantac plus habenthumoris, naturaliorescg (miia, dixerim) extant, ideocp halitum quo«^ earum talem elle necelTarium , C mnino alimentum fimplex pkntarum cft , nec quicquam fuperuacuum habet: anima*: lium uarium eft, muira^ habens fuperuacuaXonfert autem dC aliquidad odos: rem conficiendum, naturam qualitate anteceflilTe idonea» Principium enim,&r res prima natura eft.Nec^ enim arbores omnes fuauiter olent,quia non confimi 4.0 litemperamenrofuntconditse, HaecitaeflTecenfendum^niforteodor.qaem ani inaliaredderenata fint,certuseftehumanofenfuinequeat,eo, quod hcminisoi factus omnium deterrimus eft ♦ Quippe c^terac animantes dC a ionge fentiunt> dCqud£ proxima funt,percipiunt exquifitius. Vnde alia grata,alia penitus infua* uia hic concurrunt:ficut etiam homini alia magis alijs grata redolent. Ncnnulfa etiam omnino uitamus^ Sed mirumCquod antea diximus) fi quod nobis toziidu inodoratum^ fit,gratum iilis occurrat» Atmirum iftud non fit, quandoquidem dC alijs euenire hocidem uidemus in ipfis protinus aiimcnrjs , quoium lempe;^ lamcntapotiffimum caufam habere quifpia credet; utpote, qu^ inaqualiafxnt^

at9

FLANTAR7M LIB» VI. 2^5

ajcfe {fmormia,Ffguras enim illas Demoaici afFcdHones,matadones^ eertas effi cere poflfe arbi£randii,cum certas habent formas (ut didum eft)hacc tca afferuifre par efl,Qu6d auce paulo ance diximus,nunc etia afTerendum^prorfus enim odo fis/aporis^ ratjo qualitace quandam dC agri,6(: coeli,^: alimenci expofdt , Nec excedere,necdeficere, necauerfum efTe fubiedis alimentum oportet* Quipp^ quod"exx:edic,codioni impedimeto efi*Quod deficit^uelutmateriacaret.Quod altenu eft, fungi naturae officio nequ.it. Quicquid in cultu,cura^ uerfatur,6^ ut folum conueniatjfi^ calores, ac frigorafentiat, Huncenim ia modum alimcntu, facuitas quocp coquendi fubminiftrarur : frudus^ perinde atc^ faporis exultat jQ ueritas,ut illa inter fe difterant,hoc ita efTe argumentis pluribus confbt^AIia efa alio in agro bene oiida, bene fapida,frugifera,flerilia, germinis fertilia^infertilia^ Nam ea quocp fub eandem caufam ueniunt,de quibus non nifi coeii flatfi,ac ter rx alimentum pro caufis aflignare debemus^Enimuero qu^uctent,augeat,faci* ant^ coduram,iucunditatem€^ faporis h^cfunt.Sed cum faporu,odorum^ ua ria difformatura fit, idcirco temperamentu non unum omnium efl, nec alimen^: tum commodum omnibus unii , fed fingulis quod propriacnatur^refpondeat»

Qusmohrem non omnk odorAt&rmgenera locis omnibus feruidisprodeant, Bt myr

ti A€gypti£curodoriUij^im£fint)€miC£ter£inodoratiegignmur. Curitcmin

Aegypcoaeterapratermyrtumiinodoratafint, CAP. "XjiZVH*

j Nde iilius eriam quxflionis folutio exulrat : Quamobrem cum Ioj* caferuidaodoris fertilia fint:necomniagcnera odoratorum iocis I omnibus feruidis prodeant, atquectiam magis illius: quamobrem qux alibi carent odore, hxc locis feruidis odorata fint , ut calamus, dC iuncus in Syria:qux autem odorata alibi, nihilo odoratiora com periantur locis eiufmodi.immo uerd hebedora,ut quidam aiunt.Quanquam ut odoratiora fint, ratio pofiulare uidetur * Haec enim omnia praedida caufa conri^ net . Quippe coeli dC alimenti condicio aiia conueni: airjs , praefertim cum etiam ipfa genera diuerfa inter fe fint.Quapropter a< Syriae ipfius pars exigua efl, qux calamum ferat, SC iuncum « Loca item quat fuccum baifami , ac ca^tera odoraca 20 pariunt, fuis domeflids aptiffime fe accommodant: c^Kvisq^ quac alibi odorata nafcuntur,minus fufRciunt,ficut &: frudtbus euenicNon enim parem caiorem defyderantomnia,nec^ fimilem, fed alia maiorem,moliioremac minore, Quod etiam in i]s patet,qu2^ aqua coquntur: 8C ad fummam in tjs,quat arte conftciun* ;un nonnufquam etiam ex fingoiis idem conftat. Etenim in Aegypto fiores,co* ronomenta^ deterrima fere omnium generantur : quia codum caliginofum , ac rofcidum eftQuippe iocis eiufmodi nulius pene odor cotrahi potcfl:, quoniam deeft facuitas coquendi:fed ponus aridis,in his enim piane excoquitur,Nam ea qu^apud Cyrenam proueniunt,nonnifirarionc ficcitarisodorataconfiftunr, tum cxtera.tum uel maxime rofa,&: crocum. Ager cnim iHe tenuis,ficcus,nec ni 4.0 mium feruidus,aere tamen puro, firienri^ ambitus: quac quidem ad odore cre^ * andum aprifTima. Rofa uero, dC crocum paruo alimento contenta funt,5: proin de c^teris odoraiiora creantur.Sed mirabiiius,quod de myrtis Aegyptijs fertur: o uanquam enim cstera inodoratx penitus funt,iilar tamen odoris fuauitate cxs= ceiluntrnec quicquam iuuzt ficcitate,caiiditatem,c^tera^ fere,qux fenfus perd pit,non minus in quibufdam ex reiiquis,fcd magis ineiTe. At efl forfitan genus, quod nanflatum in aiios tradus,ut Cyprum,Rhodum, Cm'dum,nonnihft fua« rum uirium feruet:nihii tamen idem,fed fironde criam redditur ampIiore.Quip» pe tenuis iiia Aegypria eft , dC odore longe praefhnrior : itaque lod natura iiiius

Y z

a|4 THEOPHRAS^T I DE HISTOai A

caofapotfffimaeft,proprietatem9admirabfIepraecxtens§ignit.Nam&qno4 frudu exiguo , nec candido , kd nigro genus hoc eft , nihil odoris rationi repua gnat* Fit enim utruncp caufa ficdraris: dC quidem caufam frudus exiguitati a0i* gnant, quodaqua deeft coekfiis, Qjpanquafrudusdeiiderat, rores enim haud faas auxiliari ualere* Sed hoc, dC quicquid eiufmodi caufx fit , ut pkraque loca oires peculiarcs poffideant^priuatius difputaricertedeiiderStXommunis enim fentenaa, qua a gros permultos habereinsequalitates afieritur,uera quidem:fed priuatas etiam uires,ac difFerentias exigit. Proximu igitur effe illud quoc^ uide^ tur, quod punicis in Lycia euenit: ut enim fapor Mic peculiaris , fic in Aegypto

t® fuauitas illa odoris peculiaris eft, Sed uicimcatem,naturam^ amnis caufam illic efTeputauerim^Punica cnim aquarum auida eft,&^ mutari eam confomat ex acl da in dulcem, fi aquaer copiam obrinear. 1 ta(^ amnis perfluentis rigationem noa modo quantitatem augeri,fed etiam qualitatis mutationem afFerri eiufmodi mi* rum non eft» Aegypto autem rationem peculiarem comperire tenrandum, qu^ fuauitatiodorisconueniat» Ergo taIisindeprxcipueoriripofl[euidctur, fi omnia componantur in unum,uidelicetgenus myni commune acproprium,6<:folum &r coelum» Planta etenim ipfa ficca omnino eft, dC genus illud Aegyptium plu& quam ca^teraficcet : quod frondis anguftia, 6C frudus exiguitatCj colore^ con* ftat» Haec enim ficcitate omnia ueniunt , ficcum parum habere humoris certum

i 0 eft* Quod paruum eft,faciie excoqur poteft, fuaoitas odoris excodionc cofiftit^ quae olfadui congruit:hxc nec^ dulc^ eft,nec^ ullam faporis gratiam habe£,atc]^ rationeplant^hsecancecedut: foliautem,^ aerisopera,qu6dfolom ficcom,aer moIIis,ac placidos eft,quse otrac^ coduram plorimum auget: alterum qoia con coquit,alterum quia humefacit . Nam &: in hac parte fylueftres odoratiorcs u^ banis : dC qux in apricis pofitae funt , prxftantiores umbratilibus exeunt : pr^ct* pue quae meridiem fpecfiant^Que quidem omnes minus alimenti haoriunt,mec jiusq^ quod hauferint, coquunt» Itat^ efRdtur,utnon in longitudinem crefcant, fed froticofas euadant: quippe qoae craflittodinem captant, findantor^ molripli* citer:eo qoodiniria moItacapefTont feruore fciiicet percoqoente, dirigenteoB

5® qoac^ uerfos ♦ At illae qux locatenent umbrofa , impetum naturalem m imum tantummodo feciont. Qoocirca oirgae non in crafiitodinem , fedfn longito» todtnem potios adolefcont, dC bacolis perqoam idoneac ffunr , ot tum aiibi, tom ctrcaCifthom patefcit* Sed hocomniom arborom commone fortafTeeft. Reli* qoom eft,ot caofam,qoa odorata c^tera efTe neqoeant,expIanemos.Rori caofa danda eft , qoi abonde defcendens humefecit fiores largius , oipote natura hu* midiores:reliqoalcoios,quae ficca excreta^ font.Qpamobrem myrtus humidt* €ari huiufmodi ualentius refiftere poteft. Argumento illud etf am eft, qood de ea fuperius diximos^Frucftom enim pufillum ferre propterea credifor,quia non fa* ris ccelefli aqua potitur» Igitur caufas myrti per illa ipfa indagare tentandu m .

Curjrigidls /o cis odorxta prouenidnt. Tm ds iride iUyricd. Cur item dqui$

imUtm popnt recipere oioremiuinum er oleum pofjnt, Cur pr£tcreA

unguentarijmoleoreponantodores^ CAP. XXVlil»

Doratorom aotem qo^ tradas frigidi parfont , ratione calori in t^ ra conclufo impotare debemos* Vis enim caloris eft,qo^ obi& ex« coqoit. Sed alias extemplo occorrit,aIias fe tdlmi infinuat^Quem* admodgmautumnali fru<5hiiimaturitate patefcit,proximuenim quod euenit eft. Quippe calor,qui pulfus eft a frigore, drcomobfi'^ in terra cxcoquit.Verom ne^ limofam^neci pinguem, aec^ kiitam,gl uxi*

noiam^

4.0

ftensti

P L A N T A R V M L I B> VU 255

nofam^ tcrram effe oportet. Humoris enint,Ientorisqf caufa no aeque calor fuo fungewr ofFicio : fed talem efle profedo res exigit , ut nec^ frigiditatem aeris dr* cumfuii admittat,&: quantum caloris in fe tenetjobturare/eruare^ polleat,Hac enim de caufa iris meiior in lilyride^quam in Macedonia eft: in Tiiracia uero^cac teris^ firigidioribus locis , ac minus codurae idoneis odore penitus carec » Ager enim praepinguis,6^ liumor mulcuSjSnfliyems ueiiemens proiiibenc^Tepidis ca^ men ac<^ gracilibus minus odorata creatur propter mollitiem aeris* Haud cnim parilis efFici circumobfiftentia poteft : nempe uires ad coqueadu idonea? ex am^s bobus illis folo ^QC djttc petendae funt : quemadmodum de liis quoque odoraris jo agendum^quae fuper terram excdlunt^Sed de iiis faus dida faaec fint»Odores au tem uicifTim nullus frudus, neque pars uUa arboris recipit:ita fdiicet,ut aliquid cerri odoris fpirare pofticQuamobrem quaedam acria iuxta ierere cofueuimus, ut cepas, dC iila iuxca coronarias plantas : id enim iuuare ad creandu odoris fua^ uitacem affirmat:quod fi^ere narratur, alterum ex duobus illis caufam dixerim: auc quod quancum maii odoris adfic^haec decrahunc^alitur enim unumquodque re fibi fimili, quod^ fibi cognatum (it^ nimiru accrahic : icac^ parce aliena illa fub* lacajrefiduum purius,odorarius^ relinquitur:auc quod locum fua calidicace,eda cicacecR exiccenc, ficcis ecenim locis omnia proceniunc odoraciora» Sed hoc ues^ luc per fuppofitionem didum accipies* Succi uero expreiTi odores facile crahuc, 20 dC maxime oieum, dC uinum , qus quidem res minus dari rationi poffe uidecur* Gurein aqua,qu^ cenuiffima eft,omni^ odore.fapore^ uidua^&omnino fynss cera,^: nitida, nullum poteft recipere odorem* Qux aucem fapida, olida,craffi=: orafe func, recipere polTunc* Vinumtamen» eciam fi res odoracanon fic, inieda, fed iuxca pofica,odorem poceft accrahere,quod calorem in fe aliquem habec*Vis enim caloris eft,quxactrahic.Quod cum aquanullatenus habet(eft enim natu* ra frigida)nihil attrahere poteftjtem quod fufcepturum/eruaturum^ fit odore, non tam tenue^fimpiex^ efre,quam aqua debet.Odor enim receptus in eo deia bitur at^ efFundicur,quafi fundus nulius fic, qui obiiftere pofTit^fed callofius, ac denfius efTe oportet, Taie enim ad fufcipiendum,feruandum^ odorem aptiffi^ 5P mum eft,dum ad ucrunc^ fe modice habeat: quod quidem utrunc^ uino,&: oleo cotingic.Ec unguecarrj uero odores in oleo r€ponunc,dx enim alias ad ufum acco modacur,cum ieruare odore maxime omniu poteft: quia incommucabile perma nec , aqua protinus exhalac, dC quafi eluic,ac4 difcernic» Tenuicas uero (ut dixb» mus)inutilis eft,nec^ em aer retinere odore poteft,fed crafmiccere cancu idoneus* Qtt£ficcd odorem pot$imum fufcipknt Itm qudndo ueliigutkporm certiwi redolent» Timquatiio mUo odork trctniitufolum afjicipoteli* Curc^ oioritiorafmtalk ex urhdniSydix ex fyluejirihus. Cur etiam ueftigia kporum autu- mnopnscipueredolemt* CAP, XX IX. I X ficcisea potiilimum odorem fufdpiunc, qu^foluca, inofida, accp 1 infipida func, ceu lanae , ueftimenca , dC quicquid generis eiufdem^ ii C^cerum pofTunc ScTque faporem,odorem^ reddunc,ceu malumt \ hocenimcrahic,acfufcipichumoruodores. Quippe(ucfimplidcer ^ loquar)qu6d odorem fic recepcurum, nec^ praearidum, uc cinerem, auc arenam , nec^ pr^humidum efTe oporcec : alcerum enim nullo odoris cranfi* tu afFici poceft, alcerum difFundic, ac diluit omnem odorem. Hinc enim bC ueftis: gia ieporum leuicer irroraco folo cerrius redolenc : alrius enim impreffa < firmicer adh^renc , nec fublimicer uaganria delicefcunc: quemadmodum cum arida hu^ mus eft, ne<$ demerfa in profundum abolencur,uc cum cerra limofa ob imbrem uel aufirum eft.FIacus enimjSjTaqu^aduerfancurjperimunt^ odores.Quapro*

ptermedius habitus eft^qm dfgitomm uelut abflergmenta re«neat.atquede his

iatis. Cum autem odoratorum alia fylueftria, alia urbana fint: praftantia qdprfs

non alterius tantum generis eft ♦ N am &: urbanum prxceilit,ut rofa: dC agrefte,

utuiolanigra, &:crocum^ Serpyllumtamen, &:helenium acriorajficutetiam in

genere oIerumjruta,CaufamCut in uniuerfum exprimi poteft)id habet,quod an

te iam didum eft^ Vtraque enim utroc^ iilo humiditate , ficcitate^ moderantur,

ex quibus odores kHicet omnes oriuntur, At quod fingulatim patefcitjuioia nil

gra, dC crocum neque multum alimenti defiderant , dC fatis ex fe{e ha&nt: funt

etenim capitata.Quamobrem genusfaauum fuam alimoni^copiam excoque^s

lo re nequit: 8C hinc etiam fit,ut cinerem alijs con^erant,alijs refpergant,Rofa,fer«

pyilum,&: fimilia generis agreftis ficca plus quam modicum eft, efRciuntur:ifa*:

que rofa exilis, dC nullo pene odore creacur : quia debito caret humore. N eque

enim uiola candida , locis admodum fitientibus: atque tenuibus odorataconfi^

ftitrnec ubi ccelum uehementer feruidom eft,quia extra modum ficcatur,Serpy|

lum,helenium3&: reliqua generis eiufdem acres reddunt odores,caufa ficcitatis:

Cum tamen in urbanum habitum traducuntur, mollius redoIent^Moderationi.

autem,caufam tum odoris, tum codionis exifterenuilum dubium eft, ISlam BC

corum odores, quae beneoIent,praeter uim naturalem, aeris etiam mediam tem^

periem exigunt, quo mifceri poiiint,omni^ liberentur impedimento» Etin ue«

20 fi^%ns quoque leporum fimile quiddam euenire uidetur, ut paulo ante comme«

morauimus , nec^ enim xftate redoient, neque hyeme , nec^ uere, fed autumno

pr^cipue: quippe in hyeme nimis humida, in xftate ficca immodice funt:

quamobremmeridiehebetiffima» In uereflorum odores perturbat,

at(^impediutimbres:autumnus modice fehabet ad omnia^Er

go de odore,fapore^ plantarii,&: fruduu contempias

ri ex praediclis debemus: quac autem ex miftis

one , afFedfone^ mutua , 6^: uiribus

oriuntur,haec feorfum per fe

explanari dignius eft.

THSOPfiaAStl BE HtSTORIA ^LA^TARVM LIBRI SEXTI ETVLTiMI FINIS*

^5 7

VOCABVLA LATINA, ET GRAEdA SECVNDVM LATI

narum literaram ordmem,ex iibris de Plantis Theophra fti, Theodoro Gazamterprete*

Bies^ra^^T^^efte^ alica, B^v^oc. afchmmtuberisgenus, r^

jtiamplantxcuiufi allijnucleus, nyihns. <p(jo^_. c, . ^

■«^dammaritimafpe allium, rkcr)6§6<Aoy. afpalax,talpa, o<xcziTsch«ir

cies,quxpetrisadnafcic. ainus, HxhiS§x. afpalathus,^ oaoxr^do?.

ablaqueare, fi^oitimy. amaxacus, o<xiA«§6>ios,yJf' afparagus^o «azrfljf «y?, cqr abrotonum, •5»«jBj)oVi'o^ ^u^^KKoy, ruda^ ^ • ^

abfinthium, ^^4iv^ioy, amarago herba, n-mKOjis. athragenaarbor,«£cfff^r9v« acanica fpina, « ^^vn^ amentum, ny^^gys. atrifer, « ^Afl:>.xf «y;S'.

x««««y^fl:;' amerina, «^^:/tf^. amfer,iuncifpecies, o^£-

acanus, okh»v©*. amomum, ^«(Aa>^(/. ?^ccyK§cu;iarjtos ^

acharnicarigua,eder^fpc amygdala, H^yivyM^, amplex, « ^«^fic^afij^cM/-

cies, orx\^Pvms(4<nM- anchufaherba, nKy^vm^. <fjpxep«iis2Xibu ^

. ^©-, andryalaexolerumgene^ auena, oUfOKo^.

-acer, «(&$:i'&fl?,alibicr4)5^- t^,H c<J;<tpv(ih<^. auena, o>/A6)4,perperam

jicciivos. anefum, ^^'w autem puto fcnptum eiie

achiileaordea, «f«cv/;tfi«w anethum, vpMy^ edytTuo^* ^^ ^

j^^^^ anthedon, ««^^»(/l«^,mes aureiiauox, o^h&o^^va-e^.

acinipunidmali, fOKKOi^i fpili fpecies. auriculamuris, ««>cnV«.

.'^^; antheia,flosphIei,«fc^&»'Ax auro,auronis. •:P«Ai^f'*

acinus,oIeafter, Shs^i'©-, antirrhizum, '^^^^^ffi&^ auuifio, n (KTm^ccaugiS

aconitum, «^ccHpWfli/, apargiaherba, »«Wf><fl;. _

acorna, u^Hsivcc. apharca, ««>%>«». ^^ d ^

acuIeofa,fufFrutex,«7r.At/- aphaca^exolerumgenere, T> Accalaurma,«/^^y;f ^K^v^d^. .«..^«^. - . J3bacula, «j«.avc/k,

acutafpina, llvK^vlos.m aphiaherba, -«cu^. beta,nP^<^TA.^, idemT^-

olvccKXv^©^. ^^i^^mm,'f>i^%Mo^o^y^oy. 'iMoydCi^jMS. ^

acyius frucms pheiiodry^ apium, ^<r,?.ivoy. beta fyIueftns,fiTJtex,« A«-

osarilicis, o^KV^s, aquatio, «v4^««:. I^jvij:. ^

acraria,fufFrutex,a;^'AK^.^ aquifoiia, - w betuia ^^Tf^^^

adnepotumprocreatione arachidna, «wc/lvcc. ^jbinelia «.^|f\^'

inhabile,^ W^Acs.^ aracum, ^^#x^^ b echobiechoms,«iA.;^^^

^gisprimoinnafcit,««2r]^ aracus,Ientiinnafcttur, c b echrus, ""f^M'^'

^LdorSfc.nogr.coin. .^^«.^. , bl^-' -^^^^;^

nafcitur,&:cumino, «^«2 arbor, -tsc^..^^^^ blitum, '^^^'^f

uSC ^^^"^^' «WW^; bc^onaradix, n^om^cc^x

^auusfrutex, ar<ro?, archinium,fiuearachini0, ^ccvis. ^ ^

3^a^oria,4A.T,'e..,PIi. ole^morbus, ^%*W bc^otic^scucumis, .^io,- niustamengr^coutirar aria, , ««2^- /^^£f*^^*. ,.,

nomine. arietinum dcer, a/^e..'.^1- ^^^f ^^^f ^^' «f«^^©-,

aiba?opuIus, «A^W. J^..S^. - brafficafylueftns,«fd^^..

aibucum, SccyfeHPf^alibi artj^-^^Vjaiibiafl^f/aniis ocyftcc. da-cpU^By^lhucumimct:^ aruenfia, -jcc cc§ov§ou<,. bromus, ^ cjJfoftfl^. pretatur: arundo, a^X".^. bubuiafraxinus,«§^,aa^«:,

alga, a^vx5?,codemloco afcaiioni^ca^px, 7i^«<xHpj- ^ihi fij^ovi^ims.

25S

bolbma, h^qtJ^Iv», peUmU ^ ^ cmzmomx3m^r>Ltyg:im^^

hugre&ishcrbz^HSi^Hsiff. caro, «tf-off. cmgulumalgacfpedcs, B

butomus, hM-J^m* caro,fructos pulpa ^-ro 'm- (ms^§. boxus, «W|fl^. &x«§'7^oy, ^ ^ circumagnati03«a/^<2^v«,

buxus afimna, « tfVeVt^lc^ carpinus, ^ ^ « f}'"^ circomaudio, » «fjupctvii^, cafia, «^(SfTjax^-^sfeffc&jjjfl^^ clauicuiaederacfpecies « C cafta, «5iRW«wa^bancaIij fcA/|,

^Avxt/(ric/I«|/duiciiIidauo- cIauus,olefmortus,qulet

Caduscfpinorogenetf cant^ ^ fongus,6^oiIa,o«Ac?»

^reruffrutex,«Kix&?* caftanea, udosM^B'. cleonaearadix, HLhoK&vou^ caecinodi,exquibusprodi caudex, '?»stAij^o?. ^oupms^

re no poteft ramus : ^cun caulias faccus ex cxfo cau cnecum, © ivwxa^

wifififj exquibusprodir* ie,6icccvhk$\ cneorus,fiiiteXj ola^m^og^

no[oi7Vi^7^h cauIiSj cLxvKcs. cnicum, oLviKss^

caedua, «^«'^«^«'ft^* carya, nlcx^vcc codibile, de leguminibus

cadytas iierba> onscJ^vrxs* ccdriZy nLi^lcc^ dicitut^rFo^i^cc^y^

calamus odoratus, i H^Aa cedrus, «^fc<^e^ coix, jtoi|^

..IMS^^vSst cedrula,' «ict^/^ coloetia, nttc^omcc^

calor, «*»&dJfto^. celaftruf, 'nhvMsffsy. colus, nnKKKk^in^

ciialbana gummi , eft gaJ== ,celtis,fiue lotus faba grseca columbinum cicerjo Ifo^i^

banum,» p^otA^oifV o?ias'5eV* &Xos^-cMos,

camacias tritici ipecies, o centaurium, 'k i^vrkvw^. commacum, 'k LM^yniKo^^

(utyLctKUis. centeriaplantaeft, «%- comythes,ubifi-equeshaa!

canariaherba, ltwlia>'i'* Tseta. rundo in ftagnorum lodc

canna, o</1jV«|, cenrin^culicum.genus,ai cis terra pingui 6^ tea^

canchrydiastriticifpecfes, . Lrcuiivcu^ Lu^n^is^

^ns^yj^Sxs^mvfos* cepe, rrsLfoizpLvoii. conus, cL&ni^,

canchrys roris marini fiij;s cepaegnidi^, rkivlSfC confecratrix,iris, «%ir*

dus, «^^.^j^v^ ii^o^yLvct. cor,idem qoodmedulias

chandralia, nycoj^ics* cepacrerica?, 'Ttclc^wiiKx dCm2Ltxix^nLccf<D'(t. caninafentis^alibicanirus fyiiy.v(t. corchorus, cLS^^fcs^

hus^ ^Lwjca-iizhlt^ cepigethyum, «^icffififtv- coriannum, ot WWei/^

cantharisbeftioIa,quatris: yt^voit. corimnifum^ 'TdLo^cwna-c^

tico innafcitur, » Lcujh^s* cera , eade quas braffica fyl connthia radix, « Lom^ioi capparfs,inturis* «U-ar- ueftris,«^'fi.% Jcecpmg^

^f^s* ^ ^ cerafijs, nLl§ctcrbs* corna, •skL^co/Icc^

capillusuenerfs,^fif<^y^|/ ceraftes,uermisinarboris cornus, ifcci/lcs^

capreolus, ^^ «£A/|. hus,cL^«^s* cornus fosmina, fcemini^

caprificus, hexvik.Hs^ cerebruminpalmis,e£;^jcfc comos,« a»At/j£^ca//a:,

lAw;S©-. ^ ^ceTics. cornicularia, papaueris fyl

caprificatio, o^ivcto-yQS. cerinthus, -TtL^ivloy. oeftrisfpecies^^^aTj^-zjs. carbo, o«^Sp«f ceronia,fiIiquaefpec!es,ita coronarijgenerisj-^arsfc^a;-

cardamomum, 'kmfM- ablonibusappellatur, « vchiioliikL V-^^^V* ^ , ^ ^mci* coronaria , ide^ qaibus ad

carduus pfnea, « i|iV«,ahV cerrus, l «u^/a&^,» ^'nfis. coronas utimur, ixt si^x-^ hillk, cicera, ow^cs, vc^tikcc,

carduus, ^ ocrKoKvyos. cicer, o^lhvSos. corrudago, nolcmcff«yict.

carica,« l^k herba eft, qua cicercula, o hi^§os. corfium , loti radix , ^ ^i-

aii|<r5rie^> ideft pirpmap* cicuta^ 'pLGvmif, fcnsvs.

cortex,.

ZS9

m^i ^ o<p^ils. drupaeoliu», ^vjnTdc 6dml^,polYpodmml 'h

corymbiaj cderae fpedes, ^hakpuL^ -mKvmiio^^

^ »H9ft/^/flp» drypis^cxhumflimateria fihcula, TnT^^^yLsm^;

coftus, qLqs^s^ planta,» «^v^V* fiiix, H^nfiJSAs»

cotpiieanialus, ulcuMvtos duldsradix, ^^Avmx, filixfoemfna, n^Hhv^ms^

i^Hhisc^ qudc dCHrKvSmdidtuu fimus, hLqtf^s^

coturnix, plantago ab alif s fimus fifipularis, « Lqts^s

dida,» oj»Tv|* E crvgftccsins^

cardatio^inficomorbus, o TpBcnus, Hij^ms. fiiTiies cepa?, Tk^isk,

L§cc</lost X-r^^dera, oUt^os* L^oiiiivcc^

cradae, dL§i</i^. eiium/ufFruteXj 'nk^i^Q^ fiftuIari[aharundo5«fl^W|.

aamum, -ntc^cwio^*. Kcthis* foemin^fica, faerba, 'n^v-

crataegus, nL^^TmyoSiX^ elleboroSjolA^ijStf^i^jUera? hvycvo^^

ii^ccm.ymfj^ trum«. fcemcuius, ^^^a^^oy^

erataeus, nl/^k^^^s* eIIeborinaherba> «l^s- foenumgr^cum,» ^at/«i5^«>^

crifpabrafHca, ft^Aoi^vJ^fli? ^odvH. i^^H^hK^

fk<pcwQs* enthuficum^herbaexoles ilamma, feu flammulajfuf

crocus bC crocumjp ti^Qm* . nim genere, -w (^lotcrlKQy, frutex,^: flos coroname=:

croton, o^j>oT&)^ arbor,S^ epimetrumjherbaflorcca tis aptus,» .^A%

aliud morbi genus , uide rens, ^ l^m^i^oy^ fleus» o epxms*

y^fy^oi* cquapium, nRl^TmoenTavoy^ flos, 'ri^owbos^

cuciophorajarbor, 'tqLqv- equeftris,radixinScytkia fluida,frutex,o^S?,medica^

Lto^po^oj/^ nafcens,» iW^» mentumetiaminibi*

cucurbita, oLoTskw^^^^^ cquifoeniculumj ^btW^- folium, 'TQepyT^oy^

LoT^Kuu^H^ {lOC^xSfoy^ foffio., na-KXTnh/H^

cucumis^ HmKVSiOa-iKvos erica, hS^Ikh, firaus^herba» H&TrmH^

zlihu eringium^fuffrutex, •TO«^' firaxinus, »ftai«r^

cucumis fylueftris, e «^iW^^ 6%^^* ixtminm^ncu/iumvH^n^&ui/ir-

a^tosp eruanga,eruo innafoens, f«oA/«aiibi^

culices caprifi'cuu,ol 4«y^K « ofoMy^^Ht firondiflora , herba 'to ^t/A-

culmus, . hmhct^Q^s* eruca, rh^^^^myi^y* A^A^St?, in codice tamen

cuminum^ 'kLvyLtyoy^ euboicum, rk^MKoy, gnecofcriptumeft «^vA-

cunila, ^^vu.oy^ euonymus , arbor, o2fU«- Akv^j^

cuprefl^uSj uLvTrdo/.-^os* yv^os* fiucftus, oHUi'!^^*

cutis, '^eA<^'^x^ F &Ugcs, uaz7H§o:^

cycaj,palmarumgenus3«f T^Aba, oLmy^s* faimenaim ^ oa-l-ros*

LsiKM^ JL^fabetum ohuoLyMy^ fiumentagOj oenitcvisLS^

Cfix^ nLxiil^ fagus, HipHyos* fiutex, ^ ^ a'^y.vos*

cyma, uLvy^^ febrifugia, fel terrf jcentau fi-uteEicfus, o ^ « %,4UBi/Is^^

cyprlum alfium, -ToLvT^^t- rium, -toL^tocv^ov^h^h fiingus, oy.vKHS^

oya-Ko^oSy* LiV7i>uiQ/s* fungus , oleae morbus ita

cytifus, oLv7ia-<is^ ferula, ivǤ^l* didus,o^vW* ^ ^

D ferula^, Hvcc^^uKio:*. furfur, ^iniv^oy^

DEcacuminatio,«u^- ficusAegyptia, «<rwc«Ai- fufus,agreftis fuffrutex, «

KOTTV^ yV-TftCC. «yfXK-TVhiS*

defyderiumflos, otto^* ficus,4at/xS,eftetiammari fijfus agreftis, ncpms^ didamum, -70 cfiiKTKyoy^ timaplanta^ ^ ^ S

dracuncuius berba, •?» 4?« fictitiamyrrha, ^s«

KQVTtoy^ «-yVffH^

x69

G -:yus$36itBvKks.- «icodibile, de legommk

GAIfa, «W?* harundoarmamentarta, a bo&didtur, -TOccT^a^l,^

g2L\]icz,yK^vdS^^y2iH m^Kit^t^yirHs, ^ ^ inguinalis hcrba, hisC.

vQyy-aMhiyhms* harundo texilis, om^tcy^os ^m*

gallica meipilirpedes,»^^ -^oxiiMs. «lioculatios /^o^5«;i^i<r^/j,^

a»ws/efV» harundotibialis^o^Aflfftd^ infitio, »l(iepv7€uc^

gardi^cepac, '7«y«g</^ ccvhiTiKos* ^ infitiones, mlix^vr&xc,

^o^^ucs^ harundouallatoriajotofl:- intubus, «%tofx»

.geminalis, M^yuxuoij^ -iios^oc^ocKixs. - intubosjfiacampiilla^fc^

gemmainuite,aoi^&^Afw^«. haftularegia, Hoca-t^oMss* cichorea^-Tb/oij^aeifl^,

geniculum,utinharundis hedera, hLi^os* intubuserraticus, 'nL)^^

nibuSs-ab-voW*^.' helenium, 'ro^th^toy, &.oyciy^toy.

germen, hi^ccsos.im^TQ faelicajfalicis fpecies, » louisifamma, oMqsttv^os^

^Aisnpcx.. .' IhiHH^ ^ i^ arbor^

germinztio, HfihdsHcns* herbalanaria, - 'wapflv^io/A* fouisflos, 10 tJios cwiis*

gethyum, ^yn^oy, herbajKTnja^Stfqusefpecia iphyom, 'k^voy^

gith, •TOiJi^a£ftifl^^ literherbaappeilatur* ipnum, TiiXwvoy^

gladiolos, oLv7r&§os* herbacea, T«^to<A<t^ ipsipis,oermis«. 0*-^^

glans, «jB«A«^o?. herbuiaindifFeremer, «ro iris confecratrix, «lecA.

glans pecoliaris Aegypti 'mkm\i^ irrigatio^aqoatio, « vcgo4;*

planta,» hkh&^Mos^ herculacea , fpinae genqs, ifyrinchium, 'k ^(rv^yyioy^

gongriinarboribus&Tpre kk^ocKAcc. iul3a,qoam fcilicetmilif,

cipue in olea nafconinr^ herculanapanace^ 'knfi- fi^quaeconc^miiiaceaeo

oiji^pt^i^mxzbC^ 'Ts^k rji&oif^fca/ccKis^ mam proferont, « <|>a§y^

y.vo\t premnum, 8(^ L^o herculana, Hu§kKM<s* iuncus, h^ms.

«^toy^ ideftcrotonappels hercuIanumpapaoer5««j>a tuniperus, nofK^^s^

latur^ K?iacc^K(io^^ ixinafpina, nlfiv^^Kca/Scct,

gramen, uccyfC6sis. hibifcum* «itATfeo:* L

granaficaria,qoaeficubos hippbphaes , qood ex la* T* Abrufca, «sK^jt/A»,

m(unt^(Cil&y)^xi4cfis, dariaconficitur* -JTxWfi- JL/kcatha, «AaWS»^

granumgntdium, o^w<^^ cpdtsi. ■ lachryma,petris adnafcitf

osasms. hircibarbuIaherba,oJfl£y!- mwTsMK^voir^ ■

groffiqoi8<:groiroIificus5 Trayoi^^ laconicalacftoca, «A^^ojw-

-^^ivcc^^ ^ hircifpina, HjccyxKm^ee, m bQA</iccmvK^

gommi, '^hpV.w, Reorta^ hircolat^uites, cciTfccyZ- laconicuscocomis^oAi^»®

- men interpretandom oir a-caKyuTriKoi, 7 vtKoscnKvos*

gam fanguineam^ hirundinaria, rra^^fcAaVw/^. lactifuccatio, ol-Tno^^os^

H humiiis materia, ikvA^- laduca, H^QicA^KiVK^n^i

HArundoIaconica, B ^icctcc. ^ ' ^^<^ctf^

Hsc^^os KccmiHs^* humirubos, oxcc^cu^cciss. lactuca caprina , feo lacla^

hemodorum foenogr^co humor, ^v^o^. xiz,^ imKmioy^ alibiTiati^

innafcitur&:cumino> 'h hyacinthos, ovcckiv^os. i^Tkos*,

(ii^o<^m§o^. ^ hyphear, frodosquidam lanugineus, oxvoi<^ns.

harundoiagittaria,oK^A££- ilicis5'3bt/<^£«;j>, Iappa,in!entenafcitur* «

^OS%limS^C{U^mLoHTlKHI}^ I ^TmqjLW.

tdeftcreticamuocant. TAfiona, </«<riw, lappaherba, ««Wy^ali*

harundojfpadonisnomis^ Xicma, kUiix. hidTrcco/vH,

ne, 0 mhcc^os njvoxiccs. idea pinoS:, iHcc -mivs. lappago, -k i7moq>vo(/,zlihi

harondobombycia, nsc^^sc ilex. oTFfms. iTmQ^s,

latexj

Z6i

laferpidglafer, ^<riK<WLOif. malum terr^,« tfpi^d^jtilaf,^ «mafium, ^i^vxaioi/,

laterale,germen,«^«6*Afl:- «xvxA«^y©-ji(96c^xv«A<^- moly, -^^hv^

^»<=^^ fwo^* montapfum, ^a^ooiTuvQy^

iaticauIis,[aduca,«7FA«7v- malumperficom, ^^^Sfi montulm^s, ulmi fpecies,

xcaf^ssSeiAxidvn, Ti^^ffin^^, h ofSiiliPiU,

latifolia, efculusjroboris malus, uiuthlx, moru^, ^<rt/K«^m^

fpecies^wT^v^v^©-. malus perfica, « ^Afea: w^- morus Aegyptia,» a-vKcci^- i3.urm^H</l«cpv9ji(^</lx^vh^ ciKi^ voskiyw^ix^

ledirotaria, fpedes aceris, maIusuema,«/;««Afcfl:t«:j>W, mula,herba, hh^ovcc*

HxAiyoT^o^os. malusmedicaj HiAtfhU multiplex, ^Tft^.vx^^-

legumina, 'TdocmQAx^ yM<fltKk muralisherba, •?> -Tjf &5v«^*

legumina chedropa, -^^fi- mandragorajO iix^/eH^scyo^xc muralis berba,feu murici=j

4°^^x* marifica,herba, •J>«f^^<7- dz^rro iwocpovoy.

iemna, A«^m yovoy^ mufcus,alibibryum,alga2^

^^^Sj e^KxoV marifcus,iundfpecies, 0 fpecies,7!>jSfV5^,

lentifcus,^ oc^vos^ oKq^iv®'^ myrrha, ho-^v^vx^

leuis braffica, H?,&on£cv}^s maririmapinus, TrK^xhix mirrhaftillaricia, h^kt^

f «<Jcu/©-t 'Tsirvs^ a-iivfvx.

iigniHn, ^ rklv^si/, maririmfi granu , fpecies myrica,tamarix, h^v^^

iiguiticum, ^ttkvxk^^, hdzndt^oT^x^aosi^KKOs. myrtaria,ladaria, of4t/^7/w lilium^^Lg^ivon^^^HKQcvoviL marrubium, ^Tr^xoioy, tj&v^^©-. fimonium,«AafC(3w«genus mafculaIadaria^o«//«f/'n- myrtus, o ccvfjms ^ zlihim

fremrj,ideftc6fr'fcfctoyK^, 0vft«;^o^ lAVffm^

finguaceruina, ^a-m^- mafpetum,!aflerpitrj fpesr N

J^<Spiov^ ^ dtS:,^ itxccj^y, '^TAetum, ^vcu^Qy^

linogenifta, ^^avocmx^s. medicaherba,«ft«</)%»3uel LN| narcifTus , herba, a

linum, *p?dvoy* fjMjiKv* vk^mo^os^

iirium,idemquodnarcif;= medulIa^oftvtAo^jidequod nardus, uvx^ol^i

fus:pofteaenumerasflo^ it^Tfx. narta, hvx^th^

t€S3.it^(A^xj70u}TXovxfxia' medulIamoIIis^s^^-T^i^yx» nafturrium, 'roKk^<^xyuiy^

-cr©-,j(9a ^ >Ji^oy. medulla,» yM^rfx^ alibi ma;= nepa, fufFrutex, o a^ofTnos.

liquano, o^vUa-yfts. trix^ nepita, h nsc^^fdv^Ji.

lolium, Hxlgsc, melampodium, -wftaafft- nepotes, oLiy^x^Kxsya^^

lotus,herba, ^T^-ny, TroeDioy^ nepotum procreario,» TE^

lucernula, HKvxyis. melampyrum,infrumen* yicoytKepvms.

fucinajarbor, uiiKiib^x. risSicuIisnafcitur,quem neruiinarboribus, olh^^

fupinum, o^^^'^os* admodum 6^ lolium, «^ Isms*

luiTum, quodeftueluta:^ ^'cKa^Trv^oy, nigella, herba, ^c^Bxfio^^

gis in pino^^To Kztc^oy, melfirugum herba, o yis^xy nigella foliofa , alia ab an*

M a-l^ns, themo^^cc^i^y^vTkBAs

MAdonziSyO iJuc<l^ovccisy melothrus herba, k^'- nodus, co^os*^

nymphaefi^. hco^fO', nouale, uv&osf

magydaris, « ycxyvc/lxQts, melothrum fuf&utex,-?» ft^' nucamentum ,e picea arbo

maIinathalIa,inAegypto KcoS^oy* refios,uelfloriproporri:*

plantanafcens, «ftaAfi^flc- menfiflora, nfjc^vxbos, onexd^pondis^o Kv^TJxfos*

^?iiV* mentha, Hf4vk, nucleus, owvfLii^

malua, «^A^j^s. mentaflrum, ^ucAvoo-^y, nuxauellana, hh^xkK^^tu

fnaluafylueftris, «fc<«Aa- mefpilus, h (/nasuihii, x^Kx§m,

o:

fiuxcaftanea, •ab^sfto^Wf* panacca, «Tsn&a^isx^^, pms^hoas,Hmio$<pom,..

^J,Qu, panaceaefculapieaj-^Twt'* pirus, «flt-aFj©^

Guxiodans^nuxeuboica, K<^i<rxZH-^oij.. ^ pifum.kgumen, o-mcrkr

nux perfica , « ^J5oi>c^ ^- panace chironea, ^;^«^«- pjx, ^ -d^tc^

pm^ffiliu^uccT^^nKv* vetoi/TdvxKis. ^ ^ placidavipeciesroboris, «

nuxiadari^fmdus,'^^^- ^micum,oihviios,yc} (liMvas V^e^^

/ papauer, «f^W* plantago, ««fyvf*

nuxpinus, hsfohr^Q. papauererraticuni, «fciiff pIantago,quae&r«^Mj.Ato(r

nymph^a, hw^oux. y^Ka>y. ^ c^^p.agmnaiinguajosafc-

O papyrus, o^TKVvf©-* 4>«yf©'.

Culuscaninus.fl^v- paftinaca, rkJ^ccOm^ planta, ^ •y»^^v'TO|/,

^v^ Vo^^alibicanaria» hec/olus, ulcogwv platanus, H-Tskkmos^ .

ocymum', ^^xv^<?^ pediculum, 1^»^. pollicaria, «HsVv^a,

cenanthe,quf uitiiloraiaa pennis^quecerrusprodus poliumherba, ^ ^-T^Kioy,

nedicipoteft,«oiVa4;aK. cit,o <pd<rKQ5. ^ pollium, y> •^^i-TdTnoy,

oenothera, homUf»s, pepo^cucumis, c^W©-. pomaarbuti^-TRffAificaxvAflr, olea, «a«i«, perdicium, ^-Td^iiKioy^ populus, nigra populus,

oIeafyIuefl:ris,««^iiAca<3?. perri{rus,ueflicariaefpeci- <uyk^f^. oleagnus, Ihouucyvos:, plan* es,fl tsS^io^os^ procellia, ex oicrum gene*

cainiacuorchmeniona?: perfea, peculiaris Aegypti t^,k<sso^tQls,

fcens* arbor*«7i#fl-l«» portulaca , herbaj ««^-

oleafler, okp^tjv©-, perficum, ^'ss^cnoy^ J^a^^vH^

olera, 'jkKky^va.^ pes gailinaceus,herbaex portuIaca,arbor, « o:#«)(y»

oleriarbores, ik^vc^o- oleri5genere5«)(^ttKSsA*V. porricida,beftioIaqu^por

Tiky^vct, petina> n-M-nvv. ris^atc^ alijs pluribus her*

olitor, nlamfn^^^s. petraeum, ^mfoSo^. bis innafcitur^ «0^^:05*

olia,morbusoleeitaappel peucedaniJ^^^iffdt/xfcc/^cw/fil/* 5©i/e4t

latus,«As5TK^ ". phalangium,beftiolaine!^ porrum,eil6faIg3efpecfas

ononisfuffrutex, nlvoi;[s. ruonafcens, «y^ijccAi^jj/wf/, ^s^^m^kcroy^ ^ onus,uermis genus in Ki^ phellodry s , ita ab Arcadi* prunus,» v^Knihss^ kqh^

rica,ooy©-. busappeiiataarbor,»^&A f*xAfc«*

opition, ol^Tniioy* TioJ^vs, pterniXsCauIisexcadolpi

orbisiniigno, «cz;%«, philyca, u^avxx. na exiens,o ^f wf

ordeago, ot^ficwks. piper, «^ wtTjt^i* pugiOjherba, «^ |i<2io|/« ali^

ordeum, «/tef&^, picusmartius^auiSjO^j^yo- bi|/<j^,

origanum, 'fioeAycwoy^^^ kgA^^^hs* pumeXj nKiosHQAS*

ceAyca/iQ^^ piceaagreftis^w-TiiTVfaj^ia punica, nfotcc^^ni^^oL

oryza, nofv^x, picea pediculifera, « TfiW? punica, quaenucleocaret

oftryajWosfVftT^ofbysidem <phf6^c§(B^^ interiorij u^ok^KVfnvQs*

nosfvs. pilus,quieroboribus na* Q,

P fcitur^o •zBTf As^ C^\ Vadratoria, « Ti-rf «-

PAdus , arbor uei frus pinusconifera,«2irdl/;t»4&)- \^^yi)vl«^ tex^^HTTxSs* vo^o§os* , quercus, ^yLvSoy*

palea, ^«yy^oij^ pinus picofa,» m<Jl/i£« ttit- quinquefoIiumj-ro-sry/TW-

paliurus, oTitihiQv^©'* ^mi^Hs. cpv^^oy^

palma, « 4ic!m|,efi: etia fpe;: pinus^pinaflerjpinafirum ^ quinquepeta,-/» 's^kTr^y* cies piantae marinae* n7s<fijKH, R

palmites, '7K^^f«&» pir^ajfrutex, u^s^&fcdcc^ 13 Acemus, oj^or^vs* paiudapiumj-J^iAifl^A^yp^ pirafter» «%«?. XVi^^^^cias ^ fuccus qui

ex ca^fa

Z65 excaefaradfeeprodic, i rum plamarm», «t ctimi^ pkntanafcens,«W«^«,

f*9<^f\ ^ / ni5««Af«u filago^herba, h La^oovoTnss,

radiddium, n^i^o^^cc. faluia, tAiPj<r^xKo:. filigo, - «cAvf^:.

radix, ^ «/f^flc* fambucus^saxTy&KxTfeo^ filiqua, quam ficum Aegy

radixIiothaIafHa,«/flt<^tfa'i? famothraciaecepaer, rccovc^ priamappeIlat,»4j»toW{c

Aa^A««r/«,radixliothas ^^§KHiccL§oiifAvcc, filiqua,fpedalinomine, 5

Ja(lia,«K9ic%»«x/«,thracia» fm{ucum^^«(^gKK.oi>ym Smx^, fadicatio, h (re^ctKOna-^s^ o«fcccf«Kpft filiquac, ol^s^oL

^^^U olb^mSlx^ iapor, hlwhk^^ffilEUi/Los* finapi, iavhsv^-H^crlvHTst^

rhamnus, of«fty«?. fari, 7b(7Ke4 fijymbrium, ttj <rio-v/^j8e«^.

ramulusjfurculus,c^(c<^, farculatio, Hoarn^hcns* fifyrinchium^-srb OTcn/eii^/d^. ramus, ^h^TFK^oy, farmenta,palmites, Ttc fitus,fereditempus,tfdp5&j.

ramus,pra:grandis ramus, kKvy^-roc. fmerea,fufFrutex, « cr/^<i^£«,

Q «K§i(ico(,, fatureia, « &vfi^f « j(sa -y» &vf« fmilax, h a-iuhitf . alibi ede^s

rapa, »yoy^v?iis^ ^^o^f^ ram Cilidam uocat,

•raphanus,radix,radicula, fatus, kmo^k. folanus^herbaj^sf^*'^'^*^!!

nfcctfcwic, fatusjferedi tempus,<?f elf . bi uefficariam uocac*

recfticortex , fpecies robo* fcalias jfrudus cadti, h <tkx- foIaris,herba, ^ HMoffoTHoif

ris,«^at/<^Asie-, ^^ ^ AiW* ^ ^ fbnchus, hahy^s.

refina, nlwnvn. fcammonia, na-Kxiifmvicc, forba, -tkov^,

rhunrum, fuffrutex, -n^- fcandix, H<rKxv<Ail, forbus, nh^ii^HoicCyWQh.

W» ^ fdUa,6<: fquilla, «<rx*;i\flc,fphacclus,herbafaluiife*

rigario, Hc(^e/i<ns^ fcillaepimenidia, Hukij^i re fimilis, o-^axtA©-.

robur,quercus,«^v^,efl </l&osa-jd22iX, fphondyla, beftiolaqu»*

etiam marinum quidda, fcifrimaagreftis, e|a^»a- dzm^n a-cpovc/lvM,

quod petris adnaidtur. ^««jalibi o|t/x» fpatha palma?, «a2?«&»,

roburnigruj-TOfciAisw^^^vij^» fcy talius cucumis,o o-xvti^- fpica, si^i%

rorario,morbusuiris,«/o«f At^cnW. fpina, «K^ySdr*

Tofa, H^oc/ioDvtL fcythicaradix, na-Ku^tK^, ipinacadida,KAd1/}(ij(£2yl«f»

rofa canina, ttj Luuo^oJhv, fecurina,quae aphac^ inna fpina muralis , « iwxx^v^os* rofmarinus, h htJ^ca/ooTis* fcitur,o mAucif c^. fpina,arborpecuiiarisAe*

rotundicaulisladuca, « femen, ^ cm^'iJ^c^H (&L gypti,««jtfsvS<}?.

sf>oy^vKoKGtjjK(^ ^QAcficcmvH, femetesjidefttemporaqui fpinadipfas,feufiaens, s

rubeia, fufFrutex,rubia ali* bus quae($ herbac proue* ^kcm^qc <A:4«?.

bi^-^^cJ^^iA^Sfec/lfc*'^!/» niunt,ai «f o-TOi, fpinaregia, «^y&^jS^jKri-

rubigo,morbusfeminum, femifeftarius, ^u^^y, kik4,

Hi^vaiHiH, femperuiua, ^x&^&>oy, fpodias, HcmoMs^

fenedo , herba ex olerum fquallor, h avxi^os,

genere,» «ei^^to^. ftercorario, hLot^hois*

ferpyllum, ofcfjrv^©-. fl:iba,frutex, «srij3«»

fefamum^-J^crw^prfctfi/^foemi ftimulusinlapide, «y»^. nino nomine fefamam 7y<?y. S transfert* ftoeba,frutex, «jrijSy,

SAIix, «m«. fefeli, ^aicriXt, flrutheamalus, «sfflv&i@*

falixfrugiperdi, wMai- fetanicaccepac, 'jkaruTxvtx y3t}Xx, Koc§7ff(B^l7i«, Lfofjc^ivx, ftlengys,tririd fpecies, a

faIficortex,fpecies roboris, ficulabeta, 'xocriKiKiKoy sM^^vs^srvpos* HKhicp?^tos* rfi^T^y, ftiiithusjherba, hsfov^os,

falfugo,morbus nonnulla fida,inorchomcmo lacu flyraxj hsv^a^^

fwber^

rubus.	h^k^Pf*
rumex.	TO KXTTK^oy,
ruta.	'70 TffHyca/oy^
rutula.	'70 TCHypwtoy^

fuber, « Uqs,^ o cp^kSs. trfmcflrc genus eft horcki, amcapcromca, n -^^^ fuccaao, u)(yh(6<ns. -w Tftyvfli/ . puto tamen <fikcpvH.

fuccus,ltquor, ooW Theodorumle^e-j^Ts»* uingum, ^^ 'kwiy^s^^ fuffrutex/rutexj-^^fvro^oi/ yMviuoy, "^^^^' ,. «/towccj^-w^,

furcuIus5ramuIus,fl^K<A!«. trinodis, arborisnomen, uioiaalba, -n K^^^si^ioy^ ' T ■ 'TfU^^. uiolanigra, -td y^ihfwio^

TAbes,afFedfoquaeda monum, -TTjd^v^rjfMi/jah^bt ui*o!ama£ronaIis,«y»A<^«5e^ ^rborum , « txTfAsfi?, eryfimum. ^ uiola flammea, flammula,

tabitudo,morbus ciceris, trifago,herba,«;?<©;fi3£l4»v?. -i^cphoymy, o<r(pccKiht<riios. triceftiger, accipiter, aji- uirga, ^ «/«f</^ft

taxus, u^J^sMi^i^A, cfXTiS, ^ uirguita, iK^^vycuJi^K,

tcrebinthus,a7t^fcj5iy&flf,<^ triticum, h-mv^os* uifcum, ^ ullU,

i€^pLiy^^. tricicum ponticum atrum, uitiflora,hcrba, noifxvk,

tcredo, uT^fiMy. o^tKcciATrv^^-rfomiSs. . uitis^ftCf/^-srt^^efteriamia

tcilicutus, oof)(HS, tuberterr^, oLvKKoiiuvos, mari riafcens planta^

tetrahx,fufFrutex,« TtJ«Ai| ruber, -n ol<fivof^z\ihi vJ^voy, uitis tnfana, « «/<wa©-fe«s-. thcfeum,herba, 'rob^moy, turdaria herba, oovoidx^s, voi/SUp, fhalea, u^hicc, turgor,ideftcum arbores uiris canthara, ««ftm^ff

thapfia, «^K^iflc. turgcat^o hoTm-Tos* La^^^ios*

thelyphonum,-?^ ^i?Av(^<3f c^ V uitis , quam uocat capniS^

thryorus ', uefficarisc fpe^s T TEneria, ««^of©-. uHkTrvios&i^-^^h©'* des,o Sfvofc?, V uense, stKphL^is^H ulmus, «'^ihlx^

thuia, H^x^^ihi^a^BC ^At4. ^ uncdo^nvHh&cc.x^com^os^

thuiumj-TO&vicf^eademeft ueratrum, ol2is,ISo§Qs, uniftirpe, -Ttjiovoff^oy,

arbor* uerbafcum, niphoyt.os, uolucrum, n^crivn^ii^^k

ihus, ohi^M(6ios^n^ohi' umc\ucxcus,, ulTv^oi^vs, Lhvykvoy, . $iffjj^, uernilago , fufFrutex , uer* uredo,arboru afFedio quae

chymus, o^vyios, milagoahbi, c^^fawAfe&^, dam,o^i«/%o?.

rilia, » <^Kv§x, uefliicaria hcrba, -w sfvxyoy, urica , ucrmis in cicere na^

dnea, e^i^, uillus,nudsiulus, cwvAp? fcens,« ic^ffsr».

lipha, HTicpH, Locfvocs, urrica, u^n^^vcpp*

tiphyum, rorncpvoy, uinaceum, feu acinus, w»

tribulus, eyiJioT^s* yiyx^y, F i N i S,

£ R R. A T A, CLV AE RELECTO VOLVMI*^ NEDEPREHENDIMVS»

Pus.%, vcr.t. «pag.i.vCT.suTheodoriGaza:. u.jxadaffcaioncs.ij.zo.confummari. 2z.2j.pro- uenir. 27. »8.ligno.Quidam. ver.zo.Talcm. 29.jp.ulmi folliculis. jd.xj.gignir. ;>.6.quafdam perrs ras. 5>.2d.quoduci. j6.4j.componunr. ^g.jy.confummcrur. g4.6.u%. 87'?7>improbo,frigido; po.jp.alris minime plura. 92.9. Quin 6^. ver.io.coagmentantur.^7.isr.eundcm^.ioi. xo.quodc^ va, dices io4.i7.canchrydias tticngys.alexand.vcr.zj.&^canchrydias n4.j7.hum1liorcm9126.40.fub- rutilum:alterum. 128.14.fans uaiet. tjj.jj.cxoriente.x?i.i2.argumentu.i?4.4(5.fauonius. w50.47.ul deantur. lyj.^g.matenam. i^^.j.foIent.Sitientia.xS^.io.ad palmasfale.i9i.45>-"i"iriplici.i92.5j.So la pluuia at<^ frigida. 201.10.ab una parte. 2i4.4S.frucT:uum. ziy .^^.maioresfiant rcrra. 251.29. hu- inorisconferti.2j2.28.reddi. 2jj. jo.faporcs perraulti. 238.i6.intcftinus. 245,20, Reiiquura.250.i.iui generis. vcr. 4.fui gencris. ver.^^.pienus iiic ac uaIidus.>;i.4?.iniTti.

BASILEAE PlVVD AND R£ AM C R ATAND RVM., MSNSS MARTIO5 ANNO . M, D, XXXilil,