CEH 


as 


«s 


ANNALES 


ACADEMIAE GANDAVENSIS, | 


MDCCCXVIII. — MDGCCXIX. 


ANNALES 


ACADEMIAE GANDAVENSIS, 


À DIE 
V OCT. MDCCCXVIII 


AD DIEM 


IV OCT. MDCCCXIX, 


FRANCISCO-PETRO CASSEL, 
RECTORE MAGNIFICO, 
ET 


GUILIELMO-LEONARDO MAHNE, 


SENATUS GRAPHIARIO. 


GANDAVI, 
APUD P. F. DE GOESIN-VERHAEGHE, ACADEMUE TYPOGRAPHUM. 
1820, 


INDEX 


EORUM, QUJE HOC ANNALIUM VOLUMINE CONTINENTUR. 


1. Nomina Professorum et Lectorum Academicorum. 


2. Programma Lectionum in Academia Gandavensi habita- 


rum. 


3. Acta in Senatu. j 
4. Programma Certaminis Literarii A. MDCCCXIX indicti. 


5. Series Dissertationum Inauguralium tam publice, quam 
privatim , defensarum. 


5. FRANCISCI PETRI CASSEL , Rect. Magn., Oratio. 


7. 


Commentatio JOSEPHI GUISLAIN. 


- 


- CAROLI LIBBRECHT. 
. - Jon. ALExipis TIMMERMANS. 
- Jon. LEMAIRE. 


- Jou. LANTHEERE. 


NOMINA PROFESSORUM, 


QUI 


(Inde a die v. oct. MDCCCXVIII ad diem 1v. ocr. MDCCCXIX ,) 


IN ACADEMIA GANDAVENSI - 
DOCENDI MUNERE FÜNCTI SUNT. 


RECTOR MAGNIFICUS 


FRANC. PETR. CASSEL. 


ACADEMLÆ GRAPHIARIUS 


GUIL. LEON. MAHNE. 


PROFESSORES 
DISCIPLINARUM MATHEMATICAR. ET PHFSICARUM. 


F. P. CASSEL. 
C. F. HAUFF. 
J. G. GARNIER. 


PHILOSOPHIA THEORETIC ET LITERARUM. 


G. L. MAHNE. 

J. M. SCHRANT. 

L. V. RAOUL. 

D. C. MUNCHEN, Professor Extraordinarius. 


JURISPRUDENTIJE. 


J. B. HELLEBAUT., 
J. J. HAUS. 
P. DE RYCKERE. 


ARTIS MEDICA. 


J. C. VAN ROTTERDAM. 

J. L. KESTELOOT. 

F. E. VERBEECK. 

J. F, KLUYSKENS, Prof. Extraord. 


LECTORES. 


C. VAN COETSEM. : 
J. L. BODDAERT. 
F. AUBERTIN. ` 


SERIES LECTIONUM, 


QUA , 


Q. D. O. M. B. v., 


IN ACADEMIA, QUAM GANDÆ, 
WILHELMUS I, Belgarum Rex, instituit, 


T HABITÆ SUNT A DIE V OCTOBRIS MDCCCXVIII, 


RECTORE MAGNIFICO, - 


FRANCISCO-PETRO CASSEL, 


PHILOS. NATUR. ET MED, DOCT. 


ORDO DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET 
PHYSICARUM. 


F.-P. CASSEL Zoùlogiam et Mineralogiam , ut et Anatomen 
comparatam , diebus Lune, Martis et Jovis, hora meridianá, 


tradidit. 
Botanicam et Plantarum Physiologiam diebus Lune, Martis $ 


Mercurii, Jovis et Veneris, horá sexta pomeridianá , in Horto 
Academico exposuit. 

C.-F. HAUFF diebus Lune, Mercurii et Veneris, horá 
undecimá PAysicam experimentalem ; diebus Martis , Jovis et Sa- 
turni, eâdem hora, Chymiam tractavit. 

J.-G. GARNIER diebus Mercurii, Jovis et Veneris, Ma- 
thesin elementarem, hora quarté post meridiem; diebus Lune 
et Martis, eâdem hora, Astronomiam physicam docuit. 

Preterea, pro Auditorum commodis, Professor J.-G. Gar- 
nier lectiones de Astronomid Mathematicd, ut et de Disciplinis 
: Mathematicis , vulgo transcendentibus , Hydraulice et Hydrosta- 
tice etiam applicatis ; habere in se recepit. 


Cat 
ORDO PHILOSOPHUE THEORETICÆ ET LITERAR. 


G.-L. MAHNE hora. "octavi antemeridianá, diebus Lune, 
Martis et Mercurii, Literas Latinas, earumque Historiam ex- 
plicavit. Tum, eâdem horâ, verum diebus Jovis, yeh et 
Saturni Antiquitates Romanas tradidit. 

Hora noná, diebus Lune, Martis Jovis et Veneris, Xeno- 
phontis Mem. Socr. interpretatus est, et Historiam Literarum 
Grecarum docuit. 

J.-M. SCHRANT hora noná antemeridianá , diebus Lois, 
Martis et Mercurii, Hive Criticam Literarum Belgicarum 
exposuit. 

Hora tertià pomeridiana, diebus Lunæ , Martis et Mercurii , 
Precepta Stili Belgici et Eloguentiæ tradidit : at vero diebus Jo- 
vis et Veneris Historiam Patrie explicavit. 

L. V. RAOUL hora quarta pomeridiand , diebus Lune, 
Martis et Mercurii, Selecta loca ex optimis Scriptoribus Gallicis 
cum exemplaribus Grecis et Latinis comparavit. 

Eádem hora, diebus Jovis, Veneris et Saturni, Historiam 
Universulem docuit. : 

Horá quintá, diebus Jovis, Veneris et Saturni , Historiam 
Philosophie tradere coepit. ; 

D.-C. MUNCHEN, Prof. Extraord., hora decima, diebus 
Lune, Martis et Mercurii, Logices Precepta explicuit : sed 
diebus Jovis, Veneris et Saturni Historiam Philosophie tradere 
perrexit. Qua finità, Meraphysicam interpretari ccepit. 


.ORDO JURIDICUS. 


J.-B. HELLEBAUT lectiones habuit de ure civili hodier- 
no, diebus Lune, Martis et Jovis, mane, hora media ante de- 


C3) 


cimam: Praxim Juris tractavit hora quartà pomeridianá , diebus 
Lune, Martis et Jovis: ut et eádem hora Jus Criminale , die- 
bus Mercurii et Veneris. 

Statisticam docuit, diebus Mercurii, hora tertiâ, et Vene- 
ris, horâ quartà. 

J.-J. HAUS Encyclopædiam et Methodologiam Juris universi , 
diebus Martis et Jovis, horá tertià pomeridianá ; Jus privatum , 
publicum et gentium. naturale, diebus. Lune, Mercurii et Ve- 
neris horá undecimá antemeridianâ exposuit. i 

Jus publicum Belgicum , diebus Martis, Jovis et Saturni, 
hora undecimä, docuit; Jus autem gentium Europæarum prac- 
ticum , iisdem diebus et horis tradidit, absoluto cursu de Jure 


publico Belgico. 
De Historià gentium Europæarum politicá prælectiones ha- 


buit, diebus et horis postea indicatis. — - 

P. DE RYCKERE Institutiones uris diebus Martis , Mer- 
curii, et Jovis, mane, horá octavá , explicavit: idem Pandec- 
tas interpretatus est, iisdem diebus , hora quartá post meridiem. 


ORDO MEDICUS. 


J.-C. VAN ROTTERDAM Pathologiam et praxim Medi- 
cam docuit, diebus Lunz, Martis et Mercurii, horâ quintá 
pomeridianá ; et de Morbis acutis, diebus Jovis et Veneris , eå- 
dem hora, scholas habuit. Porro Dieteticam tradere continua- 
vit cum Pathologid. 

Porro per menses autumnales, Octobrem, Novembr. et De- 
cembr., nec non vernos, Aprilem et Majum in Nosocomio Aca- 
desde Institütiones "Hee quotidie moderatus est. 

J.-L. KESTELOOT Zherapiam generalem, Materiam medi- 
cam, secundum proprium conspectum Gandavi impressum : et 


C4) 


Pharmaciam cum Methodo concinnandi formulas medicinales , se- 
cundum Pharmacopœam Belgicam , docuit, diebus Lune, 
Martis et Mercurii, hora quartà pomeridianá. 

Doctrinam de morbis chronicis tradidit, diebus Jovis et Vene- 
ris, eádem hora. 

"Mensibus hibernis, Januario , Februario et Martio, nec non 
æstivis Junio, Julio et Augusto, usque ad ferias majores, In- 
stitutionibus Clinicis in Nosocomio Academico vacavit quotidie. 

Medicinam politicam et forensem- exposuit, diebus Lune et 
Mercurii , horá secundá. 

F.-E. VERBEECK diebus Lune, Martis, Mercurii et Jo- 
vis, horà media non matutiná, Anatomiam, et iisdem diebus, 
horá post meridiem tertiâ, Physiologiam exposuit. 

J.-F. KLUYSKENS, Prof. Extraord. Chirurgie Institutiones 
prælegit, diebus Lune, Martis , Mercurii et Jovis, hora unde- 
cimá; et iisdem diebus, horâ noná ante meridiem, Chirurgie 
clinice et Operationibus chirurgicis vacavit. Artem obstetriciam s 
diebus Lune et Jovis, hora quartá post meridiem , docuit. 


PR — 


C. VAN COETSEM, Med. Doct. et Lect., Tabularum cli- 
nicarum in Nosocomio faciendarum et servandarum curam, 
sub auspiciis Professorum, peregit. 

J.-L. BODDAERT , Med. Doct. , Cadaverum dissectionibus , 
ab ipsis Anatomiæ Professoris lectiones audientibus juvenibus 
in amphitheatro instituendis , præfuit. 


— — 


FRANCISC. AUBERTIN picturam linearem et diaglyphi- 
cen, diebus et horis pro studiosorum commodis constituendis, 
docére in se recepit. 


SERIES LECTIONUM, 


QUE, 


Q. D. O. M, B. V., 


IN ACADEMIA GANDAVENSI 


HABITA BUNT; * 


AB INITIO MENSIS MARTII AD MEDIUM USQUE AUGUST. MDCCCXIX , 


RECTORE MAGNIFICO, 


. FRANCISCO-PETRO CASSEL, 


PHILOS. NATUR. ET MED. DOCT. 


ORDO MATHEMATICORUM ET PHYSICORUM. 


F.-P. CASSEL Zoblogiam et Mineralogiam, ut et Anatomen 
comparatam, diebus Lunæ, Martis et Jovis, hora meridianá, 
tradidit. | 

 Botanicam et Plantarum Physiologiam diebus Lune, Martis , 
. Mercurii, Jovis et Veneris, hora sexta pomeridiana, in ao dis 
Agademico exposuit. 

C.-F. HAUFF diebus Lune, Mercurii et Veneris, horá 
undecimá Physicam experimentalem ; diebus Martis , Jovis et Sa- 
turni, eddem hora, Chymiam tractavit. 

J.-G. GARNIER. diebus Mercurii, Jovis et Veneris, Ma- 
thesin elementarem, horá secundá post meridiem; diebus Lunz 
et Martis, eâdem hora, Astronomiam physicam docuit. 

Preterea, pro Auditorum commodis, Professor J.-G. Gar- 
nier lectiones de Astronomid Mathematicd, ut et de Disciplinis 
Mathematicis , vulgo transcendentibus , Hydraulice et Hydrosta- 
tice etiam applicatis, habere in se recepit. 


OL TOf 
ORDO PHILOSOPHORUM ET LITERATORUM. 


G.-L. MAHNE hora octava antemeridianá, diebus Lune, 
Martis et Mercurii , Literas Latinas, earumque Historiam. ex- 
plicavit. Tum, eádem horá, diebus Jovis, Veneris et Saturni 
Antiquitates Riches tradidit. 

Hora noná, diebus Lune, Martis Jovis et Veneris, Xeno- 
phontis Mem. Socr. interpretatus est, et Historiam Literarum 
Grecarum docuit. [LIT 

J.-M. SCHRANT hora tertià pomeridianà, diebus Lunæ, 
Martis et Mercurii, Præcepta Stili Belgici et Eloquentiæ tradi- 
dit: at vero diebus Jovis et Veneris Historiam Patrie expli- 
cavit. 

L.- V. RAOUL hora decimá , diebus Lune, Martis et Mer- 
curii, in locum defuncti Professoris, D.-C. Munchen, scholas 
Logicas absolvit. 

Hora quartå pomeridianå, diebus Lune, Martis et Mer- 
curii, Selecta loca ex optimis Scriptoribus Gallicis cum exempla- 
ribus Grecis et Latinis comparavit. 

Eádem horá, diebus Jovis, Veneris et Saturni, Historiam 
Universalem docuit. 

Hora quintá, diebus Jovis, Veneris et Saturni, Historiam 
Philosophie tradere perrexit. 


ORDO JURISCONSULTORUM. 


` J.-B. HELLEBAUT lectiones habuit. de Jure civili hodier- 
no, diebus Lune, Martis et Jovis, hora noná: Praxin Juris 
tractavit hora quinta ane diebus P Martis et 
Jovis. : 
Statisticam docuit, diebus Mercurii et Véneris hora quisi: 


(3) 


J. J. HAUS’ Fus Nature et Gentium docuit: die Lune , hora 
deciiná ; at diebus Mercuri et Veneris, horâ septimä matutiná. 
Jus Criminale explicuit diebus Lune, Martis. et Jovis, 
hora septimá matutina. 
P. DE RYCKERE Institutiones Juris diebus Lune, Mar- 
tis, Mercurii et Jovis, hora octava, explicuit: idem Pandec- 
tits Np Meno ést, iisdem diebus, hora quart poid Tem. 


fei mrotsbrievq9» 19 Miro oimooo? /1 | fit 59 
VIS IUE ue “ORDO "MEDICORUM. - digen due 
Endo us ivo I 

m 0. VAN ROTTERDAM Halonen e Praxim 
medicam y Therapiam morborum acutorum docuit, diebus Lune , 
Martis: et Mercurii, hora quintá pomeridiana.: Porto in No- 
socomio Academico Jnstitutiones clinicas ab initio ad; finem 
scholarum moderatus est. 

J.-L. KESTELOOT ZAerapiam generalem , Materiam medi- 
cam , secundum proprium conspectum Gandavi impressum : et 
Pharmaciam cum Methodo concinnandi formulas | medicinales , 
juxta Pharmacopeam Belgicam , docuit; diebus Lung; Martis 
et Mercurii, horá undecimá. ! 2 

Therapiam specialem morborum Wee et Diafiticam tra- 
didit, diebus Jovis, Veneris et Saturni, horá undecimá. 

Medicinam | denique legalem et politicam, dicbus Martis et . 
Mercurii,, horá secundá, exposuit. 

F.-E. VERBEECK diebus Lune, Martis, Mercurii et Jo- 
vis, hora secunda, Anatomiam, et iisdem diebus, hora tertià, 
Physiologiam exposuit. 

J-F. KLUYSKENS,. Prof. Extraord. Chirurgie clinice 
vacavit, diebus Lunz , Martis , Mercurii et Jovis, hora octavá. 
Tum Chirurgie Institutiones prælegit, iisdem diebus, hora 


C4) 


nond. Et denique Artem obstetriciam , diebus Veneris et Sa- 
turni, horá octavá;,' docuit. — Marc nit iov! in Noso: 
comio Académico .habitz sunt. 2 ex 


— ARA 1 


C. VAN COETSEM, Med. Doct. e? Lect. , Tabularum cli- 
nicarum in Nosocomio faciendarum et servandarum curam, 
sub auspiciis V. Clar; Van Rotterdam, : peregit. 

Idem principia Pathologie generalis , diebus Jovis et Veneris, 
hora quintá, exposuit. ` 

J-L. BODDAERT , Med. Doct. Cadaverum dissectionibus , 
ab ipsis Anatomiz Professoris FR ia Audienz juvenibus | 
in amphitheatro instituendis , praefuit. 


— — 


FRANCISC. AUBERTIN picturam linearem et diaglyphi- 
cen, diebus et horis pro studiosorum commodis constituendis, 
docére in se recepit. 


'ACTA IN SENATU 


ET 


ACADEMIA | 
| D. IV. OCTOBRIS - 


M. DCCC. XIX ^ 


"Quum Rector et Assessores in conventum Cu- 
ratorum venissent, horum preses Inspectori man- 
dabat, ut nomina Professorum recitaret , quos ipsi 
ex Leg. Acad. § 196 Assessores in proximum an- 
num Rectori adjunxissent. Horum igitur nomina 


erant : 
Ex Ordine Philos. Theor. et Lit. J. M. SCHRANT. 
Ex Ordine Juridico , J. B. HELLEBAUT. 
Ex Ordine Medico , J. C. VAN ROTTERDAM. 


Deinde Curatores una cum Rectore et Asses- 
soribus in eodem illo conventu e senario Can- 
didatorum numero Actuarium elegerunt, Prof. 
Guil. Leonardum Mahne. Hoc peracto, senatus 
amplissimus habitus est, in quo Viri Clar. Joh. 


Baptista Hellebuut;; ah augustissimo; Rege a. d. 
xix Julii Rector designatus, et Guil. Leonardus 
Mahne, iterum Actuarius electus, secundum Leg. 
Acad. § 186 jusjurandum. dederunt. 

Denique vero Rector Magnificus Franciscus Pe- 
trus Cassel, Vir Cl., in majori auditorio Orationem 
habuit , et victores juvenes praemiis Regià munifi- 

centià acceptis ornavit , quum judicia Facultatum 
| deinceps ab Actuario prelecta essent. Finita hac so- 
- lennitate, novus, Rector decessorem allocütus est, ei- 
que. cum. suo, tum. Collegarum: nomine . gratias: 
egit: pro. sedulà: curà, quà: resi Academicas anno 
preeterito. pertractasset, seque Senatui Aniplisstines 

commendavit. 


PROGRAMMA 


CERTAMINIS LITERARII, 
| N Won À | A sew att 
| RECTORE 11 SENATU ACADEMLE GANDAVENSIS ; 
MENSE OCTOBRI A. M. DCCC. sis he 


INDICTI. 
ILIGÓwvS | 


d ne 


M Jt dM | 


Ex Augustissimi Regis decreto (d. xxv Sept. mpcccxv1, N. 65, 
a F. 140 ad S. 148), a Rectore et Senatu Academize Gandavensis 
proponuntur omnibus Academiarum Belgicarum civibus he 
quæstiones : t jh | 


AB ORDINE JURIDICO. 


i; Queritur Capitis de divortiis et repudiis accurata explicatio , e 
qua appareat , quid principes orbis terrarum. populi et olim de hac 
materia statuerint , et hodie statuant, ac num quid adhuc statuen- 
dum supersit. | 


AB ORDINE MEDICORUM. 


Quandoquidem variarum partium organicarum phlegmasie , | ra- 
tione diversæ illarum structure et vitalitatis modi, diversa offerunt 
symptomata, ad praxim scitu summe necessaria ; queritur , 


1° Recensio et comparatio precipuarum doctrinarum , quibus pa- 
thologi ,. inprimis nuperrimi , phlegmasiæ theoriam exposuerunt , et 
quenam illarum pre reliquis probabilior habenda sit. 

2° Descriptio phenomenám , que variis diverse nature partibus 
organicis inflammatis obyeniunt. 


AB ORDINE PHILOSOPHIE THEORETIC/E 
.ET LITERARUM HUMANIOAUM. 


I. 
© Duenam fuit apud Romanos, ab initio reipublice usque ad Fusti- 
nianum imperatorem , educandorum et instituendorum puerorum dis- 
ciplina, et quasnam meer subiit illa pro temporum diversitate 
mutationes ? 

II. 


Ouenam leges et institutiones in universas Belgicas provincias 
introducte sunt inde a Carolo Magno usque ab abdicationem Caroli 


Quinti, et quam habuerunt ille vim in morum , artium e doctri- 
uarum disciplinam ? ATUS 


C3) 


AB DRIN DISCIPLINARUM UM 
WOR NN we LPC ARTE > 2710 i 


L ; 


* Sapponantur in uno eodemque plano tres circuli sibi invicem ex- 
terni, quorum centra sint O, O“ et. O", quorumque radii R, 
R' et R": supponantur etiam tangentes exteriores tum ad circulos 
y et O“, que priorem O ad puncta T et T' , posteriorem vero O' 

ad. 4 et, t „contingant, tùm etiam ad circulos O et 0", que prio- 
rem Oad T! et T", alterum verd O^ ad t et ?" contingant: 
iste tangentes. determinabunt in circulo O duas chordas contactus 
T T' et T" T", que concurrent in puncto Met in utroque circulo 
O“ er O" chordas comtactás t tt" et t't", que producte in N con- 
current. Si tunc ducitur. recta NM, demonstrandum erit puncta 
intersections P et Q, hujus recte NM cum circulo O esse puncta 
contactus duorum. circulorum, quorum alter tres datos concavitate 
contingit , alter vero convexitate. Querenda etiam erunt duo reliqua 
puncta contacts utriusque. circuli tangentis. 


Deniquè hujus constructionis modificationes seduld investigande 
sunt, dum datorum circulorum tim centrorum positio , tim radio- 
rum magnitudo, variabilis supponitur. 


Constructiones è legitimis Geometrie elementaris principiis dedu- 
caniur necessse est. 


II. 


Queritur acidi rosei mann analysis. et cum n analysi acidi 
lithici comparatio. 


III. 


Queritur , quis git usus, qualisque dignitas anatomes comparatæ 
in stabiliendis regni animalium divisionibus ? - 


Commentationes , Latino tantum sermone conficiendæ , et alia, 
quam ipsorum auctorum, manu describendze , ante diem xv Junii 
A. M. DCCC. XX, auctorum sumtibus , mittantür ad Academie 
Actuarium. Præterea singulis commentationibus inscribatur lemma, 
cui addatur schedula obsignata, Auctorum nomina continens, 
inque exteriore parte eodem lemmate conspicua. — Præmia vero, 
e Regia munificentia victoribus decreta, distribuentur primo die 
Lune mensis Octobris A. M. DCCC. XX. 


SERIES 
DISSERTATIONUM INAUGURALIUM, 


IN 


-ACADEMIA GANDAVENSI 


DEFENSARUM , 


Inde a die V Oct. MDCCCXVIII ad diem XIV Aug. MDCCCXIX. 


D. xxiv Oct. MDCCCXVIII, DISSERTATIO de Apoplexia sic dicta 
sanguinea, publice defensa à PETRO STEYAERT, Capricano, pro 
Doctoratu Medicine. 

D. xxvim Oct. MDCCCXVIIT, DISSERTATIO de Angina Pectoris, 
publice defensa a JOHANNE BAPTISTA PERSY, erschotano, pro 
Doctoratu Medicinæ. 

D. vu Nov. mpcccxvit, DISSERTATIO de Peritonitide puerperali, 
publice defensa a Henrico Francisco PEETERS, ex Lichtaert, 
pro Doctoratu Medicine. 


D. 1x Nov. wpcccxvmnr, DISSERTATIO de que simplicis qua- 
litate , usu medico interno et externo, privatim defensa a DAMIANO 
BOSTEELS , ex Bruggenhout, pro Doctoratu Medicine. 

D. xvir Febr. mpcccxix, SPECIMEN de Legum retroactione , pu- 


blice defensum ab Evcuerio BRICHÉ, Aldenardensi, pro Docto- 
ratu Juris Romani et Hodierni. 


D. xm Marti Mpccoxix, SPECIMEN de Juris et Facti igno- 
rantia, publice defensum a FRANCISCO MARIA SERRARIS, Locrensi , 
pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


(2) 

D. mr Aprilis Mpcccxix, DISSERTATIO, Num ab alteratione san- 
guinis, et speciatim a prava in pülmonibus mutatione adynamia ty- 
phoïdea oriatur? publice defensa a Dominico DE LA Haye, Bru- 
gensi, pro Doctoratà Medicine. 

D. xvi Aprilis MDCCCXIX , SPECIMEN de Domicilio , privation 
defensum ab ALEXANDRO VAN DER BuncH, Bruxellensi, pro Doc- 
toratu Juris Romani et Hodierni. 


D. xu Maji mpcccxrx, DisseRTATIO de Angina Tracheali In- 
Jantulorum, publice defensa a CAROLO Lupovico FRANSMAN , Nino- 
viensi, pro Doctoratu Medicine. 

D. xxx Junii Mpcccx1x, DissERTATIO de Febribus nostratibus 
‘paludosis, publice defensa a Lupovico BERNAEYGE, ex pago Scti 
Cornelii, pro Doctoratu Medicinæ. 

D. III Julii mpcccxix, DISSERTATIO PHILOSOPHICO-MEDICA de 
ratiocinio in rebus Medicis, publice defensa a Jupoco Francisco 
DE Hoon, Gandavensi, pro Doctoratu Medicina. 

D. xxiv Julii mpcccxix, DISSERTATIO MATHEMATICO-INAUGURA- 
Lis de quibusdam locis Geometricis, nec non de curva focali, pu- 
blice defensa ab ADOLPHO QuETELET, Gandavensi, pro gradu 
Magisterii et Doctoratüs in Math. et Philos. Nat, 

D. xxxi Julii mpccexix, DISSERTATIO PATHOLOGICO- MEDICA 
INAUGURALIS de exhalationibus Sanguineis in genere, publice de- 
fensa a JosEPHO GuIsLAIN, Gandabensi, pro Doctoratu Medicine. 

D. vu Aug. mpcccx1x, DISSERTATIO INAUGURALIS-JURIDICA de 
Absentibus secundum jus civile hodiernum , publice defensa a M- 
NATO JosEPHo DE RassE, Tornacensi, pro Doctoratu Juris Romani 
et Hodierni. à; 

D xiv. Aug. MDCCCXIX , SPECIMEN INAUGURALE JURIDICUM de Ju- 
rium Civilium ademtione edicta sententia secundum jus hodiernum , 
publice defensum a JosgPuo DECAE, Furnensi > pro Doctoratu Juris 
Romani et Hodierni. 


FRANCISCI PETRI CASSEL 


ORATIO. | 
DE b 
UTILITATE STUDII HISTORLE SCIENTIARUM PHYSICARUM, 
t | 
HABITA GANDÆ, 
IV. OCTOBRIS M. DCCC. XIX. 
CUM 


As 
MAGISTRATUM ACADEMICUM 


DEPONERET. 


sra ipe 


NoniLissiMI CuRATORES! 
CLARISSIMI COLLEGE! 


DILEcTIssimMi1 CoMMILITONES ! 


Dies Academici , ut ille quem hodie celebramus, sereni sunt et 
festivi dies: grata recordatio praeteritorum in mentem venit, sur- 
git spes hilaris futurorum. Alter enim feliciter jam effluxit annus 
ab illa die, qua ab Augustissimo Rege nostro hujus læte succres- 
centis Academize fundamenta jacta fuere: et, sia præteritis ad fu- 
tura auspicandum , certe omnia, que hucusque observare licuit, 
faustissimum rerum nostrarum præsagiunt successum. Ita mihi, 
de hisce rebus Academicis et de illarum origine cogitanti, origi- 
nes et fata scientiarum animo sese obtulere, et vidi hinc quzedam 
desumi posse, quæ forsan non sine fructu a commilitonibus au- 
direntur. Conabor enim, cum Magistratum Academicum depo- 
nens hanc publicam dicendi occasionem sum nactus, evincere, 
que sit utilitas studii historie scientiarum physicarum , et quantum 
valeat. illud studium. ad ediscendas hasmet ipsas scientias, ad pel- 
lendas prœjudicatas, illis nocivas , opiniones , et hinc ad adaugendum 
_ philosophie. naturalis dominium. Et que hic de scientiarum natu- 
ralium historia demonstrare potero, valebunt quoque generatim 
de omnium scientiarum, imo etiam de historic artium utilitate. 
Scientiz enim verum investigant , artes pulchrum quærunt. Veritas 
autem anima pulchri. Musæ cognatione sororia junguntur , et in- 
gratum is in se opus susciperet, qui sacrum rumpere tentaret 


C2) 


circulum, et affinitatem et commune scientiarum vineulum ita 
inficiari vellet, ut unam illarum alteram unquam juvare posse 
negaret. Quamvis primo intuitu, cognitio monumentorum an- 
tiquitatis superstitum admodum remota appareat a studio his- 
toriæ naturalis, tamen ex archzologia ipsa desumi potest argu- 
mentum, quo refellitur vetus et a quibusdam recentioribus cete- 
roquin optime meritis viris fota opinio, species vegetabilium 
posse labentibus seculis mutari et alias in species transire. Sed 
flores et fructus Nymphee illius , que vocatur Lotus » conspiciendi 
in antiquissimis Dez idis monumentis , sed folia Acanthi spinosi 
capitella columnarum Corinthiacarum eingentia, ejusdem sunt 
forme; quam præbent partes harum plantarum nostris diebus 
crescentium, et typus per artem conservatus docet, non potuisse 
elapsis: seculis. configurationes has vegetabiles immutari ,: que 
contra integras sese et incolumes, propagatione non interrupta, 
sustinuetunt. 

: Nexum autem illum, qui historiæ naturali cum philosophia 
een nemo melius indicavit illo, qui et primus veras ad 
cognoscendam naturam reclusit vias, pater philosophiæ natura: 
lis recentioris, Franciscus Baco de Verulamio, dum historiam 
naturalem logicam practicam esse dixit, antequam Linnæus con- 
venientiam universalem differentiasque particulares summo cum 
successu ad ideas, genera et species corporum naturalium sta- 
bilientes adhibuisset, et via facti demonstravisset, philosophi: 
cam rerum cognitionem mnemonicam rerum esse optimam. 

Scientiarum illud commune vinculum nunc melius quam olim 
agnoscendum. Quo magis enim excoluntur scientiæ, eo numero- 
siora necessario evadunt mutui contactus puncta: et quamvis 
affinitates naturales plantarum jam in strüctura seminis, embryo- 
nis vegetabilis, sunt investigandæ ; pulchrius tamen in evolutis 


C$) 
et florentibus herbis elucent. Ita ét scientiarum. physicarum affi» 
nitas primis jam temporibus agnita, nunc multo-magis: arcta 
evasit , et majori exemplorum numero illustranda. Matheseos; 
chemise et physices vincula in oryetognosia prodeunt recentiori: 
geognosix et Zoologiæ nexum inquisitiones docent Cuyieranæ, 
neque opus est, ut exponam, quo modo Képlerus primus diop- 
tricam ad visionis, Borellius staticam ad motus muscularis; et 
Laybisiertis: chemiam ad respirationis negotium: explicandum ad- 
hibüerint. “Sic historia affinitatem scientiarum per exempla: de- 
monstrat : et, si auetoritatibus fulcienda foret illa, quam emittimus, 
idea circa hujus studii historici dignitatem, duos omni excep- 
tione majores testes in partes vocare liceret, Zowrnefortium nempe 
et Linneum. Nemo illo seculo decimo septimo, nemo hoc 
decimo octavo magis promovit et auxit botanicam. Ambo quo- 
que sese dignos monstravere amabilis scientiz historicos, dig- 
nissimi nunc ipsi, quos celebret historia scientiæ , quze et in hoc 
illorum labore differentiam ingenii virorum immortalium invenire 
potest. Zowrnefortius enim felicior fuit in:conspiciendis rerum si- 
militudinibus, Linnæus in observandis earum differentiis. Ita prior 
sermone suavi, fusoque, chronologicum ordinem sequens, bo- 
tanicos enumerat ; illorumque merita pangit, tanquam si unam tan- 
tum familiam , per lapsus seculorum continuatam , efficerent, dum 
alter botanicos , ut plantas , dividit in classes, genera et species, 
sermone concinno et stricto differentiam ingenii illorum indicans, 
^' Quamvis encyclopædia et methodologia scientiarum doceant 
illarüm numero, successioni et affinitati nil arbitrari inesse, et 
a ratione posse desumi præcepta; tamen utile et gratum videtur 
contemplari in historia exempla; èt observare, quomodo perunius 
viri sapientiam “novus exsurgere cognitionum ordo, seriora an- 
ticipari detecta, et diuturne per tot secula more removeri po- 


(C4) 


tuerint. Ita scripta et merita jam laudati Verulamii recolentes, 
illum talem esse videmus, qui primus veros indagationis naturæ 
posuerit canones , dogmaticze methodo et empiricze justum assig- 
nans valorem. Harum vices alternandas esse docuit, et optimas. 
esse illas ideas generales, quæ ad observationes deducant: et opti- 
mas esse vicissim illas observationes, quæ ideis generalibus viam 
sternant muniantque. Ita ingeniosissimo exemplo , empiricos for- 
micis comparat, quæ congerunt tantum et utuntur, dogmaticos 
araneis, quze telas ex se conficiunt, dum apum rationem mediam 
esse statuit, quz materiam ex floribus horti et agri eliciat, sed 
tamen eam propria facultate vertat et digerat. Quantum autem 
via regia, quam ille scrutatoribus nature aperuit, scientiæ physicæ 
profecerit, vix opus est ut dicani. Quantum enim ab hodierno. 
apparatu. electrico distat cognitio antiquorum de succini electri- 
citate! Quantum interest inter engyoscopii et telescopii præs- 
tantiam et illam observationem , qua docet Seneca, corpora per 
sphzram vitream aspicientibus majora apparere! Quanto majus et 
amplius est systema Copernici, quam sententia scholze Pythagoreze, 
quá Solem esse in medio immobilem, Terramque moveri con- 
tendit! Nec licuit antiquis, ut seculo nostro , computare circuitus 
siderum æstusque maris , metiri lucis velocitatem , adire ope cogni- 
tio num physico - mathematicarum polum arcticum et antarcticum ,. 
dissecare crystallos , dissolvere aéris, aquæ, terrarumque partes , 
ponere principia distributionis methodicæ corporum naturalium, 
perpetrare tot transplantationes vegetabilium et animalium ab una 
ad alteram cceli plagam. Imperium hominis in naturam , quze facultas 

ad exquisitissimas a divinitate illi concessas spectat, nostris tem- 

poribus mirifice amplificatum. Quod precipue ex illis apparet 

indagationibus, quæ methodo rationali institute ad detecta et 

inventa operum utilium conducunt; et quandoque illa anticipant. 


(5) 


Ita ex refractione, quæ. major in aqua et adamante , quam densi- 
tatis ratio, Neutonus conclusit, substantias has principium con- 
tinere inflammabile, antequam id Lavoisieri experimentis esset - 
demonstratum. Ita Eulerus e constructione oculi refractionem 
achromaticam fieri posse judicavit, antequam. Dollond instru- 
menta dióptrica , prismatis colores non producentia , confecisset. 
Ita Renatus justus Hauy ex identitate forme primitive Berylli 
et Smaragdi identitatem compositionis harum gemmarum prius 
conjectavit, quam suam Vauquelin instituisset analysin. Que 
exempla methodi rationalis e scientiarum historia petita sunt talia , 
ut quoque doceant, quam arcto inter se nexu et affinitate scientiæ 
» physice conjungantur. Ita prior conclusio physices vinculum et 
chemie, secunda relationem physices ad physiologiam ostendit, et 
tertia oryctognosiz et chemiæ nexum evincit. Similiter videmus , 
distributionem methodicam corporum naturalium experimenti vi- 
ces quibusdam in casibus tenere posse, imo quandoque superva- 
canea reddere. experimenta. Nam dum in hortis botanicis , que 
promiscue: crescunt in agris, sylvis et montibus, plantæ secun- 
dum genera et species. collocantur, sponte prodit, non posse; 
ut jam prius dictum, in se invicem transire congeneres ,quamvis 
summa in proximitate, florentes species. Neque. adhibuissent 
vana. theoria falsisque observationibus. delusi antiquiores medici 
Sapphirum, ut potentissimum. contra melancholiam remedium , si 
a distributione fossilium methodica edocti. fuissent ,. cœruleam 
- hanc et pellucidam gemmam , in essentialibus characteribus, in 
structura ,. compositione, gravitate specifica et duritie non dif- 
ferre a Smiride gregario lapide. Nec foret ab illis gravata ma- 
teries medica tam infandá plantarum efficacitate carentium far- 
ragine, si, ducti methodi. naturalis normis , principia critica vera 
ministrantibus , eas examinassent, Exstant e contrario exempla, bo- 
2 


Ca) 

tanicos quosdam, hae cognitione fretos, feliciter in remotis re- 
gionibus plantas antea incognitas ut succedanea adhibuisse re- 
media, si efficacibus cognitisque characteribus familiæ et con- 
geniali facie similes sese monstrassent. Qu:e detecta, affinitatem 
inter scientias medicas et historiam naturalem stabilientia, quo- 
que immortalis ille Vervlamius anticipavit, dum effatus est, 
formam nature alicujus esse talem, ut, illa posita, natura data 
modo infallibili sequatur , et idcirco e formarum indagatione sequi 
contemplationem veram et operationem. liberam. 

. Possemus quidem docere observationes et inde enata systemata , 
quin autorum fieret mentio, sed previa commemoratione ori- 
ginis fatique inventionum expositio vividiores assumit colores. 
Historia adhibita magnæ evocantur umbra : apparent defuncti 
scientiæ heroes: cognoscitur Buffoni excelsa anima: clara Linnæi 
mens: sublimis Bernardi Fussiæyi simplicitas : indefessus per 
quadraginta annos abstrusissimi laboris Sosephi Gertmeri vigor. 
Effulget æquabilis et intaminata tot illustrium nature contem- 
platorum vita, inconcussus, neque ab infelicibus antecessorum 
fatis perterritus , peregrinatorum animus , qui incensi naturæ cog- 
noscendz desiderio remotas periculorumque plenas adire regio- 
nes, vel ad summitates nubium ausi sunt adscendere. Edocemur, 
quantum possit in producendis magnis ingeniis natura , et quantum 
valeant in detegendis nature legibus strenui ingeniorum labores. 
Infatigabilis enim et admiranda nature scrutatorum patientia 
alitur et juvatur spe certa inventionis legum, quæ ratio sola 
eruere non posset, semel per observationem detectæ autem 
rationi summopere satisfaciant. Nature enim opera semper 
sunt ejusmodi , ut nullam reprehensioni ansam praebeant, et 
ut, illà legum constantiá , qua æternam divini rerum autoris 
immutabilitatem praedicant, illàque structure concinnitate, qua 


(2) 
infinitam ejus manifestant sapientiam , summam mentis hu- 
mane eliciant admirationem. Cognoscitur æternus geometra 
in planetarum orbitis eque atque in structura crystallorum , in 
maximis ut in minimis. Florescentia delectatus animus illam ad- 
miratur architectonicam , quae ameenitatem constanti jungens, 
primo elegantem construit primordialem formam, dein coloris 
splendore æquabilem condecorat structuram, que actione non 
interrupta ad fastigium perfectionis enititur, dum simul opere 
hoc nobiliori propagandæ speciei providetur. Nam quas prius 
elaborat natura partes conservationi individui servientes, nec 
symmetria formæ, nec vivacitate coloris adeo insignes sunt. 
Minimorum quoque animalium compages talis est, ut abstrusis- 
simas physicze, mechanicæ et chemiæ cognitiones illorum struc- 
tura monstret, dum insuper coelestius aliquid remanet, vitale 
principium nempe, Archæus ille conservans , propagans et repa- 
rans. Sic spe certa fretus , viliorum et glebæ addictorum animalium 
seque ac perfectiorum structuram æternæ sapientiæ testimonia 
esse reddituram, insectorum anatomen aggressus est Johannes 
Swammerdam , et per continuos et felicissimo successu coronatos 
labores metamorphosin illorum evolutionem esse demonstravit, 
ita ut stupenda industria et dexteritate coram attonito Magno 
Hetruriz Duce ex eruca papilionem explicaret. Sed corporis vires 
prius defecere ejus animo: et quamvis amici et medici Ruysch et 
Schrader suaderent et flagitarent , ut, vacillanti consulens sanitati , 
quiete frueretur, tamen ab illo non impetrare potuere, ut dilec- 
tis occupationibus, quz» quoque usque ad mortem ejus præma- 
turam non interruptz fuere, renuntiaret. Sic et non est juben- 
dum, ut eruca bombycis nere desistat. Pretiosa fila secreto in 
otio evolvit e visceribus suis,nec prius cessat, quam in suo sese 
incluserit tumulo. Sed justo in honore nobiles ejus manent 


(8) 
labores, dum ipsa, redeunte vere, in valle solari alas prius in- 
volutas explicat, beatiorem inchoatura vitam (1). 

Eadem fiducia inveniendi, dulcissimam rerum menti. lucem 
veri adjutus, jam memoratus Sosephus Gertnerus millena plan- 
tarum examinavit semina, et inconcussa invenit carpologiæ funda- 
menta, distributionemque naturalem plantarum cum methodo e 
structura fructüs desumta congruentem esse demonstravit. Nec 
alio modo Xaverius. Bichat, Albertus Hallerus et Carolus Linneus 
in suis sese sustinuere laboribus: et quamvis prima illorum cona- 
mina dente invido carperentur, tamen certitudo prosperi even- 
tis, quo semper nature penetralia casta mente adeuntes lzetan- 
tur, in hisce angustiis illos fulciebat et consolabatur. Sic et certe 
vox interna Christophoro Columbo dixit, Perge strenue navigator 
intuo cursu , neque cura invidorum cavillatorum injurias, neque 
pavidorum nautarum querelas. Perge versus occidentem ::ibi 
oculis tuis re ipsa novus ille se monstrabit orbis, quem esse 
jam tibi ab intellectu tuo clarum et demonstratum est. Rationi 
enim natura fcedere juncta those quod prior pollicetur, 
præstabit altera (2). 

-Sed non tantum merita et virtutes virorum, in philosophia na-. 
turali illustrium , auxilio historiæ innotescunt, sed prodit et 
quantum polleant illorum præcepta et exempla-in excitandis ju- 
niorum ingeniis. Ita videmus Hermannum Boerhayium fuisse Hal- 
leri et Linnei præceptorem, qui ambo novas condidere scholas, 
quarum Halleriana functionum cognitionem experimentis , Lin- 
neana formarum perspicientiam observationibus egregie promo- 
vit. Conspiciuntur ductu et auspiciis historiæ litterarum ætates, 
quz se ante alias excellentiores et przestantióres exhibuerunt. Sic 


— 


FF 


(1) Lebrun ode à Buffon, Goethe Tasso nii V. 
(2) Schillers gedichte. 


(9) 
præcedentia secula supereminet decimi septimi ingeniosa felici- 
tas; et dum in Germania Keplerus orbitas invenit planetarum , 
horumque distantize rationes ad periodorum tempora, Batavus 
Huyghens horologium oscillatorium detexit, Anglus Harvey san- 
guinis circulum, Italus Zorricellius barometrum , et Gallus Cartesius 
propriam philosophandi methodum introduxit, quz, quamvis 
quorumdam errorum parens, tamen scientiis physicis novam 
impertivit vitam (1). Et ut in remotioribus seculis a Socrate ad 
Platonem, a Platone ad Aristotelem, sic in recentioribus a Ga- 
lileo ad Keplerum ya Keplero ad Newtonum , et ab hoc usque ad 
nostra tempora haud interrupta conspicitur illustrium philoso- 
phorum phalanx. Secula autem cum seculis comparando humani 
ipsius ingenii historia enascitur: et si observatum plantæ alicujus 
incrementum , ejusque interrüpta non versus certum finem evolu- 
tio, mirandum. cunctisque gratum præbet spectaculum; quanto 
majori gaudio afficimur, cum progressus intelligentiae humanze 
versus perfectionem illam, quze posita est in veritatis pica 3 
mente nostra complexamur? | aS Eee 

Cujus historiæ notitia quoque non putin confert ad evellen- 
das illas præjudicatas opiniones, quæ scientiarum progressus re- 
morantur. Huc spectat illorum sententia, quorum animos anti- 
quitatis reverentia adeo perstrinxit et incantavit, ut præcedentia 
secula nostræ ætati in quolibet literarum certamine palmam præ- 
ripuisse contendant. Monstravimus illam sententiam de rerum 
naturalium cognitione nullo pacto valere posse. Quin imo retar- . 
datus est illius progressus nimia antiquitatis reverentia. Hujus 
rei exemplum ex historia botanices desumendum. Postquam enim 
coryphœi tale poéseos , Dantes Allighierus et Franciscus Petrarcha, 
primi. docuerant scripta Grecorum et Romanorüm auctorum 


(1) Sprengel” geschichte der botanik. B. 11. 


( ro ) 
semper ante oculos esse habenda, tanquam exemplaria nobilioris 
. inventionis et pulcherrimæ dictionis in poési ; summee profunditatis 
in philosophia theoretica, et sublimioris simplicitatis in historia : 
botanici sunt, arbitrati, antiquos idem in re herbaria assecutos 
fuisse fastigium , ita ut nil præter commentationem et dilucida- 
tionem Zheophrasti, Plinii et Dioscoridis operum: agendum supe- 
resset, in quibus non. artis principia tantum , sed et des- 
criptionem Germanis et Galliæ plantarum quaerebant. Nec de 
modo docendi scientias naturales valet præeminentia seculorum 
praeteritorum. Olim enim etin schola pythagorica , et apud mediae 
ætatis chemicos, a Basilio Valentino, qui antimonium', usque 
ad Hamburgensem Brandt, qui phosphorum detexit, celabantur 
doctrinz , et non nisi adeptis tradebantur. Sedulo et tanquam no- 
civum ignem custodiebat suum quod utile, quod novum aliquis 
crederet detectum, et non nisi verbis mysticis et vix comprehen- 
dendis de illo sermonem faciebat. Nostra autem ætas a secreto- 
rum et mysteriorum etarcanorum genio abhorret. Panduntur om- 
nibus atria scientize, nec fas esse judicatur nova inventa et detecta 
invido. celari modo: Quin imo agyrte nunc et vaniloquentes, 
qui talia peragunt, habentur ab omnibus, et non tantum scientia, 
sed et fides illorum in dubium vocatur. Hodiernus autem do- 
cendi modus, qui ideas et detecta, non ut possessionem privatam , 
sed ut commune bonum considerat, et scientia dignior et philan- 
thropiz magis conveniens est. Et certe nil infausti a veri cogni- 
tione provenire potest; non enim scientia timenda, sed ignoran- 
tia: non in luce, sed in tenebris , pericula. 

Historia, justitia quoque est distribuens: hinc merito cuivis 
debitum assignat honorem: et ut nimiam erga antecessores reve- 
rentiam tollit, ita e contrario iniquum simul refellit vituperium. 
Sic, docet multa quidem , sed non omnia fabulis adnumeranda esse, 


Cn) 

que in scriptis antiquorum circa scientias naturales leguntur: 
inter quas tamen longum pef tempus, et nostris adhuc diebus , 
habita fuit narratio , lapides e coelo cadere. Quam nunc observatio, 
diversis locis et temporibus instituta, extra omnem dubitationis 
aleam posuit. Quod serius forsan et de aliis illorum observatio- 
nibus, nunc contemtui habitis , aut oblivioni traditis , valebit. Vin- 
dicat et historia memoriam virorum illustrium a contumeliis de- 
trectatorum , neque illi Xep/erws propter suas , circa vitam organi- 
cam planetarum , ideas, vel Cartesius propter suos vortices de- 
ridendus esse videtur. Monstrat enim erroneas illas opiniones 
processisse ex illo mentis humanæ conamine, per quod semper 
nimis ad generalia exilire gestit, non autem e particulari horum 
ingeniorum debilitate. Et sic videmus ex eodem fonte szepius ma- 
nasse et immortalia detecta, et errorum phantasmata, que id- 
€irco non separatim consideranda sunt. Declinat et a polo boreali 
acus magnetica , sed fidem error non abstulit. 
Ad præjudicatas opiniones spectat quoque sententia, scientias 
physicas , et historiam naturalem præcipue, meras esse curiosita- 
tes, et oblectamento tantum inservire. Ita non raro fit, quod jam 
observavit Linneus ,cum incognitum illis antea experimentum vel 
corpus naturale conspexerint, contemtum vultu yt se ferentes 
quem; cui bono? | 

"Huic. questioni non semper extemplo yc niet quia 
"utilitatem practicam hujus vel illius cognitionis physicze non sta- 
tim ante oculos ponere licet: et amplam Linnœus conscripsit dis- 
sertationem , ut ejusmodi quaestionum futilitatem demonstraret. 
Natura enim propter se ipsam cognosci meretur, scientia sui 
juris est, et utile veritatem candide querentibus insuper dabitur. 
Ducit usus ad cognitionem, ducit cognitio novos ad usus. Qui 
quamvis non semper statim pateant, serius tamen certo invenien- 


Cay 


tur. Non cogitavit ille, qui sectionum conicarum naturam scru- 
tatus est, Apollonius Pergeus , parabolam esse viam projectilium , 
ellipsin orbitam sphærarum coelestium , sed admirandis illarum cur- 
varum. proprietatibus unice delectabatur. Et qui primus anti- 
quissimis temporibus a magnete ferrum attrahi observavit, nes- 
cius erat, inde acum confici posse, que Europæos navigatores in 
terras duceret, ubi nove stellæ conspicerentur ,novæ plantæ , no- 
vaque vigerent animalia. Sic cognitio cognitionem parit, lux 
lucem accendit, neque ullum est dubium, quin detecta physica 
statum humanz societatis in melius mutare, et publicam augere 
possint felicitatem. Dixit Linnæus, de usu historiz naturalis lo- 
quens, quod si variis populis rite perspecta esset res herbaria, 
cinnamomum, myristica, caryophyllus aliaque aromata non es- 
sent unius gentis merces. Cujus rei exemplum dat coffea, quæ 
olim Arabiz solius thesaurus fuit , et forsan mansisset , nisi docuis- 
set Vicentius, horti Amstelodamensis præfectus, hanc plantam 
seque bene in Américanis Coloniis provenire posse, acin Moke fi- 
nibus. Metalla nova, in elapsis lustris detecta, adhibebat olim ad 
sanandos morbos medicus historiæ naturalis progressus in usus 
artis convertens, novas in his substantiis, vel saltem inter me- 
dias inventurus proprietates. : 

Sequitur ergo e precedentibus considerationibus historicis, 
sanctum salutiferumque esse cogitationum genus, quod e nature 
contemplatione proficiscitur: et pollens hic proprio et suo valore 
sapienti sero maturantis fructus pulcherrimis simul locum dat 
applicationibus, et dum una ex parte conimoda vitæ illustrat, ex 
altera felicitatem dat intellectualem. Dotatur vita humana novis 
operum utilium inventis , novisque copiis ornatur humana mens , 
cui cognitio legum nature, que sunt æternæ divini intellectus 
ideæ, quod arbori nobilioris est rami insitio. Fons hujus feli- 


Cu) 

citatis perennis. est. Nunquam absolvendus erit philosophiæ na: 
turalis cyelus, et quamvis tot illustria ingenia creationem indaga- 
verint , amen tumquam , ut Verulamii verbis utar , de natura tam- 
quam de re explorata pronuntiandum erit. Sed historia sæpius in 
illorum. lucubrationibus germina ostendit nondum sat exculta, 
et indicat, qua ex parte sinc gor naturalium dominium 
augendum sit et amplificandum. o move om 20% bn rs 
His moniti signis reges et Wie histriones; quorum pe- 
rennem memoriam grata conservat historia, omni tempore sua po- 
tentia scientias juvare. conati sunt. Quemadmodum olim Medicei 
et Alphonsus Ferrariæ dux, Franciscus Galliæ rex, Guilielmus 
Nassovius, Academiæ Lugduno-Bataÿæ fundator , sic existit nostra 
ætate GUILIELMUS Primus, BEtcARUM Rex, hujus Academiæ 
Gandensis:conditoret stator quam et hoc anno, solita munificentia 
sustentavit. Hinc: musea physica et chemica : hinc supellex histo- 
riz naturali inserviens ; mirifice aucta fuere: hinc instauratum no- 
socomium,Academicum : et jam in Horto Botanico omnia ita dis- 
posita, ut in altera ejus; parte plantæ, secundum methodi natu- 
ralis normas , ordinari possint p quæ jam in priori secundum sys- 
tematis sexualis canones: dispositæ sunt. Lapidem palatii Aca- 
demici principem nomine Augustissimi Regis posuit dignisssimus 
Regie voluntatis: promovendarum in hoc regno Literarum Minis- 
ter, Vir Excellentissimus , Reinhardus Antonius Falck. Curatorum 
indefessa sollicitudo , Magistratus civiumque inclytæ hujus urbis 
insignis: favor, civium Academicorum, tam docentium quam 
discentium felix concordia hoc anno firmavit decus illud; quod 
in priori faustissimis jam oœperat auspiciis, et omnia prorsus 
fausta et prospera cessissent, nisi mortem. professoris: philoso- 
phiæ Dominici München presbyteri lugeremus. Optimus hic et 
solertissimus vir usque ad extremum fere vitz halitum profes- 


4 


(14) 
sorio suo munere summa cum industria perfünctus est, et in 
ultimis vite momentis ita se gessit, itaque locutus est, ut mon- 
straret, quomodo ipsis in mortis angustiis virtus hominem supra 
humana elevare queat, obiitque , munitus sacrosanctis fidei catho: 
licæ nostræ sacramentis, alta in pace et magna cum aimi con- 
stantia. Have anima pia! 

Jam ad vos me converto, Commilitones egregii, et summa in 
animi letitiagcoram hac illustri concione, et in hoc solenni tem- 
poris momento idem de vobis prædico, quod et Augustissimo 
Regi dixi , quando illum cum Senatu Academico adire datum fuit: 
vos hempe paterna, quam in vos contulit, cura dignos vosmet ex- 
hibuisse. Vos enim rationalem statutis; Academicis. obtempera- 
tionem , libertatem, libidinum effrenatam licentiam autem, servi: 
tutem esse judicastis. Sunt jam forsan inter vos quidam, qui vin: 
dicabunt antiquam harum regionum in litteris gloriam, qui erunt 
nostræ ætati ita ornamento, ut olim Johannes van Helmont, An: 
dreas Vesalius ; Rembertus Dodonæus, et tot alii, quorum ingenia 
celebrantur , suo fuere seculo. Sunt jam inter vos quidam, qui ad 
abstrusiores a Senatu. Academico propositas quæstiones res: 
ponsa dedere erudita et sagacia, digna , que premio, munificentia 
regia victoribus concesso, ornentur. Horum triumphum lon- 
giori sermone morari nolo, et accingo me ad ultimum et gratissi- 
mum Rectoris Academici officium. 

Antequam hoc autem peragam, prius tibi Clarissime Collega i 
amicissime Hellebaut, ex decreto Regio fasces Academicos lubens 
lætusque trado , domumque hanc scientie ædificatam, regiumque 
ejus fundatorem æterno illi fonti, e quo scientia omnis et sapientia 
manat, precibus ardentissimis etiam atque etiam commendo. 


DIXI. 


ERRATA. 
Pag. 4 lin, 9 apum , lege . . . + apem, 
—— 6 — 25 quae, — + + + + quas. | 
—— 11 — 20 Linnaeus, cum —— Linnæus, ut ignari cum 
—— #2 — 18 adhibebat , —— adhibebit. 


(7) 
5 Ad pag. 14 sub fin. 
JUDICIA FACULTATUM: 


DE 


CONSCRIPTIS AD QU/ESTIONES PROPOSITAS 


COMMENT ATIONIBUS. 
ORDO MEDICORUM. 


In certamen descenderunt tres juvenes. Primus scriptioni hec 
proposuit: Ista quoque naturae contemplatio , quamvis non faciat me- 
dicum, aptiorem tamen medicinae reddit. — Secundus Commenta- 
tioni sue addidit hoc: En venit ex horto flosculus ille meo! — 
Tertius loco lemmatis posuit caduceum duobus serpentibus illigatum. 

E quibus Commentationibus ultima duabus prioribus præstare 
visa est. Post schedule aperturam apparuit, auctorem illius re- 
sponsionis esse. JOSEPHUM GUISLATN, Gandabensem'; Medici- 
ne Candidatum. i N 


ORDO JURISCONSULTORUM. 


. Ad propositam ab Ordine Jurisconsultorum quæstionem „Quaenam 
sunt principia. de portione legitima , tam secundum. Jus Romanum, 
quam. Hodiernum ?. sex Commentationes acceptæ: sunt. Harum una , 
cui adscriptum est lemma, | Civis uniuscujusque. tutela lex est, 
quamvis non. omni diligentiæ laude destituta sit, tamen histori- 
cam disputationis partem , et plura alia questionis: puncta , ita bre- 


((18:)) 


viter exponit, ut auctor) ea potius adjecisse, quam elaborasse 
videatur. 

Plura habent, quo se commendent, tres alie Dissertationes , 
his verbis insiguitee : 

Decipimur specie recti. 

Spes incerta futuri. EE Ee 

Alternant spesque- timorqué film. 
Sed has omnes superare vise sunt due reliquae scriptiones , qua- 
rum alteri præfixa sunt liec verba : Non semper feriet, quodcunque 
minabitur , arcus : alteri additum hoc Ciceronis effatum, Quae est 
igilur melior in hominum genere natura , etc. 

Factá igitur accuratá illarum binarum comparatione, posterior 
digna reperta est , que premium. reportaret. Atque apparuit, epis- 
tolá apertá , auctorem Dissertationis esse CAROLUM LUDOVI- 
CUM. ,LIBBRECHT T, ee e sh ; 


ORDO. MATHEMATICORUM ET PHYSICORUM. 

Hic ordo tres ae tion paoncabits Ad PME UA Mathernati> 
cum ires juvenes: responderunt. Primus illorum usus est his ver- 
bis: Homo factus. est ad cognoscendam. veritatem. — Alter com- 
mentationi su hec. præſixit: Non semper feriet., quodcunque mi- 
nabitur , arcus. — Et tertius denique adhibuit hanc tesseram.: Quae. 
potui , feci , etc. Ex his tribus vero Commentationibus optima ju- 
dicata est illa, quam secundo loco indicavimus , et cujus auctor 
fuit JOHANNES ALEXIS TIMMERMANS , Pruzellensis. 

Ad questionem Chymicam nulla responsio ordini reddita est. 

Tertia quæstio fuit Botanica, ad quam unus e civibus Acade- 
micis tam accurate respondit, ut ipsius Commentatio, his verbis: 
insignita , Facies non omnibus una , Nec diversa tamen: qualem. 
decet esse sororem , premio digna habita sit. Composita vero erat 
illa Commentatio a JOHANNE - MAIRE, Gandapensi , Artium 
Math. et Phys. Cand. " 


( 19) 
“ORDO PHILOS. THEOR. ET LIT, 
DT QuassTIONES PROPOSITA. 


Omnis. aper Pee theoria ad calculum revocetur , et quidem 
ita , pon, 
(a) Geloulalactahinasori@ determinentur omnia , quae cogitari pos- 
oy Jesunt,  syllogismorum genera, omnesque eorum species, sive om- 
i nesyfigurae et modi syllogismorum. 
05 Universe ostendatur, quomodo ex datis duabus cujuscunque 
vel figurae : wel. modi praemissis, conclusio ope calculi logici 
o erui possit. i | 
(c) Hujus theoriae applicatio fiat ad seriem ratiociniorum. dialogi 
Platonici , qui inscribitur Phædon, dilucide exponendam. 
intro tite) À 


11 35 "ij Fa 

Ad hanc Questionem nemo respondit. 
ME OUR II. 

di toa Literarum Humaniorum studiosi juvenes , ut non modo 
argumentis ratione conclusis , verum etiam exemplis , ex Historia 
antiqua et recentiore petitis , ostendant , verissimum esse illud de 
Studiis Humanitatis praeconium Ciceronis in Or. pro Arch. Poéta 
Cap. VIII. « Hee studia adolescentiam alunt, senectutem oblec- 
» tant, secundas res ornant, adversis perfugium et solatium præ- 


» bent; delectant domi, non impediunt foris, pernoctant viia 
x cum » peregrinantur , rusticantur. » 


` 


In hac questione explicanda quinque juvenes suas ingenii vi- 
res exercuerunt, — Primae commentationi hec Horatii verba præ- 


(2) 


fixa sunt: Æeque pauperibus prodest, etc. — Secundæ auctor ad- 
hibuit hanc tesseram , Juventutem dlunt. — Yn tertiae fronte le- 
guntur hec Anacharsidis ,. Kiri sana mente praediti quaestiones pro- 
ponunt, etc. — Quarta insignita est epigrammate Owenü, cujus 
initium , Omnia dispereunt, etc. — Quinta denique hanc habet epi- 
graphen , Etiam et tentasse decorum. i 

Jam autem, etsi e singulis Commentationibus satis apparet ,. ip- 
sarum auctoribus neque voluntatem Latine scribendi , neque etiam) 
studii et laboris assiduitatem defuisse; tamen tales non sunt 
he Commentationes, quales in septentrionalibus patria nostre 
Academiis in hoc Litterarum genere a provectioribus et Latini 
sermonis usu magis subactis juvenibus scribi solent. Verum, quum 
Sana mens et ratio omnino suadere videantur, üt in his recens 
constitutis Academiis , quid res et tempora fieri jubeant ; sedulo 
animadvertamus, et preterea iniquum sit, ob veteranorum ma- 
jorem facultatem tirones premio privare velle; Professores hujus 
ordinis equum censuerunt, unam ex quinque illis Commentationi- 
bus premio ornari, ne alioquin nimia severitate studium et ti- 
ronum laudabilia conamina initio. potius deprimantur, quam qui- 
dem erigantur. Atque idcirco , factá Commentationum inter se 
comparatione , quarto loco commemorata scriptio reliquis melior 
visa est. Et.quum epistolium resignatum nomen JOHANNIS LANT- 
HEERE , Gandavensis , contineret , hic victor renunciatus est. 


III. 


Ostendatur et exemplis, illustretur., quanti momenti in. Jurispru- 
dentia , cum. apud Romanos. olim, fuerit. , tum apud. hodiernos Euro- 
pae populos etiamnum sit, patrium, sermonem suum probe cognitum 
et perspectum habere, et quot quantaeque utilitates ex illius accu- 
rata et interiore scientia in ipsos Jurisconsultos hucusque redunda- 
verint , et in posterum quoque redundaturas esse , haud temere spe- 
rare, liceat. 


(21) 

Ordini ab actuario tres responsiones traditæ sunt, — Prima pre 
se fert istud lemma, En quatuor dierum laborem! — Cujus pretii 
iste immaturus foetus habitus sit, et haberi meruerit, sua sponte 
quivis intelligere potest. 

Altera responsio in fronte habet fociis Ciceronis (de Orat. III 13), 
Tam facilis est tota. res, etc. Continet hec scriptio multa lectu 
digna , et majoris illa pretii fuisset, si auctor in tractanda ma- 
teria justum ordinem secutus esset , nec factis digressionibus pas- 
sim res ab argumento alienas immiscuisset. Præterea auctor non 
Satis perspexisse videtur, quantum a declamatione Commentatio 
differat. — Tertia responsio hanc tesseram offert: Fons perspicui- 
latis est accurata. cognitio linguae , qua in dicendo et scribendo uta. 
ris. — Hee duabus prioribus quam plurimum anteferri meretur. 
Auctor ordine progressus est, sese multa legisse, et diu multum- 
que de ipso argumento sese cogitasse ostendit. Ex bonis princie 
piis justas consequentias deduxit. Verum , quod dolendum , auc- 
tori preemium adjudicari non potuit. Primum enim nimis brévis 
fuit in loco de necessitate patrii sermonis in legum latione et ad- 
ministratione: et deinde, ultimam quæstionis particulam , nimi- 
rum, quot e quantas utilitates futurus Ictus ex vernaculae linguae 
cognitione percepturus sit, fere silentio prætermisit. — Interim 
tamen Professores honoris causa in Annalibus lubentes nomen 
auctoris indicabunt , modo literis scriptis Ordini declaret, hoc 
sibi haud ingratum fore. (i) 


Singuli vero illi juvenes, qui præmiis digni judicati sunt , co+ 
ram Ordine quique suo , ad quaestiones propositas , secundum Le- 
gis Acad. § 106, tam accurate in examine habito responderunt , 
ut dubitari omnino non potuerit, quin quique Commentationis 
sue auctor habendus sit. 


we? Die VIII Oct. , epistolà ad Decanum Facultatis ser tà, auctorem hujus Commentationis 
sese certis argumentis professus est CAROLUS LIBBRECHT „idem ille, qui in Facultate Juri- 
dica premium reportavit. 


m$ 
— 
r r 
Ji 
$e 
" 
i 
4 
E 
` 


aeg dua 


JOSEPHI GUISLAIN, 


GANDAVENSIS, 


RESPONSIO 


AD 
QUASTIONEM, as ORDINE MEDICO 


“Anno M. D. CCC. XVIII PROPOSITAM : 


Quum , quibus Lien vitiis laborat, brevi aliorum viscerum chylo- 
poeticorum totiusque economic animalis vitia , difficulter sæpé 

. distinguenda , fiant 5 petitur illius organi (Lienis) accurata ana- 
tomica et physiologica expositio : precipud rationis , quam cum 
aliis vite vegetative functionibus habet, dilucidatio exposcitur : 
denique mórbi , quibus hoc viscus, ratione suc. structuram spe- 
cialis et vitalitatis modi, obnoxium est, aliarumque functionum 
naturalium ægritudines exinde redundantes , queruntur. 


* QUÆ PRÆMIUM REPORTAVIT A. D. IV. OCTOBRIS M. D. CCC. XIX. 


PRAEFATIO. 


5 Ensum verum attingere , questioni inclusum , a clarissima Facul- 
tate Medica Universitatis Gandavensis proposita, principalis hec est 
meta, ad quam, in desquisitionibus , quæ valent concurrere ad ex- 
plorandam materiem tam obscuram , pervenire tenemur : omnes igitur 
conatus intendemus tenellos, ad eam, modo plus minus plausibili, 
attingendum. Ipse quæstionis sensus videtur nos conducere debere ad 
tramitem campo inhercniem w nobis percurrendum : proposita in 
materia, perspicere hocce modo judicapimus, individuam dispositio- 
nem (concedatur nobis vocabulum hoc) stabilire , quam lien ab ejus 
Jfabricá mutuatur , quemadmodum , et a vita particulari, quá animae 
tur, est fonti occurrere fecundo, unde omnes considerationes hujus 
dissertationis cursu, profluere debent. 

- Independenter verò ab observationibus hisce, absolute et specialiter 
lieni propriis, adhuc alia et satis ampla asperitatum superest co- 
pia complananda, illa scilicet in veram lucem emittendi: systemata 
differentia secundarié morbifico lienis statu , affecta : ultimum propo- 
sitionis lemma ita sonat » aliarumque functionum egritudines 
exinde redundantes queruntur» sectio particularis huic materiei 
dedicabitur. 

Arbitramur interim nostré referre judicum nostrorum neutralium 
indulgentiam implorare , obserpantium studium omne speciale lienis 
morborum propositione nobis non videri inclusum esse, quc non re- 
quirit nisi solam morborum enumerationem respectu cause prædis- 


— € (23 
ponentis; »denique morbi quibus hoc viscus ratione sue structure 
specialis et vitalitatis modi obnoxium est.» Judicapimus attamen 
limites, quibus sensus questionis proposita nos adstringere videtur, 
transilire; ut igitur melius asserliones nostras stabiliamus, illis per 
consequens adnectemus , morborum lienis studio, sectionem particu- 
larem , in qua perscrutabimur morbos illos sub aspectu meré locali, 
ubi mature mentis bilance quantum nobis erit possibile causas per- 
pendemus , tam remotas quam proximas , quemadmodum et sympto- 
maium enumerationem , ex quibus detegi valent egritudines diverse 
lienis ; hisce adjungendo adnotationes sollertissimorum scrutatorum 
in arte per innumeras cadaverum sectiones sedem morborum dete- 
gendi causé institutas : quoad . partem diagnosticam, prognosticam , 
et curalivam , totaliter ipsam censemus inutilem , et nullatenus nos- 
ire sphere. : ~ 
Ecce ordo, quem, in opusculo nostro, stabiliemus; dedicabimus 
primo caput particulare studio lienis anatomice descriptionis, se- 
cundum expositionem physiologicam hujusce organi continebit, de- 
nique tertium studii variarum affictionum morhificarum objectum erit. 
. Quoniam in idiomate nobis minus familiari describere coacti si- 
mus , zelum tamen nostrum incitabimus et nervos omnes intendemus , 
ad ideas nosiras , modo plus minusve claro nec non intelligibili in 
lucem emittendas, in duces assumentes in earum enodatione obser. 
vationes , et si minus numerosas , quas docti de hác materie probent. 
Aliquatenus scientiarum progressui, quantum in nobis contribuere 
licet, sunt vota nostra sincerissima. 


— ———  Q——( mg 


Caput primum. 


ANATOMICA LIENIS DESCRIPTIO. 


Sect. I. DISPOSITIO ORGANI GENERALIS. 


Ix hypochondrio sinistro abdominis, sub diaphragmate , supra 
renem et capsulam surrenalem sinistram portionemque sinistram 
intestini coli, inter et extremitatem majorem ventriculi et super- 
ficiem internam ultimarum tertie et quartz spuriarum .costarum 
duobus vel tribus pollicibus distans a columna . vertebrali, situm 
obtinet lien. 

In etate infantili splen non omnind in |‘hypochondrio sinistro 
collocatum est, sed parüm infrà costas spurias proeminet; ætate 
verb provectiori magis a costis recedit et profundiüs invenitur, 
cùm, illa tate, evolutione thoracis coste senti magis et maga 
versüs abdomen accedunt. 

Miras varietates nobis offert forma. istius i pa prys- 
matica, convexa extrinsecüs , concava vero intiis, modo rotunda, 
modb alloogata, quandoque denticulata, suleata, vel plana, ad 
superficiem externam invenitur. Aliquando, pluribus in locis ejus 
circumferentiæ , tam profundé sulcata observatur, ut organon illud 
varias in portiones sectum videatur; attamen ut plurimüm unicus 
est lien, quanddque vera corpora accessoria a se invicem dis- 
tincta eddem forma ac structurá gaudentia, plüs minüsve volumi- : 
nosa et inter duplicaturas omenti collocata, habet. 

Admodüm variat color lieni proprius, nunc ceruleus, nunc 


C4)" 


ruber, luteus, etc., rarissimé æquabilis et unicus in totam super- 
ficiem organi dominatur,. ut. plurimüm compositus est e diversis 
et variis coloribus verum aspectum marmoris præbentibus. 


Sect. II. CONFORMATIO EXTERNA. 


Lien dividitur in binas facies, unam externam et alteram in- 
ternam atque: in circumferéntiam. 

Facies exterior convexa diaphragmati 0 (exceptis ali- 
quibus adhærentiis præternaturalibus) cum ultimis costis spuriis, 
ut tertià, quartá et quintá, correspondet. 

Facies interior parüm est concava duas in partes, per limbum 
revolutum in modum canalis, ab auctoribus scissuram lienis vo- 
catam, divisa est: duarum harum partium superficiei interne 
una, quæ anterior et major est, extremitati majori correspondet 
ventriculi, ed magis qud organon illüd cibis. repletur: altera 
pars, que posterior ut plurimüm applicata est parti illi vertebralis 
columnæ, quæ ei vicina est. Scissura enim nunquam totam lon- 
gitudinem organi occupat, membranáque peritonæi non obducitur. 
Adnotandum, primas ramificationes arteriæ splenicæ, nervis con- 
junctis, per hanc scissuram in textum lienis penetrare, ex illaque 
vasa venosa ejusdem nominis exire. 

Circumferentia lienis correspondet per partem superiorem dia- 
phragniati, per inferiorem reni atque capsule surrenali sinistre, 
per posteriorem partem pancreati, per anteriorem, intermedio 
diaphragmatis, thoraci. Ut plurimüm admodüm observatur irre- 
gularis, crassior ordinarié superiüs et posterius quam in alio 
sensu, marginem ut plurimüm offert æquabilem, in aliis casibus, 
laceratum et in variis ejus partibus sectum. 


Sect. III. STRUCTURA INTERNA. 


Membrana serosa exteriüs, fibrosa interius, multa vasa et nervi, 
sunt partes que ad formationem hujus organi concurrunt. 
Membrana serosa hec, prolongatio est membrane peritonæalis , 


(5) 
totum óbducit órganon , parte illa exceptá, per quam vasa et nervi 
in substantiam organi penetrant, loquimur de scissura lienis, iu 
cujus: margines reflectitur. membrana hec, ut simul cum lamellis 
duplicaturæ membranaceæ quibus lien cum diaphragmate ventri 
culoque et omento gastro-epiploico connexus est, continuet. Inter 
lamellas hujus duplicature vasa splenica nervique collocantur: 
duplicaturæ ill , quæ partem posteriorem et ejus faciem posteriorem 
cum diaphragmate jungunt, ab auctoribus ligamentalienis vocata sunt. 

«Membrana fibrosa sub priore, scilicet serosá, immediaté collo- 
catur, cui, omnibus in ejus partibus fortiter annexa videtur, ex- 
ceptá, uti vidimus, scissurá, ubi serosa reflectitur et organon 
relinquit ad efformandas duplicaturas illas, que vasa nervosque 
ante ingressum. in lienem sustinent; est vero in hoc loco quod 
membrana hec fibrosa evidens evadit, et sub forma sese offert 
tenuis membrane, foraminibus perforata pluribus, per quc vasa 
diversa, et nervi in organon penetrant aut exeunt. 

À superficie hnjus:memhrane internA innumere pullulant la- 
melle; quæ millenis modis inter se divergentes, mutuas adhæ- 
Siones simul cum vasis nervisque efformantes ad efficiendum pa- 
renchyma spongiosum lieni proprium, concarrunt; parenchyma ; 
quod cadaverum sectores evidentissimum reddiderunt lotionibus 
plüs minüsve repetitis ; extrahitur enim hoc modo omnis sanguis 
in viscere illo contentus , dilabitur organon, volumen ejus valdé 
imminuitur, et tandem in massam spongiosam albicantem è pluri- 
bus lamellis fibrosis miro et vario modo inter sese junctis, con- 
flatam , reducitur. à 

Nullum organon in humano corpore quam lien tanta præditnm 
est copiá vasorum respectivè ad ejus volumen, ed mirabilius quod 
nulla per illud organon peragatur secretio , nec ductus observetur, 
materiem aliquam secretam foras eliminans. 

Arteriæ a splenica arteria magno trunci cæliaci ramo procedunt, 
parvos ulteriüs a sinistra diaphragmatica arteria ramusculos acci- 
pit. Pretereà e primaque lumbari pari parve adveniunt lieni ra- 
mificationes. Ante introitum in organi textum splenica arteria 


(6) | 
varios in ramos dividitur, quorum numerus nondum est determi- 
natus, penetrant rami illi sine ulla regulari dispositione per scis- 
suram sic dictam lienis in organon, iterum ibi subdividuntur et 
capillare efformant systema visceri illi proprium. 

Nascuntur et alia in substantia lienis vasa ad sanguinem in 
textum. organi per arterias allatum in vene portarum systema de- 
ponendum, de ingenti illo agitur numero ramorum venosorum , 
que postquam textum exiverint inter se juncta truncum sic dic- 
tum efformant venosum splenicum : adnotandum truncum hunc 
ab aliis differre corporis venis defectu valvularum. 

Sese exonerant in truncum splenicum vel in aliquos ejus ramos 
varii ramusculi venosi originem. sumentes a curvatura majori sto- 
machi, comitantur ét etiam hos parve arteri a gastrica superiore 
et splenica arteria procedentes : vasa hzc a veteribus brevia nun- 
cupata sunt, et illa, tantummodo ex venis efformata ea esse sta- 
tuerunt, at experientia hodierna anatomica nobis demonstravit 
vasa illa tam ex arteriis quam e venis constare. 

Gracilia in interiore parte organi, majora quó magis externa 
fiunt, vasa lymphatica in duos vel tres truncos colliguntur, qui 
ad alia tendunt vasa lymphatica in canalem thorachicum sese 
exonerantia. 

Nervi ad lienem destinati arterias amplectuntur et speciem effor- 
mant plexûüs splenici vocati, a plexu nervoso solari provenientis. 


(72 


- i ir = -— - - = - — --——— 


0 61 secundum. 


T 


PHYSIOLOGICA LIENIS EXPOSITIO. 


Lantile URA opiniones omnes auctorum hacce de re traditas, 
bic lato exponere sensu; sufficiat nobis principaliores in decursu 
harum considerationum allegare, et cum nostra comparare opinione. 

Precedenti in descriptione anatomicá visum est, lienem tan- 
tummodd organon vasculosum molle nullum vestigium structure 
glandulose (1) prestare, nec ductu, nec canali excretorio, aut 
receptaculo fluidum aliquod continente, preditum esse: candidé 
fatemur difficilé verüm esse modo directo in lucem afferre illius 
organi functiones; at si animum omni opinione liberum tenemus, 
circa hanc rem aliquid assignare, impossibile non erit opus. 

Dum solùm superficialiter organi illius. pensitatur dispositio , 
ejusque . structura fluidumque , quod in textu circulat, primo 
intuitu autumandum esset, quod lien viscus vasculosum situm 
obtinens verticaliter in hypochondrio sinistro, costas spurias inter 
et ventriculum, principaliores deberet agnoscere conjugationes 
cum stomacho (2). Ast opinio hec infirmo fundamento innixa 
nobis videtur: qusnam enim invenitur inter lienem et ventricu- 
lum communicatio? prope stomachum splen situm tenens immua- 
bilem prolongationibus peritonæi nullomodo, (nisi per ordinem 
. vasorum (5), que nimis exigua sunt, ut inde deducatur, usum 
lienis tantummodo ligatum esse cum illo ventriculi:) cum priori 
-mectitur. Sed quod maximi ponderis, si ab alia parte inspicimus 
quod lien modo directo cum systemate hepatico concatenetur ope 


1 
TT 


(1) Malpighi in liene corpora glandulosa dari affirmat cum Vieussers. 
'(3) Celeb. Cuvier lieni videtur assignare functionem quà sanguis in textu ejus contentus ad 
secretionem succi gastrici partim destinatus esset. Cuvier anat. comparat. t. 4. prelect. XXII. 


(3) De vasis brevibus loquimur. Vasa illa direct? non communicant cum liene sed cum arteria, 
et vena splenica. «2 


(8) 

trunci vence splenice, quod etiam omnis sanguis, qui in paren- 
chymate circulavit, per hanc venam hepati tradatur, plusquam 
probabile erit, ad evellendas functiones splenis , quod summo 
studio inquirendum sit in nexu ilo, quem inter sese alunt 
bina illa organa ;sed ut profundé rem intelligamus ordine, et me- 
thodo procedendum, quamobrem nobis sequentem proposuimus 
analysim i in functione lieni propria detegenda. 1? Volumen sple- 
nice arteriæ et quantitas qualitasque sanguinis ante in lienem 
ingressum consideranda veniunt; 2? modificationes atque mutatio- 
nes, quas sanguis ille patitur in textu lienis; 3° denique qualita- 
tes, quibus, dum ipsum in vena splenica offendimus , pollet. 
1 Quod tanta copia sanguinis, que ad lienem per arteriam 
splenicam defertur unicé nutritioni illius organi destinata esset, 
supervacuum foret adnotare; in ratione organi magni voluminis , 
quantitas enim hujus liquidi nimia est , ut hec admittatur sententia 
quoad physicas atque chemicas qualitates, omnes sanguinis arte- 
riosigostendit dotes. 

2» Sed antequam ulterius modificationes diversas quas in lienis 
parenchymate sanguis subit, in apricum proferre conemur, quæs- 
tio hic offenditur ab omnibus arte peritis tentata; petitur scilicet: 
num arteriosus sanguis in lienis parenchyma allatus, in cellulis 
aut areolis istius organi ab extremitatibus capillaribus arteriarum 
deponatur et momentané ibi tantummodo stagnet, et iterum ab 
ultimis vasorum absorbentium osculis in venas splenicas defera- 
tur; vel utrum ille, sanguis, solomodo in capillaribus ipsis vasis 
contineatur, et non in lienis cellulis effusus sit? res est herculeo 
labore major et nostris viribus multum impar. Secundum celeb. 
viros Caldani (1) et Ruysch (2) nullus in cellulis aut areolis effu- 
sus haberetur sanguis; nam secundum hos anatomicos spatium 
inter arteriarum extremitates capillares et illas venarum non dare- 
tur, in quo arteriosus sanguis per ultima capillaria vasa effusus, 
contineretur. Attamen opinio hzc nobis omnino admittenda non 


(1) Caldani inst. anatom. par. II. splanc. pag. 156, 
. (2) Thes. quart. vide Hall. elementa physiol. t. VI. pag. 585. 


4 


(9) 
widetur; hie werb cum acutissimo et celeberrimo physiologo 
petere possumus quare in cadavere semper invenitur sanguine 
turgidus lien, dummodo vasa omnia capillaria corporis latice illo 
destituuntur; a regula generali exceptionem deberet pati lien. 
2° Si sanguinem in textum cellulosum admittamus deponi et 
per aliquot ibi temporis morari, meliüs concipiuntur modificatio- 
nes varie, quas in liene subit fluidum illud: 3° si, aliis cum or- 
ganis, eádem feré structurá gaudentibus, in quorum textu exha- 
latur sanguis iterümque organo aufertur, utpoté in corporibus pe- 
nis cavernosis, in placenta et aliis in similibus, comparationem insti- 
tuamus , res minüs dubia evadit. Tandem quidquid de hoc cogitatur, 
potius hypothesibus quam directis et veris innititur probis. Phe- 
nomenis sufficiat nobis studere, que subit in textu lienis san- 
guis, quàm obscuram illam materiem fusiüs indagare; una vel 
altera harum opinionum multum lucis afferrre nequit, functionem 
istius organi explicandi causá. 1 
Licet intima lienis fabrica nos lateat, haud minùs fas est dicere 
totaliter illam vasculosam reperiri, sanguinemque a splenica ar- 
teria in ejus textum allatum, alias ibi accipere dotes, et nullum 
indolis vestigium prestare, quo gaudebat, dum in arteriis ipsis 
splenicis circulabat: id solum desuper dici potest, quod dispo- 
sitiones reperiantur varie, ab organo ipso petende, que mutuo 
'omnes concurrunt, ad sanguinis cursum in ipsis vasis tardiorem 
reddendum; ad quas merito referri valent sequentes: 1? admodum 
arteriæ splenicæ trajectus invenitur ante ingressum in organi tex- 
tum flexuosus; 2? venæ splenicæ atque variorum ramorum ejus- 
dem nominis capacitas amplior est, ac illA arteriarum; 30 textus 
pretereà eorum minis robustus est quam in ceteris corporis ve- 
nis, parietes enim offerunt graciles, ac tenues; 4° et, quod notan- 
dum, valvulis carent venæ he; 5° tandem eorum vis tam infirma 
est ut nequidem ad sanguinis progressum sufficeret, ni contrac- 
tionibus musculorum abdominalium alternativis , fluxus sanguinis 
in venam portarum indè promoveretur, 


(1) Bichat, vide amat. descrip. t. V. pag. 65. 


C10) 

3 In ipso textum lienis hùc usque observavimus sanguinem; dis- 
positiones, quibus cum minore velocitate circulat in organo hocce 
adnotavimus; reliquimus igitur liquidum illud in liene: videndum 
nunc erit qualitates illas novas, quas a concursu dispositionum 
in precedentibus expositarum accepit. Sanguis vero in splenica 
vena contentus, sanguinis venosi offert qualitates, niger et prin- 
cipiis oleosis abondans est, sed quod illam a venoso sanguine al- 
terius corporis partis distinguit, est, quod dum in vas excipitur 
in coagulum numquam tendat , fluidiorque magis carbonisatus et 
hydrogenatus factus sit. Contrarium hic occurit, quod evenit in 
capillaribus pulmonum, fluidum sanguineum ex nigro quo con- 
stabat fit rubrum; spoliatur principiis hydrogenii et acidi. car- 
bonici et sibi assumit aliud principium, nimirüm oxigenium : in 
liene vero corpora sunt illa duo, que sanguini imprimunt sple- 
nico principaliores suos characteres. 

Heec sunt naturalia, et essentialia in liene conspicua pheno- 
mena, alia non dantur. (Preeter illa, que ad nutritionem pertinent) 
concipitur jam functio ejus: sanguis arteriosus in illius textum 
propulsus, qualitates alias acquirit a venoso sanguine ceterarum 
corporis partium multüm discrepantes ; omne quasi ad unum et 
solum scopum ibi reducitur, ad circulationem scilicet sangui- 
neam; et nullam aliam habuisse natura providens ideam in confi- 
ciendo liene, quam in cursu suo retardandi sanguinis videtur. 
Hec, pro liene nobis sufficiant: ast, si porro sanguinis sple- 
nici persequimur cursum, in hepar fluidum hoc directé tendere; 
videmus, undé arguatur principaliorem usum lienis cum hepate 
propé adnecti et tantummodo præparatorium esse bilis secretionis; 
id, quod non solum experimenta in animalibus vivis instituta, at 
quoque affectiones lienis variæ morbificæ alterationem plüs minüs 
validam inducentes in bilis secretionem, confirmant. Non latebat 
antiquissimis observatoribus in arte medica, dum lien vivis ani- 
malibus aufertur, semper languere secretionem bilis, et digestio- 
nis negotia labe affici: atque quamvis. physiologi multi de. lienis 
sectione auferendi possibilitate disputarint, attamen vulnera, et 


(11) 
alie swgritudines organi illius fusius explicandæ, hujus sententiæ 
veritatem testantur : sequentia adhuc meliüs een nostrum 
—— " py wi 


Byte 42 lies IN DIVERSI VITÆ STADIIS CONSIDERATUS. 


Liquét d ex peigpetsis; Bente Multiset associari illi We 
patis; videbimus , hocce conspectu, omni vitæ cursu constantem 
dari rationem inter validitatem bilis secretionis , et evolutionem 
lienis. P : 

Splen e ii fostri; istius organi status hic, statui iner- 
tie viarum digestivarüm, perfects correspondet; proportionatè ad 
generalem corporis molem parvus invenitur lien. Merito hic ob- 
jici potest, tempore illo, hepar in ratione evolutionis omnium - 
corporis partium, admodüm voluminosum esse, ot nullas habere 
rationes cum lienis volumine, quod illa ætate parvum et nullo- 
modo evolutum est: res vera, sed sedulo perspicienda; nam con- 
nexio voluminis lienis non inter generalem massam hepatis existit 
et illam splenis, sed apparatum secretioni bilis dicatum inter et 
volumen lienis. In foetu non ob majorem activitatem in secretione 
bilis. hepar tam magnum: deprehenditur, sed propter ingentem 
sanguinis copiam, quam hepaticum organon ab utero materno 
accipit; at, bilis secretio, que nulla ferè est in foetu, evolutioni 
tenui apparatus excretorii bilis comparata, perfectè cum magni- 
tudine et evolutione exigua lienis quadrat. : VLLL 

Post nativitatem vero systematis sanguiferi abdominalis capaci- 
tas augetur, illa presertim ilienis, ob evolutionis speciem in vis- 
ceribus abdominalibus observandam, alimentorum stimulo inductæ, 
quò, adversüs- partes illas: attrahuntur humores, et nutritio ibi 
majore cum vigore peragitur, omnia tandem digestionis organa 
citius illo vite periodo evolvuntur: excipi hic debet hepar; vo- 
lumen ejus continué imminui qud magis ab origine recedit homo , 
docet observatio anatomica; verüm ut anteà jam allatum, non 
ad hepatis est attendendum volumen, quod in foetu respectivé ad 


( 12-) 
cæteras corporis partes propter. sanguinem arteriæ-umbilicalis, tam 
magnum invenitur, et quoque non solüm respiciendum ad activita- 
tem et vigorem bilis secretionis sed ad peculiarem partium appara- 
tum bilis excretorium constituentium in omnibus vitæ stadiis evolu- 
tionem, est inquirendum; juveniliætate enim systema vene portarum 
parüm invenitur accretum , idem de apparatu excretorio bilis valet: 
versüs stadium triginta vel quadriginta annorum organa illa evolvi 
incipiunt; volumen lienis. increscit, secretio bilis validior evadit; 
affectiones. animi varie, illo stadio, specialem videntur determina- 
tionem habere in viscera illa; in senectute vero quid reperimus? 
connexiones iterüm volumen lienis inter et illud excretorium 
bilis; nonnumquam parvus, retractus, et quasi cartilaginosus 
lien, statum insequitur hepatis apparatüsque excretionis bilis., 
illa ætate, marcore et languore quasi affectorum. 


Sect. IT. LIEN IN DIVERSIS DIGESTIONIS TEMPORIBUS CONSIDERATUS. 


Observárunt physiologi ab omni evo volumen respectivum atque 
pondus lienis augeri in vacuitatis statu ventriculi, veró imminui 
dum digestive actiones in eorum functionibus augmentum pa- 
tuntur. Plures physiologi uti Zieutaud , Hallerus, etc., secundüm 
leges meré mechanicas omni ope: "er operá innixi sunt, phe- 
nomenon. hoc explicare. 

Hisce a. principiis. procedentes auctores illi statuerunt, quud 
tempore vacuitatis stomachi imminuta sit circulatio in organo 
hocce, ob vàsorum statum ventriculum ambientium, que in hac 
digestionis periodo, flexuosa deberent esse, et retracta. Addide- 
runt ulterius, quod lien organon: molle in loco quem occupat 
liberius collocatus, majore penetrari possit copia sanguinis, cum 
sit affluxus. in organa digestionis minor, et eatenüs sine dubio 
augeri debeat volumen ejus, .donec iterùm compressione repleti 
stomachi ut bilis confectioni inservire: ponent, in vene portarum 
systema, sanguis exprimitur. 

Denegatum ab omni judicio et pensitata meditatione. est pri- 


(35) 
mum horum auctorum. assertum , nimirüm, quod lienis structura 
laxa in, causa esset sanguinis derivationis in organi textum dum 
cibis est orbatus stomachus; minüs verum quoque, quod a com- 
pressione hujus organi alimentis extensi, sanguinis celerior esset 
transitus per venae portarum systema; nam ut lien comprimatur, 
a parte stomachi vis major deberet inveniri, id quod veritati im- 
par. Hisce positis, quomodo debiliore preditum resistentia or- 
ganon, alterum. urgere posset, cui vis renitens est major, quemad- 
modüm in liene? Itaque non compressionem pateretur splen , ast 
magis ventriculus, cùm vis in eo minor reperiatur: res autem 
sese ita non gerunt in negotiis digestionis, quò magis enim cibis 
impletur stomachus, ed magis hic anterior fit et a liene recedit. 

Prætereà , copiam. laticis vitalis respectivam detrahi in ventriculi 
vasis, tempore vacuitatis hujus organi ob vasorum curvaturas, sto- 
macho dilatato, non existentes , ab inspectione accurata anatomica 
planè et adamussim denegatur ; nam arteriarum trunci. principaliores 
stomachum ambientium, ab. hocce, dum vacuus est, recedunt, et 
non, ut aiunt, duplicantur, aut curvaturas efformant , quibus san- 
guis minüs in eorum cavitates aflluere posset; breviora enim non 
fiunt. vasa, sed magis distant a stomacho, cum manent collocata 
fixa inter lamellas omenti, tempore repletionis ventriculum ob- 
ducentes, et ab illo dum vacuum. est, recedentes: animadversio 
hec ab ingenioso Bichat notata est: en ejus verba: » Les troncs 
»principauz artériels qui cotoyent les courbures de l'estomac en sont 
» alors éloignés, parce qu'ils; n'ont point abandonné le point des 
n épiplons qui avoisinaient ces courbures. au moment de la distension 
ade l'estomac , de manière que les branches qui se répandent sur 
2 Pune et l’autre surface de ce dernier mont pas diminué de longueur — 
Akne. sont pas plus flexueuses qu'auparavant (x). 

_ Verùm enimvero contulerunt aliqui scriptores (2), cum a liene 
accipiat hepar sanguinem ad conficiendam bilem , etcum ejus quan- 
titas in ratione sit semper vacuitatis vel repletionis statis ventri- 


í $5 i e 9 


Q1) Bichat, anat. descrip. t. 5. 
(2). Portal, anat. medic. t. 5. p. 55w. 


(uy (MR 

culi, quod bilis secretio majore deberet fieri cum vi, dum a sto- 
macho’ per alimenta distenso premitur lien, quod è contra ab 
alia parte bilis secretio minus viget cum sanguis non ampliüs; 
vacuo et contracto ventriculo, versus systema hepaticum urgetur. 

Per momentum supponamus impletum et extensum per alimenta 
stomachum, lienem comprimere posse: naturaliter inde deberet 
exsurgere, quod compressum organon non tantam in ejus textum 
excipere posset quantitatem sanguinis arteriosi, quantam solebat 
in laxitatis statu istius organi. Itaque intercludendo sanguinis 
aditum artériosi, defici debet quoque quantitas sanguinis venosi 
bilis secretioni dicata, modo hoc, hujus liquidi secretio' loco ma- 
joris, cum minore vigore perageretur, cum ad illam destinata ali- 
menta magis deficerent, dum lien deprimitur. i 

Finem, illis meditationibus vagis et hypothesibus superstructis, 
feré omnibus corporis functionibus alienis, imponamus, et loco 
mechanicæ explicationis, veris utamur legibus humanum corpus 
regentibus ad causam detegendam imminutionis et augmenti vo- 
luminis lienis, in actu digestionis conspicue: intelligere verd ne- 
quimus, quomodo glandulosum aliquod viscus, ut hepar, ex canali- 
culis inertibus construeretur , et sine ulla esset actione in laticem vi- 
talem ; in quo secretio continué magis vigeret quantitatis in ratione 
ei advenientis sanguinis. Sed cum e physiologicis pateat, quod om> 
nis, cujuscumque: glandule, actio in ratione sit semper pro- 
prietatum vitalium organo secretorio dicatarum, tenuitas hujus 
theoriæ claré indé demonstratur. Quotiescumque igitur organi 
hepatici proprietates vitales alacriüs e sanguine vence portarum 
ad bilem conficiendam destinata elementa hauriünt, totiescumque 
volumen lienis propter depletionem momentaneam ab hepate in- 
ductam ob validiorem sanguinis dispensationem in hoc organo, 
collabefieri potest: concipere quidem possumus hoc modo, de- 
tractionem illam in pondere et volumine lienis digestionis diver- 
sis in periodis adnotandam; en; secundum nos, hujus phenome- 
nis causa. Dum alimenta in vias digestivas introducta propter 
stimulum excitationem plüs minüsve validam in organon bilife- 


(15) 

rum. impellunt, uti secundum antiquum. Hippocratis eſſatum 
constat, ubi stimulus ibi fluxus; tune humores ad secretionem 
bilis. destinati, magis et promptiüs elaborantur, et eatanüs ab 
una parte cum valida sit dispensatio sanguinis in hepate, necesse 
est ut ab alia parte indé sequatur depletio in organis, in quibus 
continetur aut quasi servatur fluidum illud, momentaneé. sic. vo- 
lumen lienis decrescere potest, cum digestionis tempore quanti- 
tas sanguinis in organo hocce retenta, celerius detrahitur et cum 
majore vigore in hepate elaboratur ; excitatione igitur cessante 
dum vacuæ sunt vie digestive, bilis secretio minis viget et minus 
est consequenter deperditio in sanguine venæ portarum; qui san- 
guis congeritur, et textum lienis adauget et distendit, donec ite- 
rüm. velociüs aufertur, quum alimenta ob eorum stimulum con- 
fectionem. bilis “activant. Inutile quasi hic esset adnotatu statum. 
intermittentem de quo, uti organa omnia glandulosa, j jecur in ejus 
functionibus participat: inspectio sola hujus organi in diversis di- 
gestionis periodis ad demonstrandum; sufficit quod, dum intestinum 
occupant substantiæ alimentares, duodenum, et eorum irritatione 
in canalis choledoci et pancreatici orificio. consensualem excita- 
tionem in capillaribus bilem secernentibus determinant, bilis non 
solüm magis abundet , sed simül minüs colorata et minoris sit 
consistenti&é, 


«Sect. III. PROPRIETATES VITALES LIENIS. 


| j 


Gaudet lien nulla in naturali statu contractilitate animali seu 
cerebrali, sensibilitas cerebralis obscura et feré nulla est. 'Sensi- 
litas | et contractilitas organica ibi, uti in omnibus organis, praestant. 

. Cerebralis sensibilitas ut dicimus fer? nulla est in statu natu- 
rali; nam, liene in animalibus vivis irritato, dolor, qui indè ex- 
surgit tolerabilis et quandoque nullomodò percipitur : illust. 
Bichat ad hoc observat dum loquitur de membranarum serosarum 
sensibilitate : » J'ai vu plusieurs fois des chiens auxquels j'avais 
2 laissé la rate hors de l'abdomen pour en observer les phénoménes, 


( 16) 

y déchirer eux-mêmes cet organe sans étre dans un état de fureur; 
le manger méme et se nourrir ainsi de leur propre substance (1). 
Quoad contractilitatem et sensibilitatem organicam , ille existunt; 
verüm enimvero unicé organi nutritioni dicantur, nam ut anteä 
visum est, omne in organo hocce congregatur ad celeritatem san- 
guinis cursus infringendam : facile itaque captu est, cur immua- 
bili Creatoris decreto, illi organo tam parva vitalitatis dosis des- 
tinata sit. 

Omnia ferè, que nobis ostendit lien phenomena, ab hisce duabus 
procedünt proprietatibus. llla vita lieni propria omni nostra digna 
est attentione, sub respectu segnitiei peculiaris, in omnibus phe- 
nomenis tam physiologicis, quam pathologicis conspicuæ : quis 
nescit inflammationem suppurationem, etc., solüm aliquando in- 
digere aliquibus diebus quinimo horis ut ad summum properat 
in pluribus corporis visceribus intensitatis gradum, dum status 
illi morbifici rarissimi sunt in liene, et summa cum tarditate ad 
punctum illum accedunt : pretereà quod in quacumque parte 
œconomiæ animalis vitalitatem designat aut ostendit, velocitas 
est ipsa, quá sese gerit inflammatio in suis periodis, quemad- 
modüm in ipso organo frequentia hujus affectionis. 


Sect. IV. PROPRIETATES STRUCTURJE LIENIS. 


Veluti omnia quorum caracter est mollities, lien parva dona- 
tus est elasticitate; majore gaudere extensibilitate, varie probant 
affectiones chronic atque injectiones in ejus parenchyma pro- 
pulse, quibus , volumen illius organi ingenter augetur. 

Multa, in corpore humano, non dantur viscera, in quibus ad 
talem gradum conduci potest extensibilitas uti videre est in liene; 
communem illam habet extensibilitatem viscus hoc cum textibus 
venarum. Ad illam magnam extensibilitatem, parva existente 
elasticitate, et etiam referri debet ingens dilatatio ad quam 
in ultimis vite spiritibus et post mortem conduci potest lien : 
fusius infra materiem hanc explanabimus. . 


(1) Bichat, anat. général, vol. 4. 


(17) 
Sect. V. CONSENSUS LIENIS. 


Hoc volumus adnotandum ad hunc arüculum, duplici modo lie- 
nis consensum stabiliri posse; nimirüm vel ab aberratione in na- 
turalibus splenis 'functionibus turbz nascuntur aliis in visceribus 
sive vicinis sive remotis: 2° aut ab affectione in, aliis. organis 
existente, secondarie afficitur lien. | 

Pregressis in considerationibus vidimus atque probayimus , 
intimam concatenationem inter splen et apparatum. bilis se et 
excretorium existentem : quotiescumque igitur. per mutationem 
quamcumque in functionibus lienis ortam , hepar abnormitates 
subit in negotiis suis, totum digestionis systema motibus sympa- 
thicis affici potest, 2° si ab altera parte ut secondariam associa- 
tionem inter functiones splenis et hepatis inspicimus , tunc ab ali- 
qua mutatione in secretione bilis inducta ut plurimüm originem 
sumit. 

Aliquibus in casibus ægritudines encephali actiones produxisse 
consensuales in lienem observata docent auctorum. 

Non rarüm est videre ab alia parte secondarié consensum pati 
organon cerebrale, a liene in ejus functionibus leso; delirium 
melancholicum, mæstitia, dolores varie capitis (1) et multa alia, 
encephali turbati , phenomena huic consensui adscribi possunt. Om- 
nibus in hisce casibus, lien, qui in functionibus suis, cum or- 
ganis digestionis commercium alit, cum hisce, facultatis motus produ- 
cendi sympathicos in organon cerebrale et tam manifestos in hepatis 
atque stomachi valetudinis perturbationibus, particeps esse videtur. 


Sect. VI. LIEN IN CADAVERIBUS CONSIDERATUS. 


Solüm hic animadversioni instamus ad articulum proprietatum 
structuræ jam allatæ, de voluminis scilicet augmento lienis in 


à 


1) Clarissimus professor Van Rotterdam in prælectionibus suis practicis factum refert ægro- 
tantis feré triginta annorum ætatis et mælena affecti cui tantus erat capitis dolor ut ne quidem 


ullo remedio aut auxilio sisti t ni verò subito disparuit evacuatione copiosa sanguinis 
— Y posset, q P : gu 


(38) 


ultimis vite spiritibus. Cum splen magnam quantitatem sanguinis 
per arteriam splenicam a trunco cœliaco ei advenientis sibi sumit, 
ab illo puncto , quo vires hujus organi , naturaliter infirmiores , 
debilitantur, sanguis ibi accumulari incipit, parietes vasorum dis- 
tendit et tandem. perfecto stagnat, adeo ut secundum statum vi- 
tálium proprietatum in ipso mortis momento , ¡Organon hoc plùs 
mihùsve ponderosum , sanguine turgidum, et voluminosum, in- 
veniri potest; eo magis , quo debilitas aut atonia in capillari sys- 
temate ante existens notabilior ; quam ob rem fanerum sectores se- 
dulb inquirant in statum lienis detegendi causa utrüm volumen 
auctum dependeat a statu morboso vel effectus circulationis turbæ 
sit, in ipsa. morte adnotande. 


Samo up Bh, nuierxo LOMME «o 


e rene sáinqua. vvia € 


an ete EE AT à 
og fmratosr 49. 095114 „iin n E inan tiw 54 tO 


« bn, tert lum. 


2 enen ieee 


anten odoris 8 ' (59 


tire iowa) HE ia et: ani 


a inp (d . app. 39 M 
- Sect. I. De Morais LIENIS CONSIDERATIONES GENERALES. | 
09 kou gli ooH4 XO 94 Inr i px o GARESEN dine 

3 in innumeris corporis viventis - organis , proprietates 
i diversas in eorum distributione patiuntur, 
attamen quævis organica pars harum proprietatum dosi quadam 
determinata: gaudet. Est dosis illa, seu qualitas aut quantitas , 
qua cujuscumque organi determinatur vita, vel suas exerit func- 
tiones; est autém per hanc vitam vel per suam activitatem po- 
tius, quod corporis aliqua pars viva reagat aut superet qualem- 
cumque causam textui ejus applicatam et in destructionem agen- 
tem; tandem est illius vitalitatis ope, quod viscus aut organon 
quodcumque. ad talem. potiùs quam ad alium dispositum sit mor- 
bum : atqui. cum specialis morborum essentia in turbata consis- 
tat ratione. proprietatum. vitalium, necesse est igitur effectus mor- 
bificos discrepare debere, pro organi diversitate, in quibus se- 
dent; observatio enim morborum hic nostrum consolidat asser- 
tum; natura verd in organis illis, majore -dosi vitalitatis donatis , 
et celerius et violentius in causam, destructionem equilibrii ôr- 
gani efficientem , reagit. Si ab altera inspicimus parte viscera illa , 
illius potentie nervosæ minore gaudentia dosi, tune, strictiore ita 
sermone loquendo, duntaxat defectus aut tarditas, in reactioni- 
bus ratione minoris vis in parte existentis, observatur: consi- 
deretur. vero lien, dum aliquibus in eircumstantiis, turbas pa- 
tiuntur systemata , quibus vita quasi est in excessu, permanet, 
ut plurimüm, illud tranquillum ,: inter omnes illos motus, qui- 
bus cetera concutiuntur organa. 


( 20 ) 

Ab hocce itaque principio progredientes » facile visu est, quod 
lien, viscus molle, laxum, vasculosum, in quo vitales proprie- 
tates infirmiores existunt, in quo omne sive a parte fabricæ sive 
a parte vitz peculiaris concurrit, ad tarditatem et moram san- 
guini ibi circulanti inducendas ad morbos defectum. reactionis 
admittentes ratione minoris, in organo existentis vis reactionis 
aut vitalis, omnind dispositum sit; et quod è contra, qui exal- 
tationem in proprietatibus vitalibus agnoscunt morbi admodüm 
rari in ipso observentur, 

Jure merito , ex ante dictis stabiliendum, organon illud preedispo- 
situm omnino esse a virium vitalium parte ad morbos principium 
aliquod admittentes debilitatis, verbo, ad lentos morbos et chro- 
nicos, Eædem reperiuntur rationes quoad ejus structuram inti- 
mam; ut visum est enim in anatomica descriptione, atque in 
physiologicis expositionibus, quod extensibilitas et laxitas textüs 
vasculosi non parüm conferat ad sanguinis in liene circulantis 
velocitatem infringendam; absentia in ejus venis valvularum sum- 
mum sit obstaculum sanguinis progressui, et quod tandem parüm 
organo illi motus muscularis comunieetur (tam necessarius ad 
circulationem venosam); si denique hic opinionem auctorum ad- 
mittimus circa depositionem momentaneam et moram sanguinis 
in textu organi ejusque resorptionem per capillaria vasa absor- 
bentia, novam inveniemus causam, ad ægritudines in circulatione 
tarditatem agnoscentes organon illud admodüm disposituram : 
quotiescumque ergo causa aliqua e natura debilitans in absorben- 
tia lienis vasa effectum exerit, totiescumque in cellulis organi 
morans in venam splenicam non ampliüs deferetur sanguis, et 
stagnationem pati debebit ; concipitur saltem hocce modo, cur 
e debilitate ortum ducentes morbi chronici tam frequenter in 
hocce organo observentur. 

Attamen quamvis unicé et essentialiter constitutus lien ad ge- 
nus morborum chronicorum, affectiones, in quibus incrementum 
patitur vis nervosa, quandoque in liene deprehenduntur: hanc 
ob rem inflammatio inter ejus morbosnon immerito recenseri potest. 


(21) 

Statum considerando inflammatorium, tenemus, quod organi 
naturalis dispositio summa digna sit attentione, quod et etiam 
effectus seu modus ex excitatione pullulantis ab applicatione cause 
statum inflammatorium producentis, non minüs adnotandum ve- 
miat: prima harum considerationum suum locum obtinere videtur 
hic, nam quamvis, supponat semper qualiscumque inflammatio , 
exaltationem vitalium proprietatum in capillari systemate , qua in 
vasa capillaria sanguis protruditur majore vi, attamen haud abs 
re est dicere illam essentialiter dissonare, tam pro ejus frequen- 
tia, et exitu multifario, quam pro proprietatum vitalium statu 
diverso in organo naturaliter existente. Percipitur enim cur in- 
flammatio et frequentior atque violentior futura sit in organis 
illis, quibus vasorum capillarium proprietates vitales, maximé 
sunt elate, undé frequentiores et intensiores phlogoses offendi- 
mus illas in mucoso, dermoideo, membranaceo, seroso, et aliis 
hujus generis systematibus, dum rarissimæ sunt, in organis mi- 
nore vitalitate præditis, inter quæ splen eminentem locum tenere 
potest; nam ut jamjam allatum est, unicé et specialiter ad illius 
organi nutritionem sensibilitas et contractilitas destinate viden- 
tur: eorum munera quoque tam obscuré explentur ut feré pas- 
siva sint et minimè in inflammatorium statum proclives. 

20 Excitationis modus ex stimuli alicujus applicatione ortus et 
inflammatorium statum producendi capacis , nostram summopere? re- 
quirit attentionem. Cum verd omnis inflammationis existentis stadium 
in absoluté ratione proprietatum vitalium aucta aut imminuta 
consistat, consequi indé debet, quod et progressus et phenomena, 
que ex irritatione oriri valent inflammatoria, eo esse debeant 
intensiora, quo in statu sano majori donata est sensibilitate et 
contractilitate, organica pars inflammatione correpta. Compara- 
tionem si instituimus phlegmasiam respirationis organorum inter 
et systematis glandulosi, fibrosi aut ossei, quam discrimen 
insigne! Priori tantim aliquibus opus est horis ut ad summum 
perveniat gradum , dum in altero casu tardissimè et segniter pro- 
serpit. Omne igitur a vigore in organo præexistente petendum. 


| € 22 ). 

Non solum in decursu suo. discrimi efficit: 0 ratione 
systematis ea affecti, ast terminationes varie. ejus variant - 
partis organicæ diversitate quam illa occupat. | 

Sentimus nos ab objecto deviantes , verium considerationes n! tan- 
iummodo allegamus ad naturam et essentiam inflammationis dilu- 
cidendas, qua, aliquibus in casibus, corripi potest lien ; sequen- 
tia, ad-hoc, nobis VEGA OMA corollaria circa viscus illud ad- 
notanda. 5 

1? Inflammatio ha vera et dad rarissimé clik areik. res 
nica quamvis rara, magis de ejus essentia est. 

20 Exitus inflammationis lienis, . qui in vasis capillaribus acti- 
vitatem supponit uti suppuratio, gravissimas debet agnoscere 
Causas, et admodüm rarè occurrit. 

5» Omnia symptomata splenitidi propria uti dolor et calor mi- 
tiora et cum minore velocitate procedunt. 

4° Modus terminationis potiüs in debilitate et torpore ‘capilla- 
ribus organi inducta, excitatione prægressa, consistit. 

Hucusque solum momento suo ponderavimus diversas lienis prædis- 
positiones . quibus ad classem specialem morborum organon illud 
ex natura suz fabrice et vitalitatis modi obnoxium est; celeber- 
rimos inter auctores artis medicæ nullus invenitur de alio genere 
` morborum mentionem faciens scilicet nervosorum , attamen nervi 
splenici plexus a plexu solari procedentes et sese ad textum 
lienis distribuentes probabilitatem hujus expositi præsentire nos 
faciunt. Idcirco, absentia omnis structure musculosæ in liene a 
convulsionibus totaliter organon illud prevertit; hocce intuitu ne- 
vralgiæ (dolores et spasmi ) ferè unicé ad nostram provintiam spec- 
tant: dolores lienis enim non raró observantur; quoad spasmos, 
de his ni fallimur auctores mentionem non faciunt, quamvis non 
dubitamus quin locum habere possint, 


(25) 


Sect. II. De ORGANIS SYSTEMATIBUSQUE IN MORBIS LIENIS 
\ SECUND ARLE AFFECTIS, DISQUISITIONES GENERALES. 


Lesionum inductarum disquisitio a lienis alterationibus, at- 
tentionem maximam meretur; est per accuratam observationem 
ipsam morbificorum, in differentibus corporis systematibus secon- 
dariè ortorum phenomenum , quod modo directo aut saltem plau» - 
sibili, vera lienis functio in lucem afferri potest. De prædisposi- 
tione lienis morbifica hactenüs sermo fuit, agemus nunc de se- 
cundariis effectibus, quas hujus organi morbi post sese trahere 
valent, vel in alia corporis organa determinant. 

Bina. in lienis morbis morbosa oriuntur phenomena ex una 
eadem fonte profluentia , priüs consistens in turbata functione 
hujus , organi, alterum systemati secretionis bilis turbas commu- 
nicans : posterior horum effectuum necessario consequentia 

prioris debet esse: organa hec verd tales, ut claré et adamus- 
sim demonstratum, inter sese alunt consensum, ut nequidem 
nnum potest affici, quin alteri affectiones ipsius communicentur; 
sic igitur a momento hoc, quo in liene contensus sanguis qua- 
lemeumque patitur alterationem in proprietatibus ejus, non am- 
pliùs suo modo organicam sensibilitatem textus hepatici excitare : 
valebit : ut apprimé notum enim est, in Sanguine vene portarum 
hepar. sibi selegit ad bilem secernendam principia convenientia , 
illa elaborat et indé liquidum viscosum amarum sub bilis nomine 
cognitum format : ceteroquin effectus praecipuus, quem in orga- 
non exerit biliferum sanguis splenicus , in excitatione quadam 
huic systemati communicata, consistere videtur; qua in hocce or- 
gano species continui erythismi oritur ad functionem illam in 
actum ducendam necessarii. Alius ipsi foret alienus stimulus. 

Illis consideratis et indigitatis, quotiescumque morbifica lienis 
ægritudo talem in conditiones naturales laticis vitalis in textu 
ejus contenti , conversionem inducit, ut ne ampliüs ad bilis se- 
cretioni inserviendum aptus sit, totiescumque pro: inevitabili con- 


( 24 ) 


sequentia, primariam liquidi biliaris depravationem habebit. 
Primordialis hzc tristis, cui lien morbificè affectus ansam præbet, 
sequæla est: secondarie jam veniunt ægritudines ab alterata bile 
explicandæ; sed antequam materiem hanc ulterius ingrediamur, 
hoc adnotandum volumus, nostrum opus non esse, hic omnes 
successivé proferre et describere alterationes multiferas, quas in 
lienis vitiis, bilis pati potest; sufficit enim liquidum illud, uno 
alterove modo in proprietatibus mutetur, ita ut ne ampliüs adim- 
plere possit functiones ad quas destinatum est. 

Massam alimentarem per aperturam pylori in intestinum de- 
latum duodenum, novis a bile et succo pancreatico actionibus 
petendis, submitti, massam illam chymosam aliàs, ista præpara- 
tione accipere qualitates, et portionem chylosam a residuo ex- 
crementitiali recedi , tandem bilem etiam ipsam duas in partesunam 
nutritioni non aptam, et contractionibus tubi intestinalis pro- 
vocatis, cum materie excrementitiali transeuntem , alteram , que 
cum nutrivo succo absorbetur et in sanguinis circulum defertur; 
separari, principia nos docent physiologica. 

Dificilis igitur haud erit indagatio, in organon a priori post al- 
terationem in elementis bilem constituentibus affectum: pars ca- 
nalis intestinalis superior (ventriculus et duodenum) lapsu tem- 
poris brevissimo, labe affligitur, sive hzc ob bilis penuriam sive 
propter ejus qualitates perversas, quas acquisivit , oriatur. In 
priori casu cum organice partes ille non ampliüs stimulo natu- 
rali et assueto incitentur, languescunt atque debilitantur, exindé 
in stomachum introductæ substantie alimentares cum molestia 
digeruntur, cruditates acidæ generantur , nauseæ, vomitus fre- 
quentes et plurima hujus generis enascuntur mala. In altero 
autem casu non solüm carent irritamento naturali vise digestivæ, 
at præter hocce, alieno et perverso torquentur liquido. 

Partem amaram coloratam oleosam et stimulantem bilis cum 
residuo fœcali chyli, chylificatione peracta, per canalem intes- 
tinalem transire, stimuloque in intestinis ad materiarum excre- 
mentitialium progressum debitam reactionem provocare, in præ- 


(35) 
cedentibus enarratum est. Dum igitur ratibné statis morbosi lie- 
nis, bilis: perversa vel gquantitas ejus minor'erit, debilem, imo 
nullam)\a parte istius-liquidi induectdam, exträctum nutritioni 
aptum , subibit mutationem; et imperfect? ab "Fej C RE KeS 
tione disjangetur s itaque deficiet excrementis ad intestinales contrac- 
tiones in actüm ducendas stimulus conveniens, undè constipatio- 
nes» rebelles; quibus, morbo lienis affecti ægrotantes torquentur; 
materies alvina sicca et decolorata, ‘uti in futuro videndum, de- 
ponitur;:'in aliis circumstantiis, in quibus bilis quantitas non 
infringetür q ast ejus qualitates nocivee fient; loco'alvi ddstricti y diar- 
rhea fcetida corrodens lienosos morbos nonnunquam concomitatur ; 
quie! pro causá et etiam quandoque agnoscere potest eruditates 
ab alimentis ægrè digestis} ob preternaturalém stimulu, peristalti- 
cum motum atque seeretiones intestinorum mucosas , perturbantes. 
Ast que hue usque considerate affectiones/secondariæ , ut lévis- 
simæ exstimandee sunt relative ad illas è detractioné aut cessa- 
tione -totali-chyli" absorptionis in tenuibus iutestitiis, oriundas : 
sic: primus effectus indè pullolans spécialis pénurie Est Talicis 
vitalis; secundus exhalationum atque sécrétionum dmmnium depan- 
peratio;-et'oltimus'mütritionis'hesio vel abolfti6ͤo 
-1Ægritudines illa» omnes ex "usb" ét’ sole ated’ janjan late ex- 
posito prineipionsurgunt: nutritib verb, assimilatriciam functio- 
num complementum infirmationem; ab illa substractione, plus 
minüsve'insigném in fuuctiónibüs ejus pati debet; in Bumanum 
corpus intromissum, et stomächi in chymum conversiin actioni- 
bus, alimentum non amplius vestitueré valet deperditiónes, Quibus 
continuo, stante vita, exponitur machina änimalis defectus vero 
sanguinis pro primaria malorum caterva , languorem , debilitatem, 
 cousumptionem et ipsam ‘organist’ parlium virentium mortem 
indubitanter post se trahit: Ab alia parte ‘eum quantitas "cruoris 
undique deficiat; exhalationibus 'seóretionibüsqüe dicata organa, 


afficiuntur. 
YE i 


claré demonstrant turbas 1 4 n? EDT { 3 iris / SET 
Omne hactenüs enodatum, ad sang iificationem ratione chylifi- 
cationis læsæ, relativum, tantummodd est; ast apud ægrotantes 


4 


( 26 ) 


morbo lienis correptos, quedam.ad sanguificationem: lesam^in - 
sensum venit alteratio; de perversa. loquimurscoloratione} qua 
defoedata ac inquinata est cutis, : quibus lien obotruotus color: cütis 
plumbeus , pronunciavit divus. HippocratmmC. 
Phenomenon illud jamjam ab antiquissimis ac remotissiinis tem- 
poribus, uti. patet observatum et descriptüm fuit; de ejus tamen 
essentia parüm in medica re cogitatur: que, igitur: prozima causa 
hujus phenomeni ? An propter perversam indolem sanguine in- 
ductam absorptione materia nigrescentis et in splene stagnantis:, 
aut in sanguine retrogressæ?. huic opinioni minime fides adhibenda. 
Vel an a _ Sanguine nimia quantitate carbonii et hydrogenii inqui- 
nato in .sanguifero systemate circulante, dependet? num in ed 
pr, N 11 afferre. possumus, videamus; s 1e 
ropriétates sanguinem. arteriosum acquirere venosas in inume- 
ris circulando viis systematis capillaris, ibi relinquere oxigenium 
suum et. sibi assumere principia alia nova, carbonium scilicet et 
hydrogenium, per, leges chemico-physiologicas liquet; præsentiamque 
elementorum. borum i in venoso sanguine Scimus. et etiam eò ma- 
nifestiorem,. quo lentiüs i in, corporis diversis vasis. circulat fluidum - 
hoc, et in eis, majora: ipsius progressui occurrunt obstacula. Si 
attentionem nunc nostram, versis;;venze. portarum systema inten- 
damus, TA facile perspiciemus in hocce, sanguinem venosum omnes 
prebere caracteres. ipsi proprios, et ut ita rem explicemus car- 
bonium et hydrogenium in excessu habere. Licet vero omne ibi 
a parte structure et vitalitatis modi dispositum, sit, ad sanguini 
tarditatem et moram inducendam, principia attamen illa carbonii 


et  hydrogenii multüm bilis confectione. arne et dispen- 


santur Ie "Wissonzcal 0 d oa) 


Hisce perspectis Sabin. cur 3, quum. bilis; secretio. debilitetnr, 
alteretur, aut totaliter inſirmetur, lienis quadam affectione , qua 
in eo contentus, sanguis. titii ene haud est ad bilem: prer 


I wig Sim 


III T *" 7 
(1) Quamvis affirmare non volumus organon esse 2 E c auxiliare, quo, ca nio 
et hydrogeńið sanguis depauperaretur, tamen ve solüm "volumus, ingentem MM ei- 


piorum bilis secrétione dispensari quantitatem; giis Un" DIVIIS IT gs] 92 2 


(97) 
ducendam; quamobrem. aimus, corpora illa carbonitim et hydroge- 
nium, bile deficiente , extra corpus non amplius eliminentur ; in nimia 
manent autem proportione in vasis; ut ab atmospherico. aere, 
respiratione in systema pulmonale intröducto, totaliter destrui 
aut decomponi possint: | ob "defectum ; dispensationis in hepate 
principia haec: magis: magisque increscunt, systema ‘respiratorium 
en auferrendi capax non est, quim liydrogenium et carboneum in 
sangüine nimis abundent, et sanguis arteriosus sic alteratus pro- 
prietates illas venosi acquirit; itd non solüm omnes partes cor- 
) yenetrat et colorem sanguinis illius nigri communicat sed- 
statu percutit stuporis et incurie. Am : > T ete 
Si bene autem in coloris illiüs peculiaris naturam investigemus, 
et accurate in periodum, qua in lienis obstructionibus occurrit 
attentionem intendimus; illam in bilis seeretione abnormitates 
agnoscere, convicti erimus * quodnam verb teinpus, viden. 
supervenit? quis ejus evolutionis modus, et quomodo ingravescit? 
nonne ut plurimüm versus secundum morbi stadium, quo liquidi 
biliavis seeretio imminui aut alterari incipit, uti ex alvi adstric- 
tione pertinaci et aliis digestionis ægritudinibus patet : nomnd mbdus 
eſus invastonis et prognessus lentissimus et sensim sine sensu 
augetur et ad summum pervenit, in omne periodos perfectè con- 
comittans alterationis bilis) Itaque ideam saltem plis minus cla- 
ram circa depolorationem entis lienosis propriam acquirere pos- 
sumus, quae in sanguine nimis carbonisato ac hydrogenato secun- 
; dùm hanc doctrinam consistere videtur. "mp 51150 ag m 
"Quoad. chemicas proprietates tales sunt prineipaliores sangui- 
nis permutationes. Dilueidande veniunt aliæ ab obstaculo in 'ejus 
modo progrediendi oriunde. adio i eile zi ms ge 
Intelligitur autem quum capillaria alicujus visceris vasa inertia 
fiunt. vel obstruuntur, sanguineni'a tero éontinuü per arterias 
impulsum: haud amplius in textum organi propelli posse, et ea- 
tenüs vasorum majores truncos inter ‘cor ‘sitos! et organon obstrüc- 
tum distendi debere, cum respectiva. "hujus fluidi quantitas in 
canalibus, in quibus circulat, augmentum patitur, Phenomenon 


(28) 

hoc in lienis morbis evenit, quando, ratione-óbstructionis. status 
in Organo. existentis, 'sanguinis. transitus. arteriosi impeditur. in 
venas ; arteria igitur, WR expanditar ob laticis vitalis aditum 
continuum, -et in verum tandem aneurismaticum statum ‘abit. 
Arteria aor ta atque. sinistræ cavitates cordis eodem. nonnumquam 
à fiéiantur statu, nam evictum est, dum. aliqüod vas ob majorem 
in ejus cavo contentam. quantitatem sanguinis propter; obstaculum 
in quodam organo existentis. dilatatur, quod lapsu. temporis tu- 
nice. ejus. relaxari atque. debilitari debeant. 
De quo jam sermo. est, status ille varicoso aneurismaticus va- 
sorum lienis morbis inductus, ex. tumefactione ac livore in facie 
aut symptomatibus . apoplexiæ similibus. vel autem. per diversos in 
diversis corporis regionibus. sanguinis fluxus ut. plurimüm narium 
et pulmonum pi diagnoscitur. Lienosos, hemorrhagia narium 
superveniente ,. le vari : ait sagax medicine parens (1). Pulsus 
quoque ille durus et plenus quem practici in ægrotantibus lienis 
obstructione correptis; ; observant ad eamdem causam referri potest. 
Secondariæ omnes ægritudines hactenüs descriptae et dilucidatæ, 
ab. una eademque , fonte, originem sumunt; id, est, phenomena 
omnia talem, inter sese ligationem alunt, ut, unum indubitanter 
ex „alio, procedere. debeat; itaque visum, lienis morbos in bilis 
secretione, vitia producere; perversa bile; indè systemata alia uti 
sanguineum, nutrilivum. et similia, quæ imperio! ejus reguntun: 
alterari; ast organi cerebralis gravissime turbae, quomodo in lu: 
cem proferrendæ ? qui explicandus status ille moestitize , quo 
miseri ægrotantes diu noctuque ;cruciantur? ad quam verüm refe- 
rendam causam, delirium illud melancholicum cujus tristissimam 
effigiem vix calamus describere queat? quo auxilio hec. obstruétio- 
nibus lienis phenomena propria, perlustranda? admodüm in arte 
medica celebri verbo uti sumus: coacti; de consensu insigni qui 
inter vias. digestivas. et centrum, encephalicum viget; questio est. 
ace in arte medica observatores [memper scrutari male 


"n 
nt n + * * 


00 Hipp: m epider. vide Riolan; satiate pad: Ji: ) epaiup i „ OQIB 


( 29) 

riem, de qua jam , agitur tentayerunt, ast param huic attulisse 
lacis, confirmat. eorum. circa hanc rem altum silentium; modus, 
quo consensus ille. in actum ducitur,-omnind nos latet et eorum 
tantummodo effectuum non nescii: sumus. Ast revera. multiplex 
est numerus, viscerum abdominalium morborum , ægritudines et 
varii generis abnormitates in organon cerebrale prodacentium ; 
ita plurima dantur deliria in abdominis visceribus originem su- 
mentes. specialem; celeb. viri Morgagni et Tissot, organon cere- 
brale intactum in pluribus casibus delirii per autopsiam cadave- 
ricam demonstrarunt, dum viscera abdominalia, manifestis sca- 
tebent, vestigiis. lesionum in organis illis, existentium. | 

. Quoniam. he considerationes apertissimè et planissimè bim 
nexus. inter organon.encephali et vias digestivas, enucleare non 
valeant, attamen integram. probant veritatem nostri, de sympa- 
thia cerebri cum digestionis -organis, propositi . 
ui Sed antequam huie; articulo finem faciamus, cur in abdomina- 
lium yiscerum -obstructionibus ,et. presertim lienis, passionibus 
cerebrum sit affectum tristibus, ab ingrata simplicissima et molesta 
sensatione, usqué- ad melancholicum perfectum delirium, haud 
immerito P ? licitum, est; quare, enim horum. indolem indis- 
criminatim non "offendimus. vel item” furiosam, aut hilarem ? 
vw desuper cogitandum meris innititur. hypothesibus; Ţ7 nihilo- 


nis’ id momento süo pondérari ‘potest, omnia pathematá animi 
2 specialem cum organis dig gestionis v EM habéré; 2° sen- 
sationes 'easdeni'; intacto cerebro, „Posse“ enasci a Tue eorum- 
de viscerüm inn dec ROBE Horror ER tt rero 8 (91 16718˙ʃ 
æter consensum ‘hasce inter corporis r sgiónes ;' > uó intelléc- 
organi 'übnórmitatés denucleantur, illi, Arcem y possunt "Cause 
aay rdinem naturalem hujus. nobilis artis utandæ capaces c "e 
"verb a sanguinis penuria et Wee J al qualitatibus 
omnes secretiones , omnes tu dmt infirmantur , “et cum mo- 
l ere funguntur; Lom omnes corporis partes debito 
spoliant " nütrimento , et eorum functio teediosè peragitur, ita 
cerebrum et omnia, que imperio suo reguntur organa, de hisce 
calamitatibus participia meritd esse possunt. 


( 5o ) 

Qu in tota oeconomia animali oriri valeant jam delineate ægri- 
dédiés secondariæ, opus hic non absolvunt; propter volumen 
ingens,» quod multis in morbifiéis affectionibus lien acquirere 
potest, partes vicine, cum quibus mediatas aut immediatas alit 
connexiones, tali onivdoiimipledeniapbdennvs'” ut eorum negotia 
planè indè pervertantur. Hujus visceris extensio non rarb tam 
enormis evadit, ut ex æsophago alimentorum in stomachum tran- 
situs impediatur, cum inter hepar Wien tumidum præmatur 
ventriculus : g trite eudiess audit i :i52344 D, 

Apud illos, quibus lienis sviuahengusinis auctum propter im- 
peditam diaphragmatis descensum , respiratio plùs minis dif- 
ficilis et anhelosa offenditur : pulmo in hocce casu lateris sinistri 

ægrè expanditur, consequenter in ejus cavitatem aer difficile 
introducitur. et laboriosam reddit: respirationem ; functiones indé 
impedi cordis et palpitationes ingentes nonnumquam excitare solet. 

' O£dema extremitatum inferiorum brevissimo: naparan in 
anasarcam et ae abiens in Nee qua: lienis fre 


ter obs ervatur 6 phádpur de, teditei 393082. die unden 
i , atuiviTab OSPS (rao basau: BS 5E pers. ,9 th "t 
cathat melo et murdiail 919794 hee 
I bs “Sect. I. “De LiENIS. MORBIS. AN.SPECIE. 


(1191501 ys J APRIL {ti 11181 Nin + 


e gon "aquas b 


à 44 6 sequentes referri possunt omnes lienis marbi x, ad ab. 
structionem ;. 2. | ‘summam laxitatem; 5. ad inflammati onem et „ejus 


sequelas | uti. chronicam inflammationem , i indurationem, suppu- 
rationem , adhæsivam inflammationem , tandem. gangrænan ; rh hr 
datides; 5. „Statum c callosum et cartilaginosum ; 6. atrophiam; 7. ple- 
thoricum, statum ; 1 8. hermorrhagias; 9: nevralgias; 10. et Ag e 
positum, bann, 2161 Hion d jn modems. tu: 

-u Multipl gare horum n jumerum mor UR LL eo foret 
creare. morbos, rd mr 29cosisdzs eon 894011328308 cOagig 
CITGO € 7T J. £10(04105. 8941430. DUO IG EO STani Mewes 
m 0) Fide-hiepis Prat nascitur, — - Riglap prev. lib. IL. Pag, 157. gegund, Hipp: oq 


speid ob Ame: qETU COST ona Gim "uo ,siado 19: md 


ju8$80q 3955 dihoar 9iqioulisq: audiletimels? 


(51) 
green oiin naty umoidaqen omoi po ilnimeq 


oOpsrnucrio nt OTTO: 


on tre vote 1o onsen nm» Io10 fin (II THTH en 


em ind Mo rbus niger. A bih Melena. Mif RN 
mphraxis ma Physconia lienis (i). 

MP Antec uam historiam bujus. ægritudinis aggrediamur , ^id 
quod) "un lienis. Obstructionis conisiderationes generales 


ellis tte 1 tts! 


e 


„Primarias i inter causas recenseri possant hepatis morb ificæ affec- 
184101 


tiones in juibus bilis secretio ‘impeditar, aut totaliter aboletur : 


morbi i; igitur lienis indè | redundantes , pro primaria | causa, obsta- 
culum, in “hep ate aliquod, per illud , Viseus sanguinis renim 
"i "NI aun í | 

obicem 'onens, ut plarimim agnoscunt, i enim confectioni b bilis 


systema capillare debilitatur, infirmaturque, a sain ang 


Dit 


5 s jila, 2) sanguis a liene p per portarum. yenam a dvenien 
ad he r, iter il pnr 77 organon 1155 acere paii necesse qnin 


fane tiones " tandem alen e non en quia. com- 


p ver o continuò refluente sanguine et textum dilatante 
far, 297 " 


sed uid a art eriosus sanguis , indesinenter i Nar ejus o 1a ro- ` 
A cr (eur magisque J Are rer 


AP 
3 na is magi igisque organicam textum, extendit. $ i ur lieni 


Re e ei eee Hepar al 


af ctum in liene eterminat. TP Ee UU SAQUE "LOT 
| Neque s silentio prater ereundus est abusus spirituosorum à excitante 


(%) Multitadine an ene PMR PEER TNT nue el adi 
Nimie vel aliarum abdominis partium morbus niger ab Hippocrate nominata fuit : atrabilismæ- 


i| SPlepalgia, a Zyredianr: in anglia, gub, nomine spleen, cognita, est, Enteri illas opi- 
niones diversas fluctuantes , nullam harum designationum quema d RNA nam hic atrabilis, 


morbi uigri etc., denominatio, tam obscura nobis videtut q „ quie accurato dil 
nibil aliud; quam lienis dolor designat; quoad: siki e i S READ est verbi 
latini corruptio ommium maximé impropria. Ad causam itaque proximam confugimus et mor- 
bum de quo sermo jam est sub : nomine ^ obstructionis , ¢ designavimus; d us hac vitiosè, sed 
sufficit rem intelligamus. 


(3a) 


spirituosa et speciali vi in systema hepaticum venamque portarum 
et per associationis vinculum in lienem agere, compertum habe- 
mus; eorumque nimis protractum usum et repetitum non solüm 
propter nimiam prægressam excitationem, inactionem inducere, 
sed quoque in illo systemate nonnumquam obstructiones. pro- 
duxisse, hodierna confirmat / experientia. Potulenta bec propter 
functionum associationem languoris et debilitatis statum (legitima 
consequentia dum per longum tempus validiori irritamento pars 
aliqua vivens stimulatur) lieni communicant. Ad hanc causarum 
classem | merito referri possunt, spirituosi liquores ,..2etherei , aro- 
matici, stimulantes; opium, sci la, cortex cinchoninus , emetica, 
violentiora purgantia ; cibi austeri duri : sicci annosi, etc. 

Alia datur series causarum, modo omnino opposito préceden- 
tibas’ agentium} sunt in-viis digestivis substantiae introductæ, non 
per stimuli excessum, laxitatem et debilitatem hisce organis i 1 
centes, sed merè defectu debite stimulationis Agentes Q. quo 
reactio vasorum in liquida infringitur et humorum stagnationi et 
congestioni ansam præbetur. Ad hanc revocantur seriem, potuum 
aquosorum usus præcipuè tepidorum , ut thé, coffe, juscula car- 
nium nimis aquosa, juscula herbarum, alimentorum defectus, mu- 
cilàginosorum et oleosorum usus, et alia ejusdem generis. 

Motus muscularis. Contractiones musculares, ut notum per phy- 
siologiam , | in venis sanguineam circulationem ‘admo üm activant, 

arum defectus,” ut causa efficasissima ¢ ad inducendum i in lienem 

ebilitatem nostra dignus ' attentione , quotiescumque. imminuentur 
aut perfectè cessabunt ; undé quies protracta , exercitii defectus 
"- curvatus, etc. ut potentiæ debilitati determinandæ ` suf- 
ficientes in venæ portarum systemate, perpendi possunt. 

Animi pathemata. Quod ferè omnium œconomiæ animalis in 
venæ portarum systemate lentiüs circulátio peragatur ob rationes 
jam latè explanatas, allatum est. Si nunc perspectos tenea- 
mus effectus . ex animi things ‘pathematibus et circulatorium 


(qq 51535] 


L 


fè 


P Debilitas directa Brown, 


(55) 
systema afficientibus redundantes, nemini non patebit, quare 
viscus, in quo a natura lentior sanguinis motus et minore fit faci- 
litate , prius affici debeat, quum a quacumque causa energia ge- 
neralis systematis circulatorii , infringitur. Efficiunt id, tristes 
animi passiones duplici modo; primo vires totius systematis cordis 
et vasorum diminuendo, et secundo specialem exercendo in viscera 
abdominalia effectum , praecipue in digestionis organa : deprimunt 
enim animi pathemata illa vitales motus horum organorum, 
unde canales circulatorii minus urgent aut propellunt fluida; 
tardius fit motus et ad quietem reducitur sanguis, et lienem plures 
ad affectiones ed graviores quò. violentior atque diuturnior fuerit 
eorum influxus , disponunt. 
Aer humidus et cálidus debilitatem et laxitatem inducendo ad 

obstructiones lienis viam struit. : 

^ Due sunt constitutiones infarctui lienis obnoxiz , prima illa, 
quá donati Veiter quibus i in sanguine abundans est fibrina , immi- 
muto sero , hzc atrabilaris audit temperies; homines ad eam referri 
possunt, illi, qui per negotia coacti sese exponere aeris calidi æstuanti 
fervori , quo multum consequenter , sudoribus continuis, de san- 
guinis mass dissipatur : ‘alterum est temperamentum subjectis 
lymphaticis proprium, quorum fibre laxe et debiles minorem 
præbent resistentiam liquido circulanti. Harum conditionuni , una 
ad laticem vitalem, altera ad solidas partes relativa. 

' Obstructionibus ` specialiter afficiuntur lienis crate _provectiores 
Sremine , quibus menstrua remanent : prædisponuntur quoque ma- 
‘tres, nümeroså prole effetz. In universum generalitér in lienis ob- 
areawbiones' proclives sunt ii omnes coacti inflexo corpore munera 
peragere; uti: hortuláni , sedentarii litterati, scribe > typographi 
Compositores; coronarii , pistores , etc.: hic enim ex tali situ si 
consideremus canales abdominis exindé curvari et inflecti debere 
et per "hos inflexos et curvatos sanguinem difficilius moveri, cum 
in eodem. tempore ob difficilem agendi. modum musculorum rés- 
pirationis , et inactivitatem systematis generalis motorii, sanguis 
venosus per venam portarum difficilius propellitur, lien omnino 
ab hacce parte obstructioni exponitur. 5 


C54) 


_ Quoad etatem , compertum est obstructioni lienis specialiter homi- 
nes disponi versus secundum vitz stadium. (Circa quadraginta 
aut quinquaginta annos) hoc vite tempore in lienis morbos pro- 
clivitas facilé dilacidatur : legibus corpus humanum jregentibus. 
scimus. enim arteriosum systema magis juvenili ætate adolescen- 
tiaque vigere, setate provectiore verd venosum; undé sequitur 
pletlioram yenosam circa stadium illud occurrentem , nonnumquam 
ut lienis obstructionis causa aspici posse: est igitur in hoc statu, 
quod priüs vene portarum systema superpondio sanguinis venosi 
afficitur, cum minorem undique sanguini in eo lentiüs circulanti 
præbeat resistentiam. 

Ubi endemicæ sunt lienis obstructiones , climata. et regiones ob. 
servantur; sicuti in Anglia, in Hungaria, Italia, Hollandia sep- 
tentrionali, etc. i LL 

Ultimam seriem causarum complent morbi prægressi varii , capa- 
ces ægritudines lieni inducendi. Classes diversas perscrutando. 
morborum, illos, quibus debilitas aut laxitas prædominat, lienis 
ægritudines concomitari, invenimus semper. Patet itaque, cur 
longi morbi , quibus signum caracteristicum debilitas. est, 
tam propensam ad istius partis morbos inducendos, ostendunt 
proclivitatem , undé in acutis, in quibus omnes natura. intendit 
vires, rarissimi sint. Quamobrem. intermittentes febres non infi- 
mum occupant locum in producendis alterationibus lienis, eb. 
magis quo, que eas produxit, causa profundiüs nervosum systema 
attegit. Veniunt hic febres præcipuè quartanæ, quotidianæ ettertianæ, 
protractæ , et a miasmate ortæ „palludose, perniciosæ , verbo omnes. 
quarum indoles specialis est virium fractura et partium solidarum. 
laxitas , his adjungendæ intermittentes febres ille, nimis citò. 
per corticem cinchonæ, tonica aromatica, spirituosa, drastica, et 
alia ejusdem generis, jugulate.. 

Superfluum et inutile foret, omnes indicare suceinté, chronicos 
morbos., qui lienis obstructionem determinant , sicuti- scorbutus, 
hydropes varii, icterus, scrophuli, etc. id enim mimis longum. 
et tediosum, ac de nostra non esset provincia.. 


( 55.) 

"Quoad acutos morbos, sunt illi, in quibus ad degenerationem 
proclivi sunt humores, uti in typhis, in putridis, aut in quibus 
metastatica fit depositio Mi^, lieném, quod obstructiones obser- 
vari possunt. ART 

Si omnia, de causis lienis obstructionis hucusque tradita, bené 
revolvamus , ‘moboram lienis causas in hoc commune focum con- 
vergere ut per parenchyma splenis laticis vitalis transitum impe- 
diant, ejusque progressui obicem ponant et sic in vasis hujus 
organi congestioni et stasi faveant, facile erit visu ac perspectu. 

P. II. Perlustratis causis, opus hic erit paucis ideam cause 

ime mirifici hujus morbi pingere, de qua tam obscura huc- 

usqué habetur doctrina. À quacumque igitur causa lienis textus debi- 
litatur relaxaturque, ita ut canalium parietes non ampliüs im- 
pulso sanguini et ipsi advenienti, resistere possint, dilatari de- 
bent et in eis contentum liquidum, lentiùs quam par est, propter 
vim resistentem minorem, sensim sine sensu promovetur; et uti 
jamjam. sæpiüs allatum , in textu lienis humores cum minore ac- 
tivitate circulant, obstructio facilius atque citius indé enasci po- 
test: quousque enim inter vasorum vim resistentem et cruorem 
debita. est proportio, liberé et commodé per omnia vasa progredi 
potest liquidum hoc.. (T 

Itaque. in parenchymate lienis contentus sanguis eee. 
ad quietem et meram reducitur stagnationem; cum bujus fluidi 
transitus impeditur ob jam existentem infarctum , liquida a tergo 
advenientia et ante obicem retenta magis magisque volumen or- 
gani augent et distendunt: in hac periodo lien non ampliüs adim- 
plere valet munus ad quod destinatum est ; cum sanguis sibi viam 
facere nequeat per textum organicum , et quum consequenter per 
venam splenicam fluidum hac ad jecur parüm, aut totaliter non 
vehitur, bilis secretio si omnino non cessat mun tamen a na- 
turali statu recedit. 

Provectiore verb morbo, durus compactus atque ponderosus 
ulteriüs minimam admittere valet lien sanguinis quantitatem in 
ejus texium ; in vasa vicina refluit atque remota fluidum hoc, ibi 


(.36 ) 
stagnat, vasa distendit, et intestinorum aut stomachi oscula ex- 
halantium vasorum transcendens, in canalem cibarium exhalatur, 
ibi depositum accumulatur, donec qualitate aut quantitate. con- 
tractiones musculares illius tubi vellicans foràs per vomitum 
aut alvi fluxum expellitur. Periodus, qua evacuatio hzc in lienis 
obstructionibus evenit, sub nomine atrabilis mobilis. designata 
fuit, et hujus hæmorrhagiæ causa proxima, vasorum brevium 
stomachi erosioni tribuerant pathologi; ast doctrina. hec, omni 
fundamento nobis denudata videtur, et ut exhalatio sanguinea 
passiva vera, sanguinis ille fluxus habendus (1). 


Itaque, hisce perspectis, ut ordine aliquo symptomata expona- 
mus, cursum totalem, quem obstructio lienis in ejus modo, pro- 
gressionis ostendit, tria in stadia dividere non inutile duximus : 
nimirüm 1? in stadium, quo sanguinis circülatio in liene imminui 
incipit; 2? in stadium stagnationis; et 3° in illud, in "o hemor- 
rhagia observatur. © = A ME 1 46 


P. III. Perlustratis tam remotis quam proxima causis, ad enume- 
rationem symptomatum pervenimus: ut plurimüm incipit morbus 
cum ingrata molesta plüs minüsve sensatione, in initio tamen 
levi, que in abdomine persentitur specialiter : insensibiliter hy- 
pochondrium sinistrum et præcipuè lienis regio, sedes fit sensus 
gravitatis et ponderis; de motu undulatorio in hacce parte admo- 
nentur ægrotantes ; qui, post plüs minüsve longum tempus, in 
meram pulsationem , systholi et diastoli correspondentem cordis, 
abit; (2) præsertim si, ab animi pathematibus, musculari motu, 
digestione difficili, causisve aliis sanguinis motus incitetur. Abdo- 


' pees 


(1) Quoniam ad nostram dissertationem non pertineat dilucidatio mechanismi, quo fit san- 
guinis hec eyacuatio, attamen plusquam probabile est, illam non per erosionem vasorum fieri, 
sed per exhalationem , nam mumquam in cadayeribus erosiones ille reperiuntur , et si 
ab erosione aut ruptura vasorum dependet, quare hæmorrhagia hec semper locum habet in 
aliquà membrane mucosæ portione et non in aliis locis tam vicinis quam remotis ? 


(2) Solertiss. observ. doct. Jacobs allegat ad hoc, aliquibus in casibus tam manifesté posse 


obseryari illam pulsationem, ut nudis oculis, trans vestimenta ægrotantis percipi valeat. Vide 
de molena. multipl. J. Jacobs. , 


C57) 
minis dolores et præcipuè cardialgia, pro diversis circumstantiis 
varii illis accedunt, Sensim sine sensu de assidua sensatione 
ponderis circa ventriculum , atque de constipatione pertinaci con- 
queruntur ægrotantes ; materies fæcalis sicca, quod hic ordina- 
rium, quandoque solida , argilacea , indurata , exiguique diametri 
aut potius applanate figure, transpressa, tardius parciusque cum 
inani et difficili desidendi conatu, prodeunt. Urina parca, ali- 
quando profusa limpida aquosa, quandoque crassa expellitur. 
Apparere nonnumquam hocce tempore WetierpMotdpe | sæpius ab 
artis observatoribus visum est. 
+ Itaque; summo cum lentore, ad secundam periodum, in qua 
ob sanguinis. perfectam stagnationem in liene, hepaticum systema 
labefactatur, proserpit morbus; symptomata autem, quae hacce 
in periodo aparere dolent; ‘ex bilis secretione lesa’ specialiter 
petenda erunt. D 

Quam in initio morbi observavimus, in loco, quem occupat 
lien in statu naturali, pulsatio illa insensibiliter evanescit, et in 
tumorem plùs minùs voluminosum, durum, tactu perceptibilem, 
et pressione dolorificum mutatur. Læditur digestio, nauseis, ma- 
terit acide vomitibus frequentibus corripitur, siti afficitur into- 
lerabili , insuper in latus affectum ferè impossibilis evadit decu- 
bitus, positionemque « erectam cum summo quaerit delectamento 
ægrotans. - 

Quæ hucusque omnia “aies symptomata, concentrata sunt in ab- 
domine: temporis lapsu difficilis fit et anhelosa respiratio; de 
anxietate præcordiali summa , cordis palpitationibus frequenti- 
bus, indesinentér, conclamans est eger; tussi sicca quoque affi- 
citur, et pulsus. ejus rarus, durus, plüs minüs fortis invenitur : 
sensim sensimque in colore naturali cutis alteratio detegitur, qui 
priüs pallidior, fusco luridus fit; lividæ et bruneæ maculæ regio- 
nibus in diversis corporis, circumcircà orbitas precipué, sese 
monstrant: hæmorrhagiæ de tempore in tempus , et præsertim naris 
sinistri nonnumquam , ut memoriz tradidit summus Hippocrates on 


(1) Lienosos hemorrhagia superveniente levari. Hipp. in evid. Vide Riolan anthrop. p. 115. 


C58 ) 

observantur, idem de hemophtisi et hemorrhoidibus valet; tandem 
aliquibus in casibus, aut generalis macies cum vultu tumido et 
decomposito, aut anasarca, aut leucophlegmásia ægrotantis inte- 
ritum preesagiunt: tanta alimentorum in hoc stadio est inappeten- 
iia ut ne ullum tandem ferri possit, exindè talis debilitas ut 
proeminentes, marcidi et torpidi musculi ad levissimum motum 
imbecilles evadant. In hac rerum facie, frigida, rudis, foeda , 
retracta et dura cutis est: oculi cavi in orbitas retracti luctuosam 
corporis imaginem praebent, observatorem horrore percutientem. 

Si morbus hic diü perseverat, turbatur. intellectás organon; 
morosi et inquieti fiunt. ægroti, secundum observationem ornatiss. 
doctoris Jacobs (1), involuntario instinctu continuo versus spect 
lum. vertuntur , horridum vultus aspectum, explorandi causa; $0- 
litudinem quaerunt, et tempore somni tericulamentis imd noctam- 
bulismo nonnunquam afficiuntur : demüm perfecto melancholice 
corripiuntur delirio, quod sæpiüs ad suicidium ipsum observatum 
est. Alienus ægrotantium vultus, suspiciosa eorum indoles , et 
summá cum attentione attendunt ad omnia que circumcircà 
eos, peraguntur; verbo concentrari iu se ipsis videntur miseri illi. 

Talia sunt symptomata principaliora, quæ secundam cum ultimá 
ligant hujus morbi periodum. Dum igitur per totum organon com- 
pleta evasit obstructio, ad membrane mucosæ ventriculi aut in- 
testinorum superficiem fit hemorrhagia, undé sanguis sæpè sub 
formá liquidi summé tenacis et feré picis duritiem habentis, 
acerrimi et acris, per vomitum aut per alvi fluxum expellitur; 
ast quam evacuatio hzc tristissimam insequitur catervam symp- 
tomatum! Summa adest debilitas in omnibus corporis functioni- 
bus, foeda vultás est decompositio, ingraté pallet aut quandoque 
livida , lypothimiis frequentibus , syncope, imo aliquando alicujus 
membri paralysi, superiorum presertim, æger afficitur; pulsus 
ejus frequens , parvus , quasi imperceptibilis; frigus marmoreum per 
totam corporis superficiem dominat , ita ut ipsissimam mortis ima- 
ginem, in omne referat. 


(1) Jacobs de mœlena multiplici, pag. 69. 


( 59) 

Dum jam per sanguinis evacuationem depletionem passa sunt 
wasa, et ægrotans morti non occumbit, symptomata, que antea 
zgrum.obsesserant, quodam tempore alleviari videntur : quàm 
perniciosüm levamen ! Ægroti interitum aperto ore invocant; post 
tempus enim plùs minùsve breve, reaparent priora enumerata, 
majore quidem vigore ee et ultimum ægrotantis extin- 
guunt spiritum. 

Autopsie cadaverice, que hujus dire affectionis existentiam 
. demonstravere, amplé, celeb. a viris Tissot (1), Morgagni (2), 
Lieutaud (5) et Portal (4) descripta: sunt. lta loquitur Lieutaud 
de liene, que feré totam implebat abdominis cavitatem (5). Morga- 
gni de obstructo liene casum nobis refert, in quo organon illud 
equum ac hepar habebat volumen, in alio casu invenit lienem. 
quinque libr. ponderantem... Citatus Lieutaud (6) tricenarii e 
deris. epe vetat | 


if} : LE ui 
‘ 


DT T i bè LIENIs MORBOSA MOLITIB. 


ee ende adnectere potuissemne ee de qua 
hic agitur, ast cum sine ulla obstructione locum habeat morbosa 
lienis molities, vel laxitas, conflavimus indè separatum genus. 

Nimiam frequentissimè offendimus lienis textüs molitiem , in 
scorbuto (7), in febribus typhosis, in putridis, in paludosis precipue 
intermittentibus > in et larvatis perniciosis, in hydropicis. morbis». 
in ictero, Et nonnumquam in morbis pulmonum, uti in pneumo- 
nia (8)..A A clarissimo professore Van Rotterdam de venæ sectione 
in suo opere, casum allatum: summe laxitatis lienis, post pulmo- 
nis dextri destructionem., hic transcribimus : » La cavité droite, 


hic Tissot. Me 
3 


causis et sedibus — 
toria anatom. — " , at 
Anatomie médicale. - xD 
00 Lieutaud, hist. anat. tom. 1. ; Pas: 218; i t: 
Lieutaud, hist. anat. obs. 
jj Lieutaud, hist. anat. med. obs. 965. 
Lieutaud, hist. anat. obs. 856, 967,.990.- 


(40) 

(scilicet pectoris). » éfait toute remplie d'un pus ichoreux et trés. 
»fétide; et chose bien singuliére, il n’existait plus aucun vestige du 
» poumon droit qui était..tout-d fait consommé ayec.ses membranes , 
» vaisseaux , nerfs, etc. tandis que les parties voisines étaient restées 
» intactes, Cavité abdominale, tous les viscéres sains à l'exception 
» de la rate qui avait un volume double du naturel, et dont la 
» consistance était si molle qu’elle se déchirait au moindre attouche- 
» ment (1). 


SPLENITIS. | 
P. 1. Splenitis acuta.: cf 41 1 119 | 


Synonyma.: inflammatio acuta lienis. 54M] 

Causc. Longam seriem causarum lienis morborum perscrutando , 
nulla feré inveniuntur, statum proprietatum vitalium hujus organi 
augere valentes, omnes feré ille, quæ energiam vitalem splenis 
infringunt aut diminuunt, adamussim detegi possunt. Si vero ad 
inflammatorium statum facientes causas , nostram vertimus 
attentionem , nullam verüm reperiemus specialem ad phlogosim 
lieni inducendum idoneam, omnes enim, ut ita eloquamur, acci- 
dentales et tam obscure, ut ne quidem in artis libris de eis aga- 
tur. Itaque aliquas preter causas externas , uti ictus , lapsus et alia 
similia, re ipsá ignorantur aliæ omnes: cum omnibus organis 
circulatorii systematis, de hoc particeps est lien; quod vero cor- 
dis et vasorum morbos impenetrabile velum nostris desquisitioni- 
bus, non substrahit! Ita meritò dici potest, organorum illorum 
solum, que cum ambientibus objectis immediatas alunt conjuga- 
tiones, causas morbificas et effectus ex hisce oriundos perfecte et 
rité a judicioso observatore detegi posse. 

De hujus ægritudinis causa proxima non agemus; materies heec 
jam laté est tradita in capite tertio hujus dissertationis. 


(1) Mémoire couronné, pag. 263. 


C4) 

+ Nosologica descriptio. (1) Sequentibus morbus hic stipatur symp- 
tomatibus; incipit ut plurimum lienis inflammatio, cum dolore 
plüs minüsve obtuso, qui in hy pochondrio sinistro ad lienis re- 
gionem persentitur, tenduntur parietes abdominales illius regio- 
nis, et a corporum externorum contactu admodüm evadunt sen- 
sibiles, imd tumefiunt, caloris et ardoris sensum ad partem, 
quam in naturali statu occupat splen, ægrotantes referunt. Om- 
nibus illis addenda pyrexia inflammatoria. 

Sed preter inflammationi hec essentialia symptomata, cordis 
ingentes palpitationes, vomitus continui, sitis ardens, dysuria, 
stranguria, dolores colici, icterus et alia, nonnumquam hanc 
affectionem concomitantur. Originem et causam harum affectio- 
num facilé intelligimus dum perspectum tenemus, diaphragmati, 

ventriculo, reni sinistro, contiguum esse lienem et partibus ea- 
tenüs illis vicinis alterationes posse communicare: sed antequam 
ulteriüs procedamus, in universum adnotandum tantüm volumus, 
enumerata ad obstructionem lienis signa, circa bilis alterationem, 
tam acuraté in phlogosi lienis non posse observari, cum in hocce 
ultimo casu, in substantia splenis circulans, et ad bilem confi- 
ciendam destinatus sanguis ; alterationes haud patiatur, omnia 
enim inflammationi propria phenomena, in ipsis capillaribus tex- 
tum organi constituentibus vasis, sedent; in obstructione lienis 
vero, in organo contentus cruor alteratur morbificé afficitur se- 
cretioni bilis inserviendi impar est, tandem in ipso organo stag- 
nat. Itaque summa est analogia inflammationem pulmonis inter 
et illam lienis, in ambobus vero casibus organicus textus inflam- 
matur et in eo contensus sanguis per organon phlogosi correp- 
tum non cessat transire. 

- Funerum sectiones celeb. Portalio demonstravere lienis inflam- 
mationem aliquando et illam pulmonum insequi : » Je l'ai trouvée , ait 
egregius ille. auctor, dans quelques sujets qui avaient péri aprés avoir 


(1) Esperibilie adhuc parva, quà, hocce momento, in practica medicina polleo , modusque 
vagus, quà materies hac ab auctoribus exposita propter hujus affectionis raritatem, amplè 
, nosologicam descriptionem enodare, mihi non permittit. 6 


( 43) 
éprouvé les signes de la péripneumonie et dont le siège avait paru 
étre borné dans le poumon gauche, cependant à Vouyerture de leur 
corps, on a trouvé non-seulement le poumon gauche enflammé . mais: 
encore la rate, qui était plus rouge et plus volumineuse (1). » 


P. II. Splenitis chronica. ( 

Quum acuta inflammatio, in principio haud totaliter extingui- 
tur ut fieri possit resolutio, chronica provectiore periodo evadere 
potest; supponit hzc ut plurimim alicujus stimuli actionem ni- 
mis protractam, impedientem quo minüs ad resolutionem acuta 
inflammatio vergere valeat. 

Lentissimè procedit morbus hic, et sæpè tam obscura edit 
signa, ut ne quidem ab expertissimo detegi possint observatore. 
Sicuti in splenitide acuta, tumor plùs minis voluminosus et ob- 
tusus dolor in hypochondriaca abdominis regione sinistra, de- 
prehenduntur; pulsus plerumque frequens et debilis est, Morbus 
hic licet rarus, frequentius quam acuta inflammatio occurrit. 


P. HI. Induratio Lienis. 

Sive inflammatio lienis chronica vel acuta, induratio virium 
necessariarum ad suppurationem in actum ducendam imbecilita- 
tem ponit, aliis verbis, inflammationem minüs intensam. 

Qu in lienis textu protrahitur inflammatoria irritatio ibi 
quasi continuam intertinet fluxionem, ast non sat intensam, ut 
inde oriatur suppuratio : sanguine turgida capillaria vasa densiora 
fiunt, sanguinis illius liquidiores absorbentur partes, crassiores 
aut meliüs concrescibiles coagulum efficiunt et nimis dure ut au- 
ferri possint absorbtione, jam debilitatos capillarium vasorum 
canales obstruunt, et futuri sqirri primüm sistunt rudimentum. 

Non semper induratio hec totum occupat organi textum, ali- 
quando sine ullo incommodo sqirro lienis affecti ægroti ad pro- 


(1) Portal, anat. medic., pag. 535, t. V. 


( 45.) 

vectiorem senectutem pervenire valent: Portal ad hoc casum 
refert sequentem (1) » Madame de Maurepas eüt vers l âge de cin- 
quante ans une maladie inflammatoire , qu’on crut avoir son siége dans 
la rate et malgré de nombreuses saignées, que Dumoulin et Ver- 
nage lui prescrivirent, il lui resta une tumeur considerable dans 
lhypochondre gauche, qui le débordait de plus de trois travers de 
doigt comme je mien suis plusieurs fois assuré par le tact. Les 
divers fondans furent prescrits inutilement, des voyages aux eaux 
minérales furent infructueux , la tumeur resta toujours grosse, trés- 
dure, et madame de Maurepas mourût à l’âge dé Lem fr <a À 
ans.» Casus illi rarissimi. 

Ex illis jam allatis, claré patet Preisen) signa induratum lie- 
nem concomitantia admodüm obscura esse debere, adest quidem 
tumor plüs minüs durus in regione lienis, digestionis functiones 
labascuntur , sed omnia illa signa tam confuse existunt ut difficile 
ab aliis ægritudinibus hujus organi distinguantur; et ut plurimüm , 
ægri tali morbo correpti, cachexiá hydropicá mortem obeunt: non- 
a mgoam observarunt auctores per totam corporis regionem si- 
nistram , anasarcam locum habere in statu squirrositatis lienis (2). 

Sedulo distinguendæ he squirrosze alterationes ab Mns que 
scrophulosam agnoscunt causam. 


P. n Suppuratio et apostemata Lienis. 


Quamvis, uti anteà enarratum rarissimus sit morbus splenitis, 
aliquibus attamen in casibus in suppurationem abit. Ut nova se- 
cretio illa fieri possit, ordinarios pertransire debet inflammatio 
limites ; supuratio vero in quocumque ex sua naturá, parvá 
vitalitatis dosi, donato organo efficiatur, necesse est autem, ut, 
causa ad phlogosim inducendam idonea, ad talem gradum pro- 
prietatum. vitalium energiam augeat, qualis est necessaria, ad 
functionem illam novam puris secretionis in actum ducendam. 


(1) Portal, anat. med. t. V. pag. 537. 
(2) Theop. Borden, aquitan, mineral. aque. Paris., 1754. 


(44) 


Dum igitur ad summum inflammatio pervenit, pus secerni potest; 
deponitur tunc fluidum illud in areolis tele cellulose organi, et 


ibi accumulatur ita ut quandoque plüs minüsve voluminosum ef- 
formet aposthema. - 


Aliquando totius textus organi puris presentia et confectione 
destruitur (1); aliis in casibus pus est saccatum in diversis kystis 
nonnumquam modo feré incognito in canalem cibarium penetra- 
visse aposthemata illa, aliis in circumstantiis terminata fuisse per 
effusionem retrò peritoneum, et per aperturas sponte i in cute ortas " 
foras evacuatum fuisse, asserit Portal (2) » Alors le pus a parcouru 
un chemin plus ou moins étendu, s'est frayé une route d travers 
les muscles abdominaux et a donné lieu à une ou plusieurs ouver- 
tures par lesquelles des fragmens de la rate sont sortis. 


Aliquibus annis lapsis, in nosodochio civili Gandense , lien in 
cadavere inventus est feré totaliter pure repletus, ct quod miran- 
dum, nullum, stante vitá, detectum fuit symptoma presentiam 
hujus abscessás ingentis decelans. Factum hoc et plurima ab auc- 
toribus allata hujus generis nos docent, symptomata abscessüs lie- 
nis tam obscura esse, ut collectio hujus fluidi tempore vitæ 
exstare possit sine ullis manifestis signis: ast ut plurimùm adsunt 
febris hectica post pastum exacerbans et vesperè, sudores pro- 
fusi et enervantes, urina turbida, diarrhea colliquativa, oedema 
pedum, quandoque anasarca generalis et specialiter lateris si- 
nistri notante Bordeu ; verbo, cachexiá complet, corpus contabescit. 
Status ille à nonnullis scriptoribus sub nomine pthysis lienalis 
designatur. Quoad secondarias ægritudines à functione læsa sple- 
mis dependentes, multum colunt analogie, cum illis affectioni- 
bus, quas in obstructione hujus organi descripsimus, uti diges- 
tionis turbæ, sanguificationis , secretionum et nutritionis læsio. 
Sed, quoniam signa seu symptomata diagnostica tam difficile de- 
tectu sint in hacce affectione, sæpè mors subita, dum sponté 


(1) Portal, anat. medic. t. V. pag. 535, 
(2) Anat. medical, t. V. pag. 536. 


(45) 

aperitur abscessus, illa insequitur; hocce adamüsnm j im 'Stepiüs 
citato non latebat celeb. Portalio (1). 
In gignendo aposthemate  lienis phlogosis non sémper est incul- 
panda, metastases illud sepius producere valent; quandoque in he- 
patis abscessibus collectum pus in splenis textum metastaticé deponi- 
tur; aliis in rarioribus circumstantiis, pus in thoracis cavo con- 
tentum, ope adherentiarum cum liene: contractarum in paren- 
chyma hujus organi penetrasse, repertum est. 
| Sepius ab inflammatione per causas externas uti vulnera, con- 
tusiones et alia similia, inducta , originem sumunt puris collec- 
tiones in organo illo observande. 

Quibusdam in casibus meré sympathici sunt lienis abscessus , 
uti in commotione et fracturis cranii. 


P. V. Inflammatio adhæsiva Lienis. 


Supponunt lienis adhæsiones cum vicinis partibus, 1° inflam- 
mationem alicujus membrane peritonealis partis organon obves- 
tientis : : èt 2° minorem phlegmasiæ intensitatis gradum. 

Ex talis phlogosis effectu, adhæsiones, sive cum ventriculo, 
dis hragmate , €olo, rene sinistro, formá concretionum ligamen- 
torum. aspectum præbentium suboriri possunt, quae secundüm 
diversitatem . partis, quacum connectuntur multa et differentia in 
RENAN ‚animali phænomena edere valent. 

In Inflammatio adhesiva in liene novam sæpè generat et Hire 
que nonnumquam. totam organi superficiem obvestit (2). 


N Gangrena Lienis. 


Semper totalem abolitionem proprietatum: vitalium supponit gan- 
græna, inflammationi. lienis superveniens.. Etsi inter artis. infre- 
quentiores casus, attamen ab auctoribus allegata, et ab illis 


(1) Portal, anat. med., t. V. pag. 335. 
i) Idem , anat. med. 5 * V. 5 8387. 


( 46 ) 
descripta est; noscimus enim, talem corporis partem, quosdam ad 
morbos magis disponi, quam, quidem alia, sub proprietatum vi- 
talium , respectu : itaque lien multum, quoad gangrænam, colit 
affinitatis cum systematibus fibroso. arterioso: venoso osseo ,' etc. 
in quibus hic inflammationis exitus rarissimè occurrit. 

Uti, in omni inflammatione , dum oboritur gangræna, sympto- 
mata inflammatorium ad statum pertinentia, quasi modo repen- 
tino in splenitide labascunt, vultus evadit decompositus ; summa 
adest debilitas in musculis, pulsus | intermittit debilis et frequens 
evadit, lypothymiis frequentibus, imo quandoque, convulsionibus : 

corripitur ægrotans, pallet facies, sudoribus frigidis obducitur, ut 
plurimüm tandem morti occumbit miser tabefactus. i 0 

Celeb. Portal contendit lienis gangrænam in febribus malignis 
observatam fuisse (1). 


i 


HYDATIDES LIENIS. 


Hujus phenomeni cum pluribus corporis organis, participat 
lien : ita de hydatidibus liénis mentioném facit cel. Morgagni(2), 
vel coarctatæ sunt; vel à se invicem distantes et ad superficiem 
organi collocantur aut totum visceris textum occupant: J'en ai vu, 
ait Portal (5) qui étaient renfermées entre les membranes de ce vis- 
core, d'autres qui étaient contenues dans son intérieur; quelquefois 
on én voit qui sont attachées à sa surface par des pédicules si 
gites, qu'on comprend facilement que ces sortes d'hydatides peu- 

vent s'en détacher et devenir flottantes dans la cavité abdominale 
comme on y en a trouvé sans en connaître l'origine. 


LIENIS STATUS CARTILAGINEUS OSSEUS ET CALLOSUS. 


Auctores unanimi affirmant voce, sæpissimè lienem cartilagi- 
neum, osseum. aut callosum fieri, ita Lieutaud (4); se sepiüs 


ida 


(1) Anat. med., t. V. pag. 356. 

(2) Morgag. de caus. et sed. morb. i — 35 XXXVUL 
(3) Portal, anat. med., t. V. pag. 3 à 
(4) Lieutaud obs. 961, t. I. pag. 229. 


(4) 
splen: invenisse" callosum et cartilagineum affirmat. ‘Mustris Hal- 
lerus (1) de osseo loquitur liene. Concretiones lapideas frequen- 
tes inesse testantur à celeb. Portal institutæ variæ autopsiæ ca- 
davericæ (2); et observat auctor ille, status illos ut plurimüm 
concomitari hydropicos morbos, tamen sine ullo incommodo lo- 
cum habuisse. Clariss. doct. Parisiensis Broussais (5) sæpè lienem 
invenit durum , callosum , aut tuberculosum. Omnibus hisce factis , 
addere possumus illa nobis propria, sæpissimè in differentibus ca- 
daverum sectionibus, illos diversos callositatis cartilaginositatisque 
aut ossificationis status observavimus remus in ætate provectiori. 


M PEN ^ytt f1 
8 ; 


85 
Isis PLETHORICUS STATUS. 

Per plethoram intelligimus lienis, illum statum, in quo süper- 
pondium. sanguinis,in hocce organo contento offenditur. Fre- 
quens est apud. foeminas, quibus menstrua parcius, tardiüs , 

malè fluunt, aut quibus. fluxus ille totaliter cessat. Optime illum 
descripsit. et observavit statum. clariss. Baillou (4). Non minis fre- 
quens est ante hemorrhagiam narium, aut hemorrhoidum appa- 
ritionem. In pluribus vitiis hepatis, uti in ejus inflammatione , 
suppuratione , induratione, obstructione aut destructione hujus 
visceris. Sic celeb. Tissot de autopsiá loquitur , in quá lien ab 
obstructo et indurato hepate „duo major subnigri coloris , atro 
» fluido sanguine turgidus, quem facillime parvo inflicto vulnere 
» effundebam (ita sonant verba auctoris), ut vix dubitare liceret 
» de effusione intrà cellularem, quæ vasa sustentat et nectit, aut 
» ea anastomosi, quá ex unico vasa alia evacuantur; ab indura- 
» ione, quod notatu dignum, adeb alienus ut ane eruore 


» » marcesceret » (5). 


(a) Haller clem. physiol., t. VI. pag. 588. 
(2) Amat. med., t. V. pag. 342. 

(3) Traité des phlegmasies, t. I. 

(4) De virginib. et mulierib., t. IV, pag. 75. 
(5). Tissot, Zimmermano, pag. 26. 


(48) | 
Omnibus in illis casibus, plus minis voluminosus datur sub 
costis spuriis tumor dolorificus , et pro diversitate circumstantiarum 


vomitus , nausea , capitis gravitas statum illum insequuntur. 
6 


ATROPHIA LIENIS. 


Quoniam hic status morbificus rarissimé observetur attamen de 
éjus existentia exempla inveniuntur apud Lieutaud , ARDET 
atque Portal. 

Aliquibus in subjectis TINI Tu instar nucis juglandis in- 
ventus fuit lien. In melancholico, de quo loquitur Thonerus non 
ultrà unciam ponderabat splen; ad magnitudinem nucis moschatæ 
reductum vidit illud organon celeb. Portal. i 

Cause, plures in censum veniunt volumen lienis dimminuendi 
capaces, uti nimia hujus visceris compressio, tumoribus in vici- 
nis partibus duris, inducta; tele cellularis atque vasorum hujus 
organi induratio aut ossificatio, uti videre est provectiori in ætate; 
arteriam comprimens splenicam, ‘tumor uti vidit Portal (1), vel 
tandem ipsa istius organi suppuratio (2). d 

Quaecumque in omnibus hisce casibus sit causa imminutionem in 
lienis statum voluminis inducens, semper aut nimiam in partibus 
solidis ablationem aut defectum appositionis materiarum natri- 
tivarum supponit, aut deniqué penuriam cruoris in textu organi 
deponendi à splenica arteria. 


LiENIS POSITUS MUTATUS. 


Affectionem illam ut plurimüm , obstructiones aut alii morbi , in 
quibus lienis volumen multum augetur, eruunt. Sic Morgagni (3) 
de splene agit in inguine dextro collocato, tres libras ponderante. 


(1) Portal, anat. med., t. V. 
(2) Lieutaud, obs. 961. 
(5) Morg. epist. XXXIX. art. 42. 


(49) 
Alicujus femine cui post partum in hypôgästrio supervenit tu- 
mor, quem à lienis positione mutata ortum duxisse sectio de- 
monstraverat cadaverica, historiam reliquit Ruysch. Liberé hæ- 
rentem in abdomine vidit lienem Cabrol Cr). 

In, Mémoires de l'académie de sciences de Paris (2), circa lienem 
maximo preditum volumine situm in pelve habentem , observatio 
invenitur. 

De liene in iliaca regione sinistra collocato, in provectioris 
etatis homine exemplum affert Portal: gelle avait la grosseur de 
la téte d'un enfant.» 

Propter quas lienis positio mutari valet, tres reperiuntur ra- 
tiones; vel ob partium summam laxitatem, organon illud in sua 
positione retinentium in naturali statu, de sic dictis lienis liga- 
mentis, atque vasis et nervis agitur: 2° vel quia partes hz dis- 


rupte sunt; 3e aut quia nimis, propter auctum volumen, est pons 
derosus lien. 


Liesis HÆMORRHAGIÆ.. 


Lienis hemorrhage ad quatuor reduci possunt species 1°. vel. 
in ipso organi fit textu, sine ulla externa evacuatione; eum de- 
bilitate solidorum et. humorum jactura. morbis: propria est; spe- 
cies hec uti in scorbuto, in putridis febribus, in typhis, accidit. 
2, Vel locum habent hæmorrhagiæ , per membrane | mucosa. 
canalis . cibarii portionem aliquam : cena splenis ut 
jamjam enarravimus familiares. i 

3° Autàlesione, rupturå , laceratione aut alid causá simili deped. 
dent. Semper species hec ut funestissima est habenda; è textu laeso 
sanguis continuò in abdominis cavitatem profluit, ægrotantis per- 
duntur vires et ultimum brevi tempore. spiritum exhalat. Hæmor- 
rhagia hæc in lienis i ingenti obstructione, in quo organicus textus 
admodüm est tensus, nonnumquam evenit, uti ex variis constat 


R Alph. anat. 
2) Anno 1767. 


( 5o ) d 
auctorum observatis. Hunauld de morte subita post ruptam lienem 
agit. Richard (1) de rupto loqni liene.. Scheid ns de lienibus 
ruptis. tractavit. 

Species hec ab externa causa oboriri etiam. valete! 

4 Vel per serosam membranam organon obducentem fit hæmor- 
rhagia, frequens animadvertitur in scorbuto, in febribus putridis, 
in ascitide, etc. vide Lieutaud (5). 


DE sPLENALGIA NERVOSA. 


Ad considerationes generales circa pathologicam lienis disposi- 
tionem (caput tertium) jam observatum est, ad dolores et spas- 
mos organon illud esse dispositum; inquirendum nunc erit in 
causas, quz affectioni illi ansam dare possunt et in. symptomata 
illam concomitantia. t 

Acutus , vel obtusus, aut gravativus, dolor lienis in hypochon- 
driaca regione , sinistra ubi splen situm suum obtinet, observatur; 
transitorius est, sine ullo signo inflammationis præsentis, cum 
pulso retracto , frequente, pallore aut rubore faciei, et urina pal- 
lida; compressione non exacerbans, è contrà quendogue ex illa 
alleviatio manifesta. : 

Ante hæmorrliagias naturales, aut in morbis criticas ut pluri- 
mum evenit, uti, ante epistaxim, fluxumque menstruorum pre- 
cipué: sæpissimè, sine ullo organico vitio in liene existente ; præ- 
sertim animadvertitur dolor splenicus in infantili aut juvenili 
etate, in violentioribus et prolongatis cursibus, aut in exercitiis 
laboriosis, saltu chorea et aliis ejusdem generis. 

Hisce im casibus, propter circulationis incitationem, cor fre- 
quentioribus atque validioribus contractionibus, dato tempore, 
majorem in lienis textum propellit sanguinis quantitatem ,, quam 


(1) Journal de médecine, t. XXVII. 
(2) Argent. 1725. 
(3) Lieutaud, hist, anat. med. obs. 962. 


(5) 
capillaria vasa: parva donata ‘vitalitate’, suis vicibus, in splenieam 
venam protrudere possunt; ita sanguis celerius allatus in organi 
textum., vasa distendit, nervos organow illud circumdantes irritat, 
et causa nonnumquam: doloris: violentis evadit : unde Belge idiomate 
suo exprimunt van de milt gestooken. ut plurimüm subito — alle 
nascitur et cum — animi xoi iit —' 


i i 
a i u 


"m J EPON > 
COROLLARIA EX ANTE DICTIS DESUMPTA. 
Quæ lienis textum constituunt. elementa, cognita sunt, Intima 
vero structura nos latet : scimus quidem membranam. serosam 


membranamque fibrosam, nervos et vasa, ad organicum textum 
e concurrere, ast modum, quo sese in parenchymate 


gerant, > pla ané ignoramus, dic cid 
i II. i 
Quoniam lienis intima fabrica, nos lateat, tota attamen vascu- 
Naah repetito e mone fadiatilaiiv.qusiaiud sudqorE 
a nas T! an. i | OWE 


Bi patina eens im lienem. enen ehnguid.; in textu | ejus. 
omnino mutatur. vi 
IV. 


‘In splenica vena sanguis contentus , ut venosus quidem aspici 
valet, ast ab eo tamen est distinctus, nam fluidior, magis oleosus 
et niger, numquam e fiend effusus in ep abit. 

eio Mtt RABI t f V. d . 
Hepatis organon est auxiliare lien, et novas in eo contentus 
sanguis qualitates acquirit, quibus secretioni bilis inserviendi effi- 
cax evadit. Quod è sequentibus probatur. 1° Per directam ope 
ven splenic communicationem inter lienem et hepar; 2° per 
arteriosi' sanguinis quantitatem ab arteria splenica allati nimiam 
ut solüm lienis nutritioni inserviat; 3° dum lien in vivis animali- 
bus extirpatur aut laceratur, bilis secretio languescit et organo- 


C52) 
rum digestionis functiones turbantur; 4» in omnibus ægritudinibus 
lienis, in quibus sanguinis in textu ejus contenti qualitas à natu- 
rali statu recedit, labefactatur bilis. secretio; 5° in omnibus he- 
patis affectionibus in. quibus bilis secretio alteratur vel impedi- 
tur, ægritudines particeps est lien; 6° volumen et evolutio splenis 
in diversis vitæ stadiis, cum apparatu excretorio bilis, semper 
quadrant; 7? dum digestionis tempore secretio bilis augetur, ob 
depletionem momentaneam sanguinis, lienis volumen imminuitur. 


; VI. 
Proprietates vitales unicé feré ad organi nutritionem destinata 
sunt; alter; organo alienæ. 


VII. 

Laxa et adisód extensibili structura gaudet lien. 

: ue be Ak con 

Principaliores lienis associationes sunt cum organo bilis secre- 
tionis et viis digestivis; consensum quoque cum organo encepha- 
lico alit. ` t 

IX. 

Propter minorem vitalitatem et laxitatem textüs organici, om- 
nino ad morbos circulationis debilitatem agnoscentes, lien dispo- 
nitur. Minimé ob easdem rationes ad inflammatorium statum. 

X. 4313 i 

Frequentissimi sunt morbi lienis, obstructio et mollities, raris- 
simus inflammatorius status et omnes ejus sequel. 


XI. 
Qu imminuunt aut infringunt lienis vitalitatem causæ aut ejus 
laxiorem reddunt textum rité cognoscuntur; ille que phlogosim 
in illud organon inducere valent inter obscuriora artis latent. 


XII. H 
Lienis affectiones vitia in bilis secretionem inducunt; bile vi- 
tiatd, digestio , chylificatio, sangnificatio , erhalationes. secretio- 
nes et nutritio leduntur. 
Finis. 


CAROLI LIBBRECHT, 


EX INGELMUNSTER , 


| RESPONSIO 


AD 
QU/ESTIONEM , as ORDINE JURIDICO 


| Anno M. D. CCC. XVIII PROPOSITAM : 


í 


Quænam sunt principia de portione legitima, tam secundum Jus 
Romanum quam hodiernum ? 

In hujus questionis solutione hic inprimis ordo observandus est: 
Enarretur primum universa de necessaria heredis institutione et le- 
gitima portione historia, idque inde a Legibus XII Tabb. usque 
ad Justiniani Novellam cxvi. — Deinde , explicita hujus mate- 
riei historia, exponantur : 1.° Quibus competat legitima , et que- 
nam sit inter jus legitimam postulandi et succedendi ab intestato 
differentia. 2.» Quanta illa esse, quá ratione determinari , et quo- 
modo heredibus relinqui debeat. 3.° Expositis Juris hodierni de 
legitima portione principiis, comparentur hec cum Juris Romani 
constitutionibus. Et denique in fine exhibeantur rationes , que le- 
gislatorem impulerint , ut a principiis Juris Romani recederet. 


QU PRÆMIUM REPORTAVIT A. D. IV. OCTOBRIS M. D. CCC. XIX. 


Que est igitur melior in hominum ge- 


nere natura, quam eorum, qui se natos ` 


ad homines juvandos , tutandos , conservan- 
dos arbitrantur. 


Cic. Tuseuli quest. lib. 1 cap. 14 n° 32. 


PROOEMIUM. 


Er: probé scio., longe supra. vires juveniles esse, difficultates et 
controversias in. juris scientia. obvias penitus perscrutari , et ordine 
eaponere- velle ,. idque viz fieri posse a viro egregiis animi: ingenii- 
que. dotibus ornato , et. insuper etiam longo rerum usu subacto 5 ta- 
men credidi, neque a proposita questione alienum esse, neque mihi. 
parvæ utilitati fore » tentare pro viribus meis illos nodos quoquo- 
modo dissolvere , qui sese mihi in elaboranda hac questione pro- 
posita oblaturi essent. Jam autem , quanium in illo negotio humeri 
valuerint , et quid ferre recusaverint equis judicibus dijudicandum 
merito relinquo. 
Interim tamen in hac commentatione ordinem illum ubique sequi 
conatus sum , qui in ipsa proposita materie nobis indicatus est. Utile 
. duzi eam in duas dividere partes , quarum in priori juris romani, 
in posteriori principia juris hodierni exponere tentapi. In utraque 
parte ordinem et subdivisiones easdem secutus sum, ut lucidius prin- 
cipia juris romani cum illis juris hodierni comparari possent , et ex- 
hiberi rationes , que legislatores impulerint , ut a principiis prioris 
juris recesserint. Omnia juris hodierni principia , que cum illis juris 


ees Am) : 
romani in priori parte enucleatis congruunt , breviter tantum pro- 
posui, ne latius hanc commentationem extendere coactus fuerim. 
Circa loca autem discrepantia , rationes differentia fusius exponere , 
easque e legislatorum mente eruere conatus sum. Ceterum , post- 
quam principia juris romani exposui , haud inutile existimavi , 
paucis tradere verbis , quantum a principiis , secundum jus roma- 
num expositis , consuetudines patria recesserint. 

In tam ampla materia rité explananda innumeras quæstiones con- 
tentionesque > quibus in utroque jure ortum prebuit , non fusè la- 
tque exponendas esse existimayi. Plurima hanc ob rationem sepius 
rescidi ab illis , quæ primitus sive ad enucleandam controversiam , 
sive ad stabiliendam meam opinionem scriptis consignaveram. Porro. 
haud obsonum duxi , circa difficiliores contraversias sententiam , 
quam juris principiis magis aptam credidi , non raro celeberrimorum 
scriptorum auctoritate corroborare , et afferre opinionem illorum, qui 
contrari. suffragentur sententic. 


CONSPECTUS 


COMMENTATIONIS. 


| PARS PRIOR, 
DE JURE ROMANO ET CONSUETUDINARIO. 
Hec pars in septem capita divisa est. 
PARS POSTERIOR , 


DE JURE HODIERNO ET DE RATIONIBUS 


DIFFERENTLE INTER JUS ROMANUM ET HODIERNUM 


Hc pars etiam septem capita continet. 


Caput primum. 


HISTORIA. 


V I legis quibusdam personis, que necessarii heredes nominan- 
tur, certa debetur bonotum defuncti portio. Hac bonorum de- 
functi portio, in quá ex legis dispositione hæredes necessarii sunt 
instituendi, nisi justa eos exhæredandi causa adsit, dicitur legi- 
tima. Arg. l. 8. § 8 et 10 ff. de inoff. test. 1. 6. C. eodem. 

Portionem illam a lege stabilitam invectamque ipsa vocis ety- 
mologia arguit, nam et ideo legitima dicitur, quia debetur ex 
lege, uti ait Faber (1) arg. l. 5: C. de inoff. test. 1. 5. C. de 
inoff. don., ubi debitum legis subsidium appellatur. 

Legitima , ut subsidium illis , qui injusté penitüs a successione 
parentum amoverentur, concessa , non scripta sed nata lex dici po- 
test (2). Legem hanc cum ipso humano genere proditam natura 
homines docuit, eorumque cordibus veluti insculpsit, ante- 
quam leges civiles de illa exstarent. Quid enim nature homi- 
num recteque rationi magis consentaneum, quam ut parentes 
liberis amorem præstent, et in tempus, quo mors amoris cura- 
rumque finem fecerit, unde bene sustentent vitam, relinquant. (5) 
Quod igitur tam alté mentibus ingeneravit natura, legibus huma- 
nis nequaquam confirmandum videtur. At quem fallit hominum 
infirmitas, ad mala perpetranda præceps, et officiorum persæpè 
incuriosa? Parentes, pravis abrepti cupidinibus non continuo 


1) In codice definitionum lib. 8. tit. 39. def. 7. n° 9. 
2 D’ u, vol. 2. pag. 8o ope. édit. Par. 1761. 
(3) Cic. pro Roscio Amerino; cap. 19. dicit: »Multa opportet esse vitia, atque peccata 
» filii, quibus parens potuerit animum induere, ut naturam ipsam vinceret, ut amorem illum 
ə penitus insitum ejiceret ex animo, ut denique patrem esse sese oblivisceretur. » 
1 


ETT 

boni rectique viam calcant; sed extraneum nonnumquam maximis 
cumulant bonis, liberis, quos carissimos cuique natura esse vo- 
luit , turpiter repudiatis. Legislatores, utilitatis et securitatis publicc 
promovende studiosi tantas injustitias , imo inhumanitates prohibere 
conati sunt. Ita apud Grecos leges nonnulle partem bonorum, de 
quá statuere liceret, decernentes, late fuerunt. De hac re argu- 
menta invenimus plurimis in locis, uti apud Demosthenem in ora- 
tione contra legem Leptinii, et præcipuè in legibus illis Solonis, quæ 
ad nos pervenerunt, quarum in lege undecima hac perspiciuntur 
yerba: . : : 7 7 

Q Bodrsral ris TÈ abrod, el Uu 

raides Goiy muTQ, Jod ÉEérver. 

Cui voluerit quis, bona sua dandi 

Nisi -filios habeat, jus esto. (1) 5 

Romani, qui leges suas a Grecis presertim petiverunt, uti tes- 

tatur Plinius (2), officium illud humanum neglexerunt, et durio- 
ribus moribus. imbuti quam Greci, illud penitüs feré ignorare 
visi sunt. In eorum primis legibus, quarum ad nostrum. tempus 
fragmenta pervenerunt, quanquam Cicero (3) eas bibliothecam om- 
nium philosophorum. et Livius (4) fontem omnis publici et privati 
juris dicit, nullam. tamen tam prestantis nature principii, me- 
moriam, at omnino; plané contraria cernimus. Populus ille summa 
potestate parentes in liberos armaverat, ita ut ne hesitayerit qui; 
dem, jus vite et necis illis concedere, sicuti videre est in tabula 4. 
cap. 2. Patres summum imperium exercentes, in familiam suam 
sæpius ut tyranni in suos sevierunt : nec. contentis quidem tanta 
potestate, libera quoque dispositio bonorum concedebatur, ut post 
mortem szvitiam in liberos persequi possent. Lex duodecim tabu- 
larum, sancito hoc principio: Pater familias uti legasset super 
pecunie tutelæve suc rei, ita jus esto (5), iis libertatem indulsit, 


(1) Vid. Samuelis Petiti commentarius in leges atticas, p. 576 et seq. et conf. thes. Jur. 
Rom. Everardi Ottonis. v. 4. pag. 403. 
(2) Im lib. 8. epist. ult. » Habe ante oculos, inquit, lianc esse terram, que nobis miserit 
jura, que leges non invitis, sed. petentibus dederit, » 
(5) In orat. cap. 44 
16 Histor. lib. 3. cap. 34. 
5) Tab. 5, de hareditatib. et tutelis. 


(5) 

non solum liberos pretereundi aut injustè exheredandi, at etiam 
alienum. summis beneficiis cumulandi, et illis , sibi sanguine et 
nature vinculo junctis , anteferendi (1). Brevi Romanorum inhuma- 
nitas mitigabatur ; illi, qui parentum crudelitatem timebant, un- 
dique querelas tollebant, et paterna potestas arctioribus sed equis 
terminis circumscripta fuit. Exolevit primum jus vite et necis 
patribus concessum, remansitque modica tantum castigatio, qua 
videri potest in titulo Pandectarum de Ais qui sui vel alieni juris 
sunt, Pretereà submittebantur, uti ait D'Aguesseau (2), sententiæ 
judicis dispositiones paterne , in testamento scriptae. Si pater sua 
potestate perversé usus esset, si temeré liberos exheredasset , 
eosque inhumaniter omni re orbatos reliquisset, eis querela con- 
tra testamentum paternum competebat. Hæc, querela inofficiosi 
testamenti dicta, introducta fuit a Jurisconsultis, et per praxin ju- . 
dicioram centumviralium (3), sub colore, quod liberi, potestati 
paterna subacti, fingantur unam eamdemque personam constituere 
cum patre,. et quod proinde etiam in vita patris rerum omnium 
paternarum sint condomini; ex quo consequitur, patrem non 
posse dominium illud in personam alienam transferre, nisi 
prius illud liberis validé ademerit. 

Si vero ademtio illa non æquè et ob æquas causas facta esset, 
testamentum inofficiosum dicebatur, utpote contra officium pieta- 
tis factum, et parentes non sanz mentis fuisse existimabantur, cum 
tale testamentum condiderint, et alienos liberis suis antetulerint. 
L. 2. ff. de inoff. test. | 
- Simul tamen introductum est, hanc liberorum querelam cessare , 
si ipsis certa bonorum pars, quam legitimam portionem nomina- 
tam ad quartam bonorum definierunt , a parentibus fuerit relicta. 
De origine autem legitime portionis JCti quam maximè dis- 


(1) Parentes sepissime sine ulla causa liberos exhæredasse probant exempla in Plin. lib. 
C. ep: 33 et Valer. Max. lib. 7. cap. 7. 
G Vol. 2. pag: 8ò. 

5) Videatur Heineccius antiquitatum romanarum, etc. lib. 2. tit. 18. p. 130 et seq. Pr. 
Jnt. de inoff. testam. Plinius lib. 5. ep: 1. lib. 6. ep. 55. Valerius Maximus lib. 7. cap. 7. 
et ita querela ita sepe judicium centumvirale nominatur. Cic. de orat. lib. 1. cap. 58. I. 15. 
if. de inoff, test. Corn. van Bynkershoeck obs. jur. rom. lib. 5. cap. 5. 


C4) 

sentiant (1). Sunt qui eam ex jure romanorum scripto: derivent ; 
qui tamen iterum inter se dissentiunt. Alii enim contendunt legi- 
timam lege quadam Glicid introductam fuisse (2). Alii lege Fal- 
cidia (5). Alii constitutionibus Imperatorum presertim Marci Au: 
relii (4). Hec tamen JCtorum opinio’ solido fundamento. caret. 
Legis cujusdam Gliciæ, quam Cujacius a dictatore quodam Marco 
Claudio Glicia anno 504 u. c. latam contendit, ne minima qui- 
dem vestigia occurrunt, nisi in legis 4 de inoff. test. inscriptione 
admodum suspecta: Cajus liber singul. ad legem Gliciam. Quod si 
enim Cajus reverà commentarium ad legem Gliciam scripsisset , 
magnoperé mirandum foret, cur Pandectarum compilatores unum 
dumtaxat, eumque minoris momenti locum ex illo exseripsissent; | 
et multo: magis adhuc, cur Justinianus legem gravissimam silen- 
tio in Institutionibus plané prætermisisset, si reverà legitima et 
inofficiosi querela per eam fuisset introducta. i9 De AEE OED) 

Legitimæ originem ex lege Falcidia derivari non posse, probat 
J. 8. & 9. ff. de inoff. test. in quà Ulpianus legitimam a Falcidia 
distinguit, et statuit, quod, si heres ex asse institutus tot libe- 
ralitatibus oneratus esset, et quartam integram non habeat, inof- 
ficiosi querelam instituere non posset, quia habeat Falcidiam. `| 

Neque constitutione quadam Marci Aurelii legitima fait intro- 
ducta; nam ex Plinii epistola 1 15. 5 id evidenter apparet. Pli- 
nius enim heres institutus a Pomponia Gratella, hac epistolå res- 
ponsum mittit filio defunctæ , qui de inofficiosa matris dispositione 
querebatur, eique scribit, ipsum ad querelam non admittendum 
esse, «nam, ait si mater te ex parle quarta scripsisset haeredem , 
num queri posses?» His verbis enitet, quartam bonorum liberis 
relinquendam diutius viguisse ante Marcum Aurelium, qui ad 


(a) Historiam legitima optimè perscrutatus est Zepernick in diss. historie juris civilis de 
legitimà po parentum. : 

(2) Cujacius observ. lib. II. cap. 21. et iu Papinian. lib. XIV. ad leg. 15. ff. de inoff. 
test. Gravina de legibus et SCstis cap. 8o. Dion. Gothofredus ad leg. 4. ff. de inoff. test. 

(3) Jacobus Gothofredus in comment. cod. Theod. ad leges 4 et 5 de inoff. test. J. a 
Costa ad tit. 1. de inoff. test. § 6. Anton. Schultingius ad Pauli recept. sentent. lib. III. tit. 
8. § 3. Heineccius in syntagm. antiq. rom. lib. II. tit. 18. Pothierus comment. ad Pand. 
lib. V. tit. 2. de inoff. test. 

(4) Pancirollus in thesau. variar. lect. lib. I. cap. 39. 


(5) 


imperium venit anno 158*; cum Plinius junior natus sit anno 62 
regnante Nerone, et generatim a scriptoribus vita functus dicatur 
anno 46 statis sue, ideoque sub Trajano, qui ante Marcum Au- 
relium summum imperium tenuit. 

Vero itaque similior eorum videtur sententia, qui contendunt 
legitimam auctoritate prudentum tanquam medium fuisse introduc- 
tam, excludendi querelam inofficiosi, et ita hujus abusum restrin- 
gendi (1); illius tamen quantitatem et naturam ex legis Falcidiæ 
analogia definitam postea fuisse. Ob hanc quoque rationem le- 
gitima sepius Falcidia in legibus nominatur (2). Hxc tamen legi- 
timo quantitas et natura aliter determinata est a ON uti 
perspici potest in Noy. 18 et 92. 

Quidquid de controversiis circà originem bd legis sit, omnes 
fatentur legitimam primum liberis concessam, postea quoque aliis 
personis traditam fuisse. Initio non adeo favorabilis, nec eadem 
erat, uli posteà per Jastinianum prescripta fuit: ita huic Impe- 
ratori precipuam hujus institutionis adimpletionem debemus , 
qui eam auxit et certis stabilivit principiis. Omnes fere populi, 
natura et recta ratione moti, principium tam humanum, sta- 
tuendi legitimam, amplexi sunt atque voverunt. Id apud Gallos 
nobis testantur eorum consuetudines (5); apud Anglos Blak- 
stone (4); apud Germanos Heineccius (5); nec non in consue- 
tudinibus nostro regionis, hac de re dispositiones inveniuntur (6). 


() ob cansam Ulpianus dicit I. 8 $ 8 H. de inoff. test, quarta, debitz portionis sufficit 
ad ex 'excludendam — Agi f ass 
1 inoff. test. Li 5.0 c. ad 1 I. majest, 

3) Videatur Toullier, Droit M francais AN l'ordre du code, vol. 5. 
+ (4) Pag. 98. commentaires ete. lib. II chap. 23. 
_ $5) Elem. juris germanici lib. H $ 557. 

Wander cous. Gand. rubi 12 art. 1. ni tit. 7 art: 6 Cortr. rub. 14 art. 2. Alest. 
Tub. 11 art, 1. Aldenard. rub, 8 arb. 1. intbardi di. euin 


(6) 


Caput secundum. 


SECTIO PRIMA. 


QUIBUSNAM DEBEATUR LEGITIMA. 


S. I. Variis personis jure romano legitima conceditur; inter 
illas primitüs numerantur descendentes 2.? ascendentes 3. col- 
laterales. quidam 4.° "patroni; ; de quibus omnibus singulatim 
agendum erit, " 

S. H. Antequam de personis, quibus legitima debetur; agam , 
quedam præmittenda esse generalia principia existimo. Legitima 
a lege introducta multum cum jure ab intestato succedendi 
similitudinis habére videtur: atque inde plurimi facile in er- 
rorem ducuntur, cum in hac re reciprocatione argumentandi 
utantur, et ita falsas eruant consequentias. Ut in hacce ideo ma- 
terià rite procedere possimus, duplex principium animo infigen- 
dum est. Prius nobis prescribit, de successione ab intestato ad 
legitimam recté argumenta negativa procedere, ita ut recte dicere 
possimus, quod ille, qui jus non habeat ab intestato succedendi, 
ad legitimam admittendus non sit. Legitima enim portionem effi- 
cit bonorum, que ab intestato ad aliquem pervenissent 1. 8 c. 
de inoff. test; ita ut, si lex tibi nihil ab intestato concesserit, 
merito legitima tibi denegetur. Ulpianus in l. 6 S 1. ff. de 
inoff. test. principium modb memoratum quoque stabilivit, cum 
voluerit, ut si quis ex his personis, quæ ad successionem ab 
intestato non admitterentur, de inofficioso egerit, et casu obtinue- 


(7) 


rit, eis non u prodesset victoria; sed his, qui haberent ab intes- 
. tato jus succedendi. Itaque, hac lege parentibus, qui liberis 
suis ab intestato non successerint, omne emolumentum ex que- 
rela denegavit Jurisconsultus. Ubi vero posterioribus Jegibus ali- 
quando ; quosdam ad legitimam admissos legimus , qui ad succes- 
sionem, ab intestato nullum jus haberent , id tum ex expressa 
legis concessione promanavit , que uti. exceptio, ad alios casus 
produci nequit. Ceterum celeberrimi auctores (1) huic principio 
suffragantur, illudque tanquam jurisprudentie preceptum recipere 
non dubitant, | 
Posterior regula observanda prohibet, affrmativé argumentari 
de successione ab intestato ad legitimam. Hec regula paucioribus 
controversiis ortum prebuit ; e contra fere omnes interpretes illam 
agnoscere ut equam et justam solent, quum perpendant naturam 
— quæ lege tantum concessa est certo personarum ordi- 
, ubi tamen sepius persone extra illos ordines ab intestato 
petal jus habent. 


SECTIO SECUNDA. 


DESCENDENTIUM LEGITIMA. 


§. I. Quemadmodum sana mens et ratio legi ortum præbne- 
runt , que liberis hereditatem parentum addicit , 7. 7 f: de 
bon. donat.et parentes ex voto communi omnia liberis suis ser- 
vant 7. 7 ff. unde liberi, ita in favorem liberorum primüm 
Seed fuit legitima portio. 

Sub nomine liberorum computantur descendentes tum prioris 
tum posteriorum graduum, qui ab intestato succedendi jus habent, 
‘sive nati sint sive posthumi „ 1. 6 S. 1. ff. de inoff. test. S 2. 
Inst. eodem. Nec minus hoc verbo comprehenduntur filis; 
genus enim masculinum in toto jure comprehendit foemininum 
nisi aliquid obstet Z. 195 ff. de verb. sign. 


(i) Voetius ad ff. lib. V tit. 2.0 n.» 42. Van Leeuwen, Censura forensis, part. 1. lib. In. 
cap. 4 n. 5. qui plurimorum aliorum refert testimonia, i 


| (8) 

Nepotibus æque legitima debetur ex hereditate avi et proavi , 
si, defunctis jam parentibus , ad ipsos jus succedendi ab intestato 
devenerit, J. 7 Cod. de inoff. testamento, I. 8 S f. eodem. 

Ut igitur nepotibus et generatim ulteriorum graduum descen- 
dentibus legitima debeatur, requiritur , ut eorum parentes ante 
testatorem fuerint defuncti, alias enim legitima eie non competit, 
quum in ea petenda nulla graduum successio locum habeat. Fac 
itaque patrem exhæredavisse filium , et ex hoc nepotem præteriisse, 
filium autem post testatorem , sed antequam heres adiverit here- 
ditatem , decessisse. Nepotem neque inofficiosi querelam movere ,- 
neque testamentum rumpere potest (1). Quum enim nepotes avo 
non ab intestato succedant, quamdiu parentes adhuc vivant , conse- 
quens est, illorum preteritionem testamentum avi rumpere ne- 
quaquam posse : cum nec exhzredari hujusmodi nepos debe- 
ret ab avo, quem pater precedebat, ut Ulpianus dicit 7. 6 
pr. ff. de injusto rupto irrit. testam. Vinnius (2) quidem et 
Noodt (5) contendunt, nepotibus querelam competere casu, quo 
pater eorum exhæredatus eam movêre vel non potuisset vel non 
voluisset : sed J. 51 f. de inoff test. (4), quá opinionem defen- 
dunt, de successione ordinum , in querela inofficiosi certé locum 
habente, non autem de successione graduum loquitur. 

§. II. Legitimati per subsequens matrimonium eodem jure 
gaudent ac legitimi, legitimam postulandi ex haereditate omnium 
parentum , quum legitimatione omnia jura obtineant quo habe- 
rent , si legitimi ab initio fuissent. Nov. 74 et 48. 

Dubitant aliqui, utrum naturalihus liberis, rescripto principis 
plene legitimatis , legitima relinquenda sit? Id affirmandum exis- 
timo ex S 2 inst. de hæœred. que ab intest. deferunt etiamsi 
legitimi liberi posteà exstarent, cum concurrat factum principis, 
quod in locum legis succedit, nec non potestas et voluntas patris 


(1) L. 9 $ 2 ff. de liber. et posth. I. 6. ff. de inj. rupto et irrito test. I. 7 ff. unde li- 
beri Ant. Faber de error progmaticor. dec. XXIX, err. 5. Voet ad ff. h. I. $ 6. 

(2) Select. juris quæst : lib I cap. 20. ; 

(3) Comment. ad Pand. h. t. operum tomo II , p. 163. 

(4) Si is, qui admittitur ad accusationem , nolit aut non possit accusare, an sequens admit- 
tatur, videndum est; et placuit posse, ut fiat sucussionis locus. 


! (9): 


qui potest de bonis suis libere disponere, et legitimatione filium 
suum ut heredem assumere, ut ita remotiores excluderet: cognatos 
affinesque. Accedit, quod. hac legitimatione liberi consequantur 
eadem jura, ac si legitimè nati essent, ut apparetex Nov. 74 cap. a. o 
et Nov. 89 cap. g. Neque obest, quod in eadem. Nov. 74 in fine 
dicatur, quod suis existentibus , deinde naturalibus procreatis , aut 
primitus natis, nequaquam. legilimorum jus iis adjiciatur. Nam ver- 
borum horum ille est sensus , liberos ordinarie non legitimari, si 
anteà legitimi nati adsint , at si post factam legitimationem nascan- 
tur legitimi, valida manebit legitimatio ex principio : quc semel 
ritd constituta , durant; S 14. Inst. de leg. (1). Aluid dicendum esse 
existimo circa legitimam in successione cognatorum, cum legitimati 
eis ab intestato succedere nequeant , nisi aliter foret expressum in 
rescripto. 

. Quoad legitimatos per oblationem curie , dubium nullum , quin 
legitimam. petere possint ex successione patris legitimantis , non 
autem ex illa cognatorum, quibus ab intestato succedere nequeunt. 
Nov. 89 cap. 2 et seg. I. g. C. de nat. liber. (2). 

S III. Illegitimis liberis non debetur legitima ex hæreditate pa- 

terna, cum patris Fermente non impugnent, quia ille in- 
certus. habetur. Nec pater inofliciosus erga illos dici potest, cum, 
justis liberis existentibus, non liceat patri plus uncià illis relin- 
quere. Nov. 89 princ. Etsi, cum uxor et liberi legitimi desint, illis 
eádem nov. 89 cap. 12 f 4.° dum unciæ concedantur, id ex spe- 
ciali legis concessione profluit , adeoque ad alios casus non est ex- 
tendendum. Respectu matris, liberi illegitimi eatenüs legitimam 
| Qostalare possunt, quatenus matri ab intestato succedunt (3) ; inde 
spurii legitimam. frustra vindicarent in successione matris illustris 


originis, et quee liberos ex justo matrimonio habet. J. pen. C. ad 
SCstum Orphitianum. 


1) Confer-Voetius ad ff. lib. XXV. tit. 72 n° 18 et 14, et Perezius ad cod. lib. 5 tit. 27e 
Bi Conf. Voetius loco cit. n° 5o. 7 Aa; © us ad co 27 ri? 20. 


(5) Ulpianus expresse dicit; de inofficioso testamento. matris. spurii quoque filii sunt dicendi: 
1. 29 $ à Mf, de inoff, test. L 8 ff. unde cognati. nS 


2 


$ (10) 


§ IV. Minus plené adoptatis, jure antiquo quum transirent in 
potestatem patris adoptantis, querela concessa erat contra testa- 
mentum illius patris, si a successione remoti injusté essent; porro 
cum adoptio imitetur naturam, ut legitimi habebantur liberi adop- 
tati, et legitimam eis relinqui oportebat. S 4.° Inst. de inoff. testam. 
At jure novo, æqua ratione ductus, illud "mutavit Justinianus , 
statuitque , utin potestate patris naturalis remaneret adoptatus, et 
jus ad successionem ejus retineret, J. 10 C. de adopt. Itaque adop- 
tati jus ad legitimam habent ex hæreditate patris naturalis, nul- 
latenùs ex illa adoptantis, cum querela contra ejus testamentum 
eis denegetur ; J. 10 C. de adop. S 2. Inst. de inoff. testam.(1). Con- 
trarium tamen jure novo quoque obtinet, si ascendens sit adop- 
tans; § 2.0 Inst. de inoff. test. ; tum juris veteris dispositiones ser- 
vantur, et legitima adoptato competit in successione adoptantis. 

Si queritur an, qui arrogati dicuntur in jure Romano, legiti- 
mam habeant ex bonis patris arrogatoris, distinguendum est : si 
puberes, gaudent legitima in bonis arrogatoris J. 10; § 5» C. de 
adopt, l. penult. S ult. ff: eodem. Si impuberes , legitimam am- 
plius non vindicare possunt, sed remedium eis conceditur quarto 
Divi pii, quod est actio personalis I. 1 § at de collat. bonor, et 
quod querelam excludit J. 8 S 15 ff. de inoff. test. In succes- 
sione cognatorum nunquam eis legitima debetur, cum arrogatio 
non jura cognationis tribuat; Z. 23 & 5 f de adop. 

S V. Cum emancipatione liberi tantum excedant patriam po- 
testatem , sed cetera jura inter illos et patrem remaneant , ideo 
emancipalis competit legitima ; vid. nov. 118 cap. 1 et45 quemad- - 
modum querela ipsis non denegatur; § 2° Inst. I. 4 C. de liberis 
preteretis. Confer. Voetius ad ff. lib. V tit. 2.0 n° 5. 

& VI. In consuetudinibus nostris ferè eadem principia’ serva- 
bantur atque in jure Romano. Legitima quoque ante omnia libe- 
ris debebatur, uti videri potest in textibus jamjam allatis post 
historiam legitimæ. 2° Legitimatio per oblationem curiæ sicut et 


(1) Conf. Voetius ad ff. lib. V tit. 2» me 11.* 


Cu) 
adoptio atque emancipatio exoleverat, uti nobis testatur Groenewe- 
gen (1). S quoad naturales liberos, principia eadem ac de jure romano 
leguntur in consuetudinibus Gandi rubr. 26 art. 11 Brug. tit, g art. 2 
Ipren. rub. 10 art.5 Cortracirub. 15 art. 54 et Aldenar. rub. 25 art. 59 eto. 


SECTIO TERTIA. |. A p 
ASGENDENTIUM LEGITIMA. 


8 1. Liberis deficientibus, parentes semper jure rom. secundo 
loco vàcati fuerunt ad legitimam , Z. 17 ez 28 de inoff. test. nov. 115 
cap. 4» Authent. licet. Cod. de nat. lib. imo id ita obtinebat etiam 
jure veteri, quamvis parentes fratribus postponerentur in suc- 
cessione ab intestato ; nam «etsi parentibus non debeatur hære- 
ditas, propter votum parentum et naturalem erga Jilios charitatem , 
turbato tamen ordine mortalitatis , non minus parentibus quam li- 
beris pid relinqui debet » 1. 15 fl. de inoff. test. 

§ Il Legitima tamen parentibus non nisi naturalibus debetur 
haud vero adoptivis (2). Et quoque adversus testamentum filii in 
adoptionem dati pater naturalis recté de inofficioso testamento 
agere potest, ita ut FN filii plena patris naturalis jus ad le- 
gitimam minimé excludat. l. 30 pr. ff. h. t. Hoc jam diü anteà 
edicto prætoris Calpurnii, Pisonis introductum fuit, uti testatur 
Valerius Maximus. (3) 

Legitima tamen non proximis dumtaxat ascendentibus debetur ; 
non autem parentibus solis, sed quoque, his præmortuis, avo vel 
proavo velremotissimis ascendentibus, ita, ut tamen proximiores 


2 De legibus abrogatis p. 7 et 9 editio Lugduni-Batavorum 1649. 
Gluck diss. de constituenda lane portionis parentum quantitate, sect. 1 $ 5. In 
opusc jur. fascic. III pag. 22 et seq 

(3) Lib. VII cap. 199. ie Bera quoque est C. Calpurnii Pisonis , pretoris urbani , cons- 
titutio. Cum enim ad eum Terentius ex octo filiis, quos in adolescentiam perduxerat ab uno ; 
in adoptionem dato, exhæredatum se querelam detulisset : bonorum adolescentis possessionem 
ei dedit, hæredesque lege agere passus non est. Movit profectò Pisonem patria majestas, do- 
num vitæ , beneficium ucationis, » 


( 12) 
semper remotiores excludant. Quod, si tamen ascendens defuncto 
proximus , cui legitima debebatur , præteritus aut exheredatus qué- 
relam instituere aut noluerit aut non potuerit, remotiores ascen- 
dentes in legitimam minimé succedunt, sed exclusi tenentur, quia , 
quum de legitima et inofficiosi querela agatur , graduum successio 
nulla locum habet. (1). 

S III. Quum jura successionis sint reciproqua, sequitur, i/legi- - 
timis eatenüs tantum ascendentibus legitimam debere, quantenüs 
ipsi ab ascendentibus legitimam petendi jus habeant. Quam ob 
_causam itaque. mater a sobole illegitima , dummodo huic ab intes- 
tato succedat , legitimam petere, et preterita vel injusté exhære- 
data querelam movere potest ; filius tamen naturalis patrem præ- 
terire potest, quum ab hoc quoque præteriri possit ; nisi tamen 
plená legitimatione jura legitimi adquisiverit. Quod ad hanc as- 
cendentium legitimam denique attinet, hoc adhuc observandum 
venit, illos tunc demum ex descendentium bonis legitimam pos- 
tulare posse, si ipsi testentur, et ideo testamenti factionem ha- 
beant. Quod si enim liberi adhuc minores nequeant testari, pa- 
ter in testamento , vi substitutionis pupillaris, pro illis confecto 
matrem impuné potest excludere, J. 8 S 5 ff. de inoff. test. cap. x. 
de testam. in 6° Ant. Merenda controv. jur. lib. III cap. 40; contra 
Westenberg de portione legit. diss. 11 cap. 5 § 8». 

S IV. Florentibus consuetudinibus , hzc legitima ascendentium 
generatim admittebatur. Testantur id nobis De Ghewiet (2) et con- 
suet. Alden. rub. 8 art. 1, nec non illa Gand. rubr. 12 art. 2. 
que jus scriptum invocat. : i 


(1) Ant. Faber err. pragmat. dec. 29 err. Hofacker princ. jur. romani, qui $ 1697 nota 6 
rationes optime exposuit. 
(2) Institutions du droit. belgique part. 2 rit 4 $ 14 art. 7. 


"map. 


( 15 ) 
SECTIO QUARTA. 
CoLLATERALIUM LEGITIMA. 


§ I. Deficientibus liberis et parentibus , quibus legitima debetur, 
vel his exclusis , et querélam instituere nolentibus vel impotentibus , 
legitimam postulare possunt 30 fratres sororesque defuncti $ 1° Inst. 
de inoff. test. 1. 1 1. 8 § 5 ff, eod. Quibus tamen legitima tunc de- 
müm debetur, si persona turpis a testatore prælata illis fuerit. 
Quam ob causam Justinianus nov. 14 pref. $ 2 dicit. « Conside- 
«randum est, legem quibusdam testatoribus necessitatem impo- 
«nere, partem aliquam certis personis tribuendi, tanquam a na: 
« tura iis debitam , ut liberis, nepotibus, patribus et matribus, 
« interdum etiam fratribus.» et § 1° Ins. h. £. « soror autem et 
«frater, turpibus personis scriptis haeredibus , ex sacris constitu- 
«tionibus prelati sunt, non ergo contra omnes heredes agere 
« possunt. » a 

Constitutionis autem integræ, qua hóc principium stabilitur, legis 
scilicet 27 C. de inoff. test., verba clara sunt, nec dubium relin- 
quunt. Hee autem J. 27 c. de inoff. test. per Tribonianum con- 
sarcinata est e duabus diversis Constantini Magni constitutioni- 
bus, lege scilicet 1 et l. 5 cod. Theodos. de inoff. test. quarum 
dispositiones nosse juvabit, quum ex iis tanquam. fontibus J. 27 
C. Just. promanaverit J. 1 Cod. Theod. de inoff. test. ita sonat: 
«Fratres uterini ab inofficiosis actionibus arceantur, et ger- 
«manis tantummodo fratribus adversus eos dumtaxat institutos 
« haeredes , quibus inustas constiterit esse notas detestabilis turpitu- 


_ «dinis, agnatione durante, sine auxilio prætoris, petitionis adi- 


« tus referretur. » 

Legis autem 5 Cod. Theod. verba : «Servus necessarius instituen- 
« dus est, quia non-magis patrimonium quam infamiam consequi 
« videtur; unde Claret actionem inofficiosi fratribus relaxatam D 


i « cum infamie adspergitur pitiis iis, qui heres exstititomniaque fra- 


C 14) 

« tribus tradi, que per Turpitudinem, aut aliquam levemnotam capere 
« non potest institutus. Ita in hac quoque parte, si quando libertis 
« heredibus institutis fratres fuerint alieni, inofficiosi actione pro- 
« posita, prevaleant in omnibus occupandis facultatibus defuncti, 
« quas ille perperam ad libertos voluerat pertinere.» Hisce consti- 
tutionibus inter se com paratis principia duo sequentia profluunt. 

SH. Non omnibus fratribus sororibusque querela inofficiosi com- 
petit, sed fratribus sororibusque dumtaxat germanis atque consan- 
guineis. Constantinus quidem in J. 1 C. Theod. fratrum non nisi 
gérmanorum mentionem facit, et Tribonianus consanguineos dicit 
loco germanorum. Sed jam Gothofredas in comment. ad 7. 1. C 
Theod. h. t. observat, Constantinum voce germanorum omnes 
fratres. sororesque ab eodem patre procreatos complecti, non 
itaque solos fratres sororesque ab eodem patre cum eadem matre 
(germanos str. s. d.) sed quoque ab eodem patre cum diversis 
matribus progenitos (consanguineos) quod quoque ex eo apparet, 
quod Constantinus uterinos opponat Germanis. Eodem quo- 
que modo vocabulum consanguinei, quo Tribonianus in l. 27 
C. h. t. utitur, germanos quoque comprehendit , eo, quod tunc 
temporis fratres sororesque bilaterales sive germani et consangui- 
nei eisdem succedendi juribus utebantur, et ideo vocabula ger- 
mani et consanguinei synonima saepiüs in legibus nostri$ occur- 
runt, ut demonstravit J. H. Boehmer diss. de querela inoff. fra- 
irum consanguineorum § 18. Quam igitur ob causam magnoperé 
érrant qui credunt, consanguineos tum démum, si turpis persona 
iis prolata fuerit, germanos autem semper inoff. querelam mo- 
vére posse quia J. 27 C. h.t. consanguineis. dumtaxat hanc con- 
ditionem imponat. Hanc opinionem esse inanem probavit rite 
J. H. Boehmer diss. laud. $. 17, 18. In eo tamen Constantinus et 
Tribonianus consentiunt, quod uterini ab utroque sub nulla con- 
ditione ad legitimam admittantur. Inter fratres autem sorores- 
que uterinos non solum intelliguntur, qui à diversis patribus cum 
eadem matre, in justo matrimonio, sed quoque qui ab eodem 
patre cum eadem matre, sed extra matrimonium procreati, ne- 


(15) Xem : 
que postea plenè legitimati, matri quidem non autem. patri 
plené succedunt (1). Constantinus primus fuit, qui uterinos a 
erela excluderet, quum leges ante Constantinum ommes, de 
fratribus sororibusque sine distinctione facta loquuntur , J. I fl. 
J. 21 C. de inoff. test. : quam ab causam uterinis quoque, dum- 
modo bonorum possessionem unde cognati anteà obtinuissent , 
arid movendæ via panin AS Tuer in nt ad J. 6 ff. 
e inoff. test. ; 
Conditiones, sub quibus germanis eee querela 
n secundum Constantini constitutiones sunt sequentes. 


1.° Agnatione | dumtaxat durante jus querelam movendi conces- 
i p iis est, quia Constantini temporibns jus agnationis eman- 
i Fa sublatum est. Tribonianus autem 7. 27 C. de inoff. test. 
i mutavit et expresse ita scribit : Durante agnatione vel 
non ; ita ut legitima tam emancipatis quam non emancipatis 
jure Justineaneo competat. 2.° Querela fratribus sororibusque 
| germanis atque consangnineis non contrà omnes heredes insti- 
` tutos , sed contrà eos dumtaxat ex Constantini constitutio- 
bus concessa est , , quibus inustas ` constiterit esse notas detesta- 
bilis turpitudinis > et tales. institute in testamento persone pa- 
tribus sororibusque | preteritis omnia remittere debent , que 
per turpitudinem aut aliquam levem notam capere non potest in- 
stitutus. Tribonianus autem in J. 27 substituit : « si scripti hæ- 
redes infamiæ vel turpitudinis vel levis note macula’ adsperguntur.» 
8. III. Ex verbis legis citate 27 Cod. de inoff. testam. : Si scripti 
heredes infamic vel turpitudinis vel levis nott maculé asperguntur, 
maximæ controversie orte sunt inter interpretes : Quisnam 
scilicet gradus turpitudinis vel infamiæ heredis instituti requi- 
ritur , ut legitima fratribus vel sororibus competat? Infamia 
autem est diminutio fame vel existimationis, quae est * 
tatis illæsæ status legibus ae moribus comprobatus; 7. 5 8. 
Jf. de extraord. cognitionibus. Duplicem infamiam omnes distin. 
" guunt interpretes, juris nempe et facti. 
i 


(1) Conf. Koch de successione ab intest. § 83 et seq. 


(16) 

Infamia juris, illa dicitur, que ex turpi vite facto, per jus 
notato irrogatur. Vid. l. 12. Cod. ex quib. caus. inf. irrog. 

Infamia facti, quá quis apud honestos viros pro infami habe- 
tur, quamvis eum neque lex, neque judicis sententia infamem 
declaret , vid. Z. 59. if: de furtis, l. 20 de his qui notant. inf. 

De infamia juris nulla difficultas: omnes consentiunt, personas, 
qua illa notentur, comprehendi dispositione legis 27 Cod. de 
inoff. test. At controversia movetur circa illas personas, que 
infamia facti notantur, inter quas 1.° numerantur debitores, qui 
insolvendo facti sunt sud culpá. Wop. 115. cap. 1.° 2.° Qui artis 
ludicræ pronuntiandive causá in scenam prodierunt J. 1. ff. de his 
qui not. infam. 3.° Qui ab exercitu ignominie causá demittun- 
tur J. 2. ff de his qui inf. not. 4° Mulieres, que turpiter vi- 
vunt, et vulgo corpore questum faciunt, vel fecerunt, J. 41. et 
43. S 4. ff. de ritu nupt. Van Leeuwen (1), et alii quos me- 
morat, et quorum sententie suffragamur, existimant , personas tali 
infamia notatas excludi a legitima per dispositionem J. 57 C. de 
inoff. icstam.; cum turpis persona in eadem definiatur, quo 
vel turpitudinis vel infamiæ vel levis note macula aspergitur , 
quibus verbis haud dubii infames anteà memorati comprehen- 
duntur. | $ 

§. IV. Dubitaverunt aliqui, an liberi ex conjunctione illicita 
procreati , infamia notati dici possint? Voetii (2), Huberi (5) 
et Van Leeuwen (4) sententiam amplector , illos nulla infamiæ 
nota maculari. Æquitas et recta ratio non patiuntur, ut infames 
dicantur; nihil enim commiserunt , quod existimationem suam 
offenderet apud justos viros, et crimen paternum nullam macu- 
lam filiis infligere potest J. 26. f. de pomis, l. 5. et 6. ff. de 
decurionib., l. 7. ff. de nat. lib. 


(1) In, cens. forens. lib. 5 cap. 4 n° 7. 

(2) Ad ff. lib. 5 lit. 2 no 10. 

(5) Ad inst. lib. 2 lit. 18 ne 4. i 
(4) Censura forensis part. 1 p. 181 ne 8. ; 


(17) 

Nec ulla distinctio admittenda est inter naturales et illos, qui 
ex damnato coitu nati sunt, uti aliqui volunt. L. 26 Jf. de pæ- 
nis generalis est, nec patitur exceptionem ullam, presertim cum 
odiosa Daci sint, et nulla lex distinctionem illam con- 
firmet. 

Alii frustrà vero | objiciunt mostre sententie l. 5 f 2.° Jf. de 
decurionibus. Quamquam vero haec lex legitimè procreatos na- 
turalibus quoad munera publica anteferat, inde tamen consequi 
nequit , naturales liberos infamid maculatos esse, è contra lex 
in eodem paragrapho testatur, illos ad munera e£ re et vitá ho- 
nestá admittendos esse. 

5 V. Non minoris difficultatis est, utrum infamia proroganda 
sit ad liberos , quos pater per testamentum reprehendit, aut con- 
tumeliæ notá designavit? Primo intuitu affirmativè cum Ac- 
cursio (1) decidendum esse videtur ex dispositione J. 15 C. ex 
quib. causis infam. irrog., quæ express? decidit, quamvis repre- 
hensio patris in testamento non inueret ignominiam liberis , ta- 
men apud grayes et honestos viros existimationem illorum one- 
rari. Nihil vero re accuraté perpensá iniquius quam illa Accursii 
sententia. Huic merito obstat opinio Le Brun (2), cui suffragamur. 
Quid enim frequentius quam reprehensio paterna ? Hoc enim pa- 
ter circa filium solet facere, ait legislator in J. 152 ff: de verb. oblig. 
Aliquando vero natura et auctoritas paterna patres impellit, ut 
filios redarguant , ut ita illos ad meliores mores ducant. At ex verbis 
illis paternis non eruendum, liberos illos infamiá notatos esse; 
nam si iniquum illum juris rigorem cognovisset pater, haud dubie 
filium suum non redarguisset. Nec ullo modo illa legis condito- 
ribus sententia tribui potest, cum J. 4 de inoff. test. aperte dicat; 
non est consentiendum parentibus , qui injurias adpersüs liberos tes- 
tamento indicunt. 

§ VI. Mutatio morum heredis instituti num impediat , quo- 
minüs fratres sororesve praecedentem turpitudinem invocent, ut 


mI T EU vadit Le Brun: Traité des succ. liv. 2 chap. 5 sect. 2 n° 25 pag. 226. 
5 


€ 18 } 8 
legitimam obtineant , quæstio est? Naturalis ratio solutionem hujus 
quæstionis dictat, distinctionesque faciendas esse præscribit. 

Si hec mutatio. ante obitum testatoris evenerit, et infamis non 
tantum infamiz notam exuerit, sed insuper sententiam, restituen- 
tem famam et honorem suum, obtinuerit, dubium non datur, quin 
ille, ácsi nunquam iguominiá notatus fuisset, habeatur : ita si 
aliquis furti reus sententid iniqué dictus fuisset, et posteà, vero 
reo cognito, sententid honoris restitutorià liberaretur, sanè non 
infamiâ notatus dici posset. At si poenitentia tantum adesset 
a parte instituti, qui sese ad meliora verteret, tamen perseverat 
nota infamiæ., quamdiu sententiam, restituentem famam suam , non 
obtinuerit; ita mulier questuaria ad mores integros reversa ta- 
men infamiá non purgatur J. 45 § 5» ff. de ritu nuptiar. 

Si post obitum. testatoris accedat morum mutatio, indistincté 
fratres et sorores , dum legitimam salvam non habeant, ad que- 
relam admittdntur; nec quidquam iniquum in illa dispositione 
reprehenderis ; nam testamenta confirmantur morte testatoris ; ideo 
ab hoc momento , jus querelam movendi acquisitum est fratribus et 
sororibus, et quod nostrum. semel est, ad alium transferri nequit 
J. 11 ff. de reg. jur. 

Si autem nota infamiæ tantum obveniat post mortem testatoris, 
querele locus non est, nec legitimam requirere possunt fratres. 
Nullam enim injuriam illis fecit frater, cum illis extraneum antetu- 
lerit, qui infamia nondum notatus erat: injuria enim non intelli- 
gitur nisi ubi intentio et factum concurrunt J. 58 2 ff. de injuriis. 

$ VII. Auctores disputant, si persona infamis instituta una 
sit ex fratribus vel sororibus defuncti, an tum etiam cseteris jus 
sit petendi legitimam? Contraria opinio nobis æquior et juris princi- 
piis accommodatior videtur. Lex enim 27 C. de inoff. test. nullas 
admittit distinctiones, itaque et nos distinguere valide non possumus. 

$ VIII. Incidit questio, an fratres sororesve querele jus vin- 
dicare possint, si ipsimet notati sunt eâdem infamiá, quam ex- 
probrant instituto hæredi. Plurimi auctores negativè respondent (t) 


(1) Confer. Donnelli comment. de jure civili, lib. 6 cap. 15 n° 8. 


eun we 


( 19) 
eorumque sententia admittenda videtur. Hac conditionis paritas 
non permittit ; ut querelam movere possimus , et fratri exprobrare 
eamdem turpitudinem , que in fronte mostra elucet, et unde eru- 
bescere deberemus J. 47 ff. soluto: buses Huic en v 
sent menit versus (1). d 


1 tulerit Græchos de seditione venie i 
itis celum tervis non misceat, et mare celo 

Si fur displiceat Verri? homicida Miloni? 
Clodius accuset mæchos? Catilina Cethegum ? 
In tabulam Sulle, si dicant discipuli tres? 


Nostra opinio pluribus quoque juris Romani textibus corrobora- 
tur. Ob eamdem enim rationem pater non poterat exhæredare 
filios, ob id , quod gladiatores essent, si ipse pater eodem mu- 
nere functus fuisset; uti expresse testatur J. 11 C. de inoff: testam. 
Objectio non minoris ponderis hic vero fieri potest. Jus Romanum 
tantum tres causas determinavit, ob quas frater fratrem præterire 
aut exhæredare potest, etiam institutá turpi persona, inter quas 
causas species hujus controversie non numeratur. 

Sed 1° nop. 22 cap. 47 causas tres allegat ob quas fratres et 
sorores a successione ab intestato exclusi sunt; mon itaque cau- 
sas exponere voluit, ob quas fratres et sorores in testamento justè 
exhæredari vel præteriri possent. Dubitari quidem nequit, fratris 
exheredati vel preteriti querelam, contra personam turpem insti- 
tutam , nullum effectum producturam , si hec unam ex illis tri: 
bus causis probaverit, sed exinde nondum concludi potest, fra- 
tres atque sorores ex nulla alia causa quam ex iis tribus, ob 
quas propter ingratitudinem a successione legitime removean- 
tur, exhæredari vel præteriri posse. 2.9 Ab indignitate ad suc- 
cessionem ab intestato consequentiam trahi non posse ad exhæ- 
redationem per testamentum , exinde clarum erit, quod Noy. 115 
cap. 5, 4 plures alleget causas, ex quibus ascendentes et des- 
cendentes per testamentum possint exhæredari , sed ex his paucas 
tantum recenset, ob quas a successione ab intestato etiam remo- 


(1) Sat. 2. vers, 24. 


( 20) 

veantur. Neque 5.» credendum est, Justinianum tribus dumtaxat 
causis quoad exheredationem fratrum sororumque. acquievisse y 
quum quoad ascendentium exhæredationem octo , descendentium 
autem quatuordecim causas statuerit, Ex omnibus hisce apparet ; 
judicis arbitrio relictum esse debére, inquirere, utrum fratres 
atque sorores justé fuerint exhæredati vel preteriti, nec ne. Quum 
autem fratres et sorores ipsimet infames de injuria conqueri non 
possint, quod persona turpis in testamento illis prælata sit, 
querela illis competere nequaquam potest. 

Si fratres vel sorores, qui legitimam portionem vendicant, non 
tantá infamiæ maculá aspersi sint, quantá heres institutus , tum, 
deficiente paritate conditionis, jure legitimam postulant. 

S IX. Si testator simul instituat personam infamem et personam 
honestam , cum Voetio (1) et Brunnemanno (2) opinor , querelam pro 
ea parte concedendam esse, pro qua scriptus est infamiá laborans, 
rata manente defuncti dispositione quantum ad reliquos institutos ,. 
nullá infamiá notatos. Hæc sententia expressis verbis sustinetur J. 24 
$ de inoff. test. Nec obstat regula: Nemo pro parte testatus pro par- 
de intestatus mori potest. Nam testamentum integrum existit tem- 
pore mortis testatoris; aliter non locus foret rescissioni per que- 
relam, sed penitüs nullam esset, inde testamentum ex postfacto 
merito pro parte rescindi potest , uti testantur l. 15 C. de inoff. 
test. et l. 15 $ 2 ff. eod. j 


Si in hac specie persona infamis renunciaret hereditati testato- 
ris, non accresceret pars persone honeste; at fratres sororesve, 
quibus; legitima non relicta est, haberent querelam adversus. 
heredem honestum pro parte alterius instituti ; et hoc , sive renun- . 
ciatio gratuita fuerit sive onerosa. Qui enim acquirit jure acerescendi 
jus sui coheredis, tenetur ad omnia onera J. 1 $ 4» C. de caduc. 
toll. Yn specie pars hæredis infamis subjacebat querelæ: ita huic 
obnoxia permanet (3). 


(1) Ad ff. lib. 5 tit. 2 n° g. 
(2) Ad ff. lib. 5 tit. 2 n» 24. 
(8) Confer. Brunnemannum loco landato et auctores ab ipso it Ets 


(ar ) 

S X. Prater infames et turpes personas alie quzdam dan- 
tur, quarum institutio jus tradit fratribus sororibusve ad querelam 
et legitimam J. 27 C. de inoff. test. Mle persone sunt liberti , 
qui, ut l. 27 dicit, « perperam, et non bené merentes, maximis- 
que beneficiis suum patronum assecuti non sunt.» In hac lege 
vocabulum non omissum est, ut optimé probavit Puttmann in 
interp. et observ. Jur. Rom. Cap. 29 p. 145. Constantinus in 
J. 5. C. Theod. de inoff. test. sine distinctione patribus sororibusque, 
$i, libertis institutis, a successione fuerint alieni, querelam con- 
cedit. Quum autem Justinianus Zn l. un. C. de latinor. lib. toll. 
libertis jura libertatis et ingenuitatis concessisset , hanc quoque 
Constantini dispositionem mutavit. 

§ XI. Hactenus principia juris romani de personis, quibus 
legitima relinqui debeat, exposui; sed quaestio certe maximi 
momenti solvenda occurrit, utrum Justinianus per nov. 118 illa 
immutaverit nec ne, quum per illam novum succedendi ab in- 
testato ordinem introduceret. Nam 1° secundum Noy. 118 fratres 
sororesque bilaterales cum ascendentibus in successione ab intes- 
tato concurrunt. Quam ob causam plures (1) contendunt , illos 
eliam cum his jus idem ad legitimam habére , dummodo persona 
bz ilis sit prælata. 


° Secundum Nop. 118 liberi fratrum sororumque prædefunc- 
—— jure representationis gaudent, vi cujus cum fratribus 
sororibusque defuncti in successione ab intestato concurrunt, 
eamque hereditatis partem capiunt, quam parentes præmortui 
accepturi fuissent. Ex hac ratione O//o (a) opinionem. sequitur, 
illos etiam quoad legitimam fratribus sororibusque æquales esse. 


3. Secundum nov. 118 cap. 5 fratrum sororumque bilateralium 
liberi in successione ab intestato, fratres sororesque  unilate- 
rales. procedunt. Nonne etiam idem jus præcipuum illis quoad 
legitimam competit, si testator personam turpem instituerit ? 


(1) Vinuius comment. ad § 1 de inoff. test. et ‘Boehmer in diss, de querela inoff. patrum 
consanguineorum § 25. 


(2) Comment, ad § 1 J. de inoff. test. n° 4. 


(22) 

J. H. Boehmer id contendit. (1) Sunt denique JCti. , (2) qui con- 
tendunt, secundum nop. 118 cap. 4. nullum amplius discrimen 
inter uterinos atque consanguineos quoad jus ad legitimam inter- 
cedere : legem 27 C. de inoff. test. enim uterinos eam ob causam 
a legitima exclussisse , quia cognati essent , qui antiquo jure suc- 
cedere ab intestato non potuissent. Justinianum autem omnem co- 
gnatos inter atque agnatos differentiam nov. 118 cap. 4 sustulisse, 
adeoque cessante legis ratione cessare quoque illius dispositionem. 

Omnis difficultas in eo heret, utrum a jare succedendi ab in- 
testato argumentum affirmativum quoque valeat et deduci possit 
ad jus legitimam postulandi, nec ne. Hacce quæstione soluta om- 
nia, que ab auctoribus citatis moventur, dubia evanescent. Voé- 
tius comment. ad Pand. de inoff test. § 11 et Gluck opuscula ju- 
rid. fascic. III pag. 47 seqq. firmissimis argumentis evicerunt, à 
jure succedendi ab intestato argumentum affirmativum ad legiti- 
mam duci haudquaquam posse , ita ut jus ab intestato succedendi 
alicui posset competere, quin tamen legitimam sibi vindicare queat. 

Leges enim 1% in illis personis, quibus jus ad legitimam, et 
inde ad querelam. concesserunt, neque agnationem , neque cogna- 
tionem , sed solum sanguinis vinculum, quo quis cum defuncto junc- 
tus fuerit consuluerunt : quam ob causam non ordinem succedendi 
ab intestato vi jurium familiæ et agnationis secutæ sunt in dispo- 
sitionibus suis circa legitimam et querelam inofficiosi, sed solum 
pietatis officium, quod defunctus erga personam quandam habuit , 
solamque injuriam, per inofficiosum tale testamentum persone 
illatum , respexerant. Documento sunt l. 2 et 8 ff. de inoff. test. 
Quo arctiori sanguinis vinculo quis cum defuncto junctus , quo 
gravior injuria per præteritionem vel exhæredationem ei illata es- 
set, eo potiori jure querelam movere potuit. Quam ob causam 


(1) Dissert. cit. $ 25 ita dicit: & si fratrum germanorum liberi, una cum consanguineo de- 
«functi patris exclusi sunt a testatore, soli fratrum germanorum liberi ad querelam admit- 
« ttur, quia paria cum germanis jura in successione acceperunt, el praterea consanguineis 
« preferuntur. » i 

(2) Otto comment. ad inst. ad tit. de inoff. test. $ 1 Boehmer diss. Jaud. $ 27 Huberus pret. 
ad inst. lib. II tit. 18 n° 4. 


* 


et 


(25) 


parentes præcedunt fratres sororesque in movenda querela , et jura 
horum ad legitimam conditionibus restricta erant. Quam ob cansam 
cognati, qui tamen. heredes jure civili non erant, perindé ac 
agnati querelam instituendi jus habebant J. 5 pr. J. 6. pr. ff. de 
inoff. test. 

20, Inofficiosi querela , quum sub furoris colore moveretur , re- 
medium legibus odiosum fuit. Constitutionibus tituli Codicis de 
inoff. testam. cum illis tituli de legitimis heredibus inter se com- 
paratis clarius apparebit, Justinianum ex una parte inofficiosi 
querelam, quantum fieri posset, restringere, ex altera autem 
successionis legitime limites magis proferre voluisse. Quonam jure 
igitur contendere quis posset, Justiniani consilium fuisse, tot 
constitutiones atque leges expressas , principia de legitima et inoff. 
querela. continentes, per noy. 118 tacitè abrogandi, que non nisi 
successionem ab intestato regens querele et legitime ne verbo 
quidem mentionem facit? Quommodo fieri potuisset, quod Justi- 
nianus querelam ac legitimam silentio plane preteriisset, si ordi- 
nem succedendi ab intestato, novella 118 constitutum, etiam quoad 


legitimam atque querelam introducere voluisset? Nemo certe de 


Justiniano contendet , eum tacité jus antiquum abrogare voluisse, 
cui notum est, imperatorem, quotiescunque juris antiqui præ- 
cepta immutaverit vel abrogaverit, eorum speciatim mentionem 
facere, suarumque constitutionum divinas quasi virtutes prædicare 
et extollere solere, quod jam Vinnius select. juris quest. lib. 
2 cap. 20 21 observavit. 

Liquet itaque, quamvis. fratres sororesque germani unà cum as- 
cendentibus ab intestato succedant , eos tamen cum his ad legiti- 
mam. concurrere , et querelam conjunctos movere non posse; quod 
clarius adhuc exinde sequitur, quod illi jure ad legitimam con-- 
ditione restricto , ergo hypothetico dumtaxat gaudeant. Quodsi a 
jure succedendi ab intestato ad legitimam argumentum affirmati- 
vum valeret, fratres sororesque germani, etiam turpi personá non 
institutá , ad querelam admitti deberent, quia etiam ab intestato 
sine illa conditione succedunt; quod tamen nusquam introductum 


e C24) 


videmus. Hanc opinionem quoque defendunt Voetius @) Hofac- 
ker (2) et Huberus (3). 


Neque fratrum sororumque liberis legitima competit, quamvis 
jure Justinianeo cum illis in successione ab intestato concur- 
rant. Nam 1°. Leges (4) expresse eos a legitima et querela re- 
motos volunt, quarum dispositiones posteà abrogatæ non sunt, 
neque tacité abrogatæ præsumi possunt, ex ratione suprà exposita. 
2°. Jus repræsentationis fratrum sororumque liberis tanquam pri- 
vilegium concessum est; Justinianus enim expressè in nov. 118 
cap. 5 dicit: « Hujusmodi privilegium in hoc ordine cognationis 
« solis præbemus fratrum masculorum et feminarum filiis aut filia- 
« bus: ut in suorum parentum jura succedant. » Quum autem pri- 
vilegia interpretationis restructivæ sint, sequitur , jus repræsen- 
tationis fratrum sororumve liberis in successione ab intestato con- 
cessum esse , neque ad legitimam protrahi posse (5). 


. Ex supra dictis denique luce clarius apparet, uterinos per nov. 118: 
nullum jus ad legitimam accepisse , quamvis per hanc nov. unà 
cum consanguineis ad successionem ab intestato vocentur, om- 
nisque agnatos inter atque cognatos differentia quoad successionem 
ab intest. sit sublata. Neque opponi possunt sententiæ nostræ verba 
cap. 4 nov. 118. Huberus (6) his verbis probare conatus est, Justinia- 
num uierinos unà cum consanguineis ad legitimam vocasse: sed si verba 
hujus capitis sequentia legamus et attenté consideremus, con- 
sentire cogimur, ea non nisi de successione ab intestato loqui, 

quod verba præfationis extra omnem dubitationis aleam ponunt. 
« Cum multas — que nunc definimus.» 2° Longe jam ante nov. 118 
anno 545 promulgatam , Justinianus anno 534 J. 15 6 2 C. de 
legit. hœred. edidit, quá uterinos jones ac consanguineos ad 


(1) Comment. ad ff. tit. de inoff. test. $ II. lib. 5 tit. 2. 

(2) Principia juris rom. II $ 1695 et 1697. 

(5) Ad ff. lib. 5 tit. 2 n» g. 

(4) § 19 in fine inst. de inoff. test. I. 1 ff. I. 21 C. eod. nov. 1 in pref. § 2 in fine. 

(5) Voet comment. ad ff. lib. 5 tit. 1 a §.11. Lebrun, Traité des successions, I. 2 chap. 5, 
sect. 2 n° 27. Hofaker, Princ. jur. rom. , tom. IL $ 1693. 

(6) Prælec. ad inst. lib. Il tit. 18 n° 4. 


(25) 

sucefssionem ab intestato admittit; verba legis videantur: « Sed nec 
» fratrem — esse sancimus. » Nihilominus tamen in eodem codice 
l 27 de inoff. test. recepit, que uterinos a legitima excludit. Oppug- 
nant quidem adversarii, Justinianum 1.27 codici jam inseruisse, 
antequam l. 15 tulerit : et postea, quum J. 15 in codice repetitae 
prelectionis exciperet , illam tollere oblitum esse. Sed hæc adversa: 
riorum opinio mera est conjectura , solido fundamento destituta. 
Ratione falsa nititur, quasi uterini a legitima fuerint exclusi, quia 
cognati sunt. Leges autem in dispositionibus suis circa querelam 
et legitimam, neque agnationis neque cognationis vinculum res- 
pexisse, supra jam probavi, et clarius adhuc ex ipsa J. 27 C. de 
inoff. test. fluit. Quæ ‘enim lex ex duabus Constantini constitu- 
tionibus consarcinnata est, nempe ex l. 1 et 5 C. Theod. de inoff. 
test. Yn priore Constantinus dicit: « Germanis tantummodo fratribus , 
» agnatione durante, petitionis aditus refertur.» Tribonianus au- 
tem in J. 27 C. de inoff. test. substituit: Durante agnatione , vel 
mon, quibus verbis indicare certe voluit, in fratrum sororumque 
legitima et querelá , jura agnationis minime respicienda esse. Liquet 
itaque uterinos a l. 27 non eam ob causam a querela esse ex- 
clusos ; quia agnati non sunt. (1) 

& XIII. Ex consuetudinibus nostris hec legitima fratribus so- 
roribusque debita etiam recepta erat. Id primum expresse dicitur 
in consuet. Alden. rub. 8 art. 1. Caeterum consuet. Cortr. rub. 14 
art. 4. Brug. tit. 15 art. 2. Gand. rub. 28 art. 2 etc, omnes 
generaliter statuunt quod, si inofficiosce Sint testamenti disposi- 
tiones, quisque hares possit vindicare portionem sibi a lege con- 
cessam. Itaque omnis disparitas inter fratres germanos, cónsan- 
guineos et uterinos adempta videtur, et admittendi sunt ne- 
| potes cum patruis et avunculis ad legitimam. Tamen quum 
illi omnes heredes fratris aut patrui avunculive existant , inter- 
pretes consuetudinum , legitimam quoque collateralibus illis tri- 


(1) Confer. Donnellus comment. jur- civ. lib. 6 cap. 15 $ 1 Voetius ad ff. lib. 5 tit, 2n» 9 
van Leeuwen censura forensis lib. 3 cap. 4 n° 9. 4 


(/267) 
buunt. Ita van den Hane (1) dicit, non tantum in linea directa 
sed etiam collaterali jus ad Vigitifh arn habent. Insuper senten- 
tiam suam sustinet opinione Rat ad Consuet. Pictayiens., qui 
ait: « Consuetudo statuit sine discrimine , duas hereditatis: antique 
» partes filiis deberi ; vel nepotibus in directa , hisce cessantibus , col- 
» lateralibus. Quamvis. jure scripto , tantus collateralibus ipsis favos 


» non tributus sit, Ejusdem sententie est Argentreus ad. Consue- i 
tudines Brit. art. 418. 


| SECTIO QUINTA. 
PATRONORUM LEGITIMA. 


§ I. Patronus, quoniam libertos vitá civili donabat, apud Romanos 
parens alter. est habitus. Ita Schulting. (2). affirmat, in jura agna- 
tionis patronum inter et libertum intercedere, quod patet, uti ait, 
ex græca constitutione, quam edidit Cujacius lib. 2 cap. 54, etc. 
Lex 12 tabularum vocabat patronos, ad successionem libertorum , 
si illi ab intestato absque suo herede mortui essent. Proem. Inst. 
de succes. liber. l. 3 princ. ff. de suis et legit. hered. At si in tes- 
tamento præteritus esset patronus, nullum ei concedebatur reme- 
dium. Posteà Prætor Rutilius edixit, ut societatis lege patronus 
dimidiam partem bonorum liberti haberet : posteriores prætores 
jus illud paulo immulaverunt , patronum dimidiam bonorum par- 
lem successionis jure habere edixerunt, et contra tabulas testa- 
menti liberti bonorum possessionem polliciti sunt, nisi aliquem ex 
naturalibus-liberis heredem libertus scripsisset : $ Z Inst. de suc- 
cess. libert. l. 1 TF de bon. lib. Ulpianus ad tit. 29 cap. 1 de bonis 
libert. (3). 


Decursu temporis lege Papia Poppæa adaucta fuerunt jura pa- 


(1) In notis ad consuet. Gand. rub. 28 art. 2. 
(2) In jursip. ante-Justin. pag. 488. 
(5) Videat, Schultingius jure ante-Just. pag. 646 no 7 


0 
tronorum circa legitimam. Videat. hec lex in $ 2 Inst. de succes. 
libert. et apud Ulpianum in tit. 29 n° 5 et 4 de bonis libert. (1). 


$3433 


Tandem Justinianus ultimam manum huic apposuit materiæ 


9 3. Inst. de succ. libert. et voluit , ut libertus si sine liberis de- 


cederet, patrono legitimam. 3 a 
Jure consuetudinario servitus exstincta erat, proinde he dis- 
positiones in desuetudinem abierant ; uti testatur Groenewegen (a). 


b) Vid. 3 loco laudato. 


(2) De leg. abrogatis ad Iust de success. libert. pag 44 edit. Lagizni Batav. i56. 
iO ASIN V ONMITIOUNI CUL eCGUJSICAO 
| 
BIS 4t QUE, C5} dà HER D LULA (into ; 
ETAT Mig € 108 
d Yl +: à 
PL 
ti 


( 38) 


Caput tertium. 


QUIBUS IN CASIBUS JUS LEGITIME VENDICATfONIS 
| AMITTITUR. 


Diversæ jure Romano dantur causæ, ob quas jus in legitimam 
adimitur illis personis , quibus aliter competeret ; inter illas causas 
præcipuè enumerantur 1? justa exhæredatio 2° incapacitas 5? in- 
dignitas 4? renunciatio 5^ substitutio pupillaris 6° præscriptio 
7? defectus inventarii , de quo disputatur : de quibus singulis 
singulatim dicendum. 


SECTIO PRIM A. 


EXHJEREDATIO, - 


§ I. Exhæredatio, que definitur exclusio ab hereditate legi- 
bus deferenda , variis formulis jure Romano prescripta erat. 
$ 1. 2. 5. 4. Inst. de exhær. liber. Cum Justinianus imperium obti- 
nuerit, penitus illud mutavit legislationis punctum in constitu- 
tione sua, que exstat in J. ult. Cod. de exher. liberor. § 5. Inst. 
eod. et nov. 115. | j 

S II. Jure receptum fuit, ut aliquis heredem exhæredare posset, 
ita, ut legitimam in successione non caperet; ne pater aut 
frater teneretur bona sua relinquere huic, qui maximis crimini- 


( 29 ) 


bus maculatus esset, aut sæpius perversé meruerit de testatore. At 
ne levius procedat exhæredatio, inprimis requirit legislator, ut 
justa sit, et porro eam variis conditionibus circumscribit, que , si 
non observantur , éxhæredationem nullam faciunt , et querelam inof- 
ficiosi tradant exhæredatis legitimariis (1). Prima harum conditio- 
num est, ut fiat in testamento , non in codicillis ; 2° ut fiat nomi- 
natim J. 8 ff. de lib. et posthumis. 5^. ; ut pure fiat, sine conditione 
1.5 $ x ff. eodem. ; 4° a tota hereditate J. 19 f. eodem. ; 5». ab om- 
nibus heredibus, nec non ab omni heredum gradu J. 3 5 2 eż 6f eod. 

§ HI. Ob justam rationem fieri dicitur exhæredatio , quoties ob 
satis gravem et veram ingratitudinis causam , testamento insertam, 


et ab herede probatam, ab hæreditate fit exclusio J. 30 Cod. de 
. dnoff. test. et nov. 115 cap. 5. Insuper justa est exhæredatio si bona 


mente facta sit absque proposito ledendi. 


Ad justitiam exheredationis quid requiratur, olim erat in arbitrio 

centum virorum , teste. Quinctiliano(2) et Valerio Maximo (3) Jus- 
tinianus rem tanti momenti arbitrariam esse noluit ; proinde quatuor- 
decim causarum canonem condidit in nop. sua 115, ob quas justa 
éxhæredatione a succéssione parentes liberos suos rellen. et 
qua cause antiquis versiculis variis ab inter pretibus traduntur (4). 


Cause, propter quas parentes a liberis exhæredari possunt, quia 
facilius ingrati inveniuntur liberi, quam inhumani parentes, re- 
censentur tantum octo, qua videri possunt in nop. 11 cap. 4 et 
apud Van Leeuwen antiquis versibus enumerate (5). 


Sunt quidem JCti, (6) qui credunt, Jastinianumin nov, 22 cap.47, 


etiam causas quasdam præscripsisse, ob quas solas fratres sorores- 


— 


N Confer. Voetius, ad ff. lib. 5 tit. 2 ue 23. Perezius ad cod. lib. 4 tit. 28 n» 18 Hens 


inst, Rb. 3 tit. 18 u 13. 
Bs per orator, x 7 Cap: 4« 
ya cap. 
Vid. Van Lente cemsura forensis lib. 3 cáp. 4 n° 21 partis prioris, et De Ghewiet 

inst. du droit Belg. bod 2 tit. 4 $ 18 art. 2. 

(5) Cens. for. loco lau 
(6) Voet. ad Pand. lib, 5 tit. 2 $24 Westenberg. prince jur. rom. secundum ord. digest. tit. de 
inoff, test. $ 39. Malblanc princ. jur. Rom. secundum ord. digest. part. II sect. ult. $ 700 
Contra. sentiunt. Coccei jur. civ. controv. de iuolf. test. quest. 9 et Hofacker princ. jur. civ. 
tom. II $ 1694. 


(Fo) 
que possint exhæredari. Hanc tamen opinionem fundamento so- 
lido destitutam esse supra jam probavi. Hoc loco monendum ad- 
huc est, Justinianum ordinem succedendi, nov. 22 institutum, pos- 
tea per nov. 118 iterum mutasse, Quoad fratres itaque et sorores 
nulle præscriptæ sunt cause juste exhæredationis, sed judici re- 
lictum est inquirere, utrum juste sint exhæredati , nec ne. 

§1V. Omnes illæ cause, in Pandectis et Novellis enumerate, non 
similes aut graviores causas ejusdem nature excludunt. Verum Jus- 
tinianus aperte asserit in nop. 115 cap. 5, preter causas in dicta 
nov. expressas nemini licere, ex alia lege ingratitudinis causas 
apponere. At hec verba, uti plerique scriptores faciunt, ita inter- 
pretanda sunt ut aperte similes vel atrociores ejusdem. generis 
cause non excludantur, sed leviores, aut toto genere diverse. 
Insuper hzc Imperatoris verba diriguntur ad causas anterioribus 
legibus expressas, et que non satis graves videbantur , ut ingrati- 
tudinem producerent. Prætereà ut dicit, Julianus Z. 12 ff. de le- 
legibus , non. possunt omnes casus singulatim legibus comprchendi , 
sed cum in aliqua causa sententia earum manifesta sit, is, qui 
jurisdictioni prœest ad similia procedere , atque ita jus dicere de- 
bet. Nec obstat, quod odiosa restringenda sint ; nam cause in 
novellis enumerate odiosæ dici nequeunt, si pares cause, imo 
atrociores eamdem pænam non mereantur. «Quis non absurdum ar- 
« bitretur, exclamat Voetius (1), excludi ab heereditate velut indignum, 
«qui captum ab hostibus parentem non redemerit , aut carceri inclu- 
« sum suam non receperit fidejussionem , nov. 115 cap. 5 S8 , si ex- 
« heredari a patre nequeat, qui patrem ipse aut publicis curavit 
«mancipari carceribus , aut privato carcere scelerate detinuit, quod 
«tamen causarum serie non comprehensum? » Preeter Voetium eam- 
dem opinionem amplectuntur Huberus (2) Van Leeuwen (5) Fa- 
chinæus (4) Vinnius (5) Bynckershoek (6) Westenberg (7). At ob- 


(1) Ad ff. lib. 5 tit. 2 n» 24. 

(2) Ad Inst. lib. 2 tit. 15 n° 10. 

(3) Gens. forens. part. 1 lib. 5 cap. 4 n° 24. 
(4) Controy. jur. lib. VI cap. 78. 

(5) Ad Inst. de inoff. test. 

(6) Observ. jur rom. 1. V cap. 5. 

(7) Loc. laud. $ 59. 


(C58) 

servandum tamen, ne leviter, sed maxima cüm PEN cause 
jm exheredationem admittantur. ` 

8 V. Non sufficit; ut cause insertæ sint in testamento ; requi- 
ritur insuper, ut heres illas probare queat nov. 115 cap. 5 in princ. 
Si vero plures testator’ exhæredationis causas expresserit, et in 
quarumdam probatione defecerit institutus , ratum tamen mansurum 
est testamentum , cum singule causæ per $e sine aliarum admini- 
culo sufficientes sint; nob. 115 cap. 5 in fine. 

"Quanquam heres plurimas causas probare possit, si nulla ex- 
pressa sit in testamento , equidem non valide procederet exhere- 
datio, uti testatur nop. 115 princ. cap. 5. 

S VI. Praeter exhæredationem, que fit ob causam ingratitudinis , 
| justa quoque dicitur illa , quæ ex bona mente facta est et abs- 
que proposito lædendi (1). Hzc exhæredatio in jure dicitur non 
inofficiosa; quia potius prodest quam nocet, quemadmodum nobis 
. exempla proponunt 1. 18 ff. de liberis et posth. J. 16 § 2 de cu- 
rat. furiosi Quarum ultima proponit patrem , qui filium prodigum 
a a sua excludit hereditate , institutis nepotibus ab eo progenitis, et 
| addita | causa judicii sui. Quod de hac lege dixit illustris d'Agues- 
seau (2) referre utile duxi. « Si un pére observe les formalités 
prescrites par cette loi, s'il a institué ses petits enfans , s’il a mar- 
qué le motif de son jugement , ou du moins s'il eie éta- 
bli; il est sans difficulté que le fils ne peut se plaindre de son pére, 
et ne peut attaquer son dernier jugement qu'il a mérité par sa con- 
duite. Il est méme de Vintérét public’, que cette exhérédation soit exé- 
.. €utée , et que les fils dissipateurs apprennent que les pères ont en mains 
5 un remède moins sévère que l'exhérédation de rigueur, mais tou- 
F jours également salutaire pour les faire rentrer dans leur devoir. 
n ER lege illa 16 $ 2 de cur. fur. satis requisita ad- exhæreda- 
tionem ‘non inofficiosam enotescunt. Requiritur enim inprimis , 


* 


(1) Confer. Van Leeuwen censura forensis lib. 5. cap. 4 no. 19 partis prioris. ? Pothicrius Pan- 
dect. Just. tom. IL tit. de curat. furioso dando m» III Puffendorf observ. jur. univ. tom. I, 
observ. 192 § 5 Hofacker princip. jur. civ. tom. II $1702 Voet. ad ff. lib. 5 tit. 2 $ 22 Stry ck, 
. usus. mod. pand. lib. 28 tit, 2 $ 11. 


e Vol. 2 pag. 84. Oper. edit. Par. 1761. 


(52) 
ut pater nepotes ex filio exhæredato instituat , 2°. ut alimenta ad- 
scribat filio 3°. ut causa exhæredationis expressa sit, 

Si vera causa officiose exheredationis cessaverit, uti si furiosus 
ad sanam mentem redierit, cessare quoque exhæredationem exis- 
timamus ; cessante enim causa , cessant et ejus effectus. 

S VH. Nullas ingratitudinis causas extingui per solam poeni- 
ientiam existimo, cum illis illata fuerit testatori injuria, que 
sola poenitentia extingui nequit; arg. J. 65 ff. de furiis. Atqui 
nulla est ratio, cur magis exheredationis cause per solam poe- 
nitentiam exstinguantur, quam ille ingratitudinis cause, que, 
nonobstante poenitentia , perdurant, nisi aliter speciali disposi- 
tione voluisset legislator (1). 

Dissentiunt auctores, utrum per reconciliationem tollatur ex- 
heredatio? Huic quaestioni affirmative respondendum esse credo, 
absque ulla distinctione. quam tamen faciunt nonnulli interpre- 
tes (2), ita, ut sive expressa sive tacita sit reconciliatio , modo 
sat ex factis testatoris erui possit voluntas, fayorem tradendi ex- 
hæredato , semper tollatur exhæredatio. Sententiam nostram erui- 
mus ex 1. 4 ff. de adim. vel trans. leg. et § ult. inst. de injur. 
ubi statuitur, quod extincta censeatur injuriarum aclio, quoties 
injuriam passus in gratiam cum eo, qui eam fecit, redierit (5), 

§ VIII. Si exhæredatus aut infamis ante testatorem mortuus 
sit liberosque reliquerit, liberi illi ob factum paternum legitima 
sua portione in successione testatoris privari nequeunt. Nihil 
iniquius ait Seneca (4) quam aliquem heredem paterni odii fieri, 
L. 55 in fine Cod. de inoff. test. eamdem manifestat sententiam , 
nec vult, ut exhzredationis poenam subeat ille, qui testatorem 
numquam offendit: videatur quoque J. 26 ff. de penis et Po- 
thierus (5). 

§ IX. Exheredatio sub consuetudinibus nostra regionis etiam 


(1) Confer. Voet. ad ff, lib. 5 tit. 2 n° 29. Perez ad Cod. lib. 6 tit. 28 n° 21. 
(2) Perez loc. laud. Huber ad ff. lib. 6 tit. 28 ne 21. $5 
(3) Confer. Voet. loco citato et Pothier, sur les Successions , pag: 74 édit, 1784. Paris. — 
Item Le Brun, sur les Successions, liv. 3, chap. 9, sect. 2, n° 15. 

(4) Lib. 2 de Ira. Cap. 34. i 

(5) Loco laud. pag. 72. 


(35) 


locum obtinuit, uti testantur consuet. Gand. in Concess. Carolina 


art. 48, consuet. Cortrac. art. 25, Aldenard. in Concess. Carol. art. 21, 


et pleræque alie consuetudines; nec non Anselmus (1). Principia 
circa exhæredationem tunc temporis obtinentia , eadem fere erant 
ac juris Romani ; id citatæ consuetudines nobis manifestum fa- 
ciunt, quemadmodum et van den Hane in notis ad consuet. Jprens. 
rubr. 10 art. 35, ubi easdem exheredandi causas refert , quas no- 
velle continent , sicut et de Ghewiet (2) , qui insuper ut causam jus- 
tam adjecit: si liberi minorennes absque consensu parentum nuptias 
iniverint , de qua latius loquitur Voetius (5). 


SECTIO SECUNDA. 
INCAPACITAS. 


M. qi Incapacitas. diversis modis procedit , uti si alicui fa- 
cultas adimatur aliquid dandi, accipiendi aut faciendi. Qui autem 
inter heredes nihil accipere potest. , aut per se, aut interventione 
tertii tempore, quo persona, cui succedere potuisset , moritur , 
ille ab intestato succedendi incapax dicitur, et pars ei compe- 
tens ad alios transit heredes. Jure antiquo plurimi numerabantur 
incapaces, uti peregrini, person: incerte ; § 25 Inst. de leg.; pluri- 
meque alice, que fere omnes jure hodierno capaces habentur; 
uti testantur Æuthen. omnes peregrini. Cod. commun. de success. et 
S 27 Inst. de legat. 

Jure novo varie tamen persone dantur, quibus jus suecedendi 
ab intestato adimitur, ita persone, que maximam aut mediam 
capitis diminutionem passe sunt, aut incapaces aut indigne suc- 
cedendo dicuntur J. 15 ff: de bonor. possess. 2.* Filii naturales res- 
pectu patris, nec non adulterini et incestuosi generatim nec patri 
nec matri succedunt ; arg, nov. 89 cap. ult. et nov. 74 cap. ult. Con- 


G ? Ju suo Triboniano Belgico cap. 54 n° 4. 
` (2) Institutions du droit Belgique part. 2 tit 4 $ 18. 
(5) Ad H. lib. 5 tit 2 n» 27. 


(54) 
feratur Domat (1) qui optinie et latius de incapacitate succedendi 
Scripsit. 

§ II. Incapaces ab intestato succedendi nullum ad legitimam 
jus vendicare posse omnes interpretes fatentur , veluti Præ- 
ses Faber (2) Voetius (5) et de la Champagne (4) Nec dubium 
fere ea opinio pati potest, ad quam sustinendam afferemus frustra 
argumenta , quibus supra (cap. 1 sect. 1), stabilivimus, recte pro- 
cedere argumentum negativum a successione ab intestato ad le- 
gitimam.. 

S III. Uti Jure Romano, etiam consuetudinibus nostris causæ nu- 
merantur, quibus aliquis fit incapax ab intestato succedendi; id 
nobis testantur varie consuetudines , uti illa Gand. rub. 26 art. 21 

-et art. 10; Brug. tit. 4 art. 15 Aldenar. rub. 25 art. 45 et rub. 4 
art. 17 etc. Non minus receptum erat, quod incapaces ab intes- 
tato succedendi nullum ad legitimam jus haberent ; consuetud. 
allegatæ id nobis manifestum faciunt, cum semper requirant, ut 
aliquis sit heres (elk hoir) ut legitimam obtineat. Idem expressé 
dicitur in decisione 22 relata a Stockmans n° 4 et 5. Ceterum id 
expressis verbis affirmat de Ghewiet (5) suamque opinionem sen- 
tentiis latis corroborat. ` 


SECTIO TERTIA. 


INDIGNITAS. 


SI. In jure generatim indigni dicuntur , qui officio suo defuerunt 
erga defunctum, sive durante ejus vita, sive post mortem, quibus 
ideo jus, defuncto illi ab intestato succedendi, aufertur, et jure 
romano sepius fisco traditur Z, 1 ff. de jure fisci. Nonnulla inter- 


(1) Sur les lois civiles liv. 1 tit. 1 sect. 2 des héritiers en général. 
(2) In Cod. definit. lib. 5 tit. 19 def. 1. 

(5) Ad ff. lib. 5 tit. 2 n» 42. 

(4) Traité de la légitime pag. 45. Paris édit. 1720. 

(5) Opere laudato part. 2 tit, 4 $ 15 art. 6. 


— 


(55) 

cedunt differentia . inter incapacem et indignum. llle enim nec 
acquirere nec accipere potest, cum indignus et acquirere et ac. 
cipere possit, at ex postfacto res acquisite ei auferuntur. Indi- 
gnitas ex pravis moribus et sepius e crimine vel delicto procedit; 
uti ait Domat (1); incapacitas e contra oritur ex causis , que ab 
ipsa incapacis persona, non pendent ,nec spectant ad officia, qui: 
bus incapax perfungi tenetur erga defunctum. 

SIL. Variæ indignitatis cause in jure offeruntur , veluti 1? si com- 
probatum sit heredes ita egisse , ut per negligentiam aut dolum 
eorum is moreretur, a quo instituti sunt J. 5 ff. de his quib. ut. 
indign. 2» indignus est hæres, qui violentam testatoris necem 
in jure vindicare neglexerit Z. 1 Cod. de his quib. ut ind. 5». Si hæres 
lestatorem in jure reum dixerit criminis capitalis Z, pen. S pen. ff. 
de adim. vel trans. legat. Plurima adhuc cause , quas hic enume- 
rare superfluum esset, occurrunt , que videri possunt in Zit. ff: et 
Cod. de his quibus ut indign., ad quem titulum brevitatis causá 
remitto. Maxime tamen notandum, quod et aliæ cause, quamvis 
non enumerentur in legibus citatis, etiam indignitatem produ- 
cere possint , modo ejusdem. nature et ejusdem gravitatis , 
aut gravioris sint. Valent hic argumenta, quæ proposuimus 
sectione 1 § 5 hujus capitis circa causas similes exhæredatio- 
nis, et sententia Domat (2) qui eamdem amplectitur opinionem. 

§ III. Privatio, quá plectitur indignus, an extendatur usque ad 
legitimam , i in eo dissentiunt auctores. Quidam distinctionem fa- 
ciunt, utrum procedat indignitas ex una causarum ingratitudinis , 
quas rescenset nop. 115, an ex causa, que e quocunque alio fonte 


proveniat. Priori casu orbatur indignus tam hereditate. quam por- 


tione legitima, posteriori autem jus ad legitimam retinet. Varia 
argumenta pro illa distinctione militare videntur. Imprimis si causa 
emanat ex nov. 115, indignus eque inhabilis. est ad succeden- 
dum, ac si exhæredatus fuisset a testatore ob causam justam; nam 
neque æquitas neque legis ratio patiuntur, ut indignitas eosdem 


f ) Sur les lois civiles liv. 1 tit. 1 sect. 3 des heritiers en général. 
2) Sur les lois civiles loco laud. n» à. 


` 


| ( 56 ) 

non producat eífectus. At si ex alia causa profluit indignitas, ini- 
quum. esset, legitimarium privari sua legibus debita portione, cum 
causa non sit ex illis, ob quas exhæredatio rite fieri potest, uti 
patere videtur ex nov. 115 cap. 5. Cæterum quanquam incapaces 
succedendi, a legitima repudientur , non inde sequitur , indignos 
ab ea seque amovendos esse. Magne enim dantur differenti, uti 
vidimus, inter utrumque , ita ut incapax ab intestato non suc- 
cedat, cum e contra tantum ex postfacto res e successione 
acquisitæ indiguo auferantur. Tandem corroboratur ea senten- 
tia nop. 1 cap. 1. S v , que adimit successionem heredi insti- 
tuto, qui voluntatem testatoris intra annum non ademplevit , eique 
tamen legitimam relinquit. 


Quanquam he rationes magni videantur ponderis , attamen illis 
assentire nequeo, omnemque distinctionem hoc in puncto super- 
vacuam esse credo. Distinctio supra allata originem duntaxat du- 
cit ex analogia, quam auctores ipsi stataunt inter causas ingra- 
titudinis aut indignitatis, qua ex nop. 115 promanant, et illas, 
que aliundé profluunt. Differt tamen quam maximé indignitas ab 
ingratitudine. Prior locum obtinere potest, simul ac causa satis 
gravis existat, et in tantum, ut quamvis in testamento adjecta 
non sit, tamen heres, qui ea laborat, excludi possit ab hæredi- 
tate; ingratitudo e contra non procedit nisi causa expressa sit 
im testamento, et ab herede probata; nov. 115 cap. 5 «nisi for- 
« san probantur ingrati.» Inde enitet, analogiam supra deduc- 
tam minime admittendam esse, cüm aliter sequeretur, ut nulla 
daretur indignitatis causa, que, si non expressa sit in testa- 
mento, aliquem a successione excluderet : insuper falsum est, 
quod exhæredatio tantum valide procedat ex causis nop. 115 enu- 
meratis ; graviores aut similes sepius admitti qum ostendimus 
supra cap. 5 sect. 1 § 4. 

Itaque generatim affirmandum esse existimo , tadigülfaténs tol- 
lere et jus ad successionem ét ad legitimam. Nec obstare potest 
nop. 1 cap. 1. Nam ejus decisio speciali legis dispositione nititur, 
que protrahi nequit. Insuper J. 5 Cod. de his quib. ut indigni: non 


eam n M 
m] 


— 4 


CON... 
vult, ut generatim et in omni casu indignus. dicatur ille, qui 
voluntatem testatoris non adimplevit. 

Corroboratur nostra sententia naturá ipsá legitime, que intro- 
ducta fuit tamquam remedium legis adversus liberalitates inoffi- 
ciosas testatoris, non autem , ne heres aliquis sibimet ipse hære- 
ditatem adimat, et ob pravos suos mores plectatur. Tandem accedit 
nostre opinioni 7. 21 ff. de his quee ut indig. auf, que ademit hæredi- 
tatem patrono, qui liberti mortem vindicare neglexit, et Z. 26 ff. de 
lege cornel. de fals. qua filio aufertur zota hereditas paterna, quia 
testamentum ejus delevit. Quibus verbis zota hœreditas haud dubie 
legitima comprehenditur. ! 

S IV. Si defunctus jam diu cognovisset factum , ob quod ali- 
quis indignus dici possit, eumque a sua hereditate non repu- 


lisset; eo ipso silentio defunctus existimandus est remissionem 


tradidisse læsionis sibi illatæ. Injustum enim foret, hæredes lu- 
crum æstuantes ab hereditate illum amovere posse , quem exhære- 
dare noluit testator. Pothierus (1) et Le Brun (2) eandem am- 
plectuntur sententiam. 

§ V. Consuetudines nostre indignitatem succedendi receperant , 
et iisdem fere principiis stabiliverant ac jus romanum. Consulantur 
consuet. Gand. rub. 24 art. 26 et 81. Brug. tit. 4 art. 10. Alden. 
rub. 2 art. 15 sicut et de Ghewiet (5) qui nobis testatur concu- 
bimas a minorennibus nihil per donationem accipere posse. Vi- 
deantur insuper Anselmus (4) et Pothierus (5). 


1) Traité des successions pag. 75 édit. in-8». 
Des successions I. 3 chap. 9 sect. 2 n° 15. 
Instit. du. droit Belgi — part. 2 tit. 4 $ 4 art. 22. 
In. suo Triboniano Bay 2 . 62. 
les successions pag. e edit. laud, 


( 58 ) 


SECTIO QUARTA. 


RENUNCIATIO. 


S I. In solvenda questione , an renunciatio interposita ab eo, qui 
alioquin jus ad legitimam habuisset, progignat legitimæ ademptio- 
nem, distinguendum esse credimus inter renunciationem factamante 
mortem illius , e cujus successione legitima petenda foret, et inter 
illam post mortem ejus factam, 

Priori casu , si quis a testatore certas res vel pecunias rece- 
perit, et pactus fuerit, quatenus de inofficiosa querela adversus 
testamentum minime ab eo moveretur, hec renunciatio nulla, et 
perinde est, ac sijuri suo non renunciasset, ita, ut vel exhære- 
datus vel præteritus inofficiosi querelam nihilominus movere pos- 
set. Justinianus in l. 55 $ 1 Cod. de inoff. test. dicit: « Illud etiam 
» sancimus : ut si quis a patre certas res vel pecunias accepisset, 
» et pactus fuisset, quatenus de inofficiosa querela adversus tes- 
» tamentum paternum minime ab eo moveretur: et post obitum 
» patris filius, cognito paterno testamento , non agnoverit ejus ju- 
» dicium, sed oppugnandum putaverit, vetere jurgio exploso, hu- 
» jusmodi pacto filium minime gravari, secundum Papiniani res« 
» ponsum , in quo definivit, meritis magis filios ad paterna obse- 
» quia provocandos , quam pactionibus adstringendos. » Et Paulus 
sentent. recept. lib. IV tit. 5 $ 8. In Schulting. jurisprud. antejus- 
tin. pag. 599. & Pactio talis , nede inofficioso testamento dicatur , quere- | 
» lam super judicio futuram non excludit. Meritis enim liberos , quam 
» pactionibus adstringi placuit. » Ratio itaque, cur ejusmodi renun- 
ciationes jure Romano sint prohibitæ , non tam in eo posita esse vi- 
detur, quia pacta de non succedendo jure romano sint nulla (1) , 
Sed presertim , ut Justinianus et Paulus ipsi dicunt, quia meritis 
magis filii ad paterna obsequia provocanda sunt, quam pactionibus 


n 


(1) L. 94 ff. de acq. vel. omitt. hæred. I. 16 ff. de suis et legit. hæred. I. 3 C. de collatione. 


( 59) 
adstringendi ; vel ut Basilica tom. V lib. XXXIX tit. 1 pag. 216 dicunt : 
mänAoy ebepyecleis moonaAciobas mods Ümranoÿy, eic TAG marprnès 
Ürypeolus amd TU» marépwy tee rédac, nal uy die cuuDavayv 
ouuDiyyecbeu. 

Militat quoque pro nostra sententia ipsa legitimæ natura. Legi- 
tima enim introducta est, ne liberi priventur rebus ad vitam agen- 
dam necessariis; itaque magna viget paritas legitimam inter et ali- 
menta , quæ leges liberis concesserunt. Quemadmodum itaque pro- 
hibitum est de alimentis futuris transigere, I. 7 § 2 J. 8 ff. de tran- 
sactionibus , sic etiam æquitas et juris ratio suadent, ut ad legitimam 
eadem decisio protrahatur. (1) 

S II. Nec obstaret, si renunciatio facta foret in tabulis 
dotalibus, ita ut, si filii filiæve, accepta dote, aut ante nup- 
tias donatione , sese nullam post parentis obitum controversiam 
moturos promisissent „ nulla equidem foret stipulatio. Nec magis 
impediret , si parentes liberorum suorum dotales tabulas, pacta 
renunciationis successioni continentes , subscripsissent ; nec 
etiam , si renunciatio in ipsis testamenti tabulis facta esset. Semper 
enim eædem pro nostra sententia militant rationes, cum ubique 
agatur de renunciatione legitime nondum acquisite ; quam renun- 
ciationem rejiciunt leges , etiam in pactis dotalibus , quorum tan- 
tus esse non potest favor, ut leges eludere et defraudare possint. 

Etsi necessarius hæres jam ante testatoris obitum partem legi- 
bus ei debitam accepisset, ne querelam moveret, nihilo tamen 
minus exhæredatus vel præteritus testatoris judicium posset que- 
rela impugnare. Ulpianus quidem in J. 1 $ 5 ff. si quis a parente 
manumiss. dicit: «Si parens vel accepit pecuniam , ut emancipa- 
» ret, vel postea vivus in eum filius , quantum satis est. (i. e. legi- 
» timam) contulit , ne judicia ejus inquietet , exceptione doli repel- 

» litur» Sed Justinianus id mutavit nov. 115 cap. 5 et 4, ubi expressis 
verbit dicit, neque parentibus liberós, neque liberos parentes ex- 
hæredare vel præterire licere, et si quacunque donatione , vel legato 


(+) Confer. Voetius lib. 5 tit. a n» 35 , et De la Champagne, opere laud. pag. 258. 


( 40 ) 
vel fideicommisso , VEL ALIO QUOCUNQUE MODO partem legibus illis 
debitam dederint , nisi ex causa justa et in nov. 115 allegata. 

§ 111. Si post mortem illius, e cujus successione legitima pe- 
tenda est, renunciatio facta foret, valida esset, atque suos produ- 
ceret effectus J. 35 S 1 C. de inoff. testam. « sed hoc ita admittimus , 
nisi transactiones ad heredes paternos (i. e. cum heredibus pater- 
nis) filius celebravit , in quibus apertissime judicium patris agno- 
perit.» Y ; ; } 

S IV. Ut renunciatio legitimæ valida sit, necesse est, ut expresse 
fiat J. 51 S ult. f. de inoff. test. I. 55 & 2 Cod. eod. Per requisitum 
illad, expresse, intelligitur, ut fiat specialiter circa legitimam ; si 
vero fieret generaliter circa jura omnia aut totam successionem , - 
non exfenderetur ad legitimam. Legitima non dicitur pars succes- 
sionis, sed quota bonorum , adeoque si juribus successionis renun- 
cio, inde erui non potest voluntas renunciandi egitimæ. Insuper 
nemo in dubio presumitur voluisse suum jactare , neque donationes, 
quibus annumerandæ juris successiones , præsumendæ sunt , quo- 
ties nulla urget necessitas, et res aliter explicari potest J. 25 ff. de 
probation. 

§ V. Maxime contraversa est inter interpretes questio , utrum 
renunciatio facita sufficiat in illis casibus, ubi expressa sufficeret; 
nempe post obitum illius , de cujus successione agitur? Ratio dubi- 
tandi ortum ducit ex l. 10 1 f. de inoff. testam., e qua eruitur, 
solam tacitam renunciationem sufficere ad excludendam quere- 
lam, ita et legitimam. Sententiam illam tuentur Voetius (1) et 
Perezius (2). 

Quanquam auctoritates horum virorum mihi magni ponderis vi- 
dentur, tamen illorum sententie suffragari nequeo. Ædquitas et 
l. 55 § 2 Cod. de inoff. test. que aperte dicit : nisi hoc specialiter 
scripserit, vel pactus fuerit, quod contentus relicta vel data parte de 
eo, quod deest , nullam habeat questionem , nou patiuntur , ut un- 
quam renunciatio legitime procedat, nisi specialiter et expresse 
facta sit. Quod ad argumenta de querela ad legitimam , magna inter 


(1) Ad ff. lib. 5 tit. 2 n° 52. 
(2) Ad Cod. lib. 5 tit. 28 n» 7. 


C^) 


utramque disparitas. Prima enim maxime odiosa est, cum tendat 


ad evertendam ultimam patris voluntatem , et'præcipuë ad proban- 
dum, parentem testatorem non sane mentis fuisse , neque -consu- 
luisse officio pietatis; sed potius inhumanitati.  Legitimæ petitio 
e contra naturam favorabilem habet, tradit substantiam illis, qui- 
bus natura jubet , ut alimenta relinquantur: Ex illa disparitate , et 
principio, odiosa restringenda sunt, quanquam querela per renun- 


-ciationem tacitam tollatur J. 10 S 1° ff. de inoff. test., ea dispo- 


sitio tamen non extenditur ad legitimam , precipue cum J. 55 8 
2 de inoff. test. penitüs huic adversetur opinioni. Ceterüm , quid 
hac de re dixerit celeberrimus Cochin (1), hic afferre utile duxi : 
« En effet, dit-il, pour étendre cette garantie à la légitime, qu'il 
„ dtait en droit d'exiger , il aurait fallu une T— expresse , 
» parce quon ne renonce d'un droit de legitime qu'en termes for- 
» mels et bien marqués. Les lois nous administrent une infinité 
» d'exemples qui-justifient la faveur qu'on a accordée en tout tems 
» d la légitime , et les précautions scrupuleuses qu'on a coutume d’em- 
» ployer pour n'en point dépouiller ceux qui n ont point formelle- 
ment renoncé. » Affert arg. J. 55 § 2° C. de inoff. test; porro 
auctoritate Mornacii et illa Ricard des donations sententiam suam 
ə corroborat, et ita persequitur : « Comment donc , aprés de telles 
» autorités osera-t-on soutenir qu'un fils , qui n'a pas recu sa légitime , 
» n'a plus de pouvoir, d'en former la demande , parce qu il s'est engagé 
» dans des termes | généraux : etc, 

S VI. Liberos patrem renunciantem successioni avi aut proavi, in 
eadem representare non posse manifestum, est; nemo enim plus ju- 
ris in alterum transferre potest quam ipse habet; nov. 118 cap. 3°. 
At nihil impedit , quominus | liberi che e proprio capite 
veniant ad successionem avi aut proavi. : 

§ VII. Pacta de non succedendo , quæ jure romano prohibita 
et improbata vidimus , sub consuetudinibus nostris generatim re- 
cepta erant, et hereditati futurze renunciari validé poterat, quod 
ordinarié in stipulationibus antenuptialibus fieri debebat. Mani- 


(1) Dans sa cause 52, vol. 5 page 7 et 8 de ses wuyres. édit. de Paris 1760. 6 


x ( 42)) 
festum id nobis faciunt de Ghewiet (0; |Zbesiud (2), Stockmans 
(5) nec non Voetius (4). 

At questio datur inter interpretes , qui indé maximè a 
tiunt (5), an talis renunciatio ad legitimam extendi possit? Prin- 
cipia explanata juris romani hic applicari non posse existimo , cum 
legitima sub consuetudinibus non concedatur nisi haeredibus ; (ut 
infra ostendemus), itaque, simul ac renunciatione valida aliquis 
hæres non amplius est, jus quoque nullum habet ad legitimam. 
lilud ita judicandum esse refert Christinæus loco laudato (6). Ple- 
rique quoque auctores , qui de jure consuetudinario egerunt , re- 
jiciunt renunciationem tacitam. in casibus, ubi expressam admit- 
tunt, nempe post mortem illius, de cujus successione agitur. Jam- 
jam opinionem celeberrimi Cochin attulimus; Andreas Gaill in 
observationibus. suis (7) eandem. sequitur sententiam ; nec non 
huic suffragari videtur Stockmans: (8), cum velit, ut renunciatio 
tantum effectus suos producatad casus designatos in stipulatione. 


SECTIO QUINTA. 
SUBSTITUTIO A 


S I. Substitutio , que generatim dicitur subrogatio in locum hæ- 
redis instituti, varias complectitur species , inter quas pupillaris 
numeratur de qua hic solum agendum. 

Pupillaris substitutio definitur illa, qua pater heredem. scribit 
liberis suis impuberibus in potestate sua constitutis , nec post 
mortem ejus in alterius potestatem recasuris, pro casu, quo liberi 


1) Instit. du droit Belg. part 1. ere tit. art. 1 
M Ad ff. lib. II. tit. oA ° 56. 1007 T 

Wi De jure devolut. cap. 18 u. 19. 

4) Ad ff. lib. V. tit. 2 n.° 56. 

(5) Qónfer. Christinzi decis. curio Belgic. vol. 4 dec. 28 m.* 1. 
(6) Decisiones curie Belgicæ vol. 4 dec. 28 n. 1. 

(7) Lib. II obsery. 119 n.» 8. D practic. 

(8) Decis. Brabantim. dec. 128 me 6. 


C45) 
illi post eum ante pubertatem morerentur. In illa substitutione il- 
lud speciale occurrit, quod tertius non testetur de propria hære- 
ditate , sed de illa alterius. Illud contra principium generale recep- 
tum fuit in favorem impuberum, quibus licitum non erat tes- 
tari, ne ab intestato morerentur, quod apud Romanos dedecori 
erat l. 2 princ. ff. de vulg. et pup. subst. 

8 II. Triplex hujus substitutionis distinguitur species, 1" expressa, 
seu dispositio paterna, qua filio hæres scribitur pro casu, quo ante 
pubertatem moriturus sit 2e Tacita, que sub expressa vulgari con- 
tineturz v. g. si pater scripsissit , si filius mihi heres non erit, 
Caius mihi heres. esto; quamquam filius in hoc casu heres exsti- 
terit, si ante pubertatem obierit, Caius heres erit: J. 4 ff. et l. 
4 C. de vulg. et pup. subst. 5.» Compendiosa , qua filio substituitur, 
qualicunque tempore morietur. Hzc vero etymologicé compendiosa 
dicitur ob causam, quod breviter, et quasi per compendium in 
omni casu substituatur, inde complectitur etiam pupillarem ex- 
pressam et vulgarem expressam. 

Si substitutio pupillaris debité et rité facta sit, tum effectum 
producit, ut tota hæreditas transeat ad substitutum , si filius ante 
pubertatem moriatur, proinde substitutus acquirit omnia bona 
pupilli , tum illa ,que a patre ad pupillum pervenerunt, tum ea, 
que aliundé pupillus acquisivit J. 10 § 5 et J. 41 S 8 ff. eod. 

S HI. Ex effectu generali substitutionis quæstio sese offert, 
an substitutio pupillaris impedire possit, quominus mater aut avus 
legitimam capiat ex sucoessione filii aut nepotis, cui substitutum 
est? Dum .substitutio expressa est, affirmativa responsio nullum 
patitur. dubium , arg. 7. 8 8 5 ff. de inoff. test., quee ab omni suc- 
cessione pupilli matrem in illo casu excludit, adeo, ut nec de 
inofficioso testamento mater agere possit; nec sola mater , sed 
etiam avus et alii ascendentes eadem ratione a querela repulsandi 
sunt. Itaque cum querela alicui denegetur, merito ei aufertur 
legitima , que pressuponit jus querendi de inofficioso testamento , 
et his tantum conceditur personis , quibus querela competit : noy. 
18 Cap. 1 in fine; ob eamdem causam indicavit legislator in l. 8 


( 44 ) 


S 6 et 8 ff. de inoff. test., legitimam. portionem relinquendam esse, 
ut illi, qui aliter querelam movere possunt, ab illa excluderentur. 

Ratio hujus dispositionis in ipsa J. 8 § 5 ff. de inoff. test. allegata 
est. Dicit enim Ulpianus : quia pater testamentum fecit; pater au- 
tem non tenetur legitimam relinquere uxori suze, cum conjugi 
adversus conjugis dispositiones querela non concedatur : itaque 
querela matri non datur contra dispositionem substitutionis pu- 
pillaris, cum non reperiatur in testamento filii, sed in illo quod 
pater pro filio condidit , et quod. junctum testamento huic, quod 
pater pro semetipso antea facere debet, unum idemque. testa- 
mentum efficere. videtur, quemadmodum et hereditas filii. cum 
ila patris unam tantüm hereditatem efformat J. 2 $4 ff. de vulg. 
et pup. subst. magis. corroboratur J. 20 ff. eodem. 

§ IV. Utrum eadem decisio valeat in casu, ubi substitutio pu- 
pillaris tacita est, acerrime disputatur. Multi juris interpretes 
negativam defendunt sententiam (1) quam sequentibus argumen- 
tis stabilire conantur. Substitatio tacita., aiunt, fundatur. præ- 
sumpta testatoris voluntate, que eosdem. effectus habere nequit 
ac expressa, aliter periculum incurrimus, ne. sacra justitiæ præ- 
cepta ledamus. Non credendum , patris voluntatem fuisse, ut 
excluderetur mater per illam personam, quam pater non expressè 
filio suo substituit; inde ex eo solo, quod ascendentes existant, 
qui amoverentur a debita ipsis successione, pater præsumi debet, 
non tam iniquam habuisse voluntatem. Ulterius allegant J. 8 
C. de impub. et alior. subst. et l. ult. Cod. de inst. et subst., et inde 
consequentias in favorem sus opinionis eruere volunt. Contraria 
opinio, nonobstantibus his rationibus , præferenda mihi videtur. 
Inprimis quod contineatur substitutio pupillaris tacita sub expressa 
vulgari, id nos docet J. 4 ff. de vulg. et pup. subst. Porro substi- 
tutio pupillaris tacita eosdem effectus producere debet ac expres- 
sa, ex principio eadem. vis tacit? ac expresse : ergo nulla ratio, cur 
non idem diceremus de substitutione pupillari tacita, ac, de ex- 


(1) Confer. Ricard, desSubstitutions directes et Fideicommissaires, traité 3 chap. 2 part. t n? 65. 
Perez. ad Cod. lib. 6 tit. 26 n° 30. . 


( 45 ) 

pressa; cum ex illa non minus testamentum et heredem recipiat 
pupillus, quam si expressa foret. 2. Ex circumstantia illa , quod 
pater reliquerit ascendentes, nullatenüs sustineri possunt adver- ' 
sarii , patrem noluisse comprehendere substitutionem pupillarem 
tacitam ; nam ex ipsa substitutione jam elucet , quod pater antetulerit 
substitutum omnibus ascendentibus filii sui. 5» Duarum legum textus 
perperam nobis opponuntur: quoad J. 8 expedita reep vie de- 
cisio Imperatoris spectat ad testamentum militis, quod non legibus 
aut constitutionibns regitur, sed ex simplici, et prout verbis ex- 
pressa est, voluntate existimatur 7. 6 C. de testam. milit. Porro l. 
ult. Cod. de inst. et subst., non magis applicanda venit, cum mater 
in illa lege instituta supponatur simul cum posthumo; ex indé 
jam eruitur et enitet praesumptio, patrem noluisse, ut substitu- 
tus anteferatur matri , erga quam partem relinquendo , amo- 
rem suum ostendit. Secundo extraneus substitutus solummodo 
est in illo casu, quo posthumus non nasceretur ; natus vero est post- 
humus ; adeoque conditio adjecta deficit , et inde omne jus substi- 
tuto recusari potest. Ceterum quis non videt , hanc constitutio- 
nem, speciem singularem efficere , ac proinde non facile ad alios 
casus porrigendam esse. Ostendunt hoc verba, in hac specie, in 
hujusmodi casu quo colore JCti , post constitutionem Marci et 
Veri, de qua agitur in J. 4 ff. de vulg. et pup. subst. hac in lege 
responderunt. 

Huic ultimæ sententiæ suffragantur plurimi celeberrimique juris 
scriptores uti Donellus (1), Faber (2), Vinnius (3), riens 
eonferentur Voet (4) et Huberus (5). 

8 V. Superest ut de compendiosa videamus substitutione. Inter 
omnes interpretes satis convenitur , eam excludere a successione ab 
intestato , at an eadem exclusio ad legitimam extendenda sit, om- 
nes. en Affirmativa sententia mihi æquior et juris prin- 


r} m leg. 8 C, de impub. et aliis subst. 
0 In Cod. Def. lib. 6 tit. 8 def. 1. 

(5) Ad inst. I. 2 tit. 16. 

is} Ad ff. lib. 5 tit. 2 ne 21 

5) Ad H. eod. n° 7 


( 46 ) À 
cipiis conformior videtur. Etenim hic sustineri validé nequit , uti 
volunt, qui contrariam tenent sententiam, compendiosam substi- 
tutionem non virtualiter continere expressam pupillarem. Hoc 
mera juris cavillatio dici potest; nam quid his verbis evidentius; 
quocumque tempore filius meus decedat , Mævius heres ejus esto; 
sive enim moriatur filius durante: pubertate , sive postea, volo, 
ut Mevius heres ejus sit. Audiatur Faber (1) «Compendiosa sub- 
» stitutio, ait, apta est comprehendere pupillarem substitutionem , 
» sicut et cæteras omnis substitutionis species, si aliud nihil repu- 
„ gnet, argum. J. 15et J. 7 ff. de vulg. et pup. subst.» Præterea ut 
mater aut avus, dum substitutio compendiosa datur , legitimam 
requirere possent, oporteret, ut admitterentur ad successionem 
ab intestato, cum argumentum negativum a successione ab in- 
testato ad legitimam rectè procedat; itaque cum extra contro- 
versiam sit, ascendentes excludi a successione, dubium dari 
nequit, quin excludantur a legitima. 


8 VI. Alia questio hic enucleanda sese offert, utrum s lias ipse, 
cui pupillariter substitutus, distrahere possit legitimam ex bonis 
sibi a patre sub substitutione pupillari relictis , eamque transmit- 
tere ad heredes? Responsio prompta est ex dispositione J. 8 $ 7 
Jf. de inoff. test. qua dicitur: si quis impuberi filio substituit , 
secundas tabulas faciendo , non ob hoc admittemus ipsum impuberem 
ad inofficiosi querelam ; ideoque per consequentiam non ad legiti- 
mam. Ratio hujus legis perspectu facilis ; querela tantum conce- 
ditur ob injuriam præteritione aut exhæredatione illatam : pater 
autem in specie, filium minimé injuriá affecit , sed e contra pu- 
pillo honorificum est et utile, heredem testamentarium , patris 
judicio datum, habere; arg. l. 42 ff. de adq. vel amitt. hered.; et ob 
id præsertim utile, quia ea ratione fit, ut agnatorum odio mi- 
nus exposita sit vita pupilli, quoniam ignoratur, quis ejus succes- 
sor futurus sit. Ceterum pupillus non præteritus aut exhæredatus 
a patre dici potest, cum vocetur ad totam hæreditatem paternam , 


(1) In cod. definit. lib. VI. tit. 7 def. 4 ne 1. 


(47) 
et legitima sua gaudeat , at non eo modo, ut in tempus, quo non 
amplius erit, de ea disponere possit preter voluntatem patris. 

Nihil obest, quod legitima onerari nequeat substitutione fidei- 
commissaria. Magnum enim discrimen intercedit inter substitu- 
tionem pupillarem et fideicommissariam. Posterior onus consti- 
tuit, quia diminuit jus proprietatis, et id reducit ad simpli- 
cem usumfructum ; cum prior ne minimam lesionem ailferat juri 
dominii, nec quidem impediat, quonimus proprietas plena redeat 
in personam pupilli; effectus non alios producit , nisi quod pupil- 
lus non possit de bonis disponere in tempus, ubi non amplius 
erit, si impubes moriatur. L. 22 $ 1 ff. de adoptionib. hanc dis- 
paritatem nobis evidenter tradit. - 

S VII. Jure consuetudinario pupillaris substitutio exoleverat ; 
nam etsi patres quoque potestatem in liberos suos haberent, non 
talis tamen erat, qualis apud Romanos, qui etiam ad bona libero- 
rum propria sese extendebat. Sic ait Groenewegen (1): «moribus 
» hodiernis, singulari illa patria potestate , que Romanorum ci- 
» vium propria fuit, ejusque peculiaribus effectibus obsoletis , 
» pupillaris quoque substitutio in desuetudinem abiit. » Idem 
expressis verbis testantur Vinnius ad instituta (2), et Voetius ad 
Pandectas (5). 


SECTIO SEXTA. 


PRZESCRIPTIO. 


§ I. Jus legitime petitionis æquè ac omnis alia actio tolli po- 
test per præscriptionem, que introducta est in utilitatem publi- 
cam, ut aliquando constaret de rerum dominio. Hee potestatem 
suam in omnes extendit res, que ab illa expressa legis disposi- 


Lib. i tit. 16 a 92. 
Lib. XXVII. tit. 16 n.» 26 et lib. V tit. 2 ne 4. 


2 De leg. P» no ,96 edit. 1649. 


( 48 ) 
tione non eximuntur , itaque frustra quis sustineret , legitimam præs- 
criptioni nulli subjectam esse, cum nullæ jure romano reperian- 
tur leges, quæ legitimam a præscriptione eximant. 

S II. In statuendo tempore, quo præscribitur legitime petitio , 
maximé dissentiunt auctores. Hee tamen contraversia non, nisi 
soluta quæstione dirimi potest, quonam remedio testamentum sit 
impugnandum, et legitima persequenda ? Plurimi (1) contendunt, 
remedium illud etiam post nov. 115 esse querelam inofficiosi , quum 
Justinianus nullis verbis hanc sustulerit, aliudque remedium intro- 
duxerit, sed naturam tantum , ejusque fundamentum mutaverit ; 
et hanc itaque querelam inofficiosi quinquennio præterlapso præs- 
criptam esse secunddm J. 8 § 17 J. 9 f. de inoff. test. J. 161. 54 
in fine l. 56 § 2 Cod. de inoff. test. Hanc autem | opinionem , tam- 
quam solido fundamento destitutam rectè impugnavit vir. clar. 
Schneidt in diss. de querela, inoff. inter parentes et liberos et 
in jurisprud. for. in ordine systemat. redact. tom. 1 § 642 et 
contendit , querelam inoff. post nov. 115 locum amplius habere non 
posse , mutato per hanc novellam illius fundamento. Sublatis enim 
actionis vel legis cujusdam fundamento et natura, ipsam actio- 
nem vel legem cessare quoque debere: Justinianum àutem novum 
per novellam 115 remedium introduxisse , nempe condictionem ex 
nop. 115, i. e. actionem personalem ad persequendam legitimam. . 
Præstantissima ejus verba , quibus hanc opinionem probare cona- 
tur Schneidt allegare utile duxi. Dicit enim S 19 dissert. « Si 
» alicujus actionis aut legis ratio fundamentalis semel et effectus 
» principalis deficit, certum est, et legem et actionem cessare, 
» precipue, si alia magis utilis substituatur, et prior concessa tan- 

tum sit actio subsidiaria; jam post nop. 115 cap. 5 et 4 ces- 

sat fundamentalis furoris ratio , utpote restricta testandi facul- 
» tate, non amplius necessaria. Cessat principalis hujus furoris 


(i) Vinnius comment. ad princ. inst. de Inoff. test, et in quest. jur. select. lib. 2 cap. 21. 
Noodt comment. ad Pand. ad tit. de inoff. test. pag. 160. Huberus ad inst. de exhær. libe- 
ror. $. 2. Voet comment. ad ff. de inoff. test. $ 25. Fachinæus controy. juris lib. 4 cap. 9. 


Perezius ad cod. de liberor. preter. n° 13. Puffendorf observ. jur. univ. tom. 4 obs. 76 $ 12 
et 15. Westenberg ad tit. de liber. et posth. $ 10. 


( 49 ) 


ct inde nate querele effectus, infirmatio scilicet integri testa- 
menti, et actio nova, seu “condictio ex nov. 115 est data, que 
certè utilior est priore; cum per eam voluntas testatoris , in quan- 
tum impia non est, cónservetur, neque alii legatarii , qui re- 
vera innocentes sunt, per talem testamenti partialem rescis- 
sionem leduntur, sed solummodo illi, qui contra pietatem 
lesus est, subvenitur, et tantum extraneo instituto impietatem 
causanti hereditas adimitur ; ex quo plano fluere alveo videtur , 
quod querele inofficiosi , utpote subsidiariz , post novellam locus 
amplius esse haud possit. » 

Huic. opinioni, firmissimis argumentis probate, suffragan- 
dum esse censeo. Legitimæ igitur petitio , sive condictio ex noy. 115 
tanquam actio personalis 50 annis præterlapsis præscriptione ex- 
tinguitur. 

Porro actionem ad legitimam tantum præscribi intra trigenta 
annos existimo, cum petitio hereditatis tantum. prescribatur illo 
tempore, uti videre est in J. 5 C. de petit. hered. et nulla ratio 
Sit, cur potius præscribatur legitima , quee favorabilioris quidem 
nature est. Ceterum rectius actionibus personalibus adnumeratur 
petitio legitime; ; nam datur adversus illos, qui hereditatem te- 
nent; nec certa bona designari possunt , in quibus legitima 
capienda est. Quod attinet tertios possessores bonorum , e qui- 
bus legitima petenda est, quin bona illis avocari non possint post 
possessionem 10 vel 20 annorum , mortuo illo, e cujus bonis legi- 
tima petitur, non dubito. 

S III. Sponte sese hic offert questio , a quonam temporis ter- 
mino illa prescriptio incipiat ? Solutio haud difficilis , si animad- 
vertamus, nunquam  prescriptionem incipere, nisi jus, de 
quo præscribendo agitur, ita acquisitum sit, ut illud exerceri 
possit J. 7 C. 1 et 4. de præscr. 30 vel 40 ann: Ex inde jam patet, 
legitimae petitionis præscriptionem non incipere , nisi a morte aut 
naturali aut civili illius, e cujus bonis legitima petenda est. 

Attamen hujus regule quedam ‘sunt exceptiones , que etiam in 
aliis præscriptionibus obveniunt, etfaciunt, ut initium præscrip- 
7 


V Vu V U YU Uy y eS 


(50) 

tionis non a die ordinarie fixo procedat. Numerantur inprimis, 
si legitimarius minorennis sit, ex axiomate recognito, adversus. 
minores non. currit praescriptio l. 5 Cod, quib. non obj. longi temporis 
prascr.l. 2 cod. in quibus caus. restit. ininteg, necessaria non est. 2.0 Si 
legitimarius adhuc patris potestati subjacet , tum ususfractus por- 
tionis legitime patri debitur, et principium in jure viget, quod nun- 
quam currat adversus filios familias præscriptio quoad bona, quo- 
rum pater usumfructum habet J. 1 C. de bonis maternis , et matern. 
gen. quia nullam poterit exceptionem opponere filiis quandocunque rem 
suam vindicantibus. Urgent quoque I. 1 $ 2 de ann. except. et l. 4 C. 
de bonis que liber. 3.0 Quotiescunque legitimarius impeditus fuerit 
jus suum exercere; quod profluit ex principio: contra non valen- 
tem agere non currit praescriptio : argum. J. ult. $ 11 Cod. de jure 
delib. et de adeun. vel acq. hered. I. ult. §3 C. com. de leg. 4. Non 
currit prescriptio, quamdiu legitimarius in communi vivens, ex 
ipsa successione, e qua legitimam petere debet, haurit alimenta 
sibi necessaria , et quae sub hoe nomine intelligantur. Legitima- 
rius enim in hoc casu possedit ipsas hereditarias res, quibus le- 
gitima sua complectitur. Sententiam nostram haurimus ex leg. 7 
§ 5 C. de præscript. 30 vel 40 ann. 

S IV. Florentibus consuetudinibus nostris, cum heredes recte 
in testamento præteriri possent, nec institutio hæredis extranel 
admitteretur, sed heres esset ille, qui proximus erat habilis ad 
succedendum; Cons. Gand. rub. 28 art. 1. Alden. rub. 10 art. 3 
et in omnibus reliquis; valebat quod legitima portio hæredi- 
bus debita, tantum per liberalitatem testatoris lædi posset, Simul 
ac hoc accideret, reducebantur liberalitates factæ, et legitime 
portiones ex illis deducende erant: vid. Cons. Gand, rub 28 art. 2 
et Van den Hane in notis ad eumdem articulum; consuet, Brug, 
tit. 4 art. a. Ald. rub. 20 art. 6. Itaque heredibus tantum actio com- 
petebat , que, cum nulle dispositiones speciales hac de re existerent 
prescriptioni subjacebat, ac alic actiones reales et personales, que 
pleræque tempore 30 annorum prescribebantur : consuet. Gand. 
rub. 19 art. 1. Ald, rub. 15 art. 2, Centrac. rub. ax ant. 1, Ulterius 


(5) 
quoad initium prescriptionis , tempus jure romano statutum ser- 
vabatur ; excipiebantur quoque casus, ibi adversus: minores cur- 
rebat praescriptio, nec non adversus interdictos, aut absentes, ita 
ut que vigeret principium , contra non valentem agere non currit 


præscriptio; vid. Cons. Gand. rub. 18 art. 1. Ipren. rub. 17 art. 1. 
A. rub. 15 art. 2. 


SECTIO SEPTIMA. - 
‘ 
- DEFECTUS INVENTARII. | 

§ I. Quæstio , utrum jus ad legitimam etiam tollatur defectu inven- 
tarii , multis controversiis locum dedit et in ea quam maxime inter- 
pretes dissentiunt. Quanquam Voetius ad Pandectas (1). Perezius ad 
Codicem (a) affirmativam sententiam sequuntur, tamen cum Brun- 
nemano ad Codicem (3), Hubero ad iust. (4), And. Gaill (5), negative 
sententiæ suffragor , quàm æquitati et juris principiis magis concor- 
dantem credo. Ante omnia observandum est, filium , qui ad confec- 
tionem inventarii tenetur , et illam negligit, nihil deducere posse a 
creditoribus hereditariis ; itaque, dum plura dantur debita quam 
bona in successione , quæstio de legitima oriri nequit ; legitima autem 
est portio bonorum , quæ non intelliguntur , nisi deducto ære alieno 
l. 8 $ 9 ff. de inoff. testam. Quæstio itaque tantum heec est, utrum do- 
natarii et legatarii filio , qui neglexit inventarium , legitimam au- 
ferre possint? Quod plane negandum esse dixi, eum secundum Zeg. 
32 Cod. de inoff. testam. nunquam fieri possit, ut, extra casum 
juste exhæredationis, legitima per dispositiones testatoris tollatur: 
nec ulla lex in jure Romano statuit, quod ob defectum inven- 
tarii jus. petendi legitimam auferatur. 


1) Lib. 38 tit. 8 n.» 27, 
2) Lib. 6 tit. 50 n.o, 18. 
4 


5) Lib. 6 tit. 30 n.» 28 et 29 
E 2 tit. 19 m? 16. 
Lib. 20 . 138 n.» 15, 


( 5») 

Objiciunt huic sententie : adversarii precipue J. ult. $ 14 Cod. 
de jure delib. et de adeun. vel adq. hered. et mop. x cap. 2 
Prior vero lex quartam Falcidiam adimit heredi instituto in. poe- 
nam neglecti inventarii; at inde nullatenus deduci potest, hanc 
poenam ad legitimam producendam esse: principium enim, odiosa 
restringenda sunt, hic maxime obstat. Nec facit, quod interdum in 
jure et in quibusdam Pandectarum textibus (uti probavi in histo- 
ria legitimæ) sub nomine Falcidiæ comprehendatur legitima. Quis 
docet nos a falcidia argumentari ad legitimam , cujus multo 
æquior ratio , et major necessitas ? Etenim proprio verborum sensu 
magnopere differt legitima a Falcidia; et quidem eo magis jure 
novo , quod hac Falcidia semper sit quarta, ubi e contra legitima 
aliquando sit triens, semis, et varietur pro numero liberorum. Ita- 
que extendi non potest poena , presertim in specie, ubi legi- 
tima jure nature liberis debetur , et Falcidia ex jure civili omnem 
vim ducit. Ulterius ex lege ipsa , quam afferunt adversarii , erui- 
mus, poenam applicari non posse legitime: nov. 1 cap. 2 in fine 
autem dicit : sz vero expressim designaverit , non velle heredem re- 
tinere Falcidiam : necessarium. est testatoris valere sententiam. Hee 
verba nullo modo de legitima loqui possunt , quia hane a testatore 
non posse prohiberi nota res est ; adeoque perspicue enitet , im- 
peratorem non de legitima, sed de Falcidia specialiter loqui 
voluisse. 4 

Frustra objiciunt , rationem , cur introducta sit pæna amissionis 
Falcidiæ neglecto inventario , quoque militare pro poena amissionis 
legitimæ. Ratio, aiunt, poene amissionis Falcidiæ est fraus præ- 
sumpta heredis , cui facile fuit , res quasdam hereditatis distrahere , 
et ita efficere, ut quartam Falcidiam salvam non habeat , et locus 
sit reductioni. Eadem autem ratio respectu filii datur circa le- 
gitimam suam ; itaque principio standum: ubi eadem est ratio, 
eadem esse debet legis dispositio. At responsio in promptu est. 
Principium hoc non potestlatius operari, quam rei veritas ope- 
raretur ; ideo frustra invocatur si textus legis huic. refragetur , uti 
hic obvenit in nov. I. cap. 2 et 3, nec non in L ult. $ 10 Cod. 


(55) * 

de jure delib. etc. , que statuit poenam , qua in'duplum tenetur 
heres , qui fraude egit in confectione inventarii , non autem mul- 
ctatur amissione legitime. Secunda disparitas est inter legitima- 
rium et extraneum , qui negligit repertorii confectionem. Hæres 
autem extraneus fraude efficere potest, ut quartam obtineat Falci- 
diam, cui, si fraudem non adhibuerit , locus non fuisset, cum 
forte ultra tres quartas gravatus non esset. Legitimæ vero petitio 
semper obtinet , quin ulla fraude opus sit. Porro facilius præsump- 
tio fraudis extraneum afficit, cum ille nullam æquam rationem af- 
‘ferre possit sue negligentiæ ; ubi filius excusandus esset , quia con- 
fectio inventarii penitus detegit arcana familie , quæ obtigi ipsius 
sepius interest. Ex his patet, non easdem militare rationes , ut 
poena amissionis Falcidiæ etiam legitime, applicetur. Alia objec- 
tio, que sententie huic opponitur, exoritur ex nop. 1 cap. 2, 
ubi Justinianus statuit, ut, qui inventarium non fecerint, amit- 
terent jus crediti ; unde deducunt, legitimam , que verum debitum 
constituit, amitti , si legitimarius inventarium neglexerit. At pa- 
ritas nulla inter legitimam , et alia debita patris. Ante introductam 
inventarii institutionem , quz jure novo tantum invaluit , heres suc- 
cedens jus crediti amittebat per confusionem , quoniam defunc- 
tum semper representat; tamen filius, paternam hereditatem 
adiens, jus ad legitimam retinebat. Porro cum postea Justinia- 
nus concesserit heredi , qui inventarium confecit, beneficium 
crediti, favorem junxit confectioni repertorii. Favoris illius recu- 
satio, si inventarium non conficitur, nullatenus poena dici po- 
test, cum jure communi credita heredis exstinguantur per con- 
fusionem. Si autem filius legitimam suam amitteret, id meram 
poenam constitueret , cum jure communi illam retineat. Itaque ut 
argumentum adversariorum valeat , oporteret , ut Imperator amissio- 
nem legitime portionis introduxisset in poenam neglecti inventarii. 

Tandem asserunt , Justinianum in leg. ult. $ 1 et 2 Cod. de jure 
delib. locutum esse de suis heredibus , et de extraneis 
‘sine distinctione. Justinianus vero vult in hac lege , ut inven- 
tarium tam a liberis quam extraneis conficiatur , si beneficium 


C54) 


inventarii vindicare velint , at poenam nullomodo Imperator ad le- 
gitimam extendit. Nec quoque validiori fundamento nititur ob- 
jectio , quod concedendo legitime deductionem filio una manu 
tribuatur , quod altera adimitur, cum legitima sit major ac Falci- 
dia. Nam quanquam legitima ordinarie sit major Falcidia , non 
tamen hoe semper obtinet; cum legitima e contra ubique favo- 
rabilem suam naturam secum ferat. 

S H. Tempore.consuetudinum non magis, ac jure Romano quæ- 
dam dispositiones reperiuntur, quo in poenam neglecti inventarii 
amissionem legitimæ indicant; itaque eadem principia ac illa, que 
explanavimus, observanda fuisse existimo. Verum consuet. Gand. 
rub. 24 art. 26, Brug. tit. 4 art. x, Ald rub. 2 art. 15 et alice poe- 
nas quasdam statuunt circa negligentiam confectionis inventarii; at 
nullibi de legitima portione quaestio est, merito itaque eas poenas 
ad legitimam extendi non posse credo. 


SECTIO OCTAVA. 
TESTAMENTUM MILITARE. 


S I. Novimus, jure Romano maxima privilegia concessa esse 
testamentis militum ab Imperatoribus variis , inter quos nume- 
rantur Julius Cesar , Titus Domitianus aliique; uti videre est 
in J. 1 6 1 ff. de testam. milit, Omnes illi imperatores ob imperi- 
tiam militum , ob continuum periculum, in quo versantur, et præ- 
cipue, ut faveant militiæ illa concesserunt privilegia , non solum mi- 
litibus, sed etiam iis personis, quz castra sequebantur, ac peri- 
culis subjacebantel. 1. § 1 ff, eod. et 1.5. Cod. eod. Simul ac ra- 
tiones ille desinerent, ita ut nulli periculo amplius subjacerent 
milites , cessabant quoque privilegia. Inde milites , qui in expe- 
ditione, aut castris non versabantur, et jam per annum hones- 
tè dimissi erant, vel persone non milites, quae castra relique- 


MEE d 


(55) 


rant, eisdem privilegiis non amplius gaudebant, Varia inter privi- 
legia numerabatur precipué, quod miles, si certus de liberorum 
existentia, eos præ&teriisset, perinde haberetur , ac si liberos di- 
serte et juste exhæredasset J. 7. ff. eod. l. 12 prow. de bonis li- 
bert. I. 9 C. de testam, milit. Nec contra eorum testamentum 
querela aut bonorum possessio conced ebatur J. 27 5 2 ff. de mm 
tesam. J. 9, 24 et ult. C. eod. 

8 U. Neque admittitur querela adversus testamenlum lie sive 
id jure militari, vel civili factum fuerit , sive a patre familias, sive 
filio familias de castrensi peculio conditum. L. g l. 24 C. de inoff. 
testamento , ita, ut ne miles quidem in eo præteritus aut exhæreda- 
tus de inofficioso queri possit. L. 27 $ 2 ff. de inoff. test. Mud 
autem militibus concessum privilegium non solum ei, qui in mi- 
litia defunctus est, prodest, sed quoque vires suas retinet intra 
annum post missionem impetratam , quia ad hoc usque tempus 
jure militari testamentum ejus valet. Z. 8 $ 4 ff. de inoff. test. 

Id singulare jus filiis familias paganis, sive olim milites nunc 


ad vitam paganorum tranquillam redierint, siye nunquam saga- 


tam militiam fuerint professi, imperatoria constitutione, nempe 
T. 57 6x C. de inoff. test. indultum fuit, ut eorum testamenta 
de peculio castrensi vel quasi castrensi facta querelá inoff. nun- 


quam expugnarentur. Sed quod filio familias pagano tribuitur pri- 
vileginm , patribus familias paganis, cum de rebus, in vera vel 
quasi tali militia quæsitis , testamenta condant, nominatim in le- 
gibus denegatur J. 8 $ 2 ff. de inoff. testamento., que dicit: & Pa- 


HANE: pinianus l. 3 responsorum , ait, contra Veterani patris familias 
v testamentum esse inofficiosi querelam, etsi ea sola bona ha- 


m 


» buit, que in castris quæsierat.» Cum enim id privilegium ad 
peculium filii familias proprié pertineat, causa aperta est, cur 

$, quantumvis de rebus ex militia queesitis testatus 
fuerit, illud non proficiat. Imperator enim J. 57 in fin. C. de in- 
. eff. test. precipit; «Si is (filius familias) sui juris efficiatur , 
» nomen peculii interiit, resque ad illud spectantes aliis rebus 
» confunduntur, et similem fortunam recipiunt, quemadmodum 


(56) 


b et cetera res eorum, que in unum congregantur ex omnibus 
» patrimonium. » { T t 

Sed controversum est, utrum hoc jus singulare , filiis familias 
concessum , per nop. 115 cap. 5, et 4 sublatum sit, nec ne. Plures 
(1) contendunt , filiis familias hoc privilegium tunc esse ademtum , 
si de peculio castrensi et quasi castrensi jure communi testaren- 
tur, et non, nisi testamentis vere militaribus illud concessum 
manere. Probant sententiam suam per verba cap. 4 nop. 115, ubi 
Justinianus precipit: « Non licere liberis parentes suos prete- 
» rire , aut quolibet modo a rebus propriis, in quibus habent 
» testandi licentiam , eos omnino alienare. » 

Sed contraria opinio preferenda mihi videtur. Nam 1» Justinia- 
nus in nop. 125 cap. 9. clericis, "patrie potestati subjectis : præ- 
scribit, ut, si de peculio quasi castrensi testarentur, parentibus 
legitimam relinquerent. Hæc autem constitutio plane superflua et 
inutilis esset, si verum esset, Justinianum jam in nor. 115 cap. 4 
omnibus filiis familias de peculio castrensi vel quasi castrensi jure 
civili testantibus præscripsisse, ut relinquerent legitimam paren- 
tibus. Verius itaque videtur, Justinianum illud privilegium , filiis 
familias paganis concessum , nusquam revocasse , et nop. 123 cap. 9 
exceptionem a regul4 communi constituere. 

2. Principium juris est, privilegia speciali lege priori concessa 
perlegem posteriorem generaliter loquentem minime revocari , nisi 
ex hac lege nová legislatoris consilium sufficienter appareat, jus 
singulare illud tollendi; quod autem de verbis citatis cap. 4 nov. 
115 dici nequit. Hanc quoque opinionem plurimi eique claris- 
simi Jurisconsulti defendunt (2). 

§ HI. Magna vero controversia datur inter interpretes , utrum 
hec testamentorum militum privilegia nostris admittatur con- 


(1) Noodt. comment. ad ff. tit. de inoff. test. circa finem. Struvius syntagma jur. civ. exer- 
cit. X. thes. 59. Stryck usus modern. Pand. tit. de inoff. test. $ 14. V. Zuichemius comment. 
ad princ. inst. de milit. test. 3 í ' 

(2) Donellus comment. jur. civ. L. XIX cap. 5 Cocceii jus. civ. controversum de inoff. test. 
quest. 19. Boehmer introd. in jus. dig. de inoff. test. $ 14. Malblanc princ, jur, rom. tom, 
III. $ 699 n.» 2. Huberus ad inst. lib. 2 tit, 15 m.» 8 Perezius ad Cod. lib. 6 tit. 22 n. o 16 
Winnius ad inst. libr. 2 tit, 19 $ 7 u. 5, 


(57) 

. suetudinibus ? Quanquam multi contrariam defendunt sententiam , 
. attamen affirmativa mihi adoptanda videtur. Verum consuetudi- 
nes de testamentis militum nullam specialem continent disposi- 
tionem ; at dum ille nostre leges silebant , principium receptum 
erat, quod j jus scriptum , scilicet Romanum, in subsidium valeret. 
Illud enim jus nostris moribus receptum erat, et vigebat in om- 
nibus casibus, ubi ei contrarie non erant dispositiones consue- 
tudinariæ, Ceterum cause, cur legislatione Romaná privilegia illa 
concessa fuerint, eædem sub consuetudinibus exstabant; inde 
nulla ratio, cur. tum temporis non admissa dicantur illa pri- 
vilegia, cum nullis specialibus dispositionibus abrogata essent. 
Inde sub consuetudinario jure æquè ac sub illo Romanorum , 
modo recta adessent requisita, liberos aut parentes testamento 
militari à petione legitime excludi poterant. Hac de re nobis. 
exemplum memorat idque , corroborat auctor itate rei judicatæ Hu- 
berus (1); insuper eamdem seqüuntur sententiam plurimi scrip- 
tores, uti De Ghewiet (2), Vinnius (5), Christinæus (4): Groene- 
d (5) et cleats alii. 


NUE à 
2) Ad fi nu à 
2) Institut. du it n t. 2 tit, art. 
5) Ad inst. lib. 2 tit. sde, gan. MUR i; 
4) Decisiones curie Belgicæ, vol. 5 dec. 149 n° 24 et seq. 
5 De leg. abrog. pag. 52 edit. 1649. 


(9) 


cs 


: Caput quartum. 


y 20 i ) 


) 


DISPARITAS INTER J US AD LEGITIMAM ET SUCCESSIONEM 
AB INTESTATO. 


S JI. Ex iis, que jam supra fusius probavi, quod scilicet per- 

sone, ad successionem ab intestato legibus vocate, nondum etiam 
per hoc solum legitimam possint exigere , differentia quadam xi 
eaque maximi momenti legitimam. inter atque successionem ab. 
intestato descendit. Hoc loco quæstio non minoris ponderis oc- 
currit, utrum legitima bonorum vel hereditatis sit portio quaedam. 
Hujus autem quæstionis gravitas in eo cernitur, quod ab ejus 
solutione pendeat, utrum legitimarius hereditati posset renun- 
ciare , et nihilo tamen minus legitimam suam postulare nec ne E 
Controversa est maximé hec questio. Vinnius (1) et Huberus (2) 
eam partem esse hereditatis existimant ; Voetius (3), Andreas 
Gaill (4), præses Faber (5), aliique plurimi contrariam defendunt 
sententiam , cui suffragandum esse credo. 

Nam 1°, non ante ineunda est legitime ratio, aut præstatio fa- 
cienda, quam si deductum fuerit æs alienum atque funeris im- 
pense. L. 8 5 9 ff. de inoff. lest., quo facto non hereditatis 
sed bonorum denominatio süperest. Bona enim proprié non sunt, 
nisi que deducto ære alieno supersunt. L. 59 $ 1 ff. de V. S. 


(1) Ad inst. lib. 2 tit. 17 ad § 6. 

(2) Ad inst. lib. 2 tit. 18 n° g. 

(5) Ad ff. lib. 5 tit..2 n° 44. 

P Practicar. observ. lib. 2 observ. 119 et 120: 
(5) Ad cod. defin. lib. 2 tit. 5 def. 18 n° 2, 


(390 
L. 55 ff dé juré dot. l. 6 C. de collation: Ae in eó bond distant 
ab hæreditate, que et cris alieni onus includit y ‘ac damnósa hæ- 
cedi esse potest; cum ex adverso bona, a beando dicta; damnosa 
non sint J. 49 % de V. S. 2.0 Jure antiquo Romanoruün:; legiti- 
-ma quovis titulo: relinqui: poterat, sive illo institutionis. sive legati 
et fideicommissi et mortis causa donationis, $ ult: de inoff. test. 
inde absque dubio, tum præ se non ferebat naturam hereditatis , 
sed partem bonorum efficiebat: quanquam hoe mutatum sit jure 
novo, ita, ut hodiè titulo institutionis relinqui debeat nop. 115 
‘cap.’ 595 tamen inde frustra credunt ‘adversarii; "legitimam jure 
adii Enn efficere hiereditatis: illa enim semper retinuit natu- 
ram :favorabilem| semper ob easdem rationes libéris conceditur. 
Etsi Justinianus titulum institutionis requisivit, id introduxit in 
favorem liberorum ,'quia ille titulus et honorabilior et fructuosior 
ipsis'est propter jus accrescendi; adversarii itaque, qui inde volunt, 
legitimam partem esse hereditatis principio impingunt in jure re- 
oepto J. 25/f. de leg.: Nulla juris ratio patitur; ut quoc pro utilitate homi- 
num introducuntur , illa contra ipsorum commodum : producamus ad 
severitatem. 3. Nostram opinionem affirmant ,. dispositiones J. 6 
C. devinoff. test. et l. 5 C. de inoff. donat. quarum in priori 
legitima dicitur: quarta bonorum pars, quam mortis tempore testator 
reliquit , et in altera, debitum bonorum subsidium. 4° Nov. 18 cap. 1 
in nostram sententiam non minus abundat , cum ‘determinet 
legitimam non ad quotam hereditatis , sed ad propriam substan- 
tiam, que denotat bona, in quibus alimenta sumuntur , et quo- 
rum in numero certe passiva non comprehenduntur ; "quibus ratio- 
nibus adjungi potest , legitimam , nullum accipi posse gravamen J. 
56 $ 1 Cod. de inoff. testam. Gravamen autem non levé esset, si 
filius legitimarius iu sola institutus legitimá , eamdem poreipiens , 
impediretur vindicare pro parte res suas, a patre defuncto nullo 
jure distractas , et cogeretur, ultra legitimæ ipsias vires agnoscere 
æris alieni; molem ; quód tamen 'eveniret, si legitima pars es- 
set hereditatis: Insuper 5° qui legitime supplementum petit, agit 
actione personali, puta condictione ‘ex lege ; tamen petitione he- 


(60) 
reditatis experiri deberet, si pro portione legitima fuisset heres 
J. 54 Sf. de her. petit. Tandem 6.» omne dubium. evanescere. de- 
bet coram dispositione J. 8 $ 9 ff. de inoff. testam., que expressis 
testatur verbis, quartam autem accipi c deducto cre alieno et fu- 
» neris impensa. » Porro quid per bona in jure eue vi- 
demus ex textu l. 59 ff. de verb. sign. 

Argumenta auctorum , qui contrarie opinioni dediti sunt, non 
parvi sunt ponderis, attamen omnia æquitatis et juris principiis 
facile destrui possunt. Objiciunt nobis inprimis , legitimam, cons- 
tituere portionem. portionis ab intestato debite, et inde deducunt 
consequentiam, eam esse partem hereditatis. Responsio facilis. 
Verba illa definitionis legitime accipienda sunt de parte bonorum , 
qui ab intestato debentur , deducto ære alieno ; ita quoque jure 
veteri hec definitio obtinebat , quanquam tum certum habebatur, 
legitimam. efficere quartam. bonorum. Nec quidquam hic facit, 
quod objiciunt adversarii, non licitum esse argumentari a jure 
veteri, cum jus novum illud legislationis punctum immutaverit. 
Non enim magis licitum. est, ex definitione , jure veteri sta- 
bilita, deducere , legitimam esse partem. hereditatis. Secundam 
objectionem eruunt ex J. 27 $ 13 ff. ad S Ctum Trebell. , ubi legitima 
patroni. vocatur. pars hereditatis. Notandum, quod ita dicatur, 
quia titulo institutionis a testatore relicta creditur , et ob eam- 
dem rationem legitima. in 5 5 Inst. de inoff. testam. pars hære- 
ditatis dicitur , quia titulo. institutionis a testatore relicta est. 
At difficilliorem objectionem ex eadem lege. 27 $ 15 eruere volunt. 
Ex illa , aiunt , patet, quod institutus in legitima cogi possit adire 
hereditatem , eamque restituere tertio ; atqui solus heres ad adi- 
tionem cogi potest, non autem legatarius. At falsum, quod insti- 
tutus. in. sola legitima ad adeundam et restituendam hereditatem 
constringi possit , cum legitime nullum gravamen , aut res- 
titutionis onus imponi posse, principia juris nos doceant; nec 
id. voluit lex citata, qua solummodo nobis proponitur. patronus , 
ab initio ex asse institutus , et rogatus, ut retenta sua legitima, 
ceteram hereditatem liberto suo restituat. Ad illud. adunplen- 


C61.) 


dam non tenetur patronus , nisi in quantum legitimam suam sal- 


vam habeat : id suadent partes sequentes legis. 


Tándem opponunt nobis, quod jus accrescendi obtineat in le- 


gitima, quod non obveniret, si legitima partem bonorum effice- 


ret. Concedam jus accrescendi obtinere in legitima ; at inde nulla 
pofluit consequentia, contra nostram sententiam; cum jus illud 
non solum locum obtineat in hereditate, at etiam in aliis casibus; 


v. g. si alicui titulo institutionis relicta fuit res certa , obtinet jus 
"accrescendi , attamen res certa non magis partem hereditatis cons- 
tituit quam legitima. 


§ Il. Hac questione enucleata , facilè enotescunt omnes minores 


‘differentiæ legitimam inter et hereditatem. Huc inprimis numerari 


potest, legitimarium non teneri ultra legitimam suam ad debita 


successionis, cum heres simplex teneatur ad omnia debita , etiam 


ultra vires. 2° Qui legitimam tantum vindicat in successione qua- 
dam, non debet prestare facta omnia sui auctoris , sed e contra 
rem suam , a defuncto nullo jure abalienatam , uti extraneus , vin- 
dicat. Contrarium autem obtinet respectu heredis J. 14 Cod. de rer. 
vindic. 3° legitima portio, debitum naturale constituens , relinquenda 
est sine ullo onere, conditione aut gravamine, et si impositum fue- 
rit onus , ipso jure tollitur, J. 32 Cod. de inoſf test. Hære- 
ditas autem gravamen recipit. 4° Legitima petitur condictione ex 
nov. 115 ; hereditas e contra obtinetur per petitionem hæreditatis : 
l. 54 ff. de hæred. pet. 5° Vidimus suprà in sectione de renun- 
ciatione, renunciationem. tacitam circa legitimam non admitten- 


dam esse; tamen eam procedere validé circa hereditatem , nos 
docet J. 17 $ 1 de acquir. vel. amitt. her. 6° Imperator Justinianus 


in nov. 1 cap. 1 et 4 affirmat , hæredem legitimarium , quainvis 
jussum testatoris non impleverit , non amittere legitimam. E con- 
trario si heres institutus voluntati testatoris non pareat intra annum, 
indignus ab hereditate sepius repellitur : authen. Hoc amplius 
Cod. de fideicomm. 7° Imperator æquè decidit in nov. 125 cap. 38, 
liberos parentis , qui religioso ordini nomen dedit , amittere 
hereditatem paternam , legitimam. portionem aytem retinere. 


((:62)) 

8 III. Ex omnibus his principiis nec non ex illis ; que expo- 
sui, ubi de renunciatione tacita egi (in S 5 séct. 4 cap. 5), evidenter 
elucescit, titulum heredis non requiri , ut aliquis ad legitimam por- 
tionem admittatur. Principium illud , uti recta consequentia , pro- 
manat ex omnibus differentiis , quas hereditatem inter et legiti- 
mam stabilivimus, et precipué ex illa, quod legitima. pars bono- 
rum sit non hæreditatis: « La prodigieuse différence , ait de là Cham- 
i» pagne (1) , qui se trouve. entre l'hérédité et la legitime, fait bien 
» connaitre qu'on peut avoir l'une sans l'autre, ou étre privé de lune, 
» et avoir l'autre, eto. . RARES insuper Voetius ad ff. lib. 
5 tit. 2 n° 44. 

§ IV. Sub consuetudinibus nostris non minoris difficultatis erat 
quaestio , utrum legitima portio: partem hereditatis an partem. bo- 
norum constitueret ? Contrariam sententiam illi, quam jure ro- 
mano sustinui, admittendam esse jure consüetudinario existimo 
Inprimis observandum , quod institutio heredis non admissa es- 
Set, itaque tum tantum locus esset actioni ad legitime supple- 
mentum, ubi portio relinquenda per liberalitates lesa erat. Omnes 
consuetudines , dum legitimam stabiliunt, portionem eam tantum 
concedunt heredi, quam conditionem semper requirere viden- 
tur. lta in illa. Gand. rub. 28 art. 2, dicitur , elk hoir; nec non 
in Alden. rub. 20 art. 7 : Elk hoir van den testateur moet de 
twee declen van zyn successie etc. Cortr. rub. 14 art, 6: ita, ut 
ubique soli haeredes jus habeant ad legitimam , et reductionem 
postulandi liberalitatum; unde jam consequentia spontè pro- 
manat, legitimam efficere partem hereditatis , uti eam nun- 
cupat Stockmans (2). Plures alie differenti: legitimam inter et 
hæreditatem evanescunt, ex inde, quod legitima: partem heredi- 
tatis efficeret, non vero partem bonorum. 


(tt) Traité de la légitime, chap. 25. 
' (2) In dec. 22. n? 4. 


Caput quintum. 


DE QUANTITATE LEGITIME. - 


S I. Legitimæ portionis quantitas sub diversis legislationis Ro- 
mane periodis diversa quoque fuit. Ab initio judicia centum- 
viralia pro arbitrio eam definierunt: postea tamen ex analogia legis 
Falcidiæ , legitima portionis quantitas quadrans seu quarta pars de- 
terminata est bonorum , qua ab intestato ad legitimarium perve- 
nissent, Quam ab causam legitima portio sepius quarta Falcidia 
in legibus nominatur. Z. 31 C. de inoff. test. L. 5 § 5 C. ad leg. 
Jul. majest, Nov, 92 pref. Legitima tamen portio semper quarta 
bonorum fuit, wel si-tres aut quatuor, vel si decem vel viginti 
essent legitimarii; quum horum numerus ad augendam vel mi- 
nuendam legitime quantitatem nihil faceret. L. 8 § 6 et 8 ff. de 
inoff. test. J. 6 et 51 C. eod. L. 2 C. de inoff. donat. § 3 et 6 
inst. de inoff. test. Exinde consequebatur, ut liberi patris opulen- 
tis, quorum magnus erat numerus, ad miseriam sæpius redige- 
rentur , legitimá portione inter plurimos divisá. Quam ob causam 
Justinianus legitimam portionem auxit per nov. 18 cap. 1 et Au- 
thent, novissima lege Cod. de inoff. test. ; ek voluit, ut legitima nunc. 
tiens, nunc semis sit totius substantie defuncti, pro numero 
personarum , quibus debetur; ita ut, si quatuor aut pauciores 
existerent legitimarii , trientem vindicare possint, si plures au- 
tem, quam quatuor, semis seu sex uncic ad illos pertineant. 

S II. Cum hee noy. 18 cap. 1 tantum mentionem faciat de le- 


C64) 

gitima liberorum, nec memoret illam ascendentium ant collate- 
ralium , inde controversia orta, utrum legitima ascendentium jure 
novo aucta fuerit, æque ac illa liberorum? Ad hanc quæstionem, 
affirmativam sententiam plerique interpretes defendunt , uti Voetius 
ad Digesta(1), Van Leeuwen (2), Perezits ad Cod. (5), Domat, 
sur les Loix civiles (4). Quorum opinioni fuffragari non dubito. 
Quanquam autem novella allata nihil de ascendentibus dicat , 
tamen in verbis finalibus statuit imperator, quod hanc disposi- 
tionem circa liberos statutam, etiam intelligat extendere ad om- 
nes personas, quibus jure antiquo quarta competebat. Hoc ob- 
servando , ait, in omnibus personis in quibus ab initio antique quarte 
ratio de inofficioso lege decreta est. Cæterum in nov. 89 cap. 12 
$5 Imperator adjicit : SZ vero habuerint hi, guos predizimus , ali- 
quos ascendentes , legitimam eis relinquant partem , quam lex et 
nos constituimus , que verba non nisi ad constitutionem nov: 18 
referri possunt. Domat loco laudato miram movit controversiam : 
« Ces paroles de la Novelle 18, dit cet auteur , semblent compren- 
» dre assez clairement les ascendans , et ne peuvent s'entendre que 
» d'une suite légitime , sans distinction de leur nombre , puisqu'on 
» ne doit pas supposer qu'il se rencontre plus de quatre ascendants. » 
Quanquam raro eveniat, ut plusquam quatuor ascendentes quis 
habeat, malé tamen inde concludit Domat, ascendentes tantum 
habere trientem, non semissem , si plusquam quatuor numeren- 
tur, quod evenire potest, et quidem, ut octo numerentur ascen- 
dentes. 

§ III. Majoris contraversie est, an hoc augmentum circa le- 
gitimam etiam in favorem fratrum sororumye , quibus persona 
turpis antelata est, extendi possit? Voetius ad Pand. (5) et Vin- 
nius ad Inst. (6) negativam defendunt sententiam. Argumenta sua 
.eruunt ex verbis Imperatoris in prooemio constitutionis mop. 18 


(a) Lib. 5 tit. 2 n.» 46. 

(2) Censura for. part. ^ lib. 5 cap. 4 m. 12. 
(5) Lib. 5 tit. 28 n.» 32. 

(4) Liv. 5 tit. 5 sect. 2 du Testamens. 

(5) Lib. 5 tit. 2. n.» 46. 

(6) De inoff. test. $ 5. 


(65) | 
nitimur aliquid adinvenire semper et nature consequens. Ex illis de- 
ducunt, Imperatorem. non loqui voluisse de legitima fratrum so- 
rorumve; nam naturalis pietas , aiunt, non adeo præscribit, ut 
legitima relinquatur fratribus æquè ac filiis. Ceterum , adjiciunt, 
ultimos terminos legis dispositionis sese extendere ad illas per- 
sonas, quibus ab initio quarta competebat ; cum fratres autem , 
mec jure veteri , nec novo , statim ab initio illud jus ad legitimam 
habuerint , sed tantum ex postfacto , nempe si defunctus institue- 
rit personas turpes. Et indé, si proprié loquamur , nulla competit 
fratribus legitima, sed querela , qua agunt, si persona turpis ins- 
tituta sit. Contrariam amplectuntur opinionem Huberus (1) , Van 
Leeuwen (a), Perezius (5) , quorum sententie assentire mihi æquius 
et juris principiis conformius videtur. Inprimis nullatenus dicitur - 
in nov. 18, hoc augmentum tantum locum habere in favorem illo- 
rum, quibus legitima solá naturali ratione concedatur ; contra 
Imperator hoc observandum dicit in omnibus personis, quibus 
olim quarta debebatur, ne de inofficioso agerent. Urget et illa 
ratio, quod motus fuerit Imperator ad augendam legitimam prop- 
terea, quod minor esset ejus quantitas , dum inter plures perso- 
nas erat dividenda , que ratio etiam obtinet inter fratres. 
Voetius ad corroborandam suam sententiam  abutitur verbis 
illis ab initio. Verba illa non volunt , quibus ab initio post mortem 
testatoris legitima debetur; sed, quibus antiquitus i. e. ante nov. 18, 
quarta legitima concessa fuit. Hic sensus naturalis est, et fratrum 
legitimæ augmento non oppugnat. i » 
- Porro, quod fratres non proprie habeant legitimam , sed querelam , 
id verum sophisma dici potest. Inde deduceré, quod jus ad legi- 
timam non habeant fratres, involveret exclusionem liberorum , qui 
preteriti sunt; illis enim quoque solum competit remedium que- 
relam movendi, et equé ac fratres, totam institutionem subver- 
tunt. Itaque fratres preteriti, quibus antefertur persona infamis, 
eandem conditionem tenent ac liberi preteriti ; et uti pater te- 


M - — inoff, test. n» 11. 
2) Censura for. part. 1 lib. 5 cap. 4 n° 12. 
t5) Ad Cod. lib. 5 tit. 28 ne 55. 


(66) 


netur legitimam liberis relinquere , si eos à querelá amovére stu- 
det, ita frater, si turpem personam instituat , ut testamentum suuni 
salvam maneat , legitimam fratribus sororibusque relinquere debet: 
Questio, utrum legitima patronorum etiam aucta sit jure novo, 
non sæpe difficultati locum dare potest, quoniam rarò libertus 
plusquam quatuor patronos habet. Si tamen evenerit, eadem va- 
lerent; ac de descendentibus et ascendentibus cum pure pa 
rens civilis liberti habeatur. 
SIV. Alia, non minus controversa quaestio est, quanta sit as: 
cendentium legitima? Quæstio distinguendo decidenda est. 1? Si as- 
cendentes primi dumtaxat et secundi gradás adsint; clarum est, 
eorum legitimam nunquam trientem excedere posse, propterea 
quod nunquam plures , quam. quatuor ascendentes adesse possint. 
2.» Sin autem ascendentes tertii gradüs , in successione descenden- 
tis legitimá , concurrunt, legitima singulorum, si quinque vel plu- 
res adessent, ad semissem producenda est; in quam semissem 
tamen in lineas succedunt. Contrarium tamen contendit Gluck de 
constituenda. legitime portionis. parentum quantitate. $ 18, et quidem 
ex hac ratione: quod si ascendentes ab intestato successissent , hære- 
ditas pro duabus lineis in duas partes divisa fuisset , quasi due dum- 
taxat persone adfuissent, quum itaque legitima sit portio portio- 
nis ab intestato , consequens est, eam in hoc casu trientem esse 
debere , quia due dumtaxat J/nee succedunt, non autem quinque 
person aut capita. Sed perperam : nam Justinianus in noy. 18 cap. 
1 voluit, ut legitime quantitas pro legitimariorum numero de- 
terminetur, In casu igitur. supposito legitima pro quinque per- 
sonis est semis, sed successio in hanc semissem fit in lineas. 
5°. Difficilior tamen questio hec est: quomodo ascendentium 
legitima sit determinanda , si preter eos fratres sororesque ger- 
mani, vel horum prædefunctorum liberi adsint, qui cum ascen- 
dentibus ab intestato successissent. Antequam diversas recenseam 
diversorum opiniones, casum quemdam exempli gratid proponam. 
Titius defunctus est relicta matre, cui legitimam tantum reliquit, 
uxore herede institutá , et quatuor fratribus consanguineis, Quanta 


(67) 

sit legitima matris queritur ? Tres adsunt diverse opiniones. Alii (1) 
credunt, fratres , quia ab intestato successissent, non solum par- 
tem, sed quoque numerum facere in computanda legitima, ‘i. e. 
non solum ad computandam portionem ab intestato, sed quoque 
ad determinandam legitime quantitatem concurrere, quamvis ipsi 
legitimam capiant nullam. 1n casu itaque proposito legitimam 
matris esse semissem ejus, quod ab intestato accepisset, sive 
710 totius successionis. 

Alii (2) fratres neque partem , neque numerum facere , legiti- 
mam itaque matris esse trientem totius hereditatis. 

Sed neque una, neque altera opinio menti nov. 18 cap. 1 et 
nature legitime consentire videtur. Legitima enim est portio portio- 
nis ab intestato debita, Ut itaque definiri possit , quanta sit legitima , 
prius determinari debet portio , quam legitimarius accepisset , si de- 
functus decessisset intestatus. Ut autem hee portio recté possit de- 
terminari, omnes numerande veniunt persone , que cum legitima- 
rio ab intestato successissent; in casu proposito autem fratres. cum 
matre ab intestato venissent; ergo quoque , in determinanda ma- 
tis portione ab intestato, numerandi veniunt, i. e. partem fa- 
ciunt. Mater itaque +75 totius hereditatis ab intestato habuisset. 
Definita portione ab intestato , legitime quantitas determinanda 
est, Ad determinandam autem hanc, illi dumtaxat numerari pos- 
sunt, qui jus ad legitimam habent, ergo non fratres. Ex nov. 18 
cap. 1. enim mente apparet, Justinianum , ex solo legitimariorum 
numero, legitimam vel trientem vel semissem voluisse. Ex his 
itaque sequitur, fratres partem quidem , non autem numerum 

"facere, et in casu proposito matris legitimam esse 175: 5 = 115 
totius hereditatis. Hanc opinionem etiam defendit Anton. Faber 
in error. Pragmat. Dec. XV err. 4. Neque obstat, quod secundum 
hane opinionem exhæredatus in determinanda legitimæ quanti- 


2 


(x) Noodt comm. ad dig. tit. de inoff. test, § sed apparet. Struy. syntag. jur. civ. exer- 
cit. io. Hofacker princ. eu. civ. $ 1714. 1 P Ted 

£e Domat sur les lois civiles, 1. 5 tit. 5 sect, 2 des testaments. Voet ad pand. tit. de in- 
off. test. n» 47. 


(68 ) 
tate numerum non faceret, quia nullum jus ad legitimam habet. 
Exhæredatus enim numerum facere debet ; quia jus ad legitimam 
certe ab initio habuit, quod tamen propria culpa amisit. Culpa 
autem aliena. innocentibus reliquis liberis: nullum ademit 
neque damnum afferre potest. i 

S V. Quomodo autem nepotum legitima determinanda est ? Dis- 
tinguamus : 10 si nepotes ez pluribus filiis praemortuis succedant, 
sive soli adsint, sive cum patruis concurrant , in computanda le- 
gitimæ quantitate, nunquam ad nepotum , sed parentuin, quos re- 
présentant, numerum attenditur, quoniam nepotes avo semper 
ex jure repræsentationis ab intestato succedunt. (1). 

Quod si autem 2° plures nepotes ex uno filio filiave adsint, 
res controversa est. Plerique (a) auctores credunt, nepotes non in 
capita sed in stirpes succedere , nepotum numerum non esse com- 
putandum , sed eos tantum accipere , quantum Præmortuus » quem 
repræsentant , habuisset, i. e. semper trientem portionis ab intes- 
tato , licet quinque adsint ex uno filio filiave nepotes. Quidam e 
contra contendunt , legitime quantitatem in casu posito. secundum : 
nepotum capita esse determinandam , ita ut, pro eorum numero, 
legitima vel triens vel semis esse possit illius , quod. nepotes ab 
intestato accepissent. Rationem ex eo deducunt, quod in casu de 
quo loquimur, successio ab intestato etiam in capita, non vero 
in stirpes fiat, et legitima semper secundum principia successio- 
nis ab intestato sit computanda. Attamen prior Voetii opinio præ- 
ferenda mihi videtur , quia nepotes, qui premortuum repræsen- 
tant, nunquam plus possunt habere , quam ipse pater materve 
habuisset, si mortuus non fuisset. 

G VI. Gravior quæstio hic datur , nempe , an legitima portio di- 
minui aut gravari possit? Negativam amplecti sententiam non du- 
bito. Leges legitimam considerant ut bonum proprium legitimarii , 
nec volunt, ut privatus eam diminuere possit, et ideo debitum 
legale legitimam constituere , voluerunt. Porro , uti nemo rem alie- 


(1) Voet ad ff. de inoff. test. § 48. 5 
(2) Confer. Voet. loco laud. Hofacker $ 1715.. : 


e lir 


(69) 4 

nam valide onerare possit , ita legitima absque mora aut dilatione 
præstanda est, J. 55 Cod. de inoff. test., atque relinquenda nullo 
adjecto. gravamine , nulla sub :conditione , aut suspensione, 
a die certas: J. 30 pr. J. 32 J. 36 pr. et $ 1 Cod. de inoff. tes- 
tam., ita ut, si quidquam gravaminis aut conditionis legitimæ re- 


' licte- appositum foret, ipso jure tolleretur , et pro non scripto 


haberetur „ J. 52 citata ; nisi tamen bona mente et in favorem le- 
gitimarii conditio adjecta sit, uti exemplum habemus in J. 25 
Cod. de inoff. testam. 

Legitima quoque fideicommisso : gravari non potest, uti 
statuit. J. 56 § 1° Cod. de inoff.: test. Et quanquam legitimarius 
non recusaverat, legitimam illam acceptare , inde equidem non de- 
ducere liceret validitatem impositi- fideicommissi , cum, uti vidi- 
mus, renunciatio tacita circa legitimam admittenda non sit. 

Nec magis substitutione gravari potest legitima, exceptá tamen 
pupillari, quia in hac pater et filius pro und eádemque persona 


habentur, et talis substitutio non gravamen sed potius honorem 


constituit. / 36 Cod. de inoff. testam. At non validé ex illa lege 
deduceretur, legitimam substitutione reciproca. gravari posse : 
nam lex 51 Cod. de inoff. testam. expresse requirit, ut. legitima 
omni conditione et gravamine immunis relinquatur ; substitutio au- 
tem reciproca gravamen constituit, cum incertam reddat proprie-, 
tatem legitimarii. Nec obstat nostre sententie J. 12 Cod. de inoff. 
test. que imperatori Alexandro debetur; nam ex illa nullate- 
nus probatur, substitutionem reciprocam nullum gravamen efficere . 
in damnum legitimariorum. Ceterum hec lex 12 abrogata. videtur 
per imperatorem Justinianum in lege 31 Cod. de inoff. test. 

Etsi generatim- substitutione gravari nequeat legitima, speciem 
tamen quandam substitutionis videmus, quá legitima onerari po- 
test, et quam sub nomine exhæredationis officiose protulimus ad 
exemplum J. 16 § 2 de curatore furios., que nomine exhæreda- 
tionis usa est. Que de illa dicenda sunt, videantur npe cap. 5 
sect. 18 6. 

§ VII Legitima præstari debet de rebus substantiæ N 


(79) | 

paterno J. 56 princ. Cod. de inoff. test. Ex hoc legibus sancito axio: 
mate profluunt consequentite, quod liberi instituti in nuda pro- 
prietate , alterá autem personá in usufructu generali institutá , aut 
vice versa , huic institutioni stare non debeant, et possint totius 
portionis legitime plenam vindicare proprietatem, ita, ut et nu- 
dam proprietatem , et usumfructum possideant, ut sancitum est in 
nop. 18 cap. 5: et quod verba legis 56 supra allate, ez ipsa sub- 
Stantia, satis evidenter volunt. 

Attamen, si pater reliquisset filio suo usumfructum bonornm , 
aut si malit legitimam suam integram, talem stipulationem vali- 
dam esse, existimo. Filius enim querendi causam non babet, 
cum optio ei sit, et facultas, aut legitimam suam salvam habendi, 
aut capiendi usumfructum omnium bonorum. idem dicendum est 
circa clausulam, qua pater filium instituit ex asse, sub onere fidei- 
commissi vel substitutionis , aut, si velit, pro parte legitime suce 
salve.. d 

Non solum gravari aut diminui nequit legitima respectu legiti- 
mariorum, sed etiam respectu illarum personarum , quarum sub 
potestate sunt legitimarii. Ita avus in testamento frustra scriberet , 
ne pater usumfructum haberet legitime filiis suis debite. Qui con- 
trariam admittunt sententiam , opponunt huic opinioni Æuthent. 
excipitur Cod. de bonis que liberis; at non considerant , hanc le- 
gem per novellam 117 cap. 1 princ. abrogatam esse, que novella 
expressé concedit patri usumfructum legitime filiis suis debite. 
Eandem amplectitur sententiam Huberus (1). 

§ VIII. Sub consuetudinibus nostris quantitas legitime varia 
erat, prout modi erant, quibus disponebat de bonis ille, e cujus 
successione petenda erat. Si per donationem inter vivos de bonis 
disposuisset defunctus, legitime quantitas statuebatur , uti jure 
Romano, nempe triens , si pauciores aut quatuor tantum, et 
semis omnium bonorum defuncti, si plures quam quatuor legiti- 
marii existerent. Consuetud. Gand. rub. 12 art. 1. Brug. tit. 7 art. 6. 


(1) Ad ff. lib. 5 tit. 2 n» 12 et alii. 


(71) 

Cortrac. rub. 14 art. 1 etc. llla Aldenard. indistincté duas tertias 
partes in legitimam relinquere statuerat. Si autem per testamen- 
tum de bonis suis aliquis disposuisset, generatim consuetudines 
pro legitima statuebant, absque respectu virca legitimariorum nu- 
merum, duas tertias parles omnium bonorum defuncti. Gazd. 
rub. 28 art. 2. Alost. rub. 21 art. 1. Alden. rub. 20 art. 6, 7, 8. 
Cum consuetudinibus heredis institutio prohibita esset, et here- 
des soli jus ad legitimam haberent, inde nullum dubium, quin 
legitima inter heredes dividi deberet, ratione habita ad portio- 
nem, quam quisque ab intestato cepisset. 

Quod ad questionem , utrum gravamen legitima recipere pos- 
set, nec ne, eadem principia vigebant, que attulimus Jure Roma- 
no. Id nobis exponit Groenewegen (1), qui expresse dicit, quod 
legitima ex substantia relinqui debeat, ideo usumfructum non 
recipiat; porro ad J. 8 ff: eodem. nobis testatur : Legitimam nul- 

accipere gravamen : nec non ad J. 25 C. eodem; ubi tamen 
sustinet, quod, æque ac jure romano , onus recipiat in commo- 
dum legitimariorum , et plurimos ita sentientes affert auctores. 

Cæterum id nobis quique exponunt ipsarum consuetudinum tex- 
tus, uti Alden. rub. 20 art. 7 : « Elk hoir moet de twee deelen van 


| » zyn successie vry en ombezwaert hebben, zuyver van alle testamen- 


» taire dispositien als van eenige clausulen, conditien ende reserven 
» by testament gedaen last importerende. » Videantur quoque relique 
consuetudines locis citatis. Ita insuper sepius judicatum fuit 
secundum Stockmans (2). 


vt 
E 


00 > legibus or ad § 5 de inoff. test, 


Í 
ES dnt 


(72) 


Caput sextum. 


QUA RATIONE LEGITIMA. DETERMINARI DEBEAT. 


€ 


Ut recte et lucide rationes omnes perpendende in determinatione 
legitimæ portionis exponi possint, in quinque diversas sectiones 
hoc caput dividendum venit, in quarum prima enucleare conabor, 
quenam persone numerande sint ad legitimam determinandam ; 
2,4 quænam bona in legitima computanda ; 3.4 quomodo institua- 
tur reductio; 4.4 Quale tempus inspiciendum , ‘ut legitima deter- 
minetur; tandem 5.4 quasnam imputationes portio legitima suf- 
ferre teneatur. 


SECTIO PRIMA. 


DE PERSONIS IN STATUENDA LEGITIMA PORTIONE NUMERANDIS. 


§ I. Certa est in jure regula, nec unquam controversiis inter 
interpretes locum præbuit, computandas esse in determinatione 
portionis legitimæ omnes personas, que jus ad legitimam haben- 
tes illud revera exercent, aut saltem constituti sunt heredes il- 
lius, de cujus successione legitima petenda est. Hæ tamen per- 
sone vario modo legitimam capere ssepius vidimus , prout jure 
proprio, aut jure repræsentationis ad illam vindicandam admit- 
tuntur. 

Majoribus autem difficultatibus ortum prebuit questio , utrum li- 


(CB) 

beri , testamento paterno validé justèque exheredati, partem faciant 
in legitime computatione, et ita ad eam determinandam connume- 
randi sint? In hac controversia plurimi Juris Romani interpre- 
tes sudaverunt. In illa quodammodo rerum caligine cum Vinnio (1), 
Hubero (2), De la Champagne (3) et aliis plurimis sententiæ affir- 
mativæ suffragor. Adversarii hujus opinionis plurimas faciunt dis- 
tinctiones, quas omnes ex proprio capite et ratiocinio , non au- 
tem ullis ex legibus querunt, et inde majori difficultate. ques- 
tionem obducunt. Indistinctè decidendum esse existimo, exhæ- 
redatos in determinatione legitime numerandos esse. Argumenta 
pro hac opinione militantia precipue eruo ex J. 8 $ 6 ff de inoff. 
test. que legitimam expressis verbis. nuncupatur : quartam partem 
ejus , quod ad aliquem esset perventurum , si intestatus pater fami- 
lias decessessit. Huic legis dispositioni , ut ipsi confitentur. auc- 
tores opinionis contrarie, nihil immutavit Justinianus in nov. 18 
cap. 1. Itaque ut portio, quam quis ab intestato cepisset, deter- 
minetur, omnia consideranda. veniunt perinde, ac si testamen- 
tum nunquam exstitisset, et exheredatio, que ex testamento pro- 
fluit, locum non obtinuisset. Inde nulla ratio, cur exhærédatus 
excludatur a computatione , sufficit enim, modo succedere po- 
tuisset, si defunctus ab intestato mortuus foret. ld lucidius ad- 
huc statuitur per exemplum propositum in eadem lege 8 8 8 ff. 
de inoff: testam. , quà, in sensu nostræ sententiæ respondet Pa- 
pinianus , filium exhæredatum partem facere. 

Objicitur his rationibus , Z. 1 § 5 ff. de conjungendis cum eman- 
cipato liberis ; in hac lege vero dicitur , exhæredatum pro mor- 
tuo haberi ; id" Hi dispositio extendi non potest ad spéciem hu. 
jusce quæstionis ; nam in dicta lege pater exhæredatus pro mortuo 
babetur, quatenus liberis suis in bonorum possessione à prætore 
non jungitur ; at haud dubie magna datur disparitas inter bono- 
rum possessionem et successionem ab intestato , qua ultima hie 


h Quast. select: lib. 1 hp! 
gj Ad pandect. lib. 5 cum gs 4 
1 Traité de la la Légitime chap. 5. 
í : 10 


(74) 


sola spectari oportet. Nec magis urget J. 10 § 4 f de bonor. pos- 
ses. contra tabulas, que statuit, exhæredatum partem non facere. 
Id enim denuo procedit ex illa ratione, quod exhæredatus pro mor- 
tuo habeatur respectu bonorum possessionis, sed id non evenit res- 
pectu possessionis ab intestato, quod luculenter probatur J. 8 princ. 

H. eod. , quae exhæredatos liberos ad querelam admittit, his expres- 
sis verbis: sane si velint inofficiosi querelam instituere , est in ipsorum 
arbitrio. 

Qui validé renunciaverunt legitime su post mortem illius , de 
cujus successione agitur, æquè ac exhæredati indistinctè compu- 
tandi sunt, ut determinetur portio legitimaria. Illis enim facultas fuit 
succedendi ab intestato , imo jamjam jus successionis in illos trans- 
latum erat. Nostra opinio corroboratur J. 17 ff. de inoff. testa. 

Qui incapaces aut indigni succedendi sunt, vel per statutum 
a successione ab intestato exclusi, nullatenus numerantur in de- 
terminanda legitima ; quod ex eodem semper profluit principio ; 
quia iliis omnibus personis spes succedendi ab intestato denega- 
tur. Hac de negativa sententia nullas dari posse controversias 
existimo. | 

Jure Romano, si quis e legitimariis absens aut captus ab hoste 
foret, et liberos non reliquisset , qui eum repræsentant, non com- 
putabitur in statuenda legitime portione ; quia per fictionem legis 
Corneliæ mortuus existimetur a prima die ejus absentiæ, donec 
revertatur, quo tempore denuo resurgere creditur. 

Aliqui dubitaverunt , utrum illi, quibus jus ad legitimam peti- 
tionem preescriptione ablatum est, numerandi sint? Questio illa ne 
minimum dubium quidem patitur, si consideremus , præscriptionem 
haberi jure uti veram solutionem; itaque legitimarii, de quibus quæs- 
tio movetur, tequé computandi , ac si legitimam jam accepissent, 

§ 11. Jure consuetudinario omnis difficultas extincta erat circa 
personas , ad stabiliendam legitimam portionem connumerandas. 
Hæredis institutio prohibita erat, et soli veri hæredes legitimarii 
existere poterant; uti nobis omnes testantur consuetudines, qua- 
rum textus jam sepius attulimus ; itaque nunquam computandi 
veniebant illi, qui heredes non erant, aut hereditatem rejiciebant. 


UM Re (75) 
SECTIO SECUNDA. 
QUIBUS IN BONIS LEGITIMA CAPIENDA EST. 


§ I. Quum legitima portionem bonorum efficiat, atque deci- 
sum sit, eam deberi ex substantia, seu bonis et corporibus pa- 
terne hereditatis , nov. 18 cap. 1; inde principium eruendum, 
omnia bona, que debita successionis excedant , numeranda esse, ut 
recte statuatur legitima portio: J. 6 Cod. de inoff. testam. l.. 30 
§ ult. ff. eod. Ex omnibus illis bonis, inter que computanda 
bona per liberalitatem testatoris abalienata , una eademque adunatio 
fictivè facienda est , ex qua, ratione habita ad æstimationem bo- 
norum et ad numerum legitimariorum , legitima portio statuitur. 
At antequam hanc rationem instituamus , priùs. ex bonis fic- 
tivè cumulatis deduci debent sumptus funebres defuncti et 
omnia debita , ad que ille naturaliter tenebatur ; id expresse sta- 
bilit J. 8 $ 9 ff: de inoff. testam. Quarta autem accipitur deducto 
cre alieno et funeris impensa. Eamdem fermé sententiam complec- 
tuntur J. 15 $ 5 ff. ad leg. fal. et I. 6 Cod. eod. ; ex quibus illi, 
adversus quos legitimarii in deductionem agunt, retinere pos- 
sunt, quzcunque eis debebat defunctus. Hæ leges, cum eadem 
ratio decidendi detur, in specie applicari possunt. 

Bona itaque , que per fideicommissum aut substitutionem res- 
titutioni subjecta sunt, in legitima statuenda computari nequeunt; 
cum res, quas defunctus restituere tenetur, nunquam in bonis 
ejus numerari possunt, et id est, quod affirmant J. 8 € 9 ff. de in- 
off. testam, et Authen. res que ad Cod. communia de leg.: mec 
minus lex jam sepius allata 56 Cod. de inoff. test. , que requi- 
rit, ut legitima in propria substantia relinquatur, cujus substan- 
tie partem non faciunt bona, de quibus agitur , sed potius extra, 
patrimonium posita sunt: arg. l. 8 Cod. ad leg. falc. 

Ob eadem principia hieres non potest eligere legitimam in qui- 


C793 

busdam bonis, nec tenetur accipere legitimam in certis bonis a 
testatore assignatam ; sed arbitrio judicis liberis portio legitima 
assignanda est, nisi legitimarius ex donatione sibi facta suam 
portionem jure retineret, Inde fit, ut parens non possit, invito 
filio, legitimam assignare in pecunia numerata arg. leg. pen. proc. 
Cod. de inoff. testam. nov. 18 cap. 1, que volunt, ut in corpori- 
bus hereditariis relinquatur (1). | ) 

§ IT. Cum inter debita non numerentur liberalitates a defuneto- 
facte ; bona per liberalitatem abalienata æquiparentur bonis 
adhuc in successione existentibus, et legitime deductioni sub- 
jacent, rel | 

Inter illas liberalitates, 1° numeranda veniunt legata et fidei- 
commissa, quacunque testator reliquit, uti rite ostendit J. 8 5 6 
de inoff. test., quà legitimarius partem habere debet omnium bo- 
norum, quz obtinuisset, si defunctus ab intestato mortuus esset. 

* Computantur, quecunque bona per donationes mortis causá 
abalienavit testator. J. 5 Cod. ad leg. Falcidiam. 

Interpretes aliqui hanc regulam quibusdam qt res- 
tringere voluerunt, et dubitaverunt, an legata ad pias causas fac- 
ta ceteris legatis in hac specie æquiparanda sint, cum J. 54 
Cod. de Episcop. et Cleric. talia legata e reductione Falcidiæ exci- 
piantur? Negativa sententia verior videtur, si perpendimus, legem 
citatam introducere exceptionem , quæ secundum juris principia 
numquan extendi potest. lllud juris principium precipué obser- 
vandum venit in hac quæstione, quum legitima multum a quarta 
Falcidia differat, uti jamjam attulimus. 

Nec magis ambiguitur, an legata, aut donationes, quas aliquis 
faceret in restitutionem furti, aut in mercedem bene meritorum 
conferendæ sint in legitimam portionem? Inprimis enim in hoc 
casu perscrutandum, an cause allegatæ veræ sint, et ejus naturæ, 
ut naturale et æquum debitum efficiant: si momenta illa in his causis 
-reperiantnr , humanitas atque justitia nobis suadent, ut legatarii 


() Confer.. Faber in. Cod. definit. lib.: 3 tit. 19 def, 29 n° g, et Perez. ad Cod. lib. 3 tit. 28. 
n^ 57. 


Cm) 
anteferantur legitimariis , si è contra absint, contrarium deciden- 
dum est, 

§ HI. Nec solum donationes mortis iA reducendæ sunt et 
computandæ , ut legitimæ portiones statuantur, sed etiam dona- . 
tiones inter vivos , uti testatur J. 12 C. ad leg. falc. , que lex legi- 
lime applicari potest ,' propter easdem militantes rationes, et 
quidem favorabiliorem naturam legitime. Insuper, quemadmodum 
quacunque donationes inter vivos, si immoderate sint, querelæ 
subjacent ; J. ult. C. de inoff.. donat. , ita ille reducendæ veniunt , 
ut legitima salva sit: id evidenter statuunt J. 7 Cod. de inoff. do- 
nat. J. 87 8 5 et 4 ff. de leg. Il e£ nov. 92 cap. 1. 

Nec ab hac regula excipiuntur donationes ante vel post ma- 
trimonium facte. L. 5. Cod. de inoff. donat. que generalis est, et J. 1 
Cod. de inoff. dotib. reductioni submittit in favorem legitimario- 
rum tum donationes durante vita marit, tum ille postea facto; 
ita ut nullas faciat exceptiones. 

Ex verbis immoderate donationes , que legibus allatis adjiciuntur, 
introducere quidam voluerunt , donationes , que immodice non 
sint, reductionem pati non debere. At rejicienda mihi videtur 
hac opinio, nam quicunque donationes , que legitimam lædunt, 
merito immoderate dicuntur , cum contra officium pietatis facte 
sint J. penult. Cod, de inoff. testam. ; et illo sensu dicitur in 
J. 7 Cod. eodem, quod tales donationes revocentur, in quantum 
immodice sint. | 

Nec majori cum fandamento aliqui sustinere voluerunt, tales 
donationes non reducendas esse, siin extraneorum favorem factæ 
sint, quia nov. 92 cap. 1 loquatur tantum de donationibus in fa- 
.vorem liberorum factis. Quanquam illa novella non expressé me- 
morat extraneos , tamen /. 1 Cod. de inoff. donat. de extraneis ex- 
presse loquitur , et etiam illas donationes inofficiosas dicit, si 
immoderate sunt. Porro J. 7 Cod. eodem statuit, quod omne il- 
lud., quod donatum sit, et lædat legitimam, rescindi debeat. Cæ- 
terum quanta foret iniquitas hujus legislationis > que prohiberet 
ledere jura liberorum , dum læsio datur in favorem. unius e li- 


(78) 
beris ; illudque autem permitteret , si extraneus ex illa lesione com- 
modum percipiat? Justinianus autem non presumi potest, talem 
voluisse iniquitatem , præserlim, quum in favorem bonds ex- 
pressé nov. 92 ediderit. « Hae 

§ 1V. Si autem evenerit, ut donatio inofficiosa sub specie con- 
tractüs onerosi lateret , generatim dicendum , quod legitima ab 
ilis quoque dedüci debeat; cum tales donationes ceteris æquipa- 
rentur J. 56 ff. de contrah. emt. vend. I. 6 ff. pro donato. 

S V. Utrum ex bonis publicatis patris damnati legitima portio 
debeatur descendentibus , jure Romano nullum erat dubium? Id 
expressé affirmatur in J. 1 et 7 ff. de bon. damn. ; ne ex crimine 
alieno innocentes luant poenam. Aliter erat, dum mater dam- 
nata esset: J. 6 Cod. de bonor. præscr., aut pater damnatus cri- 
minis perduellionis causa; J. pen. et ult. Cod. eod. | 

Jure novo hee legislatio 'abrogata fuit nov. 17 cap. 1, et tan- 
dem nova hac de re constitutio lata est in nov. 154 cap. ult.; 
ubi bona damnatorum , que olim fisco tradebantur, ascendenti- 
bus et descendentibus usque ad tertium gradum reservantur. At 
nulle illarum legum de collateralibus loquuntur; inde nulla ratio, 
cur dispositiones earum ad illos extendantur, cum specialem con- 
cessionem tantum contineant. 

S VI. Quoad bona illarum personarum, que secundas inive- 
runt nuptias, ut perspiciamus , quenam legitimam portionem au- 
gere possint liberorum prioris tori, aut illam liberorum secundi 
tori, varias ineundas esse distinctiones, existimamus. Inprimis 
parens, qui transit ad secundum matrimonium , amittit proprie- 
tatem rerum, quas ex facultatibus prioris conjugis, quovis lucra- 
tivo titulo , accepit, eamque transmittit in injuriæ solatium liberis 
prioris matrimonii, solo usufructu penes eum remanente, quam- 
diu vivit 1,3 Cod. de secund. nupt. , cui consequens est, ut illas 
res neque abalienare , neque pignore obligare possit : J. 5 Cod. eod. 
nov. 22.cap. 25 et 24. Inde illa bona nullatenus augere possunt 
legitimam liberorum secundi matrimonii. 

2.° Idem dicendum venit de bonis, qui ad parentes pervene- 


(79) 


runt morte unius e liberis prioris tori, modo ab intestato illa 
parens obtinuerit, et non per actum ultime voluntatis, id expri- 
mit nov. aa cap, 46 § 1 et 2. 

3. Porro ad lucra nuptialia, sicut et ad bona, que per mor- 
tem. infantis obtinuit parens , observanda est distinctio inter li- 
beros a diversis matrimoniis procreatos ; ita, ut liberi prioris 
matrimonii non possint preter lucrum , quod ab ipsorum parente 
profluit ; habere. etiam partem lucri, quod a secundo marito pro- 
venit. Quid enim, ait Justinianus in now. 22 cap. ag, hoc priori- 
bus prosit? Quid autem invideant priores filii secundis, si non et 
illis tertiis: injuriam passi sunt e Vid. authen. Lucrum Cod. 
de secund. nupt. 

4. Tandem prohibitum est parenti, secundo conjugi , plus do- 
nare aut testamento relinquere, quam uni ex liberis prioris ma- 
trimonii , qui saltem legitimam portionem habet: J. 6 C. de secund. 
nupt. l. ult. Cod. eod. si plus autem datum esset, Imperator Leo 
in dicta lege 6 C. de secund. nupt. statuere videtur , ut illud divi- 
datur inter liberos prioris matrimonii. Tandem Justinianus in 
nov, 22 cap. 27 et ag, plus donatum expressè addicit liberis 
prioris matrimonii, ita, ut legitimam non augeat liberorum. se- 
cundi tori, eum injuriam. illi nullam passi sint. 

§ VII. Hic quaestio objici potest, an bis eadem bona in sta- 
tuenda legitima numerari possint ? Hlud nullum dubium pati po- 
test, cum aliter inde, maxima iniquitas oriretur: v. g. si mater 
in testamento suo in favorem: mariti disposuisset; bona donata 
prius. subjacerent legitime liberorum defuncte matris ; poste vero 
eadem bona, in successione mariti, ut legitima statuatur, com- 
putanda forent. : 

§ VIII. Quaedam bona, titélé gratuito abalienata, in adunatione 
fictiva computanda non sunt: inter illa precipué numerantur 
1° omnia, que reductioni et imputationi legitimæ legitimariorum 
non subjacent , de quibus posteà, et 2° ea, que perierunt casu 
fortuito, ita, ut etiam periissent , si apud donatorem remansissent.. 

At si bona donata per culpam donatarii periissent, aut si Ehe 


(8050 

non solvendo factus ésset, illa equidem in adunatione compu- 
tanda forent. Legitimarii autem ex inopia aut culpa donatarii 
nihil pati debent, sed potius onus illud incumbit cæteris dona- 
tariis. Caeterum leges , qui submittunt res donatas reductioni , 
nullam faciunt distinctionem , ita et nobis distinguere prohibitum. 
SIX. Sub consuetudinibus eadem fere vigebant principia ac 
jure romano. Deducebantur quoque inprimis debita, ut legitima 
nullo onere gravaretur ; uti stabilivi supra in cap. 5 $ 8. 2.° Li- 
beralitates, que per testamentum fiebant, computandæ erant , ut 
legitima quantitas determinaretur, nec non reductioni subjace- 
bant, uti expressè statuunt. Cons. Gand. rub. 28 art. 2. Ald. rub. 
2 art. 6, 7. Cortr. rub. 14 art. 5, 4 , etc. Nec quidem ab illa re- 
gula eximebantur legata ob piam causam facta , non enim , ait 
Zypæus (1) est laudanda pietas que nature oblipiscitur. 5.» Dona- 
tiones inter vivos computabantur et reducebantur , si legitima 
salva non erat vid. Cons. Gand. rub. 12 art. 1 ; Ald. rub. 8 art. 13 
et omnes alias. Inter has donationes non minus computabantur li- 
beralitates , quæ sub specie contractüs onerosi facte erant ex 
principio; malitiis hominum non est indulgendum 4°. Quod atti- 
net bona publicata, in illis, jure consuetudinario , liberi legiti- 
mam ordinarie capere potuisse existimo ; ita dicit; Groenewegen 
(2) in publicatione bonorum non veniunt alienari prohibita. Tandem 
observandum , quod bona feudalia in patrimonio patris existere 
dici non poterant respectu illorum liberorum , qui jus succedendi 
ab intestato in illa non habebant; nisi id aliter consuetudinis 
dispositiones voluerint; latius hac de re tractat Voetius ad ff. lib. 5 


tit. 2 n.° 57 et 58. 


i 9 Vid. van den Hane in notis ad cons. Gand. pag. 563. 
(2) De leg. abrogatis. pag. 352 edit. 1649. 


- (a 
SECTIO TERTIA. 


QUOMODO REDUCTIO INSTITUENDA EST. 


8 I. Quænam bona in e e legitime quantitate numeranda 


sint, vidimus ; superest itaque , ut enucleamus , quo ordine legi- 


tima ex illis sumenda sit. Ante omnia legitima portio deduci 
debet ex illis bonis, que ab intestato relicta sunt. Si illa non 
sufficiant , tum liberalitates in testamento factæ contribuunt. Tan- 
dem si due priores species legitimam portionem non adim- 
pleant , ad donationes inter vivos progrediendum est. 


Ab intestato relicta primum penitus haurienda sunt, quia ad- 
huc corpora successionis constituunt , et voluntas defuncti ea aba- 
lienandi non exstat. Legitima ex omnibus illis bonis debetur in tota 
substantia , inde heres institutus ante detractionem legitime illa 
bona non validé abalienare potest. 


Si legitima deducenda esset e liberalitatibus per testamentum 
factis , primum reducenda veniunt legata universalia , ex princi- 
pio : in toto jure generi per speciem derogatur. His legatis exhaus- 
tis, particulares liberalitates in testamento factæ, pro rata mi- 
nuuntur, excepto casu, ubi testator expressè aut tacitè con- 
trariam volontatem manifestasset. Si autem res incorporalis aut 
individua objectum liberalitatis constitueret , legitima deberetur 
in illis, ad pretium æstimationis illius rei. 


8 11. Quod donationes inter vivos attinet , magna datur con- 


troversia , utrum omnes donatarii pro rata teneantur ad legiti- 
mam , an prius penitus exhauriende sint donationes A cw 
fecto ? Plurimi posteriorem sequuntur sententiam , uti de la Cha 

pagne (1) ; at illorum argumenta fundantur in textibus consuetu- 


(1) Traité de la Légitime chap. 4. 


T1 


(820 

dinum. Secundum principia juris romani Perezius (1), Præses 
Faber (2), Dumoulin (5), contrariam amplectuntur sententiam , 
cui merito nos suffragari posse existimamus. Hic verba celeber- 
rimi Faber referre utile duxi: « Pluribus, ait, separatim factis do- 
» nationibus, que simul junctæ inofficiosæ sint, non ex tantum, 
» que posteriores factæ sunt , rescindi debent per querelam inoft. 
» donationis , sed omnes conjungende sunt, ut priores quoque , 
» licet initio inspecto inofficiosæ non fuerint , pro rata. revocen- 
» tur. Perinde namque ex pluribus donationibus simul junctis 
» fraudandi animus præsumitur atque ex una, que sit universa- 
» lis. Et vero necesse est in tempus usque mortis manere in sus- 
» penso, cum inofficiosa donatio futura sit. Nam etsi patrimonium 
» suum quis totum donaverit , non ideo tamen inofficiosa dici do- 
» natio statim potest. Quid enim, si postea donator alia bona 
» acquirat, ex quibus dari potest legitima liberis mortis tempore , 
» etc,» Cæterum hic adjici potest , falsé adversarios sustinere , 
patrem inanes reddere. posse favores , quas in primos donatarios 
contulit; nam pater ultra bona donare nequit inter vivos , cum 
traditio sequi oporteat ; inde donatariis prioribus ac poste- 
rioribus tantum adimitur id, quod deest legitime portioni ; et ad 
cætera bona, valide manent donationes. 

S HI. Si in reductione facienda unus e donatariis non solvendo 
factus esset, et nulla amplius bona donationis existerent, legiti- 
marii in anterioribus donationibus totam legitimam capere pos- 
sent ; cum legitima , lege naturali introducta , semper debeatur , et. 
vice alimentorum liberis concessa sit : itaque favorabilioris nature 
est, quam quevis liberalitas. (4) 

§ IV. Jure consuetudinario eadem principia observanda erant. 
Donationes inter vivos. facte , etiam ultimæ inter liberalitates re- 
ductioni subjacebant , quia tempore priores sunt, et in bonis 
donatis quodammodo jus adquisitum habebat donatarius ; cum ta- 


. (1) Ad cod. lib. 5 tit. 29 n.» 6. 

(2) In cod. defin. lib. 3 tit. 20 def. 7 

(3) Conseil 55 n.» 24. 

(4) Confer. Le Brun des succ. I. 2 chap. 5 sect. 8. 


(85) 

les donationes irrevocabiles sint, et reductioni submittantur tum 
tantum, quando salva præstari nequit legitima ex bonis , que adhuc 
in successione reperiuntur, aut quæ nondum ab ea detracta sunt. 
Si donationes inter vivos agredi oporteret, ut salva præstaretur 
legitima , illas omnes, uti jure romano , reductioni submissas esse, 
jratione habita ad cujusque valorem, existimo. lllud principium 
amplecti videntur consuet. Ald. rub. 8 art. 2, nec non van den 


Hane ad consuet. Gand. rub. 12 art. 1 qui sententiam allatam Præ- 
sidis Faber (1) invocat. 


SECTIO QUARTA. 


DE TEMPORE INSPICIENDO , UT LEGITIMA PORTIO DETERMINETUR. 


§ I. Non sufficit autem , ut bona omnia in adunatione fictiva com- 
putentur ad statuandam legitimam portionem , at illorum bono- 
rum æstimatio fieri debet. Ut recté illa æstimatio ineatur , ins- 
piciendum est tempus mortis parentis , cujus e successione le- 
gitima petenda est; ita, ut bona æstimentur , ac si semper exsti- 
tissent apud defunctum arg. 7. 5$ 20 ff. de bonis libert. I. 6, 30 
§ ult. Cod. de inoff. testam. I. 75 ff. ad leg. Falc. Eamdem sequitur 
sententiam Præses Faber (a), et inde asserit , quod circa legitimam 
portionem , que in dotem data fuit, inspiciendum sit non tem- 
pus constitute dotis , sed mortis donatoris. 

§ II. Hic questio sese offert, an fructus portionis legs de- 
beantur a tempore mortis defuncti, si legitima diu tantum post 
mortem tradita fuerit? Voetius ad Pandectas (3), et Faber in Co- 
dice definit. (4) affirmativam merito amplectuntur sententiam. Legi- 
tima portio, a tempore mortis , omni jure debetur legitimario , 
ideoque et ei competunt fructus, uti vult J. 8 $ 11 ff. de inoff. 


i In Cod. defin. lib. 3 tit. 20 def. 7 


In Cod. defin. lib. 3 tit. 20 def. 7'e tit. 19 def. 27. 
Lib. 5 tit, 2 num. 53. 


Lib. 5 tit. 19 def. 11 et lib. 2 tit. 5 def. 30. 


* (C94) 

testam. Ynsuper fructus jure romano debentur ab illo, qui rem 
hæreditariam detinet , ideoque nulla: ratio, cur ab illis, qui por- 
tionem legitimariam detinent, non deberentur fructus , cum et exhæ- 
reditate descendant , ethæreditatis partem constituant J; 9 Cod. fam. 
erciscund.. Si mala fidé foret detentor portionis legitime , teneretur 
non solum ad fructus , sed insuper ad poenas , que imponuntur 
possessori male fidei Z. 25 § 11 V. de pet. hœred. 


S III. De augmento hereditatis aut ejus diminutione, que post 
mortem defuncti supervenit, dubitatum fuit, an quantitatem le- 
gitimæ ampliorem aut minorem reddat. 

Ut recté illa questio enucleatur, distinctiones ineundas esse 
mihi videtur. Si agatur de augmento, quod vivo patre exstitit, 
sive legitima portio jam stabilita erat , sive non, recté dicere pos- 
sumus, quod tale augmentum ampleat legitimam , quemadmodum 
augeat hereditatem. Porro legitima tantum debetur ad mortem 
parentis , quo tempore capi debet in omnibus bonis, quse in suc- 
cessione dantur, sicut et in fructibus J. 9 Cod. fam. erciscund. 


Si autem augmenti causa exstaret tantum post mortem tésta- 
toris, videndum , utrum hec eveniat, postquam jam ex voluntate 
succedentium , aut judicis officio, legitima portio stabilita sit, 
an vero ante. In priori casu nullum dubium, quin illa incre- 
menta nullo modo legitimæ quantitati , jamjam stabilite , augmen- 
tum illatura sint; at quisque tum heres tum legitimarius, dam- 
num aut lucrum capiet, quod in bonis sibi designatis superve- 
niat. Id ex eo profluit, quod divisio facta ut permutatio habea- 
tur J. 77 $ 18 ff. de legatis 11 l. 1 C. communia utriusque judicii 
« divisionem pradiorum vicem emptionis obtinere ; » ita, quemadmo- 
dum. post venditionem , sic post divisionem factam , cuique ac- 
quiritur lucrum. aut damnum, quod in bonis ei acquisitis acci- 
dit. At si heec rerum incrementa obtinerent ante initam legitime ra- 
tionem , tum ea profutura esse legitimariis cum Voetio ad Pandect. (1) 
existimo , et id absque ullà distinctione faciendá , utrum 


— 


(1) Lib 5 tit. 2. í 


(85) 
augmentum internum aut externum sit , vel utrum mobilibus aut 
immobilibus super venerit. Debetur enim legitima non in certis rebus, 
sed ex omnibus, et in ipsa substantia hereditatis, pen. C. de inoff. 
testam, nov. 18 prowm. in fine et cap. 1; ita ut, qui legitimam de- 
bet, eam solvere non possit ad arbitrium suum in bonis aliqui- 
bus successionis. Exinde post mortem illius, de cujus successione 
legitima petenda, in omnibus bonis defuncti suam partem cape- 
re debet legitimarius ; proinde portionem habere illorum bono- 
rum, in quibus augmentum advenit, nec non utilitatem ex illis 
incrementis capere, ratione habita ad quantitatem suce legitime. 

Inter augmenta , quæ prodesse debent legitimariis , numerari po- 
test victoria obtenta ab hærede in lite, que jam fuerat per 
defunctum incoepta; ut ait Voetius loco citato. Actio enim a de- 
functo instituta , inter ejus bona computari debet, J. 145 ff. 
de verb. signif. At legitimarii omnes, ratá habitá ad portionem 
suam, conferre debent in impensas ad sustinendam illam litem 
factas, ex principio : qui sentit commodum , ejus et incommodum est. 

Ex eodem axiomate profluere mihi videtur, quod, si hæres 
bonis incrementa attulerit proprio facto , legitimarii , si inde ca- 
pere velint commoda, teneantur pro parte ad incommoda, 

Quæcunque diximus de augmentis obvenientibus successionis 
bonis, eadem observanda sunt circa decrementa, que his bonis 
obvenire possunt. Ad regulam jam allatam , secundum quam pe- 
ricula sequantur eum, qui rei commoda colligit J. 10 ff. de reg 
juris $ 5 inst. de emt. vendit. Tandem qui sud culpá decrementum 
intulerit rebus hzreditatis, aut ligitimæ ‘portioni , de dolo aut 
facto suo tenetur. 

§ IV. Principia, que exposuimus secundum Jus Romanum, 
eadem obtinebant tempore consuetudinum nostrarum , et eisdem ar- 
gumentis probari possunt. Voetius ad Pandect. (1) eandem opinionem 
amplectitur, ex eo, quod renunciatio successioni future valida 
esset, uti ostendi ad $ 7 sect. 4 cap. 5 et inde deducit , filiam , que do- 


(1) Lib. 5 tit. a. 


(36) 
tem, adimplentem suam portionem legitimam, accepit, et re- 
nunciavit ulteriori successioni, tamen. posse supplementum pete- 
re, si inter tempus constitutionis dotis et mortis parentis opes 
aucte fuerint. 


Li 


SECTIO QUINTA. 


D& REBUS IMPUTANDIS IN PORTIONEM LEGITIMAM. . 


§ I. Antequam hanc aggrediamur materiam, ante omnia pre- 
monere oportet, ea tantum in legitimam imputanda esse, que 
speciali legis dispositione huic oneri submittuntur. Id expressè 
vult J. 20 C. de collation. Ex ejusdem legis dispositione, nec non 
ex disparitatibus , que successionem ab intestato intercedunt et 
legitimam , et præcipuè ob favorabiliorem naturam , que huic ul- 
time conceditur, concludi possumus , in hac sectione regulam 
valere, quidquid inferri non debet im successionem , imputari non 
debet in legitimam , et secundo ; omnia non imputanda sunt in le- 
gitimam , quæ collationi submittuntur. Has regulas exceptionibus 
immunes non dicimus, nam contrarium nos probat J. 10 C. de 
collat. , que eximit a collatione relictum a patre, quod tamen 
imputandum in legitimam (1). 

S II. Imputandum 1° venit, quidquid legitimarius titulo insti- 
tutionis accepit J. 30 Cod. de inoff. test. 2.° Quidquid. legitima- 
rius accepit titulo donationis mortis causá , aut titulo legati , im- 
putari debet in legitimam suam, uti vult Z 8 $ 6 ff. de inoff. 
test. l. 55 $ 2 Cod. eod. nisi testator circa certam rem expresse 
designaverit , se velle, ut non fiat imputatio nov. 18 cap. 6, et 
modo illa res non ledat legitimam ceterorum legitimariorum. 


(1) Conferat. Perezius ad Cod. lib..6 tit 20 n.° 14. 


(87) 

"Nee obstat huic imputation? , si res aliena legata esset, 
cum que pretium :estimationis illius rei persolvendum sit ex 
substantia patrimonii defuncti. Itaque pretium illud imputationi 
subjacet J. 36 C. de inoff. test. Hæc lex nobis regulam proponit, 
quá cauté ponderare possumus diversos casus, in quibus ullum 
dubium datur, utrum imputatio facienda sit nec ne. Statuit in 
hac lege Imperator, imputationem faciendam esse harum omnium 
rerum, que descendunt ex ipsá substantid hereditatis defuncti , 
non illarum , uti ait lex, quas ex aliis causis filius lucratus est 
velex substitutione , velex jure accrescendi ut ususfructus.... Huma- 
nitatis enim gratid sancimus, ea quidem omnia, quasi jure adven- 
titio eum lucrari; repletionem autem ex rebus substantie patris fieri. 

Ex predictis facilé intellectu est, an ille, qui in. donatione 
sub conditione aut modo positus dicitur, in legitimam conferre 
debeat, quidquid titulo gratuito ita acceperit ? Distinguendum 
autem est, utrum illud capiat ex patrimonio defuncti , an aliunde? 
In priori casu imputationi subjacet, in posteriori vero, quum non 
descendat ex ipsa substantia hereditatis defuncti, sed aliunde, veluti 
si donatarius ex propriis pecuniis quidquam solvere tenetur, ad 
dispositionem legis 56 Cod. de inoff. testam. legitimarius liberabi- 
tur ab imputatione. Idem principium tenet. J. 5 $ 19 f/f. de bonis 
libertorum, que, quanquam præcipuè loquitur de patronis , in 
specie applicari potest, cum æquitas postulat, ut quidquid in fa- 
_ vorem patronorum statutum sit, ubi de legitima quæstio , id etiam 
applicetur liberorum legitime , que favorabilioris nature est (1). 

S III. Imputanda est in legitimam portionem dos, quam filia 
aut neptis accepit ab ascendente. L. 29 C. de inoff. test. id expresse 
statuit: Cum pater, ait: non tantum eamdem dotem vel donationem 
» conferri, verum etiam in quartam partem ad excludendam inof- 
» ficiosi querelam, tam dotem datam, quam ante nuptias donatio- 
» nem, prefato modo volumus imputari, si ex substantia ejus pro- 
» fecta sit, de cujus haereditate agitur. » 


(1) Conf. Le Brun des successions liv. 2 chap. 3 sect. 9 n.» 6. 


( 88 ) 


Ex illa dispositione legis apparet, eam dotem in tantum solüm- 
modo imputandam esse, in quantum. profecta sit ex substantia 
ejus, de cujus hereditate agitur. Inde consequentiæ deduci pos- 
sunt: 1° Neptem non teneri conferre in legitimam , sibi ab avo 
suo debitam, dotem, quam a patre accepit. 2° Dotem , a patre 
et matre in bonis communibus liberis traditam, tantum in suc- 


cessione paterna aut materna pro medietate in portionem legiti- 
mam imputandam. esse. | 


Quemadmodum dotes imputandæ veniunt, ita’ quoque imputari 
oportet donationes in favorem nuptiarum, modo masculis factæ 


sint. Id oritur ex verbis citatæ legis 29: cum pater vel mater pro 
Jilia dotem , vel pro filio antenuptias donationem. 


At ex illa deduci nullatenus potest , imputandos esse sumptus : 
quos parentes ob celebrationem nuptiarum faciunt, quia nihil ad 
filium pervenit, et pater , quod status, ejusque conditio ab eo pos- 
tulabant , tantum perfecisse creditur. Si tamen adamantia aurei vel 
gemmei ornati darentur , qui lædunt patrimonium parentum, do- 
tis aut donationis loco illi æstimarentur, et earum rerum præ- 
tium imputandum foret. 


S IV. Alimenta, qua parens liberis suis praestitit, nullatenus 
in legitimam imputari possunt. Natura enim patrem et matrem 
obligat, ut alant illos, quibus lucem dederunt Z. 5 $ 12 ff. de 
liber. agn. et alend. Inde si pater fructus patrimonii alicujus con- 
cesserat filio, in vicem alimentorum, ille tantum teneretur impu- 


tare illud , quod superat alimenta ipsi ad vite rationem hones- 
tam necessaria, 


Nec solum alimenta ab imputatione eximuntur, sed quecunque | 
sub nomine alimentorum intelligi possunt, ut sumptus educatio- 
nis, studiorum , aut artium culture ab imputatione exempti sunt 
l. 5o ff. fam. ercis.; qua lege illi sumptus a collatione eximun- 
tur, ideo quoque ab impntatione legitime, cum nulla detur spe- 
cialis lex, que illos imputationi submittit, quod requirit J. 20 C. 
de collationibus. ideo quanquam pater expresse illos sumptus impu: 


(89) 


tationi eubmisiéset ' ejus voluntas servanda non foret, cum nul- 
lum onus legitime portioni imponere possit. 

Ex iisdem principiis profluit, imputandum non esse, quidquia 
pater erogavit, ut filius gradum doctoris in una aut altera scien- 
tia obtineat. Nec magis imputatur valor librorum , qui ad stu- 
dium suum ritè perficiendum necessarii fuerunt arg. J. 30 § 2 
. C. de inoff. test. At si libri illi adeo numerosi sint, ut efficiant 
bibliothecam , cujus valor permagnus sit, respectu patrimonii pa- 
rentis, tum, ne damnum inferatur ceteris liberis , M illi 
imputandi sunt, in legitimam filii. 

S V. Quid decidendum sit circa sumptus, quibus patents uni 
e liberis suis munus emit, sive civile , ecclesiasticum aut mili- 
tare, id nobis exponit J. 30 C. de inoff. test. que imputationi 
submittit tales sumptus, modo munus venale sit, et inde lucrum 
capiat, qui illud obtinuit , et uti hereditatem posteris transmittit. 
Justinianus tamen, in eadem /ege 50 unam statuit exceptionem 
in favorem militum , quibus officia Palatii imperatoris incumbe- 
bant, et silentiarii dicebantur , ut eadem J. 50 C. de inoff. test. 
testatur. 

§ VI. Sumptus, quos ad redimendum filium ab hostibus præs- 
titit parens, uti pietatis ratione facti, imputari non debent arg. 
l. 10 C. de negot. gestis (1). Valet in hoc casu J. 17 C. de post- 
lim. revers. , ubi ait legislator: pro pietatis itaque ratione , redempto 
ab hostibus filio , facti te paenitere , ac de pretio quidquam tractare 
non convenit. ; 

Ex eisdem principiis existimo , generatim imputationi non sub- 
jacere , quod pater pro delicto filii voluntarie exsolverit ; quia 
id pietatis causá factum esse præsumptio datur. Attamen, si 
sumptus illi permagni essent ratione habita ad patrimonium pa- 
rentis, tum ne delictum unius liberorum noceat cæteris, et ob 
presumptionem, quod pater potiüs necessitatis causá, et in hono- 
rem filii sumptus erogaverit, opinor, in illo casu sumptus im- 
putandos esse, quia nemo in necessitate liberalis existimatur J. 18 


(x) Confer. Faber in Cod. defin. lib. 5 tit. 19 def. 19 n° 2. 


12 


(9 


in fine ff. de adim, vel transf. legat. Voetius ad, Pandectas (1) et 
Perezius ad Codicem (2) eamdem amplectuntur sententiam, 

S VII. Quod liberi ab illo, e cujus successione legitima pe- 
tenda, mutuum acceperunt, inde actionem conferre in portio- 
nem legitimam tenentur; cum illud successionis debitum consti- 
tuat, et res mutuo accepta partem patrimonii efficiat, quia nullos 
inodo animus adfuit, eam abalienandi titulo gratuito. 


Si filius itaque ut mutuum accepisset sumptus erogandos stu- 
diorum et educationis causá, nec non illos ad sese e captivitate 
liberandum , submitterentur illi sumptus imputationi 7. 5 Cod. ad 
SCtum Maced. Idem dicendum est et ob easdem rationes de num- 
mis, quos pater aut ascendens pro legitimario solvit, nisi ani- 
mus adfuerit donandi, qui nunquam præsumitur. 


S VIII. Ad lucra facta a filio, qui sub potestate paterna ad- 
huc constitutus est, distinguendum, utrum filius lucra acceperit 
ex sola sua industria et proprio labore , an ex pecuniis aut re- 
bus paternis ipsi creditis? Priori casu, uti ait Præses Faber in 
Codice defin. (3), & quod per heredis actionem , operam et indus- 
» triam accessit hæreditati, augere non debet legitimam in favorem 
» alioram liberorum , qui non egerunt» ; arg. l. 42 $ 2 ff. de minor. 
25 annis. ell. 5 ff. de rei vindic. et precipue arg l. 56 Cod. 

de inoff. testam., quia ex substantia hereditatis illa lucra non 
descendunt. Secundo autem casu emolumenta imputationi ob- 
noxia erunt, cum ex patrimonio ipso defuncti profluant. 


S IX. An donationes inter vivos simplices, quæ non factæ sunt 
propter nuptias, imputandz sint, controversia enascitur ex l. 18 
Cdo. familie ercis. et imprimis ex J. 35 $2 Cod. de inoff. testam. , ubi 
Justinianus vult, ut tantum imputentur, si facte fuerint sub 
conditione imputationis ; itaque argumento a contrario , il- 
las imputandas non esse, si expressa conditio non adsit, dedu- 


(1) Lib. 37 tit. 6 n.» 15. 
.(2) Lib. 6. tit. 20 n.° 12. 
(3) Lib. 5. tit. 19 def. 56. 


Cor) 

cunt Voetius ad Pandectas (1) Faber (2) De la Chanipagne (3) 
quorum sententiæ suffragari non dubito, Objiciunt vero aliqui 
huic opinioni S ult. Inst. de inoff. test.; at frustrà ; nam ille pa- 
ragraphus nullatenus vult , ut donationes inter vivos semper impu- 
tentur, cum adjiciat verba : « in illis tantummodo casibus , quorum 
mentionem facit nostra constitutio » ; ‘que constitutio alia esse ne- 
quit nisi J. 55 predicta (4). Nec magis pollet , dispositionem 
illam mutatam esse a Justinianno in nop. 92 cap. x. Verum in illa 
novella Imperator reductioni submittit donationes inter vivos , at 
inde male eruitur, illas imputandas esse in legitimam ; nam ab 
illa reductione exémptæ sunt, simul ac legitimam non lædunt , et 
tamen tum etiam imputandæ forent. Ita favorabilior haberetur do- 
patio inter vivos extraneo facta, quam illa liberis, quod iniquum 
esset. Ceterum ex lege 20 Cod. de collationibus eruimus regu- 
lam, imputandum mon esse in legitimam, quod collationi non sub- 
jacet ; porro J. penult. S 1 Cod. eod. aperte illas donationes a col- 
latione eximit: simplex donatio non aliter confertur , nisi hujusmodi 
legem donator tempore donationis sue indulgentie imposuerit. 


§ X. Altera quæstio sese hic offert , an illud , quod legitimarius 
lucratus est per jus accrescendi sive, qualitate heredis, sive 
legatarii , ei imputandum sit in portionem legitimam? Negativa res- 
ponsio videtur profluere evidenter ex J. 56 princ. Cod. de inoff: 
test. ubi expressé sancitur repletionem fieri ex ipsa substantia pa- 
tris , non si quid ex aliis causis lucratus est , vel ex substitutione, 
vel ex jure accrescendi , etc. At hec decisio ad litteras non intel- 
ligenda est, sed mens legislatoris perscrutanda venit, ut dispo- 
sitio legis recte perspiciatur. Scopus legis enim est, ut indice- 
tur, legitimam unice implendam esse ex illo, quod provenit ex 
bonis testatoris illius, de cujus successione ligitima petenda est. 
Hinc necessario distinguendum est , utrum jus accrescendi locum 


* 


9 Lib, 57 tit. 6. 

2) In Codice. def. lib. 5 tit. 19 def. 5o. 

3) Ttraité de la Légitime chap. 9. 

4) Confer. Viunius ad inst, de inoff. testam. § ult. 


9m) 

habuerit, antequam cohæres legitimarius partem agnoyerit ex he- 
reditate aut legato sibi debitam , an postea tantum. In priori 
casu portio devoluta ad legitimarium , necessario imputanda est 
in legitimam. Etenim directè provenit hzc portio ab ipso patri- 
monio defuncti, proinde constituit rem haustam ex substantia 
hereditatis ipsius defuncti, inde ad legem 56 Cod. de inoff. test., 
in legitimam imputanda est. Posteriori autem casu , bona jure ac- 
crescendi legitimario devoluta, nullatenus imputanda sunt. Dis- 
paritatis rationem dare possumus ex eo, quod in hoc casu por- 
tio deficiens per jus accrescendi non directe perveniat ad legitima- 
rium ex patrimonio defuncti, sed mediante alia persona interme- 
dia, ad eum pervenit , et ita impedit, quominus directe pro- 
ficiscatur ex substantia hereditatis defuncti. Ceterum pro nostra 
militant sententia ipsa legis 56 verba: vel ex jure accrescendi ut 
puta ususfrucius. Notum autem est, quod jus accrescendi , dum 
agitur de usufructu legato, aut aliter relicto , tantum obtineat post 
aditionem haereditatis Z. 1 $ 5 ff. de ususf. accresc. , in- ceeteris 
autem cessat jus accrescendi , simulac portionem suam aliquis adi- 
verit; atqui cum lex suam dispositionem restringat ad usum- 
fructum , ex eo solo jam stabiliri potest distinctio , quam hac in 
quaestione faciendam esse diximus. 

§ II. Si vocatus ad substitutionem moriatur anle gravatum , 
tum in favorem gravati jus quoddam accrescendi , vel potius non 
decrescendi , obtinet. Antea enim retinebat proprietatem restitu- 
tioni subjectam , ita ut de illa disponere non posset; at simul ac 
moriatur vocatus ante gravatum , restricta possessio evadit ple- 
na. Inde questio, an hoc jus accrescendi imputandum sit in legiti- 
mam gravati ? Resolvi potest ex principio allato , quod tantum in 
legitimam portionem imputanda sint illa bona, que directé pro- 
veniunt ex Substantia defuncti. Inde hoc jus imputandum ve- 
mire dicendum est, quia plané ex patrimonio defuncti descen- 
dit, cum in defuncto totum resideret ante mortem suam. 

Quidquid autem legitimarius acquireret jure accrescendi , ex 
substitutione pupillari aut fidecommissaria , id nullatenus imputa- 


( 95.) 
tioni subjacet; illa etenim bona non directe acquisivit ex ipsa 
Substantia patris , sed per personam intermediam , itaque ad 1. 56 
Cod. de inoff. testam. , ab imputatione exempta sunt. 

$ XII. Questio majoris momenti datur, utrum illud , ques d 
lius a patre sub titulo ususfructüs obtinuit , imputandum sit? 
Negativa responsio amplectenda mihi videtur. L. 56 Cod. de inoff. 
test. vult, ut legitima relinquatur in substantia hereditatis pa- 
terne, absque ullo onere vel gravamine. Si autem filio imputan- 
dum esset, quod in nuda proprietate aut in usufructu tenet a 
patre, sepe tota legitima inde repleta esset, et ita onere grava- 
ta, quod impedit Z. 52 Cod. eod. Insuper nostram sententiam 
confirmare possumus per l. 6 Cod. ad SCtum Trebell. et nov. 18 cap 3 
quarum dispositiones eisdem nituntur principiis. 

Nec obstat, quod tales concessiones a patre facte , si ledant 
legitimam aliorum liberorum, reducendæ sint; nam inde nulla- 
tenüs consequitur, filium posse cogi , ut in fructibus legitimam por- 
tionem capiat, quod evenerit sepius, si, quod titulo ususfruc- 
tis a patre percepit, imputaretur in suam legitimam. 

Huic regule unicam stabilivimus exceptionem suprà cap. 5$7, 
nempe, ubi pater usumfructum magni valoris reliquit filio, sub 
conditione, ut illum habeat loco legitime portionis, aut si ma- 
lit legitimam salvam, In illo casu filius præferre potest usum- 
fructum , aut saltem optio est filio, et pater ejus conditionem 
meliorem reddit , ita , ut legitima nullo gravamine onerata dici possit. 

S XHI. Ex illis principiis sequitur, filium gravatum fideicom- 
misso, non debere imputationem pati fructuum , quos, e rebus 
fideicommisso datis percipit. At disputatur, an idem obtineat, si 
ascendens fideicommisso gravatus sit? Verior videtur sententia , nul- 
lam distinctionem faciendam esse inter liberos et ascendentes. Ve- 
rum J. 6 Cod. ad S Ctum Trebell., antique legislationi derogavit tan- 
tum in favorem liberorum ; at si Z. 52 C. de inoff. test. rite inspicia- 
mus videbimus , eam expresse decidere , absque ullo onere aut dela- 
tione legitimam portionem reliquendam esse , tum descendentibus, 
tum ascendentibus. Huic posteriori legi potius standum , cum expres- 
sé legitimam respiciat, et ut rigor antiqui juris minuatur , lata sit. 


( 94) 


S XIV. Interdum contingit, ut imputationis onus incumbat illis , 
qui rem non acceperunt directé , sed capite alterins. Id evenit, 
si nepotes, veniunt ad successionem avi ex capite patris sui; ; illis 
imputatur, quidquid pater ab avo titulo donationis aut repræ- 
sentationis pecuniæ (avances) accepit ; idque procedit, sive exsti- 
terint hæredes patris, sive hereditatem suam repudiaverint. De 
primo casu nullum dubium dari potest, in secundo dubitandi 
ratio evanescit, si observemus , nepotes non aliter legitimam pe- 
tere e successione avi, nisi jure repræsentationis , God illis trans- 
mittit easdem obligationes quibus tenebatur pater eorum J. 6 5 1 ff. . 
de hæred. inst. Controversia datur, an debita patris erga avum con- 
tracta æquè ac donationes imputanda sint in legitimam nepotum ? Si 
nepotes successionem paternam adierint, nulla ratio dubitandi; 
in omni casu sustinent patris personam, cujus, si capiant com- 
moda, incommoda sufferre debent. At si repudiaverint illius hæ- 
reditatem , tum nullatenùs imputanda sunt nepotibus debita, qui- 
bus obnoxia erat successio patris. Si antem illi, qui repudiant 
successionem, ad debita ejus tenerentur; inviti fierent heredes, 
nec repudiatio eis prodesset. 

Argumentum hic a simili opponi nequit, ex eo, quod dixeri- 
mus, pecunie suppeditationes a patre factas, imputandas esse 
nepotibus ; nam prorsus alia est conditio illarum suppeditationum 
quam debitorum. Donationes enim et pecuniæ repræsentationes cen- 
sentur facte hacce mente, ut luant debitum , in favorem legi- 
timarii ratione legitimæ suæ portionis, vel saltem partem illius 
debiti. Debita autem constituunt actionem gestionis negotiorum, 
aut aliarum rerum , in qua pater et filius ut extranei conside- 
rantur ; ubi donatio e contra debitum officiosum constituit. 

Frustra objicitur , nepotes repudiantes hæreditatem paternam, 
tamen generatim per repræsentationem ad successionem avi ve- 
nire , adeoque , in consequentiam istius repræsentationis , obli- 
gari iisdem oneribus ac ille, quem repræsentant. Verum patrem 
suum sæpissimè repræsentant in successione avi, at illa repræ- 
sentatio non adeo generalis est; pertinet tantum ad. jus succe- 


5 


Inm 


(95 ). 


dendi, et t extendi nequit ad debita paterna , nisi implieemus prin. 
cipio: quod in favorem alicujus introductum. est , in ejus odium re- 
torqueri, nequit ; paucis , opinio contraria inutilem redderet repu- 
diationem ; et aliquem invitum heredem. faceret. 

SXV. Enucleanda hic venit quaestio , an, quemadmodum nepotes 
tenentur ad impulationem rerum, quas pater ab avo accepit , ita 
quoque pater teneatur imputare in legitimam. suam , quidquid li- 
beri sui ab avo acceperint? Affirmativé respondendum esset, si 
de J. 6 ff. de collationibus per analogiam argumentari possemus. 
Hc sententia obstaret supra tradito principio, quidquid eolla- 
tioni subjacet , non indé in legitimam imputari debet. Magna quo- 
que disparitas obtinet inter filios et parentes. llli repræsentant pa- 
trem, cum hic personam liberorum nullatenüs repræsentare de- 
beat. Ulterius si pater obligaretur ad illam imputationem , quid 
aliud foret , quam onus imponere legitime suc? Nam facultas in 
hoc. supposito daretur, ayo, privandi filium legitimá , et elu- 
dendi leges, si quidem deberet tantum dare nepotibus partem , 
quam pater eorum, ut legitimam suam vindicare potest. 

Nec validé nobis objici potest Z. 6 ff. de collationibus , qua 
donatio facta filiis , in potestate paterna constitutis, eadem suppo- 
nitur, ac si facta. esset patri. Hee autem dispositio non nimis 
generalis accipienda est; alias inde sequeretur maxima iniquitas , 
scilicet quod pater-familias, a patre suo gravatus fideicommisso 
universali in favorem liberorum, inde deducere non posset legi- 
timam suam , cum donationem constitueret; quod æquitati et le- 
gum principiis contrarium esset. 

In illo casu tantum obtinet hec regula, uti probat ipsa J. 6 
allata, quando ille , qui donationem celebrat, declaraverit, sese 
liberalitatem facere nepotibus suis nomine patris eorum, uti dum 
aut de dote, aut de sumptibus educationis locus est; et insuper 
dum de tali debito agatur, ad quod per naturam pater teneba- 
tur. Hac in specie pater potius donatarius considerari potest 


quam filius, qui rem obtinuit, at hoc non ad alios casus protra- 
hendum, 


(96). 

§ XVI. Nonnulle res, que per specialem legis dispositionem 
aliquibus e legitimariis conceduntnr, ab imputatione eximi pos- 
sunt; et primüm quæstio est, an legitimarius teneatur quartam 
Falcidiam aut Tribellianicam in suam imputare legitimam? Fa- 
cile solvitur hæc quæstio, si consideremus , neminem et legitima - 
rium et heredem simul existere posse, uti probat J. 41 § 6 ff. de 
vulg. et pup. subst. Simul enim ac aliquis heres existit, defunc- 
tus adversus illum nihil inofficiosè egit, nec locus est petitioni 
legitimæ. Inde numquam aliquis legitimam portionem et Falcidiam 
simul capere potest, adeoque nulle difficultati locus. 

Quarta divi Pii speciali legis concessione arrogatis traditur 7. 22 
Jf. de adopt. ; tamen imputanda venit illa quarta, quia id ita vult 
J. 8 § 15 ff. de inoff. test. Quod attinet usumfructum , quem pater 
habet in peculio adventitio filii, illum imputare non tenetur in 
suam legitimam, cum illum speciali legis dispositione teneat , 
nec ulla lex detur, que eumdem usumfructum imputationi sub- 
mittit: nostram opinionem corroborat J. ult. $ 1 Cod. ad SCium 
T'ertull. 

S XVII. Perspeximus nunc, quanam bona in portionem legiti- 
mam imputanda sint; questio adhuc superest, quid juris sit, si 
immodica donatio facta sit legitimario? 1° dubiam non est, quin 
legitimarius æque, ac si extraneus esset, retinere possit , quidquid 
portiones legitimas non ledit. 2» Legitimarius legitimam portio- 
nem ex illa donatione retinere poterit. Jure Romano aliquis vero 
heres et donatarius aut legatarius existit Z. 54 $ 12 %. de leg. 10 
et quanquam legitimarius in specie renunciaverat hereditati, ta- 
men e donatione validé legitimam deduceret; cum heres renun- 
cians legitimam habeat , uti suprà stabilire conati sumus. 

Tandem jure Romano ordinariè res ipsa conferenda est, quæ 
reductioni subjacet, uti apparet ex J. 1 $ 11 ff. de collat. Atta- 
men si ceeteri legitimarii aut coheredes consentiunt, valorem æsti- 
mationis superflue partis conferri posse, verius videtür: si autem 
dissentiunt, res in specie conferenda foret, quoniam in J. 1 in 
princ. ff. de col. dicitur , quod debeant sua bona conferre. 


(97) 


§ XVIII. Circa imputationes in legitimam faciendas, in con- 
suetudinibus nostris nullæ/ferè dispositiones particulares repe- 
riuntur, at omnes de collatione loquuntur, que etiam , prouti 
variæ consuetudines , diversis stabiliebatur principiis. Ideo ad jus 
romanum sepe confugiendum erat, et inde principia, que ex- 


. posuimus ferè eadem; vigentibus consuetudinibus, servabantur. 


Maximé tamen observandum , quod sub consuetudinibus legiti- 
marius necessarius heres existeret; itaque in omni casu princi- 
pia simplicis collationis locum obtinebant. Si de puncto quodam 
contraversia movebatur , juris scripti principia inde decidebant; 
ita donationes simplices imputandas esse, reperimus in deci- 
sione magne curie Flandrie 14 Februarii 1775 (1) et in decisione 
1002 relata a Stockmans. Van den Hane (2), et Van Leeu- 
wen (3) nobis observant, nepotes quoque teneri, uti jure romano, 
ad imputandum illud, quod pater eorum ab avo acceperat. 

Tandem maximé annotandum principium juris consuetudinarii , 

od j juri romano contrarium obtinebat, nempe neminem posse et 
guis et heredem existere. Vid. consuet. Gand. rub. 27 art. 7 
Brug. tit, 14 art. 1 Jpren. rub. 9 art. 5. Ceterum circa res feuda- 
les , que natu majori debentur, receptum erat, quod nec ad con- 
stituendam fictivam adunationem numerarentur, nec etiam impu- 
tationi subjacerent. Hoc ex eo profluit, quod legitimarii non te- 
nentur imputare, quidquid ex. beneficio legis ipsis debetur. In- 
super talia bona non perveniebant ex substantia hereditatis ad 
legitimarium , cum, uti diximus, nunquam in patrimonio defuncti 
avc fuerint. i 


si 8 Mets Gand. rub. 26 art. 12 in nous. 


` "ny Confér Merlin répert. de jurisp., mot legitime, sect. 8 $ 5 art. 2. 
" 3 jr e 1 Ab. 5 cap. 15 u. 11. 


13 


Me t 
"ERIH 


Ct i 


(98 ) 


Caput septimum. 


DE MODO RELINQUENDI LEGITIMAM ET DE ACTIONIBUS 
AD EAM OBTINENDAM. ; 


§ I. Ante Justinianum legitima portio relinqui poterat quovis 
titulo, legati, donationis mortis causá , fideicommissi etc., $ 
ult. Inst. de inoff. testam. Justinianus^hoc jus immutavit , et vo- 
luit, ut tantum titulo institutionis relinqueretur, mov. 115 cap. 5, 
tum, quia honorabilior sit legitimariis, Z. 5 § 6 / de legat. præs- 
fand. , tum, quia illis fructuosior sit propter jus accrescendi J. 1 
S 4 J de hered. inst. 

Legitimam onus aut dilationem temporis non recipere, jam- 
jam explanavimus supra in cap. 5 $ 6. Si conditio aut gra- 
vamen illicité adjectum foret, observandum , quod non locus 
sit querele movende, sed conditio aut onus detrahatur, et uti 
purè relicta consideretur legitima, Z. 30 pr. J. 52 et 36 pr, et $ 1 
Cod. de inoff. testam. 

S II. Justinianus non requirit , ut titulo institutionis tota legitima 
relinquatur ad excludendam querelam. Olim vero id ita obtine- 
bat; at Imperator voluit, ut si minor pars ac illa, quæ in legi- 
timam -portionem debetur , relinquatur , legitimario detur actio ad 
supplementum legitime, Z. 30 Cod. de inoff: test.; que actio 
non impedit, quominus legitimarius accipiat omnia, que sibi 
per testamentum relicta sunt. J. 55 $ 2 Cod. de inoff. test. 
Jure itaque novo legitimarius, si ei legitima plane nulla relicta 


( 99) 


sit, querelam intentare tenetur, ut institutionem heredis ever- 
tat, et obtineat , quod sibi ab intestato debitum est, $ 5Inst, de inoff: 
test, At si quaedam tantum pars ei relicta sit, actionem ad supple- 
mentum aggreditur , quia tum nulla injuria ei facta est, cum 
nec preteritus, nec exhæredatus sitin testamento defuncti. 
Differunt inter sese plurimüm he actiones, et 1° querela olim 
evertebat totum testamentum , jure novo autem institutionem 
tantum. Actio ad supplementum nullatenüs attingit testamentum , 
sed illud validum. relinquit. 2." Per priorem petit legitimarius 
quod ab intestato habuisset, posteriori autem, quod sibi in legi- 
timam portionem debetur. 5.» Præscribitur querela per quinque 
annos, cum e contra actio ad supplementum legitima per 50 an- 
nos ritè intentari possit. 4." llla fragilis mature est et odiosa, 
arguens testatorem neglectæ pietatis imo furoris ; altera nihil odiosi 
“continet, cum. voluntatem testatoris in honore habeat. 5.» Actio 
querelæ intentandæ , propter odiosam ejus naturam, non transit 
ad heredes, nisi ubi jamjam intentata esset ante mortem aucto- 
ris, aut ita saltem preparata , ut animum eam. intentandi ex ali- 
quo facto facile colligi possit, vel tandem si pater injustè exhære- 
datus mortuus esset, antequam hæreditas adita erat per hæredem 
scriptum J. 34 C. de. inoff. test. Actio e contra ad supplementum , 
ob favorabilem suam naturam semper transit ad hæredes sive præ- 
parata, fuerit, nec ne. In hoc ultimo puncto controversiis nulla- 
tenus immuni , sententiam, quam exposui , amplectuntur Voetius (1) 
et Van Leeuwen (2). 
8 III. Disputatur inter interpretes, utrum actio ad supplemen- 
ium legitimae solummodo adversus heredes intentanda sit, an 
etiam adversus legatarios? Sustinet Voetius (3), cujus senten- 
tiam æquiorem credimus , primum adversus institutos heredes in- 
tentandam esse actionem ad supplementum , quia legitima debi- 
tum successionis constituat, et legatarii ad solutionem eris alieni 


1) Ad ff. de inoff. test. n.° 67, 


2) Censura for. t. 1 lib. 5. ca n.» 34. 
o Ad ff. $ 158. de inoff. test. nti 


( 160) 

mon teneantur J. 15 Cod. de hered. inst. At quanquam primum 
contra heredes scriptos actio illa intentanda est, nihil "impedit , 
quominus etiam, si legitima non salva foret per bona in succes- 
sione relicta , intentetur adversus legatarios, donatarios et qui- 
dem adversus tertios possessores, uti affirmat celeberrimus Præ- 
ses Faber (1), quoniam legitima ex ipsis bonorum corporibus de- 
beatur, nec quodammodo minui possit. 

§ IV. E principio, quod legitima absque onere et Louis 
præstanda sit , evidenter emanat, omnia bona, que actione ad 
supplementum legitimario addicuntur , immunia præstari debere 
‘ab omni pignore aut hypotheca a parte heredis instituti, donatarii , 
aut tertii possessoris. Si autem res, quæ in legitimam portionem 
tradita fuit, postea legitimario bone fidei evinceretur, æquitas 
postulat, ut legitimarius actionem habeat contra hæredes institutos 
et omnes alios, adversus quos ab initio agere potuit, ut illi ipsum 
indemnem præstent. 

S V. Consuetudines nostre regionis non requirebant , ut ti- 
tulo institutionis legitima relicta esset; videatur Stockmans (2) et 
Wynandts (3), qui testantur, tempore consuetudinum quovis 
titulo legitimam relinqui potuisse. Ceterum Stockmans in eadem 
decisione n. 6 , ait: « illa etiam prioris juris sanctio, que exi- 
» gebat totam legitimam relinqui liberis , aut alioquin testamen- 
» tum per querelam inofficiosi everti posse, non obtinet , cum 
» sufficiat, id quod legitime deest, peti posse actione ad supple- 
» mentum, uti posteriore jure constitutum est.» Inde evidenter 
apparet, hæredem , cui legitima salva non erat, per actionem 
ad suplementum contra legatarios et donatarios agere debuisse, ut 
legitima salva ei præstaretur. 


(1) In Cod. def. lib. 5 tit. 19 def. 52. 
(2) Dec. Brabant. dec. 5 n.» 3 et 4. 
(5) Dec. suprem. curie Brabant. dec. 182 n.° 3. 


PARS POSTERIOR. 


AAA PARA PAPA 


JUS. HODIERNUM. 


Caput primum, 


rr 
a 


HISTORIA. 


Licrrmz portionis institutionem, que ab omni feré populo 
recepta fuit, etiam sub consuetudinibus, tum nostre regionis, 
tum Gallie, diverso modo invaluisse, supra vidimus. Postquam 
Galli regionem nostram invaserunt, denuo legitima mutationes 
varias subiit, per dispositiones legum 17 nivosi anni lI et 2 ger- 
minalis anni VIII, Tandem codicis. civilis promulgatione pro 
toto regno eadem principia circa legitimam stabilita fuerunt, que 
nobis nunc enucleanda veniunt. 

Definitio legitime, in priori parte tradita , magis Juri Romano con- 
venit, quam hodierno. Rectius hodie definiri potest legitima , portio 
bonorum, quam lex, in favorem quarumdam personarum, alie- 
nari prohibet. Differentia illa ex eo promanat, quod in determi- 
natione legitime hodié non portio, quam quis ab intestato ce- 
pisset, respiciatur, sed bonorum successionis valor. 


Re ce ~ 


(192) 


Caput secundum. 


SECTIO PRIMA. 


QUIBUSNAM DEBEATUR LEGITIMA. 


S I. Jure hodierno non eisdem personis debetur legitima portio, 
ac illis, quibus secundum principia Juris Romani anteà expla- 
nata, competebat. Hodié inter personas , quibus legitima portio 
relinquenda est, computantur et descendentes et ascendentes , 
art. 915, 915, 916 cod. cip. 

§ II. Quandoquidem jure hodierno eadem natura sit legitime 
ac olim, inutile est, hic denuó exponere, argumenta negativa a 
successione ab intestato ad legitimam recté procedere , cum e con- 
tra affirmativa respuantur. Etenim diversa natura, quæ legitimam 
intercedit et successionem ab intestato , sicut et recta ratio illa 
principia stabiliverunt. 


x 


SECTIO SECUNDA. ibis 


DESCENDENTIUM LEGITIMA. 


§ I. Ut jus romanum , ita codex hodiernus civilis primitus 
legitimam , matura suadente , concessit liberis ; id testatur art. 
'915 c. c. 

Sub nomine liberorum comprehenduntur descendentes mascu- 
lini seu feminei sexüs, cujuscumque gradüs, at ita tamen, ut 
nepotes tantum pro persona, quam repræsentant, legitimam vin- 
dicent , art. 914 €. €. j 


( 105 ) 
8 II. Legitimati autem per. subsequens matrimonium æquè , ac 
illi, qui ex justis nuptiis procreati sunt, jus ad legitimam vindi- 
care possunt ; cum legitimatione eadem obtineant jura, ae si seme 
per legitimi fuissent , art. 333. c. c. EI 

Quod. legitimationes per rescriptum principis attinet, aut per 
oblationem curie, he moribus nostris penitus exoleverunt. 

§ III. Circa liberos naturales non hodiè; uti jure romano , dis- 
tinctio facienda est patrem inter et matrem. Quaestio vero, utrum 
liberis naturalibus legitima debeatur, nec ne, maximé controver- 
titur varios inter interpretes (1). Nos existimamus , legitimam. 
nullam competere liberis naturalibus , sive agniti sint , sive non, 
at vero legitimis tantum liberis, uti expressis verbis vult arf. 915 
che. Verum | illis jus aliquod. conceditur in bonis, que parentes 
su mortis tempore relinquunt, art. 757 c. c. ; at indè nullatenus 
concludi potest, illos jus ad legitimam habere. Lex enim , cum 
illis certam bonorum partem concedat, eos uti successionis cre- 
ditores , nullomodo uti hæredes considerat. Sic Bigot - Préa- 
menen in expositione rationum dixit. « Ce droit n’est point acquis 
» avant la mort, et c'est. sous. le titre de créance une participation 
» d la succession. » Cæterum expressis verbis nostram. opinionem 
stabilit art. 756 c. c. « Les enfans naturels ne sont point héritiers.» Tta- 
que cum hæredes esse nequeant, et argumenta negativa rectè 
procedant , a successione ab intestato ad legitimam , extra dubium 
manet, ipsos legitimam vindicare non posse. Tandem speciale 
privilegium , quod naturalibus liberis art. 757 c. c. conceditur, 
ab ipsa lege limitatur in art. 762 et 908 c. c.; inde juris æquitas 
nullatenus permittit, ut protrahatur ad legitimam , presertim cum 
id obstet , et utilitati ipsius liberi et sententiz legislatoris, si il- 
lam ex discussionibus hauriamus. (2) 

Quamquam filius naturalis ad legitimam nullum jus habeat, 


(1) Toullier, droit civil Français, tom. 5, pag. 126. 

Grenier, des donat. et test., tom 2, pag. 409. 

Ghabot , sur les succes., ad art. 756, n.° 5. d 
Malleville , analyse raisonnée de la discussion du Code civil, ad art. 756. 
Levasseur , traité de la portion disponible, n.° 65. 

(2) Vid. expositio facta coram tribunatu a Jaubert 9 floreal anni 11. 


( 104 ) 

famen Chabot (1) non assentio, filium illum posse orbari parte 
ei a lege concessa per dispositiones ultima voluntatis: parentis. 
Etenim lex in art. 757 c. c. liberis naturalibus jus aliquod tribuit 
seu debitum legale in successione parentis ;" itaque: patris. vo- 
luntas dispositionem legis in favorem alterius mutare nequit : nec 
debitum aliquod. auferri potest , nisi effecta solutione , aut consensu 
creditoris , vel vi legis exstinguatur. ; 115 

Quod , jure romano ; filius naturalis hæres existeret matris sue , 
non autem jure hodierno , id ex morum diversitate profluxit. Jam 
diu in Gallia hoc ita receptum erat, et legislatores codicis con- 
suetudinum Gallicarum legislationem in eo secuti sunt (2). 

§ IV. Jure hodierno distinctiones, uti jure romano, inter adop- 
tatos et arrogatos non observandæ sunt. Paterna potestas , quemad- 
modum apud Romanos obtinebat, non amplius: viget , indé 
evanuerunt ille distinctiones. Hodie affirmare non dubitamus ; 
adoptatis legitimam competere in successione adoptantium, cum 
per art. 550 c. c., eis eadem tradantur jura, ac si legitimi. es- 
sent; exinde legitimis æquiparantur , et eo ipso dispositioni art. 
915 c. c. subjacent. In successione vero cognatorum adoptantium 
omne jus filio adoptato denegatur art. 550 c. c., et per rectam 
consequentiam legitima eis competere nequit. 

S V. Hodie in dubium vocari nequit , quin, uti jure romano, 
emancipati jus ad legitimam retineant. Evanuerunt enim rationes 
dubitandi, quz, e singulari Romanorum paterna potestate, orie- 


bantur. 


(1) Traité des successions ad art. 757. 
(2) Confér. Malleville, analyse etc. , ad art. 756. 


mx — 


( 105 ) 


.SECTIO TERTIA. 
| giekin LEGITIMA. 


§ I. lisdem rationibus moti, ac romani legislatores, illi, qui 
leges hodiernas condiderunt, legitimam secundo loco ascenden- 
tibus , proximiorem gradum. occupantibus , dederunt, art. 915 c. c. 
Quod illa legitima etiam concedatur ascendentibus , qui non primi 
gradüs sunt, uti avo et proavo, si pater et mater decesserint , 
id stabilitur per verba ipsius art. 915, qui generaliter vocat as- 
cendentes absque ulla exceptione (1). 

An idem dicendum sit, si avi aut proavi cum fratribus colla- 
teralibus succedant , magne controyersie jure hodierno locum 
dedit. Negativa nobis juri, accommodatior videtur sententia ; 


in hac enim specie ascendentes a successione ab intestato de- 


functi excluduntur art. 750 c. c. Itaque sententia nostre con- 
taria principio adversatur, qui succedere non possunt ab intes- 
tato , nullum jus ad legitimam. habént. Ceterum art. 915 : in § 2°, 

videtur ad legitimam: tantum vocare ascendentes , qui jus: succe- 
dendi ab intestato habent. 

8 II. Quemadmodum filii legitimati et emancipati jus ad legi- 
timam obtinent in successione parentum , eodem: modo parenti- 
bus illorum. jus illud tribuendum esse opinor. Circa illegitimos 

ascendentes non assentio opinioni auctorum quorumdam (2), 
qui. existimant , ascendentes illos legitimam habere , quia filiis suis 
naturalibus agnitis 'succedant secundum art. 765 c. c. At præter- 
quam, quod ex argumento affirmativo a successione ab intestato 
ad legitimam nulla conclusio æque deduci possit, etiam æquitas 
et juris ratio , quæ legitimis tantum legitimam concedunt, huic 


aL v ; Toullier, sur le droit civil, Wh 5 page 157. Malleville , analyse raisonnée etc. 


(2) Des Pandectes françaises ad art, 915. 
14 


i ( 106 ) 

decisioni mihi obstare videntur. Natura enim suaderet potius, ut 
legitima liberis , qui criminis parentis participes non sint, con- 
cederetur: tamen leges illud noluerunt. Majori itaque cum æqui- 
tate legitimam parentibus abnuerunt. Ad filiorum adoptivorum hæ- 
reditatem , uti adoptanti omne jus succedendi denegatur, art. 351 
c. C. ipsi quoque legitimam non competere, at patri naturali opi- 
nor (1). 


SECTIO QUARTA. 


COLLATERALIUM LEGITIMA. 


§ I. Jure Romano atque consuetudinario legitimam fratribus 
atque sororibus, quibus turpis persona anteferebatur , concessam es- 
se, latius suprà vidimus. Codex civilis hodiernus, nec unam nec alte- 

ram legislationem hoc in puncto secutus est, at penitüs collateralibus 
legitimam recusavit. Non tamen absque controversiis disceptationi- 
busque sententia illa prævaluit. Collegium , cui legum ferendarum 
munus in Gallia mandatum erat, ut videri potest in expositione 
facta a Bigot-Preameneu (2), primitüs legitimam fratribus sorori- 
busque, imo et eorum liberis concesserat. Illa dispositio in con- 
gregatione 28 plupios anni XI multis quæstionibus agitata fuit : 
illi, qui partem meridionalem Galliæ incolebant, et ubi Jus Ro- 
manum servabatur, penitus illam dispositionem rejiciebant: cum 
incole partis septentrionalis, uti conformiorem suis consuetudini- 
bus, illam amplectebantur. Prævaluerunt posteriores, et fratribus 
sororibusque, non verd liberis eorum, legitima concessa fuit. At 
tribunatus et mullæ curiæ (5) improbaverunt legitimam , in favo- 
rem collateralium , eorumque opinionem secutum est imperii con- 


Li 


(1) Confer. Levasseur sur la portion disponible, n» 55. 

(2) Procés-verbaux du conseil-d'état , vol. 2 page 515. 

(5) Videantur Observations des tribunaux d'appel: rapport du tribunal de Paris, d'Agen, 
Dijon, Montpellier etc. 


| 


( 107 ) 

Silium (conseil-d'état) , et ita legitima collateralium è codice ho- 
dierno evanuit. 

Rationes, cur legislatores illam non admiserint legitimam , variæ 
sunt. Inprimis Jure Romano, et in Galliá jure scripto, recepta 
erat legitima in favorem collateralium tantum unico casu, ubi 
defunctus fratribus sororibusve antetulerit personam turpem: quo 
in casu potius. considerabatur ut ultio, quá, universa familia in- 
juriam sibi illatam vindicabat. In consuetudinibus ipsis non propriè 
legitima collateralibus concessa erat, sed potiüs sepositum consuetu- 
dinarium (reserve coutumiére) (1) , inter quod et legitimam auctores 
maximam stabiliverunt differentiam. Secunda ratio fuit jus proprieta- 
tis, quod nisi ob maximas causas restringi potest, et cujus pro sta- 
bilitate militant et jura familie et securitas publica: « Un tes- 
» tateur a deux frères , ait curia Parisiensis (2), « l’un sans besoins, 
» l'autre pauvre, ou qui, pendant toute sa vie, lui a témoigné une 
» tendresse et une affection particulières. Par quelle raison de jus- 
» tice et d'équité ne pourra-t-il pas laisser son bien au dernier, plu- 
» tót qu'au premier?» Tertia ratio ex jure nature hausta fuit. Nihil 
enim collateralibus debemus, quia nihil ab illis accepimus; ne- 
mini licitum est, a fratribus alimenta jure expostulare; itaque nulla 
ratio, cur magis legitimam in ejusdem successione vindicare pos- 
set. Descendentes et ascendentes inter jura arctissima naturæ 
locum obtinent, itaque legitima debitum naturale constituit, quod 
inter collaterales non reperitur. Tandem recusatio legitimæ col- 
lateralibus non vincula familie remittit, uti profitebantur, qui 
collateralibus legitimam portionem concedere volebant; at contra- 
rium potius obtinebit, quia spes successionis et timor, ne ipsis 
hereditas adimatur , infigunt collateralium animo principia pru- 
dentiæ , uti ait Portalis in disceptationibus hujus quæstionis (3) 
« L'intérét comme la crainte est le commencement de la sagesse. » 


+ rs 22 


e Confer. Malleville oper. laud. ad art. 916. 


Vid. observ. des trib. d'appel, sur le projet du code ciyil tom. 3, pa Mf 
(3) Procés-verbaux gr vr mala vol. Lie 572. ; ont 


(1988) 


SECTIO QUINTA. 
` PATRONORUM LEGITIMA,, 
S I. De patronorum legitima sub hodierna legislatione nulla 


questio dari potest , cum mores illi barbari romanorum evanue- 
rint, et humaniores successerint. 


Caput tertium. 


QUIBUS IN CASIBUS JUS LEGITIMÆ VINDICATIONIS . 
AMITTITUR. A Ht 


SECTIO PRIMA. 


EXHÆREDATIO. 


S.I. Gallorum legislatores legibus 17. nivosi et 10 fructidoris 
anni 2 jamjam exhæredationem receptam jure romano et con- 
suetudinario abrogaverant. Codex civilis hodiernus hac de re si- 
lentium tenet; ex quo perspicue enitet, ultimæ legislationis prin- 
cipiis standum esse circa exhæredationem , que itaque penitüs 
hodierna legislatione prohibita est. Rationes , cur novissima legis- 
latio prævaluerit, ex ipsis disceptationibus in codicem hodier- 
num varie hauriri possunt. Malleville duas nobis causas me- 


( 109 ) | 

morat (1). 1° Injustum fuisset patri coneedere potestatem, que vim 
suam caperet ex factis , quee semel probatis , liberos poenis aſſlictivis 
submitterent. 2° Parentibus alia conceduntur media, quibus libe- 
ros ingratos majori parte bonorum suorum privari possunt. Prze- 
cipuas causas nom enumeravit auctor ille; audiatur Bigot-Prea- 
meneu in explanatione tituli de donationibus et testamentis co- 
ram legislatoribus (corps législatif ) (a) : «un des motifs qui a fait sup- 
» primer le droit d’exhérédation, est , que l'application de la peine à l'en- 
» fant coupable , s'étendait d sa postérité innocente. Cependant cette pos- 
» tériténe devait pas étre moins chère au pére équitable dans sa ven- 
` » geance ; elle nen était pas moins une partie essentielle de la famille , 
2 et devait y trouver la méme faveur et les mêmes droits. » Tandem 
ut alia ratio adjici hic potest morum offensio , quam producunt 
sepius in curiis contentiones , quibus exhæredatio ortum dat; 
alii memoriam ascendentis acerrime inculpant, alii odium atque 
contumeliam contra universam familiam excitant, quum indigna 
persone exhæredatæ facta in lucem proferant. 

§ II. Quodammodo tamen exhæredatio officiosa , de qua locuti 
sumus in parte priori, capite 5 sectione 1 $ 6, jure hodierno 
recepta fuit: at ob easdem feré rationes, cur exhæredatio pro- 
prie dicta prohibita fuit, illa restringitur ad portionem disponi» 
bilem , legitimamque attingere non potest. Vid. arf. 1048 cod. civ. 


SECTIO SECUNDA. 


mihi] 
d.t. TUM 


"y ene ab intestato succedendi in codice hodierno 
agnita est. Tres illins incapacitatis causæ enumerantur in art, 
725 c. e» , quarum tertia , nempe mors civilis , recté intelligenda 
est; nam incapax non dicitur ille, qui condemnationi mortis ci- 


G j Analyse etc. , au chap. 6 des donat, et testam. 
2) Motija«du Code civil, Tod: 5, pag. 101, édit, 1803, 


( 110 ) 


vilis subjacet, sed in quem jam mors civilis effectus suos pro- 
ducit, secundum art. 25, 26 et seg. cod. civ. Quarta causa, “quae 
extraneos attinet illos , in cujus patriá successionem vindicare ne- 
queunt Belge, adjicitur in art. 726 c. c. His causis insuper jungi 
potest illa, que nobis proponitur in art. 756 c. c. cujus dipi 
sitione liberis naturalibus jus succedendi aufertur. 

S II. An omnes ex cause, que ad successionem. ab intestato 
spectant, etiam legitimam vindicandi jus adimant, quæstio illa 
non ampliüs movenda ; et satis suprà hoc punctum enucleavi- 
mus. Argumenta eadem jure hodierno , ac illo Roma»orum , pro 
nostra militant sententid. Ceterum jamjam veritatem hujus opi- 


nionis probare conati sumus , ubi hii jure liberorum naturalium 
actum fuit. 


L.S 


SECTIO TERTIA. 


INDIGNITAS. 


§ I. Quin inter incapacem et indignum eædem hodiè existant 
differenti , quas, dum de Jure Romano actum est, enucleavi, 
nullum dubium pati potest. 

S II. Cause indignitatis hodierna legislatione per dispositionem 
art. 727 c. c. tres stabiliuntur, quarum ultima, quá indignus 
dicitur major, qui interfectum fuisse defunctum cognoverit, ne- 
que judici indicavit , sub modificatione articuli sequentis acci- 
pienda est; nempé si heres ascendens, aut descendens , aut eodem 
gradu affinis esset interfectoris , non tenetur delationi. 

Cum variis interpretibus (1) sententiam amplector , poenam indig- 
nitatis nullatenus ex aliis causis , quam ex illis , quas codex enu- 
meravit, prorui posse. Ila extensio tamen, Jure Romano , maxi- 
má cum prudentid et certis sub conditionibus locum oline; 


(1) Confer. Maleville, analyse etc. ad art. 727. Toullier, droit civil frangais, vol. 4 pag. 120 
et nouveau répertoire de Merlin, mot indignité, n° 9. 


( 111 ) 
at tum temporis facilius indignitas procedebat quam hodié, nec 
iisdem firmis principiis condita erat legislatio poenalis. 
8 HI. Quemadmodum cause indignatatis a successione ab in- 


` testato repellant omnes, qui illis. notati sunt, ita quoque indi- 


gnitas legitimam vindicandi jus adimit. Hodié illa questio mi- 
noris difficultatis videtur. per dispositionem art. 729 c. c., que 
vult, ut quidem fructus omnium rerum, quos e successione re- 
cepit, restituantur. 

+ SIV. Questio sese offerre potest, an, jure hodierno , indigni- 
tas per condonationem tolli possit? Si causa indignitatis talis sit, 
ut tantium poenam introducat in solam ultionem persone les , quee 
condonat poenam , æquitas mihi suadere videtur , indignitatem tolli 
debere , cum et odiosa restringenda sint. Si verb crimen tale sit, 
ut etiam secundum codicem poenalem in securitatem publicam 
indignitatem producat, tum condonatio privati poenam remittere 
nequit. Quod condonationem tacitam seu reconciliationem attinet, 
eam sufficere credo, si probari possit, defuncti voluntatem ulti- 
mam fuisse , poenam expressé condonandi. Condonatio ab impe- 
rante perpetrata non tollit indignitatem , quia semper permanet 
injuria erga illum , cui succedendi aliter jus nobis fuit. 

S V. Quod descendentes attinet , illi criminis paterni participes 
non sunt. Codex civilis. illud principium equitati consentaneum. 
servavit in art. 730; noluit tamen , sicut et Jure Romano, ut liberi 
patrem indignum repraesentare possint, quod obstaret principio, 
vivus: non repræsentatur; art. 744 c. c. 


SECTIO QUARTA. 


RENUNCIATIO. 

§ I. Ut discernamus , utrum Jure hodierno validé legitimæ renun- 
ciari possit, nec ne, distinctio, quam Jure Romano stabilivimus , 
denuo admittenda venit: nempe an renunciatio facta sit antè, 


aut post mortem illius, de cujus successione agitur. 


( 112 ). 

& UI. Sub novissimá legislatione exolevit jus consuetudinarium 
circa pacta de non succedendo. Primitüs art. 11 leg. 17 nioosi 
an. II ila pacta, quocumque etiam modo fierent, prohibuit ; 
posteà Codex civilis art. 791 generatim stabilivit, juri sibi devol- 
vendo ex successione viventis validé renuntiari non posse. Non 
itaque valida est renuntiatio legitime facta, cum et ea multo 
favorabilioris nature sit, ac successio ab intestato, et locum teneat 
alimentorum. ^ ! i 

S III. Si post mortem testatoris facta sit renunciatio, valida 
erit; morte enim heredes jus acquirunt in defuncti succes- 
sionem , cui juri, ut illis acquisito , validé renunciare possunt. 

SIV. Requiritur, ut renunciatio expressa sit et non præsuma- 
ia: Legislatores illud stabiliverunt respectu successionis ab in- 
testato art. 784 c. c. Plures autem dantur rationes, cur illa dis- 
positio ad legitimam extendenda sit, cum partem constituat bo- 
norum liberis a lege servatam, ne penitus denudarentur. Quæs- 
tio vero maximi momenti hodiè est, an heres, qui repudiavit 
hæreditatem , repudiasse censeatur legitimam? Quæstio heec pen- 
det ab illA, utrüm titulus heredis requiratur , ut legitima vindi- 
cari possit , nec ne? De qua postea cap. 4$ 1 ubi de differentiis inter 
hereditatem et legitimam agendum est: ad hoc caput, solutionis 
negative rationes hujusce questionis brevitatis causá remittimus. 

S V. Renunciationem tacitam, in casibus ubi expressa valeret, 
non admittendam esse existimo, cum pluribus interpretibus (1). 

Nemo facilé supponitur suum voluisse jactare, insuper contra- 
rie sententiz obstat art, jamjam allatus 784 c. c. inde quanquam 
testamentum paternum tacité approbasset , non teneretur tamen 
ad dispositiones exequendas ultra legitimam. 

S VI. Filii ad successionem , cui pater eorum renunciavit, per 
reprosentationem concurrere nequeunt , uti patet ex art. 787 c. c.: 
at si proprio capite jus ad successionem haberent, ut hæredes 
admittendi forent. 


(1) Auteurs des Pand. frang. tom. 8; pag. 328. 
Toullier, droit civil franc. n.* 5, pag. 185. 


ChB) 


SECTIO QUINTA, 
SUBSTITUTIO. PUPILLARIS. 


Subsitutionem pupillarem jamjam exolevisse tempore consuetu- 
dinum nostrarum ostendi : jure novissimo etiam penitùs abrogata 
fuit, primum per art. 61 legis 17 nivosi, anni 2, quam disposi- 
tionem retinuit codex civilis hodiernus in art. 896. Legislatores, 
qui mores temporis quam maximè considerare et perpendere de- 
bent, substitutionem pupillarem admittere non poterant , cum con- 
sequentia sit illius inhumane patri potestatis , qua apud roma- 
nos vigebat , et nostris moribus exolevit. Principiis i insuper rectæ | 
legislationis illa substitutio adyersari videtur; nam, ait Bigot- 
Préameneu (1) « D'une part il est certain, que ce n'est plus un 
2 simple acte de transport de propriété ; c’est un ordre établi entre 
» les personnes , que le donateur appelle pour se succéder les unes 
> aux autres ; 3 c’est constituer pour les générations futures , l’état et 
» lo organisation. de la famille ; c'est faire un acte de législation plu- 
» tót quexercer un droit privé. » Tandem quantis controversiis at- 
que iniquitatibus. ortum non prebuit subsitutio pupillaris ? « 77 n’est 
» pas possible de concevoir , ait predictus auctor , que la famille 
» entière doive étre deshéritée pour enrichir l'un de ses membres, et 
» que ce ne soit pas pour elle une cause de ruine et de EUM 
» plutôt qu'un moyen de prospérité. » 

Aliquæ quodammodo substitutionis species per codicem: civilem 
permisse sunt; uti videre est in art. 898, 899 et presertim in 
art. 1048 et sequent. Disponendi ille facultates potius. nomine dis- 
positionis officiose insigniti , uti diximus , officiosis exhæreda- 
tionibus, que apud romanos vigebant , æquiparari possunt. Quid- 
quid autem de eorum naturá sit, manifestum est, illas substitu- 
tionis species difficultatibus circa legitimam locum dare non pos- 
se, cum illis portionem legitimam attingere prohibitum sit. 


(1) Procès-verbaux du conseil-d'état , tom. a, pag. 535. 
15 


(114) 


SECTIO SEXTA. j 


Š PRÆSCRIPTIO. 


§ 1. Hodiè cum ob easdem equitatis et utilitatis publicæ ratio- 
nes , ac jure romano , recepta sit preescriptio , nulla causa memo- 
rari potest, cur non procedat circa legitime petitionem , quem- 
admodum admittitur adversus ceteras actiones (1). 

S 11. Codex civilis hodiernus nullum tempus specialiter deter- 
minavit circa legitime actionis prescriptionem ; exindé voluit , 
ut actio illa subesset dispositioni generali art. 2262 c. c. , qua 
tempus 50 annorum requiritur ad præscriptionem validam, tam 
actionum realium , quam personalium. 

§ III. Tempus, a quo prescriptio incipit, idem statui potest 
ac jure romano; nempe , simul ac jus ad legitimæ vindicationem 
acquisitum est, itaque a momento mortis illius, de cujus succes- 
sione legitima petenda est. Exceptiones, quas huic principio generali 
in priori parte stabilivimus , hodiè quoque omnes feré admittun- 
tur: sic prior, que minores attinet ex dispositione art. 2252 c. c. 
promanat. Secunda hodie non viget , cum introducta esset in conse- 
quentiam exoletæ paternæ potestatis. Principium , quo tertia exceptio 
fundatur , scilicet , contra non valentem agere, non currit praescriptio , 
in codice civili admissum videtur, argumento art. 2252 et 2257 c. c. 
Quartam exceptionem, quanquam indé dispositiones expresse 
non dantur, attamen existimo , eamdem admittendam esse, ita 
ut hodié minimé quoque currat præscriptio adversus legitima- 
rium, quamdiu alimenta gratis sumeret è successione , de quá 
legitima sua deducenda est; legitimarius enim , in illo casu uti 
et frui sud legitim censetur, et ita eam in possessione sua ha- 


bere. Eamdem manifestat sententiam Grenier (). EEE 7 


(1) Confér. Toullier, droit civil, vol. 5 pag. 192 , et Grenier, des donations etc., tom, 2, p» 401+ 
(2) Des donations, tom, 2 2, pag. 402. 


(215 ) 
SECTIO SEPTIMA. 


DEFECTUS INVENTARII. " 


Quæstio, an defectus inventarii impedimentum constituat peti- 
tioni legitime, hodiè non tante controversie est ac Jure Romano. 
Omnes feré interpretes (1) sententiam negativam merito amplectun- 


tur. Hodié autem leges definiverunt omnes personas , quibus impo- 


situm est onus conficiendi inventarium , inter quas nusquam apparet ` 
legitimarius. Si vero favores , qui heredi beneficiario tribuuntur , 
jure vindicare nequit, ideo tamen jus ei non adimitur, legitimam suam 
vindicandi, et reducendi tum inofliciosas donationes, tum legata, 
que portionem disponibilem superant. Ceterum timenda non est 
fraus legitimarii; nam donatariis et legatariis lex concedit jus ob- 
signationis, et facultatem conscribendi repertorium rerum om- 
nium mobilium, ita, ut facillimè suis commodis previdere possint. 


SECTIO OCTAVA, 


TESTAMENTUM MILITARE. 


Hodie, quanquam quoad formas favores. quidam concedun- 
tur militibus, qui in expeditione testamentum. condere volunt, 
illi nullatenus protrahi possunt ita, ut miles legitimæ portioni no- 
cere possit. Exheredatio etenim et paterna potestas apud nos 
nullomodo vigent, ut apud Romanos; priorem abrogatam esse 
jam vidimus , posterior autem secundum rectam rationem et æqui- 
tatem limitata est. 


(1) Toullier , droit civil mon. vol. 5 pa À *. Grenier, des donations etc. , vol. 2 pag. 324. 
Auteurs des pandect, franc. , tom. 8, pag. 


( 116 ) 


A — — 


Caput quartum. 
5 
` DISPARITAS INTER JUS LEGITIMAM POSTULANDI ET 
SUCCESSIONEM AB INTESTATO. 


S I. Præcipua hujus capitis quaestio, quam Jure Romano plurimis 
controversiis inter interpretes locum dedisse vidimus, hodié non 
minoris difficultatis est: nempe, utrum legitima partem consti- 
tuat hereditatis, et ita titulus heredis requiratur; ut portio le- 
gitima vindicari possit, nec ne? Dissentiunt quam maximé inter- 
pretes: Grenier (1) et Toullier (2) àffirmativam defendunt sen- 
tentiam. Quanquam tam claris auctoribus vix refragari audeam, 
equidem illorum favere opinioni principiis juris et æquitatis mihi 
contrarium videtur; ideo negativam conabor stabilire sententiam. 

Inprimis supervacué hic denud in memoriam vocarem insi- 
gnes disparitates, que legitimam et successionem ab intestato dis- 
ünguunt: ea, cum de Juris Romani principiis egimus, rectc 
rationis et æquitatis argumenta , satis stabilivisse credimus ut 
hic ad primam meæ sententie probationem possint vocari. Nunc 
sola juris bodierni principia inquiram, et illis sententiam meam 
firmare. conabor. 1.° Cum legislatores in art. 913, et 9150. c. le- 
gitimam descendentibus et ascendentibus concesserint , nullatenüs 
titulum heredis perpenderunt, at proximitatem gradás parentelæ, 
et omnia vincula sanguinis et amoris, qua personas illas sibimet 
invicem constringunt. Illis rationibus nititur totum legitime pe- 
titionis fundamentum ; ita, ut, cum ille adsint, ulterius nihil 


(1) Traité des donations , vol. 2 pag. 519. 
(2) Droit civil français, tome 5 pag. 126. Š 


(3115) 
requiri videatur. Id evidentius perspicitur, si consideremus præ- 
cipuam causam , cur legitim orbentur collaterales, fuisse absen- 
tiam illorum vinculorum sanguinis atque amoris, quæ conjungunt 
descendentes et ascendentes. 2.0 Art. 924 c. c. affirmat, aliquem 
legitimam suam vindicare. posse, quanquam heres existere re- 
cusasset, et ita respondet quæstioni que suprà .Cap. 5 sect. 4 
§ 4 pertractanda erat, et ad hanc remisimus sectionem. Circa 
hanc questionem omne tollunt dubium verba hujusce arti- 
culi, qui ita concipitur ; «Si la donation entre vifs réductible a 
» été faite à l'un des successibles , il pourra retenir , sur les biens 
» donnés, la valeur de la portion, qui lui appartiendrait comme. 
» héritier, dans les biens non disponibles s'ils sont de la méme na- 
» ture.» Qui contrariam defendunt sententiam , non solum opi- 
nionem expressis art. 924 c. c. verbis adversam sustinent, sed 
eis quoque vehementer obstat art. 845 c. o., qui vult, ut univer- 
se donationes hæredi facte conferantur, et inter omnes hæredes 
dividantur. Itaque , si legitimarius , cui donatio facta est, heres 
esse deberet, ut fruatur beneficio art. 924 c. o, articulus ille 
non congrueret dispositioni art. 845 c. c. Ceterum , si aliter art. 924 
interpretemur > inveniemus, nihil novi ejus dispositionem com- 
plecti, cum jam art. 859 c. c. à collatione eximantur res dona- 
tæ, modo res ejusdem nature in successione reperiantur. 5.? Plu- 
rima hæredi incumbunt onera , que in art. presertim 845, 870, 
875, 1017 c. c. enumerantur; è contra legitimarius multis cumu- 
latur beneficiis , e favorabili legitime naturá promanantibus, et 
art.:915, 914 , 921, 925, 926.etc. c. c. expositis. Quam absurdum 


"utem foret, si legitimarius simul heres existere deberet ! Ut 


hæres; auctoris personam assumens, omnia jura et omnes obli- 
gationes defuncti in se suscipit; ut legitimarius è- contra vin- 
culo quasi constringit nimis liberalem animum defuncti , cujus 
voluntatem, si portionem debitam lædat, irritam facit; ita, quod 
unà manu accipere posset, alterá, ut debitor restituere sœpius 
teneretur. 4. Art, 92: c. c. solis legitimariis concedit jus dona- 
tiones inter vivos reducendi,, illudque creditoribus defuncti re- 


a 


( 118.) 


cusat. Si autem hæres esse deberet legitimarius, Sc piüs nullate. 
nüs ea dispositio ei prodesset, cum teneretur semper de omnibus 
successionis debitis. 91 | T is 
Ultrà expressas legis dispositiones ,. mens Jegislatovam) pro 
nostra sententiá. non minus militat. Malleville (1), cum art. gal 
codicis civilis agitatus esset, coram supremo: concilio (conseil. 
d'état) in medium protulerat , legitimarium petere.reductionem, 
non tanquam heredem, sed uti filium testatoris : adjunxit huic con- 
sul Cambacerés : « La qualité de légitimaire ne présuppose pas né- 
» cessairement la qualité d'héritier. Si quidam legislatores aliter 
sensissent, suam exponere opinionem non neglexissent, quam ta- 
men frustrà quærimus. In tribunatu eadem viguit opinio, que 
aperté professa fuit a Jaubert et Favard (2) in orationibus , 
quas habuerunt circa titulum de donat. et testamentis: « Ce n'est 
» pas comme héritiers, ait Favard, que les enfans demandent 
» ce retranchement ; cela est si vrai, que la portion donnée, qui 
» entamait la reserve légale , est retranchée de la succession.» 
His argumentis opponuntur presertim art. 917, 918, 1004, 
1006 e£ 1011 c. c. In illis vero legislatores legitimarios nomine 
héritiers insignierunt ; at indé aliud nihil sequitur , nisi quod ille, 
qui vindicare velit legitimam , hanc qualitatem habere debeat , ut 
heres existere possit dum velit; non vero, ut heres realiter sese 
constituat. Ad objectionem quam ex art. 1004 deducunt , legiti- 
marium pleno jure occupare hereditatem , uti heredem, respon- 
sio facilis est; dispositio illa introducta fuit unicè in favorem le- 
gitimariorum , iniquum ilaque foret, eam in eorum odium retor- 
quere ; nec legislatores illam sententiam habuisse præsumi po- 
test; nam, quod illi dispositionem hujusce art. unicé introduxe- 
rint in favorem legitimariorum , apparet ex art. 724 c. c. quo 
jamjam idem beneficium concesserant heredibus , itaque si neces- 
sariè legitimarius heres existeret, inutilis et supervacuus foret 


art. 1004 €. C. 


(1) Gonfer. procés-verbaux du conseil-d'état sur la discuss. du code civil, tom. 2, pag. 436 


et 457. 
(2) "Confer, motifs et rapports sur le code civil, vol. 5, pag. 188 et 215. Edit. 1809; 


( 119 ) 


8 II. Hac questione enucleata superest enumerare eæteras dispa- 
ritates legitimam inter et hereditatem , que feré eedem sunt, ac 
jure romano. 1. Legitimarius ultra legitimam. ad debita non te- 
nétur, e contra heres simplex tenetur ad debita etiam ultra vi- 
res. 2.0 Hic facta omnia auctoris prestare non debet ; heres illa 
exequenda in se suscipit. 5.» Legitima nullo onere hodié quoque 
gravari potest, aliud circa hereditatem obtinet, 4.» Repudiatio 
tacita circa legitimam nulla existimatur , circa hereditatem va- 
lida tandem. 5.» De legitima , uti de debito naturali disponere ne- 
quit, qui eam. relinquere cogitur, cetera sua bona quidem abji- 
cere potest. : "T : * 


Caput quintum. 


DE QUANTITATE LEGITIME. 


Non eadem est legitime portionis quantitas hodiè ac jure ro- 
mano. Legislatores codicis civilis art. 915 in. favorem . descen- 
dentium illam stabiliverunt ad medietatem omnium. bonorum de- 
functi, si ille unum tantum: infantem reliquerit; ad duas tertias, 
si duos, ad tres vero quartas, si plures liberos reliquerit. Ratio- 
nes non parvi ponderis sunt, ob quas a jure romano recessit.co- 
dex hodiernus. Quantitas legitime portionis , quemadmodum 
jure romano stabilita erat, sepé maximis iniquitatibus (i) ortum 
probebat , uti si quis quatuor relinqueret liberos, legitima eorum 


. (0) Ob easdem ink uitates jamjam jure consuetudinario in Gallia mutata erat legitime por- 
tionis quantitas, Conf. Le Brun des success, liv. 2, chap. 3, sect. 3, n.° 4 et 11. 8 " 


; ( 120 ) 
erat duodecima successionis pars, cum si quinque essent,  deci- 
mam partem haberent. Itaque legitima , quz major esse debet quo 
pauciores sunt liberi, minor e contra erat: « Ce renversement de 
» l'ordre naturel, ait Bigot-Préameneu (2) n’était justifié par dus 
» cun motif. » Insuper humanitatis et equitatis causd legislatores 
majorem portionem. legitimam liberis concesserunt. 

Quod attinet ascendentium legitimam , duplici in puncto le- 
gislatores hodierni a jure romano recesserunt. Inprimis legitimam 
ascendentium illi liberorum «qualem esse noluerunt , quia felici- 
tas atque vitæ sors parentum non æquè pendent a parte, quam 
accepturi sunt a successione liberorum, ac sors liberorum pendet 
a parte recipiendá ex hereditate parentum. A prima illa diffe- 
rentia promanat, ut ascendentes non eamdem habeant portionem 
ac jure romano. Hodié ipsis art. 915 c. c. servatur medietas bo- 
norum, si unus pluresve dentur ascendentes in utráque lined, 
quarta tantum pars, si solummodo in una lined ascendentes su- 
persint, quod ita statuerunt legislatores , ratione habitá ad por- 
tionem, quam ab intestato caperent. 

S.H. Hic enucleandum venit , utrum nulle dentur dispositiones 
jure hodierno, quibus portio legitima , art. 915 et 915 c. c. de- 
terminata, mutetur. Inprimis dispositio art. 904 c. c. cause dubi- 
tandi ortum dedit. Restringit ille articulus facultatem disponendi 
respectu minorum , qui nondum decimum septimum sue ætatis an- 
num attigerunt, et ita portionem non abalienandam auget. Gre- 
nier (a) sustinet ,. illa dispositione. augeri portionem legitimam. 
Ejus opinio mihi contraria. videtur menti legislatoris et legis tex- 
tui. Art. 904 c. c. enim nihil aliud vult, quam magis constrin- 
gere libertatem disponendi , respectu habito imprudentiz minoris, 
et nullatenus alias regulas introducere tendit, circa partitionem 
portionis non abalienande , cum jam stabilite, essent in arf. 746 
et 753 c. c. Opinio mea corroboratur auctoritate Toullier (3). 


o 
(a) Vid. Procès-verbaux du conseil-d’état, sur la discuss., etc., tom. 2, pag. 309. 
(2) Des donations, tom. 2, pag. 128. 
(3) Droit civil francais, tom. 5, pag. 142. 


* 


(tar) 
. Quandam- mutationem. subiit legitima portio per dispositionem 
art. 1094 €. o., quà donator conjux , qui nullos habet liberos, 
sed ascendentes tantum, in favorem alterius conjugis disponere 
potest de bonis suis, ita, ut ascendentes superstites tantum in 
legitimam retineant usumfructum portionis, cujus art. 915 c. c. 
plena proprietas illis competit. Si autem donator ille liberos ha- 
beret, nullá habitá ratione ad numerum liberorum , semper al- 
leri conjugi dare potest plenam proprietatem quarte bonorum et 
usumfructum alterius quarte. Itaque si tres existant liberi, non 


tres quartas in plena proprietate obtinebunt in legitimam suam , 


prouti vult art, 915 c. c., sed tantum plenam proprietatem me- 
dietatis et nudam proprietatem unius quartz. 

S HI. Quum, consuetudinibus vigentibus , non eadem esset 
quantitas portionis legitimæ , ac illa , que jure hodierno stabilitur ; 
quæstio est, quanta foret legitima , si dispositiones bonorum re- 
ducendæ sub prioribus legibus confectæ forent, disponens au- 
tem mortuus post promulgationem Codicis civilis? Distinguendum 


esse existimo inter donationes inter vivos et liberalitates per tes- 


tamentum factas. In priori casu , si donatio irrevocabilis sit, tum 
simulac perfecta est, per donatarium jus acquiritur in rebus do- 
natis, indè standum est principio, æquitatis causá in jure re- 
cepto: nemini jus debité acquisitum auferri potest. Itaque talis do- 
natio comprehendere potest omnia bona, quæ secundum leges, 
vigentes tempore ejus confectionis , abalienari poterant, et portio 
legitimariis debita in his donationibus secundum easdem leges 
determinanda est. 
. Quod donationes mortis causá revocabiles attinet, æquiparan- 
tur testamentariis dispositionibus , que jus non transferunt, nisi 
tempore mortis disponentis ; quo tempore tantum confirmantur ; 
itaque secundum legitimam portionem stabilitam per Codicem ci- 
vilem , sub cujus dominatione mortuus est donator, reduci de- 
bent, quemadmodum et testamentariæ dispositiones. 

S IV. Uti j jure romano , hodié quoque nepotes tantum admittuntur 
ad portionem legitimam jure repræsentationis, et non plus juris ha- 

16 


(222) 

bere possunt, ac ille, quem repræsentant. Levasseur (1) existimat ; 
illam regalam non procedere, si nepotes. tantum supersint ex unico 
filio; at illum in errorem deductum esse, facile perspectu est. 
Art. enim 914 c. c. indistincté dicit; «néanmoins ils ne sont comp- 
» tés que pour l'enfant qu'ils représentent dans la succession du dis- 
» posant.» Porro art. 740 c. c. in 7 casibus — 
sentationem admittit. 

S V. Sub legislatione Codicis civilis dubitaverunt aliquaudo in- 
terpretes, an legitima, ascendentibus adscripta art. 915 c. C., por- 
tionem constituat partis, quam ab intestato haberent, aut portio- 
nem totius hereditatis. Cum Levasseur (2) non assentior opinioni, 
eam efficere partem determinandam , ratione portionis ab intestato 
debite: nam in art. 915 c. c. aperté dicitur, des biens du dispo- 
sant, cui articulo submittitur art. 915 c. c. , qui nihilominus ta- 
men denuo repetit absque ulla distinctione , la moitié des biens, 
ita, ut omne dubium tollat. Insuper nostra opinio manifesté con- 
firmatur per dispositionem art. 922 c. c. 

S VI. Leges certam portionem servandam esse liberis et ascen- 
dentibus statuerunt, noluerunt itaque, ut legitima quovis modo 
gravari possit, cum nihil facilius esset, quam legum dispositio- 
nes eludere, et legitimariis omnem prorsus. abstollere utilitatem , 
quam illis servat lex. Exinde gravamen, conditio aut terminus 
aliquis frustrà legitimæ imponeretur ab illis, qui hanc salvam 
relinquere coguntur; cum in illa portione illis omne jus adi- 
matur. Principium ‘hoc e jure romano promanat illudque. jam 
variis judicum sententiis stabilitum vidimus (5). 

§ VII. Ex eisdem profluit principiis , quod pater usufructu gra- 
vari nequeat legitimam portionem ; id insuper manifesté erui po- 
test ex art. 917 c. c. , qui vult, si dispositio, quce legitimam por- 
tionem ledit, usumfructum aut reditum contineat, ut electio in- 
cumbat legitimariis , utrum hane dispositionem exequi, an por- 


(1) Traité de la portion disponible, n.» 59. i 

(2) Traité de la portion disponible , u. 50. 

(3) Arrêt de la cour de Nimes, 15 juin 1805, et de la cour d'Aix, 15 décembre 1805 , rap- 
portés en la jurisprudence du Code civil, tom. 7 pag. 88. 


(125) 
tionem abalienandam relinquere et legitimam intactam servare ve- 
lint. Ita hic articulus nonnullis controversiis finem posuit, et per- 
misit testatori, ut usumfructum bonorum tantum relinqueret legi- 
timariis , aut, si malint, eorum legitiman ; sufficit, modo electio 
detur legitimariis. 

Quæstio, an electio legitimariis concessa art. 917 c. c. , illis tan- 
tum incumbat, postquam probaverunt, donationem ledere legiti- 
mam, an vero antè, controvertitur inter interpretes. Levasseur (i) 
primam: defendit sententiam: Maleville (2), Grenier (5), Toul- 
lier (4) posteriorem tenent sententiam, que præferenda mihi vide- 
tur. Etenim onus imponeretur legitimæ, si impensis æstimationis 
submitterentur legitimarii. Legislatores dispositionem art. 917 c. c. 
tulerunt, ut finem ponerent plurimis controversiis (5); quantum 
autem a scopo suo divergerent , si contraria opinio prævaleret , 
cum æstimatio usüsfructüs sepius maximé difficilis sit, quo- 
niam a vitá usufructuarii pendeat, et ita quamplurimis litibus 
ortum præbeat. Itaque si æstimationem anté optionem voluisset 
legislator , hac de re voluntatem suam manifestasset. 

Huic optioni non omnes assentire debent legitimarii ; legitima 
enim rem divisibilem constituit; atque quisque legitimarius elec- 
tionem particularem habet, et aut usumíructum retinere , aut 
portionem abalienandam prestare. potest. 


1) De la portion disponible, n» 85 80 et À 
2) Ad art. 917 anal. raisonnée sur ie Code du 
(5) Des donat. , tom. 2, pag. d 
Sur le droit civil, tom. „ pag. 171. 
Confer. procés-verbaux , séance du 28 pluvióse an XI, pag. 377: « nd qe de ces arti- 
» cles, ait Rie est de prévenir une difficulté, qui s'est souyent antep 


dia 4 
1 abel 


(124 ) 


Caput sextum. 


QUA RATIONE LEGITIMA DETERMINARI DEBEAT. 


SECTIO PRIMA. 


DE PERSONIS IN STATUENDA LEGITIMA PORTIONE COMPUTANDIS. 


Dubium dari non potest, quin persone, quæ ad. successionem 
veniunt et sese heredes denunciant illius, de cujus successione 
legitima petenda est, numerande sint, ut certa legitime portio- 
nis quantitas definiatur. 

Quod ad exhæredatos spectat, hodié. nulla amplius controversia 
dari potest, cum exhæredatio moribus nostris penitus exoleverit. 

Controversia vero datur inter interpretes juris hodierni, utrum 
liberi, qui validé legitime renunciaverunt , numerum facere pos- 
sint in determinandá legitimá portione ? Sententiam , quam de 
Jure Romano protulimus, hic denuo admittendam esse existimo, 
ita, ut liberi, qui renunciaverunt legitimæ suæ aut titulo onera- 
rio, aut gratuito , semper computandi sint. Non solum autem 
computantur heredes, sed etiam omnes illi, qui succedere potuis- 
sent, si defunctus ab intestato decessisset. Non enim a qualitate 
heredis legitimam pendere suprà stabilivimus , sed sufficere, ut 
aliquis legitimam capiat, si heres existere potuerit. Porro in 
hac specie renuncians non solum hanc facultatem, hereditatem 
adeundi, habnit, sed reverà heres jam exstitit, cum. renunciatio 


( 125 ) . 


tantum valida sit post mortem testatoris, quo tempore jamjam 
heres esset, ex principio: le mort saisit le vif, arg. art. 724. c. c. 

2.° Art. 915 c. c. nostram evidenter sustinet sententiam: ad legi- 
timam autem vocat omnes liberos, qui tempore mortis testatoris 
existerent , nullam init distinctionem , sive hereditatem adeant , 
sive non: insuper æquitas suadet, ut computetur heres renuncians ; 
tum etenim pars illius accrescit collegitimariis, uti arf. 915 c. c. 
voluisse videtur, quum sine ulla distinctione certam portionem 
abalienandam statuit, que augeri non potest in favorem extraneo- 
rum, si filius aliquis renunciat, sed potiüs per consequentiam 
art. 786 c. c. augere debet partem liberorum. 

5.» Si dubium adhuc superesset , principium, quod potiüs pro 
liberis standum sit, quam pro extraneis , illud omne tolleret, nec 
non art. 845 et 924 c. c. qui concedunt facultatem renuncianti, 
ut è donatione ipsi facta portionem suam legitimam retineat ; 
itaque si renuncians non gr sepius maximo damno 
afficerentur ceteri legitimarii. 

An illi, qui capite minuti sunt, et illi, qui codice hodierno 
indigni succedendi sunt, numerandi sint in determinatione legi- 
time portionis , minoris hodiè difficultatis nobis videtur: negati- 
vam sententiam amplecti non dubitamus, cum. capite minutus 
habeatur naturaliter - mortuus art. 25 c. c. "Tamen si liberos 
reliquisset, illi jure repræsentationis legitimam caperent, et ita 
pro personá patris computarentur art. .744 c. c. Quoad alios in- 
dignos , illi, quanquam defunctus ab intestato mortuus foret, etiam 
penitüs ab ejus successione excluderentur , ita per consequen- 
tiam, ad determinandam legitimam portionem , numerandi non 
veniunt, nisi note infamiæ non amplius subjaciant, secundum ily 
lud, quod diximus in cap. 8 sect. 5 $ 4 hujus partis. 

Quod autem attinet. illos, quorum jus ad legitima petitionem: 
praescriptione. exstinctum. est, eadem , que de jure romano attu- 
limus, principia, hodiè vigere existimamus. 

Si legitimarius tempore mortis illius, & cujus successione le- 
gitima petenda est, absens foret, in consequentiam art. 155, 156: 


Ç 126 ) 
et 157 codicis , eum computari non debere in determinandd legi- 
timá credo, nisi collegitimarii ejus manifestam facerent existen? 
tiam ; aut descendentes haberentur, qui absentem repræsentare 
jure possunt. Si verb posteà appareat absens, legitimam portio- 
nem, quam ipse, aut liberi non habuerunt ; vindicare poterit ab 
ilis, qui legitimam illam collegerunt. impe 


SECTIO. SECUNDA. 


QUIBUSNAM IN BONIS LEGITIMA CAPIENDA SIT. 


S I. Principia juris hodierni, in hác sectione pertractanda , mul- 
tam cum illis Juris Romani similitudinem babent; qua de causá 
ca tantum breviter exponere conabor. Imprimis legitimam deberi 
ex substantid hereditarid defuncti, id nobis satis indicat art. 922 
c. c., qui expressis verbis præscribit, annumeranda esse et fic- 
tive adunanda omnia, que successionis debita superant. ` 

Recte intelligendus est art. 922 c. c.; si litteras ejus sequamur, 
oportet deducere debita e tota successionis substantiá, quod pe: 
nitus refragatur sensui art. 921 c. c. , qui vult, ut debita dedu- 
cantur e bonis existentibus adhuc in successione, et e liberali- 
tatibus per testamentum factis. 

Non dubito, quin heredi legatario , aut donatario , non licitum ` 
sit, pro portione debita legitimario partem assignare in bonis qui- 
buscunque ; nec eamdem optionem tribuo legitimario , nisi in casu, 
ubi donatio ipsi facta foret, et bona ejusdem naturæ in successio- 
ne superessent art. 924 €. c. Alioquin ad judicem pertinebit, equo 
judicio partem legitimario pro legitime valore adscribere. Nec ho- 
dié a testatore legitima portio relinqui potest in bonis quibuscun- 
que. Huic dispositioni stare non deberet legitimarius , sed ex totá 
substantia hæreditariâ legitima portio ei competit. Ceterum art. 
924 c. c. non obligavit legitimarium , ut donationi sibi facte 


Mas 


(127 ) 
staret , aut ex ea legitimam retineret , sed piove reliquit le- 
gitimario his verbis, pourra retenir. X) 

§ II. Inter debita successionis numerari nequeunt liberalitates 
a testatore facte ; itaque reducenda veniunt, et in fictivá adu- 
natione computanda omnia bona , que tempore mortis possidebat; 
hinc legata et omnia illa , ‘de quibus per testamentum disposuit 
testator : art. gay: €. 0. 

Si autem quis legatum alicui condidisset in restitutionem furti , 
aut in mercedem benè meritorum , principia juris romani ser- 
vanda esse existimo (vide supra parte priori.) 

§ III. Quemadmodum jure romano, æquè hodiè reducendæ et 
fictivè coacervandæ veniunt omnes alienationes , quas. defunctus 
ante mortem suam titulo lucrativo fecit; ita omnes donationes in- 
ter vivos, absque ulld distinctione , sive modice sint, sive non, 
sive in favorem extranei facte, sive in illum infantis compu- 
tando sunt; art. 922 id generaliter Statuit, et ita controversias sub 
jure romano existentes tollit. . 

Nec eximendæ sunt ex illo principio e qua in dotem, 
ant aliam causam factæ forent per contractus. antenuptiales ad art. 
1082 , 1084 ; 1095. Tales donationes in adunatione fictiva compu- 
tantur, art. 1081, nec non reductioni subjacent, art. 1090. 

S IV. Liberalitates , que sub specie contractüs onerosi factæ fo- 
rent, ceteris donationibus generatim æquiparantur; ideo fictivè 
congeruntur , et reductioni submittuntür , quemadmodum et alia 
bona donata; : i fo 

At si talis donatio confecta foret a conjuge in MEUM alte- 
rius conjugis; tum ad art. 1099 c. c. penitus nulla esset. Si vero 
in donatione quadam fraus lateret, tum secundum regulas , que 
singulis contractuum speciebus, aut que generatim conventioni- 
bus preseribuntur , donationis: validitas dijudicanda foret. : +o 

Hic. enucleanda venit -dispositio art. 918, que nonnullis 
controversiis ortum prebuit. In illa legislator statuit , ut im- 
putentur in partem liberam res alienate successuro in directa li- 
ned, sive titulo viaticæ pensionis, pecunie alienate, sive retenti 
ususfructus , et ut excedens conferatur. Lex 17 nivosi anni 2 


( 128 ) 

én art. 26 tales abalienationes restrinxerat ; quia sæpuis sub 
specie contractüs onerosi liberalitatem complectuntur. Codex ci- 
vilis in art. 918 easdem fere dispositiones servavit, duplici tamen 
cum differentiá , quarum prima distinctio, que stabilitur inter he- 
redes linez recte et line collateralis; secunda , ut hujusce gene- 
ris abalienationes imputentur in portionem abalienandam, et super- 
fluum in successionem conferatur. Quibus dispositionibus adjunxit, 
ut ille abalienationes imputationi et collationi solummodo subja- 
cerent, ad petitionem illorum, qui, dum succedere possent, illas 
ratas habere noluerunt, nec umquam ad petitionem cujusvis col- 
lateralis. ` 

Verba istius articuli quibusdam disceptationibus locum dede- 
runt, et primum oritur quaestio , utrum alienationes ad arz. 918 
c. c. fact, pro toto earum valore adunationi fictivé faciendo , 
ut portio legitima statuatur, annumerandæ sint, an solummodo, 
in quantum exsuperent portionem abalienandam , cum art. dicat , 
« et l’excédant, s'il y en a, sera rapporté à la masse » ? V. G. Si quis 
ires reliquerit filios, quorum uni abalienationem fecit, sub ti- 
tulo retenti usüsfructüs , valoris 4000, et insuper inveniantur in 
successione 8000. Adunatio fictiva comprehendet 9ooo , si non tota 
abalienatio computatur ; constabit autem 12,000 si computatur. 
Absque dubio mihi videtur, quod universum pretium abalienationis 
computandum sit. Etenim lex tales abalienationes donationibus pe- 
nitus æquiparat ; atqui ad art. 922 c. o. omnes donationes pro 
toto valore in adunationem veniunt , nec ulla datur ratio, cur ab 
illa regula eximantur abalienationes secundum art. 918 c. c. factæ. 

Secunda questio est, an, quidquid filius ultra reditus persolverit, 
deduci possit a valore plenz proprietatis ; quem imputare requirit 
lex , La valeur en pleine propriété ? Dissentientibus auctoribus (1) 
existimo , valorem illum diminui: non posse, sive fructibus , sive 
impensis solutis. Inprimis verba articuli; /a valeur en pleine pro- 


(1) Maleville, anal. sur le Code civil, ad art. 918. 
Toullier , droit civil franc. vol. 5, pag. 160, 
Grenier, des donat. , etc., tom, 2, pag. 394. 


( 129 ) 

priété expressa sunt, nec deductionem patiuntur: ulterius , uti 
jamjam diximus, tota abalienatio gratuita. consideratur per præ- 
sumptionem legalem, quz nullam probationem requirit art. 1552 c. c. 
` Tertia quaestio datur, an sufficiat, ut alienatio valida maneat, 
nec ulli imputationi submittatur , si succedendi (successibles) tem- 
pore confectæ illius abalienationis consensum suum , dederint, non 
autem illi, qui postea heredes existunt? Aflirmativam sententiam 
recté proferre existimo , quum art. us dicat successibles , eorumque 
consensum tantum requirat , nullatenus illum heredum. | 
§ V. Ante legem nostram. fundamentalem publicatio bonorum 
admissa erat art. 57 Cod. pon. Prorsus tum aliter sese principia 
habebant, ac jure romano , circa legitimam portionem liberis de- 
bitam. Art. 58 Cod. pen. principia illa nobis præscribit, et vult, 
ut e bonis, que publicationis pong subjacent , generatim des- 
cendentes damnati in legitimam. portionem capiant mediam par- 

tem portionis , illis per art. 915 c. c. adscripti. 
* Quaestio esse poterat, an donationes, quas anté condemnatio- 
nem suam. fecisset pater, computandæ sint, ut statuatur legitima, 
et an etiam reducende sint: v. gr. si pater, qui unicum habet 
filium , 4000 donasset , postea poene confiscationis subjacerent sua 
bona, quorum valor 8000? Quum confiscatio introducta sit, ut 
quodammodo. status publicus indemnis præstetur, poena illa ut 
merum debitum consideranda est; ideoque existimo , in tantum 
solummodo reduci: debere donationem, in quantum, si bona fisco 
addicta non adessent, filius legitimam suam haberet: ita in hy- 
pothesi filio competeret ad. dispositionem art. 58 Cod. pen. pars 
portionis , ipsi per art, 915 c. c. debite, seu 5000, haberetque 
status publicus 5000, que ut debita consideranda. Itaque adunatio 
fictiva tantum constabit ex 4000 data et 5000 , undé titulo legi- 
time portionis habere deberet 3500, art. 915 €. €. : ita ut redu- 

centur e donatione 5oo. 
He questiones hodiè in regno nostro nullius momenti. sunt, 
cum bonorum publicatio art. 171 legis fundamentalis abrogata sit. 
§ VI. Si post dissolutionem matrimonii , unus e conjugibus ad 

17 


( 150 ) 
secundas convolaret nuptias, nulle ei amplius poene irrogantur , 
uti jure romano obveniebat. Quæcanque enim bona e facultatibus 
prioris conjugis percepit, dummodo liberorum iidem: non le. 
dunt, illa retinendi sibi jus est. 

Nec hodié bona, que ad parentem e successione filii prioris 
tori pervenerunt , art. 748 €. C. , ad mortem illius parentis , magis 
prosuntliberis ex priori , ac illis ex posteriori matrimonio natis, 
sed omnes æqualiter in illis jus succedendi et legitimam capiendi 
habent. Art. 748 c. c. enim parenti jure successionis illa bona 
addicit , et in his parens jus acquisitum habet, inde bona illa suce 
hereditatis partem faciunt. 

Si matrimonium dissolvatur per divortium , in poenam parentum 
statuitur art. 505 c. c. , liberos pleno jure acquirere semissem 
bonorum utriusque conjugis. Si autem unus e conjugibus ita se- 
junctis , secundas ineat nuptias, liberosque ex illo matrimonio 
habeat, quæstio datur, an illa medietas in adunatione faciendá 
computanda sit, ut portio legitima omnium liberorum statuatur ? 
Dissentientibus auctoribus (1) affirmativa sententia mihi præ- 
placet; iniquum enim foret , ut tantus esset favor liberis prioris 
matrimonii per art. 505 concessus , qui lzederet portionem legitimam 
liberorum , secundum leges civiles æquè legitimè procreatorum. Cæ- 
terum nulla datur ratio , cur illa iniquitas admittatur. Liberis enim 
non imputatur crimen paternum , nec quaedam : discrepantia inter 
liberos legitimos ejusdem parentis merito constitui potest, præ- 
sertim in hoc casu, ubi liberi posterioris tori etiam numerantur , 
ut eo minor sit pars, quam parens secundo suo conjugi abalie- 
nare potest per art. 1098 c. c. 

Nec obstat nostre opinioni, uti auctor quidam (2) asserit , art. 
1496; nam ex illo nihil aliud sequitur , quam ut consensus liberorum 
prioris tori requiratur, ut liberis secundi matrimonii ill distrac- 
tione uti possint: id ita statutum fuit, quia lex ratione existentiæ 
et utilitatis liberorum prioris tori adeo restrinxit libertatem dis- 


(1) Confér. Proudhon , cours du droit franç., tom. 1 pag. 317 édit. 1810, Paris. 
(2) Proudhon, cours du droit franç. , tom. 1 pag. 517 édit. 1810. Paris. 


( 151) 
| 

ponendi parentis, qui ad secundas convolat nuptias; at indè no- 
luit lex , utsi simel actionem detractionis moveant, liberi quidam 
ejusdem parentis majori favore cumularentur ac cæteri. Tandem 
hanc quoque fuisse legislatorum | codicis hodierni sententiam , 
aperté manifestat Bigot-Préameneu in explanatione hujus tituli (1): 
« On doit méme y comprendre (dans la masse des biens) les biens, 
„ dont la propriété aurait été transmise aux enfans dans le cas du 
» divorce ; il me peut jamais en résulter pour eux un avantage tel 
» que les autres enfans soient privés de la réserve légale.» (2). 

§ VII. Uti Jure Romano, et easdem ab causas, dubium dari 
nequit etiam juve hodierno , quin bis in eisdem bonis legitima capi 
possit. (Vid. supra in parte priori.) 

§ VIII. Quadam bona sub titulo sodio. abelieusin à in sécu: 
tione computanda non sunt, uti illa 1» que reductioni et impu- 
talioni non subjacent, v. g. quz in dispositione art. 852 c. c. con- 
tinentur..2.° Bona, que perierunt casu fortuito et absque minima 
culpa donatarii art. 855. 

Ex dispositione ejusdem art. 855 c. c. erui possumus, bona do- 
nata, si donatarius non solvendo factus esset, aut si bona illa ejus 
culpa perierint ,; tamen computanda esse (5). Legitimarii enim, 
ob inopiam donatarii, culpandi non sunt, nec ideo minor esse 
debet eorum legitima portio, Id nullatenus permittunt æquitas 
nec juris principia, quæ in art. 922 c. c. volunt, ut in æstiman- 
do valore rei donate inspiciatur ejus status, ratione habita tem- 
poris , quo donatio. confecta fuit, et præscribit, ut omnes dona- 
tiones eonim een. ullá ee 


AATATENET] 12-1522 STA" 


t ge Confer. motifs du Code civil, tom. 5, pag. 87 édit. 1805. 
; Confer. - , contrat de mariage , tom. à ne 567 et $eqq. ubi latius hanc quæstionem 
enucleat édit. iu-8.9 1771. 

Dissentiunt : Confer. Malleville, anal. sur le Code civil, ad art. 930. Pothier, 


des donat. entre vifs: 201 art. 3.6 5. édit am Grenier , sur les donations, tom, 2 
378. Toullier, droit Y civil franç. „ vol. Ag pag. 175. osi 


SECTIO. TERTIA... Mia 


QvoMoDo. REDUCTIO INSTITUENDA SIT f ? 


Vicar since 
S I. Postquam diximus , quaenam bona computanda sint, ut 
recté legitima portio determinetur, superest, ut modum. reductio- 
nis faciendæ definiamus. Universa fictive facienda adunatio tri- 
plicem bonorum speciem complecti vidimus. : Comprehendit | 1.9 
bona, que nullam passa sunt abalienationem. 2.° llla , quse per 
ultimam defuncti voluntatem ab hereditate detrahuntur. 5.o Que 
titulo gratuito durante defuncti vitá exhausta fuerunt. .. ? 
Inprimis. observandum est principium, stare omnes dispositio- 
nes, seu inter vivos, seu testamentarias, quamdiu, extinctis debi- 
tis, legitima salva in priori bonorum specie capi possit: si autem 
lesa foret, reducendæ veniunt omnes dispositiones testatoris circa 
bona , que, ut statuatur legitima , computanda sunt. Art. 920. 
At e dispositiones , quemadmodum diverse sunt nature et con- 
ditionis, non eodem modo omnes reducentur. Codex noster ci- 
vilis ordinem ferè eumdem ac jus romanum secutus est, voluit- 
que, ut prius penitüs haurirentur dispositiones. testamentariæ 
omnes, ratione habitá ad valorem cujusque , art. 926 c. c., nisi 
testator expressá lege decreverit, ut tale legatum pre aliis in- 
tactum servetur; tum hujusmodi legatum. non, nisi aliorum pre- 
tiis legitime non sufficientibus, deductioni subjacet art. gay c. c. 
Olim prius reducendæ erant donationes ex asse facte (1), quod 
etiam de Jure Romano obtinebat. Hodié é contra omnibus indis- 
tincté liberalitatibus per testamentum. factis onus reductionis im- 
ponitur art. 926; et 1009 excipiatur tamen casus allati art. 927. 
§ II. Si secunda illa bonorum species non sufficeret, ut legi- 
timasay a habeatur, ad donationes inter vivos progrediendum erit, 


(1) Pothier, des donat. et des testam,, pag. 206 edit. in-8.° 1777 


(133) 
hoc observato ordine, ut harum ultimo confecta primum exhau- 
riatur , et sic de ceteris a novissimis ad remotiores usque. Id ex- 
presse continet art. gas c; c. cujus dispositione legislatores magne 
controversie, Jure Romano vigenti, finem imposuerunt. 

Questio esse potest, an donationes bonorum , que in futurum 
adquisiturus est donator, secundum art. 1095 c. c., aut quee reli- 
quit tempore mortis ejus art, 1082 €. c., reductioni non submit- 
tantur: ante ceteras donationes , et simul ac liberalitates testa- 
mentariæ ? Negativa sententia amplectanda est, Donatarius enim, 
a tempore coufectæ donationis jus quoddam -irrevocabile acquisi- 
vit, et solummodo effectus donationis dilationem recepit art. 
1085. c. c. ! REE 

Si autem plures donationes uno eodemque contractu conscriptæ 
forent , tum omnes reducende sunt, habitá ratione ad valorem | 
cujusque. Aliter tamen foret, si diversis temporibus confirmatæ 
fuissent, ad art. 952 c. c. ; tum principia art. 925 c. c. servanda 
manerent. 

Si novissima donatio a reductione per donatorem expressé exemp- 
ta foret, nulla habenda est ratio huic clausule, sed principium 
art. 925 c. c. stabilitum servatur, aliter enim nihil foret faciliüs , 
quam legem eludere. | 

S ILL Si principium art. 923 c. c. servari non potest, ex eo, 
quod novissimi donatarii penitus res eversæ sint, tum ad poste- 
riores donationes procedendum esse, affirmare non dubito. Lex 
enim noluit, ut unquam legitima portio diminuatur, sed ut semper 
fixa maneat; ideo statuit, ut legitime portionis causá reducantur 
donationes omnes , que adeo favorabilis nature dici nequeunt, ac 
legitima. Ceterum principium art. 925 in odium legitimariorum 
produci iniquum. foret, cum in eorum utilitatem introductum sit, 


(+ 


GR) - 


SECTIO QUARTA. 


DE TEMPORE INSPICIENDO, UT LEGITIMA STATUATUR. 


S I. Legislatores maximá cum religione servaverunt principium, 
neminem viventi succedere posse: ex ilo per art. 950 stabilive- 
runt, legitime petitionis jus tantum deferri cum ipsá succes- 
sione , et in tantum quidem , quod. noluerint, ut liberi, quemad- 
modum ante codicis civilis promulgationem pluribus in locis ob- 
tinebat, dotem a parentibus jure vindicare possent art. 204. Hinc, 
ut estimatio, fiat bonorum , que reductioni subjacent, et fictive 
adunationi annumeranda sunt, inspiciendum venit tempus mortis 
ilius, de cujus successione agitur, ut valor recté statuatur: ta- 
men spernendus non est status, quo reperiebantur illa bona tem- 
pore confecte donationis art. 922 c. c. 

Quod attinet augmenta aut detrimenta , quz rebus donatis a tem- 
pore confectæ donationis ad illud mortis testatoris pervenerunt , 
observandæ sunt dispositiones art. 861, 862, 865 et 864 c. c. Prode- 
runt itaque donatario impense necessarie, quas fecit bonis, ipsi 
per donationem traditis , nec non ille impense, que ad rei valo- 
rem augendum conferunt; nocebunt è contra illi, quacunque 
detrimenta sud culpá rem affecerunt. 

S II. Hodié controversia, que olim inter jurisconsultos circa 
fructus portionis legitime obtinebat, evanuit per dispositionem 
art. 928 c. c. Illa dispositione tenetur donatarius ad restitutionem 
omnium fructuum , quos e portione non abalienandá a tempore 
mortis donatoris percepit; modo intra annum reductionis actio 
instituatur, alioquin tantum a die vindicationis debentur fructus. 

Hec exceptio , que hauritur ex art. 628 c. c., et qua intra an- 
num actio movenda est, non applicari posset , si legitimarius mi- 
nor esset: ut mera enim prescriptio hcc exceptio consideranda | 


( 155 ) 


est; atqui cum arf. 2252 c. c. non præscribatur contra minores , 
indé, quanquam per annum non instituat actionem ad reductio- 
nem minor legitimarius , tamen ‘eum fructus semper vindicare 
_ posse existimo. Sed qui sui juris factus est, et ignoravit defuncti 
mortem, non eodem gauderet beneficio, quum lex non distinguat, 
et principium , contra non valentem agere non currit præscriptio , non 
admittatur, nisi ubi de impedimento juris quaestio est. 

Non obstaret dispositioni art. 928, c. c., quanquam actio re- 
ductionis causá tantum instituta foret adversus donatarium , non 
adversus tertium possessorem ; ille æque de fructuum restitutione 
teneri , contra sententiam. Grenier (1) , existimo. Non enim tertio 
possessori bona fides magis prodesse potest, ac donatario ipso; lex 
nullatenus voluit, ut legitima portio donationibus læderetur , ideo- 
que dedit actionem in reductionem contra donatarium , cujus in 
potestate non fuit, eam actionem a sese amovere , aut plus ju- 
ris in alterum transferre , quam ipse habebat. 

"Circa heredes institutos, quoniam illi ignorare nequeunt, uti 
donatarii , an reductioni subjaceat, quidquid e successione de- 
functi accipiunt , ideoque , si ob litem aut aliam causam. quodam 
tempore legitimam portionem detinerent, non dubito, quin obli- 
gentur ad restitutionem fructuum , serre actio non intentata 
forét intra annum, 

S III. Quæcunque spectant ad augmenta aut detrimenta , quee 
afficere possunt hereditatem, e quá legitima portio petenda est; 
illa jamjam suprà, ubi de jure romano actum est , latius enuclea- 
vimus. Hodié eadem obtinere principia et easdem distinctiones 
ineundas esse credo ; ideoque brevitatis. causa hanc quæstio- 
nem remittimus ad priorem partem: hujus dissertatiunculæ cap. 

6 sect. 4 $ 5. 


(x) Traité des donations, elc. , vol. 2, pag. 58o. 


( 156.) 


SECTIO QUINTA. 


DE REBUS IMPUTANDIS ÍN PORTIONEM LEGITIMAM. 


§ I. Hodié imputationis principia ab illis, que jure romano 
existentia exposuimus, parum differunt, nisi illis in punctis , ubi 
agitur de fideicommissis aut substitutionibus , quæ nostris mori- 
bus exoleverunt. Inprimis circa axioma , quod, cum de jure ro- 
mano egerimus, obtinere vidimus, huic æquè hodiè standum esse 
credo, ita ut generatim dicere possimus , omnia, gue collationi 
non subjacent, etiam ab imputatione exempta sunt, et secundo, 
non omnia imputantur in legitimam portionem , que conferri debent. 

— Regula ille, exceptionibus tamen non immunes , defluunt ex dis- 
paritatibus, quz intercedunt legitimam inter et successionem ab 
intestato, quarum ad posteriorem ; que non ejusdem favorabilis 
nature est ac legitima, collatio refertur. 

§ IL Ut recté discernamus, quænam in portionem legitimam 
imputanda veniant, servari Oportet regula ; quacunque ex substan- 
tia patrimonii defuncti defluunt , imputanda sunt. Hac regula facilè 
solvere possumus omne dubium , quod in uno alterove casu circa 
imputationem sese offere potest. Hinc imputentur 1.0 quee titulo 
institutionis ad legitimarium pervenerunt. 2.° Legata et omnes libe- 
ralitates per testamentum facte : attamen si testator illas liberalita- 
tes ab imputatione exemisset , atque, ut extra partem ille legiti- 
mario pertineant voluisset , tum solummodo in tantum imputa- 
rentur , in quantum, exhaustis jamjam ceteris legatis , portio aba- 
lienanda adhuc superaretur art. 845, 844 et art. 919 c. c. 
` Quidquid , de posito sub conditione , in donatione aut legato 
diximus , dum jus romanum explanavimus , hodié quoque obser- 
vandum esse credo: distinctio eadem ineunda erit, utrum ex sub- 
stantia successionis defuncti lacrum profluat, an aliundé; v. gr. si 
pater meus fundum tertio daret sub conditione , ut mihi 100 pres 


€ 137.) 


tet, donatio illa ad portionem disponibilem reduceretur, si eam 
superat; ast ego, dum legitimam capio, centum in eam imputare 
non debeo, nec ceteris liberis querendi locus erit, quum ego 
nihil habeam , quod legitimam eorum ledat, aut ex patrimonio 
defuncti directé profluat. 

§ III. Quemadmodum dos reducenda est , et in fictivam aduna- 
tionem computanda, ita quoque , ut cæteræ donationes, imputationi 
subjacet , dummodo ex substantia successionis , de qua legiti- 
ma petitur , hausta sit, et non e liberalitate tertii cujusdam profluat. 
Sumptus et munera, quæ nuptiarum causá fiunt, generatim a 
collatione eximuntur art. 852 c. c., itaque per debitam consequen- 
tiam imputationi subjacent; at si munera illa minuerent ni- 
mis successionem defuncti , damnumque inferrent legitimæ por- 
tioni cæterorum liberorum , tum ut donationes existimantur, et 
imputationi subjacent. 

S IV Art. 852 c. c. alimenta et educationis sumptus a collatione 
eximit , itaque, secundum principium supra traditum , ab imputa- 
tione quoque liberantur. Tamen si filius aliquis diu apud paren- 
tes maneret , majoresque | reditus bonorum haberet , tum ne nimis 
favorabilis sit ejus conditio, ratione illius ceterorum liberorum, 
ei certa summa pro sumptibus alimentorum imputari potest. 

Quaenam sumptibus educationis comprehendantur, de hoc silent 
legislatores codicis hodierni; at, quemadmodum omnia media , 
que ad finem ducunt, legis dispositione comprehendi censeantur , 
ita quoque sub sumptibus educationis intelliguntur, quaecunque 
necessaria sunt ad educationem debitam, ratione habit parentum 
conditionis. Hujus generis dici possunt 1. sumptus studiorum 
nec non illi artium culture. 2.» Quæcunque pater erogavit ut fi- 
lius gradum doctoris in una aut altera scientia obtinuerit. 5.» Va- 
lor librorum , qui ad studia perficienda necessarii sunt, modo 
valor ille facultates parentum non ledat. 

S V. Quidquid pater erogavit, ut munus, sive hereditarium, sive 
non hereditarium filius obtinéret, collationi submissum est disposi- 
tione art. 851 c. c. Non dubito, quin eodem modo imputationi ob- 

18 


( 158 ) 
noxium sit, cum veram, constituat liberalitatem defuncti erga filium , 
aul potius mutuum , quod semper ex defuncti patrimonio profluat. 

§ VI. Quid juris, si pater, filium ab hostibus redemerit, aut 
erogaverit quidquam , ut eum carcere liberaret? | mr 

Nulla principia in codice hoc de casu, referuntur. Æquitatis et 
humanitatis; causd eisdem principiis, que in priori parte (cap, 6 
sect. 5 § 6) enucleavimus, suffragamur. 

Alia questio sese hodiè offert, an filius imputare Leneatur in 
suam legitimam illud , quod pater, ut eum militiâ liberaret, im- 
penderit ? Ut huic quæstioni recté responderi possit, varie cir- 
cumstantiæ concommitantes considerandæ sunt. Haud dubie, si 
pater absque filii consilio et interventione impensas illas fecis- 
set, ipse solus de facto suo teneretur, nec quidquam in legiti- 
mam filii imputari posset. Aliter foret, si ipse filius intervenis- 
set, et pater pecuniam erogasset consilio, ut quodam tempore id 
a filii portione deduceretur. 

. VII. Quodcunque legitimarius directé aut indirecté a defuncto ac 
ceperit, sive titulo lucrativo, sive titulo pecunie suppeditatæ (avan- 
ces), illud omne in portionem legitimam imputandum est, quia ex 
substantia patrimonii defuncti promanat , et argumento art. 845 c. c. 
Ex eodem principio , quecunque legitimarius titulo mutui acceperit , 
imputare tenetur : ideo si illo titulo accepisset sumptus educationis 
s u, validé obligari posset, ut illos in suam legitimam imputaret. 

Si defunctus quidquam recté solvisset , ut debitis legitimarii 
satisfaceret, aut fundum pro legitimario emisset , illud omne con- 
ferre tenetur legitimarius secundum art. 851 et 845 c. c. quorum 
dispositio extendenda est ad imputationem in legitimam , quia pater 
pecuniam illam erogasse creditur titulo representationis, nullate- 
nus titulo donationis. 

$ VIII. Hodiè , cum paterna potestas non amplius eadem sit, 
ac jure romano, simul ac filius debitam etatem obtinuerit ad ritè 
commercia peragenda , non tenetur imputare in suam legitimam 
lucra, qu: sold sud ope et industriâ fecit; imo codex civilis 
statuit in art. 855 et 854 c. c., quorum dispositiones, secundum 


( 139 ) 
meam opinionem , ciréa imputationem obtinere possunt, ut col- 
lationi non subjaceat, quod lucratus est heres ex conventionibus 
` eum defuncto initis, modo metis Wberalitines indirect! conti- 
neant talia pacta. - nl VEN 

Si vero fraus in talibus conventionibus lateret, t tum imputationi 
submitterentur , uti donationes sub titulo oneroso facte. i 

§ IX. Hodié circa donationes simplices núllum ampliüs dubium 
oriri potest; imputandæ sunt æquè ac legata. Id defluit ex eo, 
quod profluant ex ‘substantia ipsius hereditatis defuncti , at si 
donator ab imputatione expressé exemisset, tum solummodo im- 
putande forent, in quantum, exhaustis ceteris omnibus libera- 
litatibus, legitima salva adhuc non foret, quod expressé statuit 
art. 919 c. €. 

& X. Jus acerescendi hodiè quoque locum obtinere potest, uti 
per indignitatem succedendi, per renunciationem, et presertim in 
legatis secundum dispositiones art. 1044 et 1045 c. c. Ut cognos- 
camus, an , quidquid jure illo acquiratur, imputandum sit, distinc- 
tionem ineundam esse credo. Hodié principium servatur , le mort 
saisit le vif, ita non amplius indigemus aditione hereditatis , 
sed statim post mortem auctoris hæredes ipso jure successionem 
invadunt art. 724 c. c. Ille tamen, qui renunciaret nunquam hæ- 
res extitisse preesumitur, et pars ejus successioni accrescit. Itaque 
quotiescumque cause, que juri accrescendi locum tradunt, uti 
ille indignitatis , existant ante mortem testatoris , quidquid ad legiti- 
timos heredes ex illo jure provenerit , ex substantiá successionis 
devolutum dicitur, et imputationi subest. At si cause ille tan- 
tum supervenirent post mortem testatoris, aut ex legato conjunc- 
tim coheredibus facto extra partem, tum illud lucrum non ex 
successione ; sed per interventionem tertii caperent, ideoque id 
imputationi non subjacere existimo. 

S XI. Quaestiones, quas in hoc paragrapho ejusdem capitis et 
sectionis secundum Jus Romanum explanavi , in parte priori hujus 
dissertatiuncule , hodiè nullius momenti sunt, quum fideicommissa 
et substitutiones pupillares abrogata sint. 


( 140 ) 

8 XII. Ne minimum quidem dubium hodiè haberi potest, an 
illud, quod legitimarius a defuncto sub titulo usüsfructás deti- 
net, imputandum sit in legitimam suam portionem? Legislator 
art. 917 c. c. noluit, ut tales liberalitates reductioni submittan- 
tur, quia sepius indè maxime difficultates circa æstimationem 
oriuntur ; at reliquit optionem omnibus legitimariis, ut exequan- 
tur dispositionem paternam , aut derelinquant portionem abalie- 
nandam plenam integramque. Vid. suprà parte 2 cap. 5 $. 7. 

Quod attinet abalienationes , successuro in lined rectá factas, 
sub titulo viaticæ pensionis , pecunie aleatæ, seu retenti usüs- 
fructás art. 918 c. c. , punctum illud penitus explanavimus ipa 
cap. 6 sect. 2 $ 4. 

S XHI. Controversia jure romano in priore parte eodem pa- 
ragrapho enucleata , hodiè non amplius locum obtinet ob eisdem 
rationes, quas in S 11 diximus. 

S XIV. Si nepotes ad successionem avi veniant per repræsen- 
tationem , ut jure romano tenentur imputare in suam legitimam 
portionem , quidquid pater eorum a defuncto accepit, sive titulo 
lucrativo , sive repræsentatæ pecunie (avances) , modo illud non 
extra partem donatum fuerit. Id decidit art. 848 c. c., qui spec- 
tat ad collationes, sed non minus imputationi applicari potest, 
cum illud omne descendat ex patrimonio avi, et avus illud dare 
presumatur animo, ut aliquando imputetur in debitum legitimæ 
portionis , quia nemo præsumi pa magis diligere unum filium 
ae alterum. 

Quod. debita paterna attinet, illa imputare non debent nepotes 
in suam legitimam, si successionem paternam repudiaverint. Ad 
argumenta , que, dum de jure romano egi, attuli cap 6 sect. 
5 § 14, adjici potest, quod. art. 848 c. c. submittat tantum col- 
lationi, quidquid avus patri donavit, ce qui avait été donné. 
Magna autem datur differentia donationem inter et debita , quam 
discrepantiam observat Codex civilis in art. 829. Itaque hic ap- 
plicari potest. principium , inclusio unius est exclusio alterius. 2. 
Qui repudiat hereditatem alicujus ; numquam heres exstitit, et 


C141,) 

generatim nullas in se obligationes suscipere cogitur art. 785 c. c.; 
dispositioni hujus articuli exceptionem introducit art. 848 c. c. , 
que exceptio restringenda ad casum , quem complectitur. 3,° Tan- 
dem art. 744 c. c. admittit repræsentationem illius, cujus succes- 
sionem agnoscere recusavimus, at indè deduci nequit , quod sem- 
per submittatur repræsentans obligationibus omnibus illius , quem 
representat, sed tum tantum, si heres ejus existat. Id ita de- 
cisum fuit sententia supreme curie Parisiensis 5 frimaire, anni 
7, et 8 februarii 1810 (1) | 

S XV. Ascendens, quemadmodum repræsentatio in ejus favo- 
rem non admittitur, art. 741, merito quoque nunquam tenetur 
imputare in legitimam suam, quam habet in successione patris, 
quidquid filii ejus ab avo MwSt) expressa hac de re est dispo- 
sitio art. 847. 

Aliud dicendum fore existimo , si pater intercessisset, ae ut 
respectu patris donatio nepoti ſacta foret; tum enim pater potius 
donatarius existimatur , quam nepos. 

8 XVI. Nonnulle res, que conceduntur aliquibus è legi- 
timariis „per specialem legis dispositionem quoque. ab imputa- 
tione eximuntur. Inprimis nulla amplius qusætio dari potest circa 
quartam Falcidiam et Trebellianicam , cum quarte illæ in codice 
hodierno non admissæ fuerint inutilitatis causá. In expositione 
tituli donationum ait Digot-Préameneu : « Les causes qui ont fait in- 
» troduire la quarte Falcidie , n'existent plus. La loi , en déclarant , que 
» les legs particuliers. soient tous acquittés par les héritiers institués 
» ou les légataires universels , ne laissera plus de doute sur l'inten- 
» tion, qu'auront eu les testateurs. de donner la préférence aux legs 
» particuliers : s’il arrive que des testateurs ignorant assez l'état de 
» leur fortune pour l'épuiser en legs particuliers , lors méme qu'ils ins- 
> titueraient un héritier , ou qu'ils nommeraient un légataire universel, 
» la loi ne doit point étre Jaite pour des cas aussi extraordinaires. » (2) 


G) Jurisprudence de la cour de cass. etc., par Sirey , tom. 1, part. 1, pag. 182, et tom. 10 
rt. 1 pag. 2 

1) Motiis du Code civil, édit. 1805 L3 > * . Malvill al, 
dus dra i aet E dit. 1805, vol. 5, pag. too Confér. Malville , anal, raisormée sur 


| fes 

Circa quartam Divi Pii hodié non amplius dieiis Vt i TT 
consequentia esset exolete patrie potestatis. 

Hodiè nonnulle quoque res dantur, que, quum per specialem 
legis dispositionem aliquibus e legitimariis , ob unam alteramve 
causam , concedantur , ab imputatione in portionem legitimam 
exempte sunt. Inter -illas computantur 1.° ususfructus , qui dis- 
positione art. 794 c. €. parentibus conceditur. 2.° Quidquid ascen- 
dentes reversionis jure detrahunt ex successione liberorum aut 
nepotum secundum art. 747 c.c. Inutilis enim foret illa legis dis- 
positio, si bona illa legitimam portionem minuerent. 

3. Vidimus supra, donationes ad art. 1098 c.c. secundo con- 
jugi factas, absque distinctione in adunationem fictive faciendam 
computandas esse, ut statuatur legitima; quæstio nunc est, an, 
si donationes tales immodice sint, liberi, quidquid ex illis dis- 
traxerint , imputare teneantur in suam legitimam? Negare non du- 
bitamus ; lex enim id in favorem liberorum specialiter constituit, 
nullatenus voluit , ut extranei indè quamdam utilitatem caperent, 
quum in favorem successionis minime donationes ille imminuan- 
tur. 4.° Easdem ob rationes bona, que ob divortium parentum li- 
beris conceduntur art. 505 c. c, non imputari debent in legiti- 
mam portionem liberorum , ita, ut hec legis. dispositio non pro- 
desse possit extraneis donatariis, aut legatariis. 

Tandem maxime annotandum venit dispositio art. 857 c. o., 
que vult, ut collatio tantum locum obtineat inter cohzredes , 
non autem ab herede respectu legatarii. Circa imputationem in 
legitimam majori cum ratione eadem servanda sunt principia, 
quia legitima portio favorabilioris nature habetur, ac successio ab 
intestato. 

S XVII Quaenam res imputande veniant in legitimam, nunc 
cernimus ; superest questio, quid juris sit, si donatio facta sit 
legitimario , qui, ut favorem sibi per donationem factam conser- 
vet, hereditatem ab intestato repudiat? Inprimis stabilitum ma. 
net , legitimarium retinere posse res sibi donatas ad portionem us- 
que abalienandam ; art. 845 c. c. id expressè permittit. Insuper, 


(1452 

legitimam suam. portionem ex eisdem bonis vindicare potest art. 
926 c. c. Quidquid huic sententie opponi potest, id jamjam co- 
nati sumus destruere, dum stabilivimus , legitimarium non indi- 
gere titulo heredis , ut legitimam capiat. Insuper nostra senten- 
tia adhuc corroborari videtur art. 845 et 857 c.c., qui collatio- 
nem tantum admittant inter coheredes. Nec validé nobis objicitur 
inæqualitas inter liberos , quia unus plus habet quam alter. Quid! 
licitum foret , ut extranei portionem abalienandam capiant, non 

autem liberi testatoris? id iniquitatem maximam efficeret , et ideo 
art. 919 C. €. statuit, filium posse habere et legitimam suam et 
bona abalienanda. 

Si vero legitimarius, cui donatio facta est, hereditatem adit , 
tum et portionem abalienandam , et suam legitimam ex donatione 
sibi factá retinere potest, si adhuc bona ejusdem naturæ in, suc- 
cessione reperiantur, art. 924 c. c, At, si donatio reducenda cons- 
tituta foret in fundo aut re , quæ facile dividi nequit, tum prin- 
cipia observanda sunt$ 2 art. 866 c.c. Si illo modo procedamus, 
antynomia > quam quidam (1) animadvertere credunt inter art. 866 
et 924. €. c. disparet , et remanet forte redundantia in art. 924 , 
cui verba , s'ils sont de la méme mature , adjecta fuerunt , ut con- 
grueret cum art. 830 et 859. 


Vay Uu Levasseur ; portion disponible, n° 162 et 165. 


( 144) , 


Caput septimum. 


DE MODO RELINQUENDI LEGITIMAM ET DE ACTIONIBUS 
AD EAM OBTINENDAM. 


S I. Hodiernà legislatione , cum pars quzdam successionis , quee 
alienari nequit , legitimam portionem efficiat , difficultas nulla dari 
potest , circa titulum , quo pars illa relinquenda sit, cum nullomodo 
in alium transferri possit, et legitimarius nunquam cogatur , ut stet 
donationi sibi factæ. Nec conditionem aut onus recipere potest le- 
gitima portio, uti jamjam perlustravi suprà cap. 5 $ 6, ubi sen- 
tentias attuli , que id ita stabiliverunt, et quarum sententiarum 
precipua argumenta e jure romano hausta sunt. 

S II. Hodié ut legitimarius legitimam suam obtineat, actio in 
reductionem ei conceditur. Hec actio competit legitimariis, eo- 
rum heredibus, et illis, in quos delata jamjam legitima , jus suum 
transtulerunt. Generatim recusatur donatariis , legatariis et credi- 
toribus defuncti ; ulteriores tamen , reductionem recté petere pos- 
sunt donationum , qui credito suo posteriores sunt art. 1167 c. c. 
Nec non liberalitatum per testamenta factarum, quia ille non in- 
telliguntur, nisi deducto ære alieno art. 924 c. c. 

Frustra creditores legitimarii alicujus hanc actionem  vindica- 
rent, siquidem ea actio persone ipsius legitimarii inhereat, et 
ad dispositionem art. 1166 c. c. creditores exercere nequeant jura 
debitoris, que ejus persone inherent. 

S III. Ut legitima portio semper certa eademque maneat, lex 


(145) | 

non solum adversus donatarios actionem in reductionem conces- 
sit, at etiam adversus quoscunque possessores illarum rerum , 
que reductioni subjacent, modo idem ordo servetur , tertios 
possessores conveniendi , ac ille , qui servandus est contra do- 
natarios secundum dispositionem art. 950 c. c. Noluit lex, ut un- 
quam aliquis plus juris in alterum transferre possit , quam ipse 
habet. Principium illud tam stricté observandum venit , ut tertii 
possessores contra legitimarios praescriptione uti nequeant , nisi a 
tempore, quo praescriptio in favorem donatarii ipsius procedat, 
scilicet a morte testatoris. 

At antequam legitimarii tertios possessores aggredi possunt , re- 
quiritur eodem art. 950 , ut ante omnia excutiant bona donatarii. 
Nonnulli existimant , tantum excutienda esse bona, que e dona- 
tione ipsa rend sere i at legis exprimendi modus nimis gene- 
ralis illam distinctionem rejicere videtur, et velle, ut non solum 
in bonis donationis, sed etiam in propriis donatoris bonis, ex- 
cussio facienda sit; ita, ut nec mobilia nec immobilia ab illa ex- 
cussione eximantur. 

S IV. Legitima portio puré et absque uno onere ad legitima- 
rios pervenire debet ; ideo in art. 929 c. c. legislatores statuunt , 
ut omnia bona, que legitimario per actionem in reductionem ad- 
dicerentur , immunia sint omnibus oneribus hypothece vel pi- 
gnoris. Indè , si postea, legitimario bone fidei illa bona , que in 
legitimam portionem tradita fuerunt, evincerentur, æquitas sua- 
det, ut legitimarius denuo agere possit adversus donatarium, qui 
causam dedit evictioni, aut adversus legatarios vel novissimum 
donatarium, si evictio e facto ipsius testatoris profluxerit. 


^ 


TANTUM. 


k 


6X = Li 
E 


JOHAN. ALEX. TIMMERMANS, 


BRUXELLENSIS, 


RESPONSIO 


AD 


QUJESTIONEM, A» ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATI- 
CARUM ET PHYSICARUM 


Anno M. D. CCCXVIII PROPOSITAM : 


Generalis theoria compositionis ac resolutionis 
virium motuumque, e legitimis principüs de- 
ducta, succincte exponatur, et idoneis exemplis 
illustretur. 


QUA PRÆMIUM REPORTAVIT A. D. IV OCTOBRIS M. DCCC, XIX. 


4 
$ 
Y^ i 
Ur 
1 
5n 


nn 
i3 


DE 


à 7 4 a! 
Dee WALD: u. Ab S Ms. SMS Weeds 106 DREAM m * 
WLIS 
D wi b Uu. 
if 
) 100 nb taj Lo rm » $ ` 
Sat ) b x > 
CeO Ini eset. ches nouvo. Gunitio., DA S 
«VAI 13.9 ee 4 > i 
; : . "EY XC di, eod : : « ' 
. NUL UCHR ONNES Que PS ï m GILT A 4 i a9 
i : ih ^ 
> QW 1 i ` 9 va $^ i i * “i 
ey nt mé 8 , , À ^ s 6: 
“GNP inn qii WIS „ nen. oo enn 44 N e Cha 


eu me mon lateret, Viri Clarissimi, qua benevolentia et indul- 
gentia prima studiorum juventutis specimina exciperetis , hanc meam 
dissertationem tanqudm responsum quastioni ab ordine Scientiarum 
Mathematicarum et Physicarum de virium et motuum compositione 
proposite prebendi periculum feci. Quam quidem dissertationem 
in duas partes, priorem, de virium compositione ac resolu- 
tione, alteram, de motuum compositione , dividi. Prior quidem pars 
ipsa in quinque capita dividitur r quorum primum de virium compo- 
sitione in eádem directione. agentium , secundum de virium concur- 
rentium compositione et resolutione tractat; virium parallelogrammi 
novam demonstrationem adstruere, et vis medic intensitatem alio 
modo determinare tentavi; formulamque generalem quá determina- 
tur vis media virium pyramidis cujuscumque hedrarum lateribus ex- 
pressarum quæsivi. Caput tertium theoriam compositionis virium 
parallelarum continet, earumque vis medie disquisitionis demon- 
strationem tentavi; quartum ad virium paria spectat illorum pro- 


prietatibus et compositione expositis, ad peculiares proprietates vi- 
rium polygonii lateribus expressarum seu cum illis ratione quádam 
connexarum , transii; quá ex proprietate facillimam deduxi methodum 
polygonii superficiem. determinandi. Caput quintum , virium quoquo 
versüs in spatio agentium. compositionem includit ; determinatisque 
vi et virium pari tali systemati æquipollentibus, adæquatoque ad 
cyphram virium paris momento, «&quationem conditionalem ut sys- 
tema vi unice cquipolleat, obtinui. Secunda hujus dissertationis 
pars que ad motûs compositionem spectat, uno capite absolvitur. 
Quod si hec pertractatio mea, Viri Clarissimi, expectationi ves- 
ire non omnind responderit, mihi tamen benevolentiam non denege- 
lis, qui, si vestram meruero comprobationem , maximum mihi labo- 
ris premium retulisse videbor, rogo. ry) 


ee" à 
A d "T * 


DR D PRE 


e 
Hr A 


DE VIRIUM COMPOSITIONE AC RESOLUTIONE- 


roe weer 


PARS PRIOR, 


hid 


Era forsan ex rerum Universitate ne punctum quidem absolutá 
quiete gaudet, attamen corpus in quietis statu versari dicitur, 
quüm respectu aliorum corporum quibuscum illius status compa- 
ratur, quiescit; sic punctum, quodlibet globi nostri terraquei 
quiescere dicitur, quüm respectu cæterorum terre punctorum 
immotum perstat. Ex analogiá dicitur corpus quoddam moveri , 
quüm non eumdem respectu corporum ad que. refertur, situm 
servat; qui uterque quietis et motüs status si attenté consideren- 
tur, claré perspicitur corpus a priori statu ad alterum seu ab 
altero ad priorem transire non posse nisi peculiari quadam causa 
impulsum; huic generatim cause nomen pis aut potentie tribuitur, 
hocque nomine insignitur quidquid statum corporis respectu quietis 
aut motüs mutare valet; directio vis dicitur ea linea juxtà quam 
punctum applicationis vi impellente transfertur, que linea evidenter 
est recta; nulla enim existit causa cur potius in unam quam in 
alteram partem deflectat. (1) Hoc corpus aunc in statu mots con- 
sideretur; transitus ex hoc statu ad quietis statum necessario 
ope novæ vis producitur; $i enim corpori nova applicetur vis 
æqualis directèque vi primitivæ contraria, corpus neutri vi ce- 
dere poterit, hoc est, corpus ad statum quietis reductum erit; 
hec vero quietis species etsi evidenter eadem sit, effectuum res- 
pectu, quam quies de quá jam suprà actum est, ab illa tamen 
potest distingui; in primo enim casu corpus ab omni vi liberum 


(1) In staticà, corpora tanquam gravitate destituta ee sub ed tamen 
e ut gravitas tamquam vis corpori applicita , in sensum veniat. 


(45 9 — quai memes 
supponebatur, dum in secundo, corpus a duabus viribus æ quali- 
bus, et directé oppositis quae illud i in statum equilibri adducunt , 
tractum esse suppositum fuit; status itaque equilibrit et p.c 
etsi summo jure iidem, quamdam tamen differentiam offerunt, 
quæ in reliquis non considerabitur; corpora ergo æquilibrantia, 
tanquam quiete priori sensu acceptá , gaudentia considerabuntur. 
Queratur nunc quantitas ad virium intensitatem exprimendam, 
apta. Ex equilibrii consideratione, primo nascitur idea duarum 
virium æqualium; ut exprimatur vis duplex, triplex, etc., alins 
cujusdam vis, due, tres, etc. vires inter se et huic æquales etin 
eâdem directione agentes, considerabuntur; et si lineá quádam 
vis constantis intensitas exprimatur , vires rectis exprimi rene 
runt, ratioque inter rectas exprimet rationem inter vires: sie vires 
æstimari poterunt; sique hec linea in vis directione concipia- 


tur, hec linea simül et vis intensitatem et directionem denotabit. 


E congressu plurium virium eidem puncto applicitarum nascitur 
motus compositus; sique ha vires non æquilibrant > punctum ap- 
plicationis evidenter lineam rectam sequetur, cujus directio é 
virium directionibus et intensitatibus pendet ; evidenterque in 
eå directione nova applicari posset vis ejusdem effectus capax 
cujus simul alie vires; hec vis dicitur vis media seu composita 
systematis virium, alieque vires dicuntur componentes. 

Ea operatio qu& quaeritur vis unica que plurimis viribus æqui- 


polleat eodemque effectu sit capax, dicitur virium. compositio ; 


operatio vero contraria, ea scilicet, quá, datá vi unica, ei sub- 
stituendæ sunt plurima! vires eodem effectu in puncto applica- 
lionis virium, Capaces , dicitur virium resolutio. : 


AXIOMATA. 
f. Si vis quidam P in puncto A corporis B'agit, hec vis pers- 


[. pici potest ut applicita puncto. cuicumque C directionis su, dum 


hoc punctum immutabiliter omnibus directionis punctis sit fixum; 

nam novum applicationis punctum moveri non potest- quin-« omnia 

directionis puncta et quidem corpus moveantur, ! 
2°" Punctum quodeumque non plures und vias simül sequi-potest. 


(5) 
x= Due vires æquales sibique directe nr sese invicem- 


3 £y vir 8 Tu 


eene qud quale t. JP AE 


, viribus substitui potest inibi bela. vis Re bold lens, quoe 

sarib- per punetum A et in angulo duarum — — ard 
5% Hæv tandem vis media in plano duarum virium “eontineri i 
debet; nulla enim est ratio cur potius in unam partem, plani quam 
in alteram: deflectat;. 1102.4. cass augue %'u b mmoirat 222? 

Gen Duarum virium æqualium angulum. incIndentitim. vis media 
hunc angulum bissecare » lebet, 3301102. . 

a Si due vires P et. Q sunt 1 ales, vis media eó propiüs 


atop ede Pa a f ib ato à 
iy QE 51 5 erit cee, AQ See a 
nt rfi vu 4 otis 417) qa omn bio" eg heey 


r ae duni suit 
rie — — put 1% 1 
1 


— meso 
De Compositione ac Resolutione virium in s directione et 
in directione oppositd agentium. 


- 


| Maia ima, MIT SOSA noie oh 
THEOREMA 1. ^ 


— —— 


Si due vires quecumque Pet Q in puncto À secundum eamdem 
directionem agunt, hoc punctum eamdem engine actionem 


E rn erg directionem and gem n gud 
virium. P. et Q œquali tractum fuisset. ki r merry: T 


* 
wi onda 


* im „ Nam per ¡axioma a ris Q. llis. puncto A, + Fig. 3. 
75 ri n PP licita peste P; quo Pi EAE: puncto M 
r P + uet. T 


sta si 


Age si 2 AUS virium. eodem pu acto à pplicita ` | 
kum secundum eam mn directionem . agunt, 1 MNT 


potest. unica vi 20 earum summæ æqualis , eodem puncto applicita 
et'secundüm eamdem directionem agens. 


(6) 
susoivni 9299 miitoqqo APHEÓRENWi II. p> costi und 
Si due vires’ P et Q punctum A Secundim diréctiôhes oppositas 


trahunt, hoc punctum eamdem experietur actionem acsi secundum 
»is fortioris directionem potentia quadam equalis! di differentiae »i- 
rium i a et Q applitita esset. 


TA 
ee 


Demoner: fibreni eee ee (P. et Q fortior; "e vis 


-L evidénter in duabus viribus P' et Q' quarum una. Q', ex. gr. æqua- 


lis sit vi Q, "resolvi potest. At per axioma 30, due vires Q et Q' 

sese invicem destruunt. Corpus ergo A sold vi P/ differentiæ dua- 

rum virium P et Q æquali secundum vis P directionem movebitur. 
COROLLARIUM." n 

Si ergo. in directionibus directé oppositis numerus quicumque 

virium puncto cuidam applicitus esset, hoc punctum in directio- 


nem virium fortium vi & quali differentiæ summarum virium in 
directionibus oppositis agentium, moveretur. 
1 ; 


CAPUT II., 


De Compositione ac Resolutione virium. concurrentium. 


" , 


THEOREMA I. RÉ 
Vis media duarum virium concurrentium , sequi debet directionem dia- 
gonalis parallelogrammi cujus latera has duas vires exprimunt. 


1° Consideremus primo vires orthogonales , probemusque, quod 

si hác proprietate gaudent vires P et Q. Pet Q^ eumdem an- 
. gulum includentes, eâdem proprietate vires P et Q + 5 gaude- 
; buat. Nam viribus P et Q substituatur vis media R’, punctoque 
E resolvatur hec vis media in duabus aliis P" — P, Q” =Q 
ipsisque parallelis, quod evidenter possibile, est; consideretur 


(7) 

vis P" = P. tanquam puncto C applicita, componanturque vires 
PU et Q';: hatüm virium vis media R“, per hypothesim, sequi - 
debet directionem diagonalis CF parallelogrammi ECDF ; vis me- 
dia R virium R“ et Q” evidenter-erit vis media virium P et Q + Q'; 
hec vero vis media per puncta F et A transeat, mecesse est; 
sequetur ergd directionem diagonalis P in viribus 
P et QQ’ formati. : oye 1557 obun? 20 1152 l « 

m ua Probandum est nunc , quod, si vis et ibam virium P et Q rie. 70% 
rectis . AB et AC expressarum sequitur directionem diagonalis pa- mre, 

lelogrammi ABDC „ quod fit quum due vires sunt æquales , 


idem locum habebit peo viribus P et 9, puncto enim A et in 
directione. opposita vi Q applicetur vis Qva r0 vis media vi- 
rium p, Q et Q” 3 erit vis mb en virium P. e$; ; puncto 


D resolvatur vis media H duarum virium P et Q in ndis aliis 
viribus P =P, Q =Q, ipsisque. pârallelis ; consideretur vis P” 
tanquam puncto C applicita , componanturque vires Q" et P'; 

sit R“ harum virium vis media; vis media R virium R“ et Q' simi- 
liter erit vis media virium P, Q et Q”; quapropter per puncta 
A et F transeat , necesse est; My R erit erg vis vm virium. 
pets ev ; cum vero n" similiter sit. 8 media virium r= P et a= = r4 
ind’ + prodit positiones virium R et R” respectu virium Pet P 
easdem esse debere; et cum vires R et R” sese in rectá BD secare 
— indè "p BF = FD; Pe AF: — est pa- 


rallelo rammi in viribus bar as =, rectis AB et AB = AC exprestis, 


* £53 ji. À o 
constructi; cum vero vires P in Q sunt. mer. primò consi- 


‘derari possent vir ires P et P; et pro viribus P er- P hee ji nm 


iuto: ume À 


probaretur; pps et T re pro edis P et z Pro- | 


I i (1 - 
baretur, sic per s vices Pro viribus P et pP 1 Pet 15 eto. 


probaretur. 


(8) 
Fig. pun 6° Consideremus nunc duas vires quascumque. P. et Qiorthogona- 
Ta 
les; ponatur harum virium P. et.Q rectis AB et AC expressarum 
vim mediam esse R.; evidens est inter puncta E et D, quacumque 


sit horum punctorum. propinquitas, punctum G.inveniri posse ita 


positum. ut recta AH — BG novam vim denotet equalem n. y + t 


ix 


seu n.P m. , seu, ete: observando fractionem 2 j seu — a: 


fieri. posse (littera n numerum quemcumque exprimit qui e recta 
AH longitudine pendet); tum litterá Q^. vim ‘recta AH expres- 
sam designans, duarum virium P et Q' vis media R” sequetur 
directionem diagonalis parallelogrammi ABGH, uti duabus præce- 
dentibus demonstrationibus 1° et 2° constat ;. habetur vero Q Q’, 
quüm AC AH; dum ang. GAC < EAC; quod impossibile est per 
axioma 7%; similiter probaretur vim mediam virium P et Q non 
posse esse ex. gr. R“; per punctum D ergo transeat, necesse 
est; hoc est virium P et Q vim median sequi debere directionem 
diagonalis AD parallelogrammi ABDC. F 
4? Hucusque, vires tantüm orthogonales ba age UE ne § ponamus 
Fie sgua- nunc vires Pet Q.rectis AB et AC expressas, angulum quem- 
777^ L eumque. formare ; puncto C in rect AB demittatur cathetus.CD; 
punctoque C in hujus catheti directione applicentur duz vires 
Q' et Q" inter se æquales ipsique Q, et directé oppositae ; hæ 
nove vires nullo: modo systema mutabunt; vis media R virium ` 
æqualium Q et Q^. evidenter angulum , ECF bissecabit; agantur 
DG = Q = AC et DH = P= AB; cum vires Q" et P sint ortho- 
gonales, illarum. vis medic R“ directio erit PK, rectanguli GDHK 
diagonalis; ut virium R" et R’ determinetur vis media, producan- 
tur harum virium: directiones donéc puncto L concurrant; harum 
virium vis media. per puncta L et A transeat necesse est, cum 
simül sit vis media virium P et Q puncto A concurrentium ; R 
erit ergo virium P et Q vis media; quæramus nunc hujus vis po- 
sitionem; idcirco litteris.« et & designans angulos panera et Nr 2 

triangulo ADL deducitur: wan wag 

AL: DL = sin HDK: sin æ uistad 


edat juppe, 
ngasi ORAT MEL 
goa: A ace ian s alofflesaq: 
s eni dit, (loea DU. 
ae ans bonagi hs: 


rt yes Vr vd D 

l 3 tpfe) eben He ou. 

0 * i ag dne b peri IM UT wi ^ ues 

CL DL= sin idin. Bea Loeb ibid abit 

ye Y aunt hera rose HS do. ADU mib di’ 2 
nb MA Pin AA sete MISE ed "n, enm 


" QUA Nu - DK uar DR IDA» (DA Hot. ul e fii hu] au f 
lite Ogio un^ ig jn 5 K de OA tit mis sif 30r 
WE T» : sin ——;... ls die. " jim 
Sit $ k | RATER 


yal LE à ihe AGDE Mens A 
iv^ Td DBR mir: 2 t psp ot Fog 
3 Me Mint vat g A Wie a 
mu ih r ae 
. fr dual rivo OBAR Homma 
j ctionem: diagonalis AM paral- 


147 ieee Gs m 


105 MP U mirit nbi! ab 
* A maA i . — 0 


" | | exprimunt, s5 

NA ENTRER s AE Wake prt ue: vites. Fig. 6. 
et Q exprir n R directio: vi P recta AB pet 
ens reru tur vs quecumque res BE expressaj 


TT 
— 


Fig. 7. 
Tas. J. 


( 19) 

que trium viriam vis medie R’ directio erit AF que diagonalis 
est parallelogrammi AEFC; hzc vero vis media R’ similiter esse 
debet vis media virium R et BE — AG ; quapropter hzc vis media 
R' sequi. debet directionem diagonalis parallelogrammi in viribus R 
et AG formati; jungantur vero puncta G et F; recta GF evidenter 
parallela erit vis R directioni; quumque FD similiter sit recto 
AG parallela, indè prodit rectam AD vis R intensitatem expri- 
mere; intensitas ergo duarum virium P et Q diagonali parallelo- 
grammi in viribus P et Q formati, exprimitur. j 


COROLLARIUM. 

Ut duæ vires concurrentes in unam vim æquipollentem componi 
possunt, ita vis quedam unica in duabus viribus secundum datas 
lineas directis resolvi potest, dummodo rectarum visque directio 
sint in eodem plano, et concurrant. Nam hzc vis line AB sit 
expressa, et he recte sint AC et AD; puncto B ducantur BC et 
BD parallelæ rectis AD et AC; vis expressa rectå AB, erit vis 
media virium rectis AC et AD expressarum; hæ ergo vires vi 
unicæ substitui possunt. 


PROBLEMA I. 
Determinare vim mediam numeri cujuscumque virium in eodem 
puncto concurrentium. ! 


Sint P, P', P", P/, PY he vires concurrentes, partibus, AB, AC, 


AE, AH et AG ipsarum directionum expresse ; absolvatur parallelo- 


grammus ABDC, viribusque P et P' substituatur vis media Q—AD; 
virium Q et P" determinetur vis media Q' que similiter erit diago- 
nalis AF parallelogrammi AEFD ; hæc vis AF evidenter erit vis me- 
dia trium virium P, P', P"; simili modo determinetur vis media 
Q” = AK virium P" et P", tandemque absolvatur parallelogrammus 
AKLF ; diagonalis AL vis media erit virium rectis AK et AF 
expressarum ; vires autem AK et AF vires mediæ sunt virium 
P“, P" et P, P', P", AL ergo erit vis media tolius. systematis. 


COROLLARIUM. | 
Ut igitur iis datis viribus æquilibrium constituatur, determi- 


(n) 

manda est vis media harum virium, et in done "osa ap- 
porn vis æqualis huic vi medi. de 

^ADNOTATIO. Hee vis media faciliüs Sessel et potest. Sint . 0. 
enim P, P, P", P/, etc. : hæ vires puncto A concurrentes, parti- 1 t 
busque AB, AC, AD, AE, etc. expresse. Puncto B ducatur 
BF = AC ipsique parallela. Puncto F ducatur FG æqualis pa- 
rallelaque recte AD. Similiter puncto G ducatur GH «qualis et 
parallela rectæ AE ; etc. et sic porro donec ultima consideretur vis; 
junctisque punctis A et H vis recta AH expressá totius syste- 
matis erit vis media. Nam vis expressa recta AF evidenter est 
vis media virium P et P', quüm BFCA sit parallelogrammus ; 
similiter vis expressa rectá AG est vis media virium rectis AF et 
AD expressarum , quum FG = AD ipsique est parallela. Quaprop- 
ter FADG est parallelogrammus ; eamdem ob causam AH est vis 
media virium AE et AG, evidenterque totius systematis. … 

Facilé perspici potest eddem constructione determinari posse 
vim mediam , etiamsi vires P, P', P", P", etc. non in eodem plano 
essent site; minimé enim in demonstratione hee conditio fuit 
introducta. 


THEOREMA III. 


Vis media trium. virium in eodem puncto concurrentium et hedra- 
rum. lateribus triangularis pyramidis expressarum , cequat triplam 
distantiam ex pyramidis apice ad duas tertias partes, ex quocum- 
que angulo basis , recta jungentis hunc angulum cum lateris op- 
positi medio , et per hoc punctum transit. 


. DEMONST.. Vis media duarum virium rectis SB et SC expressa- ON 
rum, evidenter per punctum F medium recte BC transire debet, Tas. 1. 
et 28F equat; quapropter DF = FS; jungantur puncta À et D 
rectà AD; vis media duarum virium SA et SD que simul trium 


virium est vis media, similiter per punctum E medium rectæ AD 
transeat, vimque mediam litter4 R exprimens, habeatur SE = a 


necesse est. Jungantur puncta A et F; recta SE necessario rec- 


Fig. 10. 


TAB. I. 


C12) 


tam AF secare debet, quum puncta. 8, A, E et F sint in eodem. 


plano. Jungantur etiam puncta. E et F; quia AE = DE, SF = DF, 


EF rect; AS parallela sit necesse est; similia ergo. sunt duo tri- 
gona SAD. et EDF; cum vero. AD = 2DE, concluditur AS = 2EF. 
Similiter duo trigona SAG et EGF similia sunt, quia EF — 
lela est rectæ A8; unde deducitur ; 
AS: EF = SG: EG — AG: GF = 2:1 nie 


GE — a o A aR 


seu f : 2AF, 
3AG = 2 (FG + AG) — 2AF; unde AG — 1 75 


punctum G est ergo punctum basis supra designatum; et 
R = SÈ = a (GS + EG) = 2( GS + À) — 56s; 4 
quod probandum erat. 


THEOREMA IV. 


Si hedrarum latera cujuscumque pyramidis exprimunt vires in py- 
ramidis apice concurrentes, sigue designatur littera n harum 
virium numerus, vis media harum virium transit per punctum 
recte que basis intersectionem vi medid n—1 virium, ultime vi 
jungit, ita ut hec recta dividetur, ex intersectionis puncto , in 
duas partes sese habentes uti 1: , visque media distantiam 
ex pyramidis apice ad hoc punctum , numero n ductam, «equat. . 


DEMONST. Jam theorema antecedens hanc legem in triangulari 
pyramide existere patefacit , quum recta AF que jungit intersec- 
tionem basis ABC vi media DS duarum virium SB et SC, alise 
vi SA, puncto G vi mediá trium virium ita secetur ut 

AG: F@Sa:1 —n—1:1; 
quumque vis media R triplam rectam GS zquet, n. GS æquabit; inten- 
sitas directioque duarum virium his similiter legibus submissæ sunt ; 
nam eo casu n= 2, vis media n—1 seu unius vis, ipsa est vis; et recta: 
quie jungit has duas vires, vi media duarum virium ita secari 
debet, ut dud rectc partes sint inter se uti 1: n — 1 = 1: 1; hee 


(25) 
ergo. due partes æquales esse debent; visque media bis distan- 
tiam, ex anguli apice ad basis punctum æquat; que reipsá jam- 
jam fuere demonstrata. £ædem proprietates in aliis: pyramidibus 
existere demonstrandum est. Pyramis tetrangularis his proprieta- Fig. v. 
tibus gaudet; nam sit GS vis media trium virium SA, SB.et SC, ^" * 
que uti jam expositum fuit, determinanda est; sitque E inter- 
sectio basis hac vi media; hec vis media GS «qualis erit 3ES; 
jungautur puncta G et.D recta DG; vis media duarum virium SG 
et SD, seu a virium SA, SB, SC et SD evidenter — 
7 Fer punctum H medium recte DG; ‘et habebitur SH = —; 


dibs 
junctisque punctis E et D, rectam DE recta SH secari facile pi 


picitur. Producatur SD ita ut DK. = SD; punctum K et punctum 
F medium rectæ EG, recta FK jungantur. Recta FK per Bonnin 
H transire debet; nam cum 

d SD — DK et SE — EF, quia SG — 5SE et EF = FG, 
recta DE rectc FK parallela sit, necesse est; cum vero GF = EF, 
recta FK transibit per medium rectæ DG, quapropter per punc- 
tum H; cum autem DE parallela sit recte FK, et SD = DK, 


inde. (SAN a 
EL: EH = = DL: HK; 


at 
| RAR ED eu, HK = Dts 
unde 
‘ Ep: S DL: DL 
seu Er , N 
EL: DE = DL: 4DL, ED — EL: EL = 5DL : DL; 
unde : | 4 , 


DL: EL = 5:32; 
cum vero SE — EF, unde sequitur SL — LH ; unde is 

R = 2SH = 4SL. 
Hujus theorematis enunciato, rectarum EL et DL rationem visque 
mediæ intensitatem et directionem satisfacere evidens est; nam 
presenti casu n squat 4; vis media n—1 virium est SG, quo 


Fig. 12. 


TAB. I. 


. 

puncto E basim ABCD: secat. Recta ergo DE intersectionem nr 
virium cum basi, alice vi jungit ; probatum verd fuit rectam DE 
vis mediæ directione SL in duas partes secari, ita ut " Wer 
EL : DL TS S i yin $ 2 ) 
were jamjam fuit demonstratum a a asd 
R = 4SL = nx SL AL ] LAU 
et SL exprimit. distantiam. ex pyramidis apice ad pinni L 

recte ED, intersectionem basis vi media u virium. ; 

Etsi e precedentibus demonstrationibus concludi posset edddens 
proprietates in aliis pyramidibus ex analogiá existere, attamen ge- 
nerali theoremate illas in quibuscumque pyramidibus paar plat 
probandum est. i 

Evidenter scopum assecuti erimus, si probatum füerit illas pro- 
prietates existere in pyramidibus » laterum, dum existant in py- 
ramidibus n—1: laterum. Nam cum illas in triangulari pyramide 
existere probetur, ex sequenti theoremate concludi poterit illas 
proprietates in quadrangulari pyramide existere, — in pen- 
tagonali et sic porro. i l 

Supponatur SF vis media n—1 virium pyramidis cujuscumque 
SABCD...., supponaturque E intersectio hujus vis mediæ basi; 


'quum illarum proprietatum existentia in pyramide n— 1 laterum 
q im prop PY 


supponatur jam demonstrata, evidenter SF = (n —1) SE; jungan- 
tur puncta Eet F puncto C; vis media R numeri 7 virium evidenter 
transibit per punctum G medium recte FC, et R = 28G ; rectaque 
SG rectam EC secabit; jungatur punctum. G puncto H medio 
recte FS; evidenter habebitur 


n1 
puncto H ducatur HL parallela rectæ EC; cum 
FG = CG et FH = HS 
recta GH parallela est recte CS; ergo duo trigona HMG et SML 
sunt similia; unde 


GH: LS = GM: MS = HM : LM; 


fie CS i 
cum vero FC = 2FG, similiter GH = > et cum 


(5) 
ihr o! ES HS =" 1 css, pido. iio 
inde sequitur — — " icai uin hdd 
V- (s 

et ! ' 

omise f. () es = em: MS = HM : LM 


seu ' i TANT 
— — PP n 
cum vero CE sit parallela recte HL, inde sequitur 


; JR : CK = HM : Dm e s ARAS 
abi rote? nd jti l 


sh. SH = — SK SM; unde SM = ear SK ; 
jam verd dois fuit 
GM : MS pr nih he s GM: (sk = 1: h—Ij; 
unde a 
GM = oh at GS = SM + CM = (7+) sk emissi 
Me TT > 


i R= 2SG = nx SK; 
recta ergo CE vi-mediá R ita secatur ut 
EK: CK = 1:n—:1 
et hee vis media equat n x SK; quod demonstrandum erat. 


COROLLARIUM. 

vis media numeri cujuscumque virium hedrarum lateribus Py- 
ramidis truncatæ, basibus. parallelis terminate , expressarum , evi- 
denter per eadem ambarum basium puncta transibit perinde acsi 
pyramis esset integra; hæcque vis media distantiam amborum 
punctorum basium multiplicatam per numerum virium , æquabit ; 
nam si absolvitur pyramis, litteráque & numerus virium designa- 
tur, vis media pyramidis truncatæ, erit differentia virium media- 
rum pyramidis integro et pyramidis complementariæ ; sit ergo S 13. K. 
pyramidis apex, et B et C sint intersectiones basium per vim me- 
diam pyramidis integro, vis media pyramidis truncate, erit 

SC xn — SBxn =n (SC — SB) = nx BC. 


( 16: y 


Generales formule institui, possunt; q quarum. ope extemplo. nu- 
meri cujuscumque virium in eodem puncto concurrentium, vis 


Fig. 14. mediæ directio et intensitas deducuntur, Reipsa, sint P, P, P", etc. 
T4» l. numerus quicumque virium puncto À concurrentium. Hoc puncto 
ducantur axes rectangulares X, Y et Z; viribus P, P', P", etc? 
evidenter substitui possunt. nove vires secundum axes directo ; 
sint a, b, c cosin. Angulorum inter directionem vis P et axes X, 
Y et Z, et x, y, z vires componentes. vis P secundum. axes directæ ; 
jamjam probatum est hasce locum babere: en D 64% ‘tein 
x= aP, y= bP, age CP UI ji 
similiter litteris a“, &, c' IR cosin. Angulorum inter vim 
P' et axes; litterisque a’, y", 4. ejusdem vi vis vires componentes , 


_ habebitur 
ol salt y == bP’, gi e'P's Jamounah. Geer Vas 
similiter vim P" considerando, orientunr 
x" v ol nC HT er b pt 2 = m c" P" at I 


et sic de aliis; omnibus ergo viribus P, P', P", etc. substitui pos- 
sunt tres vires X, Y, Z secundum axes agentes: ita ut generatim 
X S πe +2” + ete. = aP + a/P' +a"P” + etc. nasi 

Y — y y! y" + ete. = bP + DPA DP" + etc. 
Z= zz +2 Tete. PT . et. 
Dirge toque virium componentiqn 2,595 a^ rete Y y x: etc. 
z, z', €" ete. pendet a signo cosin: litteris a, a’, a" etc. b, yy 
etc. c, o, c" etc. expressorum. Nune tribus viribus X, Y, Z sub- 
stituatur vis media R; cum vires X, X, Z sint orthogonales, eut 


218685 My soir "dir app eat Z7: 2SJGPLEU., p Hu E Dii T: 


Litteris. A, Bet C designentur cosin, Anglorum inter vim me- 
diam R et axes, cum habeatur. y ad nolan 


gi dn nlbüm- iir, 


inde deducitur |... 
iene à e queer 
¥ à 3 


Bo C= = 
n Xr $ 5 1 Ad A UAR age eee 


seu T 


C17) 

Ex his æquationibns vis medi directio et intensitas deduci pos- 
sunt. Ponamus. nunc has vires in eodem plano XY esse sitas ; ; tunc 
-anguli inter virium directiones et axem Z sunt recti; «quapropter 
horum angulorum cosin. = o, et habetur > ~» 

220, z/—0, , o, etc. o o, o, o, ete. 

Si he conditiones in formulas introducantur, sique supponatur 
directionem vis! P fieri axem X, quo casu b, b’, etc. æquales sunt sin. 
Angulorum quorum a, a’, a", i etc. sunt cosin. : emergent formule (1) 


» o 


wr p Funn ""retc.--2PP' cos (P,P^) 4- 2PP"cos (P',P")-- 3PP" cos (P, P”)+ etc. 


‘P+ P/ cos (P, P') +P” cos ( P, P") + etc. 
n p — MIDI cos rr cos (J, N cos E: P")--etc, 


P' sin (P, ph) + P^ sin (P, P^) L ete. | | 


aa ta p: pP +P” TANT + 2PP" cos (P, P)“ P'cos(P', py are’ cos(P, P")--etc. 


E puncto quocumque cujus coordinate sint x ety demittatur cathe- 
tus in vis medie R directionem; si had cathetus litterá r designetur, 


observeturque tang (X, R) «qualem esse Nen H , prodibit 


Y 


mega cu | 
(rea 2 tf is SET, 


Aue à 


unde | 
Rr = =X mew 
cum vero 


x PP cos (P. Pp cos T P")+ete,, Y=P’ sin (P,P’) + P" i sin (P, Pete. 
" Wy y P ccs iP’ AP. !y cos (P; P) pete —P'z sin(P, P^—P"zsi sin (P,P")—etc. 


kin 
Iv Py p Lee (hie — -z sin(P, P’) ]+P” [y cos (P, p^— x -sin(P,P”)] + etc. 
vel! 


Rr— Dy4-P'cos(P, P PI tang(P. P’) j+P'cos(B, p^) [y—ztang(P, P^]4-etc. (1) 


(1) Cosin. (P, P" significat cosin anguli inter. directiones virium: P. et P’, et 
sic de aliis. 5 


(18) 

Litteris p, p’; p", etc. designentur catheti e puncto cujus Éoórdi- 
nate sunt æ, y in virium P. propo ule: directiones , armias , 
prodibunt æquationes 

bu _ ·tang (P, P“) „ _ y—zxtiang(P,P") 
„ e bed (PP) eee (P,P”) 

Ex —— (1) et (2) eruitur 
Rr= Pp+P'p’ cos (PP) sec (P, P^ + P"p"cos (P,P") sec (P,P") + etc. 


cum vero 


fit 


" crit (2). 


cos æ SEC « — I, 


Rr = Pp + P'p! + Pp” + etc. 
Rr, Pp, P'p', etc. dicuntur zirium R, P, P', etc. momenta res- 
pectu puncti cujusdam ; quapropter vis medie momentum, summam 


momentorum virium componentium «quat. 


CAPUT III. 
De virium parallelarum compositione ac resolutione. 


; PROBLEMA I. 
Determinare vim mediam duarum virium parallelarum , secundum 
` eamdem directionem agentium, et inflexibili recta» applicitarum. 


Fig. 35. Sint P et Q duæ vires parallelæ punctis A et B applicitæ , ca- 

T^». U. thetique rectæ AB; resolvantur he vires rectis AC et BD express 
in quatuor viribus AE et AF, BE’ et BG ita ut vis AE equalis sit 
et opposita vi BE’; sic vis media virium AF et BG erit vis me- 
dia virium P et Q; ut hzc vis media determinetur, producantur 
recte AF et BG aganturque HK — BG, HL — AF, diagonalisque 
HO parallelogrammi HKOL vis media erit virium AF et BG simül | 
et virium P et Q; ut probetur vim mediam HO viribus P et Q 
esse parallelam, e triangulis ACF et BGD deducantur 

CF: AF = sin : 1, BG: (DG = CF) = 1: sing; 


( 19) 
heque du proportiones inter se ductæ, dant 860 
CF x BG: AF x CF — sina: aol uti | 
similiter e triangulo HKO deducitur 
HK : KO = sin OHL: sin (LHK — OHL) 


seu M 
BG : AF = sin OHL : sin (LHK — OHL), 
undé 
M sin « : sing = sin OHL : sin (LHK — OHL); ; 

evidenter verb angulus AHB = KHL = «+8; quapropter litterá 

V designando angulum AUB, prodibit 

sin «æ: sin (V — «) = sin OHL: sin (V- OHL), 

dud TATE | 
sin « cos OHL = sin OHL. cos 


sin ( « — OHL) = o, unde « = OHL; | 
unde prodit vim mediam HO viribus P et. Q esse parallelam. Ut 
nunc determinetur punctum applicationis N vis medic, e trian- 
gulis similibus ACF et ANH, BDG et BNH deducantur 
AN? HN = CF: P, HN: BN =Q : CF 
hæque orem inter se ductæ, praebent 
Q: P = AN : BN 
quá determinatur punctum N applicationis vis mediæ. 
Ut ejus intensitas determinetur, ponantur proportiones e trian- 


gulis ACF et BDG deduce i, 
P: AF=cos «: 1, undé AF = 


seu 


x 


COS « 


Q : BG — cos 8 : 1, undè BG = Q 
| cosg 
quapropter L 4 


dbl sl ie P : Q 
^" OSa  cosg 


undé | 
P: Q = sin g cos « : sin « cos A 

unde dedveitir i | i 

P+Q: sing cosa sin «0058 = P: sin g co AF cos « : sing cos 

seu i E i 

P+Q: sin(«--8) = AF: sing; 


( 20 ) 
E triangulo vero HKO deducitur 
HO: [sin HKO=sin KHL-—sin(a-- 2)] —(KO— AF): (sin KHO=sin g) 


` quapropter P+Q = HO = R, quod vis mediæ intensitatem deter- 


Fig. 16. 
Tas. ll. 


Fig. 17. 
Tas. II. 


minat. Puncto N ducatur recta. quæcumque A’B’; e triangulis si- 
milibus A'AN et TAD deducitur . , 
: BN AN: BN 


undé 1 
TN BNS? E 
COROLLARIUM 
Ut ergo'viribus parallelis P etQ coe eRe constituatur, puncto 
C ita posito ut HO 26x... è 


AC: BC = Q: P 
applicanda est vis æqualis P + Q et in dirette. parallel sed 
directè oppositá agens. : ae i 


PROBLEMA IL 


Vim quamcumque in duas vires parallelas in chien ilibeotione 
agentes, et datis punctis: applicitas, resolvere. 


Sint R vis resolvenda, À et B punéta applicationis virium P et 
Q; proportione 
PP Oras BC : AC 
determinari potest intensitas virium P et Q; indè enim deducitur 


P+Q BC+ AC = P: BC seu R: AB= P: BC unde P = APS; 


cum vero P + Q =R, sponte patet 
O iin Pax Bact | 
T AB 
eádem evidenter proportione puncta applicationis A et B, hisce viri- 
bus rectáque AB datis, determinari possent. Si vis R in tribus viri- 
bus, datis punctis applicitis, esset resolvenda, primo in duabus 
viribus quarum una, uno e datis punctis, altera, alio quocum- 
que puncto inter dua alia puncta sito, resolvenda est, deinde hec 
ultima vis, in duabus viribus, duobus datis punctis applicitis , 
iterum. est resolvenda. ` 


Cm} 


Si tres vires P, Q et R æquilibrant, quecumque trium virium . 16. 
è Tas. II. 


P, (ez. gr.) ut vi medie duarum virium Q et R equalis et direct 
opposita perspici potest; cum virium Q et R vis media cum xi P 
equilibrium. constituere debeat. Quapropter vis R” = P et directe 
opposita: virium Q.et R est. vis media; at R= P+ Q unde P= RY” 
a hie Qs. igne habetur. proportio i 
BO: AC =P. RN l 
E 08 til applicationis, A vis mediæ R” deduci potest; at 
Rx AC. 


" ,, BC + AC : ABE do ds AB: RSAC} Q unde AB = 
eupponantur nune vites Qet R iednales: tunc habebitur Ali = - AC et 
+ “i bsin rit aie RY = R Q 0; ii 

at dum BC non eequabit o, recta AC rectam AB quare 1 non po- 
terit nisi AC = © ; ut ergo viribus Q et R equilibrium constitue- 
retur, ad distantiam a puncto B infinitam applicanda foret vis 
equalis o; quod impossibile est; ergo dux vires æquales, paral- 
lelæ, et in directionibus oppositis agentes, vim mediam habere 
nequeunt. 


3:518 Pr 


Ng PROBLEMA II. 


Bae vim mediam numeri cujuscumque virium Apipol 
in eddem directione agentium , quarum Wan e e inter 
se immutabiliter sunt vir a nie 


itii 
h 


Primd RETR vis media. R. duarum virium P. et P^ dinde Fig. 18. 


jungantur puncta F et B, determineturque vis media R" duarum 
- viriüm R'et PI, hæcque vis media æqualis est R' + P% = P + P 
+ P“; jungantur puncta G et Di visque media R“ duarum vi- 
rium R” et P” aquat a 
F“ be P; 
si denique jungantur puncta H et C, determinari potest duaru um 
virium R” et P" vis media R quz æquat 
R” + P" = FS P + P’ + pP" + pP" + P"; 
undé concludi potest vim mediam numeri cujuscumque virium pa. 


Tas. 


II. 


Fig. 10. 
Tag: II. 


(220 

rallelarum in eádem directione agentium, summam harum: virium 
æquare, illis esse parallelam et in eâdem directione agere. ` 

Si vires P, P., P", etc. semper parallelze manentes , nec inten- 
sitatem, nec puncta applicationis, sed tantüm directionem mutant, 
fiuntque p, p', p", p", p", etc; harum virium vim mediam ; ut 
priüs, determinando, K evidenter erit punctum applicationis vis . 
medie r que æquat p +p! +p + p" + etc; ; unde perspicuum est. 
virium P, P’, P", P", ete. parallele manentium , directionem mu- 
tando, vis medie punctum applicationis ejusque. intensitatem non 
mutari; hoc punctum K dicitur centrum virium parallelarum. Si 
ex his viribus alie in quádàm directióné , alie vero in directione 
oppositá agerent, separatim: determinandæ forent vires mediæ vi- 
rium in eâdem directione agentium; omniumque virium. vis media 
generatim: differentiam harum duarum virium mediaruni evidenter 
Bifodbici uno tantüm casu hoc principium elaudicat, quum scilicet 
duæ vires mediæ, parallele, æqualesque sunt non vero directé 
opposite; quod jam probatum fuit: De hoc virium" ictor 
postea ampliüs loquemur. ü 

E consideratione momentorum deduci possunt generales for- 
mulæ mien ope determinatur punctum applicationis vis mediz 
numeri cujuscumque virium. parallelarum. Sit enim R vis media 
duarum virium. parallelarum P et Q, puncto quocumque D in vi- 
rium plano sito ducatur cathetus BD. Ducatur equatio R= P + Q 
rectá DD; ex hdc multiplicatione prodit 

Rx BD = P x BD+Q x BD 
seu 
RxCD-RxBC- =P x AD+P x AB+Q X BD; r 

sed e proportione 


P : Q = BC: AC 


deducitur 
P + Q seu R: AB = P: BC 
unde 
Rx BC =P X AB; 
quapropter 


R XCD =P X AD+Q x BD. 


(25) 
NN CD, P x AD, Q x BD dicuntur momenta virium R, P, Q res- 
pectu puncti D. Unde elucet momentum vis medic æquale esse 
summæ momentorum virium. componentium. Si recta BD non 
esset cathetus viribus P et Q, similiter haberetur 
R x DC’ = P x ane Gennes 
nam 
R: AB : Pa BE. | 
- Quum vires P, Q et R non in eádem directione agunt, vis me- Fig. 20. 
diz momentum æquale est differentiæ momentorum virium com- "- 
ponentium ; sit enim R vis media virium P et Q in directionibus 
oppositis agentium, erit R — P — Q et 
RxBD— PXBD—QXBD,seuRxCD+RxBC=Px AD+Px AB—QXBD 
sed e proportione 
R: P= AB: BC 
dedueitar’ N ; 
“Rx BC — P x AB; quapropter R X CD = P x AD—Q x BD. 
Si punctum D inter puncta A et B sumeretur, in ambobus ca- 
sibus contrarium locum habere, facilè probarétor. In primo enim 
casu. haberetur i i Fig. 19. 
R CD! = Q x BD — rA 0 | 
et in secundo ese, ood oc Fig. 20. 
R x CD’ = Q x BD'+P x AD’. 
Si vis R vis Hir esset multarum virium vecti AB applicitarum, 
hujus vis momentum æquale foret summze aliarum virium momen- 
torum. Sint enim S, T, U, V he vires et s, f, u, o harum virium 
distantiæ ad punctum fixum D; sit P vis media duarum virium S 
et T, et p distantia vis P ad punctum D, prodit 
pP —5S +1T; 
similiter sit Q vis media virium P et U et q distantia vis Q úd 
punctum D; invenitur 
gQ = pP + uU = sS + tT + uU. 
Sit denique R vis media virium V et Q et zR hujus vis momen- 
tum. respectu puncti D, habetur 
rR = »V + 9Q, seu rR = sS AI ull 4 pV + etc. 


Fig. 2t. 
Tas. II. 


(24) 

Signa hisce momentis tribuenda: pendent e positione puncti fixi 
D respectu punctorum applicationis virium, et e directione virium; 
si vires ex eadcm parte respectu puncti D site sunt, momentis 
virium in eddem diréctione agentium ,^ evidenter signum +, aliis 
vero signum — tribuendum est; si verb alice ex und parte, alic ex 
alterá sunt site, vis medie momentum rR æquale est differenti 
momentorum virium e divers parte puncti D sitarum. 

Hujus proprietatis ope facile determinari anm vis. medie 
punctum applicationis; habetur enim 119 + sups 069v 


5S 4 PT + uU aee ei (AR yY + etc 
s S+T+U+V+X+Y+Hetc. 


Hucusque vires eidem vecti applicitas esse supposuimus; sed ge- 
nerales formule quibus vis medie punctum applicationis, eo casu 
quo vires parallele in spatio quocumque modo sunt applicitæ , 
determinetur , obtineri possunt; sit euim P. E. P", ^ we etc. nu- 
merus quicumque virium parallelarum quocumque, modo in spa- 
tio sitarum ; sint X, Y et Z axes orthogonii; punctis | "A € et P ap- 
plicationis virium P et P/ ducatur recta AB, producaturque donec 


puncto G planum YZ secet; sit N virium P et P' vis media, erit 
W x CG = P x AG+P’ x BG, unde R = Poe Ae px PE; 
ji Lr cdd CG 
e punctis A,B et d demittantur cátheti i in planum YZ. Puncta D, 
F, E, et G evidenter in eádem recta sita sint, necesse est. Sup- 
ponatur AD — , BE = =T, CF = zd, habebitur 


r= 7 


AG z 56 m. 
sac AG OG) a": is MOI CG, de- = 32 80 a 
quapropter ; f í 
R mat + S, seu a 1 = Pz + P. 


punctis A, B, C demittantur catheti do A et 5 in planum XZ; 
similiter prodibit.. . 


RO - Py + P epum 
litteris z, z' etc designentur catheti e e punctis A,B' A ci in oy) amy 


XY demissæ, prodit 


(55) 
: oy Huy R = Pz + P. “os D 
Compovantur nune vires R’ et P^; sit R“ illarum, vis Rés de- 
signentur litteris z", y"; z", a, y, c' punctorum applications 
virium P" et R“ coordinate s, evidenter. SES aoa as 
| aR” = 1 p" + ak, AR” RPR + AR, R = — ep" + cR 
seu 
Ce = Pea Pa P / p, = =y +P'y'+ A ch” ret P's Ya 
sint denique R totius systematis vis media, et X, Y ; Z ejus panes 
applicationis coordinate, habebitur : i 
R=P+P “ P/ + ete. NN 
Pao + P + P“ + P'a etc. | 
OP P+ PU PU = etc. 
yt Ply’ + PY! + Ply + etc. 
PAP yw + P+ etc. 
Pz + PEI + P"z" + Pz"! + etc. 
Fr BEI 


quibus vis medic punctum applicationis determinatur. Si quzdam 
vires in directionibus oppositis . agerent, signa | tribuenda viribus 
has. conditiones in superioribus equationibus introducerent. 
Punctum cujus coordinate sunt X, Y et Z dici, centrum virium 
parallelarum j jam suprà animadversum est. 


p = 


Z= 


— 


PROBLEMA | IV. - 


Determinare vim mediam numeri cujuscumque virium non concur- 
rentium et parallelarum. necne, sed in eodem plano sitarum.. 


- Supponantur P, P', P", P^, etc. Fires punctis A, B, C, D, ete. Fig. 22 
inter se immutabiliter fixis, applicite; producantur due vires peu 
et P' partibus. EF et EG expresse , donec concurrant puncto E; 
viribus P et P^ substituatur vis media Q recta EH expressa; pro- 
ducantur hac vis media et vis p^ donec concurrant puncto K ; 
viribusque Q et P" rectis KH' et KL éxpressis, substituatur vis 
media Q' rectà KM expressa; demümque viribus Q' et P", donec 


4 


(26) 

puncto N concurrant, productis , rectisque NM’ et NO expressis, 
substituatur vis media R rectá NS expressa ; : hæcque vis evidenter 
erit vis media totius systematis. Si quedam vires essent parallele, 
hee quidem vires non concurrerent , sed his facilé substitui posset vis 
media, Idem hic casus existit exceptitius, qui in precedenti pro- 
blemate animadversus fuit; uno enim casu systemati virium. sub- 
stitui non potest vis media ; quinn scilicet una quiedam vis alia- 
rum virium vim mediam æquat, ipsi est parallela, et in direc- 
tionibus variis, sed non directé oppositis , agunt; quod virium 
systema capitis sequentis materiem suppeditabit. 


Fig. 23. 
Tas. III. 


CAPUT IV. 
De virium paribus. 


& 
M * 


Systema duarum virium æqualium , parallelarum , in directio: 
nibus oppositis agentium, non veró directe oppositarum dicitur 
virium par; “édthetus communis duabus viribus dicitur virium. paris 
vectis ; productumque vis pér vectem dicitur virium paris momentum. 


THEOREMCE 1. 


virium par (O. — "OT ae ; (P. P5 pote alle, et producto’ 
vecti applicitum ; dum habeatur. proportio 


P: Oi BAB. 

DemonsT. Reipsd, puncto quocumque C vectis AB producti, ap- 
plicentur due vires Q, et — Q equales, oppositze „ €t viribus (P,—P) 
parallel; ita ut habeatur 

| P:Q- BC: AB; 
nihil evidenter systemati erit mutatum , et vis media R virium (P 


(27) 


et Q’ per punctum. B evidenter transibit , eritque mqualis PO; 
at vis — P= P ipsi est directé opposita ; quapropter solummodo vis 
Q' = Q supererit qua simnl cum vi — so a virium par quod, 
pari orra, substitui: poterit. - Hunua, | Í iN 


THEOREMA a: 


Quodcumque virium par in suum planum seu in quodéumque ptus 
i parallelum sibi paralleliter transferri polest, quin effectus mutetur , 
dum novum par immutabiliter primo pari sit fixum. ` 
_ Demonst. Supponatur (P, —P) virium par eujus AB sit vectis ; 
ducatur A'B'— AB ipsique parallela seu in plano paris (P, — P) 1.4 iii. 
seu in quocumque plano huic parallelo; jungantur puncta A et B 
punctis D' et A’ rectis AB’ et BA’; hæ duc recte evidenter con- 
currant, necesse est, quum recte AB et A'B’ sint parallela; præ- 
terea necessario AC = B'C et BC — AC, quum duo trigona ACB 
et A'B'C sint equalia ; punctis A’ et B' applicentur vires opposite , 
P', —P' et P", — P", ipsisque viribus P, — P parallele et æquales; 
hæ vires nihil evidenter systemati mutabunt; cum vero P — P", 
his viribus substitui potest vis R= 2P puncto C medio recte AB 
applicita ; similiter viribus æqualibus — P, — P' substitui potest vis 
I’ = 2P puncto C medio rectæ A'B applicita; cum verd he omnes 
wires sint parallele, vis R vi R' erit directé opposita; cum vero 
RR he du vires sese invicem. destruunt, et e toto, systemate 
tantüm vires P' et — P" supersunt, virium par æquale pari (P, —P) 
constituentes , quodque ipsi substitui POW A Won deti 


“THEOREMA m. 


Quodcumque virium par circüm quodcumque vectis punctum in 
eodem plano pe vertere; "quin ejus effectus mutetur. 


DEMONST. Puncto quocumque C vectis AB virium paris (P, —P), „ 
ducatur A'B'— AB ita ut A'C = AC, et B'C = BC; punctisque A“ Ts. tI. 
et B' in directionibus cathetorum recte A'B’ ductarum , applicentur 


( 28 ) 
vires opposite P^, — P' et P", — P" inter se equales ipsisque viribus 
P, — P; viribus P et — P' necessario concurrentibus , quum in eodem 
plano sitze sint et non parallele, substituatur vis media R; 'similiter 
viribus P" et — P substituatur vis media R’; hæ due vires R et R 
æquales sint, necesse est; nam P= — P= P" =— P et angula 
— P'DP et — PD'P" parallelis lateralibus formata et directè opposita, 
sunt æqualia; he vires directé opposite esse debent ; nam cum vires 
P et — P’ æquales sunt, babetur ang. — P'DR = PDR; ducantur 
rectæ CD et CD’; duo trigona ADC et A DC sunt zqualia ; cum AC 
= A’C’ et duo trigona sint orthogonia ; ; itaque ang. ADC = A’DC; 
quapropter rectæ DR et CD in eádem lined rectá site sunt. Si- 
militer probaretur lineam CD'R' esse rectam; habetur vero ang. 
ACD = ACD, et ang. B'CD' = BCD’; quapropter vires R et N di- 
recté sunt opposite; sese ergo invicem destruunt; tantumque su- 
persunt vires P! et — P" virium par (P, — P") formantes, quod nihil 
aliud est nisi par (P, — P) quod circum punctum C in suo plano 
motum est. | | 


THEOREMA IY. 


Virium par transferri potest in quodcumque planum parallelum ibi- 
que quocumque: modo. verti, quin illius effectus mutetur, dum duo 
paria inter se sint | fixa. 


Fig. 6, DEMONST. Hoe theorema e duobus precedentibus deducitur; 
Tan. II. nam par virium (P, — P) sibi paralleliter in quodcumque planum 
parallelum transferri potest , fierique (P, — P"); hocque novum 
par circum quodcumque. punctum D vectis A’B’ verti potest, 
effectusque parium (P", — P") et (P, — P) æqualium iidem erunt. 


THEOREMA y. 


Virium pari substitui. potest aliud. par quocumque modo in plano 
„primi paris, seu in alio plano parallelo situm , dum partim vectes 
-inter se sint in ralione inversd »irium. ; 


Fig. 2 DEMONST. Per theorema I, pari (P, — P) substitui potest aliud 
Tas. HL (Q ,—Q) dummodo habeatur proportio 


( 29) 
P:Q = BC: AB; 
at per theorema IV, par (Q, -) — * potest in quodcumque 
planum parallelum fierique (Q’,—Q’); par ergo (O-) substitui 
poterit pari (P, — P), dummodo hzc duo paria inter se sint fixa. 


THEOREMA VI. 


Numero cuicumque virium parium , in eodem plano seu in quocumque 
plano parallelo sitorum , substitui potest par: unicum in plano pa- 
rallelo situm, cujus momentum «quale sit summe momentorum 
parium componentium , à quibus deducenda sunt momenta parium 

' contrariorum. 


DzgwowsT. Supponatur AB vectis quicumque et M, N, O, etc. Fig. 28. 
vectes parium componentium quorum vires sint P, P’, P", etc, % . 
omnia paria eidem reducantur vecti (Teor. I.) proportionibus 

AB; Mc P:Q, AB: NP O, AB: O = P":Q" 

FRA MNP NXP OxP" 
x x "ye x 
Simi V: AB ’ 2 TAB. 2 AB 


t 


, etc. 


omnibus ergo paribus. erunt vectes equales vecti AD, corte 
MxP, NxP O XES 

AUT AD AD 
paria in quodcumque planum parallelum transferri possint , omnia 
in eumdem planum transferantur, ita ut eodem nitantur vecte AD; 
supererit par unicum cujus vis S æquabit Q -- Q' +Q” etc. + est 
NP NXM ONE 

ese E rn, Slim rg He: rem gen 
unde 


ABXxS—MXxP--N.x P’+0 x P" + etc. 

Si contraria essent paria, eidem vecti reductorum parium vires 
secundum directiones R et —R agerent, visque S foret æqualis 
Q -- Q'-- Q" — R; unde evidens est momentum paris medii æquale 
esse di ifferentice summarum momentorum parium componentium et 
contrariorum, 


vires exprimentur per A ; ete. Cum vero 


+ etc. 


( 5o) 
COROLLARIUM... 


Ex theoremate precedenti patet virium par in numerum quemcum- 
que aliorum parium resolvi posse: et ex his componentibus pa- 
ribus seorsim dari posse seu vectes, seu vires: et si exprimitur 
litterá U vis paris componentis cujus AB sit vectis, et litteris M 
et V novus vectis et vis; proportione i 

AB: MV: U ö 
determinari poterit M seu V, und ex his duabus rebus datä. 


THEOREMA VII. 


Duo virium paria in planis non parallelis sita, in unum semper 
componi possunt. 


Fig. 29. DEMONST. Quüm paria (P, — P) et (P, P) in planis non paral- 

Tas. Ul jelis sint sita, heec duo plana secundum rectam quamcunque A"D" 
sese secent, necesse est. Pari (P', — P") aliud substituatur ita ut 
vectis æqualis sit AB, et coincidat cum intersectione A”B” duorum 
planorum. Sit (e. g.) (P^, — P"); similiter par (P, — P) tranfe- 
ratur ita ut vectis AB coincidat cum vecte A"B"; fiatque (Q,—Q); 
angulus QD"P" evidenter exprimet angulum duorum planorum ; 
viribusque Q et P", — Qet P" substitui evidenter possunt vires 
medie R et — R que æquales sunt, quüm vires componentes et 
anguli inter vires comprehensi «quales sint, evidenterque sunt 
parallelo; quüm recte — RA" et B"R orthogoniæ sint in rectá 
AB“, et anguli P"B"R et — P”A”—R sint æquales ; vires ergo R et 
— R virium par constituunt quod paribus (P, — P) et (P, —P') 
substitui potest. 


COROLLARIUM. 


Vicissim, viam contrariam ineundo ejus quam in precedenti theo- 

Fie. 30. mate secuti sumus, clarum est virium par quodcumque in duobus 
Tas, III. aliis. paribus , in datis planis sitis , resolvi posse , dummodo hæc duo 
plana et dati paris planum sese secundum rectas parallelas secent ; 


nam sint AC et AD duo plana data quorum intersectio sit AB; hac 


(5) 
rectà AB ducatur planum AE parallelum paris dati plano; quod 
possibile erit, quum intersectio hujus plani plano AC seu AD 
parallela sit intersectioni AB ; parique proposito substituatur aliud 
par € (R, —R) cujus AB sit vectis; vis R evidenter in duas 
vires P et Q in planis AC et AD sitis resolvi potest; simili- 
ter vi my substitui possunt du: vires — Q et — P æquales paral- 
leleque viribus Q et P; ita ut vires Q et — Q, P et — P paria 
constituant quie pari (R, —R) substitui possunt; et aptè mu- 
tando seu vires, seu vectes, evidens est istis quoque substitui 
‘posse alia paria in quocumque loco seu ipsorum planorum seu 


illis. parallelorum naa sita; quorumque seu vires seu 'véctes 
A dati. ! 


| T VIII. 
Numerus quicumque virium parium seu in eodem plano seu in planis 
parallelis seu nonparallelis sitorum in unum semper componi possunt. 


Demonst. Hoc theorema concluditur e theorematibus VI et VII; 
per theorema VI enim in unum componi possunt paria in eodem - 
plano seu in planis parallelis sita; et per theorema VII in unum 
componendo hoc novum par et unum ex aliis paribus, novum 
habebitur par quod adhuc cum alio pari in unum componi poterit: à 
et sic port, donec omnia paria in unum sint redacta. 


THEOREMA IX. 


Si polygonii ABCDE lateribus exprimuntur vires agentes ex A inp, s, 

B, e B in C, etc., huic virium systemati vis unica substitui Tas. IV. 
nequit; huic veró substitui potest virium par cquipollens , cujus 
momentum duplicem polygonii superficiem «quat. 


Hane proprietatem. in triangulo existere facilé perspicitur; sint 
enim P, P., P", tres vires lateribus AB, BC et AC expresse ; vi-. 22 
ribus P’ et P" substituatur vis media: ideireb producatur recta 
BC ita ut CE = BC; ducatur recta AE; agaturque AD = DE; du- 


plumque rectæ CD virium Piet P" exprimet vim mediam ;; quüm 


Fig. 55. 
Tas. IV. 


(32) 

AE et CB diagonales sint parallelogrammi in viribus P' et P" con- 
structi; cum vero CE = BC et DE = AD, habetur 2CD = AB, hæ- 
que due vires evidenter sunt parallele et in directionibus oppo- 
sitis agunt; itaque virium par constituunt cujus momentum ex- 
primitur producto rectæ AB per cathetum CF recte AB immissum; 
momentum ergo duplicem trianguli superficiem squat. 

Consideretur nunc polygonius ABCDEF: cujus latera exprimunt 
vires P, P', P", etc., agentes ex A in D, ex Bin C, etc. Viribus P et 
P” rectis AB et AF expressis substituatur vis media; idcirco pro- 
ducatur AF ita ut AG = AF; ducatur recta BG; agaturque GH 
— BH; 2AH virium P et P" erit vis media. Componantur nunc 
vires P' et 3AH ; idcirco producantur.recte BC et AH, agantur 
LK — 2AH et KM — BC, determineturque vis media KO; KO — 
2KN evidenter trium virium P, P" et P’ erit vis media; at KO 
diagonalem CF æquat ipsique est parallela; nam duo trigona KOM 
et BCF sunt æqualia; quum enim AG — AF et GH = BH , habetur 

2AH — BF — LK. — MO TET 
recteque BF et MO evidenter sunt parallele, et KM — BC; unde 
facilè deducitur KO — CF, ipsique esse parallelam. Similiter pro- 
baretur vim mediam K'O' trium virium P", P” et P equalem esse 
et parallelam diagonali CF; due ergo vires KO et K'O' ipse sunt 
equales et parallele ; quimque in directionibus oppositis evi- 
denter agant, virium par constituunt. Ut ejus determinetur mo- 
mentum, puncto K ducatur cathetus KV rectis KO et K'O’; vi- 
riumque paris momentum erit KO x KV seu 
CF x KV=CF xX KT+CF x TV; at CF X KT— 2CKF= 2BCF+2BKF; 
cum vero BF parallela sit recte AK , habetur BKF = BAF undé 
CF x KT = 2BCF + 2BAF = 2ABCF ; 

simili ratione probaretur 

CF x TY — 2CDEF ; undé CF x KV — =KO X KV = 2ABCDEF; 

Adnotatio. Si ex und parte quatuor vires, ex alterá verb due 
vires componerentur, facilé probaretur systema. harum duarum 
virium mediarum virium: par constituere, cujus momentum du- 
plicem polygonii superficiem æquaret; generatimque littera n 


(55) 
daterum numerum ex primens, litter qüe » numerum virium com- 
ponendarum , vires media v et n—» virium constituent par cujus 
momentum herpes polygonii superficiem æquabit, 


oy.» COROLLARIUM: 1 


E polygonius non clauderetur, vires Pfg. lateribus expres- 


s, vis mediæ forent capaces, quee Mp rem parallelaque foret la- 
teri een — up 


aunetolletuty g 


i 


ET Aig sine our] | COROLLARIUM 11. 


1 bác nee deducitur facillima ratio determinandi poly- 7 
gonii cujuscumque superficiem; sit enim determinanda polygonii 
ABCDEF superficies; agatur AG AF, ducatur GB, agatur GH=BH, 
et ex puncto Kubi concurrunt rectz productæ BC et AH dimitta- 
tur cathetus KL in rectam CF; similiterque dutermipetan cathetus OP; 


et CF ( aca) polygonii erit A 


THEORE MA x 


Si ex bits ue viribus polygonii cujuscumque lateribus edjreseis i 
alie in directione quádam alie verd in alterá, agunt, harum vis 


media equalis PAR est Am gm vi medie et in MEN di- 
rectione agit. 


Sit ABCDEFG polygonius cujus latera exprimunt vires P, P, p 


TU 54. 
B. IV. 


Fig. 55. 


etc, agentes alie ex A in G, ex C in B, elc., ali vero ex E in F, Ta» V. 


ex F in G, etc., separatim componantur vires eodem Mg sent ; 

ideireb producatur recta AG in H, determineturque ut priùs, 
vis media 2HL virium BC et AG; quapropter agatur HI — BC 
et HK = AG; evidenterque habebitur IL LK quia recta IK et 
vis media virium HI et HK sunt diagonales parallelogrammi in 
duabus viribus constructi ; producatur. vis media 2HL in M, simi- 
lique ratione determinetur vis media R 2MQ, virium P, P. is P". 
habebiturque NQ=QO. Componantur nunc vires in aliá directione 
agentes; quamobrem agatur FK EF et NS L/; 2FL' virium 


£ 34 ~ ) 
EF et FG erit vis media; producatur FL’ in M'.determineturque vis 
media 2M'Q' virium 2FL’= M'O’, et DE = M/N', evidenterque ha- 
bebitur O'Q' —Q'N'; producantur denique recte AB et 2M in 8 
agaturque SS'— AB, ST = 2M'Q’, et S'U = TU; R” = SU erit vis 
media virium SS’ et ST, seu virium P”’, PY, P", et P"; nunc demon- 
strandum est vires R’ et R“ inter se æquales ét parallelas esse; quam 
ob causam, agatur Ma — MN, ducaturrecta 403 40 erit æqualis pa- 
rallelaque vi R; quüm NQ=QO; puncto D ducatur Dd æqualis 
parallelaque rectæ aO; ducaturque recta Ob quæ æqualis parallelaque 
erit recte aD; rectaque Db æqualis parallelaque erit vi R'; simi- 
liter agatur Sd — ST; ducaturque recta dS’ qus æqualis parallela- 
que erit vi R"; quùm vero GL! KL“ er EF = FR’, prodibit 
EG = 2FL' = M'O', ipsique est parallela; GO’ ergo æqualis et pa- 
rallela est reetæ EM’; agatur De = EM’, GO’ evidenter æqualis pa- 
rallelaque erit rectæ De; quapropter DG eO. ipsique est paral- 
lela : quum vero De = EM’, DE = M'N’, yt TR: x PN. hihan 
eO’ DGS aM'Q'— * 

recteque DG et dS evidenter sunt admin ; sed recta SS' æqualis 
parallelaque est rectæ Gb; nam puncto K ducatur Kc parallela 
recte HL; quim IL LK habetur IH — cH ; quüm vero BC — Ht 
habetur Cc = BH; necessarioque Kc — 3HL — MO ipsique est pa- 
rallela ; cum vero. CD — MN = aM; habetur aD — CM; quapropter 
CMOb est parallelogrammus; rectaque Cb æqualis parallelaque est 
rectæ MO seu recte. cK; undé deducitur rectam bK æqualem pa- 
rallelamque esse recte Ce seu recte BH; quapropter Bb æqualis 
parallelaque est. recta HK seu recte. AG; undè 50 æqualis pa- 
rallelaque est rectæ AB. seu recte SS’; cum vero DG æqualis 
parallelaque sit rectæ dS, inde deducitur. rectam Då «qualem pa- 
rallelamque esse vi R“; quùmque evidenter im eádem directione 
agunt, he vires-hujus theorematis enunciato satisfaciunt. 

Ut ergo totius systematis vis media determinetur, ducatur. ga- 
| thetus VS in vires medias R” et R’; agaturque VX = SX, punctoque X 
ducatur in rectam VScathetus XR = 2R/,hæcque cathetus vim mediam 
systematis evidenter exprimet; sequendo methodum jam suprà expo- 


ee 


(55) 
situin | facile probaretur R^ x VS æquale esse dapliei polygonii 
superficiei; Wan pee N 4 polygonii miens 5 


[ecco Mt th t EM 
0 N A ) on, y vr iot TT HS 


ANIMADVERSIO. Ponamus nunc polygonii ABCDEF latera solum-, ...,.. 
modo virium P, Pf, P^, P^, P", P! directionem, illarumque rationem:Ta». V. 
exprimere ; facilé probaretur vires P, P’, P"; etc. Vis medie non 
esse capaces; illisque substitul posse virium par; sique litteris 
M. et A hujns. paris momentum et polsgonii noe fee 
tur, invenietur.. èi ; 
M: SEM - p. ABS BC = Pres mo bo 2190 


| . THEOREMA XI. pase 

Si polygonii eujüscumque ABCDEF mediis latéribus applicentur vires 
R, R, R“, R”, RY, RY his lateribus proportionales, et cum illis 
equales, angulos » y TUN, his viribus substitui potest virium par 


cu be momentum æquale sit producto, ex. duplici polygonii super- 
c cos FE et per a rationem inter vires et latera , hoc est, virium 


1 LS PAM sofanrot S ILES 250vr9 tat BIE, HP 
ut de EE 12.0% Thug AAA of! 
PE Ay ee fait (1) quod si polygouii sedis tief... 
applicentar vires his lateribus proportionales ipsisque catheti, has T^». V- 


omnes vires æquilibrare. Ponatur, ergo polygonii, ABCDEF latera 
virium P, P', P", etc. directiones exprimere, haberique — 


P: P: P": etc. = AB: BC: CD: etc. 
mediis lateribüs G, II, I. K. L, * M applicentur vires Q, Q^, Q”, Q^; 
etc. , mutuis lateribus proportionales i ipsisque orthogoniæ; he nove 
vires minimé systema virium P, P', P", etc. mutabunt, quibus 
substitui poterit virium par cujus momentum jam suprà inventá 
proportione determinari poterit; $i ergo considerentur vires P, P^, P", 


* (1) coats de nid thocbatiqites M Ulis. Mécanique statique, t tom. ler pag. 324. 


( 56 ) 


etc. tanquam punctis G, H, I, etc. applicitæ ; sique viribus P et Q. 


P' et Q', P" et Q", etc. F substituantur vires mediæ RR, R“, etc., 
harum virium mediarum effectus idem qui virium P, P', P", etc. 
erit; e consideratione verd trianguli GNOi in quo GN=P, NO 
et OG= =R prodit Vash eet AH 
I: tang = GN : ON =P:Q 

ratio vero 0 pro er viribus P’ et Q’, PF et Q^ etc. constans 
est ; quum rationes ——- AB 1 
lum „ pro singulis viribus R, R^; R“, étc., esse constantem, hoc 
est has vires æquales angulos cum mutuis polygonii lateribus effi- 
cere. Ex eodem triangulo deducitur 


sint constantes; undé sequitur angu- 


1: cos «= R;; E; 


i I j ; arn Veo ^ 
cum ratio ——— evidenter sit constans, ratio — similiter erit cons- 


COS» © P 


A 


tans pro viribus R et P, R ur, etc., cum vero ratio Ii; quoque 


R 
sit constans, indè prodit rationem. AB esse constantem ; undé patet 


vires R, R, R”, etc., proportionales esse lateribus quibas sunt appli- 
cite , et cum his lateribus equales formare angulos ; cùm vires P et Q 
ad libitum possint eligi, idem locum habebit pro singulis positioni- 


bus ac intensitatibus virium R, R, R”; etc; ;; momentum vero virium. 


paris e compositione virium P, P’, P", etc., prodeuntis æquale est 


2A T (animad. prec.) , e ipe ord vero — N 


A | 
i cos " 
quapropter momentum virium paris e compositione virium R, R. 
R“, etc. prodeuntis æquale W 


aA A COS „ 


si ponatur GN — vu AB tum KM 
R cos , — AB 
viriumque paris momentum æquale fiet duplici polygonii superficiei. 


DDP 


(5) 


Cum vires R, N., R“, etc. fiunt Q, Q', Qu au; hen est , cum in 
latera fiunt catheti, tum paniagi yet 

i COS» o 
ipsumque virium paris momentum fit æquale o, hoc est, tum vires 
inter se quilibrare. Quod demonstraverat nis 


d 


— 


CAPUT V. , 
De compositione ac resolutione virium quoquo versus. in 
spatio directarum. 


T THEOREMA I. 


Due vires non parallele quarum directiones non concurrunt ad vim 
mediam reduci nequeunt. 


..DgMowsT. Sint enim P, et Q he du vires; supponaturque has 
duas vires vim mediam R habere posse: tunc yi equali R ipsique 
contrarid æquilibrium constituetur; et una quecumque Q harum 
trium, virium baberi poterit ut contraria et equalis vi medic dua- 
rum aliarum virium P et R; puncta vero applicationis virium P et R 
ita possunt eligi ut recta per hzc dua puncta ducta directionem 
vis Q non. secet; quüm vires P et Q non in eodem plano sitæ sint ; 
hzc ergo vis Q non destrueretur; due 580 vires P et Q vim mediam 
habere nequeunt. 


THEOREMA II. 


Duabus viribus non parallelis que non concurrunt substitui possunt 
| vis unica et virium par. 


..DEMONST. Sint enim P et Q he due vires; puncto À applicentur Fig. 56 
duc vires Q et- Q" opposite , æquales inter se et vi Q ipsique paral- Tas. IV. 
lelæ ; viribus P et Q“, puncto A concurrentibus substituatur vis me- 
dia R; ex toto systemate nihil evidenter supererit nisi vis R, et 


(58 ) 


duæ vires Q et — Q^ virium par. formantes, quod in bete roc ga 
locum ipsius plani seu plani paralleli tranferri potesset. 


COROLLARIUM. 4 


Thus i inversam sequendo viani, facilà dempnsbteni posset vi 
unice et virium pari substitui posse dnas vires non concurrentes. 


THEOREMA III. 


Numero cuicumque virium non párallelarum que non concurrunt , 
. generatim. substitui possunt. vis unica et. virium par. 


* 


Demonst. Duabus enim P et P’ ex his viribus substitui poterit, 


per theor. prec. vis unica Q et virium par; deinde viribus Q et P" 


similiter substituatur vis unica Q' et virium par, et sic porro donec 
omnibus viribus substitutus sit numerus quicumque virium parium 
et vis unica; his yerd paribus per theor. VIII. cap. V. substi- 
tui potest virium par unicum ; omnibus ergo viribus P, P’, P", etc. 
vis unica et virium par tn possunt. 

Quæramus nunc formulas quibus determinetur vis media virium 
P, P", P", etc. in spatio quoquo versus directarum, ét casus qui- 
bus vi eequipollente non sunt capaces, perpendamus. Quamobrem 
puncto quocumque A ducantur axes rectangulares X, Y et Z; 
puncto A’ applicationis vis P ducantur axes X’, Y' et Z” aliis ax ibus 
parallele ; litteris 4, 8, y designentur anguli inter directionem vis P 
et axes X’, Y" et Z’; resolvaturque vis P in tribus viribus secundum 
tres axes X’, Y” et Z” directis; vires componentes secundùm axes 
X’, Y' et Z’ agentes sunt P cos 4, P cos g, P cos y; signaque cosin. 
pendent e positione vis P in octo angula triedra planis Y'A'Z/, 
Y'A'X' et X' A'Z/ formata; similiter ^ ps a! , Bl, y! etal, gl, yl, etc. 
designentur angula inter axes et eetiones virium P/, P", etc.; 
resolvanturque he vires in tribus viribus P' cos , P" cos g, 


P“ cos y^, P" cos , P" cos gv, P" cos s", etc. pev indi) axes agen- 


tibus; omnium virium systema in tria alia virium. systemata y 
agentium secundum directionés axibus X, Y et Z parallelas, resol- 
vetur; sint , y, z; W, V, , x", y", 2", ete. coordinate punctorum 


. 


(59), 
Als A", A", etc. applieationis virium respecta planorum YZ, XZ, 
et XY; litterisque X. et Z coordinate vis mediæ virium secundum 
directiones axi Y parallelas agentium, Walt N * — 
— habebitur = > aneh oben 
r Rips wins wile 
_ Px eos a + P cos p + P" cos gr + etc. 
Pecs ap P cós an P7 cos pi + etc, 
2 Pz cos g + P'z' cos a! + P"z" eos A ete. 
P coss + P cos T P/ cospi Fete | 
Similiter litteris X’ et X“ coordinate vis medige virium secundùm 
directionem axi Z parallelam einne sap vis media litter R” 
Sesignentur prodibit q «i 
si ' We een Piona" een ven g 
er Pa’ cos v' + Pg" cosy" + etc. 
P cos v 4- P^ eos v! P cosy" etos niuy ion? 
yr Ey cosy + Ply’ cos v! - Py" cos v! + etc. 
P cos v + P^ os v! + P" cos Y" Fete. f 
Litteris denique Y" et Z" coordinatas vis mediæ viriam secandum 
axem X agentium, ipsamque vim mediam litter R“ designando , 
habebitur | 4 
i R” =P cos «+ P’ cos'e! + P cos e+ ete. ^ ooy 
Y" “| Py cos « P cos a! + Py" cos a” + etc. 
P cos « + P^ eos «' + P" cos a” + etc. 
Lu Pé cos «+ P'z' eos «' + P"z" cos a” + etc. 
P cos a +P" cos al + P" cos s + etc. 
Sic toti systemati substitute sunt tres vires R, R”, et R“ axibus | 
Y, Z et X parallele punctisque (e. g.) B, Cet D applicite. | Ut pei- À E M 
pendantur varii casus qui locum aor possunt pro virium inten- 
sitate et directione, puncto D applicentur du vires opposite 
et - inter se æquales ipsique R“, axique Z parallele; viribus 
R” ctr’ substituatur vis media; hæ vis media planum XY puncto 
E secabit; punctoque : E vis media resolvatur in duas vires 
R/ = R” axique X parallelam, et % = r' et in planum XY vertica- 
lem; evidens est distantiam punctorum D et Ead planum XZ eamdem 


(40 ) 
esse, cum DR” et Dr“, parallelo sint plano XZ; hee distantia vero 
est Y"; cumque. 7" =R"; vis media DE angulum GDR“ bisseca- 
bit; quapropter ang. GDE = GED et DG = EG; at DG = Z"; 
unde distantia puncti E ad planum YZ «equalis est Z". Similiter 
puncto B applicentur. vires opposite 7' et — inter se æqua- 
les ipsique R, axique Z parallele; viribusque R’ et 7’ substituatur 
vis media quæ puncto F planum XY secabit, huicque punctó re- 
solvatur vis media in duas vires R, — R' axique Y parallelam et 
r, — r' etin planum XY verticalem; facilé probaretur, ut priùs , dis- 
tantiam puncti F ad planum XZ equalem esse X, et HF — BH = Z; 
quibus actis, viribus R, R” et R”! substitute suut nove vires quarum 
alle in planum XY sunt verticales , aliæ verb in plano i ipso site, et 
axibus, X et Y parallel ; momentorum ope queratur vis media 
virium in planum. XY  verticalium, quapropter litterá V harum 
virium vim mediam designans, habebitur : 
V; RI (HY) x, =ru RY 
litterisque X” et Y" designans coordinatas vis medic V, animad- 


vertensque AH — X, AG — Y" habebitur: j 
X. = RX + (~r) Xx, X —r No RX / B. 


T, 


Y * 
y" RV dis (— 19. Y" f Xr, Lo RY RZ ; 
TOS v ( R” 3, 


Componamus nunc vires in plano XY sitas; quüm vires R, et R, 
parallele sint axibus Y et X, orthogonales sint, necesse est; qua- 
propter litterá U vim mediam designans, habebitur 
D — VR? m Ry» =VR?2+ RV 
litteráque « designans angulum R,,KU, prodibit 
Rc) cR 

lang « = E ae ERU 
Quæramus nunc vis medic U æquationem : idcirco puncto quo- 
cumque L vis mediæ agantur catheti LM et LN in axes X et Y; de- 
signenturque hæ catheti litteris x et y, invenietur 
LP: LQ = N: R, 


seu 


CA) 
—MP:y—NQzZIRU.IN 


cumque i Kub seis 
MP = AH =X et NQS AG — Y", i 
x—X yY" = R”; gm diia: 
unde de ris 
EET 


que est vis medias U equatio. | 

Ut toti. systemati vis media substitui possit, evidenter oportet ut 
vis media V virium in planum XY verticalium in quooumque puncto 
vim mediam U secet; quapropter oportet ut coordinatæ X" et Y” vis 
medie V, æquationi vis medic U. satisfaciant, ut bonnes vis mediæ 
sit caper habebitur ergo i 
t » QU —X = iens 1. (vv.) 


unde 


„X27 m L/ , Li 
ft ees Z bie gli 5 (RYN Y") 
unde deducitur 
RR“ (X —X')-- R"R" (Y'— —Y") + R nm (z"— —Z)= =o. 

Quotiescumque ergo hzc æquatio locum habebit, systema vis 

medie erit capax, hæcque vis media æquabit 
WU*--V* SINGER” R7 

ejusque punctum applicationis determinabitur coordinatis X" et Y"", 
facillimáque consideratione ejus directio potest assignari. 

Notandum est in omnibus quz suprà dicta sunt suppositum fuisse 
vires componentes parallelas axibus X, Y et Z, viribus mediis esse 
capaces illisque substitui non. posse virium paria; tum enim sys- 
tema vis medic capax non foret, dum æquatio conditionalis locum 
haberet; si enim viribus axibus parallelis substitui possent tria 
virium paria, tunc haberetur 

N o, R“ = o, R”=0 

æquatioque conditionalis locum haberet, dum facilè perspici potest 
systemati substitui non posse vim unicam, sed virium par. Similiter 


si vires axibus X et Y parallele, vis medic non essent capaces, 
haberetar 6 


/t 4a) 


R oO, No 
equatioque locum haberet dum systemati substitui non posset vis 
unica; si vero æquatio Le 


R/R” (X— X’) + RR“! (Y'— y") + Ahn" (z"— Z) = 0 "D 

non locum haberet, systema vis mediæ non foret capax, ipsique 
substitui possent vis unica et virium par quæ facilé possunt deter- 
I 7 x minari : ponamus enim vim mediam virium axi Z parallelarum 
puncto E planum XY secare; ponamusque R esse vim mediam 
virium R et R”; litteris aet 5 designentur tangens trigonometrica 

anguli RBR” et distantia Aa; hujus vis medic ei vip —— 

Y" = aX +6 

e puncto E in rectam BR demittatur cathetus EH; quitm ofdie EF et 
EG æquales sint X” et Y"-quumque jam suprà demonstratum sit 


R’X’ — RZ“ 
XV. = RÀ 5 La 
; RYN’ — R 
yu = 
\* R” 
habebitur 
Yr — aX" 2h 
EH — ass! 
un Vica. « à 
jam vero vidimus a — 155 et habetur 
b == Y — aX ; 
quapropter | 
, 
p; dng il ade s; X'"— X fh die x ö 3t 
KH = Ta dii Wi 
RS 
unde 


RR” (X FERN x^ ) + R"R'" ( . ) ＋ RR“ CZ" — Z ) . 
RV RL i 


Puncto H resolvatur vis R in duas vires — R” et V quarum una 


EH — 


(1) Biot, essai de géométrie analytique, appliquée aux courbes et aux surfaces du second ordre. 


(45) 


æqualis sit et panem vi M et in Aipeetionts arpoia agat; evi- 
denter erit 


APE = VPS 
Norm Midi hujus vis determinatur formulis 
(Y"— — aX" —b)a " 


[nos nm je 
yk 1+ @ 
yu wale aX! wen b 
— WI EI 20 7 
M. Acre 1-2 C 


æ et y sunt coordinate past H; Vg Lm paris momentum 
æquale foret 

R” * EH — RR“ (X—X) a Saa E HR: (Z"— -—2)]. pe 

i RR“ (X—X/) "E (Y'— Y^) +R (Z"—2) ! 
v Rae * R i 
si die vires R et R” sese invicem secarent, tum haberetur EH=o, seu 
RR” (X— X’) + R’R” (Y'— Y") + RR” (Z'— CAPE à * = 0 
quie est conditio necessaria jam suprà inventa ut systema sit vis 
medic capax; ea conditio virium par evanescit; cum numerator 
fractionis virium. par exprimentis fit æquale o. Generaüm ergo 
dici potest, numero cuicumque virium quoquo versus in en direc- 
tarum , substitui posse vim unicam equalem 
Ww Re + R err Rra 
et virium par cujus momentum cequale sit 
RR“ (X— —X/) + R’R” (Y'— —Y") + RR" (Z"— 2. 
Ponamus nunc omnes vires P, P’, P", etc., in eodem plano XY esse 
sitas; ut haec conditio in formulis introducatur, evidenter suppo- 
nendum est z — 0 , o, S, etc., cosy = 0, cos v= o, cos 7 So. 
ctc., formulæque supra invente fiunt 
R' = P cos 8 + P' cos 8 + P" cos 8 + etc. 
R” = P cos «+ P’ cos a' + P" cos + etc. 
x= Pæ cos a + P'z' cos 8! + P"z" cos g" + etc. 
FP cos s + P cos 8! + P" cos g + etc. 


/ 


( 44) 


y cos a+ P/ cos a! + Py" cos a" +- etc. 
P cosa + P' cos «! + P" cos a! + etc. 


=VR +R 
; R” 
cos (R, X) = 


. THEOREMA Iv. 


Si omnes, systematis cujuscumque , vires, primitivis directionibus paral- 
leliter transferuntur, ita ut hæ vires forment polygonium quemcumque 
curpum seu planum, latus hunc polygonium claudens, vis medic 
systematis virium intensitatem exprimet, ipsique erit parallelum. 


Sint enim P, P', P", etc., vires quocumque modo in spatio di- 
rect; 4, al, al, etc. , B, B", B", etc., v, „, „, etc., anguli inter 
vires et tres axes X, Y et Z; in punctum A coordinatarum originem, 
punctum ‘applicationis vis P ipsius primitive directioni parallelæ 
manentis , transferatur; sit A' altera vis P extremitas; hujus puncti 
coordinate evidenter sunt P cos, P cos g, et P cos y; inpunctum A’ 
transferatur punctum applicationis vis P’, ipsius directioni pri- 
mitivz parallele: manentis; sit A" hujus vis extremitas; hujus 
puncti coordinate respectu novorum axiüm puncto A’ ductorum 
et axibus X, Y et Z parallelorum sunt evidenter P' cos ', P' cos , 
P’ cos v; cum vero puncti A’ coordinate sint P cos «, P cos £, 
P cos y, doni A” coordinate respectu axium > Y, Z erunt 

P cos « + P' cos «', P cos 8 + P cos g', P cos y + P' cos 2“. 

Similiter probaretur coordinatas extremitatis ultimæ vis esse 

x = P cos « + P’ cos + P" cos «" + etc. 

y = P cos g + P! cos e! + P" cos g! + etc. 

z = P cos y + P! cos v! + P" cos v" + etc. 
distantia ergo hujus puncti ad coordinatarum originem erit latus 
polygonium claudens, qui sequat 

V a? + y #25 

si vero valores coordinatarum x, y et z attenté considerentur, 


(45) 
spontè patet illas exprimere summas virium componentium virium 
P, P', P", etc., secundum tres axes X, Y Z agentium , quapropter 
1 PN, y= R“, N 
latusque polygonium clandens fiet 
VW ERU UE 
quod est vis mediæ R valor in precedenti theoremate inventa. Di- 
rectio hujus lateris evidenter est parallela vis medic R directioni , 
cum cosin. inter latus et axes «quent cosin. inter vim R et axes, 
Si polygonius clauderetur, tunc foret 
* * = = VR? +R” +R" = R=; 
tum scilicet systema statu equilibrii gauderet, seu ipsi tantüm 
virium par substitui posset; si ergd polygonius cujus latera expri- 
munt systematis cujuscumque vires primitivis directionibus paralle- 
liter translatas, clauditur, tum systema cequilibrat, vel soli virium 
pari æquipollet. Si omnes vires concurrunt, tum evidenter systema, 
virium pari non æquipollet, viresque æquilibrant, ut jamjam fuit 
probatum. (cap. 5 prob. 1 adnot.) 

Ex omnibus que supra dicta sunt concludi potest vis medic 
intensitatem et directionem minimé pendere a virium componen- 
tium positione relativá; nam si virium directiones. ita mutentur ut 
primitivis directionibus parallele? maneant, latus polygonium his 


viribus formatum claudens, semper idem erit; quapropter vis 


medic intensitas et directio eædem manebunt ; ipsius tantüm 
punctum applicationis erit mutatum. 

Conditio quá exprimitur vim mediam R evanescere non “sufficit 
ut virium systema æquilibret; hæc enim conditio tantùm exprimit 
omnem translationis motum abesse; non verò exprimit systema 
motu rotatili non affici; at ne a propositå materia nimis disce- 
damus, conditionales æquationes non perpendemus, sequentem 
vero demonstrationem cohærentiæ que inter systematis vires et 
minimas variationes quz ipsi causá quácumque imprimuntur, exis- 
tit, dare tentabimus. Principium de quo sermo est, congruere vi- 
detur cum mechanic principio cui nomen principium celeritatum 
virtualium, quod Guido Ubaldi primus in vecte necnon in trochleá 


Fig. 14. 
Das. I. 


(46 ) 

mobili obtinere animadvertit, quodque immortalis Galileus uti gene- 
ralem machinarum æquilibrii proprietatem. agnovit , et quod postea 
Fossombrony, Carnot, Lagrange , Laplace, Prony , Poisson et Ampere 
demonstravére , quorumque demonstrationes in scholá mathematicá 
a doctissimo professore Garnier recensitæ fuerunt. 

Consideretur M. tanquam punctum applicationis vis cujuscum- 
que P, ponamusque MN in axem X esse cathetum; si axis X mi- 
nimá quantitate mutatur, fitque X', cathetus MN fiet Mn; si e 
puncto » in axem X demittatur cathetus nr, Nr erit puncti M. se- 
cundum axem X variatio; idemque pro axibus Y et Z locum ha- 
bebit; ut major axium motui sit uniformitas, ponamus unum e 
tribus axibus vicissim immotum manere, duosque alios axes cir- 
cum punctum À rotare; ponamus primd axem Z immotum manere 
axesque X et Y circum punctum À rotare ita ut angulus X'AX 
equalis sit «, determinanda est linea Nr; litteris z, y et z puncti M 
coordinate , litterisque «, 8 et y anguli inter vis P directionem et 
axes, designentur, e triangulo Anr deducitur K 

i Ar = An cos. 2 
e triangulo vero AMn eruitur 
An — AM. cos. MAn; 

at ex angulo triedro AMrn, formulà quádam trigonometrie sphe- 
rice, deducitur | 


cos. MAn = cos. « cos. 4 + sin sin ꝙ cos. A 


litterá ¢ angulum MAX, litteraque A, angulum diedrum planis 
MAX etY AX seu XAX' formatum, designando; facilé vero probaretur 


„ 
FO): AT XN ih 
quapropter i 
cos. MAn = cos. cos. 4 + MD 


unde . 
Ar = AM cos.” s cos. $ + cos. « sin. e y; 


habetur vero 
cos. e = 1, Sin. « = s, AM. cos, $ = AN = x; 


. ²˙ Sa ITEM 


(47) 

quapropter ‘ 
k Ar = z ; 
litteris Av designatur variatio Nr secundùm axem X; habebitur 
Ax = Ar AN = 17; 
similiter probaretur . 

Ay = «x; 
si vero quantitas Az tanquam positiva habetur, quantitas Ay evi- 
denter tanquam negativa haberi debet, quia Ax rectam AN seu 
ordinatam x auget, dum quantitas Ay ordinatam y minuit; si po- 
natur tres axes vicissim circum axes Y et X rotare; litteris et “ 
anguli minimi inter axes variatos et axes primitivos, litterisque 


A's, Az, et Ay, A puncti M coordinatarum variationes in axi- 
bus Y et Z, his duobus motibus producte , designentur, invenietur 


Ar ‘Ys Aa = , Aly —m— 1 
Ay -r, Aziz, AE dy; 
similiter pro vi P' inveniretur 
A = * A'2! = itz’, A” — iz! 
A y! =, A -=, spas; 
ponamus nune coordinatarum originem À minimá quantitate mu- 
tari; litterisque IX, 2Y et 2Z, hujus puncti variationes secundüm 
axes designentur ; has omnes variationes in mutuarum virium di- 


'rectiones projiciamus, illasque ipsá vi ducamus; ut ille in vim 


projiciantur , tantüm ducendæ sunt cosinu inter axem et vim; 
quapropter litteris p, Y p", etc. , summam projectionum in vires 
P, P’, P", etc. designando , habebitur 
Pp--P/p'--P"p"--etc.— PAz cos. PA cos a PA'z cosa + PA'zcos v 
+ PA"y cosa — PA cosy + PA cosa! — P’Ay’ cosa’ + etc. 
an PIX COS « 4- P? Y cos à PN cos v + P'?X' cos «+ etc. 
=.[ Piy cos «— x cos B} -+ P. cos — x cos g' s+ etc. | 
+ [Ps x cos v —zcos «{ +P; Fete. (.) 
#+#"TPiy cosy—zcos a} +P} eto. ]+2X {Pcos «+ P'cos a Tete.) 
+4 {P coset P'cos#' +etc. i + Po v 4- P' cosy + eic. 


( 48 ) 
si vires P, P', P", etc., inter se æquilibrarent, tum haberentur 
æquationes 
P iy cosa — x cos B} + P' Sy’ cosa’ — x’ cos ^1 -- etc. = o 
P {æ cos Y— 2 COS a} + Pia cos y — z" cos a! i + etc. = o 
Psy cos —z cos 8} + P’ $y’ cosy — z cos @ ? + etc. = o 
P cos «+ P' cos « + P" cos 4" + etc. = o 
P cos £ + P' cos g + P" cos 8” + etc. = o 
P cos v + P' cos y + P" cos v" + etc. = o 
quotiescumque ergo systema æquilibrabit, habebitur 
Pp + P'p' + IM + D. + etc. — o (2) 
vicissim quotiescumque æquatio (2) locum habebit, systema æqui- 
librio gaudebit; nam cum quantitates , „, %, 2X, V, ?Z nulla 
inter se ratione conjungantur, secundum æquationis (1) mem- 
brum, non per has quantitates, sed per illarum coefficientes eva- 
nescere debet; hz ergo coefficientes ad o adæquari debent , æqua- 
tionesque æquilibrii iterum præbent; quotiescumque ergo habebitur 
: Pp + P + Ep" + ETAT + etc. = 0 
in systemate æquilibrium obtinebit. 


DE COMPOSITIONE AC RESOLUTIONE MOTUUM. 


PARS ALTERA. 


O mnis mutatio sitüs respectu quorumdam punctorum que 
fixa supponuntur, efficitur motu; hicque motus producitur vi quá- 
dam externá corpori applicitá; lex verd inertiæ nos docet omne 
corpus in statu suo quietis aut motüs perseverare donec per vim 
quamdam externam a statu vero ad alium statum transire cogatur; 
nam cum omne corpus perse iners sit, statum quietis per se in 
motum mutare nequit; similiter corpus ad statum motüs adductum 


(49) 


in hoc statu perseverat donec vi externá status mutetur; quotidié 
enim animadvertimus, corpus quoddam , impulsione motum, ed 
diutiüs moveri, quò aceuratiüs omnia que obstant et motum im- 


. pediunt, removentur; indé ergb deduci potest, si hac impedi- 


menta omnino amoverentur, corpus motum, statum suum non mu- 
taturum esse : similiter corpus, impulsione motum, secundüm 
lineam rectam moveatur, necesse est, hecque linea directionem 
vis quA ad statum motüs adducitur, designat; si enim ab hac linea 
recta aberraret, nulla foret causa cur potiüs ex und parte hujus di- 
rectionis quam ex alterá moveretur. Ex eádem lege inertiz sponte 


; sequitur corpus motum, in quocumque motüs tempore semper 


in iisdem conditionibus inveniri, dummodo nulla vi extern status 
mutetur ; ; nam cum corpme per se nihil statui suo mutare pos- 
‘sit, quümque nulld vi externá mutetur, motus semper idem esse 
debet; hoc est, corpus motum, temporibus æqualibus æqualia 
absolvere spatia , spatiumque per temporis unitatem absolutum di- 
citur: corporis. celeritas ; hicque motus dicitur uniformis et produci- 
tur percussione momentaneá corporis movendi ; in hoc motu spatium 
absolutum æquale est producto celeritatis per tempus; quum sin- 
gulis temporis unitatibus qualia absolvat spatia; si ergo designan- 
er ene S, © ett spatium, celeritas et tempus , habebitur 
i e| to. 
In uiian in præcedentibus capitibus dicta sunt, solum- 
modo. vires inter se comparavimus, nunc vero perpendamus si, 
cognito corporis motu, seu cognitá vi quá motus producitur, pos- 
sibile sit, in primo casu, vim, et in secundo, motum agnoscere; 
idcirco animadvertendum est vim quamcumque solummodo ejus 
effectu zestimari posse, hoc est, spatio quod corpus cui est applicita, 
per quoddam tempus determinatum percurrit; unde deduci posset 
hoc spatium vis intensitatem demetiri posse; quod a priori rigidé pro- 
bari nequit, quùm nihil de virium naturá cognoscamus; consensus vero 
phænomenorum quæ in rerum naturá observantur cum corollariis ex 
hác hypothesi deductis ipsique incumbentibus satis comprobat illam 
hypothesim tanquam probatam haberi posse; quapropter supponemus 
à 7 


j 


Coo) : 
probatum esse vires motrices inter se esse uti motuum celeritates ; 
omnia ergo que dicta sunt de compositione ac. resolutione virium 
dici possunt, de compositione ac resolutione motuum. Si ( ex. gr.) 
plurima vires eodem puncto sunt applicite et in eádem. directione . 
agunt, motus medius æquabit summam motuum componentium; 
litteris enim P, P', P", etc. designando has vires, litterisque: €, 


C', C", etc. celeritates his viribus i impressas , babebitur 


P: P': PV, ete. = €: C/: C", etc.» 
unde 


Pp＋ PP ete. : C 4 C + C" + etc. = P : C 
litterisque R et V exprimendo vim mediam et motum medium, Li 
militer habebitur 


R VSP 
quia À exprimit constantem rationem inter vim. et celeritatem ; 
qnapropten " nm TE 
Ve Qe GI ane Ge ahi: TI 


hoc.est corpus motum , eodem tempore absolvere spatium. æquale 
summæ spatiorum, quz corpus, si motum fuisset separatim per 
idem tempus singulis viribus , absolvisset, Si quædam vires in di- 
rectione contrariá. agerent, celeritas media evidenter equalis foret 
differentie celeritatum contrariarum ; similiter corpus duabus viri- 
bus angulum includentibus impulsum , sequetur directionem dia- 
gonalis parallelogrammi formati in spatia que singule vires eodem 
tempore absolvissent, hanc diagonalem evidenter motu uniformi per- 
curret, et eodem tempore absolvet quo unum e duobus lateribus vi 
respectivá absolutum fuisset; celeritas ergo media et celeritas com- 
ponens inter se sunt uti diagonalis parallelogrammi ad latus res- 
pectivum. Eadem dici possunt de numero quocumque virium quo- 
quo versus directarum. 

Supra, vidimus motum. de quo agitur produci percussione mo- 
mentaneá;.ponamus nunc vim communicantem motum actionem 
non desinere continudque in corpus motum agere; tum in primo 
temporis momento celeritas æqualis erit celeritati a vi motrice 
productæ; in secundo vero motus haberi debebit tanquam com- 


— M LS NAS XP 


(5) 
positus ex celeritate jam communicatd, et nova celeritate æquali 
priori » iterüm productá, et sic porro; ita ut singulis temporis mo- 
mentis nove jungantur celeritates inter se «equales; talis motus 
dicitur uniformiter acceleratus : litter g designans hanc constan- 
tem celeritatem , litter4que ?' tempus per quod he nove celeritates 
junctæ fuere, hoc est numerum harum æqualium celeritatum , lit- 


terâque c celeritatem hisce celeritatibus productis, tempore ¢ 
elapso, habebitur - 


c = gt 
hoc est, tempore t elapso ex motüs origine, celeritatem esse æqua- 
lem gt. Quæramus nunc spatium per hoc tempus absolutum; designe- 
tur hoc spatium littera 5; quüm hoc spatium auget seu minuit, 
ubi tempus t auget seu minuit, habebitur s = ft; si vero tempus 7 
quantitate ‘minima d? augetur, tum spatium s similiter augeri debet 
quantitate ds; htecque quantitas exprimet spatium per tempus mi- 
nimum di uro MIO per tempus vero minimum dé motus considerari 
potest tanquàm exacté uniformis, et productus celeritate c que 
locum habet, tempore 2 elapso; quüm ergo s te, similiter habebitur 

ds — cdt — = gtdt 


— 
— he æquationem iow A invenietur 


s=# +E 


quantitas constans E est spat absolutum priusquam considere- 
tur tempus; si verb supponimus tempus ex  motüs origine consi- 
derari, habebitur E =o, unde 


gt” 


SAT 
2 


14141. 


si quantitas g positiva est, tunc motus dicitur uniformiter accele- 
ratus; si vero hec quantitas negativa est, tum motus dicitur uni- 
formiter retardatus; jam suprà Teges compositionis ac resolutionis 
motuum uniformitm consideravimus ; quæramus nunc leges com- 
positionis ac resolutionis motuum uniformiter acceleratorum seu 
retardatorum; ponamus primd punctum quoddam duobus motibus 


-uniformiter acceleratis, et in eâdem directione agentibus moveri ; 


horum duorum motuum æquationes erunt 3 


( 52) 
And. vai nji1a[on #9 an 
2810 ig ino! 
* quüm in punctum d simül sisal hoc wen tits singulis 
temporis momentis movebitur celeritate quali summe celeri- 
tatum, ipso momento duobus motibus productarum; quapro pen 
celeritas media erit 
ete = (g 80013 
litteráque E designans spatium hác celeritate mediá absolutum, 


invenietur 

EHEC oos 
si verò duo motus in | uod: dt da directé oppositis agerent, si- 
militer inveniretur celeritatem mediam «qualem esse 

c—6c —(g—g)t et E—i(g—8) t’; 

simili argumento probaretur celeritatem mediam motüs uniformiter 
accelerati et motás uniformis æqualem esse summe seu differentiæ 
celeritatum componentium, pro directione motuum; æquationeque 

s = ct 
designans motum uniformem, æquationibusque 

s—;gl et c = gt 
motum uniformiter acceleratum, litterisque E et V spatium absolu- 
tum per tempus ? motu medio, et celeritatem mediam , invenientur 
E=ig? tect, = g. ec; 

hucüsque duos tantüm motus composuimus ; cum vero hic motus 
medius cum tertio quocumque motu componi possit, et sic porro, 
inde concludi potest, illa quæ de duobus motibus dicta sunt , dici 
posse de numero quocumque motuum. 

Perpendamus nunc casum quo duo motus uniformiter accelerati 
eodem puncto applicentur, illorumque directiones angulum inclu- 
dunt ; hi duo motus componi possunt in unicum motum æquipollen- 
tem ; ponamus enim hos motus agere secundüm duos axes X et Y quæ 
rectangulares supponuntur (1); æquationes motuum secundüm 
axes X et Y erunt : 


(1) Hic supposuimus motus componentes secundüz axes rectangulares esse directos, quia ferè 
nunquàm alio modo considerari debent; demonstrationique mutationes consentaneas conside- 
rationum discrimini agendo, facilè probari posset idem locum habere etiam si motuum directio- 
nes orthogonales non orent. 


(55) 
| = Ig, tht; 
inter has duas Per MM picem invenietur 
PS undies =F y | 
quæ est æquatio motis medii; quüm hæc æquatio ad lineam rec- 
tam pertineat, indé prodit motum medium duorum motuum uni- 
formiter acceleratorum , secundùm lineam rectam esse directum ; 
exque æquationis formá concluditur motum medium secundüm 
diagonalem parallelogrammi rectis æ et y formati, esse directum ; 
designetur litterá r pars directionis motüs medii cujus coordi- 
nate sunt x et y; necessario habebitur 
raVE ty SPV PEE 

que est æquatio motüs uniformiter accelerati cujus celeritas con- 
stans est V g* + h’, hoc est, celeritas media celeritatum constantium 
motuum componentium; diagonalis ergo parallelogrammi rectis x 
et y formati, absolvetur motu uniformiter accelerato; faciléque 
perspici potest hunc motum esse motum medium motuum compo- 
nentium; quapropter motus medius duorum motuum uniformiter 
acceleratorum necessario ipse est motus uniformiter acceleratus 


cujus constans celeritas, equalis est V g* 4- h* et celeritas motüs 


post tempus 7, æqualis erit : V; ER. litteris 4 et g designans 
angula inter motüs medii directionem et duos axes X et X, evi- 
denter habebitur 
E= cos V gth’, h= cos g +h’. 
Ex his que suprà dicta sunt concludi potest motum quemcumque 
uniformiter acceleratum cujus æquationes forent - : 
j sH rn ori 
resolvi posse in duos alios motus secundüm axes rectangulares 
directos, quorumque celeritates constantes forent 
g Dr cos , h=rcos g 
illorumque motuum componentium æquationes fornt 
11 cos 4 t*r cosg 
ir cos « tr cos 8 


(54) 
similem sequendo viam, probari posset tribus motibus uniformiter 
acceleratis secundüm tres axes orthogonales directis substitui posse 
unicum motum uniformiter acceleratum et secundüm lineam rec- 
tam directum , vicissimque motum quemcumque uniformiter ac- 
celeratum resolvi posse in tres alios motus uniformiter accelera- 
tos secundüm tres axes rectangulares directos; litterisque «, 8, y de- 
signando angula inter directionem motûs et tres axes X, Y et Z, 
litteris g, h, X et er celeritates constantes motuum agentium secun- 
dum axes X, Y et Z, et constantem celeritatem motüs medii, 
litteris, x, y, z et s spatia absoluta celeritatibus g, h, k et r per 
tempus 2, et litteris c, c', c" et € celeritates acquisitas, eodem 


tempore elapso, a tribus motibus secundüm axes, et a motu me- 
dio, invenientur formule 


egt. o sl, c" kt, G gehe 
r = y tnb MS, pp 
& Dr cos 4, h r cos 6, N 

SEVP . LV Lh hka rs=V eth tk. 
Omnibus quæ suprà dicta sunt resumptis , clarum est numero cui- 
cumque motuum seu uniformium seu uniformiter mutatorum eodem 
puncto concurrentium substitui posse tres alios motus secundum 
axes rectangulares directos, compositosque ex motibus uniformi- 
bus et motibus uniformiter mutatis. 

Consideremus nunc diversas circonstantias motüs puncti mobi- 
lis, systemate quocumque motuum uniformium, uniformiter ac- 
celeratorum ét retardatorum moti; jam suprà vidimus singulos 
motus resolvi posse in tres alios motus secundüm tres axes rec- 
tangulares dircetos; omnesque motus uniformiter mutati secundum 
eumdem axem agentes in unum componi possunt ; idemque dici 
potest de omnibus motibus uniformibus; quapropter litteris x, y etz 
designando spatia juxta tres axes absoluta , tempore 7 elapso, 
generi habebitur 

1 gt Fitts, y E vovg e= tots cp." 
OY d din V! — g't+ c Wie gt c 
5, s', s" constantes sunt que pendent a positione puncti e quo 


(55) 
consideratur tempus „et que exprimunt distantiam hujus puncti 
ad axium originem; si inter x et y tempus ¢ eliminamus, pro- 
dibit relatio inter z et y; hæcque relatio erit æquatio projéc- 
tionis in plano XY viæ quam sequitur punctum mobile in spatium 
et que dicitur ¢rajectoria; si, ut jam priüs dictum est, tempus t 
eliminamus, consentaneasque operationes agimus, prodibit 
8^—288 ay tg” "z*4-y (298 54-206 g—2g"5'—208) ex (2gg's' +200'g’—2g"*s—20"g) 
+g"'s'+g's!’—2gp'ss '—aee'g’s—ace s Nag g= 
hec est æquatio generalis projectionis trajectoriæ puncti mobilis 


in plano XY ; si hanc æquationem cum æquatione generali secundi 
gradüs Pier Lodo Nn 
Ay bac Dy Ee FE 0 deitas 
comparamus , cernitur projectionis æquationem completam esse 
secundi gradüs æquationem; si duarum equation coefficientes 
inter se  comparemus, elaré perspicitur. > ` A 
Fr =o SET 


(288) = 46 8^; 


quodcumque ergo sit motuum componentium systema , conpositum 
e motibus uniformibus, et uniformiter mutatis , projectio txsjectorin 
puncti eer "ner * linea cujus character n 
—4AC 0 

quod significat hanc enr semper esse seu k ee seu 
rectas (1); si inter y et z tempus eliminamus, similem obtinebimus 
æquationem quæ erit trajectoriæ pool in plano YZ æqua- 
tio. ejusque character geh 


quim habeatur 


B —4AC O : 
generatim ergo dici potest : trajectoria puncti mobilis in motum ad. 
ducti systemate quocumque motuum uniformium, et uniformiter mu- 
tatorum, semper est intersectio duorum cylindrorum quorum bases 
distinguntur charactere 
'— AAC — 0 

hoc est, duorum LU MERE parabolicorum. ! 

Perpendamus nunc projectionis æquationem, diversasque modi- 


(1) Biot, des sections coniques, discussion des équations. 


( 56 ) j 
ficationes quas subire potest in quibusdam casibus, examinemus ; 


ponamus | 
BD — 2AE o, D'—4AF — o 


tum projectio trajectoriæ erit linea recta (1); habetur verb, re- 
ductionibus effectis , 

D'—AAF = 4 ("g -g) (c Lips), BD—2AE = 4g ( —c'8)': 
quotiescumque ergo habebitur . . 

(eg -c) (€ —285) — 9. glog — cg)’ = 
projectio trajectoriæ puncti mdhilis erit linea de his vero 
æquationibus satisfit ubi 

c'g — gic=0; ; 
quotiescumque. ergo hec æquatio locum habebit > projectio erit 
linea recta; vicissimque quotiéscumque projectio erit linea recta, 
hzc æquatio locum habebit ; nam si projectio est recta, necessario 

(g= eg (c —385) o, g (e = =o, … . 
hæque due æquationes simul locum habere nequeunt, nisi 

g — cg’ =0; 
‘similiter, si æquationem projectionis in plano YZ 9 
conditio ut hzc projectio sit linea recta erit 
c'g 1 8 TE = 0: : 
quüm vero duc EMT s line cujusdam sunt rectæ, tum linea 
ipsa est recta; quapropter quotiescumque habebitur 
g — cg’ — 0, cg — c" g' = 0 
trajectoria puncti mobilis erit linea recta; uno tantüm casu hac 
conditio non sufficit; quüm scilicet 
EK 9;04 
quod facilé perspici potest; tum ut trajectoria sit recta oportet 
ut projectio in plano XZ sit etiam recta; quod exprimitur formulá 
cg" —c"g — o; 
quæramus nunc RATS diametri parabole in plano XY site; 
ejus æquatio est 


(1) Biot, des sections coniques, discussion des équations. 


" 
à 
, 


hoc est wariatur) 

rn sq 5t E AE [nmp si e 
yeh . no 
pco monimoob 10 


8 eme (eg! — 205 ja gu s Jp TA Xhfwcrio) af 
A": est iH sedi diametri 'abó æ ‘in plano XY. sitæ. , 
Hucusque tafitüm spatia absoluta T, min hobi ;nunc autem 


celeritatis circonstantias perpendamus r. litter a. U designatur ce- 
leritas media ; haien Ico wr 


oA TENTE NT 2 TS) + Cette) eem 
ex formalis x, y, " more valor quent tis 7 
formula —— düvéBiétus rt 


^ hujus formule ope, determinari potest celeritas relativa puncto 


céicubique trajectoriæ , 1 cujus coordinata , respectu teium axium 
sunt #, J. £. 


Jib) disgensoro eie i» fige 91 bie. cdi 
Ponamus nunc omnes vires motrices: in plano XY esse ‘sitas; 
tim | | queequ ue dicta, sunt de projectione trajectorie in plano XY , diei 
possunt ¢ le ‘ipsa. trajetoriá. puncti mobilis moti: systemate motuum 
in hoc plano sitorum; generalis ergo æquatio hujus trajectoriæ 
eadem erit; ponamus tempus ex axium W dr À 83 tum 


n 


supponendum erit 101 a. 


" "oe moy s =O i 8 a 
trajectoriæque æquatio fiet T 

98 7 y' — 286! ty hig! a +20 (dg — eg" ) y 4- 20 (eg! — eg ) x—o ] 
diametrique æquatio fiet 

8g X = e! (eg! — eg) — X; 
conditio quà exprimitur trajectoriam esse lineam rectam est 
e'g —cg’ =0; 

ut determinetur punctum intersectionis trajectoriæ axi X, aga- 
tur y = o in trajectoriæ 2 s invenietur .' 


binm 


——9———À = 0 €! seu 2—0; 
» 002 t a £g AT ( 8^ 30 , 
si trajectoria fit linea recta, tum habebitur 


Fig. 39. 
Tas. V. 


— fiet 


( 58), 
Cg — cg’ =0 


z que fit equalis og hoc est sae linéam rectam transire per axium 
originem. 


e | T 


Ut determinetur celeritas euis puncto cuicumque trajectoriæ, 
in formula’ generali vepra expositá ágautur 


Fo, 8, So, So, £59. p =o, 


"^ 


U=V pep era o dads sil n 
Folie supra expositis utamur ad. determinandam Feet 
trajectoriam; ponamus axem X esse horizontalem, axemque Y 
verticalem ; ponamusque puncto. A corpus quoddam , . in inani 
projici , ita ut trajectoria in. plano XY. sit sita; ponamus corpus 
in primo temporis momento acquisivisse celeritatem Ab=r; sup- 
ponendo: angulum Ad =, celeritas expressa per Ab resolvi po- 
terit © in duas alias Ad =r cose, Ac =r sin a; gravitas vero 
semper in corpore agit et actionem exercet in directione op- 
posita secundùm axem Y; quapropter corpus movetur duobus 
motibus secündüm axes X et Y directis quorum. ‘alter æqualis 
cos a, alter vero r sin «— tj spatiaque — de in duobus axi- 
bus erunt ; OB i 4h 
ir 008 a, ir sin — 1 gt"; 1 


si ergo in een formula agitur ; linho“ zügbuonuoqqte, 
8'—-—g.,g-9,c-r-cose, er sin « 
formula fiet Harps Sapsit 


8% + 2g'r'y cos* a g. cos sin'u emo 
seu indpas Ont 
B'E + ary cos ia — Hina 2a Zu | 
que, est. trajectoriæ æquatio; ejusque parameter est 
ar ol 
g’ 7 


ex formula deducitur "^ bé cri e 


M rè » A ES 2 " — >= ^a 
1 2 sin 2 2 4 pr sin 24 — 8g' r'y COS s 
dad TES 51 


28 ui ies m V 448 


(59) 


Ut inveniatur punctum intersectionis trajectoriæ axi X, agatur 


in 616 92220 
et prodibit : 
i sin 2a sin 2x 
z — ag’ + à ag’ 
hoc est 
T° sin 24 


= AB etx=o, 


quia punctis A et B trajectoria axem X secat ; 

hujus parabole diametri æquatio , ex generali æquatione deducta, fit 
ax g'x—r'g'sinacosa— o 

un 


r'sin 

' ag’ 
hee est æquatio diametri; cum vero valor quantitatis & sit in 
eá æquatione constans, inde sequitur diametrum CD axi Y esse 


1 et habetur ; 


r sm2 " 
AD = — = — 3 
* 2 2 


ut maxima attitudo CD projectilis determinetur, agatur in for- 
mulà generali 


pi Db in a- 


28 


proditque 


in formula generali celeritatis , consentaneas mutationes agendo, 
invenietur 
U — V c cc Tg g = +V r —2gy; 

in æquatione celeritatis U , eidem ordinatæ y — AE respondent 
duæ variæ abscissæ Ag et Ah; x vero in celeritatis æquatione 
omnino evanuit; quapropter eidem attitudini AE, celeritas U 
eadem est puncto e et puncto f; duplex tamen signum quod 
precedit signum radicale , patefacit celeritatem U puncto e esse 
ascendentem puncto autem f, descendentem ; cumque hzc pro- 


P 
— a T 4 


— ͤ 
7 


Ut 


E > * 
i FES A 
7 \ | + f 
es NES Š X- 2 


— — 


= 
1 
i 


$7 pu A1 Ex 

TUN signal 5 
E M vU 2013100 * 1% bi 

j Fee buki éntittgia: i 

g 1 1 ss à Ü eaten 

„ aen]: "em age Ape 
à 


f PCC — 
1 
* 
-E " 
T 
on 
& 
ch 


— — 
* 


— 


Sc Re 
En 


€: 
x 
3 
al 


* 


A 


3 
— — E 
——— d 


ie 


TEL ERE Í lip bLESA y 
eee e Né restes ie Ap RM LP 


79. 
; om 


Qo ORE se Sed PS wert Uv 


c 


A 


7 d 


P. 


je 


mom marin rei pr ot de 


rar ad 


Tab LIL 


* 
E 


W 


did 


A 
/ 


+ 
, 
, 
, 
, 


— — — —t-—t x 


r 


: 
: 
[| 
$ 
+ 
$ 


. AD à de 0 Dé ie 2 E 


ry re ictu tonii. trs — à 
dd U zu RES LEE WR 
eerte HAB ae on coo AY Se m owe 


x 5 


2H 


A errem 


L 


m —ꝗ(ç« 2 * 


P -——À 
E 


8 
i N " * 2 ^ 2 2 L * 2 RA 
poter clt peus ert : à y s d deco , 4 


* 


Led 
R 


Ee — ————— 


JOHANNIS LEMAIRE, 
x uf- 


GANDAVENSIS, 


ARTIUM MATH, ET PHYS. IN ACAD. GAND. CANDIDATI, 


COMMENTATIO 


IN 


QUÆSTIONEM as ORDINE DISCIPLINARUM MATH. 
ET PHYSIC., ACADEMIÆ GANDAV., PROPOSITAM 


A. M. D. CCCXVIIL : 


Qua requiritur expositio commodorum Methodi 
naturalis Plantarum, tam in scientia Botanica 
ipsa, quam in ejus applicationibus. 


QUA PREMIUM REPORTAVIT, D. IV. OCT. M. DCCC. XIX. 


TEM 


P 

AIT RETENIR. ? 

TELA LE 
rd 


4 
kN 


i. 1 j 
j: ent 


PROOEMIU M. 


mot Methodi naturalis Ne ae quantum post breve mihi ` 
Botanices studium liceret, expositurus, optimum esse factu existi- 
mavi triplici respectu methodum hanc contemplari : ac primüm , 
quod quidem mihi in ed re maximi esse momenti videtur, eam 
intuebor quatenus principiis e purissimo philosophie fonte haustis 
innititur et digniorem efficientibus scientiam quam vanam nominum 
congeriem atque inanem verborum farraginem nostro non amplius 
tempore vocare licet, quidquid obstrepant nonnulli Botanices detrec- 
tatores, eorum omnium inscii que a sagacissimis nature scrutato- 
ribus quüm in anatome, tum in physiologiá plantarum investigata 
et detecta Botanicen ad scientiarum præstantiorum dignitatem evexe- 
runt. Deinceps comparationem inter Methodum naturalem et sys- 
tema Linneanum propterea instituam quod ceteris omnibus systema- 
tibus artificialibus systema Linnei palmam preripuit ideoque solum 
dignum videtur quod cum methodo naturali comparetur. Denique 
quænam ex plantarum ordinatione prius stabilité commoda in Bo- 
tanices applicationes defluere debeant ac praesertim in materiem 
medicam , determinare conabor. Ne verd s&pius sermonis contextum 
abrumpere cogerer satius duxi opera recensere quorum auxilio ad- 


jutus, principiis imbutus, et jucundissimo studio captus rem ag- 


gressus sum. Quod si virorum tam doctorum juvantibus scriptis , 
questioni tamen ab alm Academid Gandavensi proposite minus 
apté respondisse videar , mihi haud immeritó nonnihil afferet solatii 
cogitatio me operibus tam egregiis studium ac tempus impendendo 

. fundamenta sat Arma substravisse rei herbarie cognitioni in quá 
comparandd ex hoc jam tempore otium e scientiarum mihi mathe- 
maticarum studio reliquum collocare statuo. 


AUCTORES CITANDI. 


CaROLI Linn#1 Philosophia Botanica. Editio quarta, studio 
'Curtii Sprengel. Hale ad Salam, 1809. 


"CAROLI À LIE  Prolectiones in ordines naturales plantarnm. 
Edidit P. D. Giseke. Hamburgi, 1792. 
A. L. DE Jussieu Genera plantarum secundum ordines natura- 
les disposita. Parisiis, 1789. 


F. P. CassEL Lehrbuch der naturlichen Planven- ordnung. 
Frankfurt-am-Main, 1817. 
A. P. DECANDOLLE Théorie élémentaire de la nen M 
1815. 
Essai sur les propriétés médicales des een 
comparées avec leurs formes extérieures 
: et leur classification naturelle. Paris, 1816. 
E. P. VENTENAT Tableau du règne végétal selon la méthode 
2 de Jussieu. Paris, an VII. : 
Jaume ST. HILAIRE Exposition des familles naturelles et de la 
germination des plantes. Paris, 1805. 
Nouveau dictionnaire d'histoire naturelle ap- 
pliquée aux arts. Paris, 1818. 


De: Methodo: naturali Plantarum quatenüs plu- 
losophie naturalis principiis, incumbit, 


— 2 — 


Ld à 


Ur dissertationem exponendo principia Methodi naturalis Plan- 
tarum incipiam id me presertim impellit quod mihi persuasum 
est, si quis hanc methodum. principiis quibus suffulta est, non 

modo a philosophiz naturalis legibus. non recedere, verum etiam 
iisdem legibus prorsus consentaneam, esse probaverit; fore ut 
praecipuum ejus commodum, confirmaverit , quo nempé systema 
quodlibet artificiale superat, Botanica veram scientie dignitatem 
conciliat et virorum sagacissimornm, meditationibus amplissimam 
materiam suppeditat. Quò vero basi solidiori insistam, rem paulo 
altius. repetam, et priusquam. vegetabilia separatim considerem 
non abs re fore duco quem in rerum natura locum occupent 
præviè determinare. Hinc enim deduci quoque poterunt principia 
quibus statuatur 4n et quatenus vegetabilium ordinatio ceterorum 
nature, corporum ordinationi similis esse debeat. 

Si quis vel minimé corpora in rerum naturá passim obvia per- 
scrutatus fuerit, nulla opera deprehendet horum corporum altera 
tali compagine insignia esse ut quælibet, eorum pars munere quo- 
dam peculiari fungatur et ex omnium partium intimá combina- 
tione corporis totius existentia pendeat : altera verb ejusmodi 
esse ut in iis neque partes inter se distincte sint neque alie 
aliud munus obeant. In prioribus corporibus partes munere sibi 
addicto fungentes organa, corpora vero ipsa corpora organica 
vocantur. Posteriora autem inorganicorum nomine veniunt. 

Hiec divisio analytica est et naturalis simul: analytica quia de 
priori sectione affirmatur quod de altera. negatur, naturalis quia 
corpora unam constituentia sibi invicem similiora quam reliquis 
omnibus. Sequitur et hanc divisionem corpora intermedia-excludere. 


(4) 

Que quidem corporum prima divisio est: quippé inter has 
classes omnià revera diversa sunt iisque nonnisi proprietates ma- 
teriæ generaliores quales extensio et impenetrabilitas ex quo 
competunt. Corpora inorganica homogenea, organica vero hete- 
rogenea sunt. Ea juxtà-positione molecularum sibi similium for- 
mantur : in his quüm molecula queque aecedens, ope organorum, 
ad corporis superficiem positorum, eo feratur ubi in ipsam cor- 
poris substantiam assimilatione convertitur , phænomenon quod 
in transferendá moleculá obtinet Intus-susceptio vocatum fuit. 

In corporibus inorganicis juxta-positio causam habet attractio- | 
nem molecularem; que verd attractio quim explicando assimi- 
lationis phænomeno minimé sufficiat, alia quædam causa assimi- 
lationi adscripta fuit quam vim vitalem ut designaretur, non 
vero explicaretur , vocaverunt. 

Corpora inorganica (1) legibus attractionis parentia Physica et 
Chemia tamquam sua sibi vindicant; corpora autem inorganica 
non Physices modo et Chemie legibus verum etiam vi vitali quá 
he leges temperantur, obediunt. 

Materia primitiva e quibus corpora organica finguntur de vis vita- 
lis exit imperio quùm eorum corporum pars constituens esse desiit. 
Undé concludatur necesse est ex organorum situ conformatione, 
compage, etc., vite phenomenon eruendum iisque. proindé or- 
ganorum modificationibus studeant oportere qui naturam corporum 
organicorum investigant. Horum ergo corporum in classes dis- 
tributio principiis superstrui debet ab iis longissime diversis que 
ad corporum inorganicorum ordinationem valuerunt. 

Vi egetabilia crescunt et vivunt; animalia crescunt, vipunt et sen- 


(1) Compositio chemica et forma primitiva soli sunt characteres quibus cor- 
porum inorganicorum consociationes specifice determinari queant. Quüm veró 
huc usque nondum statuere licuit quà ratione corporum eorundem compositio 
chemica cum eorum proprietatibus scilicet fusibilitate, gravitate, phosphores- 
centià, magnetismo, electricitate conjuncta sit, omninó fieri non potest ut. cor 
porum inorganicorum ordinatio Methodo naturali incumbat. 


(5) j 

tiunt. Reverh, licet regnum animale et regnum vegetabile multi- 
plici inter se nexu connectantur, inter ea tamen differentiæ satis 
conspicue intercedunt ut separentur et iis qui studet, viam ineat 
pro utroque regno diversam. Has autem differentias ex eo oriri 
quod animalia nervis prædita sentiunt, vegetabilia vero nervis des 
tituta non sentiunt, nemo negare potest. Etenim ubi animalia sen- 
tire concessum fuerit, ea voluptatem et dolorem percipientia , 
facto utriusque experimento illam expetent hunc verd quantüm 
poterunt fugient. Motüs igitur organis donata, sponté sese. move- 
bunt, alimentis nonnisi lectis vescentur ac diversissimis : e quá 
vescendi varietate fluit organorum perpetrando assimilationis ne- 
gotio addictorum in animalibus necessitas. Vegetabilia contra 
sensu privata nec idcirco dolorem fugientia nec voluptatem expe- 
tentia, nullo nisi non spontaneo, id est, causis externis excitato 
motu donantur. Quum verd iis predam eligendi arripiendique 
facultas negata sit, substantiæ per rerum naturam quàm maximé ob- 
vie inertes, molliores quales aqua, aër nec non quz in hoc 
utroque fluido solute adsunt in iis pabuli vices gerant necesse est. 
Quapropter, nedum varietas, summa contrà simplicitas in vege- 
tabilium nutritionis organis deprehenditur. Animalia motu præ- 
dita et sepe ex alio in alium locum migrantia secum ferre pos- 
sint oportet pabulum nutritioni necessarium. ltaque cavitate in- 
teriori donata fuerunt in quá deponerent substantias sibi in nu- 
trimentum addictas et in quá interstitia patent seu vasa absor- 
bentia quæ rectè radices interiores vocata fuerunt. à 

In animalibus precipua nutritionis sedes intüs est posita: vasa 
circum hanc tamquam centrum suum serpunt et hanc ob causam 
suo munere necessarib, quamdiu vivit animal, funguntur. Plan- 
tarum vero vasa absorbentia extra corpus vergentia nulloque li- 
mile coarctata crescere continuo possunt novisque semper excipi. 
Indé quod animalià centro nutritionis et vitæ prædita sunt prono 
alveo sequitur ea. rarissimé in plura individua posse discerpi, 
Plante vero centro nutritionis private atque ita constitute ut 
nova indefinité vasa producere queant, quin vitam amittant di- 
vidi et talearum ope propagari possunt. 


(6) 

Quum organa animalium essentialia. propterea. quod intüs sint 
posita , renovari non possint, omnia, quamdiu animal. vivit per- 
maneant necesse est. Plantarum, contra, organa, nullo plantis inde , 
damno: exoriente, renovantur : folia respirationi addicta marces- . 
cunt novisque foliis excipiuntur. Organa genitalia plantarum sein i ! 
munus obeünt, munere functa intereunt , et quoties wem 
perpetratur, nova. reproductionis organa. evolvuntur. 

Denique in regno animali ubi mas feminam adire potest, her- 
maphroditi rari sunt, dam in regno plantarum ubi individuum 
femineum ab individuo masculo adiri nequit, hermaphroditi multo. 
frequentiores occurrunt, Diclinia vegetabilium autem minor est 
evolutionis illorum. gradus. Ita miuimæ quoque animalia inter et 
vegetabilia intercedentes differentiæ. ex | absenüá vel presentiá 
sensüs et locomotionis. sponte sequuntur.. 

Ex iis que præcedunt concludi. summo jure potest : 

-Zoologiæ et Botanices, quamvis hae quidem scientie vinculis com- 
pluribus connectantur, principià non. promiscué usurpanda esse; 

Quüm animalium. organa maximé necessaria intüs sint posita, 
anatomen in Zoologiá maximi esse momenti, dùm in vegetabilibus 
minoris est quia eadem organa in superficie corporis collocata sunt; 

Zoologie non temeré ad Botanicen, nec Botanices ad. Zoalagiom:, 
principia transferri posse. 

Limite inter regnum. vegetabile et cætera naturæ corpora. po- 
sito, si quis nunc vegetabilia. generatim consideravit, primo sta- 
tim conspectu. quasdam animadvertet plantarum, consociationes. 
totá structurá consimilium; quarum individua speciem. cognatio- 
nis pre se ferunt (1). Hujusmodi sunt Umbellatæ, Cruciferæ, 
Gramineæ, Labiatæ, Personatæ, etc. Si deinceps ulterius proces- 
serit, in istis plantarum congregationibus solo aspectu. deprehensis, 
babitüs, vegetationis imd virium plerumque similitudinem inveniet :. 


(1) » Naturales dari classes itt creatas; putet ex plurimis: Umbellatis, Verti- 
» cillatis, Siliquosis, Leguminosis, Compositis, Graminibus, ete. „ Ge 160. 
Phil. Bot 


C7) 188 
Hubtius. In iplántis syngenesistis seu compositis nulla arbor, 
ara Afex, frequens Hérba. In labiatis item: in 

070 1 00 "uyfbellátis ne "feitex ‘quidem, — ^ 
9 22 eee (lia opposita, stepissimeè 'simiplieia. Le- 
guminosarum pinnata , Umbellatarum alterna , ete. 
Eadem plerumque similitudo in ‘inflorescentia, nu- 


tritione, etc. übsérvánda. 


Virium s dp»: Plante qute genere convenfunt etiam virtute con- 
>) T» veniunt; quie ordine naturali continentur, etiam 
WT » virtute propius accedunt; queque classe natu- 
V» vrall congruunt, etiam viribus quodammodo con- 


» gruunt. $ 557. Phil. Bot. ét que sequuntur. - 

Quid igitur viro nature studioso dignius quàm, ipsa annuente 
natura, harum familiarum limites stabilire, unius in alteram familiam 
"transitum , puncta quibus familie sese contingunt, quibus a se 
invicem recedunt assignare et sic efficere quam vocant Methodum 
naturalem plantarum? (i) 

Fatendum vero est multo quidem facilius esse naturales has 
consociationes agnoscere quàm characteres sigillatim assignare 
quibus individuum quodlibet ad talem potius quàm ad cæteras 
omnes familias pertineat, Plantis enim ejusdem familie 


Facies non omnibus una est 
» Nec diversa tamen ; quales decet esse sororum, „ 


Sandi Li 


(t) Si ad varias vias quas huc usque de methodo naturali scriptores iniere - 
respexerimus, hanc: methodum vel empiricam esse, vel organorum universorum 
comparationi , vel characterum valori gradatim ascendenti totiusque planta- 
rum organismi symmetriæ superstrui videbimus. Empirica est apud Linnæum et 
proinde scientia vocari non potest. Apud Andansonium organorum omnium 
comparationi innititur. Hc verd Andansonii opinio erronea est: sic enim 
supponitur quum omnia plantarum organa, tum organorum functiones cognosci: 
quod longissime a veritate recedit. Ceterum si omnium plantarum organa orga- 
norumque functiones perspectas haberemus, tunc quoque methodus Andanso- 
niana eo erronea esset quod eumdem omnibus characteribus valorem attribueret. 
Tertiam viam methodum naturalem instituendi Jussievus ingressus est cujus in 
hac med pertractatione principia sequi conatus sum. 


(8) 

Huic rei tantüm difficultatis inest ut immortalis ipse Linnæus 
desperaverit, ut liquet ex memorando inter eum et Gisekium col- 
loquia, fore ut plante naturales unquam in ordines distribuerentur. 
At Gisekius illustri viro respondere debuisset si propter non adeo 
constantes quosdam characteres ordines naturales admitti non pos- 
sent, genera tum etiam corruere debere quorum characteres non 
essent essentiales (1). Dixit et ipse Linneus: 

» Methodus naturalis primus et ultimus finis Botanices est et erit. 

» Summorum Botanicorum hodiernus labor in his ( ordinibus 
» naturalibus) sudat et desudare decet. 

» Methodi naturalis fragmenta studiosé inquirenda sunt. Primum 
» et ultimum hoc in Botanicis desideratum est. (Phil. Bot.) 

» Primum et ultimum in parte systematicá Botanices quesitum 
» est methodus naturalis; hec adeo a Botanicis minus doctis vili 
» habita, a sapientoribus semper tanti æstimata, adhuc licet de- 
» tecta nondum. i 

Et plura hujusmodi quz longissimé ab iis recedunt quæ in suo 
cum Gisekio colloquio effatus est, ubi conatus irridet Fagroei cu- 
jusdam qui ordinum naturalium a se constitutorum clavem inve- 
nire voluerat. Nec ipse quidem eorum ordinum characteres assi- 
gnare tentavit. Quid inde concludendum? Linnæum summam Bo- 
tanices perfeetionem in methodo naturali posuisse, eam vero 
ædificari non posse existimavisse. Cui tamen Linnæanæ opinioni 
minus fidei erit, si annotatum fuerit Linnæum characteres fami- 
liarum essentiales stabilire non potuisse quüm minimi faceret 
fructum , adeo ut dixerit : fos certior fructu, eumque laterent ea 
que de albumine et corculi situ sequentibus temporibus detecta 
fuerunt, eumque longé abfuisse ut characteres gradatim valore 
crescentes admitteret quüm in his indagationibus organorum situm 
plané negligeret. Ceterum, quum meo quidem judicio optimè com- 
mendetur methodus naturalis ubi exponitur incoepta persequar. 


(x) » Der herausgeber aber hat vergessen dem geistvollen manne zu antworten 
„ dass auf solche weise alle geschlechter die nicht ein wesentliches merkmal 
» haben wegfallen müssen. » (Cassel, lehrbuch der natürlichen pflanzen-ordnung. ) 


(9) 


In vegetabilibus duplex functionum classis animadvertitur, ea- 
rum scilicet quibus natura ad conservationem individui seu nu- 
tritionem, et earum quibus ad conservationem speciei tendit seu 
reproductionem. Utrique functionum | seriei. propriüs . organorum 
apparatus a natura dicatus fuit: utra vero potiores in vitæ phe- 
nomeno partes gerat nemo asserere possit. Quin imo si yel mi- 
nimé meditatus fuerit nature scrutator, fateri cogetur nutritionis 
æquè ac reproductionis functiones ad nature scopum conferre , 
animadvertens ex priorum damno seu interruptione, posteriorum 
quoque damnum. seu interruptionem sponte oriri. Quá ex func- 
tionum intimá  combinatione et equa in vitam vegetabilium 
efficienti . spontè , derivatur principium : Ordinationem vegeta- 
bilium juxtà alteram Junctionum seriem, naturá duce, effectam , 
nature .&qué consentaneam fore atque ordinationem juxtà alteram 
Sunctionum seriem. institutam. Hine posteà repeti poterit criterium 
utrum familia quavis plantarum ad nature nutum formata sit 
necne. Quod ‘criterium eo facilius erit adhibitu quò nutritionis 
organa accuratius fuerint investigata. Hoc principium optimé 
quoque respondet in methodum naturalem objectiones adstruen- 
tibus ex eo quod hujus methodi auctores divisionum et subdivi- 
sionum characteres primarios a fructificationis organis , neglecto 
plerumque nutritionis apparatu repetierint. Cæterùm 4 piaga ok 
hujusmodi objectiones non parüm auxilii accedit ex eo : 

1° Quod. vegetabilia terre adfixa nullo delectu nutritionis nego- 
tium perpetrantia , iisdem proindé materiis vescentia mediocrem 
in nutritionis organis differentiam necessario praebent. Unde ne- 
cessitas ad alia organa recurrendi. ; 

2» Quod fructificatiqnis, organorum consideratio praevaluit tem- 
pore. quo nutritionis organa vix cognita erant, et licet hodiè ac- 
curatius investigata fuerint, ea que de hic re ad hoc usque 

tempus in lucem „prodierunt xegetbilium in classes distributioni 
rité instituendæ non sufficiunt. 

Nunc quomodo Botanici ad diversum characterum valorem per- 
venire potuerint, brevitér exponere conabor. Consideratis atque 

2 


(40 ) 

attente examinatis plante cujusdam notis propriis, cum ed facil- 
limé junguntur plante notis similibus præditæ. Exemplo sit Rosa 
canina : ea typus est speciei Rosarum caninarum que fuerunt , 

qua sunt et posted erunt. Eäadem lege quá individua similia jun- 
guntur speciem formantia species: quoque majori. ‘structure patte 
similes; signis tantum aliquot differentes junguntur , junctæque 
genus constituunt. Systemata nostra parum curans natura nullo 
sepius limite genera nostra separat speciesque nexu quodam con- 
tinuo, transitu plerumque invisibili connectit. Eas verd in genera , 
ordines; elc. studium sublevandi causa dividere cogimur. d 

Aliquando tamen véstigia sua detegit natura: sunt genera qua“ 
dam ut omnino naturalia habita: hujusmodi sunt Rose,  Välerianæ, 
Ranuneuli , Gerania, Irides, Lilia, Veronicæ, etc. Rose charac- 
teres generici sunt folia alterna stipulata, calyx urceolatus quin- 
quefidus, petala quinque; petala et stamina limbo calycis inserta, 
ovaria calyci inclusa , baccam formantia , corculum rectum, pe- 
rispermum nullum. Omnes hujus generis species iisdem charac- 
teribüs insignes sunt; calyce vero ovali vel rotundo , nudo vel 
spinóso, calycis divisionibus partim apendiculis instructis partim 
nudis, omnibus interdum nudis, petalorum formå et "coloribus , 
caule spinoso vel nudo, foliis raro simplicibus , solito pinnatis , 
pluribus vel paucioribus foliolis differunt. 

Valerianarum differentiæ specificæ petuntur ex calyce" integro 
vel dentato, corolla ad basin calcaratà vel gibbosá , limbo regu- 
lari vel irregulari, numero staminum et stigmatum , fructu nunc 
papposo et monospermo, nunc apice dentato , loculis 2- vel 5- 

spermis. Sive unum genus constituant sive in plura discérpantur in 
serie naturali separari non poterunt quüm iis nempe sit character 
generalis calycis superi , corolle epigynæ monopetalie ‘tubulose 
limbi quinquefidi , staminum epipetalorum , ovarii inferi, capsule 
plerumque monospermæ, corculi recti perispermo nullo, florum 
corymbosorum , foliorumque oppositorum. 

‘Ex allatis modo exemplis concludatur necesse est: 

"3e Eosdem characteres non semper esse genericos, alios vero esse 


(Cu) 
‘constantiores, ut; situm. (N partium, respectivum ; alios modo con- 
stantes ,. modo, mutabiles ut partium. formam et numerum. |. 
or Bf» Characteres complures. ex, fructificatione et quosdam aliundé 
petitos constituendis generibus inservire Rosse ⁰nLdkiMt og 

30 Characteres esse quosdam, mutabiles a nenen finnan NC 
quosdam. we frugtificationi, proprios. í 

4% Tand em ùm, sint characteres mutabiles ,. alii modo, b 
les, modo mu Mis iU Sy alii, flepiane, constantiores , eos pro stabili- 
tatis gradu in auc: xenire d debere , .ponderandos esse , non nu- 
merandos. Undè iow constans equalis habendus est mair 
bilibus, pluribus , iisqu ue etiam potior. 

Quod principium ei subnecti debet quo statuitur plantas. quam- . 
libet cum iis plantis esse consociandam ad quas characterum si- 
milium numero maximè accedit, Hanc legem. 352 optimé , de 
Botanice meritus est, xus natur rali, asin , firmisgimam 
substravit Jussievu M den 

Nun Put A Theta bai auctores. leges' has secuti divisiones 
plantarum. instituerint videamus. - à 
maximè dds lib observatur stabiliendis nullomódi divisioni- 
bus primariis inservire potest.’ Sécündür hoc principium: radix, 
caulis, folia in plantis licet^maüifestam pre se cognationis spe- 
ciem ferentibus sæpissimè dissimilia characterem nullum prima- 
rium suppeditabunt. Repetentur ergo hi characteres ex partibus 
fructificationis, Quüm vero calyx et corolla partes sint secundaria 
plantis compluribus deficientes, ex iis nullus character primariæ 
divisionis desumetur. 


(o) ( Character ex insertione seu situ petitus eo certior est quód monstra 
sitüs multd rariora sunt quam monstra per defectum et per excessum, teste 
Blumenbachio.) »Situs partium constantissimus est. Situs partium rarissime in 
» congeneribus mutatur. Jam dixerat Linneus. Ph. Bot. $ 179. 

» Sciant nullam partem universalem magis valere "- illam a situ ( class. 
» plant.) » 


(12) 

Stamina et pistillum verum florem efficientia organa sunt essen- 
tialia, quüm formando semini communem operani navent; mu- 
nere verb expleto marcescunt; germen autem seu éorculum cujus 
ergo fructificationis organa evoluta fuerunt: crescens. maturescit 
nove plante rudimentum continens. ds nn Li 


Corculum vel solam existit, nulla comitante cotyledone in 
plantis ‘aeoryledonibis,” vel Annecutur .cotyledonibus. altérnis ig, 


pas ORD. 


5a: Ob 


valait 1x " 
i instructas et harum rursüs in USE NT et yox 
Filices a Botanicis in primis. Brown et Decandolle inter monoco- 
tyledones collocatze fuerunt. Alii vero presertim , Cassel eas cum 
Jussievo in acotyledonibus relinquunt, quia, ut Brown ipse fate- 
tur, squamula filicum primordialis cum verá. eotyledone. minus 
apte comparata fuit. i 


»-Filices cum monocotyledonibus locayi magis propter vegeta- 
» tionem subsimilem quam structuram seminis vel vegetationis 
» modum conveniéntem ; squamula enim illarum primordialis cum 
verá cotyledone minus apté comparata: e germinatione omnind 
oriri yidetur pariter ac muscorum primordia», Brown. 


x 


z 


A proposito meo me non recessurum putavi si specimen præ- 
berem ratiociniorum à methodi naturalis auctoribus institutorum 
divisionem. fundamentalem. stabilientibus. Ut supradictum fuit, 


(1) Inter plumulam et cotyledones nulla connexio immediata. Hinc plumula 
tum modo evolvi incipit quàm radicula aliquid incrementi cepit. Ad hoc usque 
tempus cotyledones necessarie sunt: que si demantur, plantula perit : imó plan- 
tula sine incommodo tunc quoque a cotyledonibus separari nequit quüm radicula 
planè evoluta, plumula gaudet diametro duarum partium millesimarum metri; 
Cotyledones tim demum inutiles fiunt et sponte decidunt quum plumula foliis 
ornata est. Hinc judicari licet quantum ad germinationis negotium conferant. 


(15) 
extra omnem dubitationem positum erit divisionem esse legiti- 
mam si eadem remanserit sive nutritionis sive reproductionis 
functionibus innixa. Vegetabilium universorum divisio proposita 
sit. Incipiendo a nutritionis organis, ex iis, que maximi sunt 
momenti seligantur, nempe vasa: considerentur respectu præ- 
sentiæ vel absentiæ. Indè orietur vegetabilium in vascularia et 
cellularia divisio. Vasorum existentiam semper comitatur 1° In- 
terstitiorum corticalium existentia ; 2° Distinctio manifesta radi- 
cum et caulium, ideoque colli existentia. Absentiam verd vaso- 
rum comites sequuntur. 1° Interstitiorum corticalium absentia. 
2» Accurata radicum et caulium distinctio impossibilis. Adeatur 
nunc fructificatio ; quodnam maximi momenti organum? Corculum. 
Quum vero non probatum: fuerit ulla esse vegetabilia corculo desti- . 
tuta, corculum in omnibus vegetabilibus adesse supponitur. Quaenam 
differentiam. dantes corculi partes? Num plumula? Num radicula? 
Minimé: ex ipsá enim hypothesi in omnibus vegetabilibus adsunt. 
Ergo cotyledones evolvendo corculo addicts. Harum quidem præ- 
sentiæ et absentiæ incumbit. vegetabilium in cotyledonata et aco- 
tyledonata divisio. Atqui vegetabilia vascularia eadem sunt ac 
cotyledonata , cellularia endem atque acotyledonata. Ergo divisio 
apprimè est naturalis. Fiat nunc plantarum vascularium. seu. co- 
tyledonatarum divisio. Primum veniat in censum nutritio. Quaenam 
precipua nutritionis organa? Vasa. Vasorum absentia et presentia 
suprà jam adhibite nulli ampliüs divisioni locum facient sed situs 
considerabitur qui certissimus post existentiam character. His ita 
positis, observantur in vegetabilibus vascularibus quibusdam vasa 
centro cellulari circumserpentia , atque ita disposita uti prius 
evoluta in centro, recentiora vero in circumferentia posita. sint 
et planta ab interiori in exteriorem partem durescat. Vegetabilia 
illa exogenia nomine ex ratione crescentiæ desumpto, vocari po- 
terunt. Porro in ceteris vegetabilibus vascularibus vasa quasi per 
totum caulem sparsa sunt atque ita disposita, ut prius evoluta seu 
duriora partem exteriorem efficiant, incrementum vero caulis 
precipuum in centro fiat. Hac itaque vegetabilia , nomine ex 


Cu) 

crescentie quoque ratione derivato, endogenia nuncupabuntur. 
Hanc differentiam. præcipuam reliqua. conformatio sequitur. Ve- 
getabilibus enim exogenibus canalis et radii medullares sunt, endo- 
genibus vero nulli. Prioribus forma sæpius conica; posterioribus 
cylindrica. Foliorum nervi in exogenibus ramosi, in endogenibus 
simplices. Folia ipsa in prioribus raro, in posterioribus frequenter 
vaginantia sunt. Exogenium radices in ipso semine evolutæ sunt, 
dés endogenium fibre radicales exoriuntur discum pecularis ge- 
neris perforando. Hanc ab causam Richard priora exorhiza, posteriora 
vero endorhiza vocavit. Examinetur jam fructificatio : quodnam 
fructificationis organum præcipuum characterem suppeditat? Co- 
tyledones. Harum situs, non vero nümerus in censum veniat. 
Vegetabilia vascularia sic considerata in duas classes abibunt: 
in vegetabilia nempé quorum cotyledones opposite sunt vel 
verticillaté, et que, quandoquidem. consuetudo invaluit dico- 
tyledonata, et in vegetabilia quorum cotyledones sunt alterne et 
quie etiam, pro more, monocotyledonata vocabuntur. Atqui vege- 
tabilia exogenia prorsus eadem sunt ac dicotyledonata, endogenia 
eadem ac monocotyledonata. Ergo hee quoque divisio apprimé 
naturalis est. Organa vegetationis nondum satis cognita sunt ut 
Botanicus sic certo pede ad ultimas plantarum divisiones des- 
cendere queat. 


Cæteræ seminis partes vel non satis cognitze sunt, vel charac- 
teres nimis niutabiles suppeditant ut indé novæ divisiones desu- 
mantur. Quod quidem exemplo seminis Valerianarum supra allato 
comprobatur. Ad corculum proximé accedunt stamina et pistil- 
lum. Methodi naturalis auctor eorum non nisi situm mutuum 
respicit, observans hunc characterem licet a Botanicorum maxima 
parte neglectum, solum tamen esse veré constantem e staminibus 
et pistillo desumendum. Stamina ipsi pistillo inserta sunt, vel sub 
pistillo, vel calyci pistillum cingenti: hinc tres divisiones diver- 
sissimz flores epigynos, hypogynos et perigynos continentes. Sic 
$eptem classes prodeunt quarum unam constituunt plante acoty- 


(15) 
ledones, sex reliquas monocotyledones et dicotyledones juxtà 
insertionem divise (1). 

Quüm vero plantæ dicotyledones numerosiores sint ut eas uno 
conceptu complecti queamus , nove divisionis egent quam qm 
Jussievus instituit. consideratione sequenti fultus. 

Stamina in tribus præcipuis floris punctis sivé immediaté sive 
mediante corollà inseruntur. Unde trium insertionum in mediatas 
et immediatas divisio. Observatione constat feré quoties stamina 
eorollæ inseruntur, corollam esse monopetalam (2) omnibusque 
ferè corollis polypetalis . stamina esse a petalis separata, licet 
eidem puncto inserta. Corollam. ergo monopetalam insertio me- 
diata, corollam vero polypetalam insertio immediata comitatur. 

Corolle monopetale hypogynæ maximé omnium sunt deciduæ 
et ceteris facilius avelluntur. : Possunt itaque taf quam. maximé 
evolute haberi, ^ „ing (do 

Porro insertio immediata est vel in floribus corolla destitutis , 
vel in floribus corolla instructis; indè duplex insertio immediata, 
scilicet necessario seu absoluté immediata, et simpliciter imme- 
diata: hee éorollam polypetalam supponit. cui stamina plerumque 
non adherent, interdum tamen insistere possunt, 

Ex iis que precedunt oritur plantarum. dicotyledonum in novem 
classes divisio , tres insertione necessario immediatá , tres inser- 
tione mediatá, tres denique reliquas insertione arkanen imme- 
diatá determinatas. 6 

Inter flores monopetalos quorum corolla y epigyna seu pistillo 
insistit , aliis sunt anthere distincte, aliis antheræ in tubum coa- 
litæ. Hoc posteriori charactere magna florum compositorum , clas- 
sis a cateris omnibus epigynis floribus separantur ita ut ad novem 
classes Fuer decima classis accedat. 


= 2 TM, 


0 iy Hypdcyah; que nihil est nisi staminum a calice et pisilla separatio quaque 
idcired eleutherandria vocari posset, eleutherogyniam post se trahit. 
: (2) Omnes corolla monopetale staminifere sunt, exceptis campanulaceis. et 
. ericaceis g sed harum familiarum. corolle. marcescunt et idcirco veram hujus or- 
gani naturam ut et cucurbitacez minus 1 


( 16) 

Postremo flores diclines, id est, in quibus partes mascule et 
fæmineæ ab ipsá naturá separate sunt, nullo abortu evanidæ, 
ultimam scilicet undecimam dicotyledonum classem efformant. 
Totum ergo regnum vegetabile ratione nature maximé consenta- 
nea, quindecim i in classes. a Jussievo dispescitur. À 

Quum flures diclines omnes apetali sint eorumque Stamina ca- 
lyci inserta proximè ad flores apetalos perigynos monoclines seu 
sextam Jussievi classem accedunt et ab illis non nisi per dicli- 
niam frequentiorem differunt. Hanc ob causam Cassel et De- 
candolle in operibus citatis summo jure ex apetalis monoclini- 
bus et apetalis diclinibus, quia utrisque calyces sunt stamini- 
feri classem unicam conflaverunt. Itaque classes tantum XIV 
regnum vegetabile includit. Hác vero classium conjunctione ad- 
missá, vitiosa fit florum perigynorum denominatio : neque enim 
stamina in flore pistillum non includente perigyna esse possunt. 
Huic igitur florum perigynorum denominationi nomen florum calyco- 
stemonum substitui posset a Gleditschio proposita quemadmo- 
dum flores epigyni et hypogyni juxta eumdem. Gleditschium 
stylostemones et thalamostemones vocari possunt. Hasce deno- 
minationes Cassel in suo opere vocabulis germanicis feliciter 
expressit kelchstaendige , stempelstaendige , bodenstaendige. Ex præ- 
cedenti expositione satis, meo quidem judicio, patet nature ves- 
tigiis assidué institisse methodi naturalis auctores, si quedam 
excipiantur familie plantarum limite non aded certo circum- 
Scripte , si quidem qi auctorum arbitrio pendere videntur. Hoc 
etenim innuere apparent varie Botanicorum de numero fami- 
liarum opiniones. Apud Linneum et Adansonium reperiuntur 
familie quinquaginta octo, apud Jussievum centum, apud Batsch 
centum viginti quinque, Cassel autem familias: nonaginta octo, 
Decandolle in theori Botanic centum quadraginta quinque, in 
alio verb. opere centum quinquaginta constituit. Indè tamen in 
methodum naturalem objectiones repetere an cuiquam in mentem 
venire possit nescio quippé quod incommodum ex cognitionum 
defectu, minime verd principiis a methodi auctoribus sancitis. 


C17) 
pendet. Ceterum numerus familiarum major ab unius familiæ in 
plures divisione minor autem à plurium familiarum in unam con- 
junctione pendet. Undé naturalis affinitas minimé læditur. Diversæ 
de familiis eodem quo diverse de generibus opiniones recidunt. 
Nedum Jussievi vel ipsius sectatorum conatus contemnat ingenium 
nulla opinionum vanitate obcecatum multo libentius mirabitur 
ordinem pulcherrimum in re quo ipsi Linnæo tam ardua, tam 
inextricabilis videbatur a summi ingenii viris institutum viamque 
præstantissimis naturæ investigationibus patefacientem. Ex pecu- 
liari felicitate quá paucorum annorum intervallo in ordinandá 
et scrutandá re herbariâ processerunt, non immerito sperandum 
estolim , quum scilicet in regnum vegetabile altius penetratum fuerit , 
et tot tantæque regiones quales Nova-Hollandia et complures Asiæ 
et Africæ tractus accuratiüs perlustrati fuerint , familiarum limites 
ex omnium Botanicorum consensu eosdem certioresque positumiri. 
Vero enim non absimile videtur naturam in regno vegetabili æquè 
ac in regno animali certum et ratum typorum primitivorum nume- 


rum creasse, atque ita numerum familiarum intra limites definitos 
contineri, 


De Methodo naturali cum systematibus | arti if 
cialibus comparatd. 


Priusquam ad ipsum Linnæanum systema transeam , quzdam de 
systematibus artificialibus generatim spectatis præmittenda puto, 
nec non in eorum mentem qui pro ejusmodi systematibus Lin- 


næum stetisse credunt, ipsius Linnæi hdc de re sententiam re- 
vocandam esse. 


» Ordines naturales valent de naturà plantarum 
» Artificiales in diagnosi plantarum.» ^ (Gen. plant. in pref.) 


3 


( 18.) 

An vero quisquam nomen corporis cujusdam quàm ipsam cor- 
poris naturam cognoscere satius ducat, equidem dubito. At or- 
dines artificiales in diagnosi plantarum valere fatentur vel acer- 
rimi methodi naturalis fautores. Systema quodlibet artificiale me- 
thodo naturali facilitatis respectu semper præstabit. Auctor enim 
systematis ex omnibus plantarum notis suorum ordinum charac- 
teres pro arbitrio eligens exiguum sanè ingenii sui specimen præ- 
beret, nisi plantarüm notas primo intuitu conspicuas assumeret. 

Præter facilitatem systema artificiale eo imprimis commodo insi- 
gne est quod, quùm genera consimilia propter differentiam quam- 
dam artificialem in variis systematis classibus et ordinibus passim 
collocata sint, facilius sit ope systematis genera inter se distin- 
guere. Luculentum hujus rei exemplum. præbet caryophyllearum 
familia. Ortegia enim et Loefllingia in triandriá monogyniá, Ho- 
losteum, Polycarpon, Donatia, Mollugo, Minuartia, Queria. in 
triandrià trigyniá, Buffonia in tetrandriá digynia , Sagina in te- 
trandriá tetragyniá , Alsine et Pharnaceum in pentandriá trigy- 
nid; Hagæa in pentandriâ monogyniá, Moehringia in octandriá 
digyniá, Elatine in octandrid tetragyniá, Bergia, Spergula, Ce- 
rastium , Lychnis, Agrostemma in decandriá pentagyniá, etc. mili- 
tant. Qui Linnæano igitur systemate ad plantas determinandas 
utitur, omnium horum generum aflinium vix unum pro alio 
sumet, dum Jussievi sectator majorem iis distinguendis operam 
impendet, omnes caryophylleas fere consimiles inveniens. Ceterum 
quum methodus naturalis intimam organorum omnium plantarum 
cognitionem requirat, omnino liquet artificiale systema maximé 
Botanices tyronibus tali cognitione destitutis necessarium esse (1). 
Sed si ex alter parte systematis facilitas commoda pariat, ex 
altera quoque Botanicæ damnosa fieri potest. Botanici enim sic 
vocati qui facilitatis causá rei herbariæ studium sub auctoris sys- 
tematici auspiciis aggressi sunt, eorum dumtaxat organorum qui- 


(1) » Habitus quum omnes singulasque complectatur notas fusiorem exigit des- 
» criptionem : unde tironum institutioni non idoneus. » Phil. Bot. $ 163. 


(19) 
bus systema superstruitur exclusoriæ considerationi assueti, tan- 
dem eo cecitatis interdum deveniunt ut cetera plantarum organa 
primüm negligant, ac deinceps nihili omnino faciant. In exemplum 
afferri possunt qui Linnæi sectatores vocati, tum acriter Linnæi 
sententias impugnant, quippè qui dixit: ' 

» Artificiales classes succedanec sunt naturalium usque dum 
» naturales omnes sint detecte : quas plura genera nondum wt 
» revelabunt.» (Phil. Bot. S 160. ) 

» Naturalis character ab omni Botanico teneatur oportet. 

» Si omnium generum characteres essentiales detecti essent, 
» facillima evaderet. plantarum cognitio, et multi suo damno 
» characteres naturales floccipenderent; at sciant, nullum, sine 
„ notitiá characteristicá naturali , evasurum solidum botanicum.» 
(Phil. Bot. § 191.) 

Quæ quidem omnia de generibus a Linnæo dicta, etiam de fa- 
miliis que nihil sunt nisi genera extensiora, enuntiari possunt. 

» Quod valet de charactere generico, valet etiam de classico, 
» licet in hoc latius sumantur omnia. 
v Generum genus est ordo, ordinum autem genus classis est. 

» Valent itaque hic canones dati a § 164 ad 202. (Id est qM | 
» Linneus de generibus precepit.) Phil. Bot. § 204.» 

Que praecedunt de systematibus generatim consideratis dixisse 
satis habui quia, quæ sequuntur de systemate imprimis Linnæano 
dicta, ad aliud quodcumque systema extendi possunt. 

Primüm systemati Linnæano, ut omni systemati artificiali, mi- 
nimé vero ipsi Linnæo, quippe qui primus, ut ante dictum est, 
inter systemata arte factá et methodum naturalem discrimen po- 
suit objiciendum est plantas, complures diversissimas in eádem 
classe, alias vero sibi invicem quam ceteris omnibus plantis 
similiores alias alium ordinem, aliam classem ingressas esse. 
Pentandria plantas. quovis respectu plerumque remotissimas 
_ includit. Caryophylleæ ut aliz familiarum. complurium" plante in 
ordines et classes systematis sexualis diversissimas abierunt. Hu- 
jusmodi autem separationes adeo nature repugnant ut Linneus 


(29) 
sæpè sibi non constare quam genera consimilia separare maluerit: 
exemplo est Stuartia quae licet charactere floris polyandri insignis 
tamen a suecico Botanico in Monadelphià polyandriá propter 
suam cum Tiliaceis cognationem collocata fuit. Quantum autem 
à plantarum -consimilium separatione, et proindè à systemate 
sexuali immortalis abhorruerit Hallerus nemini non notum est (1). 

Multa genera exstant in quorum speciebus nonnullis numerus 
staminum multum discrepat à numero quem innuit classis quam 
ingressa sunt. Ejusmodi sunt Valeriana, Blitum, Corispermum , 
Melastoma, etc. Quod ubi locum obtinet Linnæus vel speciem 
frequentius obviam, vel maximum specierum numerum. adit to- 
tius generis characterem classicum assignaturus. 

Quod vero incommodum quamvis sustulerint Linnæi commenta- 
tores ad calcem classis cujusque species enumerando que licet 
alibi reperiendæ, ejus tamen classis esse propter suum characte- 
rem debuissent, nihilominüs haud immerito objectari potest. 

Incommodum multo graviüs oritur si staminum numerus“ in 
ejusdem non modo generis speciebus, verum etiam in ejusdem 
' speciei individuis mutabilis est. Neque raro accidit ut ejusdem 
quoque individui flores pro vario fructificationis tempore vario 
staminum numero instructi sint. Tunc Linnæus à numero stami- 
num floris primo evoluti characterem desumit. Sic Ruta inter 
flores decandros reperitur in quá primus flos decem, cæteri om- 
nes octo tantum stamina ferunt. In Polygono quoque staminum 
numerus admodum varius quippé qui a quinario ad novenarium 


(1) » Linnæanam potuissem sequi methodum, mihique. multi laboris facere 
» compendium, numquam tamen potui a me obtinere ut gramina divellerem , 
» ut ex sexüs ratione simillimas plantas separarem; aliasve classes naturales la- 
» cerarem, Quæsivi, ut quàm plurimos ordines naturales iu opus meum referrem , 
» et puto esse non paucos, In eo hactenus perfectionem methodi pono ut similes 
» plante cum similibus ponantur, dissimiles separentur........... quare priora 
» mea cogitata in eo tueor, ut ab unicam aliquam notam plantas cetera similes 
» non divellam. » (Historia stirpium Helv. ind. et pref. ) 


(ar) 

divagatur. Staminum non modo, sed etiam pistillorum numerus 
sæpissimè varius est. Dianthus Caryophyllus licet tria quandoque 
pistilla ferens digyniam, linum trigynum pentagyniam ingressum 
est. Cynanchum ovario duplici, uno vero stylo instructum inter 
flores pentandros digynos locum tenet, dùm Æchites et Tabernæ- 
montiana simili modo constructa pentandriæ monogyniæ evasere. 
Ordines enim quamquam plerumque numero stylorum determi- 
nati, interdum quoque e stigmatum numero deducuntur. Preterea 
pentandriæ genera adeo sunt numerosa ut unum inter cætera 
agnoscere sæpè difficillimum sit. 

Dodecandriæ genera plurimis exceptionibus obnoxia : Sempervivi 
staminum et pistillorum numerus pro petalorum numero varius. 
Genera quadam monadelpha in diadelphiâ locari nemo nescit 
eorum qui plantarum studio incubuerunt. Plante dioicz et mo- 
noice complures neque in diceci4 neque in monoeciá reperiuntur. 
Fere omnino fieri non posse ut quis polygamiæ genera erp 
nemo negabit. 

His premissis, præstantia methodi naturalis philosophica clarius 
elucescet, presertim si quis memor fuerit systema ‘sexuale cæte- 
ris omnibus és esent pe et nostro eg tempore 
præfulgere. i 

Nusquam in ine diio sra ut in ordinibus artificialibus re- 
periuntur plantæ totá stracturâ simillimæ diversis in classibus or- 
dinatæ neque alie diversissimæ classem eamdem eundemque or- 
dinem ingress. Plante ignotæ Botanices studiosus speciem quam- 
dam à verá formå non ita remotam sibi in animo effingere potest 
e solo nomine familie in qua planta hee locum occupat. Quod 
quidem commodum inter majora referendum esse manifestum est. 

Si plantam incognitam determinare cuiquam propositum sit, eum- 
que scopum ut attingat systemate quolibet utatur, nihil ei sys- 
tema proderit si characteres artificiales e quibus classis, ordo, etc. 
eruenda sunt nondum adfuerint vel jam evanuerint. Methodum 
vero naturalem sequutus, tum etiam quum characteres maximé 
essentiales aberunt, plantam ope characterum secundariorum sæ- 


(22) 
pissimé determinare poterit. Sic confutatur objectio’ eorum qui 
methodo naturali vitio vertunt plantas ferè observari non posse 
tempore quo cotyledones exseruntur. Quot enim note absentiam. 
vel presentiam, positionem oppositam vel alternam cotyledonum 
comitantur! (1). Hee habitüs tanta vis est ut Linnæus dixerit + 

» Habitus occultè consulendus est ne genus erroneum levi de 
» eausá fingatur. 

» Experientia rerum magistra primo intuitu ex facie externa 
» plantarum familias sepiüs divinat. 

» Characteres habituales sufficientes quamvis non sint, tamen 
» primo intuitu plantam sæpius manifestant. 

Addit mox philosophie Botanica editor Sprengel: » eximie in 
» his characteribus habitualibus desudavit summus Jussievus S 168.» 
In methodo naturali generum descriptio multo brevior est quam 
in systemate quovis artificiali, quia characteres omnibus ejusdem 
familie generibus communes in familie descriptione recensentur , 
familiarum ejusdem classis characteres communes in descriptione 
classis et sic porro. Generum descriptio in methodo naturali 
multo quoque accuratior est, omnes characteres communes com- 
plectens quum ex fructificatione tum ex vegetatione desumptos et, 
vel in ipsá generis vel in divisionum majorum descriptione enun- 
tiatos. ln systemate vero generum descriptio quamvis sat fusa 
sit, plerumque manca est. In multis enim generibus a Linnæo 
descriptis nec de staminum insertione nec de structurá seminis 
interiori, nec de quovis organo a fructificatione alieno. sermo fit. 

Non omittendum est eum qui sibi generum. naturalium cogni- 
tionem omnibus numeris absolutam comparavit, omnium que sunt 
et fieri possunt. systematum clavem possidere. Nam.» Naturalis 
» character tradit omnes notas characteristicas possibiles, adeoque 
» omnibus methodis inservit, quamvis innumeræ indies detege- 
» rentur.» Phil. Bot. S 190. 


(1) Idem in Zoologià obtinet : » Habitus uti in quadrupedibus distinguit feras 
» a pecoribus quamvis dentes non inspiciantur ; sic etiam in plantis sæpè harum 
» ordines naturales primo intuitü manifestat, » Phil. Bot. $ 163. 


(23) 

“Valgo tanquam vitium: methodi naturalis manifestum. carpitur 
plantas nondum satis: multas innotuisse ut methodo fastigium im- 
ponatur et fieri posse inposterùm ut plantæ detegantur que in 
methodi classes non quadrantes, novas classes institui exigant. 
Quum vero divisio plantarum: naturalis basi physiologicæ incum- 
bat rationi scilicet quá reproductio ad nutritionem, organa mas- 
cula ad organa feminea sese habent, omnesque essentiales eorum 
organorum existenti modi e situ eorum pendeant; situs vero 
omnes nobis cogniti sint quia e distinctione petuntur adhærentiæ 
vel separationis . partium. sibi invicem. naturá oppositarum et tan- 
dem omnes formæ diversitates distinctionem hanc sequantur, patet 
omnes typos regni vegetabilis generales cognosci, et plantam 
quamlibet detectam ad unum horum typorum necessario quadrare. 
Quin generum quz nunc quoque incertæ sedis vocantur quodvis 
unam e classibus methodi, naturalis quatuordecim pro suá aguos- 
cit, et considerandum est, tanquam typus familiæ incognita: que 
progrediente. Botanice innotescet. Hinc ergo nedum yitium, po- 
tius methodi. naturalis præstantia quædam emergit quamvis enim 
quidam. stupuerint plantas, omnes, ex quo systema sexuale vul- 
gatum fuit, detectas in hujus systematis divisiones apprimé qua- 
drare; hoc, tamen non adeo. mirum. esse liquet , quum systematis 
auctor divisionum notas characteristicas ex arbitrio delegerit me- 
thodum adhibens analyticam, atque hæc stupenda quam dicunt 
plantarum cum systemate convenientia nonnisi, innumeris inter- 
cedentibus exceptionibus locum habeat.. Quod familiæ plantarum 
in systemate sexuali, ut supra dictum est, mirum in modum dila- 
cerentur, hoc inde pendet quod Linnæus tertii valoris characteres 
ad characterum primariorum. valorem. evexerit. Interdum tamen 
quum characteres tertiarii que constantes ac primarii evadunt, 
familiæ quaedam fere incolumes servantur. Tales sunt Cruciferæ, 
Leguminose, Labiatz. Systematis ergo Linnæi quoque imperfectio 
quedam. in eo sita est quod neque omnino artificiale, neque 
prorsus maturale sit. 

Mihi verb reliquum est, antequam de methodo naturali res- 


(24) 

pectu virium plantarum quedam adjiciam ut viri cui res herbaria 
perspectissima est, auctoritate fultus petam : ne paucis que præ- 
cedunt quidquam detrahere voluisse videar de ingentibus meritis 
preclari et solertis rerum naturalium investigatoris qui robore 
summo et sapientid aristotelicá naturam perscrutatus est : cur 
enim quum tot nova ad scientiam incrementa accesserint pristi- 
nos botanices campos latiori conspectu perlustrare non liceret (1). 


De Methodo naturali. quoad ipsius applicationes 
consideratd, 


Hactenus Methodi naturalis veritatem ac dignitatem evolvere 
annisus, nunc de utilitate ejus nonnulla subnectam; quidquid 
enim in theoriá verum, utile sit in applicationibus necesse est. 
Quod nisi res ita sese haberet tunc quoque propter scientiæ et 
veritatis dignitatem Methodus naturalis colenda esset. Primam et 
antiquissimam divisionem plantarum ex materiis quas continent de- 
sumptam fuisse ex Theophrasto patet; qui quidem eas in farinosas, 
oleraceas et in tales quee succos utiles suppeditant dividit, Dioscorides 
autem quoad vires earum enutrientes, medicinales et vinosas 
intuetur. Inter auctores recentiores antiquissimi Tragus et Loni- 
cerus eamdem viam ingressi sunt. Quibus omnibus objectum fuit 
eos non ipsa vegetabilia sed eorum usus intueri, quoniam nec 
substantias plantarum ipsas sed earum tantummodo utilitatem 
considerarent. At error in eo versatur quod planta plures conti- 
nere possit et sæpissimè reverà contineat substantias, dominans 


(1) Es soll hiemit gewiss den verdiensten des tiefen und herrlichen forcshers 
nicht zu nahe getreten werden der mit nordischer kraft und aristotelischer weis- 
heit die natur erforscht, aber warum sollte bey fortgeschrittener wissenschaft 
nicht ein klarer blick in die vergangenheit erlaubt seyn? (Cassel, lehrbuch der 
naturlichen pflanzen-ordnung. ) j 


\ 


( 25 ) 


autem substantia licet plerumque cognationem immediatam indicet 
sepe etiam cognationes remotiores determinet. Eadem enim sub- 
stantia. in diversissimis quoad- ordinem naturalem vegetabilibus 
reperitur : Mentha æquè ac Laurus Camphora camphoram continet; 
Inversa! vero propositio non adeo generalis est, Plante vere affi» 
nes raro diversas substantias continent et cum Linnæo dicere pos: 
sumus » Plante que genere conveniunt, etiam virtute conveniunt. » 
Propositionem vero invertere nequimus dicentes. » Plante que 
virtute conveniunt, etiam genere conveniunt.» Quod si verum 
foret, | divisio. plantarum ex diversitate substantiarum quas. con- 
tinent peti posset. rss ett ibi ie ioe. 

Si ad ordinem quem eee materiei lee — in 
medicaminum distributione servaverunt, respiciamus vero non 
absimile est iis persuasum fuisse plantas forma exteriori. consimi- 
les etiam proprietatibus suis consimiles esse. i titèi 

_ Burckhardus in epistolá ad immortalem Leibnitzium inter majora 
Methodi naturalis commoda ponit quod prono alveo ad cognos- 
cendas plantarum virtutes deducat. que, ut innuit, plerumque 
similes sunt in plantis eosdem characteres exteriores præfereniti- 
bus. Eidem. deinceps opinioni faverunt complures. haud.spernendi 
de re herbariá scriptores, nullus vero manifestius quam Linnæus , 
ut quidem patet e philosophis botanicæ § 357 et sequentibus jam 
citatis, atque ex ejus horti Cliffortiani dedicatione, ubi dicit: » Nulla 
» datur. vera .éoguitio virtutum plantarum: nisi Botanic juncta : 
» concedat hoc ambabus medicus omnis experientiá et Botanices 
» cognitione instructus, concedat hoc qui classes noverit naturales , 
» affinitates'et familias plantarum. » E tantorum virorum auctoritate 
tamquam principium verum quidem sed postea demonstrandum 
admittatur : Plantas ejusdem generis et plantas ejusdem familie vir- 
tutibus consimilibus plerumque esse preditas. Quo posito , plantarum 
divisio naturalis maxima pariat commoda tum quoad scientiam ipsam, 
tum ‘quoad usus humanos necesse est: Quémadmodum enim me- 
thodus naturalis facem quasi præfert vegetabilium virtutes inqui- 
rentibus, ita cognitis vegetabilium ——' naturalis 


( 26.) 


confirmatur alque emendatur. Quod quidem jam comprobatum fuit 
in Menyanthe, cujus inter Lysimachias collocati quüm vires Bota- 
nici febrifugas admirarentur , Ventenatius e seminis structurá genus 
illud cum Gentianeis quibus cæteroquin virtute sud congruit eog- 
natum esse recté judicavit. Magnoliaceæ, ut docet Cassel Lauri- 
neis et substantia et configuratione affines. In utriusque nempé 
aroma intensius reperitur et ternarius ejusque multipla dominan- 
tur in fructificationis partibus. | 

Ubi virium plantarum analogia cum earumdem structur4 com- 
probata fuerit materiem medicam docentes in medicaminum vege- 
tabilium expositione severiorem ordinem servare poterunt. 

Methodo naturali mirum in modum succedaneorum inquisitio- 
nes juvari omnino liquet. Nuperrimè celeberrimus Odier, medicus 
genevensis , principio fultus plantas cognatione quadam junctas vi- 
ribus consimilibus insigniri quum eum non lateret in Sibiriá Rho- 
dodendron Chrysanthemum adversus Rheumatismum felicissime 
adhiberi , eodem consilio iterum atque iterum nee sine optimo suc- 
cessu Rhododendro ferrugineo in Alpibus crescenti usus est. 

Navigatores in remotissimos terrarum tractus per maria devecti , 
omnium rerum vitæ necessariarum egeni ex analogiá virium plan- 
tarum faustissimum nonnunquam levamen percipere possunt. 
Forster, quüm in insulis maris pacifici novam e Cruciferarum 
familia plantam (Lepidium Oleraceum) reperisset eå cum felicis- 
simo exitu tamquam antiscorbuticá: usus est. Labillardiére in sud 
circa orbem terrarum navigatione e nova Cherophylli specie quam 
invenit victum comitibus suis saluberrimum suppeditavit. 

Quod omnes denique artes que vegetabilibus utuntur. methodo. 
naturali juvantur, id ex eo, ut jam dictum est, sequitur quod 
ab und plantá ad aliam ejusdem familiæ valeat plerumque con- 
clusio. Quam ob causam supervacaneum duxi plura de hác re 
disserere... Neque tamen omittam quod ad agriculturam - propius 
attinere videtur. Familize Oleinarum genera sibi mutuo inseruntur. 
Syringa inseritur Fraxino, Chionanto, :Fontanesiæ.:: Decandolle 
Syringam persicam Phyllireæ latifolie et oleam quae Phyllireæ 


Can } 
quoque inseritur ipsi fraxino non sine optato successu. insevit. 
Jasmineæ vero quie diu cum Oleineis. consociata fuerunt iis i in- 
seri non patiuntur. Quo confirmatur Jasminearum ab Oleineis 
separationem legitimam. esse. Indè consectaria: ‘arborum culturæ 
et. vice vers confirmandæ ordinationi plantarum naturali utilis- 
sima deduci posse spontè patet. ... a 

Que. omnia methodi naturalis commoda quüm iit a sint, 
principium a quo velut a fonte derivantur validis argumentis con- 
firmandum est. Que quidem argumenta a theoriá petuntur, ex. 
observatione atque experimentis. 

10 E theorid. Constat medicaminum in corpus humanum. effec- 
tus ex eorum imprimis compositione pendere. Que compositio 
organismo plante | medicamen præbentis et præsertim nutritionis 
organis determinatur. Consimiles enim plantæ in solo diversissimo 

natæ.ferè semper succos prorsus similes, plantæ verd diversæ 
licet in eodem solo natæ succos diversos elaborant, Caterüm vix 
dubitari possit an organa plantarum vires earum determinent, 
quüm succos varié elaboratos et peculiaribus proprietatibus præ- 
ditos in divestis ejusdem plante seu animalis grasa contineri 
constet. | 

2 Ex observatione, Quadam animalia omnes. nec vel fami- 
liæ ejusdem, species eodem. studio vel respuunt vel quærunt. Bos 
nec Labiatas nec Veronicas, equus ne Cruciferas quidem tangit, 
Bos, equus; ovis, sus, capra nullam ferè Solaneam comedunt , 
-~ Graminearum (i) vero, sum fager et Compositarum avi- 
dissima sunt. i 

Animalia unicá plantarum specie vescentia ceteras interdum 
ejusdem generis. vel familie species appetunt. Multa hujus rei 
exempla insectorum catervæ prebent. Similia phenomena in ve- 
getabilibus parasiticis observantur. _ 

5o Ex experimentis. Omnes veræ Cinchonæ. species corticem pe- 
ruvianum suppeditant. Omnes Rhei species Rhabarbarum. Opium 


—_— 


(ON —— folia actin et e NP pascua, » Phil. Bot. $ 558. 


(28 ). 

phires Papaveris, semen- contra plures Absynthi, Therebinthinam 
plures Pinûs species producunt; Onines Malvæ sunt emollientes , 
Cochleariæ antiscorbutice , Gentiane febrifuge | Aconita et Hel- 
lebori causti¢d , Euphorbia acria pariter et purgantia. Vis in ge- 
nere quodam manifesta in aliis ejusdem familie generibus segnior 
vel acrior prodit. Tanta nonnunquam generum cognatorum hoe 
respectu similitudo est ut tota familia viribus iisdem insignis sit. 
Omnibus Gramineis sémina sunt farinosa atque enutrientia, em- 
bryo glutinosus, Culmi humore saccharino pleni. Labbé vo- 
matice sunt. Omnes Colchiceæ et Melanthacem venenatæ sunt? 
Similiter Iridearum maxima pars principium nauseosum et purgans 
presertim in radicibus continent. Umbellatarum semina sunt 
tonica ét stimulantia’, Euphorbiacearum acria et purgantia. Suc- 
cus Cruciferarum est resinosus. Amentacearum cortex astringenti 
et febrifugá virtute insignis est. E generibus: — Red sent 
ribus acidum hydrocyanicum extrahitur, ^ 

Sunt tamen et exceptiones quedam que principium nostrum 
fortiter impugnare videntur. Perniciosa Cicuta in eodem ordine 
militat ac Daucus Carotta. Convolvulus Batatas cujus tubera vic- 
tum, ,saluberrimum utriusque Indice incolis subministrant, conge- 
ner est acerrimi Convolvüli jalapæ. Cucumis Colocynthis similli- 
mus est quoad formam exteriorem Cucumeri Meloni. Solanum 
Tuberosum cum teterrimis venenis consociatum est. ‘Lolium te- 
mulentum inter plantas cereales locum tenet. Piscidia Legami- 
nosarum genus narcolicum est. H: vero exceptiones mirificè mi- 
nuuntur: 1° si annotetur propter distantiam veram et variam 
inter species cusam generis seu genera ejusdem familie inter- 
cedentem, que vero in libris botanicis repræsentari non potest 
quüm id tantum in mappá (1) fieri queat geographice instar con- 
fecta, majorem vel minorem necessario quoque inter ejusdem ge- 
neris species, seu ejusdem familiæ genera, quoad vires, distan- 
tiam intercedere. 29 Si tamquam principium | stabiliatur plante 


— CE 


(1) Plante omnes utrinque: affinitatem: monstrant uti --Mérritoriim. in mappá 
geographica. Phil. Bot. 


( 29 ) 


arganum quodlibet nonnisi cum simili alius plantæ organo com- 
parari posse. Quod. principium illustris Bernardus Jussievus legi- 
timum esse probavit. quim. ostendit Euphorbiæ atque aliarum com- 
plurium plantarum perispermum esse dulce atque edule dum cor- 
culum acre est et vehementer purgans, Itaque. tubera Solani Tu- 
berosi cum baccá ceterarum Solanearum comparari nequeunt nec 
Dauci Carottæ radices cum foliis Cicutæ adeo ut evanescant ex- 
ceptiones legem analogig maximé impugnantes. 5^ Si non negli- 
gatur status vegetabilium merè fortuitus et transitorius tempore 
quo in usus . vertuntur, Heraclenm Sphondylium planta in pratis 
passim obvia nullum gregibus pascentibus damnum affert. Inter- 
dum tamen in locis humidioribus, noxia fit. Apium, graveolens 
acre, nauseosum, venenatum in paludibus. ubi. natura crescit , 
in solo sicciori. excultum fit dulce et edule., Quod de speciei in- 
dividuis dictum de generis et familie speciebus dici potest, Um- 
b tarum species Phellandrium aquaticum, Cicuta virosa, Ethusa 
cynapium , Euanthe crocata in locis. agnosis. crescentes, omnes 
aliquid. veneni continent, À Species. yero Angelica Archangelica, 

Coriandrum sativum, Anethum fæniculum locorum, sigciorum | e 
apricorum incole viribus aromaticis, dulcibus et stimulantibus 
insignes, sunt. 2 Si tandem. consideretur ingentem exceptionum 
numerum oriri posse e diversis combinationibus chemicis partiuni 
constituentium omnibus revera plantis consimilibus communium, 
e diversis , rationibus, medicamina extrahendi et parandi , 905 vario 
cogitandi. et ratiocinandi modo eorum qui diversorum, me icami- 
num effectus et applicationes comparant. Que quum ila sunt 
haud temerè concludere cum Decandolle possumus familias qua- 
rum exceptiones. etiamnum solvi non posse videntur . serius , „Pro- 
gredientibus continuo Chemiá vegetabili et Botanicæ, sub leges ana- 
logiæ redituras esse, Ut autem eo rédeam undè rem exorsus sum 
tamqnam. commodum Methodi naturalis. minim spernendum i imd 
maximi, faciendum celebrare posse puto hang Mejhodum. consi- 
derationibus physiologicis inædificatam ad considerationes denub 
physiologicas viam sternere. Quos ex iis que præcedunt ` jam 


( 80 ) 

manifestum multo clárius ex auctorum supra laudatorum Decan- 
dolle et Cassel disquisitiouibus physiologicis. liquét. ‘Quin e plus 
ribus passim. Linnæi scriptorum locis patet virum solertissi- 
mum in disquisitionibus circa plantas  phiysiologicis | affinitate 
plerumque naturali ductum fuisse. » Monopetali sepius multi- 
» plicantur; rarius pleni evadunt. Polypetali : non raro multiplii 
» cantur. Phil: Bot. § 120. Polypetali sæpius fiunt pleni. Mono- 
» petali rarius implentur. § 121. Multi plantarum ordines natu. 
» rales flores luxuriantes exhibere nequeunt. Ejusniodi sunt pre- 
» primis sequentes: Apetalæ, Verticillatæ,  Personatæ, excepto 
» Antirrhino; Umbellate , except Umbella prolifera. PHRASE 
» raro plenos flores producunt, etc. » 

Decandolle exemplum utilitatis physiologicæ Methodi natura- 
lis admodum insigne præbet ex Albucá desumptum. Etenim 
Albuca Liliaceæ structuram omnino consimilem refert excepto 
quod tria tantum stamina antheris instructa ferat „ tria vero fila- 
menta staminibus intermedia, staminum filamentis sat similia ac 
perinde posita ac si vera stamina essent. Inde ergo merito con- 
cluditur hec filamenta stamina esse quorum antheræ abortu 
sunt evanidæ. Exemplum haud minus insigne sequens est: Com- 
posite in Dipsaceas, Dipsacee in Rubiaceas transeunt. In Com- 
positis pericarpium nullum sed paleæ observantur. In Dipsacea- 
rum uno genere scilicet Fedia pericarpium manifestari incipit, 
in Rubiaceis omnibus integrum adest. Hinc Cassel recté con. 
cludit paleas in Compositis tamquam pericarpii rudimentum con- 
siderandas esse. 

Hzc pro Methodo naturali habui. quz dicerem mihique superest 
ut doctissimos quibus exiguum hoc studiorum meorum specimen 
legendi cura demandata est, viros, ne conatibus meis juveni- 
libus indulgentiam denegent, venerabundus rogem qui, quüm 
per breve admodum tempus suavissimo studio plantarum operam 
navarim præstantiam Methodi € p nonnisi 


eminus spectare potui. ` 


——— n SS SDSS 


JOHANNIS LANTHEERE, 


GANDAVENSIS, 


RESPONSIO 


AD 


QUESTIONEM, > AB » ORDINE PHILOSOPHLE THEORETICÆ 
ET LITERARUM HUMANIORUM, 


Axxo M. D. ccc. XVIII PROPOSITAM : 


Invitantur Literarum Humaniorum studiosi juvenes, ut non modo 
argumentis. ratione. conclusis , verum etiam exemplis , ex Historia 
antiqua et recentiore petitis, ostendant , verissimum esse illud de 
Studiis Humanitatis praeconium Ciceronis in Or. pro Arch. Poéta, 
Cap. VIII. « Hee studia adolescentiam alunt, senectutem ob- 
» lectant, secundas res ornant, adversis perfugium et solatium 
» praebent; delectant domi, non impediunt foris, pernoctant 
» nobiscum , peregrinantur, rusticantur. » 


QUA PRÆMIUM REPORTAVIT A. D. IV. OCTOBRIS M. D. CCC, XIX. 


Omnia dispereunt , mundo quae pulchra videntur : 
Divitias subito sors. inimica rapit. 

Perpetuo durat virtus doctrinaque rerum, 
Jnque illam sors nil, quod dominetur Jalan 

Haec tibi sola potest laudemque decusque parare , 
Te facit haec veris delitiisque frui. 

Haec studiose puer vigili tibi quaere labore, 
Haec tibi prae cunctis sit potiore loco. 


Jon. OWENUS. ` 


EXORDIUM. 


rg Neer illa multiplicis generis animantia , quibus. Deus hunc orbem 
terrarum. exornavit , nullum animal tot et tantis dotibus instructum 
est, quot et quantis. illud providum , sagax , multiplex, acutum, 
memor, plenum rationis et consilii , quem hominem vocamus (1). 
"Ut hic , tamquam terrestre numen quoddam , in reliqua animantia 
dominari, opera divina contemplari , et ex illa contemplatione. diu- 
turná non modo sapientissimum et divinum. conditorem cognoscere, 
sed cognitum sancte ac religiose etiam colere posset, summe adorandum 

Dei numen palmariis dotibus ipsum prae caeteris animantibus e- 
cellere voluit. Primo enim, quum brutis animantibus Deus pronum 
corpus dederit, eaque ventri obedientia finxerit, hominem contra 
ea celsum et erectum constituit , sive, ut ille canit, 

Os homini sublime dedit, columque tueri 
Jussit , et erectos ad sidera tollere vultus (2). 

Deinde nero, ut homo sibi comparare posset , quae ad oblectatio- 
nem vitae conducibilia , et quae ad ipsius usum necessaria forent , 
divina- providentia. hominem instruxit duabus manibus , veluti to- 
tidem artium multarum aptis ministris (5). Praeterea ei dedit ra- 
tionem , per quam consequentia cerneret, causas rerum videret, 
earumque progressus et quasi antecessiones non ignoraret, simi- 


f 3 Cic. de Leg. 1 7. 
Ovid. Met. 1. LM 
(5) Cic. de N. D. a. 


INL RUN den dris 04 . 0 2- * 4 Re e eee 


litudines compararet , ian Soe tio futuras adjungeret , 
facileque totius vitæ cursum videret, et ad eam degendam præ- 
pararet res necessarias (1). E! denique quum nec mens, nec ratio 
suam vim et efficaciam indicare luculenter possent, nisi illis acce- 
deret oratio; Deus homini item distinctam--et articulatam vocem 
dedit, quá animi voluntatem exprimeret , ac. cogitationes suas cum 
aliis communicaret , quaeque humanae societatis conciliatrix esset (2). 

Jam autem, quum haec ita sese habeant, nec Deus pro insigni 
sapientia sua poids Srustra procreayerit ; nonne ante omnia re- 
liqua primarium hominis officium in harum. dotum cultura maximam 
partem posita est ? nonne quo quis majus in illis excolendis stu- 
dium collocet , eo dignior hominis nomine erit ?. Et contra ea, norme 
quo magis quis has dotes negligat , eo similior brutis evadet ? Nihil 
igitur hominem magis decet , nihil magis humanum vocandum est, 
quam Cultura illarum. dotum, in quibus omnis vis , omnisque ex- 
cellentia nostra prae caeteris animantibus unice quaerenda. Sed 4 qua 
tandem ratione homo id melius facere possit, quam si, eximias 
suae mentis et rationis vires. ac facultates bonarum artium atque 
doctrinarum studio excolat, et sensim ad summam. perfectionem 
producere contendat ? Verum quum. hoc illud ipsum sit, quod hac 
scriptiuncula pluribus exponere nihi proposuerim ; haec veluti in 
antecessum dicta nunc quidem sufficiant. 


t 


(i) Cic. de Off. 1. c. 4. 
(2) Cic. de Leg. 1. c. 9. 


——————— rH ''' VJ ———— a— 


Caput. primum. 


DE LITERIS. HUMANIORIBUS , EARUMQUE FINIBUS 
. PROBABILITER CONSTITUENDIS. 


Ur in illo Ciceronis loco, qui nobis ad explicandum propositus est, 
recte et cum ratione verser, atque hanc quæstionem ad proba- 
bilem exitum quodammodo perducam, non aliunde profecto me- 
lius ac certius hujus commentationis initium me ducere et posse 
et debere opinor, quam a definitione vocis Humanitas. Recte 
enim precipit Cicero (1), omnem institutionem , quae a ratione SUs- 
cipiatur de aliqua re, a definitione — debere , ut intelliga- 
tur, quid sit id, de quo M ! 


: » | an 

aM s | SMAI d) TDI 

DE PRJECIPUIS SIGNIFICATIONIBUS, ` QUAS VOCI HUMANITAS VETE- 
RUM LOQUENDI USUS. ADJUNXIT. r 


Quoniam verba, ut ait Cicero (2), rerum notae sunt, debet pro- 
fecto. secundum. rationis et artis Logica precepta, illud quod verbo 
significatur, non repugnare, sed veri quid. esse. Deinde vero, 
quum loquendi usus multis verbis, (quz vulgo homonyma vo- 
cantur) complures significationes tribuerit; debemus in illis indi- 
candis potissimum ita versari, ut a principe atque propria signi- 
ficatione incipiamus, quippe ab hac, tamquam a fonte rivuli , 
reliquæ deductæ sunt. 


(1) Cic. de Off. 1. c. 2, 
(2) Cic. in Top. c. 5. 


(4) 


Quemadmodum igitur ab adjectivo, socius. fit substantivum socie- 
tas, significans sociorum coetum (1): aut ab adj. sodalis descendit 
subst. sodalitas, i. e. sodalium congregatio (2): aut a voce cipis 
oritur alia civitas, notans multitudinem hominum in uno eodemque 
loco habitantium; sic ab adj. humanus derivatur subst. humanitas. 

Jam autem, quid, est humanum, aut;quænam:; est hujus vocabuli 
vis et significatio? Omne ic humanum vocamus, quod ad homi- 
nes pertinet. Testis est Terentius (3), ubi ait: Homo sum, hu- 
mani nihil a me alienum puto. Atque hinc humanitas proprie mihi 
significare videtur ipsum genus humanum, Belg. het menschdom. 
Hoc sensu legitur apud Senecam (4), ubi ait: homines pereunt, 
at humanitas, permanet. — Deinde apud Ciceronem. primo loco po- 
nitur pro. humana, natura, veluti in illis. verbis, magna est vis hu- 
manitatis (5). Tum strictiori sensu. dicitur. de omnibus illis rebus, 
que homini propria sunt, et ab ipsius natura proficiscuntur, sive, 
ut aliis verbis: uter, de singulis fere propensionibus, appetitioni- 
bus et habilitatibus usurpatur , quc. a natura hominibus attributo 
sunt. At quum illz ipse non unius sint generis, prisci scriptores 
Latini plures etiam notiones voci humanitas: subjecerunt. Sic. v. c. 
humanitatis nomine significatur ille affectus, qui hominis est erga 
hominem, et a Grecis nominatur: QuiAgDpurrías h. e. 4 runde dm AG. 
mode ÓvrivoU» Diria ua) liélecis éyaxurix4. (6). Porro illa virtus , 
qua erga alios, quibuscum versamur, benigni, comes, facilesque 
sumus , et que apud Grecos &2x0A/ge nomine venit, a Latinis haud 
inepté humanitas appellatur. Sic dicit Cicero (7) ; humanitate tanta 
fuisse Pompejum, ut dictu difficile sit, utrum hostes magis virtutem 
ejus pugnantes timuerint, an mansuetudinem victi dilexerint. Et 
Nepos (8) de T. Pomponio. Attico : humanitatis vero nullum Herre 


(1) Cic. pro Sext. c. 10, nulla, erat Rome societas. 
2) Gell. N. A. 20. 4. a sodalilalibus scenicorum. 
5 ‘Heaut. I. 1. 25. 

4) Ep. 65. 

(5) Pro Rosc. Am. 22. 

6) Thom. Mag. p. 896. 

i ) Pro Leg. fan. c. 14. 

($ V. Att. c. 25. 


i (5) 

majus possum testimonium, quam quod adolescens idem seni Syllae 
fuerit: jucundissimus 5; senex: M. Bruto: cum aequalibus. aulem suis, 
O. Hortensio et M. Cicerone, sic vixerit, ut judicare difficile sit, 
cui aetati fuerit aptissimus, — Prœterea eo etiam pertinet. illa. vi- 
vendi et eum aliis. agendi ratio, que liberaliter. educatis homini- 
bus inprimis. probatur, in quadam venustate et lepore per omnem 
orationem..æquabiliter fuso: cernitur, et ex toto morum genere 
+ eminet. Quam non modo Latini humanitatem, verum alio etiam 
nomine urbanitatem, dgeibrura, appellarunt, et cui rusticitatem, 
dpi, opposuerunt (1). Et denique quum animi cultura, ut- 
pote alendis augendisque mentis et animi viribus inprimis ac- 
 €ommodata, plurimum ad hominem formandum conducat, hunc 
ipsum animi cultum locuples testis Cicero (a) quemdam: quasi hu- 
manitatis cibum esse dixit. — Plura de hoc argumento suppeditant 
Facciolatus in Lex. tot. Lat. v. humanitas, et Ernestus in el. Cic. 


< 


8 1I. 


dE L 


pz PRAECIPUIS STUDIORUM HUMANITATIS PARTIBUS. 
Expositis significationibus præcipuis, quas veterum loquendi 
usus humanitatis vocabulo tribuit, nunc jam ratio mihi postulare 
videtur, ut quaeram, quanam potissimum illa studia humanitatis 
sint, quorum Cicero in scriptis suis tanta cum laude toties me- 
minit. — wr á TRIN | 

" Possumus quidem ad hanc questionem generatim respondere, 
inter humanitatis studia jure et merito omnes illas artes et doc- 
trinas esse censendas, quibus illa vis et eficacia insit, ut homi- 
nem ad humanitatem informent: sed ejusmodi nuda- verborum 
immutatio bac in parte exigui, aut potius nullius pretii et mo- 
menti est. Omnis enim notio rei, que non nisi per se ipsa de- 
scribitur, indistincta est, nec juste et legitime definitionis loco 


e Cic. de Off. 1. 4o. 
2) De Fia. B. et M. 5. 19. 


(6) 

haberi omnino potest. — Jam igitur, quum. hac ratione parum 
proficiamus nec quisquam Veterum, quantum sciam , nobis nomi- 
natim et disertis verbis indicaverit, quinam ipsis studia huma 
nitatis “aT "Eo f dicta sint, et quot illa fuerint numero ; nihil 
magis accommodatum proposito nostro mihi videtur , quam ves- 
tigia legere Ciceronis, cujus in omni doctrinarum genere excel: 
lens, admirabile atque divinum ingenium fuit, et a quo ea de 
causa legitimam , suisque numeris absolutam horum studiorum . 
comprehensionem merito exspectare possumus. Neque est, quod 
diu multumque in ejus scriptis anquiramus. In sola hac Oratione, 
quam pro Archia habuit, quod quaerimus, inveniri potest. Age 
igitur, precipua hujus Orationis loca afferamus, et justa lance 
ponderemus. dese e tk 

Cap. VIII. legimus : Codici (artes et doctrinis ) neque tem- 
porum , neque aetatum omnium , neque locorum ; at haec studia ( hu- 
manitatis) adolescentiam alunt, caet. Quid ex priori parte hujus 
loci discimus? Nihil profecto aliud, misi studia humanitatis esse 
omnium temporum, omnium aetatum et locorum, sive, ut aliis ver- 
bis utar, hec studia posse omnibus temporibus, tam prosperis 
quam adversis, coli, illa tam juventuti, quam virili ætati et se- 
nectuti convenire, et domi pariter atque foris usui esse. Verum 
significatio horum verborum tam late patet, atque adeo indefinita 
est, ut in eruditionis humane immenso, ut ita dicam, campo 
nos incertos oberrare et circumvagari sinat. Nam scire, haec stu- 
dia omnium temporum , locorum et aetatum esse , non magis nobis pro- 
dest, quam si audire cupientes, quid Æmicitia sit, in illo Cice- 
ronis preconio acquiescere velimus, ubi ait (1): Amicitia res plu- 
rimas continet, quoquo te verteris , praesto est : nullo loco excluditur , 
numquam intempestiva , numquam molesta est. Valeant ejusmodi dicta, 
quod non. negem, ad discendi cupiditatem in animis nostris exci- 
tandam et augendam: sed nunquam tamen nobis accuratam suis- 
que finibus legitime circumscriptam definitionem suppeditare po- 
terunt. 


(1) Cic. de Amic, c. 6. 


(7) 


Cap. II. ait idem Cicero: Quaeso a vobis, ut in hac causa mihi 
detis hanc veniam , ut me pro summo poëta atque eruditissimo homine 
dicentem, hoc concursu hominum literatissimorum , hac vestra hu- 
manitate , hoc denique praetore judicium exercente , patiamini de stu- 
diis humanitatis ac: literarum paulo loqui liberius. Lectis et accurate 
perpensis his verbis, nondum quidem eo pervenimus, ut certo | 
definire possimus, quas artium et doctrinarum disciplinas Veteres 
nomine studiorum humanitatis insigniverint : attamen jam tantum 
lucis nobis affulget, ut non sit, quod amplius nobis dubitare li- 
ceat, quin ad humanitatis studia omnes ille artes ac doctrinæ 
pertineant, quas Cicero in hac ipsa Oratione commemorat et lau- 
dat, atque ob quarum amorem et exercitationem Archiam judici- 
bus etiam atque etiam commendat. Hoc mihi luce clarius esse vi- 
detur. Quaeritur ideo tantum, quænam illa'studia sint? Respon- 
deo poëseos studium, historia, philosophia. Harum enim artium et 
doctrinarum landes singulis fere capitibus prædicat. 

Ubi denique tertio loco ad hanc ipsam nobis propositam quæs- 
tionem diligenter. advertimus, studiorum humanitatis comprehen- 
sionem non quidem disertis verbis à Cicerone recenseri , verum- 
tamen oblique significari videmus. Haec studia inquit, adolescen- 
tiam alunt. Nonne hinc sequitur, cuicumque artium et doctrina- 
rum discipline illa vis alendi juventutem tribui- queat, ipsam 
studiis humanitatis annumerandam esse? Verum quid hoc sibi 
vult, seu, quale illud est, quod alere juventutem vocamus ? Hoc 
nihil aliud mihi esse videtur, nisi juvenum ingenia acuere, mentes 
pulchri et honesti sensu imbuere , animosque ad morum elegantiam, 
vitae honestatem, virtutis studium formare. Atque ideo recte alicubi 
dicit Quintilianus, pueris praelegenda esse, quae maxime in- 
genium alant. Quenam autem erant potissimum illa, que pueris 
tradebantur? Opere pretium mihi videtur, breviter ostendere, 
quibusnam inprimis artium et doctrinarum disciplinis liberaliter 
educati juvenes apud Grecos et Romanos operam dederint, et 
ingenia aluerint. Hoc enim animadverso, facilius erit, de studiorum 
humanitatis ambitu quid statuendum sit, dijudicare. 


(8) 

Ex Historia Literaria scimus, doctrinarum: studia: a Grecis ad 
Romanos pervenisse. Porro e Cicerone constat, apud Athenienses 
humanitatem. ortam, dici (1). Jam igitur ubi ad hos ipsos Athenien- 
ses animum. advertimus , apud eos juvenilis institutionis. proposi» 
tum inprimis hoc fuisse videmus; ut pueri a primis annis tam 
ad corporis, quam ad animi præstantiam formarentur (2). De hoc 
duplici proposito loquitur Socrates apud Platonem pap — 
Adimanto, ubi ait: tig 09v 4 raidelus — gi dé mou, 5 h emt 
céuact, e, 4 Nen Lux, Habbo. h. e. quaenam igitur 
haec disciplina ? Est scilicet ad corpus curandum, Gymnastica : ad 
animum. erudiendum , Musica (5). Hinc Parmeno Terentianus, Chæ- 
ree laudes predicans, fac, inquit, periculum in literis, fac in pa- 
laestra , in musicis , quae liberum scire aequum est, solertem dabo (4). 
Que verba ubi cum animadversione Perizonii (5) conferimus, 
nullum fere de populo civem apud Athenienses adeo alienum a 
liberalibus studiis fuisse videmus, quin quatuor his artibus, pa- 
laestræ , musicae, picturae et literis staduerit. Atque’ idcirco mag- 
nus ille G. J. Vossius has artes haud inepte populares vocavit (6). 

Palaestram, sive Gymnasticam Seneca quidem per contemtum 
oleo ac luto constantem scientiam vocat (7) : at vel sic tamen a Gre- 
cis summá curá exercebatur, idque partim ob corporis conforma- 
tionem, partim agilitatis et virium augendarum gratiá (8). Opere 
pretium est audire Platonem hac de re — on Mittunt pa- 


rentes , inquit, filios ad -t Akikata stir magisiros , Wa TÈ cópara 
Heri Exovres 6 Umypetaot TH diavoig XPASÀ TP xa) 22 aya na 
Cangas GTO2EIAIZv Sic Thv movyplay TÈV uu, nal év role 


moAÉuoIG , xai EV TAIG GAAGG mpåČsor ut firmum aptumque corporis 
habitum adepti, optimae menti suppeditent ministerium, ne corporum 


(1) Cic. pro Flac. c. 26. 

(2) Plato de Rep. p. m. 446. 

3) oe: | m. 420 D. 

(4) Ter. Eun. III. 2. 23. 

(5) Periz. ad Æl V. H. VII. 15. 3. 

(6) G. J. Vossrus, De quatuor artibus popularibus: Amst.,, 1660. o. 
(7) Senec. Ep. 55, pag. 567, edit. J. Lips. 

(8) Quintil. I O. XI. 16. 


(9) 
fragile statu impediti, in bellis reliquisque actionibus reformidare 
cogantur (1). Studebant igitur palestre, ut in præsens exerceren- 
tur, et in posterum meliores et agiliores milites essent (2). 
Quid de Musica! diéam? In hac canendi et sonorum rectrice 
Greci magnam eruditionis partem positam censebant. Vidimus 
modo, Socratem: dixisse, ad animum erudiendum valere musi- 
cam. Hinc Greci a prima pueritia musicis certaminibus tam Tra- 
gicorum ; quam Comicorum , intererant. Audiebant illos, quum vel 
sua, vel aliorum carmina recitarent. Eleganter de his certamini- 
bus scripsit sæpius ille in scholis nostris laudatus summus WYT- 
TENBACHIUS (5) : » Antiquissima aetate apud alios Graeciae populos 
literis atque doctrinae parum tribuebatur publicae laudis ac merce- 
dis, et qui apud eos erant docti atque ingeniosi, hi suo fere studio 
et naturae bonitate" exstiterant : contra decus omne ponebatur in so- 
lennium ludorum: victoria, quae corporis viribus et velocitate para- 
batur , eaque victoria immortalitatis habebatur. At vero Athenienses 
in utraque laude operam ponebant: et quemadmodum ludis Olympi- 
cis, Pythicis, Isthmicis, Nemeis, cum aliis Graecis de corporum 
roborisque palma certabant, ita Athenis ipsi inter se Tragicis, Co- 
micis, aliisque certaminibus musicis, haud minori studio de ingenio- 
rum gloria contendebant. — Et profecto magnam habebant vim illa spec- 
tacula apud spectatores ad acuendum pulchri honestique sensum : et honor 
publice habitus poëtis homines ingeniosos mirifice incitabat ad ejusdem 
artis studium.» Quem autem fugiunt illa Ciceronis, ubi ait, Themisto- 
clem indoctiorem habitum esse, quum in epulis lyram recusasset? (5) 
Porro graphidos scientiæ Grecos a pueris operam navasse, et 
hujus artis studio pueros ad elegantiæ et pulchritudinis sensum 
percipiendum formasse, ex multis vetérum locis abunde constat. 
Quid, quæso, canit Horatius? (6) | 
(1) In Protag. p. m. 1 


, 

(2) CH: Int. ad. Nep. E m. c. 2. $ 5. 

3) Bibl. Crit. Vol. I. Pars IV. p. 2. i | : 

4) Cic. De Leg. IL. c. 25 , assentior , ait, Platoni nihil tam facil? in animos teneros atque 
molles influere, quam varios canendi sonos, Conf. Victor. in Lect. Ant. p. 21. 

(5) Tusc. Qu. 1. 2. et ad illum loc. interpr. Utinam mihi inspicere ac consulere licuis- 
set Disput. Orn. C. A. DEN Tex, de vi musices ad excolendum hominem, Traj; ad Rhen. 1816. 
sed tales libri hic nondum reperiri possuut in Biblioth. Acad. 

(6) Art. Poét. 130. 2 


( (m) 
Segnius irritant animos demissa per aurem, |> oo ooo o S 
. Quam que sunt oculis subjecta Mil „et que Lg 
` Ipse sibi tradet spectator, ^ 

_ Atque in natura hominum positum est, ut puerorum. epist 

pectora rerum imaginibus et simulacris mirifice delectentur. Quare 
nulla causa adesse mihi videtur, cur miremur, Grecorum pueros , 
quum tot summa arte in ipsorum templis et civitatibus. exstarent 
facta pictorum et statuariorum opera, jam mature contemplandis 
hisce egregiis oper ibus ordinis, splendoris et simplicitatis rationem 
percepisse , et pulchritudinis vere sensu imbutos fuisse. 

Quarta denique institutionis juvenilis pars sita erat, ut dixi, 
in literis. Jam mature pueri literarum. elementa. discebant, h. e. 
elementarie legendi et scribendi discipline studebant. Multum 
enim Græci oris ac vocis suavitati tribuebant. Sed quicumque supra 
vulgus sapere cupiebant, apud Grammaticos in scholis excellen- 
tium poétarum opera sibi legenda et ediscenda sumebant, ut me- 
moriam suam excolerent, et a pueris bene dicendi pariter atque 
vivendi precepta perciperent. Quid: ait Plato? (1). Mera de rare 
eic Didacnkhwy TÉUTOYTEG , TOAD MBA AO EvTéAAOvTaL TIME }EÏ D 
eüxoguías Tov maws à yoauuérTer vs na) xilapícemng. o dé S. 
décnador roûrey re érmehodvre, ual émelbh» ad ypéuuarTe 
páluci, na) uÉAAuc: cuvgce và yeypauuvn, Gemep TÔTE Thy 
Deviv, mapuribéac aûroïc Em) TU» Hd dvayiwócxsm Ton- 
Thy d, mohuara, nai exuavbavery gray rag &y olg o 
Aa ply vogel Éveigi , 55 28 21850001 , na} TAVOL a na 
EY ROME , avSpiv dyalüw Ive 6 mag Ghan pure, xol 
ópéywra Tosbros e i Posthaec ludi magistris pueros curan- 
dos tradunt , morumque bonorum diligentiam. multo magis , quam 
literarum 'citharaeque doctrinam a magistris exposcunt , praecep- 
tores autem susceptos curant et excolunt. Et literas ubi didice- 
runt, ad scriptaque intelligenda conyertuntur, poétarum | inprimis 


(1) In Protag. p. 199. F. 


(11) 

excellentia opera illis legenda et ediscenda proponunt, quibus mo- 
nita quam plurima insunt , priscorumque virorum virtute praestantium 
gesta laudantur , ut cnt aemulatione" accensus praelara. — 
Sacinora imitetu. 
Deinde historiae quays: operam dabant; quippe ipsius dib en 
ad honestatis amorem et virtutis culturam maxime ` efficax: esse 
jare: arbitrabantur. — - Preterea: animum pueri appellebant ad Arith- 
tei his doctrinis NOR eo ten ad philosophandum 
forent ; „et eo accuratiori et certiori, quid in quaque re verissi- 
mum esset, cernendi facultate. pollerent. Nota sunt illa Xeno- 
cratis Chalcedonii Q) verba, quæ dixisse fertur, cum quidam 
juvenis, hujus. humanioris eruditionis ignarus, ad i ipsum. philoso- 
phia discendæ gratia. -venisset : „ mopedou , Anas typ oun eee 
QuAocoQíaz abi, nam ansis et adminiculis philosophiae: cares. Vel 
secundum -alios y- 4 ep mbK0g où ran, pe me vellus 
non mollitur. 4 

Denique. tandem quum. has artes et idetrüma; Abo philoso- 
Me socias et adjutricés, tractassent, inque illis satis diu sese 
exercuissent, tunc demum ipsius philosophie studio sese dabant, 
eamque non arctis cujusdam compendii finibus includebant, sed 
ad omnem. scientiæ universitatem. accommodabant, et sic tandem 
assiduo literarum studio atque diuturna exercitatione ad elo- 
quenti laudem pervenire. contendebant. Verissime enim scripsit 
celeb. WYTTENBACHIUS (2): Opera danda est, ut veterum lectione 
cum. artis rationem. pp pel tum inprimis ingenium ad naturae 
sanitatem rebocemus et ad d pulchri et nenusti sensum conformemus , 
' animumque a ad . veram alti inem. altollamus. 4 quibus virtutibus 
nisi proficiscatur. dicendi facultas, nae illa potius vana loquacitas, 
quam vera eloquentia. sit. 

Veniamus nunc ad Romanos. Simul atque apud hos pueri in 
edibus paternis prima literarum elementa didicerant, siudia illo- 


1) Diog. Laert. IV. 10. 
2) Bibl. Crit. Vol. I. P. II. pag. 7. 


(12) 

rum extra limen proferebantur (1), h. €. in scholas publicas mit- 
tebantur. Quid, queso, refert Plutarchus, de Cicerone? (2). E 
Aug ToU povbdver evíuevos oF elan exMipapae, xa) A 
ol xal kay &v role ral, Bee rove rarépus A emiDoirey 
* Dag a elo, öper TÉ: Bovromésoue Ie Tbv Kixépuya xal 
TV yyevoupes yyy aUToOU rep} rag pabyoeic CETTE nal civeciy is 
poor rode de dypotnorÉpous dpy ferai Toig ö, Ópüvrus iy 

Taig ddog vi» Kixépuva péso arv Er) riy AauBérovras. 
h. e. Ut primum per aetatem discere bonas artes ipsilicuit, ita ejus 
ingenium eluxit, et tantam nominis ac gloriae famam. sibi inter 
pueros peperit, ut patres corum ad ludum literarium venirent, videre 
cupientes Ciceronem , celebratamque ejus in docendo celeritatem. co- 
gnoscere : et inurbaniores nonnulli filiis suis irascerentur, quum ho- 
noris causa. Ciceronem ab iis inter eundum in medium recipi vide- 
rent. — Tum de Attico ita loquitur Nepos: (5) In pueritia nobilis 
inter aequales ferebatur,- clariusque exsplendescebat ; quam generosi 
condiscipuli aequo animo ferre possent. Porro Horatius pluribus 
locis (4) testatur, se scholis publicis: interfuisse. Atque Ovidius 
denique canit (5), 

Protinus excolimur teneri , curáque parentis 
Imus ad insignes urbis ab arte viros. 

In his autem scholis, quibus Grammatici præerant, primum pue- 
ris aditus aperiebatur ad intelligendos scriptores. Explicabantur 
enim in illis cum poëtæ, tum historici. Quintilianus (6) de pue- 
rorum institutione agens : Optime institutum est, inquit, ut ab Ho- 
mero atque Virgilio lectio inciperet. Atque Plinius minor idem tes- 
tatur, ubi ait: (7) Attilius noster expresse mihi dixisse videtur, 
sic in foro pueros a centumviralibus causis auspicari, ut ab Homero 


(1) Plin. Lib. III. Ep. 3. et auctor. Dial. de Sone. Corr. Eloq. c. 25. 

(2) Vita Cic. c. 2. edit. Wytt. ! 

(5) V: Mtt. 1. j 

(4) Lib. 2. 195 2, 41. Ln I. sat. b. 72. 

5 N TE V., 
9 5 1 0. 

(7 


Lib. 1 eg 34. 


(35) 
in scholis. Preterea in iisdem illis scholis antiquitus artis Rheto- 
rice initia etiam  tradebantur. Ait enim Suetonius (1) : veteres 
Grammalici et Rhetoricam docebant: ac multorum de utraque arte 
commentarii feruntur, secundum. quam | consuetudinem posteriores 
quoque, existimo, quamquam jam discretis professionibus , nihilomi- 
nus vel retinuisse, vel instituisse et ipsos quaedam genera institu- 
tionum , ad eloquentiam praeparantium , — ne scilicet sicci omnino 
atque aridi pueri. Rhetoribus traderentur. Tum quoque in puerili 
ætate Geometriam et alias disciplinas mathematicas didicisse viden- 
tur. Cicero certe hoc de se testatur: (2) Sextum Pompejum in geome- 
tria ipsi cognovimus. Deinde vero, quum in his disciplinis satis 
diu versati essent, atque illarum studio et exercitatione ingenia 
aluissent, et pectora subegissent, sese rhetoribus ac philosophis 
in disciplinam dabant, ut ab illis oninem declamandi, ab his 
vero disserendi artem perciperent, et sic utrorumque præceptis 
atque institutione denique oratores fierent. Declamabant autem 
plerumque Grece. Scripsit enim Cicero ad M. Titinium : (3) 
Equidem memoria teneo, pueris nobis primum Latine docere coepisse 
Lucium Plotium quemdam : ad quem quum fieret concursus , quod 
studiosissimus quisque apud eum exerceretur, dolebam mihi idem non 
licere.  Continebar autem doctissimorum hominum auctoritate : qui 
existimabant Graecis exercitationibus ali ingenia melius posse. Quin 
etiam, si Suetonio (4) fidem habemus, Cicero ad praeturam usque 
Graece declamayit. Ipse de hoc declamandi studio suo hæc refert: (5) 
Commentabar declamitans : idque faciebam multum etiam Latine , sed 
Graece saepius : vel quod Graeca oratio plura ornamenta suppeditans , 
consuetudinem similiter Latine dicendi afferebat , vel quod a Graecis 
summis doctoribus , nisi Graece dicerem , neque corrigi possem į neque 
doceri. Verum quo melius appareat, quanto studio M. Tullius 
omnem literarum humanitatem perlustraverit, et qua via ac ratione 
ad summam eruditionem pervenerit, locum ex Dialogo de causis 


De Of. lib. 6. 
Apud. Suet. de "Glar. Rhet. c, 2. 
(4) De Clar. Rhet. 1. 


6 De III. So t 4. 
3 
(5) In Br. c. 9. 


(14) 

Corr. Elog. , (1) qui ad hanc rem inprimis facit, describam : Notus 
est vobis, inquit auctor incertus, wu/ique Ciceronis liber, qui Brutus 
inscribitur.: In cujus extrema parte, sua initia, suos gradus , suae 
eloquentiae velut quamdam educationem. refert : se apud Q. Mucium 
jus civile didicisse, apud Philonem Academicum , apud. Diodotum 
Stoicum. omnis philosophiae partes penitus hausisse. Neque his doc- 
toribus contentum , quorum. ei copia in urbe contigerat ,. Achajam 
quoque et. Asiam peragrasse, ut omnem omnium. artium varietatem 
corüplecteretur. Ita hercle in libris Ciceronis deprehendere licet, non 
geometriae, non musicae, non grammaticae , non denique ullius in- 
genuae artis scientiam ei defuisse. llle dialecticae. subtilitatem; ille 
moralis partis utilitatem 5. ille rerum motus caussasque cognovit. lta 
enim est, optimi viri , ita ex multa eruditione , ex pluribus artibus, 
et omnium rerum scientia exundat et exuberat illa admirabilis. elo- 
quentia. Neque oratoris vis et facultas, sicut caeterarum. rerum, 
angustis et brevibus terminis cluditur; sed is est orator, qui de 
omni quaestione. pulchre, et ornate, et ad persuadendum apte dicere, 
pro dignitate rerum, ad utilitatem-temporum , cum voluptate audien- 
tium-possit. Haec sibi illi veteres persuadebant. Ad haec efficienda . 
intelligebant opus esse, non ut in rhetorum scholis declamarent , 
nec ut fictis, nec ullo modo ad veritatem accedentibus controversiis 
linguam modo et vocem. exercerent; sed ut his artibus pectus. im- 
plerent, in quibus de bonis ac malis , de honesto ac turpi, de justo 
et injusto disputatur. Haec enim est oratori quien ad dicendum 
materia (2). ; | 1 

: Atque quum hec ita sese Iban quis est, qui non videati 
erndite antiquitatis auctoritate in studiorum humanitatis censum 
referri debere, Grammaticam, Rhetoricam, Po&£sin , Historiam ; 
Eloquentiam , Disciplinas Mathematicas , Musicam, Philosophiam ? 
Hæ sunt illæ artes, quæ potissimum ad humanitatem pertinent, 
et quas Cicero dicit, habere quoddam commune vinculum et 
quasi cognatione quadam contineri (3). 


(1) Gap. 30. 

(2) Cum hoc loco comparentur , ru legimus dd Cic. in Br. c. go. et seq. , nec non in 
Bibl. Crit, Vol. 1. P. 2. pag. 1, 3. pag. 1, 1g. 

(3) Pro Archia c. 1. et de Hey 9. 6. 


(15) 


Caput secundum. 


; PECULIARIS EXPLICATIO VERBORUM CICERONIS. , à 


Gil studiorum humanitatis. finibus, nunc sequitur, ut 
de loco Ciceronis sigillatim agam, et, quoad potero, ostendere. 
studeam , verum esse illud. Ciceronis de literis humanioribus 
praeconium. Ut autem hoc mihi propositum pensum ordine pro- 
cedat, verba Ciceronis: veluti per partes examini subjiciam. 


§ J. 


m STUDIA ADOLESCENTIAM ALUNT. | . ro 


. Quanti momenti res sit, alere juventutem , P iis est, qui non 
videat et intelligat? Insita sunt, inquit Seneca, (1) hominibus om- 
nium artium semina: sed hec i ipsa semina studio et exercitatione 
e suis. veluti latibulis elicienda et excitanda, atque sensim in lu- 
cem producenda sunt. Quod ut recte fiat , primum nobis i in pus: 
ritia et juventute illarum artium et doctrinarum disciplina. opus 
est, quibus ingenium nostrum. inprimis acuatur, Atque licet a 
unam. omnes ille artes. et doctrinæ, quas in censum studiorum 
humanitatis referendas esse supra dixi, ad ingenii humani cul- 
turam. plurimum conducunt, et admodum utiles sunt; famen | 
ceteris Grammatica , Dialectica, Geometria. et, Rhetorica hoc sibi. 
proprium habere mihi videntur. " 

Grammatica est veluti fundamentum, quo cæteræ artes et doc- 


(1) De Benef. IV. 6. 


( 16 ) 

trinæ adeo nituntur, ut, neglecto ejus studio, quidquid tibi multo 
labore ac sudore comparaveris, statim necessario corruat. Omnis 
oratio , sunt verba clar. magistri mei , (1) rebus et verbis constat. Verba 
sedem habere nequeunt, si rem subtraxeris : neque res lumen si 
verba summoveris. Recte profecto. Verba enim sunt rerum note, 
ac cogitationum nostrarum linguæ instrumento edita signa. Jam 
vero horum signorum naturam, proprietatesque Grammatica nos 
docet, eáque doctriná facit, ut mentis nostre cogitata cum aliis 
partim loquendo, partim scribendo , communicare possimus. 

Sed quum hæc communicatio nullius momenti sit, nisi accurate 
et ordine instituatur, in auxilium omnino adhibenda est Dialectica: 
cujus officium, quod in definiendo, dividendo et argumentando 
positum est, Cicero (2) his verbis exposuit : : Dialecticam , artem 
omnium artium maximam , quae quasi lux caeteris adhibeatur , 
quaequé doóéeat rem universam tribuere in partes, latentem explicare 
interpretando : ambigua primum videre, deinde distinguere, postremo 
habere regulam , qua vera et falsa judicantur, et quae, quibus po- 
sitis, essent, quaeque non essent consequentia. 

Porro cum hac arte conjuncta est ratione officii Geometria, quæ 
idem, non verbis quidem, sed aut numeris, aut formis prestat. 
Audiamus locupletem de hac re testem, Quintilianum, (3) ubi 
ait: Non sine causa summi viri etiam impensam huic scientiae ope- 
ram dederunt. — Primum ordo est geometriæ necessarius. Ex prio- 
ribus geometria probat insequentia, et certis incerta. Quid, illa pro- 
positarum quaestionum. conclusio, nonne tota fere constat syllogis- 
mis? et que plara illo loco lectu dignissima reperiuntur, 

Atque denique quum plurimi intersit, qua oratione sensuum 
nostrorum cogitata proferamus, utrum inficeta et rustica, an vero 
eleganti et urbana, Rhetorica omnino non est negligenda. Hec 
nobis tradit artem, secundum quam verba hominum personis, 
locis et temporibus apte accommodanda, et orationis nitore ex- 


P In Critone p. 66. 
In Brut. c. 32. 
(5) Inst. Or. I. 10. 


C17) 

plicanda sint. Hec, utpote eloquentiæ mater, indicat (lig viam 
et rationem, qua docere, delectare et movere queat, hne! 

Atque quum hec ita sese habeant, ecquis est, qui negare ausit, 
has precipue artes et doctrinas ad puerorum et juvenum ingenia 
acuenda inprimis accommodatas esse? Nonne ipse maximam par- 
tem in illo officio exsequendo posite sant? Nonne ipsarum studio 
rationis cultura ad discipline formam redacta. est, et illie mentis 
humane facultates, quz in inveniendo, cognoscendo et disputando 
versantur , certis veluti legibus circumscripta et comprehensæ sunt? 

Quo magis autem ingenium nostrum acuimus, et quo melius 
illa exercitatione mentis nostrae facultates. perspicimus, earumque 
plane divinam præstantiam sentimus; nonne eo vehementius etiam 
plerumque ille nobis innatus cognitionis et scientiæ amor augetur , 
qui jam in puerulorum -animis adeo clare elucet , ut nulla 
re magis, quam narratiunculis „ duci eos videamus , et ita qui- 

m, ut eas ipsas, modo aliquem fabellas narrantem audiant , 
lusiunculas deserant, quibus alioquin cum maxime operam dant? (1) 
Nonne „porro ille a sapientissimo nature auctore nobis insitus 
pulchritudinis sensus, e quo virtutis studium oriri solet, plerum- 
que eo acrius incitatur? Dico plerumque. Scio enim hac nature 
dona non apud omnes eodem vigore, eademque alacritate vim 
suam exserere. Nec me fugit, multum hac in parte causas cum 
externas, veluti corporis valetudinem, fortunam et alias, tum 
internas, potissimum animi commotiones, valere. Sed vel sic 
tamen opinor, illas providentie divine dotes prudenti studio op- 
timorum poétarum, historicorum et philosophorum augeri. atque 
emendari. Horum enim præstantissima queque opera non tantum 
nos honestissima voluptate afficere, verum etiam maximá utilitate 
beare possunt. In illis non solum optima bene dicendi, verum 
saluberrima etiam beate vivendi precepta et exempla traduntur. 
Literae nos ubi primum firmius incedere, atque articulatius loqui 
coepimus, de ipso prope nutricum acceptos sinu, titillatione quadam 
honestissimae voluptatis alliciunt , allectos praeceptis saluberrimis 

(1) Mur. Or. pag. 295. Ed. Ruhnk. 


3 


(18) 
complent: non tantum bene dicendi, verum etiam bene vivendi vias - 
commonstrant (1). i 
Quid de Poëtis canit Horatius, et quale illis preconium tribuit? 


Qui, quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non, 
Planius ac melius Chrysippo et Crantore dicit. (2) 


Sed dixerit fortasse nonnemo, quid? Tune tantam tribuis, auc- 
tore poëta, poëtis auctoritatem? Ignorasne Senecam philosophum 
scripsisse, (3) studium poëseos sola versuum lege ac modificatione, 
syllabarumque enarratione censeri? Sit ita. Scripserit hae Stoicæ 
morositatis magister. Quod si enim auctoritatibus certandum sit, 
habeo unum vel decem Senecis præstantiorem, divinum Platonem, 
qui, quamvis poétas e republica sua expellere voluerit, tamen 
suasit, pueris poétarum excellentium carmina legenda et ediscenda 
esse, quippe illis quam plurima monita salubria inessent, et res 
geste virorum, virtute præstantium, in illis prædicarentur : ita ut 
puer æmulatione accensus preclara majorum facta, ad imitandum 
sibi proponeret. (4) Verum missis auctoritatibus ad ipsos poétas 
et poétarum opera animadvertamus. Quid dicit alio loco Horatius ? (5) 


Os tenerum pueri balbumque poëta figurat ; 
Torquet ab obscoenis jam nunc sermonibus aurem: 
Mox etiam pectus praeceptis format amicis , 
Asperitatis et invidiae corrector, et irae: 

Recte facta refert, orientia tempora. notis 
Instruit exemplis , inopem solatur et aegrum. 


Assiduá igitur optimorum poétarum lectione mens nostra pul- 
cherrimarum et scitu dignissimarum rerum copiá locupletatur, 
que tam in otio, quam in negotio, tam domi quam foris nobis 
prosunt, et quarum contemplatio diuturna animum nostrum pro 
materie diversitate variis modis afficit. Legat v. c. juvenis apud 


(1) Mur. Or. pag. 18. 

(2) Lib. 1. Ep. 2, 3. 

(5) Epist. 83. 

(4) 2 p. 199. nec non Vossius de Arte Poët. Lr c. 7 et 8. 
(5) L. 2. Ep. 1. 126. 


( 19) 

Virgilium, quomodo Æneas, posthabitis voluptatum blandimen- 
tis et illecebris, pietatem sancte coluerit : contempletur, quonam 
amicitiæ et amoris vinculo Nisus et Euryalus conjuncti fuerint : 
legat denique alia ex illo poétá insigniora loca, atque videat, an 
illa pietatis, amicitiæ et aliarum virtutum descriptio ipsius men- 
tem sensu pulchri et honesti non imbuat, animumque ad ejus- 
modi preclarorum factorum imitationem non impellat. Sed dicunt 
nonnulli: »Verum poëtæ non tantum certa incertis, et vera falsis 
miscent, sed res etiam inanes et nugarum plenas, quin etiam 
aniles subinde fabellas nobis apponunt, et nescio quibus involucris 
illas obtegunt.» Est hoc ita. Verum boni interpretis est, vera, 
detectis fabularum integumentis, .perspicue exponere, et que 
precepta sub illis lateant, atque aut ad physicam, aut ad ethicam 
pertineant, apte explicare. Dicit enim harum rerum perquam 
idoneus estimator, Muretus: (1) poëtarum fabulae rion levia quae- 
dam et frugis expertia otiosorum hominum commenta sunt; imo vero 
sub iis, velut involucris atque integumentis , omnis doctrina elegans , 
omnis ingenuo homine digna cognitio , omnis denique sapientia conti- 
netur. Atque idcirco Plato et Aristoteles ita saepe repetitis ex Homero 
testimoniis utuntur ad confirmanda ea, quae tradunt, ut eum non 
tantum. studiosissime legisse, sed vix unquam de manibus deposuisse 
videantur. 

Quod autem de poétarum studio dictum est, idem quoque de 
Historicis valet. Historia, illa vitæ magistra, tam præclarorum ad 
imitandum factorum, quam turpium ad evitandum facinorum, 
largam copiam nobis suppeditat. Recte enim dicit Livius: (2) Hud 
praecipue in co, itione rerum salubre «c frugiferum , omnis te in 
illustri monumento posita | exempli documenta intueri, unde tibi, 
tuaeque reipublicae, quod imitere, capias, unde foedum inceptu , 
foedum exitu, quod vites. Atque si verum est, de quo haud fa- 
cile sanus quis dubitet, quod apud Platonem Ægyptius sacerdos 
Soloni dixisse fertur, semper pueros esse, qui vetustatis cognitione 


(1) Or. pag. 23. 
(2) Libr. apa 1. 


( 20) 

careant, (1) aut, ut Cicero. loquitur, (2) ‘nescire, quid antea ac- 
ciderit, quam natus. sis, id est, semper esse puerum; tunc sine 
dubio nihil historie studio fructuosius excogitari potest. Sed ut 
infinitas utilitates, quas nobis diligens historiæ tractatio præbet, 
atque in quibus prædicandis tot viri docti operam, suam posue- 
runt, quodque argumentum summi viri, Muretus, Perizonius, 
Wyttenbachius et alii summa eloquentiâ tractarunt : ut illas, 
inquam, utilitates silentio præteream, ne velle videar, argutos in- 
ter strepere anser olores; id unum modo dicam, hanc esse quoque 
inprimis. historie vim ad animum humanum, ut nobilioris note 
et melioris indolis viri alios egregiis factis insignes viros non 
modo ad imitandum sibi proponant, verum etiam ut illorum 
praestantiam assequi studeant, Nam ut olim Miltiadis tropæum 
Themistoclem adolescentem dormire non sivit, ut Herodoti fama 
Thycydidem ad historiam conscribendam stimulavit, ut Demos- 
thenes admodum juvenis eloquentiæ studio incensus est, quum 
Callistratum dicentem audivisset, sic postea item alii aliorum 
virorum magnitudine et excellentiá incitati sunt ad egregia varii 
generis opera suscipienda et perficienda. (5). Testis nobis est Sal- 
lustius (4), cujus hac sunt verba: Saepe audivi, Q. Maximum, 
P. Scipionem, praeterea civitatis nostrae praeclaros viros solitos 
ita dicere, cum majorum imagines intuerentur, vehementissime 
sibi animum ad virtutem accendi. Scilicet non ceram illam, neque 
Jiguram tantam. vim in sese habere, sed memoriá rerum gestarum 
eam flammam egregiis viris in pectore crescere, neque prius sedari, 
quam virlus eorum famam atque gloriam adaequayerit. 

Quid denique de Philosophid dicam, illà Zaudatarum artium 
omnium procreatrice et quasi parente? Ipsius studium partim in 
rerum scientiá et intelligentid, partim in bonarum et honesta- 
rum actionum appetilione et voluntatis virtute positum est, Atque 
idcirco semper ab omni evo intelligentissimi quique statuerunt, 


(1) Mur. Or. pag. 295. 
Q In Or. cap. 54. 

(5) Leg. cel. Wytt. in vita Ruhnkenii, pag. g. 
(4) De B. Iug. c. 4. 


Ca) 

sine philosophie cognitione neminem in aliqua discipliná et arte 
sapere, aut alicujus momenti progressus facere posse. Philoso- 
phia est fons et origo, a qua bone artes et doctrinæ proficiscun- 
tur. IIla jurisconsulti, oratores; historici, et quarumvis aliarum 
disciplinarum cultores carere nequeunt. Historia, illa temporum 
fida testis, nos docet, ex Philosophie discipliná optimos legis- 
latores et sagacissimos juris interpretes prodiisse. Cui ignota sunt 
nomina Lycurgi, Solonis, Platonis, Aristotelis, Ciceronis, Hu- 
gonis Grotii, Montesquii et similium? Quem fugiunt eloquentiæ 
vires, quibus Pericles, Demosthenes et Cicero préediti et instructi 
fuerunt, et qui non ex umbratilibus rhetorum scholis, sed ex 
philosophorum discipliná prodierunt, atque in reipublice luce 
collocati de civibus suis omnium optime meriti sunt? Quis igno- 
rat Thucydidem, Xenophontem, Polybium, Sallustium, Livium, 
Tacitum et alios, qui in scriptis suis utrâque pagina ostenderunt, 
philosophiam pectus humanum nature cognitione implere, ho- 
nestatis amore imbuere, virtutis studio inflammare! Sed audiamus 
jam sepius. laudatum Muretum de philosophis verba facientem : 
> Quomodo , $ inquit , poterunt aut quidquam communicare cum 
aliis, qui nihil. ipsi, nisi loqui didicerint : aut quidquam egregium 
discere, nisi qui philosophorum monumenta contriverint ? Etenim 
qui sunt tandem scriptores illi, qui distincte et ordine praecepta 
dicendi tradunt ? Philosophi. Qui rerum admirabilium , quae in ter- 
ris, mundoque fiunt, caussas aperiunt? Philosophi. Qui herbarum, 
qui slirpium , qui animantium ortus , progressus , naturas , vires, 
ulilitates persequuntur? Philosophi. Qui de officio, qui de virtute, 
qui de ratione instituendae vitae, qui de moderandis affectibus dis- 
putant: ? Philosophi. - Zt philosophis omnis doctrina liberalis, a phi- 
losophis omnis historia, a philosophis omnis artium varietas sumi 
potest : ab his oratores, ab his imperatores , ab his rerum publica- 
rum rectores exstiterunt :' neque quisquam unquam aut in dicendo, 
aut in rebus gerendis excelluit, qui non prius in philosophorum offi- 
ciná politus ac limatus fuisset » (1). 


(1) Mur. Op. tom. I. p. 57. 


(2) 
8 II. 
SENECTUTEM OBLECTANT. 


Porro quemadmodum Literæ humaniores juventutem alunt, sive, 
quod fere eodem redit, juvenum mentes et animos honestissimá 
voluptate afficiunt, et saluberrimis preceptis imbuunt, ita eædem 
etiam Senectutem oblectant. Voluptas pariter atque utilitas, que 
ex Literarum Humaniorum studio percipiuntur, in dies magis ma- 
gisque crescunt et augentur, atque tam altas in animis hominum 
radices sensim paulatimque agunt, ut Literarum studiosi cultores 
nec laboris tedium unquam percipiant, nec avocantium volupta- 
tum blanditias sentiant. Quo majores in Literis progressus faciunt, 
eo magis illarum suavitatem et præstantiam percipiunt. Historia 
Literaria largam nobis, ut ita loquar, segetem. præbet virorum, 
qui ab ineunte ætate usque ad summam. senectutem Literarum 
prestantiá capti nihil prius nihilque antiquius. Literarum studio 
sibi duxerint. En ex maltis pauca quedam! Pythagoras, Plato 
et alii summi philosophi propter discendi cupiditatem. terras ul- 
timas peragrarunt, gentesque linguis diversas, et locis quam 
maxime a se invicem remotas adierunt, inque patriam reduces 
collectos in itinere fructus suis deinde impertiverunt. Solonem, 
ilum celeberrimum legislatorem Atheniensium , legimus dicere 
solitum fuisse, se quotidie aliquid addiscentem senem factum 
esse (1). Carneadi, laborioso et diuturno illi sapientiæ militi , 
annus ætalis nonagesimus et vivendi et philosophandi finis fuisse 
dicitur. Platonem anno octogesimo primo scribentem mortuum 
ferunt. Isocrates librum, qui Panathenaicus inscribitur, quarto et 
nonagesimo anno edidisse traditur. Gorgiam Leontinum centum 
et septem annos. complevisse, neque unquam in suo studio et 
opere cessasse videmus. Porro Sophoclem , quum annum ætatis 


(1) Cic. de Sen. c. 3. et Mur. t. I. p. 20. 


(25) 

centesimum prope attigerat, OEdipum Coloneum composuisse con- 
stat. Simonides poëta gloriatus est, uti veteres testantur, se anno 
octogesimo carmina docuisse, et in eorum certamen .descendisse. 
Denique ille. Cato censorius nonne narratür, quum ab inimicis 
capitali crimine accusatus esset, anno octogesimo causam pro se 
egisse ? Nonne eamdem in senectute Græcas Literas didicisse per- 
hibent ? : Preterea nonne de M. Terentio Varrone dicunt, in eodem 
lectula et spiritus ejus et egregiorum operum cursum exstinctum 
esse? Quid de se testatur idem ille Cato apud. Ciceronem ? 
Quartum annum, ait, ago et octogesimum. — Septimus mihi Originum 
liber est in manibus : omnia antiquitatis monumenta colligo : cau- 
sarum, illustrium , quascumque. defendi, nunc quam maxime conficio 
Orationes : jus augurum , pontificum ;: civile tracto: multum etiam 
Graecis Literis utor : Pythagoreorumque more, exercendae memo: 
riae causa, quid quoque die dixerim, audierim, : egerim ; comme: 
moro vesperi. Hae sunt exercitationes ingenii, haec curricula 
mentis. In his studiis laboribusque viventi non intelligitur, quando 
obrepat senectus. — Nam aptissima arma ‘senectutis sunt artes et 
exercitationes. virtutum, quae in omni aetate: cultae cum multum 
diuque viæeris, mirificos efferunt. fructus (1). Noir ARE ON 

Tantus igitur fuit antiquis temporibus: scientie sibi acquirendæ 
ardor, tanta fuit comparatæ in otiosa et suavissima contemplatione 
voluptas , ut veteres non verbis pre se ferrent, sed exemplis ipsi 
suis probarent, tamdiu discendum esse, quamdiu vivas. Præterea 
tamen etiam post renatas literas permulti: exstiterunt, qui, anti- 
quorum “vestigia prementes, a pueris'ad finem usque vitae doc- 
trinarum studio. operam: navaverint, eb quos Liter Humaniores 
non tantum in juventute aluerint, verum 'in senectute etiam 
oblectaverimt. Tales v. e., fuerunt. Erasmus, Just. Lipsius, Joach. 
Camerarius , Jos. Scaliger, Hugo Grotius, Dan. Heinsius, Claud. 
Salmasius , Is. Casaubonus , Joh. Frid. Gronovius , Joh. Math. 
Gesnerus, Tib. Hemsterhusius, Ruhintenius, Ernestus , Sazius , 
Heynius, et sexcenti alii. Fein NT " 


(1) Cic. de Sen. c. IV. XI. et Val. Máx. VIII. 5. 


(24) 


/ 


S UI. 


AES SECUNDAS; ORNANTes) li sli g 

Quascumque præclaras et majoris momenti res in hac vita ho- 
mines agunt, ille nulla re certius et melius; quam literis et eru- 
ditioné, conservari et amplificari possunt. Semper intelligentissimi 
quique non modo Literarum studium pro perenni fonte habue- 
runt, e quo purissimæ et honestissime animi voluptates in ho- 
minum. genus redundarent, verum etiam in id potissimum. incu- 
buerunt, ut ne idem tumulus, qui corpus viri de republica bene 
meriti contegeret, ipsius nomen et res gestas obrueret. Quodsi 
enim Grecorum et Romanorum scripta pervolvimus, multos reges 
et principes in republica. viros id. egisse videmus, ut aut ipsi ad 
Literarum culturam se conferrent, aut aliorum doctorum consue- 
tudine et familiaritate fruerentur, ne res preclare geste. oblivioni 
traderentur, sed Literarum monumentis ad omnem. posteritatis 
memoriam. propagarentur (1). Huic salubri consilio debemus infi- 
nita doctorum virorum opera. Dici non potest, quot et olim et 
post renatas literas exstiterint, qui Literis Humanioribus profue- 
rint eo, quod viros doctos praemiis excitaverint ad scribendas 
principum. res gestas. Quantum v. c. tam exemplo, quam premiis, 
contulit Pericles ad Athenarum laudes celebrandas? Eximias illas, 
quas a natura acceperat, ingenii animique dotes insigni doctriná 
excoluit, Undique præstantissimos artifices Athenas arcessivit ; 
urbemque splendidissimis ædificiis exornavit. Literas: studio et 
liberalitate aluit, earumque fines ita dilatavit, ut nullam vite 
humane partem ipsarum. expertem esse siverit. Quid | multa? 
Indefesso studio suo effecit, ut Athenæ ipsi deberent, quod 
Athenæ essent, h. e. quod artium et doctrinarum mater et altrix 
haberentur. Porro apud Romanos quanto in honore et pretio Me- 


(1) Refert Plutarchus T. 1. pag. 176, Dionysium juniorem dixisse, se multos sophistas , 
alere, non quod eos magni faceret, sed quod propter eos vellet esse in admiratione. : ' 


(25) 
penas fuerit, isti tantum ignorant, qui nihil de Literis sciunt. 
-Huic viro salutem suam debuerunt summi poëtæ Virgilius, Ho- 
ratius et alii. Hune Propertius studiorum suorum ducem, patro- 
num et fautorem nominat. Hunc posteritas ob egregia in rem li- 
terariam merita in hunc usque diem adeo colit, ut Musarum fau- 
tores et patronos nomine Maecenatum insigniat, secundum illud 
Martialis , (1) ! 
Sint Maecenates, non deérunt, Flacce, Marones. 

Denique, ni nimis longus sim, nec quidquam de Scipionibus, 
Lucüllo, Sulla, Julio Cesare, Augusto et aliis , imperatoribus 
dicam, qui rem Literariam tam studio, quam liberalitate alue- 
runt, hec verba Ciceronis addere sufliciat: (2) Nemo quisquam est 
tam aversus a Musis, qui non mandare versibus aeternum suorum: 
laborum facile praeconium patiatur. Themistoclem, illum summum 
Athenis virum , dixisse ajunt, cum ex eo quaereretur, quod acroama , 
aut cujus vocem libentissime audiret; ejus, a quo sua virtus optime 
praedicaretur. 

Et quum hæc ita sese habeant, facile intelligitur, Literis Huma- 
nioribus res secundas inprimis ornari, et verissime scripsisse 
Muretum : (5) Hoc ipsum numero inter praecipua bona, que a Li- 
teris Humanioribus in vitam hominum manant, quod earum ope 


praeclara virorum facinora ad immortalem. posteritatis memoriam 
consecrantur. | 


8 W. 


. REBUS; ADVERSIS SOLATIUM ET PERFUGIUM PRJEBENT. 


Plerisque omnibus, quotquot homines sunt, et supra vulgus 
sapiunt, persuasum esse opinor, hominum felicitatem potissimum 
in animo tranquillo et a perturbationibus vacuo atque immuni 
consistere, neque quidquam huic felicitati magis inimicum esse , 


(1) VIII. Epigr. 56. 
(2) Pro. Arch. c. g. 
(5) Tom. I. p. 135. 


(26) 


aut excogitari posse, quam has ipsas animi perturbationes ac 
nimias commotiones, Homines istis véluti furiis sepe vehemen- 
tius torqueri, angi, cruciari;) quam vel æstu febrique , vel quovis 
alio inveterato corporis morbo , non tantum. passim. videmus, sed 
etiam vitz magistra, historia, nobis luce clarius ostendit. Et 
quamquam. cause, e quibus istæ perturbationes proficiscuntur 
vulgo, tam ratione diverse, quam numero infinite sunt, tamén 
unam e principibus. ex fortuna adversa oriri, quis negare ausit? 
Nonne sepissime videmus, homines isto malo vexatos aut lente 
'tabescere et interire , aut ad summam rerum desperationem ad- 
'duci, atque manus sibi violentas inferre? 
Jam autem, quum hæc ita sese habeant, et quum vita hominum 
tot ærumnis et miseriis referta sit, tot curis et. ægritudinibus sol- 
"licitetur, tamque multis et inexspectatis malis subinde exposita et 
obnoxia sit; possitne, quæso, aliud quid esse, quod dulcius et 
utilius sit, quam illud est, quo animus moerore affectus: conso- 
latur, adversá fortuná labefactatus reficitur, malis oppressus eri- 
gitur? Nonne ejusmodi remedium, quo ærumnæ et ægritudines 
“animi leniuntur, que. tamquam totidem mortiferi ‘morbi homines 
defatigant et exstinguunt, quovis alio prestantius. et salubrius 
"habendum est? At hoc nobis remedium Literæ ‘Humaniores pre- 
bent. Hx non tantum res secundas. ornant et felicitatem hominis 
extollunt, sed calamitates etiam facillime minuunt, et in rebus 
adversis solatio et perfugio nobis sunt. Hæ sunt optima animi 
medicina. Harum usu et adhibitione omnia hec mala levantur, 
qua hostium instar impetum in tranquillitatem et felicitatem nos- 
tram faciant. Bonarum artium studia, historicorum exempla, phi- 
losophorum precepta ad propuguandam omnem saluti nostre 
noxiam. vim mirum in modum valent, et perquam efficacia sunt. 
|; Utriusque antiquitatis; tam Greece quam Latine, scriptores, 
exempla virorum nobis suppeditant, qui adversa fortuna laboran- 
tes, et in tristissimam conditionem detrusi, e literarum: penu 
illius: mali, quo torquebantur, remedia sumserunt, et durissima 
queque animi tranquillitate et magnitudine plane admirabili tole- 
rarunt. Age, ex multis pauca exempla afferam : 


(7) 

Nonne: Anaxagoras Clazomenius (1), Dion Syracusanus (2), 
Xenophon Atheniensis (5), L. Aem. Paullus (4) et Cato Romani (5), 
et alii item priscæ sapientiæ antistites acerbissimam filiornm mor- 
tem æquissimo animo tulerunt? Quid dixisse fertur Dionysius 
minor, Syracusarum tyrannus, quum propter crudelitatem suam 
e regiæ diguitatis gradu dejectus, et in exilium conjectus, Corin- 
thi pueros grammaticam doceret? Testis nobis est Plutarchus (6), 
illum libere respondisse, quum interrogatus esset, quid Plato, 
quid philosophia tandem sibi profuissent, 29 TyAimadryy TÓXMG 
pera(donàu dude 'Urouérer , ut jacturam: regni , fortunæque te- 
meritatem et atrocitatem placide ac^tranquite perferret. — Nonne 
porro Socrates, etsi’tam domi a conjuge litigiosa misere vexare- 
tur, quam foris a multis petulanter lacesseretur , semper eodem 
vultu. exiisse domo, et in illam reversus dicitur? (7) Noune idem 
in capitis judicio ita pro se ipse dixit, ut non 8 aut reus, 
sed magister et dominus judicum videretur? (8) Nonne summa 
animi constantia et hilaritate; quum in manibus mortiferum po- 
culum haberet, et circumstantes amici moestitia perculsi essent, 
magna, inquit, me spes tenet, bene mihi evenire , quod mittar ad 
mortem, et que ‘plura apud Ciceronem leguntur. (9) — Quid de 
Seneca dicam, qui, ut Tacitus (10) testatur, quum in villa ipsi 
mors denunciaretur, illam animo. vere stoico subiit? — Item Lu- 
canus poéta, mortis supplicio damnatus, summá animi constantiá 
ad exemplum Senece brachia medico ad secandas venas præbuit, 


et, ubi frigere pedes apium aga ps e mentis pectore 
hag: versus cecinit: oso o= n 


tan v Seinditur avulsus : nee sicut: —7 sanguis 
» Emicuit lentus : ruptis cadit 2 — venis, 


1 ge Tusc. Qu. IL 14. 
: in Dione c. 2. 
5) Ael. Var. Hist. III. 3. 
4) Cie. Tusc. Qu. III. 28. 
< Dio ari os, EA bd ACTES reba eee, 
6) Apophth. p. 176. c. ^ 
y Cic. Tusc. Si III. 15. Í l 
* de Or. 


Roj Ann. bI c. 61 et seqq. 


(28) 
» Discursusque animae diversa in membra meantis 
» Interceptus aquis, nullius vita peremti 
» Est tanta dimissa ira. (1) 

Praeterea Longinus philosoplius in Zenobiæ, Palonga debian re- 
gine, aula jussu Aureliani Imperatoris tali constantia, et tali 
robore animi supplicium: subiit, ut, qui ipse consolandus- esset, 
aliorum ex hac calamitate: susceptum: dolorem consolaretur. In 
ipso mortis articulo verum philosophum se prestitit, sanctissi- 
mumque Socratem, ad cujus normam et studiorum et vite ratio- 
nem direxerat, etiam moriendo. expressit. (2. Tum. quoque Seve- 
rinus. Boéthius, vir consularis, opibus amplissimis et patriá amis- 
sis, nihil animo commotus est, sed. eádem. vultus, serenitate diu- 
turni carceris foetorem et squalorem non modo placide perpes- 
sus, verum etiam. illi inclusus. Consolationem scripsit, in. qua 
de vero et falso, deque diviná providentiá disputat, et nihil sine 
Dei voluntate mortalibus. accidere contendit. — Denique, ut saltem 
trium recentioris ævi virorum meminerim, quis nescit, Sannaza- 
rium, poétam Italum, sua sponte Fridericum Arragonium, regem 
Neapolitanum, in exsilium comitatum. esse, , multa admodum sibi 
cara reliquisse in patria, et vel sic tamen animo confirmato et mente. 
elatá hos versus in puppe navigii recitasse-;; 

Exsilium vel sponte sequor : sors ipsa favebit. ; 
Fortibus haec solita est saepe et adesse viris : 

Et mihi sunt, comites Musae, sunt numina vatum ; . 
Et mens laeta. suis gaudet. ab auspiciis. (3). 

Quis ignorat, Hugonem Grotium animo ad dolores et libertatis 
amissionem viriliter ferendam. munito tempus in carcere bonarum 
artium et doctrinarum studio. contrivisse? Cui ignotum est, Cor- 
nelium de Wit, quum in equuleo torqueretur, exclamasse, 
justum et tenacem propositi virum- non. civium ardor... nec vultus. 
instantis. tyranni mente quatit solida. 


(1) Leguntur hi versus Pharsal. L. III. p. m. 50. 
(2) Bibl. Crit. Vol. I. P. 1. pag. 126. 
6 Lib. III. Epigr. 9. 


(29 ) 


Undenam vero ortam' putamus hanc animi tranquillitatem, et 
hanc in perferendis rebus adversis constantiam, quam his et 
multis aliis viris propriam fuisse, veteris et recentioris ævi mo- 
numenta testantur? Ex assidua et diligente optimorum scriptorum 
lectione: et meditatione ad illum excelsi .animi gradum pervene- 
rant, ut quoscumque fortune casus infra se positos existimarent. 
Atque hinc Aristippus homines: doctriná. excultos non immerito 
Deorum simulacra appellavit. Quemadmodum enim Dii sempiterná 
pace et immutabili vitæ- tranquillitate. lætantur ; ita. sapientis ani- 
mus in beatissimo literarum otio perpetuum conquiescit, 
^"Neque tantum præbent Literæ rebus adversis solatium, verum 
etiam perfugium. Constat hoc exemplo ejusdem. modo memorati 
philosophi Cyrenaici. Hec enim de eo Vitruvius (1):» Aristippus, 
naufragio quum ejectus, ad Rhodiensium. littus animadvertisset 
geometrica. schemata descripta , exclamasse ad comites ita dicitur + 
bene speremus, hominum enim vestigia video. Statimque in op- 
pidum Rhodum contendit, et recta in gymnasium devenit + ibi- 
que de philosophia disputans muneribus est donatus , ut non 
tantum se ornaret, sed etiam iis, qui una fuerant, vestitum et 
cétera, quæ opus essent ad victum , præstaret. Quum autem ejus 
comites in patriam reverti voluissent, interrogarentque eum, 
quidnam vellet domum renuntiari, tunc ita mandavit dicere : ejus- 
modi possessiones et viatica liberis oportere parari, que etiam e 
naufragio unà possent enatare. » Constat exemplo Horatii, qui post 
| proelium Philippense, quum ipsi, preter ingenium , nihil amplius 
Superesset, carmina scribere coepit. Ait enim (2) ; 

Uñde simul primum me dimisere Philippi, 
Decisis humilem pennis, inopemque paterni 

Et laris et fundi , paupertas impulit audax, 
Ut versus facerem. i ; | 

Constat denique exemplo naufragorum Atheniensium, quibus 
miseris atque perditis carmina Euripidis saluti fuerunt.» Nam quum 


(1) Lib. VI. p. m. 246 et Menag. Diog. Laert. p. 110. 
(2) Lib. II. Ep. 2. 49. TM tt 


( 50 ) 
expeditione Siciliensi Atheniensium vires ad. Syracusas concidissent, 
fuso cesoque exercitu, haud pauci: militum. servitutis. miseriam 
leniebant, cantandis, quas ex Euripidis tragoediis meminerant , 
sententiis, quc valerent ad erigendam i in a 0 fortuna animum 
atque tolerandam calamitatem. Heri, quos mirifice horum ver- 
suum suavitas et dulcedo ceperat, in pretio habuerunt captivos, 
qui Euripidis carmina scirent, et libertate etiam donarunt. Alii 
qui hostium potestatem effugissent, oberrantes per Siciliam om- 
niumque rerum inopia laborantes, hanc unam expediendæ salutis 
viam invenerunt, ut cantandis Euripidis carminibus victum sibi 
pararent. » (1) Valuit igitur de his miseris quod de se testatur 
Ovidius exsul, ubi canit: (2) 
Gratia, Musa, tibi. Nam tu solatia praebes : : 
Tu curae requies, tu medicina mali. 


8 v. 
DELECTANT DOMI NEC IMPEDIUNT FORIS. 


Proterea, teste Cicerone, Literis Humanioribus hoc proprium 
est, ut non solum domi delectent, verum etiam foris nom impe- 
diant. Quod cujusmodi sit, nunc breviter videamus. 

Literæ humaniores delectant domi. Ita. Nam si vere oblectationis 
rationem. habere volumus, nihil. Literarum Humaniorum studio 
suavius excogitari posse opinor. Qui in literis non plane hospites 
sunt, hanc egregiam et sexcenties laudatam Lucretii poëtæ sen- 
tentiam omnino norunt: : 

Suave, mari magno turbantibus aequora ventis , * 

E terra magnum alterius spectare laborem: (5) 

Non quia vexari quemquam est jucunda voluptas: s. 
Sed, quibus ipse malis careas, quia cernere suave est. 


(1) Vid. Plut. im Nic. p. 542. C. et Bibl. Crit. vol. Lp. Ur. pag. 9. 
M, Trist. IV. X. 117. Š 10 gel 
(5) Lib. IL. ab initio. 


Cia D | | 


Suave item belli certamina magna tueris ie. 

Per campos instructa , tuá. sine parte perieli. 

Sed nil dulcis est bene quam munita tenere ou 
Edita doctriná sapientum templa serena : pest, 
Despicere unde queas alios passimque videre 

Errare , atque viam. palantes quaerere vitae, 

Certare ingenio, contendere nobilitate , 
© [Noctes atque dies niti praestante. labore 


‘Ad summas emergere opes, rerumque potiri. - 

OF miseras hominum mentes! O? pectora caeca! 

"Qualibus in tenebris vitae, barer pm este 

—— Degitur hoc debt, quodcumque | est! «Hannah asser LA) à 

Est autem natura et ratio hujus voluptte, que e Literarum 

studio percipitur , ejusmodi profecto , ut, quo quis discendo ul- 
terius progrediatur, et quo magis quis sese proficere sentiat, eo 
acrius ac vehementius Literis studeat, eoque diligentius in vete- 
rum scriptorum lectionem incumbat. Reliquæ cum animi, tum 
corporis voluptates sua habent tempora , suasque periodos. Exer- 
citationes , que juvenibus in deliciis sunt, et quibus ipsi gaudent, 
veluti 8 venatio, piscatio et alia exercitia, senibus tæ- 
dium creant, et molestiam pariunt. Contra ea vero stabilis, ut 
dixi, et perpetua est oblectatio, qua ex doctrinarum studio de- 
gustatur. Hæc ingravescente ætate non minuitur, hec senibus 
satietatem non affert. Quantum, inquit ‘Cicero, (1) alii ad festos 
dies ludorum celebrandos , quantum ad alias voluptates, et ad ipsam 
requiem animi et corporis, conceditur temporis, quantum alii tribuunt 
tempestivis conviviis , quantum denique aleae, quantum pilae, tantum 


mihi egomet ad studia humanitatis recolenda sumo. — Quodsi, inquit 
Muretus, (2) "eui forte dubium est, omnium voluptatum suavissimam 


esse eam, quae discendo sentiatur, prodeat. in medium Chrysippus ; 
qui saepe studio intentus tanla voluptate \perfruebatur, ut eum tan- 
quam extra sé positum cibi potionisque caperet oblipio. Prodeat so- 
lertissimus ille caelestium orbium non perserutator tantur; sed etiam 


2 FE 


(1) Pro. Arch. c. 6. 
(2) Tom. I. pag. 20. 


( 32 ) / 
imitator, Syracusanus Archimedes , qui non modo earum rerum , quas 
natura fert, prae ea, quam capiebat e studiis, oblectatione memor 
non erat; sed in illa ipsa Syracusanae urbis direptione ita defixus 
erat in studio, ut prius hostilis gladii cuspidem corpore exceperit , 
quam urbem in hostium potestatem venisse sentiret. O rem omnium 
seculorum admiratione dignissimam! Diripiebatur urbs ea tempestate 
omnium opulentissima; effusi per vias milites, ut in quemque inci- 
derant, sine ullo sexus, aetatis, ordinis discrimine obvios contruci- 
dabant; undique gladiorum | fulgur. praestringebat oculos undique 
armorum sonitus, undique cadentium tectorum. fragor -audiebatur ; 
puerorum ejulatibus , mulierum. lamentis , morientium gemitibus , mi- 
litum clamoribus, privata publicaque omnia circumsonabant ; ipsa 
urbs paene dimota et. convulsa sedibus suis, suorum. civium in caede 
ac sanguine natabat; cum unius hominis mens in media civitate, 
civitatis ipsius casum ac ruinam mon sentiebat. Solonem vero. acce- 
pimus , cum in lectulo , morti proximus , decumberet , inaudissetque 
assidentes amicos. de re quapiam, .summissé , ne ipsi molestiam pa- 
rerent , disputantes, erecto, ut potuit, jam semimortuo capite , ro- 
gasse eos, ut aliquanto loquerentur elatius; sibi, si etiam moriens 
aliquid discere potuisset, discessum e vita jucundiorem fore. O dis- 
cendi cupiditas , quid non efficis , ubi semel generosa ingenia occu- 
pasti? Tenebatur homo sapientissimus gravissima vi morbi defixus 
in lecto: vicinitate jam mortis ab omnibus paene .corporis partibus 
sensus abscesserat: egregius ille animus, mox liber ac solutus fu- 
turus , e corporeis vinculis exsilire cupiebat : cum quidquid -supererat 
virium, eo contulit, ut deficiente lingua, vocibusque interruptis, ac 
morientibus suum | doctrinae cognitionisque ‘desiderium indicaret. 
Quid hunc verisimile est firmum ac valentem fecisse ; qui ne mori. 
quidem, nisi discendo , voluerit? Merito. igitur tam diu floruit 
Atheniensium Respublica , quam diu tam praeclari viri tenuit disci- 
plinam. Neque mirum est, tanta discendi voluptate captos fuisse 
hos et multos alios his similes viros. Quid enim dulcius, quam 
discere? Si libros veterum pervolvimus, et, que olim gesta sunt, 
contemplamur, tunc omnino adipiscimur, quod natura nobis de- 


(33) 

negavit. Videmur nobis vixisse omnibus ætatibus :. omnes nos re- 
giones peragrasse , omnibus consiliis publicis interfuisse putamus;(r) 
Hanc enim voluptatem nobis Historia præbet. Omnia discrimina 
sine discrimine adimus, omnes rerum et fortunæ vicissitüdines 
oculis nostris veluti subjiciuntur, et rerum humanarum scientiam 
nobis comparamus. Hinc Scipio Africanus, elegans liberalium stu- 
diorum , omnisque doctrin nje et auctor et admirator , quo nemo quis- 
quam, auctore Vellejo Paterculo (2) , elegantius negotiorum intervalla 
otio dispunxit, dicere solebat, numquam se minus otiosum esse, 
guam cum otiosus , nec minus solum, quam cum solus esset (3). 

Atque porro, si verum est, quod Theophrastum dixisse ferunt, 
doctum ex omnibus solum, naque. in alienis locis. peregrinum, neque , 
amissis familiaribus et necessariis, inopem amicorum , sed in omni 
civitate esse civem; facile intelligi potest, Literas Humaniores fo- 
ris quoque non impedire. At quis de eo dubitare velit? Plenæ sunt 
historie, pleni sunt literarum annales exemplis, e quibus hoc 
luce clarius apparet. Suo ipse exemplo hoc v. c. probavit Bias 
Priénensis, qui, teste Cicerone (4) , cum patriam hostis cepisset, 
ceterique ita fugerent, ut multa de rebus suis secum asportarent, 
et quum admonitus esset, ut idém faceret , Ego vero, inquit, 
omnia mea mecum porto. Idem fecit Stilpo : Megarensis , de quo 
hec testatur Seneca: (5) Megara Demetrius ceperat , cui cognomen 
Poliorcetes fuit. Ab hoc Stilpon philosophus interrogatus, num quid 
perdidisset : Nihil, inquit, omnia namque mecum sunt. — Habebat 
enim secum vera bona, in quae non est manus injectio. Preterea 
Julius Cæsar nonne maximam partem Commentariorum suorum, 


in exercitu quum ésset, scri S SA nne Augustus et alii 
viri principes in castris, si diurnis horis non liceret, noctis tamen 


partem literis vindicarunt? (6). Legimus adeo, Romanos in ipsis 
castris ludos literarios habuisse 2. Sed cur multis exemplis. opus 


Hei. v 


Lib. I. c. 15. of ) tig 
5) Cic. de Off. III. c. 1. ^ n 
Parad. I. c. 2 


5) De Constant. p. 175. 


(o Conf, Suet. de Cl. TRhet. €. 1. et Plin. I. Ep. 10. III. Ep. a. et * 
7) Periz. ad Ael. V. H. III. 21. 


C54 ) 
est, quam experientiá edocti sciamus, tahtam esse Literarum Hu- 
maniorum præstantiam „ ut quovis tempore et loco prosint? Quod 


cum multi alii, tum inprimis Muretus, (1) in Orationibus suis 
ostenderunt. 


8 v. 


PERNOCTANT NOBISCUM, PEREGRINANTUR , RUSTICANTUR. 


His lectis, quaerat fortasse quis, quid? an literæ nobiscum per- 
noctant? Ergone etiam noctu mihi laborandum est? 


Nocte mihi nigrae fuligo bibenda lucernae , 
Si modo Calliopes castra sequenda puten? 
At ego putabam, noctem hominibus nature beneficio non ad 
studendum, sed ad quiescendum datam esse. Nonne enim 
Nocte leves somnos resolutus compede fossor 
Carpit , et in mediis nauta quiescit aquis ? 
Nocte leves somnos carpit defessus arator , 
Nocte quies ventis, Jonioque mari? (a) 
Tu igitur 
Somne, quies rerum, placidissime somne Deorum , 
Pax animi, quem cura fugit, qui corda diurnis 
Fessa ministeriis mulces , reparasque labori, (5) 
tu igitur mihi denegatus eris? Tuo beneficio frui aliis licebit, mihi 
vero Literarum cultori non licebit? Si hoc verum est, 
Ite leves nugae , .migilesque valete Camoenae , 
Grataque Phoebaeo Castalis unda choro. (4) 

Non ita est. Noli adeo Ciceroni, o bone, succensere, Hic probe 
novit, tractum diei excipere noctis vices, ut sit quiescendi et vires. 
recipiendi opportunitas. Non ignoravit, hominibus literatis pariter 
atque illiteratis quiete opus esse. Sed hoc sibi Orator voluit, 


e 2 I. p. 21. 

2) Buchan. Poém. p. 299. 
(5) Ovid. Met. XI. 825 id 
(4) Buchan J. 1. 


(35) 
Literarum cultores, si somnum capere non possint, habere, quod 
agere queant : illos tunc posse nocturná quoque, ut diurná, manu 
versari exemplaria Græca et Latina. Preterea his verbis significare 
voluisse mihi videtur, Literarum studiosos, quum somno dederint 
horas, quæ ad vires corporis necessario requirantur, reliquas noc- 
tis horas cum amplissimo fructu , et sine aliquo sanitatis detrimento 
exercitationibus literariis dare. Neque falsus in eo fuit. Multi cum 
veteres, tum recentiores, hoc suis ipsi exemplis comprobarunt. 
Quemadmodum v. c. Themistocles, quum somnum capere non 
posset, aut Miltiadis tropaeis e somno suscitaretur, in publico 
noctu ambulasse dicitur, sie Alexander Magnus, quem virtus 
Achillis semper ante oculos versabatur, noctes insomnes legendo 
Homero fefellisse videtur. Refert enim, quod notum est, apud 
Plutarchum (1) Onesicritus, ipsum Homeri lliadem secum semper 
- habuisse, et sub pulvino, cui incumberet, reposuisse, Cui porro 
inauditae sunt , inquit Cicero, (2) Demosthenis vigiliae ? qui dolere 
se ajebat, si quando opificum anteculaná victus esset industrid. 
Unde etiam orationes ejus lucernam redolere, et ipse plus olei 
quam vini consumsisse dicebatur (5). Legimus porro Cajum Julium 
Cesarem, in ipso urbis meditullio, tamquam gregarii milites in 
castris, insomnes prope noctes exegisse, et primam noctis por- 
tionem somno et quieti corporis, alteram studiorum tractationi , 
tertiam reipubl. procurandæ impertivisse (4). Atque ipsum Cice- 
ronem quoque noctis partem studiis consecrasse, ex his ejus 
verbis apparet, ubi ait : Accipies igitur hoc parvum opusculum , 
lucubratum his jam contractioribus noctibus, quoniam. illud majorum 
vigiliarum munus in iuo nomine apparuit (5). Tum quomodo Pli- 
nius major lucubraverit; apud Plinium minorem legimus. Scribit 
hic de avunculo suo, Lucubrare Vulcanalibus incipiebat, non aus- 
picandi causa, sed studendi, statim a multa nocte; hieme vero, 
horá septimá, vel cum tardissime octapá, saepe sextd. Ante lucem 


1) V. Alex. p. 668. 

2) Tusc. Qu. IV. 19. 

3) Erasm. Adag. p. m. 200. 
4) Buchneri Orat. p. 879. 
5) Paradox Pref. 


( 36 ) 
ibat ad Vespasianum Imperatorem : nam ille quoque noctibus ute- 
batur (1). Aulus denique Gellius, nonne ipse testatur, sese ex 
ipso loco et tempore hiberno vigiliarum opus suum Noctes Atticas 
inscripsisse? (2). Atque tandem e recentioribus viris doctis, ut 
unum saltem nominatim appellem, Claudius Salmasius alternas 
noctes plane insomnes duxisse, et pervigilasse scribitur (5). Quid 
plura? r 
Vires instigat alitque 
Tempestiva quies. Major post otia virtus. (4) 

Veteres opinabantur, quum sol occidisset, tum Deos coelo des- 
cendere, et in terris se oblectare. (5) Eratque proverbium anti- 
quitus, in nocte consilium (6). Noctem enim a veteribus consilii, 
prudentiæ et eruditionis nutricem habitam fuisse, vel ex eo ap- 
paret, quod Dec Sapientiæ noctuam consecrarunt. Mentis vis tum 
in hominibus maxime valet : hujus lumen inter umbras obscurissi- 
mas elucet clarissime: hujus occupatio tunc felicissima est, cum 
a diurno strepitu non interpellatur. Instar animalium quorumdam 
de nocte, quam de die, acrius et longius prospicimus (7). 

Quantum porro Literarum humanitas itineratoribus semper pro- 
fuerit, nemo ignorat. Quantum doctus et rerum scientià subactus 
peregrinator ab indocto et illiterato differat, quis est, qui non 
intelligat et sentiat? Hoc idem Cicero nos suo ipse exemplo docet, 
ubi ait: (8) Archimedis ego quaestor ignoratum ab Syracusanis , 
quum. esse omnino negarent, septum undique , et vestitum vepribus 
et dumetis , indagayi sepulcrum. Tenebam enim quosdam senariolos , 
quos in ejus monumento esse inscriplos acceperam : qui declarabant , 
in summo sepulcro sphaeram. esse positam cum cylindro. Ego autem , 
quum omnia collustrarem oculis , (est enim ad portas Agrigentinas 


dis 


e ) Lib. III. Ep. 5. 
2) In Prefat. p. 7. 
(3) Buchn, I. I. 
(4) Stat. Sylv. IV. 4. 
(5) Stat. Sylv. 1. 95. 845 nocte silenti cum superis terrena placent, tua ^g relicto 
labetur coelo. 
(6) Erasm. Ad. p. m. 199. 
(7) Buchn. I. I. 
(8) Tusc. Qu. v. 25. 


(37) 

magna frequentia sepulerorum) animadverti columellam non multum 
e dumis eminentem, in qua inerat sphaerae figura, et cylindri. 
Atque ego statim Syracusanis (erant autem principes mecum) dixi , 
me illud ipsum arbitrari esse, quod quaererem. Immissi cum fal- 
cibus mulli: purgarunt et aperuerunt locum. Quo quum patefactus 
esset aditus , ad adversam basim accessimus. Apparebat epigramma 
exesis posterioribus partibus versiculorum , dimidiatis fere. lta no- 
bilissima Graeca civitas, quondam vero etiam doctissima , sui cipis 
unius acutissimi monumentum ignorasset , nisi ab homine Arpinate 
didicisset. In \itinere longiore vir doctus tædio non afficitur. In 
se habet, quo tempus falle ere potest, Hoc fecit idem Cicero. Nam 
Velia profectus, quum libros secum non haberet, in ipsa naviga- 
tione Topica conscripsit (1). Hoc porro Luc. Lucullus fecit. Quum 
a senatu ad Mithridaticum bellum mitteretur, totum iter et navi- 
gationem consumsit partim in pércunctando a peritis, partim in 
rebus gestis legendis, et in Asiam factus. imperator venit, cum 
esset Romá profectus rei militaris rudis. Atque ubi nobiscum 
reputamus, antiquis temporibus viros doctos, inprimis philoso- 
phos, non tantum voluptatis percipiendæ causa, sed potius 
scientie rerum sibi acquirendæ gratia, in longinquas regiones 
abiisse, nec rudes et literarum presidio carentes, sed usu subac- 
tos et doctriná jam munitos peregrinationes suscepisse; mirum 
nobis non videbitur, Ciceronem hanc quoque laudem. tribuisse 
studiis humanitatis, ut nobiscum peregrinentur. Legamus. modo 
scripta Brydonii , : Watkinsii et similium , et omnino certo cer- 
_ tins nobis erit, antiquitatis cognitionem et literarum scientiam 
itineratoribus | .maxime voluptati et utilitati esse. 

Ultimo denique loco dicit. Cicero, Literas nobiscum rusticari. 
Rectissime. Quum enim Romani ab urbano strepitu remoti esse 
vellent, nec negotia publica tractandi necessitas ipsos in urbe 
retineret, ad suas villas sese conferebant. Hæ bibliothecis instruc- 
tæ erant, in quibus liberi ab interpellatoribus operam optimis 


(1) In. Top. c. 1. 


( 58 ) 
literis dabant, Cicero ait: Quum. in Tusculano essem , vellemque e bi- 
bliotheca pueri Luculli quibusdam libris uti, veni in ejus villam , ut eos 
ipse, ut solebam, inde promerem. Quo quum venissem, M. Catonem, 
quem ibi esse nescieram , vidi in bibliotheca sedentem multis circumfü- 
sum Stoicorum libris (1). Et alioloco dicit: Cum mecum , C. Trebati , 
in Tusculano esses, et in bibliotheca separatim uterque nostrum ad 
suum. studium libellos, quos vellet , resolveret cht. (2) De Augusto 
tradit Suetonius, (3) si quando quid secreto, aut sine interpellatione 
agere proposuisset, erat illi locus, in edito, singularis , quem Syra- 
cusas, et TEXvODuov vocabat: huc transibat, aut in alicujus liber- 
tinorum suburbanum. Horatius non modo canit, 
Scriptorum chorus omnis amat nemus et fugit urbes: (4) 


sed se etiam ipsum disertis verbis amatorem ruris appellat, ubi ait : 
Urbis amatorem Tuscum salvere jubemus 
Ruris amatores. 
Tu nidum servas, ego laudo ruris amoeni 
Rieos, et musco circumlita saxa nemusque. (b) 


Quid, quod candide fatetur, se in urbe ne carmina quidem 

Scribere posse? i 
Me Romaene poémata censes ' 
Scribere posse, inter tot curas totque labores? (6) 

Preterea tritum et vel pueris notum est, quantum laudis Vir- 
gilius, Tibullus et alii poëtæ antiquitus rusticationi tribuerint. 
Adde quod poëtis, inquit auctor Dial. de Caus. Corr. Eloq. (7), 
si modo dignum aliquid elaborare et efficere velint, relinquenda con- 


versatio amicorum , et jucunditas urbis, deserenda caetera officia : 
utque ipsi dicunt, in nemora et lucos , id est, in solitudinem rece- 


dendum est.— Nemora vero et luci, et secretum ipsum, tantam mihi : 
afferunt voluptatem, ut inter praecipuos carminum fructus numerem, 


(1) De Fin. III. 2. 
(2) Top. c. 1. 

(5) In v. Aug. c. 72. 
(4) Lib. II. Ép. 2.179. 
(5) Lib. I. Ep. 1o. 

(6) Lib. II. Ép. 2. 65. 
(7) C. IX. et XII. 


| ( 59) 

quod nec in strepitu, nec sedente ante ostium litigatore, nec inter 
sordes et lacrimas reorum componuntur; sed secedit animus in loca 
pura atque innocentia, fruiturque sedibus sacris. Tum quoque in- 
primis huc valet elegans epistolium Plinii ad Tacitum: Ridebis, 
et licet rideas. Ego ille, quem nosti, apros tres, et quidem pulcher- 
rimos, cepi. Ipse? inquis. Ipse: non tamen ut omnino ab inertia 
mea et quiete discederem. Ad retia sedebam : erant in proximo , non 
venabulum aut lancea, sed stilus et pugillares. Meditabar aliquid 
enotabamque , ut si manus vacuas, plenas tamen ceras reportarem. 
Non est, quod contemnas hoc studendi genus. Mirum est, ut animus 
agitatione motuque corporis excitetur. Jam undique silvae et solitudo , 
ipsumque illud silentium, quod venationi datur, magna cogitatjonis 
incitamenta sunt. Proinde cum venabere, licebit, auctore me, ut 
panarium et lagunculum , sic etiam pugillares feras. Experieris non 
Dianam magis montibus, quam Minervam inerrare. Vale. 

Eleganter omnino cecinit recentior quidam poéta, Laurentius 
Gambara , 

Pierides semper nemorum coluere recessus , 
Castalium vates incoluere nemus. 
Effugiunt populum vates, atque ampla potentum 
Atria, et umbrosi commoda ruris amant. 

Et Lotichius Secundus ait : 


Ruris amatores vates sumus: urbe relictá 
Concitat adflatu nos Deus ipse suo. (1) 


Atque hec habui, que de hac proposita nobis quaestione af- 
ferrem. Neque quidquam mihi magis gratum atque jucundum erit , 
quam audire, hec qualiacunque conamina mea clarissimis viris , 
quorum judicio studia nostra subjicientur, non penitus displicuisse. 


(1) Lotich. Carm. t. I. pag. 551. ed, Burm.