pM S e ees - ^ 3 CN 3 y Vim. : ] t amer e ^79 mitt nae DE m ue nei anie e ear 3 : - » —— eet d C sei Den T ee er rel Pr PER d E ie - —- Lad e Eee Rm Se A em a PEN "nar. a rie mes rco Pr E EVER ric MA ^ ^ ur * w el r. y 1a emen ees c rn Pr wa S a ee eR e P a MM AT ETE Por qns eA e, anii e PVC rie ECKE eb Poen i anre e ume BUT yos | i 1 n i j 1 | E nS | i i | / Pay ce m rm T) imt D d ee Ld mode t v PEL ems e eC adul ee pio ces SOR SESS SENS e S SS C Uc S SONS S x EERNINSENSRSNSANSES QN SENSNSS i S S J NN ED X * rre AN TNS RS IISEPSS ACADEMIAE LUGDUNO—BATAVAE, 1817 — 1818. : P VU UA User EE f * d de n Os di. He Ad ub 4 i t D | 6 & " OE k ! * ] . E * E d à d x -— A ? . 2i m YE Ad2u z " 4 * r EE nt E hz e " a »— ?* 4 Ea Lipd i $i p dome * ^v 5 "ER r] m nniw: -j w y M 95 DT o E AM 1 * ub n E - n » 5 E "M -— ' . "a CU t , e Tu C EA v4 3 : i ir / "y H : H Ast ao. MET [CES - E. z * ar " " ) ^ N - "1 4 .* A i - » x " 2e : E & "VT P " he! - Md » "Ed * ET » j * r ! , z . . , CH - D ' x "dar "M * ^ d ym Fh | Ap te. f ! ME uy " : i L 2 (40 f »» / . yii ! u ST 494 ] 71 UT nh - i POIL »» ' 1 T1 ha a0 , us &ü » t T $55 D bd "s "is MIA AB 4 , " : - » bic devi of ANNALES ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, a d. vmi Februarii A4. crotoceexvm ad d. vuggfebruarüi 4. cirocccxwim, RECTORE MAGNIFICO SIMONE SPEYERT vax »z& EYK. SCRIPTO CONSIGNAVIT JOANNES CLARISSE. dC ADEM ME A CTUMR TUS; AS ; 5, €, m t. " pA (C2 RR » X Un ^ "AL Mi 7 LUGDUNI BATAVORUM, APUD S. E T SZ UB GIHBSTOM A N.S; ACADEMIAE TYPOGRAPHOS, MDCCCXVIII, A Civis Loraeont 2 Dn P ETATE v"onpadxs o A MU DL 'oT2 Kind 3m M y : " n 2 : i Ped à ; I1. * mcd gu mt LDAH T : (xii dikag TIAS qi AE Uc: bal d aux AA NO S t MUR (SOM. | Wis T quM Ir / ^ md 23 - - £ TN Mu 50 V Ls Mun q2 s gm m. hus: [s nA K-I- T AN R! 4 . , àa7vaxXout T? tiimrTOADA ^c 4 ? - - ) JibrESa34M 7 B NOUDOYE x EORUM, QUAE TERTIO ANNALIUM LEIDENSIUM VOLUMINE CONTINENTUR, Nomina Professorum , Lectorum et Magistrorum* Academicorum, Series Lectionum in Academia Lugduno Batava, Nomina Professorum et Lectoris Athenaei Amstelaedamensis. Series Lectionum in Athenaeo illo habitarum. Oratio inauguralis, vernaculo Sermone, C, ,, KLEYNHOFF vax ENSPYK E. A BORGER. —— ——— j. DAKE. —— —— H. A. HAMAKER. F. vay pnceR BREGGEN, conw. Fir. Acta et Gesta in Senatu, | [o Programma Certaminis Literarii, anno croroccexvin indicti, Series Dissertationum inauguralium publice defensarum, S. SPEYERT vaxN pEeR EYK Oratio et Carmen, Commentatio L. Knappert. L. S. van Praag. A. Moolenaar, D. Bax. H. C, van der Boon Mesch. Ejusdem. J. R. Thorbecke, P. Camper. ——— —— j. Landt. —— ——- F. Egeling. BELLI —— F. Binkes, A3 5 engl v ovii e [:H dior iiid iim $i $ : | YnH ) ' ! 1 LI i "t TT P n tes: ) hat eu nid i 4 à ' In ! à E AUS oim siup m | VIRIOCHE ERROR iid n [ TUOUDCIENEE LUI m oonb JE eigo hdi aminoigxE aired. d-apmis alonso booa) Dhcott piii gi iof E 1 Tus aniridgd olt: oónnodiA. tti eios E AL avena xr son Wi rad a. o d ehebramos dili end n T ^itaragmos A. : Si TEILT CUL E SIEIEA RE Em di UL SE XCAILA M Mb e Rt ed aru 4392 auingaan nau ay. H eue ——Ó 1 e (C Sane. ai duas iios Te RECEN EE — a dae C an Iris Ü poen gecitm predia — Cae ie oia. Aud gau «a» TARdYJ4 An^ n" p dísqquad — (EAT (gie agv £d oL Wb TE pagos Aus nalooM. ES ENTE isl UECTES TR E u Md d c M r d ood aéb 1 nzv M EORUM — Jus AED amsbeaj' SIENTO, à ü adosdioit. E V? — —— | 1 BEA won. aequa) d — tome cows t — — S E uc wii manes eiduid ^ — —— te » M ; i^ ii Vua en Nap NOMINAÀ PROFESSORUYM, KAQU E un inde à d. viu Februar crorocccxvri ad d, wur Fébruarü cycccxvir. IN ACADEMIA LUGDUNOC -BATAYA DOCENDI MUNUS OBIERUNT, RECTOR. MAGNIFICUS SUUS PIE YOEOR EUN AO 2 x R QUEE Eus ACADEMIAE ACTUARIUS DESTRO ES MUT NR IM: afa om DISCIPLINARUM PHYSICARUM gv MATHEMATICARUM PROFESSORES. S. SPEYERT vax pnzs& EYK, C. EKAMA. €. F, KLEYNHOFF vaxw ENSPYK, J. A. FAS, Professor Extraordinarius, ob aetatem septuagenariam rude donatus, PHILOSOPHIAE .CHEORETICAE xz. LITERARUM HUMANIORUM. Jj. H. vaN nrz& PALM, ' D. WYTTENBACH, ob aetatem septuagenariam rude donatus, M. SIEGENBEEK. | S. J. vay pE WYNPERSSE. M. TOLLIUS, ob aetatem septuagenariam rude donatus. À h .M. TYDEMAN, ob aetatem septuagenariam rude, donatus, .. .., EF. A. BORGER. UU TH J. BAKE. H. A. HAMAKER, Professor LL. OO. extraordinarius, Legati War- neriaui. Interpres, MEDICI. N. G. OOSTERD YK, ob aetatem septuagenariam rude donatus. S. J. BRUGMANS MOUSSUDULDPUE G SANDIFOR T. J. C. KRAUSS. ^e PYOSTUE A. G. F. PFLUG, primus in Nosocomio magno militari, ' quod Leidae est, Medicus. JURIDICI. N. SMALLENDURBRG. E. HAGEMAN, J. M. KEMPER. H. G. TYDEMAN. THEOLOGI. J, G. rz WATER, ob aetatem septuagenariam rude donatus. J. vay VOORST. J. CLARISSE. L. SUBINGAR., LECTORES. D P. HUMBERT pr SUPERVILLE, Literarum Italicarum et Gallicarum, M. TAYLOR, Literarum Anglicarum, C. F. RUPPE, Musices, N. G, vas KAMPEN, Literarum Germanicarum. MAGISTRI ACADEMICI, C. H, EYFFER T, Equitationis, iG. KNIPPENBERG, Arti5 Gladiatoriae, SERIES SERIES LECTIONUM, IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA habendarum, a die xvr Septembris A. 1817, RECTORE MAGNIFICO S SPEYERT vas »za& EYK, FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM gEr PHYSICARUM. » S8, SPEYERT vax nzn EYK, Mathesin sublimiorem docebit , diebus et horis deinceps indicandis. Physicam experimentis illustratam tradet diebus Lunae, Martis, Mer- curii et Jovis, hora XII. C. EKAMA, demonstrabit Mathesin diebus Lunae, Martis , Mercurii et. Jo» vis, hora VIII. Astronomiam popularem diebus Martis et Jovis, hora IX. Physicam Mathematicam diebus Lunae et Mercurii, hora X, Astronomiam diebus Martis et Mercurii, hora XI. C F. KLEYNHOFF vax ENSPYK, Oeconomiam ruralem exponet die* bus et horis deinceps indicandis, J. A, FAS, Professor Extraordinarius , Mathesin docebit horis dein indicandis. Pa F A- 12. STH.R.I-E.S FACUL'TAS PHILOS. THEORET. gr LITERARUM. J. H. vay neR PALM, Grammaticam Hebraeam explicabit et analyticis exercitationibus vacabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII, Jobi Carmina Philologiee et Critice interpretari perget, diebus Lunae ét Mercurii, hora I. Oratoriae Sacrae praecep!a , speciminibus eloquentiae Biblicae illustrata tradet, diebus Martis et Jovis, hora I. Dialectorum Orientalium notitiam praebebit tempore commilitonibus com- modo. ; D. WYTTENBACH, Quasnam lectiones sit habiturus et quibus horis, postea indicabit, M. SIEGENBEERK, Historiam Patriae docebit, diebus Lunae, Martis, Mer- curit et Jovis, hora VIII. Literarum Belgicarum Historiam Criticam tradet , iisdem diebus, ho- ra XII, *-,. Rhetorices, inprimis Belgicae, praecepta explicabit iisdem diebus, hora I, Eloquentiae exterioris exercitiis vacabit die Veneris, horis III. Poéseos quoque Belgicae Specimina, a se edita, vel selectas vom prrrr Tragoedias , bis per hebdomadem interpretari paratus est hora Auditoribus commoda. S. 4. vas npE WYNPERSSE, Metaphysicam exponet, diebus Lunae , Martis, Mercurii et Jovis, hora VIIL Philosophiam Moralem iisdem diebus, hora XI. Logicam. tractabit, diebus Lunae et Mercurii, hora X, H. TOLLIUS, Homerum, Xenophontem, Hippocratis. Aphorismos , diebus €t horis postea indicandis , quantum per valetudinem et aetatem licuerit, in- terpretabitur. M. TYDEMAN, Antiquitatem Romanam exponet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XII, », E. LECTIONU M. |o 8$ EK. A, BORGER, Historiam universalem antiquam trade& diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora posthac constituenda. Historiam Philosophiae antiquam explicabit diebus Lunae et Mercurii; hora I. Unam singulis hebdomadibus horam tribuet Novi Testamenti interpre- tationi, Jg: BAKE, Literarum Craecarum elementa tradet, cum prosae orationis, in- terpretandis Thucydideis et Xenophonteis , e Selectis Historicorum Cl. w v v- vrENBACHII, tum Poéseos; exponendo libro N, Odysseae Homericae et se- ' lectis Theocriti Idyllis, hora III. Exercitia Grammatica et metrica Graecae Linguae instituet , conjuncta cum interpretatione Sophoclis , iisdem diebus, hora X. Latinas Literas docebit, interpretando opere Ciceroniano de Divinatio- ne, et selectis Horatii Epistolis exponendis: tum et Latine scriben. di exercitiis instituendis , diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora deinceps indicanda. FACULTAS MEDICA. " N.G. OOSTERDYK, Medicinam practicam docebit, ejusque usum in No- socomio Academico demonstrabit, hora X. -$&. J, BRUGMANS, Chemiam ac Pharmaciam docebit, diebus Lunae, Martis, -Mercurii et Jovis, hora XI. Botanices fundamenta diebus Lunae et Mercurii, hora I. ;,;. ;Blantarum Historiam tradet verno tempore, matutina hora VIL, Historiam Naturalem , diebus Martis et Jovis, hora I. M. S. nv PUI, Chirurgiae disciplinam, cum praxi in Nosocomio conjunctar :- exponet.diebus «Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris , hora XII. Artem Obstetriciam , cum, Theoretice , tum Practice ,' iisdem diebus hora IV, ! Anatomiam Chirurgicam, eum Operationibus Chirurgicis , hiberno teme pore, diebus Lunae, Martis, Jovis et Veneris, hora V. B3 G. 14 SUE; B ;l'9 R58 G. SANDIFORT, Anatomiam docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jo- vis et Veneris, hora IX. Wing Physiologiam, iisdem diebus , hora X. Methodum secandi Cadavera hiberno tempore per duas horas, J. C, KRAUSS, Materiem, Medicam tractabit, diebus Martis , Mercurii, Jovis et Veneris, hora VIII. M De Morbis acui!is aget. cum exercitio in Nosocomio Academico, diebus. Lunae, Martis, Mercurii, Jovis, Veneris et Saturni, hora XI. Medicinam forensem tradet, diebus deinceps indicandis, , A. YPEY, Pathologiam explicabit diebus Lunae, Martis ,; Mercurii et Jovis, hora IX. Hiberno tempore, iisdem diebus, hora XII. Therapiam Morborum Chronicorum tradet, cum exercitio in Nosocomio Academico, diebus. Veneris et Saturni, hora XI et I, Medicinam Politicam et Diaeteticam exponet diebus Lunae et Saturni , hora Vill, " FACULTAS JURIDICA. N. SMALLENBURG, Institutiones, secundum wrsrENsERCIUM , tractabit diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, horá X. Pandectas iisdem diebus, hora Vill. Insututiones Juris hodierni dictabit diebus Mercurii, Jovis et Veneris , hora XII. | E HAGEMAN, Statisticam docebit, diebus Lunae , Martis et Mercurii, hora I. Historiam Europae Diplomaticam explicabit, iisdem diebus, hora XI. J. M. KEMPER, Jus Naturae explicabit, diebus Lunae , Martis; Mercurii et Jovis, hora IV. Jus Gentium et Publicum, iisdem dicbus, hora IX. Jus Criminale, iisdem diebus, hora VIII. ^» LECTIONUM, 15 H. G. TYDEMAN, Encyclopaediam et Methodologiam Juris tradet, diebus . Lunae et Martis, .hora I. Historiam et Antiquitates Juris Romani tractabit, diebus Mercurii, Jo- vis et Veneris, hora: I. ! Juris hodierni, praeter Jus Civile privatum, institütiones docebit, diebus Lunae et Martis, hora XII et die Veneris, hora IX. Encyclopaediam studii Politici, simul Oeconcomiae Politicae primas li- neas, tradet diebus Jovis et Veneris, hora I. Praeterea Institutiones. Juris. Romani. secundum wESTENBERGIUM , vel Pan- dectas. secundum | £ck 71 principia, enarrare, paratus est horis porro definiendis. FACULTAS THEOLOGICA. J, G. TEWATER, Historiam Moclesiasicam .Regui Belgici narrabit die Lu* nae, hora XI. Usum variarum Disciplinarum. in Novi Testamenti libris interpretandis 'exponet die Martis, hora XI. X vax VOORST, Selecta Capita. Theologiae Dogmaticae explicabit, die. bus Lunae et Martis, hora X. , . Doctrinam Moralem exponet "diebus Mercurii, Jovis et Veneris, hora X. Hermeneuticam tradet et utramque Pauli ad limotheum Epistolam inter. pretabitur , diebus Lunae, Martis, Jovis et Veneris, hora XII. Exercitationem examinatoriam de--Theologia Dogmatica universa insti. tuet, alia hora. j ; J. CLARISSE, tradet "Theologiam Tidoréicam "sive Dogmaticam , diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora Vill. Theologiam Naturalem, diebus Lunae et Mercurii, hora IX. Disciplnas Pastorales, diebus Martis et. Jovis, hora IX. Encyclopaediam ac Methodologiam Theologicam, diebus Martis, Mercu: rii ac Jovis, hora lil. L 165 — SERLIES'"I,RGC'T ION U M. L. SURINGAR, Theologiam Symbolicam , sive comparativam, et selecta Historiae Dogmatum Capita exponet diebus Mercurii, Jovis et Veneris, hora XI. Historiam Ecclesiasticam, duce scHnoEc&Kmnu10, narpabit; mem Mer-* curii, hora XII, et Veneris, hora 1X. C, F. RUPPE, Musices Lector, Harmoniae fundamenta, et principia com- positionis Musicae docebit diebus Lunae et Jovis, hora III. Si qui sint, qui compositioni cantus Vocalis operam dare -velint, iis tempus et horas commodas constituet, D.P.HUMBERT prz SUPERVILLE, Literarum [talicarum et Gallica- rum Lector, has literas tradet, diebus Lunae et Jovis, hora IV. Nec non illorum in gratiam qui Artem graphicam colunt, signa Anti- quarum statuarum, in Aedibus, vulgó Hof van Sessen,. collocata, Historicé et Aestheticé illustrabit, die Mercurii, hora I. — H. TAYLOR, Literarum Anglicarum Lector, has literas tradet horis dein indicandis. N. G. vay KAMPEN, Literarum Germanicarum Lector, Grammaticam Germanicam tractabit diebus Lunae et Mercurii, hóra IV. Florilegium e Pocts Germanicis seculi xvi. explicabit , diebus Vene- ris XI, et Saturni XII, d——À C. H. EYFFERT, Academicus Equitationis Magister , artem. equitandi quo tidie docebit. Theoriam artis equitandi exponet die Jovis, hora V. G. KNIPPENBERG, Academicus Gladiatoriae artis Magister , aptum et elegantem gladii usum quotidie docebit. NOMINA NOMINA PROFESSORUM, QUI IN ATHENAEO AMSTELODAMENSI inde a d. 8 Februarii cicrmccexvit, ad d. 8 Februarii cyoroaccxvin DOCENDI MUNUS OBIERUNT. CLARISSIMI ORDINIS PRAESES. J. H. v AN S W 1 ND E N. ACTUARIU S. F. vaN nzgR BREGGEN, conN. FIL. DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM xr PHYSICARUM PROFESSORES. J. H. vay SWINDEN. C G. C. REINWART; cujus absentis vices sustinet H. W. vax ROSSEM, Med. Doct. PHILOSOPHIAE THEORETICAE xr LITERARUM HUMANIORUM. D.J. vay LENNEF. J. WILLMET. H. BOSSCHA. J. P. vay CAPPELLE, M E: 15. MEDICI. A. BONN. D. vax RHYN. G, VROLIK. F. vax nzk BREGGEN, conx. rrr, creatus mense Octobris 1817. JURAIDICI. H. C; CRAS, J. H. vay REENEN. THEOLOGU S. J. vay NUYS KLINKENBER C. LECTOR. H, nr HARTOG, Matheseos et Astronomiae. SERIES SERIES LECTIONUM zr INSTITUTIONUM, QUAE HABENTUR A PROFESSORIBUS ILLUSTRIS ATHENAEI AMSTELODAMENSIUM, inde a feriis aestivis anni wocccvm, ad ferias aestivas wpcacxvm. JOHANNES HENRICUS vax SWINDEN, publice, Selecta Philosophiae loca T2 privatim , ordinarie exponit | h Matheseos Elementa , Physicam Experimentalem , Philosophiam Rationalem , Astronomiam aut. Geographiam, ihaipn Wi 2 s extraordinarie , Matheseos sublimioris partes. - enit zy HENRICUS.CONSTANTINUS CRAS, publice, varios locos e Jure Naturae , Gentium et publico, tractát , i digo. exponit prima Juris je is sus et isi, o ANDREAS nONN, privatim , explicat Partium corporis humani intmam fabricam et usum; Morbos externos eorumque cüram , nec non vires Medicamento- rum, quae huc pertinent ; Ld ui Artem obstetriciam. C 2 J À- $o | SEHR IES JACOBUS vax NUYS KLINKCKBERC, publice, Disputationes de argumentis, ad Theologiam pertinentibus, instituets privatim, Historiam Ecclesiasticam: narrabit , Hermeneuticam Novi Testamenti docebit, GERARDUS VROLIK, publie; 1* gonro wrp:ico de plantis medicinalibus agit ; IN THEATRO ANATOXMICO partium corporis humani fabricam et usüm*' explicat; ; LDWWAH privatim, exponit Anatomiam , Physiologiam, Obstetriciam , Physicam plantarum, DAVID JACOBUS vaw LENNEP, publice, praecipua quaedam Historiae et Literarum capita tractat, vel ipsi juventuti, éxercitationis caussa, disceptanda proponit; privatim, tradit Literàs Latinas, interpretandis Ovidii Ileroidum — Epistolis, Teren- ,' tii Heautontimorumeno, Taciti Libro de Moribus Germaniae, ex- plicandis Antiquitatibus Romanis ; Literas Graecas, interpretandis locis Herodoti et Xenophontis qui- busdam , in electis! principum. Historicorum , a ». wYTTENBA* cni0, Viro cl, editis; Hesiodi Operibus ac Diebus; elegantiorie bus aliquot Theocriti. Idylliis, , - Historiam .Doctrinarum al; antiquissimis temporibus ad instauratas iu Italia Literas, JO- LECTIONUM. 21 JOHAMANNES WILLMEIT, publice, Encyclopaediam Literaturae Orientalis exponit, ac praecipua Philola- giae momenta ad Disceptationem proponit ; privatim, docet Linguam Hebraeam, cum institutione Grammatica , tum interpre- tandis, ratione aetatis, argumenti et stili, habita, sensim diffici- lioribus V. T. Locis ; Linguam Aralicam , primum Grammatice, deinde interpretandis selectis locis ex Anthologia Schultensiana ; Exepesim V, T. tam illustrando Exodi Libro, explicandisque in eo descriptis Hebraeorum Ritibus, quam moderaudis Exercitationi- bus Exegeticis ; Linguas etiam. Chaldaicam , Syriacam et Sarnaritanam , s& expetan. tur, vel nune vel deinceps tradendas ; uti et Haririum , aut. 4ntarae poéma rabicum Moállakah eum Scholiis explicat. HERMANNUS BOSSCHA, publice, Praecipua quaedam renatarum in Italia literarum momenta tractat ;. privatim, Zeipublicae Belgicae fata exponit. JACOBUS HENRICUS vas REENEN, publice, doctrinam Juris Romani de acquirendo Rerum dominio, secutus principia Oeconomiae Politicae, quae dicitur, tractabit, privatim , Znstitutiones eV Pandectas Juris Romani explicabit ; Encyclopaediam Juris e Jus Hodiernum Civile e Criminale docebit, c3 CASPARI Eqs SERIES LECTIONUM. CASPARI GEORGII CAROLI REINWARDTI absentis vicem sustinens , . HENRICUS WILHELMUS vas ROSSEM tractabit Chemiam Universalem ; Chemiam Pharmaceuticam. JOANNES PETRUS vas CAPPELLE, publice, partes quasdam historiae literariae Belgicae tractabit. privatim, de stilo Belgico aget; de poétis seculi decimi septimi Batavis disseret, HENDRIK pr HARTOG, Lector in de Wiskunde, Zeevaart en Sterrekunde, zal Dingsdags, Woensdags en Donderdags , 's middags om £vaa//' ure, in het klein ZZuditorium van het Athenaeum. Ilustre, publieke Lessen, in het Nederduitsch , over deze We- tenschappen geven; en dat wel in aíloop van de volgende orde: Eerstelijk over de /efen&unde , Decimale Breuken en Logarithmus Getal- len, vervolgens over de JJeetAunde en Algebra, en het maken der Sinus en Logarithmus Tafelen; voorts over de Platte en Klootsche Driehoeks- meting en. eenige Hoofd - eigeuschappen der Kegedsneden ; waarna over de beginselen der Sterre- en Aardrijkskunde, en laatste- lik over de Theorie der Zeevaartkunde , en wel inzonderheid over de berekening der Lengte op Zee, zal gehandeld worden; het een of ander Stuk echter meer of minder uitgebreid, naar mate het ge- tàl en de lust der Toehoorders zulks zal schijnen te vorderen. REDEVOERING, OVER DE IWAARDE F 4AN HET HEDENDAAGSCH LEERSTELLIG ONDERIVIJS DER LANDHUISHOUDKUN DE, ALS WELTENSCHAP BESCHOUJFD, DOOR CHRISTIAAN FREDERIK KLEYNHOFF vay ENSPIJK , GEHOUDEN TER AANVAARDING VAN HET HOOGLEFRAARAMBT 1N DE LAND- HUISHOUDKUNDE AAN DE KONINKLIJKE HOOGESCHOOL TE LEYDENe - Den 1o Mei 1817. T * WO à o254 P VE DPEA At a Hic audet ud uma Me Ie DMUEEE TIT nd LLLA LESSE ca: ME ORI n "EE TM ea - Oy 3 " dons] N Eben eio s n e HBDRDCÓ Ses HAY rh n bs , , Pr YN : [- - - ids d "i L2 i" 1 " - a uo i 5n I a 3 o vi T AN ] M t EVI r 1 1 m CUL OM i pA DM sey ouo A INCIDIT , LR 4 33M L k ANN b ' hi HORNY ausa: ERU a UR NAM vm | bu MAS M M Y is ey? -» snis £e! ager ipo :-— w e I pt Mh (aO MDRDUaR. aate | " n 3 2 v seri i ore : M DEL * int j iaa cit PLA WL ; j , rmn TM «Me ajo EA ' ; &- Á AUAM E ! 3 TOT "IT Ts F SW cue bre ptt ü TN MT gv Ip, | " wt at. venta 1 ' om "tr Ea ^ " 1 d ] Au UM ' In Mar A Vea, u merat n M b fii) ub i á' : » f ti " " ai . - H D ^ Posti ii» i " i e|. AD LOS EE si bu; * (UM J (9 24e 1 own * "S drm sime ie » A» 1 , Y 3 : 4 B 3 WU Lu L » 1 A En ib 1 ] * " E d wv 4) LM 1 H H: Ln j LN td B 4 , B4 111 t f i1 " » 1] * " * $^ - i np , H L4 1] EDELE GROOT ACHTBARE HEEREN! VOORSTANDERS EN DEOEFE- NAARS.DER WETENSCHAPPEN! VOLIJVERIGE EN GETROUWE .VER- ZORGERS VAN DEZE HOOGE SCHOOL! EN GIJ, AANZIENLIJK MAN! DIE ALS GEHEIMSCHRIJVER BIJ.HET COLLEGIE VAN HEEREN ,CU- RATOREN GEPLAATST ZIJT! ZEER VOORTREFFELIJKE BESTIERDER DEZER HOOGE SCHOOL! VOORZITTER EN LEDEN VAN. DE REGTBANK VAN EERSTEN AAN- LEG! GESTRENGE EN ZEER ERVARENE MaNNEN! REGTVAARDI- GE REGTERS EN ZEER SCHRANDERE GEHEIMSCHRIJVER ! WEL EDELE ACHTBARE HEEREN! BURGERMEESTEREN EN RADEN DER STAD LEYDEN! WIJDBEROEMDE EN ZEER GELEERDE HOOGLEERAREN VAN ALLER- HANDE WETENSCHAPPEN, ZEER GELETTERDE MANNEN! A2 ZEEN (wn ANO ZEER GELEERDE HEEREN LECTOREN! ZEER EERWAARDIGE EN ZEER GETROUWE BEDIENAARS DES GOD- DELIJKEN WOORDS! ZEER GELEERDE HEEREN , DIE DE WAARDIGHEID VAN LEERAREN IN DE ONDERSCHEIDENE WETENSCHAPPEN BEKLEEDT! EDELE, WAARDIGE JONGELINGSCHAP, OP WELKE HET VADERLAND ZIINNE VERWACHTING BOUWT! LEERGIERIGE KWEEKELINGEN DE- ZER HOOGE SCHOOL! 61] ALLEN VERDER, 'VAN WELK EENEN 'STAND, RANG OF /ORDE, DIE^DEZE PLEGTIGHEID MET UWE TEGENWOORDIGHEID VEREERT.! NEEE -GÉEERDE "TOEHOORDERS! ! 52Vv11 2:502 MIJII2O 2A. ald Indien [ndien er. immer eene billijke klagte voor deze vruchtbare moeder van schoo- ne kunsten en wetenschappen ontstoud, omtrent het gemis van eenen barer waardigste kweekelingen : indien haar zorgelijk hart, door het gemis van Hem, wien het onderwijs iu de Landhuishoudkunde , met zoo veel grond, was toevertrouwd en opgediagen, immer eene diepe wonde toegebragt wierd, dan was het vooral, toen de, in alle gedeelten der Landhuishoudkunde voor- ireffelijdke, Hoogleeraar srNNErT, door een langdurig smertelijk lijden, en steeds voortdurende, kwijuende ongesteldheid , genoodzaakt werd den Hem toever* trouwden post reder te leggen: — grievend viel dit besluit den in letier- arbeid ijverigen Man, die sedert eene reeks van jaren, in weérwil van zoo vele, allen lust en moed verdoovende, lotgevallen, het uitgebreide vak der Huishoudkunde met den gelukkigsten uitslag onafgebroken beoefend had, en wien niets meer ter harte ging, dan deze, ten gemeenen nutte, te.doen dieaust. -baar zijn. Dan, nog veel smertelijker moet het ieder regtgeaard vereerder van geleerd. heid en braafheid en deugd, ieder voorstander en.begunstiger van Leydens Hooge School zijn, in Hem eenen man te missen, die voor den Hem opge* dragen post, in alle opzigten, het meest geschikt en berekend was, en daar- in gewisselijk, door zijne uitgebreide geleerdheid en kennisse, een algemeen mui zoude kunnen gesucht hebben, waren de krachten zijns ligchaams even. A 3 re^ 6 C F. KLEYNHOFF vasx ENSPIR, redig geweest aan zijne uitmuntende kundigheden en glansrijke geestver- mogens, Zoo onzeker, zoo wisselvallig zijn de uitzigten, de verwachtingen en raads. besluiten der stervelingen! Ja, hoe meer men zijne aandacht op die geduri- ge afwisselingen, waar aan het ondermaansche te jammerlijk blootgesteld is, vestigt, zoo wel als op de middelen en wegen, hoe schijnbaar tegenstrijdig ook, waardoor dezelve tot zekere , nimmer te voren berekenbare, doelein- den werkzaam zijn, dan moet men zich verwonderen over de vermetelheid van hen, die, het blinde noodlot als hunne Godes beschouwende, stoutelijk ontkennen, dat dezelve door vast bepaalde, nimmer weifelende, wetten van eene wijze Voorzienigheid , tot geluk van allen en van ieder wezen in het bijzonder, gewijzigd worden. Niemand uwer, zeer aandachtige , zeer geéerde Toehoorderen! zal van mij het betoog dezer waarheid, in dit uur, waarop ik dezen nieuwen, ptem post, volgens oud gebruik, aanvaarde, vorderen. Of gelooft welligt iemand, die de oorzaken en de elkander afwisselende gevolgen der dingen in den wind slaat, en geénen zamenhang tusschen het voorledene en het tegenwoordige erkent, dat het louter toeval zij, hetgene mij heden mag gebeuren, of dat het blind noodlot mij, als eene speelpop van toevallige omstandigheden, op dezen leerstoel plaatste? Van mijne vroe- ge jeugd aan, had ik het geluk van mijnen zeer geleerden en onvergete- ljken Vader onderwijs in de Kruid- en Landhuishoudkunde te genieten, eh met die wetenschap, welke met mijn bijzonder belang, in het vervolg , in verband stond, van jongs aan, eenigzins gemeenzaam te worden. Dan, helaas! te vroeg van dezen dierbaren leidsman en beschermer be- roofd, leidde ik mij sedert meer dàn dertig jaren, in de Hoofdstad van dit Rik, op de uitoefening der Geneeskunde toe, en de door mij zoo geliefde ,Landhuishoudkupde en derzelver bulp- en bijwetenschappen, mogten mij al leenlijk, slechts nu en dan, tot eene vermakelike uitspanning en verademing verstrekken bij een werkzaam en moeijelijk beroep. Edoch, welke gemoeds-aandoeningen troffen mij, toen ik, op het onver- wacbtste , de tjding ontving, dat mij, ingevolge zijner Majesteits. besluit, de o )bgoi aeme REDEVOERING j éervolle post van liet onderwijs in de Landhuishoudkunde op Leydens Hooge School was opgedragen! Het gemis mijner bloedverwanten, vrienden en bekenden; het vertrouwen ; hetwelk een aantal stadgenooten in mijne geneeskundige halp geliefden te stel. len; het verlaten van huis en have, waar gewoonte mij aan gehecht had; het gevoel van het gewigt, dat, bij het aanvaarden van zulk eenen moeije- ljken en geheel nieuwen post, mijnen geest ter neder drukte; aan de andere zijde de onverwachte, edelmoedige en vleijjende uitnoodiging; de guustvolle en vereerende keuze; het besluit van Zijne Majesteit; de roepstem van een hooger onzigtbaar Wezen, welke ik in deze gebeurtenis vermeende te. onder- kennen: ziet daar de hinderpalen aan de eene, ziet daar de diijfveren aan de andere zijde, die mij eindeljk tot het aannemen van dezen zwaarwigtigen post besluiten, en dadelijk handen aan het werk deden slaan, om dus doen. de, zoo veel iu mij mogte zijn, aan die uitnoodiging, aan die keuze, aan dat besluit bereidvaardig te beantwoorden. En waarlijk, wat kan er voor een hart, gevoelig voor eer, uitlokkender en wenschelijker zijn, dan door de magtigste, de beste, de kundigste, waardig ge- keurd te worden, om in deze overoude zitplaats der Muzen, in deze luister- rijke en wijdberoemde Hooge School, onder zoo vele voortreffelike Mannen,; als werkend Lid geplaatst te mogen worden? Wanneer ik echter nogmaals ernstig en met beradene zinnen hierover na* denk, dan bevangt mij eene lile bhuivering, dat ik welligt aan uwe ver- wachtiug, Hoog Edele en Groot Achtbare Heeren, welke Gijilieden misschien fe goedgunstig van mij gevoed hebt, niet zal kunnen beantwoorden. noch de pligien, die mij in het doorloopen van dit nieuw, dit ongebaand , vak van wee teuschap opgelegd zijn, behoorlijk zal kunnen voldoen. Dan, de teerliog is £eworpen. en, zoo ik mij niet bedrieg, is het vergenoegd en opgeruimd geélaat der hier toegevloeide menigte; de inschikkelijkheid en toegevendheid , waarmede Gijlieden, zeer aanzienelijke en geéerde Toehoorders! zoo veleu, die van dit gestoelhe het woord voerden, hebt willen aanhoren; en de vlei* jende hoop, dat ik mijnen kleinen voorraad van kennis in. deze. nieuwe loop- baan van Landhuishoudkundig Onderwijs, door vljt en arbeid, langzamers band EJ 8 C FE KLEYNHOFF yax EN SPTR, hand zal kunnen vermeerderen en verrijken, dit al, dit al te zamen, wekt ! mijne gezonkene krachten weder op, verlevendigt mijnen ter neder gedrukteu geest , en bemoedigt mij, om de eens opgenomene taak, zonder verderen schroom, aan te vangen, en onder den zegen des Allerhoogsten, is het moge- lijk, te voldingen en ten einde te brengen. UU Welaan dan, nadien het voorouderlijbk gebruik, de loffelijke. gewoonte , en de wetten der Hooge School, vorderen , dat ik dezen aan mij toevertrouwden post, met eene Redevoering aanvaarde, heb ik geoordeeld , geen. gepaster onder- werp te kunnen kiezen, dan hetwelk regtstreeks de wetenschap en kunst be- betreft, waarvan mij het onderwijs is aanbevolen. En gelij de Zceman van den wind en de Akkerman van ploegóssen zijn verhaal begiut, zoo zal ik ook spreken: Over de waarde van het hedendaagsch leerstello onderwijs. der Landhuis: houdÁunde , als wetenschap beschouwd, ; Verschoont dan, zeer aandachtige, zeer geéerde Toehoorderen! het gebrek.- kige vau hetgene ik zal voordragen; beschouwt het oppervlakkige als het gevole van de uitgebreidheid van hel onderwerp, en vereert mij met uwe bemoedigende aandacht. - Wanneer. men de gedenkschriften der oudheid , waarin de lotgevallen en be- 4drijven der eerste bewoners van. dezen aardbol opgeteekend staan , doorloopt , dan vindt men in dezelve weinig aanmerkenswaardigs omtrent den Landbouw, laat staan, omtrent de Landhuishoudkunde, .vermeld, hetgene. stof, zoude kun- nen opleveren, om daaruit, voor de nakomeliagschap , grondregelen. van eenig aanbelang tot leering, tot onderwijs, te kunnen afleidcn. 't Is waar, Mozes zelf getuigde , dat de stamvader der stervelingen , door jnbis- zing der Godheid met zoo veel onde en wetenschap bezield , .den akker bouw* 1 qibmronksduaaidiuns rav , de, U REDEVOERING à de, en dat zijn oudste zoon, met even hetzelfde werk, zich levens-onderhoud verschafte: — zoo dat de Lierdichter mede in dién zin zijn lied aanheft: Gelukkig , die van woelis zorgen, Als "t vroege menschdom, vrij , vernoegd Den Faderlijfen grond met eigen runders ploegt ( 1). Wanneer men verder het oog vestigt op de Aartsvaderlijke tijden, wan: neer Gideon dorschende gevonden ^ wierd, als hij zijnen last ontving, en Boas met oogsten bezig was, als Ruth bij hem de nalezing kwatn doen ; tjden, die opgevolgd wierden door anderen, waarin het niets vreemds was; dat Koningen achter de runderen van het veld kwamen; zoo dat zelfs Saul ; na zijne verheffing, geenszins zijne levenswijze veranderde, David weder naar zijne kudde keerde, als Samuel hem tot Koning gezalfd had, en. Salomon, de wijze Salomon, zelfs meer dan gewone kundigheden in den Landbouw aan den dag leide, daar hij zijne aandacht, ziju onderzoek mede over boomen; planten, het vee, het gevogelte, kruipende dieren en visschen liet gaan: — zoo zal men wel gereedelijk hieruit de oudheid en voortreffelijkheid van den Ak- kerbouw kunnen afleiden, maar nogtans bijster weinig tot leering, tot onder« wijs, veel min gepaste stoffen tot leerstellige grondregelen voor. de Landhuis- houdkunde kunnen bijeenzamelen. En ofschoon er in vroegere eeuwen, onder de meest verlichte Volkeresf; tem alen tijde voorname geslachten en geleerde mannen , Zristaeus rcas , Jua; Mago, Cincinnatus, Curius Dentatus en. anderen , mogten. geweest zijn, die zich met den Landbouw bezig hielden (2), blijft het echter altoos duister en onbeslist, wat de Egyptenaren, wat de Arabieren,. tot verbétering:en bloei van den Landbouw; wat de Grieken, de Karthagers, ja zelfs de Romeinen , den weets (1) Zie de treffelijke Vertaling. van den Hollandschen Dichter VAN WINTER. . (2) : Jura dabat populis , posito todo. Consul aratro Pascebatque suas ipse Senator oyes. OVID. "fast. B LI 1. 1 «0 C F. KLEYNHOFF vax ENSPIUK, weetgierigen - tot: anii en uitbreiding van denzelven aan de hand ge geven hebben. Vele bezongen den lof van het Landleven; eenige weinigen hebben opper- vlakkige bespiegelingen omtrent hetzelve te boek gesteld, maar geene kenmer- ken achtergelaten, dat zij een. genoegzaam. denkbeeld van algemeene en zekere grondregelen der Landhuishoudkunde hadden; zoo dat zij almede niet in staat waren, om dezelve in dien zin, als wetenschap, tot onderwijs te doen stmek. ken. | . "t Is waar; Pügiius wist veel, schier alles , wat ten zijnen dde van n den Landbouiv bekend was; zijoe Landgedichten bevatten zelfs vele wetens- waardige zaken, die eenigzins als de inhoud van een overoud Landbouwkundig wetboek zouden kunnen aangemerkt worden, . Columella beriep zich steeds op de verzen van dezen. onnavolgbaren Dich» ter: nius stelde op derzelver gezag veel vertrouwen; iji» hebben - zelfs , in. lteren tijd, niet somimigen een leerstelsel. der. natuur voorgeslagen, waare van de grondstoffen uit die Landgedichtea,zouden gewuhkeu wurdeu? ter. wijl anderen dezelve tot opschriften gebezigd. hebben , ter opheldering en verfraai- jing der ^onderscheidene Vries die tot de Landhuishoudkunde be- trekking -bebben. Hoe heilzamer de :Landbouw,, hoe Noire derzelver huishoudkunde in vroegere eeuwen beschouwd is geworden, des te opmerkeliiker en. betreurens- wanrdiger is het, dàt.zij in een zoo ruim tijdvak, zelf tot in het laatst der achttiende eeuw , over het algemeen , verwaarloosd , naauwlijks als kunst, nime mer als wetenschap, ja zelfs schier met. de diepste verachting , behandeld is ge. worden, . "drütoteles ,; Xenophon ,. Cato , Cbluticlla, Palladius en Modern hebben, vel is. waar, éénige grondtrekken van den. Landbouw in hunne schriften ge- Schetst; dan, hebben dezelve veel tot leering, tot onderwijs , of tot algemeen mut en voordeel van den Landbouw toegebragt ? Oppervlakkige denkbeelden van huisselijk bestuur, eerder op Natuur-, dan Muishoudkunde gebouwd; alles. verward, verstrooid en zonder orde; ziedaar des REDEVOERING, rr den grootsten voorraad der grijze aloudheid. Weinig was er dus uit zoodanige troebele bronnen te putten, zoodat dit anders zoo nuttig en noodzakelijk onderwijs op de Efooge Scholen beneden de waarde van wijsgeerig ouderzoek gesteld wierd ; te meer, nadien de nadeelige invloed der Aristotelische Wijsbegeerte , welke: de wereld te lang beheerscht en als betooverd had, het hare ruimschoots hierbij toebragt. En welke vorderingen hebben zijne aanhangers, die de voetstappen van dezen hunnen voorganger blindelings navolgden, en het zich ligt wel tot . misdaad zouden gerekend hebben, wijzer dan hun meester te zijn, en, onder' den fraaijen titel van Huishoudkunde, alleen de huisselijke pligten , op hunne wijze, verklaarden; welke vorderingen hebben zij gemaakt ? welke ver- beteringen hebben zj aan Landbouw en Landhuishoudkunde toegebragt ? En, wierd niet in de duistere middeleeuwen de leerstelige beoefeniug dez Huis- en Landhuishoudkunde, even als bijna alle onderwijs, in de meeste takken.van wetenschàppelijke kennis, onderdrukt, veracht, ja gehaat, door meneohon,. die, ceohoon mot het overschot van ware oude geleerdheid van alle zjjden omgeven, hunnen tijd, veeleer, als de redenlooze dieren, in le- digheid en sülzwijgen doorbragten, dan dat zij, ter beyordering van nuttige kunsten en wetenschappen, hunne geliefde , zorgelooze levenswijze opofferen, en zich aan dezen of genen nuttigen tak yan geleerdheid zouden toe- wijden. T Ook achtte de ijdele en opgeblazene trots der weinige geletterden , die zich, in die tijden, het eigendom eener geheimzinnige, en, als ware het, meer verhevene geleerdheid toekenden, de Landhuishoudkunde verre bene. den zich; lieten dezelve aan de volksklasse over, en gaven zich:in hunne dweepzuchtige en overdrevene bespiegelingen zoo zeer toe, dat zij het zich als tot oneer rekenden, om zelve het bestuur van hunne. eigene huisselijke be« laogen op zich te nemen. T - De. Krijgskunde, die Rijken verovert , doch gewesten. verwoest ,;en den Landbouw den hartaár afsteekt, was het ook, die, overal.als eene. Godheid gecerbiedigd , overal in bet onderwijs der jeugd dé overhand had ; nadien het Ba groot* ro C F. KLEYNHOFF vas ENSPI K, grootste gedeelte der meest geliefde schrijvers niet dan van yolks- beroerten; van oorleg handelden, en weinigen, ja bijna geene, tot de vredefievende Land huishoudkunde betrekking hadden. "En waarlijk, wenden wij ons oog slechts een oogenblik naar die rij vam klassische schrijvers, die de jeugd op de scholen tot onderwijs verstrekken , en en vragen wij ons zelven dan, wat beschreef Julius Caesar? den oorlogz waar over handelde Cornelius lVepos? over oorlog: wat vermelde 77orus? oorlog: wat hebben Justimus, Suetonius, Livius, Sallustius, in hunne schriften te boek gesteld? volksberoerten, oorlog. ^ De Lendbouw kwam. daarentegen: niet. in aanmerking als een eerbiedwaardig beroep , niet! als eene heilzame: kunst; de Landhuishoudkunde veel minder als eene hoogstnuttige en veel om- vattende, schoon tot nog toe miskende, wetenschap. Dezelve was zoo weinig in aanzien , dát zij zelfs de opmerking ontslipte van den alles overzienden gest van den Held van het Noorden , den stichter, den grondvester van het Russisch Gebied ,- Czaar Peter. den. Eersten;; nadien meh dat luistervol: ver» nuft geen denkbeeld gaf van derzelver uitgebreide uuttigheid, om. ook zijne hobge bedoelingen; tot verbetering van den Landbouw van zijw onmetelijk: gebied; uit te breiden. - De Edelman en Ambagtsheer dacht niet, din om de jaarlijksche inkomster van zijne pàchthoeven en heerlijke regten; de 'Kerkvoogd om :de geestelij- ke tiende; de Vorst om de rijke inzameling der uitgeschrevene belastingen , tot stijving van 's Lands schatkist: maar strekten zij hunne uitzigten en: zorg wel zoo verre uit, om den Landbouwer in zijnet nuttigen arbeid , door Land- huishoudkundige 'voorbeelden en onderwijs, im te lichten,. hem den weg te banen en te doen wijzen, langs welken- hij zijne akkers voordeeliger zoude kunnen onderkeünen,' verdeelen, 'verbeteren; zijme vruehtem voor nadeelen vrijwaren , schielijker oogsten, 'getnakkelijker dorschen; den veeteelt verédelen, uitbreiden, en voor schade behoeden ; om dus doende zijne kennis.en wel- yaart, te.gelijk met. de inkomsten, van pacht, tiende en schatting;. langzamer- *and: te vermeerderen ? Grootelijks is het dus te bejammeren', dat, door de duisterheid der tijden, ND en: REDEVYOERING 15 en de kortzigüge denkbeelden dier Besturen , de waarde van zoo een edel wetenschappelijk orderwijs op de Hooge Scholem, tot mog toe , was onbekend gebleven , ja als geheel ter zijde was gesteld geworden; welke onkunde, welk verzuim, des te meer in het oog loopt, als men het gering aantal goede schriften over den Landbouw en derzelver Huishoudkende; in vele Rijben, (Duitschland en Engeland echter uitgezonderd ,) im aanmerking neemt, Genoóeg zi| het dus, dat, zoo als wij reeds gezien hebben, de Land. buishoudkunde geene verouderde, noch eene voorlang uitgeputte, maar wel eene geheéel miskende, en ten onregte verwaarloosde, wetenschap moet ge- ácht worden. : * " Gelukkig was dezelve uit den staat van vernedering , waaronder zij zuchtede, naauwelijks verrezen, of liever als uit het niet herboren, of weldra werd zij met eéhen luistervollen -glans' omgeven ; weldra werd hàre waarde erkend, werd zij tot hooger toppunt gevoerd; ja, weldra door lieden van het meeste'aanzien én verimogen, als heilzaam; als' voordeclig beschouwd, beoe- fend cu ^thans'door de eerste, de beroemdste geleérden, Op de voornaàmste ' Hooge Scholen an «Europa, tot onberekenbaar rut, 'openlijk, leerstellig , als wetenschap onderwezen. Of, kuuneri éen-groot aantal genoeg bekende veorbeelden het reeds gezege de niet ten' volle bevestigen? ^ Met voordacht spreken wij echter niet vam Don Sanches, Koning. van Portugal, wiens aanhoudende zorg, om de onbe- bouwde làndén van doornen en onkruid te' óntlasten, en tot den Akkerboüw bekwaam te maken, 200 regt vaderlijk was, dat hij den naam van Konink- lijken Akkerbouwer, in navolging der. Chimeesche Keizers, verwierf: — wij spreken dus mede niet van den Raad' van Parijs, onder Lodevijf XV, ter oprigting van eene Maatscehappij van Lándbouw, naar het voorbeeld van die van Bretagne en Rennes: — Of zouden wij U, zeer aandachtige, zeer geéer- de "Toehoorders! opmerkzaam mmaken op de wijze inrigtingen var dé onster- felijke. Mari Theresia ? hoe.zij in Milaan een leerstoel voor- de Huishoud- kunde plaatste, waarin de beroemde 4eccaria zijne^ voorlezingem" deed ? Zou- den wij van de verbeteringen in dezen, door den! voertreffelijken: Z&opo/Z, B3 in 17 C F KLEYNHOFTF vaN ENSPIFK, in Toscane, onder den naam van .4cademia |Georgophilorum ,| en van de po- gingen, tot.dit doeleinde,. in. Hongarije ,::door .. Joseph 1T, schoon vruchte- loos, aangewend; of van.het; Landbouwkundig Schoolboek,. tot gebruik der Boheemsche Landjeugd, reeds in 1774 in het licht.gelkomen , melding maken ? .Eveu: als in lialie, zoo beijverden zich ^de Zwitsers reeds vreeg , om. bunne landbouwers eenige. kennis in de Landhuishoudkunde. te doen verkrij- gen; en K/jiogg, de schrandere K//jiogg, bragt, door zijn voorbeeld, nevens de Maatschappij van Bern, door haar beredeneerd geschrifi, hii zeer veel, toe, tot bevordering »van deze kunst en wetenschap. .. ... T2 Wie is er zoo onbekend met den snellen aanwas en voortgang van. dena wetenschap, die niet weet, dat men in 1778 mede. Hn. eene verbetering in de Hessische Scholen invoerde, en op het Platte Land de grondbeginselen vam. de Landhuishoud - en: Werktuigkunde leerde, zoo verre n" tot den Ake« kerbouw betrekking hebben? Door de Koninklijke en Keurvorstelijke Landércgessu te Hitt was. Aen in 1771, in navolging van de gene, die in Saxen, de Leuonite cn Moras vie plaats had, eene kweekschool voor, schoolmeesters , die de landlieden in den Akkerbouw zouden onderwijzen, gevestigd, Ook stichtte de. Koning van Denemarken ten dien tijde, in navolging der Duitschers, eene Vee-artzenij - School, en eene audere. voor de Bibi: voor Huishoudkunde, voor Konstenaars en Werklieden, . Waren iin Zweden de genen, die zich. voor deu Geestelijken stand , op het platte Land, toewijdden, op order van den Koning, niet verpligt, om zich in de Natuurlihe Historie, eu eenige weinige gedeelten der Geneeskunde te oefenen, en zich vooral toeteleggen, om eene algemeene kennis te verkrijgen van wetenedteppen en kunsten, die tot de Landhuishoudkunde breeding hadden ? ^ Hoe vele Maatschappijen zouden wij niet Mech opnoemen in Duitséhland j Frankrik, Engeland, .Zwitzerland, Denemarken , . Zweden. en. andere landen, die alle tot dit heilzaam doelwit mede gewerkt, en er op de loffelijkste wijaze het bunne aan toegebragt hebben! j asga tedio; iab ino Meer REDEVOERING. 15 Meer zullen wij hier niet bijvoegen, om te betoogen, dat noch de gri ze oudheid , zoo veel daarvan bekend is, noch de middeléeuwen , regt hebben, om zich te beroemen, dat zij de, op wetenschappen gegronde, Landhuishoudkunde aangekweekt en bevorderd hebben; maar dat veeleer de jongste tijden haar tot die hoogte hebben opgevoerd, van welke zij zich schitterend naar alle zijden, tot heil van het menschdom, vertoont, zoo dat hare meerdere waar de thaus in het helderst licht verschijnt. En nadien de posingen van eenen Olivier- de Serres, Liger du Hamel de Monceau , Rosier, Francois de Neuf- schateau Pomentier, en andere voortreffelijke mannen in Frankrijk nog geenen genoegzamen invloed gehad, en hunne weldoordachte en prijzenswaardige voorstellingen, in dezen, tot nog toe, geenen diepen indruk gemaakt hebben, zoo kan men, daarentegen, met bet grootst genoegen ,. het oog naar het Noorden en wel vooral naar Engeland, Duitschland , zoowel als naar Zwitserland wenden. Dear toch wordt de /Landhuishoudkunde op eenen hoogen prij gesteld ; daar is zij niet slechts in' den rang der kuusten, maar reeds voorlang in die der wetenschappen verheven: daar is hare meerdere waarde voorlang ' door de verlichtste mannen erkend geworden. En hebben niet Oostenrijk; Saxen , Hessen en Zwitserland , metvereende krach- ten, haar gedeeltelijk: als uit het niet doen oprijzen, gedeeltelijk' uit de ver- getelheid terug. geroepen, en met nieuwen glans omgeven ?- Pruissen (3 ) heeft í ( | : niet (3) Friedrich der Grosse wer woM. dcr. erste. in Deutschland, der. die idee fasste, unzere schafzucht durch einführung der merime racen zu yerbesserem, — Dieser gros- sé Regent hatte. sehr. vielen sinn für die Landwirthschaft; er erkánnte sie als dic bae sis des National - wohlstandes , fühlte ihre mangel und suchte sie sehr ernstlich mach richtigen, aber ihm nicht vUllig Maren, ideen zu werbesseren. Es waltete ober ein besonderes unstern. über. alles » Was er hinsichtlich ackercultur umiermahm. Seine ideen und pláne wurden yon denen ,. die, sie ausführen sollten, misyer:tandem, manche yon ihnem aus unwissenheit für unausführbar gehalten , und. deshalb nur. als launen des- &rossen Monarchen betrachtet , über. derer ausführung man sich erlaubte , ibm ein blend- Werk yorzumachen, Man konnte dies bci verbesserungen dieser art éher , als bei at sor 16 C F. KLEYNHOFF va ENSPUK, niet minder haren weldadigen invloed tot verbreiding van derzelver nut, door het vermeerderen. vau het onderwijs, vooral op de Hooge Scholen, te Halle en Frankfort aan den Oder, doen werkzaam zijn; de Landhuishoudkundige leerstoelen niet alleen. met. de voortreffelijkste Geleerden van dien tijd yoor« zien, nevens. alle de. noodige hulpmiddelen , als afzonderlijke boekerijen , ver^ zamelingen. vam. werktuigen, eu eene bijzondere kweekplaats voor gewassen; maar-aagu dezelve ook, ( waarheen de wensch-van den Abt Ztosier zich mede uitstrekte, om. te Cbambord eene practikale school. op te rigten ) , eene daartoe geschikte..Landhoeve, onder opzigt van, den zeer bboecrena cis BorowsKi , ten. zelfden einde , 'xerbonden..i.....: ma .bulsg bso : s56i9r Landbouw was dus in zijne kindsheid. oci een bandienis in ;mijtih jeugd eene. kunst; in.zijnen méér. gevorderden. leefüjd eene wetenschap. » Eene wetenschap"! hoor ik van allefzijden met verwondering, van eenige weinigen :met veronbwaardiging, ;,hoe! zal ...; ." Edoch zetten wij deze ver- - wondering, deze .verontwaardiging, nog .eenige: oogenblikken .ter. zijde ; over* wegen wij vooraf.liever eens, wat kunst, wat wetenschap,. in dezen SEN moge genoemd worden. Of is de Landhuishoudkunde ,: zoo larig zij met béspiepeling ; met DIESES 3 als enkel beschouwende , zich bezig houdt, geene wetenschap? en moet zij, zoo» dra men dezelve. in werking brengt, en beoefent, en tot huishoudelijk gebruik aanwendt, niet als eene kunst beschouwd worden ? en is dus deze vereeniging van wetenschap en kunst, niet het ware oogmerk, hetwelk de Landhuis houdkundige zich ten doel stelt? zoo ius hare Betchegong in eene gepaáte n! dern agen; weil hámlich ie er, folge landyirthschaftlicher aperatianen nicht edit bar yon menschenhándtn und willen abhángen , sondern nur - durch leitung der nature kráfte beyirkt. Verden lomen, und ihr erfolg erst nach einem dangeren zeitraume er- wartet werden. darf, wo man dann hofte, der Koning würde es schon vergessen haben! — Móglinsche ZInnalen der. Landwirthschaft , Aerausgegeben. yon den Leárern des Instituts , unter Leitung des Herrü Staats -Raths Thacr,. Erster Bandas erste Shick Berlin 1817. ' à Reimer. m - REDEVOERING. 17 wijzising der natuurkrachten, en de beoefening derzelve het naar vaste rege- len gewijzigd bestuur bevat, Iun dezen zin is de Landhuishoudkunde niet alleenlijk binnen denkbeeldi- ge greuspalen besloten; maar, op 's Landbouwers bedrijf werkdadig toegepast, bevordert zij de welvaart wan den Landbouw, strekt zijj tot nut van. Land en Volk, ja zelfs tot heil en luister der grootste, der magtigste Staten. ^ Landhuishoudkunde, als Wetenschap beschouwd , onderzoekt dus, door wel- ke algemeene en bijzondere middelen de voor het menschdom heilzame plan- ten en dieren aangekweekt, hoe alle die natuurvoortbrengselen , den mensch Zoo mildelijk ten zijnen nutte aangeboden, in hoedanigheid verbeterd , in hoeveelheid vermeerderd, verkregen: hoe akkers, beemden, hoven, boom- gaarden, bosschen, met voordeel aangelegd, behandeld, en in den besten Staat gehouden worden; welke zorg men aan het akker- en huisvee moet be- steden, om hetzelve in aantal te doen toenemen, in aard te verédelen, en in kracht en volkomenheid te bewaren, hoe men , in één woord, zich moet bevlijtigen , om de roerende goederen, die tot den Landbouw vereischt worden , in waarde-te doen stijgen; en hoe men omzigtig moet toezien, dat niets ver» loren ga, of eenig nadeel lijde; maar dat ook vooral zije bezittingen, dus- doende, jaarlijks vermeerderen en toenemen. Wij ' bedoelen hier echter geenszins die zoogenaamde Huishoudkunde, wel- ke de Landbouwer over het algemeen behartigt, die alleenli]k op eenige dee- len van den Landbouw opmerkzaam is, alleenlijk acht slaat, om die werk- zaamheden en handgrepen, welke hem het voorouderhjk onderwijs en voor- beeld heeft doen kennen, in het werk te stellen; onverschillig , hoe dit of geen gedeelte van den Landbouw naauwkeuriger onderzocht, nader beproefd, verbeterd , of met minder arbeid en onkosten beoefend, kan worden. Geenszins, zeer aandachtige , zeer gecerde Toehoorders! maar. wij hebben het oog op die alleen echte , die alleen ware , Landhuishoudkunde , welke, op wis- en natuurkundige. Wetenschappen gegrond, thans boven alle beschuldiging van onzekerheid en' ligtvaardigheid verheveü is. Zonder beider hulp toch kunnen nimmer:grote vorderingen in dezelve gemaakt; zunder beider invloed C kan Ig C FE. KLEYNHOFTF vas ENSPIJIK, kan de algemeene welvaart van Land en Volk, door den Landbouw nim mer volledig bevorderd worden. «De Landhuishoudkunde, immers, bepaalt zich niet alleen tot de gewone bezigheden van den Landbouw, maar strekt hare grenzen veel verder. uit, daar zij algemeene, zoo wel als bijzondere, hulpbronnen en middelen. in. haar; gebied omvat, die tot voortteling, verbetering en uitbreiding, van alle, voor het menschdom nuttige, voortbrengselen dienstig, tot onderhoud, kleeding, dek- king, verkwikking, en veraangenaming des levens., met Md pe s. ^ kunnen worden. Hoe wijd uitgestrekt is deze wetenschap, hoe vele voortreffelijke en. voor het menschdom hoogst nuttige zaken bevat dezelve! well een aanzienlijk aan- tal voorwerpen worden in dezelve tot onderzoek, tot nadere beproeving, tot enderwijs, opgenomen! Verre zij het echter, dat zij zich tot. .dezen. kring be: perke. Hij, die als Landbuishoudkundige de voortbrengende natuur, wil overzien, dezelve in hare werkplaatsen wil bespieden, moet daarenboven navorschen, boe men die zelve natuur, daar zij te kort schiet, te hulp komeu, en de bes letselen en gevaren, die zich opdoen en over bet hoofd hangen, zoo veel mogelijk uit den weg kan ruimen of vermijden. . Hij , die wenseht te weten; hoe die voorbrengselen ten meesten nutte aangewend worden, moet boven dien onderzoeken, op welke wijze het akkerwerk met de meeste orde, spoed en spaarzaamihoid gedreven. wordt , opdat de Landbouwer, er de meeste vruchten van. plukke. Hij, die zich dus met ernst en tot nut van anderen op dezelve wil toelegzen, moet bovendien voorzien zijn van eene genoeg. zame kennis der hulp- en bijwetenschappen. Genoeg zij het, dat wij onder deze vooral de Wis-, Natuur-, Schei-, Bouwkunde en Natuur-geschiedenis bedoelen. Deze hulp.wetenschappen, waarin de ware en weltoegeruste Landhuishoud- kundige genoegzaam dient bedreven te zijo, worden door eenige bijweten» schappen ondersteund en uitgebreid , waaronder de eigeulijke Huishoude . kunst, welke algemeene regelen en voorschriften aan de band gceft, om aj. me huisselijke zaken en huishouding, als Landbouwer, wel te besturen en | op REDEVOERING. t9 op winstgevende gronden te vestigen; zijne eigendommen op eene zorgvuldi- ge en spaarzame wijze te bewaren , enu, hoe langer Zoo meer, te verbeteren; zijue bedienden naar eisch en billijkheid te behandelen , en alles met voor- zigtigheid en overleg te verrigteu ; de ingezamelde voortbrengselen van zij. neu akker en vee te bewerken, te volmaken, opdat zij met het meeste voor- deel, op den meest geschikten, tijd en plaats, tegén andere noodwendigheden verruild kunnen worden; en eindelijk, hoe hij zijne zaken, tot voordeel van zich zelven en tot nut van het algemeen, ingevolge de bestaande Lands. wetten, moet aanleggen en. besturen, om dus doende 's Rijks belang, noch cens anders regt en eigendom, te verkorten of te benadeelen. Welken.; lof moet. men. de Landhuishoudkunde, wegens harem zoo uitge- breiden, zoo nuttigen, zoo heilzamen, zoo noodzakelibken invloed ; wegens haren zoo rijken, zoo veel omvattenden werkkring, nict toekennen! zoo dat men met Cicero te regt moge zeggen: dat er onder alle zaÁken, «waartut men eenig .voordeel | trekt , niets. beter , niets overvloediger, niets aangenamer, niets dat den welopgevoedden mensch. waardiger is, gevonden «wordt, dan de Landbouw. Ja hoevele rijpe vruchten heeft het onderwijs dezer, met zoo vele weten- Schappen verrikte, Landhuishoudkunde niet reeds in andere. Landen opge- leverd ! , welke »voordeelen /biedt niet dezelve den Nederlander mede reeds aan (4)! en hoeveel kau hij van dit onderwijs, in het vervolg , niet ver- wachten! : Zij is nu de op vaste »grendsligen steunende, de verlichte, de wijsgeerige, Land. .K42 Grnoeg zij het, ten bewijze, onze aandacht te vestigen op de wijze lessen, en de voordeelen, die dezelve ruimschoots opgeleverd hebben, die. in de Verhandelingen, Witgegeven door de Maatschappij ter bevordering van den Landbouw te Amsterdam, de Nederlandsche Maatschappij te Haarlem , en' van zoo vele beroemde mannen, als P. Camper, Vink, 9. Kops, le Frank yan Berkhey, IF. Munniks, R. Forsten, en &nderen, aangetroffen worden. PIU C a 20 C F. KLEYNHOFF vais ENSPUK, Landhuishoudkunde: — niet, die uit ongelijkvormige bouwstoffen zamenge? steld , met duistere wanbegrippen vervuld, door handtastelijke onwaarheden misvormd: — niet, die met voorvaderlijke hardnekkig aanklevende. vooroor« deelen doordrongen is; niet, die, van overdrevene veronderstellingen 'zwans gér, geene andere, dan misgeboorten, baart, en brommende magtspreukem verkondigt, die den daglooner en akkerküecht verbazen, en: den afgeschriktem Landbouwer, vol wrevel, maar zijn voorvaderlijke dwaalleer. terugdrijven: maar eindelijk die Landhuishoudkunde, welke, op lang getoetste ondervinding en herhaalde proeven gevestigd, door de hulp der Wis- en Natuurkunde. vam ingekankerde smet gezuiverd, aanhoudend .verbeterd, bestendig: vermeerderd; tot vaste grondregelen gebragt, en door eenen steeds aangroeijenden: toevloed der nieuwste, der nuttigste ontdekkingen en uitvindimgen, tot: eene der uite ,.gebreidste, der belangrijkste Wetenschappen hervormd en bevorderd is. « Uitmuntende, voortreffelijke Wetenschap, den Wijsgeer, wien de bevorde« ring van waarheid, met die van het algemeen nut en heil A evenmen« schen, dierbaar is, overwaardig. cescaxab Mua Ja, hoe wenschelij ware het, indien de groote Landbezitter. de Landhuis- houdkunde, over het algemeen , meer op prijs stelde, en. overtuigd ware van de meerdere waarde van het leerstellig onderwijs derzelve ,' als. wetepschap; indien hij daar te boven het gewigt kende, vàn zelf,' op zijne uitgestrelie land* goederen, ten miuste vóor. een goed gedeelté van het jaar, zijn verblijf te bepalen; indien hij het zich zelfs tot eenen pligt stelde , om zijne eigene landhoeven, naar de alleen ware en zekere regelen der Landhuishoudkunde , in te rigten en te verbeteren; indien hij de noodzakelijkheid inzag, om, in . Stede van zijne groote vermogens in vreemde en altoos gewaagde. geldleenin- gen te vestigen, dezelve ter ontginnimg en vruchtbaarmaking van eenige der zoo veel duizende morgens, van nog woest liggende Vaderlandsche gronden, tot voordeel van zich zelven, en ten algemeenen nutte van zijn Va-. derland en Landgenooten, aan té wenden. Het voordeel, ja de noodaakelijke heid hiervan, zouden wij met tallooze voorbeelden, zoo in Nederland, als im andere Rijken, kunnen staven: — een aamial, zoo met den tabberd, als met - den ^REDEYOERING. 21 "den krijgsmantel, versierde mannen; mannen, op welke men met den Romein: schen Geschiedschrijver, Aet roem dragen op den gelauwerden ploeg, ret regt, kan toepassen; — een aantal met groote rijkdommen begunstigde Laud- genooten zouden wij ons daarenboven dadelijk voor den geest kunnen bren- gen; mannen, die, allen te gader, hunne kennis, ijver en beleid, omtrent de Landhuishoudkunde, hebben doen schitteren, of zich hierdoor reeds eenen onsterfelijken naam verworven hebben Geenszins was het dus te verwonderen , dat Morhoff en: Beckman , reeds voorlang, in hunne geschrifien openlibk erkenden , dat de waarde en voor- treffelidkheid der Landhuishoudkuude zoo groot is, dat het onderwijs der» zelve op de Hooge Scholed' behoorde ingevoerd te worden; edoch, dat zij zich miet alleen bezig moest houden met eenige algemeene, met woorden uit- gedrukte begrippen, maar den Leerling met de beóefening zelve- gemeenzaam behoorde te maken. ' Te regt gaf dus' Columella den Romeinen zine verwondering te kennen, dat, daar er overvloédige scholen voor Redenaars, Landmeters en Muzijkan- ten waren, de Landhuishoudkundige Wetenschap de eenigste was, waarin hij nimmer Leermeesters, om dezelve te onderwijzen , of leerlingen, .om in de- zelve oriderwezen té worden , aanpetroffen ld. fa,'hebben ook niet voor- mame- Fránsche Geleerden in dieuzelflen zin met ronde woorden gezegd : » dat ef wéinig gewesten in Frankrij S gevonden worden, waar men geene 7» schólen voor de God- en Régtsgeleerdheid ^ voor Genees- en Schilderkunst; » voor Dansen en Schermen aantreft, maar dat men, tot nog toe, vergeefs; "» naar eene stichting van openbaar onderwijs in de Landhuishoudkunde omzag." Daar het nu onbetwistbaar bewezen is, dat: het verbeterd onderwijs in de Landhuishoudkunde het wel slagen van 'àlle de bedrijven van den Landbouw bevordert ; dat het wel slagen van. de ' bedrijveti' van den Landbouw "den wel. stand. en rijkdom der ingezetenen, en vau den Lanübouwer zelven bevordert: en dat de welstand en rjjkdom' van: de Ingezetenen en van deu Laudbouwer den rikdom van het algemeeu , en het geluk van den Vorst , zoo wel als van den Staat, bevordert , zoo blijft er .geen. de minste twijfel over, of de Land- € 3 huis 22 C. F KLEYNHOFPF vam ENSPIUK, huishoudkunde thans onder de gewigtigste, nuttigste en. voordeeligste 'weten- schappen, voor geheel de Maatschappij. moet. geacht en. vereerd. worden ,. en dat het leerstellig onderwijs in dezelve , als zoodanig, eene veel hoogere waarde verkregen heeft, TY Niets zou aan het geluk | der. Landlieden peu , Zegt rn Dichter 3 te regt, wanneer zij hunne schatten beter kenden; en deze kennis, wordt den menschen van allen rang en stand aangeboden, omdat, alle menschen gelukkig wenschen te zijn, en zij dat geluk te meerder, te. eerder; deelachtig zouden worden, naar mate zij de wetten en voorschriften der verbeterde Landhuishoud- kunde naauwkeuriger opvolgden. diacdbuodel id BR ELE opsb bisibiai Welaau! laten. wij dan ook. onze kinderen reeds, van de. vroege jeugd in Landhuishoudkundige .wetenschappen doen ondepzijagn;;. trachten :wij ook hunne.geestdrift op te wekken, voor een, met ;kennis verrijkt | Landleven, welke het heil van den Staat, de magt van den Vorst, de welvaart yan een ieder ten doel heeft, vermeerdert , ,uitbreidt , en te gelijk. den gelukkigsten en van kommer en zorgen meest beyrijden levensstand.. op. aarde..oplevert: bete geen. zelfs de als krijgsman met. lauweren overdekte ,. maar, tegea. de. Christen- heid, als Tiran, woedende Diocletiaam bevestigde ,. wanneer hij den rijksstaf nedergelegd en zich aan het :eenvoudig buitenleyen | toegewijd hebbende, in xervoering uitriep :.,, nooit heb ik het ware vermaak |des leyens .zoo, bee s proefd! nooit, heb, ik de. zon aangenamer zien schijnen! thans,ben ik:ge- p Zond, daar ik nu op pzeR., kan rusten, terwijl ik mij voormaals..op . deg: » nen moest ,nederleggen!" 4 " Het. is, daarom, mede, dat zoo vele, voorteeffelijke ja mannen.. hebben . piae s drongen, dat, bij de opvoeding der jeugd, de Landhuishoudkunde; zoo wel als. andere wetenschappen , aangeleerd , en zij ook al .vroeg in de.kennis.der eerste gronden. derzelye .behoorde opgeleid, te. worden, |, ; tihanyed . Dezer , vermaning ,. dezen. wijzen. raad ,., wordt hans gelukkiglijk gehoor. vere mca van: alle. zijden verlangt men ,onderwijs in de Landhuishoudkunde, zoodat, in het naburig Groot-Brittannie, tachtig duizend afdrukken van het verslag ,; wegens de; Landhuishoudelijke toestand .;van.. het .koningrijk , niet..go- eti € 2 noeg- REDEVOERING. 25 noegzaam waren , voor de reilhalzende weetgierigheid van den Engelschen Land. man: — en mogt Lodewij£ de XIV de wijze inrigtingen van Hendrik denlV, en van zijnen voortreffelijkeu | staatsdienaar, ;$u/ly, omtrent den Landbouw, óver het hoofd zien , daar hij anders de Hooge Scholen, tot onderwijs van schoone kunsten en:letteren , gunstiglijk voorzag en beschermde, en vele op- effenngen deed, tot het voortzetten der nasporingen omtrent het meten der. aarde, en mets. tot .het bebouwen van zijne eigene uitgestrekte. gronden ; zoo zijn echter in deze latere tijden, niet alleen. Helden, die de Krijgskunde ten toppunt van luister opgevoerd hebben, "maar ook edelmoedige en weldadige Vorstei, aan 'den' Europeeschen horizon verschenen, die de: Landhuishoud- kunde op meerder 'prijs wisten te stellen, de waarde van derzelver leerstel*. lig onderwijs , als wetenschap, te sehatten , en dezelve in geheel Duitschland, Denemarken, Zweden en andere Rijken, tot eenen hoogeren graad van aan* 2ien'te verheffen. ag Gelukkig, driewerf gelukkig! heeft het onzen gecerbiedigden Koning mede behaagd, reed« HBíj den ochtendstond zijáer Vaderlijbe Regering , deze hoogst- gewigtige wetenschap' regt te doen wedervaren, en dezelve op alle Hooge à Scholen des Rijks, als een afzonderlijk deel van openbaar onderwijs, aan te nemen en te bevestigen. Wij hebben de Landhuishoudkunde van hare kindsheid tot aan hare jeugd, van de jeugd tot hareü meer gevorderden ouderdom -nagespoord; wij hebben gezien, dat zij in vroegere eeuwen Wweinig vorderingen gemaakt heeft; dat zij, als wetenschap beschouwd, in die tijlen , weinig grond opleverde, om als Zoodanig aangemerkt te worden; doch dat zij, langzáinerhand uit dien staat van duisterheid opgerezen, het vale dekkleed "van vooroordeel, :: bijgeloof en onkunde ter zijde gelegd heeft; dat vele Vorsten en geleerde Mannen haar; woorlang, als een glinsterend jüweel onder de puinhoopen ontwaarden ; haar, wel aA C F KLEYNHOFF vawxN ENSPUK, welhaast, als uit de asch , met glans deden te voorschijn treden , en met snslla vlugt ten toppunt van lujster opvoerden. ) Wij: zagen,. dat zij niet alleen als. kunst, maar. als ivetisueliqun haren . ze», tel. onder de overige vakken. van geleerdheid: heeft ingenomen 5 — dat; zij 'thans als eene echte dochter vàn .Wis- en Natuurkunde erkeud ,.. in :haren , werk-. kring door vele andere bijwetenschappen. zusterlijk. ondersteund j. toegelicht en. geholpen wordt, | Dat hare ,voordeelen en nutiigheden, . die. zij; ruimschoots ,. zoo wel aan den geringsten daglooner, als aan den grootsten. Alleenheerscher, schenkt, zoo menigvuldig ziju, dat er thaus, in. de. beschaafde wereld , schier geene Rijken gevonden worden,,. waarin. zij niet, wegens hare voortreffelijkheid en noodzakelijkheid , beoefend , voorgestaan en beschermd ,wordt.. . utet Of is er welligt een ontevredene, dien deze lofspraak te hoogklimmend voorkomt? die de nederige Landhuishoudkunde , te onregt, als met eenen gesluijerden trots bedekt , beschouwt, hare tigenschappen in ,een yerkeerd en ongunstig oogpuüt plaatst!. die .haar,. met. eenen ' Struvius. eu . IVaudeus , : als ongeschikt voor onderwijs uitkrijt, en haar met eenen .,Christiernin allen wes tenschappelijken vorm. en.waardigheid ontzegt, en den Landbouw als een; der minst belangrijke, uit. den rang. der wetenschappen , verbant, : Vreest, vreest, roekeloozen! als dezen zullen de geduchtste . bewijzen u. yan uwe dwaling overtuigen, als genen , ofschoon in den Zweedschen leerstoel ge- plaatst, zult gij, door de algemeene afkeuring.gedrongen, zelf uwe drogre- denen in het openbaar moeten herróepen, en in de diepste beschaming weg- zinken. "tIs waar, ik beken het, daar zijn er, die beweren, dat het niet moge* lijk zij, in'eenen Laridhuishoudkundigen leerstoel regels: en "voorschriften 'eener werkdadige kunst bekwamelijk.. te. kunnen, voordragen, waarin .meest, alles van ondervinding en handgrepen af hangt. : Maar. zal de Landhuishoudkunde,, die de bouwstoífen van Wis- en Natuurkunde tot grondzuilen heeft, yoor, mine der geregelde beoefening en. onderwijs, dan deze wetenschappen. zelve, 'vatr baar zijn?.en moeten niet alle de daden en, verrigtingen van; den Landbou- wer op onfeilbare.gronden steunen en tot vaste regelen worden, die, door kunst en wetenschap ontworpen en .voorgeslagen;: en. door. de ondervindiug bevestigd en goedgekeurd zijn. Edoch, REDEVOERING,. 25 Kdoch, welligt zal iemand zeggen, , die Wetenschap kan van eenen Land- » huishoudkundigen leerstoel uiet zoodanig voorgedragen worden, dat dezel- » ve op alle Landen en Gewesten toepasselijk zou kunnen zijn; daar immers » de Landbouw in deze streek aldus, in gene weder anders gedreven wordt". Maar, heeft niet ieder Land zijne eigene luchtstreek, bodem en voortbreng- selen? Heeft niet ieder volk zijne eigene levenswijze en ziekten? Zou er dus voor ieder Land eene bijzondere Geneeskunst vereischt worden? Of zal de Regtsgeleerdheid zich in het onderwijs alleenlijk van algemeene leerstellige voorschriften bedienen, of wel de oude herkomsten , eigene gebruiken, en bij- zondere wetten van ieder gewest moeten voordragen ? Anderen vermeenen wederom, dat de Landhuishoudkunde reeds zoo zeer beoefend en tot volkomenheid gebragt zij, dat er tot dezelve bijna niets ver- der kan toegevoegd worden. — Dan, hoe ijdel is deze meening, hoe onge- grond dit voorwendsel! Want welke wetenschap, hoe trotsch ook op ouder- dom en algemeene beoefening, is er, die haar hoogste toppunt van volmaakt- heid reede bereikt heeft? —— Zal dus de nieuw geborene Landhuishoudkunde reeds op. die grootheid bogen? Zal ten minste de werkdadige Landbouw dien waan niet logenstraffen , wanneer men in onderscheidene deelen van het meest beschaafd Europa, ja zelfs hier in ons Vaderland, zoo vele, niet al- leen verwaarloosde, en sedert bare eerste vorming, als het ware, woest lige gende landstreken nog aantreffen moet? En wie zou durven onderstellen, dat de meest mogelijke verédeling in veeteelt (5); wie, dat de meest verbeterde bouw van graan, voeder, ooft en moesgewassen , buiten vele andere natuur- voortbrengselen , (daar de nood en dringende behoeften 'hiervan in onze da- gen, helaas! het tegendeel zoo overtuigend leeren en bevestigen,) voor geene verdere volmaking vatbaar zijn? — Terwijl het daarenboyen buiten tegenspraak is, dat de Landbouwkunde, voor als nog, minder dan andere kunsten, met d nut. (5) Zie de Verhandelingen , uitgegeven door de Maatschappij tot bevordering van | den Landbouw te Amsterdam, XV. deels ode ftuk, Amsterdam bij Jraye, 1809. D 26 C F KLEYNHOFF vàN ENSPIK, nuttige uitvindingen is verrijkt geworden , nadien de Wis- en Natuurkunde zich, voormaals, zeldzaam met den Landbouw, en de sehamele Landbouw zich bijna nooit met de hoogverhevene Wis- en Natuurkunde, heeft mogen vereenigd zien. t Eindelijk werpt men onzer Wetenschap nog tegen, dat, zoo die gróhüres gels, dat onderwijs, zoo nuttig en voordeelig, zoo onontbeerlijk voor den Landbouw waren, geen Landbouwer immer den akker met voordeel beploegd, of zijn vee met winst geweil, zou kunnen hebben, en er zelfs geene voor. beelden zouden ziju van Landbouwers, die nimmer den drempel der Land. huishoudkunde betreden, of zich in de Schoolsche stelregelen geoefend heb. ben, en mogtans niet allen. Landbouw en Veeteelt , inet het gelukkigste gevolg, gedreven, maar daarenboven de nuttigste ontdekkingen en verbete»- ringen voor den Landbouw gedaan en wijd en zijd verspreid. hebben. ^ Dan, wij geven gewillig toe, dat er onder de Landlieden, zoo wel als onder de Stedelingen, hier en daar, menschen van eenen uitmuntenden aan- leg, met schrander doorzigt, welwikkend oordeel en andere vovrtreffelijke hoedanigheden, gevonden worden; dat deze, zonder opleiding en onderwijs, dikwijls, door naauwkeurig onderzoek van hunnen proefondervindelijken ar. beid en bedrijven, reeds, in sommige deelen van den Landbouw, tot dien 'graad van kennis gevorderd zijn, welke hen, bij het genot van onderwijs in alle de. vakken der Landhuishoudkunde, tot den hoogsten trap van bekwaame- heid zou opgevoerd hebben: — maar zal een weetgierige , een in de Wis- en Natuurkunde bedrevene , en die het onderwijs in de Landhuis- houdkunde genoten heeft, in korteren tijd, niet veel grootere vorderingem in den Landbouw maken , dan een gewonen Landman, gedurende zijn ges beele leven? Ja, wat meer is, steunt dan de kunde van den gewoon Land- man niet meest op eene langdurige beoefening van slechts een of ander bij- zonder deel van den Landbouw , en wel alleen op zekere bepaalde plaatsen van zijnen bektompenen omtrek? Rust het meeste bedrijf van den Landbouw niet, veelal, op enkele gewoonte, navolging en voorvaderlijke gebruiken, die bij, veelal zonder onderscheidend oordeel, "t zij goed of verkeerd, met geest- » driít REDEVOERING 27 drift omhelst en zelfs, tot in de handtastelijkste dwalingen toe, orgeschonden bewaart ? Te regt meenen wij tegen zulke tegenwerpingen , ter beantwoording, te mogen terug voeren, het gene de Leden der beroemde Zwitsersche Maatschap- pij, ter bestraffing en wederlegsing van eenigen harer verdwaalde Landgenoo- ten, éens openlijk, als hare eenstemmige meening, verklaarden, dat, indien hunne ouders niet redelijker, dan zij zelven, geweest, en even zoo aan voor. oordeelen gehecht waren gebleven , ten opzigte van den Godsdienst, als zij het waren omtrent den Landbouw, zij ook gewisselijk geweigerd zouden heb- ben , die genen te hooren, die hun het Evangelie gepredikt hebben, en de we- reld onder het Heidendom en den Afgodsdienst als nog bedolven lig- gen zou, De Landhuishoudkunde, schoon door velen gelaakt en misprezen, door an- deren met de uitbundigste loftuitingen overladen, is derhalve tegen allen onbilljken aanval veilig. — Haar nut en voordecl is zoo verheven boven de bloote boersche en stug. ge sleur-beoefening; haar onderwijs is zoo voldingend verkiezelijk boven de enkele én bloote ondervinding en halstarrige gewoonte, dat de klaarheid en handtastelijkheid van dit verschil, ten ware men voor alle overreding on. vatbaar zij, een ieder in het oog valt, en onwedersprekelijk overtuigt. De Landbouw, op ondervinding alleen. gegrond, wordt door. beoefening der Landelije werkzaamheden alleen verkregen ; de Leerstellige geeft daarentegen grondbeginselen en voorschriften aan de hand, die zoo wel uit de natuur en den aard der vooribrengselen van den Landbouw zelven, als uit langdurige ondervinding, geput, gelouterd , bewezen en tot zekere stelregelen gebragt zijn. De op bloote ondervinding rustende Landbouw is van hulp- en bijweten: schappen geheel verstoken; de Leerstellime daarentegen onderwerpt de onder. vinding steeds aan den toets van beiden, | De op bloote ondervinding steunende Landbouw denkt nimmer. aan oor- sprong en oorzaken; kan dus deszelfs bedrijf niet verbeteren en verédelen ; D 2 de 48 C F. KLEYNHOFF vax ENSPUEK, r4 de Leerstellige spoort alle bezinselen en gronden na, overweegt de oorza- ken en gevolgen , en tracht het gebrekkige overal aan te vullen , te verbe» teren, te beschaven en het geheel tot meerdere volmaaktheid te brengen. De alleen beoefende Landbouw bemoeit zich niet met nieuwe ontdekkingen ? met nieuwe uitvindingen, en, daar zij er bij geval maakt, verwaarloost zij: dezelve ; zij volgt alleenlijk stipt den gebaanden weg, die iederen Land- man kenbaar is geworden, in het volle vertrouwen, dat er geen zekerder, geen beter kan gévonden worden , nadien de oude tijd zich van geenen: anderen bediend heeft; de Leerstellige, daarentegen, spoort gestadig de gan-' gen en voetstappen der ondervinding zorgvuldigljk ma; maakt onderscheid , * onderzoekt en beproeft, verzamelt en schift, maakt zoo wel bijpaden als: ireffelijke effene wegen, en legt eenen rijken voorraad van heil en kennis op. De enkele beoefenende Landbouwer bepaalt zich veelal tot eenige wei- nige vakken van den Landbouw; ook beperkt bij zich meest tot. zekeren: bijonderen oord, dien hij langzamerhand leert kennen; verplaatst hij zieb: bij toeval naar eene àndere stréek, dadelijk is al zijne Mechiss den ondere vinding ongenoegzaam, onnut, ja verloren. j De beschouwende, daarentegen, omvat, als zijn eigendom, alle hoofddeeleri van den Landbouw, is in alle oorden bekend, en, als het ware, burger in ale gewesten, en bevindt zich in staat, im alle streeken , alle de verschillende vakken van den Landbouw met gemak, kracht, en voordeel uit te oefenen. De bloote ondervinding in den Landbouw is dikwijls goed en gelukkig, omdat zij onloochenbaar ook waarheid leert; zij heldert zelfs de- bijzondere oorzaken op, en doet die handgrepen kennen, die tot het verrigten van den Landárbeid met vrucbt aangeweud. worden; maar zij kent en volgt dezelve niet als voorschriften , waarvan zij de reden en oorzaak verstaat en: doorgrond heeft, maar alleen als een gewoon rigtsnoer in hare werkzaamheden, door langdurige oefening beproefd en bevestigd. l f Findelibk, de alleen op ondervinding zich grondende Landbouwer stelt zich zijnen arbeid en werkzaamheden in het algemeen zoo voor , als hij die in bijzon- dere gevallen onunoet heeft; zoo dat, wanneer er feilen in zijuen werkkring ) zijn REDEVOERING, 26 zijn ingeslopen, hij die niet weet te verbeteren of op te ruimen ; vindt hij zich door onvoorziene ongelukken en hinderpalen; of wel:door eigene dwalin- gen, in zijne voornemens tegengehouden of te leur gesteld. hij weet zich geen raad of hulpmiddelen: uit zijnen naauwbeperkten voorraad aan te schaffen; heeft hij zich door vooroordeel en. voorouderlijke stijfhoofdigheid onheilen op den hals gehaald, als weerloos en verlaten weet hij zich niet te redden , en bevindt zich als in eenen staat van wanhoop en vertwijfeliag (6 ). De beschouwende daarentegen behandelt den Landbouw niet allen in het al- gemeen, in zijie zoo vee! omvattende uitgestrektheid ,; maar past denzelven ook op de bijzondere gevallen toe . Zin gang, wanneer hi] op goede gronden voorttreedt, is zeker, vast en ounbelemmerd : ontmoet hij hier en. daar. onoverkomelijke struikelblokken , ook zelfs die door.geene zijner vermogende middelen zijn uit den weg te rui- men, dan nadert hij door omwegen,. en treft ook meestal zijn doel; zijn hier f daar gebreken iugeslopen, of heeft hij zich te stóutmoedig in eene nog niet genoeg onderzochte ruimte begeven, of zich ook wel, door geestdrift, voorwerpen eu uitkomsten. voorgesteld , zoo als zij zij» konden, maar ech- ler niet, zoo als zij waarlijk zijn; dadelijk weet hij door trouwe, bereidvaar- dige en vermogende, hulp- wetenschappen zich uit zijue doling te redden, en Zich door Wis- en Natuurkunde, als zijue metgezellen, het regte spoor ie doen aanwijzen: tegen nood en onheilen , waardoor akkers en. velden, met derzelver gewassen, vee, woningen en gezin, getroffen worden, weet hij over« al behoed- en hulpmiddelen aan de hand te geven. Rik en treffelijk is dan de leerstellige Landhuishoudkunde, daar zij alles, wat tot den Landbouw behoort, in den uitgebreidsten zin, op eene geregelde wijze, verzamelt en rangschikt; den weetgierigen al, wat in haar gebied tot wolmaking van het geheel bijdraagt, in een beknopt bestek voor oogen legt; en (6) Zie Verhand. van de Maatschappij ter bevordering van den Landbomw te Amster- dam, XV deds tweede Stük , bladz. 17, 18. D3 3o C F KELEYNHOFF vaw* ENSPIK, en alle derzelver deelen, hoe zij als de schakels eener keten te zamen verbon- den zijn, even als in een wel zamengesteld werktuig , voor den geest brengt. Rijk en treffelijk is; dan de leerstellige Landhuishoudkunde, zoo orm de ge- reedheid, als om de algemeenheid, harer hulpmiddelen, nadien dezelve niet alleen langs eenen effenen en korteren weg: tot eene op vaste gronden steu- nende oefening opleidt, de werkzsamheden niet aan tijd en plaats onderge- schikt maakt, noch aan de veelal hagchelijke ondervinding blootelijk onder- werpt, maar dadelijk en regtstreeks in staat rs, om hetgene in onderscheide- ne tijden, plaatsen en omstandigheden, vereischt wordt, met vertrouwen en zekerheid te ontwerpen en in het werk te stellen. Rüjk en treffelijk , herzeg ik, is dan de leerstellige Landhuishoudkuude , daar zij, bijgestaan en ondersteund door de hulp- en bijwetenschappen , van ieder, den Landbouw gegeven, voorschrift; van iedere soort vam waártüeming , reden kan geven; oorzaken weet op te sporen; oude gebrekkige werkwijzen te vere beteren; nieuwe te ontdekken; en dit alles niet alleen uit kenris van de krach- ten der eeuwige onveranderlie natuurwetten , moear ook uit dat vermo- gen, dat zij in zich zelve bezit, en dat in haren uitgestrekten werkkring ge- legen is. Billijk verheuge zich dus een ieder regtgeiard menschenvriend over het ' voorregt, het welke zoo vele Vorsten aan hunne volken geschonken hebben. Verheugen wij ons ook over dit uitstekend voorregt, hetwelk onze gecerbié. digde Koning, reeds bij den aanváng zijns gelukkigen 'Bestuurs, den Nedet lander aanbiedt, Op Hem, als Grondlegger en Stichter van het onderwijs der Landluishoud- kunde, is het dankbaar oog zijner orderdanen en landgenooten met eerbiedige erkentenis geslagen, daar ons, uit Zijne bekende zucht ter bevordering van al, wat de belangen der Landhuishoudkunde betreft, en uit het nog onlarigs 200 duidelijk gegeven blijk van Zijne geneigdheid tot begunstiging en voort* zetting van eene der gewigligste en algemeen - nuttigste ondernemingen, de blijde hoop toelacht, dat, gelijk weldra uit de dorre gorzingen van het Koe- go» REDEVOERING, : 31 gràás (7, ook eens, uit de zandgronden van de Veluw en van Drenthe ( 8), en uit de, helaas! te groote menigte van Hollandsche en Vfiesche moerassen, rijke en milde bronnen van welvaart en voorspoed zullen ontstaan , en. dat welhaast vele dier dorre heiden en woeste zandgronden (9) met koorn, ooft en vee vervuld, vele onzer veen- en verdronkene. landen — en aan het Vaderlandlievend hart van Koniug 77 ille den T.- die eene nog veel zoetere voldoening, omtrent den Landbouw, moge geschonken worden, wel. kc (7) Unter. alleh, an. ihrer Grundidee sehr. richtigen, meliorationsplanen ,. deren ausführung Friedrich der Grosse mez grossen ernst befahl, glückte nur das , was durc& mathematische Kunst. und menschliche krafte ausgeführt werden konnte, nümlich die grossen. abyasserungen sümpfiger Landereien. Nie triumphirte der grosse mann inniger und befriedigter , als wie er auf den Damme des Oderbruchs stehend sagte: lich habe eine Provinz gewonnen. Moosglinische Annalen, l. 2. p. 12. (8) Verslag van de werkzaamheid der cerste Klasse van het Koninkl. Nederl. In- stituut vau Wctenschappen, uitgcbragt 1815. p. 30. (9) Het gezag der Overheid, zegt de Heer Mr. $. AMunniks, (in zjnen Neder. ' fandsch verbeterden Land- en Akkerbouw, eerste decl, te Amsterdam, 1780, bl, 18 en 19.) kan dit oogmerk helpen, en de belangen, welke sgekozen moeten worden, bepalen:.als de. ver der landheden , door het uitloven van vastgestelde prijzen aan de zoodanigen, wiens gronden met het meeste voordeel bcbouwd zijn, opgewak- kerd wordt, dan zal zich zooJanig eene uitwerking ten duidelijkste vertoonen; wane neer de arbeidzame Akkerman zijn eigendom, in de alsemeene velden bevat lig ggende, gereedelik kan afgedecld krijgen; als de wateren behoorlük geleid, ten einde de Lan- derjen, naar vereisch, te ontlasten of te besproejen ; de vaarten en wegen geschikt zullen zijn, om de vruchten van den akkerbomw , de beesten uit de weiden, en alle verdere behoeften geregeli te kunnen bckomen ; ja'het kan zich volmaken , zoo ràs de geest der opmerk:;aamheid ons die welgepaste:zuiuigheid zal hebben geleerd , van langs uitgestrekte heide-velden, «rmAuizem, als winstdoende gestichten, aan té-lege gen, en de behocftigen uit de steden derwaarts te brengen; oud en jong, van beide geslachten, naar bun vermogcen, tot den Landbouw werkzaam te houden; tcn einde minder kostbaat en mecrder nuttig voor de Maatschappij, minder ellendig cn mecrder bevoorregt voor zich zelven te zijn. LES C F, KLEYNHOFF vas ENSPWEKEj; ke aan Keizer Jfugustus ten deele viel, wanneer hij zich beroemde, Rome van gebakken steen gevonden en Rome geheel van marmer nagelaten te hebben. Van welk een groot aanbelang. is. het derhalve niet, de eerste dienaren en ambtenaren van den Staat ,, op, het voorbeeld van hunnen verhevenen Meester , voorstanders ,. ja beoefenaars der Landhuishoudkunde , en. daardoor treffende voorbeelden ter navolging te zien worden voor een ieder, wien het belang van het Algemeen, met dat van zich zelven, waarlijk ter harte gaat, Dat dan ook hunne zonen, de luister van het volgende geslacht, dat ook de bloeijende jeugd der voornaamsten des Lands, zich toeleggen op de leer: stellige beoefening der Landhuishoudkunde; opdat zij zich, bij tijds, bekwa- men, om den Staat, ook ten dezen opzigte, met vrucht te dienen, hunne goederen tot eigen en algemeen voordeel aan te leggen en te besturen, en zich alzoo aan anderen ten voorbeelde en ter navolging te kunnen stellen, zoo dat men ook eens van hen, als van dien Romein, moge zeggen: ,, de door. » den arbeid. vereelte handen van deze Z4ttiliussen hebben het Gemeenebest op » vasle gronden gevestigd ". i Den Geestelijken stand, die zoo vell invloed op Ho minst buigzame, meest met vooroordeelen doordrongene, gemoederen heeft, den Geestelijken stand zij de beoefening der Landhuishoudkunde voor allen aanbevolen: dat dan ook. de Jeugd, die zich op de Hooge Scholen 'tot :het; Kerkleeraarambt van den Heiligen Godsdienst voorbereidt, het onderwijs in deze nuttige wetenschap niet verwaarlooze; daar zij welhaast, onder den kring van den nijveren land- man, op hunne standplaatsen gevestigd, de gunstigste gelegenheid erlangen zal, om, zoo door overreding , als eigen voorbeeld, zeer veel tot verbreiding eener meer algemeene kennis, in de ware Landhuishoudkunde , te kunnen bijdragen; om al de voordeelen en genoegens rijkelijk te gaan inoogsten, welke hun eerwaardige stand en vermogende invloed, hun , in. eene. ruime máat, van de vroeg verkregene kundigheden , zeker belooft, en hierdoor op het volkomenste bevestipgd te vinden de beslissende verklaring van dien doorschranderen en verlichten Koning, die, den Landbouw als de eerste der kunsten —beschouwende, van oordeel was: ,, dat er, na het verrigten der : » hoofd REDEVOERING. 335 5» hoofdpligten van het Kerkleeraarambt ten. platten lande, geene werkzaam- » heid gepaster, geerne àangenamer, geene voordeeliger voor den Bedienaar. » van Gods woord zija kon, dan de Landbouw zelf." Ja, gewisselijk mag men het daarvoor houden, dat in alle beroepen, waar- toe zich een ieder, wie hij ook zij, moge schikken, of welken pos! hij ook bekleede, het onderwijs in de Landhuishoudkunde, zoo wel voor hem zel- ven, als voor het Algemeen, dan vooral ten hoogste nuttig zijn zal, wan- neer hij, van der jeugd af aan, de grondbeginselen van deze heil en zegen verspreidende. wetenschap, op de ware gronden , zal hebben aangeleerd. De Koopman toch. moet dezelve kennen, daar hij met derzelver voortbreng. selen handel drijft; den Regisgeleerden mag zij niet vreemd zijn, om dezelve naar waarde te kunnen verdédigen, en den Landbouwer, met grondige ken- nis, ten voorspraak te kunnen verstrekken; de Geneesheer, de Geleerde in allerlei; wetenschappen ; ieder beambte ten Platten Lande; ieder beoefenaar in allerlei vakken van kunsten, handwerken, groote en kleine handteringen en bedrijven, 'allen hebben het grootste belang, om den Landbouw meer grondig te kennen en. er zich gemeenzaam mede te maken. Dat dan. de Landhuishoudkunde bij haren reeds onder alle onze naburen verkregenen roem , ook hier in ons herwonnen Vaderland, den hoogsten trap van luister bereike: dat haar leerstellig wetenschappelijkb onderwijs, waar- wan de meerdere waarde genoeg aan alle zijden doorstraalt, | met de noodige hulpmiddelen ter beoefening. verrijkt, steeds ,, met. de vermogende bescherming van onzen hoogstgecerden Koning begunstigd, door nieuwe uilvindingen, door algemeen voordeel aanbrengende ondernemingen , en door alle verdere nuitige pogiugen, ook door onze nijvere en vernuftige Landgenooten , aan- gewend, eene milde bron van heil, voorspoed en volksgeluk worde, hoe lan- ger, zoo meer, ten toppunt vau volmaaktheid stijge, bloeije, en tot aan het laatste nageslacht, met steeds vermeerderden luister overgebragt worde ! En hiermede meen ik genoeg van mijn onderwerp gezegd te hebben: al het overige, daarvoor nog pleitende, breeder aan te voeren, verbiedt mij de E vere 34 C F KLEYNWIOOFF'vai ENSPI K, verschuldigde eerbied , voor het misschien reeds te lang. gerekt geduld, waar- mede ik mij heb mogen begunstigd zien; ik zal derhalve hier de spade steken, en mij van die pligten trachten te kwijten , welke zoo wel de plegtigheid vàn dezen dag, als inzonderheid het gevoel van erkentenis, ten duurste van mij vorderen. i ) Tk wend mij derhalve, in de eerste plaats, met den meesten eerbied, tot U, Edele Groot Achtbare Heeren! Bezorgers der Leydsche Koniuklijke Hooge School, aan wie het behaagd heeft, mij, tot den zoo eervollen post. van Hoog- leeraar in de Landhuishoudkunde,. aan zijne Majesteit, den Koning, gunstig voor te dragen. - Deze weldaad, Edele Groot Achtbare Heeren! is zoo groot, zoo uitste- kend; dit bewijs van gunst en vertrouwen zoo uitnemend , zoo treffelijk dat mij niets Smack oM T niets vereerender , niets Sani ; kon té beurt vallen: : . Ontvangt dan, Edele Groot Achtbare leeren! welwillnd de: bctuigingen van den hoogsten eerbied en de levendigste erkentenis, die het:dankbaarst hart met het innigst gevoel van pligt aaubieden kan; maar neemt tevens, Edele Groot Achtbare Heeren!-de plegtige verzekering goedgunstig aan , dat geeue vlijt, geen arbeid, geene inspanning van alle vermogens , aanhoudend ,' door mij zullen gespaard worden, om aan het, door U, Edele: Groot: 'Achtbare Heeren! in mij gesteld vertrouwen, 200 veel mij mogelijk zal zijn, te beant- woorden, en mij de bewezene hooge gunsten niet geheel onwaardig te ma* ken; terwijl ik den hoogen Albeschikker der ondermaansche lotgevallen eer. biediglijk smeeke, dat Hij U Edele Groot Achtbaarheden in het voorstaan en bevorderen van alle schoone'kunsten en wetenschappen, en in alle overige; 200 aanzienelijke , betrekkingen, tot den Koning en het Vaderland, de beste en uitgezochtste zegeningen, in de ruimste.maat schenke; dat het genot daar- van tot in het langst gerekt en allezins gelukkig leven, voortdure, en dat bet Hem mede behage, deze alom beroemde Hooge School, onder Üwer Edele - * Groot REDEVOERING. 35 Groot Achtbaarheden zoo weldadige zorg, wijs bestuur en vermogende be- scherming, het hoogste toppunt van eer en roem te doen bereiken, Tot U rigt zich wijders mijne aanspraak, alóm beroemde Hoogleeraren, in alle vakken van Kunsten en Wetenschappen! voortreffelijke sieraden van deze Koninklike Hooge School, Herinner ik mij, met aandoening , Hoogseleerde Heeren! wat mijn hart voor meer dan dertig.jaren, bij het openlijk redentwisten, ter bekoming der Docto- rale waardigheid,, in deze zelfde plaats, gewaar werd; ik gevoel thans geene minder dankbare, gene minder ernstige aandoeningen, nu ik mij, door het welbehagen. van onzen geéerbiedigden Koning , eene plaats in het midden wan Ulieder luisterrijken kring zie aangewezen. ^ Weest verzekerd , Hoogge- leerde Heeren! dat ik den afstand in roem, geleerdheid, en zoo vele uitste- kende, verdiensten;, die er tusschen. Ulieden en mij plaats heeft, te grondig en.te overtuigend kenne, om niet naar behoren de maat en waarde te be- rekenen. van de eer en het voorregt, "t welk mij heden te beurt valt, Vergun mij, bid ik, kan het zijn, om den gemeenschappelijen aard on- zer bediening, onzer bedoelingen,. en. onzer wenschen , een gunstig aandeel in Ulieder achting en vriendschap, op welke ik steeds den hoogstverschul, digden prijs.zal stellen, Moogachting en alioos gereede dienstvaardigheid. zullen steeds de midde- len zijn, met welke ik mij in Ulieder toegenegenheid zal trachten aan te be- velen; terwijl ik nimmer uit het oog verliezen zal den verschuldigden eer- bied, dien Ulieder voorlang gevestigde roem, rijper ervaring, en uitgebrei- der geleerdheid, ook van mij, als een..der opregtste vereerders vau, zoo vele uitstekende verdiensten en. deugden, vorderen kan; terwijl ik uit al miju ver. mogen alles zal trachten. aan te wenden, wat eeosgeziudheid van .gevoelens, gemeenschappeljken ijver, en hartelijke zamenwerking , zoo wel tot ons on- derling. genoegen. en voordeel, als. ten algemeenen. nutte dezer.Hooge School, immer van mij zal eischen kunnen. E a ; On- 36 C F. KLEYNHOTF vax ENSPUK, Onder den deftigen kring van voortreffelijke maunen, die deze Hooge School versieren, den eenigen overgeblevenen van alle mijne leermeesteren , den uitmuntenden en allen eerbied waardigen oosrrenpvk te mogen tellen, is voor mij een genoegen en eene vreugde, welke ik niet overeenlkómsig miju innig gevoel weet uit te drukken ; ja , dit' genoegen is te' grooter, daar ik mij bij deze mij zoo heugchelijhe gelegenheid van eenen pligt kwij* ten mag, die dierbaar is aan mijn hart; U nmamelijk alhier, in het open- baar, den hartgrondigen dank te betuigen, voor al dat nuttige, al dat leer* en heilzame, hetwelk uwe gulde lessen, in mijne meer dan dertigjarige "beoe: fening der Geneeskunde, zoo menigmalen, hebben opgeleverd, 'en waardoor ik bestendig met den gelukkigsten uitslag, ten voordeele mijner' lijderen, dien alleen zekeren weg heb mogen houden, welken Gij uwen leerlingen, zoó krachtig, als welmeenend, toondet en inprentet, gelegen te zijn, zoo wel' E het mijden van slaafsche sleur en slenter en onverstandige opvolging der Ouden, als in ijdele en ligtvaardige aanneming der bedriegelijke leer ; van zoo vele, ielkens afwisselende , hedendaagsche 5 PC ON , AD heden. 1 Ga nog lang voort, hoogeerwaardig Grijsaard! door uw voortreffclijk on- derwijs, uwen evenmensch nuttig te wezen ; der' beroemde Leydsehe Hóogé Schole, tot een harer edelste sieraden , en alle uwe medeburgeren! tén" voor? beelde, te strekken, en vérmeerdcr de verpligtingen , die ook ik, als" een uwer oudsté leerlingen, aan U, gaarne bekenne te hebben, door mij, bij de aannemüng tot uwen ambtgenoot, ook tevens de voortduring te schenken uwer vriendschap , op welke ik, voor het overige mijn's M onafzebro- ken, den hoogsten prijs zal blijven stellen. b beni s f Ook voor een ieder uwer, voortreffelijke Jongelingen ! tot welkea eervole len stand of bediening Gij Ulieden, ten nutte der Burgerlijke Maatsebappij , op deze beroemde algemeene oefenschole schikt en vwoorbereidt, kan , gelijk wij hier boven zagen, de aanleering van de eerste gronden der Landhuishoud- kunde ecn gewigtig en zeer vermogend middel tot bevorderiog uwer meest be- HEDEVOERING |. $7 belangtijke witziglen en genoegens worden ; derzelver! toepassing op schier alle standen des menscheljken levens is algemeen ; gelijk de voorwerpen, waarmede zij zich bezig houdt, voor een ieder nuttig, of, over het alge- meen, onontbeerlijk zijn; en, er is derhalve geene bediening iu den Staat, geer beroép, géet bedrijf, geen stand in de burgerliike zamenleving, waarop dezel- ve geene meer of minder voordeeligen invloed heéft; en die van haar geen on* derhoud, voordeel, leering of verinaak, trekken kan; zij'is het; die een ie- der, binnen" welken stand: inde zameuleving ook geplaatst, de middelen aau de hand geeft, om zich zelven, zijuen evenmensceh, en dikwerf den gehee- len Staat, nuttig te. kunnen zijn. Op haar kan derhalve, om haren groote- ren omvang, de hierboven mede vermelde heerlijke lofspraak, naar waarde aan den Landbouw gegeven , met een .dubbel regt worden toegepast: van al hetgene ,. waardoor wu iets verkrggen, is niets beter, dan deze; niets overvloediger , | niets aangenamer , niets den vrijen mensch meer vaardiz ! en wat schiet mij overig, na dit gezegd te hebben, om, krachtiger, eene der algemeen nuttigste. wetenschappen aan te prijzen; vooral aan eene schaar van Jongelingen, wier aanleg en goede smaak, omirent al hetgene voor waar en edel gehouden wordt, zoo vroeg gevormd en aangekweeht is? Niets an- ders, gewisselijk, dan Ulieden op het ernstigste en bartelijkste uit te noo- digen, om ook daarom vooral de Landhuishoudkunde in de rij Uwer letteroe- feningen aan te nemen, opdat Ulieder aaustaande werkkring, (welke die dan ook zijoa moge,) mede die voordeelen en nuttigheden, zoo voor den Staat, «ls voor Ulieden zelve en Uwe landgenooten, niet misse, welke de beoefe» ring dezer tbans meer dan ooit algemeen geéerd wordende wetenschap Ulieden ontwijfelbaar in eene ruime maat zal opleveren. Welaan dan, loffelijhe en alles goeds belovende Jongelingschap! edele sie- raden dezer beroemde Oefenschole van alle nultige kunsten en wetenschape- pen! maakt volvaardig een naarstig gebruik van de nieuwe instelling, tot een z00 groot einde en Ulieder voordeel, door onzen grootmoedigen Koning, ook alhier gesticht; laat de Landhuishoudkunde, waardoor de algemeene wele vaart, ook van ons Vaderland, krachtdadig kan bevorderd worden, eene dier E3 we. $8 C. F. KLEYNHOFF vaw ENSPIK, REDEVOERING. wetenschappen : zijn, : welke .Uliedev..letteroefeningen. veraangenamen, | en. der- zelver gezegende gevolgen uitbreiden. en. vermeerderen. Ulieden daartoe ten gids, leidsman en hulp, te mogen Vomisphkenes is thans mijn hartelijkst, verlangen , mijn hoogste wensch geworden. . Tu Als Ulieder voorganger. biede ik mij Ulieden blijmoedig aan: niets d mij eer ter. harte .gaan ,, dan ,Ulieder beste belangen ; ;nimmer zullen...mijne genoegens volkomen. worden , dan. wanneer Gijlieden mij niet alleen als eenen ijverigen metgezel, maar. als. eenen. hartelijk. genegenen. vriend , -bestendig zult willen. aanmerken en achten, |... TH tuo... , 1353 bud. sb e €? i Ct » f6813 q'^ ' l i4 151 ^ i3 EN IAEBELANNEI (BORG.ER (OUR T: 1.O, D E HISTORIAE DOCTORE, PROFIDENTIAE DIVINAE ADMINISTRO: HABITA DIE 27 SEPTEMBRIS NMDCCCXVIT. CUM ORDINARIAM PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LI TERARUM HUMANIORUM PROFESSIONEM, IN ACA- DEMIA LUGDUNO-BATAVA SUSCIPERET, VS NIT mire) om TW j MAS Dn d T i V " HELD SECE 2) tup ndep os cu ca appen a AER MPRRD CULTE 3 e We T hk (MT (ae 3 dip 3 "i ne m au [P ji " í "mdi v» I qum PR! 1 me dim dm * Mir pru: E Dh di E^ I vido 3 us bris dat: t" gre us 1 basis e ione 2A TUR LM OW] ere ^A f - l 3 'P ud)? ] nt I^ " aA D H - ra UG dii din ciel 2 rR X 11 Tr ds il. bán srt i P (a Lx HHAUME - n Tn d dk E- ! X AS n DP j h ) Ü * e "NA t 1 uu LADULSE, Mri gl t. . 1 I Mie , : o^ VT we T VIN MT .; "réapnr i uh. UMEN , UTE 4 «427 meg uM m A P wi UNO E ] i » * ! , 1 TY .- B "TRA Beo j i"; M L2 M j 4 " LÜ Li rS B T » - Kr i | 3 ! E " L i !T1 ' ! "dus " "n - : 4 i E , I Qua in liac Oratione historiae doctorem. Providentiae divinae: Z£diministrume appellavi, nec Z'estís potius aut JVuntii aut Praeconis vocabulum posui,. feci exemplo et auctoritate Diodori Siculi, qui 7. J. p. 3. historicos vocat ómovps- yeUc Tíüc Ücíms mpovoíze. Sed. hoc levius. lllud vero. dignius est, quod e Lectore intelligatur, cum. orationis argumentum in duas. primum partes de. scripsissemus, quarum altera esset de Officiis Historici, ut Providentiae di» vinae 4dministri, hanc partem propter temporis, ad dicendum dati, brevita: tem: a nobis esse praetermissam. Quod eo magis dolebamus ,. quo. dignior res videbatur accurata tractatione. Saepenumero enim. cogitanti mihi, qug ratione historiae doctor officii sui partes optime impleat ac fidelissime exse- quatur, nihil tam utile ad. eam rem tamque salu:are videtur, quam si, im: tradenda historia, personae, quam sustinet, dignitatem perpetuo recordetur; Non quo ea. recordatio aut novüm prorsus et inusitatum officiorum. genus afferat, aut ita. necessaria sit, ut, misi accesserit ea, non multum- peccet historicus, si in aliqua rauneris parte temere atque sciens labatur; sed quod, quanto divina humanis, aeterna caducis praestant, tanto. magis Providentiac divinae administrum religionis sanctitate, quam hominum verecundià, par est commoveri, Et initio quidem constitueramus orationem. cum partis Az E omis; MAS omissae accessione edere. Quod consilium mox deposuimus. Nam primum. ex quo tempore hanc orationem habuimus, im nova statione novae fuerunt scholae iustruendae, quae omne. nobis ad scribendum otium abstulerunt, Deinde, cum modus in rebus esset, atque certi fines, non committendum- putavimus, ut terminos migraremus, quos orationibus. consuetudo pepigisset, Itaque edidi, quod potui, non ut initio volui, sed ut me rei ratio. et. tem- poris angustiae cotgerunt, loc nobis monendum. videbatur, quoniam, ut nunc quidem edita est oratio, inscriptio in re notissima atque saepe tractata quandam admirabilitatis speciem habere videtur, Quamquam facilis est ac. promta defensio. Quum enim in hac orationis parte id egerimus, ut Histo- riae testimonio et auctoritate efficeremus , esse. divinam quandam rerum flus- manarum procurationem , intelligitur, historiae doctorem, qui in ea statione collocatus sit, ut et procurari res humanas divinitus, et quemadmodum pro- curentur, doceat, eam ipsam ob. causam Providentiae divinae nuncium, testem , administrum ,. dici oportere, "Tritum , fateor, ac. translatitium. argu- mentum: neque nos ii sumus, a quibus, in hac ingeuii mediocritate, novi quicquam. aut exquisili exspectari debeat. Sed tamen cum animadvertisse no» bis videremur, ab iis, qui hoc argumentum tractassent, illud fere praeter. missum. esse, quid hoc sit, non res. quasvis, non reliquam reruin. natu. ram, sed peculiariter. res /umana$ curare; operae praetium nos facturos. ar, bitrabamur, si ostenderemus, in rerum Aumanarum procuralione, quanto firmius, quam in. reliquarum rerum, Providentiae divinae positum sit argu mentum, EMENDANDUM, Pag.8. lin.7. marmor /ege ebur. MAGNIFICE RECTOR! PERILLUSTRES HUJUS ACADEMIAE CURATORES! QUI IN HAC DIOECESI JURI DICUNDO PRAEESTIS, VIRI GRAVISSI* MI, INTEGERRIML! vt eon E CIVITATIS LEIDENSIS CONSULES , SENATORFS, QUIQUE UTRIQUE COLLEGiO AB ACTIS LSTIS, VIRI AMPLISSIMI, SPECTATISSIMI! QUOCUNQUE DOCTRINARUM ATQUE ERUDITIONIS GENERE CONSPTI- CUI, PROFESSORES CLARISSIMI, COLLEGAE CONJUNCTISSIMI! ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI! A 3 ORA- ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES PLURIMUM VENERANDI! ARTIUM ET SCIENTIARUM DOCTORES, VIRI CONSULTISSIMI! - CIVES, HOSPITES, NATALIUM, MUNERUM, INGENII, VIRTUTIS LAU- DE AC SPLENDORE SREGTABILES, AUDITORES HONORATISSIMI! VOS DENIQUE ORNATISSIMI ADOLESCENTES , SPES ACADEMIAE, PA- RENTUM, PATRIAE, HUMANITATIS! «A10 À Quando- C) uandoquidem eorum , quibus. publice verba facienda. sunt, communis qui. dam est et omnium judicio comprobatus mos, ut, cum aggrediuntur ad di- cendum, animo commoveri se ac^ perturbari confiteantur, ego si ab eadem confessione dicendi exordium: ducam , erunt fortasse, quibus simulate potius et ex: veteri illo usitatoque more , quam: vere et ex animi sententia, ita facere videar. Quam ego simulationis suspicionem 'ut effugerem, eo propemodum adduétus eram, Auditores, ut statim orationis vela pandere, et in inediam remi me conjicere, satius: ducerem ,» quam, cum. metus testificatione , eam re: mis 'propellere; Et. vero ita fecissem ,'nisi ab isto consilio avocasset me et abduxisset cógitatio , fore:ut. audax meum. et insolens negotium in eorum, quos plurimi facerem , quorumque: judicium: maximopere extimescerem , repre hensionem' incurreret, lllud etiam intelligebam , linguam si continerem , nec, quid. mihi animi esset, eloqui sinerem, ipsum vultum vocisque haesitantiam pro lingua fore, quae apertius, quam verbis fieri posset, animi perturbationem ;patefaceret, ^ Loci enim cogitatio si quid ad commovendum: valere potest , in Minervae Leidensis aede dicimus, cujus dignitas ac majestas , si columnis marmoreis, si aere Corinthio, si porticu pavimentata, si iis denique rebus censeatur, quibus apud antiquas nationes Deorum immortalium templa in* Sirüctà et 'exofnata fuerunt, nulla omnino sit. Sin vero hoc nobis naturà datum-est, ut, quum ea loca videamus, in quibus memorià dignos viros ac- ce. E] Ini ^ AK. B, 0 B GC m B; ceperimus multum esse versatos, repraesentemus absentes, quosque oculorum sensu non percipiamus , eos cogitatione ac mente ita complectamur, ut in conspectu nostro positi esse videantur; ita mehercule sentio, qui hoc tem- plum, ornamentis vacuum , ingressus non vehementius moveatur, quam si ipsam Minervae formam, a clarissimo factam. artifice, conspiceret , eum e ro- bore.sculptum esse oportere, aut e saxo dolatum, duriori illo, quam ipsum illud marmor, ex quo Minervae simulacrum confecit Phidias. Sed haec ani. mi commotio, quam ipse locus affert, si communis mihi est cum multis aliis, qui in nobilissimum hunc et illustrissimum suggestum aliquando adscende- runt, illa mihi propria est ac praecipua perturbatio, quae a muneris, quod suscipiendum mihi ae sustinendum est, magnitudine proficiscitur. Quod cum dico, nolite putare, Auditores, eorum me sequi iniquitatem, quibus praeter artem suam ut nibil. pülerum, mihi praeclarum; nihil-in.ovita. rnagnopere :ex- petendum , .sic nihil difficile; nihil: laboriosum. videatur. 4A. quibus ego tanto» pere dissentio , ut si; bonarum; artium. Professoribus . certamen. eloquentiae, es: set ineundum, ea. quidem: lege et :conditione , . ut. in - disciplinae | suae; et. prae- stantia et. difficultate ;praedicanda - suas:; singuli. orationes: consumerent ,; omnes disertos fore et:aequo Marte contenturos esse; arbitrer, : Sed. si officii ,. quod nobis imponitur, onus, nom sua tantum gravitate : ponderandum. est.,. verum etiam expendi quodammodo: et. aestimari» debet auctoritate eorum ,. in quorum locum sufficimur, quique illud eum. summa! hominum et approbatione. et edmiratione pertulerunt, eum. profecto : necesse est .in- maximarum rerum igno- ratione versari, qui nesciat, id, quod hodierno die suscipio, munus ,; tamquam coelum, Atlantis alicujus humeros. postulare,:ut'non usu solum: ac periclita- "ione, sed metu etiam ac praemeditatione frangi me t debilitari | oporteat. '"Étenim si ipsum Ciceronem accepimus , pro Milone dicturum , cum; praeter fori consuetudinem , armatorum manu cinctus esset ac: stipatus judicum consessus, perterritum - hac nova. judicii. forma ac vebementer :conturbatum fuisse, me tandem quo animo esse putatis, qui, cum non Milonis alicujus wita, sed mea ipsius ingenii existimatio tuenda mihi sit, non gregariorum milituma. turbà, sed mortuorum, eorumdemque clarissimorum virorum .coro- nà ac [Írequentià septum me. ac eircumfusum video? Non enim jam cum 90 ani- OURJAOTSI O. g animo meo recordari, sed oculis intueri illa ornamenta patriae, illa firma. menta literarum videor, quorum tantum est tamque illustre nomen, ut, si qua hominum atio sit tam inaccessa, quo illorum fama non pervenerit, huic ego genti in aeternum fatale esse arbitrer, ut, quibus finibus regio. ipsorum terminetur, iisdem excludatur ac propulsetur humanitas. Haec de mor» tuis et absentibus, quid de vivis ac praesentibus? Mihi si in dicendo eorum tantum ratio esset habeuda, qui ex hoc doctissimorum hominum numero li. terarum studia ita colerent, ut omnem in iis operam suam omnemque laborem ponerent, his totos dederent se, nec quicquam praeterea agerent, permagua esset eorum, qui judicare possent, paucitas. Si autem Batavorum hominum haec vetus est et adhuc constanter ab iis retenta laus, ut quamcunque disci- plinam quis sibi deligat, in qua vitae suae quasi tabernaculum collocet, eam, nisi literis ornetur ac veluti pascatur, nudam esse ac succo et sanguine ca- rere censeat; illud intelligitis, qui in hoc bonarum artum domicilio de ea Sit arte dicturus, quam communi studio cuncti colimus, ei, quot auditores habeat, tot fere peritissimorum judicum vocem severitatemque esse perti« mescendam. Et hoc etiam eorum. qui literarum scientiam profitentur, ini- quior est, quam ceterorum, conditio, quod his, si in oratione forte laban- tur, propter reliquae praestantiam doctrinae facile ignoscere solemus; qui au- tem literarum. magistri esse volunt, iis, simulac dicere exordiuntur, insidias facimus , quibus illos si aliquando captos et circumventos teneamus, tum demum puleri nobis ac beati esse videamur. Quarum rerum cogitatio si eam vim habet, Auditores, ut vel eruditissimi cujusque et eloquentissimi orato« ris et animum debilitare et vocem praecludere debeat, me tandem .quantope- pere judicii vestri exspeelatione angi et torqueri oportet, qui exigua ingenii facultate, mediocri autem dicendi exercitatione, in hanc. concionem adscende- rim, non ut apud rusticos de philosophia, sed ut de literis apud literatos dicam. Quod si quantus literarum amor, tanta mihi scientia esset , non pror» sus mihi diffiderem. Nunc autem quando in humanitate vestra omnis mihi ita reposita spes est, ut ad eam unam, tamquam reus ad aram, confugiam, primum per ipsam hanc, quam videtis, aetatem obsecro vos et. obtestor, ut; quae in hoc muneris mei tamquam vestibulo dicturus sum , ea non re et ma« b tus i$ Eo 0 AOUIBXO£AR qG 0E 87 turitate, sed spe et exspectatione meliamini, Quemadmodum enim Solonem. Pisistrato tyranno quaerenti, qua tandem spe fretus sibi tam audaciter obsie ,Steret , respondisse tradunt: senectute: sic ego, cum ea mihi res gerenda sit, quae virum requirat, juventutis commendatione nixus, ad vestrae me leni- tatis sinum ac praesidium confero, Tum, ne adolescentiae tempus ita mibi integrum et illibatum fuisse putetis, ut omnem illam aetatem in literarum studiis collocare et consumere mihi licuerit, per decem annos alia eaque gravis- sima disciplina vitae florem non quidem prorsus depavit, sed magnam tamem succi viriditatisque partem absumsit. Regnante Ludovico Lector fui Theologiae , satis aequa et tolerabili conditione, quae tamen, si quid in me erat ingenii, si quid virium ac nervorum, id omne, quantulumcunque erat, ut improbus ille apud Phaedrum leo, sibi uni assereret, Tum reruma potitus est nefarius ille et impurus de Corsica gladiator, cujus furor studiis nostris, fortunis ; bonis, cervicibus denique imminebat. Vobis quid acciderit, meministis, Col- legae! Ego factus sum Professor Adjunctus, bombycina veste indutus, omni- bus autem vitae ornamentis ita penitus exutus et spoliatus, ut, quamvis im literis. magnum adverenc fortnnae tela praesidium sit, tamen, cum istud mi hi injuriae onus esset sustinendum, ex his rerum perturbatarum íluetibus ad animi studiorumque tranquillitatem emergere non potuerim, Non ego sum nescius, cum talia tempora inciderint, iniquum esse, aut propriam ac prae- cipuam fortunam postulare, aut recusare communem; zneus autem et singu laris fuit ac societatis expers casus, et tam gravis tamque asper, ut , si mihi acere bissimi temporis memoria oratione sit replicanda, diem, vocem, latera me defectura esse arbitrer, Quid reliqua persequar? Exarsimus aliquando ad li- bertatis recuperandae cupiditatem: erepta ex belluae faucibus respublica est: redit in patriam, Batavorum humeris latus, optimus et illustrissimus Prin- ceps, qui nunc humeris ipse suis populi Batavi salutem dignitatemque susti« net. ó Admirabilem illam et sempiterni temporis praedicatione dignam re:: rum conversionem , quae non labantes fulsit, sed prostratos erexit, non aegro- iis salutem, sed mortuis vitam attulit. . Quod si nullus hominum ordo fuit, quin, optatissimo nuncio accepto, incredibili gaudio perfusus sit, ipsas Musas &olito laetiores choros egisse arbitror , cum Vos primum , Vos inquam , Clarissimi Vie O R A T I O i1 Viri, qui illarum sacerdotes estis, more majorum ac tanto munere digne, ad sanctissimum suum religiosissimumque altare rursus accedere viderent. Ego etiam cum ex publicae salutis recuperatione illum, quem magnopere expetie4 ram, fructum ferrem , magna me spes tenebat, eum tandem illuxisse diem, cum, si quid temporis e necessariis occupationibus eripere possem, id omne in eas literas, quibus semper delectatus sum , impendere mihi liceret, Quid quaeritis? vixdum res publica restituta est, cum domesticà clade fractus acer- bissimá aegritudine elidor, quo meo casu ita oppressa mens est, atque e se- de sua ac statu dimota, ut quarum literarum studio magna luctüs pars levari €t abstergi potuerat , earum» amor etiam restinctus atque penitus ex animo evulsus videretur. Pluribus verbis dixi de me, Auditores, quam consuetudo mea fert. Quod quamquam invitus feci, atque vereor ut omnibus satis placeat, tamen tanti mihi est, in nonnullorum reprehensionem incurrere, dummodo praefatione mea eorum, quibus plurimum tribuo , lenita aliquantum ac mitigata sit seve- ritas. Et ne quis forte me callidum hominem esse putet, qui orationem , re- condità et exquisitá doctrinà refertam, simulationis involucro et quasi velo ob- tendam , quo magis illi, qui audiunt, admirentur, si ingenii mei nec opina- tam praestantiam perspexerint, istud artificium in Ulyssem aliquem cadat, a mea quidem et animi simplicitate et doctrinae mediocritate quam alienum il. lud quamque longe remotum sit, ipsa oratio declarabit. Etenim cum primum haec mihi provincia Regis voluntate honorificentissime delata est, ut in hac am- plissima bonarum artium sede literarum studia pro virili parte adjuvarem , nihil antiquius habui, Auditores, quam ut utriusque muneris, et ejus, quod deponendum mihi, et hujus, quod suscipiendum esset, justa contentione fac- ita, in singulis ecquod praesidium inesset emolumentumque virtutis, accura- ie perpenderem, Quibus enim literis ali ingenia et ad humanitàtem vitaeque elegantiam informari solent, eas uisi item comperissem justitiae , temperantiae, prudentiae, omnium denique virtutum , magistras ac praeceptrices esse, mo* riar, si conditionem accepissem, Quamquam qualis tandem ista humanitas , quae humanitate careat, iisque orba sit virtutibus, quibus homines ceteris animantibus maxime praestant, quibus nomen suum ac dignitatem tuentur, D 2 aun ka E X$ ig^ O R&G'Ex R, quibus divino quodam satu genitos se esse atque in lucem edifos probant; quibus denique ut maxime quisque: excellit, ita ad coelestium. vitam. proxime accedere judicatur? Et mihi quidem eum universus literarum tamquam. agen et natura perbonus, et cultura fructuosissimus esse: videtur, ut nullam pare tem habeat, ex qua non geérminet aliquid et efflorescat :viriditatis quae fru» gem fundat, tum eorum etiam fructuum, qui ex Historiae studio et quasi cultu percipiuntur, singularis quaedam est ad animi pastum suavitas.atque prae stantia. Si enim reliquarüm partium, quibus humanitatis studia. continentur, disciplináà ac perceptione mores mitescunt, et ad omne virtutis genus excoluns tur; et hujus laudis particeps est Historia, et haec ejus egregia est atque ex* cellens utilitas, quod una omnium maxime pielate, sancütate, religione, ho» minum animos imbuere videtur. Cum ením cultum, cum honores, cum pre €es Deo immortali ita adhibeamus, si ille rebus nostris intersit ac praesit eas. que moderetur, hane divinam humanarum rerum procurationem ita non signi» ficat sed declarat Historia, ut ipsi paene Ciceroni succenseam , quod., cum eam testem temporum, lueem veritatis appellasset , ceterisque amplissimis ver» bis ornasset, non hunc etiam laudis cumulum adjecerit , ut Historiam | nun» diam diceret et interpretem curae, consili, voluntatis. divinae. Multo melius; *ut mihi videtur, Diodorus Siculus, qui in libri sui exordio praeclaram hanc atque gravissimam semtentiam posuit, 7Zistoricos esse Providentiae divinae ad- ministros, Cum enim et Historia requirat, qui ipsam posteritati propagent, €t literarum monumenta, quibus res, omni memoria gestae , perscriptae et consignatae sunt, explanatoris vocem ae lucem desiderent, intelligitis Audito- res, nullam esse Historiae laudem, in cujus societatem non veniat is, qui ab oblivione ipsam atque a silentio vindicet, Et Diodorus quidem suo more; et ad rationem suam accommodate: nos, qui hane ipsam nobis ad dicendum ma- teriam sumsimus, paulo liberius et nostro omnino arbitratu in hoc. argumen- to versari constituimus. Dicam igitar de Historiae doctore, Providentiae divi- nae administro: quod cum faciam , adestote omnes animis, qui adeslis corpo- ribus, meamque et ingenii et dicendi mediocritatem benevolentia. vestra et attentione sublevate. Pris um gom-omio 13 Primum in omni: oratione mea-hoc velim sciatis, Auditores; loqui me; quan. quam non unice, praecipue tamen, de Historia Universa, quae, cunctum. ge .nus humanum, uno quodam societatis: vinculo junctum | copulatumque , com. ;pleetitur, |Si enim, quibus. montibus fluminibusque singulas regiones termi naSset/ac -cireumdedisset natura; iisdem homines, qui: eas incolerent , conti- nuisseent se semper, nec ulla cum ceteris nationibus jura , nulla commercia, nullam. denique conjunctionem sibi intercedere. voluissent, singulorum popu- lorum historia esse posset, universi generis humani non posset, Quamgiuam igitur, ut aedificii, quod. fündamenti firmitate ;careat, nulla stabilitas est, sic .Historiae nulla accurata cognitio , nisi; quae ab antiquis: scriptoribus de ve» .tustissimo Assyriorum , Aegyptiorum , Phoenicum , aliarumque nationum statu memoriae prodita sunt, ea bene percepta animo atque comprehensa habeamus; tamen tistoriae Universae, quam. quaerimus, tamquam auctor et stator et ar» .chitectus demum fuit Cyrus, is de quo suavissimus est liber Xenophontis. lle enim ,; cum, devictis M:«dis , Babyloniis, Lydis, totam Asiam inde a mari -Interno usque ad Oxum et Indum flumina :sub unum. Persarum imperium di- üionemque subjunxisset, primus, ut ita dixerim , humanitatis membra, quae sparsa adhuc et dissipata jacuerant, in unum corpus colligere et coagmentare - eoepit. ..Et.ne in antiquis tantum rebus versetur oratio niea ; ne Sinensibus qui- dem, quorum adhuc stat imperium. aliquis in. Universa Historia locus esse .potest.. Qui quidem a reliquorum hominum consocíatione et communitate ita disjunxerunt se atque segregarunt, ut non magis regionem suam muro late- ritio adversus Tartaroruni catervas vallasse, quam animos suos generis humani - odio adversus ipsam humanitatem armasse videantur. Quid alias gentes, imma- nitate barbaras, multitudine innumerabiles, commemorem, quibus, si in Uni- . versa populorum Historia aliquo loco ac numero esse velint, exeundum e sils .vis est: sin vero cohibent se, atque ex ista feritate ad.culüoris vitae mansue- ;tudinem conjunctionemque humanam traduci recusant, fieri nec potest nec debet, ut. quibus nulla cum ceteris nationibus necessitudo ,. nulla | societas et -communiocatio -ulilitatum est, ii in nalionum historiam, tamquam in commue nem . humanitatis. scenanr, prodeant. Nos autem cum llistoricum appellamus providentiae divinae administrum, hoc B3 dis t4 E U) BO RW GE RJ dicimus , Aüditores, et esse Dei immortalis providentiam, et qualis illa sit, et et quid agat, quibusque legibus et institutis regat genus humanum atque tem- peret, haec omnia ab Historiae doctore. optime et manifestissime | declarari. Si enim neque otiosus et iners est Deus: ut olim, ex hara repens, clamabat Gargettius Epicurus : et coli vult ab hominibus atque.religiose suspici; nul- lum autem cultum ipsius numini adhibere possumus, nisi consuli ab eo re- bus' humanis ac provideri intelligamus ; illud profecto perspicuum est, qui tantae rei cognitionem humano generi impertiat ,. illum; jure et merito admi- nistrum dici ac veluti praeconem providentiaé divinae, Quo nomine, hono: ris atque dignitatis. plenissimo, cum ornandos esse Historiae tnagistros, cen- semus, ecquis hominum tam hebes est, tamque omnium rerum ignarus, qui in hoc argumerito non disertus et copiosus esse possit? ^ Replicatote annalium memoriam, atque saeculorum cursum cogitatione persequimini, nullus in uni- verso Historiae campo locus est, ubi is, cujus nutu et imperio omnia gerun- tur, non vestigium posuerit, nec monumentum sui voluerit exstare. Ego au- tem non exemplorum multitudine obruam vos, sed levabo, Auditores, neque tam peto a vobis, ut hujus rei argumenta pleraque omnia praetermittere mi- hi liceat, quam potius, si vel paucissima commemoravero, ne loquax vobis videar. "Vos igitur ab ipso illo amplissimo et illustrissimo rerum , omni me« "moria gestarum, spectaculo, quam Historiam appellamus, mentis oculos pa« mumper avertite, atque hoc unum cum animis vestris considerate, quid aut quale sit homo atque genus humanum , quamque sibi materiam subjectam habeat Historia. Non enim, ut eloquatur , quae dudum scimus, huc arces. sam illam vetustatis nuntiam , sed ut, quam clare quantaque vocis contentio- ne eloquatur, ex ipsius natura colligi atque cognosci possit, Primum igitur cogitate, quale sit animal hoc providum, sagax , multiplex ; acutum , memor, plenum ratonis et consilii, quem | vocamus hominem. Magnum sane providentiae divinae theatrum est haec rerum universitas, in qua tam omnia inter se connexa et apta sunt, ut quanto haec consilio ge- rantur, nullo consilio assequi possimus. Et tamen sunt philesophi et fue- rupt, qui nullam esse mentem divinam , mullam rationem , nullam vim, omnium rerum dominam ac moderauicem, censerent Cum enim hoc coe- lum IO DR ;jA GT. 3I ,O. 15: lum suspexissent, stellarumque, quibus illud. ornatum ac distinctum est, et er- rantium et inerràntium , ratos motus cursusque sempiternos animadvertissent; itum in ilius astri , quem solem appellamus, conversionibus stabilem illara ac perennem aequabilitatem agnovissent, qua aestates et hiemes efficiuntur, atque terrae, quas incolimus , aut interdiu larga luce complentur, aut spatiis nocturnis opacantur: hunc igitur tantum ormnium rerum ordinem constan- liamque ineredibilem cum vidissent , ejusque rei contemplationi a pueris se assuefecissent, ipsa consuetudo spectaculi admirabilitatem elevavit, ut fati po» lius necessitate, quam mente et consilio regi omnia atque moveri viderentur, Impia sententia, fateor: sed tamen ex ea intelligi potest, quam illustre sit ; quamque praeclarum divinae providentiae documentum , quod ex generis hu: mani historia capi solet. Etsi enim magna philosophorum dissensio est, cum alii continuum quendam ab bLominibus ad omnem. perfectionem absolutio nemque progressum fieri putent, alii vero i gyrum nos compellant, ut sem- per eodem, undj. profecti simus, tamquam confecto cursu, fiat reversio; con- venit tamen inter utrosque, ut astrorum, ut iempestatum , ut earum denique rerum, quae terra marique gignuntur, sic generis humani , admirabilem quandam esse stabilitatem atque constantiam, Et mihi quidem, etsi in magna opinionis perversitate versari videntur, qui, cum hujus universitatis ornatum et immensam magnitudinem vident, mon intelligunt, esse mentem divinam, quae haec omnia cum sapientisssimo consilio molita ac fabricata sit, tum in» credibili vi contineat ac tueatur, tamen in iis rebus, quae expertes rationis sunt, non ommino nulla fortasse sit erroris excusatio. - Quam autem demens, quam- excors, quam. non homo, sed truncus sit, oportet, qui, cum reliquas res omnes fatali necessitate cobaerere ac moveri putet, eàdem hominum quo- que inter ipsos societatem constrictam teneri et conglutinatam , arbitretur. Quid. enim aut in corpore aut in animo est, cujus magis nobis conscii sie mus,-quam judicii, quam arbitrii, quam voluntatis, quam rationis denique, qua nihi] praeclarius nobis, nihil divinius a Deo immortali est tributum? Si» ve ergo aliqua humanitatis meta est, ad quam nondum pervenerimus , sed tamen appropinquemus, sive ea conditione in hoc vitae curriculo collocati su» Tous, uL certo et continuo Íílexu circumagamur in orbem, non profecto, ut cal 16 E. A0 1€-20 A A: OE Rj calearibus equi, sic homines necessitate. concitantur, neque ut turbines. scuti«' cá, sic illi aliena vi torquentur. Consilio , consilio, inquam, agimus, quic. quid agimus, neque in omni vita aliqua potest esse rerum susceptio, aliqua: molitio ac perfectio, quae, nisi a judicio atque;a voluntate ;proficiscatur y. aut; laude aut vituperatione, aut humanae denique. aclionis nomine digna sit. «i « Nolite autem credere, Auditores,:cum ea sit naturae humanae praestantia , ut omnem vim necessitatemque repellat et aspernetur, huic continuo conse- quens esse, ut tuendae conservandaeque societatis humanae causa in uno po« nenda sit consilio atque arbitrio eorum, qui adsciti. in illam et aggregati sunt. Non enim eadem hominum cónstantia. est, quae aut lapidum; qui suo de- orsum nutu ac pondere ad lineam semper feruntur, aut pecudum etiam, qui* buscum, propter rationis speciem ac simulacrum; propior quaedam nobis est, quam cum saxis, cognatio.. Insunt in. bis; et appetitiones et declinationes nà« turales, quarum imperio quasique auctoritati ita addictae sunt, ut de spatio eurriculoque. naturae numquam deflectant... Quid vero homines? exstat praecla- ra apud Platonem et. frequenter: usurpata sententia ; duas esse. animi partes ; alteram rationis participem, alteram expertem: in participe rationis positam es. se tranquillitatem, id est, placidam quietamque- constantiam: in illa altera mo- tus turbidos, eum irae, tum cupiditatis, contrarios inimicosque-rationi, Qua- rum partium, Auditores, cum perpetua inter se atque gravis. contentio Sit alii rationi obtemperant, atque in omni. vitae actione nihil tam fugiendum esse judieant , quam incontinentiam ,. quam .injustitiam , quam reliquam ; ture bam ac pestem vitiorum, - Apud alios vero animi perturbationes efferunt se at- que exsultant et tamquam seditiosae cives ,. occupata rationis, arce, fasces. arri- piunt, atque in omnem furorem perversitatemque se effundunt. Quae natus rarum morumque dissimilitudo eam. vim: habet, ut in eadem republica ,. in eadem civitate, intra eosdem saepe parietes, alii sint graves, temperantes,' jus* ti, forles, bene morati; alii molles, delicati ;'voluptarii, libidinosi, protervi , avari, iracuadi, imperiosi, omnibus denique vitiis inquinati, - Quaero, ista bo« norum malorumque compactio ecquam tandem cohaerentiae colligationisque fir» mitatem habere videatur? Neque enim , qui nimia. pravitatis : vi distenti et ope pleü sunt, feras bestias anquirunt, im qnas nequitiae virus evomant, sed eos 1psos Om ACT!I OQ; 17 ipsos petunt, quibuscum maturá sunt sociati, quibuscum habitant, vivunt, sal edunt. Quas tu mihi leges narras, quae jura, quas poenas? Quae mihi etiam magno argumento esse videntur, in ipsis generis humani visceribus aliquod malum. haerere, quod ejus: saluti et incolumitati , tamquam saxum Tantalo, im- mineat. Quis inter leones legislator? quis praetor? quae supplicia? quis car- nifex?. Quibus profecto nec illi egent, neque nos egeremus, si eadem homi. num esset, quae quadrupedum, in eodem statu permansio aut permanendi voluntas.. Neque ita mihi quemquam occursurum esse arbitror, ut. eorum, qui. salvum. esse genus humanum velint, tantam esse tamque praevalentem wim ac. multitudinem dicat, ut horum constantià paucorum levitas, horum prudeutià paucorum audacia, horum denique virtute: paucorum improbitas fa- cile vinci et opprimi. possit. Quasi vero aut tanta sit; quantam putant, bo- norum. multitudo atque pravorum paucitas, aut, si ita sit, sine Dei praepo - tentis numine fieri credibile sit, ut, cum humanae naturae, tamquam librae, utraque lanx vel. minimo saepe momento vergat ac deprimatur, ea, in quam imposita - virtus. est; constanter propendeat, altera tollatur. Quid vero? an vos me de petulanü aliquo homine loqui putatis, qui pauperis tugurii ostiolum effringat, aut de furunculo, qui de divitis pomario pruna delibet? Cujusmo- di sane commotiunculis .si status. civitatum. atque quies turbari posset, nulla amiplius. staret atque quiesceret civitas, Sed cum ita hominum inter ipsos con. Stituta sit societas, ut in paucorum, penes quos principatus est, capitibus uni- wersarum gentium salus atque fortuna periclitetur; quorum ipsorum salus ac fortuna, quo sunt in altiori dignitatis gradu collocati, eo pluribus invidiae ma- levolentiaeque telis proposita esse solet: intelligitur, quantam omnium rerum perturbationem , quantamque confusionem , afferre possit vel unius parricidae mucro. Sünt, qui Alexandrum, Philippi filium, veneno confectum putent, Falso quidem illi: sed tamen si ita accidisset, is, qui toxicum miscuisset, non Alexandro magis, quam imperio, Alexandri victoriis parto, interitum attulisset. Quid C. Julium Caesarem dicam, frequenti Senatu, ad Pompeji columnam pla. gis confossum? quid Henricum. Quartum , Galliae regem, secespità necatum ? »quid. Gulielmum Primum, eum, qui. patriam, qua nihil nobis carius esse de- .bet, ab Hispanorum superbissimo dominatu vindicavit, Quid alios toto terra- C rum 18 E. A. BOR G E R, rüm orbe reges Principesque commemorem, quos,.cum ipsorum . vitá et inco: lumitate regnorum rerumque publicarum salus contineri videretur, ab uno et alero de multis sicario interemtos accepimus.:;; Quorsum haec? | ut. intelligau tur, Aüditores, nullum in quovis hominum: ordine::audacem ac-facinorosuüra deli'escere, cujus furor ac dementia non in maximarum rerum eversionem nz terdum erumpere possit. Neque ii tantum pertimeseendi sunt, quibus, si; . qui rebus praesint, non sa!is ipsis probentur, nulla his injusta videatur''in* ferri nex. Sunt imperiti consiliarii, sunt perfidi amici; sunt assentátores, qui suorum improbissimorum. sermonum - domicilium: in. Principum | auribus collocent. Quibus si mos geratur, non ipsorum. tantum, qui auseultent, 'sed populorum etiam , quos regant , salus desperanda sit. 'Haec si' laudabiliter reguantes saepe patiuntur, quid prave regnantes saepius: etiam faciunt?: Hie ego si dicendo ab inferis illos excitem ex omni antiquitate tyrannos, quorum nominibus Istoria insignem ac sempiternam ignominiam 'inussit , verear né alio mentem et cogitationem convertatis." Vidimus, vidimus teram illam:'et immanem belluam, quam non diritate cum Agrigentino Phalaride, sed af(latu cum pestis contagione comparabamus. Vidimus hominem — suxerat enim huma- nae nuticis lac — id cogitantem, id molientem , ut ipsa humanitas extinguere- tur. Nostro periculo cognovimus , et, dum spirare: poterimus, haerebit m - memoria, quantum ad omnia turbanda ae miscenda valeat unius: animalis ime poteris dominatio. Quae urbs non lamentatione, quae domus non gemitu, quod pectus non planctu personuit? Quae regio non sangume;, quae facies non lacrymis redundavit? Quae mater, cum pravum, distortum et. insignem ad omnem deformitatem partum edidisset , non majori fere, quam matres solent, atque liquidiori voluptate infantem complexa est ejusque vagitus exe cepit? Firma enim'et integra eorpora Minotaurus deposcebat, debilia:atque vitiosa aspernabatur: et quasi vereretur, ne quod esset generis humaui semi. narium, cum nulh hornajnum ordini parceret, nullam aetatem non vexaret, juventutis etiam carnem sibi immolari, juventutis sanguine consecratam ipsius atrocilatài aram conspergi ac madefieri avebat, Non invehor in hunc homi- nen, Auditores, quoniam ita nune multorum et oratorum et poétarum mos $i(, sed quoniam, ex quo primum tempore hic terrarum orbis solis luce col- lu- Oo Rag Á3jT«sI Os: 1 19 lustratus est, in omni tyrannorum turba neminem reperio, qui id, quod pro. bandum mihi sumsi, melius. declaret. || Non ego de istius hominis rebus aut secundis, aut adversis loquor: ne de illo quidem die loquor, quo die in na- vim conjecta. est ista omnium. malorum saburra , quae cunctam paene terram depresserat,. In qua rerum atque fortunae mutatione cum divini numinis vis atque. potentia: admirabiliter se. patefecerit, tamen aliena esset ab hujus ora- tionis argumento ejus rei tractatio, Hoc unum in praesentia agimus, ut fla. gitiosissimi nequissimique hominis exemplo doceamus, quemadmodum ab uno gubernatore imperito navis everti potest, sic a paucis sceleratis, nefariis, sae- vis, sanguinaris, si forte imperia capessiverint , impediri posse, quominus, ut:ceterorum. animantium , sic humani quoque generis, continuus sit et sta- bilis atque constans cursus. Si igitur, quae vità praedita sunt, iis infestissi- ma inimica mors est, quem alium proferre in medium aut potui aut debui, quam capitalem. istum generis humani hostem, qui cum ipsa morte morta- lium caedem. eo pacto. partitus. esse videtur , ut haec potissimum aetate con. fectos, tamquam xmaturas et coctas et graviditate nutantes aristas, ipse vero. herbescentem. juventutis. viriditatem, atque pulcherrimum florem demeteret ? * Educamus vero, si placet, ex istis. singularum gentium angustiis orationem, eamque ad universum hominum genus traducamus. Quasi vero consilii sit res, et;non necesse nobis sit statuere, si singulae partes aut laborent, aut per- | petuo quodam perturbationis periculo sint, rei universae aut nullam esse pos- se, aut non certam exploratamque integritatem. Si enim siccatis atque pavi- mento stratis maribus, disjectis et complanatis Alpibus ac Pyrenaeis montibus, €eterisque regionum terminis, quos aut nitura aut hominum voluntas consti. tuit, revulsis atque sublatis, universus terrarum orbis una quaedam fieret com- funis: hominum. civitas, eidem imperio parens iisdemque temperata legibus , necessario esset eventurum , ut, quae nunc singulis mala nationibus impendent, éa cunctae essent reipublicae humanae pertimescenda. Si autem nme civitatis quidem atque legum omniumque institutorum communio tantam habitura es- set tamque firmam. salutis stabilitatem , ut non improborum insidiis et machi- nationibus, seditiosorum vi atque audaciàá, eorum, qui regnarent, indomità et effrenajà -impotentià, vehementer confuudi bominum vita atque conturbari pos- ] C a set À 20 E. A, 'B'O'R'GÜE R, set; ista, ex qua genus humanum constat, plurimarum gentium varietas; ista legum atque religionum differentia, ista. dissimilitudo morum atque: in^ omni vitae actione discrepantia, ista denique rerum pugnantium atque 'contrariarum infinita colluvio , quid tandem constantiae firmamentum , quid praesidium ineos lumitatis , quas vires, quae arma habere videatur , quibus hominum:societas d pernicie atque ab interitu defendatur! Nam qued Jus Gentium: dieunt,.ejus - quae vis sit atque sanctitas , illi doceant, qui haec tractant: ipsae quidem. gentes $i ea, quae ab Historia monentur, audire velint , salutem suam minus 1n hoc jure, quam in moenibus atque in castellis, sitam: esse: intellirent.. Quamquam hae ipsae munitiones atque propugnaculorum exstructiones numquid aliud de- €larare vobis videntur, quam non tutum 'satis esse a se ipso atque. salvum genus humanum? Si enim essent, qui sub terra semper habitavissent ;; nec ume quam exissent, deinde aliquo. tempore, patefactis terrae faucibus , ex illis abdi« tis sedibus evadere in haec loca, quae mos incolimus, atque exire potuissent: quum plurimas regiones atque urbes non jugis modo! et aggeribus cóntra mas ris atque amnium vim, sed muris etiam et operibus adversus hominum incur* siones. septas atque circumdatas vidissent: quuraque intellexissent ,. quanto éuxa studio" ubivis gentium milites alerentur, praesidia colloearentur ; tormenta con« ficerentur, armamentaria exstruerentur, omnia denique' ita curarehtur, quasi singulis diebus pro aris et focis et. vità esset certandum : haec quum. vide- rent, profecto magnam hanc generis humani civitatem et quasi. domum ,et.in perniciosrsima seditione ac discordia esse, et brevi intestinis odiis atque: dise sidiis funditus eversum iri, arbitrarentur. Quid: virium ,' quibus singulae nae tiones valent, atque bellicae virtutis inaequalitatem. dicam ?.. Non. enim ^ut decuriatus et centuriatus exercitus, sic hominum genus aequabil ést partitios ne distributum , ut, quantum alia gens ad inferendum malum , tantum alia ad repellendum valeat, Sunt nationes tanto tamque 'praecipuo: robore. ae: pone dere, ut, si vel paululum moverint se, vicini atque finitimi ; populi ,. tamquam culices, conterantur: aliarum rursus tanta fortitudo est, tamque excellens eo» rum , qui illis praesunt, rei militaris peritia, ut maximas -hostium copias exie £ua saepenumero mamu eaesas, fusas, fugatas, validissima. etiam opulentissis maque imperia oppressa atque direpta acceperimus, liaec um bello: quid. in pr Qo Rm oTi I0, al pace? | Socrates eum aliquando -rogaretur ;.cüjatem. se..esse diceret, mundanum iuquit: totius enim mundr se ancolam et; civem: arbitrabatur; Cujus vocem xjuidam: nostrorum hominum adiüirati, cum €eteris: in. rebus multum. Socratis dissimiles: siit , in! hoc tamen cousentrunt, quod iisdem, ; quibus orbem: terra rum... finibus patriam. terminari volunt, Qui si suspicarentur ,;; sibi aliquando dn exsilium proficiscendum fore ,: non inepte. praecipenent: nusquam. enim patriá carerent; nisi si infra mortuos amandarentur.. Si autem patrium quisqne solum, in quo ortus et procreatus est , tanta. caritate conzplect? solet, ut hoc unum omnes caritates complecti, et vel/Ithacae asperrima saxa, ut de Ulysse accepimus , immor- 'talitati; anteponenda ;censeat, éa ipsa ommis: benivolentiae | nostrae omniumque 'studiosum. in: unam terrae. partem atque in singularem. gentem effusio, societatem generis: humani comiiunitatemque .labefactat, «Non. quo fieri, Auditores, ita necessario débeat, sed quia fieri certe saepissime solet;.ut bomines: quanto-in cives suos amore, tanto in exteros odio ferantur. Quod si odi vocabulum cuipiam in hac: eausa paulo durius: poni videatür ;.rivalitas, per me licet, et obuectatio ponatur, qua mulla |sahe. natio vacat, Quid ?. quod gentes quas- dam ita interdum invidiosas videmus, ut, si utiliter aliquid ab ipsis ad ho- minum vitam inventum. sit, tanto studio tegant atque, occultent; quasi magnum scelus concepissent. Serpit foras atque ad. ceterarum gentium. notitiam. ema- -mat? omnes . populares: apud: extraneos: jaciant;se, et, quemadniodum Home- ' ricus: Thersites,. aliquam|»sibi; laudis partem - vindicant. ..Exorta. est. aliquà:.de clarorum. virorumr: genere: et: incunabulis. dubitatio? ion ,acriori studio. de. fa- milia herciscunda htigari potest, quam: et civitales: et. nationes de taütae glo- 'giae- hereditate: ac »possessione eonteudunt, - Quasrovero ; si aut: Colophone ;' aut ^Smyrnae,;aut in alia quavis Graeciae ; civitate ,- natus. est poétarum. princeps, €ivis. potius. ejus urbis; fuerit ,: quae: in- cunis. vagientem quam Deus »orbis terrarum; qui oracula. findentem , audierit. .Delubrüm. dedicare Homero: Smyr* - mei : potuerunt Homerum 'illi/non magis, quam .. Hehopolitae | solem, .eripere generi humano: ac sibi vindicare potueruut, 'lllue revertor. Discordiá | dissi- pamur; türbulenti sumus in tranquillitate ;. bella gerimus in pace. Suas sin- - &ulae' nationes. utilitates ;:sua.commoda suas rationes sequuntur. Omnes in- Ce 5 le* às E. A IHQG HOE S, tegrae' gentes! esse]; quam generis humani partes et quasi membra malint, -Nee &tudiis tantum ae''voluntatibus ; 'sed * aere etiam et cóelo:divellimur: if 5:665: 1; Potestue éuiquam obscurum: dubium ve. videri, quid: ;sit, quod. án; hac;.causa 4am:! diu^dnea «versata eit^bratió?:Si enim inc:omni»rerüm: ádministratione mens aique: eonsiliam "tanto/dilueidius cernitur! quanto: earum : moderotio: plüres.:haw bbet ;; quantoque (majores -difficultates|;; «uuo ;tandem lampliori et;illugtriori: theatro ;vis àtque | sapientia divina spectari possit; quam: hoc generis humani domicilio, :eujus habitatores : dissident: inter; sese atque:. perpetuo: discordant? .Navim:.si - videam , velis: passis^ et. secundissimo vectàma : vento, 'ihcolumem appelli; non: si- one. gubernatoris. arte:et;:óperá- fieri arbitrer; /Magis'etiam «boderatoris: peritiam raguoscam ,.si; peflatu: impediatur pavigatio y jut obliquandus cursus: sit ,. atque flüc- tibus: cedendum. Illud; autem si forte accidat; quod. Ulyssi et Aenéae "— 8e: memoriae proditam'»est Ati un uas rmm (facto, confligant; utque : : ü dgoov iiDo ia. boouQ./ auslus9toibo eauis)ro cs 098) 910016. 4opz 29x10 13 ,195] em Bbenarosoan dVotusque ruant. creberQue: procellis: «| 5 qo -«Bnop i 2 Ddfricus j; et.vastos:votvant ad ditora.ffuctus: «0655 oso odo o3. bs eieqi. ds bigpilg ailijr i2, , tu c eocahir. eseotbivut (abito nte eb r1 Een siutae ,: si. alii antennas - subducant ,'. alii :demittant, . alii. ma- -ilos erectos esse velint, ali. rudentes ceterosque: funes "praecidant, alii per -fo- "ros! cursandum j;alii sentinam: exhauriendam putent; tum ego, si-in:tanta jac- :tatione cursum teieri videam; eum qui in puppi sedeat:et clayum traéfet;..man :Palinurum aliquem, eui $omnüs :obrepere possit; sed-Deum:esse censeam , ;£u- .jus voluntati et'arbitrio" ipsi venti 'tempestatesque: jobsecundent, 5| 5 009- :' ^ Itaque'ceterarum rerunret-animataruim ^et: inanimatarum * ea: natura: esbjimt . facile: praebeant: se !traetandas. atque nullo ^negotio «duci, regi, flecti se. patian» -iur; hominum vero ;! quod: et; in» omnibus: rebus suo ipsi judicio: voluntates "que" utuntur, etin mavima: stádiorum , sententiarum ; morum ingeniorum wa- * rietate sunt atque inj sumrna: discrepantia, ilustriór quaedam 'est;et;»ut ita .dixe- "rim, artificiósior. gubernatio: Haud: vero: scio, án palmarium sit; quod nunc "sum dicturus; Quandoquidem 'ommiüs natura est conservatrix sui, omneque Jrnettteeeieenh, amalum: aspernatup:j ita: sapientissuno consilio :/fabricatys G9 omnia DOR A Cd o./ I ade omnia est et architectatus Deus, ut neque ullum animantium genus nudum et inerme esset, neque in univefsá^ rerüti natura "quieqiram reperiretar, quod viribus ad. tuendum se et in quam optimo sstatr. eustodiendum careret. [n hoc'igitur'fobore, in hac radicuni et stirpium firmitate, in. hae?tenacitate clávicularum , in his armis, in^cornibus; in unguibus, in radiis, iu''aeuleis, in ' velocitate j^ in pernicitate ;,' omnium eorüm , quae'terra: gignit; quae moe ' ventur, quae spirant, tam! necessario posita est, tamique constanter, salus et: incolumitas, ut si praesidiis illis, quibus texit ipsa atque munivit. natura, ali- quo: easu bison; fieri non possit, quin interitus mosievdid : Et quóniam ho. minum: quóque animis hoc insituri atque" innatum est, ' nt^ nosmietipst com- plectamur- ámore,;' ét quam beatissima conditione 'esse' cupiamus ; /humario generi. eadem, quae ceteris animantibus , scripta est atque sancita lex, ut, si salvum esse velit, omnes animi eorporisque nervos: contendat, Sed qui lis- toriam tractant, praeter virium "amissionem: aut debilitationem , aliam quoque esse ^iatiónibus;' eamque et constantem ét; hóminum propriam, pereundi cau- sam; docént. Cum enim eà conditione sati atque ' in /lucem* editi. simus , ut aliqua' &iobis cum 'omnium rerüm Párente| similitudo affinitasque' irtercederet , una autem virtus-sit, quae hanc naturae nostrae praestantiam dignitatemque optime declaret; qui in cognoscenda generis humani historia: operam: atque laborem: collocant, tanti interesse dicunt, 'ut nobilissimam illam. propinquitas iem pié- et easte-colamus ,; ut nullam civitatemi, nullam rempublicam ^ nul. luin: impcrium, nisi virtute .fulciatur, stare pósse co'itendant. "Quorum si wéra sit'sententia: est autem verissima: animadvertite singularem Dei vim re rumque humanarum procurationem, Si enim de illis tantim "vitiis. loque- réntur, quae, insita quadam peste, eorpus animumque virilem effeminarent , et tamquani venenis, oinnes vires enervarént;' si^ reges' inducerent socordes, voluptarios; mulierosos;, asotos, qui' dies noctesque in mensam vometeut; si milites ignavos, imbelles , praesidia deserentes, calamistratos, unguentis perfusos; si judicia eorrupta dicerent; st aeraria expilata, si gladiorum omnium- que flagitiorum — impunitatem ; talibus igitur rebus si labefactari imperia atque funditus everü docerent, non recusaremus, quin illorum, -ut' parie» tis »h. E AO B'D A (GE R, tis exesi «et caduci, naturalem quandam: esse; fateremur, nec extrinsecus . apportatam ruinam, -Si-:autem nulla cum exceptione loquuntur, neque bipere.: titum esse vitiorum. genus, volunt,.ut alia innoxia sint; alia perniciosa; utis - versam vero: illam turbam, tamquam ;conjurafam civium sceleratorum. ma- : num, contra geütium, quae .eam admiserint , .salutem.:conspirare , iisque. cere ; tissimum aliquando: interitum . afferre ,. dicunt; .non illi ;tam;yerbis docere quam ;.: patefactis coeli. portis, ostendere videntur, esse aliquam. vim ac. mentem divinam, ; , quae justissimis, legibus omnia regat ac moderetur. ; Quid ;euim.? $i ignayia ,. si: intemperantia, si stultitia 5i, quibus vitiis animi corporisque vires franguntur ; ; iisdem maxima etiam florentissimaque imperia occidunt; quid. est ,. quod. injusti-: tiam, quod perfidiam , quod.audaciam , quod. dolum, quod lia etiam itia, quibus; non tantum imminui , sed saepe , tamquam cotibus , acui, nationum vires et augeri. solent, parem atque eandem. perniciei necessitatem afferre arbitremur ? Murum si. aries. percusserit ,.. rapto per. injuriam , latere. ac .caemento. constructum ; , quid ; in ipso muro inest..gur; citius. corruat,; quam. si auspicatissimis, esset ominis, bus exaedificatus ?;., Ant cquis; milites. putet | minus. fortiter; esse dimicaturos,.; Si injustissimae praedáe: rapinarumque .spe! ducantur, , quam .si, justum. iis ex. aerario. atque. ordinarium. stipendium . persolvatur ?,. Quis,,denique in.historia: tam tiro. ac. rudis; tam. peregrinus, atque hospes, qui summam. nequitiam , tam, iisque rebus..omnibus anmatam esse, mesciat, quibus.qui valent, iis; nil pertimescendum esse putatur ? ... Quaero igitur, in pari ;- atque: saepe. etiam in majori robore.ac firmitate ,'! quid. causae. esse dicamus, cur minus, quam. virtus, tuta..sit. improbitas?-« aut, cum saepe accidat, ut vitio. virtus vincae: tur, cur.adeo non. stabilis. sit..atque , perpetuus victoriae. fructus, , ut ;victa. ali-. quando . necessario vincat, ; vincenti..sit. intereündum?., Alii. quid... sentiant, ipsi viderint; mibi quidem. numquam. etipi illam opinionem | atque ex. animo. evelli patiar, esse Deum aliquem, ;Deum,: inquam , qui. sceleri internecivum bel. lum indixerit, virtutis causam, .dignitatem , -splendorem tueatur. Vos testor, Marathonia et Salaminia tropaea, vos Neoporti, colles... Vos appello ;ripae Bo, rystheniae, vos. Russiae solitudines, .. tetris. tectae cadaveribus improbissimo-. | rum OR AT IO 25 rum hominum, quos non hostium vis et fortitudo, sed nives et pruinae prostraverunt, ut ipsae tempestates, jussu divino , virtutis et innocentiae pa. trocinium suscepisse videantur. ó Optimarum rerum historia magistra! te do- cente, diseunt docti, te loquente, ipsa philosophia obmutescit; Tu non so- lum quid in terris, sed etiam quid in coelo agatur, declaras, Tuam: vocera. clarissimam qui exaudit, ipsum Deum audit loquentem: te qui colit et com- plectitur, coelestia illi consilia patent: te denique qui laudat et commendat, tuis sacris qui alios initiat, hunc administrum appellamus et mystagogum et Sacerdotem Providentiae Divinae. Ego vero, Auditores, quamquam minime confectus orationis cursus est, et ne terram quidem video, tamen satietati vestrae medebor atque reprimara me: malo enim, quae reliqua sunt, ea benevolis lectoribus offerre , quam in- vitis auditoribus obtrudere. Sed etiamsi tota jam dies in dicendo esset con. sumta, non tamen committerem , ut aliquam officii partem praetermitti a me aut deseri putaretis; Quid autem potius, quid antiquius habere possim, quani ut Vos compellem , illustrissimi hujus Academiae Curatores, quorum consilio et auctoritate ab illa vitae statione, in qua adhuc collocatus fui, ad has literas sum traductus? Ego quoties mecum reputo, qua optima ratione Vestram mei exspectationem sustinere tuerique potuero, toties conturbat me magui il. lius Viri cogitatio, in cujus locum me succedere voluistis Utinam ut vi- vit, ita vigeret etiam Wyttenbachius, nec illud nobis spectaculum esset per- ferendum , non hominibus tantum, sed ipsis hujus templi parietibus luctuo- sum, extingui literarum lumen, vivente Wyttenbachio. Quamquam quidni potius istam vitam mortem esse putemus, ei quidem , qui ita semper judi--. caverit, non suaviter tantum , sed omnino me vivi quidem, sine literis: posse, Meautem, qui tanto Viro suffectus sum , illud recreat, Perillustres Curatores, a!que confirmat, quod, si quem anquisivissetis, qui doctrinae magnitudine Wytten- bachium exaequaret, vix quemq 'am reperissetis, Si autem hujus Academiae interesse judicavistis, Literas Humaniores ab eorum aliquo tradi ac doceri, qui Wyttenbachii disciplinà ac praeceptis imbuti et informati essent, in eorum Dumero zne esse, prae me fero. Sin denique aliquid esse existimavistis, hanc D li: PUE €. AU 'p'o?n"*GE R, literarum. cathedram, Wyttenbachii virtute illustratam , tali doctori deferri, qui' excellentissimi Viri praestantiam suspicione aliqua et conjecturá assequi posset, . ego certe ejus admiratione nemini me cedere profiteor, — Quod reliquum est, Viri Amplissimi, hanc aetatem, has vires, omnia studia mea, omnesque labores ita in has literas, quarum magistrum me esse voluistis, conferam at- - que impendam, ut, si spem Vestram minus explevero, voluntatem certe meam ' atque industriam me Vobis probaturum esse confidam. Vos autem, clarissimi Collegae , cum jam per decem annos plurimas mihi " maximasque singularis vestrae erga me benivolentiae significationes dederitis, nünc et oro Vos, ut me Vobis commendatum habere pergatis, et magna .me spes tenet, ita fore, ut peto, psa enim me literarum disciplina Vobis cone: ciliare debet , quarum quae vis sit, quod pondus, quae auctoritas, si quis - nescire possit, Vos certe minime ignoratis, qui solem c mundo tolli judiee- tis, si ex illis disciplinis, in quibus habitatis, literae tollantur, Vos saltem, ^ clarissimi Theologiae Professores , quamquam non amplins ejusdem 'arti& societate " ac professione tenemur, tamen, pro communi nostro literarum amore eandem , qua semper fuistis, erga. me rnentem relenturos esse, certissime scio, atque ità existimaturos, qui nulli labori parcat, quo adolescentes, Theologiae studiosos, ' Vobis quam simillimos reddat, iisque expoliat literis, quarum scientiáà laudis Vestrae permagna pars continetur, eum et Vestrum esse, nec de T — Vestra mediocriter mereri, : Ego quidem, Jane Baki, Vir Clarissime , muneris socium, qui Te mihi gra- - lior optatiorque esset, neminem mibi, ne votis quidem conceptis, obtingere : potuisse arbitror. Sive enim aetas agitur; sumus aequales. ^ Sive disciplinae societas; ab eadem sumus schola profecti; Sive morum naturarumque simili- iudo quaeritur; et Tu homo lenis es ac facilis, nec ego admodum asper et. pugnax. Neque fieri posse puto, ut umquam rixae aliquid aut simultatis inter nos exoriatur. $i autem fiet aliquando, sive meá, sive Tuá culpá, pla- cabit nos mitis sapientia Laelii,. Quidni enim boc nomine Te appellemus, Hermanne Tolli, suavissime senex , optime virorum. Si in quo alio, in Te fcrle apparet, quid valeant literae ad emolliendos mores Tu enim cum ea . et DOR X ZIOITO.q .A j $5 et aetate si$ et doctrinae: praestantia, ut! omnium consensu macnam "ribi sevez ritatem sumere possis, auctoritati.illi, qui-senectutis apex est, tantam comi« tatem. facilitatemque adspersisu , ut dubium sit, majoremne . Tibi gravitatem ae. tas, an humanitatem literàe. attulerint.'/ Et. nos igitur Te, ut' parentem, co- lemus,. et Tu. in nostra caritate. acquiesces ,; et. ita. nobis semper persuadebi- mus, ejus, quam profitemur , disciplinae. nullam esse. majorem, nullamque il- lustriorem laudem, quam quae in Tua Tuique simillimorum sapientià atque eximià virtute cernatur. Nam quod pro Te etiam spondeo, Baki, Vir ami eissime, facio id quidem eonfidenter , cum , quanti veteranum hunc literarum nostrarum cultorem facias, et mihi persaepe significaveris, et nuper etiam elegantissima oratione Tuá palam declaraveris. Neque Tu tam literarum esses amans, nisi idem earum antistites amares , neque fieri facile possit, ut in quemquam tanta, quantam 'Tu consecutus es, doctrinae copia atque ubertas cadat, nisi quis, ut Miltiadis tropaea Themistocles, sic clarissimorum viro. rum exempla dies noctesque intueatur. Me quidem ita Tibi commendatum esse cupio, ut fratri fratrem , atque per ipsas has literas, quarum commu- ne nobis studium est, oro Te et obtestor, Spartam, quam sortiti sumus, ita ornemus, ut homines non munere tantum et statione, sed animo etiam ac voluntate , conjunctos nos esse copulatosque intelligant, *Vos autem nolite putare, optimi Adolescentes, temere ac sine causa lege esse sancitum, ut, quodcunque aliquando vitae genus sitis secuturi , quem- admodum carmina a Jove poétae, sic Vos studiorum vestrorum curriculum a literis ordiamini, Qua lege, credite mihi, praeclare vobis consultum est, Quamquam quid ego de legibus, in hac praesertim sanctissima Musarum aede, cujus ipsum pavimentum loqueretur, si omnes leges, omnesque orato- res silerent? in hoc clarissimorum "Virorum consessu, qui non legum aucto- ritate, sed suo ipsi judieio eas, quibus singuli excellunt, disciplinas literarum rore rigarunt et adhuc quotidie perfundunt ? Horum exemplis vos moveri, horum laudibus ad laborem et laudem vos excitari , horum auctoritatem le- gis vim apud vos habere, oportet, Quibuscunque enim orti estis majoribus, cunctus ille Senatus vos contemnet , 8€ vos literas contemnetis, Quid sta D 2 tis, m E A BOKGER, ORATIO. tis, Batavi juvenes, ílos Hollandiae! Haec studia urgete, si viri esse vul- iis, si suaviter vivere, si utiliter peregrinari , si cum voluptate rusticari, Ego quidem si non indignus a vobis judicer, qui in laboris vestri industriae- que societatem adsciscar, pro certo polliceor hoc vobis atque confirmo, quie- quid in me est virium atque nervorum, id omne eo me esse collaturum , ut vestris commodis et utilitatibus inserviam. DOLIO E Ji AC NT D'AUR. E, ORATIO DE CUSTODIA FETERIS DOCTRINAE ET ELEGANTIAE, PRAECIPUO GRAMMATICI.OFFICIO. HABITA DIE XIV JUNII CIOIOCCCXVII, CUM ORDINARIAM PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LI- TERARUM HUMANIORUM PROFESSIONEM, IN ACA- DEMIA LUGDUNO-DBATAVA SUSCIPERE T, icol pi) jeu i m iid RUHM STMCTMBVE ROBAR D III. P HA yid d in i "bs iigut mi Ie - ux T ni n mm tiva 4 iniri "E T DIE i i m AP ] L] Md ' LJ 2r T^ s * (2 0A " j ; n beg NAM teu | : faf BEL pe im | T - JM j E TEE ( * eiii £a ida x « d , et bb ; - " t Ioeiudon s A Ado lr Qon AX L Ju eri 1 P HAMISETIME TIREEC bs avmadoetiio jy mtis pe les ones girl Er m 1 l dum. : Tut par Es Wr TS "ioi " s dd í XE n uM * ?) 5 L 4 msn TOÀ i) EAM E modi AM DM MICEE LIEU dii M E "uu i i ' 4c " Ahi L t ' MIS. eu 4 n - ni. L vinim ; EUN j j «nt EUN oa Hn Aa vite : ] aal ^n "PT Mile ' * l4 [4 lad . Á Li nd LCS PE VO TR ESFERA REI E i i5 LOBBLORUS PU Ue e MARTE PIDE E?" Vs H E ufi? "Tula Ih 9x la MES LAUD. j m " yv ZI io 2i p tm pe dle in^ ini urge: Ene qe pic ta EE MEE 04 Bthis mos LE 2| But QUIM T * MAGNIF;CE RECTOR ! PERILLUSTRES HUJUS ACADEMIAE CURATORES! QUI IN HAC DIOECESI JURI DICUNDO PRAEESTIS, VIRI GRAVIS- SIMI, INTEGERRIMI! CIVITATIS LEIDENSIS CONSULES, SENATORES, QUIQUE UTRIQUE COLLEGIO AD ACTIS ESTIS, VIRI AMPLISSIMI, SPECTATISSIMI ! QUOCUNQUE DOCTRINARUM ATQUE ERUDITIONIS GENERE CONSPI- CUI, PROFESSORES CLARISSIMI, COLLEGAE CONJUNCTISSIMI! ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI! A 2 ORA- ( 4 ) ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES PLURIMUM VENERANDII ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES , VIRI CONSULTISSIMI! CIVES, HOSPITES, NATALIUM , MUNERUM, INGENII, VIRTUTIS LAU- DE AC SPLENDORE SPECTADBILES, AUDITORES HONORATISSIMI! VOS DENIQUE ORNATISSIMI ADOLESCENTES, SPES ACADEMIAE , PA- RENTUM, PATRIAE, HUMANITATIS !. | Cum f HAMA permultae res multos solent inconstantia et naturali quadam vicissilu- . dine morari et impedire, tum. eos qui ad accuratae doctrinae et bene dicen- ; di laudem tendunt vel maxime premit orationis inopia. Et ejus ipsius quae si suppellectilis verborum, qua in omni vitae. parte et officio plurimum uti: mur, vel ad sensum: nostrum declarandum , vel ad judicium. enunciandum, quis igaorat tam instabilem esse vim atque.usum, ut non tántum singulis aetatibus alia velut occidere , alia nasci vocabula. videamus. , , multa denique diu intermortua invitam et consuetudinem revocari, verum et. significatio» ne. ipsa fluctuari ancipitemque intelligendi viam relinquere. Sed oratio mol. lis. quaedam est, et cerae instar flexibilis , unde quocumque módo possumus effingimus eam speciem , quam mente et cogitatione tenemus... Gravius damuum ex pari inconstantia optimarum. rerum. studia tulerunt, quae , fere inde ab -ipso ortu ingenii humani, quorumdam vel imprudentia, vel vanitate, par- tim | quamquam hoc levius) aliis deinceps nominibus appellari, partim. ita .inconstanter tractari consueverunt , ut.modo huc, modo illuc. hominum in- dustria impelleretur, ipsaque nativa: forma penitus obliteraretur, Quae qui- dem. rerum interpretaudarum eo magis est quam verborum dolenda incon- .Stantia, quo praestantius est illarum ,dignitatem percipere,. quam. verborum vim assequi, Atque haud scio an nmullares plus detrimenti inde passa sit, id &v3: ji i quam 6 $5 BE ONLUS quam ingenuarum artium disciplinae; in quibus explicandis, maxime à rena- tis literis , singulae fere aetates novae cujusdam rationis et viae auctores tulerunt, ejus quae ante in laude fuerat contemtores ac pene irrisores, nullius nisi sui inventi laudatores et praedicatores; adeo ut veram cujusque praestatt tiae formam, in tanta sententiarum discrepantia, nullo plane modo agnoscas. Quum enim tenuibus quibusdam initiis gravissimae nitantur disciplinae, quas principes videlicet viri. incredibili. studio. excultas à mentis agitatione ad actionis laudem vitaeque emolumentum transtulerunt, fuerunt qui, fructuum dulcedine capti, radicum obliviscerentur, contra alii, quorum putida in- dustria in his consisteret, illorum praestantiam negligeret. Verum haec, altius forte repetita , traducamus aliquando, 'H, H. A. A., ad haec ipsa studia bonarum literarum, quae profitemur. Neque enim facile "reperias aliud genus, non dicam pluribus ' mazisque/ diversis "appellatum: i "ibus, verum in quo stadiorum consiliorumque dissidia: tam 'impeditam: ju. "dieardi rationem "efficiant ; adeo ut' ingredientibus" nou duae; velut Hercüli illi Prodicio, sed multiplioes viae ostendantur, quarum nulla est, quin acer. ^fime a quibusdam commendetur. Numquid magis distat à Poétarum. sua. vitate; à Philosophorum. disputatiónibis,' ab historicorim' prudenti: et. ortiato ^scribehdi genere, quam Grammaticorürh- subtilitas, "ac 'nituta' diligentid?: At. tamen praeclare utramque rationem '"cómjungeré lieet, ^Seitum est illud ,'':ta- wigationem eam esse suavissimam, quum litoris oram in conspectu habea- mus, ambulationem dulcissimam, quae fiat juxta mare, [ta fit, ut res, quae specie dispares videantur, altera alterius potissimum , ut ita dicam, vicinia 'et commuriione floreat atque -exhilaretur, ^ Quod quamvis nemo est quin judi. €io comprobet, quotusquisque est qui verbis autifactis usurpet , aliisque cotmendet? Exhaustam esse clamant. Grammaticorüm disciplinam , in prom. "tu et parata esse difficillima: illa utriusque: linguae" initia, ad quae puerilis aetas attendat, in quibus qui provectiór aetate operam ponat, delirum ha- bent senem, | Haque, relictis istis, rerum potius disciplinam expetendam 'es- se et majora 'spectanda; neque in 'turpi quodam syllabarum et accentuüim aucupio commorandura esse: quin ipsorum illorum, qui ante se, aut histo. -mias, aut vetustas populorum leges, mores, instituta, aut philosophiae placi- ta b E AUPUI 0. j tà indagarunt, velut bajulorum aut operariorum operà utendum esse, ad praeclariora nimirum condenda , in quibus ingenium. et judicium elu. 'eeat, propiusque mostri aevi rebus hominibusque admoveantur. His, quasi terriculamentis quibusdam "verborum et ;exemplorum , juvenum ani- mos percellunt, imprudentesque ad omnem levitatem et licentiam adhor- tantur, et, sicut illi apud Platonem demagogi , expulsa tyrannide, immode- ratam libertatem omnibus. propinant, quae caedes, exsilia, bonorum publica* üones, totius denique civitatis interitum, afferat necesse est. In tanta sententiarum de vera hujus disciplinae tractandae ratione die screpautia, difficile profecto, quae reliquis sit anteferenda , statuere: multum: interesse, ut, diligenter collatis in omnem partem rationibus, intelligatur ab. eptimarum literarum studiosis, quid sit id, quod sequantur, et quod per- petuo intueantur, nemo dubitabit. Quo. loco multum, opinor, profecerimus , quum harum literarum vis et utilitas ad plurimos, pene dicam ad universos ;. pertineat, studium item ad multos, qui, vel in aliis artibus, vel in vita in- Stituenda, eruditionis et ingenii laudem spectant, si, quod. munus sit pro-' prium. ejus, qui hanc disciplinam. profitetur, quod cum. aliis commune non hobeat, intellexerimus. — Hujusmodi et alia forte quis ei imponat, et mihi quidem , id quod dicendi argumentum sumsi, unum omnium primum ac praecipuum Grammatici munus videtur custodia veteris : doctrinae et elegan tiae. Jactata illa gravissimarum rerum studia si Grammaticum persequi censes bimus, complures nobiscum jure contendent, nosque ex alienis possessionibus dejieient, partem Historicis, partem Jurisconsultüs, partem. item- Philosophis. sibi suo quodam: jure vindicantibus, Ipsa veterum monumenta, in Gram- xnaticorum fide ac fidueia deposita, ab eorum cura et diligentia eum salutem, itum lucem exspectant. Quod mihi explicanti, H. H. A. A., ut benigne ad. silis, vehementer rogo. Veterum doctrinam et elegantiam, Graecorum nimirum et Romanorum, propterea conjuncte memoravi, ut simul et res ipsas, quidquid eorum mo- numentis traditur, et earumdem formam complecterer, quam sive in suis ipsi inventis, sive in iis, quae aliunde adsciverunt, ita propriam habuerunt linguae, orauonis, poéseos, saerorum, legum, institutorum, vilàe cum pue bli- 9c J. o jiBy A, K i£ blicae ,; tum. privatae , ut, nisi utrumque genus assequi studeamus ,. alterum alterius velut defectu obscuretur , ac plane intereat, necesse sit, Universa. disciplina quantum lucis et integritatis desideret, quid est quod difliieamur! Quum enim e monumentis vetustae aetatis omnia repetenda sint, foede in his grassatam esse videmus temporum injuriam et barbariei inscitiam, — Poé. tarum continuam seriem requirimus? Praestantissimorum ingeniorum; lyri- corum; tragicorum , comicorum, absumta sunt opera, Philosophorum histo» riam, placita, disserendi elegantiam vultis? Ex innumeris familus vix unus et,alter aetatem. tulit, Historicorum, in vetustis rebus traditiones, in aliis, diligentiam et spiritum orationis, spectatis? Ex tanta segete principum viro* rum, si Herodotum et Thucydidem eximas , quotusquisque est, qui integer ad nos pervenerit , aut magis quam nomine tenus cognitus sit. Atque in hac.ipsa monumentorum paucitate, esset quod praeclare nobiscum actum esse arbitraremur, si ea, quibus uteremur, integra ac sana tractare liceret, aut inde à renatis literis dignius quid tanto temporis intervallo, ac tot tam- que praeclaris ingeniis perfectum — esset. Audiemusne igitur delicatiores illos homines, qui, quidguid legere beati, quemvis laborem fastidiunt,. nos* que hortantur, ut tandem aliquando ab operoso illo literarum tractandarum genere. desistamus , , sperantes fore, ut innumeris Grammaticorum. minutis, conjecturis , variis lectionibus et commentariis, tanquam mole molestiarum, liberati, molles et otiosi, non nisi fructibus tantae doctrinae et industriae collectis et paratis satientur? Ego vero majus ac difficilius munus Grame matioo mandatum velim, modo ita suscipiat, ut ne molestiam reformidet, sed alacriter honestissimi laboris, ingenii quoque laudem expetat, Quidquid à Graecorum Romanorumve praeclaris ingeniis ad nos pervenit, ita curet, ut intelligentiae, ita custodiat, ut integritati consulat, Cum tabuls animum censoris sumet honesti , in eoque ejus versabitur. industria, ut omnibus tandem, quantum fieri pose sit, vetustatis reliquiis conquisitis, et collatis, justa quaedam imago , integra - quippe. forma awissa, tantae praestantiae adumbretur, Sail Magni- q10:;R A TI O.1 g Magnifica quaedam. res, A. A., sed quam nonnulli forte vel utilem, vel necessariam esse negabunt. Quibus ut occurram, complectar brevi , quod sentio; disseram pluribus, Nam ut reliquae artes, quae ingenio et judicio in- ventae et perfectae sunt, sic neque Literarum disciplina percipi sine utroque potest, omnisque in eo quoque genere, ut in reliquis, perfectio à caussarum indagatione et aestimatione proficiscitur, quibus sublatis, tollatur necesse est et veri judicium, et pulcri sensus. Nolite enim dubitare, ullam capitaliorem pestem optimarum artum studiis imminere, quam opinionem, quidquam ab aliis,actum et judicatum esse, quod denuo agere et explorare necesse non sit: ut incredibile sit, quantum detrimenti capiat res literaria. à disertis, illis inertiae patronis, Verum ab oriu rem repetamus: sic enim apiissimo, opi. nor, et argumento et exemplo caussae nosirae uiemur, Nam, posteaquam Persici. belli tempore, et crescentibus magis magisque Athenis, multa literarum geuera acerrimis magnorum virorum studiis vige* rent et frequentarentur , in. primis poésis et eloquentia, simulatque crebro scripto consignari coeptum est, quidquid veteres illi, vel otio, vel doctrina, .vel ingeniis abundantes, mirabili venustate proferrent ; universae eruditionis et vim et formam dijudicandam suscepit Philosophia, poéseos maxime senten- tias non tantum de gravissimis rebus, sed verba item diligentius persecuta, quorum usus quippe remotus et spretus à vulgari consuetudine et intelli- gentia, philosopham ,quamdam . interpretationem postulabat , quae notionem vel involutam explicaret , vel latentem proferret in lucem. Quod auctore Socrate apud Xenophontem, et praecipue apud Platonem, institutum, incre- dibiliter amplificavit Aristoteles et Peripatetici, qui, quod erant ad omnem in- vestigationem curiosi, praecepta tradiderunt, cum poétices, tum rhbetorices, quorum sententia Veterum observatione nitebatur. —Videtisne, A. A. , jam post ipsum fere literarum ortum prisca monumenta doctissimis viris mate. riam exstitisse, in qua elaborarent, partim interpretanda, partim judicanda? Verum ex celebrata illa parente et procreatrice reliquarum artium laudata- rum, quum multorum studia commoverentur, qui pari ingenio, sed dissimili voluntate, in diversissima abirent, vinculum illud universae doctrinae et ele- ganliae cum percipiendae tum aestimandae , animo qui suspicarentur multi B fue- €o TL..) !8! A 'K E fuere, facultate qui assequeretur fere nemo, Itaque post. sublatam Atfiena* rum totiusque Graeciae libertatem , id est, post exstinctum ipsius 'ingerii lus men, decerptumque *elegantide: floremi, perspectum est à nonüüllis, quantuüm ad sententiae dictionisque laudem interesset, veteres illos perrmoscere , ét ge* nuinos quosdam naturae foetus in promtu "habere ?/iquibus neque indecorürü fuit, id profiteri, quo delectarentur, neque turpe videbatur, ea docere alios, quae ipsis honestissimum fuisset discere. Mox insigne Biomentum ad lite- rarum enstodiam habuit aetas Ptolemaeorum in Aegypto: quibus. auctoribus éum magnae illae bibliothecae Alexandrinae!" conderentur , "ingenti undique Studio poétarum et scriptorum volumina €orbpárata ! ac descripta sunt. Ac. éusabimus naturae cursum, quod florentissitmám illam" aétatem' ii corisecuti sunt, qui industria et acumine, si semel 'constitissent , facile suum sibi lo» eum tuerentur, neque alte cadere possent?' an eorumdem Grammaticorum diligentiam laudabimus , atque indefessum veteris doctrinae studium? Quó- füm quidem triplex fuisse munus videmus, primum; üt ipsius sermonis vim et rationem insésfagaiénb et iperirenv; tum; vi rerum Nh gii finge: à veris secernerent; Atque hi celeberrimi Critici, für in emenddndis. poétarum carminibus jure quis reprehendat audaciam , laudabilem ' tàmen, neque umquam satis ' praedieandarn , "industriam: tot egregiis monumentis inge: hii adhibuerunt : iisdemque ,' quidquid ' botiàe frugis 'in reliqioruri scriptis. Grammaticorum est, acceptum ferre. oportet. Minuta illa qui curarent, Grarà- matistae erant, in librariorum mendis tollendis , in accentibus ac distinctios nibus, caeterisque ejus genéris, —ÜUtrorumque conjuncta industria praecla- rissima veteris Graeciae opera in omni literarum genere posteris denuo in- telligenda atque imitanda proposita sunt; neque, "quamvis quorümdam levi. tate ac libidine mutandi factum sit, ut subinde insolentiae et acerbitatis no» mine tota res nolaretur, minus et fuerunt et habiti sunt tantorum Bonorum veri custodes. Ne quis autem illorum témporumi aut nominum finibus circumscriptam arbitretur Gramrüaticam ralionem et Criticam, nihil aliud secutos esse priue cipes scriptores, vel eadem illa: aetate , vel qui postea fuerunt, et Graecos et [D X A T41I O., 1i ei Romanos, praeter rerum. scientiam, veterisque elegantiae cum imitationem, tum. emendationem , nemo facile, inficiabitur, qui,horum studiorum, progres- sionem diligentius considerabit. , Quid Rhetores memorabo , Dionysium. Hali- carnassensem, Hermogenem, Louginum? . Quid Grammaticos, Dionysium Thra. cem, Apollonium. Alexandreum; Herodianum? | Numquid . Historici maguo. pere, praeter antiquiorum illorum non tantum imitationem ,..sed .et. censuram , praestiterunt, | cum. praesertim libera , illa . ac, plena. dignitatis, vox conticuis; sei? Philosophos ad, unum, omnes Criticos. fuisse, principum illorum enarra- tores et interpretes, veteris, disciplinae .velut instauratores et emendatores, non dubito affürmare: ut omnium .illorum , qui classicorum scriptorum | aetatem exceperunt, ae. diu postea,.floruerunt, opera et ingenium in ,praestantissi- mis.illis monumentis et conservandis et. excolendis. versatum sit. -^, Sed jam propius ad id, quod. spectabam , accedam, . llla enim, illustriora quodammodo , faciliorem eliam assensum habebant, quum. gravissimarum ree rüm studiis et poétarum interpretatione continerentur. Noster ille Gramma-. tieus, quem. volo, quomodo tandem à, veteribus illis. auctoritatem | repetat , quaerunt , quem , magna profitentem., in parvis versari. contendunt , quae illi scilicet .contemsissent, suoque ingenio digna minus. existimassent., Qnod. par- tim recte, partim secus, affürmant, dum parum curant, quid intersit, intef nostram et illorum - aetatem , iater hanc et illam literarum conditionem, Quod si vel solum. animad vertatur , explodatur necesse sit istorum ratio , qui quod ab antiquis factitatum esse dubitant, nobis item negligendum | affir* mant. Quamvis afferrent aliquid , nisi: de eo ;constaret , minime contemsisse ea veteres ipsos, neque poluisse earum rerum quas isti; male feriati minu» tias appellant ,;curami abjicere, Quid enim? eo. usque principum illorum Scriptorum | admirationem studiumque evanuisse existimamus , ut saeculo se- cundo post Christum nemo doctior aut prudentior ad illorum. normam Grae» ce scribere conaretur? ,Aut quamdiu veteris. sermonis et. A tlicae elegantiae florem conservatum esse putabimus , posteaquam. omnis doctrina; e Piraeéo evecta, in diversas oras. translatà :exterisque «moribus oblita esset? ; Athenis doctrinam ipsorum ;Atheniensium. interiisse , Atticum item illud tenue, aere ac tersum dicendi genus diu ante Ciceronis aetatem evanuisse legimus. De Asiaticis B a2 SCrl» iá y: igi X vk COE scriptoribus et Alexandrinis , quique in Italia postea Graece scriptitarunt; quid judicandum sit, conjectura assequi facile sit , nist ipsae literae loquan- tur. Quid Latinae literae? Meliorime fortuna: usae sunt? Quum eeleberri- morum oratorum, L. Crassi, M. Antonii, aetate prima bene Latine dicendi inaturitas exstitisset, jam paullo post sermo ille purus et vere Latinus, eon: fluentibus undique Romam, qui inquinate loquerentur, contàminatas e$t, ;Earni igitur linguae proprietatem , multis quippe corruptam- sordibus. 6. communi usu et domestica! barbarie susceptis, quum et rerum intellisentia et veteris sermonis puritas exstingueretur àc vulgo ignoraretur, conservarunt eruditissi- mi Grammatici, qui praestantem illam. orationis virtutem , quát ante usu fre: quentabant omnes, mox pauci studio consequebantur , :in- artis. formam: rede- gerunt, docueruntque, quibus quasi elementis eontineretur , innumeras. ae minutissimas verborum differentias. notarunt ,' dialectorum ' varietatem | ape- ruerunt , omninoque' in. maxima linguae perturbatiome, quid: probum ae genuinum, quid vulgare aut barbarum esset, definiverunt. — Hujus disciplis nae non vestigia, sed monumenta praeclara, supersunt jam inde à primo saeculo nostrae aerae: eujus quidem quanta vis fuerit ad cogitandi dicen- dique elegantiam retinendam ,' € Luciano intelligitur, Dione Chrysostomo; Maximo Tyrio, Juliano, aliisque, qui inde Atticistae nominantur. Tantam literarum: dignitatem esse 'potuisse, nisi integris plerorumque ve. ierum illorum voluminibus uterentur, vix est ut credamus: quin una cum barbarorum incursionibus, ac priscorum monumentorum jactura et direptione , eorumdem studia prunum re!ardata, mox exstincta esse videmus. ' Quo :lo- €o 1gitur Grammatieorum diligentia habenda sit, in conservatione veteris ele. gantiae, facile est aestimare; qui libris cum deseribendis, tum. ad optimorura codicum fidem conferendis et emendandis, munus expleverunt opinione forte parvum à€ tenue, re ipsa et eventu magnum. ae nobile. Nisi enim et hi fuissent, et, ut quisque erat acouratae doctrinae studiosissimus, eamdem: lite» ris colendis operam tribuisset, quid ingruenti Gothorum et Vandalorum: bar» barici. superfuturum fuisse arbitrabimur? | Quid. ipsorum Graecorum et Roma: norum turpissimae socordiae? Quid ejus, qui humano scelere immitem su» perare fortunam voluit, Gregorii M. furori? Tantis cladibus afflicta bonarum li OW A T.IO 15 (literarum disciplina, ac velut jugulata, cum in aliorum tutela, tum in Bene. dictinorum Monachorum patrocinio latuit; ejusque studiis vix tandem re- creatis aliquantum Caroli M. auctoritate, bibliothecae in coenobiis instructae sunt, in quas, velut in portum quemdam, afferretur, quidquid ex communi naufragio superstes: esset, Quid in Oriente interea? Quorumdam studiis vi- vebant literae Graecae, nec tamen vigebant. Quid si dicamus, eos ipsos, quo- rum opera in excerpendis veteribus scriptoribus versata sit, interitum iis attulisse? ' Atque ita sponte devenimus in illud tempus, capud CasesiEan quas nobis explicandam sumsimus. Reliqua enim repetere nec meus animus fert, nec vestra, Á. À,, doctrina postulat. Illud mecum reputetis velim, qualis fuerit literarum conditio tum , quum Graeci docti earum in ltalia studia partim excitarent, partim excitata propagarent; quave opera statores illi veteris doctrinae et elegantiae 'op- timam. rem ab interitu. vindicaverint , inventaque ehaleographica arte longe lateque protulerint. Longum sit, principum illa aetate virorum seriem enu- merare, quorum omnis industria occupata fuit vel in ipsis veterum lingua- rum elements tradendis , vel in codicibus librariorum stupore inquinatissi- mis diligenter conferendis, veraque cujusque scriptoris manu investiganda ,. vel in ipsa brevi et accurata interpretatione conficienda: qui si aliam ratio. nem ineuntes, minuta baec sprevissent, majora nimirum illa venati essent, nullius neque poétae deliciis neque scriptoris acumine frueremur, quaeque veteres illi celebrata ingenii laude monumenta acre perenniora exegerunt, nostra socordia aboléret, quaeque sata est arbor illorum ingenio, nosira su perbía evelleret radicitus; Conféctum esse! arbitror, A. A, ipsius historiae testimonio et praecepto, nihil antiquius esse ei, qui veteres literas colit, quam ut earum formam in- legram restituere conetur, nullamque rem esse, quae plures cautiones habeat, quam polymathiam, et polyhistoriam. — Veteribus hoc concessum érat. Gram- maticis, ut multarum artium sibi vindicarent disciplinam: unde factum est, difficile ut iis esset, quae complectéeretur ipsorum munus, à quibusque ab: stineret, accurate dc£inire, confündereturque Grammaticorum nomen cum Criticis, Sophists, Rhetoribus, Philosopliis ac Philologis, Sed iidem lectio. b 3 nem 14 3. B.A CK E E nem et interpretationem primas habuerunt | gravissimi muneris partes; neque misi ea otiosa et ridicula habebantur, quae. nobis etiam , in quocummque: ges nere factitentur , insulsa jure yidentur. Fuerunt enum et, antiquitus, qui otio, abuterentur ineptissime , velut is, qui contendebat , ideo ab. Homero. in. princie pio lliadis. vocem illam. positam esse, cujus quippe duae priores literae Due merum significarent librorum, quibus utrumque carmen constaret, aut is, qui libro scripto quaesivit: em «mavüset Didun. Aeneas, Nobis autem quid. agen. dum est in tanto ambitu , non. dicam universae, doctrinae, . sed. singularum partüüm et generum ; in quorum singulorum vcl singulis locis si quis, excellere cupiat, | incredibili studio elaborare eum oportet? , Magnum profecto est , omnia unum complecti, vel ingenio, . an industria; et fuisse. quosdam video, qui, in veteribus literis aecurate tractandis princie, pes; reliquarum etiam artium possessiones suo, quodam, jure occuparent. . Ye« rum neque ea laus propria est aut necessaria Grammatico , neque si Juris Publici immortalis auctor, exstitit Hugo Grotius, idcirco. hanc: esse partem existi« mamus veteris doctrinae et elegantiae ; neque, si quando in Jure Romano. explicando lapsus est Claudius Salmasius, minus erit ei locus inter heroés, illos literarum ; cujus caeteroquin magni viri arrogantiam quum alii. reprimerent, eumque suis se finibus continere monerent, et Grammaticum ; appellarent , turpissimo se convitio peti existimabat,, Vineulum quidem illud. commune omnium disciplinarum non agnoscere, aut inertiae sit turpissimae , aut. tar* dissimi ingenii: sed cum in ipso studiorum delectu , tum in nomine profi- tendo, summorum virorum auctorilatem et. modestiam sequamur, quibus Phi. lologi, et Philomathes, et Philosophi appellabantur, non ut copiam, sed amo: rem doctrinae significarent, Scitum est illud Menedemi, progressum virtutis ac doctrinae modestia terminantis, cum eorum, qui studiorum caussa Athenas navigarent, plerosque diceret primum sapientes sibi, tum philosophos, mox rhetores, tandem rudes et plebejos videri. Vetus est illa polymathiae repre- hensio, et à Democriti jam et Heracliti auctoritate profecta; quorum hic quum copia illa doctrinae minime gigni aut formari ingenium pronunciasset, so, - brium philosophi dictum larga Alexandrinorum polygraphia et male sedula euriositas comprobavit, Quin eadem. labes latius serpere coepit, et plurimo: nt rua DR ATI O .: 15 rum postea etiam studia affecit, genuitque eam quam Graeci doxuricoQíay ape pellabant, id est, inanem sapientiae speciem et opinionem, qua ut sibi quis: que maxime placebat, ita vulgi admirationem concitabat. Atque in hoc velut arrogantiae cursu et impetu, ne de aliis dicam, qui gradum sisteret, indu* striamque ad veterum referret imitationem et judicium , elegantissimo inge- nio exstitit Longinus, Itaque contemtus est à Plotino, cujus illud notissimunr est, Phiologum quidem esee Longinum, Phiosophum nullo modo! Ali vi- derint, quo animo accipiant, si forte iis Grammatici nomen aut Philologr concedatur, negetur Philosophi, aut Historici, aut Antiquarii, aut Politici, aut Aesthetici. Mihi certé nullo praeconio magis ornari videtur Longini nomen; quam illa superba Plotini reprehensione. Disputavimus haec, A. A., ut Grammaticum , hoc est, eum, qui veterum monumentorum interpres esse velit, et omnis ejus praestantiae quidam nun. eius, non revocaremus ab aliarum rerum studio et indagatione, sed praeci. puum et proprium et necessarium ei hoc munus ostenderemus, Grammaticam intelligentiam perficere et custodire, ipsisque reliquiis vetustatis, quantum fie ri potest, integritatem restituere, Quod ipsum cum forte; aut utilitate. pare vum, aut. studio. putidum , aut facultate leve, aut etiam ratione obscurum, videatur, his quoque satisfaciamus, hujusque studii et rationem, et praestan* tiam aperiamus. Nam ego si in verborum cura plurimum operae ponendum censeam, mul. tis, credo, ridiculus sim, aliis persuasurum confido, id, quod spectem,. nou plane absurdum esse, Reliquarum fere omuium rerum, in quibus et formam; ét argumentum, sive rem ipsam, consideramus, hane illi praestare dicimus? iu perpaucis ita fieri solet, ut, utram magis altendas, dubiui sit: in vele* ribus literis tanto praestare formam affirmo, ut, ea si tollatur, non videam, quid tanti eam disciplinam faciamus , quanti ab omnibus feri videmus, Quid enim? audiamus novitios quosdam et obscuros Philosophos, qui Platonis sentenliam exposcunt, ipsumque velut in ordinem cogunt? an celebratam illam Academiae:disserendi virtutem admirabimur , pleraque refutantis, de omuibus im utramque :partem. disputantis , universa altercatione festiva comprehendentis gravissimis inlerspersa senlentis? | Igitur Platonis non sententiis, sed oratione, Jo 16 J..o BT À| K CE Jovem , si loqueretur, usurum Graeci affirmabànt, Magnam fuisse: Homeri. auctoritatem videmus, in vetustissimis Graecorum populorum rebus, origini» bus, moribus, magnam vim in opiniones de rebus divinis et humanis: quam, qua tandem re assecutus est, nisi incredibili quadam orationis suavitate et car-. minis compositione hominum animos. incantasset, ut in ipsis sacris ludis reci«. tarentur rhapsodiae, quasi hoc potissimum esset acroama, quo ad Deorum vim proxime posset humana natura perduci, Facile igitur et Helenae et Achillis. obliviscimur Iliadem legentes, quales nimirüm multi fuerunt ante, Sed omnes illacrimabiles Urguentur ignolique longá JVocte, carent quia vate sacro: Unus vere immortalis est Homerus , qui illorum virtutes suo ingenio ad posteritatis memoriam commendavit, Neque multo secus de historia populo. rum sentiendum: quorum quum alii nullos omnino laudum praecones nacti sunt, alii ejusmodi historicos, qui imperantium successione notanda, praelios rumque jejuna enumeratione defungerentur ; Graeciae florentissima aetas tam ferax fuit ingeniorum, qui res patrias celebrarent, ut ipsi sibi, non civitati; monumenta : condere. viderentur, — Graviter ac vere Sallustius , : Atheniensium res gestae, inquit, satis amplae magnificaeque fuere, verum aliquanto mis mores tamen , quam fama feruntur. Sed. quia provenere ibi | scriptorum 'ma- gna. ingenia, per.terrarum orbem Atheniensium. facta pro maaumis celebran- tur. lta eorum qui ea fecere virtus tanta habetur, quantum verbis ea potuee« re extollere. praeclara. ingenia, . Themistocles eorum, qui post ipsum rebus feliciter gestis insolentius gloriabantur , superbiam :coércere solebat, dicebat que, nisi ego fuissem, vos non essetis. Mihi quidem merito idem responde: re viderentur Herodotus et Thucydides, quique Cyri minoris expeditionem Scripto consignavit , si cum ipsis rebus gestis, quique eas fecissent, in con. tenlionem venirent, 1A Magnum est profecto, A.A., ac paene dicam maximum, ita dicere et scrie bere, ut magis quo modo, quam quid dicas, ab omnibus attendatur ;. ut sola virlus orationis, quasi deus aliquis, rebus hominibusque immortalitatem im- p O R A T.I O.- £7 pertiat. Numquis erit, qui hanc praestantiam fortuito exstitisse putet, neque potius incredibili studio jungendae variandaeque orationis? Aut faciles fuis. se Atticorum aures arbitrabimur, neque potius quidquid corruptum aut inep' fum nec elegans esset repudiantes? Haec formae puleritudo, quam, ut in ipia vitae actione, sic in singulis scribendi generibus , urbanitatem appella- bant, et proxime cum decoro illo erat colligata, cum in ipsius linguae in» dole et divitiis. cernitur, tum in dialectica quadam virtute orationis do: minatur. Huc accedit ingens illa collocationis varietas et artificium, nt sin* gula fere verba et sententiarum partes veluti conglutinentur voculis quibus. dam, Major etiam in carminibus suavitas oritur é numero et rhythmo, ipso: que pronuntiandi quodam cantu, quem accentibus postea significare coepe: runt. Eloquentiae quidem utriusque populi laus omnis fere elocutione, unde appellata est, continebatur: ejusdemque imaginem, perfectis summorum ora» torum exemplis expressam , nonne verborum maxime, cum singulorum, tum copula'orum,: ornatu. constare confitebimur? Aut putidus ac minutus fuit Aeschines, qui in totius fere Graeciae conventu, in nobilissima illa contra Ctesiphontem oratione, dira quaedam et odiosa vocabula objecit Demostheni 2 Nam quid de numero dicam orationis ? cujus, ut simul excitata res est, tan ta fuerunt audientium studia, ut non animo sed auribus probasse oratorenx videantur. In C. Carbone quid factum sit, narrat Cicero: cum enim gravem sententiam dichoreo terminasset, tantus clamor ortus est, ut admirabile esset. Paucis adumbravi,, A. A. , argumentum , quod diligentiorem postulabat dispu- tationem : sed satis erit dictum , arbitror, ad id quod intelligi volo. Nimi- rum t Grammaticus illam quasi materiam omnis, ornatus et pulcritu- dinis. prae caeteris cognoscat et persequatur. taque me minutissima qui- dem negliget, verborum formas, terminationes , syllabarum numerum et sonum , lierarum. vocumque concursum et disjunctionem : in ipsa orationis continuatione, cum ad particulas, quae dicuntur, attendet, quibus sublatis, exuitur prope omni venustate oratio , amitüitque molle illud et quasi humi* dum, quod in perfectis artificum operibus admirabantur veteres: tum vere borum :et copiam , et compositionem speétabit, unde triplex illa bene scri- beudilaus exstitit, ut in alio genere tenuis et sicca, in alio temperata et mo-.; Had G di- 18 E 5p A 'K 'E s dica, in alio item gravis et vehemens et copiosa, cerneretur oratio, Quid? singulorum. vocabulorum notationem non modo non repudiabit, sed in pri: mis studiose indagabit: quorum quidem diuturno et tralatitio usu, ac pra* va consuetudine, id factum esse videmus, ut quasi mortua quaedam signa ad vivam cogitationem communicandam adhibeantur, propriam ae nativam vim amiserint At quid veterum optimi quique? numquod verbum apud eos otiosum, num cassum senlentia? an potius.singula ita posita et efficta, ut. ex ipsa natura et primordio orationis desumta, veluti pingant illustrissime , id quod alii multorum demum ope verborum frigidissime reddere conantur; adeo ut non é verborum, sed revera ex imaginum, quadam compositione singulas comprehensas esse sententias dicas, Harum rerum studio et intelligentia si dicam interpretationem | contineri , haud temere mihi videor affirmare, hanc praecipuam esse partem ejus mue neris, quod Grammaticum sibi propositum habere oportet, ut custos sit ve- teris doctrinae et elegantiae. Quam mon tantum ut talem tueatur, qualem in nostris exemplis scriptorum acceperit, sed emendet quoque necesse est, et ad sinceram integramque formam restituere conetur. Atque hoc ipsum emen- dandi negotium tantum abest ut genere disjunetum sit ab eo studio, quod modo commendavimus , ut potius inde oriatur neque possit avelli, Jam: vero duplicem quod ferunt esse mutandorum . emendandorumve veterum scriptorum rationem, quarum altera ingenio, altera membranarum aüctori« tate nitatur; ingenio qui plurima, ac tantum non omnia tribuunt, recte age- re videntur, nisi quod ea facultas non tam insignis est ad maximam laudem, quam necessaria. Sed quaerimus, quid proprium sit Grammatici, neque cum alis disciplinis commune. — Utatur igitur vetustis codicibus manu exaratis: quibus diligenter pertractandis interque se comparandis, multarum fons cor. ruptelarum cognoscitur, plurimumque lucis vel impeditissimis harum literarum partibus accendi, magni viri ostenderünt, "Verum hanc codicum manu scripto: rum investigationem errant: qui hujus negotii propriam existimant, quum unie versae sit interpretationis fons ac fundamentum Nisi enim vehementer fal- lor, omnis in hoc geuere doctrina testibus continetur , in quibus . adhibendis eaguoscendisque noster ille. Grammaticus judicii acumen expromet. Ad histo- : riam o X A T4 G 1g riam quidem tractandam eum animum afferri postulat Polybius, ut judicare nos oportere existimemus, Numquid aliud veteris doctrinae et elegantiae ibterpretatio requirit et custodia? quae quorsum, obsecro, referenda omnis 'et? Ut historicus diligentissime exquirit, primum de rebus gestis, quid. factum dictumve sit, tum quomodo, postremo eventorum caussas, consilio- rum vim et momentum, et quaecumque vel casus, vel temeritatis esse putan. tur: ita Grammaticus veterum monumenta habet, in quibus omnem industriam collocet , maxime ut scrutetur , quid dictum sit, hoc est, qualis sit ipse scripto ris cujusvis textus , quem vocant, quae vis singulis primum verbis, tum Ssentenuis tribuenda sit, ut penitus se in ejus , qui scripsit, mentem insi«. nuet: quod qua tandem ratione perficiet, nisi testimonii auctoritate utatur, ex vetustis codicibus petenda, singulisque inter se conferendis cum reliquis scriptoribus, tum Grammaticis? Neque horum ipsorum testium , ut in histo; ria, explicita est atque expedita auctoritas , cum propter numerum, variam aetatem , tum in primis ob dissensum atque obscuritatem; ne dicam ex uni- versae cognitione et comparatione antiquitatis siugularum pene dictionum sententiam exquirendam et dijudicandam esse, Nec repellet eum librariorum ignorantia, clarissimis rebus tenebras obducens saepe, suaeque aetatis ac lin- guae sordes nitidissimae veterum orationi substituens; neque socordia aut ne- gligentia, multa omittens , plurima perverso ordine tradens. Aut histori- cum contemnimus , qui, spretis tralatitüis quibusdam historiarum capitibus, et ipsos histonicos antiquos, quo quisque proxime ab iis temporibus abest, de quibus tradit, adire solet, aliorumque qui fontes et quales fuerint, indagare ac pernoscere studet, quae ingenia, utrum gratiae an simultatis quid ad res conscribendas attulerint, verine exquirendi caussa , an reprehendendi aut adu- landi studio moti fuerint? Erit igitur noster ille Grammaticus, si praecipuam hanc officii partem explere volet, simul Criticus, neque superbo et odioso nomine deterrebi- tur ejus artis, quae quam injuste invidiam susceperit, in praeclaro illo Hem- sterhusii Elogio explicitum est, Hanc enim mentis agitationem qui in hisce literis coércent, solem é mundo tollere videntur. Abeant isti novitiae cle- gantiae patroni, quorum supercilio ac delicatissimo fastidio, Mureti, et Ruhnu- j Ca ke- 26! Jj, O igT. 4. & Og kénii veram elegantiam | anteponimus , quibus nil adeo pusillam videbatur; modo literarum nitorem juvaret, quin omni studio exquirendum putarent; Quod spatium ubi apertum erit ingenio, non in ipso limine: consistet; sed: quoad poterit excurret, pervenietque ad illud literarum judicium , qui diae turnae experientiae, auctore Longino, fructus est. : D. itaoat Vindicavimus, A. A., voluimus certe vindicare eum;, qui bonarum litera: rum nomen studiumque profitetur, é vinculis, quibus eum libertatis specie! constrinxit nonnullorum vel inertia vel superbia. Erit autcm nom operarius aut bajulus quidam, sed stator nobilissimae disciplinae, Nam hoc onus jute! quodam Grammatico imposuisse videor, ut, diligentissime excutiendis. pera iractandisque vetustissimis literarum. reliquiis ac monumentis, proferat quamr- latissime intelligentiae fines Quorum monumentorum si partim mancorum et corruptórum , partim minus intellectorum, tantum fuerit ab omni memoria: zhomentum ad similes ingenii artisque foetus eliciendos, procreandos, alenc: dos, ad quamvis virtutis prudentiaeque laudem ornandos et instruendos ;- quan tum ex eadem disciplina magis magisque explicita, purgata , locupletata, et quantum fieri potest ad pristinum nitorem et integritatem reducta, quantum- inde in omnem hominum vitam, quae quidem' literis et doctrinae studiis contineatur , emolumenti et ornamenti exspectandum est! "Talem spem si in Grammatico positam dixero, et tantarurn rérum: euránt: et custodiam ei tradidero, satis erit hoc, credo, ad excitanduim' eum, nullum ut laboris molestiam. recuset, sed alacri animo suscipiat, "Maguum esse, A. A, quod volo et exspecto, ac magnificum, non dubito quin meeuim sentiatis;: nec tamen ejusmodi, quod hominum conatus aut spem longe multumque: superet, Cujusmodi suspicione si quis alios retardare "vel etiam revocare' ab? incepto cuperet, quamvis inanis ejus futura esset contentio in liberali ingée nio, sed si vellet, hunc fraenum injicere naturae existimate, atque immani scelere ipsius Dei consilia impugnare Ille noster, quem dudum significaviy Si est vir bonus, si judicando valet, si vero bonarum literarum amore tee netur, si auditione, lectione, scribendoque ingenium subegit; haec igitur si: attulit, laudem illam servatae perfectaeque disciplinae non expetet, multa. que opera sectabitur, sed facillimo negotio comparabit; quippe ad quam. ALS cum D HAATSHO:^ 21. ctüim- À natura destinatus ; tum à doctrina instructus esse videatur, Neque desperabit de eo. fructu. doctrinae, ;.quem ex rerum studio graviorum conse- qui posse putant; im quibus ut alii exsultant ,. ita. hic. acquiescet egregiam que animi quaeret ' oblectationem, Quae enim. neque studiose venari , neque ostentare superbe solet, iisdem»'aliud. agens animus. ejus tinctus est, atque ut ille apud Ciceronem M. Antonius, colorari se sensit. Quid, quod ab his mansuetioribus musis profectus aptius eadem elegantiusque tractabit? Sed hoc afferet bonum ea ratio, quam commendare volui, ut is, qui divina illa exem- plara Graeca! pariter; ac- Latina dies noctesque tractet. quique admirabilem illam virtutem- unice spectet, ipsius perfecti. ac ;puleri speciem. tantum . nom: óculis cérnat, suumque: animum ad similem. cogitandi ,. dicendi, agendique elegantiam et ragritudinemi informari. sentiat. us Sunt profecto in nobis quaedam semiba virtutis,. quae nisi prava institu» fione, 'àc perversis eórum , quibuscum vivimus , moribus et exemplis, jam. corrupta sint ae penitus oppressa, incredibili cura custodienda ,.fovenda, omnibus modis exeolenda sunt. ut maturescant.. Hos igniculos naturae nulla. poterunt neque praecepta philosophiae. excitare, neque. historiae , exempla. con: firmare, nisi puléeri sensus servatus confirmatusque erit, . Cujus praestantiae si rusquam talis est expressa mago, qualem in, veterum literis. cerni. constat inter omnes , tion partem quamdam nostri, sed totos nos, atque. hune, quem intélligo, Grammatieum' oceupabunt studia . humanitatis:. quo' magis. animo. ac. studio ad. pulcrum illud. redeamus, quo ipsa generis humani erudiri et de- lectari solebat adolescentia; qui sensus mirifice excultus, et veri investigandi viam, et honestatis explicandae vim, ipse ex se genuit.et complexus est,. Hoc est illud. quod Apollinis apud eos auctoritate ferebatur, 4»; cezursvs ut in. perfecta illa. exemplaria intuentes, quasi in quoddam: speculum. naturae, . die vinum mentis nostrae et cogitationis ortum agnoscamus. Pindarus cum aliis laudibus Athenienses extulit ,; tum praelio ad. Artemisium splendidüm ab iis jactum | esse. fundamentum. libertatis, cum àpse esset in ea civitate ortus , quae honestissimam? Graecorum et' caussam:.et consilium prodidisset, . Quid nobis dicendum . qui eommuni ingenii vinculo cum remotissimis coguati esse cue pimus, nisi, non fundamentum , sed templum quoddam humanitaus. condis 1 € 3 tum tüm et exstructum 'esse aà' Graecis, nullius concilii consulto, nullisque sacere. dotum caerimoniis dedicatum , sed universi generis humani. consensu ac stus, diis per fotum terrarum órbem'' consecratum ? . Horum sacrorum , interpreta. tionem Grammaticus profitebitur, ea ,'/quam explicui , cüstodia veteris docui nae et elegantiae. industrie , modeste , constanter suscipiet eitiudith asian Ti h T uti | | je. ÉL ! 9T», naoihius. qiiap 9.9 rtfodl 13541 Nb mihi fuit antiquius , TUtétrissimi et: 'Generosissimi hujus. Academiae. Curatores ,' quod hodierno die explicatem ; quam quae mea, esset, de. bisce: literis tuendis sententia. ^ Quum enim et haec ocleberrima,. musarum sedes, universae -doctrinae quoddam seminarium :non tantum habeatur, sed. eamdem. et custodiat acceptam, mec nisi excultam: tradat, ;unde/in diversas vitae com. munis partes latissime ' atque" utilissime .dediücatur ;:- quantas .. bujus. muneris Vos 'ipsi' partes geratis , atque ab instauratae hujus Academiae tempore, Prae: stiteritis, longum sit' enumerare. ^ Me quod: dignum;. judicastis ,. qui insigni honoris titulo ad veteres literas. tradendas vocare , - ita.-feoistis.,.- ut dignum. fore speraveritis , exploratum fortasse non habueritis... Aut heroum illorum , Hem-. sterbusii , Ruhnkenii ,''Valékenaeérii^ loco. satisfacere:-facile putatis? quorum. vocem et ingenium haec'ipsa Cathedra, praeclaris ornamentis orbata, deside« rare videtur; quibus' nominibus meae iude. à. pueritia. aures personuerunt, quorum virtutes quum mirari soleo, tum jam multum mihi. profecisse. vis. deor. Vos potius de'' voluntate mea studiisque suspicionem | nonnullam suscepistis ;' ego ' prorsus/affirmare possum, reliqua ut mihi. desint. literarum amore atque admiratione ita me teneri, ut.illos, ut hunc Nestorem Litera. . rum , cujus semel est; ex hoc ipso loco ;audita vox, diligendos,. verendos, et longissimo quamvis intervallo sequendos mihi proposuerim, Igitur, quum hue. jus honoris amplitudo tantis viris jure quodam deberewrr, eamdem ego Vestrae insigni benignitati debeo: cui quum 'Regia: quoque, quam. mihi conciliastis . accesserit auctóritas, optimique Imperantis- decreto: ita vitae. meae, prospectum, sit, ut, praeter omnem spem, nibil!mihi ne -cupidissimo quidem ultra sit, erpetendum ;; quanto sümulo agitatum .me .existimalis , vel ut honorem ho. 4 e 1 ness OO RAT I O 23 nestare studeam, vel ut tanto beneficio bene factum esse ostendam, ejusque auctoribus- bene et ipse respondeam, Ego si tanto munere auctum me in- credibilem .in modum laetari negem, quamquam id forte moderationis sit; sed mentiar profecto: in quo. genere, si quasi cumulum accedere existimant ab amore et benevolentia, ab ipsa gravitate et: prudentia. eorum, qui confe runt; mihi sane conceditur eum Vobis , Viri Illustrissimi et ^ Generosissimi , animum siguificare.qui potest esse gratissimus, quemque et publicis meritis, et privatis virtutibus arctissime Vobis obstrinxistis, Pergite eadem industria optimarum. artium. studiis. invigilare ,. cujus ,eum laetissimum percipiatis fruc- tum , Vobis ut. diu haec Academia et salutem, et florem, et auctoritatera übbea; vehementer opto, In Vestrum ordinem dum intueor, Magnifice, Béctig caeterique quarumvis disciplinarum Professores , Viri Cl., difücile. dictu. est, quid sentiam, Quos ftum ego et gravitatem veritus sum, et comitatem. dilexi , et disciplinam sta- diose secutus sum , et consuetudinem. maximopere expetivi, in eorumdem me quoque collegium et muneris societatem .adscitum | esse, mire conturbat anie mt mei sensum, Quid, quod me inferiori loco Vobis additum , cum ego in Vestra comitate et sapientia acquiescere studerem, ita me excepistis, qua» si nullum ioter Vos et me vel ingenii, vel eruditionis, vel famae denique Autercederet discrimen? Nihil est igitur, quod Vestram expetam amicitiam, sed. eamdem: cognitam. ipse potius officio ac pietate colam. | Quae si inprimis tt nascitur, et nata augetur, e studiorum. et voluntatum consensione , idem et Vobis et mihi propositum esse non dubito affirmare, ut hoc otio et vitae Aranquillitate ad. scientiae suavitatem, disciplinarum. custodiam, juventutis eru. Sitionem , patriaeque. emolumentum utendum esse éxistimemus. In quibus .effücis ac muneribus. ita me Vestri studiosissimum habebitis, ut Vestras.lau- des aemulari, nostramique conjunctionem omni pbseryantia colere, mihi et propositum et optatum sit. ! Quae conjunctio , ut cum reliquis collegis magna, ita tecum , Borgere , V. Cl, maxima sit necesse est, qui mecum huic nobilissimae arti explican- dae praepositus es, Ipse nil. magnopere adfero, praeter brevissimi temporis nsum, Tu urna annorum disciplinam , claram ingenio, eruditione,e gre- giia $54 J. BAKE ORATIO, giis scriptis, discipulisque'illustratam: Theologiae enim :earn semper operam nas vasti, ut ex accurata cum nostrarum tum Orientalium literarum interpretatione proficiscereris, philosophiam ingenio, historiae amplitudinem scientiae studio am- plectereris ; ut ea ipsa studia quantum -omni:elegantiae: debeant, illustri exemple in Te animadvertatur.. Itaque non tibi deflectendum de via , sed recedendum de» crevisti eo, ubi cujusvis doctrinae egregia posita esse fundamenta judicares, un* de maximam animi oblectationem ipse: percipere soleres, ^ Novam igitur munus eum Tibi libenter gratulor, tum Academiàe literisque talem doctorem, et mili talem collegam ex animo gratulor. . Tanta et muneris necessitudo ,' et: studio- rum similitudo , sancta mihi quaedam videtur , :cónsuetüdinisque ubérrimos gra- tissimosque allatura fructus. Quare sic de me statuas; in "Tüa amicitia praeci- 'puam mihi provinciae et bene et ex. voto. gerendae spem positam esse, " Vestram denique, Ornatissimi /Commilitones , qui ingenuarum disciplina» rum honestissimum fruetuni: laudemque id' hae ^cademia expetitis, ^ Vestram jam perspéctam habeo observantiam , aioret etiam, egregia studiorum. con- tentióne, singulari modestia , privatis: officiis ita significatum ut nefas 'sit si- lentio praeterire, Habebitis porro et alios et me Vestrorum studiorüm mo» :deratores, qui vobis simul et industriae auctores erimus , et, ut in. laudabili Nestra' studiorum agitatione honestum illud, velüt extremum quoddam specte: tis, adhortabimur. Quid enim? quum ómmes' à natura quibusdam ^ bonis instructi et ingenii dotibus ornati "huc venistis, ;nihil aliud spectabitis, quam ut rerum scientiam quasi in loculos mentis condatis? 1mo his disciplinis subactum ingenium ac probe exercitatum ad cogitandi diceudique elegantiam referatis, ex -qua una vere intelligitur Zomo quid homine distet; itaque. veté- "um monumentorum studiis Vestram laudem cum illorüm gloria contexetis, Me nolite dubitare, €t publico docendi muheré, "et domesticiá commentatio- mibus, Vestra in primis commoda secuturum. ésse ; maximeque illam à me *xoptari communionem, unde in Graecorum scholis aptissimo nomine sodà- des potius quam discipuli appellabantur, Raque'méae ipse qualiscumque in- Gustriae à Vobis fructum repetam, Wobis tribuam omnia, utpote et aetate ét «moribus et optimarum artium stüdio florentissimis in. gue — utilitatem et laudem Succrescentibus, ^ ub anniouss nurulag wb. omes : Du q *« X HENRICI ARENTII HAMAKER OR AF. I:Q DE RELIGIONE MOHAMMEDICA, MAGNO FIRTUTIS BELLICAE APUD ORIENTALES INCITAMENT1O, HABITA DIE XIOCTOBRIS BNDCCCXVII. QUUM EXTRAORDINARIH PROFESSORIS LL. 00. ET LEGATI WARNE- RIANI INTERPRETIS MUNUS IN ACADEMIA LUGDUNO -BATAVA SOLENNI RITU CAPESSERET. : ut s | 1 H OPERE Í "n d i j - j ld " r d 5 vu am, Dieci ge spi LUbd NER E ng esa aisi ns i rail "s Ns: us 5 "it y Kieibieedon qoe: ^ TIE ap juna RB ics T5 NW H M pesi: Ga AA ii 2 ot im m iplis hh yt M. po T4 Es an [ LP NIETO RICE neitiene Sp IT Mn nt ifr Na 4i be am durs. | ee ds yu en "es bao: n aridi "gae: $ Wr i dh : TUR nh ria dk AN cit DRE E m Ves en ifr net p» ii nir " j s: Pt ilie it bbc a E d N Á COMPE nm ^ it xis ael m MM » E TIME iai t P 1 Oo TA edo e 5 He: Rt Nov n "E. ETLL alert. LIE dnieidslo A uds ug i bie NE T La T — " e oo pide LUMBER € ovp ads uk ?" 4 à : nt m Prato Gaara emma TRIPS t hü TUE i : DULL "4 BAI » REMIT IE Wr... " "Wn ! ZM c lA , à i 1 NS EN ES MU Ü " us Air tee. " ET ES M DAD M mo p ua ** T Á, T "Ir 2i JIR* i MLra NT " t D t t u " A Wd B iu iP , bi " f41 H ip , r3 HIM Sis Hei BE IR HANS NT DRE « ^f 4. cpi indaga iie ( zi D déscRa Eoo Bead co pode We AMI ia fa you » VAMS et — 6 TURN NN | | ;, EUM à; de aded "HT PLE We ^ neon vedeigtást Vilgee vi ti ifc on eM Mur Uk iue M ! ; H b F1 iio param Biol ris A beif d itae lior e M f H th MY [Dr [^ ut LH ME p . jns poo Él PAULI urat on d ME (TEMPERAT S - n Y / ijs | , ! a XE 1 ! ] 1 hl JP E - f a 3 b: ; | 1301 Eu ! ? i [M , "E jt , : | EMO A » ! - 1 1 * id di H | AM Xa 5 i 14 sl T5 QUNM Aon E " H Ld PERILLUSTRES AC GENEROSISSIMI LEYDENSIS ACADEMIAE CU- RATORES, QUIQUE ILLORUM COLLEGIO AB ACTIS ES, VIR SPECTA- TISSIME! MAGNIFICE RECTOR! QUI JURI DICUNDO IN HAC URBE ET AGRIS CIRCUMJACENTIBUS PRAEESTIS, VIRI GRAVISSIMI! AMPLISSIMI CIVITATIS CONSULES, QUIQUE HIS A CONSILIIS ESTIS VEL AD ACTIS, VIRI NOBILISSIMI! QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES CELEBERRIMI! ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI! À a 4 ORA- 05 ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES PLURIMUM VENERANDI! ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES ERUDITISSIMI ! CIVES, HOSPITES, SIVE NATALIUM SPLENDORE , SIVE MUNERIDBUS, SIVE INGENIO , SIVE VIRTUTE SPECTABILES , AUDITORES HONO- RATISSIMI! VOS. DENIQUE ADOLESCENTES PRAESTANTISSIMI, QUI PER HUJUS ACADEMIAE SPATIA AD INGENII DOCTRINAEQUE LAUDEM CON- 'TENDITIS, FLOS JUVENTUTIS,. ORNAMENTUM ACADEMIAE , SPES PARENTUM, PATRIAE, HUMANITATIS! $i Si qui vestrum umquam AA. illius oratoris officium rite considerarunt, cui Academici muneris adeundi caussa pro concione dicendum sit; eos- dem haud difficulter mihi obtemperaturos existimo , hanc provinciam unam omnium molestissimam et gravissimam esse pronuntiant. Nam si- ve loci "auctoritatem , sive auditorum dignitatem , sive orationis habendae rationem formamque contemplari. velis ; inexplicabili haec omnia cin- cta et obsessa sunt gravissimarum rerum diffcultate, ^ Quippe eo in loco positus est orator, unde eloquentissimorum virorum facundissima vox ab aevo non sine magna admiratione audita est: eam vero concionem sibi circumfu- sam cernit. cujus judicium non solum magnopere suspiciendum , verum etiam extimescendum — putet; dicendi denique ejusmodi plerumque est proposita mnateries, ut, si vel maxime conatus ipsi ex voto successerit, oratorio tamen muneri et auditorum auribus parum. satisfecisse existimetur, Ex his molestiis quam extremo loco commemoravi, eadem ampliorem paullo declarationem ex» plicationemque desiderat, Quod aliis licet publice dicturis, ut argumentum sibi sumant tractandum, concionis raüionibus, sensibus, ingenio, imprimis aptum et accommodatum; hujus quidem Oratori, Academicum munus solenniter au- Spicaturo, non est libera concessa facultas, Nempe artis illius aut disciplinae, quam profitetur, finibus undique circumscribitur, Hane ut laudet et ornet, €x hae ut disserendi sibi materiepa-/deligat, hujus ut se peritum. demonstret, a A. 3 non 6 EAS COH OACVNEG Ab EGER non solum lex jubet et voluntas majorum, sed ipsa ratio postulat. Quo igi: tur animo, qua mente eum fore censetis ÀÁ. A. qui non dicturus sit de re nota et vulgari; non de morali philosophia, cujus praecepta mortalium ani- mis iusevit rerum pareas natura; non de literis Graecis et Latinis, quibus omnes, quotquot doctrinas amplexantur, jam a pueris et ludi pulvere paul- lisper adsueverunt: sed de illis. disciplinis , quarum a. communi hominum usu maxime remota est et segregata cognitio? Harum quippe doctrinarum ita est comparata ratio, ut tali in argumento vel facundissimos quosque sua vis destituat et dicendi peritia. Quotus enim quisque reperitur eruditorum, qui de corporum coelestium motu, de geometriae legibus, de rebus physicis, de medicina, de jure civili, ita disputet; ut, cum doctrinam suam accurate, enu- cleate, subtiliter exposuerit, eloquentis tamen et diserti viri nomen et hono- rem consecutus esse videatur, Non est profecto, A.,A. non est haec bene di. cendo apta, sed scholis unice reliuquenda materies! Non est hic Oratori lo. cus! Nullum campum habet, in quem excurrat et exspatietur: nihil quod ingenio ornet, augeat arte, verbis amplificet! Quod si a reliquarum doctri- narum ambitu sensim oculos mentemque ad nostram disciplinam revocamus; non est quod literis Orientalibus aliquam prae caeteris artibus praestantiam, hac quidem in parte, gratulemur, Habent illae literae , fateor , habent jucune dam exemplorum copiam et varietatem , neque deest rerum gestarum magni« tudo: nt, qui apud homiaes Orientales , de illorum historia, legibus, institutis , anoribus, declamitare' velit, neque auditorum assensu cariturus sit, neque egre. £ie dicendi opportunitate, Verum enim vero qui idem illad negotium, apud nostrates, aut Gallos , Germanos, Britannosve tentet, eidem vereor ne et concio- nis gratia et oratoria laus omnino defutura sit. Has igitur tot tantasque molestias A. A. si, quemadmodum ante dixi, vobiscum cogitaveritis, haud gràvate mili creleus affrmani:, me diu ancipitem haesisse in' argumento. inveniendo;, quod vestrarum aurium judicium non plane reformidaret,: Hoc atitem qualecumque est, vestra mihi adspirante benevolentia , hac maxime ratione me consequi posse spe- rabam, si, omissa rerum obscuritate, quae omnem orationis, splendorem exstin- cueret, talia potissimum mibi' tractanda sumerem, quae naturali sua magni- tu* OK RMA AT HO. ; tudine vestros oculos animosque percellerent , et maximam simul literarum "Orientàlium dignitatem in'clarissima luce collocarent. Quare cum mihi exi- mia quaeque rerum Orientalium momenta attentis oculis perlustranti , nihil ma- jus, nihil contemplatione dignius videretur, quam. admiranda illa Islamiticae superstitionis et late diffusa potentia ; ita. potissimum et meae personae con. "venieuter et audition? vestrae accommodate me dicturum esse existimavi, st bona vestra cum venia, A. À. hac quidem occasione vobiscum agerem: de religione Mohammedica , magno virtutis. bellicae apud Orientales. incitamento, Cujus argumenti ratio cum sit ejusmodi, ut nihil admodum novi, nihil in- auditi ad vestram notitiam proferre. possim; eam. tamen utilitatem. et mihi dicenti, et vobis audientibus praestare poterit, ut haec oratio, quae caetero- quin, propter meam infantiam, minime vobis erat placitura, nonnihil lueis et gratiae ab. ipsa gravitate rerum et pondere mutuetur, Quae cum ita sint, a vobis, A. A. etiam atque etiam peto, ut mihl, meas rationes singulatim vo- bis exponenti , linguis auribusque faveatis. Nihil nostris animis, varias rerum humanarum vicissitudines. conversios nesque perlustrantibus , illa cogitatione molestius tristiusqne solet. accidere , quod homines, qua sunt iniquitate, iis maxime beneficiis vulgo abuti vide- mus, quae praecipuum a summi Numinis providentia donum illis et orna- - mentum accesserunt, Quid ratione praeclarius? quid religione augustius? Et iamen haud scio, an utraque saepius in nostram perniciem , quam emolumen- . tum cesserit, Quippe. ratio. non semel procreandae insaniae, corrumpendae etiam religioni et delendae inserviit: religionem: vero ad. ambitionem, 1aa-- litiam, verbo, ad omnia facinora tuenda et propaganda miseri mortales conver- terunt. Quid? ipsa Christiana fdes, eximia divinae. benignitatis interpres ea- dem et eonciliatrix ,, gentes nonnumquam in mutuam: caedem et interitum: armavit, fratres in fratrum viscera saevire, parentés liberorum adspectum abo- minari docuit, eonjuges etiam a conjugum amplexu. et amore avulsit. et aliena- vit? Quod si haec, quae. in. terras e coelo descendisse videbatur, ut firmis: simo pacis caritatisque vineulo diversissimas nationes obstringeret, quodsi haec, inquam, cultorum. suorum perversitale , a. caedibus et sanguine non intami- na» E: H. "AO" TA XAMIAOR! E' R, mata mansit; quid miremur, si Moslemica superstitio foedissima .belloruex strage orbem terrarum opplevit? Haec enim, non ex puro :divinoque- fonte, $ed ex pessimis | vitiis, superbia , . ambitione , avaritia: originem, duxerat, — Quam: miserabilem: rerüm conditionem etiamsi ex hominum more et consuetu. dine, prono. lapsu in :scelus ruentium , facile ; nobis állustret omnium, se» culorum experientia; non tamen «optimi :et; eruditissimi ,eujusque .studium án- Ara hos cancellos potest subsistere. . Dolemus populos falsae opinionis illece- bris ad arma convolantes ; non sine lacrymis tot .potentissimorum regnorum -urbiumque florentissimarum excidium : prospieimus;: et tàntorum malorum. au- ctorem non immerito 'exsecramur : iat yel. sic tamen ;$cire. ayemus et cognosce re, quibus ille rationibus, qua via, quo eonsilio, -hoc tandem sit consecutus , ut inesplicabili bellandi ardore popularium animos incenderet. : Hujus igitur instituti origo et progressus ut clarius et distinctius vestris animis explicetur, Mohammedem vobis proponite, patria pulsum ,' et uhdique ab infensissimis hostibus exagitatum. Per multorum annorum decursum, pri- mum nullo fere: successu. Meccanis, mox meliore Medinensibus, doctrinae: suae veritatem persuadere tentaverat. 'Ad extremum, inimica tribulium -factione oppressus, Medinam concesserat, Hic nullum praesidium, nullam viam salu* tis, sibi religionique suae relictam videbat, nisi ad vim et arma confugeret. Verumtamen, quae humana prudentia juberet ,' cum minus perfici posse .in- telligeret, nisi divina etiam auctoritas accessisset, coelestia statim | oracula... iü subsidium: vocat: saevissima: ad Prophetam de bello sacro, de domandis infi: delibus, de propaganda fide ;»perferuntur ümperia: satis :.diu. leniter actum es- se cum vanissimae superstitionis ,- falsorumque Deorum - defensoribus : : quod verbis effici. non. posset, .gladio transigendum esse ; impios et idololatras a Deo scelerum. vindice, non:horinum; sed vilissimorum animalium loco.cén- seri: proinde caverent fideles, ne ex nefanda et aeternis ignibus devota gen- te socios umquam aut' amicos sibi adsciscerent: hujus enim opera cineribus ventorum turbine dissipatis, aut arbori infirmis. subnixae. radicibus, | esse 'simi - lia: ne cognatos quidem benevolentia, mec parentes veneratione, sed ferro potius et igne, prosequendos esse, nisi Prophetae parerent legibus. Haec ve- .he- O. R1 A^THI OjJ 9 hementissimo impetu prolata, et verborum ornatu singulari, mox Abrahami confirmantur exemplo. Hunc enim, cum pietate, clementia, mansuetudine, re- lquos omnes mortales: antecelleret ; pauri tameu veram religionem aversanti precum. suarum. intercessione. subvenire. noluisse, |. O hominis inauditam auda- ciam, crudelissimis suis commentis legum, divinarum vim et sanctitatem con- ciliantis! O impudentiam singularem , quae optimorum virorum nomine in «perniciem: humani. generis: abutitur! Jam vero quibus fundamentis suam mo» Jitionem. superstruxerit. videte!. Noverat. scilicet prudens ille veterator et. sub- dolus, . fallacibus: praemiorum blanditüs.,. gravissimo item | poenarum mortisque melü, hominum animos summopere commoyeri. | Noverat etiam popularium in- dolem ;:.in corporeas: voluptates libidinesque. pronam. | Haec igitur, sagacis:ime observata ,' non minori prudeptia. in. rem ,emolumentumque suum convertit, Ad. labantem militum corstantiam. sustentandam | irrevocabilis fati doctrina pro- ponitur ;. divini. decreti aeternae leges atque inmtae in subsidium vocantur: non esse quod vitarent ;aut timerent :; quaecunque mortalibus , accidecent | bo- na: malave , eadem. libero | Summi . Numinis . arbitrio | jam , pridem, esse. consti- tuta. * Quo: sane. argumento. nihil. a, Nlohammede callidius, nihil efficacius, excogitari^potuit!: Legiones Romanae, ut Cato testatur alacres saepe in eum locum sunt profectae, unde;redituras se mon arbitrabantur. Quodsi patriae 'et | libertatis: amor ;::et./insatiabilis: dominandi cupiditas , illorum | hominum mentes ,' adversus belli clades. et pericula; .validissimis, armis. instruxerant: qualem: A. A. Moslemorum: constantiam et, firmitatem. fuisse. putatis, quibus religionis. potentia 'omuem .mortis metum. et, timorem. penitus exemisset, NNon- ane. secura et inconcussa; mente in mediis; hostium telis eos versari par fuit, qui;nossent.se ne munuissimarum | quidem. arcium moenibus contra fati. de- creta posse defendi: qui nossent, ut. Mohammedis verbis ular, se sortem suam terminumque vitae: iuevitabilém cervicibus illigatum gerere ? Uaec. sola. cogita- tio iuertes a. desidia. et. mollitie revocare, haec timidos ab acie desereuda pro- hibere. baec fugaces. in proelium retrahere | poterat Neque vero Moslemis - religionem: propagautibus alia! iviritja-áncitamenta- defuerunt, |. Quippe, certum *erat allis. et persuasunz ..Deum «pugnantibus adesse ;; ejusque. auxilio vires fide. 165 B lium v4 H. ) IHUASMS AK E R, lium erescere et mirum 'in modum: anugeri; Quae res quantam ab aevo vira exercuerit in. barbara adhue. et iuculta: priseorum: hominum ingenia, et anti- quissima docet Homeri poésis, et. plurimis exemplis vetustissimorum. populo» fum bistoria confirmat. ' Quid memorem / ácies; Deorum interventu. restitue» *as?. Trojanos Apollinis Martisve auxilio, Ajaces Neptuni elamore ad pugnam excitatos? Meministis profecto, A. A. , quantum ,. memorabili illo apud Lacum Regillum praelio, ad victoriam valuerit Castoris: Pollucisque- subito: Romanis. oblata species, quam hostiles copias füdisse crediderunt: meministis, ánquam;, Lucano bello, quid Martis, coüsularem exercitum 'adhortantis': et secum rà- pientis, imago ad expugnanda hostium: castra contulerit; Quid? si ad Medii Aevi memoriam descendimus , (quod ^ heroicis : illis temporibus | simillimum fuisse censeo , nonne Bello Sacro, fractis ad Antiochiam et paene deletis. Christianorum agminibus , Sanctus Demetrius, Georgius et Mauritius ,' pro suis. equitum forma pugnare visi, mobilissimam victoriam : coüciliarunt?- . Horum igitur omnium si rationenr' babemus, non 'mirabitaur | Arabes etiam plurimum. ad bellicam ' virtutem ' profecisse ; etn. Mohammedi crederent: asseveranti, sin. gulos quosque fidelium, Deo juvante, ' decem hostibus ;profligandis: pares. essez cumque in auxiliaribus Angelorüm ceopiis" firmissima: haberent: et. invicta: belli sacri subsidia. Verumtamen, etiamsi haec argumenta, inaudito robore, | mi- Ta audacia et constantia "singulari ; 'bellieosissimorum hominum: animos imple» rent; ad illos tamen 'eadem miaxime pertiuebant, ! quibus. adhnc integrae -vi- es, et nondum desperata victoria; 1n deternis. enim fati legibüs ,/in:: atxilii divini promissione, nihil'erat- illis solatii, qui in religione tuenda spiritum 'effunderent : nihil quod 'imperium': pugnamque-:deireetantes. coérceret, |. Jam: hóminis versutiam: agnoscite ^ : In^ terrestribus;. bonis:malisve mulla. momenta reperiri cernit, quae ad ren lexpedidndarn: valeant,: Ad futurae vitae praemia poenasque confugit." In coelestibus delidiis ornandis et depingendis tantas et tam. mirabiles explicat elóquentiáe vires, ut, quidquid de aurea aetate , aut de beatis camporum Elysiorum recéssibus, commenti sint Graeci Latinique poétae, práe Mobammedis paradiso: paene! sórdere videatur. ::-Hortorum: aedificiorumque amoe- mitas''et elegantia" singularis: ,' arbores: patulis diffüsae:: ramis. ,' frnetuumque- 1 dul- O iR:;A T X O.; il dulcedine, et wmbrae suavitate desiderabiles , flumina, aquis. limpidissimis, wino etiam, raelle et lacte currentia, puellae denique forma, aetate, modestia , spectabiles, verbo, quaecunque fervidis et delicatis placent Orientalium inge- miis, Paradisi gaudiis annümerantur. |. Hic nullus labor. obtinet, nulla calami- tas, nulla! defa'igatio, Hic aeterta juventus et indefessae vires fidelibus re. servantur. Verum enimvero licet omnibus Moslemis coelestium. hortorum pa* teat aditus, eorum tamen prae caeteris beatissima | sors, habenda est , qui, con. temta vita fluxa. et terrestri, se suasque facultates divinis religionis. imperiis et bello sacro devoverunt: hos, si in. vera fide tuenda occubuerint , ne mor- tuos quidem existimari par est, sed vivos: quippe qui Numinis Optimi Maximi conspectu et copiosissima rerum «ptimarum affluentia fruantur! O magnum bellandi stimulum, cum. in ipsa nece. nova vivendi spes mortalibus affulget!. O eximium virtutis incitamentum , quo fortissimi cujusque remuneratio cum ipsa aeternitate conjungitur! Hinc Paradisi felicitatem in Corano iterum ite- rumque vividis coloribus delineatam cernimus. Hinc futuram illam coelestemque beatitatem. per universum vitae. cursum tantopere commendavit Mohammedes, ut in. his firmissimum fundamentum. rerum suarum et columen eum posuis- se appareat — Memoriae proditum est, Medinensium legatos, cum Meccam ve. nisseut, ut Mohammedi. tribulium. odiis exagitato, suae civitatis nomine ob. sequium auxiliumque offerrent, prophetam interrogasse , quae tandem spes; quae solatia. sibi relicta forent, si pro caussa Dei pugnantes vitam amitierent, At ille, Paradisum , inquit, vobis polliceor! Quam promissionem, in foede. ris solennitate factam, aliquot annis post, illustri et opportuno exemplo in ipse belli tumultu confirmavit: cum: Hamza patruus, Meccanorum armis, Ohoden- si clade cecidisset. | Fortissimum militem , indignis modis ab hoste vexatum; inier. caesorum .cadavera quaeri jubet; inventum pallo nigro obvolvit, et precum suarum apud Deum intercessione. condecorat. Tum ad suos convere Sus, Quid, iuquit, //amzam lugetis? Gabriel ipse, Gabriel divinae volunta- €; interpres. mihi apparuit , nuncians egregium verae fidei propugnatorem Paradisi: civibus adscriptum esie, et Leonem Dei et Prophetae ab incolis soelorum appellari! Quo commento fractos Moslemorum animos et debilie B 2 ta. 12 H A^ RÀ M'A'K E R, tatos sic erexit et confirmavit, ut nibil ex illa victoria emolünienti' ad hosz: tes redundaret. "Neque vero minorem eloquentiam et ingenium in poena con» tumacibus imbellibusque comminanda, quam in obsequentium fideliumque mercede: explicanda, demonstravit, ' Quam terribili: facundiae impetu: segnitiem: desidiamque suorum" reprehendit , ut nón docere et' praecipere: sed: fariarum iraeque plenus intopare videatur! *Quam tetris coloribus 'infernos. ignes et. tormenta depingit!" Vereor sane, A. À;,' vereor; me vobis fastidium | creasse;' et vestris auribus offecisse vcensear: si hie "Tartari'illius Moliaminedici accu ratam delineationem proposuero: si dámnatorum 'ejulatus et lamenta, suppli» ciorum crudelitàter;,' póenasque ;' veluti Hydrae capita, idemtidem renaseen- tes, vobiscum perlustravero,' Quin apite potius, et vestros oculos:a tam ims mani spectaculo ad eximium solertiae" docünientum '' convertite, quà Moham4s medes in intentando aeternorumr cruciatuum terrore versatus est, Paullo an- tequam e vivis excederet, bellum Graecis inferre, et media aestate copias per arida et deserta Arabiae loca in Syriam "educere constituerat, lbi cum multi moras necterent;, et inter alia;solis aestum" intolerabilemr. caussarentur ::'in- dignatus propheta, Quid aestum "witatis? inquit: .estum Gehennae multe minus ferre poteritis? 'O egregia vox , qua nihil ab ullo 'ümquam Oratore; aut acrius, aut opportunius prolatum fuisse'existimo! 'O' mirificá eloquentiae vis, quam intimo pectoris sensu percipere 'possumms, verbis iterr interpretar non possumus! Nonne maximà quaeque a tali düce; et tantis arriis'instruéto y et facillime. inehoari' et felicissime- perfici potuisse censendum est? Mortis ter- rorem sublatum ; haud dubiam 'vietoriae spem in (medio: positam; poenas et praemia' ultra hujus vitae terminos in temporis aetériiitaté "pósità;' verbo. quaecumque valent ad terrendos aut. corfirmandos mortalium animos, a Mo: hammede deprcmta vidistis, ''Quid jam arüplius' restat? AA. , qaam ut; in al- tera eademque posteriore orationis 'meae "parte, vobis patefaciam, quanta bellg studia, auspice et auctore Móliammede, apud' Orientales. exarsefint | Quod. dum faciam, nolite exspectare; me longa et supervacua exemplorum amba* gine vestram: attentionem. moraturum. esse. "Universa Arabum post Mohem- r.edem historia, quantum:/armis-illa gens valuerit, luculentissime declarat; € : Ne- O R A T I OC. 13 Neque aut vestra doctrina, aut argumenti mei ratio, aut temporis ad dicen- dum concessi angustiae, patiuntur, ut oculos per amplissimos Asiae Africae- que fines circumferens, singula percurram clarissimarum victoriarum iropaea; quibus Saracenicum. imperium , ab altera parte ad Indum usque flumen, ab altera ad Oceani Atlantici litora, paucissimorum annorum spatio propagatun est Hoe vero ut demonstrem, hujus orationis ratio postulat, hoc. requirit, haec tanta et tam subita potentiae incrementa, non ex avaritia principum, ex dominandi cupiditate, ex bonorum terrestrium amore, fluxisse , sed. religio- nis Mohammedicae studio unice deberi. Hoc igitur ut melius.et accuratius perspiciatis A. A., hinc primos Moham- medis suecessores, illinc fortissimos et invictos exercitus, sacri belli fulmi- ma, considerate! Mira profecto et inaudita res est, sed tameu probatissimo- rum: auctorum consensu et, testimonio celebrata, priscos illos: fidelium | Im- peratores, non aulae splendore, nec stipatorum aut purpuratorum frequen- lia, nec vestium elegantia, nec divitiarum acervis, a turba Moslemorum. fuisse distinctos, Sola justitia , aequitas, temperantia , eos ad summum dignitatis fasti- gium evexerant, Hos non ut heros et dominos, suis cervicibus impositos,, sed ut legis interpretes, Prophetae socios, ejusque expressas el viventes ima- gines, caeteri venerabantur. Nec diversus militum animus ; quos tantam in .Mohammedem |. et Coranum observantiam | commonustrasse, tantaque spe et -amore aeternorum coelestiumque. praemiorum latos et impulsos fuisse constat; ;ut, quidquid reliquis. mortalibus magnum, spectabile et jucundum censetur, prae his despicerent atque contemmnerent. Dolendum est, illorum temporum Saracenos, agendo. magis, quam cogitando et eloquendo, excelluisse ; dolen- dum, qui res gestas illius aevi suis commentariis | posteritati , traderent, pau. . eissimos fuisse, Verumtamen, in hac monumentorum penuria, tanta exemplo. rum obruimur multitudine, ut, si quis haec singula enumerare et enarrare velit, fitius dies dicentem, quam argumenti copia, deficiat, Ex innumeris pauca et clarissima quidem specimina commemoranda sunt, Diguissimum prae caeteris est relatu atrox illud apud Mutam proelium, quo primum. die, vivo adhuc Mohammede. et superstite ,, Arabes. in Syriae B 3 fini- 1n HL A CH AMA EAR, finibis eum Graecis decertarunt, Arabum vix tria millia eraut, Graecorum ad centum millia numerabantur, Exeroitum et sacri vexilli tutelam Prophe- ta Zedo liberto suo commiserat, 'Huic, si quid humani accidisset, nobilissi- mi duces, Gjafarus et. Abdolla, alter post alteram sufficiebantur: mec illi, laudabili ardore moti, Zeido, quamquam servo, parere recusabant. Jam pris mo statim. congressu , dux ipse fortissime pugnans occiditur. : Vexillum ; hose tibus ereptum, suscipit et tuetur Gjafarus, qui, Cyuaegiri illius , in^ Graecae vum historiis celebrati, haud dissimilis, signum dextra praecisa in sinistram transfert; qua item amissa, sanctissumum depositum brachiorum truneis ad pectus applicat, nec ante dimittit, quam spiritum cum sanguine eisisset, Amborum Imperatoram caede ab inaequali pugaa paullisper. deterrentar bel- licosissimae Moslemorum cohortes. ^ At nihil decessorum fato retardatus .Ab- dolla. in Gjafari locum: progreditur, et Quid, inquit, cunctamint, commili- tones? quid hostes timetis? ut victona aut Paradisi gaudia nostra sunt. Loquentem Graecorum tela adversis vulneribus prosternunt, Quid jam, amis- sis ducibus, in extrema rerum 'inopia, Moslemos fecisse putatis? A. A. None me eos terga vertisse, et facilem victoriam Graecis reliquisse censendum est? Minime vero. Quin imo, quid exigua mauus , fanatico furore percita, advezsus &unumerabiles hostium copias valeret, tum demum luculenter apparuit, Totus - in arma consurgit Christiani nominis terror Chaledus. Hic pugaam instaurat, ingruentes hostium catervas sustinet; nec sustinet modo, sed tanto cum impe- tu, tantaque virtutis demonstratione fundit fugatque, ut eurn hoc in conflictu novies ensem fregisse fama sit. . Nec minus praeclara ejusdem Chaledi vox ad posteritatis memoriam «cónservata est, qui; cum. e gravissima pugna singde lari vietor in castra redwet, amico, ut se reficeret, suadenti, respondisse fer- tur: Otium et quietem. mihi commendas? — Non in hac terra, sed. in coelis , otiabimur. Qui laborem et molestias hodie non detrectaveru , cras quietem ducrab tur! Quid. reliquos belli Syriaci heroas commemorem, omnes ut for- titudine, ita relirionis et vitae futurae studio, cum Chaledo comparandos? E quibus unus, cum, capto Imperatore, suos animo despondentes pedemque referentes, videret; Zn ignoratis , inquit, O Socii! qui «erga hostibus wer- O R X T. P!O. 15 terint , eos iram Dei et Prophetae inevitabilem in. sua capita provocare. Aonne meministis, hanc esse Corani sententiam , null portas : Paradisi pate- rye, qui manum suam defendendae relivioni commodare recuset? Jam vobig ad pugnam capessendam | praeibo. | Si dux interiit , at i eus tamen vivit, qui vestram aut virtutem. aut ignaviam intueatur. — Aliud. exemplum si. vultis, A. À., ad Zobeiri modestiam, continentiam, animi magnitudinem , parumper mecum oculos transferte, Erat is inter praecipuos comites Abdollae, quenr Otbmanus Chalifa cum magna manu ad Africam debellandam miserat. Prae. erat illis locis Imperatoris Byzantiut. nomine Gregorius, vir non minus sua dignitate, quam: eximia pulcritudine et rara virtute filiae, nobilis. Hic cum Saracenos, quamvis numero inferiores, aequo tamen Marte contendere animad- verteret, de eventu desperans, ei, qui Abdollam: interfecisset, centum aureo- rum millia eum filiae matrimonio pollicetur. Quae res cum ingentem duci Moslemorum solicitudinem injecisset, suadet opportune Zobeirus, ut idem in Gregori caput pretium statuat ; nec suadet. modo, sed ipse factum exsequi- tur. Recrudescente pugna, in confertisiima hostium agmina invehitur: prae- fectum | obtruncat, puellam ad patris latera strenue dimicantem vivam capit, Jam Gregorii nece parta erat victoria Moslemis, sed, quem inexspectati bene- ficü! auctorem ferrent, iguorabant. Quod nisi virgo captiva, ad Zobeiri con» spectum , in lamenta et laerymas prorupisset, tanta et tam inaudita virtus sua in perpetuum laude caruisset. Egregia sane haec sunt et excelsae indolis in» dicia, At majora etiam audite! Oblatum ab Imperatore praemium. contemnit el recusat, nec divitiarum, aut fluxae et periturae formae amore, sed sola legis divinae veneratione, et bonorum coelestium desiderio, nobilissimum facie nus a se patratum affirmat. Quid multa? Medinam cum victoriae nuncio ablegatur; ad Chalifam de secunda belli fortuna refert; Dei benignitatem concelebrat; ducem in coelum laudibus extollit; res a se gestas non comme- morat, O admirabilem modestiam , de suis meritis alte silenti, nec vanae gloriolae umbram consectantis ! O eximiam animi magnitudinem, quae prae Sentia hujus vitae bona prae futuris aeternisque repudiat! Nolite tamen existimare, A. A, hunc tantum religionis amorem, hoc income pa: 18. H. A. a m A M A K É R, parabile belli. sacri studium ,' solis. Saracenis: Mohammedis | aequalibus ,: ;aut certe.ad. illius. aetatem. proxime accedentibus, priva et ; peculiaria. fuisse. Quot. populi diverso tempore et. loco Moslemicam: fidem sunt. professi 5: toti etiam: ilius. proferendae. et armis amplificandae desiderium -. tenuit. ^ Magnum. foret; sane et taediosum negotiüm , . si. singula. hujus rei. vestigia: per: lougam- secu lorum.. seriem et. decursum. vobiscum: persequerer. Unum igitur. álterurbve. exemplum ad rationes meas probandas suffecerit. Haud ignoratis, A. A. , quote: quot in historiam vel leviter inquisivistis; haud ignoratis, inquam, quanto: ardore, hinc a. cruce signatis ,' pro Christiana lege; illiue a. Syris. Aegyptiis, que, pro Moslemica secta, :Saladini praesertim ;aevoj: in Oriente: pugnatum sit; Fateudum est ,, ambitionem 'Sultani, Aegy ptii ,; aliorumque principum... suos; fi. nes extendere. et regni potentiam | augere cupientium, ad :haec bella . et inciv pienda-et.-persequenda- plurimum: valuisse /— Verumtamen nisi. fanatico: etiam furore concitati. fuissent. Orientaliumi, animi ,, numquam. de;; Hierosolymis;! de« que Terrae sanétae possessione, tam atrociter.fuisset.decentatum; ^ Erat ompino: Saladinus, vir. subdolus, varius, acer, bellicosus; quique, si':sua'res' ageretur, divina humanaque : jura | facile: contemneret: Ad. Aegypti Syriaeque | imperium ;; ejecto legitimo domino , neglectis 'gratae mentis officiis, ;conculcata . justitia ,. per fas et nefas sibi viam ; muuiverat:;; ldem tamen: legis Mohammedicae obs — servantissimus. illiusque! delensor. acerrimus" fuisse: deprehenditur :! ut, , st opus. esset , omnes: regni sui vires; facultates ; vitam ' ipsam , bello 'sacró: dévovere non dubitaret. :..Constat hoc:ex. universi: illius :aevi- annalibus; constat. inipri: miis ex singulari luculentissimoque documento, quodin Sáladini vita nobis conservavit "probatae fidei auetor; testis 'ocularis Bohaddinus;: !s,' quadam occasione, se in comitatu/ Süliàti, per Syriae litora, iter "fecisse: tradit "lure batum ventis erat mare,'magro 1mpetu! hórreudo fragore, flüctus'cónsuerexes - rant.:: Hic, cum immani insolitóqué: 'spectaculo graviter commoveretur'iBohad: diuus , et illorum ' secum réputaret hominurü insaniam, qui, parvi et sordidir lucri gratia, se: suaque: omnia - -ratis undis ' ventisque conmaitterent z repente ad fidissimum comitem conversus" Imperator: 50i? ? inquit, quid' mente 'desti natum: habeam :amice ! |.Si. Deus Optimus dMaziius hoc mili 'Goncesierit]? ut *ia] "UU ann "T 1 ORATIO 17 religuas etiam Syriae provincias, Christianorum manibus eripiam; per hoc ego mare ejusque insulas et. dissitas regiones circumvectus, devotos nostrae le. gis adversarios internecino bello persequar ; nec prius ab incepto desistam , quam aut operi immoriar , aut nullus Dei hostis toto orbe terrarum relinquatur. Quod agitaverat animo Saladinus, ut Orientalium arma ex Asia in Europam transferret, idem recentiore tempore, optato exitu, Turcae Othmanidae perfe. cerunt. Quorum si ingenium accurate consideraverimus, eos non minore sa: cri belli gerendi ardore flagrasse reperiemus. Moverat inter alios hoc rerum divinarum studium, haec cura, fortissimum Principem, Amurathum primum, ut quas novas delectasque cohortes instituendas ordinandasque suscepisset, easdem invictum propugnaculum religionis non minus , quam imperii, fore decerneret. Captivos pueros , parentibus ereptos, armis tractandis erudiri, le. gis Moslemicae praeceptis initiari, Christiani nominis odio. et contemtu im. bui et impleri jubet. Qui cum ad pugnam jam parati essent, et in pro* cinctu consisterent, vir quidam morum integritate , vitae solitariae continen- tia, sanctissimarum peritia legum spectabilis, jussu Regis, adducitur, ut sa- cris bellatoribus, quasi Oraculi voce, firmitatem et constantiam adderet. Hic, in primam aciem progressus, manu protensa, haec verba effudisse dicitur: Hos novam militiam vocari impero! Horum sit in perpetuum habitus. illa- stris , ensis acutus, dextera victrix!. His apprecor, ut hostium cervicibus cer- tissimum exitium interitumque minentur! | Hi. denique , quocunque se verterint , debitum honorem, laudem et gloriam consequantur! Quae consecratio, divino paene furore et impetu pronunciata, quantum ad acuendam fortissimorum virorum ferociam contulerit, tota luctuosissimi illius aevi demonstrat historia, Testis est barbaricae virtutis proelio Canovico devicta et in servitutem redacta Yllyriorum natio: testes Christianorum sanguine madentes , et potentissimorum principum caede nobilitati, Warnensium campi: testis ipsa ad extremum ex- p9gnata Constantinopolis , et crudelissimo victori parere coacta: testes de- letae Byzantinae urbis excidio Romani quondam imperii reliquiae! Possem ego ex Turcicis illorum temporum annalibus plura etiam proferre, eademque insignia, specimina fortitudinis , cum superstitione conjuncta, At longio: re quid ambage vos morer et detineam, A. A.? Mohammedis de bello C Sae :80— SH o A0H AOMJAODK'E.R, sacro leges et praecepta audistis: furoris ignes ab eo concitatos, et tum. et postea, indesinenter arsisse jam intelligitis. Quod ergo ab initio explicandum susceperam perfectum et absolutum est, Utinam vero mea oratio ad hujus. argumenti magnitudinem assurgere, ejusque splendorem elegantia sua aequare potuisset! Vel sic tamen, in tanta meae facultatis imbecillitate, vix dubito, | quin rerum augusta species eo saltem vos induxerit , ut felicem illum et egregia sorte mactatum judicetis, cui, in contemplandis Orientalium. ingeniis , illustranda historia, indagandis facinoribus, liceat per omnem vitae cursum sine ulla intermissione versari, i Haec igitur beatissima vitae conditio, quae ante biennium Franequeram voe €ato, non sine insigni favore summi Numinis, obügerat, haee, inquam , con* ditio, ut mihi, in alma Musarum Lugdunensium sede, in posterum rata et fir- ma maneret; Vos egregia Vestra apud sapientissimum Regem commendatione .perfecistis, Viri illustrissimi! Curatores Nobilissimi! Quae Vestra erga me be- nivolentiae significatio talis est ac tanta, ut parum aut nihil dicam, si pro fitear, me, hujus beneficii caussa, in aeternum grati animi sensu devinctum Vobis obstrictumque teneri, Thesauros mihi committitis Literarum Orientalium maximos, copia, pretio, utilitate incomparabiles. Hos mea opera. a situ ,et squalore, a tenebris et neglectu vindicart, hos in lucem et vitam protrabi, et in notitiam eruditorum proferri jubetis: et, ut paucis. omnia compleetar, .eo me ornatis Hitigewo; que hànd andi an nullum vel ardentissimis: votis a. Deo est et habetur, sic aliquem in illa ,; quam profiteatur , dixiplius occupari, ut, quidquid ab aliis inventum sit, ad emolumentum publicum referat ; maxi- , mum certe et exoptatissimum existimari debet, in eo loco esse positum, unde veteres. doctrinarum. limites transgredi , earumque fines amplificare possis et extendere, Verum enimvero , quo major graviorque futuri mu dignitas mihi videri solet, eo miuus, Viri Illustrissimi! me Vestris desideriis satisfactu- rum spero. Manc enim tantae molis provinciam non ea mente suscepi, quod humeros oneri ferendo pares esse existimarem , sed quod assiduitate ,. indu- Stria, diligentia, uti ab omnibus, sic a me, ad bonarum doctrinarum pre- gressum ' nonnihil conferri posse intelligerem. . Caeterum si quid olim in hane : J ' Aca. ORATIO, 19 Academiam , in studiosam. juventutem , in universum orbem eruditum, ex hac nova professione, meisque in illa tuenda laboribus , commodi redundet et gloriae, id omne, qualecumque est, non mihi, sed Vobis, Vestroque sin- gulari in rem literariam amori, tribuendum esse, quoad vivam , arbitrabor. Vestrum. autem venerabilem consessum , et tantis meritis illustrem, cum respicio, Viri Celeberrimi! Professores Eruditissimi ! vix ullam satis. aptam orationem reperire possum, quae meae erga Vos observantiae. declarandae suf- ficia. Nam, si eum honorem eamque dignitatem. cogito, quae ex diuture niore et ampliore rerum experientia nou immerito ducuntur, eam Vestrum complures aetatem attigerunt, ut non collega, sed discipulus ad eos mihi vi. Qdear aecedere, | Si doctrinam Vestram considero, ea tam longe lateque per omnem Europam cognita est et nobilitata, ut meae mihi tenuitatis con- $cientia ipsam paene loquendi facultatem eripiat. Quae cum ita sint, jam paucis aecipite, Viri Clarissimi! quid mihi a Vobis petendum efflagitandumque €eenseam, Seniores et natu majores oro atque obtestor, ut me, juvenem ad- huc neque insigniter eruditum , paterna cura, benignitate, caritate complecti, suaeque sapientiae doctrinaeque fructu impertiri. numquam. desistant, , Aequa* les vero aut: paullo aetate. provectiores etiam atque etiam rogo, ut, si qua mihi inest humanitas, si qua fides, integritas et candor, si qua denique. bo- mas literas juvandi voluntas et studium, ut me, inquam, sua amicitia, favo- re, gratia, non omnino indignum putent, Hoc autem omnes velim existime* lis, me. tum- demum votorum | compotem . damnatumque futurum, cum , qua laude suam quisque disciplinam profitemini , eamdem me , in. studiis Orientalibus -augendis et ornandis aliquando. mihi comparasse judicaveritis, Ad hanc igi- tur insignem gloriam consequendam Tu mihi dux ex auctor esto, Paru! Ce- leberrime ! cujus dum os vultumque praesens. intueor, . insolito horrore. et animi conturbatione me .perfundi et commoveri sentio. -Quo. enim satis .ele- -gànti sermone Te alloquar, ad quem. eloquentiae apüd. nostrates prineipatum Musae | detulerunt ?. Qua, rentis | constantia Te; compellem , . quem ; Literarum Orientalium | scientia immenso intervallo me praestantiorem .fateor ? -. Quod- misi, quantum doctrinae splendore celeberrimos aequas, tantum suavitate mo- rum humanissimos antecelleres ; haec ingenii Tui praestantia ad. opprimendam € a: pe -— 20 H A HAMAKER, ORATIO, potius. meam: mediocritatem ,' quam ad sustentandam , valeret, "Nunc vero mi. hi, hisce diebus ; tantas tamque apertas benivolentiae significationes dedisti ut nemini me magis, quam Tibi, acceptum et commendatum velim. Tu per» gas, Vir Maxime | quemadmodum incepisti, neque dubites, me, Tibi muneris Societate conjunctum , «amicitiae etiam: societate et studiorum communione dignari. Tu me ex überrimo Tuae eruditionis fonte, interdum aliquid. in meos rivulos deducere: et deíivare 'sinas. "Hoc denique luculentissimum sit :certis- simumque Tibi" meae! erga Te venerationis documentum , me: nihil umquam antiquius, nihil in hujus Professionis ornamentis majus aut "nobilius habitu. rum, quam' si diu, pirwto imprimis doctore, monitore, hortatore, studiorum 'socio , meos labores Patriae ,' Academiae, 'Literis, devovere et consecrare: liceat. Neque Vos postrema mea cura et voluüpías futuri estis, Juvenes Praestan- tissimi! ' Quanto doetrinam- Orientalem ;juvandi et amplificandi amore fla. grem, ex hae Oratione profecto intellexistis, Cui ardentissimo pectoris de- Siderio sic curi iáximé satisfieri possé existimo; si Vestri" potissimum com. modi rationem ' habeam. Quidquid a reliquis "gravissimi muneris: occupatio- nibus. superfutururmi 'est temporis; id Vobis 'omne Vestrisque studiis tributum . 'erit 'et. dicatum; Quare agite, Juvenes Optimi! et, me duce et commilitone "fidelissimo, in his literis guaviter addiscendis praeclaram vestram industriam diligentiamque collocate! Curatorum ,. lllustrissimorum Virorum, benignitas , de Vestra voluntate maxima quaeque sperantium , aditum Vobis ad Orienta- lium. penetralia! Musarum et ingressum aperuit; ut Vobis movae'adhuc igno' "taeque doctritíae recessus ' perlustrare 'concessum 'sit. Nulla igitur Vobis ad eruditionem et gloriam incitamenta desunt, | Si locum respicitis , : bic Schul- -iensiorum , magnorum -triumvirorum , hic Scheidii Raviique virtus incla- ruit: si studii -opportunitatcm , hic: Orientis copiosissimi thesauri Vobis pa- -iescunt: si doctores , rArwiUM habetis, omnium: elegantiarum parentem . et (magistrum: et'i( hoc enim. extremo jam. loco addendum est, ) me etiam ha- ^ bebitis ,' cui, in egregiis Dei Optimi Maximi benefieiis ,, hoc unum omnium excel- Hlentissimum' reputabitur;; si illius. Magni Viri: Collegaeque mei exemplum di. :ligenter in posterum imitari gm illiusque extremis lineis adumbratam i ima- oginem referre, 00000 15 T id "q D« T A Uu OFRANCISCI vas oz: BREGGEN coax riz O:RAGIO DE UNA ATQUE SOLA F1A4, PRO HODIERNIS ARTIS MEDICAE INCREMENTIS, TUM AD ARTIFICIS SOLERTIAM, TUM AD ARTEM IPSAM AM- PLIFICANDAM, RITE INEUNDA; IDLAIBIBTASDPIUTEILDGIE DIE XXIV NOVEMERIS Á. HDCCCXVII: CUM PATHOLOG!AE, MEDICINAE PRACTICAE, MATERIAE MEDICAE ATQUE MEDICINAE FORENSIS PROFESSIONEM IN ILLUSTRI ATHE- NAEO AMSTELAEDAMENSI SOLENNITER AUSPICARETUR. m Hn 1 i m 2 anms arn Milo amb autera odd ron ATE 4 b " 12] NE r : MR e " «| adr etiem LPLIMITUET PB f Ua V MM Lcd Tg id. iB Wi r, ee iie vie 4 it] t hi) AH ii il iris , dii AY. "aea no P" uH "s Tte [ : ik Tae E -si Side xx AUN des u^ Tj - r j abili n 5h x 4t ; * 1 T2 me enn M RICETIRUER UE Q. i ET. c eM MO e t d Ta x * 4T d MEG Er T H qi e XO UO "ns In Ue C PPTATINES "s PA E A cni nili a Tp np " A qnie DN SU CU "US Cut Td T Mec , : Jit To ap supe ape eieun: 1|: ! t eii in li juu Wer Ms 3) *VRTRRORI n i^ "- . aye: rA | 1e "TUE ul uA uit CIVITATIS AMSTELAEDAMENSIS. CONSULES, VIRI AM- PLISSIMI, NOBILISSIMI! ILLUSTRIS HUJUS ATHENAEI CURATORES, VIRI GRA- VISSIMI! QUI HAC IN URBE REBUS PUBLICIS ADMINISTRANDIS, JUSTITIAEVE VINDICANDAE PRAEESTIS, VIRI NOBDI- LISSIMI, SPLENDIDISSIMI! QUARUMCUMQUE DOCTRINARUM PROFESSORES CLARIS- SIMI, COLLEGAE CONJUNCTISSIMI! MATHESEOS ET ASTRONOMIAE LECTOR PERITISSIME! A2 DI- ; 64) DIVINORUM ORACULORUM INTERPRETES DISER TI581MY, VENERANDI! QUARUMVIS ARTIUM, DOCTRINARUMQUE DOCTORES CON-- SULTISSIMI, EXPERTISSIMI! CIVES, HOSPITES, LITERARUM AMORE AUT DOCTRINAE ' FAMA INSIGNES, CUJUSCUNQUE ORDINIS ATQUE LO- CI, AUDITORES HUMANISSIMI, EXOPTATISSIMI! VOS ETIAM, JUVENES LECTISSIMI, HUJUS ATHENAEL ORNAMENTA, PARENTUM AMOR, PRAECEPTORUM DE- LICIAE, PATRIAE SPESt Si quid erit in me ingenii, Auditores, quod sentio quam sit exiguum, aut si aliqua artis medicae exercitatio. in qua me non nisi mediocriter versatum, esse persentio; aut si vel aliqua dicendi ratio, a reliquis disciplinarum studiis profecta, quae omnia Magistris , quibus olim usus fui, optimis eorumque praeceptis potius , quam proprio marti, me debere lubenter confiteor; timen- ti tamen mihi ac facile trementi terrorem incutit nova Athenaei Amstelaeda- mensis, quam imprudens forte et incautus suscepi, provincia, tum locus ipse et quam adscendi cathedra, e quà dixerunt olim viri, omnium omnis generis doctrinarum et disciplinarum laude ornatissimi, e quà et hodie in* primis summá cum admiratione contemplari mihi contingit effigiem virorum; de nostratibus atque exteris optime meritorum, quorum fama eximia atque disciplina ad unam, non dicam Europam, sed ad omnem terrarum orbem pervaserunt, Quamvis enim ad erigendum animum meum juvet, quod in religione of- ficit collocandum arbitror, magistrorum optimorum praeconium; quamvis vel hac occasione gratissimo cum animo laudare vehementer non possim nom viros illos, in arle suá pereximios, SANDIFORTIUM, OOSTERDYKIUM, PARADISIUM, clarissimos quondam Academiae Lugduno- Batavae Professo- res, qui praeceptis suis atque institutionibus singularem cujuscunque gene- ris benevolentiam ad studia mea contulerunt; quamvis vel mae eruditum etiam A 3 prae- nit: 6 , F. vay nzzRg BREGGEN €ORN. FIL - praedicem laboribus atque scriptis virorum, doctriná, honore, ae nomine il. , lustrissimorum , qui in hoc civitatis Amstelaedamensis Athenaeo summá cum laude florueruut atque adhucdum vigent BON N!I, VAOLIKII, REIN WARD- TI:; nOn arroganter tamen ita de me ipse sentio, quin et cuncta haec aliorum officia atque merita, ad me delata, ad debita mea scientiae atque artis justo nomine exsolvenda , 'eo magis valere, persuasum mihi sit ac per- suasissimum., ; i Quod igitur audacem me juvare afflitumque sublevare poterit, vestra, cowsuLEs Civitatis et cunATORxzS hujus Athenaei, "Viri amplissimi et perillustres, erit humanitas et benevolentia, quà studiis meis adesse, novae* que palaestrae curam committere voluistis, cum Professionem , plane novam, Pathologiae, Medicinae Practicae , Materiae : medicae atque Medicinae. Forensis instituere decerneretis. 03 Ímo et hanc vestram auctoritatem , hunc: amorem et favorem. vestrum, Viri gravissimi! in consiliam dde mihi liceat, quo magis. certiores vos esse velim, non istam mihi inesse doctrinae copiam, quam et provinciae, a fne susceptae, ratio aut spes vestra exspectare videatur. Non igitur multa promittere, sed insignia benevolentiae vestrae documenta gratissimo cum ani- mo rependere, voluntati atque exspectationi, quam de me habetis, benefi- €ae, quantum in me erit, satisfacere , atque ila omnia ad munus meum pensumque revocare , summa officii mei erit religio. Quod si sedulo ita acturus sim, ut nec ipse mihi, neque etiam spei vestrae defuisse plane ju dicer, vos, Viri nobilissimi! hoc animi et officii gratioris testimonium , be- nevoli accipiatis, rogo , peto, obtestor. Quod superest, salvos vos atque in- columes Deus Optimus Maximus diu conservet, in Civitatis, Patriae, Athe- naei, Literarum, netu) omnium bonarum insigne decus, oro , precor, supplico ! j; 7 e- Atque ita etiam et vos, Viri clarissimi, Collegae honoratissimi! doctrina. rum quarumcunque Professores , ad eumdem amorem et favorem compellare velim, Egregium quidem illud Curatorum amplissimorum beneficium, in me delatum, hoc sibi habet peculiare atque proprium, ut ordini vestro adscriptum ni- i ORXTIO T. nihilque adhue tribuentem, literarum, scientiarum, doctrinarum et utilitatam socielatem vobiscum inire me patiamini , quin et multa mihi de jure vestro concedatis; mihi profecto, qui tenuitatis meae bene conscius, hoc ordine vix ac ne vix quidem dignus videar. Cum vero in studiis atque literis nihil humanius feri possit, nisi ut doctrina superior et sapientia, factis et scriptis latissime celebrata, studiosum et laboris amantem , voluntate, consilio , auxi- lio juvet aut adjuvet , ita et vos, Viri eruditissimi, me velut laborum so- cium recipiatis, subveniatis, sublevetis et sustentetis, pro scholae nostrae ce- leberrimae necessitudine , oro atque obtestor, Favete mihi igitur et amate vos, quorum caritatem, benevolentiam , subsidium et praesidium imploro, atque me in vestram vos recipite fidem, «quibus integrum me totumque tra- dere, cura mihi erit summa et delectatio, Et vos Auditores humanissimi! cum Orationis argumentum aggredior, adeste aequis auribus, meque humanitate et benevolentià sublevetis velim. Dicam igitur: De uná atque solá vid, pro hodiernis Artis Medicae incrementis, tum ad arüificis solertiam , tum ad artem ipsam. amplificandam, rite ineundá. Pervolventes diversarum gentium annales, ad inveniundum quod olim fuit artis medicae studium, prout listoria, lux illa veritatis et magistra vitae, nos edocuit, quatuor quidem periodos distinguere nos oportebit, Ac primum illa, quam facile incertam ingenii infantiam dicas, ars domesti- ca fuit, quum Nationes infimum adhuc culturae gradum tenuerunt, Quam- diu enim illae, Penates sanitatem tueri, vel Daemones morbos affligere, vel Deorum ad valetudimem recuperandam auxilium. implorandum esse, somnia. runt; quamdiu aegroti, eumdem in finem , viis publicis aut templis expone. bantur, tum vel varia signa, formulas, amuleta, aliosque characteres sympa- iheticos aut magicos, ad sanandum vel infectandum ut plurimum valere pu. tarunt; artem medicam profecto hanc periodum constituisse , absque omni dubio contendere licebit. Alterum mox fuit stadium artis empiricae, quà viri, doctrinà atque aucto* pi- E] F. vay nzR BREGGÉN conX. rrr: ritate ornatissimi , observationes vitaeque quotidianae experimenta ad usus suos practicos contulerunt, atque inde et fontem et terminos scientiae omnis medicae petiverunt. Imo et eamdem hanc viam: ineuntes, HIPPOCRATES, HARVAEUS, SYDENJHANUS, BOERHAVIUS, FRIDERICUS HOEFALAN- NUS, HAZLERUS, veteris scholae empiricae unus aut alter, coaevos luce sua ingenti illustrarunt , quin et posteros ad liberrimam examinandi ratio- ' nem et colligenda rerum gestarum testimonia. duxerunt, quibus scientia baec perfectior, pari cum passu, mirum in modum adauc!a fuit. Nunc enim una ac sola veri inventio opem illam praestitit, ut diversa systemata theoretica, pariter cum arte ipsa aut praxi, ex diversà vivendi ratione, in scholam il- lata fuerint. Hoc igitur tempore ars scientifica multos fecit progressus, Omnia, ad perficiundam illam aliunde ducta, vel veri speciem vix tenuerunt, aut cum ipsà inventione dcsierunt, Sequitur tertia Dogmaticorum periodus, quà philosophandi ratio acholastie ca, cum conjecturis praeter sensuum effata, scholarum formulis , sententiis atque verbis, cognitionem) ipsam empiricam sibi subjecit, adeo ut ipsa haec philosophantium schola et abstractas notiones, et omne istius eruditionis ge. nus, quin et vocabula ipsa tenere aut intelligere sola vix ac ne vix qui dem potuerit. Qui scholam Hippocraticam sequebantur, boc philosophandi £enus oppugnare vehementer coacti fuerunt, Mox autem ad castra Dogma» ticorum et Disputantium pervenerunt. Restauratis literis, novum in dies apparuit systema , a philosophis inventum atque inductum, quod facile ad scientiam veram et germanam retulerunt ; atque hinc nonnunquam Ars ipsa vestem aliquam mysticam induit, quà cognitionem ipsam nisi vel ad summum veritatis culmen elevarunt, desiderio tamen suo et hypothesi, verbis barbaris €t poético dicendi genere, satisfecerunt, ' Atque haec sunt illa literarum stadia, quae in Medicinà obtinuerunt. Pau. €o igilur annorum intervallo , in -unam aut alteram partem, de. verá aut fal- sà praxi, de Drownii systemate empirico aut hyperphilosophico , vel tandera de ipso philosophandi genere, vel poético, vel prosaico, disputatum fuit, Cortemplemur autem hodierna Medicorum aut Physicorum studia, quibus ORATIO 5 wel objectum artis, velut experientiae subjectum, ad veram observandi, atque experiundi rationem referre , vel postremum hoc, velut mentis effatum, ex argumentandi more philosophico explicare voluerunt; contemplemur porro eorum inventa et modum, hanc disciplinam variis modis atque pactis tractan- di, tum profecto egregia indicia et sublimioris systematis medici subsidia in- veniemus. Confiteri tamen oportebit, principia artis nostrae, mediis in lite- rarum nosirarum incrementis , ad unum aut alterum systema veri nominis firmandum , non ita vera aut certa existimari posse, ut illis fidem omnem praebeamus, Congeries enim illa empirica, multo cum fervore adaucta, pa- riter cum Medicorum ipsorum studiis, ad artem medicam revocandi omnia, quae scientia naturalis afferre poterit, tum et ipsum illud, quod ad aetatem nostram pertinet, singulare scientiarum omnium sublimiorum et universarum studium verum et germanum , cognitionis rectae fundamentum , in omnem partem vacillarunt, Atque haec observatio magis adhuc valere poterit, quip- pe omnis hic artis progressus hoc sihi habet proprium, ut accuratius inda- get atque examinet, quod imperio ejus in hanc vel illam partem subjici po- terit, His enim praetermissis, mox provectiora inventa atque studia artem ipsam, quam divinam atque in ipsá rerum naturà fundatam facile dicamus, ad incertam non tantum scientiam , quin et ad vanam ac futilem disputa- lionem referenda erunt. Atque ita magno cum illo systematum et compendiorum numero, ubi vel varia scientiarum theoremata vel regulas therapeuticas, ab; infimis inde effa- tis empiricis ad audacissimum conjecturandi genus illatas , inveneris, ipsa exoritur quaestio: Quid vel inde ad scientiam et artem accesserit? Quid vel veri aut certi his in studiis inveniatur? Aut quamnam utilitatem ars medica e magnis scientiarum naturalium progressibus, vel ex ipsáà illà phi- losophià erectiore aut sublimiore ; ceperit ? ; Delapso saeculo octavo decimo medio, egregium illud praesidium artis me- dicae enatum fuit, cui BOERHAVIUS, FR. HOFFMANNUS, STAHLIUS, aliique ansam praebuerunt, Condiderunt illi ubicumque terrarum scholas $ua$; scripserunt erudita varia, quae in omnium fere manu versabantur; B G ke 10 F. YAN DER BREGGEN cons, FIL GAILENI theoriám examini severiori subjecerunt ejusque auctorifatem dimi muerunt ; scholam sxrv1ir, oppugnarunt;. Oegzrera». generalem firmioribus oe-. conomiae animalis principiis, in statu | tam, sano. quam morboso , pariter. cum. prospero »medicamentorum successu, fundarunt; vitia, humorum: accuratius examinarunt; majorem. organismi omnis vitalis rationem habuerunt; empie riam irrationalem rejecerunt , simplicioremque rationalem substituerunt ; illi tandem , pro ratione temporis emendatioris et progressuum , quos Physica aliaeque disciplinae theoretica jamjam fecerant, feliciori laborum omnium even- tu gavisi fuerunt. - rxdetiq Ad finem vergente eodem saeculo , Physica, praesertim | Chemia , , multos fecit progressus; major lux Physiologiae et Pathologiae apparuit; lMateries medica et Pharmacia magis elaboratae ; mulia medicamina, huc usque incogui. ta, quin et medendi methodi variae meliori, examinis | trutinae . subjectae magnus observationum rectiorum. numerus de statu morboso atque. remedio. rum effectu , experientià duce, pervagatus fuit; accessit, tandem: medicorum liberior sentiendi ratio, quae vincula disciplinae scholasticae perfregit, atque haec omnia. vim.singularem ad. perficiundam |Ospaéizv, maximum illud recte medendi instrumentum , adhibuerunt. aii Prisca igitur Hippocratis observandi ratio iterum praevaluit, quà. naturam sequi, ejusque vires medicatrices, ex magistri optimi voto, magis, aestimare coeperunt, Aditus fuit longe facilior componendi lites admodum .fuiiles, quae olim in Pathologià humorali aut nervosà obtinuerant; illam. certis , cir- cumscribendo limitibus, hanc illustrando partibusque solidis vitalibus utilio- rem et efficaciorem reddendo vim, quae tandem disputatores fervidos..de, ef- ficacid medicamentorum in. partibus Corporis Humani solidis :et fluidis.ad al. tissimum silentium redegit. Tum. Cognitione Physices mirum in modum adauctá, nostris. quidem, diebus Phi- | losophia , quam criticam appellant, terminos scientiae arciiores constituit: varias, quae olim extiterant, docendi methodos examini accuratiori subjecit; opiniones antiquitatis priscas et venerandas,. veluti dubias valde et. incertas, provocavit; innumera fere organismum rite examinandi inventa progenuit, . 0-9 ROAD T E10, II atque hoc pacto inductae fuerunt omnes novae illae et grandes artis revolu- tiones, quae omnem theoriam medicam vel tüurbarunt vehementer, vel etiars ad novam quasi formam duxerunt. Fuit imprimis Theoria organismi vitalis, quae universas illius mutationes a mulatà mixtione et formà materiae animalis sejunxit, relictà tamen ipsá illà explicandi hanc varietatem curà atque operi, quin et materiam ipsam va- riantem nomine singulari appellandi facultate. Mox enatum fuit systema Brownii et theoria incitabilitaus, quà vita, sola in organismi incitalione at» que in actione externaraem incitantium potentiarum posita, atque illa, velut fundamentum primum et princeps, commendata fuit, Fuit tandem docendi ratio medica, quae primas naturae vires, atque ita summum illud scientiae omnis. physicae principium, non ad solam artis formam experimentalem, quin et.pariter ad contemplandi aut theoriae rationem , atque hoc pacto Oepzreiav ipsam nuperrimis quidem temporibus, ad firmam et stabilem scientiam re- tulit. In hodierná igitur Medicinae conditione, nullus alicui theoriae locus erit, quae, jure atque arbitrio , praxin ipsam determinare possit, nulla profecto, quae experientiam solam, testem ac magistram habeat, Accuratiori enim in- stituto examine, bene inulta sese offerunt lacunosa et contraria, atque ex- perimenta ipsa therapeutica duplicem aliquem, quin et aliquando valde in- felicem eventum habuerunt. Idemque illud confiteri facile oportebit de re- liquis omnibus , quae hoc quidem cum consilio inventa atque instituta sunt, ut Medicina practica ad solum theoriae finem referretur. Cum igWur, ne hanc in rem prolixiores simus, ex his, nuperrime ad me* dicinam novo cum studio relatis, quae ante perhibita sunt, conclusionem "aliquam eff&cinmus, facile apparebit, tractationem | medicinae scientificam. supe. rius füisse elatam; mulias ideas et opiniones ad veriorem artis formam ac- oessisse; ordinem magis logicum ad morbos. bene distinguendos, imo et in varias classes referendos , obtinuisse ; rationem longe accuratiorem virium vi- talium , tum ad explicandum. tum | ad. tractandum statum morbosum , in- ductam; átque inde indicationes et qualitates. corporis materialis magis defi- B a ni- ra F. YAN DER BREGGEN CORN FIM nitas et verius fuisse elaboratas In alteram tamen partem nullus, a praejus dicatá opinione immunis, inficiari poterit, permultos nimis anxie versari in. tractatione aliquà franscendentali, quae empiriam aut praxin facile spreverit; Antea enim opinio fuit vulgaris, unum aliquod faetum magis valere, quam quidem magnum hypothesium numerum; theoriam autem in ipsà experiene tià collocandam, arctissimoque nexu ad veritatem et usum certum esse con-. jungendam. Nostrà autem aetate res ipsa longe aliter comparata est. Quod ' in experientià cernitur , nunc theoriae subjicitur, figmentum fere omne lu- bentius arridet, quod certum sane dicamus, rejicitur , atque ita sententiam vulgarem sequi, in laude collocatur. Hine novae cujuscunque generis obs Servationes studio praejudicato ad systema referuntur. Hine statum, qui incitationis dicitur , aptissimumque medicamenti stimulantis. gradum ad gra- num fere indicárunt, ast in praescribendo medicamento ipso, aut dosi, vel formá, vehementius errárunt. Hinc faciliorem unusquisque rationem. invenes rit, Cosmogoniam aut Physicam phantasticam formandi, tum «t elementa naturae jucunde satis atque eleganter ef&ngendi, ut quod in naturae phaeno- menis observatur , divino quasi honore afficiatur, magis quam quod in ipso na« turae conspectu, aut monte, aut agro, aut laboratoriis sese omnino commen. dat, examini accurato et experimentis subjiciatur, Jucumndius hinc etiam lone ge et facilius fuit, theoriam nervorum, sensuum organorum et generationis, formulis mysticis comprehendere, quam examen illud accuratius instituere , quod BALLERUS, sOEMMERINGIUS, ali, quondam fecerunt, Atque ita imaginatio sola medicamentorum effectus facilius quidem fingere, quam in visitandis aegrotis ipsis, experientià duce, consectanea certiora elicere potuit, Ut igitur paucis omnia comprehendamus, nullus quidem abnegare poterit: scientiam amplificatam, cognoscendi autem et distinguendi rationem 'imminu tam fuisse. Medicina igitur theoretica magis, quam practica praevaluit, ate que adeo multis concedendum facile. erit, medicinam priscam, absque inveme - tis recentiorum stare utique posse; postremum vero sine veterum praesidiis vix ac ne vix quidem recenseri aut vel amplius posse intelligi. E In tractandà enim arte medici non arridet, quod sciendum solum, sed: quod, " D3RO B JT4EQ;sa v.v 3 13 quod, ut unusquisque videt , agendum sit, In summo autem fine et consi- lio collocandum erit, quod vero: nomine. praxim dicimus, Haec enim juxta naturam suam et veriorem. significationem nihil vult inferius, nisi ut Corpus Humanum, velut Naturae phaenomenon, quantum quidem fieri poterit , im: perio mentis atque artis, finique supremo satisfaciat Omnes Corporis par- tes, in omni existendi aut vivendi aut patiendi modo vario, pendent ex objectis naturae externis, quae illud afficiunt , adeo ut arctissimis quidem vinculis eum ipso universi organismo cohaereant, tum actione ipsi rerum externarum facile modificentur, Atque ita supremum artis medicae finem illum dicamus, qui est in temperandis et regundis. istis externis, gravem ita profecto et grandem, ut naturam ipsam, velut agentem, juxta experientiam satis bene certam, ad artis formam redigere possiinus, Natura, e contrario, ad artem Medici non exanimum aliquid est, quod velut instrumentum pro lubitu moveatur, quin potius auimatum illud, quod ipso spiritu suo calescit , alimentis sustentatur et aliunde etiam alget, cu- jusque phaenomena, pro externo rerum impulsu , juxta certas naturae leges afficiantur atque immutentur, llae leges a medico observandae non tantum, sed et accuratius tenendae sunt, ut pro externis hisce rebus medicamina aptio- ra investigentur. Quod in phaenomenis naturae ejusque legibus veluti cau- sam comperias, nunquam absolutum ita praedicabis, quin et arti subjectum atque obediens exisümaveris, quin et per naturam ipsam, satis bene cogni- iam, ad organismi leges rite componas aut ad medicamentorum salutarium. praescriptionem facile referas, ^ Praxis igitur disciplinam scientificam suppo- nit, ambaeque illae nequaquam veluti res, contrariae opponendae, quin con- tra arctissimo quidem nexu .conjungendae erunt. $i unam ab alterá Sepo- nas, tum disciplinam ipsam, pro inventis ipsis vel magis vel minus certiori- bus, aut extendere magis, aut, quantum poteris, ad scientiam satis bene perfectam | conferre , officii, tui. dixeris 5; constat tamen praxis , nequaquam hypothesi .inserviens , velut ad liquidum explorata veritas, exornata quidem diguitate , honore , laude, temporique accommodata, sed ipsa sibi quasi suf- ficiens,. nec opperiens. amicos futuros aut patronos, qui ad lucem scientiae clariorem accessuri erunt, B3 In &a F. vax pri) DR'EGC GIEN conmw rrr. In hoc arctissimó: tamen: praseos -et scientiae" niedicae: consensu, nihil ob- Istat, quin illam pariter, nostris. imprimis temporibus , .ad ' universam! rerum naturalium . 'Gognitionemt eonferamus, ^ Nostra enini aetas;;hoe sibi: singulare babet atque egrésium ,' ut ingenia hominum, mirum: in: modum exculta, ad exeelsius: |; quoddam / 8ciehtiarum. fastigium" et^ culmen: 'adscengànt , ' ut; intricar tiora rerum. principia "ad unam aliquam 'consensioném ;, vel ad. unum .aut simplex principium teferre, quin et Verniinós, quibus và simplex! circumscri» bi: solet, ita extendere vweliht, üt. quid: vel ad séientiam medicam ^ peculiarem; " vel ad naturae pliilosopliémata;: peoprio| bomine, ' pertineat, dut quid'eonsen- süm organismi rostri ^ etim: rebus -exterriis /! vel. orbem! ipsum ''scientiae natura» lis. constituat, vix ae ne vix distinguere possimus. Tta vel /ux, quae in sen- sus occurrit, vel viv electrica y;-aut -galvanica ,.-aut--magnetica.,; quae. in. ner» vos agunt, phaenomena praebent adeo singularia, ut facile ex usu singulo- rum, ad experientiam universam 'concludas, atque, velut una datur Natura, omnia! ad: unami- eandemque scientiam! referas, ta etiam, naturam contem. plando , occultiora. et remotiora éjus adità penetrare; atque 'ex millies mille phaenomenis peculiaribus unum aliquod principium elicere poteris, quod et sciendi desiderio aut curiositati, non vero arti medicae aut disciplinae, satis- faciat, quippe haee non cogitandi sed agendi; non videndi, quid" singulari aliquà'/occasione , 'sed. moneridi rationem habeat, quod in omnem omnis corporis'humani organismum valeat: « Seilicet, ( ut summus^c'a'v21Us ait; ) « pulerum est, rerum' quarumvis reddere rationem posse, nodos difficiles « ingenii aeumine solvere, locis obscuris, ubi prudentia, errorem aut prae- cipitium metuens, tijiiido pede-incedit, grádümve sistit, solem quasi mani- bus gestare; pulerius etiam; quáé sensuum! aciem' cautaeque' rationis: so- « lertiam fugiunt, naturae larcaria cónjeetüris ' et «quadam : veluti divinatione: « explicare, ut qui per' somnium detegat, qiód vigilanti: incomprehensibile' «'sit: pulcerrimünm ' denique" systéria' concitmare' "atque apponere- totum: teres; « rotundum, omnibusque nunieris ui pan; in quo tirones nihil non exae-: «- « E] quatum inveniant; Laudarem 'et 'éfo, si" morbi! opinionum' commentis ce derent; si quo loquacior Méllikud t? eb perfectior: cid si "e tm JU 125305 USD « O-R A-T:I €. ^ 15 sese natura flecti fingique sineret: sallem ferenda putarem, si sola. Medi- cum contemplatio faceret , neque cum Praxi, Theoria aliquid. haberet com- mune ,: suisve erroribus, sibi servatis, morborum: curationes. non contami- naret; Verum nimis profecto manifestum. est ,' quamplurima , nec parvi momenti, mala ex hoc fonte in artium praesiantissimam invehi," ( *) — Atque ita, Auditores, si Medicinae historiam testem appellamus, illam, a priscis inde temporibus- usque-«ad. aetatem . nostram , ;systematum. et»hypoihe», sium plenam fuisse, constat, Tandem vero:;et: formandi et docendi ratio iu ) omni Europae parte invaluit... Nulla tamen: Theoria. medica eodem ac. perpe-- tuo honore,-nec. universà fide affecta: .fuit:,; quae. certae;seientiae contingit. Systemata , e»contrario, artis. perfectionem semper ::impediyerunt,, imo et.in. eorum "vanetate |. fundamentum. atque. rato cernitur.; imperfectionis. illius , quae in diem observari. solet. i51 Silloo .onUo63. neu. xs In arte. nostrà, igitur, principia; comparatiobis; universa c valent ;non wero. unum illud, ex quo reliqua. derivanda :foretit...«.Perfectam illam inunquam. di- cas, ad quam nihil novi àecederet. |. Medicus | ardénteb; quidem cupiet majo- rem in dies progressum. ad. artem ipsam perficiundam , ast cavebDit pariter, ne ullius systematis philosophici. aut medici ,: ad saeculi; morem | compositi , aut numeris omuibus: absolutissimi ,: rationi. aures ;patulas práebeat, velut quae finem. supremum -atiigerit ; hoc; enim nec. dignitati Naturáé. humanae, nec awctoritati artis ipsius conveniret , quae laboris praemium nunquam in viuà oliosá quaerit. : j Hinc igiur una, eaque $o(d, via uneunda erit, quae ad .solertiam: medici , " erteuigue dpsam ampl;ficandam. faciat ;-, Empiria scilicet. ratíonaéis, | « Duo ,: «-enim, recte: monente BAG LIVXO,;. sunt praecipui Medicinae. cardines, | ratio - «-et.observatio; haec :veluü filum ,..ad quod -redigenda ;sunt Medicorum rà-» « tiocinia/" (** ). :« | m , » yath». « 5 308 quiloe i95 ibusdego13q tA ELT ; l. diO0Gu OAJp-, $2 (*): Di GAUBII; Insti Path. med. in: Pracfat. oil " (**) 6. BAGLIVII, Ogera omnia Medico-£raciica , Lugdb. 1704 L.I, pag. 5 16 F. vay n&& BREG GG EN"eons. rrt " L4 "Aw mhedica utiversam secum habet experientiam; haec fuit enunciatio;. saejiüs atque "saepius repetità , hodiernis tamen in theoriae studiis magis. ma.» gisque adhue repetenda. | Illa verus est fons.ac germanus, unde: quae - artem vere medicam constituunt, haurienda erunt. Quod in hac bonum rectumque. cernitur; per illam ei obtigit; quod vel aliis modis clanculum accessit ,. im. perfectum . et incertum facile dixeris, Illa profecto. comprehendit , quod ia. certá---observatione: conspicitur: : quod , velut eonsectaneum: veri: nominis; ex- ipsis experimentis !colligitur, tum ad veram existimationem ::ducitur, :; Haec- positionem ipsam aüt corollarium usüs communis. constituit, Scientia illa : eme. pirica ; "quam ;* pro:'infinito- fere! observationum numero , aeque; nfuiitam: praedices , consénsionem sibi; vult: finalem" observationum bene ^ multarum ,. quas uno. quasi. àciu ::et-- ictu ..comprehendit. ,. atque :finis earum »eo gravior. erit, quo magis ex usu practico colligi poterit, Haec experiundi ratio, ut. cüm: clarissimo: itoWkro insigni ^ inter alios'' Germaniae .decore ,; dicam, «'hon sola est agendi: datio? 'pro.! lubitu 'ae'sensu , aut arbitrio suscepta y; nec . «effectus sensuum; videndi; "audiendi , gustandi, olfaetus aut tangendi, quod. « in organismo. ejusque ' mutationibus observantur; ast ejusmodi. effectis án. « eo, qui experimenta facit , e: rebus sensui:et rationi subjectis. petitus jl pase « riterque: ope rationum aequalium ,' quas.ratio ipsa. cum: sensu nostro; con»; « jungit,: ut ut illa facultas 'abstrahendi nuncupari solet, quà .b simplez, ei « sensu ductum: ad universale transferatur. . , Absque ' exeroitio: sensuum igitur; « nulla ars medica dari, sicut absque mentis applicatione » quae monet quid, « vel^abstraliendurn" aut judiciose formandum sit; fieri nunquam poterit. Ex à « periendi ratio igitur sequitur ' statum ;normalem organismi mostri autibes «. normalem, ejusque vel imminutionem vel sublationemy cui: -observatio sen-- « suum dederat materiem, quam vero ràtio. et: judicium ad. finem therapeu-; « ticum rite aestimabunt atque ad usum practicum referent, - Corpreheudit: &illa pernoscendi congeriem, quae.non meditando solum aut argute dispu- « tando comparatur, cujus vero pretium rebus ipsis externis dijudicatur; non « igitur quod pro arbitrio capias aut rejicias', ast aliquid : necessarium; (ver. «bo , ejusmodi cognitio, quae experimento nititur ; 'cujusque ' veritas à nemi- B LJ : * ne à / 6R8R ATIO T &-ne in dubium vocari poterit (*," Haee itaque ineunda erit via, quà ad ipsam rei naturam , experientià duce, cognoscendum erit, quod in omni tem- pore atque occasione aequale semper sit, quod subjectas sibi habeat observa- tiones rerum vere existentium , pariter cum examine illorum omnium, quae vel Physiologia, vel. Anatomia, aut Chemia, aíferre poterit, vel tandem quod de mulis peculiaribus. veri nominis consectaneis novam. conclusionem abstra- hit, postea vero observationes universas inter se comparat, ad inveniundum lapidem. angularem, quo omnes aedificii partes nexu arctissimo conjungantur, Experientiam, igitur, medicinae fundamentum agnoscamus , sed eam solam non sufficere statuamus, conjunctam vero cum theorià rationali, quae observa- tiones omnes et plenam morborum historiam inter se et cum praesenti mor. bo comparat, quae solidas rationes, easque claras et perspicuas, dare valebit, insignem continere utilitatem ; verbo, talem laudemus experientiam, quae so- lidis ratiociniis innititur, quae nec figmentis subjecta, neque omni horá ma- tabilis, sed. scientia hominis medici, ut ita dicam, aeterna praedicatur. « Theo- « ria." recte monente cA UzIO, «opinionum commentis consarcinata , fucoque « hypothesium exposita, etsi specioso habitu incautis arrideat, non solum « usu caret, sed multis etiam modis cum arti, tum artifici, obest, Etenim, « ne dicam in contemptionem, quà satis superque laborat, adduci, damnosius « hoc est, quod masculum illud observandi studium, veteribus tantopere ex- « cultum, a quo, cum inter initia deducta et deinceps aucta est Medicina, x tum hodieque incrementa capere ac perfici debet, tanto fere magis friges- « cat, quanto ratiocinatorum ejusmodi fervidior est ad argutandum pruritus, « atque in fingendis hypothesibus licentia effrenatior." ( **) Imo, Auditores, 'hane unam veramque viam, quae ad certam scientiam ducit, Medici jam ini- verunt, eaque semper postea ineunda erit, Iniverunt, inquam, Viri praestan. tiores, qui, nullo systemati inservientes , viderunt, quod erat conspiciendum 5 qui, instructi optimis observandi praesidis, vera a falsis distinxerunt, omnia in- -(*) E.-Honw. , Zber den. Werth. der. medizinischen Erfahrutg, und über die Mittel fie zu erlangen, . Berlin 18e7. S. 8. sgg. x** jd €. kt) c 18 F. vay ne& BREGGEN, conv rrr inter se conjunxerunt, ut verum cognosceretur; Viri illi prudentiores, mon conjeclurà audaces, aut temere festinantes, nec solo desiderio acti atque: stu. dio repetendi, quod alii jamjam observárant; Viri, tandem, structurae core poris et organismi ita peritiores , quantum quidem pro modulatione ingenii aut ratione temporis comparari potuit: hi omnes viam hanc regiam ingressi sunt. Cum luce, quam accenderunt, novum. simul medicinae studium ape- ruerunt, ejusque scientiam firmárunt, quamvis ad summam perfectionem per- ducere nunquam in mente habuerint Documento sint scripta illorum bene mulia, quae vel experimenta et argumenta continent maximi pretii, per se quidem vera, a nemine oppugnata , nullique cedenda tempori, quoniam natu- rae magis quam hominum effata dixeris. Quae apud eos clara et perspicua fuerunt, per viginti et quot excedit saecula, tenebris hypotheticis. facile ob- Scurari poluerunt, nnnquam vero splendorem suum amiserunt, atque ex ipsis ienebris novam lucem elicuerunt, Multi, e scholà nostrà aetatis posterioris, audaces quidem fuerunt in contaminandis illorum nominibus, omnibusque , qui a parte Hippocratis steterunt , tarditatem, ignaviamque objecerunt; quippe qui doceat, exspectando curare, et generosos quoscumque ad artem novis ten* taminibus amplificandam conatus retuderit, Quod autem ad Veteres attinet, laude dignos potius, quam derisione et calummiis illos judicarem, Testem hic appellare mihi liceat praeceptorem , nec non amicum dilectissimum , P AR a* n»isrUM: « Imbellis ergo (*) (ita loquitur) ó boni ! Hippocratis Medicina « est, quae morbis extremis extrema remedia adhibet, quae materiem noci- « vam, ad exitum paratam, nullo non morbi tempore subtrahit, quae dejec- « tiones, non copià, sed utilitate aestimat, adeoque nec sanguinem ad animi « deliquium effundere, nec mochlicis corporis profunda verrere, non reformi« « dat? Ignavum igitnr Medicum agebat svp EN nA Mus, quum febribus inter. x mittentibus, etiam quando continuarum faciem prae se ferebant, etiam quan- do (*)5 N, PaRnADYs, Oratio de cognitione historiae medicinae , magno cum ad. .Me- ici in atte exercenda. solertiam , tum ad artis amplificationem , adjumento , pag« 23. [9] R Á T 1 [09 19 « do sub aliorum morborum formis latebant, liberalissimuti Corticis Peruviani « usum opponebat; quum in Dysenteriis ad Laudani potentiam haud minus « promptus quam animosus decurrebat; quum Pestis venenum potenlissimis « diaphoreticis adoriebatur, quum miros istos a nervorum Zra£íz morbos ferro « oppugnabat? Iners erat Medicus soznmavius, qui animosam Veterum « medicinam et praeceptis et exemplo laudabat, qui tam multa e chemicorum « officinis medicamenta commendabat et tam valentia, ut, ne, suae auctorita- « tis excusatione, temerarii forte Medici abuterentur, diserte juberet ab usu « abstinere, qui tnethodum utendi nescirent? An quia spontaneos naturae me- « dicatricis miotus, suis quoque legibus temporibusque adstrietos, cen- « suerint ab arte adjuvari debere, non temere intempestivis. moliminibus « turbari, medicique solertiam non magis tunc cerni, et intelligentibus appro- * bari, quum magnos morbos magnis remediis debellat, quam. quum, vel ex « arte cunctando, vel quiescendo et idonea agendi tempora venando, res ae- « grorum restinuunt; anne ideo summi hi Viri, insanienti vestrae sapientiae, « inertes, ignavi ae tardigradi, videntur? Sarta tecta servabitur. Medicinae Hip. « pocraticae, aeternis legibus fundatae, dignitas; constabit Naturae sua virtus « suusque in agendo ordo, relicto medicis solo gloriosae in Naturae parendo « servitutis honore." i —— Eandem Viam A. A. , inierunt etiam optimi hodierni temporis Medici. Scho- lae illae Patriae, quae illam veluti tutam ac securam commendabant, doctores habuerunt celebriores, et discipulos pariter, industrià, scientiá, arte, ornatissimos. Defervescit etiam de tempore infelix omnia miscendi , diruendi, convellendi fu- ror: jam ad meliorem mentem redeunt, quos inconsiderata rerum. novarum nec expertarum cupiditas infatuaverat. « Quae enim," ut jure summo dixit 3AGLIVIUS,« in natnrá fundata sunt, crescunt et perficiuntur, quae yero * in opinione versantur, non augentur." (* DL E3 llla igitur via, quam, cum Veteribus, ingressi fuerunt Sy DEN HA MUS, RORRHAVIUS, FR. HOFFMANNUS,STOLLIUS,RICHTERUS, GRANTIUS, G O0 R* €(*) 7. c. Lib. I., Cap. XII. p. 127. C a 20 F. vay nE8R BREGGEN, cons. rrt GORTERUS, GEUNSIUS, OOSTERDYKIUS, THUESSINCKIUS, HUFELAN« pus, ali, aut ad perfectionem et certitudinem ducit, aut, nisi hoc ita vere comparatum sit, nobis profecto ab eà omnino discedendum erit. 'Audire si velitis priscum audacioris disciplinae patronum , quem postea ad viam regiam redire non puduit , jam testem appellabo virum clarissimum r m A x- xivux, filium. « Dicam candide, (sunt verba ejus.) me systemati nnvNo- « xis longe nimis tribuisse, ac in eo praecipue errasse, quod scilicet credide- « rim, scientiam medicam posse systematis limitibus contineri et excoli, Ast « sanctus veritatis. amor, atque data naturae mysteria in morbis observandi « opportunitas, ab aeterni animi coecitate me defenderunt. Statim ac igitur « oculos ad perennem naturae lucem converti, vinculorum me puduit, qui- « bus, licet non tenaciter, systematis me amor obligaverat, Quapropter iis « ac libertati restitutus, quid me in arduo opere praxin medicam exercendi « suffulciret, anxie quaesivi. Observatio et Ratio, hi duo Medicinae cardines, « sese quaerenti obtulerunt. Ambos systematum medicinalium sectatores mag- « nà ex parte effugere, tandem cognovi Genuina enim observatio ibi desit, « oportet, ubi observatoris judicium a praeconceptà opinione ducitur, nec sa- « na ratio ultra limites experientiae procedit. Hujusmet autem limites in re» bus medicis statuere, magni ingenii tantum labor esset, nisi sumini in ars te Viri, inter quos sufficiat HiPPOCRATEM, SYDENHAMUM; et nRA« « crivivM commemorasse, id jam absolvissent,' Legant, iterumque legant il- « lorum opera, qui veram medicinam, artem scilicet reipublicae et aegrotans « tibus salutarem, addiscere cupiunt, 4 Videbunt, maximos illos viros a judi- « cio circa causas proximas morborum , atque reconditas medicamentorum .aee: A tiones, fere omnino se abstinuisse, et in phaenomenis morbosis accurate de* € scribendis, remediorumque effectibus, pro varià rerum positione variis, :se« dulo determinandis, totos fuisse," (* ) Ll Atque adeo quid diaunc in rem nuuc faciundum, quanam via ad solertiam Me» (*) JosePH. FRaNx, fca Infltuti clinici Caefareae: Univerfitatis .Vilnenfis. 4nnus Primus. Lipfiae 1808, Introductio ; pag. 3. sgg. OR ATIG. al Medici et ad artem ipsam amplificandam incedendum sit, nunc A. A. breviter videre, a re nostrà haud alienum erit, Fundamenta Theoriae jacere, quin et ipsam Theoriam formare, postea demum experientiam ad auxilium. vocare, quae illam confirmet, insanum revera erit ; quippe nec ratiocinandi ratio, ne- que experimenta ad rem illustrandam , nec philosophia hypernaturalis, germa- num hunc scientiae medicae fontem aperire poterunt, Ager autem, adhuc colendus, largus et abundans pariter est, ut multi fructus et jucundi inde coligi possint; arctior autem Medico, qui empiriam ex observationibus erit inventurus. Quo accuratius observabit, quo magis aliorum observata ad re: gulam criticam referet , eo felicior profecto in delegendis partibus erit successus, Qui autem disciplinam scientificam , vel universum medicinae objectum , ad usus practicos conferat, nullo hujus aut vel rationum peeuliarium examine instituto ,- quod ipsis suis aut aliorum observationibus conveniat, aeque infe. liciori; gaudebit eventu, atque omnis ille, qui, summáà in observatarum re- rum congerie practicà , nullam rationem scientificam secutus, mediis errabit in undi, Artem autem scientificam, quae pari passu in diem perficitur, Empiriam arctioribus limitibus cireumscripturam , omnemque illius, vix ac ne wix quidem evitandam, incertitudinem atque errorem diminuturam fore, nos facile. exspectemus. - Moneamus tamen pariter, Empirismum rationalem sum* mo cum studio esse colendum, quippe in omni praxi exercendà, ad illum , non dicam solum, ast fidelem comitem confugere nos oportebit, Accurata igitur et perpetua observatio simpliciorum organismi atque. na- turae relationum ; tum sedula Practicorum exercitatio, quantum quidem indi- vidua -diagnostices, materiaeque medicae observata literis mandárunt, Medici summa atque una erit provincia, Adjiciendae eruntipsae observationes , quas cum aliorum : observatis comparabit, Seligenda tandem erunt, more critico , quae ei in omnem partem graviora, atque ita, jure merito, commendari et. af- firmari: posse videntur. Indu'geat, igitur, naturae et hominum speculationi, quae, ad usum vitae et artis recte coustanterqne adhibita, Medicos. rationales. et modestos, nunquam vero speculationi sophisticae, quae , fictionibus indul» gens, arpogantes et inanes elficit, i C 5 Hos 23 F, vàa* pnzR DBREGGEN,conmsxv. rix Hoc modo, Empiria naturà suà atque modo ambitum, qui per scientiam ipsam circumscribitur, definire vel distendere poterit, atque Medicus ipse, in postremo temporis et agendi puncto, sezsum medicinalem et judicium practi- eum sibi erit vindicaturus, ut perinde diagnosin veram instituere et medica. mina felicius adhibere queat. » Est scilicet sensus medicinalis," ut cum m An. NIO (* ) loquar, « facultas longo usu, assiduà speculatione, et sedulà antece- « dentium et consequeutium comparatione, acquisita, percipiendi celeriter, et « ab iis, quae extrinsecus apparent, cognoscendi praesentem: Corporis condi- « tionem, morbi genium, naturae vires, cuncta denique, quae spem aut me- « tum faciunt, Huic sensui adjungit judicium practicum ; haec nobilissima ve: « ri Medici facultas, diuturná speculatione et meditatione acquisita, quae facit , « ut exiles differentias, quae vulgares Medicos fugiunt , iu magnà casuum si- « militudine percipiat, vicissimque , ubi maxima extus disparilitas esse vide- « tur, ibi caussarum morborumque unitatem saepe agnoscat, itemque sympto- « mata subtilius discernat, et quae alios terrent, haud raro levioris momenti « esse, neglecta potissimum curanda perspiciat, " Rationes igitur magis definitae , quibus Medicinae cultura ut plurimum per- ficietur, rite collocandae erunt in accurato statüs morbosi, ejusque varii om- nino et diversi, studio, quo scilicet thesaurus experientiae medicae mirum in modum augebitur, Atque huic fini inprimis C/inica occasionem optimam praebi« tura erit cognitionem omnem theoreticam adhibendi, quae tamen ad usus suossa« lutares referri nunquam poterit, nisi vel omnem doctrinam medicam ei pla- ne subjeceris, Perlegenda ideo omnino erunt tam Veterum, quam Recentiorum scripta, quo rum argumentum eruditionem et acumen criticum acuit et confirmat, tum exer- citationem illam perpetuam auget, quà et partium studium et periculum tollitur defendendi vehementer, quod semel animo praejudicato statueris. « Expedit," rmonente HoFFMANXNO, « ad stabilienda fundamenta solidae et verae medici- * nae, theoriam veram et realem cum praxi, veteres cum recentioribus, amice cone ci- (*) - D. HAumii Oraco de Medico Speculatere , L. B. 1795. pag. 58. (O3 B3 MA NTS H0. 25 « ciliare atque conjungere, multasque salutares veritates in singulis cum judi- « cio haurire, postea eas in ordinem et conuexionem, attentá meditatione, «. digerere, ut doctrina medica scientiae demum opus evadat," (*) Cognità autem experientià ompium aetatis Medicorum, expensisque eorum systematibus et conatibus, cognitionem omnem medicam ad artis formam re- digendi; conjunctà deinde hac doctrinà empiricá cum progressibus varii gene- ris, quos scientia naturae ad hunc usque diem fecit; servatà porro omni cog. noscendi harmonià, absque ullius systematis aut partium studio; praxi tandem conservalà simplici atque integrà, juxta observationes et morborum historiam, experientia rationalis et satis bene certa eíficietur, tum ars ipsa et scientia ad summum fastigium perventurae erunt. Denique pari cum passu progrediendum erit cum ipsà, quae in diem cres- cit, disciplinae culturà et operà virorum eruditorum, qui labores suos hanc in rem instituere haud desinunt, atque adeo examen ipsum referendutn ad speculationes varii generis, quas vel ancipites, quia et funestas, unus aut al. ler praedicaverit, Quamvis enim vel pauca tantum utilia ex ejusmodi perscru* tatione exspectes ad culturam alicujus partis medicae, quae juxta naturam suam fingendi aut efüngendi rationem phantasticam haud patitur; quamvis vel oculos nostros jucundo novi hujus inventi splendore, vel potius caligine, tega- mus, neque et judicis recti aut accurati officium relinquamus , unumquemque lamen eonatum, qui veri amorem complecttur, artem et scientiam amplifi- eandi, in omnem partem aestimare et imitari oportebit. Veri enim studium, quemnam auctorem aut amicum habeat, aut vel quonam modo vario promo. veatur, grato semper animo existimare atque revereri omnis aequus rerum ju. dex facile ratum habebit, Rationalis igitur, (ut omnia ad unam tandem ob. servationem redigamus, ) Medici nomen, cum mansio, viro celeberrimo , illum solum dicamus, « qui viam tenet, quam sana, tranquilla, modesta Ziatjo , usu « et periculis subactà, experientiae et historiarum luce collustrata, nobis mon. * strat. Haec nobilissima animi vis, inferioribus facultatibus imperans, notio» « nes ex veris fontibus haustas accuratisiume inter se conferendo, similitudi« « nes (*)FR. norFMAN NI Jed, Rat, System. Tom L Cap. VI, $. XXIH. pag. 38. 24 F. YAN pzs DREGGEN, eoawm, rir» ORATIO. « nes et differentias, progressus et quas: caussas cernit, praesentibus adjun- « git nectitque futura: sed, inanibus votis aon indulgens, jactantiam odit, ve- « recundiam amat, diffidentiam parit, nosque inprimis cautos esse jubet in « aestimatione facultatum nostrarum, ne, dum speciosam Dogmaticorum sube « tilitatem miramur, eamque assequi studemus, vera artis auxilia negligamus, « Haec Ztatio, Medicorum optima consultrix, animum firmat contra ingenii « luxuriam, contra opinionis tyraunidem , contra pathematum fallacias, Haec « nos ab audaci volatu retrahit, et ingenio praecisis alis plumbum addit; nec « tamen repere in singularibus et consenescere patitur, sed lento gradu pro- « gredi docet ad illam cognitionem, quam mediam appello, quae omnem uti- litatem. facultatemque agendi complectitur, ab intimis rerum et naturae ulti- mis prudens abstinet. Sic paulatim nos ducit ad eam philosophandi tem- « perantiam, quae Medicum decet, juvat, ornat, consolatur etiam in adversis « et erigit, Is enim demum vere sapiens Medicus est, qui non amplius arbi- « tratur, scire se, quae ignorat, qui aequo animo, quantum sit, quod nescias mus, percipit, et nihilo minus in studio naturae perseverat" ( *) Atque ita ad vos, Juvenes optimi! a quibus et Schola nostra et Patria, et Doctrinae atque Literae, quaecumque bona sperant, convertat sese tandem mea Oratio, Quod in arte nostrá medicà cavendum erit; quid vel prospicien- dum, aut consulendum, aut sequendum , aut fugiendum sit, intellexistis, Lau- dis, doctrinae et veritatis, comitem absque dubio vos amatis, qui vobiscum caussas rerum et principia vestigare, artemque nostram praeclaram in obser- vandis et curandis morbis ad majorem certitudinis gradum erigere atque ele- vare, in animo habeat, En comitem talem atque amicum me vobis modera- tum offero, praebeo. Pauca vobis polliceri possum; ast diligentiam, alacrita- iem, modestiam promittere et commendare, haec res mihi pariter atque vobis ad gloriam valebit ^ Nos igitur Commilitones! literarum palmam, nullibi te» mere tactam aut exterorum manibus delibatam, servemus incolumem, ut Pa. iriae utiliores, Regi optimo commendati , Magistratui et Civitati comprobati , Civiumque Academicorum justo nomine digni, existimemur! [ a (*) 4. c. pag. 5o. Dc 5X d ut , ! ACTA. zr GESTAÀ im SENATU. DIETE quae in Senatu Academico Acta sunt, quaedam videntur ad pu- blicam pertinere notitiam , in his igitur "Anunalibus breviter commemo- randa, "Nimirum, primum quidem die 1v Martii erorccexvrr, in Senatu recitatae sunt Literae Ill. Curatorum , scriptae 1 Martii h. a. , quibus transmiserunt exemplum Decreti Regis d. d. xvirr Februarii h. à. quo Vir Clarissimus, x 4. BENN ETUS, Oeconomiae ruralis Professor, propter aífectam va- letudinem honorifica rude donatus, eique successor datus est Vir Ex- perüissimus c, F. KLEYNHOF VAN »NsPYK, Med, Doctor Amstelaeda. merisis, ehiárd Paulo post, die nempe xxvr ejusdem mensis Martii; aliae iterum recitatae sunt Literae !ll. Curatorum, scriptae d. jx Martii h. a.; quibus ad Se- natum transmitterent exemplum Decret Regis, d. d. xxv Februarii h.a., quo Vir Clarisimus, n». wyrTENBACH, ob aetatem septuage- nariam, honorifica rude donatus est, datis ei successoribus Viris Cla- rissimis, E. 4. EORGER, Theologiae huc usque Professore, et 7. BAKE, Extraordinario huc usque Philosophiae Theoreticae et Literarum -Huma- niorum Professore. Die xxv Aprilis, Rector Magnificus Senatum certiorem reddidit, se cum se- nioribus Facultatum , Senatus verbis , A^ugustissimum Regem, cum Ha- gae per unum alterumque diem commorareltur, adiisee, atque natum Principem haereditarium esse gratulatum, Z4 Dei g ACTA T GESTA i* SENATU, Die x Maji, novum munus auspicatus est Vir Clarissimus €, F. KLEY NHOF vAN ENSPYKE, habenda vernaculo sermone Oratione, de studii nostra memoria in rurali Oeconomia , tanquam Disciplina docenda , collocati pretio. Die xiv Junii, recitatae sunt Literae Illustr, Curatorum, scriptae die xir ejus. dem mensis, quibus cum Senatu comíauunicabant , Virum Clarissimum H. A. HAMAKER, cum maxime Professorem LL. OO. in Athenaeo Fra- nequerano , creatum esse Regio Decreto d. d. xx Maji h, a, Extraor- dinarium LL. OO. in hae Academia Professorem , et speciatim Legati Warneriani Interpretem. Eodem die Vir Cl. », s^ xz, Philosophiae Theoreticae Magister et Literarum Humaniorum Doctor, Ordinarii in illa Facultate Professoris munus adiit, habenda Oratione , de. SHOP, veteris doctrinae. et elegantiae , praecipuo Grammatici inunere, Die 1v Septembris | tristissimus Senatui allatus. est nuncius, diem supremum obiisse Virum .Clarissimum w. c, oosrrRDYk, Medicinae Professorem, ob septuagenariam aetatem rude donatum. ii Die xxvi ejusdem mensis Vir Cl. x, A. »on GER, PUSsapbe Theoreticae Magister et Theologiae ac Literarum Humaniorum Doctor , Professoris in Facultate Philosophiae .Theoreticae ac. Literarum Humaniorum Ordi- narii munus capessivit, habita Oratione , de Historiae Doctore , Tipo dene ' tiae. divinae. adininistro, Die. xi Octobris . Orationem inauguralem habuit Vir Cl m 4. HA FN ER Philosophiae Theoreticae Magister ac literarum, Humaniorum Doctor, de Religione. Mohammedica, magno virtutis bellicae apud | Orientales. inci- tamento. : Die xv Novembris ristissimus Senatui nuncius allatus est de obitu Viri Cla- rissimi J, à. FAS, extraordinarit Matheseos et Astronomiae Professoris, ob aetatem septuagenariam rude donati. Eodem die recitatae sunt , Literae 1ll. Curatorum, .seriptae die hujus mensis.1v, Senatum certiorem redditurae, Regio Decreto d, xvur Maji h.a , Virum Doctum et Éxpertssimum, A. c. F. PFLUG, Med. Doct. creatam esse primum in Nosocomio maguo militari, quod Leydae est, Medicum, at* que ACTA rr GESTA r* SENATU. à que in eum , tanquam talem , vi Decreti Regii d. d. xx Martii h, a, (Lit, N5, N', 74, Art. 25.) dignitatem Professoris. Medicinae in. Univer» sitate. Leidensi. esse. collatam. Die. xvu. Januarii cioreccxvir, tempus aderat, lege 11 Aug. eriocecxy defini- ium, quo nominandi essent quatuor e diversis l'acultatibus., excepta , hoc anno -Faocultate Disciplinarum Physicarum et Mathematicarum , Pro- fessores , e quibus ab Augustissimo Rege unus eligeretur, ad Rectora- ium anno proximo, inde ab Academiae natalibus gerendum; cui : nego- tio Senatus. vacavit, nominationemque per Literas ad. ill, Curatores misit , a quibus Regi tradatur. Eodem die nominati sunt itcm quatuor. ex .omnibus Facultatibus, Theologica hoc anno excepta, Professores, e quibus ex Lege Academica Actuarius in annum Academicum sequentem eligeretur ; «lectionis dies. statutus est ix (pro viu, qui in diem Dominicum hoc anno incidit ) Februarii anni volventis, Die vi Februarii, in Senatu recitatae sunt Literae lll. Curatorum, scriptae d. v. hujus mensis, transmittendo Begio Decreto d. d. xxxi Januarii h.a. (N^. 52.) inservientes ; quo Decreto Rector Academiae Magnificus in annum proxime. sequentem designabatur Vir Clarissimus, 3. H. VAX DER PALM; cui Rector M. et suo et omnium Collegarum | nomine il- lam dignitatis accessionem impense gratulatus est. Rectori electo ex ordine et lege Assessores adjuncti sunt: e Facultate Mcdica s. c. k RA vss. e Facultate Juridica n. c. ry pem A x. € Facultate Thcologica x, sun iNG Am. e Facultate Physico - Mathematica c. e. KLEYNHOF' VÀ 'N ENSPYK, Eodem die acceptae sunt et in Senatu lectae Literae, a Viro Cl. F. vAN DE& BREGGEN, CORN. F, Amstelaedami scriptae , quibus, Clarissimi Pro- fcssorum Amstelaedamensium Ordinis nomine, Senatum Leidensis Aca- demiae certiorem fecit de obitu Virorum Clarissimorum Pj VAN NUYS XLINKENZERG, Theologiae Professoris, et n, va &uvx, Medicinae Professoris , simul significans, se Professorem Medicinae in Athenaeo Amstelaedamensi creatum esse, et die xxiv Novembris anni praeteriti . Orationem aditialem habuisse: de una atque sola via, pro hodiernis Ar- 4a : tis h ACTA xr GESTÀ iN SENA T U, tis; Medicaé incrementis , twn ad: Artificis. solertiam , tum ^ad Artem ipsam amplificandam , rite. ineunda, E Tandem, die ix Februarii h. a, € pro virr,-qui festus est natalis Asallmuiao sed,. quia hoc anno in didni Dominicum incidebat, 'cuai sequenti. erat commutandus) ir conventu Curatorum, Rectoris et Assessorum , Actua' rius in annum proximum electus est Vir Clarissimus , coR&NELIUS EKAMA. Quod cum Rector M. Senatui retulisset , eidem. gratias egit maximas pro honore sibi habito auxilioque praestito: Senatus autem vicissim Viro Magnifico gratulatus est optatum gravissimi et praeclare gesti muneris exitum. Mox introductis in Senaculum lll. Curatoribus , Rector designatus et Actuarius electus jure jurando lege praescripto semet obstrinxerunt. Quibus per^ actis Vir Clarissimus, S. SPEYERT VAN DER EYX, Magistratum Aca- demicum posuit, habita in Auditorio publico Oratione, qua primum Sermone soluto Academiae hoc anno fata, tam laeta quam tristia enar- ravit, mox vero sermone ligato dixit de JVihilo, penitus cognito in rerum natura. Finita Oratione recitatae :sunt ab Actuario judicia Facultatum de Commenta. tionibus eorum , qui certamen Literarium hoc anno iurerant , nec non nomina Juvenum Ornatissiimorum, quibus praemia sunt assignata, His vero mox Rector M, ipse cum verborum honoribus praemia iis publi- ce distribuit, Quibus omnibus ad finem perductis Actuarius, conscensa Cathedra, praelegit Decretum Regium de designato novo Rectore, atque hunc, nec uon Assessores. et Actuarium in annum Academicum sequentem renuncia. vit: ac postremo praelegit Programma proposiü ex lege denuo certa. munis Literarii, cujus argumentum est hujusmodi: * PROGRAMMA JP m O'QUR6!JXSMOM 4 CERTAMINIS LITERARII, A. RECTORE rr SENATU ACADEMIAE LUCDUNO- BATAVAE, P» IX MENSIS FEBRUARII À. crioIocCcXVYIII, 1 ND PC. JL.L B as et Senatus Academiae Lugduno-DBatavae ex Augustissimi Regis decreto d. 11 mensis Augusti A. ciogiocccxv , ( N. 14, ) omnes Ácademiarum Belgicarum Cives et Athenaeorum alumnos in annum sequentem ad certamen literarium invitant et evocant, et propositas a singulis Ordinibus Academicis quaestiones promulgari jubent. Quaestiones ab ORDINE PHILOSOPHIAE THEORETICAE xr LITERARUM HUMANIORUM t propositae hae sunt: 1*. ^ i Quaeritur ,| an. Rationis rectae usu. et. auctoritate — eyidentissime | effici 43 pos- "ab PROGRAMHM A, pessit, animos esse immortales ? Quod si fieri possit, porro quaeritur, cur multi Gentilium. incerta potius spe, quam firma animi persuasione mixi fuisse videantur ? da Explicetur. ratio mutati: Hebraeorum ingenii post reditum e captivitate Babylonica, et praecipuae hujus mutationis causae. indiceniur. ORDO MEDICORUM proponit sequentem quaestionem : Quaeritur sententiarum , quae ZInatomicis , tam antiquioribus , quam recen- tioribus, de Arteriarum structura. fuerunt, Historia Critica; porro Pathologica morborum, qui iisdem accidunt, explicatio, in penitiere" structurae cognitio- ue fundata: denique hujus motitiae usus, cum in curandis illis morbis, tum in nonnullis operationibus Chirurgicis. ORDO JjJURIS-CONSULTORUM: Exponatur de eo, quod Jus Publicum et Prudentia Civilis praecipiant , de vecipiendis exteris advenis, et exterorum, in. Civitate commorantium , jure. D ORDO THEOLOGORUM: , De 4henagorae vita et scriptis exponatur ,. atque. in ejus doctrinam. de Religicnis Christianae Capitibus , quae attigit , inquiratur. OR- PROGRZ4MZ A. » ORDO DISCIPLINARUM PHYSICARUM zr MATHE. MATICARUM has sequentes proponit. Quaestiones : E PHYSICA. Quaeritur descriptio Historiae inyentionis Penduli Compensatorii , ut et expositio ejusdem. Penduli Theoriae in universum spectatae? E MATHESI, Si Sphaera, cujus vadius aequat unitatem , dividatur in tres partes cone centricas, in sphaeram igitur et duos annulos sphaericos , omes partes ejus- dem capacitatis ; quaeritur punctum ,, e quo ires. harum sphaerarum dia metri, in linea horicontali positae , conspiciuntur sub. aequali magnitudine ap- parenti, et hinc methodus, figuras ad speculi cylindricà atque conici usum delineandi. Ex ASTRONOMIA. Quaeritur descriptio | Instrumenti | ZEquatorialis ,, atque. explicatio usus, .in quem adhiberi solet. ^ Ex HISTORIA NATURALI. Elaboretur. Historia , ez im ea accurata descriptio ,. viginti ad. minimum plamiarum indigenarum , in qua singulae partes ad legem regularum , à Linnés im Philosophia Botanica propositarum , atque a. Willdenowo emenda- darum, sunt definiendae. $ PROG R4 M.M €. E CHEMIA. , : Per Znalysin. determinentur principia , cum proxima, tum remota, duorum corporum vegetabilium , quorum alterum ex materia alimentari, alterum ex viateria medica est desumenduin. Commentationes, Latina tantum oratione conficiendae, et alia quam auctorum manu describendae, ante diem ri Novembris hujus anni mittuntor ad Virum Clarissimum €. EK AMA , Academiae Actuarium , ita ut nullis ab Acade. miae parte faciendis expensis detur locus. Lemmate autem omnes inscriben- dae, iisque adjungendae sunt schedulae obsignatae, Auctorum nomina conti. nentes, eodemque in exteriore parte lemmate insignitae. Universa vero concertationis ineundae et dijudicandae ratio cognosci potest ex Decrero Regis, supra dicto, Art. 205 — 913. SERIES SERIES DISSERTATIONUM INAUGURALIUM, IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA PUBLICE DEFENSARUM, inde à d. viu. Februar cix eccexva ad d, viu Februarü crorcccxvnm CICIOCCCX VII d. 15 Februarii. Dissertatio de Calore Animali ejusque causa, defensa in Auditorio Majore, a Guilielmo Amersfoordt, Amstelodamensi, pro Doctoratu Medicinae. 21i Februarii Dissertatio de Epilepsia atque. de Eclampsia , defensa a Ja- cobo Henrico Peters, ex Boxmeer, pro Doctoratu Medicinae. 22 Februarii, JDüssertatio de hernüs abdominalibus , defensa a Jacobo Bartholomaeo Leonardo Josepho Hauregard, ex Hau. regard, pro Doctoratu Medicinae. Eodem die. Dissertatio de Zfbsentibus ex principis Juris Hodierni, defensa a Guilielmo van Blarkom, ex Pago Beverwyk Batavo, pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni, B5 d, go Mar« l0 S E-RIES CIOIOCCCX VII. d. 4 Marti. Déósertatio de poenis Secundarum nuptiarum Jure Romano et Hodierno, defensa a Justo Berman, Ouwerkerkiano - Zeelando - pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni, 1/4 Martii. Specimen, continens Quaestiones aliquot Selectas ex Titulo: ad Legem 4quilam, defensum a Joanne Teschemaker, ex Co. lonia Essequebo Batavo, pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni. 296 Martii. Dissertatio de Haemorrhoidibus, defensa in Audi- torio Majore, a Petro Florentio Everard, ex Attre in Hannonia, pro Doctoratu Medicinae. 27 Martii. Specimen, continens Faría Juris Capita, defensum a Guiliels mo Bysterbos, Campensi, pro Doctoratu Juris Romani ac Ho- dierni I2 Aprilis, Dissertatio de. Splenitide, praecipue. Chronica, Febribus inter mittentibus | remüttentibusque superveniente , defensa a Cornelio Ryan, Carricknensi , pro Doctoratu Medicinae. 14 Aprilis, Positiones Philosophicae, defensae a Frederico Guiliel- mo Smallenburg, pro Doctoratu et Magisterio Matheseos ac Philosophiae GEMENS --. 24 Aprilis. JDisertatio de rei Ec » * defen a. Floro van Gils, Bredano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 25 Aprilis. Dissertatio de Dysenteria simplice, defensa in Aus ditorio Majore, a Petro Josepho Buys, Bruxellensi, pro Doctoratu. Medicinae. 28 Aprilis Dissertatio de Pleuritide vera, defensa in Audito- rio Majore, a Leopoldo Hermano van de Laer, Hercano, pro Doctoratu Medicinae. | Eodem die. Dissertatio de Epilepsia, defensa in Auditorio Ma. jore, a Josepho Philippo Corthals, Diesthemiensi, pro Doctoratu Medicinae. i Maji Positiones Medicae, defensae a Johanne Hiilverdink Win- kel, ex Pago Hoogeveen,, pro Doctoratu Medicinae, d, 3 Maji. n] DISSERTATIONUM, i "I CIDIOCCCXVII, d. 5 Maji. Dissertatio de Hypochondria, defensa in Auditorio Majore, a Desiderato Josepho van der Meersch, Alde: nardensi- Flandro, pro Doctoratu Medicinae. Eodem die. Dissertatio de Somno, defensa a Gerhardo Johanne Di- derico de Roock, Daventria- Transisalano, pro Doctoratu Me- dicinae. : 7 Maji Positiones Juridicae, defensae a Guilielmo Ludovico van der Upwich, Zwollano, pro Doctoratu Medicinae. 16 Maji. Dusertaüo, sistens. J4nimadversiones in. varias foetum vertendi methodos, defensa a Leonardo Francisco Kervel, Goudano, pro Doctoratu Medicinae. 31 Maji Diüsertatio de Ophthalmia, et nonnullis oculorum morbis, ex ea orundis, defensa a Josepho Taylor, Raphoensi , pro Doctoratu Medicinae. 13Juni. Dissertatio de Donationibus inter virum et uxoe rem, d«fensa in Auditorio Majore, a Frederico van Deinse, Medioburgo-Zeelando , pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni. Eodem die. Dissertatio de Haemorrhagüs uterinis . gravidarum , parturien- üum et puerperarum , defensa ab Antonio van Deinse, A. F., Zutphania- Gelro, pro Doctoratu Medicinae. »1 Juni Disputatio de Collatione bonorum, defensa. in Audi- torio Majore, a Martino Isaáco Vitringa, Hagano; pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni. Eodem die. Specimen, de Jure accrescendi, ad Legem X. de usufructu accrescendo, defensa in Auditorio Majore, a Digno Eversdyk Dominico, Medioburgo- Zeelando ,. pro Doctoratu Juris Romani ac. Hodierni, 23 Juni. Dissertatio de dolo in delictis, defensa in Auditorio Majore, a Stephano Roosendael, Dalfsa - Transisalano ,. pro Doctoratu Juris Romani ac Llodierno. Eodem die, Dissertatio de inclusione animalis, secundum sta* tuta Foederati Belgii, defensa in Auditorio majore, a Ba Pau. 1$ : 8E RIES ! CIOIOCCCXVII, Paulo Cornelio Hoynck van Papendrecht, Dordraceno; pro Doctoratu Juris Romani ac. Hodierni., d. 24 Junii Specimen , exhibens Quaestiones Juridicas varii argumenti, de- fensum a Guilielmo Leonardo Diemont, ex Pago Giessen. Nieuwkerk Hollando, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, 25 Junii. Specimen de Principiis imputationis in Jure, de; fensum in Auditorio Majore, ab Alberto Joanne Ver- beek, Dordraco Batavo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, Eodem die. Dissertatio de exactore Literarum Cambialium;, de- J fensa in Auditorio Majore, a Jano Frederico Wakker, Did. F, Amstelaedamo- Neérlando, pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni. 26 Junii Dissertatio de forma regiminis Provinciae Transisalanae, defen- sa ab Adolpho Frederico Ludovico à Reehteren et Lim- purg, Transisalano, pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni.. 27 Juni. Dissertatio de Podagra, defensa in Auditorio Majo- re, à Petro Josepho de Fontaine, ex pago Montignies Lez Lens, pro Doctoratu Medicinae. Eodem die. Disertatio de Insania , defensa a Georgio Cwinnett Bompass, Pristoltensi, pro Doctoratu Medicinae. 3o Juni. Specimen , exhibens aliquot Animadversiones Medicas , defensum ab Aryo .laro van der Minne, Briellano, pro Doctoratu Medicinae, 5 luli. Oésertatio de Enteritide, defensa.a Jacobo Austin, Barbaden- si, pro Doctoratu Medicinae; 9 Juli, — Dissertatio de 4trsenico , et ratione: qua in. Animalia agit , defensa a Carolo Ludovico Blume, Brunovicensi, pro Doctoratu M«dicinae, 18 Juli. Specimen, ex^ibens Quaestiones quasdam varii argumenti, de» fensum ab Johanne Egberto Risseeuw , Oostburgo- Zeelans do, pro Doctorzstu Medicinae, ») Julii, Dissertatio de Noxis potuum spirituosorum, defen- sa in Auditorio Majore, a Jacobo van Kessel, Endovien- si, pro Doctoratu , Medicinae. 25 Juli, JDGsertatio de Üsucapionibus et longi temporis pras d , e.-« *e DISSERTATIONUM, 1 €IDIOCCCX VII, defensa a Cornelio Johanne Nierstrasz, Roterodamensi, pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni, d. 38 Juli. Dissertatio de Gastritide, defensa in Auditorio Ma- jore, a Petro Rodrigues, ex Berlaeve in Flandria Orientali , pro Doctoratu Medicinae. 31 Juli. Dissertatio de Carie Vertebrarum, et de abcessibus consequentibus, defensa in Auditorio Majore, a Ludo. vico Francisco Laurent, Dinantino, pro Doctoratu Medicinae. 1 Augusti. Dissertatio de Apoplexia Sanguinea, defensa in Auditorio Majore, a Petro Carolo Claessens, Gandaven- si in Flandria Orientali, pro Doctoratu Medicinae, 4 Augusti. Dissertatio de Epilepsia. defensa in Auditorio Ma. jore, a Petro Joanne Pattyn, ex Pago Líandzaeme in Flan- dria Orientali. pro Doctoratu Medicinae. 1 Augusti, Dissertatio de nonnullis l'enenis, defensa ab Henrico Joan- ne Keyl, Medioburgo Zeelando, pro Doctoratu Medicinae. II Augusti Dissertatio de conditionibus, quae apud partu. rientem sectionem Caesaream, vel potius illam Syn- chondroseos ossium pubis, postulant, defensa in Audi- torio Majore, ab Adriano Josepho Antonio Stevens, Tungrensi, pro Doctoratu Medicinae, 12 Augusti. Dissertatio de Peripneumonia. vera, defensa in Au- ditorio Majore, a Ludovico Petro Andrea Fisse, Mun. sterbliscensi, pro Doctoratu Medicinae. 35 Augusti. Dissertatio de actione Tartratis Potassae et Sti- bii in Corpus Humanum, defensa in Auditorio Ma- jore, a Francisco CURT US ex Ligue iu Hannonia, pro Doctoratu Medicinae. 18 Augusti. Dissertatio de po ani nautico, apud. nostrates. Bedemeria dicto, defensa ab Adriano van Esch, ex Pago Vreeland - Bata- vo, pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni. i Eodem die, Dissertatio ad. varia Juris Capita , defensa ab Adriano van Winter, Leidensi , pro Doctoratu Juris. B 3 d. 22 Au* "u 5E Rf gs CICIOCCCXVIT, 15 d. 22 Augusti, Dissertatio de Erysipelate, defensa in Auditoria Majore, a Jacobo Gisleno de Smedt, Bruxellensi, pro Doc- toratu Mediciriae. or d 23 Augusti, Dissertatio de Morboó Scrophuloso, defensa in Au. ditorio Majore, a Philippo Antonio Marceq, ex Carolo* regio in Hannonia, pro Doctoratu Medicinae, ' d Eodem die. Specimen, exhibens aliquot J4nimadversiones Medicas , defen- sum a Jacobo van der Plaat, Harlemense, pro Doctoratu Me- dicinae, 25 Augusti. Dissertatio de Catarrho Vesicae, defensa in Aue ditorio Majore, a Joanne Baptista Kumps, ex Isca infe- riore Brabanto, pro Doctoratu Medicinae. Eodem die. Specimen Literarium , exhwbens Collectanea. Euripidea, argu. menti moralis et politici, defensum a Cornelio Johanne van der Palm, Medioburgensi, pro Doctoratu et Magisterio in Philo- Sophia T'heoretica et Literis Humanioribus. 27 AÀugusü Dissertatio de Ictero Neonatorum, defensa in Aus ditorio Majore, a Ludovico Josepho Bourgeois, ex Gemblaco, pro Doctorátu Medicinae. Eodem die, Dissertatio de Vermibus [ntestinorum, defensa in Auditorio Majore, a Joanne Frederico Kalcker, Los- sensi, pro Doctoratu Medicinae. í 3o August. Dissertatio de Apoplexia, defensa in Auditorio Majore, a Philiberto Josepho Demassez, ex Gouy Lez. Pieton, pro Doctoratu Medicinae Eodem die. Dissertatio de Tussi Convulsiva, defensa in Aud i- torio Majore,a Josepho Remigio Maes, ex Leefdael- Bra- banto, pro Doctoratu Medicinae, 4 Seprembris. Dissertatio de Ischuria, defensa in Auditorio Majore, a Victore Eugenio Bovy, ex Eenaeme ad Schaldim Flaudro, pro Doctoratu Medicinae: Eodem die, Dissertatio de inoculatione variolarum vaccina- rum, DISSERTATIONUM, 15 CIOIDCCCX VIT. ' | Nor rum, defensa in Auditorio Majore, a Josepho Guiliel- mo Fries, Diesthemiensi, pro Doctoratu. Medicinae, 5 Septembris, ^ Dissertatio de Exéculorüm —Testamentariorum ' officiis , de- fensa a Gerardo Johanne Sieburgh, Harlemo-Baiavo, pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni. 6 8 Septembris Dissertatio de'Fetero, defensa in ^uditorio Majo. re, a Ferdinando Huberto van Ravegem, ex laesrode ad Schaldim in Flandria Orientali, pro Doctoratu Medicinae. Eodem die. Dissertatio de Febre Catharrali, defensa in Audi- torio Majore, a Stephano Jaeobo Labacq, ex Sinay Wa- siae Flandrioe Orientális, pro Doctoratu Medicinae, 'dt Septembris. Dissertatio de En eritide, defensa in Auditorio Majore, ab Hendrico Francisco Verstraeten, ex Sempse Brabanto , pro Doetoratü. Medicinae, Eodem die. Dissertatio de motibus Criticis, defensa in Audi. torio Majore, a (utiNo CA udMIÉP Garídawensi , pro ' Doctoratu Medicinae. ds. 15 Septemliris Dissertatio de Dysenteria simiplice, defensa in Auditorio Majore, a Joanne aod al Boeck mans, ex Zammel, pro Doctoratu Medicinae. Eodem die. Dissertatio de Nephritide, defensa in A'uditorio Majore, ab Antonio Stephano Gielen, Moszcensi , pro 7;:.*5 "Doetoratu Medicinae. '38:Septembris, Dissertatio de usu revulsionis a Vesicatorio Bt in phlegmasiis internis, defensa in Auditorio Majore, a Stephano Josepho Cambier, ex Dour in Hannonia, pro Doctoratu Medicinac. 20 Septembris. Dissertatio de multiplici Emeticorum jn M e- dicina agendi/Patione atque usu, defensa in Auditorio Majore, a Bonifacio Motge Pous, F., Zirizea Zeelando, pro Doctoratu Medicinae. 4 Octobris. Specimen Juridicum, conünens Quaestiones aliquot selectas, de* 1$ ^u SERIES CIOIOCCCX VII. 3c defensum ab Ewout van der Dussen, Amstelodamo - Batavo ; pro Doctoratu Juris, 4, 10 Octobris, Dissertatio de variis pulsuum conditionibus, defensa in Auditorio Majore, a Dionysio Joanne Bra- ber, ex Oude Tonge:Batavo, pro Doctoratu Medicinae, II Octobris. Dissertatio de Ascitide, defensa in Auditorio Majore, ab Antonio Maes, ex Hoeven, pro Doctoratu Medicinae, 13 Octobris. Dissertatio de Femina , defensa a Joanne Knockers van Oosterzee, ex Promontorio Bonae Spei, pro Doctoratu - Medicinae. 15 Octobris; Dissertatio Geometrica, de Circulorum Tangen- tium centrorum situ in curvis, defensa in Auditorio Majore, a Seerp Brouwer, Med. et Art. Obstetr. Doct., Franequera-Frisio, pro Doctoratu et Magisterio in Mathesi et Phi- losophia Naturali, 18 Octobris. Dissertatio de natura et indole actionum, quae Literarum Cambialium emtori competunt, solutio- ne Literarum denegata, defensa in Auditorio Majore, Eo: a Diderico Antonio, Walraven, Amstelodamensi, pro Docto- ratu Juris Romani ac Hodierni. 9 Novembris. JDXssertatio de Criibus, defensa a Francisco Jacobo d'Ozy, ex Pago Alphen, pro Doctoratu Medicinae. 15 Novembris, Dissertatio de Morte Civili, ejusque effecti- bus, secundum principia Juris Romani et Juris Gal- ,lici, defensa in Auditorio Majore, ab Henrico Joanne van Affelen van Oorde, ex Pago Nieuwkoop. pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni. 2t Novembris, JSpecimen, exhibens Positiones varii «rgumenti , defensum ab.H enrico Cornelio van Medenbach de Rooi, Hardero- vico» Gelro, pro Doctoratu Medicinae. 29 Novembris. Specimen Juridicum , exhibens Quaestiones varii argumen- 5i, defensum ab Hugone de Wildt, Amstelodamensi , pro Doctoratu Juris Romani ac Hodierni. E] d. 29 No- DISSERTATIONU M. 17 CIOIDCCCX VII. d. 29 Novembris Specimen de Judice, ejusque officio, secun- dum praecepta Juris Romani, defensum in Auditorio Majore, a Jacobo Matthaeo Hartman, Hagano, pro Doc- toratu Juris Romani ac Hodierni, $ Decembris Dissertatio de Foetàs origine, incremento ae nutritione, defensa in Auditorio Majore, a Christopho- ro Vanbesien , Roulariensi in Flandria Occidentali , pro Docto- ratu Medicinae. 19 Decembris Dissertatio de causa functionis absorbentis Systematis Lymphatici, defensa in Auditorio Majore, a Victore Alexandro van lees, Mosae- frajectino , pro Doctoratu Medicinae. $7 Decembris. Specimen Juridicum, exhibens Theses quasdam varii ar. gumenti , defensum a Gerardo Guilielmo de Bruyn Kops, Harlemensi, pro Doctoratu Juris, Eodem die. Specimen Jurídicum, exhibens Quaestiones varii argumenti, defensum ab Adriano Heleno Hartevelt, Leidensi, pro Doctoratu Juris, Ct9ToCCCX VIII. d, 7 Januarii, Dissertatio de Placenta, defensa in Auditorio Ma jore, a Frederico Egeling, ex Pago Hemmen Gelro, pro Doctoratu Medicinae. 24 Januarii, Dissertatio de cohaerentia corporum et crystal- lizatione, defensa in Auditorio Majore, a Joanne Petro Stephano Voute, (A.L. M, inAcad. Edinburg., ) Amstelodamen- si, pro Doctoratu et Magisterio in Mathesi et. Philosophia Naturali, 31 Januarii — Dissertatio de ctione familiae erciscundae , defensa ab Eliza Adriano van Dongen, Zirizéa-Zeelando, pro Doctoratu Juri Romani ac Hodierni. La] LA. Pw Ld | P *a 13 J^ CAE "y d d dn oun itt | ors 1o aed | | E ASN ui sd oFmGEQUIATASRAIG | 4 d " M " 4 ^ HM I0 z Hi RT Whip MEUM B akecignis nj 7 * -9 aa eoionie -epan to Sieiburt. " amio sqá ! We: oto (bid. [ anaen ob uia Vet equ 398: d nue MH En C 9T c0 u Ec cusii)an N. vdosel s ,o10 16M Jm Were usos ee ? js n 15:boH 36 inb ert ih Aissf a 9n'4 !as3zag «ond. ;*ui igit. anteo' b» ón eive: distr tg 1^ eo iaa LE m m oí E AA n onstsb (adn rg ME «ls n xd . V lug oso ry md j* n TN n steddite v: 2 ARAS Hua os liat ghi T7" isis tiniédi odds, ain ori ila a lee *h ditsSisaa; QU C ajsuoos CT" [ide oae inM DLOTULENE ai "eustsl- 1975 P UUTIUM DE i xus (RC corta. ou «edito "eet Ll ib&T o abüpzsl^ saoioiW 6 P Ms "MER B ldUibed Milhiid Qr. bi "sum. Vr sol i. ot idet i eo se C. seit Ae "dili SAP qiue avis vido TET d dist ss) L: ilensish icut 157 hg dri V rade ur went" iliitofodti AM niis nw E Pac. ] vieuneigs duy Us Mu y^ isto: vent, ^b m" ep «fuii MET EE)N LAT bii tb A? P^ aapadfsbo mig " MAR OMNEA j nit uova ie! "B Beihuc Mgr, dendi «ug itauy u" 9" ahiolijdA i Smhey q Mir TE REPo ME '« J "i X UT 9^* V ELME wa. «gan s lis v» i E um A33 oc osiueb s LALIS : I ditta ins EUIS dorus TWeshe VIE inia 63193 sa 2 £ edge 0115) Tisosisb noi rwai: «asiniphsolsiac A (ees | J " vei j PII nbn og uS rS eignet. dév onc t6 c Ie EI web on oai i J- TURAE t 1 vi RM ra iui tun ont 1 z uii - LL m "n Pb a: "PIN iT ! n B (Met ^ wu Y &* LH r | 6v bu or: HMBERTRR LG UE LÀ 3 ! , : i ) ; Y SLMONIS SPEYERT vas »ra EYK, CB AST, I0. a ) M. l W x 1 SEM s a [e n. ; a ' - n -- CN E Li » M 1 iti t " Rocwi m ) dh. i ? " - A-— D E M | p ly / L.^ aae" e & 1 E 1 Rho ia 4 "tris PERILLUSTRES HUJUS ACADEMIAE CURATORES, VIRI NODILISSIMII QUI IN HAC URBE ET VICIS ADJACENTIBUS JURI DICUNDO PRAE- ESTIS, VIRI SPECTATISSIMI! CIVITATIS LEIDENSIS QUATUOR VIRI ET SENATORES, VIRI AMPLIS- SIMI! QUIQUE HISCE COLLEGIIS AB ACTIS ESTIS, VIRI HONORATISSIMI! QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES, VIRI ERUDITIONIS LAU- DE FLORENTISSIMI, COLLEGAE AESTUMATISSIMI! LECTORES PERITISSIMI! DIVINORUM ORACULORUM INTERPRETES, VIRI PIETATE ET FACUN- DIA VENERADILES ! A? QUA- 64) QUARUMCUNQUE ARTIUM AC DISCIPLINARUM DOCTORES, VIRI CONSULTISSIMI, EXPERTISSIMI, PERSPICACISSIMI! ORNATISSIMI JUVENES, QUI IN HAC CELEBERRIMA MUSARUM SEDE LITERIS OPERAM NAVATIS, PATRIAE SPES, PARENTUM AMOR, NOSTRA CURA, NOSTRAE DELICIAE ! CUJUSVIS DENIQUE LOCI, ORDINIS, DIGNITATIS , HONORIS AUDITO- RES, QUI AD HUNC ACTUM VESTRA PRAESENTIA ORNANDUM CONVENISTIS, CIVES, HOSPITES, SUIS QUISQUE MERITIS SPECTA- BILES! Summum I S anziani Acádemiae Lugduno -Batavae Magistratum: me hodie solenniter ite: rum depositurum "Regia Lex jubet ea in primis breviter enarrare , quae; me Rectore, huic Academiae;'sive laeta, sive tristia contigerint: uti et prae. mia publicé distribuere ;' quibus probatam . Juventutis.. Academicae buit eximia ' optimi Regis benignitas quotannis ornare voluit. ] "Ad quod, dum me accingam, vestram, AA. HH,., ante omnia, imploro benevolentiam atque indulgentiam, quibus meam in dicendo tenuitatem et infantiam sublevare, quin,ctiam. compensare velitis! , ; "Fata Academiae continentur. fatis eorum ; dui jpraesunt,. qui docent, qui- que- discunt: laus veró.et decus Academiae. in iis conspiciuntur, quae doctri- nae promovendae caussà instituuntur , et publiei juris fiunt, '" Nostrae Musarum ' sedi , 'hoc- anno. Academico ,. ;plura accidérunt grata atque Iaéta; nonnulla quoque, uti omnis humani instituti ratio et modus est, mi- mus jücunda, infausta, tristia, A'tristibus exordiamur. T ) rs ! Amisimus; eheu (1)! egregium Virum; "NICOLAUXM GEORGIUM | OOSTEPDYK , Afedicinae' ^Professorem.. Ordinarium , 30kwNis oosrERDYK sScHacHT , JJedici- nae; (1) Die 5 Septembris 1917, 6 S; USIPIERSYDEORGJE "vuIwDbngm BUY R, nae, in Academià Trajectinà, Professoris, filium, mrnwawwi nepotem, dum in vivis «esset, ejusdem Ordinis , Lugduni- Batavorum, socii, Natus erat Trajecti ad Rhenum anno 1740. Studiis ibidem operam dedit, ducibus eximiis, wrssrLINGIO , n&ErTZIO, ipso, quo natus erat, Cl, iro, woxmr- MANNO, WACHENDOREIO et namwIO. JMedicinae Doctor creatus est, anno 1762, mense Junio, post publicé defensam Dissertationem (2). Medicinam prac- iicam Trajecti, per aliquet-anmos,-factitavit , donec anno r770 in Harde- rovicensem Academiam vocatus, JMedicinae, Chemiae et Botanices Professor, inauguralem habuit Orationem , quà demonstravit: Homines bené multos, ex nimio vitae desiderio, sibi mortem properare. Anno 1775, in hanc Acade. miam Jedicinae Theoreticae Professor arcessitus, tres post annos, Illustrium Curatorum decreto, et 7Medicinae Practicae docendae partes suscepit, Munus auspicatunus: «liit: decsttttio:tMedcó 4m. commune. Reipublicae. bonum quávis operá dirigeudo, :Gumv:Summo: Academiae Magistratu,. die 8 Februarii 1787, abiret j» verba: fecitz de ardud: Medicinae exercendae: provincid, ., Qualis Medici- nag ;Professor;-qualis-füerit Medicus, de eo ,-non tantum tot aegri , quos, curayit, verum etiam Collegae;;qui eandem. artem: factitabant qui. eandem, discipli. nam docebant; uti et tot ejus discipuli, abunde et lubenter . iestantur. , Testis sit, in: primis, ipse sEnwAnpus, nuper hanc in Academiam. vocatus ,. qui , Deo moderante, ili vitam , illiusque arti sanitatem. iustauratam. debuit. .. Qualem €L quam ;egregiam !docendi adhibuerit methodum, tests sint ipsius scholae alumni ,. nec non. edita ipsius Zraecepta / Medicinae . Practicae ín. usum, .4ca- demiae digesta, ldem patet ex Oratione, quam composuerat , die 8 Februa- rii 1807, summuin .- Academiae. Magistratum iterum | depositurus ; quam. veró habere prohibuit communis; quae huic Urbi, i2? die praecedentis mensis , ,ae* ciderat clades ; prohibuit tristis et inopinatus dilectissimae conjugis, obitus, quae, paucos ante dies, fatalis etiam cladis infelix victima, ei erepta fuerat. Ejusdem: praeclari: Vini et: Praecepta et. Orationes et. Prolusio ad. Lectiones Publicas , die.5; Novembris.1812. habita , ostendunt ; quam. concinno- nec: mai- nus efficaci stylo, in Latine scribendo, excelluerit, Plu- O. RU. AAT! Tir DP:O, T d ? ' Pluribus Doctorum Societatibus fuit adscriptus, ut Harlemensi, eique, quae in Zeelandià est, quarum Opera nonnunquam suo labore et experientiá | di. tavit (3). Poésin quoque Latinam amavit , átque coluit, 2 Anno 1767 (4) uxorem - duxit sARTHAM "WEVERINGH ; quam 'zbonte amisit) anno 1783 ( 5). Secundas dein iniit^nuptias, anno"1789 (6), eum conmrriü "WILHELMINÁ CRASWINCKrL, quam, clade v2 Jánuarii 1867 , capite vulneratanr, 14 post dies ( 7 ), morientem vidit::quam orbas, cum "neque :ex^ hoc, ne- que ex priori matrimonio, ullam prolem habuisset, eà, quà Christi cultorem decet, pietate, et dA ergá — '"Numen' modestià., ar obitüm: aid luxit, : M ; - iniuoope ;ensil : à "Vir fuit, jam indé à rini j; et per totam" vitam , 'éximide pietatis; et Religionis Christianae verus ac sincerus cultor, Beaté nune vivit, qui' in ter- ris erat vir Optimus, optimé de hác Academià meritus, cujus Jaus 'ét decus 'dià: viguit. Fidé, comitate, consiliis et operà , excellebàt Medicis; in primis beneficus erat ergà eos, quorum res minus lauta domi: pauperuth perfugium et solatium, moribus, factis , et ómni virtutis getiere éxemplüri doctis, exém- plum propinquis 'et civibus; exemiplum nobis omiiibus, pari^animio iniitandum, Et utinam hic in tristibus memorandis subsistere 'posset oratio! ^-^ ^^^ At veró amisimus praetereà nuper (8) eximium Virum yÁNUM ARENTIUÀE "*As, Matheseos! e Astronomiae, in hàe Academiá, quondari Leclürem , dein Piifióréh Extra- ordinarium, — 4^ Lab 49 &swtsoch iro gupir Is natus, mense Augusto 'auni^ 124» j "hurmüilioriliét gerere, post'paréntürn Horinn ab avunculo educatus , suà sibi indüstrià, ' làbore , ' parcimoniá, et "ihifà vitae bene regendae ratione, suis, neque aliorum, sumtibus, studiis mri prae- - (32, Vid. Verh, van het Zeetseh Gemotschap D. JL. bl. 343; -— p M. ie .. (4) Die. 26 Maji 1767, , 2 INC (5) Die 25 Octobris 1783. - (6) Die r4 Aprilis 1789. — (7) Die 26 Januarii 1807. (8) Die 1o Novembris 1817. 8 S SPEYJRT:! vAmw mrn EYE, praesertim. Mathematicis et. Physicis tanto. successu incubuit, ut, cum Doctis- simus srreNsTRA, praeclarus in hàc. Academià Jatheseos olim. Lector, Am- stelodamum vocaretur, dignus,ab lllustmibus, tunc. temporis, Curatoribus ju- Bicaretur,. qui eandem. provinciam ,suseiperet. .', Eodem | tempore: A. L. M, et Philos. Doctor renuntiatus est. . Commissam: autem. sibi provinciam egregie administrayit, atque .adeó quidem, ac tantà diligentid et assiduitate , ut, per Jotam vitam , non intermisso. labore, ..iisdem . studiis operam navaverit, et in iis occupatus fuerit; donec nuper ingravescens senectus, tum et corporis at- que animi debilitas,: egregii Viri. studia | retardaret : quibus molestiis tandem, 76 aetatis annum ingrediens, succubuit. Opuscula nonnulla, cum Mathema- Aica, tum. Astronomica, Belgico idiomate , conscripsit; in quibus eminen& ejus Principia . Calcul .Differentialis et. Integralis ( 9), aliaque. Semel nuptias init, ex quibus unicum tantum genuit filium, qui ad studia Medica, in háe Academiá, se applicuit, et Medicinae Doctor factus, pauló post moriens, or. ;bum, reliquit, parentem. .., : | | Sed propero ad. reliqua, inter. quae laetior. oce Dolemus quidem. etiamnum , summum virum , ingenio, Wem et doctriná; 2deó praeclarum,; ;dolemus Cl. zrwwErow valetudine coactum, fuisse , cathe- Xram nostram, de oeconomid rurali, in quá disciphnà tantam adeptus est famam, abdicare, seu.potius, non conscendere; hanc autem jacturam com- peusatam cernimus doctrinà et labore Cl. &rrxwnorr AB ENSPYK, collegae ho- noraüissumi, nostro ordini adscripti, et, juventuti ut praecat im egregid disci- pliná, in hanc Academiam vocati. Dolemus haud minus wyrrENsAcmu, literis et. doctrin& praeclarissimi et prae- stan- (9) Inleiding tot de kennisse en het gebruik der oneindig Kleinen, in twee afdee- Jingen, behelzende de Grondbeginselen van. de. Differentiaal- en Integraal- Rekening; smet een Bijyoegsel over het yerdeelen yan een Gebrooke Fi "unciie, ten dienste der Leer- lingen opgesteld, door y. &. FAS, 4l. L. M. PAil. D. en Lector der Wiskunde, aat "4 Lands Hoogc-School te. Leyden. : Te Leyden, bij WENDRIK KOSTER, Bockyerkooper 1775. Beschouwing eener Ster rekundise Formula. Je Leyden, bj WAAK EN COMP., 18or. ——————————À OUR «Ac» f 0: 5 stantissimi Viri, adversain valetudinem et senectam eó esse prolapsas, ut, qui magni viri provinciam sustinerent, desiderarentur: verüm enimveró gaudemus simul, hane provinciam viris, disciplinà et laudibus in iisdem literis tanto- pere excellentibus, collegis Cl. sonermo et maro, esse traditam, —. In praecipuum Academiae Bibliothecae ornamentum erant Codices Manu- scriptorum Orientalium. Goorrt, scariGERI et wanwERI, —Huic, in primis wan- xERr Legato excutiendo, lllustres Academiae Curatores praefecérunt Cl. ma- Makrn. Quod veró, à wanweno, Reipublicae quondam Constantinopoli Lega- to, ibi et alibi summá curá et peritià collectum , et nostrae Academiae, ul. timà voluntate traditum fuit: Et, cujus Legati J/arneriani cura, »PALMIO nostro anteà commissa, vel ipso suadente, et, ut anteà jam monuerat HEx- RICUS ALBERTUS SCHULTENSIUS, unum postulabat virum, huic uni labori ad- dictum , quem , doctriná praesignem, grati accepimus. Et meus sERNARD, itàà quondam amicus amico dicere mihi contigit, nostro ordini adscriptus, et mihi, propter veterem amicitiam; sed, — quid dicam mihi? — nam non solum laudes amicitia respicit, — at. veró Academiae, doctrinà et famá, grandia pollicetur. Macte animi estote, Viri Clarissimi! Vobis singulis faustos dies, doctrinae, quam profitemini, felices profectus, et alumnos , Juvenes, docilitate, diligen- tià, modestiàá, moribus, et omni virtute spectabiles ex animo. apprecor! Quid dicam, quantum Bibliothecae Academicae accesserit curae, quantum ornamenti, in primis operà atque indefesso nostri voonsri labore, cui Cl. Viro et publice grátias agere nullus dubito, qui nostros, hàc in parte, labo- res tam egregie et tam amice sublevaverit. Quam eximiam pulchritudinem ; quales ornatus; qualem ordinem; qualem, ingenio inventam, arte dispositam , industrià et labore perfectam amplificatio- nem, Cl. duce snvcwaNwNo, in. Z7Zorto "cademico miramur! Nec minus, eodem praeéunte Cl Viro, ZZitoriae Naturalis Musaeum, quod optimi Regis beneficio debemus, insigniter auctum, et, systematico, ut vocant, ordine, rité conjunctum contemplari, quin etiam, indagare, atque in usus praestantissimae promovendae disciplinae adhibere licet. m b The- Jo S. SPEYERT" viu" nER EYK, ORATIO. Thesaurus .4natomicus, curà et labore Cl. sawpironr, novis et egregiis ditatus praeparatis, quoque hoc anno, insignia cepit incrementa. INosocomium item, in splendidiorem locum translatum, et Medicorum votis magis respondens, magis ornatum, atque iusigniter amplificatum,. Illustrium Curatorum beneficentiae debemus. Taceam tandem ? quantum, praecedenti anno, JPAysíca, quantum, hoc prae- serm, Afstronomica aucta sint supellectilia? nec tantum supellecüilia ; veranx etiam Observatorium Zstronomicum insigniori ordine et splendore instaura ium, et ad observationes magis aptum ac dispositum contemplari, atque ad mirari nobis contingit, ; Sic igitur plerisque disciplinis ità consultum est , sic, in posterum, ilà consultum iri auguramur, ut non facilé quid, in hác Universitate, deside» rent periti! 215ib Ipsi denique hujus Academiae alumni et majori numero fuére, et ab iis proventus bonarum scriptionum prodiit, Toti, liberalibus et ingenuis moribus , Juventuti , diligentià , msiiestiu E onini» que virtute nobili, sit sua glorià atque honos! Huie prodesse lubens volui ; bae laudibus. bené meritis efferre, in meis. est deliciis ! i nici Audite ergó mox, praestantissimi Juvenes! quanto honore commilitones *estri, quanto studiosi Juvenes propter eximia, in diversis disciplinis colendis, merita, digni judieati, atque optimi Regis benevolentià, exornaüi sint! Antequam tamen ad Praemiorum distributionem | progrediar,. quoniam. Lex Regia normalis nullam prorsus materiem ex professo pertractandam praescri- bit, pauca, /Jgato sermone, mihi interfari liceat; DE NLHiLO: «io id est: | "iti De Nihilo nobis penitus cognito in. rerum . Vaturá y, sive : De arcüs, qui humanae quarumwis rerum cognitioni positi sunt , limitibus, KS EL44 «13 ——— CARMEN CARMEN DE NIHILO NOBIS PENITUS COGNITO IN AERUM NATURA, SIVE, DE ARCTIS, QUI HUMANAE QUARUMFIS RERUM COGNITIONI POSITI SUNI , LIMITIBUS. CT CNNDBRAN URLUBG Coon. RR i ^ H [ ! | TEIL om 2 " "Ww Cs M ' Hn € " 39 :»s p 1 1 | dign : Vt OTYTLOO0)g ZNNXVCES wXS OV OY VE AQ * 00 Fh Nw ] it 1 111 QuUYNGS ICA WA. M yt 2n ith] Lodi : x V1 T Mm 22 inei MOORAR EDAM JURMUO M: INS 139 UXXOAN. aa, |eUOSXYMLUT (X139, YYYe0n i OrYYo03 pne 11 DI DE k nm me n - Pa S CARMEN DE NIHILO NOBIS PENITUS COGNITO IN RERUM NATURA, SIVE, DE ARCTIS, QUI HUMANZE QUARUMFIS RERUM COGNITIONI POSITI SUNT, LIMITIBUS. js pebcemin heu! mihl! — hinc tamen ortum, ut fonte perenni, Quidquid mirandum. sese mortalibus | offert : Ese nihil notum ergó pande poémate , Musa! Magnae molis opus , nec parvis, viribus aptum Suscipio, at timidum vestra indulgentia, firmat ; ub 5 Et, quamquam gracili carmen modulabor avenà, In magnis voluisse sat. est, laudanda, voluntas ! Summe Deus! prima es supremaque caussa verendus, Sed, Quis es? in terrá potuit cognoscere nemo, Attamen bumanum ingenium excellentius unum, 109 B3 Et 1/4 S. SPEYERT vaw pnznà EYKEK, Et ratione potens diyinà , Kudfise rédüis. À 7) Ingenioque jubes hominem perquirere facta, Ut Sapiens celes, quà sint ab origine nata. Quis gravittis: enim, qnamivis exponere leges; 5 O1inio ud Fas homini, veram potuit cognoscere, caussam ? 15 Mira tamen vis est, quà tot Natura gubernat. Ad vitam quaevis Natura alimenta ministrat, Quis tamen evolvit, quae sit. vis intima vitae ? Semina mandat humo, segetes ferat, optat arator, Sed memorare modo nescit quo semina crescant. — 20 Chemicus insigui dissolverit arte metalla, * ESTE " Non tamem hine movit, sit "qualis . origo metalli. Principia agnoscat studio, atque indagine doctà, Aéris, et purae lympbae;-sint qualia, mescite; Quanta Electricitas et quot miranda recondit ? 25 Qualis Magneti, quam rara, ignotaque vis est? Quis: miram. exponit naturam luminis; ignis; Cs X 6d ; Aéris, aut terrae, vel aquae, queis cümeta mosefitür ? — : Quid majora canam? — quae sit"Telluris'oHgo3? «56^ s i Quique Planetarum nascatur muxinfüs'ordó? "nr co e 3e Sidera queis proprio scintillent lumine firà? ' ! Astrorum immensi quibus exstent mille Cylindri? — "^" Quae contemplanti (quis talià credere possit? ) Hoc unum certum est: humana scientia "nulla, ' Perspiciat quamvis effectus mente sagaci, 35 Non fas est. homini rerum cognoscere caussas. i&singU domsMa cd [0] ^? €£xhà K,M ImJUNATHYg2.2 15 O genus humanum! licet omnia -metite revolvas, In sese verum Natura recondita. celat, - | . jd3 t7 Libera mens hominum est, trahit et sua. quemque volantasz , Nullus homo tamen est, quem non decet usque fateri; . 40 Imperio Numen moderari cuncta. supremo : Ergó quis tales exponere sustinet actus? Unica Justitia est, lege et ducuntur .eádem ^Caussarum duo, praeclari: virtute, patroni ; Attamen oppositas cupiunt defendere pàrtes, 45 Arbitriumque, petunt incerti; judicis aequi, * lVon est Justitiae , ést.lpominum «est, mens nescia. VERI Sed satis est: juvat ad Naturae, sacra reverti, ARS *; Newtoni argutum leges gravitatis; aéumen iic 5 0 0i Explicuit, motus caelestes, fixit et. orbem , itor Do Cuique Planetarum proprium, et quà lege mearet Circum quisque suum. per.saecula longa. satelles. ...... / Schrótero, Hersehelio tot millia millibus. aucta "Astra nitent, Mundumque immensum mente sagaci ! Lustrant, armatisque oculis, Via Lactea. quae sity... "TTHRPEGUIIG Et Nebulosarum plus quam duo: millia.cernunt. | ; Grangius et Placius:. leges gravitatis ubique: : Indolis ejusdem ostendunt, similisque vigoris: 1978 endiii * Caussa latet tamen, et mortales usque latebit. | Quaecunque existunt ; insecta , animalia , pisces , 6a Amphibia, et serpentes , et reptantia. quaevis ; Haec Natura cibo proprio susteritat , :alitque ; Vi- 16 S SPEYERT vas Dra EYR, Viribus et vità haec donat mirabilis aér, Et cuivis justum praebet moderatque. calorem. His aliquandó; vocárunt quae medicamina, prosunt, .65 Ars quae culta dábit, Natura aut sponte ministrát. Ast eadem Natura velit dissolvere. vires Vitales, quae hae sint? instauret quid? — latet omne. Nonne vides stabilem ut praeseribat provida normam . Natura ipsa sibi, à quà nunquam injustá : recedit ? 7e Noune vides cunctis genitalis ut: imperet: ardor, Quo sibi laetetur simili, et se quisque fruatur? Nonne vides ut Amor; vegetant et quo omnia perstant. Fonte sacro saliens, Divino nobilis ortu, Jgne salutifero, generis genitore futuri, :: 25 Cuncta animet, cunctis vis una potentior unus Exstet, et imperium vitae mortisque gubernet? Nonne vides ut Amor, qui: nulla pericula curat, : Quem penes arbitrium est vitae; vis, norma, voluptas, Iguibus exagitet saevis, atque omnia verset? | | 8o. Nonne vides ut Amor? — sed. tandem .hic desine, Musa! Qui sint, et quales illi quis dixerit ignes ? Terra homines pecudesque gerit, segetesque feraces, Omnibus his gremioque suo nutrimina praebet: Terra tamen cultu mox fertiliora parabit , 85 Si modo, qui colat, et bené cultá' accesserit arte, Agricola, invigilans operi, rerumque peritus, Qualia perquirit primüm sint àárva. colenda: Nec C AR M E N. 17 Nec tantum , quid quisque ferat, quid quisque recuset Campus, at, ut multo haec hodié praestantior ars est, 99 '"Chemica principia indagat, quae ducere possint Perpetuo ad cultüs lautissima et optima dona, Graminea armenüs praebet, Cerealia nobis, :Doctus et alternis quid quodlibet exigat arvum, Semen florigerum, aut segetem committere lini 95 Laetatur sulcis, studio, arte, labore paratis; Tritica succedunt, sive hordea, sive secale, Panicum, avena, fabae, siliquae, daucive, vel erva, Brassica, vel rapae, aut rubia, aut solana, novales Queis prohibet fieri, sive olim frugibus aptos 100 Nullis, egregii nobis et nunc facit usüs, Inventis emendat agros , artemque colendi. Arbusta et saltus curat, sylvasque minores, ^. Lanigeras pecudes, vaccas, tenerasque juvencas, Et tauros, et equos; et quidquid larga ministret 105 Natura, ac, bené culta, in publica commoda vertat, Ac, qualis fimus expediat multà arte requirit, Chemica principia et plantarum agnoscere tentat , Quoque modo increscant, quo sustententur, alantur ; Hic labor est celebris, tamen hactenus irritus omnis. 110 Quid dicam, sit quanta apibus nova cura colendis? Disjungunt, sociant examina, postulat ipsa Ut res, et solers docet experientia quemvis: Teginà ut quodvis praesepe superbiat unà [e In- 18 S SPEYERT v£Nn/n£igs EYK, Inprimis curant, formáque et nomine notá , Quae regat, et vigiles moderetur amata labores. Expelat et quales vermis bombycina gignens Quid memorem curas? his nostrum et clarius aevum: est, Ut genus humanum tot, talia, tantaque praestet , Artibus, ingenio, meritis et nobile famá , Non tamen idcircó novit , quas pandere vires Naturae placeat, quibus haec, quibus. omnia perstent, Magna, quidem fateor, Chemtee et mira peritis : Natura exposuit, docuitque , problemata quondam. Tollere quid possit, vel quid generare calorem ? Undé acr? undé aqua? quae sint diversissima terrae .Et genera, et species? quae sint elementa vocanda? Antiqua et praeter, quae nune numeranda metalla ? Hic Lavoiserii solum memorásse juvabit Nomen, qni accessit penetralia ad intima primus. , Naturae, ac fluidi aérii, guttantis et. undae Principia agnovit, statuitque indagine justà. Et, quanquam haud meritis celebres caruére labores, Chemiae et Physices quos impendére periti Post lllum; hic tamen est, qui primus acumine mentis Mirandá aeternüm ratione problema resolvit. An veró illorum veros hinc moverit ortus? . Quoque modo valeat cornu Natura beniguo Talia, totque homini celebranda effundere facta ? Fulmen ut eripias caelo, Frankline! per artem; 120- 125 130 135 140 Ut C:.A R M.E N. Ut melius doceant hodiéque , tonitrua quae sint ; Ingenium Flavi inveniat licet acre Giojae, Quo prodesse modo possit, qui ducere nautas Vi Magnetis acus valida et versatilis axe; Non tamen idcircó horrendum cognoscere fulmen Concessum est homini, vis et Magnetica quae sit. Galvani et Voltae inventis nova multa docemur. Audeat his homo, vis electrica dicere quare Nonnulis, ut facta probant, animalibus insit : Audeat his, totam Tellurem jure columnam Immanem, et similem Voltae perhibere minori, Effectus similes, similesque exponere leges ; Non tamen hinc, Tellus an Voltae magna columna Existat, novit, similique ab origine nata? Ut stabili penetrent redeantve à corpore lege Lumina, tot mira et peragamus viribus ignis; Aéris, aut terrae, aut vires scrutemur aquarum, Plurima nos certé non notaque facta docemur: Ne tamen illorum naturam exponere tentes, O mortalis homo! non est mortale, quod optas! Sed jam tempus erit non notam dicere caussam. Imperii qualis moderator jure supremi Et bonus, et sapiens non omnibus omnia pandit. Regius et qualis doctus celare minister, Cognita turbarent quae publica eommoda regni , (Assimilare licet nobis si grandia parvis,) . Ca 19 150 155 160 165 Ta- 20 S; SPEYERTVvAasUnEÉERnR EYSK, Talis, Summe Deus! &on omnibus omnia pandis, Talis iniu summo imperio, Tibi fida ministra, Quae uon proficiant homini, Natura recondit, Summus Amor, suprema Deo Sapientia soli est; 47e Cuncta Amor ille beat, regit haec Sapientia cuncta: Ergo, fide Deo! nobis incognita prosunt, Ipse Deus gravitare jubet, seseque vicissim: Attrahere et fugere aeternà omnia corpora lege. is Datque auferique suo solus moderamine vitam. 175 Ut jubet, increscunt segetes, plantaeque salubres, Arborei foetus, quidquid vegetabile regnum Aut homini, aut generat cunctis animantibus aptum, Fossilibus signat fines, moderatur et usum, Naturae Dominus nonnunquam fulmina jactat , 180 Mox resonant toto. reboantque- tonitrua caelo: Jamque quatit terras, rapidos mox evomit ignes; Molesque eructans imo- furit Aethna profundo, Magnetis regit ignotos et temperat actus Omnipotens jussu. miro et moderamine turbat; 185. Ut jubet, existit lumen ; producit et ignem, Aéra componit, decomponitque Benignus; Undis humectat terram, lymphisque resolvit Aéra, et hoc genitas iterum facit: aéra lymphas.. Cuncta Deus jubet optatos attingere fines, j9 490 Immenso sese pandit Natura theatro : lguibus, aut liquidis postquam globus exstitit undis Ter- TO A Ge COM UE UND X Od 21 TTerricolis, homini post plurima saecla colendus. In solidam. tandem coiére fluentia massam , Nubiferos celso et genuére cacumine montes; . | i95 Saltibus ornatos, animali et prole-decoros, :: Sed longis quassi, eventu quocunque; procellis, Haec cecidere gradu, vasia-et petiére. profunda, Attrituque juvante, immensae et viribus undae ,:: Materiem variam, varià ratione ; propagant.'— «| '206 Moxque homini et cunctis | fit. terra: animantibus: apta ; Quam dedit Omnipotens tandem ratione potenti, Sit mihi fas paucis exponere longius illud , Reddidit hocce solum: quod tandem habitabile nobis. Saecula, diversis formis,-diversa tulérun&, |... 205 Postquam longa quies montes granitidis altos: ;| c; Ex imo, ut totidem crystallos, gurgite duxit, Copia continuó vis et decrevit aquarum; . I Et simul, aut lento fluxu, aut agitante ;procellà, .::« Obliquo ad primos! producere tramite! montes! ,500600 2469 6507 210 Sponte suà longo valuerunt saecula lapsu. : P Jam superimposita est declivi lamina lamnae Alluvie laticum fixà mox sede locantum:; ceibiqgr dinge ! Perpetuo liquidà quae haud: nórunt ducefe formà; 5555 Nec mirum: jam tum generandis pluribus: aptam |j 5506 6o (813 Telluris faciem. divo -molimine finxit Conditor, ut justá mox fertilitate: vigeret, Arborei primüm foetus , animalia deinde ,. is c3 Am- S. SPE Y ERT/vaAs*xs DrET EYK, Amplius hác specie nobis quae cognita: nusquam , Donárunt juga, lymphas exsuperantia, vitá. Post pelago incumbunt, per saecula multa; procellae , Omnia quae rapiunt secum,, secum omnia miscent, Ordinis et tandem montés 'genuére: secundi, llinc lithanthraces, scisti, calces,»et arenae I Excrtae, atque iterum, apposita. est sibi lamina lamnae, Post Vulcanorum idem est ac granitidis. ordo , Hi similenr ducum similem formantque | catenam. Visceribusque imis inerant abscondita terrae Sulphura cum ferro , et, vel mista, quiescere. norant. Queis simul atque.ingens arsurae copia lymphae Accessit, magnum furere incepére furorém, Sulphura eum ferro lymphis madefacta calescunt , Nec minus indé orti densi caluére vapores ; Densaque continuó prorumpit. in aéra nubes, Ac veluti piceà sese cáligine. velat. Jamque capit flammas, jamque: ignea lumina fundit Vicinos in agros; loca dissita lumine lustrat, Iguitos tollitque globos, ingensque columna Ignibus exsurgit rapidis, et verberat astra, Nec minus exagitat flammis depressa profunda; Kt secum moles immanes ,. viscera montis, Et liquidos glomerat scopulos, pulsatque per auras. Igniferum tractus vicinos flumen inundat. Wolvitur in praeceps, et adurit proxumá lapsu. 220 1/225 230 235 Ful. Ca Au RvMTE! N- Fulgura fulminibus comitata, tonitrua saeva Haud procul à summo jactantur culmine montis. Omnibus interitum Natura agitata minatur, In chaos antiquum et confundere eunocta: videtur, : Tempora, post turbas, sed sic sunt nata. serena; ; Alluviesque solum nobis habitabile. fecit, Quae, nisi lympharum attritu generata. fuisset, Omnia sicca forent, declivi tramite , valles, Aut montes, — Veneris. qui Mercuriive referrent. Montes, immani. superantes: vertice :nostros, ; Illorum ignivomüám, nunc forté exstincta, refulzent Luce repercussá radiantia: culmina terrae, (::05 050005 Alluvie et motu laticum' sunt maxima: nobis. ::;| Commoda terricolis , Naturae! munere, mata,» | 500505 Hinc laeta Agricolae, et generandis frugibus: apta Surgit humus, pecorique virescunt mollia . prata. Hinc natale solum, mediis ex. fluctibus ortum; "Tot bona largitur nobis ,. nostraeque saluti : Nec tantum tribuit diversa alimenta, et amictus, Sed quoque siccandas, flammarum ad pabula , glebas. Naturae Omnipotens nobis sublime theatrum Perpetuó anté oculos divo moderamine praebet, Hoc contemplemur, justo: et vereamur- honore; Muneris et tanti celebremus: mente Datorem, Hoc indagemus, miremur , facta doceri, et Horum nitamur, si fas sit, cernere caussas! 950 255 269 265 270 Cuncta 24 S. SPEYERITEUYAENApnxna EYSKE, Cunc!a oriuntur in hunc finem, perstantque, vigentque, Deflorent, moriuntur ,.:et indé novàta resurgunt, Hinc creseunt segetes, vegelant animalia , plantae , Armenta exsultant pratis, nutrimine tellus. Omniaque exhilarat, generique: tot insuper addit , ...|: Humano dona, ut manantia fonte pereuni. Hinc locus in terris nobis vix agnitus. ullus, Quo vita haud vigeat, quique haud. animantia gignat, linc, fulgente die, itisectis immurmurat aér Et sua, quae tenebris gaudent, nox ipsa reducit, Hinc maria implentur millenis, millibus auctis , Insectis, conchis, turbà innumeráque: natantum. Hinc deserta feris, saltus ,; scopulique- coluntur; Quisque suo gaudetque loco, vitàque: beatus, : Quam dedit Omnipotens, sibi nec bené conscius actor Numinis attingit certo tamen ;ordine fines. Quis vero audebit tantos evolvere casus, Consiliumque Dei ex tot miris pandere. factis ?. Ordo Planetarum quisnam? — semel. ire Planetas Omnipotens jussit, stabili mox lege meavit;-- Atque suos rapuit circum se quisque sodales, Ut jubet Ille Deus , sanctum penetrale patescit Newtono, et certam valuit discernere legem, Ut mortalis homo, quá sidera cuncta mearent; £t quas Kepleri ingenium praedixerat , illas JNewtoni ejusdem mox confirmavit acumen, 275 280 385 ago . 295 Per. | s CaAvRAvMTE Ny duco... ^a5 Persae et Chaldaei signárunt sidera primi, Et numeravérunt velut aurea lumina coeli; 2*4Musaeus prodit::docuit clareseere in astris «010569! Gesta hominum , et, quondam geruit quos Graecia claros; /55:/900 Tollere laude viros conatus imagine coeli est; -« «00:08 A Nomine signavit stellas ,. formáque notavit ,. Fortia gesta virüm ' quae quorumcunque referrent... ^-5Sit licet hoc ingens; majora receiitior:aetàs |. 05:0 i05] Protulit: hoc aevum detexit quinque Planetas) 55-550 6/05 050905 Schrótero, Herschelio in Luná distinguere montes Contigit, ac valles, et cernere vasta profunda, Mercurii et Veneris mensura est-montibus altis |...0c uisi Talibus ingeniis adscripta, et vallibus-imis; 057 - Lactea, quam dicunt, oculis Via: cernitur : illis j.:: [ iup', til ; «ilf S10 Et Nebulae astrorum ; quas sidereosve Cylindros, Sidereumve agmen , nostro mox. mente sagaci , Concipiunt simile, et justà ratione probàrunt, de rressonr TOTUM astriferis .constare . Cylindris. . ul dini eslssiaur] ^ Haud vero absimile eximium illud fecit acumen, 315 Sed, quotquot radient astrorum mille Cylindri, Et quotquot Soles comitentur mille Planetae ; Viribus, et Vitá, sint et Ratione potentes, Quae celebrent Numen, justo et venerentur honore; Sit chaos, aut vapor, aut perfusus luce Cometa; 320 Sint, quovis numero, et signati limite nullo; Ordine perpetuo , summo moderamine, currunt, D Et ?26 S. SPEY'ERTUvKxwN4pkna EYR, Et, quicunque nitet. divus labor. Omnipotentis. : a At, mortalis homo! Tu desine quaerere tandem, Queis radient, tendantque ad :quos, hoc: ordine, fines. "TT 325 "Mundi. siderei totus nascatur ut órdo; 55.5 men Aut pereat; sanctum regit'aequo ;Numine Numen IuwENsuM MUNDUM, quo tandem .ceuncta beabit, 5 15055 oT Conditor Omnipotens! tot; talia, tanta, benignus. 21 Terricolis , homini largiris Numine Summo y 5i: 550005 :33o éc "Quo simul, o Sapiens! homini nocitura: recondis, | Tau Mirandum praebes mortalibus usque theatrum , In sese celat Tua se Natura ministra. Majus at hinc animis hominum, aetertmque futuris T Dignius imperioque Tuo, caeleste. theatrum. |. 5: 1; T935 ^. llis se pandit, qui passi fata suprema. : 0 ob. mau TN Queis micat in teiris haud noium lumen, easdem Caelestis manet aeternas Sapientià mentes, E. Omnia mirantes, sic Te moderante, fateti : Ioni 102 Terricolas decet hoc: Aurhüma scientia: nula, ': ro E unos 1i») Lolli cmimixs: eliied RCM mag das [ Ha ) "D 41 Prae* OITAZO XX:R aka Tr Iv OTZSA3YS342 2 2]. ? 491 ] ' | BN ist Juvenes! qui hodié ;:Iliustrium : Curatorüra volüritate ; hono- ratum illum occupatis loeum; quo «omnes, qui ad hune soleunem! actum, con- decorandum, in nostrae Palladis aedem , confluxérunt aupR conspicere , et praemüs, quae tantopere et tam egregie meriti estis, ornatos cernere pos- siut: vos nunc laetus compello, 4d'vós mea lübéns 9e coüvertit Oratio! ^ - Examine ex lege instituto patuit;^vos omnes "illarum ^comrhentalionum , quibus nomen subscripsistis.; et. quae ,.. Virorum; . Cl. judicio, praemio bené merito exornandae visae sunt, reverà esse auctores; quibus igitur reporta- tam insigni studio et labore victoriam ámpensé gratulor! Gratulor Palladi Batavae tales*et tam eximios alumnos! Honos alit artes, in alterà nummi aurei, vobis singulis mox tradendi, superficie legitur. Honos et justa Laus vestros incitavérunt animos, ut cum Commilitonibus de praemio certamen iniretis; justáque aemulatione flagrástis, fore, ut aliquando victores, ex eodem certamine, discederetis, En vobis jam haec optata praemia! en eximias victoriae lauros! en pulcher- rima Musarum serta! JQuibus quidem praemiis ut vos singulos exornem, Te, Vir Clarissime! qui Senatui Academico ab actis es, rogó, Ut-designatorum ex lege Judicum, de conscriptis, hoc anno, commentationibus , sententias ,. et coronandorum Ju- venum nomina edicere et promulgare velis; vos autem, Ornatissimi Juvenes! ut singuli, suo recitato nomine, hüc accedatis! D. iNota, Moc loco singulos ad accipienda praemia ordine adventantes paucis allocutus fui, illisque distributis, hisce versibus desii. Da Ecce] 28 S. SPEYERT vix pz& EYK, ORATIO, Ecce! Juventutis laus, gloria, fama Batavae! Exornant meritas laurea serta comas! Eja, agite, ó Juvenes! animos stimulate Juventae! ' Laetentur. parili. munere deindé frui! Sed; quid opus stimulo? simul omnes excitat unus Ardor, auque animos Regius unus honos! Perge . igitur felix Patriae studiosa Juventus! Quo. pede cepisti , sic pede. semper eas! Fama redux proavüm «ostro sic crescat in aevo, 31 ibli Palladis et propriis laudibus auctus honos! 0i hit7 it Jibi c zinc ' ! "n | is H W ilb bl an imo NOTAE, N O T À E. Das Leges Academiae, à nostro dilectissimo Kege constitutae, à Recto- re annuum munus solenniter, die Academiae Natali, 8 Februarii, deponente mihi] postulent, nisi, ut fata enarret, quae, se Rectore, Academia experta fuerit; tum , ut praemia publicé distribuat, quibus probatam juventutis Academicae diligentiam eximia Optimi Regis benevolentia ornari jussit; ne- que, nt de quoquam alio, praeter id, quod dixi, verba faciat, requirant; animum meum subiit, pauea, ligato sermone, interfari DE NIHILO. Cum veró de Nihilo, proprio nomine sumto, Nihil prorsus canendum fo- ret, huic argumento magis restrictam dare significationem coactus fui: 1?. qui- dem : quoniam id. rei natura postulabat; 2?. autem, quia argumentum, quod explicui, mihi gravissimum, ditissimum et verissimum videbatur: et veró, 39. idem mibi arridebat argumentum tanquam carmini condendo mi- nimé ineptum; et, cum propter fertilitatem ac varietatem , tum etiam propter dignitatem , quodanimodó saltem , ut sperabam, cà occasione, quà canen- dum fuit, placiturum, atque delectationem. nonnullam , nonnullis saltem Auditoribus, allaturum ; quod si, vel quorundam judicio , praestitero, erit, quod mihi valdé gratuler. Etenim de ANiAile, tanquam subjecto, ut ajunt Logici, dicere nolui; sed de eo: nullius rei nobis plenam ct perfectam notitiam esse. Quantumcun- «ue enim sit, quod novimus, plus profecto, pluraque sunt, quae penitus ignoremus : seu potius; ommia, quamvis tot ac tam insignes humanum ingenium, indagando, eruendo, inveniendo, quin etiam cognoscendo , fecerit profectus, omnia, igitur, tamen imperfecté novimus; nulia res cest, ad cu- D 3 jus N40 TAL E jus notitiam vel scientiam , omnibus omninó numeris absolutam, perveneri- mus. Elegi autcm praestantissima nostrae cognitionis capita, iisdemque vel maxime celebratis, in omnibus tamen simul ostendere conatus fui, quan- tum à perfectissimo distarent, quantumque in multis claudicarent. Post memoratam igitur materiem, de quà canturus essem, et Auditorum benevolentiae captationem, Deum O. M. inyogavi, ut primam, at veró in- cognitam omnium rerum, quae Naturá, vel sunt, vel fiunt, caussam atque originem , qui sapientissimo consilio nobis mortalibus condit, quae peni- tus noscere, in hác terrestri vità, nobis minimé prodesset. Idem mox il. lustravi pluribus exemplis, inde à versu 14 usque ad 38, iisdemque versibus totum carminis argumentum, breviori quasi recensione, continetur , atque exponitur. 7 j ; t Ut ostenderem , nullam prorsus Disciplinam errore et inscitià humaná esse exemtam, addidi proximé sequentes Io versus. Dein explicui prolixius argumentum. modó, usque ad versum »8, memo- ratum. [n quibus Agrienltüra, eaque in primis recentiorum indagationi- bus, inventis et laboribus, insigniter emendata atque amplificata, primum te- net locum. " 1 Hinc sequitur laudatio caussae incognitae omnium memoratorum effectuum , in solà Dei potentid et summo moderamine quaerendae; ubi Dei Sapientia in primis in abscondendis iis, quae homini non profutura .essent, celebra- tur; et, ubi brevis repetitio fit omnium effectuum hàctenus recensitorum , quorum caussa solus Deus spectandus est. Dein, à versu rgr usque ad 202, breve argumentum habetur sequentium $6 versuum, in quibus origo "Telluris, secundum recentiorum molimina, et, probabili ratione, expositas, ingenio perspicacissimo debitas , opiniones, pluribus describitur, et praecipué ea, quae ad montium Primitivorum , Se- zundariorum ct Fulcanicorum originem pertinent: tandem, hoc loco, agi- tur de sojo ex alluyvione nato, et tum demüm vegetationi apto, et nobis, ceterisque animantibus, habitabili reddito. In fine hujus sectionis exponi- tur, quid sperare et spectare nos deceat in contemplatione et indagatione Naturae, et ejusdem sublimis Theatri, cujus brevis descriptio hanc sectio- nem absolvit, versu 288. Ind? sequuntur ea, quae, hoc argumento, de Planetis, Cometis , et Stel- lis NOTAE / 31 fis Fixis, nec non de. integris. Siderum €omplexibus (Systemata vocant) "dicenda videbantur, usque ad versum 398: tandem Carmen ad finem per- ducitur JDoexologid Omnipotentis, et desinit, undé inceperat, versu 340: € 4M versum 3. Ahumazna.sciettia nulla. Hisce generalioribus praemissis, jam pauca, ad faciliorem et pleniorem intelligentiam , notemus separatim, ad nonnullos ver- sus; et quidem: Esse mihil notum ergó pande po&mate, Musa! Esse nihil notum, i. e. Esse mihil penitus cognitum in rerum Naturá. sive: Cognitionem , tiotitiam , yel scientiam humanam in omnibus claudicare. Proptereà nos canturos esse dixinius: DE NIHILO NOBIS PENITUS COGNITO IN RERUM NATURA. sive: DE SCIENTIA HUMANA ÍN OMNIDUS CLAUDICANTE, sive: DE ARCTIS, QUI HUMANAE QUARUMVIS RERUM COCNITIONI POSITI SUNT , LIMITIBUS, zd verius 91 et 92. -Chemica principia indagat, quae ducere possint [4 Perpetuo ad cultüs lautissima et optima dona. Hoc loco in primis indicare volui insignes profectus, quos prae- stantissimi nostri aevi Chemici fecerunt, non tantum in Che- miá generali, verum etiam, in indagatione chemicá singulorum et diversorum arvorum, quae coli debent, et à quibus diver- sae fruges, arbores, vel plantae, cultu petendae sunt. Praetercà eorum ipsorum, quae é terrà procreantur, indo- lem et naturam chemicá ratione indagárunt; itaque, hisce che- micis principiis cum ips4- arvorum indole et natur collatis, haud dubio ratiocinio cognoverunt; quale solum hoc illudve ge- 3a NOTA EK genus plantarum , arborum , segetum, cet. optime proferre possit ac debeat: tum et fimi varia ac diversa genera cum cogno» vissent, cujusque generis chemicam vim in ipsa arva explorà- runt, ratione habità cum plantarum et cerealium, tum legu- minum, quae, hoc modo, fovenda ac nutrienda sint: item- que, quà curá arvorum indoles, vel ad frugum varietatem in- strui, vel ad majorem fertilitatem ditari possit; ac, quae sunt hujus generis plura. Sufficiat, si nominentur pluribus, praesertim é recentioribus,ipse LAVOISIER , FOURCROY, CHAPTAL, SAUSSURE, HASSENFRATZ, SCHRADER, HERMBSTÀDT, THAER, EINHOF, KIESER , CROME, PRIESTLEY , CAVENDISH, DARWIN, DAVY , WOODHOUSE, mul- tique alii. Nec tantum egregii illi Viri in modó anté jam dictis sub- stiterunt, verüm etiam emendárunt plurimos apparatus ad Agri- culturam rité amplificandam proximé inservientes; verbo: ni- hil, quod ad hanc artem eximiam insigniter colendam et au- gendam conducere potuerit, inexpertum reliquerunt; nihil eo- rundem Clarissimorum Virorum studium, industriam et acu- men effugit, Ad ys. 94 — 101 5c]. Doctus et alternis —— ——— egregii nobis et nunc facit usüs. Si enim diversa legumina, ultimis hisce versibus memorata, dein« ceps, in eodem arvo colantur, non in omni solo desideratur, docente experientid, ut illud arvum movetur, sive, per an- num, aut per aliquot menses saltem, omni semine vacuum ja- ceat. Eadem enim legumina alternis , justo modo , petita, parco nutrimine ad maturitatem pervenire possunt; quo facto, et ager quiescit, ac crebrá inversione et cultu aéri maxim& exponitur, "undé novam fertilitatem saepé et facilé haurire possit. Quamvis haec ità, procul omni dubio, quin etiam experientià, peritissimis Agricolis , qui Chemiam ad Agricul- turam rité adhibere nórunt, cognita sint; illorum tamen praxis et generalis applicatio adhüc in votis est, d N/O.T. A E: 33 , * 4d ys, 311—11822:/, Quid dicam, sit quanta apibus nova cura: —— ——- his nostrum. et clarius aevum est. De Zpibus conferri omninó merentur opera Clarissimorum Vi- rorum SWAMMERDAM;!KEAUMUR;'et in recentioribus; CHRIST, RIEM, ANDRÉAE , WURSTER , JANSCHA, SCHIRACH , HUBER , aliorumque. De vermibus bombycinis,;sivey de mori bombycibus warpt- GI, SWAMMERDAM , VALLISNIERL, et po ut priini ob- serVátores et scriptores. [. eiitdom nini cusot Md GRISELINI,.ZENON, BATTONI,/PAROLETTI, BELLARDI, in : zx recentioribus 'ex' Ttalids ^ :«0- THYM, STEINBART ; GLEDITSCH ,'WUNDRAM , FLEISCHMANN , TÜüLMANN; BEHNKE,; ex Germanià; et DE SAUVAGES, '"MACQUER, THOMÉ, DUBET, et LE BROS; -Me t ex Gallià, Lo 3t A yersus 155 e zai Ut stabili nes redeantve " am idus lege ! Lumitia, —— Verbo penetrare, hoc loco, refraétionem Luminis ; et verbo "A 2g redire Luüminis reflexionem indicare voluimus. ad yersus 18402 183. Magnetis regit ignotos et temperat actus Omnipotens jussu; miro et moderamirié turbat. Observaverunt enim: Physici, anno 1816; tempestatum, imbrium et pluviarum fertilissimo, commotá hisce atmosphaeri, acum magneticam saepius tremuisse; sive, tremulo suprà cuspide motu aliquandó ;' mirum. in modum, fuisse affectam. ) | adversus 197 e£198.. Sed longis quassi, eventu quocunque, procellfs, Haec cecidere gradu, vasta et petiére profunda, Hic.usus sum zominatiyo absolatoy-ut metro suavior foret so- E nus, 347 N30, TT AO EZ 2 - mus, quo; indicare woluis ;5 2b bu0 e9X9:ro frr. 15 .: Sed postquam; montgs, procellis quassi fuissent, haec, i. e. saltus et aririalis,; HELM & montibus pulsa sunt, et ima petierunt. TUE MESRCHEEST TIRE MEEN dys, 191—288. inc]... Immenso sese pandit. ———:; 59 cuis: 1 e HOAA2IHO&. ,AHO2WAD. "ER pandere: : factis Z. e IcSIra ' ) i yf [ti m zi D Globis rerraquets,, quem -habitamus; principio, sive, indé ab origine, totus fluidus.,fuisse. videtur, undé etiam, si circi axin mobilis jam. tum ponatur, ejus. forma Sphaeroidea vel ti .1dj r5. Elliptoidea egregie intelligitur. . Massa autem illa enormis flui- da continebat soluta omnia elementa, quae dein in solida con- 02 v scowersa, fueruntz silla veró ; quae in.aquà omnium minimé solu- . ta.teneri poterant, primam opportunitatem nacta, omnium pri- a : má in solidas. concreta sunt moles. Quae cum summdà quiete usae essent, per longissimum tempus; imó per multorum sae- culorum tractum , magna exorta est Crystallisatio; Jones Gra- o diitii- perpéndiculatiter in: Crystallorum. formam erecti, aqudy àut evaporatione, aut, quocunque; modo; insigniter imminut4. Hi fuere Montes, justo nomine, dicti Priziyi. Hi constant ron : Jo cwFeldspatho ,. Mic ; et Quartzos. aV 001 o!orSed.oaninus :mon.est hác de ire-Dissertationem scribere: igi- tur, jam uitrà limites progressus, hic vela contraham: uni- versa: enim; ad: magis: perspicuam-generalioris, tractationig Bs co ivtelligentiáms: paucis;compkectt conabor. Dein veró decrescentibus insuper aquis, novum, sive sedi- nientum j.sivé-species:seeundae crystallisationis orta est: haec RT ; vérà- dm robliquà;vád: primam; difectione nata et formata fuisse videtur. :-Hiccer autem ' obliquus; solidorum, quocunque modo , ^» formatdrum :tractus.,: primüm: vegetabilia, imó magnos saltus et nemora, quin etiam animalia produxisse videtur, et in iis "M nonnulla, quorum ne genera quidem, nedum species, hodie amplius..exstant. . Saecula dein insecuta videntur, procellis immanibus horrida, diuturnis et vehementissimis motibus fer- o:1,.1 tilissima; Saltus ; sylvae et; nemora, terribilibus ventis quas- d sata , NYOATTAOEX 35^ sata; A culmine ceciderunt; ;et simuT cum animalibus ubicun- que obviis ima petierunt. In abyssum prolapsa, longo rur- sus saqcculorum tractu , chemicé in vicina corpora egerunt; formam tantum, rami, folia, ossa, vel partes duriores , servà- runt; nova autem formata fuerunt corpora, quin imó inte- grae laminae, tractus immensi, sese horizontaliter suprà se in- vicem ! mirüm- in modum -disponentes:: exorti sunt calces, scisti, lithanthraces , arenae. Arenae veró maximà copi, quippe quae nihil aliud sunt, nisi granitidis minima grana, aquarum. ventorumque diuturno et vehementissimo motu dcetri- ta, et à montibus primitivis graniticis, majoribus vel minori- bus. massis, separata, et in formam pulveris redacta. ltaque exstiterunt JMoztes, ità dicti, Secundarii. Posthàc aetas vuleanica exorta est; JMomzes Zgmiyomi genetati. Regiones vcl viscera intima Telluris continere videbantur magnam copiam ferri et sulphuris, sive mixta, sive juxtà se propius posita. Accessit aqua, quácunque ratione, quácun- que occasióne, allata. | Continuo. chemica actio incepit, aqua in sua principia hydrogenium et oxygenium decomposita, ca- lorico simul cum. fluido electrico, immani copid, libero eva- dente, et vehementissimos simul exserente effectus, hydroge- nium cum oxygenio ex aére flammas cepit, oxygenium se cum ferro conjunxit ; explosio enormis, nec minus terribilis orta est: fluidum. elasticum , ita generatum ,' versus omnes omninó partes saeviit; summa. petiit, atque infima. Protinus, erumpente flammá, exsurgit superius, simul de- scendit inferius , turbat, disjungit, vehementissimis viribus vi- cina, ubique obvia, loco cedere facit ; toti globo interitum minari videtur. Noster goERHaVIUs in Horto Academico quondam idem ex- perimento probavit; permixtis enim roo libris ferri limaturae cum totidem. floris sulphuris libris, accedente aquá, sive, de industrià, cum aquá communicatis, parvus exortus vulcanus , densissimusque fumus , in flammam tandem erumpens; disjeciae moles superimpositae; lapides, alia, in aérem magnà vi jactata. E2 "Tractus 36 NOT A E "Tractus veró, velcatena montium vulcanicorum , qui et olim fuerunt, et ad hunc usque diem exstant, per totam feré Tel. lurem se extendit juxtà montium primitivorum vel graniticorum catenam, et eodem ordine quondam processisse videtur. Postquam autem furiae istae infernae desaeviissent, humus, alluvione nata, frugibus producendis apta, fluctibus exsurgit, (uti universa |feré nostra dein Patria) et Tellurem nostram ' habitabilem, atque huic, quam vivimus, oeconomiae idoneam reddidit. d Verbum, hoc loco, addam ad versus 251: ad 956 incl. In Planetis Mercurio et Venere , forté etiam Lunà nostrá, aquae jam ità imminutae videntur, (uti etiam tractu temporis, quod verosimile est, in hác T'errá minuuntur; sive discedant ad Telluris profundiora viscera; sive sua in principia, Aydroge- nium et oxygemium , ab ipsà Naturá decompositae, alibi aliis inserviant finibus:) ut valles hinc orti terrenis multó profun- diores, ac montes, ad mensuram, industrid et labore summo- rum Virorum scHRÓTERI et HERSCHELII, accuraté et geomee tricé vocati, multó altiores sese, procul omni dubio, spectan- dos praebere debeant. In quibus Planetis etiam plurimi montes vulcanici vel igni- vomi quondam saeviisse videntur. Haec in universum de origine Telluris canere constitueram 5 hunc scopum si, qualicunque modo, attigerim; ego habeo, quod mihi gratuler; et quod, paucis hisce animadversionibus , Lectori, in faciliorem totius hujus argumenti intelligentiam , aptius et jucundius reddam. Ad ultimam partem , quae de Astronofnid agit, nihil habeo, quod addàm; quippe omnia, ibi memorata, nostri aevi Astro- nomis saltem, agnita et perspecta. Sic, ubi principium sumsisti, desine, Musa! Hoc unum cerium esti; humana scientia nulla. IÍI-LEXI LAURENTII KNAPPERT, jac Fr. SCHIEDAMENSIS, MED. IN ACAD. LUGD. BAT. CAND. COMMENTATIO IN QUAESTIONEM 35 ORDINE DISCIPLINARUM MATHE- MATICARUM xr PHYSICARUM ACADEMIAE LUG- DUNO - BATAVAE E PHYSICA, A. MDCCCXVU ! PROPOSITAM: Qua quaeritur: Quaenam experimenta ope Machinae a Doctissimo Atwood znventae institui possunt , et quibusnam positionibus Physicis illustrandis inserviunt ? í QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vir. MENSIS FEBRUARI À, MDCCCXVIII, V ont us t furor y su n dia ien vult "mim s &i oti. / HM 2s H Hs. A nde TE "DAL RR STYAY 2C 11330 AI a, UE IEEE gno dosi ent uiti Mis £pipó sua PN 92: 2:3. dq. , ALT i creuit s , hien 4 Cibefetuyos Tim niu Portiaxd: am X el1uu w Od3228704 KIKAO: es qc Nous X424 aeIrarie ces idotaan n. Tn T ^ a Vna ! «itiben $£ accus" 1d doces p. T. T * M. in Oo L ; yy v n" W 02 à Wicca [ boa boni Wr, 63 git o; Hou: minneun : UE , sitis Tu op cow Püb Bb op! TT nire tie et on MM Wurm i id j^, Min LU -JHTAM albuslitis siio iH Iis (o 2EUA HATIIGKOA MUHACIETERE vi IO REDIT AMO Wrzoogqn ..) QUE z SANATAR- Ond YES MOUNINONINOAE. vous rceus et jen CLIMA, cuf f ETT Sinis emo n snnidos M. E esinaqaa D m res voe AMI minm A9 Molan ditor spem bogywbA | : u- feuen" ouis | S ywifieetenss Ubipsstunilii, TEETH ES CT à; MATS H UHUAU TT uon aur x anite ailirsdon ois i a etri enq abren n i thiet dat epe HH vat. o ned Kiss (aig . - ^ 2 HM wid LT . ! ! ^ " . LU Tul, la Y » d et " *. , LI YNab pue Pdeehtq Ui vóo "uf QUAESTIOÓONEM.PHYSICAM.. à vere UESSPpUPLUSSE ! eiluariol 252id or ? " I "2503 t SIT M Hf! t i uaenam, experimenta. ope Machinae a. Doctissimo, Atwood: inyentae | institui | possunts « quibusnam. positionibus. Physicis, illustrandis, inserviunt 8 4 zapesss uiu - mo l 2s, — ái 4 S. QucE DU mq 0. n fiüldlus W 1 Machina a Doctissimo Z//wood. inventa constructa iest éx :pertica 8o pollicum, per. pendiculariter pedamini, cochleis instructo, imposita. Ad superiorem partem trabeculae adstant, quae axes recipiunt trochlearum vé rotularum quatuor, duarum ab utroque la- tere, quae trochleae si moveantur, pro parte juxta^se.inyicem procedunt, ita ut circuli descripti se invicem secent. Hisce rotulis nunc^ quinta , excavata, tenuissima, et e durissimo chalibe confecto axi instructa , imponitur, et ita imponitur ,. ut axis ab utraque parte illis locis incumbat , ubi circuli a rotulis | prioribus descripti se invicem secant; unde, si moveatur rotula superior, simul et moventur inferiores ,' quo motu tali modo promovetur motus rotulae superioris, ut attritus;ad nihil fere reducatur, nec nisi pro parva quantitate in censum veniat. Super hanc rotulam excavatam transit filum tenue ji* A $ ad« á LAURENTII KNAPPERT, zac r admodum et flexibile, ne rigiditate hee pondere majori experimenta, turbet , nec tamen nimis tenue, ne ponderibus appensis- ' runfpatur; düobus fili extremitatibus ope unci ad- nectuntur bacilli cuprei, a parte inferiori planis rotundis cupreis ad retinenda pondera instructi, quae pondera, aequalibus partibus divisa, sunt rotulae cupreae foramine ba- ciliis correspondente pertusae; deinde adhüc accedit lamina cuprea, manubrio instructa ,, ut pondera exacte a determinata altitudine possint demitti; annulus cupreus cochleae ope perticae adnectendus , ad POPSEROHE retinenda, et lamella cuprea etiam cochleae ope perticae adnecterida, qua aliithdo a ponüeribus percurrehda determinetur: denique commodi gratia pendulum, ut tempora exacte observari possint, machinae adjungitur. Hacce nunc Machima omnia experimenta circa ea, quae de lapsu corporum gravium vel experientia vel mathematica computatione innotescunt, institui possunt; quae omni- bus positionibus Physicis.de..hacce theoria illustrandis inserviunt : quorum igitur rela- tione, descriptione , et applicatione ad varias illas positiones Physicas, pro viribus. Quaestioni a Nobilissima Facultate propositae respondere conabor. Ut formularum generalium ope spatia certis temporibus a ponderibus juxta Machinam percurrenda computentur, et hae computationes dein. experimentis instituendis proben- tur, oportet, ut ponderum in hisce formulis ratio habeatur, id est formulae virium simplicium multiplicandae sunt cum massis adhibitis. Si»gulae moleculae massarum Machinae appensarüm aequáli vi gravitatis Versus inferiora trahuntur. Si nünc summa molecularum utriusque massae sit. aequalis, in aequilibrio haerent. Sed si. massae unius lateris supcrpondium addatur , haec descendet, et quidem vi hujus superpondii, dum vi- res massarum a se invicem destruuntur. -llinc-.vires. inter se erunt, ut summa massarum: ad carum differentiam : id est Sit z summa massarum, et g earum differentia ,, * i 3E x9 E—B3218801* $3 la LJ € Sed spatium, si tantum agatur de viribus simplicibus, aequat vim acceleratricem sim- plicem imultiplicacam per quadrata temporum. Sz gT2 rt^ - 5 COMMENTATIO try /.QU XESTIONEM PHYSICAM, 5 : . : me H . : T7 E Si nunc pro vi simplici z in hac formula substituatur vis absoluta T erit " 4 SIX 7 -— spatium a mass's juxta machinam percurrendum. lgitur formula, D ut applicetur ad lapsum massarum juxta Machinam, tantum multiplicanda est cum dilfe- rentia massarum divisa per earum summam. Si, ut facilius massae a se invicem distingui possint, sumantur m et m' » formula eodem modo erit se mx Expérimentis constat , corpus primo sui lapsus minuto secundo percurrere spatium z— 15,025 ped:s mensurae Rhenanae. Si inultiplicetur hicce numerus pcr duodecim, pro- ductum erit 187,5 pollces Rhenani. Qoando nunc hocce numero in computationibus. utamur, producta prodeunt in pollicibus Rhcnanis. Sit ergo z — 187,5. Machina Atwoodiana nunc sequentes positiones Physicae, ope sequentium experimene ^' Xorum, illustrantur. Spatium percursum est — z T? X gasta ^ Tod o7 Sit 5 — 28; et m' — 261 : erit z -F z^ -— 28,5 -4- 26,5 -]- 7,5 (quod additur pro rigiditate , attritu et E500225 acris resistentia ) m — m e———ÀÓ 1 trit spatium uno minuto sccundo percurrendum a mniassa £$:23875,5 X4 X gam »i— — 6 pollices. 255— Spatia singulis momentis a corpore delabente percursa crescunt in ratione numrerorum imparium 1,3, 5,72 -... lgitur spatium secundo min. sec. percurrendumnt erit — 3 7X 6 — 18 tertio — min. scc. ex 5 2 Go quarto min. sec. í 2321501602 42 Spatia, quae inde a motus initio percurruntur, sunt uti temporum vel velocitatum fi- "waálium quadrata — 1?, 2?, 3^, 4. : A 3. Ig* 6 LAURENTII KNAPPETR T, zac. £f Igitur spatium percurrendum dum sit 1^ — 6 o ertt duobus 1" Eod 16 c4 tribus 1^ m x.6 - 54 quatuor 1^ —4 X6 EET Ut haec computatio nunc experimento confirmetur, massa 7» ope laminae a prima 'di- visione perticae est dimittenda, et attendendum , mum singulis penduli oscillationibus spatia determinata percurrantur; nempe primo 1", 6 pollices, secundo 1^, r8 poll. ete, dum, si agatur de spatio ab initio motus pereurrendo, attendendum est, num massa duo- bus 1^ ad 24, tribus 1" ad 54 divisionem perveniat, etc. Pondera lec vario modo mutari possunt. Sit verbi gratia zm —— 28 et m^ -— a7. ! mu god mo m Ent S — 7T d osEEW 8 —orfn$XGt X gli og po Itaque pro secundo 1" — 33-9 " tertiOy HIT E 5 Cy — IE Dum spatia ab initio motus percurrenda erunt, pro' duobus 1" — 9»? XC'4^—"T15 tribus: 1/0 0.929€ (Gn pESIN P, Vel sit z — 431 et m' — 43 : i ^v. m — m erit spatium — z T? ——À— p v^ Nes Tw " 1? X 0,5 z 18 —1fc—— 65A 93:75 . Higgs «s LIÉÓ—-—I 93,75 J Igitur pro secundo. 1^ — 3 X 1—59 terne dig n5 5€ I 2m , Dum COMMENTA TIO iw 'QUAESTIONEM PHYSICAM. "h Dum spatia ab initio lapsus percurrenda iterum erunt pro duobus 1" — 2? X 1 —4 "tribus 1" — 3? X 1 — 9 caet. l Corpus, quod inde a quiete spatium quoddam percurrit, potest velocitate acquisita, si motu uniformi progrediatur, eodem tempore duplum. spatium percurrere; id est, si cor- pus primo 1^ percurrit spatium trium pollicum, secundo i^ percurret motu unifor- mi S — 2X 3— 65; si duobus primis r^" percurrit spatium — 12, sequentibus duo- bus i^, motu uniformi, percurret spatium — 24. "Ut haec experimento probentur, sumantur pondera aequalia, e. g. 261 et 26:, sed imponatur massae s; lamella ponderum 2, hinc z-]- z/ erit, ut in priori computatione, c 62,5 et m — :' — 2, et massa z; percurret uno 1^ spatium — 6 pollices. Igitur secundo 1^ procedere debet, motu uniformi, usque ad 18 divisionem; si nempe lamella cuprea ad 6 divisionem retineatur, et sic massae motus uniformis concilietur, quod fit ope annuli ad illam divisionem perticae annectendi. ES ;procedat massa velocitate acquisita in fine secundi 1^, sequentibus duobus 1^ spa- tium percurret — e X 2? X 6 — 48, igitur quatuor 1^ perveniet ad divisionem 723 retenta nempe lamella ad divisionem 24, et sic porro. Corpus in altum projectum ad illam adscendit altitudinem, e qua si cadat, acquirere possit velocitatem quacum projectum fuerit. Sit. — 26 et m' — »7 erit z -- zm — 26 -- 27 4- 7,5 — 60,5 e m — m'-—-—I1 . —1* * — 187,5 ; / : Igitur S — 187,5 X áo) -— —$6 E —— 5,0991, spatium, quod corpus 77' percurrit 1^ , 5 ert igitur ?" — 3 X 3,0991 — 9,2973 9" — 5 X 3,0991 — 15,4955 — 27,8919 — spatium tribus 1^ percursum. Ime 8 LAURENTII KNAPPERT,; Jae r..? Imponatur nunc ponderi m — 26 lamella ponderum Ex. erit z2 -q- m 28 4-27 4F 75.5 — 6»5 et «& — m ; T : i»o.8 I 187,5 uj ) LI L—— co—» bi et crit S 187,5 X Bujs "TW 3 pollices x » igitur.o" — 3 X 3 —9 953 5: X. 3 -— 15 —— 27 — spatium tribus minutis sec. percursum. Si nunc demittatur pondus zz a summa pertica, et retineatur lamina ad divisionem 97, ibi habebit velocitatem acquisitam , qua posset sequentibus tribus minutis secündis spatium percurrere — 92 XX 27 — 54 et sic perveniret ad inferiorem partem perticae. ' Sed nunc pondus s', superpondio gaudens, vi gravitatis etiam versus inferiora trahitur, et sic retinet pondus 775 unde hoc fértur motu uniformiter retardato, eodem modo, ac' si in altum fuisset projectum ; nam singulis momentis decrementum velocitatis patitur, donec tandem, omni velocitate amissa, iterum adseendere incipiet; deberet enim singulis minutis secundis percurrere spatium — 18 poll. : Sed primo 1^" tantum percurrit spatium — 18 — 3,0991 — 1459029 secundo i^ — I8 — 9,9973 — 8,7027 ; [ tertio — 1^ — 18 — 15,4955 — 2,5045 26,1081 Percurret igitur tantum spatium — 26,1081 poll. , ad quod percurrendum nunc non im- pendet tres 1" sed tantum tres 1" — tempus, quo opus est ad percurrendum 0,8919. poll. — 2",95055. Hocce tempore igitur perveniet ad divisionem 53,1081 perticae. Ab illo puncto amissa omn velocitate iterum adscendere incipiet, et quidem primo 1" per spatium — 5,0991 secundo i" Z— 952973 nnde pro o",95655 superest spatium z—— 13,7117 26,1081 Tgi- COMMENTATIO rx QUAESTIONEM PHYSICAM. 9 Igitur 2",95055 pervenire iterum oportet ad 27 divisionem, ubi si pervenerit, vclocita- tem eandem habebit, quacum descendere inceperat ; nam, descendendo et adscendendo exacte eodem tempore, idem spatium — 26,1081 percurrit, e à Haecce experimenta , prout alia vel alia sumantur pondera, in infinitum quasi variari possunt. Sed videntur exempla allata, memoratarum positionum Physicarum, non dico illustrationi, sed tantum illustrationis conatui sufficere; unde, dum vires desint, ad fusius et accuratius experimenta ope Machinae Atwoodianae, instituenda in illustrationem theo- riae lapsus corporum, explicanda, huic specimini terminum pono. Nam, ut omnibus numeris absolutam solutionem Quaestionis a Nobilissima Facultate propositae conscri- berem , mihi » multum adhuc restat. operis, multumque restabit." SENECA, Épist. 64. Ji Ü aisi M WM joli : Mons idein emm ux pta sx Mu iini famup. unii uii ihi a8 A evo (9 pci TN 3ie aan Peur qup 'astieonunq Sici: MAIOR iaa Su Pu EL. Mid che S a higlil m "e " ARMIN iia "S d mE om indomita Mig tin Faut à JT bant bitu Mati um di: pen 4 i Á 4^ neut " ^ ; j ovy Debe dt Pid gon E fne jut utu jore t ITEM yaoi epe vni sand hue LUN pie m *j 1 etra riv p B dis bis yum pu * daliptiur! TET Sul E rar ^a eat et nitent tiet e wont" dhipsiniisa iru "d ; deviens, uenit fesicih nd lii 7 aic ayotisint Luis iue b pedore Apre. parenti wer qistooe ocu LI CUTEHRES MO 1 E M i ; "- "5 3 Fr, ^i , d SN 1 j BE Xm diicediulih " IA iyi iios v t [LU M MN Hel de itp i Tung Wil IMBDUIM LS OL VAT 2M] eminus parem T T" "niid Ü HIMLI E 1 1 : n vTtuenpp e wenn t I 2. Wu uu. i ial état i Hd aie FN Pla IDE " Ms xo T ? ) ] a " n : j | ^T hi á sn A ovem | ; L 1 | M / : : -7 ; Y ' ( 3 i Meme oS Oed ali à bla e vett evi. s cdi pn. a qn peret un , iati. ht - 61 9T "v y TU neni TUE dus MOS Eu m T5 ] . Mis i: Ate : ipse steer Ti piti i ad divinse $c es i» ^ b. iun iti. Diis ludi dunigi itus sitat iuplers n ^k sen t4 ui IU! TS E ; H we AU ALTER Y nost jp MERIT * HIE - etinm ips oS PE (puri J be | ee on tunm d Bain: iss yer un "eod ] 2 ge rnm le n ] h . P i f i nui Wut ral SURE LIONIS SALOMONIS vAx PRAAG, LUGDUNO-—BATAVI, MATHES. rr PHILOS. NAT. CAND. zr MED. STUD. IN ACADEMIA LUGDUNO BATAYVY A. COMMENTATIO DE MACHINA ADWOODIANA; QUAE NOB. FACULTATI DISCIPLINARUM PHYSICARUM xz MATHEMATICARUM DIGNA VISA EST, QUAE CUM ALTERA, PRAEMIO ORNATA, TYPIS DESCRIBERETUR. [L] [3 dri aeuo aua: jd. [ uma: qam. ri cuAD S45 20 idis sd A T43ROTAS 0XW0020.1 ATU ARM Vo RT 201 T Á& ui y: » Argooma4. VT f Ti MULA: oteYi Mx. Taper TrAT3ODAR (s CERT ABI: AYOIG. MUTEOETAMS Oma hi eTTET VETE IEO on m (PITT "tu? xAUp iyrinu acd iu T LLUTU 75 " uma nme i SAI GA —— -—— à m NL AD era aant eerie mspevup ajneui. a wii me — e tede. - — —— COMMENTATIO M AUH-DN OA CA.TOW OO ODITduN'A PROLOGUS. S cire nostrum recte videtur dici miAi] esse, misi, nos hoc scire, sciat alter. Nobis prae« sertim juvenibus, in almo Academiae cujusvis gremio varii generis disciplinà enutritis, haud sufücit ea scire,. quae nos docent Praeceptores Clarissimi. Ut quisque in Facul- tate sud quempiam Gradum, quem vocant, acquiramus, apti debemus evadere respon- dendo quaestionibus;.examinis instituti, Praeterea non tantum Theologis et Jurisconsul- tis saepius de varii generis argumentis distincte et dilucide est agendum disserendum- que; sed tale quid etiam ab aliis exigi potest Studiosis , si non in Academià, saltem postea. Hoc ob oculos habito, mihi perutile visum fuit institutum hodiernum , Juvenum ani- ms Quaestionibus publice propositis.alliciendi, ut vires intendant , et de hoc illove argumento fusius agere conentur. | Ipsemet de eo agere constitui, quod juventuti Belgi- *ae (laborandum dederunt Celeberrimi Professores Lugduno -Datavi Scientiarum , in quas fere prae reliquis incumbo, quasque tanti jam fecerunt homines antediluviani, ut eas «ipporum opea Diluvio intactas reliquerint3 non quidem in Syrid, quod F/ayiu gose- wáur, ,utiquit. Sud. Lib. 1. cap. 3. affirmat sed in Aegypto, ubi summus tristote- AU Ag leis 4 LIONIS SALOMONIS vay PRAAG les, Metaphys. Libi 1. cap. 1. asserit Mathematicas artes à Sacerdotibus , publicà vaca- tione fretis, primum inventas esse. ) O utinam heic loci antiquissimam et recentiorem illarum artium Historiam exponere, deque earundem laudibus disserere liceret! Id vero vetat Quatuorvirorum , qui hujus commentatiunculae Judices erunt, ingenium Miathematicum , quod omnes fastuosas de- viationes cane et angue pejus odit certo certius. Extra oleas itaque haud vagandum, et ab argumento haud longius discedendum est proposito , in cujus tractationem me tanto accinxi lubentius , quanto id se mihi pluribus commendare visum est, quae ei sunt propria et peculiaria. Siquidem vis gravitatis , ad quam pertinet , prae omnibus fere aliis viribus maturae effectu suo eminet, et vix quidem differt a vi illd centripetà, quá et vi centrifugá sin- gulas universi mundi partes suo loco teneri admirandum illud demonstravit ingenium summi JVew£omi: hujus inventi gloriosissimi, inyentorisque homine paene majoris, dul- cis nos delectavit contemplatio, quos celeberrimorum ejusdem viri de vi gravitatis me- ritorum necessario recordari fecit Quaestio proposita, eodem tempore in memoriam re- vocans merita Viri vix minoris, interque nos Delgas quam maxime celebris, quum ipse Belga fuerit. Cui non jam aeque ac nobi$ ob oculos versatür Christianus ile Iugenius, Nobilis- simi Constantini filius, qui, paternis aedibus relictis, et omnem adspernatus publicae vitae splendorem, ad quem patris in patriam snerita et honores, eximiique ingenii vires, ipsi viam pandere potuissent quam facillimam, sese ad disciplinas unice Mathemáti- cas, Physicas et Mechanicas , applicuit. Nusquam fere luculentius apparuit vis illa peculiaris Matheseos, quà hominis animum semel allectum sibi penitus adstringit; paue cisque majorem peperit celebritatem , apud paucos egregiis fructibus fuit felicior, quam apud Zugemium, qui, inventà nominatim sam Horologiorum , sibi patriaeque immere sam paravit gloriam. í - iu si Quum jam omnia, quae ad illos humani generis fautores pertinerent riobis per- quam essent grata, grata quoque erat Quaestio proposita; eo magis, quod Virorum nostr laude majorum inventa ingeniosissimum : 4^woodu;z excitarunt ad conatus felicis- simos inveniendae Machinae, cujus ope Leges motus accelerati et retardati. experimene tis probari possunt quam accuratissime; liujus vero' Viri laudabilis jucundo: utilique in- vento intentius considerando, et penitius cognoscendo, haud minus ansam dedit Quaes- tio, quam de re cognita disserendo, amimumque juvenilem ad scribendum appcllendo. Hisce ob oculos habitis, mihi quidem vix opus fuit calcare,; quod plerumque prae- bere solet praemium in medio positum , quod vero me tanto minus, stimulare potuit, quan. COMMENTATIO p; MACHINA ATWOODIAN A. 5 quanto plures primis hisce juvenilis ingenii et calami conaminibus inesse debeant naevi et defectus; quo posito ea aliis juvenum', perinde quidem imberbium , at magis tamen exercitatorum , commentationibus palmam praeripere posse vix ac ne vix quidem vi- dentur. | "qq Nihilominus, quo mihi ipsi quam utilissima, et nemini homini molesta, sit haec in scribendo exercitatio, operam daturus sum indefessam , ut mea sint talia, quae ab in- dulgentibus, et benigno in tirones animo claris, Judicibus absque nimio. legi posse vi- deantur taedio atque indignatione. Qualia eadem evasura sperantem, hoc jam temporis inomento per Prolepsin, ut Prologulum Venusini Vatis verbis finiam , /uya£ Ingenuis oculisque legi , manibusque teneri. l As ATWOODIANAE ATWOODIANAE MACHINAE DESCRIPTI O, zTO. 3i 3 2 "£9 j; .1tüáasaslobnur fune 2SUus c jo eee penitus ad Quaestionem propositam accedam , utile videtur observatu, motum corporum, quoad velocitatem , discerni in. 19. zo£um acceleratum ,. 99. motum retardatum et g9. uniformem. Per prioris generis motum intelligimus eum, quo spatia inaequalia et passim increscentia percurruntur temporibus aequalibus. Secundi generis motus is est, quo spatia inaequalia temporibus percurruntur aequalibus. Corpus vero "mi, quando aequalibus temporibus aequalia spatia percurrit. Uno- agitur zortu uifo: d tria haecce praecipue attendendum est , ad spatium , tempus quoque igitur in motu a et yelocitatem ; ex quorum mutuá relatione et concursu dijudicatur motus. Siquidem per se liquet, velocitatibus in motu aequalibus, id corpus percurrere debere spatium majus, quod sése movet diutius, Temporibus itaque positis — 'T et z, spa- tiisque percursis — S et s, erit T :ificSifs í Itidem, temporibus motus aequalibus, id corpus quod majore agetur velocitate. Spatiis itaque ut supra — S et. 5, V et y expressis, erit S : s — V : v. Tandem id quoque in oculos incurrit, spatiis aequalibus id corpus majore actum iri velocitate, quod suum percurrit spatium minori tempore 3 tempora itaque esse in I I , atque, omnibus positis ut supra , fore T : £ — Vy necessario percurret spatium majus, at velocitatibus literis zatione inversá velocitatum temporibus aeque ac velocitatibus diversis Igitur ex ante dictis facile concluditur , 4 temporum et velocitatum. Quod adhuc percursa spatia esse debere in ratione composit sequenti modo demonstrari potest Mathematice. Omnibus positis ut ante, sed S et y sumtis pro spatiis , curruntur velocitatibus aequalibus, atque S et 5 pro spatiis quae temporibus datis pere , Quae datis temporibus et 2r 4 TÀ Rice ET. vi A4VWAQO0WTA £A us L S.vaw PRAAG pE MACHINA ATWOODIANA, 7 .velocitatibus percurrüuntur; erit T : £,.— S ; y. Inveniendo. itaque spatio ;, quod dato -tempore £, et datà velocitate y, percurritur, erit VIFENEOF SS T IER i et muliplieando TX V::X»v»-—S:;. DIE seu Seele quse rt, ENG yl "Sequitur spatium percürsum generaliter exprimi posse hic formulà: S — T X V, no- tante spatium percursum aequale ésse producto temporis et velocitatis. — Ex tribus supra dictis motibus corpus libere cadens assumit motum primum, sive «cceleratum , et corpus perpendiculariter in altum projectum agitur motu secundo, seu retardato. Quod utrumque summi viri AVew/onus, Husenius, aliique, experimentis eum in finem institutis probarunt. Horum motuum leges , sicuti in sequentibus videbimus , demonstrari possunt Mathe- matice; earum tamen veritatem experimentis probare, iisdem illustrare, et supra dnbita- tionis aleam collocare, id foret difficilius, ni ingenium laudatissimi Z//wood; nobis heic succurrisset, invento instrumento, cui ex ipsius nomine nomen /MacAinae Z4twoodianae, quodque tali modo constructum est. Fig. I. GH columna est lignea, 6 pedes (*) alta, 4! pollices lata, cujusque crassi- ties unus pollex et 9 lineae. .Consistit duabus partibus, quae compinguntur ope coch- Jearum , ut facile disjungi. possint, machinaque sit portatilis. Columna,haecce porro, perpendiculariter imposita sustentaculo M, N, firmatur tribus fulcimentis I,,K, L; dispositis triangulariter , et columnae ope cochlearum ferrearum ane mexis. "Tres cochleae e ligno 0, 9, 4, quae penetrant per sustentaculum , machinae pauluhiím elevaridae inserviunt ;. eidemque. perfecte. ad. Horizontis normam exigendae. Columnae superimpositum est Paerallelogrammum Horizontale ligneum R., S, T, quod "posticae parti summitatis columnae infixa cochlea lignea ei annectit. Super hoc Paralle- logrammo cernis apparatum V, V, qui continet quatuor rotas cupreas: ejusdem diame- ti, et quintam majorem. Harum rotarum directio est verticalis, et unaquaeque circa "suum axem. volvitur. Quatuor minores occupant binae latus dextrum et sinistrum Pa- Jallelogrammi, ita ut sibi invicem parallelae sint, alterius vero circumferentia sese ad alterius centrum porrigat. Hc ratione nascuntur in utroque. latere Parallelogrammi. duo circuli ,- qui sese invi- cem secant. Punctis sectionis, quae utriusque lateris circuli offerunt ,. innituntur ex- tre« Lt ) Quum in Machina 4twoodiana ? nensurae adhibitae fuerint Anglicanae, iisdem beic utimur, 5 LIONIS SALOMONIS vax PRAAG trema axis rotae majoris. Hujus itaque rotae motus non nisi exiguo afficitur attritu, qui eo minor, quod rotae minores eodem tempore eirca suas.axes moventur. Rotae ma- joris circumferentia, sive peripheria, extrorsum sulcata est. Sulcus suscipit eam ambiens filum tenue, sed nihilominus. satis validum sustinendis duabus lancibus cupreis A et B, quae pendent horizontaliter a pinnulis iis infixis.z et 2, simul cum ponderibus - diver- sis, quae secundum experimentorum varietatem ilis lancibus imponuntur, PE Hae lances sese invicem aequant, quoad massam, haud secus ac pinnulae a e b,. at- que insuper uncinuli. fili extremis, annexi, qui per superiores pinnularum partes pene- trant. Ut verbo dicam, pondus massae, quam filum sustentat, tres facit uncias aequa- liter divisas, ita ut ponderis utriusvis lancis et pinnulae et uncinuli summa sit unius tantummodo unciae et dimidiae, et inter, massam hinc atque illinc a. filo pendentem per- fectum sit aequilibrium. Tunc, liter M pro quartà parte unciae adhibit4 , ert A— -6M, et b — 6M; inertia vero rotarum , quam Zitwoodus duas facere censet uncias €*3, Pim quae- T ——————————————— (*) Hujus inertiae rotarum in ZacZinz ZItyobdiant inveniendae sequens. est ratio Praenparotis. zxperimentum. dei E 1j a2Moq wig "ast Pondusculum 2.granorum. suspendatur ope fili sericéi tcnuissimi et hanc ob rem nullius ponderis aestimandi. ld filum annectatur puncto alicui periphériae' rotae majoris, eidem- que circumvolvatur quinquies aut sexies. ' Dein pondusculum j sibi- committatur, ut de- scendat juxta scalam Machinae appositam atque in pollices divisam. ^ Observetur jam repetitis Experimentis quam accuratissime, quot pollices: pondusculum illud . percurrat certo tempore. Ponamus id percurrere tempore z pollices &5 sit porro x, effectus iner- tiae rotarum , sitque 4 spatium a corpore libere cadente tempore 1^ inde ab initio laps sus percursum , sive. 193 pollicum Angl, — habebitur sequenti modo quaesita. ; Woutio. t cinioiuo- 5. ; jvs In Machind "twoodiand decrescunt spatia a ' corporibus aeitbus dis in. ratione superpondii z, ad totam massam M. rovendam adhibiti, id est in ratione rg "vel, quia hoc cásü m; — 9, et M — 9 4- wj in' tatione —£L—. : (n: H tru i el Pc. j- Quodsi igitur Z est spatium tempore 1" libero lapsu percursum, erit ?i5 spatium eodem tempore , in modo descripto Experimento, a superpondio ? percursum ; et, quia porro in quovis casu pur i aia sunt ut quadrata temporum, acquirimus p6lagIl ea. Ps pcs ; pro numero pollicdm a pondere p teipore z percursorum; e, COMMENTATIO pnr MACHINA ATWOODIANA. E quaeque adeo — 8M, illis 6M. -]- 6M. addità, omnium summa erit — so M. Quod- 8i itaque ponas, lanci A injici 2912 M , idemque pondus addi lanci D, tota massa mo- venda-erit 65 M. et lances aequilibrium servabunt , quoniam pondus unius pondus al- terius aequabit. Quam primum vero lanci A addideris 1 M, aequilibrium peribit, lanx il- la deprimetur, eodemque tempore lanx D sursum movebitur. "lota massa nunc mota erit — 64 M. vis vero motrix, sive acceleratrix, tantum 3, hujus massae. Hic apparatus requirit nwmerum sufficientem ponderum formae circularis, et in medio perforatorum , ut pinnulae a et 2 lancium A et D. per ea possint transire. — Haec pon- dera debent aequare quantitatem M. diversimode multiplicatam, ejusve partes diversas. Insuper quibusdam ex hisce ponderibus: forma debet. esse Parallelopipedi, aut lamellae, et longitudo paulo major diametro circuli metallini, de quo mox amplius. Varia haecce: pondera juxta Machinam cernuntur in Z. 5 Lanx A cadit perpendiculariter ad Horizontem. Cadenti est proximum et parallelum tigillum ligneum WW. cui inest Scala divisa in pollices 66. His adjecti numeri, qui inde a zero in suprema parte scalae ordiuntur. Tigilum illud, aeque ac columna, et ob eandem rationem, constat duabus partibus, est vero sustentaculo et Parallelogrammo annexum ope cochlearum cuprearüm. - | Huic Se : IAN, prd et, quia hic numerus positus — e, habemus aequationem e — Tri adeoque "4d gm — p Q.E.D. | , Exemplum 1. Sit ? — 3o gran. , 7; — 3", d — 193 pollic. , e — 5o poll., erit effectus inertiae ' gotarum x — 3o X 3 X 5 X 193 — 30 — 1042j — 30 gr. Quüivis jam uncià ;Angl. 50 : IOI2 ; Continente 480 grana, erit x — LL — fere o unc. Angl.; unde evéntus Experimento- 480 rum JacAinZ Zjwoodiand instituendorum accurate cognosci potest. Exemplum. 2. Sit » — 3o gran., 2 — 3", d —: 193 pollic. e — 48 poll.5 tunc erit effectus quae- Situs x — aa 3 2 19 2 ag 3o — 1085; — 50, adeoque x — 3 Angl. Posito itadüsy quamvis esse 455472», sive wnitgtem ponderis — 4 unc. — M, erit incrtia rotarum z'9 M. " — fere o4 unc. Yo LIONIS SALOMONIS vas PRAAG Huie scalae applicantur, sive altius , seu loco minus alto, prout. casus diversi exi« gunt, duae tabulae formae circularis, literis D et C indicatae, quarum prima plane so- lida, altera vero eum in modum perforata, ut làncem A transmittat; quá de causa prio- rem 4abulae, alteram vero amnuli, nomine insigniendam ducimus. : Ad definiendum. tempus ,. quo lanx A mota juxta certam partem scalae decidit, pen- dulo PQ utimur, cui descensus verticalis ponderis rx motum exiguum eumque uniformem conciliat, quem lenti P communicamus, eam usque ad arcum Ss deprimendo. Siquidem funis, a quo pondus illud zr pendet, tympanum , vel trochleam , ambit; haec vero trochlea eodem axe movetur, quo rota dentata, cujus. dentes successive, et ad unum- quamque oscillationem penduli, in extrema agunt Anchorae, qua virga penduli superne terminatur. Lens P. ope cochleae certo quovis loco figi potest, atque elevatur vel deprimitur, wsque dum pendulum perfecte habeat longitudinem Pezgu simp/cis4 quod singulis min. secund. unam oscillationem simplicem peragit). Quo facto index, axi rotae dentatae affixus in circumferentia circuli 277, qui in 6o partes aequales divisus, min. secunda sese invicem subsequentia monstrat. Hic circulus in medio apertus est, ut in oculos incurreret motus rotae dentarae , at» que insuper medium, quo utimur movendo partem curvatam 777, et hujus ope stylum c, et partem de, cujus extremitas in scalae puncto oe invenitur, quaeque per oscillationem penduli ab istoc puncto removetur. Quà remotá, pars inferior lancis A, ad punctum e adducta, ab hoc puncto decidit, eedem momento, quo pendulum incipit oscillare. |. Me- dium hoc praeferendum est medio per 24/weodum adhibito, quod Lancem ad punctum e sustinebat, et tantum constabat duobus angulis rectis inter se conjunctis; atque in Ta- bula litera F notatis. Qui, si illis utimur, retrahendi , quando pendulum quasdam escillationes peregit. "Tunc sequentes oscillationes numerando definire possumus nume- rum min. secund., quibus lanx A, ex quo incipit cadere, descendit ad tabulam D, hunc. in finem ad requisitam altitudinem dispositam. . Experimentum haud perfecte succedet, ni lanx tabulam. eo ipso momento feriat, que pendulum ultima vice oscillat. Quum vero velocitas corporis cadentis quovis momento lapsus accrescit , incremento determinando necesse est , ut vim acceleratricem tempore dato cessare facias. Hoc requiritur ad definiendos gradus incrementi, quod capiet velos €itas corporis eodem. motus genere momentis sequentibus spatia quaedam percurrentis. Mác vero in re Machina Zftweodiana experimenti rite capiendi studiosis egregie opi» rulatur. Lancibus A et B in aequilibrio versantibus , atque annulo C loco requisito scalae 4 aus COMMENTATIO »x MACHINA ATWOODIANA. 1I annexo, unum ex parallelopipedis Q superimponitur ponderibus, quibus lanx A. onera- tur. Hác lance cadente, Parailelop. quod vim acceleratricem efficit, in annulo remanet. Consequenter spatium, per quod reliquum pondus cum lance eodem motu pergit de- currere, indicat, quanta sit velocitas, quam totum pondus, a motu acceleratrice acquisi- tam, habuerat usque ad momentum, quo paralldop. in annulo remanebat. Sequentia ostendent, eodem subsidio retardationes successivas cognosci posse, quas corpus pati- fur, quando ejus sravitas ejusdem obstat motui. Licet vis acceleratrix; quae lancem A' deprimit, nón semper sibimet ipsi aequalis sit, quum filum sericeum, cujus ope inter eam et lancem D commercium intercedit, non semper eddem sit longitudine, ea longitudinis variatio nullum discrimen producit, quod Tationes turbare queat. Nam secundum 2//woodu; inaequalitas motus, quam producit hoc, si dis placet, augmentum ponderis, dum lanx A percurrit pollices 48 , haud. superat min. secund. partem 0,0312. i Quando corpora e loco perquam alto cadunt, vis acceleratrix sese non penitus exse- fit, ob resistentiam aris, quae vim illam vehementer impedit; prout videre est e Tabu- lis, ad lapsum corporum graviorum pertinentibus, quas 74e PAilosophical Transactions exhibent. Lapsu vero in, experimentis Z/weodianis haud magno , discrimen illud fere perit. INam si posueris, id quod celeb. Sizeud de la Fond posuit, cuivis cubico pol- lici abris esse pondus 7 gran., resistentia, quà hoc fluidum in lancis partem inferiorem agit, corpore lapsu suo 26 pollices percurrente produceret retardationem 1$ grani, quae differentia tam exigua est, ut in sensus vix cadat. Eodem fere modo comparatus est attritus fili 'sericei, a: quo pendent lances: A et B, quodque circumferentiam rotae majoris ambit; atque eadém ratio est attritus, quem duo- bus extremis axis illius rotae conciliat sectio circumferentiarum quatuor rotarum mino- rum, puncta mobilia efficiens, in quibus a&is ille- volvitur. Haud magnus esse potest effectus. resistentiae,. quam in Experimento: parit attritus tam exiguus. Ejus rei facile certi evadimus, pondus duarum lancium simul sumtarum eum in modum augendo, ut toti massae 64 M. , aut 16 unciarum , aequaliter inter lances Aet B divisarum , ab hác illàve parte addamus ri aut summum 5 gran. "Tunc aequilibrium peribit, et lanx, €ujus pondus auctum, necessario descendet. Quod exiguum augmentum ponderis inte- rim quibusdam in experimentis, nominatim iis, quae ad motum retardatum pertinent, ne- gligi nequit, si effectus erit accuratus. Nihilominus lanci A aut D nunquam plus pon- deris imponendum est, quam quo opus habent ad motum, suscipiendum. Summus JVew/onus et. celeberrimus . ZIugenius demonstrarunt 5. ille in. Principis suis, hic in opere de. /Jorolagío oscillatorig,: Prop: o6, pag. 182. corpus quodvis terrestre E D 2 li- 12 LIONIS SALOMONIÉTES vix PRAAG libere cadens primo min. secund. sui lapsus percurrere 16; pedes, aut 195 pollices (*), nullo respectu habito resistentiae ab aere profectae , qua oh oculos habita, ad fracturas evitandas , numero 493 pollicum. substituimus 192. pollices, ! Ate (*) Newtonus in pomario sedens poma ex arboribus decidentia conspiciebat. | Haec utique vi gravitatis descendebant, et.summo. Philosopho. ansam. dabant, secum disceptan- di, an non Luna cádem vi versus Tellurem detruderetur, nisi alià vi in suà orbità re- tineretur. Lunae distantia a Tellure, quae est fere 6o semidiametrorum Telluris, et tem- pus periodicum, quo integram in sud orbitá, revolutionem circa terram absolvit, tpsi jam erant cognita, atque hinc assumtà hypothesi gravitationem 'Lunae in Tellurem. determi- navit, et Theoriam grayitationis umiverselis ingeniose condidit. — Sequenti simplici ratiocinio eandem "Theoriam confirmatam videmus: Percurrat Luna, in Tabulae hnic Com« mentationi adjectae Fig. o' litera L designata, tempore unius. min. secund. partem suae orbitae, inter literas L et C comprehensam; quae pars, cognità Lunae distantià a Tel- lure, et tempore periodico in, rationes adhibito, facile numeris exprimitur. "Tunc descen- dit versus Tellurem vi gravitatis per spatium EC — LD. Hoc vero est aequale qua- drato arcus LC diviso per duplicem distantiam LF, sive per Diametrum LD e Lu naris ALCD ; id est E o:ECeo)EO^ | TI iriasiypecce n sequenti igitur modo LD computatur. Arcus LC , quem describit Luna moti i medio s tempore I^, est go823 Hexap.. Quadratum hujus numeri est 9501806255 quod. quadratum divisum per Diametrum orbitae — 395895490 * exhibet quotiens Hexap. Gall. - 2546. 950180625 46 id. est 38395490 Sica. Hexap. (toises) Sive 14 ped. 9 poll. if lin. veteris mensurae Gallicae, adeoque fere i5 ped. — Luna igi- tur in sud. orbità progrediens descendit versus Tellurem , tempore 1^ per spatium fere 15 ped. Hoe véro-idem fere est spatium , quod corpus libere cadens prope "f'elluris superficiem. tempore, 1^. inde ab. initio lapsus absolvit. Corpus autem, quod cadit ea- dem. vi, prope Telluris superficiem libere ruens per 1", spatium 60 X 60, sive 35600t5, majus absolvéret, quoniam spatia a corpore libere cadente percursa inde ab initio lapsus sunt ut quadrata temporum, et quoniam 6o min. sec. unum minutum primum éfliciunt. Ad distantiam igitür, ad quam Luna a Tellure remota est, corpora 6o XX 60, sive 360o**, minus celeriter.cadunt, propter vim gravitatis ibi imminutam. ^ Verum Luna f£, eriam 6o** longius a Telluris centro (T est remota, quam ipsa. Telluris superficies S ab &odem, centro, Quadratum autem illius numeri 60 est 6o X 60, sive, 3690. . Ad distans tian COMMENTATIO »z MACHINA ATWOODIANA: E Attamen altitudo lapsus ingeniosa modificatione structurae Maehinae Adwoodianae ita limitatur, ut massa cadens primo mit. sec. non plus quam tres pollices percurrat. Scilicet, quum tota massa movenda sit 63 M., ei additur 1 M. pro vi acceleratrice. Hoc facto vis acceleratrix — g; totius massae movendae, cui inservit deprimendae, quae- que adeo ei obnititur. Consequenter haec massa non poterit percurrere nisi 4j spatii, quod libere cadens eodem tempore percurreret. Quum jam ex praecedemtibus liqueat, corpus libere cadens primo min. sec. sui lapsus percursurum esse spatium 192 polli- cum, in experimento ope ZacAinae Zftwoodisnae instituto, primo min. sec. percursum spatium erit — "$$ — 3 poll. Cujus argumentationis veritas ut in oculos incurrat, lan- .cium A et D massa — i2 M. et inertiae rotarum effectu — 8 M. positis, utrique lanci addatur 212 M. atque insuper 1 M. landi A; ut haecce unà cum ponderibus impositis sit — 28; M. et lanx B unà cum suis ponderibus — 27: M; quibus pro inertià rotarum adhuc 8 M. additis, omnium summa erit 64 M., cujus pars 64? pro vi sumta fuit accele- ratrice. Collocetur porro tabula D ad scalae divisionem 3?" , et pars inferior lancis A ad punctum O, tunc illinc demissa lanx tempore unius min. sec. in tabulam incidet. Consideremus jam separatim leges motus per vim gravitatis producti, sive potius leges motus corporum libere cadentium 5; demonstremus easdem primo loco Mathematice, ea- rundem veritas dein probetur Experimentis. LEX —M——————M—— M MÀ—H— — —— € tiam igitur 6o** majorem actio gravitatis 3600** minor est. JDiminuitur itaque yis sra- yitatis, uli quadratum distantiae corporis a Telluris centro augetur, et yictssim GU. tur. yis gravitatis , ut. quadratum | distantiae corporis a Telluris centro. diminuitur. Mathematici hoc unà Propositione enunciare et indicare solent; quum asserunt, vim gra- vitatis agere in ratione inversà duplicatà (sive quadratorum ) distantiarum , sive esse I I G : g -— d H pz' Hac itaque simplice atque ingeniosa ratione ZVewzomus ilam 'Theoriam constituit, quae propter Analogiam ad corporum omnium coelestium gravitationgm, sive ad grevizationcna . uniyersalem , fuit applicata. B3 14 LIONIS SALOMONIS vax PRAAG LSESKO CL iSpatia , e corpore libere cadente successivis aequalibus temporibus percursa, sunt. inter se in ratione INNumerorum impari Y, 3, 5, 7, 95 etc. DEMONSTRATIO. Ex iis, quae in principio diximus, liquet, spatia a corporibus motis percursa sene- yatim esse inter se in ratione compositi velocitatis et temporis. Quam ob rem si velo- citas — V, tempus — T, et spatium — S, erit S — V X T. Exprimat jam AC, in Tabulae Fig. 3, tempus perexiguum, quo corpus libere cadens velocitate perexiguá. CD, sive AD, descendit. Spatium tempore istoc, edque velocitate, percursum erit — AC X CD, adeoque poterit exprimi Parallelogrammo ABDC. Sit CE tempus secundum primo aequale. Tunc corporis velocitati CD, jam acqui- sitae, ad finem istius lapsus accedet velocitas DF — CD. Erit itaque spatium istoc tempore percursum — CE X CF — CFGE. .' Tertio temporis spatio EH ad velocitatem EG — CF accedet GI. Motus itaque fit per velocitatem HK — EI. Consequenter spatium tertio hoc tempore percursum erit LzUEH UC HEUS E EHRI. Pariter quarto tempore percursum spatium est — ri HMNL etc. Possunt itaque spatia percursa temporibus successivis aeque exprimi per c3 ABDC c3 CFGE c3 EHKI c3 HMNL etc. Posterioribus jam Parallelogr. divisis in Paralle- logr. minora, quorum quodvis — (3 ADDC, erit tota Figura AOPUNMKIGFDB , qui- bus comprehenduntur — /A AOP -- summa Triangulorum reliquorum ABD , DFG, GIK, KMN et NUP. Hi jam Trianguli tanto sunt minores, quanto minus ponatur primum tempus AC, unà cum primá velocitate CD — AD; ita ut /, ACP pro jlimi- te (*) totius Figurae externae sit habendum. Quápropter spatia percursa temporibus successivis aeque poterunt exprimi per /A ACD, trapez. CDGE, trapez. EGKH etc. Quandoquidem jam A ACD — 1 A, ABD trapez. CDGE — 3 /, ADD trapez. EGKH — 5 A, ABD etc. n (*) Hac de re plura apud Cl. yan Syinden, Grondbeg. der Meth. edit. tioyissimat Lib. VIL, Prop. 3. 4Matunerk COMMENTATIO »x MACHINA ATWOODIANA, 15 scquitur,-/A, ADD sumto pro unitate, spatia percursa fore inter se uti numeri impa« FES I1, 35 55 75 etc. EXPERIMENTUM,. Ponamus lances A et D eodem modo ordinatas oneratasque, atque ín experimento pag. 13. memorato, et tabulam D primo loco applicatam scalae divisioni 3, dein vero divisioni 12, divisioni 27, divisioni 48 etc. Quodsi tunc porro, perinde atque in ex- perimento memorato , faciamus descendere lancem , cui majus inest pondus , haecce lanx uno min. sec. decurret usque ad primum locum tabulae D ,. duobus usque ad se« cundum, tribus usque ad tertium, ctc. ^A corpore itaque cadente percurrentur tempore minuti secundi primo pollices Buca» D nol: secundo Hel gren II tertio ———— 27 — 19 — 3—53X 5, quarto ——— 48 — 27 — 21 — 3 X 7. atque adeo spatia temporibus successivis aequalibus percursa erunt inter se, ut serias iamparium I, 3, 5, 7, etc. SCHOLION. [Und eddemque mast. 64 M. mot&. $i. acceleratrice 1 M., * M., 9 M. » €tc. per $dem tempus, duorum, exempli gratid, min. sec. spatia percursa erunt inter se ut. vires «cceleratrices , siye ut pollices 12, 94, 36. — Nam lancibus A et B uti supra oneratis , et tabulà D ad scalae divisionem 12 applicatá, lanx A duorum min. sec. tempore pere veniet ad tabulam. — Tabula ad scalae divisionem e4 collocata atque : M. e lance B in lancem A translati, haecce itidem duorum min, sec. tempore ad tabuíam decurret, Vis enim acceleratrix hoc casu est s M. — Tandem adhuc /; M. e lance D in lancem A translatà, ut vis acceleratrix sit 9 M., tabulaque D ad scalae divisionem 36 applicatà, lanx A tabulam itidem feriet secundo min. sec, inde a lapsu, LES [do LIONIS SALOMONIS vax PRAAG DTXGEASXCELEBIES Spatia a corportbus libere cadentibus percursa sunt inter se uti quadrata temporum vel velocitatum finalium, quibus motus peragitur. DEMONSTRATIO. Omnibus eodem modo positis , quo in Demonstratione Legi praecedenti subjuncta, sufficiet /& ACD, trapez. CDGE , trapez. EGKH, etc. additione conjungere, ut deter- minentur spatia diversis temporibus min. sec. 1, 2, g etc. percursa. Spatium percursum min. sec; 1 — A ACD — A. ACD —— secc. 29 — /A AEG — 4 A ACD ——— —— — — 4 5 /A ALN — 16 A ACD etc. — . Ex quibus liquet, illa spatia percursa esse inter se in ratione duplicatà temporum, Hen bus percurruntur (* ). C*) Quum in Demonstratione proxime praecedente dixerimus, spatia percursa esse ut areas ibi memoratas, non confundenda sunt spatia linearia reverá absoluta cum his areis.. Quodsi spatia ista linearia oculis velimus subjicere, debemus fàcere aream ACD ( Tabu- lae Fig. 3.) ad aream AEG, verbi causi, ut linea determinata, percursa tempore AC y ad lineam quaesitam. Sit (Fig. 4.) AC — AC, (Fig. 5.) À AE AE; angulusque CAE — L, — 9o? Ducatur CE, eique perpendicularis AS , eritque CS Xv CE —. AC? et ES OC GET-'AE* ergo .CS':; ES. 1AC2S AP? quia CE utrimque communis. Sit COMMENTATIO pe MACHINA ATWOODIANA. 97 EXPERIMENTUM,. Omnibus heic edem ratione]ordinatis , quà ad legem primam, corpus caden$ percutrit minuto secundo 1 pollices 3.— 1 X 3 minutis secundis 2 ——— 12 — 4 X3 e g-c— 92 «9€ —4 —— 48 — 16 X 3. erunt itaque tempora, quae corpora libere cadentia diversis temporibus percurrunt, inter se uti quadrata illorum temporum. COROLLARIUM. Spatiis aequalibus ,. sed viribus diversis , tempora erunt. in ratione subduplicatd. yi- rium. Hoc sequitur ex praecedentibus , atque ad rem penitus enucleandam sequente probari potest E X- Sit CFig. 3.) simplicitatis causá AC — CD, tunc etit A ACD — us [ e AAEG - S e ergo AACD: A AEG S jBe- AE sive area ACD : ar. AEG - AC? : AE? et vidimus, esse CS: ES — AC?: AE? ergo area ACD : ar. cusbus EIOS. E Q. E. DEMONSTRANDUM. Si jam CS spatium Lineare est, percursum tempore AC , erit ES patfors Lineare verum, percursum tempore AE, lineà AC pro unitate sumt&. Sic itaque videmus, spatia percursa in motu uniformiter accelerato etiam per lineas Tectas posse indicari, iisque indicandis areas haud semper esse necessarias, adeoque vi- dendum esse, areaene eum in finem adhibeantur, an vero lineae, (U 18 LIONIS SALOMONIS vas PRAAG EXPERIMENTO. Lanci A imponantur 2»; M. et lanci D 21:j. Hoc facto tota. massa movenda - erit 64 M.; at vis acceleratrix in lance A: tantum 1 M. adeoque ,4 massae integrae. Collo- cetur porro tabula D ad scalae divisionem-s4. Tunc lanx A min. sec. 6 in tabulam SES 192 X 6? 192 X 36 incidet. Nam UA mA cm 54« T Si iM. a lance D in lancem A transferas, tabulam vero relinquas ad scalae divisio- nem 54, lanx A illud spatium percurret 3 tantummodo min. secc. "Tunc enim vis ac. 1 . : 192 : 192 celeratrix 2 M. erit 4 totius massae, adeoque —- IL 192 X 9 LA. 32 Spatium itaque percursum hoc casu idem est ac praecedente , ubi vis acceleratrix érat 1 M. adeoque tantummodo quarta pars illius, quae hoc ultimo casu adhibita, quae- que ? M, Hae igitur vires acceleratrices sunt inter se, ut r ad 4, tempora vero lapsus uti 6 ad 3, sive uti 9 ad r, adeoque in ratione subduplicata virium acceleratricium spatiis aequalibus; quod probandum nobis sumsimus. LR XS CPIE Si corpus velocitate , quam motu uniformiter accelerato acquisivit , deinceps. unifor- miter moyeri pergat, percurret tempore, quo durante hanc velocitatem finalem acquisivit , spatium duplex illius, quod :motu accelerato percurrit. DEMONSTRATIO. Omnibus eodem modo ordinatis, ut. supra, sed.posito, vim gravitatis ad finem lapsus haud amplius in corpus cadens agere, córpus illud nihilominus velocitate OP (Fig. 5, ) tunc acquisità perget moveri, adeoque eodem tc expressum. per OV X OP, sive per tQ OVWP. Hoc in Parallelogr. ductáà diagonali VP, erit A APO — A OPV — A VPW, adeoque c3-.0VWP — 2AOPV —s A AOP. Sed /& AOP exprimit spatium a corpore libere cadente percursum. Id igitur corpus velocitate inter cadendum acquisitÀ percurret spatium duplo majus spatio jam percurso, EX. 1 COMMENTATIO »z MACHINA ATWOODIANA, Ig EXPERIMENTUM,. Lancibus A et D singulis pondere 21; M. oneratis, erit tota massa 693 M. et inter lances regnabit aequilibrium. ^ Quodsi jam lanci A adhuc imponas Parallelopipedon pon- deris 1 M., erit tota massa 64 M., in quà vis acceleratrix — 1 M. Hoc facto annu- lus C ita ad scalam applicetur, ut pars inferior lancis A annulo transito praecise ad Scalae divisionem re pertingsat, quando lanci impositum Parallelopipedon ad superiorem partem annuli pervenerit. "Tabula vero D ad divisionem 36 applicetur. Tunc lanx, ví &cceleratá decidens, ad finem duorum min. sec. Parallelopipedon in annulo relinquet; lanx interim perget cadere motu uniformi, qui aequalis velocitati primis duobus min. sec. lapsus acquisitae ; tandemque lanx illa ad finem min. sec. 4 in tabulam incidet, per postrema 2 min. sec. percursis pollicibus 24 , quod est duplum spatii primis 9 min. sec, motu accelerato percursi. : Ex iis, quae huc usque de motu corporis libere cadentis disseruimus, sequentes pro- fluunt Leges naturae; haud quidem. semper immediate,. verum tamen tam prono alveo, ut earum demonstrationem Mathematicam supervacaneam judicemus; eo magis quod, Machind ddwoodiand adhibità , Experimentis extra omnem dubitationis aleamr possint collocari. Hae Leges redeunt ad sequentia. z: LEX DV. Velocitates motu uniformiter accelerato acquisitae inter se sunt uti tempora, quibus acquiruftur; id est, si corpus per min. sec. I1, 2, 35 4, etc. libere cadit, ve- locitates , quas quovis min. sec. acquirit, inter se sunt ut tempora I, 2, 3, etc, Quod hocce probari potest EXPERIMENTO. Lancium A et D utraque oneretur pondere 21! M. Parallelopip. 1 M. imponatur lan- * ci A, annulus C applicetur ad scalae divisionem 3, et tabula D ad divisionem 9. Jam experimento instituto, ut supra, Parallelop. 1 M. fine primi min. sec. remanebit in an- nulo, et lanx A fine alterius min. sec. tabulam feriet, " (ig An- 20: LTONIS SALOMONIS víàx PRAXG Annulus applicetur-divisioni r2 et tabula divisioni o4. Tunc Parallelopip. 1 M. al- tero min. sec. praeterlapso remanebit in annulo, lanx vero tertio min. sec. ad tabulam perveniet. Tandem annulo divisioni 27, et tabulá divisioni 45, applicatis, Parallelop. r. M. ter- tio min. sec. annulum, et lanx quarto min. sec. tabulam, attinget. Ergo velocitas primo min. sec. acquisita — 9 — 3-— 66 XI; ad finem alterius min. sec. velocitas -—o4—12—6X2 ad finem tertii min. secundi z45 — 27'— 6 X S3. Sunt itaque hae velocitates inter se ut 6 4 1, 6X 2, 6 2X«. 3, sive ut I, 2, $, adeoque ut tempora. LEX. /—.V, Si yires motrices aut acceleratrices inter $e sunt ut 3$ 4, et tempora lapsus ut Y $2, erunt yelocitates acquisitae ut 3 5 8.4 siye in ratione composit virium accelera- tricium et "raptum per qut agunt. € EXPERIMENTUM. 1 c ;Supra vidimus , vi acceleratrice posità aequali parti 64** totius massae movendae , velocitatem acquisitam fore 6 pollicum uno min. secundo. Lanci A imponatur 13; M., idemque pondus lanci B. Lanci A porro injiciatur Pa- rallelop. 1 M., ut tota massa movenda sit 48 M. et vis acceleratrix 1 M., sive 4; mas- sae totius. Annulo-C porro scalae divisioni 16, et tabulà D divisioni 32, applicatis, lanx A descendens Parallelop. 1 M. altero min. sec. lapsus accelerati in annulo relin- quet, ipsaque motu uniformi acta tertio min. sec. in tabulam decidet; siquidem, uti 4 cone venit cum 4 pollicibus primo min. sec. quoniam '?? — 48, ita quoque convenit cum 16 pollicibus altero min. sec., quoniam, secundum pag. 16 , quadrati duorum min. sec. — 4 per 192 multiplicati , producto per 48 diviso, quotiens erit 16. Ergo lanx A tertio min. sec. tabulam attinget, 16 pollicibus hoc min. sec. motu uniformi percursis, quoniam , secundum 24g. 18 , duobus min. sec. acquirere debet velocitatem. aequalem » X 16 — 32. Sunt igitur velocitates acquisitae in hoc et praecedenti experimento inter se ut 6 : 16, vel uti 3: 85 vires vero acceleratrices j, et 3, inter se sunt ut 48 : 64, sive ut 3 : 4, et tempora ut 1 : 2. LEX COMMENTATIO b»: MACHINA ATWOODIANA, 2r: LidBoX» «V. Si motus corporis gravioris 64 M. acceleratur viribus, quae sunt inter se uti 1:4, dum corpus illud quoddam spatium, ex. gr. 12 pollicum , percurrit, erunt veloci- taies acquisitae in ralione yirium subduplicatd ,.sive ut. 1.2.9. EXPERIMENTUMWM. In lance A collocentur 2o M., idemque pondus in lance B. Ponderi vero lancis A addantur duo Parallelop. quae simul sumta efficiant 4 M. Applicetur tandem annulus C scalae divisioni 12, et tabula D divisioni 36. Vis acceleratrix 4 M. totius massae 64 M. ad finem primi min. sec. lapsus in annulo remanebit, et lanx A. fine alterius min. sec. tabulam attinget. Vidimus 94g. 19 velocitates acquisitas esse 12 pollicum quovis min. sec. quando vis acceleratrix est 1 M. sed in casu praesente vis illa velocitatem aequat 24 pollicibus quo- vis min. sec. Haec itaque velocitas ad illam, ut 2:1, dum vires sunt ut 4: 1. Sunt itaque, spatiis aequalibus, velocitates acquisitae in ratione subduplicatà virium. LEX VII. Quando duo corpora 64 M. et 48 M. idem spatium ,. y. c. 12. pollicum, eddem velo- citate percurrunt , erunt yires acceleratrices inter, se in ratione massarum , id. est, hoc casu , uti 4 i 9. Sequens tabula inservit monstrandis diversis experimentis ad hanc Legem probandam ope Machinae Atwoodianae instituendis. Spatia Velocitates tempore ...|; pollicibus 1^ percursa. definitae EULIIUMERMU UU NUERUE AER: CAMAS URET Rr Vires accele-| ^ Massae Ratio virium ratrices, movendae, accéler, 1 M. 64. M. 12. pollic. | 12 poll. 1: M. 96 12 ES jM. 48 12 12 T BIS bz LIONIS SALOMONIS vay PRAAG Facile liquet ex praecedentibus, vires acceleratrices , quibus corpus percurrit spatia eadem, esse in ratione composità massarum et quadratorum velocitatum. LEX' VIII. Sj pondus G4 IM. percurrit spatia divers, ut $3 et o7 pollices , eddem vi accelera- trice 1 M., erunt. velocitates acquisitae inter sc in ratione subduplicata spatiorum percursorum , id est, hoc casu, uil X : 93. Ex dictis $29. 2o liquet, massa 64 M. et vi acceleratrice 1 M. positis , velocitates acquisitas esse 6 pollices uno min. scc. et 18 pollices tribus min. sec. Spatia percur-" sa, dum corpus has velocitates acquirit, sunt uti r : 3 — 6 : 18. gitur, quando vires acceleratrices sunt eaedem , velocitates acquisitae erunt in ratione subduplicata spatiorum. L'ETUXUTYYX Corpus , quod. perpendiculariter , adeoque directione plane contrarid ei, quam wis. gra- . yitatis corporibus conciliat, in altum projicitur , acquirit motum uniformiter re- tardatum , in quo spatia percursa quovis minuto secundo decrescunt , uti series numerorum imparium 94 75 55 35 I- DEMONSTRATIO. Ad hanc Legem demonstrandam sufficit invertere ratiocinium ad primam Legem pro- bandam adhibitum 5 siquidem motus, de quo hic agitur, praecise contrarius ei, de quo ilic actum fuit; quum hoc sese ita habeat, motus vero corporum libere cadentium ita acccleretur, ut spatia. percursa accrescant ratione, numerorum imparium 1, 3, 5.7.9 etc. debet contra motus hoc casu eum in modum retardari, ut spatia percursa decrescant ratione ejusdem seriei, id est uti 9, 7, 5, 3, 1. | Pe vae: MINE Quando corpus. perpendiculariter- in altum projicitur , adeoque se moyet. ratione 4/a. ne contrarid eff:etui. grayitatis , Turis gereuria erunt inter sc in ralione inyersd guadratorum temporum." nas - DE- COMMENTATIO »z MACHINA ATWOODIANA. 23 DEMONSTRATIO. Quum ad Legem proxime praecedentem observaverimus, spatia hoc motu temporibus successivis percursa esse in ratione inversà nuinerorum impariàm , quumque spatia. di- versis temporibus pércursa sint summae spatioram successivis temporibus percursonim, summaé vero numerorum impariumi faciant quadrata numerorum Naturalium, sequitur, spatia à corporibus perpendiculariter in' altuzh projectís percursa esse|inter se in rationé inyersà quadratorum temporum motus, EXPERIMEN'TUM. Lanx A oneretur pondere 24] M. lanx-B.pondere »5$ M. Annulus C ad scalae divi- sionem r2 applicetur, Lanci A imponatur Parallelop. » M. "Tunc haecce lanx demissa amotu uniformiter accelerato percurret tempore 2" pollices 12. Quodsi nunc eficere pos- sumus, ut pondus 261 M, lanci A impositum , eodem momento, quo ad annulum per- venit, fiat 25: M. pondus vero lancis D. 26; M.. tunc illud. pondus 25:1. M. motu uni- formiter retardato, tempore aequali 2^", iterum pollices 12. percurret descendendo usque ad scalae divisionem 24, inde vero statim adscendet. Sed quia hoc ficri nequit, ad aliud quidpiam est confugiendum , ut Leges motus retardati ope JMacAimae zfzwoodianae per- inde ac Leges. motus accelerati confirmentur atque illustrentur. Quod sequenti fieri potest ratione. poten Parallelopipedo 2 M. post 2" ad scalae divisionem 12 in annulo remanente, tota massa movenda jam est 62 M. Est vero '5j — 3/5 — spatio jam percurso tempore i^ inde ab initio lapsus. Percurretur igitur tempore 2" spatium 4 XX 35, seu 125, vel 12i. Verum enimvero pondus 25; M non conabitur se hac velocitate movere , nisi eo ipso momento, quo lanx A satis velocitatis acceperit ad duplum spatii motu accelerato per- cursi, sive pollices 12 XX 2, vel 21, motu uniformi percurrendos , ut ante vidimus. Pondus igitur illud 25; M. destruet tantum velocitatis acquisitae per lancem A, quan- tum resistentiae ipsi opponet, sive reducet velocitatis effectum post tempus »^ ad 11j — 24 — 19$. Si igitur annulus ad scalae divisionem r2 applicetur, ct tabula ad divisionem 232 (in- tererunt enim tunc inter annulum et tabulam pollices 113) et si porro ad attritum ro- tarum vincendum, qui in hoc Experimento major, quam in ceteris , lanci A addantur grana 6 vel 8, tunc haecce lanx tempore 2" a zero ad divisionem 12 perveniet, et, Parallelopipedo 2 M.. ibi remanente, vim suam acceleratricem. 1 M. amittet. Inde se mo- $46 — L. S. vix PRAAG. COMMENTATIO »e MACHINA ATWOODIANA: movens velocitate uniformiter retardatá , per vim jam acceleratricem r M. a parte lan- cis D agentem, aequali tempore 2" perveniet ad tabulam scalae rii pollicibus infra an- nulum applicatam , edque leviter tactà statim adscendet, per vim acceleratricem superpon- dii ab alterá. parte jam. positi. : Lanx igitur A, postquam vim suam acceleratricem ad annulum, vel scalae: divisionem io amiserit, percurret iterum aequali tempore pollices 11$, qui secundum observata oc- tupant locum pollicum 12 , quos massa movenda percurrisset, si prorsus eadem. man- Sisset. Patet igitur ex hoc Experimento , corpus motu uniformiter variato actum , dato quovis tempore, idem spatium motu uniformiter retardato emetiri, quod motu unifor- miter accelerato eodem tempore percurrit. Jta jam iis, quae Hugzenius, Sigaud de la Fond , aliique , in scriptis suis, et cele- bemimus i$. $. yan der Eyk in praeclaris suis scholis, ad .Quaestionis propositae so- lutionem suppeditarunt, grato in illos Viros animo expositis , huic commentationi . finem imponendum duco Weg sententià : Bi desunt vires, laudabilis tamen voluntas. | lam co NI A Co URBE GRABAR CPU t 4 —— Bü — "——— à Ur elu id c METTI ABRAHAMI MOOLENAAR HARLEMENSIS, PHILOS, THEOR. rr LITT. HUM. CAND. rr THEOLOGIAE STUDIOSI IN ACADEMIA LUGDUNO - BATAVA. RESPONSIO QUAESTIONEM MATHEMATICAM 4 NODILISSIMO DISCI- PLINARUM MATHEMATICARUM zr PHYSICARUM ORDINE A- MDCCCXVII PROPOSITAM : Quaeruntur tres pyramides aequales atque similes , unum regulare con- stituentes corpus , cujus capacitas aequatur telluris segmento , quod acquireretur , si planum transiret per Leydam, promontorium (cap) - . Comorin et Canton? 1 * j QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vu, MENSIS FEBRUARII À. MDCCCXVIII. ure £x ui TER Mz Sea wo CA jay AMA MUERE, Te AGAM: d peto 209! s ] ! m 5 PAD RISE, MC ve Ws iH m jieigh tisque n LY 4 MCI ay qe nes nsu od ex m Mines sees m r edm "i all LV RC UI ES *53 yos nis Lees ime M , EY srt MOM tivi rante 4 Pisae bu VEO SRI dedisum - a 2N NEILTA »* P í 1 IH? ts dde - " ui CAUTBYR ^ h 1 "n i U Bi 1 nu E cg UN. SLUT ITY ] € t4 t 1 4 dr . nel D , Uu HA H ss - n 9-7 $ : : & t ^ s LI " s y M [] E à RESPONSIO AD — QUAESTIONEM MATHEMATICAM, QUA ES T.IO. uaeruntur tres pyramides. aequales atque. similes, unum regulare constituentes cor- fus, cujus capacitas aequatur. telloris segmento, quod acquireretur , 5d planum transi-- fet. per Leydam, promontorium ( cap): Comorin €t 'Catiton,"* SOL U T I O. Ex Ephemeride Commaissanee des Tems, pour lam. 1817 désumitur: Leydae Longitudo Orientalis 29 8 58^; et Latitudo Doreal. 52? 9' 30" ergo distantia Polaris PL. — 37? 5o' 3o" Cap Comorin Longitudo Orient, 75?-12^o" | Latitudo Borealis 7? 56' o" ergo distantia Polaris PC — 82? 4" o" Canton Longitudo Qrientalis 1109.42" 3o" Latitudo Borealis »3? 8' 9" ergo distantia ;PoJarig PC' — 66? 51' 51^" aci Ast Dif. ABRAHAMI MOOLENAAR Differentia longitudinym Leydae et/Cap Conigrin — ep d[2"-—LPC Differentia longitudinum Cap Comorin et Canton — 35? 3o' 3o" — CP'C' Differentia longitudinum Leydae et Canton zc 1089/35082 — MUN Figura I. 19. Si in Triadgulo Sphaerico LPC /ex àngulof L 'demittatur perpendicularis in PC, erit Tang. arcus auxiliaris — Tang. x — Cos. LPC X Tang. PL Delambre p.100. — Cos. 73? s^ »" lang. 37? 5o' 3o" — Tang. 12? 45' 38^,» et Cos. arcus inter.Leydam. et. Cap .Comorin. .. erit — Cos. LC. — Gus. Epenss (CC cen Ens: CPC en Cos. x ... Cos. 37? 5o' 3o" X Cos. (82? 4' — 12? 45' 38",2 in Cos. 12" 45. 39 ,2 zc:Cosi 73? o3' 34",6. J cn. Hinc distantia inter Leydam et Cap Comorin per Chordam LC expressa erit (Gs ug vt, LL Hn 1 " » Sin. 2 Sin. 36? 41^ 12/53 « 1,194879. . Iud 0 39. Si ex angulo C" demittatur perpendicularis in latus PC, erit Tang. arcus- auxiliaris — Tang: y — Cos. CPC' Tang. PC*'. — Cos. 35? 3o' so" Tang. 66? 51' 51^ — Tang. 62? 18' 20^ . | — we -— -— Ms et Cos. arcus inter Cap Comorin et Canton Cos. PC' Cos: (PC — y) TI xNMÉDDS. ——— .., Cos. 66? 5i' 51" Cos. (829 4' — 62? 18' 20" AA Cos, 62? 18' 20" . £&' Cos. 429 17' 7" erit —4Cos. CC, — Hina RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MATHEMA TICAM, 5 Hinc distantia inter Cap Comorin et Canton per Chordam CC^' expressa H C 4 2 4, LL est — 2 Sin. ES — 2 Sin. 18? 358' 353'",5 — 0,639329. 5?. Denique si ex angulo L demittatur perpendicularis in PC', erit Tang. arcus auxiliais — Tang. z — Cos. LPC' Tang. LP — Cos. 108? 35' 32" "Tang. 37? 5o" so" —Tangi^159 53^ 37^ et Cos. arcus inter Leydam et Canton EAE OM SCR ON ec c e e Cos. z -., Cos. 37? 5o' go" Cos. (66? si' SEM -d-.139.593,:177) Cos TS 17 — Cos. 82? 29' 17",3. Hinc distantia inter Leydam et Canton, per Chordam LC' expressa, est — 2 Sin. — 92 Sin. 41? 14' 38",65 — 1,318532. Figura 1I. In triangulo rectilineo LCC" sunt cognita tria latera: ex quo facile inveniuntur an- guli. — Si s exprimat semisummam laterum, erit: 1*. Sin. 4CLC' 2 (5 — LC) (5 — LC') 2 LC X" LC' Hf [/ ous: X 0,257838 8 1,1948;9 X 1,318532 Sin. 14? 28' 10",6 289 56' 21",2. d 2LCC' Ly/S-eG (5 — CC?) ; WEN LC:x,C€' 23 dUcipende de X 0,937041 1,194879 X 0,639329 — Sin. 43? 9' 43,6 ergo angulus LCC' — 86? 19' 27,2. .A3 uo ergo angulus CLC' 6 ABRAHAMI MOOLENAAR 99. Ergo angulus LC'C — 64? 44' 117,6, Si jam planum transiret per Leydam , Cap Comorin et Canton, i. e. per puncte L, C, C', erit triangulum computatum in illo plano et inscriptum circulo , cujus area est basis segmenti adhuc determinandi. "Quaeritur primo radius hujus circuli , triangulo memorato circumscripti. Angulus CLC' in circumferentia est dimidium anguli in centro C4C* D seu radius : € eun snu ol - NP CX sues 0,3196645 A ees aVRJA EDS Ergo radius — - —— Sin sie eU sr 0,660635 — Sin. 41? 20' 51^,8. Sin. 2CLC* 'lTabula III. Minc si e centro Telluris A ducatur linea per 2, centrum hujus plani circularis, et protendatur usque ad Telluris superficiem B, facile determinatur altitudo hujus segmenti B5, ut et ejus distantia a Telluris centro A2, nam bc radius circuli circumscripti est sinus arcus DC, vel sinus anguli CAB — Sin. 41? 2o' 51",3 — 0,66065. Hinc deducitur valor ipsius A2, quae linea est Cosinus arcus DC, vel anguli CAB — Cos. 41? 20' 51",3 — 0,750716. Si auferatur haec quantitas a radio telluris AB , remanet altitudo segmenti Do — AD — A2 — 1 — 0,750716 — 0,249284. Capacitas segmenti facile determinatur , dum sit cognita altitudo segmenti, quae in computatione sequente exponitur per literam H, ut conferri possit formula apud Cl, van Swinden , Geometr. Libri XII Propositione 35, pag. 547, ubi axis sphaerae, nostro in casu axis telluris, exprimitur per literam À — 2R — 2. z vero designat circumferentiam circuli, si diameter aequat unitatem. Ergo P" I RESPONSIO A» QUAESTIONEM MATHEMATICAM, 7 : : H^A 3 Ergo segmenti capacitas — —— M € gH? zi 3 An z— m 0,0621424 X 0,9169053 - 0,1790042 rad. Tell. cubic, Restat, ut determinentur tres pyramides aequales atque similes,. unum: regulare consti- tuentes corpus, cujus capacitas aequatur telluris segmento jam computato. Corpus illud regulare , quod dividi potest in tres pyramides aequales atque similes ,, est vel Tetraédrum vel Cubus. Ponamus igitur, capacitatem segmenti computati aequare Cubum, tunc Pyreidon die giénsiónes sequenti modo facillime determinantur: PE Segmenti — Log. 0o,1790042 Z2 9,2528631 — Log. Cubi. | $ —— : Log. lateris: Cubi — Log. 0,5635784 — 9,7509544 : Zz og. baseos in pyramide — Log. 0,317631 —.9,5019088 Log. Altitudinis — Log. man — Log. o,1878594 — 9,2738339 Log. capacitatis pyramidis unius — 9,7757417 Si ter sumatur, i. e. addatur Log. 3 — 0,4771213 acquiritur iterum Log. capacitatis segmenti — 952528630. Quantitates-hae numeris expressae se habent sub formula generali sequenti modo* eras 8 "ABRAHAMI MOOLENAAR erat enim capacitas segmenti E: zH? ( I— 3) -— Cubo : EISE ergo latus Cubi ZU THER: g u (s (1 3 )) basis pyramidis vel quadratum lateris — ( ZH (1 — T» jeidu: Ha? Pyrmis — basis X altitud, 5 C (1 s E (ae ( ID— — 9); zH? (1 Let 5) ) e2j0515 m 3 | ique Pyramis formatur vel acquiritur, si perpendicularis, quae altitudinem determinat, eri- gatur supra baseos planum ex anguli vertice, uti in figuris indicatur; et tres ejusmodi pyramides, inter se aequales atque similes, constituunt Cubum, corpus regulare: itaque soluta est quaestio a nobilissimo Mathematicarim et Physicarum disci- plinarum Ordine proposita. M Nam, quod attinet ad determinationem segmenti numeris expressi Sem quaestione pros posita non fuit determinatum , qualis mensura pro radio telluris in 'computationibus sit adhibenda; qua de' causa assumsimus radium telluris pro unitate. Si vero haec mensura radii per unitatem expressa non sufficiat, variis et fere innumeris: modis ad' quaestionem responderi potest; omnium fortasse simplicissimus est sequens, in quo unusquisque tel- luris gradus Meridiani dividitur in 15 partes aequales, quae vulgo milliaria Gérmanica dicuntur, et radius telluris erit I5 X 360? — ap —— 77 939.44. Hinc distantia inter Leydam et Cap Comorin — LC Cap Comorin et Canton — CC' Leydam et Canton m LG 1026,9»5 Milliaria Germanica 5495463 1133,198 TNI La- RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MATHEMA TICAM, Latus Cubi Pyramidis basis Pyramidis capacitas et triplum erit Cubus 484,360 Milliaria Germanica , 254604,65 Milliaria Germanica quadrata, 37877678 Milliaria Germanica cubica, 113633052 Milliaria Germanica cubica; uw dw et aequat Segmentum "Telluris. Si denique segmentum Telluris quaesitum consideretur, tamquam capacitas Tetraédri, determinantur tres pyramides aequales et similes sequenti modo: Demittatur ex vertice Tetraédri ad baseos centrum perpendicularis, quae erit axis, et ex illo puncto vel centro baseos ducantur ad tres baseos angulos lineae, et basis pyramidum erit triangulum isosele. Vel, uti in figura allata, ex centro, baseos ducantur perpendiculares, et basis cujusque pyramidis erit figura quadrangularis. » Pidere, quo ferat natura sua quemque," C IC, Brut. 56. "- "n2 FY mEL. " *u ( Le - ! LA 2 ic j 1 S E " tr : ] TT I-A T q'z D N D SNMU .Sxürc2ro rue uiopqz» eibimuietd Á. ecoepocir zm ensuO ib mplqiu (b. i2 UhaSgpin a30mes p zie anodb ^s GlóstrS T aLBdD emus i dun» nnos ( M ad - - " L — DER Meca HN asm un air dr E e rm cer SR zt os T — - diee. - '] P H 25 Jd [47-5 A " : A y H X ? ; Lust E ERR LT € -— '* o o — D IDE BR IF"G LP BU UX ROTERODAMENSIS, LITERARUM CANDIDATI zr THEOLOGIAE STUDIOSI IN ACAD. LUGD. BAT. RESPONSIO A D QUAESTIONEM 4s ORDINE DISCIPLINARUM MATHE- MATICARUM zr PHYSICARUM zx ASTRONOMIA , A: MDCCCXVII PROPOSITAM : Sz supra singula 'T'etraédri, Hexaédri e? Dodecaédri plana stylus erzza- tur perpendiculariter , quaeritur formula , cujus ope determinari pos- sint puncta. vel curvae , quas umbra a styli vertice projecta describit , sole ab uno ad alterum signum transeunte. |Latztudo loci 529 9' 26", QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vur, MENSIS FEBRUARII À. MDCCCXVIIT. X k8 EO"acdgrdg .,e18MaHMAGOSS3TO!8 IeO0IQUTA XSAYOOJIOSHT ya ITA4CIGWAO MUJTAÓIXTLI | XAg AOUX .G4D0A 931 — OIrIewosge Wü u Gg kk -MITAM-MUSAWILITIOeIG HVWICAO a M:TV.OTT83 KUO! , AIMOY.ORT2A zi MUJIADIAYES v: MUSAOUEAM ::WATI2O301f gdux3»üw A. : i" -n9iis ux, $a rib3sssbo(l i» ivb3arsH .nbonrs T sumo seque 35 -Vow vissdieesAsb ede udo qekuyv cueiebitp (25 sYustoneqweqi sm 'IMMiooly n33skosq ss su X2, 4 glas ede » ,S5rwo Ver pisi Mtis il .Uég o 9e6 iaos absiiiw ^ sinasensAS sea uio io452)9 bà on $5 siet nJÀU Hg" elEAd3M uv 4 QTEYATEOddA MQUHCA $4 31 Jo H JUYXxQOSCONH .À h ES.BONSIO QUAESTIONEM ASTRONOMICAM QU: AES T-E 0. Si i supra singula Tetracdri, Hexaédri ez Dodeca&dri pJesa stylus erigatur perpendicue lariter , quaeritur formula, cujus ope determinari possint puncta yel curyae, quas ums bra a styli vertice projecta describit, sole ab uno ad alterum signum transeunte, — La ütudo loci 52? 9' 26", r T I j $CO (T4; Ui Pe: E50. 0 " Si stylus 52 (vid. Tab. T. fig. 1.) erigatur perpendicülariter supra Tezraedri , Hexaédré et Dodecaédri plana, erit vertex styli s punctum in mundi axi PC situm, et basis styli £ versatur in substylari CS horologii solaris constructi: aliis verbis, stylus. sz est in plano, quod transit per axin mundi, seu stylum horologii PC et substylarem SC: itaque al- titudo stili sz conspicitur e centro horologit.C sub angulo-optico PCS: vel, quod idem est, in-ommi horolosio solari altitudo styli mensuratur per ahgulum. sCz.. — Altitudo styli 57 potest omni in casu assumi pro unitate, vel etiam , quod in computationibus praeferendum, distantia verticis styli s a centro C hofólógii dssumitur pro uritate; et hinc in triangulo phino rectangulari 52€ facillime invenitur altitudo: styH. 57; ut et-distans ^ia Lbaseos 7 a centro C. ^ adii solarcs sempcr quidem linea recta 'ad td]urém accidunt j' sed, quod ad telluris vel áphaerac- coelestis axin attinet y variis anni tempestatibus diversa sub inclinatione, ! X "um ita , ern ^ DIDESRIOCI BAX O T2 wq» ita ut sol ab uno ad alterum sidnum transiens variis sub inclihationibus suos radios dimittat; itaque umbra ejusdem objecti vel styli iisdem diei temporibus per totum an- num non semper eamdem longitudinem habet; hine, dum sol inde ab oriente ad occa- sum continuo altitudinem mutat, et praeterea inclinatio ejus ad axin telluris continuo variatur, necesse est, verticem styli describere curvas lineas diversis sub formis. in qugpstigneng ] mpbilissipra eSjaculteten -Disciplinarum Mathematiearum: et: Physicarum proposita quaeritur methodus vel fotmula , qua facillimo negotio, curvae illae delineén- tur, non pro singulis anni diebus, sed pro illis diebus, quibus sol transit ab uno signo ad alterum , id est, dum solin sua orbita vel ecliptica distat ab aequinoctiorum punctis per 3o0?, 6o?, 9o? gradus; tunc sinus ejus declinationis aequatur producto sinuum anguli Ecliptices et longitudinis solis; id est, ( vid. Tabulal. fig. 2.) ] Sin. 3 — Sin. e Sin. 3. Comparationibus rite institutis hac in solutione assumsi angulum Ecliptices aequare 23? 27' 30". 2 Sole igitur transcunte. ab uno sigo ad dier distat 'ab' Aeqiatore sub arcu -— Li e $in. e Sin. A. Hi ; : Log. Sin, « — Log. Sin. 23? 27' 30" — 9,5999726 Eog. Sin. 4 — Dae End 3 4 —- 9,6989700 Log. Sin. 5 — Log. ut hr. c9 — 9,2989426 &iuando sol versatur in; initio- tauri. vy. virginis, I[P.-, "scorpionis IIL, piscium. X. Log. Sin. e — Log. Sin. 23? o7! 3o" — 9.,5999726 Log. Sin. A — Log. Sin. 6o? — C— 9.9375306 ] H UP o." Log. Sins 3 — Log: Sim. 20? 1e 50 —2:9,5375032 : quando uid versatur: in initio EUN II, leonis: fis , sagittarii "F*, aquarii —- efe Ü HI ?4 15 Declinatio est 2$39.97'.930^ Cdi «sol versatur in initio. cancri. 65. et capricorni B: et declinatio erit nulla ,, quando. sol versatur, in initio arietis. V^. et librarum sz. .. ati . Si igitur sol versatur in ipso styli plano, tunc umbra verticis f projicitur in linea substilari sc, 'sed' non semper ad tamdem distantiam à centro C. "Verbi gratia. Septem casus locum habent pro duodecim. signis. Qvid. "Tabula I. fig. 3. ) T Py. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM ASTRONOMICAM, 5 Primo angulus V. 5C — 'V^ ;P — PsA — C;A c 9o*. Sole igitur versante in Acquatore vel in signo arietis et librarum , facile determinatur CA in triangulo sCA rectangulo, si assumatur ;C pro unitate ; nam angulus, PCs n omni horologio solari est quantitas cognita; est enim angulus, sub quo axis mundi vel stylus inclinat cum. substylari. Itaque Sin. :sAC : Sin. AC — Cs: CA Sin. sAC : I —Iu Hee : Sin. '3AC. Ope hujus formulae determinatur punctum, ubi umbra verticis styli projicitur sole versante in Aequatore in initio sisni arietis et librarum. ""Secundo , sole transeunte in signum tauri y, tunc angulus Vy ;C: — 9o? — 11? 29! — 78? gi' — P;D -—OxP BC D;c 9o? -J- 11? 29* IOI? 99'. cujus supplementunr est angulus Ps v» uuu Hinc Sin. :»DC : Sin. D;C — C5 : €D: *vel Sin, ;BC : Sin. BC — Cs: CE Ope hujus formulae determinatur punctum, ubi umbra vertieis styli projicitur, sole wersante in initio tauri Vy*' et piscium X. . Tertio, sole transeunte ad signum geminorum TI , * erit angulus TT 5C — 9o? — 20? 1o' — 69?' so* —P5um LI EsC cujus supplementum LI :P — FsC. — 9o? -- 2o? 1ic* —imoo'ro' Hinc Sin. ;FC : Sin. FC — C: : CF sive Sin. SEC : Sin. EE — Cs : EC » ts Ops 6 DIDERICI!I BA X Ope hujus formnlae determinatur punctum , ubi vertex styli projicit umbram , sole versante in initio geminorum II et aquarii &x. , i ^Quarto loco, sol ad maximam ab Aequatore distantiam digressus, transiit in signum l éancri.G9 et sub angulo 23? 27' 3o". Angulus 69:C — 9o? — 23? »27' go" zc 66? $2" go" —bB6 GsC cujus supplementum. GC — HsC 9o? us 23? »2' 3o" r — 113? 27' 39^ un Aio; Hinc Sin. :HC : Sin. H;C 2 5C : CH sive Sin. :GC : Sin. G;C 5C : CG. In triangulo :$7C , in quo stylus sz perpendiculariter erigitur et triangulum . rectangte lum format, facile determinatur Cz vel punctum £, id est punctum, e quo stylus sit eri- gendus, ut et longitudo styli s7, si sC assumatur pro unitate; nam in omni horologio construendo primum requisitum est, ut determinatus sit angulus PCs, sub quo axis mundi, vel stylus horologii PC , distat: a substylari SC. Si porro omnes lineae horariae distarent aequali sub angulo a linea PC, omnia puncta, ad quae vertex umbram projicit, distarent etiam aequaliter a centro horologii C. — Sed, dum horariae lineae in horologio inaequaliter. distant. a- linea PC, puncta, ad quae ver- tex styli umbram projicit, inaequaliter distare debent a centro horolggii [e - Quoties igitur invenitur linea.horaria. in horologio solari, toties instituenda est com- putatio pro linea substylari indicata; quae proportiones semper manent caedem, excepta angulo sAC, :DC, :BC, SFC, SEC, sHC, sGC, cujus valor cognoscitur, si cognos- catur valof anguli, quem axis mundi PC cum:linea horaria Qo; € 1, C2, caet. efficit; si anguli hi fuerint computati, tunc deinde ope circini et regulae: facillime: determinantur curvae, uti ex figuris allatis patet. igurae hae- continent omnes casus possibiles supra plana trium corporum regularium 3; et- à. constrüctione- harum: figurarum?» pendet igitur solutio quaestionis propositae, quam ope formularum et computationum sequentium facillimie acquirimus. Tabula RESPONSIO A» QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. E; 'labula II. Solarium Hexaédri verticale, Altitudo stili mensuratur arcu PS — PCS — 37? so' 3" Hinc ope formulae "Tang. S I — Sin. PS X Tang. SP I — Sin. 37? 5o' 34" X Tang. 15? imvenitur distantia lineae horariae CIasubstylari SC — 9? 2o€' 6" —SCI [om zz X9? 5e' 16" — SC II [op —. 91? 99x! 45" — SC IM C IV "mz 46? 44' 20" — SC IV cv £2446?:24' 24" — SC;V C VI zz 9o?- — SC VI. Horologio Solari eonstructo computantur distantiae linearum horariarum a stylo PsC epe sequentis formulae: uen, P I — Cotang. PC I Cotang. PS X Cosin. SP I 1 cz Cotang PCS X Cosin. SP I - Cotang. 37? 5o' 34" X :Cosin. 18 Cotang. PC Il — Cotang. PCS X Cosin. SP IH — Cotang. 37? 5o' 34" X Cosin. 2 X 15* Hinc angulus PC I — 538? 48' so" PC II — 4i? 53' 4o" PC III — 47? 4Y' 3o* PC IV — 57? 14^ PC V — 71? 34 3o" PC VI 9o?, p o MADIMOWSDQON ESROEÜCUT RA bx? x0qaT4 'Tabula III. Solarium Hexaédri Horizontale. Altitudo.styli PCS — 52? 9' «6" — PS Tang. S I seu Tang. SC I Sin. PS X Tang. SP I NS SPCS c Tang. SPI" o TIMIRIS Sin. 52?.9' 26" X |/Tang. 159 pu en I] Hinc arcus S'T— Z SC 122 11? 56/ so". — S — 24? go' 40", nil rirtmjelb wudinovid S Vt c 38? 17' 54" S IV. zu 539 4o' 467.9 huy - SV e 73? 15' $8" 1) S VI m 9o? ] S VII ^ (8E 989 AM. 32" S vin - 126" 1o' uu". B. " Y ) j Horologio horizontali constructo computantur distantiae spices pps a stylo PsC, ope formule sequentis - zd Ligmos otf2uriaros iisfe8 oimolozoMf : iuipupses 3qe Cotang. PC I — Cotang. PS X Cosin. SP I /— . - £3» Cotng. PCS X Cosin. SPI ^ I d 35102 ; ' "Zi Cotang. 5s? 9' 26" X Cos. 15? c Cot. 539 6' 3o* Cotang. PC 1I -— $c s 9' 36" X Cos. 30? — Cot. 569 4' et Sic Roo, ; 7 il O4 .355303G - Unde facillime ducantur lineae Ds. C 1, .C " tvi; nam PCS — 52? 9 26" PCI E 53^ 6'. go" PGIH v -— 569. 4' 53 PC III «,—5 612, 16'.30*, «jq PC IV — 68? 46' 20", 4 PC V — 78? a7' so" PCiVI —9g* ST PC VID —'101? 957 1o" ; 1 PC VIII — 11i? ry 40" RESPONSIO à» QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 9 In substylari SC sumitur pro lubitu punctum z, erigatur linea perpendicularis 75, et erit ; vertex styli, quod punctum versatur in axi mundi, et repraesentat centrum Sphae- rae coclestis; circa quod ducantur anguli, sub quibus sol ab. uno signo ad alterum signum transiens, inclinat cum axi P;C, et ducantur lineae, quae lineas horarias seca- bunt; singula vero intersectionis puncta determinant cursum umbrae, vel potius distan- tiam umbrae a centro C; itaque in horologio solari constructo facile ope circini trans- feruntur, et ducendo deinde lineas per illa puncta, seu conjungendo illa puncta translata , "oritur curva, quam umbra styli singulis diebus describit. 'Tabula IV. Solarium Hexaedri- Orientale. Hujus solarii planum versatur in ipso meridiano 5. axis- mundi PC congruit cum illo plano. Si igitur elevetur stylus s7 perpendiculariter, versatur ille stylus in plano, quod dicitur primum verticale, id est cum sol per go? a meridiano distat , quod locum habet hora sexta. "Circa verticem styli s sol movetur, vel umbrae verticis projiciuntur ad utramque partem a puncto 7, distans ab illo puncto z sub angulo I5, 30, 45 et sic porro graduum, vel sub tangentibus plano aequatoris ductis; si nempe sol versatur in ipso aequatore, tempore aequinoctiorum. Si vero sol transit ab uno signo ad alterum, et dum quotidie se movet paralleliter aequatori , erunt illae lineae etiam parallelae et eadem methodo facillimo negotio ducuntur, attendendo ad diversas inclinationes vel varias de- clinationes jam ndicatas, sole ab uno signo ad alterum transéunte. Tang. o? EE ; Tang. 119 29* — 2,0314 Tang. 2c? 1o' -— 93,6726 Tang. 23? 27' go" — 4,3395. . Tabula V. Solarium ,T'etra&dri Meridionale, PS L-— PCS —À 37? 5o' 34" — 19? 28^ 16" - 18? 22/ 18^" Tang. SC I — Sin. PCS x; Tang. SP I — Sin. 18? 22' 18" X Tang. 15? zc Tang. 4? 49' 4o" .w russe tn Hinc 30 D I DiECSBEXEDUCCI, 7B A Si vog234 Hinc angulus SC 1. — 4? 49'-40" SC II^ zz z09:18^ so" SC. II — a7? 29^ 40". , tabio5 5i SG,lYscmi$8909p650" 19 . fJ fira SC. V. zx 49?:37!:50" vv slepnia irud SC VI 2390? ! i ; t Horologio constructo, comp tantur distantiae linearum horariarum à stylo PsC op£ formulae sequentis: : Corng. PC I — Cotang. PCS X Cosin. SP I Cotang. 189 22' 18" X Cosin. 15? Cotang. 18? 58' 3o" naloe zujuH nn Hinc angulus PC I 18? 58^ go" P Col 20? 58' 5o" BC, HI z—. 25?.95.397 PC IV... 339:935/.30" coste PC V z52? 4' 1o" PC Vl zc 9o 4 Tabula VI. Solarium "Tetra&dri. Orientale. su ajnol mi Si horologium hoc completur, invenitur : : í E angulus LCS — 39? 45* 4o" elevatio styli PsC. vel angulus PCS —:33? 32^- SC XII L 1019 36 5o" «CAT wq PVHMRO Y DIOS SCX z 58 57 55" SC IX" z$' 39? g& fg" i SC VIII z 26? 8 15" SC.VII.— 14?.28' oo" SC VI zz. 6?28'4o" 4 SC V —-l19 ga 20" SC IV cci s4' 20" RESPONSIO A4» QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. II, Horologio constructo, computantur distantiae linearum horariarum a stylo PsC ope formulae sequentis : Cotang. PC o — Cotang. PCS. X Cosin. SP o — Cotang. 33? s$2' X Cos. 101? 36' 5o" -— Cotang. 1069 $5' so" Porro Cotang. PC XI — Cotang. PCS X Cosin. SP XI — Cotang. 33? 3»' x Cos. (101? 36' 5o" — 15?) —2 Cotang. 33? 32^ X Cos. 836? 36' 5o" zz Cotang. 84? 54' 9o . Hinc angulus. Orientale PC o — 106? .53' 5o" z— PC o Occidentale z-849.54' 90^ s PC T PCX c- 64 32 go" — PC II za no9Urzi ROC esu, TUE PC VIII 419.95. 10" & PC IV PC VII z 36? 32' so" m PC V DC. NE 20 349.41 Sot e DO VE Duo anguli ultimi sunt quantitates negativae; ergo in figura.tantummodo lineis puncta- tis indicantur, et constructio, quae in horologiis adhuc restat, eodem modo perficitur ac si essent quantitates positivae; nam hae lineaé sunt respectu reliquarum , uti sunt lineae antemeridianae respectu linearum postmcridianarum, in solariis jam memoratis. Tabula VII. Solarium Dodecaédri meridionale, Ex computatione hujus solarii constat, elevationem styli seu angulum PCS aequare 64? 24' 28. sail Pa Ope ra USIPUD'DUD*ETRIDÓCT WA X Ope formulae Tang. SC I — Sin. PCS X Tang. SP I Tang. 64? 24' 28" X, Tang. 1s? ) , invenitur angulus SC I 19» 35 ^19, g^ SC II. zz 27? 3o' 24" SC II] 42? »5''"so" SC IV -— 57? o2" 3o" SC V. 2798. 22? 14^" SC VI -— ge? Hinc ope formulae Cot. PC I — Cotang. PCS X Cosin. SP I inveniuntur anguli PC 1 — — 65? 1o PC II -— 67? 28' 2o" d PCHIITI— 71981720407 PC IV — 76? sa' Tabula VIII. Solarium Dodecaédri meridiano adjacens. ' Ex computatiorie hujas horologii constat, - Y". elevationem.styli PCS — 5? 15' 28", ut et ID. angulum SCL, sub quo substylaris CS distat a linea perpendiculari CL, vale- re 21? 13' 43". III. angulum LC XI valere 17? 59', id est, distantiam inter SC et C XII aequare angulum SC XII — 53? 13' 45". * IV^. angulum denique horarium SP XII — 31? si' 58". RESPONSIO 4» QUAESTIONEM ASTRONOMICAM. 13 Hinc ope formulae hii SC III — Sin. PCS( (X Tang. SP III c Sin. 5? 12/28" X Tang. (31? 51* 58" -4- 45?) inveniuntur anguli SC IIl: — 91? r5' 8^ Scb ca c Tog (elec cue cry va SCo .z 3 I3 45 SC, XI, z...,2:34^4, 55! SCuNs siis o9! Tofp 10^ SC'IX- —— 1?: zo 47" SC VIII ——2? 46' 43" SC VII —— 4? s1' 38^" | SC VI —-— 8? 18^ 26^ SC V. ——I16940'. 1^; Hinc horologio constructo, inveniuntur deinde curvarum puncta ope formulae Cotang. PC III — Cotang. PCS X Cosin. SP TII — Cotang. 5? 1a' 98" X Cos. 76? zi' 58" — Cotang. 21? 51' inveniuntur anguli PC III — 1:9? zi' PC: IL —/ 109 556!" 16" po pua dor aor PC.o 1. «695-91 997 ,BPC XI -—. 5? 26' so" PC X z..5 42; 429r PC IX -2— 5? 2o' 40" PC VIII—C— 5? 54' PO MID. ——— 29-4. PC VI —-— 9? 47' so" PCV ——1i7 26 B^ j "Tabula t4 MK AO1ILGYL OA T HEM RV QIT23IAUB aA. O40 0832z5 . $378 . bicis ^c 230i Tabula IX. Solarium Dodecaédri orientale meridionali adjacens, D oCUg D nit Ill: 28. 3naT Ex computatione, quae yequirituss ut.solarim. hioc construatur, constat: J^. Elevationem styli seu angulum PCBgg da ge? Pon O8 ilupns 1uzmuittov Il?. Angulum SCL, sub quo substylaris sc isl: ab lirica Sinioiiicutss CL , aequae re 28? 48' 38". J i y - IL?. Angulum LC XII — 53? 59' EA "tüc Miidun: ntek| 5c et C XII — 82? 48' 35". Vor 'oi 9o Ze IV^. Angulum denique SP XII — 86? 35*. 351 f hinc-opi Kaidulae ry. 98 Tang. SC XI — Sin. pcs x "qan. "SP XL. — Sin. 31? so "5 OX Tang. zm 1g ss" invenitur SC XI. — — 569 32' $$: MEE Ó dido SC X 5 E 38 QA ont ipvut .oiuUtato2 oiolorod osniH i 9 Scx [cm 249 36357. IGIIDOVIH e 2 ü $€ VII zs. M *SÉq2250) — II 9d .gir10D é sc Vis c 5? 55 395 101) c SC VI. z—? 58.295102 — SC V —..I09 4' ui SC IV — — 19? je gs 9:0 — lil O4 il:suns Tudüdgümvni Unde, horologio constructo, determinanpi curyarum "puneta ope formulae Cotang. PC XII — Cotang. PCS .X Cosin. SP XII R— Cotang: 31? 36 55" X Cosin. 86? 3o' 55^ - Cotang. 83? 5&' 24". ( Hinc 1 ——IüVv 39 PC Xi —— 89 m AL nd PC Xl uod muc UG » pO XT 0m mpinto* PC IX: I»0 aEbA PC VII — 36? 2 59" RESPONSIO 4» QUAESTIONEM ASTRONOMICA M, 15 PC VH - 32? 55' 4o" PCS E PoIP13o 55 PC VI z— 31? s4' 16" PCV c—32 o 4o" PC IV —— 34? 21' 14" Si horologium hoc invertatur, et mutentur horarum numeri, adest Solarium, quod ver- sus Orientem , horologio septentrionali adjacet, et proponitur in Tabula X pro exemplo hic adjunctum. Eodem modo omnia reliqua solaria et supra illis curvae delineantur; ita ut allata suf- ficiant ad determinandas curvas, quas umbra a styli vertice projecta describit, si supra singula Tetraédri, Hexaédri et Dodecaédri plana, stylus erigatur perpendiculariter. » Quidquid transii& temporis, periit. ? SENECA, Épist. XXIV, | s AM a4o01MÓOvónTeX kivorTexaUO du Orewodeas ; 20a Wa err. srl y. of VRERSUSOID. c- e)8 ZORLBp.PEpeu-o IV UT ; VÓh GO "og — V Od K sludzT mi uiiaoqorq 3 ..3998|55 ipmoccas1q3a' oigolo:od ,mogonO eus 9 l : E Molly youdbe p Jus sip 1u mi i703a595if3b scvTu9 el stque 39 nPmloe sirpil3t siüero obost m9bod ! sidna-ia qJidisseob. erooloi1c Soir (Hen ridibn estp cem * akbrietttarr;19b En daniagd miaigsibusqr9q 101896: eulvja Qünibq pifh3ssboQ 32 hb5axoll .nbSarsT slegate £e MERELHITL eei ati uM GU. a BEST E SUUM SVIXX Su QaoaxsQ.l i0 : | -—— LE ' i. m ; "n - -— HEXAEDRI SOLARIUM HORIZONTALE. Jud ACUPSICKE MWCTHEXAdJOoZO(XOAXAX9H nE— MÁ (amis din imer ata o nre ern rte t —Ó—À - GÓ— M ÁÀ rae cu tha pres m iem e i s a - ^ el - - "m ' p Ee Y : , r ! M H L ! ; :] ; ' H ' í i , [| A ^ X L "": *. *o€9w 4 | i i s J l ". i MÀ VI ?UL CDH'IVOILLWHA AWAüINV'IOS DNGHUVXWHH — d m emm nehme i m e ho meam e em minem e nn om mee s ni 7), 2r 1 i : 4 a | : JU | K noe. [ IEELILELLLLLLEL dd ASSUME JAMLVI E- * 4 OKI1! 20T'YBID? HMEXYEDEI h^ maTo - c3 ,Fe ,0* ,Z& cm n ener 1 i LR h ^ nd PS PHI der mp oe] n apis o — LA " ' i ! L^ L I | I I ; i I : LY | | à pe SNC CES EST m E L : ! Busse — ÓQ | i I | T "GU AYORPIUa HIC oM SpDATOP | DEBIASTAT 1 5PE—— —————————Mo td pneus ut dier Mtt a th ette —ÀÀ—À À( E urSuME MEM -— - - - n a y Rt a - —— ———— : ; - Je. | | ^ dion DENS ui Pei EIVNOIGDPHHN WAODIVTIOS DICEPVILLUL | 1 imp n to RU Ab a een a ruat o — À——ÀT — (nna Ree RIPE TEATRO MORI ERG TU PEE DA T PED CILE ROAD A GEGAL HE CS AIR AR ioni CORR URSUS San anas i UHR v ^ A I | 1 | | [ ! ] I — 4 * , t ; : ; , ai n - [ r z OUFETW€AINSO WVOIENAUOAZ: DIOXÁASTAT 1 5 | r Fui kw , wi 4 ; x d * r n MS x ; E: ANC p PAST i TI EU ^s X 5 ^8 * - * v Li - ^ * bt X^ * »x ! , x : n» | : NX. z X 5 P t esa * ES NS. E | : m Ne NOT a i 4 "w ; »— x^ X » AT X. k- | " N E ^d » b N | - P / vt " 1 ] E nri ^ o € PN 76 — | M m (UmMÁAM—M—— à € j L Pd W 4^ pus PS v ji l E t. 1 : 1 t 1 UA CAL PIVLNWIHO NWAünIV'Ios L3ECEUEV 2E UL 3E SVO J2IHkEb5IDIOLTYqVYN' 2t) Y TEN pÉkET DODEGVE "W'IVNOIGIWHIN KAODBEV'IOS THO VOUMWGO C td —— EP ép d WNHOALGA OX LULUCEM: LLATV ALSO. MOTLSATOS L5tad 4os3a0d mov oem mime s hac ovum Gs RE o ii emnes rnt mae cur m aane -—M — ÀA— rarus — —————— m — "1 Z , : A A : t : -; A 3 . e - À * : V SEP | x | E AT i a | n ; uU —— - Vu P * i | H E 1 - | ZIAULSNWOVÍIY ONVIGTDWNHIN W'IV,LLNHINO IXAODIVIOS IW VOWOO(QG XU dx ix X S F idee — M 5mnL——————X——— áp ERE M riot B ABARCA I: SAP ALAINLta Ra : qxAep RX DATA. LIAYORIDUIM. 3.147 42:00. MUTIEATOR 0403006 mra SUB ir ii im a i tegi e — "e / B E ? ^ " E L MTM DI amat HE : [ ] S | i. c i C ji : | 3 : iri SEE P. MC UON C SU n di 7 : * 2 : « ^ XIY'L^sNWOVÍIV I'TIVNOIGDEUN. W'IVLNHTHO WC OTHV'IOS TNGHVOSGO(QG quema atre tt tii cerne ttt t m m rae t frc) REtum aao) s CHA E A RS T LA MÀ —MÀ - ——— —————- -—— --——— M -—— €—- -— ] T ! « | | |! 4 4 ri i —-G /1 | ice] j^ . , [ ! "1 3 ES / i 3 lH | . ; i T | ] ET ! | | » , | | E ; à | | , 2 Z/ qo Uma t ast ERROR iE) OEEID rt A0 O)OE 9 00a qc ig a t. ar 2 OOo e tme cms a cm oed ro "1 M nA ox XCEOLTKUA PHODIS THÉ WCUJZMOCATCE ZERO DIS WUHCAEOR T8 OSEZIGOG : PEDEM —— — MM € —— € À——— M — ] ^ pt l ! ! X TL SNUWOVIIV DIODId LH KOSHHANI STHODId WWOnDIV'TOS DSGHVOHWGOG —€————AAAAA—A———————————————————————————Á - 5. | 3 , | ! NS €—— gnáÓP J !M— P IE ÍÁ : QNS (1 ! L] / xS VN ÁA X HENRICI CAROLI vx »z: BOON MESCH ,. DELPHENSIS, S$IEDICINAE xr MATHESEOS ac PHILOSOPHIAE NATURALIS IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA CANDIDATI. COMMENTATIO AD- SOLVENDAM QUAESTIONEM, 4 NOBILISSIMO DISCI- PLINARUM MATHEMATICARUM zr PHYSICARUM ORDINE A. MDCCCXVII PROPOSITAM : Quaeritur: Quid lux valeat ad. creanda. nonnulla. saltem. principia: ve- getabilium proxima? E - -—-- 0 QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vir, MENSIS FEBRUARII À. MDCCCXVIIT, £XM VIOCU me xv LIOJAO IOLIGIH ! ICCITAY SAEUHGOROQJIIHS 924.2038 THUTAM 12 HAYVIOQIGAHME ^"KAOICWAO:.AVA'TAd-OXZUQDUJ, ALHQAOA WI. J » . , É. * 4S ['! j 4 aT M £ c) (121 A 4 LM n Ou | t4 A ny , "ARE 4 RK4Ll 23d & M 0 B NET Y'T»'TATICO T NHOGDIY IO IGDZAAOIOIHM«U ux MUJIADITAMCIHTAN WU G4AVLIS MATICOSKORM 12299üM «À SXICUIO M E EXCEPT) VAM SbseeTO Ye ies vh LAU entis m J , DSMAME unie ir" s , . "COMMENTATIO: CHEMICA: ' . QUID LUX VALFAT AD CREANDA NONNULLA SATA. TEM PRINCIPIA. VEGETABILIUM PROXIMA ? bj U f * 91h4P. SU gs ' KJ Q.. pluribus partibus aut principiis quaedam materies sit composita, quove dispersa latius ét ubc rius per vastum Naturie ordinem, - eo aptiorem. esse eandem, tum ad plures et graviores ' vites ' in^ quasvis Tcs éxercendas , turi ad rmajórés idgisque momentosas utilitates oeconomiae Naturae afferéfidas; et confrmit usus, ec agendi ratio, a Naturae Auctore rebus naturalibus indita , declarat. Haec consideranti non mirum videbitur, quid lux vegetabilibus praestet, dignum aestimari quod indagetur: stant enim ab altera parte vegetabilia, in quibus dubius haereat «ítrum: magis r8cauiretur , aut subtilissimam mille vasorum compositionem , aut innumeram et specierum et organorum diversita- tem , aW'véro efficaeissimas "vires , er eonstántes ifiascendiy itfcrescendi ,*- moriendi: mores: t&b'altera parte liaud i&norát lucem; méinorabilem: tum 'subtilissifüa:molecularum fenuita» t?, qua cóhaeret,' tum inaudita celeritate; qua-a-corpore in:corpüs -incidit,:mon:tantüm ubivis in- Tellure dispergi, verum ab immensis stellis fixis einitri, -ab altera coelesti móle'ad 4lteram-demictl cógisémitar, "constanter absumi j^ res ingredi ,; mutatis hatum cone "itionibus reddi, ut luée- deficiente vix dubitety quin "universi: sustentatio deficiat, mox *orruát. Quodsi levis et vegctabilium: et. lucis. consideratio, jam quemque in summan Yapiat admirationem ,' in quantó miájorém eundemc rapere intelligas concursum lucis et egerabilium,, horumque mutuam. inse invieem agendi-rationem 5-uride nihil minus, quam ? A 2 sums a m Cvas$ »za BOON MESCH summam Naturae efficaciam et divinam majestatem in splendidissima luce collocatas exspectat. Motus hac cogitatione et ego ausus sum exiguum sane tanti examinis perie culum facere; in quo faciundo et mihi vites. defuisse, et me discendi voluntatem ali- quantum erexisse, lubens confiteor. Ipsum autem examen in tres partes divisi. IL Quomodo lux videatur agere in vegetabilia, .et quomodo dici ;possit - valere jad cream da principia vegetabilium proxima. IL. Quodnam discrimen intercédat inter principia vegetabilium ,-.proxima. regionum , uae majores minoresve lucis vires experiantur. IIl. Quodnam discrimen intercedat inter principia vegetabilium proxima, quae gignuntur in umbra et tenebris. UpQetTUUCPPUMIVCHeYP"TLEECTMM o EE] n CA P'UT "PRÉMUMM f : , , 91120011605. 3I2. 29rdenr f PHETLITLEU odor 5ndi nuiq " | QUOMODO LUX VIDEATUR AGERE IN VEGETABILIA, . ET RQUoMoDo. DICI POSSIT NALRRE AD. CREANDA PRINCIPIA. VEGETABLE. i Mri cinds: BM T: LIUM PROXIMA. M"... ) a3 eil tt monisztlte rna ar .THT ti tfz gionem oct $. DP eri onieid ence np o,oitegpeeseg stem 1 hts - H ! Mlouinénae et dignitatem: lucis..omni deVO y ex quo disciplina Physica diligentius coli €óepit; apud' quosvis. Physicorum. optimos! tantum yaluisse.legimus , ut horum omnem animi attentionem ac. diligentiam: ea assecuta fuerit: ingenii enim et judicii sagacitatem , hac autem mirifice excellebant; omnem suam excusserunt ZZugenmus, Eulerüs, Newtonus, Ut cognitas et perspectas hàberent lucis originem et proprietates: Z7ugenmus. vero et Eo- Jerus.cum imprimis eo niterentur , ut perspicerent atque calculo mathematico demon- strarent ita dictas lucis physicas proprietates, . ulterius progressus! fuit ZVewzonuss. inti- mam enim colere affinitatem invicem et lucem et corpora terrestria suspicatus, €o quo- que direxit sua experimenta, ut perciperet mutuam in se invicem ambarum rerum. agendi m COMMENTATIO CHEMIC A 5 rationem (1). Cujus rei praeclara ab eo facta pericula si diligentius considerassent , at- que in suum usum conversa ulterius illustrassent ejus temporis Physici, non dubitan- dum est, quin hi ipsi, ut adamantis et aquae, ita plurium corporum, chemicam indo- lem jam melius cognovissent. Aliquot interim observationes et experimenta probare vi- debantur, lucem non esse simplicem , sed ex heterogeneis principiis compositam ; nec dcé- rant Physici , qui lucis commercium cum corporibus terrestribus perscrutarentur: inter quos eminet Zeccaria (2) qui probabat corpora esse, quae lucem omnem absorberent, atque hanc deinde meram emitterent, atque lucem habere facultatem texturam rerum im-. mutandi. Chemica vero disciplina emendata atque illustrata, ut plurium materierum, ita caloricí et lucis, natura et vires diligentius coeperunt indagari atque felicius exponi: hanc remi gravissimam elaborandam susceperunt Illustres Physici, sScAeelejus (3), Picietus (4), Rumfordius (5), Senebierius (6), Grennius (22. Lelihe (8), La Place, Lavoisie- rius (9) aliique; ScAheelejus vero et Senebierius (10) egregiis docuerunt experinrentis , lucem essé compositam variis radiis, quorum alii coloriferi , alii vero caloriferi, eam- que magnopere mutare corporum indolem , praeprimis ab oxydis metallicis attrahere oxygenium, prae caeteris id facere radium violaceum. Quum vero saepe eosdem effectus ederet lux, quos caloricum , nonnulli Physici putarunt, lucem nihil aliud esse, quam ali- 'quam calorici modificationem (11); alii contra, dum lucem habebant peculiarem mate- riem , (1) Newton. Opusc, p. 270 sqq. Digna sunt Zfristotelis verba , quae memorentur: "Eziexeraioy & voro * dna yàp obs dra mUp , ojdà mrupic sidn niv Qoi , Us mrordiy Quiverat 6) ju pu mà jaty. ToU. rupig, XpUj4m QU igi, cU j4Á OI Xa TÀ QR rupit igi xpljaa. qnóvor. Vide Zdristotel, Opera omnta, Du Fal. sip! xpops&aav , p. X210. (2) Comment. Bononiens, Tom. 4. p. 74. Lucem nonnulla corpora absorbere praeterea probaruüt Canton (vid, Thomson , Systeme de Chimie, pag. 14 seqq. tom, Il.) Hu/me (Journ. de PLys. 1800. p. 161.) IMMargraff. ( Memoir, de Berlin, Ao. 1749« p. 56 seq. et 1750 seqq.) "Videantur porro Zzrod. ad Philes. INat. auct, IMusschenbroek , (Tom. IL, p.692 seq. Memoir. de Paris, Ao. 1707. p. 1 seq. A0. 1735. p. 347. 4c. 4dcad, Nat, Curios., Vol. 5. p. 482» Mem. de Berlin, Ao. 1783. p. 98 seq. ' (€3) Sur Ie feu , aut Chemische abhandlung von. Loft und Fader. , 1777» (4 2 M. A, Pictets Versuche über das Feuer , aus dom Franz. (5) Thom: , tom. Il. p. 53 seqq. ubi citatur gourn. de Nicholson , IX. 60. (6) Mem, Phys.- Chim., Tom.lL p. 55—74. p. 95—2:5. Phy: Pzget. "Tom. YII. p. 172. (7) Syitemat, Handbuch der Gesammten Chemie yon F. A4, C. Grcnn , Erster Theil, seite 133 seqq. (8) Recherches sur la mature de Ja chaleur, C9) Layoisier , Trait de Chimie, Tom, I. p. 1 seqq. et Tom. Il, p. 387 seq. € 10) LL. CC. (11) Girtanner , Infangsgründo der titiphlegittischem Chemie, 1795. sect, 14. A 3 8 H C vax peg BOON MESCH riem, caloricum solummodo tamquam qualitatem asnoverunt (qualitit)s alii aliter ( 12). Tngeniosam vero, sicut solebat, de lucis natura et agendi ratione sententiam protulit Grenniuss nimirum arbitrabatur lucem, Tadiantem componi duplici materia, cujus. altera caloricum erat, altera materies lucis , principium inflammabile combustibile hanc vero materiem lucis vel principium combustibile. elasticitate carere per se, eam vero et vir- tutem radiantem accipere ab accedente caloricos porro ex varia utriusque materiae pro» portione varietatem lucis coloratae, et diversam refractionem, proficisci; corpora. terrestria duce affinitate vel omnem radiantem- attrahere lucem, eamque fixam reddere ,. vel basin lucis, sive principium combustibile unum , adsciscere, relictum vero caloricum non libe- rum apparere, partim quod adeo tenue sit fluidum, partim quod aliis causis latens. fiat, corpora denique inflammabilia, dum comburuntur, emittere basin lucis; deinde suspica- batur fluidum electricum quoque illam basin lucis continere ( 13). jt Inceptos interim a .ScAeelejo et .Senebierio labores repetendos sumpserunt, plurimisque auxerunt egregiis observationibus atque momentosis inventionibus eximii Physici, Berthol- letus (14), Herschellius , Englefieldius , Jl'ollastonus , Bockmannus,, , Ritterus (15)7 Hermbstaediius (16); demonstrarunt autem crebro repetitis experimentis ,. lucem componi triplici radiorum genere, quoruir alij lnàbebantur ealoriferi, alH COLOTIIer!, terc desoxye genantes , vel magis generali nomine chemici; quo magis refrangibiles sint radii colorane tes, eo minus calorici vehere, ita R: violaceum omnium minime, calere, omnium maxi- me rubrum; facultatem calefaciendi esse in hac ratione: Violaceum Radium — 16. Viridem c ooi. c Rubrum ..- £25.55 4. 1) hanc autem facultatem radiis colorantibus praebere radios caloriferos; existere eniur 'ra* dios colorantes puros; quales constabat esse Lunares, tandem tertios radios coleranti- bus multo magis refrangibiles esse, eosque oxygenium oxydis metallicis abripere, Due . ria- (12) Schelling , Ideen zu einer Philosophie der. INatur , Y707. seit, 196. f. Muteorologisches Sahrbuch. yon 6G 6 Halerlt y Erster Jihrgang, 1810. p. 295. $ 156. ! (13) Systematisches Handbuch der. Gesammton Chemie yon F. 4. C. Grenn , Erster Theil seit, 153. ad 158. $ 225 seq. Haberle, 1. |. p. 285 seq. S 149 et»$ 150. (142 Journal de Phyiique , XIX. 8*. et LVI. 80. (15) Thoms. Syr. de Chimie, iom, IL. p. 13 —25. et 32 — 40. Elem, de. Philos, Chimig. , par H Dayy, I page 411—343 praeprimis s19 et 333 — 36. Trait de Physig. experiment. et Mathematiz., 'Tom, IV. p. 605 — 617. (16) Recherches sur la. manibre , dont les corps natarels ent. Ieurs. couleurs, Estai d'une mouyelle explicatien de à usine: , 3er $. T. Mermósteedt, Mem, do. PAfcad, Royale de Berlin, 1801. p« 97 seqq. b COMMENTATIO CHEMIGC A. 7 xiatem argenti celerius atro colore tingere, quam id facere radium violaceum, eosque sive chemicos, sive desoxygenantes, dixeris, esse habendos auctores mutationum , quas corporum: quorumvis naturae lux inferat: tandem nuperrime omnia haec memorata ex- perimenta subtiliter repetiit Physicus erard , saepius eundem eventum obtinens, quem ^obtinuerant JZo//astogus , -Herschellius, Ritterus (17). Gay Lussac quoque et Zhenard, cum gaz hydrogenium et gaz murigenium luci exponerent, observarunt satis fortem detonationem , ac utrumque gaz in acidum muriaticum. versum. Alii vero ex his ' experimentis non deducunt eam conclusionem , qua lueem constare triplici radiorum ge- nere statuitur, at solummodo lucem ponunt constare miscela radiorum inaequaliter re- frangibilium , quique ideo diversa ratione varia corpora alfficiant (18): quibus omnibus adjunxerunt recenter subtiliter atque ingeniose propositam, passim mathematicis formulis demonstratam, theoriam de radiatione ac polarisatione luminis (19 ). $. 5. Quibus omnibus collatis apparet. ut lucem ipcam smnirabilem csse mniateriem, ita mira- biliter agere in terrestrem materiem, meque in omnem aequali ratione, neque eadem effi- cacia, cumque adeo diverse mutet mineralia, quanto magis debere mutare vegetabilia : probarunt enim , neque id fallacibus eventibus, innumera experimenta, quo major diver- sorum principiorum numerus, sive haec sint proxima, sive remota, qualiacunque corpora ingrediatur, eo efficaciorem haee nisum , multiplicioremque occasionem , et accipere et praebere, tum in alia corpora suas tentandi vires, tum horum rursus efficaciam experiun- di. Sunt autem vegetabilia multipliciter composita. Quodsi ex memoratis factis conclusionem deducere velimus, num tali quoque ratione in plantas lucem agere affirmabimus;, taleque ali commercium inter partes lucis et vegeta- bilium constituentes; estne hic, quod tute statuamus , hanc plantam electum radium caloriferum in suum usum convertere, illam plantam desoxygenantem sive chemicum; aut certam quandam miscellam, ex determinata diversorum lucis radiorum quantitate con- , fla- 17) Allquando alium cffectim obtinuit Berard ; Ata legimus ap. Díots 4.7, 1. 1, p. 602, ,, MM, Berard a revronvé » les resultats de Herche]l relativement a l'angmentation de la faculté calorifique, depuis le violet jusqu'au rouge; » mais il a trouvé le maximum de chaleur a l'extremité méme du spectre, et'non en dehors,? Conf. Thoms. 7. j. Yom. |I p. 24 et 35, 'Ubl apparet et Heecck2I/um. et Engl«fiéldium alium eventum obtinuisse. 08) Biot. 1. 1. 1. 1. p. 618 seq. 19) Davy, 1,1. tom, L. P. 311& 243. Biot , 4, 1, tom. III. p. 393 seqq. et tom, IV. p. Gor seqq. et p. 253. seqqi 8 H. €& vaw nrg& BOON MESCIH flatam, varias plantas varie afficere, variosque in iis motus et effectus provócare; mnuf« ve contendemus , colorem plantarum viridem effici radio violaceo, aut ga$ oxygenium ex plantis expelli radio desoxygenante, sive chemico; huncte habebimus principem aucto». rem quarumvis mutationum , quas lux plantarum indoli inferat $ an eum iis faciemus qui lucem affirmant absorberi a plantis, et eam rursus expelli; cuni plantae comburantur, Quis est, qui haec dirimat, aut negando, aut affirmando. "Tantis dubiis dum premitur. haec res, nonne praestat etiam nunc gradum cohibere, quam per tenebras illidere, su- praque dubiam hypothesin incertiorem struere ; dum per experimenta graviora. huic problemati major dies affulserit. Etenim quamvis constet, praeclara esse experimenta; quae cum luce et corporibus fossilibus instituta sunt a Physicis, varios lucis radios aut partes absorbere diversa mincralia, nescio tamen an id jus inde exsurgat, quo ad cor- pora viva ab inorganicis repetamus tutam conclusionem ; nimirum, mne ipsius quidem vis vitalis ratione habita, nemo ignorabit, discrimen magnum intercedere inter plantarum fabricam et mineralium. Praeterea, cum lubenter concedamus, alicujus esse momenti ea pericula, quae fecit ill. SezeMierius in expositis variis Lucis radiis diversis plantis mule tiplices et memorabiles ubuucus cffectus, ncoeio an inde jnre ant re"m certitudine pose simus affirmare, easdem plantas, quum secundum suam maturam vivant, et luce solari naturaliter fruantur, eosdem radios eligere, ex quibus electis omnes, quos edunt ejus- modi plantae effectus, possint deduci et exponi. Vix mihi aliud quid haec Senebieriana experimenta videntur probare, quam quod res ita sese habere queat. Nam animadvertendum videtur, lucem , si in plantas cadat, etsi varie compositam , esse unum corpus, quod vires jamjam prius in plantas exerceat, quam hae aliquam ipsius partem absorbeant , assumant: non obstat, cum lucem habeamus corpus Compo- situm , quominus excitata luce, qua tali, plantarum varia organa absorbentia, sive caulis sive foliorum, sive florum, jam ex luce eligant quidquid utile ipsis haec. offerat, non aliter ac si quaedam gummi et sacchari aquea solutio radiculis offeratur, quá integr quidem stimulatae relicto gummi. saccharum absorbeant. Equidem non nescio esse Phys sicos, qui, quasi lucis momento et gravitate allecti , contendant lucem agere in plantas chemica ratione, easque obedire cuidam affinitatum seriei ; qui contendant, lucem esse hydrogenantem,, eo nixi fundamento, quod lux a quibusdam mineralibus oxygenium ra- piat, ita horum hydrogenationem promoveat; quod gaz hydrogenium in nonnullis plau- tis eosdem provocet effectus, quos lux; e. g. colorem viridem, motum foliorum, quod producta vegetabilium eo plus hydrogenii contineant , quo pleniori sole usa fuerint. contra, eo magis oxydata, QUO piofundiores experta fucrint tenebras. Habeo autem $nimadvertendum, si ponatur chemica tantum relatione. ]ucem in plantas agere, quod mne- « ceoS- COMMENRTATIO CHEMIGC A. 6 «esse esse sequatur, quod caetera corpora, quae in plantas aliquam vim exerceant, pa- riter chemice agere, concludatur: nescio enim causam , cur, reliquis materiis exceptis, istud jus unice luci adscribatur. Ita vero apparet, hic gravem et difücilem exsurgere | pugnam de doctrina dynamica et chemica; nempe utrum in plantis dominetur vis chemi- ca, an vero alia ab hac diversa, quae vitalis, dynamica, dicitur. . Quod certamen cum nimis arduum sit, quam quod hic ineamus , horum Chemicorum argumenta hic non eruemus; solummodo notantes, allata facta non talia esse, quae non ex dynamica doc- trina facilius explicentur; quam expositionem in sequenti paragrapho, suscipere tenta- bimus. Contra si quis sit qui sustineat, codem modo Íucem in omnes plantas agere, armis instructus videtur, quibus suam opinionem tueatur; quippe species vegetabilis a Specie differt, itaque differt aliquantum structura, cui licet idem admoveatur stimulus, qui lux habeatur, non potest quin alius oriatur effectus; digeratur caro eadem a diver- sis felibus, et singulis est diversus chymus; aqua et acidum carbonicum nutriunt solana et tuberosum et dulcamaram, et utrique singulae suae insunt materies. Apparet interim , quantus pateat campus nova faciendi pericula, quae, ut lucis naturam et vegetabilium indo« - lem illustrare, sic pussint forsan afferrc emolumenta rei oeconomicae haud inutilia quem vero campum ingredi strenue, et constanter permeare, haud parvam exercitatissimi et eruditissimi Physici curam exposcere opinor. $. 5. Ex allatis vero pronum est colligere, lucem , quod jam supra monuimus, sicut varia ra» tione inorganicam afficit materiem, ita quoque in materiam organicam diversis modis Suam vim exercere: quidquid autem sit, qualiscunque lucis pars in plantas qualicunque ratione agat, probe tenendum est, plantas vivere, atque eam a Natura accepisse facul- tatem, ut a plurimis irritamentis innumeris modis stimulentur, incitentur, inque accepta irritamenta efücaciter reagant, vimque vi opponant; haec ipsa nimirum vegctabilium vis . Uüberem aperit Physico fontem, ex quo nisi perfectam et plenam, probabilem saltem ct fidelem , haud paucorum phaenomenorum expositionem haurire'possit. Ad quam vim hic attendisse praeprimis conducit, cum proposita quaestio non recte intelligi posse vidcae tür, nec verus cjus sensus exponi, nisi memoratae hujus plantarum vis ratio habeatur; quare operae pretium visum est demonstrare praestitas lucis vires in plantas, inque harum principiorum proximorum creationem, haud incongrue: dedüci a stimulo, quem plantarum fabricae lux inferat; eo laetius mihi haec expositio arridet, quo magis haec wis cflicax a nonnullis Pbysicis plantis detraha:ur, ejusque molimina .negligantur saepius D in TO H..,€..vaN pnr8R BOON MESCH in explicando gravissimo vegetabilum secretionum opere: quippe mirum videtur, prae» claros viros, qui de plantarum functionibus, de aéris, humi, fumi ec lucis, efficacia in plantas, eximie scripserunt, baud raro tacere, ut caeterorum corporum, sic et lucis, va- lorem praeprimis: in stimulo allato esse« positum, incitante ct moderante quidquid prae- stet matcries organica: mirum videtur, magnos plantarum conatus adscribere hos viros, vel rudioribus causis mechanicis, vel chemicae attractioni tardiori ; vel aliis ejusmodi ratio» nibus, aevo, ut fit, respondentibus, in quo scribitur. Neque quemquam fugere potuit, dum cuncta se exposituros sperarunt, eos graves commisisse errores, multa phaenomena reliquisse, non exposita, quin ne illustrata quidem , sibique ipsos rete nexisse; adeo arctum et multiplex, ut inde se ipsos non expedire potuisse haud obscure appareat. $. ^ Etenim non superesse dubium arbitror de vegetabilium irritabilitate (00), postquam; utin nostra Patria, ita alibi, surrexerunt Physici, qui indubiis experimentis et obsere vationibus fidelibus , tum animalem, tum vegetabileur deionstrarunt irritabilitatemm, Hanc probarunt capta experimenta cum Euphorbiis (21): facta pericula et observationes de languore plantarum et hyemali et senili ( 22 ), de humorum absorptione et adscensu ( 23 ) de regulari, certis legibus adstricta, diversorum vegetabilium diversa defoliatione (24) , de mi- (20) Latiori sensu accipio vocem irritabilitatis cam. derivans a vocabulo irrizamenti, Constat autem varie. sensu hanc vocem acceptam esse, cum ea significavit JZa/Jerus singularem vim musculis propriam, et Gaubis; eam solidi vivi sensilita'em , quae levioribus stimulis in motus ennormes inrumpats 4»*f£, Par. gem. Ed. 3. p. 97. nec video quare vocabulo irritabilitatis praeferatur hodie vocabulum :meitabilitatis , ut enim irrirabilitas ab. $rritamento. derivatur, ita ab ipcitamenie incitabilitas: utrumque autem non usurpavit vetustas: sccedit quod, qui primi hane animalium plantarumve vim enucleate exposuere, vocem irritabilitesis usurparint: sic Cl. Perrchuiriws suam hoc titulo insignivit dissertationem de arrariarum et yenarum vi irritabili, caer. Groning. 1766. et Cl. Geelimws, suam in- scripsit dissertationem de irritabilitate P/astarys , Tubingae i769. quare quoque eo sensu irritalilitatem accepit Doct, Ceulos, in egregia dissert. de ssuzata humorum indole a vi vitall vasorum dérivanda : et Germanice jam pridem. eodem sensu irrijatíon , irritabilitát , occurrit 5 vid. G/issevem apud Sprengelium , in ersuch einer pragmatischen Geschichse der Arzneykunde, s Theil p. 108. ita etiam Gallice /JumPoldtius, qui ipse irritabllitatem vi musculorum opponit, dicens. ,, Les vegetaux, si analogues aux animaux par rapport a /'irritabilité de 'eurs fibres et aux stimulans qui » les excitent, en different essentiellement par rapport a leur mobj/ité" vid, Foyege de Huwmbelt ct Bonplamd, Pse- Xüere partie, Premier volume 1807. Geegraph, des Plantes p. 24. (21) Ceulon , disi, 1. p. 10 seqq. (22) Coul. dist. 7. p. 20 et 25. (23) Van Marum , in diitert, de motu fluidorum in gldmsis. — Col. im diu, L. p. 10 $e33. 454) G, Vrelik, Obitryar. de defaliationa vegetabilium , 1797. p. & ad Er COMMENTATIO CHEMICA, r* wnirabili per radicularum fines guttularum secretione , fonti ex quo proveniunt mocene tium quam maxime, si retineantur in humo, et alias plantas | saepius turbantium et de- strüentium. (25); quibus accedunt, tentamina cum Electricitate institut4, quam invenerunt Physici plantarum vires incitare; haud:raro diminuere, aliquando extinguere (26 )5 atque Observationes et instituta experimenta in motus , quos singulares haud ;paucarum plan- tarum. folia et organa sexualia cieant ( 27). ! esi $65; jam vero in hanc irritabilitatem vegetabilium , nescio sitne aliqua materies, quae ple» mius dominetur, eamve incitet facilius, quin dixeris, urgeat efficacius, ad gravissimis suis officiis fungendum , quam lux (28); quanto, quaeso, ardore quanta vi ad lucem, sive solis naturalem et potentiorem, sive candelarum artificialem et debiliorem , accedere studeant folia et rami, et quidquid vegetabilis colorem viridem gerat, docent perpuichra C..Bonneti experimenta (29) et quotidianae conürmant observationes , quibus: constat inter omnes , in hyhernaculo aut caldario, initio. quo collocantur plantae, foliorunr utram- que paginam quaquaversum patere; paulo post hunc sitam convertere. folig; 'et unam dirigere diligenter et studiose paginam superiorem fenestras versus, lucem transmitteíi- tes; observatu,dignum est, quantopere nitantur et studeant herbae, sub densis dumis et sentibus occultae, ut, per relicta horumi spatiola eífugientes, exiguas impeditae lucis moüleculas. absorbeant , quo nisu vidi plantas 'induefites- formam ^ mirabiliter moristro- sam et fortuosam. Est tamen notandum, non omnibus: jugi partibus. lucem: esse : 1 i : ami- (5) C£. Brugmans, de Lolia ejnsiemque varia specie noxa et ad yel Ashe de aecuratiori ginem [eme fie titia maxime commendanda, pag. 17. (26) Ingenhousz , Versuche mit Pflanze, 2 Band. s. 65. dournal de Physiq. , 1786. Fevr. Journ, de Physig., Nov. 1776.. Journal 1.3794. Dec. Jourm. 1, 1789. Sept. et Decemb. et 179» ubi legitur j,lettre-de Mr. ya» JMdrum^a Nir. » Ingenheusz contenant des experiences sur l'action des vaisseaux des Plantes ,' qui :produit l'ascension de la seve.'* ft Poigts Magazin fur das neueste aus der Phyrik , G D. 4 St. 1790. S. 70. : Hs 1 NC Vid. Ceu. Dis, L p.g et 4, ubi plures laudat Auctores, Praeterea de. ceci. dericamo Mem, da Dad. des Sc. de Paris, Ao. Yz12, p. 212. de semiitiva Min. Ao. 1729. p. 35. eadem Acta et 1736. p.73. de ipoeynofo lio Mndrosaemi , Genoots, van Vlissingen, Dcel 5. bl.39&, Dee! o. bl. 1. de ZIedysoro: gyrante WMerie de P Acad, des SU2 de Pari, Y724. Poigis Megaz, tom. 6. St, 3. Sect. if seq. de irritabilitate: organorum sexualium vid. : Dew. de T' Acad, de. Paris , Ao. 1797. p. 469, et Joys Act, atc. Petropol. ,'Tom..6. p. 207—216. Ao, 1788... "n (28) Quantas vires lux exerceat in animalia, pre caeteris in hominem, egregie docuit Hornius, Ure die mira denngtn des Lichts auf den. lebenden menschlichen Kürper mit Ausnahine des Sélens , von E. ALS KoniBEsberg 1799 : (39) Bicletehe sur l'usage des fouilles dans fes plantes, p. 77 et seq,.— Ray, Hist, plant, "Tom. I. p. )s. B2 ; A TR ) 13 H..AÀQ) :xv.4w za! bo)0N'INESGOH amicam, eamque contra nonnullis molestam ; scilicet constat, quo praestantius irritas mentum sit, eo plus periculi metuendum esse ab intempestivo ejus usu: ut enim caudici adscendenti. gratissimus! est et necessarius lucis usus, ità descendenti inimicus: et infes- tus;'quo fit, ut, sicut ille..omni ope mititur, qui. lucem appetat, ita hic,' quantum potest, lucem fugiat.| Est autem haec fuga, quae veram videatur: pandere causam, cur caudex descendens sub terra se subducat, et radiculas proferat, et ascendens supra ter« ram sensim sese clevet et trunci vices gerat; quare, sicut solet, jaui egregie. dixit summus Azzaeus, in praeclaro opere PA//osophia Botanica ,, arbores fr uüticcsque sunt ., radices supra terram, arbor verticaliter inversa e caudice descendente fert foliia CE 2 adscendente xradiculas, ^! Doy. f I mw t * ] ho f L eniti $. 6. f 3í 5 , ? o 3Wie Neque minus quid faciat licis irritamentum monstrant Mircdtani vigiliae. Specto hic pulchras Libnaei observationes, docentes esse plantas, quae determinatis diei horis flo» res aperiant, expandant, claudant; sicut T'ropici mane aperti et ante vesperam reclusi; et aequinoctiales certa. et positiva diei hora idem .facientes: unde horologium confecit prom» ptum Linnaei ingenium ( 30 ); Lucis valorem confirmat vegetabilium somnus, nomen non prorsus incongruum, , Nimirum sunt plantae, quorum folia, praeprimis composita. quippe mollioris structurae et tenerioris indolis ,. sole occidente , situm, mutent , dependeant, versus se invicem inclinent, se invertant, tangente alterius folii facie superiore: alterius superiorem, et se imbricatim; quasi imponant fructibus. et floribus, acsi hos defendere conentur a noctis injuriis, uno verbo, quorum situs directio ita a solitis et diurnis disce- dant, ut haud raro novam quasi Physionomiam induisse plantam dixeris, neque intere dum eamdem aghoverís; sole vero oriente pristinum situm recipiunt folia, et instituta quasi acie amplissimam superficiem amicissimis solis radiis opponunt. Videtur autem hic somnus pro parie.exponendus ex mutata petioli. vasorum directione, quorum tena« Citatem et tonum Lux sustentat et auget egregie; unde id efficitur ut, luce absente, pe- tioli vasa et horum expansio, quae folium est, alium situm accipiant. Ex quibus simul €lucet, haud minorem luce utilitatem plantis praestare noctem; ut enim, mox si foret diuturnior, omnes plantarum functiones languerent, torperent et. suspenderentur, . et .ine duceretur vigoris vitalis. exstinctio, soporque'dein lethalis , ita si semper vigeret Lux, nimis incitatis quibusvis functionibus, exhaustis secretionibus et exhalationibus , irrumpen- $6, nullis amplius stimulis irritànda, lassitudine, siccae et oppressae succumberent plantae, $. 7. E (30) Ph, Betaniia , p. 272 et seq, COMMENTATIO CHEMIC A. 13 3 $T. Insignes vero lucis vires quam maxime docent plantarum absorptio et exhalatio, longe diversae prout fruantur lüce, aut careant. Quod si solis radiis collustrentur ve- getabilia, adeo incitatur horum absorptio, ut multo major aquae copia ingeratur, tum per ramos et folia, tum per radiculas , quam si in locis umbrosis et obscuris crescunt. Demonstrarunt id capta experimenta (31), et confirmant plantae Aequinoctiales frigidarum zegionum plantis et majores et succis pleniores. Incitatur praeprimis acidi carbonici appetitus, sive aéri inhaerentis sive aquae; quid, quo pleniore sole fruantur, eo majo- rem acidi carbonici copiam adsciscere plantas, facta pericula a Pziesz/ejo (32), Sene- bierio (33). Ingenhouszio (34) et Saussurio (35) demonstrarunt; adeo ut, si plantae crescant in locis umbrosis, hanc absorptionem torpere gravitcr, sin autem in obscuris, omnem silere, invenerint. Quod magis est, excipit in tenebris acidi carbonici absorp- tionem, hujus zcidi exhalatio , quae vesperi incipit, noctem omnem durat, et desinit sole Oriente (36). Et multo magis regit lux exhalationem: scilicet constat praeclaris Halesii (37) Senebierii et Guettardi (38) experimentis, quo magis luce collustraren- tur, eo majorem aquae copiam plantas exhalare , nihil vero aut parum , si in locis Obscuris licet calidissimis crescebant. Docuerunt quoque zie (39), S$pallanza- nii ' (81) Vid. Jaud. dissert. Coulenif p. 22. ubi egregium Iegitur experimentum, quo cerstat ramulos Detulae aIni duos ; " z " ? : (CUM. ecto horis tenebris et luci exposulsse Doctiss. Cou/orium 5 quorum alter luci expositus absorpserat yz aquae, alter E 8 vero tenebras expertus tantum eu (32) Preeven en Waarnem. op yerschill, soorten van Lucht , tom. I, p. 13t —I41e (33) Recherch, sur. Pinfluence de la lum, solaire, p. 10—26. (34) J. Ingenh. Versnche mit. pflanzen, vom. L. p. 51—55«, p. 75 seq« p. 296 seq, tom. II. p, 55 seq. (35) Recherch, chim. p. 30 et seq. (36) Ingenh. L. L. tom. Ll. p. 61 seq. tom. lH. p. 39 seq. p.Ót seq. p. 103 seq. p. r45 seq. et Sausure |, ?, p. 67 et seq. (37) La Statique des Pzgetauz , p. 17. Experienc. 5, et p. 20 seqe (38) Senebier , Physiol. Feget. tom, IV. p. 58 et 65. Mem. Phys.» Chem, tom. HL. p. 318. et iologie oder. Philosophia der lebenden INatur yon G.. R« Treyiranss , tom, 1V. p. 32. (39) Memoires sur la transpiration insensible des plantes per Guettard, dans les Memoires de l'Academie des Science, do larís Ao. 1248. pag. $69 —5092. et Ào. 1749. p. 265—318. ubi leguntur experimenta et accurate et crebro repetita , Has Jesiana confirmantia; quibus omnibus constitit, plantas lucis radiis carentes, at calidiori aére usas , mülto mlnus tr2ns- spirare, quam radiis lucis collustratas, frigidiorem vero ara expe!ras; ipsamque plantae partem, luce fructam, Waaspiratione uberiorem fuisse superiore ejusdem plantae ramo luce destituto, B3 14 H, ,C;, v493;: nga -BOON. MESG6H mii (40), Succowii (41), Iugenhouszil (42), Senebierii (43) et Saussurii (44) exe perimenta, ex plantis, sole aut luce non collustratis , nullum gaz oxygenium prodire, quod ex iis luce fruentibus, largiter expellitur (45). sre Itaque apparet lucem magnopere incitare vegetabilium irritabilitatem , et magna pro pàrte moderari eorum absorptionis et exhalationis opera, suoque regimini submittere eo- rundem nutritionem et incrementum; quae quidem conclusio eo facilius colligenda vi- detur, cum Lux habeat moderamen , in absorptionem talium substantiarum , aquae mi- mirum et acidi carbonici (46), quae potiorem alimenti partem plantis effüciunt, atque ita (40) L. L. P. L. C41) Journ, de Dhysigue tom, V. 49. p. 132. Ais (42) Comment. 2cadem. Pelat. Phys. Vol. V. p. 160. | ) (C43) L. L. tom. L. P. L. et tom. I, p. 51 seq., 247 seq. et »86 seq. —À sz mm (441) Mem. Phys. Ghim, tom. I, praeprimis p. 30 — 34. €45) Saussure, L. L. p. 57-59. ! : ( 46 ) Dissentiunt interse Physici, utrum acidum carbonicum plantis alimentum praebeat , nec ne, /Ex hoc acido car- bonium adsciscere plantas iffirmant PriesJeite, Drooven, en Waarnemingen op verschillende soortem: yan: Luchr, 'Tom, p. 1321— 4t. ngenhouszius, Versuche mit Pflanzen, Tom. L. p. 51—55. pag. 75 seqq. pag. 93 — 99. imprimis pag. 286—289. Sewebierius, Recherch. sur Pinfluence de la. Inmitre. Scolaire, pag. 10 26. Men. Phys. Chim. tom, I. Saursurius , Recherch. Chimiq. sur Ia yeget. p. 30 seqq. — Negant Hessezfratzius , Schei. Bibliot. "Tom. II. p. 127 — 139 p. 262—272. p. 3012309. Grindelius ,' Reinwardt Tijds. yoor INat. Wetens, No. 2, p. 188. et Organ. Kürper Chemiich, betrachtet , 'Tom. L. p. 117. Crellius, Treviranus ( Biologie , 'Tom. IV. pag. 9o seqq-) Si quis autem arbitretur, acl- dum carbonicum in alimentum plantarum cedere, non tamen obstat, quominus habeat acidum, carbonicum effica- cem planis stimulum: quicquid enim assumat fabrica organica, in hanc vires stimulantes exserit: praeterea si quis vires et functiones et fabricam regni organici consideret, mox videbit, nunquam organa remittere talem ma teriem , qualem assumpserint; stimulata alimento fabrica novam excitari actionem, et hanc talem, qualis sunmo Naturae beneficio optime valeat, contenti alimenti indolem mutare, inque novam convertere: ita stimulantur glan* dulae salivales et ventriculi cryptae, alimentis et chymo, ut eliciantur succi, ad decomponendam alimenti na- turam, exque decomposita novam formandam materiem aptissimi: haud aliter videmus aquam intrantem foliorum et radicu'arum vasa, haecce illam resolventia, novasque ex ea materies struentia, «e» At quicquid excrementum est, non adhibetur in alimentum individui excernent'is; plantae vero, dum exhalant, multum acidi carbonici reji- ciunt. ]ta quidem ; sed si de quodam excremento res sit, ratio temporis est habenda, quo materies excernatur 5 die enim absorbent acidum carbonicum, noctu idem exhalant plantae ; praeterea sunt excrementa, quae haec non sunt, nisi organis, quae ista ejiciant; ita cutis vasa exhalantia exhalant aquam, absorbent eam cütanea absorben- tia; ita-plantarum fol'orum et radicularum vasa ejiciunt aquam, et avide aquam adsclscunt, & At ex bumo plantae eligunt carbonium. Ira quidem; nescio tamen causim, curcarbonium ex humo potius, quam ex acido carbonico ih plantarum nutrimentum convertatur; perpetuo enim pergunt plantae ab;orbere, digerere , nutrire, secernere; num igitur egedem vasorum vires, quae ex humo carbonium haustum in alimentum convertunt, immutatum relinquünt ecídum carbonicum; an hoc per tot millia vasorum meandrorum et gyrorum, quot plantae abundant; integrum. circumvehitur? an in hoc, dum stimulat, vasa nihil reagunt? minime id fieri posse apparet clore. — At tantam Vidi carbonici copiam exhalint plantae, quantam adsciscunt Mirum sane acquilibrium , et in reguo organico ra« ris. COMMENTATIO CHEMIC A. 15 $ta dirisat exhalaticnem, ut exspirentur gaz oxygcnium et aqua, quae si retincantur,: procul dubio vcgetabilium fabricae nocent ct gravissimas inferunt molestias. Verum non epus est, ut amplis demonstrem argumentis, cx Physiologicis et Pathologicis principiis petitis, quantopere mutentur secretiones, et a solita norma recedant, exhalatione et ab- sorptione mutatis, insolitis stimulis incitata irritabilitate, et ad quosvis enormes motus provocata, alioque, quam quod solet ingeri aut conducit, allato alimentorum aut gcne- re, aut copid. Quorum principiorum ratione habita, tantum abest ut haesitantes dubie temus , ut certo certius nobis persuasum sit, in plantis in umbra et tenebris crescenti- bus insolite lacessitam irritabilitatem , insolite peractas exhalationem et absorptionem, in- solitumque alimentorum appetitum ct ingestionem , insolito ordine sequi et perversa norma omnem secretionum officinam. At vero duce sana Physiologia, neque speciosis argumentis aut dubiis experimentis de vera via deducti, docemur, principia proxima organica , quaeque sint sive animaliunt sive vegetabilium, ex uberrimo secretionum fonte non tantum singula esse hausta, ve- rum hacc principia proxima habenda esse nihil aliud, quam effectus harum secretionum quam maxime necessarios. Praeterea constitit praeclaris experimentis , quantam efífica- ciam lux exserat in generationem, tum spontaneam, vel aequivocam , tum solitam, natam. ex sui similibus. Scilicet quantopere infusoriorum , quae dicuntur animaleula, vel con- fervularum, sive materiei viridis Pries/eii, genesin lux augeat et promoveat, docuerunt Ingenhouszius (47). Treviranus (48) et Ludersen (49). Verum, id quod hic volu. mus, in tenebris nullam foecunditatem vel generationem in plantis umquam | observavit Meesius (50). Quibus collatis apparet, nullam esse quarumvis plantarum functionem, quam: rissimum ; est deinde difüicillimum, immo ZZ/;yzzoy, certo calculo definire omnem nutritionis in vegetabilibus pro« wessum , veramque reperire rationem inter assumpta et excreta: at vero, praeter ipsa Senebieriana et Ingenhouszias xa experimenta, non tale quid indicant subtiliter instituta a Saussurie experimenta, Recherch. Chim. p.27 seqq. imt primis p. 49 seq. quare dubito, hanc rem jam esse demonstraram. Unde igitur carbonium hauriunt ut reliquae, ita inprimis illae plantae, quae non humo fruuntur, quae arenae, saxis increscunt, Cacti, Aloae, aliae? Promte- zespondent: est carbonium productum vegetecvum ( Trevir. Diog, Tom. 1V. pag. 93.) lucis efficacia efformatum 5 et affirmat Grindelius, cx aqua carbonium producere Naturam, — Reíimwaerdr /|.7. p. 182.) Nimirum, nulla alia via erat superstes. quam haec hypothetica Hanc autem carbonii formationis rationem etiarnum mulia confirmant experi» menta, nullaeque observationes. Quibus omnibus collatis nondum video, quare negem, ex acido carbonico sibi tomparare plantas aliquam sui carbonii, quo ex parte componantur, portionem. C472 NNeuvelies: Experiences et Obiersations sur. divers. objets de. Physique, p. 6—136. praeprimis p.2e et o3 vel Feriuche mit Pflanzen, Tom. Y. Il. !IL. et geournal de Physique, Tom. XXV. pag. 1 seq. 5 4t) Biolegie , Tom. M. p. ^98 seq. (49) Natuurkund, Verh. van. de Holl. Maatsch. der. Wetensch, te. Haarlem, VII Deel, I Stuk, p. 40, 52, 5379 57- (50) Jeurnal de Phy , 1775. tom. Vi. p. 453—456. Ubi egregia leguntur Meeziana experimenta, quae quo& Ármotuerint Celeberrimo $windezio debetur, 16 H,-G.. ov A Ww y DIEIR. 4B.OSO0.N- i2MjT2SSAC. TI Y quam lux non incitet et promovcat. Quidquid enim Physici disputent de vegetabilium functionibus et viribus, de corum irritabilitate Halleriana, sensibus et scnsorio commue ni, quorum organorum et virium defensionem, nonnulli suscepisse videntur, magis in- dulgentes nimiae analogiae, quam ducti naturae observatione (51), ad quinque functio- nes singulae, quasquas habeant plantae, haud incongrue possunt reduci, nimirum ad ab- sorptionem , assimilationem , secretionem vcl excretionem, evolutionem et generationem. Vidimus autem, et mox amplius videbimus, magnopere in umbra et tenebris torpere absorptionem, assimilationem , quibus laesis fit, male ut afficiantur organa secretoria, hinc evolutio turbetur, perdaturque ita memorabilis illa functio , ad quam edendam, ut animalis sic vegetabilis universi, justum robur, tonus, energia, exigantur; haec est Ge- neratio. Verum nescio sitne aliquis , qui non tantum non percipiat, ne sibi quidem finsat, posse omnes functiones corporis vcgetabilisy, eo quo diximus modo a luce pro- moveri, nisi statuat, creationem principiorum proximorum a luce pendere, saltem ali- quam accipere modificationem. — Haud enim ignorat, quidquid lux in plantas agat, id àgere stimuli ope, et porro singula principia proxima esse secretionis effectus, prae cete- ris vero ei certum est, indolem materiae secretae qualemcumque conformare applicationem sti- * (51) Vid. Zeinomie eder Gezetze des organischen Lebens yon. E. Darwin aus dem. Erglischen. überseze yon 3. D. Brardis, y Theil. p» 189 ad p. 19r. dicit ,,d:e Blü:ter der Mimosa, der Diomda, die Staubfüden verschiedener Blumen, ha- y, ben einen sinn für üusserlichen Eindruck, das ist einen Gefühlsinm und also ein gemeinschaftiches Sensorium » pe 193 et 192. Durch welche Kraít werden die Staubfiüden in manchen Blumen und die stempel in anderen ge» » leitet, um ihre Liebhaber zu finden? Wovon wissen die einen, dass die andern in ihrer nachtbarschaft sind? » Wird diese sonderbare Art von annihrung durch mechanische Anziehung oder durch die Empfindung der Liebe » hervorgebracht? Die letztere meinung wird durch die stürkste Analogic unterstüzrt, ^ Loquitur de custu, tactu et concludit p. 193. ,, Diesen muss noch die unzweifelhafte Evidenz ihrer Leidenschaft der Liebe hinzugefügt » werden, und ich glaube, wir kónnem mit wahrheit schliessen , dass sie mit einem gemeinschaftlichen sensorium », begabt sind , welches jeder Knosse eigen isr, und dass sie gelegentlich diese Perceptionem wiederholen mussen, ,, entweder in ihren Trüumen, oder in den stunden des Wachens, und folglich sowohl von manchen Eigenschiftem ,, der Welt ausser ihnen, als von ihrer eigenen existenz, müssen Ideen haben!" Jam ante Darwinwm fuere Physi* ci, qui sensus plantis denegare non ausi sunt, ita Ao, :765. Rebinetur: ,, Sentir, percevoir, penser, connoitre , $4, sont des mots Synonimes, Auss! je ne vois aucun risque a admettre dans les Plantes un certain degré de » Connoissance, et d'intelligence, de pensée, et de jugement; puisque nous sommes forcés , d'y reconnoitie du » sentiment, du desir , de l'aversion, attestés par les actes qui les supposent. "^ Haud aliter Zarrius Zngler ( vid. Coulon. Disert. l, p. 31 et 39. , Quin ipse praeclarus et Physicus et Philosophus Zonsetus non temere sensus dotes plantis esse negandas censuit, at prudenti judicio, quo erat, argumentis defensoribus vegetabiiium sensilitatis addi- dit ,, nos jugemens surl'insensibilité des Plantes sont hasardées, je n'ai pas prerendu prowver que les piautes , sont sensibles, mais voulu montrer qu'il n'est pas prouvé, qu'elles ne le sont point," Copremp de /a Netsre Part, X, Chap. XXXI. : j| Q0MMENTATIO CHEMICHA,- i7 stimuli ad fabricam secérnentem. Itaque, sive lux habeatur corptis, quod per se sübsi- üt, sive alius corporis cüjuscutique modifieatio ; aut effluxus, sive dicatur simplex, sive: quid compositi , quod probabilius est, cum videatur singulas corporis vegetabilis func- tiónes simulare irritamenti ope; debe determinare potissimüm ' TuPMPI Vegetábi- Hum "V idipcadem indolem. ndn t aM Y5T^ f bn» "6 Ard aae [3 a^ Cs pem n D EAM Mt sept 6nd S'ECUNDU'M-"" jin QUODNAM DISCRIMEN INTERCEDAT INTER PRINCIPIA VEGÉTA«. BILIUM PROXIMA REGIONUM, QUAE MAJORES MINORESVE LUCIS VIRES/.EXPERIANTUR, $.:8. Missis premimur ' difüctltatibus , si ——— quasnatm: partes: ad principia ves getabilium proxima créánda Lux conferat, aut quaenam horüm creet; Licet enim lubétitet fateainur, qui maximas inefitissimis Nature petscrutatoribus gratias agimus, fuissé jam Physicos, qui magna pulsi cupiditate. latum Scientiarum Physicarum ambitum la« tius extendendi, in hanc quoque rem diligenter inquisiverunt, ^noviterque detecta phae:' noiena permagno suarüm inventionum numero addiderunt; si, quod sentiam y pálai pró« fiteri fas est, non videtur haec res pro sua dignitate et. momento indagütà -esséj're- lictus est campus amplissimus sane et dignus , quem percurrant | diligentius: Physico-' rum enim, qui hanc rem examini subjecerunt, nonnulli floruere eo praecedentis 'saeculi articulo, quo, nondum mutata Chemicae disciplinae facie, vegetabilium 'analyseos ratio parum habebatur, neque nisi igne, fallaci utique auxilio, investigata chemica vegetabilium matura colligebatur; in qua conditione versati sunt 4eesius, Bonnezus: ali vero, Zngen- houszius, et praeprimis .Seneberius, id quidem felicitatis fastigium attigerünt, ut praeclae. Tis B/aehii, Priestleii, Cayendishii, et pneumaticae, quae diciwur, chemiae summi con- [9 - di« (s Heo :vkw rz; BOON.MESGH ditoris Leveisttii. conatibus, ommis , at praecipue vegetabilis. chemiae . conditionem, praestantiorem -viderint..et perfectiorem ; quam;.non. tantum. negamus, eos. umquam ne- glexisse,, verum.in. quam egregium usum hane i ipsi converterint , ad amplificanda et illustrane da!sua experimenta eorum opera optime testari opinamur; ipsi tamen vegetabilium. ana» lysi, ut etiamnum multa, sic tum temporis plura. deérant auxilia et artificia; deérat pere magnus experimentorum varia ratione, ut decet, repetitorum numerus; haerebant excul- tae opiniones ex collapsa antiquiori theoria superstites, et aliquando colebatur omnis scientiae capitalis hostis, sectae studium; accedit, quod indefessa recentiorum chemico- rum industria in plantis nova detexerit principia proxima ,'novas ejusdenr principii quasi: species, multasque novas principiorum mutuas copulas. Hinc caute progrediendum esse colligentem me admonuerunt, rei, cujus tractationem suscepi, matura, et lhuic debitae cautelae, ut perlustrarer , quid Lux praestet plantis earum regionum incolis, ubi sol spaf- git ditiores radios, quid contra plantis illas terràs habitantibus, quae Lucis rariores ace. cipiunt radios, et quodnam discrimen intercedat enin inter et qualitatem principios rum proximorum. utriusqua ky neis IV23408WIM 23H40[z7. 84 o gi 9. Cuique regioni sua est facies, quae dependet a ratione, quae est inter- solis et regio is stationem , ab aére, ab ipsa regionis superficie, et continentis et aquarum, ab utrius. que hujus incolis animantibus, et prae caeteris, quod híc volo, a. vegetantibus; id. d cent pulcherrima, quorumyis. optimorum Naturae descriptorum opera, . et. venustissima; ve» nerabilis antiguitatis monumenta, Graecorum. Romanorumque. poàmatas quantum discri- men inter Europeam et Asiaticam, inter. Aíricanam et Americanam vegetationem , quane tum inter Australicas reliquasque terrarum orbis..memoratas,plantas; plantarumr varietas. et. discrimen sunt, quae.cx:frigidissimis Europae plagis profectum in. summam rapiant: admirationem «si; Americanas | pa]marum.. $ylvas: ingrediatur; -haec. movent. Nigritam, qui; assuetus. confertae; etditioric vegetation. conspiciat. nudos Borealis. Europae graminosos campos percepit tdle.quid-im;barbaram Lapponiam iter faciens eximius Lizgecus, cum. Scriberet ;.:5;6aljdissimas -orbis.partes regit. superba Palmarum familia, terras calidas in- » Colunt froticantes; plantarum gentes, Australes Europae plagas numerosa ornat herba- » rum: corona ,. Deleium: Daniamque. graminum occupant copiae, Sueciam muscorum ag- » mina, ulümatm vero.frisidissimamque Lapponiam pallidae algae , praesertim albi. Lie In. » chenes (1,).?? ui HIT (1) C, Linse! flra Lapp. proleg. p. 34. xen oc Dum COMMENTATIO CHEMIC A, 28 1n America, Africa, Asia, calidiori Europa, majore cnergeia evolvuntur plantae, lae- tids ef crássids eXcrescunt, surgunt trunci ad incredibilem magnitudinem Cüm 'füliis, suo trunco respondentibus, mire augentur flores et fructus et numero'et magnitudine, splendentes et rübentes lucis ipnisque aemuli, dumque spargurit gratissimos et cffica- cissimos odores, simul sapore Vatio ffagrante pleni. Est hujus incrementi sól auctor; adeo ut si fingamus ditissimos suos radios ab Africa et America solem àvocare, non amplius Lauros et Melastomas neque superbas Palas Americam ornare intclligamus, et Africam perdere ingentes suas Ericas, Aloés, Liliaceas, Stapelios; quos radios si col- lustrare Sueciam et Lapponiam ponamus, Alsarum, Muscorum et Lichenum successores habemus Mimosas, Palmas, Myrtos: neque leve esse aut dubium hoc asscrtuur videnrir onfirmare anni tempestates, diversis suis articulis diversas plantas ferentes, et perpol chrae principum peregrinztorum observationes, ubi clima est idem, probantes, eamdem quoque inveniri vegetationem : quales sunt ZozrzefortZ, qui ad radices Ararad répcerit illas plantas, quae in America erant vulgares , adscendenti autem altius obviara ibant vegetabilia circa Lutetiam Parisiorum crescentia, et superiori loco plantae Suecicáe; qua- re jam id breviter expressit Lizzaeus, ,reperiuntur in Pyrenaeis, Helveticis, Scoticis mon- tibus, Olympo, Ida, eadem vegetabilia, quae Alpes Lápponicas et Groenlandicas vés- tiunt (2)." Quibus collatis concludimus, cum forma vegetabilium externa divetsarum Tegionum tantopere differat, differre quoque plantarum strücturam internam «et sécretioe num officinam , atque ideo harum effectus, qui dicuntur principia proxima: quam rem jam amplius investigabimus , ab acidis incipientes. $8. 10. Diversa acida in plantis reperiri novimus, quorum alia magis insunt plantis regionum Orientalium et Meridionalium indigenis, alia magis propria plantis Dorealibus, alia utri- que harum generi competunt. Sic acidum aceticum invenitur in sevo quarumvis. plarie tarum, vcl nudum vel cum potassa copulatum (3). Acidum Oxalicum ingreditur quoque radices et cortices utriusque plantarum generis, ut Lapathi, Foeniculi, Valerianae, Cur- cumae, Zedoariae, Zengiberis radices, Cinnamomi , Cascarillae ,. Cassiae ; Quercus, Ul- mi, (2) Linxaei , Oratio de telluris habitabilis incremento, p. 33. Essai sur la. Geegraphie des Plantes, par Humbeldt , ét "Tableaux de la Nature, par Humboldt , ou considerations sur les désert , sur la Physnionomie des végétaux , et sur. Jes Casa- vacies de L'Oroneque , traduits de PAllewand par. Eyries, et 3Biologie oder Philosophie der Lebende Natur yom G, R. Trost. T4"w, 1703. zweyter Band. p. 44 seqq. £3) Theri. tom. VIII. p. s. C a 20 H..€. y aw on ER: ;B,OjON; MESCH mi, Fraxini cortices (4). Acid. tartarosi ortum nescio. etiam. Dorealibusne potius tri- buamus, an vero Meridionalibus vegetabilibus; ingreditur enim Leontodon Taraxacum Triticum repens, et simul Tamarindos et Agavem Americanmm (5). Citricum Vero ,. quod rarius cum alcalibus, nisi cum parva calcis copia, conjunctum occurrit, purum. fere continetur in maturis fructibus Europae meridionalis. et Orientis, ut in iis Citri medicae et Aurantiorum , mixtum vero, cum acido, malico in, fructibus. rubris nostrarum. regionum, in inmaturis majori copia; quod uvae. confirmant, quae boreali terra cultae. praeprimis immaturae hoc acido plenae sunt (6). ; Acidi malici autem, multo majorem copiam parant plantae boreales, quam meridiona- les; quod docent poma, pruni, baccae rübesiorum , berberis, hoc acido ditissima 5. cujus tamen vestigia. detexit F'auquelinus .in "Tamarindorum. pulpa, eurcroisius in Phoenicis. Daetileferae polline, ZZ»ffzmannus in Agave Americana (7). Acidum. Gallicum. numquam. inventum est nisi arctissime junctum cum. principio, adstringente, quod omnis regio gignere videtur; quare non meretur Meridionalibus potius, quam Dorealibus plantis attribui (8). Acidum Prussicum dicitur inesse foliis Lauro- Cerasi, fruticis Meridionalis. Europae, et inest in hortis nostris.cultis, Lauro-Cerasis; praeterea omnes nuces ama» ras frequenter quoque in nostra patria suspicantur Chemici hoc acidum praebere ( 9). Acidum Benzoicum dicitur nondum esse repertum, nisi in Dalsamis quae veniunt ex cali- dissimis regipnibus. (10):,an igitur hoc acidum parant, herbivora, quorum faeces et urinas constat hoc acidum ingredi (11 j? an vero gratissimus odor, quem sparg it foe-. num bonae notae, ex hujus acidi vaporibus nascitur? Est tamen acidum, quod junctum cum calce non invenitur, nisi in cortice unius arboris , coelo utentis serenissimo , cae lidissimo, id est Kinicum (12). An huic opponere licet acidum Fungicum in fungis: inventum (13), quos haud ignoramus quaerere sibi domicilium frigidum , humidum ,, 24 a d soa Te b ví (Os iod AT t ua (4) Toms, Tom. VIII. p. 6. (52-14. Eod. p. 7. 8. €6) Jd. Eod p. 9. iz : binds €722 Jd. Eod, p. 9g... Thenard sraitd de Chime MI. p« 941 (9) Id. Eod. p. 131. Zhenard Eod. Yi5 seq, í (9) Thrm:, LE. L. p. 12. seq. et Beytróge zur geschichte der Blanhmre-g wwit virswehem caet. vem Ithmer, Yfoga p. 105 — 120. (10). Themen, L. L. p..270.seq, Themard tom. III. p« 165. (11) Annales de Chim, tom, XXXI. p. 62 seq. Thenard, tom. TIT. p. 590. (12) Thenard, L. L. p. 119. et Reipwardt, Tidfchrift v yeor ANatuurkand, Wetenich, INO, Y. p. 79 etseg, (12) Tianard , L. L« p. 113 seq. ————— COMMENTATIO CHEMICA,. : at obscurum ? Quodsi qualitate acidorum non multum a se invicem differre" videantur plantae divcrsarum | regionum ,, largis vel paucis solis radiis collustratarum , majus in- tercedit discrimen inter acidorum quantitatem , horumque cum aliis principiis copulasz solent enim Mceridionales et Orientales plantae minorem acidorum copiam praebere, quamr Boreales; quod manifesto apparet, ambarum plantarum fructibus inter se comparatis ,. aut in Borealibus hortis cultis plantis Orientalium regionum indigenis: praeterea. in Orien- te, acida cum saccharinis, aethereis, resinosis principiis copulam ineunt, in Dorealibus- plagis vulgo cum mucilagine et parca muco-sacchari copia; unde talium fructuum pro- ficiscitur sapor acrior et acerbior, non nisi largo sacchari usu corrigendus. S. Ie Difücilius est de principiis extractivo, coriarío, amaro, narcotico et acri, disserere. Principium extractivum enim saepe confunditur cum extracto, quasi sint eadem; haud vero leve est inter haee duo: discrimen; alterum cnim habetur principium singulare a caeteris diversum ; alterum continet varia principia mixta, aut chemice inter se copulataz praeterez sunt, qui dubitent, num revera existat in plantis tale principium (14); quae quidem dubitatio indicat, nondum esse reagentia, quae in aprico ponant materiam ex- tractivam, quae vero hanc detegere putantur, in alias materies simili ratione agere; Physicorum etiam existere materiem extractivam: affirmantium analyses docent, eam arctise simo vinculo cum multis principiis, ut coriario, gummoso , resinoso, aliis, jungi, et ?cris attactu facile in resinam mutari, innumerasque accipere species, tot fere, ex quot plantis extrahitur; diversamque esse in sevo plantarum , diversam in cortice, aliam in radice; unde haud immerito concludere videmur, hoc extractivum principium in diversis regionibus diverse parari, et contendimus in regionibus apricis magis accedere ad indoe lem resinosam , in frigidis ad mucilaginosam: id quod apparet egregie, si ex Cortice Peru- viano et Cascarilla extractum paratum comparemus cum cxtractis ex nostris regionibus cole lectis. De Principio coriario quoque nondum certo constat; licet nulla sit materies ve- getabilis, quam diligentius et saepius perscrutati sint experüssimi chemici, inter quos, Layoiserium , Seguinum ,. Proustium , Trommsdorffums,. Pelleterium, Dayyum s, AThomso- Zum , nominasse sufüciet (15). Plerique assumunt", esse hoc principium saporis adstrin-- gene (14) Tomi, L. L. p. 160. Thenard , L. L. P. 341 seq: (75) Thon. L. L. p. 152 seq. Thenard , Le L. p- 342. et Disput, Cher, de. adstying. tat, defómia a. Cl, Vormaer, €x dis Organ, Cirper chemisch beiracht yon, D. I1, Grindel , p« 26 seq. € 3 s 22 H. C. vax* przà* BOON MESCH gentis, collamque animalem praecipitare sub specie materiae tenacis, in aqua non solü« bilis, difficillime putrescentis; magnamque vim exercere in quasvis metallorum solutio- nes, maximam in stanneas et ferreas. Ut extractivi, sic coriarii principii plurimae sünt species; exemplo sint principia coriaria e Gallis, Thea, Tevia Catechu, Gummi Kino, parata, his illisve dotibus a se invicem diversa. Gignit autem lianc materiem omnis re- gio, si lichenum, müscorum, algarum, quippe rarissime eam secum ferentium, frigi- diores exceperis patrias (16). Licet autem non summam solis efficaciam exigant plan- tae, ut coriarium hocce principium proferant, testibus Quercu, Tormentilla, Bistortà , alis; tamen videtur in calidioribus terrís et purius et majori copia parari; docent suce cus Catechu Bengalensis, Gummi Kino Africanum . praeprimis Gallae, quarum Alip- penses majores reliquis magis adstringentes. Sunt quoque Physici, qui amaritiem quamdam, quam nonnullae plantae continent insignem , habent principium peculiare a caeteris diversum ,. quodque dicunt purissimum fieri in Quassiae ligno, Lupuli tupuli foliis, Gentianae radice (17). Inhaerere saepius amaritiem fortissimam plantarum ex- tractis novimus; interim difficile est judicare, sitne hoc principium amarum cum extractivo arctissime junctum , an vero materiae extractivae indoli propria sit haec amarities. Quid quod alii hanc amaritiem crudam coriarii principii speciei adscribunt; quot et quanta etiam- num in vegetabilium analysi sint desideranda , apparet iterum. Quidquid sit, larga manu in plantis amaritiem gignit Natura, neque excluditur regio, etiamsi frigidissima, quae non plantas gerat amaritie insignes: docent hoc Taraxacum, Gentiana , Lichen Yslandicus; attamen amarities praevalere videtur in plantis calidiori coelo utentibus; ut ex earum lignis €t corticibus apparet, Multas plantas sapore acri urente eminere novimus (18)5 hoc pleni sunt ranunculi, raphani, sinapi, piper album et Hispanicum: parum autem novi- mus quale hoc sit principium; cum variis principiis videtur sese conjungere, cum oleo aethereo, ut in sinapi, cum mucilagine, ut in Mezereo (19); neque omne hoc acre principium nnius ejusdemque indolis esse, docent gustus et tactus, et quod hoc acre in (165 Quamvis frigidiores terrae cryptogamicis plantis plerumque ditiores videantur, quam calidiores; hae quoque iügentem cryptogamicarum copiam alunt: ita //ambo/drius. ,, Si d'autres voyageurs ont assuré que les cryptogames »; Sont tres rares sous (es tropiques, cette assertion se fondoit sans doute suf ce qu'ils ne visitoient que des cótces 5; arides , ou des ilo:s cultivós sans penetrer assez dans l'interieur des continens, Des plantes licheneuses de méme 4 €spece se trouvent sous toutes les latitudes; Jeur forme paroit aussi independante de l'influence des climats , que a4, l'est la nature des roches qu'ils habitent, " Geegraph. des Plaut, p. 21- (17) Tàemi. L, L. p. 142 seq, Grind. L, L. p. 38 seq, (13) Thom, L. L. p. 356 seq. (19 ) Grindtl, L. L. p. 33. COMMENTATIO CHEMIC 4A a3 in aqua solvatur, ut acre ranunculi, illud in spiritu vini, ut acre piperis Hispanici: hac materia acri uberiores sunt calidissimae regiones, eam fere ignorant frigidissimae. Prin- cipium narcoticum proprie dicitur illud quod opio inest; praeter materiam extracrivam , resinosam , oleosam , acidam , mucilaginosam et glutinosatr , opium ingreditur sube stantia haec narcotica à .Dero:ze probe examinata, solida, alba, insipida, inodora, aqua gravior, crystallisabilis (20). Hoc principium videtur coelum meridionale efficacius pae rare, cum hac qualitate multo inferiores sint papaveres in terra minus aprica crescentes. sole largiori usis. Dicitur etiam inesse hoc narcoticum lactucae virosae et sativae; intee rim hoc nomine insigniuntur et Atropa Belladonna , Digitalis purpurea, Hyoscyamus niger, Conium maculatum, Datura strammonium, Ledum palustre, Nicotiana Tabacum, Prunus-Lauro-cerasus. Videtur autem materies in singulis longe altus esse indolis; id tes- tantur diversissimi effectus , sive optati, sive terribiles, quos memoratorum vegetabilium usus vel abusus edunt in corpus animale, omnium praestantissimum, quod cognosco, reagens. In tanto horum principiorum principum discrimine difficile est judicare, quae- nam regio horum majorem quantitatem creet, vel efficaciorem indolem; singularum plan- tarum venenatarum cultus diligens in diversis regionibus hoc problema potest solvere; Opponimus Papaveri Orientali, Nicotianae, Hyoscyamum, Belladonnam; Dorealibus terris wi venenata haud difficile palmam praeripiunt Meridionales.. $. I2. . Materies vegeto-animales , azotum continentes, parant plantae cujuscunque regionis incolae. Constat familias plantarum luridarum, ubique habitantium, prae reliquis azoto €sse divites: imprimis memorandum est glucem, tenacem elasticam: materiem , panariae fer- meentationis primum "auctorem, uberrimam contineri in Cerealibus, tritico, secali, ubi- vis terrarum luxuriose cultis (21); invenerunt vero hanc glutinosam materiem in mul- tis floribus et fructibus Proeestius, Fabroni et Thenard; quin in omnibus foliis eam. se ipvenisse afüirmat meritissimus Aoue//e, Praeterea expressi liquores e crambe, cochlearia , Sambuco, Cetraria Islandica, multisque aliis, ad fundum dimittunt, si quiescant, mnte- rim singularem, foeculam viridem dictam ; haec vero continet praeter fibrosas partes, €t resinosam materiem viridi tinctam omnique foeculae virorem impertientem , glutinosam Bubstantiamr ( 22). Al- (20) Tomi, L. L. p. 175. Thenard L. L, p. 250« Grindel, p. 32. (21) Tham. L. L. p. 120. et van Meerien , oyer de Broidgistinz , p. 43 seq. Tkósard. L. L. p. $34. (22) Them, L. L. p. 130. EY H.. C vas pe? BOON MESCH Albumen etiam in multis plantis occurrit; majori vel minori solis efficacia usis; jam illustres ScAcelejus.et Fourcroy hanc materiem in compluribus invenerunt vegetabilibus; hanc vero aliis dotibus instructam esse albumini propriis, dein probavit Roue/le. Inte- rim magnam albuminis copiam invenit (23) Zauguelinus.in succo lacteo, Carricae pa- payae, plantae Americanae, tantamque albuminis quántitatem" continet succus fructus Hibisci esculenti, ut depurando impuro sacchari syrüpo commode posse inservire do- cuerit Clarckius. Porro in plantis calidiorum regionum incolis invenerunt Chemici fi* brinam et gelatinam; hanc enim J/uguelimus et Fourcroius detexerunt in polline Phoe« nicis Dactiliferae, illam Z'wquelinus in eodem succo Carricae Pápayae (24). - 8. 13. Amylaceae materiae; quae in intimis vegetabilium quasi cellariis paratur et servatur, ut futurae plantulae constans et optimum praebeat nutrimentum , larga copia continetur in seminibus Cerealibus, ut et in plantarum radicibus, bulbis, tuberibus, et in ita dicta &rborum medulla cum variis materiis conjuncta vel mixta occurrit (25) Sic imn se- minibus cum glutine, muco-saccharo, oleo, in bulbis et radicibus cum mucilagine. Amy- lum profert omnis regio, et Borealis et Meridionalis; quanta amyli copia repleta sunt triticum , secale, solana-tuberosa, in Borealibus plagis luxuriose culta, haud raro reli- quis praestantiora! Contra, quantum amyli praebent radices Orchidis masculae, bifo- liae, pyramidalis , quantum medullae Palmae farinariae, et succus venenatus radicum Tatrophae Manihoc, ex quo panem conficiunt Americani. Üt vero caeterorum, "sic et hlujus principii non unam sed plurimas species gignit natura. Videtur enim amylum calidarum regionum magis accedere ad mucilaginem et facilius in aqua solvi: efficitne hanc mutationem efficacius solis irritamentum? potest efüicere; nam Cerealium semina et Pisa et Fabae, dum germinant, dulcescunt, et simul mucilaginosam indolem magis magis- que induunt; interim hic memorandum est, Solana tuberosa gelu affecta ingratam con-' trahere dulcedinem , et semina Zaeae Mays, et Tritici, dum evolvuntur, mucilaginea esse e&t dulcia, plenius autem evoluta fieri amylacea (26). Gum- 23) Themw L. L. p. 133. Fourcroy , Syit, de Conn. Chim, tom, VIII. p. 85. WWildenau, Grumdris. der Kraum 5 Ed. p. 300. (24) Thom. L. L, p. 138. (25) Thom L. L. p, 85 seq. Thunard. L, L. p. 188 &eq.,. Grind, L. L. p» 21 seq, (26) Grindel, L, L. p. J. COMMÉNTATIO CHEMIC A. 25 unmi, in laxa tela vegetabilium cellulosa plerumque contentum, uberius producitur in resionibus calidioribus, ut gummi arabicum a Mimosa Nilotica aliisque mimosis ( 27 ). Pruni etiam et Cerasi gummi exstillant sub nostro quoque climate; equidem autem nul- jes Prunos vidi gummi emittentes, nisi quae crescebant in apricis locis; neque haec res ebscura videtur; solet enim gummi emitti plethorà, quam partim inducit generalis vaso- rum plenitudo, partim allatus solis stimulus, et simul affecti calorici vis expandens, unde ex vasis ruptis effluit liquor gummosus. Mucilazo vero etsi in calidissimis regionibus haud infrequens, teste Astragalo traga- cantha , uberior tamen invenitur in Dorealibus plagis; recte enim ZJermóbs;acdt distinxit summi a mucilagine; aquosa gummi solutio est diaphana, glutinosa, ductilis: mucila- ginis vero opaca est, nec glutinosa nec tenax, verum gliscens inter digitos; mucilagine plenae sunt Consolida, Althaea, Malva, Lichenes, ut Pulmonarius, Islandicus, Fraxi- mgeus, Materia dulcis, vel saccharum, in omni regione producitur; differt tam-n in va- ris regionibus sacchari copia, indoles et cum aliis principiis copula; rarissime in frigi- darum terrarum plantis purum occurrit saccharum , arcte vero junctum cum matera amylacea, mucilaginea,' extractiva 5 contra Meridionales plantae plenae sunt purioris Sac- chari; quam facilibus artificiis ex arundine saccharifera, in utraque India sponte nascente et culta, et ex acere saccharino, larga sacchari copia paratur (238 ): quodsi hae arundines et acera in calidis etiam Europae regionibus debita cura colantur, nondum tamen purum praebent saccharum. Docuerunt id-egregie, ni fallar, praeclara Be772ezdíi experimenta , qui colebat arundinem apud Nizzam ( Departement des ZfIpes marines) (29)5 excrescebat fere arundo ad eamdem altitudinem, ad quam Americana, sed proferebat saccharum non crystals lisabile, verum mucilagineum. ^Aceris saccharini cultus in Gallia non feliciores fuerunt; praeterea invenit ill. ProeszZus, quo pleniori sole uvae fruerentur, eo plus purioris sac» chari has proferre; in plagis Europae Meridionalibus, Hispania, Gallia, facile ex uvis. $accharum potest colligi, quod ex uvis in Borealibus plagis, Germania, Hollandia cres» centibus, nullum valet artificium separare. - » Num vero huc referri meretur observatio a Labe//arderio facta, docens Palmae fari- mariae liquorem interdiu saccharinà materià ditiorem , quam noctu? (30). Novimus.quidem in calidissimis regionibus saccharum comitari multam mucilaginem , et (27) Toms, L. L, p. 55. Thenard, L. L. p. 189, Griudel. L, L, p. 14, (28) Thems Lv L. p. 15 Seq. 7henard. L. L. p. 158 seq. — Grindel, L. L. p. ^2. (29) Allgemeine Clem. Biblioth, des 19 jahrhund, yan g« B. Trommsdorff, 1ste bande Iste stuk p, 138» (30 ) Senebier, Physiol, Veget, tom, V. p. 297. ^ D 26 H C vx pxn BOON MESCIYH et extractivam materiem, sed tum tanta harum copia repletae sunt plantae, ut haud raro. mellitus liquor stillet; qualis insidet foliis multarum Quercuum Orientalium, Ficuums qualis ex Fraxinorüm , praeprimis Orni, ramis et trunco, in Calabria, sub titulo Mannae, mensibus Junio Julioque magna copia sgezze stillat : quantopere gratissima dulcedine Me- ridionales fructus superant Borcales! Denique Z/cAerdius observavit, tenebras prodesse sacchari origini in plantarum radicibus , lucem vero. eidem favere in fructibus. Quam observationem confirmant fructus, quorum dulciores in Meridionalibus regionibus , et radi- ces, quarum dulciores in Borealibus inveniuntur, ut Denicus-carota, Beta vulgaris et Apium - petroselinum. $. 14 / Oleosi vel pinguis principii uberrima copia occurrit in plantarum seminibus, prae- primis Dycotyledonibus , ct gignitur in omni regione. Notandum est, semina: ante maturie tatem saccharo, mucilagine, amyloque plena, dum maturuerint, pinguiafieri. Nux Cocos ámmatura saccharina est, matura pinguis fit: apes ex florum mectariis saccharinam sue gunt materiem, dein deponunt ceram (3r). "Forsitan haec pinguedo, praeter alios usus, quos plantulae evolvendae praestare debet, eam quoque corculo. et plumulae adfert utie litatem, ut cum malus omnino sit calorici conductor, amicissimum molli vitae caloricum conservet. In omni regione Oleum produci diximus; sic Oleum Olivarum ex olea, are bore Europae Meridionalis; O. Amygdalarum ex arbore Africae, Italiae, Galliae; Oleum Ricini ex Cataputia majori, annua planta in insulis Indiae utriusque, in America Australi ,. Africa: et contra proveniunt olea ex seminibus Cannabis sativae, annuae plantae Euroe pae Borealis, et Lini et Sinapi, Brassicae-rapi et campestris , papaveris ,. multisque aliis; Meémoratu dignum videtur, quod oleum solidius, dictum Dutyrum vegetabile, prae caee teris inveniatur in plantis calidiorum regionum. Ita Butyrum Cacao inhaeret, sub forma pulpae albidae 3 cortici carnoso fructus ovati Theobromae Cacao , arboris Americae €alidioris, et Butyrum Mosschatae nucibus Myristae mosschatae, arboris insulae Bandae inter Molluccas celebris: quam observationem con(ürmat Cera, a Bu*yro: vegetabili nofi nisi pauxillo oxygenii diversa, quae cera late quidem dispersa est per regnum vegetabi- 5 ingreditur enim, probante P7zoestio, foeculam plurimarum. plantarum, pollen florum; multarumque arborum foliorum superficiem sub facie splendente. Pleniori tamen luce *ollustzatarum regionum nonnullae plantae cera adeo sunt divites, ut in usum oecono- Dii» (31) Grindel. L. L, p. 36. COMMENTATIO CHEMIC A. 23 znicum collectam ceram adhibeant incolae, quod facere Chinenses constat, Sic ex My- zica cerifera magnam cerae copiam legunt Americani; itidem cera inventa est in Myri- cis angustifolia, latifolia, cordifolia (32) magnamque copiam detexit Zumbolduus im pulchra arbore Ceroxylo- Andicola (33 ). m— $. 13. Oleum aethereum , olim aroma dictum , habetur in quibusvis plantarum partibus, in se« mninibus, capsulis, corticibus, foliis, radicibus , petiolis, lignis. Hoc carent plagae quam maxime Boreales, habent id temperatae , eoque abundant calidissimae: in nostra pa- tria laete crescunt Menthae et Crispa et Peperitis , Foeniculum origanum, Hyssopus s Melissa, aliaeque plantae aromaticae; verum constat, in terris, quas sol collustrat, ple mis radiis, plantas secernerejoleum aethereum gravitatis majoris, odoris fortioris, saporis acrioris, quales secernunt Citrus medica et Orantium, Cinnamomum , Caryophillata, Cumis num cynimum, Culilaban, Cajeput, innumeraeque aliae quas utraque India, cunctaque meridionalis regio Africae et Americae proferunt. Hinc harum fructuum , seminum , corti« cum vires reficientes, calefacientes , incitantes proficiscuntur. In calidioribus regionibus nascitur edam Camphora, cum oleis aethereis satis conveniens, attamen, docente JVeu» anno, ab iis revera diversa. Producitur a Lauris, ut Cinnamomo Sumatrensi, praee primis Camphora, in India Orientali frequente. Attamen et parva hujus materiae copia inest in oleis aethereis plantarum diversarum regionum sic e. gr. in iis, quas profert patria tellus, Mentha Peperitide , Origano Majorana , Salvea Officinali , sic et in Oleis Cardamomi Ceilonensis, Zingiberis Orientalis, et Lauri Cassiae Indicae ( 34 ). In qua ratione butyrum vegetabile et cera sunt ad olea fixa, in ea est Resina ad olea aetherea, ab his non nisi pauxillo oxygenio diversa, Ut haec vero gignuntur plurima et eficacissima in terris, quae lucem efücaciorem experiuntur, ita resina praeprimis. Vie detur autem resina vegetabilis materies quam maxime elaborata; quare non invenitur nisi in iis vegetabilium organis, quae humores accipiunt per vastum vasorum et glandularum numerum jam circumlatos; folia sunt et cortices, quae resinam parent; sic Mastychen Pistacia Lentiscus, arbor insularum Archipelagi, Elemi, Amyris Elemifera, arbor Orien- talis, Quimen-resinam Hymenaea Courbaril incola Americae Australis, Tacama- hacan, Fa- (32) Thomi. L. L. p. 182. Thenard , L. L, p. o41.. Grindel. L. L. p. 38. (33) Plantes Equinoxiales, par Kumboldt et Boupland , Tom. Premler, Paris 1808. p. $— ff. €34) Thom, p. 193. Thenard , L. L, p. 244. Grindel, p. 35. Wildenw, L, L, p» 30 Ds 28 H-.Cvw4A4w -»zxn BO O:'N-AWIES CH Fagara Octandra Americae calidioris indigena , Labdanum cistus creticus, frutex Candiaes exsudat tamen resinae species ex Pino Sylvestri et Abiete, arboribus frequentissimis in sylvis Dorealibus: praeterea gemmae tutissima hybernacula caudici adscendenti insidentia, praeter plures , quibus constant, squamas et pulcherrimam , quasi sericeam , texturam intus. circumpositam , et his armis tenerrima foliorum primordia contra frigoris injurias de- fendunt, ut circumdatae sint lamina materiae tenacis, digitis adhaerentis, Hyeme soli- dioris, Vere mollioris, quae materies penitus resinosa cst; resina vcro pessimus est ca- lorici conductor; observavit vero ZLizzaeus plantas plerasque in frigidis terris ejusmodi gemmis esse instructas, quibus carent fere omnes in calidis regionibus. Denique ine greditur omne folium resinae quaedam species viridis coloris (35). Earumdem regios num quoque producta sunt ita dictae Gummi-resinae, quas tamen expcrimenta aliquot mon eas esse probant, sed potius habendas esse copulam materiae extractivae vel. Gum mosae cum oleo aethereo et resina, vel cum materia quasi intercedente inter resinam et oleum aethereum. Quidquid sit, nescio an ejusmodi materia umquam inventa sit im Borealibus terris; plures vero novimus proferre Índias et Americam; sic Galbanum pa- Tat frutex Arabiae, Syriae, Indiae orientalis, Ammoniacum Africa, Aloém frutex In- diae, Assam foetidam Persiae planta perennis , Sajapenum planta umbellata Orientalis , Scammonium Convolvulus, planta Orientalis , Gummi guttam arbor Indiae Orientalis; Guajacum profert India Occidentalis , Myrrham Aethiopia ; Olibanum et Opoponen Uriens, Euphorbium frutex Africae meridionalis , Carannan Guinea, Buücllium India Orien talis (36). Eadem res est cum balsamo sive magis fluido sive spissiore, quod habetur copula resinae, acidi benzoici, oleique essentialiss sic Opobalsamum profert Amyris giliae densis in Arabia, Copaivae balsamum in America meridionali Copaivera officinalis, Balsas mum tolitanum '"Foluifera in America. B. peruvianum Myroxylon in America meridio- nali, Styracem liquidam Liquidambar profert in America Septemtrionali, DBenzoón styrax in India orientali, styracem in massis Styrax in Oriente. lisdem. quoque terris. competit egregie elastica resinosa species Caoutchouc dicta; exe stillat haec materies ex vulneratis Hoévea Caoutchouc et latropha clastica , forsitan ex aliis Hoeveis et latrophis ,. plantis Americae meridionalis , ut ex Fico indica, Arto- carpo integrifolia, ct Urccola elastica, plantis Orientalis Indiae (37). BwcAoltzius dicit se in opio invenisse hanc rcsinam, €t contendit Grizdclius in plantis frigidiorum regios num (35) Thom: L. L. p. 24. (36) Thom: L. L. p. o2. Thenard , tom. E. L. p. 236; (37) 7hems. L| L- p. ago seq. Themard, L. L. p. 238. Grindel. L. L. pv 4t. "COMMENTATIO CHEMICA 29 rum occurrere, sic uti in visco 5 quod si vero injiis occurrat, quantitas sane est exi- gua; in Visco inventum,Caoutchouc ea forsan habenda est materies a J'augue/ino invese tigata, in Robinia viscosa Lichici viscaria, sub titulo Glu ( 38). Principium fibrosum , plantarum quasi sceletom constituens, flores, fructus, radices, folia, ramos, praecipue truncum ingreditur, omnique regione facile producitur. Difficile est de materia colorante disserere; qualis enim sit nondum probe novimus. In eo auten plurimi Chemici consentiunt, esse in plantis materiem quamdam, a qua proficiscitur va- zius harum partium color, neque tantum esse unam speciem, sed multas' variis 'propriee tàtibus a se invicem diversas (39). Est autem nondum eo perventum, ut haec matee ries a reliquis principiis adhaerentibus hábeatur depurata; scribit ipse ZZcza7dus etiamnum tres esse materies colorantes , quae purae existant; eae sunt r) |ndigo, 2)ea materies, quae ex Hoematoxylo Campechiano trahitur ( Hematine ) et 3) quae paratur cx Carthamo tinctorio (eouleur rouge. de Carthame ) .(40).. Enarrant proprietates quasdam , quae competere - yidentur materiis colóorantibus (41 ). Cum itaque de ipsa materia multum sit, quod igno- gamus, difiicile est dijudicare, quid variae. solis. vires in eam efficiant 5. constat iautem. in iis regionibus, quas lux amplis radiis collustrat, colores fieri pulchriores, ditiores, vie vidiores, eosque imminui in regionibus Borealibus; Itaque vidimus , alia esse principia magis propria Meridionalibus, alia Borealibus, horume que principiorum quantitatem et indolem , cumque aliis materiebus copulas, esse diversas in diversis regionibus. | Íd vero non ita acceptum volumüs , ac si omn? principiorum memora- torum discrimen adscribamus majoribus. minoribusve 2;sole praestitis. viribus. Contramnon est curnegemus, ejusmodi materiei vegetabilis discrimini efficiendo. suas ;partes posse | cone ferre diversum solum, diversunr a&ra, diversam humiditatem , a rore, pluvia, aut ejusmodi aliis oriundam (42); suspicamur omnino, cuncta haee, si vel copia yel indole dilferant ; varia ratione in. vegetabilium. structuram agere, quare etiansi nobis persuasum habeamus, anaximum principiorum discrimen oriria viribus, quas.diversas diversis in terris. sol prae- stat, nobis tamen. cavemus a, vaga et dubia conclusione. Hanc rem percipimus non gosse dirimi aut ad liquidum, perduci, nisi et plures plantae et in quibusvis ;regionibus examini chemico.subjiciantur, et ubivis fiant pericula, exoticas. plantas sub lisdem y. quan 22 |i" f | tum (28) Thomp. L, L. v PU [ C29) Fourcroy , Syst. dis contoitt, Chim, , tom; VIII, p. «o seq. ' Tewa-d, L. L. py 2090 5- (40) Tuenard, L. L. p. z9t. C41) Thenard, L. L. p 291 seq. | Fourc. L. Le p. 54 — 62. (422 G, Prolik , QLiery. do drfüliatiows caet, , p» 59— 1 2] D ! D 3 So H .C vaw prR BOON MESQCH tum fieri potest, conditionibus , quasjsingulae in sua patria singulas experiantur, colendis Quarum plantarum , examine chemico suscepto, inventa principia, horumque et quantitas proprietates, mutuaeque cuni aliis materiebus copulae debent conferri cum. iis in. natali earumdem. plantarum solo repertis; hanc habemus veram viam, qua pateat, quid sol praestet plantis, quid caeterae conditiones, et qua. procul dubio chemica. vegetabilium scientia plurimos faciat progressus, simulque haud spernenda forsitan adferantur emolus menta rei oeconomicae. Sane dolendum est, earum etiam plantarum, quae extra suam patriam late pervagantur, in dissitis terris crescunt et haud raro laete coluntur, rarius analysin esse susceptam, hujusque eventus esse comparatos cum iis, quos in sua patria eadem indagata vegetabilia dant. — Superest jam alià difficultas , qua hocce caput premitur. Sunt nimirum Physici, qui fatentur quidem, principiorum vegetabilium proximorum vas rietatem in diversa regione esse diversam 5; hànc autem opinantur derivandam esse a calorico, quod sol spargit majus minusve in. varia telluris regione. Equidem nolo. de- trahere calorico insignem efficaciam 5 contra affirmo, vires calorici , ut magnopere iit fossilem materiem, ita multo magis valere in vegetabilem, ct incredibiliter varia ratione incitare et moderari diversissimas. plantarum vires; verum talis videtur Lucis natura, ut eam comitetur multum calorici, in ipsa Lucis materia forsan ligati , lucemque dese- rentis corporum terrestrium attactu. Praeterea nescio, quaenam argumenta probent, insig- nes principiorum vegetabilium mutationes non lucis materiem inducere sed caloricum (43)« Ducimus operae pretium perscrutari, qualis sit chemica plantarum indoles in altis mon- tium cacuminibus crescentium, quorum dorsum et latera constat excipere materiam lucis solaris, dimittere vero solis caloricum 3 quae experimenta majoris forent momenti clarius- que hanc quaestionem illustrarent , nisi obstaret , quod istiusmodi plantae montanae utantur aére rariori , leviori , nimisque frigido. Liceat hic adjicere uboldiii verba: ,, La lumiére du soleil et des astres s'affoiblit ., dans son passage par l'air Atmosphérique. Cette extinction de la lumiére dépend de » la densité des couches d'air; elle est par consequent plus foible au sommet des hau- 4 tes montagnes, et plus'forte au niveau des mets. Dans le calcul de la table sui- , Vante on n'a pas eu égard aux vapeurs, qui accidentellement se trouvent repandues » dans l'air. On a consideré le phénoméne de l'extinction de la lumiére tel, qu'il se 4 présenteroit dans un air transparent et dans lequel l'eau est parfaitement vaporisée, » La grande transparence de l'air sous les tropiques fait que méme a égale hauteur » la (43) Conf. $ 1. et 2. COMMENTATIO CHEMIGC A. 31 » la lmmiàre y est plus vive ou moins affoiblie qu'en Europe. Combien ne se sent- » on pas.fatigué de la grande clarté du jour aux Indes, méme dans les heures oüà le » Iéflet ne paroit pas, et il seroit interessant d'examiner ce phénoméne par le photometre » de Leslie. (Ce moindre affoiblissement de la lumiere dans l'atmosphere des Tropi- » ques se manifeste aussi d'une maniere bien frappante dans la lumiére, que la Lune to- , talement eclipsée renvoie vers la terre; lumiére qui est due a l'inflection des rayons sos » lares par l'atmosphere terrestre. Dans les zones temperées l'air est quelquefois si » dense, et si rempli de vapeurs, que le disque de la lune disparoit entierement. Mais » sous le ro. degré de latitude boreale l'atmosphere est si transparente que j'y ai vu »1a clarté de la lune éclipsée paroitre presque aussi vive que c'est la pleine lune » chez nous, lorsqu'elle commence a s'éléver sur l'horizon. , ll est connu que la lumiére influe puissamment sur les fonctions vitales des plane » tes8, surtout sur leur respiration, sur la formation de la partie colorante, qui a un » Caractére resineux,, et selon ZeriAolle? sur la fixation de l'azote dans la fécule. Ces » considerations nous laissent soupconner avec raison que la grande intensité de lu- » miére, a laquelle les végétaux sont exposés sur la cime des Montagnes, doit contri- » buer à leur donner ce caractére résineux et aromatique, que nous présentent un grand » nombre de plantes Alpines." (Vid. J/oyage de Humboldt et Bonpland , premiere Partie. Premier Volume, 1807. ZJubieau.Physiq. des regions Equatorial. p. 104 seqq.) E LAUD E uoo. des uut. M. QUODNAM DISCRIMEN INTZERCEDAT INTER PRINCIPIA VECETADBILIUM PROXIMA, QUAE GIGNUNTUR IN UMERA ET TENEBRIS? $ 16. E non una haec instituta comparatio satis clare illustrat propositam quaestionem; Superést,, ut indagemus, quasnam mutationes: subeant plantae in umbra crescentes, R. quas 32 HL... (.1 Iw à *X Up Ee BAQCOSN: UMUES CH quasnam in tenebris profundis. Haec vero indagatio haud paucis premitur difficultae tibus, quarum plurimas ex parum elaborata multumque imperfecta plantarum. analysi proficisci arbitramur. Si quis enim hanc illamve rem illustratam velit, ideoque cum alia comparet, haec res, quacum confertur, debet esse certa, clara, manifesta; nobis igitur, qui, quales sint Lucis vires in plantas, tentantes, a Luce vegetabilia orbamus, de« bet esse nota et perspecta eorumdem vegetabilium indoles, secundum suzm Naturam vis ventium, almaque luce fruentium; haec vero eorum indoles obscura est et latet; quam si quis velit clariorem, vinculisque quibus tenetur liberatam, eam ingrediatur viam, quam servat Natura semper late patentem , nempe indagandi, majorique diligentia et studio, quam quibus tractata sibi videatur, plantarum analysin suscipiat. Praestantis- sima vero quorumvis optimorum Chemicorum opera perlezenti non apparet, Chemicos, dum variam singulorum principiorum maturam cognoscere studebant, faciliori usos et breviori methodo, experimenta instituisse in eas plantas, quibus principia quaerenda vel majori copia vel puriora inhaerebant ; rarius autem plenam dedisse analysin integrae alicujus plantae, exceptis paucis Muscis et Lichenibus, reliquas perfectiorum plantarum gentes parum illustrantibus. Ad hunc examinatarum plantarum defectum, accedunt ipsius , qua hocce caput debet niti, analyseos. defectus. Nam primo dubitamus , num plantis ita dicta principia proxima talia inhaereant, qualia ex iis separat quibuscumque arti(i- ciis varia analysis. . Quod si his principiis. mutationes etiam leves inferat analysis, quid, quaeso, scimus de integra planta, quid de ejus naturali principiorum proximorum sede et indole? in periculo versamur, ne falso concludamus. Haec vero observatio si» mul docet, id quod et gravius urget, quam levis nimirum et mutabilis sit horum prin- cipiorum natura, ut haec diversis adhibitis reagentibus diversam indolem induere intel- lizamus. Dein plurima plantarum principia proxima nonnullas admittunt quasi modi- ficationes; servare haec videntur dotes genericas, accipere tamen aliquot proprias. Quas principiorum species ut plures facillime gignit organica fabrica, ita has difficulter per- spicue distinsuit ars Chemica; hinc fit ut inter auctores, licet omni fide dignissimos , rari sint consensus, ubi hos exspectares certos; haec fuit difficultas quam in plantas rum analysi gravissimam me fuisse expertum fateor. Sane et haec analyseos pars ulte- teriori examine ,.licet difficili et taedioso, non indigna videtur. Tertio, desunt ea reagentia et auxilia, quae non tantum principia sapore et odore maxime a se invicem diversa, sed ct unius ejusdemque principii species, accurate et prompte monstrent. Quid, quod plura sunt, quae in varia principia agunt non dispari ratione, Quales vero et quantae molestiae*inde analysi exoriantur, facile perspicitur; quisque enim, qui plantarum anas ilysin vel leviter tetigit, haud ignorat , rarissime vel numquam plantarum fabricae tane tum COMMENTATIO CHEMIC A 33 tum inesse unum vel duo principia, sed plura simul, et haec varia ratione inter se mixta et arcte juncta. Exemplo rem illustrem. Quam analoga ratione agunt inter reliqua rca- gentia prima, solutiones metallicae in materias extractivas, amaras , coriarias , in mucila- ginosas et gummosas, in albuminosas et glutinosas! Quot interim sunt quasi gressus et gradus, quibus nonnulla principia quam proxime ad se invicem accedunt, ut ubivis, sic in vegetabilium fabricis principiisque quibus constant proximis creandis! Non voluit Natura rudem saltum, sed transitus quasi insensibiles, quibus delectatur structura or- ganica seseque supra fossilem materiem effert; pronum igitur est colligere, haud levis esse momenti, in integram plantam vel in integram aliquam ejus partem experimenta in- stituere. Denique videtur in Analysi vegetabilium instituenda gravis aliquando irrepsis- se error; nimirum factum est, ct etiamnum fit, ut vix ratio habeatur sedis singulorum principiorum naturalis: quod si concedamus, plantarum fabricam multo esse simplicio- rem, quam quod suspicati fuerint principes inter veteres Dotanicae rei anatomicos; perspicue tamen monstrasse fatemur recentiorum experimenta et observationes , per omnem plantam non esse eamdem structuram, sed diversis organis diversam: quod si ca saepe omittatur annotatio, qua peculiarium organorum peculiaris usus deducitur, recte tamen is coneludit, qui variis etiam plantarum partibus variam agendi normam adscribit; nam qua animalia, eadem lege vegetabilia teneri voluit Natura; quod quodvis vas continens contentam materiem elaboret, perficiat, varie mutet, atque ideo hic resinam, illic saccha- rum vel mucum, secernat; plane uti non ubique ex sanguine vas animale secernat sali- vam, bilem, urinam. Quis vero chemicae bilis scientiae cupidus ita et suo ingenio et arte quam tractat abuteretur, ut simul omne hepar cum adhaerente vesicula examini subjiceret ? Quis ex ista agendi ratione veram bilis cognitionem speraret? Iste tamen error in exponenda ve- getabilium analysi saepe committitur. Coquitur in aqua, aut quovis alio mrenstruo sol- vitur tota plaptae radix vel truncus; [aliquando integra planta extrahitur muco -saccha- , rum, aut gummi-resina, aut balsamum, quae postea narrantur et scribuntur memoratae plantae vcl trunco vel radici inesse. Quantus interim hic latet error! Potest enim core tici inhaerere resina, oleum aethereum, acidum Benzoicum, ligno gummi et saccharüm, quae omnia vel coctione, aliisve adhibitis encheirisi et menstruis , e sede sua expulsa, . dum in mutuum attactum ruunt, singula novam chemicam ineunt copulam. . Confitemur , €sse aliquid, in parvis, teneris, arcte junctis, plantarum partibus ita separare teneriora. or- fana; attamen videtur operae pretium , ad hanc rem accuratius 'attendere , praeprimis si aga. tur de invenienda et demonstranda veriori et perfectiori plantarum analysi, Monemur saltem E ut 34 H; GLO v4 w^ oneR Ub OQ N MB SUCI ut nos simus in concludendo cautiores, ne plantis adscribamus principia vel horum cuim aliis copulas, quae numquam a natura acceperunt. Hae sunt difficultates, quae ut quemvis analysin vegetabilium vel suscipientem , vel ela- borantem, multum impediunt, ita me maxime tironem.; arma enim, quibus memoratae difficultates oppugnari aut vinci possint, existimamus multam postulare subtilitatem et exercitium dextrum, quibus cum probe sciam me prorsus esse destitutum, pedem referre ftre decreveram, peritiori cuique hoc opus relicturus; ad pergendum tamen impulit me: dulcior spes, benignos judices non prorsus fore improbaturos juvenilem qualemcunque meum lalorem 5 impulit ipsius quaestionis et jucunditas et utilitas, quas inde me pere €ipere arbitrabar. S2 TIT Mox vero intellexi , duas híc patere vias, scilicet caudicem descendentem vel radicenr luci exponendi et caudicem adscendentem luce orbandi. Non enim suflicit indicasse ,. quaenam principia contineat radix, quae luce non fruitur, quaenam caulis, qui lucenr appetit; nam primo radicis structura non est aequalis ei caudicis adscendentis; deinde hic experitur praeter lucem aéra atmosphaericum, illa e contrario humum; accedit quod vix sint prineipia proxima , quae, licet plerumque in caudice adscendente occurrant, non. in nonnullarum radicibus inveniantur. In radices pauca institui experimenta, harumy enim nonnullas, cum luci exponerentur, saepius vidi oppressas inimico lucis irritamento s mox languide pereuntes ; velalias observavi, praecipue cum aetate majori jam aliquam contraxissent rigiditatem , vix adfici lucis irritamento , suamque fabricam pene servare, amissa tantum aliqua succorum plenitudine, externaeque faciei conflatis texturae fibrosae instar siccitate et rigiditate; alias. inveni ipsam lucem appetentes, quales sunt radices, quae dicuntur repentes; alizs denique reperi radices, cum suis radiculis. et fibrillis susten- tasse lucis vim, eaque pedetentin: esse conversas in eaudicem adscendentem, omniaque ta phaenomena principiaque proxima exhibuisse, quae praebere solent ipsarum caudices. adscendentes. Quarum mutationum ne quis existimet praeter lucem in taussa esse aéra aunosphaerieum, Plantarum enim radices, quae aut pereunt aut mutantur luce , dum versantur in tenebris eaedem manent inque iis bene ferunt aéra, quin hic si humidior sit aecrescunt; observavi saepe ad fossas arborum laete viventium radiess nudas, nulla hue a sed muka graminum , juncorum, aliarumve plantarum , umbra tectas, adeo ut lux ar- £eretur, aér vero accederet; has autem radices inveni laete vivere et crescere. kKaque praeeipue debcmus attendere ad caudicem adscendentem , cujus mutationes jam vi de- COMMENTATIO CHEMIC A. 35. debimus. Forma, quam habent plantae in umbra crescentes, differt magnopere ab ea, quae plantis naturalis est. In umbia nimirum plantae altius crescunt, in longitudinem expandun- tur et cormus et rami, perala et folia, decrescente horum omnium latitudine, angulos quo- que, quos rami faciunt cum cormo. observavi acutiores fieri, neque ipsa radix, radi- culae et fibrillae intactae sunt; fiunt autem solitis longiores, teneriores; unde fit ut ta. lium plantarum forma mirabiliter mutetur, Inducitur autem haec mmntatio, quod vasa quaequae sint, quae potissimum vegetabilem aeque atque animalem efficiunt compagem , teneriora fiunt et minora; unde facile colligitur, omnem plantam elongari et mutari, cum structurae internae numquam non respondeat forma externa. Saepe vidi plantas sub du- mis et sentibus crescentes, quae inferiorem sui cormi partem tectam habebant iis dumis et sentibus, superiorem vero liberam; simul autem observavi, hanc habere solitam natus Talem. formam, petala fortiora , crassiora, folia pulchriora, latiora, ilius vero for- xnam esse tenuiorem elongatam , cum foliis et petalis elongatis. In umbra fiunt flores minores, eorum color flavus praeprimis solet esse constans; odorem interim spargunt minus suavem et fragrantem, fructus sive pomum, sive baccae, sive alius formae, mi- nores sunt, elongati, haud raro monstrosi. Constat autem diverso stimulo affecta, vel et mutata fabrica, mutari vel et agendi normam; id quod hic afürmant praeclara docu. menta; in umbra. enim. plantae. fere nullum gas oxygenium exspirant, neque aquam; multum minuitur absorptio acidi carbonici et aquae; pergit tamen aquae absorptio per radicem; unde fit, ut ejusmodi plantae, debilitatis tono et irritabilitate, aquoso latice re» pleantur et Hydropicae fiant. $18. Principium saccharinum in nostrarum plantarum fructibus praeprimis evolvitur; quami. Obrem fructus persicae, fragariae vescae, ribesiorum quorumvis, rubi idaei, pyrorum , cerasorum, examini subjeci. Hos enim fructus constat habere praeter alia gratissimam dulcedinem, et continere multum sacchari. Observavi autem , quo magis hi sole fruane tur, eo majorem saccharini principii copiam eos parare, eo hos gratiores nostro palato fieri: observavi simul easdem has plantas et arbores, sanas quidem, sed in umbra crescens tes, licet ab omni ventorum impetu et frigore probe tectas; inveni autem harum fruc. tus non tantum palato nostro minus placere, sed succo dulci et refrigerante, quo pleni Solent esse, fere omni carere, eique succedere saporem ingratum, fatuum. Cum ta» lium fructuum textura solita saepius siccior evadat, x persicae, fragariae, ceterisque memoratis fructibus, expressorum liquorum copia non magna erat, quorum dulcedinem E2 et 36 H, C vaN peER BOON MESCH et viscositatem inveni solitis. minorem. Est autem in his fructibus saccharinum prine cipium arcte junctum cum mucilaginoso, quocum format muco-saccharum: hanc vero mucilaginem, in aqua et nostra saliva facile solubilem, mihi constitit in umbra etianr minui, magisque accedere ad quamdam amylaceam speciem; in fructibus persicae, pyris qui in umbra accreverant et maturuerant, haud raro vidi texturam quasi granulosam , qua- lem habent bulbi et semina amylo plena: hanc texturam comitantur siccitas et ingrata fatuitas. Est autem in his fractibus neque amylum neque mucilago; videtur quasi me- morata materies inter illas duas medium tenere; in amyli coctione, cum acido sulphu- rico, obtinet coctionis quasi periodus, in qua amylum in similem materiem vergit. In fragariis vero, ribesiis, uvis, loco muco-sacchari, quo naturaliter plenissimae sum, in- veni aciditatem, variis acidis ut oxalyco, malico , citrico, compositam, quae aciditas aliquando tantopere in iis augetur, üt vix contineant nisi acida, quae solutam habent aliquam mucilaginem. Videtur autem aptissima umbra, quae in plantis aciditatem gignat. Jam observavit summus .Lizzaeus, plantas in umbra crescentes aliquantum aci- das evadere (1)5 neque hujus aciditatis caussa videtur latere; quaelibet enim vegetabilium acida constant Hydrogenio , Oxygenio, Carboneo ; plantis etiam in umbra. adferuntuz aqua et carboneum, licet minori quam solet copia, cum. per folia, tum peér radiculasg cessat vero gaz Oxygenii exspiratio, quo fit, ut retentum Oxygenium abnormali et inso» lita ratione cum caeteris principiis remotis copulet, Tucis defectu, debilitata plantas quam conjecturam confirmat C4apza/li observatio, qui invenit byssos in' tenebris: multo majorem acidi carbonici copiam exhibere, quam quae sole fruebantur (2)! $-' 19- Si baccae maturae ribesiorum exprimuntur, sibique relinquitur liquor expressus, fün- dum petit coagulum , Gallice Gé/cé dictum, quod aqua lotum constituit materiem tremue lam , tinctam colore fructus, im aquá frigida vix solubilem,, facile vero in calida, ex qua; frigescens, iterum cogitur. Haec gelatinosa materies, quae inest fructibus et baccis Meri- dionalium Borealiumque regionum, wt citris, aurantiis, ribesiis,. si chartae emporeticae immittatur , de se' dimittit acida, quaequae continéat, purius constituens coagulim; quod rursus lotum et exsiccatum plurimas habet gummi proprietates , quare nonnulli su- (1) Senebier , Physiol, Veget. tom. V. p. 185. (2) Sewbier , L, L« som, LV. p» 286, M ÀÁ— COMMENTATIO CHEMIG A. 37 suspicantur , quod haec gelatinosa fortasse vix materies alia sit, ac gummosa aut mucilagi- nosa acidis soluta (:3),' praeprimis cum constet, quam facile gümmi solvant acida. Observavi autem , baccas ribesiorum , si in umbra crescant, et fieri minores et minorem continere quantitatem hujus principii gelatinosi; atque ex iis expressos succos cum sac- charo praebere minorem copiam ita dicti Rob; neque hoc inde oritur, quod ejusmodi baccae minüs sunt succosae; aliquando enim fit, ut sint solito pleniores'. .Succis, at aci- dis: in parando autem Rob additum sàecharum eum quoque praestat usum, ut aquosas partes 'absorbeat, quae si"^majort copia adsint; solita addita sacchari quantitate non oime nis absorbetur aqua, neque datur ansa, ut gelatina cum saccharo cogatur in Rob; quod- si augenda sacchari copia, vel longiori coctione, id vitium corrigere studeas, rmihil profe- ceris; accidit enim , ut ex tali Rob parumper supérabundans saccharuni in crystallisatio» fiem/rüat, multum sacchari secum trahens; undé habes! Rob ome decompositum , -giori vero coctione perit gelatinosum principium. aliquantulum mutatum et diminutum inveni in foliis malvae, lamiorum , althaeae; "aqua enim cocta cum his foliis mimus tenax ét viscosa erat; quam 'solet esse. pártés vidi in umbra non multum mutatas; aut copia mimitas, ut observavi im cefedliz bus; constat etiam muscos, qui crescere "solent in' locis ObScuris?et "humidis continere ^Alià res ^est cum" glütine; materia! ill ^ "vegéto- animali eujus largam copiam continent ceréaliat profecto haec in umbra minuitur, unde multum! müteriae- cujdsdam amiyláceae. etiam fétmentatio panaria talium. cerealium non ita reete! 'procédit; lon- Praeterea mucilaginosum principium ' Amylaceás Non "opus" est^ niemo- rare; Quam rarissime lapso anno nostrae arVà patriàé beniénis?'er salubéfrimis/ sui radiis $ol'collüstraveriti "Noxiur Tueis deféctum expérta 'süfit^cérealiaz" páttem ^ eim "dederuit et quantirate et valore minorem; id vero putamus praeprimis ortum essé' ex/'mütata ^glü- tinis indole ejusque imminuta copia; cum gluten sit materies , quae multo majerem exigat elaborationem quam amylum. Dicit etiam ;SezePeriu:, semina regionum Meridionalium facilius in fermentationem ruere quam Borealium (4): Anno lapso (1816) foenum etai fuit pravae motáe; fétmentátibHis principio, "quod videtur ütilissimüml €t Wessa- rium, ut a rüminariris 'ventriculo foenum bene digeratur, veliémentér resistens! i unde fae "tum esse videtur, ut lapsá hyeme, qüa istud foemüm rumimantibus ditum ' ést,' drassiti füerint pessimi vaccarum miorbi nepatici ét gastriei j et in nonnüllis ioBad" pattiae regio- nibus ingens inter vaccas caedes edita! sit'; quorum morborünr' vire$ 'eo fuerunt et pejores dto RU debilitatem! et tospotém Gtiessides aestas " frigida et |. (3) Thom. L. L. p. 77. Thenard , L, L. p. $49. (4) Phyiel. Pzget. toma, V, P. 20» E 3 m e0 | vehenientiore& H C fui 38 H. C.:.vaAx* nrR BOON MESCH Dumida, praeprimis aquis oppleta prata vaccis intulerant. Fatemur interim , nimios ime bres multum incommodi ct detrimenti et gramini et cerealibus induxisse. $.. 20. In umbra videtur principium aethereum magnopere. imminui. Rosas observavi in um- fra multum sui odoris gratissimi amisisse, Observavit tamen.|Sezeberius, Narcissos in tenebris aeque bene fragrare quam in luce... Observavi vero folia mentharum., .et.crispae. et peperitidis, multum aetherei principii in umbra perdere; nam earum folia alcoholi immisi, cui dein limpido addidi aquam , et vix ac ne vix quidem lactescentiam vidi. .Prae- terea constat, mihi, et lapso anno parum olei aethetei ex menthis aliisve plantis aethereis offcinalibus fuisse destillatione collectums eoque majorem oleorum aethereorum copiam colligi; quo magis apricis in locis ejusmodi plantae crescant, eoque plenius ipsa aestate , vigeant solis radii. Egregie huc facit $emeóerii observatio, plantas docens aromaticas prae caeteris multum acidi Carbonici decomponere , et exspirare gaz Oxygenium purissi- mum (5). Componuntur autem. olea aetherca. multo Hydrogenio et Carboneo. Difficilius est de resina dicere, cum nostra, patria vix habeat plantas adeo resina divites , ut ejuse modi experimentis idoneae inserviant. Hanc ob rem non nisi foliorum vegetabilium rationem habui; continent enim folia resinosam materiem viridem, a qua color foliorum viridis proficisci dicitur. Plantarum folia, quae in umbra accreverant, cum alcohole, optimo cu- jusvis resinae menstruo , tractavi et, nactus sum solutionem. parum viridem, semperque mi- norem. resinae quantitatem..continentem , quam solutio praebet foliorum plantarum , solito fore crescentium. f pm 1 P 1 [! exiilejibusI 1 i WO TMPC ,Cerae parum nostris plantis imest ; observavi .,tamen., prunos et uvas soli quam maxime oppositas densius rore esse .tectas , quam eae quae in umbroso loco cresce- bant vel sub foliis latebant. Est autem hic ros, observante Proesiio, materies ce- rae; in umbra oleorum pingium quantitas imminuitur quoque, ut in seminibus lini, papaveris, cannabis. De, principio coriario nihil dicendum habeo, cum non habuerim plantas, quae hoc, continerent, neque inveni salices vel quercus, quae crescebant in loe cis adeo umbrosis, ut in earum corticibus aliquod principii coriarii discrimen me de- tec. (5) Phgsial, Veget. L. Ls p. 8. COMMENTATIO CHEMIC A. 3g tecturum esse suspicarer. In umbra vero minuitur principium amarum; jam observavit id Seneberius; in taraxaco et dulcamara, in umbra crescentibus, reperi saporem amarum multum minui et converti in mucilaginosum , fatuum. De extractiva materia non est quod. disseram ; nam primo sunt qui dubitent , nnm haec existat ; dein reagentibus , quae dicuntur extractivum principium in apricum ponere (qualia sunt solutiones metallicae ,, ità dictum acidum muriaticum oxygenatum) hic non fides potest haberi, cum: alia ra- tione extractivam materiem, si existat, in umbra sese habere opinemur, quam qua solet sese habere 5 ita vero nescimus, utrum extractivum principium sit, quod praecipitent rea- gentia memorata, an vero alia materies in umbra a planta prolata; id inveni, quod ex- tracta taraxaci et dulcamarae, quae in umbra accreverant, amissa amaritie, indole fuerint mutata. ! Principium acre quasnam mutationes in umbra suebeat, me latet ; nam sinapi mihi non dedit semina, nullumque discrimen inveni inter folia lepidii sativi, quod in umbra «reverat, et inter folia ejus quod luci fuerat expositum ; cochleariam vero officinalem , affirmat jeneberius, in Groenlandia fere nullum habere saporem (66). Certe haud er- rare videmur, si principium opit narcoticum in umbra minui statuimus; ex papavere enim , quod in Oriente et Persia colitur, majori copia collisitur, quam ex papavere in: sua patria magis Boreali crescente. Quid Hyoscyamo , Delladonnae in. umbra accidat nescio, cum plantae, in quas animus erat experimenta instituere , perierint; attamen fore mationi quorumdam venenatorum principiorum , quae Delladonnae et Cieutae insunt, wmbra videtur favere; nam in usum medicum eligitur cicuta, crescens in umbrosis lo- cis; ibidem efficacissima Belladonna in sylvis caeduis crescit, aliisque locis. desertis J. umbrosis; utriusque plantae vires cultura magnopere imminuuntur et incertae evadunt. Colores plantarum in umbra non multum mutantur; accidit ut colores debiliores fiant; rosas vidi in umbra pallescentes, parum vero mutatos colores violarum, taraxaci , ranunculi, crambes: caret in umbra malorum, persicorum, cortex externus colore illo egregie rubro, quasi igneo, cui succedit triste viridis; praeterea valetne id argumen- tum, quod multorum florum petila, dum involucro tenentur, multo minori eminent calore, quam. quo fulgent involucrum egressi; interim alii sunt, qui sub calice vividio- rem habent eolorem: mucores, et byssi in vacuo albescunt, attactu lucis et aris diversi colores fiunt. Materiam fibrosam inveni teneriorem in umbra, a solità porro vix dis- €repantem ; observatum est ligna in umbra minus durescere quam in luce (7 .. $. 22. (6) Senehier. L. L. 10m. V. p. $5. (2) Suscbier, Bem. esé, to:m, IL. p. 214a. 4o H,. .4Ch IXTAUJNS i prE€WIBOONN3;MESCH $. 22. Majores memoratis principiorum vegetabilium proximorum in umbra mutationibus subeunt plantae haruamque principia proxima. in tenebris. | Incipiemus .a germinatione.: Cell. Physicorum experimenta in germinationem instituta non inter se conveniunt; nam repe- rit Jzgenhouszius in umbra et tenebris sémina citius germinare, quam si. haec lucem experiantur (8). Jzgerhouszio assentiuntur ejusdem rei pericula a 4ees/o (9), Senebes zio (10), Humboldtio (11) facta mox vero objecit BertAolinus , minus recte conclusisse Seneberium et Ingenhouszium , germinationi enim lucem. non nocere, sed prodesse, tardita- tem autem germinationis seminum luce fruentium exinde oriri, quod solis vi multum aquae germinanti semini utilissimae evaporetur; qua aqua si semina ut madida sint et irrigata curaveris, facilius et celerius in luce germinationem inchoare semina: quibus acceptis ob- servationibus , repetiit Sezeberius sua in germinationem. experimenta, ratione a Jer/Ao- lino indicata; nec tamen horum eventu Zez/4e/iminz confirmata vidit: repetiit deinde de industria /mgezhouszii tentamina doctissimus €ou/on , semina fassus tardius germinasse, quando eadem luci subtraheret, quae cum renovaret suadente Cl. Brugmarsio, sua priora- praeclare confirmata vidit experimenta ( *2). Hanc litem videtur composuisse meritissi- mus Sgussurius, quippe qui probavit, lumen non nocere germinationi, nisi quatenus se- cum ferat caloricum ; ita enim exceptis solis radiis, ut semoto quasi calorico uni Luci aditus sit ad semina facilis, horum germinationem vix ac ne vix quidem impediri ( 13 ). Hic accidit, quod in exponenda physica doctrina non facile evitatur, ut ex veris factis dubia petatur conclusio, 8. 23. Plan tisinferunt tenebrae mutationes, jam ab immortali 2friszotele (14), summisque Rayie (8 ) Ingenh.. Persuch. etc, tom- IT. p. 23 —— 29. (9) Roer, journal de Phys, tom, II. p. 446 et 469., ubi Mosi? obseryationer, quas Cl. yas Swinden debemus, (10) Mem. Phys, - Chim, tom, III. p. 341. Praeprim. P/iysiol, F:get, tom, Il]. p. 396 seq. (11) F. 4, von Humboldt , Mpherism. p. go. (12) Dir. de mutata humerum indole in regno organico etc, p. 21, in Annotatione. (13) Recherch, Chim. sur a. Peg. p. 23 etce (14) Op. Om. Ed, Duyal, p. 1215. wil xpou&muye "Ey Goo dÀ mi Urypiy qul al yvoras maie coU GAlow aDyxip, ToTWY Jixpára Tà yj Asvxiv y ky jay gponiopatroy wal xara ipuivégustoy putpav0] mpéripoy" dio xa) và. ly Ümrip "yst. XMep& mTÁTTNI quopiTas qà wpeTÓs dci] Tà KÀ xxpà Rp xavAoi xal piss Atvawd waÀ i PAagol xarà ye MY OyrWe wig] Muxcl. COMMENTATIO.CHEMIC A. 4t. Rayio (16), Bonneto (17), Meesio (18) , Seneberio (19), observatas et descriptas. Quod si enim planta in tenebris crescat, ceteris paribus ,. ejus. caudex adscendens ex» crescit in miram altitudinem, cum ramis, petiolis, pedunculis, siquos., habeat elongatis , tenuioribus, filiformibus; gerit pauca foliola exigua, .monstrosa, depositoque naturali co- lore, induit sibi, ramis, pedunculis , petiolis, foliolis, caeterisque organis, naturaliter. colore viridi notatis, album , splendentem ;' musculi animalis tendini. simillimum :. hinc. fit ut ejusmodi plantae omnis forma pereat naturalis, et haec adeo mutetur, ut haud raro. nullum. viderim characterem superstitem , quo dignosceretur. Praeterea in tenebris. plantarum pili fiunt rariores, longiores; (20) aliorum: vegetabilium corolla, bene formata exerescit, ut crocorum;, hyacinthorum; aliorum , vero corolla non valet rumpere illud in- volucrum, .quo tenetur, ut narcissorum,, tuliparum, et perit quasi in ovo pullus; . est. autem calix non ut solet firmus , siccus, sed mollis , teDaX 5. sin. autem corollae suc-- currat ars.,. ex..disrupto involucro, egreditur, corolla, .gmnem , aetatem. Suam... satis ,bene, sustentatura; gravissima tamen functio, observante accuratissimo 7Meesa, ;perditur, nempe. fructificatio (21)5. quae unde fiat ut ,perdatur etiamnum latet; an quod perit in tenebris, naturalis ratio magnitudinis et situs inter stamen et pistillum . quae. ut servetur constans, insignibus annis plantas instruxit natura, vel quod stamen. gencbrarum, Yi» amisso tono. pellen vel. non dimittit , wel si emittat sterile (22)? an "Wero quod germen pollen vcl recipere non pollet, - vel. accepto per stilum .prolifero polline » germen non bene evolvi-. tur?.an quod omnes hae. caussae concurrunt in istam functionem turbandam ? Praeterea sunt corojlae, quae 'in tenebris : naturalem colorem servant, "ut tulipae. . Vidit in obscura minera Fribergensi illustris ZZumboldtius colorem naturalem servatum in corolla croci sa- * tt» X146) Him. Plat p15 00 [ ; rad HOrAo) Rechy sur Jes fguel, p. 209. 218. et 380 9 533. tab. 28, : R (35 J»urnal de Phyt. y 3776. P» 445 seq, tom. VII p. 112 seq. ord (19) Mem, Plyi.- Chim. tom. Il, p. 51 — 3273. tóm. IIl, p. 44 *- 47." Physis. Peget." ^tom. ÍV. p. 254 e 305, via. Sprengel , Anleitung xur Kentniss der gewáchse, 1ste Sammlung, Brieffe 23, p. 277. (20) Journal de Dhys. tom. VI. p. 449 et 482. Ut vidit 7Messiys in mentha fruticosa, centauria montana, salveia efücinali, (21) L. L, L. p.458. 4566.0 , (22) Videtur pollen in obscuritate a plantis secerni; ita Meesíus, Jours, de Phy, L.« L, p. 453—456. ,, La pous- » Siere des étamines se forme donc parfaitement bicn dans l'obscurité , aul moins quant à l'exterieur, car il faudroit »» faire d'autres experiénces pour connoite si cette. poussiere est recllement fécongante, 14M 4 e qii " EU a H * ww t r ja H. /|C. !|y4A Ww" pem BOON MESCIH tivi (3355 obsérvavi autem in viola colorem flavunt in. tenebris constantem , 'violaceuri vero niutatüm et' alBéscertem:z ^in pixide obscura vidit^ Bozsertu$ uvas violaceas : colore. mutatas, pallescentés; im vitrea vero non mutatas. Potcstne igitur: generalis condi regula, quemvis colorem cijüsvis plantarum partis in ténebris aut servari düf miütari; estne nobis jus. illüstrissiai Layoisierti- sententia infringendi , - » C'ést i là lumiere combinée ávee Ta: » plante quest. dü& la couleur verte des féuilles- et la diversité de leurs: fleurs (24) 9?* Minime videtur: facimus interim cum eximio 677e/0, de lucis vi iri plantarum: colore& jü-icaré nOn' auso, ita monente: ,, Amassons sur chaque sujet de Physique le! plus. » dé faits; qu'il'nous isera possiblé, comparons: ces faits ,. rendonis notis atteitifs aux! » 'Consequetices ; qui ef 'découlent le pfus immediatement; c'est.la seule voie; par la- » quell: nóus Ppuissorts espérer! dé parvenir à la découverte dés cáüses'(23)."" Neque integrae mátient in tetris? plantarum radix et radiculae (26). Sequuntur- etiam: trunci: ramificationem ,' cujus: rami' et folia quo magis elongata et minora in tenebris evadunt, eo: breviores et graciliores fimt carumdem plantarum radix et. radiculae, ^ Quae quidem pul- él observatio 'primó indicat, Tádiculas et fibrillas caudici descendenti''esse id, quod folia: suhit caudici adscenderrti à id quod "affirmatur" hae observatione, quod ut folia; ita etiam: radiculae , moriafitür et cadat. "Secündo, omnium praestantissime docet: eximias lucis vi res, cum etiam pars, quae 'secundum naturam vivit evitata luce, si suus caudex ad- scendens luce careat, détrirétitim capiat. Tertio, motsttat óptime intimi ,^quod inter plantarum partes alitur, commercium. Dtnidüe. eus videtur. - pracptimis ' lucem. stimuli vices agere. ; 122 ep qt ioJ inmua $. 23. Subeunt autem memoratas mutationes plantae tum continentis ( 27), tum^aqtraticaez tum quae constant systemate vasculari et celluloso, üt herbae-et arbores y tmquae di- tuntur uno constare systemate espulopo a ut, byssi ,, confervae. ^ Prakerài, quaritae ducis ^or " Um * t Li D v ! m$22. ei | adus. di meN, sibjg 3 (22) iphoritmen, p. 125. Sourn, da Phyriqe. L. L. p. 419 seq. Meeriwi in Acullegla vulzari- colorem purpureum is tenebris nom multum mutatum vidit, nec multum mutatos in-rumice colorem rubrunr, ec-flávum in aliis. 2) '(24) Lavoisier , Traltd de Chim. 'tom, Y. p. 201, ) ! (25) Bennet , JJ, p. 335 (26) geurnil 4. tom, VI, p. 4g 7 000 sn 20193 (27) Bennet, jl. 1, p. V Seraebier, |. 4. pel, otrnal 4 tom. Vl. p. 447 seq, s €:0;M;M ENT A;T LO ;CHEMIGCA.; 43 &; tenebrarum. vires, sint. in;plantas, inde etiam apparet, quod. plantae adultae,, quae adoles verunt in luces male-omnino ferant«tenebzas y pessime harum.;folias. haec-,cnim mox lan» guent., -morjuntur , cadunt; et. quam, citissime. putredine, solyuntus, non aliter, atque aniz alia;;quae oppressit, febris, maligna putrida, -Tantopere structura mutata y, magnopere muta. functiones, memo mirabitur 5--scilicet ;torpor ;universalis ; et ingens.debjliras omnem inyagit plantam; ; unde. fit, : mc: langugant ;absorptio- et, exlalatio, aqua quidem, absorbe- uir; lente tamen 5. vidi taraxacum in tenebris pallidum. simul;autem; aqua. oppletum, hy» dropicum.;:.Videtur.etiam aliqua. acidi: carbonici. pars ingeri 51; cum -hoc .in plantis, quae creverant jjn-tenebris inventum sit. :Parum gutem , aquaé et acidi: exhalatur 5 ..yidi ,guttu- lis-aquae inhaérentes..taraxaco; erat; autem; tali; torpore .coreptum ,- ;ut., frigeret ;..;nescio timens firpm.hae guttulag oriantur; qnod ,.dum.e; planta expellebantur;sub. forma; vapps ris, ad frigidae plantae attactum gazosam dimjserint.conditienem; an,ex.aére, quo cir- cumdabatur taraxacum , aqua ad frigidiorem ipso aére plantam roris instar ceciderit. Vi- dit porro Seneberíus acra, qui plantam in tenebris circumdederat, -quam calcis aliquan- tulum turbasse. Verum, quod praecipuum est, in tenebris nullum gaz Oxygenium plan- tae emictunt; unde intelligimus, parum aquae et acidi carbonici plantae fabricam , Mc poire; et parum Hydrogenii et carbonei vegetabilium principia proxima - ingredi: Sape tus sum , in tenebris adeo exiguum esse et tardissimum plantarum ir incrementm.- enn» (ninmiman m kbormpreer o errerrmo ener feti mmy evi (armreemredbes15 s vert PTerY a! i Ttaque jam sequitur, multum abesse, ut principia vegetabilinm proxima" in tenebris eadcm proferantur , quae solent esse luce accedente, ut magnopere mujegtut Horum Que alia plane deleantur, alia copià minuantur, aliis alia quasi succedant. Jam perscrue tatus est indefessus Seneberius , quid acida ,. alcalia ,. alcohol], quid. ignis valeant in plantas profündis tenebris plane mutatas, pallidas factas Cétiolées ) , quorum reagentium effectus comparavit , cum iis, quos eadem reagentia edunt. in plantas aequales sanas , vi rides. Constitit autem hoc examine , plaritas luci substractas plenas ésse aquoso hu- more, et habere solidorum , quae dicuntur, compagem multo molliorem, Inertiorem , ig« hisque ope praebere minorem oleorum empyreumaticorum , aéris fixi, alcali volatilis copiam » ,minorem itaque, habere. hydrogenii , azoti, carbonei , quantitatem, quam quas habéant plantae virides sanae. Habendi erant tempore, quo florebat Seneberius , hi pro- gressus magni, ut revera habendi sunt; multum enim jam profeceris, si noctis tenebras $0l oriens incipiat pellere; nam et $ezcber;i merita eo pluris.facienda existimamus , quo F2 ra- E Ho€, was »rna BON "MESCH rariores eo tempore erant, qui in haé etiam doctrinae Physicae parte ipsius vestigia premee rent. ^ Sin autenr SéneberfP laborem paullo dilisentius' indàágemas!;" triox apparebit, "ure pas rum illustràre eas mutationes, quas tetebrae inferunt principiis: plantarum. proximis; Scilicet plurima hujus Pliysici experimenta vix aliud quid. dóeent, quam: quod aliquod intercedat discrimen 'intcr- lore quae 'Itce- carent, easque quae hac fruuntur. ^ Praetéreg wit tüm temporis mos erat, ignis 'est adhibitus, quo pateret vepetabilium indoles :! quod fallax auxilium minime indicat aut illustrat , quid tenebrae et lux valeant in ptincipia plantarum proxima formanda; horum enim singula destruit, in remota comnmiutat, ex materia saccharina, resinos&, aetherea, expellens gaz Hydrogenium, vel merum vel-éare bonatum, acidumque-cárbonicum aeque atque ex amylacea gummosa, coriaria: qua agens di ratione vix/incertorem cognosco, nisi'adhibeatur perfectior, a Gay ILusac, Thenatd. Bérzelia et $aussurio eximie emendata ( 28). UM $. 925 Paucis igitur percurramus, quid certum sit et constet de mutationibus, quas prine cipiis vegetabilium proximis tenebrarum vis inferat. Princeps phaenomenon , quod edunt plantae in tenebris crescentes , est memorata albedo, quam Galli idoneo vocabulo exprimunt (étiolement). Plantae enim, praecipue harum folia, dum secundum suam. maturam vivunt, habent colorem viridem , qui, ut jam diximus , habetur proficisci ex resi- nosa materia, foliorum parenchyma. rcplente 5 haec est quam tenebrae praeprimis adfi- ciunt, neque profertur , n nisi sub alia specie. Ut omnis resinae, sic et hujus foliorum viridis , alcohol optimum est menstruum ; est autem tinctura foliorum. sanorum viridis, foliorum alborum, flavo-albescens ; prior resina multo ditior, posterior multo paupe- rlor; in hanc dein invehit Sezeberius acida, alcaliaj; reliqua corpora, longe diversa ra- tione agere quam in illam. Inveni tamen: ex taraxaco albato C étiolé ) fere nihil ex- traxisse alcohol. Praeterea constat, parenchyma illud foliorum viride, praeter memora. tam resinae speciem, continere materiem quamdam azoticanr, forsan glutinosam. Jam vero observavit 7jrgry , materiem flavam foliorum luce ofbatorum destillatione sicca, praebere multo minorem alcali volatilis copiam, quam materiem foliorum. sanorum vi- ridem; itaqué azótica substantia tenebris inihuitür. Matériam lücis hunc plantarum vi- Tes (38) Thesard , 1, 1, tom, IV, pv 174 — 30$ j j nib COMMENTATIO CHEMICA 45 rorem inducere inde collisimus , quod lux per aliquot horas valeat solitum virorem plan- tis praebere, quam iis abstulerant tenebrae, Secundo, quod, si plantae cujusdam. ramus vel ramulus cogatur in tenebris crescere , reliqua vero planta solito more vivat, unus tantum hic ramus ramulusve albeseat, vel, quod magis est, si quaedam folii teneri pars tégdtur lamina metallica, reliquum folium luce fruatur, uma tantum tecta folii pars al- beseat. Denique, quod constat egregiis Bohemicorunr Physicorum experimentis in foliis tenebrarum ope albescentibus, colorem viridem proferre Lunae lumen (29), licet hoc adeo debile sit, ut octo dierüm: spatium efficiat tantuur, quantum duodecim horarum spatium valeat debilissima Solis lux. Quas observationes eo majoris momenti habemus, quo certius constat, nullum caloricum Lunam adferre videri (3o). — Merentur tamen at- tentionem Znzgenhouszii , Seneberii et Hurmboldtii , experimenta , quae docent gaz Hydroge- nium eam habere facultatem , ut in tenebris colorem viridem conservet; observavit /7u;»- Boldiius in obscura Fribergensi plantaginem lanceolatam, trifolium arvense, lichenem ver- ticillatum, aliasque plantas, retinuisse solitum colorem. Intcrat autem minerae gaz Hy- drogenium (31 ). 8- 26. Cum meritissimi 7eesi? observationem confirmatam viderim , qua docuit, in tenebris nullam peragi fructificationem , sequitur, nos non afürmare posse, quales mutationes ea principia subeant , quae fructibus et vulgari sensu dictis seminibus inesse solet, qualia sunt amylum, gluten, muco-saccharum, oleum -pingue, sin autem consideremus quantum discrimen inter haec principia efficiant diversae regiones majores minoresve Tucis vires expertae , praeprimis quantas mutationes, ut omnibus, sic et his quatuor quonpie; inducat umbra ,. haud. temere suspicari videmur, quando auguremur, etiam quas tuor ( (292. Utber die wirkung des Mondenlichty auf die. Pflanzeu, Mayers :Samml, Physik. Ud der Gésell. Rühmisch, Nature fericher , B, 2. s. 559. f (30) Suspicati sunt Veteres , Lunae inhaerere vim exurentem : radios Lunae sues. Paracelius et. Helmonthius frigidos et humidos. Interim Hoochiur, La Hirius, Pillety , Tichiruhusius , probarunt Lunam non proferre calorem, D» VAlistoirt: de P Acad. WVoyate 770. Et dicit Zusrchenbrotkius : lux Lünae aut planetarum replicata 4 speculo: UscoriO , xel per dioptrum amplissimum connivata, et infecum parum latum densata, in quo mobilissimum sistitur thermo- peechpum, nec liquorem nec mercurium ullo modo rarefacit aut.condensat, Vid, 4mir. i» Philosph, ANat, tom, ll. $5657 — 1635. C: ) F. 4. ven. Eimboldis /Iphorisman , p. 118 — 148. et Roziér , Journ, de Dhyi, T. 40. p. 154 241 F 3 6 H. ,C.. vx wy nz: ;B;O-0OrN. ,M;ESICCH tuor haec memorata principia qualitate et quantitate a tenebris mutari: accedit, quod constet, quo saniores sint plantae, magisque vigeant, has eo majorem copiam princi- piorum proferre, quae solent gignere; plantes autem. in tencbris quam maxime debili- tari, torpere harum vim vitalem, omnesque functiones languere j. aquae ,et,.exigua acidi Carbonici allata portione, decomposita, deésse elementa quibus formantur principia. ea proxima, ncque expelli Oxygenium, horum formationi noxium, , Hisce igitur in medig relictis videamus , quid constet de reliquis principiis. Dt resina mutatur in tenebris et deletur, ita oleum aethereum; menthas et crispam et peperitidem in tenebris posui; te» meriora folia, (nam ut solent adulta ceciderant) plane alba, fere omnem amiserant, quem sana satis fortem habent, odorem; fere nihil solvit cum iis digestum alcohol, adeo ut huic tincturae addita aqua nullam moverit lactescentiam. . Observante jSezeberio, non cynera scolpmus; nec apium bortense, nostro palato pla- cent, nisi haec luce orbata fuerint et albedinem contraxerint; molestus est sapor ille nimis aethereus, quem sana acrem habent, ejusmodi mutationes subeunt lactucae, endi- via, crambe, quibus tenebrae inferunt materiem saccharinam , mucilaginosam, facilius solvendam, et texturam fibrosam , quae solet esse rudis, palato ingratus, teneriorem et graciliorem reddunt. Cum Seneberio observavi, saporem plantarum naturalem , amarum, tenebras convertere in fatuum , inertem aliquantulum , dulcem; taraxacum, omni luce orbatum, vidi alte cres- cens, quod inveni omnem ingratam suam amaritiem et salsedinem amisisse, cui succese serat fatuus quasi mucilagineus; idem phaenomenon observavi in acetosa rotundifolig. $. e7. Cupidus cognoscendi, quales mutationes subeat haec acetosa in tenebris, eam primo posui in loco obscuro, mox in profundis tenebris, observavique post aliquot hebdoma- des plantulam teneram, elongatam , exiguam. Cujus fibrosam materiem expertus sum emollitam adeo esse, ut trita in aqua fere difllueret. Sapor erat fatuus, attamem acido oxalico mixtus. Aqua calcis enim mox turbata fuit, nato albo praecipitato 4. oxalatis calcis; neque id fuisse carbonas calcis.patet inde , quod. copia anajor erat ,. quam.ut tantum acidum carbonicum , quantum sufficiebat ad talem praecipitationem producen- dam, plantulae fabrica potuerit continere; quod calefactum cum acido sulphurico nullas emüserit bullulas; quod additum acidum oxalicum oxalas citius solverit... Cus ») Prae- £OMMENTATIO CHEMICA "^ — 5 Praéter alia principia, quae nicotianae tabaco insunt, eminet materies singularis, acris, volatilis, decolor, in aqua vix solabilis, plene in alcohole: quare folia tabaci, quae in tenebris adoleverant, parva flavo-albescentia, cum alcohole tractavi; sed praeter flavo- albescentem exiguam resinosae materiae, in omnibus foliis luci subtractis praesentis, mubeculam nihil-de hoc principio acri detegere potui. Similem! materiam" narcoticam venenatam alcohole solubilem continet Belladonna, ex cujus foliis, luce orbatis, nihil etiam de tali principio detegere potui. Denique solanum tuberosum ab una tantum parte laterali. terra ita denudavi, ut plantae dimidium laterale luci exponeretur, alterum autem latus terra adhuc tegeretur, qua ad crcscendum indigebat. Erant autem tuberg lucem experta viridis coloris; non tantum pars externa, epidermide detracta, splendide éràt virens, sed internarum partium facies fiebat virescens. Alcoholi ea immisi, quod tingebatur eolore virid', cui addita aqua praecipitatum pulverulentum dabat. Videtur Kaque iis accessisse materies resinosa. Porro utriusque generis solanorum $ij examini subjeci; acquisivi autem ex iis, quae naturaliter creverant, amyli 3(9 plus, quam ex vis zidibus vel non naturaliter adultis. Deinde horum liquor expressus erat colore bruneose fuscus, sapore ingratus, fatuus, nauseosus; acidum muriaticum oxigenatum dabat praes eipitatum fuscum; idem dabat acidum sulphuricum, nitricum vero et muriaticum praece cipitatum flavi coloris, Oxalas potassae acidum producebat lactescentiam ; acidum aceticum et sulphurosum reddebant liquorem flavescentem 5; aqua calcis nullum movebat praecipi- tatum; ammonia liquida intendebat colorem; nitras hydrargyri dabat praecipitatum | bru- neum uberrimum; solutiones ferreae, fuscum; alcohol vero acidum tartarosum; tartris potassae acidula, murias barytae, nullam movebant mutationem. lllorum vero sapor levior, color griseus 5 acilum- muriaticum oxygénatum dabat praecipitatum griseum; acidum sulphuricüm movebat spumam et flócculos; nitricum, albi coloris; muriaticum griseum; oxalas potassae acidum. turbam; aceticum, album; sulphurosum,. nihil; aqua vero calcis, griseum 5 ammonia colorem intendebat ; nitras hydrargyri ,. praecipitatum griseum ; solutiones ferreae, viridescens; alcohol flocculos; acidumr tartarosum , cremor tartari, murias barytae nullam mutationem producebant. Ex quibus omnibus nomne ali- quo jure possumus concludere , periisse in viridibus albuminosam materiem. — Sum- mi Zrévirani verbis finem huic examini liceat imponere: , Auf alle vegetation's processe » hat ohne zweifel das Licht den wichtigsten Einfluss: Man-tüuscht sich," wenn mam » Sich mit der Hoffnung schsmeichelt, das mit der Erforschung der: kraften: das Geheimnis » der Vegetation ganz wird enthüllet werden." J/o/og. Tom. IV. p. 117 et 118. Quibus omnibus consideratis et collectis apparet: : 1. 48 H. C vau pr& BOON MESCH I. Lucem habere eximiam facultatem plantarum irritabilitatem diversimode stimulandi , atque ut caeteras functiones, ita quoque absorptionem , plurimum incitandi: quare, dum lux et vegetabilia ambo varie sunt composita, non eum temere concludisse: censendum esse, qui contenderit, lucem quidem integram plantas stimulare, harum vero alias hanc lucis partem, alias illam , in suum usum convertere, atque inde proficisci omnem muta- tonum normam, a luce plantis inducendam. IL. Tenebras, quo profundiores, eo pejus corrumpere plantarum irritabilitatem, eo gra- viorem his inferre torporem, quin ipsam organicam earumdem fabricam vehementer pes- sumdare, inque monstrosam convertere, adeo ut aliae functiones langueant, sicut absorp- tio, exhalatio, ut plantae hydropicae evadant, aliae corrumpantur, ut secretio, nutritio, ut palleant, marcescant, aliae deleantur, ut Íructificatio, ut steriles fiant. III. Ut animalibus, ita plantis, inesse a Natura memorabilem adsuescendi faculta- tem, et hanc eo majorem, quo juniores aetate sunt; ut haberent quo sese potentiis noe centibus opponerent, earum insultus illuderent, noxas ab iis illatas corrigerent. 'YV. In plantis inesse mirabilem organorum atque facultatum consensum atque con- spirationem 5 neque tantum caudicem adscendentem aegre ferre tenebras , verum tunc etiam detrimentum capere caudicem descendentem, cui lux inimica est; adeo ut hujus et irritabilitas , et fabrica, et agendi ratio , imorbosé afficiantur: qui consensus cum non tan- tum in morbis illatis, sed et vigente sanitate, plantas comitetur, inde praeclare probari ex plurimis fontibus unum plantarum virium conservatricium atque medicatricium. V. Beneficam lucis facultatem , in plantis absorptionis et secretionis incitandae, esse auctorem facilioris et celerioris incrementi plantarum , in regionibus sole plurimum col. lustratis. à 1921 VI. Cum plantae in tenebris vix ac ne vix quidem absorbeant acidum carbonicum, absorptum difüculter decomponant, quae in tenebris adolescant, multo minus carbonii continere plantas, quam luce usas. VIL Cum neque in umbra, et multo minus in tenebris, aquam, acidum carbonicum , azotum, sive ex aére haurienda, sive ex humo, in suum usum convertant plantae, his im umbra vd tenebris crescentibus principia proxima, mero hydrogenio et carbonio, vel his adjuncto multo azoto, copulata, quibus plenae sunt regionum calilarum indigenae, aut penitus dcésse, aut diversimode mutata inhaerere, eo magis, quo profundiores te- ne- COMMENTATIO CHEMIC A. 49 mebras expertae fucrint: atque hinc cavendum esse, ne plantae aromatico-aethereae, vel glutinosae in locis umbrosis excrescant, VIL Cum quicquid absorbeant plantae, fere omne oxydatum sit, in umbra autem et tencbris parum aut nihil oxygenii emittant , plantas in tenebris et umbra adultas pa- rare principia proxima solitis plerumque magis oxydata, atque co acidis diversi generis esse ditiores, quo minus luce fructae sint. IX. Cum gravius eorrumpant tenebrae exhalationem aquae, quam ejusdem absorptio- nem, hinc tenebras plantis inferre faciem hydropicam, debilitatisque atque mutatis viri- bus organorum secernentium , inde in tenebris plerumque plantas parare principia proxi- ma minus firma, magis humida, mollia. X Cum tenebrae irritabilitatem plantarum debilitent , fabricam organicam laedant , corrumpant, atque adeo, ut reliquas functiones, ita secretionem , quam maxime turbent; hinc in tenebris adultas plantas non hoc illudve principium proximum secernere tale, quale solet efformare planta sana, luce fruens, sed. secernere quaevis principia proxima morbosa ab iis, quae sanae plantae excernunt, plane diversa, horumque insolitam inter se copulam constituere, XL. itaque cavendum esse, ne in quasvis plantas easlem vires lucem aut tenebras exercere statuas, aut absolute hujus illiusve principii genesi faver.; fructus enim, qui duce usi multum sacchari continent, in tenebris austeros evadere, parum sacchari habe« re; contra apium hortense, endiviam , quae, luce si fruantur, amarae sunt et austerae,, in tenebris fieri duleiuscula, amissis amaritie et austero sapore: itaque, si quis dijudicet, quales vires in principia proxima exserant aut tenebrae aut lux , oportere habeat ratio» nem compositionis et actionum plantae ejus; in quam sive lucis sive tenebrarum ope experimenta instituat. . XII. Multis dubiis premi etiamnum et obscuram esse doctrinam plantarum patholo- gicam ; multumque abesse, ut haec elaborata sit atque explorata, ut, ulteriori Physicorum examine et cura digna, et multum illustrari possit et peifici : in qua quidem spe eo mae jori sumus, quo laetior Physicae disciplinae facies est, quo diligentius hodie ea ex- colitur, et quo imitatione dignius reliquit exemplum summus sui temporis Botanico- rum Tournefortius, inquirendi in plantarum morbos, deque horum causis et naturis dis serendi, prout tunc temporis vigebat theoria pathologica, (vid. 4Mem. de PZcad. des Setene. de Paris, A9. 1705. p. 332. seqq.) G XWUL So H.C. YAN DER B00N MESCH COMMENTATIO CHEMICA. XII Parum constare etiamnum de morbosis plantarum secretionibus , tum de reli- quis, tum inprimis de obtinentibus in umbra et tenebris. Quare nobis non superest nisi plum votum, ut Physicorum industria, hanc Physicae disciplinae partem sibi elabo- randam sumens, hunc defectum ditissimo experimentorum et observationum thesauro ex- pleat; quae quidem, ob multiplicem tot plantarum compositionem et variam agendi ra- tionem , institutu difficilia et saepius repetenda fore auguramur , momentosis vero effectibus et insignibus rei oeconomicae utilitatibus afferendis gravia et memorabilia. JOAUNCTISUSM; » Corporeus. ille (ignis) vitalis et salutaris omnia conseryat , » alit, auget , sustinet , sensuque. affcit. " CICERO. EUM E N.DXA ND A Pag. 5. Leihe lege Leslie — 5.alii vero caloriferi — alii vero caloriferi forent — 17. Blaekii : Blackii — 19. Stapelios Stapelias. — 920, Annot, 9. Dlanhure Blausure aeris attactu terra Catechu Daucus- Carota oI. acris attactu 22. Tevia Catechu 26. Denicus-Carota | . 27. Quimen- resinam — Animen-resinam 32. perlegenti non apparet — perlegenti mox apparet 35. petala et folia — petioli et folia 35. petala fortiora, crassiora — petiolos fortiores, crassiores [4 081 IIS T HENRICI CAROLI vax nz BOON MESCH, DELPHENSIS, i oam. MEDICINAE ET MATHESEOS AC PHILOSOPHIAE NATURALIS IN ACADEMIA LUGDUNO- BATAVA CANDIDATI, h-Ekb5PONSIO AD QUAESTIONEM BOTANICAM, À NOBILISSIMA DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM AC PHYSICARUM FACULTATE, A. MDCCCXVIII, PROPOSITAM , Sic se habentem : Quaeritur de ratione quae est inter structuram et formam externam plantarum , illaque uno alteroye specimine illustretur. CUI PALMA ADJUDICATA EST D. vir. MENSIS FEBRUARII À. MDCCCXVIII, X "» p "VY FIT JAY, ) 1 3H j HONO TID yp mas LI INaun observatori sese commendat ingens plantarum diversitas, non tantum jucus- ditate et oblectamento, verum etiam momento et gravitate. Quodsi jucunditatem consi- deret, hanc quidem tantam percipiet ex plantarum opibus, ut nullam majorem ex aliqua re naturali. Si enim ita comparata est humana natura, ut eo felicior aestimanda sit, quo vehementius infixo sibi pulcri sensu se pulsam sentiat, haud dubites affirmare, non .validiorem. plantis haberi stimulum, qui aptius divinum hunc sensum excitet, aut me- lius nutrimentum , quod eumdem magis corroboret, aut limam acutiorem, quae exquisitius perpoliat, et velut luxuriosas àrboris frondes falx, ita amputet perversum rerum inanium gustum. Pertinent enim plantae ad ipsum divinum naturae campum, in quo, dum a sapientissimo et potentissimo auctore est conformatus, nihil est imperfectum, nihil non impressa gerens signa summae sapientiae et potentiae magnifica; quae cum reliquae campi partes gerant quidem eximia, tamen homini non clarà adeo offerant. Plantae sunt, quae vel leviter se intuentem hominem dulci et laeto sensu afficiunt , paulo vero diligentius perscrutantem omnino perfundunt divina voluptate. Nam, dum animalia interne haud minus quam externe vivunt, plantarum vero vivendi genus potissimum continetur in facie externa , quod exhalandi et absorbendi functiones pulcre confirmant, expandun. tur earumdem organa mirifice in longitudinem et planitiem, et efformantur formae tam elegantissimae, quam diversissimae, et colorum varietate, et odorum suavitate commen- dabiles; hae movent hominum animos ipsius eloquentiae instar, eos rapiunt ad quae» yis altiora cogitanda, flectunt mentes, commotas et concitatas tranquillant et mitigant, yeteres opiniones ,evellunt perversas , novas inserunt meliores, immo constanter magis melius quid spirant quam eloquentia; nam haec ita verti potest, monente //urce/o, ut veris fidem detrahat, incredibilibus veritatem conciliet; ut nihil tam certum tamque ex- ploratum, esse dicatur, quod non in dubium vocari, nihil tam absurdum, tamque per. versum , quod non eloquentiae viribus obtineri ac persuaderi, queat, Nihil ejusmodi mon- strant plantarum formae; pertinent enim ad divitias naturae, quae nihil mali in se con- tinet, neque ad male agendum seducit. Quantas vero vires ad flectendas hominum men- tes exerceant plantae, docent Poctae, quorum generosius pectus incitant et inspirant, Ur et ipsi rapiantur, et alios secum rapiant fluminis instar, eo quidem magis, quo tran» A 2 quil« ü 4 quilliorem vitam peragunt plantae. Cumy enim. multa contineat tellus, quae prodere vi- deantur speciem crudelitatis, ut maxima pars animalium in tanta diversitate vitam non sustentet, nisi sive vi, sive arte, vel dolo, alia captet, et vel integra, vel in fimsta lace- rata devoret; plantae nihil mali minantes et vivunt quietae, neque alias infestant. Quodsi aliquando accidit, ut alias:aliae vexent plantae, quae dicuntur parasiticae , absorbendo suc- cos optimos nutritios, aut aliae radicibus suis , secernentibus acrem humorem, vicinas ero- dant et perdant, tamen hoc humani fugit oculi aciem, illud monstrat insignem illam plantarum fertilitatem, Sin autem animum ad plantarum. momentum attendat, id apud se tantum valebit, ut, nesciat, sibine majorem , an reliquae naturae oeconomiae, praestent utilitatem, Nam homini praebent et optima et diversissima, facillima et delicatissima alimenta, et potus dulces, refrigerantes, calefacientes; ut vel plantae sint, quae omnes egregias has opes conjunctas habcant, quales Indis praebet prae caeteris Palma celebris Mauritia flexuosa: nec tantum praesentem conservant et corroborant sanitatem , sed lae befactatam restituunt, reddunt perditam. Quodsi innumeris modis hominum vitam possit depravare multa gravium morborum dolorumque. cohors, concussam vero sedáre, reno* vare fractam tempestivus valeat vegetabilium usus, inde apparet, quantas opes humano generi afferant plantae. Immo artes ipsas, mercaturam ,.reipublicae salutem , et alere mage noperc, et fortiter sustentare videntur; nam vel bella gravia satis suscepta dicuntur, de retinendis vel occupandis ejusmodi regionibus, quae plantas , quibus tales vires inessent; alerent. — Atqui hoc munus plantis impositum est, ut eas materies absorbéreft, quae et hominum, rcliquorumque animalium vires, pessundarent et misere perderent, edrum vero largas emitterent opes, quas appeterent animalia atque corroborarent: quim voluisse videtur Naturae Auctor, plantae praepararent ea, quae, deinde animalem effórmarent orzànismum. Absorbent enim fossilem. materiam, eamque multo labore iit organicam pcrmutant, ündé haec adipiscitur aptitudinem ,. quae vertatur in animalem fabricam, ut, plures passa muta« tiones, tandem abeat in musculum vel nervum animalem, Quidquod vel ut apta sit tellus ad habitandum animalibus, plantis debetur; liae, üt primaé videntur ftisse telluris inco lae, ia pergunt nudas rupes, fóedas paludes, déserta sterilia, quin fufestas ignivomo- rum Montium ejectiones ,. convertere non tantum in aptam ct tutam animalibus sedem; verum in amoenissimos animalium principi, homini, et fructuosissimos campos. Quae cum ita sint, dignae sunt hae Telluris incolae, quarum structura et forma paulo diligentius indagentur, atque harum utrarumque eruatur ratio, exemplisque illustretur, RESPONSIO K ESP'ONSTO ^ : A D o t IJ9£EIHI 351 "m: quoa Ie 3152 JUg R57 [232 Uu X qnl. «89167 );BI2 ü QUAES' T10' V8: (H9) glam po : ossosdSUD uaeritur. de ratione, quae est. inter, structuram. et 5 féreuna externam: ood illaque umo alteroye specimine illustretur. 1 uec ;Ó » lup5e bi f (I abiv "«aupoic |i " e] : Plurimas et varias adeo rerum formas continet Tellus , ,ut illae. summam . str tna exspectationem facile longeque superent: rerum. vero formas., ;ut debet ,. ita vult, Physicus | .non;tantum observare leviterque tractare, sed secum invicem comparare, quantumque possit perspicere, cum Botanico habiturus;,-tot existere. species, quot, formae in. Natura | occurrunt (1). Cum. autem haud dubitet, nullas rcs existere , quae. non. habeant. aucto- res , quibus, suam aut, existendi. aut nascendi debeant, rationem ,. de. rerum formis judi- ;eaturus, mox. in; auxilium, vocat vires formarum. et effectrices ,et gubernatrices,. Omnis | .vero materiae moleculae dum. cohaerent, peculiarem, habentes attractionis modumy. .hanc l- attractionem et cohaesionem. proficisci arbitratur ex varia materiae indole, ut cuivis ma. teriae a reliqua diversae diversam adscribat et. attrahendi et cobaerendi . et, MA "fingen- | dae. rationem :. acidum e. g.. suam, habet molecularum cohaesionem, suam, formam; 5,, Suas: | habet,alcali singulas ; Quae utraque si,concurrant, pereunt proprietates tum alcali tum acidi, novisque prolatis apparet mox mütatam. esse utriusque materiae molecularam co- haesionem , novamque natam formam. (Neque hanc ratiocinandi. rationem dubiam [M neque audacem, probavit Illustris Zazy , praeclaris allatis exemplis, demonstrans y. ex. for- 3a externa corporum mineralium ad indolem . chemicam. tuto. posse Physicum coneludes Te, modo attendat, hanc conclusionem pertinere ad ejusmodi corpora, quae per solu» tionem componuntur, atque igitur conditionem fluidi cum quadam solidi permutant, | : js quic« (1) Philosoph, Bota, Linn, S, 1575 & 3 6 H. 9 VAN DER. B 6 ON M ESCH quicquid contineant Montes primae et secundae aetatis, hic exemplo sit, sive spathum sive granites, sive lapis calcareus primaevus, üna cum suis accessoriis; Et quidem multa sunt corpora, quae nascuntur per aggregationem ; ex quorum forma si quis ad indolem velit i3 We dM ei quodsi ponamus duo saxa, aliquot aggregatis materiis, indole iisdem- qulder, pia diversis, norme, prout hujus illiusve materiae majór copia saxa ingrediatur, alia saxorum forma exsurget? Prae caeteris hanc rem illustrans exem- plum praebet ex saxis aggregatis desumtum . quae ex aliis lapilis aut saxorum frag- sentis concreta sunt (unde dicuntur concretus saxosi ), Dreccia qualiscunque, sive Breccia calcarea, lapidibus calcareis cretacea aut calcarca terra conglutinatis, sive Brec- cia arenaceo-silicea, constans ex arena.et Silicibus exiguis, numero infinitis, sive Dreccia quartzoza , fragmentis quartzozis concreta, sive Breccia' saxosa , lapidibus varii generis scalcáréls , vifrescentibus j aliisve -conereta (2 )." Quodsi hoc quasi augurium , quo fossi- Hum natura chemica ex crystallisata forma colligendaá' censetur, non in omnibus aeque perspicuum videatur, nondum inde sequi, existimandum est, memoratae theseos verita. tem infringi, verum novis argumentis probari, quanta etiammum desint artificia, quibus "quomimis "utátuf Physicus hdud raro impediatur. ' q "st autem prudentis Physici; acquiescére in observatione, nisi malit transgredi limites, quos posuit iNatüra, quam gradum cohibere, ubi via incerta jeu aut continuo falli hy- pothesium illecebris; ^ qnam cofistanter efudiri veritatis auctoritite;' quare pon debet--íi materiae ultimas moleculas inquirere, harumque :causis irte ne videatur potius "obtemperare ea fingendi luxurie, quae nulla^existant in: Natura, quam earum rerüm ob- Servandarum desiderio, quibus dives Natura est: qui'ausi $uht hàec^ Naturae" péhetralia dénudafe, eos in Scyllam de Charybdi dejectos fuisse docet historia "Physicae ' doctri- mae C3 Non autem desunt auxilia, quibus usus Physicus plurium mineralium formam et fabricam intelligere valeat; nam Geometrae et Crystdllographi ratione tam ingeniosa, 'quam' próbabili , ex quinque corporibus , 'solida appellant; ex Cubo, Tetraédro , Octa&- 'dro, Tc Usa&dro , Dodecaédto, variam 'crystalli formam et expohnt et demonstrant ( 4). "Hüc autem lócüs nom est dijudicandi, utrüm una sit crystallisabilitàs, a nonnullis recen- "iórüm Physicorum aériter defénsi, Secundum quam non tantum ita dicta fossilia, sed €t organica, animalia et plantae, formam adsciscere dicantur. Quodsi quis hic tantum "significet, eam vim generalem omni materiae a Natura inditam, qua determinatam, sibi I : daspbe pro. | (2) S. 9. Brugmant, Lithel, Groninz. p. 120. (3) Vid. Poition, Physic. 9. I. vam Swindem, Tom. *. p. 15-16. auct. ibi citztos. (42 Grordbiegintils der. Bleetkunde , dsor Jd. H, van Swinden, p. 373 — 475. DAISSERTATIO;.BOTANIOGA./ ? propriam .eharacteristicam ,. àdipiscuntur figuram corpora;a Natura confecta; talem ab organicis tum. plantis: tum. animalibus;nemo;alienam.putetz fateor autem , me non videre, quomodo is rem clarius illustret; qui.eadem vij qua mineralium, formam gorganicorume definiri. et regi. velit, quam. dynamicus j: qui :ex:vi quadam ja eaeteris: fossilium | gubernas tricibus longe diversa, organicorum formam deducit. Siquis enim. objiciat universalis: erystallisabilitatis-:defensori, tantopere: differre: mjneralium- et organicorum. formam set, quamvis innumerae sint organicorum. et: minéeralium |. formae , quaevis mineralia. habere notas, quibus inter se conveniant, quibusque ab -organicis distinguantur; contra. organica- quaevis habere characteres , quibus inter.se conveniant, «et a quovis minerali distinguan- tur; mox ille respondet, atqui adeo ingens: est materiae: organicae et;fossilis discrimen convenit. omnis materia organica. inter se aliquantum, differt. vero ab omni minerali; contra omnis mineralis convenit aliquantum inter se, discrepat vero ab. ommi organica. .Confitemur quidem rationem , qua formantur organica, in eo convenire cum ea, qua formantur mineralia, ut utrumque rerum genus ex fluida conditione in solidam. trans- eat: at addendum habemus hoc in eo a se invicem discrepare, ut mineralibus competat forma angulata, rotundata organicis. Hanc itaque crystallisabilitatem amplius. hic inda-- gare necesse non est: neque id examen esse allaturum aliquam. lucem. speramus, qua ratio inter plantarum siructuram ét formam illustretur; hujus rationis intelligentia. aliis viis acquirenda est et colligenda, quas rectas feliciter invenire, aut subinde illustrare . aliquid quidem est, nec par tenuibus meis viribus, has autem. modo. fideliter ingredi » ingredi voluisse ut sat sit fore, haud desperare tironi liceat. - Equidem autem operae pretium me facturum esse opinor, quo clarius appareat, formam. vegetabilium- sequi. structuram , de fabrica plantarum paucis disserere, Quo, difficilius fuit indagare et introspicere subtilissimam. vegetabilium fabricam , sibique genuinam come parare nctitiam. incredibiliter contortorum gyrorum, ultimorumque vasculorum finium, aut pervenire ad ultimas bases et simplices, quarum. varius. concursus reliqua plurima efformat organa, eo/ majorem industriam. collocarunt et plures. et eximii Plyysici, im invc- nienda.simplicissima methodo, quae. in diem proferret abdita illa Naturae opera; eoque Gnagis ingenium, cujus nonnulli Phytomicorum erant, pleni, acuerunt ad, dissecanda te- nuissimà firmissime cum vicinis concreta organa, et ad fideles in tantis, tenebris repeten- das. conclusiones ,-sive analogia nixas, sive deductas.2.re quadaur perspecta. » Quo autem facilius, tum mirifica vegetabilium organorum subtilitas, aut arctissima cum proximis organis concretio, tum frequens, et molestus haud minus|quam subdolus, mi- €roscopicorum instrumentorum usus, Physicos fallere potuerit, . eo majori cautione usi sunt, ne in faciundis ejusmedi rei periculis deficerent; eoque crebrius et diligentius in . 1B. 8 H.AGisvAWN' nri JBDOONSMESCH insicbem quarumvis plantarum numerum instituenda repetiverunt experimenta, ut dubium videatur, utrum . magis admireris, tot et pulcras adeo opes plantis tribuisse Naturam; easque adeg artificiosis quasi velis obduxisse, an tam exquisitum opus aggredi susti- neisse "homines, atque tot «et tanta admota impedimenta superare .ttehtasse, horumque aliquot dimovisse. | T fiv "ab ei ; ianc' autem. arduam rem susceperunt tractandam non tantum recentiores Physici, sed ét maxime vetustiores. 'Ut enim in aliis disciplinis haud raro, ita in Physica frequenter aceidity: ut qui primi rem quamdam tractare coeperunt, in hac memorabiliores faciant inventiones, nulloque praeoccupati coeco systematis amore ipsam veritatem studiosius quaeritent, et facilius inveniant: ut qui deincéps eamdem rem aggrediantur, optime et suae ipsi. famae, et disciplinae, quam colunt, consulant; modo quicquid illi praestiterint , in inveniendis et patefaciendis rebus novis, accuratius indagent; hinc enim adipiscuntur momentosam facultatem ; quicquid elaborandum relictum sit, elaborandi et perficiendi: cujus rei ratio si promtior haberetur, et ipsae scientiae plus incrementi caperent, neque viam -ulteriós progrediendi praccluderet tantus figmentorum et hypothesium numerus, quantus , détrahendo de veterum inventionum laude, ipsas convertit scientias in dedecus élàrae virorum celebrium famae, et, spreta Inventorum auctoritate et gravitate, in locum observationum et testimoniorum , tam fidelium quam utilium , protrudit multa laevia, norn- mulla etiam falsa commenta. 13 Hic gravis error in culpa fuit, quare quoque non majores, quos exspectares, facti fuerint progressus in cognoscenda vegetabilium fabrica. Hanc enim qui aetate primi et gravitate indagarant studiose, quamvis aliquando magna rei indagandae obscuritate co- hibiti de veriori via deflexisse visi fuerint, triumviri 4Ma/pichius, Grewius, Leeuwene hockius , indefesso labore , et singulari ad ejusmodi omnia dexteritate , subtilissimam vegeta- bilium fabricam magna ex parte detexerunt, egregiisque tabulis detectam depinxerunt; nonnulli vero, qui deinde im eodem negotio fuerunt occupati, ubi, nimis suis ipsi viri- bus confisi; fideles hos duces temere reliquerunt, crrare coeperunt alii indulgentes fin- sendi ingenio, alii abusi oculis armatis, vel istos parum curantes, alii inhaerentes mi- miae analoziae, alii impediti vel chemicis vel mechanicis placitis; ut quidvis: aliud effe- cisse videantur, quam limites scientiae vegetabilis fabricae cxtendisse. Atque hinc fac- tum est, ut vel ea in dubium vocaverint,-quae in diem collocasset improbus Malpichii y e Greewii , et Leeuwenhockii labors ut in perpetua controversia versata manserit fabrica plantarum; ut tot fictae fuerint sententiae de. organismo vegetabili.,; quae quo inter se eonvetiant nihil habeant; ut vix duos reperias auctores, qui de eodem idem sentiant; trinmvirornm weró merita, ut plorimis- ais, ita et; boc. argumento maxime illustraptur 1 ut DISSERTATIO BOTANICA. 9 ut quantopere nonnulli in aliis ab iis discederent , tamen singuli invenerint , sal- tem retinuerint, aliquid, vel a 4aipieA&io, vel Grewio, vel Leeuwenhoekio, jam indi- catum. ! Quae cum ita sint, quam difficile sit, ex tanta rerum varietate et controversia me- liora et veriora eligere, luculenter, apparet : itaque de re herbaria bene meruisse cen- sendus est lll. Kieserus, qui quaevis momentosa repetiit in plantarum fabricam expe- rimenta, cuique hujus Physices studii cultorum suas tribuens laudes, et singulorum recensuit systemata, et| plurimis novis experimentis plantarum fabricam egregie illus- travit ( 5). Ante Malpichium vix fuerunt, quibus vellevis innotesceret vegetabilis fabricae cog- nitio: Graeci enim , eximii rerum formarum observatores , elegantesque ad vivum de- pictores, non quidem neglexerunt plantas, de earum vero fabrica nullam fecerunt men- tionem :- Z/ís/o:eles, modo contineatur in observationum genere, ut de aliis rebus Physi- cis, ita de plantis, memorabiles refert observationes, ut de earumdem habitu , colore (655 aliquot plantas describit ZZeophrastu:, qui et loquitur de fibris plantarum (ai iyi), de venis ramosis, succulentis, (à $A«9éc ) deligno, (73 £/Acv) , de carne, (4 capt ) (2): quicquid autem memorent, id omne pertinet ad formam plantarum externam; neque id mirum, ignorabant enim anatomen, et indigebant microscopicis instrumentis, quibus nisi quis optimis et perfectissimis utatur, fieri non aliter potest , quin nunquam perveniat ad aliquam vegetabilis structurae intelligentiam. Multum temporis praeteriit, quo neglectus mansit studii botanici cultus; parumque novi additum fuit veterum inventionibus; tandem surrexit vir doctus et philosophus acutus, 44. Caesalpinus, qui de plantis sedecim conscripsit libros, continentes praecla- ras.de vegetabilium functionibus observationes; leviores autem sunt, quae attinent plan- tarum fabricam. Hookius adjutus microscopio observavit vasorum spiralium majorum orificia, parvas- que cellulas, viditque in ligno petrefacto cellulas majores quam in carbonem verso (8). Tum vero in lucem ediderunt ingentem memorabilium experimentorum numerum Zz/- £r (5) Perhand. yan. Teylers Tweede Genootss , XVIII, Stuk, — Mézioire sur Porganisation des Plantes , par D. G. Kieur, C6) Zfristst, Opera. omnia , Edit. Duval , Tip Xh9j4ÁTUY, p. 1209 seqq. €7) Kiner, 1. 1 p. 4, 7. 1 (8, Kiner, IL. 4 p. 6. plura buic He»kio debentur, cujus etiam industria et ingenium microscopla emenda TUM: 5 conf, Curtii Sprehgelit Hist, Rei herbariaey Tom, ll, p. 9— t1. B 10 H. (Gv x&xw jn RC B:)0!)O/N! 2M. E S. C H pichius Grewius, Lécuwenhocekius (9)... Malpichius primus dcdit anatomen telae vege- tabilis cellularis; distinxit jam cellulas medullae a cellulis elongatis fibrarum lignosa- rum; observavit fasciculos fibrarum corticalium , cellulas corticales et radiorum medul- larium /10 5 vasaque plantarum propria, quae continere affirmat in aliis plantis succum gum- mosum, in alis resinosum, in alis lacteum , alium in aliis (11)5 primus detexit fistu- las spirales, quas describit interjacere inter fasciculos fibrarum lignosarum; his autera numero esse inferiores, magnitudine superiores, et varia ludere forma, et componi la- mina subtili, diaphana, quasi argentea, in spiram convoluta, atque agitari motu peri- staltico; vidit membranam punctis obsessam (| ozciwée) quae conjungebat spiras vaso- rum spiralium; majorum primus descripsit epidermidem, ( quam babuit tenuem membra- nam,) et epidermidis pilos (12). Grewius descripsit vegetabilium organorum bases, or- dine, quo in plantis apparent, transgressus de cortice ad lignum, de lisno ad medul- lam; describens fabricam telae cellulosae, variam esse demonstravit cellularum formam , aliam esse rotundam, aliam pentagzonam, hexagonam, omnem vero telam arbitratus est componi filis tenuissimis, diaphanis, cavis, neque epidermidem , parenchyma radiorum medullarium , et medullam, aliud quid esse, quam telam varia ratione vasis intertex- tam (13): egregie distinxit vasa propria a reliquis plantarum; illa affirmat non compo- ni propriis parietibus, ut vasa aérifera ligni, sed relinqui interstitia cellularum , quae dum prolongantur, speciem vasis efformant, ut sint quasi receptacula inter cellulas collocata; haec resinae plena abiegna, et lactea ligni sumac ita depinxit, ut mirum sit fuisse deinceps Physicos, qui vasa propria plantis negaverint (14)5 observavit etiam ' lacunas vel cellulas majores (15); recte ctiam vasorum spiralium situm, numerum; cohaerendi modum perspexit in trunco, petalis, foliis; caeterum eamdem, quam de ho-- rum vasorum structura protulerat JMa/picAius , repetiit sententiam ( 16)5 poros etiam recte: cognovit ( 17 ). Leeuwenhockius fabricam cellulosam parenchymatis egregie observavit; habuitque cel- lulas parenchymatis ct fibrarum lignosarum vasa, quae sevum ducerent; nisi rimis in auctoritate /MaZpicAii et Grewii acquievisset , omnino ulterius progressus fuisset; accura- te (9) Persplcue horum virorum merita memorat C. Spresgellus , 1, . tom, l, p» Y1-21, et p. 307 5CG, (10) Kieer, 1.4. p. 2, 8. (1n) Xieer, 1. p. 30, 31* (125 Kiesr, 4, l.. p.» 47 — 49. (i32) A 5 p. 8 r1. 1 (142 1. 7. p. 3t — 31. (15) p. 41, (16) 1. 4, p. 49751. (17) P. 79- im — — — n ————————————————————————————————————————————————————É———— E DISSERTATIO BOTANIC A. I1 te formam cellularum coryledonum seminalium , globulosque rotundos, qui foecula sunt, descripsit; observavit primus canales intercellulares , quos in Buxo sempervirente vidit (18), pluribusque examinatis plantis introspexit fabricam vegetabilem, quae om- nes latuit deinde Physicos ad nostra tempora usque; in juncis observavit cellulas acri« feras majores; in ligno Tiliae membranam punctis notatam vasorum spiralium; in ligno Myristicae Moschatae fibram spiralem, membranam punctis notatam , fibras annulares vasorum spiralium; in ligno querno vasa diaphana,, in vasis majoribus contenta, et membranam punctis notatam vasorum minorum; in ligno saligneo et alneo fibras diago- nales , et membranam punctis notatam vasorum spiralium (ozc2465)5 distinxit etiam in Coco nucifera vasa spiralia composita quinque fibris spiralibus ( 19 ). Du Hamel, secutus hos triumviros, arborum (spectant enim hujus experimenta et ob« servationes tantum arbores) cellularem fabricam bene observavit, distinguens telam cel- lularem fibrarum lignosarum a tela cellulari corticalium (20)5 vasa propria corticis et ligni docuit a reliquis differre magnitudine , quae tanta est , ut perscissa ad oculum emittant contentos liquores, colore, in nonnullis arboribus viridi, et succorum contern« torum indole (21); observavit, vasa spiralia cortici et libro deesse, his vero abune dare lignum, folia, flores, quorum petala uno complexu vasorum spiralium consta- rent (22 *. | Hillius, sex partibus putavit plantas constare, cortice, libro, alburno, ligno, corona, medulla; corticem habuit plurimis stratis compositum , et formatum serie vasculorum lone gitudinalium , intertexta materie membranacea ; vascula vero defendit, constare cellulis elongatis; substantiam vero membranaceam cellulis exiguis. Librum formari vasculis, vesiculis, inter quae relinquuntur interstitia. Alburnum va« Sis, quorum crassiores sunt parietes; videntur haec vasa fuisse spiralia punctis notata. Lignum tubulis simplicibus rectis , similibus alburneis, at punctis destitutis, Coro« nam, medullam circumdantem , componi vesiculis et vasis; ad quam coronam primus attendit; medullam construi cellulis rotundis (23): vasa plantarum propria in tria gee nera divisit, quorum alia exteriora, sita inter epidermidem et corticem, in exiguos fas- cis (18) p. 17. (19) p 51, 52. (20) p. r1, 12. (21) p. 32. (22) p. 53. : Opus immortale Du Hamelii ( La Physique des Arbres, Paris 1758, 410.) inquit Spresgel, Iis. Rei Herb. Tom, IL p. 407. tot complectitur eximias disquisitiones, tot solvit dubia, tanta est conscriptum claritate &c facundia, ut ingenil humani illustre praebeat monumentum. (28) ^. ^ pv 125 13. Ba 12 Hg "ww prn. BOON--MESGH ciculos divisa, retis specicm formant; vasa propria interiora, qualia in cortice confere varum, aliaumque plantarum detexit 5 vasa proprie intima, quae in Piscidia Erythrina rubra vidit, locum occupant proximum alburno et coronae (24): Ligni vasa spiralia depinxit egregie (25). ' Fan Marum plantas affürmavit efformari cellulis humoribus repletis et vasculis; sub epidermide arborum telam cellularem inveniri , similem corticali et medullari, corticem componi plurimis stratis, nullum cum ligneis alentibus commercium; haec autem strata componi multis vasis in fasciculos concretis, vel in circuli speciem abeuntibus , vel nullo ordine dispersis; vasa autem circumdari materia molli, quasi glandulosa; lignum vero unice vasis componi, quorum alia sunt tenuiora , lymphaefera quasi per valvu- Jas divisa, alia aerifera, alia transversa fibris densioribus constructa (26,5 invenit vasa propria in cortice, ubi vel gummi vel resinam continebant, vel in medulla vasa haec colorata (27 ) primus accurate lacunas vel cellulas majores descripsit, quibus aquaticae multum differant a plantis terrestribus (28)5 recte etiam descripsit vasa spiralia, quae dicuntur aérifera; haec autem nunc seorsim disponi, nunc in fasciculos conjungi, come poni vero fibris in spiras convolutis (29). | 44. ÜTpey , aquaticarum plantarum lacunas , vel cellulas majores , ulterius examina- vit (30). Swagermannus indagavit tracheas plurium plantarum; quas comparat cum tracheis in- sectorum , et unice constare affirmat fibris spiralibus (31). Anno 1:729 coeperunt Phy- sici injectiones in plantas instituere; easque plures instituerunt, inter quos Jonznetus, Da Hamel (32), Hedwig, Treyiranus, Link, Rudolphi, plures alii (3375 hae vero injece tiones magis illustrarunt diversam plurium plantarum agendi et absorbendi rationem , quam quidem earumdem fabricam. Duram sententiam de structura vegetabilium protulisse videtur /7eZwigius; fibram vegeta- bilem assumsit esse filum, compositum particulis ita junctis, ut, nisi vi externa, solvi non possint (34): vasa spiralia putavit componi tenuissima membrana , circa quam adscen- de» (24) 7. 1, p. 335 84- (25) p. s4. conf. Spreng. Hist. Ri Herb. Tom. ll, p. 397 «401, (26) L . p. 14. (27) 4.4. p. 84- (285 4 4 p. 4t. (29) ^. I. p. 54. (20) ^. I. p. 42. C812 7. 7. p. 55. (325 Spreng. Hist, Rei Herb, Tom, Il. p. 4053 — 409. (33) ). . p. 52. à (34) M & p. 15 seqq. 2 Rer — € M 1 "T I ;| DISSERTATIO BOTANICA. 13 deret fibra spiralis cava (35) 5 in parictibus ejusmodi aliquot observavit puncta, primus- que detexit. lineas sinuosas jn, aliis, in. aliis angulatas , formantes rete vasculorum epi: dermidis , vocavitque. haec vasa lymphatica cuticulae. ( 36 ). Sprengelius. assumit organisationem. plantaruur -elementarem . esse: cellulosam 5. cellulas vero et yariae esse formae; et interjse commercium. alere, vehere quaquaversus liquo- res: in faba observavit originem telae cellulosae incipere a globulis elementaribus , qui in vesiculas exiguas .excrescentes evolvantur,. formam angulatam assumant, perforataeque occasionem praebeant. liquoris-introitmiz.lignum autem habere telam cellularem ,, compo- sitam canalibus elongatis; de cryptogamicis.prae caeteris bene meritus est; demonstravit muscos frondosos unice constare tela cellulosa, et omnino carere tracheis; hepaticas constare quidem eadem .cellulosa fabrica, at apparatum vasorum spiraium in his inci- peré formari ;. Jungermanniam et Marchantiam gerere primordia plantae ope fili spira- lis; in Lichenibus grana quaedam, referentia primordia novae plantae, a nonnullis au- tem perperam pro polline-habita, esse loco seminum; neque lichenum fabricam esse cellulosam , verum constare filis gelatinosis; nonnullos autem referre speciem tclae cel- lulosae (37): duas putavit esse vasorum spiralium species, quarum alteras habuit tra« cheas, (schraubengange ), alteras tracheas spurias, ( Zreppengange) (38). Treyiranus, originem telae cellulosae eamdem, quam .Sprenselius assumsit ( 39); ad- didit vero relinqui inter cellulas quaedam interstitia , quae vocavit meatus intercellula- res, in Chelidonio majori spectabiles; hos vehere sevum , in quo essent globuli exigui, haud dissimiles animalibus iis lacteis et sanguineis (40): recte cognovit fabricam cellu- losam radiorum medullarium , meatus intercellulares, vasa propria, vasa spiralia punctis conspicua in plurimis muscis (41), et primus poros epidermidis ( 42). Linkius telam cellulosam contendit compositam cellulis membranaceis, formae cylin- dricae vel prismaticae, raro sphaericae; singulas autem cellulas esse clausas, et transire succum de altera in alteram cellulam per poros invisibiles; duas esse telae cellulosae species, regularem et irregularem ; in illa esse cellulas cylindricas, pentagonas, hexago« nas; hinc multas species referre, ut contextum vesiculosum membranae lichenum exter- mae, contextum floccosum interioris lichenum et fungorum structurae, contextum fila. méne (35) ÀJ. p. 57 seqq. (36) J. I. p. 80. (37) ^. . p. 17 seqq. (88) 7]. L. p. 59 seq. (39) 4. J. p. 19 seq. C40) 4. 1 p. 36 s0q. €41) 4. J. p. 62 seq. (42) 4. 7. p. 84. B 3 14 HG vas br BOON MESCH mentosum fucorum, membranosum confervatum : demonstravit etiam chemicis experi- mentis telae cellulosae diversitatem (43) 5 atque ita dicta -vasa- propria a'vasis veri nominis in eo differre, ut careant parietibus (44)5 distinxit lacunas a cellulis magnis; €ompositis aliis cellulis" minoribus (45 )5 vasa spiralia : arbitratus est" componi lamina spirali; haec autem! vasa' deesse plantis tela cellulari irreguleri construetis: (46 ). I Rudolphi putavit telam cellularem originem ducere d vesiculis perquam ' exiguis, dis- persis in cotyledonibus seminum (47); optimé lacunarum utilitatem et fabricam do- cuit, eas vocans canalés aériferos (48 )$! 'epidermidem cortendit nulli' plantárum parti deesse, poros autem nullum alere commercium .cum e pues 'subjàcen- tium ( 49). : Mo PEHIT b: TES r Jevm Bernhardi vasa proptia egregie examinavit, «eaque docuit facile distingui a reliquis quod nunquam collecta sint in fasciculos , quod eadem in cortice quae in. medülla sint, quod semper succis repleta sint; vas spirale opinatus est compositum membrana, circa quam volvatur fibra spiralis; cum Grewio habuit, non esse nisi duplex vasorum genus, alterum vasorum aériferorum , seviferorum alterum; aérifera a reliquis differre; quod cum fibris corticalibus forment fasciculos communes, quod in cortice non inveniantur, quod aére repleantur, in tres autem species abire, in vasa spiralia, vasa scalaria (sca/aíres), quorum paries interior ornatus est tuberculis in formam spirae circumpositis , et vasa annularia ( 50). 'Tanta cum esset Physicis de acesiiu nt fabrica sententiarum varietas , sua in plantas instituit experimenta indefesso labore et magna dexteritate Ill. A;eserz: , quibus saepius repetitis, tandem hanc conclusit generalem vegetabilium esse fabricam; Plantae magna ex parte sunt compositae cellulis, quae formant telam cellulosam ; cellularum au- tem forma varia est, alia rotunda, hexagona alia; hae pertinent ad parenchyma, corti- xem, medullam; aliae cellulae sunt elongatae, similes columnis hexagonis , versus utrum- que finem acuminatae, et pertinent ad librum, lignum; aliae in orbem sunt positae, ét pertinent ad radios medullares: dum autem dilatantur cellulae parenehymatis, relinquune tur €43) I. 7. p. 21 seq. (C44) . . p. 37 sea. (45) I. I. p. 43 seq. (46) I. p. 67 seq- (47) I. 1. p. 24 seq. (48) 7. 4. p. 44 seq. (49) 1.4. p. 88 seq: (52) 4. 1. p. 6o seq. conferantur yo» Humboldts Afphorismen , p. 347-36. et C, Ge Rafm: Entwurf einer Pfias- zem - Physiologie aus den. Danischem. übersetz yon. y. d. Markussen , pe 55—98, et Ji Idenow , Grundriss. der Kraptere £unde, p. 305—330. ; DISSERTATIO BOTANICA 15 tur inter ccllulas non ubivis contigüas 'spatiola , succis repleta ; proveniunt canales prismatici , ductus vel meatus intercellulares dicti: quodsi aflluente sevo hi meatus dila: tentur magis, multum ipsas 'cellulas magnitudine 'superantes , dicuntur vasa propria: deinde in nonnullis plantis, aquaticis praeprimis, cellulae primiseniae parenchymatis for- mant ccllulas magnas figurae diversae, regularis, praeter a&ra nihil continentes , quarum parietes sunt efformati cellulis ordinariis ; hae sumt receptacula, lacunae, vel cellulae aériferae. Tandem ratione incognita in nobilissimis plantarum inferiorum organis, in generationis organis lichenum quorundam, et in certis locis parenchymatis plantarum perfectiorum , maxime im foliis, floribus , fructibus , gignuntur tubuli , compositi una: vel pluribus fibris spiralibus, vel fibris in speciem annuli coalescentibus , quorum intersti- tiis inter spiras singulas rclictis, actate adultiori clausis, constitutus est tubus continuus, qui perfectior redditur accedente membrana tenuissima, notata punctis exiguis et obscu- 3is; dicuntur hi tübi vasa spiralia. : Haec autem non inveniuntur in medulla, neque i cortice, sed ibi loci, ubi in plan- tis lignosis lignum formatur, variaque sünt magnitudine; maxima superant diametrum cellularum maximarum, cava sunt, non humore, sed aére répleta; aetate plantarum ma- jori solent jungi membranula tenui, et replentur vesiculis diaphanis, qui sese prementes in spcciem telae cellulósae convertuntur, omne cavum claudentis; ubi autem haec spi« rália desinant , nondum demonstratum est, Pori denique sunt orificia oblonga, exigua, órnahtià quarumvis molliorum vegetabilium partium epidermidem , praeprimis faciem foe liorum inferiorum ; circumdati sunt váse tenuissimo , cum caeteris commercium alente ,, formánte rete hexagonum plerumque. Haec vasa desinunt in cellulas elongatas circum- dantes fasciculos vasorum. i "Videntur cellulae telae cellulosae vesetabilis originem deducere a globulis membrana- €cis, diaphanis, aetate juniori succum continentibus magis minusve coloratum; dum excrescunt , 'Sd&é prémentes; sibi sflines evadunt, parietibus invicem conjunctis, ut con- Stituant télam intéStam', cellulis diaplianis compositam. In celeriter crescentibus plantis ecllulae magis sunt elongatae, in succulentis magis latae. TInveniuntur in tela trés glo- balorum species: alii et maximi diaphani sunt et regulares, foeculam praebentes; alii multo minores, minus regulares , coloris viridis, cellularum parietes obtegunt, in aqua non solubiles, facile vero in alcohole, ex quo tamen aquá addita non praecipites dantur; plantis tribuunt viriditatem tertii qui sunt exigui et varii coloris; in variis plantis continentur in succo proprio canalium intercellularium et vasorum propriorum; aliquantum similes sunt globulis lacteis et sanguineis. "Telae Cellulosae tres dantur species ; nimirum cel- 3 us 16 H C vax pzR BOON MESQCH lulae corticis et medullae, 92. cellulae libri et parenchymatis ligni, 3. cellulae radiorum medullarium, Y Cellulae corticis et medullae inter se penitus conveniunt: cellulae medullae in mediis cormis sunt collocatae, quorum centrum constituunt; et in arboribus sunt maximae, in succulentis vegetabilibus succis repletae, ut canales intercellulares, in aquaticis , ubi cel- lulae, quae, dum comprehendunt fasciculos vasorum , pro medulla habentur, ara vehunt. : Cellulae'elongatae corticis , quae dicuntur (fibres corticales, bastfasern , vaisseaux. Iym- phatiques) , formant interiorem corticis partem in plantis parenchymatis solidioris: elon- gaue ligni, ( fires Jigneuses Aolzfáserm), basin ligni constituunt: differunt hae ab aliis cellulis, tum forma cellularum magis elongata, tum canalibus intercellularibus majori- bus; cavitates cellularum obcluduntur aetate adultiori membranis parietum incrassatis. Li- ber itaque nihil aliud est, quam complexus cellularum elongatarum in fasciculos collec-. tarum, quibus intertexti sunt radii medullares. Lignum nihil aliud, quam fasciculi ea- zundem cellularum , immisti radiis medullaribus, intertextis vasis spiralibus. Cellulae radiorum medullarium , (spiege//Zsezz) , sunt radii verticales , magis minusve cras- si, percurrentes truncum arboris a cortice medullam versus , constantes cellulis elongatis , quae ex ordinariis ita conformantur; quod apparet juniori Pan cum adultiori collata. Cellulas autem hexagonas comitantur canales intercellulares , qui plantis imperfectiori- 'bus, quippe telam irregularem prae se ferentibus, desunt; maximi in succulentis vege- tabilibus desinunt ad superficiom plantae, ubi induuntur epidermide 5 frequenter vasa spi- ralia attingunt; quae tamen sit ratio inter canales, vasa spiralia et poros, nondum de- tectum est; cum autem maximus canalium numerus adsit in parenchymate cellularum elongatarum , fasciculos vasorum circumdantium, non dubium est, quin aliqua sit inter vasa et canales. Vasa propria praeprimis in cortice inveniuntur, et in fasciculis cellularum elongata- rum, vasa spiralia cingentibus, Vehunt et multos et diversissimos. humores. Ab his di- stingnuntur lacunae membranula, unde impeditur , quominus sevo ex affinibus meatibus intercellularibus aflluente repleantur; utrum vero cum aére atmosphaerico, an cum vasis spiralibus , commercium alant, latet; id certum , quod aris speciem contineant, Vasa spiralia maxima in trunco, foliorumque petiolis, minora in foliis, petalis, cae- terisque inflorescentiae partibus , omnium minima in radicum fibrillis et in funiculo um- bilicali. Minima in plantis imperfectioribus occurrunt, ut in Jungermannia, Equiseto, in annuis, et succulentis majora, quam in arboribus et graminibus; plerumque in fas- cie tme bague roe i. um ns Bf LUIS qd iM NEC D n - *- TEC DISSERTATIO BOTANICA. 17 ciculis colliguntur, ita inter medullam et corticem dispositis , ut medullam versus, mi- nora, corticem versus, majora, collocata sint vasa spiralia: fasciculi semper continent vasa spiralia circumdata cellulis elongatis, ut proximae vasis cellulae, sensim decrescen- tes, omnium minimae sint. Sex sunt horum spiralium vasorum species, quae dicun- tur yaisseaux simples, annulaires, ponctués , ramifíés , reticulaires et en chapelet., r. Componuntur una vel pluribus fibris spiralibus, ut parietes vasis claudantur cellu- larum adjacentium parietibus; in. imperfectioribus plantis. insunt, ut in Equiseto. 2. Componuntur fibris annulariis ; per spatia relicta circumdantibus lineam perpendicu- larem; in permagno plantarum numero occurrunt, et in herbis eundem occupant lo- cum, quem solent occupare simplicia, nimirum medullam versus. 3. Nascitur aetate adultiori ex simplice, si fingantur spirae a se invicem secedere, et relinquere interstitia, quae repleat membranula diaphana exiguis punctis ellipticis, nunc obscuris, nunc perforatis et transparentibus: frequentes sunt in plantis adultis, et in ligno majora sunt spiralibus simplicibus. In plantis annuis occupant exteriorem partem fasciculi vasorum , et maxima corticem versus.sunt collocata; in ligno contra maxima medullam versus. (4. 5. Formantur, si fingas spiras simplices secedere a se invicem , et emittere novas Spiras, quae claudunt relicta inrer simplices spiras interstitia; quodsi plures spirae re. pleant interstitia, dicuntur vasa reticulata, sin autem pauciores, ramosa; pauciores plan- tae haec continent, plura vero in radice, quam in cormo. : 6. Sunt quae nodos in truncis frequentes et radices tuberculosas transeunt: nodi au- tem formantur, si hac illave ratione plantarum increscendi modus retardatur, mutatur, a perpendiculari in horizontalem situm derivatur , cellulis alias elongatis conversis in breviores, coarctatas; ejusmodi nodos si transeunt vasa spiralia, quaequae sint, sim. plicia, vel caetera, subeunt coarctationes, in propinquitate nodorum jamjgm. incipientes, tantopere vero auctas in ipsis nodis, ut vel vasa dividantur, utriculis. formatis oblon-. gis, filorum instar contextis. ' Epidermis denique tenuissimum mollium vegetabilium perfectiorum partium tegumen- tum membranosum et transparens, minutissimis vasculis repletum 5 haec rete formant, et videntur in poros desinere, et occupant faciem foliorum, tum superiorem, tum inferio- rem; desunt autem radicibus, et plantis, epidermide carentibus, ut DBissis , Confer- vis, Lichenibus, Fucis; pori, observante Aude/pÀi, desunt Lichenibus, et Muscis, paucis exceptis; insunt in aquaticarum plantarum [cormij parte supra aquam prominente, in plurimarum aliarum omni cormo, in utraque foliorum pagina graminearum, palma- C h rum, 18 H C vaAx prn BOON MESCH rüm, spathacearum, liliacearum , in inferiori tantum pagina majorum foliorum plutiunt vegetabilium , in superiori tantum foliorum aquae innarantium , et quorum inferior pilis Obsitus est; quorum vero utraque facies pilos gerit, iis pori desunt prorsus, insunt im calicibus, corollis, rarissimi in staminibus et stylis, frequentiores in fructibus mem- branaceis, Pili autem sunt cellulae quam, maxime exiguae, filorum instar contextae wariis rationi- bus ornantes quasvis plantarum partes, folia prae caeteris ( 51). Quibus omnibus collatis apparet ; id quod jam indicaverant lll Grewius, et van Mae Tum, plantas componi duplici systemate celluloso et vasculoso. Vidimus etiam illud con- tinere cellulas parenchymatis, medullae , radiorum medullarium , elongatasque libri: et , ligni, meatus intercellulares , vasa propria et lacunas vel cellulas aériferas; hoc vasa spiralia, tum simplicia, tum composita. Hic vero forsan animadverterit aliquis, intellectu esse difficile, quomodo ex tanta basium paucitate tantus organorum numerus construatur; plantas enim habere radicem. et cormum; illam autem constare rhizomate, radiculis, fibrillis , tuberibus, bulbis, so- bole, hunc gerere folia et petiolos, fulcra ut stipulas, bracteas, spinas, aculeos, cirrhos ,. glandulas, pilos; calicem ; florem ex petalis, nectario , staminibus , pistillo compositum; germina, pericarpia, receptacula, tot alia. Fateor equidem, satis difüicile esse respondere ad hanc quaestionem ; quamvis enim ,. sicut vidimus, non paryi facti fuerint progressus in detegenda et illustranda vegetabie lium fabrica, tantum tamen abest, ut supra memoratae partes singulae penitus indagatae sint, earumque structura sit perspecta, ut tenuitate partium, et difficultate experimenta in plantas anatomice instituendi, plura desideranda relicta sint; nam vel in quavis fere quinque voluminum pagina audis querentem Sezebérium , Physiologum , de imperfecta vegetabilis fabricae notitid (52): et ipse Kjeserus, fini sui operis, addit seriem, defectum vegetabilis fabricae cognitionis denotantem: quae quidem series ampla est, nec tamen. integra (53). His vero in medio relictis, videamus, quatenus intelligamus, fieri posse, wt tanta basium exiguitas tantam organorum multitudinem efformet. Vidimus, duo inesse in plantis genera systemarum, cellulosum et vasculosum; una tamen vidimus haec genera. jn haud paueas abire species; itaque facile intelligimus, harum basium genera varias se« tum invicem inire copulas, multiplex secum invicem alere commercium, hinc ellormata ba- (51) 57. p. 852162, (52) Phyiolog. Pegetal, (53) |, p. 269—294. DISSERTATIO..BOTANIGCA. 19. habéri érgana "varia, haec rursus secum multiplici ratione conjungi, atque ita fice. fi, ut ex iisdem basibus varie commistis diversa structura :et. forma proficiscantur. Haud incongruum videtur, hanc rem illustrare exemplo ex chemica corporum indole de- $umto : neminem" fugit, quot materias, principia proxima vocant, proferant plantae , fnateriam dulcem, acidam, gummosam, resimosam, acrem , venenatam, plures alias, doti- bus et facultatibus mirifice a se invicem discrepantes; harum tamen ultimas bases, prin- cipia remota audiunt, si inquisiveris, in singulis triplicem invenies, nimirum carbonium d hydrogenium , oxygenium ; nemo mescit, quantopere Dyssus a Palme discrcpet, a quercu, muscus; componuntur tamen singuli ex iisdem principiis, hydrogenio, carbonio, oxy- genio; ex quibus , addito azoto , constat omne regnum animale; et quantum distent pisces, à mammalibus, a volucribus reptilia, constat inter omnes. Qui id fit? Docent Che- fnicij quaevis principia: vegetabilium animaliumque proxima resolvi in memoratas qua- tuor bases, at harum basium in singulis inesse diversam proportionem, varioque pro- lato principiorum -proximorum concursu efformari vel epidermidem , vel pilos, vel vasa, quae dum rur$us varie concurrunt, excrescere in corollam, radicem , truncum , quibus varie conjunctis haberi integras et diversas plantas, integra et diversa animalia. Praeterea est inutile anxie in ultimas basium fabricas inquirere; hinc enim fit, quod factum est aliquando , ut irritum..committatur proelium de fibra simplice, quae Anato- fnicos haud minus fatigavit, quam linea Mathematicos, aut Alchymistos lapis sophiae. Ut enim Chemicus dicitur intelligeré, quid aqua' sit, si haud ignoret, hanc componi hy- drogenio et oxygenio, nesciat tamen, sintne hydrogenium et oxygenium simplicia nec fie; ita Detanicus habetur intelligere, quid. sit flos , si hunc sciat construi calice, petalis, nectario, staminibus, pistillo, hasque singulas floris partes conformatas esse tela cellulosa , intertextis vasorum .spiralium fasciculis,. nesciat vero ultimam cellularum et vasculorum fabricam. Eo ipso enim, quod dubitet Chemicus, sintne hydrogenium et Oxygenium simplicia, ec ne, recenseat tamen aquae facultates , probare videtur, sua parvi interesse , utrum sciat illud, an nesciat; ita quoque Dotanicus, dum nescit , quomodo ultimae bases componantur, attamen intelligit floris dotes, affirmat, ad has in- telligendas sibi non opus esse ultimae basium fabricae notitia; fac enim, composita esse hydrogenium et'oxygenium aliis principiis, non. horum utrorumque remota principia haben- da sunt aquam componere, sed his in hydrogenium et oxygenium versis aquam constituere dicitur hydrogenii et oxygenii copula; insunt in nitrate ammoniae azotum, oxygenium , hydrogenium; non tamen hoc sal ex miscela harum trium constituitur; constat enim acido nitrico et ammonia, azoto partim cum oxygenio conjuncto, partim cum hydro- genio. lta florem intellisimus mon constitui; quaecunque sint ignotis quibusdam ulti- C 2 mis 40 H. €. vas prR BOON MESCH mis cellulosi et vasculosi contextus mole-ulis, sed petalis, nectáriis, reliquis partibns; Hinc eximius .Bomazetus, in Palingenesie Philosophigue: ,, Les élémens secondaires sont » des fibrilles organiques, dont l'assemblage forme une substance organisée. ayec sim » plicité. Une fibre simple en apparence est formée par une multitude .d'élémens, se« » condaires: ceux-ci sont à leur tour composés de particules homogénes, qui sont les » Clémens primitifs de la fibre organisée, comme les fibrilles otganiques en sont les élé- . mens secondaires." — Hinc praematura "morte abreptus lll. ZicAazus demonstrare coe- pit, quomodo paucae bases tantam in animalibus organorum diversitatem construant 5 ut autem in his major organorum diversitas et numerus requirebantur, ita his etiam major data est et copia et diversitas basium ( 54). 7l: Videtur autem mihi respondere paucitati basium simplicitas organorunr, et. for- máe quamquam diversissimae- videntur haud incongrue quasi.resolvi in aliquot genes r3, ut altera forma in alteram transeat; unde comparatione instituta constabit; non tantopere inter se differre formas, quantopere primo aspectu differre videantur, ;Prin- Ceps autem causa simplicitatis tum" structurae tum formae vegetabilium ;videtur esse defectus organorum motus et sensus. Ex hoc defectu jam simplicem plantarum sub» stantiam explicatam voluit eximius Caesa/pinus, ita praeclarum suum opus exorsus ( 55): » Cum matura plantarum illud solum- genus -animae sortita..sit , quo.;alantur,- crescant , 5 et gignant sibi similia, careant autem vi sentiendi, movendique, in quibus animalium » natura consistit; jure optimo plantae: longe minori instrumentorum. apparatu indiguee »Iunt, quam animalia. Multae enim sunt partes in animalibus ad sensum facientes, » quae multiplici forma et numero sunt constitutae; 'plures adhuc in. eisdem reperiun- tur ad motus praestandos. Nam hujus gratia universa fere ossium. substantia articulis distinctà est, et caro in musculos digesta est, nervis in. ommes partes. discurrentibus 5. si praeterea. viscera contemplemur, quae altricis animae sunt instrumenta, ob. similem animae facultatem , modicam quidem similitudinem cum plantarum partibus intuebimur, sed in plerisque maximam dissimilitudinem, Natura enim venarum, quae alimentum ex ventre hauriunt, ut illud in universum corpus distribuant, aliqua ex parte respons dere videtur cum plantarum radicibus; nam similiter hae ex terra, tanquam ex ventre , cui implantantur, trahunt alimentum. ^ Cumi autem "animalia. exquisitiori ciborum ges nere indigerent, et multa eorundem praeparatione, coctioneque, eorum radicibus ven- » tuts » 7 -$3:374.343- 3-39 - C54) 4fnatomie Generale, "Tom, lV. et. Traité des wembranes en. général , e de iyerus membrams en particulier , par MH. Bichat, Paris 1816. (55) 4. Caeialpini de Piantis libri XVI, Florendae 1583. Libr] 1 p. ^ ODIS&ERTATLO BOTANICA ar $ tres-sunt- appositi, aliique multi ductus,.ad alimenti ,excrementa. Separanda, . Quae ome » nia plantis sunt negata; quo fit, ut corpora plantarum Walde simplici substanca con- » Stare, videantur, et maxime ajcede, ad naturam similarium , discedere. autem 'ab ope- g X053 organicorum compositione." Et. recte quide Cacsalpinus ; quum, "enim. debeant animalia victum | quaerere, varia ratione. ;Yieus,, ,autem longe lateque dispersus. sit, inde colligitur, quanto et quam diverso. organorum motus. apparatu indigeant; quare et in hunc et in.alios fines alia gradiuntur, currunt ,. Scandunt, alia saliunt , alia natant , re punt alia, alia volitant ( 56). Quante interim inde proficiscatur formarum varietas , clare patet: sed pro varia victus indole D qua. utuntur. animalia , bis exigitur varius apparatus digestivus, situ, magnitudine , numero , , conjunctione, Piscis quidam e. g. destinatus est, ut velocissime aquam transnatet corpus requiritur buic elongatum , : aqua non impedien- dum: quod si magis applanatum exigitur , simul autem tali victu utitür Cut Squalus) qualis dissolutio tardior est, non locus datur contorto, Varieque revoluto- tractui inte- stinali, hic tendat recta via a pyloro. ad anum DOCCSSe est; tum vero interna intestinorum fabrica spiralis est; hinc enim fit, ut superficies 1 nutrimentum haustura augeatur; Spirae enim. nihil aliud sunt, quam tunicae convolutae , impedientes nimis celerem alimentorum assumtorum transitum (52). Aliis piscibus. est corpus rotundum, globosui ; tale est Lophio piscatorio ; huic autem est ventriculus globosüs;' amplus: ' postulat enim ejus vitae "genus, ut magna simul ciborum copia ingeratür, et cclerrime digeratur motüs- que cieatur tardior ( 58 ). Animalia constat praedam venari y prehendere Cibos, ad, vd juxta lineam, axeos visionis. Herbivora lente et placide i in , pratis alimentum drelcndüat, o5. convertentia. ad locum , ubi duo oculorum axes convergentes concuizuit ad oris cer- tam distántiam ;. sin autem animal per saltim - praeda debeat" potiri; dum in , Susmiodi X ax , plerumque. divergunt non Ore, sed naso, in praédam' incideret yis si Juxta. visionis àxin sine ulla capitis 'fllexione in "praedam 'sese inimitteret, "füaqué ," ut 08 juxta visionis axin Sese moveat, musculi, quibus motus ille peragitur , cohaerent ' cum capitis. devato- ribus. Hinc Felis insiliens in praedam ita simul caput elevat , Id oris axis dirigatur ali dd punctum, ubi modo punctum visionis erat. Sunt autem , du^ quibüs dtr áxes oris & visionis divergant, ut vel sibi oppositi vidéantut , ; totumque cofpus - débeat. inflectj id praedam capiendam, Squalus nope 0s ad panem Weis inferiorem ,- oculos d ad si su- i j enazug eDdiftil22 i pe 1;U - (56) Cuvier Anat. compar. Tom, I. praeprimis p. 471 — s18. (57) Ex hac autem mora plura profluunt emolumenta oeconomiae animalis : afiluentibus enim continuis succí enterici rivulis , magis marisque dissolvitur sua alimentorum organica indoles, Qui conversa ih digerenri pre- priam, xdipfscuntur vasa lactea uberiorem occasionem praeparati chyli absorbehdi, ^ (25) Cov. L|, Tom. JL. et Tom. IV. ab inltio ad p. 16o. "eo " C3 ^g m ^C vàs prz BOON "MES5Cm péroremng hic Ataque E jüxtà oculorüm axiü im praedam faceret impetum; noti oré;"$ed oculis , vel: maso, tem attingéret; at tàntum musculorum apparatum huie voracissimo pisci Gibuir j Notus, ut quo 'Sesé inverteret , ibi loci ficillime praedam capturus esset, quo' Vie donis a axin "niodo . diksetits hinc & caudae et iüagnae et varie mobilis pàrs Superior infe« fior rhülto major, "hinc t tot et tanti müscüli', "hihc igituf forma varia. Ornnia herbivorag quae yescuntur vegetübilibus humiliter crescentibis , ita factà sunt, ut longitudo colli e? capitis ' [ sit, quae est altitudo animalis anteriór ; E sünmha scápulà ad' pedis antediótid extrenium. Hinc absque genu Hexura herbas legere. possunt Carelus, Bos, Equus. — founge! aliter i in kiiphdite, 4 hic enim collo. instrüctüs est "revisshmo. Voluit autem Natura edo in "Éleptnte breve; quia gerere debebat & sustentare caput dentibüs pordérosts ornatum, Attarien hérbis vescitur clephas ,' , neque ei éongrüit genu flectere; hanc ób Tem Ed et labiis BAUsrida PON formatà est, eludens En noxas ex collo BRA i 1il9gGd o3ju'ovwpD 2 US I3 - " aon Ah y Tm EE. est vel arctior conjunctio; vel amplior jsepáratio vel atis tio: ertinet. .nasus externus. extensus Talpae, Ursi, Tapytii , Elephantis , eui ph LM cgregiuth plurium organórum apparatum , in plures fines dedit Natura ; fungitur enim. haec muneribus. nasi « externi labii superioris, manus et tactus; insunt autem in pro roboscite omes partes nasi ,CXterni elongati , filamenta nervea mirifice contexta opus areolatumi seferentia, 4 ££ celebro gam originem Tepetentia , quam nervi; qui in homine per bares et Jabium- superius decürrunt, musculus. sphincter labii inest, cujus fibre ad itife: forem xroboscidis- partem ad s Se invicem accedunt. Huc faciunt Lepades ; éirrhis , speciem tsttus oor, memorabiles , miri$cum illud Molluscorum pallium, barbae egregie fnobiles et sehsiles ad p piscium maxillas , ut Gadi, Lophii piscatorii, et verrucae Triglae, : TOstra avium aquaticarum ,.- anatis , aliarum, cera, palearia avium, alae, aures, nares 1i Ei-i esperulionum multum ) expansqe, membranae. jungentes petlum natatorüm digitos Casto- Tis, Lut ae (59), appargtus, galyanjeus ex nervo quinti paris compositus Torpedinis ; Gymnotorum (6 6o)», et, tot. aliae formae , ex. caeteris motüum et sensuum organis dedu- cendae; quas, omnes, sunt enim plurimae, hic afferre nec locus est, nec opus: ex his enim paucis speciminibus "allatis jam apparet , quantam formarum diversitatem induant animali« bus motuum et sensuum organa (61). JMg--3*5b 0 ;bw6gsvw d "Yu TT Ni- 5 eudisponfhs seilemimg »simonos0 kit ulpint Xt 191 Ke Crir k na t: T9m He, astobni ; r9itir pvo ' (60) Natur - tafereelen door. Y gun, Homil s menr hes Hosgduitih P 39-781. ! praepriniis egregium. opus et splendidum ejusdem Auctoris pone de Zoolrgie e d Anatomis comparé, Deuxieme Tiyrüivon , p. 83 séqq. (€1) Hinc summus Herderu, Ya eximio opere ]irin zur Philesophie der Geichichia der. Monschheit , Tom, 1. p. do9. » est SODISSERTATIQG.BOTAJNIGA 23 '' Nibil horum in plantis observatur; aluntur hae, crescunt (62); gignunt sibi similia; ab- .sorbent et secernunt aliquantum varia ratione, prout in aqua, ycl in continente, in monti- bus, vel in vallibus, in calidis, frigidisve regionibus yivant; sunt autem loco affixae; .ubi loei nascuntur, ibi moriuntur (63.)5..nec . sterile. et noxium ,relinquunt solum, ut -ind melins quaerant; nec videntur, sicut, nonnulli scripserunt ;. laetitia affiei rebus prg- speris, nec dolorem accipere ex , rebus, adyersis;;; babent omnes, unum eundemque. certum. «dispositionis fabricae typum; neque ob movendi .vel sentiendi finem: haec. augetur , dilgta- .fur, contrahitur, loco mutatur, cum aliis organis commiscetur. Sapientissimo tantum; Na- 4urae instituto non absorbent quicquid offeratur, sed eligunt ex humo, aqua, aére-.ca ,. quae vasa absorbentia prae caeteris ad. absorbendum incitant; absorpta vero omni fabri- *€ae prosunt plurimum; immo assyescunt jnntilibus,. et noxiis, modo-ne ea:sinz, ; quae plantarum yires perferre omnino nequeant; mon aliter atque animalium .yasa absorben:ia assuescere constat aéri corrupto: mephitico ,. et pylorum. post varios. labores taudem transmittere monetam..cupream vel.aliam. |. e 5 íi e oneri ; Quae quidem assuescendi vis Plantis eo certior est, quod mon turbatur nervosis af- -fectionibus: quamvis. ipsi nervi auctores. sint cujusdam: facultatis yiip haec: au- -&em alia est, ab illa probe distinguenda. I ; In ipsa vero foecundatione , in.coitu celehrando. quantus.apud animalia.in actum. diiioitidr musculorum. apparatus, quantam formarum varietatem induant et vertebratis et non verte- -bratis animalibus organa genitalia, inter-omnes constat: qui quaeso-hoc in plantis2-.nam ha- -bere plantas sexualitatem nemo in dubium vocabit, post praeclaras observationes et fidelia -experimenta A. J. Camerarii (64), (qui primus. indubie hanc phi espe prabavit) 4Z55- naci ^» Es ist sehr angenebm, die verfchiednen Verhüitnisse verschiedner Gestalten vergleichend durch zu:gehn, und die- » innern Gewichte zu betrachten, die die Na:ur-für jedes Geschüpf aufhieng. lVo.sie versagte , erstattete sie: E wo sie verwirren musste, verwirrte sie weise, d. i. der iussern Organisation. ,des Geschüpfs. und seiner ganzerm » Lebensweise harmonisch. Sie hatte aber immer ihren Typus im Auge, und wich ungern von ihm ab, weil ein us gewisses analoges Empfinden und Erkeunen der Hauptzweck war, zu. dem sie alle £rdorganisationem bilden » Wollte." ; €62) ,, Die Pflanze," inquit JHirderus, /. 1. p. 11r. ,,]s:, wenn ich so sagen darf, noch gn Mund ;. sie » Sangr mit Wurzeln, Blittern und Róhren; sic liegt noch, wie ein unentwickeltes Kind, in ihrer Mutter Sclioos ,. » und an ihrer Brüsten," conferat. et p. 114 et 135. (63) ,, Wass sollte ;? quaerit idem Philosophus 7.7. p. 136. ,, die Pflanze mit Kriften der Thierbewegung , »» da sie nicht von ihrer Stelle kann. Warum sollte sie andre Pflanzen um sich her erkennen kónnen, da dies », Erkenntniss ihr Quaal würe?" et p.157. ,, Zwei Triebe der Natur werden also schon bei der Pflanze sichtbar; » der Trieb der Nahrung und Fortpflanzung." (64) Historie der. Versuche, welche von. dem fahr 169V am, his auf das Jahr 1782, über das — var Pflanzen. ar- quitellt worden sind , von g.-.G.. Kohlreutor , dct, (cad, d leadara - Palajiv, "om. Ill, p.21 om 4o. a5 H6 GG vak nri BÓÓN'NMESCH "pad f ^63 " Kohlreuteri € 66 ) 5 ^Sprengelii 67); et nonnellas ermáphroditás ^ pistilla fiabere remota a staminibus , et. alias; quas vocavit Linnaeus Monoécias y plantas in eo- dem "quidem trunco; "attamen seorsim . gerere flores mares et foeminas , inito alis in duds abire species, quardm altera flores mares tantüm , altéra foeminas: getat,' nemio negabit, "qui vil: leviter inspexerit/ Horas." - Videtur quidem hoe "aliquid/'essej méque' meae - aie es attárien ^i Teni- introspicias , illi nom repugnare videbitu&; ^ |^ jq "Omnis quidem vegetabilis fructificatio ' absolvitur'eó ; ut sécernatür iiduineul materies &lobulos exiguos referens , pollen dicta. Hoc' quando insideat sive oleoso sive alio. hu- more rorido pistilli stigmati, exsilit in pulvisculum tenuissiimum speciem fümi referett- em. "Hic absorptus' deducitur per. Styli canales: germen versus , Qquücumque ratione" ita álfieiens ibi'contenta primordia, ut, novo vivendi genere excitato, detidentibus petalis /caeterisque floris partibus; quippe omni officio fideliter functis'; in'matürá,' id est apta ad /&volvendum; excrescaánt semina, in involucro duriori , molliori, pericarpio dicto , contenta. jam vero, cum utraque genitalia haud raro magnopere a se: invicem sint remota , neque '*amen alii plantae coricessum sit.aceederé ad aliam, quo' coitum celebrent, haud una -páráta est via, qua facillime hic ^ scopus attingiturj nimirum ^ probarünt' egregiis obser- vationibus et experimentis KoA/reuterus, maxime" Sprezgelius , insignem plantarum mume- rüm dbsolveré'/fruüctificationem ope' insectorüm ; id'enim facere ejusmodi Hermaphrodi- tis, in quibus non simul evolvuntur organa utraque genitalia, Dichogamias vocat hàs -"SSprengelius, et Dichogámiam androgynam 'staminibus priüs 'excrescentibus quam pistil- lum, gynandram vero pistillo ante stamina evoluto; id etiam facere maximam Monoecia- fum et Dioéciarum partem; hinc iis omnibus data esse insignia nectaria, tmellitum li- quorem effundentia, ad quem , ut et ad ipsum pollen, avide advolant insecta; hinc formam tum nectarii tum caeterarum ^floris" partium , hinc pilos, barbam et reliquum apparatum , in fride Germanica, Symphilo officinali, Aristolochia Chematite aliisque conspicuum , qui efüciat, ut insecta cogantur viam suscipere super stamina et pistilla, ut haec ,ita mo- veant, concutiant, ut effundant ct recipiant pollen, et vel ipsa hirsuta et pilosa oneren- tur poline, dum involent alios flores, a maribus ad.foeminas transferendo, Alia res est cum Homogamicis, in quibus utraque genitalia simul evolvuntur. Nam primo est aniniadvertendum , dedisse Naturam et staminibus et pistillis facultatem, qua fa- cile irritentur, quam. manifestam exserunt stamina Derberidis vulgaris, Kalmiae latifoliae, Cacti (6s) Phils. Boten, S. 132 — 140. (66 ) Rafws Eniwarf ciner -Pflanzei Piysolgit, Kopéthsgen und Leipzig 1798. p. an seq. (67) De: entdsckie Gehelmnisy im. Dau und im der! Befrsohrung der. Blumen, Dorliu 1799. 4t0» | ] DISSERTATIO BOTANIC |. 25 Cacti opuntiae, Cisti helianthemi , et pistilla Martiniae annuae, Dignoniae catalpae, Lobeliae siphylliticae (68) ; deinde fere semper stamina in orbem collocasse circa pi- stillum; hinc, si in flore perpendiculari stamina pistillo sunt longiora, facilius connivent antherae supra stigmata, et eo quidem ordine, ut singulae seorsim inclinent stigmata 'versus, ab altera polline emisso, altera idem emissura; quod phaenomenon egregie obe servatur in Saxifraga Parnassia, Hyoscyamo aureo, Fritillaria.persica, Polygono orien. tali, Ruta graveolente, et cholepensi, Scrophularia 2quatica, nodosa, multisque aliis flores vero nutantes gaudent pistillo staminibus longiore, ut cadat pollen in stigma; ut in Campanula, Leucoio, Galantho; vel pistilla sese incurvant stamina versus, ut in Ni- Bella sativa, Sida americana, Oenothera repanda, mollissima, aliis speciebus, Hibisco malvavisco, 'T'urnera ulmifolia, aliis, quae omnes habent pistilla a staminibus remota et his majora; tempore vero fructificationis pergunt pistilla stamina versus, recipiunt emissum. pollen, quo facto pristinum locum occupant: vel in nonnullis pistillum simul et stamen ad se invicem accedunt, ut in Doerhavia diandra, in Malvis, Althaeis, aliis. Nonnullae Monoeciae flores mares sursum gerunt, deorsum foeminas; ut pollen cadat in.stigmas; quare etiam hae habent folia profunde divisa, ne decidens pollen interei- piant; favet etiam in his pollinis emissioni ventus; hinc illa pluvia; sulphurea, quae pol- len est Pini sylvestris (6955 aliorum florum stamina vi sive elastica, sive alid, ejiciunt pollen in pistillorum stigmata, ut obtinet in Parietaria officinali (70 )j5 denique flores submersi adscendunt sub ílorescentia; ut Nymphaea, Valisneria prae caeteris, ut insecta lectum pollen ad pistilla conferant. ( 71 ). Apparet, quaenam excogitaverit auxilia Natura ad succurrendum vegetabilium impraee gnationi, remota,a masculinis foeminina organa habentium. Neque enim, quamquam alii id contendunt, videtur mihi hic staminum et pistilli motus ullo modo posse comparari cum motu musculari; nam nullam habemus alicujus vitae intelligentiam absque motu; sed. et praecipuum, motum cient vegetabilia sursum vel deorsum humoribus auferendisg praeterea quorumvis optimae Botanicorum indagationes nihil in pistillo et staminibus detegere potuerunt, cum materia musculari comparandum , ne quid, aliud quidem , quod ; non (68) Fon der Neigung der Pflanzen sieh zu begatten, van F. C. Medicus, 4dck, dead. Theodore - Palaíim: "Tom. 1lJ. p. 1165 — 192. (69) Medicus fu. Act, cad. Palat. 'Tom, 1, p. 117—140: Lins. Philo. Dota. 6. 143—146. — Willdenew At p. 413 seqq. et 4fct, Zfcad, Palat, "Tom. 1V. p. 209252. Jlistoire INaturele du Tuiilage er. da Petaiite par DM, do Nike. , (70) Rafn I. £. p. 283. (71) Linn, 1, l $, 145. 45 H C vas przaR bOON MESGIH non reliquae habeant vegetabilium partes; vel ipse motus longe alius est, ac musculae ris; musculorum enim fibrae dum agunt contrahuntur, relaxantur dum quiescunt, cons tinuo relaxatione excipiente contractionem 5 contra consistit magis motus vegetabilis in pertinaci dilatatione, cgregie conspicuus in directione foliorum lumen: versus :' insunt! aue tem pistillo et stamini tcla cellulosa, et unus vcl plures fasciculi vàsorum 'spiralium ; quae utraque materies valet se dilatare. €t ad se redite: atqui, ut ubivis, sie hic etiam; apposuisse videmus Naturam aptas conditiones ad summos fines attingendos; est autem summi momenti propagatio speciei vegetabilis ; haec obtinetur, ut pluribus aliis, ita etiam impraegnando germine, anthera pollen in stigma deducente; itaque apposuit Naturá vires, consistentes vel in motu et insectorum irritamento, vel iu humorum indole, in pistillo et stamine contenta, vel in aliis incognitis, quae efüciunt, ut citato motü tulit emittant pollen àntherae, quando idoneum sit stigma ad hoc fovendum (72). Qui itas que voluerint, hunc motum vegetabilium «esse voluntarium ,: dubito vchementer 5: aa perspexerint, quales vires et quanta organa plantis attribuant; quae ambo iis deésse invenient animalibus cum vegetabilibus sine praeoccupato judicio collatis. "Ut autem àd animalia, ita quoque ad vegerabilia, pertinet id, ut rclatio et vna partium, atque igitur ipsa forma, finiantur státione, quam plantae idi Naturae campo sitit Occupaturae, et vitaé genere, quod sint acturae. Jam vidimus, hanc legem aliquo modó probatam exemplis impraegnationis Homogamiarum et Dichogamiarüm; his praemissis j nunc unum alterumve addemus, Ingens est discrimen plantás terrestres inter et aquatie 'cas (73)5 illae habent folia plerumque tenuiora, ' partita, molliora , laetius viridia; hae ampliora, solidiora, profunde viridia » glabra ; illae debent vivere in a£re;' fluido tenuiori , cui multa demant, reddant multa; hae in aqua, densiori fluido; qua Be penitus subiere sae destituantur aére utili, aut impraegnatio impediatur (aqua enim perdit pollen, et arcet inseeta, impraegnationem adjuturà?; tandem, ut aqua faeilius transfuat eas, folia fcrunt ampla et glabra, facile aquae innatantià , pedunculorum ^ elevationem adjuvaritia, Pili conferunt suas partes ad absorbendum 'et exhalandum a&ra; hinc abundare pilis ter- rFestrées, his carere solent aquaticae; contra hae habent radices magnas, eum ihagnis Ta» diculis; praebent enim hae locum fixum plantis, praecipue autem inhaerent stagnis ct limo- minus cohaerentibus; at, dum minus exhalat cormus adscendens, ne quid mali plans (72) Rem probant ulterius Monoeciae et Dioeciae, quarum flores masculi, eodem tempore antheras perficiunt, quo Fistilia stigmat& vid. Lismaeus Phil. Bot, $. Hs vid. ulterius de anthera contortarum Kó/remter, det. Paleh "Jom, lil. p. 41— 56. €73) Vid. Dielegia , eder Philossph, dar lebende Natur yon. G, Rs Trayiranus, Tom, ll. p. a6. DISSERTATIO BOTANICA 23 plantae accicat, impediunt magnitudo radicis, et radicularum numerus ; videntur enim radices aquaticarum exhalare (74). Gramina destinata sunt, quae vivant in aére aperto ; itaque, cum omnibus aéris injuriis sint exposita, culmum gerunt tenuem quidem, et cle- vatum, at cavum, ventis cedentem , neque adeo facile rumpendum , atque, ne laxetur, aut incurvetur, instructum modis, eximiis fulcris et articulis; cum autem facile ex- crescant et luxurient, folia vero gerant nulla anipla , neque in horizontem flexa, sed tenuia, linearia, perpendicularia, utraque foliorum facies absorbere et exhalare valet, quod caeterarum plantarum foliorum tantum inferiori faciei conceditur. Plantae Alpinae, quae vocantur Dotanicis, omnes quae in altis montibus crescant, dura frigoris injurias debent perferre, solent convestiri epidermide, vel cortice crasso, viscido, malo calorici conductore ( 75 ). Habent enim plantae, ut omnia viva, suum calorem, aut, dum nivis moles et nimium frigus iis interitum minantur, ne inevitabilem consciscant, quando solstitio aestivo fusa nive benignae calorici vires immotam maturam in vitam revocent, adeo Alpinae plantulae festinare valent in germinatione, incremento, florescen- tia, et fructificatione, ut jam omne suum opus ante absolverint, quam frigus et nix ree dierint ( 76). Ut caudex descendens, ita adscendens, ferre solet primordia novae plantae; cum aus tem plantae sint, viventes in frigidis terris , instructae ejusmodi primordiis, ista vero primordia tenerrima sint, ne haec laedantur , includuntur hybernaculis, gemmis, herbam embryonem ab externis injuriis defendentibus: componuntur autem gemmae squamulis multis, intertextis materia resinosa quasi et sericàá; quare in calidis terris vix plantae sunt, quae habeant gemmas ( 77). Negatum est aliquot plantis aquaticis rostellum , quod excrescit in caudicem descenden- tem; habent tamen bae radices: quomodo hoc conciliandum sit, docuit Ill. ///denowium Trapa natans (78): hujus enim aquaticae plantae nux rostello caret; atqui nux longam emittit plamulam ad aquae superficiem surgentem; e cujus lateribus excreseunt folia capile laria , ramosa ; horum aliquot fundum petunt et firmant plantam , agendo radices. Multa semina debent dissitis locis crescere, horumque multa certum habent locum, qui, ! " ne (74). Journal de Pkyig. par. Rosier 1775. Tom, VI. » 450. Experiences sur. l'influenca. do. Ia. Jumidre. sur. es Plauttg per B. C. Mese, (75) Traviranus. 1]. "Tom, J.. p. 122. (26) Treviranus 1, 1. "Tom. /. p. $7. (77) Philo, Botan. Linn. $ 95. (28) Wilidinew 1. 1. p, a6 et 327. D e£ 28 H C vas prn BOON MESCH ne pereat planta, terrae incumbat necesse est; hinc cjusmodi semina instructa süfit pappis, alis, desmate, caudis, capillitiis , quorum ope circumferuntur per abra, et quae ita conformant centrum gravitatis. seminum , ut horum semper aptus ad evolvendum lo- cus humo incumbat: aut, dum plurima semina fundum fluminum petunt, ne pereant species, ipsa vero tellus plures in fines a vegetantibus habitetur, includuntur involuctris durioribus, ut vel nuces sint, vel drupae, quae ab aére tutae et ferunt aquarum vim; et fluminum cursu late disperguntur; ut a Germania Sueciam versus, ab Hispania ct Gallia in Prittanniam , ab Africa et Asia in ltaliam plures plantae transferantur ( 79 ). Pluribus exemplis nobis non opus est (80^; namque. Natura usi doctore percipimus , quaecunque organa, tum plantarum, cum animalium, ita esse conformata et collocata , ut omnium facillime impositis muneribus fungantur; quoque haec sint graviora, aut plu- ribus causis et levioribus interpellari et laedi queant, eo magis organorum saluti consu. li, sive ea tute collocando, sive his alia apponendo adjumenta (81 ). Rationém vero formam inter et structuram egregie illustrant effectus plantarum secre» tionum; quare ad hos jam plures attenderunt Botanici, inter quos primi nominandi. sunt Caesalpinus , Linnaeus, Grmelinus. Et. primus Ill. Caesa/pinus hujus rei rationem ha- buit, animadvertens :. ,, facultates, quas Medici maxime quaerunt, tanquam proprietates 4 innotescunt ex naturarum cognitione ; quae enim generis societate junguntur, plerums » que et similes possident facultates (82). " Ulterius progressus est summus 7. siaeus , paucis, ut solet; complexus omnem tot millium observationum fructum :. , plantae; » quae genere conveniunt; etiam virtute conveniunt, quae ordine naturali continentur; , €tiam virtüte propius accedunt ; quaeque classe naturali congruunt ,j etiam. viribus » quodammodo congruunt (85). Quod effatum haud ignoro a nonrullis Physicis esse oppugnatumr, et sane, quod. mi- nus probabile est, satis acriter; neque difliteor , haud levibus dubiis premi hanc Lin- naeanam regulam. lNon haec vero ulterius hic existimo esse investiganda (84). Opinae mur (79) Iilldenew. 1. 1. p. 4905. et seq, et Orat. Linnaei de telluris habitabil. incremento. (80) Vid. praeterea in». Phil Bota. 8. VIII. de Pubescentia. (31 ; Perspexit jam id eximius Herderus /. ]. p 84. cum diceret: ,, Gewüchse, die im warmen Lündern zur , Paumesgrósse wachsen, bleiben in kalten Gegenden kleine Krüppel; diese Pflanze ist für das Meer, jcne íBr » den Sumpf, diese für Quellen und -een «eschaffen; die eine liebt den Schnee, die »ndre den überschweminene s, den Regen der heissen Zone, und alles dies charakterisirt ihre Gestalt, ibre Dildung," (82 Caeialpin. 1. 1. in Epistol. dedicat, p. 5. (93) /inn hilo Botam $. 337. (94) Con£ CL Prolik, Observ. de defoliat. Pégetab, caet, p. 47 seq, DISSERTATIO BOTANIC A. 29 mür tamen, hoc effatum esse conferendum cum iis, quae habet auctor $. 77. ubi mo- nct: , plantae omnes utrimque aflinitatem monstrant, uti territorium in mappa geo- » graphieas' defectus nondum detectorüm in causa fuit, quod methodus naturalis defi- ;, ciat, quam plurium "cognitio perficiet; Natura enim non facit saltus." 5» Ónstabis, inquit Gzze/inus (85), characterem botanicüm , quatenus vires eruit, csse » quidem scitu elegàntem, sed parum: frugis adferre. Cave ita ratiocineris, Est mancbit- » que res utilissima. Plantam incognitam, de qua scire interest, quam salutarem vel noxiam » habeat virtutem , non poteris ad primum intuitum determinare eatenus citius, quam *, charactere botanico in'consilium adhibitog" .( qualem vero characterem significet Gze- linus, colligitur ex ejus: specimine) -, hujus ope cognitum tibi reddetur, num noxia 5, Sit, et qualis naturae: virus ' in^ illa MAUS hujusque ope scies, quémnam intret » medicamentorum ordinem." ' o" 565 Nibil aliud igitur significare volunt, quani quod plantae ejusdem familiae, vel et si- milis formae, ejusdem sint sttücturae ,. si ejusmodi habeant similes- facultates , similia contineant 'pfincipia, similibus''gaudeant virtutibus. Nimirum quod constet , eosdem effectus easdem habere causas. 'Quáre; si principia, quae habenda sunt producta fabricae plantarum ,. stimulo caeterisque paribus, similia sunt in diversis plantis, quarum forma convenit, recte concludendum sit, earumdem structuram convenire. Jam aliquot exempla afferemus, ad propositam hanc thesin: illustrandam. Ab imperfectis, id est, simplicioribus vesetabilibus exordiamur. Convenire videntur Byssi, Tremellae, Ulvae,: Fuei, Confervae, inter se; et constituere unum proprie genus naturale, a'Ligzaco suo v/gze nomine propositum', et sine jure ab' z4Jznsano im plura laceratum 5; nam - liarum omnium. simplicissimanr et uniformem fa- bricam probarunt etiam recentiorum Botanicorum , imprimis J/eserz, experimenta et observationes; neque diflicile est demonstrare, quomodo harum: ferma altera transeat ser sim in alteram. ; Allatis' exemplis probat Genus, vigere in his omnibus virtutem resolventem , sápo- bj maccam, et.hanc in. aliis majorem , minorem et obscuriorem in aliis; has omes aquae €alilae infusas resolvi totas in mucilaginem gelatinosam, tragacanthae vel alii gummati: similem; destillatione phlegma aquosum: exhibere post acidulums superstites vero carbo- ncs leniter calcinatos salsum rclinquere cinerem , vapore albo exhalante, foetido. odore. sub ope- ( *5) De proprieratibus plantarum ex cfiaractere Botanico cognoscendis, auctore S; QC, Gwen in Noy. Comment, sad, Scien;, Amp. Peiropolitam, "Tom. XII. p. 547* D 3 3o H. ,G,:; vAwovurmiBOON jMiEIm operatione assurgente. lta omnibus his in plantis generaliter, proportione tantum pro -diversis diversa (86). | Lichenes sequuntur; inter se in eo convenientes, ut repant omnes, tut facie sint le- prosa, quibusvis partibus in latitudinem expansis; sunt.autem amariusculi., amarissimi aliquot, multumque mucilaginosi, praediti vero vi magis stimulante, calida, ut animad- vertit Gzmelinu:; neque immerito; enumeratis enim ab eo 'ejusmodi: Lichenibus addimus, Lichenen Islandicum , Parietinum , Pulmonarium: et quantus numerus est Lichenum nondum investigatorum (87 )! Musci, omni fere anni tempore sylvas, umbrosaque prata, pulcherrimo saturoque vi« rore suo ornantes, foliis in densos fasciculos dispositis, et super terra, ligno lapidi, busque, latis plagis repentibus, austeri omnes. sunt, et adstringentes,; cum gustu, tum chemicis experimentis; prae caeteris austerum principium viget in Dryis, Hypnis, Mniis. .Multi nondum examini sunt subjecti ( 88 ). i Filices , perfectiores plantae, fabrica magis absoluta, plantis vnimpoenenin propius ace cedentes, evidente radice, distinctis foliis ornatiz; hae, inquit Grze/imus, illae sunt plane tae, quae omnis noxiae expertes dotis in omnibus illis: morbis, ubi aperiendum et. in» cióendum, vasisque réseratis tonus excitandus. est, tam singularem hactenus praestite« runt usum. Quis ignorat Adianti, quod Capillum Veneris appellant, quis Asplenii, Ce» terachi, Trichomanis, Rutae murariae, Scolopendriae virtutem tonicam ? quotquot. inda- gatae sunt, gummosas offerunt partes, cum resinosis mixtas, quibus terra pro basi est, € qua magnete martiales atomi attrahuntur ( 89). Gramina, inter se convenientia culmo, foliis, gluma, floribus ,. gerunt £0 mucosa, cum salino - extractivo principio, radices divites. mucoso-extractivo, salino-saccharino principiis, semina vero abundantia amylo, et glutine5 neque tantum solita cerealia, sed ct minora semina, ut Festucae fluitantis, Zizaniae aquaticae , Avenae fatuae, Avenae elatioris, Dromi secalini, Hinc jam AZi5278eu:: ,Graminum folia pecoribus et jumentis 5 lacta pascua , scmina minora avibus, majora hominibus , esculenta sunt ( 9o)." Addendum tst, Graminum folia et culmum prae caeteris plantis, continere terram siliceam ; excepe tio- (86) Gmelin 1, I. p. 525 — 528. (87) Gmelin L1. p. 528— 551. (38) Cmelin 1, I. p. 531, 532. (59) Gmelin 1, 7, P. 532, 533. (99) Philu, Betan, S. 358. DISSERTATIO BOTANIC A. 3r tionem facit Lolium temulentum , vi narcotica venenata nervos sopiens; attamen cofi- stat de eo impune a pecoribus Comedi, nec damnum in illa redundare ullum (9r) Leguminosae, quarum ut reliquae partes, ita maxime semina et pericarpia, conveniunt inter se, folia gerunt, radices, et flores, principiis scatentes saponaceo-guimosis, sce mina amylo plena. Scitamina, calidisstmarum resionum incolae, omnia sunt aromatica, aromate fervidis- simo modo in radice residente, modo in seminibus. : Plantae coniferae, ut forma conveniunt , ita etiam omnes scatent resina balsamica, quae vel exsudet Hone e corticibus illarum , 'TTherebinthinae exemplo, quam Larix et Abies fundit. ', € Amentaceae, quarum flores in amentis distinctis, intra calicem communem "ifiaequalenz et imbricatum , reconduüntur, adstringunt; continentes omnes principia gummatosa, salina, austera, ferrum magnete detegendum; Platanus, Cecropia Linnaei, Fagus, Castanea, €arpinus , Alnus, Quercus , Simaruba, Salices, Populus. -Drupacearum semina et folia scatent'principio venemato, narcotico; Amysgdalus, Pru- nus, Cerasus. ^ Ringentes'verticillatae fragrantissimae 'sunt, odore aromatico perietrante, aethereo-olco« so, Rosmarinus, Mentha, Salvia, Márrübinm , Lavendula, Teucrium, * Personatae peracres sunt et amarae; Gratiola ofücinalis, Scrophularia aquatica. "Asperifoliae gaudent potissimum principiis guimmosis, mucilaginosis; Symphitum, Pulmonaria , Cynoglossum , Asperugo , Lithospermum , Buglossum. »Praeterea plura genera plantarum. confirmant thesin ; : nam Malvaceae gaudent foliis mucilaginosis. ' Ranunculi praediti sunt insigniter acri materia venenosa, aqua solvenda. : Semperviva foliis carnosis, succulentis, salinis, refrigerantibus. "Rhea radicibus adstringentibus, purgantibus; Rheum palmatum , Rh. rhaponticum. "'Gentianeae' foliis amaritie Veg en radicibusque multo amarioribus; Gentiana lutea, crüciatà, amarella. . Euphorbiae parant succum lacteum, vénénatum , drasticum, — Euüphorbium officinale, Ipecacuanha, Lathyris, alia. : : Aristolochiae radices habent amaras; Aristolochia rotunda, longa, serpentaria. "Daphneae cortices causticos,, drasticos; ligna insipida. Daphnea Mezereum , Laureola, Cinchonae cortices gerunt divites principiis extractivis gummosis, resihosis, acidis, u& , - , (91) Cnedis 1j. 1, P. 5335, 5294. 3a H. j,C; |; v A m oni 83 JBIOXOTN; qM». B $ € H ut Cinchona ofücinalis ( Cortex fuscus, ) Cinchona oblongifolia, (Cortex ruber,) Cin- chona lanceolata , (Cortex. flavus vel regius ). . Lauri eminent corticibus aromate insignibus, cainphoraceis3 Laurus, Fassa Sassas fras, Camphora. Myrti insuruuntur foliis adstr/ngentibus, parumper acriusculis, oleo aromaticos; parie ter sunt adstringentes earum cortices, fructus, radices. Myricae insignes sunt cera, ut Myrica angustifolia, latifolia, cordifolia, Hoeveae et lIatrophae principio resinoso, elastico, Caoutchouc dicto.] Convolvuli parant resinam drasticam; Convolvulus Scammonium, jalappa. Aroideae habent radices crassas, carnosas, amylaceas, acri principio junctas; Arum maculatum, esculentum, Arisarum. Papaveraceae insignes sunt principio narcotico, opio; Papaver somniferum , Orientale. Solana praebent principium acre alius generis, narcoticum 5; Solanum tuberosum , Dul« camara; quibus ex pentandriis monogyniis similibus virtutibus praelitae accelunt Datura Strammonium , Hyoscyamus niger, Nicotiana tabacum , AAQOBS Delladonna , Pnhysalis somnifera (92). At praeterea est notandum, simili quodam vinculo vegetabilia inter se conjungi., quo conjungi animalia; optimi quivis demonstrant Zoólogi , nimirum esse quasi centrum, [qui enim catenam velint, errant, perperam Naturae scopos interpretati (93)] ex quo ab omni parte assurgunt vegetabilia, quae rctis instar varia ratione, variamque. plures, in fines modificationum scriem passa, aliquam inter se colunt affinitatem ,. his. illisve. dotie; bus formaeque speciebus ad s? invicem accedunt, et quasi altera in alteram coníluunt, eo quidem magis, quo ipsa singulorum structura ct magis simplex sit et communis: et singula easdem functiones exerceant. Cujus observationis ratione babita debet sequi, si proposita thesis vera sit, quando plantae cujusdam forma ita comparata sit, ut pare tim ad hanc, partim ad aliam, accedat, eamdem habere et dotes huj:s atque illius: quae si conveniant, sequitur, banc plantam habere structuram. communem cum. ambabus. plane tis: itaque afferenda sunt exempla ad rem probandam idones». Confluunt; inter se Gras mina, Calamariae, Ensatae Tripetaloideae, Liliaceae, Spathaceae, ita quidem, ut eae, quae transitum faciant plantae ab una ad alteram, possideant facultgtes utriusque gene» ris. Nam, cum omnes Calamariae proxiniae adstent Graminibus, omnium vero,proximi " Scir- (92) Gmelin 1, .. p. 534—549... Linn. Philes.. Botan.. S. 836—365. (93) Vid. Ceup d'ocil sur la chaine graducls. ds Fires Naturel; par. M. Collin, p. 267 —28t..— fct, cad, Thesdor, Palat, Tom. VI. et plura loca in operibus , CenrempJation de Ja Nature, ct. Conideretiens qr. [t1 corps organisé? quae mmmi sunt Caroli Benneti, DISSERTATIO-. BOTANIGA; 33 Scirpus, Carex Cyperus Schoenus; hi potissimum continent, quasi imitati, Gramincas- dotes; adstant autem proximae T'ripetaloideis Calamariae; hinc ope junci, e. g., conüluunt "Tripetaloideae;: e. g. Alisma ,' Sagittaria, cum Graminibus ; convenientibus intér'se proprie- tatibus, Reliqui tres ordines, Ensatae, Liliaceae, Spathaceae, recensiti, vel ita confluunt, ut hos sub titulo: Liliacearum conjunxerit Ginelinus. Ex Ensatis enim Iris! transit ad Lilium Liliaceam; ex Ensatis Crocus ad Colchicum Spathàceam$ hoc rursus ad 'Scil- lam Coronariam. Sic etiam ex Spathaceis Narcissus ad Hyacinthum Coronariam; vel et Ensarae rursus accedunt a1 Orchideas, transeunte Gisdiolo Ensata ad Serapiam Orchi- deam; conveniente principio mucilaginoso ; dum cum 'Orchideis aliis commereium alunt Scitamina, ( spargunt enim Orchideae.odorem hircinum , qui mihi videtür esse oleoso - aéthe- reus; ipsa vero scitamina multum aromatis continent, ) nec non cum Enisatis, ut cum lride, et cum Piperitis, ut cum Aro, Acoro; quibuscum etiam aromatico principio pulchre eonveniunt; intercedit autem Zostera, habens fabricam Piperitarum et Graminum, et fa- Cultates et vires utriusque ordinis ; unde. rursus conjunguntur cum Piperitis Gra- mina (94). ^ — ! : aid mies -:» Composite plantae;" inquit Cozelizus: ;; omnes salutáres: sunt ,'et ex principio, quod 5 continent, saponaceo ; amaro, proprietatem resolventem aperientemque obtinent: si per 5 omnem familiam: transcurrere vellent, spe nunquam refragabuntur, quod certus scribo » ob propria qüae habeo experimenta; ob: analysin chemicam et convénientiam;? Abeunt autem compositae in plures subordines, ut Capitatas, Semifloseulosos ,' Corymbiferas ; omnes autem compositae sunt amarae, accedente principio salino, ut Semiflosculosis, vel aromatico , ut Corymbiferis: egregie probant id Arctium, Centaurea, Carthamus , ex Capi« tatis; Cichoreum , Leontodon , Lactuca, ex Semiflosculosis: Tanacetum , Inula, Achillea 6 ex Corymbiferis Tres hi magnopere inter se confluunt, et facultates habent aliquot, quibus discrepent a se invicem 5 conveniunt etiam tres in eo , ut contineant principia extractiva et amara; quae mutata forma et structura in Semiflosculosis excipluntur aliquantum princi- pio salino, in Corymbiferis principio aromatico: ,,Nolo ," pergit GizeZzus , y, ad exempla » provocare, quae non loquentur, sed clamabunt; medicos autem provoco, ut, occasione » data, Hieracia, Crepides ;; Sonchos, Leucanthema , Chrysanthema , Obcliscothecas , » Doronica ,. Conyzas, legitimis experimentis persequantur; deprehendent enim in illis, » Taraxaci, Dellidis , Millefolii, Farfarae Eupatoriique depraedicatas, at nunquam satis de- (94) Gmelin I. 1l, p. S33 9537. Linm, /. 4. 5. 336 seq. S 77« Conf, Cl. Prolik, de defaliatione Pogetabiliam caet; pag. 51 6cq. ! j E 34 H, (Co :rYrauNT O»/xE'RO DIO/ON! "M ESCH » depraedicandas virtutes: pertinent autem 'Hieracium , Crepis, Sonchus, ad Semifloscu- osos, Chrysanthemum , Doronieum , Conyza, Dellis, ad Corymbiferas. . Porro. Umbellatae, Siliquosae, Ringentes, Verticillatae, Personatae, hanc thesin pro» bant ulterius. ]103 Ex his autem factis nihil aliud volo deducere ,. quam quod, si duae plantae dentur forma convenientes, hae quoque conveniant facultatibus, principiis proximis; quum vero facultates et principia pendeant a fabrica organorum secernentium, inde debeat sequi, has convenire structura interna ( 95 ). Est tamen tenendum, hac de re si sermo sit, probe et studiose attendendum esse' ad conditiones, in quibus plantae versentur, quarum conditionum neglectus hanc thesim aliquando in dubium vocavit, utpote falsam et incertam, et id eflecit, ut minus dili- genter, quam parest, haec res fuerit indagatas scilicet manente fabrica eadem, si diversus adhibeatur stimulus, diversi nascuntur. eílectus ( 96 ): quamvis, si accuratius rem definire velis, jam ipsam fabricam differre incipere intelliges, pro diverso irritamentorum genere. Quid enim fabrica ablato stimulo? quorum utrorumque ratio effectum gignit. Hinc ipsa eadem planta diverse stimulata mirifice diversas praebet facultates; crescunt plantae aethe- reae resinosae loco obscuro, licet humi optimae, a&ris adaptati, et aquae aériferae, idonea utatur quantitate et tempore apto ; at lux absit, et loco aromatis, olei aetherei et resinae, nascuntur multum aquae et acida varia: crescat Delladonna loco lucido, aprico, wtatur terra pingui, et erit inefficax, peribit principium narcoticum; hinc jam Z/mzaeus t$ ,Umbellatae in siccis. aromaticae, calefacientes ,.ct pellentes; 'in aquosis autem venenatae ,Sunt; ex his sunt Cicuta Sison, Phellandrium , Apiumr palustre, ex illis Ammi Ligus- 51licum, Anisum , Anethum, Carum , Cuminum. ". Hinc tritae regulae, in colligendis plane tis oficinalibus saepius commendatae, nunquam non observandae, loca succulenta inertes reddere plantas, humida sola plantas, quae solent divites esse amaro principio, conver- tere in inertes ; sicca vero im aromaticas; hunrda autem loca, quae narcoticae in siccis locis sunt, gignere fatuas (97). Quibus plures aliae momentosae accedunt observatios nes, docentes, quantas vires exerceant diversa sola in plantas. Nam, dum in montibus graniticis, porphyreis, nullae gliscant plantulae, ne musci quidem aut lichenes, plantis: fronde et floribus versicoloribus insignibus divites sunt Montes calcarei, quorum cal- carea natura vel valere videtur frangere [frigoris et tempestatis injurias , ut interdumv alant (95) Vid. Cwelis I. 1. p. 537. seq» K96) Conf. Cenpeet. Med. Thowreticae , auctera. 9. Gregery , edit. quinta, Edinburgl 1815. $. MCLXI, (97) Phil. Betas, S. 342. DISSERTATIO BOTANICA ^" 33 dlant Urticas duodecim pedes altas, et Angelicas truncis arboreis conspicuas. Quare jam. constat inter Physicos, ligna arborum , quae solo calcareo usae fuerunt, solidiora esse lignis arborum, quae graniticis terris vel aliis usae fuerunt: unde ligna e. g. Insularuax Bahama durissima sunt; constant autem harum terrae unice ex testis molluscorum ; ét omne lignum cujusdam Novae Hollandiae partis adeo durum et compactum inventum est, ut celeriter aquae fundum petat: haec autem pars constat coralliis partim , partinx molluscorum testis, Nam et Saussurius , cui plurimum debetur ob elaboratam chemiam vegetabilem , plus aquae invenit continentes Pinum Abietem, Laricem, Juniperum com« munem, alias, quae creverant in terra granitica; aqua autem esse pauperiores, quae creve- rant in calcarea (98). Facile foret ejusmodi observationum numerum augere, verum irritamenti valorem in plantas satis, superque probatum putavi. Quibus | consideratis: apparet, si quis recte judicare velit de ratione fabricae, formae et facultatum vegetabi« lium, quanti ipsi momenti sit rationem habere conditionum , quibus sub variis versata fuerint. Itaque superest, ut aliquot afferamus, exempla, memoratam et explicatam rationem struc« turae vegetabilium inter et formam. illustratura. . Memoravimus, vegetabilia conformare duplicem fabricam , cellularem , et vasculosam , ambasque in complures abire species : addendum habemus, ut Zicáatus, tum plurimis aliis observationibus, tum etiam chemicis experimentis, docuit, singulas basium fabri- cae animalis, species complures exhibere varietates, harumque ex diverso numero, ma guitudine, concursu , multiplici commercio, proficisci omnem animalium formarum diversi- tatem; ita etiam demonstrasse innumeras observationes, et experimenta chemica, Lízkii praeprimis, memoratas basium vegetabilium species plurimas offerre varietates; differre enim cellulas ejusdem speciei, non tantum in aquaticis et terrestribus plantis, sed vel diversas esse in ipsis terrestribus; alias in succulentis, in aridis alias, alias in teneris et rigidis, alias in tarde vel celeriter crescentibus; hanc quoque rem esse cum reliquis cellulosi et vasculosi systematis speciebus; hinc, prout concurrant , jungantur, numero aut magnitudine ludant, diversas constituere plantarum formas, Praetereà notandum est; Sicut ingens est discrimen inter utrumque animalium genus, quorum alterum tantum in- structum est apparatu nervi sympatici magni, alterum et hoc eodem, simul autem alio nervorum apparatu , ad musculos voluntarios sensusque pertinentium; ita etiam. magnopere discrepare utrumque plantarum genus, quorum alterum instruitur tantum Sye (98) Trevionur 7. 7. Tom, Il... p. 3$— 42, 936 H./ C, vaAN prà& BOON MESCH systemate celluloso, alterum et hoc, simul autem vasorum spiralium apparatu. Atqui, sicut per gradus innumeros denique transitus fit ab altero simpliciori animalium genere ad alterum perfectius, atque apparatui systematis nervei sympatici magni adjunguntur ganglia, varii nervi ad sensus motusque pertinentes, cvolutis organis circulationis et re- spirationis nervus vagus, cerebri initia, incrementa, 'et haec omnía ' elaborantur, perfi eiuntur; ita non mox ab altero plantarum simpliciori genere ad alteruni perfectius ad- scenditur; at adduntur telae cellulosae vasa spiralia , quae adaucta in fasciculos colliguntur, stipatos cellulis elongatis, canalibus intercellularibus , vasis propriis , reliquis. Atqui diversae hujus animalium vegetabiliumque conformationis ratione bene habita, fideliqué instituta collatione simpliciorum cüm perfectioribus speciebus, ut Zoólogüs ad notitiam animalium formarum, ità evehitur. Botanicus ad intelligehtiam vegetabilium formarum: quae cum ita sint, ex utroque genere plantarum aliquot desumta afferemus exempla eo modo, ut simul appareat memoratus ille continuus transitus (99). Fingamus cellulas quam maxime exiguas ovales varii plerumque viridis coloris linea recta sese extendere , nobis formabimus filum tenue, plerumque viride 5 eo ipso autem habebimus imaginem Confervulae rivularis , et fontinalis, quae utraque composita est filamentis simplicissimis, aequalibus , longissimis; fingamus ex ejusmodi filis rectis, a latere vel uno vel altero, vel ab utroque, emitti ejusmodi fila aequalis habitus er formae, et habebimus Confervam ca- nalicularem, alias; fingamus, has cellulas arctiori vinculo junctas, parumper compactas » et habebimus Confervam littoralem; aut fingamus cas teneriores , molliores, et simul egre- gie virides, et habebimus Confervam aeruginosam: aut ex ramosis filis rursus brevia emitti fila9 denique, et nascetur Conferva cancellata. ' Non alio.modo has: formas concipiunt Confervae, quam quo Infusoria et Polypi sim- pliciores, manente omnino fabricae typo eodem, tot varias formas induunt; ut in his ita in illis, nulla datur organorum diversitas, sed omnis pars aequales habet facultates absorbendi, crescendi, generandi. Fingamus , has cellulas constituere fila, haec autem sibi annecti, intertexi globulos, exhibentes cellulas orisinarias, primordia novae plantae constituentes, haec autem fila cum globulis varia ratione in latera expandi, et habebimus Lichenes, qui nihil aliud sunt, quam Confervae conjunctae, generatione evolutiva jam locis quibusdam certis ma» gis adstricta. Fingamus non amplius ejusmodi globulos ubivis telae cellulosae inhaerere, sed for- ina. (99) De fabrica harum plantarum generali, vid, AKierer /J, |. p. 145 — 162, DISSERTATIO BOTANICA 33 mari jam his locum quemdam seorsim, exsurgere majorem cellulam , ejusmodi globulum exhibentem , et habebimus Lichenem canicum. Fingamus inter hanc cellulosam compagem exsurgere aliquod vas spirale, hoc elongari, et elevare talem cellulam capsulae instar, primordio novae plantae repletam , et posse ejusmodi cellulam. se claudere et dilatare, ( qui motus etiam. cum in mortua planta obtineat, habetur phoenomenon hygrometricum ), et habebimus imaginem Algae Jungermanniae. Fingamus Conftervas concretas adscendere hie et illic; intertexta vasa spiralia, memoratos ferentia globulos, sursum in plantam dila- tari, et habebimus imaginem Fungorum, quae pars superior, pileus dieta, vel concrescit cum reliquo celluloso parenchymate , quando dicitur sessilis, vel elevatur, et dicitur sti- pitatus , vel sureum elevatur , ad latera pendula , et dicitur pileus campanulatus 5. ipse stipes, Si crassus est ad basin, dicitur bulbosus, ad latera ventricosus, in medio cavum formans, fistulosus; et multas alias formas induunt fungi, "i distinguendas species idoneas, ex una-tamen eademque fabrica ortas. . Fingamus eamdem compagem cellulosam , at non ovalem, sed jamjam hexagonam,. te- nuem fieri, et inter cellulas sese immiscere canales intercellulares , hasque tenues mem- branulas nunc sibi impositas, vel simpliciter, vel imbricatim , vel sese varie expandere 5 fingamus, unum vcl plura vasa spiralia efferre sese, et elevare unam cellulam magnam , aliis celluUs compositam, quae in se contineat globulos vcl primordia novae plantae, ét "habebimus Muscos Licopodium , Hypnum, DBryum, quorum forma pendet a situ horum wasculorum spiralium ,. magnitudine cellulae, capsulae similis, reliqua textura. cellulosa. Fingamus jamjam augeri numerum vasorum spiralium, haec coire in fasciculos tene- axiores, hos esse circumdatos cellulis elongatis, has vero cingere. cellulas magnas aéri- feras, vd lacunas, aut fasciculos fibrarum elongatarum , (fibras autem demonstravimus non esse nisi cellulosam telam), circumdare vasa spiralia membranula fusca cincta, ct habemus speciem Ligni simplicioris, cui desunt radii medullares. Fingamus ejusmodi li- gnosos tubulos ad latera emitti, fieri teneriores, in amplam planitiem excrescente parens chymate, id est simplicia formante folia, et ferre vel ad. radices corpuscula globosa, vel ad apicem bacculas aut capsulas,. vel has easdem ad dorsa foliorum, et habemus ima- ginem cujusvis Filicis; quorum primae dicuntur rhizospermae, secundae spiciferae, ulti- mae epiphyllospermaes differunt autem inter se filices magnopere magnitudine; cum enim exiguas filicum species frigidae proferant regiones, magnis abundant calidissimae, caete- rum similes formas retinentibus, ut sint vel 3o — 35 pedes altae. Ejusmodi comitantur in America meridionali Cinchonas (100); et tamen harum magnitudo nullo modo come. (100) Humboldr's Natur - Tefereelitm s p, 152, E 3 n 88 HG vas pxa BOON MESCH €omparari potest cum iis, quarum imaginem impressam habent Lithantraces: quae tantae sunt, ut magnarum superent arborum magnitudinem , quaeque hodie non amplius existere videntur; quamvis enim servaverint hae imagines dotes, non nisi ad filices referendas; habent tamen aliquot longe ab hodiernis diversas; hoc autem discrimen habent commu- ne cum omnibus, sive animalium, sive vegetabilium , speciebus in fossilia impressis, cum hodie existentibus vix comparandis. Equidem non nescio, Illustrem. Lizeaeum , Hedwigium, et plures alios meritissimos Dotanicos , defendisse, et Muscos et lilices habere organa genitalia, generationemque exer- cere copulativam ; lectis autem et relectis et. Linnaeanis et aliis locis, quibus hac de re' agebatur , semper mihi visi sunt Viri Ill. nimis anxie in rem inquisivisse, ut vel videan- tur inhaesisse tantum unicae vegetabilium rationi propagandi, fere dixerim seducti fuisse áliquo systematis sexualis amore; nam parum conveniunt in determinando , quaenam, et quot, organa genitalia Musci contineant, quonam loco collocata sint, quomodo copus lam ineant, perfieiant, quosnam et quot fructus proferant; neque tantum vivo Zi7724€0, (hunc enim, ut fit, eximium virum , ob editum nevum systema plantarum sexuale, fidem detrahendo, irridendo, provocando , incredibiliter vexarunt ,) fuerunt, qui Muscis negarunt organa genitalia quam negationem itaque forsan protulerit invidia, aut obtrectatio; sed et post Ziznaeum fuerunt, atque igitur minus invidi, minus, sive novitate rei, sive auctoritate Principis Dotanicorum movendi, qui nunquam in Muscis detegere potuerunt vel levem organorum genitalium speciem (101); neque Azeserus detexit ullam in Muscis cum pistillo vel staminibus convenientiam. Nec minus dubito, deésse Filicibus organa genitalia (102), de quibus incertas et vagas protulerunt sententias plurimi Botanicis Caesalpinus, Rayus, Boerhavius , Tournefortius, Linnaeus , Oederus , Marattus , aliis: alii vero iterum iterumque repetito examine nulla in Filicibus invenerunt aut stamina aut pi- stilla; ut vel ipse Jilidenowius afürmat , flores Filicum nondum probe esse investigatos , eosque in reliquis Cryptogamicis ob summam suübtilitatem difficulter inventum iris quamquam ipse adscribat Cryptogamicis sexualitatem (103 ). At praeterea, caeteris plantis esse imperfectiores cryptogamicas, satis constat, sicut jam demonstravimus; quare imperfectiora animalia egregie illustrare videntur, absentibus Or« (101) Egregium Specimen de muscorum et algarum generatlone , auctore JN. 3. de INecker ,. p» 4*3 — 446. exstat dn Aet. dead. Theod, Palas, Tom. IL (102) Eclaircissemens sur la. propagation des Filicdes em général, eodem auctore p. 2757319. ci. Palat, Tom, IU. (193) Filidenow , 7, 14 p, 115. S. 79. in annotatione, '"DissERTATIO. BOTANICA. 39 erganis sexualibus, quomodo generatio novi individui procedat (104); nam Infusoriz et Polypi simpliciores possunt dividi in tot partes, in quot volueris, quae singulae in- tegrum referunt individuum; idem phoenomenon exhibent Confervae; at in Polypis per- dectioribus jam loca distinctasunt, ex quibus prae caeteris secedunt nova individua; iden phoenomenon docent Lichenes, Fungi; in perfectissimis autem Polypís, et in Radiariis quibusdam, loca prolifera magis magisque finiuntur, ex quibus secedunt primordia novi animalis; quare haec Radiaria dicuntur gemmipara; nonne idem phoenomenon exhibent Musci et Filices? Hinc jam dividi possunt Musci in Gez;miparos , nudas in adulto surculo gemmulas protrudentes, ut Lycopodia, Hypna, Sphagna, Drya; in Jz/biparos , propagines bulbiformes evolventes, quibus propagatur proles, ut Phasca, quaedam Drya, Mnia; in Plumuliparos, surculos e pristinis novellos plumuliformes sub terra reconditos emittentes, ut Polytricha, plura Mnia, Drya; in Frozd!paros, pulverulentas particulas ad. superficiem aut frondium primordia ad marginem promentes, ut Marchantia, Jungermanniae acaules. PVeissius vero , de filicibus loquens, affirmat, ,,fructificationes e copiosis constare baccu- » lis, sive potius capsulis, quae vel in aversa parte loborum aut pinnarum frondis collectae » sunt, sub forma punctorum aut linearum distinctarum 5 vel totam occupant posteriorent » partem , sive dorsum frondis; vel peculiarem spicam sub nomine Scapi florigeri for- » mant, proprio pedunculo elevatam. Sunt etiam, quae, praeter frondes foliosas , ad basim , carum, eque centro medio, protrudant singulares quasdam frondes fructificantes, a fo- »liosis structura et habitu diversas. Capsulae si accuratius per lentem vitream exami- » nantur, subrotundae sunt petiolatae, in quibusdam peculiari involucro, vel squama » lata ( peltae aut disci nomine insignita), calicis quasi vices explente, exceptae (105 ). ? Atqui .ex globulis emittunt pulverem proliferum Filices, ut plurimis tum recentiorum |. .tum vetustiorum Botanicorum observationibus constat. Ita enint ZMor/somus: ,Ipsemet .» €xperimenti causa folia Linguae cervinae longiora ac veterascentia collegi, et pulverem ., acervis foliis adhaerentem solo humido et umbroso adspersi, quem mox crustae mue D scosae ibidem nascenti leviter infrixi; qua absoluta semente, anno succedente, plantae » inpumerae, foliolis tenellis et primo subrotundis, succreverunt, adeoque nec labor meus » irritus factus est, nec spes mea decepta (106 )." Atqui summus ille Di//emizs, , vidi," inquit, , ante plures annos hic in Angliae locis opportunis Filices juniores egregie sub- ter H (124) Cevier, Arar. tembaréz, ''om. V, p. 19g et 20& (105) Act. Palat, "Tom. Ml. p. 281. (105 ) Act, 1. p. 289. 4o H C. vau pnrnR BOON MESCH * » ter et juxta veteres plantas, e pulvere, ut videtur, quem e dorso foliorum spargunt, » diversa magnitudine nascentes. speciatim apud Phyllitidem , Asplenium, Polypodium, » Adianthum nigrum , Lonchitidem asperam, alias, Filicem marem ramosam, alias qui- » dem parvas indivisas, ct simplici folio constantes, jlias paulo majores , in lobos et , lacinias jam abeuntes, donec perfectiores maternarum. formam plantarum adipiscerens 5 tur, quarum exemplària studiose collegi, et cum illis asservo ( 107 )." Idem affirmant ZsZerus, Neckerus, alii, . Denique haec omnia confirmat simplex memorata harum plantarum fabrica, in quibus accrescere fere idem, quam generare, cum exiguae cellulae in amplius parenchyma cellu- losum excrescant; quare haud temere organa genitalia Cryptogamicis denegasse videmur, simul et demonstrasse , nexum et rationem inter harum fabricas et formas. Sensim autem augentur vasa spiralia (1085, in fasciculos collisuntur, circumdatos cellulis elongatis: at nondum fasciculi ad loca certa finiti sunt, contra dispersi per omnem cormum, versus epidermidem contrahitur parenchyma , et fasciculi cellularum elongatarum imitantur librum; augentur magnopere cellulae aériferae, quae loco sunt cel- iularum medullae. Haec res est cum, omnibus Monocotyledonibus , at cum fasciculi vaso« rum etiamnum dispersi sint, desunt radii medullares ; desunt strata lignea, deést medul- la: hinc cormus cavus est e. 2, graminum; circa cavum enim sparsi sunt fasciculi vaso- rum; hinc etiamnum magis cum. foliis convenit culmus; hinc apparatus genitalium om- nino simplicior. Fingamus jamjam fasciculos vasorum spiralium formare unum vel plures circulos, magis minusve clausos, circa parenchyma ccllularum , quod medulla est; ipsos. autem fasciculos circumdari cellulis elongatis; comprimi autem cellulas parenchymatis j ut tandem speciem radii medullaris conforment; tandem versus epidermidem alias cellu- las exire in circulum; qui liber ligni est; et parenchyma inter hunc circulum et epi- dermidem contrahi, ut abeat in speciem corticis: et habebimus imaginem Dycotyledo- num herbacearum , quae cormum habent et petiolos et pedunculos perfectiores , folia a cormo magis diversa, flores et fructus plures et magis compositos. Omnes partes me- moratae denique augentur, perficiuntur, ut formentur vera medulla, genuini cortex et liber, merum lignum, perfecti radii medullares , quibus omnibus tandem instructae sunt ' Dycotyledones lignosae, ut rcliquis partibus, sic inprimis inflorescentia et fructificatione ,. insignes (109). Jam (107) 4t. 1« p. 290. ) C108) Kiner i. ^ p. 150. (1993) Conf, Trevir, Bio, Tom, I. p. 433 seq. — j i DISSERTATIO BOTANICA ru jam caudicis adscendentis et descendentis formas ulterius investigabimus. Recte qui. fem Medicus definivisse videtur plantarum incrementum , qui affrmat: .,verlingerung ist » das haupt-grund-gesez der Natur, auf welches sich die erhaltung der arten des pflan- » Zenreiches, und die vermehrung derselben gründet ( 110 )." Docent id cellulae planta- rum cryptogamicarum ; docent idem plumulae et rostelia perfectiorum , in' quibus teneris jam conspiciuntur vasa spiralia et cellulae diversae: constat autem caudex descendens rhi- zomate, radiculis, fibrillis; ipsum autem rhizoma cryptogamicarum , mono - dycotyledo- num, differt eadem ratione, qua earumdem caudicem descendentem difftrre vidimus 5 hinc illae habent radices simpliciores aut perfectiores cortice, ligno, aliis partibus com- positas. Quid enim sunt radiculae? nihil aliud quam rhizomatis prolongationes? fibrillae vero id sunt, quod pili sunt caudici adscendenti, scilicet; catena simpliciorum cellula- rum; atqui prout hae. partes collocentur, magnitudine, numero, cursu differant, varias caudicis descendentis formas gignunt; hinc aliae simplices, non subdivisae, aliae ramo- sae, in laterales ramos divisae, ut arbores, herbae; aliae fibrosae, filiformibus prolongae tionibus , ut Daucus Carota, ut Poa annua; aliae fusiformes oblongae, crassae, attenuas tae; aliae perpendiculares recta descendentes, ut Thlaspi Bursa Pastoris; aliae horizontales sub terra transversim extensae, ut lris; aliae repentes longe excurrentes radiculas hinc inde emittentes , ut Rumex acetosella: aliae alias formas habent. Superest tamen singularis facies, quam radices praemorsae habent, quae sunt apice deorsum truncatae, neque at- tenuato apice terminatae, quales habent Plantago major, Scabiosa succisas cohaerent ni- mirum radicum lateribus corpuscula rotunda, ex quibus novae formantur radiculae ( hae enim quovis enno pereunt, novis accrescentibus) in praemorsis vero radicibus non &dhaerent corpuscula haec lateribus, sed finibus radicum; unde non potest quin talis truncata facies ad apices oriatur. Constat autem radices eximiam habere vim propagandi; alias esse tuberosas, alias bul- bifcras; tubera vero et bulbos novas proferre plantas. Ex his bulbi egregium praebent documentum rationis fabricam inter et formam. Constat omnis bulbus tunica externa, quam efüciunt foliorum praeteritorum reliquiae; sequuntur bases foliorum praesentium, tum bases foliorum anni sequentis, quas sequitur primordium plantae in compendio; hinc jam Ma/pighius: 5 ceparum ingens genus, quibus multiplices herbae donantur; analoga » hae (110) Act. Acad. Palatin, Tom, VL p, St4. 5, über das vermógen der Pflanzen , sich noch durch andere wegen, », als den saamen zu vervielfiltigen, und fortzuplanzen von F. C. Medicur," p.443-— 515. Eamdem prolongationem jam significavit L/mvaeu:, cum diceret: ,, arbor ramum, ramus gemmam, gemma herbam producit; ergo continuatio » st generatio plantarum," — Phil- Dot, $. 157. F 42 H,.,CGxwANw'r»5rmno BO0:0/N; "MESGH » hae pollent structura; harum enim infimam basin solidum qüoddam corpus cccupat, ». Quod trunci vires gerit, bocque in folia et caulem. attollitur: id itaque dici meretur; » defendi triplici hybernaculo." Ut autem caeterarum plantarum. partes , sic et bulbi organa. haud eumdem situm servant omnia; alius bulbus est squamosus, vcl imbricatus , alius. truncatus. Dulbus squamosus est, quando foliorum bases imbricatim sibi imponunturs* itaque si cogitemüs , has bases clongari, et excrescere in folia, nonne haec ab ommi pars: te-.surgent, et sparsa referent; ita sese habet Lilium bulbiferum. "Tunicatus estj quando: bulbus constat laminis concentricis; qualia inde folia exsurgent?: debent esse tcretizg cylindrica; neque id tantum; sed, ut extima lamina comprehendit proximam, ita exti- mum. folium. debet couprehendere sibi. proximum , atque id vaginae in morem conti- mere; praeclare hanc rem demonstrat Allium cepa. ^ Plura vero exempla. praebet caudex adscendens ; cormum: autem. cum. definiant. foli flores, fructus, his examinatis is investisandus. est. i Mirifica est et incredibiEs in foliis formarum diversitas, et timen omnes habent alie quam convenientiam , ut quisque a reliqua plantarum parte facile folia distinguat; quame quam brevi definitione non facile, quid folium sit, indicet: constat autem folium parens chymate celluloso , vasis spiralibus, epidermide, poris, saepe pilis: unde igitur tanta foe liorum diversitas? omnis pendet a decursu fasciculorum vasorum spiralium 5. intrant enimy parenchyma fasciculi vasorum, et abeunt in plures ramulos varie inter se anastomosans ies; hic autem introitus, decursus, haec divisio et anastomosis, omnem foliorum fa» tiem determinant: hinc ille vasorum complexus haud incongrue dicitur sceletus; ut enim ex ossium apparatu et habitu fidelem ad animalis forman: conclusionem repetis, ita ex hoc vasorum apparatu recte ad folii formam concludis: hine si subtili encheiresi ab. his vasis detrahas omne parenchyma, retinebis vasa, una cuim integra. folii forma. Itaque pro ea ratione, qua fasciculi vasorum spiralium, sive e cormo egredientes, sive . ex petiolo, abeunt in ramos principes, formantur omnia folia composita; si in tres rae .— mos expanduntur, folia ternata, in düos binata; simplex autem folium est, cunt petios lus gerat unicum folium. Quodsi consideres circumscriptionem folii , facile invenies continuum transitum ex subrotundo in orbieulatum, ovatum, ovale, oblongnm, parabos licum, cuneiforme , spatulatum ; fingamus ad marginem foliorum aenastomoses vasorum. plures, aequales, et habebimus folia integerrima 5 fingamus fasciculos vasorum definiri in parvos ramulos inaequales, et habebimus folia crenata, repanda, dentata varie, sere fata, erosa. Wc . "Fentabimus specimem exhibere ejusmodi transitus alterius folii formae in alteramz Folium pcltatum est, si petiolus disco folii inseritur 5 hoc mutatur in umbracuiifore mes DISSERTATIO BOTANICA, 43 fe, si petiolus extendatur; imminuas petioli partem, fiant elongatae et angustiores sue perior pars et inferior, et habes ellipticum hujus apicem; rotundes, angustes latera seme sim deorsum , habes cuneiforme; hujus basis angustior. elongata fiat, habes: spatulatumj hujus «superiorem partem. extendas , lateribus ad basin dilatatis habes/ oblongum: cujus inferiorem partem dilates, lateribus coarctatis , habes panduratum 5 fiat oblongum , utrimqué extremitatem, versus sensim. attenuatum, habes lanceolatum; cujus latitudo si ubique aequalis est, habes lineare: quod apicem versus sensim attenuatum constituit subulae tum. Cordatum folium est ovatum , basi excavatum , destitutunr angulis posticis; hoc ro» tundetur,.ut.feré diameter. longitudinalis ;et transvérsalis aequales siht, :peripheria cire Cinnata, basis.vero excavetur, et habes reniformes; cujus excavatio si^ fiat ;profundior , utraque extremitate in angulos desinente, habés lunulatum; cujus.superior pars si eleve- tur in angulum, anguli- autem: fiant recti et. prominentes ad latera, .habes triangulare; cujus basis si excavetur, accedentibus angulis posticis, habes sagittatum 5 excaventur triangularis basis et latera, fiant anguli patuli, et habes hasratum. :;Fingamus folii pa- renchyma nullam evidentem habere pulpam , et habebimus membranacenm : aut pulpa repleri solidiore, et habebimus carnosum , aut molliori, liquido magis, papulosum.' Sit folium tectum pilis curvis et teneris, et est lanatum ; aut pilis tenuissimis, mollissimis , et est tomentosum: aut pilis distinctis, elongatis, et est pilosum. -Differunt praeterea folia loco, situ, insertione, directione; hinc alia cauli insident, alia.radici, alia ramo ; alia caulina duo per paría decussatim e regióne collocantur; alia - per: gradus exeunt, alia €x eodem puncto plura prodeunt, alia petiolo carent, alii. longo: instructa, alia latera €aulis transversim undiqué ambeunt, alia ad angülum acutum cauli &nsident, alia basi £oclum, apice horizontem spectant, alia aliam directionem servant; quae omnes formae pendent a locis, ex quibus, a ratione et numero, quibus prodeunt fasciculi" vasorum ex Caudice adscendente.. Praeterea notandum est, eum angulum, quem: ramus facit cum €ormo, non tantum facere ramulum 'cum ramo, et cum ramulo petiolum, sed etiam ex- pansionem: petioli in folio, vel ramulos petiolorum cum ipsis petiolis, et.cum se iu- vicem eumdem servare angulum, Praeprimis apparet id' ex umibellatis; cumi simplicibus, tum compositis; ubi ratio, quae est inter ramum et cormum, etiam observatur inter ra- mum et uibellam, et inter umbellae compositae partes: et, quam fideliter haec ratio servetur, inde eximie apparct, quod, dum coristat! plantas in tenebris créscentes angi- Jum rami cum cormo habere acutiorem ,-in urbelliferis luce orbatis: angulus. ümbellüe €o acutior fiat, quo ramus umbelliferi cum cormo acutior evadat. Praeterea conveniunt cum foliis stipulae, bracteae, cirrhi, calix : stipulae enim , squamae , quac basi petiolorum crescentium utrimque adstant, et habcnt formam et fabricam cum F2 fo- 44 H. C va* Bbr& BOON MESUCH folis communem , quamvis stipularüur forma saepe differat a foliorum forma in eadem. planta::aliquem transitum moliri videntur bracteae de SES ad . petala, prins imitantur tum colore et habitu, tum exhalandi ratione. o»b mia sCirrhus autem nihil aliud esse videtur ,' quam folium elongatum ; fingamus , vasa spira- lia non abire in ramos et ramulos parenchyma expansum percurrentes, verum parenchys ma contrahi, vasorum autem ramos in longitudinem expandi , et in. spiras. convolvi, habebimus cirrhos. Extendas apicem folii acuminati," nonne hic evadet tandenr filifor- anis? nonne hinc: foliz: sunt, quorum: apex. instructus 'est cirrho , foliari' dicto? quali instructae. sunt Gloriosa superba, Flasslliria Indica?2. hinc ex. iisdem locis, quibus fo- lia, exoriuntur cirrhi, alii ex axillis foliorum , alii ex pedunculis; petiolis. e! Hine eosdem succos continent, quos folia, eamdem materiam viridem resinosam, eae dem ratione easdem .materies exhalaunt, absorbent, quas aBsorbere, exlialare solent folia: praeterea alligat plantam vicino. corpori, eamque conformat, sustentat cormj instar, ut velut iuitium: constituat plantarum earum, quarum folia cum cormo in unum via confluunt, ut Aloes, Cacti. Invenisse ;videtur etiam Ill. AZeserzs, numero petalorum , pistillorum et staminum re- spondere numerum fasciculorum vasorum spiralium; ita enim habet: ,, Le nombre des » faisceaux des vaisseaux spiraux, composant le cercle autour de la molle, varie dans les » Plantes dilferentes , ec il me semble que ce sera l'objet de; mes recherches: futures , » que le nombre de: ces faisceaux. a une relation avec le nombre des étamines et des » capsules de la Semence. | Au moins. dens plusieurs plantes p. e. dans les eucurbita* » cées, dans les verticillatae, le nombre dé ces faisceaux égale le nombre des étamines; » Si cette observation est vraie, ]a cause du noire des petales n'est plus ignorée, UN » méme qué des Pistils ( 111). Est autem. hie notandum, in. florescentiae. dispositione praeprimis regnare ordinem qui. narium; qui praeprimis elucet in insigni.classe Pentandria, etiam in Decandria,. Mono» delphia, Diadelphia, Polyalelphia, cujusque vestigia monstrant reliquae classes: imagi- nem certae cujusdam organorum dispositionis:quaedam animalia referunt . ut Radiaria j Po- lypi, Cirrhipeda. : Fingamus fasciculum .vasorum non abire in ramos, sel ex arctiori principio dilarari in circulum, ramulis cunciis inter.se multipliciter anastomosantibus, inter parenchyma cel- lulosum , tenuissimum , varie coloratupmr, habebimus imaginem corrollae monopetalac 5 , - fu- (11) Kir 1, 7). p. 15r C) fd zar ARN ati PEPAEA [4 DISSERTATIO BOTANICA." 45 fingamus, per idem parenchyma distinctos seorsim procedere fasciculos, tot petalis com- positam habebimus corollam, quot fuerunt fasciculi vasorum. Est etiam transitus a, monopctala ad polypetalam corollam; ita enim fissa est nonnullorum florum monopetala corolla, ut videatur polypetala; dicitur autem monopetala ex Aivimi definitione; tot pe- tala numerantur, in quot resolvitur Flos deciduus; in his igitur unitus manet fasciculus vasorum ad. basin, deinde in ramulos sese dividit. Constat autem corolla ;aonopetala parte inferiori tubulosa, — dicta, parte superiori dilarata, limbo dicta: quae duae, prout majores minoresve sint, constituunt corollam tubulosam, clavatam , globosam , campanulatam , cyathiformem , circeolatam , infundibuli- formem, hypocrateriformem rotatamr, alias sensim inter se confluentes. Fingamus, tubo impositas esse duas appendices sibi oppositzs, velut dissectum fim- bum, sibique oppositum, et habebimus corollam labiatam: vel quinque: petala,"exiguo in Structa ungui, aequalia in circulum poni, et omnem habebimus,corollam rosaceam; aut ealem quinque, longiori instrui ungue, atque arcte cohaerere, ut videantur monopeta- lum, habebimus omnem malvaccam; quae convertitur in caryophillaceam, quinque pe- talorum basi magnopere elongata in calyce monopbyllo inclusa: haec abit in orchideam quando tria petala sursum, duo ad latera collocantur, accedente labello.. Fingamus , duo Superiora petala orchideae in unum concrescere formae vexili instar, alterum superius inferne collocari , vel dilatatum , vel fissum , vel. plane in. duo dividi carinae instar, cae- tera duo ad latera poni alarum instar; habcbimus omnem papilionaceam, lta facillimum est, demonstrare. quomodo formae nectarii, pistillorem. et staminum .confluant; quare hunc transitum mittimus. Modus vero, quo [lores pedunculo plantae alligantur, est quidem diversus, attamen rursus transitum molitur. Fingamus, pedunculos diverse subdit- visos, flores sparsos ferentes, habebimus paniculam ; hujus ramulos breviores fieri et coarctari, et habebimus thyrsum; fingamus,, flores numerosos .subsessiles caulem annula- tim ambire, et. habebimus verticillum , qui convertitur in spicam , quando flores sessiles sparsim alterni in pedunculo, communi simplici junguntur ; haec vero- transit in corym- bum; dum singuli flores petiolis. propriis instruuntur, Situ elevato proporiionali, hic mutatur in racemum , quando pedunculus constat ramis lateralibus brevibus; hic abit in fasciculum , colligentem flores erectos ,* parallelos, fastipiatos, approximatos ; hic rursus in capitulum, constans floribus plurimis, im globum- ferme congestis; hoc in cymam , flosculis pluribus insidentibus receptaeulo.in pedunculos fastigiatos, primores ex eodem puncto productos, posteriores autem sparsos; haec ih umbellam, flosculis pluribus in- sidentibus receptaculo in pedunculos fastigiatos omnes ex eodem puncto productos; haec dcnique in florem compositum, continentem flosculos plures sessiles, reeeptaeulo F3 : COP 46 H C vax prn BOON MESCH €ommuni integro et Perianthio contentos , sed antherís in cylindrum connatis iu- Structos ( 112). 1 Ita possemus plures alios terminos exponere; termini enim nihil aliud sunt, quam genuinae formarum descriptiones; sed allata exempla sufficere opinatus sum ad rem de qua agitur illustrandam. Prout tandem folia, flores sint impositi caudici adscendenti, oritur eaulis, herbis proprius, elevans folia et fructificationem , vel culmus, graminibus proprius, elevans folia et fructificationem , vel scapus|, elevans fructificationem , vel truncus , arboribus pro- prius, in veros ramos divisus, folia et fructificationem ferentes , vel stipes, Palmis pro» prius, basis frondis foliis et fructificatione constantis. Omnes deinde hae descriptae partes varie inter se collocantur ; hinc, dum foliatio, florescentia , fructificatio singulae jam diversissimae sunt, rursus aut inter se diversissi- me collocantur, facile colligendum est, quanta plantarum formarum diversitas ' inde ex- oriatur: ista vero collocatio cum nec vaga sit, neque incerta, contra certis regulis ad- stricta, utpote proximus determinatae fabricae effectus, ipsae videntur plantae muktipli- ces suarum formarum species ad pauca capita vel genera redigere; ex quorum diligenti investigatione fluxit omne systema naturale, quale varium' condiderunt eximii Dotanici, "dansonus, | Batschius, Sussievius , Medicus, Scopolius, et suam hausit physiognomiam rlantarum summus Zfumboldtius, universam vegetabilium formarum diversitatem use ad novemdecim praecipuas formas (113). Ut autem universi vegetabilis regni fabrica con(luit, ita haec genera* congrediuntur ad invicem, variis viis co&unt, ab omni parte confluunt; hinc omnis proficiscitur difficul- tatum multitudo, quae omne vel ingeniosissime excogitatum systema naturale prosequi- tur, premit, decipit; unum enim constituunt vegetabilia circulum, quem rodit, et di- vellit aliquando systema naturale, invenire vero et perspicere nunquam 'potest., Denique memor regularum Newtonianarum: causae rerum naturalium non plures sunt , admittendae, qnam quae ct verae sint et phoenomenis explicandis sufüiciant; et effectus » naturales ejusdem generis eidem caussae sunt assignandi, quantum fieri potest ;" affirmo , cum actiones et funciones sempcr integre testentur de instrumentorum - in ole , "ipsae autemi' functiones vegetabilium et simplices sint et communes, haud temere Physicos cx Anatomicis experimentis conclusisse ad memoratam vegetabilium simplicitatem. Quid enim dicam de absorptione? hac vegetabilia, non tantum eadem ratione, sed et . eas- (112) Vid. Linn. Phil, Bot. 8. 93. S, 116 seq. (113,2 JVaraur - Tafereelon. door 4d, vao. Homboldrt, — Denkbeelden ever din Gedaantcyorm dir. Pannen, p, 140 seq. P "—— DISSERTATIOÓ BOTANIC A. 47 easdem materies adsciscunt , aquam, scilicet, et acidum carbonicum ; quid de excretione ? qua eadem prorsus ratione et easdem materies exhalant, aquam, gaz oxygenium, noctu gaz acidum carbonicum, et olea aetherea, .,, Num vero de secretione forsan ," aliquis dixe- rit, idem affirmare audes ?? Nonne continent plantae diversissimos succos? sane continent: at nonne in eo omnis caudex dcscendens convenit, ut careat materia viridi, quod jam per- spicacissimus Antiquorum Physicus observavit Z/ri;zoteles , id est careat materia resinosa viridi globosa? nonne hanc continet omnis tela cellulosa caudicis adscendentis, etiam. sinplicissimae, Confervulae, Byssi? ,, Atqui aliquot folia rubra sunt?" Sunt, immo et Algae - dantur coloratae, rubescentes ; at Lizkius, hanc generalem conclusionem mlnime cogi- tans, probavit, globulos rubros foliorum et algàrum plurimas habere facultates cum vi- ridibus communes. Nonne omnis anthera pollmn continet, omnis flos 'excernit principium aethereo-oleosum? nonne reliqua succorum naturae diversitas intelligenda est ex diversa plantarum magnitudine, diversa collocatione partium, diverso, quod experinntur, sti- mulorum genere? nonne omne vas continens habendum est contentum bumorem conti- zuo mutare? nonne aquae ct acidi carbonici oxysenium, bydrogenium, carbonicum, in- numeras ineunt copulas? nonne haec omnia constituunt principia proxima; quae vel sub operatione chemica, quam nos in planras exercemus, adeo diverse mutantur, ut non ine telligzas, nisi videris? quae mutationes principiorum proximorum, cum vel in vase chee 3nico jam tantae sunt, quantae debeant augeri in vise vivo, unico vero perpetuo motore! Prae caeteris simplicitatem plantarum fabricae mihi videtur confirmare vis generatrix , Teproduetrix, qua plantae pollent eximia. Cum enim et hac vi polleant omnia animalia, €o autem majori, quo simpliciora sint, ut, dum Infusoria, Polypi, se totos et subito re- generent, alia certas tantum partes, eo pauciores et eo tardius, quo. sint perfectiora, plures plantarum partes, quin fere omnes, insignem habent facultatem, nova individua celerrime procreandi; nam et radices et petioli et folia ipsa aptis sub conditionibus in integras plantas excrcscunt; et jam facta radix lumini exposita convertitur in caudi- cem adscecnlentem , hic autem tenebras expertus alit radices, raliculas, fibrillas; hinc jam Linnaeus: arbores, fruticesque omnes , sunt radices supra terram. Ergo arbor verti- caliter inversa e caudice descendente fert folia, ex adscendente radiculas:" quae enim tausa est, quare epidermis, pili, tela cellulosa, humana facile regenerentur et subito, non item cercbrum , medulla spinalis, oculus? nonne quia sunt hae partes illis perfectiores? id cnim concludo inde, quod imperfectiorum animalium oculi, cerebrum, regenerentur , yt Crustaccorum , Moiluscoium ( 114): quaenam causa est, quare pars quaedam humana, muss C114) Plura hujus rei pericula fecerunt iu Limaces Spa/famzanius, Doumctus, Layeiserius, alib, conf. Zreyiranss Bissgie, 9 Dand pe 82 seqq. praeprimis p. 5i2 seq. 48 HW. C. vay pe* BOON MESCH, DISSERTATIO BOTANICA. musculus, velos, non in integrum hominem excrescat: quia, practeralias causas, quante quam multipliciter composita , DEI: vel basibus careat, Su pluribus dives est reliquum corpus. 1 ; Atque, ita videor, pro mearum virium tenuitate , pervenisse ad finem quaestionis: uti- . nam in tanta gravissimarum rerum ubertate versato aliquo modo mihi contigisset , haud. levibus argumentis, neque ambiguis exemplis, memoratam rationem plantarum formam in». ter et structuram illustrasse! Equidem vero Vobis, Viri Clarissimi! hanc mearum vis rium periclitationem gon prorsus displicere optare, quam sperare, malo. TANTUM. ; I » lta nolis progressa ratio est , wt ed duceretur omis & s prima commendatione Naturae," CicrnRo0. | JOHANNIS RUDOLPHI THORBECKE, ZWOLLA-BATAVI, PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM CANDIDATI ET IN ATHENAEO AMSTELAEDAMENSI STUDIOSI, RESPONSIO A D QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM & NOBILISSIMA FACULTATE PHILOSOPHIAE THEO.» RETICAE z; LITERARUM HUMANIORUM A. wDcccexvi. PROPOSITAM: Principium Philosophiae et officiorum exponatur e Ciceronis Operi- bus Philosophicis ; ita ut singularum. sententiarum pondus ei ar- gumentandz ratio dijudicetur. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vur, MENSIS FEBRUARII A. MDbCCCXVIIT, LIT EOHT HIAIOGUA VAGOS. Hob E UU UCHAC RU Ae LC OSONVC i! pi T ^. ' -78 ] | , i . d ] ! - ii uaoiW in xa AREAS Ts dod UT ALGO 1. d Jenduadaa fiv DA DIDEWRU LLUES MEANGUCRAO : ius FüO0IdU?2 itu € E ra 245 QÜ d Ü "I HI G.A. | tA IH308041J4 M3VWOITZ 43AUp. | £t yr SAmdoeóliuq "TA UDAY AMTEgLITRIOY. xs j 1 UAOIVLANMUTI MATE] T3 SEODVITSUE. us idi "NATICOTOAA JITX29008M 3 no even aluo) ^» "miMMORq ue surtetas o 35 snif sss E "wA oie den sreiineimes asl WM os 4 zio qon A aM : idibus üb oue Jnsakamerg. HiuHgli etu aur. TIVATAOGSA MUIMSARd 3:00 A ariYvxODOGdu .À : i MI X P. R-A E€ F AÀ- TEo:€s DP ericulum mihi pro juyemili aetate et exiguis viribus facturo quaestionem. tractand: priorem ab Ordine Philosophiae Theoreticae et Literarum. Humaniorum propositam , mon inutile yisum est , quaedam praemittere , cum de sensu , quo capiendam esse quaestionem pue Juyi, tum, de ordinis atque institulà ratione, quam in ea tractanda secutus sum. Quaestio. his verbis. continetur - ;» Principium Philosophiae moralis et Officiorum exponatur e Ciceronis Operibus Phi- ,. losophicis; ita ut singularum sententiarum pondus et argumentandi ratio dijudicetur. ? Primo itaque hoc voluisse Ordo Clarissimus mihi videbatur , ut illud ex Ciceronis seriptis Principium. Philosophiae. moralis exponeretur , quod Ciceroni ipsi prae ceteris pla- cuisse prabaretur. Cicero enim cum. multorum et diversorum Philosophorum. senten dias, et principia moralia, in scriptis suis. explicet , certe uni ex. his prae ceteris fayet: idque ut eruatur et diligentius exponatur. exigere propositam. quaestionem. arbitratus sum. JNisi enim ita intelliseretur , incertum. mihi plane videbatur ,/ quodnam | potissimum , énter multa, dllustrari Principium Ordo vellet. | Deinde eo consilio praesertim propositam esse Quaestionem. existimayi , ut a juyene, peri- €ulum facturo , specimen exhiberetur ,. ostensurum, eum in Cicerone, praesertim in ejus scriptis Philosophicis , ita legendo versatum esse, ut. Auctoris intelligendi , explicandi , et €x se ipso illustrandi, facultatem. haberet. Unde sequitur , non id quaeri, ut ex. aliis «uctoribus lux. Ciceroni accendatur; sed ut, quam proxime Ciceronis vestigiis insistere £i, Cicero ex Cicerone 7/2 explicetur , ut, quid sibi voluerit Muctor , clare satis appareat » quod sit sententiarum. pondus , quae argumentandi ratio, deinceps dijudicetur; eo rursus emodo, ut ea potius ad normam et rationem Philosophiae Ciceronianae, et quasi ex Ci- €erone, expendantur et exigantur, quam ut adhibitis aliis, praesertim recentiorum Phi- dosophorum , de disciplina morali doctrinis, aut suo marte philosophante responsi aucto- fC, Ciceronis sententia. vocetur. ad judices , yel ab. hac ratione longe. discrepantes ex alie- t5, Yel, quód pejus, ad impares. lllud igitur sagis dijudicandum., quomodo Cicero, illi, quam est secutus, phtlosophandi rationi ab. omni parte satisfecerit, sibique in e& €o0nititerit. ! Dpo setisu propositam quaestionem accipienti , non alienum. visum est, primum quaedam. Braemittere , unde. Ciceronis Philosophi. aliqua: notitia. acquireretur j. quibus , quomodo Cie A2 ce * 1 | PRAEFATIO cero PAilosophia fuerit imbutus qua. ratione eam CEEP IEEE. guonam deinceps consilia scriptis mandarit , exblicarétur. ui Nempe ad auctorem recie intelligendum. et exponendum necesse fere est, ut talia in antecessum. moneantur. Deinde , antequam Principium Philosophiae Moralis Ciceronis exponeremus , requirebatur, wt,quid sit tale principium universe , imprimis ex. mente Ciceronis, ostenderetur. Quo groinde Ciceronem iz tali principio exponendo facilius sequeremur , notanda quaedam erant de yeterum Philosophorum in illo investigando ratione. Haec igitur Cap. Y. continentur. Porro, ut definiretur, quodmam ex Ciceronis scriptis principium exponendum esset, inquirendum erat in sententiam , cui. super ea re Cicero erat addictuss quod: facere: age qresso omnes illae difficultates occurrebant , quae, ex Academica fluctuatione oriundae , vera Ciceronis ?/acita tenebris fere inyolyunt, Ex iis itaque aliquid saltem verosimile elicere nnisus sum in Cap. |. 1 Denique Cap. 1M. illud principium Ciceroni placitum ita exponere et dijudicare co- atus sum, ut consilium. quaestionis exigere videbatur , et juyeniles meae vires. sinebant ; Xd secutus, ut ex. Ciceroniana copia: magis ipsum auctorem, quam me loquentem indu- eerem , ibique de meis nihil insererem, ubi de suis suppeditabat "Tullius. d£aque presse «deo ejus yestizia legi , ut. sententias quidem apto et facili quodam ordine componerem , quoad scriptorum indoles patiebatur, potius yero Ciceronem pAilosophantem suo et antiquo more soluto et fere vago inducerem, quam ut undique: collecta. ejus placita. philosophica certo illó ordine, certisque regulis adscripto, propenerem , ut non sua, sed recentiorum PAilosophorum ratione, philosophatus esse. Cicero yideretur. 4d euim quaestionis menti eontrarium videbatur. : 7 Ceterum, quod ad postremum Caput. attinet, animadyertl. velim, me in explicando principio Ciceroniano. ex ejus scriptis illis locis fuisse usum, quibus vel Cicero ipse suam sententiam dicit, aut ea saltem exponitur ratio, quam prae ceteris. Ciceroni pla» vruisse antea jam ostendere conati sumus. — Quos. saepe: alios. Tovos. addidimus , ab. alfus sententiae philosopho im ejus scriptis pronumiatos , ii non. sunt additi , nisi eamdem , otqua Ypsius Ciceronis verba, sentemiiam continerent, sed ita comparati essent. ut. illustrationi et faciliori: explication commode inseryirentz: cur autem tali occasione illos locos mon in:ere- remus, ex eodem Ciceronis ingenio profectos, et, quamquam ex. diversae disciplinae. rae. tione efformatos , hac tameh im re. affnes. similesque Ciceromianis ?' x Haec sunt, quae in antecessum monere volui: ceterum, ut legatur dissertatio. et dijte Vicetur , temquam ab auctore, suae sibi tenuitatis conscio, juyenilium virium primum pe« viculum edente y profecta , maximopere opto, et quodam jure meo petere mihi. vider. , , RESPONSIO RESPONSIO AD QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. P:RO L.E-G'OM^EN'A DE CICERONIS PHILOSOPHANDI STUDIO, D Es. » Posteaquam, imperio omnium gentium constituto, diuturnitas pacis otium » confirmavit, nemo fere laudis cupidus adolescens non sibi ad dicendum studio omni » enitendum putavit." (de Orat. Ll. 4. y Quod enim in omnibus feré rebus publicis: lo- €um habet, nihil certius ad summa honoris fastigia evehere, quam eloquentiam. animis populi quasi imperantem., rerumque dominam, ut vocat Zz/bus (de.zat. Deor. ll. 59), '» flexanimam, atque omnium reginam rerum " (ut Poétae dicitur apud Cic. de Orat. IL 44.) id nec aliter Romae sese habuisse reperimus. Nihil enim ditioribus, et nobi- lioribus magis amorem et favorem populi conciliare poterat, quam si innocentibus atque oppressis vindicandis, inque judicio magno animo defendendis, nocivis atque sceleratis fortiter accusandis, operam intenderent: idque viam ad remp. capessendam: optime sterne- bat. Populus enim, im quem operam et laborem: impendebant, eos in remunerationem honoribus donabat et magistratibus,. im. quibus digne et cum salute civium tuendis omnis sita erat optimi cujusque Patricii ambiio, gloria ac vitae dignitas. Quae omnia quis non intelligit neminem nancisci posse, nisi Eloquentiae peritumr; neminem certius, -quam Oratorem, dicendi vi exercitatum , aurium simul et animorum dominum, et quasi tyrannmm? Atque ita , erant buic studio maxima exposita praemia , vel ad gratiam, » V&l ad opes, vcl ad dignitatem." (de Orat. 1. 4.) Haec cum ita essent, ct in Cice- A 3 TO* 6 LOOR o T.B OR BE G'K. E rone à prima adolescentia, maximum fuisse Eloquentiae studium , quis miretur? ita qui- dem, ut, cum vocis atque declamationis contentio infirmo et gracili corpori nocere vi- deretur, nihilominus ,, quidvis potius periculum sibi adeundum, quam a sperata di- » cendi gloria discedendum putaret. " (Bruz. c.91.) Cum autem, ut ait P/uzarcA. (ej. vit. c. 2.) ingenio ad omnes disciplinas ferretur, neque quidquam doctrinae aut eruditionis genus aspernaretur, praeceptoribus doctis usus est, iisque Graecis , quo. rum ductu, puerilibus studiis relictis , in Philosophiam incubuit , quod studium (ut ipse testatur £z Zru/o c. 91.) ,, sibi nunquam intermissum , a primaque adolescentia . cultum et semper auctum ? cum Oratore conjunctissimum semper existimavit. ,, Po« » Situm sit inprimis^ inquit (Oraz. c. 4.) sine philosophia non posse efici, quem » quaerimus, eloquentem:: nam nec latius , fiec: copiosius ; de magnis variisque rebus » Sine philosophia potest quisquam dicere. Nec vero, sine philosophorum disciplina, » genus et speciem cujusque rei cernere, neque eam definiendo explicare, nec tribuere in » partes possumus; nec judicare, quae vera, quae falsa sint; neque cernere consequen- » tia, repugnantia videre, ambigua distinguere. Quid dicam de natura rerum, cujus » Cognitio magnam orationis suppeditat copiam? de vita, de ofliciis, de virtute , de , moribus? sine multa earum ipsarum rerum disciplina aut dici aut intelligi potest? "" Conf. de Orat. III. passim, II. 1, 2. Praesertim putabat Cicero, ,, postremum illum locum 4 de vita et moribus totum esse Oratori perdiscendum: illud enim "' inquit ,, quod sem- » per Oratoris fuit, nisi tenebimus, nihil Oratori, in quo magnus esse possit, relinque» » mus. " de Orat. Y. 15. cf. ibid. c. Il seqq. In Zru/o c. 93. , Philosophiam vocat . matrem omnium bene factorum, beneque dictorum: " alio loco (Ora. c. 21.) , Elo- » quentiae ^ dicit ,, sicut reliquarum rerum fundamentum Sapientiam: " et de Orat. H. 3. Philosophiam ,, artium omnium laudatarum procreatricem quamdam, et quasi pa- » rentem, ? Quantam vero, huic convenienter sententiae, & primo tempore aetatis, in eo studio Operam curamque posueric Cicero, antea quidem declarabant Orationes refertae Philoso- phorum sententiis; et doctissimorum hominum familiaritate, quibus semper ejus domus floruit; et principes ilii Diodorus, PAilo, 4utiochus , Posidonius , a quibus institutus erat (de nat. D. I. 3.)5 nec non publica privataque vita ornatum eum et imbutum Philosophiae praeceptis semper ostenderat. (de sat, D. ibid.) Puer enim praeceptorem mactus est Phaedrum, Epicureum philosophum, quem eo quidem tempore, antequam Phi- lonem cognoverat, valde ut philosophum, postea tamen ut virum bonum et suavem et officiosum , sibi probatum esse testatur, Ep. «d Diy. XIII. 1. Deinde vero ( $0 fere aeta- tis anno) ita ipse noster ( Zruz, c. 89.) , cum princeps Academiae 24//e, cum Athe- nien« DISSERTATIO PHILOSOPHICA. y » niensium Optimatibus, Mithridatico bello, domo profugisset, Romamque venisset, to» » tum ei me tradidi, admirabili quodam ad Philosophiam studio concitatus." conf. P/uz. yita Cic. c. 3. Exinde anno aetatis 27, orationibus aliquot forensibus jam habitis , Athenas profectus ,,cum eo (sunt Z///j verba) venissemr, sex menses cum 2f7/iocho, » Veteris Academiae nobilissimo et prudentissimo Philosopho, fui, studiumque Philoso- » phiae nunquam intermissum, a primaque adolescentia cultum et semper auctum, hoc » rursus summo aüctore et doctore renovavi. " (Bru. 91.) conf. P/uz. ej. vita c. 4 Praeterea jam antea , eram cum Stoico JD/odoze, qui,.cum habitavisset apud me, mecume » que vixisset, diu post est domi mede mortuus; a quo, cum in aliis rebus, tum stue » diosissime in dialectica exercebar." ( Bruz, go.) Athenis inde per Asiam itinere in- stituto, Rhodi Posidonium etiam , nobilissimum Stoicum, visitavit; ( P/uz. ibid. c. 4.) quo r7 annis post significat (22 zfzt. II. r.) sese per litteras familiariter adhuc uti, Quanto ardore jam ante Consulatum omnia fere sibi in Philosophiae studio posita: esse existimarit, in eoque recreatum se aliquando iri ex vitae laboribus et procellis, decla» rant Epistolae ad Zftt, Y. 4. 5. 6. 7. 8. 9. in quibus de Academia sua (de qua conf. PZiz, H. N. XXXI. 3.) seu loco ad philosophicas lucubrationes sive disputationes adaptato, ad efügiem Academiae Platonicae, porticu, xystis, exedris, aliis ornamentis instructo, lo- quitur, cujus exornationem statuis, signis , Bibliotheca, ab amici elegantia exspectat, et impatienter'exquirit:-quippe in qua ,,0mnem spem delectationis suae, quam , cum in otium s venisset, habere volebat, positam habebat. " (ibid. Z5. 7. conf. de Orat. L 1.) Eo modo tum jam, in ipso crescentis gloriae fastigio, nihil magis sibi parabat, tamque ime 'pense desiderabat, quam otium, studiis potissimum Philosophiae addietunt , digneque exornatum, Quantum denique, in Republica gerenda, in ipso gravissimo Consulatu, philosophis tri« buerit, et quomodo iis se trádiderit totum, ex P/grareho novimus. Cáptis enim Cati- linaride €onjurationis. sociis; dubitantem , quodnam consilium iniret, Ciceromem, 5 contra 5 conjuratos, (inquit PZuz. c. 2o. ) ,,incitarunt Qyuiztus frater et. P. Nigidius, communi » Philosophiae studio conjunctissimus, quo et plurimum utebatur in publicis negotiis ^" ldem prodit GeJ. Xl. 11. Fuit-autenr JNVzsidius Fisulus Philosophus Pythagoricus » éximia doctrina insignis, cujus testimonia praebent Gz//. l. c. et X. 11., Macrob. Sat. VI.8. Cic. de univ. c. 1.: atque id ipsum, quantum illi philosopho tribuerit, luculen- ter declarat ipsius Ciceronis ad INzgidium Epistola. (42 Div. IV. 13.) — Familiariter etiam Cicero Wtebatür Crazippo, Peripatetico , quém principem hujus aetatis Philosophum ape péllat, 4e Offciis IEl. o. conf. de Divim, Ll. 3. 31. Plutarchus vita Cie, c. a4« Ciceronis Élji Epistola, E», ad Div. XVI. a1. t-A 8 ] E THORBECKE Atque illud quidem tale ac tantum Philosophiae studium in nostro fuit et adolescente et viro, toto quamvis animo Reipublicae gerendae dedito, splendescens in juvene, elucens in Consule, inter ipsas turbarum civilium procellas, conspicuum praesertim accommodatione .ad Eloquentiam, vitaeque cum publicae tum privatae utilitatem ,' consuetudine denique et familiaritatibus dectissimorum hominum. Literis vero usque adeo neque quidquam man- daverat, neque omnes totius Philosophiae partes in universum sibi pertractandas propoe suerat. Tum demum ,, cum (instituti rationem ipse exponat Zuw//us, Nat. D. I. 4.) 5» otio langueremus , et is esset Reip. status, ut eam unius consilio atque cura guber- » Dari necesse esset, primum ejusdem Reip. causa Philosophiam nostris hominibus exe » plicandam putavi, magni existimans interesse ad decus et ad laudem civitatis , » I6s tam graves tamque praeclaras Latinis etiam literis contineri, Hortata étiam est, » ut me ad haec conferrem , animi aegritudo, fortunae magna et gravi commota injuria: » eujus si majorem aliquam levationem reperire potuissem, non: ad hanc; potissimum . » Confugissem. Ea vero ipsa nulla ratione melius frui potui, quam si me non modo ad » legendos libros , sed etiam ad totam Philosophiam pertractandam,, dedissem. Omnes , autem cjus partes, atque omnia membra, tum facillime noscuntur, cum totae quaes » Stiones scribendo explicantur." Alio oco (4. Divin. AL. r. 2.) eadem ferme disserens; » quaerenti mihi, " inquit, , quanam re possem prodesse quam plarimis, ne quando » intermitterem consulere Reipubl., nulla major occurrebat, quai si optimarum-artium » Vias.traderem meis civibus; " (c. 2.) ,, quid enim munus Reip. adferre majus melius- » We possumus quam si docemus atque erudimus juventutem? Equidem ex his etiam » fructum capio laboris mei, qui jam aetate provecti ,. in nostris. libris acquiescunt., » Magnificum illud etiam, Romanisque hominibus gloriosum , ut Graecis de Philosophia » literis non egeant, quod assequar profecto, si instituta perfecero, Ac mihi quidem » €xplicandae Philosophiae caussam attulit gravis casus Civitatis, cum 'in armis civilibus , nec tueri meo more Remp., nec nihil agere poteram, nec, quid.potius, quod. quie » dem me dignum esset, agerem 4 reperiebam.; A P/astene autem Philosophiaque .didice: » Tam, naturales esse quasdam conversiones rerump., ut eae tum a principibus teneren. » tur, tum a populis, aliquando a singulis. Quod cum accidisset nostrae. Reip,, tum » Pristinis orbati muneribus haec studia renovare coepimus, ut et animus molestiis liac » potissimum re levaretur, et prodessemus civibus nostris, qua re: cunque possemus, » in libris enim sententiam dicebamus, concionabamur, Philosophiam nobis pro Reip » procuratione substitutam. putabamus." | Conf. de Off. IL. 1.2. III. 14. cad, Qpu 1. 3. Epistolae cum ad Famil tum ad. Zu. passim,, Vid. ad. Fam. l. 9, IV. 9. 44. V. I5« iX. 8. |. iii Quam v y d | DISSERTATIO PHTITOSOPHITC Xf 9 Quam itaque Philosophiam addidicerat Cicero, ob vitae tum publicae, tum privatae ,. usum, quamque antea reipublicae adstrictus , ne obsolesceret, renovabat, cum licebat, legendo; eamdem postea, civilibus turbis a rep. remotus, dedita opera excoluit, eamque per omnes partes , atque omnia membra, singulatim et accurate civibus suis scribendo explicavit. 'Tenendum illud consilium , quo primitus in Philosophiam incubuit Cicero, maxime in usum Eloquentiae: ex quo perspecto facile erit intel'ectu, quamnam potissimum Philo- sophiae disciplinam sequi deberet, ., eam," scilicet, ,, quae peperit dicendi copiam, et ,1n qua dicuntur ea, quae non multum discrepant ab opinione vulgari:" ( Parad, Proocm.) cum in dicendo [vitium vel maximum sit, a vulgari genere orationis, atque :,' à consuetudine communis sensus abhorrere. " (e Oraz. Y 3.) Mihi" inquit, (Tusc. JQ. Il 3.) » semper Peripateticorum Academiaeque consuetudo de omnibus rcbus im .4 contrarias partes disserendi, .non ob eam causam solum placuit, quod aliter non poss ,, set, quid in quaque re verisimile esset, inveniri, sed etiam quod esset ca maxime 4 dicendi exercitatio :" et (Ozaz. c. 5.) ,, fateor me oratorem, si modo sim, aut .4, etiam quicumque sim, non ex Rhetorum ofücinis, sed ex Academiae spatiis extitisse, , Hla enim sunt curricula multiplicium variorumque sermonum , in quibus Platonis » primum impressa sunt vestigia: sed, et hujus et aliorum philosophorum disputationi» » bus, etexagitatus maxime orator est, et adjutus: omnis enim ubertas, et quasi sylva » dicendi ducta ab illis est:" et (de Fa/o c 2 ) , cum hoc genere Philosophiae, .., quod nos sequimur, magnam habet orator societatem; subtilitarem enim ab Academig .., mutuatur, et ei vicissim reddit ubertatem orationis, et ornamenta dicendi. " Si noster itaque, ut fécir, eam potissimum ob, causam Philosophiae operam dedit, ut Oratorem excoleret, certe nulla alia magis disciplina, quam ,, haec Carneadia, aut ille », Aristotelia vis! comprehendenda erat:" (e Orar. HII. 19.) neque inter cetera Philos sophorum genera apta satis aut conjuncta oratori reperiebantur, quod sub persona Cras- si. censet Tullius, de Oratore lI. 16—20. cf. de Fin. lV. 9. Quomodo etiam non potuit ille orator, qui in eo Eloquentiae studio aetatem consumi. serat, (de Officiis |l. 1.) ita quidem, ut apud posteros Cicero jam non hominis, sed .xloquentiae, nomen haberetur ( Quint. Just. Orat. X. 1.)5 quomodo non potuit ille iis potissimum Philosophis se addicere, in quibus tam gravis, tam ornata, tam splendida, dicendi erat copia et exercitatio. (de Pinib. IV. 3.) , Quis enim uberior in dicendo » Platone? Jovem ajunt Philosophi, si graece loquatur, sic loqui. Quis /7Zszoze/e ner- » vosior? TAeophrasto dulcior? Léectitasse PZgzonem studiose, audivisse ctiam, .Deo- » s(hcnes dicitur; idque apparet ex gencre et granditate verborum." |(Jzur c. gr.) B Et 15 J. R^GRDUISOD URB SES G KE Et ad eum, ex^quo granditatem verborum lhauserat Graecus, se mon conferret Romarus Demosthenes? cf. de optimo gen. Orat. C. 6, Orat. 13, 19. de Orar. I. 11. Off. l. 1. De Aristotele cf. de. Invent. ll. 2. de Orat. VL. 38. Ill. 35. Quibus proinde Philosophis magis et libentius se adjungere potuit Cicero, quam qui- bus ante omnes | ,, locus ille civilis, Graece zo»irixàs , graviter et copiose esset tractatus; ?? (quod de Academicis et Peripateticis. contendit Ze PZsib. IV, 2.) , qui nunc quidem » €X particula parva urbis ac loci nomen habent, et Peripatetici philosophi aut Academici » nominantur, olim autem propter eximiam rerum maximarum scientiam a Graecis poZizic£ » Philosophi appellati, universarum rerump. nomine vocabantur. " (4e Oraz. lll, 28.) Quid convenientius Ciceroni; indoli, atque vitae consilio, illos potissimum sequi, in quibus non cohortationem modo maximam ad remp. capessendam, sed et ejusdem sa- pienter tractandae praecepta inveniebat optima, fontes uberrimos! principes ac praeceptoe Tes tales et tantos , P/gtonem et Ziristotelem ! ex quorum scriptis et institutis cum om- » nis doctrina liberalis, omnis historia, omnis sermo elegans, sumi potest, tum varietas » C5t tanta artium , ut nemo sine eo instrumento ad ullam rem illustriorem satis orna- fus possit accedere: ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum princi- » pts, extiterunt. ^ ( Ze Fim. V. 3. cf, et c. 4.) Idem ille Cieero, ,, qui, cum in Rep. princeps esse vellet, ad eam tuendam cum sua summa dignitate ab illis ornari atque instrui se posse videbat? illis cnim ista quaesita, ab illis descripta, notata, praecepta erant, omniumque rerump. rectiones, genera, status, mutationes, leges etiam et ine stituta ac mores Civitatum , perscripserant: eloquentiae vero, quae et principibus maxi- mo ornamento est, et qua Zu///us valebat plurimum, quantum ex illorum monumentis non addidit:? (ge Ps. IV, 22.) ubi quae proprie de Ca/eze dicuntur, summo jure Cicerotii adaptavimus. L »^ ?» Haec itaque, cum Ciceronem Oratorem, et Rep. implicatum , jam a juvenilibus inde exercitiis, momenta impellerent , ut Academiae potissimum partes susciperet: maturius miéditato, atque per otium omncs simul universae Philosophiae partes perspicienti, alia deinceps causa extitit, qua impulsus Academicam maxime rationem amplecteretur: insige nes nempe contentiones, atque discrepantes toto genere omnium Philosophorum senten- Üüae, in omnibus omnino Philosophiae partibus; de qua re elegantissime et jucundissime ipse disputavit (cad. Q. II, 35. ad finem libri); quo loco, nullis partibus addictum, Taptum atque distractum se innumeris doctissimorum hominum dissensionibus, Zueui/e offert; coactum proinde se professus, qui nulli plane sententiae se devinciat, sed nul- lam certi, nullamque veri discernendi notam hominibus datam esse arbitretur ita ut alio loco (de Naz. D. J« 6.) testetur; , profecto eos ipsos, qui se aliquid certi habere ar- |. y» bi- ca adi Eam 9s "s «Bass LITERA X rms * d —-— — rn LY DISSERTATIO PHILOSOPHICA, 1I » bitrantur, addubitare coget doctissimorum hominum de maxima re tanta dissensio :" de qua (;bid, l. 1.) ,,tam variae sunt doctissimorum hominum , tamque discrepantes , Sententiae, ut magno argumento esse debeat, causam, id est, principium Philosophiae $» esse inscientiam ; prudenterque Academicos a rebus incertis assensionem cohibuisse; » quid enim temeritate turpius? aut quid tam temerarium , tamque indignum Sapientis » gravitate, atque constantia, quam aut falsum sentire, aut, quod non satis explorate » perceptum sit , et cognitum, sine ulla dubitatione defendere? et tum demum" (4e ANNat D. L 6.) , mihi procax Academia videbitur, si aut consenserint omnes, aut erit » inventus aliquis, qui, quid verum sit,. invenerit. "" Et revera, si accuratius rem inspiciamus, quid naturae rerum convenientius, quid hís temporibus congruentius, ouam si homines, quibus supra vulgus sapere, minimeque su«- perstitione infici, datum esset, ad Academiam amplectendam impellerentur, ,, non ita per- » tinacia, aut studio vincendi, sed earum rerum obscuritate , quae! ad confessionem » ignorationis adduxerant $ocrgzez], et veluti amantes jSocratem), omnes pene veteres," (cad Q I. 15.5 Nam qui, auctoritate aut praejudicatis opinionibus haud occupati, huic vel illi disciplinae nondum addicti essent, eos certe per totum Philosophiae campum va- gantes, omnesque partes integris et liberis oculis lustrantes, ab una parte Epicuri ime pudentia, ab altera Zezozis severitas et arrogantia, movere debebant, cum nec mediarum inter duas illas extremas ulla esset sententia, quae, objectionibus non obnoxia, vere satis atque firmiter suscipi et defendi posset. His igitur ,, et affirmandi arrogantiam vitar- » tibus, et fugientibus temeritatem , quae a sapiente dissidet plurimum , " ( Ze Off. II. 2.) eximie haec ratio confirmari debebat, ,, ex variis P/a/ozís libris, sermonibusque Socra- » ticis, in quibus nihil affirmatur, et in utramque partem multa disseruntur; de omni- » bus quaeritur, nihil certi dicitur, e quibus jam 24reesz/z5 eripuit, nihil esse certi, quod » aut sensu aut animo percipi possit." (z/cad. Q. L. 13. de Orat. Ill. 18.) Si quae- » rat quis, cur illa Philosopho prae aliis dignissima disciplina, tempore Ciceronis, deserta fere et relicta fuerit, id Cieero, (de Nat. Deor. L| 5.) ,, non Academiae vitio, sed tar- » ditate hominum contigisse " arbitratur, ,, nam, si singulas disciplinas percipere mags » num est, quanto majus omnes? quod facere iis necesse est, quibus propositum est, » Veri repcriendi causa, et contra omnes Philosophos, et pro omnibus, dicere?" Cice- zoni vero, cui P/atonis plane Divini sententia fere placebat, quia P/47o5is erat, PJ/ato- zisingenio excogitata, P/a/onis suaviloquentia prolata, cui omnium et singularum di- Sciplinarum percipiendarum atque defendendarum prona aderat facultas et eximia; huic Ciceroni ccrte, praeter utiliratem in Eloquentiam inde redundantem, Academica illa ratio contra omnia disserendi, nullamque rem aperte judicandi, ob eam etiam causam mire pla- Dao cc- ta. Ji 4R.o of: HO! RON dEA (SOL B cere debebat, quippe cujus ambitio id valde appetebat, ut ingenium habere videretur per omnia tendens, scientiamque omnia complexam , ( quod. objectum Cicerozi, in de- clamatione vulgo .$2//uszio tributa )5 cujus denique indoles, facile et libenter ad omnes ho- mines, omniaque tempora, sese accommodans , illam potissimum doctrinam probabat, in qua nulla res aperte judicatur, ,,eaque dicuntur, quae non multum discrepant ab opi- , nione vulgari. " ( Parad. Prooem.) His omnibus Academiae amplectendae rationibus denique addendum, Cicerozem, juve- nilem aetatem cum modo intrasset, magistro ac praeceptore conjunctissimo usum fuisse Pilote , , quo viro patrocinium Academiae, in quo maxime vigebat, non defuit:" (4e Orat. MI. 28.) qui totum sibi traditum Zu//iuz , adolescentem adhuc, et juvenili ardore ad omnia se jungentem atque applicantem , ita formavit, et occupavit, ut in Academiae spatia semel inductus Cicero, ca deinde nunquam deseruerit. Haec sufficiant universe de C/cezoz:/s philosophandi studio, accuratiorideinceps explicationi Subjicienda: quaedam adjicere liceat de ejusdem instituto Philosophiae literis mandandae. Antequam .unius consilio gubernari Remp. necesse esset, ( ZVaz. D. I. 8.) nihil de Philosophia literis mandaverat (Ze Naz. D. ibid.). Otio vero ut digne succurreret, ne- que minus, ut animi acgritadini solatium adferret, totis quaestionibus scribendis operam dedit, eo maxime instituto atque consilio, ut res tam graves, tamque praeclarae, Latinis «tiam literis contincrentur: ut inde erudiretur juventus, atque optimarum artium via$ doceretur: ( de Diyim. Il. 1. 2.) in quo Academica ratione" usus voluit ,, consuetudi- » nem à Socrate traditam tenere,? scilicet, ,, judicium suum nullum interponere: ea » probare, quae simillima veri videantur: conferre causas, ct quid in quamque senten- » tiam dici possit, expromere: nulla adhibita sua auctoritate, judicium audientium re- » linquere integrum ac liberum:? (4e Divin. M. 72.) , nulliusque unius disciplinae » legibus adstrictus, quibus in.Philosophia necessario pareat, quid sit in quaque re » maxime probabile, semper requirere." (Zwsc. Q. IV. 4.) Philosophicas igitur quaee stiones eo potissimum consilio scriptis Cicero mandavit, ut historiam Philosophiae civi- bus suis traderet, et perficeret, ut ,, Graecis de Philosophia literis non egerent," ne- que ullum ,, Philosophiae locum esse pateretur, qui non Latinis literis illustratus pateret? C4de Divin. ll. 2.): quacque in singulis Philosophiae generibus Graeci profccissent, exhiberet, eo quidem modo, , quo (sunt verba Ciceronis Tusc. Q. V. 4.) Socratem », usum arbitrabamur, ut nostram ipsi sententiam tegeremus , errore alios levaremus, et » ID omni disputatione, quid esset simillmum veri, quaereremus. L CAPUT DISSERTATIO PHILOSOPHICA. 13 (npn t II EUR SUCUS DE PRINCIPIO PHILOSOPHIAE MORALIS ET OFFICIORUM UNIVERSE, DEQUE VETERUM EJUS INVESTIGANDI RATIONE. BDcirates ad Principium Philosophiae Moralis et Officiorum ex Ciceronis scriptis ex- ponendum pergamus, quid Veteres,tale Principium dixerint, Ciceroze imprimis duce, constituendum , ejusque origo et natura eodem ex fonte paulo altius repetenda videtur. Postquam Graeci Philosophiam totam majore jam studio excolere coepissent, eam in tres partes, (ép illi vocant) diviserunt, (ut auctor est Diog. Laert. prooem. 18.) và Qucixbv, TD XÜixly, et có QuxAewrixXÓy , Vel, ut Cicero de Fin. V. 4. , una pars est » naturae; disserendi altera ; vivendi tertia. " | Conf. idem C/e. Tuse: |Q. V. 24. 25. «cad. Q. 1l. 5. de Orat. L 15. de Legg. d. o3. Davis. ad Cic. Fin. IV. 9. not 4. Non aliter j$ezeca , Epist. 88, ,, est aliqua pars Philosophiae naturalis , est aliqua: » moralis, est aliqua rationalis. " Atque illam quidem tertiam. vivendi partem, sive «à $!ki, describebant 3 egi oU (9/ou, xo) T&v mpg vg, ut tradit Laertius: ad 1 quam quaestiones referendas censebant, ,, quid sit finis, quid extremum , quid ultimum, 3 ,» Quo sint omnia bene vivendi, recteque faciendi consilia, referenda? quid sequatur na- , tura, ut summum ex rebus expetendis: quid fugiat ut extremum malorum?" (Cic. Fin.l. 4. Conf. de Offic. l. 2. 3.) Hujus Philosophiae originem et constitutionem Ve teres communi omnium suffragio repetunt a »Seerate; vid. Diog. Laert. Prooem. 14. 18. L. II. 16. 20. 21. ubi conf. 7Menag. et IL. 56. Cic. Zcád. Q. k. 1. 4. de Fin. ll x. Tusc. Q. V. 4. ibique Dayis. not. 4. et ad Tusce. O. lll: 4. not. 9. iSemec. Epist. 71. Haec igitur quae de justo et aequo, de legibus, de ofliciis et moribus, exponit, dicitur Philosophia Moralis. Ejus autem Philosophiae Moralis Cicero duas potissimum facit partes; sive eam ad duplicem quaestionem refert; ge Ofíc, I. 3. ,, unum genus est, quod pertinet ad (inem » bonorum: alterum , quod positum est in praeceptis, quibus in omnes partes usus vi P s » ue a4: A 9 Fg aRo2uqgH )0qR OR E;O0 Él ort » » fecta sint? Num quid oflüicium aliud alio majus sit? et quae sunt generis cjusdem. , Quorum autem officiorum praecepta traduntur, .e2,. quamquam pertinent ad finem bo- norum, tamen id minus apparet, quia magis ad institutionem vitae communis specta- » » Te videntur." Prima igitur Pars doctrinam summi boni et deductionem officiorum , complectitur, de- que eorum natura et principio universe disserit: dum in Parte altéra praecepta officiorum, ex ccrto principio jam deductorum ,, ad vitae usus accommodata traduntur. Hanc po- steriorem partem Cicero in libris de officiis tractat (4e Offic. I. 3.)5 dum Principium dee ductionis officiorum in opere de Finibus investigatum et dijudicatum censet: eo enim quae- ritur, ,, quid sit finis, quid extremum , quid ultimum, quo sint omnia bene vivendi, , Iecteque faciendi, consilia referenda? quid sequatur natura ut summum ex rebus expe- , tendis, quid fugiat ut extremum malorum ? " (de im. l. 4.) Quae ex recentioribus praeclari Philosophi, inter antiquos Stoici imprimis, divellenda a se invicem putaverunt, Principium agendi et summum bonorum , ea Cicero, ziristotelem et Peripateticos. secutus, (conf. qui citantur Auctores a 77. F. Krug, Gesch. der PAi- los. ali, zcit. S. 94. not. b.) una eademque quaestione conjunxit , ita ut idem sit Principium agendi sive officii; quod dicitur summum bonorum, finis, ultimum, extre- mum, Graeci véaog vocant. Sequens locus rem conficiat: (de Fig. IV. 17.) , omnia, quae sumenda, quaeque » legenda aut optanda sunt, inesse debent in summa bonorum, ut is. qui eam adeptus » Sit, nihil praeterea desideret. "Videsne, ut. quibus summa est in voluptate, perspi- » uum .sit, quid iis faciendum sit, aut non faciendum? ut nemo dubitet, eorum omnia » Oflicia, quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Sit hoc ultimum bonorum, » Quod nunc a me defenditur: apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Vobis » autem (Stoicis) quibus nihil est aliud propositum, nisi rectum atque honestum, , unde officii, unde agendi. principium nascatur, non reperietis. " — .,, Quibus natura , jure responderit, non esse verum, aliunde finem beate vivendi, a se principia rei ge- » rIendae peti: esse enim unam rationcm, qua et principia rerum. agendarum et ultima » bonorum continerentur." — ,, Quid autem minus consentaneum est, quam, quod » ajunt, cognito summo bono, reverti se ad naturam, ut ab ea pctant agendi princi- » pium, id est, officii? Non enim rationis aut oflicii ratio impellit ad ca, quae secun« » dum naturam sunt, appetenda, sed ab his et appetitio et actio commovetur, "'. Ex Ciceronis iaque sententia summum bonum, sive Principium agendi, est fons offi- ciorum nostrorum: quo constituto simul et quacnam sint oflicia, qualiaque eorum. mo- mcen- tae confirmari possit. Superioris generis hujusmodi exempla sunt: omniane officia per- - — —Á—— —— M Q4 DISSERTATIO PHILOSOPHICA. 15 menta et unde desumenda, apparet. Ex illo adeoque Principio non tantum cognoscuntur officia et momenta: sed eodem illo revera debent inniti, ex illo actiones proficiscantur oportet. Atque ita Principium agendi simul est fons, et norma et ultimum actionum. nostrarum, ad quod ultimum sive summum bonum. consequendum officia nos quasi ma- nu ducunt. — ,. Inter o(ficium,* enim , » €t finem hoc interest, quod i in officio, quid » fieri, in fine, quid oflicio conveniat, consideratur; ut medici officium dicimus esse, ,» curare ad sanandum apposite, finem , sanare curatione: etiam oratoris, quid officium , et » quid, finem esse dicamus, intelligemus, cum id, quod facere debet, ofücium esse dice- ,mus: illud, cujus causa facere debet, finem appellabimus. * (4e Inyeuz. l. 5.) His igitur mens Ciceronis satis videtur aperta. , Quia vero maximi. momenti res existimanda est, constituere et stabilire , unde officiorum nostrorum cognitio petatur, cui adeo ipsa insint: normam deinde invenire, ad quam actiones. nostrae dirigantur: summum denique bonum, cognoscere et complecti, quod. spectet, et quo tendat hominis natura moralis; quol baec omnia contineri debent Prin- Cipio agendi, ideo et C/cero censuit | de Offic. LII. 4.) formulam quamdam constituere , ut, eam secuti, ab officio nunquam recedamus; quoniam est, ,, quo quidque referatur , , €X quo id, quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. e (de Fin. V. 6.) .Scilicet ex constitutione naturae nostrae moralis officiis sumus devincti eorum, quae sunt facienda, aut non facienda; quae officia necesse est ducantur a legibus et praecep- tis, quorum doctrina exponitur in altera illa discipjinae moralis parte , de qua tradit Cicero de Ofic.L. s. Ut vero unamquamque scientiam, ex certis initiis, profectam, ad ca reducere conamur; sic et Philosophiae moralis prima initia. et. principia explorare, ejusque varias partes et praeceptorum complexum ad capita sua et communem originem referre, dicitur quaestio de Principiis Philosophiae Moralis et. Officiorum ,. cujus quaestio- nis tractationem priori parti doctrinae de ofliciis Cicero assignat, ( de Offc, 3.) , Quae- rit adeo illa pars de formula constituenda et describenda, ex qua, ceu. fonte primario et communi, omnia fluant atque intelligantur morum et officiorum. praecepta. Jam vero, quia officia ex ipsa natura hominis morali originem suam trahunt et pef- dent, ad eamdem naturam omnes fere veteres Philosophi se contulerunt, unde. peterent officiorum et agendi principia. Petendi vero et. hauriendi duplex ratio. est:.sive observandi hominis actiones, quaeque ad eum pertinent, res humanas universe et particulatim, ad- scendendi inde per legitimum ratiocinium ad causas, earumque initia, quae hominibus cognoscenda data sunt, prima, constituendi: sive neglectis, quantum fieri potest, rebus externis ; inuandi in ipsam mentem humanam, ejus recessus et facultates excutiendi y j equae 5 1e ÁO EH ? ig '9!nOg £c 3 quaeque. in ca lateant, primitus innata, non peregre advecta, initia rerum et principia diligenter perscrütandi et colligendi, Priorem viam ingressis aedificium morale, omnibus siis partibus perfectum. jam et absolutum , sensuum exterhofum ope comprehensum et^ lüstfatum cogitatione ihformaturs cujus prima fundámenta ex partium compositione ob« servata: et" dissoluta Quaeruntur , et eruuntür; posteriorem rationem ' secütis 'statim a "mente sua initium fit; cujus naturae ipsius principia ut fundamenta adhibentur, quibus: proinde totum aedificium morale et officiorum paulatim superstruitür. Conf. V. CI Cras, iü Diss. de Princ. Doctr. mor. P. 1, €. 3. init. p. 6o. Atque hàec quaerendi et consti- tuendi Principi ratío uma'et constans omnium fere veterum Philosophorum fuit, Hd exponit Suo more Zw///us noster de Fin. Vl. 7. » Ab his constitutio illa prima naturàe » his prope verbis exponitur: omnis natura vult esse conservatrix sui, ut ét salva Sit, » €t in genere conservetur suo. lidemque diviserunt naturam hominis in animum et » Corpus. Cumque eorum utrumque per se expctendum esse dixissent, virtutes quoque » POTE per se expetendas esse dicebant; cum animum quadam inümita laude ante- » polierent "cófpori . virtütes quoque animi bonis corporis anteponebant. Sed cum » Sapientiam. totius hominis custodem et prccuratricem esse vellent, quae esset naturae » Cómes, ét adjütrix, hoc Sapientiae munus esse dicebant, ut eum tueretur, qui con- » Staret ex animo et corpore, in utroque juvaret eum ac contineret, Atque ita re primo » simpliciter collocata, rcliqua subtiliter persequentes, corporis bona facilem quamdam ha- » bcre rationem censcbant. De animi bonis accuratius exquirebant, imprimisque reperie- » bant in his 'iresse justitiae semina, primique ex omnibus Philosophis tributum esse na- Exe yi Bocuerünt, ut iij qui pfocftéati esset, a procrcatoribus amarentur, etd, quod: teme » pórum ordine ahiiquius ' tst, üt cohjügia virorum et uxorüm? fiitura' conjuncta esse dice- , rent: qua ex stirpe orirentur áinicitiüe codnationum. Atque ab his initiis profecti ome » ur virtutüm «ét origititi: "et progrésstótient persecuti sunt; "ex quo: magnitudo- quoque » almi eXistebat, qua facile possct repugnari,"obsistique fortunae. Principiis autem a » natura ddtis, amplitudines quaedam bororim éxcitabahtur, partim profectae a contempla- » tione rerum Occultórüm, quod erat insitüs ménti cognitionis amor, ex quo etiam ratio- » Ilis explícandae ; disserendique cupiditas consequebantur: quodque hoc solum animal na- , tum est pudoris ac verecundiae particeps, appetensque conjunctionem hominum, ac so- » Cictatem , -animadvertensque , in| omnibus rebus, quas ageret, aut diceret, ut nequid ab » €o fieret, nisi honeste et decore; his initiis, ut ante |dixi, tamquam seminibus a na- » tura datis, temperantia , modestia, justitia, et honestas omnis perfecte absoluta est. ? Atque haec erat forma corum, de quibus loquor, Philosophorum; de qua accuratius videamus. Ut igitur Naturam, seminaque et initia in ea contenta, observent, ,, omnes vete- $5» 108 DISSERTSATIO. PHILÓSOPILICA. 15, ,, res Philosophi (ita Piso de Finib. V. 20.) ad incunabula accedunt, quod in pueri- » tia facillime se arbitrentur naturae voluntatem posse cognoscere, ( de Fizíb. V. c. 6.) "Totius enim. quaestionis ejus, quae habetur de finibus bonorum et malorum, fons re- » periendus est, in quo sint prima invitamenta naturae: quo invento, omnis ab eo quasi » capite de summo bono et malo disputatio ducitur. In pueris vero [in quibus velut in speculis natura cernitur, ( de Ziz. ib. c. 22.) ] virtutum quasi scintillulas videmus , e quibus. accendi Philosophi ratio debet, ut eam quasi Deum ducem subsequens ad naturae perveniat extremum, (ib. V. 15.) Constitit autem fere inter omnes, id, in » quo prudentia," ( quam antea a77€7; vi£ge dixerat, definitione Zfzistotelica : conf. J., T. Krug, Gesch. der Phil. alt. Zeit. $. 94.) ,, versaretur, et quod adsequi vellet, » aptum et accommodatum naturae esse oportere, et tale, ut ipsum per se invitaret et , alliceret appetitum animi, quem ópgg/» Graeci vocant." (ib. c. 6.) Naturam itaque ducem secuturi, ,, qua duce errari nullo modo potest," (4e Legs. L. 6. conf. de Officiis I. 28.) qui integerrimam et purissimam eam observarunt, ad illam aetatem se contulerunt, quam alienis affectibus nullis adhuc mixtam et depravatam, arte aut edu- catione nondum corruptam , existimarunt , neque hoc in homine tantum instituerunt, sed adjuncta animalia etiam reliqua, eidem observationi subjecta, cum homine compara. .zunt, quoniam , omnium esse naturam communem" (e Pigibus V. 9.) arbitrabantur: quamquam in aliis aliter natura constituta, atque dissimili extremo praedita sit. Putabant enim Veteres, se tum facillime hominis naturam propriam perspecturos, si, quid illa differret a reliquorum animalium natura, observassent , finemque invenissent hominis naturae proprium, atque peculiarem, a ceterorum fine diversum. ,, Nam illa » prima commendatio (sic Piso, de Fizib. V. 15,) quae a natura nostri facta est, no- » bis incerta et obscura est, primusque appetitus ille animi tantum agit, ut salvi atque , integri esse possimus. Cum aurem dispicere coeperimus, et sentire, quid simus, et » Quid animantibus ceteris differamus, tum ca sequi incipimus, ad quae mati sumus. , Pertinct," enim , ad omnem officii quaestionem semper in promtu habere, quan- », tum natura hominis pecudibus, reliquisque belluis antecedat. Illae nihil sentiunt, nisi » voluptatem , ad eamque feruntur omni impetu: hominis autem mens discendo alitur, » €t cogitando; semper aliquid aut anquirit aut agit, videndique et audiendi delectatione » ducitur." (4e Offz. I. 3o.) n illa véro tenera atque | firma aetate naturalem illum animi appetitum ut cognoscerent, observabant a primo ortu formam membrorum, core poris motus, atque actiones , quibus prima invitamenta naturae exprimuntur, atque deinceps per procedentem aetatem hominem comitantur, observantque quonam, simul cum vultus totiusque corporis imunutatione , vergant atque convertantur prima invitamenta [6 Nas » &. » 5» 18 k 3 FI 5g 9 Ow gil (BT wo € Acts Naturae; et diligenter distinguunt id, quod natura fuerit conditum efformatumque, et illud, quod arte accesserit: illud, quod natura in primo ortu jam perfecerit, et illud, quod progzediente demum aetate finxerit. (de Fin. V. 21.) Arbitrabantur enim (ib. c. $5.) si , simul atque ortus esset, se quisque cognosceret, judicaréque posset, quae vis et » totius esset naturae, et partium singularum , continuo videret, quid esset hoc, quod 5» Quaerimus , omnium rerum, quas expeétimus, summum ct ultimum, nec ulla in re » peccare posset. Nunc vero (dicebant) a primo quidem mirabiliter occulta matura » €5t, nec perspici, nec cognosci potest; progredientibus autem aetatibus, sensim, tar- » deve potius, quasi nosmet ipsos cognoscimus." [deo et sui ipsius, id est, humanae naturae cognitionem tanto opere commendarunt Veteres, ct Divinum plane donum judie carunt. Vid. ante omnia Cic. de Legg. |. 92. seqq. Tusc. O. I. 22. ib. Dayis. ; de Fin. lll. 29. V. 165 conf. Menag. ad Dios. L. l. 40. Atque haec a matura capiendi exordii ratio communis fuit Stoicorum (conf. de fin. MI. 5. seqq. de Nat. D. 1l. 56.) , Peripateticorum (ib. V. 9.9, Epicureorum (ib. I. 9.) , omnium omnino veterum Philosophorum, ne reliquos nomine citem; ita ut merito Pzso (de flinib. V. 6.) ,,constitit fere inter omnes, id, in quo prudentia, i. e. » àrs vitae, versaretur, et quod assequi vellet, aptam et accommodatum maturae esse , Oportere, et tale, ut ipsum per se invitaret ct alliceret appetitum animi. Quid aue » tem sit, quod ita moveat, itaque a natura in primo ortu appetatur, non constat, , deque eo cst inter Philosophos, cum summum bonum exquiritur, omnis dissensio, ^ Hanc demum viam prae aliis etiam tenuit, et egregie tuitus est. Cicero, qui in omni- lus suis scriptis, praesertim Philosophicis, naturam humanam accurate exploratam et cognitam ita exposuit, ut ab ca omnia peteret, ad eam omnia referret; ita ut, quod » gravissimi Philosophi initium summi boni a natura petiverunt, ct illum appetitum re- ,rTum ad naturam accommodatarum ipgeneratum putaverunt omnibus , qui continentur . €à commendatione naturae, jure eos hoc fecisse" sub persona sonis censeat (de Fin. V. 55.). Scripta ejus Philosophica hujus rationis, ex natura evolvendi principia la- tentia, oculisque subjiciendi, egrezium referunt exemplar, et quasi effigiem, cui optima ex antiquis Philosophis, a praeclaro discipulo suis copiis aucta, ornatius et diligentius exculta, impressa reperimus. Talis tantique auctoris igitur vestigiis insistentes, quae Cicero ex mente bumana, tamquam fonte, hauriat, exponamus, corumque rationem, et argumentandi pondus, deinceps perpendamus, CAPUT DISSERTATIO PHILOSOPHICA. Irg CAPUT SECUNDUM. DE SENTENTIA CICERONIS IN PRINCIPIO PHILOSOPHIAE MORALIS.AMPLECTENDO. r Aes in Prolegomenis causis quibusdam jam enumeratis, quae Ciceronem impellere de- buerunt, ut Academiae potissimum se addiceret, nunc ex ejusdem testimoniis et philo- sophandi methodo uberius ostendamus , eum revera Academicas partes secutum fuisse, et quo sensu exponamus. 1 (cad. OQ. 1. 4.) ., Socrates ,, ad. communem vitae usum primus Philosophia de- » ducta, J/afonem efformavit, cujus auctoritate, qui varius et multiplex et copiosus » fuit, una et consentiens duobus. vocabulis Philosophiae forma instituta est, Aca- » demicorum er Peripateticorum ,,'qui, rebus congruentes , nominibus differebant. Nam » cum Speusippum sororis filium Zzze Philosophiae quasi heredem reliquisset, duos , autem praestantissimos studio atque doctrina, .Xezocrazem Chalcedonium , et 2riszc- » 4elem Stagiritem : qui erant cum 2Zziszoe/e , Peripatetici dicti sunt, quia disputa- » bant inambulantes; in L;ceo 5; illi autem ,. qui Z/azemi; instituto in fcademiz , » Quod est alterum. Gymnasium, coetus erant et sermones habere soliti, e loci vocabu- , lo nomen habuerunt. Sed utrique, PZazozis ubertate completi, certam quamdam discie » plinae formulam. composuerunt, et eam quidem plenam ac refertam: illam, autem .$o- » €ralicam dubitationem de omnibus rebus, et nulla affirmatione adhibita consuetudinem » disserendi, reliquerunt. lta facta est, quod minime .$ocrazes probabat, ars quaedam » Philosophiae, et rerum ordo et descriptio disciplinae, quae quidem erat primo duobus » nominibus una; nihil enim, inter Peripateticos, et illam veterem Academiam , dilfferebat. , Abundantia quadam ingenii praestabat 247/520/e/6:5 sed idem fons erat utrisque, et » €àdem rerum expetendarum fugiendarumque partitio." ( conf. Ze Orat. lI. 18. 2cad. l, 10.) 4.Speusippus autem. et Xenocrates, qui primi PZazozis rationem auctoritatemque » SUsceperant, et post hos Po/emoe, et Crates, unaque Crantoz , in. Academia congregati , C a3 » di- &ó AG H RO? gg lo? n I EcoT ge p » diligenter eis, quae a superioribus acceperant, utebantur, Jam Jo/emozem audiverant » assidue Zego et Zfrcesilas sed Zeno, cum rcesilam anteiret aetate, valdeque subti- » liter dissererer, et peracute moveretur, corrigere conatus est disciplinam, (ib. c. 15.) » Cum Zezone vero Zfreesilas sibi omne certamen instituit, non pertinacia aut studio » vincendi, sed earum rerum obscuritate, quae ad confessionem ignorationis adduxerant » Socratem, et veluti amantes Socratem , Democritum y) Anaxagoram , Empedoclem , om- , nes pene veteres. [taque Zfzces//as negabat, esse quidquam, quod sciri possit, ne il- » lud quidem ipsum, quod Socrates sibi reliquisset. llle enim (e Oraz. MI. 18.) » primum ex variis 2/afozis libris, sermonibusque Soceralicis hoc maxime arripuit, ni- » hil esse certi, quod aut sensu aut animo percipi pósset;' quem ferunt eximio quodam » usum lepore dicendi, aspernatum esse omne animi sensusque judicium , primumque » instituisse, quamquam id fuit Socrazicum maxime (conf. de Fizib. I. 1.) , non, quod » lpse sentiret, ostendere, sed contra id, quod quisaue se sentire dixisset, disputare. ^? (ead. O. I. 13 ) , Huic rationi quod erat consentaneum , faciebat, ut contra omnium » Sententias dies jam plerosque deduceret, ut, cüm in eadem re paria contrariis in parti- » bus momenta rationum invenirentur, facilius ab utraque parte assensio sustineretur, » Hane Academiam zeva; appellant, quae mihi yezus videtur, siquidem PZztozem ex illa » Yétcre numeramus , cujus. in libris nihil afürmatur, ct in utramque partem multa dis- » Seruntur, de omnibus quaeritur, nihil certi dicitur, Sed tamen illa vezzs, haec z0y& » nominetur, quae usque ad Cerzezdem perducta, qui quartus ab 7rcesi/a fuit, in ea- » dem Zfrcesilae ratione permansit. Cer/Zeades autem, nullius Philosophiae partis' igna- » TUS, divina quadam fuit celeritate ingenii; dicendique copia (cad. l. c. de Orat, » III. 18.), incredibili quadam facultate, et egregia quadam exercitatione in dialecticis, » summaque eloquentia (4e Jiuib. YII. 12.). lius vis incredibilis illa dicendi et » Várietas perquam csset optanda nobis, qui nullam- umquam. in illis suis disputationis» , bus rem defendit, quam non probarit, nullamr oppugnavit, quam non everterit. Ita » (de Nat. D. I. 5.) haec in Philosophia ratio contra omnia disserendi , nullamque » rem aperte judicandi, profecta a Socrae, repetita ab Zfrcesila , confirmata a. Caraeade, », usque ad mostram viguit actatem. Ex hoc igitur a Socrate inde usque ad Cicerosis tempora perducta Philosophiae hi- storia patet, ignotam nostro fuisse D/ogenis Laériii, aliorumque recentioris aevi aucto- rum, distinctionem Academiae, in vezerem, mediam et noyam, et multo magis illam , qua discernuntur Z/zademia vetus , cujus Platonem , media , cujus zfrcesilam , ova cujus Carneadem faciunt conditorem , quarta denique, cui auctorem adsignant 24//o- aum, €t quimia, quam condiderit zZfzziocAus zfscalonita, Philonis discipulus. (77. Sext. Ene DISSÉRTATIO PHILOSOPHICA 21 Empiricus, Pyrrh. IIyp. I. $. 220.) Cicero itaque non nisi duas , Academias agnoscit: veterem , a. Platone profectam , ac Philosophiae ejus heredibus relictam et continuatam: et noyam , seu recentem, ab 7/reesí/a institutam, a Cerneade confirmatam , à PAi/one de- fensam. Quin et ,, Z/z^iochi magister PAz/o, magnus vir, negavit in libris (quod coram » etiam ex ipso se audivisse testatur CZcero) duas Academias esse, erroremque eorum, » qui ita putarunt, coarguit." (/ezd. Q. Ll. 4.) In quam sententiam, ut in omnes fere ceteras PA/lonis, et Cicero se inclinavit, testatus (cad. Q. I. 19.) , quam Aca- » demiam zeyam appellent homines, sibi videri vezerez ; siquidem se P/aonem ex illa » vetere numerare, cujus in libris nihil affirmatur, et in utramque partem multa disse- » runtur, de omnibus quaeritür, nihil certi dicitur. ^ Patitur tamen hane vezerez, il- lam gzyam nominari, ,, quae, usque ad Cazzeadem perducta , qui quartus ab Zfreesi/z 5, fuit, in eadem .4rcesilee ratione permansit." (ibid. ) Tw/us et aliis etiam locis pluribus indicat , z/rcesilasm ex variis P/afomis libris, et sermonibus Socraticis, suam Philosophiam maxime hausisse, rationemque disputandi et disserendi, ;Socra/i jam pro- priam, ab ipso non nisi revocatam et repetitam esse. Vid. de Oraz. MI. 18. e Nar. D. Y. 5. de Fin. ll. X. Crassus tamen (de Orat. IIL 18.) non obscure significat, sua opinione revera duas esse Academias: ,, Academicorum, " inquit ,, nomen est , unum, sententiae duae, " et ,, zdrcesilas primum ex varüs JP/atonis libris hoc maxi- » me arripuit, nihil esse certi, " etc. Consensum porro veteris Academiae cum Peripateticis saepius in Ciceronis scriptis as» sertum et confirmatum reperimus. Vid. inprimis locus antea jam cit, Z/cad. Q, l. 4. sqq. de Pis. V. s. (loquitur Pis0) ,, In Academia vetere non ii solum numerantur » Qui Academici vocantur, Speusippus, Xenocrates, Polemo, Crantor, ceterique, sed 4» etiam Peripatetici veteres, quorum princeps 24ri:zoze/es , quem , excepto Platone , haud », Scio an recte dixerim principem Philosophorum: ? (4e Orzr. III. 18.) [loquitur Crassus] ,,nam Speusippus, Platonis sororis filius, et JXemocrates, qui P/atonem aus », dierat, et qui AXegocratem , Polemo, et Crantor, in his ab Zristotele, qui uma au- », dierat 2//onem , magnopere dissensit, copia fortasse et varietate dicendi pares non » fuerunt," -Aflirmat Piso ( de Fin. V. 8.) antiquos Philosophos eosdem et Academicos »» €t Peripateticos nominari," Ipse Cicero, (de Fin. IV. 2, de Legg. I. 13.) censet, Pe- ripateticos et Academicos veteres re congruere, vocabulis differre, Idem dicit Lwcul/us ; «Tcad. Q. 1. 5. Novae igitur seu recentis Academiae, cujus brevem historiam, et conjunctionem cum ' finitimis Philosophiae generibus , exhibuimus , partes revera amplexum) fuisse Ciceronem , testis nunc ipse prodeat, ita loquens, (de Nat. D. l. s.) ,, Multis sensi mirabile vi- € 3 de» 22 AE RO 0 TIPHIUOL RHUIBIEJCGAR UE ,, deri, eam nobis potissimum probatam esse Philosophiam, quae lucem eriperet, et ,, quasi noctem quamdam rebus offüunderet, desertaeque disciplinae, et jam pridem ree 5; lictae, patrocinium nec opinatum a nobis esse susceptum. (c. 5.) Qui autem mi- ,, rantur, nos hanc potissimum disciplinam secutos, his quatuor Academicis libris satis , responsum videtur." (Quod enim genus philosophandi minime arrogans, maxime- que et constans 't elegans arbitraretur , id Academicis libris ostendisse se censet Tullius, (de Divin. M. 1.) proque Academia quae dicenda essent, satis accurate in iis explicasse. (Jus. Q. Il. 9. ) ,, Nec wero desertarum rélictarumque rerum patroci- ,, nium suscepimus; non enim hominum interitu sententiae quoque occidunt, sed lu- ,, cem auctoris fortasse desiderant; ut haec in Philosophia ratio contra omnia disse- ,, rendi, nullamque rem aperte judicandi, profecta a Socrate, repetita ab 2reesi/a, cons 5», lirmata a Cazneade , usque ad nostram viguit aetatem: quam nunc propemodum orbam ,, esse in ipsa Graecia intelligo: quod non Academiae vitio, sed tarditate. hominum ar» 5, bitror contigisse. Nam, si singulas disciplinas percipere magnum est, quanto majus ,, omnes: quod facere iis necesse est, quibus propositum est, veri rcperiendi causa, ,, €t contra omnes philosophos, et pro ommibus, dicere. Cujus rei tantae, tamque dif- ,, ficilis facultatem , consecutum esse me non profiteor, secutum esse prae me fero.^ (Tusc. V. 4.) 9, Socrates — primus Philosophiam devocavit e coelo, et in urbibus collos ,, cavit, et in domus etiam introduxit, et co&git de vita et moribus, rebusque bonis ,, et malis, quaerere: cujus multiplex ratio disputandi, rerumque varietas, ct ingenii ma- ,, gnitudo , P/azonis memoria et literis consecrata, plura genera effecit dissentientium Phi- ,, losophorum. E quibus nos id potissimum consecuti sumus, quo. Soezzzezz usum ar- ,, bitrabamur, ut nostram ipsi sententiam tegeremus, errore alios levaremus, et in omni ,, disputatione, quid esset simillimum veri, quaereremus. Quem morem, cum Carnéades ,, acutissime copiosissimeque tenuisset, fecimus — saepe — ut ad eam consuetudrmem », disputaremus." ( Conf. Twsc. I. 4.) — (De Divin. 1.72.) ,,Cum proprium sit Acade- ,, miae, judicium suum 1:iullum interponere, ea probare, quae simillima veri videantur, ,, conferre causas, et quid in quamque sententiam dici possit exprimere ,. nulla adhibita », sua auctoritate, judicium audientium relinquere integrum ac liberum , tenebimus hanc ,, consuetudinem a Socraze traditam." (Tusc. Q. IV. 4.) ,,Defendat, quod quisque sen- ., tiat: sunt enim judicia libera: nos institutum tenebimus , nulliusque unius disciplinae » legibus adstricti, quibus in Philosophia necessario pareamus, quid sit in quaque re ,, maxime probabile semper requiremus;?" nam, ,, ne in maximis quidem rebus quid- ,, quam adhuc inveni firmius, quod tenerem, aut quo judicium meum dirigerem, quam ,, id, quodcunque mihi simillimum veri videretur, cum ipsum illud verum in occulto », là DISSERTATIO PHILOSOPHICA 23 », lateret." (Orat. c. 71.) , Nos," igitur, ., qui sequimur probabilia, nec ultra quam » id, quod verosimile occurrit, progredi possumus, et refellere sine pertinacia, et refelli , sine iracundia, parati sumus." (Zwsc. Q. IV. 4.) Morem nempe Graecorum Scholas habend:, seu, qua de re quis vellet audire, de ea perpetua oratione disputandi, quem antea quidem (e Fig. IL 1r.) nec $ecrati, nec sibi, probatum, sed Sophistarum esse, afürmaverat, suo tamen tempore in Academiam jam receptum , eumdem et ipse Cicero postea secutus est, ductus praecipue studio elo- quentiam et dicendi laudem cum Philosophia conjungendi : quod et assecutum esse se arbitratur, (de Offc. Ll. 1.) Sed, ut paulo magis haec illustrentur, instituti sui rationem ipse exponat Zu//ius (Tusc. OQ. Y. 3.) ,, Si aliquid Oratoriae. laudi. nostra attulimus. in- » dustria, multo studiosius Philosophiae fontes aperiemus , e quibus etiam illa mana- » bant. (c. 4.) Sed, ut Zfristeieles, vir summo ingenio, scientiaeque copia, cum » motus esset Jsoczgiis rhetoris gloria , dicere eriam coepit, adolescentes docere, et pru- , dentiam cum eloquentia jungere, sic nobis placet, nec pristinum dicendi studium de- » ponere, et in hac majore et uberiore ar:e. versari: hanc enim perfectam Philosophiam » Semper judicavi , quae de maximis quaestionibus copiose posset ornateque dicere. ,1n quam exercitationem ita nos studiose operam dedimus , ut jam etiam Scholas we Graecorum more habere auderemus: ut nuper in Zwscu/az7o, cum essent complures , mecum familiares, tentavi, quid in co genere possim. Ut enim antea declamitabam causas, quod nemo me diutius fecit, sic haec mihi nunc senilis est declamatio. Po- nere jubebam, de quo quis audire vellet: ad id aut sedens, aut ambulans, disputa. » bam. Itaque dierum 5 Scholas, ut Graeci appellant, in totidem libros contuli. Fie- » bat autem ita, ut cum is, qui audire vellet, dixisset, quid sibi videretur, tum ego » Contra dicerem. Ilaec est enim — vetus et ,Socraiica ratio contra alterius opinionem , disserendi: nam ita facillime, quid veri simillimum esset, inveniri posse »$oczaies ar- » bitrabatur." (vid. Davis. ad A. j. et conf. Tusc. Q. Il. 29. 3.) Sic Jirtius, ad Ci- €eronctm accedens, eodem modo ponere aliquid , ad quod audiac, cupit, cum hanc. » Academicorum contra propositum disputandi consuetudinem , Ciceronem suscepisse in- » dicent Tusculanae disputationes. " (de Fato c. 2.) Ad eumdem hunc morem referendi loci antea jam citati Zwsc. Q. IL 2. 3. IV. 4. V. 4. de Divin. ll. 72. Explicandus inde etiam locus 7wsc. OQ. V. 10. , acute disputantis illud est, non quid quisque di- » Càt, sed quid cuique dicendum sit, videre; velut in ea ipsa sententia, quam in hac » disputatione suscepimus, omnes bonos semper beatos wyo/ums esse." — Negat vero Cicero, (ibid. V. 11.) contra illud, quod nunc disputarct, unum alterumve, quod ipse aliquando contra forte dixisset aut scripsisset, esse adducendum aut conferendum; cum aliis as p p tgDS Uvvlmoe€ BÜUBUE GR E PN alis isto modo agatur, qui legibus impositis disputant; ,, nos," inquit, ,, in dient , vivimus: quodcunque nostros animos probabilitate percussit, id dicimus : itaque soli », sumus liberi; Utamur igitur (ibid. c. 29.) libertate, qua nobis solis in Philoso- , phia licet uti: quorum oratio nihil ipsa judicat, sed habetur in omnes partes: ut » ab aliis possit ipsa per sese, nullius auctoritate adjuncta , judicari. " Quoniam illo modo Academicos nulla plane vincula impediebant ullius certae disci- plinae, et in tempore libabant ex omnibus , quodcunque eos maxime specie veritatis movebat, facile animum cogitatio subire posset, continua igitur illos dubitatione fluctu- asse, nullamque veri notam agnoscentes, quasi in tenebris, errasse, et nihil quod seque- rentur, habuisse. Sed illum caveamus errorem. Si certum, quod sequerentur, non ha- berent, probabile sunt secuti: neque id tantum in aliis Philosophiae partibus, sed et praesertim in doctrina de Prinéipio agendi: ii certe hoc fecerunt, quibus Creero se ad- jungit et annumerat, qui, rationem secuti 277c65//z6, cum eo commendabant, ut regu- lam agendi , và ejAoycy, quod Carneades magis dixit rà. iügyhy. | ( Vid. Sext, Empir. ady. Math. VIL 158. 159 — 189. Pyrrh. llyp. k. 231. et conf, Kra«g. Gesch. der PAil. alt. Zeit. S. 136. not. e. — QOdinctil. XII. 1.) |, Neque enim Academici, cum » in utramque disserunt partem , non secundum alteram vivunt. " . Atque egregie ipse Cicero ab illa objectione Academiam vindicat (Ze Offc. IL. «.): ,, Occurritur aue ,tem nobis, et quidem a doctis et eruditis, quaerentibus, satisne constanter facere » Videamur, qui, cum percipi nihil posse dicamus , tamen et aliis de rebus disserere , Soleamus , et hoc ipso tempore praecepta ofliciorum persequamur. Quibus vellem . Satis cognita esset nostra sententia. Non enim sumus ii, quorum. vagetur animus » €rrore, nec habeat unquam , quod sequatur: quae enim esset ista mens, vel quae vie »,tà potius, non modo disputandi, sed etiam vivendi, ratione sublata? (Nos autem, , ut ceteri alia certa, alia incerta, esse dicunt, sic ab his dissentientes , alia probabilia, , contra alia esse dicimus. Quid est igitur, quod me impediat, ea, quae mihi probae » bilia videantur, sequi, quae contra, improbare, atque, affirmandi arrogantiam vitantem , . fugere temeritatem , quae a sapiente dissidet plurimum? — Contra autem omnia dispus , tatur a nostris, quod hoc ipsum probabile elucere non posset, niei ex utraque parte , Causarum esset facta contentio. (2fcad. O. II. 3. conf. Z/cad. lL. 32.) Nec inter , nos et eos, qui se scire arbitrantur, quidquam interest, nisi quod illi non dubi- , tant, quin ea vera sint, quae defendunt, nos probabilia multa habemus, quae sequi » facile, affirmare vix , possumus. lloc autem liberiores et solutiores sumus, quod ine» ' . tegra nobis est judicandi potestas: nec ut omnia, quae praescripta et quasi" imperata , Sint, defendamus, necessitate ulla cogimur, (de Aat. D. I. 5.) Nec tamen fieri pot- DISSERTATIO PHILOSOPHICA 25. $ potest, ut, qui hac ratione philosophantur, ii nihil babeant; quod sequantur: " — » non cmnim sumus ii, quibus nihil verum esse videatur: sed íi, qui ommibus veris. fal. $» sa daedam! adjuncta esse dicamus, tanta similitudine, ut.in-iis nulla insit certa ju- » dicandi et assenttendi nota: ex quo existit et illud; multa ;esse probabilia, quae, quam- 5 quam non pereiperentury tamen, quia visum haberent quemdam: jhsignom et illastrem;s 5» his sapientis vita regeretür." Sic e. g. Academico .,, Carneadi^frui principiis. naturae , libus, vel his rebus, quas primas natura conciliavisset , erat extremum bonorum. "" Cic de Fin. YI. x1. 13. conf. V. 3o. | Quamque graviter Academicus noster illum praesertim de Officiis locum extollit! ( de Ofic. V. 2.) , Cum multa sint in Philosophia et gravia et utilia, accurate ,.copioseque a Philosophis disputata, latissime patere videntur ea, quae de officiis tradita ab illis praecepta sunt. Nulla enim vitae pars, neque publicis, neque privàtis, neque foren- sibus, neque domesticis in rebus, nequesi tecum agas quid, neque si cum altero contra- has, vacare officio potest, in eoque colendo sita est vitae honestas omnis, et in negli- gendo turpitudo. Atque haec quidem quaestio communis est omnium Philosophorum ; quis est enim, qui, nullis officii praeceptis tradendis, PAifosophtm se audeat dicere? Quin et Academicos, qui judieio suo nullo interposito, contra ommes disputabant, diserte Cicero vindicavit contra eam objectionem , qua quasi mere certandi et ostentatio- nis jactandae studio, non veri, ut Philosophum decet, reperiendi causa, litigantes re» prehendebantur; atque testatus est, se illas philosophicas quaestiones, praesertim ad vi- tam pertinentes, non levis cujusdam momenti, sed magni, imo maximi aestimare, Quid et aliud de illo exspectes, qui graviter adeo, copiose et magnifice, in omnibus fere scriptis, Philosophiam praeconiis extollit, tantoque in ea laudibus. evehenda saepius .ar- dore abripitur, ut facile unusquisque intellizat, quod quis ita laudare possit, illud ex animo carum ipsi et maximi: ponderis videri, Sed sui, et Academiae vindicator. ipse procedat Tullius, Zfcad. M. 10. , Ego — si aut ostentatione aliqua adductus, aut stue ,» dio certandi, ad hanc potissimum Philosophiam me applicavi: non modo stultitiam » meam, sed etiam mores et naturam, condemnandam puto. Nam, si in minimis rebus , pertinacia reprehenditur, calumnia etiam coercetur, ego de omni statu, consilioque , totius vitae, aut certare cum aliis pugnaciter, aut frustrari cum alios, tum me ipsum, . vdim? Itaque, nisi ineptum putarem in tali'disputatione id facere, quod, cum de , Rep. disceptatur, fieri interdum solet, jurarem per Jovem , Deosque Penates, me et ar- , dere studio veri reperiendi, et ea semtire, quae dicerem. Qui enim possum non cu- , pere vernm invenire, cum gaudeam, si simile veri quid invenerim? Sed, ut hoc » pulcherrimum esse judicem, vera videre, sic pro veris íalsa probare turpissimum D »9 €St. V 4-4 4 46 AOoZuüdge o TOH/07R (B. ESCUX 1É » est. Nec tamen ego is sum, qui nihil unquam falsi approbem, qui nunquam adserne » tiam, qui nihil opiner. 'Hisce explicatis et perpensis, intelligemus , quomodo Cicero, servata Philosophi die gnitate et constantia, diversas prima specie, ex diversis certe disciplinis desumtas , ,sentene tias defendere potuerit: cujus rei causa patebit, praecipue adducto illo.loco 2fcaZ, lI. 3. antea jam citato: ,, Nec inter nos et eos, qui se scire arbitrantur, quicquam interest, ,» nisi quod illi non dubitant, quin ea vera sint, quae defendunt: nos probabilia mul. » ta habemus, quae sequi facile, affirmare vix possumus. Hoc autem liberiores et so« c lutiores sumus, quod ihütegra nobis est judicandi potestas: nec ut omnia, quae prae- » scripta, et quasi imperata sint, defendamus, necessitate ulla cogimur." Sic e. g. in Tusc. Quaest. an virtus ad beatam vitam se ipsa contenta sit (vid. V. 1o. rr. 29.), Ci- £tro cum Stoicis maxime facere, eorumque defensionem suscipere poterat, ,, ut homure » culus unus e multis, probabilia eonjectura sequens; ultra, quo progrediatur, quam , ut verisimilia videat, non habens," (Z;c. O. l. 9.) eam ob causam, quia ab ea parte Stoici maxime probabilia tradere ipsi videbantur , eorumque in hac quaestione rationes excutere volebat. Eodem modo in Philosophia morali, et doctrina de finibus, sentire cum Peripateticis et 2/soze ei licebat: cujus rei rationem ipse Z:o7i exponit: (de Fin. V. 26.) , Nonne meministi mihi licere probare ista, quae sunt a te dicta? » quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare? —- nihil est enim » aliud, quamobrem nihil percipi mihi posse videatur, nisi quod percipiendi vis ita de- » finitur a Stoicis, ut negent, quicquam posse percipi, nisi tale verum , quale falsum » esse non possit. Itaque haec cum illis est dissensio; cum Peripateticis nulla sane.^* Similiter etiam in doctrina officiorum hoc tempore sequi poterat , potissimum 74€» » iium et Stoicos, non ut interpretes , sed e fontibus eorum, judicio arbitrioque suo, » quantum quoque modo videbatur hauriens." (e Offic. I. 2. conf. omnino Ill, 4. fin. ) Academici igitur ea re praesertim a ceteris Philosophis differebant, ut, cum viderent, nihil esse tam certum, ita dubiis non tentatum , ut ab omni objectione vindicari possit, contra omnia ea dicerent, quae certum , quod non adest, tollerent, probabilitatem ree linquerent, sive, ut hoc in PyrrAonmis doctrina vocatur, disputarent Sla T3» awriAoylav. Vid. Krug, Gesch. der Phil. alt. Zeit. $. 101. Philosopho enim non id dignum, ut ea tantum, quae sententiae faveant, exponat atque enumeret; sed id dignum Philosophi auctoritate atque constantia, nullis adstrictum disciplinae legibus, momenta et rationes, quae pro utraque parte pugnent, explicata ita perpendere, ut ubi non nisi probabilitas adsit, inde certum elicere omni vi non cupiat: atque, si de re quaestio sit, non patiatur, argumenta unius modo partis exponi et pugnaciter defendi, nisi et alterius partis mo- men. DISSERTATIO PHILOSOPHICA. 23: menta eadem diligentia ad trutinam examinentur. — Sic Philosophus Academicus, nor violata Philosophi dignitate, hoc tempore defendendum in se suscipiat, quod. illo. im- pugnet. Ubicunque enim videt, ab hominibus certae cuidam disciplinae addictis , placita sua ita proferri et exponi, ut 'contrariae sententiae pondus non. accurate sátis et dili- genter dijudicetur, partes suas esse merito existimet , ut contra disputet, atque errores convellat: quamvis non necesse arbitretur suam in ea re sententiam prodere, | Scilicet. Academici, eodem fere modo quo Philosophi Pyrrhonici, attendebant ad Zavzífesiy Tw wyaypATsy, unde deducebant Zyrílesi» rGv Aeyaw, €t rationum. quaindam' josóeveíav ,- quae: animum cogat ad ajjepía; , quae ad alterutram partem se miras vetet, Vid. Sexto Emp. Pyrrh. Hyp. 1l. 34 — 34. Diog. L. IX. 74. 78. 7924. Uu pans Cum ratione Academica conjunctum deinde aliud: quid'.est, .propriüri Philosopho Aca«: demico atque peculiare, quodque eum ab omnis alius disciplinae :Plilosophis luculenter; satis distinguit. -Ut nempe inter ceteros uni eidemque" Philosopliiae.| generi -devinctos, in ommnibüs Philosophiae partibus una omnium fere solet esse sententia: communis ;;:sic Academicorum in eadem Philosophiae parte singulorum potest'esse diversa;i: orum Phie losophia ex variis variarum doctrinarum placitis ita potést/esse conposita, mixta, tems perata, variat, ut cum omnibus disciplinis aliquid cornmne er finitimum', cum nulla' omnia cemmunia habeat: quin et unaquaeque Plilosophidé' par ex" aliis aliorum Philos sophorum.senténtiis depromta et diversimode efformata, suam unicuique Philosopho pro- priam formam acquirere potest. Quamquam itaque Academicus alios in aliis. Philoso« pliiae pàártibus- auctores fortasse sequatur, tamen certas disciplinae leges sibi non praáee Scribit, neque unquam ita se adstringit, ut judicium non servet integrum ac liberum.: Ex his jam: liquet, quam difücile sit, talis Philosophi: undique. maxime 'probabilia li- bantis , et quasi iHa , doctrinam, limitibus suis accurate circumscribere et co- gnoscere. ' vq i tip302i ibid, toEg233 dae : Nec. vero ille Academicus (ita facile, quam ceteri, sententiam suam pronuntiabit:/ neque hujus pronuntíandae illi, eadem quae ceteris, ineumbit necessitas. -Reliqui enimti diversarum disciplinarum fautores alii db. aliis 'discernuntut j: diversis in^ hac ' illave Phi; lósophiae parte sententiis defendendis: in quibus itaque contra aliofufn'objectiones vire! dicandis omnis eorum Philosophorum sità est dignitas et aüctoritas. Cujus disciplinae! placita refelluntür, et cálhütit,'ed tadát ipsa "ét" peréat^nécesse' est; ^ Academicus contra! ex omnibus delibans, contra omnia dicens, id sequitur, ex quo, in "utramque partem dis: sputando et. disserendo», verosimile deducere 'potest 5 et" unus singülis judicia ét placitadi- bera relinquens , in eo tantum. vefsatür, ut alios lévet'errore, et in omni dispuxatione; - quid sit simillimum veri, requirat, Quam enim sententiam proferat Academicus, ea non. D a Aca* - 28. |: qm ^ m NEro; ROB tir KE Academiae, sed unius hominis, sententia existimánda est: nimirüm cum amicis et fami» :: laribus singuli Academici. suas de. omni Philosophiae parte sententias communicarunt, ut auctor'nobis Cicero (in fragm. ex Zib. I. Zfcad. servato ab Zfugust. contra. lead. MI. 25.) » Mos, inquit, fuit Academicis occultandi sententiam suam, nec eam cuiquam, nisi , qui secum ad senectutem usque vixissent, aperiendi:? ubicunque vero Philosophus Academicus, tamquam Academicus, disputabat, ejus partes erant, non sui, sed totius Academiae, indolem atque rationem explicare et defendere; quae non constabat in certis de'hac illave Plilosophiae parte placitis efferendis et firmandis, sed pro omnibus, et contra omnes dicendo, in utramque partem probabilitatem. elicere. Quaecunque igitur refellantur cadantque sententiae, non cadet Academia, quae ex in- . numérabilibus probabilibus, quid sibi: sit sequendum, eligens, tum demum interibit, cum omnia:eésse vera!et certa, mullisque veris falsa esse adjuncta, certam denique dari judicandi et assentiendi notam ; inventum. et probatum fuerit. "Tum. cadet Academia, sed et;cum ea: omnes 'aliorum Philosophorum diversae disciplinae! Quae enim tum poterit esse sententiarum :discrepantia ? Sed et nondum inventa illa veri. falsique nota evane-. scet Philosophia, .sublata Academica ;philosophandi ratione; quod historia confirmavit, ' Quum scilicet post. Sexzum-, initio seculi Ill, Aerae nostrae , obmuruisset vox ejus Phi- losophiae, quae ceterorum Philosophorum (.Dogz/ici dicuntur) sententias aut refellere. aut contrariis argumentis oppugnare auderet, Philosophia, paulatim. ab ommis. sanioris, rae. tionis usu deflexit, et denique plane interiit , medio fere seculo VI post Chr. natum; conf. JF. Tr. Krug. Geschichte der PAilos. alter Zeit, etc. $« 157. 166. — Sed ad rem revertar. ' u hr Eam, quam depinxi, Academici Philosophi imaginem, Ciceronis nostri esse, nemo non sponte agnoscet, qui loca, ex ipsius scriptis antea citata, perlegerit atque intet se contulerit. Sed, uti ceterorum Academicorum , quod singulis maxime probabile videre- turj sequentium, non eaedem esse poterant sententiae, difficillime exinde indagandae: ita et apparet, nihil impedire, quominus placita |Ciceroz/s ab omnibus sint diversa, ex diversis. composita et varie temperata. -Ut in ceteris Philosophiae partibus, ita et im Principio officiorum eligendo, integro et libero suo judicio uti poterat, ut Academicus : neque hanc libertatem neglexit; satis habuit, multa esse probabilia, quibus, quamquam non perciperentur, tamen. quia-visum haberent quemdam insignem et illustrem, his suam vitam regeret. (de. JNaz. D. 1. 5.) - Sed et;ille cum ceteris Academicis id habuit commune, wut contra omnium dicens. sententiam , suam tegeret: quod ipse testatur 7usc. Q. V. 4«5 àtque ea ratione de Cice- réne egregie dicuntur, quae de Z/atone armat 4fugus. de Civ, D. Vl, 4. Cujus Vere Tn ee Ris Je T --— D Z DISSERTATIO PHILOSOPHICA 29 verba facere non possum quin hic adseribam: ,, Quid in singulis Philosophiae parti- » bus P/azo senserit, id est, ubi finem omnium actionum , ubi causam omnium naturae » rum, ubi lumen omnium rationum , esse cognoverit, vel crediderit, disserendo explica » 1e et longum esse arbitror, et temere esse a(irmandum non arbitror. Quum cnim » magistri sui iSocrazis, quem facit in suis voluminibus disputantem, notissimum moe , rem dissimulandae scientiae vel opinionis suae, servare affectat, quia et ipsi ille mos » placuit, factum est, ut etiam ipsius /a/0z/; de rebus magnis sententiae non facile » perspici possint." Qua in re, ut in aliis, (quod testatur Ep. aed Fem. l. 9.) Cicero vehementer P/a/07«7 secutus est, (conf. Quizii/. I, O. X. 1.) nobisque curio- sis, et scire, quid secutus fuerit, cupientibus, improbans respondit (de Naz. D. I. 5.) hisce verbis: ,, Qui requirunt , quid quaque de re ipsi sentiamus, curiosius id faciunt, » quam necesse est: non enim tam auctoritatis in disputando, quam rationis, momenta » quaerenda sunt; quin etiam obest plerumque iis, qui discere volunt, auctoritas eo- », rum, qui se docere profitentur: desinunt enim suum judicium adhibere: id habent » ratum, quod ab eo, quem probant, judicatum vident." Ex quibus facile intelligi- tur, Ciceronezm nobis, invito ipso, sententiam suam requirentibus, nullo modo uberta. tem copiamque indiciorum praeparaturum fuisse, ex quibus proinde facile, quid veli- mus, efficiamus: sed parvis, hic atque illic respersis, igniculis contenti, ex iis colligere conemur, quodnam agendi Principium ita probabile Ccerozi videri potuerit, ut eo vi- tam sapientis regi posse constitueret: idque inventum accuratiori deinceps explicationi atque examini subjiciamus. Quae hic in censum venire possunt sententíae, tamquam inter quas Ciceronis diffici- lior et angustior optio fuerit, sunt fines Stoicorum , veterum Academicorum et Peripate- ticorum; de iis unice fere sub judice lis est; ceteras aperte rejecit Tu//zs; cujus rei classicus est locus de Fin. ll 12. Enumeratis et recensitis antea variis de finibus bo- norum doctrinis, , ratio, inquit, adhibita primum divinarum rerum humanarumque » Scientia; deinde adjunctis virtutibus, quas rerum omnium dominas esse voluit, cete- ».Iàs quidem omnes rejiciet, nec ei ula de summo bono ratio, aut voluptatis, non do- » lendive particeps, aut honestatis expers, probabitur. " (conf. de Fi. V. 7. 8. 25. Tusc. Q. V. 3c. sqq. de Offc. 1. 2.) Quid de Epicuro censuerit Cicero, tum ubique de- clarant opéra Philosophica, tum Epistolae Cad Fam. VII. 12. XIl, 1. XV, 16). , [lta » Ielinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret; aut enim statuet, nihil esse » bonum, nisi honestum , nihil malum, nisi turpe, cetera autem omnia nihil habere » momenti, aut tantum, ut nec expeten!a , nec fusienda, sed eligenda modo, aut reji- » Cienda sint; aut antoponet eam, quam cum honestate ornatissimam, tum etiam ipsis D 3 jn. 3o J. R.7 OCT. H2000 ROB SES GO RON » initiis naturae, et totius perfectione vitae, locupletatam videbit. Quod eo liquidius. » faciet, si perspexerit, rerum inter eas, verborumme sit controversia." (c. 13.) Hujus (rationis) , ego nunc auctoritatem sequens, idem faciam: quantum enim potero, mi- , nuam contentiones: omnesque simplices sententias eorum, in quibus nulla inest vir« » tutis adjunctio, omnino a Philosophia demovendas putabo." Ex his luculenter apparet, Ciceronis sententiam aut esse Stoicorum, aut veterum Aca- demicorum, aut Peripateticorum: quos duos posteriores nominibus differre, re con. $ruere, eorumque in Philosophia certe morali unam eamdemque esse doctrinam, antea jam ostendi, Itaque duae tantum relinquuntur, e quibus utram secutus sit Tullius, quaestio intercedit. Sed ne horum quidem re duas, nomine tantum, esse sententias, pugnaciter Cicero de- fendit, contendens, Academicorum veterum et Peripateticorum cum Stoicis, de summo bono, non rerum sed verborum esse controversiam. lfaec si confirmata videamus, quaestio, quae inter tres sententias fucrat, ad unam perducta, dubia nostra de placitis Ciceronis majore ex parte sustulerit. » Carneades" jam ,, pugnare non destitit, in omni hac quaestione, quae de bonis et » malis appelletur, non esse rerum Stoicis cum Peripateticis controversiam , sed nomi- , num: (de Fiz. Ill. 12.) quod idem censuit Zz/iockus (de Nat. D. l. 7.); quos » Secutus Cicero, incusat Stoicos, quod ita obscure loquantur; dum, easdem res Peripa- » téticis dicentibus, verbum nullum est, quod non intelligatur", (4e Fins. IV. 1.) et arbitratur, causam Zezoni non fuisse, cur a superioribus dissideret, copiosam satis et elegantem disciplinam habentibus (e Fiz. IV. ».)5 et, cum antiquorum doctrina, pla- citis Stoicorum collatis, (ib. IV. 2 — 10.) efücit, Zenonem, cum idem sentiret, quod ccteri, quibus rebus eamdem vim tribueret, alia nomina imposuisse, verba modo mutas» se, de opinionibus nihil detraxisse (ib. IV. 9. )5 seu, ut P/so Peripateticus (ib. V. 25.) » Stoici quidem," inquit, ,non unam aliquam aut alteram a nobis, sed totam ad se » hostram Philosophiam transtulerunt: atque, ut reliqui füres, earum rerum, quas cepe- » runt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina; » tamquam rerum notas, mutsverunt."^ Hoc confirmatum magis et explicatum vide ab eodem Pésome (de Fin. V. o9 sqq. ). Quam sententiam Crcero, praeterquam in ll. cc. suam etiam facit, de Legs. I. 13. 20. 21. Nec tamen vere baec ita intelliguntur, et recte dicuntur, de tota Philosophia morali; Sed restrictius imprimis de illa parte, quae de bonis animi, corporis ct externis agite quod ad cetera autem attinet, videntur Peripatetici, ,, familiares sui, quibus nihil » Uberivs, nihil eruditius , nihi) gravius, " (Tusc. Q. III. 10.) magis ei placuisse: quip- DISSERTATIO PHILOSOPIICA. 3r quippe quorum ratio prae ceteris cum eloquentia, et rebus civilibus, multa conjuticta habebat: quemadmodum in Prolegomenis ostendimus: ubi , quae adduximus loca, hic omnino conferantur, Stoicam rationem Ciceronem non fuisse secutum, probare videntur loca, de Zin. ML. 3. IV. 1. 1o. II. 38.5 ut et tota contra Zerquatum Epicureum die sputatio, L. II. ge //z. , Stoicum non arguit: et V. de iz, 28. fin. fatetur, secum esse, quicunque cum 7/;oze Peripatetico fuerit, Addatur his argumentis £rzest. in zfrgum. ad L. V. de Fin. , Quas," inquit, » superiori libro ipse partes susceperat Cicero, eas hoc libro 7M. Pisosi imponit, ut, » cum ipse Veteris Academiae et Peripateticorum rationem, impugnata Stoica, defendis- » Set, hic nunc omnem illam rationem explanaret. Et facile quidem intelligitur, quae » Piso hic disputare fingitur, ea Ciceromi placuisse ipsi, tum, quod eamdem rationem » superiori libro Stoicae praeposuerat, tum vero, quod ipsa ratio explicandi est longe » illa venustior et ornatior, qua L.I. et III. usus est, cum aliena e Torquati et Cato- » ?i; personis disputaret. Ea enim fere felicius in hoc genere succedunt, quae ipsi » probamus. Itaque etiam illud accidit Ciceroni , ut c. 8 oblivisceretur, Pisonis esse » llam disputationem, et, se hic disputare, significaret, Nam in ipso illo PZso;zis ser- » mone, plane aliena ab ejus persona Cicerozi exciderunt haec: Qguando igitur et de yo. » Juptate cum Torquato (L. 1.) ez de honestate .... cum Catone (L. 1V.) est dispu- » tatum etc. quae profecto Pisoni minime , sed Ciceroni ipsi potius conveniunt. Nam » quod in fine hujus libri c. 26 sq. quaedam in Peripatetica ratione reprehenduntur: » €à non ad summam rei pertinent; cum non tam ipsa sententia reprehendatur, quam » quod inconstans quodammodo, nec satis consentiens omnibus partibus, sit Peripatetica ,» ratio; quae cum doceat, alia esse praeter virtutem bona, tamen sapientem semper bea- » tum, etiam in dolore et paupertate putet." In eamdem sententiam AMzrzertus 7. L. XIV. 20. (cit. a Viro Cl. D. 7. yan Lennep, in Diss. de Fin. p. 67.) |, Cicero," inquit, » Oblitus erat, non se, sed P/;sozezm loqui, quum eodem in libro versus 4Zomericos, » quibus S/rezes Ulyxem alloquuntur, Pisonem sibi tribuentem ac vindicantem facit, » Non enim dubium est, quin eos Cicero suos, ut erant, videri voluit." Quibus ad«- Jicit ipse vez Lennep, diss. Jaud. ibid. Peripateticam rationem Ciceromi placuisse, ex €o etiam posse colligi, quod illam ultimam, et post ceteras omnes, nobis proposuerite Sic apnd Livium victricem orationem semper posteriorem legas: sic et apud Oyzdium in contentione. Z//zcis et Ulyssis invenias : sic et apud alios scriptores. His denique pondus aliquod accedit, si observemus , Ciceronem non fuisse contentum , L. IV. Philo- sophiam Peripateticam ita explicuisse, ut contra impugnationes maxime Stoicorum eam de- 9a J. R.:; T. H-O R-B'-EC'K'E defenderet; nisi insuper adderet V. Librum, quo totius Peripateticae rationis ornatior viris dicatio et laudes continerentur. Iatf His igitur omnibus si praesertim addamus, quae in Prolegomenis jam diximus, satis probabile, et certum paene, videbitur, Peripateticorum disciplinam Cicerozi prae ceteris maxime fuisse acceptam: cui tamen, quomodo in tempore, ex aliis etiam disciplinis lie bata immiscere potuerit, hoc eodem cap., alio loco, illustravimus. ip C; A ,P,U. X5, TERT PogUMs DE PRINCIPIO CICERONIANO, N des Philosophi cum ad naturam ipsam accederent, unde peterent agendi principia, totamque doctrinam moralem, uno ore fere omnes , secundum maturam esse vivendum , pronuntiarunt: quod tamen alii aliis modis explicarunt. Exponamus nos hujus senten- tiae vim et sensum ex scriptis Zz//i. , Cum superiores , e quibus planissime 2o/ezo, secundum naturam vivere summum , bonum esse dixissent, his verbis tria significari Stoici dicunt. Unum ejusmodi, vivere » adhibentem scientiam. earum rerum, quae natura evenirent, Hunc ipsum Zezozis ajunt » finem esse declarantem illud, quod a te (a Cazene Sroico) dictum est convenienter . , naturae vivere. Alterum significare idem, ut si diceretur , officia omnia media aut » pleraque servantem vivere, Hoc sic expositum, dissimile est superiori, Tertium au- » tem, omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum maturam sunt, fruentem vivere, , Hoc non est positum in nostra actione, completur enim et ex eo gencre vitae, » Quod virtute fruitur, et ex iis rebus, quae secundum maturam sunt, neque sunt , in nostra potestate. Sed hoc summum bonum, quod tertia significatione intelligitur, eaque vita, quae ex summo bono degitur, quia conjuncta ei virtus est, in Sapientem solum cadir; isque finis bonorum, ut ab ipsis Stoicis scriptum videmus, a' Xcsocrate » atque ab .Zfristote/e constitutus est ( de Fin. IV. 6. ). ,, Omni animali illud, quod appe- SUA. » 3 5, EI DISSERTATIO. PHILOSOPHICA 33 St, positum est in co, quod naturae est accommodatum, ita finis bonorum existit, secundum naturam vivere, sic affectum ,. ut optime aflici possit, ad naturamque accom- modatissime, . Ex quo intelligi debet, homini id esse in bonis ultimum, secundum na- turam vivere, quod ita interpretemur, vivere ex hominis natura undique perfecta et nihil. requirente." (e Fzz. V. 9.) , Primum positum sit, nosmet ipsos commendatos esse nobis , primamque ex natura hanc habere appetitionem , ut conservemus nosmet ipsos. Sequitur illud, ut animad- vertamus, qui simus ipsi, ut nos, quales oportet esse, servemus. Sumus igituF homines: ex animo constamus et corpore, quae sunt cujusdammodi ; nosque oportet, ut prima appetitio naturalis postulat, haec diligere, constituereque ex his finem illum summi boni atque ultimi, quem, si prima vera sunt, ita constitui necesse est, earum re- rum, quae sint secundum naturam , quam plurima et quam maxima adipisci, Hunc i igitur » finem illi ( Stoici et antiqui ) tenuerunt , quodque ego pluribus verbis , illi brevius, se- cundum naturam vivere: hoc his bonorum videtur extremum, ( dé Fin. lV. 19.) Est sei- ientia veterum. Academicorum et Peripateticorum , ut. finem bonorum dicerent Secundum naturam vivere , id est, virtute adhibita frui primis 4 A natuja c datis ,'i in quibus r numerant iti» columitatem ,: conservationemque omnium partjum. » valerudipem sensus iltegros, dolo» ris vacuitatem , vires, pulchritudinem ceteraque generis ejusdem , quorum similia sunt *y primaim animis quasi.virtutum igniculi et. semina," (de. Fin. IL. RR et ib. V, 7.) ^ 2 Wainrura Philosophus Blatmpicus Apud Geil. AY. dn XII, 5. L natura , i inquit, s » Oni. 7$, quibus nati. sumus , amorem mostri et.caritatem.: Ata prorsus ,. ut nihil quicquam esset "5 Carius, pensiusque nobis, quam nosmet ipsi. Atque hoc esse fundamentum rata ést conservandae hominum perpetuitatis, si unusquisque nostrum, simul atque editus ín »», lucem: foret; harum .prius rerum -sensum .affectionemque caperet, quae a veteribus -5 Philosophis r& mparz z«r& (sw appellata sunt, ut omnibus scilicet corporis sui cori- » modis gauderet j-ab incommodis. omnibus abhorreret : postea per incrementa aetatís ". eXorta e seminibus suis. ratio est, et utendi consilii reputatio, et honestatis , utilitatis » Que verae contemplatio, subtiliorque exploratio , commodorumque delectus ; atque ita » prae ceteris omnibus enituit er praefulsit decori et honesti dignitas 3 Ac, si ei retinens » dae obtinendaeve incommodum extrinsecus aliquod. obstaret, contemtum est." Atque ex his apparet , illa quae dicuntur principia , vel prima naturalia (de Fin. YI. 11.), prima naturaes aut naturae prima bona (Tusc. V. go.), prima secundum haturam (de. Fin. V. 1.)5. magis referri ad. corpus ejusque partium incolumitatem, resque ex- -"ermas parandas et conservandas: ,, sunt autem et in animo — praecipua quacdam, E » Quae 21 J" AR. qr H0" B ENG NetE. , quae cum leviter agnovit, tunc discernere incipit (homo), ut ea, quae prima data » Sunt natura, appetat, asperneturque contraria? (de Fin. M. r1.) Illa igitur praecipua quaedam, illi igniculi, sunt semina omnis cognitionis , omniumque virtutum hominibus innata: ,, natura," enim ,, corpus quidem hominis sic et genuit » et formavit, ut alia in primo ortu perficeret, alia progrediente' aetate fingeret; neque , sane multum adjumentis externis et adventitiis uteretur. Animum autem reliquis rebus ,» ita perfecit ut corpus: sensibus enim ornavit ad res percipiendas idoneis, ut nihil, , aut non multum adjumento ullo ad suam conformationem indigeret. Quod autem in » homine praestantissimum atque optimum est, id deseruit; etsi dedit talem mentem, » Quae omnem virtutem jam accipere possit, ingenuitque sine doctrina notitias parvas » rerum maximarum E et quasi instituit docere, et induxit in ea, quae inerant tamquam » elementa virtutis: sed virtutem ipsam inchoavit, nihil amplius. Itaque nostrum est » (quod nostrum dieo , artis est) ad ea principia, quae accepimus ,- eonsequentia exqui- A PES quoad sit id, quod volumus , effectum. (de Fin. V. 21.) Natura enim semina » nobis scientiae dedit, scientiam non dedit ^* ( Senec. Ep. 120.) ,, parvulos tantum ignicus » los, quos , celeriter falis thoribus 'opintonibusque depravati, sic restinguimus, ut nuse » quam natürae lumen dppartat ; 'sulit" Enim ingeniis nostris semina innata. virtutum y. » quae si adolescere liceret, ipsa 'nos ad beatam vitam natura perduceret, ^ (usc. Q. » HII. 1.) , Est enim natura sie generata vis hominis, ut ad' omnem virtutent percipiendam », facta videatur ; ob eamque causam pueri virtutum 'simulacris, quarum in se-habert se- » mina, 'sine doctrina moventur ; sunt enim prima elementa natürae, quibus auctis, vire /,. tutis quasi carmen éfücitur. "Nam cum ita nati factique simus , ut et agendi aliquid, et ,» diligendi aliquos, et liberalitatis et referendae gratide , principia in nobis contineremus ; ate » Que ad scientiam , pru. dentiam , fortitudinemque ze animos habéremus , a:contrariisque , rebus alienos', hon sine cáusa eas, quas diti, in' pueris Virtütum quasi 'sciritillulas' vi- » demus, e quibus accendi Philosophi ratio debet, ut eam, quasi Deum, ducem siibse- 4 quens ad naturáe 'pérveniat extremum. ^ Nam, ut saepe jám dixi, in infirma aetate E imbecillaque mente, vis naturae per caliginem cernitur; cure autem progrediens cone » firmatur animus, agnoscit quidem ille naturae vim , sed'ita ,' ut progredi possit/longius, » persesit tamen inchoata. 1ntrandum est igiturin rerum naturam, et penitus, quid ea » postulet, pervidendum : aliter enim nosmét ipsós fosse nom possumus, quod praecep- » tum, quia majus erat quam ut ab homine videretur, idéirco adsignatum est. Deo, Jubet - » igitur nos Pythius Z/0//o, noscere nosmet ipsos; cogiitio autem haec est una, ut vim » nostri corporis animique norimus , sequamurque cam vitam, quae rébus ipsis perftuatur, | » Quo- DISSERTATIO PHILOSOPHIC ZA. Kt » Quoniam autem is animi appetitus a principio fuit , ut ea, quae dixi, quam perte » fectissima a natura haberemus, confitendum est, cum id adepti simus, quod appeti- , tum sit, in eo, quasi ultimo , consistere naturam, atque id esse summum bonum," (de Fig. V. 13. 16.) Quia igitur homo in se gerit effigiem et quasi simulacra virtutis, initiaque omnis Scientiae et doctrinae, ideo tanto opere veteres cognitionem sui commendarunt, , quoe » niam, qui se ipse norit, primum aliquid sentiet se habere divinum, ingeniumque inde , Suüm, sicut simulacrum aliquod, dedicatum putabit, tantoque. munere deorum sem- » perdignum aliquid et faciet, et sentiet; et, cum se ipse tentarit, totumque perspexee » rit, intelligit, quemadmodum a natura subornatus in vitam venerit , quantaque in- » Strumenta habeat ad obtinendam adipescendamque sapientiam; quoniam principia res ,rum omnium, quasi adumbratas intelligentias, animo ac mente conceperit, quibus il- » lustratus, sapientia duce, bonum virum, et ob eam ipsam causam cernat se beatum » fore. (de Legs. l. 22.) ,, Nec vero potestquisquam de bonis et malis vere judicare, , nisi omni cognita ratione naturae, et vitae, etiam deorum, et utrum conveniat, nec ne, » natura hominis cum universa." (e Fiz. lll. 2». conf. omnino Zwsc. Q. V. 24. 25.) , Est illud quidem vel maximum, animo ipso animum videre: et nimirum hanc hae » bet vim praeceptum 2720///2js, quo monet, ut se quisque noscat. Non enim cre- » do id praecipit, ut membra nostra, aut staturam, figuramve mnoscamus. Neque » DOS corpora sumus; nec ego tibi haec dicens, corpori tuo dico. Cum igitur, zosce » (€, dicit, hoc dicit, nosce animum tuum: nam corpus quidem quasi vas est » aut.aliquod animi receptaculum: ab animo tuo quidquid agitur, id agitur a te. » Hanc igitur nosse nisi divinum esset, non esset hoc acrioris cujusdam animi praee » ceptum, tributum ut Deo sit. " (Tusc. Q. L 25.) Quod si tales nos. natura ge- 5 nuisset, ut eam ipsam intueri, et perspicere, eademque optima duce, cursum vitae » Conficere possemus: haud erat sane, quod quisquam rationem ac doctrinam require. » ret. Nunc parvulos nobis dedit igniculos, quos celeriter malis moribus opinionibus» » que depravati sic restinguimus, ut nusquam naturae lumen appareat: sunt enim in- » geniis nostris semina innata virtutum : quae si adolescere liceret, ipsa nos ad beatam » vitam natura perduceret. Nunc autem, simul atque editi in lucem et suscepti sumus, » in omni continuo pravitate, et in summa opinionum perversitate, versamur: ut pene » cum lacte nutricis errorem suxisse videamur. Cum vero parentibus redditi, dein » magistris traditi sumus, tum ita variis imbuimur erroribus, ut vanitati veritas, et » Opinioni confirmatae natura ipsa cedat, Accedunt etiam po&tae; qui, cum magnam spee » ciem doctrinae sapientiaeque prae se tulerunt, audiuntur, leguntur, ediscuntur, et in- E 2 » liàc- - E - *6 i'mEC?phHUd RUSUpCÓ AR », haerescunt penitus in fnembris, Cum vero aecedit eodem, quasi maximus quidam magiss » ter, populus, atque omnis undique ad vitia consentiens multitudo, tum plane inficimur .. opinionum pravitate, a naturaque desciscimus, ut nobis optimam magistram invidisse », videantur, qui nihil melius homini, nihil magis expetendum, nihil praestantius hono- », ribus, imperiis, populari gloria, judicaverunt, ad quamr fertur optimus quisque; ve- ,, ramque illam honestatem expetens , quam unam natura maxime inquirit, in summa ,, inanitate versatur, consectaturque- nullam eminentem effigiem [virtutis], sed. adum- ,, bratam imaginem gloriae." (7wsc. Q. TII. r. 2.) Eo modo divinae illae scintillulae naturae humanae ita plerumque obruuntuür, ut ex animo erroribus circumvallato, malisque exemiplis et moribus corrupto, vel difficillime saepius eluceant, cui accedit etiam, quod ,,a primo quidem mirabiliter. occulta. natura. ., €st, nec perspici nec cognosci potest: progredientibus autem aetatibus, sensim tar. », deve potius, quasi nosmetipsos cognoscimus. taque illa prima commendatio, quae a. ., natura nostri facta est, nobis incerta et obscura est, primusque appetitus ille animi. ., tantum agit, ut salvi atque integri esse possimus. (Cum autem dispicere coeperimus ,. ., €t sentire quid simus, et quid animantibus ceteris differamus, tum ea sequi incipimus y », àd quae nati sumus." (Ze Fm. V. 15.) Inde itaque et difficultas, quid vere velit natura, observandi, quoniam ,, fit ut ani- ., mus de se ipse tum judicet, cum id ipsum, quo judicatur, aegrotet; (usc. IIT, 1. inde et omnes illae Philosophorum dissensiones de eo, ,, quid sit, quod ita moveat, 4. itaque a natura in primo ortu appetatur," cum constet ,,fere inter omnes , id, in quo », prudentia versaretur, et quod adsequi vellet, aptum et accommodatum pre: esse. », Oportere, et tale, ut ipsum Lye se invitaret et alliceret appetitum animi," (4e Fir, h^ 7-) t Jam ex OWceronis scriptis exponendum venít, quaenam sit illa hominis natura pere fecta , et nihil requirens, ex qua vivendum esse omnes praecipiunt: (de Fig. V. 3.) Sive quaenam sint illa principia naturalia, quibus, tamquam fundamentis, aedificium mo» Tale Cfcero exstruit. ,, Non enim sapientia genuit hominem, sed accepit a natura inchoae . tum. Hanc ergo intuens debet institutum illud, quasi signum , absolvere, Qualem igi* 4, tur natura hominem inchoavit: et quod est munus, quod opus sapientiae? quid est, » Quod ab ea absolvi et perfici debeat ?" (e Fig. IV. 13.) » Omnis est natura diligens sui. Quae est enim, quae se unquaim deserat, aut partem. »» aliquam sui, aut ejus partis habitum aut vim , aut ullius earum rerum , quae secundum, », naturam sint, aut motum aut statum? quae autem natura suae primae institutionis oblita 5» 68t? nulla profecto, quin suam vim retineat a primo ad extremum ?? ( de Fiz. 1V. 13. ) , » Prin- Í ' 4 A — DISSERTATIO PHILOSOPHICA. 37. », Principio generi animantium omni est a natura tributum , ut se vitam , corpus , tueaturs 5», declinetque ea, quae nocitura videantur, omniaque, quae sint ad vivendum necessaria ,. ., anquirat et paret, ut partum, ut latibula, ut alia generis ejusdem." (e Of. I. 4.) 5, Omne animal igitur se ipsum diligit, et, simul ac ortum. est, id agit, se ut conser- vet, atque ita sit affectum, ut optime secundum naturam affectunr esse possit, Hanc initio constitutionem confusam habet et incertam ,'* ut tantummodo se tueatur, qua- ,,lecunque sit: sed- nec quid sit, nec quid possit, nec quid ipsius natura sit, intel- ligit. Cum autem processit paululum , et quatenus, quidquid se attingat, ad seque pertineat, perspicere coepit, tum sensim incipit progredi, seseque agnoscere, et intel- ligere, quam ob causam habeat eum, quem diximus, animi appetitum 5 coeptatque 4» €t ea, quae natura sentit apta, appetere, et propulsare contraria. " (de Pim. V. 9. conf. ib. IV. r1. uod quamquam dubitationem non habet, (est enim infixum in $5 q q , 4, lpsa natura, comprehenditur suis cujusque sensibus, sic ut, contra si quis dicere » 25 ?5 ?5 » E] - 5^ 25 25 55 25 velit, non audiatur), tamen ne quid praetermittamus , rationes quoque, cur hoc ita Sit, afferendas puto, Etsi , qui potest intelligi aut cogitari esse aliquod animal; quod se oderit? res enim concurrent contrariae; nam cum appetitus ille animi ali- quid ad se trabere coeperit consuko , quod sibi obsit, quia sit sibi inimicus, cum id sua causa faciet, et oderit se, et simul diliget, quod fieri non potest. Quare, quotiescumque dicetur, male de se quis mereri, sibique esse inimicus, atque hostis , vitam denique fugere, intelligatur, aliquam subesse ejusmodi causam, ut ex eo ipso intelligi possit, sibi quemque esse carum. Nec vero satis est id, neminem esse, qui ipse se oderit; sed illud quoque intellizendum est, neminem esse, qui quomodo se ha- beat, nihil sua. censeat interesse; tolletur enim appetitus animi, si, utin iis rebus, inter quas nihil interest, neutram in partem propensiores sumus, item, in nobis- ,,; met ipsis, quemadmodum affecti simus, nihil nostra arbitrabimur interesse." (ib. V. 10.) 55 ?5 Atque etiam illud si quis dicere velit, perabsurdum sit, ita diligi a sese quemque, ut ea vis diligendi ad aliam rem quampiam referatur, non ad eum ipsum, qui sese 5» diligat. Hoc cum in amicitiis, cum im officiis, cum in virtutibus dicitur, quomódo- 25 cunque dicitur, intelligi tamem, quid dicatur, potest, in nobis autem ipsis n2 intel- », ligi quidem, ut propter aliam quampiam rem, v. g. propter voluptatem, nos ame- E) 25 25 muss; propter nos enim illam, non propter eam, nosmet ipsos diligimus. Quamquam quid est, quod magis perspicuum sit, non modo carum sibi quenique, verum etiam ve» hementér carum esse? quis est enim, aut quotusquisque, cui, mors cunr appropinqucet, s, [Non refugiat timido sanguem., atque exalbescat. metu 9? , Etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere, quod Es ,, item 38 J. RB. ^T HO RUB E'G &IE . item est reprehendendum in dolore: sed quia fere sic afficiuntur ommes, satis argu. ., menti est, ab interitu naturam abhorrere, Idque quo magis quidam ita faciunt, ut ,, jure etiam reprehendantur, hoc magis intelligendum est, haec ipsa nimia in quibus. , dam futura non fuisse, nisi quaedam essent modica naturae. — Maxime autem in hoc ,, Quidem genere vis est perspicua naturae, cum et mendicitatem multi perpetiantur, ut ,, vivant, et angantur appropinquatione mortis confecti homines senectute, et ea per- ,, ferant, quae Philoctetem videmus in fabulis: qui cum cruciaretur non ferendis do» ,, loribus, propagabat tamen vitam aucupio sagittarum." (ibid. c. rr.) Atque hocce quidem studium conservandi sui, tuendique ea, quae secundum naturam sunt, tum universe referri possit ad omnes appetitus, quibus natura hominis contine tur, ad benevolentiam erga alios, studium societatis, venerationem summae naturae, tum particulaiim ad hominem ipsum , seorsim a ceteris spectatum , fontemque officiorum , quibus homini erga se est fungendum. Atque ea restrictiore significatione nos nunc accipimus, et exponemus, quid Z7 hominis naturam, cujus scilicet appetitus homi- nem ipsum respiciunt, Cicero intellexerit, quaeque adeo ex illo principio, natura homini conservanda commendarit. Eo consilio in hominis partes inquiramus , quaeque singulis ilis partibus tributae sunt a natura facultates tuendae, investigemus. » Atqui perspicuum est, hominem e corpore animoque constare, cum primae sint ani« », mi partes, secundae corporis. Deinde id quoque videmus, et ita figuratum corpus, ,, ut excellat aliis, animumque ita constitutum , ut et sensibus instructus sit, et ha- », beat praestantiam mentis, cui tota hominis natura pareat, in qua sit mirabilis quaee 4, dam vis rationis et cognitionis et scientiae, virtutumque omnium. Nam quae corpo- 4) ris sunt, ea nec auctoritatem , cum animi partibus comparandam, et cognitionem has ,, bent faciliorem. Itaque ab his ordiamur. Corporis igitur nostri partes totaque figura 5, €t forma et statura, quam apta ad naturam sit, apparet. Neque est dubium, quin ., frons, oculi, aures et reliquae partes , quales propriae sunt hominis, intelligatur, 4, Sed certe opus est, ea valere, et vigere', et naturales motus ususque habere, ut nec .. absit quid eorum, nec aegrum, debilitatumve sit. Est etiam actio quaedam corpos .. ris, quae motus et status naturae congruentes tenet, im quibus si peccetur distortione »» €t depravatione,quadam, aut motu statuve deformi, ut, si aut manibus ingrediatur quis, ,, aut non ante, sed retro, fugere plane se ipse, et hominem ex homine exuens , naturam ., Odisse videatur. Quamobrem etiam sessiones quaedam , et flexi fractique motus, quales 4, protervorum hominum, aut mollium esse solent, contra naturam sunt; ut etiam si ,, &nimi vitio id eveniat, tamen in corpore immutari hominis natura videatur. Itaque e 4) contrario moderati, aequabilesque habitus , affectiones, ususque corporis, apti esse ad DIS:SERTTATIO PHILOSOPHICA, 39 4, ad naturam videantur. " (conf. de Offc. l. 355. sqq.) ., Jam vero animus non esse ., solum , sed etiam cujusdammodi debet esse, ut et ommes partes suas habeat in- ,, Columes, et de virtutibus nulla desit. .— Praecidere Pisonis sermonem liceat, ut explicemus, quod antea jam ( Ze Piz. IV. 1o.) habuimus, vocabulum cujusdaemmodi. Stoicis et Peripateticis placuit, esse res, ut ani- mum et corpus, quae essent cujusdammodi, quae a Graecis dicuntur zofz viz: his ope ponuntur zà &zAo& fxovra, id est, quae se uno modo habent, seu quae simpliciter con- stituta sunt, nec mutantur: at ois sunt ea, quae bene aut male se habere possunt; vid. Z4ristot.j im Categor. c. 7. Plut. de yirt. mor. p. 443. Cic. 4ícad. l. 7. de Nat. JD. ll. 37. de Fim. IV. 10. Statuit vero hoc nostro loco Piso, cum animus non uno semper modo se habeat, illum ejus debere esse qualitatis, zojriíjrog , ut omnes partes suas habeat incolumes, et de virtutibus nulla desit. .» Atque (ita pergit) in sensibus est sua cujusque virtus, ut nequid impediat, quomi- , nus suo sensus quisque munere fungatur, in his rebus celeriter expediteque percipien- » dis, quae sübjectae sunt sensibus. (ib. c. 12.) In enumerandis autem corporis com- » modis, si quis praeterimissam a nobis voluptatem putabit, in aliud tempus quaestio » differatur." ( Tractatur et dijudicatur L. Il. de Fjz. passim: et Off. L 30.) ,, Utrum » €nim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum maturam esse diximus, necne 5 Sit, ad id, quod agimus, nihil interest. Si enim (ut mihi quidem videtur, ) non ,» explet bona naturae voluptas, jure praetermissa est: sin est in ea, quod quidam vo- » lunt, nihil impedit nostram hanc comprehensionem summi boni: quae enim constituta y» Sunt, prima naturae, ad ea si voluptas accesserit, unum aliquod accesserit commodum » Corporis, neque eam constitutionem summi boni, quae est proposita, mutaverit. ** (c. 16.) , Et adhuc quidem ita nobis progressa ratio est, ut ea duceretur omnis a » prima commendatione naturae: nunc autem aliud jam argumentandi sequamur genus, » ut non solum , quia nos diligamus, sed quia cujusque partis naturae et in corpore » €tin animo sua quaeque vis sit, idcirco in his rebus summa nostra sponte movea- »1nur. Atque, ut a corpore ordiar, videsne, ut si qua in membris prava, aut debi- » litata, aut imminuta sint, occultent homines? ut etiam contendant et elaborent, si , efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium, aut quam minimum appareat? ,,1ultosque «tiam dolores curationis causa perferant, ut si ipse usus membrorum » non modo.non major, verum etiam minor, futurus sit, eorumr tamen species ad natu- » ram revertatur? Etenim, cum omnes natura totos se expetendos putent, nec id ob $ aliam rem , sed propter ipsos, necesse est, ejus etiam partes propter se expeti, quod , universum propter se expetatur, Quemadmodum quis ambulet, sedeat, qui ductus Oris » ffo $3 59 vg mushg eek » , c. 3 oris, qui vultus in quoque sit: nihilne est in his rebus, quod dignum libero aut indignum esse ducamus? nonne odio dignos multos putamus, qui quodam motu aut statu videntur naturae legem et modum contemsisse? Et, quoniam haec deducuntur de corpore, quid est, cur non recte pulchritudo ctiam ipsa propter se expetenda ducatur; nam si pravitatem, imminutionemque corporis proptcr se fugiendam putamus: cur non etiam , ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur? et si turpitudinem fugiamus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? At- que etiam valetudinem , vires, vacuitatem doloris, non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus. Quoniam enim natura suis omnibus expleri par- tibus vult, hunc statum corporis per se ipsum expetit, qui est maxime e matura; quae tota perturbatur, si aut aegrum corpus est, aut dolet, aut caret viribus," (ib. 17.) Eo igitur modo statum naturae tueri, seque in ea conditione servari, homo cupit, quam ex natura optimam csse sentit. Sed videamus de reliquis , quae homini, ratione hominis ipsius, officiorumque erga semetipsum , natura indiderit. » Videamus animi partes, quarum est adspectus illustrior, quae quo sunt excelsioe res, eo dant clariora indicia naturae. Tantus est igitur innatus in mobis cognitio- nis amor et scientiae, ut nemo dubitare possit, quin ad eas res hominum natura nullo ; emolumento invitata rapiatur.. Videmusne, ut pueri ne verberibus quidem a contem. plandis rebus perquirendisque deterreantur? ut pulsi requirant et aliquid scire se gau* deant? ut aliis narrare gestiant? ut pompa, ludis, atque ejusmodi spectaculis , tenean- tur, ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Quid vero? qui ingenuis studiis atque artibus delectantur, nonne videmus eos nec valetudinis nec rei familiaris habere rationem ? omniaque perpeti ipsa cognitione et scientia captos? er cum maximis cue ris et laboribus compensare eam, quam ex discendo capiant, voluptatem ? Atque om-« nia quidem scire, cujuscunque modi sint, cupere, curiosorum: duci vero majorum 're« rum contemplatione ad cupiditatem scientiae, summorum virorum est putandum. ( ib. c. 18.) Quem enim ardorem studii censetis fuisse in ZfrcAimede, qui, dum in pul- vere quaedam describit attentius, ne patriam quidem captam esse senserit? ^ Quan- tum Zfristoxeni ingenium consumtum videmus in musicis? Quo studio 2ristepAanem putamus aetatem in literis duxisse? Quid de Pyz4agora , quid de P/azone aut De- mocrito, loquor? a quibus propter discendi cupiditatem videmus "ultimas terras esse peragratas? quae qui non vident, nihil unquam magna cognitione dignum amaverunt, Atque hoc loco, qui propter animi voluptates coli dicunt ea studia, quae dixi, non intelligunt, idcirco ea esse propter se expetenda, quod nulla utilitate objecta delecten- tur animi; atque ipsa scientia, etiam si incommodatura sit, gaudeant, Quocirca in- tel- X 4 Y 9 »3vv4*94*394 NUTS MX Y » DISSERTATIO PHILOSOPHICA [31 telligi mecesse est in ipsis rebus, quae discuntur et cognoscuntur invitamenta inesse, » quibus ad discendum cognoscendumque moveamur. Ac veteres quidem Philosophi in » » E beatorum insulis finguet, qualis natura sit vita sapientium , quos cura omni libera- tos, nullum necessarium vitae cultum aut paratum requirentes, nihil aliud esse actu- ros putant, nisi ut omne tempus in quaerendo ac discendo, in naturae cognitione ,» consumant. Nos autem non solum beatae vitae istam oblectationem videmus, sed * etiam levamentum miseriarum, taque multi, cum in potestate essent hostium , aut tyrannorum, multi in custodia, multi in exilio, dolorem suum doctrinae studiis leva- verunt, — Somnum denique nobis , nisi requietem quamdam laboris afferret, contra natus ram putaremus datum; aufert enim sensus, actionemque tollit omnem. Itaque si aut requietem natura non quaereret, aut eam posset alia quadam ratione consequi, facile pateremur: qui etiam nunc, agendi aliquid discendique causa, prope contra naturam vigilias suscipere soleamus (ib. c. 19. ). Sunt autem clariora, vel plane perspicua, nec dubitanda, initia naturae, maxime scilicet in homine, sed in omni animali, ut appe- tat animus aliquid agere semper, nec ulla conditione quietem sempiternam possit pati. Facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis. — Videmus igitur ut con- quiescere ne infantes quidem possint, cum vero paulum processerint, lusionibus vel laboriosis delectantur, ut ne verberibus quidem deterreri possint : eaque cupiditas agendi aliquid adolescit una cum aetatibus. Itaque, ne si jucundissimis quidem nos somniis usuros putemus, Ezdymionis somnum nobis velimus dari, idque si accidat, mortis instar putemus, Quin etiam inertissimos homines, nescio qua singulari ne- quitia praeditos, videmus tamen et animo et corpore moveri semper, et, cum re nulla impediantur necessaria, aut alveolum poscere , aut quaerere quempiam ludum, aut sermonem aliquem requirere; cumque non habeant ingenuas ex natura oblectationes, circulos aliquos et sessiunculas consectari. Ne bestiae quidem, quas delectationis causa concludimus, cum copiosius alantur, quam si essent liberae, facile patiuntur sese contineri, motusque solutos et vagos a natura sibi tributos requirunt. taque ut quisque optime natus institutusque est, esse omnino nolit in vita, si, gerendis negotiis orbatus, possit paratissimis vesci voluptatibus. Nam, aut privatim aliquid gerere malunt, aut, qui altiore animo sunt, capessunt remp., honoribus imperiisque adipiscendis, aut totos se ad studia doctrinae conferunt. Qua in vita tantum abest ut voluptates conscectentur, etiam curas, sollicitudines , vigilias perferunt; optimaque parte hominis, quae in nobis divina ducenda est, ingenii et mentis acie, fruuntur, nec voluptatem requirentes, nec fugientes laborem. Nec vero intermittunt, aut ad- mirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novae F rum, la Lh oR THO EdSE.CK.£ »,Trüm; quo studio cum satiari non possunt, omnium ceterarum: rerum obliti, nihil ». abjectum , nihil humile cogitant; tantaque est vis talibus in studiis, ut eos etiam, » Qui sibi alios proposuerunt fines bonorum , quos utilitate aut voluptate dirigunt, ,, tamen in rebus quaerendis explicandisque naturis aetates conterere videamus. ^ ib. c, 20.) , Imprimis enim homini est propria veri inquisitio, atque investigatio. taque cum si- ., mus necessariis negotiis curisque vacui, tum avemus aliquid videre, audire , addisce- ,, I6, cognitionemque rerum aut occultarum aut mirabilium ad beate vivendum neces- », Sariam ducimus. Ex quo intelligitur, quod verum, simplex sincerumque sit, id esse ., naturae hominis aptissimum. lluic veri videndi cupiditati adjuncta est appetitio quaes ». dam principatus , ut nemini parere animus bene a natura informatus velit, nisi praee » Cipienti aut docenti, aut utilitatis causa juste et legitime imperanti; ex quo animi », magnitudo existit, humanarumque rerum contemtio. (de Of. I. 4.) Ergo hoc qui- .,, dem apparet, nos ad agendum esse natos. Actionum autem genera plura, ut obscu- ,, Tentur etiam minora majoribus. Maximae autem sunt, primum, ut mihi quidem vide- ,; tur, et iis, quorum nunc in oratione versantur, consideratio, cognitioque rerum coe- »,lestium , et earum , quas a natura occultas et latentes indagare ratio potest, deinde », Terump. administratio, aut administrandi scientia, tum prudens, temperata, fortis et ., justa ratio, reliquaeque virtutes et actiones virtutibus congruentes: quae, uno verbo ,, complexi omnia, honesta dicimus. Ad quorum etiam cognitionem et usum jam core ,, roborati natura ipsa praeeunte deducimur." (e Pim. V. 21.) Antequam ad harum sententiarum pondus et argumenrandi rationem dijudicandum transeamus , observemus, quam egregie ex allatis e Cicerone locis firmetur, quam an- tea jam dedimus, rationis veterum , in natura humana cognoscenda, explicatio. . Considc- rantur infantes, ut in primo quasi ortu jacentes, atque in comparationem adducuntur ani- malia; inducitur aetas puerilis, in qua magis jam, quid expetat natura, cernitur, ejusque studia et conatus a natura profecti accurate perpenduntur; comitatur denique observator progredientem aetatem , atque semina, in infantibus larcntia, in pueris turzentia, exculta jam et perfecta ex viris elicit; eo modo, ut optimum quemque tamquam effi»siem naturae atque exemplar inspiciat, in quo scilicet ipsa natura, quid elficore possit, experta esse vidcatur. Pondus jam et argumentandi rationem sententiarum , quas ex Ciceroze adduximus, pere pendentibus, omnia fere occurrunt Cicerorís argumentationi faventia. Eam etiam ob caue sam tam copiose ex ejusdem Operibus excerpsimus, ne quidquam deesset, quod illus- trationi inserviret; neque, ubi ex ipso Ciceroge verborum atque placitorum explicatio et demonstratio commode et satis accurate peti possent, ibi nostra insereremus , Cieeroniants à de- DISSERTATIO PHILOSOPHICA. 43 deteriora, certe neque ex illius mente profecta, neque ejusdem auctoritate innixa. Quis proinde Ciceronez; melius explicet, quam ipse Cicero? atque invenimus, collectis hinc: atque illinc locis, Philosophum Romanum non tantum singularum sententiarum vim ate que rationem ita explicasse, ut nulla alia explicatione indigeat, sed earum pondus. ita ad trutinam examinasse, vereque aestimasse, ut nobis, si fontem Principii officiorum et modum admittamus, quos non esse admittendos e recentioribus insignis celebritatis Phi losophi censuerunt, et reliqua concedenda sint. Innititur enim Ciceronis argumentatio observationibus, ex nativa hominum natura, atque ita ex fonte primario et unico , deri. vatis. Quis in talibus repugnet, quoties sententiarum veritas ex ipsius nature süae recessibus confirmetur, atque clara vóce resonet? —Breviter de singulis videamus. Primum itaque homo se esse sentiens, nihil magis expetit, quam ut pergat illud sen« tire; a nulla re magis abhorret, quam a morte seu naturae suae dissolutione. Se vero diligere totum, est curam omnium partium singularum gerere: quarum igitur omnium: vatione cupit esse affectus, quam optime possit. lloc vero, nisi insanus, quis des monstrátione indigere arbitratur: praesertim postquam Cicero, provocatione ad naturae vocem nondufn contentus, rationes etiam, cur ita sit, et aliter esse nequeat, ad. persua- Sionem adducendas putavit: quas nos ex eodem excerptas antea jam dedimus. Ut vera sciamus, quid nobis secundum maturam tuendum sit, introspicienda est natura humana, quidque ei insit, investigsandum. 2 Neque longa opus disquisitionez statim offerunt sese duae partes diversae et secretae a se invicem: corpus et animus. Atque ita illud tuendi sui studium, cum ad corpus pertinet, tum ad animum. Priore loco corpus spectatur, ad cujus conservationem et tutelam, quid natura praescribat, diligenter examinatur, atque ex indiciis non dubitan- xis colligitur; eo modo , quem Cicero jam antea ut optimum et certissimum ducem commendaverat. is locus, qui de corporis partium conservatione agit, ita a Cicerone est explicatus, inque omnium oculos ita incurrit, ut nihil addendum supersit, nihil ar- gumentandum aut refellendum relinquatur: naturaque ipsa Ciceromis ore locuta esse vi- deatur. Pertinet vero illa ad naturam accommodata custodia praecipue ad animum, ut- pote partem praecellentem , et longe illustrissimam. — Ei igitur quaenam natura indidit, tuendaque commendavit? Summum cognitionis discendique amorem, ingeniique facultates, quas sibi datas esse $entiunt omnes, perficiendi et excolendi studium. Necesse non est, ut fulciamus hanc sententiam , cujus vim atque veritatem praeclare adeo ex humana natura expressit et cone signavit Cicero. F2» Ad- [71 ; n TH'OSZÓ6Be9'ckK'E Adest deinde conjuncta huic agendi semper aliquid maxima instigatio: ita ut et iner- tissimi homines sempiternam quietem fugiant: pueri quiescere nunquam possint, optimi ec praecellentes viri, quanto magis sunt praecellentes, tanto minus quieti tribuant, li» bentiusque labores suscipiant. Inest denique animo libertatis et quasi principatus cupido, ita ut, quid agat, libere agere, et sic vivere, ut velit, flagitet ( de Off. 1. oo. conf. ib. L. 4.^, neminique, extra se libenter obtemperet, ipsumque semet aliis anteponendi vehementissimo studio du- catur. Argumentandi rationem facile unusquisque perspexerit in eo esse, ut initium ducatur qb humana natura: ei quae insunt, ut sunt, observentur et explicentur: eo tandem modo exemplis ex omni hominum aetate petitis illustrentur et probentur, ut nulla dubi- tatio relinquatur. Presse adeo naturam: ducem sequitur , ut nullis nisi naturae vestigiis i$nsistat: quidquid ei insit diligentissime colligat, nihil aliunde arripiat. Pondus vero atque efficacia earum, quas Cicero adduxit, rationum, maximum est: in eo fuit auctor, ut ostenderet, quaenam naturae hominis insint, ut inde, quid ei custodiendum natura comm-.ndarit, efficeret: elicuit, quae revera adsunt, atque ut primum inde officiorum Principium constituatur, nihil jam amplius requiritur, nisi ut aptetur illud praecep- tum: , vive secundum naturam ," illis, quae naturam homini indidisse ex Czcerone proba- vimus. Quoniam igitur natura, secundum se ipsam ut vivat, hominem devincit: primo obligatus est homo ad ea, quae, ad se ipsum relata, natura ei custodienda tradidit: ex natura igitur obligatus est ad amorem sui; ommes nempe partes suas, quaeque ad eas pertinent, servandi et tuendi, quam optime possit, salvas et integras, —Obligatus igie tur homo est ad omnia illa officia, quae ex hoc amore sui derivantur , sese ab. omni parte custodiendi, injurias repellendi, facultates et vires cum corporis tum animi exco. lendi et perficiendi, statum externum curandi, eumque laude, fortunis, fama, digni- tate, aliis rebus innumeris, augendi et ornandi, mniverse ita felicitatem suam amplifie candi, ut diligendi sui studium , quantum optime ex natura fier? potest, explcatur, Omnia igitur erga nosmet ipsos officia cognoscendi illud Principium fons est uberri- mus, dux certissimus, lumen ubique conspicuum: cum dquaaueír, si non impediatur, nos sponte ad eg deductura sit, quae ad vitam humanam quam beatissime transigen- dam, conducant- officiaque, quibus eo consilio fungendum est, quasi digito indicet, Quamdiu igitur humana natura non ex homine tollitur, obligatus erit ad ea oflicia, quae ex Principio diligendi sui derivantur, observanda et implenda: idque erit primum Philosophiae moralis et officiorum Principium, Unum officiorum fontem aperuimus: videamus de reliquis, Ho* DISSERTATIO PHILOSOPBDBICA 45 Homo non tantum se esse sentit, sed et alios extra se esse percipit, communi et sie mili natura sibi aequales et conjunctos: ,, nihil est enim unum uni tam simile, tam » par, quam omnes inter nosmet ipsos sumus. Quodsi depravatio consuetudinum, si » opinionum vanitas , non imbecillitatem animorum torqueret et flecteret , quocunque » coepisset, sui nemo tam similis esset, quam omnes sunt omnium. [taque quaecunque $»,€st hominis definitio , una in omnes valet. Quod argumenti satis est, nullam dissimili- , tudinem esse in gencre: quae si esset, non una omnes definitio coerceret. Etenim , Tatio, qua una praestamus belluis, per quam conjectura valemus, argumentamur, re- , fellimus , disserimus , conficimus aliquid, concludimus , certe est communis ; doctrina .» differens, discendi quidem faculias par, nam et sensibus eadem omnia comprehenduntur : » €t €2, quae movent sensus, itidem movent omnium: quaeque animis imprimuntur, de » Quibus ante dixi, inchoatac intelligentiae, similiter in omnibus imprimuntur: interpres- » que est mentis oratio , verbis discrepans , sententiis congruens. Nec ést quisquain » gentis ullius, qui ducem naturam nactus, ad virtutem pervenire non possit. Ntc só- at lum in rectis, sed etiam in pravitatibus, insignis est humani generis similitudo: nara » €t voluptate capiuntur omnes, quae etsi est illecebra turpitudinis, tamen habet quid- ,; dam simile naturalis boni: laevitate enim et suavitate delectans, sic ab ' errore mentis; » tamquam salutare aliquid , adsciscitur: similique inscitia mors fügitur, quasi dissolu- » tio naturae; vita expetitur, quia nos, in quo mati sumus, continet ; dolor in maximis » malis ducitur, cum sua asperitate, tumr quod naturae interitus videtur sequi; proptér- » Que honestatis et gloriae similitudinem beati, qui honorati sunt, videntur; miseri E autem, qui insloriiz molestiae, laetitiae, cupiditates , timores , similiter omnium mentes » pervagantur: ncc, si opiniones aliae sunt apud alios, idcirco, qui canem et felemt ut 5 deos colunt, non. eadem superstitione, qua ceterae gentes ,. conflictantür. "Quae autém , natio non comitatem, non benignitatem , non gratum animum et beneficii memorem , dili- » git? quae superbos, quae maleficos, quae crüdeles, qoae ingràtos j non aspernatur , ,non odit? quibus ex rebus cum omne genus hominum sociatum inter se esse intel- » ligatur, illud extremum est, quod recte vivendi ratio meliores eH. 5x (e Lég. i Xo. II.) Haec, quamquam non ommia et singula aeque facile probentur, alqne ab omni objec- rione vindicentur, universe tamen, si consilium spectes, recte ita argumentari Cicero videtur: nam etiamsi diversi fortasse sunt homines facultaübus nativis ratione quazi- 141i;, ut loquuntur Dialectici, ratione tamen dqzaZitatis universi et singuli simillimi sunt. In omnibus idem plane subest fundamentum; initiaque, tum corpori tum animo infixa, uni data, nec alteri negata fuere, Cumque ita tanta naturae similitudine conjurt- F 5 gatt- cà S.AOTYB |j d 1 L7 46 J« "RW CTPGPMODO RBS BTDCURAE gantur. homines facile intelligunt, eorumque animis ultro quasi insitum et inculestüm fuit, quod nobis sit molestum, idem non gratum esse ejusdem naturae participibus z quod nobis jucundum , idem non ingratum ceteris hominibus. Inde fit, ut sensu felicita- tis et infortunii aliorum. imbuamur et moveamur; simulac vero fortunae et infortümti aliorum perceptione et sensu afficimur, continuo benevolentia abripimur 5 aliorum et voe luptatem et dolorem non tantum percipimus , sed et iisdem deleétamur et angimurt do« demus, ctm dolentibus , laetamur cum laetantibus: atque ita, ,, nihil est tam illustre, , Dec quod latius pateat, quam conjunctio inter homines hominum, et quasi quaedam societas et communicatio utilitatum. , et ipsa caritas generis humani: quae nata a primo satu, quo a procreatoribus nati diligmntur, ét tóta domus conjugio et stirpe conjutt. » gitur, serpit sensim foras; cognationibus primum , tum affinitatibus, deinde domicillis, » post vicinitatibus, tum civibus et iis, qui publice socii atque amici sunt, deinde totius , complexu gentis humanae. Quae animi affectatio suum cuique tribuens, atque hanc , quam dico, societatem conjunctionis humanae munifice et aeque tuens, justitia dicitur, cui sunt » adjunctae pietas , bonitas , liberalitas , benignitas , comitas, quaeque sunt generis ejusdem. » (de Fin. V. a. 3.) »llle benevolentiae motus , animo inditus, hominem ex se ipso velu- 5» ti in alios transfert , ut, quemadmodum hi affecti sint, ipse perinde quodammodo se affici $4 sentiat. " (sunt vérba Viri Cl. Cras, Diss. Jaud. p. 75.) Homo scilicet ipse, sive in statu jucundo , seu in molesto versans, a natura incitatum se sentit, ut se omnesque partes suas tueatur, vitamque reddat quam beatissimam; aliorum vero commodi vel incommodi sensu affectus, impulsum se a natura experitur, ut eodem modo sentiat et agat, ac si id, quod revera ad alios pertinet, suum ipsius esset commodum aut incommodum. Ita tum amori sui, quo utitur ad suum statum tuendum, alterum quasi pro se ipso sub- stituit: quae ex illo amore ratione sui oriuntur officia, ea nunc in alterum convertit: atque obligatum se sentit ad illius, eadem, qua sui ipsius, cura atque propensione, feli- "citatem augendam: atque promovendam. Haec in explicationem benevolentiae in alios praemisisse licuerit, quae attulimus, tum quod ipsa res illustratione egeat, tum quod eam a Cicerone observatam quidem et indicatam, zinus vero ea copia atque ubertate, qua quidem reliqua, expositam exornatamque videbamus. Cicero nempe pluribus in lo- cis benevolentiae sensum , et societatis appetitum , ita copulavit et miscuit, ut hi magis ad consociationis initia explicanda inserviant, saltem non distinctam plane ét absolutam unius appetitus ab altero significationem habeant. Ut vero Cicero in aliis, quamquam paucioribus locis, utraque discernit; sic et nobis separare a se invicem convenientius et necessarium visum fuit; quia, etiamsi studium societatis multa mutuatur a benevolen- tia, - PM] DISSERTATIO PHILOSOPHICA 4j tia, benevolentia rursus illustratur et amplificatur ,. addita! consociationis appetitione, muita tamen officia ex uno principio hauriuntur et necessario, quibus alterum fons tem non aperit. . Cicero vero, utpote vir zoamigóe, ad illam, civilem et politicam ratios nem omnem inter homines conjunctionem libenter redigebat.et exigebat;. eo consilio ut, in quo mirifice ipse sibi placebat, ad reip. administrationes, resque. publicas , gerendas, perpetuo orationem dirigeret. Quibus, ut hoc obiter moneamus ;' denuo illud. confirma- tur, quod in Prolegomenis explicuimus, studium Philosophiae in Cicezoze originem pro- prie duxisse ex Eloquentiae civilis studio, ad quam Philosophiam rursus, ubi. poterat, referebat, cujusque, in ipsis Philosophicis quaestionibus. occupatus, non facile oblivis- eebatur. Nihilominus tamen aperte satis unum: ab altero secernitz quod quatenus faciat, jam ipsius verba evincant. » Fit a natura, ut communis hominum inter homines naturalis sit commendatio, ut » oporteat hominem ab homine, ob id ipsum quod homo. sit, non alienum videri , ? (de Fin. MH. 19.) , et ad participandum alium. ab alio. communicandumque inter omnes » jus, nos natura esse factos." (e Legg. l. 12.) ,, Impellimur autem natura, ut pro- » desse velimus quam plurimis, imprimisque docendo, rationibusque prudentiae, tra- » dendis. Itaque non facile est, inyenire, qui, quod sciat ipse, non tradat alteri, Tta non solum ad discendum propensi sumus, verum etiam ad docendum. Atque, ut tau- ris natura datum est, ut pro vitulis contra leones summa vi impetuque contendant: Sic ii, qui valent opibus, atque id facere possunt, ut de Z7ercu/e et de Libero acce- pimus, ad servandum genus hominum natura incitantur. Atque etiam Joyce, cum O. M. dicimus, cumque eumdem Salutarem, Hospitalem , Statorem , loc intelligi; volumus, salutem hominum in ejus esse tutela, Minime autem convenit, cum ipsi inrer nos abjecti neglectique simus, postulare, ut diis immortalibus eari simus , et ab iis diliga- mur." (4e Pis. Ill. eo.) , Natura," scilicet, ,, vi rationis hominem conciliat homini, et ad orationis et ad vitae societatem : ingeneratque imprimis praecipuum quemdam amorem in eos, qui procreati sunt; inpellitque, ut hominum coetus et cele- brationes esse, eta se obiri, vclit, ob easque causas studeat parare ea, quae suppedi- tent et ad cultum et ad victum , nec sibi soli, sed conjugi, liberis, ceterisque, quos caros habeat, tuerique debeat: quae cura exsuscitat etiam ánimos, et majores ad rem gerendam. facit. " (Ze .Of I. 4.) , Homines nempe hominum causa sunt generati, ut ipsi inter se aliis alii prodesse possint: in hoc naturam debemus ducem sequi, et communes utilitates in medium afferre, mutatione officiorum , dando, accipiendo ," (4e Of. L7.) , cum ad tuendos conservandosque homines hominem natum esse vijca- » mus." (de Fin. lll. 20.) ,, Proxime et secundum deos homines hominibus maxime uti- » ^ » E ^ ^ » » ^5 » » » » » » » 18 li^g&^orT H'Ó R^R!E C K'E » utiles esse possunt;" sed non modo prosunt plurimum homines hominibus, sed et obsunt: quae cum ita sint, ,, primum hoc statuo, esse virtutis conciliare animos homi« , num et ad usus suos adjungere. — Etenim virtus omnis tribus in rebus fere verti- tur: quarum una est, in perspiciendo,, quid in quaque re verum sincerumque sit. — » Alterum cohibere motus animi turbatos, quos Graeci zz£; nominant, appetitionesque , 5» quas illi &pgae, obedientes efficere rationi: tertium iis, quibuscum congregamur, uti , moderate et scienter; quorum studiis ea, quae natura desiderat, expleta cumulataque ,» habeamus, per eosdemque, si quid importetur nobis incommodi, propulsemus; ulcis* , camurque eos, qui nocere nobis conati sunt, tantaque poena afíliciamus, quantam ae- » quitas humanitasque patitur." (de Off. II. 3. 4. 5.) Detrahere vero aliquid al- » teri, et hominem hominis incommodo suum augere commodum, magis est contra na- , turam, quam mors, quam paupertas, quam dolor, quam cetera, quae possunt aut ,» Corpori accidere aut rebus externis. Atque hoc eflcit ipsa naturae ratio, quae est ,» lex divina et humana: cui parere qui velit (omnes autem parebunt, qui secundum na- , turam volent vivere) nunquam committet, ut alienum appetat, et id, quod alteri de- ,» traxerit, assumat. Etenim multo magis est secundum naturam excelsitas animi et , magnitudo, itemque comitas, justitia, liberalitas, quam voluptas, quam vita, quam , divitiae, quae quidem contemnere ct pro nihilo ducere, comparantem cum utilitate » communi, magni animi et excelsi est, detrahere autem alteri sui commodi causa ma. » gis est contra naturam, quam mors, quam dolor, quam cetera generis ejusdem. , Itemque magis est secundum naturam, pro omnibus gentibus , si fieri possit, con- 4, servandis, aut juvandis, maximos labores molestiasque suscipere, ( imitantem ZZercu- » lem illum, quem hominum fama beneficiorum memor in concilio coelestium colloca. vit) quam vivere in solitudine, non modo sine ullis molestiis , sed etiam in maximis voluptatibus , abundantem omnibus copiis; ut excellas etiam pulchritudine et viribus, Quocirca optimo quisque et splendidissimo ingenio longe illam vitam huic antepo- nit, ex quo efficitur, hominem naturae obedientem homini nocere non posse. Deine de, qui alterum violat, üt ipse aliquod commodi consequatur, aut nihil se existimat contra naturam facere, aut magis fugiendam censet mortem , paupertatem , dolorem , amissionem etiam liberorum, propinquorum, amicorum, quam facere cuipiam injuriam, si nihil existimat, contra naturam fieri hominibus violandis, quid cum eo disseras , qui omnino hominem ex homine tollat? sin fugiendum id quidem censet, sed et mule , to illa pejora, mortem , paupertatem , dolorem, errat in eo, quod ullum aut corpo- , ris aut fortunae vitium animi vitiis gravius existimat. — Atque etiam, si hoc nae , tura praescribit, ut homo homini, quicunque sit, ob eam ipsam causam, quod is 3 , ho. DISSERTATIO PHILOSOPHICA, LN ., homo sit, consultum velit, necesse est, secundum eamdem.naturam omnium utilitatem ,; esse communem: quod si ita est, una continemur omnes, et eadem lege naturae prohi- . ,; bemur: verum autem primum: verum igitur et extremum." (de. Off. lll 5. 6.) ..,, Si » quis voluerit, animi sui complicatam notionem evolvere, jam se ipse doceat, eum virum ,, bonum esse, qui prosit, quibus possit, noceat nemini, nisi lacessitus injuria. "- (ib, c.19.) Exillo igitur benevolentiae fonte, non tantum nemini nocendi officium emanat, sed etiam, ut quam plurimis prosimus , atque etiam ignotis: ea officia pracbeamus, ,, quàe ., Sunt generis ejus, quod ab Ez£o positum in una re, transferri ip permultas potest: .. » lomo, qui errantí comiter monstrat yiam , » Quasi lumen de suo lumine accendit , facit , » ANihilominus ipsi lucet , cum t1lli. accenderit. 7 », Una ex re satis praecipit, ut, quidquid sine detrimento possit commodari, id trl« ,, buatür vel ignoto. Ex quo sunt ill communia, non prohibere aquam profluen- , tem, pati sb igne ignem capere, si quis velit: consilium. fidele: deliberanti: dare, »» quae sunt iis utilia, qui 3ccipiunt, danti. non molesta: quare et his utendum: est, .. », €t semper aliquid ad communem utilitatem afferendum. " (e Offic. L. 16.) | Cum. itaque constet, ,, unam esse hominum inter ipsos vivendi parem, communemque ratio- », Dem, deinde omnes inter se naturali quadam indulgentia et benevolentia, tum etiam »» SOcietate juris; contineri," (de Legg. Ll. 13.) ,,ex eo perspicitur, cum hanc benevo- », lentiam tam late longeque diffusam vir sapiens in aliquem pari virtute praeditum coü- », tulerit, tum illud effici, quod quibusdam incredibile videatur, sit autem necessarium , . », Ut nihilo sese plus, quam alterum, diligat. Quid est enim, quod differat; cum. sint », Cuncta paria? Quodsi interesse. quippiam tantulum modo potuerit, jam amicitiae no-. », men occiderit; cujus est ea vis ut simulatque sibi aliquid quam alteri maluerit, nulla » Sit." (ibid. c. 12.) Quam profunde enim benevolentia et caritas aliorum homini insita sit, ex amicitia perspici potest: .,, quae nihil aliud est, nisi omnium divinarum , . » humanarumque rerum cum benevolentia et caritate summa consensio ,". ( de Zfziic. 6.) Quaeque certe non. magnopere adeo vigere, adque tantum amoris et consensus fastigium . tvehi in. homine possit , nisi conjunctionis et mutuae benevolentiae semina: a natura j&m sparsa essent. ltaque ex hac, quae in amicitia floret, caritate aucta et fere perfec- 11, intelligatur, quaenam ejusdem in homine adsint initia? , Quodsi exemeris ex natura. » "erum benevolentiae conjunctionem, nec domus ulla, nec urbs: stare poterit; ne agri » Q'idem cultus permanebit: id si minus intelligitur, quanta vis amicitide concordiaeque » Sit, «x dissensionibus atque discordiis percipi. potest. | Quae, enim domus tam stabilis , * qae tam firma civitas est, quae non odiis atque dissidjis funditus possit everti? ex quo, G » quans Bo: KOXH4R)?'TJH IDTIR (Bl E /CC K E , quantum boni sit in amicitia, judicari potest: atque. hoc. quidem omnes mortales ime. ,telligunt, et re probant. Itaque si quando aliquod officium exstitit amici, in periculis , aut adeundis, aüt communicandis, quis est, qui id non maximis efferat laudibus?: qui , clamores tota cavea; in Pacuyi- fabula, cum ignorante rege, uter eorum esset Oes/es y » Pylades Orestem se esse diceret, ut pro illo necaretur, Orestes autem. ita, ut erat, » Orestem se esse perseveraret? Stantes plaudebant in re ficta; quid arbitramur in vera » fuisse facturos? facile indicabat ipsa natura vim. suam: cum: homines, quod. facere »Jipsi non possint, id recte fieri in altero judicarent."" (e Z/mic. 7.) Quanta au-. » tem vis amicitiae sit, ex hoc intelligi maxime potest, quod ex infinita societate » generis humani, quam conciliavit ipsa natura, ita contracta res est, et adducta in » angustum, ut omnis caritas aut inter duos, aut inter paucos, jungeretur. " ( ib. c. 5.) » Sic autem mihi perspicere videor, ita natos esse nos, ut inter omnes esset societas » quaedam: major autem, ut quisque proxime accederet." (ibid.) ,, Quapropter a na». ».tura mihi videtur, potius quam ab indigentia, orta amicitia, et applicatione magis ani« ».micum quodam sensu amandi , quam cogitatione, quantum illa res utilitatis esset » habitura. Quod quidem quale sit, etiam in bestiis quibusdam animadverti potest, 5 Quae ex se natos ita amant ad quoddam tempus, et ab iis ita amantur , ut facile » earum sensus appareat; quod in homine multo. est evidentius. Primum ex ea caris » tate, quae est inter natos*et parentes; quae dirimi, nisi detestabili scelere, non potest. » Deinde cum similis sensus existit amoris, si aliquem nacti sumus, cujus cum morie ».bus et natura congruamus , quod in eo quasi lumen aliquod probitatis et. virtutis- » perspicere videamur, Nihil est enim amabilius virtute, nihil, quod magis alliciat ad- », diligendum: quippe cum propter virtutem et probitaterh eos etiam, quos nunquam: » vidimus, quodammodo diligamus." (conf. Orat. pro Marcello c. 3.) », Quis est, qui €. Fabricii, M? Curii, non cum caritate aliqua et. benevolentia mee ,, moriam usurpet, quos nunquam viderit? quis autem est, qui Tarquinium Superbum , »» Qui Sp. Cassium , Sp. Maelium , non oderit? Cum duobus ducibus de imperio in Italia ,, decertatum est, P»yrrAo et Hannibale: ab aero, propter probitatem ejus, non nimis » alienos animos habemus; alterum propter crudelitatem semper haec civitas oderit. » Quodsi tanta vis probitatis est, ut eam vel in eis, quos nunquam vidimus, vel » Quod majus est, in hoste etiam diligamus: quid mirum, si animi hominum moventur, ,4 cum eorum , quibuscum tust conjuncti esse possunt, virtutem ct bonitatem perspicere 5, Videantur?.. Quamquam confirmatur amor ct beneficio accepto, et studio perspecto y ,, €t. consuetudine adjuncta, quibus rebus ad illum primum motum animi et amoris ade » hibitis ,. admirabilis quaedam. exitrdescit begevolentiae magnitudo." (de 44mie. 8. 9. T. , 5 Ut DISSERTATIO:. PHILOSOPHICA br , Ut enim benefici liberalesque' sumus, non ut exigamus gratiam (néque enim bentfi- » cium foeneramur) sed natura propensi ad liberalitatem sumus; sic amicitiam mon spe: , mercedis adducti, sed quod omnis ejus fructus in ipso áiore inest, expetendám pus ,» tamus. (ibid.) Ipse enim se quisque diligit, non ut aliquam a se ipse: mercedem. eti- » gat caritatis suae, sed quod per se sibi quisque carus est: quod nisi idem in amici- , tiam transferatur, verus amicus nunquam reperietur: est enim is quidem:j tamquárü , alter idem. | Quodsi hoc apparet in bestiis, volucribus, nantibus , agrestibus j cicurie ,» bus, feris, primum ut se ipsae diligant, (id enim pariter cum omni animali mascis » tur): deinde ut requirant, atque appetant, ad quos se applicent ejusdem generis ami-' - » mantes: idque faciunt cum desiderio; et.cum, quadam similitudine amoris humanis » quanto id magis in homine fit natura, qui et se ipse diligit »et alterum anquirit ,,Cuüjus animum ita cum suo misceat, ut elliciat pene "unum ex duobus?^ (ibid. zr. ): quod inde maxime etiam apparet, ,,quod caritate benevolentiaque sublata y omnis est:e »,'vita sublata jucunditas."! (ibid. »7.). Quis denique illam. benevolentiam et caritatem , homini erga alios innatam , non agnoscat in religiosa reverentia curaque niortuorum 5 quod :, mortuis tam religiosa jura. tribuunts quod mon facerent profecto ;-:si- nihil -ad:: . 5$,:€0s pertinere arbitrarentur. " ( e zf;zic. 4.) - Atque etiamsi: sciant homines 5 illam:curam : ad mortuos, sensu carentes, nihil pertinere, tamen ad. se pertinere :existimant 5; caritatem: quam vivis debitam intellexerant , mortuis etiam réliquiis. nom:denegare : ide cujus tribuens dae ratione et variis ritibus agit Cic. Tusc. I. 43. sqq. et praecipue Ze Lzgg. ll. or. ad nem Libri. .Quin.ne morientes quidem in extremo spiritu relictos: non:/curare possunt, quamvis ar« tea etiam. sibi forte neglectos* ,, quoniamque illa vox inhumara et: scelérata "ducitur » eorum, qui negant sé recusare, quominus, ipsis mortuis, terrarum omnium deflagra- » tio consequatur, quod vulgari quodam versu Graeco pronüntiari solet; : certe verum » est, etiam iis, qui aliquando" futuri sint, esse propter ipsos consulendum. .Ex hac: , animorüm affectione, testamenta, commendationesque morientium, natae sunt." (de: Fin. ML. 19. 20.) Sic Cicero, de testámento Epicuri, in quo Metrodori liberorum cu- ram Hermacho injunxerat, loquens (e Fiz. IL. 31.) , ista. commendatio ; puerorum 5^ inquit ,, memoria et caritas amicitiae, summorum officiorum 'in' extremo: spiritu conser«- » Vàtio, indicat, innatam esse homini probitatem gratuitam , nón: invitatani 'voluptatibus, » hec praemiorum mercedibus evocatam. Quid enim. testimonium majus quaerimus , » Quae honesta et recta sint, ipsa esse optabilia per sese, cum videamus tanta officia. » morientis? Atqüe Laelius" (de Zmic. c. 12.) mihi " testatus, -,j non fiinori' cue » Tae est, qualis resp. post mortem meam futura sit, quam qualis: hodie sit," —" ^. G 2 La 3a ADLUSRSPCOTI!IH'/O ROB E'C KE -Tta;eruimius ex Cicerone secundum Principium seu fontem officiorum erga alios. Amor iile. maturae similitudine totum humanum genus mutua societate devinxit, ita ut natura fa-. cile declaret, amorem illum iisdem officiis ratione aliorum nos obligare, quibus ex Qi- A«vría ratione: nostri. devincimur. Inde eadem vi a natura incitamur, injuriam nobis il-. latam repülsare, atque ab eadem retinemür aliis inferre jinjuriam. — Inde 'obstrictos nos. sentimus, ut eádem caritate alios: tueamur; eorum statum conservemus, felicitatem: pro». moveamus, qua nos ipsos custodire ommibüs modis conamur: adeo quilem ;. ut 'alio-. rum salutem nostrae praeferre non dubitemus, praesertim si eorum studium, 'ex collatis. beneficiis et consuetudine adjuncta, perspexerimus: id certe si fir, ut unus pro altero. Se devoveat, ab.omnibus laudatur et tantopere extollitur, ut facile, quid velit na:urae. vis atque propensio,.conspicuum ipsz faciat; Atque insignis hujus benevolentiae vis. et magnitudo in amicitia viget:'in quo potius alterum nobis, quam mos alteri praeferi- mus, mortemque pro-amico ipsam oppetere non haesitamus: tum tanta conjunctione ligane: tur amici, ut quasi unus fiat ex pluribus. Sed ne erga mortuos quidem illam benevolentiam. plane deponere possumus, quorum memoriam sepulcris, monumentis, statuis, honora-' mus et conservamus: dum:ipsi morientes, ad quos post mortem certe nihil pertinent. viventes;'cura moventur relictorum , iisque magnopere favent, llaec omnia a Cicerone" ita investigata:atque- confirmata sunt, ut, quid his addendum aut demrendum:,.nesciamüs, : Ypsa naturae: vox in Ciceronis verbis qus resonat, neque quidquam MI bia aut derivatum immixtum:. est, pP oM 3 : 42 ejiis iO€IST, S80 Ex illis igitur initiis, ex natura jam evolutis, secundum fisci exsistit , natura nos esse devinctos ad alios etiam" homines ;benevolentià persequendos;' ' eorum «corpora, fortünam .extermam y animos ,!'tuendos : eorumque felicitatera, quoad fieri potestj quam ' maxime promoyvendam.: Ex eo: itaque universe omnia erga alios homines "officia intelli-. guntur et cognoscuntur, inde; secundum naturam virtutis, humanitas, liberalitas, gra- tus animus amicitiae, memini. injurias. inferendict- facile remittendi officium : hinc mise- xicordia, aequitas, justitia, fides, magnitudo animi, aliae, deducuntur et percipiuntur. Hinc .contra. naturam. vitía j»crudélitas ;- astutia, .fallaciae, malitia, calliditas, doli, odia, invidia; calumniae, inimicitiae , obtrectationes ; injuriae, furta, perfidia, homicidia, quam sint. foeda: vitanda. et;detestanda, unusquisque intelligit. 1 . Sed: videamus;ide. tertio; Principio. . $» Natura; solitarium. mihik,amat,.semperque ad aliquod tamquam adminiculum anni- » titur — quin,etiam, si quis ca asperitüte est, et immanitate naturae, congressus uf. hominum fugerit, atque oderit , qualem fuisse Athenis 'Zizienem nescio quem accee. » pimus; tamen:is pati non possit, ut non guine aliquem ,. apud. quem evomat virus . » acer« $a! DISSERTATIO PHILOSOPHIC A. 55 » Acerbitatis suae, Atque hoc maxime judicaretur, si quod tale possit contingere, ut » aliquis nos deus ex hac hominum frequentia tolleret, et in solitudine uspiam collo- » cafet, atque ibi suppeditans omnium rerum , quas natura desiderat, abundantiam et » copiam, hominis omnino adspiciendi potestatem eriperet, quis tam esset ferreus, qui » €am vitam ferre posset, cuique non auferret fructum voluptatum omnium solitudo? » Verum ergo illud est, quod a Tarentino 244/rcAyzz, ut opinor, dici solitum ,. nostros » Senes commemorare audivi, ab aliis senibus auditum: si quis in coelum. adscendis« : » Set, naturamque mundi .et pulchritudinem siderum perspexisset, insuavem illam ad- » mirationem ei fore, quae jucudissima fuisset, si aliquem, cui narraret, habuisset. ? (de Z4mic. c. 3.) , Quodque nemo in summa solitudine viram agere velit, ne cum » in&ünita quidem voluptatum abundantia, facile intelligitur, nos ad conjunctionem con- .» gregationemque hominum, etad naturalem communitatem, esse natos. Quemadmodum membris utimur prius, quam didicimus, cujus ea utilitatis causa habeamus; sic inter nos natura ad civilem communitatem conjuncti et consociati sumus. Quod ni ita se haberet, nec justitiae ullus esset, nec bonitati, locus. Et cetera putant (Stoici) nata esse. hominum. causa, eos autem communitatis et societatis suae. — Quoniamque ea nas tura esset hominis, ut ei cum genere humano quasi civile jus intercederet; qui id conservaret, eum justum , qui migraret, injustum fore. Sed quemadmodum, theatrum cum commune sit, recte tamen dici potest, ejus esse eum locum, quem quisque oc-. cuparit: sic, in urbe mundove communi, non adversatur jus , quominus suum quidque cujusque sit. Cum autem, ad tuendos conservandosque. homines , hominem natum esse videamus ,' consentaneum. est huic. naturae, ut sapiens velit gerere et administrare remp. , atque, ut e natura vivat, uxorem adjungere, et velle ex ea liberos." ( Ze Pim. IH. e0.) ,, Pertinere autem ad rem arbitrantur , intelligi, natura fieri, ut. liberi a pae rentibus amentur; a quo initio profectam communem humani generis societatem per- sequuntur. Quod primum intelligi debet figura membrisque corporum , quae ipsa declarant, procreandi a natura habitam esse rationem. Neque vero haec inter se con-* gruere possent: ut natura et procreari vellet et diligi procrcatos non curaret. Atque etiam in bestiis vis naturae inspici potest, quarum in foetu et educatione laborem cum. cernimus, naturae ipsius vocem. videmur audire; — itemque formicae, apes, cico- niae, aliorum etiam causa quaedam. faciunt; multo magis haec conjunctio est hominis: itague natura sumus apti ad coetus, concilia, civitates. Mundunr autem censent regi numine Deorum, eumque esse quasi communem urbem,.et civitatem hominum et Deo- Tum, et unumquemque nostrum ejus mundi esse partem: ex quo illud natura conse- » qui, mt communem utilitatem nostrae anteponamus. Ut enim Jeges omnium salutem G 3 " sip- $43 4 X wy cw: gw »955»5»g.£-wu55sx5*5 54 | $$ R TH ORBECEK E » singulorum saluti anteponunt, sic vir bonus, et sapiens, et legibus parens, et civilis » officii non ignarus , utilitati omnium plus, quam unius alicujus aut suae , consulit, — Ex: » quo fit, ut laudandus slt is, qui mortem oppetat pro rep., quod doceat cariorem » €s5se patriam nobis, quam nosmetipsos. " ( de Fir. III. 19.) — Sed quae natura prin- » cipia sint communitatis et societatis humanae, repetendum altius videtur. Est enim: » primum, quod cernitur in universi generis humani societste; ejus autem vinculum est » Tatio et oratio (conciliatrix humanae maxime societatis, Ze Legg. I. 9.) quae docendo, » discendo , communicando, disceptando, judicando, conciliat inter se homines, conjun- » gitque naturali quadam societate. Neque ulla re longius absumus a natura ferarum, ein quibus inesse fortitudinem saepe dicimus, ut in equis, in leonibus; justitiam , » aequitatem, bonitatem non dicimus: sunt enim rationis et orationis expertés. Ac la« » tissime quidem patens hominibus inter ipsos, omnibus inter emnes, societas haec estz » in qua omnium rerum, quas ad communem hominum usum matura genuit, est servanda » communitas: quae descripta sunt legibus et jure civili, haec ita teneantur, ut sit cone » Stitutum,, e quibus ipsis cetera sic observentur, ut in Graecorum proverbio-est, ami« » Corum esse omnia communia. — (Gradus autem plures sunt societatis hominum; ut » enim ab infinita illa discedatur, propior est ejusdem generis, nationis ,' linguae; qua » maxime homines conjunguntur. Interius etiam est ejusdem esse civitatis; multa enint » Sunt civibus inter se communia, forum, fana, porticus, viae, leges, jura, judicia, » Suffragia, consuetudines, praeterea et familiaritates, multisque cum multis res ratio- », nesque contractae, Arctior vero colligatio est societatis propinquorum: ab illa enim immensa societate humani generis in exiguum angustumque concluditur, Nam cum sit hoc natura commune animantium , ut habeant lubidinem procreandi, prima socie- tas in ipso conjugio est; proxima im liberis: deinde una domus; communia omnia. Id autem est principium urbis, et quasi seminarium reip. Sequuntur fratrum. con« junctiones: post-consobrinorum , sobrinorumque, qui, cum una domo jam capi non possint, in alias domos, tamquam in colonias, exeunt. Sequuntur connubia et affini- nitates; ex quibus etiam plures propinqui: quae propagatio et soboles origo est re» rump. Sanguinis autem conjunctio benevolentia devincit homines et caritate: . magnum » €st enim, eadem habere monumenta majorum, iisdem uti sacris, sepulcra habere com- » munia: sed omnium societatum nulla praestantior est, nulla firmior, quam cum viri » boni, moribus similes, sunt familiaritate conjuncti: illud enim honestum, quod saepe s dicimus, etiam si in alio cernimus, tamen nos movet, atque illi, in quo id inesse vi» » detur, amicos facit. Magna etiam illa communitas est, quae conficitur ex beneficiis e Hltro et citro datis, acceptisqug: quae et iutüa et grata dum sunt, inter quos. ea sunt, v3. y 3 * $ DISSERTATIO PHILOSOPHICA, 55 » Sunt, firma devinciuntur societate. Sed, cum omnia ratione animoque lustraris, omnium ,, focietatum nulla est gravior, nulla carior, quam ea, quae cum rep. est unicuique ., nostrum: cari sunt parentes, cari liberi, propinqui, familiares; sed omnes omnium »» Caritates patria una complexa est: pro qua quis bonus dubitet mortem oppetere, », Si ei sit profuturus? Quo est detestabilior eorum immanitas , qui lacerarunt omni ». Scelere patriam, et in ea funditus delenda cccupati et sunt et fuerunt." ( de Of. I. 16. 17.) Sed contra, ,, quo sis alacrior ad tutandam remp., sic habeto: omnibus, qui » patriam conservarint, adjunxerint, auxerint, certum esse in coelo ac definitum locum , 5», Ubi beati aevo sempiterno fruantur: nihil est enimr illi principi Deo, qui omnem ,, hunc mundum regit, quod quidem in terris fiat, acceptius, quam concilia coetusque ,, hominum jure sociati, quae civitates appellantur: harum rectores et conservatores , hine »» profecti , huc revertuntur." (Soma. Scip. €. 3.) ,, Sed si contentio quaedam et ,, comparatio fiat, quibus plurimum tribuendum sit officii, principes sint patria et pae ,, entes, quorum beneficiis maximis oblisati sumus; proximi liberi, totaque domus, ., Quae spectat in nos solos, neque aliud ullum potest habere perfugium: deinceps bene .» convenientes propinqui, quibuscum etiam communis plerumque fortuna est. (de » Ofíc. l. 16. 17. ). 4, In omni igitur honesto, nihil est tam illustre, nec quod latius », pateat, quam conjunctio inter homines hominum, et quasi quaedam societas et com ., municatio utilitatum , et ipsa caritas generis humani, quae nata a primo satu, quo a »» procreatoribus nati diliguntur, et tota domus conjugio et stirpe conjungitur, serpit .. Sensim foras, cognationibus primum, tum affinitatibus, deinde amicitiis, post vicinis ,, tatibus, tum civibus, et iis qui publice socii atque amici sunt, deinde totins come », pléxu generis humani. .Quae animi affectio, suum cuique tribuens, atque hanc, quam »» dico, societatem conjunctionis humanae munifice et aeque tuens, justitia dicitur, cui .» Sunt conjunctae pietas , bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis », Cjusdem: atque haec ita justitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. .7lNam cum sic hominis natura generata sit, ut habeat quiddam innatum quasi civile ,, atque populare , quod Graeci zoAirixóy vocant, quidquid agat quaeque virtus; id ca coim» ,7munitate, et ea, quam exposui, caritate atque societate humana non abhorrebit. "Apparuit ex disputatis, quam variis et firmissimis nexibus, et vinculis, natura homi«- num inter se societatem devinxcrit, ita ut nulla superesse dubitatio possit, quin necese sanum plane sit homini, ut aliis, tamquam adminiculis, annitatur, eorumque conjun- cuone delectetur. — Atque societatis illius appetitus initia, causas, atque progressus, incres menta, et constitutiones civitatum et rerump. tam diligenter, tam egregie et vere, persecus- tus est Cicero, ut his facile simus contenti ; neque plura, aut magis ornata, desideremus. Quod- *5O- J. BR." "TP-H0 RKB'E' GO X" E Quodnam momentum aliud, quam illud naturale principlum , universorum salutem suae anteponendi; atque ita societatem humanam etiam interitu suo conservandi et tuen- di; quodnam, inquam, aliud, quam illud ipsum , impulit atque incitavit CoZrum , Coclie tem , Seaeyolam , JDecios? nonne hanc naturae praestantiam videmus in Leozida, Regu- jo, Bruto, aliis permultis humani generis ornamentis ; quorum , quia universorum salutem suae antetulerunt, ad coelum ab omnibus evehitur virtus, et magnitudo animi, quorüm- que nomina et laudes immortali memoria in omnium ore versantur? Ex illo itaque Principio omnia derivantur officia, quae ad tuendam inter homines so- cietatem , cujus quisque pars est, valent, spectantque; atque obligatur homo naturali praecepto ad omnia ea observanda et praestanda, sine quibus illud societatis vinculum universorum saluti, quantum fieri potest, prodesse nequeat. Et jam, ni fallor, ex ipso Cicerone patuit differentia inter Principium officiorum erga alios, et officiorum socialium fundamentum. Ex priore enim universe emanant ofícia erga alios homines, tamquam ejusdem naturae participes, eorumque felicitatis, quoad fieri potest, promovendae; ex posteriore vero, conjunctionis appetitione fundato, illa deducuntur officia, quibus socie- tas hominum, variis gradibus et generibus distincta, certis legibus et jure definita et attemperata, custodiri et servari possit. Aliud certe est, caritate aliorum. duci, aliud Societatis, certis regulis contractae et constitutae, desiderio incitari: et quamvis unum Principium multa ab altero mutuetur, cumque eo arctissime sit conjunctum , tamen di- versa origine innituntur. Confirmantur certe officia socialia benevolentiae studio: multa tamen ex illo necessario derivantur, quibus frustra, vel difficillime, hoc tamquam fon- tem substituas. Possit adesse in natura humana benevolentiae erga alios Principium , sine illo societa- tis appetitu; cujus itaque diversa ab altero principia recte ex humana natura Cicero elicuit; officiorumque tertiam, a reliquis separatam et discretam , originem investigavit et ostendit, Investigemus denique, nonne et quarti officiorum Principii semina nobis natura indide- rit, et quomodo illa Cicero exposuerit. , Ésse praestantem aliquam aeternamque naturam, et cam suspiciendam admirandam- » Que hominum generi, pulcritudo mundi, ordoque rerum coelestium cogit confiteri, ? (de Divin. 1. 72. ). ,, Quae, quanto consilio gerantur, nullo consilio assequi possüe » mus." (de Nat. D. 1l. 38.) ,, An, cum machinatione quadam moveri aliquid vie ». demus, ut sphaeram, ut horas, ut alia permuita, non dübitamus, quin illa opera , sint rationis: cum autem impetum coeli, admirabili cum celeritate, moveri vertique » Videamus, constantissime conficientem vicissitudines anniversarias, cur summa salute » e 1 1 A 5l 1 EM, DISSERTATIO PHILOSOPHICA 57 » €t conservatione rerum omnium: dubitamus, quin ea non solum ratione fiant, sed » etiam excellenti quadam. divinaque ratione?" (4e Nr. D. ibid. cf. capp. sqq.) » Haec igitur et talia innumerabilia cum cernimus , possumusne dubitare, quin his » praesit aliquis vel effector (si haec nata sunt, ut P/z;omi videtur), vel (si semper » fuerunt, ut Zfriszo/el] placet) moderator tanti operis et muneris?" (usc. OQ. I. 28.) » Plerique ( quod maxime verisimile est, et quo omnes duce natura vehimur) Deos , €sse dixerunt." (de JNzz. D. l. 1.) ,, Id enim est primum, quod inter omnes, nisi » àdmoduin impios, convenit, mihi quidem ex animo exuri non potest, esse Deos. " (de Nat. D. Ul. 3.) ,, Firmissimum hoc adferri videtur, cur Deos esse credamus, ?, Quod nulla gens tam fera, nemo omnium tam sit immanis, cujus mentem non im- ,, buerit Deorum opinio. Multi de Diis prava sentiunt; id enim vitioso more effici so- flet: omnes tamen esse vim et naturam divinam arbitrantur. Nec vero id collocu- » tio hominum aut consensus efücit: non institutis opinio est confirmata, non le- »» gibus. Omni autem in re consensio omnium gentium ex zz/urae putanda est.'" CTusc. Q. Y. 13.) Sed et alio modo homo Deorüm notitiam habet, cumque iis conjunctus est, Animi," scilicet, ,, hominum quadam ex parte extrinsecus sunt tracti et hausti, ex ,, quo intelligitur, esse extra divinum animum, humanus unde ducatur: humani autem ,, animi eam partem, quae sensum, quae motum, quae appetitum habeat, non esse » ab actione corporis seéjugatam: quae autem pars animi rationis atque intelligentiae ». Sit particeps, eam tum maxime vigere, cum plurimum absit a corpore: (e Divis. i. 81. conf. L 49. med.) quoniam ,, ratio nihil aliud est, quam in corpus humanum » Pars divini spiritus mersa. " (.Segeca Epist. 66.) ,, Est igitur animus coelestis ex al- 5, tissimo domicilio depressus, et quasi demersus in terram , locum divinae naturae, aeter- ,, hitatique , contrarium. Sed credo Deos immortales sparsisse animos in corpora huma- 5, Dà, Ut essent, qui terras tuerentur, quique, coelestium ordinem contemplantes , imita- ,, Tentur eum vitae modo atque constantia." (e Semect. C. 21.) », Animal itaque hoc » providum, sagax, multiplex, acutum , memor, plenum rationis et consilii, quem voca- », mus hominem, praeclara quadam conditione generatum est a supremo Deo. Solum est ,, €nim ex tot animantium generibus atque naturis particeps rationis et cogitationis, cum ce- 5; tera sint omnia expertia. ^ Quid est autem, non dicam in homine, sed in omni 'coelo at- ,, Que terra, rationedivinius? — Est igitur ( quoniam nihil est ratione melius, eaque et in 5, homine et in Deo ) prima homini cum Deo rationis societas. Inter quos autem ratio , in- s, ter eosdem etiam recta ratio communis est: quae cum sit lex, lege quoque consociati "ü H 5 hO* 58 ndn Be o (TH y: ROB 2E(G KS » homines cum Diis putandi sumus, : Inter quos porro est communio legis, inter eos come , muniojuris est. Quibus autem. haec. sunt inter.eos communia , et civitatis. ejusdem habendi ,, Sunt: si vero iisdem imperiis et potestatibus parent; multo etiam, magis parent huic coe- », lesti descriptioni, mentique divinae et praepotenti.Deo; nt;jam universus hic mundus ,, unacivitas communis Dcorum atque hominum. existimanda . et quod in .civitatibus.ratione »» Quadam , agnationibus familiarum distinguuntur status; jid in rerum natura tanto est ,, magnificentius, tantoque praeclarius, ut homines Deorum agnatione et gente téncantur, 5, Nam, cum de natura omni quaeritur, disputari sólet, Cet nimirum (ita. sunt, ut' dis- ES putantur ) perpetuis cursibus , conversionibus coelestibus, extitisse quamdam maturitatem », Serendi generis humani :.quod sparsum in terras atque satum, divino auctum sit ani- ., morum munere: cumque alia, quibus cohaerent homines, e mortali genere sumserint , ., quae fragilia essent, et caduca, animum tamen esse ingeneratum a Deo; ex quo vere », Vel agnatio nobis cum coelestibus, vel genus, vel stirps, appellari potest; itaque ex 4, tot generibus nullum est animal, praeter hominem, quod habeat notitiam aliquam » Dei; ipsisque in hominibus nulla gens est, neque tam immansueta, neque tam fera, quae non, etiamsi ignoret, qualem habere Deum deceat, tamen habendum sciat, Ex »» quo clüicitur ilud, ut is agnoscat Deum, qui, unde ortus sit, quasi recordetur ac »» noscat. ^? Sed alia etiam ratione homines Diis devincti sumus, — . y2i ISl ed » Sit " » » w » ? » nempe ,, hoc a principio persuasum omnibus , dominos. esse omnium rerum » ac moderatores Deos, eaque, quae gerantur, eorum geri ditione ac- numine: eosdemque » optime de genere hominnm mereri; et qualis quisque sit, quid agat, quid in se admite » tàt, qua mente, qua pietate colat religiones, intueri, piorumque et impiorum habere , rationem. llis enim rebus imbutae mentes haud sane abhorrebunt ab utili ac. vera » sententia," (e Legg. ll. 7.) taque juris principia a natura, petiturus primo poscit Cicero ut sibi detur, ,, Deorum immortalium — . vi, natura, ratione, potestate, mente, » numine, naturam omneni regi." (de. Legg. 1. 7.) 4 Zeno, dixit — de maxima re —- eo- » dem modo: divina mente atque natura bg uniyersum;, atque ejus maximas pare » tes administrarii? (de Jin. IV. 5.) |, quam vim, animum. esse dicunt mundi, eam- , demque .esse mentem sapientiamque perfectam , quem Deum appellant ,, omniumque » rerum, quae sunt ei. subjectae ,. quasi prudentiam, quamdam , procurantem. coelestia » maxime: deinde in terris ea, quae pertinent ad homines." (.4cad. E, 8. ) 4 Sunt " autem ,, Philosophi et fuerunt, qui omnino nullam. habere censerent humanarum , rerum » procurationem Deos, Quorum si vera sententia est, quae potest esse pietas ?, quae » sàn- Dept om me DUE [ DISSERTATIO PHILOSOPHICA 59 4 sanctitas? quae religio ? haec enim. omnia pure ac caste tribuenda Deorum. numini ità » Sunt, si animadvertuntur ab his, et si est aliquid a Diis immortalibus hominum generi » üibutum,. Sin autem bii neque possunt nos juvare, neque volunt , nec omnino » curant: nec quid agamus, animadvertunt, nec est, quod ab his ad hominum vitam » permanare possit: quid est, quod ullos Diis immortalibus cultus, honores, preces -, adhibeamus? In specie autem fictae simulationis, sicut reliquae virtutes, ita pietas in- ».€55e non potest, cum qua simul et sanctitatem et religionem. tolli necesse est; quibus » SHblatis, perturbatio vitae sequitur, et magna confusio. Atque baud Scio, an, pie- , tate adversus Deos sublata, fides etiam, et;societas generis humani, et una. excellen- » tissima virtus , justitia tollatur. Sunt autem ali Philosophi, et hi quidem magni at- » que nobiles, qui Deorum mente atque ratione omnem mundum .administrati et regi , censeant: neque vero id solum, sed etiam ab iisdem vitae hominum consuli et pro- » videri: nam et fruges, et reliqua, quae terra pariat, et tempestates -ac temporum » varietates, coelique mutationes, quibus omnia, quae terra gignat, maturata pube- » Scunt, a Diis immortalibus tribui generi' humano; multaque — colligunt, . quae talia. » Sunt, Ut ea, ipsa Dii immortales ad usum hominum. fabricati. pene- videantur: (de ANat.. D. 1. 2. ) atque horum unum Ciceronem fuisse Blülospphonum,, €x antecedentibus ultro apparet, ; a Hominum caritas et amicitia gratuita est. Quanto : Bast magis- Deorum ? *qui nuila : re egentes, et inter se diligunt, et hominibus consulunt, Quod. ni ita sit, quid ve- », néramur , quid precamur Deos? cur. sacris. pontifices, eur auspiciis augures praesunt 2 ». quid optamus a Diis immortalibus ? quid vovemus? quas cerémonias | religionesque » non metu, sed ea conjunctione , quae .est- "homini cum Deo , conservandas puto. ?* ( de Legg. Yl. 15.) ., Quae enim potest esse sanctitas, si Dii humana non curant 2 » quae autem animans natura nihil curans? ? (de Nar. D. I| 40. conf. 1l. : Il. 36.) " 3 i15: $ Atque ita officia nobis. on. tantum sunt ialinsfioals &rga.t tiosbietipsos! erga alios , €rga societatem , sed im primis. etiam erga summum. illud; ac! divinum nus men, . quod praeest mundo , quod, curat, homines, quaeque ad eoruhr usui pertinent , et res gubernat : cujus agnatione et quasi familia tenemur , gratuita ejus benevolentia creati. . Obligati igitur sumus. ad illad numen ,. quodcunque sit, ,, sive enim' natura, síve » , aether , siye ratio, sive amens, sive. fatalis; necessitas; sive divina léx, sive quid aliud ,, dixeris 5 idem est quod a nobis dicitur Deus : (Lactant, Instik, 1. 59-81 y: ad illud t^t H 2 igi- 6o | 3p R^OUVT'HO-R BECGOKXK'IE igitur numen pie, sancte et religiose, colendum: ita ut illud nobis conciliemus , atque. gratum ei animum semper maxime testemur. TT » Modestiam etiam quamdam cognitio rerum coelestium affert iis, qui videant, quan- 5 tà sit etiam apud Deos moderatio, quantus ordo ; ct magnitudincm animi , Deorum » opera et facta cernentibus : justitiam etiam, cum cognitum habeas, guid sit sum- ,mü rectoris et domini numen , quod consilium , quae voluntas; cujus ad natu- » ram apta ratio vera illi et summa lex a Philosophis dicitur." ( de Fiz. IV. 5.). » Hanc igitur video sapientissimorum fuisse sententiam , legem neque hominum in- » geniis excogitatam, nec scitum aliquod esse populorum , sed aeternum quiddam j » quod universum mundum regeret , imperandi , prohibendique sapientia, [ta prin- » cipem legem illam et ultimam mentemr esse dicebant, omnia ratione aut cogentis aut , vetantis Dei; ex qua illa lex, quam Dii humano generi dederint, recte est lauda- 4 ta:'est enim ratio, iensque sapientis, ad jubendum et ad deterrendum idonea," —' ,,A parvis — didicimus., s? iz jus vocat, atque ejusmodi alias, leges nominare 5 » sed vero intelligi sic oportet , et hoc et alia jussa ac vetita populorum vim mom » habere ad' reete facta vocandi, et a peccatis avocandi: quae vis non modo se- » nior est, quam aetas nci et civitatum , sed aequalis illius, coelum et terrás. tuentis et regentis, Dei." — ,, Erat enim ratio profecta a rerum natura, et ad recte fa- ciendum impellegs , et a delicto &vocans; quae non tum denique incipit lex esse, cum scripta est, sed tum, cum orta est. Orta autem simul est cum mente divina: quam ob rem lex vera. atque princeps, apta ad jubendum et ad vetandum , ratio est recta summi Jovis." (4e Legg. IE 4.) ^, Est quidem (illa) vera lex, recta ratio naturae congruens, diffusa in omimes, constans, sempiterna, quae vocet ad officium jubendo, vetando a fraude deterreat: quae tamen neque probos frustra jubet, aut vetat, nec improbos jubendo. aut vetdhdo movet, Huic legi nec obrogari fas est, nec derogari ex hac aliquid licet, neque tota abrogari potest. Nec vero aut per Se-. natum ,.aüt per populum, solvi hac lege possumus. Neque est quaerendus expla- nator aut interpres ejus alius : neque erit alia lex Romme, alia Athenis , alia nunc, alia posthac; sed et omnes gentes, et omni tempore, una lex, et sempitere na et immortalis continebit: unusque erit communis quasi magister et imperator omr- nium Deus ille, legis hujus inventor, disceptator, lator: cui qui non parebit, ipse se fugiet, ac naturam bominis aspernabitur, atque hoc ipso luet maximas poenas, , etiamsi cetera supplicia, quae putantur, — " (Fragm. ex Cic. L. HL. de Rep-- servatum a Lact, VL 8.) RIETI MRENM Quid DISSERTATIO PHILOSOPHICA. 6i: Quid hisce gravius et sublimius excogitari potest? Diffusa est per omnes, omnes cone tinens, adstringens et obligans , una lex moralis, ex mente divina orta et quasi de- promta, cujus non verbis hominum, sed naturae voce, contenta et expressa significatio ita omnium animis hominum inscripta et quasi insculpta est, ut qui illi se subtra- hat, naturam suam continuo ex se ipso tollat. Secundum illam legem ipsa effigies naturae efücta et conformata est, ita ut effigies illa verba legis quasi in- fronte gerat. Atque hujus legis inveniendae et constituendae auctor fuit Deus; idem exercendae et perse- quendae judex et ultor supremus, vindex acerrimus: eo modo, ut qui contra illam le- gem, atque ita humanam naturam peccet, eo ipso, quod se fugiat, maximas poenas da- &urus sit. Quantopere igitur illud numen colendum, venerandum , reverendum? quanto amore prosequendum et diligendum ? a quo ommia ita sunt constituta, ut sunt; omniaque ita "Servántut, ut' suis singula finibus optime satisfaciant: 2 quo generatus, atque ita or- patus est homo, ut patris et auctoris familiam non abnuat, . Ex tali ergo affectione, non institutis orta aut legibus, sed natura ipsa hominis in- nixa, oriuntur ommia illa officia, quae homini erga Deum incumbunt, sive illam natue ram supremam extra se, ex qua omnia pendere ultro agnoscit, — Neque est gens, quae mecessitatem non sentiat, ad superiorem aliquam naturam, quam humanam, refugiendi, cui egens quisque et afllictatus :preces adhibeat, auxilium sperans; cui prosperis rebus florens gratias, et bonorum quasi primitias, grati animi indicia, offerat: ad quam denique om- ni tempore , omnique in fortuna, se convertat, benevolam tutelam obsecrans atque praesidium. His igitur omnium fere hominum, omniumque gentium, communibus ini- tiis fuleitur quàrtum doctrinae moralis Principium, ex quo obligamur ad illum , quem agnoscimus , Deum colendum, venerandum, nobisque conciliandum, omniaque illa officia: implenda, quae ex hoc quarto Principio justa conelusionum serie cliciuntur; Elicit autem Cicero ex hoc quarto Principio officium, quod non adeo ad divinum nue men, quam ad hominem pertinet. Nempe ex amore sui derivari non potest obligatio, vitam tamdiu retinendi, quam nobis a 'supremo numine permittitur: ex quarto igitur Principio deducitur, illicitum et contra naturam esse, suas sibi manus inferre, Audia, mus auctorem. — ,, Vivendi finis est optimus, cum integra mente ceterisque sensibus ,. ,, opus ipsa suum eadem, quae coagmentavit, natura dissolvit; ut navem, ut aedificium », idem destruit facillime, qui construxit; sic hominem eadem optime, quae conglutina-- ,, Vit, natura dissolvit, Jam omnis conglutinatio recens aegre, inveterata facile divel- ;, litur; ita fit, ut illud breve vitae reliquium nec avíde appetendum senibus, nec sine H 5 » Càüe -6a 3. $E. UT)Hi00 R^OB E'.G K/E ,, causa:deserendum sit; vetatque PyrAagoras injussu Imperatoris, id est, Dei, de prae- ,, Sidio et statione vitae decedere." (4e Senect. c. 19.) Et (Somn. Scip. c. 3.) Paulus "dta filium Scipionem Africanum . Minorem alloquitur: ,, Nisi Deus is, cujus hoc tem- ,, plum est omne, quod conspicis, istis te corporis custodiis liberarit, huc tibi aditus ,, patere non potest: homines enim sunt hac lege generati, qui tuerentur illum globum, ,, Quae terra dicitur: — quare piis omnibus retinendus est animus in custodia cor- , poris, nec injussu ejus , a quo ille est vobis datus , ex hominum vita migrane ,, dum est, ne munus humanum, assignatum a Deo, defugisse videamini, " Eadem uti- tur sententia ( Tusc. Q. T. 30. ): ,, vetat dominans ille in nobis Deus injussu 'hinc nos suo ,, demigrare:" (de quo Py£Aagorae et Platonicerum dogmate conf. Davis. ad ill. lw.) quod vero in isto loco addit, Deum ipsum Caton? causam moriundi dedisse, et (e Off. I. 31.) Stoicorum sententiam defendit, id recte putat Peercius (ad Joc. Offic. cit.) Catonis amici gratia potius, quam suo judicio, fecisse, quippe cujus Ca/ozis recens. mors-om- nium tum ore celebrabatur. Certe sententia Ciecrozis fuisse videtur, quae ex locis Som. Scip. c..3. de Senect. c. 19. patet: praesertim ex postremo loco, in quo oblitus, se ex Catonis Stoici persona loqui, suum judicium, contrarium Stoicis, exponit. (conf, de Fin. V. 18.) : Denique jam apparere putamus ex disputatis, Ciceronem: in hac quaestione, quae est de divino numine, et JP/azomez et Stoicos. fuisse secutum , . quod . acourate. legentibus locos adductos liquebit, praesertim ex opere de Legibus et Tusc. Quaess in quibus ex sua ipse persona loquitur: et fatetur ipse, (4e IN. D, lll. fin.) PelIeji, Balbi Cottae, disputationibus de Diis peractis, sibi, ut Academico, ,,.7a/07, (Stoici) disputationem , , ad veritatis similitudinem videri esse propensiorem." ..De qua re qui plura velit, altius indagata, adeat egregiam dissertationem SeAo/tenii, de Philos. Cic. loco, qui est de Divina Natura; in qua, quae diximus, suis singula argumentis fulcita. inveniet. His igitur in quatuor genera dispersis maturae jnitiis, seminibus aut elementis, totum acdificium morale Cicero exstruit : ita ut nullum incumbere homini officium censeat, quod ad unum ex his quatuor fontibus non commode referatur , indeque derivetur. Atque-revera nulla hominum conditio, status aut ordo excogitari potest, cui alia in- stent oflicia, quam quibus cognoscendis ex constitutis principiis detur locus. Ut vero illa ex Ciceroze exposita principia universe dijudicemus, nobis, si Ciceroni assentiamur, de fonte et modo hauriendi principii Philosophiae moralis (de qua re nunc non quaerendum esse putavimus), atque cogitandi, argumentandi et; disserendi legem ejus et rationem spectantes et tenentes, de Cjceronis sententia ex Cicerone judicium feramus, vi. DISSERTATIO PHILOSOPHICA 63 videntur haec principia dicenda esse ita ?rZza, ut contineant ultima naturae decreta: ita proxime'a natura profecta ,' ut his ipsis quasi elementis et lineamentis naturae effi- i gies dclineetur: ita verga , ut natura, qua duce errari nullo pacto potest, ipsa innitan- tur, atque ex ea nonnisi depromta sint: ita perspicua atque evidentia, ut, ope justae et legitimae conclusionis, omnia exinde officia facillime efficiantur; quemadmodum id ex Cicerone abunde ostendimus; quique eas non percipiat, sibi ipsi repugnare censendus sit: ita cerzz, ut, quamdiu bomo ex homine non tollatur, principiorum nostrorum immutata maneat atque firma ratio: ita zz/versa//a, ut omnes omnino homines, status, tempora, complectantur, nullisque, sive erga nosmetipsos, sive extra nos ,. implendis offi- i ciis detur locus , quibus singulis in uno alterove eorum initiorum non adsit fons atque origo: adeo apta denique ad omnia officiorum genera cegzoseezde , ut liquido ex iis effici possit , quid sit officium, quae actio, quinam ejusdem cum humana natura nexus, quid adeo faciendum , quid omittendum ; omnesque omnino doctrinae moralis partes ita y ex iis intelligantur, eorumque ordo, cohaerentia, consensus ct discrepantia perspician- - tür, suisque sinzulae fundamentis et argumentis sustineantur, ut disciplina inde oriatur, quae ex talibus principiis potest, certissima, sibique constans omnino et conjuncta: qua certe optime via sternitur ad naturae fines adipiscendos. Sed forte objiciant nobis ( cui Cicero quoque objectioni occurrendum putavit) , ,, nonne » Sibi saepius repugnent haec diversa principia, sive saltem pleraque ex diversis principiis » derivata oflicia?^ Itaque pauca quaedam de hac re, deque egregio nostrorum principiorum consensu ,' addamus. Cicero igitur , doctrinam moralem, his initiis exstructam , ab ea objectione vindicans, . quasi officiorum pugna esse possit: (Ze Offic. L. Hl. passim) has regulas statuit; detrae here aliquid alteri, et alterius incommodo suum augere commodum, esse contra naturam pro multorum vero incolumitate et salute labores et molestias suscipere secundum natus ram esse (ibid. III. 4. 5.): magis esse secundum naturam, alterius salutem suae praeferre, 4 quam contíaj eoque magis , si incolumitas universorum, praesertim gentium aut socie- tatis, agitur: cx quibus efficitur, hominem, naturae obedientem , homint nocere non posse (ib. III. 5.55 et communis] utilitatis derelictionem esse contra naturam. (ibid. c. 6.) "His itaque regulis, et quasi formulis, constitutis , Cicero (1. c. praesertim. c. 6. 2o. 24. 25.) multas quaestiones excutit, in quibus repugnantia videntur officia, quas tamen omnes ad naturae legem , eademque principia, exigit, scrupulumque omnem de collisione principiorum et officiorum animo eximit: inter quae si contentio oriri videatur, res | statim regulis, ex iisdem principiis effectis et constitutis, dijudicatur et conficitur. ^ , Yes N - m1 neiccpgigrostee Pe utm M e LIT: 64 X d'ou meoinin4r E Verum principiorum Ciceronis fo tantum nulla est repugnantia, sed potius admira- bilis consensus, et intima conjunctio; atque angustissimis vinculis ita sibi sunt annexa atque affinia, ut ex diversis principiis saepe eadem officia oriantur, quae tamen ex di- wersa sua origine magis saepe firmantur et Prpuntus, sibique invicem addunt momenta alia aliis fortiora, magisque nrgentia, Sic ex principio officiorum erga se ipsum homo jam impellitur ad magnas res. gerendas et remp. administrandam , sed magis etiam principium Soie pro salute civium remp, esse capessendam , docet. Quae natura in homine sparsit benevolentiae erga alios semina, ea stabilivit ét con- firmavit propinquitatis et agnationis gradibus condendis: vincula hominum inter homines contraxit angustiore, amore parentum erga natos, in bestiis etiam vigente: atque idem ille in procreatos amor, cognationibus et affinitatibus sensim foras magis magisque se extendens , considerari potest tamquam fundamentum societatis humanae, Certe haec. caderet, nisi illo modo homini hominem natura adjunxisset. Confirmatur benevolentiae conjunctio , ejusque observandae momentum, ex divini numinis in humanum genus col- lata cura et providentia; quod eo amore, cujus ex ipso indicia plurima in homunculos descendunt, ut ipsi inter nos ratione salem nostrum joungamur, summo jure ab humano genere exigere censeatur. (de Piz, IIl. 20.) Quin et ex uno principio existentium. of- ficiorum observantia multo magis absoluta, et perfecta, naturaeque respondens finibus. redditur , si ex altero fonte profecta officia accurate impleantur. Sie studio suae fe- licitatis. augendae multo melius satisfit , aliorum benevolentia, propensione, amicitia nobis ita concilianda, ut nostro usui inserviant: multo magis etiam nobis prosumus, cum consociatione certa praesidia et auxilia vitae nobis paramus necessaria ac jucunda: Occasionemque quaerimus, conjunctius et firmius nos aliis adjungendi. Divinum denique numen, ex cujus voluntate omnis humana constitutio naturalis pendet , nihil magis velit, quam ut illius constitutionis legibus obsequatur, ut sibi, aliis, societati, homo inserviat; et homini ipsi momenta natura indidit , ut voluntati divinae, tamquam su- premae et praestamii naturae, ob id ipsum, quia summi numinis est voluntas, pie et sancte obtemperet. m Atque ita rem nostram peractam arbitraremur, nisi una superesse videretur difficul- tas. Quaestio enim ab Ordine proposita non quatuor ut ex. Cicerone exponerentur Philosophiae moralis principia, rogavit, sed de uno tantum principio quaesivit, ( Conf. qui in eodem fere casu versabatur Vir. Cl. Cras, Diss. superius laud. p. tor. sqq.) Verum nil nos haecce objectio moretur. Initio hujus capitis, quemadmodum et cap. jam DISSERTATIO PHILOSOPHIGA 65 jam IL, monuimus et probavimus, commune esse omnium veterum Philosophorum prin- cipium : ,,vive secundum naturam; " id ab omnibus fuisse concessum , tum recte vitam in- stitui, cum vivatur secundum naturam: tum denique lites et contentiones ortas fuisse, cum quid esset illa natura, quidque vellet, indicaretur. Quoniam igitur illud principium , generalibus adeo et vagis verbis conceptum, Veteres diversissimis modis explicarent , ita ut iisdem verbis utentibus opposita et contraria saepe sententia esset, exponendum erat, quamnam huic formulae communi Cieero sig- nificationem annecteret: atque ea demum expressis verbis addita, poterat vero sensu prin- cipium Philosophiae moralis appellari. Si itaque quaeritur, ut unum morum principium ex Ciceronis scriptis exponatur, continuo paratum responsum: ,, vive secundum naturam ! sed ut merito nomine principii moralis universe, et principii, cui Cicere favebat, par- ticulatim, vocari posset, diligentius, quid naturam Ccero dixisset, inquirendum erat. Quod cum fecerimus, quatuor eam partibus, seu potius principiis subordinatis, con- stare ex sententia Cicerozis invenimus: si itaque velit quispiam principium Crcerozia- zu tradere omnibus illud Veteribus commune, ,, vive secundum naturam,"' nil nobis in- vitis fecerit; modo, si de eo exponendo et definiendo quaestio sit, isto modo explicet, "quo a Cicéroge esse acceptum , ex ejus scriptis probare conati sumus, T A NST UM. Quid aliis accidat, nescio. Me. Tesentem. sic. affcere solet M. "lullius, praesertim, ubi de bene vivendo disserit, ut dubitare non possim , quim illud pectus, unde ista prodierunt , aliqua divinitas occupari. ERAsM. Epist, ad Joh, Ulattenum. ex r9 Aeg 159 Gu eRude ee APRAR - : . E ^ * ja Wu tir tn 4 EN , ! '5 L] ^ - J *- ri Cx 1v 1 £ : i 1 ' tog ^ PET Rn CAM PIER, FRANEQUERANI, PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM CANDIDATI, ET IN FRANEQUERANO ATHENAEO STUDIOSI, DISSERTATIO AD SOLVENDAM QUAESTIONEM , 4 NOB. FACULTATE PHI- LOSOPHIAE THEORETICAE zr LITT. HUM. A. MDCCCXVIL PROPOSITAM: Qua ,, de Justo Vondelio, Poéta Zragico, " Postulatur », ut Ejus in hoc genere virtutes explicentur, nec non, quid a Grae- », cis Latinisque Poetis profecerit , indicetur. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vii, MENSIS FEBRUARII ÁÀ., MDCCCXVIIT, E m / | h [ ! DEP - RA MX " Y VW. À 31 ' 1 tA P ET '&iL 20 T1pcC )4 l ] | AO : j i j j: : í rg" HN 4 TEM M" * - * 1 Be " : ( | i ] E A X. o C A "T MO EOTIE 2040 MAGVOPETOG qu SADYLIAOUHWCO. qJapDI3OSQ ' ea AM LI . r , ^ L " oun 4 MU à £a t ^ CHE iu i33) du ^ VM eg ^ ' HI , ' : dá , Tr R3 HADOL *. RESPONSIO AD QUAESTIONEM LITERARIAM, s QUAESTIO. D. Justo Vondelio, ?o2/z Tragico: ut ejus in hoc genere viriutes explicentur , nee non , quid a Graecis Latinisque poétis profecerit , indicetur, Apud omnes gentes, nulla non aetate, verum fuit omnes homines gloriae cupidine duci, Nulla gens adeo fera et moribus est destituta: nulla aetas adeo debilis ac viribus ex- pers, cui non sua laus, suumque decus, sunt proposita. ld adeo verum est, ut ho- minem optimo isto, ad magnum et elatum quidquid excitante , stiínulo prorsus caren- tem, nobiscum humanae naturae esse participem , aegre credamus. Stimulus iste, ani- mo insitus, cum educatione crescit et in dies augetur, quo nulla aetas juvenili magis indigere videtur. Hoc enim in vitae spatio animi motus sunt vehementissimi, quorum impetu cavendum est ne a veri bonique studio deflectamus. Qua re vix aliquid Sum» mo Imperante dignius excogitari, credo, potuit, quam addita Literarum illecebris, juve» nilis doctrinae et eruditionis praemia. Hisce enim promulgatis, baud fieri potest, quin novo impetu, novo animi ardore, ad artes et scientias excolendas, juvenes feramur; quin nobis, in aetate honoribus. saepius carente, honores esse propositos laetemur, miAil volentibus arduum csse confilentes. A 2 ' Ego ^ PUEOTOROI OODOASMOPUESR Ego vero, propositis ab Academia Zugduno-Bataya, certaminibus Literariis , stwe dium quoque meum sensi excitatum , neque potui, quin vires. nervosque intenderem om- nes, ut aliquantulum fortasse gloriae in hoc.doctrinarum genere consequerer. Operam mavandam censui promulgatae a Facultate Literaria Quaestioni: , De Justo Fondelio,. » poéta Tragico, ut ejus in hoc genere virtutes explicentur, nec non quid a Graecis » Latinisque poétis, profecerit , indicetur:" labori magnae quidem' ut videtur molis, ast utilitate sua operis molestiam compensanti. Si enim in auras vota mea dilabantur, interiozem cum veteris Tragoediae, tum ipsius 7//ozde/ii, speciminum cognitionem, mihi superesse sentio, certus iz zmegmis suffWcere voluntatem. Hisce praemissis, ad propositum transeo, meumque Opusculum .Leydensium Professo- rum aequitati et indulgentiae vehementer commendo. - Divisionem a me factam nullam praemisi, cum ipsa divisionem indicet quaestio promulga- 12. Caput Primum de 7ozde/io agit, cujus vitam , nostro licet sermone vernaculo satis: cognitam, paucis tamen attingere ex officio. meo esse credidi, ut facilius cetera intelligeren- tur. Altero de Nostri in genere Tragico virtutibus dicetur. Ultimo profectus ex veterum cognitione sunt considerandi, Exempla nonnulla adjiciam , ad hanc partem pertinentia. € A PUT PRIMUM $8. Ie : E , De Nostri patria et parentibus, ustus Vondelius, jure maximus illorum, quos sinu suo Belgica terra fovit, dictus et habitus poéta, natus est anno p. C. NN. MpLxxxvH (1), Coloniae 4grippinae, ut ipse hocce fragmento: ,Etn (1) Videri potest dedicatio Trag. JM. Smart, De die Natali Pow Vord, , X. M, p. 88, ibique Ode ad Greg. Thaumaturgum, ; - DISSERTATIO LITERAHRI £Z. 5 (2) , Een heimelycke trek » Verleit het hart naer myn geboortstadt Keu/en ," et aliis. multis locis testatur (3). Semper enim patriae civitatis laudes, data opportu- tate, noster ad coelum extulit. , , Patrem habuit cognominem, matrem $zram Kranen, Petri filiam ,' qui Znrverpiae matus, suae aetatis. more, Rhetorices nomine, poésin exercebat. Inde (testatur rerum hujusce temporis callentissimus idem et accuratissimus auctor Ger/. Brazdiius) (4) Hooftius. Vondelio dictitare sot » Te po&tam esse non miror, cum dotem istam ab » vo tuo Kranenm acceperis. " Ceterum. Justi Vondelii pater pileorum fabrica victum quaerebat, quo deinde opificio relicto, Co/onia-/42rippina profugus, ad aliud vitae genus sese contulit. Cum enim et ipse et conjux ad TeAszo-Papiistaru:zm pacis amantissimam Sectam, pertineret, parvulo adhucdum filio, in ZeZgium migrare decrevit. Ibi , ad finem vergente bello ZJ:panico, renata libertate, CTeAsjo-bap/iszis, ceterisque AReformatis Christianis, suam Sectam sine metu et ex animo profiteri licebat. Hac igitur libertate frui cupiens, cum conjuge et li-. beris, primum Francofurtum, inde Brema petit, unde in Zo/landiam est advectue (tanta iter faciens frugalitate et modestia ,, ut auriga, quo fuerat usus, saepius dictitárit z » Sibi Josephum et Mariam iineris comites esse videri." ) In Ze//zndia primum 7rz- jecti ad Rhenum habitavit: deinde vero, animo mutato, v4mstelaedami (quae urbs, illo tempore, navigatione et mercatura, ita vigebat, ut quae maxime) migrando finem impo- suit, victum non tantum, sed et postea lucrum nactus. Summo igitur jure Nostrum inquilinum sibi civem 247s7e/sedamenses vindicant, euni puerilem aetatem , ceteramque ad nonagesimum et secundum annum fere totam, horum án urbe exegerit. '$. 7. De amore Poéseos et. primordiis .Nostrt. Jam mature in eo verum fieri coepit dictum illud celebratissimum: ,, non fieri sed nasci m » poé- (2) Vid. Poéma de Olyfiak, Ed. Weesianae 4mstelaed', p« 327. (3) Adeatur in primis dedicatio Trag. $. Ursulaee (4) In. vita Ze, , p. 7. ejusd« ed, anni MpCLiV. A 6 PETRI C A'M P'E R » poétas." Doctrinae enim et eruditionis commoda, per angustias rei familiaris, ipsi minus obtigerunt. ld, ea praesertim aetate, qua non admodum Literae Nostrae excultae fuerant, efformando eximii adolescentis ingenio, multum detrimenti adtulit, —,, Ade- » ràt (5) po&ticum ingenium , deérant omnia, quae formando et excolendo ingenio per- s necessaria merito habentur; sermonum veterum cognitio, facultas Latinos et Graecos & legendi, ex divina illorum poési mella sibi conquirendi ; deérat omnis illa doctrina, » qua ars poética , in sollertissimis ingeniis , tanto opere indiget." Sola eruditionis origo et fons erant opera, ea jam aetate, a pottastris, nostro sermone conflata. Quid itaque est quod miremur, prima /orde/ii poé&matia (ut fert adolescentum ingenium) vel nimiis, vel.-nullis, ornamentis insignita fuisse? meritis enim rudia ista et incomta primore dia non plane fuisse destituta, vir summus Z7oofzius testatur (6). ; » En Koster, Fondelen, Dre£roo eu Pictoryn, » Die nu al toonen wat z' hier. namaels zullen zyn.* Quod testimonium si anno wpc datum esse reputemus , patebit jam anno aetatis de- vimo tertio innotuisse Zozdelium. 8. "5: De primo tragico specimine. Decennio post, anno aetatis vigesimo tertio, uxorem duxit Mariem JPo/fam, cujus pater, Co/onise natus, ornamentis sericis vendendis, vitam cum lucro agebat, Noster vero, mercatura conjugi relicta, poísi sese totum tradidit, et, biennio elapso, primum edidit Tragicum specimen, PascAem, numero, sermonis elegantia et enthymematis, priorie bus opusculis praecellens. Id in Jr«Pantío Coczu publice fuit actum. Ceterum haecce tragoedia, multis rudioris ingenii et imperitiae maculis foedata, cum luculentissimis, provectiori aetate editis, Nostri tragoediis (Lucifero e. g. et Gysberto "Imstelio), minime pari numero potest haberi, a quibus aeque distat, ac primum tirune culi alicujus in Literis exercitium a peritissimi praeceptoris celebratissimis operibus. Cujus rei in ipsis temporibus caussa quaerenda videtur. Nempe in ipsa J/ende//i acta- te, et paullo antea, ut in plerisque Europae gentibus, ita apud nostrates, cum omnis poeseos, tum inprimis Scenicae et Tragicae incunabula , rudem inscitiam redolebant, Pra- (5) Brandt. 1. eit, p. 11. À (6) Ep. a Brondiie citata, aam de Kawer im Liefee Dleciferde ( vita Pond. p. 12. ) DISSERTKTIO LITER SARI A. 7 Pravissimae (7) AZerorum fabulae, fictis personis ad fastidium. oppletae,;'ommi vero sie. mili actione, omnibus fere animi affectibus, carentes ,- unicáà erant in JBe/gro nostro, artis tum egregiae, spécimina. Fatemur ineunte. seculo decimo septimo: binas Tragocdiiis;s C Baétenem et^ Gerhardum a:| Velzen ) | Hooftium. edidisse ;: locis ad movendum. animus idoneis, sublimibus poéticis ornamentis ; minime orbatas; sed; ut istae consummatum "Tras goediae exemplar posteris traderent, longe aberat. —Quoriam itaque pacto 7'/ozde/ii , mie noribus multo, àd excolendum ingenium, fontibus usi, primis Tragoediis. magnas cor- rüptae Pogseos tragicae in Je/s/o notas inhaesisse miremur?: Sequentibus vitae 'annis, interiori (ut suo loco videbimus )' cum. veterum ' Tragoediis: familiaritate. contracta, «ab iis artis suae regulas edisceré nostér conatus est (8) neque in' nonnullis ;saltem 'ex: pbs- térioribus in hoe genere operibus:, tantis 'éxemplis. imparem plane: sese praestitit (9. ). Sed, cum ab hac parte nimis illorum: vestigiis inhaeserit, ab-illa in gravissimios:er captu &iffcillimos artis recessus non satis sese penetiaverit, non ubique idemr atque illirattis git gloriae fastigium ; neque Jondelii Tragoediae, licet maximo jure;j:proprer pulcerri- ms, sublimissimos et ciendis aff.ctibus aptissimos, locó$- exquisitam, 'et-majestate -in- Signem, dictionis gravitatem , tanquam poémata laudeftür 'éasdem , ;quas--vetercs illae, tragicae perfectionis laudes meruere. Iis práemissis- ad —— Puppen Z NEULGEETETIG 4 ? fnr 2A m P ' irrita 19 HoT-05 TET] NETS, De reliqua Vonáclii vita, , Cetrisque fag Fotdiis. "i unt. ipw 4 jit 5$ ;''eif 4] 13321U (IT e XU [109 $3331 * JAnno MDcxmt, Pondelius, cum sese Litesrum cogiitione indigere sentiret , utin «arte, f Pott Iba ] .3zdoíip pss maliuosilib trí "quam baci mqi£556] , 2i12ttiJex3 (7) Proprie Rederjyker:. ? (5) Vid, Trag. Firgines CMtghdan ) dedicatio , ibiq. pag. Ed. Cit. Polens [s n, 262, (45:92 90 p55w* J 1 »;, Wy volgen dus de leidstar der aelouden., d kii sin ie c58 i j ui sip3 1T [it55? 331. . 25Y/ 198A TI f » Wy volgen, in hun schaduw , slechts. van veer j nn à ] "y » De Grieken — — etc. " i t )O mius . Orr roro» (9) Hancce opinionem exemplis firmandam centi! ne re durior sideiéhor? n eonocanais choris nón aedüe prudens saepe fuit Noster, ac Graeci et Romani Tragoediae inventores: diverbia zal exi decóti!fines pro- gressa , veterum cxemplo serviliter inhaerens, suis tragoediis immiscuit, — Abalia parte veterum, negligens; nus» quam fere in dilogis arbitrium de dictis et facis. cboro tradidit, quem, aliis, personis scenam ingrey: dro fere semper removit, Cum autem illa chori, pro populo universo agentis , (ur. diserte, Schlegel , [x d. Toncelh. em Fooneclpoizy , parte L) libertas veterum Iragora d sit propria 5 non sais in artis sude recessus sese pnease "Nostrum patebig ^—— : Ln (Qe Q0 ' 8 A fPi-E STR II CAMPER quam excolendam statuerat, progrederetur, huic defectui supplere voluit, Xoeor»sAerti,: aliorumque, in senectute Literis ediscendis operam navantium, exempla sccutus. Primum apuil:z4227/75 quemdam; deinde apud Frisium bbamam; in Scholis Latinis. praecepto- remgiulterioris cognitionis fundamenta posuit. Deinde diversissimi argumenti plurima po&mata conscripsit, in quibus, nisi omnibus, at plerisque tamen, ingenium ,a2 natura efformatum , singularis vis et;elegantia dictionis eminent. Ceterum neque mihi. propositum est ista omnia enumerare, neque in Carminibus Ethi- ci et-Lyrici argumenti Zondelium sequi, cum Literariam tantum motitiam sim. datu fus, deinde vero ad Tragica sola deflexurus specimina. |... | Peractis hisce :studiis ,: alteram Tragoediam Noster edidit, .//ierosólymas J'astatas , quam deinde ex prioribus. scriptis, quaes: J/?rgi/ii exemplo, rapidis flammis tradi jusserat, so- lam servandam est arbitratus. Octo. demum annis post (quibus infirma laboravit vale- tudine) novo: ardóre, poéticis studiis operam, dedit ,. multos, nec minimos illos, brevi tempore progressus faciensi, /700f7/7, Reali,.reenii (qui anno wmpcxxv, Literas Grae- «as et Logicam Zondelium. docuit) aliorumque meritis celebrium virorum ope adjutus. -Hoc autem. prae ceteris admiratione dignum ,e5t, quod. tantis domesticis laboribus, mos Aestiis et aerumnis, tanta paupertate et miseria, praepeditus noster, artem libero, si ulla alia, et sereno animo indigentem, excoluerit. Rixae de religione, lites de politices stu- dio motae, infirma corporis et animi valetudo, frater, qui ipsi fuerat conjunctissimus , Guilielmus, immatura. morte .Reremtus , iter in. Daniam, erepta sibi, tristissimo fato, di- Tecta conjux, mulctae- pecuniariae inflictae , grande aes alienum a dissoluto filio confla- tum;, i;dolor | paternus jin | senectute summa .pauperies ,. vile munus ipsi delatum, quodque ;maximam diligentiam requirebat, Poétam nostrum, (ut de filio filiaque, tenerrima aetate exstinctis, taceam?) haud impedivere, quin innumera carmina, versiones multas e Graeco Latinoque sermone in nostrum , et triginta Tragoedias ederet, quarumi nóvem ex ZLa7i5o Graecoque sermone, pátiiae linguae traditae. Harum nomina sunt: 77oades Senecae, Hippolytus , Hecuba ejusdem: oscphüs sive. Sophompancas, ex Grotii" Latina Tragoedia cognomine , E/ectra, Oedipus Tyrannus, Hercules Trachinius ex Sophoclis , Iphigenia n Taurjs et DÁcenissae,ex Euripidis 'Tragoediis. ; Mlarum,, praeter jam. dictas Pascham ct Hierosolymas V'astatas , Palamedes, Messalina Hine ob'aetorum imprudentiam, Satyram hujusce temporis in hac Tragoedia. quae- "rentum 'a quibus sibi cavendum Z^oendelius est ratus) Firgines) Gysbertus dmstelius, Kretres Sauli filii , Josephus in Dothan, in. JAreypto, Petrus et Paullus, Maria Stuare £a , Salomo , Lucifer , Malmoneus , Jephta, Dayides Exsul, idem in Regnum restitue fus y DISSERTATIO LITERARI A. "$ tus, Samsonus, Zddotias ,, Fratres. Batayi , Phaéton , Adamus exul, Zungchitus, Noa chus, quibus unum drama Leeuwendalios addiderat ( 1o ). .. Ceterum. observandum non minus est. quam dolendum, tantum virum , non pleno jure, a Reformata , quae dicitur, Christianorum secta sibi posse vindicari, Anno. aetatis sexagesimo et secundo Jendelivs , non , ut opinatur J;andtíus, matrimonii spe, sed mi- raculorum et solito majorum rerum amore allectus , Roma - Catholicorum numero sese adjunxit, eadem, (sive sit illa puerilis;ratio, sive simplicitatis negligentia, ) veri igno- rantia deceptus , qua pueri varios.colores expetere, qua Gentiles plures Deos unius et omnipotentis cultui solent praeferre; (Cujus;rei nisi maximus, et non optimus ille, in INostri tragoedias effectus fuisset, mentionem nullam facturi füissemus. Ultimum, jam mortis limina adeuntis, 7/ondelij opus in Tragico genere fuerunt Ver- siones PAoenissarum et Herculis Trachinii, quas octoginta annis uno major confecit. . Obiit senectute confectus, die Februarii x, anni MDcrxxix. cum nonagint$ annis, duae 7Má mensibus, diebus undeviginti , adeoque septendecim annis Euripide ont septem éophocle brevius, vixisset; CAPUT SECUNDUM. Rd LIA IN GENERE P UG VIRTUTIBUS, $- I. Prolegomena. '] U. de alicujus, in quocunque vitae genere , virtutibus agamus , primum videndum est, quaenam ad perfectionis , in hoc genere, culmen requirantur, deinde, secundum tempora. et locos, judicium. est ferendum. TIT IP 'Tetn- (10) Qui editorum speciminum Traágicorum aetatem scire cupiunt, li adeant Zramiíum im yita Pondeii ,. annis passim in margine hujusce operis indicatise B 10 k PRI E JHTI RII CA M'E £&2E! 1 Tempore Pondelii (1) Tragica scena, apud Nostrates,.ad Graeci moris formam sese composuerat, nondum invecüs illis Frae5zco-CGa/lrum subtilitatibus. — Morem hunc Servavcrat. patriae lumen ZJoof?ius, F'ondelii fere aequalis. laud igitur fieri potuit, quin Noster, hoc fere unico usus exemplo, eodem modo "Tragoedias suas conficeret, immo majori etiam studio illorum vestigiis adhaereret, quippe. qui diligentius in hoc genus in- cumberet, Hac de caussa spectandae nobis erunt leges,.ad quas Graeci suas Tragoedias accom- modarunt; cum Zondelius Graecos ,, Latinosque Graecorum imitationi- suam , in hoc £enere, praestantiam. debentes , plerumque secutus sit; quodsi hisce, pro viribus, satis- fecisse ondelium probare queamus , de ipsius in "genere Tragico virtutibus constare poterit. : Et quidem conjecturas doctorum virorum de Tragoediae ortu, ipsius artis fata, híc tradere, nemo.a nobis exiget. Rem ipsam definire, ut inde necessarias veteris ^ Tragoe- diae virtutes efficiamus, minime a próposito erit alienum. : Tragoediam veterem, a qua tanto opere nova deflexit, ita' definit (2) ristoteles * Esw civ TeeygQbim pluris pico czosPximg xxi TtAtlug , (uysfog &yodcus , nouTptvg ACy9» wpig ixdrroU Tüv siàBy £v Uis puiplog OpRyrMy » xxl eU 2i émayytAlas , &AAR OU ÉAéc xxl Qdfow mepulvousm. : » Est igitur Tragoedia imitatio actionis iprolise et Leitduel magnitudinem habentis , » Suavi sermone ,?' (habente scilicet numerum , harmoniam et elegantiam) ,, separatim » Singulis formis in partibus, agentibus ,. et.non per, enagrapiongm » sed per misericore » diam et metum progressa (3). Jam ex hacce definitione efücitur, ut Zfristote/em sequar (quem sibi proposuisse 7om- delium , ex praefatione ad "Tragoediam ZepAta, ut dé aliis locis taceam, manifestum est) bonam Tragoediam sex partibus contineri: Fabu/a, sive rei gestae imitatione , zzoriDus, convenientibus scilicet illis, quos imiteris, et sibi semper constantibus, dictione, se- cundum ZZorgiij dicta (4), personarum indoli accommodata , sententia, apparatu, rei ges- (1) Videatur po&ta Clar. Bilderdykius, Praef. ad Oed, Tyr. versionem Ed, I, p. S. (2) In 4rie Pezrica, C. VII, Ed, Dur. p. 655 in fine. H (3) Alia definitio praesto est in R. P. Bray, e Soc: u, opere celebratissimo Le Thdatre det Grecs , ibique in Disq. de Tragoediae Origines (adeaiur Ed, áfmitelaed. anni 1732, Tom, I. pag. 78.) et apud. Heratium A. P., & Yersu 95 — 1525. (4) lbid. Conferri inter alios meretur Schlegel , Gesch der. Toneelkumit en. Toonecipoézy , vert. deer IN, G. yan. Kam- pen, liber qui legatur dignissimus, DISSERTATIO LITERARI XA, i" gestae temporibus idoneo, st tandem versuum compositione. ( Veteribus Jambicum carmen. maxime placebat, quo, in rebus gravissimis pertractandis, saepe inviti utebantur. Nos- ter vero sermo cum tali metro prorsus sit impar, gravissimum, picum nempe sive Heroicum , sibi Jondelius elegit. ) Spectentur deinde in veterum "Tragoedia necesse est: Prologus, Epirodium, Exodus et Choricum. Prologus exordium quoddam erat, quo Tragoediam spectantibus, ad ipsam - bulam intelligendam , via patefacta est. .Ejzsodium , nexus, sive rerum perturbatio quae- dam, ea praesertim de caussa inserta, ut intentior servetur animus. Jxodus, solutio totius rei, quae JE^isodio quasi aenigma est facta ( 5). Inprimis autem requirebantur uias /oci, temporis, actionis, in personarum denique.nue mero prudens parcimonia. CAoericum carmen, a quo fonte tota "Tragoedia: fluxerat, vario Metri genere conditum ,. actorum colloquiis intersectum erat; id'autem, sive a populi, Sive a seniorum ,. sive a sacerdotum choro, musica et saltatione celebrabatur. Chorus. ille totius. fabulae vinculum erat, audientium visentiumque animos leni et gratioso, vel, re postulante, graviori carmine, ad majores affectus sensim sensimque praeparando. Re- rum a principibus gestarum testis erat perpetuus; quod pro tanta temporüm , quibus maxime apüd Graecos ars scenica viguit, libertate et simplicitate, nullo pacto miran- dum (6). Assiduum, si interjecta carmina excipiamus , factorum dictorümque arbi- trium agebat. Carminum autem argumenta potissimum eligebantur: laus Deorum, vir- tutis, Heroum; vel antea factorum accurata consideratio, Lyricam formam induta. Jam vero, quod maximum efficiat, inter veri nominis Comoediam et Tragoediam , dis- crimen, Z/rcumentum esse nemo infitias ibit. Z4rgumentum Comoediae exodum hilarem , 'Iragoediae tristem requirit. Tristitiam in genere quae moveant, duo sunt, Misericordia nempe et 7error. Misce igitur accommodetur 'Tragica fabula necesse est: quod ut fie- ret, binas vias Tragoediae parentes invenere: crepirérev et dvayvopisiy? id est: commue Zationem (ut definit Z£riszot. l. cit.) status felicis im pejorem , sive ex bona in adver- sam fortunam subitam ruinam, et personae antea mom satis cognitae agnitionem ,; quae metum, misericordiam, vel utrumque, movere debent, ut ex Oedipo Tyrannmo et Electra Sophoclis patere quis neget? Requirebatur et tertium a Veteribus , nempe m4oc. Volebant scilicet a spectantibus dilucide statum doloris et videri et intelligi , in quem zepizérems agentes dejecerat: ex [ quo. '(5) Ds hisce omnibus vix ullus e recentioribus, qui conferatur , dignior videtur Zoiwayie ; A. P. C, UL, 8 v. 1 — 54. E (3 (6) Vid. Zi/derd, Praef, cit. paginis 7 , 8. Ba LES 4 IB ESSUEH] GATMPESm X quo. in. Veterum "Tragoediis effectum est , ut longior ipsis Exodus, sive actus quintus, quani vulgo nobis, esset. Non enim ante, a scena, agentes discedere solebant, quam omnia absoluta forent, quod hodie rarius observatur. Quam saepe enim, de statu per. sonarum, animis haerentes , a spectaculo hodie discedimus? ' Quam saepe ità fabula absolvitur, ut plurimà desideremus? . " li "" í -Spectabatur denique Tragoediae scopus, qui, non, ut nostra aetate, contemplantium fere oblectamento , sed virtuti et religioni promovendae, erat accommodatus. Qua de caus- sa Axodus omnium fere veterum fabularum est, vel poenae Numinis laesi voluntate, ab homine aliquo scelerato sumtae, vel hominis justi integrique salus restituta et vindi- cata: quod ut eflüceretur (7) nunquam epzérerg improbum miserum bonam nancisci fortmnam; aut virum , omni parte probum, malà adíligi licebat. Haec igitur Tragoedia vetus, hae partes , hae normae fuerunt, quas sibi Noster imitan- das.proposuit, ad.quarmm exemplar omnia censuit accommodanda. Quod si in istis virtutes et merita fuerunt, et fuisse quis neget? eisdem virtutibus, in genere Tragico, consequendis-NNoster incumbere debuit: qui si comatus feliciter pst Cessit Vito in genere; Tragico illi nemo detrahet. ; - Si praeterea, majestate, elegantia, vi et gravitate dictionis, quae et nunc magni ha- bentur, multos vicit, merita et nunc J/ozde//o esse adsignanda patebit, $. nx Vondeli Tvaegoediarum, in genere, dijudicatio, [s * Licet in nullo Nostri poético opere non emineat excelsum , elegans, magnum et grave ingenium; attamen in nullo tanta dicendi. vis atque peritia , in nullo tanta merita, quanta in Tragoediis, inveniuntur, Ex isto scripti genere, quod (secundum verissima veteris poétae verba) ome cete- zum, yincit grayitate , magna Pondelii mens , ad quodvis elatum et austerum ab ipsa xatura formata, suavissimum oblectamentum , maximas delicias, petebat (8). Latissimus ibi patebat campus ad exercendum summoque studio excolendum ingenium, Pulcerrima ibi occasio dabatur, illecebris gravis et elati scripturae generis indulgendi, Suum, aliorumque animum, picturis sublimibus, misericordiaeque movendae idoneis, evehendi, affectusque ita vehementissimos excitandi, data ibi opportunitas! lta- tD Mristot, ibid. c. 13. ! (8) Werken der Dat, Maatsch, yan. Taal- sn Dich, , 1I, Deel, 180g, et ibi Clar, Siegenbeekid diuert, "- p. 66 sqq, DISSERTATIO LITERARI A. 13 Itaque quid est, quod miremur, nobilissimo illi sed et diffieillimo Poéseos generi, di- vinam suam artem nostrum consecrasse? Quid mirum Fondelii , cujus, ut vidimus, animus domesticis et externis doloribus fractus ad tristitiam vergebat, tantos in arte tristitiam movente progressus fuisse? Quid, istis perpensis, denique mirum est, tali successu, omnes fere Nostri conatus insignitos fuisse, ut, quorum in percipienda divina vi poéseos animus non plane sit hebes, ii omnes, lectis 7onzdeli praestantissimis Tra- &otdiis, lectis pulcerrimis illis et omni laude majoribus Choricis carminibus, indignatio- ne, misericordia, gaudio et dolore, spe et. metu , in alium quasi orbem rapiantur, et sui obliti; ea, quae lectione perceperint, oculis credant supposita? $. 3. Singularum Tragoediarum consideratio. . Multum sane proficerem , si in laudem 7/ozZe/ii data ab aequalibus | testimonia , in singulas Tragoedias, possem invocare. In omni enim zpízej, temporum et locorum maxi» ma semper ratio est habenda, ne, nostrorum morum studio perducti, perversam sentene tiam feramus. Sed monendum est, nonnullas ex Nostri Tragoediis ejus fuisse argumenti, quod com- mendare, cum temporis saepe iniquitas, tum ipsius poétae culpa, aliquoties vetuit. [ta Palamedem vivo ondelio nemo laudare est ausus: hanc enim fabulam Zezeri Comoc- dise, quam Tragoediae veterum , similiorem esse, quis nescit? In Maria Stuarta et Petro Paulloque Zpostolis Romano - Catholicae religionis praeceptis ita indulsit /ozde/ius, ut Zoof?io quam maxime displiceret, Deinde etiam ob pessimis co- *loribus depictam Reginam Zz4zgZae Elisabetha; in jus fuit raptus poéta, mulctaque pecuniaria adflictus, quam poenam, ob publice actum aedem, jam semel erat ex- pertus. Ego vero iis, quae praesto sunt, testimoniis, ubi datur occasio, utar, quae sententiae meae tanquam argumenta adjiciam; aequo non minus, ac fuit Z/ydecoper?, animo ad liborem memet accingens ( 9). In Zerosolymis V'astatis, altero "Tragico Nostri specimine, argumentum aptum Tra- £oediae desideramus. Partes a Veteribus -requisitae»non- omnes adsunt. $z4/us Commue tatio et Jnagnorisis desunt; multa rudioris ingenii vestigia passim inveniuntur. Haud ta (9) Proeven van Taal - en. Dichtkunde, in vrijm, aanm. op Fordels vett, Horich, van Ovidius, Ed, 2. Leydae 1792, Pracf, p. 32 , 33» B3 i4 . PETRI GA M'PE'R tamen ita se res habet, ut pulcerrimis, et ad affectus movendos aptissime 'excogitatis, lo« cis hocce poéma prorsus sit destitutum. Eminet enim , ut luna inter sidera minora, ita inter locos, qui legantur, minus dignos elegantissimus ille simulque artificiosissi- mus Chorus, primus in altero actu , famis mala et oppréssae urbis calamitates conti- : nens. In dilogis autem finis primae scenae primi actus, qui citetur, dignissimus. In Pa/amede, praescripta veterum accuratius et diligentius obserVantur. Optimus est prolegus: indoles personarum ubique sibi constans. Oppressus et cruenta nece trucida- tus vir integerrimus horrorem spectantibus incutit. ecora quies principis viri jam in mortis limine stantis; ipsius verba (10) cum .Socraiis in carcere dictis ( 11) pari nu- mero fere habenda; dignum, falso accusantibus inimicis, silentium, vel brevissima (ut pro re nullis argumentis egente) responsa; animus nullius sibi conscius mali, admiratio nem, adorationem , inquam, sibi nostram deposcunt. Animum. terrore complet oppres- sorum nefaria crudelitas. Neptuni praedicta de Numinis laesi vindicta, calce scelerato- rum calcem premente, demissa nostra et indignatione tumentia praecordia sensim sensim- que deliniunt. Chorus tertium actum concludens, omni laude major videtur, (licet in eodcm contra temporis locique colorem peccetur). Appendix vero illa, qua ex Graeco- rum castris, nullo adhibito intermedio, in Pria regiam migramus, minus placet; ob- strepit enim /Zoeci uzi;a4i. Ceterum pulcerrima ista Tragoedia nos invitare videtur, ad se- quendum in ulteriori vita : Justum et tenacem propositi virum , quem Non civium ardor prava jubentium , Non vultus instantis tyranni Mente quatit solida. — ( 12) De Gysberto Hemstelio verba. viri nunquam non laudandi, JJugonis Grotii, proferre liceat. Is ex ZLutetiis Parisiorum ita fere ad J'ondclium , missa sibi hacce "Tragoedia, Scripsit (13): ,, Quodsi de opere isto, quae sentio , effari velim , timeo, ne in me » Suspicio incidat, dedicationis officium elogiis aliquo modo remunerandi, quod, neque » hac neque alia via, me secundum merita posse, sentio. — Opus illud, optimo et » €legantissimo partium nexu, sapienter quaesito argumento , tenero affectuum motu, » fluentissimis , sed et conjunctissimis, versibus, undique eminet," Et €15) Act. III. Sc. 5. C11) Vid. P/ate in 4polegia Soeeratit et Euthyphrona , passim, : C12) Her. Od, L. VI. Od. 3. (13 , Brandiiur in vita, Drss5Emn"TATIO LITERNXRÓAIA. 15 -Et maximo jure ita vir summus: Ecquis enim ita est ferreus, quem, in hac Tragoe- dia, Bade«locham excrucians, de sorte dilectissimi mariti, anxietas, et Jadz/ochae fatum non commoveat? Quem non Gozewymi dJemstelii, integerrimi senis , ingruente mortis periculo , serenus animus veneratione complet? Quis non in virgine C/ari:ssé, virili majorem virtutem , erga patrem pietatem, fidemque intemeratam, meliori sorte dignas ar- bitretur, dirasque omnes in sceleratum Haemstedii caput imprecetur, Choro illo pul- cerrimo (in fine Actus III. ) commotus, maxima, de eventu adeo insperato, laetitia pere fundatur ? ; Quae si reputemus, si videamus elesantissimis versibus vitía compensari nonnulla, (verbi caussa, Choros haud paucos, non expectatos, prologum nimis magnum, alterius actus secundam scenam, in quam /7ora/£i praeceptum ,. yersióus Tragicis rem Comicam fion esse exprimendam , nimis quadrare videtur (14), Angelum AapZaZlem-in scenam propterea vocatum, quod aliam salutis CysZerto ferendae viam- 'ondelius non perspexerit ) vitiis illis facile ignoscendo ,-specimen ilud , quod et hodie agatur, dignum omnino esse censebimus. In Zirginibus, sive Sancta. Ursuld, cum Grotio (15), ,, praeter faustissimum nostri » ingenium, laudabilem amorem patriae civitatis, et singularum partium ordinem , mira- » mur." Ceterum Tragoedia, in qua 11ooo virgines insontes morte plectuntur, ad virtutem commendandam facit. Placet Peripeziag, qua , e summo gloriae fastigio, prae» cipitis Attilae copiae, nefanda clade funduntur; sed nimia est miraculorum , hanc cien- tium, series, "Tragoedia de nece Fratrum, Sauli florum, composita, magno indicio esse potest, Jento.sed certo gradu, ad sui yindictam ,. summi (Numinis iram procedere. Dolorem maternum , servorum de pristinis tyrannis ovantium ignobile gaudium, eorumdemque ad dicteria progressam licentiam, optima ratione expressa miramur. Regum regno dignorum indoles in Davide exhibetur, publicam salutem privato gaudio praeferente, et de exitio familiae, sibi quondam infestissimae, lacrymas fundente. Argumentum non ex commo- dissimis sed ita pertractatum est, ut hocce egregii Grezij testimonio 'Trageedia haecce condecorata fuerit. ( Ep. ad 7/24.) ,, Miratus sum tuam, de Sauli filiis, Tragoediam , » neque facile est. dictu ,' quaenam magis minusve sim admiratus : Regias sententias, » vivum et facilem 7;/u7 , aequitatem tuam , cuique suum tribuentem: ZZebraeam ad , unguem expressam dicendi rationem, concinnumve totius operis ordinem. | » une (14) Macquettiur , vid, Proeye yan Dichik, Lotteroeff. , Utr, 1786, T. UI, p. 12 Sgge et JDid, p. 35; €15) Zpiinola scripta , anno 1636, teste Zrandtio , loco laudato, 16 PEE TS3Ryr Dj 'CjATM PIER Tragoediae Josephus. im Dothan et in 24egypto seriem quamdam historicam efficiunt. In utraque vitia nonnulla occurrunt, notatu haud prorsus indigna. Non de sermonibus, extra decori fines aliquando progressis, in rixa 7osepAi fratrum , (in priori Tragoedia ) loquor; e Veteribus enim haec Noster fortasse trahere potuit, quibus haud raro loquendi formulae placuerunt, nostra aetate prohibitae, Scenam tertii actus quartam volo: ibi, ad finem perductis de miserandà sorte querelis, satis inepte ita osep4us de echó in pus teo observatà: » De putgalm baeuwt myn kermen na, myn smeecken , En kaetst terug den allerlesten tarm. etc. ( 16 ). "* In altera autem Tragoedia, contra regionis temporisque habitum agi, nemo, sermonem. ubi de Jove, Penere, ceterisque Graecis Romanisgue Numinibus, ab Zegyptiz muliere ea aetate institutum audiat, qua certe nondum res Aozaza exstitit, est negaturus. Sed iis exceptis, locis pulcerrimis utrumque specimen abundat, licet ad Veterum re-. gulas non facillime accommodetur. Utraque enim Tragoedia, quid, misi scelesti homi- nis, de boni viri integritate, victoriam, nobis repraesentat? d vero facile poterit ig- nosci. Cum enim argumentum, ex sacris Libris petitum, ita omnibus manifestum esse debeat, ut sciant, eo consilio Josephi oppressam fuisse innocentiam, quo splendidior de- nuo emicaret; tum Noster Grozij Sophompaneam, ex Latino sermone Ae/gico redditum , suis operibus idcirco adjecit, ut illa 7osepAi z4magnorisis , ad "Tragoediae scopum, reli- gionis et virtutis cultum , legentes audientesque incitaret. In Josepho im .Dothanm elegantissimi loci passim nobis occurrunt. Cujusnam bomi- nis praecordia ita ferro sunt revincta, ut a lacrymis temperet, insontem adolescentem , tanquam columbam truculentis vulturibus, ita fratribus, humaná fronte ferarum immanitas * tem abscondentibus, traditum videns (17)? ut a fletu sese abstineat, senis Patriarchae insanabile vulnus, audita nece zzAvyérg ct carissimo filio illata, sibi cum moesto et ate, tonito Rubeno proponens? ut nullo prorsus modo eum tangat Angelorum cohors, inson- iem custodiens, et pulcerrimis carminibus Dei O. M. majestatem concelebrans? Ubinam splendidius pudicitia effulget, quam in altera Tragoedia? Exeuntis mariti fiducia, vafrae conjugis lacrymae et preces ad maritum movendum compositae; argumenta pravis consiliis obtegendis maxime idonea; Josepái firmus et propositi tenax animus 5 falsa nutricis commenta ; altum Jempsaris, reduce conjuge, si- C16) Macquet , 0. cit. p. 23 (13) Vidd. et ipsa Tragoedia et exempla aptissime a Zacgquettio allata , /, / T. Il, p. ty. DISSERTATIO LITERARI A. 12 silentium , (quippe quae, cum ab hac parte amore ita esset devicta, ut capta, odio auctore, consilia, edere minus posset; tum ab illa, in credulum nimis maritum , gemis tus plus diris valere, esset conscia) nulla nom aetate placebunt. - Improbanda, multis de caussis, Tragoedia Peri e? Pauli Apostolorum nomine insignis. Scatet enim Catholicorum fabellis, ad veterum normam nullo modo accommodata, Primum inter Apostolos vinctos colloquium ipsorum gravitate et majestate indignum videtur. Taedet perpetui ocZ/ ocA/ och! ad satietatem, ad fastidium inquam , ex ore Pezr£ fluentis, totosque hexametros complentis. Haud tamen ita se res habet, ut nulla, quae memorentur, aptiora colligere queamus. Placent enim Chori Romanorum militum , 'Chris-: tianorum partibus faventium. Placet quam a Perro audimus, Servatoris nostri .crücem gerentis descriptio... Movet /Ve;omis furor ad.rei naturam adumbratus. Emicant ista iri ter initium et finem Tragoediae; narratio autem, qua opus fere conclüditur, de miraculis mortem PazA secutis, de ultimis Pez7 verbis, ( qui, si ad supplicii genus respiciatur , loqui minime potuit) ad ista pertinet, de quibus, si audire potuisset,: cantaturus fuis* set Horaiius : TU ET — — Credat Judaeus Apella Non ego. — Vix sine magna admiratione Jariae Stuartae mortem aliquis in libris historicis le- gat:.non sine magna simul et admiratione et tristitia in J/ezde/i? scripts. Is enim in- justam Maríae accusationem , EZisabethae non placabile odium. et dominandi non satias tam cupiditatem; illius, diuturno carcere non fractum animum , sinceram et solidam mens tem, intemeratam virtutem ; ipsorumque inimicorum, pátrato scelere) moerorem, ita de- pingit, ut, extra historicas oleas non exspatiatus, animos moveat, suspensos teneat et percellat. , . Minimae etiam hujus Tragoediae partes magnum Poétae studium abunde. declarant; Vix quod majori indignatione legentes compleret ; excogitare potuit Noster primo ille Choro, in quo comparationem inter E//sadetham et Stuartam., ili probrosissimam , lue culentissimam huic, instituit. Sequentia omnia ad finem placent: in prima scena II. actus, modesta /a7/ae sapien- | tia et civium amor, quibus ut parceret, proposita sibi salutis via uti neglexit; in al- | tera vanae spes a medico Zz7gozo allatae: a /Marias vero, philosophorum more, rejec- tae, — In tertia, miserae Reginae pulcerrima responsa ad supplicii nuntios: ipse supplicii | deinde apparatus et exitus , animum nostrum , tanquam navem a marinis fluctibus quassatam, ita diversissimis affectibus, huc et illuc exagitant , sigillatimque percellunt. c In | ! | 18 POE CTSE PI OG AUM PSER Jü.Sg/omene, egregie declarantur miseriae et calamitates gentium omnium, quarunr priscam religionem everterunt, sive-negligentia sua restinxcrunt, summi lmperantes, pese simis addicti voluptatibus , officii sui, dignitatisque, prorsus immemores. $0/onis sene tentiae etiam facit Regis hujusce exemplum: ,, neminem scilicet, sive fortibus ausis, sive » Sapientia, sive divitiis, clarum, ante mortem beatum posse praedicari. ^" Longe alii nobis in Lucifero aífectus parantur, praestantissimo altivolae 7"onde/ii mene tis fructu. Angelos seditiosos a Deo: O. M. deficientes , infanda temeritate coeleste omnipotentis agmen adortos, intuemur. Venerationem extorquet ipsa rei majestas, di« gnissimis versibus. expressa. Conjuratorum tumultuosae conciones , augusta Coelitum concilia, Chori vere. P£zdarici , Suphocleo. cothurno- aptissimi : Dei tandem inimicus, ex eminentissimo: gloriae fastigio, in aeternam calamitatem deturbatus : generis humani casus ,. itf exhibentur, ut Nostrum rebus enarratis interfuisse paene credamus. ( 18 ). . Haud immerito Poétae artem. in $z7zonco laudamus (19), cum Tragoediam, ejusdem fcre. ac Lucifer argumenti, tanta diversitate induerit. ZY7eopArastuzm veneramur; in /Z;e- TrOphanie sacerdotum pessimas fraudes, in PAi/otimig mulierum, rebus politicis et relie giosis sese immiscentium , curiositatem jure contemnimus; cujus foeminae mors luctuo- Ssissima descriptioni SepZoc/eae , de nece locastes, non postponenda videtur. Dolemus. autem Jas//4i, astuto homini et vario a Nostro sceptra fuisse tradita. Ad scopum «nim Veteris "Fragoediae, virtutem nempe commendandam, id minime facit. Ceterum. delictum. isthoc, cum fortasse ex .$o5A0c/e possit defendi , cjecto-Oedipadz , Thebarum ime perium. Creonti (pessimo, ut ex Oecdipede Colonaeo patet, viro ) tradente, tum adeo mule tis compensatur elegantibus locis, ut notavisse poeniteat. - In Z«phta: vividiores multo nobis affectüs depingüntur. Quo admiratio nostra, indisnae tio, misericordia, horror, possint moveri, nihil omissum est, Matris, sui mali ignarae,, &e reddito conjuge gaudium 5; 7epAzae imprudentia, et, in ipsis improvidis consiliis, pene miciosa pertinacia; 7p4idos tranquillus, Deo et patri suo deditus, animus; cruenti sacri-- £cii cruentus apparatus; PA//opajae (cx omnium. silentio calamitatem, quae sibi imrhi- &ebat, conjicientis ), dolor et füror, qui támen celeriter nimis, pro re tànta, sedatur,, Sore (18) Vid. Macguet, , "T. 11. p, 41 « rog , nbi de hac Tragoedia accuratissime dicit, (19) Obiter monetidum est , hancce Tragoediam originem debuisse nonnullis hominibus , nostro invidentibus, qul "TTragoediam Lucifir, sub vana religionis tuendae specie, a Theatro removérant. jam vero, quo splendidius haet ageretur, summa arte, magnisqne impensis, factitium Coelum erat comparatum. taque, ne irritus fieret iste Ia» bor, actores Pondeiium adierunt, qul, ut huic: defectui subveniret, Sa/momeum "Tragoediam, haud multo post, com* fecit, ta Pendiii inimici, nocendi cupidine ducti, illius famae et posteritati profuerunt, DISSERTATIO LITERARIA. 19 somnio adjuvante, placandae menti minime idoneo (20); ipsius JepAtae, Furiarum. - füagellis agitati , tristis querela; omnia denique, ne minimis quidem partibus omissis, , seterum ratione sunt disposita. Ipsa chori methodus, dolorem ciet; penes quem, in ip- sis diverbiis, rerum gestarum manet arbitrium. In prima scena, vox futuri conscia sa- cerdotis, rei agendae pulcerrimum est augurium: » Mevrouw, gy noemde uw dochter flus een bloem. — - CI ns » — — — — Ick straf het geenerwyze [d Y , Maer zaeghtge noit des morgens bloemen staen | , En vontze voor den avondstont vergaen, : » Van brant gezengt, van hagelsteen geslaegen, » Of afgemaeit? — wat kan een bloem verdraegen;: , Een buye ter genade in ope lucht? ^ In Davide Exsule záfos vehementissimum movent patris pietas, et Z4amarís obsequiura et pacis aequitatisque amor: 2445se/onmis simultas et eílraenata nequitia; ingratus ZfcAita. phelis animus: prava $/meji consilia. Fatemur, in hacce Tragoedia improbos exsultare, Sed praedicta ab Uriae manibus satis indicant, ipsum Deum poenas a JDayide re« petere, adulterio et amici caede commaculato: praeterea quod futura sors 42/:0/ozis, ah 4áürone, divinitus ec verissimis verbis, designata, satis indicet: Aeud impune parrici- dae fore. "i In Tragoedia, qua Davidi regnum redditur, Z/bso/onem; cum patris pellicibus publice contaminantem, digna poena adsequitur, et egregie patris coecus amor describitur erga fis lium, quem, triumphi sui oblitus, oppressum dolet: cujus funus ( perinde ac si filius iste patris amicus, non vero sceleratus evasisset hostis) fletu, gemitu et querelis |cons decorat. , . Divinis viribus ad sui vindictam .$gmsonus instruitur. In hoc specimine, omnibus numeris fere absoluto, quid plus minusve miremur , haeremus incerti. —PAj/iszaeis de Bjamseno toties victore, quique tot malis ipsos contriverat, triumphus a meretrice pae ratur. Zsraéliticae gentis principi viro, cum capillis, vires adimuntur. Captivus, effoss Sis ab hostibus oculis, in pistrinum projicitur, Eodem tempore Gaz24e, ubi detinebatur Wamsonus , publici ludi in honorem Gentilis 2fssyriorum Dei JDagonis , instituunture Eo vicini omnes, cum festum celebrandi, tum hostem, facile adeo debellatum , visendi cue pidine adducti, hinc et illinc confluunt. .$475050, magnus tanquam favor; libertas et res - » X209) Mac. , T, Il. 7. €. p. 49 5q. Alis BUT ) C 2 20 A dpie pA [FU d AU PUE KR requies a laboribus conceduntur, si modo, thuribulum ferens, in templo paratum theg- trum conscendere velit (ut nempe, prae caecitate ignarus, gentilhum Deo 'sacra faceret.) Jpse autem, eventum praesagiens, odiosam adco libertatem hilari tamen accipit animo ; éonscendit in templo theatrum ; dum turba PZ//iszacorum , cibis et mero, inter sacra ,. dedita, captivo hosti illudere certat; misero lamenta et ululatus, laetum tanquam auribus acroüma, extorquere frustra eonatur. Totum templum triumphi speciem praebebat! — Ipse amsonus, veluti hostia inducendus, taciturnus, suo Dco fultus, et vindictam spirans, immoto vultu, lento gradu procedit; minas, dicteria , vituperationem omnium, aequo animo perfert: jussis omnium, quo prudentius consilium suum tegat, sedulo obtempe- rat. Ingruit hora, qua coecum illum, a quo nullus sibi metuit P4i/szaeus , sacra Da- goni facere, INoéma , scenica mulier, coactura est. Suspensi haerent omnes, et intenti ora sua comprimunt. ' Samsonus requiem postulat; templi columnis arreptis, vultum ferro foedatum ad coe- fum tendit; a Deo Optimo Maximo auxilium pctit in gentem, quae sibi oculos, capile los, robur et insontem animum , ademerat; auxilium obtinet; universae gentis, uno ictu, wno fragore, ruinam ciet, partesque agit, quarum memoriam mulla aetas est deletura. Praesaga enim futuri Z/Rkarozis Sybila, volente Deo, Cassanmdrae sortem erat experta. ista:omnía in lacce Tragoedia, vel aguntur, vel narrantur; sed ita narrantur, ut de mie raculo stupor, de vindicta Dei subitus terror, in $az0ni hostes indignatio, de eorurme dem exitio gaudium, legentium animos subeat, devinciat, atque perfundat. " Argumentum 'fragoediae Z/Jonizs non ex optimis esse videtur. Quid enim? $4/omo« sem, sapientissimum , ut dicitur, regem fratricidio regnum inchoásse videmus. Sed in ipsa afgumenti tractatione pulcherrima praesto sunt ornamenta. ld vitio: verti debet, quod statim- ab initio rei exitum , nullis immixtis episodiis, videamus. Sed /5zagae vehemens et ex rerum matura depromtus amor, (cui tamen (21) quarti actus prima scéHa Obstrépit) Sa/omonis de "morte fratri inffigenda incertus animus; z/demiae fallax astutia, ficto amore praeter Imperium nihil sibi quacrentis, ita menti omnium obversantur , Wt, sceleris odio adducti, Sg/omonis factum comprobemus necesse sit, cum verae virtuti ét bonae caussae de flagitio victoriam datam videamus. 'In Fratribus Buiayis movet rerum status, nostro ante paucos annos persimilis. In- disnatio hinc crescit in sceleratos ZVerosis münistros. Sacra veneratione Julium Paub lum, Claudiumque Ciyilem , intuemür; rerum eventum longe alium exspectamus. ipsa enim 'Tragoedià quid, nisi oppressum fortissimum virum, agere vidctur? Estne hic 1 "Tra- (21) Vid, Macs, L, €, L, I5 Prol, , eyer deu soak is de Poiizije, p, 105 13. DLS7S E R]T;jÀA D[.1 O. TjL.F'E;R ARI A. 2r Tragici generis scopus? Artem autem poé&tae merito laudamus. Ecquis lacrymis par. cere potcst, cum nobile inter fratres, de futura morte, certamen legat vel audiat? Quis Julii Paulli funus nulls lacryrais dignetur, Fenz/gum nullis exsecrationibus, exitio et Diis Infernis, devoveat? Phaétontem legentes, eandem Nostri peritiam in pingendo boni patris erga liberos, etiamsi deliquerint, amore, quam in Day;de egregie declaravit, eo majori cum voluptate laudamus, quod unum ex Diis tam humano animi motu regi sentiamus, — Ceterum Deos rum mutuae altercationes et rixae /7oerum satis redolere videntur. Argumentum "ragoediee zfZg;us exsul si minus placet, placebit certe modus , quo argumentum istud pertractatum est. NNullae certe hujusce speciminis partes magis pare tibus Zdami et Evae ad veri speciem sunt adumibratae. Ad delictum (auctore 745:70* daeo ) perducta Éya, primum ambitione, acerrimo in viros stimulo, Z/Zazurm adoritur, ut delicti particeps fiat: deinde vero sese ad arma ista convertit, quibus. Nux 5 xmi cloypov Kal züp XXAÁ TIG 0004s ad lachrymas et amoris sui commemorationem , quibus ille, ratione venia, si qua alia, dignissima, cedere tandem coactus , ita furiis exagitatur, ut severissimi judicii metus in legentium animos necessario invadat. Nihil denique pulchrius conjugali .Evae fide, om nia, mortem ipsam, cum dilectissimo 244470 ferre paratae , operam suam et auxilium in nullo non periculo solenniter et sua sponte pollicitae. Jam vero ad Tragicum illud poéma pervenimus , quo flebilibus modis .Szezsis imperii occasus celebratur. In illo pulcerrima passim oculis nostris exempla, vitia nonnulla, oce currunt. Nihil, in tota hacce Tragoedia, exitu elegantius. —Zungchimo sSiuensium Regi, urhem 2b hostibus captam videnti, filius, maxima virtute, optima indole praeditus, in eo ob- temperat, ut ignavi juvenis specie, aedibus et civitate egrediatur. Non. minus movet Paá- Wis, Regis filiae, vere regius animus, patris jussu ad mortem subeundam paratae. Quip- pe Zungchinus, Ferginto illi Romano haud, dissimilis, ne ab irridente sibi hoste filiae inferretur stuprum metuens, averso vultu, eam interimit, ipso patre minus perturbatam ! Noti igitur J/ondelio fuere Simensium mores , apud quos. nihil in ipsis Regibus adeo spectatur, in ommi vitae genere tantis praemiis condecoratur, et pro officio perfecto ma- gis habetur, ac liberorum erga parentes obscquium. Deinde opere isto Noster ostendit: .summa pericula zsgay aliquam efficere, in qua pulcerrimis splendidissimisque coloribus virtus refulgeat, vitia omnia, abjecto fuco , appareant. Quid enim? Novis rebus obortis, € 3 COM 22 PETRI C A MP ER confestim cives ii, qui Regi suo modo turpissime adulati sunt, mox etiam, ut novo ty. ranno obtemperent, parati inveniuntur. Docet hoc ZuzgcAimi vere flebile fatum, quo ad finem vergente, tota fere gens, paucis exceptis, ZLykuzgzi genua adorat, Docet eadem historia, ex nulla re tantum damnum principibus redundare, quam ex auri fame. Quid enim? si omnia liberaliter et munifice ZuzgcAinus egisset, nemo certe civium urbem pa- triam , peregrinis et barbaris, fuisset proditurus! -— Displicent in hacce Tragoedia, Xaverii Manes, Catholicae ecclesiae et Actorum ludis scenicis, multo magis ac nobis, convenientes ! Verae "Tragoediae accommodatissimum , tum argumento, tum actione ipsa, est aliud nostri specimen, /VoaA, sive deleta terra. lbi enim Deus preces hominis vere probi et pii exaudit; eundem cum conjuge ct liberis ex communi dissolutissimae gentis interi« tu, admirabili prorsus ratione , servando. (Gravi, sed maxime merito, supplicii genere gens ista, cum ipso nomine, eruitur. Itaque hic virtuti, si alibi usquam, suus redditur honor. Sed haec de argumento, De ipsa operis praestantia dicendum , cujus bina tantum exempla, ex centenis aliis, pro- ferre liceat, utpote quae solo 7/ozde/io debentur: sermones nempe duos; alterum inter "Ichimanum Regem ANoachi comminationibus, jam eventum fere sortitis, commotum, et ejusdem pellicem Uraziam. Alter est, qui obtinuit inter /Veachum et Chamum, pium patrem et non aeque pium filium. In illo egregie ars emicat ista, quam humanae na- turae cognitionem appellare solemus. In sermone Regis, cujus animum, probitate nom omnino destitutum , voluptates invaserant, ultimum et debilem fracti senis, ad repellen- das dulcissimas istas sed eo ipso saevissimas dominas, conatum videmus. Haud aliter miles, vulneribus confectus, hosti oppressori reluctatur, donec illum vita cum sanguine deserat. In Uraniae dictis falsa argumenta, ut meretricis artis suae callentissimae, fuco quo- dam eleganti obducuntur, ut veri speciem assumant. Istis vero artificiis solito successu carentibus, fingitur indignatio , simulantur lacrymae, quibus, ob facilem nimis victo» riam, abjectis, laetus et hilaris de victoria sua animus Regi misero veniam porrigit. In altero dialogo haud minorem humanae maturae cognitionem declaravit 7/ezdelius, Ad crimina enim patranda non uno gradu, sed multis, sensim sensimque animus adduci- tur. Idem igitur de C4a70 valuit, quem non confestim eum evasisse, qui ebrio patri in- sultaret, omnes sentimus. Sensit et id Poeta. Finxit igitur CAami in pessimae aulae Vicinia exactos annos posteriori et graviori delicto fontem dedisse. Ceterum in hacce Tragoedia, non magis quam in aliis multis, omnia placent, Ange le- DBISSERTATIO LITERARI 4A. 2$ lorum Cohors Arcae custodiendae praefecta, UriéZs adventus inter miracula , hue nihik | pertinentia , reprehendenda videntur, | Quibus omnibus. simul consideratis, patebit, Z7/ozdelium- veri nominis. Tragoediae, apud mostrates , patrem et principem, si omnibus artis suae postulatis minus satisfecerit; vie ,tia certe, quibus laborat, affectuum motu, vi et elegantia dictionis, accurata actionis. unitate, plane divinis choreis, exprimenda natura, ita compensavisse, ut omnium admis ratione sit dignissimus (22). Quemnam autem vitia ista in medium proferre non pue deat, ut maxima Nostri merira inde obscurentur; si modo Jondelium, ut antea nobis: dictum est, propter rei familiaris angustias, erudita educatione prorsus destitutum fuis- se cogitaverit? Si vitia ista aetati, ut oportet, tribuerit? Ego vero in Nostri specimina optime quadrare sententiam existimo, ad laudandum Z/exezdrum Macedonem, a Cure ijo (23) adhibitam: ,, Juste aestimantibus. videri bona naturae ejus fuisse:. vitia. vel. fore ,» tunae vel aetatis. ^ CAPUT TERTIUM BE EO, QUOD E GRAECIS LATINISQUE PROFECIT VONDBLIUS- $. £m E. ad ultimam partem dissertatio nostra pervenit: ad probandum, scilicet, J'ondeZium €x Graecis Laiinisque auctoribus profecisse: ad probandum demum quid profecerit; quod ut efüciatur, nulla ratio probabilior succurrit, quam si unius Tragoediae , ante- quam: | (22) Exempla qui velit, adeat locos passim a me indicatos;: Tragoedias omnes pervolvat, testimonium huic | «ontrarium certe non daturas. Exempla adeat, quae in Cl. Siegen/eekii dissertatione over de dichterlijke verdienstam vam | Fendel (Ierkin der. Bat, Maatsch,,— T. Yl. 1807. ) passim inveniuntur, summa sagacitate , mon minore diligentia y. ollecta, . &23)) Curtius Rufus , de Rebus ad]. M, V, X , 16. 2h PIE TFiR P: G»)AYM PoBR & quam Literis imbueretur noster, conscriptae, cum posterioribus speciminibus compara. tionem instituamus: si 2ascA^az cum ceteris conferamus. - Primum, unitatem temporis, in ceteris fere omnibus nostri speciminibus recte obser. vatam, in PascA4 nullam invenimus. Congesta sunt una serie facta, quae, ut minimum statuamus , biennii spatium profecto requisivere. Deinde loci unitas nulla. 1n pascua enim et prata /2ys/s, procul certe a Regia PAa- raünum sita, Regem processisse , omni fide vacat. Concluditur Tragoedia sacrificio Moysis, quod certissime in objecta A57; Maris ripa obtinuit. -Actiones multo magis inter se discrepant. Fide prorsus caret, colloquia /7oysez inter et Deum; minas ab Zfegypiiorum Pharaóne non exauditas; earumdem eventum triste ipsius PA4araóünis exitium; 740ysis, omnibus la- boribus toleratis et peractis, solenne sacrificium , uno anno fieri potuisse; quodsi ad haec peragenda anni spatium non suffecerit: quanam ratione uno duobusve diebus, (quod spatium in omni Tragoedia, paucis exceptis, hac ipsa de caussa unanimi omnium con- sensu damnatis, requiritur), ista omnia accidere potuerunt? De nominum promiscua et absurda congerie, de diis Romanis ab Zesyptio Pharaóüne invocatis, tacebo. Hoc enim vitio alias etiam nostri Tragoedias laborare constat. Jam loca nonnulla, ex hacce et posterioribus Tragoediis desumta , et parallela fere, in- ' ter se conferamus, et primum quidem P2Aaraózis et Davidis Regno redditi de filiorum morte querelas in hoc congruentes, quod Dayide: filii mortem sibi imputet, et summo jure triste filii sui exitium sibi PZ4740 imputare debuerit. Hic igitur (Act. IV. sc. 14) satis frigide et inepte: * » Hy, die na mynen tydt zou JMemphis troon beklimmen , , En als een kleynen Godt dit aerdsch toneel beschimmen ; » Hy, die op ?t hoogh zgestoelt van "s Konings majesteyt » Dees dobbelt groote Kroon alree was toegeseyt; » Hy, die niet minder zou als zyn Half Gotschvoorouders » In d'edelschoenen treén, en, 244//4:, deze schouders , Ontlasten van den last, die mynen ouden dagh » Vcel kommerlycker valt, dan zy te voren plagh; ,BDiens opgangh helder scheen, als "t licht der morgensonnen; , Den middagh grooter hitt? en klaerigheyt te jonnen; , Diens rype jaren my veel heyls hadden belooft; .,, Den eenen 2/4araó den andren is ontrooft. ? d dein- DISSERTATIO LITERARTI A. 25 deinde vero diras verbosas satis exspuit in noctem, qua obiit filius, et, quod valde mi« ramur, in Je//ozam. . Ita vero Davides Regno Me: CAct. V. sc. i » Och, Zfósalon, myn Zoon, hoe vreesde ick voor dien toght! » Och Zbsalon , och of ick voor u sterven moght! » Och Zíbsalon? myn Zoon, de waerdste van myne erven! » Gaf Godt,:och Zbsa/on! dat ick voor u moght sterven! » Natuur, hoe pynt ge ons hart! gewelt, gewelt, gewelt! » 'k Deklaegh u voor Godts troen.. Och. 72;/o5/ dit gelt » Uw vader "t leven! och, ter goeder tyt geboren: ,» ler quader tyt in "t velt verslagen, "t al verloren! » O Koningsbloem, te vroeg van uwen steel gemaeit, » Getroffen van een buy, die door myn bloemhof waeit! ^ jam vero nonnulla ex F27ae (Romani numinis) narratione cladis Zfegypziorum Hebraeos persequentium,, cum aliis ex di/uyionis ANodchicae narratione, comparabimus, Pascha (Act. V, sc. 1.) [E » Hy is nau in "t gebiet van "t sandig Zeesche. velt, » Of den Hebreeuwschen Godt beginnet sig te belzens , Die om hun in een graf te samen te verswelgen, , Een slinx onweder van den Hemel nederworpt, » Dat "t slibberig gebergt weér in syn holte slorpt, , Dat ieder over hooft en hals in "t diepste sobbeit, ; En komen door 't gegolf eens eyndling opgebobbelt » Met eysselyk geschreeuw , half levende en half doot: » De dooden zyn alree meer als der golven vloot: » D'eene roept Osi7i;/ ó helpt my te boven klemmen ,9En d'ander, help 75/5, opdat ik "t mag ontswemmení » D'een is met "t harpas swaar gesonken in den gront: » D'een hout sig aen de koets of aen de wielen ront: , En d'ander al verbaest, om boven 't water wacker | | | ^ » Nog 't hooft te houden op, grypt synen naesten macker, , En zincken beydegaer. De zee die altyt woelt » Wat nog te boven dryft, voorts in den afgront spoelt, ? D Ioab 26 JA IBSE Tim 1l: € ATM]P);E X ANozÀ (Act. V. sc. LI.) ubi pastor cladem Regi nuntiatz » Het quam afstortende hen plotsling overrompelen; » Eer "t volck op "t laege lant, 't geberghte winnen kom. » De Hemel springt, gelyk een volle waterton ( 1) » Aen duigen uit den bant. Geen. banden langer klemmen, » De laützaet poogt vergeefs dien waterval te ontzwemmelts .. » Geen vlot, op tonnen met een koorde vastgehecht ,. » Beschut de driftigen in "t strenge waterrecht. 99 « X^. v 9 c£». ej 1€. 19, * *. oW. »-* . LI . . . . LJ * 3 «d ,» Al leven ze eene poos, verdooft door-'t yslyk bruizen: En schuim der watervloén uit *s hemels ope sluizen. , En watervallen , sterk. met losgelaten toom. » Afschietende uit de lucht. De zeen, en stroom op sStrootmm,. » Zien oevers aem noch strant. Driehondertjarige eyken, » Die met hunne armen door het zwerk de maen bereiken ,, T » Hun wortels. schieten naer den afsront zonder gront,. » Zoo diep gelyk hun kruin omhoog gesteigert stont, » Gaen dryven met al wat, ter naeuwernoot ontzwommet s. » In eiketakken zit geklautert en. geklommen. Jam partém Chori, in scena penultima Actus V Pajchac, cum alia parte Chori ultimi: Actus. V in Lucifero Tragoedia ,. comparemus. » PAaraó, die ons op de hiel: » Vervolgde met zyn. scharen, . » 1 zecwater stormigh overviel; . ,» Met "t zwalpen van de baren. J.. Die ?t voorhaoft bergden in."t. gestert. » In:den afgrondt vernedert wert. » Speelt "s. Heeren lof op.harpen en op snareni » PÁaraüs wimpelen ontdaen » En (1) Hic contra temperis colorem delinqui nemo non sentit, DISSERTATIO LITERARIA. 34 , En sagh men niet meer swieren; » Noch "t bloetzeyl van syn oorlogsvaen , » Noch al syn roó bannieren. » Syn wapens en geslepen stael » Sonck met syn rustingh altemael, ? Lucifer » Gezegent zy de Helt, » Die "t goddeloos gewelt, ,,En zyn maght, en zyn kracht, en Zyn standert » Ter neder heeft gevelt. » Die Godt stack naer Zyn kroon » Is uit den hoogen troon » Met zyn maght, in den nacht, neérgezoncken! : , Hoe blinckt Godts naem zoo schooni" *€t paullo post » Nu zingt de Godtheit lof? T » In "t onverwinbaer hof. 5 Prys en eer zy den Heer aller Heeren! / » Hy geeft ons zingensstof!^ 'Sed jam satis, opinor, haec ostendunt maximas PzscAae imperitiae notas, Ceteris peritiae non tantum , sed et praestantiae, luculenta specimina inesse Tragoediis. Ut vero nemo per. "fectionis culmen , in arte qualibet, primo impetu attingit: itaetiam Noster in arte sua , lectis veteribus , ad eam magnitudinem, quam hodie etiam summo jure miramur, sensim seme Simque progressus est. Quod ut omnibus innotescat, PascAae comparationem aliquam cum Jerosolymis Vastatis, et hujus Tragoediae, solis lectis Lazinis, conscriptae cum "na exiis, quas, lectis Graecorum. regulis , conscripsit » instisuamus. Jam statim. Zerusolymas V'astatas legenti sese offert loci unitas, in Veterum Tragoe diis semper spectata, tempusque Tragicorum praeceptis accommodatum. | Chori nonnulli apparent ex pulcerrimis, neque ( sicuti in PascAa ) inexspectati, sed suo tempore carminibus diverbia separantes. In Pascha non tantum, sed in multis etiam e re« «entioribus /ondelii 'Tragoediis , Carmen choricum desideramus ejusdem artis et elegantiae , ejusdem zou €t Jj»spyelug , ac pulcherrimum illud, in ZZierosolymis vastatis famis acere D 2 bis a8 (4IPECT R-E €iA M» P jE- R bitatem et matrem celebrans , fame.eo angustiarum redactam , ut tenellum infantem a mame mis suis revulsum comederet, Jam vero si accuratius. Hieroso]ymas Fastatas inspiciamus, satis patebit, €o tempore, quo haecce Tragoedia conscripta est, nondum J'ondelio Veteris Tragoediae requisita et normas innotuisse. Argumentum enim Tragico cotburno non. aptum videtur. Nullam: invenimus personae alicujus agzitiozem; frustra quaerimus peripetiam Jam perierat 7u- dacorum civitas. "fotum igitur J/ezdelii opus nihil aliud agit, quam 737i Pe:pasiari , de victis et trucidatis. hostibus exsultantis , triumphum. Descriptio malorum et calami- tatum , infaustae belli sequelae, extra decori fines saepe protrahitur. .jZa ista, quam Pionis dicit, talis persona. est, qualis in optimorum Veterum operibus nulla reperitur, Sensit ea. Zondelius, cum ex zZíristotelis divino opere artis. suae normam diligentius. addidicisset. Observavit in uno ex reliquis speciminibus (ut de ceteris taceam) Gy;- berto 4emitelio. lm elegantissimo hocce.et omnibus fere numeris absoluto specimine ,.- (cum sibi historiam non aptum Tragoediae argumentum dare intelligeret, ) licentia poéti- ca usus, extra historicas oleas aliquando etiam exspatiatus, Tragoediam confecit e prae- stantissimis, in qua tum peripetie, Gysbertum Zemstelium, virum ab ommi parte inte- grum, ex honoris et gloriae cacumine ita dejiciens, ut misero et insonti refugium haud maneat, tum agzi£/o scelerati Fosmeerii , ( cujus probitati fictae confiderat Gysterzus) (2) pulcerrime emicant, Deinde etiam in hocce summo Nostri opere dictio multo est gra- vior, Chori plerique magis etiam ab omni parte excellentes, quam in illa Tragoedia. Itaque, ut ommibus fiat manifestum, quantum, inde a.conscripta Tragoedia /Jj.rosoly- aas yastatas agente ,, P'ondeliss profecerit: exempla nonnulla, quod ad sensum haud mul- tum discrepantia, ex hacce Tragoedia et GQysb. 4emst. desumta invicem comparemus, . 4ieross, yasz,, Act. Il. sc. rz. : » Noch overwoegh een quale alle andere quellagierr, , Doen die verdu'te smoock van 's Tempels timmeragien , » , 8Doen d'bongerige vlam dat Priesterlyck gebouw: » O hertsteeck ! à verdriet! ó smert! Ó druck! Ó rouw! » Wat Z/sra]yt, voortaen verschoveling der menschen, » Zal eemwish niet dien dagh vervloccken en verwenschen. » lck zagh een Roomsch soldaet, met zyn gekamden helm, » Op kerckdiefte afzereeht, God. 7aco/*: kcert dien schelm! », Ons. (2) Chb'ter notandum est, ab hodiernis Traroediae hujus actoribus pessime agl, qui Perzeerii verba pronuntia- Yo.c c.m ca, et ridicula pror.us dictione, corrumpsnt ct dedecorent, Id nunquam certe voluit Femdeliut, DISSERTXATIO LITERARTIA, » Ons vliénde schildwacht kort navolgen, met de glensters , Eens gloeiendigen brands::daar hy de goude vensters » Van 't heilighdom meé& blaeckte, en, godvergeten stout;, » t Vervloeckte vuur stack aen 't gewyde ced'renhout. » De. ceder reickt zyn hitt? d'olyf te vet om lessen ; ,,D'olyf den den ontvonckt , de denne den cypressens; ,Dies eermcn ommeziet dat schoon getimiert? bernt , En braeckt zyn voncken uit na."t flonck'rende gesternt'. Gysb. 4demst. Act. IV. sc. 2. » Wy schieten denwaert aen, om-.'tonheil te beletteny . » Als tygers , die, by nacht.van honser uitgejaeght ;j; |.» Gebeeten zyn op roof; wy vliegen onvertsaeght, . » Door vier en zwaerden heen,. om 't.al voor Godt te waegen; » Maer vinden voor ons komst de kerckdeur opgeslaegen, , En hooren eenen galm, die uitberst over straet, , En over al de stadt, en Godt voor "t voorhooft slaet, » In zynen hoogen troon, als eer de kerck der 7'oden..:; .» C'Altaeren en het koor zyn opgehoop: met dooden. » Wat bleef "er ongeschent? wat kreegh "er niet een krack! "* et ccterà, eum quibus ejusdem scenae finis conferatur. " 61 ) 6i | Hieross.. last. in. fine. ! » Lof zy Jehoyas, die ons wormkens vrund'lyck is, ^V En toont den rycken schat van zyn geheimenis: » Die zynen engel zendt uit "s hemels hoge kercken, , Om ons "t ontsluiten, wàt wy hebben aantemercken » Iw Jakob; droeven val, en jammerlycke ellend. ^" Gysb. IMemst. in fine » Nu buigh ik my vóor Gódt, myn lief, myn uitverkoren: - » Nu weiger ick scensins, naer uwem raet te hooren, , En legh hier ?t harnas af. Hier baet geen tegenweer: i » Nu Godt dit huis verlaet en gelt "er zwaert. noch speer, " D 3 Quce 3o JÁTOETRI CAMIP.ESZS Quae exempla baud parum sane inter se distare, nemo infitiabitur. Quaenam itaque in prioribus illis Z/endelii operibus vitiorum, praestantiae in ceteris, caussa est haben- da? Nulla alia certe; quam poétae Graec? et .Latismi, antea non cogniti, deinde vero et cogniti et perspecti, Auctores hosce, plerisque in rebus , -provectioti aetate, Noster est secutus. Ex iisdem profecit ad argumenti praestantiam , quod demonstrare conati sumus. Ad unitatem temporis et loci, ad personarum ingenium, quae in nullis aecurata adeo, atque in veteribus observantur. Ad tollenda intermedia non necessaria.. Ad movendos affectus , quos, in primo specimine , fere nullos movet. Ad exprimendam naturam. Profecit ad dictionis vim et elegantiam; ad Chororum sublimitatem et. praestantiam 5. in quibus notandum est tanto opere Nostrum excelluisse, praeque ceteris suae aetatis poé&tis eminuisse, ut non .Euzipidi tantum et'$ophoc/A in Tragicis, sed et Pindaro in Lyricis, Vaud imparem sese praéstiterit. Sed haec ad rem nostram minus faciunt. Profecisse autem 7ondelium , paucis exemplis ostendemus; :e quibus patebit, multis in locis Vete- ribus, tanquam uon umbram, Nostrum adhaesisse, ef $. *. «19 Ne in exemplis quaerendis fiülso ducamur ingenio, praemonendum erit: Nostrum La/i- &0s in pluribus, quam Graecos, locis esse secutum: quod naturae maximte est consen- taneum.. Quid enim? Peregrinas et ignotas antea nobis linguas, pueri, adolescentes, ju- venes facile, difficulter admodum viri, addiscimus, . Atque ex supra dictis de vita. 7/on- delii , ni fallar, satis patebit, eum jam virum linguam ALazizam. Graecam , aetate pro- 'vectiori didicisse, Argumenta praeterea ejus , quod dixi, Graecum sermonem, Latino mii, nus, tractavisse P'ondelium , adsunt satis. idonea. Ex hoc enim egregia multa verna- culo nostro sermoni dedit: Ovidii Metamorphoses ,. Virgilii 4deneidem y Senecae "'ragoe- dias plurimas Delgice convertendo. Sed in istis etiam versionibus faciendis persaepe ami- corum opem et flagitavit et adhibuit (ut ex ZJecuba satis patet, cujus versionem Hooftii , Visscheri et Reáli, ope confecit. ). Quod.si in excolendo .La//ze sermone, quem aptiori aetate sibi proprium fecit, aliena manu eguerit, quid de Graeco sentiendum est, quem, multo difliciliorem , postea demum tractavit? In convertendis Ze/gíce Graecorum Tragoe- diis, minus felici , quam-in. Latinis, successu remuneratus est; semper tamen versio- num ex hocce idiomate duce et adjutore fultus J:«dco /os5jo, nulla non laude dignis- simo viro. Sensit igitur suam hoc. in genere infirmitatem, aliquando tamen sed rarius, in posterioribus T'ragoediis, Graecis auctoribus. sese accommodare studens. Qua de caussa minorem copiam ejus, quod a Graecis poétis Noster desumsit, quam ejus quod - aM ex DISSERTATIO LITERARI A St ex Latinis expressit, juvenis oculis se obtulisse, nemo certe liis in rebus doctior mis rabitur, $. $9: Exempla imitatíonis Graecorum et Lalinorum, quibus magnitudinem Suam pro parte debuit Noster, hic subjungimus. Gysb; 4emst. p. 2o. ubi Posm: » Nu ben ick immers vry van Hollants dieren eedt ,. , En Zgmont kan my hier niet heeten of verbieden. 391et, 51)78- j|991 e s [oz fam elliez, e (e v» iieri e -» 9? 99 e e e» » 09 9 Qo. . e € s .* 9; » 9 5 5/9 9 ». ee] erre ^i^ rerc:w^ e((Ue'jte e ww. e€7 e;l'V $5. pe roeit ss us » Naerdien. ick u ?t verraet volkomen wil ontdecken; . , En hoe 't geschoren lagh in "$ kryghs geheimen. raet ;- ». Tot ondergang van:u en uwen heelen staet,"* Mlaec expressa sunt.ex. Zjrg. zfeneide L. lI, v. 1s57- Fas mihi Grajorum sacrata resolvere jura. Fas odisse viros, atque omnia ferre sub auras,. Si qua tegunt; teneor patriae nec. legibus ullis. Ex cujus Libri versu 108 — 135. Omnia fere Jesmerii dicta procul dubio mntuatus est. Conferantur praeterea cum Act. II, sc. I1 et sqq. pulcerrime et exquisita induse tria adhibiti versus ex. Z/ez. eodem libro 269 et sqq.. ad 300, 348, 350, 619» 7745 793 et Sqq., 325, 6, 7. 331, 3o2:ct.sqq. (3). Cum Arai dictis. L. II, Od. X, V6. 9 sgg. Saepius: ventis agitatur ingens: Pinus; et celsae graviore casu Decidunt turres, feriuntque summos Fulgura montes. bsec (3) Numerum versuum eo ordine descripsimus , quo a Vondelie adhibiti fuisse videntur, oc MEN J4i1PETRI GC!A M'PE'R haec vétba' Zadelochae , l. c. lito cus va istis Vy », Hoe vecl geluckiger zyn arme en slechte dorpen, , En hutten laegh gebouwt, min stormen onderworpen, » Dan eenigh heerenhuis, dat door "t geboomte steeckt, ., En daer.het bulderen des wints zyn kracht op breeckt," ' Talia plurima, si in hacce Tragoedia mora concederetur, addere possim. Sed dispu- tationis nunc jam fortasse propagatos in nimium limites proferre metuo. Non igitur .di- cam de Actus IV, sc. i. cum Z7rg. L. Il. v. 636 — 670. comparanda, neque de al- 4erà scena, in qua Zrehtii Zemstelii cxordium ipsius IL. libri Zeneidis exordium effi- cit. Cetera dicta ex cladis 7z/a7«e narratione obiter sunt depromta. Nonnulla mo- vendis affectibus quam maxime idonea, Dbiter tod » Men sleepte ze by "t hair uit ons liefvrouwe koor, » Om d'armen dun en teàr met koorden styf gebonden. , Hoe diep. ging dit in ^t hart, die naar haar huwlyck stonden; » Doch. Zeemskerck-meest, die, dol, dit langer niet verdroegh, » loen zy naer 's Heméls troon haer blaeckende oogen sloegh. cet. » Wy sloten ons wel dicht en volghden hem aitzamen , En ruckten ze uit de maght des kneevlaers: daerop quaemen » De Gelderscheng da. Zeeu, de Fries en Kennemaer » Van allesints te hoop, vol spyts, op "t groot misbaer, ,8En om de ontruckte maeght . 2-utserkSosle E-ter pispgc ed Ces eism erae sra ey graeven zoonen, » Men zagh "er d'Egmonts zelfs en. Diedrick meà zich toonen » Om "t moedighste in dien stryt, en Gro£ber, helsch van aert? - E et cetera, cum quibus componatur 24ezeídos dictus liber versibus 462 — 407,409, 4I1 — 418. 424 — 435» 477» 478. Haud minus Zizgilii locis abundat Actns V. Vid. l. III. v. 656, 7, II, 479 — 48$. 441 — 448. Cum descriptione senum sacerdotum Conf. Liy. Histt, l. V. c. 41. Por« T0 cum Actu quinto, Zfez. Virgilii , 1. cit. V. 458 — 468. 595 — 597- 391 — 393. 552, 8334 549 SQQ. 547 — 553. en. l. XII, 67. Ad hunc elegantissimum locum; 5 «^ se Ho DISSERTATIO LITERARIX, 33 »- 5... . En kust den blecken mont, » Hy opent pynelyck zyn half gelokene oogen, , En ziet ze noch eens aen, en schynt met haer bewogen » Die hem zyne oogen luickt; Hy geeft den lesten zucht!" Ovid. Metam. L. MI. Fab. 4. Amplexaque corpus amatum Vulnera $upplevit lacrymis: fletumque cruori Miscuit, et gelidis in vultibus oscula figens Pyrame! clamavit! -. : ^. .-. Ad nomen Z/isbes, oculos jam morte gravatos Pyramus erexit, visáque recondidit illá. - Conferri potest Euripides in PAoenissis ; v. 1446. P'alck. ed. "ETeokMo vat "Hxeuse pTpóo* xàmidg Üypàw wépm. Pav iy oüx dQüwev. Opqukrov 9. Amo Ilgoceime QakpUog) Ga r&e cw4qoiivas QÍAm. Cum ceteris legatur 7izz. l. cit. II, v. 759 — 769. In sc. 3. ejusdem Actus v. 656 — 667. (ad verba RapAaélis) legantur L. I. vs. 410 — 413, 781 sqq. 701, 704, 712 — 716. Eodem modo, quo haec Tragoedia, maximam partem, originem suam a Z777gi/o repe* tit, Tragoedia P/4aé/on Ovidium habet patronum , cujus librum Metam. II redolet, Comparetur, exempli gratia, cum Actus V, sc. x, versus 319 et seqq. ad 326 et 335 ad 337. et cum, primis ejusdem libri Ovidiani versibus, scenae primae in primo Actu initium. 8$. 4 Jam missis integris Tragoediis, ex veterum poéticis operibus fere desumtis, descrip- tiones elegantissimas nostrum ex eorumdem lectione traxisse , paucis ostendamus. Dee pinxit in Luciferi Act. L. sc. 1. Jondelius hominem , hisce versibus: E Gcen " ——— 354 (1POEOTO RODO COCOA MOPOECR » Geen schepsel heeft omhoogh myne oogen zoo behaeght, » Als deze twee, omlaegh. - Wie kon zoo geestigh strenglen » Het lichaem , en de ziel, en scheppen dubbele Engelen » Uit klaiaerde en uit been. Het lichaem, schoon van leest » Getuight des Scheppers kunst. Die blinckt in "t aenschyn meest, » Den spiegel van "t gemoedt. Wat lidt my kon verbazen, » lck zagh het beelt der ziele in "t aengezicht geblazen; » Dezit het lyf iets schoons, dat vint men hier by een. », Een Godtheit geeft haer glans door ^s menschen oogen heen, » De redelycke ziel komt uit zyn tronie zwieren. » Hy heft, terwyl de stomme en redelooze dicren » Naer hunne voeten zien, alleen en trots het hooft » Ten hemel op naer Godt, zyn Schepper, hoogh gelooft. '" Quae hominis descriptio ipsam superat Ovidianam, ad quam. accommodata est (vids. Metam. L. L. v. 76 — 87.) ln Sa/aoneo, Actu IV , sc. 2. ita de semno Sa/oneus : » Tot dat de Slaep -Godt quam, die bei myne oogen loock, » De droomen volghden hem, die zyne vleugels spreide ,. , En om myne oogen sloot. Ex innumeris fere Veterum po&tarum locis, quibus volucris. somnus: dicitur, nullug: tertie cum nostro. magis convenire videtur hocce JMoscAi , in ÉEuropd , V. 3. Sqq. "Tmwe Pre yAuklo». ufrros (Qedgomiy. Slav s. Auci|ENIG , mEDÀX puxARXQ xxTÀ Qutx Deu" EÜre nol drpex£uv mowuaÍyerou MÓvos dvelpav- In Josepho Dothanio , loco jam citeto , Act. ll. sc. 3, Ru£enus ita de invidia low quitur z » Hebt ghy dat wreet gedroslit, dat dier niet hooren huilen? » * L] Li LO * . LI . . . LI . . -* 9. . L LI - » Een schrickelyck gedroght: het broet, niet veer van. hier » In *t grondelooze hol een heiloos slagh van jongen: » Het knaeght zyn eigen hart, van spyt schier toegewrongen, » Het DISSERTATIO LITERARIA. 35 . Het aangezicht ziet dootsch. Het keert de blicken dwars , Van ieder af, van ?t licht, van lach en blydschap wars; , Het blaeuwe schuim begroeit de scherpe en holle kiezen: De tong hangt zwart van gift: de beck doet niet dan biezen. De kaecken vallen in, begruist met eene korst », Van schimmel: groene gal verstopt de raeuwe borst: » Het slorrept menschenbloet, en plast 'er in tot d'encklen. » Het lyf schynt een geraemt, gestut van mag're schencklen. » Gantsch dor en mergeloos: Het schept alleen vermaeck ln 's anders ongenoeght: het oogh kryght nimmer vaeck: » » re? Quae descriptio non tantum Oyidgizzze (Met. 1. Il, v. 775 — 783.) aequiparari potest, sed ita est artis et elegantiae plena, ut utri palma praebenda sit, pronuntiare. ' non audeam. $. 5. In exprimendis tenerrimis affectuum motibus, amore e. s. parentum erga liberos, liberorum erga parentes pietate, neque non in ornandis exordiis, 77ondelius veteres haud . raro adumbravit; quod ut fiat manifestius, e plurimis aliis (4) sequentia sufficient. Ut in PA4oenissis Euripidis, ita etiam in Nostri Davide in Regnum restituto, praeci« puus ad movendos affectus stimulus est Quaoroeiía. In PAoenissis, versu 1074, nuntius ad Jocastem venit , obsidionis finem narraturuse Prima matris quaestio non ad urbem, non ad muros, sed ad filios absentes pertinet: V. 1079, SQQ. *Q. dixrar! 9» mou Lupdopky "keie (pav ?"EccoxAdous Üavévros , o0 cap &om[üm Béfuxkas oil, moAejdauv eipyov (05245 Tl wa c) xus xay &yysASy ime 5 Tvuxey , 5 Ci meis dedos mupuavÉ quote Eadem fere ratione in Actu quinto Zragoeediae Davidem agentis, 4chimaés ad Regem Judaeorum mittitur, rerum statum expositurus; cui statim Rex: Hoe » €4) Dilogis mukis e. g. ad verbum e Graeci; desumtis, E 2 36 P*SE- TOR 1 C À MP ER » Hoe ging het //b:o/on, myn zoon? Is hy gevangen? » Gegrepen by den hals? nog levende en gezont? » Hoe ging ?t hem? Is hy doot, of levende of gewont? ,8Help me uit den droom! nu spreeck ! * Post narrationem nuntii intermediam, iteratur ab /ocaszz quaestio de altero filio .Pe- lynice : v. 109o. *Ev eimÀ pig ÜeGy , eir: YloAUvelxous epi OjcÜ', às péAtt quoi xol 700. &i Aedcoei Qos. — Eadem paene ratione .:Dayides orationem absolvere nuntium vix sinit, qui (pro diversa argumenti ratione) summo poétae artificio, de 2f5se/oze dicere provide vitat. » Hoe ging "t met 24550725 ? meldt dat: dat most ick weten. ,. De zege dient ons slchts tot droefheyt en verdriet , » Zoo ^t Zíbsolon besterft. Leeft zf5so/or of niet?" dn PAoerissis, peracta proelii narratione, silet nuntius, et interroganti de ceteris ocase fac respondet: (v. 1215.) "Ew và Aorrà* Qsüp às) yàp eüTUNEÍS. Multo artificiosius 4fcAimeas, qui longo sermone rem obtegere comatur: » Genadighste. Gy zult vernemen uit ons woorden » De waerheit van al "t geen wy zagen, "t geen wy hoorden," [n Jephté suo (in quo ZpAigeniam ob oculos habitam, ipsum Z2Aios momen indicie est) hoc pulcerrimo Zzripidis loco (sc. ult, v. 1570 sqq. ZpAig. in 24.) & mÀvED. TGpEIUA COL "TTobgiy 9k cQum Tic fp4s zip mpm, Ka) Tác dxác4s 'EAMÉDos yaíme UVmtp» Oe)rxr Dew ExoUcx., mph. (QUjuoy Des "Awovrag , elxep éqv) ÜécQparey TÓ3e- "il Y optime usus est, ut videtur, J'endelius, Act. 1V. sc. X. Ü Ter DISSERTATIO LITERARIA 3; » ler weerelt is 'er niets.dat Zfis quelt, ,MDan vaders smert; dies wenscht zy alle rampen » Van vader noch op haere doot te klampen, » Zoo 't mooglyck waer. Zy wenscht oock na haer doot » le deelen in der oudren druck en noot. " cet. Elegans sane est exordium Actus IL. ex ZZerotoZymis Vastatis. » Hoe dwaes hy zich.verleid , die zyn geluck vertrouwt ,. , Die op d'uitstekenheit.van zyn paleizen bouwt, ,$En troetlen laet zyn ziel van zichtelycke dingen » Die, hoe ze grooter zyn , te meer veranderingen. » Haer hangen over 't hooft en jagen haer verderf wd dde diio DOM Lorerorit cere fc »-* . . Li . . LEE . . . . . LI » Dat leerde my de val van S/ozs hooge daecken.*. "I'raxit autem procul dubio ex Zro4d;bus Senecae , Act. I, SC. X, Y Quicunque regno fidit et magria potens Dominatur aula, nec leves nretuit Deos, Animumque rebus credulum laetis dedit," Me videat et te. Troja/ non unquam dedit Documenta Fors majora, quam fragili loce Starent superbi. $. 6. Ad exornandos Choros haud pauca Noster ex vetérum carminibus et Choris traxisse videtur. ZJemerum certe, Senecam , Euripidem et Horatium. passim expressit. Primus sese nobis offert in Deyide Exule , quart Actus Chorus secundus, cujus haec est prima Antistrophe. » Nu treck "s rycks heilant, lieeren ,. , Die dertigh jaeren prat » Den stoel des ryx bezat, » Daervoets op blote bcenen , : ES » Ha PE TÀI CA MEN: » Het hooft met rou behangen,. . . . 4 ,, Van jaeren overlast, . , De traenen rollen vast. : vari. 3 i » En '"gglen langs de wangen. ? : ; "Ubi statim. ZJomerum in memoriam revocamus , qui lliadis libro ultimo, w. 160 sqq. *pEey 3' dg Tipidgocio * 2 y pies 20yre "T e Tui ua UND URS VVvSISISIeeNefize* e 2o. o. 2. s s. £ D Dy uec vepuibg « « «o "Evruràs 8 wAelw xsxxMugquduog* diu) 9E mOAM Kózpos sfw xsQaAg e xal aüxw Ojo yépovros. En Palamede, Chorus II. Actum concludens: , Het dun gezaeit gestarnt verschiet ^ » Zyn glans en gloeit zoo vierigh niet, » De schaduwe is aen "t overleenen. » De morgenstar dryft voor zich heenen » De benden van het Hemelsch heir. , De voerman van den grooten Deir, » Opdat hy zynen loop verwissel, » Vlught heen met omgekeerden. dissel, » De goude 7//az ryst alree » Met blaeuwe paerden uit de zee, ,, En schittert over bosch en duinen, » En 4daes bladerrycke kruinen. ^ expressus est e Choro TAebanerum , in Hercule Furente Senecae primo» jam rara micant sidera prono Languida mundo: nox victa vagos Contrahit ignes: luce renata Cogit nitidum PAospheros agmen: Signum celsi glaciale poli, Septem stellis 2$rcades ursae Lucem, vcrso temone, vocant: , Xm DISSERTATIO LITERARIA 25 jam caeruleis evectus undis Titan summa. prospicit Oezz; Tn Cy:b. 4emst. Chorus primum Actum concludens haec: continet parallela fere cum: simili loco in P/Zcenissis Euripidis. » Hoe wraeck, met sclülden en. met speeren, » De torenkroon van 't hooft wou scheeren. » Der schone en wydvermaerde stad, ,B En rucken, met gewelt van benden, , Der vesten gordel van haer lenden , En plondren haer kleinoot en. schat. "Bur. 'Trag. d. v. 796. Ed. Valcken. !KAAR ,. cÜv. ÓrAcQgote s. orp&rov "Apyelav Émimyeiaus s. *Aixri ,. O9ug xcv &vadAoTRTOJ TpONÜpEUEIG VAtuxct, xa) Viso ». rerpx[9au00 1.5. [60V OG. TTÉAQV "Imzelauoi ÜoZeis ,. " Apyelous émimyueuoas. Zmaprüv yfwe. "Acmi3opéguova Üfucoy, südmwAov. - ?"AyrízeAoy. xarà. Adive. Telsea. In "A donia.tragocdia, versus nonnulli ex ultimo- Choro. Actus IIT, cum: Zórazii dicis: plane conveniunt, Od. L. II, 16.. : $ 7 jam satis, ut probetur, quid ex veteribus profecerit J'onde/ius, dictum: arbitror; Propositae Quaestioni: pro viribus.respondere sum conatus 7ozde/ique in genere "T'ragico: virtutes ostendere. Quodsi ingenium, ab. ipsa natura, duce nemine , ad omnem: vim- et: elegantiam efformatum s si- constitutae et paene inventae-in regione , antea hujus disciplinae: fere ignara, Tragicorum artes; si animus , nullis laboribus, nullisve periculis, a:propoe- sito deterritus, in homine quolibet sint laudanda, plenissimo suo jure hasce laudes sibi: vindicavit ondelius. Si vires et elegantia dictionis; si movendi affectus. humanos ratio- optima, nunquam a natura deflectens; si Chori pulcerrimis illis Greccortm et Romanorurn: münime posthabendi; si humanae naturae nom cognitio tantum. sed et accurata. delineatio 5; si áo - PETRI CAMPER DISSERTATIO LITERARIA. si in veteribus explorandis, exprimendis, quin immo superandis, summa industria atque sagacitas, quidquam in 7rageed;a valeant; plenissimo suo jure, 7ozde/ii Tragica specimi- na maximam làudem sunt consecuta. ; Quare, qui novitatis studio perducti, non spectata temporum ratione et vetustate, Vondelii Tragoedias condemnant, hanc dictionem , ut nimis rudem, illam ut non exquisi- tam satis, rejiciendo , ii erubescant , sciantque, si minus Tragoediae Nostri tanquam Tragocdiae sint laudandae, (quod probandum); vim certe dictionis et majestatem, in- dustriam et elegantiam, operam et diligentiam, in iisdem 77agoedis adhibitas , "monu- enentum. ipsi posuisse aere perenmius! C5) (5) Non opus est negare, me in hacce Dissertatione conscribenda passim usum esse Dictatis Mss, quae Virum Cl. Siegenbeekium Auctorem habebant, agebant autem de Posdelio, ejusque Tragoedia Gysberte 4femstelio, Multa ámitationis exempla, in consideratione hujusce Tragoediae Cult Diss. nostrae capitis $ 3.) usurpata, iis debere me fateor. digi stia ecce : » Laat ons dan gezaemelijk enderzoeken y tya& Vondel we, wat » Aij kwalj& hebbe, enz., (uvipEcop. voor, Vert. Hersch. v. Ovid. door Vondel.) | Joa cm B Y "r-A-NSDUT, ROTERODAMENSIS, MEDICINAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA STUDIOSL RESPONSIO A D QUAESTIONEM , 4s ORDINE MEDICORUM ACAD: LUGD. BATAV. A. MDCCCXVIL PROPOSITAM: Quaenam est vera doctrina indicationum? | Quid ad eam confert sana "Epwrtpíz? Qualem. tandem usum habet zn seligendis remediis, quae eodem titulo, in eadem classe , sndemque ordine Í|Materiei Medicae disponi solent? QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. virt, MENSIS FEBRUARII À. MDCCCXVIIT. ed. qx Th Val SM c dos ot ato | o8] ROLALIALAL X Q HLULT O 7 J6&OTGUT8 AVAT AS -omudo: Jd AICHGADA KI exl. A (0130 - Wtn ' * Ole6 1001G:1M G3WKUAO uL HCDLOTTeXAUO hs M : 354 T1204 0712 Marre Ac OWVATAO GO o» sio VuAROS m9 So bQ c Sampisesns bi: sniaoob etx: 5 sinsnsO 9bip Unbsse wxbssadse (i Nen suos suetspt soins0 Cow rmt eye i S vxo ewemehos ,wopis swsbno xj oh $1505 5 SAsot amoqpin. TOTITROAS I KUDAGLAAT 3400. iUIAUARSW SIRAIM Qu... diivrl52384u A V RESPONSIO QUAESTIONEM MEDICAM, Q'D'A-B.S T.I O0, uaenam est yera. Doctrina. Indicationum ? Quid ad eam confert sana "Ewmeipiz ? Qualem tandem usum habet im seligendis remediis , quae eodem titulo, in eadem clas- se, eodemque ordine Materiei Medicae disponi solent ? PROOEMIUM Ypsa quaestio cum constet tribus partibus, quae circa hanc dicenda putavimus, cont- mode tribus summis capitibus complecti poterunt ; quorum primum exhibebit ipsant definitionem Doctrinae Indicationum et expositionem fontium, ex quibus haec nascituf, Alterum aget de sana Empiria, et de ratione, quae es inter hanc et Doctrinam Indi- cationum. "Tertium tandem determinabit usum Doctrinae Indicationum , tam in diversis "medendi methodis, quam singulis remediis, seligendis. "In antecessum autem notasse profecto non incongruum érit, maximam hujus dispu- tationis partem non ita esse elaborzram, ac quidem requirerent et ipsum materiei pon- dus et magna dignitas; cum plures nobis defuerint. Scriptores, quorum testimoniis uti omnino necessarium fuisset; nosque illu? imprimis egisse, ut Auctorum verba, quibus Usi sumus (ut nostris, quae diximus, vérbis miijor esset fides ), ita traderemus , ut ab A2 ipe á f CO BUyrdbbgA NT ipsis conscripta leguntur; ne ipsorum. dicta nostris adulterata videantur; et tandem eo maxie me consilio ad scribendum nós accessisse , ut re, de qua agitur, accuratius perspecta, ma- gis parati ipsum studium "Medicinae Practicae adiremus ,. "cujus plane rTUdes nos esse, lubenter fatemur. Hanc vero qualemcumque dissertationem vestrae V. V. C. C. humanitati et benevo- lentiae quam maxime commerndatam velimus; conscriptam enim eam denuo et diligentius. perlegentes , multa comperimus minus accurate dicta, minusque clare proposita; plurima vero aut aliis verbis proponenda , aut: contrabenda , aut amplificanda , ita ut pauca superessent, quae recte dicta nobis viderentur, Vos ergo, Viri Clarissimi! nobis sitis Judices aequi et faciles, enixe rogamus. —-—H M ovo CAPUT PRIM IU fM. QUAENAM EST VERA DOCTRINA INDICATIONUM? ^ 9i, ) 39 Su 95 e. U. parti quaestionis priori satisfaciamus , praeprimis necessarium crit, ut definiamus: quid sit 7zdicatío. | .Indicatio, secundum immortalem nostrum Jeerhayium, est 5 notitia Indicantis 5. id $» 63t, conditionis illius physicae in corpore humano, praesentis, praetericae, futurae , » £X qua discimus, quid in praesente casu agere oportcat , vel nunc maxime, vel in E futurum; ? alis verbis; ,.est intellectus Indicantis in Medico natus (.1)." Jlndicans ergo differt ab Judicasione ; pertinet enim prius tantum ad aegrotum et om- ne, (1) Indicationem Galenus dixit agendi insinuationem , Zered, Med. C. 7. T.lV. Op. omm, Ga^, Venet. Ao, 1565. pag. ': E. Vid, Beerhayii, Praelectiones: /fcademicae im proprias Institutiones. rei Medicae, €«gamivemixn ,. $ 1070. pag m. *4o. ZVutelen , Indicationum doctrina , Pharmacologiae universae, porte 1. $ lI. pag. 7 Hecker , Therapia gent- rali , Sect. V. $ 96. pag, oo? et 209. Iufeland , Praktische Heilkunde, Tom, I. Cap. IV. paragraplio 65, pag. !27» Grigery , Consect Medicinae. Theoresieae ot. Practicae, Parte altera, Therapia, Cap. l. $ 956 er 957. pag. edit, V. gio et ors X. Himiy ,, Lehrbuch der. Pracktischen &oilkunde Y. 1« Sect. MI, Divis, I. C. IJ. $854. P.G, THanitr y 4d lgcmeime Therapie, Sect, Il, $ 58. DISSERTATIO MEDICA. 5 ne, quod scitur aliquid in. aegrum agere potuisse; posterius contra, àd Medicum ip- sum, qui ex hoc Indicante certior fit, quid sibi agendum sit. Est enim !ndicans sig- num, quod sensibus percipi potest, aut justa ratiocinatione erui; ex. cujus perceptione Medicus noscit aliquid a signo diversum, quod nesciret, nisi illud percepisset. Id au-, tem, quod, secundum leges artis, ex notitia Indicantis, agere nunc oportet ct deinde oportebit, Zzdicatum audit ( 2.). .NNotio Zzdicans sensu Practico hic sumitur, uti sumenda est; sed posset etiam latiori sensu significare omne.id, quot statum hominis praesentem denotat; quo mon tantum pertineret ad Therapiam , verum etiam ad Physiologiam et Pathologiam. Indicans, sensu. PAysiologico , est omne id, quod docet in. homine aliquid peragi cum constantia , facilitate et oblectamento 5 significat ergo omne id , quoi docet hominem sanum esse. Indicantia haec, si ad ordinem quemdam exponantur, doctrinam exhibe- bunt signorum omnium illorum , quae in homine secundum naturam. sunt et fiunt. Dicitur haec j$ezuotíca PAysiologicg 5 quae , si respiciat varios hujus sanitatis gradus et modificationes quasi sanitatis , diversis in hominum speciebus, dici poterit j. Seioica Physiologica specialis (3). | Indicans, sensu Pathologico , est omne id , quod docet, aliquid in homine peragi, quod non est secundum naturam, quod a sanitatis statu aberrat, id est, functionem unam pluresve laesas esse. Doctrina horum est Semiotica Pathologica , quae itidem in generalem. et specialem posset dispesci (4). . Quantae utilitatis. prioris illius doctrinae sit cognitio, inde elucet, quod, nisi primum cognitum sit, quae, et quomodo haec, fieri debeant in homine, ut sanus dicatur; et quibusnam signis haec cognoscantur, nullus certe de statu a sanitate aberrante judi- cium ferri possit. Ex actionibus enim sanitatem sequentibus sanitas cognoscitur; cure vique norma rcctum est ( 5). ] INos- (2) , Quae mutationem ad sanitatem rcstitnendàm necessarihm, indlca'ione comprehensam, Boc modo indu- », Cunt , ur sanitas in pristinum vigorem restituatur, i»dicatorum nomine veniunt." Vid, 4ckermann, Instit, Therap. general, , Parte alt. — De Indicatis, C. 1. $ 106. pag. 47.» Alles — nicht allein der !nbezri(f aller Heilmittel, son. »; dern auch die Hand'ungen des Artztes , die er im Gefolge der Indication vornimt, und die Beschlusse des kran- » ken den Vorschriften des Artztes Folge zu leisten, gehóren zu dem Angezeigten. " Vid, 7. C. Rei], Enmwarf einer llgem. Therap. , $ 6. C. III. pag. 62. (3) Vid. Gaubius, d« Disciplina Medica, Pathol. Med, $ 15. Il». pag. 6. edit, anni 178r, (4) Vid. Gaubíus, Lib. laud. $ 16. IL. pag. cit. 1 CB) Cont, dckermann , Instit. Thorap. Gener. , Dar. I4. C. V. 8$ 59«. pag. 29. 1 A3 EL 6 JA "CNO- CBS LIA" WNCUDUOT 3 Noscet erzo Medicus, morbum adesse in homine, si, comparatione instituta signoe rum, quae in aegro observat, cum illis, quae in homine sano se produnt, intelligat, aliquid obtinere in aegro locum, quod non est secundum naturam; ita enim et recte Ga- » emus: quantum morbus a statu naturali recedat, is solus novit, qui naturalem habi- , tum ad amussim tenuerit (6). Cum autem status morbosus non semper idem sit, verum saepe diversus; diversa erunt signa conditionem morbosam indicantia, et ex horum diversitate de diversa mor- bi indole constabit: id est, comparatione instituta signorum status morbosi praesentis, cum signis status morbosi alius, dignoscet Medicus, num hoc vel alio morbo laboret aeger; sique ipsi cognita sit historia hujus morbi, diversaque signa, diversum morbi gradum, stadium, caet. denotantia, poterit haec determinare in praesente casu. Diagno- Sis haec nonnullis in casibus facilior est, in aliis difficilior; sunt enim quidam morbi qui signa exhibent ipsis ita propria, ut nulli alii conveniant, quaeque idcirco dicun- mur signa seu symptomata Pathagnomonica; alià contra, sive potior morborum numerus, signis hisce caret, et ex concursu tantum synmptomatum cognoscitur; quorum sané diagnosis difficilior, imprimis cum et nonnunquam alia hisce se inmiscent symptoma- ta, ad naturam morbi non pertinentia. Medici autem officium cum sit, robur et sanitatem corporis tueri, et labefactatam res- tituere; id est, vitam conservare, morborum causas incrtes reddere, et morbum ejusque effectus tollere, vel saltem lenire; scire eum oportet: 1?. Quomodo in-homine sano om- nia peragantur, quibusve signis se offerant. 2?. Quibusnam mediis haec in statu sano conservari queant (7). 5?. Quaenam potentiae sint, quae ipsam illam sanitatem pos- sint labefactare; et qualem effectum diversae hae potentiae in corpus humanum exserant. Sciat tandem 4?. quomodo effectus hos morbosos levare, saniratem labefactatam in in- tegrum restituere, et ouibusnam mediis hunc attingere possit scopum. Omnium horum si universalem sibi comparaverit notitiam , magna certe, imo maxima eorum parte instrvctus erit, quae ad tractandos aegros pertinent; hanc enim si singu- laribus accommodet casibus, officio suo rite fungetur. Accedens ergo ad aegrum Medicus, sciat necesse est sequentia (8): 1? C4) Vid. Galenus, de Arte. Medicirali , Cap. 7*« pag. 67. A. Operum Tom. IIT. (7) Media hsec, et regulas, secundum quas illis eum uti oportet, ut vita et sanítas quam diutissime incolumes servari possint, Diaetetica docet, Mid, Gaub. 7. 4. $ 15. IlJ. p. 6. €8) Vid S. T. de DIeza , Diatribe Y, dc Officio Dtediee Clinica, & 41 et sqq. Galenat, de. Arte Curativa ad Glawe- «wm, L.l Cap. 1. pag. 94 D. Conf, Swietenius ad Apherismun, Dorhayii, 13 scaj. Cesorentar. Tom. I. pag« 15. DLSSERTA.TIO .MEDIJGC A. 4 19. Quaenam in sano hoc homine sanitatem velut individuam produxerint; ad quae potissimum pertinent quinque res naturales, Actatem nimirum , sexum , temperiem, idiosyncrasiam et consuetudinem aegri noscat; an seminia gerat morborum praeternatue ralia; numve antea morbis laboraverit, qui, aut male sanati sint, aut eífectus quos- dam morbosos potuerint relinquere; 29. Attendat ad ea, quae circum aegrum sunt, aut fuerunt; id est, detegere core- tur, num potentiis quibusdam expositus sit aut fuerit aeger, quae, ad gignendum morbum, quid conferre potuerint; pertinent huc ar, in quo versatus est, cibi et potus , quibus usus est, moius et quiés, vigiliae et somnus aegrotantis, quae retenta sunt aut excreta (955 3^. Hisce perspectis morbi caussam deteget, morbum ipsum ejusque effectus cognos- cet, üt et morbi gradum , quidve ipsi in hoc casu singulare sit; notet deinde stadium morbi, an sit in initio, an in incremento, num vero in dxg4, an in deeremento; et tandem 49. Quomodo in singulari hoc casu officio suo fungi possit; id est, quomodo mor- bi curam suscipere, et quibusnam mediis cito, tuto et jucunde, hanc perficere debeat, et aegri labefactatam restituere sanitatem ( o). Bina haec, quid ipsi agendum sit et quibusnam mediis, docet Doectrizz Indicationum g est enim illa: ,complexus omnium illorum , quae docent, quid faciendum sit Medico, et » quibusnam mediis sit utendum, ut ad finem propositum perveniat ( 11 )." Cum autem Indicationes, , petantur, cum a signis in aegrotante obviis, quae sensibus percipi possunt, tum ab illis . quae justa ratiocinatio. docet potuisse quid agere im aegrotum; vera Doctrina. Indicationum erit illa, quae phaenomena, et quid haec dictent, ita exponit, ut a Natura Uaduntur 5; quae ergo nititur juste facta observatione, et ex hac elicita ratiocinatione. , Observatio enim, quae caput artis jure dici meretur, viam difficilem quidem , sed bre- vem et rectam , monstrat in cura morborum; hac nempe cognoscimnus, quid Natura fa» ciat aut facere conetur. Est enim observare: inquirere im rem, quae sponte se offerts hujusque effectus est observatio. Medicum enim, Naturae ministrum et interpretem , attendere oportet ad omnia illa, " quae (9) Vid. Galemus. iMd. Libr. I. Cap. VIL. pag. 94 E- C10 ) Conf. inprimis 7. C. G. Zckermann , Institut, Therapiae General. Part. I, C, ll, & 21, page 8 e- 10. et C. V, $ 54. pag. 27. Himly, L. I. I. c. $ 855. C11) Hujus doctrinae origo et denominatio « Dogmaticís repetendae videntur, 8 S EAC 6.797 BI prn Wwn DTT quae in Natura sunt; nec, hisce rite perspectis, diflicile erit auxilia invenire, et ex mul- tis seligere, quae conveniant. - Cum autem, ut in secunda nostrae Disputationis parte fusius exponemus, ad veram et certam Indicationem faciendam , non sola Naturae observatio sufficiat Medico, ut in omni casu obvio de morbi praesentia ejusque indole aut statu recte judicare possit, ve- rum ad eam accedat librorum optimorum lectio, qui aliorum observationes continent, ne A cesse sit; duo haec sunt investiganda: 19. qualis sit natura rite faczae observationis : 9?. qualis observationis rite conscriptae. Quid requiratur, ut rite factam et conscriptam observationem dicere possimus, id nos docet Ill. Zizmermann, in egregio suo libro de Experientia im arte Medica, Lis bro 5. Cap. 3. pag. r:2 et sqq., ubi sequentes justae observationis exponit proprie- tates, i 19. , Juste facta obseryatio maxima cum cura facta. esse debet;" ne vel minimum , quod saepe tamen magni momenti est, et ad diagnosin, et ad curam morborum, Medi- cum fugiat. | 20. Ut rite facta 'sit obteryatio , cum patientia et ingenii uéumine factam. esse » oportet ;" mimis enim festinans observator plurima attentione dignissima aut plane omittit, aut sopremis tantum tangit labiis; qui ingenii acumine caret, quae minimi, maximi credit ponderis; et contra; et imaginatione efüicta a Natura indicata habet. 87. » Justa obseryatio saepe repetita sit;" ita enim , quae jam antea observata fue« rant, majorem acquirunt dignitatem , majusque pondus; falsum ita a dubio, dubium a probabili, hoc a vero et certo, distinguitur. 49. $4, Cum probitate yerique amore facta sit;" secus enim si obtineat, egregie falli- mus nos ipsos, ceterosque, quibuscum ejusmodi communicamus observationem ; omnis perit historica fides, magnum illud artis nostrae fundamentum. S?. ,. Nom semper rara sit observatio ,. necesse es2 5; pendet enim observationis mo- mentum ab utilitate ejus et ad usum fructuositate; hinc magni saepe facienda obser- vatio rei, quotidie obviae, verum, ut fit, rarius perspectae ( 12). 69. , Observatio rite facta nullam admixiam habeat ratiocinationem ;" memoranda enim sunt, quae Natura facit, mon dijudicanda, antequam de ipsis rite constiterit; lau- dabile profecto illorum institutum , qui tantum observata rite memorant, aljis judicium relinquunt, 7 (12) Ita enlm Zaco de Verulamio: de duim. Scemiter. Y. TV. C. 2, ,, Qui ad observandum adjiciet animum, fi s etiam in rebus, quae wulgarcs videntur, multa observatu digna occurrent, " DISSERTATIO-MEDICA 9 79. $» Observationem rite. conscriptam esse oportet; clare et distincte conscripta Observatio, quae simul juste facta, ejusdem lectori momenti est, ac ipsa Naturae con- templatios imo nonnumquam majoris; ita enim facilius distinguuntur ab inexercitato, .quae hic difficulter distinguere poterit, sola Naturae observatione ductus. - Hae ergo cum sint observationis proprietates, satis facile constat, observare, rem esse admodum arduam, licet prima fronte videatur commoda et facilis; immo paucos obser- vatores rite observasse, paucos observata recte commemorasse. Hinc acutissimus Zz- zermannus (13) facultatem. quamdam observandi summis illis in arte magistris tribuit, qui ex ipsa natura res naturales exposuerunt et explicaverunt ; quorum agmen certe ducit Cou; ille ippocrates, qui, ut Celeb. ait Zzg/ivius: ,, Naturae non hominis voce »locutus est; cui nec aetas prisca vidit parem in re medica, nec videbit futura; et in- ter quos nominasse profecto sufficiet Ill. SSydenAamum , ,, qui, sepositis opinionum com- » mentis, ad observationes prorsus se dedit, et a prima aetate ad extremum usque se- ,nium cum Natura cohabitavit;? et immortalem nostrum Zoeer&avium, quem viventem omnes, qua late patet, Terrarum orbis, incolae venerati sunt, venerabiturque postera aetas per omnia quotquot sequentur secula. His enim nihil magis cordi fuit, quam, ut, quaecuhque illa mentis acie, quae magistrorum artis est, ex Naturae libro cognoverant, ita posteritati traderent, ac ipsa haec reperire posset in Natura non mutabili; damnant contra, quae hypothesi suffulta, aut ex theoria quadam adamata, hisce observatis ad- duntur, ne ficta et excogitata veris et in Natura positis commisceantur, quo certe nil magis progressus ipsius artis retardat et impedit. Hypothesium euim amor, ct flagrans illud desiderium omnia temere explicandi, quantum nocuerint noceantque et ipsi observatóri, et' observationum commemoratarum lectori, quis est qui non percipiat? Quicumque enim ejusmodi opinione praeoccupatus ad aegrotum accedit, nec rite observabit aegrotum , nec singula phaenomena juste ponderabit; verum. ea videbit, quae detegere cupit, arripietque avide omnia, quae, licet miris modis pro- fec- ' €13) Vid. Zimmermann , über die Erfahrung in der drizmoykumst, lbro IL, cap. 3. pag. go et o7. Ich verstehe , durch den Beobachtungsgeist in der Artzneykunst die Fühigkeit , in den Historische» rheile der "Exc », oder der geschichte der Begebenheiten, alles so zu sehen, wie es ist. Durch die Geschichte der hegebenhei- », ten in der Artzneykunst verstehe ich die Geschichte derienigen Erscheinungen und zeichen, aus welchen mam » begreift, dass eine krankbeit, oder jede andcre in krankheiten sich erüugnende Degebenheit, dasjenige ist, » Was sie ist, Der Deobachtungsgeist macht also dem Artzt die Erscheinungen in den Krankheiten, ihre Verbin. ,, dung und ihre Abhiünglichkeit, in so weit deutlich, als cs ihm nórhig ist, durch dieselben, auf die Ursachen zu » $chliessen. Er zeigt ihm die Pbysionomie von jeder Krankheit, die man zwar unmittelbar nicht sieht, aber dié $ der Verstand durch die Augen sicht,'* D 1o J4.A; € .0:;B 1 L| A-N|' DT fecto torqueri debeant, tamen vel aliqua parte in commodum suae hypotheseos verti pos» Sunt (14). Quicumque enim Naturam nec observare, nec explicare conatur ex ipse Natura, sed suis ex opinionibus, temere assumptis, is Naturam suam vidit hypotheti- cam, non veram illam, omni Hypothesi majorem. , Iusitas ergo," ut cum acutissimo. loquar Zag/vio ,, jam diu et anticipatas mentibus nostris opiniones, quas maximum » nostrorum errorum fontem merito dixerim, non solum deponet Medicus, sed et ef- » ficiet, ut ex infante et rude, adulta demum et sapiens evadat Medicina, nihilque mas » Sis a vera morborum cognitione mentem retrahit, quam effraenis illa speculandi dis- » Putandique licentia (15)." Recte ergo Hippocrates, libro de Epilepsia, tranquillitae tem animi superstitione vacui et sublimis cujusdam genii, Medico commendat, ut rite Observare possit, utque ita Idioma discat . quo Natura loquitur , et modos , quibus eadem se exprimit. Sed non sola tantum Naturae observatione pervenimus ad detegendum , quid faciendum ipsa dictet; accedat huic justa ratiocinatio , ipsi observationi superstructa; nec simplex phaenomenorum observatio ad cognoscendos, curandosve sufficit morbos ; apprime enim mecessarium est, ut perceptis his signis inquiramus . qua ratione haec invicem cohaee Teant; hocque reperto in causas, quae concatenationem horum signorum produxerint 5 adscendimus enim ita ad cognitionem caussae morbi proximae, et modi quo haec tolli possit; qua remota et ipse morbus profligatus erit, qui nil aliud est, nisi productum hujus caussae (16). Iste vero, qui nec morbum a signis suis, nec signa a se invicem dise (14) Baglivius, de Praxi Media, lib. 1. cap. 1 . $8,9 et 1o: , Hi enim forti praediti imaglnatione theo- 9, riam hanc mordicus defendunt, neque audiunt. nec vident, quae contrariae sunt conceptae opinioni , et si quid » invenerint, quod vel minimum hy,othesin hanc confirmat, id non solum suas in pates ttahunt, verum GT 5; tamquam rem certam, fallere nesciam , praedicant, ? (15) Vid. Zimmermann, L. L. libro Ill, cap. 2. $ 100. Miibert, Elemens de Therapeutique et de Mat, Med. , $ 36s P38. 45. ,, Rien m'est plus /loigné de l'expérience Medicinale, que ces fictions fantastiques , dont on s'efforce »» dc l'environner, et qu Hippocrate avoit si rigoureu:ement proscrites. — Sra// s'étoit plaint avec raison de cet » échafaudege de notions futiles, dont on surchargeoit l'Art de" Guécir, et qui ne servoient qu'à entraver sa mare » Che. On peut, ài.il, faire à un Médécin, qui ne porte auprés de ses malades, que le délire de son imagi- » Dation, et qui n'oppose 2 !e fibvre dévoranre que de frivole: rabonnemens, le répróche que Sémigne faisoit » Aux Sophi:tes: ,, que tout leur savoir sc reduisoit à de viines subtilits, et ne faisoit que donner carriere aux $» » DP355'0D!, qu'ils auroient dü s'attacher à modérer." L'esprit humain se dégrade, lorsqu'il veut substituer »» les informes resultats de ces petites combinaisons à l'ordre r«el des choses. 1l s'avilit pir ses valnes hyporhé- »» S€5, dom tout i*effer est de se familizriser avec l'erreur, et qui s'évanouissent tót ou tard comme des ombres » devant une raison froide et lutnineuse, " (16) Vid. Gregory, L. L., part, et cap. c» y S 958. pag» edit, V, 31t, DIS/SSERTEATIO: MEDICA. 13 distinguere valet, nec quomodo a se in.icem pendeant, Indicationes sibi format, ex sim- plici phaenomcno, hocque phacnomenon curat, non morbum ipsum. Differunt autem signa morborum inter se; suntque alia, quorum caussae, quidque indicent, ex princi- piis Physiologicis et Pathologicis erui possunt et explicari; alia Vero, quae empirice tantum cognoscimus. Experientia enim docuit, certa signa, certasque signorum series, semper concomitare definitam quamdam conditionem morbosam, et indicare certam huic medendi methodum; licet tamen non intelligamus sufficientem rationem horum effec- tuum, nec ipsius indicatae methodi. Suntque tandem alia, quae non ita clare observari possunt, ut sensuum ope de eorum praesentia certo constare possit; cum non Taro, quae in aegro mutata sunt, aut signa non praebent, quibus cognoscuntur; aut haec signa adeo caeteris se immisceant, ut ab iis vix distingui queant, aut aliis morbis aeque propria sint, nec, quid faciendum indicent, clare monstrent. Hisce ergo in casibus, nisi rite factae observationi justa accedat ratiocinatio, nec pere veniet Medicus ad detegendam caussam morbi, nec ad inveniendam rationalem quamdam medendi methodum. [n illis autem , ubi empirice ad diagnosin morborum, eorumque curam, pervenimus; ibi saepe, nec justissima ratiocinatio ullius usus est, nec vcl acu- tissimus ipse. eo pervenit, ut accurate, quantum possit, observatis phaenomenis, eo« rumque conjunctione, caussam morbi detegat. ,, Origines namque morborum et cause » Sae longe abstrusiores sunt, quam ut humanae mentis aciós eo usque penetrare pose » Sit (17)." Nec tamen desperandum de cura morbi; ipsa enim Natura viam indicat, quam si sequamur, felicissimo certe eventu cura procedet, licet hujus rationem non pe- nitus perspiciamus. Naturae enim monitis parendum , et licet captum nostrum fue giant, itidem parendum. ,, Viri doctissimi ," ita enim ait Baglivius , , cum diu » frustra insudarint in cognoscenda caussa proxima, decreverunt tandem, dummodo con- » Staret, quibus. indicationibus et remediis curandus sit morbus, parum conferre, si » caussam illius immediatam eta sensibus remotissimam ignoremus. Hujus asserti fidem » faciunt Empirici, qui, eruditas rationalium Medicorum speculationes de caussis morboe » rum proximis spernentes , saepissime aeque bene morbos sanant, cum secreticulis suis y » àc faciunt rationales methodis speculationibusque accuratioribus. Idem quoquc testane » tur morbi epidemici (18)." Et in fine ejusdem paragraphi , quis «rit ex Medicis," i » Ill0« (17) Vid. Begliyiut, Praxeey Medicae, Libr, T. cap, 1. $ 1. p. 8. Gregory , |. ult, cit, (18) Vid. Bag. , L. L., libro Il. cap. 9. $ III. 1, et libro L, cap. 2. $ 11. Sydenham , Operum, Tom. I, praef. pag. 13. 5, Tametsi constare videatur , morborum plerorumque causas inscrutabíles prorsus esse et &vixd'myhrour , nom » tamen insolubilis erit illa quaeso: quo pacto sanari possint? Cum de causis remotioribus nos hoc asseramus, "^ B2 12 y A CO BI E A SNC DUE , modesti ingenii, qui non fatcatur, se internam sive immedi;tam morborum caussam » propemodum ignorare; contra VCTO quotidie curationem illorum suscipere et curativa , methodo, longo usu comparata » feliciter absolvere." Quotiescunque artem, (est mo- nitum Cl. Paradisi), morborum symptomata ad caussas suas proximas referri nom pos- sunt, toties in curando non ad primam respiciendum , sed intermediarum caussarum prima et potior ratio habenda est, formarique subordinatae curationum Indicationes debent, per quas primariae Indicationi possit satisfieri (19). Haec ergo cum ita sint, nec solam sufficere ratiocinationem , nec observationem ratiocinatione destitutam , constat. Quae hac deteguntur , verissima licet et utilissima , saepe tamen quid desiderandum relin- quunt; cum tantum ducat observatio ad illa, quae sensibus percipi possunt, nec tame gat ea, quae sensus fugiunt (20). Ratiocinatione , contra , observationi non supere structa, quid incertius? — Vaga ita et vacillans nasceretur Medicina, mutatis opinionibus quotidie mutanda. Non enim ex lis, quae tantum in opinione posita sunt, nostra- orta est scientia, nec incrementum cepit, nec hodienum capit, verum ex simplici illo scru- tinio, quid Natura faciat, aut ferat (21). Hypothesium autem usum in Medicina omnem nullus profecto rationalis damnabit Medicus; id enim, ut inquit ZagZvius (29), idem foret, ac in Medicina ratiociniurmt negare; verum observationi stricte adjuncta sit, et concordia intersit inter hanc et hy- pothesin. Primo enim diligenter omnia illa notanda sunt, quae Natura docet, ut hisce dein justam et probabilem duntaxat superstruere possimus. ratiocinationems nec prius judi- candum, antequam omnia illa rite cognitasint, et, quantum fieri possit , probe perspecta. Naturam enim ne ingenio nostro, verum contra ingenium mostrun Naturae, subordine- mus; idque certum est, observationem praecedere debere ratiocinationem, Hinc primam dixit Baglvius Medicinam, quae in sola morborum observatione consistit secundam, quae ,, observatione facta, justa ratiocinatione ad curam morborum procedit, Quam* (19) Vid. Paradisi, Lectiones Publitde , Lectione 3. $22, pag. 136. Gregory; L.L., part et cap, cit, $ 959. psg. a!1 et $92, Sydenliam , Operum , Tom, I. praefat, pag. 13» (20) Cout. /ckermann, |, |, P. c. C. V. $ sz. pag. 28. (21 ) Conf, Mckerweng, 1 |, P. c. C. c. S. 64. pag. 31. (22) Vid. Baglivius, L. L., libro L. cap. i2. &$ 5. 5, Quo plures conveniunt ac conspirant observationes ím »» Stabilienda Hypothesi" inquit Spremgeliu ,, eo probabilior fit indicatio. " Zmuit. Medic. T. VL P.L — Therop, gener. Cap. V. $ 36. pag. 4O. et postea eadem $. ,, Neque tamen omnes omnino hyjotheses vitandae sunt; cum ,», Terum ipsarum indoles hand ubivis clara sit, sed conjecturis locum largiatur, Itaque praeprimis initendum , ut » hypotheses caute cacteque formentur, continuoque in emendandis iis et corrigendis laborandum , ut, quantum 4 ücri possit, dignitatem Naturae judiciorum adipiscantur,. * DISSERTATIO MEDICA 13. Quamdiu ergo ipsa Naturae observatio nostrae ratiocinationis fundamentum est; quame diu in ipsa Natura veritatem. quaerimus ; tamdiu et ipsae illae ratiocinationes, caute de- ductae, verissimae sunt, immo fallere nesciae (23). Ab eo. eontra si recedamus, ut maxima cutn cura obtemperemus iis, quae Na:ura facienda indicat, non tantum- in quo- vis morbo diverso, verum etiam in quocunque diverso morbi cujusdam stadio, saepe in errores abducemur; et incongrua profecto medendi methodo usi, turbandoque, quae Na- turà sua sponte agere conatur, novorum nonnunquam , eorumque pessimorum ,, sympto- matum nos-erimus auctores, non morbus ipse (24;. Huic etiam perversae et variae medendi methodo, non parum certe debentur adventitia illa phaenomena, quae diagnosin morborum saepe adeo reddunt difficilem, ab essentialibus illis. valde diversa, quibus con- tra, veluti signis morborum characteristicis, omnis haec diagnosis nititur; quae omnia, licet interdüm (25) obscura, Medicum. sibi notare oportet, cum vel minima illa signa et obscura saepe doceant, quid ante morbum praesentem acciderit, vel quid concomites tur morbum, vel quid futurum sit (26). Ab hisce enim. omnibus Indicationes sibi pe- tere debet Medicus; hisque, justa ratiocinatione, in unum collectis, ab adventitiis pro- be sejunctis, vera tandenr nasectur- morbi cognitio; qua universa curationum argumenta: sese manifestant, ,, Est enim fundamentum- curandorum- morborum recta eorum cogni-- » tio, atque debitum unius ab alio discrimen, nec arte magistra in curationem. eorumdem; » pervenimus , nisi facem praeferat solida diagnosis (27). " - Hinc et Graeci, quibus solemne fuit, Naturam , velut optimam ducem , sequi, nec. aliam 28); Vid. Gregory, L. L.j parte H..cap,24: $ 964. ,, Tantumr enim prodest scientia Medica, quantum ad' bong: »,Temedia bonamque curationem perducat; neque profecto aut leges plillosophandi y aut quidem sensus coinmu- 5; nis, sinunt fidem adhibere ulli ratiocinationi, utcunque speciosae; cui experientia adversatur. (24 Vid. Sydenham , Operum , Tom. l. praef. pag. 8. Hénser, «gem. Therapia, Sect. ll. Capit. IL $ 58, pag. 66 et 67. (25. Vid. Bagliviut; E. L. libro I; cap, 2. S ri. : . (256) Vid. Gregory, L. L, part, et cap. cit. & 959. in fine pag. 312. Sydemlám, Operum, "Tóm. l| praef. pag- ga (27) Vid. Hufsland , System. der. Praiiichen Heilkunde, 'Fom. T. Cap. 4: 8.66. pag- 1274 ,, Das Ganze berube auf », Erkenntniss und darauf gegründete Behandlung der, Krankheit: Eine vóllig erkannte , Krankheit | is: gewóhnlich: p leicht zu heilen aber die meiste schwierigkeit liegt eben im erkennen." z/ibért, Elemen: ve Therap. es de Mai, Md., Proleg. $ 32. pag. 4). ,, En effet. pour bien traiter une malàdic, pour déterminer avec cerütude som », disgnostic: et son prognostic ,.il faut en connoitre parfaitement la. Nature. " Conf, y. C G. /fckermann, Inrtis, "Therapiae Generalis , P. Y. C. Vl, $.12 et :8. pag. 7. et Cap. HI, $25. pag.1r. et C. V. $ 5s. pag.28. ,, In his y» €nim , observatione scil et ratiocinio, morborum cognoscendorum praecipuus fons est: cum autem is demum » morbum recte sanare possit, qui eum recte cognoverit, ut ad veram, morbi cognitionem. perveniat, Medicms 4» inprimis curare debet,*" B 3. 1Á (UG 70/5 1: TL A IN: D*T . aliam ingressi sunt viam, in cujusvis morbi curatione, nisi quam monstraverit ipsa, et feliciter plerumque curaverunt. Notatis enim omnibus , quae in aegro observare potues rant, phaenomenis; quid haec indicarent justa eruere conati sunt ratiocinatione, Indica- tioni huic obtemperarunt medendi methodo; nec mutaverunt hanc methodum, nisi alia rursus à Natura producta phaenomena hanc mutandam esse dictarent. ta Naturam see quentes, nihil turbarunt; sed illam habuerunt morborum medicatricem ,. illique tantum , Si opus fuerit, auxiliatrices porrexerunt manüs 5 prob: gnari, repugnante. Natura nihil Medicina posse profici. Morbos itaque et magis, ut. ita .dicam,, Naturales | observavee runt, magisque regulares; omnia enim ipsorum stadia secundum leges Naturae percurre- runt, nec citius ad xa» pervenit morbus, nec ad judicationem, quam ipsa hoc mallet Natura. Hinc diebus suis magis adstrictae Crises, hisque. felicius soluti morbi. Licet ergo, üt hoc in transitu dicamus, ipsa haec Crisium doctrina, quod. nonnulli asseruerunt, non ejusdem sit certitudinis apud nos, cujus fuisse videtur apud Graecos, non ideo sta» tim credendum, illam imaginatione effictam esse et inane Graecorum commentum, verum potius id tribuendum methodo medendi nostrae , qui nimis officiosi nonnunquam nec attendimus ad ea, quae dictet Natura, nec hanc benigne agentem sibi relinquimus, nec mutamus hanc nostram methodum, si mutatam cupiat Naruri;. verum potius, hisce nostris medendi methodis et medicaminibus , iis Graecorum magis actuosis , citius ad finem perducimus morbos , eosque non raro periculosiores reddimus , in magnum plerumque acgrorum detrimentum ( 28). Expositis hisce, quae de formanda justa et legitima Indicatione dicenda putavimus, veraque indole doctrinae Indicationum , qualis nobis videtur, definita; profecto non opus erit, ut longi simus in exponendo, cujusnam sit utilitatis haec doctrina in praxi Me- dica; ipsa enim doctrinae indoles praestantiam suam et utilitatem evincit. ,In eo nimis » rum ? Zoltelenus inquit, , omnis artis Medicae vis posita est, in actionis determi» » natione, sive in formanda justa et legitima indicatione (29 )." '—,, Fortunate medebitur? inquit .Szo//ius ,, qui remedii exhibendi occasiones sagax captat, quive repertae Indicationi » potius, quam specificae remediorum virtuti, confidit (30)." » In eo " immortalis dixit (s ) Vid. Zimmermann , libro s. cap. 9. pag. ess, 4f. G. Richter , Specielle There, 'T, E. p. 28. Peglivius, L, L, Wibro 2. cap. 12. Gaubiwr, Pathoh , 8 51. Grégory, L. Le, part. €t cap. cit. S8 9Óo e- 963. pag. 31a ct 3159 "liberi, Nouy. Elem. de Therapeut. etc. Proleg« $ 5« p. 2» C29) Vid. Indicationun Doctrine, pag. 6. Cae) Raetie Medendi, Parte 1. pag. 145- DISSERTATIO MEDIC A. 15 dixit S$ydenhamus ,in eo praecipue stat Medicina Practica, ut genuinas Indicationes ex- » piscari valeamus (31 )." , Prima Praxeos fundamenta" JBaglivius ait, ,, ndicationes , sunt, quibus detectis , remedia facillime depromuntur e Medicinae penu; quisquis enim. » vel rudissimus Pharmacopaei servulus certo scit, Rhabarbarum purgare, Stibium sudo- » res movere, Millipedes urinam, caet.; sed quandonam purgandum, quando sudores » eliciendi, quibusque cautionibus, hoc altissimae propemodum indaginis est, et diutur- »,num rerum usum exposcit. Quae enim profuerunt, ob rectum usum profuerunt, ine s quit Medicorum Pater, Libro de Arte ( 32 )." CAPUT SECUNDUM. €UID AD VERAM DOCTRINAM INDICATIONUM CONFERT SANA 'Epgzelpix Eu Ca spo; experimentum) vi vocis indicat Medicinam experimentalem , quae experiundo hominum morbos curare conatur. Hujus Medicinae professores Empirici di- cuntur, quorum tres constitui possunt ordines. Postquam bis mille, et quod excurrit, annos Doszmaticorum Schola floruerat, mul- tisque Philosophicis disputationibus et vanis commentis veram Medicinam Hippocrati- cam obscuraverat, camdemque totam in artem quamdam speculatoriam mutaverat, tan- dem, anno 250 — 280 ante C. N. (1) Medicorum optimi et sagacissimi in viam il- lam redierunt, quam Cous ille, optimus Naturae interpres , indicaverat. Ans €) Conf, et Hecker, Therapiae Generalis, Sect. 5. Von den Anze'gen caet., pag. 2!0. 5, Die lehre von den. » Anzeigen richüg dar stellt und. benuct, gewóhnt den Artzt zu sorglüliiger Rücksi-ht suf alle Thcile» des » Kranken zustandes , und auf ihr Verhültniss gegen einandcr; zu einem gebPórigen Abwiüsen ailer Grüs'e w1d » Gegengründe, bei Beurrheilung und Behaudluug der Krankheitcn, und zu einer üchtc LhiWosophis.lien Sysieinae » tischen Anordnung des Heilpianes, (32) Vid. Zaglivius, L. L., libre 1. cap. 10. $ 1. €1) Vid. C, Sprengel , Vertuch ainer pragmatischen. Geschichte der. ddrtzneykunde , Tom. I, pag. ó1o et seq 16 oT €)o'aai]nXUWNSDT Antiquiores hi Empirici, a recentioribus probe distinguendi , ea, quae observatione possent detegi, aut justa et legitima ratiocinatione exobservatis elici, omni philosophico-- commento longe anteccllere, jure suo, statuerunt,' Experientiam ita sibi acquirere. posse. crediderunt, si saepe et repetitis vicibus eandem rem, eadem ratione, observaverantj et. it? facile et aperte constabat, quid inde esset concludendum. Cumi autem saepissime . morborum caussae abscenditae haereant, nec simplici detegi possint observatione, has. non curaverunt, nec variis hypothesibus detegere conati sunt, verum ad eas tantum animum adverterunt, quae sensibus percipi possent; et ídcirco omne id, quod dogma- tici rationis argutiis detexisse crediderant , spreverunt. Ubi autem accideret, ut nec ipsi, nec qui ipsos praecesserant, vcri Naturae observatores rem praesentem observa. vissent, neque ita de methodo curandi morbum quid constaret, ad hanc detegendam pervenire conati sunt ratiocinio analogico; id est, invenire tentaverunt phaenomena non- "ulla, in casu praesenti, quae convenirent cum phaenomenis, quae aliis in morbis saepe viderant. Hoc autem ratiocinium analogicum fundamentum agnoscit in observatione, nec se extendit ultra limites eorum, quae in sensus cadunt; non enim eruere conati sunt convenientias quasdam inter caussas morborum, aut eorum naturas, nec et inter vires medicamentorum, aut eorum agendi rationem, in quantum haec omnia ratiocina- tione deteguntur, ncc objecta sunt experientiae. Postea vero nonnulli hujus sectae ds» seclae, et inprimis Aezodotus ex Nicodemia, analogiae Epilogismum substituerunt, id est, artem, qua, ex factis observationibus ad nondum observatione detecta, justa fit con- clusio. Conditorem hujus sectae nonnulli Herophilum credunt; alii PAilinum, Coum, hujus discipulum. Constat igitur, antiquiores illos Empiricos semper ex phaenomenis apertis, quae sen- sibus facile percipi possent, ad abscondita, cauta admodum ratiocinatione adhibita, pro- cessisse, et omnem eorum doctrinam tribus hisce inniti principiis: 1?. sensuum testimo- . nio; 2?. memoria illorum, quae ab aliis essent observata; et 3?. comparatione illius , quod cognitum fuerit, cum nondum cognito. Serapion vero Zlexandrinus , quem Celsus (2) auctorem sectae Empiricae vocat, «quippe qui primus opiniones et sententias Empiricorum ad ordinem quasi systemati- cum exposuit, ejusque asseclae, caussas rerum apertas tantum curaverunt, in abscondie tas autem non inquisiverunt, quae ipsorum: tempore non misi in philosophicis commen-. tis quaeri potuerunt et ex illis elucidari, quae vana plerumque et obscura, facillime in errorem duxerant. Attentione autem , quantum possent, adhibita id , quod sponte ob- (2) Vid, Clu , de Midieina, Praef, pag. 3, 9 et $93. DISSERTATIO MEDICA. 17 Observatori se offerret, perscrutati sunt, et statuerunt; bina haec tantuni fnasni momen- ti esse in praxi Medica: sensuum usum et memoriam; et , si quando ratiocinio sit fi- dendum, omnino fore necessarium, ut illud sit simplicissimum adeo, ut fallere nequa- quam possit, et sponte sua cx rcrum naturae observatione fluat. Hi ergo Empirico- rum severissimi. Postea vero Empiricorum nonnulli, vel gloria illa novorum inventorum, aut speculan- di cupidine, abducti ad Dogmaticorum scholam redierunt, vel omni e Medicina ratioci« natione rejecta, ad crassissimam omnium experiundi Doctrinam descenderunt. Ili, Dogmaticorum more, hypothesibus et ex penu philosophico depromptis defini» "tionibus, et explicationibus, ea, quae vera Empirica via detexerant antiquiores, conspur- caverunt. Condito enim systemate, quae alias facile in Natura observabantur, et ex ila explicari solebant, denuo ex illa explicare non dignati sunt; verum potius quidquid haec faceret, oculo quasi systematico, perlustraverunt; quidquid systemati contrarium offerret, id aut attentione vix dignum censuerunt, aut, contra, quantum potuerunt, im systematis emolumentum mutarunt. His vero, quorum nomen in proverbium abiit, vagis. tantum experimentis hominum morbos curari posse, persuasum fuit; omniaque dogmata, quae ad veram experientiam ducunt, in Praxi neglexerunt; hinc, nec caussas morborum curarunt; nec phaenome- norum conspiratio et nexus, nec aliorum prae aliis praestantia et momentum, ipsis cordi €rat; verum detecto phaenomeno inhaeserunt, ad caetera vix attenderunt; qnod ut fu- garent, ex suo medicaminum apparatu temere, nec ullo consilio, alio post aliud usi sunt. Periclitando igitur cum Medicinam exercerent, ratiocinationis usum ex Praxi rejecerunt. Ex hisce ergo nobis constare videtur, priscos illos Empiricos inter veros et optimos Medicos esse collocandos; quippe qui, Naturam observantes , ejus Indicata recte cognosce- re studuerunt , et phaenomenorum nexum et caussam dignoscere annisi sunt; ut ita guodvis experimentum sufücientem in ipsis observatis caussam haberet et legitimum funes damentum, Sana certe et rationalis ejusmodi fuit Empiria quaque. alia ratione citius et facilius ad culmen illud perfectionis, quod attingere possit Medicina, perduci queat, non videog jta nimirum nec hypothesibus, nec philosophicis speculationibus , in judicando, mens praeoccupata, semper tramitem sequi potuit, quem Natura significavit; nec unquam in er- rorem abduci, cum citra, nec ultra, tramitem hunc, quem facile ita detexit, relinquere ausa est (. 5). Nec (3) Confer, Zegliyis, |. a Libr. Il. cape 2. $ 1e e 18 J'A X O0 B't 'LSMVONTmT — Nec enim attentam et justam Naturae observationem , nec ratiocinationem , nec doctri« nam, veluti Empirici aevi recentioris, quasi plane inutiles et nocivas, e Medicina reje- cerunt, verum contra hisce deberi omne, quod certum est in re Medica, ingenue affir maverunt. | Tria haec principia, quibus sana Empiria innititur: sensuum testimonium, memoria illorum , quae ab aliis observata sunt, et comparatio illius, quod cognitum est, cum non cognito, fontes cum sint ommis cognitionis in re Physica, et fundamenta praebent omni cognitioni morborum , omni verae Indicationum Doctrinae ; ita ut Empiria sana dici possit Mater hujus Doctrinae, qua nata est et instruitur. Hisce enim principiis si recte utamur, pervenimus ad cognitionem illius," quod praes sens est in aegro, quidve illud faciendum dictet, et quibusnam mediis huic Indicationi satisfieri queat. Videamus ergo, qua ratione, opetrium horum principiorum , ad cogis tionem Indicantis, Indicationis et Indicati pervenire possimus. I9. Sensuum testimonio. Unicuique homini sensus materiem suppeditant propriae ob- scrvationis; hisce Medicus, tam habitum aegri externum ejusque mutationes, secretorum et excretorum , quasdam a statu sano deviationes , quam circulationis et respirationis sta- tum, cognoscit. Omnia haec symptomata offerunt, e quibus morbi natura ejusque stadium elucent; constat enim ex semioticis, ejusmodi symptomata significare certas et definitas corporis. ejusque functionum mutationes ; diversa autem diversas ; et ex his demum constare potest de eo, quod faciendum sit, ut status ille morbosus ad sanitatem redu- tatur; et quibusnam mediis huic Indicationi satisfieri possit. Ad haec symptomata, quae sensuum ope deteguntur, quam maxime attenderunt Em- pirici; ad haec et nos attendamus necesse est, cum ab hisce verae petantur Indicationes. 2?. Memoria illarum, quae ab aliis observata sunt (4). Alter hic scientiae Medicae fons, historia morborum, rite nobiscum communicata ab homine docto ac bonae fidéi, vero Naturae observatore, et rite a nobis intellecra, non minus ad rectam morborum cognitionem ducit, quam ipsum sensuum testimonium, Id enim, quod alii ante nos rite Observaverunt, eumdem certitudinis gradum, immo vel saepe majorem habct, quam quod nos observatione detegimus ipsi. Fuerunt enim hi aut magis versati in observando, aut nulla praeoccupati opinione unde melius discernere et dijudicare potuerunt, quid Natu- Ta fecerit aut tulerit. Hinc et Zippocrates , qui primus observationi doctrinam addidit, Medicum admonuit, bt scire conaretur, quae sciverint jam antea Medici, Nec (4) Vid, Sjdmhsm, Opium, Tom. M, Praef, pag. 9. DISSERTATIO MEDICA 1ó Nec ullius Medici observatio , et ex hac orta experientia , ita àugeri potest et in- crescere, ut omnium vel plerorumque morborum notitiam , ex solo sensuum testimo- nio, sibi acquirere possit; nec cito adeo experientia ita auget scientiam , quae temporis quasi est filia, quam quidem oporteret , ut firmo pede in curatione morborum proce« dere posset Practicus. t » Nimium enim longa ars, brevisque vita est, quam ut vel maxime longaevo propriz » sufliciat observatio ; requiruntur itaque aliorum plurimorum observationes et de rebus $» sibi observatis testimonia, atque observationi propriae historia quoque alienae adjungi » debet (5). Nulla ergo alia ratiome citius omnem hanc sibi acquiret scientiam Medicus, nisi at- tenta et indefessa lectione illorum, quae posteritati reliquerunt Antiquiores, hodieque nobiscum communicant recentiores in arte magistri. lta enim, uti recte dixit Zizer« mannus (6): ,legendo, per paucos annos addiscimus oine id, quod inde a rerum ,» initiis longa observationum serie veteribus innotuit. Uno die detecta intelligimus et »invena, in quibus primi Inventores per plures insudaverunt annos. Ingenio licet in- » Structus esset Practicus acutissimo , tamen rursus omnes committeret errores, quos » veteres , antequam parvulam illam veritatis eruisset particulam , quae, velut aurum » nostris in fluminibus, ingenti arenae copia tecta jacet." Memoria ergo illorum, quae ab aliis observata sunt, quam magnae utilitatis credide- runt veri Empirici ad curandos morbos, alterum Indicationum doctrinae fundamentum est, Ex communicatione enim harum observationum , quidve ipsis dictare crediderint veteres, et noS certiores evadimus de eo, quod in consimilibus casibus nobis sit agen- dum; haecque immunes nos reddit ab erroribus , in quos nonnunquam et hi incide- runt (7). Attamen neque haec duo sufficiunt; accedat 939. Comparatio illius , quod cognitum est, cum nondum cognito, id est 44nalogia. llla enim, quae sensibus facile observare potue- rant Empirici, aut quae se observasse memoraverant horum antecessores, . utpote certa €£ cognita, comparaverunt cum illis, quae in aliis observaverant casibus; ut ita symptomata quaedam detegerent in casu praesenti, quae convenirent cum illis, quae casum quemdam cognitum comitari observaverant , et pervenirent ad cognitionem nexus , et, si fieri posset, de caussis horum phaenomenorum, quidve faciendum indicarent, ipsis constaret, Eodem in- HII (5) Vid Paradisur, Lect. Public. , Y. $ 6. Optsee /cad. pag. 111 et 112, (6) Vid. Zimmerman, L. L., libro II. cap. 3. pag. m, $5. (72 Vid. Zaglivius , 4. |. , Libr. Il. cap. 10. $7. C 2 20 JA NGTIODSUBAG b "AUN €D:OGT h niti principio nostram Indicationum doctrinam memo certe est, qui dubitet; immo bina illa, quae recensuimus principia, tcrtio illo ablato, nullius prorsus utilitatis esse, constat. » Singularis enim experientia, vel propria, vel aliena, vana prorsus et ad artem inuti- lis est, nisi ad similes casus transferatur. Fit autem illa translatio, aut ab uno ad alterum morbi ejusdem casum , aut ab una morbi specie ad aliam, aut ab una morbi specie ad diversam, aut ab auxiliis morbi ad similia auxilia (8). Ipsa etenim transla- tio ab uno morbi casu ad alterum similis morbi casum , non ipsa est observatio, ut acute vidit Ga/ezus; quum per integrum aevum, ne duobus quidem in aegris, ne- dum in pluribus, omnia quotquot morbos concomitantur phaenomena simili prorsus , ratione eveniant. Nullo ex iis, quos proposuimus , modis transferri ad simile ulla unquam potest, sive observatio fortuita, sive experimentum de industria et consulto captum, nisi rariocinii analogici ope; cujus ad vitam non minor est usus, quam sen- suum testimoniorumque, immo vero major, quum, si rem bene reputes, omnis et sen- suum et testimoniorum fides ab ipsa etiam ratiocinii analogici certa firmitate pen- » deat (9). | Usus igitur methodorum medendi, et applicatio Medicamentorum , non alio quodam fundamento nituntur, nisi ratiocinio analogico. Fuerunt enim hae methodi aut casu de- tectae, aut de industria institutae, ut ita constaret, num prodessent in casu quodam ob« vio, nec ne; dein vero et ad alios casus translatae sunt, similibus quibusdam sympto- matibus stipatos. Et omnino recte; certum enim est, ab eadem caussa eosdem produci effectus, et vicissim eosdem effectus ab eadem caussa oriri, Unde, si quid in casu obvio profuerit, aut tollendo. caussam morbi , aut mitigando symptomata, prosit in consimili necesse est (10). Haec etiam videntur fuisse Medicinae primordia, dum , quae per ob- ser- » 5» LI (8) Hujus enim ope et detegimus novas plane medendi methodos , novaque Medicamina. Jta ec Bac, ,. 1n INoyo Organo Scientiarum , Lib. II. de Inrerpretat. Nat, , Aphor. L., Medicis suasit, ut ope motuum , quos excitare in core pore valent, analoga ratione et alios producere tentent, ut ita, quae hodie incurabilia existimantur, in futurum profecto curari queant, Cf, Zimmermann, | !., Lib. IV. Cap. 2. pag. 279 seqq, ubi plures hac ratione detectas medendi methodos et plura pariter investigata medicamina nova enumerat. (9) Vid. Paradisi Lectiones Publicae, Lect, L, 8 7 et 8, ut et $ 9. pag. I12 et sqq. Et Baglivius, Cap. VI. Imped, ll. $ 5, ,, Analogismus ad perficiendas artes sub naturali scientia comprehensas, et praesertim Medici- 5 nam, caeteris argumentandi modis opportmnior est; tum quia pedissequus est Naturae, eidemque quasi inmis* , cetur; tum quia opinionis in errores subingressus clarius, quam aliae argumenrationes, patefacit et animade » verüt." Conf. Zimmermann , Lib. laud. Lib. IV. C. 2« pag. 274 seqq. (10) Conf. Swietenius ad Boerhavii Aphorism, XI. Commentar. Tom, I, pag. 13« DISSERTAÀTIO MEDICA. 2r servata singularia, aut in sé ipsis aut in aliis aegrotantibus, profuisse inventa sunt, ite- rum aliis suadebant, ut et hisce prodessent ( 11 ). In omni autem casu, in quo de natura morbi non satis certi sumus, ab analogica bac ratiocinatione omne auxilium petendum est. Comparatione emim signorum casus. cujusdam cogniti, cum signis casus incogniti, recte tantum conclusio procedit , utrum cort- veniant indole, an differant, et juxta hanc conclusionem methodum medendi similem ad- hibemus, aut diversam. Quanta autem Medico opus sit prudentia in adhibendo ratiocinio analogico, inde pa- tet quod non parvo profecto ingenii acumine, in casibus ad adspectum consimilibus , deteguntur differentiae quaedam essentiales, quarum tamen notitia maximi censenda est fnomenti, tam ad cognitionem ipsius morbi, quam ad ejus curandi methodum (72). Nam. nisi constet , num singula aut saltem praecipua casus cujusdam phaenomena conveniant cum illis, quae casus offert, quocum confertur, conclusio: erit imperfecta, nec quid certi affirmare poterimus de similitudine casuum aut differentia. ,, Quidquid » enim? Jazlivius inquit ,, in — Medicina — adinvenerunt per analogismum — per in- » ductionem adinvenerunt ex integra partium enumeratione factam." Tria ergo principia, quibus, secundum Empiricos, omnis scientis et praxis Medica componitur, fundamenta praebent nostrae Indicationum doctrinae, lisdem enim et haec fulcitur, et, si non unicus, praecipuus certe Medicinae fons eadem haec est Empi- ria sana, cum a sola tantum experientia remedia ad morborum curationes petenda sint. Differunt tamen inter se Empiria et Indicationum doctrina. Prior enim , quae sanae ra* tionis usu omnino carere non potest; ut nempe observentur cautelae necessariae, tum quoad ea, quae a sensibus, tum quoad ea, quae a testimoniis, tum denique quoad ea, quae a ratiocinio analogico petuntur; proponit regulas ab experientia fida petitas, secun- dum quas Medicum agere oportet in casibus obviis. Ita v. s. Medicina Empirica ju- bet, homini pleuritide laboranti venam secare, certo morbi tempore, certaque copia; non autem rationem reddit, cur illa venaesectio hoc tempore, hac copia, instituta aegro- tan- (11) Vid. Celur, de Medic, Praef, ad Libr. L ,, Aegrorum enim, qui sine Medicis erant, alios propter 5, aviditatem primis diebus protinus cibum assumpsisse, alios propter fastidium abstinuisse , levatunque magis eo« » rum morbum fuisse, qui abstinuerant, — Haec similiaque, cum quotidie inciderent, diligentes homines notasse , » quae plerumque melius responderent; deinde aegrotantibus ea praecipere coepisse. Sic Medicinam ortam, sub. » inde aliorum salute, aliorum interitu, perniciosa discernentem a salutaribus.? Conf. Zimmormasn, lib. laud, Lib, IV. C. 2. pag. 276. (12) ,, Ita enim ," inquit idem Zagliviur, |. |. Cap. VI. LImped. HL $ t. ,, argumentatio a simili, sicuti fa s, gillor omnium est, i, si debite non instituatur , caeteris omnibus fallaciores deducit conclusiones, " € 3 22: I: :C 0 BI L'rAg N aD ff. tanti prodesse possit, cum sola exper'entia duce utatur. Non ita Indicationum doctrinas. haec enim sanae 'lheoriae parce philosophanti innixa , sufficientem addit rationem , cur hac nec alia quadam ratione agendum sit; docet enim Medicina Theoretica, quaenam sit inflammationis natura. in universum , quaenam, sit specialis illius, quae ZZeurzi/is dicitur. Nec tantum jubet Medicus venam secare, sed necessitatem et utilitatem. hujus praeceps ti, ex principiis Therapeuticis, derivat et explicat. Cum autem Empirici curaverint morbos, quorum caussas immediatas et absconditas ignorarunt, nec detegere potuerunt, constat saepe sufficere cognitionem illius, quod morborum phaenomena indicent, neque semper opus esse cognitione ipsius caussae, ut morbus.curari possit; at vero, licet profecto minus rationalis videatur ejusmodi cura, eam tamen veram esse et fallere ne- sciam, quia in Naturae observatione fundata est. Hinc morborum epidemicorum curam éuscipere possumus, illorum nimirum, qui ex communi profecto aéris proprietate, huc- usque tamen incognita, nascuntur (18), quorumque tam varia saepe natura est, quique diversam adeo postulant immo contrariam medendi rationem, ut, secundum ;S$ydenAami effatum, qua methodo aegrotos proximo sanaveris anno, eadem ipsos, hoc anno, pericu- lum sit ne tollas e medio. In horum enim cura, ad id certe sedulo animus erit ad- vertendus , ad ipsius morbi indolem, quam tamen nisi ex symptomatibus eorumque con- cursu et nexu colligas, vix alia ratione poteris intelligere, caussa, quae morbum pro- duxit, plane incognitá. Potissimum autem in detegenda hac indole facem praefert se- dula et prudens juvantium et laedentium observatio; , qua quidem in re" inquit Bag» Jivius , oportet, ut ratio famuletur Empiricae , sed Empiricae literatura expolitae, per » plures observationum processus vcxatae, et mentis lumine actuatae (14). " (13) Morborum Epidemicorum caussam secundum nonnullos, divino culdam influxui tribult Hippocraters secum. dum Gaj/emum vero aéri inspirato , cui sententiae plures et inter recentiores Medici assentiuntur; hi ventorum de- cursum, varium Barometri, Thermometri, Eudiometri, cact, statum , in censum vocaverunt, ut caussam ortus et decursus horum morborum explicarent, —Zumbolitius vero (Veriüche über die gereitzte Duske]. und. Nervenfáter , Band !L s. 292 et 293.) caussam perpetuae quasi horum morborum intra Tropicos grassationis vix mutabili a£ris hisce in regionibus conditioni tribuit. Conf, imprimis Dissertatio Med, Iuaug. Doct. C. van der Hesyen , de. Camstitu- fienis Epidemicae doctrina , anno praecedenti publice hac in Academia defensa; cap. k. paf. 24. €14) Vid. Begliuíur, L. L. , libro 1l. cap. 9. S III. 1- pag. 219. et cap. 10. $ V. et VII, pag. 42! seq. CAPUT ————————————" 'R 55 2S V.) iu 1I ML LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLALLGQIIIMELLILCLLQLILIHLLLL]LL]IGÜDGG LáMMMM WD DÉRNMNN RN NL1LLLL1L1LàíààíLiiii iii iii ————— A o HAMA RE OR A 8 ERN DISSERTATIO MEDICA, 33 CA UE po wong mper. og QUALEM USUM HABET VERA INDICATIONUM DOCTRINA, IN SEL I- GENDIS REMEDHS , QUAE EODEM TITULO, IN EADEM CLASSE, EODEMQUE ORDINE, MATERIEI MEDICAE DISPONI SOLENT? T aicsionan doctrina , cujus indolem in prima disputationis parte exposuimus , plurimas immo varias continet Indicauüonum Classes; quas vero omnes recensere , nimis fongum foret. Sufüciat igitur has enumerare , illasque definire , quae prae cae- teris ad usum Practicum fructuosiores habentur, et quibuscum nobis hoc capite Ies est. Classes hae complectuntur Indicationes generales, particulares et singulares, seu fne dividuales (1). De hisce ergo videamus, et dicamus, cujusnam usus diversae hae In- dicationes sint, ad recte medendum, id est, ad seligenda medicamina, diversis in clas- sibus, diversisque in ordinibus , disposita , cuivis casui maxime accommodata. In omni scientia Physica, objecta, de quibus agitur, dividuntur in classes, ordines, subordines , individua; aut in genera, species et individua, caet. Observavetunt enim Physici, 'non omnia objecta, de quibus scientia quaedam agit, ab omni parte sibi esse simillima, verum potius unicuique aliquid esse sibi peculiare, quo a reliquis omnibus distinguatur ; observaverunt autem simul proprietates quasdam, seu characteres ,. qui non tantum singulis , yerum etiam pluribus , hujus scientiae objectis aeque essent. proprii; quibus propius ad se invicem accederent quam, ad reliqua. Hinc nata est idea speciéi, Dein autem et inter nonnullas harum specierum quamdam detexerunt convenieatiam ; hinc nati sunt ordines; quae pluribus ordinibus propria sunt, characteres classium exe hibuerunt, et sic porro. Abstrahendo itaque quidquid certis quibusdam individuis esset cont. 1 , | €1) Vid. Gales, de rte Curateria ad Clautonsm Libre Y. C; I, Oprum Omnium , 'Tom, IV. p. 94 D, $4 Jr OA € 30:5 B (Gi TD. X JN: D?T 1 commune, natum est criterium speciói; quid pluribus speciebus, criterium ordinis; quid pluribus ordinibus, criterium classis. Nec aliam esse scientiae Hominis rationem , jure summo crediderunt et Anatomici, et Physiologi, et Pathologi. Omnibus enim hominibus, in univcrsum spectatis , aliquid esse peculiare et proprium , quo a reliquis individuis rcgni animalis differant, satis facile observaverunt; a quo quasi character humanitatis peti possit, Tradiderunt ergo Anato- mici conspectum hominis in universum, et egerunt de forma externa hominis, de par- tibus humani corporis, earum natura, forma, dispositione, ratione qua sibi invicem ap- ponuntur et junguntur, cact., quibus omnibus differt homo a reliquis regni animalis classibus. Dein vero et attenderunt ad illa, quibus nonnulli bomines a reliquis omni- bus differunt, quaeque paucis tantum conveniunt; licet tamen omnibus forma sit hue Tana et natura partium , caet. eadem in universum, sed aliqua tantum ratione mutata. Sic v. g. observaverunt in puero nonnullas partes , quae ct natura, et forma, et dis- positionis ratione, non conveniunt cum iisdem partibus in adulto , aut in sene; alia Tatione partes esse collocatas E femina, quam in viro, illis quaedam esse organa, quae his desunt, et contra; alius" esse formae cranium et faciem, diversumque colorem cor- poris, Europaco, Asiatico, Africano, caet.; has diversitates ergo pertinere ad nonnullos homines, non vero ad omnes; Ex hisce condiderunt species, earumque characteres de- sumserunt. Dilfferentias autem illas, quas singulis competere hominibus observarunt, differentias dixerunt singulares seu individuales. Idem fecerunt et Physiologi et Pathologi; pertinent enim ea, quae hisce continentur scientiis, aut ad omnes, aut ad paucos, aut ad singulos; nam, licet omnes , sani qui die cuntur, sani sint, tamen non omnes eadem ratione sanitate fruuntur; sed nonnulli ra- tione quadam particulari; singuli individuali; et quod de sanitate in concreto spectata verum est, id et verum est de singulis actionibus, ex quorum concursu notio sanitatis nascitur; ita quibus sanitas laesa est, licet omnes sint morbosi , non tamen eádem ra- tione aegrotant omnes, nec eodem gradus; sed alii hac, alii alia ratione; alii Toc, alii alio gradu. Hinc Nosologi cum observaverant, diversas status morbosi esse conditiones, morbos diversa in genera, genera in species, distribuerunt, pro diversa ratione, qua Status morbosus se offerret 5 quodque peculiare in singulari casu observaverant, id singulari et propriae aegrotantis conditioni tribuerunt. (Cum ergo ita diversae sint status morbosi formae, quae suis signis se manifestant, haec signa sibi annotaverunt Medici; et, in quan« tum singula, aut invicem juncta, morborum naturas explicant ; haec Pathognomonica dixerunt. Sed, cum sola morborum cognitio , licet Medico maxime utilis, tamen non sufüciat ad curam morborum; ad id animum advertere oportuit, ut ex hac medendi me- tho» DISSERTATIO MEDIC A. a5 fhodum discerent. Id ergo egerunt ut detegerent caussas morborum , hasque amove- zent; ut ita, caussis sublatis, ettollerentur effectus. Sed diversa ratione ejusmodi caussae amoveri possunt, aliquando etiam opposita. Ut ergo scirent, qualis in singulari casu optima esset ratio, ad peculiarem morbi statum , a conditione aegri determinatum , ipsis fuit attendendum. In priori casu, ubi tantum de ratione, qua caussa morbi in universum tolli possit, erat agendum, Indicationem gene- ralem sibi formaverunt; dein vero, ubi e pluribus methodis , tollendi hanc caussam, una erat seligenda, quae prae ceteris huic casui conveniret, Indicationem specialem in- venire conati sunt. Sic v. g. morbo aeger laboret, cujus caussa sit materies morbosa, in primis viis collecta, aut inquilina aut peregrina, haec indicabit Medico rationem me- dendi huic morbo, haecque Indicatio erit evacuans; sunt enim expellendae sordes, quae caussam morbi constituunt, ut hic tolli possit; verum plurimae adesse conditiones possunt, quae praesentiam harum sordium concomitantur, inter quas recensendae sunt intestino- rum inflammatio et magnus debilitatis gradus. Eadem ergo licet maneat Indicatio, sor- dium nempe expulsio, haec tamen ab hisce conditionibus valde limitabitur. Quae de singulis hisce Indicationibus diximus, fusius quodammodo explicare liceat (2). Indicationes generales sunt, quae Medicum docent, quid universe in casu obvio sit agendum; harum ope discit generalem quamdam methodum, quam sequi debet, ut mor- bum illum curare possit (3). Methodi hae generales plurimae sunt; has Cl. J/o/teenus Indicationes nuncupat curatorias, enumeratque sequentes, TIndicationem relaxantem , ro- borantem, sedantem, alterantem seu corrigentem, et evacuantem, Siergo ad aegrum ac« cedit Medicus, qui v. g. tensionis quemdam sensum in artubus et ad .spinam dorsi ex- peritur, cum respirandi difficultate et anxietate, et gravitate capitis, et siccitate oris, ct totius corporis debilitate; cujus cutis pallet, in qua vasa collapsa sunt; et pulsus par- vi, celeres ac.debiles, totumque corpus friget; dum elapso temporis intervallo corpus rursus sensim inturgescit; et vasa cutis, quae magis rubet, rursus expanduntur, corpls- que, quodantea inhorruit, sensim incalescit, respiratio facilior redditur, pulsus se ite- rum attollunt et tardiores fiunt, sic tamen ut adhuc numerum maturalium superent, sic €itas oris non prorsus cessat, transpiratio tandem augetur, et urina crassum deponit se- dimentum (4); ex concursu horum symptomatum noscet febri laborare aegrotum, et si (2) Conf. 3. C. Reil , Entwurf einer. Mllgemeinen Therapis Cap. Ifl, $7. pag. 63. (3) Conf. P. J. Horsch , Handbuch der Zillgemeinen Tlarapic , pag« 107. S 288. (4) Vid. C. Sprengzl , Handbuch der Patlulogie , Toms Sec, pag. 17. Cap. I» de febre jn universum ct sqq. D 26 4 OG 0:B 34 KA SN b'T d si observet, febrem hanc nihil remittere, sed, ut coepit, continuari, intelliget: febre des! tineri continua. Haec autem febris interium morbus est, interdum üt symptoma aliis: accedit morbis, eosque vel periculosiores reddit , vel leviores j aliquando: ergo morbus: est, aliquando medicamen: (5 ^. Ut hoc distinguat, primo inquirat in caussam ipsius febris, quae rhultiplex est; poss sunt enim vel intus in corpore natae, vel extus illatae, applicataeve 'res et specifica mias- mata febres gignere; hacque comperta et remota, febris erit profligata. Febris ipsa sui mitigationem indicat. uic autem Indicationi satisfieri potest methodo evacuante et ree laxante. Erit ergo Indicatio, methodum .hanc indicans, generalis. Vermes adesse, se- quentia docent symptomata: appetitus irregulares, immo nonnumquam voracitas praeter- naturalis, dolores abdominales, nausea, sensus oppressionis et anxietatis, pruritus nae rium, pupillae dilatatio, asthma, tussis sicca, caet. Vermes autem praesentes sui ir dicant expulsionem, erit ergo haec Indicatio generalis , caet. Indicationes hae generales methodique medendi his superstruetae, scientia comprehen- duntur, quae TZerapeutica universalis audit; $,quae communia quaedam spectat, quae » €t in morbis ct in curationibus inventa, compendium quoddam artis faciunt et quos » rum per omnem Medicinam usus patet (6). ? ! » Haec communium in morbis scientia nullos, neque singulares morbos, neque pro- » Prias partiüm affectiones, spectat; communium in remediis scientia, nullam habet ra- » tionem specificarum, ut dicuntur, si quas forte liabuerint remedia , virtutum. The- » Tapeutica universalis est illa disciplinae medicinalis pars, quae, ab intellecto inter artis » Theoremata et remedia nexu, morborum curationes edocet, quaeque in communibus 5 morbis, non habita ratione partium corporis propriarum, subsistit, neque nisí come » munia agitat auxilia. Methodum medendi GaZenus dixit, videturque ab interiori indo- - » le describi: scientia communibus artis auxiliis recte utendi (7 ). " No. (5) Inter Recentiores plurlmi sunt, qui féebrim non morbum vocant, sed symptoma; nec immerito; est cnim febris nihil aliud , nisi expressio reactionis vis vitalis, salutem suam tuentis, et ubique obtinet, ubi saris magnis wiribus pollet stimulus morbosus, ut universum systema nerveum et circulatorium in consensum rapere possit, vel localem circulationis vigorem ita possit augere, ut inde febrilla nascerentür symptomata; verum tamen, cum wel ipsa reactio vitalis, aut nimia fieri possit, aut sufficiente carere vigore; patet inde, febrim hanc ipsam fieri posse morbum, a diversissima caussa orientem , et Laer suis symptomatibus stipatum, qui cum natura sibi pro- pria gaudeat, ratione sibi propria curari deber, (6) Vid. Paradiiii Lect. Publ. 1V, € XXIX. pag. 144 et 145. Op. Acad. (7) Vid, Paradiii Oratie de diligenti Tierapeutices uniyerialis itüdía , maximo racte. medendi imtrumento , "T Op. Ac. 41. anat eR [d DISSERTATIO MEDICX à? Notitia haec Indicantium universalium et methodorum medendi generalium , utilissima Medico rationali habenda est (8); utpote cujus ope demum facile et ad cognitionem diversitatis specificae et singularis status cujusdam morbosi pervenit, et cognita universa- li morbo cuidam; medendi methodo, pro differentia hujus status morbosi, aut specifica, aut individuali, hanc immutando et modificando , facile ad inveniendám veram medendi rationem pervenit (9). Constat tamen simul, solam hanc cognitionem non sufficere ad curam morborum singulorum , cum idem morbus diversis in individuis, vel ob diversas cum alis morbis complicationes, diversam saepe formam induat, diversamque naturam accipiat; neque eadem plane ratione curatur aeger, certo morbo laborans, qua alterum, eodem detentum , feliciter saepe et cito curavimus. |, Communium 'enim' contemplatio- ,mnem," inquit Paradisius, , exiguum ad Praxin momentum habet, nisi ad commu- » nium contemplationem , propriorum quoque contemplatio adjungeretur (10). ' Indicans ergo particulare. est. certa quaedam aegrotantium dispositio, singulis propria, sed ita, ut pluribus aeque competat , certis signis se manifestans, eb quam, morbosa quaedam affectio specificam quasi mutationem subit, et methodus generalis medendi huic morbo, certa duntaxat sub conditione , admitti potest. Hinc species nascitur medendi ilius methodi, quae, velut in gratiam facra:nonnullorum individuorum , ad illà restringi- tur visa banios ergo dantur diversitates inter- homines specificae , à qualicunque caussa — , i j iu : eüUilsijaq ZEIDlqLi227 ! Or- (8) Vid. Paradisii Orat. cit, pag. 43. ' (9.) Conf. Galenus, de Meth. miedend, , Lib! I. pag. 39. Fdem illud Sprergelid scripsit, affirmans magnopere in- teresse in ommi/ curatione inchoanda, prius formare consilium ,! secundum 1ndicaus generale , quam ad singulis variasque medendi vias descendamus. - Etenim ,^ iuquit, ,, hse sine illo haud satis cohaerent, neque constantes »» €sse possunt; sed contrariae sibi plurimae sunt, nisí ad generalia praecepta redigantur." Sed er in illis casi. bus , in quibus de morbi natura non certo constat, nec indicantia veram et certam ratiocinationem formare sinunt , in generali medendi methodo subsistere descent, donec forte NIE magis Visa minusque varbato de propria ipsius natura certiores fiamus, ' .€G10) Conf. Galenus , de Methodo Medendi , V, IX. . Cap. 6. pag. 58. C. Tom. IV, |, Fallitur??' induit Spren- guiar: » qui simplicitati soli studens, generalibus praeceptis soluminodo subsistit. Imperfecta enim est et lacu- » n0s3 curationis via, quae corporum singulorum varietates negligit: namque nec genus humanum samare, nec »» morbi ideam, qualem sibi intellectus fingit aut imaginatio, e medio tollere nostrum est, sed morbos singulares » €t individuos in singulis et individuis hominibus," 4mstir. Med. T. €. C. c, $ 39. pag. 42 et 49. Vid.' et Reil, 4.17 C.I1V. $3. pag. 76. ^ 93 ei sels (11) Mirum profecto videri possit, nos, in omni hac tractatione, ne verbum quidem monere de contraindica- tlonibus; sed animadvertere liceat, ubl de seligendis methodo medendi et imedicamíinibus huic accommodatis , lo- quimur, et in exemplis allatis ejusmodi seligimus, nos simul ekcluderé omnia aliag et lndicationes illas , quae haec adhibenda esse docent, caeteris emmibus sistere contraindicationes , quae impediunt ,- quo minus illa seligamus, Conf, y. C, Riil; 4 , C, VI, $3. pag. 6o. ét. 8. pág. 68. Ackermann, 1, 1. P. 1. C. IV. $ 42. pag. 20. Da 28 j4dc:0 BOHR TL QU Wd ortae, quae mutationem quamdam cuidam morbo inducere possunt, tot erunt qnasi spe- cies diversae mcthodi generalis medendi huic morbo. Pertinent porro 'et huc diversae morborum cum aliis complicationes , mutationes, quas ipsis inducunt constitutiones' sta- iionariae, diversae morborum caussae, formae, caet. 'Ad priores hás diversitates plüri- nae pertinent, sequentes autem praecipue: 4?. Diflerunt homines: inter se, Sexu, Aetate; 'Temperié, Consuetudine, Vitae genere, caet. -2?. Res seX non naturales, in quantum earum influxus plures simul laedunt, huc spectant (12).. Generalis ergo cura morbi, cum et ipse morbus, hasce ob conditiones, diversus sit in singulari aegrotantium. spe- cié, mutetur et modificetur, necesse est. Quantum autem valeant constitutiones memo- ratae epidemicae, tam stationaria, quam annua, in formam indolemque morborum mu- tandas, et quanti momenti sit justa earum notitia, hisque ut advertamus mentem in cüra morborum , doceant innumerae illae observationes, quas posteritati reliquerunt et Z/ip- gecrates. et Sydenhamus et. Stollius ,. quique. praeter ;hos. de: constitutionibus. epidemitis observata scriptis mandarunt ; quas omnes collectas legimus , quarumque veritatem et utilitatem, egregie probatam invenimus et vindicatam, in Dissertatione Doct. yas er Hocyen, quae nuper hac. in Academia prodiit. : ed Ut autem constet, has, quas memoravimus ,' inter homines diversitates morborunr na« turas mutare, et indicationes exhibere spécificas, quae methodum quamdam medendi li initant, ejusque speciem determinant, exemplum pctamus a scxuum diversitate, Feminae ob fibram magis teneram, majorem sensibilitatem et mobilitatem systematis nervei, mino- rem reactionis energeian, majorem systematis. lymphatici evolutionem , sanguinis. erasin magis serosam , minus oxydatum ,- ob thoracis. formam -angustiorem., :caet. minus 'pronae sunt in morbos sthenicos, inflammatorios, quam viri; magis contra in nervosos et qui ab aquosa et glutinosa humorum conditione oriuntur; harunique febres plerumque remit- tentes vel intermittentes, virorum vero magis continuae. linc si eodem morbo laboret et vir et femina , apud virum saepe se inmiscebunt symptomata inflammatoria; apud-fe- miam contra, nervosà (13); unde, ob duplicem hanc conditionem, duplex erit speci- : fica e. 1) Vid. Gajenut , loco citato, pag. 94. E et F. (12) Vid. super hac re $1//, Rat. Med. , Tom. 7. pg. 6, 7. et pag. 14. caet. ubi liaec leguntur: ,, Hujus mem-- » sis ( Martii 1731) initio synochi imputres regnabant in omnl sexu, hac. tamen cuu differentia, quod stadium pri- P mum hujus synochi in viris fuerit magis inflammatorium, minorque universim pituitae colluvies in stadio morb&: » , secundo, praeterea in iris minor amaror pituitae fuit... Contrarla omnia i» femimics aliqui in principio inflam. » matio fuit, crusta magis discolor , item brevius stadium inflammatorium ,..subinde nullum; .at vero. copiosior et » magis Amara pituita, Meier morbi in viris ecuties longior. vero in feminis duratie cum infantjona minore, ^ DISSERTATIO MEDICA. 29 fica methodi generalis, qua imn universum morbus curatur, immu:atio; altera conditioni virili, altera fcmininae accommodata (14). Eadem res est cum aetatum diversitate; sic in curatione febris continuae benignae, cujus symptomata supra recensuimus, Indicatio generalis , et huic respondens medendi methodus, relaxans est et evacuans; haec autem diversas sub se comprehendit species ; quibus omnibus eidem satislit Indicationi; inter quas et pertinet v. s. Si ergo juvenis et robustus et plethoricus, et infans natura sua debilis , detractionem laticis illius. vitalis vix patiens, eàdem febre laborent, ex methodo illa universali in utroque vena poterit sccari; sed obstat tenera iníantis constitutio, nec urget adeo sanguinem detrahendi necessitas; omittatur ergo haec venae sectio, et alia methodi illius species adhibeatur, qua tamen eidem Indicationi satisfaciamuss v. g. leni utamur purgante €ccoprotico, et potum propinemus refrigerantem diluentem , et acida vegetabilia, et salia neutra, caet.5 dum contra in illo maximae erit utilitatis venae Sectio 4 ut praecaveantur plura, a magna sanguinis copia, celeriter mota, oriunda mala. Diversa igitür aetas,'hanceque concomitans corporis constitutio , Indicationem sistit specialem , ob quam definita quaedam species methodi cujusdam medendi, seligatur. Pertinet et huc. multiplex caussarum morbi cujusdam diversitas ; hujus enim imprimis ratio habenda est in facienda Indicatione speciali, methodum quamdam medendi genera- Jem limitante. Sic ex. gr. spasmus (15) ex innumcris fere caussis oriri potest; nam aut evacuatio nimia spasmum produxit, aut evacuationis cujusdam: suppressio, aut vee nena, vulnera, puncturae nervorum, tendines incisi et semi-descissi, febris magna, vere fres, materics quaedam exanthematica regressa aut retenta, caet. plura. Pluribus igitur morbis symptom2 accedit, rarius ipse morbus est; unde, licet in omnibus hisce casi- bus, spasmum tollére-indicetur, et huic im genere respondeat methodus. medendi resol- vens et sedans, tamen ob caussae diversitatem , et variam indolem morbi, cui accedit y, diversissima hic nti methodo oportet; singulus enim sua, suisque tollitur medicamini- bus, [ta v.'g. spasmus, ortus ex retrogressa materia exanthematica, diaphoreticis tol- Hur camphoratis, vel et epispasticis; ex vermibus ortus anthelminticis, purgantibus 5 qui ex febre nascitur, venaesectio, temperantia, sedantia, aliquando curant; et ita porroz et tamen hisce omnibus eidem satisfacimus Indicationi generali, et diversissimae hae me- thodi species habendae sunt unius ejusdemque methodi generalis, resolventis nimirum et sedantis .( 16). a Ag- (14) Vid, Aibert, 1. 1, prolez. 6 XVIII. in (ne, pag. 25 et 24-- (15) Vid, Gaubius , $. 742 et sqq. ,. Pathol. Dedie, (16) Vid, Cau, de Msdicina , Praef, pag. 19, [E 3o QA Q'O"B E LA NDT Aébris influxum in corpus humanum plurimas inter homines gisnere varietatés et dif- ferentias, supra verbo-monuimus. Non tantum hic volumus. diversitates illas, quae in atmosphaera nos circumdante pendent a majori ejus, aut siccitate, aut humiditate, aut elasticitate aucta vel imminuta, caet., verum etiam diversitates illas, quae oriuntur a Climatum varietate, quaeque ab hisce hominibus inducuntur; hae enim omnes quamdam methodi cujusdam medendi modificationem sibi postulant; non autem hanc totam ever. tunt, ita ut, qua in universum morbus definitus curatur nostra in patria, eadem mee thodo non posset alibi. . Fuerunt tamen plurimi, qui hanc tuiti sunt sententiam , de qua nunc paucis videamus. Ab Empiricis jam olim agitata fuit haec quaestio, qui cuique Climati aliam morbos medendi methodum tribuerunt (17)35 dein autem a Lentilio valde ornata est. Li enim et observatis , et ab hisce petitis veris Indicationibus et medendi Tnethodis, in diversa regione, sub diverso climate, factis, et licet felicissimo cum suc- €essu adhibitis, omnem negarunt fidem; statuentes, Medicum uti oportere Romae alia medendi methodo, alia in Egypto, alia in Hispania, caet, (18)5 quoniam morbi in di- versis hisce regionibus valde a se invicem discrepant, ob insignem inter incolas harum. regionum diversitatem, a vario Climate natam. Verum omnino est, immo verissimum , non omnia morborum genera, diversis hisce in regionibus, sibi esse simillima sed con- tra, eundem morbum, diverso sub Climate, varia nonnumquam forma se prodere. Sed non solum hic animum advertere oportet ad climatum diversitatem, verum et ad aliam vivendi rationem incolarum , qua longe diversa in variis hisce utuntur regionibus; quae insignis est in morbos producendos et mutandós potentia. Nec tamen binae hae poten- tiae id valent, ut constantiam omnem et publicum quasi usum .methodis medendi, quae justis nituntur Indicationibus, auferrent; et in caussis essent, cur iis diversis in clima- tibus uti non liceret, Non enim Natura mutabilis, sed res corporeae admirabili qua- dam, eaque aeterna, constantique regula gubernantur; nec diversorum Climatum incolae ita a se invicem discrepant, ut aliud prorsus animantium genus sint Africani, aliud Europaei, aliud Russi, Itali aliud; verum contra omni corpori humano iidem sunt mo- tus, sive naturales, sive morbosi; his eadem origo, idem procedendi modus. , Acqua. » bilis enim adeo, ait Sydenhamtus, et ubique similis est Naturae ordo in producendis » morbis, ut in diversis corporibus eadem plerumque reperiantur ejusdem morbi symp- » tomata; ac illa ipsa, quae in Socrate aegrotante observata fuerint, etiam. generaliter » ad hominem quemcumque, eodem morbo laborantem , transferri possunt , non secus '» 2C (17) Vid. C. Sprengel , Versuch einer pragmatischen. Geschichte cast. , Tom, I, pag. 626. (18) Vid. Celsus, 1. 1, page 9. é DorsssEmTmTATIO MEI JI'C.:X. om , ac universales plantarum notae, ad omnia cujuscunque speciéi individua rite se diffun- , dunt (19)." Eadem enim nos phaenomena detegimus in morbis acutis, quae detexit in Graecia et conscripsit Z/pocrg!es, immo cet Indicationem plane similem ; eademque signa et hodie indicia exhibent eventus futuri aut laeti aut tristis. Hinc jure suo ho- dierni Medici, pluribus morbis, eadem servarunt nomina, quibus ab Z/ippecrate nuncu- pantur, iisdemque Indicationibus in cura eorum, satisfacere conati sunt. Nec ita certo cuidam Climati addicti sunt morbi, quin sub alio climate occurrere nequeant (20). ln regionibus Europae borealibus febres inflammatoriae longe frequentius observantur, quam in meridionalibus; in his contra febres biliosae et putridae; verum tamen et iiy Hispania et in Italia morbi observantur inflammatorii, in Suecia et Norvegia febres, variolae putridae, morbilli pessimi, caet., occurrunt. (Cum ergo morbi iidem diversis in climatibus iisdem se prodant symptomatibus, easdem sibi formabit Indicationes Medicus, Naturae observator et minister , iisdem medendi methodis generalibus utetur, diversa vero harum specie, cum specifice quodammodo differant, et morbus, et aeger. Num enim, si ad aegrum, incclam Russiae borzealis, Medicus accedat et observet primo hor- rorem, qui brevi in aestum transit, quem crebra tussis, nonnihil sanguinolenta, cum respiratione molesta, dolore acuto in latere, et constante et sub tussi ingravescente, pul« suque duro, et frequenti, interdum inaequali , comitantur, dum simul aeger in latus non dolens decumbere nequit; num inquam, si ad ejusmodi aezrum accedant Medicus Praxin exercens in Hispania, et Medicus ipsas Russiae regiones inhabitans, eadem ratione de morbi natura judicabunt? Certe, cum suis in aegris saepe haec phaenomena obser- vaverunt, aut ex aliorum observationibus didicerunt, aegrum, in quae ita se produnt phaenomena morbosa, laborare pleuritide; hancque optime in universum curari venae- sectione larga, antiphlogisticis, nitro, paucis aliis, ezmdem hanc methodum resolventem, antiphlogisticam adhibebunt ambo, et feliciter curabitur aeger (21). In- (19) Vid. Sydenhamus , Operum Tom. Prim, , Praef. pag. 9. (20 ) Vid. Zimmermann, über die Erfahrung , Lib. II- Cap, 2« pag. 40 et seqq. (21) Vid. Zhumermanu , über die Erfalirung, L. 1. Cap. 2. pag. 47. 5, Ein scharfsichtiger Arzt wird also in dem » Krankheiten der eniferntesten Nationen , aus den alten und neuen zeiten, die Krankheiten seiner Mitbürger ste 5», dicren kónnen; aber er wird auch an allen Orten, und in allen Füllen, das zu unterscheidende unterscheiden, » Er wird die vcrschiedenheiten des Climats, der Jahrszeiten, der eigenen Beschaffenheit dieser Zeiten, die » Krankheiten , die einem Orte eigen sind , und die ganze Reihe der dusserlichen und innerlichem Ursachen, bey », allen seinen Kranken des Climats, seiner Universitit ohngeachtet, unenllich besser übersehen, ais der Practi- » Cus, den er auch übersieht, Er wird in allen Fillen sein Urtheil nach den umstünden, nicht dle Umstándem : » nick. 32 J ACOBI LANDT Indicationes tandem supersunt individuales. Docent hujus generis indicantia, qua ra- tione morbus, qui certas quibusdam in hominibus mutationes patitur specificas, in uni- co quodam mutetur individuo, ob conditiones huic aegro privas; quidve in cura gene- Tali hujus morbi ad ejusmodi individuum applicanda, mutandum sit. Constat ex Phy- Siologicis, unicuique homini sano suam esse sanitatem. Posita cnim velut in medio perfectissima sanitate, hinc et hinc deflectunt plurimae conditiones hominum, quae, licet sanitatis latitudine comprehendantur, strictissimo tamen sensu ita dici nequeunt; nec tamen morbos dicere decet, quia facile feruntur et cum constantia nihilominus peragun- tur functiones; immo vel nonnullae conditionum praeternaturalium , quas Pathologia exe ponit, huc pertinent, quae quidem praeter Naturam sunt, sed haud ita graves, ut pro morbis haberi possint. Hae, quas Seminiorum Doctrina tradit, maximi in praxi mos menti sunt, quoniam saepissime caussas sistunt mutationum et complicationum morbos rum, quae modificationem indicant methodi cujusdam medendi, unicuique accommoda- tam (22). Huc ergo pertinent res quinque naturales, pertinent item potentiae nocen- tes, (res sex non naturales) quarum influxui prae aliis expositum fuerit ejusmodi indi- viduum, seminia propria naturalia et non naturalia, tum et notitia stadii morbi ejusve indolis, an simplex sit, an compositus, aut complicatus (23). lta v. g. aeger laboret febre biliosa, de qua constat sequentibus phaenomenis; febris invadit cum intenso aestu, siti, languore, in dics increscente, anxietate et inquiétudine, quibus vomitiones vel nau- s$eae perpetuae, dejectiones crebrae biliosae, tenesmodes, anum erodentes, cum extremo- rum » mach seinen vorurtheilen biegen 5 u. z, w.'* Zflibert, |.4 , Proleg. $ XX. pag. 97. ,, Les principes générsuk », Sont sans doute partout les m&mes ; mais ils recoivent des modifications locales et accidentelles, qui doivent né- », Cessairement influer sur la dose et la qualité des médicamens, — La Therapeutique des Climats chauds ne pour- »; Toit étre exactement la méme que celle des pays froids, C22) Conf. Zaco, de Augment. Scient. , Lib. IV, C. 2. (23) Confer. Celsus, 4. 1., Praef, pag. 15. ,, Neque ignorare Medicum oportet, quae sit aegri natura; humi- » dum magis an magis siccum ejus corpus sit; validi nervi an infirmi, frequens adversa valetudo, an rara; caque ,, Cum est, vehemens esse soleat an levis, brevis an longa; quod is vitae genus sit secutus, laboriosum an qufe- » tum, cum luxu an cum frugalitate, Ex his enim similibusque saepe curandi nova ratio ducenda'est," Vid. et «ilibert, l. 1, Praef, 687. pag. 4 et 5. et S8 1o. pag. 1r, S. C. G. Ackermann, Instit, Therap.. Gem, P. I. C. IT, $ 19. pag. 8. Rei? /. ]. , C. III. $ 7. pag. 63. et C« 1V. $ 10. paz. 106. ubi haec habet ,, Eben darin besteht die »» Fertgkeit, das Wissen in ein Handeln überzusetsen, dass wlr es verstehen, die Allgemeinen und abstracton ^ »» grifie der Pathologie und Therapie auf ein Individuum überzutragen. ^ DISSERTATIO MEDICX 33 yum frigore, ardore internorum ex anxietate cardialeica accedunt. Indicatio generalis erit evacuans et resolvens; specialiter autem indicatur, nimirum in morbi principio, hoc nego- tium perfici debere ope Emetici, quo, docente experientia, facillime jugulatur febris. Ve. rum aeger simül laboret mala pectoris:conformatione, hernia , uteri prolapsu, caet. , quae omnia emeticorum usum contraindicant. Seligenda tunc erit alia species hujus medendi methodi, qua eidem satisfiat Indicationi , et corrigentibus,, et diluentibus, et lenioribus purgantibus, materiam morbosam expedire conetur Medicus, quod potu aquae frigidae Copiosiori, potione veri, Tartaro depurato, Tamarindis, Manna, caeterisque pluribus perficitur. Ita v. g. intumescentia pedum, deinde et ventris, dum reliquum corpus ta- bescit; sonus humoris fluctuantis, qui obauditur, si abdomen impellitur, aut in alterum latus convertitur corpus, sitis magna, mictio urinae admodum paucae, rubrae aut fla- vae, in qua crassum subinde desidet sedimentum , cutis valde sicca Hydropem indicant Ascitidem. Praesentia aquae in cavo quodam corporis, cum nen facile fertur, in genere indicat sui evacuationem; haec autem diversa ratione perficitur ; adhiberi enim possunt primo medicamina intus sumenda, et inter haec potissimum emetica, purgantia, diure« tica atque diaphoretica; hisque seorsim propinatis, morbus saepe curatur; quidam enim aegri purgantia prae ceteris melius ferunt et ab illis probe evacuantur; alii a Diureticis praesidium majus consequuntur; ahi a Biaphoreticis, aliis emetica prosunt caet. None nunquam autem omnibus hisce nihil proficimus, et humor nihilominus abundat, tuncque celeriori via succurrendum est aegrotanti; quem scopum ope emissionis aquae per ventrem ipsum, attingimus. In omni ergo casu, in quo ad hydropicum Medicus accedit, a con- ditione ipsius aegrotantis, stadioque morbi, Indicationem sibi formare debet, ut de eo cer- tior fiat, quaenam harum evacuandi humorem specierum huic casui maxime sit accom. inodata, mnumve dentur conditiones, ob quas ejusmodi specie uti non liceat. Sit v. g. casus ultimus, tbi, incessum propinatis et purgantibus et diureticis, etc. tandem ad ips sam abdominis puncturam devenire debet medicus 5 poterit profecto hanc evacuandi methodum scligere, nisi adsit magnus debilitatis gradus, aut indurationes et obstructiones viscerum abdominalium , inprimis hepatis, aut concomitentur ascitem dolores vehemeti« tiores, aut febris magna impediat, quo minus morbus ita curari possit. *aec de Methodo medendi. Sed non tantum memoratae hae Indicatienes individuales inserviunt , ut determinetur justa medendi methodus , aut singularis seligatur species methodi cujusdam generalis; verum etiam harum ope pervenimus ad cognitionem medie camentorum singulorum , quae in casu quodam conveniunt. Ingens cum sit medicamentorum numerus, ne omnia confuse traderent, quaeque invi- E cem 94 qoA^/€:6 BOL ' L'A?N Hp ma cem maxime discrepent indole, sibi quasi affinia apponerent, diversa ratione haec mes dicamina' in Classes et Ordines dispescuerunt Materiae Medicae scriptores ; alii. aliumy sccuti ordinem. Quaevis certe harum divisionum , ut animadvertit Celeb. ?7pey, sug commoda habet et incommoda (4); omnium autem 'maxime usitata illa est, qua see cundum vires distribuuntur , hancque usui practico omnium :maxime.. accommodatam plurimi, tam recentiorés, 'quam veteres, crediderunt (25);. nec male. Indicationibus- enim generalibus cum respondeat haec divisio ,. formata ejusmodi Indicatione, citius et facilius medicamenta menti se offerunt, quibus huic satisfacere possimus. Sunt enim, lae, uti supra annotavimus , Indicationes, velaxans , roborans, sedans, alterans seu core. rigens, et evacuans j et medicamenta, hisce accommodata, juxta memoratam divisionem ,. in tot dispescuntur classes; sunt enim vel relaxantiia, aut roborantia, sedantia, alterantig. seu corrigentia, et evacuantia. "Ordines harum classium 1indicationibus respondent spee cialibus; emolliendo enim relaxamus; roboramus contra roborantibus et adstringentibus 5: sedandi fine veniunt antispasmodica et narcotica 5 corrigendi resolventia,. refrigerantia,. antacida, caet.; evacuandi tandem. plurimi medicamentorum ordines: emetica, purgantia ,. diuretica, diaphoretica, emmenagoga , .apophlegmatica, caet. ( 26). Cum autem medicamina, quae ita classe quadam et ordine continentur, licet omnia: certum quemdam. effectum edant, alia tamen majori, alia minori, agant efficacia, immo. quodvis fere, pro diversa sua natura, peculiari quadámr ratione eamdem perficiat actio- mem; diversae species in quocunque ordine occurrunt. lta v. g. ommia et singula me-- dicamina, quae ordine purgantium continentur, per alvum evacuant, cum quae in yen ticulo et intestinis continentur, tum quae illorum stimulo aliunde ad illa alliciunturg magna tamen inter horum agendi normam. est differentia; alia enim blande et resolvendo potius quam stimulando agunt; qualia sunt eccoprotica; alia stimulando motum ine iestinorum peristaliicum insigniter augent, qualia cathartica; alia. tandem violenter admo» dur. 1 €24) Vid. Fjus Introd. ad Mat. Md, yin Praef. (25) Vid. Zrnemann, Praefat. ad Edit, Quart, at, Med., pag: 9. ubi: ,, Ich haite noch immer die Eintheilung: » für die Zweckmissigste, welchefdie Arrzneimitrel?nach ihren Hauprwirknngen und den voraehmsten Indicationem » in Krankhelten ordnen Die ganze praktische Medicin dreht sich in dem Gebiete der Erscheinungen: Alles was 39 Wir beobachten sind Wios aüsserungen der Materie. pas Hauptbecürfniss des Praktisehen, Artzes: am Kranken- 3, bette fodert eine summarische Uebersichr der Hülfsmittel, welche diesen áusserungen nach der Erfahrung am » meisten entsprechen, Vid. et Gregory , Conspectus Medic, Theor. , Part, alt. "Ther, Cap, s4« $ 946, 950 et 951. E Part. prior. Cap. 1. 874. pag, 24 (26 ) Conf. Clar. Jultelen , Pharmacologia: umiyore, "Te Y, Indicat, -Dsctr, , pag. 85s i DISSERTATIO MEDICA. 35 4um drastice et venenorum in morem agunt, qualia drastica audiunt. Ita inter Emme« magoga aliasunt resolventia, et spasticas vasorum stricturas, eorumque rigiditatem , sol- xunts; alia contra, circulationis vim augendo, majorem sanguinis copiam versus uterunt deferunt, et sanguine spissiori obstructa quasi vasa uterina, deplent, caet. Hinc alia "unt relaxantia, ut venaesectio, Balneum, caet., alia stimulantia, ut Ruta, Sabina, Aloé, xaet.; alia tonica, ut ferrüm, Cortex Peruvianus; alia antispasmodica, ut Castoreum, Succinum, Opium, caet. Quae autem variis hisce subordinibus continentur medicami« nas singula rursus propria quadam ratione agunt. 1ta v. g. Rheum primo alvum mos vet, Sed dein, remota materie morbosa, roborat et adstringic; Senna autem longe alius est naturae et facile tormina excitat; Aloó calidae est indolis et facile. fluxum alvinum promovet, absque gravibus torminibus, et speciali quasi stimulo, im anum ejusve sphin- :cteres agere videtur; Colocynthis contra plerumque gravia tormina, immo inflammationem. intestinorum et symptomata convulsiva, nonnunquam provocavit, caet.; ita v. g. Sabi na, oleo essentiali stillatitio plena, sanguinis motum valde accelerat , et humores dise solvit; hinc calidioribus et praesnantibus admodum noxia; non autem eodem. gradu. Ru- ta, licet etiam inter calida resolventia numeranda. : Oleum Succini egregium -est afiti- spasmodicum, circulationem. incitat e£ mucosos attenuat humores, auget omnes secretiow mes serosas, et haud raro spasmos et obstructiones tollit. quae fluxum menstruorum ime pediunt; Opium vero, minori, dosi, circulationis vim auget, et, ubi quid inflammatorii- Subest, vel plethora, aut fibrarurn rigiditas, semper nocet (27); conducit autem, ubi: sensibilitas maxime, aucta est, et doloribus wexatur aegra "uterinis velhementióribus, -et. spasmis. hystericis.( 28). ; j -Selectus igitur cujuscuuque medicamenti in casu quodam obvio, ab unica Füdicatione- individuali:petendus est; haec enim; quae conditionem aegri, ipsiusque morbi statum ,: edocet, .simul Medico, indicat. quaenam medicamina in hoc casu conveniant, quaenam. contra noceant. Hinc non omnia medicamina, quae quibusdam in casibus egregio cum successu adhibita sunt, indiscriminatim propinare licet; nec, cognito morbo, omnia, dte huic opponf possunt; ókdine quasi praescribere, ita ut, altero nullam opem ferente, "E | (sab 2 , » €27) Conf. CL. Poltelets Pharniati. , "otn, ITI. pag. 5o et seqq» (28) Conf, Richter, Speciclie Therapie , 'Tom. Ilf. pag. 563. €29) Vid, Bugilvius, Praxeor Medicae, Libr. Cap. x2. $ VII et VIII. Conf, Gregory, Cowpecr. Med. Theor, "om;H. Cap. 33. $ 1949. pag. Ed. s. 498» et Zekermann , I) V. , P.I. C, IV. $51. pag. 25. qui: ,, Tandem indicata », mutatione , per medicamenta ex classe certa peragenda, plurimum saepe laboris id exqnirendis medicinis cx bác E323 5, clas 36 J^A C OB d L'A N D 'T ab altero petamus auxilium, ut ab hoc saltem quid boni oriatur (29); sed caute pro- cedendum est; et omni, qua. possumus, attentione adhibita, conditionem individuam ip- sius aegri, praesentemque morbi statum , detegere conemur, ut ita, antequam pericu- ium alicujus medicamenti faciamus, convicti simus, nil esse in aegro, quod impediat,. quo minus hoc adhibeamus, utque verosimili ratiocinatione concludere possimus, num: aliquid de ejus usu sperart possit, nec ne. ,, Decipiuntur, " ita enim ait Swediaurus dn Conspectu, qui JMateriam suam AMedicam praecedit, pag. m. 8. ,,decipiuntur sae- » pissime Practici, quod medicamenta , licet efficacissima' et vere hetoica , caussa vel: 5 natura morbi male cognita, administrent; minime, ut videtur, conscii, quod ad rece te medendum non sufficit, ut remedia generi morbi et speciéi cuique, aut etiam vae ,.rietatibus quibusdam, apprime accommodata sint; sed quod Practico propterea, in ,; applicatione. remediorum , ratio . primaria habenda sit habitus aegri, idest virium na- ,.turae reagentiumr;: utpote a quibus eífectus medicamentorum in corpore aegroto prae- » primis dependent. Hi effectus. diversissimi- sunt in.subjecto forti aut debili; torpido- »3ut morose irritabili, cachectico aut antea sano; et inde fit, quod remedia , caete- ,4rum eximia, male aut praepostere applicata, modo mullos , modo tremendos , aut: » plane exitiales ;; producant- effectus, — Jt morbi graviores: debellentur, líabitus aegfi: » et natura aegritudinis probe investiganda, caüssae morborum rite' determinandae, et: » remedia iisdem ad amussim applicanda sunt (30)."' — ,, Veri et peritissimi Medici^* dta habet Burserius (3r) 5 ab Empiricis et circulatoribus distinguuntur- miorbomim et- ,Ccaussarum diagnosi, et, pro-earum varietate ,. Indicationumque" ratione; modo isto ' » modo. illo remedii genere indigent , opportuneque uti noscunt. —' Sine "eógnitione' s,norbi et ernta singulari Indicatione, Empiricorum more, quod'türpissimum - et. sume » mopere noxium judico, Medicinam. faceremus, — Rationalem Medicum oportet Indis » €ationibus,, mature et. scite praefinitis . simplicia: medicamina . prudenter. accommoda-: »Ie65y 73» Clase est , vegrotantis corpori H dispositioni: ? idiosynerasine 4 morbosae mwurjoni ntes» accommodás. » Ui caet. 5 (30) Vid. et pag. 13. Cels , de Medicina, Praef, pag, 19. et Libro III. Cap. 9. pag. 118. Gregory, ). J. , Part. €t Cap. cit. $ 949. pag. 308 et 309. (31) Zurs., Praef, ad Tom. lj pag. 14 et I5. d/lbert, Elémens de Thérapent, e? de. Mat, Med. , Proleg. $ 32. pag. 41. ,, Ne .:ait on pas, qu'un medicament trés efficace pour.un individu , péut avoir chez un autre le plus »» funeste résultat? Pour procéder mérhodiqnement dans la mode de curation; il'est donc essentiel d'étudier la »» CoDstiturion de l'individu, la.ssison:de-l'ansóc, la texture, le dégré- de vitalité et de sensibilité ,- des und $^. lesées, la nature de la lésiou., caet," ' DISSERTATIO MEDIC 4A. 37 $ re; aut, si compositis opus ei sit, talia conjungere et commiscere , quae non so- » lum peculiari morbo ejusque caussis, verum etiam aetati, temperamento, sexui, ree » gioni, anni tempori , aliisque circumstantiis conveniant. " Nunquam idcirco, ut^ Baglivius ait (32), de curatione morborum bene sperandum , nisi remedia et Indicatios- nes, inter quae tantum intercedat affinitatis, arctissimo foedere processerint. Ex hisee elucet , quid de remediis istis sit censendum, quae splendido: Specificorura nomine condecorantur. Specificum enim ut dici possit medicamen, omni tempore, omni aetate, in omni temperamento, in utroque sexu, caet., eadem prorsus ratione ope. retur, necesse est. Sed remedii efficacia non ab unica huic: indita vi pendet, verum: contra et pendet a reactione , id est a vi vitali (33). Medicamenta nimirum quid aliud sunt, nisi stimuli, vim vitalem in actum ducentes? Est. ergo medicamentorum efficacia relativa, et pendet non tantum ab ipso medicamine, id est a stimulo, verum etiam a reactione ad hunc stimulum; quae, uti varia est diversis in lrominibus, immo varia di- versis temporibus in eodem homine, non ad eumdem stimulum: semper et ubivis aequae liter reaget, sed diverso tempore vario modo. "Vi enim vitali aucta vel imminuta, ma jor erit vel minor medicamentorum vis; ita. enims, et verissime, Celeb. Gregory: (34): » Qui propria ratione propriisque oculis. uti velit, novit, nullius vel levissimi morbi » €Xistere, aut posse existere, remedium: certum: et numquam fallax. Quoniam conditio: » corporis variat quam maxime in diversis hominibus, et sane in. iisdem diversis teme » poribus, perspicuum est optima et efficacissima quaeque remedia. non semper eosdem » effectus esse praestitura, neque semper ullo modo profutura, sed aliquando potius 5 nocitura. Hinc eadem medicamina diversissimos saepe edunt effectus, diversissima saepe eumdem; ità v. g. Cl. Gaubius (35) virum novit, qui, cum fatuum lapidum canerorum pulvise culum ingesserat, vix mitius affectus fuit, quam alii ab arsenico; et alio-loco se vidisse matronam- memorat, cui, quotiescunque . Opium modica dosi sumserat, nato post ali- quot dies pruritu, per universum corpus: epidermis secessit, ut per squamas ac lamellas i des (22) Vid. Bagliviar. 1. |, , Libro IJ. $ 1. pag. m. 245. et $ VII et VIII. pag. 248 et 249. (33) Conf. CL Ponens, Pharmac, univers, , Parte Il. pag. 253 et seq. adckermann, LL, fc C. YX. $ 114 pagi 48. et Part, Il. C. II. $ 124. pag. 57 et 58. (34) Vid. Compact, Midicinas Theoret, , Praef. pag.q9 et So. Conf, Dire Doct, ve.d, Hosyem, Cap. III, pág. 357 et seq. (38) Vid, Gaubiut, de Methodo Consinm, form, Mudicamentorwn , Intradüctio, pag, m. 11. edit, 3« pags 30; E 3 35 q54 CIO. BE T& A "Nome deglubi posset (56): ita P'o/telenus ab Opio, quantitate exigud sumto, spasmos, anxiee tates horrendas, animi deliquium , excitata in virgine novit; dum Crocus opii vires iu eadem exseruerat. Sic exemplum exstat rustici, cui Tartari Emetici grana LXXX proe pinata vomitum non nioverunt (37). lta plurima medicamina, quae, nonnullis indivi- duis propinata, egregios exserünt effectus, in iisdem morbis aliis praescripta, periculosa excitant symptomata: sic v. g. licet contra Luem egregiam sistat medelam Murias Hy- drargyri, sive Mercurius sublimatus corrosivus, in corpore robusto et valido, valde nocet individuis teneris, debilibus, gravidis, et quae pectoris morbis laborant; non raro enim in hisce haemoptosis, vomitus , colicae , cardialgiae spasmodicae , usum hujus medi- caminis sequuntur (38). lta Aloé non convenit, ubi individuum fluxui haemorrhoidalk est obnoxium, quem saepe provocat; nocet item gravidis , im omni dispositione chole« fica, quavis affectione inflammatoria, et sic porro. Constat ergo, maximi in Praxi momenti esse, ut animum advertamus ad conditionemr ipsius aegri, et status morbosi; hanc Indicationes exhibere individuales, quae selec- tum medicamentorum dirigunt; et verissime scripsisse Ce/sz;m , ubi monet, ,illud ignorari s, non oportet, quod non omnibus aegris eadem conveniunt auxilia (39 )." Exemplo quodam hanc thesin illustrare conabimur. Ubi spasmi oriuntur ex vermibus ,: generalis Indicatio est expulsio vermium , et huic methodus respondet evacuans. Exe pelluntur autem vermes anthelminthicis, quorum plures prostant species; sunt enim alia anthelminthica amara, aromatica; alia acria drastica; alia resolventia; alia oleosa; Indie cabit conditio aegri individualis et natura morbi, quanam harum sit utendum. Sit V. g. aeger valde sensilis, quod et spasmorum praesentia indicat; proscribenda erunt acria drastica; oleosa et résolventia, quae minoris sunt efficaciae, rejiciüntur, quoniam spasmus urget, et remanet species anthelminthicorum aromaticorum. Ad hanc autem spe- ciem pertinent sequentia, semen Santonici, CTanaceti, Nuces juglandes immaturi, radix Filicis Maris, Cortex Geoffroyae Surinamensis, caet. Reliquum ergo est, ut determine- mus, quodnam horum in pràesenti casu conveniat, quidve prae ceteris hic indicetur, Erit illud v. g. Cortex Geoffroyae, qui parva dosi aut per epicrasin adhibitus ; etiam sensili subjecto, egregium saepius tulit auxilium , et vel per nauseam excitatam spasmos Solvit (40). (36) Vid. Idem , 7, 1, 8 66, T» pag. 24- , (37) Vid. Ackermann, 1. 1. , P. It. .C. Yl. $ 124. pa& 5$. (38) Vid. Swediaur , 1. ult, cit. (39) Vid. de Medicina , libro IIT. cap. r. : C40) Conf, Diwertat, Dos, IN, Bondt, de Cort, Gütffracae Surinamtnris, e Observatum quidem aliquando fuit, quod T. DISSERTATÍIO MEDICA. 3e Divinum illud febrium intermittentium antidotum, Cortex Peruvianus, quot et quantas jn usu requirat cautelas, fuse satis exposuit /o//e/enus in Pharmacologia. Sunt enim: plurimae conditiones singulares, tam aegri ipsius, quam status morbosi, quae Corticis hujus usum limitant, et rationem docent, qua propinari possit; ad quas singulas nisi attendat Medicus, et incassum propinabit corticem, et saepe magnum: in aegrotantis de» trimentum. [ Quantae vero necessitatis sit, ut in administrandis medicaminibus ad ipsam morbi nae turam ejusque stadium attendamus, jam olim Ce/szs, in saepius laudato libro de Medicie ma, disertis verbis exposuit, dicens libro III. cap. ». pag. m. i20. , Videndum est, » morbus an increscat, an consistat, an minuatur; quia quaedam remedia increscenti- » bus morbis, plura inclinatis, conveniunt. Eaque, quae crescentibus apta sunt, ubi » acutus increscens urget, in remissionibus potius experienda sunt (41). ". Ex hisce ergo, quibus plura alia addi possent, nobis constare videtur, Medicum ope Indicationum individualium non tantum certum esse de adhibendo quodam: remediorumx genere et ordine, verum. etiam: de specie adhibenda , immo et de singulari medicamine ,. in casu praesenti, prae reliquis efficaci et utili. Sed etiam ex Indicatione individuali Medico constat de: diversa dosi et propinandi forma ejusdem medicaminis. Non omnibus eamdem Medicaminis cujusdam efficacioris dosin convenire, sponte patet; sed et, eamdem dosin alio tempore eidem homini utilissimam esse, nocivam alio, cone stat. Maximi hic momenti est, ut animum advertamus ad aetatem , sexum, temperamens tum, idiosyncrasiam. et consuetudinem, ad diversam. morbi indolem ,. gradum, stadium, caet. Aetatis v. g. differentia non leve discrimen facit in adhibenda dosi; circa quod regulas quasdam generales pro remediis internis, iisque eflicacioribus, proposuit Clar. Gaubius, in libro de concinnandis formulis (42j; pueris enim et senibus minor dosis convenit, maxima adultis propinatur. ]Ita.v. g. nullum fere effectum praestat moschus. homini adulto ad dosin granorum vj adhibitus, sed ad grana xvj propinatus, plerum- que largam producit diaphoresin, cum symptomatum levamine; infantibus autem unum ane qnod ab. ejus plena do i anxietates, aliquando satis vehementes, nauseae, vomitus, immo et systematis nervost turbae, exorta sint, verum omnia haec mala evitari possunt dosin juste moderando , vel et lene Purgans vel Carmi- nativum quoddam addendo, quibus movetur alvus, quae plerumque hoc in.casu obstruceta est. Conf» hujus Dizt5. pag. 95 et 95. € 41) Conf. 4libert , 1. 1. , Proleg, $ 9. pag: 9 — tt, £42) De formula simplici , $ 66. y. pag. 20. [o Q5A TEXO BROU Db ATE GG annum natis, ne ultra grana viij praescribatur, immo vel minima dosis ipsis saepe no- cuit, anxietates et congestiones producens (43). lta puéris dosis granorum iv Resinae Jalappae accommodata est, adultis grana vj ad viij ad scrupulum dimidium conveniunt quae dosis, junioribus propinata, omnino plurima damna afferre posset (44 ). "Teuperiés porro huc pertinet; qui enim calidioris et strictioris sunt temperamenti, magnam dosin humectantium ferunt et refrigerantium ; stimulantium contra et calefacientium major do- sis his obest. Ita v. g. :Cholerici et Sanguinei , potissimum posteriores, vix aliquam do- sin ferunt catharticorum, cardiacorum , eorumque quae praeter haec ad stimulantia effi- caciora pertinent medicamina ; Phlegmaticis contra, utpote longe minus sensilibus , majorem sine periculo praescribimus. Feminae minorem medicamentorum dosin , viri majorem ferunt; sunt enim priores sensiliores et mobiliores, hi contra magis stricti mi- nusque sensiles. : Consuetudo et plurimum hic valet; magnam enim dosin facile fert natura assuefacta, immo et haec minorem exercet effectum, quam minor insuetae propinata. Memoriae, enim traditum est, homines, longo et prudenti venenorum vel atrocissimorum usu, hisce corpus ita assuefecisse, ut ingentes, alios certo certius necaturas, doses, sine ullo peri- culo assumere possent, nec qualecumque symiptoma morbosum horum usum sequeree tur (45). lta Turcae opio uti soliti, impune dosin ferunt hujus narcotici, quae inco- lam Europae, aut quemcumque alium, opio non utentem, certe necaret. Eidem consue- tudini tribuendum, quod eadem medicamina, prima vice assumta, egregium exserant efe fectum, dein vero nihil fere praestent; quod augenda sit dosis ejusdem medicaminis , quae vel minima profuit in principio morbi; quam ob rem et omissus per aliquod tem- pus medicamenti usus magni emolumenti est, cum stimulo huic desueta natura, ad eumdem, denuo applicatum, valentiori vi reagere possit (46 ). : Morbi porro indoles et stadium et gradus Indicationes exhibent, quae certam adhiben- di (43) Vid. Tpey , Mat, Med, , Mntispasmodica, pag. m. 348» /Irnemasn, Dat. Died,, Sect, 2. $1. Flüchtig reizende Bitte], 1I Animal. BMosc. pag. 467. (44) Vid. Cl. 27ey, /. 1. Drastica galabpa, pag. 41. 4fruemann, 1. ]. Sect, 2. $ VL Abfuhr. m, lIL.— Draitica jal., pag. 352. (45) Conf, Gregory , Conipect, IMed, Theoret, , 'Tom. II, pag. Ed. 5. 45!. cap. 31. $ 1371. (46) Vid. Zlibert, . 1., Proleg. $15. peg. 19 et sqq. Hinc, quid de cura prophylactica censendum , elucet 4 haec enim si per remedia quaeratur efficaciora, áàut causss morborum sistet, aut adsuetudinem tum menti tum «orpori inducet, qua, quando ipsis indigemus, nullum effectum praestabunt. Vid. Gaub, , Path. Med, de. intempestiye ssmedierum tu, pag. 29o et sqq. 18 483 et 484. 2pey, Prim. Lim. Path, Gen., $ 418. pag. 227. C. Sprengel , Path. Qrn., $ 507 et Sq4. pag. 394 — 409. Conferatur Feltelen , Indic, Dottr. S 7. pag» 2g» ————————————————————————-—————————————————————————— "RR RR ORBE EE DISSERTATIO MEDICA ET, di medicaminis dosin determinant. , In maximis enim malis? ita inquit Jeerhavius, . cito et semel tentanda sunt summa remedia; in mitiori malo, sensim et repetendo, , remedia leniora (47)." Non enim cunctando morbi sanantur periculosi ; nec parvis dosibus, vix eflicacibus, saluti aegrotantis prospicimus , ubi periculum in mora est; nec ab altera parte magis tutum in morbis, qui vel ipsis Naturae viribus facillime superane tur, heroicis medicaminibus aegrotantes cruciare; nec uberior profecto morborum secun- dariorum fons est. Rationem porro, seu formam, qua medicamenta propinanda sunt, docet Indicatio indie vidualis. Constat enim, Medicos certas quasdam ob caussas, vel gravioris vel levioris momenti, definita quadam forma, in diversis casibus diversa, idem propinare medicamen, ita ut illud hac vice praescribant in pulvere, alia vice forma pilulari, alia in decocto, vel in infuso, aut in electuario, caet. Harum autem caussarum. duplex classis est; altera, spectat indolem ipsius medicamene ti, altera complectitur caussas, quae pertinent ad conditionem ipsius aegrotantis et more bi, quo laborat; de posteriori hic est agendum (48 j. Refertur huc, primo, injucunditas medicamenti, quae forma quadam aufertur, vel saltem imminuitur; haec, licet levioris videatur momenti, tamen satis momentosa est, ubi delicatioribus, praesertim mulierculis et puéris , praescribuntur ingrata; ita v. g. gummata ferulacea, ammoniacum, galbanum , asa foetida, forma pulveris praescripta, Ob ingratissimum saporem, vix deglutiri possunt; hinc forma solutionis propinantur, vel in pilulis. Ad idiosyncrasiam et consuetudinem aegrotantis hic attendendum, Hinc lll. Gaubius, in Libro de concinnandis formulis , sequens praeceptum dedit: , si indicata » remedia in quacunque formulae specié commode praescribuntur, aegrum interroga, » Quaenam prae reliquis amet magis aut horreat, cuinam assueverit, cui minus. Ar- » tem sic teque ipsum commendabis et laetiorem reddes praescripti usum (49 ). " Nec aetas et temperies hic prorsus negligenda; nam, ex Gawbiano monito, si exter« nis medicaminibus curari possit puer aegrotans, ne internis vexetur (50). Sic sicca me« dicaminum forma humidis convenit, humida siccis, caet. Sunt dein et conlitiones quae« dam praeter naturam, et symptomata morbosa, et morbi primariis accedentes, quae fore mam , €47) Aphor. 1096, No, 15 et 13. €48) Conf, Zaglivius , 1, |. , Libro II. cap. 11. $ VIII, (49) Conf, /. /, pag. 15. $ 47. et pag. 25. $ 85 (50) Conf. idem, $ 5g et 51. . 4a JAUcci 9 BI LANDIT mam, qua medicamenta praescribenda sunt, determinant. Sic usum formae pulveris, aut boli, aut pilularum , contraindicant mala oris, maxillarum , faucium, oesophagi , qui- bus deglutitio redditur difficilior; hine forma liquida adhiberi debent, quae propinantur medicamina ( 51). Atque haec quidem de Indicationibus singularibus dieta sufficiant. Possent profecto ultimae hujus Capitis parti plurima addi; verum quum illa, de quibus. egimus, majoris, ni fallimur, momenti sunt, et prae caeteris ad Praxin fructuosiora ha- bentur, haec mitti posse credidimus. Vidimus itaque hac nostra im disputatione: veram Indicationum doctrinam docere,. quid singula morborum signa agendum moneant, illamque. et attenta Naturae observa- tione et cauta niti ratiocinatione. Vidimus dein, ubi veram Empeiriae exposuimus ratio- ncm, quantum haec distet a recentiorum Enuipiricorum medendi methodo; haec scilicet vagis experimentis morbos aggreditur, illa a tribus principiis proficiscitur, a quibus uni- versa scientia Physica, sensuum nimirum usu, memoria, et analogica ratiocinatione. Nec aliis principiis inniti veram Indicationum doctrinam demonstrare tentavimus; nam sensuum ministerio deteguntur morborum phaenomena, et Naturae molimina et medica. mentorum effectus; memoria aliorum etiam inventa nobis utilia fiunt, et tandeur ratio» cinio analogico de convenientia aut differentia casuum recte judicamus. Unde, si quae in consimili casu aut profuisse novimus aut nocuisse , jam. ante illorum: adhibitionem judicare valemus, utrum quid de illorum usu sperari possit, nec ne. Ultimo tandem «apite idud egimus, ut primo usum notaremus indicationum. generalinm ,. quibus quid in universum: in morbo determinati cujusdam gencris agendum sit edocemur. Secune do, quid valeant in Praxi Indicationes speciales, eodem hoc capite explanare annisi sue mus; ut nempe constaret, non solam suflicere Medico generalium scientiam , sed et ap- prime necessarium esse, ut animum advertat ad varietates inter aegros, et ex actate, et € temperamento, et e vitae genere, et e climate, pendentes; dein etiam et ad diversam morborum indolem. et complicationes et varia ipsorum. stadia. attendendum esse, monuie mus. Tandem vero, ultima hujus Capitis parte, indicationum singularium maximum usum exposuimus, non tantum quoad sceligeudas medendi methodos, sed et quoad se- lectum singulorum Medicaminum, in eadem classe, eodemque ordine, Materiae Medicae dispositorum; tum et quoad determinandam singulorum dosin et formam, qua propi- nanda sunt, C51) Conf, et Gruser , Via et ratio formulas Medicas comcribzndi , pag, m. 29 (€ DISSERTATIO MEDIC XA. 43 Nec tamen, quae paginis hisce continentur, sufficere existimamus, quibus satisfiat omnibus, de quibus, in quaestione a Nobilissima Facultate proposita, agitur. Nos enim tenuitatis nostrae satis conscii sumus, ut ejusmodi quid suspicari omnino non audea- mus; sed contra plane convicti sumus, plura nobis deficere eorum ,. quibus carcere vix possumus, ut ejusmodi conscribamus disputationem , quae a doctrina aut elegantia vel aliquam haberet commendationem. Quae quidem cum ita sint, a Judicum humanitate ac benevolentia speramus, fore ut, si ipsis minus probetur haec nostra scriptiuncula, immaturior juvenilis ingenii fructus, probent saltem scribendi consilium , quaeque hominem juvenem non dedeceant, discendi ardorem ac laudis studium, T AN T D N& » De Curatiane morborum nunquam bene sperandum, » nisi remedia ek Indicationes arctissimo foedere pro- 53 » cedant. BAGLIVIUS, | r - fttà EREDEBRTGCI EGELI.NG, EX PAGO HEMMEN GELRI, MEDICINAE IN &CADEMIA LUGDUNO - BATAVA CANDIDATI, - DISSERTATIO MEDICA DE INDICATIONUM DOCTRINA: QUAM NOB. FACULTAS MEDICA DIGNAM JUDICAVIT QUAE TYPIS DESCRIPTA, SIMUL CUM ALTERA Jj. LANDTII, IN LUCEM EMITTERETUR. A 9. OUBOIGX d X xd WEeX ü "bg. OYXLUQOUuUJ ATI GIGASOSN * E Y (T *À » IY KC ln » ^ w €"Uoycmrmnsyo om AT OÓBÓ2£8 rto mw bs r1 M! I T" Imu |» FAEWALOAAGYL NP OA COE JE. JG re nm rt 7 rTTTE nm LEJILA d E JAN FACNZ : Xx Auc TIT r b rsTeLSTMHgM , ; | ' ] ] KA D 12 / IXkh!l EHI) 7) V€r folk AAJRSCOUQUCE o4 ; I XI .ITQGXZAJI i ASJTÀ JAAPESASTTIDIMS i ^ Tri T c EK AasuXx eATIDOA Mw m 1 " AUS Sil. V WwQer " - " YU Và Ghen P e : 402« c ui Wu» . ) 161331 i 1 E. tantum de causa. hanc quaestionem. elaborandam decrevi , quod semper maxima. mihi visa sunt commoda , quae ex paulo fusiore tractatione alicujus quaestionis medicae «d cos, qui salutarem artem discunt atque. curant, redundare necessario debent. In- super Clar. Oosterdykii, carissimi nuper, nunc eheu! defuncti Praeceptoris , qui haud semel de utilitate recte cognitae indicationum doctrinae mecum locutus fuit, me impulit auctoritas ad hoc. suscipiendum opus. [Nec nullus tandem stimulus. mihi fuit spes, licet minima, acquirendi praemii , quod ex Legibus beneficentissimi nostri Regis illis eroga- fum est, qui studium et industriam tali opella Praeceptoribus probent. Laetus igitur ad hunc laborem accessi , sed im ipsa tractatione sensim sensimque tam clare míhi quaestionis dificultas atque amplitudo. patuit, ut jam pluries de proposito eljiciendo cogitayerim : perspectum. enim. in dies magis habebam , minime vires meas huic tmateriae esse aequales. Verum Spes etiam valida solatur compede vinctum. Crura sonant ferro, sed canit inter opus. Nemo certe, me noyi quid de hac doctrina prolaturum , de qua jam tot doctissimi viri scribendo et commentando egregie fuerunt meriti, exspectare poterit. gitur illa Aa col & PEU EUE OA CE DO collegi modo atque exposui, quae optima esse et. maxime scopum quaestionis ferire mihi yisa erant. Verum practerea hic illic meam quoque qualemcunque sententiam modeste proponere ausus sum, quum talem tractationem , quae non misi aliorum sententias et dicta referret, a. Nob. Facultate requiri. non posse crederem. Denique in. his omnibus ,. quantum potui, brevissime yersatus sum , ne Clar. Professores, qui. de hac. scriptione: judicaturi sint, nimis lectionis taedeat.. Quam eamdem. ob causam illa, quae in chartam grimum conjeceram , minus clare, ut fit, exposita , etsi. fusius explicare , et. nonnulla addere constituissem , tamen arctius quasi:constringere malui, quo; citius et. facilius lectae T65, quae in hac dissertatione contineantur , perspicerente. Latini autem sermonis facultatem mihi fere deésse fateor, nec unquam hacce lingua gublice scribendo. huc usque usus fueram. | Ut igitur errata, quae irrepserint , beneyole condonent lectores doctissimi , etiam. atque etiam. rogo. 4ique haec fere sunt , q pracmotienda haberem, 000v s ovs s e M ow lh neta ny A, : : ao. ates vol "m. 195 | wd DISSERTATIO MEDICA INDICATIONUM DOCTRINA, ENTRODUCTIO. '& Nadu tractationem de doctrina indicationum ipsam aggrediar, breviter quaedam: videntur monenda de variis veterum rationibus et systematibus in Medica arte, inde a pri- ma hujus origine, usurpatis, ut sic quodammodo pateat ipsius doctrinae indicationum origo et incrementum , primum rudis illius et incultae , dein magis ac magis elaboratae et in aegrorum salutem adhibitae. De prima origine Medicinae vix aliquid certi statui potest; liinc nihil de temporie bus ante Zppocratem dicturus sumr , nisi quod Medicina primam suam originem de- beat empeiriae, i. e. experientiae aD omni ratiocinio vacuae , simplici nimirunr effec- tuum Oobservationi absque ulla cognitione causarum , vel liarum ad illos relatione. In- crementum déinde dabat arti sanandi memoria experimentorum, quae obtulerant praes gressa, descriptiones morborum, remediorum, eorumque effectuum, in columnis, tabulis ét parietibus templorumr, aegrorumque in triviis et foro expositio. Sic sensim sensim- que aliquos Medicina progressus fecit usque ad tempora ZZppoeratís. Hippocrates autem , qui ab omni posteritate Medicorum princeps ac Medicinae pater jure habetur, vixit anno A. C. N. 460, sapientia et facundia praeditus summis; qui, quamvis longe abhorrens a ratiocinio vago, et scientiae suae fontem petens ex praxi, A 3 ob- 6 FREDERICI EGELING observatis, et experientia, semper tamen analogiam adhibuit ,. caute deductis ex. multoties repetit experlentid conclusionibus, quae ad hunc usque diem-feré ommes veritati con- gruae habentur. Ne Medici empeiriam arbitrariam sectarentur, curam semper instituit secundum certas regulas, quas z7zZzcatiomes vocant, quaeque in suae theoria pathologiae erant fundatae. Prima semper ipsi fuit, illaque generalis, indicatio, sive regula, z:0£u$ salutares naturae obseryare, illosque pro. circumstantiis modificare. Demonstravit, ra- tiocinium, experientia non fundatum, semper in detrimentum Medicinae ruere, et hinc maximi duxit multas. observationes et diuturnam expericntiam , atque his .superstrüxit systema suum practicum, in qua doctriná, ita dicta, Hippocraticá quasi fons haeret om- nium progressuum , quos deinde fecit Medicina. Sic omnium certe primus ille senex quoddam Medicinae rationalis fundamentum praebuit, non illud quidem ex omni parte perfectum , sed tale tamen , quod omnium seculorum et approbationem et imitationem mereretur. SCAN 2ECTMEHARDAS IC DERE LEEREN Verum e contrario ita dicti Dogmatici, (cujus doctrinae fundatores fuerunt 7/essa]us , Draco et Polybus, anno A. C. N. 370), ex systematibus Philosophorum ante Zppocra- iem, ex doctrina ipsa Hippocratica male exposita, nec non ex systemate P/afozis, pri- mum hauserunt, et Medicinae fundamenta, non in observationibus et experientia, verum in ratiocinio, tantum esse ponenda statuerunt Dicebant quidem , se esse Hippocratis Scctatores , verum et in praxi, et inlibris, quos in lucem ediderunt, maximopere ab Hip- pocrate differunt.. Hie enim nunquam experientiam. et. observationes , transgredicbatur y dogmatici vero etiam necessariam ponebant abditarum causarum. notitiam , statuebantque omnia ila, quae .observantur in homine, esse maxime fortuica, fallacia atque mutabilia , et talia idcirco Medicinae fundamenta praebere non. posse, sed omnia a primo exordio esse indaganda, ut veritatis certiores fieri possent. Risu digna multa, sed et momentosa nonnulla proposuerunt; variorum autem hujus doctrinae sectatorum variae saepe fue- runt opiniones. Sic J7eropZ/;s humoralis erat pathologus, qui omnium morborum caus sas posuit maxime complicatas, quas complicatis etiam remediis amovere conabatur, ita ut hinc simplex praescribendi methodus llippocratica fere obsoleverit, et ad hoc usque tempus absurda talia remedia a nonnullis in usum vocentur, quorum exempla sunt Z/e7/a- ca Zndromachae et multa alia Erasistratus vero omnes morbos ex vitio solidorum et errore loci derivavit. Omnes autem Dogmatici de co semper consenserunt, a primis in. dicationibus et generalibus incipiendum esse, si bene methodum curandi instituere volues ris, atque ex illis, quae generatim dicta et clare patefacta sint, invenienda esse ea, quae speciatim valeant. Illorum methodus inedendi in genere simplex erat , quam si melius explorati fuissemus et in formam Mippocraticam redegissemus, multo majores pro- gres- DISSERTATIO MEDICA. » gressus ars Apollinea fecisset. Notari autem meretur jam iis temporibus (ut Ce/sur refert Praefat. p. 3.) Medicinam in tres partes diductam. fuisse, Diacteticam nimirum , quae solo victus regimine, Pharmaceuticam , quae medicamentis, et Chirurgicam, quae manu et instrumentis mederetur. Post. Zerophilum et Erasistratum , anno A. C. N. »5o — 980, alia secta florere incepit eorum, qui se Zzpeiricos appellarent, ducibus imprimis $erapione Alexandrino et JPhilino Coo, quos z4pollonius , Glaucias , Heraclides et multi alii secuti sunt, etsi ab alis 4/crom Agrigentinus pro Empeiricorum principe habetur. Medicina illa Empeirica vocatur, quae sola experientia, simplici observatione effectuum et, analogià (sive ratio» cinio ex comparatione status praeteriti cum praesente ad futurum elicito ) nititur. Mul- tum debemus huic doctrinae, quum artis observationes faciendi quamplurima dederit praecepta, quibus ad hoc usque tempus praestantiora dari nequeunt, et multo magis progressibus Medicinae profuerit, quam secta ista Dogmatica. Multa tamen dederunt Empeirici praecepta noxia et in perniciem Medicinae ruentia, sic, e. g. morborum cau- sarum occultarum notitiam vituperarunt, Anatomiam et Physiologiam nihili fecerunt, £t praestantissimam indicationum doctrinam neglexerunt. Magnopere autem quamvis 3 Dogmaticis differrent, methodus tamen curandi semper fere eadem fuit, (uti nos docet Gal. de sectis ad eos, qui introduc. p. 12.) Postea vero hujus doctrinae sectatores hypotheses citra omnem experientiam formarunt, sibique systemata finxerunt, ex quoe gum institutis et praeceptis porro omnia experimenta et observationes explicabant, atque $ic ad doctrinam Dogmaticam, quam deseruerant, redierunt. : Ultimo loco memoranda venit Medicina, ita dicta, Aez4odica , eujus systematis auctor fuit Zsc/epiades 100 annis A. C. N., qui omnem methodum, aquae ante ipsum viguee fat, rejiciens, Medicinam Hippocraticam szudium mortis (Oav&row peAérw ) appellavit. Non autem Medicina methodica hoc nomen acquisivit ante 7/2e7soz, qui, licet 24;c/e- Qiadis discipulus, in multis tamen praeceptis a praeceptore differebat. Primus hic elegit viam mediam Dogmatismum inter et Empeiriam, a qua via sive methodo haecce doctrina nomen suum acquisivit. Fontes, e quibus morborum causae erant arcessendae, hujus systematis sectatoribus nimis incerti videbantur, quam ut harum notitiam. quicquam curarent; quamobrem communia quaedam corporis humani, quae pluribus urbis pro- pria sunt (xcuer5rss;) normam suae theoriae statuerunt, quae tamen ita dicta communia multo magis abdita solent esse, quam omnes causae , quas Dogmatici assumiserant. "Tria harum communitatum genera ponebant, unum ads/ric?um, alterum f/uens, tertium tixtum. Dolendum autem has xowor4reg tot atque tantis dubiis laborare; quod nisi ia 8 FREDERICI EGELING ita esset, Methodicornm systema omnium esset optimum , quum experientiam et caue tum ratiocinium duces sequatur, et magni faciat indicationum doctrinam. | Methodicis, licet tantum de indicationibus generalibus loquantur, multum tamen de- bet Therapia Generalis, quum doctrinam indicationum fusius exposuerint: atque hoc est, quo inprimis ab Empeiricis differunt. Postea autem Ga/eius, anno P. C. N. 13r, mul- ta mutavit, ac theoriam proposuit, quae multum pulchri, multum imitatione digni ha- bet. Secundum illum indicationum doctrina , quae optime experientiam cum theoria jungit, maximam facit differentiam inter sectam :Dogmaticam et Empeiricam. Indica- tiones praesertim petendas esse docuit ex essentia morbi, qua incognita, ex anni tem- pore, diversis tempestatibus, constitutione, vitae genere et viribus aegri, rarius vero ex symptomatibus. Egregie etiam egit Ga/ezus de coindicantibus et contraindicantibus, et tantopere in universum Medicinae profuit, ut illum mortuum divino quasi honore pro- secuti sint homines, 'Tali modo "Therapia -Generalis, quae indicationum doctrinam continet, sensim incre- menta cepit, postea eo majora, quum varii auctores subinde de illa egerint, et nova ac meliora multa introduxerint; sic anno P. C. N. 195». Johannes de Sancto Amando, Canonicus Turnacensis, librum edidit, inscriptum: JExposizio supra antidotarium Nicolai, Fenet. 1562. fol., in quo, illorum saltem temporum ratione habita, multis praeclare egit de indicationum doctrina. Sequentibus seculis alii auctores libris suis, in quibus magis directe de indicationibus egerunt, hanc doctrinam perfectiorem reddiderunt, inter quos nominandi seculo 15 .Ludo- vicus Mercado, seculo 16 Christianus de Vega , Johannes Riolan, Johannes Heurnius; sequentibus seculis alii multi: quibus omnibus effectum est , ut postea, quae de indi- cationum doctrina sparsim proposita et cognita erant, colligi, sensimque ulterius excoli &ystematis quodammodo formam redigi potuerint. 1 His nunc breviter praemissis , ad tractandam ipsam quaestionem transeundum erit. Ürdo, quem in hac tractatione servandum duxi., sponte ex ipsa quaestione proposita profluere videtur, ita ut I. Agendum sit de indicationum doctrina, il. Demonstrandum, quid ad eam doctrinam conferat sana Zímemlz, et 1l. Memorandum , qualem usum habeat illa doctrina in seligendis remediis , quae fodem titule, in eadem classe, rodemque ordine, materiei medicae disponi soleant. I. Ut DISSERTATIO MEDICAX 9 (ope )*4$ '"Y. Ut Mediceus suo officio rite fungatur, requiruntur regulae , quarum beneficio in- venire possit, quid in: corpore aegrotantis sit mutandum, et quibus ad illud utendum sit auxiliis; ut autem Medicus ad. harum regularum cognitionem perveniat, attendat ne- cesse est ad omnia, quae ipsi ex aegrotante, et phaenomenis in eo et circa eum appae rentibus, per sensus aut ratiocinium innotescere queant, Haec ipsa nunc , quaecunque sint, tam praesentia, quam jraeterita et. futura, quae.cognoscuntur in aegro et circa eum, quae mentem Medici ita. instruunt;: ut discat quid.in aegro debeat mutare et qui- bus auxiliis, Zndicantia dici solent, atque. illorum intellectus in Medico natus ( Zoer- haye), sive cognitio eorum, quae ex notitia ipsorum indicantium agenda sunt, dicitur dndicatio; id, quod cognoscitur agendum , sive mutatio, quae a Medico est instituen- da, vocatur Zzdicaum. Indicalio ergo. est scientia , quae docet, quid sit agendum, ut homo fiat sanus 5 !Zndicaziia sunt ea. phaenomena , e eiragibns ündicatio obtinetur, et 4ndicatum. est ipsum auxilium sive: remedium. .: Liceat mihi exemplo quodam haec declarare. | Affertur eem aed ex' signis novi plethoricum esse. Signa nune indicantia praesentia sunt.venarum turgor, rubor faciei €t oculorum, dyspnoea, cephalalgia , vertigo, nimia proclivitas in somnum, caet. Ad indicantia praeterita , quae hic et causge dici possunt, referuntur vita otiosa, absentia passionum deprimentium , imminutio vel suppressio excretionum solitarum ,. e..g. men- Sstruorum, quae ultima, si instant, quoniam statu plethorico saepe supprimuntur, et hinc plethorae incrementum. timendum est, izZicaptia futura formant. .Quid nunc oinnia illa docent? Minuendam esse sanguinis molem. Haec est iz4ica/o, et remedia, quibus san- guinem minuas, e. g. venae sectio, motus corporeus, leniter aperientia, pediluvia, etc. indicata dicuntur. Multiplices aliae indicationis et indicantium descriptiones et expli- cationes. inveniuntur inter alios auctores apud Ga/ez. method. med. 1. M. c. 7... C. Spreng. Ther. gen. S 53. Hecker Ther. gen. pag. 909. Hufel. Syst. der pract. Heilk. B. 1. pag. 183 et 184, et apud multos alios, quos tamen ego juvenis recensere neque possum neque audeo. Definitio autem. mox relata mihi omnium. simplicissima atque optima videtur.;;. ..; ) : Datur generalis indicationum divisio , quam fere omnes auctores post Ga/enum se- quuntur, quaeque et mihi unica atque praestantissima videtur; estque illa instituta se- cundum offücium Medici, qui in aegrotis yitam? conservare , mala futura praevertere, D more ao AJFREDERICIEGETLING:/ morbum ipsum auferre, et morbi abigere effectus sive symptomata debet ; quadruplex hinc quoque nascitur indicatio, quarum prima est illa, quae in aegrotis vitam conser- vare jubet, et quae hinc appellatur imdicatio vitalis; altera mala futura, vel in sano, vel in aegro praevertit, et dicitur praeseryatoriz ; tertia est illa, quae morbum ipsum auferre jübet, et dicitur -urztoria; ultüma tandem .indicatio inorbi effectus et syuiptoulata urgentia abigere docet, salvo tamen morbo ipso, et intactis causis; quamobrem vocari sólet indicatio symptomalica. Has autem tres indicationes ultimas 'Clar. /o/te/cn uno titu- 3o indicationem ablateriam xocat, dum econseryatoriae :omen tribüit indicationi vzzeZ. Quas singulas nunc paullo fusius exponere mihi animus est. A. hdicetio yitalis j-seu' conservyatoria, estoilla, qua Medicus dnkefuna: ut, quamdiu in homine supersunt 4éliquiae facultatis. quasdam ;'exercendi functiones , illas. solicite €onservet, -et, si fleri possit, augeat; quamdiu:;enim vis: ntórbi superior est vi :vitae, tamdiu -mors est timenda. Ex hac igitur indicatione. "Medico curandum est, ut semper vires tales se habeant, quales requirantur ad satisfaciendum motibus salutaribus naturae in regendis morbis, illorümque coctione et maturatione promovendis; jubet ergo restitutio- mem in integrum, et liéét-/tullam morbi aut! causarum -habeat:rationem . viribus tamen vitalibus servandis, et moderandis, morbos vel tollere. vcl; leviores reddere potest... (OGm- mium primaria habetür haec dndicátio , quam ubi negligit Medicus, nihil:prorsus valet. INi- Whilenim plane, uti ex Physiologicis scimus , remedia sine vita valent. Huic indicationi sa- tisfacimus, quando e. g. in inflammatione laryngis vel epiglottidis laryngotomiam, aut in submersis suspensisque ad vitam -revocandam. et conservandam. varia experimenta in» stituimus; quando in'ultimó stádio istorüm morborum; qui:ex prostratis viribus. in more tem abeunt, excitantia ,-8,g. aétherem sulphuricum j iphosphorum , etciipropinamus 5 :quane Ho causas, quae vires deprimunt, tollimus, quod .saepe obtinet:/in debilitate apparentes 'quando ita^ modificamus et temperamius caeteras indicationes , ut: morbus praesens nunquam vitae -minetur. i ! D. Indicatio prophylactica , sive praeseryatoria , quid jubeat, quid doceat, ipsa deno- qhinatio satis clare designare mihi videtur. jfi enim! 'iigatfcae LM ex ap et QuAdcaa, custódio, «o o , bs " Próbe distinguenda est haec indicatio 4b illa jiüpbgil sive: "ilnicts quae, partem cone stituens $yuelyis auxilia et regulas docet, quibus vita'et'samitas' quam diutissime inco« lumes servari possint; indicatio enim , de qua nunc crit agendum, tantum in statü-prae- xernaturali avertendo versatur. Saepe causae morborum adesse possunt, licer nondum 3Mlartm "effectus, i. e. morbi, locum "habéant. Satis diu' enim ín corpore 'haérere. possunt qnultifariae causae morborüm ut tamen non statim ipsos "morbos -producant. ' Fuere homii- nes, DDISSERTXATIO MEDICA TI Ties, qui per multos. dies, septimanas, iino per plures:menses, nulla sigtia hydrophobiae, ediderant, etsi jam per totum illud tempus ex morsu canis rabidi hujus mali seminia in corpore gesserant, quae vero taudem, nisi indicatione praeservatoria expulsa, horridis cum symptomatibus prodibant. Hinc ex auctorum opinione morbi causas aufert vel corrigit in- dicatio prophylactica, utpote causae ablatione morbum futurum praevertens. Quod omnino quidem verum est, ast,; quando paulo. accuratius. circumspicimus, in multo latiore campo: laec prophylaxis versari mihi videtur, quum et ipsae causae et symptomata, utpote quae praeter naturam sunt, quoque ad morbum pertineant, atque cum. illo. cohaereant ,. et horum isitur praeservatio non minus, quam ipsius morbi prophylaxis ,. ad hanc indicationem. per- tineat, .Exponere mihi liceat paulo fusius, quae mihi de. hac indicatione cogitanti in mene, tem^ venerunt, a-nullo huc! usque auctore , quod:magnopere miror, ut;ad hanc indicatio- nem pertinentia, quód sciamj proposita, sed de quibus haud;dubium ,, quin ab illis.ad. alia, 'Therapide capita referantur. -Quid enimr ego jüvenis ,; omnis eruditionis expers ,. gloriar de meliore expositione indicationis: prophylacticae, quam. tot viri, illique doctissimi saepis» sime jam tractarunt, Sequens: hujus. indicationis: divisio. non. plane. improbari debere anihi "videtur: ' Itaque- indicatio haec prophylactica: ?7/mo versatur: cirea causar, morbi, i. e. docet vel. praeservationem' a. causa morbi, vely si hoc fieri non! possit, leniorem. effectum causae ,, Si forte aliquando haéc ingrüat;. sSecundo versatur: haec; indicatio:. circa, ipsum, morbum y ii & jübet ut, causa: morbi jam praesente, morbus. ipse praecaveatur, vel saltem lenior réddatür, si causa agere aliquamdo incipiat. Zez//o- versatur circa. morbi syzpzozata », praeservando aegrum? a symptomate nondum praesente,. sed. tamen. metuendo , vcl, si omnino .praecaveri non possit, symptonia hoc saltem jam. in antecessum lenius red-. dendo; ) ' ' Priinó' loeutus: fui de indicatione: prophylactica: spectante ad: ipsam, causazz, morbi. none- düm praesentem , qua liaec causa vel omnino praecavetur, vel saltem ejus vis, si quando agat, frangatur; quod dupliei iterum: modo fieri, potest; Ex Pathologicis enim notum ,, causas morborum: dari praedisponentes. et. occasionales ,, quae ,, ut, morbus oriatur, semper concurrere debent. Sie causa variolarum praecavetur, ,agendo. in, causam praedisponen- tem, qua corpus aptum redditur ad accipiendam ipsam. causam. mozbificam 5. agitur nunc in hánc' causam praedisponentem ,. instituendo "vaccinationem,..vel,.( ex; sententia Aeyre/ ) exprimendó ifi ncomatis' funiculum. uibilicalem ,. qua, saltem, prima operatione, haec dispositio tollitur: —- vel-agendo inicausas- oceasionales, qnando. scilicet ..causa. praedispo- pens nondum*est ssublata;: hac-enim: remotás nullius. efficaciae, sunt causae. occasionales. Moc' (it. ut-in-eodem^variolaruni exemplo maneamus,. praecavendo infantes ab. aíre con- "ieq D 2 à ia. 12 FREDERICI EGELING tagione variolosa infecto , etc. Lenior aliquando | reddi potest variolarum decursus, si ante actionem ipsius miasmatis, corpus plethoricum venaesectione , laxantibus , cet, magis dispositum redditur ad reagendum in morbum variolosum, si quando hic aggredia- tur corpus; sic agendo in causam praedisponentem, i. e. constitutionem et habitum core poris, variolas nondum passi, leniorem reddimus morbum: — causae autem occasionalis i; e. in hoc casu, miasmatis variolosi vim frangimus, et sic morbum aggressurum leni- mus, insitione variolarum. Quo utroque exemplo illustratur, quando, agendo in ipsam morbi causam, vel hanc omnino praevertere, vel hujus saltem vim frangcre possumus. '" Secundo versatur haec indicatio circa ipsum z»orbz;, ita ut doceat, causà morbi jam praesente, morbum praecavere, vel saltem, si morbus praecav:ri plane non possit, hunc 'Jeuiorum reddere. Eodem qui praecessit modo, huic parti indicationis. prophylacticae satisfacimus, agendo nimirum vel in causam praedisponentem , vcl in occasionalem.- Si, v. c. corpus aliquid heterogeneum in intestinis haereat, adest causa inflummationis. non- dum praesentis, sed fortassis exstiturae, quae inflammatio nondum orta: praecaveri, vel sal» tem lenior reddi, potest agendo in causam inflammationis praedisponentemr, i. e. sensie bilitatem int.stinorum horumque sanguine repletionem , quod fit venaesectionibus, laxane tibus, oleosis, caet. Agendo in causam occasionalem , i. e. corpus ipsum heteroge- neum, hunc scopum ferire aliquando possumus, proptinando meiicamen evacuans, quo. lianc causam removere et sic ctiam- ipsum morbum p:aecavere conemur. Ultimo tandem loco diximus, docere indicationem prophylacticam praeservationem. & symptomate mórbi nondum praesente , vel, si illud adveniat, ejus diminutionem. .Sic in morbo varioloso praecaveri vel saltem minui dicitur eruptio pustularum in facie, syiptoma illud molestissimumr, determinando humores ad inferiores purtes , quod. fit semicupiis tepidis, fricando nates ope setae, rubefacientibus, caet. ld autem monendum, ut in.tota Medicina, ita et im lac indicatione eautissime agendum esse, et omnia indicantia atque contraindicantia probe atque prudentissime esse indasanda et inter se comparanda; hoc, enim ubi negligitur, facile ipse ille miorbus producetur, quem praecavere atque avirtere erat scopus, Sic venaescctiones, quae temere quondam. ad fere omnes. morbos praecavene-, dós institücbantur, saepissime e contrario. morbos produxerunt, qui non misi hisce ve-, maesectionibus originem suum debebant. : C. adicatió tiherapeutica ,' euratoria', primaria ,. nonnullis male confirmatoría y. quemadmodum éx ipsa hujus denominationis significatione. quodammodo patct, est illa indicatio, quae praesentis morbi curationem docet, si fieri possit; plenariam, vcl saepe iantum partialem, si status corporis ita se habet, ut plenaria curatio impediatur, ubi mon nisi levando et minuendo morbo vacare d:bemus.. Versatur ergo circa amplissimam. , pár- DISSERTATIO MEDIC |. 13 partem "Therapiae, et patet illam omnium plurimum in actum ducendum esse, quum nul- lus fere detur morbus, in quo curatio non indicetur. Spectat haec indicatio tum ad cau- 'sas morborum, quando effectum suum jam produxerunt, quae indicatio a Clar. AcA£ero vocatur eazu:alis, tum ad ipsum morbum, quaeindicatio ab eodem zzicatio im phaeno- mena praesentia muncupatur. Non plane igitura recta via mihi aberrare videor, sequens tem hujus indicationis proponendo subdivisionem, qua 7/;o indicatur ablatio vel levamen causae morbi praesentis , v. g. vermium , quae epilepsiam producunt, ejectio ope an- thelminthicorum ; licet hinc non semper sequatur sanatio morbi, qui saepe ex stimulo consueto remanere potest. Aliud exemplum praebet costa defracta, quae pressione sua in pulmones inflammationem produxerat, quando vel tota vel pro parte tollitur, aut in pristinum naturalem statum reducitur. Ex hisce exemplis jam satis patet, in omni mor- bo, in quo obtinet indicatio therapeu-ica, non semper ablationem causarum sufficere; quin saepissime, quod maxime dolendum, causae morborum latent , vel illarum remotio impossibilis est, in quo casu nobis secundum ipsam morbi indolem et empeiriam sanam agendum est. Atque hinc secundo docetur hac indicatione ablatio, vel, hac impedit, leva- men ipsius morbi; sic inflammatio illa pulmonum, quae est morbus productus a costa retropressa, aufertur methodo antiphlogistica; multi morbi chronici, epilepsia, hydrops, caet, saepe tantum pro parte tolli possunt, et hinc non nisi partialem curationem ad- mittunt. Yo gr » Semper therapeutica est. dicenda haec indicatio, quamdiu versatur circa curationem aegro- torum. Neque illis assentior , qui hanc indicationem cezfirmatoriam dicunt, quando recidi- va morborum praeservanda est; haec enim praeservatio ubi requiritur, semper aliquae mor- bi reliquiae latent, et hine.Medicus nondum indicationi therapeuticae, quae morbi curationem docet, si fieri potest, plenariam , plene satisfecit; sic, v. c. si fluorem album ex laxitate so- lidorum roborantibus, adstringen'ibus, caet. jam sanaveris, indicatio illa, secundum quam per aliquot tempus methodus illa, quam institueras, continuanda est, sine ullo dubio mihi &herapeutica dieenda videtur, quia laxitas illa solidorum nondum ad pristinum roboris statum reducta est; vel aliquan lo etiam ex indicatione prophylactica hoc fieri potest, si, restituto jam illo robore, tamen praedispositio quaedam ad laxitatem remanet. * Quamquam latissime pateat indicationis hujus therapeuticae campus, dantur tamen none nulli casus, in:quibus, licet morbi sint sanabiles, minime tamen huic indicationi satisfie- ridebet. Nonrunquam enim morbi occurrunt sanabiles, qui, quum pejoris morbi sint prae- servatio et sanatio, vcl vitam sustineant et protrahant, curationem nop admittunt. Febris intcrmittens vernalis, quae saepe periculosiores morbos praecavere videtur, et quae mul- tum subinde valet ad promovendam solutionem obstructionum., quae durante hicme, B3 € TT FREDERICI EGELING ex vita sedentaria aliisque causis, oriuntur; talis isitur fibris interdum- nom tantumr mom supprimenda, verum etiam suppressa omni operá revocanda est; Vitam interdum sustinent: variae secretiones et excretiones, quae, licet alias morbosae, ita' tamen im consuetudie nem abierunt , ut suppressio vitae -minetur; exemplà sünt varià ulcera chronica, haemorrhoides, caet. D. ZIndicatio symptomatica , mitigatoria, secundarias mupyyopt, palliatiya ,, quum: illa düce saepe quasi ?4///? obtegere totum morbum possumus. Directe in morborum symptomata agere docet, et haec si veliementiora et periculosa sint, vel si curationenr ipsam morbi impediant, abigere, aut, si lioc fieri. nequit; imminuere et z7i/gare jubet, intactis tamen morbis ipsis et morborum causis; sic tussis: aliquando vehementior. in: pulmonum inflammatione abigenda vel sedànda est vériaesectionibus, demulcentibus;, ubi: tàmen morDus ejüsque' causa remanet. lomo, calculo vesicae laborans, qui'sese opponit! orificio interno urcthrae, ischuriam veram patitur, et, nisi urina excernatur, metum nobis inducit, ne crepet vesica; periculosum est lioc symptoma, et format indicationem sympe tomaticam , quae jubet. catlieterismo huic symptomati prius mederi, quam ad operationem. ipsani transeamus, qua calculus exsecatur. Imo in hae sola implenda indicatione:saepe unie cum versatür Medici officium, quando occurrunt morbi insanabiles, qui' una cum. causis: suis ommem recusant curationem 5 sic' cura medica carcinomatis' aperti- ex quorundanr sententia tantum constat in sistenda et mitiganda hemorrhagia, caet. Dicitur haec indicatio seczndarizs, in. quantum: opponitur: indicationi: pr/mariae, quae causas morbi auférens, et ipsum morbum curans, indicationi secundariae dignitate. sua semper antecellits' zpsyepror quoque nuncupatur, i. e. consolatoría a. qapgyopéus: consolor » miligo, ex mxp& et dyopée, conciótir, loquor, ab dyopk, forum A plerisque auctoribus liaec indicatio: quoque dicitur vwzgen:, quod tamen ex mea sentene tia minus recte fieri solet; quum, ad bane indicationem formandàm non semper requiratur. ut urgeant symptomata, sed et illi saepe satisfaciendum: sit, licet! nullum periculumy minitentur; quando v. c. symptomata valle sunt incommoda , ingrüta, caet. Propterea ex Iiac denominatione non bene character hujus indicatiónis a caeteris dignoscitur, verum falsam omnino ideartr praebet , ac si liaec tantum 'indicatio vzgezs foret dicenda ; quüm omnis e'contras rio hac itidole urgente sit'designanda, quando. indicantia, quae hanc illamve indicationenm formant, ita instant, ut illarum obtemiperatio nequaquam dilferri possit; ssepissime' ita. ine dicatío yizaZ/s urgens est dicenda, quando e c. haemorrhagia, ex quaeunque causa nata, adeo est vehemens, ut, nisi statim' sistatur vel'saltem imminuatur, vitie-subitam exstinctioe nem minetur. ' Praesrantissima est-indfcatio symptomatica', quum saepe non-adeo a:morbo,, quam:a syms ptomatibus, aeger male se habeat, et sydiptomata aliquando periculosiora sint, quam ipse more DISSERSTAÁATIO:; MgQ/DiC-:. 15 morbus. Odontalgia, morbus levissimus et per se omnis periculi expers, diuturnis ta- men insomniis et intolerabili aliquando dolore , periculosa evadere potest, convulsio- mes , aliosve, systematis nervosi affectus producendo. In tali casu, quum saepe tollere causam non possimus, tantum indicationi symptomaticae est satisfaciendum. . Nonnunquam interim fit, ut morbus ipse impediat , quo minus debito modo in symptomata agamus; "exemplum est;in hydrope , aliquando.symptoma febris intermittentis diuturnioris constituen- te; qui-hydrops evacuantia aliquando fortiora requirit ad sui imminutionem , quorum autem usu.prohiberi.possumus a febre praesente, ita nt tunc huic indicationi, quae est sympto- matica, satisfacere non possimus, Alia nobis nascitur hujus indicationis praestantia, si consideremus, morborum causam proximam et indolem internam saepius nos, plane latere, meque-indicationes inde petitas adeo claras esse ac exploratas, nec eam habere evidentiam, quae. e manifestis functionum laesionibus et symptomatibus existit. Febrem enim curatu- rus, si solam sequitur ideam, guam multi auctores sibi de hujus morbi natura fingunt, opinabiles saepius et fallaces sequetur indicationes, quae hypothesibus vel commentis Tütuntur. Qui vero calorem et sanguinis impetum minuere et vias aperire conatur, qui- bus:natura semet liberare possit, is, licet symptomaticas formet indicationes, multo ta- amen-tutiorem viam eligit, eamque quae hominem febre laborantem ad sanitatem reducit. iNequeé negligenda sunt ea symptomata, quae facile novos aut compositos morbos produ- cunt; illis igitur nosmet opponamus, ut sic alii morbi avertantur. Jtaque atroces capitis üolores in typho studiose mitigandi sunt, ne. vel encephalitis. vel. apoplexia aegrum praecipitent. - dMaximi saepe momenti est cura, quae. hac indicatione docetur, et therapeuticae indica- tioni;par, quando nempe symptoma morbi ita est vehemens , vel tam directe agit in ipsam morbi causám, ut morbi vim et causas augeat. Sic tollendo vel minuendo symptoma, $raecavemus, ne ipse morbus vi crescat, et hoc sensu indicatio symptomatica simul fit the- rapeutica; v. g. in: pleuritide tussis est symptoma, ipsum morbum vehementi pulmonum concussione augens; minuendo propterea, non leniendo, hanc tussim , curam agimus thera- peuticam ipsius morbi. ;.Abunde sic patet, symptomata sola quamvis medendi vias minime in: omni easu aperiant , indicationem tamen symptomaticam complecti momentosissimum 'TPhe- rapiae caput, ct:saepe plurimi illam esse faciendam. in eura aegrorum. | Cavendum autcm; me citius quam par est, hanc indicationem formet Medicus. Dedecct enim «euim ista neglie gentia, quae mox morborum. vel causarum latentem indolem omittens, tantum moderandis symptomatibus vacat. ltaque prius in sola bac indicatione acquiescere est nefas , quant cum vel desperamus curationem ipsami, wel persuasum nobis est, nec causas nec mor- bum nos cognituros isse , aut denique :cum obstacula talia ipsi plenariae sanationi $e ope ^ 16 FREDERICI EGELING opponunt, qualia auferre non valemus. Sic paracenthesis in hydrope ascites , quando scilicet hanc operationem tanquam indicationem mitigatoriam spectamus , tunc tantum instituenda , quando omnía jam remedia sine sperato effectu sunt propinata, atque igitur ommis curationis spes est deleta. , LET 'Multiplices dantur ipsius indicationis distinctiones, quarum plurimae quid sibi ve- lint, per se patet, aliae, quum memoriam tantum onerent, minime necessariae mihi vi- dentur. Dicitur indicatio vera ac 7v;/2, quando clara sunt indicantia ac manifesta; opima bilis vero et fallax vocatur, quando hypothesibus vel commentis nititur ipsa indicatio; simultanea, quando ommibus iudicantibus eodem tempore satisüit; successive vero, quan» do contrarium obtinet; sic memoratur quoque indicatio 9ez/zcza et zmperfecta; simplex et composita ; mediata et immediata, caet. Ad has distinctiones ex mea opinione probe referri possit Zzdicatio urgens, qua denominatione, uti vidimus, plurimi auctores tantum indicationem symptomaticam designant. i Multa leguntur de harum indicationum varia d/s7ifate. Tpse jam antea verbo monui, indicationem vitalem esse dignissimam 5 quod et facile patet cuique consideranti, quod, si huic indicationi non obtemperetur, et vis vitalis ad istum gradum diminuatur, ut in- sufficiens sit ad vitam ipsam ulterius protrahendam , de vita actum sit, et remedia sine vita nihil prorsus valeant. Maximi igitur momenti summaeque dignitatis est haec indicatio; et semper cuicunque alii, quae aeque urgentia praestat indicantia, est anteponenda. - Quod attinet ad reliquas tres indicationes ; harum pro variis circumstantiis etiam varia mihi videtur esse dignitas, quippe quae dependet a varia dignitate, periculo, praestantia, nume- ro, caet. indicantium; ita ut harum singularum indicationum praestantia minime detere minari possit, et hodie illa, crastino die altera , sit replenda, quum difficillimum saepe sit dijudicatu, quaenam praevalere semper debeat, Attamen indicatio symptomatica, licet summi quoque momenti in Therapia generali sit, eique soli obtemperando licet aliquando omnibus caeteris indicationibus satisfieri possit; quum tamen non omnia tollat, quae praeter naturam sunt, sed uni tantum symptomati medeatur, et morbum caeterum in- tactum relinquat, ex mea opinione dignitate aliis indicationibus cedere debet. Si quaeras tamen aliquam earum quoad variam dignitatem , differentiae existimationem, ordinem equi- dem illum proponam, quem in illarum expositione secutus sum, ita ut primi ordinis sit indicatio vitalis, secundi, indicatio prophylactica, tertii , indicatio curatoria et quarti denique ordinis indicatio symptomatica, Omnes autem indicationes naturali quodam vinculo inter se junguntur, quum versene tur omnes in statu praeternaturali avertendo , et vel morbos praecavendo vel sanitatem Ie. DÍSSERTATIO' MEDICA 13 *édutendo; ita-uüt hoc respectu ómmis formatae indicationis idem sit scopus, atque fieri mon possit, quin, si uni indicationi satisfacias, simul vel plures, vel omnes adeo, ob- serves et obtemperes. Exempli loco sumamus hominem laborantem pleuritide sthenica cum tussi vehemente, zzjcatio vitalis nunc vitae conservationem , prophylactica- praeser- vationem. a suppuratione vel gangraenas zZerapeutica primo. ablationem causae. secun- do ablationem ipsius morbis sym5tozatica tandem ablationem vel mitigationem sympto- matis, i. e. tussis, monet. Hisce omnibus nunc satisfit eadem. methodo, eodem. medica- znento, venaesectionibus et salibus neutris; sic enim sanguinem evacuando et ejus phloe sosin minuendo :y//2 conservatur; cavetur, ne nimio. sanguinis aestu. ga7z;g74:74 oriatur; causa morbi proxima (nempe aucta stimulo irritabilitas et sanguinis congestio) et ipse morbus (inflammatio ) tolluntur; tussis ex stimulo nimii sanguinis in pulmones ,- inflamma- tione sensibiliores, aufertur vel mitigatur. Saepissime quoque obtinet, ut, satisfacien- tes indicationi symptomaticae eodem tempore therapeuticam repleamus, quum saepe sympto- mata vi morbi producta, v. g. vomitus in gastritide , caet. morbi vim augeant. Neque omittendum , indicationes vitales, saepissime cum curativis maximam habere relationem; Siquidem in multis morbis cardo totius :sanationis versetur in viribus ita regendis ac moderandis, ut pares sint morbo vincendo; sic in febre asthenica ope corticis peruviani simul utrique huic indicationi satisfacimus , prospiciendo nimirum viribus prostratis, eo- demque tempore ipsam febrim curando. : : Mutua tamen haec relatio non semper obtinet, quum et nonnunquam repugnantia quaedam indicationum locum habeat, qua, quaenam eligenda sit indicatio, saepe -dilífie cillimum judicatu redditur. Hinc est, quod indicatio vitalis, quae dignitate omnibus aliis antecellit, non semper tamen praevaleat, verum etiam interdum prius indicationt iinus dignae sit satisfaciendum , quam vitalem , licet adsit, sequi audeamus. In febre putrida, v. c. cum materie saburrali, indicatio vitalis, quae est dignior, docet virium restaurationem ope stimulantium et roborantium, et usum evacuantium proscribit, indi- catio vero therapeutica causae, i. e. saburrae , ablationem indicat ;. huic autem, nisi valde urgeat indicátio vitalis, primo est satisfaciendum 5. sed. hic: notandum, per ipsam hanc evacuationem , quae videtur debilitans, ipsas vires aliquando egregie refocillari ; - si nempe antea ipsá caus morbific oppressae sint, et hinc tunc simul indicationi 3772/7 satisfieri; unde videre est in morbo ejusdem generis atque indolis circumstantias occur- Téré posse, quae nunc vitae conservationem , nunc causae ablationem ,. etiam. quae cum ulteriori virium. prostratione conjuncta sit, ut primariam actionem , indicent. Ex hae repugnantia autem fit, ut non;tantum. electio indicationum. saepe dilficulrate laboret, sed ct nonnunquam ipsa formatio indications plane fcre impediatur, quum illa, . C quae 18: FREDERICI EGELING quae repugnant, non permittant ea,. quae alias rite indicarenturs debilitas,. v. c. summa. hominis a gravi vuinere haemorrhagiam passi, administrationem vini caet. indicat; huie. vero repugnat motio sanguinis ,. quae hoc stimulo producta, novam minatur haemorrhagiam,. qua aeger exspiraturus esset. Sic nascitur quoque summa difficultas , quando hoc tantum inquirendum est, num aegro sine dubio moriendum sit, an vero cum summo vitae pe- riculo operatio sit instituenda gravis, e. g. amputatio vel exstirpatio partium momento- sarum, caet. et hinc iterumi videre est, uti ex omnibus praecedentibus, quaüta prudens tia Medicis in formanda indicatione opus sit. :Non omnia semper phaenomena, quae in aegrotante et circa eum observantur, ita con- veniunt, ut sine ullo dubio Medicum, quid sibi faciendum , doceant, licet artis periti jam per longum tempus omnem impenderint operam, ut difficultates, quae occurrant, quantum fieri possit, e medio tollant. Illustr. JoerAavius jam locutus fuit de utili illa et celebri doctrina zdiceniis, contraindicamtis , repugnattis, permittentis , coindican- dis, correpugnaniis, quae, licet ex dictis facile intelligantur, breviter tamen memorare mihi incongruum non videtur. Indican:, quemadmodum jam ante dictum fuit; est id, quod, deprehensum in aegro vel circa aegrum , Medicum docet, quid agere et quibus auxiliis agere id debeat. Contraindicans est id, quod longe aliud quid indicat, quam alterum indicans. Febris continua acuta exigere potest venaesectionem, sed exanthemata, quae hanc febrim comi- tantur, illam non facile admittunt ; si ergo homo febre continua acuta exanthematosa laborat, duo dantur contraindicantia ; contrarium: enim febris, contrarium indicabunt exanthemata. Repusnans, quod quidem directe contrarium non monet, sed tamen prioris indicati in- signem limitationem facit; sic, v. g. in homine pleuritide laborante indicantur largae ac repetitae venaesectiones, quando vero ille aegrotus est senex, senium, quod non facile profusiores fert evacuationes, est repugnans, Permiiieus ilud est, quod indicatum non quidem postulat, sed ei tamen non oppo- mitur; inflammatio , quae venaesectionem fere semper requirit, oritur in corpore debilio- Te; vires autem non admodum magnae nec eam omnino impediunt, ncc eam jubent, permittunt ergo, Coindicans idem jubet, quod aliud indicans fieri jusserat; sumite mulierem plethoricam menostasi laborantem; venaesectionem tunc et plethoria et mensium suppressio coindie care possunt. Correpugnans tandem dicitur phaenomenon cum alio concurrens, ad certam indicationem prohibendam; ponite, in praecedenti repugnans exemplo, senem illum pleuritide laborans tm DISSERTATIO MEDIGQGX 9 tem simul debilem admodum esse, tunc senium et debilitas venaesectioni correpuge mabunt. Priusquam autem nunc ulterius procedamus , nonnulla, quae àd hanc indicantium doctrinam pertinent, paulo amplius memorare mihi animus est, quum bena indicantium cognitio atque distinctio sola sit, quae in formanda indicatione lucem nobis afferre possit. Indicans est gemerale, particulare et individuum. lndicans generale omnia illa, quae morbunr fecerunt, complectens, ex ipsius diagnosi profluit, et omnia illa, quaecunque sint, continet, quae ad curationem morbi pertinent; exempli loco sint sordes prima- rum viarum, quae, quum illae solae saepissime morbi forment diagnosin, sunt indicans generale evacuationis. Sic porro status asthenicus est indicans generale methodi stimu- lantis, roborantis. Saepissime autem indicans particulare, quod nascitur ex modis va- fiis, quibus morbi se exserunt, i. e. ex diversis morborum characteribus et formis v. c. ex febre biliosa, ex febre saburrali, caet., ita generali indicanti repugnat, ut huic sine perieulo satisfieri nequeat; quemadmodum. saepe patet e statu. asthenico, in quo stimulantia, roborantia, caet, non semper conceduntur. Huc, tandem. accedit indicans individuum, quod proficiscitur ex singulari ratione, qua morbus se in quoque indivi- duo, ratione habita ipsius aetatis, sexus, vitae generis, consuetudinis , caet. manifestat. Sic, v. c. febris nervosa alio longe modo se in tenera puella, alio longe modo se in rudi agricola exserit, atque hinc longe quoque alio modo tractanda est, et sic porro. Alia est distinctio in indicantia perfecta , sive completa , et imperfecta. Perfecta dicun- tur, quae sufficiunt ad formandam indicationem aliquam, ita,ut varia indicantia, per se Amperfecta, simul sumta tamen sufficere possint ad indicationis formationem, et e contrario indicantia, quae ad formandam generalem indicationem sufficiunt, imperfecta tamen dican- tur quoad indicationem specialem; doceri potest, v. g. sordium evacuatio indicantibus, quae tamen minime, quomodo generali huic indicationi sit obtemperandum , ostendant, Sunt porro indicautia cerzz, incerta et probabilia. Certa sunt , de,quibus , quid indi- cent, nullum dubium superest. Saepius autem, quod dolendum, occurrunt incerta, quum nec morborum interior indoles ,, nec modus, quo causae corpus mutaverint, nec Xatio, qua symptomata cohaereant, semper nobis,cognita sint. Medici: igitur est, haec indicantia incerta colligere, et collecta comparare , ut sic ex singulis incertis inter se comparatis, quando coindicant, indicans formcet, si non cerzu, saltem probabile atque ad certitudinem accedens. Monendum autem, non omne indicans certum ..suflicere, ad fore mandam indicationem, i.e. non omne indicans certum esse perfectum, quemadmodum omne ÀAndicans perfectum est certum, Namque phaenomena obvenire possunt, quae. huic, indie C 2 canes 26 ^FREDERICI ÉGELING' Canti certo repugnent, i. e., quae contraindicent, atque hinc formationem indicatióni4 secundum alia indicantia certa non admittant; sic, v. g. in apoplexia sanguinea £é77ija est indicans , derivationem a capite producere ; verum non est perfectum; nescimus enim, quando et quomodo hoc fieri debeat; quum circumstantiae.adesse possint, quae hanc illamvé methodum 'vetent; sic nimia incitabilitas vel nimis provecta aetas. vesicatorii sunt contraindicantia, caet. M Datur quoque indicans ita dictum conditionatum , quod sub certis conditionibus ali« quid indicat ; sublatio febris, v. c. indicatur ea conditione, ne pér hanc suppréssionetm Turbenturexanthematum curatio, crises, vel alii motus salutares natürae.. ndicantia u7- wéntis suhtila, quae ad grave aliquod imminens periculum spectant , et. &xspectatiya rahdem dicuntur ea, quae docent, viribus naturae per aliquod. tempus statum morbosum Yelinquendum esse; qude ifidicantia in miorbis acutis, praesertim sthenicis, saepissime oc. curfünt, atqüe, ad sui indagationem , cognitionem pathologicam imprimis requirunt. Medicuüi^oportet semper paratum: esse, nam differendo saepe sero venit; hinc necesse est, ut sibi regulas quasdam atque' axiomata ante oculos ponat, e quibus in ancipiti casu, quid füeicridimi ^àrqie ! eligéndum. sit ; Semper cognoscat. .Sequentes duae d sunt momenti et"probeé semper" observdndae. — ! p Primo ad maxime urgenti 'indicantia attendendum est; wrgentia autem illa dico'; pet prae caeteris momentosa ; aliquid agendum indicant, et hinc subitum saepe exigunt aüxi- lium. In lydrope e. g: suffocationis metus aliquando paracenthesin exigit; licet alia etiam. adsint indicantia , | quae causam hydropis tollere doceant , quibus tunc. ^noh pri» marie, 'vel eo ipso' 'tiiotiérito , « satisfaciendum , quum miagis' urgeát 'illud' indicans, quo páracenthesis indicatur. "Verdin non tantum saepissime difficillimum dijudicato est, quae- pam sint magis urgentia :indicantia, sed insuper exceptionem patitur hoc axioma, quan- do scilicet indicatio , quantumvis urgens,. indieationi digniori cedere debet , de quo, bi de indicationum dignitate diximus , jam sermo fuit. Probe igitur distinguendum 'ésse intek indicatióném dignam atque tirgentem , fee binc patet ; et melius adhuc ex se- quenti 'axiomate ntelligetür. ' bou i1 "Ubi düple 'indicatid , "adest ," utraque "- Fen - seniper prímum satisfacierr- dém digniort|" Ad /hdfic rémulam' imprimis attendere. debemus in morbis compositis, quorum uma affectio lioe, alia'aliud quidpiam ihdicat. Ponamus aegrum, viscerum ab- '"dominalium'Tdbe invéteratà laborantem , et simul diarrhoed colliquativà ex hoc fonte orta affectum; utrumque hoc vitium praebét indicationém urgentem; primum, ex indicatiore. therapeuticá, viseérumi sdRatiohem mionet,' et saepe medicamenta resolventia requirit; al terum vitium , ex "ndicatiohe vitali, jubet, ut diarrhoea ope medicamentorum adstringen- tium DISSERTATIO MEDIC A. 2t tium sistatur, Huic itaque indicationi vitali obtemperandum , tanquam digniori: nisi enim hoc fieret, mors nobis occasionem auferret satisfaciendi indicationi therapeuticae. Plures regulae addi hic possent; quum autem sponte fluant ex ante dictis, illas specia. tim non ésse enumerandas, brevitati studens credidi. - Indicantia, ut supra jam exposuimus, in genere dicuntur illa ipsa, quaecunque sint, ét praeterita et praesentia et futura, quae observantur in aegro et circa eum; quae quunt innumera sint, atque magis. ad examen therapeuticum aegrorum, guam ad ipsam doctri- nam indicationum pertineant, omnia speciatim enumerari non possunt. " Sequentibus titulis omnia continentur, quae in formanda indicatione observanda sunt, et quae sunt vel directe indicantia, vel quorum saltem observatio ita necessaria est, ut sine illis nulla omnino bona formari possit indicatio. i9. Res quinque naturales, quae sunt: aetas, sexus, temperamentum, consuetudo et Adiosyncrasia, hoc respectu.sunt momentosissimae, quippe ad quas nisi in formanza indi- catione semper et primarie attendatur, facile aliquid , caeteroquin ab omni parte indica- tum, propinetur, quod in periculum aegrotorum ruat. Ad probandum summum momen- tum, quod est in harum rerum observatione, plurima afferri possent exempla; sed duo tantum memorare mili lubet: Sy/ezemigs narrat casum amici alicujus BeerZayz , qui magnam quotidie potabat boni vini Rhenani quantitatem ; absente ZoerAavio, ille febre afficiebatur, atque advocatus Medicus, negato vino KRhenanos ipsum per methodum an- tiphlogisticum nimis debilitabat, ita ut mox in summum vitae periculum incideret aeger; óTeversus vero JeerAayiíus ipsum mox optimo vino Rhenano ita reficiebat, ut, vir;bus na- 'turae insurgentibus, aeger mox per crisin supervenientem cito curaretur; sic legimus -quoque lllust. Gaubiuz observasse idiosyncrasiam hominis cujusdam, qui ex usu pul- veris lap. cancr. effectum perciperet non dissimilem effectui, quem alii ex usu arsenici, atrocis istius veneni, percipiunt. EM 2?. Observanda sunt omnia illa, quae zz ipo aesro!o obtinent, atque aliquam relatio mem ad ipsum morbum habere possunt. Euc inter alia referuntur causae morborumr, molimina naturae, habitus corporis, diversa morborum stadia', praedispositiones heredi- tariae et connatae, caet, Exemplo sint homines praeterlapso hieme in nosocomium nostruny recepti, qui obstructionibus aliisque morbís laborantes ex penuria boni cibi, quae isto tempore totam fere patriam invaserat, ex sola restitutà bona diaeta, mulli fere alius cu- rationis ratione habita, sanati fuerunt. Crisium, quae et huc pertinent, tanquam indi- cantia spectatarum , observatio magni quoque est momenti in formanda indicatione. Neque, 3?. negligenda sunt ea, quae, licet exvre aegrzm sint, in ejus statum tamen infucre possunt; quo igiprimis referri merentur constitutio epidemica ct endemica, nai € 5 ten 2? FREDEÉRICI EGELING fempestas, reocio, clima, abr atque omnia illa, quae vel jam antea vel nunc majorem minoremve vim in aegrotum exserere potuerunt. Ut exemplum adferam momenti istius , quod habet consideratio horum indicantium : accedimus ad aegrum, cujus morbi natura vel sthenica vel asthenica, plurimis aliis circumstantiis jam frustra consideratis atque ebservatis, nos adhuc latet; attendamus nunc ad constitutionem epidemicam sthenicam vel asthenicam , et muitum hoc nos juvabit in dijudicanda morbi natura, ita ut hujus constitu» tionis epidemicae indoles saepe nos sola determinare possit ad formandam cum prudentia in- dicationem , et seligendam aliquam curandi methodum. Sic quoque 7zuius notavit in epide- mia Ce//ensi , in morbo spasmodico, zapZzania dicto, tam stupidum apud omnes aegros fuisse ventriculum , ut ad concitandum vomitum 4o grana tartrat. potassae stibiatae requirerentur. Quantum ergo hujus constitutionis epidemicae consideratio ad aegrorum curam facere de» buit, ita ut sine illa nunquam indicatio, bono successu ornata, formari potuerit? 49. Pertinet huc quoque obseryatio juyantium et nocentium. Haec tum. ad medicamin& et diaetam aegroti, tum ad omnia ea, quae illum circumdant, referri debet, et tunc prae- sertim magni momenti est, atque ingentem lucem afferre potest, ubi vera indoles morbo- rum eorumque causae nos latent. Sed caveamus, ne prius ex sola hac observatione indicationem formemus, quam omnes caeterorum indicantium fontes exhausti sint; ne for- te in empeiricorum methodum incidamus, et sic abutamur egregio hoc adjumento, quod adeo Hippocrates celebravit, ut natam artem Medicam ex hac unica observatione docuerit; cujus utilitas adeo est perspicua , ut nihil saepe medicum plus juvet ad detegendam absconditam morborum naturam , quam observatio effectuum utilium noxiorumve, qui ex aliqua medendi ratione nascantur. Si in pleuritide post venaesectionem morbus de- terior evadat, uti aliquando, licet raro, contingit, sique jam prodeant symptomata gas« trica, tunc cognoscimus, praesentem morbum esse pleuritidem gastricam vel biliosam , non amplius venaesectione, sed vomitoriis et laxantibus, oppugnandam. : 5^. Hue tandem referrem sanam empeiriam , nisi ex scopo propositae quaestionis hoc argumentum latius foret tractandum , ad quam tractationem , prima parte quaestioni absolutà, nunc erit transeundum, IIl. Egmepz, vox Graeca, composita ex iy et zejpz, quod significat experimentum , distingui solet in saz272, sive ra/ionalem, et in irrationalem 5 additum igitur fuit in quaestione proposita vocabulum sz74; non enim intelligitur hoc loco empeiria ista ignos- bilis et irrationalis, quae in agyrtarum et circulatorum temeritate versatur, et solum ad nomina morborum attendit, quae cum undecunque extuderit, continuo remedia, quae isti morbo convenire dicuntur , sine ullo judicio aut delectu ingeritg quum hujus empeiriae secta- DISSERTATIO MEDICA. 23 sectatores, omnis scientiae atque doctrinae expertes, irrationaliter ista tantum praecepta praescribant, quae ab aliis laudata audiverunt, vel in casu , quoad extremam formam, simili, antea ipsi adhibuerunt, ita ut remedia venditent ad solum vulgare morbi nomen. 'ales Empeirici ignari naturae actionum, causarüm et characteris morborum , indica- tionum et variarum curandi methodorum, non nisi nomina morborum inquirunt, quibus cognitis miseros suos aegrotantes illis remediis, quae tali vel alii simili morbo con- venire memoriae mandaverunt, strangulant; remedia, quae in quendam morbum egre: gium effectum edidisse audiunt, nulla circumstantiarum vel stadiorum morbi ratione lia- bita, statim praescribunt, et copia verborum vix cohaerentium aegros detinentes, horum sanitatem et vitam corripiunt; nec rari oceurrunt isti Empeirici; horum enim apud quem- que barbitonsorem in omni fere nostrae patriae pago invenitur exemplar, qui, summam inscitiam cum summa impudentia conjungens, linguá inspect, emeticum, et alvi con- ditione examinata, laxans, neque haec exigua, statim porrigit, et sic infelicis aegri sumr- ma jam laborantis debilitate, vires prosternit et prorsus enecat. Sana e contrario ezmpeiria dicitur illa, quae, si non unicum, praecipuum certe Medi- cinae fontem in morborum eorumque curationum historiis constituit, quaeque ab hoe unice principio, a sola experientia zZ/Zoz2/;, remedia ad morborum curationem petit, nec tamen ullam doctrinae partem, quae quidem verae et certae lucis aliquid praebeat, negligendam censet. Sanus igitur Empeiricus in historias morborum atque curationum studiose inquirit, atque ita, ut in unoquoque genere cum symptomatum varietates, tum accessionem, statum, remissionem distinguat, simulque methodum, quae in singu- lis profuerit, diligenter notet. Medicamina accurate intelligi vult; cum omnibus adhibendi cautionibus, anatomiam quoque ad phaenomena singula morborum aliquatenus illustran- da, non ad causam declarandam, assumit. Postremo in remediis eligendis , symptoma- tum naturam, aegrotàntis habitum et aetatem, anni tempestatem aliaque ejusmodi per- pendit; nomine autem morbi duci se aut commoveri non patitur. Hujus igitur doctri- nae fundamenta sunt ebservatio, historia et amalogismus, quae innituntur sensuum, tes- timoniorum et analogici ratiocinii /fide, Quidnam autem per haec singula intelligatur, breviter explicabo. Obseryaitio versatur circa phaenomena singula, aut circa concursum plurium phaeno- menorum, ita inter se nexórum, ut toenquam pro unico phaenomeno haberi et unico debeant vocabulo enuntiari, !ta cognoscitur observatione, aeger pinguisne sit an macilen- tus, an deliret, nec ne, caet. S2eà maxime longaevo propria non suflüicit observatio, requiruntur itaque aliorum plurimorem observationes, et de rebus sibi observatis testi- monia; ita ut observation: propriae A/szo7ie quoque alienae observationis adjungi debeat, quae 24 FREDERICI EGELING quae igitur in aliorum testimoniis quaerenda. Pertinent huc imprimis historiae morbo- rum, quas tanti momenti existimabat lllustr. 5$5den4amus, ut his solis veram medendi rationem indagari posse dixerit. . Sponte autem patet, observationes , ut aliquem in Medicina usum habere possint, fideles et veritati omnino consentaneas esse debere. Vix magis perspicue hoc demon- strare possum , quam ex egregio illo casu, qui Immortali SyZenAamo accidit, cum accedens ad juvenem , quem jam mortuum credebant, ex observatione exilium vitae reliquiarum , aliorumque sygptomatum, perspiciebat, hic peccare plethoram commotam, quae, cum in actum ducitur, vehementissimos semper effectus producit. Ex hac igitur observatione jubebat, ut aegro illico vena secaretur, quod cum tanto fiebat successu, ut aeger per miraculum quasi in vitam revocaretur. Maxime tamen dolendum, in hac re tam saepe peccari, uti liquet ex exemplo multorum medicaminum , quae, dum ab aliis mirifice lau- -dantur, ab aliis aut negliguntur, aut prorsus vituperantur; quae, dum ab aliis paucis admodum granis vim egregiam exserere perhibentur, ab aliis decupla solent praescribi dosi, ut ullum inde sibi proponant successum; id, quod aut falsam in aliis experien- tiam denotat, aut in aliis falsam a veris experimentis conclusionem. Attamen neque haec testimonia sufficiunt, sed etiam Z77a/ogisze, seu ratiocinio, ex comparatione status praeteriti cum praesenti ad futurum legitime elicito , opus est. Sin- gularis enim experientia, vel propria, vel aliena, vana prorsus et ad artem inutilis est. nisi ad similes casus transferatur; qua quidem translatione. tota Empeiricorum ars con- tinetur. Praesertim autem sic a similibus effectibus ad similes causas, a similibus cau- Sis et circumstantiis ad similes effectus et eventus, ab observatis antea successibus ad sperandos et regendos futuros ratiocinamur, ita ut haec translatio sive analogia in re medica fieri debeat, aut ab uno ad alterum morbi ejusdem casum, aut ab una morbi specie ad aliam, aut ab una morbi sede ad. diversam , aut ab auxiliis morbi ad similia. auxilia. Sequenti exemplo ulterius hoc illustrabitur: accidit, ut homini cuidam casu quodam sumtus cortex peruv. quartanam febrim fugaverit; transfertur mox per analogis- mum experimentum ad alium aegrum, itidem quartana laborantem; dein ad intermitten- tes alias, tertianam , quotidianam. Ulterius porro transfertur experimentum ad alias quo- que febres, ut ad remittentes, deinde etiam ad intermittentes larvatas. Imo ob aliquam manifestarum qualitatum convenientiam eo pervenerunt, ut, translatione a remediis ad. remedia factà, ex effectu cort. peruv., ejusque substantià perspect, ad tentanda febri- fuga alia, ad cort, cascar., ad cort. salic., ad alia, vario cum eventu transierint. Ne- que hic subsistit analogiae rationalis usus; ex effectu enim , quem habuere certa remedia. in morbis brutorum, ad effectum similem in similibus morbis hominum concluserunt;. et DISSERTATIO MEDICA. 25 et saepe egregium usum ex adhibito cum debiti prudentià tali remedio habuerunt. .No- tandum interim hic cautissime agendum esse, in talibus experimentis analogicis a bru- torum genere ad genus humanum transferendis, quum haud pauca hominibus venena, animalibus caeteris sint innoxia, et sic vice versa. Intelligitur nunc, quibus sana empeiria finibus contineatur ; intelligitur simul, vel ipsam empeiriam sine rationis usu nullo modo consistere posse. Nullo enim modo trans- ferri ad simile unquam potest ulla sive observatio fortuita, sive experimentum de in- dustria et consulto captum, misi ratiocinii analogici ope , quod tanti est usus, ut, si rem bene perspiciamus, omnis et sensuum et testimoniorum fides ab ipsa etiam ratioci- nii analogici certa firmitate pendeat. Quantum autem conferre debeat haec sana empeiria ad doctrinam indicationum , et ad faciendam bonam Medicinam, jam a priori ex psa ratore intelligitur. Cum modo cogite- mus, Medicinam esse scicntiam, quae, uti omnes fere scientiae atque artes, originem atque progressus suos debet experientiae et analogiae, et illam natam esse ex observatio- nibus, quas jam inde a primis aevis fecerunt circa statum naturalem et praeternatura- lem hominum (uti in Introductione verbo monui); sponte patet, scientiam vel artem, quae versatur circa statum , processibus naturae repetitis et saepe mutatis productum, multum incrementi capere ex observatione horum processuum eorumque tractatione, Quicunque praeterea Medicinae non plane est imperitus , non potest quin perspectum habeat, rarissime, si unquam, in duobus aegris omnia, quotquot morbos eosdem comi- tantur, phaenomena simili prorsus ratione adesse; unde, vel me non monente, praestan- tia sequitur empeiriae rationalis, quae omnes has differentias atque distinctiones, licet aliquando exiguas, observare, inter se comparare et ad alium casum referre solet, Mul- tum quoque nos juvare posse hanc empeiriam in satisfaciendo indicationi jam formatae €t scligendo uno prae alio medicamento, ex ipsa ratione patet, si cogitemus, nos de ratione agendi medicaminum nihil fere scire, et quamvis vires medicamentorum tum generales tum speciales nobis sint cognitae, nos tamen illorum actionem explicare non posse, Unde sequitur, quod, si verum sit, medicamentis inesse vim agendi nobis in- explicabilem, tunc etiam verum esse posse, quod medicamento cuidam insit vis specia- lis, contra certum quendam morbum determinatum , non nisi observatione et experientid detegenda. ' Aeque parum ac explicare possumus vim antispasmodicam moschi, et ratio- nem) qua agat antispasmodice in corpus, aeque bene perspicere possumus a priori, quod possit dari genus spasmorum , in quo observatio sive sana empeiria doceat, eundem moschum prae aliis antispasmodicis specifice agere. "Talem autem dari posse actionem medicamentorum specificam , non solum sano ratiocinio a priori statuere licet, verum et gevera illam existere docuit experientia. Ut cundem moschum pro solo exemplo ex D muls 26 FREDERICI EGELING multis hic adferam, suficit, acutissimum J/chmannum affirmare, medicamentum lenge aliis antispasmodicis praevalere, et fere specifice agere in asthmate periodico AMi/lari. Ipsa quoque Z/storia Medica nos monet de ingenti usu sanae empeiriae in doctrina indicationum , docetque, Medicos nullis sanae empeiriae regulis ductos pessime saepe era rasse. Sponte patet, me hic non loqui de agyrtis istis et circulatoribus homicidis, qui nullam omnino indicationem formantes, drasticis, emeticis et qualibuscunque remediis he- TOjcis, aegros suos enecant; quorum exempla, quae, proh dolor, sexcenta prostant, af« ferre profecto non erit opus. Illos autem hic volo Medicos mere theoreticos, qui, nullis rationalis empeiriae regulis ducti, aegros suos adeunt, et systemati suo semel electo (bonum an malum sit non curant) semper adhaerentes, minime recentiores observationes et experimenta observant, sed uno eodemque tramite semper in praxi sua procedunt. Quid nunc, quaeso, de talibus Medicis expectandum est? An aliquos progressus Medicina a talibus" capere potest? Certo certius nullos. Inter hos theoreticos et irrationales Empeiricos, ni fallor, imprimis recenseri meretur Paracelsus, qui quas perversas indicationes ac curationes saepe instituerit , libri ab ipso editi innumeris exemplis docent. Quando e contrario spectamus viros, qui sanam empeiriam magni faciunt, illamque cum bona theoria jungunt, tunc eos non possumus non venerari, et fieri non potest, quin in salutem humani generis doctrina Medica magnopere increscat. —Zppocrares immortalis ille Medicus licet vixerit. antequam secta ita dicta Empeirica floruit, fuit sanus Empeiricus, qui ita vere empeirice obser- vavit naturae phaenomena , ut naturam morborum medicatricem dixerit, et ommes indi- cationes ita instituendas praedicaverit, ut deficienti naturae succurrant , atque effrenem coerceant et in ordinem redigant. Et nemo usquam datur, cui plura in re medica de- bemus, qui ad majorem gradum certitudinis Medicinam perduxit, et cujus egregiis labos ribus debemus talia divinae hujus Artis fundamenta, quae ipsi formam, ut ita dicam, magis scientificam dare possint. Inter recentiores sanae Empeiriae Patronos fuit magnus Xydenhamus, qui nihil addens, quod observando non certo constaret, nec aliorum pla- €ia cnrans, in egregiis suis libris, quicquid de salutifera natura observaverat, omnium eculis exhibuit, et omnes indicationes secundum rite factas observationes esse insti- tuendas docuit. Immortalis JoerZayius magnus quoque et sanus fuit Empeiricus; quame quam enim theoriam aliquam condiderat, tamen, ut omnes systematis conditores, quod in scholis defenderat, saepe ad aegrotantium lectos deserere coactus fuit , atque, si Segrorum saluti promtius aliis et certius consuluit, non profecto id theoriae praestantia assecutus est, sed quod morborum historias, naturam, decursum et exitum , exquisitis- sime calleret, formaretque adeo indicationes sanae Empeiriae superstructas. Quid enim juvat Theoria, quae in praxeos usum converti nequit? Quid juvat systema, quod, li- DISSERTATIO MÉDICA 27 licet abstracte, ut dicunt, veritatis formam adsumat, experientia tamen falsum reperitur; quod morborum diagnosin ac theoriam non tantum non reddit faciliorem et certiorem, verum saepe illas plane impedit, et sic in aegrotorum perniciem ruit, ubi Medicus practicue empeiria rationali ductus , excellentissimorum omnium temporum Medicorum practicorum observationibus, morborumque historiis, ab iis accurate descriptis, munitus, aegros ser- vare posset. Utilitate tamen aliqua se tale systema commendare potest; videlicet no- yam forte rerum faciem offert, qua ad veritates duci possumus, quae, licet exspectationi non respondeant , ingentem tamen utilitatem arti Medicae afferre possunt. Egregie et prae aliis Medicis cum bono successu memoratos viros praxin Medicam exercuisse re- ferunt variae de his viris adhuc cognitae morborum curationum historiae, quales in nostra praesertim patria de summo illo ZeerAzvio plurimae narrantur. Praesertim. autem | quotidiana experientia nos docet, quidnam Empeiria conferat ad doctrinam indicationum et universam praxin Medicam. Multa dantur symptomata, quae ad causam morbi proximam detegendam, ethinc ad formandam bonam indicationem con- ducunt; et quorum praesentia in singulis morbis quid indicet, nos experientia sola sine ullo ratiocinio docuit, et quorum cognitio maxime ex semeioticis petitur. Ex observa- tione aegrorum saepe aliquid, nobis ante incognitum , quoad formationem indicationis discere possumus. Quando scilicet in morbo quodam, quem antea tractavimus, ex ef- fectu aliisque circumstantiis, nos minus felicem nec bonam indicationem formasse vide- mus, tunc omnia, quae observavimus, referimus ad similem morbum, qui postea nobis Occurrit, et sic ex hac comparatione praecedentes indicationes dijudicare atque in prae- senti casu mutare possumus. Nullum scio exemplum magis perspicuum, quam illud desumtum ex sanatione podagrae, qui morbus remediis quibusdam valde amaris , uti pulvere Ducis Portlandiae ex rad. gentian. caet. , vel calidis diaphoreticis, uti solutione resinae guajac. in aliquo spiritu cum plenario saepe successu ablatus est, sed cum hac sequela, ut aegri post breve tempus apoplexia aliove graviori malo subito exstingues rentur, unde didicerunt sani Empeirici, hoc malum nullo remedio efücaciore, vel saltem non remediis his enumeratis, esse oppugnandum. Docuit ab altera parte observatio et experientia, sacpe curabile esse hoc malum per vitam campestrem , laboriosam, cum diaeta lactea et vegetabili, quae tunc cura tempestive suscipienda et diu continuanda est. Sana Empeiria docuit, saltem. ex opinione magni JeerAayii, febres intermittentes vernales, si non nimis diu protrahantur, ad longaevitatem disponere; docuit praeterca, easdem non justo citius oppressas, pertinaces morbos chronicos aliquando feliciter curare, et invetera- tae epilepsiae, aliisque morbis pertinacibus nervosis, nom raro mederi. Mere nunc 'Theo- reticus et nulla Empeiria praeditus, ad hominem hac febre laborantem vocatus, quoniam nulla, nec sua nec aliorum, experientià doctus vim medicatricem febrium intermitentium Da 1g* 58 FREDERICI EGELIRNG. ignorat, ex sua indicatione male tunc formata statim cort. peruv. , vel alia febrifuga praescriberet, ita ut facile ex tali cura tandem succumberct aeger, qui e contrario sub cura sani Empeirici ad pristinam sanitatem certo redit. Sed ne alia exempla adferam; veritas enim haec ita perspicua, ut exemplis allatis potius obscurior reddi quam illu- strari- videatur. In ulteriori quoque indagatione virium medicaminum , quorum cognitio in satisfacien- do indicationi tanti momenti est, egregie quoque patet usus sanae Emrpeiriae. Nulla enim datur historia Medica satis certa et explorata corporum naturalium , quae vim me- dicatam habent, nisi ab experimentis fidelibus et repetitis; dolenda autem ejusmodi ex- perimentorum penuria, quae forte dependet a defectu accuratae observationis ommium re- rum, quae vel ad aegros, vel ad morbos, vel ad res externas pertinent. "Tali modo, ut quaedam exempla afferam, nuperrime ex institutis experimentis nobis patueruut vis ecregie diuretica Za//ott. Lanat., vis roborans Lichem. Pariet., wis anthelminthica O/. Thereb. wis Fab. Pechur. contra fluorem album, et vires contra epilepsiam su/pAar. cupro- ammon., nitrat. argent. , sedi acris et carbon. potass. alcal. liquid., cujus pos- terioris remedii effectus haud negandos cum commilitonibus meis observavi in epilep- tico, qui, cum per annos jam fatali hoc morbo laboraverat, curae Clar. Praeceptoris Krauss mandatus , brevi plane sanatus fuit. Sic P/izius, ut exemplum quoque ex antiquioribus afferam, nobis enarrat, homines venaesectionem ab animalibus didicisse, quum observassent, Hippopotamum assiduà satietate obesum exire in littus, atque cor- pus recentibus arundinum caesuris acutissimis imprimentem, venam quandam in crure vulnerare, atque ita corpus exonerare et plagam limo rursus obducere. Jam itaque mihi videor probasse brevi ratiocinio, tum ex ipsa ratione desumto, tumr ex historia et quotidiana experientia probato, tantum valere sanam Empeiriam, ut sine ila nulla formari possit bona indicatio, imo ut nulla omnino possit existere doctrina indicationum. — Tota enim disciplina medica empeiriae sanae innititur, et omnem itaque theoriam medicam a praxi corrigi debere censeo , nom vero praxin theoriis accom- inodari. i Ut autem aliquis fiat medicus sane empeiricus, non parvi momenti mihi esse videtur, paucos tantum legere libros, sed illos imprimis, qui morborum historias, non theoretice confectas, sed accurate secundum naturam delineatas, continent; üt sic in defectu expe- fientiae propriae aliorum experientid uti possit junior medicus, secundum quam insti- tuere debet curam. Nam illi, qui in praxi corsenuerunt, ordimarie experiuntur plero- rumque systematum futilitatem, et hinc potius agunt e sollicita comparatione effec- tuum, quos ipsis observare contigit, et qui maxime conducunt ad formandas bonas indicationes. Insigni hinc privilegio gaudent medici magnarum urbium, qui, praesertinr Sá DISSERTATIO MEDICA, 26 si saepius inter se colloquia, conferre velint de morbis, quos singulis septimanis vel mensibus observarunt, nom tantum suae, verum quoque aliorum, experientiae fructus "capere possunt, III Tertio nunc loco respondendum erit ad ultimam partem propositae quaestionis, et demonstrandum : qgua/em usum abet doctrina indicationum in seligendis remediis, quac eodem titulo, in. eadem classe eodemque. ordine. materiae Medicae disponi. solent Non curari morbus in aegro potest, nisi mutando corpus; et baec mutatio per reme- dia debet effici, quorum potentia medicatrix licet Medico cognita sit, tamen, qua ratio- ne, quo ordine, quo tempore, qua denique forma, his:uti debeat, etiam: perspectum 'ha- bere debet. Hoc autem habet difficultates et multas et graves; ut enim haec omnia rite possint cognosci, requiritur omnium rerum, quae vel ad aegros, vel ad morbos, vel ad res externas pertinent, accurata observatio. Praeterea nullum est fere inter me- dicamenta viribus caeteroquin sibi quam maxime similia, quod non aliquam habeat, praeter communes cum maxime affinibus, proprietatem , per quam nonnullis in casibus ad usum medicum prae reliquis omnibus , quantumvis similibus , maxime conveniat; semper enim attendendum est, ut, in quantum hoc fieri possit, omnibus indicantibus simul satisfiat. Huc accedit, quod nullum remedium semper in simili casu aeque va- leat; illa enim, quae alias juvisse deprehenderis, fieri potest, ut alio morbi stadio, ali& mensurà modoque, alio aegri statu, vel vi mutata esse, vel eam plane amittere, vel no- cere potius, quam prodesse videantur. Mutanda quoque. aliquando remedia, praesertim in morbis chronicis, quamvis eadem maneat indicatio; ubi nempe ad consuetos ab ali- 'quo jam tempore stimulos, contractà cum medicamento familiaritate, obsurdescit quasi percipiendi facultas; quemadmodum id v. c. frequentissime accidit in morbis spasmodicis; hystericis, caet. Ut omnes igitur has aliasque multas difficultates superare possit Me- dicus, ipsi opus est intima cognitione doctrinae indicationum ; haec enim jubet ad omnia attendere, quae circa aegrum et in eo versantur. Integra haec indicationum doctrina sese refert ad hoc caput de seligendis in variis mor- borum casibus, qui nunquam sibi plane sunt similes , variis remediis, Ad hunc se- lectum rite instituendum , talem habet usum haec doctrina, ut nullius omnino esset va« loris, nisi adhiberetur ad seligenda remedia. | Hac in re praesertim. patet, an Medicus bona doctrina sit imbutus, an vero falsus sit Empciricus, qui mox: ubi nomen pro morbo invenerit, sine ulla mora remedia sua in promtu habet. Diu sententia mea dubia hacsit de vera ultimae hujus quaestionis Mipkifcmilares in nullo enim libro de materie Medica conseripto, quantum ego scio, agitur de divisione femediorum in titulos, classes et ordines ; sed tandem , nisi fallor , veram sententiam 'D3 per 3o FREDERICI ECELING percepí, cogitans in quaestione positum esse: Remedia, quae eodem tio, i. e. rub eodem tituló, 77 eadem classe éodemque ordine materiae Medicae disponi solent. Su- mitur itaque zizu/us pro subdivisione ordinis, quemadmodum orZo constituit, subdivi- sionem c/asss. Verum, quomodocunque intelligi debeat haec propositio, eam esse puto quaestionis mentem, ut usus doctrinae indícationum ostendatur in seligendis remediis , non solum, quae in eadem classe, vel in eodem ordine, sed etiam. quae. in eodem genere, in eadem specie disponi solent. Si haec vera sit mens quaestionis, nihil facit ad rem, "quomodo talis divisionis singulae subdivisiones nominentur , utrum Ziz4/us , an ge- ""us s, caet. à Nisi brevitati studere vellem, praecipuas easque maxime wusitatas divisiones medicami- num, quae a variis auctoribus sunt propositae, hic memorarem. Ne vero nimis in longum prótraham hanc responsionem, illas omnes relinquam, et talem proponam divi- sioném, quae mihi optima videtur. Classes medicamentorum disponuntur secundum varias methodos medendi , quarum methodorum varia quoque fieri potest divisio. Ses quentem. propono 1 Methodus nutriens, tonica 2: Methodus evacuans 3 Methodus excitans 4 Methodus sedans. 5 Methodus alterans. Secundum quam divisionem 5 quoque assumo classes medicamentorum ;. medicamenta tonica, evacuantia, caet. Omnia quamvis medicamina certo et sano sensu appellari possint a//erantia, quum omnis sanatio ponat mutationem in corpore productum , sunt tamen et nonnulla, quae prae aliis, et magis directe, corpus vel quasdam ejus partes constitutivas alterant, quae igitur prae aliis quoque nomine a//erentium insigniri possunt , v. g. «mtacide , antíe septica, caet., quo certo sensu forte referri possent omnia medicamenta specifica. Clas» ses hae iterum in ordines disponi solent, quos tamen omnes hic enumerare non opus. Unum tantum exemplum proponam. Classis evacuantum dividitur in, zr, ordinem catharticorum , 2, ord. emeticor., 3, ord. diuret., 4, ord. diaphoret., 5, ord. syalag., 6, ord. errhin. , 7, ord. emmenag., 8, ord. sanguinem directe evacuantium. Sed et hi ordines ad varios z//u/os sive genera referri possunt, quorum tamen divisio valde est arbitraria. Sic alii ca/Aartica diviserunt in eccoprotica, purgantia ct drastica; alii in purgantia emollientia , adstringentia , stimulatitia et narcotica; ali alia rationes quis- que igitur hanc dispositionem sibi formet, quemadmodum sibi optima videtur, modo vir» DISSERTATIO MEDICA, :--5 3v virtutes medicaminum bene perspectas habeat, neque remedia ejusdem classis ac ordinis. promiscue in morbis praescribat. : Demonstravi modo paucis verbis (multis enim non erat opus, post omnia illa, quae aute dicta) maximum et fere unicum esse usum doctrinae indicationum in seligendis aptis remediis pro vario casu morbi. Liceat autem nunc hoc exemplum. addere juxta divisio» nem medicamentorum mox propositam. Hydropicus auxilium Medici implorat; hic, om- nibus examinatis, videt indicationem therapeuticam vel symptomaticam in hoc casu indi- care medicamenta ex Classe Éyvacuantium. Haec autem sunt varia, possuntque, ad eva-, cuandos humores hydropici adhiberi cathartica, diuretica: vel diaphoretica. Nisi doctri-.: nà indicationum imbutus ex 3 hisce ordinibus bonum selectum facere non posset; nune autem, edoctus omnia attendere quae in aegro et extra eum observari possunt, videt v. g. aegrum cum levamine urinam facere, cum virium .autem prostratione sudare vcl purgari. Nisi nunc alia majoris momenti contra indicent, seligit ex classe evacuantium , ordinem diureticorum. Medicus autem indicationum doctrinam non-curans, sive falsus Empeiricus, in omni casu hydropis nil nisi aquam evacuandam videns, semper pro more. suo vel diuretica, vel drastica, vel diaphoretica praescribit. ; Ordo autem diureticorum duplex coniinet genus sive zi/u/um dur mE talia nem- pe. quae vim sibi conjunctam habent, ut ita dicam, deprimentem ,,sedantam , antiphlo- gisticam quodammodo, et talia, quae simul sunt majori :vel minori gradu s/zulantia. Ad primum genus pertinent Zarzrzs potassae acidul., Nitras potassae et omnia salia. neutra; ad alterum .$c///a, , Potassa, aliaqus ( Digztalis purpur. utrum ad hoc an ad illud genus pertineat , disputant, mihi autem ejus vim sedandi irritabilitatem systematis. arteriosi, consideranti , et effectum, quem praestitisse dicitur. in inflammationibus sthenicis , praeser- tim pulmonum, videtur ad diuretica sedantia et quodammodo 'antiphlogistica esse refe- renda). Hydropicum jam diureticorum, ope esse evacuandum docuit indicatio formata; hoc autem non sufficit; ulterius est pergendum in formanda indicatione, ut sciat Medi- cus, quaenam et ex quonam gezere diureticorum sumat remedium. Omnia in aegro et extrà eum, nunc. vel antea praesentia, con$iderans, invenit v; g. illum esse liominem caeterüm sanum, ex morbo autem acuto nuper. mansisse hydropem ita dictum 'acutum , cum febriculà sthénicà conjunctum , qualem'v..g. saepe scarlatimd: relinquete solet; Scligit itáque Medicus diuretieum ex genere deprimenti sive antiphlozistico v. g. ?a7?ral. potass. acid. vel alia salia neutra... E£imnpeiricus autem falsus, ad haec omnia- non- attendens , diure- ticum saepe ex genere stimulanti, vehementer saepe agenti, praescribit ,- et. sicy - quamvis evacüaret hydropicum, statum phlogisticum ipsumque morbum auget. Verum ulterius adhuc pergendum, neque hic subsistit Medicus, qui bene sibi forma- verit indicationem, — Cognitum ipsi quug sit, nullum fere esse remedium cum alio, quaimne 5 FREDERICI ECELING DISSERTATIO MEDICA. quamvis in eodem titulo disposito, plane simile, neque unquam esse indifferens, quale medicamentum praescribatur, quum omnia, praeter bane primariam, aliam quoque sibi conjunctam habent vim, cum statü praesenti corporis aegroti magis minusve convenien- tem; quum haec rite perspiciat, ulterius, et quam accuratissime, maximas etiam circunt- stantias ih degro attendit, omniaque inquirit, et sic invenit quaeríam coindicent vel con- traindicent. Ponamus nunc, Medicum in casu hydropis chronici in corpore plflegmati- co ex indicatione formata selegisse diureticorum gezus' szimulazs, non indifferens ipsi est, utram sumat aeger v. g. potassam vel scillam. Si febriculam lentam , hümorum acrimo- niam et colliquationem , cum visceris alicujus labe inveterata conjunctam, animadvertit, potassae usum megat; hanc autem praescribit in' lentore circülationis, absentibus signis mox memoratis, habitu phlegmatico, urina pallida. $c///477 eligit, si multa adsit pi- tuita, praesertim in pulmonibus, si alvus simul quodammodo promoveridus ; at ab ejus usu desistit, ubi ventriculus valde debilis et ad vomitum facile propensus, caet. In hydrothorace, caeteris non contráindieantibus , seligit Zerbam digit. jurp., quoniam ex- perientia ( multum ad doctrinam indicationum conferens) docuit hanc saepe specifice quo- dammodo, et prae aliis diureticis, in hac bydropis forma agere Horum autem omnium nihil eurat Medicus indicationum doctrinae non peritus ; hic enim indifferenter et pro- miscue medicamenta praescribit. u Ex hisce nunc videre est, tanti momenti esse veram doctrinam indicationum in seligendis remediis, nut sine illa nullus veri nominis Medicus existere possit; ex hisce videre est, nul- lam doctrinam plus utilitatis scientiae Medicae afferre, quam hanc, quam exponere hujus dissertationis fuit scopus, cui aptum ommino nunc finem impohere possum, non dübi-- tans, quin illi, qui de ea judicium sunt laturi, virium juvenilium rationem habituri sint. TANTUM. *O Bos Qomxbe. 5 5B vixvw uawpa., à De Vita brevis, ars. longa , occasio celeris s, xoipüg üfUg. 5 Os meipx cQuAEp, 5 36 experimentum. periculosum ,- judicium xplsis xem. — AT Bs oU qudvov bavrüv —— difficile.. Oportet autem. non. modo se mapiyey rà Movra modoyrm , dAAÀ xal ipsum exhibere quae oportet facientem, Tiy voríoyra » xa) TOUS raployrme , xal sed et aegrum s et praesentes , et externa. TZ IEelev. Hip». Zfphor. Sect. L. 1. EBANUOGOPSCISBLDNRKIES, AMSTELODAMO-BATAVI, JURIS UTRIUSQUE CANDIDATI ET IN ATHENAEO, QUOD FRANEQUERAE EST, STUDIOSI, RESPONSIO A D QUAESTIONEM JURIDICAM 4 NOBILISSIMO ORDINE JURIS " CONSULTORUM A. MDCCCXVIL PROPOSITAM: Qua, quum de multorum Ciceronis Lbrorum analys? et constitutione doctrinae , proximis hisce annis, bene meruerunt nostrates viri prae- clari, veluti de libris de Natura Deorum Scholtenius, de finibus bonorum et malorum Lennepius, de Legibus Engelbronnerus; postu- latur dissertatio simili ratione elaborata de Ciceronis libris de Officiis. €UI PRAEMIUM A NOB. FACULTATE JURIDICA ADJUDICATUM EST D. vir, FEBRUARII A. MDCCCXVIII. POR SDAGR S PROACPOP UD - C um tota Philosophig (Ciceronis verbis utar) frugifera et fructuosa, mec ulla » pars ejus inculta et. deserta sit, tum. nulla .feracior in ea locus. est, nec. uberior , » quam de Offciis, a quibus comstanter honesteque vivendi praecepta ducuntur :?. et postquam Socrates primus a rebus occultis, et ab ipsa natura inyolutis, in: quibus ome ss ante eum philosophi occupati fuerant, e-coelo philosophiam in terram ányocayerat, et ad yitam communem adduxerat, nulla philosophiae moralis pars. a philosophis mae gis est elaborata , quam de Officiis, nullaque in re magis erant occupati philosophi, Ipse enim purioris Philosophiae parens, sapiens ille Socrates, muita decemdo de Offeiis jraecepit: cujus praecepta, tanquam splendidissima ingenii humani monumenta, mobis seryayit Xenophon. Socratem secuti philosophi "multum temporis contriverunt , in inda- andis iis, quae hominem deceant, dedeceantque, | Inter. illos on. infimo loco sunt. ma- pHnandi Stoici, inter quos eminent certe princeps Zeno, 'Cleanthes ;; Chrysippus , Pa- maetius, Posidonius. "Dolendum vero est, omnia. horum scripta jam. dudum esse deperdita, nec. quidquam de iis, nisi fragmenta quatdam mutila, superesse: et im summis versaremur tenebris, tilsi splendidissimum antiquitatis opus de Officiis, « M. "T." Cicerone 'cazscriptum, tem- porum injuriam superasset , atque eo, cetérorum jacturam et. interitum , facilius. obli- wisci possumus. n Ais enim Cicero mobis seryayit Stoicorum , e£. praesertim ex omnibus Stoicis e/egantissimi Panaetii, placita de hac Ethices parte. lili, cui nota est Ciceronis umiversa doctrina et eruditio, mirum videri- non potest, his in libris non tantum permulta inyeniri, quae philosophiam illustrant, sed et multa, quae, tum explicandis Juris Naturalis, cum Juris Romanorum Civilis j^ Zocis * inseryiunt ita, ut aureus iste libellus , non tatttum. Philosophiae studio addictis ,' sed turis etiam studiosis, summa diligentia sit eyolyendus. , Sed operis laudem operosa commendatione indigere haud arbitror , cum illud, ab ome TH aeyo, yiri Literati summis laudibus ad coelum eyexerint. Cum de multorum Ciceronis Jibrorum analysi et constitutione doctrinae, proximis Vhisce. annis, bene meruerint nostrates , Viri praeclari, yeluti B. P. v. Wesele Scholten, J/ir Cons, qui locum De Natura Deorum ex Ciceronis scriptis accurate et eleganter per- A 2 ree Á Pm EDIFJAUCBT OE 1; tractavit. et. explanavit, in Dissertatione, quam publice defendit, Praeside V. CI. D. Wyttenbachio, Z/szelod. 1783. — D. J. van Lennep, 7. CA, Amstelodamensis Zf/Ae- naei ornamentum , qui libros Ciceronis de Finibus bonorum et malorum Zaud minori laude et elegantia explicuit , in Dissertatione , quam, Praeside V. Cl, H-^C. Cras, ad publicam disceptationem proposuit, Amst. 1793. et. denique E. €. d'Engelbronner , Vir Cens., qui libros Ciceronis de Legibus ia i/ustrawét, ut ad perfectam. Aorum i brorum. intelligentiam. mihi] desideretur , in Disputatione. publice defensa , Amst. 1802, praeside eodem. H«C. Cras. cum 4i, inquam, de Cicerone tem bene meriti fuerint , nemini mirum accidst a Facultate Juridica in Academia Lugduno - Patava postulari Dis- rincon simili ratione elaboratam. de. Ciceronis Zibris de Officiis. : w€um igitur ex. Decreto Regis. augustissimi haecce quaestio proponeretur » ut Ciyes dMaadoiios dniér se de palma. certarent : etiam in illam meas vires, qualescunque 'Sint, experiri yolui. dila. enim:quaestio;j uyehi j. praesertim Jurisprudentiae operam navanti , latissimum ape- iat: disserendi eampum y et uberrimos proferat fructus, necesse est. In. his enim libris exposita yidet Jüris tiaturalis fundamenta: videt. et ab. his. Jus Romanorum Civile repe- ditum. Licet multa. insinty quae ad Jurisprudentiam, minus pertineam , Turis Consulta ulilissima tamen esse possunt. Philosophiae enim scientia, praesertim Stoicorum , uris wultori necessaria est, $$ ad intimos jurisprudentiae Romanae recessus. penetrare: velit. Quamvis ea quaestio utilitate eb elegantia se mihi maxime. commendayerits diffteri. ta- amen nequeo, neque vola, me ad ires periclitandas. etiam dmpulisse &. leriae. cuLiditas Aem. — n. propositae, quaestioni, satisfecerim , videant. aequi didis Lcidensis. Acad miae urís Professores viri. Clarissimi. do Quod autem. ad ipsam, quam. in explanandis Bisce lbris secutus füerim ,. rationem attinet , totam. disputationem in. quinque Capita. divisi, quorum Caput, Primum continebiz notitiam , Literariam, ct. Historicam librorum Ciceronis, de Officiis. Caput. I. agit , de, Offciis in genere s. earumque definitione et. divisione in ejusdem libris, aber HI: complectitur, Ciceronis doctrinam de honesto , qua praesertim hber primus explicatur. Capite IV. .explanatur. liber. I, inquo. de Utili agitur, et 1 (GNE V. agitur de pugna utilis cum honesto , q«ae libro III, continetur. | «Sed. hacc. hactenus. . am ad ipiam. aeceilamus disputationem, [1 J 3] WW v ! RESPONSIO RESPONSIO & D QUAESTIONEM JURIDICA M. CAPUT PRIMUM, NOTITIA LITERARIA Lg HISTORICA. LIBRORUM M. T. CICERONIS; DE OFFICIIS, E $. r. De consilio Ciceronis im conscribendis Libris de Offciis: de fontibus, & quibus hauserit , deque auctoribus , quos. secutus fueris. P d E Romana Respublica, bellis civilibus Caesarem inter et Pozpejum misere dilacerata , a Caesare tandem vi et armis essct oppressa, resque omnes ex unius arbitrio nutuque penderent, dominatu unius omnia. tenerentur, neque esset usquam consilio vel aucto- .ritati locus, socios denique tuendae Reip. amisisset Ciccro , a rerem publicarum ad- .ministratione se. abstinendum putavit, et fugiendum conspectum sceleratorum , quibus .omnia redundabant. Non tamen angoribus sese dedidit, ncque indignis homine libero vo: luptatibus: sed,| cum nihil agere animus posset, in defénsionum laboribus, semato- riisque muneribus, molestias existimavit honestissime posse deponi, si se ad philoscpliiam retulissct, uc in ea quaereret oblectationem animi et requiem curarum. Nec vero tantum ut sibi legendo prodesset, verum etiam ut Aomanerum ingenia, quantum in se esset, ad earum arüium, quarum plerique rudes atque ignari adhuc erant, studia, scribendo Mg €x- 6 F BR A.N G 15 Q1, 5H NN EK E S excitaret. (Ze Off. II. 1. HL r.) Philosophiam itaque explicare, Latinisque illustrare literis, neque partem, sed eam totam, summo studio est adgressus. Sic Romanos ad Philosophiae studium cohortatus est, in eo libro, qui inscribitur ZZozzemsius , quodque genus philosophandi minime sit arrogans, mmaximeque et constans et elegans, in libris «cademicis, exposuit. Dein positis de Finibus bonorum et malorum fundamentis, ad singulas Philosophiae partes deinde pertractandas transiit. Sic in libris Tusc. Quaesiia- zz; Yes ad beate vivendum maxime necessarias aperuit. Deinde doctrinam suam de Naturg Divina, de Diyinatione , de Fato, de Senectute, de Amicitia, de Gloria (1) exposuit, denique contulit .se ad pulcerrimam omniumque nobilissimam de Offciis dispu- tationem. . Vix mihi dubium videtur, quin Ciceronem 'ad conscribendos hosce libros materiae pulcritudo et praestantia excitaverit. Nam, ut ipse testatur, (Off. III. 2.) .,, Cum » tota philosophia frugifera et fructuosa, mec ulla pars ejus inculta et deserta sit, » tum nulla feracior inea locus est, nec uberior , quam de Officiis, a quibus constanter » Aonesteque yiyendi praecepta. ducuntur. ? Alia tamen adfuit caussa, ut nempe filio suo Z/Aemis philosophiam colenti, et annum jam Cratippum audienti, prodesset. Et cum statuisset -scribere aliquid ad filium hoc tempore, ab eo exordiri voluit maxime , quod et aetati filii esset aptissimum et aucto- ritati suae, Itaque non mirum, licet, multa sint in philosophia etj gravia et utilia, ac- 'curate copioseque a philosophis disputata , Ciceronem delegisse materiam de Officiis. Prima igitur ratio, cur de iis scribat,-est, quod materia latissime pateat ad omnem vie tae partem, altera, quod, sit licet haec quaestio communis philosophorum omnium, Aon tamen omnes revera de Officiis praecipere possint vel recte praecipere. Epicuref enim, qui dolorem summum malum, et voluptatem summum bonum existimabant, Offi cium omne pervertebant. ( Cic. de Fimib. et Lib. lV. Twse. Quaest.) Aliter disputabant "dcademici et Peripatetici, aliter SSzofci. — taque ea officia, quae a plerisque videban- tur negligi, prolixius in his libris explicare sibi proposuerat. - ! Adhuc monendum superest, Ciceronem, wti in Z4cademicis Quaestionibus veri falsique notas investigaverit; in libris de Fsibus bonorum et malorum. et Tusculanarum Dispus- 4aliont , sapientem perfectum , sibique plene consentaneum, sibi finxerit; in libris de Legibus melioris Juris Romani principia in disciplinam redigere conatus fuerit; ita, in his de Offciis libris, virum civilem formare studuisse, ejusque generis vitia notare acer- bius, easque virtutes maxime commendare, quibus vir fortis evaderet, et in Rep. Ae- : é- KA) Cic, ds Diyin, IL, 1, DISSERTATIO JURIDICA, 7 mana: gloriam, auctoritatem, honores, favorem optimatium.et multitudinis, sibi compas rare posset. Haec sufficiant de Ciceronis consilio. Videamus nunc de fontibus, ex quibus ommis- haecee de Offciis oratio manarit, ut melius rationem docendi Ciceronianam cognoscamus. : Quod ad materiam, nemo non. Ciceronem Stoicum agnoscit, quod et ipse fatetur:- » Sequimur,^ inquit, ,, hoc quidem tempore, et hac in quaestione, potissimum Szoi- » €05, non ut interpretes , sed, ut solemus, e fontibus. eorum ,. judicio arbitrioque nos--. . . tro, quantum quoque modo videbitur, auriemüs (2)." Sed cum e reliquis Cicero- zis uberrime constet, eum Zfeademicam philosophiam et in primis P/azonem adamasse prae. Ceteris, mirum videri potest, quod in hacce de Officiis quaestione ;$7o/cos secutus sit. Nullum vero aderit dubium , si ad Academicorum animadvertamus philosophandi ratio- nem. lli enim, ne temere de rebus pronuntiarent ,. quae sibi probabilia videantur ,. ea sequuntur, quae contra, improbant (3); deinde cum aliis. disputantes, quid sentirent. nunquam palam faciebant, vel raro saltem. Hoc igitur philesophandi. genus , maxime elegans, minimeque arrogans, secutus est Cicero, eamque consuetudinem tenuit, ut quid sibi veri simillimum videretur, teneret. Deinde ipse .$7o/cos et 4niiochum scalonitam. audivit, veteris Academiae philosophum , qui efficere conatus est, ut Academiam cumr Stoicis et Peripateticis in.concordiam redigeret (4). Hinc facile deducitur, Ciceronem , ceu Academicum, optimo jure Szoicos in hac quaestione sequi potuisse, quia Stoici de virtute honorificentissime senserunt, et honestatem maxime propter se dixerunt expetene dam: et Zfcademici , Peripatetici Stoicique, in constituendo summo bono, quod honestate metitur, verbis magis, quam re, discrepare videbantur, et $z0cos denique magis novorum verborum quam rerum inventores fuisse legimus ( 5). Praeterea, si spectemus temporis hujus rationem, si cogitemus de Reip., de multorum: magnorum. virorum, ipsiusque Ci» €eronis , diris calamitatibus, nemini mirum. erit, Cicerozem , in ultimo vitae puncto, 570272: magni aestimasse:.:ilia enim omnia humana conculcat-et spernit, et hominem supra ho- minem tollit: illa animum ad constantiam, fortitudinem et doloris patientiamnr, excitate illa humilitatem omnem improbat, et mortem potius appetendam docet, quam demittere et abjicere se ultra, quam dignitatis decorique ratio patitur. Denique, ubi quaecumque ^ alia (2250£f LL 6&2. * (3) 0f: V, 2, Fin. II, v4. : (4) De Not. Deorum Y, 7, fc. quaest, Y, 22, Brut, c« 9t. Cf. Ernesti im. I0d, His; iey, Dc ejus placitis, WW. G. Temnemann , Gaich, der Philosophie , T- IV, p. 400 sqq. (3) Cicero de Fin, IY, 2 sqq. et passim, Cf, D. j« y. Lennp, disp, 4, 45 8 7$ F.R'A"N CI SC T BINKES alia philosophorum secta solatia denegat, ibi Szoicg rebus adversis perfugium ac sola- tium praebet (6). — Quamquam multi exstiterínt de Offciis Stoicorum libri, potissimum tamen inter eos, Pamactium, ut interpretaretur et sequeretur, elegit, . Caussa in promtu est. Panaetius Rhodius eruditissimus philosophorum (7) philosophiae, veluti fundae "mentum . Sübstravit literarum bistoriaeque cognitionem , et P/atomis Socraticorum , aliorumque philosophorum suavitatem ita percepit, ut i$7o/ca; severitatem Secratica ve, nustate temperaret; quamobrem etiam Cazomi id exemplum ad imitandum proponere non dubitavit Cicero (de Fim. IV. 28.). Dein sententiam et orationem ad captum popula- rem accommodare solebat (8). Cum igitur Pemaetius a Stoicorum relaxaret severitate, Scriptaque sua jSocraticorum, zfcademicorum et Peripateticorum elegantia et ornatu ex» hilararet, atque secus ac ceteri $/0/£c7, Philosophiam suam magis ad vitam communem, ad usum et reip. administrationem , aptaret, nemo mirabitur Ciceronem Panaelii de Ofj- ciis libros potissimum esse secutum , ejusque praecepta tanquam utilissima filio. tradi- disse ( 9). In libro autem HI, ubi illum. deserit Pazaetius, praesertim ZZzcztozezm, philosophum Stoicum, qui etiam de Ojfciís scripsit, secutus est (10). $. 2. De tempore, quo script! sunt hi libri, de Inscriptione cet. Cum Cicero , initio libri primi de Officz/s, scribat, Marcum filium , quem an, U. C. 708, Caesare Dictatore et M. Zfemilio Lepido Mag. Equitum, Athenas miserat (11). ibi an- num jam audivisse Crazippum;g philosophum Peripateticum , dubio vacat, hos libros Scrie (6) Cf. 39. G. Buhle Lehrb. der Gesch, der Philos. $. 492. Tom. 4, p. 37 sqq. €7) Cic. de Fim. IV. 28. Leg. IIl, 6. De Panaetio vid. Lyndem (F. G. van) Di:p. de Pamaetio Rhodio Phi, Stoico, L D; 1802. (8) Cic. Off. II, 10, Leg. TIU, 6. €9) Vid. inprimis Doct. vas Lysdem in Disp, Cit. p. S9 et 86 sqq. €:0) Cic. de Of. MI, 15, 25. Diog. Laert. L VII, 8. 87 sqq. Cf. *, Lynden l. c. p. 57. C11) Cic ad Arr. XII, 32, 5^. Marcus ille filius natus erat A. U.C. 689. L, julio Caesare et. C. Marcio. Figule Coss, ut ipse, ad Zt. I, 1. De Marco vid. elegantissimus Cerradus in Quaestura. p. 375, Ed. jg. ef. Ernüiti 1754. Tüiddieton, Leven yan Cicero (T. 3. p. 404 sqq. I'lius vitam descripserunt Sim. Pallambert , Paris 1587. 8vo. et Auc- *or operis Gallici /Iist. des IP Cicérons , Vlag. Com, 1715. 12me, qui illum defendit acrimine vitae dissolutae, ; Faris, Ki. Lat, Supplem, Part 1, p. 97. — Harles Inirod, in mot, Lit, Rem. P. ll, p. 145* Lord DISSERTATIO:JURLDIGCA. *$ scriptos esse anno 709 , M. Zfatonio et P: Cornelio Dolabella, Coss. .Eo enim anno, in- terfecto Caesare , libertatis amici remp. liberam salvamque fore sperabant. Sed eam brevi spem abripuit ,, aemulus Caesarianae potentiae, fax et turbo sequentis saeculi p ntonius? (129). Brutus et Cassius, quique cum eis Caesaris caedem consciverant , €x urbe profugerant: boni cives in Senatum venire, et pro rep. sententiam dicere, ob- septa Zíniomianorum militum turba curia, non audebant. Tunc Cicero, desperata li- bertate Z74//az2 reliquit, et iter in Gzacciam direxit, filium revisere cupiens. Antequam autem iter ingrediretur, hosce de Offcis libros inchoasse videtur, ut extaret opera hu. jus peregrinationis. (Ep. ad 214. XV, 13.) Sed e medio cursu clara patriae voce. re- Vocatus, quia amici de rep. bene cogitare coeperant, Ao rediit (13). Iterum ta- men amissa communis concordiae spe, rursus urbe egressus, et totus ad Literas con- versus, in villis suis hosce libros perfecit ( 14 ). Attamen quaeri potest, nun libros de Officiis ante libros de Gloria et Topica scrip- serit; cum ad Zum (XV. 18.) scribat paullo post VIII. KZ Juni: XNos Aic Qu- AecodoUpev, et 4 Tp) ToU kaÜWxovToOS magnifice explicamus ," caet, — ct post VI. Zdus Quintiles ad. Ztiicum librum de gloria misisse scribat (4/77, XVI, 4.) Sed Cicero opus hoc Ze Offciis certe ante librum e GJories inchoavit, sed tardius absolvit ( r5). Major est controversia , de izseriptione horum librorum. Cac/jzs enim Cacagni- fus (16) Ciceronem multo rectius et accuratius de Officio hosce libros inscripturum fuisse putat, quia Graeci hanc plülosophiae partem zépi ToU xaÓ4xovros inscribebant. Sed illi jam pridem a viris doctis responsum est, et probatum, veram 4e Officiis esse inscriptionem, cum ipsius Ciceronis auctoritate , tum GeZ/Zi , Suetonii, aliorumque ( 17 ). Verum quaeri posse video: cur Cicero dialogicam formam, quam reliqui Cicerozis libri prae se ferunt philosophici, in hisce non adhibuerit? sed respondemus: Magis praecep- ta ad vitam communem conformandam utilia filio tradere voluit, quam omnibus numeris absolutam 4e Offciis quaestionem; neque in animo habuit varias diversasque philoso- pho- (127 Ita Zfntonium vocat. Vorts 1V , 9 €132 De Of. VII, 55. Phil, 1, 5 sq. Ep. ad Fam. X, 1. XII, es. (14) Cic. ad 411. 3VI, vi... Cf. Middl, l. cit. "T. ll, p« 71, Sqqe (153 Vid. Cerradus in Quaeit. p. 269. C16) In Dis. 1, ad Libros |ds Off. Hae Disquisitiones, in quibus XXV. errores producit, quos in Offciorm» libris reprehendisse notat Calcegnimus, editae sunt in ejus operibus etc. Basileae 1544, in follo, et pluribus edd. librorum ze Officiis. A12 ) ants. Mojeragius et gae, Grifius ad d. Ditq. Calcagnini , Muretus e. Ileusirgeri ad prine, Off. p 1 fo RANCISCI BINKES phorum! comparare et ponderare sententias, cui disputandi rationi forma dja/ogi certe est aptior ( 18 ). Licet inveniantur, qui in hoc opere multa reprehensione digna inveniri putant, et sum» mi Oratoris et Philosophi opus vexare et insectari non lerubescunt, attamen a renatis Literis, adeo gratum et acceptum viris antiquae sapientiae cupidis, ut innumerabiles fere prodierint editiones, permultaeque versiones, inter quas certe exstant perennia re- centioris doctrinae monumenta (19); et veritas dicti PZ/zianmi magis elucescat, qui hos libros non quotidie in manus habendos, verum etiam ediscendos praecipit (20). GAPUTINREG UNDE DE OFFICIIS IN GENERE, EORUMQUE DBFINITIONE ET DIVISIONE. | 3s Cicerone (de Off. Y, 9 extr.) teste, Panaetius, quem sibi ducem proposuerat » Oficii definitionem praetermisit: quod eo mirum, quia, ut inquit Tuus, 5 Ofifils s » quac a ratione suscipitur de aliqua re institutio, debet a definitione proficiscis ut » intelligatur , quid sit id, de quo disputetur. ^ — Manc tamen sive admirationem sive reprehensionem, diluit Doct. van Lynden (Disp. laud. p. 945. 102 sq.) qui putat , Pa- nactium, Suo judicio et popularis elegantiae ac perspicuitatis studio, definitionem, divi- sioneomque Offcii omisisse, quod communem omnibus usu vitae collectam insitamque notionem suo consilio et legentium intelligentiae sufficere existimaret, et porro cum Pu. naetius populariter, ad captum hominum in republ. versantium, inprimis Romanorum » nec ad scholae normam, scriberet, poterat sane definitionem omittere, Videamus nunc, an Cicero praestiterit quod pollicebatur, Omnem de Officio duplicem esse : € 18) Vid, A, C. Gernhard, Praef. anto. Edit. suam Ciceronis de Off. Lips 1811, p. xvii sq» ( 19) Praeter Ca/cagninum Cicerenem reprehendit Ga//us quidam Lelevellas in. libro , qui inscribitur: Dircornmment de Ja vraye et de la fausse morale, Amst. 1695. postea iterum editus in ipsius Philosophie moderne , Parls 1698. 12 mo, T.IV. Eodem modo contra Ciceremem scripsere Cl, viri in 4er, Erud, Germ, Parte IX p» 441». Vid. Fabric, lh. dit p. 139. et. Brucker. Hist, Crit. Phil, T. Il, p. 48. not, /, (20) Plin, in Hiit, Nat. pracf, DpLILSSERTATLO-.JURIDIC.. At D esse quaestionem dicit; unde variae natae sunt virorum doctorum sententiae. CaeZius Calcage ninus (Disg. Il. p. 187. ed. Graevii) et Herzntingerus (1), Ciceronis negligentiam, qui promissum non fecerit, reprehendunt et accusant, magis dividendo , quam definiendo, Off- cium quid.sit, tradidisse, neque definiisse per genus et differentiam. Non tamen defuerunt, qui defenderent ( ut Mazuius Off. 1.5. ) Ciceronem dividendo definiisses e quo duo oriune tur definitiones, quarum prima est: ,, Officium est illud, quod pertinet ad finem bonorum." Altera: , Officium est illud, quo vita communis instituitur et conformatur." Altera divisio et altera definitio sequuntur infra in verbis: 27/gue etiam alia divisio est Offcit etc. Facciolatus (ad I, 2.) dicit, definitionem non esse piopriam, plenam et perfectam ; sed talem quandam descriptionem , quae satis sit ad tollendas nominis ambiguitates. J- M. Heusinger eum ita existimat definiisse Offcium, ut ejus generis formas antea ex- poneret. Saepius laudatus ya; LLyndez, (p. 94.) censet, cum JPanaetius definitionem divisionemque Of/cí? omisisset, Cícerozem vacuum istum locum ita explere voluisse at- que ita ex mediis jSzoicorum spinis explevisse, ut tamen definiendi diligentia desideretur. oluic assentior. Cfcero nimirum nullam Offcii umiversi propriam definitionem constituit, Sed quidem partis subjectae, h. e. sedZi offcii, ut mox videbimus (2). Cicero his in libris philosophiam moralem in duas dividit partes, secutus veterem phi« dosophandi rationem. Socrates primus fuit, qui animos excitaverit ad illa indaganda, quae bona sunt et ho- nesta, qui a rebus occultis, in quibus omnes ante eum occupati fuerunt philosophi, avocavit pnilosophiam et ad vitam communem adduxit (3). Illam philosophiam mora. lem, a Secrate institutam, in duas divisere partes ejus discipuli , quos secuti sunt wSfoici. lujus prima [pars est Seygmriw; , quae pertinet 44 finem bonorum et malo- fum, €tfontes omnis boni , justi et aequi aperit; veluti cum docetur, nihil esse bo- mum, nisi honestum ; nihil malum, nisi vitiosum: omnia officia esse perfecta: officium aliud alio esse majus: mundum hunc esse civitatem communem Deorum et hominum: omnes "homines inter se esse conjunctos et liberos natos: et quae sunt generis ejus» dem decreza, uti vocantur. lila igitur pars est omnis oblisationis et virtutis fundamene tum; altera pars dicitur mapeuverii , quae oflicia ex prima parte orta explicat, sive (ut Cicero) posita est in praeceptis, quibus, in ommes partes, usus vitae confirmari possit, in hac parte docetur, quid patriae, quid parentibus, quid amicis, ceterisque praestare de- (1) Citatus a Cernhardo ad Off. Y. 2, *€2) Cf. Gershard ad Off, L a extr, (3) Cic. Acad, Quatit, I, 4. ga F R'ACN- C1 sci xr ^g/rpUN CRT s debeamus (4), Quamquam ea officiorum praecepta pertinent ad finem bonorum, quem sibi quisque in omni vita proponere debet, tamen id minus apparet, quia magis ad actionem et institutionem vitae communis spectare videntur (5). Socrates, Mhique, qui ejus vestigia presserunt, primam partem quidem non nesligebant, sed brevius tractabant, et maximam operam ponebant in explicandis illis officiis, quae ad omnem vitae conditionem et actionent pertinerent (6). Licet .$/o/ci disputabant de utriusque partis utilitate, multique dogmati- cam praeferebant (Semeca Ep. 94, 95.) multum tamen operae pretium in explicandis illis officiis fecisse, et illum locum novis copiis locupletasse, nova luce illustrasse videntur. Praeter Panaetium enim de Officiis scripsere Zeno , Cleanthes, Chrysippus, Diogenes Jabylonius , Zfntipater Tarsensis et Tyrius, Posidonius et Hecaton: sed palmam illis piaeripuit Panaezius, qui Stoícam rationem humanitatis et Literarum condimentis miti- gavit, et magis ad usum et vitae agendae et reipublicae gerendae scripsit, — Deinde alteram dat Officii divisionem , quae tota est Stoica. Szojci enim xaxov, offcium , divi- debant in xarepf2uzrx et xabZxovrm uia. Ante Zenonis tempora vox xao) ignota erat: sed Zezo hoc novum verbum inve- nit, quod varias habet notiones , quae saepe inter se commutantür: xaóZ7xov significat omnia praecepta, quae a sapientia data sunt, sive actionem rationi consentaneam (7 ). Hujus duo genera fecit Zezo: alterum xaéopfóua, quod perfectum est officium , omnibus pumeris absolutum , nullo modo inclinatum , nullaque ex parte deficiens, neque cadit nisi in sapientem : hoc est, is, qui ad supremum illud ac paene divinum perfectionis fas- tigium pervenit, ut quodvis bonum propter se exspectat, et constanti et perpetua voe luntate quodvis malum, propterea quod normae est contrarium, odit eo usque, ut vel (4) Vid. Cicero, de Off. A, 3. Seneca , Ep. 94 et os. 3. Lipi DManud. ad Phil, Stoic. Lib, a, Diss. 12, Ca Gurye , AAnmerk, zum Cicero über die Pflichten, 'Tom, 2. p. Io sqq. (5) Cic. |. c. et Fin. V, 6. (6) Hoc innuit Her, «irt, Poet, vs. 310. sqq. Rem tibi Socraticae potertmt. ostendere. chartae , Qui didicit patriae quid debeat et quid amicis $ Que sit amore parem, quo frater amandus et homer, Quod sit conscripti , qued judicis efficium , quae Partes in. bellum. misi? ducis, (7) Smb. Echg. Ethic. Part,IL p. 104. Ed. Heerén: wal chr jin piperis mud TÀ maarra odynelus — Cicero. dà Fin, | Bon, Vll , 17, DISSERTATIO JURIDICA. 13 wel minime declinatione dé illo roboris inferni gradu sapiens esse desinat ($)..- ita omnia recte facta iS/oici xarcpüduarx appellant; cujus generis est juste depositum red- dere, quod in rectis factis est. In officiis enim , scil. zzediis, ponitur depositum reddere: ilo enim addito /zs5e, fit recte factum: per se autem hoc ipsum reddere in officio "ponitur ^9). Alterum genus est zaÓ7wcv géroy, quod simpliciter Cicero xaBzgxo apptl- lat; ideoque speciem eum genere commutat (10). Illud zzeium- ofücium "vocat 'com- T»UnDe, quasi secunda quaedam honesta , non sapientum modo propria , sed cum om- "mi hominum genere communia, (Off. IIL,: 4.) Hoc deliniebant S/oic?, quod, cur fac- tum sit, ratio probabilis reddi possit, sive quod ratione actum sit (11,5; quale est de- positum reddere, sine addito jz:/e, wt supra. vidimus. Sro/c idcirco medias vocabant, quoniam in ii» rebus, quae neque in virtutibus: sunt, neque in vitiis, est tamen. quid- 'quam, quod usui possit essez tollendum id non est. Est autem. ejus generis actio quoque quaedam et quidem talis, ut ratio postulet agere aliquid et facere eorum: quod autem "ratione actum. sit, id officium appellatur (19). ltaque hujus operis argumentum est ilud officii genus, quod Soie? zedium vocant, et sub cujuscunque, cum sapientis, tuim dnsipientis, captum cadit: veluti officia erga patriam, parentes, liberos, amicos, princi- pes, infiios et similia, de quibus, pro maxima parte, in his libris Cieeronis sermo | versatur, Videamus nunc, quem ordinem im explicandis illis OffcZis secutus sit' Cicero. Harnc de Officiis quaestionem Pazaeritgm tribus absolvisse libris, cons'at ex: Ciceronis et. GcT- Hii testimoniis (13) Pazae'ii de Officiis disputatio a triplici profecta erat consilii capiere di deliberatione. Inquirit igitur 19. honestumne factum sit an turpe; 2?. deinde utile an inutile; 3?. honestumne praeferendum sit utili, an utile honesto. Duo genera prio- r2, tribus absolvit libris; de tertio autem genere deinceps se scripturum promisit; hec id (8) Stobatur, [, c. p. 128. TG» Jà xaÜixcyruy X hiv. eias Quo] tinent 4 & d ual namopD ama AtytoUai* xapo D aar d'iiiar rà xac? peris ivepyliuama y oiov mà qpordr , ví dueaimpxys. OD. 184. xaÜóxoy máyrag (rexo? 00e piójaous — Cit, de Fin. MI, 2, 14. IV, 6. Of. I, 3. LI, 3. Cf. Seneca de vita beata, C. 24, (9) Cic. Fis, W!, 18. (10) Merite Schutz, im INov. Op. Cic. edd. h. A. praeferre videtur Heryagii lectionem xa8jxo» pisos Tpsum enims xajjxor, ut vidimus, est aut xarzpfb jaa, aut xaÜWxov j«égov , Sive simpliciter pízoy. . Cf. Gerh, ad h.I. (11) Cic. Off. 1, 3. de Fin, ME, 17. Diog. Laert, , L. Vll. 8. 107. definit xa0fuoyra , àca Adyoc aipii mraiiv. (12) Verba sunt Cic. de Fim. |. c. Add. 4fc. Quaest. I, Yo. Hanc officiorum divisionem cgregie illustrarung Garye , I. cit, T. 2, p. 17 sqq. — Tennemonn , Gesch. der. Philos, (T. 1V. p. 92. et inprimis f» 104 sqq» Cf. JF. Ty Krug, Geh, der Phil. der alten Zeit. S. 129. (18) Vid. Cic. ad Zi, XVI, 11. Gell. IN. fi XIII, a7. init. i p 3 TA FRANCISCI BINKES Ad exsolvit, quod promiserat; quod eo magis mirum , quia a discipulo Panaci?, Posidonio, scriptum est, triginta annis vixisse Pazaetium. posteaquam illos libros edidisset. Hunc locum ossidomius breviter tetigit, in quibusdam commentariis, quod mirum Czceroni vi- detur, praesertim cum scribat, nullum esse locum in philosophia tam necessarium ( 14 ). Quidem negasse videntur, illum locum a JPanaerio esse praetermissum , sed consulto re- lietum , quia ex sententia ;$vo/coru;? nunquam possit utilitas cum honestate pugnare. -Hoc. tamen. negat Cicero, et Pazaetium in hoc defendit, quod nom utilia cum honestis pugnare aliquando posse dixerit — neque enim ei fas erat — sed ca, quae viderentur uti- lia (15). His deliberandi generibus duo a P«nae/io praetermissa genera addi voluit. Nec enim solum , utrum honestum an turpe sit, et utrum utile an inutile, deliberandum esse pus tat, verum etiam duobus propositis honestis utrum honestius; itemque duobus propositis utilibus, utrum utilius, Sed haec Cicerozis reprehensio non tantum excusari, sed etiam de« fendi, pctest. Quod enim, si semel 2az«etius illam Officiorum comparationem suscepisset , haec tantam exemplorum multitudinem et varietatem adtulisset, ut ab instituto suo ad po- pularem commendationem accommodato aberrasset, et in infinitam longitudinem deduceretur, et satis erat ei principia posuisse (16). Quamquam Cicero haec duo a Panaetio prae- termissa genera addidit, ad duo tamen illa quinque genera revocat, ad Aezeszaszem et ad utilitatem , quibus unam addidit disputationem de collisione honestatis et utilitatis. Et in Primo libro quidem honestatem persequitur, cum deliberari soleat non tantum, utrum honestum an turpe sit; sed etiam duobus propositis honestis, utrum honestius. In li- bro II? pari ratione agit de utili; et denique in lII? libro honestum cum utili come parat ( 17)- (14), 2e Off. TII, 2. (15) De Off. MI, 7. Cf. van Lynden, Diss, eit. p. 05. (16) Cael, Calcagnin. Disq. lI. p. 197 sq. Vau Lynden, Diss, laud, p. to4 se, (17) C£, Garye anm, cet, Tom, Il, p. 42, ubi de hac.divisione disputature CAPUT DISSERTATIO JURIDICA. 15 QUATIT TERCIUM ET DE HONIES TO. N unc igitur honesti principia videamus, et ad ZLiórum primum .de,Offciis veniamus, cujus argumentum potissimum versatur in aperiendo fonte .ofeciorum | honestatis. Imprimis statuebant .Szoici: unum summum bonum esse honestum, quod. omni detracta utilitate, sine ullis. praemiis, fructibusque, per se ipsum posset, jure laudari ; unum sum^ gum malum esses turpe, inhonestum, indecorum , |prayum , flagitiosum , foedum (x.)5; quod tali probabant syllogismo: Quod £enum est, omme laudabile, est , quod. autem. laus dabile, omne honestum 6ést, ergo bonum. quod est, honestum est. (9e Deinde inquirit honesti semina et principia in ipsa hominis natura, et sic argumentatur, Omni animali a natura datum est, ut ipsum sibi commendet et conciliet ad sese conservan- dum , et ad speciem suam. propagandam (3)... Licet-haec hominum generi cum belluis sint. communia, magnam tamen esse differentiam docet; cum belluae sensu tantum moveantur; homo vero rationis sit particeps ( 4). : Dein eandem naturam hominem impellere ad. vitae societatem et ingenerare in primis praecipaum quendam amorem in liberos (5), eademque natura nos aptos esse ad coetus, ad concilia, ad civitates (6), eamque nobis parare, quae ad vitam susrentandam sunt necessaria; nec mobis solis, sed conjugibus, liberis, cete- risque, quos caros habemus. Hisce igitur primis naturae , aut princtpiis naturae , ut di- cun- (1) Cic. d« Fin. Y, 14. YII, 4, 2, 114. Acad. Quaest, 1, 2, 10. Tis. Q Quaett, "n, 1$. Srtuce Ep. 2. 85. (23) Cic, de Fin, 111, 8 et 9. Cf. 1V, 16. Seneca, Ep. 24. Diog. Leert. L. VIL, S. 10£, — (3) Cic. de Off. 1, 4. De Fin. 1, 14, IIl, 5. V, 9. Cf. Seneca Ep. I2, (4) C£ Cic., Fir. Il; 14. C5) Egregie haec vertit Garyiusz ,, dasz sie ihncm eine noch grószre und linger daurende Nelgung. gegen dle »» Von ihnem erzeugten Geschópfe einflüszt, als die '"Thiere haben." Cicero enim vult ostendere ea, quae bomini sunt propria, quia est ratione praeditus, Amor tamen erga procreatos, homini cum belluis est communis, Jotele lexisse videtur hoc Cicero et additigitur praecipuus amor, ut distingneret ab amore bestiarum, Vid. Garye, iim, etc, T. Il. p. 44» (6) Cic, Fin. III, 19 sq. V. eowo$ bay x 16 F AA:NICI!S €. Br] N^X E:S cuntur (7), totius Czceronianae philosophiae moralis , fundamentum innititur, Sed ad haec initia propter se appetenda pertinere ctiam docet veri inquisitionem et investigationem ; quam homini propriam esse probat, ex curiositate videndi, audiendi et discendi (8). Huic cupiditati adjuncta est appetitio quaedam principatus: ex qua magnitudo animi exsistit, humanarumque rerum contemtio. Deinde sentit homo, quid sit ordo rerum agendarum. Docet igitur, honéstatem , sive virtütem, habere quatuor partes , prudentiam , Justitiam , fortitudinem et temperantiam (9). Maec divisio in ipsa rerum natura est fundata. Pri- mum enim hominis est Officium, investigare, quid sir veri falsique, quid virtutis, quid vitii: deinde normam , secundum quam actiones ad virtutis praecepta dirigere debet. '"'ertia virtus docet, quomodo homo molestias et pericula fortiter vincere potest: postre- má spectat ordinem et iüódum ,' in rebus omnibus, quae fiunt et dicuitür; üt hémo' in vita sociali placide et quiete vivere queat (10). De singulis videamus. ' ^ ' ji Venimus igitur ad: primam virtutem , quae est sapientia et prudenti, ^ Cael/us CaTcagni- üss (11) Ciseronem reprehendit, quod prudentiam et sapientiam ita vidéatur commiscere , vit.non facilé intelligas ; quid illa ab. hae differat, quodve sit utriusque munus , cum dicat: In prima parte inqua sapientiam: ac prudentiam ponimus , inest indagatió arque inyéntio yeris ejusque yirtutis hoc-munus est proprium. Ut enim quisque maximc perspicit y: quid in. re quaque verissimum sit: quique et acutissime ct celerrime potest ,-et videres et. explicare rütionem y is prudentissimus et sapientissimus rite haberi solet (de Off..Y, 5.).' Primo ade spectu haec objectió vera videtur, siinspiciamus varias definitiones, quas C/cers de his vire tütibus ipse dedit. ^ Sapíentia enim. ipsi est erum divinarum et litimanarum scientia (e )^ frudentia vero» rerum. expetendarum: fugiendarumque Mientia. (Off. 15 43:7) aut rerum. bonurum et. malarum ncutrarum scientia y cujus partes sunt memoria, intelligentia, pro- yidentia (13). Sed locus classicus hac in re est (Of. l, 45.) , ubi Princeps om- nium virtutum illa sapientia , Lern coQiav Graeci yocant — prudentiam enim, quam Grac (7) Cic. de Fin. V, 11. IH, s.. Off. III, 12, (8) Cic. Fiw, IL, 20. (9) Cic, Fin, M, 14. Off: Y, 4, 5. Inv. II, 53e (10) Vid. Garve, 4nmerk, etc. J. c, p. 63 sqq., ubi prolixius de hac divisione quaeritur. (1€) Disg. XVII. p. 159. (12) Stoici res divizar vocant naturales , ut phyrizen , quae constat in cognitione originis rerum et inprimis Dei. Res humanae sunt, quibus vitae societas conservatur. Ita ut sapientia contineat PAysicam 'et Ethicam« Sajientiam - it definiu Off. I, 45. IT, 2. Tus. Quaest. 1IV,26. V, 3. Cf. Senecae Ep. 38 et 89. (13) De Iv. ll, 53. De Nat. Deorum llY, 15. De Fim V, 23. dicit prudeniiam cerni im deleetu. beserum es ma- herum, DISSERTATIO JURIDICA. 15 Graeci Qui , aliam quandam. intellisimus, quae est rerum. expetendarum , fugienda- rumque scientia ; illa autem sapientia , quam principem dixi , rerum est divinarum atque humanarum. scientia : in qua continetur Deorum et hominum communitas et societas in- ier ipsos (14). Sed Cajcagninus refelli. potest. Sapientia enim apud Latinos varias habet notiones. Primo est rerum divinarum et humanarum scientia. Secundo est cogni- tio rerum multarum, longo usu acquisita. (Orz/. II: 1.) Tertio constantia et mode- ratio honeste vivendi. Eis igitur duobus postremis. certe inest prudentia, et tali.modo prudentiam et sapientiam alibi etiam conjungit (15). Hoc loco igitur Cicero sapiens 2igm prima accepisse notione non videtur, sed potius postrema, et tantum, loqui vo- luisse de illa virtute, quam Graeci dgóvzsw vocant, quae est rerum expetendarum et fugiendarum scientia ( 16). Alia superest adhuc et verior Garyi; objectio, observantis Ciceronem , in at quaes- tione leviter tractata, prudentiam cum scientia et cognitione commiscuisse (17). Di- cendum enim Cicerozi erat: quid faciendum sit homini, ut prudens evadat; et dicit tantum , quas scientias tractare et quomodo , et quaenam vitia hac in re vitare, debemus. Sed Cicero, his in libris $70/c/s addictus, prudemiiae vocem: pro. scientia sumsit, quod Sioici saepe faciebant (18), et locus iste late patet, cum! non modo rerum expetendae rum et fugiendarum scientiam complectatur, quae proprie prudentia dicitur, sed ome mem prorsus veri cognitionem, ad quam natura trahimur, ducimurque. . In hac tamen tria vitanda esse monet: 1I, ne incognita pro cognitis habeamus, his- que temere adsentiamur. II Alterum vitium est, quod quidam nimium studii ct operae in res obscuras et difficiles impendunt, easdemque non necessarias. IIl Denique praecipit , ne hos illo studio a rebus gerundis abduci sinamus, quod contra officium est. Virtue tis enim laus omnis in actione consistit , a qua tamen fit intermissio saepe, multique dantur ad studia reditus. Deinde addit, duplicem esse cogitationis rationem 5 cujus prima "versatur in consiliis capiundis de rebus honestis: altera ad scientiam, et cognitionem re- fertur. ( Off. 1, 6.) Ab- A J (14) Haec intelligenda sunt ex mente Stoicorum, qui putabant, mundum esse quasi communem urbem et ;ci- vitatem Deorum et hominum, Vid, Cic. Pim. IIL , 19. De Nat, Deor. 1, 31. De Leg, 1, 7- , (5) De Or. lll, 175. Part, Orat, c, 22, Cf. de hac quaest. JMajoreg. et Criféum ad Disq, XVII. Calcagn, p. 260 sqq. (16) Convenit cum Cicronís definitionibus illa Szobae? Ecl. Eth. P. II. p, 102. qpépiety d'iraa mica. ov mui may, xai cb mrabrtoy y xai códiripav, 5 vrighjam d'yalay xal xax, xal. códbripuy m p. 1124. opoleia jaly yàp vivus xiqanuiü zi pày Dupin kel. 7rpácmuy 6 mroiirrtove (17) 4nmerk. etc. T. II. p. 74 8q. (18) Vid. Lipi masud. ad Phil, Stolcam L« IL. Diss, 3 in fine, [G. 18 F R A: N;i€ I:S € P )B8 INK EK S Absoluto loco de sapientia et prudemióa, transit ad alteram Zonestazis partem, quae- in humana sócietate tuenda, tribuendoque suum cuique, et rerum contractarum fide ver- satur, id est, jusióiam. Prima hujus loci pars est justitia proprie sic dicta, altera. Justitiae affinis benignitas sive liberalitas ( 19). -L.. Apud antiquos philosophos, Zfristoteem , aliosque , /usziZiz práesertim venit pro vire £ute, nec bonum wirum inter et /uszz7 , ulla est distinctio (20), Inde Cceromi etiam. justitia dicitur; in; qua virtutis splendor est maximus , ex qua Boni viri mominan- tur (21), et.alibi dicitur Aabitus animi stam cuique tribuens dignitatem : et alio loco caussa atque sententia ommium virtutum (22). Justitiae primum munus essé docet; ut nemini noceat quis, nisi lacessitus injuria: alte- Tüin, ne'quis sibi usurpet, quae sua non sunt, ita ut communibüs. tanquam communi- bus utatur, privatis ut suis (23). Sed quoniam non nobis solum mati sumus ortus- que nostri partem: patria vindicat, partem parentes, partem amici, et homines liominum icaussa sunt generati . tertium-est justitiae munus, communi utilitati inservire; et cum ar. tibus, tum opera et facultatibus, devincire hominum inter homines societatem. - Justitiae fundamentum fidem esse docet Tullius, quam definit dictorum. conventorums que constantiam et veritatem , aut, ex more Szoicorum, quia fit, quod dictum est. Deinde duo agnoscit 'injustitiae genera: unum eorum, qui inferunt: alterüm. eorum , ui Sb iis, quibus infertur, si possunt, non pfopulsant injuriam: et dicit illum aeque. pete care in jussa Qui injuriam non propulsat, ac eum, a parentein aut patriam qese- rit, (19) Quid moverit Ca/agninum Disg. VIT, p. oY7, ut dicit, Cirerenem officia juititiae et. liberalitatis commise «uisse, non video, Cf. Jajeragz. et Grifo. ad d. Dig. Eodem modo. inter officia jurtitiae. et iberalitasis distinguunt jCt Romani, ut in L, 2. D. de Inoff. Testóm, — Vid, Hoepfiur Abhandl. zu. gw Nat. p. 4. Fer Fx yen der atari, Wirbindi, S. 39. not, 3. p. 100. Ed; 4ae. (20) 4tristor, Eth, V. p. 233. (21) De Off. 1, 7. M, 11. Tali sensu yir. bemus pro jute dicitur Off; I, 10. init, Cap. 13 extr. et 15. ( 23 ):Dé In, 1L, 532? Zeg. T, 18. 1 (23) Privata non notufa, sed occupatione esse introducta, docet , aut jure belli , autl:ge , pactione , conditione , sorte, Jraque ex mente: Ciceronis nullum datur jus dominii originarium , et rerum dominium quaeritur vel occupatione vel conventione; eccupatiome bifariam, aut per apprehensionem rorum nullius , nut jure Delli ;; conventione. rursus Difariam » aut publica, cum ex Jege , aut privata, cum lex contractu. sorteye. dominium transfertur, Hic Ciceronis locus offendit n. €. van. Dyuckershoeh', Wm: Diss. de Domin?! Mar. C. 1, p. 3857. Oper. min. qui mendam suspicit et legi vult, aw; hge , factione , conditione , ex quo fit , ut aver. forie Arpinas Zirpinatum dicar. — Rejicit illud s0r5, quia non est singularis *cquirendi mos, Refeilit hanc emendationem, CI, Barjeyrac , sot, Gall, ad Pufend. droit de la mat, «t des gem Le 4. € 4. | DISSERTATATIO JURIDICA 19 rit, et non, ut quidam volunt (24), aeque gzavi/er peccare eum, qui hominem non defendit , 3c qui patriam deserit (25). ldeoque dammat philosophos in hac parte, qui, dum alterum justitiae genus adsequuntur , inferenda ne cui noceant injuria, in alterum incidant: discendi enim studio impediti, quos tueri oporteret, eos deserunt. (I, 9.) Duas recenset caussas, qvibus homines sibi invicem injuriam inferant; . quarum prima est metus, cum is, qui nocere alteri cogitet, timet, ne, nisi id fecerit, ipse aliquo af- ficiatur incommodo : altera est rei familiaris augendae cupiditas, quae spectat, vel usus vitae necessarios , vel voluptates perfruendas, vel Opes et gratificandi facultatem ,' vel magnificos vitae apparatus et cultum. — Tertia injuriae caussa est imperiorum,. honorum et gloriae, cupiditas. Hoc maximorum animorum, splendidissimorum i ingeniorum , vitium esse docet; quo magis cavendum est, ne quid in eó genere peccetur, Existimat porro, in injuria distinguendum esse, utrum ex aliqua animi perturbatione, an consulto et ex cogitato, fiat "njuria: priori casu esse leviorem, altero. graviorem. (I, 8.) 'Caussae, ex quibus oritur alterum injustitiae genus, ex mente Ciceromis sunt metus inimicitiarum, laborum, ac sumtuum, aut negligentia, pigritia, inertia et studia, Occupa- tionesque, quibus ita homines impediuntur, ut eos, quos tueri deceat, desertos patian- tur. Ex dictis facile judicari posse putat, quod cujusque temporis oflcium. sit, nisi nosmetipsos valde amabimus. Est enim difficilis cura rerum alienarum: aliter enim de alis, ac de nobis, judicamus. Quo circa illos bene praecipere judicat, qui vetant , quic- quam agere, quod dubites aequum sit an iniquum (26) (I, 9. ). Hactenus egit de justitiae Officiis , quae alter alteri praestare tenetur; nunc transit ad. illa Officia, quae servanda sunt, vel cum inimico privato, vel cum hoste publico, vel cum servo, vel cum eo, qui per fraudem lacdit. Non putat Cicero, satis esse , eum , qui laeserit, injuriae suae poeniteres sed vult pus miri: ut ipse posthac abstineat, ceteri deterreantur, In republica maxime servanda esse jura belli. Della suscipienda esse ob eam caussam, ut sine injuria. in pace. vivatur p parta quidem victoria conservandos captivos: paci et victis semper esse consulendum: nul- C. 4. $. 8, n. 6, quod nullis in editionibus neque MSS, ulla insit varietas lectionis, et fieri potuerit, Cicererem , non semper accuratum in divisionibus suis, post conventiones universales, addere voluisse speciem singularem. Praeterea: dubium est, an Ciceronis tempore jam illud ferre usurpatum fuerit loco zo exempli. Barbeyracio adsentior, Aliae sententiae de origine dominii leguntur , inter alios, apud Grorium , de 7. B. et P, L. II, c« 2, $, 2, num, 10. Iis Jin, Encycl. Würterb, der Crit, Philos, in P. Erwerbung , T. Il. p. 4395 sqq. (24) Calcagn. Disq. VI. p. 213. (25. Maj. et Grifol. in. Resp, ad Calcagn, et Graevius ad Off. Y. 2, (26) Garye Annuerk, T» 11, p. 102 $qq« videatur, C 2 ( 46 FRANCISCI BINKES nulum bellum esse justum , nisi quod aut rebus repetitis geratur, aut denuntiatum ante sit, aut indictum £27 ). Cum vero de imperio decertatur, aut bellica quaeritur glo- ria, docet caussas omnino subesse oportere easdem , quas paullo ante vidimus justas esse bellorum caussas: sed ea bella, quibus imperii proposita gloria est, minus acerbe ge. renda esse (28). Adversus servos justitiam etiam servandam esse, eosque leniter trac- tandos jpraecipit: ( 29 ). Est tamen injuriarum discrimen. Fiunt aut vi aut fraude: quarum postrema odio et poena majori digna est, gravissima autem eorum, qui cum maxime fallunt, id agunt, ut boni viri esse videantur. (I, r3.) Il. Altera /uszizize conjuncta pars est Zeneficentia , quae etiam Demignitas sive Jiberali- 7as (1, 7.) , qua, propter naturalem hominis cum homine conjunctionem , nihil humanae naturae est accommodatius. llla tamen virtus multas habet cautiones. Prima est: ne obsit Pemignitas et iis ipsis, quibus benigne fieri videbitur. Videndum est igitur, ut ea utamur Ziberalitate, quae prosit amicis, noceat nemini. Altera cautio est, ne benigni- tas major sit, quam facultates. Huic enim liberalitati inest cupiditas plerumque rapien- di, aut gloriae aut ostentationis. T'ertia est, ut pro dignitate accipientis tribuatur. In qua spectanda veniunt 1?. boni mores; ubi praecepit, neminem omnino esse negligens dum, in quo aliqua significatio virtutis appareat, colendos eos, qui lenioribus ornati sunt virtutibus er ex iis boni viri dicuntur. 2?. Animus accipientis erga nos. 3?. Dene- ficia ad nostras utilitates ante collata, quorum sunt diectus habendi 49. Accipientis indigentia; hoc enim maxime officii est, ut quisque maxime opis indigeat, ita ei potis- simum opitulari. 5?. Communitas et societas vitae ( 30). Sed, quae natura principia sint communitatis et societatis humanae, Cicerozi altius repetendum videtur. Videamus, quid hac de re sentiat. Primum est universa generis humani sacicias: cujus est vincue lum ratio et oratio, quae homines inter se conciliat (31)5 qua in re maxime absumus a natura ferarum, in quibus inest fortitudo, non vero justitia, aequitas. bonitas; quae- que rationis et orationis sunt expertes (52 . Latissima igitur est socictas, in qua omnium rerum , quas ad communem hominum usum natura genuit, est servanda come mus (272 Jure Feciali, de quo vid. Auctores citati ab Emgelbronsere , iu Diss /aud, p. 67. not. &, Cf. Garve , «fmm, À& c p. r'5 soq. - (28) Haec egregie explicat Carve, /. c. p. 119 sq. (29 ; Cum Ciíceron: severitatem: in servos damnant, eosque mite et leniter tractandos esse praecipiunt, Se»era de Genef. Ill. 21. Trang. -mim. C« 8. Clem. 15 18. Ep. 21 et P/ir, Sec, Ep. V , 19. C30) €f. 1. 14, 15. (31) Leg. V, 9. erotionem. conciliatricem huwanae societatis vocata cf, Engeliromur , Dis, eit. p« 34. ($3) Comparetur Z/niodus ,. iyya xal 3ipany V9. 276 sqq. DISSERTATIO JURIDICA. 23 munitas, ut, quae descripta sunt legibus et jure civili , haec ita teneantur, ut sit con stitutum: cetera sic habeantur, ut in Graecorum proverbiis est, «amicorum esse ommia communia (33). Deinde ex communi veterum opinione, bona privata, quae habent uti- litatem. domino non gravem, nec damnosam, inter coz;unia recenset (34). Post uni- versam illam societatem , proxima est ejusdem gentis, nationis, linguae: interius etiam est, ejusdem esse civitatis. Arciior vero est societas propinquorum. n illa, prima est in ipso conjugio, proxima in liberis: deinde una domus, communia omnia, Sequun- tur fratrum conjunctiones, post consobrinorum sobrinorumque : deinde connubia et affinitates , ex quibus plures etiam propinqui. Sed omnium societatum nullam prae- stantiorem , nec firmiorem , esse putat Zz///vs, quam cum viri boni, moribus similes , sint familiaritate conjuncti : magnam etiam esse illam communitatem, quae conficitur ex beneficiis ultro citroque datis et acceptis. Sed ommium societatum nullam graviorem, €ariorem, quam 6a, quae (35) cum republ. est unicuique nostrum. Caros esse pa- rentes , caros liberos, propinquos , familiares, at omnes omnium caritates patriam unam complexam esse. Sed si contentio quaedam et comparatio fiat, quibus officium sit tribuenduur plurimum, principes sunt, patria et parentes: proximi liberi, totaque domus: deinceps propinqui. His necessaria vitae praesidia deberi, docet maxime: ami- cis vero vitam, victumque communem, consilia, sermones , cohortationes , consolatio- nes, interdum etiam objurgationes. In hisce omnibus officiis tribuendis, videndum es- se, quid cuique maxime necesse sit, cet quid quisque, vel sine nobis, aut possit, aut non possit, consequi: non eosdem esse necessitedinum gradus , qui temporum oflicia,, quae aliis magis quam aliis debentur (36). Hactenus absolvimus tractatum de justi- Jia. Persequamur nunc, Zz//o duce, officia fortitudinis. Fortitudinem , sive animi magnitudinem, propter Romanorum studium bcllieae glo- riae, 433) Spectat dictum. Pyihag.: và «Gr $inav xoyà x«i qnas ieórnra , quod refert Leg. T, 12. Diog. aert, L. VIII. .«t L. X. Donatus ad Ter, zndr. V , 3, 15. (342 AVoedt; Probab, LY, c. 7. E.A (35) Eiegans est locus P/atenis , Crit, c. 12, p, 51, D, ed. Steph. $ cÜrac 81 etoile, Gori )06 e1 imi pormpie me x2] rapit y Xa) cy Au mpi ivy drráyray viqstiripó lari oracpíc s xal cágkvoTipor y xai &yiavripay, xal iy jutíLow jacpR xad rap Ahoic xui map: Gvbpaimroie roit voUV. éyouam, —- Cf. Off. III, 23. (36) De Of. V, ví —18«. Cf. de Fin. 10, 29« V, 23. Conferri merentur, quae de /ibera/itatis virtute dicta «um apud Garvium y 7. cit. 11, p. 120 sqq. C 3 22: F WA N'GLIGOITIÁBEN?RIES .riae, cum ardore commendat, et splendidissimum vocat Offcium. (1, 18.) Haec virtus; quam cozsideratam periculorum. suscepttonem et laborum gerpessionem nuncupat ( de Inys Hl, 54.) constat ex animi excelsi atque invicti magnitudine ct humanarum rerum cons temtione (37 ). Szoici fortitudinem dicebant virtutem propugnantem pro aequitate. Hanc laudat definitionem Cicero, quia animi elatio, quae cernitur in laboribus et periculis; $i justitia vacet, pugnetque non pro salute communi ; sed pro suis cujusque commodis; in vitio est. Fortes enim sunt et magnanimi habendi, non qui faciunt, sed qui propul« sant, injuriam: veraque animi magnitudo non in gloria, sed in factis, est posita. (I; 18, sq.) : - Fortem animum et magnum duabus in rebus cerni dicit 7u//ius: prima est rerum exs ternarum despicientia: altera actio, cum ita sit animo affectus homo, ut res quidem magnas gerat et utilissimas , sed etiam valde arduas, plenasque laborum et periculi Harum rerum splendorem omnem et amplitudinem , ct utilitatem ,. in posteriore esse dicit: caussam autem, et rationem efficientem magnos viros, in priore. Haec duabus sunt caussis: solum Aonestatem? bonum judicare, et ab omni animi perturbatione liberum esse; Post varia monita, secundum quae viro forti agendum est, fructuosiorem esse homi- num generi, ad claritatem. amplitudinemque aptiorem esse, contendit vitam eorum, qui se ad rempubl. et res magnas gerendas accommodaverant, quam otiosiorum vitam. Es- se autem magni animi, et fuisse multos etiam in vita otiosa, qui aut ,, investigarent ; » aut conarentur magna quaedam, seseque suarum rerum finibus continerent: aut, in- $4, terjecti inter philosophos et eos, qui rempubl. administrarent, delectarentur re sua fa- ,miliarij, non eam quidem omni ratione exaggerantes, neque excludentes ab ejus usu 4, suos: potiusque et amicis impertientes , et reipubl. si quando usus esset (38 )." lis, qui habent a natura adjumenta rerum gerendarum, abjecta omni cunctatione, adi- piscendos magistratus, et gerendam remp. esse dicit. lis magnificentiam et despicien- tiam adhibendam esse rerum humanarum, er tranquillitatem animi et securitatem. Ne tamen videatur omnes promiscue compellare ad rem gerendam, monet, non modo rei Aonestatem , sed et eíliciendi facultatem, esse spectandam , et nihil temere suscipien- dum ( 39 * ^ ^ Cum (37) Saepius &pud Ciceronem. animi celsitas et fortitudo cum rerum humanarum. contemtione junguntur:: e, £g. Tue, quaest, 1V, 2t, Off. MI, 27. (58) Verba sunt Ciceroni; , Off. 1, 26 extr. Cf» Garye, fum. 1]. c. p. 141. $0. 7 (39) De Of. 1, 19 — 21. Comparari possunt cum iis, quae in fine c. 2T, monet Cirero, ea quae lepide dispu- &at-Secrates contra. Glauconem , qui, juvenili ductus temeritate, sed imparatus, remp: capessere volebat, (AXe», Mem. EI, 6. Graev. hb. 4) i ^, DISSERTATIO JURIDICÉÁ. 23 ? Cum multi sint, qui arbitrentur res bellicas majores urbanis esse, minuendam hanc opinionem censet Cicero (40). Multae enim res exstiterunt urbanae majores clario- resque bellicis: parvi vero sunt foris arma, nisi sit consilium domi: satis hoc docet historia Graecorum et Romanorum, satis hoc illustrat ipsius 7w/// exemplum ( 41 ). Honestum ilud ,.de quo hic agitur, animi, non corporis, viribus effici , et totum in animi cura esse positum et cogitatione, docet; exercendum tamen corpus, e*t ita esse affi« ciendum , ut obedire consilio rationique possit in exsequendis negotiis, et in labore to» lerando: expetendam potius illorum esse laudem, qui ratione decernunt, quam qui manu certant; si vero utilitas hoc exigat, bellum non esse fugiendum, sed ita suscipiendum, ut nihil aliud, nisi pax quaesita videatur. "Tradit deinde praecepta quaedam , quomodo vir fortis sese in bellis serere debeat; veluti: non perturbari rebus asperis; praecipere eogitatione futura, non temere in acie versari,-sed , cum tempus necessitasque hoc postu« lant, manu decertare, in bello et eripiendis hosti urbibus, vitare crudelitatem , et sie inilia. Mox et illos repreliendit, qui, famae nimium largientes, magno remp. incommo- do afficere non dubitant. (I, 94.) Omnino autem iis, qui reipubl. praesunt, duo P/azomis praecepta tenenda esse monet. Primo, ut utilitatem civium anteponant suis commodis; ut enim gubernatori cursus secune dus, medico salus; Imperatori victoria, 'sic moderatori Reipubl. béáta civium viti, proposis fa est; ut opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit (42); deinde üt totum Corpus reip. curent, ne, dum partem aliquami tuentüf, reliquás desérant; quid tti modo rém perniciosissimam in civitatem inducunt, seditiones atque discordiam ;. tras dantque se totos reipubl., neque opes atque potentiam consectentur. Nec vero crimini- bus falsis in odium atque invidiam quemquam vocent: omrinoque ita justitiae hones- fatique adhaerescant, ut, dum «ea tuentur, quamvis graviter offendant, mortem quoque áppetant potus quam illa desersnt. — Dein dieit miserrimam omnino. esse ambitionem honorumque contentionem; nec cos esse audiendos, qui graviter irascendum inimicis pue tent;. nihil enim laudabilius, nihil magis dignum magno et praeclaro viro, placabilitate atque clementia, Omnem poenam contumelia vacare debere, neque ad ejus, qui puni- n ivtUT (492 Calcagnin, Disq, IX. p. 2c5, reprehendit Cicerosem , tanquam improbasset res bellicas. Sed Cicere hic non. pro falsa rejicit íotam opinionem , mintere tantur comatus est, et ostendere arma sine consilio nihil valere, Ipse enim rem militarem commendat ( Or. pro Mur. 9.) (417 In conjuratione , sc, Catilinaria , quam Innuit c, 2* extr, et Midd'eten. Leven. yan. Cicero 'T. lll, p. 359. In ilis siue dubio /imgwae pro /audi legendum, — Vid. Germhard ad ^h. /. (42) Cic. ad Att. VIIL, 12, De versibus ibi citatis vid, Cic. in JPisomem, 30. 14 F B A: NK;6G, 1,5 Gl Bi N.K.E.S tur, aliquem , sed ad reipubl, utilitatem. referri (43) neque majorem esse, quam cul pa (44). Prohibendum esse etiam ira in puniendo, optandumque, ut ii, qui praesint reipublicae, legum similes sint, quae ad puniendum non iracundia, sed aequitate, du- cuntur (45). Deinde postremo monet, in rebus prosperis superbiam, fastidium , arrogantiam , sum- mo opere esse fugienda, atque in iis maxime utendum esse consilio amicorum, hisque majorem etiam, quam ante, tribuendam esse auctoritatem , iisdemque temporibus caven- dum esse, ne adsentatoribus patefaciamus aures, nec adulari nos sinamus (46). Ad &nem perducta de fortitudine commentatione, sequitur, ex instituti ratione, ultimus officiorum fons, zemperantia et modestia. [ f 3 Cum locus iste, ut recte observat Garvius (a7), in abstracto et in notionibus uni. versalibus obscuritate quadam laboret, at vero, quod ad singularum partium attinet ex- planationem, certe sit praestantissimus,. paullo prolixius erit de co dicendum. In dis- cernenda enim Aozestate a decore, decoro uniyersali a singulari, quaedam inest difficul- tás, et illa caret perspicuitate Cicero, qua opus est ut res primo pede intelligatur. Decorum illud, quod Graeci zpéízow dicebant, ab Ao7zc5£o minime separari posse adfir- mat, quod enim decet honestum est, ct quod honestum est decet. Unde diversita- tem Aonestum inter et decorum facilius intelligi quam explanari posse censet. Quidquid enim ' (43) Quae hic vera sit Ciceronis de fine poenarum opinio, pró certo affirmare non audeo, Differre videtur & Platone, qui duplicem statuit finem, quorum primus est ipsius peccantis emendatio, et alter exemp/um , ut ceteri a talibus peccatis, quae prohiberi publice interest, poenae metu deterreantur. Ultimum illum Graeci mapzduyuua vocabant, ( P/ate, Gerg. T. 1. p. 525, ^. B. Gellius INv 4f. VI, 14.) Ficinus Platonis Commentator tertium ad- dit, mipapiav, Sive satisfactionem, drictotcdes a Piatone discrepat, exemplum rejicit et emendatienem , satisfactionemque poe- narum fines agnoscit ( Grotius, 7. B. et P. L, II. c. 20. 8.6. Huber, de jur. Civ. L. II, Sect. II. c. 5. 8$. 2.) Ci- cera vero hic tantum duos memorat fines , sarisfactionem, sive utilitatem Jatsi , et exemplum , sed ultimum priori antepo* mere videtur, quia. spectat utilitatem omnium et otium reip. (Grot. 7. 7. $.9.) (442 » Noxiae poena par est??. (Cicero de Leg. 1L, 20.) wt in suo vitio quisque plctatur." CF, Montesquieu, Esprit de Lois, Liv. 6. Ch. 16, Liv, 12, ch. 4. (45) De Off I, as. Cf. Seneca de Ira 1, 16. Garyey dnm. T. ll. p. 234 Sqe« (46) I, 26. (47) Arm. ete, T. IL p. 146. ,, Der lezte Haupttheil des ersten Buchs, welcher von der Tugend der Miszi- , gung und dem daraus entstehenden Woblstande handelt, in den abstracten und allgemeinen Begrifen am um- ,, deutlichsten, in der Ausführung des Besondren, der vortreflichste," DIISSERTATIO :JURIDI/JCA 9 a5 enim est, quod decedit, id tum apparet cum antegressa sit honestas: hoc est, si facta sint honesta, ex honestis exorta momentis, sunt decora., Sed, ubi hoc non ita sese ha- bet, et momenta, quie ad agendum impulere, prava, facta minime etiam sunt decora. Bionestas itaque est decori fundamentum: decorum) vero Aonestatis effectus et sequela. Decorum estilla pars virtutis, quae non recondita quadam ratione cernitur, sed est in- promtu, et sensibus tantum externis observatur ( 48 ). iDecorum ilud duplici distinguit ratione, estque ei : X. Generale, quodin omni honestate versatur, et sic definiri solet: quod consen. taneum sit- hominis excellentiae, in eo, quo mnatura,ejus a ceteris animantibus. differt, Hoc isitur decoro omnes continentur virtutes: in prudemiiz enim, in justitia, in for- titudine et temperantia , spectatur decorum, lI. Speciale, superiori subjectum. Pertinet ad singulas honestatis partes, et philoso- phi sic definiunt: ut id decorum sit, quod ita cum natura conveniat, ut in eo moZe- ralio et temperaniia appareant, cum specie quadam liberali. Haec decori. species Ci- ceroni videtur locis, temporibus, personis , aliisque delectibus circumscribenda: et ex eo decoro, quod poetae sequuntur, nos decoruz illud possumus intelligere: quoniam poee 1206, (ut Zoratius, A. P. 324. sqq.) xt Qui didicit , patriae quid debeat ,. et quid amicis, Quo sit amore parens , quo frater amandus et hospes, Quod sit conscripti , quod judicis officium , quae Partes in bellum missi ducis; ille profecto Reddere personae scit conyenientia cuique. — D Nobis autem personam imposuit ipsa natura, magna cum excellentia et. praestantia prae reliquis animantibus. ' Quocirca poetae, in magna varietate personarum, vitiosis etiam, quid conveniat et quid deceat, videbunt: nobis autem cum a natura constantiae, mode- rationis, temperantiae, verecundiae, partes datae, fuerint; cumque modum , quo erga aliós nos geramus , non negligere, eadem illa natura doceat: eflicitur, ut utrumque Zeeori ge- mus intelligamus. ( Off. I, 28.) In illo igitur decoro illa sola honestatis pars contine- tur, in qua verecundia, et quasi quidam ornatus vitae (49), et temperantia, et modestia j' omnisque sedatio perturbationum animi, et rerum modus cernitur, . Tem- (48) Garve, 1. cit. p. 153. i ] C49), Garvius in veri, b. 1, cum haec verba: quasi quidam ornatus vitae , ad omnes decori partes referenda putaret , *0:um locum contorsit , et sic reddidit, ,,Es ist noch ein Theil des tugendhafien Charakters zu untersuchen übrig 5 D » des- a6 F R A, NC I's C I D I N^ K'E S 'TTemperantiae tamen maturam , in his Offciorum libris, nuspiam satis Ciccro explicae vit. Videamus ergo, quid sit haec. virtus, IHam- virtutem ,' quam: philosophi: Graeci ecdQrosüvy) vocabant, Cicero solet multis modis. vocitare, cum Zemperantiam, tum mo derationem , noncunquam etiam odestigm ( Tusc. quaest, ME, 8.)5. et dcfinit illam virtue iem ; quae, in rebüs aut expetendis aut fugiendis, rationem ut sequamur; monet ( 50). Temperantia igitur nihil est aliud ,' nisi rationis in libidinem , atque alios non rectos im4 petus animi, firma et moderata dominatio (5r). Vox tamen zca&poróy4 plus notat, quam ut Latina zemperentia exprimi possit; Ciceroni igitur necesse "fuit, quo melius Romahis sententiam suam probaret, plura anquirere vocabula , et adhibuit zemperame ' Ham et modestiam , quae vocabula, quoad animi motus, sensum 74; sayporów4g exprie munt (52). Sed ad rem redeamus. -CDbcoruin ilud; dé quo nunc loquimur, secundum maturam esse, ostendere conatus ést Tullius. Officium enim, quod ab decoro ducitur, hoc proprium habere dicit, quod ducat' nos ad convenientiam" conservationemque maturae; sed maximam "decori vim: esse in temperantia, quod illa regat motus animi, et maturae eos accommodet, Duplex enim wst vis animorum, atque nátura: una pars in appetitu est posita, quam Graeci Gpuwv vocant, altera in ratione , quae docet atque explanat, quid faciendum fugiendumve sit, et illa vacare debet ratio temeritate et negligentia; nec vero quidquam agi debet, cujus. caussa non possit reddi probabilis (53). Deinceps praecipit appetitus animi coercendos sedandosque esse: nos non ad ludum et jocum generatos esse, sed ad severitatem pos- tius et quaedam studia graviora atque majora: inde tamen minime sequi, ommem ludum et jocum esse improbandum , si modo jocandi genus non sit profusum, nec immo- destum, sed ingenuum et facetum: duplex enim est jocandi genus: unum illiberale, poe tüláns, flagitiosum ; obscoenum: alterum elegans, urbanum, ingeniosum , facetum ( 54 ). Quo- ,9 derjenige, der allem unsern Handlungen Maasz und Ziel setzt, alle Gemiithsbewegungen innerhalb bestimmtot » Schranken hált, und'also Miiszigung , Bescheidenheit, und insonderheit den Wohlstand ( der gleichsam das aüszre . » Eléid der Tugend ist) hervorbringt." Facciol. ad h. |, alio intellexit modo , quasi Cicero dixisset , vcrecundian wirtntem non esse; sed ornatum vitae, ad virtutis decus et custodiam; sed neutra harum explicationum mihi pla» «es, Est enim ornatus vitae illa liberalis species et pulcritudo, quae in formae dignitate ,'in motu gestuque , cerni« Mur, et maxime distat a verecundia, cujus partes sunt non offendere homines, c. 28 extr. (Cf, Gernh, ed lh. 1, "(50) De Fim, 1, 14. et II, 19. vocat Jemperantiam moderationem cupiditatum , rationi obedienMm, cf, V, 23. Tute, Y,14. £N. D. Hl, 15. Off. Ill, 33. Stobaeus Ecl. Eth. P. J«. p» 10g. (51) De Invent. M , 54. C52) Haec latlus explicat Garyías, 4mm, T. IL p. 155 $qQ« | (53) De Off. 1, 29. De Fin. III, 17. ' £54) CL. ds Orat, M, 58 seq, DISSERTATIO JURIDICA, Ly Quoties quid officii sit, considerandum esse monet, quantum hominis natura pecudi- bus reliquisque belluis anteeedat. - Illa enim. nihil sentiunt, nisi voluptatem , - hominis: vero mens discendo alitur (55). Ex quo intelligitur, corporis voluptatem non. satis dignam esse hominis praestantia , eamque contemni et rejici oportere, Dein inquirit quid deceat uniuscujusque personam, vel a natura tributam , vel casu. impositam , judi- ciove adsumtam. Dicit enim , nos a natura duabus índutos esse personis: quarum. un£ est omnibus hominibus communis: altera singularis ; quae; singulis est tributa. | Ut enim in corporibus ét formis magnae sunt dissimilitudines, sic in'animis etiam majores exsistunt varietates. Quod multis probat exemplis, in utramque pasen ex: historig Graeca et Romana petitis (56 ). £u TORT GT: Quamvis variae sint naturae morumque dissimilitudines, tenenda tamen.;sunt.$ua cuie que, non vitiosa, sed tamen propria. Nihil enim faciendum (contra id, quod postulat na- tura omnis in universum; ita ut, etiamsi sint alia graviora atque meliora, illa non irit imitanda, nisi nobis sint propria, et studia nostrà naturae .nóstfae regula sint metien- da , quia nihil decet invita AMineryz (57), id est, adversante et repugnante matura, Ratio est, quia aequabilitas cum universae vitae, tum. singülarunr actionunr, in:qua;cone sistit Zecorzüm., conservari nequiret, si, aliorum adsümta matura, omittamus. iostram; ita ut in actiones, omnemque vitam, nullam 'discrepantiam conferre debeamus.. Atque hanc diversitatem naturarum dicit tantam habere vim; ut nonnumquam. mortem sibi ipsi consciscere alius debeat, alius in eadem caussa non debeat; unde laudát 44. Carfo- fis manus sibi inferentis factum (58). Suum quisque igitur noscat ingenium, acrem- que ud - 1 , ' *& »upl a (55) Imitari. videtur Zrcratem ad Demen, p. 8. ed. HFolf. ,, và pir espera vo evt paie móng, 3 P1 dux mas a cmoOUdaoc Meytig alfigUas miQíxt." aba (56) Off. 1, 30, ibi Interpretes, 3 K57) Horatius , de 44, P. 385. Tw nihil invita dices facieive "Misery 9 0 0o o! ete 4 (OP ) (58) Stoici , qui vitam inter &£izeópa ponebant, docebant , sapienti non tantum ficere sed des ut'é vita abl. tet, si forte cum dignitate et virtute retineri non posset, Cvid. Cato apud Cic, de Fin. in, 2e !Senéca ; Eg. 20, 26, 70. Lipii Manud, ad ghiles. Sroic. L, 1L, Diss, 22.) Sroicam illam doctrinam récepisie! videntnr je« Komani. Uipianu: enim putat im L. 9. $. 7. D. de Pecul. naturaliter licere in corpu: suum saeyire, His caussa autem devis, velü- ti taedium vitae, valetudinis adversae impatienuia, vel jactantia, sufficiebat, CUP. L. 6. $. T D. de injust,' rupt. irr. et Marcian, in L, 3« $. 4. D. de bon, eor. qui ante sent, [n Bynkerihoek , Obs, Sur. Lib. "m c. 4) Num Veto Cicero. autocheiriam probaverit, an improbaverit , non satis constat. J- M. Heéutinger ad h. |, putat , cuiii Stéi- «orum sententiae obsecutum esse, sed tamen aliter cogitsse , ex Somn, Scip. c. 3. Sed, quomodo intelligi debeant, , docent alia loca Ciceronis, ut recte. observat jy, P. Heusinger ita ut appareat, Ciceronem certis n casibus auteblei- "riam permisisse. Elegans certe hac in re locus est. Twic, 1, go, ubi edam "Catonem laudat, ' - Caussas, c cur Seti Da ls $5 F RA. N!CG IS C I BIN K'ES que se et bonorum et vitiorum judicem praebeat, et, ad quas res aptissimi erimus, im jis. potissimum: elaborabimus. Duabus istis. personis , tertiam. et quartam esse jungen, dam: censet Zu//ijus. "lertiam imponunt casus et tempora; nam regna, imperia, nobilita- te$, honores, divitiae, operaeque, quaeque his sunt contraria, in casu sita temporibus gübernantur. Quartam vero ipsi eligimus : alii enim ad. philosophiam, alii ad jus civi- le, alii ad eloquentiam sese applicant (59) etc. Alii laudem paternam imitantur, alii ad- dunt.aliquam suam Haec igitur omnia, cum quaerimus quid deceat, complecti animo et'coógitatione "debemus. : Inprimis constituendum est, qui nos, quales, et in quonam vitae -genere, esse velimus. Plerique parentum. sequuntur studia, alii; multitudinis judicio feruntur, nonnulli sive felicitate quadam sive bonitate naturae, sive parentum. discipli- T3; féctam vitae secuti suut viam, ln his omnibus videndum est, quiddeceat, et cura adhibenda; ur:gonstàre;in vitae perpetuitate possimus [nobismet ipsis, nec in ullo. officio €laudicare (60 ). "Sequuntür monita de iis, quae adolescentiam et senectutem maxime deceant; deinde magistratus personam qnae deceant, quae privatos, quae peregrinos. Sed, cum haec di- lucida sint, et jam satis ab interpretibus explicata ( 61), non est, quod diu moremurg et trànsimus. igitur ad: illud decorum , quod, in motibus externis, cujusque personae, cernitur. : Illud; positum. docet tribus in rebus, formositate , ornatu ad actionem apto, et ordines quos: locós per singulas absolvit partes (62). De formositate et ornatu conjuns ctim fere, de ordine c. 4o sqq. agit. Quod ad /ormositatem , quae etiam yereeundlae:nos : . nl- et plerique Remamortm tanto. opere cutocheirjam dilexerint, exponit GCaryige , 41nm. T. II. p. exo sqq. et Teneemann , Gesch. der Philoi!, T.1V. p.145 sqq. ^ Quod attinet ad exemplim Catonis quod ad illustrandam sententiam hic "allert Cicro, egregie est adhibitum; vid. Garyius, L c. p. 214 sq. ubi Catonis suicidium dijudicat, Add. JM, Srwarf, . Rom. Geschied, (T. XVII. p. 141 sqq. (59 ) Uff. 1, 32 et 42. (60) Of. 1, 32, 33. Licet Tullius h. . prolixe agat de constituendo: vitae genere, non sine ratione 'quaeri forte ,P95sit,, quid intelligat per vitae genus? an sit professio artis cujusdam , ut ita dieam , num vero mores et instituta? Ai utraque ? Qn: mis ex ipsa rerum natura Ciceronem magis de prima specie dicturum fuisse censeamus, de posterie- Jc tamen cogirisse yidetur. Quid enim alias huc faceret exemplum Herculis Predicii ex memorabilibus Xenophon- LN desumtum ? Hoc "magis ad mores perinet, deinde quod iultio cap. $2. vitae genus , post ea [cap. Sq. morer imifi- Mee" vocat: denique hortatur ,, si quis se errasse intellexerit in deligendo vitas gemere , faciendam esfe morum ia- quirutlonumápre mutationem. Huic tamen adhortátioni nemo facile parere potest, si vitae genus notet professionem sur; munns, Facile tamen procedit , Si mores et intituta intelligamus, Garviu: , /« c, p. 222, Sqq. $i, Off. I, a4. ubi interpretes. (62) De hac divisione, in qua non conveniunt Stoici, adeatur Cl. Jyttenbach , Bibl. Crit. Vol. II Part. . p. 79, elt. a. Ger»h, ad L $5 Adde annotara ab acutíssimo Garhie » meiis iue yartioni subjectis , T. ]- p. 108 sq. et fmm. T. M. p. 170 $q. ^ DISSERTATIO JURIDIC ZA. 29. mine pro scientia decori in motu et habitu corporis, sive ordine in habitu et motu corporis, venit (63), praecipit homines, qui naturam sequi debent, ad naturae prae- Scripta verecundiam suam temperare debere. Quae enim matura occulit, ea removenda. esse ab oculis, neque audiendos esse docet Cy;cos , aut eos, qui .Szo/cí fuerunt paene Cynici (64), qui reprehendunt atque irrident, quod ca, quae turpia re non sunt, no- minibus ac verbis flagitiosa ducamus: ill autem, quae turpia sint, nominibus appelle« mus suis (65 ). Deinde monet, statu, incessu, sessione, accubitione, vultu, oculis, manuum motu ,. servandum illud decorum; quibus in rebus duo maxime sunt fugienla, ne quid effoemi- natum aut molle, ne quid durum aut rusticum sit. Deinde de pulchritudine , de arzezz, de motu corporis , de colore ,.de munditia , de eressu, de viorationis (quam duplicem, alteram contentionis , quae versatur in disceptationibus judiciorum , concionum , senatus, alteram. sermonis statuit, quae versatur in circulis ,. disputationibus, congressionibus familiarium et conviviis) de voce, de pronuntiatione, de jurgiis, de domo principis et honorati viri, similibusque (66) multa praecipit: quae singula explicare, brevitati cum studea- T»us, non possumus, potius ad praccepta de Zecóre transeuntes , quod conservandum. sit in rebus agendis et administrandis negotiis (67). Haec sunt tria: 1. Ut rationi pareat appetitus. 2. Ut animus verset , quanta illa res sit, quam efficere velimus. 3. Ut caveamus, ut ea, quae pertinent ad liberalem speciem et dignitatem , moderata. sint. Hactenus de forma et ornatu egit Cicero: nunc ad tertiam partem , ozdinez neme pe rerum et opportunitatem temporum accedimus ( 68). Hanc virtutem. /z0 süzuplay , Stoici vero eüratia» , vocabant: ipse Cicero ordinem re- Tut». (65) Vid. Zndronicus , cit, a Casaub. ad Theophr. Char. C. 4. et a Graevio Ah. f. ( 64 )- Steici. cnim: € Schola Cysicamanarunt, miultaque sunt inter eos communia dogmata. 7uy. XIII, 120. Et qui nic Cynicus, see Stolca dogmata egit 44 Cyhicis fuzica distantia ————9 (vld. Lips. ep. cir. L. Y. Diss. 18.) (65) Cicero Off. 1, 25: ,, Latrocinari, fraudare, adulterare, re turpé est, sed dicitur nom obscoene: liberis », dare operam, re honestum est, nomine obscoenum." Dissentiebat TLeodorus, à8ir, 4dristippi familiaris , qui statuebat: ,, x»édry m6, oxi pnorygbmity , xai laporux Tuy (9 xarpas jaxdiy yàp wir mobmoy aioxpiy dízu." vid. Diog, Laert. L,ll.$. 99. Hesych. Miles. im v. Theod. — Cf. Seldenus de S. IN, L. 1, €. 7. p. 89«. Cl, Schulting , AVotis ad Tit, D. de yerb, Sign. a V. Cl. Smajlenburg editis, p. 21 sq. ( 66) Of. 1; 37, 39. (67) Of. 1, 39. (68) Ibid, 1, 40. 3o F R ANCISCI BIN'-K.ES rum et opportunitatem temporum , sie scientiam ordinis et loci, ne adspiremus altius, quam deceat, nec evagemur latius; vel uno exprimit vocabulo, scil. s odestig: qua voce^ complectitur tum gerpíoryrx , tum ejrzLiz»: duplicem enim facit modestia; :' alteram, in* qua modus inest, quam Graeci pecplorgra -Vocant: alteram, in qua ordinis est consere vatio, quaeque est jS/oicorum sóratia: et certe Latini sermonis paupertas est caussae,' duas hasce species non a Cicorome distingui singulis verbis (69). Hanc 'virtutem* Stoici definiebant: scientiam earum rerum , quae agantur, aut dicantur, loco suo colloe: esndarum; ita ut eadem vis ordinis et collocationis esse videatur. Ordinem enim definiunt compositionem rerum aptis et. accommodatis locis. Locum autem actionis opportunitatem: temporis esse dicunt, quam Graeci süxziplay , occasionem Latini vocabant; et ita factum" est, ut ebrafla sit scientia opportumitatis idoneorum ad agendum temporum ( 70). Ipse CiceroY fatetur, eandem essej posse prudentiae deRnitionem. |, Poterat tamen" Cut Gernhardi clarissimi verbis utar) , e£ debebat, me virtutum. diversarum , tnodese v "iac et prudentiae, eadem videretur. definitio, id significare, quo altera, ab altera: » diferret; quod Hottingerus, adversus Garvium, de Aec loco disputans, vidit esse im » €0, quod modestia, cum opportunitatem. temporum curer, mom yult decori senium of- » fendere; prudentia quidquid agit, id suscipit cum facillima et certissima ratione, » fum tempore idoneo." Sed, ut redeamus ad Ciceronis argumentationem, Incipit ab eo, quid pro loco ac tempore deceat dedeceatque. Monet, igitur talem ordinem actionum. esse adhibendum, ut, auemadmodum in oratione constanti, sic in vita, omnia sint apta inter se et convenientia. Deinde; ut in fidibus musicorum aures vel minima sentiunt, sic nos, si acres ac diligentes esse volumus animadversores vitiorum , magna saepe in- telligimus ex parvis, veluti ex oculorum obtutu, et ex toto vultu, et voce similibusque: ex quibus facile judicabimus , quid eorum apte fiat, quid ab officio naturaque discrepet: neque non esse incommodum , quale quodque eorum sit, ex aliis judicare ;. ut, si quid de- deceat in illis, vitemus ipsi ( 71). Praeterea docet, quid et quatenus aliorum judicio agere deceat. 1n rebus dubiis con- Su». (69) Casaub, ad Thecphr, Charatt, c, 12. (70) Cicero. opportunitatem. et occasionem. eadem existimat, licet re maximé diversa. Bene hanc differentiam *xposuit Garvigr, L, c, T. ll. p. 177 sqq. ubi inter alia dicit: ,, oppertunitas drückt die Convenlenz einer Verdme » dérung zn den vorhergehenden und nachfolgenden aus; eccase die Dependenz derselven von den Zusammeme » kunft mehrere vorhergehenden." (23) Ds Of. 1, 41. *4& 1$ La DISSERTATIO JURIDICA . 3r sulendos esse doctos homines et usu peritos, quorum vita perspecta est in rebus ho- nestis: sed videndum non modo, quid quisque loquatur, sed etiam quid sentiat ct qua de caussa, - Sequitur tractatus de artificiis et quaestibus, qui et quatenus deceant, pro ratione tempo- risetloci. Primo improbat quaestus, qui in odia hominum incurrant, ut portitorum et foeneratorum (72). llliberales vocat quaestus mercenariorum , omniumque , quorum operae, non artes, emuntur; sordidos, qui mercantur a mercatoribus, quod statim vendunt. Opiti ces omnes in sordida arte versari, minimeque probari posse ullas artes, quae sunt ministrae voluptatum (73). Artes tamen, quibus major inest ars , prudentia et utilitas, veluti me« dicina ( 74). architectura, doctrina rerum honestarum,, honestas existimat: mercaturam , si tenuis sit, sordidam 5 sin magna et copiosa , non admodum vituperandam: omnium autem artium nihil agricultura mclius, nihil dulcius, nihil homine dignius (75). Haec omnia singulatim explicare, non fert disputationis angustia, et post brevem come parationis honesti cum honesto tractationem , hoc caput finiemus, » : In .€72) De Of. 1, 42. Cf. Garve, Tom. II. p. 278 sqq. De rortitoribus, foeneratoribus, et mercenarils , vid. Uraevius 4d b. I. 7. IM. Heusinger ad h. 1. et ad 1, 25. De foeneratorum fraudibus, et legibus ad illas coércen» 4a5, vid, IVeodt de Foem. et usuris, L. II. c. 4. Cf. Sensca de Benef. VIL, 10e (73) Veluti. cerarii , Janii , coqui , fartores, piscatores C Ter. Eun, 11, 24 26, ubl Donatus. Coquum vilissimum af» 3iguls mancipium vocat Liv. XXXIX, 6. De saltatoribus vid. erudita nota Graevii ad h. /. et 11, 25; quem etiam wide de Judo talarios cui add. Casaub. ad Sueton, Zug. 71. Legibus jam Ciceronis tempore vetitus fuit /udus talarius s vid. Cfc, Phil. Il, c9. Add. P/aut. im. BIil, Glor. 1l, 49. . Herat, Od. MI, 24, 58. De eo latae fuere leges Ti;ja; Publiia et Cormelia, quarum mentio in L.3. D. de Z4jear. Licet incerta slt aetas, reip. liberae temporibus la» tae videntur. "Vid. Gravina, Orig. Jur. L. IIf. c. 105. p.l443. Bachius H. jJ. L. ll. c. z. sect. I. 6. 95, 97. 4f. Bexman, Diss. inaug. de Legibus Rem. sumtuariis (Lugd. Bat. 1816.) p. 52 sq* Omnino videatur Zarbeyrac s Traité du Jeu, Liv. III. ch, 1. WV. 7. et inprimis ch. 9. S. 9 sqq. ubi merito reprehendit Graevivs, qui dicit in nota , 3las constitutiones tantum pertinuisse ad aleam Jucri causta, — Cf, Doct, oh. Jac. Lind, Diss« ad Tit. f. do. Aleatoribus (1- B. 1816.) p. 18 sqq. (d 74) Licet Cicero hic medicinam inter artes honestas recenset, illam. tamen servos et libertos exercuisse dubio wücat, cum e Suer, in Cal. 9. Seneca de Benef, II, 24. et JCtorum fragmentis, tum ex amtiqui aevi monumentis, Quaedam hac de re ex JCtorüm fragmentis collegit JVeber , v. d. Natürl. Verbindk $.17 sq. Sq. p. 45 sqq. — Heimec- sims , Synt, fni, Rom, L.l. Tit. 25. S. 19. €75) Mercatura antiquis Romani; ignominiae fuit, Ieimecc. A c. L. IV. T. 7. $. 1. Cic. ipse, in Lib III. de Ae». ap. IVor, Mare, v. 35 , dicit ,. Pheenices primos mercaturis et mercibus suis avarftiam , et magnificenriam , et inexple- » biles cupiditates omnium rerum, apportavisse in Graeciam," Caussas contemtae a Romanls mercaturae reddit Doct. G. Zrinder à Brotdis , Vader, Magaz- 'T. 1I. p. 377 sqq. Cf» Robertiom Gesch. yan dimerica s T, Ll. py 27 $90» Montecquieu , Esprit des Lois, L« 21« chap, 10 suiv. 2 F R-CACN CGUECS (QUURTSTBUTJ N'UK AES In fine hujus libri inquirit; quaenam quatuor illarum honestatis partium , de quibus adhuc egit, sive quodnam officium, ceteris sit anteponendum 5 sive, ut ipse dicit, facit compara- tionem 407e5t, et de duobus Aozeszis utrum Aonestius, a Panaetio praetermissum, — Thesi , quam hic proponit Cicero, nemo , nisi egregie fallor, non adstipulabitur. peiora esse ma- turae ea officia, quae ex conseryanda hominum societate, quam ea, quae ex cognitione du- cuntur. Cujus studio a rebus gerendis abduci contra officium est. Varia adfert argumenta ' ad probandam sententiam: quae huc redeunt. Naturae cognitio et sola contemplatio homi- nem, quamvis ei omnium rerum adfluant copiae, quamvis omnia, quae cognitione digna sunt, summo otio secum ipse consideret et contempletur, tamen, si solitudo tanta sit, ut homines videre non possit, efficere non possunt beatum. Homo enim ad societatem , et ad iliius promovendam salutem, natus est. Alterum est argumentum, omnibus minus perspi- cuum, et magis, utita dicam, philosophicum; et primo obtutu magnus noster sibi obloqui videtur. Sapientiam enim vocat omnium virtutum principem, et nihilominus omnis scid/ís , scientiarumque cunctarum, notitia ei non est omnium Officiorum primum. , Hoc auribus animisque absurdum! Si enim rerum divinarum atque humanarum scientia summa sit vir« tus, sequitur earum rerum studium, mnaturaeque cognitionem , summum esse officium, Sed hanc objectionem bene refellit. Cicero. Sapientia enim , quae summa est virtus, caussas explicat, quibus divina et humana continentur, ideoque Deorum atque hominum communitatem complectitur. Erszo officia, ex communitate fluentia, ceteris sunt prae- ferenda. Omnis autem cognitio manca est et imperfecta, nisi tendat ad tuenda commo- da hominum; et pertinet igitur ad societatem humanam: haec igitur cognitioni est ante- ponenda, quae quidem intellectum ornet, sed nihil communi utilitati adferat edm ei tium argumentum est optimorum virorum judicium , cognitionem postponentium , si patriae, parentis, amicorumve, periculum nostrum exigat auxilium. Quartum petitur ab lis, qui, studiis dediti, ab augendis hominum utilitatibus et commodis ideo non reces- serunt; neque solum vivi ac praesentes discendi cupidos docent et erudiunt, sed idem mortui etiam literarum monumentis adsequuntur. Hac item de caussa, loqui copiose, modo prudenter, melius esse judicat, quam vel acutissime sine eloquentia cogitare, quod eloquentia in foro servit societati. Quintum ab ipsa societatis origine est repeten- àunm. Atque, ut dicit: , apium examina non fingendorum favorum caussa congregan- » tr, (76) Haec dicit praesertim in Peripateticor, a quibus Gllus instituebatur, quibus maxime placuit vitae degendae. ratie guists , in cantcmplatione et cognitione posita rerum, Cic, Fin, V, 4. DISSERTATIO JURIDICA. 33 » tut, sed, cum congregabilia natura sint, fingunt favos: sic homines, ac multo ctiam » magis, natura congregati, adhibent aszendi et cogitandi sólertiam. Cujus dicti sen. ;sus huc redit-.(ut bene vidit Faceío/atus). quemadmodum apes: non favorum caussa «congregantur, sed quia natura congregabiles sint, in commune sui generis bonum favos "ingunt; ita; homiues, natura sociati, in commune. societatis bonum, operam et cogita- tiones conferunt (77 ). Cognitio igitur, ne sit contra naturam, vacare non debet ac. -ione, in qua societas hominum posita est. Sic etiam magnitudo animi, remota com- -munitate, fera est et immanis. . Cum hactenus officia actionis cum offciis cognitionis comparaverit: cum autem mo- .destia et moderatio contineant actionem et cognitionem , nunc quaeri posse inquit: num haec communitas semper his virtutibus sit anteponenda, Rejicit illa omnia, quae illis Tepugnant, ita-ut viro sapienti -nihil unquam suscipiendum sit, ne tuendae quidem pa- iriae.caussà, quod pugner.cum honestate. Sequitur totius comparationis conclusio: ea officia ceteris praecellunt, quae posita sunt in agendo ad societatis commodum. — In illa autem communitate sunt gradus officiorum , ex quibus, quid praestet, possit intel- ligi, ut prima Diis immortalibus, altera patriae, tertia parentibus, deinceps gradatim reliquis, debeantur (73). Ad seeundum igitur librum accedamus ; illumque exponere- &onemur, , 1 QOUA PUT -Q.UAR TUM DE UTILI, Da initio libri prizi Cicero , secundum officiorum genus pertinere ad vitae commoditatem jucunditatemque , ad facultates rerum atque copias, ad opes , ad poten- ! tiam , C772 Hic sequitur. Ztrijotiem, qui hominem vocat animal zowr;xór, sive a natura ad colendam societatem factum. Differt philosophia P/aroris, quae docet necessitudinem condidisse civitatem, ( Graeyias ad h, ^.) €28) D« Of. 1, 43—4s5. Ad quae Capita vidd. egregiae explicationes Garyii, afmzerk, T. ll. p, 2 €t 3 Sqd« E E71 F R & N. C S CI B Li We-K'H.Ss tiam, quibus homines et se possint juvare et suos, quae deliberatio ommis in rationem- utilitatis cadit. in libro igitur secuzde, de utilitatis officiis, rationis praeceptis mode- randis, ita agit, ut, leviter ceteris tractatis,. quae hominibus prodesse possunt, quoniam. homines hominibus utiles sunt, vel noxii, inprimis doceat, w Aominum studiay aed amm glificationem nostrarum rerum parata, excitemus et teneamus :: Primum videamus j; quae- mam Ciceroni utilia videantur. ; In tractanda illa commentatione , non multitudinem , pravumque hujus. morem; A07c:/d« iem ab utili segregantis, sequitur, quae constituit, honestum esse aliquid, quod non uti-- Je, utile, quod non honestum; (qui hoc putant, pervertunt Juris Naturae fundamerita , feque ulla majer pernicies hominum vitae potest afferri ( &)) sed potius. Socrazem, Platonem, Zenonem, aliosque, qui utilis et honesti notiones, suapte natura conjunctas et inseparabiles (2), cogitatione tantum distinguunt, et sic ratiocinantur: quicquid jus- dum est, id etiam utile; quod: autem honestum , id justum est: ergo, quod. honestum, Wiile esi. Hinc tamen colligi non potest, eas notiones natura quoque esse distinctas. Vidimus igitur utile esse, quod honestum: nunc ad divisionem progrediamur- vrais, Suae ziiliz sunt. i cia Illa duo in genera dividit :75////us * sunt enim partim inanimata, partim animata — trema iterum sunt aut ratione carentia, veluti Pru/z, aut ratione praedita; quorum due sunt genera: unum Deorum: alterum bominum. Deos autem placatos, sive utiles, fa- Ciet pieias et sanctitas (3). Deinde homines maxime z///es esse possunt. Rerum vero, quae noceant et-obsint,- eadem--est-divisio, sed, cum Deos nocere non putent $/oíci (4), his exceptis, homines sibi nocere invicem maxime possunt. Nulla | . ; enim (1) De 0f. H, 5. III, 28, (2) Has re ipsact natura sua separari non posse ait Cic, de Fi. IIl, 1: ,, Gravissime et verissime defenditur, » mBunrquam aequitatem ab wrilitete posse scjungi: et,'cuidquid aeguum jurtumque esset, id etiam hezestum :. vicissime s» Qu6, quidquid esset hometum , id jasrum ciiam atque aequum fore." (3) Garve, Znm. T lil p.17. ,,Es musz uns nothwendig sehr seltsam scbeinen, Gott in der ganzen Ab- », hindlung von den Pflichten nirgemds genannt zu sehn, als da, wo die urs niü:zlichen Dinge hererzáblt und ein- » Eetheilt werden, cet" Licet haec objectio vera sit, negare tamen non possumus, Ciceronem 1, 45 diXisse: Prima officía Diis immortalibus deber? 5 sed ruspia:n prolisius de iis agit, De 2ierate et senctitate vid. Garye 1, e, lec B. P. yan W'oele Schelten, Diss. cit. p. 70 sqq. T ' (4) De Off Vi, 28. ,, Nüri iratüni timemus Jovem? at hoc quidem commune eit omufum plilosóphorum, mon $» eoram modo, qui Deum nihil bibere :psum negotii dicunt, nihil exhibere alteri: sed eorum etiam, qui sempef , agere aliquid er moliri volun', nunguam mec irasci Deum, nec nocere." Epicurei enim , qui dicebant, Deos ihi] agere. / Sewec. de Bem. IV. 4. puce, C. 12. Cic. de IV. D. 1, 17, 20, 44.) Sreici vero, qui Deos «emper aliquid agere et prospicere docebant, iisque providemtíam et mundi arbitrium tribuebant, ( Lips Phys Stef. L.. Diss. 21. Pam W'eele Schwen |. 1 p.81, aion' Deum nec obesse velle nec posse. (Se»ea , d« Ira 11 27. Ep. 95. Lipt, |. c. Diss. 10. 7. DM. Heuiivgtr ad Off, lll 29. m NN H "ü E " DISSERTATIO JURIDICA. 35 enim tam detestabilis pestis est, quae non homini ab homine nascatur. JDi/caearchus enim , philosophus Peripateticus, in libro suo de énteritu hominum (5). Cicerore teste, ceteris «collectis. caussis, eluvionis, pestilentiae, similium , probavit, plures dcletos homines ho- inum impetu, vclut bellis, aut seditionibus, quam omni reliqua calamitate. Homines sibi invicem prodesse posse, et inde aliorum animos nobis esse concilian- dos, probat ex mutuo auxilio, quod homo homini in societate praestare debeat. Plera- que enim, quae inanima dicuntur, hominum operis effecta sunt, quae non haberemus, nisi manus et ars accessisset. Deinde ne fructus quidem et commoditates a bestiis per- cipi potuissent, nisi homines adjuvarent; nulla valetudinis curatio, nulla mercatura, na- vigatio, agricultura nulla, nulla artium multitudo inventa , nullae urbes, nulla jura, nullae leges, multaque alia non essent, sine conspiratione et consensu hominum. Cum igitur dubitari nequeat, quin homines plurimum hominibus et prosint et obsint; pro- prium hoc esse virtutis monet, conciliare animos hominum et ad usus suos sibi ad- jungere. Quae studia hominum ad augendas res nostras promta ac parata, non aliter quam sapientia parari (6 ) et virtute. Quae sequuntur de divisione y/rtu£is in tria Ca- pita, quibusdam viris doctis insititig videntur, cum supervacua sint, et yizzutezm (L. I.) Saepius diviserit in quztuor (7). Pace tamen tantorum virorum secus mihi videtur. Si enim animo advertamus Ciceromi;s argumentandi methodum , haec salva esse possunt. Solet enim Cicero cujuscunque sententiae vim et rationem altius repetere: sic, animos hominum sola virtute conciliari , ex ipsius virtutis natura probare voluit. taque ut (Ll, 4, 5.) Aonesti quatuor posuit pattes, sic hic tres virtutis species posuit, quarum prima esset prudentia, posita in perspiciendo , quid in quaque re verum sincerum» que sit; — secunda continet officia cujuscunque erga se ipsum: ut nempe quisque cohi« beat motus animi perturbatos, quos Graeci za vocant: — et postrema, erga alios, quie bus cum congregamur ( 8). At non tantum virtute hominum studia concilianda sunt; verum etiam magnam vim habet fortuna in utramque partem, res secundas vel adversas. Illae oriuntur ex rebus inanimis et bestiis, aut ex vi factisque em/iuzm ratione praeditoe rum et libertate gaudentium. Priores casus sunt rariores: posteriores vero, quamquam fortuiti, tamen sine hominum opibus et studiis neutram in partem effici possunt ( 9 ). ix His- (5) Off. VY, s. Seneca Ep. 103. De Dicaearcho Heusirger ad h. |, Ernessi in. Ind. Hist, im y, — gomius de. Yeripths bir, Phil L.lY. c. 16. Krug Gesch, der. Phil. $. 99. No. C, p. 274 SQ : (6) De Off. V, 4, s. (7) Ita sentit Zaccio/atus; cum eo S. IM. Ieusinger ad. h. T. (8) Vid. Gers^ard, h. 1. Garye , I. cit. T. lll, p. 87 sqq. (9) Mlustrat baec exemplis Garve, T, Ill, p» 09 sqq. E 2? 36 F R' A'N 6G 1'S CI, ^B $ N^KR/É s Hisce praemissis, transit ad praecipuum hujus libri argumentum , ut ostendat , quohiam modo hominum studia ad nostras utilitates allicere atque excitare possimus. Hac in re IIL dat praecepta. I. Illa studia nobis esse adjungenda et retinenda, non metu, sed amore. 1I. lla studia nobis concilianda multitudinis bcnevolentia, et opinione gloriaé et fidei. llf. Liberalitate, non mercede aut pretio. Quae singula accuratius videainüs, L. De amore nobis agendum est. Incipit, ut par erat (10), ab iis, qui reip. praesunt, Caussae, quibus homines sese aliorum imperio subjiciant, hae videntur. Quidam sese subjiciunt ben:volentia, aut beneficiorum magnitudine, aut dignitatis praestantia, aut spe sibi id utile futurum: alii vero aut metu aut spe largitionis capti: aut, postremo (quod^ saepe in rep. Romana ) mercede conducti, Omnium autem harum rerum nihil aptius ad opes tuendas atque tenendas, quam diligi, nihil magis alienum, quam timeri; nam,- ut egregie dixit Seneca. (de Clem. I, 19.), unum est inexpugnabile munimentum , amor civium. Malus contra (ut inquit Zw//zs) diuturnitatis est custos metus, contraque benevolentia fidelis et ad perpetuitatem. — Tyrannis, docet adhibendam esse saevitiam 3 in libera vero civitate metu nihil dementius est: quamvis enim dimissae sint leges, quamvis timefacta libertas, emergunt tamen haec aliquando, aut judiciis tacitis, aut oce cultis de honore suffragiis (11) Non tantum ad incolumitatem hoc plurimum valet; sed etiam ad opes et potentiam id amplectamur, ut metus absit, caritas servetur: ete-' nim, qui se metui volunt, a quibus metuantur, eosdem metuant necesse est (12). Hoc satis declarat omnium Tyrannorum et libertatis. obpressorum inquieta vita ( Off. IT, 8. )- Sed, eum Ciceroni patria nihil esset carius, nemini mirum videatur, illum ab ea praeci- puum petere exemplum ad argumentum suum comprobandum. Imperium enim, inquit, Romanum, quamdiu beneficiis tenebatur, et pro sociis, aut de imperio , bella gere- bantur, exitus erant bellorum aut mites, aut necessarii. Lktaque patrocinium orbis ter- iae verius, quam imperium , poterat nominari. Sensim autem imminuta hac consuetu- die (10) Of. TI, 6, 7. Quae hic de arte imperandi dicit Cicero, eo valent, ut probaret , amorem firmissimum esse imperii fundamentum. Cf, Gerve , nm. l. c. p. ioo. sq. (11) Difficile est dictu, quid intelligat Cicere j«diciis taciiis. Sine dubio significare vult judicia Pop. Rom. de potentioribus, qui impetum sibi parabant, quae facüs, signisve tacite populus indicabat. Faciolatus laudat hac im ye Saetom. Caes, So. et Gernhardus Cic. ad 4ftt. M, 19. IV, 16. Oculis suffragii forte respicit ad Trib. pl. — Caoess- fium et Dlarullum, qui, a Caesare e Senatu. moti, et de Tribunatu dejectí, pop. suffragiis Coss. creabantur (Suet, J. 1.) aut respicit ad 7M. Lepidum, qui, Sy//a Dictatore, eo invito Consul, creatus est. (P/ur. Sylla p. 473- Pompe. P. 626. Cf. Garye, Praef. ante noy, vers, edit. , p. 23 sd«. Graeyius h. l, qui merito ZurneHi rejicit sententiam, ) (12) $enica, Clem, 1, 12, 194. Plin, Paneg. C. 4g« " & yis £&€ElR'TATIOS?JURIDILÉCA.!' $7 diit, petitüs "post Z. i$y/74é' viétoriam amissa est: desitum eni est videri quidquam in sócios"inlquiüt , Cut exstitissct dn' cives tanta crüdelitas ( r3). Hinc deplorat suo- rüm temporum miseriam ;' et ob has injurias, et tot impune commissa scelera, &oma7o$ jure plectiautumàt; -ex illa-Hicentia »bellorum civilium reperit semina, et ouines clades ; quibus "fracta est resp. Rómana éo tribuit, quod Aomani magis nmketui, quam. cari esse et ' diligig maluerunt. C.elcull D 7 3 Cuin disserere voluerit quibus rebus possimus facillime eam j- quam volumus, et cujus tanta est vis, adipisci cum honore et fide; caritateuí: sporité' venit ad"amicitids. 'Cet-' tum enim est, idque et primum et. maxime mecessatium , familiaritátes habere fidas aman- tium nos amicorum ét nostra mirantium (14). Aeque enim' omnes 'hdigent amicis; honorej gloria et benevolentia civium , fortàsse non aeque ommes egent; sed tamen; st cüi haec'suppetant, adjuvant prae ccteris rebus ad amicitias: comparandas. -Sed cum hac de re prolixius egisset in libro de zimicitia , hic plura La ssi MHiEcesse vi- detur. j .'H. Venio nunc ad disputationem de altero modo animos hominum conciliandi, nenr- pe de.g/ozig. Hac in re graviter nobis dolet, deperditos esse 7u//lii de gloria libros 1l.; quorum non nisi mutila, et parvi pretii supersunt fragmenta ( 15). Secus huic Ze gloria loco ex hisce libris, lueem afferre possemus." Hoc autem de Officiis libro il» lam tantum attingit, quia in rebus majoribus administrandis plurimum adjuvat. Summam et perfectam gloriam, quae est ?/Justris ac peryagata multorum et mage norum yel in suos, yel in patriam, yel in omne genus hominum , fama méritorum (16), illam , inquams.ex tribüs. constare docet: si diligit multitudo z; si fidem habet: si cuur admiratione quadam honore dignos: putat. Singula videamus. 19. G/oriz inpriinis com- paratur fama liberalitatis, beneficentiae, quibus vehemen:er commovetur amor multitudi- mis. Sed cum mox, ubi de liberalitate erit sermo , aptior hac de re futurus: sit disserendi locus, transimus.' 2?. ad fidem et probitatem; -qui secundus est gloriae comparandae locus, Fides ut habeatur, duabus rebus effici posse docet: si conjuncta sit cum justitia prudentia. Sed ». (13) De clementia veterum. Romanorum ita Sa/, Z, Cat, 9: $,1n pace benefieiis. magis, .quam metu imperium » "Eitabant, et, accepra injuria, ignoscere, quam persequi malebant," (Of. Juctor ad Herenm. lV, 16. Livius XXXI, 33. (14) Egregie haec vertit Geryius, T. I. p. 174: ,, die uns aus Záxtlichkeit des Herzens lieben, und.in derem » Augen wir einem gewissen Werth haben." Caussas hujus versionis reddit zm, T. lll. p tti sq. (15) Apud Charisium ,. Festum, Gellium et Philargyrium. ( vid. Fragm. ed, Lrm, p. 1183.) Hos de Gjoria libros memorat ipse Cicero ad 4t, XV, 27. XVI, 2. Cf. quae de his libris diximus hujus disp, c. I. 8. 2. : (16 ) Pro Jarcillo c, 8. In. Phil, 1, 12. vocat jaudem recte factorum , mognorumque im ramp, famam wuriterum , ets E 3 38 FRANCISCI BINKÉS Sed. harum duarum , ad fidem faciendam , justitia. pluris. est; ea enim, sine prudentia, satis habet auctoritatis.:: haec autem .sine illa nibili..est-.ad «fidem faciendam. | Forte quis se miraturum dixit, cur, cum inter omnes; philosophos (17 ) ;constet, et ip- se.putet , qui unam ,haberet, omnes habere virtutes, nunc ita;sejungat, quasi possit quisquam , qui non idem. prudens sit, justus esse: .sed.. cum ;de -opinione. populari lo» quatur, popularibus verbis ei agendum videtur ( Off. IT, ro.). 39.;Pertia gloríae pa« randae ratio erat e4miratio. Mac in re docet, admirationem. conciliari viris, in quibus multitudo existimet ,'se: excellentes et singulares perspicere virtutes ,; eosque maximis - efferat laudibus, cum contemnat eos, in quibus nihil virtutis, neque animi, nihil nervo- rum putat. Deinde, cum quis tam excelso:sit animo, ut res externas; despiciat tum illa animi despicientja.admirahilitatem magnam facit: et máxime justitia quae mira multi- tudini videtur (18). Itaque tres illos jam explicatos locos. ad. gloriam acquirendam idoneos continet /;52/4z. lta üt nulla gloria sine jus£/tiz acquiri possit. Omne enim vitae genus, ex sententia Cic. adjumenta hominum desiderat: inprimis homini necesse est, ut habeat, quibuscum possit familiariter. conferre sermonem: quod difficile , nisi sit /us£us; ita ut solitarius homo in agris degens 74s/i/fa carere non possit. ( 19 ).: Hoc non caret ratione. Homini enim inditus est a natura felicitatis appetitus: hujus causa iniit Societatem civilem; nulla enim foret ratio expetendae societatis, nisi plus boni, quam solitudo, adferret, Hujus fundamentum est quies, pax, securitas singulorum et omnium. Haec haberi nequit sine /4;////z. llla enim sublata , statum quietum conservante, dis- trahitur vitae communitas (20), cui Cicero totum suum de Officiis systema super- struxit, taque etiam iis, qui vendunt, emunt, conducunt , locant, contrahendisque negotiis implicantur, ad res suas gerendas justitia est mecessaria: neque fures, neque latrones, sine ulla justitiae particula vivere possunt. Major tamen est justitiae vis inter leges, et judicia in constituta rep. Hinc etiam omnes gentes antiquas reges constituisse contendit Cicero, ut multitudo egens, a potentioribus obpressa, aliquem haberet , ad quem (17) Hoe liberalius quam verius dictum excidisse putat v, Lysdem, Dim. l, p. ro7. Quia hoc erat Stoicorum piscitum , ab ipso C/c, adoptatum, Tusc. V. dem fere docet de Fis. V, 23. Cf. Carye, dom, T. III. p. 116 $qq. Reinhard, IMora], T.]lL. p. 99 et auctores ibi cit. €12) De Off. M, 10, 11. Garye, 4pm. "T. Ill, p. 134 Sqq. (19) Cf. egregie observata Garyii , Anm. 7, c. p. 138 sq. (£0) Vid. Pere], Fundam, guritprud. INat. S, 899. Ed. 4t&e« DISSERTATIO JURIDIÍIC/A, 35 «uem confügeret, virtute praestantem (21). Eadem constituendarum legum ratio illi videtur ac regum. jus enim semper.est aequabile, neque aliter jus esse potest. Omni igitur ratione tenenda est Justitia, cum proptcr se, tum propter amplificationem hono- zis et gloriae. Deinde quaedam praecipit! de recto gloriae üsu. Quae autem optima sit ratio ,. docet ex Socrate (99); qui dixit, viam gloriae proximam et quasi compendiariam esse, si quis id ageret, ut, qualis haberi velit, talis sit:. simulatione enim mulla vera acquiritur gloria. Cum gloria inprimis adolescentibus sit comparanla, inprimis ei incumbit, ut praecepta tradat, quibus ill? veram gloriam adipisci possint. Cum, ut satis est notum, apud Komafios: 'eives omhés militiae dare nomen tenerentur, nec possent ad summos ho- hores: contendere , nisi factis stipendiis: nemihi mirum videbitur 5: C/cez orem primum moe muisse , adolesceritibus' inprimis 'gloriám- ex' armis parari z deinde, Cüm majora: multo sint Opera animi, quam corporis , gloriam ' parari primunr nrodestia "Cum" pietaté erca paleii- tes, tum in suos benevolentia, partinf imitatione clarorüm 'et sapientium Virorum, comi- tateque, sed'maxime éloquentia, Sed, cum sint plürimá caussarum genera , quae eló- quentiam désíderant, haec in Séhatu, lá in Judicis , maxinfarü tamen. esse admiratiQ- neni in /U/ciis ;; quód' magis omuibus eluceat ; neque contín&atur intra Cüriae parietes, et judicia! multa praesfént, summon ingenii acumen requiréntia ^23). Judiciorum aü- tém duplex est ratioz constant enim ex accusatione et defensione, Horum. laudabilior est defensio " accusatio tamen persaepe probata est: haec tamen .saepe.non est facienda, nec, ungyam ,.nisi aut reip. caussa, aut ulciscendi, aut patrocinii. Atque etiam hoc praee eeptum: officii diligenter tenendüm' esse moner, ne quem: unquam innocentem: judicio ex- petas (24). Est enim inHümahum; eloquentiam, a natura ad salütem hominis et con- servationem datam, ad bonorum perniciem convertere, Nocentem autcm. aliquando, mogo me. nefarium Haga Ds , defendere, vult multitudo ,. patitur consuetudo fert etiam hue | C91) Recte.mibi observasse videmur Garve 45m. T. TIT. ^p; T41, hanc non veram fuisse caussam, Cum rerum miüturae-et sanáe rationi magis $it consentaneum , primos Reges apud feras ec indomitas gentes E belli | dices, «quí repellerent excernas injurias, quam judices ad civium dirimendss lites constitutos, (22) Apud Xen, JJem, 1l, 7. pr. ás yàp Ops, die oix (n xaxAay dd); em" s4dolfa y » di' i; &y mie &yaÜog molo yn qu, 3 xal Ao«ir Poóxorro, (Cf. di Joc; M6, 39. et. Cyrop, T, 6, 22.) (232 Off 1], 13 et 14. De P. Rutille Ruf» JCto, quem hic memorat Cicero, vid. Heuiinger ad h. Z..— Ernesti in Clave , in. v. Bachius; I. Y. L. JM :c; 2, sect; 4. $436. et auctores ibi laudat, De P.-7ucío Scaevola Vid praeter €raesium ad h. 1, Ern. in voce, Bachium, |. e. $. 31. ct auctores ibi citatos, Zr. Dolduimum in jurhpr. Mw. p. 24 SQq. Ede Gundling. t in Vida (24) L. 19. D, ad Eshibthd, ven oportet jus civile calamniari, p F jRoAÀcCN €auhRSOGTATPoSN:KIES manitas, Judicis est enim, semper in.caussjs verum sequi: patroni, nonnunquam. vee risimile, etiamsi minus sit verum, defendere. (25 ). II. Ultimam virtutem ad. comparandam. gloriam; idoneam. fuisse diximus Ziberalitatem: Ad eam nunc transeamus. Hujus rationem duplicem esse statuit Cicero: nam aut fit 0per&s aut pecunia. .Posterior ratio est facilior, praesertim ,locupleti: sed prior illa splendidior, lautior, et viro forti claroque dignior: «t qui epera, id est, virtute et industria , liberales Et,benefici erunt, primum , quo pluribus profuerint, eo plures. adjutores. ad bene aliis fa» £e ciendum habebunt; deinde consuetudine beneficiendo paratiores erunt; €t tanquam exercita- tiores ad.bene: de myltis promerendum (56). .Beneficia , quae opera, dantur ; tum in univere sam remp, tum in singulos cives, conferuntur. Nam e. g. juris civilis cognitio et interpres fatio, quae, apud veteres Romanos summo semper. in; honore fuit , prodest quam. plurimis; vehementer. deinde , . &t. ad opes augendas, et ad gratiam, .et ad beneficiis .adstrinzendos .homines, .est accommodata. (27)... Atque. huic arti finitima esr, dicendi, facultas, quia ad Jgminum salutem. adjuyandam plus ponderis habet et plus ingenii; postulat. Et illa maxime est utilis, quia diserti hominis ,. multorum .caussas et non gravate et gratuito .defendentis, (28 p beneficia et, patrocinia late. patent. Attamen. et. haud, immerito. ;dicit in beneficiis collocandis mores, hominum, non. fortunam, esse sequendam 5; illaque;;apud tenues et bonos rectius collocari , quam apud. divites ,. guod - . explicatjone; nulla indiget, a rm yog: inej?neo» io00sT ez 23I0IQU Lx. q:35 €um Cicerone consentit Garve , Anm, T. IIT. p. 153 5qq. qui tanien " duos excipit casus , "quibus alls deferisió ign est licita: nempe si defensór falsa proferat argumenta: déinde 'si eloquentia Sia ita utatür jur jüdteüm áhimos ad; misericordiam moveat.; Licet, quod ad primum casum attinet, -assentiart; Garyio y de: ;secundó;) duodi;in :ejus transcam partes, vetat humanitas ; et usus, ad quem data est homini. eloquentia. 1in9 z28 twr enfjq (26) De Off. V, 15. ^ C222 juris'scientiam valde commendat, de Orat, I, 44 et 45. Top. 17. | quae suffictant ad sins illorum opt nionem, qui Ciceronem. jurisprudentiae contémtorem contendunt, inprimis ob Or? pro liaFaena 3 ua 'Fatione "autetit Ante!ligenda sit illa ora!io, ipse docet de Fi». IV , 27. add. Bzchius H. J. Il. c. $. 43. et inprimis not, f. et Emgelbr. Dis. laud. p. 1s. not. c, et pag. 16. not, ^. et auctores ab iis laudati, Quae h.l, queritur Cícero, sf henorar, 9f emit dignitatis. &radus , sig hujus scientiae splendorem y deletum. eyse sp idque wo dndignius ,-qtod -eo tempore bac contigit , "cum. ir em. Jui pmney superiores, quibus honore par eset scientia facile. yjcisset,, quidam. ado j.-Caesarem: trahunt; sed cum ille in. jure eiv. certe non fuerit. praestantissimus ,, melius mihi facere, videntur ,; qui. Serv. Sulpicium, summum tunc iron intelligant, Eo me movet ipse Cicerey Drut. c..4t. ubi: maluit , id quod eit adeptus , longe omnium , mon ejusmadi au aztatis , sed eorum etiam qui fuissent, in iura Civ.cese princeps Fortasse reticuit, Sulpicii nomen, quia. adhuc . in vivis esset, obiit enim iun legatione ad m/omium An. 7tr, Cic. Phil. lK, 7. duos. ieitur annos, post confectos hosce Jibros.. Vitam hujus, JCti descripsit Ev, Orfo , Uliraj. 1737 , 8o. et in ejus; Ther. Jure "Y, V. p. 1549 5qq.. vid, Bachinr. UM gi ES T Mss 1 , (2) Caurum erat lege Cyncia, ne quis, ob Orsndam caussam, donum munusve accipiat. Zzcif, 2fem. XI, 5. XHl, 42. Schuliug. Jurizprud. dint. p. S61. Ern, Ind,, Leg, v. Dachius |, €» Yo 11,.-c..2. sect, à, $, 34» DISSERTATIO JURIDIUA, üs Extremum autem praeceptum operam dare jubet, ne quid contra jus et aequum cóntendas, ne quid pro injuria, Fundamentum enim perpetuae commendationis et famae est Justi- tia (29). Neque tamen alterum benignitatis genus, quod fit pecunia largienda , omnino est repudiandum, et saepe 74o7e/; hominibus indigentibus de re familiari impertien- dum (30), modo id fiat diligenter atque moderate. Stultum est enim patrimonia effun- dere, inconsulte largiendo, Duo largorum genera esse statuit: quorum illi prodigi, qui neque modum neque finem expensarum habent, sed bona sua dilacerando et dissipam» do profundunt (3:); hi liberales. "Transit deinde ad largitiones publicas , quas imt- probasse videtur Cicero. Ait enim gravius et verius facere Zjriszotelem (32), quam T4eo- párasium , quod non laudet , nec admiretur , pecuniaruni effusiones , ad multitudinem deliniendam factas, et dicat, haec pueris, mulierculis et servis, servorumque similli- mis liberis, esse grata, gravi vero homini nullo modo probari posse. Licet nimia largitio pecuniarumque profusio sit spernenda, vitandam esse avaritiam merito prae- cipit. Caussa largitionis est aut necessitas, aut utilitas: at vero in ea mediocritatis regula optima est. Atque etiam putat, impensas esse meliores, factas in muros, na- valia, portus , aquarum ductus , omniaque quae ad usum reip. pertinent. Theatra, porticus, nova templa inprimis, non probasse refert Pazaetium et Demetrium! PAale- veum., licet ipse propter Pompejum ea verecundius reprehendenda censeat (33). Post -isputationem de publicis largitionibus j. transit ad privatas, in quos et quatenus exer- cendas. Magis largiendum monet iis, qui calamitate premuntur, nisi forte erunt dig- ni calamitate , quam iis, qui res meliores quaerunt, nullis suis rebus adversis; quam- quam in eos restrictos omnino esse nullo modo debemus: sed in deligendis idoneis ju. dicium et diligentiam adhibendas esse, et eos quam plurimis beneficiis afficiendos, qui $ngrati.esse nom possunt: convenire etiam , tum in dando munificum esse, tum in cxi- gei. (29) Off. TI. 19, 20. (530) Haec carpit Lactantius Div. Inst. 12, VI, c. 1T, ,, Quid est," inquit, ,, /2oseij;? Nempe iis, qui restituere ac z, Ieferre gratiam possint? Si nunc Cicero viveret, exclamarem profecto: Htc, hic, M. Tw! aberrásti a vera jus« »» titia, eamqae uno verbo sustulisti, cum pietatis et "humanitatis officia w///itate metitus es. INon-enim idoneis ho- », minibus largiendum est, sed quantum potest, so idouei," — Sed male intellecto verbi idezeus (quo Cicero signi- ficat probos homimes paupertate oppressos) sensu inductum Laczantium haec Ciceronis verba reprehendisse, jam dudum monuere virí docti ( Heusing, et Gernh. ad Off. 1, 17. Engelbr. Diss. laud. p. 41. not. a. ) (31) Cicero Off. M, 22, Ulpian, L. Y. pr. D. de Curat. fur. Lactant, |. c. c. 17- forte huc. respicit, (32) Cum in 4fristotelis libris nil tale legatur, merito Mwrétus suspicatur legendum: 4frijo Stoius 9. M. LHeu- ahngero placebat. Zristo Chius, / Mureto favet Gernhard. Cum dictis cf. Cicero lpse, ad Div, VII, 1. (33) D: Off ll, 17. ubi vid, /Ieuiingere ' F P T B A.N GG IS €[.;B I N;ERIE S gendo non acerbum: in omni re contrahenda, vendendo, emendo, conducendo, locane do in viciniis et confiniis (34, aequum et facilem: multa: multis de jure suo ceden- tem, a litibus abhorrentem : ad JLiderz/iiatem etiam revocat hospitalitatem , quae utilissima est iis, qui honeste posse multum volunt, per hospites apud exteros populos valere opibus et gratia, : Haec sufficiunt de beneficiis singulorum in singulos; beneficia autem , quae conferun- tur ab iis, qui reip. praesunt, silentio praetermittere non possumus. Haec partim ad universos pertinent cives, partim ad singulos. Hac in re quaedam dat monita Cicero, quae exemplis e patriae suae historia petitis egregie illustrat ( Off. IL, 2o sqq.) Videa- jnus illa. 1?. Is, qui reip. praeést, operam dare debet, ut salus singulorum non. ob- stet saluti reip. Damnat igitur Zu//iuss C. Gracchi frumentariam magnam largitionem , quia, dum singulis prodesset, exhauricbat aerarium (25). 4M. vero Oc/avii modicam. et reip. tolerabilem , et plebi necessariam ; ergo et civibus et reip. salutarem praedicat. 9?. Videndum , ut suum quisque teneat, neque de bonis privatorum publice de minutio fiat. Perniciosa fuit igitur PAi/ippi, "Tr. pl. lex agraria, quam tamen abrogari facile pase sus est, 3?. Danda est opera, ne tributum sit conferendum; idque ne eveniat, multo ante erit providendum et consulendum , ut earum rerum sit copia, quae sunt necessa» riae. 4?. Vitanda est in omni procuratione muneris publici vel minima avaritiae suspi- «io quod tamen malum jampridem invasit remp. Aomazam : unde nata. lex Calpure zia, et tot leges de pecunis repetundis (36 ). 5?. Deinde transit ad eorum vitiosas lare gitiones, qui publica abutantur auctoritate ad aliena donanda, et reprehendit hac de caus» sa eos, qui se populares esse volunt, et aut rem agrariam ita tentant, ut possessores sedibus suis expellant, aut pecunias creditas debitoribus. condonandas putant. .li labe» factant fundamenta reip. concordiam et aequitatem tollunt; id enim est proprium civie ta. (54) Confinium peculariter denotat spatium 5 vel 6 pedum, agros viclnos separans, quod utriusque commune , propter Leg. XII Tabb. , usucapi non poterat. . Vid. G, Z'Zrnaud, Far. Conj, L, l.. cap. 2,. p. 16 sqq. Sic vicini et orfines. distinguuntur i» L. 4. $. 10, D. Fin. regund. (35) Frumentariam legem C, Gracchus ferobat. — ucunda tes plebi Rom. Fictus anim 1uppoditabatur large sine. labore, ARepusnabant beni , quod et ab industria plebem ad desidiam ayocari putabant, et aerarium cxhauriri yidebdiur. Verba Cic, pro Sext. 48, Legem Octayiau. impense laudat im Br..62. . ' (36) Lex Calpurnia lata est a L. Pisone Tr. pl. an. 605. ad. cotrcendam ee voiimain iria rapacitatem ( vid. Cic. in err, 1V , 25. Brut. 27.) Post a, 648, secuta est lex zfci/ia, Cie dct, 1, in Ferr. 97* in Verr. d, 9. Ern, in Ind. Leg. h. |, Dein lex Seryilia a, 654. Cic, et Ern. 4. c. Lex Cornelia a. Sylla Dictat, lata, Cic. pro. Rab, Per, 4. Hanc secuta est a 695, lex Juíia , antiquioribus severior. | Cic /, c, Ern. 4c, Bachius [4 J. L. Il. €. 2. $tct, 2, S. 83, Eod, anno lata est lex Varisia. (Cic, in Parm, 114) DISÉERTATIO JURIDICA 43 tatis atque urbis, ut sit libera et non solicita suae rei cujusque custodi: neque il- jam, quam putant, consequuntur gratiam. Laudat igitur satis notum Zfra/i Sicyonit nobile factum, qui non modo patriam a tyrannis liberavit, sed omnibus ita consulen- dum putavit, ut omnes concordes sine querela discederent (37). 6?. Deinde nme sit aes alienum , quod reip. noceat, providendum est: quod multis rationibus caveri potest ; id quod fieri non posset, si rem sic instituerent, ut locupletes suum perdant, debitores lucrentur alienum, Nulla enim es vehementius remp. continet, quam fides; quae esse nulla potest, nisi erit necessaria solutio rerum creditarum: praeterea quibuscunque re- bus, vel belli, vel domi, poterunt remp. augere, imperio, agris, vectigalibus, Haec ge- nera Officiorum qui persequuntur, cum summa reip. utilitate magnam sibi parabunt gra- tiam et gloriam, In his autem utilitatum praeceptis Z/gZpazer Tyrius Stoicus (38) duo praeterita censet a Panactio, valetudinis scil. curationem et pecuniae. Sed has, quamvis utiles, a Pazaetío ideo praeteritas censet Cicero, quod. per se intellectu essent faciles. Quae autem de iis adjicit, intellectu, sunt facillima. ( 39 ). Pro instituti natura, in fine hujus libri, adjicit utilitatum; comparationem, a | 2anae«- iio omissam. In hac autem comparatione, cum vel externa commoda cum corporeis, vel eorporis commoda cum externis, et ipsa inter se corporis, et externa cum externis, comparentur, non dubium esse pronuntiat, quin major utilitas minori sit anteponenda hac tamen lege, ne ab honesto deflectatur (40) [ (32) Cic. de Off. Il, 23. De hoc Arati facto vid. P/utarchu: in ejus vita, (33) Diversus est ab altero 4fstipatre Tursems, philosopho Sreice, Diegenis discipulo, de quo III, r2. PN Quaest, IV, 47. et Pan Lyndem Diss. laud. p. 33 sqq. 4fntipatrum Tyrium. vixisse Olymp. CLXXX existimat , ex hoc Ciceronis Yoco ,. S'onsius de Scriptt, Hist. Philos. L. I». C. 13. p. 71. (39)-De Off. V, 24. Cf. Garye, anm. T. 1L p.215.sqq., et alii interpretcs, (49) Cic. Off. V, 25. C£, Interpp. et. Garye , 4nm. "Tom, Ill. p. 220 sq. Fas CAPUT 44 ER ANCISCI BINKES ; CAPUT QUINTUM DE PUGNA UTILIS CUM HONESTO. 15 ost exordium libri III. , quo P. Scipionem Africanum. Majorem | laudat, quod dixe- rat; nunquam se minus otiosum esse, quam cum otiosus, nec minus solum , quam cum solus essct, sibique eum anteponit, quod otium sola mentis agitatione consumserit, cum ipse noi tàntum roboris habeat, ut cogitatione tacita e solitudine abstrahatur, sed potius ad scribendi opéram studium suum in otio convertat (1); accedit ad ultimam. hujus operis quaestionem ,; de comparatione scil, honestatis et utilitatis , a Pazaetio prae- termissam (2). Totius igitur hujus libri argumentum , ut paucis complectar, hoc est. Nulla datur vera collisio inter Oflicia honestatis et utilitatis : quia ofüitiis satisfacere virtus est — et virtus summum bonum. Ambiguae tamen eorum dantur connexions; guis officium saepe ex externa, quam 'profert, utiliáte est tognoscenda 5 et utilitas saepe rei-alicujus aut actionis tantuni, ex virtutis praeceptis est dijudicanda. Cum aliquid uno eodem temporis puncto utile et cum officiis pugnans videatur, tunc error est in utravis parte; aut sibi falsam imponit obligationem., aut falsa luditur honesti specie. In ome nibus autem collisionibus quaeri potest: in quanam parte sit error , aut officium, aut utilitas ficta sit ( 3). Haec singula accuratius videamus! Primum ostendit Cicero, nec id, quod vere 4o- méstum est, cum utilitatis pugna comparari posse; nec id, quod communiter vocamus Aonestum , cum emolumentis unquam esse comparandum (4 )5 sive Aozestum , cum S/oi- Cis, (1) Off. TII, 1 sq. (2) Dicta vide hujus disp, c. 2, circa finent. (3) €f. Garye , Znm. T. IlL. p. 5. (4) Off III, 3. Garyius, 4mm. T. 4. p. 18 sqqe. qui-recte observet, w/4 corpus spectare, Jerestum were animum, a0 DISSERTATIO JURIDICA. 45 cis , summum bonum putes ( 5)» sive, quod Aozeszu est, id ita summum bonum esse, ut omnia ex altera parte collocata vix minimi momenti instar habeas, uti volunt Pe- ripatetici (6). Stoici igitur statuerumt, quidquid honestum est, id u/i/e est; nec est quidquam utile, quod non ,4o7es2uz: quam sententiam Cicero in hoc libro adoptavit et non inirum. Ja7naetius enim, quem sequitur, negabat, ullam pestem majorem in vitam hominum invasisse, quam eorum opinionem, qui illa distraxerint (7 ). Sed, cum hac de re jam supra (cap. IV init. ) quaedam dixerimus, hic subsistere possumus. Summum bonum Stoici dicebant comyenienter maturae yryere; hoc habet, secundum Ciceronem , hanc sententiam , cuz? virtute congruere semper: virtus enim nihil est aliud, quam zz se perfecta et ad summum perducta natura (de Leg. 1, 8.) cetera, quae secundum na- Ruram esjent, Ma legere, si ea virtuti non repugnarent (8). Sed, cum ita hoc sit, pu- tarunt quidam comparationem non recte instrui posse; sed respondet Cicero, verum honestum iu sapientibus solis csse; in iis autem, in quibus sapientia perfecta non est, ipsum illud quidem perfectum honestum nullo modo , similitudines vero 40565/2 esse posse. Officia enim, in his libris quae tradit Cicero, sunt vel recza, vel media. | Recta non nisi in sapientem cadunt; media autem non tantum sapientum sunt, sed omni hominum generi communia (9), et vulgus, cum judicet de offcio, rectum et perfectum putat, quod tale appareat, quamvis re non sit. lila igitur 407654; cum utili comparatio mipi- me supervacua est, Interdum dubitari solere dicit, utrum id, quod utile videretur, an- teponendum esser honesto, non quod ea comparari oporteat inter se. Negat autem Ci- cero, aut dubitandum esse, aut unquam dubitari, an id, quod zz/e videatur, Aoze5te sit anteponendum; sed tamen tempora incidere possunt, quibus, quod 7u7pe plerumque habetur, 4ozes?uz» esse inveniatur. V. gr. hominem occidere zu79e est; tyrannum vera, quamvis familiarem , non tantum non zzrpe, sed etiam g/oriosum videtur. Attamen hic non vicit utilitas honestatem , sed honestatem utilitas secuta est, Licet igitur Cicerg cum $zoicís utile putet, quod Zenmestum, ideoque proprie nullam dari comparationem , attamen, quia ad captum popularem, et de zzeZi;s tantum in hoc genere agat Offciis, illam comparationem non omisit; et praesertim duas collisionis species hic proponit, ' E qua- (5) Cie. Perad. Y, 4t, Q, T, 11. Tusc. V, 11. Diog. Lalri, Lib. VIL. S. 10r. (6) Cic. de Fin, V, 15 sqq Cf. CL v. Lennep s in Diss. laud« cap. 4. (2) €f V, 7. S. 24- €3) Cic. Fin, Ill, 9. Diog. La£ri, VII, $; 99. cujus verba huic loco addidit Grazyius. Cf. Lipsius MIanud, ad PLij, Sui L. 1L, Diss. 14 Sqq. , ubi varlas hujus dogmatis exponit interpretationes, C9 ) Vid. Dicta supra, C. Il, . F3 46 rFRANGLSsG6I^sTa RS quarum prima in administratione reip, versatur, altera in venditionibus aliisque contracti- bus, non quod nullae aliae adessent, sed quia in nullis aliis meliora inveniri possunt criteria (sit venia verbo ), ad quae ceteri casus, in quibus Aonestum cum utili pugnare videtur, dijudicari possint (1o). Antequam tamen ipsam hancce adsrediatur materiam Cicero, ut sine ullo errore diju- dicari possit, si quando cum illo, quod Zozeszuz intelligitur, pugnare videbitur id, quod dicitur z/i/e, formulam constituit quamdam , $70/cozuz. sententiis consentaneam ; quae talis est: quicquid honestum , idem utile videtur : nec utile quidquam, quod mon Bones- zum (11). Ex qua sequitur; detrahere aliquid alteri, et hominem horminis incommodo suum commodum augere, magis est contra naturam, quam 3nors, quam paupertas, quam dolor, quam cetera, quae possunt aut corpori aecidere aut rebus externis; pro ' inultorum vero salute et incolumitate labores et molestias suscipere, sccuzduzz? naturam est; si enim hoc non fiat, societas hominum et communitas evertatur necesse est (12). Neque vero hoc solum natura, id est jure gentium (de quo dicemus ad,finem hujusce capitis) sed etiam legibus civilibus eodem modo constitutum est, ut non liceat sui com- modi caussa alteri nocere: hoc enim spectant leges: hoc volunt: incolumes esse ci- vium conjunctiones : quas qui dirimunt , eos morte , exsilio, vinculis , damno coér- cent (13). Atque hoc multo magis exigit ipsa naturae ratio, quae est lex divina atque humana (14). Primum argumentum , quod dissolvitur omnis humana consortio, repeti- tum vidimus ex societatis natura, Adjicit alterum ex hominis universa natura petitum , quo C10) Garve, fim. T. IV. p. 70. Cir) De Off. II, 4, 2o. Dissentit tamen Garye , Men. T. IV. p.11: et 44. qui hanc formulam contineri putat verbis Cap. V. Detraliere aliquid alteri etc. Ideo reprchenditur ab Hofringero cit. a Germh. ad h. |. (12) Cic. Off. IL, s. sequi videtur normam Szoicorum de universali hominum societate, et in ea jus nat. posi- tum egregie monet, Comparetur elegans e libro I. Ze Legibus locus servatus a Lactamti» Ims. Div, V, 8. Fragm. Cic ed. Erm p. 1190. Cf, Schmauss , Neues Systema eines Rechts der. Natur , $. 10, p. 49. Hujus juris maximam esse sanctitatem , sine rubore non violandam, testatur Of. IIl, 6. Ciceromem sequuntur JCti Romas. Hinc illa regula : fure nat, aequum esh , neminem cum alterius detrimento et rises fieri Iocupletioremi ,L. 206. ff. de Reg. jur. et cum inter nos idiari nefas esie L, 3. D. de just, et jur, Plura habet Grotius, 9, B. et P. L. Il. c. 10. $. 2. et " Reshalies in set, ad h,. ic. 4. Schulting, INof, ed Dig. T. I« P, 19. ibiq. CL Smailenburg. (13) Recte. Leges enim civiles civium actiones regunt ad illaesam omnium libertatem et finem civitatis, jus tutum omnium ac singulorum, Cf, Rousseau du Contr. Social, p. 60, ed. 4mst, 1762. et quae nuper scripsit If. yan Soni- beeck, Disp, de Leg. Ciy. Introd, et e.3, quae praemiom reportavit in Zfcad. Gron. et edita est in 4fn»a/. Gron. a. 1817. (14) Est defnltio Stoicorum, qui Dei et raturae nominibus premiscue usi sunt, Legatur hac de re v». Wels &holtin, Dist, lasd, p. 33. Graevius ad li, Off. , DISSERTATIO JURIDIC A. 47 j quo efüiciatur, omnium utilitatem esse communem , quia natura[praescribit, ut homo ho- mini consultum velit. Unde sequitur, non magis civibus aut externis aliquid detrahi posse, quam patri, aut fratri, ut quidam perverse putant, Hac in re sequentia dat criteria Si quis ab homine inutili, sz4e utilitatis caussa, aliquid detraxerit sapiens, inhumane fecerit. Si illius vita reip. sit utilis, et si quid idcirco alii abstulerit, non est ob id reprehendendus ; communis enim utilitatis derelictio contra naturam est et in- justa, et lex ipsa naturae, quae utilitatem hominum conservat et continet, decernit pro- fecto, ut ab homine inerte atque inutili ad sapientem , bonum, fortemque virum transfee fantur res ad vitam necessariae: qui autem si occiderit, multum de communi utilitate detraxerit (15). Addit tamen, cum nobis nulla sit societas cum tyrannis, non esse contra naturam, spoliare eum , quem est Aozeszum mecare (16). Quid igitur officii sit, ex tempore existimatur, ex temporis ratione judicatur. ( Off. III, 6.) Nulla igitur utilitatis specie moveri debemus ut ab A075eszo0 deflectamus , etiamsi id impune facere possimus. Qua in re sic ratiocinandunr, Ubi aliqua objecta est utilitatis Species, commoveri necesse est, sed si, re attente considerata , videas turpitudinem rei ad- junctam, tum utilitas non est relinquenda, sed intelligendum, ubi turpitudo sit, nullam ibi esse utilitatem. Quod probat ex naturalibus principiis: zuzpizudo enim est contra natue ram, u£ili&as secundum naturam, ergo coalescere nequeunt (17); quod probat ita; si honestum est, secundum naturam est: si secundum naturam, expetendum est: si expeten- dum est, bonum est: si bonum est, ui/e est: ergo, siZonestum est, utile est: unde etian sequitur , quod z/i/e est, idem esse Aezeszum , quod utrumque secundum maturam sit. Homines igitur non probi, utilitatis specie capti, errore quodam eam separant ab Zo» zesto (18). Post haec 'principia in genere , transeamus ad singulas collisionis species, de qui- bus supra jam dictum. In his Cicero eamdem sequitur rationem , quam in superiori- bus libris. A quatuor enim honestatis partibus oflicia deduxerat 5 sapientiam , justi- tiam , fortitudinem , modestiam temperantiamque (19) 5 ct in iisdem se versaturumx proe (15) Hanc Ciceronis sententiam immerito reprehendit Pufeudorf, dc 7. IN. et G. L. Ilf. c. IT. $.2: sed illum egregie defendit et interpretatur farbzyracius , notis Gallicis ad k« 1. (16) Haec fuit conscans veterum rerump. sententia, De Graeci; vid. egregia exempla apud Cie pro Mil, 29, d$ Inv. M, 49. Plut, in Comp. Solonis cum Poplie, Nota est apud Romanes Lex Faleria, de qua Liv. Hl, 8. — Ileineccius y ntt, Rom, pp. L. 1, 8.26, | Ciceroni adsentiri videtur Grotius J. D, et P. L. HL. c. 10, $. 3. 1 (17) Gerve , Amn.. T. Vil. p, 465 Cic. reprehendit, quod «iilitasis appetitum a rarura deducirs quod ad sequens adtinet argumentum observat p. 49 , formam quidem habere syllogismi, sed carere vi probationis, (18) De Off. VII, 8, (19) J/id. 1, s. 48 F-hjA "Ni G 315 GIC KB. OE NE KLR S " promiserat, cum doceret, ea, quae videntur utilia, neque sunt, quam sint virtutis iní- mica (20).- Pearcius, Joh. Heusingerus et. Gern&ardus putant, Ciceronem. disputasse de jusiitia a c. 10 — 17. S. 71. de prudemiis a cap. 17 — c. 25. $. 95. Pace tamen Ci- ceronis, et doctissimorum illorum interpretum , non absum, quin adsentiar P. D. Gar- sio (21), qui dicit, difficile esse dictu , ubinam sit de /4:7//£z disputationi finis, et ubi- nam de prudemi2z incipiat. llla enim, quae dicuntur c. 17. praecedentibus tam arcte co- haerent, ut vix a se invicem distingui possint, et Crcerozem de hisce virtutibus dis- putationem una serie, sine ulla facta distinctione, absolvisse non dubito, ut harum vir- tutum, quae ita conjunctae sunt, ut sine /z;//zigz nihil valeat prudemüs (22), in hac «ilitatis et honestatis comparatione facilior esset conspectus. Ad rem redeamus, IV. Agendum est de justitiae officiis, in quibus utile cum honesto pugnare videtur. Docet primum (23), incidere saepe multas caussas animum conturbantes utilitatis spe- cie, cum dubitatur, possitne id, quod z/;/e videatur, fieri non zuzpiter? Quod probat exemplo S'unii Bruti, collegae Co//atino imperium abrogantis, qua in re utilitas valuit propter honestatem. Secus erat in ARozu/o, cum fratrem Remum interfecisset, quia emisit et pietatem et humanitatem, ut id, quod zz/e videbatur, neque erat, adsequi posset (24). Deinde monet, suae cuique utilitati, quoad sine alterius injuria fiat, esse serviendum. Maxime autem officia perturbantur in amicitia: sed hujus generis breve et non difficile praeceptum est. Quae enim videntur utilia, veluti honores, divitiae, vo- luptates, coetus, haec amicitiae nunquam sunt anteponenda; amicitiae tamen caussa ni- hil contra remp. in jusjurandum et fidem faciendum est (25). In caussa dubia, ne pro amicis quidem in foro pronuntiare liccbit, ponit enim personam amici qui induit . judicis (26). Jaceat utilitas, valeat honestas, monet, et religionem fidemque amicitiae esse anteponendas. Ab (c0) Ibid. TIT, a5. ubi Faceiolatus. (21) Garve , Zdnm.. T. ll. p. 252. (22) Of. Il, 9. (25) De Off. lI, 10. Garve, ZInm. T. Ill. p. 59. (24) De his exemplis observat Garvits /. c. p. 631 ,, Jenes Beyspiel gehórt, genau genommeb, nicht hieher, 4) Es ist nicht Nutzen mit Pflicht, somdern Pflicht mit Pficht, im Streite , Patriotismus mit Freundesliebe, mit » Dankbarkeit." (25) Conf. Cicero de mic." c. 1o sqq. (26) ,, Tantum dabit amicitiae , ut veram amici caussam esse malit, ut orandae litis tempus, quoad per leges » liceat, asccommodet," Of NI, 1o, Jnnuit trium horarum spatium, quod caussae dicendae concedebatur lege Pompeja. Cic. in Drut. 94, ad ziii, XI, 49». auct, Dial, de caus. corr, el, C, 38. DISSERTATIÓO JURIDICA 19- Ab amicitia transit ad officia corum, qui reip. praesunt, cujus caussa saepe utilitatis specie peccatur (27 ). Hac in re docet, crudelitatem irutilem esse, male etiam peregri- Bos urbibus uti prohibere, eosque exterminare; condemnat igitur leges Juziam et Pe jiams; laudat vero Muciam iLiciniam, qua cautum, ne quis sit pro cive, qui civis nou sit (28). llla praeclara putat, in quibus publicae utilitatis species prae honestate con- temnitur, uti fecit jam ab omni aevo laudatus ZaPrzcius, qui transfugam ad PyrrAum meduci curavit; si non fecisset, reip. quidem utile, sed simul summum dedecus et flagi* tium, fuisset. Neque licet, opes aerariumque inique augere, sociorumque et singulorum civium jura inferiora ducere commodis reip. Quare saepe Cicero cum Catone dissensit, qui nimis praefracte videbatur aerarium et vectigalia defendisse, omnia publicanis ne- gare, multa sociis (99. Post haec transit ad caussas dubias, in quibus cum repugnare utilitas honestati vi- deretur, animadvertendum est, utrum plane repugnet, an possit cum honestate conjungi. Primum exemplum est, an liceat frumentario, A4edvzz magnam frumenti copiam adve- henti, in A/odjorum inopia et fame, cclare, plures naves frumento onustas A/oduz pe- tere, ut hoc silentio suum plurimi vendere possit? Alterum est, an liceat venditori vitia rei vendendae emtorem celare. Hac de re praemittit diversas sententias JDjogemis Babylonii, Stoici , et Zntipairis discipuli ejus (3o). — fmpater putabat omnia patefa- eienda esse; JD/ogenes vero venditorem , quatenus jure civili sit constitutum , dicere vi- tia oportere: cetera sine insidiis agere: et, quoniam vendat, velle quam optime vendere; Respondit Zfgzpater, non celare non civilibus tantum legibus constitui solet, sed na- turae quoque principiis congruit. Nam inter contrahentes propior. quaedam est socie- fas, quam quae communis est hominum. Et sic dissolvitur ; quod docet JDjosezes, non (27 ) Da Cf. III, 11. ; 3 (58) Lex Junia, lata IM. jawie Penuo Tr. pl., peregrinos urbe prohibuit, Vid. Festas v. Resp, Cic, Bruto c. 25 Yex Papia , lata a C. Papio Tr. pl., eadem constituit, De qua Ernesti Ind. Leg. h. |. Heinecc. Comm. ad. Lez, Jul, e Pep, Popp. L. V. c, X p. 12 Sq. | Bachiu H. y. L. IL. c. 2. sect.2. $. 8o. Legem Muciam Licimiam ipse Cicero. non modo ínutilem sed perniciesam reip. vocat. Or. pro Cerm. moj. reo. Frogw. p. 1!17. Kd. Er? ; memorat pro Falbo ctam , c. 21. « De hac lege vid. Balduinus Jarisp. Muc. p. 1c0, De Crarro summo oratore et ]Cto adi inprimis Cic, in Bruto c. 3$. de Q, Mucio Scaevola vid. ibid. c. 39 sq. De Or. Y, 39g. L. 2. S. 41, D. de Or, Sar. Baidsin, 4.€«. p.95 sqq. Perizon. Znim. Hist, c. 9. p. 365 5qq. Zachims |. c. sect. 4. S. 39. (29). Dec Off. VL, 22. ubi Heuingerus et Cernlardus, ; (30) De Diegene. Babylomio et. Aniipatre Tarsemi ( diverso ab illo «ntipatre Tyrio, de quo m, 24) praeceptoribus. Panastii , vid. Ernest. Ind, [ist, in y, Tenpamann , Gech, der Philos, T. IV... p.330 sqq. €t 306 $qq.. Doct, ya» Lyn- den , Diii, cit, $. 8,9. p. 31 sqq. G 5o F B/AoNLjGIEL S... E x BUT N OR IELS non celari omnia, quae tacentur: nec quidquid tibi audire utile est, idem mihi dicere mecesse esse, Suam deinde proponit sententiam Cícero, quae eo redit; nec frumentarius ille R4odíos, nec venditor aedium, emtores celare debuit, nec enim id est celare, quod reticeas, sed cum , quod tu scias, id ignorare emolumenti tui caussa velis eos, quorum intersit scire: ita igitur sequi videtur 22z/pg/7ís sententiam , qui mercatoris dissimula- tionem tam graviter improbat (31 ). Transit deinde (cap. 14.) a minore ad majus: si enim cclari turpe, multo turpius est mendaci fallere oratione: et proponit hanc in rem, notissimum. exemplum Cazii et Pythii (32), et merito PyrAiu et omnes aliud agentes, aliud simulantes, perfidos, ime probos, malitiosos putat, et ex rebus contrahendis omne tollendum esse mendacium, et ex omni vita simulationem dissimulationemque ( 33 ). Deinde non licere docet vendis tori apponere licitatorem, et emtori apponere eum, qui contra liceat: uterque enim, si ad elaquendum venerit, non plus quam semel, eloqui debet. Improbat eorum senten- tiam, qui negant, sapientis emtoris esse plus dare, quam indicaverat venditor, sed contra sapientis emtoris esse ajunt, etiam minoris emerejfundum , si possit, quam erat indica tus (34). Nunquam enim est z///e peccare, quia semper est zurpe: et, quum seme per sit Aonestum , virum bonum ésse, semper etiam /z/e est. At vitia rei, emtori jam nota, dici neminis est; scientia enim utrimque par pares quoque facit contrahentes , et non videtur esse celatus, qui scivit: neque certiorari de» buit, qui non ignoravit (35 ,, sic ut servitutem aedium , quas 7M. AMarius Gratidianus - - €i (31) De Off. III, 322 14. Grotiui de 7, B. e? P. Lib. 1I. c, 12. $. 9. magis Divgemem sequi videtur, ad quem wid. Barbeyrac , Not. Gall, CF. Pufendorf. de qure Nat, et Gent, L, V, c. 3. S 4 ets. ibique Barbeyrac. 1 €32) In festiva illa narratione dicit Cicero: emit hemo-eupidus et locuples, tanti, quanti Pythius. yeluit, est emit imrructos. INowine facit etc, ^d quem pertineat illud somisa facit, nom convenit inter interpp. J. JM. Heusimger et docti viri ibi laudati, et /Zis/»g, Lect. qur. Civ. L.l. c. 25. p. 85. acceperunt de debitore Canis Potius mihi de creditore Py;hie intelligendum videtur, quia creditoris est, momina ficere, uti satis docuere Sa/masius de Uruc. c. 6. Gron. Graevius. 9« F.— Heuiinger et Gernhardus ad h. 1. Val*e igitur mihi arridet novissima Schaurzii lectio! Ille (nempe Pyiliu: ut supra de eo: er i//o, quid mirum? ac deinde gravate ille primo ) nomina facit. à (33^ Hoc crude nimis a Cicerone dictum esse, ct sibi eum obloqui dicit, Grorivs 7. B. st P. L. Ill. c. 1. $. 7 A ccusat enim Ciceromem non uno loco dixisse, mendacium et dissimulationem , his praesertim, quibus resp. commissa est, necessarium. et. inevitabilé , et citat gro Mil. c. 24. et pro Plane, c, 6, Ep. ad Div, Vil, 9. Sed hic errásse magnum Gretíum satis probavit Zarbeyracivs in Not. Gall. (34) De Of. WII, 15. ubi Hecatomis sententiam improbásse videtur. Hecafemem autem defendit Carye, 4fem, | JR. dH. p. raó- : (35) Verba sunt. U/g. i» L. v. 8.3. de act. emt, ubl ctiam estsermo de servitute celata, Cf, Grotius im. Flore Spari ad jui Just, p. 167, et Pufinderf. I, |» $ Se DISSERTATIO. JURIDICA. LT C. Sergio Oratae vendebat, ab ipso prius emtas, dici nihil attinet ( 36). Quamquam autem aliter leges, aliter philosophi, tollant astutias; leges enim astutias apertas, certaque fraude admissas, philosophi vero damnant quoque eas, quae acute eXcogitatae sunt, vel quae ita leves sunt, ut eo lex non pertingat; probat tamen Cicero, non placuisse majoribus astutias, variisque legibus de iis cautum esse (37). C. enim Zguilius Gallus, Ciceronis collega et familiaris, protulit de dolo malo for- mulas, et dolum malum definivit: cum esset eZiud simulatum, aliud actum ( 38 ). Atque iste dolus malus jam ante adquilium legibus erat vindicatus, veluti tutela mae le administrata, ex Lege XII Tabb. (39), et circumscriptio adolescentium lege Zaeto- ria (40); et denique /udiciis bonae fidei (41), quorum tres fuere formulae, una con- irac- (36) Cic. de Of. TIL, 16, de Orat. I, 39. CF. Grotius, 9. B. et D. L. Il. c. 12. &. 9, et Pofendof. |. c, In hac lite sententia Crassi fulciebatur lege XII tabb., qua cautum erat, ut in venditionibus ea etlam, quae no:a essent, venditori vitia dicerentur, et, qui aliquid dissimularet, Reticentiae poenam ferret, sed Z4»tenii senientia verior videtur, ob regulam Juris supra adlatam. Fr. Bo/duim. iv Jurisprud. Mut. p. 843. et ad Papim. de Evictiom. im fime p. 364. pro Aae Sergio seryiebamt simpliciter scribendum putat hae seryiebant, Sed Cl. Barbejracius meis ad h.l, Pwfsnd. satis probavit retinendam esse vulgatam lectionem, (37) De Off. lil, 17. ubi Facciolatus, (38) De Of. III, 14. AN. D. Hi, 3o. Twp. c. 9. Cum fguiliana fere convenit Servii Sulpicii definitio in. L. T. $- 2. D. de dolo majo, et Pedii apud U/p. L. VII. $. 9. D. de pactis, et Pauli Rec. Sent. L. Ie T. 8. $. r. Licet Cic, hanc 4quilii definitionem vocet luculentam, illa tamen non ita est accipienda, quasi sit perfecta, cui nihil addi possit; et merito U/p. L. 1. 6$. 2. D. de del. wal. Labeonis definitionem , praefert ceteris, non quod aliae sint falsae, sed quod haec La/eonis exacte, plene et distincte , rem explicat. aber, Digr. L. III. c. 25. S. 1... £s- mom, Rem. p. 177 Sq. Neodt, Form. emend. deli mali c. a. Schultimz. im Enarr, ad p. p. D. de dol mal. 8. 1, Ju- rijrud. Antej. p. 235. De 4fgquilii vita Vid. Jieineccii Or. de 41g. Gallo Francof. ad Piady. 1781, 4to. et in Op. var. Syl. Ex. XXIL. p. 766 sq. (39) jusinian, in Pr. 7. de susp. Tut. — Sciendum est suspecti crimen ex lepe XM, Tabb. descenders, — Add, L, 1. $« 2, D ed, Ex iislegibus manavit actio iu dvf/um adversus tutorem, qui;rem pupilli furatus est, Z. 55. $. 1. D. de admin, «t per. Tut. (49, Lex Laetoría, lata a. U. C. 390, vetuit minores XXV. annis stipulari, et deceptos dolo malo in integrum restitui jussit. Vid. Suez, L. IV. Pract, apud Prisam. L. VIL —Bachius J. c, L. 1. C... S, ^» $ 26. C41) judicia et contractus bonae fidei satis noti sunt ex Inst, Haec autem , quae hic dicit Cicero , minus qua» drare videntur cum iis, quae superius dixit c, 14. ubl: Stemachari Camius, Sed quid faceret? Nondum enim /quilius pretulerat de. dolo malo formulas, Quoniam enim ante zgailium de delo malo latae erant leges , per quas venditio rescindi poterat, Sed facile, ut opinor, tollitur haec difficutas, si animadvertimus, differentiám inter contractus stricfé juris et bonae fidei, / Cicero enim vult, contractum nominum, in quem ea Cani Pyrhiigue emtio. venditio novatione tr&nsierat, etsi esset plenus doli mali , t&men , quia stricti. furis erat, eo tempore jure civili valuis:e: nec tunc potes rat coniractue strictijjuris, ob dolum intervenientem , a Praetore rescindi per in integrum restitutionem, quia non« G 2 dum ba p R'"A 'CN'C^^IÀS.GUIE 128 JIIUNT *K€ Bs tractibus bonae fidei propria, cum verbis ex Lora fide, altera in arbitrio rei uxoride y sive in contentione rei uxoriae, verbis me//us aequius, tertia, qua in fiducia utebantur; 3uier bonos bene agier (42). Cum hae addantur formuhe, nihil agi dolose aut malitio- se potest, In illis arbitriis ex £omz fide Q. Scaevola Pont. Max, summam vim esse. dicebat: fideique bonae nomen existimabat manare latissime, idque versari in tutelis, . societatibus , fiduciis, mandatis, rcbus emtis, venditis, conductis, locatis; in his magni €sse judicis, statuere, quid quemque cuique praestare oporteret; praesertim cum in ples risque essent judicia contraria; in quibusdam enim contractibus "utraque pars habet ac- tionem directam; in aliis pars una directam, altera contrariam (43). Ex his igitur omnibus tollendae sunt astutiae. At vero non tantum legibus , et bonae fidei judiciis, de dolo malo erat cautum, sed etiam de jure praediorum, et de eo, quod justum sit in vendendis praediis, sancitum erat jure civili (44^, ut in his vendendis vitia dicerentur, nota quae venditori. Cum enim ex Legibus XII Tabb, satis esset, ea praestari, quae essent lingua nuncupata (45); quae qui infitiatus esset, dupli poenam subiret (46); his non contenti 7Cri Romani etiam rfe(iccntiae poenam addidere, Quicquid enim esset in praedio vitii, id statucrunt, si vene dum prodita erat 44/7 actio et exceptio doli malt, In contrzciibus autemf b, f. jam ante 4dqnilium secus erat, Tales enim contractus ipso jure nulli erant, ob qualemcumque dolum, in contrahendo admissum, ab aliquo contra- hentium. Vodt c. c. 5 et 7. cui haec debetur explicatio, T C42) Vid. Rachel ad Off Il, ts. vid. praeterea de actione rei uxoriae, quam Jurinmiamn: postea in actionem ex . stpulatu mutavit (7 us». C. dt rei ux. act, in exti. S. 29, 9. de 4c.) Interpp, ad d. S. 7. jJ. Cujacius iu Para- filis ad d. Tit. Ccd, De actionibus, quibus adjiciebarur aequius meliur, CF. Cujaciur, Obss, L. 22. c. 14. . a Corta ad dict. $. Instr. Schulting , Enarr..ad Tit, D. de ccp. minutians S. 3. et INoedt , Comm. ed d. T, p. 125. De fiducia y. ejusque differentia a pignore et hypethec , vid. Jüder. Orig. L« V. C. 25. p. 952. ed. Gothofred. — Cujac, ad Pauli Sint. L Ik Tit 13. JVoods. Obs. L. IT. c, 7. C43) Cic de Off. ViI, 17. .CF. &. 28, J. de JMüiom, In bomae fidei judiciis Judex interpres et moderator ( vid. . L. VIL. D, de meg. gest, C£. Huler , Prael. ad Tit. Instt, de OJF. Jud. S. 1o. JNoodt de. Fver, e$ Us. L. HL c. 6. De judiciis contrariis, Erzesz, In CI. Cic. v. Sudlcinm, C44) Of. HI, 16, Recte ad 4. /. observat Heuringer , jus civile hic notare disputationem fori, et interpretationem. prudentum, Licet haec notio in Jure Rom. rarior sit, hanc disputationem forl vocari jus civile affirmat Pempor, L. 2, $. s. D. Or. Jur. Briron, do verb, sign. voce Civilis, 9. a Costs ad 8. 3« 7. leg. agn. succ. C45 ) Verba legis exstant in. Festo v, lVamcupata ,, cum nexum , faciet mancipiumque uti lingua muncupdaet , ita. jm esti." (45) Sic, quod jus certe ex XII Tabb. descendit, si venditor de mensura agri emtorem decepit, in duplum. Samnabatur Pos/as Sewr, L. L. Tit. 19. $. 1. ld. L. ll. Tit, 17. $. F. sqq. Sl enim res vendita et simpliciter y. svincatur, ex emto agitur ad duplum vid, Z. rr. $. 14. D, de act, tuf. L« 89. S. 20, D. da dftd.. Edict, — L8. D». 4 Eyictien, Ci, Cujacius Paratit|, ad dit, Cod, de. Bvictienibur,. 2DISSERTATIO JUKIDICA 53: "venditor sciret, nisi nominatim: dictum esset, praestari oportere, et si quid reticuisset ; relicentiae damnari, quae poena acióomes redàibitoriz erát persequenda (47). Et hoc fündamento nititur sententia M, Catozis Cemsorii, quam refert 7ulZ;s noster, in lite de aedibus 77. Claudium. dntimalum.; ter. et. .P4 Calpurnium Lanarium: cum in venum-- dando aedes demoliendas: esse. scivisset C/audius, et non pronuntiasset, emtori Ce/pur- zio damnum. praestari. oportere (48). Ergo ad fidem bonam statuit | pertinere Cato y. notum esse emtori vitium, quod nosset venditor, Nec vero in praediis solum Jus Civ. malitiam et fraudem: vindicat:-sed in mancipiorum etiam venditione fraus ommis venden- tis excluditur. Cautum est enim Edicto Aedilitio, ut, qui mancipia vendant, certiores. faciant emtores, quid morbi vitiique sit cuique mancipio; quis fugitivus errove sit: si quod mancipium capitalem fraudem admiserit, similia, Quodsi, mancipium adversus ea venisset, sive adversus quod dictum. promissumve fuerit, cum veniret, fuisset, Aedi- les actionem red^ibitoriam pollicebantur in eum, qui vendidit, cujusque maxima pars in ca venditione fuit (49). Licet de hisce omnibus. cautum sit jure civ, multa tamen . sunt, quae, quia consuetudine, mere, lege et jure civ. conceduntur, ideo turpia non videntur; naturae tamen lege aliud saepe sanctum est: aliud enim est 74s gentium, aliud. ciyi/e:. quod civile, non idem continuo. genzigzz est: quod autem genium, idem ciyile esse debet. S:d , addidit. Cicero , nos veri juris,. germanaeque justitiae , solidam . et expressam effigiem nullam. tenemus: umbra et imaginibus utimur, Attamen jus civi- le ductum est a natura ex optimis maturae et veritatis exemplis (50). .Ommes enin bonae fidei formulae ex jure naturae ductae sunt, omnesque leges, quae fraudem malitiam - que vindicant, ejusdem sunt originis. Me Cum hic Cicero in his de Officiis. libris latissime de jure gentium loquatur, non ahs 1e fore arbitror, si hic paucis Ciceronis de jure gentium sententiam illustremus : quod. eo €47 ) Illa enim datur emtori contra venditorem ejusque heredem ad id, ut rem vitfosam, chm fractu ^e omnis caussa oblatam , restituto pretio recipiat ( Z. 21. $. 1. L. 33. fr. L. 44. S. t. D. de 4fed. Edict.) Noodt. Comm. ad h. [, verbis expositis caustit p. 457. (48) Vid, Manutius ad h. A, "I. Porcius Cato Uticensis , parer, certe fuit suae aetatis. celeberrimus JCtus, edidit £ommentarlos 3. Civilis ev Respousa. Festus v. Mundus, Cic. de Oratore IU, 23. Cf. Dachius H. 9. L. lI, c. 2. sect. 4. 8. 27- ( 49 ) Ipsius edictt verba citat Ulp. L. 1. $. 1. D. de 4ed, Ed. Caussam propónendi hujus edicti, cum Cicerome plane convenientem, exponit L. r. &. 2. D. eod, Hoc edictum non tantum pertinet ad. mancipia, sed porrectum füit: ad jumenta Z. 38. L. 43. D. e. Cf, Ned) Comm, ad d. J. j.,C. C, Huainect, ad Ed, fid, florum sparsie ete Halae 1738. €50) Ds O7. III, ip. 6G 3 5h F RA NiGin5 cIT/B'I WoETE:S eo májoris puto momenti, cum, wt satis notum, semper admodum difficilis 'sit' dispue tatio de eo, quod Romani per jus naturale et gentium iptellexerint5 quem juris Aomani locum varii variis distinctionibus illustrare atque adjuvare conati sunt (51). Ut ad rem veniamus. ^Nullam distinctionem inter jus zaturae et gentium Cicero fecisse mihi. videtur. Explicat enim maturam per Jus gemtium, sive ilud jus, quod maturalis ratio: inter homines constituit, quo gentes inter se utuntur (52),'et comsensio omnium igen- tium lex naturae putanda est (553). lllud jus non e constitutis legibus, sed ex natura: hominis, derivandum docet; non a praetoris edicto, ncque:éx Xll tabulis; sed penitus: ex intima philosophia, hauriendam juris disciplinam putat (54) » Est quidem vera , lex, recra ratio, naturae corigruens, dilfusa in omnes, constans, sempiterna, quae » vocet ad officium jubendo, vetando à fraude detérreat; quae tamem neque probos fru- » Strà jubet; aut vetát, mec ámprobos jubendo aut vetando movet. Huic legi nec abro- , gari fas est, neque derogari ex hac aliquid licet , neque tota abrogari potest, Nec , Vero aut per senatum , aut per populum, solvi hac lege possumus. Neque est quae- » rendus. éxplanator aut interpres ejus. alius;;nec erit alià lex Aomige, alia Zfthenis, » àlia nunc, alia posthac ; Sed et omnes gentés , et omhi tempore, una lex, eaque sem-' » piterna et immortalis continebit; unusque erit communis ,' quasi mágister et impera- » tor omnium Deus illé, legis hujus inventor, disceptator, lator (55)." Ex dictis satis constare mihi videtür, Ciceronem agnovisse jus repetitum, non e constituto, sed ab ipsa hominis natura et ratione naturali; neque intellexisse jus naturale e physica ani- malium natura petitum, -ut aliis placuit (56). "Hoc jus cute sive gemium , sedulo 'dis- "T :| ; lj (sr) Horum nonnullos laudant Eckhard, Herm. jur. L. l. €. 4« S. x32. et Cl, Smallenburg ad Schultimg. mot, ad. L. 1. S. 3. D. de juit. et jur. "T. Y, p. 16. C£. Stork Disp. de Rom, J. IN. et G. et Civ, Gron, 1804. (52) De Off. III, 5. C582 Tusc. Q. 1, 13. (54) D* Legibus: 1, 5 sq. C£. de Inv, IL, 22, $3. pro Milon. 10. (55) Cic. Repub. II, apud Lactamt. Ims, Diy. L. VI. c. 8. Fragm. ed, Ern. p» V154 sq. (56 ) De sententia Cicerosi; de Jure Nat. vide Schmaur, Neues System. des. Rechts der Natur, $. 10. Doct. Engei- bronmer , Disi, laud, pag, 22 sqq, c. 2. f. 2. A doctrina Ciceronis non divergit philosophis Caji JCti, qui etiam in» ter jus maturae ct gentium non distinxisse videtur, sed utramque vocem, uti fecit Cicero, eadem significatione adhi- buisse. jur enim gentium dicitur, quod maturalis ratio inter omnes homines constitnit , et apud. omnes gentes peraeque cuite- ditar ( L. 9. D. de ust, et ur.) Hoc jus cum ipso genere humano proditum existimat, et apud omnes homines ratione maturali peraeque servari. (vid, T. 1. pr. D. de acq. rer. Dum.) Moc jus nec civilis ratio corrumpere, nec senatus auctoritate commutari potest CZ. 8. D. de cap. min. L. 2. $1, D. de usufr. ear. rer.) Juris nat, et gene tium nomine promíscue usurpatur, quod enim in Legibus laudatis jus gentivm vocat, in L.2. D. de superfic,, Ju: na- türale vocat, et in L, 29. D, de negot, gest. L. 4. D. ad jeg. quil, €t L. 3. pr. D. de aeq. rtrv Dom, , rationem naturae ien, et raizone eiviii opponit Huic Ciceremi: ct Caji sententiae opposita est philosophia Ujipiani et Pauli, '"Friplicem enim DISSEIRTATIO^:JURIDIC:AUA,.! 55 distinguit a iure civili, sive constituto (57), quod et fecere fere omnes JCti -Roma- ni (58). ]us autem Civile deduxit Tu/Zu: a jure satürali, sive gentiswm, ex optimis naturae ac virtutis exemplis. Omines enim bonae fidei formulae ex jure naturali deductae sunt; omnesque leges, quae malitiam ';fraudemque . vindicant, . eamdem | redolent origi- nem (59): Ex quo: intelligitur;. quoniam juris: natura fons sit, loc secundum: naturam esse, neminem id agere, ut ex alterius! praedetur inscitia, et virum. bonum. vivere debere ;ad.naturam et ratioem , non tantum ad legem. Si enim vir bonus habeat hane vim, ut, si divitis concrepuerit, possit in locupletium testamenta nomen ejus irrepere, hdc wi non utatur, ne si exploratum. quidem habeat, id ommno neminenr unquam suspicà- turum;;iíam vir bonus est, qui prosit quibus possit, noceat nemini, nisi*lacessitus in- juria.(60), et intelligat ,' nihil expedire, neque z£i/e esse, quod sit injustum... (Non cadit enim in virum bonum, mentiri emolumenti caussa, criminari ,. praeripere, fallere; ut *enim , quod turpe est, id, quamvis. occultetur, lemestum tamen nullo fieri modo potest; sic, quod .Zones?zzm non:est, id utile ut fiat effici nequit, adversante et repugnante nae turaj, neque. omnino res ulla est tanti; aut commodum: ullum adeo expetendum, ut- viri E. uw 5f Itl 32 23101. 503 (0 O tn pras : bo- uu agnoscimus JCtortur veterum philosophíkni de jure nat. et "Eehtium. Vidimus eji, Ulpianus autem ab eo diversus jus nat. et gentium distinguit et jus maturae duplex agnoscit. Unum , quod natüra-oqmia animalia docuit CE. 1. $^. - D. de just. et. jure). Alia exempla suut in L. 24. D. de stat; hom, L: 1. $- 27^ DV He vi et vi arm, - Alterum: hómtnibus .proprium est, cujus exempla sunt in Z. 4. D. de J. et 3. L.32 -D. de Reg. jur, L. V. S16, D» de agn et al., Lib. L. se. Do 2d leg. AMquil, om rus gentium ipsi est, quo gentes humanae amtangur, quodque usu et consuetudine ,receptum est, non "matura | -ut illud Cay) Vid. L. I. S. 4. Lo 4 D. de jiit. et jur. Miror Cl. Scz/mann in Progr. Lat scripto , asseruisse, 'et-quidem contra Cl. Zzg»»em , qui docuerat U/piamum primum fuisse, qui hanc doctrinam aiplexus esset, eamdem philosophiam jam Z*yphonígur: probavisse (L. 64. D. de condict. indeb. ) wid Hugo, Lehrb der Ges.h. des Rom. Rechts $. 310. mof. i. ed. 5:ae. Quidquid sit hac de re, quam enodare hujus loci non sinit'brevitas, potius adsentior Cl. Smallenburg , |. €. , recte dubitanti, an eodem modo aiii JCti ac Ulpamus jus naturile definiverint, et'a jure gem. tium distinxerint. P'einde hanc doctrinam Uj/piaso propriam existimat, et ita placuisse Tribosiamo, ut eam in Institt, Sit secutus. Paulo jus maturae est, «quod semper aequum et. bonum est CL, 11. DX de just, et. jure, ).— us. gentiom. vero e "eonstituto venit. Vid, L.' 19. ?r. D. de Captiv. Aliter vero jur mar. et jus gémiiur commiscuisse' videtur Z. 84. JD. de. Reg. jur. Cf. Noodt Comm, ad Ti, - DD. de just, et jur. v. nunc deco étc; p, m. * ubi Pau doctrinám egre. -gie explicat, ^ x (57 ) De Off. UI. 5. 17. : ! (58) Vid. Exempla in L. 6. L.9, D. de just, et jnre». Cf. Schmauss: L. Cit. $. 9. p.39. 9. C. Hoffbawuer Entwurf einer Gesch. des INaturrechts , S. 12. sgv. additum illius ZVaturrecht etc. Siri! eut) B 363. (59) De Off. VIL, 17. (60) De Off. I, 7. IIl, 19. De Orat. 1, 8. Lactantius Intt. Div. LVvL t. 18, n, 16. hoc Ciceronis dictum «ommemorans : O quam , inquit, simplicem veramique sentantiam , duerum verborum adjéctione. corrupit ! quid enim o»us. fue* rat adjungere , nisi lacestitus injuria? et. dmbrosius , Off. L. V. c. 18. illud dietum "/uangelii auctoritate wvacuari dicit. ( Cf. Grotius 9. B. et P. L. 1L. c, 20. $. 10, n. S. et Facciolat. ad Off 1, 7.) Huic autem Lacantii reprehensionpi epponi potest egregius Tu/lii locus pro Quint, c, 16, Cf. de Ivy. 11, 27. S. B1. *56 F.R)AOCN /(C3ISSOC!T A 'B 3I3N 92K CE S boni splendor et nomen amittatur (61). | Nec etiam quidem imperii acquirendi caussa violandam aequitatem monct. Hunc, qui dicat hanc regnandi cupiditatem esse Zozeszam , amentem pronuntiat. Probat enim talem legum et. libertatis interitum, earumque op- - pressionem , tetram ac dctestabilem , gloriosam putare... Potest tamen cuiquam 4/t/e esse /focdissimum et teterrimum parricidium. patriae: quamvis is, qui se eo obstrinxerit, ab obpressis: civibus. Parens nominetar? (de Off. llf. 21.) Praeterea proponit quasdam quaestiones. ambiguas , in quibus Szo/ci versabantur, et in quibus uzifas, sivc potius exírema necessitas, cum AAioneszate pugnare videtur. Ta- lium quaestionum plenus erat Vitus liber Zecatomis de iOffciis: veluti, sitne boni viri -in maxima annonae caritate, servos non alere? Adfirmat hoc /7eeazo, et in hac quaes- tione. Officium dirigendum putat «£iitete.. Si iid mari jactura facienda, utrum eqüi pretiosi jacturam potius faciat, an servuli vilis? Hic alio ducit res familiaris, alio hu- manitas. Si tabulam de naufragio stultus adripuerit, extorquebitne sapiens, si potuerir? Negat, quia fit injuria. Quid dominus navis? eripietne suum et juste alium | detrudet? Negat Cicero, quia, quo: non ad.eum perventum Sit, quo.sumta navis est, ron. domini »est navis, sed navigantium. Quae sententia recte se habet, si ad w;zz navis restringa- tur (6 2). Si autem una. sit tabula , duo naufrasi, iique sapientes, quaeritur an alteri , "scil. in summa necessitate, alterum. detrudere jus sit, ut ipse sospes evadat? Cicero tabu- .Jam..ilfi ab. altero. cedendam esse pntat, cujus magis interest, vel sua, vcl reip. caussa vi- vere (63). Alia quaestio est: si pater fana cxpilet, euniculos agat ad aerarium, aut ty- rannidem Occuparé et patriam proderé cómabitur, quid filius? Priori casu nefas esse - 1228 i 1 i : t D 415) : Fo guls pu- (61). De Off. MI, 19, et 20, ibique. interpretes, ; (62) Hoc enim casu jus in tabulae usum competit ei, qui naufrogil tempore tabulam primus arripuerit, et jure illum hic deirudere poterit, qui, juris usum voluerit impedire ( Cf, Barbeyracius ad. Pafend. d» Off. Hom. et Civ. .L.L c.5. $.:9.) Contrariam sententiam defendit Grotius, T. B, e£ P. L. 1-0, 4. $ 7. n1. Lil. € 2. $ 6. , mum, 2 sqq. . Cujus tamen doctrina. neque:aliis, neque mihi, placet... Cum. hoc Cicerenis loco; Cf, ejusdem J'rag- . menta de Rep, apud Laciantium , Initb, Div. M , A6. Fragm. ed, Ernestiiip. I3534. 5: Á (63) Berbeyrac, ad Pufend, 1. c. S. 17. Ciceroni pro parte adsentiri videtur, cum statuat, propriam salutem prae- ferri tantum legitime posse, si alterius vlta societati longe sit urilior. Hanc Cicerenis et Barbeyracii doctrinam rec- ic. si quid video, opougnat Gare; Zimm. T. V. p. 245. 5q, In ultimo enim viae discrimine, nemo animo wan. quillo ponderare potest, cujus vita civirati foret utilior. |Pwfznd, 7. £V. «t G. L. ll. cap. 6. $. 4 sqq. et de Of. Dem. et Civ. 1, c. $. 23 sqq. ct ibi Treuer aliique , statuunt, sui conservationem tanti haberi , ut omnis lex, propter , sui. .conservatioais: ardorem , . cesset, Merito - obversantur bis Pete, Fund. T urisprud. Nar. 8. 201. ed. 1V. (qui pereundum potius dicit, quam cum innocui interitu vivere) Kant, Metaphys, . enf. der. Aecusl, Einl, p. Ki sq. Alngo , Lehrb, des IVaturr. S. 123. Ed, lll, — Dager. Naturr« 8. 49, quorum philosophia mihi verior videiur. DISSERTATIO JURIDICA, 57 putat Cicero, si filius magistratibus indicet; posteriori vero, si mitiora non valeant re- media , licere docet filio patrem accusare, et, si res ad perniciem reip. spectet, patriae salutem patris saluti esse anteponendam (64). Similia porro addit controversa .$7oj- corum , sed, cum magis ad simulationem pertinere videantur, huc non faciunt. Quaeris deinde: pacta et promissa semperne servanda Sint, quae nec vi, nec dolo malo, ut est in Edicto Praetorum (65), facta sint? Ciceromis huc redit sententia. Cum pro- missa tempore commutantur, commutatur. officium , et non sémper est idem, | Potest énim accidere promissum aliquod et conventum , ut id effici sit inutile, vel ei, cui pro- missum sit, vcl ei, qui promiserir. Ergo promissa servanda non sunt ea, quae sint iis, quibus promiscrs, inutilia: nec, si plus tibi noceant, quam illis prosint, :contra officium est majus anteponi minori (66^. — Deinde Cicero , alique, qui de OjfZzciis agunt (67), docent, esse casus, quibus deposirum reddere non teneamur ei, ad quem pertinet: ita non reddendum gladium, cum constet, eum, qui deposuit, aliquem velle confodere. Sic multa, quae natura 4oneszz esse videntur, temporibus fiunt 707 Aozsta - facere promissa , stare conwentis, reddere deposita , commutata utilitate ; fiunt. 707 hnesta. : Cum haec satis sunt dicta de juszitiz et prudeztia, ordinis postulat ratio, ut trans- eamus ad duas reliquas 4onestatis partes , fortitudinem et smoderationem temperan, tiamque. H In hac de fortitudine disputatione ostendere conatus est, quam inimica sit falsa utilitas forzitudini, qua continetur animi excelsi magnitudo et praestantia, et viro mag- nhà utilitati horestatem esse anteponendam. Sed in hac quaestione sententiam | suam ma. (44) Vix ovum ovo similius , quem quod tradit Marcianus . L. 35. extr. D. de relig. et sumit. fune C£ Bynkersh, Q9. L. VIIL c, ^s. $. 10. IJuber Eun, Rom.. p. 460 sq. (65) Edictum Praetoris ita superest in L. 7. $. 7. D. de Pact. ., Pacta conyenta, quae, neque dolo malo, meque ad. » versus leges, plebiscita, SCta," Edicta princlpum , meque quo fraus cui. eorum fiat ,' facta erunt , seryaba" Ex hoc "utem Cic. loco Cujacius ad Pauli Sent. L. L. Tit. 1. in Schulring. Surisprud. 4niej. p. 219, colligit, in Edicto olim quoque additum fuisse meqwe yi, Add. Schulting. Enarr. ad &, Tit. D. & 26. Noodt de Pact,, et Transact.. c. 15. - X66) Cic. OF. 1, 1o. III, 25. Haec ut nimis laxa merito reprehendit Grozigs 7. B. et P. L. 1. c. 16, $. 27. et Pu- fend. 3. N. et. G. L. VII. c.5. 6.9. Lib. V, c. 12. 8. 22. übi Barbeyr. in motis. 'Promissor enim dijüdicare nequit, resne sit wtilis ei, cui promissa est. Garvius , Anm. T. II. p. 1T2. distinguit hic inrer contractus, sive pacta, et promissa; priora'servanda msgis putat, quam promissa; quia in iis penes unum contrahentium est utilitas, penes alterum non item, Mihi autem non placet Cíceronis doctrina , 'cum sócietatis tranquillitati, et cujuscunque civis securitati, sit. contraria. (62) Seneca , de Benef. M , 14. 1, 10, Aibfos: Off. L. I. c. ult, Pufend.. 3. IN. e$ Gl. V, V. C4» $74 De Of: H. £C, L. L c 15. $7. Barbeyre ad. Pufend. l. c«.— Noost , Probab, L. VI, c, 8. : Leibaitli Theadic, Part, Il« $. [2 H 58 F R Ai N1Gi 5S € Ey ;,Br E NE 1ÉS magis exemplis palam fecit, quam rationibus exquisitis confirmavit. Primo igitur loco improbat factum U/yss/s, qui, ut tragici ferunt poétae, insaniae simulatione militiam fugere voluit, ut domi otiose vivere posset (68). Non Aopeszum fuit.hoc, consilium. À ergo non z///e; Alterum quod adfert: exemplum , notius et celebratius ,, est, Regu ad hostes, redeuntis, quein valde, laudat. Cum enim omm. venisset ,. utilitatis speciem, vidit, eama que falsam judicavit. Séntentiam igitur suam dicere recusavit, et se non "esse senatorem, neque postliminio reversum ,' dixit 5. quia, juraverat . CarzAaginem redire , et Romae, manendi animum non habuerat (69). Cicero deinde. redarguit objectiones, «quas contra hoc Reguli facinus-fingere videtur; Objicitur enim., stolide Regulum. egisse, quod non modo non reddendos captivos censuerit, verum etiam id. dissuaseri.. Respondet Ciceros » quod inutile Reip. est, non utile esse civi. .Utilitas enim. semper in. eo quaerenda, » quod honestum est et laudabile." | Dein transit ad alias objectiones.. l. Ira Deorum non erat metuenda, si perjurium fecisset Aegu/u;: communis enim- est: philosophorum. opinio, non irasci Deum , neque nocere, Neque iratus. J'zpiter plus tocere potuit, quam Sibi nocuerit Regz/us. : Respondet, hanc: rationem non magis:in Azgu/ums:quaur in oni ne jusjurandum , valere, et intelligendam esse jurisjurandi vim ; est enim affirmatio relis giosa, et ad justitiam fidemque pertinet (70), et quod, quasi Deo teste promiseris ,' id tenendum est. Jam enim non ad iram Deorum, quae nulli.est (71), sed.ad Meis et Roe, pertinet, Nam praeclare dixit .E£zzius ( 72 ): umi O Fides alma ! apta pinnis, et jusjurandum: Jot ' Qui jus. igitur jurahdum violat , is- Fem violat: Prin ad oiteíg:de: v obe jectionis partem, dicit veram esse, si nihil mali esset, nisi dolere: sed hoc non modo non summum malum, sed ne malum quidem est. Il. Altera objectio est: minimum de malis sumendum esse, vel potius esse turpiter vivere quam calamitose: sed meríto réS- pondet Cicero: nullum malum turpitudine majus. Ut. Regulum tuetür in eo$, qui di- cunt, Poetis foedifragis fidem servandam non fuisse, apa fides data non videtur, cum (68) De Of. MI, 26. ubi auctores laudati ab 5. M. Hensingero , quibus addatur Schol, Saphac/is a: iiti £gitatus, (69) De Off MI, 26 sq. Pomponius L. 5, $. g« D.'De captiy. et postlim. reyersis, (70) De Off. l, c. c. 29. et locus 4ristotclis ibi a Gronovio citatus, ... : (71) Pearcius, H. 1, negat Ciceronem Deo irem detraxisse,. ob. de Leg. IE, $y 9. pro Rosé« Con. [^ a6. Cat; L 3 ext. Sed S. M. Héusingerus recte tuetur Ciceronem: adversus. Pearcium, | Add. Gernh. hi dl (72) Cite hunc versum. 4pul. de Deo Socr. ubi dicit, jusjurandum esse quasi Jovis jwrandut, vid, $cioío Gouilie Lib. Siug. Origin. Oper, "T. M, p» 415» J - V * DISSERTATIO JURIDICA, ; 5g. perfido data sit. Dicit Cicero esse jus bellicum fidemque jurisjurandi saepe cum: hoste servandum , modo fiat animo illud servandi: quod aliter, si id non factum sit, nullum, adest perjurium: v. g. si praedoni pactum pro capite pretium non adtuleris, nulla est fraus. Pirata enim non perduellis est, sed communis omnium, hostis, (74. ),. Kegulus igitur non debuit leges pactionesque cum justo ct legitimo hoste initas perturbare perju-. rio. Quod ni ita esset nunquam claros .viros. T. F'eturium e $5. Postumiums, 3. Nus micium, et O. Maelium , et multis annis post C. Mazcinum., Senatus vinctos hosti.dee didisset (74). Apud veteres enim A&oa2os inviolata erat jurisjurandi religio, nullumque vinculum , ad adstringendam fidem, jusjurando arctius voluerunt (75). Id indicant Le- ges XII Tabularum : indlcant leges Sacratae (76): indicant foedera , quibus. etiam. cum hoste devincitur (ides: indicant notiones et animadversiones Censorum, qui nulla de re diligentius quam de jurejurando judicabant; quod verum esse patet ex eo, quod ,, cum Z/annibg] decem Captivos &oz705; dimitteret, qui se in Punica castra redituros jura« verant, duo autem eorum non redirent, illud perjurium adeo turpe. oae fuerit habi« tum, ut vulgo spernerentur., et a Censoribus omnium notarum. damnis et ignominiis affi-, Ccerentur, quoniam , quod se facturos juraverant, non fecissent. (78). Laudat igitur. Ci« £^ X73) Ciceroni, contrarius est. Grotius, $. D. et P. L. Hl. c. 13» $. I4 €t 15. qui statuit, fidem non tantum cum Publico hoste servandam, sed etiam cum lattone. A Grotio dissentiunt Pufend. $. M. et. G. L« IV. c2. $. 6. Bar* Lyr. ibid. et Q/to ad Pufend, de O..H, et C. 3a li cea $46 000 iij 26) e WX 39 - (74) Cic. Off. III,:3o, ibique Znfere. 05 0 00 eoo dde 1i ) Hp 3190855 : (7s) Of. Ill, 31. niris "€ 795 Facciolatus intclligit leges a' "Tib, pl. latas a. 260. post Secessinnem Ío montem Sacrum, Neque "ab hac Senten- tia alienus. videtur Reizius , ckatus a Gernhardo «d f. 1, qui tamen et alias refert opiniones." Sed lua5 leges innuisse tnihi non videtur Cicero; plures enim leges dicuntur Sacra/ze, at sensu latiori, cx eo, quod sacraretur caput ejus, qui egem violaverat, Periz, 2fnimady, Hist. c. 10. p. 418, Ernesti Cl. Cice v. Leges Satratae. (77) Cic. Of. MI, 31 sq. Gell. IV. 4. VII, 18. eos, in quos, ob morum dedecus, Cedsores animadvertebant, motis censoriis alliciebagt, JVotiones hic apud Cic. legendum satis probat Gromoy. ad Liviu XXVII 4725. EX his Cic. .et Geliii locis. magnum elici potest argumentum, 4* probetur; nullam speeíg/zm in'pejerahtes legem. éonstitutam fuisses Censorum enimzotae non interveniebánt in iis!rebus ,' dé quibus lex spzclz/is , ut' satis: patet eX al, Max. YI, 9. et Cic, de Leg. M, 9, ubi legem ex'sui temporis moribus format) perjurii poena Diyina exitium y htimana- dellecus: esto. — Dedecus: enim notat illam infamiae notam, quam !adspergebant Censores, quaé constabat in- hominum 'opinione; nam Censorum judicium nihil fere. damnato adferebat , iis ruborem (Cic. de Rep. 1V , apud Nom. Mafcell, c, 1. nv 93.) Constat ex dictis , perjurium apud veteres , nulla speciali lege füisse pumitum, Postea erat crimen éxtraordinarium, pleraeque in Jure Rom. leges. partim in'genere docent, fuisse' aliquam. perjürii poermm, partim im specie ostendunt, perjuürum alias. infamia: notari , alias-digriitaevexui, alias füstibus/caedi, ('Marthzeus, de Crirtin.' p. 270 sq. legeste ibi citi, Hu der, Eunom. Rom, p. X87». Otto in Praef. ad "Tom. IV. Thes. Jur. pe 14 Sq») ! I2 : J) 9 e fé à à : » "um "6o FRA W/CISsOGUu ^npiNR!f's ecro Pomponium Trib. scrvanicm , quod terrore coactus juraverat. Zwa/ztum, inquit, temporibus illis jugurandum valebat (78 ). Redeamus ad ceteras in Reguli factum objectiones, Veluti: videntur quaedam hones- ta, quae non sunt, sic videtur quidem Aozesum , sed non est , jurisjurandi servandi gratia ad cruciatum revertisse; quia id, quod pcr vim esset actum , ratum esse non debeat ( 79 ). Negat Cicero viro forti vim posse adhiberi. Sed quaerunt adversarii, cur igitur ad Senatum est profectus, cum pratsertim de capiivis dissuasurus esset? Lioc maximum in Regulo judicat Cicero , quod, quia patriae non utile putavit, idcirco sibi honestum ét sentire illa et pati credidit £80). Ultimo loco in Regulum dicunt: quidquid valde utile sit, id fieri Aoméstum , etiamsi antea nom videretur, Negat Ciceze, et utitur regula saepius repetita. Nihil est z///e, quod idem non honestum: nec, quia wfile, Aonestum. est; sed quia Aonestum , ideo utile, Sed ex tota hac laude Aesgu// unum illud admi- ratione dignum judicat, quod captivos retinendos censuerit. hRediisse enim non est laus hominis, sed temporum; quod illo tempore aliud facere nil potuit, ob summam, uti vi- dimus, jurisjurandi sánctitatem (81). Sed totius hujus ioci talis est finis: quae timi- do animo, humili, demisso fractoque fiunt, non sunt utilia, quia sunt flagitiosa, foe- da, turpia. ( de Off. III, 32. ext.) Restat, inquit, quarta pars (qua totam suam. de Officiis philosophiam explicit, ) quae decore, moderatione, temperantia continetur. Impugnat primo loco Cyrenascos , ZInnicerios et Epicurum (82), qui omne bonum in voluptate posuerunt; virtutemque eam ob rem lau- dandam censuere, quod efficiens esset voluptatis (83). Nam si-non modo utilitas , sed omnis vita beata, corporis firma constitutione , ejusque constitutionis spe.explorata, ut doeuit Metrodorus ($4), continetur: certe haec uuliras cum Loncsuate pugnabit. jNemo potest teme " pe- (23) Cic. Of. MI, 32. Liv. VII, 4 sq. Val, Maxe« V» 45 8 €79) Cic. Off. IIL, 28. (80 ) 4bid, MI ,. 30» (31) De Of. III, 531. Rega'um summis laudibus efferunt grau Scriptores, ( Horet, Od. IH, 5, 13 sqq. Fer, M, 2.3.) Grotiws, 9. B. et P. L. II. c. 23. $. 6. Regulum luudat quoque et illum non gloriose: tantum , sed et illud, quod debeat, fecisse recte pronuntiat. Recte Cl, Buddeus Spec. Jurisprud. Hist, S. €6. in Reguli fa- cinore observat haec sedulo esse discernenda , quod fidem datam servarit, et quod liberationem ex captivitate respüee rit, Primum baud dubio !audan:!um putat; posterius tune. demum , si plane ere civitatis Romarae fucrit, ut potius Re« gulum | Carthaginiensibue trader-nt, quam pacem cum iis facerent Romani. (Garve, 4mm. Tem. IV. pag. 257 sqq.) (82) De Cyreuaiis et /Innige iis vid. Heusing. ad Off Ill, 38. et auctores ab iis laudati, ; Discrepat Epicurus a Cyreneicls in fonte voluptatis, cum voluptatem in doleris vacuitate poneret, latiusque patere. judicaret, quam 4ri-: nippus (Cieero d^ Fin. 1, 11.) (83) De Fin 1, ta. (34) De Metrodoro Epicureo, Cic, de Fin. 11, 28. Diog. Lafrt« L. X, &« 23. Ern. in. Clayeg in yoce. DISSERTATIO JURIDICA. 61 perantiam laudare, qui ponat summum in voluptate bonum : est enim temperarttia libidinum, inimica. Paucis verbis complectar: cum docuisset Cicero , nullam utilitatem esse honestati contrariam 5; hic omnem voluptatem dicit honestati contrariam esse. Quo magis reprehenden- dos putat Ca///phonem et Dinomachtum , qui se controversiam diremturos judicaverunt, si summum bonum esse statuerent honestatem cum voluptate conjunctam (85). Non recipit enim istam conjunctionem honestas, aspernatur repellitque; nec vero finis bonorum et ma- lorum, qui simplex esse debet, ex disparibus rebus misceri et temperari potest. Sed cum haec alio loco explicuerit Zu//us, silentio omittamus, et ad propositum redeamus. » Quemadmodum ,? inquit, Cicero , igitur, siquando ea, quae videtur utilitas, ho- , nestati repugnat, dijudicanda res sit, satis est supra disputatum: sin autem speciem » utilitatis etiam voluptas habere dicetur, nulla potest esse ei cum honestate conjunctio, » Nam ut tribuamus aliquid voluptati, condimenti fortasse nonnihil, utilitatis certe nihil » habebit, Sic tandem ad finem pervenimus elegantissimae de Offziis disputationis; in qua expli- canda forte longior fui, quam par est, et certe mihi fuit animus; sed rerum copia et uber- tate, ipsiusque operis elegantia, abductus, facile me veniam impetraturum spero. Illud aue tem mihi forte superesset , ut de Ciceronianae philosophiae et jurisprudentiae praestantia , laudibusque dissererem : sed cum doctiores fuisse sciam, qui hoc argumentum summa cum laude tractarunt (36), me ab illo officio discedere posse arbitror, ne plus semel dicta iterum dicam. Ex his enim, quae, non ut debui, sed ut potui, ego exposui, satis nobis constat, de hisce libris valere, quod .PZgius , de libris Panae de Officiis egregie dixit: Z//a sciJ. volumina ediscenda, ton modo in manibus quotidie habenda 41565 et verbis Cl. Barbeyracii (87; disputationem finiam: ^, Ce£ excellent OUYyrage , » que (85) De horum philosophorum doctrina vid. Cic. de Fin. V, 8. Tusc. Q. V, 3o. 4e Quaest, 1V, 42.. 7. M. Mleusinger «d h. f. (16) Commendari possunt Cl. Perizonii Oratio de Ciceronis eruditione et industria, et Chr. Meiners Oret. De Pos, Eiceronis, ejurque in uniyeriam philosophiam meritis; in ejus Vermischte Phil, Schriften, Tom, 1. p. 274 sqq. De Gi- eeroni: in Jurisprudentia zzeritis vid. Zachius L. I. c. o, sect, 4. S. 4$ ct auctores ab eo ct editore Srocizianne Qudati, ct Engelbronmer, Diss. laud. p. 84 sqq. CF, Hugo, Lehrb. der Gesch. des Róm, Rechts, $. 296, Ed« Ve (17 ) Pracf, ad versionem suam QGallicem Pufendorfi, de Jure Naturae et Gentium , pag. XcIXs €) — FRANCISCI BINKES DISSERTATIO- JURIDICA. JI qué zout le imonde connoit jest sans coniredit de meilleur. Traité de Mórale, que » nous &yons de toute Tntiquité, le plus regulier, le plus méthodique, et. celui qué » approche je plus d'un Sysiéme plein e£. exact," QUT. NUMOS ) y» In officio colendo sita est vitae honestas omnis, et in neglis » gendo turpitudo," CICERO, LI - " B ' D " | L * CX M ET 5 LES a " . ' ) * . - t n^ " Ps, ' » M "24 jd " : E 4 a "LM L] T , " ' LI i - ' * í Li s ! * "! * HUN 2 » t i - NS ; j " , s A NNNSNNNNS Nee e te e NN CNN NUN NN NNN NM ON VNNNN CNNNNNN w NS SS E PN D ee ete NSSSSNNNNS . SXCERS SN NSNNENNNSNBN SENS NSQNE SNSSNRNS SENSN B à : N SS : S * a WNSS SONUS NS SESS Na Ne OW NS SNSNNS SX SS Mes DU E SACS, rum T ME Mr — wr ia - AAT RP rs apt re — -— Erga c io t n S RANA S EA Aaa C ie E MNT ER — MP€ÓÓÓ€ R€ 2 S p, Ms "d - PCIe ec ap - — th er C4. oa prt o EIGENEN " " « Ded o "d Mut per DR y d Aut « LX LX — " T ez M dem tgp —-—— C2 AE T eia emer I TUE cS ri ma I a m a - wt 24 ae bae Ap ture hc I i mln s ce rem — ur pmi P 2 pou me p ar e mri m - -— . - dia pil p iie i - - - uires ag pq m cm -. - C mr aa LR, rad difuo- coi RN — - A— 7 Mum e "^ -. € mre. "e i eM m mni v un c" rd Man mcs D img t Lem rac air e mas, t a un. Mer mm onn ^P pac p. -—— rut v Mai mgr er T ete i^a, Tr aero m e i Pp e CA Tees ug e Iu E uie, ar d ^ - B -—-— 9 C AK Qu m rd P " — 2 Vr EI arre. ants gu m a M rre tH P E A e a E Rer EIE EN e LA ——-- e em aL e er eg H Sl A / » ly NÜ N UN 1 j — "re Ra » 2A ME UE Per D ee al CEPR WU gti ine — zx cen RE Mur Trap edt - dam s e aaa e am "er rs ite , busin. "4 E » : o : e ES —. A ap^ Gem en a a E EA es " E rires pr