ANN ACRS ACADEMIAE RHENO - TRAIECTINAE: Ann., CLJIOCCCXVII - CIDIICCCXVHI AN MARES ACADEMIAE RHENO- TRAIECTINAE, Ann. CIOIOCCCXV I - IDIICCOXV I, PHILIPPO GULIELMO van HEUSDE, RECTORE ACADEMIAE M M AGNIFICO 2 JOANNE FREDERICO LUDOVICO SCHRÖDER» SENATUS GRAPHTARLO TRATECTI AD RHENUM, APUD OTTON. IOANN. VAN PADDENBURG , ET I VAN SCHOONHOVEN, ACADEMI AE TYPOGRAFHOS, “DECIS ToC ANNALIUM F VOLONNE. i CONTINENT URs i Nomina Professorum et Lectorum in Academia Traiectina. Ñ L. Quaestiones ad certamen literarium Propofitae A. croicceexviI. § L. Series Lectionum habendarum. $ II. Series Disputationum publice defenfarum, § IP. ` Solennia. § V. Nomina Profeshrum in Athenaeo Harderoyicerm: § ZT. Series Lectionum Mibindar t § PIi Solennia eius. § VIH. Pu. C. van HEUSDE , Oratio: I, i WOLTERBEEK, Oratie. * oe IY, Résponfiones ad Quaestiones Academica; L. DIBBITS , ad quaestionem Literariam. R. C. van. TUYL van SEROOSKERKEN, ad quaestionem Mathematicam. A. boe WIT, ad quaestionem Mathematicam. R. van REES, ad APANAR Chemico - Bota- nicam, P. H. HUGENHOLTZ, ad quakstioneg Thes- logitäame H. KOCK, ad quaestionem Turidicam. 1 C. BROERS, ad quaestionem Medicam. AN- ANNALES ACADEMIAE RHENO - TRAIECTINAE. CIJLƏCCCXYVII - CIOIƏCCCXVIII. SI Ín Academia. Traiectina æ die xxvi Marti A. civocccxvi ad diem xxvi Martii, A cidçccexvII, munus obierunt docendi PPILOSOPHIAM THEORETICAM ET LITERAS HUMANIQRES; IOANNES THEODORUS RossyN, ob aetatem Jepe tuagenariam rude donatus. PuiLirrus GguieLmus van Heusoe, %. t. Acad, Rector. ana DITH- vY DitTmarus HUISMAN, Ioannes Henricus PAREAU.: ANTONIUS VAN GOUDOEVER. ÅDAMUS SIMONS. MATHESIN. ET PHILOSOPHIAM GERARDUS MoLL. Ioannes FREDERICUS Lupovrcys SCHRÖDER , h. t. Acad. Graphiarius. Tanus Kors, THEOLOGIAM : SegaLDous Rau, ob aetatem R epruagenariam vude donatus. - Hermannus RoyaarDs, Jopocus HERINGA, E. F, . GABRIČL VAN OORDT, IURISPRUD ENTIAM, caii WILHELMUS DE RHoER,... HERMANNUS ARNTZENIUS. Joannes RICHARDUS DE BRUEYS. ` ME- OWIE MED LOEN A M Marmas VAN Cala, ob actatem fe piuage- variam rude donatus, an IANUS: BLEULAND: Nıcotaus CORNELIUS DE Fremery.. BernarDus Franciscus SUERMAN, lanus Isaacus WOLTERBEEK, munus fuum ingresfus folei ogatione die xvj Septembris A. ÇldIDCCCXVIL LECTORS Pairpus Franciscus HEYLIGERS, Chirurg. et Obfleiriciae artis. ~ SamueL Nynort, Linguae Graecae, ` MAGISTER ACADEMICUS: Ionan SALENTYN HOFFMAN, Equitationis. : TERN, § IE Ex his Virè Clarisfimi, Ioannes Tueoporus Ros- SYN, SeBaLDUs Rau, atque. MATTHIAS VAN GEUNS, anno Academico nondum exacto, e vita Sexcesferunt. Memoriam eorum celebravit Vir CL van HEUSDE. Fi- de horum Annal, p, 30, fegqa Opuscula ab iis edita indicantur Pp, 54. vii £ a 7 Quaestiones ad certamen ` literarium fingulis rum disciplinarum fludiofis in Academiis, et Athenaeis Batayis, ineunte anno CIDIoCCCXVII fuerunt propofitae his formulis, LETER ARIA Tnfiituatur Hebraicae poëfeos et Graecae come. þaratio, ut qualis utrique fuerit indoles et yis propria, adductis exemplis, definiatur, MATHEMATICA Explicentur methodi praecipuae partiendae functionis fractae in alias functiones fractas, quarum denominatores fint factores aut fimpli- Ces aut quadrati prioris Junctionis: ` Quae ex- Plicatio et perfpicuitate-et accurata argumentd- tione fè commendet. Habeatur etiam ratio üd» iumentorum illorum, quae aferat calculus dif- ferentialis. Quandogüidem auiem eiusmodi par- či- titionis ufus maxime obtinet in integrandis fors mulis diferentialibus. quae implicatiores funt, requiritur praeterea, ut huius praecipue ufys accuraia fiat et exemplis munita expofitio. CHEMICO-BOTANICA . Quum inter recentiores naturae ferutatores nonnulli çenfeant, gas acidum carbonicum, a plantis khaufum, ab iis ita decomponi, ut il- lius bafis în ipfam tranfeat plantae compofitig= nem; oxygenium autem, accedente luminis acitosa ne, in atmosphaeram iterum emittat urs alii yer x 7o putent, illud Sls, a plantis abforbium , dein integrum. et immutatum. iterum: ab illis exhala- Yi, atque morå fuá in plantis, unice fimuli, quo vegetatio incitetur , vices agere : quaerit Fa» cuitas brevem atque distinctam utriusque opinis onis, fuis argumentis adfiructae > CXpofitionenm, addita epicrifi > Qua declaretur, quid de alterius utrius maiori pročabilitate fit fiatuendum? TEZOLOCICA € Undenam orta et quonam fundamento nixa est x% est vetus opinio de decem qi d perfecutionibus ? Quid cum ratione flatuendum est de yëxationibüs, quas pasfi funt Chriftiani Jub Romanorum impe~ rio ante Confiantinum M; ut eë de caufis cas. rum et effectibus? A IURIDICA , Quid alea , quis aleator est ? An fatis accurate distinctos fines haec nomina habent, per guos a religuis lufuum generibus aled distinguatur ? An ista alea, ubi dolus aut metus abfunt, ad delicta potest referri? Si non posfit , nonne tamen cura boni publici interdum yelit y ur vitium istud, yel per ipfas leges, vel Priam per alia publicae dis- ciplinae auxilia coerceatur? Quid de his confi- tuerunt leges yetérum populorum, inprimis Ro- manae? Quid recentiores, yel gentium Germani- carum, yel earum etiam, quae adhuc florent, Françicae e. g. Anglicae, aliae ? MEDEL CA Quandoquidem in Gaubiana de morbis folidi vivi doctrina, quamyis grayisfima , multa etiaime nunc XI nune defideraniur , prouti ex obferyationibus pa- ict, quae deyi vitali post cum inflitutae. funts quaeritur , quid contulerint hae obfervationes ad doctrinam illam çum augendam 3 tum yero etiam perficiendam 2? | ə ŞS HL ~ Lectionuma finitis feriis aeftivis, £. CINICCCXVII; ad ferias aeftiyas A. CIDICCCXVIII , habendarum Juit ordo popofitus, quem in docendo fequuntur. In FACULTATE PHILOSOPHIAE THEO- ' RETICAE £r LITERARUM HUMA- © NIORUM; aa doccbunt Logicam 1. T, ROSSYN, Doin. di lu- naeret iovis, h. L l Metaphyficam I. T. ROSSYN, Emeritus; a” lūunae, martis , ioviş et veneris, h; X. - Philofjophiam moralem D: HUISMAN ,„ d. lu- - náåe. et mercurii, h. VIII. Literas Latinas A. van GOUDOEVER, d lunae, martis, iovis ẹt- veneris, h XI An- XH Amiiquitatem Romanam A. van GOUDOE- VER, d. mercurii, IX. et I die vero faturni he TX. et XII. Exercitationes Oratorias moderabitur A. VAN GOUDOEVER , d. faturni, h. I. vel aliâ ma- gis commodià, Literas Graecas tradet Pii. G. VAN HEUSDE ' interpretandis cum Dialogis Luciani, die lunae et iovis, h. X: tum Platonis Phaedone et felec-/ tis Iliadis locis, die martis et veneris, h. X. Amiquitatem Graecam Pu. G. van HEUSDE, d. mercurii et faturni, h. X, Literas Hebraicas docebit I, H. PAREAU ita ut Grammaticam exponat d. lunae et iovis h. IX. eademque hora, d. martis et veneris, quaedam tractet capitą e priore Samuelis libro, Literas Chaldaicas et Syriacas1.H. PAREAU , d. lunae et iavis, h. XL ~“ Literas Arabicas I. H. PAREAU, d. martis et veneris, h, XIE Antiquitatem Hebraicam L H. PAREAU, d. lunae, martis, iovis et veneris, h. IV. Historiam univerfum Pu. G.van HEUSDE, de lunae, martis, iovis ert veneris, h. XII. Historiam philofophiae ; cum literarum historiá co. xi coniunctam, Pa, -G. van HEUSDE, die mer- curii et faturni, h. XL Historiam Patriae A. SIMONS, d, mercurii y iovis, veneris et faturni, h. VIII. ‘Literas Belgicas et Eloquentiam A. SIMONS, d. martis, mercurii, iovis et veneris, ih. IT. Afheticam , quae Poëfin fpectat A. SIMONS , d. martis et veneris, h, IV. Praecepta fiyli bene Belgici tradet A. SİMON: S, diebus et horâå auditoribus commoda. Disputandi exercitationibus pràcerunt, alter- nis hebdomadibus, die faturni, h. I. alternatim Pu. G. van HEUSDE et A. van GOUDOEVER., In FACULTATE MATHESĖOS £? PHILOSOPHIAE NATURALIS, docebunt Elementa Mathefeos 1. F. L. SCHRODER, qd. lunae, martis, iovis et veneris, h. VIIL Trigonomeiriam rectilincam et fohaericam,. EF L SCHRÖDER, bis per dierum hebdo- maden, hora auditoribus commoda, Alteram partem Calculi Iitegralis LP T SCHRÖDER , dicbus lunae et martis, h, X Ana» XIY sAnabjfin. Cüryórti atque eleñenta: Calut Difèrentialis I F. L, SCHRÖDER, bis per dierum 'hebdomaden, hóra auditoribus com- moda: LEON f i Elementa Meèhänicãe digué Opricáe 1. F. L. SCHRÖDER, bis ` per dierum hicbdomadem * hora deinceps Jüdicanda. Mechanicam fublimiorem É T i SCHRÒ. DER , diebus iovis et veneris, apep CRN Phyficam experimeñialem G. MOLL, d, lu- nae, martis; iovis et veneris, h. T „Astronomiae Primas notitias. G: MOLL, pi a martis, iovis et veneris, h. IX. vel alia auditoribus. magis: commoda». iA ia Afir onomiam theoreticam, et practicam G. MOLL, iisd. d. h: io s Chemiam seneralem er applicatam N. C oe FREMERY -diebus Junae ;\ martis et paersei ; b, Xii s. a Chemèam okimaian, N. C DE: _FREMERY, diebus iovis et veneris, XI, Botanicam et. Piyfi ologiam. plantarum. i, KOPS, d. lunae, martis et iovis, h si Zailgiam , cum ı Anaiome comparata conjunc- am, Xy tam, N. C. pe FREMERY., diebus: lunae, mårtis, iovis etiveneris, h. XII. . Mineralogiam N«iGcDE FREMERY , bis perdierum hebdomadem, hora auditoribus com- modas: : < Oeconomióm ruralem: Ì. KOPS, diebus mers: curii et faturni , hóra: VII et- XI BPA FACULTATE TEOLOGICA, 5 docebunt £ Theologiam ndturâleh G. “ani OORDT., di lunaevet iovis, K. XI. (d. maftisiet veneris eå“ dem' horå eandem! TAn wel cália. PEAN trârctabit)o N -Historiam kiia D.: HUISMAN, i martis, mercuri, iovis et veneris, À: Ie -aut aliis y auditoribus: commodis.: | e:Fundamentæ interpretationis: V. T d H. PA= REAU , d, lúnae,, martis, iovis et: veneris, h Ie Introitum in fingùlos Noyi: Foederis libros Te HERINGA, ExFs. diebus: aiai aris iovis étveneris ,. iha NVIIk: l Epistolam D. Pauli ad Paine ASAE tur He ROYAARDS, d, mercurii, h, XI AO Vi» XVI X \ Pitam Pauli Apoftoli ex Arctis- Apoflolorum et epiftolis Paulinis exponet I. HERINGA, E. F. diebus lunae, martis et veneris , h. XIL Primum quidem univerfa quaedam Capita, quibus, doctrind Religionis Christiánde expinai tut, illustřretut, uut firmetur; (de algemeene leer yan den Christelijken: Godsdienst) interpre- tabitur; dein autem Theologiam Dogmaticam dó- cebit -H. ROYAARDS dicbus. lunaė, mårtis , iovis et veñeris, h. IX. Collocutionibus de locis theologicis vacabuñt L HERINGA, E.F. d iovis horis verfpert. a VII. ad IX. et G. van OORDT, die faturni, Horis vefpertinis a :VI. ad VHI, ` Christianam morum disciplinam doćebit Ge van: OORDT, d, ltuae, mâārüs, iovis e-ve- neris; h. X. ` Praecepta Řomilerica inprimis- illa, quibus: caùsfarum argumentorumgue pertractatio et ufus practici regantur et difiniantur ,- tradet H. TAR AARDS, d. mercurii, h X- ” Exercitationes Oratorias» Sacras -mòderabitur - I. HERINGA, E. F, die faturni , b. I. vel alia magis commoda, Oj XVII Officia nuntiorum Eutngeli egponet H. ROY- AARDS, d mercurii; hora IX. Puerorum doctrinae Christianae initiis erudis chdorum exercitationem inftituent I HERINGA, E, F. dic màartis'hora. XI et G. van OORDT} diè mercurii, hora Xi: alternis hebdomadibus. Orationibus Sacris pronunciandis praeerunt H; ROYAARDS; d- martish XII. I. HERINGA, E. F. die lunae, hora XIL et G van OORDT; die mercurii, hora XE Disputandi exercitationibus ` praeerunt H. ROYAARDS, d: veneris, h. IL; L HERINGA; E. F. privatim die faturni, h; VHI. vel alia com- modiori: publice die mercurii, hora I. et G. VAN OORDT, publice eadem die ac hora: hi vero alternis hebdomadibus: r l Denique S. RAVIUS, licet propter aetatem rude fit: donatus, iis tamen non deërit, quos conűlio fuo iuvare poterit, in PACULTATE IURIDICA, -docebunt . Inftitutiones, Westenbergio duce; H. ARNTZENIUS , diebus martisiet veneris; hora IX. iovis, mercurii et faturni, hora X. Pane HY XVIIE . Pandectas, eodem duce, H. ARNTŽENĪUS ,„ diebus martis et veneris, hora X. mercurii, hota IX. iovis et faturni, hora VHI. et IX, Ius naturae C, W. ove RHOER , diebus lu- nae, martis, iovia et veneris, h. XI. Tus gentium et- publicum C. W. DE RHOER;, iisdem diebus, hora Í Tus Criminum et poenarum:C. W. DE RHOER, diebus mercurii at faturni, hora XI., vel alia; auditoribus forte magis commoda. ` Ius Belgicum 1I. R. pe BRUEYS, diebus jis nae, martis, mercürii, iovis et veneris, hora XIIL - Encyclopaediam et Methodologiam Turis Ie R. DE BRUEYS , diebus. lunae et iovis, hora IX. Disputandi exercitationibus. alternatim prace- runt Fis ARNTZENIUS et I. R. DE BRUEYS, In FACULTATE MEDICA, docebunt Anatómiam B. F. SUERMAN, quater. per dierum hebdomadem , h. IV. Phyfiologiam I. BLEULAND ; quater á h; VIIN Pathologiam B. F. SUERMAN , quater, hs UX, j Prax- XIX Praxin medicam Ï. I. WOLTERBEEK , diè lunae , martis , mercuūrii et iovis, horå XII Pharmaciam, fecundum Pharmocopoeam Bas . tavam; Vvernaculo fermone, N. C. poe FREME- RY, diebús martis èt veñeris; h, HI. Materiem Medicam, Gve Historiam Remedio- úm I. I. WOLTERBEEK, enarrabit dicbus mercurii èt veneris, hoti I. Tnftitutionibus Clinicis vacabit I. T: WOLTER- BEEK, fingulis diebus, in Nofocomio Acadêmico; Chiruřgiam tradet B. F. SUERMAN , quater per dierùm hebdomadem , h. VIIL Inftitutioni cliniċae iù arte chirurgicà , quovis die, vacabit B. F. SUERMAN. Artem obfietriciam theoreticåm et practicam docebit I. BLEULAND , tèr quavis hebdoma= de, ħ, I. Tnfitutionibus. Cinti in årte obfetricia vaci bunt I. BLEULAND , et I, I. WOLTERBEEK. Diaeteticam, Medicinam politicâm et forenfem třadet N. C: nE FREMERY, diebus lunae, mercurii et faturni, b. VIIL - Disputandi exercitationibus alternis hebdoma- dibus die faturni hora I. Profesfores i in Facultate Poagiea alternatim pracerunt, yi Q 2g Denique M: van GEUNS, quamvis fólito docendi et agendi oficio academico fuo , regiá auctoritate, hoħorifice folutus iam fit, integra tamen manente deëendi facultate füa, hac qui- dem, quantum aetas €t valetudo finent, lubens adhuc utetur, ut, exponendis partibus ad lama- tologiam facientibus, five Pathologie, five:Diae- teticae ac Materiae medicae. Stwudioforum uti+ litati nostrorum infervire totus nondum definate z Pu. F. HEYLIGERS; Morbos-osfium expônet bis per dierum liebdo+ madem , diebus et horis deinçeps indicandis. | Artem obfietriciam theorericam et practicam docebit, diebus lunae; martis; iovis et venes řis; hora X: ean Eandem. disciplinam, venaculo fermonë y Ji- ftetricibus tradet; die mercurii et faturni, hora E ; Ckirurgiam, vernaculo fermone ` trastabit, die mercurii, et faturni, hora XIL Operationes chirurgicas, in. cadavere humano publice demonftrabit , tempore hyemali, eafům - gue encheirefium rationem, vernáculo fermone exponetş quater per dierum hebdomadem , hora X. L. xst E E Literas; Ttalicas, trader , diebus martis et vener, ris, hora IV. ` Bibliotheca PASMPEY įin dde D: Johannis, diebus Lunae et Toyis , ab hora. lin II. ct die» bus Mercurii et Saturni ab Bora IT in IV, et, feriarum tempore, fingulis diebus Iovis ab hora, Fin IE, ùnicuique patebit. § IV. A: die xxvi. Martii, Anni. CIOTOCCCXVAL. , AB? diem xxvi. Martii, A. cioioccexvui. , disputa- tiones publice defenfae. funt in Auditorio. maiore, joc ordine. Mi J l ~ Anno COIICCCXV e xv. Aprilis, Specimen Medico-Phyfiologicum , de vita fexus fequioris, guod pro gradu Medicis nae: Doctoris, defendit -LonANnes GUEIELMUS ‘Rover , Munfterblifients. X»: lunii, Disputatio Historica, de Zenobia, Palmyrenorum Augusta, gugm,' pro gradu Philofophiae Theor, Maoisiri et Ditt. Fum. Doc» \ XXIE toris defendit , ARENTIUS GERARDUS VAN ÇA~ PELLE; Lugduno-Batavūs, sluni, Disfertatio, Turidicæ, de iure gentium a iure naturali non diverfo, guam pto gradi iuris Romani et Hodierni Doctoris. defendit ARNOLDUS DANIEL RENEMAN, Enchufanus. x Novembris. Disputatio Literaria, de M, Acci Plauti comoedia , dicta, Captivi, ad metricag legis normam receníta et ọbfervationibus auc- ta, guam pro granu Phil. H heore Magistri SCHA , Harderovico-GẸlius. xvu Decembris. Disputatio Turidicä, de antiqui = iuris principiis in excolenda iurisprudentia Romana, conftanter fervatis, quam; pro gradu Iuris Romani et Hodierni Doctoris, defendit CoRNELIUS ANNE DEN Tex, Tilburgenfi S, \Phil. Theor, Magister. et Litt. Hum. Doctor, gvur Decembris, Disfertatio Furidica , fstens -— doctriņam jurisconfultorum Romanorum ` de damno iniuria dato, ad- legis. dequitates exac- tam, guam, pro gradu Turis Romani ct Hos ierni Doctoris; defendit R OP DEN Hooff, Vianenfise - tA six Decembris, Disputatio politico-occonomico-itte Tie xxii ridica, de effecti iuris dominii agrorum ma- »gis} minusve circumferipti in populoruin ert o patriám agricúlturam, quam, pro gradu Turis - Romani`et Hodierni Doctoris ; defendit GER- o NARDUS VAN LEEUWEN, AAA: A N A CIJICCCCX VIT, xir Mart. ; Disputatio Theologica, dẹ âlterá Pau- ` li ad Coriúthiós epistola; et obfervanda in iliz ` Apostoli indole èr oratione, guäm, pro gradu Theologiae Doçtoris defendit; HERMANNUS Lo- \ HANNES ROYAARDS , Traïectihus. w f xui Martii. Disputatio. Historico-T. Beologics, de çommMutátione , quatn ,' Cötftantino. magna :™ auctore } focierds fubiit Christiana, ĝuåm, pro gradu Theologiae Doctoris, defeñdit NicoLaŬs 3 CuristrA NUS KIST, Boemelia-Gêlruss S% Die xyi Shori Anni CIOCECRVII. ÍANUS Isaacus WoLTteRBeek, Pir Clarisfi nus, defig- naius Medicinae Profesor in hac Academia, fo- lemne iusiurandum, folito more in Senatu pracfit- tit. Deinde. munus Juum aufpicaturus orationem „habųits de natura obfervanda -et prudenter imi- tanda , fammo medici oficio. w Qu- Xļ%IV Quum in annum Academicum; a natali incipit- entem Academiae die, gui sts: xxvi. menfis Mar« ii Anni crorocecxvnt., Rectoris Magmfici mu- -pus ex decreto Regis” illustrisfimi © delatum ` es- fét Gernardo MoLL, Ke CL ,vatgueiin con- fesfu Curatorum , Rectoris atque Adfesporum Graphiarii ` Senatus : partes mandatae esfent Iaxo BLEULAND, V. Cls: die 11. - menfis: A- prilis huius anni in Senatu facta est: horum yi- rorum folennis inauguratio, Qua -peracta Pu. G. van Heusoe, V. Cl., munere Rectoris fe abdicaturus, orationem habuit: de amore pul- Chri}, atque enarratis, quae ipfo. Rectore, Aca- demiae acciderant tum ädyerfa, tum prosperā,. - yictoribus -in ceridmine literario, LAMBERTO Disrrts, RarnoLDo CAROLO VAN TUYLL VAN SERCOSKERKEN, RICHARDO VAN Rezs, PETRO Hrrmanno HucenyoLtz, Henrico Cock. et Tacoro CORNELIO BROERS, praemia distribuit. Quibus omnibus rite, atque ad rem accommoda- te peractis, munere fuo fè. abdicavit, et da- tum fibi fuccesforem GerHarpuMm MoLL, K, CI. proclamavit Academiae Rectorem Magnifiz gum § VL Oe _ iy. Athenaeo Harderoviceno , & finitis feriis ges Foma Anni cDcccxvI. docuerunt, Viri Claris- fimi, Profesores ordinarii In. FACULTAT: ENM. HEOLOGICA; . Joannes ANTONIUS LOTZE. In FACULTATE IURIDICA; Joannes OTTO- RI, B. te Athengek Graphiarius. In FACULTAT. E MEDICA; T HroboRUs GERARDUS VAN Liru DE [EUDE - {acosus VOSMAER. In FACULTATE PHILOSOPHICA: BERNARDUS NIEUHOFF , h. t, Athenaei Rene, In FACULTATE LITERARIA; Casparus Iacosus CHRISTIANUS REUTENG Tacogus AMERSFOORDT. s VII, Lectionum autem in hoc Athenaeo habendarum hic ordo fuit propofitus. In xxv fn FACULTATE THEOLOGICA; < Ioannes Anronivs Lorze, Theol, Doct. et Prof., Scholas habebit quater hebdomade ; die-- bus Lunae, Martis, Iovis et Veneris, horâ IX.“ Histortam ecclèfi zasticain. enarrábit; 4 horå autem X. Theologiam Thêoreticam ‘docebit; horå XI. denique dice Ktirro, Hermeneúticam tradet, èt primam: Petri epiftolam interpretabitur: Bis, diebus Mercurii ẹt Saturni; horå IX, Chrifianae morum disciplinae- partem. alteram exponet; Bis item Encyclopediam et Methodologiam Theologiae , aut rationem fung sendi munere doctoris Christiani, , duce BOERSIO, tractaturus est. Ceteris Com- militonum ga non deratarde, In FACULTATE {URIDICA: T OTTO ORREN siR U: D: ris.. Civilis Romani nec non Hodierni, Profesfor or- dinärius. In domeftieis exercitiis, diebus Lunae, Martis, Iovis et Veneris, horå IX, Tus Naturaez iisdem dicbus horå XI Tafiruiiones; horis et diebus deinceps iņndicandis, Pandectas docebit. In- KXVIȚ, oi FACULTAȚE MEDICA Pradpoki GERARDUS VAN Lipt DE IŻĽUDE, Mathėf. Magister Philof. Natur, Doctor, Anato- miae et Phyfiologiae Profesor ordinarius, die- bus Martis , Mercurii, Iovis et Veneris, horê' ante meridiem X, tradęt Elementa Anatomiae çorporis humani; horå XI. Phyfiologiam doce- bit. Diebus Martis et Iovis, horå pomeridianà I, Zoölogiam -cum Anatomi comparata coniunc« am èxponer. Tempore autem hyemali, horis commodis, Corporis humani fabricam Cadayerunt fectionibus illustrabit, Publicis denique lectioni- bus Selecia PAPUAN Zaoülog siae capita craciabitė Tacosos Vosmar, M. D, Boranices, Che- miae et Pharmaciae Profesfòr grdinaritis , féquen- tes habebit fcholas: De zermindlogid boranicã et plantarum hiflorid, diebúüs Martis et Veneris, horå VIH matutini; De plantatu naturä, dig Lunae „ horå XI; Dè Chemiá univerfa eadem hor4, diebus vero Martis, Mercurii, Iovis et Veneris; De Pathologie, diebus Lunae, Mare tis xyviu cis et Mercurii, horå IX matutina; De Phar- macolobid, eådem: horå i jdiebus »Eovis; et Ve- neris. Porro izflitutiones medicas, ad praxin medicam ruralem. adapiatas,. belgico; fermone , iq rogatus, exponet.-» Nec deërit occafio per» tractandae theoriaeChirurgicae, atque artis. ghe fietriciag, mer -In FACULTATE PHILOSOPHICA. Bernardus Nieunorr, 4. L. M. Phil, Doct: eiusdemque facultatis, ut et Mathefeos et Afira- uomiae Profesor Ord:, in domefticis exercitiis.» horå IX matutinâ Logicam et Mathefin; horå UE pomeridiana Phyficam experimentalem; horà IV Metaphyficam ; vitae felicis praecepta, ẹt Philo» Sophiae practicae fundamente , horåà XI fingulis diebus, tradet, - Ad ordinaria: disputandi exerci- tia, de primariis.philofophiae theoreticae et pracs ticae, quaestionibus, fuos. invitar commilitones, çetrerisque ipforum., qui _Philọfophiae cupiditate ferantur, petitionibus, lubens, quantum in: dẹ . ẹst, -faciet fatis. i la XXR twi FACULTATE LITERARIA. - Casparus Íacosus CrristtANnUs REUVENS') Turis Licent. Litt, Graec. Dat. et Hiflor. Profe Ordin., fcholas habebit quater hebdomande ; die- ‘bus Lunae , Martis, Mercurii er Iovis, horâ XE ante meridiem , Latinas, dè fabulå TERENTII3 et Oratione aliqua Ciceronis, et de OviDIL Heroidibus; Quater item hebdomade fcholas Graecas, quibus XeNornonTIs memorabilia; loca quaedam è Sëlectis Principum Hiftoricorum, ed, WYTTENB., et Homericar Odysfeaé Rhapfodiam tractaturii èst; Quingquies hebdomade, feholas de Hiflorid Univerfuli y bis, de Antiquis “tdtibus Romanis; bis item, de Antiquitatibus Graecis, Quibus omnibus tempora Auditoribus opportuna conftituet, Tacosts AMERSFOOoRDË, Theole Doci. Liier. Orient. Prof. Ordin. Linguae Hebraicae elemen, - za tradet fecundum N, G, SCHROEDERI {ze fitutiones , adiunctå exercitatione Analyfèos Grammaticae, diebus Martis, Mercuri. Iovis et xx Veneris, horå VIIL Nonnulla Æfaise Vatici- nia interpretabitur , diebus Mercurii et Vene- ris horå X. Zntiquitatem Hebraicam 'exponet, diebus Martis. et. Iovis} horå X, flias .titea ras; Orientales docebit, diebus Lunae et Sa? turni, horâ X, ORA» KO vas UED SDE O RrAcdTe LO D E POCUT AMORÉ, DICTA; PUBLICE; die 1i. April, a. CLIIƏCCCXVIIL. QUUM ACADFMIAE REGUNDAE MUNUŞŅ SOLENNI RITU DEPONERET. Seriofi haec qualiacumque tandem, quo ma- gis olerem in dudientium AE eaS animis optima quaeque ftudia. Quod uniuscuiusque est fane feriptoris officium: illius maxime, qui literas folet tradere humaniores. Spectayi au- żem magis etiam, ut alios excitarem ad idem argumentum, eodem propofito, fed aptius pleni- esque , tractandum. Proficienius ita ad yerum cultum, ad germanam Philofophiam; ct i: fecto, fic aliquando hominibus placebit homo! nN Erag E bywa: E nalu, . „ai zéo ipoe rò mayos, oroi» Zr würo% àù TOV KLAG teywr P] mod ipo a ze Arohy Ti zpreéah, örme abpa Pigovri'. ēra enea T óT byien s, ae, DERT ix maidon avdavy A Üpvoia EN I TE uai i Qiiar xah ruw aoikay TO xag Aby hyotda, Platone Repe HIer Coon T nac profecto temporum nostrorum feli- citas, ut fuo habeantur pretio et honore literae humaniores, omnibusque commendentur trac- tandae, qui Jliberaliore utuntur inftitutione. Laudantur iuvenes, qui disciplinae fuae naviter Operam dederunt; {fed quo ftudiofius tractarunt iidem antiquos fcriptores, quo interius fe infi- nuarunt in veteris aevi. rationem, €o magis il- los impenfusque celebrari audimus, Ert accidit ita, in patriĝ in primis nostrå, ut haec. huma- G A i ni- C2 nitatis disciplina non ad paucos quosdam, ut olim, pertineat, fed communis esfe *utilitatis coeperit; nec minus ab aliarum artium cultori- bus, quam ab ipfis philologis, ad doctrinae ele» gantiam adhibeatur. Nacto igitur mihi hanc publice dicendi op- portunitatem, vix exquirendum fuit, de quo ` dicerem, argumentum, Sponte ducebar coc, ut provehere niterer èt ratione confirmare hanc communem omnium in elegantiores literas vo- luntatem. Quod facillime fimul et efficacisfime efecturum me fperavi, fi verba facerem de pulcri amore. Est hic enim omnium maxime in generofå iuventute excitandus , ut porro. pro- cedant ad quasvis doctrinas eleganter et iusto ftudio tractandas: excitari autem aptius non posfe videtur, quam literis colendis humanio-. ribus. In quo explicando argumento, Audito- res, hanc praecipue mihi legem fcripfi, ut, quoad eius fieri posferc, nil proferrem, nifi ex ipfo petitum hominis ingenio: quod autem proferrem, ad excolendam fpectaret maxime, vereque erudiendam, iuventutem. nostram. Inest humanae naturae pulcri ftudium. Par- Vu- Sarip vuli ut e primo illo ftupore expergisci coepe- runt, fi quid lucet, nitet, fplendet, id contie nuo adfpiciunt, attendunt, arrident, attingere parvulis illis manibus et contrectare nituntur. Quale illud fit, quod appetunt, adhuc later. Sed ut voculas emittere coeperint, ipf hoc fignificabunt. Vocabunt enim id omue pul- crum. lidem quo magis deinceps increscunt, €o plura appetunt: augetur autem fimul pulcri āppetitus. Pulcre vestiti, ut fibi placent! ut fe mirantur! ut ab omni fe parte circumfpicis unt! inprimis, fi quid ipfi repererint quo fe ornarent, taeniolam , vittam, florem. Sed puellas maxime attende: haud dubitabis, quin innatum fit hominì pulcri ftudium. Ure esfe deinceps et videri gestient formofae et ama- biles, ita hac tenera iam aetate, fi fpeculum forte fint nactae, in quo fe ipfas confpiciant, vide, ut in omnes fe formas vertant, ut capil- ilos componant, ut vestimenta informent. Di- cas, nil eas magis agere, nil magis unquam es- fe acturas, quam ut pulcritudine fe commen» dent, + Ut e pueris, ita e rudibus etiam populis na- turae vis intelligitur. Par autem et hisce pul- A 2 cri C4 čti ftudiüm. Nudi vagantur pef montes et fyl- vas; nec tamen omni carent ornamento, Cuti inprimunt figuras infigni ordine ẹt varietate. Crinibus iñnectunt avium plumas, variis- illas Jlucidisque coloribus fulgentes. Quid? Ornandi ftudio cultisimis quibüsque gentibus non ce- dunt. Vultum non tantum, üt illae, fed totuni fere corpus pingunt: nullas non corporis partes annulis condecorant, aures, brachia, collum , crura, nafum adeo: . Ihėst haturå hominibus pulcri ftudium. Sed ut alii aliis delectantur, ita fingulae hominis ae- rates fuum habent quod appetunt pulcrum. Amat puer quicquid lucet, fplendet, externo decore fenfus afücit. © Sed idem quo magis ado- lescit atque ad máaturiorem -aetatem procedit, eo Minus coloribus illis trahitur., Appetit quod gratiâ, venustate, quod in primis fimpli- citate fe commendat. Appetere adeo incipit’ pülcrami morale, hactenus‘ ipfi ignotum pror- fus, fed cuius ardenti aliquando amore tenebi- tur. Illustre, Auditores, argumentum ingredi- mür. Age, et pueris misfs et gentibus puerili- - bus, Graecos intucamur, in quibus mirabilia oms in Ce Yi omnia fe explicuerunt adolescentiae ftudia; Graecos, inquam, qui toti incaluere, pulcri amore, foli operibus fuis ipfum egpresferunt pulcrum, :: Transferentes nos animo in antiquam illam Graeciam, miramur continuo cum alia multa, tum- pulcri ftudia, genti proprias In negotiis externis, quae maxime videantur expetenda, gloriam cenfent et divitias, fed non minus for- mae commendationem. Naārrantes de rebus fais gestis, multis fane et praeclaris, filentio non praetermüttunt, fi quando prae caeteris ex- celluerit ‘aliquis corporis pulcritudine. Refe- runt ut memorabile in primis negotium, pugnis in Sicilia interfujsfe. Philippum Crotoniatem, puicerrimum Graecorum ipfius aetate. Cum memorant eos, quiin bellis Perficis fortisfime pùgnarunt, celebrant Callicratem in primis Spartanom, pulcerrimum Graecorum, qui in exercitu fuerunt, non, modo Lacedaemonior UM , fed omnium omnino Graecorum. Xenophon res ipfe fuas. tradens, quum in fummo verfaretyr periculo, induisfe fe dicit elegantisimum vesti- mentum; existimasfe enim, fi Dii victoriam lar- girẹntur s: pulcerrimum ornatum victoriae con» vcs MED venire: {n moriendum esfet, moriendum fibi vifum fuisfe in pulcerrimo ornatu, ut pulcerri- mis digno. Et idem Xenophon cúius nos ad- mirari folemus ingenium, mores, philofophi- am, fcribendi venustatem, pariter celebrabatur antiquitus propter formae decus. Quid?- prop- tèr formae unice decus, templum condiderunt Egestani in Philippi, quem dixi, Crotoniatae fepulcro, divinoque illum honore coluerunt. Quod vehementisfime appetunt homines, id asfequuntur facillime. E tanto pulcri ftudio fponte efloruerunt pulcerrima apud Graecos omia: lingua, qua nulla unquam ufurpata est cultior: artium opera, quae imitati funt certa- tim posteri, aequavit adhuc nemo: tum vero počfeos inventa, fabulae illae antiquae: et quae haec omnia videntur pulcritudine fuperare, So- craticae philofophiae placita. auca funt, quae tam diverfa tulerint homi- num judicia, ĝuam fabulae antiquae. Dictae funt ab aliis ineptae, abfurdae, aniles: ab aliis fapientiae plenae. a nonnullis adeo quzelibet phyfices, chymiae, astronomiae arcana conti- nentes, Simplicius de iis his temporibus existimari coepite Ducuntur ex ipfo homi- nis. C Asa nis ingenio, ex adolescentis maxime homi- nis appetitibus, ftudiis, affectibus. Et dici non potest, quam facile ita explicentur: mira-, bile inprimis, quam. fic explicirae placeant et delectente Non est quod longam hac de re disquifitionem inftituamus., Sed lubet e caeteris adolescentiae ftudiis illud confiderare, quod per mythologiam dominatur totam: iuvat, Audito- res, in pulcerrimo fpectaculo ipfum attendere pulcri amorem. Floribus. delectatur homo per totam vitam. Avide eos pueri carpunt, placide eosdem mi* rantur fenes, et colunt. adeo in hortulis fuis. Florum- pulcritudine ita tenebantur Graeci, ut fingulis fere afingerent venustisfimam. fabulam. Narrabant de Narcisfo, de Hyacintho , formo- fis iuvenibus, fed mifere mortuis. In ipfis flo- ribus agnoscere. fibi videbantur iuvenum illo- rum et pulcritudinem et infortunium, Rofam omni aevo mortales dixerunt, florum reginam. Et dubites, magisne in -å admireris formae gratiam -et venustatem, an coloris fuavitatem. Coloris fuavitatem ita dilexerunt Graeci, ut ẹ formofisfimi mortalis, ipus Adonidis fanguine, orium fingerent. Fla- ie D l Placent homini fylvae, amnes; valles; ld- cus, fpeluncaė. — Itinera fustipimus in remotas * regiones , ut hac fruamur naturae fuavitate. Ve- tusti populi amoenisfimos quosque locos Diis dicabant fuis er, facros' dicebant. Ireni fecere ‘Graeci. Sed hi non contenti locorum amocni- tatibus, exhilararunt eas Nymphis, in fpeluncis habitantibus,” per montes fylvasque vagantibus , amabilibus fere, certe formå praeftantibùs. = Vitae nostrae dimidia fere pars caligine pre- ‘mitur. Singülis diebus fingulae fuccédunt noc- tes, atrae, tristes, morti fimilés. Sed e mes “dijs bis tenebris alma quotidie lux oritur. © Ad- vertebat Graecos, fi quos alies, pulcrum“hoc ‘renascentis continuo diel fpectaculum. Sed “ġüamvis pulcrum, et hoc etiam exhilarabant. ‘“Rofeam fingebant Auroram, ex oriehte-furgen- em, e fmno excitantem omnia Ecce! yigil nitido patefecit ab ortu Purğuteas Aurora fores, et plena rofarum Atria! Contemplinda hac rerúm univerfirate delecta- bantur Veteres: imo xecpòv vocabant illam et mundum. Sed in`primis admirabantur hominem , guo nil esfe dicebant in rerum naturå pråeftabi- „lius, : Cry lius, quem“in omnii, úti vidimus, in ipfos- flores traducebant fi agendo: hominem admira- bantur prae càeteris omnibus, cuius formam tribucbant adeo Diis fuis. “Quod Achillem ca~ nebànt aut Aeneam in epicis - carminibus , vel Apollinem venerabantur in facris hymnis y pul- cerrimos fngebant illos, Apollinem vero for- mae decore fuperantem : omnes. — Ipfe ante alios pulcerrimus omnes Infert fe þpcium Aeneas atque agmina iungit. ~ Qualis ubi hibernam Lyciam, cXanthigque. fiu- í o enta Defèrit, ac Delum maternam: inyifit Apollo; -Jnfauratque choros ~—— Ipfe iugis Cynthi graditur, mollique fiisieni i Fronde premit crinem fingens, atque impli- cat auro; i ` Tela fonant humeris: Nil homine praeftabilius in. totå rerum natu- ra; fed nil blandius , amabilius:nihil, nihil. ine primis formofus, foeminâ. Ert celebrando formofisimo naturae opere- concertarunt fecum invicem cultisimi quique populi. Sed omnes cesferunt palmåm- antiqui aevi`poëtis. Quid celebrius in vetustis : Graecorum tradi- ti- ( 0 ) tionibus Agamemnonis expeditione, Achillis facinoribus, Ulysfis confiliis, bello. omnino Troiano? In medio illo armorum ftrepitu, in mediis illis turbis et caedibus ‚Helena nobis continuo apparet.: et una cum Helena. Venus eti Gratiae : Aivõe gbay&rysr beñe cig mæ čoixéy. Coniunctae funt cum eodem: bello. res. Ae- neae et Troianorum, qui una cum eo novas fibi fedes. quaefiverunt. Duce: Virgilio luben- ter eos fequimur, per maria errantes, ven- tis procellisque agitatos, naufragia fubeuntes, grávisfima proelia: ineuntes. Eximiae füūnt enim poëtae dotes; et occurrit nobis continuo, in Inferis adeo, f < formá pulcerrima Dido: occurrit nobis-illa, Qualis in Eurotae ripis aut-per iuga Cynthi -Exercet: Diana choros: quam mile fecutae Hinc atque hinc glomerantur Orceades: illa pharetram “Feri humeros gradiensque Deas Jupereminet OMNESe Asperis fubinde. verbis „lacesfit maritum Iu- no, et numquam obliviscetur, quam fibi pasfa vi- C sD videtur, iniuriam. Sed quidquid‘ fingendo. at» tingebant Gráeci, qualecumque illud ‘tandem, fponte fiebat pulcrum. Ecce! e:cubiculo: pro- dit Dea, ubi capillos compofuit fcite, vestes induit nitidisfimas , unguento fe perfudit: pul- cra prodit, ut Iovem fcilicet adeat; capiat deliniat, confopiat: ipfa vero deinceps, illo dormiente, pro lubitu et arbitrio agat. Placet Iuno, quamvis infesto in Iovem animo. Ect rèfpice, qùod finui iniecit, Veneris cingulum, gratias fpirans et amores! Lucent ubivis per fabulas antiquas venustis- fimae imagines, ipfå vi pulcri nos allicientes et retinentes. Et, quod maxime foleo admi- rari, referunt omnia iuventutis amabilitatem. Tthacam appellit tandem Ulysfes, et. dolet in barbarå fe denuo regione oberrare; nam impe- ditur divinitus, quo' minus patriam fuam ag- noscate Sed adest inprovifo iuvenis, ignotus ipfi, at formå decorus. Rogat hunc, ubinam fit terrarum: narrat item res fuas, et copiofe5 fingic vero omnia. Quae ubi abfolvit, en! evanuit iuvenis. venusta Ulysfi. adftat puella. Ítane, haec inquit, Minervam: decipias tuam ? Progrediendum est. nobis ad; philofophiae Sos (L w 2 Socraticae plácita, quae verbo`iam attigi. Sed diniisfuri tandem fuavisimum mythologiae fpec- tacúlum, refpicite paulisper èêtiam, Audito- fes, ipfius pulcri exemplar, almam Venerem. De metamorphofibus dicebam modo; at illam contemplamini cum. Aenea coHoquentem, et discedendo explicantem ex humana fpecie for- mam- divinam; VTO Dixit: et avertens rofeh ceryice refulfit © Ambrofiaeque “comae divinum yvêrtite odorem Spirayere: pedes vèstis defluxit ad imos, CEt vera incesfu ptuit Dea! Erant Graeci; quod fuå lingu apte plenes que expresferuńt, Qirdxanor et pepererunt ita iponte pulcra “Hla, er vero fublimia, quae mo- do‘ fpectavimus. >C Sed- ftudebantə esfe KADER, yabo, boni Nimal er puleri» buic autem. itu- dio 'univėrfam“ debemus philofophiam eorum moralem c“ Quod vere“esfet bonum inrebus divinis êt bümanis, nec ‘fpecie fe tantum commendaret, «Înéredibili illud- ardore appetivere: Graeci. Nul- faiufére in -illis “extitit ‘“philofophorum . fecta, “qün de' fummo bono fuam ferrer propugnaret- -JG : que gué fententiam, Idearum omnium, quae. men- te perciperentur; perceptu difficillimum existi- - mabat Plato rò yæðbòv. Ec Stoici dificillimum quodque diligentisfime explorantes, ad. boni praefertim ideam fuum informarunt fapientem.. Sed quamvis philofophando bonum indaga- rent antiqui: pulcrum tamen non negligebant, „quippe naturå Qiadxæaorn Utramque pari amo- re amplectendum esfe cenfuerunt, ` quotquot germani fuere Socratici: hinc enim ` patere ad virtutem viam. Incidimus ita Auditores, in mediam Graeco- rum philofophiam: et putet aliquis, ex amoe- nis, quos reliquimus, poëfeos et mythologiae campis in locorum nos asperitates migrasfe, Fateor: apud ipfos eriam Graecos, temporum decurfu , iciuna er horrida evafit philofophia , ut verborum fere fpinis contineretur} et qui- cumque eam adiret, fpisfis continuo tenebris . premeretur, Verum enim, huiusmodi nec So- cratis fuit, nec Xenophontis, nec fane Plato- ¿nis philofophia. Spirat per eam totam : pulcri ANOR Et vero, quod hi philofophi celebrarunt pulcrum, fuis fe illud dotibus commendat. fn- 9S7 CRNE genio mirabiliter placet, ut illae poëtarum ima- gines; fed multo magis etiam intimis percipi- tur animi fenfibus: cum ipfa est virtute proxi- me coniunctum et veluti cognatum : pulcrum est morale, quo nihil umquem fingi fublimius potuit. Age, Auditores! hac porro proceda- mus via. Pulcri esfe et boni, xgaongyæðor, niteban- tur Graeci: et bonum appetentes, externum decus omne vestium, ornamentorum, colorum Afiaticis relinquebant hominibus. Simplice con- tenti habitu , ingenio fe commendare quam cul- tu malebant: esfe malebant quam videri pul» cri. Hoc mihi date, Superi! precabatur So- crates, ut intus fim pulcer; externa autem om- nia interioribus hisce conveniant. Negabat Plato, formofum esfe hominem, qui corporis tantum formå praeftaret: animi requirebat vir- tutem, quae per oculos, per totum vultum, per totam corporis formam eluceret. Hoc vocabat rò xgaàisoy bapa. Contendebant So- ciřatici, pulcrum non esfe, nif quod bonum: unde vox oriunda, Graecis unice propria et ünice exprimens fenfus Graecorum, xærozgyæ« læ. Ex his principiis excolendos esfe homi- nes KETI S) nes ftatuebant atque ad virtutem adducendos, Sed altius haec repetenda. Est illud praeclarum antiquae philofophiae placitum, nihil ingeri infundive in hominis in- genium posfe: omnia ex illo aptå inftitutione esfe prolicienda. Iccirco in excolendis iuve- nibus obíftetricis fe munere fungi, festive nar- rabat Socrates, ut quicquid illi naturå conce- pisfent et maturum videretur, ipfo interrogante et moncħte, emitterent illud et veluti parerent. Et unice iusta est haec inftitutionis ratio, qua ad fuam quisque perfectionem et facile et certo accedat. Sed idem affirmabat Socrates, m£ a teneris inde annis excitatus esfet in animo pulcri amor, isque animum ingeniumque veluti foecundasfet totum, frustra laborare qui inde .prolicere infitas facultates. tentaret. Latere ftatuebant Veteres in intimis hominis fenfibus vitiorum quidem multorum, fed om- nium etiam virtutum femina. Perverfe autem existimare qui exftirpanda unice putarent quae mala viderentur. Nam faficere minime, ut haud malus fit homo: bonum eum esfe opor- tere. Imo vero, dicebant, infitum excitemus pulcri amorem. Sponte fic prolicicntur et velu- ti C176 3) ¿pullulabunt facultates omnes. egregiae, güae increscentes. continuo et invalescentes , pes- fima quaeque et obruent et fubigente Et fa» ne, fic homo fé. ipfe excolet. Ciia Práeceptorum. est referta: disciplina moralis., quae homo fervet ad bene beareque vivendum. Mionftratur illis iter, quod conftanter teneamus, indicantur vitiorum illecebrae , -devia quaeque loca, quae prudenter vitemus, ` Utile profecto negotium. Sed mira in Socratica ratione fim- płicitas. Malebat idoneum reddi hominem, qui ipfe inveniret praecepta illa, fponte feque- retur virtutis viam. Atqui, inquit, accenda- mus. in eo pulcri amorem ! Enitendum igitur omni ope cenfebant anti-- qui fapientes, ut quicquid adfpicerent, quic- quid audirent, quicquid omnino fenfibus per- ciperent pueri, id pulcrum esfet. Adhiben- -dam esfe muficam, picturam: adhibendas ele- gantiores artes omnes. Pulcri illas imaginem referre, et prolicere in teneris animis infita pulcri ftudia. Adhibendos in, primis fermones de iusto, de- bono, praeferüïm de decoro et yirtutis pulcritudine er amabilitate. Amabunt ita virtutem pueri, aiebat Plato, ut diu fibi cog- ni- C 7,3 hitam; aánteaquam quid virtus fic one fufpiceń- tur“ quidem: adulti vero et totam penitus per- cipientes virtutis praeftantiam, conftanti eam amore per totam profequentur; vitam, “Pudori * folebant Veteres multum ` tribuere. ‘Eo, dicebant; amabilis redditur homo et placet -nobis. Ercfàne, adiiciebat Plato, nifi. pudore “fuisfent ducti cives nostri; nonita praeclare sde patria meruisfent. Mori malebant centies, -quam ‘civibus fuis) focordes videri.: Sic pauci : numero ; prófligarunct facile innumeros istos Me- doss: Age, inguit' Socrates , €o magis ini 'honii- nibus alamus pulcri ftudia! :Nam turpia fic fú- gient, ur. gravisfimum malum: optimi erunt ~eives,: legum vindices ,. patriad `defenfores, gen- ntis nostrae: decorazvet-praeterea; placebunt: om~ nibus. ond) isem e UgOd Jagi MuU ulnteriús ekplorarunt Graeci naturami humà- nam; fed: nil in: eå -diligentius - exquifiverunt; squam pulçri amorem: geog Te 05 ainest: animalibus omnibus: vite: appetitus, quo imbuta vim foam alunt vivendi, etnutri- unt -fes ipfa ew increscunto Attendebanelid Ive- teres philofophi , fed obfervabant fimul; homi- nibus praeterea inditum esfe alium apperinii , ; B T Joi Caas D longe illo praeftabiliorem, quo explendo infi- tam vim omnem: fentiendi exfererent, faculta- tes morales: onmes explicarent, ad verum- vi- tae fructum» pervenirent, appetitum: pulcri» pulcri amorem.: = Eos, ftatuebant, fi destitutus esfet homo, viveret; fed pecoris inftar, yitäe nefcius ipfe fuae, . Asto imbutus illo, et extrin- fecus: fuscipiens -€ pülcris omnibus pulcritudinis veluti eMuviùmş quo incalescat, ecce! erigit fe homo ad fublimia -quaeque yi- vitam veluti: no- vam ingreditur: delectatus (unice rebus- pulcris, decoris, ‘honestis :. contemnit adeo mortem fi honeste non liceat vivere. - f n Fuerunt in Graecis , posteriore: quidem ac- vo, qui- pulcri bonique concentum negligen- tes, unum fpectarent bonum: nec fane amabi- -lem” itacvpropónerent virtutem:”^ Admiramur „forte . Stoicorum: fapientem : diligere eum‘ non posfumus. Sed, Plaronem legentes, dubitemus fere,- plusne -virtuti inesfe- dicamus gratiae et commendationis, an dignitatis: Bonum propo- -nit, fedita pulcro cognatum, ut nihil ardentius expetamus: Socratem inducit dicentem, fioccu- lis cerni virtus posfet, incredibiles eam fui amo- C 49 9 giam Ersedoiiio, almam . Venerem non potuis mus ton refpicere; fed in feriptis Platonis, in ipla Socraticorum: philofophia, ecce! jrerumi nobis. apparet Venus „< pati gratia,- et- maiore etiam, dignitate, Urania Dea, et „Deos homi= ħesque coelesti amore imbuens. Ipfa est vir- tüs; amabilis certe ad. virtutem dux atdue cos RRA, Eua ¿Erant -Graeci riid ipfi {uâ AVRE tieg fieri- iccirco ¿potuit -quin pulcrum +- fpirarer quidqüid wfingerent, -feriberents arte, edamcon- ficerent: : Reftant nobis. monumenta eorum- fa- he multa, et funt illa perquam varia, feripta non tantum in omni literarum. genere; fedac» dificia etiam, templa, porticus; theatra, et-ve» ro; ftatuae , Apollinis maxime et, Veneriss- In fumma autem variçtare:- pulcrum habent- come SRU i awo aeque nos PiaR avga. i NOR iie eorum jioainenis P inesfe- vi- demus.: çunetis- hatūrae operibus; fimplicitas AEN EEN facilitas, ut- fponte: videantur: ex- fitisfeso Referunt, bapurae- gratii, Dearnm B 2 pùb- ¢ £0 J. aobre, quae fponte ferebatur orta et tfh: tim pláicuisfe mortalibus. tai Confideravimus- initio, Auditores, agrestio- res populos, totum fibi corpus pingentes, et nullo non concharum ,' lapilHorum , quisquilia> rum -genere {e condeċorantes fcilicét? -` Totò fane coelo ab his differunt Graeci; fuūblimis illius et mythologiae et vero philofophiae aut- tores. -Cave tamen fpernas mortales istos. Nam quamvis fint ridiculi j “agnöfeenda est in iisdêm et veneranda adeo: naturae- vis et fimplicitas. In {ipfis eorum aTa Par dominati ftu- dium. p anita Sed iucundum est obfervàre; ‘qüomódo tia- ‘turale hoc ftudium, quod‘ ridiculos nobis red- dit puerilès homines, in pròvectioris Kümanita- tisogentibus, in Graécis pracfércim, fe eéxphi- , Cuerit, - Ur peperit inèptias istis, ita'in Grae- corum mythologiam indüxit venustisfima" illa’, quae fatis admirati non posfùmus, Adonidis amores, Nympharüm fpeluncas; Apollinis for- mam, rofeam Auroram, : Venerem ‘et Gratias: idemque per totam difufum éorundem“ Grac- co~ C corum philofophiam, exhilaravit cam, imo foe- cundam reddidit, ut placita exústerent elegan- tisfima, fed gravisfima fimul et verisfima. Lubenter ego in hominibus attendo ftudium illud pulcri, et ¿dici vix potest, quantopere iode: proficiam ad gravisfimarum etiam. -discis plinarum facultatem, -In historia. tradenda hu- ¿manitatis neceshtas faepe, memoratur, ut üti- lisimorum . çausfa inventorum. Sed quo magis obfervo pueros, quo- magis attendo fermones hominum de rebus. fuis et aliorum : -fermones praefertim foeminarum de. aedibus, quas, inco- “Junt, de fupellectili,, qua aedes fuas -et cubiceu- la ornant, et vero de vestimentis- fuis: co mi- nus -mihi committendum cenfeo, ut- in- rebus :explicandis humani generis, necesfitatem me- mMÖrem, negligam vero pulcri ftudium. Op- portunitates praebet necesitas; fed. causfa opti- marum- rerum in; ipfo- latet hominis ingenio. Naturâ appetimys pulcrum, et hoc- appetitu fac- um; ut artes inveniremus elegantiores, mufi- cam, poëfn, picturam, fculpruram , ftatuariam.s architecturam in quibus, omnium, maxime , puk- crum folemus exquirere. Et, nif ira--ferret ingenium hominis,- defideraremus -profecto Ho- ` me- e meri carmina, Phidiac ftatuas, antiqua tem- pla. : Kta ipni Attende familiares hominum confabulationes : fexcenties occurrit pulirum, et de nullis non rebus: de domo quae laudatur, de facto quod probatur: pulera vocantur fere. Haud pulcre egisfe dicitur qui perperam egit Vides, in rebus ‘etiam moralibus naturå duci homines pūlcri appetitu. - Apoge nécesfitatem istam qua hómọ informatur machinae inftar! Inditum est generi nostro, quo bestiae carent, îtudium pul- cri, quod in rudibus mortalibus ridicula proe fert, fed in maioris indolis hominibus ad prac- clariora tendens, artes peperit elegantiores om- nes, morum induxit venustatem , virtutem com- mendavit ùt rerum omnium pulcerrimam, in Gfaccortth adeo philofophia ipfam prógenuit Vencrem Uraniam.; ; Refert ingenium humanum fuå/ipfum prae- ftantiâ originem praeclaram. Sed quando ho- minum refpiciwus commenta, parum abest, quin fecus de eo iudicemus. Necesfitarem fin- gunt, qua pervenerimus ad praéclara omniå, Utilitatis dicunt propoftam în rebus humanis dominari unice. Compares humanum ingeni- um, Ce ags) um, ut fecieo Plato, Glauci ftatuae, mirabili arte confectae, ar hominumòtemporumque iniu- ri corruptae, ut turpis adeo ‘et deformis, vide- retur, ` Sed mittamus errores hominum. Opinionum : cęommenta deler dies, naturae iudicia confir- omat, Obfervemus in familiari vitae confuetu-» dine, quomodo naturå agat, naturå loquatur genus nostrum, Obfervemus linguas, quae na- turae iudicia continent. Apparébunt nobis in homine, praeftantisfimo naturae opere, divinae originis indicia, aequi iustiquêė: fenfus , bòni ve- rique appetitus, tum vero, quo mihil-esfe divi~ nius pótest, pulcriomoralisżcamor. > + -conciliabat: cut; “quamvis „doctum; quamvis doctrinae fama celebrem ; nët -apud exteros etiam: fpectatuni, diliderene 'êwmn „omnes; ut optimuri: virum.: -Et vero; ut- pro- - desfeciftudebat cunctis} nec humani quidguain -a cfe alienum putabat; nemo non enm et ama- -bar dimpul. eto venerabariro o gndinsio asd. st i Orientaliomo iirerarum: oprofesfio pauca +pro- ` fecto communia habet“cun 'falutari arce, qaam profitebatur Gewn fins, Etcùm R avio tôm- parare c hunc“ principem: Medicorum, -hánd fa- - cile fitcnegoriums © Sed unasese hace omniôn Antelligentium vox, ambos fuisfe, in dispar? ar- te, Academiae nostrae, imo patrise’ humina: ambos; inoqualicumqee tandem morum’ disfi- militudine, pariter fuisfe ductos optimis ftêdiis, EvGe unfium qui cognoverunt” interits, fic ‘venerati. funt omnes, sar probiorem esfe hega~ rent K age 2) yenti aut meliorem “virum. , Nam. hominem fe praeftare: in caufis omnibuss» fidem fervare: re- ligiofe, pietatis humanitatisque officia explere, fuum fegui iter, set verum~>inprimisiustumque propugnare. adverfus quemlibet vaggrešforem : ita haec erant Geun fió- propria; ut nemini ; magis: : k l Duumviris : hiscë 'spraeclarisfimis, © ut- lacta multa, ita otristisfima etian evenerunt pariter. Utrique-filiùs obtigerat, paternae (virtutis ima- -go paternae eruditionis: gloriaeque: aemulus. -Utrique dilectisfimus filius, ipfo“ aetatis vigo- fre; fubita-morte avulfus est. Eoque acerbio- ta haec omnibus acciderunt: funera, i quò gra- Wjus cinde detrimentum cepit : eruditorum:“ civi- «taso -~ Dignus- erat: tanto patre Stephanus Janu s-Gcunfius ceandore,: probitate, doc- trinae-copia et- varietate: qüi- vicefito^-quarto aetatis. anno. Patri- collega datus, communi- om- -pium voto et expectatione: destinabatur, utpater- - narum evaderet laudum heres, easgue fuis'cumu- laret Eet SebaldonFulcone Loanne Ravio quisumquam èëxftititvel- morum`fuavitate | „'amabilior ,: vel:doctrinae;cloguentiaéque Júce: il- -ilustrior? Videor mihi-eŭiam nunc vulumiiHum ad= E 33 3 Cd âdfpiceře , béni valeii fimul et gravitatem mira cum gratia referentem, ct intimos animi fenfus oculis ełprimentem; Videor mihi etiam- nuūunc audire vocem illam lenem, füavem, grá- tam ; efficacem fubinde ; ët penitüs fe infinuan= tem in audiehtiumi animos, ut in eius labiis dixisfes ipfam habitare perfuafionem; Dole- mus fane et dolebimus perpetuo cum Leiden- fis Academiae, tum huius fortem; quibus ex- cellentisimi hi viri tam fubito erepti fint. Sed veneremur, . Auditores, Providentiae divinae in nosmet favorem, quae utriusque patrem, et Rosfinum pariter , pèr longam adeo an- norum feriem jhcolumes nobis fervaverits Haud reliquerunt nòs triumviri defideratisfimi s anteaquam. quod potuerunt, hoc patriae Acas demiaeque nostrae abunde pracftitisfent: - Verum in tristibus istis, Auditores, quae iam multa memoravi ; haud reticenda fünt nobis laeta et prospera, quae idem magistratus mei tempus cum fervavit nobis, tum attulit. In quibus cenfendum est fane, vigvisfe. fere er mente et corpore reliquos nobis cum Curato- res, tum Profesfores: et quamvis „domi laten- tem fere, praeclare tamen Academiae prodesfe C pér- e iy. perpettio infigne eius decus , Rħoerium nostrum: tum etam Medicinae Profesforem nobis obtigisfe virum doctisfimum , lanum Ifaacum Wolterbeekium, gérmañum Geunfii difcipulum. ‘Annus est, quum Dy- ¿lium lugebamus, elegantem virum et urbanum, eundemque dignum, qui in ‘ráro Medicorum proventu, quem pūblice celebravit, principe loco cenferetur; fed nobis, eheu! magis osten- fum, quam datum. Er prouti tunc optabamus, ut vacanti provinciae ‘feliciter prospiceretir , gratum nobis deinceps accidit, Tibi eam` man- dari, Vir clarisúíme, quem publice hunc ficcè collegam falutare.. Profis porro medicinae ftue diofis, quibus a longo inde tempore iam‘ eximie profuisti: et cedant tibi deinceps prospere om- nia, uč e tuâ disciplinå quam plurimi proveni- ant et Te digni et fammo Doctore tuo. In ampliorem provinciam ‘traductus est hoc anno cultisfimus E wyckius, Quod ùt ipfius et rei literarjae caúsfa iucundum nobis fuit: ita Academiae nostrae et Curaroribus gratulamur praeftantem praeftantis viri in munere graphia- tio fuccesforem, humanisfimum ia kium. Praes Cg.) “Praeclara cum funt, tum esfe ‘incipiunt doc- tinarum in hac Mafarum féde adminicula. Hoc autem ‘Janno, Regis Optimi munificent, infig- niter funt illå aucta et amplificata. Sive enim anatomiam refpicimus et phyfiolo- giam, peropportunum ‘accepit locum fupellex illa nostt, non minus Academiae ormamentum , quam Bleulandinae eruditionis industriae~ que monumentum, Šive ‘zoölogiam dtendimüs et mineralogiam: emta est, auctoritate’ ‘Regia si maximá pars apparatus, quem in Tectiónum ufus collegerat fibi antea CIL. de 'Freméry, évnd- mero fpeciminum et praeftantia Ìnfigais: Sive’ phyäcam confideramus er astronomiari, utrius- que: disciplinac adminiculis cum alia accesfe-' runt exquifitiora, tuńi' ‘ad Reichënbachii reci- piendiin astronomicum inftrumėntum, praepa- rari iam ‘omnia cocperunt. Sive etiam agitur egregium inprimis inftititum, nofocomium dico, hoc etiam gaudemus eå idm esfe condi- tiöne, ut infignem et acgrotàntibus et medici- nae ftudiofis. praeftare utilitatem posfi e Ert Vve- ro auctus est hortùs Àcídemiae cum plantis ali- únde translatis, tum exquifitioribüs plantarum feminibus, Parifiis huc transmishs. Aucta item C3 Bi- CH) Bibliotheca praeftantibus in omni doctrinaruni genere operibus, cui novum item amplumgue. deftinatum est adaptarique coepit aedificium. Li- brorum autem catalogus, praecedente anno fe= cundum literarum ordinem confici coeptus, brevi, ut fperamus , abfolvetur. Nec vero filentio praetermittendum ; — locu- pletatam esfe, planarum _ arefactarum thecam 6o fere plantis Alpinis a viro docto in itinere per Helvetiam collectis, et Academiae nostrae dono datiss Quas ut grati accepimus, ita- lus benter etiam memoramus , eidem nos Viro pul- cram debere infectorum lepidopterorum, item mineralium quorumdam Alpinorum fyllogen : tum. aliorum etiam nostrátium munificentiĝ locuple«. tari coepisfe mufea nostras Et prouti quae hactenus memoravi, eximie valent ad nullas non doctrinas provehendas, ita gaudemus etiam, recentioribus literis fuum ha- 'beri honorem coepisfe, Ftralicae linguae Lec- tore creato virò peritisimo ` Ludovico Pino. ; i Sed omnium maxime in prosperis Academiae rebus cenfenda funt optimarum artiam ftudia , guibus in nullo non doctrinae genere praeftite- runt runt hoc anno alumni nostri; Testes. funt cos rum fodalitia, communi literarum doctrinaeque amore coniuncta et florentia: testes, disputandi exercitia ad ingenium acuendum iudiciumque firmandum _inftituta : testes, disputationes: pu- blice defenfae et genere variae er eruditione in- fignes. . Sed quid plura memorem, Auditores? Nota. funè nobis omnibus _ iuvéntutis nostrae Academicae decora, , Et fponte iam convertitis oculos ad exquifitam hanc iuvenum coronam, quos, age, donis iam ọrnemus quae meruc- yunt? S x + ' Ert fic tandem ad Vos accedens, praeftan- #isfimi iuvenes, in certamine nostro literario victores, moveor equidem hacce omnium, hoc loco pràefentium, erga Vosmet voluntate, -quam haud. dubiis fane indiciis finguli demon- dirant; et nullis non gratisfimis fenfibus affici me fentio, Vestrum ego nonnullos a tènera inde dJuventute cognovi praeclarae fpei adolescentu- los, in Academiae nostrae decus fuccerescentes: univerfos Vos deinceps expertus fum pulcri bo- nis nigue amore -imbutos, discendi cupiditate, fla- grantes., germanae eruditionis appetentes, ela guod addere licet, ut mihi amicisfimos, ita mei. amantisimos. Mihi vero iam: publice le- genda funt . clarisfimorum virorum de. fcriptis Vestris -honorifica fane iudicia., Mihi iam Vo- ibis tradenda funt, ipfo Regis nomine, indus- triae Vestrae virtutisque praemia. Fateor , pos- -tremo hoc. magistratus mei., munere, nullum mihi esfe folemnius , nullum iucundius posfe. Ad propofitam Quaestionem : infituatur He- braicae poëfeos: et Graecae comparatio, ut, qualis utrique. fuerit „indoles et yis proprid, adductis exemplis , definiatur* unum duntaxat refponfum, accepit Ordo Philofophiae theo- . eticae ẹt Literarum humaniorum, his -verbis infcriptum.: i i „v ftant -fuae cuique laudes”: „unicum illud, fed inftar multorum. Nam gravis- -fimo tractando argumentos probavit Ordini auc- tor non tantum ftudium et iudusmiam , fed egre- gias quasque ingenii dotes, nec ; mediocrem fane cum doctrinae copiam , tum poëfeos He- „braicae et Graecae peritiam. : Er vifa est dispu- ta- tatio, quamvis palmaria, tamen. iuyenile referre ingenium, quod in huiusmodi fcriptis nemo fane non. lubenter animadvertat. „Nullus igitur in. „Judicibus fuit, quin prae- mio ornandam cenferet commentationem hanc» ce. Esfe aurem patuit commentationis auctorem Lambertum. Dibbits. W f A Lin. hum. et Theol. in hac aG Cand. rdo Mathefeos er Philofophiae AA duas accepit disfertationes ad hanc quaestionem : - Explicentur methodi praecipuae partiendae func- tionis. fractae in alias: functiones fractas , qua- rum denominatores fim factores aut ‘fimplices aut quadrati, prioris functionis. Quae. explicatio et perfpicuitate et accurata argumentatione fe commendet. Habeatur etiam ratio adiumentoe rum. illorum, quae aferat calculus diferentia- lis. Quandoquidem autem eiusmodi partirionis ufus maxime obtinet in intesrandis formulis diferentialibus , quae implicatiores funt, requis ritur praeterea, ut huius praecipue ujus ac- curata fiat, et exemplis munita expofitio: qua» rum alteri adfcripta funt verba „ Edidi quae potui, non quae volui” : al- K 4S A alteri hacc Henner t i fententia: ", , ad calculum Mathematicus , ut poëta ad can» p tum non arte, fed enthufiasmo excitatur”, Prioris disputationis auctor, in explicanda hac quaestione, non fatis habuit, methodos -quas alii invenerunt aut fecuti funt, expone- re; verum çtiam felici fuccesfu alias tentavit viass Quare merito ex hoc opere efficitur, auctorem magnos fecisfe in arte mathematica progresfus, atque _ excellentisfimo ingenio ad cam colendam praeditum esfe. Disputationem iccirco dignisfimam cenfuit Ordo, ut praemio ornaretur, Probavit fe autem eximii pëcitipis auctorem Renoldus Carolus Tuyll van Serooskerken. Math. et Phil. Nat. in hac Academia Cand. Victor ille in Leidenfi certamine praecedentis anni, eoque magis nunc nobis hac altera victoria celebrandus, Posterioris disputationis fcriptor novas non çentavit vias, fed iusto ordine, perfpicue, accu- rata demonftrandi methodo id quod fibi fumfe-s rat, demonftravit atque explicuit. Nonnulla etiam fufius expofuit, quam in altera fcriptione exe O exitante Qüare non indignam eam cénfuit Fa- ‘cultas, qùae' Annalibus Academiae infereretur. Patuit autem commentationis fuisfe auctorem Aegidium De Wit, Phil. Th. et Litt. hum. in hac Academia Stud.. , ‘cui iuveni, quamvis cedi non potuerit praemi- um, favor tamen obtingit mẹerito omnium, quip- : pe hac aetate, e tam difācili certamine, h gnem -hunc Hpnorèn reportanti, Idem ordo Mathefeos et mitoisbiis Natu- ‘ralis quaestionem item propofuerat Botanicam : Quum inter recentiores naturae fọerutatores non- ¿nulli cenfeant , gas acidum carbonicum, a plane tis haustum, ab iis ita decomponi, ut illius ba- fs in ipfam tranfeat plantae compofitionem; oxy- genium autem, accedente luminis actione, in ate mosphaeram iterum emittatur; alii yero putent, : èllud gas, a plantis abforptum , dein integrum & immutatum iterum ab illis exhalari, atque mor Ju in plantis, unice flimulèi, quo vegeta- tio incitetur , vices agere: quaerit Facultas bre- yem atque distinctam utriusque opinionis, fuis argumentis adfiruciaė, expofitionem, addita epi- crifi, qua declaretur , quid de alterius utrius maiori probabilitate fit fiatuendum : ? Quae unum çu- tulit responfum, fed eiusmodi illud , ut Ordini ve- hementer placerer. Nam, five doctrinae copiam refpicis, argumentum: probe expofuit auctor, et varias eruditorum de.eo opiniones apte adduxit. Sive iudicium quaeritur,- opiniones hasce fubtili- ter diiudicavit, et quam ipfe probat fententi- am, hanc fumma probabilitate , commendavit. Sive etiam oratio agitur, concinna: est ct nN dens, et pro argumenti ratione , pura. Condecorandum: igitur praemio haud dubitan- ter, existimavit Ordo disputationis auctorem, qui. repertus est deinceps: Richardus van Rees. Math. et Phil, Nat in kac Academia Cand. Quaestio ab ordine. Theologorum propofita, fuit haec: Undenam orta et quonam fundamento nixa est-yetus. opinio. de decemq: d, perfecutioni- bus? Quid cum ratione flatuendum est de. vexa- tionibus, quas: pasfi funt Chrifiiani fub. Romano- rum imperio ante Confantinum. M., ut et de caufis earum et effectibus? Una, Ordini oblata est diatribe, hoc infignita fymbolo Paulino: „oby Öri òn čaaßov, Donu Yè el yal aradhu e In qua tam praeclara vidit ingenii, iudicii et iū- dus- < aB y dustriae doçcùmenta, ut uno omnium confenfu cius auctorem. propofito dignum praemio pro- nunciaret. Patuit autem, fcidula aperta et in- ftituta disquifitione, auctorem. diatribes. esfe ' Petrum Hermannum Hugenholtz, o Phil, Th. et Theol. in hac Academia Cand. _Propofuerat Ordo lurisconfultorum quaestio- nem. hanc :: Quid alea, quis aleator est? An faa tis accurate distinctos fines haec nomina habent, per quos & reliquis lufuum generibus alea distin- guatur ? An ista alea, ubi dolus ġut metus ab- Junt, ad delicta potest referri?: Si non posfit , zonne tamen. cura boni publici interdum yelit, ut vitium istud, yel per ipfas leges, vel etiam „per alia publicae disciplinae auxilia coerceatur ? Quid de kis conftituerunt leges yeterum populo- . ZUM inprimis Romanae? Quid recentiores , vel gentium. Germanicarum , yel earum etiam, quae ddhuc florent, Francicae e. g, Anglicae , aliae ? Ad quam Ordini contigit quatuor accipere res- ponfa. i - Primum eorum, cui hic adfcriptus est Ovidii verfus: » Talibus admisfis alea grandis inest” , l non C W non omni distituta est diligentiae laude, et auc+, corem refert nativa ingenii vi valentem , verum- tamen fingulas quaestionis partes ita breviter tractavit, ut attigerit eas potius, quam elabo» raverir. l Altera disputatio, Catulliano verfù infcripta, „ amat yictoria curam? plus habet quo fe. commendet. Auctor om- nia argumenti capita tractat: fubinde ex- anti- quitarte quaedam illustrat: praefertim vero in exponendis aleae effectibus noxiis, et remediis guibus- his obviam iri posfer indicandis, laus dabilem, praeftitit diligentiam. Verum. ad his- toricam disputationis partem non parem ad- hibvit fedulitatem, Nam fingula parum dise tincte propofuit, et fontęs, unde fua hault, parcius indicavit. Magis etiam Ordini placuit tertia commenta- tio, cui hoc Ovidianum Ęadfcriptum est: » Sic ne perdiderit, non cesfat perdere tufors » Et reyocat cupidas alea blande manus”. Sive enim ordinem fpectas, quo auctor res tractandas dispofuit, five rationem; qua fingu= las, quae argumento continebantur, quaestio=s nes elaboravit, five denique fontes, quos çon- fu- AA ) fuluit; et unde fententiae. fuae pasfim ati» toritatem , cončiliavit, diligentiae, ingeniiqu6 laudes fuo merito fibi deposcit: quapropter přaeftantisimum. hunc fcriptorem non folum- modo jaudandum , verüm etiam ad quaevis mi- iora excitandum. iudicavit Ordos Nam in primis quidem quaestionis partibus tanto in- genio tamque accurata diligentia verfatus. esta ut“ forte ad praemium potuisfet adfpirare, fi: codem, quo ceperat, modo perrexisfet. Verum ct in Jure Romano exponendo, et in legibus teceñtiorüm gertium excutiendis, palmam om- nino cedit quartae disputationis auctori. ` Quarta haec disputatio, infigaita Ciceronis yerbis; i s Jta parce condienda est yita ludo ut fale cibi”, non tantum. egregia multaque industria ferip- ta est, fed et elàborationis ftudio et dictio- _ ne Latina et rerum copia ceteras longe fupċ- ‘fag Huius iuvenilis tentaminis auçtor reli- quis. concertantibus multum excellit, tum ac- curatå diligentiâ, qua leges Romanas et Patrias de alea conditas investigavit, tum acumine iu- dicii, :quo. hasce leges ad examen vocavit, ct quid C Y6 9 AD: quid de liike fentiendum fit, “ad” philofophici juris praecepta perpendit. ` Iragne" omnñium ius dicio palmam pracripuit” huius disputationis auctor, quem refignata fchèdula , esfe cogno: vimus: si i R ; Henricum otk, Dayentrienfis olim Athenaci civem, nune” in hac Academi Ph. Th. et Litt. him. 3 Cand. et Iuris Stud. ead N Ganestio Medica: Quandoquidem in Gaubiana de morbis folidi vivi doctrina, quamyis gravis- fima, multaetiamnunc defi zderaniur, prouti ex oğ- fervationibus patet, quae de yi yitali post eum inftitutae funt; quaeritur, quid contulerint hae obfervationes ad doctrinam illam cum augendam 4 ium yero ciiam perficiendam $ ? duo tulit. TE- {ponfa, quorum alterum infcriptum est:“ s» Dans les chofès g grandes et belles, . il fap „ dayvoir enirepris”. - Arbitrata est Facultas, huius disfertationis aùc> torem quaestionem non bene“ pefcepisfe : pro- pofuit enim tantummodo Gaubi theoriam; fed omisi t prorfus omnes illas, qùas deinde‘ vitae Auc- CUA g0 principio excogitaverunt phyð jologi et patho- IOPE ern Huic longe pracitare vifa est disputatio alte- ra, hoc effsto Gaubiano’ distincta: E „ Quidni praecuntèm Jequamur Hippocr atem, » gni praeter continentia et contenta, etiam » TÈ ôpuõvtæ in homine contemplari iusfit ?” Auctor enim huius disputationis, quae oratios nis elegantiå atque ordinis fimplicitate fefe com- 'mendar, non folum theoriam ‘Gaubiänam bene explicuit ; fed etiam deiis egregie philofopha- tuS est, quae recentiorum nonnulli ad amphi- éandam Gaubii doctrinam invenerunt. Qua- propter cum praecipua, quaè in quaestione Te- quirebantur , hac diatribe contineantur, non dubitavit Ordo palmam tribuere eius ` auctori, quem esfe patuit ) Iacobum Cornelium Broers, Medicinae in hac Academia Cand. Et tråditis ita Vobis, amiĉorúm exoptatisfi- mi, triumphi Vestri monúmentis, confpiráre iam omnia videntur ad hünc @iumphum fumma honorandum folemnitate. ` Adfünt commilitónes vestri amicique, honorem hun” Vobis ex antiio C 48 gratulantes. Adfunt Victores in pari certamine s quos antecedens annus nobilitavit, et fuam repus tantes victoriam et vestram celebrantes. Adfunt affines vestri, cognati, parentes, gaudio Vestro ; ut fuo plane, exfultantesi Adfünt optimarum artium Profesfores, quibus ut femper placere ftudvistis, ita. nune praebetis exquifitam animi oblectationem , quam vultu oculisque prodant. Adíunt , pariterque in Vobis oculis inhaerent Academiae nostrae Curatores, amplisfimique in hac urbe et regione viris praeclare iam de hac augurantes Academia , quippe quae tales nūnc foveat alumnos: Alia Vobis, fpero; laeta dein- ceps evenient tempora, at huius horae folemni- tate nil facile vobis obtinget ad gloriam magni- ficentius, Sed ad finem vix perducta, Åuditores, fo- emni hac commistione, ecce !novum aperitur čertamen. _ Favere linguis quicumque in hoc Mufarum facrario, folemne hoc Mufarum festum celebratis! -Favete- linguis: inftantis certaminis hae proponuntur quaestiones: QUAES- ì CR Ta QGUAESTIO PHYSICO: MATHEMATICA. ` . Exponantury leges:atque formulae, aitia de- finiantur yelocitas angularis, atque angulus roa tationis, deftriptus corpore rigido, five fystemate corporum rigidorum, fi eiusmodi corpus aut fys» tema corporum, viribus quibuscunque , quarum directiones parallelae funt, agitatum, rotatur circum axem mobilem aut immobilem. Osten- datur harum formularum ufus in motu pendulo- rum, VE cekin, aliisque totius QUAESTIO CHYMIC A Quum recentiorum Chymicorum Rene. dun ce eximio H. Davy, acidum , _ quod hactenus muriaticum oxygenatum dici confueverat, fimplex esfe principium, Chloricum nuncupandum, fia» tuani; nunnulli tamen cum Cl. Berzelio, ve- terem Theoriam’Bertholettianam , hic etiamnum esfe fequendam autument; quaerit Facultas: quaenam harum doctrinarum , fi ipfa [pectentur experimenta: fi ad integrae theoriae Chymicae analogiam adtendatur , fi denique ratio habeatur kaftos acidi Fluorici (phthoricum principium eo D 10- Cs) S SN dicunt) et haud itd pridem detecti prin cipii Iödici, praerogativam mereatur ? QUAESTIO THEOLOGICA: Quibusnam e fontibus Lucas haufi it, quae- ir Actorum Apostolicorum libro tradidit? Quaşnam ei fides habenda est, praefertim in referendis OV Qa tionibus , precibus et collocutionibus , illic obviis? GÜARSTÍOSIORIDICA -Quae videtur ratio fuisfe, quod Romani int infamia Iurisprudentiae fimplicitatem. iuris na- . turae on aeque fersavyerint in negotiis firicti iuris, atque in fs quae bonae fidei dicuntur ? Sre ratione , fatvo iuris principio , iniquitatem nde oriundam còrrexerunt Romani? An modus n, ocedendi apud Romanos yim habuit diyerfam circa valorem negotiorum , circa petitionem acto- ris, Temedia defenfionis et oficium iudicis, prout degotia erant bonae fidei yel firi icti, iuris? An shutato procedendi modo, cesfavit etiam aciionum bonae fidei et firicti iuris differentia! P QUAESTIO MEDICA ` Quid est putredo animalis? An locüm habet fn CS3 dn corpore humano viyo? Qua ratione explicari debet actio remediorum; quae dicuntur, aùtifep- ticorum ? Ka "OUAESTIO LITERARIA, Ex iis, quae iñ Tibris Ciceroris de Oratore & Crasfo, Antonio; Caefare; aliis ,- de> eloguen- dia disputantut s ipfius eficiatur Ciceronis” de perfecto Oratore fententia.: D a - Equidem vel fallor j ovel récludens ita hoc no- vum certamen , et oculos in omnes partes con- vertens, deprehendi iam, qui in illud. defcen- dere gestiant :-cognoyi . čerte in liac iuvenum corona, qui haü frustra videantur. certaturi. Agite vero, generofi iuvenes, quidni et Vos „. certes Zu i? urisi iay Audaces fortuna iüyat timidosgue repellit. Vos autem, qui huius fuistis commisfionis Vic- tores, non est-quod- mòoneam;-ut:-de pari vic- toria contendatis denuo. Unus: Vestrum fuo Vos exemplo iam fpõnte excitat, et“ probavit idem,- nullå fe indigere cahortatione. .- Nullo cohortante, fponte aemulabimini proavos nas- Do2 trOS 3 Cose) tros, qui a paribus profecti initiis, ad artiuri doctrinņarumque principatum tetendernnt, et cuts tisfimis adeo Europae populis victoriae palmar praeripuerunt. Sed restat mihi, ut vota faciam pro falute Vestrâ. Faxit Déus Optimus Maxi- mus, ut omnibus quibus carÌ estis, diu fervermint incolumes, fructusque capiatis e. ftudiis vestr}s: cum ad laudem, tum inprimis ad veram vitae fi» licitatem , uberrimoss l : .-Peractisiam tandem folemnibus hisce, fuper- est, ut munus hocce Rectoris deponam, er in Collegam coniunectisfimum conferam Gerar- dum Molliu m, V. C quem ; Regia auc- toritate, Academiae Rheno -Traiectinae. Recto- rem Magnificum, in proximum'annum, dico, re- nuncio, proclamo. Occupes igitur, Vir magnifice, hanc fedem» tibi iam deinceps propriam futue ram. ; Fateor equident, curis nòn vacare, ‘quam nünt adiisti , provinciam., Haud enim leve est nego- üum, univerfze Academiae commodis rite pro- fpicere. Sed:-mutuå coHegarum coniunctione, dici non potest; ut curae illae fubleventur, Sen- fit (C 55 ) fit hoc, publiceque ‘profesfus est, rerum nos- trarum difficillimis temporibus vindex et ftator, fapientisimus Heringa, idemque ego, lactiore hac aetate , cum infigni voluptatis fructu expertus fum, Hoc Tibi etiam eveniet , amicisfime Molli, cui ex animo favemus omnes. Et vero eius- modi est Tuus in rem nostram ardor, eiusmodi tùa rei nostrae provehendae facultas sut a tua Rectione optima quaeque ešpectemus: = Tta tuis fub. aufpiciis floreat hoc anno cum Curatoribus, Profesforibus et alumnis fuis Academia Rheno- Traiectina, eademque ad artes doctrinasque cum tuendas tum amplificandas perpetuo proficiat! CMAFTHIAS VAN 'GEUNS;: Ordini Eiki Belgici hirien sihhat Eos a f a o in Acad. Trqicct. Midiigini ch Botamceg -i Poot , Profesfot ss: Ea t OT, E TU fnhiguii eg Bogia ficiws TEE æ riiith natis. est oy 1735: eyra T iz „Acad, : Lugd. Bat. creatus A. 1761, Medicinam š Praxin i Chymiam , Botanicen et Obfietriciani in Acad. Harte- rov: docuit ab A1776 ad asi pfii quo anno Nei dicinae: eiusque inftitutionum: et: přraxeos pnofesfpmem {i Acad, Rheno -Traiect. adiit, Obiit 9:Decs 1917,5 Aen zatis dinno 82 Ki WPA grae reliquit haec: funti OTG O 4 Disquifitio phyfislogica de eo quod. vitam conftituit in corpore animali, quam, praefide G., van Doeveren, publice examinandam propofuit M. yan Geuns, Gro- ningae 14 Iunii 1758. Disfertatio pathologice de morte corporis et caufis moriendi , quam pro gradu doctoratus publice defendit M., van Geuns, Lugd. Batas. 14 lunii 1761. Bijzondere wanfchapenheid in het ontleden van ece ne vrugt gevonden, Eerfle Berigt, met eenige an` merkingen over de Borstbreuk der ingewanden of her- nia (*) Vitam Viri accurate eleganterque enarravit Cl. Heri nga in Nuntio literario, (eilg, Kunst- en Letterbode) a. 1819. U e nia thoracica , door M. yvan Geuns; Med. Doct. Gron. Dêc, 1762 , gepiaatst in dé Verhand, der Holl, Maat- [chappi ; VII. D. I. -Ste bl, 169 = 196. Tweede Berigt, door denzelyen, Gron, 1766; IX. De dll. St. bl 583—601. 4 Geneeskundige Verhandeling óver de belette feer- zwelging, door M. yvan Geuns, Med. Doct, ten ant- woord op. de vraag voorgefleld door de Holi. Maata Sehappij der Wetenfehappen > aan welke Verhandeling de En der Gouden Medaille fs Apv Mei 1768. Siia fhe hodni van W, van Doeneren b Hoogl. te Gron. , uitgefproken bij het overdragen. vag zijn tweede Acad, Befuur, 3 Sept i770. Over de guuftige gefteidheid. vam Groningen- voor de gezond- heid, afteleiden {uit de Natuurlijke Historie, der Stad uit het Latijn vertaald, en- met eene ver rhane delende Voorrede uitgegeven door M. yan Geuns. Gr ga iak ArT, } Mari qua, aù expediat reipnblicae Medicinam facientium opera, expenditur, dicta publice cum in. Acad, Hard, ordinariam medicinae , praxeos, chemiae , botanices ët obftetriciae profesfionem folemni risu adie ret, 5 lunii 1776. Orationes duae de Civium valetudine reipublicae rectoribus in primis. còmmendanda, Aabitae. Harde- yov. 10, lun. 1778, 13 lun. 1787, cum magistras u Academico, prima atque itera vice, abiret. ® Sa Verhandeling over het Wedäi, mèt bntenkkiog tot dën ‘Landbouw , dor F. Toaldo, Hoogl. te Paduđs Uit ket lratiaansch in ket. Nederduitsch overgebragt. Poorzien met eene Voorrede van M,- van. Gehe » Hoogl, te Harderw, Amf. 1778. Kort Berigt van den Persloop, of Dyfenteria epi- demica; welke in 1779 guinftiglijk heeft geheerscht te Harderwijk, medegedeeld aan de uitgevers: der- Ge- neceskundige Jaarboeken , Fan: 1780. Brief van den Hoogl, M. yvan Geuns aan eenen vriend over eenen verbeterden toeftel tot Dampade- ming, en de nurtigheid daarvan in, Borst en Keel- ziekten, geplaats în. de Genëesk. Faarb: VI. D: 1 St. bl. 73 =—=82, gefchreven uit Hard. Dec. tan: Briefwisfeling van M. van oma ia te Hard, en A. Bonn, Hogi. te. Amflerd, over eene binnen den buik verftropte Darmbreuk, met Warerbreuken vergezeld. Mazarlem 1783, geplaatst in de Verh. der Holl: Maatfeh. XX. D. 1 St. bl 445—5830: Voorbeeld van eene overtijdige. geboorte (partus förótinus) medegedeeld door’ den Hóogl. M. yay Guas y geplaatst in de N, Geneesk. Faarb; II. D.: d, St. ble 221 1783. w Vergelijkende afbeeldingen en befchrijving der voors neamfte Roonhvizifche Werktuigen of Vroedđkonftige Hefboomen, door den Hoogl. M. van. Geuns., Hard, dpr. 1783, geplzatst in de Verhand. van ker Utr. Gens Ie D. bh 385 — 417. De C7) i` De heerfčhende Perslóop, die in de laatfte jaret; vooral in 1783 de Provincie van Gelderland fel ge~ troffen heeft, nagefpoord inzonderheid op het Quare zier van Veluwen, en ten gemèenen nutie verhandeld. door M. van Geuns, Hard. 1 Lah " Oratio de Humanitate, virtute- medici `praêftàtie` tisfima, kakita Hard: 16 Yün. i7ġğò,; cum fiim S. I. van Geuns, publico et folemni ritu Medi Docta crearet — AN Oratio de providentia politica, uno maximo” adyêr fae civium valetudinis praefidio, kabita 6 lun: 1791, cum in Acad, Traiect, ordinariam Medicinae eitnsque inflitutionum et praxeos profesfionem folemni ritu aue Jpicaretur. Berigt yan den Hoogl, M. van Geuns, omtrent ee- pe gelukkig voivoerde Verlosfing, door de zoogen,. Keizerl. Snede, jn Utr. 7 Sept. 1792, geplaatst in No. 220 en 221 van den Aigem, Konst- en Letter=. bode, Opgave van. eenige inlandfche voortbrengfelen des velds , welke zouden kunnen dienen ter veryulling vyan behoefte aan voedfel, vooral voor minyermogenden , op verzoek yan den Raad der Cemeente van Utrecht, ontworpen door den Hoogi. M, yan Geunse Utr, Febr. 1796. De waardij der Koepokken , bijzonderlijk ter Jes veijiging voor de Kinderpokken, overwogen in een ant- i í 7 word T C sk: J i , woord aam den Agent yan Nation) PEIN: door. p ‘van Geuns, Didi Jane18or , i i „De EEA handhaving ` van "aat Jngezétenio gezondheid en leven, aangeprezen en in eenige proez yen voorgédragen door M. van Geuns. Uit ket La~ zijn: vertaaid:door H. A; Bake, Medi Doct. te Leie deny met bijgevoegde wa handeitasee van den Schrijs Vers Amfi. RECIT TERE Plantarum indigenarum in ufum five medicum five oscongmicys. felnniarup: DEET U, accedit Mnsvan AA rai, ad iien. AEE $ WNA i ` % $, Y A " “ s Ņ% À PAE A aE 4o - kos , JQANNES THEODORUS ROSSEN- ; Philp ophide, pyè ices et Metkaphyfi feesg in Acad. Rheno- Trai. Profesor, => hini Regii Belgici Ke ai ARS Mn. Hollands, natus est A. POT In Arad. Fyaneges t72 èA ES MRet Phik DaĖtoP reiincia- zus, fecundo et vicefimo aetatis ` anno Philofophiae Math. et Astron, in Acad. Harderovic, profesfionem adiit A. 1766: unde in Traiectinam Academiam yoca- tUs , ut Philofophiam , Phyf. et Metaph. doceret, mu- nus folemniter fuscepit A. 1775. Mortuus est 27 Dec. 1817, annos natus 73, Scripta yiri edita Junt haecce ; Disfertatio Philofophica inauguralis de Tonitru et Fulmine ex nova electricitatls: theoria deducendis ų publice defenfa pro gradu doctoratus. TTET 10 Dec. A. MDCCLXII. ; Oratio de philofophia ad humanitatem pertinente: dicta publice d, 12 lunii a. mbcecLxvi quum ordinari- am Philofophiae, Mathefeos et Astronomiae Profesfio~ nem in alma Gelrorum Academia, quae Harderovici est , Jolenñni ritu aufpicaretur. , Oratio de Scientiis Philofophicis ex ‘veritáte aesti- mandis: dicta publice d. 25 Septe an. MDCCLXXY , guum ordinariam Philofophiae , Phyfices et Metaphyf * ces Profesfionem in illistri Academia Traiectina folemni ritu cufpicaretur, Fute Ce pon) Volledige verhandeling over de Electriciteit in de Theorie en Practijk met oorfpronglifke proefnemingen s door Tiberius Cayallo : uit het. Engelsèh vertaald mef een Voorrede uitgegeyen-en verrijkt met bijvoegfeien en verbeteringen yan den Schrijver , door F. Th. Rosfijn Prof. in de Wijsbegs te Utrecht, Utrecht bij Bartho- lome Wiid 1730. i , Primae lineae Logices, Opuscùlum inchogtuma À } $ E- n% "en S-N A # AE AAE DS ARE Litt. Orientalium et T %cologiae Typicae in Acad, Rheno -Trai Profesfor , M: est Herbornae A. 1725. In Academia Rheno- Trai. Orientaliùm ditërarüm primum Lettor i730, tum Prof, Extraord. 1751 , tañńdem Prof, Ordin. áb A. 1752 ad A. 1810, quo rude donatus est, Obitt 10 Jan. 18185 aertátis anno 93. \ Scripte Viri haèc exflant: C*) ! Disfertatto- de cultu rátionaii fub Veteris Tèstamenti oeconomia, quam praef. 1. H. Schram: , defendit aüc- tor S, Ravius, Herbornae G. MDCCXLIV. Diatribe de epulo funebri gentibus danda , ad lefaiae c, XXY. 6-8, cum praefatione Di Milliis Trois ad Rh. MDCCXLVH. Oratio de monumentis veteris Ecclefiae Orientalis , degue ufu quem afferunt Tkeològo linguarum perito? puüblice kabita, quum in Acad., Rheno- Trai, Lectoris fitt. Orient, můnus folemni ritu adiret, &, MDCCL, Disfertatio Philologico -Theologica de eo quod fidei merentur [udacorum monumenta facris in antiquitatibus et C") Res ipfe fuas breviter enarravit vir egregius im Orat de ber neficiis a. Deo O. M, inde a Iuventuse in fecoilatise i) Cós J > et fenfà carüim mystico qguam'Praefile S. Ravio pu- © blice defendit Gish. Bonnet , NardaBatayus, A. MDCCLis Disfertatio dë auctore atdùe ufu antiquisími in Le- viticum çommentañji ,, Iudaeis: Siphra dicti.. Pracfide S. Ravio publice defendit Ss. H. k MaRa» Mofa -Trais MDCCLIų Oratio de Eloġuentia et fublimitate dictionis, He- braicae Scriptorum. antiqui foederis , habita publice. quum ordinariam Litt, Orientalium- profesfionem folena ni riiu gdirat, frai, ad Rh. a. MDCCLIL Exerätátio Philohag gica in Pfalm. XLI. 2. ii quam pracfide- S. Ravio publice. defendit Te Anene y ardis. ad Rh. -ax MDECLII. Oratio de ortu et progresfu dedue impedimentis ftu- dii Literarum Orientalium , habita Publice gii magis» traiu Academico abiret, a, MDCCLIV. Disfertatio Philologica de vindemia et torcularibus Veterum Hebraeorum , quam praefide S.. Ravio publice defendit W. De Heuvel, Tilburgenfis, G. MDCCLYV. Pofitienes Philologicae controyer[ae , quarum. prior pars de lingua Hebraica caeterisque Orienralibus, necnon de` cfitica S. Codicis: akera de antiquitatibus Hebraicis, Trai. ad RA. MDCCLX. Oratio de iudicio in Philologia Orientali regundo , dicta publice quum magistratu Academico iterum abi- yel, A., MDCCLXX. Ex- Lxercitationis Philologicae ad Car. Franc. Houbèe gantii prolegomena in Seripturam S. Lugd, Bat. a. MDCCLXXXV. Animadverfiones in Th. Shawii iter , hoc titulo. in- fcriptum : Reizen en aanmerkingen door en over Bar- barijen en hét Oosten, door Dr. Thomas Shaw , uit het Engelsch vertaald, vermeerderd en opgehelderd met aantekeningen yan de Vertalers, S. Ran, M. Tijdeman, C. Sase, en P., ae dem bij de ` Compagnie 1780, Oratio Panegyriċa in natalem CLmum Aiadewias Traiectinae, Z. MDCCLXXXVI, Orationes duae , una de difficultatibus, quibus pre- nitur ftudium antiduitatis Iudaicae, deque iudicio in eo regundo: altera de beneficiis a Deo O. M. inde & iuventute in fe collatis, Trais ad Rhe MDCCCV IANI ISAACI WOLTERBEEK ORATIO? NATURA OBSERVANDA, ET PRÜ- DENTER IMITANDA, SUMMO MEDICI OFFICIO. DICOTA FUBRBLICE DIE XVII SEPTEMBRIS. MDCCCXVII , QUUM IN ACADEMIA RHENO ~ TRATECTINA MEDI~ CINAE PROFESSIONEM SOLENNITER AUSPI~ CARETU R, $ g A CADEMIAE RHENO- TRAIECTINAE CURATO RES FIDELISSIMI, VIRI AMPLISSIMI ! Quıcumoue , sive ın Regno BeLcico, sive IN PAGO TRAIECTINO, SIV& IN HAC URBE, VEL RES PUBLICAS ADMINISTRATIS, VEL IUSTITIAE . LEGES YINDICATIS, SUO QUIQUE LOCO HONOS RANDI! MIAGNIFICE ACADEMIAE RECTOR } _ĀRrtTIUM ET DocrtrINARUM PROFESṣORES} XARI CLARISSISIMI! Ea Cuis A B) CHIRURGIAE; ET ARTIS OBSTETRICIAE Lec- TOR EXPERIENTĪSSIME ! DOCTRINAS CHRISTIANAE ÍNTERPRETES EF Praecones DocTIssIMI, VENERANDI ! ARTIUM, ET DOCTRINARUM DOCTORES, ERU- DITIONIS FAMA CELEBERRIMI ! Huius ÅCADEMIAE ALUMNI, SPES SATRIA, PARENTUM , Humanitatis! Cives, DENIQÙUÈ, ET HospitTEs, QUI AD HUNC LOCUM CONFLUXISTIS, SUO QUIQUE LOCO VENERABILES, MIHI GRATISSIMI ! e Quicumque, in hoc tèrrarùm orbe, fummi Numinis providentia , et- beneficentia colloca- cus; innumery fecum reputat Divini - favoris fpecimina , tenérrimo grati animi fenfu affici, de- bet. Quod fi argumentis, aliunde petitis, con= firmare velim, equidem verear,, ne vobis „acta agere videare Ego faltem, coram hoc accep- simo - Auditorum conventů, publice . fateri haud erubesco, me a treneris ad hune usque vis tae (69. tae mege lactisîmum diem, nümerofius a Deo beneficia accepisfe, ut hisce nodega ii tota mea vita defutura fit. „Inter haec autem illud epay mihi conti- gisfe gaudeo ~ ut vestia, Curatores Amplisími voluntate , Regis optimi auctoritate confirmata, profesforia in- arte falutari cathedra mihi ‘allata fir. INTOS I e Aaa R RUGS S si Quo honore cum frui mihi licet; qui laetum vitae futurae ` mihi pandit pròfpectum, atquë iustam” blandi gaudii caufam mihi praebet, est tamen ` aliquid, quod animum meum agitat, concutit, imo fere profternit. 4 Ultra: quatuor enim lustra, dn hac urbe na- tali, mihique gratisfima, inter cives, qui Gingu- lari fuerunt erga me voluntate et humanitate , Medici oficium exercui, atque aegrotantium cura quotidiana occupatus, meis ftudiis intr® parietes, ita incubui, ut horum fructus ad me=: am` in“arte egercenda utilitatem. prodant, nes: que aliud quid: mihi umquam propofui, quart in hoc opëre , ` quamdiu posfem, ad vitae meae metam pergere’ < Pergere autem in, hoc opce re dificillimo quidem, fed iucundisimo fimul, non finit Academici muneris ratio, guam licet i PE MISS C o) iustàni èsfe arbitrer, nì tamen animum meum moveat, ingratisfimum erga cives benevolos ha- beant me omnes boni. Accedit autem exacti ‘temporis nostri ratio, guo'` magnam Europae partem invafit morbofa quaedam affectio, cuius phaenomenon prae ces teris notabile fuit omnium innovandorum. pruri- tus, longe alienus a placida , et confiderata inge- nii humani actione, quae nova veteribus perpe- tuo foedere iungit, neque tumultvaria festinatio- ve ea repudiat, quae repudiari non debent. Quod quidem eo magis nociturum ftatuo, quando accidisfe videas, non in fcientia contemplativa, fed arte practica, cuius obiectum verfatur circa felicitatis humanae per morbos afflictae reftitu- tionem, aut folamen. Etenim quis, nifi praefentis Medicinae con- ditionis prorfus ignarus, non facile noverity multos dari, qui feliciora nostri. aevi Phyfiolo- gorum tentamina, in explicandis vitae animalis phaenominis, refpicientes, omnia'ad folam vim corporis excitabilem (quam dicunt) eiusque va- Tiationem per ftimulos referünt: alios vero ful- gentisimam chemicorum lucem fpectantes, ad ipfam materiam animalem, eiusque mixtionem tan- r, 3 tanquam principium omnium phaenomenorum in, ftatu-fano , et morbofo provocare. Neque defice- resuqui fapientiae ftudium peculiare, quod fec- tantur, Medicinae applicantes, ad unum quod- dam principium univerfum , Çquod dicunt a prio- re) omnia reducere tentant, ur fic nos doceant, non quid -fiat, fed quomodo ficri: debeat: ut profecto mirandum non fit, prudentiores diver- farum rationum fallacia- fatigatos, non: autem, çonvictos, folam experientiam , ducem certisfi-, mum, agnoscere et fequi. Neque tamen facilem hac. tempestate esfe. las borem, certas in medendo regulas aliis traden- di, “munus, gravisimum {uscipere, quis non perfpexerit} At vero, tantam fententiarum dieettien face pius perpendenti , illud tandem Baglivii (1) effatum mihi incidit, fuo jam tempore ftatuen- tise „ Multi nimium rationi tribuunt, et nihil „ experientiae; alii contra faciunt, utrique ac- `s qualiter peccant Unde tot inter. Medicos, s Coutentiones, tot inter praxin et theoriam. » morborum disfidia. Nos latet, aerernumgque >> latėbit minima , ac fubtilis, non folum a fenfi- » buss fed ab humanae mentis acie prorfus re- 3 MO”. ir 5, mota, folidarum; deque ac fluidarum; cor- » poris viventis- partium textura, fallax qūuoqué „ non raro:experientias “quapropter nifi mutu» „» am fibi lücem communicent ; onon erroris 33 anfam praebent’ A Cum vēro “de aliqua materia ex Mediciner ambitu” hodie “habenda fit Oratio, haud alie- nüm a Mmüneris mei ratione vifum est, fi- bre- viter dicam. - De Natura obferyanda j et prus denter imitanda, fümmo` Medici oficio.: 2%" Vos autem, Auditores Honoratisfimi!- Si tria -Oratoris Ciceroni memorata requifita apte , distincte, ornategue dicendi, minus; o quamopar ēst, in hac*mea qualicumque Oratione: inve- niatis, meae, in bhoc dicendi genere, imperi- tiae et latinae rationis infuetudini ignoscatis quúaefo. Scilicet: quo magis còrpus humanum oba fervat naturàe fcerutator fagacisfimus , “€o minus fe tenere potest, qùin Divini artificis fapientiam benignam admirari, et -laudare debeat». quae innumeris modis vitae periculum inftans, omni ope öpėé avërtit , aut iam praefentia fua molestum , €t fere funestum expellit, et mitigate Licer enim rationis ufu praedita mens vitae futura pericula mox corpus malignitate fua ag- grésfura et oppresfura , tempėéstive nonnunguam ‘avertat, dantur tamen multi cafus, quos eius- dem rationis ufu ; neque praevidere, neque aver- tére posfimus: Caveamus dutem; üt vel his in cafibus po- tentiarum nocentium vi inimicae ita prorfus fub- ditum cogitemus bominem, quin deficiente fae- pe rationis confilio, naturae ipfius impulfu in ea feratur, quae fanitatis ervitae periculum avertante Cuius rei exempla f audire velitis, equidem habeo, quae Hanc haud dubiam reddere posfint. Quoties enim videmus naturam ad fomnolento= řum, velquavis de caufa torpentium , tam fano- rum, quam valetudine laborantium , ignaviant ëxcutiendan etiam aptis uti moliminibus oscita= tionis faepe vix coercendąae, nec non pandicu- lationis, quibus nimirum musculorum distentios nibus efficitur, ut partim torpentes fibrae egre= gie etiam nolentibus vellicentur, er ad operam excitentur, partim fanguini liberior per pulmo- nes Be) ; nes via, infpirandoque aëri vitali largior- aditus paretur (4). Ioprimis autem illius rei exempla luculentis- fima fpectare licet, quando in morbis appe< tentia quadam , et lubitu, ẹtiam nesçii feramur, et dirigamur, ad fumenda ea, -quae falubria funt; et borrore quodam repudianda nociva, qualis naturae impulfus in bestiis manifestus, in hominibus autem non prorfus abest, praefertim quo magis ad ftatum uaturae fimplicem , minus- que cultum accedant, Hinc utile potationis defiderium in piei febrilibus, hinc ciborum animalium averfatio, hinc acidorum et vini falutaris appetitio , imo . faepe inexplicabilis prorfus contrariorum effec- tųs ad fanandas febres diuturnas. Talis est furor, et ineluctabilis impetus, cui refistere vix posfe videntur homines mente cap- ti, fe in aquam proiiciendi, utpote in quibus miferis fpectare licet quafi naturae conamen ele» mentum fugiendi, in quo diras anxietates- pror- fus non tolerandas experiantur, et in aliud- fe transponendi, in quo maior fit potentia fe- dans (5). Åt È) „At vero:praeftantiora, funt egregia praefidia ad confervandam vitam ert fanitatem, quae menti nostrae infunt; quae. quidem iam augurari licet ẹx intima mentis et corporis coniunctione , qua altera fine altera vix agere, aut pati posfe vi- deatur, fed per ipfam experièntiam: plenisfime confirmantur, > Nam etiamfi animi motuum ins temperanter furentium ,; tam, ad vitam; er. fanitae tem, quam univerfam hominum felicitatem tur- bandam; _ effectus faepe tristisfimos : habeat : histos ` ria medica, hos eosdem tempestive excitare, vel deprimere , qui noverit, uberrimum falutis fontem , zÅRWRRÌE Eai nulli artis auxilio aequiparans dum.. Faan i -Ira animus fua Ga contentus, neque fortu- narum, illecebris abreptus, neque aerumnarum dãmnis. squasfatus , aut fractus, fed in. utraque | fortuna, divinam „optimi. patris. fapientiam cumi veneratione agnoscens., : optimum in morbis esfe folet remedium , -ct-hominibus fpem longaevitas tis recludere. y l Spes et fiducia in Medico, aut in remediis in fe vanis, quantos faepe ad vitam confervandam et morborum fanationem promovendam produzgisfe E peA yi- e% ) vifae funt effectus, quibus exquifitisfimorum medicamentorum copia frustra fuerat oppofita? Dum animus abiectus, et metiċulofüs, vim Vis tae frangit, quin ad ipfam lethalem aep cone takenaan ducit, Pe “Tnrenfi ori obiecti cuiusdam acquirendi defide- tio, quod in amore “fpectatur, fi dliqüa’ fpes ) afulgeat illud confequendi, aeque pallenitis et trementis puellaé morbum fustùlit , ac Tigorem corporis in iuvene frustra amante,” Feläxavit; quamprimum amicüs ipfi dlta voce acclärhaves rat, fe brevi voti fui futurum compotem,- B ‘IMHud autem, quod post alios fummus ‘Philo- fophus Kantius denuo urgere coeperat, de potentia animi “humani tam efficáci, ut folo fir- mo fuo, et conftanti propofito omnem fenfum morbofum vincere, et ihvafionem morbörum ‘praevertere posfet, licet nonnullis vix crëdibilè - vidèatúr, èt dë vulgo hominum magis opan- dům, qiam cúm ratione exfpecrandum fit, non defutura tamen exempla fausti eventus im “mort bis praefertim periodum quamdam ‘tenentibus , aut ex genere nervoforum nostri mS jivi eenfeam (6); | Quae C t ) ‘Quae ‘omnia’, fi ad veritâtis normam funt ač» commodatd; prouti vobis omnibus, etiam mê non monente, perfuafum ‘èst, egregia com- moda füblimis illius commercii, mentem iater et cořpüs, luculenter dêmonftrante Negue “tamen minoris” momenti vires mëdi- cantes ipfi corpori humano: divina manu impofis tae funt. Non bruta enim honio maċchińa est, negue inérs' ftimúlos *ab'áliis rebus excipit, fed lačėsfitá Vicisim agit, ët- vim vi reciprocàt. Quòd: quidem ` 'anxié ex historia Medica ex- piscari vi¥ öpüs“ est. e tB Quanta ` fidélium > illoram iiiad ` nostrae custodum, feńfuum’ exterñorum cura; © Prae- ftantisfimo vifus orgäno, fi forte periculum immineat, mox natura claufñs palpebris illud avertit,” fi vero improvifüm obrepférit, lare giore ea lacrymarum“ ir illud obtundit, aut expėllit. | ji | ‘Quanta inftrumenti ödóratus acies! qua noxe particularum nocentium y quae aëri 'vitalicim- mixtae funt , avertuntur ! cuius autem fructùsinon ad "folani" parteim afectam, fed latius fe exten- F2 Corat, G dit, ut concuslio illa per artem excitata, puellam morti: proximam, membrana fauces obturante ,.. fervasfe -vifa fit! (7) : h Infenfibilis roris cutanei evacuatio ionedin qua plures, S ydenhamoteste, perire vide- mus homines, quam peste, gladio, aut fame univerfis, quanta mox in corpore aequilibritatis deftructae indicia profert; fed. quanta fimul, co- ` namina naturae propriam- falutem propugnare. tentantis, provocat? ; l Ipfius dirisími morbi, -cuius eneg nomen -ex folis fastis Medicorum fuperesfet;- pestis. va- riolofae minimam particulam , oculorum; aciem efugientem, quanta infequuntur -terribilia phaes., nomena, ut naturam: impetuofe infurgentemvi= deas, qua- inter gravisfimas x;; beneficas,. fimul,- musculorum agitationes ftimuli nocituri molestia, abigātur. ; Pn KOU JAS l Quid plura t Ödniä enim fi- enarrem, villes deficeret.. In ipfo illo; morbo, quo' tot, homi- num millia aetatis flore lente confumuntur, €t focietati--eripiuntur, ne‘ vel. fic. tamén, naturąm defëcisfe, fummi P" ortalli ii industria nobis ins. notuit: l sh Denique: tanta faepe est potentiarum: in no- çen- CSS e) cendo vis et efficacia, ut partium in corpore humano habitum orgánicum deftruere, et cor- yrúmperė;, haud'`raro deprehendantur. © Tantum aurem abest, ut his in cafibus natu- rae vires prorfus deficiant, ut facultas eius, qua- omnia informat, et redintegrat , nova maiestate appareat, : Hacc enim, licet in plantis, et non- nullis animalium imperfectioris (quam dicunt) vitae formis, fere liberalior esfe videatur, in ipfo homine pluribus fpeciminibus benefica ap- paren Eadem, quae dentes deciduos aliis repa- ratr, quae pilos delapfos, quae epidermidem de- tritam inftaurat, quae vulnera tegit, nova carne implet, cicatrice claudit, osfa fracta coniungit, -e fede fua remota articulo recens‘ nato fuffulcit , haec denique integrarum partium a corpore fere -avulfarum, fuisque locis appofitarum , brevem et cum redeuntis vitae pristinae indiciis fanatio- nem ipfa efecit. Hinc illi eximii conatus artis, naturam imitantis, quae vitiis formam humanam foedantibus medetur, miferisque illis fuccurrit, qui minus cultisin regionibus, crudeli fupplicio , partibus utilisímis privantur (8). At C86 D At vero videor mihi audirê interpellaŭtem. » Itane tu veterem recoguis- crambem, Dé- » umque- ex machina nobis přoponis™: ipfa poti? fcriptis, ioco er falibús practerêd' placentibus; ipfius Medicinae parentis praecepta; fed Sy+ de nha mi commėñtatione aucta inveniantut^ Neque dubito‘, ‘duin ömües eius pietatem ve nerentur, qui ultra criginta anos dolorum” cri ciatibus ipfe vexatus, utrisque fórtunae“ in hoc mundo , fapienter a Creatore” ftatutám variaciot nem, verae hominum” “falti “magis prodesfe; quam nocére, feribat: Qüi, quod in Medicina utile invenerit, 'benignisfinio" Déo -acceptum re- férar. Qui fupremo vitae die, illum fibi futúrum in praecordiis testem, confidat; fe omnium ifoae curae ‘commisforum falùteni fumma fiderer: aup gentia ĉurasies o s ppi Ec C 35 D +Et: tamem ifüerunt inter Medicos: invidentes, qui- magnam'-iudicàndi libertatem,- cum vang; quàdám. -confidentia ™ coniungentes, fummum. hunc virum , torpentis i naturae‘ fpectatoris igno», minia. afficere, non “dubitarent.:> : Quis -vero accurata morborum (obfervatione vedoctus 3+- im+= pedimenta- naturai tollere; adhibere. ea, quae: eius conamina ddiuvent, vitare, quae impediant, accuratius docuit ?®quis corticis:peruviani ufum, audacius: tentavit o nòn: deterritus- 'Galenicorum oblocutione, quivacriter cavillantes: de principio huius remedii calido vel frigido, ipfos: aegrofan= tes interim diem fuprémum obiret patiebantur ? Quis' denique opii praåcftantisfimi in manu periti organi, laudes >plenius celebravit, ét fua expe» rientia docuit, prudenti huius adhibitione: teme« rariumh hostem faépevineiu posfe iv: Tgnoscatis quaefo, Auditores! nimiae forte; inocelebrandis egregii huius naturaeoobfervatoris laudibus ,-prólixitati. ! Quod-eo- maióre iure a me factum ftatuozuiquo fructuofius eius: obfervatio« nes quotidie -confulendas esfe perfpexerim. -Neque tamem negligendi funt eximii ir re nos= tracònatusacutisfimi Sta hlii, guìpro illo, quo vivebat ; feculo, longe maior Philofophus, fingu» te ) lari (96 D lari ingenji‘ liberálitare adeo excellūit, ut à 'nùl- lius auctoritate penderet. “Hic autem -prae aliis ad perfcrutranda -naturae` mysteria natus ,irhuius quoġue ‘in fanandis morbis ‘imperium bene per- fpéxit, cuiùs ergo conamina obfervare; modera= ri; èxcitare, iubet. Ar vero in co'erravit, quod menti immortali, propriuiñcfibi corpus conftru- enti, eiusque disfolutionem ~:abhorrenti, >hine omnes motus:vitales in falutares fines dirigenti y magximásəquidem: partes tribuere: videatur. o oSed quo meahimo esféputetis, -fi exterós hudđans e omnibus ` facram nosiri Boerhavii memoriamitacitarir abire vellen? Qui ingénii acu- mine, cum praeclara eruđitione , et dingulári-èló- guentiaj ad perfuađendum natus, ftudii. Hip- pocrat ici elegantisfimnus-fúit laudator, dtque naturae fervitutem- fummum Medicorum hono- tenviduxiti ii zotoni ma N 3 Vigebat'eo tempore inter Medicos inepta mor- borim- ctiratiós:: qua tacidum:ubivis fere fomni- antes: à {ola-etodiuturna-alcalinorum adhibitione aegrotantium vitam, et falutem fere pedere puras rent: o: Noster vero Boerhħavius, facile per- fpiciens » Hanm: medendirationem:falutarem finem attingere non posfe ,oiregiam: Flipp ocratis, et C o2 Y et-Sydenhami viam. denuo ingredi ,. etina numerabilibus fuis discipulis adeo laudare, coepit.. ur nostris- diebus egrëēgiam quam. dixit, indica» tionem. vitalem ; ipfius fürhmi viri obtrectatores laudare hand dëdignati fint: Quibus: fi - me. hoc. loco addëre liceat. animum divinum s omnium amatitem , in adverfärios et inyidos be» s neficum, nemini detrahentem ; eumque ,.a. quo » quotidie řefutabdtur ; maximis fuis beneficiis s, Obítringertem,”: (12) quis dubitaverit, tanti viri memoriam posteritati facram manfisfe (13). Denique, a quo tempore: phaenomena exci- tabilitatis, et fenfilitátis, quae dicunt; per in» defesfam immortalis Halleri industriam, Ju- culentius denionftrata,, et a clarisimo Gau bio ad ftatum. morbofumi ; applicata funt , „. plenior fimul naturae. operationibus lux affulgere coepit. Ad cuius fummi viri normam; illud naturae obe fervandi, et imitandi-ftudium ab optimis Medi- cis in patria nostřa fuit agnitum , et in hune usque diem liberum manfit, a pondere fystemas tum, aliis in terris illud opprimeñtium. Etenim quis fine doloris fenfu, exacti tempos ris memoriam revocaverit, quo multi praeeunte G gat - cla» C 9 ) clarisimo Edinburgenfium lumine Culleno, natúrae ftudium iners, et ignavum pronuntiave- rint, quod omnes ad promovendam artem: cona- tus retundar, alii vero, Brunonis, ad fpeciem fimplicisfimi fystematis fallacia abrepti, faciliorem, et magis titam in fanandis morbis.rationem quaes fiverint; quam vero fpem fefellit eventus. Quod hi demum testentur, qui ad meliorem -frugem hac:in re redierunt, inter quos in Germania Io- fephum Frankium, et Roschlaubiùm nóminasfe fuficiat, Quid quod in Germanis fummi nostrae aetatis viri, Hufelandus, qui morborum obfervatione inclaruit, et multorum temeritati ita fe oppofuit, ut Medicinae inftaura- toris. nomen mereatur, Heckerus, Richte- rūs,Sprengelius,Çr4) aliique, licet variis theoriis addicti, in eo tamen omnes conveniant, cficaciam illam naturae nostrae beneficam opti- mum: rationalis Therapiae fundamentum efticere. Jra vero cum me audiatis natūrae mirificam , ët corpori vere fructuofam operam extollentėm , id tamen teneatis velim, minime audieńdos ësfe illos recentiorum , qui ad normam pristinorum - Stahlianorum, -bonum theoreticum, malum ES» C 99 9 esfe practicum .ftatuant, atque omnem- corpòtis humani:cognitionem anatomicam ,: aliasque docs trinas accesforias , chemicas , phyficas, caeteras ; Medico prorfus inutiles, imo etiam noxias ftatu+ ant, provocantes ad exemplum Hippocratis, gui licer cognitione illa: non :inftructus , ung tamen. omnium ore, fummi kiaia cen nos men meruerit. IR Aee ata iaia An véro illum, ihiaeiibioin nautam voçes. mus, qui. acu magnetica, destitutus ,. vasta maria’ pervagetur, aut cognitione geographica. telluris non imbutus, longum. iter facere cupiat? Profec- to, gui’ naturam cognoscere cupiat s cørpusş- hu manam , in quo natura-illa: agit, eiusque font™ tiones perfpectas: habere debet, unai cum- legis bus,- -non folum. dynamicis, fed et phyficiss aut:chemicis, fecundum: quas actiones pian: PSr figere lenius satoi bui danna ioe Dita > Quam rem cum; ini testimonia ‘confirment, unicum tamen praeclari nostri Boerhayii exs emplym, utalia «mittam; afferre mihi:liceat, quisòfi quisalius y-omhis cognitionis apparatu-in= fiructus et apis inftar} iex cuiusvis floris necta» rio mellis aliquid colligens, \eximii. tamen fui l G2 tem- E foo +) reitiporis naturae obfervatoris, nomen in i fempie ternum merebitur, | l nr Hác igitur ratione, fi praecesferunt viri, quo- ‘tum nomina veris Medicinae cultoribus per om- ‘nia fecula facra manebunt, quidni praeéuntes. hos duces, regiám hanc viam prementes, cum, voluptate“ feguamur ? An verd'nos, gui pléniore Jucë, ‘qua gaudemus į näturde phaenomena clari- us illustrata videmúsş hane viam iñtrarè', exten- dere, et perficere dubitemus? Jlis aütëm ti- tubandi in re mågni momenti locus’ fuperesfe nón potest, qui intelligant’; hac demum via flö=- rúišfe Medicinam `in fommum humanitatis emo+. Jumentum , hac ratione limites ‘artis latiús'extendi: posfe, quin etiam fic yiám ‘Medicinae cültoribus parari, ut tandem illud gloriae culmem attin- gait, qo fummi im arte viri, Hippocrates, Sydenhamus, Boerhbavius, Geinfiusi inclaruerunt. Commèênta enim eorum, qui“iñ campis luxûriantis Qevræsieç exfpatiando , famòfi potius quam nobiles -facti fint , ipfa experientis nom: probata, dies delet; dum: monumenta illorum , qui & ‘160p >) gui fanai rarionem non 'ulratlimitres experiens tiae per repetitis “natūrae ` obfervationes:açquifi ~ tas-extendebant, pòôsteritati, dicamne aerernitati facra månebunt: i=, Natura enim ftatis a Crea- 5 tore legibus finita; omni tempore: fub-iisdem s conditionibús, codem femper modo agit,;-ag z patitur: Sola foisviribus plerorągmque titetur, „» fanitatem, atgùe“ morbis medecin: : Qua: defis s ciente, aut 'trepügnánte, irritalartis conamina., s Cuius obfervatio , ‘imitatio, uto primam arti, » Originem, jita {incrementa dedic, dabitque. » porro” (15). l j f -Multa enim fecerunt, qui ante nos: fuerunt +, féd non peregerunts multum: adhuc:restat ope- rac, ` neque `ullicmortalium post múlta: feculg, práecidetuf occafio ynaliquid: adiiçiendi oci nii è por % h X aF 4 FLD ED i h A | Sed“ fatis me -dixisfe- puto meneo veniam j- duo më huius diei:folennitas, et' vera animi VQe- M ocat oat à ah niam 20, “Tra munus meum aufpicaturus; postúlat d me pietas vobis debita , Curatorės: fidelisfimi t Viri i amplisimi! ut vobis maximas, quas poshin, eth giq- 4 102 ) gřatias agam pro‘ bènigna de me opinione, quà Regi Optimo:me inter candidatos, referre, haud dedignati- estiss- Fateor me, teñuitatis . meae confcium , vestra indulgentia et facilitate ifidigeres At vero volentibus et laborantibus nihil. ar- duum esfe putans , illud fancte polliceor, „nihil mihi antiquius futurum, = quam; ad AN á Í ' > aini e à : PRR OET, PER.;' 'Ad'vos autem cum feist Profesliips Glaris fimi, nefcio qua animi- perturbatione aficiar: vix enim repetere audeo iustam: moeroris caufam ,-nu- perrime hocipfo anno, ordini vestro, et Aca- demiae illatam, morte immatura Clarisfimi D y- lii, viri fumma eraditioñes ñeque minore- hu- manitate demeliore ‘notavómnibùs acceptis, Cus ius merita mea laude fuperiora discipuloryms anis mis infcùlptas humanitatis autem testimonia yoe” bis omnibus diutisfime probata: mancbuntsnys i’ Tanti ergo: viri partes inidocendo;-fusceptu- x ROR <- a d Ciro) rus ita velim fentiatis, me: ad vos accedes rei, non tanquam ‘doctum, fed docendum, non- tanquam amicum probatum , fed.probandum. At vero me vestram, et benevolentiam, et amicis- tiam oficiofe flagitare. -Vos autem, artis falutaris Profesfores cla- - risfimi, quibuscum muneris: fodalitii honore. me iunctum video , ita me acçipiatis „ut quidiscipuli venerationem tibi Bleulande debitam, cum amicitiae candore erga ompes, perpetuo foedere iungere conaturusfiim. Iudautem oro, et obtese. tor, utvos, qui diutius in arte docendi verfati es- tis, mihi confilio vestro deësfe haud velitis, Sic unanimi confilio munita facultas Medica floreat ,. atque: peracti laboris laeti- ficcesfus in feram, fenectutem nos. feguantur, Utinam vero illa mihi contigisfet felicitas, ane. norum et meritorum. principi Medico , nunc vero munere Academico honorifice foluto, Geun fio, ex hoc loco grati animi testimonia exhibere. Cuius fub aufpiciis in hac Academia ftudiorum meorum curriculum inchoare, et perficere, mi- AW. hi Cuiop:y) hi licuit, actius ore pendere per multos annos: mibi fümmus fuit Hönors Qui me ad: lectu- jos aegrotantium adduxit, ut naturam tam: agentem, quam páfientem; etiam -in ufum hus: jus Academiae obferyarem. Cuius in domo utri- usque fortunae testis faépé fuis ‘Cuius vitae cntriculim ‘ad metam propérans quamvis. fum- mopere doleo, fic tamen cum, omnibus- bońis fummo viro apprecati liceat, út füperftes; quam. diu Deo placuerit, profpera valetudine. uti per- gat, atque tandem adveñjat beatüs ille- dies, quo absque dolore, praefentis vitae termino ab4 foluto, ad illud divinum animorum conciliumy coetumque placida morte migrare ipfi conceda- tur, quo futurus fit aetefnus. Caeterum , quam» diu aura frui mihi mihi liceat (16). Haec mihi femper erunt imis infixd mêdüllis ş Perpetuusque animi. debitor huius ero. Spiritus et yacuas prius hic tenuandus in aurasi Ibit, et in tepido deferet osfa rogo. Quam fubeant animo meritorum obliyig nostro Et longa pietas excidat illa die. Vos „Vos aütém, huius Academiae alumni! ummà animi voluptatë confpicio. - Profecto non fne iusta 'caüfa literarum año- re imbuti estis? hae enim font, quae ado» lescentiam. alunt; fenectutem obřectant , fes cundas res ornänt, adverlis-perfogium x ët fola- tium pracbent, domi delectants non impediunt foras, nobisctüm peregrinantur ; rusticantur; Pergite vobis ipfis, praeceptoribus, confangui- neis, patriae , prodesfe , er placere. Et fi vobis ullo modo equidem prodesfe posfim, femper me paratum invenietis. Vobis imprimis, qui Mediciñae addiscendae operam datis, iuvenes eximii! potum me devo- veo; tanquam amicüm vëstrum in arte obfervan- di diútius verfatum. psia - Īta naturam humanam obférvabimus a tramite fuo aberrantem, fed quae. nobis ipfis attenden- tibus viam faepe monftrat, quae ad fanationem tendir. Sic Deus annuat vestris conatibus; ut olim patriae et humanitati prodesfe posfitis, atque iusta parentum, et praeceptorum gloria, et vo- luptas vestra asfiduitate augeatur, H Sic K t06 "9 Sic, faveas nostris , precor , Pater optime ! votis Et liceat patriae usque quiete frui. Uniat o! flabili nexu concordia ciyes, Et patriae Regem uniat illa pium: . Sic noster valido fummi tutamine nixus, je ollas i in aciernum libera colla Leot MA ONE N OT TIAS T p" O. ( 1) Baglivii, Praxeos Medisin; bihe, $4 cap. S E9) [. Bleulandi, Omaio de Vitae fructu, quo animalibus praeftant homines etc. Traiect ad Rh. 1817. (3) Cicero, de Senectute, cap. io. C4) Conf. Henslerus, inHufelandi Di- ario, Tom. 8. part. 3» pag. L. (5) Vid. Hufelandus, System der prakt Heilk. Tom. 1. pag. 43. Aliae obfervationes aegrotantium Typho laborantium legantur in Di- aria, Tom. 98. part. 4.. pag. 63- C6) I. Kant, von den Macht des. gemuts, durch den blosfen vorfätz feiner KAGA, geo Juhl meister zu feya etc. (7) Legatur obfervatio in Diario vermaculo Konst, en Letterbode, 1816, N°. 17. (8) Vid. inter veteres Casparus Talia- cotius, Prof. 'Anatomiae in Gymnafio Bonien- fi, de Curtorum chirurgia per infitionem 1597. inter recentiores I. C. Carpue, An aç- gount of two operations for restoring a lost nofè, H 2 Lond, C r8) Lond: t816. Cari Ferdinand “Graefe Rhinoplastik , oder die Kunst den Verlust deř naje org gänisch zu erfetzen, Berol. 1818, codem inno in linguam Latinam‘ translat: ab I. Fe C; ‘Hecketo: ` (9) Mi ùnrin ghe, Gifhikänis der- Méith- ‘heid, àde* Deel : pag. 36o, iea Cio) Auszuge dus den Tagebuche eines reifendén nach Afien , ex quo cafum retulit H ufelandus System der prakt. heilkünde, Vom. 1. pag. 14. l C11) Paradifii, Oratio de Cognitione hip: toriae Mediciña , Lugd. Bat: 1790. pag. 7: “(12 Hal leros, in Biblioth, Med, Pract, Vol. iV; pag: 14è. C13) Legatur laudatio Boerhavii, quam dedit Eques Alibertus; Nofologie naturelle y Tom. 1. pag. 51 f : C14) Hufelandus System, Teri k ne H. Heckers Therapia generglis, Tom. 1. pag. SprenghHi, Infit. Med. Tom. IV. HN 5 generalis) cap. IV; pag. 28. (15) Gaubii, Pathologia § 185 20. ` Q6) Ovidii, Trisium, Libr, r elegi: ” LAMBE®TI DIBBETS, AMISFURTENSIS, LITT. HUM. ET THEOL., CAND, IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA, EPS KOND 0 \ A D i QUAESTIÓNEM LITERARIAM. AB“ORDINE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM PROPOSITAM: Infituatur Hebraicde et Graecae Poëfeos com paratio, ut, qualis utrique fuerit indoles et yis proprid , adductis exemptis , definiatur, QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT sie, nge ~ riS PE E aje y? c PN a v £ A ` CÖNSPECTUS DISQÜISTTIONIS. fnris O l E ATD Ta A Pag g PAR C Ri R iO. R DE PROPRIA CUM HAAA NNAÍ » TÜM GRAECO" RUM, INDOLE, HABITA INPRIMIS POB- TICAE FACULTATIS RATIONES SE o oae i Hebraei. Ur pertinuerunt “Hebraei ad populos Orientales, ita horum reiulèrunt řas 3 att fonem, EEA TAR gss 7s Hebraeorum praefiantia prae. cacie- i ris populis Orientalibus. . FA WS CEP Poëfeos ftudium et e a APA Hebraeos. oi eS CENAD e E 1. w GTE i Graeci mulia noya` pepererunt in ge- nere humano. i è å OTa Proyectior humanitatis fenfus. TT 47: Societatis et aequalitatis T E E R S PEIS U E E E i gis 5T% De ratione qua:Graeci artes etolitea , PAs excoluerunis —— AA WOAS yk attari, 4 DMa IM Mufica Craecorum. > ° Graecorum Philoföphia. £ $ Poëfèos opportunitates apud Graecoss CHRS.POAOST.E RIO Ri 56; 59. 62, DE PROPRIÀ CUM HEBRAICAÉ, TUM GRAECAR POESEOS VI ET INDOLE, EX IPSIS UTRI® USQUE GENTIS PORTICÍS MONUMEN- “TIS DEDÜCTA, Propria Hebraicae Poëfeos ratio. De carminum Hebraeorum forma et- habitu , fiye de- yerfuum compofitione , metro poëtico et pentia ar lismo De Poëfeos Hibai. pi ay et N: propria, quae univerfa dictione, fenfi- bus, affectibus, cogitandique ratione . cer nit ur. e n e è ° Rudior et minus culta- dicendi ratio, aue dacia et tumor, F r b : ° Naturae obfervatio in Hebråeorum Poëčfi. Affectus yehementiořes. in — Hëèbraeorum Poëfi. e . $ bd e. e Fis religionis, gravitas, “castitas, Vèrt- tas, in Hebraeorum Poëfi. a . Summa , cum päri fäünphicttate gòniuncta y fublimitas in Hebraeorum Poëfis á ‘io 66, 8o. w 87. o6, JOI. 108 § H. § H. Propria Graecae Poëfeos ratio. -De carminum Graccorum artificio poëtica s > A ds Pag. 1173 De dictione, feni bus, affectibus, co- gitandi ratione, quae univerfe domi- | nantur in Graeca Poëfie "i 122. In: Poëfi Graeca obferyatur cultus pro- yectior. $ , ° e r . 123. De fludio. hilaritatis, item calliditatis jn Graeca Poëfie--—e riiin 13l. Affectus: Teniores, amicitige, caritatis- et pietatis fenfus in Graecorum Poëfie . e E, L OA De vero pulcri fenfu > qui dominatur in Poëfi Graecorum, . H na i A Philofophiae vis in Graeca Poëh. 167. Disquiftionis Conclufio. 179. - > i r pa , = 0 Y ZAbiog y Cyri Modsæt OA œ i f e A NAN a `Diacõrrar yauxeph oi åmò oToparog jési atd: Hefiodu s.. I ei % ER ERO EEA Min übivis in refum üniverfitate deprehendi- tiir várietas, quae non. potest non grata afficere voluptate qduemvis nàturae fpectatorem. Ad- miramur - fane naturam., infinitis modis variam , attamen legibus aeterhis fubiectam, et, in ipfa varietate ; , unam „dtque integram. Non mirum igitur, praeclaram hanc rerum creatarum dorem ġuam maxime obfervari in homine, praeltantisĝ- mo, naturae- opere. Humana natura ubique, a. caeteris animantibus distinguitur propriis praeftantiae fuae notis; fuis.. continetur fini- bus, ultra quos nusquam progreditur. Sin- guli bomines funt veluti fpecula, in quibus tO» tius generis humani rationem adfpicere. liceat. Hanc feilicét naturae -humanae rationem eo ma- gis quisque cognoscet, quo pagis in interiores animi. fui recesfus penetraverit. ` Est. haecce harmonia humanitatis vinculum, quod omnes A 2 om- g r, öiinino homines complectitur, cuiuscunque finè temporis, loci et conditionis: Sed vero eadem $lla natmrae humanae conftantia, tanta tamque egregia cernitur varietāte; ut hic etiani commu- hem univerfae naturae normam facile agnosca- inus; Singoli non tantum homines, fed et in- fegrae nationes, externa conditione, forma, has bitu, vultu, voce, a fe invicem distinguuntur. Sed maiora funt confideranda, fpfum ingenium humanum, hominem interiorem adípiciamus, et fpectaculum nobis offertur, quo mollum jütur- dius, přacclarius aut dignius nullum. Quanta facultatum , ftúdiorum, affectionum, appétituum varieras! Suis quisque gaudet dotibus, fio quis- que modo ešferićt añimi facúItatės. — Diverfa prorfus ést infantis , pueri, adolescentis, viri et fenis ratio: fingulis aetatibús propriae fint nò- tae et figa. Et hac etiam iù caufa univerfum genus humanim est inftar fi ngulorum homi- num. Singulis generis humani portiohibus fiae fune dotes, fuae facultačes eť ftudia: quae qui- dem diverfi tas“ fi ińgulis peculiarem characterem ct ùnivérfo generi humano „varias aetates as» fi gnat, Hanc” vero diverfi tatem obférvare, cognosce- tes rite aestimare , hominis non tantum decus ést èt ‘oficium, fed dulce eriam oblectamentuńts Quid enim ; magis homine dignum, duam ipfam a hú (s3 humanam fpectare naturam? Nec fane exigua est voluptas, quam ex obfervandą gentium diverfi- tate percipimus, = Quis non, delectatur legendis vel audiendis peregrinatorum relationibus „e€ quis bus pernoscamus , quaenam: fit: generis humani, in variis lacis, conditio? Ea-vero Historiae pos tisfinum laus esț, quod in- praeterita etiam fe eula nos traducat nobisque remotisfimae aetatis řationem commonftret. , Haec nobis: hominem fua ratione agentem ostendit, yariam variorum hominum populorumque indolem. pąatefaçit, ats gue ita nas ducit ad: ipfum çognoscendum inge- nium humanum. Hac, igitur via infi stentibus ortum non modo et ponei aiibi ie d etiam , d verfam, -qua excultae fuerunt, rationem, dis verfum ,:queminduerunts habitum. Fum vera ulterius - posfumus- progredi , ete:diverfamı hanc diverfarum artium et doctrinarum rationem ob- fervando er comparando, e pervenimus 4 uty quid in fingulis praeftiterint. variae. gentes, dilu- dicare, veram fingularum- indolem quavis actas te definirę, pretiumque fingulis Gaeqendank: zite geltimare posfimus. ni Quám dulce fic in his Jatisfi mis comparatio» num campis exfpatiari, uno omnium- testimonio conftat, gui artium doctrinaramgue Historia vel e limine faļutaverint,: Cum, vero'einsmadà ! can. R Cómpäriio co maioris momenti fie habendag quo maiorem utilitatis et iucunditatis commèn= dationem prae fe ferant res comparata; ecquis inficias-iverit hisce nominibus fummopere coms mendàri Poëfin? Qna'quidew arte nulla- antiqui- or, ñulla utilitatis et oblectationis plenior. *Poë=+ fis éùim omnium artiunt elegantiorum veluti chorum duxit, omnisqūe aevi: mortales: :gratią' fua et venustate dllicuit, ardore fuo imbuit, ad mágna er égregia qudeque vi fua excitavit Haet esë ea'drs j Omni laude maior,’ quae olim exfticig Dei ad homines , hóminumque ad ipfum: De- úm internuntiy; “quae, inde a fuis natalibus; naturae fuit interpres; vitae magistra, magna- rum virtutum? alerix, artiumqgue reliquarum om- nium adiutrix; Haec est germana ipfius -natūrae proles, fuam pråeftantiam , quocunque: proces dat, manifestans', fua gravitate et venuste fui amorêm cuivis iniiciens, qvi non plane obcas rūėrie omnique pùlcřri fenfu fir destitutus,” -Glo-- riatur profecto Poëfis, prae omnibus humanitas tis ařtibùs, ea facultate, qua`ad animi” vigoreia exčitdndum, fovendut, füstentandums mirice valeat, qua grata nobis oblectamenta paret, mencemgùe nostram ad pulcra, erate hones- ta, erigat atque ëxtollat. Haec vero naturae quafi filia deqöaguan om> pibus in lọçiş cudem hanit gst çonfpicus, o Hâg enim A enim procedit graviżet magnifico vestitus illic concinno, venùstoy formofo ornatu ipfis Gra- tiis fimilis apparet. — Hic naturae‘ -fimplicitatem; illic; artis et cultus indicia prae fe. ferr -Imo nonnunquam luxuriofe compta, .fplendet. moni- lium er gemmarum copia, qua oneratur: magis quam ornatur, Parem -igitur - fortem, cum caċteris artibus , nacta est Polis, varieque fuit 'exculta ;: pro varia ipforam, qui cam“ excoles. vent, populorum indole et ratione. H >Quae cum ita fint, onemini mirum accides re potest: Ordinis Literarum Humaniorum ‘et Philofophiae' Theoreticae, in Academia- Rheno- „iTràiectina, decretunt,¿ut latisfimi illius argu- ` menti pars quaedam gravisfima ftudiọfis iuveni- bus tractanda‘ traderetur,- propolita quaestione de Hebraice: Poëfi cum Graeca: comparata; ut qualis:utrique fuerit indoles et yis propria; ada ductiseyemplis y definiature Mihi -certe quaes- tio haecce; iur prodiit, icta-mox placuit; utpote a ftudiorum meoruny tatione nequaquam aliens. Arridebat continuo-argumenti iucunditasi;: at vero fimulədetetrebar fumma eius probabiliter tractan- di difficultas. Dubius itaidiu“ haefi; tantae- molis opüs, meisque viribus maius, aggredi: non au> - {üsi: Argumenti tamen- dignitate: magis. magis- que» pellectus, fponte mea; in“ amoenisimos Poëfeos campos. faepius me conveprebam er ita €o Ee) Æ; addücebarşo üt -in tractandis: 'Hebracorint -Gráecórumgue, Poëtarum çarminibus ,odiucibus optimis :ét-carishmis:Praeceproribuss diligentius :obfervarem propriam utriusque Poëfeos:indolétii Sic: igitur magis magisque- variae illius, at-in ipfa.: varietate» pracftantisimae : Poëfeos -imago animo. obveffabatur, quam, utinam, ea, qua par esty ratione, aliis-proponere posfem. Pro- -be enimi novi, orem’ esfe- eiusmodi,- ut facilius fcnfibus percipiatur, : quam- verbis exprimatur- Animo autem continuo . haefitantiovires addidit cogitatio, quaèstionem- esfe propofitam- adoles- -centibus; proptèr ipfom aetatem iuvenilem pa- -rum exercitatis, qui ftudiorum metam nondum -&ttigerunt, at. eo pervenire omnibuso viribus. nituntur, Ab his autem exfpectari non posfe, in re pulcra quidem, fed et ardua:y accuraram -omnibusque partibus abfolutam , disquifitionení; hoc: vero »iis. fuisfe impofitum, ut fpecimine quodam ; inon; plane -{pernendo ,::humanisfimis iudicibus: probarent, fe haud frustra omnino“ in ftudio antiquitatis verfari., Quapropter ;: fpe illa erectus ;cOlligére inftitui, quas in Hebraeorum Graccorumqguë -carminibus animadyerteram di- werfitatis notas, „adiectis praecipuis nonnullis, quae huc referenda videbantur, exemplis, utita veram utriusque Poëfeos imaginem mente: com- plecterers et, ductis. quibusdam lineamentis» quod- € 9) quodimmodo adumbrarem., ` Utcunque vero conatus mei ceciderint, hoc mihi perfuafum ha> beo, licet praemio ornetar alius, in me tamen redündaturos esfe fructus yberrimos, ex hisce’ ftudiis percipiendos. Hoc igicùr mihi opus, hic labor erit, In an- tecesfum vero nonnulla funt monenda, quae ad ipfum ‘argumentum eiusque tractandi modum pērtineant. ~ Scilicet, quo` minus pér ambi- ges oberremus, ipfius quaestionis ratio et am- plitudo rite definiatur, necċesfe est. Quo mågis etam disputatio nostra, iusto ordine, teñdat ad finem nobis propofitum, fuis limitibus, quoad eius fieri posfit, accurate est circumfcribenda. Ac primum quidem obfervandà est ipfius quaestionis propofitae vise Requiritur enim, non Hebraicorum Graecorumque Poëtarum , fed Hebraicae Graecaeque Poëfèos comparatio. Si prior comparatio esfet inftituenda, finguli, quotquot :in utroque populo inclaruerunt, Poë- tae esfent recenfendi, ut de variis variorum do- tibus et poëtica facultate iudicaremus. ITobaei- dis auctor cum Homero, Mofes et Davides cum’ Pindaro, Salomo cum Anacreonte, alii cum aliis, in certąmen esfent vocandi de ingenii principatu. Cuiusmodi quidem disquifitio, li- cetrite inftitui posfet, áb inftituti tamen nostri ratione -aliena videture Lowrthus quidem, in opc- Dyr EILE 2) òpere fuo praechro de Hebraea Poëfiy:id egity ut varia Hebraeorum carmina ini genera quaedam, distribueret ; ad ¿Graecam Latinamque -rationem accommeodara. Quod yero er oparumireferre y: et minus commode fieri’ põsfe: exisimo.s Egnos; raruney niwirum Hebraei əc uti Mox videbimus, illam poëmatum;: divifónem, quam:-Graeci et Lani- obfervarynta -Sic vana mihi- videwr quaestio de poëmate Tobago, epico vel dramay. tico? quandoquideny carmen bocce: omni -arte : poëtica antiquius, eun mullo- Graeco: Jaarinove: bairr fit comparandi (1). -Nobis Vero: am 4 a nA. laivan ie bracei cum gniverfis Graecis fant conferendi sut, qualis. wrigue gënti „fuerit: pöëtica ¿fachltas, nobis, appareat, -+ Obférvanda) est-ratio, -guam ” {pirat ysrumgue:Poëktos genus ssqujé dominatur tiriverjë in Hebraeis Gradeisque garminibus zoer’ qam confitwit diverfa dpiarüsogensium sindoles, mativas Hee aurem- agentesicharacteremi nobis informabimus-urrique: F eëfeos generiïpro prium: ut ita alterum ab alrero foeijlime! dignoscere pos. finus. n eii Saren A r Gne Í ; i - Hinc dy jy EPren P (157Canf Herderus’ in Epifolis,! germ. fcriptis,” ' Muüiun i aheoro yikelTpeerantivusi] Pi FT "r 2 ag. rA E S a ret Hie etiim intelliginir quamobrem. txemplas qúäe addducenda esfènt, -non nili e praecipuis. quibusdam Poëtis“ petenda. esfe- existimaverim. Quod-enim in quacunque gente- cultioriaccide- re folet, ùt innumeri quidem; prodeant feripto- s, paùci vero adea cognitam habeant gens; hi fuae rationem , ue exprimant: eam -et nati- vis depingant coloribus; id iinprimis de Poëtis. valer, Non: hifi paucis:tam: felicibus: esfe licet; uta popularibus: probentuř-et: Pöëtage: vere gery mani agnoscaùtur. |` Flos igitur svadeata coqui geu- -tium indolem- cognoscere offudeét; : hos adeat Poëtas, quos ipfe populus ceu: fuos agnovit; quos favore fuo condecoravits quorumque- €x- ewpla imitatii fuerunt caeteri, | Ecgquis:autem! ith Graecis vatibus ilum -honorem denegabit Ho», mero, qui unus- habendus: est.inftan caetesorami omniuni, cui una omnium. Graecorum: yox Vigu roriae palmam tribwr? Hic fuit vates vere: Grat- cus, auctor Graecorum chsfcus3 (Graecortih fenfbus, affectibus eb ftudiis imbutus; perfes üsímum -Poëfeos exémplar, quodofibi imitmė dum proponerent :fubfeguientes:omneés ita) uty deperditis caeterorsm Počtarim Graecorum. mos- nümentís, vel unus Hotnerus nobis uUcerer ad: cognoscendam: Graccae Poëfeos: indolem, o Hunce igitur fontem fignificamys. praccipuuni p uunde Oras- C ie: L Graecae Poëfeos notitia hauriàtur. : Nec tamen caeteri negligendi funt principes ::Poëtae, qui, aurea Graecorum aetate, aevum “Alexandrinum. antecedente, floruerunt, inprimis Dramatici, quorum fumma-fait vis in Graecos, Qvi vero jn Graecis Poëtis“ felectus est inftituendus, is paulo facilior er expeditior est in Hebraeorum , vatibus. Horum'enim , quae-fupẹrfunt, manus mèënta poëtica, continentur omnia facris. nostris, V. F. libris. Plura olim exftitisfe ; nulli dubita- mus, imo credere 'nos iubet ipfum- Hebraeorum, ingenium, ad Poëfin maxime‘ accommodatum s. frequens Poëfeos ufus, ipfaque carminum ,: quae- füperfüunt, copia et praeftantia, Quamvis vero, multa nobis abftulerit temporum invidia, | non, defunt tamen egregiae èt germanae: Hebraicae Poëfeos reliquiae, quas nobis confervavit ipfius, Poëfeos cum: Religione coniunctio. Quo. magis, gurem ex illis reliquiis in rem nostram profiçig- mus, ca praefertim attendenda est aetas, in qua pura et integra apparuit Hebraeorum ratio ;-con- ftat enim, post exilium Babylonicum, :popult vim fuisfe fractam, multa peregrina iis accesfisfe et fubinde ad Chaldacorum rationem compofi- tam fuisfe Hebraeorum Poëln. Negue etiam ea est comparationis inftituendae: vis, urt ngulac-utrìusque Poëfeos virtutes accu- e Cits o) řate notenturs Habet nimiram omne Poëfegs genus; ubicunque terrarum vigeat, guacungue . forma fefe prodeat, communes dores y quae. tolli noñ posfunt, nif fublata ipfa Poëfi.- -Omnes omnino Poëtae; quibus: nomen hoc gloriofuni . merito competit, quamquam, coelo er, aetate ingenio et moribus, quam maxime diverfi, in eo conveniunt , quod vulgo- audaciora tentent, altioresqgue animi motus fentiant. —— Disfolutis rerum-praefentium vinculis, phantafae er feni- „bus unice indulgent«: Quae ipfi. ita perceperinť vel etiam creaverint, multis modis, augent et exornant. Intimos animi fenfus. concitata, nu- merofa, figuris referta oratione exprimunt Est quaedam conftans Poëfeos ratio, oriunda e com- muni- pulcritudinis e¢ harmoniae fenfu, quem ip- fe naturae conditor mortalium pectoribus infixits Senfù, illo elatiore imbuti fuerunt, igne illo di- vino incaluerunt, quotquot unquam exftiterunt veri nominis: poëtae, five. calidisímam feu fri- gidisfimam regionem -incoluerint, five in culta focietate feu inter Nomades et Venatores verfati fuerint. -Inde communis enascitur Poëtarum lingua, non-frigida illa et fedata, fed magnifis ca, fed- venusta, fed affectibus. plena, quam fponte fuppeditat fenfuum et phantafiae vis. Sci- dicet, non ex arbitrariis inftitutis,. hominumve con- C40) conyehtibus repetenda font Poëfeos ornamenta; fed ipfam maturam habent auctorem, cuius vi impellitur verus Poëta, cuius’ pulcritudinem ; 'fimplicitatem; fublimitatem, harmoniam, qua ipfe totus afficitur, carminibus; velut colori- bus, depingit, aliisque, ut-testibus, fpectan- dam praebét, Fieri igitur- non potest, quin- ef -Hebraei et Graeci. multa 'habeant “commu- pnia, quippe commuünem magisıram , - natu- ram, fecuti; Singulas, aurem virtutes entimerd- ‘ye, guae veram conitituunt Poëfeos-natûram , a propofito nostro alieħhum duximūs, ‘ne id dê- wonktrare videtêmur, de ġuo emo, tostra faltem aetate, dubitaverit; Orientales -regiones nimirūm degue ac Grdeciam germanos protulisfe Poëtas.- Itaque; ne modum excedat disputatio -haecee, abftinemus ordine fystematico; ad Aes- theticãe pracccptä exacto, quo fingulae,. quae in utragùe -Poëf eluċent, dotes indicentur et acstimentür. Alia prörfus tobis videtur inftii- enda comparationis rato. Obfervandae funt dotes alterúrri přopriaé, ùt cognoscamus, qui- bvs in caufis'a fe invicéni diverfa fint utraque Póëfeos genera Videndüm est quaham ex par- ite 'Afrerúm cèdat alteri. Verbo, id 'eficere ftu- “demus ex Hebraicáe Graccdëque Poëfeos mot- PT ut uno quali adfpectu diiadicare posti- - MUS}, Cas) mus, quatenus Hebraei Graecos, hi vero illðs fupèraverint, etita de utriusque Poëfeos indole er vi propria quam certisime nobis conftet. Quo mėlius vero eiusmodi disquifitio de Pog- fi inftituatur, multum conducit ipharum “sènti ‘um, quae eam egcoluerunt, norita. Varie enim fingulae ġentes artes excolere folent, pro varia ipfarum, indole et ratione. Hac autem propria gentis indole univerfe perfp#cta, aditus munitur ad fingularum artium vim et rationem -accuratius investigandam. Itaque, ab co eti- am nobis ordiendum est, ne temere : pronuncie- mus de propofita quaestione, Anteqnam ad ip- fa nos conferamus poëtica monumenta , ipfi He- braei et Graeci fuñt cognásčendi, ipfaque inci- tamenta et opportunitates, qdibus apud utrum- que populum adiúta ac provecta fuerit POSEA aestimanda funt. Haec igitur univerfae disputationis isib tio fit. Primum ipfos Hebraeos et Graecos, tamquam diverfas generis humani partes, con~ fiderabimus, ut, qualis iis fuerit indoles et ine genium, univerfe aestimare, et de origine et opportunitatibus utriusque Poëfeos iudicare pos- fimus. Deinde continuo nos conferemus ad utriusque Poëfeos monümenta, ut, quae ex univerfa gentium ratione effecerimus, his con- l fir- C 16.) firmari videamus. Sic igitur eo pervenerimus., guo tot haec- disputatio tendit, ut, qualis utrique- Poëfeos. generi ` fuerit. indoles -et viş propria, comparando. asfequamur, et ita, neu- tri nimis` faventes; fuum cuique pretium cx ae» quo ftatuamuss fi PARS AE E y TN DE PROPRIÀ CUM HEBRAEORUM, TUM GRAECORU My INDOLE, HÀBITÀ INPRIMİS POETİCAE FACULTATIS RATIONE? $h Hebraei Ur pertinuerunt Hebraei ad populos Orientalés ; ita horum retulerunt rationem. Åa eas gentes referêridi fuút Hebraei; guas Orientales dicere confuevimus: harum rátionem retulerunt, harum ftudiis et afs fectibus imbuti fuerunt. Itaque; quo magis perfpectam habemus peculiarem orientalium ra= tionem, eo melius iudicare poterimus de He- bracorum ingenio et facultate, poetica: Qua- propter, non abs re erit, praecipua, quae huc referenda videntur. breviter notasfe. Saepius est obfervartum; üniverfüm genus hümanum çomparari posfe cum fingulis homini- a D - buss. CRTE) bus, qui, per varias aetates, ad fuam procedutit maturitarem et quovis vitae ftadio peculiaribus gaudent dotibus, et virtutibus. Quod fi tenca» mus, ih oricñtalibus gentibus fponte nobis ap- paret pueritiae aetas. Quas enim dotes pueris maxime proprias esfe quotidie obfervamus, has in omnibus fuis rebus referunt orientales., -y Ac primo quidem bic notanda est magna fenfcum externorum vise Scilicet hoc maxime proprium -estorientalibus ,ut rebus proximis „-fen- fus externos ferientibus, vehementius moveane tur. Cuius indolis veśtigia omnibus corum re- bus gestis, artibus. et doctrinis alte impresfa confpiciuntur. Prřoūti puer totus esť in rebus vidêndis, audiendis, tangendis, - atque externo rerum fplendore captus, interiorem. earum in- dolem fere negligit; fic etiam orientales, om- ni aevo, iis maxime rebus- delectati “funt, duae fplendore , luxu, magnificentia, fenfus ex- ternos aflicerent (1). Quis non miratur mag- nifica orientalium aedificia; ampla illa et fplen» dida ‘Deorum templa, celebratos “illos muros Babylonicos, ftupendae molis pyramides et obe- liscos Aegyptios, turrium multitudinem in urbis bus Orientalibus, principum aulas et gynaeceza , mul- Çı) Conf. Ifelin Cultus Humani Historia, I. 84. | EAIA Caw D ' pultiplicen aromatum ufum, fammum gen marum'et metallorum pretium? : Quis non ani- madvertit in notisfima Tofephi historia, pallium & patre acceptum. ideò quoque tam carum fuisfe filio dilecto fratribusque inyifum, quod colori- bus admodüm variis tinctum csfet? Quis non attendit fummam templi Salomonei magnifi- -&entiam; univerfique cultus publici externum fplendorem? E quibus omnibus apparet, quan- to Orientales ducti fuerint ftudio rerum externa fpecie fefe commendantium atque in fenfus. ex- ternos incurrentium: Inde proverbium inyaluit, quo ca, quae magnitüdine auti fplendore vulga- rem modum excedunt, ia Onientalem modum exaggerdtá dicuntur.. Eadem fenfuum ratio ef- fecit, ur eas potisfimūüm artes et feientias tracta- rent Orientales, quae fenfum magis:-quam ra- tionis öpë acquiruntur, quaë imagis obfervatione guam interioris indolis- indagatione cernuntur: Sic maximos přogresfus: fecerunt in jiis rebus, guae Historiam Naturalem fpectant: -Abundant linguze Orientales plantarum œt. ; animalium nominibus , hodieque magnam partem haud fa- cile explicandis." Quantopere animalibus prace fertim delectati fuerint Orientales, docent ños mültiplices' er variae imagines» in monu- mentis fere omnibus depictae vel fculptae et honor divinus illis- tributuss Nec: migoreri ADs AS C7% Astronomiae operam dederunt Orientales, quip» pe qui quotidie astra corumque motus et muta- tiones obfervantes, -non porerant non -delectari adfpiciendis lucidis illis punctis, quafi- in plano rotundo fulgentibus. Cum hoc autem fenfum ẹxternorum vigore coniungitur, five potius- ex -eo ehascitur, fummum investigandi, perferu- tandi, invenièndi ftudium, quod in Orientali- bus populis, puerorum inar, fummopere vi- guit. Non ea quidem 'pollebant perferutandi vi, quae tota occupatur in rébus moralibus ex- plorandis, quae a ratione proficiscitur, valet- que ad ipfum hominem cognoscendum; fed fumma diligentiaret mira etiam facultate excel- luerunt, omnia explorandi, quae ad res exter- nas, ad fenfuum delectationem vitaeque delicias referuntur, Unde tot exftiterunt inventa, in- primis in rebus phyficis, quae nos Orientalibus accepta referre debemus. Obfervatur porro in gentibus Orientalibus, - fumma reverentia erga maiores. Spirat tota Pa- triarchica ratio in Oriente fammam -reverentiam et venerationem, qua profequi folent Orientales’ aetate, auctoritate vel experientia ipfis maiores. Univerfae familiae praeëst pater, cui omnes obediunt, qui omnia pro lubitu disponit In bello gerendo, in litibus dirimendis, in rebüs quibuscunque, tam privatis quam publicis, om- nis Aray nis potestás est penes atu majores.” Iia reres“ pareñńtám` loco coli folent, paterja potestate imperatit, ' atque adeo pro arbitrio in fubditos agunt, éům illis refistere fummum fit nefase i Hinc despotica illa “regiminis forma, quae in Oriente adeo invaluit. Sic apud Hebraeos PIN, döminus, est regum compellatio , qui et diceban- tur DRIN; nomine de Deo ufurpato, quad ex etyniologid defignat venerandum (1). ` Summa ` inprimis fúit omni aevo Sacerdotùm existimatio. Scilicet, qui tahtopere colebant maiores, fum» mo ardore Deum venerabantur, tamquam tota natura fuperiorem. Senfus, quos de Deo fove- bant Orientales, in fumma etiam notionum ru- - ditate, otnino funt fublimes. Hinc tanta Deo- rum et'templorum fanctitas; hinc ardentisfimum rerum facrarum ftudium; hinc maxima religio- nis vis'in Orientales, “ Hinc quoque Sacerdotes- fummopere 'colebant, utpote non tantum cul- tüisfimos e gente, fed ipfius etiam Dei minis- tros. Sponte autem fiç intelligitur, quantopere Orientales ‘ad fublimitarem fuerint compofiti , quanta apud cos obtinuerit animi ardor, fenfu- um elatio ert conceptuum fublimitas. R Accedit his ingenii fervor er fumma affece tuum vis. Propriam est Orientalibus inge- on promptum , Vividom, fervens, ad mas- K i na 6) Exod. IV: i6. VIB r KX G C- 22.) na- ġuaegue . fuscipiehda et paragenda_ pafa tüm. , Etenim, quo minus ratio, quae, tardior esfe folet, in iis valet, quo magis, vero om- nia fub fenfus revocant, eo etiam vehemen- tius moventur vivida rerum cogitatione, Quae-+ cunque celerrime fenfibus percipiunt, e4 pleno atque aestuante pectore protinus . effundunte Hominis Orientalis. non est. cogitare , _ philofo- phari; fed fentire, rebus obiectis graviter affi- ci, impelli, moveri. . Sive lactisfimas naturae . imagines adfpiciat, feu magnifica et terribilia eius fpectacula, five maiorum recordetur faci» nora, feu Deum cogitet rerum, creatarum opi~ ficem , continuo. percellitur, in admirationem trahitur, fenfusque fovet elatos ac fublimes. Afectibus, unice indulgens , iis abducitur., imo rapitur, ad fummam animi. inflammationem ; il- loque abreptus impetu, abiicit rationis frena, nil curat nifi quod flagrantibus. ftudiis conveniat, atque ita. celerrime fertur, torrentis. inftar- ra- pido curfu ripas transgredientis nullumque non obftaculum impetu fuo removentis. Ita inex- trema quaeque proruite- „Mox igitur ardenti vindictae ftudio ductus, bellum et necem fpi- rat; mox vero, fedato ardore, est mifericors, largo quemque excipit hospitio, atque incredi» ia ostendit animi magnitudinem, Hunc au- tem animi fervorem externe folet prodere, fene . fa- Gue 3 h) fague fua- verbis: vividioribus gestuque vehemen- tiori exprimere. Ira, in laetitia- exfultat, in Juçtu crines evellit et vestes dfeindit , in. falutan- do corpus in terram profterniteo Sic igitur uni- verhis Orientilibus: fenfiis funt acres s animi mọ- tus aestuantes, ingenium fervidum 'ẹt fingendi vis indomita (1). Počfin awem, ab Orientalibus talirindole et ingenio- praeditis excultam, “cuiusmodi exfpec- tare nobis licet? Elatam profecto, fublimem , imaginibus refertam, artis regulas negligêmem, fed affectibus exprimendis unice accommoda- åm, verbo, ciusmodp,: quae~a phantafiàe: ter fenfum vi profciscatüre Hanc auteni commu- nem esfe Afiàticae Poëfeostindolem, inter alios, fufius ostendit: Jonefus j in — praeclaro- opere de :Poëfi: Afiatica, in“quo` docte ẹt exemplis: e -variis Poëfeos generibus adductis, de plurima- yum gentium Orientalium Poëfi egit, Hebrai çam autem fere néglexit..<:Nobis vero, pecalia~ riter hoc loco in Poëfin Hebraçcorum jinquiren- tbus, praecipua tantum` ftrictim notanda vide- þanturs ut iustum -deo Hebraeis, tamquam de gente Orientali, feratur iudicium. Sed ukerius iąm est: progrediendum, © Ùt ` aprealiren etiam l | Hea C1) Conf. I-H. Pareau, v. ¢l. Ant. Hebr: pag. 458 -461e Wilmet, v.c it Orate de ingenio Hebraeo ruin gd Poëfin maxime accommodata, pag, 18 iqa C 24 ) Hebraeorum rationem cognoscamus, eaque cone fideremus,“ qüibus propriam fibi formam nacta èst Hebraica Poëfis.) Videamus igitúr, qua ra- tione Hebraei Poëfin tractaverint, qualesque iis fuerint opportunitaręs ad am feliciter tractan- damis Hebraeorum praeflantia prae caeteris populis Orientalibus. In.tota fere gentium historia nullus occurrię populus, de quo. tam perperam faepe existima- -tum fuit, quam de Hebraeis, Ert apud anti- quos, et apud recentiores, male faepe audie- runt Hebraei, tamquam perditum hominum ge- nus, cui vel minimum artium aut doctrinarum ftudium esfet denegandum, Qui in extollendis caeterarum gentium laudibus omne ftudium fuum collocabant, abieęctius. feħtire folebant de He- bracis illis fimplicibus, uti videbantur, rudibus ac barbaris, nullis. fenfibus lenioribus , nulla li- beraliore indole commendatis, Hos caeteris om- nibus, qui fapientiae vel elegantiae laude inclarue- runt, postponendos cenfebant. Hos igitur alto defpiciebane fupercilio, ingenium obtufum ‘et agreste morumque ruditatem iis exprobrabant , at- que adeo nihil , nifi quod abfonum , exile et minu- tum eẹsfet, ab iis exfpectari posfe, tibi aliisque - pir: d 25 y perfuadere conabantur: Cuius quidem contems tus caufae in promptu fant.“ Scilicet, nihil ma- gis nocet historiae rite tractandac, quam, uti folent multi, fuam rationem transferre in tem> pora praeterita, Hoc vitium faepe gravium er- rorum fons- exftitit. Graeci autem et Romanis quibus non nifi recentior eademque abiectior Hebracorum conditio, et fata eorum recentiora innotuerant, pristinum ignorabant gentis florem et praeftantiam. Hebraeos cum. Phoenicibus coniunctos et commixtos putabant, neque adeo peculiarem illoram rationem habebant. Deërat praeterea Hebraeis ingens ille Deorum nume- rus, tantaque illa festorum , voluptatis et luxus magnifieentia , qua Graeci et Romani ab omni- bus appetebantur omniumque oculos ad fe tra- hebant; fed, tamquam homines fimplices, qui fuis fe finibus continerent, ab omnibus fere ne- gligebantur, © Recentiores praefertim in id vi- tium inciderunt, quod ex hodierna Hebraeorum ratione ftatum corum pristinum diiudicarent, ne- que temporis intervallum animadverterent, Gen- tem, qualem nunc adfpicimus, fervitio depress. fam, exilio quaquaverfum disperfam, variis ca- lamitatibus aflictam, confuderunt cum germanis Hebraeis,. ingenii vigore artiuinque ftudio flo- rentibus. Accesfit etiam coniunctio, quae gen- tis fcriptis et vicisfitudinibus cum religione in= ter- pr C 6 3) tercedite - Quisenim: rebus Hebraeorum expli- candis operam darent, plerumque unice: Theo- 'JTogica, non veros fimul Historica; ratione eos confiderabant, Quaecungue innotuerunt de- He- bracis, ea omnia -peculiari religionis- et regimi- nis:formae tribuebant,- Quae autemshac ratione apparebat praeftantia „religionis çcontemtoribus ne: praeftantia quidem vifa -fai - Haud pauci quogue fcripta- Hebraeorum, ovel- neglexerunt, vel- male adhibuerunt, cum in ea verfarentur opinione, volumina: facra unice- religionis caufa perlustranda , vel rudioribus tantum ingeniis: ree linquendà;esfe, hete Veruntamen: quam iniqua et iniuriofa fit illa multorum de Hebraeis; fententia, quemvis doce» re potest accuratior -huius gentis confideratio- et cum aliis populis Orientalibus - historica compas ratio. Cum populis Orientalibus dico; nam He- braci fuerunt Orientales atque horum adeo. cul- tus non aestimandus est e ratione Graecorum aut gentium Germanicarum, Tanta autem est He- braeorum praeftantia, ut, fi cum caeteris. genti- bus- Orientalibus, de vero. ingenii animique cul« -tu in certamen: vocentur, haud- dubia fic illo- rüm victoria Cuius quidem praeftåntiae tot tantaque exftant documenta ; ut fingulorum çom- memoratio hic loci longior 'esfet Pauca me- - morasfe fuficiate— Quantopere Hebraęi caeteris Ori- C ori) Orientalibus'antecelluerint religionis forma, cui- ġue in oculos incurrit, qui animadvertatr, Hes braeos coluisfe> unum tantum Deum, colnisfe eum fine imaginibus, dum caeterse genres De- os fuos fine imaginibus fibi repraefentare non posfent. Plurimis: artibus, © tam belli quant pacis, adeo -excelluerant, ut: miremur etis amnunc earum indicia, quae in feriptis He- bracorum: exftant, — Ipfam“feribendi artem, -f “non 'invenerint, Vetustisfimo certe tempore. in ufus fuos :ċentulerunt, et feripta reliquerung taritae antiquitatis, “e qua nihit quidquam: apad eaeteras gentes liceris mandatum- oċcurrit: Çi) Soli fuerunt Hebraei, qui ‘leges feriptas habe- rent, quo temporẹ -caeteri populi,” ipio- eriam Graeci, farpæřo tantum 'et fententiis quibusdam ore prolatis, utebantur. Ert, fi harum legumargu> mentum'attendimus , tanta earum apparer pracftan» tia, ut, quae a nonnullisintituta fvit fummi: He- bracorum legislatoris, cum primariis et maxime celebratis ex antiquitate legum conditoribus com- pāratio, haec non nifi in laudem illius cedere potuerit (2). Quamvis regibus, Orientalium mo- re 3 C1) Conf. I: Hi Pareau , vacl. Ant. Hebr. P. iv. C. V. § 5-15. (2} Conf. H.: Muntinghe yi vai- clec ino Cultus Humani Historia ‘P, IV. pag. 310 fqq» a E e Al CY » àliquamdiu fubiecti, propius: tamëh, quam caeteri Orientales, a vera focietate abfuerünty docentibus pracclaris Samuelis conatibus, quo auctore, ad Reipublicae fere rationem adducti fherunt. In ipfa regia regiminis forma magna inter ipfos cives obtinebat aequalitas. -Verum omnibus omnino Orientalibus antecelluerunt He- bracei humanitate. Quae apud caeteros Orienta- Jes obfervatur morum ferocia et rituum crudeli- tas, ea apud Hebracos fapientisfimis et huma- nisfimis inftitutis fuit mitigata, Nulla apud Hes bracos habebantur facriñçia humana, nulla fan= guinolenta fpectacula publica; fed, ex lege hu- manisfima ṣi -fervos. manumittebant , peregrinos quoque, ftatútis temporibus, a labore quiescere finebant, ipfis animalibus bene confulebant, at- g2 tot aliá humanitatis praebebant exempla, ut ex hac: etiim parte proxime accesferint ad ratio- nem cultisimorum populorum, Pog» Alphen , in Operibus Societ. Theol, Teylerianae, tom, IX.. I. H. Pareau, iv. cl. Orat de amico atqug utili Graecarum Latinarumque Literarum çum Orientalibus sonfortiog pag. 19. fqq. Xi Cuag 3) Poëfeos ftudium et opportunitates apud j -ı Hebraeos. Qui autem tantis dotibus clari erant Hebraei, iidem ad Poëfin valde erantapti, in eamque fum- mo incumbebant ftudio, Testis fit ingens poë- matum numerus, qui, facris illorum volumini» „bus continetur. Quae enim iam apud gentis conditores, Patriarchas, nata fuerat Poëfis C1), ea cum ipfa gente adolevit nulloque tempore ei defuit, Mofes, praeclarus Hebraeorum, dux et legislator, idemgue fcriptor eorum clasficus, non minus Poëfi, quam legibus et fapientia invalu» it (2). Festis inprimis temporibus, vel victo» ria reportata, univerfus populus carminibus ce- lebrabat magna, quae perpetrata erant, facino- ťa (3). Quin et ipfae mulieres Poëfeos ftudio erant imbutae (4): Samuelis praefertim tempo- ribus ostenderunt Hebraei, quantopere ad Poë- fin esfent proni. Eo enim auctore conditae fuere Schola Prophetarum, quibus plurimi Poëtae, artis exercendae caufa, coniungeban- we Cs) fuadeungid enim proprium fuerit ha- o Cvius reliquiae exftant Gen, XXVII: 27 -29, 30, 40: CW. XCIX: ; (2) Exod. KV. Dent. XXXII et XXIIT. Pf. XC. (3) Núm. XXT: 13 fqq.' (4) Iud. V, 1 Sam. V. (5) 1 Sam. XIX: 2o fqq aN Cgo) harm focietatum inftitutum , conftat, Poëfi haud infimas partes in iis- tributas fuisfe (1). Neque ullum est dubium, quin ipfae hae fcholae maxi- mopêre valuerint dd poëticam Hebraeorum fa- cùltatem acuendam et provehendam (2). Soles. bañt plerique extraordinarii religionis doctores , in proferendis oraculis, fermone ligato uti, quo: maiorem vim haberent in popülarium animos. Er tantum abest, ut hoc ftudium deinceps de- ferbuerit, ut potius, Davide et Salomone regi- bus, tota natio ad Poëfin accommodata videre- tur. Maxima pars Anthologiae Hebraicae, avari- is auctoribus profectae » quae Pfalmis continetur, publico populi ufui erat destinata (3). Imo , post jñfaustum eXihum Babylonicum , non exftinctum faisfe Poëfeos ftudium , doceñt Prophetarum vaticinia, et carmina nonnulla, quae in Pfalmo- rum collectione exftant W Ex his igitur effice- : re C1) 1 Chron. XXV. 1—3. 1 Sam, X: 5. (2) CI. Muntinghé, Tarroductio in Belgicam Pfai- morum- yerfionem ; pigs 3i. Ci. Pareau, Ant. Hebr. P. L S I. C. Vo 5—7. Lowth, 1}. prael. XVIII. Herder, de indole Poëfeos Hebraicae verf Belg. tom. IV. pag.. 100 faq. C3) Conf. Pi XXIV. XLVII.-LXVIIL.-al. (4) Uti P. XLIV. -ét LXXIX ex quorundam opi- nione., Conf. Cl. Muntinghe, Zntrodecin Pfalmorun verfionem Belgicam, pag. 6i. .— L H. Parean, Anta Hebr. PIV: C: V S oik C gi rê poshimus, quanta fuerit apud Hébracos Poë- fċos existimatio. -,, Nulla profectos- ‘(verbis 39 22 33 22 393 57 29 39 39) 99 àa 23 $3 29 39 29 39 99 2) 9) 39 2? utor cl. Wilmetti) (4) nulla fujitin toto tere rarum orbe’ gens, apd quam tam maturė culta fuerit, tam lacte fuccreéverit ct tam did floruerit Poëlis, qam apud Hebracos, apud gutos, tamģuam e proprio folo, enata fuisfe, diċenda este Mažimam cuique admirationem movet magnus ille poëtarüm numerus, quo fuo iure fupėrbit haec natios non per unum alterumve, fed per plurima fecula, confpicu- úsş utriusque fexus ets cujuscungue tandem ordinise Hic Nomades videmus et pastores, carminibus claros; hîc univer popli du: cem, heroëm et poëtam ; hie mvlieres et vi- ros, hic Prophetas et reges, qùibus a poë- matibus nomen fit} quin tanto in Honore Poe- fis‘apud Hebraeos fuit, ut, una forte inter omnes, haec natio tribus regibus, hoc etiam nomine magnis, gloriari putuerit: et, vel tanta fuit Pocfeos existimatio, tantum` ftudi- um, ut neque vullis calamitatibus’ vel dirisfi- mis nec aeficarh quidem Babylonica po- tuerit extingui”. Quod pea Hebraeorum ins - (a) In Oratione de ingenio Hebraeorum ad EAN tė maxime accommodata , pag. 41 fae Gd Č 3 ingenium, ad Poëln adeo accommodatum, noù: potest non benignum 'praciudicium -excitare de ipfius Poċfeos, ab illis excultae, prachti antia: ac perfectiones f Quo magis autèm Hebraicae Počfeos rationeni cognoscamus, age, videamus: quaenim fuerint illi populo Poëfeos tractandae opportunitates: Mitto nunc coeli aerisque vim in hominum in- genia, vivendi rationem, aliaque; quae» vulgo totidem caufae habentur, quibus ingenia for- mentur.. His enim, licet non °omnis cfi- cacitas fit deneganda, faepe tamen: nimia tri- bui folet. Me. quidem iudice, ipfum ingenium humanum est fons primarius, e quo omnia pro- fluant, quae homo cupiat agatve; atque- hace tantum est caufarum naturalium vis, ut inâ- tam homini indolem provehants — At. vel fic tamen caufae huiusmodi proximae; five potius opportunitates, minime funt-negligendae. Apud Hebraeos certe plurimum valuerunt ad. Poëfeos cultum iuvandum; et peculiarem ei contraxc- runt formam et habitum. Quum igitur apud gentes omnes Poëfeos ra- tio multum pendeat-e linguarum, quibus utunė tur, conditione, animadvertere liceat, Hebrai- cam linguam ad Poëfin quam maxime accommo- datam fuisfe. Quod enim de quorumvis popu- lorum linguis conftat, eas initio, nondum in- . ya- 6 3) șAlescente- Philofophiaş: valder' faisfé : figuratas et poëticas (1), id'inprimis valec deantiguisfi> mo‘ fermone Hebraeo: Huno 'ditisfimam. fuisfe etčopiofisfimum ; neque-eius: amplitudinem esfe dimëtiendam ex paucis} quae fuperfant; reliqui» is, -vel docere potest cognata dialectus Arabica, guae, ex eruditorum testimonio; luxuriofa vepe borum copia ipfam linguam Graecam nifi fupe> taát; certe aequat: -Cum vero carerev fere- ver+ bis, ¿ad notiores‘ abftractas exprimendas aptis, qüas accuratior cogitandi ratio et maius iudicii acùmen in linguas: Europaeas indħxit; omnia fub fenfus revocabantur ; “omnes res animatae vi- debantur et veluti perfonàe àgentes animo re+ praefentabantúr. Hinc ingens enascebatur ima» ginum , comparatiojum y exclamationum ; mpos- wrorotfwy: numerus y et ita’ lingua evadebat vis vida, magnifica; poètica et ad 'dramaticam ra+ tionem conformata:s . Accedebat: magna copia - -= verborum ad fonum factorum. Et, quamvis longe abesfer a- cukta- illa - concinnitatei, ĝua [iapa et Romana lingua est confpicua, minis me tamen detèrrebat ruditate illa et verborünt _ äutitie, quae in linguis feptentriônalibus folet T nos C1) Conf. cl. Muntinghë, Introd, läüd. page 11 fqä: H: van Alphen; Zntroitus ‘ad. Difputt. mane dikoe n . fbectantes, pags 9 faq. f C 34) tiotári C1). Haec igitur lingude Hebraeae in- ` doles; qua omnia, quae mente tantum concipi- untur „quafi in facta. convertebantut, res- etiam ìnanimataė ad humanáe actionis ac łoquelae mo- dum informabantur , et quae animum vehemen- tius afficerent, verbis magnificis vividisque effe- febanturi; = háec igitur indoles exfpectationem movet Poëfeos maxime figuraracs floridae, im- petuofae et in fumma fimplicitare ac brevitate y 'elatae et magnificae. Caeterum- obfervari mere- tur , Hebraeum fermonem neġuaquam, dd alia- rum linguar®mn exemplum, poëticum ilum has bitum amifisie, fed, Orientalium more, per vas rias temporum vicisfitudines, perparunt immu- tatam , fuicmanfise fimillimam (2) Cum porro Poëfs- arctisfima et quafi fororia necesfitudine cum Múfica fit. coniúncta, mirum non est, Hebraeos huie etiam ftuduisfe, ad eame que Poëfin:accommodasfes . Et fane dici vix l os (1) Hebraeorum fermonem ad Poëfin valde fuisfe accommodatum, fufius demonítrarèsnt, inter alios , Herder, l, hP. I. pag. 10 fqq» cl. Muntinghe , Bidk Cuit, Hum. Hif, T. I. page 38.fqq. IIe pag. 129 faq. Introd. în Pf; p. 13 fqq. cl. Pareau , în Difput. de Mythica Sacrorum Scriptorum interpretatione , pag» 103, 108 =- 115. (2) Conf.-cl. Pareat in Orat: de Conftanti Orien talium indole, potesty 1ĝuanto- Hebraei ducti fuerint. Mufices ftudio; -Hane enim änte -diluvium iam in- ventam (1) cončinuo in -ufus fios contule- rünne Quos patriarchae; pro: fua- -hospitas litate , laute et: benigne: excipiebant,.eosdenmi cantu et vario concentu mufico honorari cura- bant (2): Nullus agebatur- dies- festus; do- mesticus; civilis aŭt religiofùs , qüin continuo chori cantorum :adesfent; qui: ët carminibus, et grata quadam faltatione; ér vero etiam- vario- rum inftrumentoram modulatione; animos. des mulcerent infitosque feńlus:palim dæmonftrarent. Divino miraculo 'a faeva Aegyptiorum tyrannide liberati èr grato huius libérationis fenfu affecti, magnifiċo carmine victoriam celebrant; comi» tantibus foeminis, tymipåna pulfantibus choreas- que ducentibus (3)s©- Noverat Mofes hane Mu- fices vimi in populares fuos, cum illam admi- Jites exciiandos animique hilatitatem festis tem- poribus. provehendam, pùblice inftitueret (4). Idem mirabile prorfus: Mufices ftudium egre- gie probatur Sauli et Davidis exemplo: quorum ille, animi moeroré afflictus, non nifi Mufices ope ad faniorem mentem redire posfe vis C1) Gen, IV: si. (2) Gen. XXXI: 2%; (3) Exod. XV: 20 fqq. 6) Num, X: 2, 10, XXXI; 6 C e2 C 8) videbatur (1); hic vero in folenni Arcae dee ductiońe , cańtantium“ choris interesfe, atque, heglecta uxoris reprehenfione, muticum magis quam regem “agere” gestiebat (2) Cas- tae facerdotali, quae“ Levitis > continebatur, praeter’ alia negoti, cultum religiofum fpec- tntia, inprimis cürá erat demandata“ Mufices publicae administrañdae. Auctore Davide- re- ge, 4000 Levitae, in 24 clasfes- divifi, con- {ftituebañtur; gui i facro tabernaculo; hymnos cantarent et cuiuscunque generis inftrumentis accincrent (3. Quum igitúr tanto Muficesamore omni aevo capti fuerint Hebraei, quisi hon prae- clåra omnia'de Poëf Hebraica auguretur? Quis vanam dixerit fpem, quami fovemus, de fructis bus übeérrimis , ex hac Poefeos cum Mofica cone iùnċtióné in illam `redundantibus.? € 4) Mirifice profecto valet Mufica ad augendam: phantafiae vim, piine apii €t carminis modulatio- l nem (1 1T Sam. XVI: 14-23. (2) ar Sams VIs I2 -22 i (3) r Chron. XVI: 5. XXIE: 4, 5. XXV. alibi. Confe Herder „1, t. tom.. IVe pag. 200 fqq. Pas. reau, Ant. Hir: P, Wi €y, § 25- ‘go. “Iah, 1.1. § 92,96. cl. Muntinghe , Hifl. laud. tom. M. pag. 713 fqq. Blair, in Lectionibus de Literis et Artibus Elegantioribus verf. Belg. tom. Hi Pe L62 C4) Conf. Herder, 1. 1. tom., IV. pag. ;47 fqq. nbi multa hac de re egregie obfefvata exftant. C a D nem 'reguidai, Eo- perfectior evadere folet poëta, quo màiori Mautices,: ftudio -et facultate fit praeditus: Quid igiturovaluisfe cenfenda' est Mufiċa intPòëfin Hebraçöram, quibus. ipfa-na- türa::fihxerat phantafiam -vividam,- affectus ve- hementes fenfusque. fublimes:?2 Hymni fane Dae vidis, quibus nomina inftrumentogum, pracfigun- tut, maius- -quid per amicam, Mufices opem lu- crati fuerunt, quam nomina: rantum intrumento- rums>quibüs-:accommodabantur...» Chori-ratio s adq quam-conçentus muficus apud Hebraeos in- ftitucbatur , non -potuiç non: fui relinquere- vesti» gia inipfo carminum:-habitu et.forma.,:i{n. odis praefertim et: hymnis, qui,- ipfo. vocabulo. a Moufica defumto, carmina Lyriça diçuntur , haec Mufices vis non elucereinon. powwit, Hisce: omnibus, e quibus iam quodammodo de Poëfeos Hebraicae vi-ẹt indole iudicare, pos- fe nobis: yvidemar ,; accedit peçuliaris argumen- totum: tractandorum ratio, vera fublimitas, et plane divina: - maiestas. ; Non folent vates He- -bracei alienam fustinere perfonam, autin Jocis abditisfimis vagari, ut inde argumentum: eiusque colorem depromant, -etita ipfis popularibus.. fie ant obfcuriores. Sed in-patwia verfantur regione, depinguntares, vere -Hebraicas, quibus ipf fpece tatores interfuerant, quarum vim ipfi animo fen- ferant Qrarionis.cum argumenta, tum etiam Qpa Cas) örnamenta, ipfis continuó fuppeditabat placida naturae contemplatio, rerum pristinarym recor» datio ipfiusque religionis maiestas. Natürae contemplatio quantam ‘habet vim in poëtám , magna fenfuum mobilitate er- phantafia lúxuriante inftructum? Quantopere infl4mmatut pectus, cum rerum creatarum integritatem, pulcritudinem et magnificentiam percipit! Tes» tis fic inftar multorum Osfianus, quem cum legimus’, videmur nobişs“in ipfa poëtae regione verfari, fylvas adfpicere denfisfimis tenebris. hor- rendas, flüuctüymque ád rupes refonantium ftrepi- tum dùdire, “Contemiplemur autem antiquos He- braeorum proavos, Arabum Beduinorum: fimil- limos, vitm degentes fiastoritiam aur agricultu- rae deditam ; morum fimplicitate et integritate infignésy quibús asliduo frui licet naturae con- fpecti.” Profecto,” qüicungue non ignorat effica- cem natùrae vim, fponte intelligit, quantopere fimplices illi mortales huius’ mundi fpectaculo, tànta et pulcritudine et -fùblimitare” confpicuo, fuérint moğ et percelfi, qüam múltüm ‘naturae debuerint, quam parùm vero disciplinae. Con- templemur porro Hebraeos:ad gentis nümerum auctos, mare tranšsgresfos, per deferta oberrån- tes; deiùde vero in foecunda Palaestinae regione habitantes incolumes. "° Quidni a Pòëtis illis, prope Libanum et Carmelum, inter fylvas et top- C ap 9 torrentes, montès-et valles,- prata: €t -pecora verfantibus: vitaeque ruralis fuavitatema quotidie percipiéntibus; quidni ab:-illiss:exfpectaremus Poëñin, minus quidem culam et-politam , fed iņufimplicitare -er-yeritatre elatam -grandem ac {plendentem? Ç1).%; T oAliam,- eamque -haud levem; Poëfi a Pinoi opportunitatem -praebuerunt populi fas ta; tami profpera, oguam :adverfas! | Ea- femper tempora-viribus: animi: exferendis maxime idonea fuere, oquae folenni reram praeclare: gestarum herounive celebrátïóni erant dicata: Apud: He bracos autem Poëfisi tota cad Historiam: referebas tursičerum: pristinarum memoria: per illani. pro- pagabatur, eti praeclare: gesta, carminibus::com- prehenfa,> continuo .«cantabanturi> © Er | haee ipfa: Historia tam'amplam, stam gravem vatibus materiam praébebat nut ex hoc etiam -fonte Poëfini multan! lucratam - fuisfes:` haud. temere opinemur, i: Qúodfi:Poëra- Hebraeus: multiplices gentis, fuae vicisfitúdines-in. memoriam revoca% rêt, non. poteratinòn gravisimarum -rerum Co~ gitatio - eius. animum > fubire. -i Quam dignas quam-fublimia exftabant-argumenta: apud popu- lum faceva Aegyptiorum: tyrannide oppresfum z: “C1) Conf. Blair, 1. 1. tom. II, pag. 169 fq Muntinghe, KI. tom. -pags 127e C 4 ) mox vero per ftupenda miracula liberatum ypypep deferta Arabiae’ oberrantem, continuis! fummi Déi eiusdemque fummiiregis benėficiis:' bea- tüm; tändém, . hostibusdevietis, in patriam přoávorum. regionem feliciter -reducem $ 4Quaé alibi conficta fuere prodigia, his ipfi Hebraċo- rūm vates testës interfuerant ; his omnem inco- łumitåtent füam debebant, his rotam histrorism fitusque“ publicos” fuperitruebant: - Ubicungque pedem figëtent,; erecta intuebantur mìraculorum monumenta; add quorum adfpectum grata rerum heroumque illustrium recórdatione afticiebantur; altioresque: furgebant in pectore motus. "© Sed,- quod; maximum ʻest, Poëfiso Hebraeo: rüm arctisfime cum religione fuit iuncta, ʻektea; que vitam duxitier colorem, ©: Ex hac autènt pars te Poëfis Hebraea vere fingularis! est odicénda; cüm nulla'aliarum gentiam +Poëfi comparanda; Antiquisfimo iam aevo exftitit! Poëfis- religiónis internuntia: ev interpres, qude edóctrinan-coes lestem, figurato: fuo‘ fermonè propofitam , icun hominibus communicaret: “Aptistima fane:moti- bus animi cóħcitandisieravccogitatio jilla ọ qug homines Deum refpicerentetotins naturae: aucto» rem et rectorem; omnium" bonorum, quae mor+ talibus contingunt, fontem et largitorem-:be- nignisimum, eundemque omnis .veritatis, pul- critudinis et fublimitatis aeternum perfectumgug CX? Ciar) exemplarė i Optime igicur. Mofes~de; Poëfi est, meritus, cùmiseam indisfolubili vinculo cum res: ligione copularets et commerçiumninter uram- i gue intitueret s :cùias yis tanta. esfeç-in Poëfinz;, quaùta religionis j>Lab: ipfo conditae, praeftan», tiano EMecic hac::Mofes,et fuo ipfe exemplo acl rèbus:gestisy eż:legibus inftitutisque» fancitis,. eto itheocratica, o quamninftituity» regiminis for» må ÇIX) Summi Deis; -çuiuss fe- legatam, ftupendis--prodigiis utpote rerum. cřreataru mny; cultui òpponebaturs: -fta Poëlis, quô magis felfed silatau s saictdokl. zito m erii tan C1) Füfus et“ eleganter hoc demongrarunt Hers der, 1-1, tom. H. pag. 220 fqq. ci. Montes Iys trod, in Pfam, page. 24'i fgg.’ C42) tam gravi munere dignam praeftaret, ipfa venes- rabilem “quandam fanctitatem ev Poëfis Hebraica, im toto: fuo 5» habitu tötaque ratione; -in'forma, iniverbisy » in artificio poëtico, commercii inter: Deom j; hominësque fpeciem haber}. nec nifi:ad, hog >i attenderis, ‘omnino’ porestintelligi aut, cogita- yH TURN 'àutem De, Ce kuai gst fanc- i i JiUFZS. . RITO itis. "U7 Bxeniplo fint Rainis; in chóris Estheraè' et C 4 ) s tisfima. Estrenim hoc proprium -privumque » fundamentum; ‘est hic. primus- fons -Poëfeos. 5 apud? Hebraeos, unde omnem.: vitam ; fuam , omnes`colores:traxit»: quod Deum rerum om- J» niun, coeli- terraeque auctorem}: dominum. p » rectorem fibi proponate: Huic. omnia., guae hie geruntur, »fubiecta esfe, hune fuperbos et čoelo minantès tyrannos, ipfamgue, Luci- ferüm ad ińferos detrudere, fpretos:humiles- aue in eorum locvmveveheres denique. res Omnes, praefertim humanas , perpetuo fluxu. ‘et“vicistitudine Miscere et temperare, en ve- ‘rum fontem: omnis poëtiçi argumendi apud 3? -99 99 33 39 2? 93 si > Hèbmeos enon sm Quodfis quae hietiiois bemo paus cis complectamur, Poėfeos Hebraicae imago nobis informatur , cuius propriae- dotes: facillime agnoscùntur, eaquè- baud temere coloribus alie- nis depicia, ` fedə»deducta ex ipfa gentis ratione et indole nativas Siquidem puerilem Hebraco- rüm rationem rite'tencamus, defiderari haud- mi- rabimur cultam‘ et-politam dictionem,- accuras. tam, quae disciplinae debetur, partium: dispofi- ` tióhem , artis ùniverfe et philofophiae eficacita- tem, Defiderabimus: item verborum, elegantias et'leporeşs, excultum pulcri venustique fenfum , quo--univerfae- orationi gratia oguaedam- -ac fuavitas'afundatur;, ad deleciandum quàm ad mo- VER- C 45.) vendum aptior, Sed vēro admirabimur ubivis” germanam naturae vim, haud fucata (implicitate confpicuam; dictionis pondus ac fplendorem 3 imaginum figurarumque copiam, varietatem et audaciam fummam; cùm castitate coniunctam gravitatem et maiestatem; fenfuum elationem et fublimitatem ; affectuum vehementiam, impetum èt fervorem; Elucere videbimus phantafiae vim y quae non ftudiofe fectatur animi- oblectamenta., fed quae fibi fuficiens; fibi unice indulgens. in fublimia quaeque rapitur, quae non frigide. des fcribit, fedres omnes praefentes fistit; quae, vi- vida, foecünda, gravi, ferventi oratione: movet et percellit - Verbo, Poëfis Hebraica est affece tuum fermo et prodit ubivis animi, fublimibus ‘conceptibus agitati, effufionem. Hunc’ autem, quem ex Hebraeorum fadaie et ingénio univerfe efecimus, Poëfeos Hebrai= ĉae characterem; ad vivum esfe expresfum , lu- ċulentius patebit, quando mox, eum, exemplis allatis, pér partes fumus comprobaturi. Ordi- nis ratio pòstular, ut nunc edem, qua hactenus ufi fuimus, ratione videamus, quid de Graeca Poëli cohniectando asfequi posfimus. 5 C46) $I, Graeci Grdeci mulia noya pepererunt in genéré humanos Novu’ prorfus fpectaculumi tobis offertur; tum èx Orientalibus terris in Graeciam nos con- vertimus. Cónfiderarnda est quafi'altera generis hu- mani pars, quae nova quaeque protulit quae pro- priis dotibus et ftudiis clara, tåntum:ab Orientali- bus distat; qùantum å puero adoleseens. Multa quidem debuerunt Graeci Orientalibus; fed. fua fatióne omnia elaborarurtse Plurimi coloni ex - Orientalibus gentibus erant profecti; qui Grae- cis adhue ridibbs primordia rerum- traderent. Cecrops Aegyptius Athenienfes a humanitas tem addugisfe fertùüts Eodem přopofito Da- jaus, Cadmus; Pelops, aliit Orientales, in Graeciam perveñerunts :Videri igitur posfené Graeci fuùm cultum Oriéntalibus debuisfe ; atque adeo Poëfis quoque illorum ad Orientalium ra- tionem valde fùisfe conformata. Ne vero quis ita existimet. Propria fuit Graecis indoles, propria ftudia, et quae a colonis acceperint, fuerunt tantum initia quaedam , quae ipfi ad in- genium fuum ita informabant y ut prorfus nova ap- C 47 J apparerené İpi fefe fingerünt Ĝracci, fuam perfonam fustinùerunt, et in: omnibus. omnino y ğuae aliunde adfciverant, fuam femper cogitandi -agendique” rationem fervarunts-- Ipfa lHngua, quae velu pictura; variam gentium indolem optime exhibere folet, a Graecis ita est infor- mata, ut habeat quidem pauca imitationis vestis gia, fed tota tamen ad indolem Graecorum fit accommodata; © Graeci fiempe longius quam Orientales progresfi, multa nova pepererunt-in genere humano, provectioris: indolis ftudia. fo- verünt, ftudia humanitatis, focietatis, festivita- tis, elegantiae, cultis omnino: vere humanis Prouti Orientales externis, ita Graeci internis yalúerunt fenfibus. Hli affectibus vehementi- bus continuo inflamatii, âd quodvis fuscipiens dum flagranti ardore ferebantur, ad. fublimia quaeque rapiebantur $ -hi omnia ratione tempera- bant. Orientales magis fertiebant , Graeci ma< gis cogitabant. Ili externum cultum: fpecta- bant: hi cultum internum, interiorem hominiş indolem, fenfum pulcri ; venusti et decori > , Proyectior: humanitatis fenfus. Fuerunt Graeci provectiore humanitatis. fenfu imbuti. Alia prorfus iis videbatur naturae hus manae praeftantia quam Orientalibus, - Eph de fen- < ) feiticbait Graèci, atque adeðy tamquam homi- shes agere; ipfi fe movere, infitás; facultaresiexfe- rere ftudebant. Omnia referébant ad ipfam mentem humanam, ad internam hominis indo- jem. Hine est quod maior fuerit in Graecia foeħninarum ekistimatio: In Oriente mulieres a viris feclufse vivebant, tamquam res pretiofae ùnice e praeftańtia exterńa, et fenfuum ratione aestimabantur. Ih Graecia vero abrogata funt gynaecea, polygamia in .monogamiam abiitş foeminae tamquam homines confiderari coepe- řůûnt: -lbi demum verum confortium inter btrumñqoue fexun obtinuit -Non tantum Diis fed er Deae colebantur, in quarum honoremș ti Dianae et Cereris; festa publica celebrari folebant. Foeminis quoque licebat ludis publis cis interesfe, : fuaegue certaminum ‘partes tribues bantut. Apud:Graecos exftitit eiusmodi, My- thologia , cuius-ne umbra quidem apud Orien- tales reperitur. (Quamvis facra Graecorum, has bita divinitatis ratione, cum Hebraeorum fatris comparari haud posfint,. maxime tamen’ excellunt humanitatis fenfibus. Mythologia Graeca fpirat ubivis fenfus leniores et humaniores, fenfus pulcri, honesti et decori, refert úbivis ipfam Graecorum indolem: Sie Dii- Déaegue omnes in Olympo habitantes, ad. familiae rationem- funt compofiti , fecum invicem vivunt, mutuo fruuny tur # y C ag ) tur eiia Sic Hercules fummum habebs» tur fortitudinis exemplar; fed clavå utitur, ut perdat iniustos, idemque est nobilisimum ex» emplaryartium tráctandarum; quippe qui ! Mufis ` Operam darët maximam. Senfibus honesti, ius- ti et aequi nititur univerfa doctrina de orco; de ftatu inferorum et iudicibus inferniss Societatis et aequalitatis fudid. Ápparueruñt in Graecis verae focietatis ét dë- gualitatis ftudia. In Oriente pendent omnes é jusfu fuperioris, quem patris loco colunt; Graeci vero. quidquid despotieum esfer; reiicie- bants fui iuris, inter fe aeqùales esfe {tude- - bant. Dominatur in omnibus Graecorum rebus mirabilis prorfus amicitiae vis. Celebrantur continuo Orestes cum Pylade, Achilles- cum Patroclo, ĘCastor. cum Polluce et multa alia amicorum płrias Cernitur idem coniunctionis ftudium in Aphictyonibus, in facris communi- bus , -in festis dem inftitutis. vivendi ratione, \in ludis, in quibuscumque tan- Abhorrebant Graeci a folitaria fed fecum invicem ludentes y luctantes, degentàs, omnia coniunctim agentes, mutuo omnes teneantur vinculo. ` Hoc ftudio ducti pervenerunt raeci ad veram focietatems Ábrogata Orientaliuni, tribuum et castarum ras IDo oa iou C 59 2 tione, exftiterunt ubivis respublicae, quae ve- ráde esfent xoimwviai s quae rem omnibus commu- nem fpectarent, omnes eodem patriae vinculo coniungerent. Sic conditae fuerunt innumerae civitates, quae- fui esfent iuris, quae ita in fe invicem agerent ac fi esfent regna extenlisíima. Univerfa regiminis forma nitebatur civium ae- qualitate. Omnibus civibus fuae erant partes in Reipublicae gubernatione, omnium fuffragiis creabantur magistratus, omnibus commune erat patrimonium , ipfa focietas. Hanc omnes de- fendere, augere, ad fammum florem evehere conabantur. Omnia inftituta, non ad fubditos, fed ad cives referebantur, qui non urbibus aut moenibus, fed fraterna omnium coniunctione čenebantur. Ita, Athenienfibus a Perfis devic- tüs et urbe relicta, fuperftes tamen manebat Respublica, in ipfa nempe clasfe, in quam pro- fugerant cives, civitatem fuam in Italiam trans- laturi. Hinc intelligitur, quare in civitatibus Graecis tanta fortis ratio habebatur, quippe quae una inter aequales decernere potest. Hinc eti- am est quod concio res esfet omnium gravisfima, utpote ipfius populi èxxànsiæ, iñ qua ipfi cives fe fentiebant, cuique jius erat vota fua proferen- di et omnes ita de rebus communibus agebant. Nullum igitur dubium est, quin liberiores et humaniores Graecorum fenfus ipfi Poëfi quam maxi» A ED. mdxime profnerinét, er haec vicisim animis le- ñìcndis, humanitare imbuendis vel ad libertatem vindicandam excitandis infervierit. -Poëfs fa- ne, a Graecis excülta, non potuit non contra- here illum humanitatis er libertatis colorem , qui omnibus omnino Graecorum rebus adfperfus est l Hilaritás. Compofiti non erant Graeci ad Orientalium fe- veritatem et morum conftantiam, quae pueriti- am referunt, deditam illam prorfus fuperio- rüm veneratióńi. Adolescentiae fpirantes ala- critatem, in omnibus omnino rebus unice fpectäbant delectationem. Ttaque nil ab iis adhibitum videmus, quod non esfet accommo- dátum ad hilaritatem fummamquùe > laetitiam augendam vel excitandam. Eo confpirabant omnia inftituta > eo tendebat etiam univerfa arti- um et disciplinarum tracrandarum ratios Grae- i illud hilaritatis ftudium quoquoverfus emitte- bant, elegantiam et gratiam nullis non negotiis afundebante Ingenio et voluptatibus unice in- dulgentes, nil non arripiebant, quod animum posfer delectare, mulcere, hilarem et alacrem reddere. Quicuuque Graecis placere cupiebat, éos debebat delectare, omnia removere, qùae | tristitiae aut moeroris fpeciem haberent, Festá D 2 pu- (152 1) publicà in Deorum honorem proprie inftituta s magis etiam- ipforum Graecorum delectationem fpectabant; er tantus erat festorum numerus s tantum ftudium, ut Graecorum vita esfet fere festorum continuatio. Pertinebant ea magnani partem ad Bacchi laudes celebrandas ș. ideoque, hilaritatis caufa, vinum novum in iis adhiberi folebat, quod Baccho deberi credebatur. Ludi praefertim toti ad animos èxhilarańdos erant con- formatie Hisce omnes coniungebantur, ut pu- blicis certaminibus et fabulis feenicis - de- lectarentur. Tanta erat ludorum Olympico- rum existimatio, ut ab iis tempus computa- retur. . Egregie illud hilaritatis ftudium ipfa lingua exprimitur. Plurium hominum conven- tus, Romanis conyiyium, Graecis cvuriciov dicebatur, vocabulo a bibendo defumto. Con- fueta falutandi formula erat yælpe, qua animi laetitiam fibi invicem apprecarentur. Caeterum hinc factum est, quod Graeci magna etiam fa- cinoray dummodo delectationis fpeciem habe- rent, fummopere celebrarent, eaque negotia maxime approbarent, quae; calliditate, astutia cernerentur et rifum- excitarent. Unde- etis am notatur Graecorum vanitas, levitas,. mira credulitas et fabularum ftudium. Scilicet inge« nio unice: indulgentes et nullis non voluptatibus: abrepti, fubinde in vitia erant proni et in teme- ra~ C S8.) rariam dilabebantur voluptatum difufionem. Is- tiusmodi igitur Poëfis Graecis demum placere po- tuit, quae dulce esfet animi oblectamentum ; quaẹ ipfa esfe: hilaris et ad hilaritatem duceret; quae . circa fontes et rivos iucundisfimos degeret ipisquę ludentibus Graecis alludere yideretur (1). De ratione qua Graeci artes et literas excoluerunt, Sed, quod gravisfimum est, in Graecia ex- ftirerunt artes et literae, atque ita exftiterunt, ut non tantum femina’ apparerent, fed fummus illarum vigor et floses Graecia nempe, teste Cicerone , totius fere politioris humanitatis pa- rens, altrix, patria dicenda est. Graeci non eos dem, quo Orientales, ftudio ducebantur in re- bus externis explorandis, in omnibus ad ratio nem externam accommodandis, augendis et ex- aggerandis; fed maius quid adfpirarunt, ad ve- rom pulcri et venusti fenfum pervenerunt. Hoc fenfu imbuti, caeterarum gentium, ipforum Romanorum, magistri evaferunt, itą ut etiam- Eo j f nunc - (1) Conf. P. G. van Heusde, v. ch in Orat. de antiqua eloquentia çum recentiore comparata.. As van Goudoever, v. cl. iù Orat. de antiquis Historis gis cum recentioribus comparatis, pags 2-30. DaT unc in artibus hoc demum vere pulcrum, ele- gans et venustum habeatur, quod: Graecum fit. Spirat et dominatur hic pulcri venustique amor per omnia florentis Graeciae monumenta.. Nil tolerare poterant Graeci quod inconcinnum , quod abfonum esfet, quod non ipfius naturae pulcritudinem et perfectionem exprimeret. Ita omnibus artis operibus eum colorem adfperfe- runt, eum habitum conciliarunt, qui nihil ha- beret, quod offenderet, nihil quod displiceret , fed qui fingularum partium nitore omniumque apta confpiratione plane refponderet intimo pul- cri fenfui. Omnes omnino artes, quae ab°hu- manitate nomen habent atque ab ingenii vigore proficiscuntur , in Graecia, tamquam in patrio folo , e quo fuccum traherent uberrimum, lacte excreverunt et fummo fplenduerunt nitore, Ex ingenio Graecorum fponte prodierunt, veluti flores. verno tempore, eiusmodi Architectura, Statuaria, Pictura, Eloquentia, Historia, qua elegantius , pulcrius, venustius/ nihil excogitari posíit. In Graecia demum Iupiter exhiberi po- tuit, prouti a Phidia fculptus est; ibi demum istiusmodi Deorum fimulacra existere potuerunt, quae vere esfent yķgaværæ, quae a fplendore nomen haberent. Tlic ipfae Gratiae ad Deos referebantur, quarum vis, per totam naturam difufa, in artis operibus non potuit defideriri. iA ohi U (o S5 9 Ea praefertim Graeciae pars, quae orbe Tonico continetur, vero ingenii cultu, prae caeteris omnibus, quotquot unguam fuerunt, gentibus longe praeftitite Athenae , quae ab. ipfa fapien- tiae Dea (°Al4v4) nomen traxerunt, totius Grae» ciae receptaculum fuerunt, ¿guod omnes aliqua arte infignes in fe reciperet. : Fuit haecce urbs, ex ipfius Apollinis oraculo, ŝsrlæ, focus omni- um Graecorum, e quo arium et disciplinarum ftudia, veluti radii lucis, quoquoverfus emitte- rentur. Ex Euftathii fententia Athenae confide- randąe funt tamquam Mpvræveřoy totius Hella- dis (1). Cum igitur Graeci tam alacri, tam efīicaci pulcri fenfu esfent imbuti, cumque om- nes artes, quae ad humanitatem pertinent, ha- beant quoddam commune vinculum et quafi cognatione quadam inter fe contineantur, Poë- fis fane Graecorum quam maxime retulit pulcri illum amorem , atque ornatus elegantia cognatis {fororibus nequaquam cedere debuit. Profecto, ab ingenio adeo exculto , et quidquid esfet xæaòy in artibus unice fpirante, nulla Poëfis exfpectari potest, nifi quae ipfa fit; culta, exquifita, ad omne' pulcritudinis genus: conformata. Spirant om- CGT Conr. 1em; LEP I pag. verf belg. 144 faq. CI. Mùntinghe, Histor, laud, tom, VII. pag. 330. E 9D omnes artes propriam illam Graecorum indolem ; guidni eam {pirer Poëfis? Mufica Graecorum. Quo magis vero illam Graecorum indolem penitus cognoscamus, inprimis attendenda est Muficae vis in animos Graecorum eiusque arc- tisma cum Poëfi coniunctio. Supra iam uni- verfe obfervavimus, quam efficax fit Muficae vis et quam fructuofum illius cum Poefi confortium. Nusquam vero tanta fuit Mufices existimatio , tan- tum ftudium, ` tam peculiaris omnino ratio, quam apud Graecos, Totes nos infinuare de- bemus in Graecorum rationem, ut rite perci- piamus Mufices Graecae efficacitatem. Scilicet nostrae Muficae, a caeteris artibus disiunctae, fuo loco pofitae, non aliud fere propofitum est, guam quatenus cenfetur inter vitae ornamenta et oblectamenta. Graeci vero aliter de Mufica existimare folebant. Eâ complectebantur om- nia, quae ad Mufarum cultum pertinent. Eam traducebant in artes et disciplinas omnes, in mo- res criam fuos ipfamque mentem humanam. Mu- ficå a teneris inde annis imbuendi erant puero- yum animi, qui jita ad, elegantiae cuiuscungue , ad rythmi et harmoniae fenfum informarentur. Univerfa Graecorum infktitutio continebatur iusta Mu- C SF ) Muficae et Gymnafticae coniunctione, quarum haec rò ġyæððv, fortitudinem, temperantiam, conftantiam et firmam valetudinem fpectabat; illa vero, rò xæaòy, humanitatem, urbanitatem , ingenii liberalitatem, morumque elegantiam. Ita demum existere. poterat vir omnibus partibus abfolutus, qui vere esfet zæroxgyæðlogp Eo propofito inftituta erant apud Graecos puerorum . certamina, in quibus optimorum poêtarum, Homeri inprimis, carmina ad citharae modula- tionem cantarent. Dominabatur Mufica in nullis non festis, cuiuscunque tandem gene- ris. Publicis certaminibus muficis omnes inte- rerant, principes etiam viri, qui invicem de victoria aemulabantur, et ita divinae artis ftudium alebant et provehebante Non mirum igitur, Graecos tam praeclare de Mufica existimasfe , ut ab huius efficacia cultus ipforum initia repe- terent et mira quaevis de Mufis, de Apolline, Orpheo, Amphione aliisque traderent. Pytha- gorei praefertim mirabili Mulices amore capie- bantur. Eam dominari ftatuebant in tota rerum univerfitate, eam iransferebant ad ipfum astroe. rum motum, ita ut mundi harmoniam quan- dam fingerent. Graeci igitur, nil non Mus fices ope effici posfe arbitrati, vim maxime mo- ralem œj tribuebant ad animum excolendum fenfumque pulcri ep harmoniaę in nullis non re" a rebus acuendum. Sic ipfi fiebant pousixoraroi , eamque Muficae perfectionem et harmoniam continue intuentes et exprimere conati, disci; plinas fere omnes , artesgue elegantiores, ipfam praefertim Poëfin ad fuam Qiñopgousiay accom- modabant (1). Hanc Muficae vim mirifice re- fert ipfa Graecorum lingua. Omnis confenfus, pulcritudo , perfectio, fignificari folet vocabu- lis a Mufica deductis, Sic amici dicuntur cvg“ Qus, qui asfentitur dicitur mpocgòe:y , pal- çrum quodcunque est QpLoTTÈv. ET ÈLETPÒÙY imperitia et negligentia est ġpovcige Rerum ùniverfitatem, in qua fumma perfectio, pulcri- tudo et harmonia est confpicua, Graeci xocuòy dixerunt. Imo univerfa lingua Graeca, toto fuo habitu et conformatione est germana Grae- corum efīigies. In fingulis vocibus et in uni- verfa orationis conftructione fponte nos advertit mira fuavitaşs et dulcedo, qua Graeci in pro- fam eiiam orationem tantam harmoniam indu- cere potuerunt, ut haec fane lingua una om- nium fuavisima et perfectisima dicenda fit C2). C) Conf, P. G. ve Heusde, ve cle in Orat, laud. p. 63-66. (2) Conf. id. ib. p. 55 6t 75. R. Feith, Brierèn over yverfceheiden onderwerpen, tom. I. pag. 22. fqq. IHerder, l. l. tom. IV, pag. 208. De toto hoc ate gu- Eo) Graecorum Philofophia. Denique, in Graecia exftitit Philofophia, unde item nova forma accesit Graecae Poëfi. Orientales omnia ad fenfum externum referen- tes non magnopere valebant -exploranda inte- riore rerum indole er eventuum caufis inda- gandis. Graeci vero eo pervenerunt, ut veram Philofophiam excolerent, istiusmodi eam, quae non unice verfaretur in rebus phyficis ob- fervandis , fed quae rationis cultu cerneretur, ip- fumque fpectaret hominem. Ardenti. cognoscen- di ftudio ducti, in res omnes inquirere, de nullis non negotiis et placitis philofophari, fe- cum invicem disputare, eventuum rationes red- dere conabantur. - Pervenerunt Graeci ad fen- fum moralem, ad fenfùm iusti et iniusti, boni et mali. {Jta moralem hominis conditionem, hominis virtutes et officia ulterius explorare coeperunt. Diverfos homines non tantum ex-~ terna forma, fed ipfis eriam moribus distingue- re didicerunt. Athenis inprimis} auctore So- cra- gumento` inprimis conferatur doct. C. A. den Tex Disput, de yi Mufices ad excolendum kominem e fen- žentia ‘Platonis; ubi variae etiam vatiorum. de vi Mufices fententiae recenfentur, vid. impr. pag- 10- IlL ' g C60 3 crate, Philofophia vere. moralis prodiit, et, tamquam e coelo detracta, in hominum domos inducta est. Hinc ingens ille numerus fecta- yum philofophicarum, quae nil non arripie- bant, quo fuum fciscitandi ardorem evolverent, quae continue fibi invicem ẹrant oppofitae , fecum invicem disputabant et ipfae cogitare mae» lebant, quam in verba magistri iurare. Domi- natur hoc ftudium in tota Graecorum Mytho- logia, quae plena est legum , iudicum et notio- num egregiarum de iusto et aequo. Retulerune Graeci fenfus hosce et Philofophiam ` fuam ad res civiles, et Reipublicae gubernationem : un. de tot exftiterunt praeclari legislatores et tanta legam ratio habebatur in civitatibus Graecis. Quamquam non pervenerint Graeci ad eam ius dicandi follertiąm vițaeque prudentiam, guae Romanis et recentioribus populis fuit propria, fed in agendo esfent leviores, in fumma tamen levitate animi vires exfereþant et de placitis ip- fis agebant philofophica et politica ratione, Gracci igitur ad Philofophiam adeo accommo- dati in Poëfi quoque philofophari non define- bant. Antiqūislimi iam Graecorum Poërae fimul erant Philofophi et Politici (1), Homerus diu -— fuec- C1) Conf. cl, Muntinghe, 1. 1. Tom. VII. pág. 331 C ór J fuerat peregrinatus, ut. populos multos vifitareť multorumque hominum mores exploraret. [n feptem, qui dicuntur, fapientibus, Solon, ut legibus, ita et Poëfi , caeteris antecelluit. Py- thagorae non feruntur libri doctrinarum, fed aurea carmina, quibus placita, fua proponerets Parmenides et Epicharmus celebrantur tamquam Poëtae, qui fententias fuas verfibus exprimerent. Hefi odus, Simohides; Phocylides, Alcaeus; alii, poëtica facultate infignes, fimul erant Phi- lofophi. Plurimi Poëtae Lyrici, ob politicam facultatem; qua iñ tyrannos invehebantur , gis gorúpævyvor dicti, maxime. celebrantur. —— Sic igitur coniunctim colebatur Philofophia et Poë- fis. Per hanc autem coniunctionem Poëñs cul- tior et remperantior evafit, philofophicum quen- dam habitum induit et ita philofophicum Grae- coruni ingenium retùlie. Huic coniunctioni quam maxime favebat Graecorum vivendi ratio et Reipublicae conditio. Scilicet, Graeci Poèt2e erant cives, in libera patria verfantes, ubi nul- lae non controverfiae et lites fammo animorum motu continue agitabàntur, nulli non affectus libere erumpebant. Sic via patebat ad interio- rem hominis indolem plenius cogúoscendam. Poëtae fic affectuum et cupiditatum quarum cunque vim et rationem quotidie poterant ob- fervare et in ufum fuum conferre, quippe ; qvi, CIES) qui, non in palatiis aut locis remotis fibi relic- ti, fed in ipfa, hominum frequentia degebant, ipfisque intererant publicis populi conventi- bus (1). A Poëfeos opportunitates apud Graecos. Caeterum obfervari meretur, apud Graecos maxima fuisfe Poëfeos incitamenta er adiumen- ta. In civitatibus illis, ubi ad tantum florem adductus fuerat omnium artium cultus, Poëtae filere non poterante Ubique confpiciebantur magnorum virorum excmpla, vel rerum pub cre gestarum. monumenti , vel proavorum glo- riae vestigia, ita ut vel Cicero, ipfo testante, maxime moveretur, cum Athenis tot fummo- rum virorum indicia adfpiceret. Quocungque fe cogitatione conferrent vel pedem figerent, oculis aut animò obverfabantur magnifica fpec- tacula, quae pectus inflammarent, Quis Ther- mopylas cogitare posfet et non admirari Leonie dam? Quis Delphos atque Ephefum, et non Apollinis oracúùla, Dianae templum fufpicere? Eccuvi confpiciebatur Salamis, nifi fimul Salami- nia pugna? Eccui Thefpia, absque immortali Praxitelis opere? l My- (1) Conf, R, Feith, 1. 1. Tom, II. pag. 123. fqq. C D. Mythologia praefertim ingenio Poëtaram am- plisîmum praebebat exfpatiandi campum. Prou- ti vis religionis Hebraeos ad fammam fublimita- tem et fenfuum elationem adduxit, ita Graeco- rüm religio mirifice inferviebat fingendi , ornan- di, delectandi ftudio. Apud Hebraeos Poëfis religioni erat fubiecta, ad huius dignitatem ac- commodari, hnius fublimitatem referre debebar. Apud Graecos vero ipfa religio fubiiciebatur Poëfi, ita ut Poëtis quasvis fabulas fingere, ornare, amplificare liceret. Quidquid ipfis mag- num, pulcrum, praeftans. videbatur, ïd omne in Deos Deasque fponte traduċebante Sic Olympus omnium fere Deorum, Pindus Apol- linis, Parnasfus et Helicon Mufarum feđes fin-e, gebantur. Sic pulcrae et venustae defcriptiones , fabulae, translationes fponte existere pote- miO. 4 Poëtis Ġraecis id unice erat fpectandum up populares delectarėnt. Quod fi facerent., certa patebat ad gloriam via. Festa et ludi Graeco- rum, ut artium caeterarum, ita et Poëfeos erant fpectacula. Hisce coniungebantur quicunque arte quadam valerent; in his vires fuas expan- debant artisque Aap opera populo fpecianda prae- (1) Conf.. cl. Willmet, in Orat, de fenfu puicrt Arabum , pag. 26 fqq. C 4 praebebant:- Ita quoque Poëtae eo convenie~ bant, ut carmina fua canerent pro pracmio publi- ce reportando. Acerrime ita fecum invicem ac- mulati ad victoriam obtinehdam, eo conferebant quidquid intuş esfet animi efficacitatis. Honor. ille inftigabat ọmnes; ad hunc publice obtinen- dum, guo nihil maius videbatur; omnibus. viri- bus contendebant, Et honor ille non tantum ip- fos victores fpectabat, fed cum patriae honore coniungebatur. ÑNon tantum diverforum civi- üm, fed diverfarum etiam civitatum ratio habe- batur et caufa agebatur. Hine publica illa cer- tamina tantam vim habere potuerunt in res et ftudia, Graecorum. Sic igitur univerfe adumbrasfe nobis videmur Graecorum rationem peculiarem et propriam in- dolem. Confideravimus diverfas dotes, ftudia et fenfus, quibus ab Hebraeis differant Graeci 3 diverfas item Poëfeos apud utramque gentem opportunitates et incitamenta; Sic igitur quo- dammodo iudicare; posfumus de diverfa utrius- que Poëčfeos forma, habitu, indole et vi pro- pria. Ad hanc autem, quam ex ipfa gentium ratione nobis informavimus, Hebraicae Grae- càeque Poèfeos imaginem, nunc continuo exi- gamus ipfa poëtica monumenta. PARS PAAS POSTERT OR: DE PROPRIA cUM HEBRAICAE, TUM GRAECAE POESKOS VI EŤ INDOLE, Ek IPSIS 'UTRIUSQUE GENTIS 'POETICÍIS MONUMENTIS DEDUCTA; Fa taai igitur ad eum locum, qui in přo- pofita quaestione , inprimis videtur fpectari, qui nempe non coniecturis, fed demonftrationibus , ex ipfis počfeos monumentis peritis, abfolvi- tur. Eadem autem tractandi ratio, quam in priori Parte fecuti fumus, etiam hic retinendå videtur, ne faepius repetitus transitus ex Orien- te in Graeciam molestus fiat, rosque impediat, quominus uno quafi adfpectu utriusque Počfeos habitum. et colorem contueri posfimus. _ [ta~ que, propofitis nonnullis obfervationibus, ex- emplisque iis fubiunctis, videbimus, primum, quid Hebraeis, deinde vero quid Graecis maxime fuerit propriuni. Quod dum agimus, dištinćre E HED „eSt E est dicendum , cum de externa carminum forma et poëtico artificio, zum de ipfa Poċfeos indole et natura. D EUA AA Propria Hebraicae Poëfeos ratio; De carminum Hebraeorum forma et habit, fiye de yerfuum compofitione , metro poë- tico et Jententiarum parallelismo. Distinguitur Poëfís ab ała quacunque. ora- üone, non tantum propria ert figurata dicendi fatione , fed etiam peculiari quodam poematum ártificio, quo oratio, menfurae cuidam adftric- ta, ligata existite Quod quidem artificium poëticam, cum partim a natura poficiscatur, partim vero artem habeat auctorem, apud vari- os populos admodum varium esfe potest; qua- propter apud alios certo quodam fyllabarum et verborum numero et dimenfione, apud alios vero rythmo quodam verborum, in eundem fo- dum definentium, continetur. Quod autem Poëfin Hebraeam attinet, continuo hic nobis occurrit quaestio, de qua admodum variae’ fimt eruditorum fententiae. Disputatur enim , utrum Poëfi is Hebraica metro cuidam, five numeris poëticis, ad maiorem minoremve . fyllabarum lon- AF) : longitudinem comparatis , adftricta fueric, tieg he. Fuerunt, qui eiusmodi merricam rationem invenisfe fibi viderentur , quamquam aliialia pror- fus ratione ac modo; Lowthus quidem tuto affir- mari posfe iudicat, Poëfin Hebraeam metricam esfe; fimul vero non difitetur, veros carminum Hebraeorum numeros; rythmum et modulatio- nem, cum antigua et vera Hebraica pronunti- andi ratio penitus fit ignota; nulla umquam. ar- te aut. industria humana investigari posfe; ita ut; qui merricam Hebraeorum rationem, veram illam et germanam , inftaurare conatur , aedifici- um exítruat, cui fundamentum ; in quo nitatur , plane deest Çı). Ionefus autem, propter arctam linguae Hebraeae cum Arabica cognationem, fibi perfuadet, merra etiam Hebraea fuisfe Arabicis. perfimilia, niñ quod Arabum verficuli fimiliter de- finant, veterum Hebraeorum non item.. Itaque nonnullas Poëfeos Hebraicae regulas , ut probabi- les, proponit; verum idem quoque totam hang disquifitionem erroris plenam esfe iudicat (2). Inprimis vero Grevius noster, v. cl. huic quaes- tioni dirimendae operam dedit „ edito Tractatu de metris Hebraeorum , praefertim Tobaeis : (3), | in C1) Conf. Praci. II. (2) Commentar, pag. 61-66. (3) Qui adiectus est illustrationi ultimorum libri Iobaei -capitum , Daventr, Rig: 2 C 68) in quo ċum magno doctrinae apparatu, € fum- mo Poëfeos apud Hebraeos honore, ex ufu po- pulorum“ Hebraeis vicinorum, ut et ex antiqui- tatis confenfu et doctorum Iudaicorum conati- Dus, demonftáre ińftituit, Poëfin Hebracos rum, acque ac caeterorum populorum, åd artis metricae rationem fuisfe conformatim. Adiecit ‘fpecimina nonnullá ex lobi, Iefaite et Pfalmo- rum libris defumta, quibus fuam, de catminum Hebraeorum quantitate q. d. ftructura et gene- ribus, fententiam defenderet: quam etiam iñ foriptis postea editis probare tentavit. Quid vero horum aliorumque virorum eruditorum la- boribus effectum fit, alii diiudicent et dies do- cebit. Equidem tam obfcurae et impeditae rei dirimendae imparem me fatéor, Quodfi vero ‘meum qualecunque iudicium interponere liceat, videntur Hebraci non eam pedum et quantitd- żis q. &. menfuram habuisfe, qualis in ufu fuit 'äpud Graecos, Romanos er recentiores Arabes y atque adeo verum metrum, fuis numeris con- ftans, in illorum carminibus frustra qúaeri. Is- tiusmodi ħimitum accurata artis ratio ńimis alie- na videtur ab Hebraeorum, fì cum gentibus re= centioribus conferantur, minus culta ratione et „nativa fimplicitate. Habuisfe tamen eos ftatuc- rem aliquam. verfuum menfüram rudiorem, five numerum quendam fonorum, unde. grata quae- dam w a) dam existeret carminis modulatio, auribus. haud difficulter percipienda, fed ad nullas leges un- quam exigenda (1). Adhibuerunt etiam Hebraeorum vates quod- dam carminis artificium, quo, verfus ad alpha- beticum. literarum ordinem componerentur, et fententiae, fúa natura et dispofirtione minus ` co- haerentes, ita exprimerentur, ut finguli, vel verfus, vel ftrophae, literis primoribus.: Aipha- beti, ductum. fequerentur, : Exftane huiusmodi ¢armina, PR: XXV. XXXIV, XXXVII. CXI; CXH. CXIX. CXLV. Prov. XXXL ys, 10: us. que iad. finem, Thren. I—IV.. Cum. vero. haec disponendi ratio magis memoriae iuvandae., quam ornatus caufa inventa videatur , fimulque.liberios rem mentis impetum. cohiberet, inde potest- €X- plicari, guod plerumque in eiusmodi carminibus minor, quam in dliis, deprehendatur vis ẹt çon- citatio poëtica (2J. e. . Ignorarunt vero Hebraei accuratam illam Poë» feos in -varia genera distributionem, quae, quam- vis naturae confilio confentanea, e proveciiori tamen ingenii cultu originem traxit Vates He- Roet bracos Cı) Conf, cl. Pareau AÆnziqe Hebr. P. IV. C. V. $ 23. , a (2) Conf. Michaëlis in nota 96 adiecta ad Lowthi Praci. XXI,- C% ? braeorum non habendi funt artis magistri, quì Lyrica, Didactica, Epica, Dramatica follicitè distinguerent, fuosque fingulis generibus termi- nos conftituerent. Sed naturam fecuti magis- tram, eọ utebantur carminis genere, quod fen- fibus et affectibus aptisfime ẹexprimendis maxime accommodatum videbațur, Quamvis igitur ar- tis nominibus carerent, ipfam tamen rem quo- dammodo habuerunt; quatenus nempe ipfa na: tura propriam fingulis affectibus dictionem con- ftituit. Animus magnarum rerum cogitatione in admirationem raptus, dictione utitur disfimili prorfus eius, quae lenionibus affectibus molliter exprimendis infervit, Hinc ẹst quod in Threnis Jeremiae fingulorum verfuum membra folito funt productiora, utpote aptiora animo patriae cala- mitatem lugenti (1). Quod luculenter patet cuique qui vel unicum verfum e Threnis de- fumtum, cum Pfalmorum ałorumve carminum forma compåraverit Quis v: c. non animad- vertit diverfa haec Počfeos genera in A aia 'fubiunctis? MATA Thre- C1) Conf, I. H. Parean, v. Cl. in Threncs leres miae, pag. 35 fqq. 51r fqq. Lowrhus, l.l, Prael. das £ Szi Thren: T: LADON YD 9 8 23 mt ANS essa I Aaa- a 32A: E e aet e a a Bae a aae Vide , Iehova ! angustum mihi est ; aefluant mea viscerá, Cor meum conquasfatur intus : eguidem rebellaji yålde, Foris orkat gladius omi mors est, Pi XCVI: 4> 5. Eol MND: YORD NT DT EHON DS 9Y NIT NTI EDOR DHYN ON 9323. ney Dwy m Nam magnus est Diaa. ac ‘yalde laudandus , ; Venerandus est ille fupra omnes Deos: Nam omnium gentium Dii mera [unt Janem aa “Ved lehova condidit coelos, ` ? Pendet fere univėrfum artificium poëticum a voluntate Poëtae; fed tali ca, quae naturae quo- dam imperio regitur, quae non patitur vagam, ş¿ folutam, concinnitatis legibus repugnantem cár- minis compofitionem, Ita in plerisque odis et hymnis dominatur nativa quaedam.. elegantia,,, ex ipfa:națura hausta... Poëma Iobaeum „ quamvis cum nullo: Graeco Latinove carmine- comparan- dum + ẹgregie tamen commendatur fumma, quae cum çum fimplicitate .coniungitut, : concinnitate et ordiņe omniumque pàrtium admirabili, confenfu. Neque eriam confugere {olent -Hebraei ad ar- tificium illüd, quod’ cèrnitur in ÖLOTEAEUTOTS » fi- ve jð verfuum çlayfulis fimiliter defi inentibus, ut jinde eiusdem foni, bis faepiusve repetiti , ryz mus, quidam existat. . Huiuşmodi quidem uniuş foni per longam ferjem continuatione vehe: menter delectari folent Arabes., infolentiores car- minum artifices. Hebraeos vero, non artificio- fa et impedita quaevis feċtatas, fed naturae fim- plicițațe CApEos y: illud artificium soad Graccorum et Romanorum exemplum, prorfus repudiasfe , patet'ex ipfa carminum Hebracorum contempla» n piona Cag g ori Est tamen in Hebraea Poëfi peculiaris fenten- tiarum compofitio, gua efficitur, ut carminum periodi et fententiae fua, fponte dividantur. in fu- os verficulos. Ipfae fententiae, aegualiter. çum verfibus. proçedunt, ita urt nusquam, fere in media fententia verfus Hebraici finis it. façiendus » et fententiarum claufulae debitis intervallis accura- te cadant. Proprio hoc ‘charactere differt. Hen, „braea"y ~ Aer ED Conf, cl. S. FI. Rau, in Orat. ge pihe zia Poèfeos “Hebraicae, pagi 12+ Lowthus) in! M- tricaè Harianae brevi confatatidne, pag. 742:0 Bich horn, in nota-adiecta ad Tonchi Commeut: pag, 61s E 7s 9) braea“Poëfis a Graeca, in: qua- faepisfime una fententia pluribus yerfibus contipetur,-vel nova incipit fententia in fine verfus, :;;Flinc. veros ma- or existir-carminum Graecorum varietas; guae ramen non notet metro: cum pedum. et, nume- rorum impresiones, ita. f nt dimente, ut facilli- -me percipiantur; Cho. USUI i-Praecipuą vero Ponos ER A proprietas, quae hiç notanda; £S$t, cernitur- quodam fenten- tiarum rythmo, fiye -parallelismo qui oritur. ex peculiari quadam orationis ftryetura fententiarum- -que conformatione. = Quae- conftruendi ratio peculiarem conftituit Poëfeos Hebraicae inda- lem, quam primus recte expofuisfe videtur Low- thus, qui fufë de ea egit in “Praelectionibus fuis (2). Esčaùteni iraner ille^univerfe ita ednformatus, út finguli verfus in membra maiora aut niinord dividantur, ‘guae fibi invi- cem ita refpõhäeant , ùt fententia quäëdam ite- retur, varietur vel augeatur, Cernitur nimirum ca conftruëndi ratio, yel unius rei multiplicatio». ‘he per alia verba ' idem fi gnigéända yel diver- farum rerum opponerong, Aeh plürium coniùñcs TARET G A WTO } C1) Lowth. 1 1. Paat IH. (2) Inprimis Prâek ^ XIX.” èt ipfaef, in Icfaiam. Conf. etiam, Blairs 4. L tom, II. pag. 468: „laha, Archaeol. pag, Iggs. Akk G z3 Ì tione: adeo ut totum carmen dimenfum fit fen- tentiis parallelis , quae, fyntaxi vel fenfu , fyno- 'nimae aùt antithetiċae, fibi refpondent. Tri- plex ira cenfetur parállelismi forma; siirat ma, antithetica, fynthetica, i i Parallélismus fpzonimus; qui maxime est fre- quens, oritur quándo diyerfa unius verfüs mem- bra eandem fententiam verbis fynonimis expri- munt, eandemque adeo :rem“iterant et“ varie exornant. ` Huius generis- rationem quam fa- cillime'perfpiċiet, qui in his exemplis diverfa ‘eiusdem verfus membra fecuin akehi conti- jepi OPAS zog APITI 5 giesa: XXXIÍ: oi a. Audite coeli et Tien habebo; ea T Ac terra audiat quae-os meum elogueture >; .; Deftiilet pluviae. inflar mea doctrinas Defluat , ficut ros, meum eloquium 5 s Ut denfac_ guitae fuper tenerum gramen; Urti imbres copiofi fuper herbam, Perfpicuum est in his fermonem habere. et eloqui; doctrina et eloquium; denfae guttae- et imbres copiafi caet, fibi invicem, ut fynonima , refpondere, Pf. CXXXIX: 25 3. o Iehova! Tu mè exploras et‘ perfpicis s Tu perfpicis , five fedeam , [eu fugam ; Nos» C ORS 9 Vosti meas cogitationes nondum mihi oblatas, == Tu probe fcis , five incedam feu requiescam 3 Atque meas vias habes in promptu, Antitheticus dicitur Parallelismus, quando di- verfa eiusdem verfus membra fententias exhi- bent fibi invicem -oppofitas, ita ut res quae- dam propofita alius contrariqe oppofitione , mą- gis fiat perfpicua, Tra t Sam. I: y. E Virorum fortium franguntur arcus; Dum debiles infruuntur robore., Qui fuerant faturi ob: victum fe eloçcant3 Dum famelici fiunt obef .+lpfa. etiam. flerilis fepties parit; nn Dum foecunda redditur liberis efoeta. Hoc. genus maxime convenir fententiis acutis et ysupaæīe quibus antiquos fapientes. valde de- lectatos fuisfe novimus; etenim cum duo oppo- fita iiuxta -fe invicem pofita magis eluceant, ita; mirifice augetur dictorum vis; - Parallelismo /yuthetico continentur fententiae quac i-fola :conftructionis. forma fibi invicem. ree fpondent, -ita ut, -non iteratio, vel- oppofitio, fed. fimilitudo quaedam in diverfis: verfus mem- -bris obfervetur, Exempla fint: Pr aia D CPA CXVII: 22,23, e Lapis », quem fpreverunt architecti Factus est lapis angularis. Hoc ipfum lehovam habet actorem: dque miraculi irvfiar nobis apparet. PR CIV: a56 t P FEN magna furt, quae facis, 9 Iehova t Ea omnia fapienter fectstil Impleta est terra tuis divitijs t Conftat autem parallelismus- plerumque: quis dem folis duobus membris > interdum vero. ter- tio quèque membro impari (1); vel qūatuor membris, quorum primuni tertio et fecundum guarto refpondet (2); vel etiam quinque mem- bris, quotum duo prima et dúò ultima fibi paral- lela funt et mediun est impar (3); vel primum tertio et fecundum quarto refpóndėt et a est impar (4y: BS i i Ex iis, quae aʻtulimus 3 exemplis, fimul ap- paret, hanc Hebraicae Poëfeos proprietratèni mi- nime esfe Confundendam cum molesta ræyroao- yla, quie naùfeam moveat. Ignorantia etidm in hac ré đijudicanda multos peperit errorés,“qui- bús muli inducti fuerunt) urt Poëfin Hebricorùm ca- (1) Ut-Hof. VI: 1, 2; (2) Ut PR XXXIII 13. (3) Ut Ief XXXI: 4 (4) Ut Pr XIX: 8-10. E 7? J čalimniarentur. Coùńtra vero, pàrallelismus fem- per vim addit haud exiguam, er faepe ad res amplificandas valet quam plurimum, Sacra poë- ‘tiata; quod rette obfervavit Lowtbus C1), uti faepe ex hoc fonte eximiam elegantiam , dulce- dinem et nitorem ducunt :ita in multis eidem fuam debert -fublimitatem et pondus: -crèbrze fibique inftantes fententiae; vel maxime conci- fam, gravem et jincitatam faciunt orationem; nervis eam quibusdam intendit ipfa brevitas contractamgue in arctisfimum fpatium acrius contorquet, ni Caeterum; in tota hac carminum conĝructio- ne neminem fugere potest; quae in ea domina- tur, mufices et cautus vise Deducitur enim haud dificulter ex úfu, quem apud Hebrzcos acque argue alios populos antiquos obtinùisfe con- ftat, facros hymnos altérnis choris invicem- can- tandi, Cuius rei et faepius diferta fit mentio (2), et exempla exftant haud dubia in hymnis noñ- nullis, qui Pfalmorum libro) continentur (3). dta e. g: P XXIV. hac ratione in choros dis- tribui: posfe, ex ipfa poëmatis contemplatione pros (1) Prael. IV; ' Ca) Uti Neh, XI: 3r, 38, 40.: Esr, Ii: TI (3) PR ANIN LXVITI. CXXXV, © Conf Low- thus, Prael, XIX inite Blair, 1.1, tom, IIi. pas, 164. EYS probabile fie Hoc exemplo eo lubentius-utor,, quo maiorem fimul prodit fublimitatem et tam argumenti, quany dictionis vim et fplendorem. Celebrar enim poëta follennem pompam et po- puli frequentiam, qua fancta. Iehovae Arca in montem Sionm, publici cultus fedem, transfe- rebatur. : i Carminis exordium, à totá cantorum turba cahtatum , continetur univerfå laudum divirarum celebratione. Jehovae est tellus et quidġuid ea continet Orbis terrarum et qui kabitant in eo. ‘Ille enim est , qui eam fundavit ut fupra maria emineret. Qui eam flabilivit ut fe eferret fuper fumina. Deinde, arca magis magisque ad montem fa- crum appropinquante , quaerit prior chorus: Quis confcendat montem Tehovyae? Quis , inquam, fubfistat in fede eius fancta? Refpondet alter chorus : Manibus infons et animo purus 3 Qui mentem non effert ad vara idola} Nec iurat fraudulenter. dile a Iehova obtinebit beneficia , Ac benignitatem a Deo fibi propitio. Mox ipfe, ut videtur, Davides , populum in monte congregátum adfpiciens., aec est, in- quit, Haec LD D Haet est illa gens ipfum colentiums Te venerari cupientium, o Deus Tacobitarum ! Postquam arca ad ipfas Sionis pòrtas advene- řat, tota cantantium cohors, cum fimplici et incomparabili dictionis fublimitate, ipfas has portas hortatur, urt altius fe efferant Iehovae, ad palatium fuum redituro. Attollite , o portae ! capita vestra. Attollite vos, o fores antiquisfimae ! Nam adyentat Rex gloriofus. Rogat prior chorus: Qyis est Rex ille gloriofus? Refponder alter: Lehova est fortisfimus ac heros inyicius. Tekova heros inyictus in bello. Deinde omnes cantores iterum exclamaút: Attollite , o portae! capita vestra. Attollite vos, o fores antiquisfimae ! Nam adyentat Rex gloriofus. Tum prior chorus repetit: Quis est Rex ille gloriofus ? Refpondet denuo alter : lehova bellator est Rex ille gloriofus. Eo Dë Poëfeos Hebraicae indole et vi propria; quae univerfa dictione , fenfibus , affectibus cogitandique ratione cernitur: Pervenimus nunc ad ämoenisfimum ipfius Poëfeos campum , in quo interiorem illius indo- lem propius adfpicere nobis licebit; Ín hoc ve- ro argumento, a multis accurate expofito, ita fumus verfaturi, üt res tantum praecipuas; ex- tremis quafi digitis atringamus , propofitis obfer- vationibus nonnullis, e€ quibus facillime perci- piantur diverftatis notae, quae Hebraicae Poëi feos propriam conftitnunt indolem. ; Rudior et minüs culta dicendi ratio, aidacia et tumor: Quoţ facile praetermitti potuisfet, fi tantum modo Poëfeos Hebraicae praeconia agere infti- tuerem, in, comparatione d non est negligendum , fcilicet rudior illa et incultior di- cendi ratio, quae ex indomita Orientalium phan- tafia et minus culto ingenio fponte fluxit Cere nitur haec incultior Poëfeos Hebraicae ratio ni- mio quodam tumore, dictionibus infolentioribus imagini ibusque audacioribus, adeo ut turgidi quid fonet interdum Hebraeorum Poëfis. Quod tamen non ëo valer, ut agrestis et barbara illa fit dicenda; fed hoc tantum volumus, deliderari 1n Cp in ea cultam illam rationem, quae ingenium ar- guit pulcri venustique fénfu totum imbutum , atgue ad-artis praecepta est accommodata qua praeclara dore merito gloriatur omnibusque fefe commendat Graecorum Poëfis. Sed vero in- cultior illa ratio quae fimpliciorem prodit He- braeorum conditionem, habet andis miram quandam efficacitatem. Tumoris exemplum Elihuüs riei qui To- bum reprehenfurus , ita. exorditur, fe füosque fermones praedicans (1) Audi , quaefo , o Tobe! meos fermones , Omniaque meä verba auribus accipes Ecce vero iam aperio meum os! am lingua mea in palato loquitur ! Animi mei probitatem [apient mea dicta aejue ac feien- tiam ; Labia mea illud eloquentur , quod yitio caretes Me quoque fecit fpiritus divinus: Et aflatum omnipotentis vitam mihi dedit. Quo? fi potes, refuta mes Aciem firue contra me , fiste te firmiter, Cà) Eadem fere ratióne incipit auctor Pfalmi XLIX. Audite hoc, homines qualescunque ! ` Attendite, quotquot hoc yivitis aeyo! “ Ple- (1} Iob. XXXIH: 1- 5i (2) In học exemplo, ut et in caeteris plurimis , fecutus fum verfionem cl, I. H., Pareau., F Ce J Pleheif inita eè nobiles! Divites aeque ac pauperes! Os meum loquetur infignem fapientiam , Meumġue pectus eximiam intelligentiam exprometi Jain aurem inclino ad carmen fententiofum , Aenigma expofiturus ; dum cithara canam. Utuntur faepë Vaátes Hebraei dictioñe minus exquifitd et comparationibus. & vero- pulcri et decori fenfu alienis, quae veros prouti Home- ro facile conceduntúr y ob temporis râtionems ita etiam illorum fimpliciori conditioni funt tri- buendae. Sic.in Iobi poëmate; Zopharus pin- git improbem infelicisfimum , ufus, imagine, & ciborum decoctione in corporis humani visceri- bus defumta. lob. XX: 19—15- Cum ori eius blandita fuerit iniquitas g Cum eam fua [ub lingua occultayerit 3 Cum ei indulferit neque miferit eam , Sed eam retinuerit in palato. Iste ei cibus in visceribus pervertitúr 3 Virus aspidum fit in eius intestinis. Opes degiutiit, fed eġomit easdem : Illas ex eius ventre Numeñ expellite Ex eadem ińñcultiore ćogitandi ratione dúcen- dae funt imagines infolentiores et liberioresy quae rem nimis augent, vel eo proponunt mo- do, ut fponteanimadvertas indomitam phantafiae vim (C833 vim et fenfúuim êkternorum eficäciami Sic pås- fim occurrit imago, nobis non admodum ex- quita, a muliéribus meretricibus defumta , ad - fignificandam turpem Israëliraram ab unius Dei cultu defectionem et 'detesrandam idololatriae labem (1). Conveniunt autem eiusmodi dictio- nes‘ Orientalium moribus, qui in rerum magni- tudine et fplendore externo praecipuam pulcri- tudinem pofñtam esfe “existimabant, et fenfibus externis vehementius moti, in defcribenda exter- na rërum forma, plus fibi licere putabant. 1n- de explicandum, quod Hebraei iñ praedicahdis foeminarum laudibus, cöōrporis magis quam ani- ‘mi rationem habebant. Canticum ‘Salomonis refert ubivis illam fenfuum externorum vim, atque in defcribenda corporis pulcritudine luxu- riem prodit Orientaleni. Quae in co exftant foes minae defcriptiones, fpectant fere omnès pul- crum externum , in quo cëlebrando magna de- prehenditur licentia, . quae nobis vix placeat. Sic nafis comparatur cum tutri celfisima, in monte Libano erecta (2). -Colli forma, pro- ceritas et ornatus comparantur cum- armentario, in quo fufpenfi erant heróum ‘clypei (3). ani = Ve- +- (19 Exemplä fint Ezechiëlis Capita XVI et XXIII, ad quae conf: Michaëlis in, nota- 130 -ad Lowthi Prael. XXXI. (2) Cap. VII 4 E Cap. IV: 4. g CiS J) Verumtamen animadverti hoc loco meretur , Poëñn Hebraicam, licet dictione compta, eX- quifta etad pulcri fenfum exculta, procy} du- bio cedat Graecis carminibus; ex hace eriam parte lohġe praeftare caeterorum Orientalium Poëfi, ipfamque Arabicam longo post fe-inter- vallo relinquere, Arabum Poëlis imaginibus ar- gute -quaefitis, implexisaue -figurarum nexibus repleta , difficilia quaeque et impedita fectatur, et ita adulterinis delectatur ornamentis, — He- braea-vero, in ipfa imaginum, audacia, magis aequabilis est. et nitida, neque oncratùr imagi- nibus ftudiofe quaefitise Haec igitur mediam tener vim inter Arabum luxuriem et culum Graecorum Çi} : -Imo vero;-ġuis non videt Hebraeorum Poë- fin, per hanc ipfam minus cultam rationem, mi- ram faepe habere effičaciam? Scilicet vates Hebraei vti. aa fententiis: et. comparationibús brevioribus mapisque coarctatis, atque adco magis intenfis. į Graeci et recentiores folent plerumque laborare in fimilitudine explicanda, atque adeo comparationes latius extendunt, per plura adiuncta difundunt et- cultaiquadam va- rietate distinguunt: qua in re neminem fugit i W $ . år- (1) Egregie hoe deĐonftravit S. F. I. Raw, in Orat. de Poëfeos Hebr, prae Arabum Poëfi praefantia. C 85 ` artis efficacia et progresfus. ‘Hebraei vero ma- gis id curant, ut fenfa fua, adhibita apta et brevi comparatione, exprimant, quam ut dictio- nem per multorum epifodiorum ufum et varic- tatem exornènte Plerumque. fabfistunt in uno quodam fimilitudinis adiuncto notando; caetera fere negligunt. Sant omnino copiofi ‘in imagi- nibus adhibendis, fed copiam ‘illam brevitáte compenfant et fimplicitates Hebraeorum phan- tafia, artem repudians, quaquaverfum rapitur, ut imagines congerat; non aequabili ductu pro» cedit, fed fulminis inftar, velut-in transitu tan- git, ferit et celerrimis ictibus contorquet (1). Quanta autem fit huius brevitatis ert denfitatis vis, haec docent exempla : clet XVI: 12, T93 Pingitur Iehova defpi- cjens “populos tumultuantes rengoe potentiam pro lubitu frangens: ` > O tumultum populorum multorum ! Inflar tumultus marium tumultuantur. à O fremitum nationum ! Infjiar fremitus aquarum multarum confremunt. Sed illo increpante procul fugient 3 Et agentur. ut. flipula, montium vento correpta , Utque gluma rotata turbine, P (1) Conf, Lowthus, Prael. XIL ad fn, Blair $. tom. IHI. pag. 167 ct 174s Co: S d Pf. XVIIL: 2,3. Pingit, Davides fiduciam fuam in Deo collocatąam, multis ufus imagi- nibus: i; n | Vaide teamo, o lehova! meum roburt Iehova est mea rupes, mea arx , meus, liberator. Meus est Deus, mea petra, ad quam tutus refugio s Meus clypeus , cornu meum falutare , locus meus excelfus t Pr. LXXXII: 14-16. Implorat Poëta auxi- lium: omnipotentis contra Israëlitarum hostess Mi Deus! Redde eos fimiles flipulae , Palicae a vento disiectae. f Uii ignis fylvąs incendit , Uti fjamma montes facit- ardere 3 Sie tua procella eos profequere , Tuoque turbine eos procelle, Eximia et brevisfimis comparationibus plena est: crocodili -defcriptio lob. XL et XLI. In qua deferiprione nefcio quid magis: nos alliciat, univerfae tabulae copia et ubertas, an vero- fin- gularum partium denlitas, - Ita, e. c. Ad eius profatum efulget lumen ; Dum eius oculi rutilant inflar orientis AUTOTA, Ex faucibus gius prodeunt faces, Scir tillae ignis erumpunt celerrime, == Durum ei cor, faxo fimillimum, Durum , uti mola inferior, == Ferrum aefimat ut framen 3 Aes, ut putričum lignüm. Jl- C7 Mla yero fententiarum'denfitas vix €e verfione fatis cognofcitur ; ea enim est linguae Hebraicae in- dóles, ut uno tantun vocabulo exprimatur, quod inalia lingua non'nifi pluribus enuntiari. posfit. Hinc etiam accidere folet , quod equidem exper- tus fum, ut qui in profa Hebraeorum oratione aliĝúämdiu iam vêētfatus est, mox valde fe impe- ditum fentiat, cum ad carmina tractanda: acces- ferite Reçete igitur Lowthus (1): 5, Hebraei, » inquit, fi univeřfa fpectes, funt largi, copio- » fi, uberes; fi fingula, parci, reftricti prese » fi ique; variando, repetendo, fubinde adden- w. 'do; iamplificant: -tota quidem res: fufe inter- s» dum tractatur, fed iteratis crebrisque et per » omnia brevibus et nervofis fententiisį ita ut ə neç copia nec vis defit”. Naturae obferyatio in Hebraeorum Poëfi. In legendis Hebraeorum carminibus continuo animadvertimus integram. naturae rationem , quae fpectatur in eximia-rerum. naturaliuni defcriptio- - ne, et comparationum , ab-iis defumtarum, ufu frequenti. Hebraei fenfibus valebant externis , -in iisque negotiis obfervandis, quae hos fenfus afliciunt, quam maxime erant occupat, Vates igis Ci): Prael, XXVII C8) igitur Hebraei funt -naturae pictores, cuius pul- critudinem, varietatem Olceumque de durisfimo filiee: Cremorem boum. et ovium. lac , Cum adipe agnorum arietumque , Cum pastis Bafane et hircis; Simulgue cum eximio tritico 7 ; Et fuccum dedit uvarum , vinum quod biberes, Ex C 89 ) Ex ipfis naturae fpectaculis petita est compa- ratio, qua Tobus amicos” fuos impios; qui pe- nitus ipfùm deftituunt, ac vel leve commifera® tionis officium ipfi denegant, confert cum perfi- dis torrentibus, qui hiemis tempore, per gelu et nives cõhibentur ne efluant, atque, adeo, aquae abundantis fpem facere videntur catervis; fed miox "peri calorem disfoluti ; citiús evanescunt . Billuntque conceptam viatorum fpem. Iob. VI: 15590., Sed in univerfo hoc poëmate tantam admitamur rerum naturalium fcientiam, quantå in quemlibet Poëram vix cadere pòósľfe videtur, nif fimul fit diligens. natttae obférvator. Cap. Vit: ir-1 3, ita depingit fortunae vicisfitúdit nes, docens improbuih femper 'feliĉem` esfe non porn A Ky En effert fe papyrus fi fon ne vigina s i Crefcit lotus fine aqua. ` Viret adhuc , non decerpitur; Et tamen ante reliquam herbam arefcit. Similis est ratio. cuiusvis, qui Dei est immemor , Et exfpectatio impii intereat opor tet, Cap. XIV; 7-10. luget Poëta: fortem homi- ais, ut cui defit fpes ex mortẹ in hanc vitam redeundi et denuo iuvenefcendi: idque proponit .ub palmae imagine, Eñimveró ai bari eñ [uperesi [pés ,. Ut, quamvis abfcis[a fit, denuo germinet; Ac C 9 ) Ac furculos non languentes producat: ; Quamyis eius radis yetergverit in terräy... Ac tyuncus in, humo mortuus videatur; „Tamen ex aquarum robore haec . repulļulabit ą; # Ramosgue aget inflar reçens plantatae, At moritur komo 3 ac manet próflratus: Exfpirat aliqùis’; neç rurfus apparer G Inprimis vero ‘Cap. XXXVI — XLI: eg, hibetur quafi țabula - magnifiçentisíma , in qua ipfe, Deus, ab auctore loquens; inductus, varia naturae prodigia, ut fuae. maiestatis fpeci- mina, ọmni arte humana fuperiora, depinxit (2), Unam aheramque huius tabulae imaginem. pro- ponere. liceat, uti eas delincayit Poëta. Cap. XXXIX: 13 fqq. haec habetur ftrurhionis de- feriptio : : An alis fe flruthio eferat in altum? Num pennis, uti ardea et accipiter? Num terrae committit fua oya? Eaque fovet in arena? En Non curat quod viator ea conculcabit 3 i Quod fera agrestis ea comminuct., Duram fe gerit in [fuos puliogs, alienis asfumtis 5 “OŞe frustra läborare parum- folitcita. , j Deus C1) Conf’ cl I H. Parean, Commentatio . lobaea pag. 144 fqq. (2) Conf. cl. i. H. ve d, Palm; Redev en Verhand, pge 94 pit i 19. (C 9i X Deus enim illam: fapientia penitus deftiiuit y Eique nihil impertiit prudentiae, At quo tempore ad çurrendum PrORdR fevidet s Ridet equum eiusque fesforem, Huic nativae ` ftruthionis imagini altera fuc- cedit equi, adeo ad vivum expresfa, ut animo- fisímum animal, apud Arabes inprimis nobilis- fimum, nobis ante oculos conftitutum vidére videamur; Tune equum induis bellica yirtute? Armasye ‘eius cervicem ferocia ? 'iTune eum agilem reddis , inftar locustae , Dum fono fui ronchi formidabilis est? Terram ungula cavat exfultans; - Dum firenuis it obviam telis. Ridet timorem , non terretur 5 Non retrocedit ad. enfis ad[pectume Adyerfus eum pharetra firidat ; Flamma hastae atque enfis. Tremens ac fremens- citisfime proruit , Et flare loco nefit, „dum. tuba clangite Tubae fonanti laetus adhinnit 3 Pugnam olfacit eminus po Ducum ` minas aë militúm clamores. Vulturis deinde imaginem ita exhibet Poëta; ut volucris ferocia et rapacitas quam luculen- tisfi ime nobis proponatur: | Num te mandante fublime fe aa yultur ? Et N Sa D Et altisme nidum fuum ponit? In [copulo degit et përnoctat;y : Jn acumine. fcopuli ac rupis inin Inde efcam pervestigat ; E longinquo: eius- oculi profpiciunt. Eius puili [fanguinem potant: i Ubicungque cadavera funt, ibi adest, : Te carminibus quoque Davidicis tam: frequen- tes exftant rerum naturalium defcriptiones, ut continuo pastorem cogitemus, cui asiduo natu- rae adfpectu frui-licet (1). PA. LXV: p0: fqq. celebrat Poëta Dei benignitatem: in Migh poa confpicūam: ; Curasti regionem eamque rigasti A Foecundasti eam “abunde, si Riyus coelestis aqua est repletus. Parasti hominibus frumentum , Cum terram ita par AVETASe Erigasti eius fuleos 5" Piuviam in eius liras mifisti 3 3 Imbribùs-eam iv undasti'; 3 Fortunasti eius germina, kean Quantum vero pluviae: tam: aiaadkr cents: 1e inesfer beneficiam >in calidioribus i inprimis regjos logni (1) Conf. cl. T.-H. v. d. Palim -Redey. en Verhane del, pagi6 fad. i He a.a) nibus magni aestimatum:» ostendit nobis Poëta, ita depingens vim illius falutarem : Ovnasti annum tuo favore foecundum % Tuaeque orbitae ubèithtem dejflillarunt, Deftillarunt in pafeua deferti Conferunt fe colles hilariter. | Non mirum igitur, totam ħaturim, quae- re- ftauratis iam viribus refpirat, maximum, quo affecta est, gaudium, palam declarare; etenim Prata induta funt pecore ,; Vallesgue tritico opertae; Laetantur omnia ; imo tubilant. Elegantisfima fane est naturae imago, quae habetur Pf. CIV. Admiratur vates laeta na- turae fpectacula, in quibus obfervandis er cele- brandis totus est occupatus, et quae copiam ei praebent laudandi Providentiam omnium. rèrum confervatricem, Veluti in. loco excelfo obfer- vatòr cónftitutus , totam telluris fuperficiem, im- menfamque, quae in ea habetur, rerum creatas rum varietatem mirabundus adfpicit, oculo oberrante per montes er valles,- fontes et arbo- res, ftupenda Dei opificia, totidemġue anima- lium domicilia, quae larga his alimenta prac- bent tütumque refugium: Demifisti fontes in valles; Qui inter montes promenant ; Ut C 94) “Ut bibant ferae agrestes , Ut fitim restinguant onagri. Habitant iuxta illos. aves aëreae į Et inter frondes cantum emittunt Irrigas montes e tuis conclayibus : Opibus a te parātis campi faturantur, Germinare facis gramen animalibus ; Et herbam, quam homo colit pro lubitü ż Panem , quem e terra producas , Ac vinum , guod čr mortalium recreet 3 Ungucntumque quio vtültüs [plendidos reddas ; Panem , inquam , qui cor mortalium fustentet:; Iam faturantur arbores lehovae; Cedri Lybaniticae , quas plantayit, Ibi aedificant pasfercuti , Et ardea , cuius domus èst abies ¿ Dum montes excelfi ibicibus patent $ Dum rupes muribus: montanis praebent refugium. Mox coelüm intuitus, ô Tu, inquit: o Tu , ĝui lünam ad flata tempora conflituisti > Solemque , ut curet Juùm occafum. Lucem excipiunt tenebrae. Caetera quiefcunt animalia, at non quiefcunt ferae fylvestres, tem- pore fibi ad praedam petendam opportuno; Li- bere iam cibum qùaeruùt, fed fole revertente, in fua fe recipiunt lustra Tum vero homo progreditur repetitque intermisfos labores : Tu Co) Tn tenèbras inducis et inédit nox? Hac prodeunt omnes ferae fylyestres3 Hac rugiunt ad praedam leones. Et ad cibum [uim a Deo petendum, Si oritur fol, mox fe reċipiunt, -In füùisque recubant lustris. Tunc homo egreditur ad fuum opms Et ad fuam agriculttram., donec vespera veniat. In allatis exemplis nemo mon fentit, ni fal- lor, quanta fit naturae vis in Hebraica Poëf. Totius naturae facies obverfari videtiir vatum Hebraeorum mentibus. Hinc magna imaginum , fimilitudinum , comparationum copia, oratio florida et vivida, dictionisque quaedam luxuries. Hac igitur tatione Hebraica Poëfis distinguitur a Graeca, inqui; uti mox videbimus, magis interioris naturae ratio ‘habetur: . Scilicet He- braci non philofophos agebant, fedofenfibus movebantur ; non cogitabant in Poëfi;- fed fen- tiebant; -non inquirebantin:rerum caufas, ut co- tum, qure fiunt, rationem.redderent, fed :mun- di adfpectabilis pulcritadinem et varietatem acrios tibus fenfibus percipiebant (a). A C1) Conf. cl. Muntinhhe, Hist, laud. tom. I. pag. t46 fqq.. et in Introitu in Pf. pag. LX. -Lowthus s Prael. VI. Herder, 1. 1. tom. I pag, 104 fqq. -Blair , tom. III. pag. 169 fqq. S. F. 1. Rau, in Orât- de poč- C 96 J Affectus yehementiores. in Hebraeorum Poëfis Obfervavimus fupra, fervidum fuisfe Hebraeis ingenium , affectibusque vehementioribus maxi- me accommodatum. Hunc ingenii fervorem af- fectuumqgue vehementiam quam maxime refert illorum Poëfis: quam adeo metrito dixeris affec- tuum vehementiorum fermonem. Ubivis con- fpicua est animi gravisfime incitati perturbatio, mabòs et furor, qualis Orientalibus demum com- petite Nulli non animi motus libere erampūnt, et ita a vatibus pinguntur, ut ipfi fentiamus af- fectuum, quibus illi ducebañńtur, vehementiam et ardorem. Non id agere videntur, ut nos des lectent, vel ferenitatem et tranquillitatem ani- mo infundant, fed ut moveant, ut fecum abri- giant, ut exfultantem nobis incutiant laetitiam , vel effrenatum horrorem. Totum perfpicimus Poëtaram animum, nequein iis agnofcimus in- geniofos imitatores, qui alienam -fibi fumunt -perfonam ; fed ipfos videmus gaudio efferri vel odio ardere, ipfos audimus audacius iubilare, fuípiria altiora ducere, inauditas lugentis animi querimonias fundere. Poëfis Hebraica , ut recte ani- poëticae facultatis exczilentia in fcriptore lobi, Homes ro et Osfiano , page 82. e u a animadvertit Herderus, non ostendit, fed fpi- rat, fed vivit. Ex infinita fere exemplorum co» pia, hacc tantum pauca afferam. Exod. XV. egregium habetur carmen epini- cium, post transitum për mare rubrum, a Mofe confectum, atque in exfultantis laetitiae figaum a popularibus cantatum (1). — Poëtae animus, grata rerum feliciter gestarum cogitatione abrep- tus et fervidius incalescens , ultro fe in has Dei laudes effundit : Cantabo Iehovae, quia magnifice fefe extulit , Equum equitemque iu mare deiecit. a Pharaonis currus copiasque in mare deiecit, Et in mari rubro demerfi [unt electi eius duces. Operuerunt eos abysfi; Descenderunt in profunda , ficut lapis. — Quis tui fimilis inter Deos, dekova! Quis tui fimilis verendus fanctitate ? Terribilis laudum , fáciens mirābilia ! - Extendisti dextram z- abforbet eos telius. Sed tota legatur praeftantisíma haecce Oda, „ut genuinum animi commoti impetum atque erumpentis laetitiae, admirationis et veneratio- nis veram ac naturalem vocem agnoscamus. In affectibus vehementioribus exprimendis ita l €X- C1) Conf. cl. I. Clarisfe, Redevoering oyver Mofes als Dichter, pag. 30 fq. Cl. Muntingbe, Hist. laud. tom. lI. pag, 150 fq. Lowthus, praci, XXVII. G Cr o) excellit Iobaeidis. auctor, ut cum- nullo alio Počta videatur. comparandus. Quam veras, quïàm tragicas. audimus- querelas, ex- ardenti animo prorumpentes, in fublimi carmine elegia- co, -quo Iobus diem fuum natalem exfecratur! San: HF: Percat dies guo natus fum $ Et nox, guae dixit: conceptus ëst más. Hic ipfe dies vertatur in caliginem ! Ne Deus eum contempletur ex alto lẹ Neve lumen ei defuper afulgeat ! Dindicent eum fibi caligo ac tenebrae ferales t Incubet ei denfa nubes! f y Diem illum auferat fol occidens 3 Ne diebus anni adiungatur ; Numerum menfium ne comitetur. Ecce istam noctem ! Fiat ut flterilis filex | / Ea veniente fugiant cantilenae | d Tot enim tantisque calamitatibus obrinm fe fentit Tobus, ut nihil ipfi morte optabilius vi- deatur : „Cur lux data est aerumnofis? s$ zic vita acerbe moerentibus ? Qui ad tumuli confpectum laetarentur s Qui gauderent cum inyenirent fepulcrum. m ; Mihi ad inftar cibi obyeniúnt fufpiria ; Eiulatus uti aqua , quae mihi infunditur. Quidquid maxime horrescebam , id mihi accidit 5 Et quod mihi formidolofisimum erat, illud ingruit in me, + Nu C Da yF Nuila fecuritas ; tranquillitas vulla; Nulla mihi quies est ; vekementer exagitor ! Quam acriter infurgit indignatio, quañtus concitatur horror, quum: Eliphafus provocar ad viionem nocturna, qua probet, fcelestis ac vilibus terrae incolis fperandam non esfe immu- nitatem a poenis commeritis. Cap. 1V; a2- 17. Ad me certe fermo furtim delatus est; ; Aurisque mea leyem eius Jufurrum excepit, Cum mens agitatur per yifiones nocturnas Cum aitius [opor obruit homines. Tum pavor me invafit ac tremor, Qui totos meos artus perterrefecit. Spirizus enim ante oculos meos yvagabatur 3 Dum pili corporis mei perhorreseebant. Conflitit z; fed formam non agnovi. Species quaedam coram- ocüiis-erat. Conticui mox , ac yoçem. audivi : An mortalis alfolvatur , a Deo? Num homo a Creatore fuo dimittatur ut infons? Eximie auctor Phalmi XLII. expresfit flagran- tem animi dolorem cum fefe a publico Dei cül- tu. remotuń -hostiumque fuorum conviciis exa- gitatum videret: ) Uti cerva anhelat ad torrentes aquarum , Ita mea mens anhelat, o Deus! ad te. Sitit mea mens Deum , Numen quod yivit. Quando redibo , ut fistar praefens coram Deo? G2 La- 9 (iù 5 Íacryma mea mihi cibò est, die noctuque. (1) Cum perpetuo miki dicatur: ubi est tuus Deus ? Nec miñorem dnimi affectum Iefaias prodit ; cum hostibus poenas minitatur horrendas, quas ab illis fumturus fit Iehova; Cap. XHI; Einlate! Nam propinquat dies Iehovae; Adyeniet, ut ab omnipotente vastitas ! Idcirco omnes manus folventur j Ezr iip cor hominis liqueseet , Et conflernati angustiis , et oractatibas aiie Inflar parturientis dolebunt;s Alter alterum attoniti refpicient y Inflar flammarum yuliu ardente. Ecce. dies lehodäe advenit; Atrocitas`et excandescentia et aeflus iraei Ur redigat terram in defolationem , Ét peccatores eius e% ea exfcindat. Haec autem affectum concitatio ram propria ést Hebraicae Poëfi, ut nusquam fere frustra eam quaefiveris. Quidquid animum afficere -foler, vehementius commovebat Hebraeos, in iisque aúdaciores excìtabat impulfus. Pathetica est oratio fpiratgue ubivis animi, metu vel amore , odio vel gaudio, indignatione vel admiratione continuo incalescentis, fervorem et pertvrba- tionem. i CO Ĉońf. cl. I. H. v. d, Palm, Redey, en erkanda Pag. 32°35. Q y) vPis religionis ,: gravitas , castitas , veriias, in Hebraeorum Poëfi. a. Poëfi ehara rite aestimanda. et cum Graeca comparanda, imprimis notanda venit illius cum religione coniunctio, qua maiorem fibi contraxit gravitatem , castitatem , fublimitą- tem.: Refert enim Hebraica Poëfis, cum gra- yiorem.et feveriorem Orientalium indolem, tum etam, maxime religionis fenfum. Hoc fenfu imbuti vates Hebraeorum havd facile dilabeban- tur in lasciviam aut petulantiam , fed casti ẹva- debant, nitidi,- graves, fuamque finceritatem- morumgue integritatem, carminibus fuis. çoms mendabant, ` Est igitur horum Poëfis. aliena a Graecorum hilaritate et levitate; fed feverior, parcius ridens, fibi conftans. Voluptatibus non indulget, fed vereçunda est et decora. _ Num- quam moribus nocet, nunguam in lasciviam abit; fed intemerata dignitate. et finceritate , -cuivis iniicit fui et virtutis venerationem. Au- dacius aliquando exfurgit in amoribus canendis 5 numquam vero libidinibus laudandis aut cele- brandis inferyit; nihilque magis ab, ipfa est alie- num, quam impudentia illa et obfcoenitas, quae in Aristophanis, Ovidii, aliorumque carmini- bus tantopere nos offendit. Carmen amatori- um, quod Salomoni adfcribitur, quamvis minus a ir D hi D3 politum etad fenfuum: rationem maxime accom- modam, nihit tamen continet, quod hominem orientalem dedeceat aut leges pudori latas in- fringar, et Anacreoñtis carminibus longe est ve- recüńdius. Solent quidem Hebraei núüde etpro- prie loqui; uti fert morum timplicitas;' Ted'ni- hil carminibus immiscent quod libidiņnofum fit äe merito vitúperetur. In linguis enin orién- talibus omnia fine rubore magis proprie enuntia- ri posfünt, et; cum occulta multo vehementius àlücere foleant quam patèntia , nullum hinc mo- ribus periculum‘ existit. Frequentes er elatae funt; in Hebracorum'*carminibus, imagines a corporis humani partibus defumtac; verum nül- la fere allufio ad illas partes, quas pudor nomi- ñari vetuit, nulla rerum obfcoenarum defciip- tio, vifi adiecta fimul vituperatione , atque eum in finem, ut co magis Morya fastidium CTECe sE a Defuerunt etiam Hebraeis istiusmodi fabulae et fictiones, quibus referta est Graecorum Poë- fis. Habuerunt quidem fictiones fuas poë- ` ticas, quas vel ipf invenerunt, vel aliunde acceperunt; nam Poëta, qui fingere et creare piina a (1) Conf. cl. Muntinghe , Hist. laud, tom. IH.-pe 137. VI pe 170. -€t notae 124,129 €t;I141l. Mi- Chaëlis, in noia 130. ad Lowthi prael, XXXI C 1 ) nefciat, honorifico veri Poëtae nomine nequa» quam est dignus. Omnibus omnino Poëtis iu- te competit fingendi libertas er vis crea- trix; quidni igitur fictionės poëticas concedere- mus Hebraeis vatibus, qui maxima excellue- rune vi creatrice, orientalis ingenii praefertim propria? Exftant revera nonnullae eiusmodi fic- tiones, vel ex opinionibus popularibus enatae, vel ex ipfo Poëtarum ingenio prolatae, et ori- entalem in modum ornatae. Sic aurora propo- nitur alis inftructa, quibus per aëra volans, fo- lem praecedat (1). Venti finguntur a Deo cel- lis inċlufi , e quibus illos pro lubitu educat (2). Recönditi finguntur'nivis ac grandinis thefauri, qüi, Deo iubente , aperiantur (3). Huc etiam referenda videtur fictio curiae coelestis, e qua pendeant res mortalium Iob. I er IN (4). Haec vero ingenii commenta nequaquam eo- dem loco esfe ponenda, quo Graecorum plera- que, quisque añimadverter, qui ingenue illa cum Graecorum fictionibus comparaverit. Ni- n, i hil MEOE) PE CXXIX: gM: (2) Ter XO t3 Capi Li; 16. (3) Iob. XXVIH:;*22 et 23. C4) Conf. Michaëlis in Epimerro ad Lowthi prael. IX, qui tamen in admittendis eiusmodi ~ fictionibus paulo liberalior videture Ci. Pareau, in Difp. de Myihica Se Scriptorum interpretatione, P, 1I. C. IL $ 4 C „hilinillis reperitur; quod cum praeftantia reli- gionis Hebraeis concesfae -quodammodo pugnet aut fummi Numinis maiestati Gie adverfum.. Prae- „terea, in illis adhibendis longe parciores et prü- .„dentiores funt Hebraei, ac -prorfus disfimiles Graecis Poetis, quarumcungue. fabularum in- ventoribus, - quos illi; çaeterogquin. fuperant -vi ćreatrice atque phantafiae, audacia.. In; Graeco-~ rum. mythologia poëtica, frequentes funt et con- fuetum ordinem plane excedentes Deorum-ho- minumvę metamorphofes, ita. ut.homines apud Homerum in porcos mutentur, _ In lobi libro fi» „militer habetur Dei, e tonitru loquentis: in- ductio; fed unus tantum Deus apparet, eaque ratione , qua nihil unquam gravius , excellentius ipĥusque -Numinis maiestate dignius. -cogitari oqueate — Alluditur quoque- ad [nferorum. regio- nem; fed nulla fit mentio, Cerberi, Charontis, judicum infernorum, Furiarum, aliorumque coromentorum ,, quae Graecorum Poetarum. in- genio, debenture Imo quo accuratius huiusmo- di comparatio inftituatur , eo magis elucebit He- braicae Poëfeos dignitas, veritas et divina, quam e religione contraxit, praeltantia (1). Scilicet Hebraei caruerunt quidem, at non in- 0 G) Conf. cl. Parean, Difp, laude P. I. C. 1I, Ci Lowthùs , Prael: XIIL C 195 2) indiguerunt istiusmodi commentis. Vates enim : facri ad-religionem remlerunt- Poëfin,- et tam arcto utramgue vinculo copularunt, ut huius çoniunctionis. vis: per univerfam Poëfin ít difu- das. Spirante fingula illorum carmina praeftantis- imace religionis- efcacitatem , cui celebrandae, inde- a fuis natalibus, dicatù fuerat Hebraeorum Pocfis, — Carminum argumenta pleraque- petita funt a rebus divinis-er fanctisfima Dei notione, gua beati erant Hebraei. -Maxima horum cat- minum pars oraculis continetur, a vatibus, re- ligionis- vindicibus, editis, quibus nihil aequi- parandum Graeci unquam protulerunt. Nihil cerre ex cêleberrimis Graeciae oraculis ad nos pervenit, quod peculiari mentione dignum aut cum Hebraicis vaticiniis comparandum fit; quamvis Poëfeos Graecae reliquiae fint multo ditiores et. maxima fucrit in Graecos oraculorum vis (1). Nec tantum argumenta, fed tota. etiam Hebrai- cae Poëfeos forma ad religionem et pietatem est conformata. Poëfeos ope continuum veluti com- „mercium fustineri videtur Deum inter et homi- nes. Unius fummi Numinis cultus er pia vene- rato est quafi centrum, quo tendat univerfa ,‘Poëfis. Numen illud continenter refpiciunt vates, uc = (r) Conf. Lowthus, Prael. XXI. Eichhorn, Z- trod, in V. F. libros, veri. belg. tom. Iep. 8. e wy üt`règeni totius telluris” fupremium; ` eui omnes mortales pareant; qui in abditisti mis inféris" ae- que adfit atque in coelis altisfifis; qui omnis mutationis expers, folio infideat, ministrorüm coelestjum choro tinctùs; cuius oculi perfpici- ant quidquid agitur per-coèli terraeque immen- fam aipha nen; åd cuius nuruni fistrantur res - creatae iterumgúe èvanescant; cuius vero ma- destatem non “asfequatur humana imbecillitas ! En, fublimem Dei notionem ct generofam re- yerentiam, “våtum` animos penitus occupantem ex iisque difufäm et fpirantem “per omnia Poë- feos monumenta! Intimo hoc religionis fenfa imbutus est Mofes, cum põpularibus’' valedictu- rus, ita eos adhortatur àd gratum rêctumque Er- ga Iebovam animum. Deut XXXI: 3 fja. Scilicet elata voce canam nomen JOA h Vos agroscite munificentiam Numinis nostris Rupes est , integrum est quod agit! Sane , quae fecit, aeġua Junt omnia! Deus fidelis est; nequaquam est fallax ; Verax et-yectus ést ille I azima : Nonne Aic- est-tuus pater conditorgue tuus ? llle , qui te ficit, teque formavit? Ita lobus in vindiciis regiminis” divini. contra iùdices iniquos, ipfa bruta animantia testes ad- vocat, Deum esfe, qui omnia moderetur ac- di- rigar Cap. XIE: 7. fqq. Enim- i G aora? | Enimvero confule , quaefo bestias , hae te docebunts Et aves aëreas, hae tibi indicabunt 3 i Aut reptilia interroga, haec te docebunt 3 Piscesye maris, hi tibi narrabunt, Quis ex omnibus his non novit, Ipfum esfe Iehovam , per quem. talia Bant? In huius enim manu est anima omnium qui yivunt ; Et fpiritus fingulorum mortalium. iyPost magnificam naturae defcriptionem. PR CIV. in hanc divinae maiestatis-ac benignitatis celebrationem. effundit fe. Poeta; Quam magra funt, quae facis, o Tehova! Ea omnia fapienter fecisti! Impleta est terra tuis divitiis! Canam lehovae , quamdiu vivam 3 Pfallam meo Deo, quamdiu. fuperero. Gratus ei fit meus cantusd Egoque laeter de Iehova! Profecto , quisquis unquam inciderit in prae- ftantisima Hebraeorum carmina, non potuit non fufpicere altos fenfus animi. quafi in coelum rap- ti, et ad caufam terrenis maiorem fefe ierigen- tüs; non potuit non admirabundus adfpicere ignem illum coelestem, quo ardet Poëtrum pectus, in Deo cogitando; defiderañdo ;_ fenti- endo, cui vero celebrando impar iplis videatur totius naturae concentus! Haec‘ est illa divini- tas, qua carmina Hebraica communibus omni- um ` um fenfibus fe probant. Ect fane,- tanta est haec praeltantia, e religione. enata, ut nulla, ne. ce- lebratisima quidem Graecorum carmina., ullo modo ad illam posfint accedere C I) | Summa, cum pari fimplicitate coniuncta y fublimitas in Hebraeorum. Poëfi. ip Ex omnibus iis, quae hactenus iam notavis müs, facile efficitur ca Hebraicae Poëfeos pro- prietas, quae cernitur iHius fublimitate. Qui enim s acribus fenfibus, vebementibus, affecti- bus, fuūblimi Dei. veneratione tam erant in- fignes, hi etiàm ad fublimitatem maxime erant compofiü. Er fane iidem Hebraei, qui in -feriptis “historicis aequabiles,” fedati et tranquilli esfe folent, in dictione poëtica amn alte fe efferunt, ad tantam procedunt fenfuum, cóonceptuùm et affectuum fublimitatem, qüan- tam alibi'frustra quacfiveris. Ad nutum Poëta- rum novüs quafi rerum orbis exfistere videtur, in quo animantur, fpirant, moventur omnia. ig T AS a. Si- (1D Conf. ch L` H. Pareaw, in- Orat, de ingenuo ‘Poëfeos Hebraicae fludio , page 39 faqs- Se Fe I. Rau, imi Orate de Paëfeos. Hebr, praeflantia, pag, 23 fqq. 41 fqq. . C ibo.) Sivé tenuibus et vulgaribus “maiores tribuatit formas, feu maxime fublimia ad humani ingenii „Mmenfüraii extenuent; fémper rerum imagines cläre et elate dxptimunt; femper feriunt, per- cellunt , mentemque in rerum magnirum : cogi- tatione penitus defixam tenent. © Nulla omnino» ne Graeca quidem Poëfis, unquam fuit asfecuta vim illam creatricem, indomitaé phantafiae au- daciam; conceptuum exgcelfitatem, impulionum celeritatem et vehementiam , dictionisqgue maiesta- tem, quibus, ut privis et‘ propriis dotibus, confpicua est Hebraei Poëñs. Nec tamen con- fistit illa fublimitas in orationis inani tumore vèl ‘artificiofo verborum ornatu; haec demunt est fumma Poëfcos, Hébraicaë práeftahtia, quód fuüblimitátėm rion adfëquatúr cum fimplicitatis dis- pendio, fed contra maxime elatas notiones fim- plicisfimis enuntiet verbis. Quod ipfi vates oculis auribusve non èxceperant, fed mente tantum perfpexėrant, tam feliciter in carminibus ae . ; ; T T Ra EAG E BAR W RS Sge A exprimunt, ut femper cum natuřae fimplicitate et fummi Numinis maiestate convenienter pin- gani Haec vero fublimitas in fingulis vatibus ñon aeque est magna, fed in aliis minor, in aliis maior , in lobo, Mofe et Iefaia maximi, pro argumenti diverfitate ipforumque Poëtarum ingenio diverfo; fed tanta univerfe, ut Hebraea Poë- C Ho S) Poëfis hac parte i Graccaes longe“ fit fùpe- rior (1). Tobaeidis auctor neminem Hib fibi fablimi- tate parem.*^ Cap: XXV. pingit Bildadus. regi» minis divini ivftitiam, quam ne pracftantisfimi quidem Dei ministri ieiti mortales ommy " unquam effugere posfint: In etus domicilio est imperium o ĝüo incutit terrorem : Ae vindictäm exercet in excelfis ; ubi kabitat, locis. An numerus est fatellitum, quos håbet? Et quem coelitum non aggrediatur Eius irae minister ? Qui ergo mortälis apud Deum abfolvatur ? „Qui ut infons dimittatur muliere natus? En! ne ipfi guidem Lunae, quamyis fplendid dae , HA., Nec flellas , fi cóntaminentur , tractat ut puras: Nedum mortaiem , gui vermis est, Nec filium Adami, quî lumbricus est (oJ. “Ad hanc rerum coelestium imaginem, quam propofuerat Bildadus, refpondet. Iobus Cap. XXVI, de fuperis celerrime ad inferos transi- ens, et manes pingit ad aquas lethales, in reg- i | b no (1) Conf. Lowthus, Praels XHI—- XVII Cl. Pa- reau, in Orat: de ingenuo Poëfeos Hebr. ftudio, ete. pag. 32 fqq S. F. L Rau, in: Orate de Poëticae fa- cultatis excellentiæ etc. pag. 9o. Blair, tom. II. pag: 176. T C2) Conf. cl. Darelu t in Comment. lob. pag. 236 fqq. K REL W) ño mortis ac tenebrarum habitantes, et ad mas jestatis Rymar ingan maia horrore correp+ tos: `, hik 4 En veri, manes tremebündi Jufpiċiúnt , Er ab infimig aquis, qui habitant ad eas? Mox iterum celebrat ftupendam Dei magnitu- diñem, qui terram infra polum ftelliferum , fu- per nihilo fufpenfam fustinet; cuius thrònum in- concusfum , ‘nubibus tectum, nemo mortalium unquam adfpexerit; qui’ metitur coeli fpatia, circulo discriminat lucis ac ténebrarum regna, et tempestatem pro lubitu excitat aut ferendt! Tile est , cui nudi patent inferis Negue habet Orcus tegumentum! Polum felliferum iile fuper inant tenet extenfum 3 Terramque fufpenfam fuper nihilo! ECA " Denfis Juis nubilis illigatas vehit aquas; Neque harum mole disrumpitur nubes. ‘ddem folii [ui confpectum interċludits Dum fuae nubis ei oppandit aulaeum : Ac terminum circinavit in fuperficie aquarum Ad lucis usque tenebrarumque confinia. Coelorum palpitant columnae , Obfupescunt ad eius increpationem ! Sua vi huc illuc commovet mare ! idem uno flatu coelos. Serenat! Quam magnifica Dei regnantis et tonantis defcriptio ! Definit autem in hac animi, divi- nae maiestatis fenfu affecti, exclamatione: En ! Q msi) Ent Hae funt extremae Eius operum lineae! Er quam leyis est fufurrus ;; quem procul audimus? At ipfum Divinae Maiestatis tonitru, quis coram fuse tineat ? Apa W Sed nihil-fublimius cogitari- potest, quam magnificentisfi ma -Dei loquentis inductio , Cap. XXXVII —-XXXXI. Ipfum Numen in tonitru adyentat, ut finem imponat incautis mortalium de imperio divino disputationibus, fuamque ma- ʻjestatem in rebus humanis moderandis gravisimo' A defendat. Nec tamen ratiocinatur, De- „ hominum more, fed ftupenda naturae pro- digia contemplari iubet mortales. ac filere, Ex amplisfima illa tabula únum tantum locum afe- ram; Cap. XXXVIII: 7- 11. ubi inducitur Deus = cfeator, öòceanum ex`fnu terrae, amquam ma- tris parturientis, educens er extremas elus oras nubibus, velut infantem fafciis , involvens : Ubi eras cum primo mane una canerent coelites ?” Cum iubilärent omnes Numinis filii ? -Cum mane foras festinaret 3 Cum perrumperet prodiens ex utero terrae; Cum illud nubilis , úti veste , inyolyerem ; Denfisima caligine , uti fafciis ; Cum illud mea lege cokhibetem Opponeremque vectes et valvas ; -Cum dicerem: huc usque, procedas; non vlterius! Hic remittant elati tui fluctus ! r Per Qi 149:2) Perquam- fublimis et magnifica est Dei in toni- tru apparentis:descriptio, quam Davides exhibet Pf. XVII. Poëta, prosperis adverfariorum co- natibus in fummas redactus augustias, Dei fibi faventis auxilium enixe implorat. Nec fru- ftra; Deus enim apparet, qui ipfum periculo eripiat; apparet'autem modo fua Maiestate die gnisfimo,; tonitru et fulminibus armatus Haec enim arma (quod hoc loco inprimis attendendum videtur ) adverfariorum armis longe funt majora iisque plane oppofita; quibus igitur inftructus omnipotens irritum reddit vehementisíimum mortalium impetum. Elate, et fimul ad rerum- indolem accommodate pinguntur tempestatis ortus, progresfus et effectus: Concusfa est et intremuit tellus : Tremuerunt montium fundamenta ; Contremueruntĝue cum eius ira exärferaāt, .Ascendehat fumus e naribus eius ; lhat ex faucibus eius ignis edax 3 ` Procedebant ab eo prunae ardentes. Coelos inclinabat ac descendebat : Dum fub eius pedibus erat denfa caligo. Vehebatur Cherubis et volaba, Et [uper yenti alis ferebätur. Tenebras ponebat fibi ut latibulum ; Circum fe ut tentorium fibi; Caliginem aquae denfae nubiume Sacvit iam horribiliter tempestas, cum ad- H iunc- C ong ) iunctis omnibus, quae ipfam folent comitari, ìnprimis in montanis Palaeftijae regionibus. A fulgore adventantis nubes dijug heban Grando cadebat prúunaeque ignites dntonabat in coelis lehova 3 Hitisimus fragorem [fuum edebat: Emittebat fua tela ac disiiciebat Quasfabat fulmina ac propelisbat citisfime.. Hic autem est huius tempestatis effectus, ut tota tellus commoveatur, et nuda appareant mon» tium fundamenta : Tum patefacti funt alvei aġuarum ~ Retecta funt orbis fundamentas Áb increpatione tua, o lekova! Áb halitu fpiritus narium tuarum! Quam elata haee omnia! Quam fublimis est Poëfis, quae ita depingit Majestatem Divinam 5 quae tonitru nobis proponit ue vocem lehovae, fulgura ut illius fagittas et tela , ventos ut fpiri- tum narium illius! Facillimum esfet negotium, multa hîc adiice- re .fublimitatis exempla; fed allata abunde de- monftrant quod demonftrare inftituimus, et plue rima in praecedentibus adducta, huc etiam pos- funt referri. Non tamen non commemorare posfum urum exemplum, quod omnium inftar fit, e cultisfimo Poëtarum Hebraeorum , Iefaia , qui in dictionis elegantia fententiarumque elatio- ne et maiestate, omnium merito princeps habe- turo C us ) tur. Cap. XIV. continet. carmen Israelitarum triumphale in obitum regis Babylonii, qui po- pulorum fuerat terror; carmen incomporabilis prorfus maiestatis, omnes fublimitatis partes im< plens. Superbo tyranno‘ de fublimi fua maiesta- te ad imos iñferos detrufo, gentes noñ tantum laetantur, fed tota tellus triumphat, fed abietes et cedri Libani prae gaudio exfultant : Fregit lekova virgam impiorum Sceptrum dominantium ! Qui cacedebat populos atrociter s Plaga nunquam remisfa : Qui irate dominabatür gentibuss Profligatur , nullo prohibente. Quiescit , tranquilla est tota tellus; .Erumpunt in cantum; . Etiam abietes laetantur de te, Cedri Libani: Ex quo iacuisti, non adfcendit ad nos vastator! . Adveniente tyranno in regionem infernam , protinus alii principes ac seges defuncti de fe- dibus: fuis furgunt eique ọbyiam procedunt, no- vum hospitem falutaturi et pristinam , guam , in prperunm amiferit, gloriam ei obięctaturi.: Orcus propter te commovetur fubtus, Ut venienii eat obyiam. Excitat tibi defunctos, 3 Omnes primores terrae; _Surgere facit de foliis [uis omnes reges gentium. Hi omnes te falutant atque fic alloguuntur : OA S : Tus A A Sa Tune etiam debilitatus es ut nos? > Nostri fimilis factus es? Demisfa est ad orcum Juperbia tua? Strepitus cithararum tuarum ? Subter te flernitur vermist! Tegumentum tuum lumbricus! Quomodo. decidisti de coelo, o Lucifert Fili aurorae ! Deturbatus es in terram , Qui fJubegisti gentes! Sed totum carmen legatur, cuius vividis- fimi colores nulla verfione posfunt exprimi aut digne exponi... Verlibus Latinis illud adumbra- vit-Lowthus (1), qui er alibi hoc modo eius virtutes lauġdat. - ,„, Quae imagines, quam variae , ED 29 l r 99 2? 23 2? 9) 2 29 2. 27 2 quam denfae, quam fublimes, quanta vi, qui- bus verbis, figuris, fententis elatae, in unum locum coacervantur! ludaeos, cedros Libani, defunctorum regum umbras, regem Babylo- nium, eosque qui in cadaver eius incidunt, ipfum postremo Iehovam , loquentes audimus, et partes fuas pene quafi in dramate agentes intuemur. Crebrae funt perfonae, nec tamen confufae; audaces, nec:tamen durae: viget per totum fpiritus liber, excelfus vereque di- vinus; neque deest quidquam ad fummam hu- iusce odae fublimitatem abfoluta pulcritudine cumulandam : cui, ut plane dicam quod fen- n» 03 (3 Prael, XXVII. fuh fn, aee U u7, i „tio, nihil haber Graeca aut Romana Poëfs fi- „ mile aut fecundum” (1). § I Propria Graecae Poëfeos ratio. De carminum Graecorum artificio Poëtico, In Hebraeorum ‘carminibus obfervavimus fupra fimpliciorem quendam er rudiorem habitum , qualem ab hūmani generis infantia ` exfpectare nos oportet, Omnia poëmatum genera fecum in- vicem coniuncta et commixta habebantur. Abe- rat accurata fingulirumñ partium cuumeTplæs Non ad rationis praecepta, fed ad affectuum vehementiam informabatur Poëfis. Non cogita- bant Poëtae diverfam poëmatum formam, quae ad ipfam argúmentorum diverfitatem esfet ac- commodata, fed promiscue profundebant, quid- quid intus fentirent. Quod igitur Hebraei non potuerunt, id effe- cerunt Graeci, qui Poëfin rationis imperio fub- iecerunt. Hi accuratius obfervarunt discrimen quod inter varios affectus et fenfus intercedat, atque adeo, pro varia argumentorum indole, TRAA ; = Va- (1) Praci. XIII. fub fn, Conf. etiam E. Kist, in Orate, laud, pag, 128. fqq. C t18 ) varium cantum conltituerunt, Sic igitur artem- iin Poëfin induxerunt, ron eam profecto, quae poëticae facultatis defectum compenlaret, fed quae naturae refponderet et huius confilium ade iuvaret Ex ipfius naturae-et animi humani cin- dagatione praecepta petierunt, ad guse Poëfin accommodarent, ut haec ita cultior et perfectis or'redderetur.’ Eadem est Poëfeos, quae caete- rarum artium ratio, quibus a pulcritudine no- men estų Quidquid naturae adverfatur, admitti non poôtest; quidquid:vero illi refpondet, eius- que vim refert, pulcrum est dicendum, - Vera artificis perfectio non eo abfolvitur, quod fit fi- delis naturae imitator; fed pulcritudinem fpec- tat maiorem, quae non obfervatur in rebus fiú- gularibus, fed quae“per univerfa naturae operą difufa apparet: Quidquid placet, undique col- ligit, in unum coniungit, defectu et imbecilli- tate quacunque amota, ut opus existat omni parte confummatum. Sic arrem adhibet, qua ipfam naturam perficiat ac pulcriorem reddat C1 ). Hac ràtione Graeci Poëfin tractarunt, Statuen- dis legibus, ad quas poëtarum opera compone- rentur, nihil aliud egerunt, quam ut terminos obfervarent , quibus ipfa natura variorum affec- tuum declarationem et imitationem. contineri iu- (1) Conf. M. Patteux , Principes de la Litterature tom., I, pe 53 faq. C a19) iuberet, Qui hisce legibus morem gerere recu- faret, ipfi naturae contumeliam fatere merito videbatur, Graeci Poëfin, floris inftar, ẹ loco incultiori transtulerunt in hortum foecundum, in quo laetius crescens et curatius: exculta, maiori niteret elegantia. Ad huiusmodi igitur artis, et cultus rationem accommodata Poëfi, conftitutae funt leges, cum de variis carminum generibus, tum de forma et menfura- verfuum, -Variis animi motibus fuam dictionem, fuum Poëfeos genus conftituerunt Graeci , et Lyrica, Didactica ; Epica, Drama- tic carmina., proprio nomine et propriis charącte- ribus distinxerunt. {n fingulis generibus vocis con- citationem et productionem , {fyllabarumque lon- gorum et breviumnumerum (quantitatem) defini- verunt, -Adhibitis Dactylis, Spondacis , Trochaeis, ambis, aliisque metricis formis, verfuum com- pofitionem perfecerauntad rychmi rationem, quae refpirationis et: eloquendi organis- esfët confen- tanea , atque adeo ẹ rerum natura deducta. Uti in: ommibus rebus, quid aptum esfet-et deco- rum, certisime videbant, ita etiam dimetiendis ponderandisque -fyllabis, pervenerunt -ad mira- bilem verfuum -compofitionem , totamque, fuam linguam ad Mufices normam compofuerunt. Hanc autem carminum Graecorum conformatio- nem fufius. exponere, non est huius: docis Suf- fi- CRo] ficiat mihi univerfe monuisfe , Graecos, in Poë- {i tractanda, artem adhibuisfe eosque carmi- num cultu ert perfectione Hebraeos longe fu- perasfe. ` A Ut autem dictis fidem faciam, unum tañùtum exemplum. exhibeam peculiaris Poëfeos gene% ris, quod. Graecorum ingenio debetur, Poë- {feos nempe Dramaticae. lam apud Hebraeos, aeque ac caeteros populos antiquos apparucrant artis dramaticae initia ą aderat enim chorus. Cho- ri nimirum origọ ex ipfa natura humana est re- petenda. Sponte fua moventur animalia , fonos emittunt, clamant, exfultante Idem agit ho- mo, fed hie facultates maiores evolvens er fen- fù harmoniae ductus, fonos, quos emittit, ad certum modum componit, tonorum varietate de- lectatur, fymphoniae vim fentit. lra homines coniunctim canentes, coniunctim faltantes, ani- mi affectus exprimunt, Mufices vi imbuuntur, chorum efficiunt. Referebantur hi chori conti- nuo ad religionem , quippe quàe erectiores ho- minum fenfus excitat et evolvit omnesque inten- dit vires. Nullum argumentum videbatur prae- clarius aut dignius, qùam gloria Deorum hero- umve, quos canendo et faltando exhilararent, delectarent, celebrarent. Ita in horum laudem continuo hymni recitabantur. Qui quidem hym- ni continebantur maxime narrationibus eorum, quae C aar) guae Dii heroesque fubiisfent vel praeclare egis» fenne Hisce vero narrationibus apud Graecos aċcedebat imitatio, repraefentatio, Riuncig. Homines, coniunctim faltando imitabantur quod hymnis canėérent.:-. Accesfit Poeta five actor, qui ipfum Deum heroemve dicendo vel agendo referret. Deinceps plures accesferunt actores, fuas finguli partes. agentes, qui Dei heroisve historiam repraefentarent. Sic factum ut minor chori quam actorum ratio haberetur, illique fuccederent fere rerum gestarum imitatio et re- pracfentatio (1). Haec fuit. Poëfeos Dramaticae origo apud Graecos, opportunitatem praebenti- bus ludis et festis celeberrimis, quae ab anti- quisfimo iam aevo cum rebus facris erant con- iuncta.. In his magnam celebritatem nacta. fue- runt fẹsta, quae, in Bacchi honorem, Athenis inftituebantur, proprio nomine Avvúsiæ dicta. Distinguebantur autem in rà peyaaġ, quae in urbe, et rà gixpà, quae extra urbem, in vicis habebantur., Ex his Comoedia, ex illis Tra- goedia fuit oriunda. Ars igitur Scenica. Athe- nas matrem habuit et nutricem, arque ea in ur- be Poëfis Dramatica ad fummam perducta est perfectionem. In hoc igitur Poëfeos genere K Topi Gråe- C1) Ex codem hoc principio, ipfa nempe humana natura, chori et faltationis originem vere et eleganter deduxit Plato. Legg. II. 653 et 664. Conf. de hoc loco Disp. laud. Doct, den Tex. pag. 49., faqs A io X 4 Graeci infinitum quantum ab Hebraeis differunt, Pòëta nempe Dramaticus nihil egțegium fine arte èt cult potest proferre, cúm'id ipfi agen- dum fit, ut non fuos prodat affectus, fed ut -perfonam alienam festinear, ut mores hominum čonvenienter depingat, et historiam, quam re- fert, continuo èt aequali teñore producat. In. boc ipfi est incumbendum ur imitatio et reprae- fentatio maxime fpectetur, omni delectationi inferviant, Caeterum quam magnae femper fue- rint Poëtarum partes in fpectacúlis Dramaticis, hoc est testimonium, quod illa ` femper cum choris manferint coniuńcta, De dictione, fenfibus, affectibus, cogitandi ratione, quae univerfe domiñäntur in Graeca Poëfi. Prouti in confiderznda Hebraeorum Poëñi, ob- fervationes ñonnullas protulimůs, easque exem- plis illustravimus, e quibús propria Hebraicae Poëfeos" indoles cognosci posfit, qua differat a Poëčfi Graeca; eadem rationė iam huius Poefe- os monumenta confiderabimus, ut vim eius pe- culiarem cognoscamus. ` Itaque hoc eriam loco id nobis agendum est, ur praecipua discriminis indicia obfervemus, quae in Graeca Poëli, cum Hebraica comparata, fponte eluceant. in ln Poëfi Graeca obfervatur čultus proveciior, Graecae Poëfeos monumenta contemplantibus continuo. nobis. obfervare licet provectiorem cultum. Cernitur ubique in Graecorum carmi- nibus dictio exquifita, omnem fucum et tumo- rem averfata, fed quidquid congruum, deco- rum ert cultum fit unice fectdta. Incredibilis adest imaginum çopia, quas non tántum natu- rae obfervatio, fed praefertim vita focialis et reipublicae forma fuppeditabate Comparatio- nes funt elaboratae , per fingulas partes prôduc- tae. Obfervantur ubiġue artis praecepta, mini- me profecta e Grammaticorum fçholis, fed quae hi ip deinceps e Graecis carminibus col- legerunt. Fusta est omnium partium coordina- tio, iusta per univerfum poëma distributio, fibi conftans et. moderatum carminis flumen. Una est cogitatio, unus actus qui perpetuo filo va- rias imagines et partium feriem connectit et con- iungit Huius quidem cultus vestigia non in fingulis poëtis aeque apparent, at tot ubivis et tanta exffant, ut vel Homeri carmina, qui ea Aetate exftiterunt, qua Graeci nondum pristi» nam morum ferociam exuerant, cultisfimae Poë- feos exemplar habeantur Ç1). Sumamus non- nul- (1) Conf. Riedel en v. Alphen, Theorie der fchoa- ne kunfien, caet, Introd, pag. XLI. faqe C ti nullas comparationes, quibus, hic poëta utis tur. Egregie et fimplicisfima ratione compara- tur Achivorum ad concionem concurrentium motus cum conferta apium turba, quae pro- dit e cava petra et per flores vernos volitat , - Diad. B vs. 87. fqq. Hörs Zive sler usMTedoY QLU» Téroye èx yaaDuphs ælel viov ÈPKOLEYIČUY s Borpuðòv òè mérovrat èr’ Ğylesiv IApIITTIY » Ai méu T lvla &Mg rerorýarat, úi Xé re čvlæ “Qs rõy Elve TOAAÈ VeV ĞTO Hæ} MTIÁUY °H;dvog mpomépoide Babelyg ÈCTIXOWYTO TAS dY Elg ÉYOPÁV. mme Cum poëta depingit Achivorum in pugnam proruentium impetum, tam egregiis, nativis et cūmularis utitur comparationibus, e fublimiori genere petitis, utnihil defideremus, et ipfi, no- bis videamur adfpicere, audire, -admirari in- gentem tumultum. ` iliad. B vs. 455 fqq. Fulgent per aërém Achivorum arma uti fplendor ignis immenfam fylvam comburentis. 'Húre mõp &íðnyaov riayet oTeTov ÜANY, Oùpsos v xopuDäç, Enabsy é re Qalverai adyh' “Qg tõ pxoirévuv mò yærnoù besrerioo Aiyàn TauQavdwra St wibépos odpavðy Tre. Proruente exercitu, fonitus auditur, uti clan- gor Ct 2) gor avium multarum aërem alis ferientium, huc et illuc volitantium : Tv 3, ğer ĉpvllwv mersyväy Elve mori&- Xyvõäv, ğ yepvuv, ğ Húxzywy Šou AROĞEIPWY s 'Aclu v Asiuävi, Kzücrplou up pécha, 'Eylæ xal dyla morävtæt ÉYQAAOMEVE TTEPÚYETCCI, Kagyyyððv mpoxalikdyruv, cmaæpays? ÑE re Asigov" “Qg räv byez TONA% vEĞV ĞTO KÌ KAMICIČGY Eg medlov mpoyéovro Drayvvòpiov" utp Tò iàs Z uepduréov xovdGIEs Tüy. YTY TE KA) ITTUV. Non minus culta et abfolutis comparationibus plena est ipfius pugnae defcriptio, Iliad. A vs. 421 fqq» Singuli duces fuis imperant copiis. Danaï tàciti procedunt filentio reveriti ductores. Quaquaverfum fplendent arma varia, quibus omnes funt induti. Sic autem: immenfae copiae continuo ad pugnam moventur, uti — r èy giyimağ rorvayéi «uy lzàğorng YOpvur’ èræcsúTepov, ZEDÚpoU ÖTOLIJÝTÆYTOG} ` TIdyTo ÈY TÈ TPËTE KOPÚTTETOI}, QÖTÈP TETÉ Xépow fnyvúmevov peygax Bpiusiy ZUD DE T gpa Kupròy ¿dy xopuPoŭræt, morTýcL ð BAÙG ĞXVAVe Quam comparationem ita reddidit Virgilius Georg. IlI: 237 fqq. l Fluctus ut in medio coepit cum albescere ponto Longius, ex altoque finum trahit; útque yvolutus Ad terras , immane fonat per [axa , nec ipfo Moze CRO Y Monte minot procumbit: at ima exaestuat. unda Vorticibus , nigramque alte fubiectat arenam. Ab- altera parte Troiani, qui variis e locis confluxerant, et quibus adeo non una fed mixta erat lingua, fremitum excitant per latum exer- citum : — &F Gleg moaumøopovos gvòpò čv bağ Müplai ÈCTIKACIY ŘMEAYÕUEVAL YAX AEUXLÒY 3 "AČyyès penazuui, &rovoucæt mæ čpvæv. Mox vero Graecorum et Troianorum copiae ad fe invicem accedunt, coëunt, commiscen- tur, acriter pugnant: ingens.. oritur tumultus : eiulatus pereuntium er perdentium exfulratio unum confufum efficiunt fonitum: fanguis irri- gat terram: “Qs Sre yeluapior morani, nar’ ëpespi péovregs Ec picyyneiųy ocvuß&iaerov UBpimor VJwp, Kpovr&y xz peygAwy, xolang Euroohe yapZòpne, Tõv Xé re ryadoe Xoŭmov èy oðpesiy ExAueE mowy’ “Qg Täy pioyopéruy yéveTo iagi- TE- DiBos ré. Exquifitisfima est comparatio Hectoris recrea- ti etanimofi cum equo fuperbiente et in pascua folita alacriter profiliente, quae exftat liad. O vs. 263 fqq. Hector, auctore Apolline, viri- bus receptis fumtaque aegide, audacter proce- dit, fugam Troianorum fistit, fuoque confpectu Achivos terret: “Ng Cier, vF Ere ti orarògleros, ĝxorthoæs èn) QATIN, Atopòv àmobiygæzo bely medion KAOLIVOY 3 Elolàg aovechær cUpieTos ToT, Kudidwv, Yod Dè ráp Eyci, uO dè yarat “Quite kirrovtær ó $ ayaralypi Temolàg, 3 ‘PipỌz è yotyæ Dépsi verá T yez nat vomèy inTiY Quam comparationem feliciter imitatus cst Virgilius Georg. lib. IL, vs. 75 fqq Altiüs ingreditur s et mollia crura reponit. == Stare: loco nescit, micat auribus et tremit artus, Cólleciumque prèmens volvit fub naribus -ignem s Denfa iha et dextro iactata recumbit in Armo ș At dupl: agitur per lumbos [pina : cavatgue = Tellurem, et [olido graviter [onat ungula cornu. Ita fponte animadvertitūr diverfa Hebracorum et Graecorum ratio, in rebus comparandis, Hes bracei uno qua ictu tangunt et: feriunt, cu» mulatis brevisfimis comparationibuse Graeci vero comparationibus elaborandis et extendendis , variisque fimilitudjais partibus notąndis quam maxime folent- deleerari, Postquam tristi fato perierat Patreclas, caeteri duces nuntium Achil- li mitti curant, qui eum certiorem reddat de carisfimi focii morre. *Adhortaur. Aiax Mene- laum`ut' nuntium quaerat. Obfequitur Mene- laus et abit, fed invitus, cum aegre deferat di- lectum Patroclum. liad. P vs. 657 fqq. Scilicet: v Ç 128 J = Go Tig Te AÉOV TÒ RECTOUAOO, COF Tel p xe xgunri nivæg T &vòpæg T'ÈpeblEuY y Oite viy oùx iðri Bov èn miep aisha, Tičyvvgo: ŝypýorovreç: å è xpeiäv èpæričwv, Ilvei, QAN outi mphocoei auies yàp ğxovTeg 5 t 3 t E A I w 3 Avria &issousi bpgosiwwoy TÒ EA, , r ` , R., , ! ° ‘Kæiomsygi. Te eTA, Tg TE TpeT êrsúwevdg mep Hõbe Sard voodi EBy reriyóri bung “Qg žrò Mær poxAoio. Bonu aiik Mevéagog Hre TOA Qiru, —— “ Hebraei parcius utuntur epithetis, fed omnia breviter et fimpliciter enuntiant. Graeci vero-in adhibendis epithetis funt valde ubereset copiof , atqùe hac etiam ratione maiorem referunt cul- tum in rebus variandis ët ornandis. Inprimis Homero in “deliciis funt eiusmodi ornamenta quae rebus quibuscumque maiorem conciliant vim et fuavitatem. Varia cognomina et epithe- ta Diis, heroibus, rebus quoque asfignantur 5 defumta a locis, a'virtutibus, factis er attribu- tis quibuscunque. “Sic occurrunt continuo ézy- Baroc 'ATONAGY 3 yaguzõrie Alývy, Acuzoevog "Hoy, mogor : Dog AYIANEÙG a © XPUCOSZLTÝAOG Hòs , roavDanir Bog bdagocn, xýpuzes myúQloy- yor, výðuwoç Ŭrvyóç, et multa'huius genêris alia, Neque apud caeteros poëtas infrequentia funt huiusmodi epitheta, ita ut Dii faepius moavúvujsor di- C o ) dicantür, uti Iupitcer in Hymno Clèarthis vs. i.” et Bacchus apud Sophoclem. ` Antig. vs. irrg. “Cultus gùoque indicium cernitùr in Epifo»” diis, quae Graeċi varietatis cĉaūfa carminibus füis inferunt. Eiusmodi- inductio `rèram, quae cúūm ipfo argùmento non necesfario coniungun= tur, fed naturali amen vinculo cüm eco copus lantur „ facit ut érremus fubinde, fed ita iucun- de errêmus ; ut njoráin non aegre feramus: Hu-` iùş generis est nativa ofnnino narratio dé Ther- fite, qui välde cóúńraméliofüs er loquax, in con- cilio Achiyoram coñtinuo tümultuabátur, et ducibus obfistebat, “mox vero nêgátač obedien- tiae” poenas lebac; Iliade B° vs: g10-2773 faavisfima reldtiò? de Idnone Verneris “Zona indu- ` ta, Iovem deliniente'et cóonfopiente Tiad. 3 vsi 152-353; €t collóquiüm Andrómaćhes:ët Hece” tõris in pugħdm abiti, Iliad.” Z vs. 390-494. Quod qüidem “colloquium “aptis adduxit poëtas quippe quoi non” tantuni heroës, fed et höminesş non tåntúni ftudia bell et ñecis, fed et'humaniratis proponit, nosqdë'eo'ragis anxi- os reddit de viro uxori ia aaee et in ? POPUD abeùnte MTRS e GiT “Nec'praetermittrenda est in Poëfi ‘Graeca, ‘om- nium partium apta cohaerentia èt còntinuum orde tionis flumen. In Hebraicis carminibus abrupte et impetuofe prorumpunt affectus; in Graecis vero I una \ C ioc Y una est cogitatio , quae omnes partes coniungit... Omnia ita funt dispofita ut naturaliter fibi invi- cem fuccedant, Adest nexus, fed tam fimplex etnaturalis, utomnia fponte fluant, et poëtae ars: ubi fumma est, vix ;animadvertatur. Huc: ins primis pertinent Tragoediae Graecae, incoguibus , quid cultus- valeret, experti; videntur Graeci... Narratio est implexa- -et per ambages ducit, ad; folutionem, quae plerumque continetur fųubita- rei in contrarium mutationes, vel perfonae ignon; ratae agnitione, èventu omnino -admirabili _ et; improviío. Verum tam naturalis est omnium., rerum feries et ordo, tam fimplex ab una parte: ad alteram- transitus ,' Ut gradatim procedentes: fponte ad exitum ducamur. Quam quidem Fras goediarum conformationem-fi exemplis illustrare. vellemus,. integra exponenda’ esfent -dramata Quis vero. defiderabit: exempla. qui Tragoediae- cogitet naturam et:vel in una Tragoedia -Graeca animadverterit-:per fingulas: partes-nodis qud inplicationem -et folutionem ?--Inftar multarum funt, fi continuam hanc, atovero: naturalem fi- mul inplicationem refpiciasi; in:antiguis Tragoe- diis, Euripidis Hecuba, Sophoclis Oedipus: Co- loneus et. Antigone, inprimis: vero omede So» phoclis Oedipus Ress == K i y -De fudio hilaritatis , item caliiditatis_in Graeca Poëfi. ‘Obférvavimus fupra, Graecis maxime propriam fuisfe`hilaritatem er delectationis- ftudium.: Quod quidem ftudium in Poëfi' eorum mirifice domi- natur. Graeci ingenio fuo unice indulgentes, in omnibus fuis rebus animi hilaritatem et ala- critatem fpectantes, canêbant èram “uet haec evolverent ftudia, canebant ut delécrárent et delectarentur ipfi. Qui continuo fummo ttudio et vigore ludis et festis intererant, ad ludos “et festa ipfam Poëfin accommodabant. Publica certamina ét fpectacula , quibus tantopere ftude- bant, carminibus quoque celebrabant.: Jra fac- tumut tam infignis Poëfeos Graecae pars horum ludorum et festorum celebrationem fpectet, uti tot Pindari carmina referuntur ad quaryor Grae- corum: ludos maxime celebres. ; Egregiam deferiptionem exhibet Homerus festorum cẹleberrimorum , quae in infula Delo, in honorem Apollinis agebantur, Hymno in i Apoll. vs. 146-164. Adeo festiva et- hila- ris. est-ea; celebratio, ut ipfe Phoebus maxime delectetur. pugilatu , cantu et certamine in eius honorem -inftituto. Cum mo vigore et de- core agunt omnes Tones , ut quicunque e: eos ad- fpiceret,, A ii ma hga C 132 ) : i $ ` ; TA 9 1 EN s w oiyygrtoug r&i ayýpug EuuLevgi m eos diceret; Tiġyroy yap zev orro yapi, Téppæiro dë bukis s “Avyðpxg T Eropdwt, KaAMGuvovg Te yusdinag, Nīds T uelas, HÒ QÛTÕV KTÝMATØO TOAND. Sed hoc demum in tanta festivitate est l m LEYA OZUNE» Tou xàčog OÙ TOT? instrat, quando Deliae puellae cantando, chorum confti- tuuñt. et fingulorum hominum vocem callide „imitando; omnes demulcent. et oblectant. Sci- licet: on ir OAG Myr MEVAI ČVSPEY TE- MAXUIBYI y GÒÈ YVIVIKÕY s. “F uvov Qéldóvsiv , CiAyouri dè DTN ġubpuruv. Tigvroy © dvbpuruv Qurèg xat npeußariuoròy ` Migstobgi Iragi” Galy Dé xey udròç Exæotog Qliyyech oŭto cOn Kary icvydpnpey kodn. Quantopere Graeci cantu delectari fuerint, egregie patet ex Ulysfis exemplo ad Sirenum iia adducti. Odysf. M: 166- 196. "Fanta erat harum Sirenum vis ad animum demulcen- dum, ut Ulysfes, quo magis tutus esfèt abea- rum infidiis, omnium fociorum auribus ceram illinerer, feque ad malum navis funibus ligari pateretūr. Cum iraque navis ToP ‘ad infu- lam accesfisfet, illae e= Jyvpjy Y lyruvov Rohy» quo Ce 133: 3 quo. cantus fuavi perfuaderent Ulysfi, ut navim illic -fisteret, ibique dūlcem ipfarūm vocem audiret, mox. vero Teppžmevos et mheloya T abiret. Ita illae iclgas. ÜT. KAAAHOV Ulysfem plane demulcebant , adeo. ut hic. manibus et pe- dibus ligatus, füperciliis innueret fociis qni ip- fum extemplo folvetgni; Ji? — gra èis xo- THJEA dzovémevat , NDCXi T inirévoy Pralpoues 'OPpúri VEUTTÆÇHY, — od Sočii vero, CH fui memores: ~ MPÖKETOVTEG žpeooos" -HAsldl È y des poos loy, paa, TE ‘miégeuv, In-conviviis maxime delectationis: ratio haberi folet. His-nimirum. animi hilaritas- et alacritas inprimis augetur et promovetur. fn his igitur celebrandis lubenter verfantur poëtaë Gräeci. Frequentes esfe folênt in vini, cantus, faltatios nis- er voluptatum inde percipiendarum laudi- bus. Íta Ulysfes, iam fenex , in, convivio allo- quitur convivas, Oäysf. = vs. 462 faqë ` Kézàubi vùy, EŬuæIE, za) ZAAO TAYTEG ETæLpOL Edëdwevdg TI čmog Èpéw » olvog y&p QIGYEI ° HAcòs, Go T pinxe roaúpegd TEP TZAN GETAL y Kai O ÈTZAÙI YEAČOAI, xal T èpyhrarózi IKEY z Kal qi čmog mpoéyxzev, Tep T ğiiyToY &wEtvov. Idem, E ABI „Idem, qùamquam aerumnarum cogitatione et fenfu magnopere affectus, ñon tamen animi de- ponit hilaritatem; fed vero huic quam maxime indulget, atque hoc quidem ipfi \ = Kéañorov èn) perly cldsTæt. slvat s quando convivae alacres lauti convivii fuavitate maxime: exhilarantur:, Sic enim Alcinoum re- gem: alloquitur, hospitio ipfum excipicntem, Odysf. 1 vs. 5 fqq Où yàp čyuyé Tı- Qut Téaog yapiéstrepov Eluat s °H „îFaY ie: atei (èy ëN xaT ÄLY ĞTÆYTÆ , AxiTuudveg D gvk Sauar ġrovkčuYTær orðað , “Hgevor telys" mapè òè TAaybuci rpne Tikoy at koliv" wilu y r xpyripos åDúsruy Oitoxdos popiet zat iyiely Jergicsiu. . Anacreontis carmina, fummam fpirantia hila- ritatem, nemo ignorat, Quam fuaviter hiç poëta decantat fuavitatem e floribus, ex amo- reet vino percipiendam ! Ita vinum cėlebrat quod omnes disfi] ipat curas, Od. XXV, "Oray miu TY olvoy , a KEA æi uspipyat. Ti poi TivoYs Ti LOI YOW, Sa i uol LENEI REpiuLYGY 3 — Dr. TO òè miyet juž EÜJovsiv gi pépikvgi Hi- A ads) “Hilaritas haecce, de poëtae fententia, nòn iuvenem tantum? fed fenem quoque quam maxi- me decer Nimirum fi albus capillis hic vide- or néutiguam-ingenio:est fenex: Od, XLVII. DaD yépovra TEPRV PING Yéoy yoptvTy. Tépov ð ræv gapeúy Tplyzgi yiwi. Mér EOTky Hosio amne A Ppivas VERC Ek °? Mitifice dominatur úbivis in Graecis carmini- bus əridendi ftudium., In convivio Deorum, Iliad; A-vs.:568- 600, Juno: valde- animo moce „tert propter lovis iram et minas. Vulcanus au- tem, ut matrem fuam exhilaret, poculum ei obfequenter offert, et quo magis eam åd biben- dùm exciter, fatùm Yaun narrat, cùm Iupiter ipfo, pede prehenfum ,:de:çoelo: deiiceret ita vut claudicarer deinceps; : tum vero: — piéldyesy Xè bek reinuwaevog “Hp” Medyrxon Xè, medos EDEEATO YEI KÝTEAAOV. Vulcano ‘deinceps ab uno ad alterum Deum procedente cum poculo, et ita per atrium dise curfitante, ut dulce nectar praeberet fingulis : a TAN Ò gp EIGITO YENG paændperot beoloiyy ‘Ns dov “HPærov diğ Sduata TOTyÝOyTE, Sic igitur Deorum familia per totum diem lau- ETEND taute et: hiláriter epulabatur. Neque. :;deerat -quidquam ad convivas RRES exhilarandos; ete- - nim l =— oùjE ri bumòg Devero Deirig drygu]! Où mèy QOpLIY YOG TEPLAAAEOG o. HY-ERY ATOARGY y Movogwy O , al ġeiov: duepiueyan m ngah. Therfites, Iliad. B vs::265 fqq. qùi contume- liofe egerat, ab Ulysfe fceptro `càefùs, garruli- tatis TaS luit, poos fi ak Coactus y t E NETIN ‘i Dosasai PREE, PE Anitas Ò, Qg peToy idv åTopipěuro kupu. Tum vero Archivi, vifo homine tam’ måle affecto; ERLT b e iore kæ TEN, TEp» ir hori aad ETEEN Hectore in fingulari certamine ab Achille de- victo et intēřfėécto , mox- ad illius cadaver ac- currunt” Graeci valde hilares et-prae_gaudio ex- foltantes,. Iliad. X vs: 370 fqq. -Hi enim commen OnATEYTO Quà., Kal £1306 ayyTòy , Europos S gji ;olnat i Neque. fabfistunt iv admiratione ,_ fed contÌ- „nuo impingunt cadaveri Hectoris., iplis non am» amplius horribilis ,-fêd tactu iam, facilioris, uti nativa ratione narrat Homerus; | p ae = oyo E a87 3) m oY Ğpx ol Tig VOTAT YE: TUPÉITHS "Qde 3 TIG simesnev Iòùv ég mansiov HAAov* SÈ FoF, A ukha òh LAAZKOTEPOG ARA YELTUP 3 z] fre väjæg évémpyse mup xyaéy, “Qe pæ TiS EITETKE, KaL QÜTATZTKE TAPAOT ÙS, Laùdantur et celebrantur in primis ea nego- tia, in quibus peragendis, vērfūtia-et' calliditas apparet, ©- Vulcanus = est. fere -e callidisfimus , qui per astutiam nil non cficere valet. — lta, Odysf> © vs. 266-366. cum videret Martem et Venerem dècubituros , mox o m zan% perl BuorddoyeúwY y tenuia retia ferrea, clam parat, eaque lecti ful- cris circumfundit, - Hoc peracto Deorum advo- cat -familiam ad fpectaçulum ridiculum: Zeù mérep, 4Ù ZAA uarypeg eol ièu E0uTEg s - AcŬi, luy loya yernorà nal oùz érisinTh Vòyrhe. Tum vero: “AcßBesTog 5z &p’ EV&PTO YVENGG uæuÉpETT beoiat » Téxvæs cicopdusi morúppoyog 'Hpaæalatoo, ` Sic igitur Dii beati immodice rident „et. de- lectantur calliditate, qua claudus et tardus. Vul- canus celerem. Martem fuerat. asfecutus, `Intes rim Apollo alloquitur Mercurium : "H. ài nev v Deopore ¿béroig uparepooi mieslelg Eüòe év aéxtpuci map xpueă ADpoòiTy; ' ; j i Re- Refpondet Mercurius: Al yàp roŭro yévoiro, Ğygë inaryßda' A ToAAoy” Acoro pwèv Tog roceor &melpoveg iuis EKolEY y, Tues d cicopdyrte beot , moal te béawat, AùTàp èyày atone Tap% Kevo m Hoc dicto, iterum m Ey YEs Gor Qlrvýrogi beoriv. Pariter caeteri etiam- Dii , decipiendi ftudio ducti ş continuo fibi invicem-dolos dtraunt-in bello Tro- iano et callidisfime agunt in caufa fua peragenda. dmter belli duces Ulysfes. apparet ubivis tanquam žorúgyrig, folërs, astutus. Huc in- přińis ‘pertinet eguus ille Troianus, tantopere a Graecis celebrátůs, quippe qui ‘belli exitum ipfis reddidit felicem. -Operae pretium est hoc loco memorare narrationem Homericam de Ulys- fe aduxorem redeunte, quam nemo legerit, quin continuo animadvertat astutiae indicia. — Ulys- fes, post multas aerumnas in patriam redux, mox confultat, quo pacto procos impudentes > üxorem fuam ambientes, ülciscarür; in quo peragendo Minérvde auxilium implorar. Haec vero, ut Dea câllidisima, hoc ei confilium texit, Odysf N vs. 386 fqq: "AAA ye T’ yvortis redtu waTësri BpoToTet» Képpi wèy yoda nady ÈN YYLUTTOTTI MEAETTI s Egy- C9) Zavvi à èx nepaais AET rolyag, up dè aarpag "Essu, ĝ, xE) oTuyénTiY Idày, Qybpuros čxovra Kyvösu 3 TOL ÖSTE} MQQOG TEPINØAAE” EGYTE, Os Èv žerxéaiog moi pvnoriprt Qavelns, Ej T QAOXO KA TAI, TÒU y peyor EANTEG, Deinde Ulysfes, Deae monenti obfecutus, formam alienam induit atque ita mendici perfo- nam fostinens, ne ipfum agnoscant proci, ho- rum aedes intrat; Tiroa Acuyariy lvanlykioc, ŅÒÈ YÉpovTI , Exymriuevos rè Sè Auypk mE Koo EVuATU ECTO Ita mifer ille, uti videbatur, mendicus, pro- cos omnes laute coùvivantes, mendicandi. caufa adit, atque panes ab iis colligit , co fciliçer pro- pofito, ut Tig O; o7 rivés sisiy dræloigots -of T QIELICTOL Hac igitur ratione egregie falluntur proci. Nec proci tantum; fed ipfi quoque Eumaeus fubulcus et filius Telemachüs, qui non agnos- cunt Ulysfem. Hic enim callide fefe omnibus '‘disfimulat, quo magis fi ngulorum tenter ani- mum, Odysf. P vs. 336 fqq. Apud poëtas dramaticos plurima exftant. astu- tiae et prudéntiae indicia, -Apud Comicos qui- dem funt-maxime fervi 'etrexvplebe homines, qui follertia et calliditate vålent; aeque-atque:in Co- Comoediis Plauti et Terentii». Apud. Tragicos vero -foeminae univerfe occurrunt prudentes et astutae in dolis exftruendis. Ita apud Euripi- dem (Andr. vs. 84) Andromache famulam quan- dam» mittere cupit ad: Peleum, , Haec autem, dominos metuens, negotium illud fuscipere non auder. Refponder ei Andromache; ~ TIoaa&e &v. sÜpors unyyaudg yuy yo l. Valet utique de foeminis. in 'Fragoediis. Grae- cis quod pronuntiat Orestes: Asia ykp ai yuvaïnes siplonew qiyue i 1). c9 Affectus deniores „amicitiae , caritatis et pictatis fenfus in, Graecorum Poëfi. = Prouti Hebraei in affectibus er fenfibus vehe- mëntoribus, ita Graeci in leñioribus exprimen- dis eximii funt. Fervidum Orientalium ingeni- um temperaruut Graeci maiore humanitatis et focietatis ftudio. Qui fenfus provectiore homi- nis aetate evolvi incipiunt, hi dominantur maxi- me in Graeca poëfi.: Homo in ea obfervatur, non folitarius, fibi relictus, affectuum fuorum im- + (1) Conf. qui plura hac de re obfervavit:: Doct, C. Bax, in: Disput; de Naturae fimplicate in Eur ipts dis Oreste , pag, 76-82, l K Hi3 impetu abreptus; fed adolesċëns, focius, dmi- cus, civis, cum aliis aequalibus iunctus. Spi- rat ita tota Graecorum poëfis amicitiae, focie- tatis, caritatis et pietatis fenfus. Amicitiae fenfus in Homero quam maxime dominatur. — TIn iHiade, quidem ‘vulgo. celebrari dicitur ira Achillis; fed non minus poëta. verfari videtur in celebranda illius cum Patroclo amicis tia. Agamemnonis iniuriam aegerrime ferens, negat fe bellum amplius curaturum , fed, caete- ris relictis, Patroclum unice curat , urpote“Qiaòv érælpov. Nulla ratione flecti fe patitur ut redeat ad pugnam. `° Unus- tandem“ Patroclus fe illi; ġuippe amicos perfuafuorum confidit. Equi» am, pne Iliad. O vs. 193: iii buuðv piya TgpeToy" yal òè rëpælacis ÈTTIY Eralgou, Hüne igitur Patroclum coħtinúo fibi comitem ‘adésfe cupit; hunc lacrymas fundentem ita al- loquitur : O Tirra Jedğzrouoei , Tyrpdzagió; = Etzýda, uy xele viu, væ Jouev udu. Achivis in fummo discrimine verfantibus , Patro- clo arma fua fplendidisfimà ‘praebet ad hostes öppugnandoós. Sed in pugúa mifere interficitur carus Patroclus. Mittitur Antilochus infäusti eventus nuntius ad Achillem, quem invenit ad nds l C 4e D) naves fedentem-et abfentis amici anxia cogita- tione occuparunt Miad, S vss (qg. Hle igitur: pis i Ačzpuæ bepuè yio s Qdro SAEN. Ay ENY“ TO vors TMyaéog viè Denpora Ñ uarw auypis Ilevcegi yyeitnss M Lü GQEAäe Aitai Kerrgi IIéTporiog. =: Quy peoi Achillem m ZEO veQéin iudauỌe pinaiya' atque hoc: repentino: et gravisfimoi dolore torus abreptus Achilles, abiecto in: terram corpore volutatur, manibus pulverem 'corradit, capiti iniicit, crines-evellit et una. cum ciulantibus ancillis: 3 ET mmt O S EOEEYE PER xip = Zpepdæaéoy ” AgakEN: Te Shidi ter Theda: at -iie a IRELXLAY in “pas erum- pit querimonias : Mirep uh, T mèu ğp- pot Orduro sEeréacosey”. AAaàTi uor Të hog, irel Diang Gaeh’ êraTpos , Haraprk TÒY EVA TEP TÉYITOY TTOY ÈTAIPOY y °Isov. égi xEDAAÑ > TÒ». TORET Ue. — < ka amifit Achilles amicum dilectum ; nèc ta- men una cum eo amicitise feofum ; hic enim amicorum vita perennior ests Iliad.. Evs. 65 fqq. (c 143: 2) raq. Dormienti „Achilli anima apparet Patrocli, flagitans ab €o, Ut, fi et ille fato fuerit. func- tus, utriusque cinis urnâ condatur ceâdem , ; ne fepatėntur mortui , qui vivi fuerant iunçti : M} guè oõverávente tiiyusygi ITE s AZIAAFŬe PAAA a koù òg érpépnkey £ ÚMETÉJOLTI GLILTIY 3: —e “Og DÈ xa) dorén vin ÖKA TS UNAALÍTTO 3 Xpúceos upipopedga —— Achilles vero illud. efèéctum: ‘irii pollicitus, amicum videre non tantum , fed. manibys. etjam cupit amplecti, ut tristi luctu delẹęctetur uter- que. Haec enim reponit: AN ilT AAA uot ocos oribr pivyvié ep dupBaadvTh 'AAAKADUG, Gàooio TeTÆæpTEpECiæ. yOHo, Pariter in altero Homeri carming,. qguod-ad ftudia, pacis, uti prius ad ftudia belli, refertur , fpirat quam maxime amicitiaé fenfus. Narran- tur res et fata Ulysüs, fed fimul foċiorum eiuss Quaecumque ilum fpectant, ad hos etiam per- tinent. Hi ilum comitantur, non ut fervi “ut fubditi , fed ur focii, ut amici, Ulysfes-est pri- mus- inter aequales. Hos, ut focios, admonèêt, invitat, confültats cum his verfatur, epulatur, cubat; horum fata, ut fua, narrats de his maxime est. follicitus, Cum ad Circes infulam esfer delatus , focii nonnulli , foeminae yirga pers cul, male aficiebantur et porcis reddebanwr-fi- mi- (* 144! J miles. Ulysfem vero Circe benigne eieipii] vic- tum lautum ei apponit , arque adconviviuñi èt ihvitar. Odysf. K ‘vs. ah faq Tle vero ita’ reculat vs” 380r i wise YAKA rle våp vev vp, čo èveloikos etA, Tay riin méögwclwi édyrýog, dè morirog,: * TAY Adoach irdpcug nat èy iplziuorsiv dérhars AAN ci dh mpoQpasoæ riety; Quyémey të oiid AŬŭoov, Wi êQbarnoiomw Ww: tplnpág Eræiaoug™ Mox impetrat a Circe, quod- vehementër cu-° pit, fociorum liberationem. Hi igitur föciúm’ Uiyafem agnoscentes ` n9 JWT «9p S uwur k xeprtv fuaotoge. Ton d iuepdeis Ûréðu ydoc, uL dè Nee DE uepdaadov peA — anr q Ûlysfe deinceps. cum illis a navim reduce, caeteri focii, ibi sei Pa circum eum, 7 - pi me toov iwau bs SHAZXPYJEYTEG EYUYTO" HM ò gpw clor bupòs -1Qg ëuen, Ogei marp ixoläroinæi óav görs: Tpngelns -Ibune j ivg T” éTpDen y Ò EVENTOS Univerfe tam propria est Homero focieratis notio ut ad quaecúünque feré negotia referatur et ipfe ventus navigantibus dicatur ésó^ðç KA Odysf. M vs. 149. Nihil fere magis egregiūm cogitari porest quam K wS) guari mütüa Hectoris et Andromaches: , €t urri- usque praefertim erga filium Astyanactem cari- tas, cum : Hector, in pugnam abiturus, uxori valedicat. Iliad. Z vs. 406-493. Andromachė Ied èm) udarov Egov’ &TAAQOpovaæ s VýTIOY AUTELE a 'ExTOpiòyY YATATÒY ČAÍYKIOV ĞOTÉPI HAAG. ita dilectum maritum- alloquitur atque orationem profert dulcisfimi affectus plenam. — Infaüstum Hectoris fatum ominatur, fibi quoque et tenero inprimis infanti infaustisfimum ; et, cogitatione ea perculfa, maritum a pugnando avocare tens tat. AZIKOYIE, inquit, Agiudvie, lissi cè Tò còv pevos où) éasalpeig Hardo te vytig%ov, uel Ee ğgwopov, À raga Yoh Eeù Erougi: =a deinde vero: = fuo? SE ge ndodioy elhs Xeù &Öæuaæjrousy, yidva devin. ob yàp ET’ QANA “Eoræi CEAT NPĂ ére! Qy cúye méruov SrioThes AAA žge. oùdi po iori 7 TaTyý kat miryie uýtnp. Nullum igitur folatium, fpem nullam fbi re- Aalam dicit Hectore fibi erepto. Hune enim patris, et matris , èt fratris et mariti lo- co ‘habebat: “ExTop åTÈp oý uoi èro? matho xal morva LITE v THO? xæclyvyros, eù dé por basos Tepæzoityg. - Hector, quamvis fentiat quid fe dignum ft B'oti a AG C 146 ) ac vitum fortem deceat, refpondet animo- com- moto et caritatis affectu pleno. Filium fuum porréctis manibus petite At parvulus ille, patris armati adfpectú pavefactus, vultum inclinat ad finum nutricis; timet nimirum arma et cristam nutantem. Tum Hector galeam deponit, Asty- dnactem manibus ETE et votis pro eiùs fas lute factis = Adye liys y geprtv Ebyné TIS iov ý D pæ uiy ryvel déEaro KIATU, Agæzpudev yerčogcaæ. mdris X ëabyoe volea, Xepl Té pty KaTÉpEESY. i Praeclaro huic loco. adiiciendus est, et cun eo comparandus alter nobilisfimus , quo pingun- tur tristisfimi Priami, Hecubae et Androma- ches, mortuum Hectorem lugentium, fletus. Iliad. X- vs. 405 fqq. : Est. profecto pictura ex- quifita, quam.nemo adfpiciat quin tenerrimis affectionibus ipfe afficiatur.. Cognito infausto Hectoris fato, cives omnes vehementer lugent, non aliter ac fi Troia capta igne deleretur, Priamus in haec erumpit lamenta : =—— ġe Jere avéciy y gepoty uot: TẸ ze xopescÉuebæ LAQloyTÉ TE, MUpoLEvw TE» MiTo, 4 piv čriute duodupopos, HÒ yù ATOSE Mox incipit Hecuba mater ; T ég- Go tp Txyoy, yà Yetày Ti vv Pelpar, diu mabre, Zel árotebveiðrog; m Andromache interea federat in thalamo, oms nium rerum ignara, mariti dilecti reditum ex- fpectans. = Mox audit e longinquo eiulatus; conterrita ex{filit; animo Hectoris recordatione percusfo, ad muros properat, ubi, vifo marito obtruncato, animi defectu corripitur Aegre refecta querimonias emittit, in quibus verisfima auditur uxoris et matris, fub doloris pondere fuccumbentis ,. vox: “ExTop, yà Jvoryyvos iğ čp yeiwéush’ alen AuDóTepoa mT Növ òè cò èv Algo dduoug , órd zevbeci yælngy “Epyexts òro uè oruyep èn) mévbei aelreig Xýpyv y REYÉPOITI. MQIG Ò ETL VÝTIOG QUTUG, “Oy réripev cú T EYO- TE JVTRMLOPOL; 0ÙTE TÙ TOUTE YESTEXI y “EKTOR > ÖVElæp, ETE OÉvEG, 0ÜTE FOL 0ÛTOG. Alte fuspiria petens ` luget inptimis filioli conditionem, quam miferrimam futuram prae- videt, Defertus- ille ab omnibus åequalibus, deiecto est vultu, non attollens oculos, prae metu aut pudore. Omnium rerum indigus adit patris amicos mendicando, eosque a precibus fuis averfos, veste arrepta vellicat. ` Vix aliquis e paternis amicis miferabundus fitienti parvum Jeni porrigit, nec ad fitim restinguendam K 2 =o Sgûod C 148 ) guod fatis fit. _Ita puer lacrymabundus redit ad matrem viduam. Et hic est ille Astyanax, qui antea yyriæysvwy, puerorum more ludens, fuper genua patris fùui, opimis cibis fatiabatur, vel in iecto molli dormiebat, in. ulnis nutricis! Haec fane poëtam decent et cuiqúe non plane obdu- rato animum perfundunt intimo ac fuavisfimo humanitatis fenfu ! Et vēro quis non capiatur affectionum lenita» te, quam univerfa fpirat Odysfea, cum Ulysfes et Penelope fe invicem lugent abfentes? Maxi- me autem cum ille, incredibiles perpesfus ae- rumñas, ad uxorem, ad patrem totamque: famis liam redit incolumis? Tam gratus, inquit poë- ta, est uxori redux maritus, ut quando naufra- gis, confracta nave, per fluctus diu natantibus , terra apparet, quam laeti confcendunt. Et tam dulce illi inftituunt colloquium, tam diu pros trahunt; ut tota confumta fuisfet nox, nifi ile lorum in'`gratiam Minerva Auroram detinuisfet in ponto. Quantum vero Homerus valeat ex- hibenda mutua utriusque caritate, vel ex hac una dictione , ipfi propria, fatis percipitur , ver- bis autem vix exponitur ,-cum illos perfufos di- cit flendi voluptate et- defiderio luctus. . Invi- ceny enim collocutis et amplexis , alter alteri —— Šri vča. ÙQ’ iuepov pes yso. ÇI) E, i In CI) Odysf, T Vse 249. È VS. 231. al. ER? In fenfibus caritatis exprimendis, Tragici in- . primis eximii funt. In Sophoclis dramate, cui ab Antigone nomen est, virgo haecce nil non audet, invitis Creontis minis, dummodo` carus frater Polynices Ere afficiatur fepulturae honore. Sororem Ismenem, animo debiliorem et prae metu rem periculofam aggredi non au- fam, ita alloquitur, vs. 70 fqq» = xeTyoy Y yÒ Odu, xgady wor Toro mamisy bæveT. DIAN LET QİTOÜ nElTOLæty IAOU WETO 9 VOCI FAIGUPYÁTAT o Mox in ipfo facinore btetiedi, ad AEE adducitur; fed nil fibi timet, utpote iusti et hos nesti facti fibi confcia, et Creonti, vehementius iinitanti, ingenue haec reponit: Oùòèy yp wicypdu Toùg por Tagy groug CéßEY. Où ykp rı oŬAog, QAAN QOEAQÒG ÖAETO. aemm ee OĞ Tos cuvéyhetv, AA% rupias Euv. lam vero Ismene, dulcisfimo in fororem amo- re mota, una cum ea mortem fubire cupit, fe facti fociam esfe affirmans. Nullis fororis mo- nitis perfuaderi fibi patitur , ut mentem fuam mu- tetet vitae fuae confulat, fed haec ei refpondet: Mý TOi, KATIYVÄTA, w’ ÅTIRŠTYS TÒ wy oÙ Og i oy Ogysty re oùy go, Tòy Oavivræ O àyvleë Kæ Tig Biog poi, où Aeacimusvy y Qiaogs Inprimis vero legatur nobilisfima Antigoónes fententia, qua non fceriptam , fed natam, ex-ip- fa natura haustam, aeternam caritatis legem Creonti exponit, quam legem ne potentisfimi quidem mortales posfint abolere: vs. 450 fqq. Oùòè chévsiy TogoŬrov wiuyY TÈ Cù Kupúyual , čer ğyparræ xcQarñ bsãv Néuiug ðdvasbæı vyrèv õyb repdpapetu. Oġ yp Ti vy ye xls, AA ġel more Zä ruŭræ, xoùdelg odev E ğrou Qavs. Huic igitur legi obfecuta, impium regis edic- tum violare aufa fuerat : TovTuv yù ovx ČMEAAOY , Qvòpðs oùbðevàg Ppdryue dsigas èv bsorci Tùy Xixyy Avge ~ Egregie expresfit Euripides naturae vim in lenioribus* affectionibus, Quamcunque illius ` Tragoediam eligas, ubivis mirifice dominari vi- deas caritatis fenfum. Excellunt hac. laude in- prifnis Orestes, Iphigenia in Tauris, Hecuba, Andromache, Hercules furens , aliae (1). Li- (1) Multum in eo argumento verfatus est, quod ad Enripidis inprimis Tragoedias, Doct. C. Bax, in Disp, laŭd.” variis lociss STA C J5 d. Liceat hic obfervationem adiicere de divera rA Salomonis et Hefñiodi ratione., Hle He- braeus , hic Graecus , confecerunt uterque car- men. didacticum , in quo fententias fuas.de rebus humanis proponunt.: At diverfo uterque modo; Salomon filium. fuum, Hefiodus vero fratrem alloquitur. Diverfa hinc apparet Orientalium et Graecorum ratio. Salomon, tamquam pater, filium docet; Hefiodus vero, tamquam frater, fratrem. — Ille patriarchicam rationem , hic ac- qualitacem, coniunctionem, amicitiam, fratere nam omnino rationem et fenfus leniores referte De vero pulerè fenfw, qui dominatur in Poëfi Graecorum. 'IneGrmeca Poëfii dominatur quam maxime. verus pulcri fenfus et amor. -- Prouti Hebraei Graecos fublimitate, ita hi illos+longe fuperant venustate et elegantia, Quidquid pulcrum , ve=s nustum , „dulce habetur, in rerum, natura, hoc omne: Graeci Poëtae facillime, videbant , avidis fime. arripiebant et in ufus fuos conferebant. Quem .animo conceperant. pulcri fenfum ubivis produnt venustis fabulis ,. defcriptionibus, COMe` parationibus. In. audaçisfimis etiam ingenii fic- tionibus, omnia ad hunc pulcri fenfum , ad har- moniae rationem componunt, „Quidquid depin- gunt e 152.) gunt? nobisque ut fpectaroribus confpicienda praebent, ex ea parte nobis ostendunt , quae placeat, demulceat, alliciat. . Quaecumque füg natura pulcra funt, nativa apud eos fplendent elegantia; imo vero, admirabili illa poëfeos vi et eficacia, pulcri fplendore ipfam fuperare na- turam videntur. ad - Dominatur hie pulcri fenfus in univerfo Tia- dos argumento, Bello Troiano tota còmmove- tur Graecia et per novem annos acerrime utrim- que dimicatur, ipfis etam Diis fuas in hoc bello partes agentibus. “Quae autem caufa est tan grayis et diuturni belli? Una foemina, fed pulcerrima, fed Helena. Haec, hostiliter- rape ta, in patriam est reducenda communibus Grae- corum armis, vel Troia evertenda. Est enim . {lla e yvsæixõy , ita ut ip Troianorum pro- ccres fateantur de ea, Iliad. F vs, 158, Aiväs &lavgryri bsãs elc öra loinge Operae pretium est obfervare quam ‘confueta - fic Graecis, inprimis Homero, pulcritudinis- notio. Haec refertur ad- negotia quaecunque, jin quibus ea habentur praeftantisima, quae- maxime fint zæ. Arma fummo fplendent ful- gorc, vestimenta purpureo tincta funt colore,- heroes forma etiam caeteris praecellunt. Aga- memnon non tantum est fortisimus, fed idem ; quo- C HS 3) qtoque formofisfimus. Testatur: de eo Priar mus, Iliad. T vse 169 fq. Keady Y oure èyày omu Vov bplærmosv, Où’ oŭru ysyæpdv, Bariaği yàp vdp čoine. Cum Poëtąa Euphorbi formam. depingit et miferam fortem, maxime venusta ufus compa- ratione, ita illum a Menelao caefum procu- buisfe dicit, uti olea frondens , loco amoeno plantata, floribus albis confpicua , a turbine çorrepta profterniçur, Įliad, P vs. 51 taq Oloy Sè rpéDei Zpvoo vha épilyaès èagæiyg- “Xüpy du olorday, 80- aig væßébougev Vdwp y Kæàðy, Tyachgov, TÒ Jé re mvorgl dovéouTt Tiævrofuy čvépwy xai qe Bogei ğul Asuxg’ L EAlùv Y ikarivns ğvemog, chy agiagmi TOMAR. _ Bdĝpoy T EẸiorpepg kal Eeroyuor im) valy Quae butêm in mortalibus confpicua est et` maxime placet formae, pulcritudo, ea profecto Diis deesfe non potuit. Divina fuperant huma- nà, co etiam quod fint pulctiora, Degunt Dii in locis fuavisfimis, ubi omnia nitent, omnia verni temporis amoenitatem referunt, qua láute et laete Diis frui licet. Verum, ne quid huic beatitati defit, ipfi funt ġyńpæsoror, fenii exper- teş, immortales non tantum , fed fempiterna eti- ' am iuventute gavifi , iuvenili vigore et forma con- pa Imo vero ipfa Iuventa ad Deos refertur, iis C iu 2? jis adest comes , aureaque pocula iis administrate In Déorum familia adfunt quoque filii et filiae , mirabili, prorfus ornatu et forma infignes, in quibus praĉdicandis quam maxime uberes funt Graeci Poëtae, Apollo est venator ,- fagittis inftructus; at qualis venator! non wai in- culus, horribilis, fed formofisfimus, fpecie ad- mirabilis, Deòrum confortio dignus, -Multa fune mirabilia cum Dei immortales cithara et cantu fuavi delectantur; fed tum demum fume ma iis contingit voluptas, quando Phoebus, pulcre gradiens, :corpore undique- fplendente , pedibùsque micantibus, citharam pullar. Hymn. in Apoll. vs. 201 fqq — zöràp ô Potos "Ardwy èyrilapltst, Kga% uat vpi Bißžo alyan dé uv lupipaslvet, Mapuapuyal re mod&y, nat EÜLAWTTOIO YITĞVOÇ. OF X èriréiorovrar luudv miyy , clropduvTeg, Ayro re ypuroradzutsg, uz? myrlere LEYG, Tiz Qiziv maigiyræ mer læydroire Qeotcte Sed omnes omnino Deos Deasque fuperat Venus, fummum et incomparabile pulcritudinis cxemplar. Haec Anchifae pastoris amore cap- ta, eiapparuit, et, ut virgo, coram eo ftetit. Quam gratiofa vero virgo, cuius adfpectu ob- ftupescit ‘Anchifes! Hymn. in Ven. vs. 84 fqq. 'Ayyisys ò% pdw Dodero ixúpaniuku TE Fi Ei- C 155+) ) Lide re, viyelis Te, val siuaTta giyyrieyra' Héron pèu yàp čoro Qaeiudrepoy mupòg vys. Eiye © iriyvaurTtàs faigs, náavzde Tte Quende “Oproi ş ug Taa deip TEpIxyAAÉEG ITAY, KAO y PÚTE, TRUTOWAN Ög YÈ ceny Erýlegiy uQ éræaoi iAdaTETO , baü idéshar Tam formofa et gratiofa erat Venus et tam ornata, ut merito diçatur Jeŭmæ idérlære Sed zonam attendamus, qua haec Dea cincta est; zonam illam mirabilem, qua mirabilius aut ama- bilius nihil, qua inftructa Dea immortalibus ae- que ac hominibus- amorem et defderium iniici- at Iuno, quo magis lovem a pugna avertat, confilium capit eum blanditiis demulcendi et confopiendi. Quod ut efficiat, nullis par- cit ornamentis, lavat fe, oleo pingui et fua- vi totum inungit corpus, vestes induit pulcerri- mas, calyptra ornatur, quae est candida uti fol; verum ne haec quidem fufficiunt; Veneris zo- nam defiderate Hanc ut accipiat, adit Venerem rogatque : Adc vëy por Qiadryre xal Puenv, Q Te cù mduTag Agpyĝ žľavyártouvs dè byyroùe vybpurouvg. Non recufat Venus, atque- ita ~ årò orýberÂi irúcaro xestòv iudyTa, Tiorxiaove Zyba é oi berurýoræ méyræ réruaro' ` “Evl žu pèu Qiadtyç, èv Xiuepog, gs X dapirtòs, TI&p- Œ 6.) Ddppurtgs Yr Exaepe védy Týxæ Tep Qoovedutuv: Hoc igitur ornamento, armis quibuscunque validiore inftructa, propofitum ẹxfequitur Iuno maritumque delinit ẹt confopit. Jupiter enim confpectą uxore, in eius amplexus ruit cum ea~. quẹ obdormit. Sed his etiam nova accedunt - ornamenta, Torum finxit Poëta, qualem esfe- decet Deorum, in quo omnia fant coniuncta, quibus fatisfiat Deorum pulcri amori. Incubat enim floribus fuavibus, quos terra profert vere. no tempor, çrocis et hyacinthis, atque aurea obtegitur nube, lucido rore cadente +” GIRA ATS Torri ò ird Xlày Jig Qúsy veobyaiz rolny , Aati. 0 RTAEYTÆ y 10è xpoxoy ò úgxiyhoy Muzvày xæ} myagndy’ dg mò ylovòs ùpds’ lepye, T ëv Asëdolyv, ém} dè vepéayy fooævro KAk, gpuosiyv TTIATYE ? ŽTETITTOY kepsan Univerfa haec narratio fuavisima , quae exítat Iliad. € vs. 153-353. egregie probat quam acer fuerit Graecis pulcri venustique fenfus. < Qui quidem fenfüs nusquam -magis elucere potuit, quam cum Deorum ` fortem depingunt Poëtac, proprid fua ftudia in Deos transferentes. Hinc univerfa fere Mythologia Graecorum fpirat quammaxime pulcri illum fenfum. Singulis fe- re Diis eiusmodi tribuuntur adiuncta , quae non adeo fpectant naturae divinae fublimitatem, fed . for- E t97 3) formae potisimüm gratiam et venustatem. Ita. Iuno dici folet asuxúaevos candidos habens lacer» tos; Latona ġŭxomos. comas- pulera; Thetis j- yupireğa pedibus argenteis injiructa; Venus ypuöýs QiaouueDAg, Aurea, rifum amans} caet, quorum adiunctorum mira est copia et varietas, Nec tantum gaudent Dii omnibus naturae fua- vitətibus; fed. quidquid etiam habetur in rerum natura pulcrum, venustum, amoeñum, ħoc ip- fum tamquam divinum quid. confideratur, et, forma induta, ad Deos:refertur, Aurora fingi= tur fodoðxruiogy gpuddlgovoçs, rofeis digitis or- nata, folio infidere aureo, lucem immortalibus afferens. Høarmonid, in tota rerùm univerfitate adeo confpicua , tamquam Deg habitat inter De- os. Fontes et fluvios, montes et valles, fylvas ét prata incolunt Nymphae Myúpoarots cano- rae, adeo ut rivorum murmúūr fuavis fit Dearum cantus, Mufae indivulfae funt comites Deorum cösque oblectant dueißdmevat rì nañ, five uti Hefiodus canit, cum ipfas proponit ad Olympum: procedentes ©soy. vs. 65 fqq. — ?rýparoy osav iera. “Ar Tór’ Joay mpc” Oivurov àyaraduevadi ôm?) xgai 'AuBpocly poarh mep y raye Tara pirgIYæ ‘Tuveúrais, pards òè moðäy rà Müros Spaget s Nisroué vwy TATER sig Gys ~ Uii C Hr) = Uti vero illarum cantus aures, ita Gratiarum forma oculos Deorum demulcete Quae per to~* tam naturam difufa est gratia, in his puellis coniuncta apparet. Sunt ¿üradzæwor, Veneris in lavando ministrae, et quam dulcis earum adfpectus ! i Täy. xa) rò Basðdpav čpog Bero Sepzousvkuy Auces, xandy Dè óm’ bpovor Sepribusrar CI) Eximiae venustatis et dulcedinis exempla funt Anacreontis.carmina: Poëta. hic fuavisimus un- dique: colligit flores, veneres- et lepores y quos carminibus fuis, -molliter fluentibus, intexat. Ode II. hoc modo`praedicat foeminarum formam. Natura, inquit, fingulis animantibus fua distri- buit dona: cornua tauris, ungulas equis, pedes leporibus, dentes leonibus, pinnas. piscibus, alas volucribus, prudentiam viris, quid vero dedit foeminis? Kéaàog, donum longe praecla- risfimum, armis quibuscunque validiuse Ete- nim: AT àorlduv ġmæTĚN AVT? èyyéwY TAUT -` Nix dè xal olònpoy Kæ? TÜP Kary Tig OE. Elegantiae er'venustatis exemplum, quo ap- i tls C1) Hefiod, Osy., vs. 910 fqq. Q. 159: J tüs vix adduci posfe mihi videtur, est Ode IX eiusdem Poëtae) Continet hocce carmen fer- mones columbae, ab Anacreonte ad amicum misfae, literas ferendi caufa, e-more antiquo- rum, qui volucrum ope_ literas transferri cura- bant. Est aùtem nativa omnino et fuavisfima haec nuntiae alatae narratio. . Venio, jne quit, Anacreontis mandato obfecuta, cui me vendidit Venus, accepto parvo illius. hym- nó. — Quis non fentit quam dulce fit hoc praeconium, quo -Anacreontis celebratur Poë- {is cum ipfa. Venus unam ex iplius columbis vendat. -unius hymni pretio? . Peracto : hoc mandato, inquit, -libertatem mihi promifit he- rus.. Equidem - vero, etiamfi. me dimitte- ret, lubensei ministrarem. Campi enim, valles et montes non adeo mihi posfunt pla- cere, ut illi valedicerem dulcique. libertati, qua- apud eum frui mihi licet.. Illius con- fortium mihi est, longe iucundisfimum, Ete- nim: o Tavŭv Edu pëv ğorov, "AQaprérucæ yeipãs ?Avænpéovrog aùr. eru- Ò émit dldwst Tòn olvov 0y mporivel 7 i Iodoa d ky ypc s” Kal @ io- Kg? desriryy éuótre TIrepolor cuoxiéga", Koupuuiiy Y êr úr Të Baæpßiry xabeýðw. Quam venüsta pictura columbae! Quam gras ta conditio illif$S, cui, disfipatis curis omni- bus, fuper heri cithara placide dormir čoñ- tingit! | Nativa elegantia et venustas inprimis propri esfe folet carminibus pastoralibus. Prae caete- ris vero omnibus hac dote fplendent Theocriti carmina, quorum gratiam ñativan he Virgilius quidem asfequi pôõttiit; qūuamvis cultu illi fupes. rior. Quodcungùe legamus Idyllion, continuo nos advertit dulce carminis flumen, venustae imagines, vitae pàstordlis dulcedo, fuavia pas- torum colloquia, Qúam nativa est defcriptio calicis, quo pastor donat Thyrfin, Daphnidis fortem cahtantem. Idyll. t. vs. 2% fqq Va- riae infcülptae funt figurae, e Vita rurali omnés defumtae. In his nativa est repraefentatio pieri vineam custodientis. Nihil mali metuens lo- custis capiendis occupatur, huic uri curae in- tentus. Sed egregie fallitur puer; duae fuper- veniunt vüùlpes, uvarum cupidae, dolosque ipfi ftruentes. - Altera: enim maturas palmitis uvas praerodit, dum altera pueri peram adoritur eam- que C for j que mox vacan reddit. -Sic puer inopinans uvis ciboque privatur. ` Simaetha luget abfentem Delphidem, cuius amore capta ; artes magicas adhibet, quibus res ducatur. amatus: : Hunc unice curat, hunc uni- ce defiderat, eogue abfente miferrima fibi vides tur, Siler pontus, filent veùči s at {ilere non potest in pectore flamma, ‘qua peruritur tota. Idyll. II. vs. 38. p] w $ > pa A Pe í Hvide, ciyå uèu mduroc, ciyĝuri Y àğræi' O"A ọ éu& où oiy& orépvuy čyTorhev vias Cui loco comparanda font eximia illa Virg gili. de Didone. Aen: IV. vs: 522 fqq. Nos erat ; et placidum carpebant fesfa [oporem Corpora per terras , fylvaeque et faeva quierant HAequora: cum medio volvuntur fidera lâpju : Cum tacet omnis ager ,:pecudes; pictaeque volue eS y Quaeque lacus late liquidos, quaeque aspera dumis Rura tenent 3 fomno pofitae fub nocte filenti , Lenibant curas, et Corda oblita laborum. At non infelix animi Phoenisfa: nec unguam Solvitur in fomnos; oculisve dut pectore noctem Accipit. — Ducta illari ex Apòllonio Rhodio de Medea At- gon. IM. 744, (1) Pastori cuidam haec ùna et fumma est čura ge C1) Vide Biġl. Crit. Yol. I, partè.2, p. 23; s a € s ) ut faveat fibi amata Amaryllis, quae antro fpinis fepto inclufa manet. Dulces effundens quere- las, apibus invidet, libere per fpinas antrum involitantibus. Idyll. IHL vs. 12 fqq. w— yje yevoiuat ‘A Boußbeŭcæ mihicë, vat ég tedy čurpov ixolmavy Tò xiocòv Diædùg, KAL TĚY TTEPMYs & TÙ muxdTòy. Admodum fuavis est pastorum dialogus , Idyll. VII. Simplicisfima ratione Polyphemus fuam formam commendat, cuius nempe imaginem pulcerrimam ipfe e littore adfpexerat in undis expresfam, vs. 34 fqq. Kæ yp lyy obd Tog čyw uardv, Øg mE AÉYovTI. ?H yàp- mpv- èo mivrov èséßaerov: Je Xè yardug Ka? zga& pèy TÈ yiyelim; Kak ò uiv à ple Kopt, NOg rap my zézpirai; nreQalvero räv dér éddyTwY Acuxorépzy uiyày Tixplas ùrméðzsye Albor. E quo loco egregie profecit Ovidius in Nar- cis{fi enarranda fabula Metam. III. vs. 351 fgg. Nativa illa fimplicitas qua maxime fefe com- mendant pastorum dialogi, pariter dominatur in foeminarum colloquio, quod refere Theocritus Idyll. XV. Celebrantur festa Adonidis, quibus interesfe cupiunt Gorgo et Praxinoa. Gorgo vifura num parata fit Práxinoa, quae ipfam co- mitetur, eius domum'adite Ad Praxinoam fes- tinans, nullisgue ufa verborum ambagibus, quam C 163 ) ġuam brevisfime. et fimplicisfime 'Ev3o? rogat Hpgérmdæ; Miratur. Praxinoa tam fero eam ves nis fe Togyo? iag, úg yolvys vdo. Okŭu’ Tti æt võv ğvlez. ÇI) ; 2 Ad famulam vero.Eunoam: , fedile, inquit, et cervical ipfi apponas”. Quod urt fecit Eunoa, xæliķsv, fede, inquit, lam- vero ita incipiunt colloqui loquaces illae foeminae, ut ipfi iis in- teresfe , familiares earum fermones audire et ves- timentorum; quae maximopere curant, ornatum adípicere nobis. wideamur. Queritur Praxinoa de marito iniquo. Sed incaute; nam adest pu- er, qui audit, oculis in matrem intentis., Mo- net hoc Gorgo : M} Aiye ròv redu udpæ, laa, Aslvwvæ TRUTA y TË iux Taæpeduros on, yúvæt, s molopă Th. Cailide igitur Praxinoa filio blanditur, feque non patrem fignificare ait: OŽprel, ZuTupiwy, YAuxepòy TEXO. OÙ AYO TOU Profecto, ei reponit Gorgo, puer hoc iam ins tclligit; ad puerum vero: bonus est pater tuus.: Aj- (1) Magis etiam fe commendabit hoc colloquium nativa fimplicitate , fi Dadw” ori xel vir wor (pro pss) Gorgoni tribuamus. Vid, Valckenarius ad h. l Loe ("t64 2) Áicidverui rò Bobos, val rèy mitsay zarde arz Atque ita foenimarum more de vestibus bene ordinandis et. disponendis, et in via de festis celebrandis, fuaviter colloqui pergunt: Vereor ne diutius , quam par est, huic immorer argumento.’ Sed jucundum est ägümentum at- que inexhauftum. Quem unquam taedium ce- përit, in floridis er amoenis illis campis verfa» ri, in quibus Graeci tam lubenter errare et fpa« tiari folebant? Theocritus comites habet Bio- nem et Mofchum, ipfi carminis elegantia et dulcedine pares. Bionis Epitaphium Adonidis quis `non dicat abfolutisfimum: pulcritidinis ex- emplum ? Mortuus iacet formofus Adonis. Lu- get Venus dilectisfimum iuvenem, lugent Amoa rẹs, luget cum jis tota natura.. Exfpirantem nec deferit Venus, nec potest non osculari ș fed nescit Adonis quis ipfum osculetur mori- bundum : i s UT Opisi y Cuuaro veps y Kal Tò idos Qsóyer Tu yelacos' dul dè ryvy Ovgoxei xat Tò Qlaææ, TÒ pýyTroTeE Kúrpis &Phrét, Kúrpiı èv tò Qlaapa nai où CoovTog QpÉTKEI, *A2A? oùz olòey ”Adwvig E piv bvgoxovr Qirgcev: Montes et arbores, fylvae et fluvii deplorart Adonidem ; flores dolore rubescunt ; ipfa Venus con- O N conqueritur per colles et rura, huiusque ques- tum lugubrem duplicat refonans Echo : "Ag Ò QYTEBIATEY , TOASTO pæAÙe "ADONG Confpecto cadavere focdato, mane, inquit, mane Adoni! ut tecum loquar , te çomplectar eg postrema oscula Juma, emme mêlvoy “Aday AŬrroTee , peTvov” Awyr, mavisrærov w oe iyeka s “Qg ce mepinrtTÝu, noè yelaeæ yelàcsi léu. *Eypeo rurhòy “Adwy, TÒ X ay mumaæTiy pe Qirariy. Tantum interea lacrymarum fundit Venus, quane tum fanguinis fluit dẹ corpore Adonidis. Haec vero in terram cadentia convertuntur in flores s fanguis” parit rofin, e lacrymis anemonae nase cuntur; AA Igle rócsoy ést, Cocoy “Aduse r 5 Alua ést. TÈ è mour ror} yho) yiyverær ğvly, v 3 ; £ | ; Alux Goy TÍLTEL, TÈ È JkXPUZ TÈV QYELMVZY. Circum eum gàgiovreg QYRTTEVÉYIUVTIY. YEPUTES y, infpergentes Adonidi crines detonfos. Illorum alii arcum, fogittas, pharetram conterunt; alii vincula pedum folvunt Adonidi; alii aureis le< betibus aquam afferunt, iuvenem lavant, vel re frigerant cum alis concusfis avurague mots Nec immerito mortuus Adonis tanto affici- tur- honore tantumque fui exćitat delideriums Ete- C 165 J Etenim, etiamnunc formofus est inftar dor- mientis : | Ka? véxzug Qy næAdg OTL, KAADG vézug, ola nabevduv. Duicisfima estnarratio, quam exhibet Moòofchus Jdyllio 1L guod Æuropa inferibitur, Tupitėr, Europae amore captus, asfumra bovis forma, puellae blanditur, eamque nihil fraudis fuspica+ tam, bovis tergo infidentem, per mare. vehit er in Cretam abducit. - Haecevero bos non est vul- garis, fed qualis puellis posît placere, qualique lovem uti decere Irague accedens ad virgi- nem caererasgue. puellas, una in prato flores lé- gentes, non terrorem, fed vero fui defiderium ipfarum animis incutit:. Tada oùx DiByoce Paaubelg Tizplevinġs, moys © pws yéver iyyùg izechat. Pasai O ipeprolo Bodge, toù ò ËulBporos dòu Tachi xal Aciyuõveg êzalvuTo. Azpdy QÜTEýY. Haec igitur bos manus et collum puellae lams bit, blanda voce mugit fefeque ante pedes illius inclinat, dorfum ostentans. Quibus blanditiis tota capra Europa ita alloquitur focias. puellas: i AcÙT êrgpet Direi noi. Guyaixeg, OE imi THE ECiuevgi taúpu Teprouchat dy Yp ČTĚTÆS y NÕTOY ÜTOTTOPÉTAG y ÅVAJÉSETŐL oly TE Yğüğs Hacc locuta vøroriv ¿Qlgave. menidusæ. Caete- ris @ 167 }) ris vero cunctantibus, procedit taurus per vias marinas, quas lubenter adaequat Neptunus, cos mitantibus . Tritonibus Hymenaea canentibus , atque ita gratum onus in Cretam abducit. Demonftrat ita Graecorum Poëfis, quod uni- verfa artium apud: eos tractandarum ratione probatur, acerrimum illis fuisfe pulcri fenfum: Ita :Poëtae ‘Graecorum :omnibus non: plane șve- cordibus fefe commendant, hane fcilicet nor- mam fecuti, pulcrum in Poëfi maxime- esfe fpectandunr, fimplex autem verisfimum esfe pul- cri: figillum:; Caeterum fuo. ipfi exemplo pro- barunt Hefiodeam: fententiam! Ocoy. vs. 96 fqe 3 bABioc, ovtivæ Moŭpgt Picvræi yayxspy oi mò griparog pés agn C1) Philofophiae vis in Graeca Poëfi. Quae in Graecia oriunda fuit veri nominis Philófophia, mature iam cum Poëfi fuit iuncta et propriam huic formam dedir. Prodiderant iam Hebraei egregia philofophandi conamina, ad ipfam vero Philofophiam accommodati non erant. fn fcriptis quidem eorum, fententiis po- tisimum illis, pae Proverbia Salomonis di- AI ` cun- Ci) Conf. Doct. R. Feith, Brieven over Yerfehéi- de Onderwerpen , parte I. Epik. 5. G- iés; J cuntur, multa exftant tam iuste, tam proprie, tam acute obfervata, ut facile hac: etiam in caufa cuivis appareat Hebracorum prae caereris™ Orientalibus praeftantia, Conftant. vero: prover- bia illa fingularibus fere obfervationibus,; non magnopere fecum invicem cohaerentibus er ma- ximam partem ad externam.. hominis conditios nem relatiss - Univerfe enim Orièntales homi- nem externa tantum ratione explorasfe videntur, ita ut atrenderent quidem‘ rationem, gua homi- nes fecum invicem agere foleant, et obferva= tiones colligerent fingulares de externis homi- num actionibus; harum- vero actionum caufas non. interius exqguirerent, ut ad ipfum earum fontem, ingenii) humani rationem, penętrarent. Craecos vero, ulterius progresfos, ad Philofo- phiam pervenisfe, quae ad ipfum referatur ho- minem, ġĝuam luculentisfime docet ipfa horum Poėfis.. In antiquisfimjs iam Graecorum Poèêtis cernere nobis licet. egregia quafi pullulantis ra- tionis initia, quae deinceps ad jiuvenilem inva- luerunt vigorem, E primis illis- philofophandi conatibus exftiterunt Graecorum gulat plerique, poëtica quidem ratione conficti, quibus vero traderentur primae rerum philofopbicarum_ no- tiones. Univerfein Graecorum Mythologia ex- presfa funt prima hominis adolescentis ftudia, fenfus et notiones philofophicae de origine ree rüm, Ca T69 J rum, de animi immortalitate, de vita futura, de bono, aequo et iusto. Scilicet Philofophi. illi antiqui fingendo, narrando, poëtica omnino’ ra- ione, folebant explicare fuas notiones, et ita“ fuaviter narrando omnia patefacere, quae ingenio contiherent animoque fentirear. © Hac ratione“ Hefiodus inprimis poëtice est philofophatus de rebus ad interiorem hominis conditionem perti- nentibus,— Bxemplo fit narratio de Pandorae. pyxide, e qua omnia orta fint. mala; fola fpe in fundo relicta.. Epy. zæ) ‘Hu. VS. 44 fqq- Tradit poëta mulierem, Iovis irati confilio fa- bricatam, fingulorum Deorum donis ornatam, arque adeo Mgyðwpyy appellatam, misfam esfe ad Epimetheum, cum pyxide claufa ; quam ip- fi offerret; hunc vero oblatum donum+accepisfe in generis humani perniciem. Aperta enim py- xide , morbos et mala omnia , quibus pleña érat, continuo proryisfe , folam vero fpem in fundo remanfisie:; 2A Mpjvy Ò groli Eam v &iiyeroigi. Xduosiy “Evòoy čmerme mlhou TÒ YELAETIY 3 oùðè bpas. 'Ežirri mpdchey yo riuBbare näy rllotos “Aag òè puple Avypè æT’ &ulpurouvg AŘANT OI : Tàsia RÈI yàp yal% HAKÕY 3 Tasha Sè OZARTT Ae Egregie ita obfërvavii poëta, | in rebus humanis mul- Ci uD D å : . mùlta -esfe mala, quae incumbunt hominibus; {fpem autem omnium malorum folatium esfe. . Spirart-torum hocce carmen Philofophiae vim , in fentenrtiis ét obfervationibus egregiis confpi- cuam. - ita iufitia proponitur tamquam- virgo maxime verieranda, lovis in -coelo comes , quae ibi attendit et conqueritur iniquas mortalium ac- tines vs. 239: 'H dé re maæphévóg-èsr} Aly, Aide ènyeyaula , Kudo T goly re beg o ”OAuuToy čyousiy? Kai ọ ördrzy ris mtu BATTY CHOMÄG ÖV oTÉČUY 3 Aùrizæ mèp At? maro nab Coto Kgovtwvi , ; Typúer Èsbpdray &òrvoY vooy. =——= Egregie commendatur virtutis ftudium, cum docet poëta vs. 264 fqq. homines facile in maliti- am prolabi posfe , ad quam brevis est via; vir- tutem vero non nifi per multos labores attinge- re; ad hanc enim longam. ducere viam, primum quidem asperam, deinceps vero facilem; eum igitur fapienter agere, qui finem refpiciat: Thv uév roi naniryræ xa) laaddy èstu iàécbar Pilos acla uèu bds, paag d” yyoli valet. Täs ò &perie idpäræ beo mpomgpoibev Ebynav "AbguaTo penpòs òè xæ čpolioç olos ÈT’ QÙTYY y, Kæ? tpugùç Tò mpðroy ryv ò cis ğupov ixni, “Prrdin ON TEITO MENEL y YANETH, TEP EVOA. OÑTOG (LÈ TAVŽMTTOG) G QÒÖTÒG TAYT VOTEL F2- C Fabulas autem hasce et fententias vere esfe phi- lofophicas, iñde continuo patet, quod philofo- phi, qui deirceps funt orti, certatim eas ad placic fua commendanda, imo probanda, ufur- paverint, Qui primi memorantur Graeciae fapientes, fimul Poëfeos rationem habebant in Philofophia tractanda, et poëticae linguae venustate prae- cepta fua commendabant. Vicisim vero qui. proprie dïicuntur Poètae , ita coniungebant cum Poëfi Philofophiam, ut fuis carminibus expri- merent fere philofophica placita et notiones. Utebantur autem fententiis poëticis, yvwuaæie,. quibus praecepta continerentur de moribus ho- minum, de vita et legibus bene inftituendis et Republica confervanda. Ipfae leges, quae pro~ prie erant praecepta moralia, poëtica ratione proponi folebant, arque hinc praecepta eiusmo- di, cum mufica coniuncta , dicebantur vool. Tta Solon, legislator praeclarus, a Platone maxime celebratur. ob. Poëfeos fuavitatem et in principi- bus. Poëtis babetur. Valde autem est dolen- dum, antiquorum illorum Poetarum fcripta ma- ximam partem periisfe, et quae fuperfunt, dù- biae esfe auctoritatis., Quo magis vero illorum Poëfeos ratio cognoscatur, unam alteramque fententiam hîc adiiciamus, quae Theognidis no- mine feruntur. Ne- € 179 }) ‘Neminem esfe laudandum, nifi cuius mores bene fint perfpecti; fictos autem mores dignos~ cere negotium esfe longe difficillimum, cum humana mens fpleat faepe lateręe ẹt in dies mu- tari, ita docet Poëta; (1) Mý mor’ imeiwyong, mpy Èy eldğe čvðpa sanusa OpY hy xal fubu, xal Tpdroy dorig &y ġ. À Iloaaol roi xiBònaoy èmixaomoy Ñios Eyxovreg Kpúrrous’, èvbéuevor bumòv EPnmépiov. Toúruv X xQalvei méyruv ypdvos 4log izéoTov. Parem in co esfe fapientiae atque divitiarum r3- tionem, quod, uti hiş numquam exfatiatur hoṣ mo, ita vere fapiens numquam fapiendi vota re- lingüit, vs. 1113 fga. TIAoŬTos xal cobia buytor čuayøraroy akel. Oŭré yàp ky maoúrou vpòv mepropiraig "Qs Y aÜrug coplyv ó coðóTæTas oùz ATIPEVYEI s H PAAN lparai, budy 3 cù DúvaTæs TEAÉTÆL, Negue in Homero del derat illa Philofophiae vis. Imo vero per omnia fere huius Poëtae car- mina ita est difufa, ut optimum iuventutis doc. torem eum prọnuntiarent antiqui, eiusque Poës fin optimum haberent fapientiae fontem, e quo disciplinarum quarumçunque initia esfent peten- da. C1) Vs. 941. ex ed., Brunckiana Poëtarum Gnom. da. Quae quidem Homeri existimatio in caufa fuit, quod non tantum Poëtae fubfequentes il- Jum imitando ftüderent asfequi, fed etiam fecta- rum quarumcunque Philofophi frequentius etiam eundem adhiberent,ad placita fua probanda, quam Hefiodum cet. guomicos. poëtas.. ” Quapropter- etiam Lycurgus legislator optime fe civibus fuis confulere putabat, cum Homeri ċarmina in Cre» ta colligere inftitueret; Quintilianus vero affir- mare non dubitabat, , in Homero nullius noù a artis, aut perfecta, aut certe non dubia ves- » tigia reperiri” Ç1)e- Et Horatius eundem laudabat, ut Qui , quid fit pulerum , quid turpe. , ğuid utile , quid nony Plenius ac melius Chryfippo et Crantore dicit. (2) Et fane in Homeri carminibus tanta ubivis ela- cet fcientia rerum, apud varios populos , in variis regionibus obviarum, tantum indagandi, cog- noscendi, inquirendi ftudium, Graecis propri- um, et verae Philofophiae principium, tam dili- gens inptimis humanae naturae, obfervatio, ur illius Poëfis merito Poëfis philofophica dicatur, Hominum, quos pingit vel loquentes inducit, non modo externam rationem, fed.ipfos etiam ` mores exhibet, ftudia, affectus, intimos omni- l no (1) DIO Xi Çap. I6. (2) Epift. lib. I. ẹp. 2. i no animi rečesfus. Singuli -heroës propriis mo- ribus funt distincti , et in fomma perfonarum vå- rietare , per totum poëma, in loquendo agendove fuam quisque prodit peculiarem rationem. Ita Ulysfes femper est moaúgnrtis folers, prudens, astutus, ad confilia excogitanda paratus 3 Eùe mævroloug Te Sdacug uat myey muxyé. (1) Ístiusmodi vero valet fapientia, quae experientia et diligenti hominum obfervatione fit parta; etenim: * TIoAAãv ò gvbporwv Vey ğore xal vdovy ëyvu. (2) In buius igitur aerumnis fatisque defcribendis et characterismo exhibendo Homerus ~——— guid virtus et quid fapientia posfit Utile propofuit nobis exemplar Ulysfem ; Qui domitor Troiae , multorum providus urbes Et mores hominum infpexit — (3). Hanc vero, qua heroës illi, dum viverent in his terris , confpicui fuerant, indolem, ne in Or- co quidem amittunt, Odysfeae libro XI. narrat Ulysfes fe ad inferos descendisfe, ibique cum animis defunctorum collocutum fuisfe. Ita aus tem logui pinguntur defuncti, ut appareat, eos pris- (1) Hiad. T vs. 221. (2) Odysfs, A vs. 3. (3) Hor. Epift. lib. I. eps 2 E 7o) pristina ftudia et affectus nondum depofuisfe, Memorabile inprimis videtur in hac narratione Aiacis exemplum. Hic olim de armis Achillis contenderat cum Ulysfe eique victori cedere de- buerat, animo moerens et iratus. Quum igitur ad inferos descenderat Ulysfes , caeterae mortuo- rum ‘animae ad eum fe conferunt, narrantes finguli fuos , quos pashi fuerant, dolores; Aiax vero fummam animi tristitiam et indignationem ita fignificat, urt fentiamus prorfus quanta fit ile lius irae vehementia, non enim accedit, non loguitur, fed longe abfistit et tacet, vs. 540 fqqe O4 ù Aľævrog puy Teiguuvigògo Nosiv čQerrýxei, neyorwuyévy ciyeng ulzyc, Tá» kiy yà vixyoæ, JinzCousvog TYPÈ VYC}, Tevygeciy uQ 'Axiaog. basn Ulysfes blande eum alloquitur,: et -ut accedat hortatur : ATgy, ma? Terauõvos čuvpovog, odr p EmuEerAeg Oùòè fgyày aýoschar wot YdAou , clveyæ Teuyéiy Odiouivwy; — 3 y a œ 9 AAA &ye depo, væk , Ty čmo xal põlov dzovryz ‘'Hgérepoy' dauaæcoy Xè mivo nal čyyvopz buuóv. Quid vero Aiax? ~ Ò dé w obdiv guelBero, BI Dè uer aag a ~ ” / e Fugas sig “Eocßos venjuy garatelusióTuv. Hoc C oao) Hoc filentio nil eficacius ad ingenium, mores ; fenfus Aiacis exprimendos. Profecit inde egre- gie Virgilius, apud quem Aeneas Didonem ini inferis pariter lenire verbis ftudet, Aen. Vi. vs: 469 fqq. f lila folo fixos oculòs averfa tenebat : Nec magis incepto vultum fermone movetur, © Quam fi dura filex , aut fet Marpefia cautes: Tandem proripuit fefe, atque inimica refugit In nemus umbriferum., == Sed in exploranda Philofophiae in Graecam Poëfin eficacitate, inprimis fpectanda funt dra- mata Ġraecorum. Haec enim totaad hominem cognoscendum- referuntur, et funt veluti vitae et rationis humanae fpecula. Feruntur Graeco- rum Philofophi, ipfe etiam Sòcrates, fum- mo ftudio publicos dramatum ludos fpec- tasfe. Nec mirum profecto. In his enim conípiciebant Philofophiam , in hominum actio- nibus ab oculos pofitam et Poëfeos ornamentis commendatam, Hominum quorumcunque exhi- bentur in illis vitia et virtutes, ftudia, affectus et ĉupiditates omnes. Sua quisque agit ratio- ne, fuam quisque indolem ita evolvit ut appa- reat ubivis, quanto ducti fuerint Graeci ftudio humanae naturae obfervandae. Ita legentibus nobis Graecořūüm dramata, continuo licet ob- fervare, quantum illa Philofophiae debuerint $ non @ EF) non tantum in univerfa dramatum conformatio- ne, ex qua petierunt recentiores artis- regulas 3 fed inprimis etiam in egregiis adeo fententiis er obfervationibus, e Philofophiae fonte deductis : quarum paucas hic. afferam, Iuftitiam non externis tantum actionibus cer- ni, fed animi potisfimum volùntate, egregia est obfervatio philofophica. Hanc autem ita ex- prest Philemon \ Počta comicus, ut doceat, iustum non protinus esfe habendum, qui injuri- am non facit, fed qui, fi potest facere, non tamen vult, quique iustus es/¢, non yideri ex- petit: "Avhp Yixaide oriy s oby ò uh Adiy, -ZAAN SoTig, QYIuETY Xuvywevog, Hy B0oVAETOl ZAAN otis onov: yyol T” ëyuv Oow, Eivæs dixæios noù YoxeTy svær bérsie C1) Hominum mores et ingenium rite explorarii non posfe, nifi quando ad imperium er munera perve- nerint, Sophocles obfervar. Autis. vS. 175 fgq- - Apýxavov Xè mayTàg dylpðs. èumabsiy Fuxyy TE xa Opovyuæ nol Yaw s mpl &y "A pyaælg te xal vógoLgIY fuTpaBAs arä. ` Illum vero. optimum civem 1R > praeftiturum , gui do» (1) Ex ed. Brunckii, M C w8. J ddmi- vir. probus apparet, atgue:optime. esfe řectùrum ,: qui -ipfe obediren noverit, ib. v$. 661 faq. TAY j Ey ror pE otusloioiw Borie lor &vho ' XpurTòc, avertat xy moaer Dinats GY: - Ka) roğrov &v ròv ğvòpæ bagroijy yò KAGE uè PHEW y. Eù 4 &v #pxeciar béke Graecorum Tragicos omnes.. faperavit Euripides féntentiarum copia et. gravitate, Philofophiae omnino cůûm, Pochi. coniunctione. Anaxagorae discipulus et Socrati amicisfimus , in fingulis Tra- _goediis patriae, virtutis et Philofophiac fe tu- diofum ostendit, referendis continuo antiguoram fapientum dictis, mulcisque ' 'adfpergendis vitae praeceptis er fententiis acütis; cuiusmodi fune haec: animusrectus, nil Abi mali ċconfeius; , unum -eşt par vitae bonum. Hippol. vs. 426 fg "Mdvoy òè roro Qdo’ Suini hni Bly ` Fowunt xalay gyal TO Tæp: J ENER A Improbos omnes dies manifestat, inftar virgi- nis fpeculum infpicientis fuamque: irai ius, formam cernent Tib vS TALE SN Kæxoùe Dè dvyrõv lAn’, ræv rýyý Mpochetg KÖTOTTPOY TTE naphévos véka ~! Xpdróge =m Hac C 179 , r Hac ratione Euripides Philofophiam in fcenam adducêns, er plurima civitatis Atticae vitia fub heroicis perfonis: notans, Philofophi fcenici-nos men ẹst çonfgcutus, Er delectando paritergue monendo s optime cives fios edocere inftituit : . Quid LR 4 quid. BON; GUO YVETŽUS y QUO frat error. a) Sic tandem ad finem perducta est nostra haec gualiscungue. de Poëf disquifñitio> -Er Hebrai< cae, er Graecae Počfeos primarias- obfervavimus virtutes, formam, habitum et colorem; — Nam hoc nobis fuit propofi tum, ut rationem uerius» que peculiarems quafi in expresfa imagine, at» tenderemus. < Itaque: iudices. agere noluimus, gai, inftituta veluti athletarum commisfione, des cerneremus gandem ,-cuinam tribuen da: esfet vica ta» G J Conf. de tniverfo hoe loco I Lubliak , iunior, in feptem varji argumenti disputt, tres posteriores, ġnibus titulus : over de onderlinge betrekking van Wijs- begeerte , Dichtkunst én Welfpreekend teid, M 2 C 1% ) toriae palma; fed vero obfervatores tahtum et testes egimus, qui nullo- ducti partium ftudio, ex vero referre et exponere ftuderemus, quid Hebraci, quid vero Graeci maxime praeftiterint in Poëf tractanda. — In propriam igitur utrorum= que rationem ita nos, infinuare conati fumus, ut diveríam diverfarum gentium Poëfin rite posfe- mus aestimare, et, quae referenda videbantur, cum utriusque gentis indole- nativa, tum ipfis monumentis počticis, probata apparerent, Duplex fic inftitutum est iter., quamyis diver- fum, iucundisfimum utrumque ; altero in Ori- entem tendente, in Graeciam altero. Iam vero Štineris quafi reducibus licét nobis, tamquam e Toco fublimi, in permenfam retrofpicere viam; atque uno contueri adfpectu, quae procedendo obfervavimus fingulatim. Singularam enim par- tum coniunctio. unam quandam praecipuam in nobis excitat- cogitationem, Cuius facilis et grata recordatio complectitur in fe totius- itineris fructum. Ad hac igitur parte vid nobis apparet, asperior quidem interdum , nec tamen fpinis con- ferta; imo vero per quam nunquam procesferis, quin admirabundus fuspiceres integra et magnifica naturae opera. Ilac vero per-loca procedis ex- cuita, per campos et hortos iucundos, quos fi “minus fufpicias, ames- tamen ẹt. cum: voluptate in- ŢȚ C or }) inttearis fumma. © Hic arbores adfpeximus exs celfas, nullo cohibente, fublime fe efferentes, per fucci abundantiam libere crescentes, natu- rali'confpicuas vigore et maiestate, Illic vero advertit nos nullorum non -florum fuavitas et va- rietas, per quos, ipfis comitantibus Gratiis , fpatiari nobis videbamure Hîc torrens fertur , celerrima et immoderata fluctuum ` agitatione proruens, ripas interdum transgresfus, nullum non dimovens odbftaculum. Illic vero, idem flumen placidius decurrit, campos irrigans, et {pectatoris aures fimul et oculos fuaviter afici- ens dúlci fluctuum prolabentium , fefeque conti» nuo excipientium , fonitu et motu. Hic ad per- cutiendos perhringendosque fenfus; illic ad mul- cendos eos leniendosque accommodata funt om- niae Hic religionis; illic artium confpeximus monumenta pofita. Hic feria, gravia, casta reperimus omnia; illic animi excitatur hilaritas elegantiis venustiisque omnibus. Hic ad facrum unius ciusdemque fummi Dei templum via du- cit; illic ad convivia, ad conciones, ad ludos et festa, artium quarumcunque certamina. Sic varia est univerfa natura, varia icem humana na» tura; utraque vero fui femper fimilis. Quaecungue autem eligatur via, neminem opinor istiusmodi iter denyo inftituturum, quin vo- C = ) voluptaté femper majori afettus, multa repertu- rus fit noya et memorabilia, a me pràetermisfa, vel accuratiore digna contemplatione. Ita vero illud: cóiünuo din clariore: apparebit luce, quod l nos quidem, icum iñ Hebraeis poëtis, tmmin Gràecis} makime advertit; quodque uriusgque Foëfeos existimavimus proprint. Scilicet He- braeos cognovimus Graecis fuperiores naturae obfervatione, affectuum vehementia ; comparan- di dudacia , fenfü inprimis:magni , vasti, divinis Graccos autem Hebraeis praeftantes gratia, pul- cři venustigue appetitu, affeètibus lenioribus, hominis. obfervatione, Phħilofophia, Quid vero multa ?: Refert Hebraea Poëfis ingenii phantas fiaeque fublimitatem, quae pueritiae est pro- pria: Graeca vero provectioris aetatis, ipfius adolescentiae, naturam, fenfus morales, mord- lem omnino fublimitatem, Propria est cuiuss que aetatis ratio: propftiis guaeque commënda- tur: dotibus et virtutibus: Has vero neutri in- videamus; neutram progredi iubeamus ultra fis nes, quos utriùsque conftituit, indoles nativa ş neutri fictam alterius obtrudamus perfonam, quae ipfi convenire nullo` modo posfit. Sed Hebraeam Graecamque Poëfin, fuis utramque et- propriis laudibus confpicuam, contem- plemur , admiremur, imitemur, ex -utraque pro- 0 #3 2) j proficiamus ad nostram perficiendam ratios’ nem. t i S A A Conftat igitur, quod`in fymbolo huius dis- putationis, de utraque Poëfi comparanda, enun- siavimus ; Stant fuae cuique laudes: REINOLDI CAROLI YAN TUYLL vAN SEROOSKERKEN, UL TRAI EO TINY, ' PHIL. NAT. CAND. ET IUR. STUD. IN 4ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA, RE SROS) AD QUAESTIONEM AË ORDINE MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE NATURALIŚ PROPOSITAM: Explicentur methodi praecipuae partiendae functionis fras ctae in alias functiones fractas, quarum denominato- res fint factores aut fimplices dut quadrati prioris „ functionis: Quae explicatio et perfpicuitate et accuə rata argumentatione fe commendet. - Habeatur etiam ratio adiumentorum illorum, quae aferat calculus dif- ferentialiss Quandoquidem autem eiusmodi partitionis ufus maxime obtinet in integrandis formulis diferen- tialibus, quae implicatores funt, requiritur praeterea ; ut huius praecipue ufus accurata fiat et exemplis mu- nita expofitio QUAE PRAEMIUM REPORTAVI™® ; Pi R ORO PEME U May! -x uo tempore primum ad Calcoli Integralis ftudium animum appuli, continuo eius amoènitate magnopere cap- tus fui; fed cum. propter infignem illius materiae foe- cunditatem, plurimae eaeque diverfisfimae esfent fractio- num in fimpliciores partiendarum methodi, quamnam mihi eligerem dubius haefi et anceps. Verum cum in aliis disciplinis multa faepe, quae initio ardua credideram et aspera, dein longius in iis progresfus, plana reperisfeni et facilia, hac etiam in re tempori aliquid dandum exis- timabam , ita fore fperans, ut fi deinceps, ampliore quas dam cognitione inftructus , ad pristina rediisfem dubia, memet inde facilius expedirem. [taque hunc locum tum quidem reliqui, maiori: conatu, f qua deinceps oblata esfet ocçafio, ad- illum explorandum denuo acces- {urus, A2 Cum EN) Cum igitur Facultas Mathefeos et Philofophiae, ad pu- blicam disceptationem hac de re quaestionem propofuis- fet, hanc materiem pàullo accuratius explorare conftitui , ut fi viribus non nimis impar videretur, refponfionis ad eam confcribendae ‘periculum facerem,` non tam doc- trinae, quam diligentiae Profesforibus probandae ftudio dúctus, nec tam praemii fpe allicitus, quam cogitatione utilitatis ex optimorum de mathefi fcriptorum lectione percipiendae, > Hanc igitur, Viri Clarisfimi , refponfionhem , tenuem qui- dem illam, nec vitiis; immunem ,/quippe a iuvene aucto- re profectam, qua estis humanitate et benevolentia exci» piatis, rogo; nam ut Ciceronis verbis utar atle SIs. ALI DR p PES bi jiii Tey Edidi quaë potūi non ut volui, f RE: r E E OE ek. a > Abii PE iiite faeculo decimo feptimó, cum caeterarum dis- ciplinarum cultura valde invaluerať et profecerat, ma- thefis, etiain. progresfus fecit, quos nemo maximos esfe negabit; imprimis, quod tum Analyfeos (quae dicitur infinitorūm ) iacta funt.: fundamenta, quae postea fùmmo- rum mathématicorum conatibus magis magisqūe aucta at- que ftabilita funt. Lux inde etiam in omni mathefi ap- plicata illuxit; eaque disciplina” pervenit ad illud fasti=, gium, ut ingenii humani iure dici post monumentum aëre perennius. TAA ~ Huius Anälyfeos prior pars, quae dicitur calculus dife- rentislis, origine antiquior, cum diverfis eius applicationi- büs tôtus RE elaboratus est; difficultates faltem non multae füperfünt. Alia contra est ratió calculi integralis, in quo, multum operis restat multumque restabit. Ab aequatio- ne enim differentiali ad primariam regredi conatur, felice faepe eventu utens, faepe etiam rem imperfectam relin- quens. Haud raro enim functio integranda est irrationa-» t lis, (Ey Jis, vel implicita, adeo ut eius integratio per folitas vias obtineri nequeat. Tunc aliae funt quacrendae quae difiie cultates fuperent, hic vero labor, hoc opus est. Maw - IIT. Mathematici hune in finem fibi auxilia parare ftu- duerunt, quibus integratio ` facilior, vel functio irrationa- lis. rationalis redderetur , quorum in numero fuant fubftiiu- tio et_ fractionis_ integrandąe in fi mpliciores folutio. Si in locum varjabilis functionum rationalium alia fubfti= tūuitur quantitas, haec fubftitutio certam non fequitur regq- lam, fed pro varia aequatione differential , ut irrationali» tas tollatur , varia est adhibenda; pendet ergo a circum- ftantiis et a fagaci calculatoris ingenio. 9. ‘In omni autem folutioùe fractionis in alias fractiones' quae fimpliciores funt, denôminator datae functionis debet esfe productum omnium denominatorum fingularum fra- ctionum ex illa, orrarum. Ucr autem -harum fractionum, numeratores inveniantur, methodi variae funt inventae , quiə bus ille attingatur fcopus, quarum praecipuas explicare mox aggredicmur, Cy D ja Nyak oi , ionp toe ; e i i i $ ATAR Friactióne antem cömpofita in fractiones-partiales fimplis ciorés refolvi pośfe, ex eo perfpicuuni fit, quodi fraetioi “guae fummam conftituit pluriúm fractionum ümplicioromi "tot hdbért factores in denominatore, quor fractiones partia- ‘Jes funt addeùdaes > ‘Horum ergo fi finguli -habentur; pro ‘denothinatóribus novaram fractionum, quàrom númera- -tores' fint: quantitates” indeterminatae’ conftantes , ` factå::re- ductione ad eundem denominatorem, hic denominator- est -idem ac datae fúnctionis; arque, cum numeritor vårias “contineat indeterminatás- quantitates; his femper- tales:-as- :fignari posfant valores ,: ut eúam famma fractionum: Gm- ` pliciorum perfecte`fiat aequalis fractioni compofitaes VE: ` Praeter alios Cl. Gaufs, in egregia fua disfertatione Actis Acad. ÌGott. i815 infertd ,- ostendit, ¿quanicúñque -functionem 'ùnius variabilis unum -diviforem“ redlem primi vel fecundi ordinis involvere, et cum eadem conclufio rürfus “de qüotieñte valeat , | fequitur © omnem «© funttio- -nem rationalem in factores binomios, -vel trinoniios com- ~iplete refolvi ` posfe. = Ira etiam quilibet: fractionis« pärsi- 'éndae denominator femper conftat e-factoribus-itemobino-e ` miis, vel trinomiis qui finguli funtidenominatores i fimpli- Meioram functionúm. -© Hos. vero. invenire: pertinet ad alge- bram, et quamyís radicum investigatio non ultra aequatio- nes > (à CHP pes quarti gradus generatim fit perducta, tamen hoc in cafu et in integrationum negotio, merito nobis refolu- tioneî zacquationum -cuiuscunque ordinis:-concedi, postu- lamus invanalyfi nimirum- fublimiori ,- quando aliquid- ex infeniori petitur ;id-fempericenfericpotrest, daum, esea- squesinventüm: Hoc, enimslocoagimus tantum de, metho- dis partierdi, :etoquamquam factores açquasionjs Vum sp inveniri non:femper:posfunt,ʻtamencikas methodos; tradere -posfumùs , nec :Jeassinde: Aneiapai nres Minia s iiNplagor ruerojexistimare debemyssoi ziion) x s + HPorro'inshisiomnibus, methodis: agatir piein pa- -tentia ¿variabilis x, in:numeratore-fit:minorquamseiusdem “fumma potentia in :denominatore z, id: tamem: nongimpedit, quominus un alterave „ivel omnes; potensiaeshuiugvariabj- lis deficere posfint in numeratore, atque fola adfit conftans. VIL. “Videamus .ergos:hoc, loco:quid cE eibmitziuys et Io- iannes Bernoulli, userque calculi fublimiagiso omge vtofhao destesftamerine otoy ien i o Eeibnitziu sscontendit, laikini novisfe. priii -paftiendi: functiones, ¿in:fimplicioresst Quidguidide; eofit -affiymareo non: wfim ypfedacumieius et»: Bernoul lii fo~ 'Jütiones valde conveniant neumscasguam:: MOX Ara JENNS v - de iHis paucis tantumsagermus, Lei bnitziu'sis AA HI.: S ponit fine, demonfrasione Opik Sni i j ; ; A ni D w ti T Gte) (xt) = o yi T wth) g) Eo bte n DO HsH T EE PEDT I DCR ` I l t GFG- kjtk-g) Et fic porro, prout. facta multiplicatione apparebit, Bernoulli contra Oper.. I.. p. 393. dicit i bs m, "n, 0, divifi res funt denominatoris , fi five — fzx — l,- g = =— m e o. o Cius radices, esfe i I a B i m. n.o == x +f y a mno E E mno e r mT A n o et. ita. porro, donec. fractio. ultima unum tantummodo continet diviforem; postea ex his aeguationibus quaerit valores Øy bg C osere Hanc atque.: aliam; quam primam in fequentibus expli- cabimus, novit Bernoulli anno 1702. Has vero me- thodos tunc temporis ad factores fimplices tantum ap- plicuit; postea demum partiri conatus est: functiones € factoribus trinomiis conftantes. - DARAAN TT B 1 Es C te 9 METHODUS PRIMA. VIIL - Haec methodus , quam nunc exponere aggredimur, pri- ma est inventa, atque etiam alias fuperát fimplicitate. Ni- titur véro theoremate coeficientium indetermńinatorum , at- a x+h E Crp Cty denominatoris primum „ ut fupra diximuŝ , factores funt in- veniendi, tum ponatur a xtb o vA- ; B- j CHONG A atyp T at - īn qua aeġgùatfóne Z et B font conftantes, ‘neque per ul- lam våriabilis x multiplicati potentiam. Hoc per fe patet, quoniam fi tales, non esfent, Æ (x+g) maiorem daret potentiam, vef terminum’ maioris Ayok quam quıe adest in primaria fractione. a xb E 2- PID GHJGFD T stp T stg axb T p Cum haec aequatio unius folummodo variabilis fit fuc- tio, atquepro quovis cius valore obtineat, fequitur , coef- ficientes eiusdem potentiae huius variabilis fimul fumtos esfe = o; five a= Ay Beb Ag+ B p unde con- b—aq Kalod A cludimus Z = Apn m PEE que huc redit , Si partienda- est aequatio IX. IX: Bi poro “propofita fractio fequens, cuius denominator e tribus conftet factoribús, ; ax? tbt te — A F ORS N a GIM CHD GE) T stp h stg T rtr facta multiplicatione, přodit-. E S a , ax? debatem A a? HAlitrja t Aart Ba? HBr) ; t Bpr +C? tt) Cetera Atque fimilem ọb rationem ac in praecedenti exemplo 5 oriúntur hae tres acquatiónes a= AtB b= ltr) At tr) B (p+4) C cE Aqr +A Bpr4Cpqa _quae aequationès nobis fequentes «dant valores conftantium todp-bp He iagat na arbre A E TO EN, OD EA EG CA X: \ K Examinemus nune. illum. cafum ,--quo : denominatoris = omnes factores funt aequales, vel partienda- fit formula axd hyt í ' . “ Ee e S T Haec eodem modo` folvi ‘nequit, tūnc ; apr-bp Ac ; ; CEEE) fieret infinita , ur etiam B etC, Si vero ponimus’ ast tbite A HoLa AHBLC TW C) 7 xA T e a erit st ax? bste m (44B HC) (atp? Be- quze ” enim 7 i r. quae aequatio locum habere neġuit, nam (x-2) non est factor quantitatis 4 X% -p bk c „Nec magis iuvaret ii RCR a EA er Seisi R f m fie- ponere — q Fy = Gi EET) TFD tunc eni fer t kik sa axzybepe = (4+B ai OE a SPN jncideremus cafum, 2C fupra- Alia igitur via est ingre» dienda. Ponamus ax? ebx Ae ps A A B C GF GF t Gap tg EIEE roa iedit si Unde elicitur t ` A= c — Bp — Cp? cB =b = Cp f C = a B =b- spaw AE bpt Be XI; © Alter cafus obtinet, quando denóminator conftat è fice toribus aéqualibus et iñaequalibus; v. c. (x +p9° et (œ +7), tunc, ut vidimus e, praecedenti paragrapho, ab tbste, ak e PORNS Wap) iG). i tAn app iay quae aequatio, fi multiplicatio per (x +p)? (x +r) est inftituta, fit a x? byee =E A (shr) t B G ttr) atpr) tO (x? +ipt HPD) un- C RS 3 unde’ aequariones eA P Br F Cpp b = AFB (ptr) t 2pC a '& DE, piine actar a=“ ap Hts C= irs 2 E a RE Hucusque pofuimus, denominatorem posfe refolvi in factores binomios: quando e trinomiis conftat, haec mes thodus „etiam fic adbiberi potest, , ut numerator functio- num fimpliciorum conftare ponatur e duobus terminis (4+ Bx). Maxima enim dignitas variabilis quântitatis jn numeratore: debet esfe unitate minor quam in deno» minatore , nil vero impedit» quominus 4:vel B: fiàt =i0.. Loco exempli generalis exhibiti per literas ,: quod`nosi per nimias duceret ambages, propdfta fit functio.. >= ` M r= gah 6 a? m a I n= caaan? dividenda in. fimpliciores posa; tea integrandas., Ergo ponere debemus E E e Ea a E a E R, E TE “C HD ` (3 ekagas)? i EETESE 32 x? EEEE E Ti aa a ar unde oriuntur aequationes ' = AH330 ir eB DE- > 2C = "6 2D- 4 Li 3 “3 lr un- t939 unde dêducimus D =< 2, C= 3,-B =g Hi E a a Aare V RAN i inc NV mere (32 x? A CETP atque Sha i PE E To k f N e Tata (3247) F PE TEE A al tiae o i E Log (Great) AML. ? Unum bhac paragrapho generale exemplum addamus, unde omnis appareat huius methodi ufus. Quaeratur v. c. integrale a oE e +932 xX prdi x3 H 1608 x rabo x $ 823o y. C$ Ha?) (3 m aar I Hànc fractioncm hpi in “duas alias folvere postiin ponendo ; ii ÅR pOr? D aii RTE ; Cak Eud ai ii E d t y a Si.iam -hasce AE ad euádan" FOR » yesen natorem: fit (A+ BEx AC? t Djs i)” ak s ba EA (3 tox?) E M Mita plieaioke indicata peracta, atque coefiċientibus eius- dem dignitatis æ in linea verticali ponris, , erit o = 27 +27 Bx 4270x? +27 Dx? — 544x — 54B x? ~ 54 Cx? — 54D at +36 4x? 436 Bx? H36 Crt 6D ys GAEE xe. IGR? a, GALM BA 8 Cx3 g Das Hid E x? pao Fa? iog at F g Enta EFES 4Cas = 3828 -4 nóg - 1609 x? + 1420 x3. 932at ee g56 x5 mp roxó His C a5 - Hisi fingulis aeqüationibus Tölutis, post: tongüm calonia invieniemus Z= 11, DZ-3,;, C=6; D=- 43 =g E - 66, G = 20 ) R Gae putol qiigpa olya 4 go= ACANA CNS PEET? KEAN xN id mr TEELT Priorem terminum iam in praecedenti. paragrapho; folvis mus et integravimus , folus igitur- restat posterior; fit. gaitan GER Soy DDASS tuC Bit a raG D E e P E ba T Sh (32x 32E 20 x? — 66 x +59 ZS A+H3B—-2BxrtHoC—-i: Crt? C Hinc C= 5, B= 3 et A = 5, unde fit M AE RSI aj a AA AT ka T ar aaia (Gas aras : . 3 quorum integralia funt Fr aP i. PoR — š Log. (3—27). Omnibus integralibus collectis, prodibit intëgräle formu- lae initio huius paragraphi propofitae l 4 x — 9 10 : lih ofe ——— 2 12 (3 +21?) 3v6 Ang. os Aa K3 = 12 x° —3Log S aal OEA Ti i Zax)? -AINS Haec nobis fuficere videntur ad explicationem huius methodi: quae fane valde est fimplex et intellectu haud difficilis, etiam iis qui in Mathefi nondum multum pro- fe. C H >) fecerunt Non èst-igitur quod miremur, eam--primant fuisfe inventam. Eadem vero- illa; fimplicitas „efficit, ut calculus, fi inftituitur, longior fiat et difficilior ,-et_certe in hócce problemate. folvendo taedio plenus, cum eius folutiouem alia via forfan breviore invenire potuerimus. Ilam igitür methodum commode adhiberi posfe puta- mus, ubi fractionis ‘partiendae denominator e duobus tan: tum cóőnftat factoribus, caeterogquin vero- esfe reiici- endam. 4r a) METHODUS SECUNDA XV.. M e oa PUS a SS y i X H ERT O JURE V Sit m fractio dividenda in fractiohes magis fimplicesá at bax unus -factotum dengminatoris N, id es N; = (a+ b x)S; atque coùtineatut 4 # b x, femel tans tum in ZV. Ponamus TET N Læt ox S Hine M S Ae bP lathai E, Sed P functio est, integra, ergo femper ,est M -- AS dis vifibile per æ + b x. P vero nunguam póõtest fieri infiñita ş ergo quando d*b x = 0; etian M — ZS => et AF: pofito prò s eiùs valore — T 8S femper iùvenitur fi N dividitur pèr a4bä; fed cius i wors quando # est =- 5 immediate fic obtinetur N= Ciki? S YN l r E bSHeaHbRES posteriór terminus ėvañescit pofito r=: R et tum fiè iN Porph S = — Y AA TT T Oai Xvi. Sit fecundo o, e > y functio partienda, et Wa man a "2 S. Ut iam ostendimus s 10, poni. debet M M A B NE a P S E ai) O apa: pP M- 4S- B S (Caspha) (ateh x )° Ut P fit functio integra , necesfe est, M= 4 S — BStatba) dividi posit per (4+bLxy?, vel primo. loco per (a+b æ). BS Çatbx) autem çam quantitatem factorem _ habet, ergo inde fequitur debere M — Æ S eriam` eum invol- P TE a i M vere, five quando x = - z, tunc fieri Pa- -y2 modo a M ped i l . DE ED 4 ih. -po ponant o mu piar variabilis x.. -Sit . porro M-AS RRS A o a a arain aa T functio integra, hinc PT iT Itidem ut P fit functio integra, requiritur ut T — B S dividi posfit ; i a= g a a perat bs, vel quandox= - z ut fiat B = 5 XVII. M “M V E pory modo # fit numerus integer -et pofitivus, fimili ratione est procedendum . M A B H P (api x) S = Çat r)" Y Cahn) e aby p s" Generatim, fi partienda est fractio = C a9 9 ka s b Í - a poau 6 ' Numeratores, invenimus, fẹquentes] quando g = - sP E Si Fp i Ki a Me AG P m Sn } i d , a peot ae A EE AAA S C K 1e o oè g’ é vllo i poi ge = U s P ; lepri HrK: ODO tics r a. Ew PE D ai Ç a 2 %. $ "Iou ogay xi Pomem 4 ans l et Pa srede jiininp gir À % ` m ! hai 'EIROREUNDOR gaooikupi t asiiiio EVIT » Š y; ORE f -. r : Ei E h ei Tane Hikoia partiri posfamus functiones,” Quaran ` “deñominatores factores habent trino- mios, fcilicet ;in quibus. £2 occurrit.. > Sic 'exeinpli iert pa M. AN nA ghe a ' p A N The u sh): ty a MEADS +P (a2 e2 axb) iini par US UatR g a ELTIR Tam asrendimus, P femper dèbere esfe fun ctionem ‘intese aram id est reqüiri, ut M- S (z+ B) per x° +2 4x +b nsis dividi.. Huiuş aequationiš radices funt Latry.: lam fi hi valores ipfius variabilis X, ponuntur in denb. minaroře; “hié êvaneacit, una yero evaūuescere debet ‘"M-S(Axs+B), ergo ` E A r a S C% ĵ m=s (ppa atray =i M = S” (B+4C-a — Yaz=3 3y:) = ò` Scilicet fi per M, S" atque m. et Sa indicamus valores, quos pofito x = - a + V727 accipiunt M eS. Ex his aequātionibus facili negotio deducuntúr Æ et B. Hos valores etiam alio modo confequi posfumus. ` Sit nempe b = a? + g wnc 'erudt — a't g VT, radices aequationis X? p248 bs: 2: His quantitaçibus < prö Ly arque mm VTi et sts YI pro M et S, pofitis in acquatione M — S (AxB), oriuntur aequationes mm Vi- GHV) (B Aat) mmn Yaim lsr] Va) (B ii Alagi) ) = His aequationibus additis et fubítractis, erit c'om 2 s (B Aare o dg Ao om VIr -r4 hsyrvTi B- ssf Avizo vel | m'—s(B—4A4a)— dgs =o mw ~s (B Aa) TAg mO Ira invenimus 4 et B. Quod attinet ad $ et s corum valores directe inveniri fic POA S(x? t oaxyh) = ASC poaxtb) + CatD Sds = -rr yel quando y? pegar tb =o pa ay "Tayt ada Si (èr) Si nunc pro x ponatur ejüs valor = ata Vrp atque eo in cafu feribantur s £'y vi ep è gr y Vi pro diy S et E erit E e TUL V LA GNT Die aka o V- =S = D e ; 1 E ENV yit r pai i fapra s = c êe À giourat si fiet pari operatione aç. fupra s = y- €t t girt ni XIX, Si. factor trinomius; ad ‘quandam -altiorem “dignitatem evectus fuisfet, fecundum § 17 et 18 -nobis agendum foret, et functionem ,dividereiposfemus. in alias}, quárum numeratores funt binomii, denominatores vero trinomium nostrum- ad varjas_ potestates evectum, „Ex: praecedenti- bus-autem id. fatis iam perfpectum habemus, quare ne refponfio, fiat prolixior hunc | calculum omittendum puta- (mus; : Tantum admethodi illustrationém fequens addemus,, exemplum, - Eo. " dx e ar? = wt — 3A ubi denominatoris factores funt X3, (X 19°, x-i et x +1. Secundum principia -iam fupra expolita feri bendum est Refolvere et integrare functionem ETILI, A kav fiy apia i aa Gun iR D PAi anateen i Gia a A G FP aR E i Wy ED E xL He i "E F Gx+H ap x3 + a + w rr, fecundum C g et 16, ftatim i inveniemus 4 = ža = $ E DEt ES Fona Quod attinet dá G` et -habemus x = + V-14 tung fir in formulis: §, LS. it a g iy Ce EAE ra av= ED =o LAT A e Priore aequatione a, fecunda. fubktracta -erit 4 HVT iG o o} ande ge “ák trocialot0IG in pfiore spofirtongequatione” mit GE V Er Sirpa aka emi EHH HOG ii pii . Gor ass FH aih. ; nostra fractio- partitá erit, ijae integratione. fi ingula- Tüm pitiu intitüta, prodibit Ek i ie i alii, guud ig pir. RPE — eaaa T TULPA yY PLgik GTF Epi) + Log. C TIE a aN i he pan Xa "i XXL e Hic nosy quodad hanc methodum, Terb listore posf pur- tamus, “paucis dutem eañ cuim praetedeńte comparabimus Ila, vt únus numerator inveniatur faépe requirit, út etiam alii omnes innotescant: haec vero eos fingulatim invenit. Pul Prior (Cage 7 Prior in partiendis-functionibus valde compofitis etiam longior est et taediofa, posterior vero brevior et facilior, Ex hisce patet, primae fecundam praeftare methodum meliorem quidem illam, non tamén optimam, utraque enii laborit vitio quod S reqüiratürt nora, > Mifupér CI, Heénnert: bhanc methodum parum diverfa ratione “ex»” plicuit. Jo AES EALEN V ROT e NINII j ` ME- C ä4 p) METHODUS- TËRTLA = XXII. Methodus, quam. rune exšpofituri famus; nititur fund- tento -ex ipfo, çalculo -diferentiali perito. De ea. multi: feripferunt, non vero omnes eam eodem propofuerunt modo, fedin eius explicatione differunt: Quantumvis potui ea colligere ftudui; potiora autem notavi, caetera omifis qe . o M Li biy . o e ge N Sit igitur zy fräctio rationalis variabilis x atque Q, factor folitarius denominatorise Fractio partienda tunc aequatur P Ri i = a ra Hinc i M=PS+4R Qe N=QS dM=PS+tSAPHRAQ+Q4dR eed NEQdS+SdQ, Cum autem P S altioris non fit ordinis quam M, et haec quańtitas minoris fit ordinis quam IV; five Q, S, erit etiam P minoris ordinis quam Q, Sit nune (æ — a) üna radicum Q,, fiet Q, = o pofito x= a, atque fint d N M, P’, S’ et yo valores quos induent M, P, S, et a N ʻI postquari pofitus fuerit v = æ, èrit P = d Q, d N', aN =SdgQ, vel Y= P) Hince oM dp, id PE Ege XXIII. c) CXXI s39 Tn A a i G 4 = Setnper, ut vidinüs, P minoris est dignitatis quam. Qs HQ, esprime 5 erit P guàùtitàs conftans: Sit-igitur -hoc in cafu Q, =p + q æ erit Ra P DU ue pomoi =i Maqdg ė prodibit P TIN: N a mAr WA Sg l ae = r+3 faa Yen Er- ‘go M= A S +P (TED) ri M+ A Sdivíibile per AO Mjztp) = qge+p. Iiwas psg NE Pro pH.-2. RA Alii hioc ita _ proponutit Sed eb in čafù fie illa fractio A ergo è pios QUL DAM+Mais aN | ” prietate ban Uferitiarii l Ur ak in ba formula fi ponatur æ; =- M Nonnulli contra invento 4 = ~g in cafu quo, sz - A M d: inftituoht miuhiplicationem per d w adeout fiät 4 n X Verum est N = CE 42) Si A qSda hinc etiam gaa, ae d concludunt 7 N Arrt AAS À À XXIV- aE Aant hoa Sit fecundo loco Q factor trinomius formae (y3-F2 æ x+) s r . À ' D at- C a6) atque fint p et A rađicesyaequationis 'Q = o. Fiant M, P, S et a fi x x= p, ut AN pe P, s ia Fe a N’ k fita -1 PT atque codem modot P; s4 F I ori iae Baa erit Tfecmdam Saagi A my S iia ʻ a Maig Wad P = ak et f ai pme: AN ma Numerator P functio est amang dignitatis atque formam ‘habet: 27 ga Ba - t N pi | X qw dg A eaa r a Misa AST 7A 5 d Q’ em” dło” meN XXV. Qüando Q=xt -oax tbi dQ (ax- badz ‘hinc d Q = 2 @7 ajda ARa ATAA "Sad norum est esfe 2 a=p tg, crgo 2 —a)= soi die 1 ce? a 4 Agap; gto alinha A va dx c n ag dx F e qM dN - ME IN? B= M prt mw iE -~s i XXV T AR, XXVI, Functio P debet inferioris ;ordinis_esfe quam Q, ad eius enim determinationem tot aequationès tantum dantur, quot factores adfunt in Qs Inde- P=plures “terminos habe- re nequit quam Q, facrorese Nihil vero impedit, quomi-` nus R fit maioris potestatis quam S, numerator enim R in praecedentibus non occurrit calculis; nec etiam requi- ritur ut M fiçcinferioris dignitatis quam {V.- > Eo. in „cafu folummodo: cavendum est, ne, ultimum, numeratorem per expofitam methodum fed.per divifionem: quaeramus. XXVII, Sit porro functio partienda, - qüae dúos habêat. factores (tgr) aequales, Tunc ñostia methodus fequentem calculi normam praefcribit R M M aA 9110. gtoRAEp9r MAS ee hap annad à afe , paa st ~ġe Can 1V Mta x)? S Gtr DFIs aS E st B funt- conftantès; a h T e e EAE E, x), a ERENS (P tgx) in quibus acquationibus pofito s = - 2 fit PSA, dP =qBiz} ePEo, MWZAS, Q= (0+1, d Q= 2 (p tqa)gda et Ae O S o gT ay y inde Q =o, dQ =o, da g= ag? (dx) Te. lam N = =0 4 et ENa Seanas, „quae quan ititas p’ {i ponitur x= - 7 i= o Era ea uti non rati D 2 ad G% ) ad inveniendum S. Porro d N = Sd? QyodQ ds HORS ei dN =% d? =s g Ea 2 n' $ : Hinc f Ak GR unde BEN Mo oe Maay a wat eiey A es XXVIIN, Ut determinetur B, est MEP SHOR ` d MEPIS HSdP QIRARAQ; Dein dM Pady pYVdPa Alpy Tara: dM’ Zas B5 Sgr. Supra invenimus NÆS Q hinc d? N=S 43 Q 3ds dQ, +3 SdQHQAS dN Eged gdy a sS” taan” et d © = a 7 EPTO hoc valore er valore S pofitis in fuperiori aequatione erit. i Ads N’ g j pa RE a annii LAG EE , ogäx ` - iMa aidiuoncutN’ =o y M. n ogay E Poir N) oe Perii kalas methodi erpofitióni | addamus praecepta, quae p3 tra- < è) vadit E wle ru s Cae. Dif: cap. 18. àd inveniendós” ni- meratores, fi denominator plures factores aequales habera: M jyront A B: P C T E T E A „Sit Te m fa nys SN, (=a)? xa e G) i T B8 (ama) yP (sad)? MAS —-BS (x74) z PC- a jis a m M (x-4)? Si æ ponitur = 4, ic A= g Sm e o Tum ve ro numeråtor et denominator una evanefcunt, ergofix =z, d M (xma)? SNE -4° d MA2 M(x -ad ft 4 = Shine A= TA E T AAA etiam = $ Ao iterata requiritur differeñtiatio, qua inve- nimus 4 = A as Ur inveniatur B meminisfe debemus , esfe LIBS =P E- a). Dae M-AS aAA Vel fi x ponitur= g, esfe B = Ta- a,s Ät verò in hoc fracto numerator et denominator eundem. factorem. x —'4, paLM-AD pets edn SaM- mas OA fi pro 4 fubftituitur 5, fit D= Sa dy Attamen non oblivisci debemus, ne differentiationem ponere y a. A eir UEx `principiis memoratis § o¢= 2ọi facile iñtèlligi t po- à (C 830 J potesti quid-nobis agendum fha fi N habeat plures facto- res aeĝuales, Hac’ methodo duce, etiam anina fractae, quarum de- nomïinatores habent duós pluresve factores trinomios ae- quales, in finpliciores-fractiones folvi posfimte= ` XXXI. Quod f autem Licik Are ipanalo Pnt, praeiti, ‘ut mihi quidem videtur, liam. ingredi viam. _ Propofita fit aequatio g generalis ki : š A Fe anii B PA Pa R je sa pnan Sb f i GEIT Aha m 3 hak "M= S (44B CE aA EE TDA pss -4+ AF Dre (s47)" Quae aequatio Çø-1) ties diferentiata, fi postiquamquè Prerniniopam ponitur æ = æ, adat valores, =r pa" va AdS +#BSix d M= AIS poBd SdrtaCsS (dzy? A-M E Aa SH BASICAS (IAES (dx) atque fic porros; Prima aequatione invenimus valorem 4, fecunda valorem B, ér ita deinceps. Facile etiam innótescunt-S arque eius differentialia. Pri. mum invenire posfumus § ope divifionis denomiìnatoris IV d N per (a+), postea etiam per formolam SE "gy9, - cuius demonfratio haec est: fi 7# ties diferentiatur aequatio NÆS (a+ xy fit(pofitox=za) NE 1r.2... n ALY" S. Cacteri enim terminiy: cum per os +-ænfint mul- ; tis, L tìplicati, evanescunt. Similem Òb rationem est ds}, x = dti N I 2. ese (Al) ArydS, hinc d S = ATY totei zi E a lii a èt generatim d, S= = ia gata) (ax P XÁ ; n > vipe ; ws ? si MHSPTH i -i ; Ee f ' ART T i fi (1 i oha ki qiTiasvtaq .<:Haec etiam methodus: commode. adhibetur,- fi Q, est factor trinomius.: Tun {cribaturs y > o — ° M A+R xs _ CHD C+Hx , R Ere OPTY wje -e mjer ccootooo Siam —— ahe Snie OVITE EP a G maet A OTAG EA Aee (a+: Bx- (C+D £) Qeros CG Hr) g); {e p g Quae-acquatioy uti: praecedens nties.differentiata. fit po- Ho O Roan mti JAA Hos M= (A+ BES ipi i AM S (A+ Bo)dS +B Sde +CCHDE)SAQ.. Et fic porro. Evanescunt enim termini in quibus adest Q. Verum, cum aequatio Q == o duos habeat, radices, æ etiam duos obtinet valores, quibus in praecedentem aequa- tionem fubftitutis , ¿duplex oritur numerus. aeqguationum quarum ope Errik e indeterminati facile inveniri pos- funt. + < 025 Oi Jonn? „Factor. S atque eius‘ diferentialia inveniuntur mêthodo § s s yei hA E ody Qio pee E. M F. PRIR, p` Í Yri f { Ori " -t fa A N XXXUL CH3} a Ae E BE: EHAN wg XXXI: ? “if Haecce ad-tmne méthodüm explicañdam faficerént , ats gue, ut eam exemplis illustraremus folum fuperesfet, nie fi unus adhuc reftaret cafus, wbi fractio partialis hanc ABs formantı habet S E D a ETY ad quam nonnunguam pervėniri potest. Denhaiar enimin Analyfi omnem func- tioner formie t =a aea cosmo p et orefolvi posfein fac- tores formae (x? Z294% cosg: k ay Hiné etiam frequens BA. c est pirjo fanétionis or " 2) 5 i func- m f mpe a” A re m apr „AtB x. — 2 AXC a an A Jemontrare et- factores géńeratim invėhire a propofito nostro alienum putamus. Agemus tantum , de reperiundis coefficientibus nnngronig postea autem huis rei exem plum dabinius. = cY tiones trinomiäs formae =z ; quar rem. PAV: väh poi Nomdratores Metionin partisti y qraniäo primitiva M — 2 x” cos n Ọ -+ formila: esc Q 5 s? agw aaco Q t 0: hinc x = cos Q + fin Q V =T ergo p = coso +tinogr =T & g =cos $ — fin V=: unde p q = 1, ptg =2cosġ ep-g=2fingvy=i Mak est in 17 fic inveniuntur3 . In hac t a Deč KPY Deinde £8 sen TO cos FST, pa Ea ha o jaa ppo è d ema COSA p a2 4 = Ab, Ni (rh -o oiae -Ssg y cos Ea EEA =- an cosh o K Panpa Ea ncosno f pong Verim p= osho F nor E T, etg” cor H p = fina Oyi hincsp” += pa A Ah L E è fnan V=: ergo D ain i da N' n- n n- aos nt naa RI +rytaf DE np p- -7 a N” -1 n ania -1 ne Eao g E +gytog" Sag Ch. -$') his valoribus in ñequátionibus §24. pofitis prođibit n E NT dea E eA DETS l x p-4 np 'Q"-) 2- ia ni” Q mp) R N p -4 LM a eE Hi: Poa npp a ong” m P ma R mM’ mM iy orta: us APPT) n.g” g” Eda enk F) Asz- $E e a H Ramunia Oea. m -4 5 e NAE, REA ia his aequationibus tantum fuperest.y Ut, petsiak valores U g x Ê et g. [! ` bay PETT” w rad E XXXV CH XXXV. E A Sit přopofita fiinetio ` arar n ‘refolvenda in partialess Inveniantur deoir factores feqiëntes (x%-sx cos ger J Ca ae cos A k 1), (a? -2% os? ri T1) qui fiunt x?.- 2 CoS 30 FI (Pai et a? +żawcos J Te M i: hi kar A Ut fupra; babemus Ri- ġĝ er E — f, fed hi aN Š Si ; aquia- -cos. "4z = oft gg EA gri gide S =n" `d N” =s Vaa ’ ubi% etv, mra X3, Hise mE M” = 4? atque fequentes aequationes poryt gM p SPM T airis e aR M’? B p-4 np”; r o 274 andn .Í fed p” +g” = 2 cos nO, ergo in locum n "fabtituto 6, mie 4A =m 3-cos (= J4) et B = fco (ma 0) fi iam fuccesfive ‘pro ® feribimus 30y 903 -180° Po N L R go el i s r Ee Sa i t- F cäs 6oy “cuius rei veritas patet fi ómnes) hae “fractiònes ad eumdèin “redućuntur 'denóhinátorem. “His aim’ Fractionibas! per E uy’ et e = B-r uar t o a Mat ej as -2 2 AR g 2) reductione facta erit* r femper evanescit, unde- fitx’ e Do 2 $ cos CYO e S wtp xPP cos goti d x multiplicatis, erit T \ J ; ndei 3 g Loge ysa posg Votaw Cos 3o%I x +3 cos SOPAR: a NPT AE Ai EE mog p ein gahe) tz Log. j3 14%*) £ XXXVL E ra PEA is Kja $ i Ñ pra etiam hiie: Saadi exempla: ERR KREE fed cum: moødasifit in rebus, me hic:commode:fubfistere posfe putavi, , Ex dictis certe methodus: ipfą eiusque prae antecedentibus čxcellentia appäret. Sińgulae eñim- fractio-+ nes: inveniuntur , nec requiritur, Ut, nota, fic. So, quod. feçus est in methodis pribeibng n. p~ r l ag “i Y yr 3 eA Lont SAO tg $q - ne Toh » D nN ) PEND, 0g f 33 p4 É ya ; / Y o: yiye j Eo ME- é g) M EH OPUSTI RTRAR F A N KEIN Oei y Sit a x ne a A al deaditnničoris Qf f ve KEA five quotcunque fibi aequales admittens. Ubi est folitarius, + v e . KNA R ad inde prodit fractio fimplex formae ~--> fi vero deno- minator duos húiuscemodi factores aequales continerpifeili- cËt: EN ; “rëfolutio duas: *etiam sdas’ fumetiones fis san $ plices > T- par A A “gt [i factorem haber cubicum Cera)’ da i TT E doga qirgin fractiones tidl: inäe òrithdae font SA p aE T . . Ea e . * —— erita porro, pro altioribus ordinibus. X × 4 + Omnis itaque res eo redit, ut pro fingulis huiusmodi factoribus numeratores æ, 8B, y ... determinentur. Metho- dus , quam hic exponemus eo nititur principio, quod poli- -to æ = æ omnes istae fractiones partiales evadant infinitae , dum caeterae, quarum alii funt denominatores, manent finitae, et earum refpectu quafi evanescunt. Iam fi in . . . P . m . fractione primaria propofita g ponitur æ = æ, ea perinde jn infinitum excrescit, evolutaque praebèr ipfas illas fra- ~ ctiones fimplices in infinitum abeuntes; uti in fequeneibig ostendemus. XXXVIII. ERD p phont nn AERAR f; nboni::n e KJINOOGID t eugi i H s Vérunřiprotw 2i aÈ: o U Arsina xoia sm wy denos tante w Guantitdrem infinitezparvam’, atque adeo ipfam evas nescehtemij tac ponamus tamin numeratore: P quam in de- nóminâtore Q ubique # = æ+ w, quo-factò numerator P evolvitur in ' huinscémoäi’ Futai o edIInIu DST ETRS o T Pu At Bot? pD tp..... Denominaior veto Q, quia per ETY n evanesċit pofito x = 4 , fequentem mduet formam OA p Bat ECE Ai o. Ubi fi. factor x ~- æ fuerit folitarius, primus terminus 4’ w necesfario adest, fi autem numerätor Q, factorem ‘habuerit (x — a erit A = o et:denominator:a termino-B’w? in- cipiet. Quod fi fi vero denominatoris factor fuerit (x — 4)?, primus eius terminus erit C” œ? et ita, porro üt, fi in ge- pere factor (wam a)” fuerity infima potestas cin deno- minatore fit V u”. XXXIX.. "Taaie ‘quidem fubtiutio. po Ei v=dtu vulgares tantum algebraicàs operationes’ postulat; interit tamen per nota principia differentialium, res multo facilius expediri potest’; nam fi in gencre, l0ċo x féribatur x Fow, functio i ip- fius æ quaecunque P accipiet fecundum theoreina Tay: Jorianum valoren ™ n e S TA d, P d% p A aia UT -j= T N walon $ ECARE a os A f DS Ero Aa Hed a3 VEY d CRRA pews Hoc & 3 D) Hoc igitur modo ftatim, forma. tam numeratoris P quam denominatoris Q , fecundum dignitates ipfius œ dispofita , re- perietur » tantum opuserity ut in fingulis terminissloco’ æ ubique: feribatur -4> & Quousque: ‘auren: »ipfas:: formulas, pei potestates ipfius:ascontinuaricoportegtoex- primo, deno- - Minatoris:termiso:few:infima-paresrate ipfius aO facile: diin». dicatur, unde fequentes cafus evòlvimuss» piod ni oi Cafus T. "e nuá denáminarapi Q; fionar, ESE Rm a D3 P a ` Hoe. igitur in cafu non erit AEA unde nostra fractio ge ia pofi to w E 4 + w iñduet MER formam ` VT A 4B ugl w? -4 D w? g i, pog as, Ai E r P E a E E a l ubi fractio illa per divifonem evolvitar tantuin ad- primam Rg Hg pee potestatem w, propterea quod iù fractione praefixa ro w haec littera unicam tantum habet dimenfi ionem, unde hoc cafu tam numeratorem p quam denominatorem: Q, ad duos pid a "FB w tanm, terminos extendisfe. fuficit,, ita, ur fit PRIN T S A He Ba Nunc igi tur ex MIS H istius fractionis E Akese _orie= tur. quotus æ + 8. œ eritque aA ABB tARBua k kF FMh Bis A B. AR fivẹe & æ>: Py elz Far His C 39 >) His auteni valoribus inventis, fractio_ nostra discerpitur in has. pattes po £o quarum. cum- prima, tantum fiat in- finita, fi Töco th“ reftiimus valorem w =g, fractio fim- l n f æ ni bi ) plex hinc orta etit ~y Hoc igitur*modö“fractiones fimplices ex fingulis denominatoris Q, factoribuys folitariis formae æ — z facillime obtinêntur, neque adeo opus est valorem ipfius 6 noscere , unde fufficere potuisfet tantum priios terminós 2 et 7 {fidagasfe. "Ořitür iiem a ex A w numeratore P pofit to w Ey ét £ ex formula == E = pofi ito iti- dem x = a. Cum enim pofito æa & fiat A: o, fi lo- d co x fcribawr a + w prodit s= = Èr TES EPT n i tiD an Lehe ii ORR EHN OROran Stoi) Fħterii tåniën bóñum test eriin valóremoiptiusi eriosfe, ‘qüönidn inde ĝuäëstio tön” paan- eúriofa përest tefolvi. piss Cum enim êx factore PRES deducta fit fractio = x -0a Ei pro anis omnibts tërminis Teribatius litterâm R erit x ‘pP i r nrp pie o A R. Quodf, ergo defideratur fumma omni- um reliquorum terminorum R- eafu quo ponitur x = 4, fivex =S atov quippe Cwrt fumma Est inita ex aequatio- Sé molo indha fitoR = 7w “ideoque pofiio woh X% w m erit R (E) KST PeF g: Sicque valor litteraéi 8 guem ihvenimus exprimét fumniam omnium. reliquorum terminorum ` pro cafu x == g. Erat C AB : autem p S goea e AAAA ahi ia XLII. Facile autem patet hoc. modo. pro omnibus. factoribus fimplicibus. denominatoris Q, easdem prodire fractiones partiales, quas meérhodi antea expoftae nobis praebent. R v.i a Si enim ponamus A t +R ac per x - a mültis. plicemus fiet P (x-a) TEN — & h, R (“ ~= a). Quia autem novimus numeratorem quaefitum-æ esfe cotn- - ftantem pro €o-femper :idem -valor : prodire. debet, -quid- quid pro æ feribatur. -Ponatur igitur x == æ ut. ratio pin terminorum R ex calculo egrediatur, fiet P(x- 4 = P ? pofito feilicet x= 4; tum autem tam nu- merator quam denominator evanescit, unde fi corum lo- co fua diferentialia ponaniùr erit. (x-aj)d PHR dx 4 ji Pdy í Pofito itaque- w = a erit e = Ta At. vero- fupra as- Cais D {¥ dO asiumimus cafu quo x = 4 fieri P = A ergo SA, A E ita ut et hinc po. s= p ' Cafüs Ii AA iO EY Quo denominatóri-inest factor ET XLI SANEA ġ va ge BON ARO Er (Pit iai Hic igitur in forma, in quam fractionem nostram TA pofito x. =Œ 4 +o convertimus, erit 4z 0, unde fractio proihoc cafu ita referri poterit | n AAB ot a? oos ea E ET a SAA ubi Eea m ius w non vltra aream extendimus. Tam Py in hanc formam aa (a +Bagy a) reducamus et reperiemus calculo praetermisfo A a a AE e 0 AOL AD A AOS, ponams B 9 B perae B’ Vagi B2 han, B’ o Fe ae Fey WE F pat His igitur valoribus inventis nostra fractio discerpitur & . æ ß bd in uo pattes -y Tori 7 quarum binae priores ob % Paka w = x — a -praebent Acilan partiales PE ALPE Nm et quantitas y aequabitur] fommae omnium reliquorum terminorum , fi iquidem dein in iis ftatuatür v == &. Ciga J2 P AE a a a Gaa, aa Quo denominatoris factor est (v — 4). XLIV: Hic igitur ob 4 = o ei B= o fractio evolvenda erit I UAB wA C iDo? o3 ° O de D'a E u? d Fe quae pena ad hanc formam -y o COE TEE EACH Ea? ) ope anm aequalitatum Ait, Bb et, CEP EE DEC DaF pR i e ah i DFPE quibus valoribus inventis; ex deñoñinatoris Q factore cus bico (x — a)?“ obtinèntúr fequentës fractidnes partiales iS IEA y fu Bac GAT Goa yay At vero ò exhibet fummam omninm reliquorum termino- run fi in iplis ubique. fcribitur x = æ. Facile autem in- telligitur hoc modo: etiam ad altioftes potestates posle pro- cedi Se E, PON E M PrE TAs U ma XLN, Se ha iey aig À l Sit fanetib, patties Ea AFG Z -Ši primum, ui in TET meaa g= taide y = ag > hinc 4=-2, B823 a s \ E IRT AT s $40, poñamusa = w e ofer TI GEP hinc Y `~ G 43 D pZ BE aT r. -Unde conclüdimus s= L p 4 Dora AT x o Pi an AA AE E Fractio propofita tunc diih } I 2 1 RS m Eoy sr i egay ecir Erroa + Haec -methodus stiam infervit,'. G as. deno- minatoris funt imaginarii, feilicet formae EET E E Np r E S M L a aa factor est (x — 4 — kaar =), binae.. fractiones. partiales hinc ortae Tye IE Aa PI ps - rem duplicem realem contrahuntur, cuius denominator est (x— a) + b>.. Negue. minus praeftat methodus nọstra in partiendis fractionibus transfcententibus, uti eodem exemplo ostendere conabimur , guo ufus Est Eüleru Sp cum primus aae methodum tradēret. , ==; facile in facto- iiae. WVS i go3 ¿ E a ku ås m i ; ji , " j; ' k T © > neie T io. Mic i igitur primo omnes valai anguli ĝ quaeri f oportet. quibus denominator Tang. Q — cos'®-evanescit. _Ponamus igitur tangi O cos = o, five fim Q — cos? o = o, ita ut fit fin. 2 Q+ in. œ = r, unde colligitur Pa ~ fin. CD íin. p4 V5, ficque pro fin. Ø čåuo habentur valores: C itys aai A fin. =- „e et fin, Q =- ~z. quorum pos- terior, cum fit unitate minor, dat valorem realem pie Q. V 5~1 2 Cum enim fit proxime => 0618634 erit- 4 39 tö” o2% quem angulum brevitatis gratia ponamùs = a. ita ut fit fin a= 0,618034, cós à Œ 0,786151 ertangi a = o,786151 ideoque úti pofùimus cos x = tang.ar = ` XLVII. - Alter autem valor pro fin. @ inventus dat fin. ® = - 1,618034, qui cum fit unitate maior indicat hunc SADM esfe imaginarium ; ad quem definiendum no=, 6 _— 0 e we Kani tetur esfe cos 0V Zi 57 qui valor cum ma- nifesto maior fit unitate èt quidem pofitivus utamur hac formula - ê (j -e-e cos (z +Y n J i Quodí erga, Udaas ġ= m-270°4 V= EIv nT F A a E e = e erit fin, 0. = — y; quamobrem debet ẹsfe C5: i) e, 2, > ST +y? EI =+ 1,618054 = ia pro quo numero brevitatis gratia fcribatur E ut fit ô —ê 1+3 -ê Si tae C e E Wde colligitur e >E +y i y T \ ki piy s ti =E + yT e fubftituto kimaan fit ? 3 . e = 2,0581710 -hine -4 = Log- 2,0581710, fumto fci- licet Log. hyperbolico, qui reperitur , fi log: vulgaris mul- tiplicetur per 2,3025851. Cum log. vul. fir o,3134816 erit- F aa LA 2,3025851 = 0,7218177. XLVII. His itaque valoribus inventis pro à et ô ex priore PAs omnes anguli ġuibus hoster denominator tang. @® ~ cos Q evanescit, funt in genere Co n m +a) ert (Ce 7. i T = a) quippe qui anguli omnes eundem habent finum, unde col- liguntur omnes factores {implices reales. Pro i apaan autem tantum loco. A feribi oportet vz =s a feque fi- mul obtinentur omnes factores imaginarii, XLIX. Primo igitur denominatoris nostri factor fit.. << (C46 >) Q= nmr — a atqué hic ponatur = t erit Gn pzm in. (ae u) E fin, Acos w p cosà fusu ITAN. Arp w COS AÀ quoniam non ultra primam dimenfi onem ipfius u progredi nécesfé' est. Deinde vero erit A cos--®. z= C08. (AF u) E COs A wm u fin à (2 tang. E Ca +o)= ung. À a aia < TTAN D At vero pet hiypothefin est tang. a= cos waT op unde iste Hinc igitur denominator erit tihe. O HeÂE a Ha CETER denominator, erit. g Cin., A r eaa es AE e a i ubi notetur, fi accuratius procedere voluisfemus, jn denominatorem infuper ` terminum w? ingresfurumifuis{e, quem autem hic negligere Jliċcet, quia nullus factor bis occurrit. Hinc ergo nascitur valóriinfinitus nostrae: fraetionis- kinau ap P Q20 m Ò AnA onah aikas aA E == e(n. Acos AeL) Naa a cos? EET di l ex quo hået fratio partialis deducitùr * KAIS -09 sbafin Aea ed a on sat inng 0n. eiiru pp AE NA amie ep Patio i quae , fi pro # omnes numeros tam pofitivos quam negatie vos fatmamus , iprožit ista Teriés 'fraétionuni” fi t.a cos? ATi dregieom i teote y O T iJ i n ledin, acos? a \O~HaàA Quar- àA Qera Q-4T-À A: fi pro a fcribamus 0 YIA ~ $r feries fractionum imaginariaruin est ? i | - mpn fin. ' C y D) i J i fin atos? An Laen, acos? à Hi yT z9 To we ii uren T i h ": , © Proaltero cafu , ubiin geneřfelerat factor Ọ— (2 ⁄ rr ft a =u, erit o = Cent r)r—a tu hincque | fino E + fin G ia) Ek inam eosa Do r oiiods OEE andos Ça: rmai): ES Aed A e mifin Aima s ` sam n Á Fi) £ „piutang. Qmm tang. (a= u) = ang. 4 Ja S GOA Age i quare totus denoiontor erit oi i agd Inua Taa | | Mai wm ange A cosa o: Gan ts fin. > e A T09 vel ob tange A == OFAR aiô fir A hu e ARADI Ory $ ; pS \ | S OARS 3 A tefe: ' j eii ' RO IR i „unde pars infinita nostrae ecdonis ont ; % a M a a RIE r À cost a EA C ; yA p PINRO K X TE Find) pi “AI eH fin à à CQS2 u ') hi OA i Eo EOSS A UES : Tam fi loco w feribamus valorem Wolina apai Ca HAT PG Fa, oritur formula: generalis-fractionum fimplicium - f i fine à cos? À TEA I . F S K A pen inie e ii OE SA EE Gal N Ete r aiik naag K rín. acos? a ND — TE gae 1) 7 Fai i nara p t =? Si huig 7 tribuůntür valorés ô, 4s AIE T a Hg colligitur feries fequens fractionum a 4 o ia I A I E TA, 3 Ifin acosa NO rà Oder — a ọm ar Fa. ERR. 10d- C 48 ) quodf hic pro a feribamus 4 V=i a I r oriuntur “fråctio- nes imaġinariae fequentes i fin. à cos? { 1 POER. A I r i -4 fin, acos?a\pteirtoy -i -3edd i è žręy -i ) isisi Colligamus nune primo feorfim omnes factores reales. Cum autem finguli habeant eundem coeffiicientem conftantem fiñ. à cos? à y- fin. Aà cos? à mus. - Primo cum fuerit fin. as = cos% a == oz aut ‘antea eius valorem -numericum inquira- s i 2” cos? à = fim. A, “coefficiens erit = aS Iam vero erat fin.2? à -+ fim à= I, ideoque fin.? a =~ fin. A I — fin. à niin. Ki unde fit coefficiens -Zina Denique pro» factori- . E Í V51 NA n$ ; bus realibus eruimus fiù. à = ~~ unde noster coeffici- im IVETA a 5 == V5 10 pro ‘quo brevitatis: gratia fcripto æ, et: omnes fractionés fimplices reales: in ordinem redactae erunt A GA L G o | o% ens evadit e Cuius valor crito,2763932 adas ap » wka prana =} @:a a Q a 2. Q midnr. Qami = Q rÀ e p~ad T i ua Ka ob S EP ERREA “je fes ~fe erare a ii Ra re eT. wfe A TE TAROS ota—s | ġtatr gta=zr © ptatze tar-se LII, CAA IAr. Pro. partibus autem imâginariis, idem coefficiens com- fin. a cos? a 1 -H fn. à cos? à müñis 2 0D COs? Anae nA et. ND?.A = I — fin. à 2 = N. A tys aeaea maaa CG 2 1 — fin. A transmutatur, utantea; in hanc formam At vero pro partibus- imaginariis invenimus fin. à =- Hoc ergo valore fubftituto coefficiens communis erit. SEE SE o SaO S R PE OTA A me 0,7236068 ; pró quo numeró feri bamus , ita ur fit æ 4+ E = 1, quo fubftituto duo erunt ordines. fractionum imaginariarum KEE A aa ZT, ô — Iyi Fir n, i PEAL SA MeV tS DIe Yea panr e Si binae hae fractionum feries in: unam colliguntur, ima- ğiñariae quantitates fefe mutuo tollunt, “atque prodit Bo ptry o g PGE T o soets). e a a a A LIR: Quoniam partes imaginariae. commode contractae funt, ut fimilis contractio in -partibus realibus fuccedat, ponamus à Z 4r + yet ambae feries ita fe habebuùt G r ä æ -+ -f WERN eóoed > #-3r—y .ġ—5r—y PtHłr=y pir =y LA GA ua LA Q — žr y Ea y ar A a UU, yi PHZ artey Hic ergo cuilibet termino’ convenit quafi focius, binisqne contractis oritur æ (2 Ọs) gi al(20¢#37) + æa (b ġ— sr) DAR apa Otira Gay ap Ee ubi noteĉur, cum fit y = a — r er à = 0;6662405 partes iadii, ‘feri y = 0,9045538, idegque:: y? zz.0 ORISA P cum, ante fuerit 6? == 0,5210210; i Quae igitur hactenus funt allata huc redeunt, “ut fras fio. $ tang., @®-— COS feriebus junctim fumptis_ æ (2 9—7) 4- PEYE EED) Hi METE TED oa a E e ERDEI? CTG TST o Kimine rir PF O OHIA = Hina Hinc igitur fequitur fi $ = o, ipfam fractionem abire in WR ctio -propofita aequetur;, binis. fequentibus a Lan E EE i A N E a TT a T T a a E ET +- "pa Mw o ABB a AAR aipg. nomh e g 04, 25 m? A 40? "re LV. LV; 3 A F ; fin.. de Şit nune integranda: fyncto. mopo eose s OLUTO Supra invenimus, hanc fractionem aequari his ferie- þus a (2 ġ=7)d a or p aee CERAS a OPRAS AE a RT n Bloġtrz)do _ eC 0- 5i9 p ElCoHS d9, (PH 4r) H0? (p~ 3 m) 0? (4+ žr) `d aje 0? ex quo ftatim perfpicuum fit cuiusque farai integrale esfe logarithmum eius denominatoris, quare C uo.pdo Ioar atik log, (%-: F)? 77) + æ log. (+z): + g log. (O+ +e) + G log. (9—32)? +) t.a LVI, Hactenus de methodo quarta; ex tis enim ufus in functionibus transcendentibus apparet. Simili modo in, veniri posfunt functiones partiales, {i denominator G 2 pris Ea primitivae fünctionis factøres continet imaginarios: quod- fi foli fimplices adfunt, res nullis est impedita difti- cultatibus, Caeterum haec methodus infigne Euleri ingenium testatur, atque commode plerumque adhiberi posfẹ vi- detur, ES M E- ER EE) METHODUS QUINT A LYE RE LA i N i Sit functio fracta partienda formae -g p, CPius de- ~ nominator complectitur quod cunque factores P, Q, R, S.. qui finguli non folum funt primi vel fecundi, fed ctiam cuiuscunque altioris. gradus, ita ut, fi cuiuspiam facto ris gradus ad # dimenfiones adfcendat, eius forma fit A Ea D Aa a ey Ae a a o y Lnprinus autem: Opus est, ut- omnes isti . factores, fint inter -fe primi ne- que ullum factorem communem jnyolvant. Numera- tor vero IV quaelibet esfe potest functio rationalis integra; neque quid refert utrum haec fractio fit genuina, an fpuria, quandoquidem posteriori cafu partes integr:e, in fractione propofita contentae, per divifionem eruere li- cet quod etiam post inventas fractiones partiales fieri po- test, LVII, - Primo igitur hanc fractionem refolvi oportet in hu- EVR D | Na p 0? p Cat quae fcilicet ex fingu- lis factoribus denominatoris oriuntur. Deinde vero, fi in numeratore: [V quantitas‘ variabilis æ adfcenderit ad toti- nD A dem dimenfiones, quot adfunt in denominarore P Q, R S iuscemodi partes as Iet P é~ K oaa 9 acceder quantitas conftans 3 fi autem ad plures dimenfiones adfcèenderit, infuper accedent partes inte- grae A + Bx + Cx... Ut omnes istae partes com- mode inveniantur, methodus hiç fubiicitur facilis, quae ita est comparątą, ut quaelibet pars, feorim posfit in- vestigari. Toprimis notandum est, fractiones partiales debere esfe genuinas, ita ut in earum numeratore T qguañtitas x mi- nores habeat dimenfiones, quam infunt in denominatore P, quandoquidem pårteş integrae in forma A+ Bx HOX? -p... contineri ponantur. {In operationibus autem fequentibūs probe cavendum est, ne in numeratore T investiganđo potestates istae minores ex calculo exftirpentūr. LIX, Quoniam igitur fractio fpropofita z A fammie omnium PER debet esfe seuals, i ita re habeatur N Iaa RTF Ho T yo Err ATBERT: T | ad fractionem T investigandam , reliquas. partes. omnes fub charactere ų comprehendamus, ita ut aequatio fit T E Ardeni? + p., Cum autem in ipfa -fractione propo- fita denominatoris factorem P folum fpectemus, factum €X . C 55 ) ex reliquis factoribis Q R & figno M defignemüs, ità Iy T em ay Unde valorem Mit üt oriatur formula zT p T p, nu meratoris P erui Jain LX; Hune in finem multiplicemus hahe aequatiohem per IN N X. ipfùm factorem P, ut prodeat z = Ro Pip unde- ftatim TÈ pp = P vo guamobrem fi ftatuamus N ; PZofitT = zg» que formula cum fit fracta, to- tum negotium huc aia ut inde functio integra ip u$ æ eruaturs EXEL Încipiamus a ċafu fimplicisfimo, qüó factor P est pri- mi gradus, ideoque numerator quaefitus T` quantitas con- ftans. Ex aequatione P = o, ftatim eruitur v = f, qui valor in fractione -7 fubftitutus, verum praeber valo- rem ipfius. T. TE, Si autem factor P est fecundi gradus, ex aequatione P = o, clicimus x? — fx + g, unde omnes altiores potestetes ipfius x, per fimilem formam exhibere posfu- mus. K 86 ) mus. Cum enim inde fit x? Efx? +g æ, uloco x? eius valor feribitur, prodit e E A A st = (rf M a r E UFA A S S LORY r T AE Eodem modo, quousque Ubade. progredi e. ita ut omnes altiores potestatesipfius x, per talem formam fs +g exhibeantūr. ŁXIL, Quodi ergo hos valores:tam in numeratore W, quam in, denominatore M, fabftituimus, manifesto ad talem formam- pervenimus z S ee -~ ubi facile in- telligitur , elne et denominatorem per eiusmodi factorem communem multiplicari posfe, ut, pofito x? = fxg, ex denominatore quantitas æ penitus ex- ftirpetur, quo facto debitus valor ipfius T obtinebitur: Etenim fi pro illo multiplicatore fumimus p 4 4 x, denominator fit a p + aq tbpp) bq ®© qui, pofito x? = fx 4 g, induit formam Cagthp tfh q) + (2pt+gbqg), ubi tantum oportet p et g ita definire, ut fat ag +bpt+fba =o, fve een iNe Sumto igitur p = — fhb- aet q =b, denominator erit ap tgbqgq =q m afb — a, ideoque conitans. Numerator vero tum erit (æ 8 x) C + gx) qüi ob * Z fx + g, reducitur ad formam .. . >» © (ag. NE Coar ) Ceg BptHBfE)vtep Bgg itut numeratog y G pii Catepthfpxtat taI, quaefitus fit T= AE ESTAP aR. Maei ? LXII. Eodem modo, fi P est factor tertii gradus, pofito P =o fit) x? mfx? p IX h, unde etiam omnes altiores potestates ipfius x per fimilem aequationem exhiberi pos- funt, in qua tantum prima et fecunda ipfius variabilis inest potestas > fivė inde colligitur xt (f +g) xyC fE AENT PEN" =f teo feah) at +C e tfhagt xf’ hhg. Ulterius autem progrediendo patebit, has formulas confti- tuere feriem recurrentem, cuius feala relationis est fs +g, +2, quo obfervato facile, quousque libyenita progredi licet. LXIV. Iam perfpicuum est, fi denominator P est gradus cuiuscunque finiti 2, eX aequatione P =Œ o, femper fore Efri er pha t oae o e unde fimul omnes altiores potestates ipfius x, per potestates 7””® in- feriores exprimi pozerunt. Quod fi iam isti valores tant in numeratore IV, quam in denominatore M, fubftituun- twr pro T, reperitur fractio, jin çuius numeratore argue denominatore tantym potestates minores, guam # WH OÇ- , C 58 ) occurrunt: Cum vero haud difficulter intelligatur, temper talem multiplicàãtorem communem investigare licere, ut, facta multiplicatione , denominator evadat quantitas conftans ; numerator vero ad potestates minores quam éxponentis ⁄% re- ducatur, ipfius T hac ratione valor defideratus obtinebitur. LXV. Hoc autem modo investigatio postremi multiplicātoris, plerumgue calculos perquam operofos er taedii ‘plenos postularet; quamobrem plurimi interest aliam excogitare N methodum ; cuiús ope fractio inventa Tis in eam for- mam transmutetur, ut denóminator fiat- quantitas con- ftans. Talis autem methodus” principio innititur fta- ; ° ; EN. AN : ? P: É . . tuenti, fi duae ` fractiones Y fuit. inter - fe j prer Mie aequales, fractionem. „ TFET” iisdem etiam esfe: 2e qualem, cuius rei veritas in oculos fponte incurrit. ~ LXVI, Hoc principiò ftabilito , quoniam pro T invenimus N fractionem . IT unde maiores potçstares ipfius x, iamexclu- fas esfe asfumimus, fi fuccesfive huius denominator atque numerator multiplicantur per % , E ASS e eT TOET maiorum potestatum valores asfignati fubftituuntur prode- F ; unt p4 Cso 9) t AE EN i N unt alide fractiones, quae funt y? me? m7 Cêt iá quibus tantum potestates minores quam %” ingrediuntur. Harom iam binae ita^per principia expofira facile con- aN hN’ iungi posfünt, ut pofito T = ziyam ? ex denomina- tore potestas maxima earum quae funt n inferiores, fcilicet x” excludatur : -quod fiplurimis modis fuerit factum, fimili rationes« €X: his novis. fractionibus- aliae deduci posfunt , in quarum denominatoribus maxima potestas tantum: est x"? eoque, modo ulterius progrediendo tandem perve- niemus ad fractionem , cuius denominator prorfus fit con- ftans, quae rgo valorem defideratum quanti T praebe- bit. In his aurem operationibus, cautela fupra memorata est adhibenda , ne feilicet istae. fractiones, qualemcunque habeant formam, unguam deprimantur, etiamfi «forte ha« buerint factorem numeratori et denominatori communem. Hac igitur methodo pro quolibet denominatoris prin- cipalis factore, fractiones partiales: feorfim asfignari po- terunt, in quarum numefatoribus quantitas x, ad infe- riores potestates PERRI Ao in denominatoribus, a Methods numeratoris T inyestigandi. LXVII, Ut perventum’ est ad aequationem T = zz, ubi omnes ipfius x potestates {funt minores, quam in denominatore P, Ho2 alia ( © 9) è}a felfe offert via, multiplicatores. fupra memoratos inve- nio qui multiplicator fi litera m defignetur habetur N x T= = jx B™ qoia requiritur, ut, pofito P =o, iste deno- minator evadat quantitas conftans, ftatuamus Mr= C+ P4. j i N z Sic enim babita ratione aequationis P = o, fiet TE -y7 arque ita per functionem integram ipfios æ èexprimetur , postquam fcilicet ex numeratore ZV æ altiores potéstates fücrint exclufae. fam, ad istas quantitates æ et ô inveniendas, evidens est, fi quantitas variabilis æ ut infinita fpectatur, fo- , i Rp se M r=P 34, ideoque 7 = -z> unde patet frac- La tionem z proxime aequalem esfe debere fractioni A Hic igitur in fubfidium vocare convenit eandem operatio~ nem, quae jn numeris inftitui. folet, fi fractioni cui- cunque propofitae alia proxime aequalis quaeratur. Si- mili enim modo , quantitate P per M divifa, refiduum fu- matur pro divifore, praecedens vero divifor pro dividen- do; hocque modo procedatur, donec ad quotos fractos perveniatur, in quorum denominatore ipfa quantitas æ infit. Cum enim fi more folito ex quotis repertis fractiones formentur, ea quae ultimo quoto integro refpondet, nobis . . K K ° ; yi exhibeat ipfam fractionemņș / ex hac deinceps aequatio- ne, numeratoribus et denominatoribus feorfim aequatis, nümerator T facile negotio eruitur, LXVIII. e (A 3) LX VHI, Postquam omnes fraetiones partiales per Aeikodos exs pofitás funt inventae, nihil aliud füperest, nifi ut partes integrae, quae forte in fractione: propofita funt contens tac, veluti A + Bx t Ca? .. . investigentur, Pona» mus igitur, omnibus factoribus denominatoris per fe ine Yicem multiplicatis, maximam potestatem ipfius x, in iis contentam , esfe x”, Quare nifi etia tanta potestas, vel adeo maior, in numeratore inest, nullae prorfus paries in- tegrae erunt. Quando autem evenit, üt tales potestates jn numeratore JV infint, cas partes integras, quae tum nee cesfario cin fractione propofita continentur, fequenti anodo facillime indagare licet, PA Ponamus primum, maximam potestatem, in numeratore N contentam, èsfe ipfùm x”, unde fequitur, pèrtem integram inveniri, altioribus. terminis tam numerato* ris quam denominstoris per fe invicem divifs, cam- que esë 27. Si autem fommå potestas numeratoris fit x”iT, pars integra reperietur divifione' inter duos fupremos terminos; quo orietur pars integra formae 4A + B x. Simili modo fi fumma potestas numeracoris est w71 dik vifione tantum inflituta inter ternos terminos anaa quotus formae A + B x + C x° nascitur, Hoe igitur modo civiionem multo faciliorem reddidimus. LXIX. c 6 9 LXIX. a i ; h ` E i aah ee] i ia] fol áj -ropoutam tractionem (aHa)? 1n partią es relols vere. Sumatur hic Pæ x2, Q Sipe NE tI, NE j š ita ut pro prima fractione partiali habeamus m. Di M a em 67 AET , Pofito fcilicet P = x? = o, mde E a res potestates. omnes evanescunr. -Hic autem cas vendum est, ne etiam inferiores ipfius æ potestates pro nihilo habeantur, nifi pariter evanescant, ideoque fit I T =y jam vero prima methodo adhibita, denos minatore. et numeratore per s mültiplicatis, AGE pOr p fito x% = o, erip T =-=- ; quae duac fractiones. con- junctae, ut est opua fractionem praebent, cuius HA p i L rear denominator est conftans, id est T = -— 7, qui idem valor etiam prodit, fi altera. merhodus. Jdbibiati Fractio igitur partialis prior, ex denominatoris factore x? orta, erit I= x i ; ii ; y Quodđ fractio, ex altero factore Q 5 1 + x AAE AA L Itx* nata, ftatuatur= yy; erit per Q, multiplicata U = ~ Ne e polito fcilicet 1 + x = ó, unde fits =— 1, 2 = +1 et xta t r, vnde fractio integra oritur U z3 å% , ita ut altera fractio partialis fit =y- Superest igitur, ut pár- tes L6 ) tes integrae in fractione propofita eliciantur, quod fit, fi numerator I «e %4, dividitur per totum denominatorem , ex duabus conftantem partibus x? + x? -unde otitur quo- tus æ — `I, ad fractiones'partiales; inftar partium integra- y4 pa I rum, adiiciendus, quo. facto fractio pronen ita a TR 5 I — y 2 in fequentes partes folviur ere OE e r A Si hac partes per d æ multiplicantur erit earum integrae ; l % le =m im ek ia F Los, Siea LXX. r i ; : 3 I R: Sit fractio refolvenda GA UF)G tty i i e E A EA ai i Statyantur fractiones partiales ~z re TEY a N, Sra A ; iac primo quidem erit T = EEN TE PRE N pofito n n s : t= + r, quibus fubftiwis eric T = pgz . KA Le AA ER a m a DEA hinc vero TS 7 Gao) PN. unde fit pri a . e T ama I whae x ; y ma fractio partialis 5 ipay Pro fecunda fractione habemus U (C 6 ) a ! =; poñto I qe x3 = o, unde fit 7 = (rx?) Urt tatr + UA hais 7 w Ee i, wta ma ita ye oit I Ndas Fi 1 U = aza - i patyon i G = (ix?) Gamer) rA? aua? 2 m y Ha? Sge porto deducitur U = a T a a T x7 Jir yà et trto U z= =? unde eli- 2 g? em yI m 2x% tai minando X? prito: ex. 1.et 2, erit ; amwoe E E E a Í A ly tUm eX r er Be. 2 = ç? a 2—7? } U = 2 ex quibuş 4— axx? m 2 y? m Lr 3 y duabus formulis fimiliter x eliminatur ponendo Iro ma? a 3x e x? U S Eeri ` aA e) — e 4 2 ita ut fecunda fractio fiat: iae. =e ——, O 4 (it x>) .` A eyit 1 : n] Tertia denique fractio est J = Garryja gp a, is- tente 1 + x4 Z o, five xt = — 1, et x = -— x, quibus fubftitutis fit I y= 1x? dx? <þ y Fafe Aale gdim x g? ex qua porro H Y = zop, UZ gex i an „3 kee $ e . . e 3 o Á vy= ap eliminetur iam x° ita ut fiat ex ; I =. y = S m Lell = grrr avaya? x? pr 22ra? tr? i Itr? Arex IAI SE Raa ka a TA aA ex C S ) ex his duzbus ultimis formulis fimul primam êt fecundam potestatem ipfius x eliminare posfumus, ita ut fiat I4 x? — itx ca xp? Kr a ak aA a oe y A URNO terria fractio partialis, erit == FORAY? et ita invenimus HN, A E a a 3H x — x? GFG Hea aHa) part E kue A = sutas) Quoniam haec postrema investigatio haud exiguas ambas ges poftularet, eam quoque per alteram, quam fupra § 67,- expofùuimus, methodum tentabimus. Cum igitur primo . s msa ? T invénerimus valorem numeratoris V= oyp pa » ponamus multiplicatorem idoneum esfe m, ita ut fit = À At ita = par p Faj Ât Verom ita comparatum esfe oportet, ut fiatr (1 = x p 2? +x?) 5 C FIC art) ; Pi ) ubi ergo quaeri oportet g? quae proxime aequalis fit I xÍ > a ° ` . i e e s fractioni pyx p x Titer terminos igitur huius fractionis fequens inftituatur operatio, cuius ratio iam fu- pra est expolita , C oS 1) aS thae idat | w xt ajer? mm V? ofa e ea? Eg? -y4 ] x3 oy? -yil = XI = g2 ajy =] DARAN E 2 X? ma w a| w? e x? PaM S - x’ +r? i $ t Ppap . $i yh -2% F2 et. caet ua ex quotis more folito formentur fractiones Y Sor S G Si E ne I ge AAA — yf- I Tyly o I Erm jse s i H i i i $ % i Quarum ukima aequatur fráctioo c, quàre s Ixe eth E wta atque mha? r? m x) Ea Ha at eag et I rt) ZS ort Fra; unde manifesto fit =r CERE i D E) (ipat) = =p . . anino apama "Ta a : ° quocirca ẹrit X = E 23, qui valor fupra in- vento egregie convenit, LXXI.: - Hanc igitur etiam methodum Eulerianam, cum fit novis- fima et, ut credimus, parum cognita, explicare'hic accu- ratius voluimus. Ex dictis patet, eam applicari posfe ad factores cuiuscunque ordinis, fub quibus ctiam quadrata al- ti- c6 ) tioresque potestates factorum, tam primi quam fecundi gra- dus, comprehenduntur. Imprimis dutem in eo a prioribus discrepat, quod totum negotium fine quantitatibus imagina- riisabfolvi potest. Habet etiam alias , quibus fefe commendet, dotes; nam nec omnes fractiones fimul, fed fingulae fepara- - tim inveniuntur; negue partes integras quaerere, fractis iamiam inventis, prohibemur } nec opus est, tot folvere ae- quationes, quor folvimus in prima methodo § 13; quare calculus ipfe in functionibus compofitis inveniendis, non tam longus est, quam in caeterise Uno autem in cafu tertia, vel quarta ei est praeferenda, quando denominator . . . . ° I e ; functionis primitivae formam habet Gapa g? Cum ve- . X . e ro partienda est GFO ob rationem in § 57 memo- ratam, ca uti non posfumus. Ita Viri Clarisfimi praecipuas functionum partiendarum methodos explicui, explicitasque exemplis illuftravi. Ra- tionem habui adiumentorum , quae praebet calculus diffe- rentialis; fperoque me aliquantum propofitae fatisfecisfe quaestioni. Omnia autem nt bene, apte ct accurate tractata fint, non a me exfpectrabitis. Iuvenis enim Edidi quae potui; non ut yolui. Cic. de orat, II., 61. a AEGÈDII DE e 7 ZIERICZEËNSIS, UER O L. eSt U Ds E a IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINŽ; R EVS IPE OO NES T O AD QUAESTIONEM AB ORDINE MATHESEOS ET PINLOSOPŘTAE NATURALIS i PROPOSITAM $ -hania a - Explicentur mèthodì praecipuae pattiendae functionis fra» ctae in alias functiones fractas o Quarum denominatio- res fint factores aut fimplices dut quadrati prioris functionis. Quae explicatio et perfpicuitate et accu- rata argumentatione fe commendets Habeatur etiam ratio adiumentorum illorum, quae aferat calculus dif- ferentialis. Quandoquidem autem eiusmodi partitions ufus maxime obtinet in integrandis formulis diferentiä- libus , quae implicatiores funt, requiritur praetereā, ut huius praecipue ufus accurata fiat et exemplis. mu- nita expofitio, Aå calculum Mathematicus , ut poëta ad cantum, non ` arte fed enthufiasmo excitatur. j Hennert. eT ARIP PRAD PAATI O Ta aai permulta, quae a recentioribus Mathema- ticis inventa funt, non infimum profecto locum tenet calculus Differentialis et. Integralis.. Qui quidem. ufum vel in Phyfica vel in Astronomia exhibet tantum , quan-, tum alia pars Mathefeos nulla. -Ur vero magnam affert utilitatem ita etiam fuas habet difficultates, praecipue cal- culus Integralis, qui, implicatior cum fit , adiumentis indi- get arte plenis. Quae adiumenta fi in alfis a viris doctis aut non inventa, aut nondum ad liquidum perducta funt3 in aliis inventa, et ad univerfum ufum accommodata, fructus praebent lietisfimos. Si inter haec partitionem functionum fractarum unum in paucis egregium dixeri- mus, nil dixerimus veritati nôn confentaneum. Quare ea, guam Vos, Viri-Clarisimi! propofuistis, quaestio et uni- cuique placere debuit et mihi etiam placuit. Quem vero in hisce etiamnunc non adeo verfatum, dificulter Vobis fatisfacere posfe fenfi. ` Sed quidquid tandem posfem, omni tudio eo contuli, ut pro viribus faltem meis, hanc Ag ex. A ra C 9 explicarem quaestionem, Quod efecturum me existima- bam, fi agerem; ~ I. De Partitione Functionum fractarum in alias functiones fractas fimpliciores, II. De huius Partitionis ufu in Calculo Integrali; Sique in priore parte pro fingulis cafibus methodos tra- derem, quae mihi viderentur, praecipuas optimasque. — Ubicumque . autem: calculus. diferentialis aliam methodum faciliorem brevioremque redderet, eo ufus fum, Exem- pla etiam ubique adieci, quae rem illustrarent et argu- mentationi maiorém adderent perfpicuitatem., Ceterum in altera parte huius Partitionis ufum fatis expoftum arbi- trabar, fi ostendisfem , omnes illas fractiones partiales com- mode integrari posfe, } eE F - siy OA T RAR S P ARS P R I OR De Partitione Functionum fractarum in alias © Functiones fractas fimpliciores. u APRAEMONEND A, l s 1. C um acturi fimus de partiendis functionibus fractis, primum: videamus, qualis fit eiusmodi functio fracta. - Functio fracta variabilis x dicitur eiusmodi fractio, in qua nullae- occurrunt quantitates nifi conftantes et dignita- tes huius x. — Semper igitur hanc habet formam : ' adeb ype x? i3 n PE D OE EEEE E E E D R Per fe pater fummam dignitatem variabilis æ in numera- tore femper unitate minorem posfe concipi, quam fum- mam dignitatem huius x in denominatore; fi enim esfent acquales, numerator posfet dividi per denominatorem, et tum A. tum quotus conftaretex quantitate conftante et ex fractione , in qua fummus exponens huius w in denominatore fum- mum cius ieget in AGRA unitate fuperaret , i s x 7 ý aa D x M ufu CH $ 2 : $ . veluti fi haberemus -7 an Pihi ra E fractio haec o TE OY a . c . esfet quantitati -z + — E £ quae posterior fractio refpondet legi fupra indicatae, — $in vero exponens fummus huius x in numeratore maior esfet qram in denominatore, tamdiu inftituenda esfet divifi iOa dönec prodirent functiones integrace huits s cunt ‘Fractioe në huic conditioni fuficiente. Ad hatc: partitionem requiritur, prouti dan videbimus, ut denominator in factores fuos dividatur. De- módoy” quo hi factores inveniantur, agere , ad propofitum nostrum non pertinet. Sunt autem, ut per fe manifestum ẹst vel rationáles-vel irrationales, Primum igitur loquemur deiis functionious fractis, quarum denominatores. in- factores fimplices rationales dividi posfunt, -ut dein agamus`de iis, quarum denominatores conftant factoribus irrationalibus, Quod utrumque peculiari Sectione tractaturi fümus, a a i a a a T SEC- T E e, Bm CiT Dn DR Or R De Partitione: Functionum- fractarum ,: quarum. de- nominatores conflant factoribus fi Ger a Täs ` tionalibusi § IÈ S; denominator Functionis fractae conftat factóribusś i n=.. plicibus rationalibus , hi factores, vel omnes inter fe inae- quales, vel omnes aequales , vel partim aequales, partin inaequāles esfe posfunt; unde oriuntur tres cafus, quos tri- bus hisce capitibus complectemut. ET CAPUT PRIMUM. De Partitione Functionüim fractarum, ġúarumi de- . nominatores confiant factoribus fimpiicibus ra- tionalibus , inier fe inaequalibus. § II, Talis fractio hanė femper habet Grhsin ; ameh xoac x? edx? enna GAGA Grawn 7 quam disfolvemus in fractiones huius formae: -yy ç IV. Üt a ati finito incipiamus, fit nobis partiehda fractio: adeh xex? Hda? CEEE CET C T adeh y tea? ddr? œ 4 w B P D (x+) Gta) Tia (x+ s) T xPP oxty adr xs. Si multiplicamus peťř denominatorem; habebimus hanc ae- quarionem: at byter? Hdx? E A Cxtqy Catr) (ets) +E Ctp) Ctr)ats) + CHp) ag) (ts) +D(x+tp)(x+4)(x+r). Quae obtinet pro omnibus valoribus variabilis x; ergo etiam fi x= —p; tum autem: abp tip -dp EAC- P EPE P) e a m b p afe c p? HT i A= Gee- Obtinet etiam pro x = — qd} tum vero: a~bq +c IF =B- EG T 1) et j i a h qee q? mdg o T e-no) G= Debet etiam valere pro x = — r; tum autem: , a = breer ar EO O R ct Aa g wbreer? = dr? A ESTE] Cio. locum etiam habeat pro x = — s, erit: a—bstes? d =D (p-s) r et a — bsec? — d 5? DEn DC KOI Igitur iam pro hoc cafu £, B, Cet D determinatae funt. Sit igitur § vV. tum autem: E EA En si ergo in novanm ropota est paninda functie fracta: atista.. emat | G +p) GH) GFN { waak > ip ponamus eam nana Eo aaa p ta i ss ae mmea ; j a wha -$p ia AES D al prng n W fi ti © ag: tum erit? ; d+bgtes?. E E A S APDE. m +B +p) Hr) + CEHEC.) H Omnes autem termini in hac parte aequationis factorem habent x + p praeter unum terminum < (E7 Eg) EEr. Pofito igitur x =T omnes ceteri termini evanescunt, $ a= bptep LESI E T et Pe Apa H da d a S ta a al D A, TR n. OO EPAI E i Simili mido. fi ponamus x- = = qg, invenimus: pS z siba io o E Cokol E O a O ERE se Si x= — r, habemus: am brer? s.. PEND c= WEDE DET Et fic. porro. EEE TONY ; kana . oi 4 PE : i ia be i Į ù > pi - Iam igitur ostendimus , -quomodo eiusmodi functiones fractae fint partiendae. Quo magis pērfpicua res fiar, hoc S p apon fubiungemus, Partienda nobis fit fractio : -A 1N Ja B y C w J siorr at ka 168 -+ 122 x — 49 x? — 2 x? A xt gho xe 16x? a? (xte) pe Feró aa (8 -p 12 x= T6 x? x3 = A B + C D ahh in fe TH ij(a—4) ltz) axe wig A7 awó Hoc in cafu a = 8, b Š i12, ¢c= — 16, d= il, =I, 15 4, r=- j} s57 ó; et hanc ob caufam E EVLA p gh ish gei aA At = (gmi) (7i Gm E), oA O p-a 8 -F 4. 12 — 16. 16—64 u = 152 ma 7Ô - GFG mro 55 8—7. 12 — 16.49 — 243 / — 1103 : ə quae est ; $ bacas Itaque fiè- EE O k ak a OA ROS, 858 — 8+6. 12—16.36—2i6 me I2 ae 356 D = AFICIO GEN TES O E naa E E Ae E E a a E E a T50 (x 1) Cx —4) (s t7) (x6) 1o lsti) 76` LIO3 1y 356. 55@— 4) -— 858G t7) PEETI § VIIL Videtur quidem fuperftes esfe genus quoddam fractio- num, quodin denominatore factores habeat formae px +g, cum femper pofuerimus ẹos esfe formae x -+p3; verum atab xea? n. o o adeb xee x? e.. cum fit TEADURI TE + 1) Q+ aÀ at- Qu) AAD Hi . . I PEET O EPE meremere e f t4 ] aar ; atque haec fractio partienda fit an $ + PUGA +Ż EE res eodem redit, quo eae fractiones de quibus egimus. Atque iia procedamus ad cafum fecundum. CAPUT SECUNDUM. De Partitione Functionum fractarum, quarum deng- mninatores conflant factoribus fimplicibus , rationa- libus, inter fè aequalibus. ORE ES Huiusmodi fractio femper hac forma occurrit: ab xex? e.o tma": § i EEn e E NJAN e Quales fractiones non eodem modo- disfolvi posfunt, atque praecedentes; etenim fi v, C, aab aA e, ! B. poneremus egrs = pF ag Tra? hae duae frac- . . pt J A wka B tiones non nifi unam. co. m e ia jsi- fi conftituerent Ppa? Alia igis , tur.methodusadhibẹęnda est, ad tales functiones fractas paf- tiendas. § IX, ay Bxoer? te dxa -C(e t2)t B o fol- p €2 fractio diss Si e. g. haberemus aI T CES e A B E fólvenda esfet in TETRI A TETS UA Sit igitur Abade? pds O A Aan ha CEIPERE E N ETET TER C C GFA D Bi eg 4- Sy Tum PEE tde = A+ B(s +p) +COCx HAY HDE a a Aa AN Jam invenire posfimus 4, B, CevD fi evolvamus digni- tates huius (x4 p) atque tum hanc partem aegquationis disponamus fecundum dignitátes variabilis x, ut ita cum priore` aequātionis parte. comparètur. Verum calcu- lus diferentialis methodum exhibet longe faciliorem. Iam continuo fi ponamus x= Ž. invenimus 4 — bp +c p? — dp = A. Si differentiemus aequationem CI) um ha- bemus: (b ocs H AUN? Dre Bpa C (xp) 4D Cey; lived t 2cy tgd? m B+C (4p) +3 D (e+p) CU. J Pofito denuo x = — p, invenimus b— 2 0p +3 dp =. 2. maa Si diferentiemus aequationem (1I.) habemus: ia Coca: g ENYE Co CH2. 3 D(x tp) a COR five sco. sdy 2C +93.3 D (x42). Unde, pofito x-9, invenimus c- -334p = Csi Diferentianda;aeguatione CIJ test oa a . 2. 3 dem 2.3 D.da; unde est: d=D. Sx -_ Ergo generatim fi habemus partiendam fractionem: & ts.) 2 3 eraa i : atisto tara A nur hiedie et ponimus eaùt Gan uB - CL D a + Ta t n EN GHD ue T a S toaya t +GED? erit Aaa Po yi o a tmf- Aa Bz=b—ocpt gdp 4ep mn I RART eE Sr O P a a % PAN Dp” a i E Dai aep tiofe. So A DA p w Loi 2e Be l ea P Eze sfet Ea E : ) N Pr 2 “ + m Cn- ioga 32 Çan Ga Ki po X tandem M = m, ' S3 l oa rem magis illustremus, exemplo nobis fit fractio: oror? Hr yi T VAN Hoc in cau 45 ro; Aee cz i6, d= o, e=1i et pæ ó: Ergo: - Amoy ió. BEH C36 = ro H570 F 1306 1 : 1882. -= B216. 644: a n C = 1646. 36=16 t216 = s3 C. E ai- yA rois stoat => -1882 trosé, ruaa E ee T rE o 232 roay f F p r ; - Ea E I r CAPUT TER T TOM De Partitione Functionum fractarum, quarum deno- minatores conflant factoribus fimplicibus, ratio- nalibus , partim inter fe inaequalibus, par- tim aequalibus. § XI. Forma generalis huiusmodi functionum fractarum est adebatex?. nn, ' ’ ERDE STA in qua S notat functionem integram K P j variabilis x, quae tamen non continet factorem (x -+- p); atque igitur non evanescit polito x = — p, SXM Brevitatis causfa ponamus: g- bx ex? ....,. =M, Sic # = 4; partenda, igitur “est G Fps Wae fiti Cht CH GHP Fp S Tum M= AS+BSCotp) HCS Ctp) 4D r HEGE EP eia a e a a e ON f eia Si Cas) Si ponamus ¥ == — f et hoc in cafu pro M et S feri- / bamus mM ero S et Mo a A Soet A A — AS Ex aequatione CI.) habemus Ae = BS 4CS Cetp) +- DS (x +p)’ -| P (x J-p)°. Quoniam autem omnes termini in hac parte aequationis funt functiones integrae EDE. M mm 4 S vatiabilisæ; ~p guogùe est functio integra, h. €, — AS Siea eei D M — 4S dividi potest per xpe Sit igitur ea FOI | unde Q=BS+CS(E Fp) 4D SCE 4pP +P) AL) Si ponamus x ==- p atque pro Q,feribąmus Q’ erit: QBS eB BS Ex aeguatione (M.J Mit =C S+D S Cx+p) -$P (x42). Eandem ob I iog Ta antea attulimus , Q — BS dividi potest per x-f-p. Sit igitur SZE S R, | umnde R= CSHDSCEtpP)EPCx+p)? a...n Cor, ) SEFE et um RaR rees unde c=2 =» Ex aequatione CIII.) habemus ze = D S+4P (x-4). Pari modo continet R — Ma § aa x-4- p. Sit igitur R=0S e, l oran =T; uml =DSt POF). enn., CIV.) i À 7 Pofito r =p et um TaT, ett DS e De Rai De- 4 C s ) TDS Deniqie invenimus ex zequatione Kav. F AnA CT y wa y Eee R ig XIV. Generatim inde copgludirnys nE meitas TS E GES nG Gry C kar (e F? ig EEn aoi GFA ER A TA i s? i - t F7 i KEY mR fore i e e ; penr tahaa R? pups S EET Ea) =R Et fic c peřgendum e est, donec pervenias ad valoren ipfius P. $ og XV Ta E gr^r Multini hic quoque. adđiumenti affert caloulus dieren tialis; : ; Mpse ea ponitur =— 4 ie p te F D fo enim partienda est M f THF pr Toh ai w Gte % T fractio: f ‘B F2. $ A: T Erp fig e TEA erit; EI MEAS BSE Fp) HCS CHP? HDS F T JESH Ce i ACE unde: 3 pA K Eo MSCA IC EHCP DHRC.. D TR C Fe M five P: ENF = A-B i EEN aD E, xth)*.e) (x PI Goad i autem Pest functio i integra, formula Ș ($ ŻAB (249) Cap)? — Dlt)? — E(x4p)* m i continet 7%” factorem isy DE 3 pófimus veřo S nôn. continere factorem (wf p); ergo formula M ~ m A=B (4p) =at)? ~D (140)? m E (rHp)t ne evanescere_ debet pofito a M h, Fraque tum etiam cius differehtalia evanescent. Difercis tålia'aotem illa funt: D. M dr- althe -3 Blat ie mEt S2, x RG SE POA 3Ditp) Êle)2-3. A Elatas daya, PA : —a.3 D Dat La, a. 4 E Ceta) Oyi a O7 TER PAEA a Quae cum evanescant , poir to ¥ == p; hasc fuppeditant aequationes * WEAS ipn úndè A at p y sams Bar=o B= A m pr AA E n8 y JM Oae ikoe iiam., ? E Ese x NZA Te Ja S” at H a g4 E (Y Žo LS a paa Di3. HE mAr A S Et fic porro, donec. tandem inveniamus : Şa M gT 4. n P(Y pamo Yt ünde - ni 1 2D a OPCIE T. P Hac ratione determinatae funt quantitates AA, C t., -modo post diferentiationem pro æ fubftitnuamus — p, ir omnibus aequationibus, excepta aequatione pro P. aE TIED a DŠ § XVR Perfpicuitatis eausfa hoc exemplum adiiciamus, R 108 rga? A fita fit fractio: Z RPE 456)’ quae dividatur in =a) D B P RA i -Fe um M=10488 43a, SEr4t6, M’ 104 ?. 4$ a. PO a90 i —2=4 Ero A= ç= Prr AA N= M = AE i w lop badega mgr M S h 3x? — ymi pe s4 LTA. Coi > ] Š gr r g2 Miaa APRN aas a A AT E E, Dein N= RBS a 3x F 112,3 X -13s E amm O 7 Cmm 2, Dein LF ea ANA O a B = 0,7. Calculo diferentiali ita. dererminantur, A, Oet Le eE Tz z=? asiaa Jair A = DS = 9. Est vero 9, x DCFOGr HD-a HED OAE C S S e (3 x? A 36 x438 Dre T. g Eio p= 4 M — 3% F36 xt 38 eer S; EREE A o fi pro æ feris eN 48 Hit raer A aga Est porto Di Mog MEDEE a Miraka 2 ART o atsi s 25 RETE A five bT l Ao —— o o e EEO tap fed Lam 4s ergo PREO iots re? o i Kaiia A E TO A E EA EG Atgue ita ea, quae in hac fectione tractare- nobis in animo erat, peregisfe nobis videmur; quare iani conti- nuo ad alteram fectionem progredi posfumus. Ergo Cog SEC- ( % 2 SECTIO POSTE RTOR De partiendis Functionibus fractis, quarum deno- minatores continent factorés irrationalesè § XVII is gj “Si 7’ functio fracta variabilis x continet R irrą- tionales, illi huius fint formae x + p+ q VTi; necesfe est. -Pari modo hae fractiones‘ pòsfent dividi, atque eae, quarùm dominatores conftant factoribus rationalibus, un- A xf p + 4- E eot verum loñge facilius res procedit, fi binos quosque: f ppro! res combinemus. Etenim fi functio “quaedam rationalis continet factores _irrationales , horum: numerus. femper est par, atque ita par est, ut factori formae x-4- p 4- g y~: femper refpondeat alius factor: formae %4 pm g V=, quoniam de orirentur- fractiones partiales “formae nifi hoe esfet, multiplicatis his factoribus . irrationalitras non evanesceret, ji Si: autem combinemus fetora rnae: : xppp gyī cum factore: x -f- p gV =r; oritur factor quadratus for- mae: x? -f 2 px-Hp?-tg? 5; in quales factores igitur fem- per dividi potest denominator functionis fractae variabilis K w æ. Quod ergo habemus, functionem formae GA Fapr F FIS > œa dividenda est in fractiones ] A mte Bx i Ji Ee D ; s A i partiales, -73 RR E r A enominatori enim formae, x? 4- 2px 47+ g refpondere debet numerator formae, 4 -4 Ex, quia haec fractio oritur e combinatio- ; A C ne duarum Ea partialium formae ~g E r et 3 Functionis < fractae denomina unctionis autem fractae denomina- x += V5 tor vel unum continet factorem quadratum ` vel plures, quarum partitio vario fie modo; = Primum igitur agemus de iis functjonibus fractis, quarum denominatores unum tantum continent factorem; (x? +2 p-+p° +g); tum če iis quae plures eiusmodi factores contineant aequales. Non enim opus est ut agamus. de çafu , in quo denominator plu- res continet factores quadratos inter fe inaequales, Si fci- licet dividimus CEDIES A+ Bx s p px tpg + ipy torem quadratum priori non aequalem, tum dento pàrti- KP endam habemus a2 zje o p o afo r? in atgue $ continet etiam fac- FAJT? quod prorfuseo- o AM (ate opa Api eg) dem fit modo, quo dividitur : {taque ad ipfam rem transeamus, ÈC "22 F) CAP OTSE REMO De partitione aik ap fractae variabilis x x, formae = S CETER Tae in qua S non continet factorem: (xt 2p etp? g. § XVII si TaN rA tlh AIB y l Y CETE TE T T T T +- £; erit M = (44B r) S + P(x 4 2px 4p? 4g?) Ad determinandas quantitates A e: B opus est ut factor x? +o p x + p° +g’? pona- tur = o; hoc autem ft, i w emy gN r itemque fi x =— ptg V~. Si M ets in priore cafu vocentur ME et S, in posteriore autem M” et S, oriuntur hae duae aequationes : M = ASt+BS (7pm =q V5) M = AS" +B S {pta Y=); ẹ quibus <Æ et B determinandae. funt. Sit v. c. Ma apbaxtcr’?, SŒ&xtr, tum erunt: s =a4—bp— pvir Hocpgyai= eg » Zr pq M'=a- bppbgvV=i4cp —2ocpq] Veg? s Y a Ba dui i Veit Igitur aequationes pro £ et B erunt: a- bp-bg Vi tcep tep V =i =g EAr- (14B rp l a D (A4 Brgy gB opq BV=1=B 7? De am bptbg VTi peprmiepg V =img? = Arm Ad HCA Br)g VTB pm opg BVT = Bg or n or Quae fi primum addàntur, tum fbe banit hasče ; eaka peditant aeguationes sc a—bp+cp? e Aa e A bayam ocp V maz (At Br) ama p Bq VS Quae posterior, fi dividatur per: gV =i; fit anlau b—ocpE A4 BC r =op) scant e ea a à CY Aequatio ÇI.) fmplicior. fit, fi- ei. adats aequationem: Cll.) RELA per p; tum enim fit en ep tgd Dp Bg Ex his s aequationibus inveniuntur TNES tE o DREJET G? +1?) A = Spr FA mS i i CAAO ET i f et aoa a ap P EPEA TAi unos em wa P inveñitùrt fi in aequatione: gb vewe = UARA) (E FHP Hap Pap tg ) ponarur s=-r, mm’ enim est- i E -orter Spgs dapra ierik P= Asm br Aer? Kai o e VEN ma E 3 H D Generatim boc in cafa ita determinare A 4 e: Z- Sit a e= Aena e gain CETT TETS T E Sr otan coa D tüm M= AS 4BSLA Pap ipe tprp. Valores 4 et Æ inveniuntur in hac'aequatione fi ponitur prox vel = p4 Vi ve- p gV, tum enin evi- néscit °P (æ a pippa) Verume um M ews confistent functionibus partim realibus- partini itrationali- Bus) quàre hanc babébúnt format mre mw VE et m— m VTi; atque ss VTi ètc k >y YEr, ğdae igitur fint aequales M e 3S fiin iis pró v fobttitunur Ai kat vie váli p mq V= -Tm autemieritr `) i l mE SAs AsV -Bps= Bgy ouBupo A + Bgas +p KE reo n AT tain Keki M = M e a TEP e En GRUD gin W y ‘unde mee m As—Bps—Bq7 Ara aee, et m >As— BpëtBgs. Ex his aequationibiis “determiniir A eB, quae efùnt? ERI y ETDE Ti Cin frii msams DM Seni $ A= z3 TES ETES ; B= g Q22) 2)a TA P vero determinatūr ita. Si F èst factor fimplex prioris functionis V.-C.. ntr, ille factor « ponam = o, tnm erit M’ p amm. y PAR Ry 2 wpe 2 MEP (r -opr tp -ai oit a p g ubi M notat valorem ÑZ fi in eo pro æ feribitur — p: Si duos continet factores fi mplices v. C., Ctr) (ts) C D ponatur: ç = Erd neli ubi Ce D determinantur ponendo primum x y um e 3 ir fetimus in praècedentibus. Fraque P- femper- est functio- yariabilis æ. dignitatis unitate miñoris quam S. § XX. C259 Exemplo huiusmodi ; partitionis fit fractio: E E E i A}Bx E (x? 2 x5) (aps)? TOY fic ZTF sts domy Si pro x fcribitur eius valor eo in cafo, quo x? ox t g o, qui erit v= ~ar + 2 V7, uñde x? == g = 4 Vr, habemus Mamm gm 2 VIL Ergo m =- 3, wm = —2. Est S= 1 4 2V1; ergo i. A a E E uti Sarto A? E s=1, 52; mde z= TUFI = -i; w EN Go uaa 2 iert? B nasem Fe) w T a P autem est = ogor pa? ri f 3 i A Ñ I= $F KS en, e bine P Aee A 'ergo Pa STr+ od s Est igitur FFCF" ' FFs +S xta” S ASE Potest etiam factor quadratus proponi hac forma: x2 — o pë cofa 4 py cuius fcilicet factoris x — p cf. a + Y p° cof.’ a—p?, fivex-p (cofe æ V cof? emr) erunt irrationales ob cof æ--I+ Fractiones, quae tales habent factores in denominatore eodem modo folvuntur , atrquecae, quaehabent factores £? -p aps 4p? t ge Sit M NN Atr Bx ET a Vs Ce kepa E Paoi ea re ia CO, re T Fyic tum M= Se t 2x)S+ Pai ops Cof, æ FE D A Cw) A èt B inveniuntùt fi ponitur X? —2 px cof -pt =0, po fiet vel fi siR. e cof. æ+ p V cof? —i, vel ti xp cof. «—p V col. * z1. Hoc in cafu M et S habenttermi- nos rationales atque terminos irrationales4 ii fcilicet termini Á qui multiplicati funt per. Ycof. A æ- r erunt irrationales. Sivt er- go Mer Sin pri iore cafu m47% Volt a-r. S8 VcoOf.? gi; in posteriore. mm — m V coh? “=i, -s= siY cof. 2 =r; erunt igitur mtm Volz g~] fep V coli amr +B ps cona, +B (p cof aps) V coi? ami HBps f cof? a— Bpr. m-n Voi a-i = As ASV c. amr B ps col. a — B(ps' cof: aHps) V col? =T Bpr col? æ — Bp s Unde ` m= As + Bpscof. at Bps cof? g=Bps u m EAs +Bps cofat Bps. Ex his aequationibus de ducuntur p a iii s 4em s — cof. (m s-m s 4m s Soray, Ta P a EA a e m Sms B= PICE TETE TAUSI forma quam-habet S. Valor P pendet iterum a § XXII. M (7—2 p x col. wtp?) faepius occurrit, quoniam -formulae «” + a” atque- zt" +o pa” g posfant decomponi, in factores formae x? — opa cof e+ p de quo nunc paucis agamus. Con- aN R U ae Forma håec ` functionis: fract Conftat ex Goniometria esfe fin. (aH HŒ fit: a cof. b + cof, a fin. p cof. Ca +b) =E cof. a cof. b — fin. a fin. b. Sit in his:formulis & = Çn SIF a, tum erit fin. na= fn. (2—1) acol. at cof. (n—=1)a fn., ċof. n å =cof. (a= 1)acon a= fin. (7—1) z fin. Z. Si ponimus fin. @ = y et coba 5 y habemus: ANESTI Rng SAE oed Sbaivtokana ratia iN MCAT AN mairsuri CoR 2 a Ea ghean ngana? Fe Keni a EI T A -É fin papt? Ae çol. part- 6x ytt. fine 5a a5 y paor y3 pyi x çon ATN a 10 %3 ya Fryt 5 ûn gam 6a A foxi PEETI t cof. 6a = xs SEST | Fry x?yt yal fin, jaN teas at Pirat -77 Cof y amiat ean v5 y? e35 3y R T n8 a8 zt y: "56 $5 J336 a? y5- -8 x y%. cof. 825 kge J e70 xt y tas Ea Laa $ Ex a abua gire: formulas generales esfe n, Pie. n-2. f "i a “r e #3 ae j in na= r ATE D A L — Aan R A a G E F RAS T T O. 5e e iA 4 J i R PAN ' (De miT O cof, naai e Ci yi Sya swa p Henin- 2. 0-3. à i e} l. 2. 3. 4a ; 411? p: Tra e y EA e AE CI.) | maae Est 4 &. CIEL Gez pyet e A N OGA ya e, "a n-ti. n-o” R E S y" 3 g3 r A n E a T e Ap PRLE . Lu walis Caomk, w 5 fed Ba da Es OE ERSE Si in his formulis cof, ® fuidh : atque fin.: Vz huic? fubftitunntur, arque deinde hae formulae ERPE cum formulis Çl)-ét ÇIT.) invenietur: ti á Ccof o + fin. VTi)” + 1 (Ccof. Q — fin: gvir =cof: nọ a Ceol. o + fin: i brd a — 4 eof. pepr u par eea T a — te Si bae duae aequariones primum addantur, tum fubtrahan-, tur, duas has-novas aequationes exhibebunt: © ` Ccof: pHini pV r z cof. up tainapyV E Sër Ccofk Gih: ọvy=y = cofano ~ fin. nọv=i. Hae formulae, valent .pro omnibús valðribus huiùs #7, five integri five fracti. Est enim Y | cof. + fin. p V= =Qeof: ngt fin. nọ H Eandem ob rationem;est x s- cof. mỌ + fin. mpy == Colnot fang y=: Amea Sitz o =e tù 0 = ‘ atque ! cof F at fin. žavi = okat + imav. § XXII. S ia Haec formula Çcof. $ + fin. GV2 = cof. ” 9 $ is n ta ) zav itg adhiberi potest ad inveniendos factores for- mulae x” t s. Sits = ay tum haec formula fit g” (9” + 1) Ponatúriye*+- =o yari ei factores huius aequationis inune formulae: cof. -Qot fin ®-Y7in nam ponamus n mm (cof. Ọ -+ fin. ọ v50" = cof. n ® + fin. nV, haec aequatio eric eadem arqúe g” =F 1, fi fin. #9 =0, arque cof: n» ọ =+ 1, Hoc fiet fin Q = m m ubi 7 de- norat femi circumhféréhtiam , tum enim fh. n Ọm o, at- aue cof n Ò = 1 prom numero’ piti, con = i pro m numero impari.: Quo -melins distinguamus cati; ubi m est par vel impar, pro ea fcribamus in priore caf o m, in posteriori 2 m4- 1; tum erit fin. n Q= fin. e me — fin, (2 m% A: IT r= O, ', ofo m r = l, cof. (am +1) r= ix + lgitur pro J.= -F 1> erit y omr SAME O LL > ? Si ra tobTi E finm =e Ka pin ETL erit y — cof. Com ta)? RIE, A (2 atas e S E Ea EO OA, Í y P | Pee V n,” In hisce duabus formu- lis, omnes factores. quantitatis Ya Yr Is tant comprekeníi. uoniam hi factores fumet imaginarii combinentur „bini. : oms ta quidem faccotes y L tor EEA ih. H vri, at n i r o mg) figi DAET A vaD CTE ay: SA a — fin. ~ V=1, unum dabunt factorem gue y = cof. — gua a Emi E OT a quadratum y*—2 y cof. —— -+ 1; atqtie factores y — cot (2 m1)F Clom i aer a S -F fin. e > YTI. et y ~ cof mator C 3) (2 Ehr Sfin. € nD id factorem ae g ii 2y cof pi E; Seisa funt formulaeg” — I, posterio- res autem formulae y T a factores - aderi, k $ XXIV, I HIS N Sit, ve-C; pE yi N decomponenda. Íh Tatia faos, Hi continentur, atque evolvuntur formula yP ére 2y col; 2 ME EF p H t, fi ANA m féribatitur pain 0. e ay G i n rore z+ Eei e at y= 2y cof. DR I. ea a E P Factores autem, y? = 29y +] ao aa A 2 y 3 dañ ita pertinent ad factores formulae Fiia fed tantum eòrum radices y #1, “aique D DA quare pró iis fubftituendus est ly. 1) Cy T1) =y? — r, fi factóribús quadratis’ ui velimus. , Ulterius progredi in. fubftituendis 0515:23 :8 3 I8 r etc., prom, non opus est, -quoniam cof e a =R ( 4 o X ji A K aT o PCO en Fsetores formulae ys + 1, continentur formula: I CEG yanay coh EE nE Dp, -{- , qui igitur erunt, fi ipto im aiie oeii A T Ly? aua yicóh g T y? = 2y cok g piep hn l rodek § XXVI Eodem modo :inveñiri posfunt — factores formulae 4” +2 px gga Nam ex: hac: aequatione -est x” — p + Vya, fi igitur ponimus ~ p + Ve3=1 m +a", formula x2” = 2px” q, mutabiturin x2” o ax ta”, gui factores habet s”+:a”; de quibus iam egimus. His igitur in tranfitu dictis, continuo pergimus ad CAPÙT SECUNDUM De partitione Functionis fractae variabilis x, formde a Erp rp? pA S A 1A S non continet factorem : (x? 4- 2px +p? 47). $ XXVII. 3 ' M Eodem modo, qao functiones fractae formae ——— oig: 2 Q90 TUNI S 4ractac ma E hae p g? hae fractiones decomponuntur, ita tamen ut denomina- tori fractionis partialis (y? -4+2 px +p? -+g?)? respons deat numerator formae A+B x. Ponitur ergo: py M w A+B x (r22 p x Hp? Hga (aio px oe po q yn C+ Dx p uo MA E a? Fo pa tp? FPY S? five M= (4+Ba)S 4 (C+D x) (x72 ptp tgs. 3 EPOa HArF EP.. A Si in hac aequatione ponimus x? toprtp +p =o, tum erit M = (A+ BaS. Si per m + m V=, er ss Vz, defignamus valores M et S, et in cafu ubi xE ppg VTi; fed pear mam VEret s ms V= eosdem valores Mam — p gV, erunt: mtn VIE AGREN pB Gss VIE Cpg) eem=m Vim A(s VTA BG Vy Cpg). Ex quibus aequationibus codem magp” atque antea inye- 'piuntur: (m s! -4m s) -t in's sms m s= ms" A = e a ta a pw PES j BE EA Ex aequatione QI.) est: A iepr = (CHDs)SHE+EE) (12H opr +P EP)S . e e PPop per, Quoniam omnes termini in hoc membro aequationis funt M (AFA BS x2 o2 p x t p2 ojeg? de- bet etiam esfe functio integra, quare fit =Œ R, tum est R =(C+Dx)S HEEF) (zH 2p tph )S n. AE a daaa a T D a A A In- functiones integrae variabilis æ, Ca?) Înveniüntúr Cet D ponendo x? + 2px 4 p44 =ò, quod cum fiat vel fi x=- p+IV i, vli s= pg v, in priořè cafu fit R =&.7 + 7’ VIr, in posteriore R=r-r vz; mde or vaso, ps Y=) 4D (s4 s "VEY (=p 4g V5.) rar yvV- ENCO r VESE =s V=) (=p— qV=i.) CEE TRAE EE tero: ERTS . Hinc OTE 4 E TAN t D= TEE Ex aequatione ES habemus , l Aera A e e a, HPOrtsprhppgy s K F aigen: Ae ean eandem . ob ratioñem est functio iútegra, quare fit = U Ergo U = (EFEA)S ains P Cakap nkpg 2 Si ponimus x? 2 px p+ gemo, atque pro U feribimus utu VI oDe pib g VE etu Vy æ iepiasg MAy o N. v- VZ EG-S va FG- vaa painii VN, atque t-14 WaS ZEG VZD sS VENC + v i). glu s us) Ap lusu sy u s emy 5? Unde p A a a eE TOIFA Er fic porro omnes derermindntur fractiones partiales us- que ad = o P autem determinatur diverfis modis pro di- verfa Adis valoris Se -SiS est- functio fimplex yapi- m’ i i (r? —2rp p? +7) sondi : M notat valórem M , Üa quo pro w fubftituta estz, Si E S liw v. cetrs erit P=. CH? B ak M ena ' TR PË S est functio quaedam quadrata vel altioris ordinis S iterum decomponatur in fractiones partiales. pro. diverfa ratione factorum , quibus conftat S. § XXVIL ~ Si functionis fractae denotninator. habét formát (x? —2 px cof. æ PE e> erit M awi A+By (a? =2 p ¥ cof, adp?) S (x? — apx col app) C- Dx í P- Caf — apx cof. ap? joa AEE PUN S> five M= (AFB £)S + (C+D x) (x? —2 p% cof. atp? yS Foses +P (a? wo pE col ap e an a e CE Si ponimus `x? — 2 p x cof. atp =o, M aber par- tem. rationalem- atque partem irrationalem.. „Ponatur igi- tur hoc in cafa M = m +m Y col. x =T, Seir modo, EE SA S riit mgm V cof? a ramine vaa D + B (s +s VOl? dm1) {p COl a +h van -mam Y coi? ami = ACs S'Y col? o a + B(s — s Y cof. ai) cof. ETP V ROL aT. æi. bsi PO inveniuntur : 3 "s mm’ s col? æ f m sm s PE oP e, s cof. i, r da= i i a i col, ? a sm. S fin A a m se cofia my = m's) gom mems A ts? in, 2a $ B C 3) pa ARMA EE E OTE A a: dan TCE TEE T ny Ta) 2o? ii fii. Aa) Ex aéquåtione ÇI.) est: 2 Eae et dor M— (A+B x)S A ei ebp Sio ho tpp (x? —2 px col e4p) Hee P Ga? pa cof. apt, ; S M CLAF Bx)S Quoniam E TEE E akp) ponatur = R. Ira quidem RE = (CDr) SHEHE) mapa cokatpi. A a T a — 2 p x cof. aat A E Pofitox? — 2 p acol mp? =0, fat Rzr+ yeo. ATT, uode: ; í gtr Y coi. aumie Cl Guty ITERA Dst lvo? EAS, (pcof.a + pY col. ien OR JAN F AAN sAtrsteotelri Teg, Erit igitur c=Ż l s2. sa fin. Ae aet k l RES y S Koad Git D = PU? + s2 fin? w) Simili ratione procedentes invènimus ex aequatione (I): R=(C D-x) S Ah. nx a Ae a 2px cols at p + F (a2 2 px cof. app 2. o ReCCHDx)S: Quoniam gz 3pxcol appr Cst functio integra, > ẹst functio integra, ft> U, uqe it U$ utu VR a=, prox = pco a E pKcof? yz, quibus pofitis erirs i utu Yy cohie= r E ECs ds v cof tor) Os E (sHs Y cof? a= 1) (pcof.a +2 VTO a- L). E 2 Er- u's hini? aapi soje cof akus m u" LA 3> Pen inae E y s= us” , ES PEE TETY Et fic fequentes eriam termini definiuntur usque ad P, cuius. valor etiam pendet å forma, quam haber S, Ergo E= = § XXIX. Calculus diferentialis huic quoque celai applicari poz tēste Sit: | ji M a Aq Ry tr? p ep? aS o atda pr pA E C+Dy o A E TEE P NE EN r E aa Si ex illa aẹquatione determinamus P ẹrit; M LG DE BRER A N (xo RP E 2) PSZ- OE TE A Cop xstt) C CE Ex xo p xta g?) en) (a22 h r pege)” od Cum P fit functio integra, numerator dividi potest per des nominatorem, - S autem non continet factorem M (x? 4 opt p? tH), itaque c A B L T etC 7#“ dividi potest per hunc factorem, ugde patet non folum hanc formulam evanescere pofito xet oprt pte, verum etiam omnia eius differéntialia usque ad ordinem #— 1e Haec autem formula diferentiata exhibet >m AT ó — KY C z9) e, H BYa 2 C tp) e Delt pAn Di PETO E Aas -4 Eet apa apta) D(x? pops f4 PIY: (149e ee Aey maoe a Ae AEA E =8E 4p) (DIV -4E +per tPF ~= 8 Ea (at pQ 4 Fa (aa pateka) CEO D Et fic ergere poLfumns in differentiando. Invenimus igi- tür: A+Bs =” "E+B 2—9 i u XZT? C+D TO è ` ik $ E A a A i Hda Aae pIa Li 2 Ma C Dx RERA Ei À TIE, EEN cy ENET EIE AE 2x Fp Si in his aequationibus post peractam y differèntiikidnëin pra æ fubftituimus , primum — p +g VTi, tum $ — 4 v=; habebimus numerum aequationum fuficientem ad aetermi: pados valores 4, B, C. etc, § XXX. Ut huiusmodi patiionein functionum fractarum exem- xE e Gy p x+ DE o xô eyt mm y2 m 1 plo illustremus > partiamus fractionem : o at p6? d xas a aa Kar CEINA CE TERTI) ? 1n Iractıones partia p in) -AHB CH Ds i GETA a PE rey Fat quae ita deter- minantur : yR Est M= xtp Gah ihn % 4 253 í llaa yest =V Ein erit M == 1 = 6 4 Vrp 255 ergo m =o pra Ls Est S mrema goSs T I esm m EO p est = o; q =L TRENGS. iR ıt ( — 2.20) = — 40 Erunc igiiur dse rR e E Og 3 M—-(A F RBx)S x4Hs x? rsp rohi x) rR- '} por K? afa 5 — xt x? prha pE ag o= PITUBA T BAD t a E e a EET Six = VAiret R’ SZ — íi t3 a unde 2 = 14, n R ; TIEI tatiy, Daz -a Sei AEk Liha Gc T Aae 3r O 4 r6 p r e iog = yíxr=+i; ergo [5 — 2 i 2° (2) 3 AN MPE A rin Na rots es Erit igar: r Aaa T C. ap r- a: 20 d 28 y .@ 3r 33 4 Þri xl 3 Get) 4k) g (x41) 33 ë (x=) § XXXI. ; C#3)? Ex his igitur omnibus apparet functioñetn fractatn và- riabilis x. quamcumque tandem habeat: formam, femper dividi pòsfe in paftialeęs fračtiones, Quantum autem hace- partitió ufum habċatin' cálculo integrali in altera parte os~ tendere iain conabimur., = MEI PARS Pal khos ot OSa RO Ai port Ufu 3; fyer raa partizio Puncrionim frasiarumn HA calculo integra dli. § XXXIL uando verfamur in ċalculo iùtègrali, èùmgüe’applicàs mus ad varia fummi momenti problemata. folvenda, faé pius nobis occurrit integranda formula aeaa" Iph” Aiseee) dy oooga am E eh PTE SY dutea integrare prorfus non posfumusı - Omnis igis tur noster labot irritus “fit, donec mèthodum in- veniamus qua illam formulam intėgrare posīmus. Quid mirum igitur, ubi primum celeberrimi illi viri Newton et Leibnitz infinitoram Analyfiñ protuə lisfent, novumque ita lumen Mathematicis accendis- fent, eruditisfimos quosque Mathefeos cultores omnem im= pendisfe curam, ut huius formulae integrandae metho» dum invenirent, Neque frustra. Invenerunt methodum, 'fractam hancce functionem in alias fimpliciores dividendi, quas integrarunt fingulas, > quam; hac forma jy y $ XXXIIL ae D, § - XXXIII. Jam vero in praecedentibus vidimus quomodo talis functio fracta fit partienda. -Nihil igitur restat, nifi ut ostendamus, fingulas’ illas fractiones partiales commo« de integrari porey Ti oxiroplis allatis, > Hintiedous, s XXXIV. 5)» vel a > K 93 10),. val l pyp pa p a T x? ee 2 p x p? Ag? ($18; 19), vel = XÈ mn 2 p COL a epr AFRE vi, EES e ae (§ 21),vel GFP tF) z C$ 27)» vel denique A+- Bx Cacap oia Fp C CS 28). Si igitur dx coefficien- tem habet fractum, fractiones partiales formam habebunt Ad H etc. Agitur itaque de valore formularum : Adx Ady (At brjds ; T (atp? J xet apadpa)? (A+ Br)ds — (A4 Bx)dx x32 px col wtp?’ E T 2A f TAp Pair i $ ETET, PEPY Se 7 de quibus fingulis videamus, F § XXXV. CE) § XXXV. aiat aiomong iiiad audinio Ad aeih i gE zam a] EE p F habemus: dogn. (t= m= ine 1 iE ; unde T = 4 logh. CESTI Est igi S Nee T =| 25 St IBIU, J. (uE OEN Er) GH) o S adp + [2+ E+ +S E cont. = Aloġn. CEPI Min: Geg) Clen. (x4r) i -JD hpr. (x4 s) t cont, ==: logn. ( etp Caekg9? E € #P) + cont, Ubi £, B, Ce-D inveniuntur SRMF C18 x3 74 x? Lide hrog As ei =3) Adata) Car) Cató) Sit e. g. integranda formok ; invenimus | (18 %3 ap Zain? m 1s6 rmo) d t pa E Båx Gaee) “J s=3 x = J d ; +t pa ot 4 pA - Ope nalean in r ki inveniuntut < =5;8=7; C= o = 4; est igitur l m O8 x3 74? 156r 1ot)ds pi Eo lip (x — 3) 1) stai) .90ae hoc modo inftitui debet, e OA E i ; mre IN > d dx=ædz t Jati ME Ep t z, unde atque r =f/2 CAB pB z) dz prem CA B p)dz 2z% ega =I rS Prior terminus. integratur MeiAi aka =y, tum enim dy SE zda dy o N zdz= z atque i ar a -=3/ po S alogun. y es = B logn. Kerta F77: =B logn. V Xd- 2p sp gpg +g7. Ut alter terminus integretur s ftB 2=C >» atque z=293 fit igiture {a (y3 =bg ) q EF a D aCe tang, p ; g ii A) SE 2 tadni? I e Arc, tang. g q A sjdd i e Est Deri AaS =3 logn y x?-t2 Sri SA A— Bp + Hg e Re reg: Sa +p arce ang Seal + conft, S XLIX. Idem integrale alio etiam modo invenire anbi s. Est PER EM a WO p baa i e forpr == 7 aC tang. z3 ergo PaT prm s e p are.: tan -a S y ~b? | Sictin hac aequatione posteriori Ọ@ = x% + é, erit p Erha w tne do a da Ergo: "e dæ I x -fe b Unde -m puun ponnn nna ài Ady o SA A la xb Ga 2b e x? aranea e an p? arc. tang. TE pag 4 confi Lo SAE eE (2b+ox)dr; hinc xdr íd(a p obst?) —bdx, arque F CA ya MACETES ; dy : a? Ho apr, a? tobatr? IFRS b =z gn: (a42 batx?) LF? yat — Į itor Bxdx 5I Zea baxr m Td bB = Biogn. yato b xx? — E ao 2 ; TI Y Hi arc. tang. anaE Hae duac formulae, fi coniungun- a% tur, prodit aequatio: - (AB xd ” VEeFobx n an ABR EEE e kN ji +s Var =- p? xA b arc, tang- Jrgp t conft.. A aTe da CR) Si hanc formulam comparamus cum formula (A+-Bx)dy i E EEP N E EPE videmus esfe $ b = P, ergo baap; Pap ye q2, unde VÆ = = yg? = q; erit igitur fe` l (4-4 Bx)dx' cundum „hanc formulam I T EEE T ; TA A—~B Bp AAT =B oga. Vato pr 4p gT > arC, ang rg o cont, Quae formula eadem est quam inyenimus in §38 3L. Secundum hanc formulam integrari etiam posfunt for- (A4-Bx)dæ mulae ~ Agy ofe pn Ap enim est a= prt = pcof. æ, igitur & — bP =Ep2 (1m cof.’ a) = p? Cfin.*æ) et VESE Ep hn. ee C Er- K 4 ) tD dae S ` Ergo | e Oa T =B logn TET prol t-j ) A tike B p cof. æ — ) COS. ' -b ji pina arc. TR a p ün, a A egalh 5 XLI. Est autem in formula ÇI.) valor tangentis talis, ut partem complectatur conftantem, partem variabilem. Hancce partem conftantem referre posfumus ad illam quan- titarem conftantem, -quae femper integrali est addenda. si ut hoc fiat, ina PE T = T è Teas pars b i conftans tang. B= = an < Iam autem peyer tem tang, A F tang. B tang. (44B) = E Atang i igitur tang, g, Aeng B = ang. (4+B)— Wd A tang, $ tang, (A+B, jo h ga E (A+B) tang: B) Vaz mbe Ti, =e hi A 1-ġ}tang. B tang. (A+B EAD GEF ) s ii n ~ 4 vuona K, , $ \ Úa j N xy a? — pt a XV a2 hS Tarm htp hrb abe na (d4 Bx)dx i i Unde aiats Faa 5 Blogn. Verib pER, ’ arc, tang,- Z VAT + cont, y g? mm G2 i Er- C a p (A+HBx)de - à Ergo ra apa coke E D oge y X% ~d p x col æt p: A-t Bp cola > xiin. e T p fnia — IO tange y + conft. 3 — e COL. (ABRs) ds Atque) grp apa piem Blgnys t oprt FP dA — Bp rq ra arc. tang. z pappa t C, §-XLIL Restat ut ostendamus, quomodo integrentur formulae ARB xjdz (AFB dr GiFapr terp O Gm apr col utp i xpp, unde dx=dz, atque inveniendùm C a beda zt g)” ta At JA yii Bp)dz (22 72)" Prior terminus integratur, pofito-z? -łe T = y, tunc enim rd y zdz-=. ~> atque Bdy ~ Ë =m B aeS ž maa B a at ea y ma nP amity MEO B zdz B ; pa aT ENER -z + conf. Bp)dz Ut autem inveniatur R % in guo hre Bp f fcribamus C, ponendum est 3 49 ) Càz =- ; Edz . f à fiiar : ros na ET UA mE gy Fh Differenti- Cdz m D(224g2)dz— 2 D (n= 1)z?dz z2 ag?) W (22 -+ 42)" ando fit Edz : CrTi Si multiplicamus per ORP atque dividimus per dz, erit EL pie taa TES AE a T =DL4DpPp-2D (an rya + EL EF. Hinc Dg+Eg =C, Dz—oln—= DDze+E z? =o Ex quibus MO e inyeniuntur iah A HC D T n= 2) A =ar èE = Ciz aig (= (22442) T GITA ? GEN ro Qn == 3 4- E E EEEF z) 4 +a conft. n modo erit: 2 Est igitur: I z Tera T a Garer x Geter + r) T ETI wg + cont. - Quo fubftituto fit: n Vagi ok M Z J rrr E a Orr an3 z (2ng) (2u~— s5) (2 n~ 2). T OYN f (e? aak N (a n=2) (2 n=4)44. persi p- E) ao cont, Est denuo: po J K igo D air ua í z i GETOJ a Ga- FPrS 2 n 7 > (2n = 6)? s [rriar 3 -4+ cont, Unde Cdz z a r ; (ó n= 3g AER P alanaan gerr ek ` (2n == 3)(C2 nm 5)z q% can=2)( 2 n=4) (2n—6) (2? 44?) r? (2n=3) (2 n—5)(2 n=7). TA 6 (2 n=) C n—4) (a6). (2? p 3 Jtet Et fic pergendo, tandem perveniemus ad SJ I E S qui erit = 7 arc. tang. z + conft. =; arc; tang. I qx -+ contt. =7 ac. ang. gagga ERP SP z + cont. 5 XLIIL EE TENE Sit v. g inveniendūm (En erit A =3, B =4: =3, ]=1, #54, hinc 4- Bp =C=3- 125-9, z5x +partg. ftaque erit: (gtg rjde -4 (x36 x 10)* T aga óx io eae Q gern ZTA zg For iztis NG Ca? eG ahos t Gigir? taoa Cst) 15x45 5. 3.1 x + 6. 4. 2 (2? +6 xro) +: BAs: 4. 2 are. AA 103 =) ' -F conf Si pro z rèftituimus valorem eius (x-2) habẹbimus - formulam: CdA Bx)dx — Ss B (x7 o piep eaa TOTE SETT JOE T Az por f ir Bp) trem en aR + (2 n= 3) (yp) OENE PELET EE T Ean=3) Can 5) C t2) | (2 a= 2) € n=4) (2 AT LEAT (2 n— 3) (an= 5)... 1 4+ ? 2 L ETEITE TN en -i arce tang. z3 pa F z) 4- çoni. $. XLV, Secundum hanc formulam etiam integrari potest for- (A4 Bxdx f ' ya Lary cola, 3a Comparata enim hac formula Ad Rxx)da cum e Pope F et m erit p =- 7 COf. g, pog ra unde g? = r? = r? coh ? e 57° (r — cof, ? æ), igitur q75rin ag, mula G2 * a C 5% ) Tegane ërit: TEBE ET A ENEA AT e EAA f- (3+Bx)dx i a AAE e A ( x?—or ţ cof, et? )” S aA arr coa p AN r x = r COF æ (27 — 2yr 2 ün. Zia x? m 2 r w COl. Frys (2 n— 3) ($ = reof a Faa 2) (Kamy) t fin, æ (xheli par" e R 4 (A+B r cof. s(— (ang) (Aa E] se gol ; RA Fori teatgGr ia eati fin, )3”- 2, „rina . a RA, xfin, Ca i arc. tan (3 ey x cof, 2i + confit. eg XLVI: Si in hac, TAARN estä = gor; eriétof EDO., a ais figue porro 4AE 4, Tso: PETS PIG eS: (4+ óx). dx- a aan RA KETT s 2, 2 (x4? A i}? +a Gr r NGF PE E eA hie k Peir? arç. tang. x) + cont. R Eg = AFP T R + 3arcetang. s -+ conf. Sino w a a A erite: f- Md x =f (ABa dr nt (3 taps tA thys TIS e opa t ty C (CHD x)dx SAA 4 P r i ia 2 g? r M a iea ; quae fine pA integralia ; invciiti jenean ex l BoShie ug XLVIII: è sihieeigy si il g y t) Aaf ro L$ Eh unum hocce RRA afeamas», fit. inyeniendum: AS Pr H6 w atya xi looa dg. -faisa W28) dx 4 e araia ia ETY. s T n aH), LLIOS (zr)da ` & ri. Ax. REO in laa aka) odi Rs iniit viä. si 30.) Sii Gotaldz z (GSE A ES 09: 0p Est ana PA: aee ( yila qP it steni a i HPT Tg i Muiogoig. bea AN A ai AET PF sT garci tang. 3 "at coni, t: a (28 Hajda s gir oirid- Ads mur 4 (x? + Eee ini x? ji =- logn. yar Fi- 7 arc: tang. x+ conf. ESR 91 dx dx ertet y ' IERE a A ee a r logn. (% +1) -+ conft. 33 dx = 33- dx Po- (x — baee cai kaip m V logn. (x — I) -+ conft. f OAA (25x6 x?at)d x ya Ergo ii a s pat im zhoon: yti ypa 1)37 ih 20X% — I § XLIX. C S54), § XLIX, Quaecumque igitur differentiales: formulae primi ordinis hahent coëfficientem diferentialem, functionem fractam unius variabilis, hae omnes integrari posfunt, fecundum leges, huc usque datas. Neque difficilis erit integratio, mọdò' denomindtorum factores fint:inventi. Pro. paucis tantummodo formülis' generalibus hi-factores funt-determi- nati, uti vidimus § 22-26. Utinam hoc curarent-et huic aperam -darent Mathemątici „ ut nif omnium, _plerarum- que certe formularum generalium factores univerfe deter- minarent, Fọrtasfe non‘ frustra hunc laborem fuscepis- fent; fique ad propofitum pervenisfent, et omnes Mathe- feos partes faciliores redderentur et huius quoque fracta- rum functionum partioniş ufus multo pateret latius. , ROR RICHARDI YAN REES, MEOMAGCEMS TA o meeer MED. MATH. ET PHILOS. NAT. CAND. p“ A IN ACADEMIA RHENO -TRAIECTINA, AESP ON”SI O AD Ț QUAESTIONEM BOTANICAM, AB ORDINE MATHESEOS ET PHILOSOS PHIAE NATURALIS PROPOSITAM? = p Quum imer recentiores. Naturae ferutatores e s nonnulli cenjeant, gaz acidum carbonicum, | » 4 plantis hauftum , ab iis ita decomponi,- ut e s illius bafis in ipfam tranfeat plantae compo- w „ fitionem; oxygenium autem, accedente lumi- o s» nis actione, in atmosphaeram iterum` emit- À s tatur; alii yero putent , illud gaz, @ plan- 1 s tiS abforptum, dein integrum et immuta- i J ‘a tum iterum ab illis exhalari, atgue morae — l p fua in plantis, unice fiimuli, quo yegetatio d ,» incitetur, yices agere; quaerit Facultas J » breyem atque diftinctam utriusque opinio- » i , fuis argumentis adfiructae, expofitioa ` s» nem, addita epicrifi, qua declaretur, quid , de alterius utrius maiori Probabilitate fis s fatuendum”. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT. E" th in hominum focietate necesfitudo quaedam ádest, qua fit, ut alter 'alterius ope indigeat, fimul aurem omnes ad communem conferant fas lutem, fic er fimilis necesfitudo inter fceientias disciplinasque obfervatur. Nulla enim, fi Ma- thefin excipias,‘ fola fibi fufficit, nulla aliarum Ope destituta ad‘ perfectionem accedere potest; oportét, ut omnes ad eundem concurrant finem, ét fingula vicinis auxiliatrices praebeat manus. Ex hac: igitur mutua fcientiarutn coniunctione illud oritur emolumentum, ur, fi una ex jis fubito magnos progresfus- faciat et limites fuos ëxtendat , cognatrae fimul fcientide areni exciten- tur et illustrentur. Optime hoc in Chħemiae joceniloiis exemplo cernitur. /Haec, prius in Alchemistarum fcholis obfcure tractata, fenfim ad novam faciem indu- endam pràeparata fuit. Postquam vero, L avoi- fierii acumine ad veram fcientiae formam ad- ducta, firmis fundamentis fuperftrui coepit, lu- ceny qua ipfa flagrabat, ftatim etiam in vicinas A 2 feien- £ 4 ) fcientias difudit. Melius investigata fuit medi- camentorum compofitio et varia praeparandi ra- tio, indoles fubftantiarum animalium et vegeta- bilium accuratius determinata, et mineralium im- primis cognitio egregie aucta; unde factum , „ut tum Medicina, tum univerfus Historiae Natu- ‘ralis ambitus uberrimos fructus ex his Chemi- cae“ Doctrinaeñincrementis coeperitso t ai 1 1 Inter argumenta, quibus -haec opportunitas: folutionem allatura videbatur, -fuit illud, Phyfios toġiae vegetabilis -ċĉaput :quod de nutritione plañtarum agin -Meėlius iam- cognita- ẹrant;chemis ca'pláintarim indólgs ët` principia tam proximaş _ quam remota, oquae illarum compofitionem in- -ranty unde: facilior fiebat coniectura de-natura iHarum fubftantiarum ; quae plantis in nutrimentum ` cedeére:pòsfint.« - Variac‘terrae, bumus, fimusș qüibus increscunt vegerabilia,: accuratius -coepe= rant examiñari: -+ Praefertim autem, multum vas luit aquae et aëris in. fua elementa, decompofi- tio, dum Eudiometra, quae in dies magis per- fecta: reddebantur , veram- oxygenii in aëre: quane tiatéëm indicabant, ‘etcetera. fluida; :gazformia , {fuis-proprietatibus fefe- manifestantia., -etiam -de= têgi ct pondere examinari poterant.. Omnibus ergo hisce adminiculis inftructi erant. naturae. fcrutato» res, et via iis aperta , qua, caute per experimenta ctindubias obfervationes procedentes; tandem ad in- CES interiorem dicti problematis cognitionem et for- fitan ad plenam eius folutionem: pervenirent. - òsNemini tamen mirum videri potest, non:om- nes, qui in re 'adeo dificili exploranda ope- . ram ponsbànt; ad-easdem confequentias perve- nisfe, aut: eandem opinionem amplexos. esfe, imprimis cum examen fuum variis:modis inftitue- rent, atque a diverfis partibus argumentum iad- grederentur» Inter:eas autem opiniones maxima veritatis fpecie fefe extollebat illa, quam primus propofüit et: folidis argumentis- inftruxit expert. Senebier. Hic; nempe acidum carbonicum, quod ex variis fontibus naturá uberrime largitur, vegetationis vi in- fua . principia decompofitum , pro- praecipuo n plantarum- -nutrimento -habuit Haec. tamen fententia adverfariis {uis non caruit, qui, decompofitiónem decidi carbonici in) plantis plane negantes, illi acido aliasiiin:i-vegetatione partesadforipferuntz carbonicum autem’ aliis» viis in: plańras:induci-'aut:ipfo vegetationis: actu ge enerari probabilius: esfe: ftatuerunteroi us ¿Quaestio Botanica ,: hoc: anno: im a iak Rias. Traiectina Studiofis propofita, utriusque -fententiae expofitionem et comparatiónem postu- lat. _ Ad vires meas „quaŝ:tenues esfe neque ar- gumento pares. optime ipfe fentio, in hocce certamine periclitandas , inductus fui tum argu- menti iucunditate ftudiique Botanici fuavitate , tum C 36 D tùm imprimis co, quod hòc loco non- réquiri cenferem perfeetumert omnibus partibus abfolu- tum docti opus; verum fperarem conamina iive- ilia forftan fufficere posfe. In pertractanda âutem hac quaestione id Mihi {imprimis propofui , ut accurate `inguirerem , Quid tandem hac“in re experimentis: conftet, quid unice hypothefibus innitatur y quum mihi perfua- fum fit, in univerfo feientiarum naturalium am- ‘bitu fere unice via experimentali procedendum sfe, et vanas ratiocinationes esfè evitandas, quae- veri fpeciem faepius ‘prae fe ferunt; fed, efólidis deftitutae fundamentis; iiep examine facile refelluntur. Hanc autem pertractationem quatuor Adani -bus abfoivi, quarum 1%. Generatim agit de acido carbonicò eius- que efficacia in vegetatione. 2%. Illorum opinionem exponit, qui acidum carbonicum in vegetatione decomponi ftatuunc. 3%. Argumenta continet-eorum , qui acido car- bonico non nifi vim ftimuləntem in PRP Sone tribuunt. i A a 43. Tandem comparationem id utriusque- opie nionis probabilitate inftituit. SEC- SECTIO PRIMA. ODE C ACLDO-CARBONICO EIUSQUE no BERICACĻA IN VEGETATȚIONE, DA iei carbonicum, quod, ab omni alieno connubio liberum, tanquam fluidum gazforme fefe offere, diu iam nomine aëris fixi cognitum fuit; Čhemica vero eius indoles latuit, donec La- voifierius, combusto puro carbone in gaZ oxygenio, demonftraret , productum illius com- buftionis esfe ipfum illum aërem xum; fimul autem invenit, proportionem principiorum uius acidi talem esfe, ut in çỌ 28` partes carbonici combinatae fint cum 72 partibus ošygenii, quae determinatio proxime cum recentisfimis experimentis convenit. Eo ` autem pervenire non potuit Lavoifierius, ut açidum carbonicum jam. generatum in fua principia decomponeret , fumma enim inter oxygeniuin et cårbonicum in- tercedit affinitas, unde fit, ut eorum cónnubi- um difficulter admodum, destruatur, Hanc de- compofitionem dein, perfecerunt doct. Tennant et Pearfon, qui mifcelam ex carbonate fo- dae et phosphoro candenti temperaturac expo- ünü- G. entes, Obfervarunt generari phosphatem fodae, er carbonicum liberum reddi. Recentius etiam per fcintillam Electricam ácidùm “carboñicutn in oxygenium et gáz “cárbönofum `decompolitum D i Aei Volumen gaz acidi carbonici perfecte aequale est volumini illius oxygenii, quod in eo continetur, hinc, fi carbo in gaz oxygenio comburitur, hir- ius volumen ideo non augetur. Gravitate fpecifica aërem atmosphaericum. fuperat. Nortabili quans titate fuscipitur ab aqua, quae in temperatura 50° Fahr, fuum volumen de eor 'folvit; quo ma- gis autem : temperatura increscit, eo minus aci- dum. carbonicum ob náturam am volatilem ab aqua: retineri potest. Acidum carbonicum uberrime per totam natu- ram est „difufum, idque triplici. forma, foli- dum, fluidum, gaz, Gazforme in aëre atmo- fphaerico - praefens est, incërta ` quañŭtita- te, quae autem. aëris ygs parti aequare vulgo fta- tuitur. Aqua. folutum occurrit in plurimis fon- tibus nativis, in ipfa aqua: fluviatili; folidui tandem in lapidibus calcareis ceterisque falibus carbonatis. k 0 Adfüntetiam peculiares fontes , ex quibus acis dum carbonicum in agris et locis cultis continuo tramite et copiofe promanat, Ut hoc loco prae- teream, quidqoid fermentatio, refpiratio, com- bu- KE D büftio coùférunt, unice aferre liceat illam- oxys genii efficaciam, quain contactu cum partibùs vegetabilium mortuis'exihis carbonicum elicit et - fe acidum carbonicum conftituit. Hac. ratione terra “vegetabilis largisfimus“ acidi . carbonici est fons; non fubfistens, antequam ipfa. plane- de- ftraetafit- Çr} Idem dë-extractivisovegetabili- um partibus conftat; quarum in fimo praefertim magna adest copia. + i “Haec actio óxygenii bainidh etiam fefe extendit. ad plantas vegetantes;' radices enim et caudices, aequè de :die acinoctu , oxygenio-aëris ambientis -carbonicum largiuntur; unde acidum carbonicum nascitur, quod- pro maxima=Ł parte ftatim ab iis abforberur. - Imo folias lucis ftimu- Jo non impulfa, noctu eodem: modo acidumscar- bonicum`formant: ° ‘Deinceps de: hac acidi: carbo- -nici genefi plura dicemus. TANAN Non omni aévo-Phyfici eadem ratione apk Tonn aiaa wutilhtohuius acidi efficacias im vegetatione. H ales (ey iamanimadvertit, plans qam: Menthae in‘ gazy acido .carbonico:cito mar- ocesceres - Obfervaverat etiam Priestley: (3), plan- ro S ausfure, Recherch, Chim. fur la o. pag. 477. Aka si C2)" Statik der Garih , pag r83. (3) Priestley; Ferf. und "Beob, über verfeh. ` Theile det Naturi Ie 250 I T; feqq L 1 € 403) plantas eit iHoiacidoi perfistere; non posfe;’ et hinc: credebat ; acidum carbonicum. per ‘fe noxi« uni esfe vegetationi , :quamvis -ab altera parte viderat , vegetationém-plantarum -in aëre impuro laetius peragi, et hac végetatione aërem-purio- rem reddi. Ingenhousşfius (1) etiam ob- fervavit, plantas in-aëre atmoósphaerico celerius increscere quam in acido :carbonico, etiamfi huic oxygenium aut hydrogenium esfënt addita. His contraria erant Percivallii C2) experi- ‘menta , itainftituta, utad plantam; inaquā vege- ‘tantem , gaz acidum carbonicum aflueret, quo facto ‘haec planta laetius crescebat quam fimilis, quae libere fibi relinqguebatur. 7 Huius: experimenta -confirmavit et ampliavit doct. Henry (3), qui “-invenit $ acidi carbonici partem , aëri admixtam , laetam tamen: vegetationem non impedire. . Accuratisfime hanc. rem- déterminavit et: expe- i rimentis fuis adliġquidum pérduxit de: Sausfu- sre (4). Seminibus germinantibus minimam:eti- -am acidi carbonici quantitatem, aëriadmixtam, -noxiam esfe invenit, quamvis ipfeë fateatur ; omne «acidu carbonicum, fub germinatione continuo - evo- C1) Ferfuche mit Pflanzen, Il. pag. 75. C2) Mem. ofthe Soc, of Manchester ,:Vols 24 (3) Ineodem opere, Vol. 2. pag. 346. C4) Recherches ehimiques Jur la Végétation, pag. 27e (m 3) evolutum} perfecte germinibus detrahi non pose feş:et iti non posfe diiudicari, utrum plenus - eius-defectus. feminum- evolutioni profit nec: ne, Viderunt etiam Huber et Senebier,:in aë- re, parvam admodum acidi carbonici quantita tem- continente,- germinationem: citius procedere quam-in aëre-atmosphaerico puro: C1). ~ Alia autem «res est, - fip plantae - foliis- inftructae iam funt.: Sausfuriu s plantarum radices: aquae immerfit. e eas campanis texit; fub. fingulas au- tem- campanas aërem- atmosphaericum introduxit magis minusve:acido-carbonico inquinatum.. Ca- vit mul tenuioleiđratos ne agua, gua claudeban- tur campanae , aliquid.illius. acidi. posfet abfor- bere; :Elaplis decem diebus invenit, illis plan- - tis, quae guotidie lumini folari fuerant expofii taes modicam açidi-carbonici quantitatem profuisfe, maiorem vero- earum ivegetationi nọocuisfe vel et eam- plane: impedivisfe. -—- Maxima. vegetationis -vis -ọbfervabatur -inueo; gëre, cui ys pars- acidi carboniċi-addita fuerate- Plantis aurem,: quac, dum fiebat experimentum, in umbra.fuerant- poli- tae, omnis: acidi carbonici. proportio nocuits àllae enim , quae in aëre-puro vegetaverant, ma- ius acceperant incrementum quam ceterae, quae aë- G3 Hubi: et hanski riran fur) la Germination , PAg. 2O. aëred Vitiato fuerant cincta. Ex quibus igitur furhmo iure concluditur; modicam acidi carbo- nici proportionem plantarimi vegeńtionem" "in aëre libero adiuvare, ubi de ‘die laniini föt ob» verfae. Hucusque vidimus dé acido carbonico, atmo- fphaerae admixto, “Alia aútem ‘oritur qùaestio, num eadeni fit ejus vis, fi aqua folutùm radici- bus plantarum appliċerùr êt'ab iis 'hauriatur. Conftat aútem experimentis Ruckert? (1y, aquam acido carbonico inipraegnatam maiori vi plantarum radicibus hauriri quam "aġuam pu- ram, et tàli in aqu plantas celerius increscere. Prouti vero vidimus non omnêm proportionem acidi carbonici aëri atmosphaerico admixti vege- tationi prodesfe, fic'etiam plantae nonnallae mi- nus bene vegetant in àqua perfecte illo acido" fa- . turata, fed optime ‘n tali; J quae “minori eins - quantitate est imbuta (2): Eiusmodi experimenta facile‘ fallere posfont nifi caute refpiciatur ad va- rian proportionem, quà acidum carbonicum tumi aëri, tui aquae additur. Germinationi eti- am hac fub forma noxium est (3). D Univeríe ftatui posfe videtar; nullam terram jo atio musian ijja (1) Ruckert, der Feldbau chemisch unterfucht, (2) Senebie r, BPiyfiologie Vegete Io 208. 217. (3) Sausfure, 1. le paguey } £ 46,9 vere fertilem esfe, nifiuquae fuficientem ; acidt carbonicisquantitarem -largiri :posfit.:~ Vidimus iam eg-terta' vegetabili aëris: contactu evołvi no- tabilem huius acidio qūantitatem ,: quae , partim, aqua: terram- humectante: folyitur et in ea retine- tur: Omnis quoque fimus idem-hoc acidum-lar- giter evolvit, arque tum-demum materiae: veges. tabiles: etianimales agrorum fertilitatem- augent y quando; incipiente putredine:correptae, in- prin- cipia {ua remota: refolvuntur et -nova:-producta , imprimis vero. acidam- carbonicum, largiuntur.. Docuit: etiam -expẹrientia , terras argillaceas, eo, esfe fteriliores, quo ialumina purior {it et-minus cum talibus corporibus mixta, ‘qgae aut combi- nando: fuum: carbonicumacyni :oxygenio, aëris, aut fubfermentationis procesfu-ad-genefin acidi carbonici- posfunt:-conferre., Hac ratione- expli- care valemus ,- cur. interdum; carbonum. pulvis agro- infperfus eum fertiliorem , reddat ,, quamvis carbo per:fe nequaquam in aqua:folvatur. s=: Sunt obfervationes quaen docent,- acidum car- bonicum „ex agro fertili evolutum , non ftatim dif+ flari, fed denfo eius ftrato agrum veluti obtegis unde: fit ut- per pluviam et rorem. acidum. illud iterum: folvatur et‘ terrae reddatur .( I), Inge n= iy BADGE. ! ; „houfs (1) Speo iiai yon dem Bé. und By Natiir der Gewächfe , Pagny 235e or DIa Lm 2 Poúfs ét de Sawsfure aërem in fuperficie agrorüm cwiòrum collegerunt et examine che~- fico in ëo invenerunt maiorem acidi carbonici cöpiti, ğüam: quae aëri inesfe- folet. Sene- bjer dúas plantas aequales vafis eadeni terra rëpletis impófiit Alteram collocavit in horto, alteräim in conclavi; er vidit; priórem laetius excrescerë, quod explicandum’ ei videtur ex evoluto in locis ‘cultis acidø carbonico (1). : Paroit igitur acidum carbonicum, tum gazfor» mie, tüm agua folutum, végetationi esfe benefis cumi Nunc'avtëm 'ukerius videndum est, qua ratione explicari debeat haec falutaris cius äctio. s “i 9 : rP E iis ‘ðefèrti. Aqua acidula, uë iam gökan müs, maiori copid radicibus plantarùm abfor- betür quam aqua pūra; in fuceis plurimarum plantaram illad acidum inventum füit; imo plantae 'vegetantes in fluidis gazformibus, quae òxygeniumi non continent, iHud tamen ex fua eerrgpirÄ evolvunt. ` S Qudsnam autem in plantis partes agat acidum čarböńicun, quasnaim mutationes-in iis- produ- cat, dut vicisfim fubeat, res est difficilioris in- TUR E O A E EEE E T S (1) Senebier, k 1. pag. 40-165- e% dagationisso = Dé- ed duplex imprimis fententia est, fuis utraguecexperimentis et- argumentis fufula. Prioris fententia patroni acidi -carbos nici decompofitionem in-plantis accedente, lumi» nis- fölaris: efficacia perfici contendunt, et- ex-hoç fonte- praecipùúm plantarum nutrimentum repe» têndum esfe cenfents i) Qui autem alteram-fen; tentiam tenent, © hant >decompofitionem- plane negant, et acidum carbonicum potius:pro Bina lo habent; guo vegertatio inciteturs Noótanda'est-diverfa utpiusquė fentenriaeni ratio. Prior-aliquid pofitivum` ponit, nimirum -decom pofitionem acidi carbonici in ovegetatione , -et huic decompofñtioni::fuperftruit--fysthema iiquod- ‘dam de nutritione plantarum. [Ita fit, ut in ex- plicanda fua fententia non multum a fe invicem aberrent elus defenfores. Contraria est alterius fententiae conditio; eius asfeclae vix in aliqua re conveniunt, nif quod acidi carbonici de- compofitionem: negent; ceterum de plantarum nutritione, de fontibús ex uibus carbonicum iis adveniat, mire differunt. Alii enim humores extractivos humi, fimi etc. plantis nutrimen- to esfe credunt; alii non nifi aquam pro plan- tarum nutrimento habent, et lucis efficaciam in vegetatione adeo magnam esfe cenfent, ut plan- tae, eius ftimulo iùcitatae, aquam permutare yaleant in omnia ea principia, ex quibus ip- A G - fae C 6 D fae compônüitr:? “Sdimuli etam notióy quam sen carbonico tribuunt; non magis estòdefini- Fjegué ullam diftinctam praebet ideam de Sehe 'húits acidi in vegetatione. o Haec>enim eâ ratione intelli? vix potest, quafi acidum car- Poónicum, quañdo fibrae vegerabili ` applicatur i illam “in motui ciëati’ talis cerce- eius actio CX» perimentis directis difficulter . :demonftretur. Si vero úniċe ftimuli voce eiusmodi intelligimus fubftantiam, quae, in plantam introdacta aut ei applicãta, beneficam 'exerceat'actionem: etve- gëtationem ` acceleret, © in © utroquė cafu, -five Widuri carbonicum decomponathr y nec: nez ihi fimoli ’ nomen. ‘est tribuendum ile sb otud è DENON CUND A EXPOSITIO . OPINIONIS ILLIUS, QUA STATUITUR, ACIDUM CARBONICUM SUB. VEGETATIONE,; IN SUA PRINCIPIA DECOMPONI. iii ' Ri J re G O oee Poci Priestle yus dnimàdverterat, plan- tas vegerantes paucis diebus aërem , acido carboni- co divitem; gui Yefpiratióni nòn amplius infèr- vire potest, emendare, Phyficoruim mentes in hanc partem converfae fuere; Ingenhousfius P'ric'stle yi experimenta repetiit et ëxacte de- terminavit, quibusnam fub 'circumftantiis: haec aëris depuüratio a plantis 'perficeretur. — Invenit eñn, hahe vim unice partibus plantarum vi- rentibus competere, quando Solis radiis expofi- tae funt. Senebieriùs, qüi iam inclaruūerat egregio fuo“ opere `de efficaci® lucis folaris in tria naturáe regna, novam huius phàenomeni explicdtionėm propofuit, ftatúens , acidum” car- bonńicuùm vi‘ vëgerátionis in fua principia dë- componi, quam fententiam in vaäriis fuis fcriptis dein magis magisque explicuit. Tandèm Th. de ieiti ire; magni patris dignus. filius, che- B mi- C P -2 micam Phyhologiaè vêgëtabilis™ partem aűgres- fus, in libro, cui titulus: Recherches Chimi- ques fur la Végétation, praeter alia multa hanc etiam rem examinavit, et Senebierii opinio- nem pluribus argumentis confirmavit. Eximiús hic vir tum experimentorūm , quâc inftituit, co- pia, tum imprimis éxacta, qua in iis inftituen- dis fuit ufus, ratione, multa in dificili hoc ar- gumentó explañavic, et laudenr meruit, fe in experimentandi arte nemini facile esfe postpo- nendum, = -Horum Auctorum fententiam nunc breviter exypoñere conabor. KES Lucis maxima est in totam naturam, afiach; haec. colorum est mater,- cademque.;vitae ani- malis: et: vegetabilis vividisímas stimulus. - Mira; imprimis eius est facultas., qua ex combinatio= nibus, oxygeņnium continentibus ,:illud-evoivit.; Piura- oxyda. metallica., luminis folaris radiis expofta, in, metallicam formam reducuntur. Exacido nitrico et acido muriatico, ọxygenato. eodem in cafu-oxygenium elicitur, -Haec luminis efācacia, fefe -non reftringit ad. corpora- inorganica, fedin regno organico. non, minus:confpicua est; praecipue autem -fefe fpec-, tandam. praebet.in decompofitione, acidi carbo» nici in: vegetatione. —— > Vidimus iam- atidum. carbonicum ; ex folo una -cum-vehiculo: aquofo abforptum y per plantarum vafa-deferri.: -Sic per- Ci pervenit ad: folia èr partes virentes > In his ati teh notabilëm fMùtationem fubit, atque" acce: dente luminis vi decomponitur; oxygenium ex plantis eiicitur, ‘“carboniċúm in jis rèmanėt, et déin, humoribùs plantarum admixtum , earum nùtritioni et folidarum partium reftitutioni in- fervit., Idem fit in eo acido carbonico, quod, in aëre' atmosphaerico praefens, directe foliis fusćipitur. Noctu, ubi plantae lūcis ftimulo destitutae funt, oxygenium ambiehs” abforbent illudque cum carbonico fuo coniungentes aci- dum carbonicum formant; hoc de die iterum ad fupèrficiem partium virentium delatum lucis efficacia aeque decomponitur. “Alternat hac ratione vegetationis vis in viti- aŭdo et iterum depurando aëre atmosphaerico. Noctū enim'formatur acidum carbonicum, quod pårtimi aëri admiscetur, de die acidum carbo- nicum decomponitür et oxygenium atmosphaerae redditur. ` Talis autem ratio intercedit inter op- pođñitas hasactiones, ut fi, uti folet , armosphae- ra acidum carbonicum continet, lucis vi maior oxygenii quantitas e plantis eliciatur, quam quae noctu ab illis çonfümitur. Ex omnibus vegetabilium partibus jllae-tan- tum decomponendo acido carbonico pares'funt, quae viridi pigmento funt praeditae,- hinc” folia praefertim, dein etiam rami virentes et fructus poa Bo im. C 2 } immaturi, quamvis multo minore. vi: -Praeterea ad hanc decompofitionem utique lux folaris res quiritur.. Noctu. nequaquam obtinet,: negue etiam in umbra, .faltem:in ea adeo est-eyiguay ut experimentis: nondum potuerit. determinas, ri C1). - Quomodo autem accedente idJucis vi haec decompofitio perficiatùr,: nondum fatis; li- quete : Multum conferre potest mixtio. chemica principiorum: vegetabilium,, qūae foliis: conti- nentur, €r enatae.indevariae aflinitatum complis, cationes; multum etiam organica parenchymas tis viridis ftructura et-propriae. vires ei infitacs Epidermis enim. nullas in decomponendo acido carbonico partes agit, fed requiritur, utin pa- renchymatis interftitia. hoc. gaz penetret.. Num forítan praecipua lucis actio. derivanda: fit a- ca». loricọ, radiis. folaribusadmixto„-et-peculiari hus ius ad, partes vegetabiles applicatione ? Nonino- vimus, quousque: increscere . posfit temperatura: in fuperficiebus corporum , Solis radiis expofito- rum Hanc, temperaturam ad incandescentiam. ji ai ~US- ' (1) Est tamen una ei in qua oxygenium foliis, quamvis luce folari non 'impule fis, egfpiratun videtur. ‘Cf. Humboldt, Aphore aus der:Cheme Phyf der PA pag: r26: D&C ani dolles in Buh de la Societ, Philomat, an "m pago 138. E R POE ekea Co) üsqùe “augeri posfe' Ru mfordt. C1) obfer- vat. Idem'ex recentioribus experimentis, quae inftituerunt Gay-Lusfac et Thenard, pro- babile redditùr. jigg Praefentia acidit carbonici in: atmosphaera plantarum ¿non tantum -iis „utilis: est, fed: ad laetam: vegetationem: utique requiritur, ita ut planta, lumini folari expofita, bene vigere. nes queat, nifi certåd quaedam acidi carbonici quan- titas adfit, quam decomponat. o Verum hoc aci- dum prodest: tantum- vegetationi, quatenus plan- tae illius: decomponendi capaces funt. «Hinc nocet germinationi , quia planta eo temporenon- duim partibus virentibus inftructa- est: nocet noctu; quum , -deficiente : lucis -ftimulo, eius decompofitio non amplius- obtineat. - Maxi- mewvero prodest imo necesfarium est tempore diurno, ùbi, Solis efficacia folia inactum ducta pabulo: veluti indigent, iniquo elaborando vi» res‘ fuas asfimilatrices: posfint- exercere. , T Plantae ergo: decømponentes ų ilud. acidum carbonicum, quod tum ex folo; tumi ex. aëre hauriunt, fatis -magnam carbonici copiam, fibi comparante Num: vero ex hoc:unico-foñtescar- _bonicum fuum-habeant plantae, -inter Auctores non C1) Esfais politiques,; économiques! eti philofophigues H: p: 2A r~ La C s) non conftat. Senebierisoquidem C1) hane opinionem defendit; eo ufus argumento, quod alia ratione carbonicum in plåntas introduci hoñ poslite In aqua enim plane “infolubile est. Adest quidem magna còpia iù fuccis extractivis têrrarum-: ferilium, Senmebierius autem ex fuis aliorumque “experimentis effecit, aquam, quae` humum- fimumque alluit et eorum particu- lis extractivis dives est, plantis nutriendis infervire non posfe. Plantae enim, tali aquae immisfae, radicibus fuis“vix aliquid abforbent et cito pereunt. Si diluitur haec aqua, plan> tae mëlius vigent; hunguam autem ea vi, qua in aqua pura vegetant,’ Ipfo vegetationis dctu -in plantis formari carbonicum’ ei valde abfonum videtur, -quia carbonicum hucusque inter prin- cipia ċhemice fimplicia pertinet. —— Utraque âutem Senebierii asfumtio omni dubio non caret. © Praeter alios enim Sausfurius (2) in aqua, quae humo affúla fuerat, plantas lae- tius crescere vidit quam in aqua pura, fi mo- do haec infufio adeo erat diluta, ut ad “áquâð fontanae limpiditatem accedēëret. = AB" altera parte funt revera experimenta, quaè` indicare videntur, plantas vegetantes, quibus nullum car- (1) Seneéb. L 1 II T5 (2) l 1l. page 108. C 23 D cdrbonicum per vias externas-advenire- potest, taient vegetationis ope carbonici: -fui quantita- renromulumaigëre; oide quibus experimentis iti fequenti. fectione plenius: erit agendum. ; orHaèc autem opiñionum::diverfitasi nos non morabitur. -In quaestione propofita tantum ode co quaeritur, num: revera acidum carbonicum a plantis decomponatur y et eius carbonicum: in plantarum compofitiónem-abeat non. vero , num omne plantarum carbonicum’ ex hac decompofi- tione lvderivandum. Ergo potius: transeundum videtur cadw illac argumenta, quae-ad, proban- dam» ácidis carbonici: dèecompofitionem - allata funt:c: Haec argumenta, cum unice fere experi- mentis nitantur; ità disponemuss: ut- imprimis attrendamus “ad varias: circumftantias,y in: quibus acidi -carbonici decompofitio‘ fefe manifestat, ët fingulis capitibus ea experimentaivcolligamus, quae ad illam in peculiari cafu demonftrandam faciunt: | ok Folia, fub 'aquavradiis folaribus expofita, o gexhalant : gaž: oxsygenium ,voriundum ex n 'sadecompofito acido carbonico: Quando plantarum“ folia bene‘. vigentia fub aqua. fontana luminis actioni exponuntur, in eo- rum fuperäičie evolyi incipiùůnt Bbullulae, quae magni- ( ga magnitudine a'ugentur;za foliis Ideceduntxet! fu- periorem vafis partem petunt: Chemica shuiys caëris analyfis docet, illumwfatis:magpamconti- nere oxygenii quantitatem; maiorem faltem guam quae aëri atmosphaerico inest. «Hoc phaeno- nomenon, quod primum-obfervavit acutissimus Bonner(1),- dein -fumma cum cura- examinar tum fuit a Doct- Ingen hiou fs, S pallan- zani et“ Senebier, quorum induftria: vera -eios explicatio! tandem innotuit. i CS SONTO Si nempe aqua, cui folia immittuntúr > is ‘Jata est, autoante experimentum: coctionem pas- faf ita ut omni aëre fit: privata , 'foliai foli expo- fita nullum aërem evolvunt aut certe: quantita- tem'admodum exiguam, i Aqua fontana recens 'haufta multo: magis aëris evolutionem ‘promovet, Si autem aquae deftillatae aut ebullitae gaz aci- dum- carbonicum“ additur ,: evolutio fluidi gaz- formis: multum augetur, ita fere uvillius: copia üt in ratione additi acidi carbonici. Aliquam autem differentiam obfervare licet pro. variis plantarum:fpecièbus. , Suntvenim:plantae, qua- rum folia tunc.denum maximam ‘aëris copiam largiuntur , quaùdoaqua, cuiimmittüntur,»acido carbonico est faturata; aliae contra , quando acie di carbonici proportio ‘in r a minor essut Aqua; 0) Sur FUfhsa: pi Feuilles, pag. 262335 (dsi) P Agûa 5 iidó carbohicorimpraegndta, im qif folia magnam oxygênii quantitatem >largita funt, fegnenti 'die oxygeni evolutionen minus pro- mövërf étiam fi recêntis immittantur folia. o Si. eýpërimentuni eodem modo per pluresidiés pro- tràhitir oxygeni evoluti quantitas- continuo immiduitür f ei tandemi omnis evolutioncesfat si dum aqua interim fuo acido hearhooigo peaga et púra fere rémanét (i); ig Fluidum “gazforme;> ex` Foliis fub aqua e lutum, conftare dëéprehenditur: ex oxygèėnio: et: azoto. -© Prioris proportio in‘variis experimentis; aliquantum variár; femper aurem maior est ea: qua in aëre'atmosphaerico adest. “Interdum fere: púrum -evólvitür oxygeńium , idque eo magis ,; qüö'vegetiöra fane folia. Hinc-fub initio expe- rimeñti dër magis purt evolvitur quamposteas quando föliä', - diuturniore “inora in medio cui: asfüeia non funts vigoris Huitiam aliquid amife~= runt. Etiam folia iuniora, nondum perfeeie? evölütt, “minus purun? aërem` et minore quańti- ` tate emittunt, “quam folia quae pafta ata tigeruntiÇa yit PN AT. i JEL olnhibus: ioe iam Tegitimam conclufio=" nent facere licet de's vero an evoluti oxyğenii r wi Pris (Send hier, LL p: PNE? ; 3i C2) Senebiery rdipi igo- t95. b C 6 ) A Primum quidem vidimus hoc: toco prae -ceteris Jucis folaris efïicaciàny requiri- Nit haec adfit, nulla evolutio gazformis- obtinet. Folia,- fub: aqva in umbra pofita s:nuhum largiuntur aërem nify diutius protracto experimento ,- decom-«, poni incipiant; «et hac ratione acidum- car- boicumoier < hyirngs genium a evol- vant: D Aiea Dein vero patet, oxygenium: evolytum -i in-ip~ fovvexperimeñto | føöliis- esfe=-elaboratum. -fn aqua nim deftillata iet dein acido carbonico-im-) praeègnata illud non cadesty- neque etiam: adest in foliis ipfis; nam antlia -pneumatica vix ullum aërem-ex iis extrahit,:illumque valde: im- purum, et tamen folia: fic; exhausta ųdargiun=:; tür: denúo:ioxygeniùm , fi aquae imponuntur.. ` Praeterea: oxygenii i- tanta; evolvitur - copia-in- aqua acidula et continuo:renovara , utinullo: mo- do admitü posfit, iadi antea iam in: foliis ad- fyi t pi T - Quia ergo oxygeniun: evolutum non prove- nit- ex foliis ipfis- neque èxnaqua „nquian eius. quantitas plerumque pendet a copia acidi :car- boniïci quocum- in cóntactu fuèrunt” folia, ât- qüe: hocacidum carbonicum in experimento: difpäruit, patet, oxygenium evolutum oriri ex decompofitione -acidi carbonici a- foliis- vigenti- busy lucis efficacia adiutis.; eius carbonicum:in fo- t <) føliòram parenchymate retineri , epaian eius ex"plantanreiicis > 0o - “Bpallanzani rindi inftituit egperimens t2, quae hanc concluionem'infirmare-viderene tur. Obfervavit enim, folia carnofa-ve:c.i:Fie, cüs, Sedi erc. notabilem oxygenii copiam emit- tëre im aqua omni acido: cárbonicò privata, imo in aqua calcis. Ut- haec cam prioribus- concis lientur , ‘obfervandum est, folia omnia, quia fuccis fuis femper aliquod acidum:carbonicum fo- lutum tenent; decompofitione huiys acidi fab ipfa aqua deftillata paucas oxygenii/bullulas emittere, posfe. © Haec'emisfio in plerisque citostermina= tur, nifi novum acidum carbonicum externe fov liis“ advehitur , veram -foli carnofaṣ: quorum parenchyma acidum carbonicum ‘copiofius con- tinet, ex fua fubftantia maiorem oxyg senii: SE titarėm largiri posfunt. Senebieriųus (1) ex` ralibus foliis ope antliae pneumaticaetomnentr aërem, quem `con= tinerent, extraxit, erea dein fub aquacocta Soli expofuit , tunc autem nullum oxygeniam ex il- lis evolvi obfervavit; fi vero acidum carboni- cum adderet, ftátim iterum evolvebatūr oxyge- nium.- "Eodem modo reftitiebatur oxygenii evos luio, fi, saeopeng folia in aqua omne acidum ` car- k) l 1. pag. iiia: (38 ) i $ cdiboniciin, quod continebant; decompofuc- ‘fant, in aġguam acido carbonicò. divitem intro» dücébäñtur, - Porro folia, qugqe: vel füb antlia pieùimätica, vél diuturna mora in lūce folati y 'omhi aëte quem continuerant exhausta erant, cörrugabantur et fandun petebant,- ftatim au- tem ac immittebantur in aquam acidulam , denuo. intumescebant, in aqua adfcendebant et oxyge- nium exfpirare incipiebant: io Onia tandem Senebierii experimebta , quåè magna ‘copia et fümma cum cura inftituit ji denoiiranti oxygenium: evolutum generatim: . esfe in ratione tacidi carbonici; quod continet- aqua cui immittuntur, cet hoc acidum dispare- re, quọ magis evolvitur oxygenium, unde: vix dubium esfe‘ potest, ` quin- oxygenium fit repe- tendum ex decompofito.. acido carbonico. Undenam vero provenit gazazotúm ; quod fi+s- mul cum oxygenio evolvi vidimus?» In plurimis experimentis huius generis azotum oxygenio ad~ mixtum prodit, et èx interiore foliorum compa- gė elicitur. Non magna: vero eiusest. copia, quamdiw planta adhuc vegeta est, neque expe- rimento ‘diutürno multum «vexata; tum de= mum, ubi- plantae: compọhirio :laeditùr ,. ubi irterna quaedam mixtionis oritur mutatio ,, ma- iori- quantitate evolvitūr. Multum hoc loco Saig r EG Cia) facere; videtur affinitaschemiça , quae- inter oxy- genium; et :azotum adest, H. Folia- noctu cum oxygenio aëris ambientis -acidum carbonicum formant, :quodide diey Solis eficacia adiyt, iterum decomponunt. Praecedenti articulo enarravimus phaenomena. quae: folia produnt, quando- fub- aguas Soli iex- ponuntur. Aqua vero-non: conftituit, idoneum: medium ,-in' quo- plantae vegetatio rite fustinea-, tur, unde-fit,- ut- functiones, quas folia in ex- exercen, alio modo peragibposfent quam in: {ftatu naturali. Nunc autem : ad- experimenta : transimus, inftitura-cum foliis aëre atmosphace: rico cinctis. : Haec: maiores requirunt: cautelas: maioremque eudiometrici examinis fubtilitatemyz verum; operae augmentum :ideo, compenfatur , quod his- experimentis maiori fide inniti: posfu~ , mus ad- diiudicandam folitum;~et. ONO vegetationis, procesfum. g Si folia: fana recens decerpta noctu: ponuntur fub recipiente: aëre atmọosphaerico : pleno: hunc; aërem magis minusve immutant.« , Plerorumqué: vegetabilium: folia aëris..volumen:-diminuunt z» eius oxygenium::: partim disparet etshuius- loco post experimentum minus Volumen gaz acidi carbonici aëri admixtum.: invenityre: Suntautem fo- C g ) folia, impriniis carnofa, uti v. c. Sedi, Cacti, -quae item volumen atmosphaeráe fuae imminu- unt abforbendo eius oxygenium, nec tamen in huius locum ullum acidu carbonicum reftitu- uùt. ` Discrimen illud protracto“ experimento fere euanesciti ® Si v> “c folia Cacti Opuntiac diu in umbra fibi relinquuntur, fenfim minore vi öxygenium arripere “obferväntüt, doneć post fpatium 36 horarum voluminis diminutio peni- tus cesfat. Tunc aurem oxygenium remanens cúūm carbóonicó plantae formare incipit acidum carbonicum èt ita pergit, donec omne oxygeni- -um liberum confumtum: fit Çr). <- Primo adfpectu oxygėniútm , quod hisin ex- pêrimentis difpáret, direcre a foliis infpira- tum et- fùbftáantiae fuae admixtum videtur. -Si veto conficeramus, illud fucċis ` plantaruni folvi vix posfe,‘ev fi fimul cogitamus, oxyge- nium cum quibuslibet partibus vegetabilibus in contactu pofituni èx iis èlicere carbonicum et fic acidum carbonicum conftituere, id quod in ipfis his experimentis fimul fit, probabili- üs ftatuendum est, oxygenium “tum demum a foliis fuscipi . quando'carbonico iunctum forman acidi carbonici ådeptumi est. “Haec opinio me” lius cum totó egpérimento convenit. — Nunc’ MOV: qatginI. enim C1) Sausfurius, I L pag. 60-70. . C og: 9) enim: oxýgenii 'actió ii folia eo fe reftringit, ut acidum carbonicum generetur; illud: pro: parte a foliis fuscipitur et vi-quàdami organica retine- tur, reliquum inaërecremanet::Quo maior: au- tem estier vis; qua acidum: carbonicum. foliis retineri potet, eo facilius. vincitur áffinitas dëris atmosphaerici ad acidum carbonicum, et hinc explicatur, cur folia carnofa~nullum acidum carbonicum tin aërem:dimittant, antequam ‘ipfa eo fint faturata; quia nempe paucis poris funt inftructa, atque fub parva fuperficie- magnum oc- cūpant: volumen, imprimis vero; guod vi vee getativa prae ceteris eminent: i -Videamus nunc , quaenam mutationes aëri im feřantur, in quo-folia de dieiSoli expofità funt. © Folia quae noctu certam- quandam oxygenii quantitatem dbforbuerunt, fi. fequenti: die fub recipiente , quod-purum aërem armosphaericum continer, luci folari exponuntur, huius aêris volumen aùgent exfpirândo eandem fere- oxy- genii quantitatem quam prius abforbuerunt, fie mul cum aliduo gaz azoto. Si haec experimen- ta cum iisdem- foliis per aliquot dies iterantur , infpirationes et exfpirationes gaz oxygenii qua- vis vice diminuùntur, imminuta nempe folio» rum vi vegetativa. l Exfpiratio diurna oxygenii augetur vel dimi- nuitur, aucta -vel imminuta. eius« infpiratione noc- Kaige D nocturna: Sie fi folia diùtiùs in umbra relin- quuntur et hinc plus oxygenii infpiraverunt, in- fegüens oxygenii exfpiratio eo: maior est. Si contra folia hoctem`'transegerunt in- fluido gaz» formi , quód-nullum oxygenium continet, Qde quibus fluidis vix aliquid infpirare- folent) quan- titas oxygenii de die evoluti ådmodunr exigua esfe deprehenditur- Çr). i. -= Haec experimenta'vix dalier posant: z nifi asfümendo © decompoñitionem > acidi - carbónici Noctu enim ñon oxygenium’ fed acidum: carbo- nicum a foliis infpirari 3° admodum probabile est. Cum vero de'die'ex foliis-emittatur ogy- genii eadem ` quantitas,- quae -noctu :coñfümta fuit, hoc oxygenium-necesfariocex décompofito acido carbonico debet repeti.o ~ Conftans ratio inter prâegresfam `ïnfpirationem ct: infequentem exfpiraionem aljan Rpa a mom admittit: poe diii Plantae, aaie in piain quae acidum carbonicum continet illud decoms á ponuni et carbonicum fiti comiungunt, |. īnter experimenta ». quae: acidi, carbonici. de; compofitionem indubiam reddere, videntur, certe pertinent fequentia, a Saus f urio Dl ita çm cura inftityta, Ka pan Cr) Sausfure; 1 i pag. 22-89. aat ~ oa Q3 Z Plantūlae Vinca Minoris, quarūm radices vasculo, aquam puram continenti, infistebant, introductae funt fub vas recipiens, quod rèple- tum erat aëre atmosphaerico puro'mixto cum gp parte acidi carbonici. ° Apparatus mercurio clau- fus eråt et ita dispofitus, ut quotidie: radii: fola- res per fex horas in illum inciderent. © Experi- mento post’ fepten dies terminato, aëris: volu- men nullam’ fubierat' mutationem; ex inftituto aùtem cius éxamine patuit, ya mne acidum carbo- nicum difparuisfe, in huius locum maxima ex parte reftitutum fuisfe gaz oxygenium , fimulque parvam aZoti'quantitatem evolutam fuisfe. Plan- tae dein ignis ope in carbonem redactae fuere, et huiús quantitas comparata fuit cum ea; quae habebatur ex plantis fimilibus et eiusdem ponde- ris quo fuerant plantae, ad; experimentum ad- hibitae. “Sic apparuit, carbonis quantitatem in éxperimento füisfe auctam. Manifestum igitur est, has plantas omne illud acidum carbonicum, quo cinctae erant, decompofuisfe, eius carbonicum in plantarum fubftantiam transiisfe, oxygenium vero ` eiec> tum et aëri redditum fuisfe, excepta parva quan- titate, quae perfecte aequalis erat volumini azos ti evoluti. Eadem expėrimenta inftituta fuere in Men- tha Aquatica a Lythro Salicaria, Pinu Genevenfi C et Cu) er Cacto Opuntia,- Omnes acidum carbonicum , -in atmosphacra fua praefens,- vel totum,- vel maximam partem decompofuerunt, et carboni- cum {ibi coniunxerunt, retento fimul aiguo ọxyygenio. łgnis actioni. expofitae carbonis re- ligquerunt maius pondus, quam guod ante-exper rimentüm largitae fuisfente ‘Similes plantae , quae: per idem tempus- ope aquae purae vegetaverant in aere atmosphaeri- co, antea aqua calcis ablutọ , nullam in atmo- fphaera fua mutationem produxerunt. Per car- bonifationem: patuit, arum carbonem in ex- perimento non tantum nequaquam ingrevisfe, fed potius diminutum fuisfe (Ça). - Non tantum in vafis clavfis, fed etiam in aëre liberọ, acidi carbonici decompofitio obtinet. Sausfurius in plantis Meénthae Piperitaey quarum radices immerfae erant inaquam deftilla- tam, post 23 menfes, per quos fibi relictae erant in loco, ad quem Solis radii quotidie per- veniebant , carbonis copiam auctam inyenit. In alio experimento fabasinter lapillos filiceos nuls, la terra adiecta, dispofyit es aqua deftiHata hu- mectavite Post tres menfès plantas , quae eg his fabis in aëre dibero provenerait, in carbonem. TEs Ci) Saúusfure, I 1. pig. 3949. K d D reduxit et 'ħunce -carbonem invenit daplun esfe * illius, qii-antea-ex fabis habitus òfuisfer (1). Hoc loco alia ġuoque sobfervacio »addenda est. Nimirum aqua, quam planta abforbet, ët cuius ope vegerat; fub vegetatione in’. fo- didas plantae partes bire vet- ipfa wveluti: fo- lida fieri videtur, ita ut hac aquae permutatio- ne materies ficca plantae augmentum capiat. Iam vero talis aquae permutatio’ intime. connexa est cum fimultanea carbonici cum plantacconiunce -tione ; unde fit, urt ultima hac deficiente aqua vix jin føölidas partes abeat. Quamvis: enim il- Jae plantae, quae ope aquae purae crescunt in gaz oxygenio aut are atmosphaerico: cui- nul- lum admixtum. est acidum carbonicum; inter- dum optime crescant -et partes fuas explicent, amen earum pondus, ifi ficcantor, parum auctum invenitur. Si vero, wü- -in -dicis experimentis factum fuit, {fimul adfuit aci- dum carbonicum, quod plantis dit decompo- fitum, permutatio naturae aquae multo est ma- nifestior neque ullis limitibus est conftricta, nifi quibus conftringitur vegetatio (2). IV. C1) Sausfure, L I pag. 49-53. (2) Sausfure, l L pag. 226 C s D " IVe Pldntae , radicibus etc. acidum carboni- ` cüm haurientes, in: luce folari e- foliis oxygenium exfpirant. Attulimus hucusque experimenta, quae fpec- -tanti decompofitionem» illius. acidi carbonici, sqüiod estin>aëre et directe foliis abforbetur. Nunc autem transimus ad determinandas mu- stationes, quas fubit acidum carbonicum , fi: alia via in plantam introducitur. “u Si rami recens abscisf inferior pars imponi- tur in aquam. acidulam , folia- contra: introdu- secuntur in- globum vitreum, bic-ramus: evapo- qatione: aquam ` largitur nullo acido- carbonico impřaegnatam, et fimul aër globo contenus maiorem accipit oxygenii proportionem Çr). «c Abfceisfae plantarum , radices atmosphaeram, «qua cihguntur , vitiant , “quia ambiens oxygeni- wam, inèasagens, fefe lente cum earum carbonis „co coniùngit, et hac ratione, aequecde dienac noctu-gaz acidum carbonicum generate; Quam- diu vėro radices cum- reliqua planta cohaerent, omne acidumi: carbonicum iiis--abforbetur et 'dein ulterius ad folia devehitur, ut ibi lucis ope cecomponatur. Sausfurius plantam Poly- go~ C1) Senebier, L L I pag, 207e.. e g Y goni fb recipiente ita dispófuiť, ùt ukimi fa- dicüm fines” aquam attingerent; fed ‘reliqua radi- cum päts una cùm foliis in contactu esfet cum aëre armosphaerico. Post aliquod tempus- aë- rem fub recipiente examinavit, et oxygenii pro- portionem ineo imminutam non vidit. Quia vero radices oxygenii quantitatem imminuunt , dùm cum eo acidum carbonicum ` formant, oportet folia hoc acidum iterum decompofiisfe, er fic oxygenium aèëri reftituisfe (1). ' Si in globüm vitreùm, aëre atmosphaerico aptent, “ntroducitur tamus foliis ornatus, pertinens ad arborem “cuiùS ràdices `teřrae in- fistunt, post aliquot dies aër in illo globo ma- jóřëm Paron quantitatem cöntinere epret- ditur.“ Hoc loco’ folia illud 'dcidum carboni- cim’ decomponunt, duod ex' inferiorê plantae parte una -tum fucéis vegetabilibus adilla defertur (2). A j> cEadems Qude de“ radicibtis - dizimüs, yii etiam de’ càüdicibus lignòfis.® Hi enim , aeque ac radices; cuin 'oxygéñio aëris ambientis acidum cirbonicum formant, illudque maximam partem abforbent et -váfis veheñdum trăädunt, ut fic ad fölia değeniat ibiqùé decömponatur. < Ftv? t. RXR te- (1) Sausfure, L L pag. IITe1I3, C2) SausfurG’h i Pag eNA tenellaPomus, recipiente tecta, per diesocto in, acre asmosphaerico.. vegetavit,+, interdiu „Soli expofitan- Hoc- tempore::elaplo,, aër „fub re- cipienre. nullam, qualitatis. aut quantitatis- mutatio- nem- fubierat, Quum. igitur tumradicesa tum, caudex cunt- oxygenio, ambiente, acidum, carbo- nicum- for Ment- conftans, iHa aëris- integritas obe tinere; non potuislet: nif. omne „illud. acidum, iterum fokis Wiif decamnof um GDA V. Ut. vegetatio: in iiia daiat ainaani $ oportet:: in - atmosphaekaiy- guae plantas. ambit y ddf, acidum. carbonicum. -+ Quamvis aër,- in- quo:-plantae fub-recipiente vegetant, ante experimentum omni fuo acido car- bonico privetur ,; vegetatio.tamen:bene prócede-- re potest.: Aliter verọ res- fe habet, di fub res: cipiens introducitur fubftantia, quae -omne acidum carbonicum, guod:. in- experimento generatur: ftatim abforbere valet, uti est; v- c» calx: et aqua calcis. Tunc- enim:volumenaëris recipiente inclufi fenfim imminuiturg. ets-fiplan- ta interdiu Soli exponitur, posèpaucos dies folia- flaccescunt, er brevi, tota Aan dumi exa- (1) Sausfure, pag. 117. 123. Z 3 2 examine éúudiometrico piter, aëren éram oxy» genii quantitatem amitisfè gi): Ergo praeféntia calcis hoë i experimëñto vé getationi noċiva est. Calciš auteni actio nùll est, nifi quod. acidúin carbonicim abforbet, quod; imprimis temporė noċtúrńo, áctionė oxygenii ambicütis fdrmatúr, Igitūr fi plan- tac lūmini folari funt éxpoófitaė', requiritur praes fentia àcidi cärbonići , ut orgdiorum vigor fusti nedtur, qùäre tué fubftraćtio Huius acidi ipfis nocet, Plantae autem, quae in umbra'`vege- tant, , eadem $bfèptione acidi carbonici non lacduntur.: i Eadem conclùdi posfùne dë illis plan- tis, quarùm radicés teràe’ vëgetabili infis- tunt. Si in globum vitreum, cui calx immisfa est, introducitur ramus arboris, er dein globi collum litó citcúmiecto' éxacte claüditür, hu- ius ränii fólia post paucos dies decidhit, dumh åliús ramuś’ fimili glóťo ` ielafüs, fëd cüi cå non apporiitùr, va pér plüres menfes végetať (2). SSE Piocontos (3) hacé u Girfitistih aliá a p UA h lepag 34. í -Ce 2) RARATEEA h 1. peg. 38. C3) G ehken, Journal für. die Chem, etc. -IX. pag: 148. É a p alia„ ratione, explicat, et noxiam calcis vim non derivandam esfe, cenfet ab abforptione acidi carbonici., -fed ideo plantas brevi perire arbi- tratr, quod calcis particula vaporis forma fefe aeri 'admiscent, et huic ita venenatam vim tribuunt. „Adfert, nonnullas obfervationes, quae talem calcis yolatilitarem. indicant., Quo minus autem huic. viro fidem addamus , impedit Saus- furii obfervatio,. iú umbra calcis vim vege- taċioni minime; noxiam , imo porius falutarem fuisfe. VI. Plantae, gaz azoto aut hydrogenio cinc- tae, ex- [ua fubftantia acidum carbonicum eyolyunit illudque decomponunt, Ad vegetarionem requiritur, plantae perpetuo in contactu fint cum Heihi oxygenii proportione; hinc: vegetatio procedere., nequit in gaz azoto. puro , „nifi partes plantarum, viri- des ipfae oxygenium largiuntur. _ Plantae ergo, quae partibus viridibus nondum inftructae funt, fubito in puro azoto moriuntur. In illis: quo- que plantis, quae folia iam acquifiverunt, no- tabile adest discrimen diverfae facilitatis, qua in gaz azoto vegetare’ pergunt,’ quae” faci- litas maxima est: in plantis ‘palustribus 5 hae enim“per tempus indefinitum laete in azo- to (E, čo crescunt; éticodem modo: fefe ophing dc fi aere atmosphaerico ccinguntur: “Sausfuriu s plantas tales palustres noðipi- ‚entibus immifit, purum azotum continentibus, et postzaliguor hebdomades: rõs partes oxyġenii -huic azoto i admigtas» esfe' invehite © Si experi- mentum diutius protrahebatur ;: oxygenii pro- portio non amplius augebarur. o Eaedem'aŭtem plantae, eodem- modo azoto:icinctae , fed inume bra pofitae, nullim evolłvebant ‘oxygeniam;, fed. ùnice:acidum ‘catboniċum, quod- igitur, quia antea fub : recipiente non aderat, exlipfa „plantárum fubftantia -formatum esfe debet Çı). Comparatis his experimentis patet, unde Ori- undum-fitoxygenium „+è plantisiin lucesexhala- tum: Quia enimoplantae in umbra acidum- car- bonicum exfpirant, chocs: fi: luminis. efficacia! ac- cedit, decomponitur , et fic carbonicum iterum - «În planta retinetur,ò oxygenium véro' azoto’ ad- miscetur, ~- Haec autemvoxygenii vevólutio limi- tata esti Si-nempė eaeius ésiguantitas in azo- to, ut noctu cum: carbonico plantae fuficiens acidum carbonicum postit: farmarés novum óxy- -genium-non evolvitur, quando deinceps: hociaci- ‘dum decomponitur. Ita fit, ut primis iam heb- / pdos (1) Sausfure, l. L pag. 200: L e D domadibús.-determihata oxygenii proportio in azoto reperiatur, quaei dein non augetur. -iqVeritatem huius explicationis féquens confir- mat! experimentum. >:Plantae,: quåé Soli expof- treinmazoto puro vegetantp cito pereunt; fi fub gecipienie fimul- ponitur: calx aut- potasfa liqui- dac i Haevenim. fubftantiae, abforbentes omne acidum carbohicumy quod a'plantise emittitur, {fimul impediunt, one aliquid oxygenium- azoto, guo: plantae cinguntur, adriiscearturs == = - tii gaz hydrogenióreadem obfervantur. H wm~ Boldi imws:hbydrogenioreañdem vim in vegeta- tióne adfctipfir-ac ipfi lüci folari, et plantas, Hoc -gazi cinctas y etiam inxobfcuró oxygenium emitteres et’ viridi: colore- ‘tingi afivmavit Çr}. JnoSausfu rii vero experimentis nullum ha- betur, qüod húic fententide faveat C2). ? j) : AIARA tais -oeM Peculiaris habitus plantarum, “quae in -cl o obfeuroiyegetant, tribuendus est impe- ditae acidi carbonici decompofitioni.: -Diu iam obfervatùm fuit, plantas} quarum vegetatio noni ddiuvatur radiorum folarium fti- ` imat snio r e oR V S mu- “S (1) Humboldt, Aphor, aus der Chem, Phyfiol. der Pf. p. 125. (2) Sausfureg I pags 209; Caw D môlo , häbitu füg asceteris plantis multum diss” crepare. Plerumque inertes funt, parum fapis dàë aut odorde , 'fuccisioppletrac, radices earam difufae, tenerae, folia languidaş viridi illo? pigmento" deftituta, quo; cererum adeo laetencos lorantur © Exemplum» vulgare’ pracbënti folia? Lactucae inrernay ad ai lisis actig' jaena nöt potuit. in s -Paec vegerationis irere D a ex deficiente acidi carbonici decompofirione, quae,‘ uti vidimus, non obtinet; nifiaccedente luminis foølaris: efficaci = Obfervaviv Sewe bi er: Çt), talesi plantas abundare! acido! carbonica; fi aui tëm lumini exponuntur, illüdt intra fpatisnr ali~: quot dierunt decomponi , undey aucia carboni ci in planta proportione , foliaoviridicolore rinsi gicincipimit. oTdem manifeste’ döcuit-cl. C'ha p+’ tal Ço) Examinavit hie plures fungos y quil partint luci fuerant“expofiti, pdrúm ino umbra: vegetaveranto © Priores parce itum largieban- tur acidum cdrbónioum j magnam vero‘ principii fibrofi copiam ș illi\contra ; qui i umbra dëge- rant, ingentem liquoris masfam cońnúñebant,: quae acido carbonico valde erat. impraegnata 5 diùtius fibi relicti deliquescebant in liquidùm, - aM 2 (1) nan l. 1. IH. pag. 206. (2) Anun, de Chi LXXIV. pag. 334. C a) vix wllas-pelliculas: vel- filimenta + fibrofa, ve- hens. piod f | í Facile» nunc Perillidiinii cur; -tales siiis fuċcis ideo: fint'repletae ; et materjae folidae de- fectu: laborent.: Ut enim aqua, plantis. hau- fta, in-iis- folida fiat,; oportet fimul cumiis : coniungatúņi carbonicum; in: umbra -vero non’ adest ftimulus, cuius ope acidum carbonicum= decomponatur.»i- Jra- fit, ut aqua in- partes. fo- lidas abire:impediatur; er hinc: fimal fuego, copia:iń plantaaugeatur. . Reftat ut videamus: de: pigmento „plantaruim? viridi.. Illius: genefin a: luminis- folaris-åctione pendere::-diņtisfime iam notum:fuit; recentius: demum obfervatum est, illud non adėsfe, nifi- in partibus:quae oxygenjum:'exfpirante= Si igi- tur:cum ‘Lavoifierio-ftattere licety- 0b- fcuros, -plantarum colores -deberi maiori: carbo=: nici proportioni,: id quod:imprimis. de :pigmens; -to viridi- ftatuęndum, videtur, v'acidis carbonici» decompofitio y=quae non -nifi lucis: interventu: obtinet ; facilem huius :obfervationis:: Poo: nem: praebet, Gi). | irgi ? G) Sprengel, von dem Bau der Cewächfe, Po 358. f 392900 o i SEC- SE OT PONNE R TDA. ; g ARGUMENTA EORUM, QUI -ACIDO CARBONICO NON: NISIVIM STI- '’MULANTEM IN VEGETATIONE = TRIBUUNT, A RNE ' Sas finem fectionis primae pauris indicavi- mus, acidi carbonici efficaciam in vegetatione ab illis non fatis definiri, qui ius decompofi- tionem non admittunt. ' Quia enim quaestio de ‘hac decompofi tione praécipùe im cenfum venit, quatenus dd explicandam rationem , qua plantae carbonicum acquitunt, conferre potest, illi, qui carbonicum” plañtarum” alia via, quam ex decompofito acido carbonico, in plantas intro- duci ftatuunt, id unice agunt, ut dictam opinio- nem evertant, dúm ceterum de acidi carbonici actione non multum’ folliciti funt. | Iam diu nonnulli- Phyfici contenderunt, fo- lam aquam ad plantas perfecte nutriendas 'fufii- cere posfe, Notislimum est Helmonrtii ex- perimentum (1), qui Salicem vafi, . puram: ter- ‘Tam 0) IL B Helmont, Ort. Medic. pag. 55%) E 146-7) ram coùtinenti, impofuitg ét illam per, quinque annos fola aqua irrigavit; quo tempore elapfo Salix 119 librarum pondere aucta erat, dum terrae pondus vix aliqnot uncias decreverat. Similia experimenta inftituerunt D uha meli- us (1J, Bonnetuśs (2), TiNetus (3); ultimus exemplá ` profert plantarum ,` quae in pura terra, gypfo, fabulo, fragmentis lapidum etc., aquae -ope laete creverunt, et-femina foe- cunda largitae fuerunt. Haec vero experimenta a pluribus reiecta funt, :quippe quae non ita accurate esfent inftituta, wt omnis aliena mate- ies, praerer aquam, a plantis-arcererur; dein guia analy chemica non conftabat, num vege- tabilia ,-folius aquac-ope increscemtia„ principiis fuis conveniant cum iis, quae in serra -fertili vegetant. Praecipue awtem his- egperimencis ọbftitit, aut potius jis confirmabatur Se ne- bierii opinio-;de deçompofitione acidi carbo- nici. Cum enim omnia in. aëre ibero esfent inftituta, qui femper notabilemquantitatem hu- ius gaz fibi admixtam tenet, :carbonici-copia in plantis facile per huius Srcanpaiious augerj poterat. , i Igi- C1) Mem. dde V Acad. des Sc. 1748. pag. 272. C2) Bonnet, l. 1. pag. 158. 197. C3) Mem, de l Acad. 1772. ; CX 4E? -Jgitur, his experimentis non fufficientibus, ad ulterius examen procesferunt: Phyficiọ et in- ter hos praecipue :Crellinss, œuiys iterati labores: de -hoc argumento -magnam cele- britatem onacti {funt Eorum + initium fecip Crellius refellendo Hasfenfratzii opi- nionem, qui plantas, in pura Agua Veget? tes; -eo perducere non valuit, ut foeçunda largirentur femina, atque hac ratione. plane tas nullum carbonis augmentum @ecipere cons tendit. Crellius enim ex feminibus. Helie anthi- Annui :følius aquae ope plantas -eyolvi vidit, quae- fua vice matura et foecunda femina praeberent (1).: Dein repetito eodem -experia mento fimul computavit aùgmentm :EArbọnis.y quod plantae , in aqua pura vegetantes, ICCEPEn rant, et demonftrare conatus :est ; hane canbonis quantitatem per deçompofitionem-acidi garboniz, ci, quodin aëreatmosphaerico adest; in plan- tam deponinon potuisfe, utita conftaret, aquaua deftillatam , planta ihauftam;, lucis-actione FA quam carbonicum dn:ihla dfolideseere: (2). computatione auteni, gu hoc -loco EAN Creils C1) Von Crell Chem, Ann. 3” p A 110. (2) Gehlen, Journal für die Chemie’ etc, Ix. pag. 156e -> eè Or a Crellius, mülta esfe arbitrarix, imo-et er- ronea docuit Gehlenus C1). i Maioris momèënñti ` funt posteriora Crel lii experimenta. In bis varias-plantas valis immi- fit, quae non nifi aquam deftillaram- aut terram filiceam aqua deftilláta humectatamı continebant. Haec vafa fimilibus vafis inverfis tecta fuere, et iunċturae bene firmatae, ut omnis aër externus ‘aditu. excluderetur. In istis -vafis plantae tamen bene vegetarunt etr pondere auctae funt. = Sic bulbus“ Hyacinthi ; per ‘aliqnot hebdomades ‘in hoc appäratu fibi relictus, et dein igni expofi= ius, prřaébuit 109 grana carbonis, quamvis ânté experimentünt 64 tantum. carbonis gras ná continuéràt ; unde patuit,- in hoc experi- mento carbonis pondus auctum fuisfe 45 granis. ‘Plura alia experimenta addit Crellius, ia quibus idem expertus est. Si vero plantas, hoc modo vafis claufis immisfas, luci non expone- bat, fed in umbra relinquebat, carbonis aug- mentum nullum erat ex quibus Crellio fta- tuendum videtur, carbonicum ex'aqua, vegeta- tionis ẹt lucis efficacia, posfe formari, et illud igitur ex numero fubftantiarum fimplicium esfe tollendum (2). Ean- JGA le pags 166. (a) Schweigger, Journ, Band, 2. pag: 265. C49 y) Eandëm; quam Crelli us, fententiam tme- tùr c. Braconnot Q1). „Hic autem 'ex- perimenta pleraque -in aëre ibero inftituit, eo quidem fine, ut demonftraret , plantarum cine- řes non ex terra radicibus shauriri , fed vegeta- tionis actu. ex aqua prodire; Cum autem hoc loco de cinerum proventu non agamus ; unicum ‘illud experimentum afferemus, in quo omne gaz acidum carbonicum exclufum fuit, Braconnotus fex lagenas vitreas partim implevit fabulo, albo purisfimo, agua deftil- lata madefacto, cui inferuit 460. femina Sina- pis Albi; Omni: acido carbonico privatus erat aër, quem praeterea. continebant lagenae, quae deinceps bene.claufae in loco aperto luci expo- nebantur: Post 13. menfes in iis plantulae evo- Jutae aderant ¿ quae bene ablutae et ficcatae in carbonem redigebantur, Ita invenit Bracon- notus, carbonem purum, quem largiebantur hae plantulae , illum carbonem, qui habebatur ex 460, feminibus Sinapis, pondere 20 fere gra- norum fuperare , quod augmentum non nifi uni- tae organismi -vegetabilis et. luminis folaris effi- caciae in aquae natura permutanda tribui posfe yidetur. Si veró refpicimus ad Sausfurii labores, i ta~ Ci) Gehlen, Journal. IX. pag, 130. fqq. D K T3079 talis opinio multum infirmatur. Vidimus enim ex cius experimentis , plantas, ope aquae puraé vegérantes in aëre, cui acidum carbonicum ad- ditum est, hoc decomponere et fic carbonis co- piam, quam 'contindht, augere; fi autem nul- łum acidum ‘carbonicúm adfuit, carbonem ex iis reidùum nequaquam auctum iùvenirie In oppofito hoc experimentorum eventu ` melius est, iudicium differre, donec ulteriora tentamina rem magis ad liquidum perduxerint. Quodfi aùtem ad alterutram partem vergendum est, Sausfurio potius fidendum esfe videtur. Il- le enim apparatu ufus est valde fimplici, qui hon facile erroribus anfam praebebat; C relli- üs contra apparatus ufurpabat complicatos, un- de dubium remanet, num revera În diuturnis eius experimentis nullyin acidum carbonicum ex- trinfecus introductum fuerit. Praeterea” Sau s- furius fuam procedendi rationem accuratisfime defcripfit, neque aliquid omifit; quo meliūs perfpiceretur, quid tandem in experimento ob- tineret. Hac autem in'parte multum ei cedunt et Crellius et Braconnotus. Ambo ii fuis narrationibus plura intacta relinquunt, quos rum cognitio ad diiudicanda eorum experimenta. multum contulerit. Porro, etiamfi certum esfet, ex fola aqua vegetationis vi carbonicum produci posf®, inde Ñ ia- LS - tqamen nondum fegueretur , acidum carbonicùn nünġuam'in vėégetatione decomponis -Varias enim natura ingredi potest vias pro variis, quibus fubiicitur, circumftantiis , ñéque ex eo, quod ċerto tantum in cafu fit, conclufo ad folitum ferum ordinem formari potest: Inter illos, qui, oppofitae fententiae dediti, non minus acidi carbonici decompofitionem ne- gaverunt, imprimis Hasfenfratzius est re- ferendus (1). ` Hic enim cenfuit , vegetabilia omne, quod continet; carbonicum ex terra pe~ tere, haurjendo humores extractiyos et carbo= nici divites, quos aqua -bumi . fmumque al- lūens“ ex iis arripit Plurima autent, quàe ad probandam fuain fententiam adhibet, eodem iu- re acidi ' carboniči vim nutritiam indicare vi- dentur; quia nimirum conftat, contactu saëris atmosphaerici ex humo fimogue evòlvi hoc aci> dum, illudque, aqua abforptum , facilius plan- tarum våáfa intrare, quam humores fpisfiores. Argumenta vero directa, quibus'Hasfenfrat- Zius decompofitionem acidi carbonici; adgredi- tur, funt fequentia. - SH 1°; Semina várieřrum plantarum. évolvi cura- vit in aëre libero ope aquae purae, me puie Y ef» (1) Ann. de Chim, XII. pag. 178: as XIV. pag. Sie D 2 (u J effecit y ut ad certam, altitudinem- excrescerent , imo er flores proferrent, nunquam autem ülte- rius proces{erunt:hae plantae, nec femina largi- tae funt: Idem accidit plantis, fabulo vel vi- tri polveri immisfis. ,- Examine chemico in- venit, carbonis copiam. in -his -plantis tali ve- getatione non=increvisfe, imo potius nonni- hil imminutam fuisfe, nullum ergo carbonicum ex decompofito: acido carbonico in eas fuisfe introductum: (1 )e- Neque etiam ullum carbonis augmentum deprehendere potuit in illis plantis , quae vegetaverant in aqua leviter acido carbo“ nico impraegnata- (2). His Hasfenfraetzii egperimentis non in- haerebimus , quippe: quae posterioribus Saus- furii, Crellii-et Braconnoti experi: mentis plane funt infirmata. Hi omnes invene- runt, carbonis quantitatem in plantis, quae ope aquae -purae in- aëre libero vegetant , manifesto augeri: Scehraderus idem vidit in -plantis , quas uhice aġua, acido carbonico inpraegnata, irrigavit (3 )-o Sufpicatur Sausfurius, Has- fenfratzium plantas fuas in loco pofuisfe, ad qüem- Solis radii. non- perveniebant, et hac a onp: onim Atoe a ra- paik l. 1. XIII. pag. 189. C2) k1. pag. 320, (3) Hermbftädt’s decht. L 85. ¢ 3) ratione acidi carbönici ai ady Sikraa fuisfe impeditam; i ` 2°, Alterum argumentum fubtili nititur cons fideratione calorici, in ` vegetarione ligati: In eo Hasfenfrartzius ponit, aquai per veġetationem in fua principia decomponi, cui decompofitioni fi” accedat decompofitio” acidi carbonici, plantae vegerantes 'càloricum corpo- ribus, quibus ` cinguntur ; ` derràhere dėbent. Tunc enim vègetatiónis procesfus abfolute oppo- fitus est plantarum combuftioni. ° Combuftione aqua èt acidum Carbónicum éx principiis plan“ trum , accèdënte oxļýgënio ačris, componuntur , atque magna calorici copia evolvitur3 in vege- tatione cadem ` decomponuntur, er oxygenium ex plantis expellitur, quare “iùxta dictam hy- pothefin per vegetationem caloricūm ligdrë ct frigus oriri debet" © Quia aùrem conftat, plantas vegetantes caloricum evolvere; hypo~ thefis de RBE oga prib keien cadar oportet CT): EE T `- Eiusmodi ratiocinatio PA fatis îngenio- fa, nequaquam‘ tamen videtur admittÌ posfe. Acidi- carbonici decompofitio non involvit aquae decompofitionem, quae, qüamvis faris fit probabilis, nońdum vng experimentis Pi? QST G) Li pag. gaod C s4 D) | esticonfirmata: œ- Minori adhuc. iure: vegetatio-, nem combuftioni posfumus opponere , aut eam, reducere ad. unicam aquae. et acidi. carbonici- de- compofitionem. - Incognitae funt chemicae. mix- tionum mutationes, quae. in organis plantarum internis. procedunt, quibus v, c. carbonicum, ex, acido carbonico elicitum novas, init combinatio~ nes, et fefe varia ratione. cum „oxygenio et bye. drogenio coniungens , principia vegetabilia proxi- ma conftituit, Porro aqua quae in vegeratione folida fit, et continua oxygenii, aëris combina- tio cum: carbonico partium non viridium, no- vos caloris fontes :conftituunt, Ex quibus pa- ‘tet, infirmo fundamento niti. hoc argumentum , illudque -nequaquam aliquid. posfe. conferre ad evertendam. opinionem..de acidi. carbonici de- compofitione, Ai 93°.. Postremum argumentum huc sodik, Si in vegetatione decomponitur acidum carbonicum ,, et eius oxygenium in atmosphaeram dispergitur , aër fub recipiente, in quo planta laere vegetat,, fenfim volumine augetur,: et- proportio oxyge- nii in, eo increscit. :- Hasfenfratzius ergo plantas Aefculi Hippocastani aquae impofuit. ceas- que recipiente texit, quod. itidem aquae infisre- ret, ut omnis communicatio. inter aërem fub recipiente et aërem externum esfet impedita. Postquam plantae per menfem vegetaverant, in- Ve- i gs.) vnit; arem in recipiente neque volumine, ne- que oxygenii proportione auctum. esfe,, unde, efficit, earum vegetatione nullum. acidum çar- bonicum: fuisfe decompofitum (1); Ingenue fateor, me non rite. perfpicere, quo- modo Hasfenfratziws hoc experimentum opinioni: de -acidi . carbonici , decompofitione obiicere :potverits Ipfe concedit, de die. plati- tas oxygenium exhalare „o illudque. noctu. cum carbonico plantae. acidum- carbonicum . forma~ re; hoc autem acidum abforberi ftatuit aqua, quacum- in: contactu» est,- -eti fic. aërem fub řecipiente immutatum; maneres> Sausfur i- ws idem experimentum.: faepius i repetiit. (2)-» recipientia- vero , mercurio. impofuit, et. tunc, ġuoque obfervavity plantas in aëre armosphacri- co vegetantes huius- volumen aut indolem. non mutare, Mercurius autem gaz acidum carbonis, cum; noctu formatum; abforberenon valet, etta- men post;longum tempus vix in aëre deprehendi- tur; -id igitur fieri non potest, nifi omne acidum carkonicam, -quod noctu,ex oxygenio aëfis et carbonico plantae formatur, de diea partibus vireï tibus iterum decomponatur , ciusque oxy- genium aëri reddatur. Ae odiy gii Praes Ci) L 1. pag. 324. (2) Samsfure, T, I pag, 45. 90, 230 $ E a Praccipuus et fere unicus Scriptor, qui de acidi carbonici vi ftimulanre peculiariter agit, est cl. Ruhland. In disfertatione de plantas rum refpiraione (i) obfervat, Sausfurii experimenta eriam alius èxplicationis esfe capa- cia, quam qua ipfe Sausfurius utitur. Si enim acidum carbonicum confideratur ranguam ftimulus, cuius praefentia plantarum functiones accelerantür; fi porro ad has functiones refer- tur diurna oxygenii ekfpiratio e foljis et illius principii fubfequens infpiratio tempore noectur- úo; Sausfurii experimenta folis his hypo- thefibus posfe explicari, intacta acidi carbonici mixtione. Talem fententiam melius convenire credit cum ceteris phaenóomenis corporum- or- ganicorum, quae nunquam in fubftantias regni inorgánicľ agunt, nifi diutishi ine cum iis in con- , tactu fuerint. l © Si autem acidi carbonici'actto in vëgetatione ünice fuerit ftimulans, adeo ut eius praefentia interdiu maiorem prodùcat exfpirationem oxyge "nii, non ex eius decompofitionë oriundi, fed e parenclhymate foliorum evoluti, eodem etiam moła agent- alia ftimjilantia plantis * applica- ta, acida v. c. et falia. - Haec vero quum aës ri atmosphaecrico admisceri non posfint ,. R u h- dam C) Joury. de Přyfique etc: Tom. i pag: 33L Ç 5z ) lañdus parvam eorum quantitatem aqide fontanae addidit et plântās in rtali“aqua lumini foliri expofuit Patuit ex his expėrimentis', fo- Ha Sambuci Nigrae in aqua, cùi acidum muriáti-: éċum, nitricum} aut acericam adduntur, eandem aëris oxygenati copiam exfpirare ac in'aqua non perfecte acido carbonico faturata; minorem es- fe eficaciam acidi carbonici fi aqua perfecte co faturatur, et dcidi fülphurici; folia autem i in aqua cocta non multum aëris emittere, etiamfi acida addantur, - Inter falia oxygenii evolutionen praeit cipuc'augebant nitras . potasfae, et tartrasi potas= fae acidus , dein murias ammoniac, dum“ econ tra ammonia" pura, calx, carbonas potasfae iet potasa: hanc ‘eius evoļutionem penitus linpens bant. 3 oi Igitur acidum carbonicum his in experimentis actione fua in vegetatione cum aliis acidis ét falibus conveniebat, inter quae talia dabantur, quorum decompofitio ad explicandam“ auctam oxygenii evolutionem admitti non potest. Cum igitur haec non nifi ftimulando potuerint agere; analogice concludit Ruhlandus, eandem esfe acidi- carbonici cagendi rationem, unde genera- tmo fequens- lex videatur ftatuenda :- Acida er nonnulla falia.vi fua ftimulante plantarum ‘refpi- rationi profunt, atque oxygenii infpirationem nocturnam aeque ac exfpiraionem diurnam au- ; gent, C38 ) gent, dum fimul plantae; acidum aut fal,- guod ftimulo fuo agit, abforbent. «Rublandi-hacc experimenta , quae opinio- nem- de :decompofitione acidi carbonici plane evertere minitantur y; cum fimilibus Senebierii conferri merentur,- Hic: praecipue tantum de acidi carbonici ¿ aqua foluti,' eficacia egit, fed experimenta fua, diutius protracta, magis varia- vit, -et mutationem: quam ipfa aqua pateretur, examinavit, quare illa perfectiora dici pos- fune- iis, quae Ruhlandus afert. In his autem. plurima inveniuntur , quae ad Ruhlan- di. opinionem -difficulter posfunt accomnìodari. Vidit Senebieriu s, folia.in:aqua, acido car- bonico impraegnata et perpetuo renovata, maio- rem exhalare oxygenii quantitatem, quam quae ullo mòdo ex eorum -parènchymate: posfet excer- ni -Phaenomena,: quae- largiebantur folia: car- pofa, adhuc manifestius acidi ċarbonici decom- pofitionem indicabant. Haec folia, fub- antlia pneumatica omni: aëre privata, corrugabantur etin agua- acidula fubfidebant; brevi-vero-aci- dum carbonicum: infpirantia adfecendebant -et oxygenium exfpirare incipiebant; tandem, quan- do omnėë acidum carbonicum in aqua- disparue- råt, iterum fundum petebant (1). Si- in hoc cri ; r pa “o exo (iX Senebier, Phy/ Végére HL, 243i fgg C 3 experimento. :acidum, carbonicum, foliis abs, forptum, decompofitum. non fuisfet,, fed, in e€o-. rum compage remanfisfet,; folia-certe; non..ite«, rum. çorrugatae fuisfent. : Neque- etiam patet, cur acidum carbonicum, {fi non. decomponitur,» determinatam-;tantum oxygeniirevolutionem pro- ducat, dum, -novo acido carbonico, addito , haec, evolutio, denuo prodeat. Senebierius. de acidorum elicaci nons. nulla etiam inftituit. experimenta ,; et eunden, eventum expertus est: ac Ruhlan dus, quando ea aquae-fontanae adiiciebat; non ita, fi aquam destillatam adhibebat; id autem fequenti, ratione explicat -(1). -Quia in omni aqua fontana terra calcarea aliique, carbonates, adesfe. folent, acida, parva quantitate addita, ideo evolutionem oxyge- nii, augent, quoniam, fefe, cum bafibus coniun». gendo-acidum carbonicum ex fuis combinationi» bus eyolvunt..;) Ur.hane explicationem confirma- ret, folia immifit aguae deftillatae „in; qua, care bonares foluti erant, et dein minimam acidi cu- iusdam copiam. adiecit „quo, facto oxygenii evos Jurio augebatur ;. contra, fi-acida aquae deftil- latae addebantur, folia. potius. corrumpebanturs Quamyis, igitur eadem; explicatio. non ita facile applicari post iis R uhlandi experimentis, in ooquie (i) Senebier, l 1. III. pag. 201. C y quibus falia, aquae addi, oxygenii evolutionem aùŭxerunt; ex dictis fufficienter mibi elucesċere videtur , illa nimis esfe circumferipta et fpecia- lia, gquamut Senebierii et Sdusfurii opis nioni iure opponantur. ~ Haec igitur fuffiċiant de iis argumentis, quae contra 'acidi carbonici decômpofitioném allata funt; ea omnia, quae alicuius’ imomenti funt, affërre ftuduimus; ‘erunt forfan alià, quae aut ad nostram notitiam non pervéneruñt, aut qúae, plane hypothetica et omni fundamento deltituta , přaetereunda dúùximus. De uno autem paucis adhuc dicemus. PERA Plures, laetam mirati vēgetationem } ` quae per totam terram obtinet, et ingentem plantarum nue merum , circumfcripto faepe fpatio compactarum, crëdiderunt acidi carbonici copiam minorem es- fe, quam quae reġuiritur, üt omnes plantae ex. eius decompofitione carbonicum fuum habeant. Qui autem obfervat, quam varii fint fontesil- lùd acidum largientes, et quam conftanter ilud in aërè adfit, huic obièctioni non inhacrebit, dùm praeterea vegêrabilia eo lenŭus increscere fölent, quo maiori carbonici copia gaudent, utÈ patet, fi ‘plantaram feriem inde a mollibus Cryptogamicisiad durisfimas arbores usque mên- te percurrimus. SEQ SETET Or ANAR Th 2 PLOR LSID R su ultima operis pars, in qua, collatis iis, quae in prioribus fectionibus uberius expo- fita fant, de maiori minorive alterius utrius fen- tentiae probabilitate iudicium ferendum est. Cum vero` in proferendis utriusque argumentis fatis ampli fuimus, hoc loco fufficere pòsfe credi- mus, fi, praemisfa brevi dictorum argumentorum recenfione , quid nobis de hac re videatur , pi cis indicamus. Senebierius et praecipue Sausfurius experimentis demonftrare ftuduerúnt, acidum carbonicum plantis in omnibus iis cafibus de- componi,- in qūibus pärtes virentës luminis fola- ris efficacia ad agendum incitantur. Sene bieri- us evolutionem oxygënii e foliis , aqūåe impoli- tis, accuratisfime examinavit, er illud oxygeni- um ex decompofito acido carbonicò repetendum esfe invenit. - ‘Saus furii labores multo latius patent, et. probant, folitam diurnam oxygenii exfpirationem refpondere praegresfae infpirationi nocturnae, `: noctu zenim acidum carbonicum ac- p tio- C os }) d tione aërisi extèrni formatum plantis infpirari, illudque de die iterum decomponi. Demonftra- vit etiam Sausfurius, acidum carbonicum, quod in aëre adesfe folet aut quod radicibus ab- forbetur, vegetationis actu decomponi, et huius carbonicum plantis in nutrimentum cedere, De- in ex eiusdem experimentis didicimus, acidi carbonici praefentiam- in atmosphaera plantarum utique requiri, ut earum vegetatio in: lumine fo- lari fustineatur; id vero praefertim: valere de il- lis plantis, quae in puro: azoto: vegetant, quip- pe quae unice acidi carbonici decomipofitione necesfariam : oxygenii copiam in atmosphaeram {fuam inducere posfunt. Tandem ètiam ex im- pedita huius acidi decompofitione optime expli» cari vidimus peculiarem ilium habitum, quem plantae induunt, fi; per longum: tempus Solis fti- mulo destituuntur. Ab akera -partei experimenta addaximus, in quibus, nullo carbonicoextrinfecus advecto, unita vegetationis et lucis- efficacia carbonis copia in plantis aucta-fuit, ; His -autem Sausfurii'ex- perimenta: oppofuimus; et- ratones attulimus ; quare huic potius fidendum dit, cum praeterea talia experimenta, quae non directe acidi carbo- nici decompofitioni: contraria funt, fed tantum demonftrant, alia etiam ratione carbonicum plan» tarum augeri posfe; hac in{re:non: multum effi- ces C 163 D cere väleánt “DeinoHasfenfratzii arga- menta expofuimus , quae co tempore -quo pro~ dierunt, fatis fpeciofa: erant, nunc vero,- quum plura de chemica Phyfiologiae vegetabilis: parte cognita funt, valde infrmia videntur. © Tandem cad Ruhlandi labores accesfimus, enea cum Senebierii experimentis cọmparavimus; ita vero patuit, prioris opinionem-de vi acidi car- bonici ftimulante ad explicanda omnia phaeno~ mena non fufficere; Senebierium vero eam experimentorum Ruhla ndi partem , quam exa- minavit, fuo iam tempore eo perduxisfe , ut ip- fius opinionem plane confirment. Hisce confideratis, Sausfurii fententiae maior probabilitas mihi non videtur ` negari, posfe. Egregium eius opus legens, continuo indefesfam viri induftriam MDCCCXVIIL E o a li ntet êà, ĝuae Historia Ecclefiae Christianae in přima eius periodo memorabilia continet, variae et multiplices, ` quae : Christianos aflixerunt, vexationes ingem occupant locum, Quarum“ historica , pertractatio cum, multis fe commendet nominibus, imprimis propterea fuayis est atque grata, quod ét ingenium exerceat; et animum tangat: Nimirum ingenium exercent nobilisfimae in illa obviae quaestiones; abimum tangit mife- ra fors illorum, quos infontes dira quaevis pers pesfos dolemus: Est. autem illa humanae natu- řae ratio, ut eà; quae commiferationem mo- vent; prae ceteris mentem alliciant er teneant: Quum igitur in Academia Rheno - Traiectina, propofitam viderem quaestionem: Undenam or- ta et quonam fundamento nixa est vetus opinia de decem ġ. d; perfecutionibus? Quid cum ratio- ne fiatuendum est de yexationibus ; quas pasfè Junt Christiani fub Romanorum imperio ante Conftanrinum M., ut et de caufis earum et efec- A2 ti- (i 9 tibus? arridebat imprimis (quid enìm diffitear ?) corona victori oblata, fed haud parum etiam argumentum . aufis exeidenti illud folatium prae- biturum , quod tempus non tantum in utili, fed etiam in dulci labore confumferit. Itaque fpa- ` tium ingredior, et in metam curfum dirigo ;. vi- deant aequi iudices, num mihi victo an victori e certamine fit discedendum. Rerum ordinem in ipfa quaestione obferva- tum retinentes, I. primum acturi fumus de origine et fundai „mento vetéris opinionis de decem q» d. iae ` tionibus; II. deinde dè eo, quod cum ratione ftatuen- dum fit de vexationibus, quas pasfi funt Christia- ni fub Romanorum imperio ante Conftanti- pe po i . porro harum vexationum ` indagabimus prap : Ta IV. denique "earundem effectus exponere ten- tabimus. C4- CAPUT o PRER EMM è DE ORIGINE ET FUNDAMENTO VETERIS OPINIONIS DE DECEM Qs D. PERSECUTJONIBUS, P er longum tempus fcriptores ecclefiaftici opi- nionem foverunt,: ante Conftantinum. M.-decem Imperatores Romanos legibus latis in. Christia- , nos faeviisfe. ~ Vetus- merito haec. opinio, dica- tur, quum nifi antea iam exftiterit, C1); certe mar tare) ini- C1) Miror eqnidem, Moshemium (Comment. de géhus Christianorum ante Conflantinum M- pag: 93, in vota, eù Planckiu m {Ge/chichte der Christlich- Kirchiichen Gefellfehafts - Verfasfung;, T. L p, 62, in norą) numerum svexatioņum feculo quarto nondum fu- isfe definitum, inde etiam ‘demonftrare ý quod, Lac- tantius,inlibro : de Mortibus Perfecutorum , quinque tantiim vel fex véxationes memoret. Hoc enim prora fus coñvenit confilio Lactantii, eos tantum perfecuta-s res q. d. recenfentis, qui propter inftictutam vexatio» nem divinitus, vt opinabatur, puniti, funesta morte vitam finięrant; id quod, ut mihi videtur , recte oba fervaur a Theod, Ruinarto in Praefatione in Acta mariyrum etc. (lib. Lactantii laud. adiecta ab editore P.-Bauldri) pag. 411 et 3b alio innota ad p.53- P. I. ed, laud. Deinde vero idem mihi elicere vidėtur: Moshem. L 1. inde, quod Ęufebius in Hif. Ecci, mala, quae Christianis evenerant , recenfens. nüs Cup) iņitio' feculi quinti vigúerit, quemadmódum nog docent loca Augustini, Sulpicii Severi, et Ora- fii, de quibus mox pluribus videndum erit. llam, iam dudum a viris doctisimis Dodwel- lo, Venema, Moshemio , Schrockhio,’ aliisque - profligatam, prorfus esfe falfam, unicuique historiam confulenti luculentisfime patet, Ete- nim {P taùtum illas numeremüs vexaŭones, quae imperatorum edicto fueruné fancitae, ' dut pet > totum ferë imperium Roómanüm obtinuerunt, arum“ numerus longe niinor erit dicendus. Quando vero ad unam omnes recenfeamus, quae umquam , five Imperatorum iusfu , five Prae- torum, 'aliòrumve' magistratuùm' modèramine, ` feu inftigante ert turbas movente plebe, vel'alia quacunque de caufa, er per totum orbem Ro- mánum, et'in hac illave eius parte acciderint , þabebimus numerum denario et forte duplo lon- ge mãiorem, - Videatur i igitur operae pretium indagare, quid pepererit opinionem adeo cum historia pugnan- tem: ` Frusera enim quaeramůs, guis eam pepes res numerum malorum non addat; ast, praeterquam quod in ipfa Mif. Eccl, non novem, Uti feribit Moshem., fed decem omnino vexationes facile discerni queant, idem Eufebius in Chronico fuo non tantum aperte cecem vexatiohes enpmerat, fed harum etiam fiugulis numerum fuum asfignat, cD rerit, eum auctor vel auctores lateant: Fontes vero hic hobis occurrunt, partim perverfaà vatici> niorum“ in Apocalyp lohannea interpretatio , partim allegoricae er myfticae interpretationis ` ftudium, Füere fcilicet loca quaedam S. Codi cis, quae veterum nonnullis id indicare videbane tür, főcietáti Christianae decem perferendas ese fe calamitates. Quum iġitur hoc praefignificasə fent facri Vates, omni errore maiores, rei veró Chrisċianaei post ‘Conftantinum M. hostium victrici; tani grave detrimentum in posterum ti» mehdum non videretur, decem hae calamitates añte Cönftańntinúm locum non habuisfe non po- terant, atque adeo in historia erant quaerendaè non tantum, fed etiam inveniendae, Hoc modos nifi expresfis verbis, taċite faltem rationes fub- ducebant antiqui., Exèmplum nobis praebet Sülpicits’ Sev. (1), quum, Christianorum fatg ûsque ad ‘Conftantinum’ perlustratus, feribac: Exinde tränquillis rebus pace perfruimur 3 neque ülterius perfecutionem fore credimus, nifi eam, quam fub fine iam feculi Antichristus exercebit. Etenim 'S. vocibus decem plagis mundum affici» ¿nium pronuntiatum est; ita cum iam novem Jterint, -quae fuperest , ultima erit. Dolendum S ; S DIO C1) Hike Sel. I -cap, 47. pi 408. 0d. G. Hor- nil profecto -non addidisfe; Sulpicium.. loca:S. Co» dicis, quae huc pertinere putabat. Fuerunt au- tem. haec verifimiliter loca Apoc. Ik: 19; et XVH; J2-14, quaẹ apud -vąrios fcriptores. laudan- tur (1); quum. vero a nemine. çorum, quos confulere. licuit, fontes tradantur , unde- nove- tint, haec eşfe loca ab antiquis huc-rélata, viris. doctisfimis fidem habeo; illud autem exhibere, guod omiferunt illi , ẹquidem non- posfum. In priori vero Apoc. loco Christus Iohannem ad antiftitem ,çoetus Christianorum.. Smyfnenfis {fcribere iubet, illi coetui exfpectandan? esfe Oaipiv Ñuepõv Jéxæ, quae verbaa variis varie ex- plicantur,, Vitringa. (2) ea refert ad vexatio- nem decennalem. Diocletianeam,: Klinkenber+ gius (3) vero e dicendi ratione Orientali breve temporis fpatium indicari, et refpici putat. ad vexationem illam Smyrnae. exortam, qua- periiț Polycarpus, quam vir doctisimus fub Antonino Pio accidisfe ftatuit, alii vero anno demum 167 QuE C1) Moshem, Comment. p..100,.Sehrockh, Christliche. -Kirchengefchichte Y, 15. pe 227, Ha- melsveld., Algemeene Kerkel, Gefchied, der Chrise zenen T. l, pe 253, Gibbon, History of the des çline and fall of the Roman Empire Vol. if, pe 363: (2) In Apacrifi. Apocat, Ioh. Apol p.35 (3) De Bijbel verklaard D. XXVI. p. 108 fqq C g:) ait r69 fub Marco Aurelio’ obtiduisfe contens dunt. : Quidquid fit, temporis fpatium, non ve- ro veyationum. per*aliguot fecula numerum tradi. unicuique manifestum est; et praeterea Smyrnen- f tantum coetui dabatur haec epiftola, illiusque, non-vero univerfae Christianae focietatis fata in ea`exponebantur, Sed:interpretatio , ab-historia: refutata, ulteriorem refutationem non defiderat. Longe maiori: veri fpecie huc referebatur loe cüs Apoc- XVI: 12-14, in quo nuntius coc- lestis, ea, quae viderat Iohanúes, exponens, de=) cem cornua beftiae (fect. 3-))}fignificare-dicit decem `reges, qui cum agno bellum gererent, ab eoque devincerentur, mulierem autem beftiae infidentem indicare Romam manifesto refert f> 18. !Non vero attendisfe videntur interpretes ihi, f, r2» addi, reges illos regnum nondum accepisfe. lam vero, quum haec fcripto man- daret Iohannes, Nero et Domitianus, ab uni- verfa antiquitare primus ẹt fecundus perfecutorum q» d. habiti, regnum iam acceperant; vel, fi prius fcriplisfe habęatur Iohannes, quod tamen veri nequaquam fimile , Nero faltem iam regna- bat; atque adeo Imperatores, focietatem Chris tanam vexaturi, hic cogitari non poterant. Haec igitur. loca refpexerit ‘Sulp, Sev., S. yoceşs memorans. Videmus illum in opinione verfantem, novem vexationesiam perpesfos fujsfe Chris- (ie ) Christianos, illam vero antichristi, quem dicit, decimam esfefuturam (1), Verifinilitercum aliis ad hoc ftatuendum eosinductus'fuit, quod decem vexationes änte Conftantinum frustra in historia quaereret, Alii vero eadem aetate, pariter An- tichristi vexationem exfpectaptes, hanc undeci- mam fore fibi perfuadebant, êt decem ante Con» ftaninum numerabant, omnem hane rem -histoe. riae fsraëlitarum in Aegypto, et undecim -Ae- gyptiorum calamitatibus accommodantes, lħtel- hgimus hoc ‘exiis, quae fcribunt - Augusti- nus Ç pE et Ořofüs (3): Locus Orofii longi». or est, gui 'adfcribatur, fed omnino dignus ; géi legatur. © Bonumrenim: Orofium “collatione” fua Christianorum et ‘Israëlitarùm,' quam usque ad eaaa huius gentis aea érceadir y admodum dg- TE Jec- 0) pgba ihin et ille, uti plerique veterum, Neronem Antichristum futurum esfe; eum enim J PARR e Ci 42, P 393. fub fine feculi mittendum dicit, ut my- ; fieriúm iniguitatis exerceat. Cap. vero 40, p. 386. du- bitanter hac de re lòguitur, Conf. etiam quae habet Dial. 9. de viriútibus B. Martini p. 594. Add. L a ct-' tant. de‘ Mori. Pet fec. C p 49. Ced. Bauldrianae laud. ) X2), Dé. Civit: Dei lib XVII Gi 324 P.i23® Ht: Antverp.. 1609. £3) Historiarum bf VIL capa 27. Pa 532+ ed.. Ha. verkampi, CED lêctari, et lubentisfime inea exfpariafi; leseni est manifestum. Augustinus háec Tetibit: Pros inde ne illud quidem temere púto esfe dicendum quod nonnullis vifum est, vel videtur , nou am~ plius Ecclefiam pasfüram per fecuriones usque ad sempus Antichristi, quam quot iam pasfa'est; id est decem, ut undecima eademġtie novisfimë fit ab Antichristo, Primam quippe computant’ y. a Nerone ' quae facta esġ etc, Chic’ enumerat vexationes eodem modo, quo Eufebids in Chro- nico.) Plagas enim Aegyptiorum ; quoniam de= cem RN, , antequam inde exire ińnciperet poa pulus Dei, putant ad'hunc intellecium esfe refe- rendas, ut novisfima Antichristi perfecutio fimilis yideatur úndecimae plagae, qua Aegyptii, dum hostiliter perfequerentur Hebraeos, in mari ru~ bro, populo Dei pêr fi ccum transiente, peries runt, Sed ego illa re gesta in Aesypto istas perfecutiones prophetice fignificatas esfè non arbi- tror ` quamvis ab eis , qui oc putant, exquifitë ¢t ingeniofe illa fing noula his fing ngulis comparata yideantur : non prophetico Jpiritn, fed comectura mentis humanae , quae dliqtando adver um per~” yenit, aliquando fallitur. Tam vero pergit Au- gustinus ad opinionem hane refurandam, —, Videe tur igitur illi; haeç interpreratio allegorica , quamvis cam veram er admittendam non putei, ip piam añen et exquifte facta; immerito. auten haş- X a i: Ct 3 hasce Jaudes ei tribui, recte mihi animadvertere videtur. Moshemius (1). Comparantur enim pror- fus disfim:les, infontes Christiani cum Aegyp- tiis fontibus, Deus fanctus et iustus. cum Impe- 'ratoribus, e erga Christianos faltem iniquis, qui- que ab his iniuṣti, et profani habebantur, Anim- advertisfe. hoc videtur Orofius.. Hiç enim fin- gula mwala Aegyptiis ìllatą non confert cum vexa» "tionibus, quas pertulerant Christiani, fed cum varii ĝencris calamitatibus , quas , fingularum vexa- tionum tenipore, ipfos fubiisfẹ Romanos ex his- toria comperire fibi videtur , ceteroquin fuo al- legoriarum ftudio ineptẹ adeo indulgens, ut fi- militudinem inter varids illas. Aegyptiorum eț Romanorum calamitates intercedentem demon- ftrare conetur. Hic igitur fenfus prophetico-s mylticus, five typicus, fẹu qualisçunque tan- dem dicendus fit, narrationis Mofaicae, de de< cem vel undecim Aegyptiorum çalamitatibus, Christianis initio feculi 5 anfam dedit confti- tuendi , decem focçietati Christianae vexationes fuisfe exfpectandas non tantum, fed etiam ree vera contigisfe (2), Alii vero decęm has, quas 6) Comment p. 99. < C2) Similis numeri ad mumerum , in V. F. Codice occutrentem, accommodatio habetur in historia concilii Nicaeni.. Quum enim numerus corum, ĝui huic. con. ci- oo. ġuas` fibi fingebant, vexatiónes praefižnificas tas autumarunt bestia illa, decem cornubus in- ' ftructa, quam Daniël 'in vifione noctürna fibi apparuisfe narrar, cap. VII: 7, 20, 24 fq. (1). Quum vero ex ‘hisce fontibus certo manaverit haec opinio, obfervarì fimul meretur, e qaa forte “originem partim traxerit, magna númeri denarii univerfe apud antiquos’ veneratio. Ori- genes (2), exempli caufa, eum pumerum per- fectionis dicit, et venerabilem tum in V. tum in N. Tef. additque: totius enim numeri ex ipfo ratio et origo confurgit, et Cyrillus Alexan- dr. (3): boc, inquit, ră belg ypxpă ròv àpibudv Tòy ğézæ TéAcioy el mpodéyechai xxi dévai Tan- : pi» Ñ hi R cilio afuerūnt , primum vàrie a variis traderetur , post- ea, non fine allufione ad numerum militum Abrahami, (Gen, XIV: 14.) opinio invaluit , affuisfe 318, ut liquet e Socrat. Hif. IV: 12, teferente Venema Inflitte Hif. Ecci. T. IV. p. 226. C1) Ut patet é loco Gerhohi in lib. de corrupto ‘Ecclefiae fiatu, edito a Ste Baluzio in Mifcellaneis OT. V. p 77, quem citat Moshem, Comment, pe 10I. . C2) Hom. 16. in Genef, cs etiam Hor. 12. in Levit. i (3) In Iek. lib. IV. c. 2. Tradit hace loca Sui- cerus in Tže/\ Ecclef. Ts L, pe 829. W dire C ga Ò pižwtovo Parier Eufebius.{1)- numèrüm dend: rium- résery, nuncupat.: i Dicit-enim: éxdlus dèv ibua Treacly Tòy Tézy vradhy ral mayyyupte KÒ TG TY NHAYCIĞY QYZIEOTEUGACYOV KATATE” Ëopevs w. Te às: o Hum- vero -hic manifeste li- brum fuum decimtuni refpicere, reçte mihi obfer- vare videtur van der Meersch (2) , gui addit, apud .Pythagoracos etiam et Neoplatonicos hune nu- merum in- fumma existimatione et t, perfeopiag+. um fuisfe habitum. ¿ Hisce igitur rationibüs möti veterés: „fldthaFntit, piisit vexatioņes fubiisfe Ecclefam ante Conftan- tinum M. Singuli veroad numerum denarium il* Jas referebant vexationes , quas graviores fuisfe fi- bi perfuadebant, ex eoque eximebant, quas levio- res existimabant, cogitantes feribeftesve, quod fcribit Sulp. Sev. (3) de vi a Licinio militibus Christianis illata: /edid inter perfecutiones non computatur: adeo res levioris: negotii fuit, quam ut ad ecclefiarum vulnera peryenirete Hinc varii avariis ad pérfecutorum q. d. turbam relati. Sic, - Vérbi caufa; Eufebius et Hieronymus (4), Au- gustinus ls 1., alii perfecutionem q: d. fexran EN tris (1) Hif. Eeclef. Xi 1è (2) In verfñone Eufebii Belgicá ad lk CLE md. 4AP. pB C4) Uterque in- Chienicos a A E tribuünt Maximino; Sulpicius. autēm, menio- rata Severi vexatione: interiectis, inquit, dein- de amis 38 pax Christianis fuit: nifi quod me- dio tempore Maximinus nonnullarum ectlefiarum clericos vexáyit (1) Aureliani nullam mencio- nem fecit Sulp. Sev., Eufeb. contra in Chro- nico nonam perfecutionem illi tribuit, et Con- {ftantinus_acriter in eum ceu perfecutorem inve» hitur (2). Quae igitnr plurimis vehementiores vifae funt, vel quibusdam rerum adiunctis prae ceteris inclaruerunt, hae decem q. d. perfecu- tiones conftictuere habitae funt (3). C-L, i, c. 43i dok C2) In Orat. ad Sanctorum coetum cap. o4. p- 600. ed. Vales. De hoc discrimine inter varios auctores vid. Venema Zaflitt. ni Eccl, Vet N. ; A X EENS P. 577s (3) Schrockh., T. I pe 2274 \ C Au WE A P Té CECT AEN D: U M DE EO, QUOD CUM RATIONE STATU- ENDUM SIT. DE VEXATİONIBUS, QUAS PASSI SUNT CHRISTIANI, SUB ROMANORUM IMPERIO ANTE CONSTANTINUM M. : ae acad taa adepi d Àa fecundam hanc feriptionis partem acce- tens, et quam difäcile fit eam bene tractare pe- nitus percipiens, timore quodam corripior. In ĉas fcilicet multae occurrunt quaestiones, ad quas dirimendas-et probabiliter tractandas, equi- dem minime fuficiam. Sed animum addit cogi» tatio, a iuvene profecto: non exfpectari, ut e2, de quibus viri doctisfimi non conveniunt, ad perfpicuitarem et certitudinem plenam revocet. Rem igitur aggredior, et fingulas vexationes bre- viter lustrare mihi propono. Primis Romae Christianis exercendae religio- nis libertatem indulferunt Romani, uti patet ex Act. Apoftt. XXVII: 30 et 31. Verifimiliter Judaeis accenfebantur, vel eerum fecta putaban- tur Q & 1} Y š tur (1J nec initio animadvertebant Romani, Christianos fuam religionem únice veram prac« dicare (2). Fuit autem”pax illa brevis. "Quum vero ab üniverfa fere antiquitate 1 Nero’ primus habeatur Imperatorum , qui Christianos vexavėrit (3); huic fententiae fefe opponit Gib- bonus (4), vel faltem coniectura quadam eius veritatem’ tollere conatur. © Coniecit nempe, Ta-' citum (5), forte annos 6o postea rem literis mandantein , ad temporis. fui rationem fe accon- modasfe. ` Scilicet, e Gibboni opinione, Iudaci - “mul- EYS R A: Ch evall i er, Specim, Hifßor. Turid. inaugur. de Vexationibus , guas Chriftiani , fub quibus- dam Imperatoribus, perpesfi fuerunt, ex l Iuliä” Maieftatis maxime derivandis Gron, ` ea oH i i 8p. 58. (2) Warburton, ‘Goddel. Bandas yan Manari Terdiri (3) Etfi, enim inter , Iudaeos, a Claudio Roma ex- pulfos, (memorante Suetonio, in Claudio. Cap. 24.3, qui feribit : Judaeos , impulfore Christo , asfidue tumul- tuantes Roma expulit.) nonnulli etiam fuerint Chrise tiani, ut quibusdam videtur, (Lipfio in Comment, ad Taciti Annalinm tib, 15, et Cüpero im notis ad Lactant; de`mort. perfec. éd. laud. adiectis p.*1 26.) propterea tamen Claudius Christianos vexasfe diçi non potest, <4) Histats. etc, T. IL p. 336 fag. C5) Annal. XV. 44. B ; Ç 18; J multo. magis- idonci fuerint , : quam. Christiani., quibus incendiicrimen obiiceretnr; illi vero quun, Imperatori eiusque aulae, valde :accepti . esfent s aliiin eorumilocum fabftituendis, arque ad. học propofi tum facile electi, fuerint; Galilaeis Judae, fectatores -quorum mentio fit: Act., Apoftt. Vs, 37. Tacito. feribente haec, fecta; Ludaïca- perie»: raty Christiani contra, pariter, Galilaei dicti y, numero valde increverant, et magis innoruerant, Tacituşș: hine, Christianis a Nerone, incendii cri- men obiectum existimayerit ,, quum; tamen revera. Iudaeis haec cont’ 'gisfet calamitas. Ingeniofae viri doctisfi: mi coniecturae , : probabilitatis laudem tribuere equidem non duli im. Primum enim, qualis: erit, fides.Tacito habenda, : qui. tantopere erraverit in- re.narranda, cuins testes: oculares: fuperesfe poruerunt? Dein antem veri nequa- quim mile; cum fecta iHa Tadsies intra tem- pus tàm breve omnem etiam eiūs 'memioriam periisfe. ‘Porro id ipfüm, qüd affert Gibbo- nis, Tudacos Neroni faisfe gratos, illius opi- nioni ‘obesfe, mihi, videtur; etenim ‘ftatuendum. ita, foret, imprimis in avla. yerfatos::fuisfe Ius. daeos „: huic popularium ; faorum. fectae inimi. coss gui Neronem: eodem-illa erga eam odio im- buerint- - Cereroquin ehimiquocungue tanden modo nobis fingere posfumus Imperatorem ; Tu~ dacorum genti PRéh ; eiusdemque partém di- “Fis- Ç 19 `) risfmis- fuppliciis: aficientem.. / , Denigae ipfius Taciti: verba nullo-modo favent, huic ceniectus, rac. i Hic enim, non loquitur dẹ Galilaeis : fed memorat-cos ,: quos-vulgus Christianos appelia- bats additque auctor. nominis. eius “Christus y. qui, Tiberio imperitante, < per. Procuratorein Pontium: Pilatum [upplicio affectus. erat, Vides, tur nigitur--haec -coniectura reiicienda, et Nero. Christianos vexasfe. dicendus. -iJam; vero inter doctos quaestio agitatur de vexâtionis: Neronianae. exteníi ione ii. e. uirum Christiani Romae degentes tantum ab co aflic- ti fuerint, „an. vero, etiam: cereri in Italia, -vel univerfo imperio, Romano verfantes. “Priorem fententiam amplexi. funt Balduinus ENR Dod-. wellus:(2), Venema, aliiṣposteriorem „quae vuls garisiest et; antiquior, Ruinartus, Moshemius.s Schrockhius, (3), alii. Hamelsveldius neutri. fe saddicits Videamus ,. quid +pro-utraque mi- litet, EA i ¿Praecipuum. Ar rUEE eA eorum, qui vexatigs ni urbis,limites. ponunt, hoc est E Tacito 1.1. Yar h et £1). D isanekh, ad edicta Imperatt,, dn Chr isti, pag. 27: ed. Guntl. (2) Disf. Cypridn. XI. § Tg. ‘p. 232 fqq. (3) Hic vero extra Italiam non grasfaiam fuisfe ve- xationem fibi perfuadet, T. IJ. p.a) Be C 20 et Sulp. Sev. (1) manifesto liquet, non religio-” nis cafa vexatos fuisfe Christianos, fed ob`in- cëndii' crimen a Nerone iis obiectūm. >In hoc“ vero crimen nullo modo wocari poterat Chris- tiani extra Romam degentes. ` Contrariam fens’ tentiam tuentibus idem hoc argumentum in ip% forum rem adhiberi põsfe videtur; Obfervant enim, etiam extra urbem impunes’ mahere non potuisfe fratres et focios hominum, ġğui tanti incendii auctores habebantur, falutisĝue” publi- cae curam edicta defiderasfe contra univerfum talium hominum genus: Minus recte, wt mihi quidem videtur, Salutis publicae cura omni- no postulabat, nt attendérentur’ istiusmodi ho- nines, et cavercetur, ne aliquid moliréñtur rei- publicae noxium, minime vero; ut vekarentur et fuppliciis aficerentur; Potius hoc inde elice- re mallem. Nero incendii fufpicionem ‘a fe re- moóvens:non poteřat non tales eligere hominês , qui plebi exofi crant, quin et omnium opinione poenis digni; er ad eiusmodi facìinūs' proclives bha- bibant ur aliguam faltem criminationi darer’ „probabilitatem, nec fufpicionem , quam a fe ar- cere conabatur, revera magis confirmaret, Iam vero incendii illùd crimen exftitit opportunitas, qua poenae ftatyerentur in. cos, . qui iam antea e eA aA A pu~ CO H. S. I, 42. G e. puniendi fuerant habiti. Atque hoc; ut obfer- vat etiam Ruinartus (1), vel ex-ipfo Tacito ap- paret, ubi dicit Christianos per flagitia invifòs, eorumque: religionem ewitiabilem fuperfiitionem , et deinceps fcribit: multitudo ingens, haud. pe- -rinde in crimine Àncendii , -guam odio humant. generis: convicti funt ; atque in capitis. fine, affir- mat, milerationem fuisfe ortqm; quamquam ad- verfus- Jontes-et novisfima exempla meritos. Haec vero omnia ñon- nifi iHudidemonftrant, incendii crimen non fuisfe unicum, quod anfam daret Christianorum vexationi, arque adeo Christianos etiam extra urbem vexari -potuis/e; fed. pergunt huius fententiae patroni, eamque, nifi certam, verifimillimam reddere` conantur. (2). -~ Scilicet vetrum- complures incendii crimen- -non memo- rant ut-vexationis: çaufam, eamque non. ad fo- lam urbem referunt, veluti Suetonius (3); Lac- tan- TEDAR E AET y i C2) Infceriptio illa, quae in Hispania inventa fértur , omnem tólleret dubitationem; videtúr ‘aùtem + viris doctis praeeunte Scaligero, dubiae fidei. CfE Mot- hem. Comment. p. 109, alii. (3) In Nerone. Etenim cap. 16. vegationem®, 38 aùtrem“ incendium memorat > neç unum cum alteró coh- iungit, R C 22 ) tantiùs C1); Éúfébiús C2); Hieronymus (3), 'Orofus (4), alii; Sulp. Sev. `primum “incendii crimen memorat, deinde veiò religionem“ per ‘Jeges et čdiċta vetitam tradit (5), ‘et Tertullia- nus (6) leges, ad quas“continuo provocabant Christianòrùm adverfarii, a Nerone etiam repe- tit, qui eas tūlerit. “Haec igitur aliaque multis verifimillimùm reddere videntur, non ad Chris- tianos Romanos folos Neronis pertinuisfe vexa- tionem. Nec“ tamen propterea Taciti fides in dúbium vocanda; > quöd fere agere mihi videtur Bauldri, 1. 1- = Potuit enim Nero primum Ro- mae eos vexare, quos incendii ferebat ductores, dein aliis étiam in locis legibus latis eos „quos Jupe fitionis novae 6 et maléficae (7); et odii ge- neris hümani (de quo deinceps cap. g3. acturi fu- mus) reos existimabat. Sed haec fuficiant; cer- “ti quid-hic ftatuere forte imprudentis foret (1) De M.P. cap. 2. C2) In Chron, et Hif. Ecch L. I, c, 25.. (3) In, Chron. (4) Hif. L, VIL c. 7. cf. Bauldri ad Lac- zanti de M. P: p. 33 fq. CT E e Ert, C6} Apolog. cap. 4. et 5: ‘qui locus Mosh emio, Comment, p.. 110, imprimis mägnam vim habere. vie dewr, (7) Ut Suetom cap. 16. Cy D Altera quaestio est de vexationis diúturnitate. Conveniunt in co omnês, eami cõeptam fuisfeë annò post C. N: 64; alii vero per annum ‘alii usque dd mortem Neronis ‘annò’ 68' eam perdu- rasfe ftatuunt. Priori fenteñtiae favent Moshe? mius (1), et Schrockhiùs (2)5 posteriori Nic: Toinardus (3), et Venema (4): © Huic conve} hit vulgaris opinio , Petrum et Paulùm anno 68 Romae martyrium fubiišfe. Si vero cum Toi- nardo Çl. p ftatuas, ‘Apostolos hos anno 63 fuisfe interfectos, illud fententiae přacfidiuät tollitur. ; ' Quidquid fir, numero haud paucos, eosque crudelisíma ratione trucidatos fuisfe, fatis. iam ex fola Taciti narratione apparet, ingente multitu- dinem, et fupplicii genera Nerone dignisfima memorantis, pe pror pang testimo- hid mitto. < ` Neronem fècuti Galba, Otho, Vitellius, Ves- pafianus et Titus, er hisce regnantibus quietè gae vifi Christiani. Haec fub Domitiano etiam per fatis longum“ tempts iis contigit. Anno vero 1 l PE C1) Comment. p. 107. (2). T. IE p. 238 (3) In notis ad Lactañt. laud; p. 550, : CD lini T Mi: p osr o O O 94-Ct)-qua erat-ille- crudelitate et- indole. fufpis ciola, hanc-etiam Christianis praebuit fpecran=- dam. Fuit autem haec vexatio- nec diuturna , nec- gravis „ ita ut. Schrockhio (2) ad perfecu- tiones q.. d. capitales„vix referri posfe videatur, Attamen;-non tantum in exfilium misti fuere muls ti, fed etiam interfecti. Contrarium elicere. co- nantur. Dodwellus.(3), aliique e loco Tertullja- ni. ( Hai ubi de. Domitiano: fed quia et homo fa- cile. coeptum. represfit., reftitutis etiam, quos: Te- ` legayerat.. Verum- enìimyero quomodo. hinc. eli- ciatur , nullos fuisfe interfectos? Hos profecto in vitam reftituere non poterat Domitianuss, et praeterea non negat Tertullianus periisfe nonnul- los, fed omittit; illud vero.ab eọ omisfum ex- hibuerunt alii, ut Dio Casfius, vel potius. Xi- philinus , eius epitomator (5 ), et, Eufebius (6); ita ut ne folum. quidem Flavium Clementem Confulem: mortis fupplicio -affectum — cum. Gib- bono (7) cenferem, Certisfime vero fuere pau- C1) Quod luculenter mihi demonftrare;videtur T.oì- uird k K p: 351i fa.. (2) T. IL.p. 278. (3) Disf. Cypr. XL $ 16. p.237- (4) Apolog. cape 5. p. 61. edi Haverc, (5) Hif. Rom. \ib.: LXVII (6) In Chron. (7) Hif. T, Il. p. 341. O Corsy) či- inrêrfecti; et per Biennium tantum haec, vexas tio locum habuit. `: Sive enim cum Tertulliano l: l. et Hegefippo C1) ipfum: Domitianum ad mitiorem erga Christianos animum 'rediisfe- fta- tuas,- feù cum Lactantio C2) et Xiphilino `l R post eius mortem: a: fenatu vel , Nerva pacem Christianis redditam existimes, res eodem. rédite Alterutrum enim vel paulo ante, vel paulo post Domitiani obitum anno. 96`acciderit. t WyNerva } igitur non male volebat- Christianis: Neque etiam “de Traiano hoc vere dicitur, quam- vis eo regnante: iterum vexati fuerint. Scilicet; referente Eufebio (3), per. fingulas: urbes popu- lari motu pasfim perfecutio in €hristianos. exciia zabatur. -Hinc autem fponte intelligitur, inani- ter de ‘tempore disputari, quo inceperit-haec vexatio. Quum enim nonilege imperatoria fan» cita, fed e turbis aiplebe motis exftiterit, ubivis definito eodemque temporis momento -oriri non potuit, fed vario tempore: hice-älliè initium ce- pite inclaruit imprimis vexatio iw Bithynia per epiftolam Plinii Secundi- (4) ad Traiinumsoqui, ìn ea regione Proconful, ex Imperatore feiscita- (1) Apud E u feb. Ho Êi HI, (2) 1L. L p. 53- EIE: A ERT (4) Epift. l X, ep. 97. { (C? 26. D. batur quomodo in“ Christianorum caùfa ipfi agendum esfetr; ex qua epiftolai tamen patet, illos; “gui Christianos fefe. profiteri pergerent, ab eo fupplicio'esfe traditos, dtqueradeo lege duadam iam exfistente, nec abrogata , hoc fuis- fe concesfum, ut et Christianorun conventus vetitos fuisfe. Hae vero Plinii literae anfam de- derunt legi Traiani, qua ftatuebatur: non inguie* rendum esfè in Christianos, at puniendos tamen, fi qui legitime accufati et arguti ad Deorum cultum řediré nollent, quae lex innumeris ve- xationibus opportunitatem dabat Cır), quodam- modo fibi ipfa contrariae Quocirca, quamvis nihil certi hac de re afirmari posft, nifi illud, martyrologiis er fimilibus testibus plenam fidem hic nullo modo esfe habendam, fatis multos hic illic plebis odium et furorem expertos, er ad ne- cem ductos fuisfe, tuto ftatui posfe mihi quidem videtur (2) Quod de Traiano id magis étiam de Hadiisió affirmañdum ; atque adeo non posfum nön Rui- nartum refellendi {vel potius veřum tuendi) ftu> dio hic indulgere, qui eum perfecütoreni q: d. pro- C1) Quod animadvertit ipfe ʻEufeb. H. BoT, 33. Pt: (2) Conf. Cuperus in notis ad Lacti-p. 52 iq. & Ruinartus in Praefo tõud. pi4r6. C'S? `) prontiritidre ñon dubitat (1). Quum igitur Dod- ‘wellus (2) contrarium inde probare conetur, quod * Iustinus Martyr (3); Antonino Hadriani exem- plum proponens, ut pacem Christianis ab €o impetret, hóc nullo modo agere potuisfet, fi et ipfe Hadrianus Christianos vegasfet, Ruinńartus hoc Iustini momentum fatis magnam vim habere äicit, quamvis Hadrianüs vexaverit Christianos, dummodo femel fèdaverit vexationem. Videtur dutem mihi exemplüm maxima fua vi destitutum, fi hoc fuerit verum. Ast ex hypothefi fua 1o- quitur Rvuindrtus; videamus quibusdam argumen- tis hanc munire conetur. o Hadrianum aliquamdiu vexasfe Christianos , pri- ‘mum ex ipfo illius refcripto'ad Minucium Fun- ‘danum efficit; ex co enim, quod Imperator ve- tat, ne`Christiahi, nifi legitime accufati et con- victi,- intérficiańtur (4), antea hoc obtinuisfe . deducit. ` Sed núlloọ modo hinc parét, Hadria- num vëxasfe Christianos, Facile enim fieri po- ERN et accidisfe omnino videtur , ur, feditione a jo ‘i K1) Praef: laud. pe 417 fq. (2) 1. d. p. 248. ian (3) In Apolog. 2. (ex ordine recepto; fuit autem revera haec prior. Cf. Venema T. IHE p. 362: C4) Lust. Mart. Apol. 2. p. 99. ed. Colon, Eufeb, H. E. IV, 9. siia + - CA plebe: mota, ad necem--ducti fuerint -nonnulli Christianiş-uri-hoc-fub Traiano factum vidimus. Tillud vero Hadriano in: culpam verti prorfus ne- quit- Atque itá: locus:etiam Eufebianus (1),-2 Rúüinarto hic adductus, nihil probat, fed potius meae fententiae praefidium offerte — Ubi: tumul- tuofisivulgi clamoribůs gratificandi ftudio occide= bantur ibi nulla Imperatoris vexatio. Idem va- let 'dé'altero Ruinarti argumento, ex loco fusti- ni (2) fumto, in quo hic testatur, fe contan- tia Christianorum , mortem intrepide adeuntium, -ad religionem -Christianam amplectendam fuisfe permotum , quod imperante. Hadriano contigit. Quin et- martyres, eo regnante, affuisfe, ex hoc loco non probari, obfervat Venema (3), quum pacis etiam tempore haec conttantia, faepius iam praeftita, permovere eum potuerit: — Porro ar- gumentum inde pett Ruinartus, quod Hadria- nus Hierofolymis, et -in ipfo quidem fepulchri Servatoris loco, templum. Veneris exftruxerit s- quum: tamen:a Dodwello.(4).-perfpicue demon- dtretur, eż valde dubium esfe, num. Hadrianus huius templi auctor fit, eż difficilius etiam pro- pi yI cba-* (1) A E. IN8. (2) Aholiil. C3) iali T. L n aik. (4) L Lope 253. Eao 7 bari, illud ab eo propter odium erga Christianos, eoque confilio fuisfe exftrúċctum, ut Christianis ° iñfùultarer. Quam vero nullum auctorem ab ipfo citatis opponėére dicit Dödwellum, non attene dëre videtur locum Eufebii (1), omnibus’ a Ruinarto adductis antiquioris, a Dodwello alla< tùm, in quo templum illud memoratur , de Has driano vero ne verbo quidem fit, mentio. Saeva Hadriani indoles , a Ruinarro memorata, rem non nif quödammodo próbábilem reddit. ` Locum vero Tertulliahi (2) quomodo in rem fuam'ad: hibere conari posfit Ruinartùs, equidem ‘non intelligo. ` Quum enim dixisfet Teèrtullianùs: Hadrianum nillas contra Christianos impresfisfe leves , addit, quo magis huius rei percipiatur“ vis et momenium Cimprimis in fermonis cobae-` rêntia, quae confulatùr) : quamquam curiofitatum omnium explorator. Åst vero, dicit Ruinartus, erat tamen cùriofi titm amniùny explorator. Seg ` quid hoc ad rem? Fuerit talis, ‘exploraverit Christidnorúm etiam religioném; hine igitur fórte Tepetendúni, quod Christianos vexare no- luerit. ` 'Tåndem Ruinartus Hieronymi ` C3) 1o- cum PERES in ia aen. Hadriamin, cum Athe igg i mis C1) De vita Confant. IH, 26. X CS) AP B: S, De G4. u a C3) De Piris Mufe, ce rg 0 S Son eR 3 nis. hiemem: exegisfet , et omnibus pene Graecias: facris fuisfet initiatus , Christianorum inimicis eos vexandi occafionem; praebuisfe. :-Ipfam Hie- : ronymum. infpicere non licuit; eadem vero eius. verba affert van der Meersch Çı)3 unde perce- pi, Ruinartum verba nonnulla omifi sfe, hic profecto non omittenda , cum vim habeant ma». ximam, Addit feilicer: Hieronymus , Hadria~ num occafionem dedisfe Christianos, ; absque: mandaia imperatoris, vexandi, Atque adeo hic. locus profecto non: militat pro fententia Rui- ngrti, fed potius | contrariam: confirmar. „Has drianus vero hanc vexandi. praebebat opportüni=: tatem, Eleufiniis aliisque. facris initiatus, “quan=: doquidem horum facrorum, ,facerdotes:: imprimis, etiam in Christianos infenfum; foyebanr.. animam ș, hi. vero, Hadriano. favente, »ẹt patocinium prae- bente, valde auctoritate. invalescehant.. Éx his aytem omnibus Rüinartus non, concludit, quod.. demonftrare velle: „Videbatur, - Hadrianum fuisfe , perfecutorem gi ha fed illud, tantum., nonnul- los imperante, Hadriano adfuisfe martyres , atque: adeo haec ; bina non: fatis diftinxisfe mihi vide- tur. Quae tamen diftinctio, in aeltimanda vexan,- tionum gravitate, maximi est momenti, et accu- rate obfervanda mihi vifa, Etenim vexarionem, i T AD i `i- C1) In notis ad Eufeb, laud, ad L.. II. ce 3. Qh») invito- vel faltem-infcio . Imperatore „.:coeptamg nec tam diuturnam, rec tam, gravem esfe ,. nec, tam Jate patere potuisfe, quam, fummo praeeun- ‘te ert, iubente magistratu z, inftjturam, neminem latet, n R eek attinet ad legem vel AE ap Ap Hadrian i. ad--Minucium Fundanum .Ç1), varie. hoc, paaa varii interpretantur, ita ut verba: eius maxz iorem minoremve erga Christianos aequitatem, et. clementiam prodant.._ Quum enim feribat: 3 èi mig ùv xeTNyopE] xal: deixyuci TLTAPÈ TO òo, yd oug TpÉTTOVTRG, ÕYTUG bpige KaTĂ THY Suvam DIV TOG" ČUAPTÁDATOG. Moshemius (2), et van der. Meersch: (3) eo, propendent, ut ftatu ant, illos vo poYG intelligere, Hadrianum ,.. qui veṣ tabant Deos. patrios. contemnere id est, Chris- tianum esfe.: Huic vero fententiae obesfe mihi videtur , quod.. additur, Proconfulis esfe öplķetv, LT TAY Ovna, TÜ VARALE AZII quọd;ita „fenfum, habeat fere nullum. „ Si; enim, leges intelligantur illi, nòn aderat varia pi Àpape o yuurtog Júvguiç, et fufficiebat Christianum fe profiteri. Hic vero univerfe crimina civilia es- fe cogitanda, firmatur esiam, @; lege, Antonini i Pii MA a a Na Da a (2) Comment. p, 237. in À> NRAN Wi ' C3) A nih aa BELEDEN T T T Cy ` Pii (1), in qua, verans, ne Christiani molestia afficerchtur, Hanc: fólum ob caufam, quod Chris: tianos fe profiterentúr, patris fententiam fe fed qui dicit. Et fi minüs*certum habeatur hoc ar- gumentum, quia dubium est, num Antonini baec verba fint qua dé re mox dicemus) cer- tius erit ex eò ductum, quod lustinus Mart. (2Y in hunc fenfum verba illa accipiat; ne vero hac iti re. prae Tustino fapere velimus’ (3). Hisce vero omnibus profecto id contendere nolim, moli um fub Hadriano periisfe martyrem. Hoc eñim cum Dodwello (4) afirmare non àu- fim,* quèndoquidem literae ‘Serenii Graniani, WMiinucii antecesforis, éx Hadriano, quomodo fibi in re ‘Christianorum esfet agendum, feisci” idniis, et Apólogřae Quadrati et Aristidis , reg- pante Hadriano fcriptae (5), Christianorum ali- quam vexatiónem fam probabilem reddant, illam autem revera obtiņuisfe, er nonnullos faltem” éa periisfe , ex Eufebio Asa wr conftare mihi vie * deatur.“ ! An- (i) Eufeb. H: E. 1V, 13. C2) Apol. 2. p. 99. C3) Cf. Schrockh. T, I pe 373. C4) Dis/. laud. p. 254s (5) Eufeb. H. E. 1V, 3. (6) Ibid. IV , 8. CRD -Åhntohinim Pium; optimum Principem Chris- tianos: vexasfe negant fere omies, afirmat autem Ruinartus Çi): Atque: hoc efficere conatur e Variis Iustini Mart. «locis (2), in quibus VEXI- tionum fit: mentio: Quum veros eas Imperatoris auctoritate fuisfe factas, ex hisce- dictis. non- li- quere ipfe percipiat, illud ex eius fententia haec Iùstidi (3) verba demonltrant: ża? mă; de xar iylpäv; vară- rõv pyès gòixodyruý ÍdyæTto bpigen ye: i Hisee vero manifesto non quid façium fue- rity- fed quid, fäciendum - fit; tradit‘ Iustinus C4): Certisfitie inter primarios Christianorum; vexaros: res cnequaquam , Warburtono 652 recenfendus fuerat! Antoninus: snVeruntamen co- regnante vinis faisfe Chriss.. tianos, :non omnes inficias cunt: Et profecto” Apologia lustini ei oblata, et -verba Melitøs ` his (6); (qui:Marco Aurelio in memoriam revo“: cat literas patris eius; Graeciae urbibus; aliisgué: datas, quibus, ne adverfus Christianos turbas moverent, monebat.) Christianorum res:non om- EN ñi- Ci) Praef, laud. pġið: i (2) In Apolog. 2, Antoninö rèêgnante feriptä, èi ġue oblata. (3) Ibid. p. 99. S E (4) Obfervante Veiemā, i tti; P. 588; C5) Öp. lauds T. 1 p: 78: CS) Apud Buffed, HE: IN; z6 5 CHI nito tratiġjuillas fuisfe docent; qüámvis dubitans- dum fit, urum ad necem quis fuerit adactus. Quos fcilicet martyres huc refert Dodwellus Çi); ad Màrci Aurelii aetatem esfe referendos, mos nuerünt Rovinartus (2), ‘et Venema (3); et de tempore , quo mortuus fuerit Telesphorus, quem přimno régnantis Antonini anno martyrium fubiis- fe narrat Eufebius (4), disfentiunteruditi. Eum fub Hadriano interfectum ftatuit Dodwellus (5) -De literis vel edicto rpd tò xoivdv tho'Acl- æj (Ő), (quod animum prodit Christianis poti- us amicum , quam ‘inimicum, ita quidem ut, quas: Christianis pararent ‘poenas, eorum'accufa~ toribus infligere iubeatur, nifi facinoris alicuius. - eos arguere posfent.) iti varias partes abeunt viri docti, vel Antonino Pio j vel Marco Sure- lioʻillud ctribuentes., Hlam fententigm amplec- tuntur :Moshemius (7), et Schroċkhius (8); hanc vero Venema (9), Valefiūs C10), 'et vam 2 ; l -eder Ci) Disf ol p. 255. C2) Praef. l. p. 419. C3) mfitt, T. III p. 589 fqe Ç) HB LV, io ia (5) Dis. l Pe 254. (6) Eufeb. H-E. IV, 13. (7) Comment., P: 240. in note y C8) Kirchergefeh. T. Ie pe 15i C9) Inflirt. T. II. ps 588. Cio) {n notis ad E ufeb:l. lL ' ae C a dër Meersch C1). Magnam vim habere: miht: videtur Moshemii argumentum ,: inde petitum ,: quod “e ‘Melironis Apologerico ad Marcum hes literas fe baufisfe dicat Eufebius, a. Melitone vėro ešfpectari nequeat, teum Apologeticum fu- isfe feripturum post talem legem latam. Addi posfit, eum ipfius Marci literas, (quas optime- noverat Imperator, eique in memoriam revocãre fuffecisfet) libello fuo -nor fuisfe addicturams Haec autem mihi evertere videntur argumentum Valefii 11 1., et aliorum, Melitoni Ç2), in li- bello adtMarcum : varia Antonini refcripta me- moratti, hasce literas imprimis non fuisfe omit- tendas. Ira enim,'quas illo omifit lòco , alio non tantum memoraverit, fed totas adferipferit. Mi=- nus ad rem facit, quod affert Moshemius, tere rae motus, quorum in literis illis fit mentio, An- tonini tempore contigisfe. = Pariter eñim Marco regnànte obtinuerunt (3). Quin er terrae moe: tuum, qui fub patris imperio acciderant, mentio» nem facere ea ratiöne potüisfet Marcus, qua'hoc fit in illis litéris, praefertim fi primo imperii an- no illas dedisfer, ur contendit Valefius. :Iusti~ neS mie a. ni C1) ln notis ad Beig, verf. Eufeb. i. 1, ef Le IV. ¢. 36; na aa (2) Apud Eufeb H. E. IV; 26. (3) CE Aurel VICE Bpitom: pibo: ed, à. 1669s Co C eD ni Mart. Apólogiae :2.:adièctae hae literae Antos nino tribuuntur 3. fed apud Eufebium , /quamèis illas Antonini esfe ipfe dicat, Marci tamen no- men praefixum gerunt, quod fugisfe Moshemi~ um miror. Quum autem-in iis: animus Chris- tianis fere propitius élucescat,: et nonnulla oc- currant, quae fatis bene de eorum- rebus exisri- matum fuisfe ostendete videntur, nonnulli, num genuinae fint; dubitant, easque forte interpola- tas opinantur (1). Quod tamen verifimile omi- hi non videtur. Etenim longe probabilius'est, fi quis-has literas interpolare fuisfet aggresfus, eum Antonino minus placidum et Christianis- fa- -ventem animum aflicturum fuisfe, quam quidem. ; benigniorem ei- tribuisfe.. Haec: profecto: nom fuit interpolatorūm: mens, ut aucrores-exfistere vellent: opinionis de vexatione quadam minus fervente, et Imperatore Çquì a compluribus per- fecutor q. d. habebatur) , melius- ẹrga Christianos affecto. Quidquid fit, -hanc ipfam 'ob:ceaufam,- quare nonnullis fpuriae videntür, eas, -fi fint: genuinae, Antonino potius tribuerem, cum Mar- ci erga Christianos mentem- profecto non fapi-. ant. in G) Ut Dodwell. l i. p. 257, vsa. dér Meersch ad Eufeb. dadh et Hamelsveld Ker- K $7 )) - ant. Obfervat “autem Mostiemiùs (1), hoc edictum Christianorum inimicis eorum vexando- rüm dnfam non penitus praccidisfe, quum lex Traiani non esfe: abrogata, idque confirmat exemplo, ex Evufebio (2) allato „iqui ractorem aeque- -ac reum, regnante Çommodo, ad {fup-. plicium ductum referte Dirae (3), quae, régnum tenente M. Aure- Ho, Christianos aflixerunt: vexationes, quodam- modo- popalares: fuisfe mihi videntur: © Quum fcilicer Imperatores inde a. Domitiano haec plê- :bis er praefectorum; tam urbium quam provin" -ciarum , ñiolimina potius coërcerent, quam pro- ~barent , Marcus ea:probasfe, vel faltem årálerg «guadam Stoica düctus admifisfe:videtura) JHum sde’ industria ; légibus latis, Christianos vexasfè, -concludunt Moshemius (4), et Ruinartus (5) BA tisemoisroy. i { e (I) Cimment: p. 244e (2) HBV, ie £3): Merito ita dicantur, imprimis ratione. habita anteçedentium. . Nefcio vero „an haec. vexationum fub Marco acerbitas recte ex Apologiarum multitudis.- > quarum nullo tempore plures ẹxftiterunt, demon- k ur; etenim, nònne haec inde oriri potuit, quod plores philofophi et univerfe cultiores a$ Christiana facra transirent , eiusmodi feripta literis mandare pe riti? (4) Comment. Pe 242 (5) Praef. I Pe 423a CS nD ceiverbis Melitonis (1): Dozeræ: tò Të beossBäy -y évog, garwo auvi weEyoy y pası ört Tyv Aci- “gæv. © Quum vero deinceps dubitantem fe profi», teatur Melito, utrum-iusfù Imperatoris haec: fi- ant, an vero ab êo non proficiscantur, s hon-hoc mihi velle videtur „ utrum Imperator: leges.: tule- rit adverfus Christianos: nec me ṣihuius: enim -rei, qae neminem latere poterat, ignoraútiam quamdam. fingere prorfus abfurdum fuisfer ; fed hoc, utrum ðypańa illa; in Afia 'anmagistrati- -bus divülgata, cońfcio vel probante Marco'lata fint, an minus. Atque hoceo'confirmari-puto , “quod deinceps tantopere in òiypergcilla inveba- “tur Melito, quod profecto~prudentiac. nequàå- iquam fuisfet conlentaneum ; -fio Mareumhábuis- ¿fent auctorem. Cètera mitto, Quum vero Dod- wellus (2) ex illa voce Dsyuæ eficere ftudeat, non nifi magistratus urbanos vexationis, in Afia fuisfe auctores (3), nec.hoc eius argumentum , nec univerfe hanc fententiam -probare licet. “Quod ád argumentům, e vocis yga fénfu pe- ditum, peculiariter: hanc de- magistratus urbani de~ Ci) Apüd Eufebium H. E. iy, 26. C2) Dis. l p. 265. g (3) Ut ita-ftudio_ fuo martyrum numerum minuendi indulgeat, cum magistratus illi iure giadii carerent., atque adeo ad caedes usque rem non fuisfe progresfam fatuendum esfet, C 8? decretis: ;adhiberi»affirmat... Melito autem . mani- „festo eam -mox iet in,fequentibus permutat cum vocabulo’ Saraya :et Eufebius.. C1). memorat pagi ouat a ndhsuy. . Quod Vero, univerfe ad -eius fententiam attinet, huic: varia; opponi- poş- fants. -Ruinartus. (2) locum affert. Athenago- „rae (3)avin quo testatur :, Proconfules et Prag- ofectos , in diyerfas Provincias misfos „caufis audiens „dis-non fuffecisfès Lugduni, autem et, Viennae „omnino \Proconful. vexationi- praeerat, „Memo- «rante: Eufebio (4) et. cum haç connectit Dod- »wellus „Christianorum in. Graecia et Afia cala- mitatem- (5), atque adeo, quae in. illa obferva” mus rei adiuncta -ex eius, fententia his eriam tri- „buenda` funts- «Quamvis; igitur concedam, in multis regionibus: fubinde eyfilio. tantum, bong- rumve {pọliatione, i fimilibusque poenis in. Chris- No tia- KOLAN ix, P initio, ST Roa TAA Kay R M aa S T w C3) Cuius Apologiam , vel Legationem pro Christias nis, ad vexationem in Hellade. refert Dodwelins a de gua idem hoc contendit, h i CR IR E N, I: Ki (5) Quamvis, ut videtur, 'minus bene, quum eius iS tempore Gallicae vexatióonis fententia coniecturis maximam partem innitatur, Cf. van d ef Meersch ‘ad Eufeb, D EV, T, Pan € 4 ) tianos‘ fuisfe faevitum (1), “fatis muki tämen, regoante Marco, martyrium fubierunt, quodim- primis propterea ftatuendum y" quia calamitas Christianórúm Romanoruii CD aque. Smyt- nenfium (3) ad’ iHius etiam aetatem ‘fint refè- ; rendae. Attamen moka martyrum millia affuiśfe. nemo ‘prüdens fattar: ; Quod negué vult Eùfė- bius Sri Proocmio lib: "Sa in quo locòó hic eius verbořum fenfus esti” Sile numero. MATIYrUM y “gúi in parte imperii’ Romani perierunt; ad tos “Zum imper iim rationes ñostras fubducamiis sig. eo profecto” millia martyrii. afuisfe fiatuenduim “est. “Atqúc addo non afirmat; devera” tantuin “faisfe' martyrum numerum: “Si vero plena’ fides 'habéti postit mönumentis, tobis ab Eùfebio fer- “vatis , imprimis“illi, quod vexationemi Gallicam. “enarrat, maona fane crüdeliráté in Christiinos. grasfati ferio Romani. Ipfe Septimius Severus per novem priores im- perii fui annos infenfum Christianis, animum non pro- à N C) Quod ` Sapere: inter alia ex Aihenagorae. et Me- litonis Apologiis. Cf. Nenem Tnfiitta T. II, pe, spok ti APE A C2) Quaé interfectum idit Iustinus cÈ Eufev, H. Eo IVe T6: A (3) Quae, abftulit Polycarpüm, CS Eufeb., M E. IV, 15. capi €a) prodidit. Attämėén hic'illic aipraefectis et plés bé illos mülta peérpesfós fuisfe, docet Moshemi- us Cry è variis “Apölógetici Tertulliani locis (25. Decimo vero) imperii anno legem adverfus és- tulit, qua yetabat Jub grayi poena Christianos fieri (3): Potest igitur quodàm fenfu Christia- noram vexator dici, quamvis plane'alio, ac`des inceps’v. c. Decius. - Hoc vero-eius edicti rem Christianam admodam turbavit; anfain enim dabatômniunt ubiqüe vexationi acerrimae, © Egs nim, quamvis proprie non nifi ad cos pertinet rêt; gui, facra Romana linguentes,. Christiana adibañt , poterant Praefecti, odio erga Christia- ños imbuti, vel avaritia ducti (4), facillime etiam alios accufare , qui religionem publicam recenter repudiasfe dicerentür, vel illius”ab atiis repudiatae auctores haberentur, êr‘ fi milia. Prags rerea leges antecedentium Imperatorum, impri- mis- illa Traiani, minime abrogatae , hoc Seve- ri G) Comment. p. P Ea PE N e (2) Quod, ante legem Severi, in, PAA Sra E Jae çam, feriptum fuisfe, soni idem apab pe- çuliaris =o i lal AA (3) aan Linne in Staha ie 16 | et 17. Tp (4) Saepe- iam foluto presio periculi immunitatem, vel criminis ábfolutionem übi comparabant ¡Christianis C. Moshe m Comment. Pe 453, Fe hit T C ae D ri edicto promulgato, veluti reviviseebant. Vi- demus ita vexationem ,:per-totum fere imperium Romanum faevientem (1r); 'videmus multos» etis am interfectos, maximam partem omnino -novos profelytas; nequaquam vero omnes: (2). Hanc vero -Christianorum calamitatem-noñń post: bien- niùm, ut contendit Dodwellus: (3); fed- cum vita-demum;Severidefiisfe, docent Ruinartus:C4)» Venema (5): alii Haecautem de Severo fuf- ficiant. — Breviorèm enim me'esfe oportet, ne Jongius:excurrat haec- feriptios- -sLeviori Maximini -vexatione misfa, pergo ad Decium:Ç6)~- Lactantius (7): Exfiitit ,_ inguits GMTFIET Ce kA H- pHrgyg d indini EN . a) [n “Syria; riat "A iioas etc, , maxime ve- ro Alexandriae „forte quia Origenes illic permultos in Christianae religionis. partes trahebat 3 ut putat Venc- ma ` Infiiit., T. IL p. 595, vel quiå Imperator ali- aam in ed urbe commórabátur, ue alii existimant E (2) Sic v. c. Origenis pater peribat , iam diu Chrise tianus. Cf. Eufeb. H., E. jses 2e (3) Disf. I. p. 268 Í (4) Praef. 1. p. 427. SY r T. EP 397. ; (6) Sch ro ckhius in indice univerfo operis Taid; T. XXXV? pi 103. ad vòcem Decius, in additamen= to, memorat Disfertationem, Germahice feriptam s obviam“ in opere : Berlinifche Monathsfchrift m. Jun, a. 1795 P. 478 - 516, quae agit: Ueler die dem Kais fer Ca) exfecrabile únimal Dieis ý gi yexaret Ecclefis am. Atque euhdem'in modum de'eo»loquuntur e veteribus mùlti» “Ast, utəvidetur , quodam- inodo immerito, uti obfervat etdemonftrat Dod- wėèllus (1), Atque ut bene exprimam, quod hac de re fento, eam enairareiconabor. -‘Perveniebat ad regnum Decius, et “mox adver- fus-Chħristianós edicta dabat: (2).> Erant autem haec eiusmodi, ut Provinciarum Praefectis ce- terisque magistratibus `iniùngeret ‘Decius ` reli- giònem Christianam ; quoad fieri poslev, “exftir- parent, ei addictos fedulo inquúirerent, -eosquẹ omnibus módis adhibitis “ab; ipforum facris:'ad patriam religionem reducerent: Iam vero: ma- gistratuųm oigas Modom et rationem hisce man» fer Pecas zugefchriebene Christenverfolgung i im dr irten Jahrhunderte, qua demonftrare conatus fuit’ auctor, hanc, quae Tatuitur, vexationem ab ner fanati- co, pattiumve ftudio imbuto efictdm feisfe. Quum vero ibidem hoc opinionis commentum fatis: fupetdue refuraverit S Chróockhius, mihicquidem: illud- non çürare licent, et yerbochoc monuisfe fufficiat, CI) DeMort. Perfec. Cogs P 56 (1) Dif h § 52. faq. i KOTAR C2) Hacc ab ceo data fuisfe, patet e narratione Dionyfii Alexandrini ,* apud Eufeb. AME, VI, 4i var. loc. âliisque veterum Pe i CR T Os hem, Comment. p, 478. C 44 ) ; -måndätis-obfi equèndi, etiadfcòpum tendenci fibi Telictam- cernens , přo indole-et fentiendi ratione fua pcillud vefiċère:ftudebat , ur exftirparenrur, Cbhristidni; faliem numëro minuerentur, ` Itaque miferi illi; ẹr imprimis sinter-illos primarii vis ri er antiftites Cquo magis: eorum -rẹs-in -peius ruerent) capti , ad-edrcerem- ducti, omni crucia- tuum: genere affecti ;iab his, quum. frustraocrus ciarehtur, dimisti; ab illis, novis: tormentis- in- vèntis; dento tentati; ‘a nonpullis etiam, quuni immota conftàntia-omnia:perferrent; ultimo fupa plicio-traditi. — Haec omnia perpendenti nequa- quamomirum- videri- potest,. plurimos veterum fumma acrimonia in Decium invẹhi, eiusque vẹ- xatiónem,Dioclerianea exceptas.: omnium om> nino faevisfintam pronunciare , quamvis martyrum fub. co ¿Çopia rẹvera non tanta fit, quanta vulgo perhibeatur. Conftat enim „magistratuum haud paucos exquifitam faevitiam in vexandis Chris< tianis cernchdam _ pracbuisfe ; atgue faeva illa omnia uni Decio -tribuebantur. , Ferbuit : autem, haec vexatio non nifi per annum; ab initio fcilis cet imperii Decii, a. 2493 adta: 250 , postearea misfior (1). Nec mirunr, ‘tot Christianos. hoc temporis pomehto läpfos fuisfe, Numgéam “enim q) Venema pA S T Hi p. 763a = et van der Meersch ad Eufeb, H. E. VI, 39. A A éiim antea tales eos follicitaverant cruciatus eè tåntorum dolorum perpesfiones, quibus aequo et immoóto animo perferendis imprimis etiam propter ed impares crant multi, quod: per triginta fere annos, fi leve fb Maximino malum: excipias; nüllam experti esfent vexationem ; atque adeo, rébus profperis uđi, vitae commoda diligere; iise gue fruendis fefe tradere didicerant, $ Galli vexationem Deciana vehementiorem ‘itas tuit Dodwellus-¢1), fummo iur, ut videtur, řefutatus a Venema (2). Verba enimi Dionyfi apud Eùfebium (3) eo` ducunt, ut nonnullos tantum Christianorum antistites ab eoin exlilium mìsfos ftatuamus (4). Valeriani, in:quiñtum imperii annum Chris tianis faventis, anno vero 257 mentem mutan- tis, fatis gravis fuit vexatio. Eufebius ($) me- morati doy pà. SQOSPITUTE MYEÚTAYTM , et Lac- tantius (6) Valerianum multum iusti fanguinis : . fudisfe: referte Duplex edictum dedit, Priori ERA non £1) Disf. l § 58. pe 291. C2) Inflitte T. IL pe 765. C3) H. E. VIL, 1. C4) Ch- quae habet van der Wie diah ad Eu- fab Lhe (5) H: E. VIL, 11. C6) De Mott. Perf. C. 5. pi s8. ON Gi nonnifi exfilium, et quidem Episcoporum man- dabat, et Christianorum conventus -vetabats posteriori vero C1) capitis fupplicium multis, åliis boñoruin fpoliationem, aliis exfilium mina- båtur. Miħñoris ordinis Christiani non adeo cu- rábantut. Attamen hoc non ita accipiendum , guat nüllus horum martyrium fubiisfer — Con- trarium enim docet Cyprianus (2), multos non tantum Epifcopos ; fed etiam e Christianorum vülgo memorans, in carcerem detrufos, -ad mètalla damnatos, vel etiam interfectos: Hoc vero ita accipiendum esfe, monet Moshemi- us (3), ut fuerint hi ex. eorum numero, qui, prius edictum negligentes, conventus adibant ; quales plüres affuisfe, nifi -certo conftaret, a priori, ut aiunt, colligere liceret ex Christiano- rum fub Valeriano animo, nequaquam demisfo ; fed potius martyrii ftudiofisfimo. - Atque idem hoc est, quod nòn fatis attendisfe mihi videtur Dodwellus (4), (ut femper, ita et hic magno martyrum numeri minuendi ftudio ductus), quum omnis generis et aetatis. hominum martyrium, a Dionyfio apud Eufebium1. Í. mémofatum, ab Ae- ` mi- (1) Quod exhibet Cyprianus Ep. 82. (2) Ep..77. (3) Comment. p. 552. i C4) Disf. l § 6r. p.295» s ( w D miliano’ Praefecto repeterer, qhi ultre edicti modum foevus fuerit Etenim evili prius edicå tum non curaverint: Dodwellus vero ita ratio- ciñatur, ut inde concludere posfit:: ĉa reliquis provinciis, quibus non: přaeesfent praefides, ina genio fuo faeyi, et in Christianos infenfi, tales non fuisfe martyres.” Si vero hinc non repetenė dum fit horum e vulgo Christianorum martyrium į pariter in ceteris provinciis eiusmodi homines ađ fupplicium duci potuisfe, unicuique manifestum est. “Bauldri (1), etiam in Dodwello refutando occupatus; fibi perfuadet, literas,) a Valeriano ad provinciarum Praefides misfas (2), hisce di+ verfa mandasfe'ab iis, quae refcripto eius, ad Senatum misfo , continebantur , iisque atrocioras Hoc autem’ verifimile non egistimo. Nulla enim aderat caufa, ob quam Imperator nonnulla eo- rum, quae in mente habebat, coram Senatu re» ticeret. Neque hoc inde merito efficiatur, quod Aemiliano manditum fuerit nonnullos fuae pro+ vinciae Christianos in locum quemdam Libyas relegare. Hoc enim conveniebat exílio, in quosdam per edictum ftatuto, Quum vero va- riarum provinciarum. Christianis Yarius exlilii To- cus esfet destinandus, Imperatoris ërat fingulis ; pro- (C1) 4d Lactanfti l. l. p. 59. (2) Quarum meminit Cyprianus Ep. 92: prövinciarum `Praefectis per -peculiares literas hunc locum indicare; i ~ Duraviccautem haee vexatio per tres annos et dimidium; anno enim ċ6ò Gallienus, lege, lataș Christianis pacem reddidit Çr Jst Aureliänum perfečutoribus q: d: abnuimerant. Eufebius (2), aliiqguer Sivevautem cum Dod- wellò (3) vexationem ab ceo duntaxat intentatani ftatuamusg non vero exfecutioni mandatamș five cum:Ruinarto C4), er Vènema (5), (qui tamen ipfe fatetur, eam vix in cenfum venire); ante Im- peratoris mortem: illam: jam incepisfe nobis per- fuadeamus, valde egigui fuit momentis- _ beAtgqué adeo jam ipergendum :esfet»ad: vexatio- nem Diocletianeam, ultimanr illah j ast fimvt omnium vehementisimams Quam vero fi ca- dem ratione, ac antecedentess pro viribus meis ș: excutere vellem y fceriptio -haec profecto longius; duam par est; excurreret.- Praeterea, quamvis et hic inter fe litigent:Dodwellús et Ruinartus de martyrum numerow conftat tamen, er ab'ip~ {o: Dodwello (6) conceditur, omnium longish- B. A mam (i)i En teb: H. B:MHyi Bei (2) In Chronico; C3) Disf.. l. §. 64. pe 299. (4) Praef. l. p. 436. Cs) Inflitt. T. IIL. p. 776. C6) Dif. h § 65 P. 3024 - E 4951) mam nön tahtum, fed et faevisimam z- € certe martyrum proventu copiofisfimam hanc fuisfe ve- ġationem; conftat de ipfius extenfione, de edic- tis pluribus latis eiC:, et, qui hoc tempore vi- žit, Eufebius` omnibus rebus magnam perfpicui- tatem affert et certitudinem. In antecedentibus autem, quomodo media Via, quae profecto et hic tutisfimá, ubique calcanda fit; atque adeo, quomodo cum ratione de vexationibus ftati pos- fit, faepius indicare conatus’ fum: Quocirca hic pedem figo , ad caùfarum investigatřonem prope- rans; Uri autent timore correptus a fecundam hanc feriptionis partem accesfi, ita mitto illam, dolòrem haud levem- propterea fustinens, quod meis profecto laudibus tonge maior Moshemius now exfecutus fuerit illid, quod meditatum fe fùisfe dixit (i), fcilicet historiam vexgationūm. Ci) In Präefatione , praemisfa Disfertationi i de aez tate Apolog etici Tertulliani , et initio perfecutionis Chris- tianorum fub Severo, quae prima est in eius Volumine Disfertationum ad Hif. Ecclef. pertinentium. ş ` > s y ` CAPUT-TERTIU M: A DE CAUSIS VEXATIONUM. Ainea hanc aggrediar-disquifitionrem ,: bés ne conftituenda videtur quaestio, : Quum fcilicet quaeratur de caufis vexationum,: ea,- quae) fina gulis anfam dederint, hic enumerare, meum: non existimo. Fuerunt enim haec ye tantum oppor- tunitates,- quae, nifio caufaenaffuisfent, nullam vim er efficaċitatem habuisfent,-yef hoc illudve} inter oċaufas -omnibus--ċommünes referendum; quod-propter temporis adiuncta: prae cetêris elus cebat: Sie cap: 2»:dixi-dei incendii -crimine à Nerone Christianis obiecto, quod nulla weri ' fpecie gavifum fuisfet, nifi odii generis humani rci habii esfënt Christiani. Tam vero tuto hoc agere Neroni licebat, quin, et populi favorem ita agendo fibi reconciliabat, cui odiofi erant Christiani (1). Idem apparet in Traiano. Sive enim cum Moshemio (2) ftatuas, illum legem, de qua fupra egimusş-tulisfe, metuentem, ne ira- C1) Venema Zzfitt. T, III. p. 280, (2) Comment, p, 234. in nota. € 5t ) iratós póntifices et plebem haberet} fi hominibus tånta invidia laborantibus: plenam impunitatem concedererv, et opinantem, (cum Plinio in epi- {tola celebratishma):Christianos non ut homines in Deos ‘et facra Romana peccantes, verum ut cives Principis mandatis pàrere nolentes esfe- pub niendós, fye cüm: Fontanioi: (1) existimess (quae fententia mihi quidemmagis: placet), : Tra» anum iudicasfe, eiosmodo homines, qui, cum ex ipiis pêėndérer, útrumʻin ius vocarentur -nece ne, tamen ‘huic rei anfam dabant, et-plebem Cuti putabat ille) in fe: concitabant, fuo »favore et auxilio indignos esfe, — quidquid horum fu- mas , ponuntur femper caufae vexationibus om- nibus ‘cóimmunes ; ut, qui -eas non teneat, ne- que hanc qualemcunque Traiani mentem. bene capere queat, Er ficrin ceterise Itaque pergo, ad 'caùfas vexationum proprie: dictas; Atque: hanc gravisfimam- fimul et fuavisimam feribendi materiem exordienti ftatim mihi occur- rit qúaestio, noünüllis immerito dificiHima vifa. Quum fcilicet certisfime conftet -Romanos nep yini antea ob religionem fuisfe: graves, iquaeri- tur, ünde reperendum. fit} quod Christianos tan- tis àffecerint malis. Nonnulli hanc arripuerunt i i dif- (1) Ad Formeii Compend, , Hif. Ecc, Bèlg. fcripum P. I, pe 87. nota a. aiina he ; D “ C 5 ) difficùltatèm , uto ftudio foo Christianos calurië ħiandi, faltem minus:benigne diiudicandi , in- dulgerent, atqueo hanc- mutatam: Romanorum ågendi rationem ipfis Christianis imputarunt, qui pertinacia faa, et-fanatica ràåtione, et feditiofa İndole, et quae plura hùc trahi folent; Roma- nos eo ådduxerint, ut noù posfent non eiusmodi hominum genus poenis coërcere, eique: exftir- pando operam dare. Cui opinioni pasim etiam favét Gibbonus in opere faepius laudato. Quam- vis autein vetum fit, Romanos in peregrina fa- cra not dhimadvertisfe,- optime ‘hoc cum- Chrise čtianoruńm vexationibus- conciliari potest; - dum- niódó bene teneamus, qualis haec- libertas fue- řit, perëgrinis facris conçesfa, -et quaenam re- Jigionis Christidniae indoles, ipforumque: Chris- tianórum i çogitandi et-agėéndì raio. Romani peregrina facra in republica admiferunt, Negavit hoc Chandlerus C1), laudatuüs et- refuta- tús a`Chevalherio (2); Hocenim non negandum esfe, e multis apparet.: Etenim Roniani ipf pe- regrina facra et Deos asfumferunt ;- horum culs tum åd füos mores et cerimonias accommodans tes € g) aiti aa religionem. fuam exercere y iiiu eiuss € r) The: histori of perfecution T, I. Secr. s (a: In Specim. laùd. p. 43 faq.’ (3) Moshem., Comment. Proleggi c. 1. §8, sieh de T9 53 ) iusque caufa coire’ concesferúntg quod manifes- tim fùit in Iudzeis, quibus, quamvis eorum re- Hëionem contemnerent Romani, licitum -tamen etat Rómae, ct in univerfo Imperio Romano eiùs cultum profiteri, quibus erant profeuchae, quini ẹt impuné“alios in facrorum fuorum fidem fusciperé licebat. ‘Argumenta, naximam partem. e Iofepho et- Philone. ducta, quibus haec pros bát-Chevallierius (1), exfcribendi necesfitas nul- la esr; Verum non posfum non occurrere erro=; ri Warburtoni (2), feribenñtis, kanc'aliarum re- ligionùñm tolerátionem” cësfasfe,” quum unus’ re~ rum fumma capesferet, utque hoc pröbetr, Au- gustitexemplum producentis. Juliuńy enim Cae- fårem Tudacorumcollegium legitimun habuisfe, ñotat Tofephas (3). Augustum vero tulisfe' Ius dacos hinci etiam patet, quod-in profeuchas conveniendi libertatem er ille iis concesferit (4)s Sara oag > Ba STAR ad rapia (5); ii s dred’ marok f nes de Riser Disf: de Effectu Reh a. in iuris prúd, Ròm: Disl Ve § 3. pe 146. Di ! GEJ: Spec h ena. E f C2) De Göddel, Zend. T. II. p. 93. C3) Antiqs lud, L. RIV. cego. fecti oR T.L Pu ziġs edyHavèrc, la) PEDIR Twd. FAIL ps. 368. ed. Mang. » quas acá titat b eyi L. A.t, (5) Dion, Cass, Hifl, La LIN pPe4ogi ed. g. ríabu G w.) nequáquam Imperatori fuadetşy“ ne ullam ferat, religionem , quod putat Warburtonus, fed -ut caveat, ne:noya Numina in Rempublicam. itajn- troducantur, ut haec inde detrimentumcapiat (1 )e Et quod Tacitus (2) memorat- fenatusconfaltum s de facris Aegyptiis et- Iudaicis pellendis; non. ad Augusti, fed ad Tiberii. pertinet nerarem; cui praeterea fraudess. fyb religionis fpecie commis- fas, anfam dedisfe, nobis : auctor est Ioffe- phus (3b ; E4 -- Largiebantur igitur Romani pS ien religio- nis libertatem; veruntamen-non: nifi duplici:con- ditione eam concesferunt, una, sut privatim fos lummodo obfervaretur s altēra, ne ` legibus: pu- blicis adverfaretur. religio, i. e., ne Reipublia cae esfet damnofa, Romanis moribus noxia dug rationibus Imperii adverfa. Praefertim:id attens debatur, num feditionis metus- adesfet, aut. fae crorum obtentu committerentür ,feelera.s:;Omniá um minime eiusmodi religionem ferebant Roma- ni, quae : publicam evertere videbatur; haec. enim tam arcte cum re civili érat coniuncta, uts l qui (1). Quomodo huncėlocüm etiam intelligere miti videtur CI. de Rhoer, l, 1. p. 149s in totais ‘a(2) Annal.. ti, 85 C3) Aniiq, L. XVIIL c. .ġe S ME VELL. p. 63: Eti É B.Y guiillanm tollèbat, huic -etiam minari credere- tur (1). Patriam religionem ‘ad civium oficia rètulérant, quin patrios Deos reiicere naturae advērfari putabant ,' ut colligere etiam est ex Eu- febii Toco (2J; ii quó Aemilianus Praefëctus: Trod @eoùg TposkovéTy manifesto vocat: 2r) ră ità OUTý mpiresbat, cr Eninabéchar Täy Her piet PET ate ay "i ‘Hesce' conditiones animadverteret ftatim, mani; festum fit, Romanos,” quamvis nemini ċcerero- ğüin ob religionem graves , Christianos tolerare non‘ potuisfe, fuaque” cogitandi řrdtione političa fpo eó fuisfe perductós, ut illos vexaārent. CEiùsmodi erat religionis Christianae ratio, ut atheismi fufpiciònem praciudicatarum opinionuni tenácibus, illiusque verani indolem ignorantibus facillime moveret. Christiani , primis “faltem tëniporibüs, cültum' fium divinüm exercebant, nupis ifere adhibitis” cètitioniis. “Romani vero | remplis} atis’, ' fimulacris füis, et quae plura huc referùdtury 'adêo erant asfueti, üt “relig ionem omnibus” ihis deftitútam cögitare non posfent, et, qum haec abesfe videte mox nullam religio- T wa mads o M (im (1) Mosh em. Comment. Pe IOls' Venchi Y- fitt. T. UUI. p. 340. (2) H. E. VAL 1 pi agh., Q nem: adesfe ftatuerent-C(t), Praeterea Christiani Romanorum numina er, ritus. contemnebant , op- pugnabant, vana dicębgùt, ludibrio , habebante Ast hi, quum. perhibere- audirent, omnia pumi- na, et fua, et aliarum. gentium, revera non esfe, alius autem Dei. imaginem nuilam - cerne- rent, nullum prorfus- coli- fibi perfuadebant. Qui vero penitus Deoş tollere credebantur Graecis aeque ac Romanis maximopere erant €x- ol. Protagoras , cumin principio libri fui fic pofuisfer: de. divis negue ut fint, neque ut:non fi ini s habeo dicere, Athenienfium: jusfu; urbe, at- que agro ẹst exterminatus , librique eius in cons cione .combusti C2). Ira etiam Christiani prop- ter ‘illud Arheismi crimen fdepius. vexatiy: V: C- fub. Antonino Pio, ut liquet e lustini Martyris Apal. 2, C AN “Accedebat, quod Christiani f Mpe fuam ubique fummo`ftudio introduçere conarentur (4). Noverant enim, religionem hanc univerfo gene- ri humano, non tantum esfe deftinatam , fed etiam aliquando illi amplecrendam fore (5). Quam vero fum; mei) Moshem. Comment. § 29. pe I03» (2) Cicero de Nat. Deor. Le L c 23. = (3) Miate m; Coriment: § i4. P. 239: (4) Venema hl (5) Warburton, K L T hi p. 68. iE 387o) fummo: ftudio :eam-propagarent; hoc non fiebat nificum-derrimento religionis- publicąe ẹt ftabis - ditaes sAliarum enim gentium? Deos adfciscere licebat -Romano, fuos -colere :pergenti, prorfus vero, alia reg erata fi; quis ad Christiana facra transiret, atque. adeo uni. vero Deos omnibus aliis reieçtisṣ, fefe addiçeret. Hinc, aytem facil+ lime Romanorum Oriebatur-. fufpicio , -Ghrissiar norum placita et çonarus :reverą in detrimentum ẹt-perniciem patrie, ep avitag: religionis! tende=« Tey ẹty quum: ompium gentium-religionemofalliz ratis arguerept Christiani, ,videbantur-omnino- ad pacem., et tranquillitatem reipubliçaęç-disturbani» dam proclives: (t)oscEX ftudio~illo, religionis propagandae; ex ai egi quo, erga: placita:illius ferebantur „-ẹ fanatica ratione :guafubindeanor- tem. {ponte obibaņnt -€t ex., -conftantia in ia y morte Įfubeunda ;;, decernebant, Romanis fibi rem esfe, cum.: fecta dominandi; tudiofa E2} -Hine illud: res. noyas, in republica. moliri quod obiir çiebarur continuo Christianis; Cai er qguod imy primis luculentum in edicto Galerii, apud Lacs tanium (4),-ig -quo dicite fè id providere pelles, (1) Mosh em Commòntspa foa i9197 (2) Prancek: Opi LTI N p? 5e fqq (3) Cuperus oad: Lactant, A W pi r26 (4) De Morta Perfec, Ce 3p 225e (C8382) ui etiam Christidiiy qit iparen tum fto- ram reliquerant fectam, dd bonas" men- teò redikent: Siguidem gudam Fütione täta osde Christianis yoluntas® 'inväfi oK et ranta fiöltiria" "ociúpasfer, ut non iHa veterum - infeiturae fe qire rentur ee, fed pro arbi- tiio; atge út hisdem erat libitum, ira fibi> mëtt leges facérent, guds obfërvarent etc. Scilicet (rY facra påtria relinquere’ Romanis ae- qie: odiofum et dahhandum vifebaiur, ac mores patrios contemnere’, quibas fare reni Romandm Ennius tamquam x oraculo quodam Cičëtoni ef- © fatas videbatür (2) Nova numinaintroduceré'exis- ; biihabatat Socrates} et propteréa damnabatür €) HQuim” vero Ròmani”Deòrdm iram” excitári f re denia ‘onötibüs, iis deferéndis, ` neglectis Ra” a Christianis, fec nôn flagitiis ab”°hisċe’% ut pu- - tabant, eòmmisfis (dé quibus postea), hine oni: nis generis" calamitates: 'públicae Christianis” velit aŭctoribús adferibébdniur C25 cui opinioni Oc- currit PAIN atp TOE terrae motis in RS i sily a 2 ; No A Gib DiY. h L TUIR p pry E l waCa) De Republ. L. V. Ed. Ernesti Vol, IV. Fragm. p. 38. (3) Xenophe Memor: a) Mcairg ii : (4) CL deùR kogt LTIS girip: sobi ED s- hem. Commenta pi ropy to yapa Ta II. p6. (5) Apologefs Ce egs D SY $ Ç 59 J Afia „Antonino Pio cimperante, Christiapis: tris buebantur C1) riut er- lues: quae fub. Gallo gesaai E ; >ii -sĪnterini divenn ileg, de ciiiiiene aoa perverfas: opiñiones data ' opera slatti eius ad- verfariiiphilofophi, fcriptis eam aggredientes % 3) Atque imprimis:hoc: egit Celfus, cuius -etam fcopus non tantum: fuifasiut Romanos a; religios ne Christiana afnplectenda,:fed,etiam ab; eame- _Jinsset accuratius cognoscenda-averteret (4). A Videatur- futem; alicui mirum:y Judaeos, pguame vis ,»aeque -ac Christiani, amnes aliarum gentium Deos reiicerenta nullamque vellent Numinis:effie giem; `a- Romanis itamen | non faisfe, VEXALOS'» quiñ eriam ireligionis libertatem; habuisfe. concese fams»! Erat: vgro': Judaeorum aet- Christianorum prorfus: diverfa Tatio.: ‘Conítitugbant; illi gentem, quae seligionem-fuam a proavis fuis açcepum fervabant ; hi vero fectam, quae patria fae cra -mittebat (5). Illi religionem fuam posteris ‘Abrahami eximie. datam, noverant, eaque: fuper- þiebant, neque adeo Eo, illius-propageudae i 3 A eT i Tg {fius a) Mosh erm: Commen p: 236. ETOR EE "1 £29 Thide p So gii NOL By A waa aron RCI) Thid D a35 fq: et shp M Hati etsvetds KURE CARTE THAN PANN, WAAT ERS bai t., Sebróoc th, p? TTR p. 37O üi jeapn am (5) Gibbon. Hifory 3 Te IR p em o i } Cen D Audio ferebantur; hi totos huic ftudio fefe. tras debant H. “Illòruni'denique “facra non tantum’ ‘“cerimoniis non erant deftituta ,- fèed revera iig abundabaùt, unde, etiamfi nullò fimulacro: ip- fam Deùm effingere ftaderent , differentia tamen inter ipforum Romanorumque culum minus iin ' oculos 'incurrebát; Christianorum facra niųllis fere èxtërniş ritibus erant confpicua (2). -'Ornibùs füpra memoratis effectum est, ut Christiani, nifi duplicem , çerte 'alteram , quam dixi, conditionem violarent, ut unicuique ma- nifestum. lisdem “vero aliisque’ caufis res eo perducta est, üt maiestátis crimeń incurrerent. Atque hoc est, quod de industria demoñftratum ivit Chevallierius in Spècimine; faepius iam lau- . Wato (3). “Crimen vero maieftatis apud Roma- ‘pos erat violatio n dignitatis et amplitudinis, quar in civitate famia esty atque ad. hoc cri- ai AEE OE EER ogha Tek (2) Moshem. Comment. p. 103 ~ (3) Praeiverač illi , tex eits verbiséoliga;, LF Grunerus, in Exercitt. hiflor. de odio humani ge- neris, Christianis» olim: a- -Romanis obiecto,- et Cl.. d è Rhoer, Disf. IA var. loc, Idem.fent Abr P.er. renot in Difin. qua demonjfiratur., quantum, divina revelatio ethices doctrinam perfecerit, p. 42. in-nota ġ quae adest in Dis/ertt. Legs: Stolp. ad. Chrifi > morum . discipiinanr, pertinentibus, T: Lo } E o hiëù rèferebatur: quodcunque adverfus: populum Romanum ;-eiusve fecuritatem fuerat commisfum. Erat haec, forente:republica, maiestas populi 3 imperio'ad unum dèlato : evafit maiestas Impera- toris. © Varia a variis Imperatoribus ad hoc ma- ieftatis crimen fuere reláta, © Illud veřo tale ius dicatum; quo coetus: conyentusque, fiat} homines=: que By fëditionem: conpocentur Cir}; nec non hose tili: animo adyerfus: rempublicam :yel principem: animatum esfè (2): - -Imprìimis notaidum, fm peratores y^ cumi fibi; tim- praecipue mortuis, Augustis divinitatem quamdam attribuisfe, unde facta et dicta in vivos aeque ac mortuos Impe- råtores doeßelags impietatis- vocabulo. notata ș crimen maiestatis vicinüm:- facrilegio habitum et facrilegi, h.e. maiestatis rei appellati, qui honores Principi debitos negarent (3). Iam vero fi cum- his comparamus- ea,- quae’ fapra, ex indole religionis Christianae y et: Ro- manorum- cogitandi ratione-ducta, protulimus y animadvertere inipromtu-esty-:'ÇGhristianos ma- iestatis- reos fuisfe habendos. — Athei, quum prac- fides; seustodesque imperii Deos cerimoniasque i eo C) L. 1.7, ad Leg, Iul, Maief. g (2) L. ult. n. cod. tit. > (8). C kew gll Loli e3 S Opss aO te Rhoer 1L l. § I4; Ps 122s xÇ no eorum cültui adhaerentes, ad rationes: reipublis cae unice exactas publico ludibrio-exponerent, vinculum “illud politicum; quo civitas colligaba- tur, disfolvere habebantur- (1r). - Atqui tales Christianos esfe, nonnumquam fibi perfuadebant Románi. © Qui vero placitis adhaerebant, pa- triae religioni extremam ruinam minitantibus, flagitidque“committebant, Deorunr iram, atque adeo reipùblicae perniċiem ascesfentia, hi- pros fecto populi Romani fecuritati contraria moliri, er ita maieftatis rei cenfendi erant. Adfunt vero alia, guae magis etiam Christianis hoc malum contraxerint. f Imperatoribus, tam vivis, quam mortuis cul- tum quemdam diviñu m deferebant Romanis Et, quamvis“ haec politica tantam- fuerit inftituə tio, quae cum ‘opinionibus denatura divina ni- hil habebat commune *(2), -Christiani tamen iñ Dèêum- pëccaturos fe “ëxistimabant , fi- prin- cipibus aliquem ` tribuerent honorem, qui unicuique in civitate potentiori non iure com- petat. Ita Caefarem zuplov dicere, eiūsve fta- tuam venerari‘ prorfus nolebant, atque- hoe cst, quod tam conftanti animo coram iudi- cibus faepius negarunt martyres, etiamfi, hoc ad- C1) Sunt verba Ch de Rhoer hL L siy $ 149. (2) Chevall h L aai C63) admisfo , falvi fuisfent et incolumes Ça); -~ Quum vero ludi, dies festi et fim. faepius. in honorem Cacfrum inftictuerentur +- Christiani ea, negli- gentes. five hanc ipfam:ob caufam, fiye iaa tia ducti hoc facerent sdis: interesfen non velle ftâtuebantnr, ne hos etiam honores Imperato- ribus tribuerent ca): iaa MA iaa Romani; per genium., Principis i iura- ‘Atque. hoc iusiurandum :fanctisimum, habe- ahit quin gravius animadvertebaturiin peieran» tes, qüi fe:per genium Principiss-oquam: per: Des os obftrinxerant, quandoquidem in periurio prio» ri; praeter violarae religionis ‘crimen , ipfe: Prin- ceps ofendis: et fecuritas-publica-violari videres tür-(3). -Hoc vero iusiurandum derrectabant Christiani: < Tertullianus: (4): fed et ÎULAMUSg inquit; fcút- non per`genios Caefarums: ita per [alutem eorum, quae est augustior omnibus ge- niis.: Etenim persfälutem Caefaris- iurare non verebanturs üti postea per pietatem Christianos rum Piingipam iuratum fuite. Romani: autem (1) Cf. Plinius in Epift. ad Traianum laud. Hamelsve ld. l l T, IL p: 9; Schrock h, To IHI p. 95. 1 RAR) Teridliisui Apnlog. C. 38 < An iBLCheyall l. 1. pe 99 fq (4) Apologet. ©. 22. p. 284, ERY tač formúla nôn Contén Süsiurindüm -pêr ges nium postulare folebatit, fubinde eriam propter: ea, quod, corüni‘ erga Imperatores fidem fu: {pectam habentes, ‘hoc modo cavere voluerint, he defectionem ab Imperatoribus molirentur (1) 3 hoc vero, etiam in vitae pa anag À Pronus nolebant Christiani. i In ‘hisce omnibus Chirištiaños Aainftatid Pros ħon haberi noñ potuisfe, ex iure Romano des monftrat Chevalliétius (2); duae cum ad forom meum nən pertineant, er ad literam exfcribere Araédiofum esfet, mitterida cëhnfeo: Imprimis veřo hic in cenfum vediunt Christig» ħorumi conventus, et quae eò referri folent: Scilicet quum Christianis feligionis caufa`publiə ce convenire non liceret, et privatim etiam con: gregantibùs magnopere cavendum 'esfet, ne coe- tùs corm a Romanis turbatentur, flagrantibus vexationibus, noctu, vel faltem ante lùcem ‘exi ortam fere convenite folebant. -Coetus auteni noctürhi lege r2 tabularum iam erant” vetiti Collegia illicita et clandestinae coitiones multis faepe edictis fuerant prohibitaę (g3). Et in an- : i ; 7 ] Ya te- CI) Ut ceùfèt Baronius in Ännal, Een tf. Chevall. pe 100s (2) Spêcim. l. c. 3. § 6 et 7. i (23) Venema, T. III, p. 340 ee gai E Sehrockh, T: IE P. 5. arg: C ós) reċedeńtibus Vidimus, ad- maieftaris crimen: fuis- fe relatum illud} go: coctus : conyentusque: fiat hominesque -ad filiini ċonyocentur. < Eiusmo- di-clandestinos coetus cum feditionis metu con- iungere ita asfueti+erant Ròmani, ut:mox etiam Christianos feditionegs moliri fufpicarentur., Unis. verfeimpēràtoribus omnibus iræėlær et fodali>. tia valde erant fufpectaa Sic Traianus non tane. tum ilias Christianorum- nolebat, fed: Antiochiae. ne fabrórum quidem focietatem ferebat incendiis exftingúeridis dicatam (1 Jo seine Ean Accedebant vilisfimae calumniae: - Diċebantur fcilicee Christiani coenas Thyesteas habere, ine fanticidia ‘er incestus committere; quin promisè - cuam Veñerem exercere: Patent haec'inter- alia ex Eufebio (2) etvex multis: in“ Apologiis 10+. cis, in qùibus rekora ut lustini, PN rae, Tertulliani (3), al. SRIRN De fonte, unde Awhitia, hae calumniae,- disi. fentiunt eruditi. -Alii a Iudaeis, alii ex Haère+ ticorum flagitiis; alii ex ipfa rituum Christiano- - - rum indole, a: Romanis non- benè percepta; eas repetunt. Videntur mihi omnia ie coniun- tantat (gens Ci) Piinius, Te Kinihp D araia Eih T. Ip TA o = (H E Nyy UUN y i I. (3) Apolog. c. 7 et a" A. genda, praeeunte Venema (1). Dodwellus (2) €e Gnosticorurh, et imprimis Carpocratianorum obfcoenis et irreligiofis mysteriis illas ortas fta- tuit. Argue hoc (3) praefertim eo- probat; guod Iustinus: Mart. Ç4) de iis mentionem faci» at, ut recenter ortise Nihil vero Iustini verbis inesfe, unde hoc colligere Hiceat, obfervavit vat der Meersch(3) Et praeterea haeretici illi fa» bülis-de ` Venere promiscua et fim. ahfam dare potuisfent; minime vero iis de infapticidio, et -dapibus Thyesteis, cuiusmodi nihil ipf patra» bante- Videntur autem- hae calumniae e ritibus et confuetudinibus Christianorum , ut e primario fonte, derivandae» Scilicet ipfam iHud, quod noctu convenirent, osculum pacis q. d., ct fra- , arum ac fororum titulus, quo utebantur, pepe- rerint, quae de Oedipodeis incestibus et fim. narrabantur ; agapae vero, epula communia, et- imprimis corporis fanguinisque Christi in S. coe- na nomina iis originem dederint, quae de dapi- bus: Thyesteis ferebantur (6). Quod attinet ad infanticidium, facile-hoc fingebatur, quum de | : fam ÇE) Infitte T. I1. pe 342. C2) Disf. l § 29. pe 250. © (3Y Disfërt. 4e in Irenacum , § 25. C4) Apol: 1. p. 50. Apol, II. p. 70. (5) Innota ad E ufeb. H ESIN, 7. p: 176. C6) Chevall, L. 1. p: 89. © 7 ) fanguine et carne mentio. fiebat, imprimis quane doquidem magiae etiam fufpicio {de qua dein) in Christianos caderet, ‘magi vero infantes occidere haberentur, ut eorum animas ad praeftigias fuas- adhiberent (1). Quum vero femel adesfent hae cålumniàe Gnosticoram flagitia novas illis adde- bant vires. Iudaei quóque avide hanc drripie- bant opportunitatem rei Christianae damnum in- fërendi.” Qae vero a Patribus q. d., (multis 'Joċis} ab his fparfae dicùntur calumniae, maxis mam partèn alius funt generis, et Christianos feditiofos esfe clamitant. Attamen Tertullia- nus (2) gentėm Iudaicain fontem dicit omnium erga Christiaños calumniarum, et imprimis Ori- genes (3) afirmat, Iudaĉos rumorem divulgas- fe, Christianos pueri mactati' cârniBus' vefci, et exftinctis lucernis omnis generis libidini fefe tra- dere fuisfe folitos. Quidquid fit, calumniae hae magnam vim'ha- bebant in Christianorum conditioñems- — Efficie- bánt, ut Romani fubinde cum iis ne fermones &uidem miscere vellent (4). Ma imprimis, EUR- -0i quae ` (1) Van der Misisif Il odia, Li (2) Ad nationes I. 14. C3) Adverf. Celf. L. WI. p.293 , 204¢ Ed. Spenc.y qnae- loċa citat Hamelsvelde ol T Hopi 77e (4) Hamelsveld, 1. M Es C quae de'facramento (1), et de. carne et fanguine in; conventibus: antelucanis adhibito ferebantur , feditionis et coniurationis „metum - valde. auge» bant. + Etenim in coniurationibus humani cor- poris fanguinem haurire: moris: erat (2). Quum, vero in coetibus: fuis coniurationes er) feditiones. conflare. crederentur - Christiani, fponte etiam patet, eos majeftatis reos fuisfe habendos. Romani autem non’ tantum conventus illici«- tos obiiciebant Christianis, fed univerfe; etiam ,; eọs rempublicam quafi feparatam: efficere. voluis- fe (3). Aique hoc ` prorfus falfum dici. nequit A- ceteris enim, quantum: fieri posfet,. fefe. fe- gregabant, eorumque ; confortium : fugiebant. Oblectamenta publica omnia fpernebant; con- fanguinitatis-- vincula: rumpebant , nuptias cùm gentili q.. ds inire illicitum:'et irreligiofum habe- bant (existimantes a Paulo hoc iniungi,;e Cor. Vlictgs vet © Cor.-VIH: g9). Neque etiam cum ceteris iisdem iudicibus: uti volebant. Pariter taii hita enim (1) Senfa bene Latino. Habebantur enim Chris- tiani, in coetibus illis, certo foedere et facramento fidem fuam fibi- iñvicem SoN, et inter [e fo- ciati. » (2 Chevalh-l, Ie p.dodg (3J CELide! Rhoer 1 h § 22. pe 192s Planck. L L p 56 fqq. et 208. fqq. e 0) enim illicitum habebatur ad tribunal Romanum fefe ċcoñferre, qüandoquidem in reiudiciaria pli- rima occurrerent e facris Romanorum petita et cum iis coniuncta, imprimis iusiurandum’ pér Deos, guod Cinursrærpeles existimabant Chris- tiani. C AdhibéBáne jita folummodo: iùdièia comt promisforid (forte>er hic inducti verbis Patli- nisy -t Cor. VI? 5 et 6.), arbitrum vero, ut fua Aponte’ inteligitúr, femper Christianum elige. bant, Ipfi vero, quantum: fieri poster» fefecön- iungebant, ër imprimis inde a feculo 2. omnia mysteriis involvebant, ` ` Arcana illa focietas per- totum imperium erat difperfa ;' eiusque focii arc- tisfimis vinculis colligati (1). EX ħisce vero. omnibus Ròmâni prudentiores reipublicae detrit mentum „et ultima mala non augurari non pote- ranč, argue ‘adeo non mirum fuisfet, illos’eius> modi fectae propagationi fefe oppofuisfe , etiamfi maieftatis rei non habendi fuisfent Christiani., „Huius vero criminis tandém in'eo caufa vide- tür qüdèrend?, quod Christum Tegem habèrenr . dicereñtque” Christiani. De hoc rege, audientes Romani, Christianos, mox. violati etga Princi- pem. ofiicii fufpicabantur, Videmus. iam „huiys + rei initia Acte XVII: 7. Domitianum autem | hunc Christianorum regem -aegre -tulisle , patet ED S y €X (1) Planck, l. p.”205"fqq 70; ) ex Eufebio, C1): - Iudaei imprimis hoc ufurpa- bant, ut Christianos tamquam reipublicae. perni- ciofos et Imperatorum maieftati inimicos depin- gerent (2). Haec omnia igitur huiusmodi funt, ut iam a priori, q. d., ftatuere nos iubeant, Christianos maieftatis reos fuisfe habendos illos- autem re- vera tales fuisfe habitos, et propterea vexatos firmis argumentis efficit Chevallierius (3). Breviter ea lustremus. Primum petit ex eo, quod Aostes publici ka rentur Christiani. Tales autem dicebantur, qui finistra adverfus rempublicam et Principis ma- iéftatem confilia inirent, publicaeque infidiaren- tur fecuritati. Christianos ita dictos fuisfe, pa- tet e Lactantio (4), et variis locis Apologeti- ci Tertulliani (5). Huc, vero forre etiam refee ren- (1) H. E. IIL;-20. (2) Moshem, Comment. p. 96. (3) In Specim. l Multa eorum, quae iam exhi- bui, a Chevallierio inter argumenta referuntur, quie bus probet , Christianos maieftatis réos fuisfe Aabitos 3 ut mihi quidem videtur, quod pace viri eruditi dic- tum fit, minus recte, quum non, nifi tales habendos fnisfe demonftrent, (4) De Mort, Perfec. c. I4, pe IIL. (5) Ut: v. c. cap. 2. p, 26. ubi ait: in reos ma- seflatis et publicos hostes- omnis homo miles este Qui lo- E gn} rendum. fit, quod’ Tacitus C1) Christianis obiie cit, olium generis humani, Perquam varie. haec verba a variis explicata fuere. Moshemius (2) ftatuit, Christianos, omnium gentium facra fal. fitatis arguentes, propterea ad. pacem reipubli- cae disturbandam, et capitales inimicitias. feren- das proclives Romanis fuisfe vifos. Alii idem intelligi odium putant, quo Judáci in ọmnes ipforum religioni non addictos ferebantur, quae videtur etiam fententia Warburtoni (3). Ma- nifesto autem a Iudaeis distinguit Tacitus. exitige bilem, quam dicit, fuperflitionem, eamque ut recens natam proponit. . Vidimus. etiam in ante- cedentibus , Iudaeorum illud odium. nullam Ro- manorum jis contraxisfe - poenam, neque impe- divisfe, quominus religionis libertas illis conce- deretur. Moshemii. vero opinio., quamvis alte- ram illam variis argumentisoppugnet (4), ab ea tamen non mulum, differre videture — Plancki- us C5) intelligendun existimat illud Christiano= rum ftudium (de quo egimus) omnium confor- tium, ocus fimul docet, hos: cosdem esfe; nam particula, e2. ižnynriz as pofita este Chevall, l. le Ce 3. § 2a (1) Annal. XI p, 44e o (2) Comment. pe 102. (3) De Goddel. Zend. T. II. p.79 (4) L hÈ in nota. (5) Geferieiie etc. pe 56 qg tium effugiendi. Cui opinioni non habeo, quod opponam; Attamen probabilis etiam videtùr il- la Gruneri, quam fuam fecit, additisque argu= mentis {tabilivit Cheyallierius C1), Grunerus (2), fcilicet locum hunc de hostili erga rempublicam Romanam animo fuit interpretatus, ut genus hut manum hic 'denotet orbem Riminin cuius ^ fignificationis exempla multa, et a Grùnero alla- fra, eż ex fuo ipfius penu depromta affert Che- vallieriüs. Si häec interpretatio vera fit dicen- da, novum praefidium ex hoc loco nanciscatur illud, hostes ‘publicos dictos fuisfe Christianos. Secundum argumentum, quo demonftrer, Christianos maieftatis reos fuisfe habitos, ex poenis ducit Chevallierius, quibus animadverte- batur in Christianos. Maieftatis rei afficiendi ẹrant vivicomburio, damnatione ad bestias, Cru- ce et'decollatione. Damnabantur ad bestias con- ċitatorės feditionis. Poena crucis imprimis eti- am in facrilegòs èr feditiofos, i. e, maiestatis re- os fancita erat. Haec omnia e Romanorum le- gibus probat Chevallierius, quod qui cognosce- re cupiat ipfim adeat. His ipfis vere poenis in Christianos etiam facvitum fuisfe, fatis fuperque * & F : ; no+ (1) Spec. Ce Ie § 5a p. I0 qg. (2) ln Exerciit, laudi: Ar aA notum:est C1). Vivicomburio autem praefertim etiam in magos animadvėrfum est, et hinc etiam’ in Christianos , qui pasim magi fuerunt habiti, id quod inter alia ex eo pater, obfervante C1. de` Rhoer (2), quod libri eorum facri fubinde cor- rupti ‘fuerint et combusti, ut in vexatione Dio- cletianca, quia continere crèderentür magicds artes, quae vulgi animos ad res novas audeńdas concitare poterant, Quin Romàåni aliquando: fi- bi perfuaferunt, ipfam Christum dpud Aegyptios artibus magicis operam dedisfé, undeet marty- rum conltantiam eadem- ex caufa repetere fole- bant. Haec autem vires faepe daccepisfe viden- tur ex eo, quod interpretationes fcriptorum pro- pheticorum, a Christianis factae, non femper imperio Romano faverent (3); ast imperio male portendere crimen erat capitale. Nefcio' autem quomòdo cuni hisce conciliandum fit, quod re- fert Dodwellus (4), et multis exemplis allatis přobat, Christianos magicis operationibus ad- verfisfimos ` fuisfe habitos. Ter- ) Chevall b lLte. 3e S 3: p: 73 faa: C ayi Rhoër, hL l § 23. p. 196. ; (2)-Dis/. lL § 22. p. 194 fqq. et in nota. (3) Ibidem, et Vanik dnfiiiti T. nip p 342. ¢; C4) Dif AS ai. D dhi: f p Ce 24 J c Tertium. ordine argumentum Grunerum (1), elicere , dicit Chevallierius, e quaestionibus, is é. tormentis, quibus Christianorum fervos et domesticos in dominorum caput interrogatos fu- isfe probatum ivit. Magnam vim huic argumen- to non attribuit Chevallierius, neque etiam tri- bui posfe demonftrat (2). Scilicet: conftat om- nino, fervum in caput domini non potuisfe in- terrogari, nifi in quibusdam cafibus exceptis , inter quos fuit maieftatis crimen į, nec minus cers tum est, Christianorum fervos in dominorum caput fuisfe interrogatos;, dubium vero, utrum id in caufa maieftatis factum fite . Licuit enim etiam in incestus, vel adulterii caufa quaestiones de fervis habere; illae vero quaestiones, quae memorantur de. Christianorum fervis- inftitu- tae (3), pertinent. fere omnes ad eas vexationes, in quibus variorum illorum, quae fupra in- dicavimus, flagitiorum, imprimis. incestus et promiscuae Veneris accufabantur. Forte tamen maieftatis teneri in hisce credebantur, propter fufpicionem , nefaria illos in rempublicam con- - filia agitare, ortam ex eo, quod occifi hominis fanguinem. bibere dicerentur, ut fupra memora- tim fuit. t Quid- (1) Exercitt, laud. p. 216. (2) Spec. L c. 3. § 4s pe 83 faq. (23) Verbi caufa E u feb. H: E. V, iI Quidquid fit, omnia hoc capite congesta fatis fuperque illud demonitrare mihi videntur, Chris» tianos , ut maieftatis reos, a Romanis, hac in caufa errańtibus™, fuisfe punits, “nec noń per" {picuum reddere, quanam efficere potuerint, ut continue- in -hune errorem- inciderint Roma- ni. Quibus tamen id contendere nolim, fingu- los vexantes hoc momento fuisfe impulfos. Ete- nim et invidia, et partium ftudium , et lucri cus pido, et quae plura perverfa in homine adfunt ftudia, in eiusmodi rerum adiunctis, qualia hic aderant, vim fuam exferere folita, Christiano- rum etiam adverfariis faepisfime ad illos vexan- dos ftimulos admoverunt acerrimos. Posfertque omnino de his aliisque, quamvis minoris mo~ menti, nonnulla addi; haec vero fufficiant. CA- CIPOT QUART Om). DE EFFECTIBUS VEXATIONUM. Ean profecto vexationes , quas fubierunt Christiani, istiusmodi, ut maxima vi et efficaci- tate in -omnem rem Christianam non valere non posfent. Atque flagrantibus adeo illis haud pau- ca augurari iam licuisfet, ex. ipis continue ori- tura. Quae vero. rerum humanarum, contem- plator prudens. atque fagax. exfpectasfet, illa Christianae. focietatis cum externam, tum in» ` ternam conditionem perfcrutanti historià cer- nenda praebet, Fuerunt autem illi vexationum effectus duplicis generis , alterum in ipfis focie- tatis Christianae fociis vexatis, alterum in illos rum vexatoribus, gigue. fogjetati nondum ads dictis confpicuum fuit, - Ert quod ad ipfos ainet Christianos, primum quidem coniunctio illa arctisfima, quam in illis cernimus, et fupra iam animadvertimūüs, e ve- xationibus magnam partem est repetenda, ` At- que hoc. naturae humanaę,apprime convenit. Inest homini innatum illud: folatium miferis fo-- cios habuisfe malorum. Gaudet homo adverfam ex- ~L Caz? o) experms fortunam, , fi alii adfi nt eiusdem cum ila lo mali ParHGiRpAG hos quaerit, his. totum fefe meditan a i i Sed, non. tantum.. a nguli.. „Christiani. variae - etiam ecclefiae vexationibus magis magisque cone iungebantur, „Praebebant enim illae faepius op- portunitatem frequentioris „confortii, er utrimque pracitandorum officiorum, ‘cum excipiendis eiec- tis, tum- confolandis in, carcerem detrulis, aliise que.modis (1). Hoc vero coniunctionis. ftudium faepe comi- tatum fuit. fectrae quoddam „ftudium, , longe mi- nus probandum. quo ducti Christiani. omnes alis. Os., partibus. fuis non addictos, alto despicie- bant fuperçilio. Nec mirum. ~ Quum.enim unie verfos: coniunctim ‘omnes, vires intendere vide- rent,-ut eorum- perniciem efiicerent, magna quaes, visyde;, fe. fuaque focietate non. existimare,- non, ; poterant; imprimis etiam., quum certo, nec ims merito, : fibinperfuaderent „totius imperii. Roma, ni, quin totius-orbis-vires nullo modo fufficere,, ad. focietatrem illam, delendam, quam ipfe Dei, Filius in;terra condiderat (2). Pa Accedebat autem penes Christianos ; maxime; -inde a feculo 2. mirum quoddam arcani ftudium; im- pa (1) Planit Cefehičltè, Te- p.” 68 Med (2) lbidemô p. 127. CA ïmprimis in eorum disciplina arcani q. d. con- {fpicuum (1). Forre et hoc pepererint vexatio. nes, quibus faevientibus natum fuit. In fingulis hominibus, adverfa fortuna laborantibus, fae- pisfime idem obfervare licet; er quidni, etiam jn fócietate quadam , istiusmodi propenfionem ex -~ eodem fonte derivemus ? Nihil profecto naturae magis confentaneum (2). ~ Deinde feverior disciplina ececlefastica, quae inde a feculo 2. medio exftitit, partim etiam e vexationibus originem traxisfe videtur., Scilicet prudentia omnino fuadebat, ut câāveretur, ne ul- lus focietatis Christianae focius revera corum es- fet reus, quae calumniabantur hostes. Iecirco mox e focietate erant reiiciendi, qui eiusmodi patrabant flagitia, nec novi admittendi, nifi illi, de qnorum moribus inculpatis certo conftare vi- -debatur. Praeterea vero (3), uti in fingulo ho- fhine, calamitatibus oppresfo, obfcurus vultus, êt aufteritatis quoddam‘ confpicitur ftudium ; ‘ita etiam in fecta quadam, vehementer et diu vexa- ta, inhumanitas quaedam et morofitas fenfim fen- fimque oritur, quae primum quidem erga hos- tës, mali auctóres, fefe exfeérit, fed per tem- si pos (1) Moshem. Comments pe 303s (2) Planck. 1.1L p. 206; C3) lbidem, pe 137 fq a K Y9 ~) poris decurfum etiam erga focios, et ità in ipfam fectae rationem et cònditiohem vim accipit. Potuit et hoc, e vexationibus ortuni, in ‘Chris. tianis omnino locum habuisfe, et feveritatem duamdam in iis effecisfe. ` Vexdtiones porro in Christianis enthufi itik quemdam excitabånt, qui fubinde profecto in fa- natismum abibar, ceteroquin vero multorum bo» norum fons erat et origo. Hine religionis tanta illa tenacitas}, hinc doctrinae falutaris tanta exis- . timatio, hinc'mutyusille et tenerritnüsamor (1). Ast in fanarismum abiens ardor hicce martyrii istud infaustum ftudium peperit, quod ita, quos dammodo inter effectus vexationum numeran- dum, deinde nonnumquam vexationibus iterum anfani praebuit. ; diano Eaedem’ denique vexationes, maximoruin Christianis malorum fontes, tandem fammum etiam bonum`ïis impertierunt; faltem earum una` opportunitas fuit, qua prius illud nancisceren- tur. Vexatio nempe Diocletianea religionis Christianae caufam victricem efecisfe videtur. Scilicet Conftantius Chlorus, et imprimis Con- ftantinus, a ceteris principibus, cum eo fumma -rerum tenentibus, male habitus, ye? humanita- te, et religionis Christianae ftudio; yel- rationi- i -bus C1) Ibidem, pe 66, opp >: Cloy bus-qe d politicis; yel utroque. momento ime pulfus, Christianorum- caufae fefe addixit, et, edicto in provinçiis:-fuis lato, iis favit. Atque ita ingentem corum numerum ad fe, et. in exer? citum fuum allicuits Hinc fenfim fènfimque Con- ‘tantini; et-Christianorum „caufa: una eademque evafit;, Conftantini: vero: caufa victrix exftitit, et ita fimul illa Christianorum C1). Fuerunt ħi- vexationum effectus imprimis in ipfis, Christianis: vexatis confpicui. Non mino- rem vero -habuerunt eficacitatem in. eorum vexa- tores „atque univerfe focietati Christinae: non- dum, addictos, et- illam: quidem, ut ex-inimicis eorum-amici, focii, Christiani evaderent.’ Fuere fcilicet adiumentum unum. in paucis. validisfie mum, qüo ufus fuit Deus fapientisfimus, utci- tius propagaretur religio Christianą, eiusque vis falūtaris longe. lateque per orbem adifundereturs Variis autem. modis hoc. propofitum.. asfecutae funt vexationes. ¿Primum enim, Christianis. aerias ein ius vocatis caufam fuam agere; id-est, doctrinae fa- lutaris veram- indolem et. rationem. exponere fae- pius.licuit, ; Quod;cum: fere: in magna hominum “ corona factum., fuerit, ;non:'trantum iudicibus, fed multis etiam. aliis opportunitas exorta fuit. veram, < Chris- C1) Ibidem, p. 226 fqq. TE Chriseihigad řeligisnis praetantiari cokrófeed ct agiofeendi. Praeber nobis exetipluni ipfe ` Patlâs Apõstolüs, rēńí Chřistianam plus' femel cörai tribunali praeclare defendens Gry. - Deihde vero'tmùlti fugati, €x uno loco in al- têrùm puli; due in exfiliuir initi euahgeliunr iñ omnes ötbis Romani paries ; remotsimas eis am , detulerunt. Phulasdednr adhue feviret iia, Christianos vezando tcoeri Hiefofòtyritano TH fin dederat y ni disperfi fotañ: përdgrarent res gionem , euangelium annunciantes -Q2)+ = Fpfe verð postero experiebitury oqan falutaris rei F Christianae, moderdnte Deo j infaustus fuus fies fati ardor; quumso Romae vcaptivus $u hae -fud captivitate opportuñitateni> naicisceretir in ex urbe permtltišs nuncium afferèndi de r Chriss to; falutis auctore Gg). CAR Tandem; ğuod' ómnium ticki; fink guis` Christianorum, femen” fiit, è qùo- plures continue nascerehtùr Gh) Etenim & crutelis tsy gua Ap ab’ inimicis cruciàbantut l ge Chris. ORENG D TT iN. wey p. 256. C2) AR AposiP. VII: E i9. n3 Ar XYI go er gi: Phiigp. I: 12 et r3 D Tert wI Apologi esos p. 436. | Er eriam. M.o, shem. Comment. p. 220 fqq. Gibbon. Histo- ry Toi, P. 360, Da Gefchichte T. I. p. 67, alii, F Sh? Ckristiani, aliorum“commovebat miferationem, istiusmodi homines, quibus tam dira erant per- petienda, melius cognoscendi ftudium excitabat, atque ita facillime ad‘ ipfam religionem Christia- nam coghoscendam, probandam ,- amplecten- dåäm ducebat; eż immota conftantia,: qua faes pisfime vehementisfimos cruciatus faubibant Chris- giani, ‘animos percellebat, in admirationem ras ‘piebat, religioni, cuius tanta: in hominem vis esfet, conciliabat, tiusque defiderium pariebat et amplexum. Fuit hic vexationum effectus, cum ab anti- quis, tum a recentioribus, fummo: ftudio expo- fitus atque celebratus. ` Quocirca diutius in hoc argumento morari >nolo, =` Inter veteres autem plures, in co verfantes; pulcerrimis» ufi funt comparationibus, quarum non posfum non non= nullas adfcribere.. Memoravi iam Tertulliani lo- cumi fceribentis: piures eficimur quoties metimur avobis; Jemen est fanguis Christianorum.: Tus- nus Martyr: Quemadmodum, inquit, fè quis vitis excidat fructificantes partes, ut palmites , qui floridi et frugiferi alios. protrudant ramos, illa proferat, facit z- ita. in -nobis quoque; acci» dit- Çı). Theodoretus : gentiles: perfimiles ; dicit illis, qui flammam: quidem restinguere” concu- i ; e A I aia `~ E Ei Dial, cum Tryphone, pe 337. ed, laud. Cts ) piscunt, oleum vero fatui infillantes ardentio. yem illam eficiunt, —— et. ficut lignatoribus , fJilvam caedentibus, multo plures: pullulant pro- pagines ab radicibus, quam fint rami, ' gui incise duntur , ita tunc quoque , piis compluribus- inter- fectis, multo plures quotidie ad doctrinam euan- gelicam accedebant ; cruorque ille caeforum cor- porum irrigatio quaedam erat noyis in A emer. itiiti plantis (1). , i Itaque, ut in ceteris omnibus, ita etiam in hisce focietatis Christianae; calamitatibus, non nifi fapientiam divinam, et fufnmam Iefu Chris- ti, optimi regis pro regno fuo curam fpectare nos et admirari fas est. Atque adeo hanc meam qualemcunque ferip- tionem ad finem. perduxi. Conatuum meorum exitum fecundum vix fperare audeo. Attamen audendum, experiendum est. : Lubert Apostoli verba apponere, quae, ad rem meam accom- modata, haec animi mei fenfa optime expri- wunt: où% Ti ýN zaæßov" Wien òè cl xal xaTarkba, Paul ù e ACE C1) De Legibus, Serm. 9. pe 127. ed, Sylburg, i e saN S ARSE: KEEN 3 E EAR 4 JERREL OIL UROK TRANSISALANZITI, IURIS CANDIDATI IN ACADEMIA RHENO-TRAIEĊCTINA, ERrSPrRONS ITO AD QUAESTIONEM AB ` ORDINES LÜURIDICO PROPOSITAM Quà alea, guis aleator est? An fatis acenrate distinctos fines haec nomina habent, per quos ‘a reliquis lufunm generibus alea distinguatur ? An ista alea, ubi dolus aut metus abfunt, ad delictä potest referri? Si non posfit,- nonne żameñ cura boni publici interdum velit, ut yitium istud, vel per ipfas leges, yel etiam per alia publicae disciplinae auxilia coercea- tur ? Quid de his confiituerunt leges veterum populorum , imprimis Romanae? Quid recen- tiores, vel gentium Germanicarüm,: yel ed» rum etiam, quae adhuc floreng, Francicae, e. gr, Anglicae, alintr ? QUAE PRAEMIUM REPORTAVITI i f 3 Ira parce condienda est yita ludo, ut fale cibi, AC IEEr G. AR PRAEFATIO: FHisrorica ftudiorum. ratio, uti plerisque in disciplinis imprimis- videtur commendanda , ita in iurisprudentia et iūcunditatis habet- plurimum et utilitatis Cum enim praefentia praeteritis ita fint implicita, ut ea, guae multis- ante faeculis fparfa fint, veritatis vel-errorum femina etiam- nunc laete fuccrescere ac latisfime ferpere videa- mus; non potest, quin diligens eorum; ‘quae diverfis temporibus, divêrfarum gentium- mori- s O - bus R bus atque legibus fancita fuerint, investigatio ẹt confideratio multum nostris etiam legibus af- fundat lucis. Hoc equidem cum ab optimis praeceptoribus traditum accepisfem, ex quo pri» mum ad ferium iuris ftudium animum appuli, eos imprimis legendos mihi fumí. fcriptores , qui historicam eiusmodi fequebantur iuris inter- pretandi viam: ac, {i quando, exercitationis causfa, dicendi feribendive periculum esfet fa- ciendum, ca fere folebam eligere iuris loca, quae talem maxime flagitare videbantur tracta- tionem, quippe quae et ingenio meo optime esfent accommodata êt ftudiorum rationi, Cum primum itaque hoc ex genere quaestionem ad publicam disceptationem propofitam esfe vidi, refponfionení ad am. feribêrè decrevi, non quod novi quidpiam ab imperito adolescente adferri aut posfe aut debere existimarem, fed quod in- vestigandis atque inter fe conferendis variorum et temporùm et populorum- legibus: ingenium ad veram “urisprudentiac' cognitionem acui-puta- rem: et exerceri, fimulque: Profesforibus non eruditionem aut doctrinam; at: certe, diligentiam aliquam i y E a ł n - PN l i £) PE bá a S ab Aa A t p A4 ji n P i AN Į KETY n TSN ç Rs y > ? z rte + R ik EX- "E XORD LUM S; paullo attentius naturam hominis intueamur , continuo intelligimus, eum non eo confilio in hac rerum ferie esfe collocatum, ut, voluptati- bus et luxuria merfus, molli torpescat otio, fed ad feveritatem potius, ut ait Cicero (1), et ad quaedam ftudia graviora atque maiora esfe a natura generatum. ` Sive enim fubtilisfimam refpicias ac plane divinam corporis ipfius fabri- cam, quodque ipfi, fi molem fpectes, maxi- mum inest robur, five fummam hominis, pau- cisfima fine labore asfequentis, indigentiam, continuo in oculos incurrunt naturae confilia, ad vitam actuofam nos vocantis: five eximias il- Jas cogites animi dotes, apparet, eas non itą temere nobis esfe datas, ut brutorum more coe- co feramur impetu, fed potius ut earom ope et magnas corporis temperemus vires, et princi- pem, C1) Conf. Cic. de OF, Ie 29. ES 3 pem, quo a imnatura conftituti- fumus, locum tueamur. [Idem illud naturae* confilium confire, mant, quae cum- vita actuofa et intelligenti con- iuncta funt, bonae et corporis et; animi, valetu-, dinis commoda, :quaeque , his oppofita, vitam, defidem et incolta comitantur mala.: :- -Ergo hoc quidem. apparet , nos ad agendum? arque inv, telligendum esfe natos ED „Verum, quae. nobis- industriam «natura cóm- mendäts: cadem: fuadet yut labori;-ińterdum quies: iùtentioni relaxatio fuccedat.. Continuo enims, labores et-vcorporis et animi- franguntur virês ,. tempestivo contra otio , interpofitaqùe feriis- meditationibus ™®™ ac-`negoriis - recreatione, ad. ipfam opus-paratiores ‘redduntūr et 'alacriores, Huit aurem relaxationi adferendae'imprimis àc- commodarta videntur, çam reliqua lufuùm geħera, tüm vero ea, quae communi continchtar nomine aleae modo tamen caute ac pradenter àdhibèñntur. Alea enim , quad fine cupiditate, fine anini affe- ctu ac perturbatione, fervato tempore ac modo exercetur, èt corporis et animi praebere folet: reqbiem, nec magis videtur vituperanda, quam {i > cum gravibus feriisque negpjis fatisfecimus , tunc t (1) Conf. Gic: de Fin, I t3. e- Pestelius in Fundam. Iurisprud. Nat. § 1 fqq. E32 tric vel fidibùs' ċanamus, vel otid, aE N ait cäeteris quieribus utamur r i - Verum, quod faepius foler evenire, ut, qúde' quideni pér fe nón funt” tarpia, illa tamen; nifi rātione et coñfilio regantüf, in pesímani ver- gant perniciem, “idem et aleae est commune, ut adeo fapienter Cicero dixerit, ita parce condiendam esfe vitam. ludos ut fale cibos: ~ Haec autem omnis ut rite pertractetur! mate= ria, disputationem hange nostram ita inftitue- mus, ut pgi Primum ipfam aleae notionem moue iiia - explicemus: . Jum inquiramus , num ea ri j H et: Mei tus abfunt, ad- delicta posfit referriz> Deinde yeterum populorum; imprimis: Rota- norum, de :alea-leges proponamuss ` Et quarto denique: loco y: quid- recentioribus eag de re legibus Ae ias aak it » recenfea-» MUS. C4- CAPUT PRIMUM. QUID ALEA, QUIS ALEATOR EST? AN SATIS AC- CURATE DIĪSTINCTOS FINES HAEC NOMIÑA . HABENT, PER QUOS A RELIQUIS LU- SUUM GENERIBUS ALEA © DISTIN- ouart ¢i | Si quaenam aleae verbo: fubiecta notio fit, quaeramus, eo nomine fignificari in- genere vi- getur omnis ex ancipiti fortuna pendens eben- tus, qui lucrum: damnumve, afferre queat (1), quo fenfu fponfiones, asfecurationes (2), quae- que reliqua funt huius generis negotia (3), alẹ- am continere dicuntur. Communi. vero fermo- nis ufu, eoque propofitae quaestionis menti, ut A vis Cı) Conf. Ev. Otto ad Pufendorfii OF Hom. e Civ. I. 15. § 13. (2) Sit venia verbo. C3) Ea rècenfet Pu fend. Droit de Ia Nature et des Gens, V, 9. ibique Barbeyraciuse- ; E N vidėtur, accommodato, aleae nomen arctiori ace cipitur fignificatione, ac proprie quidem notat folum talorum vel tesferarum lufum, inde vero ad omnem, transfertur, ludum., in guo, talorum ac tesferarum inftar, temeritas et cafus, non ra- tio et confilium valent (1): ut adeo recte defi- niri posfe videãtur alea: omniszoin quo fortuna dominatur , Tudus „quoque privati tudunt in pecu- niam: . Haec autem quo melius „intelligantur, res paullo”altius videtur repetenda, Lufus itaque, ut ab hwus definitione fuma- mus initium, dici potest certamen quoddam re- creans, guo duo pluresye, inter -quos de certis conyenit legibus, certant, guis fit artificiofior futurus, aut fortunatior ratione certorum qio fumdam ‘motuum, quorum effectus, yel prorfui Ís non, vel certe non nifi pro parte perdet ab ipfo- yum moderatione (2); Hinc intélligitur , artem quidem esfe et fortunam, quarum viribus omnia ` conftent ludorum genera, illas vero non femper ita esfe feparatas, ut alii lufus hac, alii vero illa regantur fola, fed faepius eas inter fe impli- - caidas esfe et confufas, ut adeo non ita facile dictu fit, utra in unoquoque dominetur lufu. Pos- 1) Verba funt gieekosik m Divin. u. 4i. «| C2). Definitio est RETRETT Wis Traité du Feu, Lib. I capy 1S de NTIS C kt J. 'Posfunt tamen extrema vquaedam., distingvis qua in re ufum habet vulgaris illa, quae ex:tras dita definiiione elicitur, divio- in fufus fortu- nae, quoram- eventus, quamvis motu- producas tur, cuius ludentes ipfi funt auctores» ita tamen extra ipforum moderationem est collocatus, ut fine ulla’ deliberatione vel confilio agant, (1): lufus artis, quorum ezitum foli regunt motus a ludentium libertate profecti, omni exclufo' fortunae’ interventu (2): et mixtos, quia for- tuna cum arte‘çoniynçta pendent (3). KEX hisce. qui. ludi fortunae dicuntur, meram, continent ac veri nominis aleam +: quos, vero. artis, ludos. appellari diximus, illi-ab alea longisíime funt remoti; qui vero hisce interiacent medii , ex.arte et fortuna mixti, ita mille modis, mir2 quadam hominum folertia, funt variati. urt ab una parte merae aleae proximi er quafi iidem vi- de- C1) Tales funt biribi, roulette et plerique talorum ac nonnulli chartarum ludi, - veluti bangue, treizey, alii. (2). Huius-generis non alios in ufo esfe novi, quam qvi. dicuntur fekaak/pel, damfpèl et jeu d'asfaut. C3). Tales: funt plerique , iique máxime ufitati char- tarum lufus, veluti whist,- boston, hombre, guadiile le , piquet, aliique, innumeris | Huc etiam pêrtinent irictrac , domino, reliqui, $ i a, deantur: C1), hinc-vero-gradatimlentisimeqùe procedentes, ab alterd parte 'cúm folius ~artis: łufibus fere concurtere videantur (2), ut’ adeo, merito hic applicari posfit , quod de: apeu pluvio: dicit Ovidius- C3}: i qii ni quo diyerfi niteant cum mille colores, Transitus ipfe tamen fpectantia lumina fallit, < Varea ite aet, tang git idem est ,: tamen ultima. distant. Quae. cum ita iei facite Ipeëlligitur, accurate distinctos -aleae fines -non - posfe conftitui, . id tantūm posfe dici, eo nomine contineri omnes in quibus fortuna dominatur lùdos, five in iis fola valeat fortuna, (quales funt quos fortunae ié Cx) Tales funt Faraon , Basfette , A et un, aliigue. Faraon , eth vulgo, pró ièra habeatur alea, eique revera maxime fit affinis, tamen regulas quasdam artis recipit, quas ita exprimit fcriptor anonymus, Esfai X Analyfe für Tes feux de Hafard: 1” Ne prene dre: des cartes que dans les premières tailles, et ha- farder fur le jeu d'autant moins, quil y æ un plus grand nombre de tailles pasféess 2% Regarder comme les plus mauvaifes cartès celles, qui wont point encore pasé, ou qui ont pasfé trois fois , et E» È toutes celles „qui. ont pas[é: deux foise (2) Veluti-biMard , kolven, alii, (3) Metam, VI. 66. igo) Äüfus dirim, five itá flem praecipuas agat partes, ut, licer ars auc peritia ludentium: vi- ctoriarn quodammodo :posfit temperare, Sian ‘tamen formna praeponderer: O Praerereatautem, ur ex tradita definitione pa- tet, ad aleae nọtionem requiritur, ut privati fini, qüi cam “exercednt, iique in. pecuniam ludant. Prius inde>est; quod, quae, publica auctoritate inftituuntur, vel menfae luforiae, vel, fortes, eri nihil-aliùd. fint quam- vëri nominis alea; ad fiscum ditandum adhibita, mitiori plerumgue ac barbaro bancarum vel Itariarum nomine-folent appellari; emih Quod ad ‘posterius attinet, in omnì omnino lufu vietori“aliquod propofitum: folet esfe- prae- mium ; quod vel'folo victoriae: continetur henor re, vel in, vero victoris: lucros: victive: damno confistie < Jilud aútem ita fere: communis, tem- peravit ludéntiuin-ufüs , uts :qui.a fola arte, pen- deant lidi, ‘hitunam: plerumque refpiciant; inge- nii vel deķteritatis laudem: qui cum fortuna goniunctàm requirant artemis i prouti- haec: magis minusvëveluçceat, ita magis-ad: honorem :aut ag Jucruns pertineant : iqui-vero; folo. cafu, regantur «țc temeritate, hì unice fere lucrum fpectent pe- cuniarium: idque merito, quid enim gloriae po- test. habere „victoria , ad quam parandam,. vel cer- Coa D -certe Juvandatm, abt nihil, -áut faltem quam mi- nimum iph valeant certantes? -Hoc autem victotiae praemium ERREEN a victoriam decernentes-definiri folent: conventione dnte ludum interpofita y itai utsin omni-alea infit pactuñy onerofum, quod dicimirs:et-conditiong- de C1), adeoque ,“quaeruniverfe: adapactum :Va- idum” requiruntur,“ hac etiam in- oconyventione sadesfe debeant, A, © Atque’ haec’ quidemaleae volgänii est ac fola ‘fere úfitata notio. ‘Zleatoris aurem non; ita fim- -plex est et una fignificatio. © Ubi nempe :fenfù morali hocce accipitur vocabulum, isıdemum ‘aleator dicitur, qui pasim: àlea -ludere ' confue- vit, quemadmodum et is denum €briofus appel- Jatur, qui vulgo est ebriuss - Hoc ‘autem fenfu aleatoris verbum, cum faepius accepisfė- viden- tur veteres, twm v.` c. Ulpienüs ad Edi- 'étùm (2), ubi, quaerens de redhibitiónė , ferviş animi vitio. laborantibus: annumêrat, ialeatores, gulofos, vinarios ac litigiofos: 1- Négue-enim recüùusaleatorem ibi intellexerisy qui'femel tes- feras iacuerit; quam aurt vinarium;i qui vinum TEREE raea aut litigiofiin; aqui diofe- t dli- Ci) Conf. ci, Glück, Aito hikte Erläuterung der Pandecten ad tit. de aleat. S77 Ce) L4 § 2. et l. 25. § 6. f de aedil, edicts is ) liciter forte in' litem inciderit, aut gulofum, qui aliquando cupediae :cesferit: irritamentis. (1). Ubi vero aleatoris nomen fenfu accipitur mere iuridiciali, ubi v. gr. de poenis-in aleatores eo- rumve fusceptores conftituendis, de: actionibus iis- negandis, aliisque fimilibus agitut, quicun- ġue alea ludit, aleator est habendus, “erfi forte prima" vice ad eam accesferit. — Atque- eo fenfu vc: vocabulum fumfisfe videtur Praetor, fevere quidem in aleatorum: fusceptores vindicans , fed et ipfis aleatoribus`- foluti concedens 'reperitio+ nem (2) ac," ratione rerum in'alea venditarum ac CTY Eo etiam fenfu verbum accepit Conftanti- nus ii I. r Cod. Theod. L. III. tit. 16. ubi ftatuit, mulieri iustam esfe répudii:caufam , fi maritus fit aleator. Ex hoc- etiam fenfu: vocis morali explicandüs; est : or» do, quo.in Pandectis occurrit titulus de.aleatoribus. Conf. Noodtiusad ht. Cum, enim prius esfet expofitum de fervis corruptis , libidinofis v. gr. fugi- tivis, feditiofis,: erronibus , aleatorum deinceps inii- citur. mentio. Conf. tituli f. de fervo`corrupte de fngit. et de aleat, Ad praecipua enim fervorum'. vitia pertinuisfe. videtur aleae ‘ftudium.: Vid. -Noodtius le. C, Quamquam-vero ea de aleatoribus agendi. arri- piatur occafio ,-uniyerfus tamen de: alea locus genera- liter ibi tractatur, quem faepius in Digestis morem fervarunt Iuris conditores. Vid, Hubergus, in Prael ad tite de aleat. C2) h r et 4. M de aleat, t r6. J àcodeinceps evictarum, ‘exceptionem coûtractaè in alea venditionis (1). -Eodem fenfu verbum accepisfe videtur Iü stinianus, ubi, quaeide aleatoribus corumguec fuséeptoribus -Praetor edis kerat, auxit-magnopere etintendit (2). Praeterguan enim quòd ex fola legum infpe- ctione ian ftatimappareat pear intelligi alcatoris notionem, ‘quis quaefo:: unquam- existimaverit ş Practorem:- hominibus: aleae: ftudio deditis cone dictionibus: :éxceptionibusque:-voluisfe . fuccura rere, eorum vero, qui:prima: forte vice. in aleam incidisfent incauti , omnem penitus abii- cere voluisfe curam, Quod..autem Aiala dicit NA pe e$- fe, quì freguenter et emolumenti causfa lufores domum recipiant; nec comiuni firmatur lòġuèndi confuetudine, nec iuris Romani auċtoritate (4). His de vocum fignificatione dictis, vidéamuš num aleae loċus' inter- delicta fit asfi graridus. Ua i RN Kea g i quar. rët. acto non datur, i © (2) Confeo tirülus’ O: de aii eT kiii Cap. Til dicemus «0s aa uay PPa tb ia die Abidan iw Comm” ad- R zi E dë alei i Ottónis Théfatiro Iuris Pe Sisi RO GPT L c ‘pi 337%. inot 57s $ CA- <™ CAPUT SECUN DUM AN ISTA ALEA, UBI DOLUS AUT METUS ABSUNT 3 AD DELICTA POTEST REFERRI? SI NON POS- SIT, NONNE. TAMEN CURA BONI PUBLICI INS TERDUM VELIT, UT VITIUM ISTUD, VEL PER IpSAS LEGES, VEL ETIAM PER ALIA PUBLICAE DISCIPLINAE AUXILIA COERCEÀATUR ? | j; huiùs argunieñti třactatioùė; uti varia ests qua fingula confiderari posfunt, ratio, ita: et - yariaė occurrúnt eruditorum ac discrepantes fen= tentiae. Prouti ènim, aut religiofas' de- fortë opinionėés refpicias (ī)- a¢ calamitates, qùibus alea praebet occafiónėm , ad ipfam eius naturam referas (2), aút contra nil nifi pactum inm-eà {pectes adftrictum conditioni (3), ita fièri viż potest, quin diverfsfima de alea exfistant -iu> dicia: f j hik G) Ea de rè, ċonf. La Plaċcettê,; Difenfe du Traité des Feux de Hafard , Capite. V. fqq, et pasfima (2) Vid Carpzovium Pract. Rer, Crim. e Tyge NO. Imm 8, - C3) Conf. Boehmerus, in Obferv: ad ` cits B Carpe Piko Quae cum ita fint operae fane přetiumi fie~ rit certa quaedai , eaque naturae congrua pofu- isfe, principia, unde tota quaestio rite posfit di- iudicari. Id autem quo rectius fiat, réni paullo altius nobis liceat repetere. Primarius nimirum focietatis civilis fcopus in mutua, omnium fecuritate est pofitus (1) five, ut aliis verbis dicam, in ea conditione, [qua et univerfi et finguli iuribus fuis plëñńe et quiete fruantur et ab omnibus immunes ferventur iniu- riis, cunt“aliunde y im vero a TAAN ag- geston metuendis. De repellenda autem iniuria aliunde. immi- nentiinomest: hic idoneus disferendi locus. Quod veřovad: privatorum attinet 'aggresfiones, de qui- bus folis habetur quaestio ,:hae cum ipf adverfen- tur: focietatis-civilis; fini, id; necesfario erit agen- dum ut earum univerfe-propulfandarum. ratio un ENIg impiisque malorum conatibus quafi w igi mọ- Qi ipmiesi loĉnm`: èt kenisibi Med.. ad f; fpec. 126. Med, I. C) Vid Grotius, de I. B. et P. Lib. I. C. 1. $ 14. Pufendorf, Droit de la Nature et des Gens ; E. VIR CIE § 1, 2,3 et i3, quibus addatuñ Cl, He ydenreich, Gründ/ätze des natürlichen Staat- rechts, Tom. IL p. 5660, et Schmalz, Hand- buch der Rechtsphilofophie, Parte U. Lib.’ I Capi fe pag. H5 ~ 203. naO TE AAE E EN E E O E C 19 ) miöle quadam oppofita, integra ftent et intacid civium iūra (£): i i Id autem KENAN pèrficiet civitas;- itd ut néċ fine fuo excidat; nec- ius füum: egrediatur ? Phyfica quidem omnium - viribas impedimenta obiicere; er fic ab iniuria eos inhibere:er vi» res excedit civitatis et iura; nec`enim catenis cives alligare queat, uc iustos eos efficiat. Alia igitur utendum-erit rationes: qua ad illum civitatis finem impellañtur, eaque comparanda funt iuftitiae praefidia , quibus‘ ita: ómnes affici- antur animo; ut nec iniuriae inferendae-confilis um-capiant, neç; fi forte PREN saq ezian. illud: perducant. PAA ‘Multum quidem huc ie ETE: “civium inftitutio educatiogue iverée civilis, “guaeque cum iis: maxime cohaeret, morum semenda» üo univerfe fpecratd arque excitata: iustii re vyerentia:(2)»-— Attamen tantum abest: ur fatis firmum in iis repofitum fit ad fecuritatem prae- A fi- 25. Conf. Fen erbach, Revifion der Gründfëtze und Grundbegriffe des pofitiven peinlichen Rêchts , Tom, I. p. 30 ct o., (2) Vid. Beccaria, Traité des Dēlits et des Peines Cedit. infcript. Philadelphiae 1766) $41. p.223 — 230, Conf. Kieinius, in libello, cui ti- tulus: Archivy des Criminalrechts von Klein und Klin- fehrod, Band IL. Stek E N° re T Boe C æ) fdium, ut potius vålidiori opus fit -freno, quo ab iniuria omnes inhibeantur, licet maximo eius ftudio: tenéantir ac cüpiditates : Hunc igitur in fimem leges feruntut crimina» les, qúibus illae, quae iura, cum totius civit- tis; tum vero fingulorum civiùm laedunt; actidə. Bes, vetantur poenague, tanquam legitima ac necesfaria ipfarum confequentia, fanciuntur (1), ut, guos natura ipfa retinere in officio non pos- fit, ii metu poenarum maleficiis fummovean= tur (2), indita nimirum illis perfuafione , eius- -modi actiones excipi incommodis commoda ea- rum fuperantibus. Actiones autem ita lege poe- nali vetitae delicta (3) nominantur, probeque funt distinguenda ab admisfis quibusdam tevióri- bus Çcontrayentions}, legi aedilitiae contrariis quae non quidem publicam civitatis. fecúritatem laedunt, attamen, quia mali funt exempli aliave ratione nocęnt, leviori quadam m mulctave vindicantur. Cum C1) Yid. Feuerbachius, Revif. p- 42—50, et in opere, cui titulus Anti « Hobbes , Cap. VII. p. 213m 221. (2) Cic. pro. S. Roscio Amer. Cap. 25. (3) Conf. Kleinfchrod, Systematifche Ent- wickelung der Grundbegriffe und Grundwahrheiteu des peinlichen Rechts), Tom, I. § 4. pP» 1I Ca) “> Cum autém alea, ut ex fuperioribus apparet, nihil aliud fit, quam 'adftrictum cońditiðni pas ctum de transferendo dominio, unusquisque au- tem dominus fit mòdérator èt arbiter rerúm fua- rüm ; faċile intelligitur, eam nec whiveifae fo- čietatis civilis iura infringere, nec fingulorum civium, eamgùe adéo ad delicti non esfe refe- rëendam, nifi dólush meris, falfüm aliive acte- dánt, ‘'délictum continentia. Quod enir dut yiş füerit adhibitaş velüti fiquts àliüm'ád luftim coegit, ,, vel ab initio™ ur Iétrus ait (1) „„ vel victus’dum retinet”: aut dólus intervenerit, five fraudulenter quis luferit, five talos, tesféras, chartas aliague ludi infrimenra vitiaverit ac 'corrüperit; aut falfum fuerit commisfüm, num- his v. c. adulrerinis in ludo appofitis: aut alia denique crimina accesferint , haec quidem, uti per fe puniuntur, ita eriam intèr aleam på- irata poenis non debent vacare. Praeterea vero, cum eum in finem leges feri- “påntur criminales, uta delictis homines abfter- 'réantur (2), faċileʻapparet, eas non esfè- con- ` fituendas, ubi non funt ad hocce propofitum. SEIE ci Ae aleam autem e civitate arcen- EA dam ES (5 1 2. $ de aleat. -K2 Feèuerbach, Revit. 1. ĉ. p. 29. (3J Ea de re confèrri meretur Michaelis ~ h- faisch Regt „iu Praefat. Tom. VI, Ery dam nil-quidquam prodesfe pofitas in eam popes nas -multa funt. quae. evincant, Primum enim leges certae et accuratae conet aleam ferri pegueunt, cum ipfa -res fit incerta, Sive. enim; definita quaedam prohibeantur lufuum generas facile astuta, aleatorum ingenia, aut no- va invenient , AUL. licita- ita mutabunt, ut medi- cina ipfo: faepe malo peior ex{istat: Cai Sive certam defi inias pecunjae fummam, cuius detur repetitio, fi alea fit perdita, in aliud incidiş inçommodum: neque enim eadem. {fumma , di- verfis temporibus, locis ac hominibus, est. ed- dem: „divitibus et opulentis in rifum et. contem- ium, vertentibus. damnum, quod pauperem eius- gue, familiam, mergat: praeterquam quod omnis haec. _ pecuniae farii iaya admodum. est lubrica, cum iuxta pendeat a definitione temporis; intra guod idem lulus repeti nequeat. ; Tum vero cum certa quadam populorum con- ditione ita arcte coniunctum esfe videtur. illud aleae tudium, ut, nif illa fublata, nequeat fu- perari. Est fcilicet ille furor aleae psenljaris | Hii PARAR (1) Recte Blackft onius, Commentaries on the Làws of. England, IV. XILL 8. Particular descripti- ons will eyer be lame and deficient,- the inventions of f harpers being Jwifter than the punishment, of: the Įdaw, which oily hunts them from one device io another, s 23: 2) quaedam nota, torpidi- ac defidis illius otii, quod plerümque obfervatur, çum`inter -populos exs qüuifitisime excultos , at divitiis: et luxuria scor- ruptos, tum inter barbaras et incultas nationes , ubi nullae ‘habentur artës , nulla industrias Utri- que enim alea affectus fopitos excitare, ac mo- lestisimam illam excutere conantur mentis tor» pedinem i quae nihil agendo homini oboritur.: Quid de maioribus nostris testatus fuerit T a» PEATA omnibus. in ore est, eos nimirum, tanta, temeritate aleam exercuisíe,.. ut, cum omnia defecisfent, exiręmo iactu de. libertate conten- derent (1). ` Simila, aut. maiora. etlam , de Houaiss fik: re tradita. (2). Barbaris Americanis omnibus, communeni esfe immodicum aléae amoreni, Ga fervat Robertfonus (3). Tiem C) Mor. Germ, Cap. 24o C2) Conf. Ambrofii, locus, a Barbeyraci io. allatus „ Traæizé du Feu, HI. 5e § 17. DOt. 2o ANVE R obertfon, History of America Book IF. Oper Tom. IX. p. -213. Edit. Lond. 1817. ) Quem locum., quoniam mirifice ad rem nostram facit, ` totum hic lübet adfcribere, „ An immoderate love of „» Dlay, especially at games of hazard, which feens b ÉO be natural to ali people unaccustomed to the oç- » cupatiens of Menit iik RE likewije üniyerfal i a, AMONG: Cu? Idem de populis oram- Africae occidentalem inhabitantibus ac de quibusdąm {fndiae nationi- bus alii retulerunt Çi) TER IEAS AH p» among the Americans.. The fame: caufes , which. fo š, often prompt perfons in civilifed life; who are at their-eafe, to have recourfe to this pastime , render. „» it the delight of. the fayages.,. The former are inde. „ pendent of labour , the latter do not feel; „the. neces- „> ity of it; and as both arè unemployed , they- run » With transport to whatever is interesting enough ĉo 5, Jir and to agitate their minde ` Hence he Ameri- s» cans, wha at other ` times Care fo indiferent, fo s Palegmatic, fo filent, and animated with fo few de- ss fres , as Joon as. thej engage in play become papa- s» Cious, impatient, noify, and almost frantic with s» eagernefs, Their furs, their domestic, utenfils , their p» Chothes, their arms , are flaked at the gamingtable, ,„, and when all is lost, high as their Jenfe of inde- »» pendence is, in a wild emotion of despair or of hos »s Pe, they will often risk their perfonat liberty upon s 4 fingle caste Among feveral tribes, fuch gaming w parties frequently recur, and become their most ac- s ceptable, entertainment at every great festival’, Conf. ẹtiam Charle voix, Histoire de la Nouvelle France, III. 261, 318. et Laficreit, Moeurs pi Sauvages Americains, II. 338, faq. (1) Bosman, Bėèfchrijving van de Goudkust, Tom. I, p. 137. cet Letterkundig Magazijn van We- tenfehap , Kunst en Smaak voor 1817. No, 12. p.558. et Thevenor, Tom, V. p. 144, (Edit. Amt, 1727:) 39 w kd €») -Haec quidem'fatis probare - vidêntur , aleae lia -bidinem barbaris et incultis nátionibus esfe come munêm , easque mulum; etmagno cum animos rum ardore ludere ęsfe folitas, «i Ab his G discesferis, apud medios inter hae þÞariem ¢ẹr ešquifitisimah culturam populos, non adeo frequens videtuvialea, ut apud: hos: çesfare vidęatur ludendi ftudiumg apud cultisfie mos iterum erumpere: neç mirum, fi primas łudendi causfas refpicias, - Populi enim interi exquifitisfime excultos bárbarosque medii aġro>' rüm cultüra aliisve “honestis negotiis: ogei pantur, -— Im civitatibus vero “culatliihis multi fünt, qui; cum omnia fibi a maioribus partẹ habeant , ẹ laboribus et industria defi istant; fuis} qùae diċurtur, - gaudiis -intenti, + E laboris: aŭs tem er industriae inopia iterum ea, guam: dixis mus, enascitur animi molestia, quae. barbärog in ludum et aleam propellit, Hinc, in cultisfima ġuaque civitate", ẹffrenemludëendi libidinėh apud illos fere videas, qui nihil agêndó tepus terüñi Hinc plebeçula Romana (1), túrba` vilisóma , çongiariis (2) frumentationibusqúe puūblicis frez Ha postquam operae ẹr. labores. omnis fere ge- l , Dee 6) Conf, PPROREN M PRR 'XIV. 6. Ce Conf Setonius, in Vita Augusti, Cäp} AAE IRAAN TAa A CA AE A ga E w. J neris fervis cesferant ; per totos dies-in foro häe- rebat aleaeque' vacabat Çr} Hinc -in magnis et opulentis: urbibus, rubi eorum adest -frequentia x: gui, patrimonium. a :'maioribus: partum ‘habens: tes, nihil agendo vitam transigunt, “aut etiam illis in locis, quo ad raquas 'et-balnea magna morbis, maior, autem otio laborantium turba guotannis folet confluere , ingens vigetaleae- furor. c Deinde: etiami: doçuisfe yviderur. experientia: legislatorum conatüs, aleam legibūs:-tollere vo“ lentium , luforesque poenis. aficientium :irritos, fuisfe; et-inutiles C2): nec mirum, quod- enim úniverfe de legibus. fumtuariis verum: est, eorum: auctores putávisfe, fatis esfe puniri vitia, çaus= Gsicorum infuper habitis {3}, idem‘ de legibus aleam vetantibus potest: afitímari, utet, miy me~ ritób quaeratur; qnid vanae finẹ moribus: leges peanta, TE aau tieto l “fea 5 Pr Iden de hodierra plebe Nén lea ey Barbeyrac, Op eo IESi, E6 C2) Conf. Bagbeyracius, Op. c. Hi 9, 1o. Filangieri, Science kr la EAS X arom, v. p213 = 215. Eup We KED Sapienier” Montaigne, Esfais Livret. Ch. 43. „ La façon , dequoy nos Loix esfayent à regler les folles jet" vaines despenfes des tables Eb VESLEMENS y fembje estre contraire àla fin, ' Le yray moyen:ce fer ait d'engendrer aux hommes le mespris de Cor etc, etca , C i J i Fra, dicetcin Francia; iamo indeva Carotti Magni temporibus, :feverae iñ. aleatores ‚e07. rūmguè fusceptores; - conftiture ofuerint poes: nae, éaeque-d Ludovico, XHEG1) vehemens: têr èxalpèratae, ingentigque deinceps: legum ferie: auctae fuerint et amplificatae, ut degum- quaft: falce; -penitus 'amputaretur infana istan aleae: libido; minime tamen. haec-fuit refecata C2)! fed potih inftar :hydrae iilius „Lernaeae yosi (uara. aerma iA oe iop -Dusit opes animumque. ferro: (Ç g): atque adeo in hodiernumusque, diem Franci: tue: dunt, nec minus, mari quam seyg Knop populi.. Idem fere Tkoistanis evenit Tegibus. “Quamvis! enim, iam libera Republica, fatis fẹverae, exei ftitisfe videantur de alea leges; illaeqgue/ proce- denti temporelidentidem:i fint -auctae ; non tamen: imminurum: fuisfe , fed potiùs cum ipfis legibus crevişfe. aleae- ftudium, fatis ostendunt, quae hac de:rẹ in Codice. «exftant, Iustiniani cone ftitutiones, -Sed eti post eas vehementer auctam fuisfe aleae Hipidigan, docet imperator. Leo (4X: Cormano igaro iiu tofe Ean >:01) Conf. quae infa Cap; IV, dicemus. ia (2) Vid. Dufaulx, de la Pasfion du Jeu, Parté Í. Cap. 8 — 15. (3) Horatius, Odárum IV. A 59 et 6o, C4) Nov. LXXVII Tandèm vero quid boni fperabimus: a tegis bus, quibus: alea punitur, ubi ipfi principes et-civitatum rectores ẹx hacce hominum infania fibilucrum quaerunt, menfamque locant alearo=s: riam, aut publica auctoritate fortes. Çlotarias) ẹkxerceri curant; quid enim hae funt, nifi alea ad fiscum ditțandum ‘adhibita? -Illas tamen pro- hibere non eam haberet, quain quis, forte exfpe- ctaret: utilitatem. -© Vig enim uimpediri posfec quominus aut ftatim , ẹxtra fines, inftaurarentur s aut certe peregrinarunmy fortium venditarentur tesferae ‘atque ita, maiori cùm civitatis-danmno;' pecuniam ex patria deferrentycives Cr )»-« . Ttaque ex iis, quae hucusque funt disputata; kóö: quidem-videtur contare yraleáin ad delicta nec posfe nec debere referri 294i mei , ) -- Verum; uti multa faepe per fe non inhonesta attamen , aut exempli vi, aut“ fcecelerum oppor- tunitate, aut abatendi facilitate exfistuni maxime damnofa , ita etalea, quamvis natūra fuá ne posfit ad delicta: referri, -nec-debeari adeo ta- men est cerea in vitium flecti, ut merito dixe=« ris, quod de voluptate P Lat affirmavit, eam esfe: malorum escam omnium (2), i Nec EYA Vide Dufaulx, 'Op. cit. Part, L Ap i7; ét: Part. IIe Cap. 59., (2) Vids Cie de Senece. Cap, 13. K i) Nėc vèrò ġuìdqùuam èst, ġúod perinde ad foedas et îimpuras animi: perturbationes: conci- tandaś valeat (1)» Haėc enim cupiditatem, ani- misduritiem, avaritiam, impudentiam, - perfidi- am, fuperftitioness invidiam, itam,: Obtrectas tionem, odiùm; inimicitias, desperationem, queque - religuae funt türbulentae animorum commotiones, in vitam hominum, quafi quase dam furias, immittit atque excitat. Has quie dem palam declarat folus: aleatorum adfpectus : declarat:altum illud ac mortis fimile filentium, faevis identidem elamoribus interruptum : decla» rant denique -hiantia aleatorum ora, arđentes oculi „ impedita refpiratió, gelidus tremor, anxii gemitus, fufpenfus incertusque vultus, crebra coloris mutatio, erumpentesque media hieme -fudores, totius denique corporis. convulfiones atque inter {fpem et-metum magna contrariorum motuum, ac totius adeo naturae confufio et quafi exanimatio (2). Deinde vero ,:quisnon videt, quantum adi igna- viam ac defes otium in civitate: promovendum, civesque ab omni penitus industria avocandos no dum.: lucri notiòhem ab honesti laboris idea (1). Conf. Cosè Civil èt Motifs; Cedit. 1804) Toms yI. No. 88. p. 274. C2) Conférri meretu? Dufaulx, Op. cit. Part. IL Cap. 1 18 = 22, jida fegrésat (1). . Nimirum fpei alacritas} ac toto animo concepta turpis lucri dulcedo maxi- niopere ab optimis: quibusvis ftudiis abducit homines. Quam multos bene et liberaliter edu- katos adolescentes, qu magnam fui exfpectatio- nem tonċitaverant , atqhe erecti fortuna ad glo- riam ac laudem videbantur, ab optimo vitae in- {tituto ad pesfimam eius degendae rationem alea praris = Fortunarüm àutém everfi iones, olini rümque gentium fubitas ex alea ruinas, cum maximo civitatis damho morumquė publicorum detrimento coniüüctdas, cuivis facile: est- cogno- fccre (2). Quam multi enim‘ pastim fut, qui; Sr aleae feopulum laphi; miferë ita fecere naa- Tragium, vix ut licuerit enatare nudis? Qúani multi pasim ex honoribus amplisfimis førtunis- güe maximis ad inopiam redacti? Neqüùe vero illa Charybdis tam vorax; quae tot res, tot co- pias ac facultates tam cito ‘abforbere posfit. Atque ii quidem, èx felici profperaque vel. to- Jlerabili fortuna; facti repente miferrimi; €x- hauxtis rebus ac coniugis liberorumque-confum- to victü, alii ad fpoliationes , furta, rapinas ac e: C1) Vid. Code Civil et Motifs, Tom. VI; No. 86; P. 254a (2) Conf. Pafcafius Iustus; dè Alea y Lib, I. p. 93 faq. í W3 peculatus fefe contulerunt: àliiy omnem cald4 mitatis cūlpam -in fe pofitam esfè cogitantes; veluti peccati confcientia ét indignationis magnis tudine oppresfi , lucem oderunt et moerore čon= fecti contabuerunt : alii ad laqueum, ad- praes cipium, ad vim confugere; omniaque tentas runt ulüma (1). | ERS < Qnid vero. memorem feros illos aleatorum coetus, qui faepe conviciis, faepe etiam caede œet vulneribus transiguntur (2)? Ut enim infa» nam istam vel Indorum quorumdam taceamus | tës (i) Vid. Blackftone, Loc. cit. ubi ait: Zf f$ an offence of. the most alarming nature; tending by ñecesfary confeguencë to promote public idlenefs, theft and debauchery ameng thofe of a lower clafsi and, . among perfons of a fuperior rank, it hath frequently Been attended with the fudden ruin and defolation of antient and opulent families, an abandoned proftitution of every principle of honour and yirtue , and. tod often hath ended in fef- murder, (2) Vere Ovidius, Art. Amàt. III. SA ir fqqs . Dum fumus incanti, fudioqus aperimur in ipfo, _ Nudaque per lufús pectora nostra patent 3 Irá fubit, deforme malum , lucrique. cupido , lurgiaque, et rixae, follicitusque dolor. ` Crimina. dicuntur : refonat clamoribus aether: , Tnyocat iratos et fibi quisque Deos, Nuila fides tabulaeque noyae per yota petuntürs PES CH3) témêriciteni, qui digitos; dentes aliaque cörpoə ris membra ludere dičuntür, vèl coecum Hunəè ñorum veterumgue Thracum 1) furorem; vi- tañ adeo ipfam aleae committeùntium, quippe ğùusié a cultiori quavis civitate nimis Tunt aliena; übidue fane horrenda, atque ab jis. non ita multum disfidentia aleam confeguuñtur fácinora, Düm enim aléze ftudio efferuntur, facraque auri fame incaüta rapiuntur. ludentium ‘pectora; pri- müm guiden oriuntur disfenfiones, fubit ira, iáctantur convicia, inde- manusi- conferuntur; vülnera inferuntur, taudem vero vi et armis pu» gna committitur, omnique humanitate a omni le- gum abiecta reverèntia, non fine caedibus mul- nge fanguinis. efufione ista, heu. nimium fe» ria! peragitur tragoedia (2). l Quae cum tot tantaque aléa conĝegüantut Wati, quamvis ipfa per fe fuaque. natura delictis accenferi nequeat, attamen quafi fponte fua in curam venit aedilitiam, quippe cuius est ea, quae leges quidem criminales fugiunt admisfa , attamen vel exempli vi, vel fcelerum opportu- nitate, vel abutendi facilitate , vel alia quacum> & quė C1) Vid. Dufauix, Op. cit. I. 3. ét II 25. (2) Exemplum huiusmodi inter aleatores rixae, qua perierunt quiùquagiüta PTOME s réiert Durfaul “á ORE éit. i 19. ; i C S 9 que ratione publice noxia funt; coercere et ins tra iustos continere fines, 'Quaè cuti ita fint, recte fecisfë ini illi hegiiataies , qui, admota, etiam ediċtorum ido% nea féyeritate; occafionem aleae praecidere, lu- forùmqueè in tabernas aedesve publicas- congre- gationes rariores efficere fuerunt conati five iusta in fusceptores adhibita acerbitate, five locis His fedulae. magistratuum inquifitioni fuabiectis, five alia quacumque- ratione : quodfi, autem quis busdam. iù locis aleam: permitti, necesfe videz batůr „eam talibus- circumfcripferunt legibus, quibus; quantum rei natura finerets; tolleren= tur, ) aut cerre minuerentur, 'quaë : aleae vulgo Sagai incommoda, EE T AOTER: Neque enim , quae hominunyt animis evellere neġguénůt petva ftudia, iis | certe -regendis temperandisque leges renunticnt» verum, ubi nequeunt arcere- vitia, falteny -delicta conentur? avertere (1). ofta v. C Aquisgrani et in vico Spadano , atque univerfe pletisque in; locis, ubi aquae: adfunt er balnea, àc in magnis quibusdam. urbibus ålea permittitur, fed. itas: -ut non nifi {tatis vel anni vel diei. temporibus; iisque; non nimis longis, exerceatur , ita vero. ‘publica au- ctoritate moderata, ut et fatis- aequis ludatur ; DAUR voh G) Cid, "Civil Motifs i Tom. VI. No. 86. Pe 254: ERSA P Cay toħditioñibùs y eè falfum p~ vis; dolus:si metis taeteraeque arceantur malae aleatorum artes ci Pracreréa aliae ađiici folent cautiones, fev) cs inter ,ludendum vocem edere niec, , nifi -pofitig ärmis, ad- meùfam aleatoriam-accederes liceat uč ità rixae, pugnae ac reliqua--avertancurdictà fäctave, quieti Pre bonisve moribus-er hgs ñestati Cöhtrafid. HGO euk. pi :“Tandém vero ad AIR AE fulehdi fa dium illud etiam fatis videtur accommodáitum, ġuod' iplerárumque“gentiumscaverunt leges, ut fcilicet aleae nomine nec victori dctio, nec, victo daretur repetitio: Neque enim:, quod- in causfa non ita disfimili-dicit Valerius Maximus (r); „ aut factum illius comprobare voluerunt, ;qui sy fortúnds fuas in ftabulum- contaminatumopro- piieterdc, aut huic , tanquam ‘integro civi; jius ss ra reddere, qui fe ab omni honesto vitae aid jy here abruperat” i JE i) © Effcacistimum auren huius mali SARPE at illud fimul difficillimum ;> hoc esfet; ut,indito civibus! hönésti laboris ftudio, ipfe aleae ftimulus obtuńnderetür mâålumque radicitus: evelleretur asn ET) Vli Max. VII. y. gy (2J Ad temperandum hoc aleae ftudium F ran jeki Hi Geneesk. Siaatsregeling y III 3- 15. Pui4z2s commendat inftitutionem ludorum publicorum , qüibùs , aut corpus exerceatur , „aut faltem honestior detur tor- pidi illius otii, quod aleae femina continet, efugiendi ogcalio. CA. WOA PUT TE R TAUM. QUID DẸ HIS CONSTITUERUNT LEGES VES TERUM POPULORUM, IMPRIMIS RO- MANAE ? Z A , Å pia ‘Graecos; ût“ab his dicendi“ fumamus initium, etfi in eorum fcriptis, quae ad nostram ‘pervenerunt aetatení, “nulla legum aleam proóhi=, Þeéntiun expresfa occùrrit mėéntió} eiusmodi tas men leges adfuisfe, plurima funt; quae“ furde- . ant? nec fine mulia veritatis fpecie “coniecit, Hemfterhufius, eåm in causfa fàisfe, qua- re 'apúd'Atheniénfes iñ templo Minervae Scira- dos ludere folerent Çı J-aleatores, quippe ubi a magistratuum urbanorum inquifitione-èsfent tu- ti (2). Quidquid fit, conftat , aleam- Graecis turpem (3) fuisfe habitam aleatoresque«infamiae | ` l ~ ma- -C1 Vid. Pollucis Onomasticum , Le IK. Cap» VII, Segm. 96. ubizlegitur pénere AGnyem ixulvop Bai Zuipw i ra rhs Exipxdos Adnas ipg. (2) Conf. Hemfterwufius, in notis-ad all, P oltu c, is- locum, . (3) Plutarchus, de Viöfó púäđofë § V. (Edite Eo W yia màåculafuisfe hotatos , cum furibus accenferen- tnr et. latronibus Çi). De Romanorum hac in parte legibus melius nobis conftat, attamen ita, ut antiquiores eorum de alea leges dubiis, hactênùs iäceańt 'involutaeg Quoniam. vero non üna omnes: repente exfti- terunt, fed identidem fuerunt latae, auctae et amplifcarne s ad- meliorem totius-argumenti in- telligentiam, pro varia ratione temporum , quibus fuerunticonditae, commode ad-tres quafi docos referri-posfe videntur; quorum- primo, continen- tur antiquitus apud: Romanos latae. de alea leges usque nad tempora, utvidetur, - Hadpniani, alter-vero:locus inde adi Iustinian umi usque porrigitur -ac tertius denique leges-dẹe alea, Tustinjaneas complectitur., LAc primum quidem iam:libera Matpbiik Aie fi leges., : ¡quae ludos, iņ quibus ifortuna: domi- DAUR prohiberent, haud „obfcure quaedam Ve- gi rA Š s TES r à jA i el Á te- Wyttenb. Tom. II. p. r40.) inguir: CASme tigis CAPELLA KUBS TAPE FOTON, h doruzndi, maÑ durys CLURTSHSYO, RAA wrap Beopargy Agrov rod ‘Vpsokus, wnh Bevžomivdy aTa roysoßénnj: Judi Anoranbbsrogy Audoroy ss aui més duhos isa mpg re wir gpu nal rowo (1) Aristoteles, +Ethicorüm IVs Cap is-s iaro nuliurag sai $. Aurodryg zai ó 2yerns siris wir gpozspe dtig. xsodous yap irna y MAN siai waTkvorTi o tak sveidy bropishoyi i 5 DRA HE CE Cay Y terum loca indicant: ‘Prima et ahtiquisfima, lést gis aleam prohibentis vestigia viri docti in:Ptaur tö (r) dëprehendisfe fibi vifi funt ,nubi legis cüiusðam Talariao infertur mentio.: Veram, qialis illa fuerit; urram publica anv convivalis 5 adhuć' fub iudice lis est (2). Cercius est, tem- pór Cřcero'nis legem, quae de 'dlea: cave- rêt, viguisfe, quod luculenter ostendit eius lo» cüs (3), ubi dicir, Licinium quemdam Denti», cülim, M. Antonii collúuforem , hominem oñniam neqoisfimum, qui non dubitaret: vel-irè føroalea ludere , Zege, quae est de alea, fnise condemnatum., Idem confirmat Horaris s: neque enim pro» babile paa cym Augustu s ipfẹ ftudiofisfimus fu- (1) Mil. Glor, Act, IT, Sen, 2. V: 9 et IO ubi ait: Atque adeo, ut ne legi fraudem PIRAS Talariae Accuratote > ut fine talis domi agitent convivium. i2) Nuper varias interpretum de fenfu hypius laci fententias examini. fubiecit CI, Stockmanuus, in Spec. VI. Chrestom. Iur, Horatians, Conf. Po ' Li- ` Ussy de Condict. lufu perditi ex 1. ult. C. de alear, (33 Conf. Philipp. I, 23. ubi ait} Licinium Denticulam de alea çondemnatum , çollaforem faum, reflituite ~= Hominem yero omnium NEGUİSNUM , gui non dubitaret. yel in fojo alea ludere, lege, quee est de alea, condemnatum , qui in integrum reftituit, iş non apertiskime fudium [uum ipfe profitetur ? Ce 3k: fuisfe dicatur aleae lufor, eius-aetate, post oc- cupatam Rempublicam, de alea latam fuisfe le». gem, quam refpiciat poëta, ubi dicit vetitam legibus áleam (1)... Luculentius etiam hanc in. rem facit Ovidii locus :(2), aleam maioribus haud leve crimen habitam fuisfe, dicentis. Deni-- que vero Afconius Paedianus (3) reos me- morat , qui convicti quadrupli foleant damnari . ut- aleae , aut pecuniae gravioribus ufuris foeneratae. ‘Quod autem Catro Uticenfis. C4), &et iisi ille ibep e (5), atque adeo Au- gus- Aara Odarum L. IIT. Od. 24, fin. nejcit equo rudis Haerere ingenuus puer, Venariqgue timet , ludere doctior , Seu Graeco iubeas trocho , Seu malis vetita legibus aleg. C2), Trist. II. 471, fq. Sunt. aliis [eriptae , guibus alea luditur , artes, ! _ _ Haec est ad nostros non leye crimen AYOS. (33) Ad Ciceronem, in Verr. I. 7. Quadre platores delatores erant criminum publicorum , in qua re quartam partem de proferiptorum bonis, quos detu- lerant , asfequebaatur, Alii dicunt qüadruplatores esfe eorum reorum accufatores, qui convicti quèdruli dam- nari foleant, ut alede, aut pecuniae gravioribus ufu- rus foeneratae. C4) Conf. Plútarchus, in eius Vita ccart a Barb. II 9, 10. ; (5) Valer Max. VIII 8.2. E go d gustusoÇr), Chaudius: (2)3 ac: Domis tia ù usis) v Imperatores, alem oolufise fenferantur, © miñimebeficit, qut; vel- quod Grady iusi (y) puits nullam wnquam, nili in ċos joqui lucrierqwaestus causfa luderent , fu- isfe de åleai legem, vel,- quod alii:cenfent: C5)» eam iam: indeab\Augustri aetate. moribus n defuetudinem. abiisfes-existimemus. “Etenim cum difertisíma exftant, veterum testis mọnia:C6), quaei; ieges-de alea ad tempora fere Hadriani imperatoris- viguisfe docent, ita, ut et rh tap A inai EE E d a aLa T Ea A ARN Sist onius, i, eius Vira, Ca. 2 qui au- tographa Augu s ti epiftola rem probat. C2) Suert. In eius Vita, [6:5 33: gaita S C) Suet, in eius vita, Er ta aT a (4) Ad Cic. dë ORT y" ~ Due (53) Conf. N. S. van Meurs, in Dish mii de Alea; QHarderovici r8or-) p.47. C6) ConfeM art iatis, qui fub iiine flo- ruit, fub Traiano obiit, Epigr. Lib. V. B4 et Lib, XIV, L, 3i Fuvenalis,eius aequalis, Sat. XI. v. 177. quae loca infra adferentur. Praeterea clasfiçus hac: de relocus est Plutarchi, qui inde a Nerone usquead H a- drianum vixit „in Libro de Bxflio -$ Xi (edir. Wytrenb, Tom. I Part. L pag, 433), ubi ait: ‘Araz TETTEVOITEG HOi QTOKPUE TONYS: oixot ovropásras tat Feire # mpeypuovss ikuxreúovzes xat Ainort y n iw TAM mpoaTTiA xas ~ 2 s ` ` f: ` TÖV KÚTU, iG Qyoguy nai sis RUAN Rie KETHYOUT ie. C 4&æ 2) et- clam eam exercerent, ¿qui ea. delectarenturs et adeo miretur quodammodo'S uetonius (r) Auguscum -palam ludere: fuisfe aufum: tum vero eiusmodi leges :ab : Imperatoribus: aliisque viris principibūs faepe: eludi:-aut negligișoiam obfervavit: Iuvenalis. C2), :ubiodigit; 2 Azi Alea: turpis gi Turpe et adulterium mediocribus : “haec eademiilti Omniä cum faciunt; hilares nitidique vocantur. Deinde vero nec 'acerbåm “illi civiuni fuorum reprehenfionem potuërúnt efúgere (33, 794 Haec quidem fatis ostendunt, Romae, iam libera Republica, legem de alea fuisfe laram," quamquam de eius acetate, nomine, poena in eius violatores ftatuta _actionibusve ex ea descen- dentibus nil quidquam certi posfit affirmari., Sed de fingulis ordine videamus. >: j5 Quodiigitur ad legisaeratem attinet elegans fane videtur coniecturaweorum y qui eam fero demum Romaecxftizisfe putant, et'vix, aut 'omnino non ante ampa 'Syllana , apama, pinnin ea des mum 0 SPor, in eius Vità, Cap. ak EED ER TS ERA IET (3) Suctónius in Vita Augusti, Cip” 70 hace tefert: -Woratus est uf akae indúlgens et bsi ah Sicilien epigrämma vulgatim est: Postquam bis clasfe“yictus naves perdidit, Aliquando ut vincat; ludit asfi due alam. ( A3 y mumaetaite Romani pervenerunt adeum culturae divitiarum et corruptelae modum., quo jn civita- tibus>emergere folet immoderata illa aleae libis dos -deindẹ-vero, fijam pridem ante, ea, tempos ra Romani:dleae ita fuisfent, dediti, ut iis legum freno - opus; -fuisfet, apud comicos Plautum ac Tenengiųm,: qui faeculo fere- ante, Sy, l- lam -vivere -defierunt, crebra eius: fuisfet men? tio cum iam; nulla- fit, nifi unum. eo: referas Plauti locum, de cuius tamen fenfu disputang ‘Eruditi: tandem- vero Çaecilius: Metellus Dalmaticus et Cn, Domitius, Aheno- barbus Cenforẹęs, ad, annum: U. C. 6373- arcem „ludieram ex urbe removisfe traduntur, praeter tibicinem. cum cantore, Çr ludum talo- rum., eague res aperte, non legem; de alea, feg factum , Cenforiae. gravitatis demonftrare vi- detur TET Haec autem; ctfi: fatis elegans viz deatur coniectura, nec ab omni veritatis ea remota, admodum tamen est incerta.. „Uti autem. de lẹgis.aetatẹę ita ẹtiam de nomine eius non fatis conftat, Neque enim existimem , eam legem fuisfe unam aliguam Corneliam, ab ipfo. L. Cörëlio’Sylla latim, múklto minus eam` caput fuisfe legis Corneliae de Falfis afirmare velim, cum publicum non fu- isfẹ videatur de alea iudicium, ‘Nec C) Conf, Freinshemii, Suppl. Liv. XLII 8 C R S) - Nec etiam fatis idoneo niti videtur fundamen- to, quod multi, inter quos Grückius (1), putant, leges Titiam; Publiciam ét Cor neliam, qüas Marcisnu s(C2 memorar, eas: dem esfe, quas Horätius < Ovidius aliique refpexerint. Cüm enim hi nullam nominis men- tionem faciant, fimpliciter legem de alea nun- cūpent ac aliunde nihil conftet, tota res ex hoc ipfo Marciani loco est conficienda. Inde autem leges hasce de fponfionibus, minime vero de alea egisfe , nobis fequi videtur (2). Cum enim in praecedente lege (3) dictum esfet, Se- natus Confùltum vetasfe in pėécuniam ludere, deinde in lege nostra (4) ex Marciano fubii- citur, in genere dari exceptionem a SCto, adeo- que in pecùniam ludere licere in omnibus iis čausfis, in quibus etiam licer‘ fponfionem face- te Er tege TTtra, CottYetTtas PEDric it: ~ Quamquam vero, nec de aerate, nec de no- mine legis memoratae aliquid conftat, ac'de poe- nain eius violatores ftatuta filent veteres; veri- i i fis (1). Ad tit.:ff. de-aleat, § 757. Tom. XI. op. 38: (2) Eandem, interpretationem fequitur - Barb ety- tac, Op; cie IH, 9o, 9, en Rohlin, Op, yeis P 5e i ai- (3) L. 2 ® de aleat. (4) In 1. 3. Æ. cod. E fimiMima: tamen videtur Gebau eri (1) cons jectura, qui excmemorato: Afconii loco Ce) colligit, poenam/antiguae illius legis faisfe quas drüplum ,» ita -ue pecunia lufu- perdita isto qua- druplo contineretur et, prout illa -vel apud vi< ctorem esfet, vel apud victum, alter quadrus pli, alter tripli tantum afficeretur poena- Quod autem de poena mortis: tradidisfe dicitur, ThomasHyde C3) id omnino Romanorum rebus, ea: tempestate; adeo parum convenit, Ut vix refutationem mereri videatur. i Nec magis de ipfo, ex antiquisfima hac Tege. oriundo iudicio © conftat inrer erùůditos, ` aliis publicum illud fuisfe contendentibus (4), aliis- popularem actionem- fuisfe existimantibus (5). Prior illa opinio orta videtur ex eo, quem fupra attulimus, Ciceronis loco (6), cum ad cum fere provocent eius patroni, quibus ta- men C1) In Vestigiis Iur. Germ, Antiq. in Tacito ob- viis, Disf. XII. p. 470. qui locus citatur a Pohlio, Pe 4. (2). Quem vide allatum Mipras p. 38. (3) In Hift.. Aleae, citatus ierd Barbeyr, HI E CY (4) Conf. Schultingii, Thel. Contr. ` Dec. 33 No Ato Gick; ce 257 (5) Vid. van Meurs, in d, Dish p. 37%; (6) Philipp. H, 23.. CH) Men parum in illis Ciceronis verbis vidétur ésfe praefidii, cùm'ea nihil probent et contra- tium potius fuadere videatur Afconius (ry; ġúi aléam a criminibus publicis aperte distinguit, Quidquid fit ; merito ; uti C wia'c iu s (2) ob- fërvat, ex veterum locis aldam refpicientibus potest colligi, aledtórum coercitionem , uti nas türa fua, ita etiam Romanorum legibus ad cu- rim pertinùisfe”aediliciam , cum veteres, quo7 ties de alea’ loguùñtur, © totiesfere memorent Aedilem (3), “äiferteque traditum ft, Der cèémbri meñfë, tempore Saturnalian, cum fam- ma omnium 'esfet licentia, Aedilium in uaa rês cesfavisfe potestarem (4). | | “Sed de` antiquiori N iure haec igei hiviii A ~Ad (1) Loćo fupra adfcripte. (2\ In Paratitlis ad tite C. de aleat, (3) Martialis, XIV. Ep. 1. 3, Nee timet Aediiem moto TPIT fritilo; et V. Ep. ult. lam tristis nucibus puer relictis ` Clamofo revocatur a magistro, Er blando male proditus fritilló “i Arcana modo raptus e popina : Aedilim rogat udus aleator. CE Matt. IV. Eb A3: l Dum blanda yagus alea December ` Znçertis fonat hing et hinc fritillis, Ez ns Adzaltertm: iam locuni: transeamus ac prie niumi ıguidemd;videamus de Senatus Confulto coniraaleam facto j cujus! Paulus meminit Ç1)> guod yetuit , in pecuniam: dudere „, practerquans fi quis: tèrtet: hasta , vel, pilo! igciendo:, yel cur~ rendo , faliendos ductandos i pugnando C) ; amg virtutis) caupu fiata aiibi T oioi e Y Ooo] 'DQuo, tempore: quove: auctore pao „fit hocs a SCtum;>ħon conftat z quamvis-per fe pate- aths ilùd Tiberii aętate esfe recentius, cum ante o huius:siaetatem : SCra-- eiusmodi., rebus rion cavisfe“ neque legos; vim habuisfe. videan- tur (3). | ' a Cum autet fub Daa AN mi i prà (4) ostendimus, adhuc -alearorum. , Coers ditio ı penes -Aediles MRM huius: eriam aetate SAT , post» Er ludit Popa neqyiore. ROA KO idem, PAN i i Unctis falciferi fenis diebus , Regnator quibus imperat fritis. Conf, Suetonius, in Aug. 7r» etin Domitiano” at. ei y asa CIJ K GER E de alean = =i + 59 (2) Singulas hasce ludorum gymnasticorum fpecies espoksré non est hnius loci.. Multis eas explicat Pantoiatd Aiataj ih Commi 'àd Hane in Digestorum. ' (3) Huberus, in Praelect. ad tii. £ Ue Q I. § 5. et Noodtius, ad tit, de Iust? et Iur. i (4)Vid. qnaê digimis p: 39. N06. 6t P. 44: NOt, 3 et 4- C H aY posterius fit, jecesfe reste CAntiqiusáuteni est tempóre Pauli Peti, guibifabin Septimio Severo, Caracalla, Heliogabalovet Alèxandřto Severo vixittÇIr). -Cum aùtem Ulpianus (2) ac Marcia- hus (3), qui Pauli fuerunt aequales,- fimul de alea Praetoris Edictum memorent, quim-et ipfe Paùlúss ñülla “distinctione facra, modo SCium modo‘ Praétoris Edictumdicati (4), fas fs probabilis videtur coniectura; quafi Trais- no imperanté factúm fuefitj deinde vero, ut Séñatüs völuntas égziťtum hdberetp“Praetorea de re Edictum propofuerit , repetitis ex ipfó SCto, quae 'reperendä, additis; quae addenda vidéren- tür, ex veteri Pracetórum confaetudine , quì fae- pius” iura, Legibus,’ Plebiscitis/aliave< fpecie inducta, denuo Edictis fuis proponere folebant. Sic condito deincèpS ab Hadriano Edicto Per- petuo hoc SCtum, aut Praetoris Edictum ir- repfisfe, pūtant, Eamque coniecturam ipfae iuvare: videntur, legum. infcriptiones., quippe quaẹ ex k Ulpiani et Pauli, commentariis, ad; Edi- Teks ctun (1) Conf.: Guilielmus Grotiùs, in Vitis ICtor. TI.. 1o. Mlo hil. a. deales: C3) l3 fe ed.: S e2, f eod, collata cum: i 4s adi C g ) cétuniiillud Perpetuum lëges eas- defamtas esfej. docent. ARAN AEE EE E DA ASN „Hujus autem de. ialed Praetoris. Edici tria olii fuisfe videntür: capita : quorum duo priora, expresfis continentur. legis- verbis (1), tertium vero , etli ordine, fọrtáâsfe- primuni fuerit; ex dl- timis demum totius titùli. verbis čolligitur:. eA iiPrimam, igitur Edicti caput, pertinet ad coss qui:domum propriam. aut conductam, aleae Qpes ram; dantibus praebent eosque. fuscipiunt: . Hos, verostanto odio Praeror:profequitur , ut cuivis. e, popůlo. liberam: tribuat. facultatem -eos impune verbérandi s- čonviciiş- er iniuriis afficieridi , Ee tes ‘adeo: domo:-Çt ) corum. furto fabtrahendi nùlla ies aeia iis sonce id enim indiv, Iio CFL f. de aleate ; E) ‘Domo eius, ita inl. 1 de aleat. fecundum Halo- andrinam editiohem legendum esfe, quamvis Florentiae édatur dolo eins ; 'doċiterunt tef alios fummus No odė tiusyinComm: adtit. ffodealeat. GIlückius; eod, dtBrenckma nh ws ac- Ge baue rus inhotis ad h.i l. eaque lectio firmatur Bafilicis, ubi legitur i sk Gast nmiõT Eg TI, Tap yhsrat xýßoç k D i TÄ xup d abrt) xAfpacg, ode iyere c Eeamque’ leċtiionem rotüs “confirma verborum 'vontextus y: cum fine dolo; vi® fúrtum fiat: atque ita- doli mentione nihil Pluribus: in ceam“inquirere non finit inftituti ratio (2). Haec itaque apud Romanos ftetisfe. videntur usque ad Iustinianum; nec enim aliud in- venio , nifi id volueris, additum, quod, ex lege Conftantini (3), mulieri iusta fit pepudii causfa, fi maritus est aleator. Sic igitur e tribus- locis, inquos Romams de alea legesdiviimus, duo quidem videntur abfo - luti. fam ad tertium veniamus , qui -Iustinia" neas ea de re leges complectitur. Iusti- nianus itaque omnem aleam legibus ftudens evertere, antiquiora multum .auxitet- intendii. Ac primum quidem, . uti SCtum certa- quaedam : ludorum genera, -quae virtutis: causfa fieri dice- | ; - ban- CI) hoe $ 1. f quarum. rer. act. non. dat. (2) Argumenta in utramque partem. exhibet Glüc k, t. cite Tom. XI. pe 334. (3) 1. i Cod. Theod, Le HI titi 16. ég) båntur, à còonmuni exceperat prohibitione, ita Iustinianus quinque lufúum fpeciebus, ad corporis exercitationem pertinentibus (1), pecu- niam ludére permifit. Cum avtem olim in lufie bus permisfis null: conftituti esfent limites, Im- perator fanxit (2), ut liceret quidem ditioribus ad fingulas çcommisfiones folidum ludere, cçaete` ris dutem longe minori pecunia (3). Denique vero, quod Praetor luforibus reli- querat diiudicandum , folvere aut folutum repe- tere num vellent id, quod alea esfert amisfum, id Iustinianus victos iusfit non folvere, foe lutum vero ipfos ẹt ęopum heredes iusfit re- petere, Ne tamen forte horum negligentia victoribus prodėsfer, fimul voluit, ut, nemine repetente , Patribus èt Defenforibus civitatis vel etiam fisca actio eo nomine concederetur (4), data fimul c1 Epi- C1) De his ludis late agit Pantoia. Hi num iidem fint ac illi , quos ludere permiferat SCtum , vide , cum apud alios, tum apud Lind, in Disf, Įnaug. de Alea, Leidae 1816. C2) Lir. etA 3. C: do'aléat, C3) In Graecis est of wiv eQodpa mAouriot 10i p ue os ims ixota Tidirw ZaiCouvri De srowlewati Conf, quae habet Huberus, in Prael. ad h. t. Est quipe pe haec Conftitutio Graece a Iustiniano edita, C4) d. 13. C. de aleat, C35) Episcopis lócórüm , Przefide provinciae iuvan- @, ia viólatcres legis inquirendi potestate. CRepetionem audëm folüti ex alei communi tri-; ginta annorum přáėfciiptioni egent ac quinqua»: ginta demum annis extingui voluit (1). ' Tandėm vero únam ludi fpeciem; quae lis gneorum equorum dicitur (2); fingolari acérbi» tate est profecutus; dömibusş ubi equi: lignei reperiretur; pūblicätis. Uti autem Episcopis earum rerum curam commifit, ita "etiam iis, et univerfe clericis, fè ip lufisfent aut, åliis ludentibus; participes et infpectores facti èsfent, fingularem feripfit-poe- nm (3), qüam aiei confirmavit Leo (4) Iinperator, Atque ita Iūs dtienes, quae fapienter olim Praetorer Senatus conftituerant, immutavit; verum, ut mihi quidem videtur, parum prudenti confilio, Si enim Iustiniaħeas illas de alea conftitutiones paullo attentius confideramus, , mox in ogülos inċurtic, eäs Episcopis quafi l ; MEDA dis (1) d. 1.3. C. de aleat, ~- Ç2) Quae fuerit huius ludi ratio, ad nostrum no) facit propofitum. De eo Conf, Theodorus Bal, famon, ab Aiala, Glückio, aliis dliatus. (3) Nov. CXXIII, 1a. (4) Nov. LXXXVII, i C s6 J) dictantibus' esfei'latasi, easĝġue non adeo id has; buisfe propofitum, ut arcerentur, quae- exialea in focietratem civilem reduñńdant, mala, fed po- tius. ut omnes omnino blasphemiae tollerentur, cum illae , quibus alea, praebet occafionem tum vēro reliquae, etiam adiludam. non pertinentes : quod luculenter ultima docent Imperatoris ver» Ba (1): Similiter et Iudices prohibeant, ut -a blasphemiis et periuriis ,, quae- ipforum inhisitig= nibus debent comprimi, -omnes homines penitus conquiescant. Nec; mirum, dhuistiniani enim aetate Episcopi, Presbyteri, quique fum id genus alii, five pio, at param. prudenti «s ho- mines corrigendi |defiderio, five ambitione ac dominandi libidine ducti, *id fere agere folebant omnes, ut, quae ad. morum -pertinent discipli- nam, ea ad leges traherent earumque fanctione munirent, ita tamen, ut fuae fimul curae et in- guifitioni, quantum‘ posfent, ea fubiicerent. . Blasphemias autem ut tolleret lustinianus, fidei datae- violationem, -non tantum permifit , `fed maximopere etiam'commendavit, alea vi- ctum ad pecuniam lufu perditam, vel non: fol- vendam, vel folutam repéténdam quacumque ratione impellens. Denique vero dificultati, quam femper habet certae cuiusdam pecuniae de- f ÇI) L ult, C. de aleat, definitio; ultra quam ludere non: liceat, aliam addidit difficultatem; nedue enim magis dictų esfe facile, quinam fint illi ditiores (sddpæ Tacú giôr), quibus licet folidum ludere, ' quaeve fix illa longe minor pecunia, cuius ‘mentionem’ fa- cit Imperator- AT Atque haec quidem de veteram, magime Ro. manorum, inftitutis, quibus aleam compescere funt conati, dicenda:habui, . Iam ad, recentiorės transeamuse ; | y “CAPUT QUARTUM. ` QUID RECENTIORES9 VEL GENTIUM . GERMANICAS RUM, VEL EARUM ETIAM, QUAE ADHUG FLORENT} FRANCICAE Es Ge ANGLICAE > ALIAE Ẹ C erniticis quidem originis gentes a Taci- to (1), aliisque eius memoriae fcriptoribus traditum est, ab antiquisfimis inde temporibus, adeo efrena ludendi arfisfe libidine, ut ale- am fobrii inter feria exercerent, tanta lucran- di perdendive temeritate, ut, cum omnia defe- cisfent, extremo ac novisĝímo iactu de libertate et corpore tonteņnderent: victus voluntariam- fervitutem adiret, quamvis iunior, quamvis ro- bustior alligari fe ac venire pateretur, eamque in re prava pervicaciam ipfi fidem vocarent. Sive igitur huic tribuendum fit hereditate a maioribus accepto ftudio, five aliis de causfis factum fuerit, in vetustis certe Alemannorum , Burgundionum, Saliorum, Ripuariorum, alia- rumque gentium Germanicarum legibus nullam ale- Cı) Tacitns, Mor, Germ, 24. C 59 ) aleae, aliorumve lufuum prohibitorum mentio- nem reperimus: nifi forte eo referas, qute apud ; Saxonas Iure Wichbildico de alea funtcon- ftituta C1); quae tamen cum fint recentiora (2), ad hodierna potius Saxoniae iura pertinent. Verum ut ordine ac ratione procedamus, de praecipuarum Gentium Germanicarum legibus feparatim agamus. l In Patria igitur nostra, ut t haec prima in me- dium veniae, antiquis temporibus, quantum eius rei exftat memoria, omnis prohibitus fuit aleze lufus, nifi expresfą a Ducibus aut Comiti- bus concesfa venia (3), Solebant quippe Prin- cipes, vel ipfi ex bhacce hominum infania lų- crum fibi quaerere menfasque aleatorias locare , vel etiam civitatibus aut privatis hominibus ius ` ẹas exercendi privilegii loco concędere, çuius- mo- C1) Ares. CI. Scriptum erati Beklagt Iemand den andern umb Geld, er foll benennen vor dem Richter , warumb man ikm das fchuldig feye. Wenn es ist umb Spiel, da darf er ihm nicht umb antworten , noch der Richter auch nicht riçhten. (2) Ius Wichbildicum circiter annum 1200 ortum docete Ducange, in Glosf. Med. et Inf. Lar. ių voce Wichbild. (3) Conf., de Groot, Dhidi zot de Holl Regtsgel, Lib, II, Parte 3. § 49 dE E modi privilegium Delphenfibus (1), Monachos . damenfibus et privato cuidam, -nomine Dirck- Romers (2), ab- Albrechto, Hollandiae- Comite, concesfum fuisfe , legimus, Bjim i. anaa Dein, (1) Edictum, editum die.8& Febr. 1366, proítat apùd:y ain Mieris, Groot Charterboek der Graven yan Holland, Tom. Gip 183, fq. cuius verba funt: Aelbrecht, bif Godts ġenaden Paltz-Grave op ten Rijn, enz. doen cond allen luijden dat wij yvan ons liefs broeders wegen, Hertoèch Willem yan Beijeren , Grave van Hollandt , gegeven hebhen, ende geven on- fer liever getroùwe fiede van Delfi te gebruijcken tot haren besten oorbaer, ende ze verhuijren of hem ges, nougt binnen jaer- marcten , ende, daer en . buijten, . die. dobbel - [chool , quaeckel - bort, ende alle fpel, hoe %t genoemt is, dat daer toe behoort, na allen kerko- men binnen der fiede van Delft, ende geoorloven hen of hen goet dunckt, dat fij yvan onfent wegen yerbic- den , dat niemant dat fpel en hanteert., noch en fpee- le binnen onfer fiede yan Delft, dan daer i Gerecht , dat nu iş, ofte namaels wefen fal, nutte > ẹn oorbaer. dunckt, bij te verbeuren een boete van drie pont Hols lands enz. i ; s (2) Van.Mieris, 1. c. p. 636, aliud exhibet Edictum, die 109, Oct, 1395 datum, quod ita fe ha- bet: Aelbrecht, enz, gheven mit defen brieye onfer fiede yvan Monickedam die dobbel - [chool ende quaeçckbort binnen onfer felve flede nae doode, oft quijtf/cheldinghe Dirck Romers, die die nu ter tijt heeft yan ons, in [ulcker manicren, dat wanneer die vooras feire. (6i) “Dein, post facrorum -eméndatioriem ,. faecule XVI, ministri coltus divini, quippe qui, Lu s ti- ñianiPihis Episcopis" non omnino. difpares, in omnia- fere fefe immergere: folebant; hane ctiam aleatoresi" coercendi “curam fibi. fumfisfe eosque, pariter-ac- corum fusceptores, poenis ‘ecclefiasticis ‘profequuti, esfe+videntur.. -Posted vero: Ordines - huiùs- rei > curam ‘meritos fu- 'fceperunt acy plerisque ir urbibus, magistra- tús aleam “in caüponis exērcerin vetuerunt cague de re Edicta propofúérunt, quac cum Omnia referre longum fita. exempli causfa quae- dam memorasfe fufficidt. itä v.c. Edicto Cu- riae fupremae Hollandiae aedium domini lufüum prohibitum: permittentes primun mille florenis “můlctanturs iterum vero daplicata ¿pecuniae fum» “ma, tertiam denique ad iudicis. arbitrium, pro ře nata , puniåntur Çr) Ira v. c. Ordines: Ze- Jandia, plëraque Jlufüüm > „gênera ne- die folis aliove festo exercerentury nevë auis profesto die adea cogeretur, vetuerünt, ‘adiccra gajamue flo- J rea inerea ENTARY ende -quaecthort , aen onfer -voor fchreyen fiede coempt 3 fo en. Jai a t moetn dobbelen., softe quaecken binnen.. onfer fedi. vrijheijt „voorfohreyen op een boete yan, thien ponden , , enz. (1) Teste Schorer, ad; l Gròtii allegåtum. “Aio eiusdem Curiae Edicto, edito die 27 Aprilis 1723; „Odiofae quaedam, ludorum fpecies , cum in tabernis , tum vero. in privatis domibus vetantnr, pp poena pro rei qH) reñorum muleta (1) Ligduni vero Batavotuñ cautum erat (2), ne quis in loco publico, ludè- rêt, feripta fex florenorum mulcta, fi quis pri- mum violasfet legem: iterum vero ĉoùvictis ad iudicis arbitrium infligebatur poena Tan- rei qualitàtè définiendà. Vid. Groot, Placaatboek yan dè H. M. Staten Generaal enz; Tom, VI. pe 37. Eadem deinde Curia et Senatus, Supremus- Militaris, die 4 lane 1763, abrogata. ferme placita. renovarunts Vide Schorer, le ci i ; C1) Naerd:r Ampliatie van het. Placaet. vàn Pol- tie., In. date d4 Jan. 1673. (Groot Placaet . Boeck der. H.. M. Heeren Staten Generael enz, Tom. Mi d. KOES ubi §`4. aiunt: Wij verbieden wijders, dat niemandt , Jo wel tèn” platten Landėè als in-ge Steden, gedurende den gekelen Dagh des Hees ten fat mogen) Klosfeni, Kaetfens Baifaen, op dè Schuijf of Truck - tafel [peelen , nočh ooèk.de Gans treċ- ken, nå de: Gaijecte fchieten, of op andere Dagen yje- mandi togen fijn wille of danck daer toe confiringe- yen, == veel min met Kaerten of Dobbel - fenen të foelen, op de boete ais voren (yän vijf gulden). (2) Keuren der Stadt Leijden, Keuř 153. P. 231 et 233: Niemant —— falóp de publijtġque Straten ofte Piaetfen , Wallen , Vesten , Bolwercken , Chingelen —>= zot geeniger tijden , felfs niet op de vrije Jaer - marca ten, mogen fpeelen met taerlingen, kaert -fpeeleñ , noch dobbelen , tuijsfehen, trijfelen , nochte yets dier- gelijcx doen , op de verbeùrte van fes guldens, — ende daer over meer - malen zijnde achterhaelt , = arbitra- lijek gecorrigeert werden. C Gs ) 'Tànder vero cautum erat, poenis adiectis , ne quis- navibus „aut bellicis Çr), aur in Indis ‘am Qrientalem; (2) Occidentalemvei (3) navis gavcibus ; inferret aleae inftrumenta: i Quo magis autem compeseeretyr:alea, in ples risque patriae regionibus, de: ea- ius non dip cebatur ita, ut nec ad petendum:id 5- quod alea esfet amisfum, actio ` dàretur, nec. foluti: con- dictio, tanquam indebiti, cum in pari turpitu- dine melior haberetur conditio posfidentis. OA Sen Id- C1) Articul> Brief; en Infiruètieg: racċkende. dan - Oosrlogh ter Zee, 1-Dec. 1690. qüi. locus. exftat, GrootòPlaçaet- Boeck. der. Stat. Gens, Tom, IV. p- - 205s ibique Arte 36. dicitur, Oock: fal. niemandt figh veryorderen eenige Dobheifeenen, -Kaertefpeelen , en diergelijcke ~ Infirumenten. van, tuijsleherije, binnen Scheeps boort te, brengen , op. arbitrale. correctie. (2) Artijckel» Brief. van. de. \Geoctr oijeerde Neder- dandtfche Oost = Indifohe Compagnie 8, Maert 1653, Art. 77: -Ende fal niemant eenige. Dobhelfleenen., Kaertfpel, enz, binnen Scheeps -boort brengen noch maecken, ap pene yan atht dagen te Water ende ĉe Broode in de Ters gefet texwerden, locus reperitur in Gr. Placaeg- Boeck der Staten :Generael, Tom. Ia:pe 1298. C3) Conf, Articul- Brief van de generale Neder, Jandt[che Geoctroijeerde West- Indifche Compagnie, 12 April. 1675. -CGr.; Piacaet - Boeck . der Stat. Gen. Tom. IHI. p. 1346), ubi Art. 46. cadem, quae de na- vibus in Indiam Ọrientalem. navigantibus retulimus , aliis verbis caventur, l k o 3 Idqüe iñ Hollandia ita communis fuisfe iüris , testantur Grotius (1) aliique. Huic aytem cömmuni Høllandiae iure manitipalibus` nonnúl- larum urbium legibus, cum iare-magis Lusti- nian eo confentientibus, fuit derogatom: © Ita 3c. Amftelaedimi (2) iuriscerat, ut, qguod'cul- tra argenti únciam, ‘quocufgüe tandem lufus ‘genere, esfetamisfum, id;' non ipfe victor tan- iiy Inleiding, 1I., 3, 49, ibique Schorer. Conf, Regtsgel. obf. op de Groot, door een Genoot fche 'Règrigal. OBN 68` Töm, 2. p” r62 Pe Nieuwe Keu~ ren van Òrdewatèr door Kinfehot, 3 S Capt Vp 559..ubi ftatuitur t voort dat” niemant in dobbëlfpekofie andere ‘verboden fpelen meer verliefen en Jal hoghen, “Zan t geene hij te borde brengt; ende wat ysi ‘meer Yörliest , fal gehouden fijn van diwaerdèn. s" > DRO aa C2) Hand vesten , Privilegien; >> Handelingen y Cos- “Fùiimen ènde Wiilèkeuren der’ Stadi `Aemfielředam CÈdit r634) p. 'oğg. ubi Cavetür: ` Indèn” eerfen düt al waert faëcke dat yemandt === hem veryorderen “feghens een ofte meer perfoonen , meer te verfpeelen'met “pat [peele dattet dck waere == dan die waerd van dene Unche’ Silvers.” Soo füllen fij Yrièënien endé ma- ghen > ofte fijn huijs “yrouwe ==: ‘Wen ghenen diet'ge- ‘wonnen fal hëbben , mighen contèntèren tót reftitucie, “ende die falmen met rechte overwijfen Sèhuldich že wefen ‘yeflitucie te doen ORN ende daer ‘toe och gecorris gheerdt te worden — nacyolghende: die tenur: der "Y0ofa ‘Sfehtreveu Handt - yesten ehde Keuré, C 65 2 tum repêteret, fed etiam uxor eius‘et cognati, infuper in victorem conftituta poena. “Ta etiam in Indias navigantibus eiùs, quod in ìtinêre amisfum erat, negabatur exactio, folu- tique dabatur repetitio’ (1). Quod autem communis'in Hollandia iuris erat, idém `a Zelandis (2) et Ultraiectinis- receptum ee Te (3), nifi quod hi addideront, ut, qui a Pa PONEY dêr Oost - Indifehe Compagnie (Gr. Placaet- Boeck der Stat. — Gèn, Tom. II. p. 1298.) “Hrr. 78. ubi legitur: £n- de `wat yemant geduyrende de Reyfe van den an- derên met Jpeelen of wedden fál. winnen , fal: de. Kers liefer ongehouden wefen tebetalen , nde pbetaeldt. heba bende, de Winner moeten reflitueren, ofte aen fijn Meentgelden laten korten, Conf. Costuijmen van Ant- werpen, cap. LIV. Art.” 17. apud JiB Christyn, Brabandts Recht, Tóm: L p. 450 (2) Vid: Chora a Fiorentio , Tutore Hollandiae, Ze- tañdis concesfa Caino nt videtur r256) quaè repe- fitur apūd vat Mi ëris. L^ c: Tompe 3oy. êt Keuren vyan Zeeland van. 1496: Cap 3. Art, aĝ. item, dat vän nu voortaeù menvan verboden. fpee» len dies den fpeele aencleft gheen recht doen en, fal ; noch yemandt meer verliefen dan hij te berde brenght. (3) De Ùltřaiectinis, conf:t van c Leeuwen, Roomsch Hollandsch Regt, IN. 14; 155 et Keure van 18 Febr. 1657 art, 9; (Placaet - Boek -yan Utrecht y Tom, TII. p. 483.) CES LY qui aleae nomine ageret, viginti florenis mulcta- retur et ad iudicis arbitrium corrigeretur, pep Apud Frifios quidem, ut actio negaretur ad pe- tendum:id, quod ex aleae lufu deberetur , certi ufus et notáe obfervantiae fuisfe fuo tempore , tradit Huberu s Çi): ' Utrum autem, er foluti daretur condictio ,. ‘€a: dere fententiis . variare: dicit i ins terpreres; | Dubium omne füstulisfe. videtur: Or- dinum Frilige Decretum , quo grandiori lufu victo nulla , conceditur repetitio fed ea Fisco tri- buiir C33., Lais Apud Tranfifalanos Iure quidem Provinċiali de alea nihil erat cautum nifi quod Edicto qüodam` ei . deinceps adiecto die- folis aliisque festis diebus alea in tabernis prohiberetur (3)- ag i ASE a OPREA a BAA al Do. in a)i Pras ii ak itip} E jai aleat. No. pio C2) Dato 13 Fehr. 1778 ; dat ide geld[ommen af andere goederen die-door grof fpeelen yerloren worden , van den Winner: doorde Fiscaais der Grietenijen en Steden zullen- terug- geeischt en : gevorderd worden en, komen voor een yierde gedeelte ten profijte van den Fis- caal , eenivierde-ten vyoordeele yan den aanbrenger, en de- twee -oyerige. vierden ten nutte. yvan de Gemeens Armen. (3) Landrechten - van Overijsfal met. de. Aaderé Reglementen enze: No. :38¢ Pilakkaet yan 10 Mei 1690. ubi vetatur: ’z` fetten van gelagen- in Herbergen in ecenigerkhande manier , waer onder komt het. foo ontug- tig iuisfchen , dobbelen en fpelen. To, „Iure vero mūnicipali Daventrienfium: expresie caùtuni erat, ne alea fponfionesve fuper ea inter- pofitae obligationem bA e neve deiis ius diceřetüt (1). | -vApud Gelros lonke divert wY ibni Hi fcilicet reliquarum Provinciarum ‘legibus: re~ cesfisfe (et ad Ius- fere :Tustinianeumi videntur ređiisfe. Cum enim antiquiori quodam Edicto, de: yiolando Sabbato inferipto (2), cautum esfet, necqguig die folis , aliovèfesto, palam sim tabere nis: tesfeřàs aliaque nonnulla lufuum genera lus deret, pofita :cauponibus- IV, ~luforibus vero ps IL mihana mulcta, idemque. ifere re- AP DEE e minhas gea KO EPSA t ZA Deientiin Parte ML Tite XUE Art.. 8: Borg. ftellingen oyer weddingen ende dobbel». fpei failen „binnen defe Stadt geen racht genieten, ende fal fo wel over die borg» feilingen: als: over die yerbos dene kandelingen. geen recht gedaen worden. (2) Blaçaet y: tegen het: violeren. van, den Sabbath RA Gegeven..23 Dec. 1718. (Grost Gelders: Piacaet - Boeck yan van Loon en:Cannegie ters Tom. HI ps. 353). ubi càvetur: Verbieden mede. op Sonne: dagen, Feest- of Bede > dagen in + opènbaer === Kloot- Klos- of Kegel- fpel. te oefenen ohet Tiktacken , Ferkeren, Dobbelen., Kaetfen, Ringfieken , Kransfen. en, Ganfen trecken „Papegaij Schieten => op poene „Xoor dig Her- bergiers van vier daelders , en voor die geene y die de voorfehreye =— ongeregeltheden doen „ieder twee daeiders» E2 CH centiori: deinceps: conftitutione denuo esfet faris. citum (1), taħdem anno 1759 prolixius: de alea caverůnt™ Gelriae Ordines (2); ac primüm quidem. aleam, omnemġue lufum illicitum, ac nominatim’ certà quaedam odiofa: tłufuum- gehe- Ta, aliaque ‘his fimilia; generatim vero omnes lufüs, quiu grandiori et immodica iluduntur pe- cunia, \vetuerunt, cum in cauponis, diverfo- riis, thermopoliis aliisgue locis publicis, > tum. vero prione in SOAD kgs ut pat cquË ' j J! “hos (1) pliid an i Noy. i75i. oyid. r. ap. god: C2) Plakaet der Stateñ -van Gelderland’ santy Mei 1759. (Nederlandfche Jaarboeken, 1759. Tom. XIIL p. 443.) ubi legitur: verbieden aen allen — inen aen hunne Huizen, °t zif dat hèt zijn Herbergen ; ; Kif- huizen en andere publieke Plaetfen , of wèl private en particuliere Huizen , te àdmitteren — eenige Dobbel- of andere ongedorloofdë Spellen; en fpeciaellijk dè nayol-- gende ; als , namelijk , Pasfedix , , Cincquet Nove , Raw fel, Basfette , Pharaon , Pocken , Brelan , Triċhague, Banco fallùto, Treife, Qninfe, Trente et Quarante of diergelijke Dobbel - [pellen =- en generaellijk > ook aile de Speller, ag wya en om diie hae wotden gefpeeids s -C39 Verbieden de voorfz. Spellen =—> te proponereh, ken` daer in te laten , daer:aen deel te nemen , dezelben te exerceren of te adfisteren; en, PEN ‘in geni“ gen deele de hand daer aen te houden , of te foveren dat de voòrfas Spellen door anderen worilen geoefend en £~ ta) hofce lufus; aut domi fuàe lúdi fivisfet; aut ipfe eos lufisfet, propofuisfet, adiuvasfet, aut ulla ratione promovisfet, aut fovisfet, aur fuper alio» rum ludo immodicam fecisfet fponfionem, pri- mum quidem (1) quingentis florenis mulctaretur, iterum contra legem committens, dupli mulcta afüceretur , tertium vero, fecundum Iuris fcripti- ac Publici Gelrici feveritarem , conveniretur ac puniretur , exercitor-quidem diverforii , caupos nae ‘vel thermopolii, hoc, vel ad tempus, vel in totam prohibito et abolito, privatārum vero ac» gefbeeld , of ook op eens andermans Spellen grof en op eene exccosfiye wijze te wedden. Ci) Zullen verbeuren voor de eerfle mael eene bioh van vijfhonderd Guldens, en, yoor de tweede reize , het dubbel yan dezelvèn ; En dat daerenboven , tegens de Contraventeurs , in alle de voorgenoemde gevallen y voor de derde reize, naer rigeur van de befthreven Rechten , en Conftitutie dezer Landen , =—— ‘zal worden geprocedeerd z en wel bijzonderlijk , zoo ten opzigte vyan de Herbergen , Kofijhuizen , en andere publieke plaet- fen tot fuspenfie yan derzelver Neringen, en zelfs tot uitrocijinge van dezëlven , als ten reguarde van de priya- te en particuliere Huizen , tegens de bewooners derzel» yen, en genèraellijk tegens de Spelers enz. tot alzulke correctien en firafen , als bevonden zullen wora den naer de merites en eiigis ioo der ‘zake te` be- hooren, KETIKA C po 2) aedium dominus, lufor ipfe,laut alius quisquam e reliquis fupra. memoratis mulcta, poena vel animadverfione, ex rei qualitate definienda. Ac ratione debitorum ex.alea natorum confti- tuerunt, ut nullam ea producerent actionem, nec fideiusfori, pignori, aut t hypothecae, locum facerent (1). l Pecuniae vera ex alea Minie rèperitionem n tam, ipfi victo, quam eius uxori, patri, matri ac tandem: heredibus: concesferunt, actione- ta- men intra fexennium & tempore amisfae pecu- niae inftituenda (2). At- C1) Dat op vorderingen yan [chutden, die mogten blijken hunne origine efective te hebben in een verlies bij diergelijke Spellen geleden, door geen van de Gerechten in deze Provintie Recht zal worden ges daen , ~ annullerende wij niet alleen alle Oblie gatien, en Schuldbekentenisfen = daer yan memas afgegeven z maer zelfs declarerende dat de Burgen, ==, daervoor in geenen deele aenfprekelijk zullen zijn; en dat , bijaliien zoodanige verliezers eenig onderpand — mogten hebhen —— gegeven., zij, of hunne fuccesfeurs — het ontflag of de repetitie van dezelyen vrijelijk ==— zube len mogen yorderen. ; (2) Gelijk ook het geld, dat door het fpel dtr en. betaeld is, van den winner zelf zal mogen gerepes geerd worden door den Verliezer , ‘sijne Vrouwe , die gaer toe buiten den Man zelf gekwalificeerd word, zijn Far CHA J) “Haec igitur antiquioribus Patriae nòstrae legibus erant conftitura, Quod autem ad hodierna Bel- garum de alea iura attinet, ea, cum nobis fint cum Francis communia, quippe ab'his victori~ bus nobis impofita, infra, übi de Francorum legibus agemus, explicabuntur. Dei Ac veteres quidem nostras de alea leges pluri- bus exponere, et ex ipfis fontibūs paullo; ube- rius illustrare libuit, quippe quae et pitriae es- fènt et celebrata illa maiorum prudentia mini» me indignae. Nec enim certaê pecuniae aut hi~ fuum prohibitorum definitioni inhacferunt, aut graviter in aleatores faevierunt, fed, quam dixi- mus optimam esfe aleae coercendae rationem, omnem in cauponis aliisve locis publicis lu- dendi occalionem praecidere ftuduerunt, ac, {i quando contra legis prohibitionem lusum iant esfet; univerfe quidem, ac fi pauca quaedam iura excipias fpecialia, omnem et actionem et repetitionem negarunt, quod et utilisimum nee: bis Vader, en, bif gebreke van den zelven, zijne Moeder, ook [choon de Kinderen meerderjarig mogten wezen, en, eindelijk , zijneErfgzenamen, mits , dat zoo eene actie van repetitie binnen den tijd van zes jaren na het geleden verlies door een van de voorfz: genomineerde siie worde geinflitueerd, Ç 72- bis videtur, et, iudiciorum Pignit nip con- fentaneum. i E caeteris Germanicae originis gentibus pri- mi nobis in: medium veniant Borusfi; qui multum hac. in re operae pofuerunt, rem- que variis distinctionibus expedire conati funt: at ut perfecerint vereor. - Primum itaque a reliquis. ludorum generibus distinguunt aleam. (kazardfpiele), ad quam re- ` ferunt certa quaedam et enumerata lufuum gence ra, ita tamen, ut alios lufus iis fimiles non ex- cludant (1 )ə- Alteram deinde proponunt lufuum diviñonem in licitos et ill.citos! ad hosce refe- runt omnem aleam, fimul ac, cum ex ludentium conditione , tum ex appofitae pecuniae quantita- te, reliquisque ludum- circumftantibus āpparet , eam lucri causfa exerceri (2). Quod C1) Ailgemeines Landrecht für die Preusfifchen Sta- ten, Iis Th. 20.: Tit. 15. Abfchn.- § 1299. p. 1360 et 61. Unter den Hazard/fpielen wird befonders Base fette , Lansquenet , Pharaon, Cing et Neuf, Quinze, Pasfe à Dix, Lotto, Trifchacken, Würfeln, und ähnliche Spiele verflanden. (2) Alig. Landr, 1. c. § 1298. Hazardfpiele: find unerlaubt , [fobaid aus der Befchaffenheit der fpielenden Perfonen,: des -Binfatzes , ‘und. der übrigen Umfände erhellet , das felbige aus Gewinnfucht gefpielt werdene £ Fs D -Tertio denique- distinguunt: ‘inter aleatores communes, quales vulgo esfe folent, cosques qui ex alea vivere- conantur ÇI). Quod autem ad aleatores communes attinet, lufus illiciti collūforibus mulétam :L aureis non minorem, CCC: vero non excedentem , pro re nata infligendam, minitantur (2).. -Illi vero, qui menfam -in hisce ludis -tenet aleatoriam Cwer die fogenannte Bank macht), mulctam irrogant, inde. a C usque ad CIO aureos pro re nata definiendam (3) c Aleatores vero, qui ex alea vivere conantur, finibus eiici, fi ac deinceps pristini quaestus repetendi gratia redeant, in annum ad munitio- nes damnari iubent (4). Quodfi quis publico munere ornatus ita fibi victum: parare conetur, munere privatur (5). | Tae (1) Eod. § 1303.. Leute, die yon Spielen Gewerbe machen, und zu folchem Ende Brunnen, Bäder, und andre öffentliche Oerter und Verfammlungen befuckene (2) Eod. § 1301. i (3) Eod. § 1300, (4) Op. Cit. § 1303. Sollen über die Gränze ge- Sehaft; wenn fie aber dennoch zu Treibung ikres verae.. bothenen Gewerbes zurückkehren, auf Ein Jahr zur. Festung abgeliefert werden, } (5) Eod. § 1307. Cu) 'Tabernarum , thermopoliorum, cauporarum alia- tumque aedium publicarum ẹxercitores, vetitos lufusjin fuo exerceri finentes, CCC thalerorum mulcta plectuntur (1), ea vero duplicata, fi claufum occultumve locum ad ¢os ludos exer- cendos praąebuęrint, aliave ratione eos occultari iuverint C2). Iterum eiusdem admisfi convictis, et folita irrogatūr mulcta, et çcommerçio inter- dicitur (3). Hzec gatdi aleatoribus eorumque fusce- ptoribus irrogantur poenae, Praeterea autem eius nomińe, quod alea lufum est, nec actio datur nec’ foluti repetitio (4). De bisce iam fi meam qualemcunque fententiam proferre liceat, fapienter quidem videtur conftitu- tum, ütde alea ius non dicatur, fapienter etiam in'cauponis. aliisque locis publicis omnes ad aleam exercendam conventus vetantur, quae vero di- verfae proponuntur lufuum ludentiumque dis» tinctiones, exiguum mihi in foro ufum habere vi- (1) Eod. § 1304, (2) Eod. § 1305. (3). Eod. § 1306. C4) Cf. Allgem., Landr, 1. Th, 11. Tit. 6. Abfchn. S 577. Pe 345. vbi dicitur: Wegen Spielfehulden f det keine gerichtliche Klage flatt. § 578. Was aher jemand in erlaubten Spielen verloren und wirklicã be- ząhit hat, kann er niçht zurückfurdern. per K ys 9) videntur, cum vagae fiot nec accurate distinc» tos fines habeant.. Ubi enim aleae notione come prehenderunt, cum enumeratas lusuum fpecies, tum vero alias hisce fimiles, quam certarum fpecierum definitio habet difficultatem , eam quidem effugere volentes, in aliuq incidisfe vi- dentur incommodum: rem enim indefinitam ree linquentes, eam judicis arbitrio totam commï» ferunt. f e UD r -Nee maiorem ufum habet altera diviio. Qua ẹnim quaefo ratione dici potest, utrum lucri cupidine,- an alią quacunque causfa ducantur collufores? - Quae vero tertia adiungitur distin- ctio in aleatores ,:quales vulgo esfe folent, eos- que, qui aleae quafi commercium faciunt , eiųsz que exercendae causfa fontes ac balneas, quae- quae funt alia, ubi lūditur, loca vifere folent, tota haec, utquisque videt, anceps est et lubrica , nec ad horum comprimẹendąm audaciam {multum valet, quae ipfis irrogatur, exílii poena, cum tales vix foleant certas habere fedes, nec pa- triam defiderent, modo ne deficiat ludendi oc- - cafió. ; Felicius hinc fefe expedivisfe videntur legum Germanicis Imperatoris Austriaci Provinciis la- tarum conditores, ita tamen, ut et hi fenfisfe videantur, quam difficile fit certas de. rẹ incerta ferre leges, In a a -In paucis itaque illis, quae Austrîacis legum codicibus de ludis fanciuntur , -distinguitur inter ludos permisfos, et vetitos, quorum alii fimpli- citer, alii certis hominum ordinibus vetantur. Nec tamen, quinam univerfè, quinam certis conditionibus vetiti fint habendi 1d, definiunt, fed politicis ac mvunicipalibus (2), ut videtur, conftitutionibus definiendum relinquunt. Ac primum quidem jiis, qui ludos vetitos exere cent, iisve exercendis domum praebent, non- gentorum florenorum mulcta fcribitur, cuius tertia pars cedit delatori, eique, fi quam ipfe mulctamcommiferit, tota remittirūur. Qui autem mulctam folvere nequeunt, in angustam unius, ad maximum vero trium menfium, dantur cus- todiam. Peregrini, in eiusmodi luđis deprehen- fi, finibus expelluntur (3). Ludi permisf fpon- C1) Allgemeines bürgerliches Gefetzbuck für die ge- fammten deutfchen Erbländer der Oesterreichifehen Maz narchie , II. Theil, § 1272, ubi-dicitur: Welche Spiele überhaupt , oder für befondere Clasfen yerbothen ; wie Perfonen , die yverbothene Spiele treiben, und diejeni- gen, die ihnen dazu Unterfehleif geben, zu befirafen find, befimmen die politifchen Gefetze, (2) Neque enim magis id definitur codice de Ad- misfis Aedilitiis. ; (3) Gefetzbuch über Verbrechen und fchwere Poli- aey « Uebertretungen , II. Theil, § 266. C) [Ponfionum iuribus utuntir Cr) Hae autem ita demum. obligant, fi eorum pretium: non tantum est promisfüm,: féd-etiam revera folutum auti depofitum (2) n Publicaauvctoritate inftitutae fortium ai non n vejan jure, fed legibus fingulis vicibus de illis defcriptis reguntur: (3) o „Haec «quamvis: univerfe prudenter nobis ftaa tuta: et egrégio: Austriacarum.: regionum Codice digna vidèantur; in oculos tamen incurrit-id 3 quod: faepius: jam de profcriptis-certis. ludorum formis obfervavimus» hiec etiam: ufu- venire; qualescunque +ctandemi fint ludorum- fpecies, guae politicis ac. municipalibuss ut videtur; in Austria. legibus- vetentur , aut :permiitantur. Minus tamen illnd videtur incommodum, cum: Ganbo pabla S Ooa a hu- KED) Alig. Bae. ‘Gefitzb. T. Thei. § 1272. “Fedes Spiel ist eine Art von Wette. Die für Wetten fasts géferzten Rechté gelten auch für Spiele, “Co) Eodêm, § T271. Redliche und fonst erlaubte Wetten fiid in” fP Weit yerbindlich, als der bedungene Preis nicht. blòsf. verfprochen; fondern wirklich entriche tet , oder hinterlegt worden ist. Gerichtlich kann der Preis nicht gefordert werden. C3) Eodem į 1274. Si dolus , falfum et fimilia aleae acCesferint ,- puniuntur haec; fecundum Gefergb. über Verbrechen und- fehwere Poliżey - LOPA L Th § 1S0, 3 I: Ti: S aro Rair. X K uRe i2 huiusmodi lezes 'đedilitiaeg etslocorúum diverfi- tati aecoianodi M longe facilius, ETA pP legum‘ codices ; mutari posfint. Maxima autem his accedit dificültāäs; iais propofita parit distinctio ordinii; guorum aliis alii permittüntut: ludi ` Haec >eninm, fi quid hoc loco habebit utilitatis, ex diverfo repeten- da videtur fortunarum modo , cuiusquam lubri- ca fit er iincerta: EO AUGER í srad seniu Ba Ge Haec: de: Geriinieik Gentibus: dietă fafficiants pi paucis: videamus; quid ad» reprimendum aleae ftudiumo'eonftituerint- leges otAnglorinip quippe quibus: efrehem aleae libidinem, a Gers manicaeroriginis« maioribus«hereditate traditam inesfe , refert: BLackstonius (1) «Ea igitur ut compefceretur, cum in iñferio- ribus civium clastbus, tumin honestioribus , variae datae funt regum conftičùciones. i Ita Henricus VIII omñes, praeter fo- k cives honestiores (gentlemen) certa: quaedam ludorum ganem. (2) nagre vetuit, ‘nifi per vil - fes- € 1) Comentaeiei ôn nibi Laws sf Diei, Boot IV: Chapter XIII. Nosi 8.. : (2) Games of tennis, -tables, cards, dice , bowls, loa, getting in the fields; fidethrift or fhois- eriat à ciopip cayis , haifbowl, and coyting. ; C 79: ) festum- Christi natale sejai în the time of christs. Más). i -Haec kalino ác Georgii 1 conftitutio., mulcta perfequitur pecuniaria et exercitores--ace; dium- publicarum, ubi ministris. ludere permitti- tur, et ipfos ministros. ibi ludentes: A -Ad coercendam: autem, inter nobiliores -ci- ves, immoderatum ‘illud aleae- ftudium, Car o». lus conftituitje ut; fi. iquis:c fimul ukra: centum libras amifisfet; ad folvêndum non ço! gêretur , victor autem mulctae nomine- faminas, amisfae committeret: :triplum,-regi' ac delarøia aaga partibus, cesfurum. -Annae Reginae- conftitutio cavety ‘primums ut chirographa, quaeque reliqua in-fecuritatem: pecuniae lufu perditae,. aut in lufu ad ludens; dum creditae, fuere data, nullam-inducant obli’, gationem, utque-dein- hypothecae aliaque one- ra, fundis eo nomine impofita, lucro cedant debitoris: heredi: denique vero, ut, fi qùis decem libras-uno: tempore amiferit, eas-ipfecac victore posfit repetere ac, fi negligat, unusquis- que de populo triplum amisfi posílit victori cön- dicċre, utroque autem in cafu`actori licèdt fús- iuràndum deferre reo (1) ita, ut hac in causa™ EAT a a) And bhe. piaintif in either. cafe may examine the defendant himfelf upon onthe CA 80i nùllüm admittatur Parlamenti privilegium. In- fuper iubet conftitutio, ut, qui falfum in lu<4 do admiferit-atque “fimul ultra decem libras lucratus fit, quintuplo muületetur, infamia no= tetur eaque- corporis afficiatùr poena, quae in- fligi folet illis; qui- fcientes faciunt periurium. -In variis infuper legibus; Georgio Il fre- ge conditis de`fortiam alea (Cřoterij), cum pus blica, tum privata,” inter alia -omnes talorum' lodi, quique reliqui fpeciatim enumerantur, ita prohibëntur, ut, >qui eas inftituerit, CC ,' col- Jufores vero L librarum mulcta reneantur: Tandem vero Annae“ Reginae conftitu- tio, quac inter Anglicas de aleacleges praccipu- uñ tenet locum, recentiori Georgii I lege jita intenfa et fuppleta est ,-uvisz’quiuna fesfione’ decem , aut ïntra' XXIV horasvisinti libras ami- feritaut lucraâtus ferit; Suape committat pecuniam (1). egth -Ac de, legibus‘quidem ‘Anglicis Daniae bentibus quid fit iudicandum y ipfa'earum histo- =< greii t ukodarna (1) Blackstone. l „e. the- forfeitures, of- that act, may now bes recovered in -a court of equity; and, moreover if any man be conyicted upon information or indictment of winning or lofing at any fitting 10 L or. 20 l, within Pyenty - four hoùrs , he fhal forfets five times the fum. C <31.) tia fatis videtur osteriderez-quac enim identiderni in iis) factae funt , mutationes non dubium`earunt arguunt defectum: > Ut enim: taceamus, “äuod fepius: obfervavimus, cértds ludentium, lufüunt pecuniaêqüe, ‘in ludo `appofitàe, distinctionés» exiguam j- Autnuillam potius, habete utilitatem 5 praeterea: parum ñobis mereri- videtur commen= dationis id, iquod Carolus- H conftituerât, 'ut victorvomüeè p victus nüllünmfustiñeret damnum, aut, quod Anna volueraty ùr victori lucruni qüacüngüe tandem ratiðñe: extorqueretut, nec tantum victo: daretuè folati- reperitioi, fed etian unicuique de: popülo tripli -competerèt exactioy adhibito etiam-iureiyrando, Cives enim pacto=’ ium, finecdolo fraudeve initorum, violationem, noù -tàntum:-:dọoçere;:verum etiam, licet per: obliquum, iubere; çum amniverfe: videtur impro- bandum.; tum; vero. in victorem facvire victoque, in pari:çurpitudine verfanti „> legunt dare: parroci - nia, a legislatoris, iudicisque perfona est aliè~ hum. — Tandem vero quid boni a coacta eius- modi repetitione fperabimus, ubi debita illa ho- noris debita ÇUeités d'hont neur) vocant cives, caque noù 'ełfolvere fümmo fibi ducunt dėdea i ET Ultimo tandem loċo, in, Francicàs lenes KSE coercentes inquiramus. In Francia autem, ab e an- EC 182 )) antiquisfimis ` iim temporibus; paloa sie ea: de re légum: numerus. agiosi eii i PTIT. qua Saai. pai Cohcilii oia ani no: rg habiti,- Zaicis: aeque he tclericis "aleam vetantid; Jub poena excommunicationisi C) Extat etiam Sancti Ludovici Decre: tum, ando -r254 inln y prp ONR: vitans turtalorim lúdi Ġo) stnlon arni 3 sAliųd:anno “rgro a’ iio I5 1V ppan le Bely: promulgatum. - reperitur decreuit” ómnes omhino'dudos prohibenss tifi quì exercitationi-“ bus militaribus inférviantý*irrogata"iis, “gui inë legem committanti Quüáådragiñta obòlořüm (3) mulctaso Eamque conftitutiónem” ap anno” 1369 confirmavit Carolus V: seer S aha Carolus VIII, edicto dé aitei disciplina cónftituto anno r485, omnes omnino ludos cas pi interdixit 3 nifi gh Torte repetireritůr Fones< ia geo od. PaA Poio GYE A egis meminerunt, Pothier, Traité. du. Tey s. Ile 2s er Merlin, Répertoire Univerfel ei Raifonné de "Jurisprudence , in voce jeu. 2) Varias Francorum in aleam leges vide. apud Meriin; 1 &° Cof, etiam Dufaniyy (Opr cits Partt Io cap. IV, i | -Ç3) à Peine de quarante Yous parifis d'amende, eK tiori loco orti, carcerique leviori ac civili de causfa inclufi ; his enim alveo et latrunculis (au trictrac et aúx échecs) ludere permifit. Carolus IX Conftitutione Aurelianenfi ves tuit lupanaria ac domus luforias, omnes talorum ac metularum (guies) lufus, poenam legis vio- latoribus minatus ab arbitrio iudicis pendentem. 1 Idem, 1566 Conftitutione Molinenfi alea amis- fi repetitionem concesfit minoribus, nec tamen -aleam ideo inter maiores probans (1). - Ludovici XII duae, eaeque feverisfimae, memorantür conftitutiones, quarum prióri ve- tantur fcholae luforiaė-congregationesque’ ad ex- ercêndos' chartarūm 'talorumque ludos, ac do- mini aedium in.eas eiusmodi cOñventus admit- tere, fub poena legibus fcripta, vetantur eius- que, quód amisfum est, reftitutione onerantur , magistratus autem , qùi lufum prohibitum luden- tës in manifesto fcelere depréliendunt, et ipfos corripere, et ipfóruni pecuniam, reliqua in lu- do appofita , publicare egenisque dare iubentur. Posteriori vero, data anno 1629, primum eos, qui vel fcholaė luföriae exércendae domum prae- buerunt, veł-tali in fchola luferunt, vel in ea ter lufui interfuérunt, infames , inteftabiles mu- ne- C2) Sans néanmoins Appr tels Tire entre ma- jeur Se Eà C 34 ) aeribusque renuntiavit inhabiles; urbeque , ubi duferunt, in perpetuum prohiberi, domum au= tem, etiamfi conductitia esfet, in qua per menfem eiusmodi habita - fuit ludentium congregatio, publicari voluit, data domino regressu adverfus conductorem: deinde omnem omnino obligatios nem. lufus occalione contractam- nullam decla- ravit (1) omniquẹe efficacia deftituit: infuper autem chirographorum intrumentorumve fuper ea confectorum posfesfores, five ab initio cre- ditores facti esfent, five ab aliis creditum iis ceslum esfet, egenis damnari juşṣfit fumma intrumentis illis expresfa: eos autem, qui al- teri ad ludendum.-dedere mutuum, aurt pro co fidem fuam interpofuere, infuper. bonorum pu- blicatione mulctari iusfit:. tum autem parentibus primi ac fecundi gradus repetitionem concesfit eor rum, quae liberi amiferant, ita-ut etiam tes- tibus rem probare liceret, etiamfi fumma- cen- tum libras non excederet: denique vero immo- bilibus lufu amisşfis ac traditis, fimulaga venditiór nis, pẹrmutatiọonis aliave transferendi dọminii causa, uxoribus. nihilominus. ac. creditoribus falvaş manere iusfit hyporheças G): Lon: (1) Vide inter alios Mal evilte, YA N en née, ad Art. Cod. 1965. (2) Notatu dignum est, Ludovicum, etfi-cae» te- C 3s). -Longo deinċepss vel a Parlathento Parifienfi s vel ab aliis in Francia Cariis propofita fuit edi= ctorum feries: (t), quibus feholae lufóriae ač odiofae quacdam ludorum fpéciesi prohiberentur y addita plerumque mulcta, modo ġravióri, niodœ leviori , interdum etiam corporis ftatute poena, maxime in eos, qui iterum aut tertium contra les gem commifisfent, -Tandem vero Ludovicus XVL ea dë re, die r Martii 1781r, legew promulgavit, qua primum prohibetur omnis alezac reliqui lufus, quo= teroquin vehementer faevientem modumque excedens tem, nullam tamen repetendi. eius, quod folutum ese fet, intulisfe mentionem, Etf alias in vehementisima quaeque ruens, fenfisfe tamen videtur , optimam aleae esfe medicinam, non fi victo leges fuçcurrant , ye- rüm fi omnis OR praecidatur occafio. C1) Huc pertinent: Arré? du Parlement d Paris du $ Juillet t661 „idem du 16 Sept, 1663, idem du 28 Nov. 1664, Edit de Dec. 1666., Arrét dù r6 Dec! r68, Arrêt du Confeil 15 Fany. 1691 , Arrêt de Réglement du Parlem, de Paris 8 Fevre 1798. Arrét du r Fuille 1717 et du 21 Mars. 1722. Arrêt de la Gour Souver. de Nancy 1764, Arrt du Confeil Souvy. d Alface 6 Mai 1765, Arrét du Parlem. de Flandre 7 Mars 1769, Arrét de Régzlem. du Parlèm. de Par. r2 Dec, 1777. Conf Mertin, Répertoire, in yoce Feu. C 86) quotum iniquae funt conditiones Cr), dein‘ ve- tantur congregationes ad Jlufus vetitos aliosque iis fimiles exercendos, magistrique disciplinae publicae in eas inquirere, legis violatores accu- fatori publico deferre iubentur , quique domum fcientes dad eiüsmodi lufus praebuerunt, decem librarum millibus mulctantur , irrogata infuper menfae luforiae exercitoribus (banquiers )ter mille, colluforibus vero mille librarum mulcta, eaque iterum contra leġem committentibus duplicanda, tertium vero in poenam corporis infamiaeque commutanda. Denique vero cesfiones, transactiones et omnes, cujuscungüe tándem fint generis, obli- gationes , ex causfa pecuniae lufu amisfae ortae, five inter maiores, five inter minores, nullae declarantur omnique efficacia deftitubntur. . Haec quidem, a veteribus Franco - Gallorum Regibus cauta, abrogavit excepitque lex inter rerum converfionem lata (2), quae- etiamnunc., cum in Francia, tum in Patria nostra vim obti- net, nifi quátehus ‘eì Codice: Poenali, ea re-. centiori, est dêrogatum. k Ea autem primum (3) vetat fcholas aleatori- ig as, C1) Qui préfentent des avantages certains à Fune des parties, au: préjudice des autres, (2) La loi du`22 Fuillet 1791. C3) Titre 1. Art. 7. C $) ipj Gi ve omnibus pateant, fi ive tåntum fociis: Caitie). f Deinde iubet, ut domini, aut praecipui con” ductorèės aedium earūmve membrorum Çapparte- mens), quae multitudini ad ludendum “pateñt ,' fi ipfi in illis aedibus habitant nec rem ad pu- błicae disciplinae magistros dètulerunt, primum trecentarum , iterüm vero' deprehenfi mille Ti- břarum múlcta obligentur in folidam unacum iis, qùi inhabitant aedium rna aleae desy ; ftinata. S Tüm (Çi) conftituit, ur: Binos., obi ihok aleatoria habetur, (ou lon donne habituellement jouer des jeux de haford,) quandocumque velint, intrare liceat magistris publicae disciplinae, mo- do ipfis a` duóbus civibus ‘domicilium ai bus defi ignentur. i Infuper (2) praecipit} ut” exercitores feholaes aleatoride, in quam multitudo (Ze public), auu promiscue admittitur y dut a: fociis Çafliés) in- troducta, publicatis, quae in alea appofirae de= prehenduntur, pecuniis, infuper plectantur mul- cta, CJJ libris non minóri, Cro non maioris ac poena carceris annum non excedentis; iteruni” vero admisfi eiusdem convicti afficiantur mulcta , ' mi- (1) Art, 10. C2) Titre 2. Art, 36. C 88 ) minimum quinquies, fummum vero decies mil- le librarum, ac nihilominus in folidum obligati maneant mulcta, a publicae disciplinae magi- ftris dicta aedium dominis aut pranepuis cons ductoribus fupra memoratis, Denique vero, lex ea Çr) ftatuit, ut ja manis festo fcelere deprehenfos corripere er ad Iudis cem Pacificatorem rèmittere liceat, Haecce lex recentiori decreto deinceps est confirmata (2), magistratibus denuo prioris le- gis fedula exfecutione commendata adiectaque claufùla, ut, quicùnque munere publico, five militari, five civili, fungens, fcholam aleatori- am auctoritate fua confirmaverit aut, ut ei fave- ret, pecuniam aliudve donum ab eius- eẹxercitori- bus acceperit, tanquam eorum focius puniatur. Tandem Codice Poenali (3), cautum est, ut, qui fcholam exercet aleatoriam, in quam multitudo, aut promiscue admittitur, ‘aut a fociis introducta, illi, qui in-ea fchola menfam tenent aleatoriam, omnesque, qui eius- modi inftitutioni praefunt, eiusque actores vel administratores perfolvant poenam carceris, mi- nimum duorum, fummum vero fex menfium , aç FO Titre 2. Art, 37, (2) Décret du 24 Iuin 1806. C3) Code Pénal Art. 410. et- feqq C 89 ) ac Mmulctaih, centum francis non minorem, fex vero francorum millibus non maiorem, in- {fuperque convictis interdici posfit civilibus qui- busdam èt familiae iuribus in quinque, fummum vero in decem annos, a tempore, quo. poenam fubiere,: computandos. Semper vero‘ pecuniae ac rèliqua- in ludo appofita ludique inftrumenta et apparatus ac fuppellex, loco inftruendo or- nandóve inferviens , publicantur. Si-quis:autem in-plateis, vijs aliisque locis publicis menfam luforiam inĝruxerit, pecunia ‘caeteraque in ludoappoditaitidem publicantur (1 ) Haec quidẹem-de.aleatorum fusceproribus ca- verunt. Franci, quod autem attinet ad ipfam pe- cuniam. ex lufu debitam, :ad eam petendam nee gatur actio (2), exceptis: tamen ab illo legis praecepto ludis, ad exercitationem artis armọrum ludicrae. (exercer đu fait des armes) pertinens tibus, curfuque peditum, equitum, çurruum, ludo; pilae. (jeu de. paume), aliisque, corporis dexteritatëm vel exẹrcitationem fpectantibus, ita tamen, ut, fi nimia iudici. videatur fumma his- ce amisfa , exactionem negare queat (3). Quod C1) Code Pénal Art. 477. (2) Code Civil Art. 1965. Cf. Zachariä, Hand- buch des Franzöfifchen Civilrechts, § 317. Not. Ie Tom. J. p.376. | (3) Code Civit Art, 1966. Conferri potest D ele vig- mag K- J Quod quis autem: volens: folvit,, id: nùůnquam. potest repetere, nifi a parte victoris dolus, fraus aliaeve malae artes: Çescroguerie) intervenerint) Haec quidem ad :coercenda,: quae aleam- fe- quuntur , mala, et inFrancia, et in Patria nostra fervantur jura. -< De hisceo meam ~qualemcuns que fententiam adiicere, etficab hoc loco videas tur alienum, id tanien. univerfe obfervasfe:liceat, ca et rei naturae: esfe accommodata et “pleris-' que, :quae in aliis, Európae regionibus “confti- tuta font, minime vesfe-deteriora. ` kd -Hic vero, ut rationi meae brevitatique tan- dem ` cotifulatur, mihi fubfiftendum puto." O- mnia ` autem uti bene accurateque fint tractata , nec vós ests Viri Clarisfimi” qui exigdtis , HEG cgo fuih, “qui praestari posfe ab imperito ado- lescënte existimem: > Quare Vos Viri- Clarisfi- mi! guàė buic fcriptioni infùnt vitia eå, ‘qua teniés iuvenum conatus“ excipere foletis, huma-’ nitate” et: beênevolentia mihi condonetis, ~" - Quodf vestram- aligùam comprobatiöneri fim confecuius} profecrö erit, qüod Toliäisfimo äni- mum gaudio perfundat meumque in iurispru- dentiam ac bonas. literas amorem maximopere incendat, vincourt, Jnflitutesde Drait Civil, Livre Iy. Tite XIL Chap; L et Cours de Code Civil, Tom. TI“ p. T21L. maA ”ȚŢ IACOBI CORNELI BROERS, RHCENO-TRAIECTIN1; MED. CAND. EES PONSrOO À D QUAEŞTIÖNEM MEDICAM İN ACADEMIA RHENO -TRAIECTINA, PROPÒSITAM!: Quandoquidem in Gaubiána “de morbis folidè yivi doċtrina, quamyis gravisfimaş multa eti- åmnunc defiderantur, prouti ex objervationibus : patet, quae dè yi yitali post eum inftitutae funts quaeritur, quid contulerint kae obferyationes ad doctrinam illam cum augendam, tum yero etiam perficiendam. y QUAE PRAEMIUM REPORTAVITJ ORDI UM Ponai ma probe confeins, non est, quod, disimulem, in huius quaestionis refpon= fione tot mihi tantasquė in elaborando, animo faepe in varias diftracro fententias, obortas fuis- fe difäcultates, üt, qua řatione has ešpėdirem omnes, faepius me non vidisfè, ingeñuùs pro» fitear; neque minus disfimulare posfüm , dubi- um haüd, raro me haefisfe, utrùm egregio huic de viribus vitalibus momento, a Gaubió non tantūm, digito monftrato, at fumma cum per- fpicuitate et perfecta argumenti cognitione, (pro more füo) tradito; plura quidem a me, primis vix artis lineis imbuto, addi posfėnt5 quae quide gráyisfma cogitado animum meum îta conturbavit, ut negare nequeam, a fuscepto iam labore faepius me destitisfe, imparem huic operi prorfus me habentem. Denuo autem ahimum erigèndi, viresque li- cet exiguas refumendi iucunda mihi contigit op> PAra confideranti, non doctis fed dotene. Ag dae A Dr, dae ftudiofae iuventuti folvendam illam a Facut- tate Medica propofitam esfe quaestionem; au- dacter igitur incedendum,-E€t, qua coeperim, via pergendum esfe duxi. In hac igitur folvenda quaestione propofita, fic fe; habente : -© a Quandoquidem in Gaubiana de morbis „ [olidi vivi doctrina, quamvis gravisfima, mul- „ ta etiamnunc. defiderantur, prouti ex obfer- „ Vationibus patet, quae de vi vitali post eum s» inftitutae funt; quaeritur, quid contulerint ssi hae obfervationes ad doctrinam illam cum au- ji gendam, tum vero etiam aai A fequentem mihi ordinem propofui , Capite primo gravisimam e Clarisfimi Gav bii de vi vitali doctrinam, partim, quidem Phy ìologicam ,- imprimis autem Pathologicam , ~ breviter proponam. Capite fecundo inguiram, quaenam huic doc- trinae ex Recentiorum indagationibus addi posĥnt, ad ulteriorem illustrarionem et mate- ziac huius gravisfimae perfectionem, CA: CAPUT PRIMUM. DOCTRINA GAUBIANA DE VI VITALI, . § I Pars Phyfiologica. Ponjun nimirum Hallerus. fuam de irri+ tabilitate doctrinam, tanquam distinctam a. reli- quis corporis humani viribus, indefèsfóò. quodam ftudio multisque ‘experimentis demonftraverat; Gaubius noster primus fuit, qui Pathologi- cis inftitutionibus hunc- titulum inferuit, mor- bofamque harum virium affectionem, a reliquis viribus phyficis, uti cohaeñonis, distinctarum , tam perfpicue et egregie, ac propter: materiae huius dignitatem, gravitatem et eo tempore novitatem ita. pertraąçtavit, ut. fummo iure, > ni fallor, audeam profiteri, quoad hanc Patholo- giae CED giae partem nullos fibi pares neminemque fupe- riorem habuisfe, ut eius problemata de natura vis riumque vitalium legibus, fed eriam Phyfiologica, non tantu Pathologica , egregium femper histo- riae Medicinae monumentum relinquant; ut mi« randum profecto fit fummopere, nonnullos’ esfe Phyfiologos et Pathologos, qui, Gaúbianą hac ignorata doctrina, ne illum quidem nomis nent. l Ut breviter igitur tanquam. in compendio exe hibeam ea, quae hac de re apud Gaubium plenius habentur hanc materiem fpectantia Çinde a § 169, ad § 189), brevem illum virium vitali- um confiderarionem Phyfiologicam praemifisfe moneo, eo redeuntem, ut Ei Vires vitales a viribus ita dictis mortu- is (a), itęmque a mente ` aiei distinctas ẹsfe di- xerit. 2°. Principium fui generis viventibus, regno guoque vegetabili inditum (c) 3°. Omnibus corporis partibus proprium, va- rio licet gradu; huiusque principii effectus varie quoque fe manifestant pro varią aetate, fexw; Cete (E)N 4’. PA dixit fui generis, quod pri- vas (a § 185: (AJ § r81. "o § 186. (D5175. 176. TT i € #7 32) vas fibi in agendo fequitur leges (4), quae les geseo redeunt, ut corpus, eiusve partes, quam- diu hoc principio resuntur, ad irritamenti cone tactum fe contrahañût Giya i 5°. Irritamentum vocavit omne id, quod vim habet principium vitale; corpori inditum ad ac- tionem. provocandi, -itemque hic ftimuli notio explicatur Çc). 6°. Simulorum effectus contractionem dixit, quae autem ut fieri posit, :ftimülus percipiatur, oportet (d). 70. ‘Bene distinxit inter contractionem aut re- actioñem , quae fit cum er fine ċonfceiéntia men- tis (confer. § 172 cum nota et § 179) quarum priorem nominavit vim animalem, cum :vi vitali communicantem , quae,- proùti ipfa ab irrita- mento afficiatur, ita et- irtitationem tum confti- tuerec pro -vitali principio posfit, dum-alteram dixerit facultatem guafè: fentiendi, qua pars affecta ftimulum fuo quodam modo percipit; Çin nota) mente nihil fentieńte. ' 6°. Quoque mentionem fecit de variarum pare tium contenfu et confpiratione (e), itemque 9°. De quaestione illa, utram folidis tantum, an etiam -fluidis vitalitas peomaite Gf) -ȘI a 5 F06: o (5) S tkov @)-S 17t (2) § 123. Ce) § 178. CF) § T820 A D OEA ? lugu EERE A A PEN Pars Pathologica. a. Vis yitälis excedens, five Irritabilitas: Egregie itaque vi vitali Phyfiologice eonfide- ráta, fequentibus paragraphis eamdem Patholo- gice tractat AUCtOr, ahi NEDPR § 189. feqúentia exhibet: Vis vitatis Župlici mio peccare potest; excesfu pula et defectu. Hunc torporem vocabo; illum irritabilitaætem i Hac igitur paragrapho G au- bius irritabilitatis Hallerianae- -morbos {pectare videtur, ac duo praefertim vitia hic in cenfum veniunt. | = 4°. Vis vitalis modumiexcedens, quae dici- tur Irritabilitas: : Cui uui l 20%. Opponitur alterum vitium, quod Tor- poris nomine infignivit, ! Binis autem hisceʻab Auctore nostro propofi- tis vitiis alii adhuc- addi posfe crediderunt vitia depravationis, et irritabilitatem tam: qualitate , quam quantitate peccare posfe, uti Hufelan- -dus iz Pathogenia,: pag. 212 et fgg. qui nimirum monuit, vim illam peccare +posfe qúantitate excedente vel deficiente , et qualitate , „et fic vitia: ex hoc ultimo fonte allata»vitia re- actionis anomalae dixite: Eta v. ce in. motu peri- - ftal- CS2 ftaltico, qui a musculorum irritabilitate oritur , agnovit: Hu felandus motum peristalticum exe cedentem in diárrhoeis, deficientem in alvi- ex atonia obftructione eumque anomalum in motųy antiperistalticos l i ` Cohaerentiae: -debilitatem ` aut rigiditatenz nonnulli male cum duobus istis affectibus cons fundunt. Recte hie monuit Auctor, haec folidi vivi vitią+cum debilitate et rigiditate hiç non esfe confundenda, — Utrumque: enim cum debilitate faepe iunctum apparet, prouti in vir- gine delicatiori, laxas fibras habente irritabilitas ' faepe obfervatur, in leucophlegmatiço fibra- rum 'layitate laborante torpor adest, Idem quo- que valet::de rigiditate +:cholerico enim tempe- cramentó fibram {trictam, rigidam habenti iunc- ta faepe animadvertitup irritabilitas, dum in fe- nibus contra fibra rigida. cum torpore adest. Seq, §?-ab Auctore proponitur, quid per irri- tabilitatem intelligendum- fit, ubi dicit, Irritabilitas mihi dicitur folidi vivi tanta fen- filitas, ut levibus flimulis in motus erumpat eñormes , guibus - aequabilis. functionum tenor -perturbatur. -Haec igitur irritabilitas Gau bia- ha est vitium , quod nonnulli; nimiam excitabili- -tatem , mobilitatem vel agilitatem nimiam dixe- runtş ita manifestum huius irritabilitatis nimiae exemplum habemus: in:venwiculo, qui a parva im CH 3 ingeséorum quantitare in vehementisfimos fäepe mortus çietur, ita èt fpasñmos nonnunquam oriri videmus in delicatolis ex mofchi aliorumve odo- re, in aliis eigsmodi effectus“ neutiquam produ- cente. Sequuntur regulae quaedam ab illo- tra- ditae, quibus irritábilitatis gradas cognosci po- test. DoR Enormitatis motuum menfuram dat nota yis et applicatio irritamenti , collata cum: intenfitä-s że, duratione, reċiprocatione, extenfione con- iräctionum , quae inde cohfequumur: -Iraque nora viet applicatione itritamenti enor- mitatis mótuum menfüram dabit 1°. loco {na tenfitas, fi levis quaedam caufa certis applicata partibus motus producat enormes, uti vomitum levis in diaeta error. < 2°. Duratio, fi nempe motus isti diutius durent. 3°. Reciprocatià , fi ‘fcilicet pars qüaedam affecta continuo in cone tractiones cieátur, mödo quiescens ; modo itge- um incipiens, uti obfervatur in vomitu ex emetico per epicrafiù propinatö. ~ 4°" Denum Extenfio, ü pars affecta motuùs illos iñ alias fibi vicinas extendat, uti videmus adhibitis emèēticis furfum faepe ac deorfum nocivam èéliminari ma- teriem. Hinc igitur ostenduntur ea quae ad fi- nem §' monèt Auctore Ut ideo huic vitio obnos xiis intoltrabilia fit, qdae fam Jacile: ferünt. Ita quidem utili irritäbilitate vel agilitate nimia . Tae C l tiborântes fińt dicendi, qui ad hunc illumve ftis mulüm, alios noh aficieùtem, motus patiantur enormes, ' porentiis excitantibus vehementer afe ficiantur , quique; etiamfi quotidiano rerum non naturalium abüfui non adeo dediti, perpetuo vas fetudine adverfa corripiantur Hic tamen noù : taùduiñ, nonin omnibus menfüram quandam ċčertam ftatui posfẹ, prouti § 192» plenius e fuit Auctor, ~ nr Prouti enim in cohħhaerentiae ipfus vitiis lati- tudo quaedam fanitatis obtinet, ita er irritabilič , tatis differentia quaedam animadvertitur ; er haċë qùidem pro varia aetate, fexu, temperamento, idiofyncrafia, > Ira delicatae mulieres agiliores fùnt quam viri, pueri quam adulti, adulti quam fenes, fanguinei quam phlegmatici, cholerici quam melancholici, quod in mulieribus non- nunguam ad praefentiarh felis etiamfi in cubiculo latentis frequentisfime` obfervamus; quae igitur omnia fub fanitatis latitudine facile comprehen- duntur. ~ Hanc autem irritabilitatem nimiam vel in uni- verfo corpore,: vel in partibus fingularibus lo- cum habere posfe , ‘cüm Gabio § 193. mos nemus. [ta auctae huius’ irritabilitatis in univer- fo corpore exemplum habémus in vulneribus punctis, ubi a levisfima caüfa tetanus faepe uni» verfalis oritur. In conftitutionibus praeterea none - nonnullis fingularis-in quibusdam -partibus ob- fervatur irritabilicas -prouti non defunt hominum exempla, qui ftatim a frigore catarrhum, cory- zam contrahunt, aliorum, qui ventriculum- et intestina admodum: irritabilia. habent, quique fpasmis, fatuum agitationibus, ac. doloribus le- vi- de -caufa afūciuntur ; alii cutim adeo- :ha~ bent- irritabilem, ut ab unguentis. aliisve ei ads motis ftatim rubedinem ac pustulas contrahant. Sequitur, nunc ut pertractemus ea, quae:ha- bet Auctor de natura et caufa irritabilitatis. inte» gra, quaeque ut deregantur, attendendum: est: ad conltitutiones hominuin illoram -qui praeter mo- dum: funt irritabiles, ut:nempẹe detegatur, num quidquam fefe offerat ad caufam illam eruendam, Ex \' 194. priori parte {imul manifestum. est clarisimum: Auctorem nostrùm ignorantiam fuam hiç'proűreri, quam ficta proferre maluisfe , cum dicar: Dificile. est in. tanta naturae, yirtutis vitalis ignoratione fontes detegere, ex quihus ig yitium promandt, : Doçet tamen obfervatio:: : Non omnes hi arti- culi eiusdem funt momenti, nonnulli potius tane quam effecta et producta quam irritab:litatis çau- fae confiderandi: funt, prouti funt are 3%, 4” et 5", Praecipuae autem irritabilitatis çau- fae funt, quas Auctor haber RO E C tao) 30%, Delicata folidae compagis teneritas. 2%; Stricta fibrarum tenfio, mobiliore elatere comitata. Jtegue ' (a) Hicin fenfum venit delicata folidae com- pagis teneritas , id est fibrarum motriciam tene- ritudo, in foeminis et infantibus nonnunquam obfervanda, uti ec in conftitutionibus extus for- mofis, gracilioribus, Modicam talis fibrarum te- neritudo distractionem absque rupturae periculo non patitur, -fimulque agilitate nimia eiusmodi fibrae funt vitjofae, unde agitationes ac fpasmo= dicae affectiones, in iis haud- infrequenter oner vantur, Ch) Sericta fitrarum tenfio, quae. conftitutio cum priori non est confundenda, cum magis ad rigiditatem accedat; eiusmodi conftitutio irri- tamentis quibusvis in motus cietur abnormes. Egregium huius rei exemplum. habemus in tem- peramento cholerico, ftricti magis ficcique` ha- bitus, coloris fusci, capillis et oculis nigris fpece tabili; qui huius fünt temperamenti queruntur faepe de abdominis infarctu , doloribus , fpasmis et mentis 'agitationibus levì de caufa. Ate- que hi veri funt irritabilitatis fontes., Quibus (c) Addimus Fibrarum motricium denudatigs nem. Jta oefophagi , ventriculi et intestinorúm fibrae, licet non ftrictae,. nec delicatae, nec tenerae fint, valde tamen fenfiles et irritabiles zes= Lo esfe posiant, quando nempe muco fúo lubri cante non fatis obtectae funt, cuius praefeñtia requiritur, Nne dolgrrbus et fpåsmis ‘continuo af- ficiamur. | “Tertius fons, guem Auctor čitat, èst cöef- fectus. Magna fe. fenfuum agilitas, guae cum mobilius ponat nerveum fystema, fimilem motus um yvitalium affectionem comitari indicat: Quan ta auter nimia illa fenfuum. agilitas aliquandð valear, videmüs în febribus nervofis, in qu bus faepe tanta animadverritur, Ùt homines gallum gallinacéum in platea e longinquo canentem fer+ re nequeant, quaeque noununquam et in aliis morbis obfervatur, ita ut Aas in tenebris fervari debeant: Quartum fontem enumerat pütt noster ; quum dicit: faepius et acrem humorum tenuita- żem. Est haec itidem irritabilitatis nimiae effec» tüs, nostra enim fluida, ut iustam temperiem A crafin et mixturam habeant; regularem va [orum folidorumque requirunt actionem; fi aurem foli- da nimis funt irritabilia , fluida iis non bene přáeparantuť, Idem valet de quinto ab Auctore addito fonts Systema nempe., circulationis agitatius, itidem agilitatis nimiae est confecutio , quae ex pulfu celeri ac facile de rhythmo folito ORUE Ee cognoscitur, s Can. - € 193) Caufae funt remotiores, quae in medio huids påragraphi ab “Auctore citantur. Unde haeredi». tas, aetas- iunior , têmpèeramentum mobile, etci quae omnia corpùs magis irfitábile. reddunt, ita proles. ex parentibus Venere'exhaustis plerum- que nascitur teńñera dc delicata, Sic peculiaris faepe quaedam irritabilitas aucta in virginibus et foeminis paulifper ante et post menftruationem obfervatur , ne dicam fub ipfa quoque gravidi-i tate. Morbos infüper acutos, febriles, calidos eo disponere , prouti habet Auctor, probatur obs fervationibus quamplurimis, prouti et alix cùius qui post perpesfam phrenitidem adeo“ irri- tābilis erat, ut a minimo quögue ftimulo in {pasmos traheretur.. Ita mentis exercitationes quoque nimiae corpus ad morbos acutos et con- vulfivos praedisponunt. Quicunque igitur attenta mėénte - pervolverit omnia, ‘quae de irritabilitate nimia a Gaubio funt exhibita , profecto non mirabitur, idem il- lud vitium plurimorum morborum amplisfimum esfe fontem, uti habet Auctor cum dècit: Ges neräles, qui ex irritabilitate oriuntur , effectus reducere licet ad folidorum vibrationes tremulas, crispationes , tenfiones , [þasmos , conytulfiones p es quibus iterum dolores, anxietates, cayitatum coniractiones , obfiructiones; congestiones , inflame mmationes > €t multiplex circulationis , fëcretio: : AÍS, ED nis y alidarumgue: functionum impedimentum. è alienatio. confequi — posfunt. - Ita. morbi in- flammatorii v. c» irritabilitatem quoque. pro fuo fundamento agnoscunt: Ita quoque quoad fe- crečiones exemplum habemus in:puella delicatà , gùae fi- perterreatur , Claufis poris. cutañeis urinà profluit limpida exçolor, aquae; purae ad inftar, omnique fapore et-odore faepe deftituta, quaeque nonnunquam etiam in febribus nervofis obfervatur. Ex hisce igitur omnibus abunde patet, quan- tum in càufis dynamicis-recte aestimandis fume mo iure fecerit Gaubius Nonnunquam autem inter vires ńatutae in fa- natioñe morborum locum. offendit - irritabili- tas, cuius itaque conditione praefente, ftimulo-. que eam in actum ducente, motus- illi falutares oriuntur, a quibus folis aliquando: fperata obti- netur falus, prouti-huiusmodi exemplis abunda- mus, Liceat hie adferre convulfionum efficaci- am in partu. five facili five difficili ,-ubi uterus.: fummo agitatus ftimulo ad, vehementes con+: tractiones incitatur, -quibus tandem. expellitur infans.. Neque alia est convulfionum ratio, quis. bus in morbis exanthematicis exanthema ad cü=+. tim egregie propellitur , exemplo fint variolaė¿, quemadmodum. et in febribus quandoque obti-, net, ubi tempestive orta convulfio febrique.ac-. cedens, ad morbi. quoque folutionem conferta- HA § II, b. Jis vitalis deficiens five Torpor. ~ Exponit Auctor § 196. quid per hoc vitium intelligendum fit, idque fequenti ratione definit. Torpor. folidi yiyi ponit imminutam yario gradu Jenfilitatem, kine ad irritamenta nifus in Cone zractionem tam paryos , ut non fuficiant iis pro- ducendis motibus, quos oeconomiae falus postulat, Est itaque torpor minor agilitas, quae menfurae Rimulorum fibris applicarorum non refpondet, quod fit, fi vis vitalis minus vigeat, quam vi- gere deberet, Propofita fic huius vitii deñnitione, feq. §° mo- net Auctor, vitium illud vel in toto corpore, vel in partibus fingularibus locum habere posfe. Univerfalis huius torporis exemplo fint ii homi- nes, qui motus fuos voluntatios vix cum con- ftantia peragere posfunt; partium fingularium -torporem nobis exhibent ventriculųys et intesti- na, quae in hominibus, ceterum fatis irritabili- bus, torpore affici posfunt, quia cauto victu ọbtunduntur ac torpida fiunt, atque hoc vitium inprimis a quotidiana ftomachicorum ita dicto- rum administratione oritur, ventriculum faepe magis corrumpentium, quam quidem emendan- tium, Est igitur torpor agilitatis iustae immi- B nu- € 18) nutio, vëluti plenariae åbolitionis exemplum in affectionibus paralyticis habemus. Sequëni paragrapho traduntur huius vitii cau- fae. Ert ex bis iterum fex ab Auctore allatis articùlis alii tanquam torporis caufae, uti art 1”, o™ etig" ahi; oti ay Serer -On tandum effectus confiderari -posfunt, Aa 10, Tgitur loco in cenfum venit rudior fibrofi contextus crasfities, delicatae gracilitati oppofi- tä, ob molem maiorem aegrius mobilis, prouti jn melancholicis obferváre licet, in quibus tar- dus bumórum motus ët minor caloris gradus animadvertontùr. ldem cernitur in telae cellu- laris neonatorum induūrationibus, etin vaforum ösfificationibus. 2. Rigiditas partium tenax , vel dura inflexi- bilis, fJuperpondio ac compactione terrae gravis. Homines ex. gr. robusti, gravibus indurati labo- tibus hic in cenfum veniunt, itemque fenes, quorum vis motrix fenfim fenfimque deperditur , ünde torpor oritur fenilis: Excesfus est haec ri- giditas cohaefionis fibrarum , qualem ‘in carnibus animalium annoforum fpectare licet, qua tena- citate efficitur, ut, fi partes quaedam molles in tendinofam vel cartilagineam fubftantiam degene- rent, hae non amplius ftimulis applicatis rtk deant, eosque vix percipiant. 3°. Laxitas ac inertia , ex coluvie aquofa ; mu- C0- (r29 39 eoii, pingui. Tn temperamento phlegmatico hu- iusmodi exemplis: abundamus, veluti et- in re- gionümi calidarum iñcolis eiusmodi laxitas ob- : fervatur, illaque praefertim oritut ex`colluvie ferofa, mucofa, pingui, pronti ‚in obefis et hydrope anafarca laborantibus fpectatur. His quoque conditionibus accedunt. aliae, - praefertim diuturna ac vehemens ftimulorum ap- plicatio, přouti in iis hoc animadvertimus, qui diuturnis iisque gravioribus laboribus dediti funts Eadem ratione ex. freqúenti et nimia ventri- culi fepletione torporem tandem èñasci videmus , diutius quoque retentam, urinam veficae urinariae fubfeqüi paralyfin. Huc. quoque- referri posfunt caloř immodicus, frigus vehemens» vinum, opi- üm et cetera narcoticà. 4°. Inde et crafis humorum frigida, aquofa, viscida, aut terrestris :denfior. Inprimis hic in ceñfum venit mala fanguinis: mixtio ex defectu oxygeñii principii, fia pulmonum labe. oxy- dationñis türbatuť Peai, uti in fcorbuto. et chlorofi videmus, 5°. Eorumdem leñtior per vafa motus. Ipfe fanguinis circuitus torpet, vafa ftimulo fuo mi- nus refpondent , unde pulfuum ietus-minori funt numero, uti post frequentes easque largiores haemorrhagiás narium; pulmorum,: uteri ani- madvertimus. l x B 2 6’, C 2) 69. Sehfuum denique ac animi motuùm tar- ditas, quae. non tantum in motrice fed et in fenfitiva facultate obfervatur. Hinc fenfuum illa tarditas locum ‘habet et torpidi funt aegri aeque ad fenfus ac ad animi affectus. Haec igitur omnia in fenfus cum incidant, fympromata faltem medico exhibent, ex quibus virium vitalium gradum determinare poterit. Sequenti aiirsgyapho huius vitii confecuriones confiderantur. Ita nulla pars corporis est, quae hoc torpore non afficiatur, nulla functio, in qua nonin- fignes producat turbas, unde torpidi morbis diutuúrnis chronicis, obftructionibus inprimis ïn venae portarum fystemate, oedemati , hydro- pi anafarcae, paralyfi, febribus pituitofis magis funt obnoxii. Ita in leucophlegmaticis et hy- dropicis, deperdito organorum vigore, quidquid moliaris, omnia interdum frustra apparebunt3 ubi quoque Hippocratis valet effatum „dum dicit: Natura non coöperante aut reagente ine casfjum cadunt omnia, Atque haec funt, quae de morbis folidi vivi habet Auctor. Ex quorum confideratione pa- tet, quae de vi vitali Pathologice Gau bius protulit , ea tantum modificationem eius, irrita- bilitatem nempe fpectare Hallerianam; {i autem omnia illa, quae post Gaubium non fo- S ranih z5 -PSESE ESAN AS T T a d a Cou 3} folum de fenfilitate, verum etiam-in univerfum de principio vitali detecta et clarius expofita funt, inter fe conferimus, facile patet, doctrina Gaubiana licet plurima continean:ur eaque gravisfima, de altera tamen modificatione ab ir- ritabilitäte prorfus distincta vix quidquam a Gaubio fuisfe exhibitum, neque magis debili- tatis notionem eiusque varias fpecies ab eo fu- isfe illustratas. Ad haec igitur recentiorum in- venta nunc transeundum est: Ch CAPUT SECUNDUM à INQUISITIO ULTERIOR EORUM , QUAE EX RẸ« CENTIORUM OBSERVATIONIBUS HUIC DOQ TRINAE GAUBI ADDI DEBEANT, ȘI I. Morbi fenfibilitatis. C enfbilitatis nomine intelligitur facultas fti- mulum recipiendi, eumque nervorum ope pro= pagandi et reflectendi; hanc autem fenfibilitarem et irritabilitatem utpote %vis vitalis modificatio» nes nequaquam tamen inter fe confundendas es- fe monemus, nifi ipfas rerum notiones confun- damus, Dantur equidem qui nervorum aliquam contractionem locum habere {ftatuune, licet ne- mo huc usque illam viderit, prouti Halleri, Fontanae, Hufelandi aliorumque conftat obfervationibus , neque in vehementisfimis mus” culorum motibus ne ullum quidem nervorum motum animadvertimus, de quo etiam cogitari nequit, dummodo attendamus ad egregiam ner- ne VO» (o D vorum ftructurae. deferiptionem: a CI Reilio exhibitam, unde profecto dificillimum est, ex ipfa eorum fabrica aliquem motum derivare, Hae autem virium vitaliam modificationes. ut fe invicem distinguantur, attendamus- oportet ad. conditiones nonnullas Phyfiologicas ver Pa- thologicas, ia quibus, fublata vel: imminuta fenfibilitate, non imminutam imo. faepe auc- tam animadvert mus irritabilitarem; fomnum fci- licet, epilepfiam et apoplexiam innuo. Ita quo» que mervorum affectionibus nonnulli laborant, quì tamen tanta musculorum vi gaudere depre- henduntur , ut. longa- fatis itinera absque- lasfitu- dine faciant. Praeterea ab irritabilitate in eo quoque fe. distinguit fenfibilitas, quod actionem magis compofitam fistit, fequentes fcilicet cha» racteristicas poslidens proprietates : (a) Nervus, etiamfi validisfimo ftimulo af- fectus, non convellitur, neque ullum motum ex- ferit; veluti irritabilitas, contracťione numquam reagit fenlilitas, reagit nimirum ftimuli percep- tione, dum illum recipiat ac propaget. ; (b) Senfibilitas ista duplici praefertim- ratione agit; vel ftimulus perceptus in fenforium com- mune defertur. ac ita fentitur, quae ftrictiopi fenfu a nonnullis dicitur fenfibilitas , vel timu- lus“ nervofus in fibras musculares. reflectitur ac ‘irritabilitatis reactionem few contwactionem pro- du- & Cu? ducit, atque haec dicitur vis movendi.: Cum autem idem ftimulus nunc fenfationem, nune autem illam fimulque motum producere ques at, hinc omnino patet, fentiendi ac- 'moven= di nervorum vim haud ita differre, ut duas dis verfas virium fpecies, fed duos tantum eiusdem vis nervofae effectus conftituann Ac tandem Ce) Monemus vim ita dictam nervofam aeque ac. irritabilitatem pro vis vitalis modificatione esfe falurtandam, quae autem modificatio propter ipfius nervi fabricam fubtilior est. Cum -igitur ex allatis conftiterit, perceptum in fenforium reflecti ftimulum , quaeritur nonne quibusdam in cafibus fystematis nervofi partes infignes vi quadam propria gaudeant, utin ea= rum actionibus mens non coöperetur. Breviter tantum huic quaestioni refpondendo Phyfiologis cae huic confiderationi finem imponam. empe de fystematis nervofi agendi: ratione conftat, dari. nonnullas , nervorum actiones quae fiunt confcia mente; alias quae absque eius con- fcièntia perficiuntur. Fn iis autem, quod hic in transitu moneo, fenfibilitatis actionibus, in qui- bus mens coöperatur; ipfa illa cum nervis inti- mum alit commercium, quam vel ftimvlum iis inferat, vel ftimulum vis nervofae percipiat. Stimuli autem propagatio. fieri potest vel ad fenfo- rium commune, mente nempe confcia, vel ad- alia Ca ália quaecunque generalia puncta, in quo nis Mirum cafu nervorum actio absque cogitatione. perficitur, perceptio fe; ftimuli nervorum ‘ope, eorumque in ftimulos reactio mente non coöpe» ante, quam nervorum actionem gnimalem noñnulli appellarunt: Huc referuntur nervorum illae compliċātiones, quae plexus et ganglia vo cantur; ihis ftimuli propagatio ad cerebrum vel ab ipfoʻad aliam partem interrumpitùr ‘er ftimu- dus huc usque nervorum: ope propagatus in eoss ` dem iterum, aliosve fibi vicinos reflectitūr ; ex qua confideratione patet, hasce nervorum actio- nes esfe“revera involuntarias, dtimulique per- ceptionem , inque ftimulum nervorum ‘ope res actionem absque mentis confcientia' fieri posfe. Huius autem nėèrvorum -actionis absque cons fcientia evidentisfinum habemus exemplum in visceribus abdominalibus,, in omnibus fecretio- num organis, naturalibus plerisque ac vitalibus functionibus , ad quas nervus inprimis intercoftalis et par vagum pertinent, unde proprium quod- dam oriturfystema nerveum, proprio fibi confenfu, : coniunctionis punctis, limitibusque gaudens. Hic autemfimul notare sconvenit, etiamfi in hac nervorum actione nulla fefe mentem inter et nervos in-ftatu-fano manifestet relatio, in cons ditionibus tamen morbofis: vehementioris irrita- ` tionis efficaciam- haec propagandi impedimenta non- C 6) nonnunquam fuperare , prouti patet iis in cafi- bus; -ubi in -abdominalioum viscerum inflamma- tionibus aliisque. çorum affectionibus dolorem - poroi aeger ‘Quamvis. igitur recentiorum Pia dotozori K bivihua multum iam aucta fic- nostra erga ner- vorum naturam ẹr functionem cognitio, deesfe tamen: huic cognitioni bene multa nemo non intelligit; illam fcilicet cognitionis perfectio- nem ionuo, ut praceiço medica: in iplis neryo- rum. fanandis morbis, fax quali praeluceat ab intimae - nervofi: fystematis indolis. cognitione. In>genere itamen duplici: ratione vitiata -esfe pos test nervorum actios eorum enim' fenfilitas- vel nimia est: vel:-deficiens, quorum. vitiorum: nung ulterior peipei est tradenda, ił “s m a;i Cantua nervorum Benf bilitas. SenGbilieris iea, A tae ariaa intelligi- tur- tatus ille-morbofas, quo fir, ut ab irrita- meñtis folitis fystrema:nerveum nimis afficiatur , magis fentiat, quàm fanitati convenit. Cuius vitii. câufis -Variae posfunt adnumerari, intet quas: merito recenfentur, nervorum teneritudo, motus: humorum agitatus, Mtimulorum.- privatio, nin C a) ñimiae corporis et mentis exeřcirationes, morbi praegresfi , haereditas, aetas, fexus, aliaque, Ica zencerae nervorum conjtitutionis exemplum habemus in cholericis er fexu feqùioti, uti quo- que in aetate infantili, fc in univerfum omnia Ìlla in fenfim veniunt, quae irritabilitatem fae- pe” praeter modum augenda: nimiae fenfibilitati anlam praebent, non ita tamemw;'uto fenfibilitas aucta auctam fibrarum muscalarium + irritabilita- tem femper cömiteni Habeat, prouti tetanus traumáticus hobis exemplum’ praebet, ubi irri- tabilitatem quidem praeter modam“auctam vide- müs, non ita tamen fenfbilitarem ; item. in mor- “bis infantum laxac’ac torpidae fibrae’ fenfibilita- tis nimiae funestisfimum efecrumfaepe animad- vertimus. Sic quoque celeritas motus humorune fenfibilitarem-augert, ev quoad:fimulorum privas tionem egregium habemus exemplum in iis: ho- "minibus, qui per'longumofaepe vtempüs ome ai lùcis ftimulo privati oculorum nimia: fenfibi- : 'Hrareg laborante > Edem ~ fenfibilitatis vitium-a practicis ofénditur frequentisfime: in-iis homini- bus, qui morbis febrilibus acutis: fuerant cor- repti y ita fexus fequior a` frequenti dffectione hysterica: hunc mòrbum scôrripits ita getase iù- ‘niori fenfibilitarem“auctim videmus a vermibus vel-acido primarum viarumy et ficvquoque- plura eiusmodi exempla locum fuum hic invenirent, ni C33 ?) nif propofitae -brevitatis negligendae - metus: haec omnia mihi hoc: loco interdiceret enu- merare, f Univerfalis haec fenfibilitas; aucta infi ignem in ipfam arteriarum inprimis irritabilitatem ; vim et efficaciam exfetit, hine earum. oscillationes celeriorès ac incitatus fanguinis circuitus, quo fortiori humorum impulfu fecretiones augentur, ünde pärtes hoc fenfibilitatis vitio affecrae fu- doribus madidae , deprehenduntur, Hinc quo» que oritur. doloris fenfus auctus, qui pro varig corporis humani parte- differt, ; itemque pro morbo, quem-comitatur, ita pungens, nonnun= quam obfervatur in partiam quarumdam inflam- -mationibus, obtufus in visceęribus drgenai “tofis. l ; Neque- folum memoratae. partesy: fed et: -ipfa -mens egregium huius fenfibilitatis nimiae exem- plum largitur , ita:non folum ipfa imaginationis vis ac memoria, fed'etreliguäe mentis facultates, uti et ingenium ifümma pollent energia, quibus in univerfumi videmus, hic folito longe vividio- res esfe memis actiones. : Sed deprehenduntur. quoque fystematis fenfi- feri actiones! anomalae. Hinc aliquando evee» nit, urt homines 'in alio- longe loco fe putent verfari ac revera funt, ut feintillas, maculas, fpectra aliaquė ante oculos kabere, cogitent, ” fu- C 89/9) fafurrum, tinnitum audiant, dolorem in hae parte fentiant in alia praefentem, cibique opti- mae notae naufeam ipfis moveant. Ita de ve- hementi faepe queruntur odontalgia, maxillis eiiamfi dentibus privatis; fic et aliquando eve- nit, ut de gravi hepatis dolore. conquerantur aegri, ubi cadaveris fectione patet, non hepar fed pulmones fuisfe affectos. Atque haec de nimia nervorum fenfibilitate dicta funto. b. Senfibilitas imminuta. Vocatur ftatus ille fystematis nervofi, qui ftimulis efficacioribus vix Ìn actum duci potest. Exemplum huius in fenectute habemus, inque variis maniae fpeciebus animadvertitur hoc vi- tium vel in nervis externis, ubi nempe percep- tio difficillime transfertur, vel in fenforio coms muni, quando'animi pathemara vix agunt. Si in caufas huius morbofae fenfibilitatis inə quiramus, fubito imap, anfam huic preacher posfe : 11°. Rigiditatem vel laxitatem folidorum fike- rumque neryearum. Hinc in fenectute fumma , è i ; me- (go melancholico' ér phleġmatico temperamento ” haud infrequenter occurrit. 9°, Srimulorum actionem nimis vehemeniem 3 ib omnibus nimirum ftimulis vehementioribus fystema nėérvofum labefactatür, prouti coecità+ tem oriri videmus a nimio luminis {timulo ; ità quoad áuditum nobis exemplo fint milites, guis in tormentorum bellicorùñm vicinia imeeka furditatem contrahunt. 3o Conducentium tetyořum interruptam continuitatem, eamqùe mechanicam vel dyna- micam; a caufa mechanica interruptae continui- tatis exemplum habemus in presfionibus, acor- poribus hetérogeneis productis, prouti coeci- tatem a tumore nervum opticum premente oriri videmus; à caufa dynamica in affectionibus pa- maisy °, Eficaciam nonnullorum venenorui s quac siaal dicuntur, prouti ‘ex Opii, Hyofcya- mi, Daturae Strammonii, Atropae Belladonnae , aliorumque vidémus effectibus. 5°. Excesfum caloris et frigoris; quemadmo- dum modici eorum gradüs reactionem excitant; ita nimii debilitant, quin et penitus ae 6°. Mentis fiuporem. ~ 7°. Somnum himis diu protraçtum, vitam: que fedentariam , otiofam. 89, C 31 ) E ? $o. Mucofitatem ac inertiam humorum: Si effectus huius vitii confideremus, facile patet, hos‘in univerfali virium proftratione icemqgüe mentis et corporis functionum torpore quacrendos esfe. Tarda hinc refpiratio, fan- guinis circuitus, ciborum digestio, mentis få- cultatum {tupor aliaque bene multa, quae om- ńia in praecedenti capite torporis effectibus, quippe quae iiscum plurimum conveniant, ad- numerata, fatius hic omittere duxi. Neë tamen manifestisfimum huius imminu- tae fenfibilitatis exemplum reticere posfum , quod in typho morbisque putridis habemus, ubi cum virium univerfarum proftratione iacet quoque proftrata vis nervofa, quòd'ex aegri ipfius in- diferenti habitu cognoscitur, ex abolita facul- tate istos ftimulos percipiendi , a quibus ` fanus beneque valens omnino commovetur, hinc ista fenfilitate deficiente haud boni multum a natu- ra fperandum, unde quoque iunioribus medicis , ubi bene fe valere in fummo discrimine dicunt åegri, cavendum fummopere, ne infeliciter in- ftituti praefagii posthac experiantur dedecus et ignominiam, § IV. 5 1V. “u IL Morbi reproductionis. Recentiores enumeratis vitiis, quae vel ẹx irritabilitate vel ex fenfilitate -laefa originem du- cunt, addiderunt etiam vitia reproductionis lae- fae, atque hoc- loco. reproductionis voce non adeo intelligunt vim illam mirabilem, qua’ ab- latae partes reftituuntur , et quae potisfimum in animalibus frigidi fanguinis viget, fed potius eam vim, qua tum materies heterogenea,. in, corpus introducta , organis digestricibus elabo- ratur et materiae animali fimilis redditur, tum „quoque materia animalis fua vice fecretionum- et ẹxcretionum negotio diverfis finibus adaptatur , vel tanquam noxia e corpore eiicitur. Haec. autem vitia hucusque magis practica quam theo- retrica ratione expofita funt, quapropter brevi= ter: tantum de iis agemus. Caufae laefae reproductionis quåmvis adair dum. variae fint, tamen fatis commode ad tri- plicem fpeciem posfunt referri: 1°. Laefa fiructura ipforum organorum, quae reproductioni inferyiunt. ` À 20, Vitiata relatio chemica, fi nempe res ex- ternae, inprimis ingesta, non ea gaudeant mix- tione et leiienkotiin combinacione, quae ad ius- CR iustam corporis compofitionem, humorumque {pecificam indolem confervandam requiritur, 3°. Noxiae affectiones dynamicae,. et inpri- mis morbofa actio fystematis nervei gangliofi-in abdomine, quod organis reproductionis praesst. Morbi reproductionis duplici ratione- fefe produnt, prouti incitabilitas. organorum veľ aucta, vėl imminuta est; quum vero eorum fe- des fit in omnibus iis partibus, quae nutritioni et fecretionibus inferviunt, patet, quam multi- plices fint effectus, ex hac virium laefione. ori- undi, quorfum referendae videntur fecretiones et excretiones nimiae, fuppresfae, anomalae, fystematis. lymphatici- vitia, prouti ferophulae et hydrops, porro fcorbutus, variae atrophiae et phthifeos fpecies, exanthemata , fyphilis etcs § V. Generalis morborum fecundum indicatos Jontes diyifio. Ex concurfu virium, quas hucusque feiunc- tas confideravimus, quae vero in corpore vivo multis modis combinatae et compofitae occure runt, vis vitalis exoritur, quae igitur habenda est pro vi, per univerfum organismum anima- lem imperium fuum extendente, et fefe irrita. C bi- oC D bilitate, fenfilitate et vi reproductrice manifes- tante. Est illud nimirum principium, quod corpus nostrum eiusque partes ad functiones fuas exferendas aptas reddit, fenfilitatem nervis, fibris muscularibus irritabilitatem conciliat, quod corporis nostri characterem conftituit animalem , illudque virium naturae inorganicae actioni fub- ducit, quo corpus fecundum leges fibi proprias privasque agit, quo quidem confuüumitur, fed et reproducitur, perftat incolume , peregrinas no- xas avertit, fusceptasve removet aut têmperat, quo vulnera fanantur, fracta confolidantur, mu- tilata reftituuntur , quo confervationem fui curat ac deftructioni refistit. Principium illud. vitale Hupliei modo. peccare PORSE Aa I°, Excesfu, quì veteribus robur corporeum, recentioribus fhenia' dicitur. Ilo. Defectu, debilitate vejerim recentio- rumque asthenia. De hisce fingulis igitur breviter tantum an, ét primo quidem loco de fthenia. § VL I. Sikenid. Conditio haec morbofa in maiori principii vitalis reęactione confistit, in maioris activitatis ad C. 35 ) ad ftimulos feagentis effectibus, aquo: adesfe potest: 10, Cum intenfitate imminuta, o0, Cum intenfitate aucta. C4) Sthenia cum intenfitate imminuta oritur e máiori ftimulorum actione, cuius exempla in multis morbis a caufis vehementibus occafonali- bus ortis habemus; ita liceat mihi hic adferre ambustiones, inflammationes ventriculi ex vene- no acri asfumto et eas, quae luxationes et frac» turas concomitantur. A Cb) Sthenia cum intenfitate aucta oritur ab ipfa vi vitali aucta, cùius exempla habemus in plerisque inflammationibus intestinorum, a le- visima caufa occafionali allatis, ad quas iuvee nilis, virilis aetas, robusta corperis conftitutio ac vita lauta praedisponunt; itemque frequens organorum ufus’ et exercitatio auctam adco or- ganifationis nostrae in agendo efficaciam efficere potest, ut levisfimus quidem ftimulus auctam aliquando reactionem producat. Tanquam caufae huius conditionis omnia falu» tantur irritamenta, quae maiori cum vehementia agunt quam naturae humanae legibus convenit; praefertim hic in cenfum veniunt laefiones, vioe lentiae quaecunque , fpirituofa. Caufis praedispo- nentibus adnumeratur ‘vita lauta. cum TERS PAPEI exercitiis in aere puro , C 2 Ca) C 36 ) (a) Effectus ftheniae a maiori ftimulorum ‘actione, non aucta fimul principii vitalis ener- gia, confistunt in fibrarum mùscularium affectio- nibus convůlfivis, pulfu duro, celeri, irregula- ri, intermittente, refpiratione inordinata, in fi- bris nervofis dolores adfunt vehementes, actios nes nervorum anomalae, mentis alienationes , delirium ` fëcretiones nimis auctae, vel imminu- tae fubinde, hinc cutis arida, lingua ficca, al» - vus tarda,- haud rarọ diarrhoeae , urina’ lipida . vel turbida. PET (è) Si vero ipfa vis viclis fit maib fuie: tiones omnes fatis regulariter procedunt, fed peraguntur cum impetu. Febris est infignis , : pulfus plenus, fortis, acceleratus, refpiratio li- - bëra, affectiones fpasmodicae: nullae, raro dolo- < yes aut convulfiones adfunt, fed frequenter deli- ‘rium ferox, fecretiones folito celeriores; hinc dynamica oriuntur fymptomata ac falutifera na- “turae conamina, crifes, aliaque, quaea maiari -= principii vitalis activitate pendent, Ita ex fup- ` presfo pedum fudore rheumaticae faepe oriuntur “affectiones, quibus principii vitalis augetur re- “actio, qua'tëactione ipfa ad pristinum locum ite- rum provocantur fudores. Sequentia igitur de 'hacce fthenia monenda fuperfunt. ! 1% Caufae cuiuscunque gravisfimae_ irrita- ý tio- ` Kiga) ione nimia, vim vitalem: per fe ad `intenfitae tem dispofitam excitante, effectus oriri longe vene apara, ` Srtheniam illam in corpore humano ob- Cai äüplicem, camque żopicam cuidam tan- tum parti feu fystemati inhaerentem , utiin om- nibus inflammationibus localibus, panaritio, ophthalmia fimilibusque , et univsrfalem, ui in febre inflammatoria. -g0 Int morbis dta dictis ithenìcis eiiie virium augmentum non femper animadverti $ faepe enim inaequabilis principii . vitalis- adest distributio, prouti exemplum habemus in fthe- »- nia-ab excitantibus fortioribus allata.. - 4°% Non femper acutum- adeo ftheniae. ani- -madverti decurfum, prouti plures voluerunt, inter quos inprimis Browniani, cum haud raro in longum quoque protrahatur, uti |in affectione rheumatica videmus. -= 50%. Morborum fthenicorum exitum esfe ple- rumque vel :in fanitatem vel in astheniam -in fanitatem, ipfius morbi vi et eficacia fenfim -'fenfimque remittente, fudoribus copiofis, urina hypoftarica cum frequentisima interdum fputo- rum eiectione. Atque haec de fthenia dira fuficiant "$ Vil; Cae 3} SVEG; H. Astheniad; „Asthenia dicitur talis actionum corpori vivo propriarum vel omnium, vel praecipuarum in- fra gradum fanitatis depresño, quae oritur €x defectu illarum- conditionum, quae vitae caufam effectricem conftituunt. i Huius- pracfentiam cognoscimus ex e daki bili , refpiratione parva, impotentia musculariș fenfuum hebetudine vel morbofa fenfilitate cum debilitate. iuncta, digestione, nutritione cete- risque functionibus naturalibus labefactatis, et omnibus iis, quae imminutum vitalium, anima- liumet naturalium functionum vigorem indicant. :Tanguam caufas astheniae agnoscimus omnes illas, quae: partium organicarum integritatem laedunt, quae necesfarium jiis nutrimentum fube trahunt, easque- fuis functionibus rite exercendis ineptas: reddunt, et fic-in cenfum hic veniunt. evacuationes nimiae tam naturales quam praeter naturales, -nimiae fudoris - evacuationes, quae tardam reconvalescentiam producunt, evacuatios. nes nimiae lactis, feminis, puris, quae omnia materiam corpori detrahunt, destinatam restitus endis iis, quae continua organorum actione non folum, fed ipfa quoque vita .confumuntur; om- nes- C 897p nesque illae potentiae, quae organa et menftrua nutrimentis asfimilandis dicata enervant et laxant. Irėemque hic memorandae veniunt omnes illae potentiae vim vitalem exhaurientes vel notabi- li modo imminuentes, quae verofimiliter in partium compagem agere earumque mixtionem mutare videntur, quorfum contagia et miasma- ta nonnulla referimus, quorum actionem mani- feste debilitantem ex organifationis mutatione , qua ipfa vis vitae deftruitur , explicandam puta- runt ‘nonnulli. Fortasfe et eadem ratione ir cénfum veniunt venena nonnulla, absque ullo praegresfo ftimulo vim vitalem extinguentia. lta quoque aliud caufarum genus nostra at- tentione dignum hic occurrit, quod effectu ni- mirüum magis fecundario ftatum asthegicum pro- ducit, prouti huius rei exemplum habemus in vini potatoribus, qui post ebrietatem debilita- tem experiuntur, ne dicam de protractis diutius nimisque intenfis mentis corporisve exercitiis, quae fequitur debilitas. Eadem ratione morbi acuti graviores ex nimia actione in typhum ver- tūntur, et inflammationes locales in gangrac- nam. ` i Practico ufu inprimis convenit ut haec, quam expofuimus, asthenia rite distinguatur ab alie morbofa corporis conditione, ei valde fimili, quae autem curandi rationem prorfus diverfam. ree sr Koao a) requirit Pristini hunc ftatum debilitatis appa- rentis nomine infigniverunt, dum asthenia , quam pērtractavimus, iis. debilitas yera dicitur, — In hac enim -vis vitalis revera labefactata est. et languet, in'debilitate apparente vis vitaliseadem gaudet energia, ac in ftatu fano, fed ad img lés non bene reagit. Scilicet in morborum febrilinm. initiis vel- et aliquando. fine eo, quod eruperit adhuc mor- bus, fieri potest, ut absque. virium: vitae- defi- cientium. conditione ipfe tamen appareat virium defectus, hinc: tali: in cafu verfatur aeger, ut vires oppresfae latitent et abesfe credantur. Tanguam debilitatis- huius apparentis caufae habendus est excitamenti idonei defectus velim- minutio, ita fenfuum externorum et internorum , -motus corporei defectus, itemque caloris in frigus immodicum auctus, quo omnibus func- tionibus inducitur languor, tandemque fomnus oboritur, quem , nifi actio vitalis quovis meliori. modo reftitui posfic, brevi. vera mors excipit. Huc porro. fanguinis: fubita profufio, defectus oxygenii principii. Inter primarias quoque. hu- ius debilitatis caufas in cenfum venie: plethora , vafa nimirum, fanguine nimis repleta circulatio- nem male perficiunt +Hinc-in plethora vera lasfitudo fpontanea femper- obfervatur, pulfus de- bilis, contractus:, tremulus, affectiones foporo- "fae, Charna D faes Ita tanquam caufa materialis morbofa. noe minanda quoque venit, debilitatis fpuriae figna producens, faburra in primis viis haerens, vere minofa, biliofa, pituitofa, ita quoque abfentia itimulorum omnium, qui-per confuetudinis vim necesfarii facti funt. {nter huius debilitatis apparentis caufas inpri- mis quoque recenferi merentur illae , quae libe- ram organorum actionem impediendo laedunt quo nimirum in cafu nec ftimuli defectus, nec interna agendi facultas laefa adest, fed ubi vitae actio impedimento quodam turbatur, ita paraly- fis extremitatum inferiorum ab- affectis vertebris medullam fpinalem comprimentibus. — Idem cernitur in oppresfione cerebri per fanguinem in apoplecrticis, in cerebri nervorumque actione im- pedita ab hydrocephalo interno, aliisque, prouti in obefis a nimia pinguedinis copia muscularis actio impeditur. Debilitatem autem nostram apparentem dir tius, quam par est, durantem in debilitatem ve- ` ram transire posfe, vix est, quod moneam : “= Recentiores. inprimis. vero Hufelandus, aliam propofuerunt debilitatis divilonem, eame que pro vario agilitatis gradu distinxerunt in irritabilem et torpidam. Egregium huius dis- tinctionis exemplum praebent febres asthenicae , Çnervofae et putridac). Quamvis omnes aegri, his his febribus affecti, in fumma verfentur virium ` debilitate, funt tamen ex iis, qui minimis fti- mulis afciuntur, lucis praefentiam et lēvisfimos fonos aegre ferunt, et quorum mens in conti- nua verfatur agitatione, dum alii, codem febri- um genere correpti, torpidi iaceant, ad ftimu- los vix reagant, et exhauftarum virium mani- festa indicia largiantur. Tandem quoque enumeranda est distinctio de- bilitatis in directam et indirectam, fecundum caufarum , ex quibus oritur, diverfitatem. Cum vero fystema Brownii, qui hanc propofuit distinctionem, maximam vim in medicinam’ re- centioreni habuerit, et etiamnunc habeat, non - incongruum videtur brevi compendio univerfum illud fystema in fine nostrae refponfionis hic ex- hibere. § VIII. Systema Brownii. Primo nimirum in Anglia a Bro wnio ex» cogitata, dein in Germania avide accepta et a diverfis medicis in ufum tracta fuit noviter ut praetexebatur inventa methodus, fallaci fefe commendans fimplicitate , morbosque. et febres inprimis tractans prouti vel excesfu vel debilitas te Ci ag) té peccarent vires, id est, roborantibus in de- fectu , fedantibus in excesfu. | Illud igitur fystema hoc fundamento nititur , ut nimirum attendatur ad vitaé actionem corpo- ris vivi; omnes fcilicet vitae actiones tam fanae qùam morbofae in'eo derivantur ab åctione fti- mulorum in corporis vim excitabilem, per omnes ` corporis partes difufam, praefertim” per medul- lam nerveam et fubftantiam muscularem. Portentiae istae omnes, quibūs incitabilitatis - nomen dederunt, ftimulo in'actionem cogun= ` tur, qui ftimulus fistit incitationis ftätum, a qùo - ftatu omnia corporis vivi phaenomena depen- dent, motu, fenfatione, animi affectu èt intel- lectus exercitio fe prodentia; -haec — incitatio vitam facit, omniaquè eius phaenomena. Stimu- li ergo Brownio funt proprie aċtores, dum nos e contrario ftatuamus , vim vitalem partibūs inhaerere et efficere, ut ad ftimulos applicatos- fiat reactio. Modica nimirum ftimulorum actio ` fecundum Brownium vitam fanam facit, mor- bofam autem ubi ftimulorum quantitas vel defi- cit- vel modum excedit, ex qua fuppofitione ` ? duplex apud Brownium fequitur ftatus, fthe- nia et asthenia. ELA Asthenia, debikie roboris defectus, cuius caufa proxima est incitatio deficiens, cau» ” fa Cu) fa rémotior fRtimuli defectus. In omni asthenia ìncitabilitas tum ultra modum augetur ex eọ quod deficiant ftimuli ,. quorum actio fit incita- bilitatem imminuere, dum tamen ob {ftimuli de- fectum iners iacet illa incitabıilitas, er talis ftatus dicitur debilitas directa, morbi hinc ori- undi gsthenici, hinc curatio requirit incitationem reftituere et ad fanitatis leges reducerë, vel ftis mulum naturalem fùpplendo, vel. adhibitione ftimulorum praeternaturalium, qui funt medica- menta. Ita omnes morbi asthenici fola methodo ftimulante- funt curandi. 2°. Sthenia dicitur, ubi fortior adest, eaque- nimia incitatio. Haec incitatio nimia caufa est proxima, ftimulorum aucta. actio. caufa remotis or; hinc morbi fhenici variae-formae fecundum varium incitationis gradum et pro variis affectis organis. ; In his igitur morbis fthenicis actiones omnes folitis funt ‘vehementiores. Curatio in his morbis confistit In ablatione et moderatione ftimulorum. f In hoc ftheniae ftatu inolabslin exhauriri et imminui potest,-ut-non amplius bene. responde- at, nec- ad ftimulos applicatos. reagat, et hic defectus est debilitas indirecta; incitabilitas nempe ita confumi potest, ‘uc-nullus tandem fti- mülus aliquid valeat et hinc, incitatio deficiat. Morbi ex hoc fonte oriundi cum morbis ex de- bi- (is 9 bilitate directa id commune habent, ut in utrise, gue deficiens incitatio adfit. Requiritur in his morbis utriusque generis asthenicis diverfa curandi methodus 5 ita in iis+ quae ex asthenia indirecta oriuntur, initio. con- ` veniunt incitantia validiora, descendendo deins de ¿a fortisfimis his ad, minus fortia, ita ut, tandem ad ftimulum folitum perveniamas. Con- trarium locum-habet in asthenia, directa, tum, enim a ftimulis minoribus ad fortiora est pro-, grediendum, quia accumulata in his excitabili~ tas fortioribus exhauriretur. ; «= Praeparaverat iam aliquantum -hanc epocham Sa ilenii theoria, non - nifi; folida, in pleris= que cafibus morborum -caufas esfe : ftatuentis ,, . fed Brownii, e fchola Culleniana. pro~ fecti , theoria propius confiderata, (nam de. eius, theoria hic folum fit fermo , nec historiam fivẹ, fatorum commemorationem eius doctrinae addu- cam , vel et opinionum illorum, qui hanc B r o w- onii theoriam propagarunt, refinxerunt, muti? runtve) nihil aliud erat nifi veterum medicorum methodicorum -theoria et doctrina de firicta er laġo, nova facie ornata et oreproducta, id. est., applicata non adeo ad -mechanicam fibrae quali; tatem, quod fecerant. methodici, fed ad fibrae -yivae- vitalis indolis. conditionem diverfim, Iam ve CRS J) yero illa theoria ad generalem febrium curam applicata, quantopere nocuerit, dici vix poteste Periculum etenim non ekiguum est, “quum intima vitae five vitalitatis notio nos ideo Jate- ar, quod captum ingenii humani fuperer intima cognitio ftructurae organicae, a qua vires vitae pendent, praeceps per fe et, prouti docuit ex- perientia, maxime nocivum fore confilium mor- bos dividendi vel in excedentes vel in deficientes conditiones virium vitalium , ipfosque iuxta hance rationem tractandi , cum limites hic jnter. utras- que conditiones ponere vix posfimus et fumme, errori praebeatur occafio, ficubi a medico non bene feratur iudicium de ftatu five excedente fi- ve deficiente viriùm vitae. ` Licet autein innumeris modis nociva yatai il- la methodus, quae et iam, quod gaudemus, de- Servuit, multumque de fua dignitate amifit, il- Jda tamen hoc commodi habuit, ut qui certe tempore anteriori nimis vigeret ufus evacuandi, vires vit4e deperdens, morbosque adeo ad infe- licem exitum disponens, fuam quaque celebri- tatem aliquatenus et ipfa amiferit, ideogue iú id magis intentos fuisfe medicos, ut iudiciofa virium fustentatione per medicamenta et victum {fuccesfus obtinerentur in curandis febribus, quae veteri more tractatae non- adeo felicem ha- buisfent exitum. Fu-` Ca D «Fuit illa methodus inprimis nociva ob neglec» tam, distinctionem illam practicam fumme mo- mentofam inter. debilitatem. yeram et ap- parentem, quam fupra expofuimus.., Hic enim momentofisfimus debilitatis apparentis- ftatus fi negligatur errore medici , innumera post fe tra- hitmala, namin febrium initiis et in robustis corporibus: non adeo fubito- fine evidenti. caufa pereunt vires y:fed aliquando-propter opprimen- čem quafi caufam, aliquando ab ipfa plethora eiusque effectibus in cerebro etneryofo fystema- te ita deprimuntur víres, ita quafi fepeliuntur „oppresfae a plethora, ut non alia melius ratio- ne, ġuam misfione fanguinis přudentet iñftituta furgant reveniantque vires quae latuére antea, . pulfusque appareat non parvùs, non fractus qua- {i a fecta vena, fed plenus, cum vigore.et ro- bore furgens, digitumque feriens, cum aliis in toto habitu oppresfarumń antea viřñiūum, nunc redeuntium indiciis; eadem fymptomata obfer- vantur in gastricargm febrium initiis, ut opple- to quafi faburra gascrica corpore vires etiam vitae quafi langueant. [n isto cafu et vigor et omnes omnino vires haud citius folent restitui , quam audacter propinato emetico eiectisque ma- teriae biliofae fua praefentia vires qual vitae op- primeņtis copiis. Si iam hoc in ftatu errore et culpa medici is- EAs Y ista debilitas practervideatůr et pró vera asfie matur, pergatque “artifex in ftimulantium , calis dorum, five aliorum quorumcunque ufu et cum pertinacia perfeveret, tunc flammam flammae addit, ftimulum ftimulo, donec fuppresfis ultro magis magisque viribus -ipfa fufocetur, pesfumdetur vitalis energia, et fuflaminando quafi proftrata deleatur et exftinguatur. Atqùe haec funt, quae ad quaestionis huius refponfionem fufficere mihi videntur, ut hiscê confideratis non poshim, ea cum Gaubio dicam: Quidnù praečuntem fegquamur Hippocra- tem? gui, praeter continentia et contenta y etiam tà ôpuõvre in homine contemplari cum ratione iusfit. D A F k s, AA Sr EW? La o3 e Foer ei f7 ps AGY $ 4 wS E