E ANNA DR en ACADEMIAE RHENO - TR AIECTINAE. Ann. cIOIICCCKY + CIOI2CCCXYI. K Lom Pa ~ " AU CN ON 8 ACADEMIAE RHENO -TR AIECTINAE, Ann. CIOIOCCCXV - CIDIOCCCXVI. IODOCO HERINGA, ErisAE FILIO, RECTORE ACADEMIAE MAGNIFICO, GABRIËLE van OORDT, SENATUS GRAPHIARIO. TRAIECTI AD RHENUM, APUD OTTON. IOANN. vau PADDENBURG, Er I. van SCHOONHOVEN, ACADEMIAE TYPOGRAPHOS, MDCCCXVIL GUILIELMO: I TOTIUS BELGII REGI, CAETER. CAETER. CAETER. ` PATRIAE PATRI, J ACADEMIAE RHENO - TRAIECTINAE INSTAURATORI . ET AMPLIFICATORI, P ap Ww in AREE zon ad ACADEMIAE RHENO -TRAIECTINAE , Ann. crorocccxv- CIJI2CCCXYI, Padi Phen: T raiectina, ex : Decreto GUTI- po LIELMI I, Patriae Patris, Jenni riu ini- tiatios ' tiata est, die vi. Novembr. ann. “Giaiscccxv, Io poco Herinca, Elifae Filio, Rectore Magnifico: uius: initiationis hoc erat Pro- gramme. Q. D. F. V v i Q. D. F. IODOCUS HERINGA, E. F. ACADEMIAE RECTOR, LECTURIS SALUTEM ET OFFICIA? TED — Q EAN ͤ DU ED E M ‘ACADEMIA RHENO- TRAIÉCTINA, GUILIELMI IL REGIS OPTIME "MUNIFICENTIA AMPLIFICATA ET ORNATA , SUMMA CAERIMONIA EST INITIANDA, ET A ME, VERNACULO SERMONE, EST HABENDA OR A PO. AN TEMPLO CATHEDRALI, DIE ve NOVEMBRIS A. en | HORA DECIMA, eins BONARUM LITERARUM AMANTES, UT SOLENNIBUS HIS FREQUENTES INTERSINT, QUA DECET HUMANITATE, „ DD. Ho. uy vec to E F. II. ym $. II. - Huius initiationis quae caerimonia fuerit, , lilius optime cognofei poterit; ex accurata defcriptione nii Viri doctisfimi et amplisfimi D. I. va Ewv cx, Curatorum Graphiarii. Haec igitur defcriptio hisce Annalibus inferta est, pag. 3-16. ex qua, qui Academiae Curatores, qui Profesfores cre- ati fint caeter,, EN. al | 5. IL. " lor Post decretam 4 Rege optimo e Lectio ectio- mia, nostrae inflaurationem et amplificationem , num. a Profesforibus „ probantibus Viris Amplisfimis, huius Academiae Curatoribus, Lectionum , hoc anno habendarum, hic Ordo in lucem editus y atqus Academiae valvis opan fuit. | SERIES vt SERIES EECEIONUM: | UL. ACADEMIA RHENO - TRAIECTINA, E aie: Ix. m. Novembris — clolocccxv, tasque advferias aeftivas Anni. eloioccexvl. ever vo CHA BE ND AR U M. N PAR ^w — In PACULTATE THEOLOGICA, PER ! i & " > 1 LI a um, v . ka -Theologiam naturalem pim OORDT , d. | hinde et iovis, h. XI. lo wie DS Hliſtoriam eccleſi. afficam D: HUISMAN, idi martis, mercurii, iovis, et veneris, hie Elk | Fundamenta imierpreltionis El. PA- REAU, iisdem diebus, h. I. Fundamenta interpretationis N. T. I. HE» RINGA, E. F. iisdem diebus, h. XII. Loquendi formulas et appellationes Chrifti praecipuas, quibus D. Paulus in Epiftola ad Hebracos ufus fuit, aut Epiffolam eius ad Ro» mas- "MC manos, aeg H. ROYAARDS, d. | mercurii, h. XII. 20 | lohannis Apoftoli epiſtolas et ER PAR: Iypfeos capita interpretabitur I. HERINGA; E. F. diebus lunae; martis; iovis et veneris, h. VIII. i Zi en dogmaticam docebit H. ROY- AARDS, iisdémi diebus, h. IX. | Collocutionibus de locis thicologicis vacabunt I. HERINGA, E. F. d. iovis, horis veſpert. a VII. ad IX. et G. van OORDT, die mercu- rii, horis. pomeridianis vel veſpertinis. Chriftianam morum disciplinam dacebit G. van OORDT, d. lunae, mars iovis et ve- neris, h. X. TIRATAN Praecepta 3 guest II. ROYAARDS, d. martis, h. XI. 1369 W Exercitationes Oratorias ER moderabitur T. HERINGA, E. F. die ſaturni, h. I. Ofhcia nuntiorum Euangelii exponet H. ROY- AARDS, d. mercurii, horis IX. et X. - Puerorum: doctrinae. Christianae initiis erudi- endorum exeicitationem inſtituent I. HERIN- GA, E. Eo ét. ww OORDT, diebus ac horis deinceps indicandis. | or de e Orationibus Sacris pronunciandis praeêrunt H. ROYAARDS, d. martis, h. XI. I. HE» RINGA; E. F. hora commoda, et G. VAN OORDT , die mercurii, hora XI. Disputandi exercitationibus. prae&runt He ROYAARDS, d. veneris, h. I. I. HERIN- - GA, E. F. die mercurii ,: privatim: h. VIII. pu- blice hora I. et G. van OORDT, publi- ce eadem die ac Horas hi vero alternis hebdo- madibus. Denique S. RAVIUS, liest propter aetatem rude fit donatus, iis tamen non cape quos conſilio fuo i iuvare poterit. Iu FACULTATE E. IURIDICA: docebunt Inſtitutiones, Westenbergio duce, H. ARNTZENIUS , quater qus dierum. hebdoma- dem, h. XII. - Pandectas , eodem duce , H. 1 ARNTZENIUS ; fexies per dierum hebdomadem, h. X. Ius naturae, C. W. pe RHOER , diebus lu- nae, martis, iovis et veneris, h. XI. Jus gentium et publicum C. W. ve RHOER „ iisdem diebus, h. I. | dus VIII. ^w nai ofis Belgicum I. R. pe BRUEYS, wm et hors WAREN indjeändis. | odo C In FACULTATE MEDICA; cp | Anatomiam B. F. SUERMAN quater per dierum bebdomadem, h. IV. | DM ologiam 1 BLEULAND | > quater, h. Pathologiam B. F. SUERMAN, ter, h. N. : Praxin medicam, cum inſtitutione clini- page F70 iu. Pharmaciam , fecundum Pharmacopoeam Ba- tavam ,.vernaculo fermone , N. C. pt FREME- RY, bis per dierum hebdomadem, h. III. Materiem | medicam, five T. herapiam Sur — Chirurgiam , cum inflitutiene clinica, B. F. SUERMAN, quater per an ENNE, h. X. y pi Ariem ohſterriciam n et practicam I. BLEULAND ter, h. I. it Diaeteticam, Medicinam politicam et forenfem N. C. pe FREMERY, bis, h. VIII. NU - Denique M. VAN GEUNS; quamvis: folito docendi et agendi officio academico per, aeta": tem folutus iam fit, partes tamen fuas agendi facultate, honorifice: integra fibi relicta, luben- - ter quidem ‘ati perget, quando et quantum va* letudo viresque: finent; "^^ T A s In FACULTATE MATHESEQS zr PHI« LOSOPHIAE NATURALIS, docebunt Elementa. Mathefeos I. F. L. SCHRÖDER» d. lunae, martis, iovis et veneris, h, VIII, Matſieſin fublimiorem I. F. L. SCHRO- DER, iisdem d. h. XI. ER RR 3 Hydraulicam et Flydrptágbnigini. hi FL SCHRODER, iisdem d. h. IV. | Phyfieam SS G. MOLL, indem, The L. a ni taka AM 5 iiadieeia de a das ite < Phyficam: rien a E L. SCHRÖ: | DER, iisdem d. h. IX. Afironomiae primas —€—X 6. MOLL; isd H. ne Pa Masten ie ae Aſironomiam theoreticam et practicam c. | MOLL, iisd. d. h. III. | Ches wr ^ xit - Chemiam generälem er applicatam N. C. pe FREMERY, iisdem d. h. XI. E ^ Botanicam et Phyfiologiam - plantarum I. - KOPS, diebus ac horis deinceps indicandis. Eodlogiam, cum Anatome comparata con- iunctam, N. C. pe FREMERY, quater per dierum hebdomadem, k, XII. Mineralogiam N. C. pe FREMERY, bis per dierum hebdomadem, hora atiditopitins com- moda. | . Oeconomiam ruralem l. KOPS , diebus et horis deinceps indicandis. In FACULTATE PHILOSOPHIAE THE- ORETICAE zr LITERARUM HU- MANIORUM ; > dpcebun: HARSEN LL E. ROSSVN, Emeritus, d. tis nae et iovis, hora I. Metapliyſicum I. T. ROSSYN, Emeritus, d. lunae, martis, iovis et veneris, h. X. | Moralia vitae felicis praecepta D. HUIS- MAN, d. lunae et mercurii, h. VIII. Literas Latinas A. van GOUDOEVER, d. ” lunge, martis , iovis et veneris, h. XI. i Au- XIV Antiquitatem Romanam A. van GOUDOE- VER, d. mercurii et faturni, h. IX. | Literas Graecas Ph. G. van. HEUSDE, d. lunae, martis, iovis et veneris; h. X. Historiam Poöfeos - Graecae: Ph. G. van HEUSDE , d. mercurii et ſaturni, h. X. | Antiguitatem Graecam- Ph» G. van HEUS- DE, d. mercurii et faturni, h. xx&LxL j | Linguam Hebraeam I. H. PAREAU, ita ut eius Grammaticam exponat. d. lunae et iovis h. IX. eademque hora, d. martis et veneris, quaedam tractet capita Deuteronomii. Linguam Arabicam Y. H. PAREAU, d. lu- nae et iovis, h. XI. Linguam Chaldaicam et Syriacam I. H. PA- REAU, uſurus Altingii inſtitutionibus, d. martis et veneris, h. XI. | Antiquitatem Hebraicam, ad ductum com- pendii Relandiani, I. H. PAREAU, d. lunae, martis, lovis et veneris, h. IV. | Historiam -gentium Ph. G. van HEUSDE, d. lunae, màrtis, iovis et veneris, h. XII. Historiam Patris Batavas Literas er Eloquemiam E e è i Die- | | Xv Diebus Mercurii et Saturni , Bibliotheca Acade- ^ mic, in Aede D. Iohannis, tempestate aes- - diva ab hora III. in Pchyemali yero ab hora II. in IF. unicuique patebit. $: IV. "ori: 88 orationes s. fag aditiales gh Orationes y . @ noyis ordine habuerunt : 8 | Profesfori- Vir doctisf. et Ch BERNARDUS Fran- bus kabi- 12.12) ciscus SUERMAN, Medic, Doctor ez Pro- fesfor, die x. Ianuarii ann. CIDIDCCCXVI. oratio- nem dixit, de Magnetismo, quem vocant, ani- mali, Veteribus incognito, nostra demum asta- te invento, novum. fortasfe in phyfiologia hu- mana lumen et falutare in Medicina remedium aliquando. allaturo. Die xvii Ianuarii einsdem anni, Vir doctisf. et Cl. Ianus RicuanDUs pe Beveys, I. U. Doctor et Iurisprudentiae - Profesfor , u- BUS fuum ingresfus est, dicendo, de maximo fe- licitatis incremento, quod Belgici Cives e no- vo Legum Codice iure fperare posfint. | Die XXII Ianuarii aud. anni, Vir doctisf: et Cl ANTONIUS VAN Gouposver, I. U. | . XVI D. Philof. theoret. Magister et Literatum Doc- tor Literar. humanior. Profesfor , dixit , de An- tiquis Historicis cum Recentioribus compa- ratis. ve NES | Die xxv lanuarii huius anni, Vir doctisfi es Ci. Ioannes Frepericus Lupovicus SCHRÖDE ER, Mathef. Magister et Philof. Nat. Doctor zc Profesſor, orationem habuit, de maio- ribus corporum coelestium mutationibus, qua- tenus ex ils progresfüm haturae in his corpori- bus formandis nobis fufpicari licet. Die xv Februarii eiusdem anni, Vir doctisf. et Cl. Ianus Kors, Mathefeos Magister er Philof. Nat. Doctor e£ Profesfor, mumus Bota- Novi Pro- fesfores Post initia nices et Oeconomiae ruralis profitendae in- gresfurus , vernaculo fermone , dixit, de momen- to Oeconomiae ruralis Belgicae in Academiis docendae. (over het aanbelang van het Akade- misch Onderwijs in de Nederlandfche Land- huishoudkunde). — S. V. Post tnitiationem Academiae „ loc anno, SE Profesfores creati fumi? n Vir XVII t. Vir Venerdb. Abauts Simons, Doc- atiorem cade- miae hoe to Thamenfi, evocatus est ad docendas u anno crea Gti. ‘eas Literas et Eloquentiam. 5 2. Vir Doctisf et Expertis: DANIEL. De: LIUS, Medicinae Doctor Amftelodamenfis , yo | caius est ad Medicinam docendam. | Quorum prior, Vir Cl. AbaMUSSMu NS postquam Philofophiae Theoreticie Magister e Literarum Humaniorum Doctor renunciatus trinae Chriftianae Interpres in coetu reforma- ‚esfet; die xxv. Martii ann. CISISCCCXVI. muntis i Juum ingresfus est, dicendo, lingua vernacula , de Vero Poéta (over den waren Dichter), Pofterior , Fir Cl. DANIEL, Dyrivs, an- no Academico proximo, munus fuum aufpic atd- | | rus erat. $. VI. ER hoe anno propofitae eat Quaesti- ones pro disciplinarum ſtudioſis in Academiis et Athendeis praemiis Batavis, pro praemiis reportandis e decreto (AH i dis ex De- Rr Gis Belgici, diei 2. Augusti us Ss. M Re- : 18, a Pro- 204 - 213. hae funt. N P UM | Propofitaes de: | THE- Kun THEOLOGICA Quaenam est Theologiae Naturalis in fe [pec tatae pracfiantia? Quid doctrina infuper diyi- nitus patefacta confert ad eam illuftrandam et firmandam? Quaenam denique eius est vis atque utilitas apud eos, qui religionis Gimme no- titia funt beati? | IUR Cache A. Quaeritur son ipfa. natura oblig gationis civilis liberam e patria migrationem civi permittat A Si vulgo permittat, quae fint exceptiones y qui- bus facultas illa migrandi coarctetur , ex Iure Público wel communi omnium Europae populo- rum; vel fingulari huius. illiusve imperii, repe- tendae? Quae porro praecipuae fint causae im- peditae illius libertatis? An tandem omnia iura et oficia mutua, et civis, qui iure fuo migra- vit, et patriae, quam dereliquit, post migra- tionem penitus intereant? | KEE MEDICA, * 2 -Breviter diftincteque indicetur modus et ras tio actionis nervorum , quaeque fint maxime pros babiles huius actionjs explicationes . MATHEMATICA en bd ^ | Quandoquidem parallelarum linearum theoria a variis mathematicis. vario modo tractatur A nec tamen ulla methodus omnes tollis Yu cda tes, quaeritur- ! | ; I, _Recenfio Q €i comparatio praecipuarum Mes ihoderum, quibus Geometrae, in primis recentiores, parallelarym theoriam expos o fuerunt, II. Juvestigaiio causfarum „ cur ade parum in hac re profecerint Matliematici, us fere ad Bii rationem, redeundum fi [its * PHYSICA. .. Quamyis multi Phyfici phaenomena magnetis explicare fiuduerint „ eorum phacnomenorum Aa teu gauss XX eausfa mos adhuc latet, Itaque proponitur itt yenibus Phyfices: fludiofr$ , ut I. Recenfeani, exponant , comparent praeci- puas hypothefes , e quibus magnetis phase: nomena explicari folent. IL Indicem phaenomena, quae facilius ex — hac ilave hypothefi explicari posfint. III. Ostendant; quid accuratae perfectaeque _ magnetis theoriae adhuc defit, Quam yim habuerunt apud Romanos oem“ nue in res eorum politicas , bellorum | civilium feinportbus‘ > Adiiciatur buic disquifitioni Hemi. | det Romanarum: characterismus, | — Quandoquidem. explicanda haec — erunt e domesticd maxime vitd “principum ` Romanorum, fontes ` hiftoricos, unde -hauriatur, in primis fi ignificamus vitas Plutar« ‘cheas, N Quas ad quae[Hones erit refbondendum ante diem 26, Januarii, 1817. libellis, aliena manu forig- : | XXI: ſeriptis, ae Senatus Academic Secretario mis- fis, ut praemia reportata difkribui: posfint y: ipfo die Academiae natali, qui futurus. est. 26, Martii, illius anui, $. VII. *4 Die XXVI Martii ann. cisiocccxvi. Vir No- Nobilisf. R. B. DE bilisfimus REGNERUS BARTHOLDUS DE Geer’, Geer, Rheno -Traiectinus, Liter, er Theolog: 7 NP Doctor Cand. primus in inflaurata Academia nostra creatus. "Theologiae Doctor creatus est, post feliciter et publice defenfam fuam disfertationem v Bilea- - mo, eius. Historia et Vaticiniis. " Valts V. Die Xxvr Martii ann. CIDTOCCCXVI. Vir Cl. Rector Cade. lopocusHEgRING A, E. F., 3 Theolog. Doct. miae mu- et Profesfor, Rectoris munus, quod per quin- 755 A "dm quennium ſiistinuerat, depofuit , fuccesforique destinato LAN o BLEULANDIO, Med. Doc- tori er Profesfori , "tradidit , habite Jolenni Ora- tione, quae his Annalibus inferta e est, pag. 35 PE Gra- > x N XXII Craphiarii Senatus munus : loco Ganriës- LIS VAN OORD T, Theolog, Doct. et Prof., post fexennem eius. functionem , in fe füscepit Vir C. HERMANNUS ARNTZENIUS, lur. Doct. et Profesfor, : §. IX. Athenaei Die xxur lanuarii ann. cioioccoxvi. Ather Hardero- naeum Harderovicenfe , ſolenni ritu, initiatum vicenſis in- flauratio, Suit, Curatoribus, Veris os ares Nobilisfimis 3 I. H. van KınsserceEen. A. C. W. STARING, tot den Wilden- borgh. I. C. F. pe VRIES: Rectore Magnifico, B. NıEUHOorFF, Graphiario, I. O. ARNTZENIO, Profesforibus , Kiris Clarisfimis, I. A. Lorz E, Theologiae Profesfore. I. O. ARNTZENIO, lurisprudentiae Pro- fesfore. F. G. van LipTH DE Dos, (npo ^ miae et Phyfiologiae Pr ofesfare, F: | I. Vos XXIII i; VosMAE R, Botanices, Chemide et Phar- maciae Profesſore. | B. Nıeumorr, Philofophiae Theoreticae et Naturalis Profesſore. — I. AMERSFOORDT, Literarum Orient. Pro- , fesfore. PEE ; GEG REUVENS) Liter. Graecar. et La- 4 tinar. ut et Hiftor. Profesfore. | Rector h. a. Magn. B. Nigunorr, V. " Athenaeum initiavit hablia, vernaculo Serm- ne, folenni Oratione, quae his Annalibus ad“ detta est, pag. 161. ç. X. Novi Athenaei Harderoyicenfis Profesfores, Oratione i & novis Viri Clarisfimi j Orationes fuas hoc ordine ha- profesfori- buerunt , bus Athe- zaet Har- Die xxiv edlen ; IOANNES ANTONIUS derovicen- s Aabi- Lorze, pro Sacris Litteris. Ar vel Die xxiv lanuarii, Turoporus GERAR- nts van LITH DE JEUDE, de Studio Zoö- logico, inter Batavos promovendo. — : Die xxv lanuarii, IACog vus VosMAER, de fugiendo Utilitatis ftudio in exploranda Natura. xxlw Die xiv “fanuatit, fAcotUs' AM ER s- ,FoonDT, de ftudio Literarum Arabicarum, "variis post renatam in Europa doctrinam aetas | tibus ^ identidem variato. | : Dié XXV Januari’, CaAsPARUS lAcoRUS CHRISTIAN US REUVENS, de Litterarum disciplina animos ad ftudia feveriora et ad vie tam communem bie: ana e" T B XI. 55 Ordo 1 in 1 Harderovicet Athenaeo fi, hoc anno, typis non deforiptue. est, Harderovs $9 ERRORES, SIC EMENDANDI. Pag. 36. lin. ult. moederſpaak. leg. moederfpraak, — 38.— 14. vijgelaten, — vrijgelaten, — 43.— 19. Uitvoers. — Uitvoerders. — 44.— 221. plaats. — plaatst. — 101.— 5. haar’ ſtraalen. — haar ſtraalen. — 114.— .A.elapfg,. .. — exacta. — 115.— . ſuerat. — fuerat, — 124.— 14, 15. circa hoc tempus. — hoc fere twp dida — — tune. 126.— 8, 9. tunc temporis, REDEVOERINGEN | EN | CD'DpOHTSTUEEXEkENI| TER VIERINGE DER | PLEGTIGE INWIJDING HOOGESCHOOL TE ÜERECHE, op den 6 November , 1815. i BIJ HARE NIEUWE INRIGTING, UITBREIDING EN OPLUISTERING, DOOR ZIJNE MAJESTEIT DEN KONING DER NEDERLANDEN. vb: RS SB qq og Wr D. hierna volgende redevoeringen werden tits gefproken, toen de Utrechtfche Hoogefchool , op genen meer witgebreiden voet , den 6 November, K 1815. plegtig werd ingewijd. Deze Hoogefthool was opseriot, in den jare 1636, door de Rege- ring der Stad Utrecht, volgens Octrooi , door de Staten "s Lands van Utrecht verleend, en zulks in plaats van eene Illustre School, welke reeds twee jaren vroeger beftond. Van dien tijd af had zij gebloeid, onder het opzigt en door de zorg der Stedelijke Regering, die tevens in de kosten van onderhoud moest voorzien , uit ‘Stads middelen te vinden. Te midden der burgertwis- ten van de jaren 1786 en 1 787, te midden der rampen, welke federt 1 795 over Land en Stad | kwamen, had de Hoogefchool- haren roem en bloei behouden. Doch toen, in 1810, deze Ge westen met langer befand waren tegen den | as firoom é „ OR PERT ET flroom. van overheerfthing , welke zich destijds, "uit Frankrijk, over het grootfte deel van het vas- te land van Europa, verfpreidde, en het vonnis der inlijving dáár was, toen moest deze Hooge- fthool weldra ondervinden, hoe onvereenbaar dwingelandij is met wetenfchappelijke verlichting. In plaats van eene. Univerfiteit, waar de we- tenfchappen, in derzelver geheelen omvang , aan wolwasfenen geleerd wierdem, ntoest alhier. wor- den opgerigt eene zogenoemde école fecondaire, of fchool , in welke men aan kinderen, nadat zij hebben leeren lezen, het eerfte onderwijs geeft. Insgelijks werd bevolen, dat hier zonde komen een Lycée, of Latijnfche [ehvol „in den franfchen finaak. Deze befchikkingen werden, als gunst- bewijzen en weldaden, aangerekend. Men weet waarlijk niet, of men zich meer verwonderen moet over de onkunde, dan wel over de onbe- fchaamdheid, waarmede xoodanige. bepalingen werden gemaakt, voor een Land, en eene Stad, waar de inrigtingen tot onderw ijs „ in alle yak- ken en voor alle fanden, zoo menigvuldig en goed waren. Het is onnoodig te zeggen , hoe zeer deze bepalingen eene algemeene en diepe veront- PE 5 A (0 waar- A waardiging verwekten, voornamelijk bij de inge- zetenen van. Utrecht. … Gelukkig. echter zijn zij ‚nimmer. geheelijk ten uitvoer gebragt „ en heeft de JHoogefchool nooit opgehouden te befiaan, fchoon dit beftaan langen tijd zeer waggelend. en wisfelyallig was. Dank zij hier voor toegebrage aan de Stedelijke Regering, die niet opgehouden heeft. de belangen der. Hoogefthool. voorteftaan ; dank ook aan de Hoogleeraren, wier ijverige po- gingen tot derzelver inftandhouding niet vruch- teloos waren; doch gedankt zij vooral de goede Voorzienigheid, die de groote gebeurtenisfen in Europa zoo beftuurde , dat Frankrijks heerfthap- pij vernietigd „en ons Vaderland. weder herboren - werd! Nu moet men zich-verheugen in eenen anderen Forst, temidden onzes Volks geboren en opgevoed, en aan wiens voorouderen het Kader- land zoo vele voordeelen te danken had... Nu za men al aanftonds andere begin[elen van regering doorfiralen. Het doel was niet meer het willekeu- rigfte oppergezag van den Vorst, maar het groot. fle welzijn van de ingezetenen. Weldra zug men dan ook den Vorst Zijne aandacht vestigen op | oo KAL net — 6 VOORBERIGT. het hooger onderwijs, als het. ware middel om belchaving en verlichting te verfpreiden ; men zag Jem den raad inroepen der fundigſte mannen, om de Scholen, voor dit onderwijs gefthikt , op den besten voet” interigten. Ook Utrechts Hooge- {chool kreeg al fpoedig de verzekering van haar voortdurend befiaan. En, zoodra was niet de vertragimg uit den weg geruimd, welke eene po- "gius, om op nieuws de dwingelandij in Europa te vestigen, had aangebragt , of "s Konings Be- fluit, van den 2. Augustus 1815, omtrent de organizatie van het hooger onderwijs, vervulde ‘den wensch van alle weldenkenden, en opende, ook voor de Hoogefchool van Utrecht, een nieuw tijdperk van luister. Het is hier de plaats niet, om de heilzame flrekking van dit befluit te doen kennen: zij is ontvouwd in de hierna volgende redevoeringen. Doch het gezegde is genoegzaam, om tedoen begrijpen , met welke deelneming en geestdrift de dag is gevierd, van den 6. Novem- ber 1815, op welken de Hoogefehool , naar de nieuwe inrigting, plegtig is ingewijd. Een kort berigt, van hei voorgevallene op, dezen dag, zat den MM 4 VOORBERIGT. 7 den lexeren niet onaangenaam zijn, en firekken kunnen, om te doen zien, in welk verband de Redeyoeringen tot elkander flaan. | Op den dag vóór de plegtigheid, bij gelegen- heid van de eer fte akademifche Leerrede in de Janskerk uitgeſpro fen, nam de Heer Prof. G. van Oorer; uit 1 Kon. VIII: 56°, 57, 58° (, aanleiding, om de vergadering, in welke zich bijna alle de Profesforen bevonden, ook die tot het hervormde kerk-genootföhap niet behooren, optewekken tot een godsdienftig deelnemen aan het feest van den volgenden dag: waarna Hij de belangen der Hoogefehool en het welgelukken van de aanftaande plegtigheid, in een opzettelijk dankgebed , den Alerhoogflen aanbeval. De plegtigheid der inwijding had plaats in de Domskerk, die. hiertoe het gefchitfle was voorgekomen, wegens derzelver ruimte, zijnde | het (* Geloofd zij de HEERE die zijnen volke Israëls guste gegeven heeft, naar alles, dat Hij gefproken heeft! —— De HEERE onze God zij met ons > gelijk als Hij geweest is met onze Vaderen! Hij. verlate ons niet en begeve ons niet: neigende tot Hem ons hart? | | di 8 EOD RR BER 1G Le. / het. gewoon akademisch Auditorium te bekrom- pen, om het groot aantal yan aan[chouwers bij deze gelegenheid te bevatten. In deze kerk was, door middel van een planken affcheidfel, het woorfte gedeelte van het ruim, in hetwelk de voornaamfte banken zijn, van het overige afge zonderd; en, terwijl tot het. laatfle gedeelte de toegang aan een’ ieder was vri jgelaten ‚waren, in het voorfie gedeelte, bijzondere zitplaatfen ingerigt, voor de verfchillende autoriteiten, 200 civiele als militaire, gelijk mede voor een groot aantal Dames. In het midden van dit gedeelte., waren de zitplaatzen van Curatoren , Hoogleera- yen en Studenten, terwijl eene plaats voor het Orchest, ter zijde onder het Orgel, was inge- ruimd. ml M 5 Bij het begin der plegtigheid, des morgens vóór tien uur, waren de Curatoren, benevens de Profesforen en de Studenten , wier aantal veel grooter was , dan men in de gegevene omflandig- heden had kunnen verwachten, in de Senaatka- mer en het akademisch Auditorium , vergaderd * en begaven zich van daar, in flatigen optocht, door eenige ſtraten der Stad, naar de Doms- Arno E: : , „kerk, (» FOORBERIGT. 9 kerk, waar zij, bij hes inkomen, ontvangen „werden. door. eene keurige muzijk, zoo van het ‚or gels als van het wel zamengeftelde orchest. In de kerk bevonden zich reeds de verfchillende , zoo civiele, als. militaire autoriteiten: de Heer Gou- verneur der Provincie, de Leden van het Hoog | „Militair Geregtshof „ de Raden en Generaal- meesteren yan de e Munt, de Sraten der Proyin- Gie, de Leden der Regtbatiken van eerfien aan- leg en koophandel, Burgemeesteren en Raden der Stad, enz. ; de Pr ovinctale Kommandant , de Stedelijke Kommandant, benevens de Hoofd- ofi- cieren van de Schutterij „en van de drie in garnifoen liggende bataillons Landmilitie; voor ts de Leeraren bij de onderfcheidene Codsdienftige kerkgemootfchappen, behalve nog eem groot aan- ‘tal aanzienlijke Heeren en Vrouwen: Deze allen hadden hunne bijzondere zitplaatfen, welker aanwijzing was geſchied, door eenige uitgekoze- nen uit de oudflen der Studenten, die zulks, in de beste orde A hadden verrigt. | Madat nu de muzijk had opgehouden en allen gezeten waren , hield de Voorzitter van Curato⸗ ren, de Hoogwelgeboren Heer W. E. pr Per- | | ud. | po- \ s o 00 RBERI GN. PONCHER, be ‘Sepinitsxy, Meer van Wol- phaarsdijk , de eerffe der hier volgende redevoerin- gen. Bij deze gelegenheid werd voorlezing ge- daan van een Extract Befluit van Zijne Maje- ficit, houdende benoeming van Curatoren en Hoogleeraren , alsmede van een Extract Befluit, houdende bepalingen omtrent de inftallatie der Hoogefchool, en de beiediging der Hoogleeraren, op dezen dag. Alle de aanwezige Hoogleeraren leden dan ook, hoofd voor hoofd , op de plegtig- fie wijze, den eed, of de plegtige belofte, af yah getrouwheid aan den Koning, en hunnen Pligt; waarna de Heer Rector nog eenen afzon- - derlijken eed aflegde. | De benoeming van Curatoren en Hoog sleerarén was, door Zijne. Majefteit, op de navolgende wij- ze, gefchied. Tot Curatoren waren benoemd : Jonkheer W. E. pz PERPONCHER, DR SEDLNITS- Ky en Wolphaarsdijk. De Heer P. Ram. ANS "d — W. DE BEAUFORT. Le VOORBERICT. T De Baron J. F. W. van Spaen , tot Biljoen. De tijdelijke. Wostzitter der Stedelijke Regering yan Utrecht. (thans Jonkheer W. van Heec- KEREN VAN DRANTZENBURG.) | En tot Secretaris De Heer D. J. van Eyck. -Onder de Hoogleeraren werden verklaard Eime- riti: | | | De Heer S. Rav. M. van GEuNs. . TE Rosvw. Voorts werden in hunne posten van | Hoogleeraren bevestigd um De Heer H. RovAARDS, in de Godgeleerd- heid. ]. Herinca, E.z. G. VAN OORDT, C. W. DE app in de Regisge- leerdheid. Dise vereren me mt H. ARNTZENIUS, — J. BrEULAND , in de Geneeskunde. De A e à FOORBERIGCT. De Heer N. C. pn gto in de Wis- en G. Mor. Natuur-kunde. P. G. VAN x Hauspz , D. HUISMAN ,. | Ld PAREAU , in de Wijsbegeer- en Letteren. Eindelijk waren tot nieuwe Hoogleeraren be- noemd De Heer J. R. DE BRUEYS, in de Regtsgeleerdheid. * — Z. F. SUERMAN , in de Geneeskunde, J. F. L. Scnröper,yin de Wis- en J. Kors, ' Natuur-kunde. —— A. VAN GouDOEVER, ) inde Wijsbegeer- P. WEILAND, " en Letteren. Alle deze nieuwe Hoogleeraren waren bij de plegtigheid tegenwoordig, met uitzondering al- deen van den Heer P. WEILAND, die zich ge- drongen had gevoeld, wegens zijne reeds geyor- derde jaren; voor de cer der benoeming ie be- danken; terwijl, in de NA der Geneeskun- de, POORBERIGT 13 de, eene. Loo eleeraar splaats alsnog onvervuld wis gebleven. | Nadat alzoo, door den Poetis van diria ren, den Heer W. E. DE PERPONCHER , van wege Zijn Majesteit den Koning, de Hoogefchoob was geconflitueerd , en geinftalleerd Œ; werd: de Rector magnificus „ de Heer Jovocus Herin= CA, E. z.; verzocht eene Redevoering te willen uitfpreken, op de plegtigheid van den dag toez pasfelij Vöör-het uitfpreken der Redeyoering , en terwijl de Rector de katheder beklom „ VOET de het Orchest eenige muzijkfiutken uit. De witgefprokene Redevoering, welke in de Neder- duitfehe‘ taal gehouden werd, is hier ‘achter te vinden, en werd algemeen , ook: wegens. de voor. treffelijke Nanni > "et het grootfle genoegen aangehoord. A | Na het einde der Redevoering „ en iim de ^ 4 y A= (*) Juist eene eeuw geleden , den 8. No vember 1715, was de Vader van den Voorzitienden Curator ; de Heer JAcos ARNOLDT DE PERPONCHER, fe bertel Yor Doctor in de beide Regten gepromoveerd. t e Ase a } 14 VOORBERIGT, muzijk, zich op nieuw, deed. hooren, ging de trein van Curatoren, Profesforen en Studenten, op dezelfde wijze, als zij. gekomen. was, ter kerke weder. uit, naar de Senaatkamer en het Auditorium. Bij het uitgaan paradcerde een Detachement van de Stedelijke Schutterij , gelijk zulks, mede bij het inkomen had plaats | gehad. . Nadat. men gefcheiden was, kwamen vervolgens. eenige. afgevaardigden uit de Studen- ten hunne opwachting maken, zoo bij de Curae toren, als bij de Profesforen: en het was bij deze gelegenheid, dat de oudfte Student, de Heer B. R. pg Geer, de aanfpraken deed, achter de redevoeringen. gedrukt. Te drie uur . werden alle de Studenten, im ééne der zalen yan het voormalig Paleis, door de Studs Regering ; ten blijke harer behangffelling in het feest van dezen dag, op eenen maaltijd onthaald. Van wege Curatoren was desgelijks een maaltijd be- reid, in het huis van de fundatie der Vrouwe | van Renswoude, hetwelk de Regenten dezer fun- datie hiertoe wel hadden willen afltaan: aum „welken maaltijd de Profesforen, „benevens. de voornaamfte Ambtenaren en militaire Hoofd. offi- WOOR A RIGT. t3 ofheieren , „ten. getale wan 49, oh “eene. GERIN prachtige wijze. onthaald: enden. Venfcheiden, _dichtftukken, bij gelegenheid der xao, luisterrijs. ke herftelling van Utrechts: Hoagefchool gemd Mas, werden , fommige op dezen maaltijd, andere op dien der Studenten, voorgelezen. Zij zijn hier achter, mef nog anderen, afgedrukt. De le- zing dezer flukkem bragt niet weinig toe, tot veraangenaming des gezelfchaps: gelijk mede, dat, bij het einde des maaltijds , de aanzittende gasten verrast werden met eene Serenade , door - de Studenten, bij fakkellicht , gegeven. Op deze wijze liep, met gepaste vreugdebe- tooning , een dag ten einde, met welken de Hoo- gefchool van Utrecht een nieuw tijdperk is in- getreden. Niet alleen, dat zij, die zoo nabij aan hare vernietiging geweest was, zich nu herfield zag, maar zij zag zich tevens, van eene Siedelijke, tot eene Lands Hoogefchool ver- hieven, en op *oodanigen voet uitgebreid, als overeenkomt met de vorderingen der Wetenfchap- pen in deze Eeuw. Werd zij dus, in een eer- fie tijdperk, door de aanzienlijkfte Vreemdelin- gen en Inlanders bezocht; ook in dit tweede tijd- 16 HOOR BER EG T. tijdperk zullen haar, zoo wij hopen, geene leer- lingen ontbreken, die even zeer der Hooge/chole | tot eer verfirekken, als zij toebrengen zullen, om haren, roem te vermeerderen. — | AAN- * AANSPRAAK PRESIDENT CURATOR, MAR SHEN AKADEMISCHEN SENAAT, EN DE STUDERENDE JEUGD. Ha geleerde Heeren á Rector en Pr fon otn Leden van den Akademifthen Senaat, of. daar toe nu beftemd !.. | Edelaartige Jon gelingfchap! uit 3 Oorden van ons Land, herwaards te famen gekomen om aan Utrechts. Hooge Schoole. uwe Akademifche loopbane aan te vangen; | yoorá te getten, of ter voltojend .. > m | „Dor Cae) Doo Zijne Majefteit, onzen geliefden en geëerbiedigden Koning, met den zoo veree- renden als aangenaamen last, begunftigd, om deeze Hooge Schoole te inftalleeren ; en zulks, op eenen, door Zijner Majeſteits Vaderlijke zorgen, vastgevestigden voet; en door zijne wijsheid en mildadigheid, zoo heilzaam als voor- deelig beraamde inrigting; zullen wij beginnen, met de voorleezing der Misfiven 1 50 bij ons ontfangen. Ä | RE (De Heer Secretaris van Curatoren deeze Misfiven, inhoudende de aanflelling van Hee- ren Curatoren en Profesfooren , enz. voorgelee- zen hebbende, vervolgde de Spreeker aldus.) Ingevolge de uitnodiging en beveelen in dee- ze Misſiven vervat, ons naar 's Hage begeeven hebbende; werd ons, op den 31 October de eere vergund, om in handen Zijner Majeſteit den eed te mogen afleggen, op de ons Zoo gun- ftiglijk- toevertrouwde Amptsbediening. kler⸗ waards te rug gekeerd, hebben wij, ingevolge Art. 2., der tweede u voorgeleeze Misfive, op den derden November, ons Collegie aan deeze Hoop ge Schoole geconſtitueerd, en daar van bij 3 | Mis- a) Misfive kennis gegeeven, aan den, Hooggelcer- den Heer Rector, en den Academiſchen Senaat. | -Dus vinden wij ons dam nu in ſtaat geſteld en gewettigd, om over te gaan tot eene nieuwe inſtallatie van Utrechts Hooge Schoole. Lang dobberden wij, ten aanzien van haar be- ſtaan, in ontrustende vreeze en dreigende onze- kerheid. Thans is haar lot, door de goedgun- ſtige bepaaling van onzen:geliefden Koning, ten goede ~beflist ; en zij daar bij; tot meer uitge- breidheid, volkomenheid en luister gebragt Het getal der Heeren Profesſooren is vermeer- derd, hun toeſtand verbeeterd, het onderwijs, tot meer toepaslijk gebruik, gerigt, en de kring der ſtudièn, tot de promótién gevorderd, uitgezet. Door dé Examina is voor de verzee- kering. van der leerlingen daadlijke vorderingen gezorgd; wijl dezelven den vlijt; of de nalatig- heid hunner poogingen, aan den dag zullen legs gen. Terwijl door het uitdeelen van præmien, een edel vuur van mededinging onder hen zal ontftooken worden. En hoé zeer, Hooggeleer- de Heeren! zal dit alles niet ook uwe poogin- gen — aanvuuren ? — Neen! dit behoeft: niet. Be : Te E 20 ) Te ſterk tog, té aanhoudend is üwe ijverige be- reidwilligheid, onder de ongunſtigſte, meest ontmoedigende, ja ook daadlijke opofferingen vorderende omſtandigheden, gebleeken. Maar het zal uwe poogingen veraangenaamen, begun ſtigen, van eenen goeden uitſlag verzeekeren. Met blijmoedige vlijt derhalven zult gij: nu arbeiden, om deeze Hooge Schoole langs hoe meer te maaken, tot eene overvloedige Bron van licht, beſchaving, volmaaking, kunde en heil, voor de ſtudeerende Jeugd, voor de geheele Maatfchappij. Door de Redeneer- en de Wiskunde, welke laatſte de praktikale Rede- neerkunst is, zult gij de verſtandlijke vermogens uwer Leerlingen ontwikkelen, en reegelen in derzelver uitoeffening en gebruik. Door de Bovennatuurkunde, die fchoone — maar gevaar- lijke Weetenfchap ! zult Gij „onder een behoed- zaam beleid, hun den fleutel, tot. het hooger onderrigt; in de algemeene „Wijsbegeerte, ter hand ftellen. Door de Letteren; ‘zult, Gij hun- nen geest befchaven, hunnen fmaak- vormen, hun hart vervullen „ met alle die zagte aandoe- ningen en neigingen der Menschlijkheid , die ‘ aan / ; ( SHE) aan de Samenleving den fieraad, de bevallig- heiden het genoegen bijzetten. - Door het Na- tuurlijk Regt en de Zedekunde, zult Gij hun leeren de plichten , die zij, omtrent elkanderen, omtrent hunne medemenfchen, omtrent de Maatfchappij, den Vorst en het Vaderland, te betragten hebben; op dat ook door hun toe- doen, rust, vreede, eendragt, orde en allerlei heil, onder de Menfchen, heerfche. Door de . Natuur-en Sterrekunde, en aanverwandte Wee tenfchappen, zult Gij hen rondleiden door alle de Kijken der Natuur, door alle de fchitterende Velden der Schepping, ja ook boven dezelven hunnen vlugt ftuuren, tot Hem, die door dit enkel Bevel, -— WORDT AANWEZIG! de He- melen en alle derzelver Heiren heeft voortge- bragt. i Dus hen hebbende onderrigt, in 't geen al- len weeten moeten, zult Gij vervolgens den Ee- nen.opleiden en bekwaamen, om in de verblij- ven van krankheid, lijden en fmert, hulp, troosten geneezing te komen toebrengen; het zieltogend kind aan deszelfs weenende Ouders, de Ouders aan 't in traanend ſmeltend kroost te | rug * (C 22 ) rug te geeven; en dus, in t klaaghuis, dank- zegging, vreugde en ’t gejuich der blijde red- ding, te doen aanheffen. — Den Anderen om, als Pleitverzorger , des verongelijktens Regt aan den dag te brengen, de befchuldigde Onfchuld te verdeedigen, te doen vrijfpreeken, te verlos. fen, uit de hand des geenen, die loerde op haar leeven, of op haare Eer „ die nog zoo veel dierbaarder dan bet leeven is! Of als Regter, eenen iegelijk, . met onpartijdige ; onkreukbare billijkheid ; het zijne te doen geeven, of ‘behous den; rust, orde en veiligheid te doen heerfchen in de Maatſchappij; en dus aan een jeder "t on- geftoord- genot. te verzeekeren van alle de voor- deelen; die men er in genieten kan. — Ter- wijl Gij, eenen Derden eindelijk, met oplet- tende en omzigtig onderfcheidene zorge, in den waaren Geest van 't Evangelie inleiden zult; op dat hij, naar de oorfpronglike bedoeling. van deszelfs Godlijken Prediker, aan allen deeze leere van troost,. verlichting en zaligheid ver- kondige ; hunne ftappen, bij deeze zoo veel beflisfende. leevens-reize,.op den waaren weg brenge en hande, en hen dus de hope, de Zce- (3) zeekere verwagting, op de toekomende , alle, menschlijk beſef te bövengaande heerlijkheid , ontſluite. Zoo veel nut zult Gij ſtichten, Hodbtelder- de Heeren en waardige Voorgangers deezer Hooge School Zoo veel fieraad, zoo veel heil zult Gij, over. de famenleeving brengen ! En zouden wij dan niet hartelijk bereidvaardig zijn, om, met onvermoeiden ijver, meê te werken, tot vervulling van. deezen zoo fchoo- nen, zoo verhevenen taak? — Gij kunt daar des te zeekerer “van zijn, daar wij allen, die nú, door de gunflige beftelling van Zijne Ma- jesteit, ons, met het Curatorſchap deezer Hoo- ge Schoole, vereerd zien, eertijds zelfs kwee- kélingen derzelve zijn geweest, eh de lesfen uwer beroemde V oorgangers hebben bijgewoond. Ja, ten ſterkſte zal de blijde en · dankbaare her- innering der aangenaame en nuttige dagen, toen door ons alhier doorgebragt, ons aanvuuren, om, met uw Hooggeleerden, op te fpooren al- les wat, tot welzijn en, zoo wij hopen, fteeds toeneemenden bloei van deeze Hooge Schoole ftrekken kan, Zoo als wij dan ook vervolgens gaar- A 24.) ae * gaarne de tolken Uwer verlangens zullen wor- den, bij Zijne Majesteit, wiens zugt en ijver, tot bevordering van onderwijs en weetenfchap- pen; en alle daartoe behoorende inftellingen , zoo helder, in zijne zoo wijslijk, beraamde Wet doorftraalt; en dien. wij, hier van mogen wij ons. verzeekerd houden, altoos genegen zullen vinden, om in de behoeften van onze Hooge Schoole te voorzien, naar die, Zoo milde als verlichte, bezorgdheid, welke alle de deelen van die zelfde wet bezielt. — | | En Gij, edelaartige Jongelingſchap! van alle ‘zijden herwaards toegevloeid, blijft ſteeds in- dagtig, dat Gij de onmiddelijke Voorwerpen Zijt, van alle de zorgen en bemoeijingen uwer Voorgangers, en ook van de onzen. . Want, gelijk Gij "t reeds hebt kunnen hooren, ook on- zer aller naamen zijn eens, op de Rolle deezer Hooge Schoole, aangefchreeven; dus wij, hoe groot de affland van, tijd ook zijn moge, even- wel nog, in een „Akademisch verwantſchap, met u allen ftaan. Weest derhalven van onze zugt voor uw welzijn en van onze hartlijke genegenheid: t'uwaards -volkomen . verzeckerd. | | Al ^ $ C s D Al het nut, dat hier gefticht wordt, dê vrugt van alles, wat Zijne Majeſteit hier heeft ver- ordend, al dat goede, dat uwe Voorgangers en wij bejagen, tt is alles voor u, ’t moet alles over u komen, 't moet alles uw welzijn bevorderen; 't moet alles ftrekken, om u te maaken, tot Mannen, 200 geacht bij uwe me- demenſchen, als nuttig in de Maatſchappij, in den Staat, in de Kerk, in alles, waar toe gij. immer moogt geroepen worden. Op de loflijkfte, wijze hebben reeds veelen van u, die hier tegenwoordig zijt, den Geest, welke bun vbezielt, aan *den dag gelegd!-Toen de Staat in gevaar was, toen 't Vaderland riep; hebben zij geen oogenblik geaarſeld. Offchoon | tot de loopbaane des Vreedes beftemd , heb. ben zij 't Zwaard des Oorlogs aangegord , en zig, naar 'sRijks uiterfte grenzen begeeven; gereed, zo de omftandigheden het vorderden, hun bloed te ftorten, op het Veld van Eer, ter handhaving van s Lands Onafhanglijkheid, die eenigfte veilige waarborg, van ’t geluk der Volken! En heeft de gelukkige wending, door den God onzer. Vaderen, die zig nu ge- | toond "- 18.) toond heeft, ook onze God te willen zijn, aan- gebragt, deeze opoffering voorgekomen; hunne bereidwilligheid; was dezelfde ; zij deeden, ‚wat de geleegenheid hun toeliet; en meer te doen; is onmooglijk. Voortreflijk ondertusſchen, heb- 7 ben zij zig, onder 't geleide van hunneh bra- ven, aller agting waardigen Voorganger, on- derfcheiden; door hun zedig gedrag, door hun- ne liefde tot orde en ondergefchiktheid, en door 't houden: van die ftrenge tugt, die alleen de opofferingen «en “werkzaamheden van den krijgsman, tot ‘eenen zegen maaken voor de Maatſchappij. Wij vertrouwen het dus gerust, wat zij in t veld waren, dat zullen zij ook nu te midden onder ons zijn. Tot het beroep en de kunſten des Vreedes weergekeerd, zullen zij dezelfde gehegtheid aan orde en goede tugt be- houden. — En; dit vertrouwen wij „even gê- rustlijk „mijne Jonge Vrienden! die u thans bij hun zig komen voegen, ook gij allen zult met denzelfden geest bezield zijn. Tot bevordering en verzeekering van deeze tugt, heeft Zijne Majesteit u allen, onder het ane toezigt van het tijdlijk hoofd uwer Voor- EM) Voorgangeren, geſteld. Hoort” naar’ mijnen raad „leent een gezeglijk oor aan zijne verma- ningen, en volgt zijne beſtuuringen op. Het zullen altoos de uitdrukkingen zijn, van de Va- derlijke toegenegenheid en liefde, van de niets, dan uw eigen welzijn zoekende: bezorgdheid. Gij bevindt u nu, — en verliest dit tog nim- mer uit het oog! Gij bevindt u nu, in t bës langrijkst en beſlisſend oogenblik van uw lee- ven. Het ſtaat aan uwe keuze, waar toe gij u begeeven, waar aan gij u hegten wilt. Aan die vlijt, die liefde tot orde en geregeldheid, en die nuttige oeffeningen, die uw ganſche lee- ven kunnen gelukkig maaken; — of aan die traag- en zorgloosheid, aan die teugellooze los- bandigheid, aan dat verzuim van al het goede, dat u, van de eene elende, in de andere, ſtor- ; ten zou! Op dit oogenblik liggen de beide we- gen voor u open. De eene nodigt, de andere lokt u, Ach! Wij bezweeren u, bij alles wat u dierbaar is; doet de goede keuze; flaat den egten weg in! Zijne Majesteit heeft u denzel- ven aangeweezen, gemaklijk gemaakt, met al- lerlei voorbehoedfelen omringd, om er u op | te a9.) te Houden. Volgt tog zijne Vaderlijke uitnodi- ging, neemt zijne hooge beveelen in agt. en ftelt het verlangen van zijn hart, dat alleen uw welzijn wenscht, niet te leur! — Een omvang van ftudien, welken 89 bij eige ervarenis, bevinden zult, zoo wijslijk te zijn in gerigt, dat zij, bij het licht, het welk zij, over elkanderen verfpreiden, een volledig geheel van, ter toepasfing, bruikbaare kundig- heden uitmaaken, is u voorgeſchreven; om u, bij eene naarftige en vlijtige beoefening van alle dezelven, te brengen, tot de verkrijging dier Akademifche graden, die °t voorwerp uwer wenſchen, zoo als de bedoeling uwer zending herwaards zijn. En denk niet dat u daarbij ce- nige overtollige last. zij opgelegd. Bij ieder vak is alles zoo juist bereekend, naar den eisch om er den leerling grondig bekwaam en in de grootfte uitgebreidheid nuttig in te maaken, dat ! men er niets van kan overflaan, zonder. zig zel- ven, in den hoogften graad, te. benadeelen. Alle de weetenſchappen leenen elkanderen de hand; en hier zijn telkens famen gevoegd die geenen, die in 't onmiddelijkst verband met el- kan- (c Ww.) kanderen ſtaan. Neemt ééne fchakel weg, en dé geheele keeten is verbrooken, en de ver- kreege kennis blijft gebrekkig en onvolmaakt. Verwaarloost er dus. geene van; gij zelfs zoude: u de vrugt van uwen „geheelen arbeid ontroo- ven, en u de gewenschte bevordering onver- krijgbaar maaken. 143 | ‘De Examina welken gij telkens zult moe- - ten ondergaan, zullen aan den dag leggen , wel- ke uwe vorderingen zijn. Zij zullen doen zien, wat gij vlijtig behandeld, wat verwaarloosd hebt; hoe verre, of uwe nijvere vlijt, of uur onagtſaam verzuim gegaan zij. En bij de uit-. komst van dit onderzoek „ zult- gij inoogſten, naar it geen gij gezaaid hebben zult, Eer, roem, en bevordering; —— of fchande , beris- ping, en te leurſtelling in "t voorwerp uwer be- moeijingen. U, door verzuim; den arbeid willende verligten ; zoudt gij ze u in tegendeel, verlengen, verzwaaren, ja zelfs geheel nutteloos: maaken. =- 2 | Ten laatften, om uwen onderliagen mede- 15 dingenden ijver te fterker aan te vuuren, heeft Zijne Majesteit præmien verordend, voor die gee- ge J geenen y die, over eenige op te géeven ftof, de uitſteekendſte proeven van bekwaamheid zullen inleveren. En hij, die deze pramien' verdienen mag, zal er niet alleen de onderſcheidene éer en roem van 't oogenblik voor wegdfaagen ; maar zijne Majesteit, begeerig om voor zijn Rijk, in alle vakken , bekwaame lieden te zien opkwee-. ken, en die ook daadlijk in werking te bren- gen, heeft wel willen verklaaren, dat Hij, bij aanzoek tot ampten en bedieningen, op deeze door vlijt behaalde premien, agt flaan zal. Met dit heuchlijk vooruitzigt- derhalven ; zal de vlij- tige beoeffenaar der Akademifche ſtudien zijne publieke loopbaane mogen intreeden. En met welk eene vreugd zullen wij u deeze eereprijzen zien behaalen, en uwe namen met welverdien- den lof, in 't openbaar , vermelden! | Spant Gijlieden dan nu alle uwe kragten in, om te vorderen in deeze edele, 200 veel nut aanbrengende, 200 veel heil ſtigtende loopbaa- ne! En dat de Allerhoogfte de keure zijner ze“ geningen uitſtorte, over uwe pogingen, over die uwer waardige Leeraaren, over alles wat, ter bevordering en bereiking van "t u gefteld doel, zal C 3X 2 zal worden aangewend! — Dat vooral zijn zegen ruste, op onzen ge&erbiedigden en geliefden Ko- ning , dewelke deeze Hooge School, door Zijnezoo voortreflijk ingerigte wet, in eenen zoo allezins verbeeterden toeftand, gevestigd heeft! Moge Hij lang op dezelve zien vormen eene reeks van uitmuntende jongelingen, de hope hunner ge- flachten, de fieraden der Maatfchapij de fteu- nen zijnes Rijks, de bevorderaars van deszelfs bloei, de getrouwe dienaars van zijn Koninglijk Huis en Geflacht! — Dat alle de Leeden van dat roemrugtig Huis, in lengte van dagen mo- gen deelen, in zijner Majefteits geluk! — Dat dit, onder zulke gunftige voorteekenen, op- gekomen Rijk der Miei den door weder- zijdfche toenadering van alle deszelfs Ingezeete- nen, door in een (melting van alle deszelfs dee- len, eene onwankelbaare vastheid verkrijge! Ja dat het, onder des Hemels zegen, het geluk- .kigst aller Rijken worde! — En mogen ook ons Gewest, onze Stad, en Gij allen, onze, beminde Lands- en Stadsgenooten! mede dee- len, in deezen voorfpoed, in dat Heil! Dit is onze opregtíle hartenwensch. RE- EN wy i Ur Ji ie tae RER toten N REDEVOERING, T4 X PLEGTIGE INWIJDING VAN DE | AKADEMIE za UTRECHT, - BI HARE | NIEUWE INRIGTING, . UITBREIDING EN OPLUISTERING, OP LAST DES KONINGS | nost Md DE DOMKERK, den 6 van Slagtmaand, 1815. DO ` R | jopocus HERINGA, Extzt ZooN, RECTOR DERZELVE AKADEMIE. ] 15 ENEN MET m ^ ris Weil ds e y REDEVOERING, Ue e PLEGTIGE INWIJDING v AN DE 4 ery qu E 1 UTR HC HT, Ef WAR E NIEUWE WRITING, UITBREIDING ex OPLUISTERING: Eu An U, eeuwig, heilig God! Koning def koningen ! weldadig Befchikker van ons lot! . Zij dit Feest gewijd! Gij geeft ons dezen fchoo- nen dag, en ftemt onze harten tot vreugde. Och! dat wij ze, U ter eere „ genieten h Be- ftier daartoe den Spreker en de Hoorders in de- ze Vergadering: en bekroon deze plegtigheid , met Uwen genadigen zegen! Het zij zoo! . | Ca Groot Cw» - Grootachtbare Heeren! Edelmoedige Opzie- ners en Verzorgers dezer Hoogefchool, in die betrekking vertegenwoordigende onzen geliefden en geéerbiedigden Koning! ` Edele, hoogaanzienlijke, achtbare Mannen, die, in het Koningrijk van Nederland, of in ; het Gewest en de Stad van Utrecht, bekleed | Zijt, met onderfcheidene waardigheden van te- geering , regtspleging en bewind! Wijdberoemde Hoogleeraren, door 's Ko- nings keuze geroepen tot den dienst dezer Aka- demie! Veelgeachte Ambtgenooten! ~ Weleerwaardige Bedienaren van nd Christe- lijken, Godsdienst ! | | Brave Jongelingfchap, ee e onzer Hoogefchool ! Gij allen, eindelijk, die hier zijt zamenge- gevloeid „ om deel te nemen aan dit date sek Inwijding - Feest! toa f " "OM zijt uitgenoodigd, niet naar eene bekrom- pene gehoorzaal , maar naar dezén ruimen tem- pel: om eene redevoering te hooren, niet in de taal der geleerden, 1 maar in onze moederfpaake xs Hec * Cs» Het éen zoo. wel als het ander zal U, hoop ik, welgevallig zijn, en fcheen te pasfen voor eenen Feestdag. als dezen. Immers is de vite breiding. en opluistering: onzer Hoogefchool ee- ne billijke ftof tot vreugde; niet minder voor u allen, Burgers van Utrecht! dan. voor ons, die een ‚gedeelte uitmaken van deze Letterkundige Maatfchappij. | Wat aan geene Stad van het vrijgevochten Nederland ooit gebeuren mogt, dat viel aan Utrecht ten „deel; gedurende een tijdverloop van omtrent honderd en) tachtig «jaren. Eene Hoogefchool , door eigen”. ijver opgerigt , met eigene middelen. onderhouden; door eigen. ge- zag beflierd, was de luister uwer Stad, de roem uwer Voorouderen. Zij verkreeg eenen rang, naast de annzienlijkſte Akademien van het Vaderland , en wist dien; voor gansch Europa, te handhaven, Zelfs de fchokken der Volksbe- roeringen, de orkanen der Staatsomwendingen waren, langen tijd, niet in ftaat haar omverre te werpen, „Eindelijk evenwel fcheen, nu vier jaren geleden , het uur daar te zijn, waarop cok dit heiligdom der Wetenfchappen zoude deelen in de verwoestingen van Staten en Rijken, door den Overweldiger onzer- eeuw , onder Gods. 8 | s hei= (G heilige toelating, aangerigt. Naauwelijks had hij, binnen onze muren, de afgedwongene hul- de ontyangen, die den vriend des Vaderlands : van fpijt blozen deed j of hij ſprak het wille- keurige vonnis uit, het welk | deze Akademie verlaagde, tot een armhartig fehool van den tweeden rang; Van toen af werd, aan de ver- drukte en van alle zijden beroofde Stad, geene vrijheid of vermogen overgelaten, om haar ei- gen g gefticht voor de vernietiging te behoeden, Van toen af werden de Kweekelingen der Regtsgeleerdheid en | Geneeskunde afgefcheurd van hunne Leermeesteren : en de overigen , wien het nog werd vijgelaten onze gehoorplaatfen te bezoeken, moesten deze verg gunning voor herhaalde ſchattingen koopen. wü modi Zoodanig was onze toeſtand, toen de Almag- tige het licht uit de duisternis deed opdagen, voor ons dierbaar Vaderland. Naauwelijks Wa- ren 's Volks kluisters verbroken » en paarden wij onze ftem met de vreugdekreet der geredde Na- tie, die haren wedergekeerden Vorst toejuich- te, of Zijn oog was ook gevestigd op onzen druk, Al fpoedig fprak Hij ons woorden van vertroosting toe. Al fpoedig werden hoop ge- vende beloften gevolgd van weldadige befchik- kin- Cu» kingen, die aan de Akademie haar vodrtdurend’ beftaan en haren ouden rang: verzekerden. Doch het ſcheen, voor 's Vorſten wijze zorg. te weinig, "flechts te herftellen , wat herftelbaar was. Hij wilde ook een gebouw, voor de be- hoeftén van vorige eeuwen gefticht, uitbrei- den en inrigten, ren meeste nutte yan het te- genwoordige en toekomende gelacht. Wat meer is: als een Vader des Vaderlands, vestig- de Hij zijne aandacht op alle de inrigtingen van hooger onderwijs, welke; ten algemeenen nutte , gouden behooren bevestigd of herfteld te wor- den, in elk gedeelte zijnes rijks, "Tot het yoor- dragen van een plan, riep ‘Hij te zamen’ eene Vergadering van Mannen, wier welgevestigde roem van wijsheid en braaf heid alles goeds deed hopen van een ontwerp “welks “geboorte alle beminnaars der -wetenfchappen, van toen af, met verlangen te gemoet zagen. l Een jaar verliep er, tusfchen de voltooijing van dat ontwerp , en het eindelijk befluit des Konings; maar een jaar, in het welk de verée- nigde arbeid en Zorg van tien andere jaren op ’sVorften fchouderen drukten. Gode zij dank! Hij heeft dien last moedig opgenomen en roem- *rijk getorscht. Of wie onzer bewondert niet die © 49 Dy die 8 inſpanning, welke er noodig was, tot het. vestigen van een nieuw. Koning. rijk, tot het regelen: van alle deszelfs deelen, tot het uitrusten yan. legers en vloten, tot het voeren, van eenen onyer wachten oorlog, tot het duiten van - yrede- en vriendfchap „verbonden , en wat niet al, aan. niemand, dan aan zijne, Ma- jesteit zelve en die van zijnen, raad bekend? In- dien, bij zoo. vele onvermijdelijke | bemoeijin- gen, onze hoop op nieuwe inrigtingen van het hooger onderwijs, ‚ook nu nog, onvervuld ware gebleven „ wien zoude dit langer uitftel hebben kunnen bevreemden? Ons althans zoo weinig, dat “wij verrdst werden, | door de mededeeling van: 's Konings befluit, en door. de Fe van dezen dag tot deszelfs uitvoering. „Gelukkig wijs; die dezen ſchoonen dag .bele- ven! Driewerf gelukkig. allen, die leven onder eene regering, zoo wijs, zoo billijk, 200 edel- moedig, als die van onzen geéerbiedigden Ko- ning! Wie, dien hoofd en hart wel gepliptst zijn, erkent dit „niet? — Maar, wie oizer behoort dan ook niet te roemen de wijsheid, de billijkheid, de edelmoedigheid der wetten en verordeningen , welke heden zijn ingevoerd, en welker handhaving Gij, in dit uurs plegtig hebt C A ) hebt hooren belooven en. bezwéren? Ik: moet meer zeggen; en ik houd. mij overtuigd van de toeſtemming aller verſtandigen: het is van deze wetten en verordeningen, dat onze Hoogelchpals onder Gods zegen, eenen, luister. hopen, mag, hoedanige haar nog nooit. verſierde. Ja, wans neer de wet, welke ons heden gegeven, is, naauwkeurig en getrouw, wordt beleefd, door allen „ die aan dezelve gebonden zijn, dan durf ik, zonder vermetel te ſchijnen, een nieuw tijdperk van heil en ‘zegen voorfpellen aan Utrechts Hoogefchool: en niet alleen aan deze of eenige andere Hoogeſchool, maar ook aan de Stad, maar ook aan het Gewest, maar ook aan het Land,; in welken zij gevestigd zijn. Trouwens deze wet geeft (1) aan de gehee- le Maatfchappij eenen nieuwen waarborg voor haren; bloei en welvaart. Zij geeft (2) aan de jongelingfchap nieuwe : hulpmiddelen tot hare Letteroefeningen. Zij geeft (3) aan leergierige Kweekelingen der Hoogefcholen nieuwe eer. en voordeelen. Zij geeft eindelijk (4) aan hunne a ad nieuwe aanmoediging en beloo- ning. | Vergunt mij, dat ik U mijne gedachten, ‘op deze vier flukken, een weinig ontwikkele! Ik 1 ge- (#4) gevoel al tte wel, dat ik dit niet doen zal, óver&enkoniftig de waardij des onderwerps, den luister dezer Vergadering en de plegtigheid ván dit Feest, © Maar ik heb het ondernomen , in ootmoedig opzien tot dien God, die mij, zwak- ken en onwaardigen , ‘dikwijls onderſteunde; in gehoorzaamheid aan onzen Koning, wiens bevel voor mij zoo verpligtend als veréerend is; en in vertrouwen op de^ toegêeflijkheid 5 welker voortduring ik van een zeör- et getichte Hence Pr diego qug logos: a * OK durfde dan, in de eerfte plaats, aan de Whaatfchppl een nieuwen waarborg RENE ` voor haren bloei en welvaart, Onder de vereisehten van eerfte noodzakelijk- heid, voor den bloei en welvaart eener Maat- fchappij , telt Gij gewis. de bekwaamheid van die Mannen, aan welken de zorg voor hare dierbaarfte aangelegenheden” is toevertrouwd. Geef aan eenen Staat alle andere hulpmiddelen van voorfpoed, hij zal niet voorfpoedig zijn, zoo lang hem dit ontbreekt. Plaats hem, in Uwe verbeelding, onder cenen fchoonen he- Ee C. 48 ) mel, op eenen veiligen en vruchtbaren bodem ; verzeker hem” zijne vrije gemeenfchap met alle de deelen des aardbols, verbind hem met vreed- | zame- naburen en magtige bondgenooten ; ftort de fchatten yan het Oosten en Westen uit in zijnen ſehoot; maar ſtel de verzorging zijner dierbaarſte aangelegenheden in onbekwame han- den, die Staat is verloren, onvermijdelijk ver- loren, © Geen Vorst, hoe waardig ook de wel- lust des menschdoms genaamd te worden; geen Wetboek , al ware het uit den hemel gegeven; geene. Voorvaderlijke inſtellingen, hoe zeer be- proefd door de ervaring van Eeuwen; geene Volksdeugden zelfs, hoe zuiver, kunnen den Staat beyeiligen voor zijnen ondergang, zoo zich geene fchranderheid en bekwaamheid vereenigen met vroomheid en goede zeden; bij de Ambte- haren van den Staat, bij de Handhavers en Uitvoers der Wetten, bij de Bedienaren van den Godsdienst, bij Regters en Pleitbezorgers , bij Artſen en Artſenijmengers, bij Heel- en Vroedmeesters , bij Leeraren der Jeugd in hoo- gere en lagere Scholen, met één woord, bij allen, wier ambt en werk onontbeerlijk is in eenen wel ingerigten Staat. 955 | Y Maar CC 441 25 Maar wie kan aan de Maätfchappij genoege. zaamen waarborg geven, dat hare; belangen in. geene onbevoegde handen zullen worden ge- ſteld? Wie kan bekwame lieden toelaten, en ongefchikten uitſluiten van amhten en waardig- heden Wie kan eenen algemeenen maatſtaf be». palen, voor de bekwaamheden- van hun, die, van trap tot trap, wenſchen | opteklimmen, tot, eereſtanden in de Maatfchappij? Wie kan de volmagt geven, tot eene geregelde en onpartij- dige beproeving? Het is alleen de Koaing, die daartoe ‚ naar de Grondwet van den Staat, met de hoogfte magt: bekleed is. 5. 12018 „Gelukkig Nederland! , Het geen Uw, Koning kan doen, dat heeft Hij gedaan, bij de wet; heden ingevoerd:- en het geen, op dit oogen- blik, nog moest worden uitgefteld, dat ver- wachten wij, op zijn koninglijk woord van de kerkelijke. en burgerlijke inftellingen, ook bij deze wet ons toegezegd, ' | 1 Deze wet plaats. dan reeds ^ eenen flagboom, alie, met koninglijk gezag , de drieste onkun- de en de valschgenoemde wetenfchap . fluit, buiten Kerk en School, buiten Raadkamer en Pleizaal, buiten Gasthuis en Zieken- vertrek: | en * com | en het is juist ‘daardoor, dat zij aan Nederland „eenen nieuwen waarborg geeft voor deszelfs Bloei ‘en welvaart. _ | Maar, indien de wet tharis nieuwe en ſtrenge- re eifchen doet, van waar zal dan àan de Maat- fchappij een genoegzame voorraad worden opge- leverd van Mannen, die den bevolen’ ſcherperen toets kunnen doorftaan? — Ook! daarvoor heeft 's Konings wijsheid gezorgd, door deze zelfde wet; Immers, gelijk ik in de tweede plaats ‘zeide, zij geeft aan de Jongelingſchap nieuwe hulpmiddelen ‘tor hare Letteróefeningen , en zorgt dus, dat elk, dien het niet aan gaven der natuur of aan den goeden wil ontbreekt , in eene nieuwe gelegenheid zij geſteld, om de vereischte bekwaamheden te verkrijgen. Nieuwe hulpmiddelen levert onze Eeuw in menigte op: derzelver vrij gebruik is dus, ten dezen tijde, eene voorname behoéfte geworden aan de Hoogefcholen van ons Vaderland. Wie toch den ftaat der wetenfchappen; al is het flechts oppervlakkig, gadeflaat zoo als die zich thans aan ons voordoet, en hem vergelijkt met derzelver toeftand voor eene Eeuw, of zelfs „voor eene ha ive Eeuws die kan niet anders, dan - € zich d (746 j zich verheugen, over de voortgangen vali deii ‚menfchelijken geest. Verbazende zijn de ont- dekkingen , door de Sterrekunde gedaan, in dat gedeelte van het ongemeten Heelal; het welk zich, uit deze woonplaats van het men- ſchelijk geflacht, beſpieden laat. De Natuur zelve heeft vele van hare geheimen ontdekt aan de onvermoeide onderzoekers van dezen aardbol en Zijnen dampkring. Het Rijk der dieren, der planten en der delfftoffen levert nieuwe fchatten op, ter beproeving, en genieting, aan den ge- zonden en zieken mensch. De Mensch is, met zich zelven, met zijne krachten en werkingen van geest en ligchaam, meer bekend geworden. Het fchouwtooneel der Gefchiedenis van men- ſchen en volken is ruimer geöpend: en biedt — oude en nieuwe daadzaken ter betrachting aan den Wijsgeer aan. De Wijsgeerte zelve heeft „bedachtzaamheid geleerd, en hare ftoute vlucht; buiten de grenzen van tijd en ruimte, ingekort. De Wiskunde heeft hare berekeningen toege- past op vele [voorwerpen van natuur er kunst, en aan het Vernuft hare hulp verleend, tot het ‚daarftellen van gewrochten en werktuigen ‚met welke ‚zij Handel en Zeevaart, Landbouw -en Huishouding, Fabrieken en Trafieken verrijkt. | De ( 42 De Regten en -Pligten van Overheden: en One derdanen zijn op juister fchaal gewogen, onder het oog der Regts- en Staatkunde, berekend naar den veranderden toeftand en de wederzijd- {che betrekkingen der Volken, en uitgedrukt in nieuwe Staatsregelingen en Wetboeken. De ge- opende. boekerijen: en opgedolven Steden ,- heb- ben rijkdommen uit de grijze oudheid, aan het licht gebragt: en de Letterminnaars hebben zich, met nieuwe fcherpzinnigheid , toegelegd, om den zin der gewijde en ongewijde Schriften, naar juiste regelen, te bepalen. .De Zedekun- de, voorgelicht door de fakkel der Wijsgeerte, gaat eenen meer eenparigen en vasten tred. In het kort: geene Wetenſchap is verftoken. van nieuwe belangrijke aanwinſten. nah Gij. erkent, vertrouw. ik, ook bij dit op- pervlakkig overzigt, dat, onze Eeuw nieuwe hulpmiddelen in menigte oplevert welke ook . de akademifche Jongelingfchap moet leeren ge- ‘bruiken. En het is aan deze behoefte, dat, op eene uitftekende wijze, zal worden voldaan, » door de nieuwe inrigtingen en verordeningen _des Konings. Gij ziet reeds den trein der Hoogleeraren aan on- A C8» onze Akademie ‘vergroot, door een vijftal be- roemde Mannen, het welk eerlang , door éen ander tweetal, flaat vermeerderd te worden. Wij juichen ^s Konings gelukkige keuze toe, die hen roept, om de Leidslieden der jeugd te “zijn, ‘in die velden der Wetenfchappen, welke voorheen fchaarfer werden bezocht, en eene mindere. uitgebreidheid aanboden. Doch ook andere hulpmiddelen worden, aan Leeraren en Leerlingen beiden, geboden, door s Vorsten edelmoedige beftelling. Allengs zul- len wij eene wel geördende em welgeplaatſte Boekerij bezitten, aan welker rijkdom ieder vak der Wetenfchappen een evenredig deel zal ne- men. De Sterrewacht ſtaat begiftigd te wor- den, met het geen nog aan haren voorraad van “werktuigen ontbreekt. ^ Kabinetten, voor de Ontleedkunde, -Genees- Heel- en Vroed-kunde, zullen worden opgerigt. Onze Kruidtuin , nu reeds zoo fchóon voorzien’, zal nieuwe aanwin- ſten doen. Ook uit het Dieren «rijk en dat der Delfftoffen , zullen belangrijke verzamelplaatſen worden onderhouden. Alles, wat in eene Schei- kundige Stookplaats vereischt wordt, zal wor- den daargefteld. ^ Een Ziekenhuis, wreedelijk ver- FO. RO vernietigd, door. een Beftuurs het welk, meer, dan eenig ander, Gasthuizen noodig had, wacht zijnd herſtelling van Nederlands Herſteller, tor een nog uitgebreider nut voor de beòefening, niet ſlechts der inwendige Geneeskunst, maar ook der Hecl- en Verlos - kunst. “Zoo heeft dan ’s Konings weldadigheid ge- AHORA der akademifche Jongelingfcbap. een aanzienlijk. getel Leeraren 5 en een rijke yoor- raad van hulpmiddelen, verfchaft worde. Maar zal het nu voortaan, aan de e van eene ongeöefende Jeugd, of van waanwijze Raadgevers, worden overgelaten, om deze wel- daden. te gebruiken, of te verwaarloozen? Zal een lage naarijver of partijdige ingenomenheid met eigen letterarbeid, onder zoo groot. een ge- tal van Leeraren, ook het algemeen bedefenen van elke noodige Wetenſchap „belemmeren? Dit gevaar was, voorzeker, zeer te duchten srin- dien. niet de weldadige wet hetzelve had afge- _ wend, door gematigde bepalingen, welker .ge- * mis men, niet ten onregte, aan alle onze voor- malige Inſtellingen, heeſt ten laste gelegd. | ‚Die bepalingen, leggen. iederen Hoogleeraar de taak op, die Hij „ in den loop van elk Mera behoort e E M Lr. C s ) aftewerken, op eene algemeen nuttige wijze, Zij beletten den Leerling, eenig deel der We- tenfchappen, aan welke Hij zich, in den dienst der Maatfchappij; toewijdt, geheel te ver- onachtfamen of flechts ter loops te behande- len. Zij zijn, voor het overige, zoo gewij- zigd en gematigd, dat zij de vlucht van zeldza- ie geesten niet inbinden, de overtuiging aan geene banden leggen, de Akademie in geen Soldaten - fchool veranderen, en den - edelen naarijver niet uitblusfchen. | Wat zeg ik? uitblusſehen? Het tegendeel is zoo waar, dat deze Wet, aan leergierige Kwee- kelingen der Hoogefchool, nieuwe eer en voor deelen geeft, en dus den edelen naarijver op- wekt en gaande houdt. Dit was het derde, hee welk ik, ter harer eere, moest opmerken. : Dank zij, voor alle dingen, dem Koning, dat Hij de Hoogleeraars aan onze Akademie, niet, naar de wijze der uitbundig geroemde Buitenlanders, heeft vervormd, in loutere Voor- lezers of Sprekers. Trouwens, gelijk, in geen gedeelte der wet, de begeerte naar verbetering ontaard is in eene zucht tot nieuwigheid, zoe LÀ iS C 51) is ook, in dit deel, aan de onwaardeerbare wijze onzer Voorvaderen regt gedaan. Ook wij zullen dan, op hun voetfpoor , voortgaan, de Kweekelingen der Hoogefchool ; uit den rang van ftomme toehoorders en werktuiglijke af- fchrijvers, te verheffen, tot meer handelende en vrier werkende perfonen, die, door vra- gen, antwoorden , zamenfpraken , redentwisten , voorftellen en andere werkzaamheden, aan hun- ne Onderwijzers de gelegenheid geven, om hen uittelokken, hen te kennen, hen met hun zel- ven bekend te maken, het onderwijs naar hun- ne behoeften interigten, hunnen geest te lei- den, hunne krachten te oefenen, de fchroom- valligen aantemoedigen, de tragen optefporen, de nalatigen te befchamen, de vermetelen van hunne gevaarlijke hoogte aftebrengen, en de goedwilligen en werkzamen, door lof en goed- keuring, te vereeren. Zoo voorbereid, zal het U dan ook, weet- gierige Jongelingen! niet moeijelijk vallen, het openbaar ‘onderzoek doorteſtaan, zonder het welke de wet geenen akademifchen rang of eer- titel toeftaat. Dit verbod zij de fchrik der vadzigen, het bedwang: der ligtzinnigen, het | det cr | zal ( 52 ) zal de prikkel zijn voor elken jongeling, ‘wiens hart, voor de aandrift der ware eer, niet on- gevoelig is. isl Na.zulke en andere niet bei didit proe- ven gegeven te hebben van welbeſteden tijd, zal dan ook de ſchoonſte eertijtel, welke de Hoogefchool aanbiedt, ophouden, voor fommi- gen, een ouverkrijgbaar goed te zijn, en aan anderen, als eene beuzeling, verſpild te wor- den. „Neen! Beöefenaars der Wis- en Natuur- kundige Wetenfchappen.! neen! Beminnaars der, fraaije. Letteren! ook voor U. prijken. die eere- kronen, van nu af aan. Ook. voor U, Kwee kelingen. der Godgeleerdheid! zijn ze niet te hoog opgehangen. En Gij, die U, op het Romeinſche en hedendaagfche. regt ‚beide, met, eenige inſpanning, hebt toegelegd, zult voorts | aan, door deze wet, eenen, waarlijk vereerenden, ‚titel ontvangen, die U voordeelig, onderſcheidt van hum, die van de Akademie niet anders hebben weggedragen, dan twee letteren voor hunnen naam. n en, Maar, wat zie TP — Waarmede. worden wij verrast? Zijn het einge on id. waarlijk! En U oog, zij agen edel- y í , per aar- CMS. | artige Jongelingen! die U, om ‘het ‘even aan welke der drie Akademien des Lands, in eenen edelen wedttrijd , met elkanderen meten wilt. O! hoe zult Gij Uwer Leermeesteren moed en ` vreügde verhoogen , wanneer Gij hen in de ge- wenschte gelegenheid ftelt; om U die eeretee- - kenen toetewijzen en uittéreiken, in naam des Konings! Hoe fchoon zullen die laurieren prij» ken; op Uwe jeugdige fchedels! En welke ze- kere waarborgen zullen ze U zijn, voor hoo- geren rang en ee id en in Wenn en Staat! RAN " Kan er nog iets tot aanmoediging verlangd worden? Neen, voorzeker! van deze zijde zijn allé onze wenſchen meer dan voldaan. Doch andere zorgen drukken’ mogelijk den geest neder: andere behoeften beletten möge- lijk, van zoo vele hulpmiddelen gebruik te maken, en te dingen naar die eerekroonen ? — Geen nóodt ’s Konings milddadigheid heeft ook > door nieuwe gunſten, hierin voorzien, niet flechts"'voor de beoefenaars’ van ééne Weren- fchap, maar voor die van allen: en zijne Wijs- heid heeft er bepalingen bijgevoegd; welke, het misbruik der luiheid en inhaligheid na ; dis de, a C 54 D de, deze weldaad tevens verheffen tot eene veréerende belooning van waarlijk verdienftelijke Kweekelingen. Zoo worden dan de nuttige Wetenſchappen veréerd in hare leerlingen. Maar zij worden het, bij deze nieuwe inrigting, niet minder in hare Onderwijzers. Immers, gelijk ik, in de vierde plaats, U wilde doen opmerken deze Wergeeft, ook aan dezen, nieuwe aanmoediging en beloning. | | — — De Vorst verlangt van ons, die Hij tot het. onderwijs der akademiſche Jeugd roept, nieu- we werkzaamheid en gezetten ijver. . Maar voor wien is die-oproeping aangenamer, dan voor ons, die leven in den arbeid der letteren ? Van wien hooren wij ze liever, dan van eenen Ko-- ning, die zelf het weergalooze voorbeeld van werkzaamheid aan zijne dienaren geeft? Voor wien is zij belangrijker, dan voor de akademi- | fche Jeugd, die, door ons voorbeeld zoo. wel, als door onze lesfen, behoort gevormd te wor- den ? Werd ooit het, vuur van iemands ijver ver- doofd, door nalatigheid en onverfchilligheid van (5) vah kwalijk beraden jongelingen, of, laat mij liever zeggen, door de ongunst der tijden, nim- mer is hetzelve, (eere zij Uwe moedige vol- harding!) bij iemand van U, mijne waardige Ambtgenooten ! uitgebluscht: en, van nu voort? aan, zal het in. nieuwen gloed ontvonken, daar wij onze gehoorplaatfen, bij elke onzer lesfen, zullen bezocht vinden van eene leere grage Jongelingfchap. Werd, gedurende de rampvolle jaren, die wij beleefden; onze huislijke ftilte te dikwerf geftoord, door het gezelfchap van woelige oor- logsknapen, het woord des Konings verzekert ons voortaan onze rust, zonder den last van onze fchouderen overteladen op dien van onze Stadgenooten, | Door de knevelarij van een roofzuchtig be- wind, werd het eereloon, ons voorheen onge- zocht aangeboden, laaghartig beknibbeld, en trouweloos ingekort: terwijl het ellendig over- fchot , traaglijk betaald, als eene ongehoudene gift, ons werd aangerekend, Thans toont de Herfteller onzer Hoogefchool , hoe heilig Hem de verkregen regten zijner onderdanen zijn, en hoe hoog Hij den dienst waardeert van Man- | uen, C 56 j nen, die hunne beste krachten en een: goed deel hunner bezittingen; toewijden aan de ver- lichting en beſchaving van het aankomende Ge- flacht. Ons opnemende in den rang van 's Lands Ambtenaren, ſtelt Hij betrekkingen vast; even vereerend voor onze perſonen, als voegende ; aan onzen Post. Wel verre van gedane dienſten te vergeten, en oudere dienaren te verſtooten, ten gevalle van jongeren, doetsons de Koning zien, in het voorbeeld van onze grijze Ambtgenoo- ten, wat wij ééns- van zijne zorgen. te wachten hebben, wanneer het der “Goddelijke . Voorzie- nigbeid ‘behaagt ; onzen levensdraad te rekken in de getrouwe behartiging van ons ambt.. Be- reiken” wij dan éénmaal de jaren, welke den zwakken Sterveling, in zijnen manlijken tred, vertragen of doen ſtilſtaan, dan zullen wij niet voortgezweept worden naar het graf, of ge- noodzaakt ons zelven te overleven. ü Neen! met onze krachten te rade gaande; zullen wij werkende of rustende, in jeugdige Opvolgers; onze Helpers of Plaatsvervangers zien, die aan ons dé ſchatting van eerbied betalen, welke onze eerwaardige Grijsaards thans van ons ont- vangen. Belieft het den alwijzen Beſchikker B iut over CH» over leven.en.dood, ons, vroeger of later, op- teroepen van Echtgenooten of onverzorgde Kin- deren, onze laatſte dagen zullen niet verontrust worden, door de angſtige klagt onzer lievelin- gen: „ wie zal voor ons zorgen? wat zal ons „ Op aarde overblijven 2 Zij: zullen, met ons, ſtaat maken, op de toezegging van onzen goed- doenden Koning, en, in zijne zorg, de zorg erkennen van de opperſte Goedheid zel ven Het; geen ik gezegd heb, ſchoon onvoldoen- de voor het belang des. onderwerps , zal even- wel, hoop ik, genoegzaam zijn, om U te doen gevoelen, hoe weldadig de nieuwe wetten en inrigtingen zijn, voor het Akademisch onder- wijs, daar zes en, aan de Maatfchappij „ eenen nieuwen: waarborg. geven , voor haren bloei en welvaart ;. en, aan de jongelingfchap , nieuwe hulpmiddelen tot „hare Letteröefeningen; en, aan de leergierige Kweekelingen der Hooge- ſcholen, nieuwe eer en voordeelen; en, aan hunne Onderwijzers, nieuwe „aanmoediging en belooning. | | Dank zij dan MA: Vader. des Nederlands. " zegd, die aan onze Hoogefchool een ‚nieuw. le- ven * E. ven geeft! Dat Gelderland zich verblijde, over de herleving van Harderwijk; dat Vriesland verheugd zij, over de wederoprigting van Fra- neker; grooter weldaad , aán Utrechts Land en Stad bewezen; verpligten ons, tot levendiger dankerkentenis. Dat Leijden en Groningen, in den tijd der “onderdrukking boven ons verhe- ven, dezen Feestdag met-ons vieren, Utrecht, „Utrecht alleen; kan op dezen. dag juichen: » naast God zijn wij alles aan Koning Willem „ den I. verpligt!“ O! dat Zijn hart zich, bij s gr ‘bewustheid. van deze weldaad, verheuge! dat Zijn“ oog er de fchoonfte vruchten van zie! dat Zijne hand het herftelling-werk vol- tooije! Dan zien wij dit gedeelte van het Staatsgebouw in een welgeördend verband ge- bragt; met de Stichtingen tot het laag en mid- delbaar onderwijs, tot de geneeskundige ver- zorging, tot de burgerlijke wetten en regts- pleeging; en tot de kerkelijke orde en tucht, in onze gewesten. Ja! dan genieten ook de „Zuidelijke Afdeelingen van zijn Rıjk de wel- daad van nieuwe inrigtingen, gewijzigd naar bare bijzondere behoeften en belangen! 200 zal ons Nage ſlacht nieuwe zegeningen : kun- C $ ) kunnen genieten, welke wij van onze Voor- vaderen niet geërfd hebben. Hunne nage- dachtenis te vereren , blijve onze heilige pligt; want „zij hebben, voor Tijdgenooten en Nako- melingen , grondflagen gelegd, op welken wij bouwen. . Zij hebben gefticht, wat wij uits ` breiden en opſieren. Utrechts aloude Burger- vaders hebben fchätten te koste gelegd aan eene Akademie, welke het pronkftuk harer Stad was. De Hoogfte Magten van dit Gewest hebben haar luister. en gezag bijgezet. Maar, om eene. Hoogefchool in ſtand te houden, die haren. rang, onder die van Europa, zoude künnen handhaven, daartoe werd meer vere eischt, dan ééne Stad konde opleveren. „Laat ons het niet ontveinzen! Om inrigtingen, als de tegenwoordige, met vrucht daarteſtellen, om éénheid van doel en middelen in het hooger Onderwijs te bevorderen, om Akademien en Kweekſcholen aan elkanderen te verbinden, daartoe was één Oppergezag over geheel Ne- derland noodig: en, om dat zoo te doen, als het heden geſchiedt, ‘daartoe was een Vorst noodig, als de onze is. —— Het C 6 ) Het is aan dit, Koninglijk welbehagen, dat wij het gelük te danken hebben, van onze Akademie geſteld te zien, onder het toevoor- zicht van een edel Vijfmanſchap, in welks vergadering veel omvattende wetenſchap; diepe. menſchenkennis en ware levenswijsheid zich vereenigen, met zorgvuldige voorzichtigheid , geöefendevervaring en hartelijke zucht voor de Wetenfchappen en hare Bedefenaars. Ontvangt dang edele, grootachtbate Heeren! uit mijnen mond, deze hulde, aan Uwe verdienften toe- gekend door onzer aller hart! Gij hebt Uwe. waardigheid aanvaard, op eene. wijze, te aan- moedigend en verpligtend voor de Onderwij- zers en Leerlingen; om te twijfelen aan Uwe Vaderlijke zorg, voor alle onze belangen. Gij hebt ons die toegezegd: wij maken er ſtaat op. De pligten, ons opgelegd, hebben wij, bij pleg- tige beloftes of eedzweeringy op ons genomen.’ Ik: behoef dus niet andermaal te zeggen: „ wij „ zullen ze vervullen. Liever zeg ik: „ wij „ zullen ze vervullen, met ‘Gods hulp.’ Be- kleed’ met 2s Konings vertrouwen, kunt Gij. . veel goeds voor deze Akademie doen; en veel: kwaads van haar weeren. Of, wanneer Gij niet soll in C 61) in ſtaat zijt onze wenſchen te bevredigen, dan wilt Gij gaarne de tolken onzer verlangens, wor= den bij Zijne Majeſteit, Op Uwe goedkeuring ſtellen wij hoogen prijs: in het verdienen van dezelvé , hopen: wij onze Jongelingfchap voortes . gaan. Ik zoude haar ‚U. aanbevelen, 200 zij nier, met ons, U ware aanbevolen, door den Koning zelven»: Wat ſchiet mij dan over, bij deze plegtige "S dan. U. danktezeggen voor de luisterrijke wijze, op welke Gij onze Hoogeſchool heden- inhuldigt? Wat meer, dan Uwen hoogachtbaren Voorzitter te betuigen de erkentenis van ons geroerd hart, voor de, ons en onze kweekelingen zoo vereerende en bemoedigende aanſpraak, welke wij 200 even uit zijnen, wijzen mond mogten hooren? Ver- vult de Alzegenaar onzen wensch, dan wor- den Uwe aanzienlijke Perſonen en Geſlachten mild gezegend; dan ſtaan Uwe eer- geſtoelten vast; dan verheugt Gij U nog | lang, in den bloei der Hoogeſchool, onder Uwe ne geteld. . oae HN In de rij der edelmoedige Verzorgers onzer Akademie, plaatst de Koninklijke wet ook den certen Magistraatsperſoon van Utrecht, dien het ( 62 ) het ons leed doet, wegens ligchaams ongefteld= heid, thans niet in deze Vergadering te mogen begroeten. Door de gezegde bepalingen der wet heeft Zijne Majefteit verhoed , dat alle on- ze betrekking worde afgefneden op eene Regee- ring van Stad en Land, welke zoo wel gezind is voor de Hoogefchool ; en aan welke de mees- ten onzer, bij hunne eerfte aanftelling, hunne getrouwe gehechtheid hebben betuigd. Nooit zal uit ons geheugen worden gewischt, wat wijs aan onze voormalige Verzorgets , de Handhavers onzer belangen, verfchuldigd zijn. De akade- mifche Jeugd zal, op heden, eene nieuwe proe- ve ontvangen van het deel, dat Utrechts Re- geering neemt in de feest- vreugde van dezen dag. Hetgeen Gijlieden, edele achtbare Hee- ren! aan onze Kweekelingen doet, dat doet Gij aan ons. Gaat voort, naar de betrekking, wel- ke ons nog op U overblijft, ons en hun, en alzoo de Akademie, het erfdeel Uwer Vaderen, te begunftigen ! Wij zullen wederzijds de welvaart en den roem van Uwe Stad trachten te onder- houden. God zegene Haar, en doe U een nieuw tijdperk van haren voorfpoed bevorderen en beleven! Wijd- € 63 ) . Wijdberoemde Mannen! zeer geachte Ambt- genooten in de bediening van het Hoogleeraar- ambt aan deze Akademie! U wensch ik, gelijk mij zelven, geluk, met de heugelijke gebeur- tenis van dezen dag. Hoe vele bedroevende em vreésverwekkende dagen heb ik beleefd, met U, die, voor de bevrijding van Nederland, nevens mij, in het gareel geflagen waart ! Doch, nu zij ons vergoed worden, door denen dag als dezen, beklagen wij er ons niet meer over; maar danken God, dat Hij ons één hart en éé- ne ziel gegeven heeft, om onze posten niet te verlaten, maar de handen in één te flaan ; om te bewaren , wat nog niet verloren was; en om te herkrijgen, wat ons en onzen Kweekelingen was ontroofd. Wij deelen, als Broeders, in elkanders vreugde. Wij verheugen ons, dat ook zwakken en. grijzen den ftorm, met ons, verduurd hebben, en nu de weldaden van eenen effen hemel, met ons genieten. Dat Zij nog, 200 lang het leven hun en den hunnen eene wel- daad. zijn kan, ons vereeren, met hun bijzijn $ riad en hulpe! Ons genoegen wordt vergroot, door de aanwinst van U, nieuwe Ambtgenoo- cn! welke, of, reeds elders, in het onderwijs dee ( 64 ) der Jeugd; U roemrijk, hebt gekweten, of, door andere werkzaamheden; den bloei der We- tenfchappen: hebt bevorderd, |; Wij zien, met verlangen , de. dagen: te gemoet, op welke Gij Uwe gewigtige Posten, door -plegtige Redevoe- ringen, zult aanvaarden. „God sgeleide U, met ) Uwe .dierbare betrekkingen 55 herwaards, em doe Uwe verheffing aan deze Hoogefchool die- nen, tot vermeerdering van het nut en genoe- gen Uwes levens , en tot vorming van vele jon- ge lieden, ten dienſte van het Vaderland en de Kerk! Hij verbinde ouderen en jongeren in den dienst der Wetenfchappen, door den band des Vredes en der Vriendſchap! Voor U allen, waardite Ambtgenooten! levere de herſtelde Aka- demie nieuwe eer en vermeerderde genoegens op! Leeft, gelijk in Uwe Kinderen, zoo ook, in de Jongelingen en Mannen, welke Gij ge- kweekt hebt; voor de burgerlijke Maatſchappij en voor de Gemeente van onzen Heer Jezus. Christus! Ja! dierbare eee wanneer Gi U aan de Akademie laat „vormen tot „wijsheid, en deugd, en, na deze oefenplaats „vaarwel ge- zegd te hebben, beſtendig voortgaat op den ae C é& we CUPS 9 éénmaal welgekozen weg, dan leven wij in “U, dan leven wij, ook na onzen dood. Zoudt Gij ons dan niet lief en waard zijn, en, in on- ze ſchatting, naast onze eigene Zonen ſtaan? Wanneer de Koning, die ook. Vader is, wan- neer Uwe eigene Vaders, Moeders of Verzor- gers U aan ons aanbevelen , zoudt Gij U dan ook niet aan ons toevertrouwen, als aan Uwe tweede Vaders? Zijne zorgvuldigheid ftelt U met ons, onder het oppertoezigt van edelmoe- dige Verzorgers „die, gelijk hun grijze Voor- zitter ons meldde, ook zelven aan deze Akade- mie zich lieten vormen, en daardoor Zoo veel te gefchikter zijn, om de weldadige bedoelingen van Zijne Majefteic met haar uittevoeren. Laac ‘hunne vermaning en raad, heden U zoo hartelijk toegediend, U immer welgevallig zijn! Gij hebt mij, in de betrekking, in welke ik tot U allen fta, geëerd, ook in den tijd, welke mij- nen post van alle zijne achtbaarheid beroofde, en mij luttel goeds voor U te bewerken ver- gunde. Nu zult Gij te meer U beijveren, om mijn genoegen, dat is, het genoegen van alle Uwe Leermeesters, dat is, Uw eigen geluk, te bevorderen, door de naarftigheid in letteröe- E à; fe- e ( 66 ) feningen eri door de reinheid van zeden. ‚Zoo zal het einde van dezen dag toonen, dat Gij eere en weldaden waardiglijk weet te genieten, en dat 'sKonings gunſten, de zorg onzer Beftuurderen , en het onderwijs Uwer Leermeesteren , aan U wel befteed zijn. Zoo kroone U 's Hemels goedkeuring en zegen! Zoo bekleede menig een van U eenmaal die eergeftoelten! en menig cen vervange onze plaats! Althans elk Uwer zij de zekere hope des volgenden geflachts! Weest Gij er getuigen van, veelgeëerde Toe- hoorders van allem rang, die dit Feest mede helpt vieren! Weest er getuigen van, 200 ve- len Gij, onder onze Jongelingfchap, de voor- werpen telt van Uwe liefdezorg! Helpt den bloei dezer Akademie bevorderen; Gij allen, » die daartoe het vermogen hebt! Maakt de Va- derlandfche inrigtingen van hooger of lager on- derwijs, van nu voortaan, niet te ſchande, door Uwe Kinderen te zenden, waar ze hunne moedertaal verleeren, en zich aan vreemde ze- den gewennen! Geniet, elk in Uwe betrekkin- gen en nuttige werkzaamheden, 's Heeren ze- gen, met het kroost, dat Hij U ter vorming toebetrouwde ! | En (om ) m— Á V[(—H( En Gij, eenige , eeuwige.bron van allen ze- gen! Begeef ons niet! Verlaat ons niet! Neem onze Hoogefchool, hare Verzorgers , Leeraars en Kweekelingen , en die der andere Geftichten , onder Uwe befcherming ! Onderwijs en beftuur allen, door Uwen H. Geest! Laat het plegtig werk van dezen dag, door Uwe verbeurde gunst tot hiertoe gelukkig volbragt, beftendig bekroond worden, met Uwe goedkeuring! Hei- lig onze Feest - vrolijkheid, opdat onze vreug- | debedrijven nimmer oorzaak zijn van beklag en naberouw! Vergeld onzen Koning het goede werk, waarmede Hij ons verheugd heeft, door Uwen dierbaarften zegen! Vervul de wenfchen, over deze Vergadering uitgefproken! Verhoor de gebeden, ook gister plegtig tot U opgezon- den! Vergeef onze misdaden en tekortkomin- gen! En, gelijk Gij met onze Voorvaderen waart, wees ook zoo met ons en ons nage- flacht! Het zij zoo! Ja! het zij zoo! 2 CECI e PERN du 1 $ 8 4 AANSPRAAK | af R | 3 S TU DE NT EN MNT TM pug d xUP Ari EN | | | Lan, UTRECHTSCHE HOOGESCHOOL, _BIJ MONDE VAN 5 STUDENT ^ BARTHOLD REINIER DE GEER. * è Weledele, grootachtbare Heeren! Zie belangrijk het voor ons is, onze Hooge-* fchool in hare regten te zien herfteld en beves- tigd, zoo aangenaam is ons de wijze befchikking van onzen Koning, waardoor het Zijne Maje- ſteid behaagd heeft, het opzigt over dezelve aan Mannen toetevertrouwen, die, zoo wel door . hun verftand, als door eene rijpe ondervinding; | zoo A. Gi 70 2) zoo wel door kunde, als braafheid, zich dezen post hebben waardig gemaakte Het is hierom, dat wij hen onze belangen vertrouwend’ aanbe- velen, in de zekere verwachting, dat zij alles, wat aan de welvaart onzer Akademie bevorderlijk is, opregt zullen behartigen. Het is hierom, mijne Heeren ! dat wij Ul. op dit oogenblik, uit naam onzer Mede -ftudenten , van onzen eer- bied en onze hoogachting willen verzekeren. Bij elke gelegenheid hopen wij Ul, door ons gedrag te toonen, dat wij Uwe pogingen tot ons welzijn wenfchen behulpzaam te zijn, en alles in acht te nemen, wat de orde en zede- lijkheid aan onze Hoogefchool kan doen ftand houden, Zoo mogen Uwe werkzaamheden met den besten uitflag ‘bekroond worden, en Gill. Uwe, nieuwe loopbaan met genoegen: voort- en co 0 | s AAN- AANSPRAAK | n 1 255 STUDENTEN AAN DE p R O F k 8 S O R E N ea se UTRECHTSCHE HOOGESCHOOL, licomgocunat doo Tuub f 0 BIJ DEZELFDE GELEGENHEID, BIJ MONDE VAN DEN Z ELF DEN. Hooggeléerde Heeren, Profes- foren dezer Hoogefchool! TS De dag van heden is voor elken Utrechtenaar zoo belangrijk en gedenkwaardig, dat dezelve fteeds , in de Jaarboeken van onze Stad, vermaard zal blijven. Wijzien, op denzelven, onze Hoo- geſchool, door het wijs beſtuur der Goddelijke Voorzienigheid, uit hare vernedering herrezen, ver- Cir ui vernieuwd, bevestigd en uitgebreid, Zoo blij- de deze gebeurtenis voor elken onzer is, 200 aangenaam moet dezelve aan onze Hoogleeraars zijn. Wij hebben het daarom onzen pligt ge- acht, hen, uit naam onzer Mede - ftudenten, daarmede van harte geluk te wenfchen, en hen Zoo een vernieuwd bewijs van onze hoogachting te geven. En hoe gaarne vervullen wij dezen taak, daar wij tot Mannen fpreken, die niet flechts door hunne kundigheden zich verdienfte- lijk gemaakt, maar ook door eene beproefde ondervinding getoond hebben, hoe zeer Zij onze belangen behartigen. Wij gedenken, hoe, in den tijd onzer overheerfching, de wijze inrigtingen onzer Voorvaderen, door de: bedachtzaamheid en den onvermoeiden ijver onzer Leeraars, zijn cod ftand gehouden, en hoe de cer van onze Hoo- gefchool door hen is gehandhaafd, Wij geden- ken, hoe zij fteeds, door hun onderwijs, getracht hebben, ons tot nuttige leden der Maatſchappij te vormen.: Maar. bovenal gedenken wij, hoe zij ſteeds voor onze zeden hebben gewaakt, en, zoo. wel door hun voorbeeld, als door hunne lesfen en raadgevingen; ons tot deugd en braaf. heid hebben aangefpoord. Bij- l Cas 3 Bijzonder hebt Gij U. verdienftelijk gemaakt, die nu reeds vier jaren den post van Rector de- zer Hoogeſchool zoo getrouw hebt waargenos men. Menigvuldig waren de bezigheden, aan denzelven verbonden; maar Gij hebt; dezelve; met eenen voorbeeldelozen ijver, vervuld. Vele waren de moeijelijkheden, welke uit denzelven voortſproten; maar Gij hebt. die alle, 200 wel door voorzichtigheid en beleid, als door ge- duld en ftandvastigheid, overwonnen. En, ten allen tijde, hebt Gij ons getoond, hoe na ons belang U aan het harte lag. Getuige hiervan elke gelegenheid, waarin Gij ons hebt raadge- geven en geholpen. Getuige hiervan inzonder- heid de welmeenende taal, waardoor Gij ons hebt vermaand en aangemoedigd, toen wij ge- reed ftonden, om, ten dienfte des Vaderlands, | onze haardfteden te verlaten, Getuige eindelijk de hartelijke welkomstgroet, welke Gij ons, nog voor weinige weken, bij onze terugkomst hebt gegeven, Wij wenfchen niets meer, dan, voor deze zorg en liefde, door U aan ons be- toond , beftendig U onze dankbaarheid te bewijzen. Wij wenfchen niets meer, dan, door ons gedrag, aan onze Hoogleeraars te toonen, dat / (a) dat wij hunne “weldaden niet onwaardig zijn. Veel mogen wij, bij de gunftiger omftandighe- den, welke wij ‘thans beleven, van hen allen verwachten; maar veel verwachten Zij ook van ons, en wij hopen’ aan deze hunne verwachting te beantwoorden. En, worden onze dierbaarfte wenſchen vervuld, zoo mogen alle hunne werk- zaamheden voorfpoedig gemaakt worden, en zij, inet hunne. huisgezinnen, Gods dierbaarfte zegeningen, in de ruimſte mate, ondervinden? " DICH T-:STUKKE N. HWET JUICHEND NEDERLAND; TER GELEGENHEID. DER NIEUWE VERORDENING VOOR HET HOOGER ON» DERWIJS, EN DE AANSTELLING VAN CURATOREN EN PROFESSOREN OP 'SLANDS UNIVERSITEITEN EN ATHENEEN. FCC. C Cc ˙ » Hee menig eêl vernuft verfiert thans de eerekroon, i Als hulde aan elks verdienst’, door onzen, Vorst, gefchonken!; Het gouden lauwerloof verhoogt haar’ waarde en fchoon : - Lang moet zij, onbezwalkt, op aller fchedel pronken ! Geluk met zulk een’ keus, mijn dierbaar Vaderland ! Zoo zegepraalt de kunde en 't ſcherp gezond verſtand. Geen ſektengeest kon hier des Konings gunst hen € Elk kerkgenootfchap deelt in Partas milde ſtralen: CALVIJN en LUTHER gaan, met MENNO , op haar poor, Nu onze Jong'lingſehap, in eedlen ijver, voor, . | a Geleerdheid zal, tot eer van Neérland, welig bloeijen 5 Haar rijke teelt in tal van fchoone telgen. groeijen. Zoo worde alom, ook hier, voor beter nageflacht à Verlichting, aller wensch, voorzigtig aangebragt! LUBLINK. BIJ B II DEN MAALTIJD, “TER. GELEGENHEID VAN HET INWIJDING=FEEST AKADEMIE re UTRECHT. Deer Hooge School, vernield door ’s Korfikaans geweld, Maar fchooner dan weleer door WiLLEM's deugd herfteld , Zal, met een’ luiſter, als geen” vroegere eeuwen zagen, Den roem van echte, van Bataaffche kunde, fchragen. Wie juicht’, in Utrechts vest, niet met een” dankb'ren traan Dit wijding-feest , de keen van zoo veel grootheid, aan? Wie voelt ,' die int verfchiet de fchoonfte vrucht ziet bloeijen, Het Nederlandfche hart niet voor Oranje gloeijen? Gij allen, die, met mif, geleerdheid mint en {chat , En, diep bewogen, °t heil van dezen dag bevat, Drinkt vrolijk GELE kelk , ter eed’le dankbetooning : En we met mij, tot God, en zegerit onzen Koning ! R. FEITH ** E B II DE H. E RS Er Bode Lu I, NG HOOGESCHOOL ‘ TR UTRECHT, * Her, grijze Stad! het achtbaar hoofd- omhoog! Uw’ ketens zijn vergruisd, Het dwangjuk ligt aan ftukken, De looden hand, die zwaar en vreeslijk op U wóog, * Zal vu. geen' paarlen meer aan Pallas kroon ontrukken, Die Pallas rijst en praalt in felrooner licht; Zij ſchudt den fpeer, en trapt op losgeſcheurde banden: Een Hemel - glans omſtraalt het Godlijk aangezigt, En doet, zelfs t kondfte hart, in eedle geestdrift branden, Een Monſter zag het vuur, zoo lang gevoed, Met zoo veel zorg gekweekt in deez' gewijde koren, K Zijn adem doofde 't uit; maar 't blaakt in heller gloed, n Bij vrijheids levenslucht , zoo heerlijk als te voren. | \ Naauw 86043 " Naauw ging in 't Land de kreet der Vrijheid op, Of 't ſpreidde van rondsom reeds fchitterende vonken. Nu rijst uw Tempel-burg, en heft zijn’ kruin in top, En zal ('t is Nasſau's wil) zoo ſchoon, als eertijds, pronken. De Rijn, die roemloos thans uw Vest omvloeit r Ziet, vrolijk „ d Offerwijn weêr op het altaar plengen. 't Is, of hij minder traag , deez’ dag, naar Leyden fpoeit , En gaarne uw’ Zuster'-groet aan d' oud’re telg wil brengen, ö Juich dan, o grijze Stad! juich Jong’lingfchap ! Omflinger 't jeugdig hoofd , met 's Krijgsmans eerlaurieren5 Vlecht ze in het palmenloof, bij vrolijk handgeklap , En laat deez’ blijden dag, een dubb'le ‘krans U fieren ! En, zijn die Jauw’ren niet met bloed bemorst , Wi danken 't gunſtig lot, dat U den ftrijd befpaarde , Dat, hoe ook 't moedig hart naar glorie heeft gedorst, - U, voor het Vaderland, in filler kring bewaarde, Wat ook Bedilzucht ſmaal', uw doel was fchoon, En, trekt de wolk weér zaam, die zoo veel zorgen baarde, Nu kent Ge 't fpoor der eer. Nog blinkt der Helden kroon: En "t. Vaandel is nog dáár, waarom Uw moed U fchaarde, Brengt Qin - Brengt d' eigen’ Geest bij ftiller bezigheén ! Ook in dat moeilijk werk is roem en eer te halen. Getuige d'ed'le rij, die hier U vóór zal treén! Ziet, hoe der Mufen krans op 't achtbaar hoofd kan pralen! Die eerkroon zij uw doel, bij elken ftap ! | "t Vernuft ontgloeie Uw’ borst ! Uw’ Leidsvrouw zij de Reden! Natuur uw groote School, voor ied're Wetenfchap! Vooral, ftaat naar den roem van onbevlekte zeden ! Dan bloeit ge, in nieuwe jeugd, o grijze Stad! Dan zult gij van deez’ dag nog fchoone vruchten plukken, | Daar Vorst en Vaderland den krans van lauwerblad, Met roem behaald , op 't hoofd der Stichtfche Pallas, drukken, A. DIERSEN, Wed. MOLL. de Wo BIJ DE \ HCRURCSCBUERGIS Eut N 0 UTRECHT'S HOOGE SCHOOL. Wan verheugt u, 6 Bataven! De nacht der rampen is voorbij! Schudt af den fmaad van bange flaven, En fpot met dwang en tirannjj ! Gij. zaagt uw dapp're legerfcharen Den wreeden Korfikaan vervaren , Die fchrik in 't hart der volken joeg, Geen regt erkende en, in zijm woede, De menschheid, met eene ijz’ren roede, Meédoogenloos in 't aanzigt floeg! Getuigd het, onderdrukte volken! Getuigd het, 6 mijn Vaderland! Gij draagt de teek'nen zijner dolken, Die woelden in uw ingewand, Geplaagd, getrapt en uitgezogen, Door ijd'le praal en fchijn bedrogen, Stoudt ge, op zijn’ eisch, uw erfdeel af! De Gauler, trouwloos in zijne eeden, Verachtte uw' deugd en oude zeden, En roofde, wat uw vlijt u gaf. (85 5 De rol der eeuwen zal gewagen Van zijn bedrog, geweld en moord, Aan 't nageflacht een’ beul verklágen, Die gruw’len pleegde, nooit gehoord; Zij zal voortaan geen’ Cefar noemen, Om heerschzucht en geweld te doemen, Schoon hij.de halve wereld won; Zij vraagt, bij Alva en Granvelle, . Naar grooter monfter van de helle, En 't menschdom noemt Napoléon! De fchrik verzelde alom zijn’ fchreden 3 Het ‘misdrijf. heerschte in zijn gebied; Zijn arm vernielde vaste fteden, En fpaarde 't heilig outer niet. Ein heerschzucht, die zich nooit verzaade és Die de aarde in bloed en tranen baadde, Vervoerde hem tot razernij; Hij poogde 't menschdom uit te roeijen, Of allen aan zijn’ magt te boeijen, En vormde een’ wereldmonarchij ! Volleerd in huich’larij en lagen, En trouweloos in elk verbond, Wist hij. zijn’ zetel lang te ſchragen, Op bloedfchuld en bedrog gegrond, Geen’ wet of waarheid was hem heilig, Geene onfchuld voor zijn’ moedwil veilig, Hij dreef met deugd en eer den fpot; . Hij waande, de Almagt te evenaren 5 En dreigde met zijne adelaren, re! fljjgen naar den troon van God! F 2 À Ver- C 84 ) Vertrouwende op geluk en krachten; = Schreef hij Natuur zijn’ wetten voor, En boorde, met zijn legermagten, Hare ontoegankb’re rotfen door, Der Alpen top zag zijn’ kohorten, -~ Italië! op u nederftorten , | | En daverde bij uwen val, Toen de Arno vlugtte, in fneller ftroomen, Voor 't bloed „ dat, aan haar’ vruchtb’re zoomen, Bij beken vloot, van berg en dall ô Yz’ren kroon, zoo duur bevochten, Verfchrikljk beeld van zijne magt! - Gij eischtet nieuwe legertogten, Als in der middeleeuwen nacht. Och! ħadt gij, bij zijn zegevieren, In fchijn van 't eerloos hoofd te fieren, De herfenpan hem ingedrukt! Nooit waar’ hij tot een’ God verheven, Gebiedende over dood en leven, Bij volkeren, in 't ftof gebukt! Maar de uitkomst zijner gruweldaden KE Hing van den wil der Almagt af, Zij baant den booswicht de eigen paden, Die leiden tot verderf en ſtraf. Gevoerd naar Ruslands barre dreven, Om daar voor hare wraak te beven, Dij vuur en ijs en hongersnood, Verloor hij heir en adelaren, Omringd door zwermen van Tartaren, ^. Getrouwe knechten van den dood! 6 God! ^ 4 I (35) ô God! wie ziet uw alvermogen, En knielt niet, vol van eerbied, near! Zijn val „moest Nasſau's telg verhoogen , En Neêrland zag Oranje weêr! Zoo wijkt, na ſtorm en onweérsvlagen , De nevelvorst der winterdagen, Wanneer de zon treedt. op haar? baan; Zij rijst,’ getooid met gouden ftralen , En 't koor der blijde nachtegalen Vangt, bij haar' komst, een’ lofzang. aan! Juicht , juicht: dan, broeders, feestgenooten ! Juich Utrecht! na den bangften nacht! . Minerva's tempel is ontſloten, | En "t heilig offer aangebragt ! Ik zie van vreugd de wanden beven, » E De ſchimmen uwer vad'ren zweven; In wierook, bij den. Offeraar 5 Zij ſpellen, in verrukte toonen, Den roem aan hunn' gewijde zonen, | En zegenen dé priefterfchaar, \ De waarheid. heeft hay? toorts ontſtoken, Haar . glans verheft uw tempelkoor , Zij heeft zich op den nacht gewroken , En breekt met nieuwen luister- door; Zij zal, daar wij haar licht aanfchouwen „ Voor u hare achtb're rol ontvouwen, / .. . Geen dwing'land fcheurt die uit haar? hand! Dat onderpand, den mensch gegeven, Herinnert hem een eed'ler leven, Zijne afkomst en zijn Vaderland, \ i Tri- ( % ) Triomf! de mensch herneemt zijn’ waarde, Den rang, dien hem de Schepper gaf { Hij is niet meer een flaaf der aarde, En flaat zijn’ adel nimmer af! Geweld en list moog hem vervaren, De tijd kan nooit zijn regt verjaren, 't Is al vergank’liik, wijd en zijd: De beek, die aan zijn’ voeren” kronkelt,” 't Geftarnt, dat aan den hemel fonkelt , Maar hij is boven grens en tijd! Beſtemd, om rust'loos voort te ſtreven, Trapt hij den flagboom: voor zich neér, En iji naar afgelegen dreven, | En vindt een’ vroeger wereld weer! Op Tschimborasfo's top te dwalen,” In 's aardrijks afgrond neér te dalen, Te zwerven op den oceaan,” Is fpel, voor zijn geducht vermogen: Natuur beloont zijn roek'loos pogen; En brengt hem hare fchatting aan! / Zijn geest fnelt vluggér, dan de winden, | En rent door: 't meteloos heelal, _ En tracht den naam van Hem te vinden, Die eeuwig was en wezen zal! — Die,. vóór hem, op den aardbol traden 7 Geborgen, als de najaarsbladen, | Verrijzen uit der eeuwen nacht; Het zij zij Vorften zijn, of faven; © Hij roept hen uit verholen graven, | En rigt de deugd van 't voorgeflacht, | Maar en . A | IC WE} Maar hoor hem ziel en zinnen boeijen, Bij fnarenfpel;en vreugdgefchal, Voor 't fpeeltuig in zijn' handen gloeijen, Zijn lied bruist, als een watetval ! Zie, 2ie hem , met bezielde: ‘ving’ren, Den blikfem van Gods almagt fling’ren, Als hij met tint en verwen ſpeelt; Kniel neder, waar zijn beitel toovert, De koude fteen uw hart verovert, | En gij verlieft op "t. marm'ren beeld ! Waar heen, waar heen? verrukte zanger! Bedwing de weelde van uw lied; De toekomst gaat van wond'ren Zwanger , Bezing die blijde toekomst niet! De dageraad is aangebroken, .' De menschheid en haar regt gewroken, De. vrije ‚kunst vindt brood en eer! Verhef u, koor der Zang ggodinnen ! | De wijsheid leidt haar zonen binnen, En -Utrecht juicht en wenscht niet meer! kok eek SL uds € + AAN AAN DEN KONING, 5I DE 1o Modes Dus Dor € DER UTRECHTSCHE HOOGESCHOOL. Hen ; Koning ! heil zij U, wien wij als Vader ceren, Wien van het kinderhart dit volk de hulde wijdt! Blijf lang, in 's Hoogften ‘gust, 't verloste Volk regeeren, | a Dat Gij ten Vader zijt ! War Gi üw volk regeert, daar rinkelt boei noch keten, Daar rijst geen mutsaardvlam, met menfchenmerg gevoed: Wij eeren onzen-God, naar de inſpraak van "t geweten 5 | En 't kost geen Christenbloed. * Waar Gij uw volk regeert, regeren Orde en Wetten, De weegfchaal van het Regt weegt niet, dan ’t regt alleen, Geen ftoute kan den voet op 't armen nek er zetten, Of hem op % harte treên. Waar AS Ur ( 89 ) Waar Gij. uw volk regeert , daat vinden veege kranken Alom een’ "hand gereed ; die 't wank'lend leven redt ; Voor leniging van fmart zal daar de lijder danken | : In t uiterst ſmeekgebed. Waar Gij uw volk regeert, daar ſtreeft, met reuzenflappen, De Geest, dien God ons gaf, fleeds voorwaards op het fpoor, Dat tot de waarheid leidt, en 't licht der Wetenfchappen Dringt tot de ftulpen door, Waar Gij uw volk regeert > daar zullen kunſten bloeijen, En akkar, weide en hei, rivier en oceaan, i 't Brengt al zijn? rijkdom op, en ’s aardrijks fchatten vloeijen, Van Oost en West, ons aan, * j E Heil, Koning! heil zij U! Uw Kroon, met glans omgeven, Drukk’ nooit uw achtbaar hoofd met pijnelijke last! Hij, die ten troon U riep, wat wank'len moge en beven, MIS. Uwen zetel vast! ' Uw’ teedere Echtvriendin (zoo mogen wij Haar noemen: Ze is Moeder en Ze is Vrouw, zoo als ſlechts enk'len zin; Geen Wirrram kon meer op Zijn’ Maria roemen.) : Zij lang Uw oogelijn ! Wat (wo ) Wat Vader WILLEMu was, de Vader onzer Vaderen, Zij, zoo als Gij voor ons, Uw Kroost voor 't nageflacht , Als Gij eens, boven de aard’, den troon des Lams zult naderen, | cs Waarfchooner kroon U wacht, D, van Der LOO, | Bij BIJ D)E PLEGTIGE INWIJDING | DER UTRECHTSCHE HOOGESCHOOL. ) B ! welke fchoone dagen | Onze brave Vad'ren zngenn Schooner dag rijst voor ons oog. Onze School, door woeste vlagen; Als het graan ter aard’ geſlagen, Heft met luifter "t hoofd omhoog, Leed en zorgen ziju verdwenen , Feestgejuich vervangt het weenen. Broeders! welk een fchoone. dag! Nooit nog heeft het Stichts Athenen Zulk een helder licht beſchenen, Als het thans aanfchouwen mag. Nacht'lijke eeuwen , lang: verdreven, Dreigden Bato's erf en neyen, Dreigden alle Volken weer: Maar de Geest, den mensch gegeven, Tot een meer Aan dieren levens Zinkt niet in dien nacht ter neér! Neen! NCS od ^y. Ween de ‘tijden der Barbaren, Toen de menfehen tijgers waren, Neen! die tijden keeren niet, _ . Geene ontmenschte legerfcharen , Geene norden Mobrdénarän | Wil Hij, die 't heelil gebied! « Moe’ van woelen, wars van rijden En gelouterd door het lijden,’ Zal het menfchelijk geſlacht „Zich der Wetenfchap nu wijden, „oc En in 't heuglijk licht verblijden, Ons van^boven aangebragt. v Heil ons, Broeders! onze Zonen, Die zich oorlogshelden toonen, Als net Vorst en ‘Vrijheid geldt, Zullen onze „zorgen loonen , Zullen uwe fchedels kroonen, leder wordt een Letter held. Heil ons, Bfoeders! nu herboren, at Prijkt veel ſchooner, dan te voren, : Onze School, met nieuwen glans.” Heil ons! in der Wijzen koren Zal zij eens met luifter gloren, Als 't geftarnte aan 's Hemels trans. Zoue C 95:1) a” zouden we uwen lof verkleenen, Op wier graven wij nog weenen, Vaderen, zoo hoog geacht ? Neen! de zonnen, die hier fchenen, Waar we 't licht nog van ontleenen, Eert uw dankbaar nageflacht. Neen! het kan uw’ roem niet krenken, Dat wij zoo veel heerlijks denken En aanfchouwen in 't verfchiet. 't Zijn uw’ bronnen, die ons drenken ; Wij, wij volgen flechts uw’ wenken 5 't Is uw werk; het onze niet. Lj Heil ons, Broeders! tranen vloeijen; Onze dankb're harten gloeijen Van een’ nooit gevoelde vreugd, Onze Hoogefchool zal bloeijen, En de roem van Neérland groeijen, Door de bloem van Neérlands jeugd. Los - D. VAN DER LOO. TER TER GELEGENHEID DER t. N.H LiB LG AN, 0, VAN SLANDS HOOGESCHOOL TR WTR EROCOHUT. Hai: dan, kroon van dit gewest! Herrijs in Urrecht’s grijze vest, | O Hoogefchool, zoo lang vermaard , zoo fnood vertreden! Driewerf geluk! uw heil breekt aan, | 't Hartfcheurend leed is uitgeftaan ; De toekomst lacht U toe. Vergeet nu "t wreed verleden! 2i | Vergeet den bit'tren fmaad en hoon, Toen ge uit uw' fiere gloriekroon De fchoonfte paarlen reeds, baldadig, zaagt ontrukken 4 Toen, door 's lands avondzon verlicht , Een wrak flechts van uw fchoon geſticht, Het Zanggodinnenkoor, bedrukt, het hoofd deed bukken! Ja, C 95 ) Ja, als de feniks wit, zijne asch Gelijk Apo. uit 's werelds plas, Wen hij Auroor’ verlaat; zoo zie ik u herrizen,. . we: Mijn vaderland! Maar in dien gloor Prijkt meest. het morgenlicht , | waardoof We u 't koor der wetenfchap uw’ hulde zien bewijzen Hernieuwing wenkt deez’ eeuw. De mensch Verliet de naauwbeperkte grens, Aan burger, ‘denker, kunst en, wetenfchap geteekend. Eer zij der Vad’ren kunde en vlijt! Maar 't kleed der vroegere eeuwen flijt: de menschheid heeft op ons, als nieuw geflacht , gerekend, Mijn vaderland! gij; voelt dien drang; Ge erkent, u zelv' tot eer; den rang, Waartoe van ouds Euroop” u, grootsch , heeft uitgelezen. . Dat vrij het zuiden, in den poel Der drieste: domheid, wroete en woel’, Gij, met Germanjes zult 's kinds achtb're leidslien wezen. Gij, met Germanje en Albion, Gij kroont Euroop' , als met een” zon | Van li chtglans, waar de nacht zijn breedgefpreide vleug'len WMeer, de eeuw ten fpijt, hardnekkig rekt: Ja, waar »hij koor en altaar dekt „ Helpt uw verlichting, fier, zijn’ werkingkracht beteug'len. Ga j^ 0 * Ga voort dan, met dien vasten gang! Hoor, hoor Europa's lofgezang ! t Wendt, vol van teed're liefde en dank, tot u reeds de oogen. - Germanje fmaalt niet meer. 't Vereert In u den geest, die u regeert: 't Erkent het maagfchapsbloed en voelt zich opgetogen. Ja, Koning! Vorst, uw’ tijdkring waard ! Uw’ glorienaam roem’ dankbaar de aard! De wet, aan PALLAS koor, door uwe ‘zorg gegeven, Zal, als de fchoonfte diamant Van uwe kroon en ’t vaderland, Uw’ roem, met Neêrlands faam , bij volk aan volk doen leven. Verlichting ftraalt van uwen troon, En fonkelt, Wittem! in uw’ kroon, Met onverdoofbaar vuur, waar uw’ bevelen klinken; Bedaardheid matigt fteeds het vuur; Standvastigheid bouwt voor -den -duur , En meest voor "t nageflacht zal eens uw? wijsheid blinken. O Hoogefchool , thans ingewijd! Erken, wat gij verſchuldigt zijt Aan 's Vorften zorg, aan de eeuw, toen weêr uw rang herbloekäit . Verhef u op der Vad’ren graf! Schud, juichend, alle kluisters -af, * Maar ook de keten, die der Vad'ren kennis boeide! Streef C ae WP Streef moedig op het eerfpoor voort ! Europa, door den glans bekoord - Van menig pronkfteen , die u fert mer dubb'len luiſter, Roem’ 't wijsheidslicht, dat gij verfpreidt, Uw’ voortgang, uw' gematigdheid, à Waar 't nieuwe u nooit bedwelm’, zoo min als 't oude u kluiſter'! En gij, wiens welbefpraakte mond, In d'ouden Dom, den heil'gen ſtond Van 't blijdſte feestgebaar in ‘glorie heeft verheven! Uw’ taal drong in de harten door; Een ftem weérklonk door 't heilig koor: „ Wie kon zoo waard een’ dag bekwamer fpreker geven?” J. DECKER ZIMMERMAN, EN MI- MINERVA'S FEESTVREUCDE, 2 yD " < „VERNIEUWING en INWIJDING VAN. UTRECHTS HOOGESCHOOL. | pe i He gan! Heft aan! Zingt, Feestgenooten ! Heft aan! het hart voor vreugde ontfioten? Minerva wordt een feest gevierd. Zingt Jubellied’ren, Feestgenooten ! Geen’ reine vreugde in t hart beflotenf Minerva’s koor is grootsch verfierd. Aloude Stiëhtftad! in uw” muren Vereenen, in deez’ juichende uren , De vreugde-toonen zich alom. Wat ook geweld en list mogt ramen, Wat ook de dwing’land hier mogt aémen, "t Is feest in Utrechts heiligdom. ( 99.) „ Ik wil het licht der wijsheid. dooven, … » Minerva van haar! kroon berooven i „ Onwetenheid heersch' hier in "t rond ! „ Wat zegt verlichting in deez’ dagen? „ Verlichting is °c, het zwaard te dragen.” Dus fprak de Heerschzucht op deez” grond, Maar Hij, die, uit de hedidibeger b Op "t lot der Natién blijft oogen , De fchaal der Volk'ren in zijn’ hand, Hij fprak: „ Hier blijv^ de wijsheid’ wonen p „ Verlichting hier haar’ invloed toonen En nu reeds juichte Nederland. Nu rees die zon, met nieuwen luifter 5 Nu brak zij door; het fomber duitter, Dat reeds zijn” fehaduw had verfprcid , Verdween met ſpoed; en nieuwe glaufen Verrezen ftraks aan de effen tranfen, Daar heller luiſter hen verbeidt. Heft aan dan! Zingt dan, Feestgenooten! Heft aan! het hart voor vreugde ontfloten! Minerva wordt dit feest gevierd. Zingt jubellied'ren, Feestgenooten t Geen’ reine vreügde in 't hart befloten! Minerva's koor is groorsch verfierd. G 2 / Zij (X me ) Zij zelv', zij daalt hier in haar’ tempel. Vol eerbied nad’ren wij den drempel, En juichen Háar aanbiddend toe: „ Toef in ons midden, kroon uw’ telgen! „ Wif^t rijk der domheid hier verdelgen! -- . » Zij week, zij week, der-drijv'ren rog,” Reeds is het hoogtijd in deez’ wallen, Niets kan nu onze vreugd vergallen: 't Is hoogtijd ! dat elks hart ontvlamm" f Ik zie reeds Utrechts leerftoel rijzen, De Priefterfchaar met wellust wijzen, Op Neérlands heul, uit Nasfaus ftam. | Ja! WirrEMs lof! hij moge fteig’ren! Of zou de lier nog klanken weig'ren, | Däar nu de wijsheid op Hem ftaart ? Hier wil Hij 't outer op doen rigten, Hier haren dienst een’ tempel ftichten, : Reeds ftaat Minerva's kroost gefchaard. - * Bloeit lang hier, fiere wetenfehappen ! Ziet naar dit koor uw' zonen ftappen ö In volgende eeuwen nog verblijd ! Hen moge Neêrland: welkom ! heeten, ^ Wen Zij, aan Pallas fchoot gezeten, In Utrcehis tempel zijn gewijd, ; C Gord Ja! Utrecht! dat die U verheuge! Dat dit. de. rollende eeuwen heuge! ~ Uw wijsheids tempel is bereid. 't Gebouw rijst op, de gevels pralen, Met nieuwen glans, en k zie haar’ ſtralen, De Zonne der GN (5. erf Komt ! aangeheven, Feestgenooten! Komt! nu het hart voor vreugde ontfloten ! Minerva zij dit feest gevierd! Komt! nu gezongen, Feestgenooten ! : Geen’ jubeltoon in 't hart befloten! Minervi's koor blijv’ grootsch wertierd ! He J: ROYAARDS, . 'Fheol. Stud. pu (*) $e] luflitiae illuitra mor! is het randfchrift van Utrechts Akademiewapen, DE ZEGEPRAAL DER VERLICHTING, yi reis e HERSTE Lp NG DER. UTRECHTSCHE HOOGESCHOOL. W at licht daalt PE van s Hemets tranfen, En ſtraalt mij in 't gezigt? Van waar die nooit gekende glanſen, Waarvoor de dagvorst zwicht? Ja! Pallas offervuur ontflokeri Brandt op haar altaar weêr, De zon des regts is doorgebroken, En fchiet haar’ ſtralen neér. Reeds fchijnt zij over Utréchts wallen, En kweekt geleerdheid aan; | Maar doet de drieste domheid vallen, En, wat haar tergt, vergaan, A | | Zoo C. 2103 ^) Zoo moet. overlichting zegepralen , à En heerfchen in het rond, De vloek op 't fchandhoofd wee daten jt | Dat haren glans weerſtond. 'k Herzie nog ééns uw’ droeve dagen, Mijn dierbaar’ Vaderland! =: | Jk Voel, bij "t ‘herdenken van uw? plagen, De friem nog van mijn band, 'k Zie nog uw” grootheid diep gezonken, ; Uw' roem ter net: geveld, | Uw’ lend'nen id de boei varen, vi Uw’ vnisten vastgekneld. Hai '" Geweld’ deed regt en deugd verſtommen, En ſtichtte zijn | gebieds Maar, wat den hals voor 't juk mogt krommen, Verlichting knielde niet. | Genoeg , tot terging van tirannen! De dwing'land fprok: „ Ik zweer, „ Verlichting zij van de “aard” verbannen, „ En zinke in 't niet ter neer!“ Maar 1040 Maar de Almagt hort dit roek'loos. zweeren; De Vader, van het licht Beſluit de duisternis, te keeren’, En 't eerloos monſter zwicht, | Vorst Wittem bragt, in onze landen, Verlichting weêr. ten troon, Deed kunst- en letter- min ontbrandeny „/ .° Minerva nam de kroone: moion Ja Reeds ſtijgt -zij op ‘haar’ ouden zetek, <` In Utrechts grijzen. wal: Belacht de ſnooden, die vermetel Zich vleiden met zijn' val. f Zijn val? ja! Utrecht lag ter neder, 't Was als een; niet geacht ; Maar t ziet zijne, oude. glorie. weder, Door Nasfau: aangebragt. Zijn ouden: roem? Neen! nieuwen luiſter - $preide. Utrechts fchool ten toon: Zij zonk een oogenblik in 't duister 5 Maar praalt nu ééns zoo íchoon, . Ja! ^k zie haar aanzien hooger: kllmmen, Dan 't immer ſteeg voorheen, Een fchooner “zon rijst aan de kimmen, Dan ooit te voren ſcheen. Die zon, nu luist’rijk doorgebroken Neigt nimmermeer tot rust: Dat vuur van kunstmin, nu ontſtoken, od Wordt nimmer uitgebluscht, | Reeds ziet men een verfchiet van dagen, Dat fchooner toekomst fpelt, ; Dan vroegere eeuw ooit kon gewagen, | Of 's lands gefchiedboek meldt. » i y Komt dan een’ feestzang zangehevent Het Ió klink in 't rond! Komt dan een’ blijden toon gegeven ^ Aan dezen blijden ftond! 4 Die ftond doe onze borst ontbranden, En vuur’ den ijver aan, Om nu, ontdaan van vreemde banden, Meer moedig voort te gaan! Dat d 106) Dat zoo de fehool van Utrecht bloeije, In deugd en wetenſchap! Dat zoo de roem van Neêrland. groeije, | En ftijg ten hoogften trap! Zoo mag het nakroost nog gewagen, Van dezen blijden tijd! Zoo blijv' men, tot het eind’ der dagen, Verlichting toegewijd! ” | J. F. VAN OORDT, J. w. Ze IODOCI HERINGAE, E£LisAEkE FILI, Le N ears samo sd i 0 DER -DE REBUS,QUAE ACADEMIAE RHENO- A J TRAIECTINAE, IPSO RECTORE, ACCIDERUNT, PROSPERIS ET | ADVERSIS, DICTA PUBLICE, die xxvi. Martii, a. ciolocccxvi. QUUM ACADEMIAE REGUNDAE MUNUS . SOLENNI RITU DEPONERET, Lu * F f i 3 4 4 a) PA RHENO - Tra- IECTINAE CURATORES FIDELISSIMI ! QUICUNQUE, SIVE IN REGNO BELGICO, SIVE IN PAGO TRAIECTINO, SIVE IN HAC URBE, MU- NERIBUS, . REGIA AUCTORITATE, ESTIS ILLU- STRES, SUO QUIQUE LOCO HONORANDI! ARTIUM DOCTRINARUMQUE: PROFESSORES CLA- RISSIMI! COLLEGAE. CONIUNCTISSIMI ! CHIRURGIAE ARTISQUE OBSTETRICIAE LECTOR PERITISSIME ! _ | | ! DOoCTRINAE INTERPRETES DIVINAE, ANTISTI- TES SOCIETATIS CREAM AD VALDE VENERA- BILES L. … Qui IN QUOCUNQUE GENERE , EXCELLITIS , DOCTORES, ERUDITIONIS FAMA CELEBERRIMI! | Lrce Ene LECTISSIMA IUVENTUS ACADEMICA, PAREN- TUM AMOR, NOSTRA CURA, SPES PATRIAE! .CiVES DENIQUE ET HOSPITES, QUI AD FESTUM HUNC DIEM CELEBRANDUM. CONFLUXISTIS, SUO QUIQUE MERÍTO PRAESTABILES! CT . fx * Si quis unquam Academiae Rector fibi gra- tulatus ipſe ſit, de munere feliciter depoſito, equidem profecto habebo, de quo mihi gratu- ler: dummodo "hoe, quód mihi füperest, pro vobis dicendi negotium, > profpere faccedát. Quod ut fiat, vos, TY mecum a: Deo precibus PORE: 125 * un Tu igitur, benignisfime Deus, Pater clemen- tisfime! dicenti animum viresque addas! Tu menti aciem, pectori ardorem, ori dicendi fa- cultatem , concedas ! Tu dengtentp, peccan- ti, ignoſcas! Tu nostros perfundas animos, fancto festivoque gaudio! Tu praefentis diei ſolennibus tibi confecratis fuccesſus largiaris prosperos! ^' HUM NE His ego precibus vestris, benigni testibus ani- mi, fustentatus coelestique nixus auxilio, quid- ni fperem fore, ut qualiscunque mea narratio, ne- (d BRE i. neque 1 taedium, nec dicenn dede- cus afferat? o ' Dicam enim, waden dons 5 rebus quae Academiae Rheno - T; raiectinae, me Rec- tore, acciderunt , cum adverfis, tum prosperis. _ Qui quidem,argumenti delectus fi excufatio- ne indigeat, regia me auctoritate liberabo. No- va enim, a Guilielmo I. Patriae Patre, da- ta nobis lex dicere Rectorem iubet, de rebus, ipfo Praefide, in Academia gestis, Ecquid au- tem festo diei anniverfario est aptius? Quid con- venientius perfonae. Rectoris, munere fuo mox abituri? Quid denique. ad. publicam utilitatem fructuofius? Hoc enim inftituto rerum gestarum. memoria conſervatur; praefentis praeteritique temporis inftituitur comparatio; de rebus pros fperis et adverſis iudicium regitur; iusta cuique laus tribuitur; exemplum denique virtutum ad imitandum, vitiorum ad deterrendum posteris proponitur. bi | Sed erunt fortasfe, qui, cum regium iilius tum univerfe laudent, hactenus tamen meum vi- tüperent propofitum, ut una hac rerum gesta- rum narratione panegyricam orationem Occupa- , tam nolint. „ Tune igitur," inquient, „ tem- ^ pus C Pf 5 „ pus tibi ad orationem habendam datum im- „ pendes ieiunae narrationi rerum in vulgus. „ notarum? Tu, qui olim et nuperrime, novis » lisque plane exquifitis dapibus, a collegis , tuis exceptos nos vidisti, et ipfe delectatus „ es, hodie nobis erambem apponis recoctam ? „ Itaque, ei tu nos ludis, er, ut exemplum hoc „ imitentur, auctor es futuris Rectoribus?" Au- dio, et, quod refpondeam , habeo. Equidem; fi quis alius, Virorum doctorum, quos ex hac cathedra dicentes audivi, eruditione et eloquen- tia mirifice fui deléctatus, et faepius delecta- tum vos iri vehementer opto. Quod vero ho. die a me inftituitur, in exemplum trahi haud- quaquam potest. Prorſus enim fingulare est, quod mihi accidit, quippe qui, non units anni, fed integri quinquennii vicisfitudines in hac Aca- -demia Rector expertus fim. Hoc vero lustrum tot tantisque rebus, initio quidem adverfis, de- inde vero prosperis, memorabile factum est, ut nemo horum fimilia, yel antea referre po- tuerit, yel deinceps facile in memoriam fit revo- caturus. Ceterum malim equidem dici a vobis probabilis narrator , quam orator ineptus. Sed faris, five ad exeufandum propofitum mee um, C 1130 um; five ad defendendum, dictum est. .. Vestri igitur venid, quam promifi, narrationem aggre- - dior, quam, etfi paulo diutius protrahendam , patienter tamen, quaefo , accipiatis ! Erat annus huius feculi undecimus, quo mihi Acadeiniae: regundae munus iterum: deferebatur. Qui laetus esfe folebat dies, is valde tristis ac- cidit Academiae. Rectoris munere abiturus erat Calkoenius. Diuturno eoque in dies ingra- vescente correptus morbo oratoris - officium, quod ſustinere non poterat, impofuerat Oor d- tio Prorectori. Ipfe tamen, programmate fcripto; hunc in locum convocaverat bonarum literarum fautores, qui, antequam ſtatuto die convenirent, iam lugebant Rectorém , biduo an- te defunctum: et, cum convenisſent, moesti . audiebant elogium Viri valde defiderati, Mathe- matici et Astronomi qme, Reitern vere Christiani. oe ; Huic ego fuccesfor' datus; parum honoris in me collatum vidi, oneris plurimum. Curis enim et folicitudinibus angebamur, quicunque huic bonarum fedi literarum bene cuperemus. Quo factum. est, ut, qui mihi novum gratularentur munus, hanc votorum. plerique fummam adde p H ; Saet Citt D rent: „ O utinam, elapfo hoc anno, abeuntem „te videremus, falva Academia!" Quid mirum? Vacillabant omnia et ad interitum vergebant. Dominabatur enim Napoleon, faevus ille et fanguinarius "Fyrannus. ^ Quae libera fuerat res publica, fratri regulo paulisper fubmisfa, mox facta erat particula ſive appendix Imperii Francici. Quae ſub Curatoribus fuis tata fuerat Pallas nostra, nec tutorem habebat; neque vin- dicem. Magistratus ürbanus füberat pagi Rhe- no-Traiectini Procuratori: üterque auctoritate fere nulla y quippe fubiectus Praefecto Provinciae y quae tum a lacu auſtrali nomen habebat. Erat autem iste Celleſius, ut matali folo, ita ingenio, moribus, ftudio, a Batavis hominibus et proavorum nostrorum inſtitutis, valde alie- nus: tanto fibi vifus nobilior; quanto propius accederet ad heri fui exemplum. Eo tamen fu- perior erat Alphonfius, rebus domesticis in Belgio praepofitus: vir; non quidem iniquus aut crudelis, at fefe efferens gentis fuae prisca no- bilitate „ novorumque honorum inani fpecie, fe~ verus denique vindex dominatus imperialis, Oni- nium vero fupremus dicebatur Brunius, no- visſimus Placentiae dux, a Napoleone crea- tus, Gan 3 tüs, fenex, pro hodiernorum Francorum. ratio- ne non illiteratus, Viris doctis- favens „ humae nus, affabilis ad familiaritatem usque, nunquam, non bona dans verba, nihil non ab Imperatoris acquitate et benignitate fperare nos iubens; at, cum, Hollandorum ſumtibus, in aula fere regia viveret, nulla apud dominum. auctoritate, apud fubditos potestate nulla. Hi igitur res nostras curabant, fcilicet: fervientes domino fuo, vicis- fim vero in nos dominantes. . | : Ita cum in peius ruerent fes nostrae civiles, mercatura , navigatio , artificia, fpem nobis fa- cere volebant rerum novarum laudatores cupis di, fore, ut propediem emendatam iuduerent fore mam res nostrae literariae fcholaeque publicae. Eaque fpes iam antea faepius fefellerat impru- dentes, Nam reformandae inſtitutionis publicae. modi ac formulae, paucis abhinc annis, una post alteram inventae fuerant, et in longam de- liberationem misſae: ac -poftremo regulus ille Ludovicus, cum Lutetit ita falvus evaſisſet, comitantibus coniuge et e liberis non nifi uno, Senatum academicum, illum hac in urbe falu- tantem, neque ea de re quicquam explorantem ,. fic affatus fuerat: „ nunc vestrae academiae in- Ha „ ftat Mr e / e H6 J „ ftat reformatio, vobis grata futura". Sed il- le paulo [post regno valedixit, resque nostras, quas valde afflictas invenérat, deferuit multo et- iam deteriores. N | At, quod ille; pro benevolentia fua, volue- . rat, nec potuerat, id ipfum, qui poterat, fra- ter idem ac dominus, quo eràt animo erga Data- vos maligno, prorfus nolebat. Promiferat ta- men? "Verum promisfis ſtantem quis unquam expertus est Napoleonem? Promifetat igi- tur, et nobis, et ceteris academiis fcholisque omnis ordinis, novum istum habitüm, quo nus per induta erat fcholarum Francicarum univer- fitas. Quam quidem felicitatem fi deprecari no- bis licuisfet, quid precibus intentatum a. nobis relictum fuisſet? Sed, ut nihil non peregri- num nobis pro beneficio obtrudebatur quoti- die, ita et in disciplinis vix quicquam nobis nunc relinquendum erat, quod nostrum esfet et patrium. Verumtamen electi erant, ab Univer- fitati praefecto Fontanefio, legati duo Pa- rifini, in res nostras literarias diligenter inqui- fituri, de iisque ad fupremum Univerſitatis Im- perialis ſenatum relaturi: quorum iudicium et confilium nobis videbatur vim aliquam habitu- rum, QE SUN) rum, fi non ad averruncandum, quod nobis immineret, malum , certe ad minuendum tem- ; perandumque. . Erant illi Cuvierius, Zoó- logus. valde clarus, et Noéllius, antehac legatione de rebus politicis apud nostrates func- tus: quorum neque iudicium contemnendum, nec fides ſuspecta nobis erat, Itaque ferio id agebamus, e quo posfent duumviri, et facile nostrae. conditionem- academiae. cognoscere, et de meritis eius recte iudicare. Quocirca fcri- bebatur a Senatus nostri delegatis fimplex et di- lucida eorum narratio, quae, ad fingulas disci» plinas excolendas, easque inter fefe confocian- das, in Academia nostra erant inftituta. Quae res ita fuit expofita, ut non posfet non acade- miarum Batavarum, nominatim etiam Rheno- Traiectinae praeſtantiam et utilitatem. commen- dare aequis rerum arbitris: iis. maxime, qui, in patria ſua, plures ſingularum disciplinarum fcholas, diverfis in locis disiectas, viderant, raro admodum cunctas artes et doctrinas &mi- co concordiae vinculo conftrictas, uno in loco habitantes, et ad reipublicae literariae ac reli- gionis commune bonum confpirantes. - Hac quafi apologia nostra inftructi, exſpecta- | k ba“ [wg ED bamus aequos cauſae arbitros, idem etiam curabamus, ut honeste , ne plus dicam, eos ex- ciperemus, Quod quidem eo minus negligen- dum videbatur, postquam eos, lauto convivio Leidae inftructo, audiebamus delectatos fuisfe , certe honoratos, Itaque, auctore et ſuaſore Praefide urbano et Asfesforibus , communi, et il- lorum, et nostro fumtu , prandium paratum fuit, Veniebant die undevicefimo lunii, post meri- diem: proficiscebantur primo et vicefimo die, mane. Noéllius maiorem diei intermedii partem, in villa fuburbana, apud affines tranfi- gebat, prandii nostri honorem deprecatus, In? tererat Cuvierius, testis, ut curarum nos ſtrarum, ita etiam reverentiae erga Deum, in quo fpes nostra erat pofita, quem, gratiarum actione et precibus, praeéunte collega nostro Paravio, venerabamur. Interim hi legati, multis de rebus, festinanter nos interrogabant, et, ut illico refponderetur, urgebant; multa "paulo negligentius praeteribant; nullam in rem diligentiús inquirebant, quam in aeraria, e quibus iuvenibus Theologiae ftudioüs ſtipendia erogare voluit nostrorum pietas proavorum. Displicere -hactenus videbatur Theologorum in re- Tl e 0-1 9 Sn, € n9 ) réfpondendo tarditas, Ceterum laudabant aca- demiam nostram; laudabant Profesfores; lauda- bant inftituta; laudabant, quae viderant, mu- faea, Lecturi diligentisfime erant narrationem nostram, cuius apographum , antea a nobis misr fum, “fe quoque lecturum humanisfimis verbis fignificaverat F ontanefius, Nobis non mi- nus quam ceteris academiis bene cupiebant; cognita re, fideliter et ex animi fententia rela- turi erant, Interim aperte dicebant, magnam inftare lle ra h literarum ſtudia, lectiones et disquifitiones publicas, acter omnem , academiarum , lyceorum , fcholarum moderatio- nem ad Univerfitatis imperialis legem exactum iri. | Tandem non obfcure fignificabant, ſpera- ri vix posfe nostrae perpetuitatem Academiae, propter vicinitatem Lugduno -Batavae; hanc certe confervandam videri , quippe quae aetate esfet. nobilior et meritorum fama illustrior. : Haec illi praefignificabant, verius profecto, quam aequius. - | | Sed istae iam faepius auditae erant voces, Batavorum non minus, quam Francorum homi- num, augurantium dicam, an optantium? certe literas hominesque literatos, param curantium. Mul- ( uw ) Multorum igitur, five exfpectatio, five. metus; nostrae Academiae, iam ab aliquo inde tempo- - re, nocuerat, et vero etiam nunc in dies magis nocebat. Etenim parentes: filios. malebant do- mi retinere aut aliorfum mittere ftudiorum cau- fa, quam in Academiam, quaé ab interitu vins dicari posfe haud videbatur. Qui vero in eå literis, iurisprudentiae maxime, operam dabant iuvenes, ne aliorfum discedere intempestive cogerentur, aut legibus conftringerentur feverio- ribus, quemadmodum alibi ita etiam apud nos, maximo. impetu festinabant ad honorum titulos confequendos. Unde ingens fubito exſtitit, cum. doctorum numerus, tum. discipulorum pau- citas. | ots € Interea, dum his laboramus difficultatibus , Napoleon iter parat in Hollandiam; auſtra- les quasdam patriae nostrae partes percurrit 5 venit Traiectum, magno cum fatellitio et exer- citu. Dies erat ſeptimus Octobris, hebdoma- dis primus, Christianis festus, fed, introitu eius et ex eo orto ftrepitu, nefastus, Posce- bamur enim ad gaudia festiva et acclama- tiones gratulationesque: cum intus esfent moe- ror, indignatio , ira, exfecratio. Quicunque in ali- (C wai: 7) aliquo honoris publici gradu. erant pofiti, his festinandum erat ad palatium „ lmperatoris ſa- lutandi caufa: qui, postquam tumultuarie fin- gulos interrogasſet, mox aliis ſilentio refponde- bat, aliis. fabulam narrabat, alios laudabat, ali- os palam obiurgabat, alios riſu et conviciis. lacesſebat, alios torvo- vultu raucisque et a ne- mine intellectis ſonis abigebat. Nos vero ni- hil eorum experti ſumus. Scilicet, publica auctoritate, Senatus quoque academicus erat ius- fus, tanquam. ad leonis antrum: nec locus erat tergiverfandi. taque et nos rhedis vecti eo ve- nimus 5 introimus vestibulum ‚> videmus. magnam hominum. turbam, ministros, fatellites, ftipa- tores, nobiles, equites, magistratus, iudices, facerdotes, delegatos.a ſynedriis ludaeis aeque - ac Christianis, cives ac hospites, milites. deni- que non paucos. Qui quidem omnes, alii post alios; e vestibulo in proximum conclave, ex eoque in interiüs evocantur, donec tandem nos relicti fumus ſoli, nefcientes , quid fperandum nobis esfet aut timendum. Post aliquam haefi- tationem intelleximus , frustra nos in vestibulo morari, aditunr ad Imperatorem esfe interclufum. Atque ita, re infecta, domum reverfi , fumus: : | Vas a (C me ) Variae erant hominum coniecturae, de caufis repulfae, quam tulerat Senatus academicus: alii eam cafu factam rebantur, alii errore , alii ma- ligno confilio, Re diligentius inyestigata , com- perimus, noluise Napoleonem, certe mi- nistrum eius Montalivetu m, admisfos, qui Academiae Rheno - Traiectinae dicerentur Sena- tores aut Profesfores. Etenim, paucos post dies, ea Academia honoris fuo gradu erat deii- cienda. | Sant Secundo enim die post vicefimum Octobris , Imperator, fuafore rerum domesticarum Admi- . nistro, hoc fecit decretum: ,, In regionibus » Hollandicis duae Univerfitatis Imperialis Aca- „ demiae funto, altera Leidae fedem habeto, „altera Groningae. Univerfitas Rheno - Tra» s iectina et Athenaea Amſtelodamenſe et Da- „ ventrienſe dicuntor ſcholae ſecundariae. Lei- „ dae, Traiecti et Groningae lycea ſunto. In » praecipuis Hollandiae urbibus ſcholae fecun- „„ dariae conftituuntor, quibus fcholae latinae inferuntor". ^ Haec nobis nuntiabant diaria ublica: alium non habuimus admonitorem. Bork civitatem tristis fama, communis erat bonorum omnium moeror et ira: moeror, prop- Ç #43. 2 propter cladem Academiae et civibus illatam s ira, propter perfidiam eius, qui, cum fibi pa- triam nostram fubiecisfer, decreti formula pro- miferat, fore, ut quaecunque apud nos esfent ad docendum publice inftituta, confervarentur , iisdem quibus antea factis ſumtibus. Sed haec Punica, ne dicam Francica, hominis fuit fie des. | ae Indignatos fuisfe Batavos, quotquot rem ex aequo aeftimare posfent, quis vestrum non in- telligat? Quid? quod et indignati fuerint e Francis Univerſitati Praefectus et duumviri le- gati. Hi enim, paulo ante domum reverfi, nihil non honorificum de Academia Rheno» Traiectina retulerant , eamque confervandam fua- ferant. Atque eo etiam inclinabant -ceteri fena- tores. Verum, antequam eorum, quibus haec erat demandata cura, audiri potuerat confilium, decretum factum fuerat, multa festinatione, pro- videntia nulla. | Neque enim ipfe Napole- on, nec comitum quisquam, recordari vide- batur, cuiusmodi esſent fcholae ſecundariae, quarum bis in decreto fiebat mento, fenfu alio atque alio. ^ Quapropter. fibi perſuade- bant Parifini illi, aliud voluisſe, aliud ferip- ion fis- C 124 ) fisse Imperatorem; opus esfe legis interpre- tatione quae, quin vulneri nostro faluta- rem procuratura esſet medicinam, vix dubi- tabant.. Interim fuam, in re difficili, opem fpondebant. 5 Itaque et nos nondum omnem abiiciebamus ſpem, fore, ut academiae nostrae paulo lae- tior dies esfet exorturus: eäque ſustentati fpe in palaeftra literaria pergebamus, omni, qua poteramus, alacritate; quamvis, qui fpem nos- tram alerent, esfent pauci, qui prodesfe no- bis posfent, fere nulli. | ? Opportune tamen fefe nobis obtulit civis noser Petrus Iacobus de Bye, circa hoc tempus Lutetiam evocatus iudex in fu- premo totius Franciae tribunali. Hic igitur vir, in rebus gerendis cautus ac prudens, ingeni- orum animorumque fagax explorator, in labo- re fufcepto indefesfus, qua erat erga nos hu- manitate et in patriam amore, nobis abfens fi- delis fuit interpres, et apud eos, qui aliqua gaudebant auctoritate, gravis cauſae nostrae patronus. | | | Ut ille foris, ſie domi academiae curam ge- rebat, quoad poterat, vir amplisfimus Adria- nus C O E nus lacobus Guilielmus van Dielen, Praefes urbanus, bonarum literarum amantisſi- mus, et vario elegantiorum artium genere ex- cultus, qui, fi quis alius, ingenii alacritate, morum urbanitate orisque facundia, fibi grati- am conciliare poterat eorum ; qui omnium di- ci amant politisfimi. | Verumtamen vir. egregi- us parum fais lucratus est curis : academiae ; loco {uo motae, valde condoluit, morbo tan- dem iterato fractus, meníe Februario, anno huius feculi duodecimo, rebus terrestribus est ereptus, tristi defiderio fui relicto coniugi, li- beris; - parenti , amicis, anna ecelefi iae, toti denique civitati. .. j Illo aegrotante, nostris: fese rebus immiscent Alphonfius et Cellefius, uterque inep- tus decreti imperialis interpres et vindex, auc- tore, ut videtur, Montaliveto,. cui cum Fontanefio intercesferat controverſia, ex ae- - llli vero Amftelodami -hane quafi fententiam , pro auctoritate fua, pronunti- ant: „ oportuerat Traiectinos Profesfores Im- „ peratoris decreto obtemperare, ab eo inde » die, quo factum est: gradus conferre acade- >> mi- mulatione : orta. ( 126 ) ss micos iis interdictum est; eorum fchola non „ est nifi fecundaria, in qua nec "Theologiae „ docendae locus est, neque iuri; nec medie : : j Aon : ; „ cinae, nec chemiae." Horum vero; five ju- dicio, five voluntate, fi flare voluisfemus, ab eo inde tempore omnes claudendae ſuisſent fcholae, praeter propaedeuticas: quibus etiam qui intererant iuvenes plerique, tunc. tempo- ris, fimul, aut theologiae, aut iuri, aut me- dicinae, operam dabant. Verbo dicam: istis decreti imperialis vindicfbus fi morem gerere confultum -duxisfemus, ab eo inde die extincta penitus fuisfet Academia, nec fpes eius in vi-. tam revocandae nobis fuisfet relicta. Sed, Deo nobis animum addente, aufi fumus contradice- re, refragari, in docendo pergere. Caufa pe- riculofa erat, at iusta, Neuter enim eorum legitimus erat legis interpres: et abfürda erat interpretatio. Nondum enim novae. conditae erant academiae, nondum novi creati erant Profesfores Leidenfes aut Groningani. Itaque; fi Theologis , Iure confultis , Medicis Traiectinis abſtinendum esfet, fimiliter cesfandum fuisfer ceteris academiarum veterum Profesforibus, do- | nec r nec nova inſtitutionis publicae forma inducere- tur. Quod tamen, nec cupiebant nobis adver- fantes, neque iusferat legislator. Haec aliaque. argumenta, quibus caufam no- ftram tuebamur, perferipfimus , die duodetricefi- mo lanuarii, Fontanefio, quem, ut confi- lio fuo et auxilio ſubveniret, precati fumus. Quo ſuecesſu, intelleximus penultimo Februa- rii die, ex epiftolis, quibus ipfe Al phon fi- us fignificabat, in fententiam fuam- non ivisfe Univerfitati Praefectum: iccirco pergere posfe Profesfores Rheno - Traiectinos, eädem, qua antea, vil, Qui nuncius quanto a nobis ac- ceptus fit gaudio, ipfi, me etiam tacente, in- telligitis. Nec tamen propterea, curis fuimus : vacui, aut prorfus. victores ex hoc certamine discesfi- mus. . Auctor enim nobis fuit Fontane fi- us, ut abftineremus academicis honoribus con- ferendis, _ -Praeterea difficilior remanebat quae- ſtio, de folvendis Profesforum ‘honorariis, in quà dirimenda nihil valebat auctoritas viri, qui Univerfitati erat praepofitus. Magiftratuum ur- banorum erat, debitum ſtatuto tempore folve- fe; fed impediebant ipfi illi duumviri, quibus i | (28: disfentientibus ne obolum quidem in academiae ufus impendere licebat. Questi, ea de re, iam fueramus, anno praeterito," etiam apud Placentiae ducem; fed, quod ille "heri promife- rat, hodie videbatur oblitus. | Quinquaginta fe- re millia florenorum quotannis fuerant impenſa in academiam. At Cellefius negabat, pro fchola ſecundaria erogari posſe plus, quam feptem millia. Profesforibus fere ad vivendum fufficere opinabatur mercedem ,.a discipulis ſol- vendam. Itane adeo fidelis erat aerario prae- fectus? O turpem parfimoniam , fraude et in- iuria quaefitam!: — At, quam parcus ille fue- ‘rit, in exigenda: a civitate: pecunia, intelligite, quaeſo! Postulabat pro lyceo quinquaginta fere florenorum millia. Sed nondum aderat lyce- um: neque eo opus erat. Attamen postula- bat. Quid igitur? Scilicet, ut ex eo vectigali abundare videretur pecünia, mox e civitatis ac- rario transportanda in Napoleonticum , quod de- Tendo aeri alieno dicebatur deſtinatum. Haec istorum hominum erant, digna praedonibus, artificia : quibus qui excellerent, tuto bonos vexare cives poterant. ^ His vero artibus ran- dem effectum es ut nobis triennio damnum illa- C 439.2 illatum fit florenorum fere triginta millium ; cuius reparatio unde nobis quaerenda fit aut ſperanda, etiam nunc disputatur. | Venio ad id tempus, quo novis Academiis Leidenfi et Groninganae nova obtrufa fuit for- ma, tota ad Francicam compofita, anno hoc ad finem- vergente. De Groningana non est quod dicam. ‘Leidenfem filentio praeterire me vetat arctum, quo cum ea -conftricti fuimus, vinculum. Etenim, ab hoc inde tempore, cen- - febamur qualiscunque pars illius Academiae. | Dabatur nobis facultas, iuvenes, artium doctri- narumque ſtudioſos, eodem quo antea modo, inſtituendi. Sed adiunctae erant leges ac con- ditiones, durae nobis vifae, et, quod turpius est, nihilominus a nobis probandae et laudan- dae, nifi et eo privari vellemus, quod nobis relinquebat eorum temporum dominatio. Pri- mum- enim ea facultas fic concesfa fuit, ut fumtus nulli, nifi ex urbis aerario, esfent fpe- randi: pendebat igitur hactenus cauſa nostra ex arbitrio eorum, quos huic praefectos -aerario cognovistis. Deinde etiam fübmiisü fuimus no: vis Procuratoribus , hinc Rectori Leidenſi, il: linc Infpectori Scholarum Batavarum. Deni- „ que ( ago ) que et perfolvenda erant nova tributa; cum a discipulis, tum ab ipfis etiam magistris. Hae nobis conditiones aperte fcribebantur, quae, quam parum esfent probabiles, ipfi quaefo iu- dicetis! Has tamen nifi ambabus amplecteremur manibus, nihil prorfus fperandum ſupererat. Sed, quod reticebatur, non minus nobis acer- bum accidit. Negata nobis facultas fuit, ſcho lae. nostrae alumnos, post legitimam disquifi- tionem, Candidatorum albo infcribendi, et ad Doctorum gradum evehendi; Neque in eo fub- {titit lex imperatoria ,: aut. interpretatio eius a nostratibus facta. Postulabant certe Leidenfes ab iis, qui ad hos honorum titulos adfpira- rent, testimonia, quibus. probarent, fe, non tantum in ſchola inferioris ordinis, qualis tum erat Traiectina, fed in acroateriis etiam aca- demicis, cuiusmodi esfent Leidenſia, ufos fuis: fe Profesforum inſtitutionibus. Quo | factum - est, ut plerique iuvenes, medicinae apud nos operam dantes,. inviti ad vicinam traherentur Academiam, non. fine mutuo. dolore a dilectis avulfi magistris. | Huiusmodi vero vinculis conftrictos, quo nos animo fuisſe putatis, cum invitaret nos Rec- tor 4^ RR.) tor Leidenfis, ut nostra etiam praefentiä ali- quid conferremus, ad folennia initiandaé illius Academiae celebranda? Videbamur nonnullis currum triumphalem fecuturi. Iccirco hoc , quic- quid erat, five honoris, five opprobrii, depre- cari conſtituimus. Sed vix datae erant literae huius argumenti, cum, ecce, diaria publica festi illius. celebrandi exhibent programma, in quo delegatis Rheno- Traiectinis et Amfteloda- menfibus certus deftinatur locus, in pompa et ingresfü publico. Tum vero intelleximus , no- bis optionem vix fuisfe relictam, atque adeo hoc etiam malorum augmentum , cum fociis Amſtelodamenſibus, fortiter esfe ferendum. Ita- que duumviri Geunfius et Heusdius inter- fuerunt nostro nomine, hoc veteri vestitu nos- tto, patrio, valde diverfo a novo, varii colo- ris infolitaeque formae, ornatu, cuius parandi caufà opus fuisfe ferunt farcinatore Parifino. Re- verfi nobis , quoad reminisci poterant, retulerunt - Collegae ‚ quae et viderant; et audiverant, Viris bonis doctisque, quibus Leidenfis abundat Aca- demia, molesta magis quam iucunda. Arrectis nos auribus narrationem audivimus, faepe in- M 12 dige ER i Ig J dignantes, nonnunquam et. ridentes: nostram. dolentes fortem, neque invidentes alienam. Necdum omnis nobis deérat confolationis ma- teria. Eo enim tempore, in cathedram, Cal-. koenii decesfü vacuam factam, vocatus fuit Gerardus Mollius, paulo ante in ſpeculo astronomico collocatus a rerum domesticarum: ‘Adminiftratore, nunc ab, Univerfitati Praefecto. creatus Mathefeos et Astronomiae. Profesfor in Rheno- Traiectino Athenaeo. Quod quidem novum Athenaei nomen aptum erat refutando eorum errori, qui veterem Academiam inferio- . ris ordinis. fcholis accenfendam arbitrarentur. Itaque de eo gaudere posfe nobis videbamur, Magis autem gavifi fumus, primum accepto Collega novo, deinde experti talem Collegam, qualis mox agnitus fuit Mollius. Namque ille, Swindenii disciplina formatus, etfi , ftu- dii astronomici caufä, aliquamdiu Parifiis fuit verfatus, coelum quidem, non, animum muta- vit, patriae amantem , ingenuum, probum, re- ligiofum. Huic laetitiae caufae accesfit alia, a numero discipulorum, maiore, quam, pro af- flicta conditione nostra, fperari potuisfet, Ci- vium DD ov Qmd. v) / vium enim recenfione faeta, vidimus advenisfe, hoc anno academico, triginta octo iuvenes, quibus intererant viginti novem theologiae ope- ram daturi, qui, cum ceteris huius disciplinae alumnis veteranis, numerum faciebant fere cen- tenarium. © fapientem ac benignam Dei pro- videntiam, in rebus humanis regundis! Hac enim cautum est, ne à in communi miſeria, unquam deésfent parentes, qui filios facris ad- "ministrandis devoverent: hac curatum est, ut ip- fa illa militia Napoleontica, cuius faevitia patriae nostrae aliquot iuvenum millia eripuit, religioni idoneum reliquerit numerum, qui, in theolo- gorum fcholis, tutum inveniret refugium. Sed quorſum me abripit divinae cogitatio providentiae, in bello etiam funestisſimo mode- rando? — Video horribilem ſtragem, fed pro- cul a patria remotam, Video urbes dirutas, fed in Afiae confinis, ^ Video incendium, fed Mosquenfe. Video exercitum , frigore et fame exhauftum, fed hostilem. Video in turpem fu- - gam datos, fed Napoleonem cum grega- ris! — O inopinatam et fere incredibilem belli converfionem, a Deo Vindice et Tutore procuratam! — Hac re audita, refpiravimus, | "UP li- v C 2 liberandae Europae fpem conccpimus, laetos augurari dies Patriae et Academiae nostrae aufi fumus, atque ita molestias, quibuscum conflictandum nobis erat, patienter tulimus. Ea quoque patienti opus fuit Rectori, dum- modo nomen hoc conveniat ei, qui fere mi- nister erat Rectoris Leidenfis. Huic enim re- rum nostrarum rationem reddere nos oporte- bat: ne programma quidem edere nobis lice- bat, aut quaeftiones ad disceptandum publice proponere, nifi eo confentiente. Ingratus pro- fecto meus labor erat, et curarum plenus, ter- tio iam anno mihi fustinendus: cui. propterea impar fuisfem ferendo, nifi focios et adiutores fefe praebuisſent Collegae coniunctisfimi, cum Asfesfores et Graphiarius Oordtius, iam . per quadriennium eo munere fideliter functus , tum etiam reliqui, ii imprimis, quorum Gallice di. cendi fcribendique facultas imperitiae meae con- tinuo ſuccurrit. Pro quibus ceterisque omni- bus benevolentiae et amicitiae documentis, gra- tias iis habebo et agam, quamdiu mente vale- am ac lingua. ' Arcto hoc necesfitatis vinilo iunctis nihil — magis molestum accidit, quam quod mihi hoc an- * * C 135 ) anno impofitum fuit onus tributi exigendi a fcho- | lae. nostrae discipulis, quin et ab adolescenti- bus, artis chirurgicae et pharmaceuticae tironi- bus, qui vernaculis Profesforum lectionibus in- tererant. Erat enim hoc a perfona mea prorfus alienum » Vectigalium exactori magis conveniens, quam theologiae Doctori et Profesfori., Quodfi vero hoc, quamvis minus honestum, ferendum aequo fuisfet animo , ipfum tamen tributum ve- hementer nos omnes offendit. Erat enim, non una de caufa, iniquum, et refrigescentem ftudii literarii ardorem magis etiam exítincturum. Sed id ipfum volebat Napoleon, literas facile exfulare pasfus, dummodo milites esfent, qui- bus populos fub iugum posfet mittere. Nos vero, ut abhorrebamus ab istis Tyranni machi- | nationibus, ita, cum tributum, istud exigendum esfet, initio tergiverfäti fuimus, et. diu oblocu- ti, ratiönibus, quae quidem nobis vifae funt fatis graves, At frustra. ^ Caufa enim nostra quamprimum. esfet commisfa arbitrio Praefecti Univerfitati, litem perdidimus. Tum quantoci- us, licet per ferias aeſtivas abesſent ſtudioſi, mihi fex millia francorum; paucis diebus, fue- runt in aerarium Univerſitatis conferenda, quae | | fum- | XC 356. 3 fumma, partim confestim exigenda fuit, partim postea repetenda ab iis, quibus hoc tributum ferendum erat. Vixdum prius tributum erat perfolutum , quod deberi dicebatur pro exacti anni inſtitutione, ecce, aliud idemque gravius exigitur, pro.eo, qui tum agebatur, anno, fol- vendum.. Ast, eius non nifi dimidia pars Ty- ranno in praedam ‘cesfit: nostra enim cuncta- tione effecimus, ut reliqua p" liberatae pro- fuerit Patriae. | Sed, antequam laetam hanc rerum nostra- rum converfionem commemorem , repetenda mi- hi est memoria Viri Cl. Ioannis Frederi- ci Hennerti, qui , vernd huius anni tem- pestate, nobis tam fubito est ereptus, ut ne- mini ultimum dicere potuerit vale. Mathemati- cus ille et Astronomus, per totam Europam no- minis celebritatem nactus, Eulerique vesti- giis recte infistens, idemque acerrimi Philofo- phus ingenii, operam perquam utilem. nostrae praeſtitit Academiae, per feculi partem fere di- midiam. Sed, oculorum morbo impeditus , a lec- tionibus ac demonſtrationibus ſcholasticis abſti- nendum ſibi duxit, paucis ante mortem annis. Qua vero erat liberalitate, et commodi publi- c1 CM) FS ci augendi cupiditate, maluit infignem ſtipen- dii fui iacturam facere, quam Academiam vi- dere quicquam detrimenti e fua capientem ca- lamitate. Sic, rude donatus, reliquam vitae partem transegit, non fine ea molestia, quae bonis ferenda erat: raro tamen tristis, natura - hilaris et ad iocandum promtus, atque adeo, quoad poterat, ad extremum usque diem, iis occupatus mathefeos ftudiis, quibus prodesfe posfet Reipublicae, Exftant plurima ingenii Hennertiani monumenta, quae referre lon- gum fit; quorum vero feriem, alibi a. me ex- hibitam, repetere mearum ducam partium, fi- quidem falutari Regis propofito, me ſalvo, ſa- tisfiat, edendo huius Academiae commentario annuo. DAE Hic vero vir egregius a nobis avulfus est, naturae necesſitate. Sed aliam fecimus iactu- ram, perditisfimi hominis malignitate, eatenus ` duriorem. Subfequente enim aeflate, a Napo- leone coacti funt ad militiam fcholae nostrae alumni, una cum aliis iuvenibus egregiis, qui nuper ad fummos in iure et medicina hono- res evecti fuerant. Meministis, cives Traiec- tini! crudelitatem, qua iuvenes honoratiores yor C. 18 ) i parentibus Patriaeque violenter erepti fuerunt, fuis fumtibus, honoris fcilicet caufa, in bello Imperatori cuftodes corporis. futuri. . -Praeter hos cogebantur etiam cohortes praetorianae , fed cum eiusmodi delectu, ut, qui literarum ftudiis, in Academia Leidenfi et Athenaeo Am- ftelodamenfi, operam darent, hoc fervitio libe- rarentur. Nos vero fimile beneficium impe- trare nullo modo potuimus, quantumvis, et ipſi, pro iuvenibus nostris, apud Provinciae Pracfectum, intercedentes, et Rectoris Leiden- fis. Univerfitatique Praepoſiti patrocinium im- . plorantes. Hae vero aliaeque caufae | antea memoratae effecerunt, ut, in iure confultorum fcholis , paucisfimi tandem relicti fuerint discipuli. Longam vobis enarravi malorum feriem, quam, una cum dilectisſima patria, experta fuit nostra Academia. Sed utriusque miſertus est Deus, pro immenſa erga nos benignitate. In libertatem vindicatur Patria. Rumpuntur Academiae vincula. Eiiciuntur exteri. Guber- nacula prendunt cives generofi. Redit Guili- elmus, Pater patriae, cum eoque concordia, virtus, religio. Redeunt iuvenes captivi. Red- eunt optimates obfides facti, in his Perpon- che- € "gp cherius et Rammius, Debellatur Napo- leon et in Ilvam relegatur. . Pax Europae restituitur. —- O. incredibilem rerum conver- fionem! O vitam nobis e morte redditam! | Verum ab omni parte tutis esíe nobis ac beatis non ante licuit, quam. graviores poe- nas dedisfet iste parricida, cum fcelerata cone iuratorum caterva. Immanis illa bellua irruit in Galliam, redit Lutetiam „rerum denuo po- titur, bellum contra novum Belgii regnum pa- rat. Hannibal ante portas. Tuenda est libertas patria: vindicandus ab hoste est Rex optimus. Ardent iuvenes ad arma capienda: in his etiam e nostrae civibus Academiae. non pauci. Of- ferunt fefe ad mortem, pro Rege et Patria. Sed in acie collocare non licet, nifi disciplinae bel- licae asſuefactos, habitu, vestitu , gestu mili- tari. Non refugiunt labores aut ſumtus, quot- quot veniam a parentibus impetrare posfunt- Diei partem alteram exercitationi militari, al- teram literarum ftudiis impendunt, donec a Re- ge evocatis in Franciam proficiscendum est. Primam fibi. palmam praereptam dolent a mi- litibus, duce Araufiaco, quibus contigit fu- rentem audacia Napoleonem profligare, Sed et- C 44079 etiam nunc coércendos vident rabiofos Napolc- onticos, nullum non fcelus anhelantes. Praefto funt, proficifcuntur, valedicentibus nobis, vexil- . lumque tradentibus, quod donaverat puellarum flos Traiectinarum. Feriafum tempus, ad relaxa- tionem datum, tranfigunt in Francia, excubant, vigilant, in omnibus milites agunt, nihil vero ex hac vita contrahunt temeritatis, petulantiae , aut cuiusquam vitii ex eo genere, quod a mi- litia vix feiungi posfe falfo creditur. Subac- tis hostibus, patriä vindicatà, honorifice di- misfi fünt et reverfi, laudante Rege, applauden- te univerfa civitate, nobis honorifice recipien- tibus in fenaculo academico, ubi vexillum, in rei laudabiliter gestae perpetuam memoriam, cum concinna ómcypadij , ab Heusdio nostro inventa, fufpenfum -asfervatur. "e Vix requieverunt generofi iuvenes, cum lae- tus ille Academiae dies illucesceret, quem fe- ftivo celebravimus gaudio, ineunte menfe No- vembri, proxime exacto. Nullus antea dies Academiae nostrae laetior extitit, quam quo Guilielmus I. totius Belgii Rex, collap- fas res nostras reftituit.. Reſtituit? Imo vero infigniter emendavit, auxit, locupletavit. Hu- ius oue CAM: 39 Hu ius enim Inſtauratoris benevolentia Academiam nostram omnibus. iis inftruxit, quibus formari posfint fideles Ecclefiae Chriftianae antistites , divinaeque interpretes doctrinae; iuris et iufti- tiae, confulti; iudices finceri; patroni caufarum facundi; medici ac chirurgi, ad artis leges ip- fäque experientiä docti; pharmaceutae industrii; parturientium adiutores providi; philoſophi acu ti; mathematici diligentes; astronomi attenti; historici verum amantes ; philolegi elegantes; oratores diferti ; artifices ingenioſi; agricolae prudentes: omnes fibi fuisque , omnes denique Patriae humanoque generi, profuturi. Quem in finem tot tantaque: discentibus adiumenta prae- buit et incitamenta, docentibus tam honorifica laborum praemia, tam dulcia ſenectutis fola- tia, tam falubria morborum levamenta, ut nie hil amplius a nobis fperari, nedum optari, po- tuerit. Sed his beneficiis laudandis hodie abs- tinendum fentio mihi, qui, ipfo initiatae Aca- demiae die, ufus fim vobis in hac laudatione- conſentientibus, meque adeo benigne audienti- bus. Quod tum optavimus precatique fuimus, id, ex co inde die, favente Deo, nobis et Acade- miae C 142 ) miae evenisfe, quis vestrum est, quin gaude- at? Regis enim providentia legem, nobis da- tam, ita est interpretata, ut difficultatibus nos expediret, quibus ab initio implicita vifa fuerat accurata eius obfervatio. ^ Porro Profesforum numero adiunxit duumviros, ingenii, doctri- nae, virtutis famá celeberrimos, Adamum Simons et Danielem Dijlium, quorum illum hesterno. die audivimus,' Oratorem fimul ac Poëtam, literarum Batavarum et eloquen- tiae docendae munus feliciter adeuntem : hunc propediem audituros nos fperamus, medicinae docendae provinciam fuscipientem. His vér to aliisque documentis, Rex optimus eam no- bis demonftravit benevolentiam, quam verbis fignificavit humanisſimis, cum antea faepius , tum vero etiam paucis post folennia nostra diebüs , quando Senatus delegatis eum adeundi copia facta fuit exoptatisfima. ! | Quae vero nova ftipendia iuvenibus bene me- rentibus destinavit Régis munificentia, in iis conferendis non defuerunt Academiae Curato- res, prudentisfimi regiorum beneficiorum distri- butores, Nos autem, qui, five alibi, five in hac Academia, a Rege conſtituti fumus iudi- ^ ce; C 443.) Bie: ces honestae concertationis literariae, edito pro- $rammate, curavimus, ut mature ad palmam propofitam adfpirare . posfint iuvenes, ingenii alacritate , discendi atdore ; honorisque ftudio praecellentes. Eiusmodi vero iuvenes, non adeo paucos, fo- vet Academia nostra, cum veteranos, tum. no- vitios, quorum numerus, post inſtauratam Aca- demiam, praeter fpem et exfpectationem nos- tram, accrevit. Locupletisſimi testes ſunt, qui, hoc ipſo anno, Candidatorum albo inſeripti ſunt, in his Bartholdus Regnerus de Geer, qui, nobili gente natus, raro admo- dum exemplo, ſummos in Theologia -honores adeptus, ut Francisci lunii, Viri, natali- bus, eruditione, facundia, fortitudine , pruden- tia, pietate, nobilisfimi , vestigia legat, valde optamus.. ~ Quid de Pral sionibus: dicam? — Qui nu- per huc evocati fünt, eos deinceps munus fuum, fümma cum laude, adeuntes audivimus, felie cemque praedicavimus Academiam, iis locuple- tatam doctoribus. . Nec mirum adeo, discipu- los his gaudere magistris; Qui, aetatis caufa, rude fünt donati Rosfijnius et Geunfius, et- 0 3244 2) etiam nunc Academiae prodesfe pergunt, ille do- cendo, hic fcribendo. — Quid vero de ceté- fis dicam collegis? Quid de fingulorum ardo- re, in partibus’ fibi datis induftrie agendis? Quid de.communi omnium confilio, in prae- ſtandis, quae lex iubet regia? Nihil prorfus di- cam, ne vanus videar eorum , quibus ipfe ac- cenfendus fum, laudator: malimque adeo mihi quotidie in mentem revocare facramentum pro- misfumque fanctum , quo muneri nostro finguli fumus obligati. | »" Huius ego iurisiurandi memor, fi quid, in Academia regunda, praeftiterim , vestra. dignum approbatione, Viri amplisfimi , Academiae Cura- tores fidelisfimi! impenfe gaudeo. Vobis au- tem, pro indulgentia vestra et favore, quo me complexi estis, gratias ago maximas. . Faxit Deus O. M. ut diu, ftatore Rege, Vobis cu- rantibus, falva fit et incolumis haec Acade. mia ! | ah, Superest, ut tandem Rectoris munus folen- ni ritu deponam. taque, iubente Rege au- gusto, fuccesforem mihi datum, Lanu m Bleu- lan- ^, N he 7 = (o ) | landum, Medicinae Doctorem et Profesforem , in hunc, quem hódie ingresfi fumus, annum, Academiae Rheno - Traiectinae Rectorem magni- ficum dico, renuncio ac proclamo. ` Adfis igi- tur, Vir Clarisfime! locumque Occupes, quem tibi feci vacuum! ? Salve, Rector magnifice! iterumque falve ! Academiae veluti clavum, quem tibi trado, quiete fedens, tene feliciter! Nullas experire tempestates! Sereno naviga. „coelo ! scum ve- la da ventis! Socios habe eosdem , quos tibi hodie relinquo. Et, quemadmodum ante hos fedecim annos, ita et hoc anno, iter tuum con~ fice profperrime! Fateor, pilo plus curae et. incommodi, quam. antea, cum hac rectione es- fe coniunctum ; fed, ad eam ſustinendam, nec deërunt praefidia aut adminicula aliunde fub- ministrata, nec tui animi moderatio , tua forti- tudo. In ceteris, quantum amica collegarum concordia Rectorem iuvet, nos exacto: hoc’ quin- quennio, ufü et experientia didicimus. Quid enim plurimum. contulisfe putas, ad animum meum, in laboribus ac ſolicitudinibus, con- firmandum ? Concordia nostra. Quid profuisfe „putas nobis omnibus, in tolerandis «damnis et | K eed in= g ( n6 ) iniuriis ? Concordia nostra. Quid denique nobis fere: naufragis falutem, Deo. favente, procu- rasle credis? Condordia nostra: et ea quidem tanta, ut, cum turbine et procella. iactare- mur, nec portum videremus, nemo tamen no- ftrum commune | illud naufragium | effugere: yö- luerit. Qui igitur, in rebus adverfis, uno fui- mus confilio, quidni fperes, fore nos in pro- fperis? Equidem certe hoc et quicquid Tibi, Vobisque cunctis, Collegae coniunctisfimi! et abfentibus quoqde, Ravio, Seni Venerabili, ‚tertium iam fupra nonagefimum annum agenti » raro Academiae nostrae ornamento, R hoerio porro et Kopfi io, infirma valetudine labo- rantibus, "quicquid i igitur fi ingulis , dulce et exop- tatum, accidere poterit, hoc Vobis omne , toto | apprecor animo. | Vos tandem , Iuvenes exoptatisfi mi! quod in vobis est, conferte, ad itineris, cuius estis ſo- cii, tranquillitatem! Gubernatori morem geri- te! Vestris finguli partibus ita fungimini , ut nemo reprehenſione ſit dignus! Rectorem ha- betis prudentem, non rigidum aut morofum, fed feverum legis regiae vindicem, fiquidem ofti- cii ratio et falus publica, quae et vestra est, haud qu (T) "haud finat esfe indulgentem. Quae quidem ad- monitio, fi minus videatur necesfaria, proficis- 4 citur tamen ex animo , falutis vestrae ftudio- " fsf imo, et convenit patri, dilectis: filiis fuis va- le dicenti. Iraque nemo hoc a me dictum in eam interpretetur fententiam, ut me poenitedt laudis , quam vobis antea tribui, plurimae. De eo enim mihi perſuaſisſimum est, et faepe tes- . timonium perhibeo, , nunquam vos, modestiä di- cendique avidi tate, fuisſe ſuperatos a commili- .tonibus vestris, in quacunque . alia Academia, Vos igitur ita res vestras agite, ut honorifi ico E hoc testimonio perpetuo digni, et fitis, et ha- beamini! Virtutis ac religionis amor vestros in- flammet animos! In palaeftra literaria ita con- tendite , ut multis palmam faciatis dubiam , tan- demque vestrum complures eam reportent! Ve. terani exemplum. praebeant, quod imitentur no- vitii! Ita commendati eritis Regi munifidentis- | ~ fimo, et Curatoribus optime de Academia me- | rentibus. Ita a bonis omnibus honorabimi- ni. Ita denique Reipublicae et Societati Chrifti- anae estis profururi. Quod fi videant paren- tes, praeceptores, amici , impenfe gaudebunt, Deoque Tutori vestro, et in via Academica , K 2 pe: C 148 ) ; | è periculis plena, Duci ac Custodi, gratias agent quam maximas., | His tu, Deus O. M. votis annuas!. Tuam. laudamus ac celebramus benignitatem, in con- fervanda, reftituenda, amplificanda, ornanda Acd- demia nostra, Tibi gratias agimus, quas pos- famus, maximas, pro beneficiis in nos, omnes collatis, pro auxilio; Profesforibus, per totum hoc quinquennium praeftito , et pro fuccesfu horum folennium profpero. Tibi Regem de- lectisfimum ; Patriamque dulcisfimam ; Tibi hanc bonarum literarum fedem, huiusque Curae | tores et Rectorem, Tibi cunctos in ea docto- res et discipulos, commendamus. Tu mentes nostras Spiritus tui Sancti lumine collustres ! "fu nobis quotidie: delinquentibus ignoſcas, pro paterno favore, cuius nobis eximium de- disti documentum , in Iefu Chrifto, Filio tuo, pro nobis mortuo et in vitam revocato, Con- fervatore nostro ac Domino, tecum aeternum adorando! | 57 | 8 ERTES LIBRORUM zr OPUSCULORUM, | a Viro Cl, — JOANNE FREDERICO HENNERTO, inde ab a. 1753. usque ad 1808, ee prriptorum, . ("od e. . x LR Die genaue Harmonie des Sinnlichen mit dem Her- unam in der Natur des Men/chen, (Ig . Opere menftruo, Germanice edito Berolini, a. 1753. et fubfeqq. Neue Erwelterungen der Erkenninifs und des | Vergnügens, Part. XI. et XIII.) Nachricht van der Schuchifchen Schaufpielerg sefill En fehaft zu Bertin, (In eiusdem. Operis Part, XXL) 1754 sn : f . Moralifche Besaehrengeg über die debida o ; die Falschheit und den Argyohn. (Ibid. Part; XXIX.) Bu cc o | Ws Ge» 2 0 Promifi hanc feriem in Oratione mea. Plura de Hennetti £ vita et laboribus cognofcere cupientes legant » quae dedi in Nuncio Literario, (Algem, Konst- en Eater sind) & 1814. Vol. I. P 198 a203 , ate 222, 227. 230. * C 150° ) Gedanken über den Werth'und Nutzen der Lusjpie le (ibid. Part, XXXIV.) 1755. ; Traité des Thermométres „ ou il est parié d'une nou- velle Loix de la Chaleur. la Hayes 1 759. Epitre, à P occafion de la Cobb; qui a été obfer- ve aux mois de Mars, d' Avril et May , 1759. (In ‘Bibliotheca Francica} quae «dicitur des Sciences et des Beaux Arts, Tom. XI. p. 446-459.) — Ei Solutio Problematis Geometrici : (ducere lineam , quae tangit duos cir culos , pofitione et magnitudine da- 205) eiusque ufus in Affronomia, ad Jongitudinem um- brae planetae vel fphaerae opacae e magnitudinem pen- umbıae deducendam. (In Actis Eruditorum | EM a. 1769, p. 422 425. | Meetkunftige Verhandeling, wegens 1 he nigheden der Reguliere Veelhoeken. (Latine fcripta Dia- tribe, ab Anonymo in Belgieum ſermonem converſa, atque ita inferta Operibus a Societate Harlemenfi edi- tis, hoc titulo : Verhandelingen, uitgegeven door de . Hollandfche Maatfchappij der Wetenfchappen te Haar- lem, Vol. V. a. 1760.) | Kracktkandiz Voorftel, betreffende de beweging van twee Ligchamen, in het ijdel en in vheetftoffen ; één der- zelve langs een kromme Lijn afdaalende en met zich trekkende het auder, door middel van een drand ,. welke | : langs C yt» lans een kromme. Lijn opklimt. (Francice fcriptum Problema, in Belgicum fermonem sb Anonymo con- verfum, in eodem, quo fuperior Diatribe , Volumine , a Societate Harlemenſi editum.) Problemata , de centro aequilibrii potentiarum obli- quarum vecti adplicatarum , ef de conflictu corporum im- perfecte elafticorum , Theiriae virium vivarum repugnan- te, (In Actis Eruditorum Lipf. a. 1761. p. 565-570.) Index rerum , fubiectus Pecri Musfchenbroe- kii'Zntroductioni ad Philöfophiam naturalem , o e Bat. 1762. o Verhandeling , over de wijze, om de waardijen der Breuken te: onderkennen „ ef dezelve eindig, oneindig groot dan klein zijn, wanneer derzelver Teller en Noe- mer door zekere bepalingen verdwijnen. (Latine fcripta: diatribe i fi E Me Blasfierio in Belg. fermonem converfa extat in laudatis Operibus Societatis Harle- menfis, Vol. VI. a. 1763.) 1 Verhandeling, van de e e welke een D" | chaam verkrijgt, wanneer het in het aantrekkings- middelpunt gekomen is. (E Latino fermone convería , ab Eodem, ibidemque edita.) Problemata , de compresi one ac refitutione elaffro- vum, una cum adcuratiori virium vivarum disquifitione. eu Actis Eruditorum. Lipf a. 1763. p. 4% 486.) 4 SO j i INA- * m oe. Navorfiugen , raakendé het eevenwigt van den Hef. boom , wanneer er verfcheidene Schuins «werkende krach- ten trekken, (E. Latino fermone; ab I. I. Blasfie- rio converfae , extant in laud. O. eribus Societatis Harlemenfis , io VII. a dole E enige e e » weegens de: barf nge der Lig- chamen, en inzonderheid van die, welke een onvol. | maakte veerkracht hebben. (E Francico fermone ab n * j 2 Eodem convêfa extat ibid.) Oratio , de ingenio Mathematici, Trai ad Rhen. 1764. Proeve eener, Theorie weegens de Moolens, die door Mater gedreven, worden, (E Francico fermone in Belgicum transtulit | MM Blasfierius, In laudatis Operibus Societatis Harlem. Vol VIII. a, 17650. Oratio „ de folido Mathefeos Rudio cum educatione coniungendo. Trai. ad Rhen. 1765. misi Mathefeds purae Vol. ze AY TN a Geametriam et utramque Trigonometr iam complectens, | ibid, 1766. | | Le bel pl 4 Comédie en trois actes. Utr. 1766, Disfertation fur la Vis d' Archimede, (Praemio orna- ta a Societate Regia Berolinenfi, a. 1766.) Berol 1767. | A Eom wegens de RR der Vioeiffoffen , en inzonderheid die van het Water. (E. Francico fermone en in Vo C 933 D in Belgicum transtulit I. | I. Blasfieriws, in lauda- tis Operibus Societatis Rauen Vol. IX. a. 1767. eee Mathefeos sand > Vol. II. Anei in bf nitorum et Sectiones conicas complectens, "Trai. ad Rhen. 1767. \ .Eiusdem RER Vol, III. jeu in infnitorum 5 fi ve Calculum diferentiala. et integralem complectens. . Ibid. 1768.. Cur fus. Mathefeos adplicatae, Pars, I. five Elementa univerfae Mechanices „ quae, Staticam „ Phoronomiam , E Dynamicam ac Motus HMM complectuntur. Ibid. 1768, 4 a Tweede Paridon > over de 5 der V loci fof: m fem, en inzonderheid den weder/fland . van de Lugt. €Diatribe Francice fcripta, in Belgicum fermonem con- verfa ab I. H. van Swinde n, extat in laudatis So- cietatis Harlem, Opp. Vol. es 1768. > "Oratio, ade MEARNS a perfona viri honesti et Bene nati non alienis, Trai. ad A pese 1769, Curfus Mathefeos ee Pars II. ſive Elementa Hydroftaticae et Hydraulices „ tam theereticae quam practicae, Ibid. 1769. | Eiusdem Operis Pars III. five Elementa Optices , Per- fpectivae a Catoptrices Dioptrices et Phaometriae, Ibid, 1770. ‘ ij S Eiuse C 154 ) Eiusdem Operis Pars IV. five Elementorum univerfae Afromomiae pars prior, Ibid, 1771. Ver handeling over M Parallaxis d Zon. (In Opp. Societ. Harlem. faepius laudd. Vol. XIII. 1771, jd ' Disfertation, fur les moyéns de donner la plus gran- de perfection aux Lunettes, dont les objectifs font com- pofés de deux verres. (Praemio ornata a Societate Re- gia Berolinenfi ; 177%.) Verhandeling „ over de Achrömatique of Dollondfche Verr ekijkers „ bevattende de algemeene Eig genfehappen dier nurtiuigen. (In Disſertationum, a Societate Bata- va Philofophiae experimentalis , Vol. I. Roterod. 1772.) 'Onderzoeking natif de waare Belie der Aarde, (m Operum, a Societate Zelanda editorum , Vol. III. | Mediob: 1772.) | Curfus Mathefeos adplicatae Pars v. ſive Elemento- rum uni verſae Aſtronoiniae pars altera, cui accedit Ars nautica, Trai. ad Rhen, 1773. Disquiſitis, utr um homini innatus f 7 aliquis Paulus, quo dirigatur ad dignofcendum et fnperidrur ad facien- dum bonum morale? (Quae praemium ex inſtituto Stols piano reportavit , a. 1773.) oe tt Bat. 1774. a Ontlerkoek „ of de THEME prient dé waare ge- daante der Aarde eenen werkelijken invloed hebbe opde A z Star- $ ( a Starrekunde en Navigatie. (In Operum, a Societate, Zelanda editorum , Vol, IV. Mediob. 1774.) Curfus Mathefeos adplicatae Pars VI. five Elementa Architecturae navalis, artis gubernandi nayes, Pyro- technicae et Acuſtices. Trai. ad Rhen. 1775. Inſtitutiones Aftronomiae feientiarumque coniunctas rum, Gnomonices , Chronologiae , Geographiae , Artis- que nauticae, fcholis privatis accommodatae. Ibid, 1777. Disfertations „ für la Theorie des Comàtes. (Duae. fant disfertatiönes: una, fur Je; Probléme, determiner T orbite parabolique d une Combte ; altera, fur la Theo-. sie des Comètes, haec a. 1777. illa a. 1773- praemii corollariis ornatae a Societate. Regia Berolinenfi) Utr. 1780. | Li Disfertations Phyfiques et Mathématiques. Utr. 1778. Aanmerkingen over het : Spinozisme. Ut et, over den oorfprong van het vergenoegen. (Infertae Vol. I. > Disfertationum , quas, e Germanico | fermone in Belgi- cum a difcipulis fuis converfas, edidit hoc titulo: Uiz- gelezen Verhandelingen over de Wi jsgeente en fraaie Let- deren , getrokken uit de Werken der. Koninglijke Akade- | mie der Wetenfchappen te Berlijn, I. Deel. Utr. 1780.) „Aanmerkingen over de vrijheid der ziel, en bijzon- der over de zedelijke vrijheid, (In earundem Disſerta- tionum Vol, IL, ed. ibid. 1781.) è | Apho- ' F au ů ' CK 156 ) ie smi ' Philofophict T feholis privatis aecomivodat. Trai. ad Rhen. 1781. y Oratio de Phyfiognomia. Ibid. 1785. | n -Over het hedendaagsch Ahetsmus, "Qt e, over 's men[chen. gewaarwording - vermogen. (Adiectae funt animadverfiones Volumini III. Selectarum Disfertatio- ” num, paulo ante laudatarum. Trai. ad Rhen. 1782.) Fertoog over den fchijnbaren weg van de Planeet. Uranus, van 1 Oct: 1782 tot Y April 1783. (Inferta est demonftratio Libello menſtruo: Algem. Fader}, Let» aum en e, Vol. IV. Fart. II. a. 1782.) Unter en über die Bahn des Uranus. (In Hor- reo Lipfienfi, quod dicitur Leipziger Magasin r Naturkunde und Mathematik. DILE b . Analytifche Auföfung der Aufgabe, die Bahn Wine. Planeten aus drey gegebenen heliocentrifchen Oertern 2 zu Deftimmen. (Ibid, 1783.) Disfertatio de uniformitate motus ‘diurni terrae. (Praemio ornata ab Academia Caefarea Petropolitana. a. 1783. Analyfis eius extat in Vol, I. Novorum Ac- torum Academiae Petropolitanae.) Li Wertoog over de loopbaan van Uranus em over deszel- ven fchijubaren weg, van 1 Oct. 1783. tot Y Mei 1784. (Inſerta dicto operi menftruo, Algem., Vader. Letteroef. Vol. V. Part. II. a. 1783.) d e =» „ SEES Analstifche“Unterfuchung über die Befimmung der elliptifchen Bahn aus vier gegebenen helio - Oertern, und über den Uranus, (In laudato Horreo Lipſienſi. 1784.) | Over "ket zedelijk gevoel. (In Selectarum Disſerta- tionum faepius laudatarum Vol. IV. Trai. ad Khen, 1784.) Hide die Bahn des meuen Planeten. (In Annalibus Aftronomicis , "Germanice editis ab T. E. Bodio, ' Berol. 1785.) Dur Disfertatio „ de altitudinum menſuratione ope Baro- metri. (Praemio ornata a Societate Regia Goettingen- * fl.) Trai, ad Rhen. a. 1786. Ueber die parabolifche Laufbahn der Comesen. (In laudatis" B odii Annalibus. 1786.) Fortgefetzte Bemerkungen über den Uranus. (Ibid. eod, as) + Auf geben Höhen zweyen Sterne die Polhöhe zu . finden. (Ibid, a. 1787.) Ueber die mittlere e ( Ibid. eod, a 13 Praefatio , de vita Coniugis, füae nuper defunctae, | praemisfa Carminibus eius , hoc titulo: Nagelaatene Ge- dichten van Petronella Johannade Timmer-- man, uitgegeven deor haar Echtgenoot. Utr, 1787. $ Po G "Ueber die Menge des aus Gefäsfen laufenden Was- fers. (In laudato Horreo Lipfienfi. a. 1787.) Ueber die Bewegung. des Wasfers aus ineen : | Röhren. (Ibid, eod. a.) # Verfuch einer T heorie der 8 des Wasfers, .. (Ibid. eod. 15 j pride: Voluminibus V. et VI. Disfertatio- num, ex Opp. Academiae Regiae Berolinenfis felec- tis, praemisfae , Trai, ad Rhen. 1 5 a. 1788. ie a. 1795. | " Bedenkingen , over de terugkomst van de Comeet , die in het jaar 1661. gezien is, emir, 1789 of 1790. van fommige Starrekundigen verwagt wordt. (In Opere smenftruo , quod infcribitur: Nieuwe Algem, Vaderl. Letteroef. Vol, IV, Part. II. a, 1789.) Praefationes et Additamenta, quibus aucta est ver- nacula interpretatio libri >, anglico fermone fcripti, cui titulus J. Beattie, Grondbeginfelen der Zedelijke ° Wetenfchappen , III’ Voluminibus, ed. Trai. ad Rhen. 3.1793, 1794. Ferfuch einer Theorie über die mittlere Gefchwindhe- ` — keit des Wasfers im Flüsfen. (In Tabulario, quod dici- tur Archiv der reinen und angewandten Mathematik. ' Lipfiae ed. a. 1795.) Dis- -à 220 TE rrr c E TNT ý É 7 ( do D. Disſertations fur la Fortifoation permanente, la e de campagne, et la portée des Bombes , . avec un plan d inftruction 1 des Officters? Utr. | 17985. „ Aus Polhöhe und zwegen Sterne Nectaſcenſſon Se. die wahre zeit zu finden. (In Annalibus Bodii laud, a. 1796.) ^ | | t NE die aftr onomifche e (in Tabu- lario Lipfienfi laud. 1798.) Ueber die Strahlenbrechung mit Rück 2 “r. Ther- mometer und Barometer, (lbid. eod. a.) Ueber die Anziehung, der Wur 1 aus binomifehen Grösfen. (ibid. 'eod, a.) Ueber die geögraphifchen Aten (In B odii Annalibus land, a. 1802.) Die Breite und wahre Zeit aus Höhenmesfungen zi finden. (Ibid, a. 1803.) = Mathematifche- Abhandlungen, herausgegeben von C. F. Hindenburg. Leipz, 1803. Aus der grösften Mittelpunktsgleichung die Excentri- eität eines Planeten au finden. (In Bod ii Annalibus laud. a. 1994.) Over de OR can m. „ gearreſteerd * i 19 ma F C cT 19 Maart, 1804. (Primum in Nuncio literario, qui dicitur Algemeene Konst- en Letter- bode. a. 1804. Vol. I. p. 252 - 254. sous ma Diatribe edi- ta) Utr. 1804. ` Verhandeling over de NAP eic (In Operibus Societatis Regiae Batavae, quae dicitur Iuſtituut van Letterkunde en fchoone Nonſten. Vol. I. à. 1808.) = IN Wij DIN G S-R ED E | SMS ; | s LANDS ATHENAEUM | T E AR D E R Ii I) K, ni DEN 23 VAN LOUWMAAND 1816. DOOR B. NI E U H , H. L. M. Phil, D. et Prof. INWIDINGS-REDE VAN HET LANDS ATHE NAR ÜM... HARDERWIJK I. U, doorluchte Edelheden laan wier kloe. ke voorzorgen en wijs beleid; Zijne ma- jeſteit, der Nederlanden Koning , het - hoo- ge toeverzigt op. dit wetenfchappelijk lcerge- fticht, door den zegen der algoede | God: heid, en vorftelijke goedgunſtigheid, herfteld, heeft opgedragen, — is U, welken ik de.eer heb , met blij genoegen, in die aanzienlijke waar- digheid. te..begroetei; — is U; wetenſchap en kunde, op wier bevordering Minerva. boogt 5 en het koor der Zanggodinnen zich verheft, — is U veredelende opklaring, 200 naauw ver: knocht aan de waarde der menschheid, aan het geluk van Neeérlands volk, aan de eer L 2 run K 904 0 van het vaderland, dierbaar; (en ik weet, hoe dierbaar U dezelve zij!) — is het U, Edelen! een hartftreelend genoegen , (en wie leest: dit niet in uwen boezem ?) dezen, meer dan ééns vereeuwden tempel, aan Pallas en het zangrijk negental gewijd, door het kloek beleid en de wel verlichte vaderlandsliefde der voorvaderen hier geftichty en fteads, ook in kömmervolle dagen, ten zegen van Staat en Kerk, in ftand gehouden, ſlechts in de jongſte dagen der overheerſching, door vreemd geweld, geſſoopt, van onder het bdin te zien Rn en, op nieuw, té ſtichten? Goat U, edele- Achtbaârheden! dezer finds heil en herbloei, z00 naauw verbonden met Pal- las outerdienst; — gaat U der burgeren wel vaart, 200 mild begunſtigd door den gretigen toevloed van de keufe der jongelingſchap, die zich hier, door beproefde verdienſten in het wetenfchappelijk oefenperk, den weg ter eer hoopt te banen; — gaat U de cery om manner, bij het vaderland, in onderſcheidene betrekkin= gen, met roemt verdieüftelijk; binnen uwe mu- ren gevormd’, (gelijk oij dezen nog atom, in on Ze gewesten en "m achting ew lof ziet 00%- 7 ; ften, ( 65 D ket fer hoe zon. bk: U beleedigen ; door de zint ite belzinnigheid omtrent deze uwe edele zucht, en hartgrondigen wensch !) Neemt Gij allen, welke ook uw rang, en ſtand, en orde, en kunne, en leeftijd. zij , die ik hier vergaderd zie; Gij, vooral, hooggeleerde. iieii in wel- ken ik mijne ambtgenooten eerbiedig begroe- te, herroepen, of nu geroepen, om de beóe- fening der hoogere wetenſchappen en fraaije kunſten, door onderwijs en voorbeeld, te be- vorderen, het heuglijk licht der veredelende opklaring glansrijk uittebreiden, Neérlands. ou- den roem; in het rijk van — en ſmaak, te handhaven 3 - | “Neemt gij allen decl, in We UEPI het welk de „menschheid ſiert, den burger zijne .zegeningen leert kennen, en on dezelven waardig maken? | collat niv Deelt uw vaderhart , uw. ENS Hu aridi in dit weldadig voorregt, — het herroepen van Mi- nerva’s tempeldienst, en het herftel van het -kunstkoor der Muſen, het ſehoonst, het ver- eerendst, het U ; verblljdens oefenperkj! waar Gi ` ES € 166 D Gij uwe zoonen moogt zien wedijveren. in hoa- gere kunde en kieſchen fmaak , in edele. vor- ming van hoofd en hart, in vlijt en moe- dig | ftreeven, door roemrijke verdienftelijkheid voor Staat of Kerk, naar eenveervol beftaan ? — Dan zal U allen, ook U, fiere. jongeling- fchap! de liefde uwer ‘ouders, de hope des vaderlands;, dę wellust en „roem uwer leeraa. ren! de ftatige “inwijding van dit Pallas - ge- ſticht, door de koninglijke goedgunſtigheid her- boren, en, onder den zegen der albegun- {ligende Godheid, Neérlands jeugd. ten heil, en der yeredelende opklaring ter bevordering, gewijd, een heuglijke, een gezegende, en, ga- ve God! langzegenende feestdag Zijn! Ja een waarlijk verblijdende feestdag, die ‘ons ruimborſtig doet juichen, gevoelvol over “eenen triomf, niet geſchept uit ftroomen van ‘menfchenbloed , — niet gevestigd. op ber- gen van lijken, — niet losgeftormd uit ge- ‘floopte vesten, en uitgemoorde ſteden, waar “het juichgejoel des overwinnaars gefmoord wordt in den baauwenden nagalm der ellendelingen, in den jammerkreet der handen wringende be- hoefte, me den wrevelvollen vloek der wanho- prt „ pigen; — maar een triomf der liefde van cenen Vorst, van eenen vader des vader- lands! — een triomf der goedgunftige behar- tiging van het dierbaarſte, het gezegendſte, voor ſtad en volk, over de verbitterende ge- weldenarij van een’ overweldigenden woeste- ling, die zich niet ontzag, de ongewijde han- den ter vernietiging te ſlaan, zelfs aan hetgeen der menschheid het heiligst is! Een feestdag, gewijd aan Minerva en haren ſmartverzachtenden olijftak, ter eere der hooge waarde der menschheid, ter eere. van het meest veredelende voor den mensch, ter eere van wWaarheid, van fchoonheid en deugd I»; Een feestdag, op welken de onſchuld juicht, en het blijgeſtemde Paean niet wordt uitgeperst door woedig doemgezag, noch gevergd aan het hart, met jammer overſtelpt, in rampen zwoe- gende onder het dwangjuk eens ſnoodaarts met Zijne boelfchap, die ons in het treurgewaad joeg ; maar, vreugdevol over het herboren heillicht sen de herrezene vrijheid, opwelt uit een ruim — opgeruimd, onoverſtelpt, gemoed! Dat zich dit dan nu ontſluite, met Minerva's tempeldeur en, | I t on € 308 ^» (D) In heiligen eerbied, over den ondoor- grondelijken, altoos aanbiddelijken, wonder- weg der goddelijke voorzienigheid; | (ID) in een verheerlijkénd „gevoel ; over den zegen der koninglijke goedgunttigheid ; | (Il in hec onbekrompen bezef van het heil dezer feestviering, voor ons, gelijk wel eer voor die van Athene, — een plegtig Pana- thenaeum, waar de lof der wijsheid rijst, uit den gegen der veredelende opklaring, het hoogst ge- lok voor mensch en volk! auf: Liet, daarin, geopend het onderwerp” mijner feestrede |Ik ben fier genoeg, mij te mogen vleijen met uwer aller billijking van deze mijne tchikking-keuze, gewaarborgd door uw wel- verlich. oordeel, zoo wel, als door uw Br ſtemd gevoel: En dit, en dat; ontfluit U hier, een. too- neel, treffend, en luisterrijk, in rijkheid en edelbeid; ſchoonheid en ren eke "hie heid'en belaugrijkheid. bv Rü Ati | Maar ook, en dit, bémtidat ; maakt hier, en heeft, billijke aanſpraak op eenen redenaar, even kundig, als welbeſpraakt, en op een kuns:vernuft, uitgerust met gaven, geëvenre- digd { 1690 digd aan de. hooge; waarde van „dezen fost. tekst , en aan den onwaardeerbaren zegen” van dezen dag. | ~O! hoe wenschte ik mij vans die gave, om U dezen“ te kunnen’ doen gevoelen, en die te kunnen ontſluijeren, 200, als nf ziel dit wenscht ! ; Grievender , “welligt, dan uwe goedgunftige „denkwijze vermoedt, valt het mij, mij, vdor dezen „wensch te klein te gevoelen, die. te wel gevoele mijn te koud en te fchraal denk- en taal- werk , min berekend: voor. „lk eene feestplegtige | roeping. i5 En, wat kunt Gij ook verwachten’ van je- mand, grijs geworden in den ftillen fchuilhock , onder wijsgeerige befpiegelingen, die hem, 200 overtuigend deden inzien het klein beftek zijner kunde, het grootte zijner onkunde, het weinige, dat hij wist, het vele, dat hij had kunnen, — helaas! had moeten weten, en die hem even dringend terug hielden „zich te wagen, het toppunt der eere te bejagen ? Maar die, dan ook nog, door een overheerend dwang- gezag, tot een ontmoedigend niets-doen ver- „wezen, het weinige fchier ontleerd, en van | zulk mo) zulk een tmi d vreemd,- ja! huive- rig is. s | En, zou ik beftaan vise dit te eres zonder uwe, ‘doorluchte Edelheden! mij «zoo verpligtende, als vereerende-nodiging ? : -— „Hieraan, naar mijn vermogen, te pogen te voldoen, rekende ik mij, ondanks mijnen fchroom en zwak gezigt, zonder keuze, ten pligt, en daaraan, eenigzins, te mogen vol- doen, het mij meest voldoend genoegen. Gerugfteund door uwe toegeeflijkheid en goed- willigheid, vertrouw ik tevens op de milde in- fchiklijkheid van U allen, die mj met uw. ge- -hoor verwaardigt. ` Smaakt, in het feestelijk. diii der rede, eene ruime vergoeding van al het bevallig fchoon , waar mede het de redenaar te vergeefs poogde "te fieren! o v E | pes Eene. feestvierende ſchaar, ſtatig feestvie- rende in dit tempelgevaarte, feestvierende ter “eere van Minerva, van eene, hier. her- -ftelde, Pallas; hier, waar het fchaamteloos geweld der eigendunkelijke overheering fehicr niets C ) niets. te verderven overliet! — Wat ziet mijn oog? welk wondergevoel doortintelt, thans, mijnen boezem, in dit godgewijde ge- ſticht? Boos | Wiens “gemoed, algoede Hemelvader ! is niet geheel gevoel? — geyoel van heiligen eerbied, over het zegenrijke, in het duistere ` der wonderwegen van uw albeftier ? Wie is er, wie zou er kunnen zijn, in Neèrlands ouden zevenſtaat, wie, in het nu vereenigd rijksgebied van Nederlandſche broe- derfchap, ——: wie, in het befchaafdere Europa, die niet, met diep ontzag, bewonderde het on- doorgrondelijke der heilige wijsheid en liefde in 's werelds albewind? — Wie ftaat niet ver- ftamd, over haren wonderweg, in onze dagen? Hoe luidſprekende oak de daar van voorhan- den zijnde gedenkteekenen, in de aloude, zoo gewijde als ongewijde, en latere tijdrollen der vorsten en volken, zijn: luidfprekender, al- toos voor ons, kan noch zal er zijn, dan dat, hetwelk ons, in dit jongfte tijdperk, en beanftigend, en blij “verrukt, deed verbaasd ftaan; —— dan de ontzettende krijg- en treur- tooneelen, welken wij, van rondsom, als met | ei- € me ) eigen oogen aanfchouwden ; — dan de duize- lende flingeringen van gevaren, op den fteilen oe- ver eens afgronds, waar ons een veege onder- gang aandreigde, waar het herftel eens vrijen volks, naar den mensch, wanhopig fcheen; — dan de onvermoede uitredding ‘uit dien bangen mood; ——- dan de verrasfende flaking onzer zoo vastgeklonkene boeijen; ——. dan de zegenrijke herftelling van volk, en vorst, en vaderland! Ja, eene. uitredding, eene verlosfing, ‘eene | herſtelling, waarin zich alles opdoet zegenrijk. Zegenrijk! Herdenkt, in onzen hogen nood; den hoogstnoodigen fpoed; —— herdenkt den ons zoo veegen ſtand, als te midden van ee- aen vloed, geklommen tot den zoom der lip. loj" | Zegenrijk ! Herdenkt de nooit volprezene af- ‘wending van de, aller verderf dreigende, oot- logsplagén: daar Bellona, altijd geducht, maar -het hoogst te duchten met een trotsch en grim- mig, wijkend heirleger, een heirleger, in het- welk de ijdele wapenroem ligt kon zegevieren over de menschheid. en menſchelijkheid, -den drempel van ons landje fchier genaderd was. . Zegenrijk! Herdenkt de, boven aller ver- | moe« C 178 2 moeden ; gewenschte beveiliging onzer landpa- len, en derzelver uitbreiding ; in Neêrlands ver- eeniging met desdelis ouderen broeder tot één huisgezin. 5 En dan ook zepenrijk! door de alom: geo pende, en zich, met eenen fpoed, die fchier verbeelding en wensch overtrof; openende brons - nen van welvaart en volksgeluk, | ua! nog eens, zegenrijk, niet alleen voor Frankrijk, maar ook voor ons: —- Herdenkt den jongst hervatten aanſlag van een trouweloos. ges boefte, en van den troüw - ſchendenden Corſi- kam; gelijk een woedige Hijéna, zijn rots- gebied ontfprôngen; en weder opdringende ten keizerstroon, afgeftaan in fchijnwoorden van ronde ondubbelzinnige opregtheid, de vleijende mom van zin wrokkend gevoel, en zijne on- ontwapende -heerschzucht! — En ziet dan ook de ontzettende verguizing van dit verwaten ondier; met zijn zedeloos gebroed ! Hij, die met mij kan, en wil, nadenken den draad van rag, waaraan ons behoud, alhier , in den ſchier driejarigen kommertijd , hong, zal; met mij, verbaasd ftaan over de hooggezegende uitkomst; — eene uitkomst, die de koenfte niet Cx» 4 niet beſtond te denken; eene uitkomst; bij wel- ke de wanhopige mensch, verſtomd in en over het heilig ondoorgrondelijk duister van den groo- ten Godsweg, verſchijnt in zijne ármoedige zwakheid: terwijl de Godheid zich kenfchetst ; in heiligen luister verheerlijkt, asnbiddelijk in magt en majeſteit. Te gevoeliger, te treffender, te ontzetten- der, moet ons dit landsbehoud, dit volks- herflel, ja! deze algemeene “wedergeboorte, | zijn, daar de onverzettelijke overmagt , waaron- der wij, magteloos, gekromd lagen, ons roct- loos geboeid hield, onze vernedering, onze val te dieper was. Eu hoe diep; hoe onpeilbaar diep, was deze niet! — scheen: ons dezelve niet er ondeloos ? 1 Zagen wij Neérlands heilzon langzaam” tanen; zagen wij dezelve ſpoedig kimmen: wie moest; naar menfchelijk inzien, niet wanhopen aan een troostrijk, een glansrijk, ontkimmen? Trouwloosheid, die met geheiligde denk- beelden, en den mensch zoo vereerende, als bekorende, woorden, vrijheid, gelijkheid; broederſchap! fchaamteloos ſpeelt, en mensch- onteereude gevoelens van vuige zelfzucht en | _ fnoo- | G oms y) fnoode overheerfching „heimelijk koestert, maske te Neérlands duurgekochte onafhanglijkheid ten bedriegenden ſchin : vertoon van den Frank, door Nederland welligt meer dan éëns betaald, minder dan ééns afgeftaan door de gewaande gemeenebest = gezinde bewindvoerders der Gau- lifche broederſchap: groot in hunne groot- Spraak: b gelijk wind en wolken zonder re- „ gen s ga on | | ^0 i In naam bondgenoot ; was Neérland, in het oog van den. fchrikbewindvoerenden- volks.- des- poot, in de daad, een volkje der dienstbaar- heid.- In wier lippen het woord vrijheid eene vaste plooi had gevormd; dier boezem was vol Van werktuigen der flavernij. ‚tung Ja! ook dezen ijdelklinkenden: naani- lade ons, weldra, de reüsachtige vreemdeling van Corfica, door ongetemde heerschzucht, zich ten heer der, franfche dynastie verheffende, en deszelfs keizerstroon nein ‚en naastende, en zich aaneigenende. 40 — lobe Grensloos in zijn gedrogtelik meenen ken gelle ‚gevestigd op een even gedrogtelijk - grondbeginfel eener algemeene alleenheer- ching, ſcheen hij niet minder te bejagen, dan | zij- € 176 3). zijnen fcepter te zwaaijen over geheel Europa, ja! welligt, over nog’ meer dan één wereld- deel! —= Wie bepaalt den omtrek van dien denkbeeldigen zwaai, in het oog eener nimmer zatte heerschzucht? Welk volk, welk volkje, van der Alpen kruin tot de zecmonden van Rhijn en Eems, | bleef ongemoeid voor de trotfche overheéring , en wrevele onderjukking dier Franken? En wij, en zoo vele anderen, zagen ons on- afhankelijk beſtaan, plotfeling d (en wie hers denkt niet, met een ‘afgrijfelijk -gevoel van verontwaardiging, dien donderflag der ‘overwel+ diging? — wie gevoelde zich niet door fchrik verſtomd, en weende niet 2) wegzinken “in den oeverloozen ſlindkolk der albemeesterende dynastie t- | Met een dieptreurend gelaat zagen wij het oude Batoos erf, Neérlands vrije bondgé- nootſchap, ‘alom met roem bekend, bemind, geacht, — ons dierbaar vaderland, -hets welk de wrevele dynast, eerst nog, als voor een oogenblik, eene koningskroon, gedrukt op het hoofd van éénen uit zijn ras, opdrong; uit de rij der onafhankelijke volken wegg eveegd , den C p den vrijbuitenden volksroover ter misdadige prooi, in taaije dwängketenen geklonken, naar den menſchelijken oogenfchijn dier zegevieren. de keizer - hora, voor altijd verloren. . Of nog iets aan onze vertrapping ontbrake, was de overmoédige Frank onbeſehaamd genoeg, ons onze onderjukking afteſchilderen, als een glorierijk eerbewijs. — Fene glorie, ‘helaas ! _ dik bezwangerd met rampen en plagen, en Neérlands onder gang Een zwerm van vreemdelingen; Netterpisgtig als de avondwolven, op listen fijn afgeregt, trotsch in drieste aanfprääk op/onze onderwer- ping, grootsch op onze inzwelging i in het gul- - zig Gaulenrijk, betrappelde onze vloéren, ont- wrong den eerlijken " vaderlander de teugels van het bewind, drong zich, fier en forsch, ten eerezetel in, verſchopte onze vaderland- fehe wetten en regten, ondermijnde zeden en gewoonten: — en hunne fnoode aanflagen had-' den allen ééne ſtrekking, onze bronnen van be- faan en. welvaart uit te droogen, te vrijbui- ten op den zegen onzer oudvaderlandfehe nij- verheid’en fpaarzaamiheid. + — ^"^^ e^ Ook. Neérlands minveinzende taal, die de M ſchand- fchanddaden niet zedeloos verblocmt,. onze minverpeste denkwijze, godsdienſtig en eed- getrouw, waren dezen, zoo ligthartigen, als ligtzinnigen, hoop, ten (leen des aan- ſtoots. — Stout, en heet op buit, fcheen hun toeleg niet vreemd, deze, met naam en volks- beftaan, gansch uit te roeijen. Lieten zich die nieuwelingen, (en onder dezen waren niet weinigen, die hunne fchamele armoedigheid met de driekleurige dwangleus bedekt hielden:) driest voorſtaan, dat hen ’s volks weldaden „ ook in den flaap, moesten vol- gen: even fier waanden zij, ons begenadigd te hebben, met hunne, ons. onverftaanbare wets ten, wier vuil grondbeginfel, hetwelk. der natuur en der „menschheid ten hoon ftrekt, getuigt van den fchendzieken aart der wetge- vers. Be tit H | Hunne fchatkist, met onze fchatten voorzien- de, verbraken zij s lands oude trouw, en ver- nielden het zoo wel verzekerd inkomen van huis- gezinnen en geftichten. "csi Hünne ingevoerde lasten , allen zwaar delen kende, belialven die, welke op. geld ontlasting uitliep, ontmoedigden de vaderlandſche vlijt; kne- ( 279.2) knevelarijen den handel; befpieders de ver- trouwelijkheid, zelfs in den vrienden-kring. Noch goed, noch bloed, was in zekere vei- ligheid. Waar men zich wendde, zag men den vreemden nafleep der dwingelandij, waaron- der het volk zuchtede, weelderig en hoog ge- borst; den niet ontaarden Batavier kwijnend eh neerſlagtig. | Rer m Onze legermagt fmolt weg in den dikken drom der cohorten dier albeheering , tuk op volks en lands verovering. -De dwang-eisch op Neérlands goed en bloed, als cijnsbaar aan Corfikaanfche eerzucht, nam dag bij dag toe. MERAN... . Onze jongelingfchap‘, 200 min geſtemd voor dien bloeddorftigen kriigsftand, zoo zeer af- keerig van dat fransch omzwerven en landen afloopen, van hunne bloed- en moord- too- neelen, zoo hoog geftemd voor het vreed- zaam levens beroep, de nijverheid, en het fille huisgeluk, zagen wij gedreven, zuid- waarts, naar de boorden’ van den Taag en de Doura; noordwaarts, naar de oevers der Mos- kwa en Berezina, om flagtoffers eener zwijmel- dolle eerzucht te maken, of om ze te worden. Zelfs, (trouwens, voor de jammerreeks M a van C 180 D van onzen gruweldwang, en voor de akelige nachttooneelen van Ne£rlands uitgebluschte zon, is mijn blad te klein, het winteruur qe. koud:) ook de inflellingen. van het on- derwijs in onze hooge leergeſtichten, alom be- roemd, alom in achting en aanzien, mogten der geesfelroede dier ‚franfche omſchepping niet ontgaan. 5 Bleven ſommigen in ſchijn ongefloopt ;. dezel- ve werden ‚echter op den ftrammen heerſcher- leest verfranscht. Dat milde, vrije, ongedwon- gene, 200 geheel eigen aan en in het rijk der wetenfchap en fraaije kunſten, zag men vervangen als door een foldatenachtig „dwang. werk: het ftatige, deftige van den ' vaderland- {chen tabberd, door een „tooneelachtig -bont .tooifel. einigen. trof de fatio magtſpreuk: ver- dwijnt! En ook deze keizerlijke genade-flag trof onze Pallas: zij verdween. T p Verst mij niet, te hernieuwen: - bartgrie- vend leed, hetwelk ons trof: ons, vol veront- Waardiging over allen, welken ons dat drie- kleurig, dwangfierfel opdrongen y en zich daar- mede, bij; ons, (hoe ſmartede het qmij, den groo- * C. 191") grobten, verdienftelijken Covirx, hier, in geene andere, ons min vernederende, hoedanighcid » te mogen gedenken n vertoonden, bij den val är dit ons Palladium O c yn Miet bloedende harten „Lagen wij ons dezen tempel gefloten: eenen tempel „ in welken niéts 200 zeer behartigd werd;' dan het gech de “waar- de van den mensch, Haar “waarde, verhief; waar men alles leeraarde en aanbeval, dienst- baar aan “waarheid, "fchoonheid en deugd, dan her tijk der rede, vrijheid, en: zedelijk- heid,” ber “dierbaarst menſchen Belang! "wear niets 200 zeer beftreden werd, “als Het geen, door „wanbegrip. of warifitiaak , * zedeldösheid of dwigeländ, dit onteerde, of daarop” in- breuk gee, cub nah sbnptermodisd 9 Te grievender wiel Ons deze grief, “ziende de dubbeldeur van den krijggierigen Janus ſteeds wijder” geopend. Wie kan, zonder zidderend angstgevoel; onzen” veegen ſtaat, "hier, her- denken, toen de hooggeduchte Nemets, ein. delijk tergens moé ` hare zwaarbeladene ram- penkruik, op den overmoedvollen, en door fortuins overmaat dronkenen overweldiger , "met | aen zijn: C 182, ) zin verwaten geboefte, uitftortede? toen Bel- . lona, met het nimmer zatte bloedzwaard in de ééne , het helvuur der verwoesting. in de an- dere hand, rondsom ons waarde ? toen wijken- de heirlegers, uitgeleerd in de vernielkunst, der j flooping gewend, altoos niets | ontziende? ons, naar het, onmenfchelijk oorlogs - regt, be- dreigden met de puinhoopen onzer have, varen” de en levende? toen de angst voor den aftocht der vlugtgereede overheerfching , alhier , ftond ver- vangen te worden , door dien van den intocht der. zeeghafte vervolgers, die dit land, als door de fran- . fche, inzwelging reeds fransch geworden, vijan= delijk zouden kunnen befchouwen en behandelen $, „Mij dunkt, in U allen, zie ik, als herleven de bekommerende gevoclens van dat hagchelijk tijdsgewricht , de angstvolle gemoedsbedeesdheid van dien dag! | 8018 Maar, mij dunkt, ik zie ook U allen nog diep getroffen, om en. door het verftommend bezef van den wonderweg dier zegenrijke. Gods- befchikking , in die dagen! | Nader bij ons, dan wij dachten, was Neérs lands ſchutsengel, met het vermogendst en | | bo- he ( 883 4) boven alle vermoeden weldadig behoedmiddel , tegen dit onheildreigend gevaar, ^ Verflagen ftond de ſtouthartigſte, zonder handen ſchier de kloekſte. De vlugtende heirlegers, op niets dan lijfberging bedacht, vergaten het, ons -dodelijk, hun hoogwigtig‘, - belang in Neérlands lang veiligen fchuilhoek. De kort te ‘voren zoo vermetele vreem- deling, in ons midden gejaagd door angst voor de“ naking van den zegevierenden vijand v van buiten, gejaagd door een niec weinig ont- rustend gewisfe van binnen, enean als een dief in den nacht. Die ons 's avonds hooghartig knevelden, wa- ren 's ochtends te zoek , en, met hun, wat Cor- fikaanfche gruwelgezag. Nog zie ik, dunkt mij, de gebuurte, ver- rukt en opgetogen ! Met welk een luid dank- gevoel borst.een ieder uit, in het verblijdend Ebenhaézer! | ded bos Ja! in een driemaal gezegend Ebenhszer borst een jeder uit, toen de aanfnellende over- winnaar, ons afgeſchetst als eene horde van Barbaren, als grimmig en ongevoelig, als woest en ongemanierd, als plunderziek en tuk op buit en roof, € A84 P) roof, Cen konden; wij ‚die “toen zoo mocijelijk iets van elders konden „vernemen , hen an- ders te gemoet zien», dan, ten minſten, als land- overwinnaars 2 en „moesten wij, ook voor de- zen; niet, hoogst beducht: zijn?) toen dezen zich, in ons „midden, verklaarden, onze verlosfers. van het franſche dwangjuk, herſtellers van ons radenandin vrienden ,, die onze kluistersdoor. fraai lend su Fat de. vg marhe n nur Welk: ‚een verſtommend wondertooneel dier dagenib- "Doehoorders h ‚De, Zienders ‚van den ou- den dag hoor ik, dunkt mij, hun juichend „danklied op de hoogfte toonen ſtemmen, ter ee- re van hunnen Jehova ͥ Maar, mij dunkt, ik dun ER nog, met heilige aandoening, het juichend: danklied saan- geheven door den-„grootmagtigen Vorst, den grootmoedigen Keizer, der Rusſen, in de ne- derigſte, de eerbiedigfte godsdienſtigheid, de „Godheid: loſprijzende, die den dwingeland, ver. bazend door zijne onbegrensde, uitbreiding „we lig door. zijne, geweldige kracht, de „geduchte | plaag .der vromen!...m magteloos; ter neder. floeg. Ik hoor. dit juichend danklied. nog; door Eu- ro- ( 385 ) ropa, weergalmen, over den wonderweg dier verlosſing, ter eere van den God aller volken! Niet zonder verloochening, moet ik mij thans | het zielverrukkend uitweiden in dien Goddelijs ‘ken wonderzegen ontzeggein or obne ibi Geregtige Hemel! welk een worgengel nies Sg wuft en woest, over Europa, met vuur en zwaard, met volkskluisters: en landbederf! | Geregtige Hemel! welk een geest zweefde over Europa, die de barten der Vorsten en Volk bag Zoo magtig ontvonktes zoo eenftemmig: bezielde ;- het geweld den aartsoverweldiger ont- weldigde ; zijne ftrijdzuchtige heirbenden, hein- de, en veer, verſtrooids; en den .dwingeland , door ramp op E wennende ge in eigen net gevan gen! | B 109 3205 cu: Geregtige Hemel! Welk een sind een geest van licht en heil, ontvlamde de harten der Vor- ſten van Europa, zoo vaak wijd verdeeld, 200 Zelden trouw, gepaard, met eene broederlijke eensgezindheid; als in en tot éën eenig huis: gezin}! ontyvlamd, en naauw vereend 5 om de af- geoorloogde volkeren met den zaligen vrede te „zegenen, en sk onder den zegen. eener vlijt- en -vreugde - koefterende Irene, te doen herleeven ! Y Welk C 186. ) Welk een heugelijk verfchiet fchijnt zich, na zoo vele wentelzieke jammerjaren ‚aan den volks hemel op te doen! Mij dunkt, ik zie, als door dit wonderverfchiet, eenen dageraad; den heil- kondigenden voorbode van den Vorsten en vol- ken heilaanbrengenden dag eener duurzame vre- des - eeuw ! Ziet hier, (en wie ziet dit niet met diepen eer- bied?) de Vorsten van Europa, hun onftaatkun- dig oud erfbelang verzakende, zich ſcharen, met trouw vereende harten en handen, om het heilig outer der menschheid! — Ziet dezelven wedijveren, met onvoorbeeldig eensgeſtemde pogingen, in den vrede te ftichten, den ge: ſtichten duurzaam te maken, den dwingeland en overheerfcher, de dwingelandij en overheer- ſching, uitteroeijen, den tempel van Janus te fluiten, en de oorzaak van ontſluiten voorte- komen! | i Waren omwentelingen , voor het menschdom, hoe zeer dikwerf niet zonder harde ſchokken, fteeds vruchtbaar in ontwikkelingen, en zoo ge wilt, in verheffingen , boven het, anderzins, on- verzettelijk vooroordeel of de wrokkende woede, boven het ftijve onverſtand, en de ruwe zeden: | ook (11842 3 ook deze, zoo roerzieke als rampvolle, wente- lings-hora onzes leeftijds zal, in rustiger dagen, voor het menschdom, in meer dan één opzigt, gezegend zijn. | Ook deze worde, Fange i in de gefchichte der menschheid, een altoos gedenkwaardig tijd- perk! gedenkwaardig, door eenen aanmerkelii- ken ſtap, voorwaarts, in de volmaakbaarheid van den mensch; gedenkwaardig, door eene ſtaatkundige verlichting , ter ontwijking, hier ee- ner Scylla, daar eener Charybdis, klippen; vol gevaar voor de hulk van Staat, even hagchelijk voor Vorsten- als. voor Volks «geluk, voor de rust en orde van binnen, als voor de veiligheid , ontzag en vrede van buiten! Voorwaarts, niet rugwaarts, is de ftrekking van den weg der heil- bevorderende Voorzienigheid in het menschdom. Maar werwaarts zie ik mij, door het fchoo- ne, het bekoorlijke, het hartinnemende d befpiegeling , vervoerd? Houdt, bidde ik U, deze uitboezeming dit hart ten goede, ‘zoo zeer opgetogen door het danbiddelijke van Gods heiligen wonderweg in het menschdom; zoo verrukt door den fchoonen dageraad van den, het geluk der menschheid meer en C «9.5 en meer bevorderenden dag; zoo zeér doortrok * ken van het: gevoel,” de menschtieid jn den mensch) veredeld te zien! oH, ted 200v Zeg ik te veel? — Wie is hij, die tegen mij. den ſteen opvat, wanneer ik deze verlosling, als voor ons een wonderwerk der ‘goddelijke’ wijsheid en liefde, eerbiedige? — Zoo iemand Ki ik, voorzeker! ben zeer- {chroomastig ; Gods almagt, uit heiligen “eerbied voor de godde- lijke: wijsheid, als eenen werktuiglijken 'won- derflag 5 in te roepen. nenen Als uit den ſomberſten treurnacht; in eenen blijlichtenden dageraad, was onze uitgang uit het rijk der groote naties het gehate’ rijk der verlaagde, dienstbaarheid ! in den ontloken dag des herſtels van het geliefde Batoos erf, van deszelfs vrijheid en zegen. Met; of in navol- ging. van den gewijden — Nr - al- lem tustig aanheffen: : oed 3940 ot » God heeft ons Nederland die gunst betoond, Dat Batoos kroost op nieuw iu vrijheid woont.” En, wie bewondert ook niet den verbazenden eerbied dier wonderverlosſing in aller harten? Was derzelver gejuich, alhier, min luidruchtig, het was te cerbiediger. » Door. dit gadeerbie- di- C 189 ) “ digend gevoel, met onderlinge vaderlandsliefde vertederd , zag men aller harten, in eene , even gulhartige als ondubbelzinnige , eenftemmigheid, Op aller. gelaat fpeelde eene onverdeelde vreug- de, over het herboren vaderland, Alle handen zag men tevens: vereend en > vreugdevol -uitge- firekt, tot den vorst onzer liefde, welke “niets dierbaarder ter harte nam, dan Neêrlands-, ‘zijns geliefd, maar diep, diep vervallen, -Neérlands behoud. en herftel , deszelfs - veiligheid en ipe heid, welvaart en volksgeluki:: ib | Zoo zagen wij, (gedankt, ‘geprezen, verheer- lijkt zij, o God! uw-wondcrweg, op welken ons, van onder den drang der volksberoeringen " uwe. heilbanier verrees!) zoo zagen wij, uit de akelige treurfchaduwe der vernederende afhanke- lijkheid, en de diepte, der franſche ellende , een vreugdelicht opdagen, waarin. Nederland her- leeft, onafhankelijk en vrij! — Zoo zien wij den wrangen kommertijd vervangen , door een blijmoedig feestvieren „over den, ons niet te vermoedenen, zegen der Godheid, en 8 Ko- nings. goedgunfligheid! :: E yu ' Noem ik het feest van dezen dag, ook, ee: ne feestviering ter cere van 's Konings goedgun- ftigheid: wie is zoo ongevoelig, ook, in deze; niet te erkennen den zegen van Gods wonder- weg? — wie zoo ondankbaar, in den Vorst van Nederland niet te vereeren het doorluchtig hulpmiddel , in de hand van den hoogſten Alre- geerder, ten herftel van Neérland, van Neér- lands volks-geluk, en van de eer des vader- lands? | Wie ware flinksch genoeg, hier, een zweem van vleitaal te verdenken? Getuigt deze van- ee- ne laagkruipende ziel en ongekuischt eer-ge- voel: dezelve ware, den verlichten ; den edel- gevoelenden vorst, zoo walgelijk, als beleedi- gend. Neêrlands oppermagt is in de handen van eenen Koning, die zich kenfchetst door onverſierde opregtheid, gelijk de Koningin door onverzierde zedigheid. Mijne geheele ziel doet blijmoedig hulde aan deze — en die. Tk {chroom ook geenszins, mij den tolk uwerge* voelens te verklaren. Te rustiger, daar aller naauwgezeiheid, ter eere van hoofd en hart, bo- ( du» boven allen zweem van eenige verdenking, en gemoedelijk geftemd is, om der heilige waar- heid, wier belijdenis bij eenen Koning de wijze Solon ter wet fchreef, den waarlijk verfchul- digden ‘tol, pligtmatig en blijmoedig, te be- talen. | | Eene waarheid - die, in de tederfte, de be- minnelijkfte , de vereerendfte , gevoelens, open- lijk fchittert; die, in luidfprekende daadzaken, geopend ligt; die ons, in den Vorst der Ne- derlanden, den tegenvoeter van den norfchen . dwingeland doet vereeren ; die ons bezielen moet, met zoo veelachting en liefde voor eenen grond3 wettigen , heilbevorderenden , Koning, als ver- achting en afkeer voor den despoot in den) nim: bus zijner glorie. das 0 Bij dezen, trouwens, is de mensch flechts flaaf: de menschheid zonder waarde. — Hij, fchoon flaaf des gevals, alleen het gewaand, ee- nig zelfſtandig einddoel, ziet niets, en gedoogt, om zich en voor zijne voeten, niets, dan vleijen= de en fteeds onderdanige. werktuigen. van zijne eigendunkelijke oppermagt, van zijne onbeperk- te heerschzucht, en van zijn wuft gezag. Van den Vorst der Nederlanden kan en mag ik „ IC -Ma ik zeggen, (en wat kan ik, voor den vrijen Bo- tavier heugelijker, voor zijn Koninklijk Opper- hoofd vereerender, zeggen?) het geen, Tacitus roemt in Nerva Caeſur: „, hij weet den zoen te. „s treffen, tusfchen de twee afſtekendſte zaken; „ de oppermagt en de vrijheid”, — Als op den voorgrond der grondwet, wilde hij deze, als eenige heilige, ondubbelzinnige, voorwaar de van die, en met gelijken eed, bezworen , ge- rekend hebben. | Is voor den despoot. alles regt, niets pligt; zijn wil der onderdanen wil; zijn dunk albeflis- fend, alverpligtend; zijn wenk even grenzeloos als zijne mage, aangeëigend door geweld “of list, of door beiden: wij eerbiedigen, in Vorst WiLLEM, eenen Koning, die zelf, en uit zich zelven, tegen over de hem opgedragene hooge regten; ftelt zijne hooge pligten. Zijn hem hei: lig de regten zijner kroon: heilig zijn hem ook die van zijn volk. Ziet hij zich bekleed met het hoogst gezag , en met den luister van kroon en troon: hij “bekleedt zieh “zelven, met ‘eerbied voor de burgerlijke voorregten, en met de be? hartiging van het vrije volk van Nederland. Ziet daar de ſehoonſte, maar ook’ dé eenvoudigſte, * si (7393 2 lofrede, die men den grooten vorst ter eere kan maken; — die ons dien vorst aller liefde en achting waardig maakt. \ De despoot, om het volksgeluk niet, dan in kouden fchijn, bekommerd, ziet zich omringd van vleijers zonder eergevoel, terwijl de eerlij- ke vroomheid züchtend zwijgt. Voor den ge- ^ welddrijvenden, is aMes vol vrees, gelijk hij zelf, (en wie rust rustig, onder het fcherp-. gepunte zwaard aan den dundraad boven het hoofd?) gelijk hij zelf vol vrees is voor allen. Zijne ftaatkunde is een kunstweeffel van hei- 'melijke listen en eerlooze aanflagen, het eeu- wig regt gewetenloos belagchende, met de hei- ligheid van den eed, en de wroeging des ge- moeds, als bijgeloovig ingezogen waan en dom bevooroordeeld volkszwak, ſtaatkundig ſpelen- de. Hij, die, in werken der duisternis, wroet, en het rein opklarend licht ſchuwt, koestert verduistering, dik bezwangerd met mensch- ont- eerende vooroordeelen , en fchalke volksdwalin- . gen. Hij tracht het licht der opklaring en ver- edelende gevoelens, in de keen, te ſmoren. Hij laat weelde en wellust welig tieren, als vruchtbare zaden van bedelende af hanglijkheid N N Ws C 194 ) en ongevoelige traagheid, in groot en klein, ten verbijfterenden ſteun zijner uat hank eins En hoe veel kon ik hier nog aanvoeren, uit de ſchandregisters dier oppermagtigen, wier eerelooze ſtaatstreken, kunstmatig ingerigt, en tot den rang van kloek ftaatsbeleid driest ver- heven, door de geſchiedenis dier troon- of volks- heerſchers: (het Zij zich dezelven door laars of paard, het zij door hal- of visch < wij⸗ ven, en door het fchamel gepeupel of die van den berg. Libanon, laten vertegenwoordigen :) eenen dne bett reuk, verfpreiden , waaronder de zwakke volksgeest bedwelmd flaauwt, ter- wijl de menschheid tfeurt ! | RSG Gelukkig Nederland ! welks Vorst een zoon der edelen is, die zijn geluk zoekt in, ja op- offert. aan dat van een vrij volk; zijne trouwe behartiging, zoo: binnen. als buiten, kennelijk maakt in de fprekendite bewijzen, als zoo vele | openlijke getuigen van eenen Vorst, die, als een vader des vaderlands, zijne eer en levens- vreugde ftelt, in zijn volk gelukkig te zien en te maken. | | í Een Vorst, die geene vieze kent; want ges heel Neérland waakt, en bidt. voor hem: — bij ( i9» J bij niemand gevreesd, alom bemitid, alom ge- acht. Niet zonder leed geſtreng, geniet hij, voor verdienſten mild, voor behoefte weldas dig, den ſtil verblijdenden. koniags » zegen.. Een Vorst, die, in Zijüe ſtaatkunde, geen’ misklank gedoogt tegen de heilige godfpraak, van bet eeüwig. regt en de billijkheid, w waar- voor de niet ontaarté menschheid ‚pleit ; ; die de zedeleer van den ſtaat niet gevestigd; wil heb- beu op de puinhoopen van die van den mensch en burger; die; in zijne wetgeving; gec- ne kunsttreken, welke de keur der waarheid, misfen, en den evenaar der geregtigheid krom- men, gedoogt; wiens rijksbewind geene zuch- ten der onſchuld uitperst, of laat uitperſen, noch de vreugde des levens vergalt. Een Vorst, wiens kloek ſtaatsbeleid zijne: eer en roem .zoekt;: in en bij een verlicht. volk, en, met deszelfs heil, zijn eigen vers ‘bindt; die, in het heugelijk genot van rüst en vrede, deszelfs welvaren (en daar in wil hij: allen doen deelen; en daarvan wil hij de bronnen. allen geopend zien:) behartigt, en met veredeling „wenscht gepaard te. hebben; die, in het algemeene. welzijn » het ſchoonſte N 2 deel C me 3) deel vindt van het zijne, met dat der zijnen; die zich de rijkfte bron van zalig konings - ge- noegen poogt te openen, in Neérlands volk gelukkig te zien, — wat meer is, — dese zelfs geluk te hebben gevestigd en bevor- derd. | pM Maar ik zou mijne roeping, dezen dag, te verre uitftrekken , poogde ik in dit ontwerp, zoo rijk in treffende overdenkingen over den ons onaföoglijken Godsweg der alvoorziende beftiering, en Zoo mild in het aankweeken en opwekken ván trouwgezinde gevoelens, en op- geklaarde vaderlandsliefde ! naar deszelfs, waar- lijk groote en ongezierde waarde, zoo ik zulks ſlechts vermogt, uitteweiden. Onze feestviering biedt mij de lofrijke taak aan, mét een zoo dankbaar als ons verblijdend gevoel, te erkennen 's Vorsten hooge zorg voor wijsheid en deugd, door eene veredelende op- klaring, waartoe zijne goedgimftigheid de ge- legenheid van her onderwijs, ook hier, laat heropenen. | . (i. | _ Gevoel ik de uitftekende waarde van dit vor- ftelijk gunstbewijs, ik zou mijn gevoel verloo- chenen, erkende ik ook niet, in dit zelfde, de roem- C 497 A roemrijke parel in de kroon van Nasſauws vorſtelijk geflacht. | Was dit aloude ftamhuis , eeuwen lang „ wijd- vermaard in Duitschlands ftaatkundige wereld, door eene ſtatige reeks van hoogberoemde vor- ften: in het zelfde huisvest ook de onverfierde roem van hoogachtende voorftanders der ge- leerdheid- en wetenfchappen, ter bevordering eener opgeklaarde kunde, ten nutte van Staat en Kerk, — erfelijk. ~ Heldenmoed en wijsheid zijn audvaderlijke EN erfgoederen, in dezen vorſtenſtam! | Ik zal mij niet bedriegen, den loop uwer gedachten reeds gerigt te zien op den nooit volprezen Prins WILLEM, Neérlands toever- laat! — hoog geroemd, als; de held, wiens onwrikbare gemoedskracht te hooger zich ver- hief, als de bange nood des lands | hooger ſteeg; hoog geëerd, als de nooit ontmoedig- de, — „ die, 't geweld ontweken, alle eeu- wen van zijn lof doet ſpreken, —— ftichter van Nederlands vrijſtaat: — maar ook vereeu- wigd, als een vader des vaderlands, als de flichter der Hooge School in het. Wee Leijden. «| In (7898) In Leiden, voor ReQuesens en het woest geweld der verbitterde Spanjaarden on- der F. Bandes, onbezweken den drang der krijtende behoefte en radeloozen hongersnood verdurende, vestigde hij den wijdvermaarden ze- tel van Pallas; met het Mufen - koor, ter troos- teresfe dier zwaar beftredene ftedelingen , ter eere van Nederland, Staat deze ftichting van ons Dataafsch Atheen, aldaar, onder de wijdst vermaarden der latere eeuwen, op den voor- grond, gelijk wel eer' die van Athene in Griekenland: ook daarin ſtaat het heerlijkst en vereerendst gedenkteeken voor Oranje, duurza- mer dan eenig van erts of marmer. Welligt zweven reeds voor uwen geest zulke, maar ſtedelijke, hier voor handen zijnde, voor- beelden: dan het belge u niet, dat ik die hoo- ge fchoolftichting van vader WıLLem, in de eerfte plaats, noeme. Ik doe dit, met te meer ruinite i ter zijner eer, als daarin vindende het uitmuntendfte bewijs zijner kloeke kunde in volks -belooning. Hij, trouwens, wist maar al te wel, hoe andere voorregten dikwerf, om met den grooten vaderlander, P. C. H dores te fpreken, benibbeld worden. Wen- C fov) Wende ik flechts mijn oog ter linker zijde, ik zie; met u, die oude Veluwſche geleerde fchool, door de woede der oorlogsrampen in diep verval; op aanleiding en voorfpraak van Vorst Maurits, als willende, (om met onzen ftads chronijkfchrijver te fpreken) het in het krijgsrumoer zoo zeer verwilderd gemoed, in het ftil verkeer der zanggodinnen, verzachten, hernieuwd , en, ter zijner eer, betijteld: Gym- nafium Nasfavico - Velavicum. . Wende ik mij ter regterzijde, ik zie, met U, Gelderlands oude hooge fchoolgebouw met flooping wel eer bedreigd. — En bezweken ware hier Pallas, had dezelve in Vorst WIL- LEM, welken Nederland met het Stadhouder- fchap, Britannia met de Konings kroon, ver- „eerde, geenen Oranje - Vorst, dat is, voorftan- der van geleerdheid en kunde, befchermheer van wetenfchappelijke ſtichtingen ; en alan: van deze, gevonden, Prijkten velen, onder de Vorsten van Oranjes Nasfauw, als befchermgeesten in onze tempels van Minerva, als hoogbegunftigende Maecena- ten van veredelende kunde en kiefchen ſmaak: ook onder dezen teli men vorsten, die, door ge- C- 200 ) geleerdheid en opgeklaarde kunde, dit doorluch- tig ftamhuis fierden, niet alleen weleer, maar ook nu. . | Ook nu, mogen wij WILLEM, den eer- ften, ftichter der Leijdfche Hooge School, als niet geftorven rekenen, en als het ware zien herleven in zijnen naneef WILLEM, onder den heilvoorfpellenden naam van den eerften! Onder de eeríle zorgen van den Vorst, de teugels van het bewind opvattende, trok die voor het onderwijs hoogst deszelfs aandacht. Neérlands Koning, geheel bezield met het zoo dringend als welberaamd herftel van Neér- | lands verval, en roem, en volksgeluk, geeft daarin een doorflaand bewijs van zijne opregte zucht, voor de uitbreiding van nutte kunde en edele kunften; maar ook een even ondubbel- zinnig bewijs zijner kunde van derzelver heil- zaam, menschveredelend, volksvereerend, vere mogen. Hier zien wij den regtgezinden vader des vaderlands, die het onzedig volkszwak en heer- ſchende gebreken, voor den verbitterenden ſtrafgeesſel min berekend; poogt te verdrijven, door het ftilftralend licht der opklaring te doen ver- Ker. y. verfpreiden , door allen rang en ſtand; het al- len weldadig, onbetrokken licht van de zon der menschheid, voor wier glans en goed de nevel van het vooroordeel zwicht, de harde dool- geest bezwijkt, de fchamele onkunde ver- dwijnt, gelijk de nachtfchaduwe voor de hel- dere ftralen der natuurzon. | E Hlier ziet men den koninklijken vooiflandes en begunftiger van geleerdheid, wetenfchappen en kunst, er over uit zijn, Neérlands roemrij- ken naam, in dezen, te handhaven, en, met denzelven, het dierbaarſte heil van den ſtaat, en de vorming van gekuischte zeden, de niet nuttelooze veraangenaming des levens, en nut- tige beroepsbekwaamheid, zoo wel voor den kunstvlijt en den akker, als voor kerk en pleit- zaal, natuur- en wiskunde, gede en taal- kunde, | | Onder Neérlands Koning behoeft geene z zon 5 die eenig licht kan verfpreiden , op het pad van levensberoep of wetenfchap, ter bevordering van wijsheid en deugd bij zijnen medemensch , fchuil te gaan. Dy | Is derzelver verband met het {dierbaarst Welte belabg belangrijk in het oog van den doorzigti. gen .( soz ) gen vorst, niet minder in dat van elken regt ge- aarden Nederlander, voor wiens: verdienftelijk- heid zich de tempel der eer penty in meer dan éénen weg tot een eervol-'en preg be · ſtaan. e | ^ Mij dunkt, ik zie, in het Iagchend genoegen van het ouderlijk hart, in den leergierigen blik der fiere jongelingfchap , eenen niet misleidenden trek van een verheugd en dankbaar gemoed, gevoelvol over en voor den zegen dezer ko- ninklijke vaderzorg, voor de hernieuwing’ van deze inrigting voor het hooger onderwijs. Is ‘de. gelegenheid, om de verheven, ver- mogens van zin en rede, in de grondige be- oefening van werenfchap en kunst, geregeld te ontwikkelen, om den geest te fieren met een opgehelderd bezef van het ware, met een ge- louterd gevoel van het fchoone , met eene niet verkoelende liefde voor het goede; is de gele- genheid , om zelfveredeling te paren met meer dan gewone verdienftelijkheid, ten nutte van anderen, een uitftekend geluksgoed; (laat mij liever zeggen, een hoogbevoorregte zegen ; een dierbaar liefdebewijs der goddelijke voorzienig- heid!) dit bezef — dit dringt, het edel C $63 3 edel pligtgevoel, om deze weldaad der Gods heid te erkennen, blij en dankbaar te erkens nen, in de goedgunftigheid van den Koning; die, met deze heil- en eerbevorderende gele- genheid, Neérlands huisgezin beweldadigt, en deze zoo menigvuldig aanbiedt, als het hoog belang van mensch en burger vordert, | i Ook dezen erkennen wij, met den eerbiedigs ften , maar ook gevoelvolſten dank, als een va- derlijk liefdeblijk van konitklijke goedgunttig- heid, vooral ook ter gunste van deze -ftad. | Stichteden de voorvaderen, die, zelven acht» baar door wijze kunde, beproefde kunde hoog ‘waardeerden, alhier, deze hooge fchool, voor. al met hét oogmerk, om lieden uit den min of meer gezegenden middelftand te gemoet te ko- men, en voor hunne zonen, ter wetenfchappe= lijke. vorming geneigd en ‘bekwaam; dezen weg van eer en verdienste, bewandelbaar te maken? ook onzen Koning, even kundig als welgezind, fchijnt dit ftichtingsdoel niet geheel ontgaan. Deszelfs landvaderlijk gunstbewijs, ter berei- king daarvan, maakt ons dezen dag ten heuge- | lijken feestdag: ten feestdag , op welken ons, gelijk weleer dien van Athene het panäthenae- | | | um, C 204 ) um, de lof der wijsheid feestvierend verheven wordt, verheven in het geluk van mensch en volk, gekweekt onder en door den zegen eener veredelende opklaring. 111. Rees weleer der Grieken roem, onder het verloop van 200 vele eeuwen onbezwalkt, uit Minerva's tempeldienst, en de Attiſche Athena, die milde kweekſter van menſchelijkheid en ge- leerdheid, van regten en wetten, van gods- dienst en akkkerbouw: ook daaruit rees, voor ons oud Nederland, eene vermaardheid en luis- ter, die, noch de vloed van omwentelingen, noch de alvernietigende magtfpreuk der overe heerfchende oppermagt, kon doen tanen. Ook daarmede is en blijft, ook nu nog, op het .naauwst verknocht, en Neêrlands roem, en 's volks geluk. | | . Loopt al het echt menfchelijk onderwijs uit, cn moet het uitlopen op eene geregelde ontwik- keling der zielvermogens van zin en rede, op 8 menfchen juiste vorming, en kloeke beoefe- ning zijner krachten: — skoat, voorzeker ! het hoogere, Vlamt - ( 205 ) Vlamt dit, als een fakkel; in Minerva’s tem- pel: deszelfs weldadig licht moet zich alom verfpreiden, zoo wel in de nederige hut, als in het hooffche paleis. Is het de hoogere, het moet altoos zijn de ware leerfchool van verlichting; befchaving, veredeling, van wijsheid en deugd; voor mensch en volk, 200 als het is om het- zel ve. Gelijk de diamant pan en ſierlijk ingekast, zich in zijnen edelen luister. vertoont: dus ook de mensch. Ook hij prijkr, door - de kracht der befchaving en veredeling, luister- rijk in zijne hooge waarde, in rede, — ; zedelijkheid! Opgeluisterd door waarheids inzigt , Rapin heids gevoel, deugd en pligtbetragting, opent hij zich de rijkfte en. zuiverfte bronnen van welvaart en geluk. Van Minerva beuzelt de fabelzieke oudheid; gefproten te zijn uit het brein van Jupiter, als door de godhéid zelve gewijd ter volmaking van den mensch, en ten heil der menschheid; ‚kundekweekfter , zedenbeptoefiter, gemoedsver- zachtſter, «gelijk de olie van haar zinnebeeld. De weg derwaarts, door haar zelve afgeba- | kend, ( 396 ) kend , leidt door veredelende opklaring; En ik fchroom niet dezen te vereéreh; als den hoog- ften, waaronder alle anderen zijn te rangfchik- ken, ja; als den eenigſten, langs welken de menschheid harer hooge pium kan na- deren. | | | “Onder deze balsicee werd de menschheid, in hare beſchaving, hetgeen zij wel eens was, en is: onder deze baniere kan en moet dezelve zich, in hare ene verder en ver- der verheffen. 50 [ort Maar deze verlichting, " féhijnt dezelve fil en zacht lichtende,“ is echter van eene geheel andere natuur, dan dat bijster aetherisch licht; en opgeklaard zien dier hoogverlichten, welke van een, wie weet; wat? “geheimzinnig licht dweepen , en helstziende — droomen, : Zulken ziet men, in dat onzigtbaar licht ver: bijsterd, het dierbaarst ‘belang der menschheid en de goddelijke natuurorde misloopende, naar de fchaduwe gripen, en Bon droombeeld na- loopen. Mod 4 | Maar deze beſchaving, die den inserts, naar zin en rede, gevoel en zeden, vormt; zegt meer, dan die kunſtig afgemeten hoflijkheid, en © 7725 en angstvallige naauwgezetheid in hooffche ma- nieren en „overfijne „gevoeligheid. Y Ware menschbefehaving, wil hos mag ge fcheiden zijn van... zedige „wellevendheid, en welvoegelijke houdings: het bevallig fi eraad van den perſoon, de zoete än paming. des le: vens | bib 51214 Het uirerlijk fadi v vertoon en de kunſtig Macar te pligtpleging tuigt, te dikwerf, meer van eer nen pronkzieken Adonis, vol van ijdele weelde en min kiefche gemaaktheid, dan van een hel- denkend hoofd, en van gen niet veinzend ge- moed, deugdelijk geftemd en edel gevoelend. En dit is, gelijk . verre van onheuschheid, ‚ook zeer verte van onnatuurlijke „zwakheid „die „in de minzieke ſchoone of. den kwijnenden „mine ne.-zanger, onder eene. verfijnde, verteedering fchuilt, en, niet te onregt, gehonden, wordt het graf van een. _menschyeredelend gevoels; en fiere gemoedskracht, in lijden onbezweken, door geenen wellust vermand, noch door een verzengenden boezemgloed verlamd. n Hooge . geleerdheid ‚doorwrochte. kunde in goddelijke en menſchelijke zaken, — wie zou deze niet hoog achten? Wie gewaagt niet, met on- (5868 7) * ongevergden ophef, van mannen, wijdvermaard. door hun diep doorzigt in het ruime rijk der waarheden, en de wijsheid der eeuwen, vooral om en door hunten ‘duurzamer invloed op het licht def bélevende opklaring? Maar deze vor- dert meer, dan koude geleerdheid, hoe uitge- - breid en diep. In den veelwetenden geleerden is, gelijk het moest, geenzins altoos de mensch veredeld. Het is geene wonderfpreuk, .een hoofd te zien, gedrogtelijk geleerd, een [chier encyclopaedisch register, en eigenlijk dom van geest, Zonder {maak , koud van gevoel, en min verzedelijkt. HAB Apres] | Het is zoo zeldzaam- niet, als het moest zijn, nimmer zatte gulzigheid voor hooge ge- leerdheid gepaard te zien, met dwaze onheb- belijkheid, en laakbare onkunde’ van hetgeen leven en zamenleving betreft. Op dat ik niet gewage, van zoo vele: dorre en ondankbare plekken, in het zoogenoemde rijk der geleerdheid hoog aangeflagen; maar, in het rijk der ware opklaring, fchier ont- bloot van geldige wetenswaarde, ten opzigte van huislijk, en burgerlijk, en volksgeluk. Ter verdienstlijke vorming van den mensch, is ( 209 ) is uitgebrelde kunde van vele dingen op hoo- gen prijs te {chatten j als kerinen gepaard gaat, gelijk het moet, met het verlevendigend be- fcf, hetwelk de befchaafde levens- en handels wijze ten fpiegel maakt der denkwijze; het- welk de geleerdheid ächtbaar maakt, in een veredeld gemoed en den mensch verder brengt, dan halfweg zijne hooge beftemming, Van het Pytliagoriseh bondgenootfchap vers haalt men, dat hun wetenfchappelijke omtrek ten middelpunt had de reinheid van ziel en . zeden; de onverdeelde harmonie der mensch- heid! 30 Om den mensch x in zijne el a vorming; te zien; moet het licht der veredelende opkla- ring zijnen vormenden invloed uitoefenen op den mensch in zijn geheel, op het innerlijke niet al- leen; maar ook op het uiterlijke; Ook hiertoe wordt hij genoopt, door het gevoel zijner waar- de, en dat der achting voor zich en. anderen. Opklarende vorming gaat, miet alleen over het hoofd, maar ook over het hart; over verftand en wil, over den mensch, die denkt, en ge- voelt, en handelt. \ Voor den mensch , allezins gekenfchetst door O | Cen- Ce) Eénheid van wezen en | bewustzijti , door natüuf en rede, door zedelijkheid en deugd, is fleclits ééne wetenfchap , éérie levensiijsgeerte , die ees nen te hoogeren trap van wijsheid bereikt als dit licht der veredelende ‘opklaring; de vlekke- loozé zon der menschheid en der zedelijke wereld , hooger klimt, den kennenden geest bo- ven misdadige onkunde; vadzige dwalingen ven biindelijk geloofde vooroordeelen verheft, het gevoel doorloutert en verlevendigt, de ge- moedsneiging ontvonkt, en den boezem mer ce: ne edele gezindheid bezielt; ` ab ies Gelijk de zon, die over de zinnelijke natuur licht verfpreidt, het menfchelijk oog, in zijne befchouwing, de voorwerpen rondsom zich laat onderfcheiden, en den voet niet ſpoorloos laat dwalen : 200 ſpreidt ook deze haar: opklarend licht, over het toonéel des levens, en laat het oog der ziel niet fpoorloos omdoolen, in het tijk der waarheid en onwaarheid. > 155 Gelijk, bij het flaauwe licht der de morgen- kim naderende zon, als de hinde des dageraads met de ſchaduwen van den nacht worſtelt, de reiziger en de zeeman de beletſelen en geva- ren, moeijelijk en naauwelijks, ontwijken, dus , ook X ora 4 dok de mensch, in het fchemerend licht der ze- delijke wereld.. Ook: hij ontwijkt moeijelijk, en dikwerf niet zonder gevaar, de misleidende af _ wegen en verleidende klippen, van zijn dier- baarst belang en onberouwelijk levensgenoegen. Gelijk ‘het onbetrokken licht, de dagtoorts der kim ontrezen, het zinnelijk“ oog laat wei- den in de beſchouwing der natuur, met keur van ſchoonheden getooid: 200 laat ook het op- gedaagde redelicht het verſtand weiden, in het altoos vruchtbaar rijk der waarheid, het vrucht- baar veld: voor. den: oogst: van’ vereerende | tun- de, en. den geheiligden bodem van het önbe- driegelijk fchoone en goede. Gelijk onze wereldzon;:doór-gehéel de ni- tuur, licht verſpreidt, leven kweekt, den ſchoot der aarde verwarmt, groei en bloei be- vordert: zoo wordt ook, in den mensch, waar hij, op dit ons werelddeel, ademt, door dit le- venwekkend, heilbevorderend licht beftraald ; de gedachte verlevendigd, het gevoel ontvonkt, het gemoed tot werkzaamheid opgewekt; werkzaamheid, bij welke de fmaak zich verlus- tigt in het fchoone der deugd, de neiging — in her edele van regt- en pligt- betrachting. | O 2 ; Wa- ( ara > Wäre opklaring vordert, niet alleen een vef- licht denkend verftand, hetwelk, met aandacht en oordeel , verkeert in de voorftellingen van al hetgeen leven en beroepsbelang betreft: maar ook. zulk een , welks kennen en denken ge- paard is met een verlevendigend beſef; het- welk het gevoel opwekt, de gemoedskracht | wapent, en doet zegevieren in de veredeling van den mensch, door den drang ler zinne- lijkheid, en den gloed der ed niet verlaagd, | Hier ziet men den mensch y in zijne foris de vorming, waar hij denkend gevoelt, en ge- voelend denkt; waar de epgeklaarde gevoelens der denkwijze kennelijk doorítralen in eene on- derwerpelijke handelwijze; waar de verzoeking de grondbeginfelen der wijsheid niet kan on- dermijnen; waar de lust der begeerte den zede- lijkgezinden wil niet kan verkrachten; waar éé- ne liefelijk geftemde harmonie, in het rijk der rede, zich, zonder misklank, verbreide ‚door het rijk der zeden, Dit licht,- dit levenkoesterend , Fabeln, gemoedveredelend licht van de zon der mensch- heid, ſtrale fteeds onbeneveld, glansrijk en luis= UOS. luisterrijk, in Minerva's tempel! Dit verbreide zich, onbezwalkt en ongeftoord, door al, wat in Nederland redelijk denkt en zedelijk ge- vgelt, ja! o algenoegzame bron van licht en heil! kan het zijn, door geheel het mensch- dom! Want, onder deze baniere, doet zich de mensch kennen, in zijne ‘eigene voortref- felijkheid , Zijnen natuur -adel, en waarde. Treedt het gevoelend dier, wan rede ont- bloot, ten levenskreits in, volleerd in zijne na- tuurdrift: op den mensch, het zinnelijk rede- wezen, hoe zwak en onbehülpzaam in zijn ont- luiken, rust het verheven voorregt, volmaak- baarheid. ^ Vertoont zich in denzelven, hier eene behoeftige Penia, daar een milddadige Po- rus, die hem boven tijd en ruimte verheft: bij kan zich verheffen ten heer der natuur, tem evenbeeld der godheid. | | Door den Schepper uitgerust, met de edel- fle. vermogens van zin en rede, gedachte en “gevoel, verſtand en wil, rust op hem zelven | de onkreukbare voorwaarde , ontwikkeling , be- ſchaving, veredeling. | Wordt het dier, aan het tegenwoordige ver- \ tuit, 64140 — tuit, door den drang der zinnelijke gewaar- wordingen, in den kreits der dierlijkheid, weg- gefleurd: de mensch neemt den rang van bur- ger, in het ongemeten rijk van. waarheid, fchoonheid en deugd; van burger in het eeuwig godsrijk, die, in eerbiedige hulde zijnen Schepper vereert, en zijne ziel buigt, dan- kend en, biddend, voor. den algenoegzamen Menfchenvader. . Maar als zoodanig vertoont hij zich nergens, ziet men hem nimmer, dan in dit echt aetherisch licht, hetwelk het maje- fluêufe hoofd met wijze kunde beſtraalt; de hand, dat fchoon tafereel van goddelijke kunst, met beleid en kunstvaardigheid, laat werkzaam zin; herigevoel, dat in den boezem gloort, op meer dan zinnelijk ſchoon belust maakt ; het ge- moed, waarin rede en vrijheid: baren troon heb- ben, doot het menschveredelende bekoort, van het den mensch onwadrdige afkeerig maakt. In het wapen van den echten menfchen -adel, ziet men het kloek inzigt y met de drift - bemees- terende gemoedskracht , dóor een gelouterd ge- voel verbonden: maar ziet ook, in dezen wrong, de onverbreekbare eereteekenen der veredelen- de opklaring ! r On- K j Onder deze baniere , wordt de mensch inge- wijd in het gebied der waarheid, den grooten grondtekst van al hetgeen ter menfchelijke vol- making kan ftrekken ! In het licht der waarheid alleen vindt de mensch eenen, zoo zekeren als vruchtbaren, bodem voor onbedriegelijk heil en Gorga goed. Voor den eisende glans der waar- heids-zon, met wier hoogere’ rijzing de fcha- duwe zich inkort, gwicht het {chijnfchoone dwaallicht der vuige meening, en het weer- barftig duister, waarmede, hier het lichtfchuwe vooroordeel woekert, daar het vreesfelijk bijge- loof oog en oor beteutert, elders de flimafge- regte ftaatslist het hoofd verbijstert. In haar licht verrijst de deugd in onontleen- den luister, en doet zij de fchijndeugd blozen. Op “haren bodem iic deze zoo Wankel, als die. vast. i | „Draagt zij, i in de dii iod: de zon, die ped maar zuiver, verlicht: zij draagt, in de andere, den palmtak , die niet buigt. sis haar pad. dikwerf moeijelijk en vermoete jend: haar inzien gaat gepaard met het zuiverst i yere € 216- ) ' vefmaak , en bekroont vlijc en arbeid, met het vereerendíte loon: en dit verbeidt hem alleen, die, door opklarende veredeling, zich heeft toegewijd aan den dienst dezer godheid, © Onder deze baniere vormt zich, in den mensch, de vriend der zedelijkheid en deugd, wier achtbaarheid den meest verworpenen boos- wicht eerbied inboezemt, | Is de.deugd, met den nimmer dorrenden lau- wertak getooid, mild in zalig zelfloon, door geen geweld te betwisten: zijsvordert ook ee- ne gemoedskracht, die geene verloochening te zwaar acht, om de werkingen van den geest en de roerfels van het hart, de gezindheid des ge- moeds en de leiding der. daden, eenftemmig te doen zijn met de wet van pligt en zeden. Bene volmaaktheid, die men te vergeefs zoekt, waar hee zedelijk fchoon zich niet ver- heft in een levendig bezef van het wet- en pligt- matige in de menfchelijke handelwijze. | Maar ook bene volmaakthéid, die, om dat fchoon der deugd levendig te befeffen, om het gemoed in liefde voor hetzelve te ontíte- ken ‘ om zich met de kracht te wapenen, die. gevoelig denkt en denkend gevoelt, zonder in- 7 8 inbreuk op zin en rede, op begeerte en wil, de ſtrengſte vorming, opklaring, veredeling; vordert, In zulk eene gemoedskracht, die zich niet laat wegfleepen door eene uiterlijke regt- matigheid, welke de zedelijkheid achter zich laat; of door drijfveeren, die lust en neiging fireelen, en het zedelijk gevoel krenken; — in zulk eene gemoedskracht, die keuze en be- fluit onderwerpt aan de leiding van het hooge zedegebied; die het goede en eerlijke begeert, en het begeerde wil: in zulk- eene fchittert de ſchoonſte loffpraak van den veredelden mensch, en ook die eener veredelende, vor- ming. ` Onder deze baniere, ontworftelt de mensch de boeijen der zedelijke flavernij; boeijen, die knellender en geduchter zijn, dan die, met welke de kristenen in het Africaanfche roof- nest geketend worden: en hij verwint het- burgerregt, waartegen geen goudfchat kan op- wegen, waarvoor de gunst der grooten te kort fchiet, — het burgerregt in het rijk der zede- lijke vrijheid. Hij flelt zich zelf in het bezit van het hoogíle voorregt, door de gddheid aan den mensch, als gene zelflichtende zon gefchon- ~< ken, C 218 ) ken, — in het bezit der vrijheid! der vrijheid; die hare eigene noodzakelijkheid kent en kiest; die hare. eigene wetten fchrijft, aan ‚geene gee bonden; alleen aan de rede verbonden. : Maar derft deze verhevene zielskracht , die geduchte bron van waarde en onwaarde, van eer en ſchande, van heil en onheil ,.de vor- mende tucht; onttrekt zich dezelve van onder het veredelende redegebied: dan verloopt zich dit menſchelijk keurvermogen in rede- en zede- looze losbandigheid ; het misvormt de heilrijkfte hulpmiddelen in ſmadelijke © zielsboeijen, en drijft den mensch, tot op en over den fteilen oever van eenen grondeloozen afgrond, waar het wijdgapend “verderf met opgefpalkte kaken hem verbeidt, en het hartwroegend berouw hem wl de hielen volgt en niet verlaat, | Waar moedige vrijheid, de eerstgeboorte der rede! den geest met zelfwerkzaamheid bezielt: daar” ftreeft de mensch naar loffelijke bedrijven 4 ‘daar ontfluijeren »zich de ‚redelijke en zede- lijke “krachten, in hare. fterkte en luister; daar ziet men, in den mensch, den ‘wijzen, die alleen den eernaam van waarlijk vrij ver- dient, die zich zelf bepaalt tot rijp overleg, 3 be- C 219 ) beleid, keuze, befluit, volvoeren. Hij wil het begeerde , en kan niet anders. Hij kan niet . anders, heet het van Cato, dan regt handelen, Gelukkig hij, die dus zijne pligten kent, en, ter betrachting derzelven , zoo veel lust en nei- ging gevoelt, als hij, ter afwijking van dezel- ven, verloochening zou gevoelen ! 15 menfchelijk willen altoos meer, dan dier- lijk: het zedelijk goede willen is, in den mensch, iets goddelijks. Deze vrijheid, dit kostelijkfte gefteente in de kroon der menschheid! zij dan ook, bij mensch, en burger, en volk, nog zeer zwak- lichtende „en. mistrouwend beperkt: men zege- ne nogtans, ook ten haren opzigte, het vrij- heid kweekend en koefterend licht der verede- lende opklaring, en aan dit, dit alleen, be- trouwe men derzelver fier en ruim toenemen in uitgebreidheid en kracht! | Onder deze baniere, opent zich voor den mensch de kunftelooze tempel van godgewijden eeredienst , en opregte godsdienftigheid, die milde bron van blijdfchap ! die troostrijke toe- | vlucht der ellende! Wie is beklagelijker, dan de mensch, die gee- C 22a ) geenen God, zijnen fchepper, heer en wel- doender, kent? Wie verachtelijker, dan hij, die, in het opgeklaard licht der godsleer, den Allerheiligften , noch eerbiedigt, noch vreest? Zoo groot is de kracht en invloed der op- klaring op het godsdienftige bij een volk, dat dit mag aangemerkt worden, als maat en peil- ftok van dien, | In het onwraakbaar gelebte JU de der mensch- : heid vindt men volken befchreven, als in den ſtaat der wildheid , bij welken het eigenlijke licht . van godsdienftige opklaring nog niet is ontkimd, of deszelfs flaauwe fchemering verliest zich in een erbarmelijk Fetisme, waar het kindfche ge- voel zich zidderend buigt voor een nietig ding of dier. | Bij den barbaar heerscht een godswezen, zij- . ner denkwijs overeenkomſtig, vreesfelijk en wraakgierig. Als ware de godheid hongerig naar menfchen- bloed, is hij niet karig, met zijn menſchen- offer. — Ja! er is, die hunnen bloedgod den tempel ftichteden uit menfchen beenderen, en verfietden met bekkeneelen. En wie, wie telt de grüwelen van het on- menſchelijk menfchengemartel, aangeregt door een C an 9 een blind of verblindend bijgeloof? — Wie — de ong-regtigheden vari een godsdienstveinzend ſtaatsgebroed? — Wie — de. brandftapels? Wie — de fcharen det Auto- dafe's eener dweepzuchtige regtbank, die zich met de waar: heid vereenzelfdigd waant? — eener ijverzuch» - tige en kerk - heerschzuchtige; als daartoe be» voorregte priefterfchap ; ſtarende op het heilig “kruis van het godslam der zachtmoedigheid, om, onder pſalm- gezang, in banblikfem en vlamvonnisſen uit te breken; en dat, hoe af- grijzelijk (koud worde ik; en wie wordt niet = koud?) ter eere der. godheid! | Alleen de mensch, die ópgeklaard denkt en edel gevoelt, vereert eene godheid, heilig en algenoegzaam, het eenig - aanbiddenswaardig voorwerp zijner lefde en hope: onder wier al- ziend oog en wijs beſtier, hij, m" eee derft, noch troost. P A Hij zegent, godsdienſtig dankbaar ; net vere- delend. licht der opklaring: maar vooral dat van: den allervolmaaktſten volks- leeraar, voor wien engelen den hoogten lofzang aanheffen, en wien het koor der hemellingen de diepſte hulde doet; wiens geboorteſtar den aardeling de blijde bodin TR 3:0 | was ( 222 ) was eener ontkimmende zon van redelijke sen zedelijke | godsdienst - opklaring. Eene opkla- ring, wier leer en wet niet geëigend is aan Jood of Griek, aan taal of caste, maar aan het ge- heele, menschdom , van aspunt . tot aspunt; aaan voor wier ongefchapen licht de nevelen der dwaalleer, en de kunftenarijen van het onge- loof, niet kunnen ‚duren; — wier eenvou- dige, maar zedelijke, wonderkracht de verhe- venfle waarheden, in het beminnelijkst godse dienst- gevoel, doet zegevieren over vervolging en dwang over zwaard en vlam : want zij heeft een afkeer van dwaalleeren, maar ontzegt den dwalenden ` hare liefde niet. Onder deze banieré ontwikkelt zich, in den mensch, de fchoonheids- zin, en in zijne zede» lijke vorming paart zich het fchoone met beval- ligheid. | | . Rijk is alom de natuur in fchoonheden. Ver- rukkend is het tooneel van zonnen en. manen rondsom ons; het aardrijk doet zich op , als een onafooglijk kunsttafereel, met keur van fchoon- heden geftoffeerd: voor al het welk het dier- lijk genot onverfchillig is. Alleen de mensch heeft daarvan gevoel, en daarvoor fmaak, Uit het. ^ (223) het harmonisch één van het otiderfclieidene veel, het welk zijne krachten. laat ſpelen, zonder te vermoeijen, rijst voor hem een ſtreelend genoc- gen, hetwelk bog en oor bekoort” De meeste denkbeelden, kiesch üitgelezen; in den kortſten tijd bevattelijk daar te ftellen; het afgetrokke- ne verzinnelijkt.;- het gedachte in een beeld vers levendigd , met gevoel bezield; zich te verte» genwoordigen: hierin ontfpringt, voor den mensch, eene hem. eigene bron van veelvuldig Ä vermaak ; ; hieruit ontfpruit: iets, uherwelk op den mensch eenen, fehier. betooverenden , in- vloed heeft. nae i \ Door dezen betooverd, dan Cicero! s "me volle: welſprekendheid zijne toehoorders. tranen ftortein,'en Cefar verbleeken. Maar ook ter dezer plaats is cene opklarende ; kiesch beſchavende kunde en kunstbeöefening: behoefte en behoedmiddel: hier, tegen wans fmaak en valsch vernuft; daar, tegen het fchijnfchoone en deszelfs ‚ongezouten vermaak: * te dikwerf, noch den. mensch. WA HM fchuldvrijs asen «7 E Te gewigtiger is het, ae BER en sckuischte fmaakvorming ,: daar ſchoonheid, door C 824 -) door derzelver verlevendigend bezef en daar: door opgewekt gevoel, het belangrijk middel wordt, om de opklaring van het hoofd te doet overgaar; ter veredeling van het hart; en het gevoel, in dit, te doen zijn het vergaderpunt der voorftellingen van dat: — ja! het gehei- ligd middel, om het gevoel van ‘achting, voor de hooggebiedende ftem der rede,; te paren met de bekoorlijkheden van deugd en pligt, onder het innemende geleide der bevalligheid. . Het fehoonfte fchoon is de mensch in zijne zedelijke fchoonheid. En deze ſiert hem, daar zij, met een — bezef, zijne gezind- .. . heid en daden eenſtemmig ftemt met zedelijkheid en deugd; 200 dat, naar zijn gelouterd ge- voel, de neiging eene onbedwongene trekking neemt en houdt; ten pligt; dé eerlijkheid hem aanlacht door haar eigen fehoon, den zin beha? gelijk, en door de rede gebillijkt. Het bevalligst bevallige is de mensch in zijne _ zedelijke bevalligheid. Hier ziet men de deugd in hare. waarde niet ftrenge deftigheid, getooid met milde innemendheid. En deze kenfchetst de eigenaartig welgeſtemde gezindheid des ge- moeds, in den mond, die ze dig ſpreekt en mins C 225 ) minnelijk lacht; in het oog, dat vriendelijk ziet en gevoelig wenkt, in eene voorkomende hou. ding, die achting inboézerüt en vfeeze verbant. Bevalligheid geeft der neiging dé helling ten pligt. Zij noopt de zinnelijkheid ten dienste der rede, wier gebied Zij beminnelijk maakt. “Zij maakt de zedelijkheid: voor het gemoed be- koorlijk, en laat de gevoelens van het edele hart zich uiten in edele zeden. Zoo wordt den mensch het goede 5 sac en hij wil het be- „geerdé. uie TOY Onder deze bandere. tijpt de mensch ter volmaaktheid, zelfſtandig één: éénd in ftoffe en geest, in zin en rede, in gedachte en gevoel, in natuur en vrijheid, in mensch en burger. Het geen de natuur, in den mensch, paarde; wordt, in zijn’ perfoon, hier gefcheiden. Zon- der te blozen; ziet hij de bloote natuur : zonder te fidderen, treedt i voor de vierfchaar der rede. | Door deze menschheidszoti verfiche «doot hare koefterende ftralen gevoelig verlevendigd, viert hij geenen triomf over de verguisde zinne- lijkheid; Het begeefde willeide, fluit zich de E P | mensch- C C267 menschheid aan de menfchelijkheid, door op- klaring veredeld. , 1 | Onder deze RER blinkt voor den mensch de roemrijke eerekrans, die onbefprokene ver- dienften kroont: verdienften , die geene dwang- wetten kunnen afperſen, noch ſtrafdreigend meestergezag volgen ; maaf opwellen uit den welbereiden bodem van zedelijke gemoedsge- zindheid, gekweekt door een veredelend. pligt- gevoel. En daarin ziet ge niet minder, dan de lieflijk geurige bloem, op den ftam der vere- ‚delende opklaring. A Onder deze baniere ; baant zich de mensch den éénen waren weg; tot een ſtil, maar zeker, geluk. Een geluk, hetwelk niet, met den marktprijs, rijst en daalt; en niet af hangt van grillige fortuinsnukken of grimmige luim van man of wijf, van heer of vorst: maar een ge- luk, dat, gelijk de waarde. van den mensch; rijst uit rede- en zede-lijkheid; het welk, gelijk deze, altoos het leven zaligt, in den ouder- dom en de keure der jaren, in het ftaatsbe- wind en de ballingfchap , en in elke ſtaats- en ftands-wisfeling. — Een geluk, hetwelk, gelijk de 5 — A EE r "dC 1 297 ; mu „de 1 mensch zelf. alles aan Zich, TAN inaakt. Wat is, wat kan hem hooger. dn waarde zijn, dan geluk, dan, zedelijke gelukzaligheid, wier bron is zedelijkheid „ het toppunt der volmaakt- - „heid? Hier hoort men den eerften , hier den laat- ften wensch der menschheid, Hier ziet men, als "^t ware, het uiterfte toppunt det pyrainide , ‚werwaarts. zich al het menfchelijke fireven en zuchten uitftrekt, het doel der. doelen ! Maar wat kan, wat mag s den. mensch van reiner belang; van hooger waarde zijn; dan de- ze veredelende opklaring; wier. licht hem, op het, ééne eenige naauwe pad, tusfchen ruime; door pracht en, wellust aanlokkelijke, doolwe- gen leide, leidt tot dat ééne noodige ? “tee Wier levenwekkende invloed zijn gemoed met lust en ijver bezielt, om her der menschheid hoogst- gewenschte, meer en meer, te naderen? Onder deze baniere rijst de licfelijke heilzon van vorsten volk , en fpelt het onderling geluk van dit en dien. 2 Een geluk, hetwelk niet afftraale van den fchitterenden troonpronk , en den zoetvleijenden drom van. verflaafde lijfítaff ieren, in pracht el- lendig !. — hetwelk niet huisvest in een bedwel- P 2 | mend ( 839 7) mend weeldegenot, of in ongenaakbare hoogheid; in terneêrflaande magtfpreuken, en verplette- rend geweld: maar in den boezem van eenen verlichten vorst, die het verhevenfte voorregt, waarmede hij, onder het albewind der goddelij- ke vootzienigheid, zich begunſtigd ziet, in zij- ne waarde kent en fchat; die den heerlijken vorstenzegen , Cwelligt den eenigſten, met een fchuldvrij gewisfe , te benijden:) de menigvul- dige gelegenheid en het vermogen, om veel en velén wel te doen; zonder zwakheid of verne- dering, ten edelften pligt maakt, en den dag zonder weldadigheid, als verloren, betreurt; die, in den mensch, den mensch, zijne waarde en beftemming, eerbiedigt, en geene inbreuk op deszelfs regten, „geene verdrukking der on- fchuld gedoogt ; die, door liefdé aan zijn volk verbonden , in dészelfs welzijn het zijne vindt, en zijn rijksbewind vestigt op wetten, door de billijkheid geregtvaardigd , door den bürger ge- zegend, met vreugde gehoorzaimd ; die, tér belooning fteeds vaardig, ter ſtraffe traag, ge- ftrengheid paart met zachtheid, en, niet zon- der lcedgevoel, zich moet ‘onverbiddelijk hou- den; die de blakende veroveringszucht niet koelt in ( 229 ) in eerzuchtig opgeófferd burgerbloed , maar zij» ne rust opoffert aan die van zijn rijk en des- zelfs vrede, en zijn fchoonfte loon vindt in het heugelijk. befef, van te hebben wel gedaan 5. die zijne godsvrucht ftelt, zoo wel ten onderpand der burgerlijke vrijheid, als ten fpiegel der ze- den, en, daar de grootheid zijner ziel even- ‚aart aan de hoogte zijner magt, zoo wel de | beste, als de eerfte is van het rijk; die, met een kalm geweten, den fchoonen avond ziet vervangen van een’ fchoonderen morgen, ge- wijd, en te wijden, aan de behartiging van het algemeene belang, en het geluk van zijn volk. „ . Ook dit volk eerbiedigt, als het dierbaarſte volks- geſchenk, in zulken vorst, de veredelde menschheid, en tevens den dierbaarften godsze- gen eener koninklijke opklaring. Maar ook voor dit volk is het licht dier op- klaring eene. wezenlijke behoefte, en | heilvolle weldaad. 1 Is, voor den zoon, zedigbeſchavende opvoe- ding, en mannelijke vorming, een onwaardeer- bare zegen: met geen minder regt, geldt dit van een volk. Ook voor dit, is de verlichte op“ : (250 9 opklaring de groote fchool der opvoeding en vorming, der befchaving en der zeden. `~ In dit licht verkeerende, leert hetzelve het velerlei goede kennen, waarmede het geze: gend is, of zich zegenen kan en moet: maar dan ook de te weinig erkende kunst, yan het zelve niet ongezegend te 'genieten. Deze, onder de tucht der opklaring, is de kloeke voogdes van een ftil en. vreedzaam bur- gerleven, hetwelk het muitziek gemor niet laat hooren, en het nijdig misnoegen , in zijne waan- wijze eigenliefde, (en is er eene boozere zieke (9, dan dit egoïsme, het welk het hart in killig ijs, de begeerte in vulkanifchen gloed dompelt, in ontzinde eer- en baat-zucht rusteloos ijlt, in nijd en afgunst kwijnend uitteert?) dit mis voegen, zeg ik, nooit voldaan, doet blozen. Door den ongehinderden invloed” van dit licht, ontkiemt en verlevendigt zich het fiere menschgevoel van eer en fchaamte: de zachtst temmende breidel van losfe zeden en ergerlijke gewoonte, van heerfchende gebreken en Shed tige levenswijze. | Onder den invloed van dit opklarend licht, ontgloeit eene echt gekuischte vaderlands = lief- | de, (250.29 de, die men te vergeefs zoekt, in ongetemde drift eener verhitte dierlijkheid, of in het be- vrozen wangevoel, gevoed in en met de ver- achting van andere volken: maar zeker vindt, in het gevolg van een welverlicht befef der le- vens-zegeningen, en in het zelve te genieten; die zich kenfchetst door eene edele zucht, om 's lands heil, als het ziine, te bevorderen, des- zelfs onheil, als het zijne, ja! meer dan dit, af te wenden, — Het wel geplaatfte hart ont- trekt zich, in vaderlands nood, aan geen drei- gend gevaar. Onder den invloed van dit zegenrijk licht, openen zich de verrijkende bronnen van nijver- heid; en het volk wordt aangemoedigd, om de vruchten van eigen vlijt, (en welken zijn, ja! kunnen zoeter zijn?) te ſmaken en te oogſten. De koophandel en de akkerbouw, die groot en klein met een eerlijk gewin voeden, maken de werkzame dagorde onvermoeid, en laten geenen werkzamen werkgast onledig, Zijn dezelven , onder de tucht dier opklaring, welke der kwist- zieke weelde geen outer fticht, en het onge- kuischte vernuft de kunstzetten der fchraap- en fluik -zieke baatzucht betwist, gezegend voor 's lands ( 232 ) s lands welvaren: ook zijn dezelven heilzame behoedmiddelen. tegen lediggang, de pest der ziel en der zeden! en vlechten de onderling be- voordeelende banden, die mensch en mensch, volk en volk, verbinden. ‘Onder den invloed van dit "Hebe: vlecht ook de liefde de. ftevige, niet knellende, banden, tusfchen vorsten volk, hetwelk, overreed van de trauwlievende gezindheid van den vorst, zich zonder ketenen laat leiden, zich zware opoffe- ringen- willig getraost , en den last, dien de nood des tijds doet drukken, door den lust voelt: verzoet, - - Ms | Ik zou, mijner fierheid onbefchroomd , geen. gezigtspunt weten uittedenken, waarin. vere- delende opklaring niet uitblonk, als de milde heilbedeelfter voor mensch en volk. De grimmige uitval van den vermaarden JEAN Ja cues, tegen de cultuur van wetenfchap en kunst, kan ons niet deeren. Is niet zijn wel- {prekend .betoag, dat echte kind zijner grillige inim! — een luidfprekend bewijs voor dezele ye? Men zie hier, in dezen, een kind, dat Zi. ` ne moeder. ſlaat! De opgefmukte natuurmensch \ is een geheel denkbeeldig wezen, gelijk dat uit de X sas 3 de gouden” eeuw. van Saturnus. De woud- mensch, die in bosfchen zwerft en in het rots- hol fchuilt, is wild, en zeer verre af; van het kind der gelukkige onfchuld te zijn In den wilden en den barbaar , is de mensch het verfte van de menfchelijke natuur. In den hellen glans: van dit zonnelicht der menschheid, wordt mensch en volk, gelijk al ’t geen Tellus voordbrengt, gelijk al wat op haar leeft en tiert, door dien der natuurzon, verle- vendigd en verwarmd, opgeluisterd en vere- deld. Onder dit geſternte, is het den mensch ge- gund, de ranke kiel der menschheid naar de ha- ven Zijner beſtemming te ſturen, naar zijne volmaking te ftreven, en, in het gevoel zijner waarde , naar een nu en eerlang Vene levenslot. - Gelukkig zij geroemd land, en volk, en ftad, met dit door opklaring veredelend licht gezegend. Een zegen van waarde, voorzeker boven prijs: maar die alles, naar betrekkelijke waarde, op regten prijs leert fchatten. Welk een treurig tafereel doet zich op, ziet men den mensch, daarvan verkeken! — Hoe ver- C 254 2 verachtelijk dat van hem, zich „daarvan ver- ftekende ! jn | pe Rampzalig noem ik dien diat van mensch en volk, gewaarborgd door de godfpraak der ge- fchichte, die geene hersſenſchimmen verdade- lijkt, noch door den fteekpenning zich laat ontwijden, en, in de ontfteigering der levens- rampen, zoo wel als de ontcijfering der redelij- ke en zedelijke onvolmaaktheden der veredelen- de opklaring, het beflisfend woord voert. Gelijk de akker, dien de bouwende hand niet pleegt, wild en woest begroeit: zoo ondergaat ook dit lot de akker der menschheid. Zonder opklarende befchaving, ontflijgt de natuurmensch naauwelijks den engen kreits der kindſche zinnelijkheid, het zij dan in het onge- ftuim gebruik zijner, meer dan kindfche , vuist- en fpier - krachten. In diepe onkunde van het voortreffelijke der menschheid, zoo wel als van den onbekrompen zegen der natuur, verlaat hij de bakermat, en bereikt het graf. = | | Erger, dan bloote onkunde, is, in dezen flaat, een drom van flingerende wanbegrippen , en ijzerharde vooroordeelen. $ Stout ide nn Da Je C 235. ) Stout op ligchaams fterkte, opbruiſchen- de in togten, leven zij, om met Tacitus te ſpreken, in geſtadig krijg te voeren, of aan te doen. | N Der toekomst onbedacht, behartigen zij het tegenwoordige, door nooddruftsdrang, zelden meer; fteeds traag, zijn zij geneigd ten vadzi- gen lediggang, en deze is de erfvijandin der befchaving: wier eerfteling is gezette nijvere heid, die de kunstkweekende Minerva aanduidt met den olijftak, en de wetkweekende Ceres met de koren- aar. In den Barbaar ziet men de verbeelding- kracht, wier wilde vaart het redegebied voorbij vliegt, dikwerf vruchtbaar in een ruim genot van keurige levenszegeningen , en dichtkundige fpelingen van levendig en vindingrijk vernuft, niet zonder gevoel van fchoonheid en teeder- heid. | | Maar het gemis van veredelende opklaring wordt kennelijk, in zijne onkunde van de dier- baarfte belangen der menschheid en in woeste ze- den, in onverzettelijke vooroordeelen en onge- bondene gemoedsbewegingen, die. het flaauwe licht van verfland en rede, het te min verle- | | ven- C 936 ) vendigd gevoel van het zedelijk fchoone en goe- de, en de zachte ftem der weemoedige menfche- lijkheid, verdooven, Ik zwijge van. godsdienst en godsvrucht. Geen wonder, dat men het als een volks ongeluk aanmerkte, eer magtig dan opgeklaard te zijn, En was dit niet Rome’s ongeluk ? | | | Wraakzucht gaat den barbaar vooruit: zijne voetſtappen ſchrikken af, door verwoesting. Hij zwelgt uit bekkeneelen, en zijn goden - offer is menfchenbloed. | Dit wijsgeerig vak der gefchichte van den mensch, (maar is dit zelf niet een uitmuntend | proeſſtuk van, en bewijs voor den zegen eener gevorderde. opklaring?) te ontginnen, veel min trapsgewijze nategaan, mag ik mij thans niet veroorloven. | 12 1115 Het zij hier genoeg, (en, bij wien uwer mag ik het niet onbetwistbaar ſtellen?) waar het veredelend licht der opklaring, die den ſtrijd ſtrijdt van den dag tegen den nacht, nog fchuilt, of waar deszelfs verlevendigende ſtralen den zwartbewolkten volkshemel niet kunnen door- breken: daar beleeft men tooneclen van het koude rijk der duisternis en verduistering ; daar C 887 2 daar bloost en treurt de veredelende mensch- heid; daar wordt het waggelend menfchenkind de ligte fpeelbal van ongeloof en bijgeloof, van priesterlijke dweepzucht en ſtaatkundig drijf. werk, hetwelk naar lauwers draaft, in den ftrijd van den nacht tegen den dag. | Wie op deze akelige fchouwfpelen belust is, late zich fleclits openvallen het diklijvige boek van voorteekenen en waarzeg ggerijen > van zin- nelooze wonderverhalen van toovenaars en too- venaresfen en derzelver verbin: dtenis met Satan, of éénen uit zijnen demonifchen tooverraad ; de ijsfelijke registers der godsoordeelen in wa- ter en vuurs gelijk ook die der veemgerigten. En nogtans, hoe zeer, in dezen, en klagers, en getuigen, en regters, niet zeer heilig het heilig regt oefenden ; verneemt men hier eene fchaduwe van eene Themis, maar die, gelijk de hinde van den dageraad worſtelt mee: de fchaduwen van den nacht. En waarom zou ik hier gewagen van de negen -Pijnigingen ;' en de befchilderde vlamgretige Sambeniten van een; zich noemend, heilig officie? Ik zwijge van de treurtooneelen der dwin- gelandij, volkswreedheid , losbandigheid, en Zoo (238 ) zoo vele naamlooze, redelooze en zedelooZe gruwelijkheden, zelfs nog in onze dagen, aan- geregt door de eigendunkelijke heerschzucht en lichtfchuwende ftaatkunde. Hij, die, van eenen Olympus, den ftaat van het menschdom „overziet, zal gevoelvol den zang van Ovidius narijmen: | „Der vroegere eeuwen glans en heil laat elk, wien 't lust „ bekoren: Ik echter wensch mij zelv' geluk, nu eerst te | zijn geboren.” | | En dit verblijdend geluk onzer eeuw — waar wortelt hetzelve ? waar, dan alleen in den bo- dem eener veredelende opklaring ? "p Eene blijdfchap j: wier juichend danklied niet mag gefmoord worden, door de fchorre Jere- miade,. over het nog zoo zeer miskennen van 's menschen waarde, door den mensch, mis- vormd ten bezield werktuig eener nimmer zatte heersch- en wraak- en zelf- zucht; — over de blakende krijgszucht, dien orcus van lands- en volks-bederf! niet ter gewettigde zelfverdediging ; maar ter regtverguizende overheerfching ; —- over de zedeleer van vorst en flaat, zoo zeer | ge⸗ D ( 239 j gefcheiden van die van mensch, en burger, en volk; — over de gruwelleer: het verwatenst middel om het doel te heiligen; de welgeflaagde üitkomst, het zedeloos bedrijf van eenen boos- wicht, de eerlooze onderneming van eenen waag- hals, eer- en roem vol te huldigen; — over mensch- en volk - onteerende behandeling , ; onder wier druk, geen onbedeesd vreugdegenot het leven verheugt, en aan velen .naauwelijks de ſehaduwe van vrijheid gegund wordt; — over de nog blijvende ongelijkheid, niet van waarlijk edele verdienſten „ maar ter gunste eener denk- beeldige caste; — over het befpottelijke bij- geloof, hetwelk den Europifchen huiskring nog kan ontrusten; met fpook- en toover-fprookjes , nog kan doen ‘huiveren op hondgehuil en raaf- gekras: — en dit te midden eener gekuischte godsleer ! | Ziet daar. eenen, + Simonideifchen klaagzang afgebroken, maar niet afgezongen, die, gelijk de beterende zieke, zelf van opklaring „getuigt, en te meer, naar mate dezelve het duiſtere en gebrekkige , het misvormde en het verkeerde, dieper en meer, inziet. | En nogtans juicht de Genius der menschheid , hoe. ( 946 ) hoe zeer nog tegen de nachtfchadüwen worfte- lende, over den zegen eener aanvankelijke, hier meer, daar minder gevorderde, opklaring: Hoe zou hij jüichen „ware dezelve meer doot-- grijpende, hoofd en hart verlevendigende, de twee . aspunten der menschheid, waatheid en deugd, met den innemenden, bezielenden, ze- gevierenden luister, beftralendé! — Hoe zou hij juichen, hij, die nimmer, in den mensch, het zinnelijk redewezen, en den zoon van Tel- lus, uit het oog verliest: wierd flechts, door moedig ſtreven, de digte en verdigte fluijer hoo- ger en hooger opgerold; de verbijsterende i waan, die menfchen én volken in ketenen begoochelt, verdreven; de melaatſche inbeelding gereinigd; em de demon der zinnelijkheid, die den boezeni sie: het gevoel ontvlamt, de vrijheid boeit, s band gelegd! Hier, Ambtgenooten! hier, outerdienaars in Minerva's tempel! roept ons de ftem der 3 menschheid , om de waarheid met het helderfté licht, de deugd met “haren edelften glans, te doen fchitteren ; en haar weldadig fakkellicht , door opklarende en veredelende vorming, wij- der en wijder te verſpreiden. Is onze tijds- ho- ' EE ] ww C tear. N). hora nog verre van opgeklaard te zijn: wij leven echter in een tijdvak van zegenrijke op- klaring. | | En nogtans heft de moedige vriend der op- klaring den hoogen Paean aan: „ Ebenhaëzer ! tot hier toe heeft ons de Heer geholpen!” On- der dezen zijnen Godszegen, boven den dikken drom van zoo vele woesthcid en doolingen , despotisme en hiérarchie, verheven, hebben wij |. zoo vele wanbegrippen en dwaasheden, zoo ve- le gebreken en verkeerdheden , leeren fchuwen. Ebenhaézer! welgemoed! de weg. der voor- Zienigheid in het menschdom gaat voorwaarts, miet rugwaarts: dezelve klimt altoos, al fchijnt die ons te zinken. En is ook deze niet de gang der opklaring, die, gelijk de golf, hier rijst, daar daalt, en echter voortgaat ? | Twijfelmoedigheid is hier ongodsdienfig ; wankelmoedigheid den mensch. onteerende ; de held der rede- en zede-lijkheid treedt, onder deze baniere, rustig voorwaarts. Plus ultra! is zijne zinfpreuk. Geen Hercules bereikte de latte zuil. . Ook de magneet der menschheid zal zijn aspunt flingerend. vinden; altoos nade- ren. Het heugelijk licht der opklarende vere- Q de- „ Lae) deling, het heugelijk licht van waarheid en deugd, neêrgeftroomd uit de bron des lichts, waar de Godheid troont, zal en moet, vroeg of fpade, de verduistering wegſchijnen, de koude fchemering verwarmen; den mensch veredelen, En gaat niet geheel de christelijke „godsdienst uit op menschveredeling ; op een godsrijk ? Eene dooling te hebben verdreven, een voor- oordeel te hebben uitgeroeid: welk een zegen der merischheid! — Een wangevoelen te heb- ben gelouterd, eene handelwijze. verredelijkt : welk een triomf, zich en anderen ten heil! Hieraan iets, kan 't zijn, veel te hebben to2- gebragt, (en hiertoe moet het outer van Pallas altijd ontſtoken, altijd bewierookt zijn!) is ware verdienſte voor mensch, en volk, en vorst, en vaderland- Hem opent zich, gelijk Cicero wel eens zeide , .de toegang. des hemels, Zijn naam zij, en zal zijn, in blijvenden zegen, bij dit en het fpade nageſſacht. . Hij, om Neerlands ftaatkundig herftel en zes delijk welzijn zoo’ edel en verdienttelijk , der Nederlanden oppermagtige. Vorst, geniete des zen zaligen voorfmaak, onvermengd, in de uit- geftrekefte ruimte en kracht! | 1 Den | XC 3943 DD . Der herfteller van Neérlands , in alle zijne gewrichten ontknierde, rijk, den herfteller van Neêrlands onaf hankelijkheid en vrijheid; — herfteller van Neêrlands wetten en ſtaatsinrig- tingen , vereert elk Bataaf, die zich zelven niet miskent, in het geen hij „onder den verguizen- den keizersfcepter, was, en nu is, als den Vorst zijner liefde. : Aanvaardde Hij het hoog bewind, in het fu- moer van den Krijg; onder de beroering der volken, in kommervolle fchrikdagen voor de onderdrukren : Hij verheuge zich, in zijn beſtier en deszelfs luister „in den niet welkenden , al- tijd groenenden zegen der rust en welvaart van binnen, des vredes van buiten, des vredes, 200 vurig van den hemel afgebeden, en aan het afgemarteld menschdom gefchonkeii ! ^. Hem; wiens diadeem het edele der mensch- heid met luister ſiert; den Vorst, die, onder de dierbaarſte rijksbelangen , als het eerſte mede- tekende, de behartiging van het ware volks. geluk te „vestigen op eene opgeklaarde denk- en veredelende handel - wijze, door eerie redelij- ke en zedelijke vorming van hoofd en hart; Hem ; die, zel bezield met eene ongeveinsde haftelijke Q 2 | zucht (n 7) zucht voor opgeklaarde kunde en welbe- fchaafde zeden, zelf gevormd en bekoord door veredelende cultuur en derzelver hooge waar- de, daartoe menigvuldige’ gelegenheden zijnen Nederlanderen , in elks betrekking, voorkomend aanbiedt — Henr, die, gelijk eer vader des vaderlands;' deze eerftelingen van zijn beftaur laat getuigen van zijn ‘vaderhart, zegent elks welgeplaatſte vaderhart; — en Neêrlands volk brengt: den edelgevoelenden Vorst het eerbic- - digst en welmeenendst dankoffer. Ook dit wordt, vam- ons en onze ſtadgenoo- ten, met dankbaren “eerbied, der koninklijke goedgunftigheid , die ons hier, feestvierende , dit Palladium weêr laat oprigten, gewijd, met den hartgrondigen wensch, dat deze, en elke leer- en opklarings - inrigting ftrekken moge, der Godheid ter eer, Nederland, ja! het menschdom , ten zegen, den Koning en het Koninklijk huis ten roem en roemrijk blijvenden gedenkteeken ! Ja! daartoe zullen dezelve, immers hier deze inrigting, ftrekken, onder den zegen van den goeden Alvader, em onder het kloekzinnig toe- verzigt,- door. den kloeken Vorst opgedragen aan U, doorluchte Edelheden! aan wier hoofd WE ik C. 244 ) ik thans het geluk mag hebben; Ute i! Eerwaardige Grijsaard, van KiNSBERGEN die, hoezeer door meer dan tachtig zonnen- kringen bekranst, nog prijkt in onverwelkte le- venskracht van lijf en ziel; wiens gelaat, door _ verdienstvol bewustzijn vervroljkt, geene vo- re van den ouden dag fronst; wiens helder- “heid van geest en rustige moed de keure der jaren verlengt; — WNeérlands oudfte vloot- voogd! — heldhafte handhaver van Neérlands zeeroem! wiens waterleeuw geene vlag liet ſtrijken, en Parkers vloot de Doggersbank deed ruimen! Zecheld, door groote verdienften hoog geadeld, en, door de grootfte vorften, met rid- derlijke eer en ecretekens vorftelijk bekroond! In. U zie ik tevens den Maecenas, op eene luis- | terrijke wijze verdienftelijk, bij den dienst van Minerva en van alle veredelende opklaring geëerbiedigd door uwe voorbeeldelooze kunst van genieten, fchier geheel gewijd aan het geen uwer medeburgeren welvaren en geluk, des va- derlands eer en roem, kan bêvorderen. Mer het bekoorljkst gunstbewijs () in uwe regte- hand, e) Ter bevordering van den bloei dezer’ hooge fchool, ter aanmoediging van vlijt, en ter opwekking van iF ub Be, hand, ontmoet. gij onze Pallas, Uwe zucht voor haren bloei ſtelt haar in ſtaat, om de vlijt | | ".dey van wedijverende zucht voor eer en verdienſten, be- paalde zijn Z. E. jaarlijks vijf. gouden eerprijzen (voor jeder der zoogenaamde vijf faculteiten éénen ;) waarme- de hij „in ieder dier faculteiten, zoude verfierd wor- den, die zich het verdienftelijkst bad gekweten, in elk akademie - jaar, ; | Bij onze eerbiedige dampbétuigióg voor Zijner Ex- cellentie's edelmoedigheid en luidſprekende zucht voor den bloei dezer hoege fchool, en het aanmoedigen tot wetenfchappelijke beoefening , boden wij Z. E. gan, ter betere beantwoording aan Z. E. doel, daar- van een ontwerp optemaken, en hetzelve Z. E, overe ` tezenden; gelijk ook kort daarna gefchiedde. . Dit kwam hoofdzakelijk neér, op eene jaarlijkfche uitnoo- diging der Profesforen aan de hier ingefchreven alum- ni, ter bewerking van eenig voorftel of vraagftuk, optegeven met den aanvang der jaarlükfche less fen; — —— de keuze, inrigting en opgave van zulk een voorftel, of vraagíluk , door elk der pns in de faculteiten , als moetende zijn een zeer belangrijk on- derwerp, of hoofdplaats uit derzelver lesfen van het loopende jaar; — — de aanbeveling van het te behandelen in Latijn, en, zoo veel doenlijk , ANE en kiesch 3 met vrijheid voor het Nederduitsch, onderwerpen, waarover de lesfen in 't Neder 1 gehouden worden; — — het hier beoogde doel, eene ondubbelzinnige proef van vordering en grondig doorzigt der werenfchappelijke grondbeginſelen, en der- (€ 47.2. der jongelingen uittelokken, eene edele cer- zucht. aantemoedigen, en verdienften met den vereerenditen eereprijs te bekroonen. Gij \ derzelver oordeelkundige behandeling en asnwen- ding; — — de verzegelde inzending van een naar prijs “gend proefftuk aan den Secretarius van den raad der Hooge School voor 1 Junij in elk jaar; — de beoordeeling daarvan door Curatoren’, na het prac- advies van den Profesfor in de faculteit, — als me- de het daaromtrent te ondergane onderzoek; — — de openlijke bekendmaking van het, best gekeurde ftuk , beneffens deszelfs bekrooning met den eerprijs zijnde eene gouden Medaille , ter waarde van vijftig guldens, plegtig toetedeelen, op het jaarfeest van het Athenaeum , aan hun, welken zich denzelven waars digst hadden getgond. — Voorts den vorm der Me- daille enz. enz. Op deze, breeder uitgewerkte , Memorie, nevens een’ apheldierenten brief over fommige van deze en au- dere poincten , ‘zag ik mij, den 6 Maart d. j. ver- eerd met eenen brief, waarin Z. E. Hare goed- ‚keuring op de gemelde poincten te kennen gaf. Hier bij bevond zich een nieuw, of wel vergroot blijk van edelmoedigheid, ‘hetwelk den Maecenas - Gelrieus op nieuw vereerend kenfchetst „ en mij, ges lijk ons allen, en een’ jegelijk ;- die voor zuivere goedwilligheid gevoel heeft, met het heugelijkse pligtgevoel bezielt, 's mans hoofd en hart te cerbie- digen, 2. E, te wel bewust, dat onze hooge Ld School L4 8 Gij kunt niet twijfelen aan het ſtreelend ge- noegeh van mijn hart, uwer Excellentie, met | de- t School, voorheen, en ook nu, voor al geëigend is aan, en bezocht wordt van jongelingen uit den min of meer gezegenden middelftand; dat onder dezen fommigen zijn, door de fortuin fchaars bedeeld; dat in dezen ligt mogelijk is een conflict van eer en be. hoefte* Zu E., zeg ik, ^ weet dit, op eene zeer kiefche wijze, voortekomen, des, in dien ftrijd, het gevoel van eer, dat edel kunstvoedfel ! niet mag zwichten voor den drang der fchrale geluksbedeeling ; dat eene loffelijke eerzucht geene kreuk lijde, en de behoefte haar den eerprijs niet betwiste, Z. E. befluit, n, bij de vijf medailles, nog te voegen eene fom van honderd guldens, in geval er twee, of vau vijftig guldens, in geval er één onder de vijf , met eene gou- den medaille bekroond , mogten gevonden worden, die zulk een’ onderſtand benoodigd zijn. Zullen- de deze fom, aan de, ouders of voogden, op hun aanzoek , door den Rector Magnificus, worden ter hand gefteld, — Alle mijne ambtgenooten voegen hunnen opregten wensch bij den mijnen , dat de milde opofferingen van onzen doorluchten Maecenas, vaa wien/ik met Clau- dianus mag zeggen: ,, nil negat, et fefe vel non. pofcentibus offert" ; het jaarfeest onzer- Pallas. met altoos nieuwen luister fieren, jongelingen en ouders ten zegen zijn, en ons het genoegen verſchaffen, hoc folenne facrum met ruimte en glans te verrigten! C 249 ) deze U vereerende en tevens U bekoorlijke waardigheid, geluk te wenſchen. Het belge U niet, dat ik U doe hooren, dat wij onze Pallas en ons met heeler harte geluk wen- {chen , in: uwe Excellentie te mogen vereeren, en, kan het met Gods wijze liefde beſtaan, nog lang vereeren, — onzen ‘Maecenas! En ook U, grootachtbare Dr Vries! in welken ik den doorkundigen ftaatsbeftuurder > den trouwhartigen burgervader , en mijnen, fe- dert meer dan veertig jaren geachten vriend, eerbiedige! — U thans, weer, in dezen cerc- post herfteld, geluk te wenfchen: welk een mij »vereerend, maar ook dieptreffend, genoe- gen! | | Duister, duiker doch altoos aanbiddelijk > zijn de wonderwegen der Godheid! Gij weet het, hoe dikwerf wij, in den ftillen ſchuilhoek, uit de diepte onzer Franfche ellende, onderling Zuchtend wanhoopten, aan eenig vaderlands en volks herftel: hoe veel meer, aan eenen dag, als dezen, den dag der used iiie herſtelling | van ons Palladium! | Len ^ Is mijne ziel gevoelvol over den ‚onpeilbaren wonderzegen, ja! over de ftroomen van zege- | nin- ningen der godheid, over ons, onlangs verzon: ken, nu herrezen vaderland, uitgeſtort: vreugde- vol zie ik U, door 's Vorften billijke gunst; in uwen éerezetel, en ook in deze uweuwaardig- | v - s heid, herfteld. "fii Gaat het naar den U wel verzekerden wensch mijner ziel, Gij zult denzelven lang, zeer lang, ongeftoord, door uwe trouwhartige zucht voor de eer en: bloei dezer ftad en dezer Pallas, fies ren, behartigen , bevorderen ! En ook Gij, edele STarine! — Hoe vleidde ik mij, na zoo een lang wonderriik tijd- verloop, hoe zeer met eene begrijsde kruin; doch tevens met onbegrijsde gevoelens, dezen . edelen’op dezen eerezetel te verwelkomen! — Dezen edelen, die Minerva vereert, en haren vlijt- aarimoedigenden: olijftak ;. die in het koor der zanggodinnen geen zwijgend hoorder was; dien ik, in den lommer van den vaderlandfchen : Parnas, wel eens, in flilte, geneugelijk hoors de! — Met grievend leed misfen wij hier zijne — regenwoordigheid: en, met cen ruim deelne- mend hart, betreuren wij het noodlottig on- geval, Hem in het zijne overkomen, hetwelk ons deze cer betwist, en; (des ben ik zeker,) | hem (pr oD hem met leed op leed vervult, daar Hij zich dit genoegen betwist ziet, ‚Hoorde ik, meer dan eens, van. zijne fchoo- ne verdienften met lof gewagen, en nimmer zonder een verblijdend „gevoel: dit, voorze- ker! is thans meer dan ooit: verlevendigd , daar ik Hem mag geluk wenfchen, met dezen ee- repris van verdienſten, door den Vorst met dezè aanzienlijke waardigheid verbonden ! | Zegende een ieder, wij vooral, (vergunt mij doorluchte Edelheden! U, in 't bijzonder, mij- ne dankbaarheid te. betuigen voor mij gegeven eerbewijs, in het opgedragen Magnificaat!) in uw driemanfchap , de keuze van den Vorst: hetgwas alleen, om dat dit edele volksbelang , gelijk ook het onze en dat van alle akademie- burgeren, in de vertrouwdfte handen is. Wie kent grondiger dan Gij, doorluchte Edel- heden !: den eigenlijken, ouderen geest. dezer - ſtichting, en het belangrijke derzelve? Ook onder Neérlands edelen, aanzienlijken, - rijkvermogenden , - zijn niet weinigen, die, als ſchitterende flonkerftarren, in de wetenfchappe- lijk gevormde wereld, uitmunten bij het và- derland, variete, alom geacht, Niet, dan met C 252 ) mec ongeveinsden eerbied, gedenk ik, noem ik, ontmoete ik, dezelven. Doch ook U, beter dan jemand, is het bekend, dat eigenlijk de min of meer gezegende middelftand, (en daar- op was voornamelijk de voorouderlijke geest in deze flichting gevestigd :) de meesten moet op- leveren, die zich, hier, der wetenfchappelijke vorming wijden, genoopt door eenen niet mid- delmatigen aanleg der natuur, begaafd met kun- de-en kunst - talent, om zich, door verdienftelijk te zijn voor Staat of Kerk, tot een eer- en aans zien -gevend beſtaan, tot eer en brood, den weg te banen. | | | En: op dat zij dit 991 nu, gelijk ‘weleer, hier kunnen en mogen doen, hoe zeer is daar- voor, voor dit dierbaar volksbelang, geſtemd, doorluchte Edelheden ! uw wensch , uwe zucht, uwe poging! Maar ook „daartoe fchiet de ko- ninklijke gunst niet te kort: daartoe is zijner Majefteits goedgunſtigheid niet uitgeput. En daarom — — — - De Godheid begunftige alle uwe onderne- mingen, met den mildften zegen! Dat dit leerge- ſticht, onder uw verzorgend toeverzigt, vrucht- . baar zij in veredelende opklaring, ten heil voor : dit C 253 J | j dit en het komende geflacht, welks fchoonite erfzegén zij en blijve het heil van dezen feest- dag! Wijzer en beter door deze! — Dit zij onze taal! Hooggeleerden! in welken ik de eere heb, en het ſtreelend genoegen Noc (en hoe on- langs was voor mij die hope nog hopeloos !) — nog mag fmaken, van mijne ambtgenooten, 't zij herroepen, 't zij voor het eerst, immers hier, aangeſte d, te begroeten! Eene taak, U allen, niet min dan mij, zoo - bekoorlijk als belangrijk. “Eene taak, die ons de heilige beroepspligt voorfchrijft: maar tot welke ons ook eene, uit zich zelve hellende, krachtig en edel noopende neiging roept. Hebbe ook de geleerdheid; die 't fchoonst prijkt, als eerfte priesteresfe in den tempel der wijsheid, eenigen bijzonderen.kreits van denken, en onderzoeken, en bearbeiden, wel niet 200 zeer ten algemeenen behoeve, maar toch „ noch van nut, noch van vermaak, verſtoken: onze hoofdtaak is en blijft, het licht der waarheid on- beneveld te verſpreiden; dat licht, hetwelk de achting voor dezclve, gelijk voor zedelijkheid en pligt, heilig doet eerbiedigen. gigs On- C 254 2 Onze hoofdtaak is, in den jongeling den man te vormen, zelfdenkend , onderzoekend, oor- deelend , in nutte kunde en kiefchen fmaak wel onderlegd, en zedig geoefend: in den jonge- ling den man te vormen, die de waarde van den mensch in rede- en zede- lijkheid kent en » gevoelt ; die het licht dier veredelende opkla- ting, op onderfcheidene levensbetrekkingen eri voorwerpen, kan overbrengen; die, door op- geklaarde kunde en kloek beleid, het kwaad weet tegentegaan , het goede voorteftaan ; die , door wel doorwrochte kunde, het belang van Staat, en Kerk, en maatfchappelijk leven, weet te behartigen; die, door denk- en handel- wijze, door voorbeeld in leven en zeden, an- deren voorbeeldig weet te zin. ^ De Staat, „wiens belang ook het onze is, zoekt, niet voor den man een ambt; «maar voor het ambt ee- nen man. acts ; | Is de kring van onze Pallas, als eene minder- jarige, tharis meer beperkt in ander opzigt: ze- ker niet in dit. — Laat ons; veel eer, vlijt en ijver verdubbelen, om haar der meerderjarigheid waardig te maken, kan het zijn, ter behoefte te doen kennen! | Cùl- ( $55 ) Cultuur te bevorderen is ook; het doel van het nu ingeftelde Athenaeum :: maar ook voor dit zij en verblijve, het onuitgebeiteld tempel- opſchrift: Palladi et bono publico! ge- wijd, en ten. onbefproken roem! ‚Hoe heilig ons dit fteeds was, gij weet het, regt- en wet-kundige ARN TZEN1U s! die den vrede Mticht, en wien het weldoen eigen is. Allen, die wel eens, met ons, dit outer van Pallas bedienden; behalve onze zedige, vro- mes trouwe vriend , de even kundige als deel- nemende geneesheer SUERMAN, wiens’ wel: bekende verdienſten de Koning, ‘onlangs; met eene hoogere roeping: vereerde, — allen zijn van ons geſcheiden, in en om, en bij gelegen heid dier overweldigende dwang hora der nood- lottigheden. | Smert ons hun gemis, en vooral dat, dee onbefchoft geweld der Corfi kaanfche | dwang dynastie berokkend: ons verblijde hunne, onder Neérlands | Nederlandſehen Koning; eervolle plaatſing, het zij door bevestiging ; het: zij-door hernieuwing, elders! — En dele hunne ſtand- plaats, beneffens hunne ruime loopbaan, zij hun en ae.» en den Wilen ten huisfelijken zegen, en ten nimmerdorrenden roem! ^. „Ook U, mannen van bepioetde kunde en veredelende ‘opklaring! die ik, in deze loop- baan, door de gunftige konings- befchikking, thans aan mijne zijde zie, ook U, geachte ambt- genooten ! zij deze loopbaan ten roemrijken zegen ! Met de onderlinge vriendfchapshand ; hebben wij ons zegenend begroet” en “verbonden: met deze, ſteeds trouwvereend, laat ons onzen. flil- len weg, door de ons op gedragene gewesten der wetenſchappen en kunſten, bewandelen, omringd, kan het zijn, met eene talrijke jonge- lingfchap , Pallas ter eer, hun en der natie ten heil! Gelijk eertijds, ook nu, zij bij ons de tempel van Minerva tevens die der broederliefde en der eendragt, die heilige, magtmakende leus der „oude vrijheids- en vaderlands- vaderen ! — Ook deze, en die, welke ik hier nimmer ge⸗ ſtoord kende, zij ons allen ee dier- baar, heilig! De milde hand der zegenende Godheid zij voor U en de uwen nimmer gefloten! Heeft C $57 J Heeft hij de hoogſte reden om Zich te ver- blijden, dien het genot der zegeningen vers beidt; en zelfs aanlacht: dan; voorzeker! zie ik U, fiere Janete t wine feest vieren. Hier ziet ge, voor uwe edele eérzucht, die door wetenfchappelijke vorming dingt naar vers dienften, en door verdienſten naar eer en wel. ſtand, in alle betrekkingen; in elk zoodanig levensberoep, de heugelijkfte, de geachtite, de roemrijkfte loopbaan geöpend. Voelt ge U geroepen, van den kahfel het verftand te verlichten, om het hart te heili- gen, in en door de heilige oo — zie hier | uwe loopbaan! | En ook de Uwe, gij, die U BR aan den dienst van Themis, om het regt te handhaven tusfchen den man en zijnen naast en! En ook de Uwe, gij, die U der kranke menschheid wilt laten aangelegen zijns en, door heilzame kunst, den Zieken. aan het Oris tijdig fterfbed ontwringen ! Ziet hier uwe loop- „baar, die U “het tooneel “ontfluit, waar de menschlievendheid zich” het meest en BEVOR: upe ten toon Ipreidh, pi AV . Zoekt "C ; ( 955 D Zoekt ge uwe | levensgelukzaligheid ; in de befpiegeling der ceuwige waarheden, in; het tijk der wiskunde en wijsbegeerte ; Cwier onrijpe kunde even hagchelijk is, als die eener min rijpe godgeleerdheid:) — wilt ge deze paren, met 20⁰ vele anderen, uit de béfchouwing, van natuur en mensch, het luisterrijk toongel. van goddelijke wijsheid en. almagt? bh Of, hebt ge.uwen trek gevestigd m de see nis’ van: de lotgevallen: der eeuwen , of der vol- ken, op hunne oudhedeü of talen? wenscht ge uwen ſmaak te oefenen in het dichtkundig ſchoone? ziet hier uwe loopbaan! We obs. "Laien … Eene loopbaan, die U leidt tot wijsheid. en deugd, en zich verliest in de bekroonde waar- de der menschheid! | | Eene loopbaan, waar- U deter y zegen en de liefde uwer ouderen», de roem van uw gelacht! | Eene Íoopbaan , waarin. der ER ETA het fireelend eerbewijs, waarmede onze ridder- lijke Maecenas uwe vlijt en verdienste wil be- kroorid hebben, de gunst van den Vorst; en is dit ietsvanders, dam de eervolle loon uwer verdieniten ? 7 38% Loopt C 239-2 Loopt dan deze loopbaan, door de Godheid U ten zegen gefchonken, door den Vorst. en deze doorluchte Maecenaten geopend, met ijver eh vlijt, zedig en leerzaam! — En daartoe bezwere ik U, bij de leerzaamheid uwer ei | bij de zucht voor uw welzijn, nu en eerlang; bij den eerbied uwer ouderen; bij den arbeid uwer leeraaren; bij de gunst onzer Maece- naten en van den Vorst; bij de liefde des ya- | derlands, en deszelfs heil, Bedenkt, dat het einde uwer loopbaan af- hangt, geheel en alleen af hangt, van dit uw prille tijdftip, uwe gouden eeuw! God geve, dat gij-daarvan, nu en eerlang, -goudgele vruch- ten „moogt oogften, en Neérlands. hope ver- vullen! Zijn. geest van licht en wijsheid zij Uw. nimmerfluimerende leidsman! En dan ook voor U, Neérlands volk! On: der de trouwe hoede van uwen geest, algoe- de Menfchenvader ! laat op ons vaderland, op Neérland, door U niet verlaten, in de dagen der verguizende overheerfching ;. door U gee fpaard, in de dagen der dreigendſte oorlogsrame pen; door U verlost uit de boeijen der dwin- geland en onderdrukking; door U herfteld , | Ra als * É 260 3 als cen volk, onafhankelijk en vrij; door U gezegend, met mild geopende bronnen van wel- vaart en volksgeluk van binnen, met vrede van buitent — laat op Neêrland uwen zegen rus- ten, op dat, daardoor, alle. die zegeningen , „Neêrland, en Neêrlands volk, en jeugd, en deze ftad; ten zegen gedijen! Op Neêrlands Koning en zijn huis ruste uw zegen, op dat, daardoor, zijn troon, gevestigd ‘op geregtigheid, nimmer wankele; in zijn ge- $ bied, door de billijkheid beminnelijk, de rust en orde ongeftoord zij; zijn rijk, alom geacht . en geëerbiedigd, in vrede zij en blijve, gedu- rende den afloop der eeuwen! Zoo groeije, zoo bloeije, dit Pallas geſticht, Vruchtbaar in zegen van veredelend licht! Zoo gloeije, zoo beziele elks hart en elks hand, De liefde voor God, voor den Vorst en ons land! p 4 FEEST- ES TAZ AN oC; VOORGELEZEN AAN DE PLEGTIGE MAALTIJD, 81 DE INWIJDING VAN HET GELDERSCHE ATHENAEUM 5 “TE HARDERWIJCK , DEN 23 VAN LOUWMAAND , 1816.. — 85 L3 "Juventuti confulere , ferorum mores emollire , omnia- que ad priscum aureae aetatis flatum redigere. (*) a 3 D. Feestkelk blinkt: —— een lied zij aangeheven, Uit vrije borst —— smet blij gelaat ! Mogt Academus perk niet langer fchaduw geven; Athenes leerfchool ftaat ! N Een milde hand zal 't licht des bakens voeden; Dat weêr aan 't Gelderfche oever glanst. Den ftoel der wetenfchap zal 't zwaard des Helds Der hoeden., Dien Schelde kn Iber kranst. Geen (*) Just: Vvcn, Toparchae in Ifendoorn, Academiae Curato- tis Primarii, de erigendae Academize caufis ee pa die "Aprilis duodecimo auni 1648, ; ( 262 ) ADEN Ar Geen Gauler zal op ‘nieuw ons fmaad doen hooren ; Geen, Omar, in Augustus’ fchijn, ; Drijf, plundrend, andermaal de Wijsheid uit haar’ koren; En roemt. zich groot te zijn, $ Geen ftorm, (gelijk aan die zoo toomloos gierde !) Die weêr, daar (*) Zwedens Plinius, Daar Neérlands Hippokraat eens de Abr are Tabbaard Ac Herde, ! ` He vlammend outer blusfch*, i Het vlamt; —— de wierook geurt: — den reinen Tempel Vervult een-heil'ge Priesterſchaar, En wen: „Kom, Jonglingfchap kom nader , van den drempel! : Zoek leering bij 't altaar ! d Veredel 't hart, doot * t goede | — en it fehogne dep Ce etis ! , Word’ ingewijd, uit liefde’ en à sc: Grijp aan met mannenmoed de groote taak des levens, Dat wachtend voor u ligt! === “ „ 2 Er e: — 18 CINNA EUS en Bornuave, , beiden te Harderwijëk ge- piomoveerd, : : ( 263 ): 1m $ Žij treden toe, van ééne drift ontftoken, En neigen dankbaar t gretig oor. De zegels der Natuur zijn voor hun opgebroken; Der eeuwen duister zien zij door. | $ CENE Hunn’ leerzucht weidt langs de Idumeeſche ſtranden; Zij Baart gebloemte in 't Attifch’ velds Het roemrijk’ Latium ontfluic haar zijn’ waranden, , Daar gouden ooft in zwelt. 4 : 1 Zoo vormden VENEMA's en BijNKERSHOEKEN Hunn’ jongheid ; ; zoo wies HEMSTERHUIS En Zwieren op; zoo fleep zich 't brein der Mus- a. SCHENBROEKEN, —— Het fijn. vernuft van Rugscu! | Gt Gij, gaaf eens Gops, met onzen druk bewogen, — O Konine! zie van uwen troon ! | Aanfchouw in hen, — in "t nut van hun erkentlijk pogen, EN Uw weldaad, en uw Loon! A. € W. STARING: