ad TATE SAT ANNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE, LII Ahn. clOI)CCCXIX - CI219C C CX n Ape NS MUR Voss y: D 5. pat AUN NA LESS ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE, Ànn. CIO10CCCXIX - CIOLOCCCXX. HERMANNO ROYAARDS, RECTORE ACADEMIAE MAGNIFICO , PHILIPPO GUILIELMO vax HEUSDE, SENATUS GRAPIIIARIO. ; TRATECTI AD RHENUM, APUD OTTON. IOANN. van PADDENBURG, ET l van SCHOONHOVEN, | ACADEMIAE TYPOGRAPIIOS, MDCCCKEXKXI. -— «rr VÀ ^4 t ze me "m I m^ 4 «C 2[1 gein ERIHOGOTG DS 2901 ogla A t ç tr X "nt ( A À . M NEER ANY Eeen Test, X ALL C+» "5 ct "I de pe d E La em + s m a "or ^" S - mem nn co x A n AC WA © at [ T * 6i p bw: [d Os Son LEN Y ANA KES JL AF Se MAN - i$ ex y ( ex RT & P k i p^ ^ ( vk ` 139 $9 ar \ Vols ke Fs ) x L 1 FT*ex tw KAATE NARTY AX * 6 FAT LO 4 1 » at LHS ^ [LE VAUX À Mr k ` "As We ow € An > JL ss i * "eds c-m;Ó A ^ ym" en y Y - i Xu de ! b. t Y V3 p uk „ } "S RAA YN Mv à, TASA VERA TAR ETA atn VA tf A AER E * Fan ; „HOC ANNALIUM ro BEREA CONTINENTUR: e Nomina Profesforum. et Lectorum in Academia Traiectina. S I. Quaestiones ad certamen. literarium propofitae A. cioicccexix. S IL Series lectionum habendarum. $ IIl. Series disputationum publice et privatim nom farum. S IF. Solemnia. § F. H. ROYAARDS , Oratio. Gi; Fr. HEYLIGERS, Oratio b Te i f " 2 Re- 1 iv | | Refponfiones ad propofitas quaestiones. HENRICI WOERMAN, ad quaestionem Theo- logicam. IANI CONRADI PRUIMERS , ad quae. tionem Turidicam. LUDOVICI GERLACHI PAREAU ; ei PETRI IOSUAE LUDOVICI HUËT, ad quaestionem Literariam. _HERMANNI CHRISTIANI VAN HALL i ad quaestionem Baamican, w 90 ¢ âN- iy ALS VLA QUA e, x AO, der eti dn n ^ dE does Le A N N X A. m «Mail e? d eudaauoid sanvaol AGADENIAS RHENO- T RAIECT INAE; : gui D LOT QY CIDIDCCCXIX * CIDIOCCEXE, , ad Ed A | C i es 2» ex ay m^ m r : "t fT ; Y ' , + ' $ YEA I x ry ~ | eY AMA AL Hz. 2014340 .£U A.IODIZA NS ANT , 2€ AU à | iya Ti troet P au chi " 94 "d s SGEE AMIGA I, n “dende Ja Traiectina a die -— Martii A. TIDIOCGCXIX. ad diem xxvi Martii oreert SM "unus obierunt docendi, | \ Y f we TN WT bd DN AM JAREN sso? QN "Al THEOLOGI, \ v A.M .30eUZH MAV 2UMIALIIUL) 8 iind HERMANNUS Roy YARDS, d i Academiae | eCe AUS us VEND LT tor. ' : MA EALS P 8! JAAT At sund - Jopocus - HERINGA à TA Fe À vataad euoravaH 2anmaol GaBRIÉL. VAN OoRDT. | HATAOGUOU nav eUIAQTY À LN d | HOM Le tope IURISPRUDENTIAM, CORNELIUS WILHELMUS DE RHOERe HERMANNUS ARNTZENIUS. |j ^| A JOANNES RICHARDUS DE BRUEYS. C mre En v AW Le à RF ath vw rots 1 - erkis y P eM md xA MEDICINAM, en arn M node van mri ann A t9 Janus Breur MPEG IC 19:4 X12223c1612. NicóLaus CORNELIUS DE Fini s. DERNARDUS FRANGISCUS SOERMAN:- Janus Isaacus WOLTERBEEK. laconus Vosmaer, Prof. extraord. ae 4 3 ALL A, e wu - PurLiPPUS Franciscus HevLicers, Prof. exe T traded: minus: fuum wufpicatus AR Tota dn lengisd. xx Martii; VAD EI Qe h tn „rp PES dadel LI =~ cole dO AP Y ` PHILOSOPHIAM rame LITERAS UUMANIQRES, "x PHILIPPUS IELMUS VAN HEUSDE anam SNIN 5. HED Gun T : Acad. Graph. Dirumarus HUISMAN. JOANNES Henricus PAREAU: el LOO: 2 Wu 1 Vv »- ANTONIUS VAN GOUDOEVER, ' ADAMUS SIMONS. - ET 2.4 M .EGUAATOJI gy AVA Sal : & Pici da ec ; eX Ad .A071238 2050601! 19 M 4 „Hv ‚NIE \ | 22i i MATHESIN ET PHILOSOPHIAM Tarn Wi gi ANM \ es vos aie Teu 3 GHAN "Mort. yt dedu i 4 ri 25. RS $^ Sw IoANNES Fusbbkicus Lopovices Sem DER; | PR ANR PU b A AN NE Janus Kors. | | THEODORUS GrraRDUS VAN Liru DE Teung; Æ Mn : b X { Á A. à Y Adf \ de M Prof. extraord.- à . wer AT "EORR EAM b d». " D” ^ à 2 c ^ r GL TAN V eg TE uA ài53155 TRIEDA SG : Res A UT | ‚We : N | 39108. | ; s \ Td iM amide 121198 AMI D. EW ) a5 VS — Y ENS! 1 SOR V SUE *$ oW gant ist . SAMURL | roer, Pieds Bua: Leer. Nus AS AN SS 1s ven LUE GERARDUS Dorn SEIFFEN , literarum umanios vum Lector creatus, die 2. Martii, Ga. GIDIDEEENKe NC à Gui À Lupovieus Pino, "Lector literarum Iajicarum, Marie Franciscus XAVIBRIUS. „RANGERS, Se S dde 213159) 19 9:399 Nite n ES Lector. p Mérarum Gallicarum.. Y Q3 $8 prs ? MOI ati Lure Aout pw CAROL US. Tuonpson, Lect r literarum Anglis a carm. aaa A MA QN T SUME à KOG EUR NADOR iei SM isst "reper e ACAD EMICUS | NA “à op. . OÙ VEQUITATIO. Nis, qi An we NS iS. TANT ) * \t\20 i Y S MS i A à X ANC oux "— Morea, ` RUE ERA Hoop. $ IL pn ra | | T rae j. » (à Quaestiones ad certamen literarium fingulas rum disciplinarum fludiofis in Academiis LI _Athenaeis univerfi Belgii, anno. CLDIDÇCCXX fuerunt propofi tae his formulis. "xe M ded e SUN ad Art Way saadad: 205204008101 QUAES TI O THEOLOGICA, “s; Strictim describatur. librorum veteris foederis praeflantia, et ufus in doctrina Christiana in. telli genda, . aestimanda, tuenda et ad virtutis frudium. GA MEDI, | * Quid fhatuerunt auctores Codicis Civilis de ren ANNE * rum mobilium vindicatione : ? Quibus de aufi A rai nn e hac in re a Jos Rimano recesferunt i ? Qua tandem ratione utriusque. iuris doctrina optime temperqri. pos/e videtur , ut tum. in iure domi» pii tuendo, tum in libero.. rerum mobilium come mercio haud impediendo , aequitatis et boni pu- bici, quoad eius fieri posfit, habeatur ratio? — E QUAES- C) QAR MEDICA. )* p Satin. ie sali Hiep varia. cina : & praecipuis de re Chirurgica auctoribus enara rata, atque in fpecies quasdam. divifa... 2% De. huius vitii congeniti origine, in primis tecenitias..: rums anatomico- pathologicae opiniones. 39. Bel. garum merita in hocce: morbo curandoss > + QUAES NO LITERARIA. $ gii EN D dique: quaenam. ber: fucrit: Tra. 3 goediae Graecae fatio; | adl. eamque exig eatur ux nobilisfima, Non ewe MAN ebreghe vamos Aemftel, .. NRA bte AN na En EX LEA eta EL € V. $" AISIR M E II x k M ke \s è 5 - bs r v * ESTN Re eN (SH Wap s ANT x » wai QUSS at JU TO e Verdi w p Q QUAE STIO MATHEMATICA: X Comparatio inflituatur. iparabolae , ellipfeos À circuli atque hyperbolae, ut vel ex coni fectios ne, yel ex earum curyarum aequatione y vel ex utraque: «appareat, quaenam his curvis, vel ome V. nino, yel quadam ratione communia fi inte Bres Y vitatis ita ratio habeatur, ut coniuncta. fit cum perfpicuitate et accurata rerum expofitione, at- ut que k RE 1 "BOY ux i 1 ` ~ x Xl que ut ea, quae comparatióni infirsimt , diligen- ter congerantur. Non requiritur, ut calculus diffrétitialis et inrégralis in auxilium ádhibentür, neque tamen eius ufus prohibetur = duminüdo jude Ù in * propinquo: fi si "b. fU ex épi y "Jen" $ ^^ & k: endet hanriantür ^ BEY | NET JE ; : A (Y 33YAQ NA e» + VA QUAE STIO BO TANTCH 60 Conficiatur- brevis. enarratio [ystematum Lota- sicorum , quae inde a Caefalpino usque ad Line natum inprimis inclarberunt. Addatür expofitio praeftantiae fystematis fexualis Linnaeb, "qua. ve "os tantum: per[pleiatur , quiblustum invebug ^ praecedentia fyflemata fuperaverit, verüm eliúm y ^ quaenam ipfi defint , atque impediant , quo minus p Esa RAE ENT t ^w Tha wie o MA VEN perfectum Vici us XM. OUTLANDER : ^ x V e LAGUNA mr à Hs Bull E Du eo Sf 4" er ^ N > A $ aog Jos "m tX EE SES y T. c > PRE C inde efits: YA EroideceXix: 9^ ad ferias: aeffiyds VA. CIDIDCCEXR gp à a Xa zai "x t haec im ratio He ax Wok ie ani Suas AS DENEN GU Ee ite ^ A | s ' £N er et i : TEN rt | + 4% 1 WLAN No RU Vo i N RN 9 355 V3 SUR VE EN bi" A ` =- RUN 7 v In Slak In FACULTDATE „TH dii OGICA “11181497 . XI bdocebupt.:.: (ila19989V aliod inu» | HV. be AV oge siio iu T AR i iG. VAN, QORDT, diey.: busslunaci er. iovis s, bosai Xi TAAGO nav Historiam ecclefiaflicam D. HUISMAN , dies y bus elisie mortis 51 iovis; et. veneris, „hora, JA aut aliis i auditoribus magis :commpdis. ,, 4. oib | Fundamkeuta interpretationis. JI. TH. PA. RBAU; hab zeinkande. »imaris xilovis et venes. ; ris ROES b rir. aus boerin: ils Selecta Sr. eed. PHONE . HERINGA, E. B.rdiebus „lunas: quunt, derit A er veneris hora XL zeis) gantgaob Wives Introituns in UVpvi d'vedoris, Jibros. Pracbebiz ks HER'!NGAG. Ber Ro diebus lunae , martis ,,iovis | h et veneris ;j bora. MEL sy AS tod. uiquorenm bib In D. loünnis Euangelio aut perget, aut Epir aç flolam d. -Epbefios interpretabitur, En ‚RO ke AARS idie mercurii, hora.XILE.2(104: 0598 41 Tleologiamy-Dogmaticams docebit 4H. | ROY-- H AARDS.» diebus, MAG martis y dovis et vene-, , ris, hora EX: B9RV 2031 000030919 X9: mikkd: 33 rod: hob Cilloc utionibus: gde » Tinie i lagii Is: iyacabn nt: I. HERINGA; bk ditis: boris; v fer o M » LATE à : a XI a VIT. ad IX. e£ G. van OORDT, die mers! curii horis vespertinis?à/ VII. ad IX, vel fatur- ni horis vesper, Vl. ad VIII. Christianam morum disciplinam docebit :G: VAN OORDT, diebus“ Miseni iovis et: vertes hora KUT C nsi Naels ma i Praecepta homileticâ trader He ROYAARDS;:: id die meters KOK ien eudisorinns e edle Is Exercitationes Da: Sacras wotiitivi I. HERINGAS EFS die. Moi Hie, à vel! A en . ei alia magis commoda. | #10 Officia nuntiorum: Bagarre. ROY: AARDS ; “die mercurii, hora IX. «AO UAA Puerorum. doctrinae Christistiaé initiis. «érmdis 12 endoritii exercittiones imftituent: 1} 'HERINGA;: E. F} die veneriss Köri XI.:et Gl vak OORDT, H die mercurit, hora XI. er magis: come’ 39 mod À 10 .ieytsA 106 espe A iemüol C : | Orationibus Sacris: ionen Brest 2 "^ H. ROYAARDS;' die marcis y hora XII, HAZ A HERINGA, E; Paie lnie hord XI er G. ` van" OORDT y die tiiércurii-; borat XL. qui ed- ^.^ dem horá et aliis exercitationibus vacabit “vo! «ziz Disputandi > exeréitationibus ^"praeerunt ^H. ROYAARDS y die ?vérieris, -hori I/532E 'HE:! .1 ^ | RIN- ,Xur : pos RINGA, E. F. privatim, die. faturni, hora. IX. “vel alia commodiore , piblice; dara. opportuni- ,tate, die mercurii ,- hora I. et G.yAN OORDT, , publice . eadem die ac horas, hi vero alzernis hebdomadibus. ' In FACULTATE IURIDICA, docebunt esr f $ CCE n , i i + r [; $ D e i . e J —" Li v A! à E LE d , d 1 L Inflitutiones, Westenbergio dace, H. LARNTZENIUS, diebus martis, iovis et ver neris, lorà IX. mercurii et faturaii , hora X. .. Pandectas , codem duce, H. ARNTZENIUS, diebus. martis, iovis. et veneris, hora X. lunae , mercurii et faturni , hora IX. ds Criminm ei poenarum , -C. W. bx o RHOER, “diebùs mercurii et faturni , hora XL È vel alia, auditoribus forte magis commoda. —— dus natàrae C. W. ne RHOER, diebus lu- nae, martis, iovis et veneris, hora XI. + —— dus gentium et publicum C. W. DE RHOER, isdem diebus, bora I. pomer. Tus Belgicum I. R. pe BRUEYS, diebus lunae, martis, iovis et veneris; hora XIÍ, Historiam iurispi udentine Romanae p. à À ARNT- LL? XIV ARNTZÉNIUS , die lebus. nertur et huti, ik ye Ae dO BIG OV "Elementa Oëtonömiide imitis IR Dt ÉRU- “RYS, “diebus lütiàe" et “ióvis "hora "deincéps definienda, — M 4 HAMignot, exercitationibus alternatim praee- den EL ARNTZENIUS. eer, be BRUEYS. 1113 pa In FACULTATE ME DICA, JA oig 7 docebant? rn | Anatomian B. T. SUERMAN, quater per dierum hebdomadem , hora iv. pu Phy/i ologiam L BÉEULAND € quater, T vil. Specimina Anatomiae Subrilioris, tam huma- ATE pae quam animalium comparatae . in Mufeo Academico demonftrabit I. BLEULAND, die- bus et horis, auditoribus commodis. ^ | - Pathologiam. B. F. SUERMAN, die 12 maris et iovis, hora Ix. i - Semioticam Je VOSMAER, ‘bis, hort audi toribus commod, " Ui herapiam E A. VOSMAER, KC: ie lunae er iovis, hora XI. | i . Praxin medicain À, I. WOLTERBEER, "i e domi, martis, iovis et venéris, hora XII. Phare TEN iy Pharmaciam, fecundum Pharmacópoéáni Ba- tavam, vernaculo fermone ,'N. Capet FREMBE- RY, diebús martis ec, veneris, hora: HT. 1] WMateriegicdMedicam: five Historiam, Reudio- crum A. LIWOLTERBEEK , . enarrabit diebus lunae, et mercürii, .hora:I. ineotom add . -dIuflitürionibus OCligicis xacabit I. iT. „WOL: TERBEEK, f bent "—— n — -cAcademáco.!: , et `| Chirurgiam tradet. BF |SUERMAN, quater per dierum ;hebdomadein ‚hora VIII. n Morbos osfium tractabit, vernaculo fermone Ph Fr HEYLIGERS „ diebus .lühae; "martis et .verieris , | bora: II. . IL 3 Infliturioni. lirüóae i in arte chirurgica, quovis die, vacabit B. F. SUERMAN. .. Operationes chirurgicas in cadavere humano -publice demonftrabit Ph. F. HEYLIGERS, .tempore hyemali, earumque. encheirefjum ra- tionem, vernaculo fermone, exponet quater ger .dierum hebdomadem , «hora V. ! Artem obftetriciam theoreticam et practicam . docebit Ph. F. edge quater. avis hebdomade „ hora: I, Mi. * XVI :CInflitutlonibus Clinicis in arte obfletricia vas - Literas Latinas A: van GOUDOEVER , diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora XI. in- XVII - jntérprétaridis cum felectis Virgilii „ Horatii dlio- rumque Poétarum locis ez Ciceronis prima Tus- :culana quaestione explicandá. | Antiquitatem Romatam À. van GOUDOE- VER, diebus lunae hora IX, mercurii hora | IX er. XII et fatueni hora XIL — Historiam : Latinae! Poëftos trader A. van GOUDOEVER, die faturni, hora IX. et mere curii, hora I. t c Exercitationes Oratorias moderabitur A. VAN GOUDOEVER , die faturni, hora I. aut alid - . «magis commodä, Literas Graecas tradet Ph. G. van HEUSDE, dnterpretandis-cumr locis felectis N. Foederis , Herodoti et Xenophontis, diebus lunae et iovis, hora X: tum Platonis Sympofio er Euripidis Iphigenia in Aulide , diebus martis et veneris, ‘hora X. | | 4n: dd sd | C Ceintiguitaten Graecam, Ph. G. van HEUS- DE diebus mercurii et faturni, hora X. | Literas Hebraicas 1. H. PAREAU , ita ut Grammatica exponát diebus lunae et iovis hora IX, eademque hora, dicbus'martis et veneris y quaedam tractet capita e priore Samuelis libro. c ^ * Lis XVII Literas Chaldaicas et Syriacas Y. H:. PAREAU, diebus l]unaé et iovis, hora XI. 25 Literas Arabicas 1. H. PAREAU, diebus martis et veneris, hora XI. Antiquitatem Hebraicam LH. PAREAU; M. diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora IV. Historiam ‘univerfam praefertim medii- aevi , et recentiorum temporum Ph. G. van HEUSDE, diebus lunae, métis, iovis et veneris, hora XII. Historiam humanitatis Ph. G. van HEUS- DE; diebus mercurii et faturni, hora XI. Historiam Patriae A, SIMONS, diebus mer curii, iovis, veneris et faturni, hora VII. — Literas Belgicas et Eloguentiam A. SIMONS, * diebus tetes mercurii, iovis et — hora HI. | | Aeflheticam , quae poëfin fpectat, A. SIM QN, diebus martis et veneris, hora IV. Praecepta fiyli bene Belgici tradet A. SI- MONS, diebus martis, hora VIII. mercurii et iovis, hora IV. i Selecta Poëtarum Belgic, recent. loca exponet A. SIMONS ,„ die faturni, hora X. - Disputandi exercitationibus praeerunt, alter- | ni$ XIX nis hebdomadibus, die faturni hora I. alterna- . tim Ph. G. van HEUSDE et A. van GOU- | DOEVER. ; D FACULTATE MATHESEOS ET 7 PHILOSOPHIAE: NATURALIS; | docebunt - Elementa Mathefeos LEVL. SCHRÖDER; diebus lunae, martis ; iovis et. veneris , hora VII, | rigonometriam rectilineam et [phaericam „ad- hibitam ad Geometriam practicam , atque Astros eomiam , 1l. E. L. SCHRÖDER , die mercurii atque faturni, hora VIII. Elementa: Mechanicae atque Opticae. LECL. SCHRÖDER, die mercurii. atque faturni hora IX.. AMBERR füblimiorem 1. F, L. SCHRÓ- . DER ; diebus mercurii et faturni, horà XI. _ Phyficam experimentalem G. MOLL, diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora I. ^ ^" c Afironomiae: primas notitias G. MOLL ; dies bis lunae ; martis, iovis et veneris, hora IX. en RA auditoribus magis commoda. XX Aftronomiam theoreticam et practicam Gi MOLL, iisd, d. hora III. | Chemiam generalem et applicatam.N. C. pg FREMERY, diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora Xll. E Botanicam | et... Phyfiolog giam plamarum 1. KOPS, diebus martis, iovis et veneris, hora X. Zoölogiam generalem , cum Anatome compa- vata coniunctam, N. C. pe FREMERY, die- bus lunae, martis, iovis et veneris; hora XI. Historiam Naturalem Molluscorum, Vermie um et Zoüphytorum "Th. G. van LIDTH pe IEUDE., diebus lunae et. arlis, horå audito + ribus commodá. An Historiam INaturalem Crustacegrum et Infec« torum Th. G.van, LIDTH pe IEUDE , diebus jovis et veneris, horâ auditoribus commodá. | Miaeralogiam N...C.:. pg FREMERY, bis per dierum hebdomadem , horá puisans com- modå; Oeconomiam ruralem 1. KOPS; isi lu- nae et martis, hora HI. mercurii et faturni, hora VHL vel aliis diebus ac horis, auditoribus ma- gis commodis, . | F, xxi a. OE PINO, Literas ltalicas docebit diebus ba et veneris, hora vespertina VI. vel alia auditoribus magis commoda ; horis vero deinceps indicandis, historiam earum literarum fermone Gallico et Italico tradet. Literas Francicas tradet F. M. D'AN GELY, diebus lunae et iovis, hofa IV. T . Literas dAnglicas wader C. THOMPSON; diebus lunae et iovis, hora V. i Bibliotheca Academica , diebus Lunae et Îo- yis, ab hora I. im Il. et diebus Mercurii ei Saturni ab hora Il. in IV, et, feriarum tem- pore, fingulis diebus Jovis ; 4b hora d. in II, unicuique patebit, re $ IV. CM die xxvi Martii, A. Cioiscecxix, ad diem -xxvi Martii, 4. ciooccexx, disputationes pu- -blice yel privatim defenfae funt hoc ordine: ` ` Anno CINICCCXIX. 4. va. Mail, Specimen Medico -Therapeuticum ks de xxii. de medicamentorum in 'corpore-humano agen- . di ratione, eorumque adminiftratione externa - jn morbis internis, pro gradu Doctoris Medi- cinae, privatim defendit Lo. lac. PENNINK. | d. X. Maii, Specimen Medicum de Hydrope li: | gamentorum uteri, pro g gradu Doctoris Medi- ..citiae , publice defendis Per RUS IoANNES Isaa- cus DE FREMERY, Traiectinus. | d. xv. Iunii , Specimen Phyfi ologico- Medicum na ` ufu placentae humanae comparatione eiusdem cum animalium placentis illustrato , pro gradt Doctoris M edicinae, Publice-defsndit GERAR- pus Munniks van Creerr, Traiectinus. - D xvi. Junii, Disfertationem Iuridicam de Ture accrescendi ex legibus Romanis, pro g orada “Doctoris Turis Romani et Hodierni, publice: defendit A. G. "Horbscoprn , Amfelodamen- fis. AS. d. XVII. jon ; IS, Chirurgico - The- rapeuticam de ani intestinorumque atrefia, ro gradu Doctoris Medicinae y publice defendis i lac. GER, HASSELMAN, Haganus. ME snie 4. v. Noy. Disfer tationem Juridicam. de testa- mentis ordinandis ex Ture Romano et Hodier- no, pro gr. adu. Doctoris luris Romani ct Ha- | ; dier- XXII “-dierñi, publice defendit W. 1. acres, Ame ftelodamenfis. d. xiv. Dec. Didfontetiumo) luris Civilis de RR : fentibus, pro gradu Doctoris Iuris Romani et ` Hodierni , publice defendit M. Wiarpi BECK” MAN, Amftelodamenfis. d. xvit, Dec. Disfertationem Phyfico-Mathematis cam. de celeritate foni. per. fluida elastica proe - pagati pro gradu. Doctoris Mathefeos et Philos fophiae. Naturalis ,- publice defendit RicHars „DUS VAN Rees, Neomagenfis. . «` Quibus addenda est Disputatio de Cafuario novae Hollandiae, quam -praefide patre. V. CI. NicoLao CORNELIO DE FREMERY, publice. de- fendi: Petrus Ioannes Isaacus pe FREMERY; Rheno-Trai, die xxvi, Jan. cio1occcxix, SV id^ “ Die xxt. Martii, ci313cccxx. PHILIPPUS FRAN» ciscus: HgvricEns , Fir Clar., defigüatus Mes dicinae Prof. extraordinarius „ praeftito [olemni- ter iureiurando, munus fuum adiit oratione pu- blice habenda: de vero chirurgo. Quum in proximum annum Academicum, a Aus i die XXIV die inde Xxvi. Martii, ciocccxx, Rectoris Magnifici munus ex decretò Regio delatum esfet V. Cl. HERMANNO ARNTZENIO, atque in confess fie Curatorum , Rectoris. atque Asfesforum, gras phiarii Senatus partes mandatae esfent V. CI. _HerManNo Rovaarps, die xxu. Martii h. anni in Senatu facta est horum virorum folemnis inau- gurátio. Qua peracta V. Cl Hermannus Rovaanps munere Rectoris fè abdicaturus, ora» tionem habuit de Guilielmo Emmerio a Perpon- cher, aique, enarratis quae ipfo Rectore Aca- demine acciderant cum adverfa, tum prospera, victoribus in certamine literario, Henrico Wozn- MAN, lano Conrapo Pruimers, Lupovico GERLAcHO PAREAU, Perro losu4r Lunovico Huer e? HERMANNO CHRISTIANO van HALL, praemia distribuit, atque; pro meritis laudavit Ioacuimum Coops ef TacoBum van Har.’ Quie bus omnibus rite peractis, munere fè fuo abdi- cayit et datum fibi fuccesforem PCI. Herman- NUM ARNTZENIUM , proclamavit Academiae Recs torem. Magnificum. | | HER- HERMANNI ROYAARDS OR A EIO, CUM MAGISTRATU ACADEMICO ABIRET DE GUILIELMO EMMERIO a PERPONCHER, A AG ETA d. xxut, Martii, A. C. C1919CCCXX4 QUOD FELIX FORTUNATUMQUE ESSE |. AUBEAT SUMMUM NUMEN! ` PRA, NEM, Nia MAE CURATORES ,. Vi- RI Gravrssimr ! Quir in Beren RecNo, IN REGIONE, ET IN CIVITATE | TRAIECTINA, REBUS PUBLICIS PRAES ESTIS, Vri AMPLISSIMI ! ^ Quarumvis ARTIUM ET DISCIPLINARUM Pros FESSORES CLARISSIMI, COLLEGAE AESTUMATIS® siut! | LITTERARUM LECTORES PERITISSIML The: A 2 | Docs: C 49 DocTRINAE CHRISTIANAE NUNTII ET IN- TERPRETES, FACUNDISSIMI, DIGNISSIMI ! CUIUSCUNQUE DOCTRINAE FORMULAE Doce- TORES DOCTISSIMI, EXPERTISSIMI, CONSULTIS* SIMI ! ACADEMICAE uvENTUTIS CORONA, AMOR NOSTER ET GAUDIUM ! | QUOTQUOT PRAETEREA ADESTIS, CIVES; (HOS- PITES » SUIS, MERITIS. PRAECLARI!. 553 Tertium hunc ges Academiae magistra- tum: tertium hunc depofiturus fum, depofitu~ fus qùodam cum gaudio, et haud fine grati ani- mi fenfu. Per triginta et duos fere annós in hac. -bonarum artium - palaeftra : Theologiam, et quae cum illa erant copulata, palam docui, E mea quoque Schola multi prodierunt „qui Ecclefiae ornamento funt. Per omne illud tem- pus, quae est fingularis Dei in me benignitas, innumera apud me fuere collocata beneficia, quorum recordatio mentem delectat: et quan- quam, ut fit in rebus humanis, fuerunt bona .mix- äs &^ À E k E 2 mixta malis, non posfum tamen non publice profiteri, cumulum bonorum longe fuperasfe malorum numerum, et ingratus esfem erga De- um, nifi fummam eius beneficentiam, “miferis cordiam et opem, ingratus esfem erga Domi- num meum lefum Christum, nifi Confervatorís mei gloriam, quae in peccantibus, afflictis , prorfusque miferis ad felicitatem ducendis fis ta est, palam praedicarem.. Sed de me ipfo loqui non iuvat. ^ Quodü vero ad hanc Cla- risfimorum virorum coronam oculos converto , emo fuperest corum, quos reperi primum- ad hanc provinciam admotus; video autem. colle- gas meos aestumatisfimos, qui postea advene* runt, “bene” valentes, ‘hoc loco praefentes: unus abest tantümmodo ^ Rhoerius noster , fed'vivit,. fed docet, docet egregie ; et égo quidem multis eorum; qui me in Academia regunda egregie fustenrarunt, gratias ago quam maximas. Quin inter nóstros intueor Ph: Fr. Heiligerfium, qui fólénni iam oratione munüs Medicinam extra ordinem docendi feli- citer adiit, et cui, ut Deus in omnibus adiit, et ut nobiscum multis ‘afüi fit; vehementer opto. Intueor praeterea Doctisimum Dornfeif- fe- (13 fenum, novo honoris titulo ornatum , et Lec- toribus litterarum adfcriptum, quibus ut orna- mento fit, et exfpectamus, et precamur. Tane ta igitur doctrinae et eruditionis facra est aces cesfio, ut locus iis capiendis vix par fit! Vis dimus nos omnes anno proxime exacto, prae= claros admodum. iuvenes, alios morbis gravios ribus laborantes, alios morte. nobis. ereptos; longeneelium, Trefferfium,. Perfy- nium, Hinlopenium, Alewynium et nuperrime Roer mondium, quos dolet Sena- tus, dolet Iuventus Academica, dolent amici et propinqui, et quorum nomina nulla facile deles bit oblivio. Dolebant iam dudum - omnes boni duumviros fuis meritis praeclaros, et huic Aca- demiae. praefectos Rammium, et Bochum Henrici diem obiisfe fupremum, quorum propter obitum, omnium luctum iam testificati funt, eorumque laudem extulerunt "Viri dis fertisfimi, qui ante me Rectoris muneré fues runt functi. Sed hoc ipfo anno Vir admodum fpectabilis, Curatorum Academiae inde ab. initio rerum inftauratarum praefes, morte, eheu! fuit extinctus, Guilielmus ille Emmerius va Perponcher. Vixerat quidem fatis diu, fe- nex Cn) néx enim feptuaginta et octo annorum mortuus est, fed eius vita ita omnibus cara fuit et 'exs optata, ut diutius etiam fructus incegerrimos ex eius praefentia et fapientia percipere omnes defiderasfent, nifi obftitisfet Dei omnia guber» nantis et optimi voluntas, nifi obftitisfer fes licicas, cui confequendae par erat. Quodíü au= tem eius vita adeo omnibus exoptata, mors adeo omnibus lugubris, fed beata, et Deo grata fuerit: quidni ex hoc tali tantoque viro eos adhuc perciperemus fructus, quos pos- fimus! Quidni eius vitam ` intentis intuere- mur oculis! Quidni, ubi eum pari pasfu fe- qui non posfumus, eius exemplum admirare- mur! Equidem, A. Hs haec mecum reputans, non ingratum me vobis facturum , nihilque ab hoc die alienum putavi, fi de Ziro hoc praeclae ro vobis coram verba fecerim , eumque multa et varia doctrina excultum , rarisfimis mentisinges nique dotibus. praeditum y; pietatis amorisquê erga Deum et homines exemplar , et Rei Aca» demicae fludiofisfimum , ante oculos pofuerim. - „Sed qui me horror perfudit! Perponcherii enim animus , fi e fedibus coelestibus in hunc nos» trum refpiceret locum; aut hic praefens adesfet , ad, | ubi Cs) ubi- tam lubenter, dummodo per. valetudi- nem licuit, verfabatur; nonne totus obftu- pescerem , de eo verba facturus? Nonne animus ile, tanta modestia imbutus, hunc relinqueret coetum? Sed maneas, maneas, quaefo!. Nihil enim nifi verum dixerim, nec adulationis. vitium incurram, locuturus de te, qui ab omni adu- lationis culpa eras quam maxime alienus! Vos interea, quod fpero, A. A., mein dicendo val» de tenuem, in laudando exiguum, in excitando fatis infrmum, me, ut viderur, non amplius ex hoc loco ad vos verba facturum, vestra in audiendo benignitate fublevetis, rogo. | . Fuit illustris ille Perponcherius.e gene te nobilisfima ortus, quae olim in Gallia fum- mis honoribus, tam in re civili, quam mili tari fuit aucta, et Maifonneuviorum nomine in- claruit: e gente, cum Polonorum magnatibus, fi non principibus iuncta, unde nomen Sedinitz= kyorum repetiit, fed. quae per magnum iam. anporum decurfam has nostras incoluit regio- nes, et tum confanguinitate, tum affinitate mule tos contigit, qui ab antiquis retro, temporibus. Batavorum nobilibus adfciscebantur, inter quos. i | Oi ide X. 9 inprimis honestisfimum illad fimul et illustre Wasfenaeriorum nomen mihi memorans dum videtur. A parencibus, iisque praeclaris, ho= neste admodum fuir educatus, et ad omnem pie- tatem et virtutem informatus.. llla enim aetate ; A. hominum animos haud leviter occupaverat religio, et iij qui altiori loco erant collocati, fecum frequenter reputabant, fine.verae religio= nis beneficio caetera vana et irrita esfe. Ea aetate honestatis et honoris erat, Deum fums mum profiteri, et Christum, religionis nostrae auctorem er Dominum, honori habere, Qua- propter noster quoque a primis inde annis prae- cepta religionis avidis haufit auribus, et quae a teneris hauferat, fecum fervavit, auxit, totus que in iis erat. Inprimis animum eius vera erga Deum pietate- inftruxit familiare commercium, quod cum Maclainio et Chaifio, viris Doctislimis, ilo. olim Euangelii nuntio apud Haganos, qui Anglica, hoc vero, qui Gallica utebantur lingua, mature iniit. Horum a prae. ceptis: pendebat: erant autem ‘illa (id omnes testantur) fapientine et prudentiae effata ; ita, ut mirum non fit, illa. menti eius adhuc fuve. nis fuisfe impresía, ita impresfa, ut nulla un- vn | quam - G5 quam aetas, nulla vis, nulla ars, illa avt ob- feurare, aut debilitare potuerint. Quod eo ma- gis commemoro, ut cum parentes , tum iuvee nes perfpiciant, quaenam fit educationis bonae vis falutaris, quidque debeatur iis, qui mentem nostram ad virtutem efformarunt, et eiusmodi nobis inflillarunt praecepta, quibus quis aerer- num glorietur. : Didicerat praeter alias linguam quoque Angli- cam, multosque libros eo fermone confcriptos ; inprimis: Miltoni, Herveii, Youngii aliorumque fummo: perlegerat ftudio, hisce le- gendis adeo asfuefactus, ut quod tempus alii lus dis impendunt, illud hisce daret, cuius eum nuns quam poenituit. Maximo autem in pretio has bebat. Diogenis Laértii libros de Vitis Philofophorum , omnibus doctis adeo commen- datos; et, quod illa aetate magni habebatur; Theatrum Naturae Pluchianum dies: noctesque volvendo , perpendendo , et, quod aiunt, in fuc- cum fanguinemque vertendo, iam id temporis quosdam in Philofophia fecit progresfus, etani- mus eius a rebus terrestribus ad altiora cogitan- da fuit impulfus et fapientiae praeceptis imbutus. Quae omnia. eo lubendus refero, cum plera- que Can ‚que ex ipfius ore hauferim, quo cum non tans tum affinitate , fed, quod maius est , amicitia eram coniunctisfimus; ita. ue faepius. mihi. familiari eius commercio frui fuerit datum , non ad eden- dum, non ad. bibendum, (hisce: enim . haud magnopere delectabatur) fed ad colloquendum de rebus gravisfimis. = Alia autem mihi tradita fuerunt a Virginibus illis lectisfimis et nobilis(i- mis , quae mortem patris. defuncti, eiusque ca- risfimi , deplorant, et a Sorore eius dignisfima , quae annorüm octoginta et quinque numerum excedens, dolet fratrem, folum. füperftitem; nunc morte fibi ereptum 5. ita vero doler, ut eius mens rebus divinis cogitandis asfüeta, in omnibus Dei benignisfimi ; Patrisque eius #man- tisimi, voluntatem 'veneretur; Bina profecto pectora, forfitan iam brevi, beaciori vinculo copulanda! Wert -Perponcherius igitur fermonis : Lati ni, aliarumque artium et disciplinarum notitia haud vulgari imbutus, Academiam Traiectinam adiit, et in illa per plures verfatus annos, lau- ream Doctoralem accepit, confcripra disfertas tione de Origine Dynastiarum Hollandiae (V), 3 " re- Q) 1765, e mJ reportata haud exigua a praeceptoribus laude; facile fuspicantibus hunc iuvenem ad maiora es~ fe natum. pfe autem ea cum animi voluptate: in alma - hac. nostra. Academia degit +: ut peractis. fludiis, nullum alium locum fibi magis gratum, et ad litteras ulterius excolendas aptiorem fore , ratus, buc habitatum concesíerit , praefertim cum . haud vana ei affulgeret fpes, ut ad promoven- |. da civitatis, pagique Traiectini, commoda ad~ . hiberetur. | Post quatuor igitur annos urbis nos- trae magistratibus, postea Provinciae Traiecti- nae ordinibus fuit adfcriptus: quibus in. munes ribus ita fe: gesfit,. ut quamvis non omnibus (quod -viri .fapientes et boni nunquam. pos- funt), tamen plerisque, et inprimis fibi Deoque placere conaretur.: Cuius rei Tu testis esfe pos- fis, Nobilisfime Lyndeni ! fenex venerabilis, cu- jus praefentiam nos veneramur, qua gaudemus; et qua ut diutisfime gaudeamus ; opto. : Tu: P er- pon cherii familiaritate plures per annos. magna femper cum animi voluptate ufus es, et queme admodum omnes Te, ita Tu eum magni fecistis ‚Sed, ut ad Litterarum ftudia revertar , non ita. quidem litteris operam dedit, ac fi aliquando Academicis esfet muneribus idoneus, fed ut rebus pu- ( m ) publicis priedsfet, et nihilominus nullim praes termifit occafionem , qua cuiusvis artis: et fcientiae’ initia perciperet , et laborando ,. cogitando , fuam: eruditionis et doctrinae copiam in dies magis magisque augeret. > Quod quo melius intelligas ds, cogitetis. velim, AHi, ondllam fere fuis- fe arcem aut doctrinam, in-qua hospes: peregris: nusque esfet. Testis fic feries operum eiüs, quae! edidit, quam. dedit ad finem libri eius ultimi paullo post pluribus commemorandi. : Philofo- phicis a rerum initiis fuic-exorfus in Æpiffolis de Beatitudine (1), quae ingenium fapiunt. fapi- ,entiae praeceptis fubactum , dein in Zgis iMi: Philofophicis (2) admodum praeclaris, in Vira etiam Altamonti-C3). Quantoperé vero omnia ad vitam mortalium, ad eorum fpem. feliciter revocaverit , multis fcriptis “in ufum puerorum et puellarum ostendit, quibus exponuntur edu» cationis verae oficia’ et praecepta, nec minus, cogitatis, gnomis, fententiisque gravioribus; ab eo in lucem editis, quovisauro dignioribus, et. ares Zedekundige Brieven over het Geluk, (2) Wijsgeerige Gronden, : -.(3) Het leven van Altamont. et Philofophiae eius. átque experientiae testibus, . Nec. ipfam neglexit Poëfin-, fed in illa haud pas rum valuit, five Zeelandiae agriculturam defcri- béret, five carmina in lucem. emitteret, five quod. primo loco: appellari meretur, : lofephum; lacobi Patriarcbiae filium, eleganter pingeret; ita quidem ut argumentum ex ipfa historia hau- ferit, fed êmerodòsav ab eo fuerit inventum, in quo, iudice Ariftorele, vera Po&feos vis cernitur, et quam ageiidi viam: in Carmine Heroico, ei Homerus ‘et : Virgilius praeierunt. : Ita: autem illud invenit, ut: vererum Aegyptiacorum ritus um, Geographiae antiquae, et hominum indolis: notitiam fecerit testaram. De quoigicur vere dici potest, quod C asrellanius (1) de Virgi- lio dixit, eum primum Bucolica cecinisfe, dein progresfum fuisfe ad Georgica, fed postea dei . mum illud Aeneidos fastigium | attigisfe; ‘quod in pictorum quoque principibus, e. g. in Ra- phaele , cernitur, qui Joannem Baptistam in des ferto ità pingere non potuisfet, nifi antea multis aliis fuisfet exercitatus. Non posfum interea praeterire filentio Poëtae nostri elegantis(imi , quem oculis intuemur, be qui ita fcriptic : s Per- (1) Castellan, Lettres fur L'Italie T. III, p. 125. Cts >: 5» Perponcherii-carmina, varii etfi; ars, (195 729 gumenti, quadam; tamen omnia excellunt praeftantia. Si minus fonorum harmonia delectant, rerum tamen pondere eminent. Carminibus in fuis Perponcherius; uti et amicus eius, Deatus ille Hiero» nymus Alphenius, docet, er ufüi est; et tametfi Alphenius ad altiora ferri vide» „tur, noster.tamen, tum in aliis, tum in Io» fepho pingendo egregie ostendit, ingenium, - mentis folertiam ec vim, quin imagines inftaus - randi. facultatem, foecundam. illam poële- os matrem ,.; ei vel in. ipfa fenectute nune quam defuisfe, Pingitur in hisce natura; pinguntur omnia, quae homines circumdant , defcribuntur mortalium ingenia moresque coloribus nativis ,. ita ut ipfe tuis oculis res hominesque intueri,” horumque indolem perfpicere tibi videaris." . .: y - Laudanda haud minus eius in carminibus. illa videtur praeftantia, quod non, uti plures fo. lent, gentium diis ita fuerit delectatus, ut eos, fi quid deficeret, fi quid ornatui deésfet , in fub- fidium vocaverit, fed quod veriora dixerit , et Miltoni aeque ac Klopftockii aliorumve exem- C 16 ) exemplum imitatüs; angelorum operam in mes diam prodaxerit, : qua — -eaque bled, perficerentur, 1 E T In Poé6 igitur; eum eminuisfe quis quae- fo “© miretur! © Erat" enim fedulus ^ venusti „et pulcri investigator, quod Epiftolis ad Alphe- nium de Elesantia et de Pulcri fenfu” con- fcriptis, fütis ostendit; érac Historiae gentium peritisfimus ; documento . fic liber ille ultimus, qui, proh dolor ! ultimus e calamo eius profluxic, et'cüius partem tantum primam dd finem per- duxit, morbo'ét morte impeditos, uc nülla -fu- perfit fpes;^ alteram. parem eo: proditu- ram (1). | ni 309949. . .Oeiuidb MADD "Totus autem -a pueris erat rebüs divinis -in- télligendis, iiterpretandis' et ad ufüim hominum referendis , deditus," Anno iam antegresfi feculi fexagisfimo et nono Y oungii librum Christi- ani Triumphum ex Anglica in Gallicam cónver- terat? deinceps Eo IM Davidis Micha- | elis (1) Overwegend verflag van den oorfprong en re. gang zoo der verwildering , als der befchaving, onder de menfchen en ey naar den loop der dde dés 5s rr r4 : Cor D elis V. C./five commertarios, five notas, et verfionem librorum V. F., Belgica civitate. do- navit, etin Salomonis Ecelefiattico , in E pittolis quibusdam Paulinis; eandem collocavit operam : et probe fibi coufcius , fe non illa fermonis aut Hebraici aut Graeci, notitia inftructuin esfe, qua Opus. erat, optimos tamen :confuluir interpre- tes, ut horum (taret iudicio. Quod utinam face- rent omnes eiusmodi fermonum haud fatis: periti ! + Nec.tamen ingenium. eius interpretandis aliis potuit coerceri, fed fapientis. esfe putavit, ut quis. ab aliis eruditus et ipfe faperet, adeoque omnia, quae legerat, quae perceperat, cam diu mente volvebat, usque dum veram rei intelligen- tiam. erat asfecurus, ex illa fuá copia protinus in alios redundaturus, . Ipfa. eius Theologia a multis fcholasticorum vitiis, tamet{i non ab om- ^ nibus, purgata , Ambulationes per V. T. (1), quibus. plurima -et -difficiliora V. T. loca „explicantur, alii etiam libri „quibus n«xam inter praecipua capita doctrinae in ‘libris ante adventum, et post Christi mortem confcrip- uu | tis, ; | | (1) Befpiegelende wandeling door ’t Oude Testament enz, p EU M C. 938. D tis, dilucide expofuit (1): cogitationes (2) praeterea abunde testantur, euim noú in litté- rarum initiis fubfticisfe, fed ad ipfos pene. trasfe fontes, et ex iis haufisfe, quae aliis traderet. Quid multa! vix ulla est doctrina- rum pars, quam non attigerit, et de qua fi vel non fcripferit, tamen accurate fatis iudicaverit. Sed. fingulares eius -ingenii mentisqüe dotes, nunc. deinceps, mihi commemorandae viden- . tur. Quarum haud minima fuit iHa ingenii. fe- licitas, qua fua, fibique propria via, quam in- genium invenerat, femper incesferit, et tae metfi ab aliis edoctus, omnia ita ordinare, iun- gere, feiungere, proponere foleret, ut mentis quafi imago omnibus fcriptis imprimeretur, et omnia ex eius cerebro quafi enata viderentur. Centies eius in fcriptis talia reperias, quae nus- piam alibi ita legisfe tibi videaris: quod in eius cogitatis, gnomis, et dictis quibusdam acu- tis cernitur, quibus antiquorum nonnulli in his | re. (1) Her Oude Testament , de voorbereiding van °t AN. T. — de Geest van "t. Evangelisch Christendom. (2) Overdenkingen , quibus add. /preuken, opga- yen, overwegingen , bepalingen , gronden. Ct 2 régiohibus adeo inclaruerunt, e. g. Catfius, et quorum antefigninus facile ab omnibus has beretur Salomo, regum fapiéntisfimus, nifi viro» rum divorum numero contineretur, Quamquam , ut verum dicam, multi hanc non commiferunt culpam. Singularis esfe videtur in confcribens dis librorum áb eo editorum titulis, quos aiunt qui peregrini cuiusdam climatis esfe videntur, et tamên in ipfo Perpóncherii cerebro foe tiet nati, uti occafio ferebat, five ambularet, five domi federet, five fuos contemplaretur , aut denique rusticos laborantes videret, beneficiis divinis affectos, | | — Loquendi et fcribendi ratio ei foli erat pros pria, et quafi innata. Ita enim fcribebat et lo- quebatur, non quoniam alios eo modo loquen- tes et fcribentes reperierat: fed quoniam no- tiones, quas animo conceperat, fuo modo cone ferre, ornare, et eloqui folebat. Quin id adeo verum est, ut fe vix coerceri pateretnr limiti« bus illis, quos aut Siegenbeekius noster, egregius caeteroquin harum rerum arbiter, aut acutisfimus ille Weilandius in pronuntian- do, etin fcribendo pofüerant. Mens eius nul- lis limitibus terminisque, nifi ab eo clare per- B a fpece C 2o 9 fpectis poterat contineri: quos fi perfpexerat, vel in rebus diiudicandis,. et in capitibus doc- trinae explicandis „ vix ab iis fe dimoveri patieba- tur. Sed, quod praeclarius est, vero investi- gando femper occupabatur, illudque fimulac fie bi reperiisfe videbatur, -protinus confcripfit, et quae. confcripferat ,. typorum , formulis. expri- menda dedit, fuis tamen fumtibus; aliis. enim prodesfe, non nocere volebat. . Verbo reperias forte inter nostros, qui magis eleganter, et.ad gustum hominum fcripferint, fed an reperiatur, cuius mentis indoles magis fcripis fit indita, et fcriptis plenius pingatur, id est, de quo meri- to dubites. : Cogitandi. ratio ; rerum inventio, il- larum adornatio, confirmatio quoque , tota erat Perponcheriana. Ita utin fcriptis ipfe fuis adhuc fpiret, et femper futurus fit fuperftes. Est'autem illa quoque ingenii dos in fcriptis inprimis confpicua, quae cernitur. in connexio- ne cogitatorum ordinata, qua non confufe , nec fine gravi causfaj ab uno ad alterum fcriptum zransilirec, et indeliberato impetu ferretur, fed fa- pientisfimis duceretur causfis , quoties , uno fcrip- to. abíoluto , aliud. pararet. Ubi fcribebat , non librorum gravis fuppellex, non argenti copia, _ quae CH) quae ex iis comparatur, ‚non hominum ‘gratia. ei placuerunt ; fed placuit femper ordo et feries, - qua unum alterum. explicarer, firmaret, et ad | hominum revocaret ufüs. ^ Ion by ^répveaw folebat ^in ^ fcribéndo,. ita «ue ‘uno abfcisfo.. capite, decem loco unius provenirent ; (quod quis fütis. eleganter. de elegantisfimo La fone tainio, dixit). . Ipfe fibi testis est! Vir Nobs in Prologo: Libri cuiusdam. (1), quomodo lisdem finibus, quibus Ampl. Alphenius 1 jufervire voluerit, qui omnia ad unum Dei con- filium, quod ‘in: Christo: Tefu | perficeretur, "ducere conatus est: quod cum: vidisfet- et pro- basfet , variis-libris „ pasfim ; ec continuato ordie ne editis ; in Jarurae et^ Patefactionis Philofo- Pho, in Hodierno Stoico, in Euangelici Christia- nismi Argumento, evin aliis, idem fuit cona-us, “Deus Christusque fuisfet igitur omnium reram / ^gestarum imeditollium.et quafi-centrum, Neta "Vero aberrasfent hi duumviri praeclari, fi vel omnia ad unum eundemque Dei Spiritum TAUTA „&vepyoüvra retulisfent: cuius verba litteris con: inen. tur divinis, folae quae idoneae fant y. teste Doct. Stu- a) Orbdiijona ving’ enz. a fe C 22 ) Stuartio, ad omnes gentes edocendas, et vera . luce. illustrandas (1). .. Praeterea alibi. accu- rate- refert, (2), quomodo. pedetentim ab. uno ad alterum. fcriptum progresfus fuerit, ita ut confcripto uno ; ei necesfitàs fere impofita vide- retur alterum exarandi, quo cum priori iunge- retur, unam eandemque rem doceret, et ulreri- us confirmaret... Quam librorum eius genealo- giam, cum auctor ipfe fcripferit, ‘non est quod de confenfione amica inter omnes du- bitemus , aut ftatuamus e mente bene ordinata illa haud fuisfe profecta. Contra quam varia erat doctrina, quam varium dicendi genus, erant omnia amice et apte inter fe copulata et nexa. En eximias illas ingenii dotes, quae mentem eius ornarunt! Erant autem hae in dies magis magisque auctae. Perpon cherium certe haud cognovit, palam fcribere nuper qui fuit aue fus; » ultimis eius fcriptis inesfe fenectutis vesa | -tie (1) Redevoering en Algemeen Verflag wegens "t. Ne- derlandfche Di;belgenoot[chap , Poor de afdeeling Ams flerdam op den 21 October 1819, door M. Stuart. (2) Bijbelocfeningen , bedenkingen, anb ngen ENZ. fn de Voorrede bl, 15. (- 23: 25 tigia.” .- Contra quo magis corpus infirmari coes pit, mentis vis increscere videbatur; ita quidem ut;nihil tenue , nihil quod -fenis esfet decrepiri unquam: proferret. In fenectute illa ultima. asfi- duus erat in litterarum ftudiis interdiu er noctu , matutino inprimis tempore litteris. delectabatur et quod. filentio. praeterire nolo, quoniam. in viris magnis ‚omnia font notatu digna, fi quid ei noctu in mentem venisfer, ftatim id annotare folebat ,. fandaliis-fuis loco menfae ufus. :ognovistis iam virum A. A. H. H., multis dotibus praeftabilem , fed. hisce: addidit frgula- rem. Dei, praeceptorumque eius obferyvaniiatn s fingularem.: Christi Confervatoris. nosiri reyes rentia y uli et amorem integerrimum quo omnes complectebatur, … Deum, quoties. cogitas bat, (cogitabat autem faepisfime) totus „erat - ineo admirando, venerando, et mente come plectendo. Os eius pietatem, erga. Deum fpie rabat, fcripta. nihil aliud complectebantur , et actiones prorfus testabanrur, quid intus anis mo fentiret; ubi poterat, frequens aderat publi- cis Christianorum coetibus, uti Christianos de. cet, néc aderat tantum fed. quamvis aliquando fpeciem dormitantis indueret, probe tamen pere. cee C- 24^ ) cépérat omnia . quae dicerentur; ut illa deinceps: in fuis deponerét horreis, et feéefneret; quid bonüm, quid molum esfet, di Nufiquam 'puduit eum religionis Christianae.” Somma Tériptorüm fatis dócet, quid inprimis mentem eis 'OCcopa- ret, quid mediraretur, quid fperaret) “Véram Christi religionem nunquam abnegavic "(illud enim foret exiguum), fed ne disüimülavit ún- quam, ne quidem iis temporibus, quibus quis talia cogitando, aut profitendo vix fe'Comm'enda- rét multorum animis: contra palam? testatus fhic et ore et fcriptis; quantopere avérfaretur ‘omnes arçes, quibus doctrinae falutaris vis - frángere- tur, aut debilitaretur; et quamvis aliénüs' per- quam erat ab omnibus contentionibus rixisque, ab oinnibus controverfiis, quae mentem non alant, fed fenfum virtutis exftinguant , non vere- batur tamen palam proponere et tüeri, quae ani- mo tecta claufaque habere potuisfet, vere pu- tans, fibi licere “fua abundare copia, - dum alii fua delectantur. , Imo vero, qud volüptate Tu- dacos Deo et Christo reconciliasfet , femel ite- rümque ostendit, hortando eos; qui rever- tautur ” excirindo eos, me id longius differant , tollendo obílacula, quibus prohibeantur. Ita ut (35. ) ut Viri praeclari, qui Societati ad Biblia disfe- Minanda Coactae praefunt (1) merita veneras bilis huius fenis grati agnoscerent, qui toties vim religionis expertus fuerat; eumque debitis profequerentur laudibus. ‘Nee mirum: ipfe enini in disfeminandis Bibliorum S. exemplaribus erat dsfiduus, nec minus in excitandis aliis, ur gentis büs Christi religionem annuntiarent: nec rame ex eorum erat nümero, qui fe pietati et officio jam fatisfecisfe putent, fi talia curaverint. Saepi- us ex ipfius oré audivi, quid ia Deo Christo- que reperiisfét quo omnem pelleret mortis me- tum, quo futuram illam beatitudinem fidenter exfpectaret;" "Eximia femper erunt verba, quis bus in Appendice libri, quem postremum in lucem emific, fpem füam, fidemque certam testificatüs est! Eximium est carmen illud „ quo omnia clau- dit, quodque, quamvis multi de C ygnorum cantu dubitant, carmen eius Cygneum appellari posfit, ita ut morti iam proximus, Deo, Christo, et certa ‘felicitatis fpe gloriaretur, et nauci floc- cive faceret eorum € 1 T eum in Cerma- TT | TTE UC In NATCETOSE rerum per annum adis gestarum P M ( 26, ) nia. Religiofum. Fanaticum appellaverant 5. titu- lo, faris fplendido in eorum ore, qui Deum haud venerantur, fed quo a recte opinantibus is certe appellari nequit, cuius animo nihil impres- fum, cuius ori nibil inditum, cuius calamo ni- bil-discribendum erat, nifi illud, quod rationi et verae Philofophiae confentaneum ei videre» tur. _Testabatur autem aperte, id ei honori, id voluptati esfe, fi post annum aetatis fepruagefie mum et. nonum iam exactum , ea mentis adhuc - indole gloriari posfet, qua omne mentis folati- um, et perfugium ad fubeundas quasvis calami- tates in Christi | doctrina quaefiverit , et in- venerit, : Nostis enim A, A. hunc virum e me- dio nostrum. vi Napoleontica, (qua nulla pote- rat esfe maior) abreptum „cum aliis, iisque prae- flantisfimis, in Gallorum fepulturam. delatum, carceri inclufum „ ec nonnifi. illa benignitate, qua Deus Europae, nostrisque adeo regionibus confuluit, liberatum , ad nos reverfum, cum omnium applaufu gaudioque intra haec. moenia receptum , falvum, fospitem, Deo toties com- mendatum! Quam confidenter autem id tem- poris fpem in Deo collocaverit, quantopere. aliorum folatio fuerit, habeo testes quam pluri- | ; MOS, ( 27 2 mos, et iam mortuos, et adhuc fuperftites, qui cum eo in eodem verfati fuerint periculo, quo- rum unus dixit, Vif adfuisfer Perponche- rius, fuccubulsfet. nostrum quisque aerumnis. Tanta A.A. Religionis- Christianae vis est, .tanta fiducia, ut quis mediis: in aerumnis, Deo glo- riari posfit!- Detur id Philofophis, ut. mortem - fpernanc et contemnant: fed Christi asfeclis et cultoribus, iisque folis, id datum est, ut in vir tae exitu, bono non tantum. fint. animo, fed mortem, fed Deum laete-exfpectent. Eo modo. vixit , ita mortuus est Per poncherius, qui Ubi fari amplius non poterat (ipfe id meis confpexi oculis, meis audivi auribus) ícripto confignae vit, fe omnem fpem in Deo collocasie, fe nihil in fe reperiisfe unquam , quo gloriarerur, letum Christum unicum. eius esfe. praefidium folati- umque, atque ita mortem intrepidus obiit, nog fibi, fed nobis eheu! flebilis occidit! Magnus femper, quoniam Magnus erat in lefa Christo, Novistis A. A. virum inter vos verfantem, Videor mihi eum adbuc intueri, annis gravem, lento gradu incedentem , prono, ut. videbatur , vultu terram aspicientem , fed fereno animi vul» tu coelos fuspicientem, et dum terram verfus cor- C $8 ) corpus pendebat „trente .ad altiora evolantem . Nunc terram fub. pedibus haber,’ in coelo est; aëcefnums femper beatus! ^^ sizib venu yya Quid autem. coram vobis A. A. H: H. eius. virtutem commemorem? Quis vestrum, quaefo , upquam confpexit Virum adeo Nobilem , et qui inagis modesto er^Humili esfec animo? Non vess tium ornatús fed honestate; non aedium aut fuppellectilis fplendore „ fed nitore, non homi- num adeo,. quam Dei laude delectabatur.. 1n primis ornatüm vestium respuit; ubi infantes ad fontem S. deferebastur; abluendos enim eos esfe cenfüir, ut a vitiis: purgarentur, non ut mündi vanitatibus ornarentur. Id femper dilexit. humilitatis genus, quod, füafore Hieronymo; mon ostenditur , aut fimulatur: gestu corporis , aut fracta voce verborum, fed. puro: cordis affectu exprimitur , memor Lipfiani illius, ficut in fegete fpicarum vacuae attolluntur p gravidae et feraces inclinant ; ita j quo quis [apiemtior, eo magis: fe demittit et füstinet. ^ "Nffábilis: erat cuivis, qui eum adiret, colloquebatur fuaviter cum -omni- bus, quibus intéresfer, nec difficilis; molestus: ve verat monitor, ubi fuavitati et gaudio esfer locus. iMuficá, cantuque delectabatur et aliis vi- (29) vitae- amoenitatibus, fed faepius factum, ut, dum in hisce, verfaretur, quafi: extra fe rapere. tur, et mens vix intelligeret illa, quae ibi. age- rentur. . Quam quidem. viam. excultis. huius - mundi hominibus „Libro fingulari (1) commen; davit, fed vereor, ut homines, huius „vitae amoenitatibus dediti, iis ira frui velint. | In hisce enim gustandis,. fruendisque toti occupantür. `s: Hominum erant. amantisfimus: fed. non fatis fibi cavisfe videtut, ne in gubernationis divinae wi recte, ponderanda, in poenis divinis vere defi- „niendis , unam Dei bonitatem , „non adeo. iufti- tiam | femper: cogitaverit.. A- poenis enim. erat . paullo alienior , adeo quidem, ut cum ;munus:ei mandatum esfet, de rebus minoribus iudicandi Giudicem pacis appellant) et primum fuspicare- tur, fe ufui esfe. posfe (pacis enim erat ftudio- fus) protinus tamen, ut percepit molestiis. et poenis minoribus infligendis rem. peragi debe- re, oneri facile fuccubuisfet ,. nifi fe eo abdicas- fet munere... Caeteroquin muneribus fideliter fungi folebat: norunt id omnes , etiam Viri Am- P ; ions - plis- 5 2 Aan i de Heden der befchaafde Waereld, E 49. 2 plisfimi, qui in confesfu ordinum Deputatorum agri Traiectini ei asfesfores fuerunt. "Quid plùa?” fi enim omnia commemorare Vellém, dies er latera me deficerent! Habemus Certo, quod nobis gratulemur, de eiusmodi vi- ro, huius urbis incola, huius regionis modera- tore, Sed habéniüs praeterea, quod nobis gra - tulemur, de eiusmodi Curatorum praefide. - Aliis praeésfé qui velit, eorum, quibus prae- est, indolém, ftudia ét officia pernofcat necesfe est; fi de His recte iudicare velit, et defiderio feratur perficiendi omnia, quae ad 'éorum uti- litatem et felieitätem pertineant, Sed in his om- nibus eximius erat noster, quarumvis doctrina- rum apparatu inftractus, vero erga Deum, ho- minesque amore flagrans, fedulus hominum ip. forumque indolis fcrutator, iuvenum amancisfie mus, Rei Academicae ftudiofisfimus, | Summa iam ante plures annos cura id perege- rat, ut cum viris praeclaris ad id electis, de - Lege quadam Academica ferenda. confüulerer, quae tamen res id temporis fuo caruit fructu. Sed habemus monumentum aere perennius, quod fibi anté mortem ftruxit, quotannis, fi quid video; iis qui in rebus Academicis ver- | | fan= t 3 J fantur, et occupantur, five viris, five iuveni- bus, monftrandum vel praelegendum : est énim ti cum Lege Academica, a` fummo nostro Re- ge fapienter lata, conferatur, quafi Codex Acá- demicus, quo cuiusvis , qui adaltiora tendit, ét aut humanae focierati , duc Déi ecclefiae infervis re vult, fludia et actiones régantur: ita qui- dem, ut fi eo inodo inftituatur aut ftudiorum curfüs, aut vitae ratio, habituri fint certe ont nes, quod fibi vehementer gratulentur. Facile intelfigitis A. A., me ante ocu- los habere a//ocutioném illain praeclaram ad fii- diofam Academiarum huius regni iuyentutem (1) Quam ubi pérlego, nefcio quid magis akali et laudari debeat, univerfa illa omnium doctri- narum notitia, qua quaevis füis e fontibus deri- vetur, fuis terminis coerceatür, extra quos ex- . fpatiari non liceat; an vero mirabilis ille nexus, quo omnes artes et disciplinas inter fe iungere et copulare noverit, ita ut altera alteri opem. ferat et füccurrat, una quafi ex altera oriatur. Quod fi enim multorum laudamus operam, qui | cae- (12 Aanfpraak aan de op Rijks dorae Rate ffa- derende Jeugd, de | C m ) caeteris in rebus eum ordinem fervarunt; fi mira- bilis ille Cattierii thefaurus ad Linguam Graecam addiscendam adeo idoneus habetur , ita uta fimplicioribus ad magis compofita. fiat pro: gresio; fi miremur Hemfterhufii, Val- kenarii, Lennepii, Scheidiique fedu- litatem, quiquod Schultenfii et Schroe- deri in Hebraicis iam.: fecerant, in exploran- dis, et investigandis Graecorum. vocabulorum originibus diligentis(ime fuerint verfati S te p ha- norum curam, aeque.ac Fabri, Cellarii, Schelleri imitati, ita uc discipuli initia ad- discerent, unde ad caetera progrederentur ; quod fi Pestalozziana -diligentia methodum. invenit, ‚qua, omnia iungantur et. copulentur: : quidni laudemus nostrum, qui non tantum cum C i- cerone flatuit, omnes artes , quae ad humani- tatem pertinent „habere commune: quoddam. vin. culum, et quafi cognatione quadem. inter fecon- Aineri, fed qui omnes artes. ec disciplinas eo conftrinxit vinculo, ut fubfequentia e prioribus oriantur et nascantur, et discipuli prioribus iam imbuti, ulterius discendi defiderio incenfi, fruc- tus perquam amoenos, ex iis, quae percepe- tint, capiant? Accedit autem hisce fingularis : il- $9 C so) illa déxtérita$ omnes doctrinas ad veros ufüs res vocandi, illarum pondus definiendi , et pro rei natura iis ucendi. Nemo vestrum est A. A. H. H., nemo vestrum inprimis viri in -artibus et disciplinis perfpicacisfimi, qui non. protinus intelligat, eam fuisfe Perponcherii, eam- que fingularem dotem , ut non vanis quibusdam quaestionibus tempus tereret, ut non fcholasti- corum more philofopharetur, ut non pro litteris - pugaaret, tamquam pro aris et focis, et in iis folummodo fubfifteret : fed ut omnia. ad koe minüm ufum, ad Dei fines, referret : quo fit, ut non lites, non odia inter eruditos excirentur, fed ut omnes ad concordiam, et amicam quati- ‚dam focieratem ferantur, cum ex unius eius. demque fontis rivülis, tametfi e diverfis: locis erumpentibus , aut aliter aliterque derivatis, po» tent et recreéntur. - Profecto id ünum fi quis fpectaverit, magna iam forent Viri praeclari me- Tita, qui ipfe eam ingresfus viam, aliis auc. tor fuaforque fuit, qui idem facerent. Quid existimatis, Viri Clarisfimi , nonne e vestris fub- felliis est unà omnium vox: iz hisce P erpo te. cherius erat eximius! Nos omnes illius vinculi experimur vim: in hac enim Academia pax et concordia regnant ro ; Sed C M 2 Sed haud minori cum gaudio vobis A. Ac H. H. in memoriam reveco, promtisfimum illud defiderium, quo | ferebatur, vt: iuven- tus litteris dedita. fe eiusmodi praeceptis regi ducique pateretur, et ita fatisfieret Regis nos- ui munificentisfimi voluntati et benignisati, iu= ventutem. qui Bclgicam ad íummum eruditionis et doctrinae gradum evehere ftatuit. Eiusmodi defiderio ferebatur totus. Cum antea nos Tras jectinos in aedibus S. maioribus esfet exhorta» tus (1), haec icerum fecum reputans, omnium amore confílringebatur, er verba ad omnes die rexit, qui in huius Regni Academiis verfaban- tur. Traiectina civitas ei cara erat, cara Aca» demia nostra, fed cara quoque ei erant omnium, five Lugduni, five Groningae, five alibi litteris operam darent, capita. Omnes amore complec- titur, omnes et fingulos ad felicitatis culmen utinam evehere posfet! Simulac Academiam co- gitat, cogitat cara fibi pectora! Gloriemini de tali magistro. Nec tamen fibi fatisfecisfe videtur, fi doc- trinae ubertate multis profuisfet, nifi fimul om- té nes (1) Aanfpraak aan den Academifchen Senaat, én de fluderende Jeugd op Utrechts Hooge School, 1815. CS J nes ad virtutem ‘ec pietatem adhibuisfet flimus los, quibus incitarentur. ^ Gravia funt et lectu dignisfima eius monita, quae ibi (1) habentur: iuvenes za mquam florem huius et [þem fecuturae aetatis pingit, tamquam corpus ex nobilisfimis et honestis/imis compofitum , in quibus omnium fpes est collocata, focietatis fulcra, humani ge- neris fubfidia , parentum et propinquorum orng- menta; inde vero officia honestatis, humanitas tis pietatisque repetic, quibus obftringantur 5 adeo ut fi Dco, Regi, parentibus, praecepto- ribus, focietati humanae, fibi ipfi non ob(íint, in illa incumbant officia , necesfe fit: et, cum, tti in veteri est proverbio, quo femel est imbi» ta Tecens,.feryabit odorem testa diu, enixe eos rogat, utab omnibus vitiis, ab omnibus quae iuventutem commaculant, aut ad mala ferunt, fibi caveant, et mactentur honore apud Deum hominesque. 2l Erat igitur Perponcherius Litterarum et Academiarum amantisiimus, et omnibus enitebatur viribus, ut Pallas illa, quae non belli, fed fapientiae est nutrix, ubivis alere- tur, coleretur, floreret, Huius tanti viri mor- | tem (1) Bladz, 118, enz, C > C" 5» tem taciti dolemus: fed vivir, nec nostrum, nec . Academiae obliviscitur! Iefüs Christus ei adest, cui tuto omnia nostra commendamus ! . Defistamus igitur. a luctu, A. A. H. H., et perfuafum nobis fit de Dei erga nos, erga nos- tram Academiam cura: cuius benignitas nobis dederat eiusmodi virum; rarisfimi quidem exeni« pli, fed exempli tamen, quod-imitari, quod fe- qui posfimus! et quidni ego toto recrearer ani- mo, animadvertens caeteros Academiae: nostrae Curatores , Viros gravisfimos, falvos et fospi- | tes, praefentia fua hunc decorasfe locum? Quis bus equidem gratum testor animum , pro collo+ catis apud me, apud Academiam. beneficiis; quibus fumma a Deo deprecor bona, ut vie vant in hec terra, (quod utinam. per longum tempus iis contingat!) ut vivant in aeternum! In- primis id tibi optaverim, Amplisfime S wel. lengrebel! qui tam feliciter. fuccesfisti in beati nostri locum. .Si mei ipfius, fi omnium collegarum «meorum -mentem pernoscere tibi fuisfet datum, rescivisfes certe, te nostro qui- dem fuffragio in Curatorum collegium fore co- optatum. Amas enim litteras, amas virtutem , esr i amas C $7 2 amas pietatem, amas quaevis humanitatis officia, Novimus te a teneris reverentiae erga Deum; et amoris erga alios fenfu . fuisfe imbutum: Novimus te Perponcherii vestigiis. infis- tentem. .. Novo igitur nos quoque Curatore gate demus, et ut quam diurisfime "eo gaudeamus, amoenisfimosque ex eius cura percipiamus fruc tus, admodum precor. Dp. Alia func, quae animos addant, eaque me B. fore ut Academia Traiectina in dies mas dora incrementa capiat. Numerus novorum alume morum. hoc anno infigniter fuit. auctus, ita ut pauci praeterierint anni, qui hunc multitu» dine eorum, qui Academiae Albo nomina fua Anfcripferant, füperaverint: et Facultas quoque Medicorum, -quae , multis, iisque egregiis vale dixerat commilitionibus , Doctoris laurea orna- tis, a luctu destitit , cincta et fustentaca muis tis alumnis, qui hoc anno advenerunt. Academiae Bibliotheca cum publice aucta est -magno in quovis Litterarum docrrinarum- 'que genere librorum numero tum. privatim, eriam eximiis exquilitisque muneribus. Nam ut dono accepimus a Viro Ampl. D. I. van Ewyck, tum alia, tum Marshmani Sinez- $ | fis « 38 ) fi Grammaticae elementa, et Euleri Infti tutiones Calculi integralis (1): nec defuerunt etiam profesfores , qui rarioribus libris fyllogen nostram ditarent: ita gratisfima nobis accidit Virorum Amplisf. de Beaufort et Swel- lengrebel, Academiae huius Curatorum, munificentia, quorum hic Bibliothecae nostrae dono dedit egregium utilisfimumque Kno r- rii et Walchii Geologicum opus (2): ille Dibliothecae aedificium praeclare ornavit A£- pollinis, Belvedarii vulgo dicti, aporypoma- te. Quam eximiorum Virorum erga res nostras - voluntatem, et publice nunc celebramus, et grato deinceps animo perpetuo profequemur. Hortum Academicum ica plantavit Ko pfii nostri dexteritas et peritia, ut fecundum fyn- opfin plantarum Perfenianam omnia fint dispo- fita, et fimul numeris notata, e quibus et illa- rum genera, et ordinata fystematis Linnaei ug fe- (1) Elemens of Chinefe Grammar by J: Marsh- man, Serampori 1814, 4to. (2) G. W. Knorr ct J. E. E. Walch, Mo- numens des Catastrophes da Globe tervestre, contenans des Petrifications ete, Nurenb, 1777 , 4 Vol. Fol. ` < $9 2 feries facile cognoscantur; idque tántá cum ele- gantia, ut quemvis, qui de hisce iudicare, qui hisce delectari velit, facile, bona tamen cum Viri Cl. venia, invitaverim , qui ipfum adeat hortum, et fuis intueatur oculis, quid hic fue- rit praeítitum. Ditavic horrum Hornemani, Profesforis Koppenhagenfis, munificentia, plusquam trice- nis quinquaginta et novem plantarum femini- bus, etiam dis, quae ex India utraque fuere asportata, et, indigenorum inftar, humo indita feliciter füccreverunt. Exfpectatur praeterea ex horto. Plantarum | Parifino, haud exigua aut plantarum aut feminum copia, et addiderunt alii alia. Kopfius infüper noster, numerum plusquam duorum millium feminum collegit (quae typorum formulis jam defcripta funt) ita ùt cum aliis rei Dotanicae peritis fua. com- municare posfit, et reddatur illud, quod nos- trum ornet hortüm. — Est quoque fpes nobis facta, fore, ut Horto Oeconomico locus fit, eique praeclaro. Mufeum illud Bleulahdinom, quod om- nes mirantur, ita confervatum et auctum est nonnullis animantum fceletis, quae appellant are C æ ) aitis magistri, et fpeciminibus Pathologicis, ut non tantum Bleulandii. nostri fedulitas hic multa perfecerit; fed ipfa Viri Clarisf. effigies ibi collocata dies noctesque vigilasfe videatur, ne Mufeum illud quid detrimenti, fed contra, ut multum emolumenti, caperet. | Mufeum intérea huius Academiae £oblogiéinm praeterito anno non tantum immenfis animalium - et indigenorum , et exoticorum fpeciminibus, cu» rante Fremerio nostro, fuit auctum: fed prae- terea munificentia Cl. Arntzenii, Profesforis - quondam Harderovicenfis, eximia fuppellecrile Conchyliorum, quae in fuos collegerat ufus; locupletatum: pro quo beneficio omnes Viro-CI, gratias agunt quam maximas. Minerales infu- per divitiae fuerunt amplificatae duplice fpeci+ minum ferie Lapidum ad Vefuvium pertinens tium, aut a monte ignivomo eiectorum: qua- rum alteram peritisfimo rerum Mineralium Vi- ro Koopman, alteram Nobilisfimo de Geer; huius Academiae quondam ornamento, accep+ tam refert et nostrum et posterorum mee moria. | Par à | Gavifuri certe fuisfemus abundantius, f horres um illd infirumentorum rusticorum , quae no- | ; bis X uM 2 bis affülferat fpes, huc fuisfec translatum , ubi -haud negligenter esfet fervacum er auctum: fed gaudeamus tamen, quod oculis nostris intuea- mur aedificia, iam emta, et parata ab iis, qui rei rusticae praefecti fünt, et rei veterinariae, ut dicitur, destinata. Qua ex arte Academiae | nostrae cives haud exiguos percipere posfunt. fructus: et hi, qui illam exercent; ülterius nose tris in fcholis inftrui posfunt omnibus, quibus iis opus est. - | PROSTY vM . Habeo autem haud exiguam infuper laetitiae causfam, quam vobis referam, necesfe est, Pug- nam inierunt Academiae alumni, non crudelem; | non inimicam, fed . placidam et gratam:. et quemadmodum in aliis Belgii Academiis iam vic- tores fuerunt proclamati nonnulli e nostris; Tuyllius Lugduni. Batavorum, Cockius Groningae, et alii proxime ad victoriam acces» ; ferunt , veluti Paravius apüd Groninganos, ec Vlierius apud Lugdunenfes, (Vlierius ile, qui aegrotante licet corpore, mente amer. fana indefesfam litteris operam navare pergit, et cüi nos omnes valetudinem precamur opti- mam) ita et nunc apud nos victores evaferunc haud pauci iuwenes egregii; de quorum conatibus, ut ( 2 D ut ipfi iudicetis A. H. vobis praelegam Faculta- tis cuiusvis Iudicium, et, eo vede; prae- mia distribuam. Iudicium Facultatis Theologicae. | » Ad quaestionem propofitam: /irictim defcri- batur libroruin Veteris Foederis praeftantia et ujus in doctrina Christiana intelligenda , aefti- manda, tuenda, et ad virtutis fludium adhiben- da: ordo Theologorum unum duntaxat. accepit refponfum , dicto infcriptum Paulino (2 Tim. HT: 16.5 zâsa vpudà bedmveusoc, xol dpérimos meds didacxariuy, mpès Eheygòv, mpès émavdplu- £1), Trpo maldelay Thv èv Öiuaioodvy, id autem communi omnium confenfu iudicatum fuit tanta cura et accuratione fcriptum, ut palmam et omnino mercatur, et vero etiam praeripere pos tuerit multis, fiquidem plures vires fuas lauda- biliter in hoc certamine periclitati fuerint. Aperta fchedula, et legitima disquifitione infti- tuia, agnitus fuit commentationis auctor Henricus Woerinan, Amftelodamenfis , Theol. in hac Acad. flu. diofus, nunc vero Candidatus." Primus igitur tu huc accedas, pracftantisfime : | Woer- K 5» Woerman,etpraemium accipias! Dolemus nos omnes mortem dilectisfimae matris tuae , tibi ino- ,pinato ereptae, fed vulnus illud recenter inflic- tum refricare nolo. : Tu Theologorum laudem reportasti! Dignus es, qui ita orneris: ornant enim te doctrina, modestia ec virtus; et ita fi pergas ; ornamento eris Ecclefiae Christi, Deus autem ipfe tibi fit folatio, gaudioque! Judicium Facultatis Iuridicae. » Ordo lurisconfultoram hoc anno propofuit quaestionem: guid flatuerunt auctores Codicis Civilis de rerum mobilium vindicatione? Qui- bus de caufis hac in re a Ture Romano recesfêe runt? Qua tandem ratione utriusque iuris doc trina optime temperari posfe yidetur, ut tum in dure dominii tuendo, tum in libero rerum mobili- um commercio haud impediendo , aequitatis et bont publici , quoad eius fieri posfit, habeatur ratio? Duas accepit commentationes , alteram infig- nitam Ovidii verfu: - : Inter utrumque tene. Aleram Ciceronis dicto: Nifi utile est, quod facimus , flulta est gloria. . Utrague disputatio meretur laudem: nam in fin- gu- C 44 2 gulis. ingenii; iudicii, atque industriae docu- menta. reperiuntur, | ` In primo quidem quaestionis capite; quo de Jure Hodierno quaeritur, fcriptores ambo ita funt veríati , ut fi de hac tantum laboris parte iudicans - duni fuisfet, anceps admodum haefisfet victoria, «In reliquis vero capitibus prioris disputatio: nis auctor aemulum multum fuperavic: quippe causfas differentiae luris Romani, et Hodierni, . interius perguifivit;^ quid luris | Philofophici praeceptis: confentaneum esfet, accurata magis diligentia. perpendit, ac denique in confulendis Jaudarisfimis iuris: interpretibus maiorem et cu- ram prodidit, et delectum. | Itaque disputatio munita fymbolo inter utrume que tene, prae altera ordini placuit, atque ipfi digna vifa. fuit, quae praemio ornaretur. Re- fignata fchedula fcriptorem indicavit lanum Conradum Pruimers, | Juris Cand in Acad, Rheno- Trai. Qui, examine: inflituto,: fe huius disputatioë nis auctorem esfe, abunde probavit." Tu igitur huc escendas, velim, . ornatisfime Pruimers! tibi tradó hunc. nummum au- reum; erudicionis, profectuum, et morun hu- di xe humanorum: testem, | Eo tu quaefo gaudeas; (gaudent enim omnes tecum, quod ftatim: om- nium applaufu audivisti,) et inter eximios nue mereris aliquando Iuris Patronos! Accipias quaes fo aurum „et bene ferves augeasque! is , ludicium Facultatis Litterariae, De commentationibus, quas ad propofitam quaestionem :.. disquiratur, quaenam univerfe fuerit Graecae Tragoediae. ratio: ad eamque exigatur -nobilisfma NV ondelii fabula; Gys brecht van Aemftel: ordo accepit Philof, Theor. et Litt Hum. huiusmodi est ordinis judicium. '- | | idis > In feptem respon $5 quae hoc anno ai quaestio. nostra,. caeteris omnibus excellere - aeftimavimus tertium et.fextum, his fenteuciis -infignita, illud | T . Omné genus fcripti gravitate Tragoedia vincit. Alterum t | “Os Y dv Zyeu pavlxe Moucöv rl Toimrinèc bipes &QixucRI, merodelg Gg pm ix Téwvwe ixavüs olyrus Écduevoc) rente wrd re nal À roly- cic Ürd Tis TÜW garvogdvav. ú TOU Cadpovoüvrog ZQavicsds. LR | Ro 2 Plato, Phaedro 945. A. Prace 4 11 Praeftabilium horum fpeciminum ut prius et inquirendi diligentia, et disferendiarte, ica pos- terius venusto praefertim disputationis habitu ac forma perquam nobis placuit. Qaae laudes, quamvis utrique. fingulatim videantur. tribuen- dae, in neutro tamen defideravimus nec ingenii folertiam; nec iudicii fubrilitatem, nec eruditio- nis copiam, quae ad propofitum argumentum accurate eleganterque tractandum: : postularen- tur. Accedit Latinae orationis bonitas, quae in altera fcriptione, facilitate atque evidentia, in altera gratia infüper ét fuavirate commendatur. Utrumque opusculum cum pari iure aureo cen- feretur praemio dignisfimum, publice rogati Tunt auctores, ut nomen fuum ederent, ‘ac for- tibus iaciendis ipfi dirimerent, utri foret num- mus tradendus. Scriptorem ita esfe cognovimus tertiae commentationis | : Petrum Iofoam Ludovicum Huet, in Il. Amftelodamenfium Athenaeo > Litt. Hum. Cand. et Theol. Stud. et fextae — d "Ludovicum Gerlachum Pareau, "ám Acad. Rheuo-Trai. Litte Hum. Cand. et Theol. Stud. | Quo- ^ C 47 2 Quorum huic prae illo fortunae obtigit favors” Ad harum disputationum: praeftantiam. proxi- me accedere iudicavimus , cum quintam , exquise fito hoc lemmate distinctam : “Earidsg oğru xadsúdoue’. af exquifito item dictionis genere, et interiori Tragicae poëfeos tam Graecae quam Belgicae cognitione infignem; tum quartam , XaAsmy OUTO Ti moraal, (as puoi» duarreiv. fumma ftudii asfiduitate elaboratam , et vero: accuratae doctrinae indicia referentem, Quibus dotibus cum haud leviter fe nobis commenda- rent hae fcriptiones, non committendum cen- fuimus, ut earum auctores public: ignorarentur: ac fuo destituerentur honore, Patuic autem s: apertis. fchedulis,, quintae esfe … disqui(icionis auctorem Ioachimum Coops, in Acad: Rheno - Trai. Litt, Hum. Cand: et. Theol. Stud. Quartae autem Iacobum van Hall, iz IU. Amfielodamenfium Athenaeo, Litt. Hume | Cand. et luris Stud, Quatuor hisce commentationibus impares nos bis vifae fant reliquae fic infcriptae: prima, Fiyitur ingenio, caetera mortis erunt. Se- C 48 ) SePHdsi iico acnuroì piii. serq bled mmoup - Hornos alit artes omnesque A RUE ad fur | dia: gloria. : Cicero, Tase. I. 1, 9. ° Septima, vA ( Tentavimus 0700 vt cHBUpxe "Attamen ut fingalarüm auctores eximiós nobis probarunt in: litteris Graecis Belgicisque pros gresfus, ira in prima praefertim, er feptima fcriptione, quae vehementer probaremus, imo admiraremur , répériinus permulta." | 3t „Hic igiter vos exfpecto iuvenes praeclari, Pae ravi et Hueti Tu Paravi praeclari pas rentis es filius praeclarus, adeo ut Patri tuo exi- mio, et tibi ex animo gratulemur. Tu victo- fiim reportasti! Quae inchoasti a te perficiur- tur, ab initiis ad maiora tendis, et quemadmo: dum in litteris humanioribus iam egregie profe- istis ira litteris divinis ornamento (is, ec in fignum wicroriae hunc accipias nummum aureum , velim ! Te vero, praeclare Hueti! nostrüm fere J"i&erim. Nominis enin Huetiani fama apud nos.' oblivioni data non est; fed tu illud novo cumulästi honore, Quod in Ciceronis lau- dem dicrum fuisfe perhibent: Demosthenes tibi praes ( 49 y praeripuit, ne esfes primus orator, tu illi, ne esfet folus. Id mutatis nominibus de te dici posfet: Paravius tibi praeripuit , ne esfes pris mus victor, tu illi, ne esfet folus. | Aurum quidem tibi praeripuit Paraviana dexteritas, fed tibi praeripere nec potuit, nec voluit laudabile illud de te iudicum idoneorum testimonium , quod , cum eiusdem fit argumen- ti, atqueea, quae diximus, omnibus ostendo, tibi vero trado. | Tua interea Coopf i, tua Halli, diligentia: fummam meretur laudem: ita enim partes ves-: tras egistis, ut litterarum fautores vobis delece tentur, et impenfius etiam fuisfent gavifi, fi vos quoque praemiis condecorare potuisfent. Nunc autem publica illa laudis testificatio vobis fufficiat ! : | Pervenimus ad Judicium Facultatis Mathe- feos, et Philofophiae Naturalis. » Ad quaestionem Botanicam: conficiatur bre» vis enarratio /ystematum Botanicorum, quae inde a Cae[alpino usque ad Linnacum inprimis inclaruerunt. Addatur expofitio praeftantiae - fgstematis fexualis Linnaei, qua non ignium "ES (0 ger. sel) perfbiciatur, quibusnam in rebus praecedentia. | fÿstemaia fuperaverit, verum etiam, quaenam | ipfi defint, atque impediant, quo “minus: per- fectum dici posfit ? tres accépit ordo 'excer-. Citationes, quarum prima infcripta est: ` Huc usque Botanophilus v dim io: ech de- „pilans, Sed dein Botanicus verus evadere conor. Quae breviter recenfet opera fummorum Botas nicorum, atque nonnulla Linnaei in re her- baria exponit merita, quibus prae omnibus ex- celluir. Quae tamen commentatio, quamquam auctoris et diligentiam et librorum notitiam ine dicat, praeftantiam tamen Linnaei fystematis fexualis, quam fpectat qanay pc accu- rate expofuic, ; | Altera infcripta: Non una die Roma condita fair. diligentiae, laboris, et Botanici ftudii prae fe fert fpeciem, ita ür fystemarum enarratio multo fit prolixior, atque uberior, quam quaestio postulat. Dolendum autem est, non fatis ac- curate et diligenter infticuram fuisfe compara- tionem ipfius Linnaei fystemaris, cum: die’ verfis aliorum Botanicorum methodis. ^ Haec qu ^ enim ( w 5 énim comparatio in quaestione propofita viin causfamque continet. ^ Multis autem excellit laudibus tertia commentatio, infcripta: Linnaei fystema revera omi honore et lau- de disnum est, fi modo oculis ab invidia et yituperii pruritu alienis adfpicitur. - | Schiffer. Caput enim quaestionis non folum optime per- fpexit auctor, verum etiam ei convenienter, et misfis ambagibus, recta” via progresfus est: fystematum diverforum enarrationi, brevi quis dem, fed ad rem aptae, adiuncta est diiudicae tio erudita, atque fubtilis, neque folum quis busnam in rebus fystema fexuale Linnaei, alis, quae eum antegresfa funt, excellat, ve- rum etiam, quid in ipfo imperfectam fit, et quid defideretur, dilucide et acute est expofi- tum. Nec minorem commendationem habet disfertatio oratione pura et culta, lucido ordi- ne,' et ingenii iudiciique indiciis, ^ Quare cum | praemio dignisfima iudicata fuisfet, aperta fuit fchedula ei adiuncta, qua patuit auctorem este, 4 Hermannum Christianum van Hall, ^ dn hac Acad. Medic, Stud. - Qui in examine deinceps inflituto , commenta- | D 2 tio. ( 52 ) tionem fuam mascule defendit, atque victor -certaminis litterarii renuntiatus est." Adfis igitur, iuvenis praeftantisfime, cuius lau- dem palam praedicarunt Viri rei Botanicae pe- riti, Perfcrutando terram aurum fuisfe inventum, ferunt. ^ Tu certe, et in Lugdunen(ium, et in Traiectinorum agro terram perfcrutatus es, et aurum invenisti. En par fratrum, idque prae- clarum, quo pater et ipfe eximius vere gloriari posfit, ira ut ei, fi praefens hic adesfet, vere gratularemur, : Gaudio enim nobis est, quod bini fratres ita fe gesferint, ut publice lauden- tur. Tu, praeclare iuvenis, duobus palmam prae- ripuisti, et, quamvis hic locus non est coronis texendis ex plantarum arborumve foliis, planta- rum tamen chorus tecum gaudet, ubi viri eru- diti, te auro coronant, ex terrae penetralibus effosfo , et omnes boni, quod et nos facimus , tibi bona apprecantur ! En iuvenes praeclari , tanti est fideliter incubu- isfe in litteras, tanti esta viris ingenii er doctrinae fama claris condecorari praemio , ut vestrum ipe forum fronti quafi rubor fuffundatur ! Nec tamen rubor ille pudoris fit, omnes enim laude estis dig- ni: caeterique commilitones vobis haud invident laudem , quam estis promeriti: fed manus pro- ten- ( 53 2 tendunt, ftatim ut exieritis, vobis gratulaturi. Nec fpes iis praecifa est, quo minus idem confe- quantur: definitae enim funt quaestiones, ad quas quisque alumnorum cuiusvis Belgii Academiae, et Athenaei AE posfit. Pee autem funt. QUAESTIO IURIDICA. Duce Historia exponatur origo et Noden confesjionis per tormenta quaefitae. Porro doe eeatur, quid de necesfitate confesfionis, eiusque pondere, ad fidem iudici faciendam , fit flatuena duim. Denique inquiratur, quatenus iuflitiae ratio et utilitas publica admittat, ut iudex . eum non confesfum ex fola eius convictione condemnare posfit. "QUAE STIO MEINER aiar brevis et diflincta expofitio fabris cae et functionis organi auditus in homine, re-. centiorum etiam anatomicorum. obfervationibus , et anatome comparata ita illuflrata, ut ex hisce pateat, quaenam fit- huius organi. pars. ad audiendum maxime necesfaria » € qua inre. illud praeftantius in homine, quam in brutis, fit cenfendum, | | QUA E s- (CMD QUAESTIO LITTERARIA. Quam maxime commutationem apud Graecos Jubiit Philofophia,- auctore. Socrate? QUAESTIO ZOOLOGICA.- Tradatur historia naturalis et auatome mu. ris filvatici Linnaei, atque muris arvalis Lin- | naei (JZypudaei aryalis liligeri ) > eorumque in- f'ituatur cum mure domestico. comparatio. Ex- ponantur, quae detrimenta per utrumque. agri et prata praecipue capiant , quidque aut maiore «ut minore fuccesfu tentatum fuerit, ut hace detrimenta vel caverentur, vel tollerentur. QUAESTIO MATHEMATICA: Comparatio inftituatur parabolae, ellipfeos , circuli , atque hyperbolae, ut vel ex coni fec- tione, vel ex earum curvarum aequatione , vel ex utraque appareat , quaenam his curvis, vel omnino, vel quadam ratione communia. fint. Brevitatis ita ratio habeatur, ui coniuncta. fit cum perfpicuitate, et accurata rerum expofitio= ne, aique ut ea, quae comparationi maxime in- E / aj C 55 ) ferviam ,. diligenter congerantur, ` Non: requiris tur, ut^ calculus differentialis et integralis in auxilium adhibeatur, neque tamen cius üfus | prohibetur ; dummodo, quae in propinquo fint, fon ex remoioribus fontibus Bauriantur 2" QUAESTIO THEOLOGICA. Demonftretur , et accurate exponatur discis plinae morum, inprimis Christianae, confilitun , in eo pofitum, ut moralis hominum perfectio ad | frmilitudinem cum Deo conformetur: ex eoque ` huius disciplinae praeflantia efficiatur , ratione habita, cum doctrinarum > tum praeceptorum > quae ea continentur. ar Ad quas erit refpondendum a. d. o. Ianuarii A. i821. libellis, aliena manu fcriptis «ac Sena- ` dus Academici Graphiario misfis, ut praemia reportata distribui posfint ipfo die Academiae ua- tali; qui futurus est 96. Martii illius anni. Mas In hisce igitur vestras periclitemini vires, juvenes praeclari! pergatis quaefo iis infistere femitis, quas plérique vestrum iam fuerunt fe- cuti, qui ftudiis et bonis fe commendarunc moe. (56 ) moribus, et ut fpero, in dies magis magisque. fe funt commendaturi. Exemplo enim iam aliis: quoque praeivistis in eo, quod necesfrarem, hominum, qui aquarum inundatione ad incitas fuerunt redacti, vestris e. fumtibus, aere haud exiguo , fublevare voluistis, ita ut mediis ex aquis. multi extollerent caput, vobisque omnia fausta apprecarentur; quodet nos facimus, tametfi une dis non obruti! | | Ita hisce omnibus peractis, Tu quoque acce- das Hermanne Arntzeni Vir Cl., occu- pesque locum hunc vacuum! ` | Salve Rector Magnifice! Laetus tibi trado Academiae Magistratum. Adfunt fasces, impe- ri, fi quod fit, infignia. — Praefto erunt figilla, et commentarii: omnia, quae funt Rectoris Acae demiae, tua nunc funt, non amplius mea. Ego quidem, quod in me est, omnem dedi operam, ne aut Senatus, aut Recroris auctoritas quid detrimenti caperet! Tu quaefo, fuppleas ome. nia, in quibus defuerim, tu perficias, quae inceperim ! Te Rectore Magnifico floreat Pallas Traiectina ! Ai ; Tibi vero Soli et yero Deo, Patri, Filio, et Spiritui S. fit laus, honos , et gloria in aeter-. num! Amen! PHILIPPI FRANCISCI HEYLIGERS ORA I I ©, DE VERO CHIRURGO, DICTA PUBLIGB L d. xxiv. Martii; A. €; cioioccexx. QUUM EXTRAORDINARIAM MEDICis NAE PROFESSIONEM SOLEMNITER AUSPICARETUR Eo y kek niic Me * AA anas Ratno - TRAIECTINAE CunATO- RES! VIRE GRAVISSIMI, AmeLissimt, MAGNI- frer! | HEP) | Qui IN Reco BeLcico, iN HAC REGIONE i AUT HAC IN URBE, REBUS PUBLICIS. ADMINIS= TRANDIS, IUSTITIAEVE VINDICANDAE PRAEÉSTIS, Vini SPLENDIDISSIMI , SPECTATISSIMI ! Recror | MacNirrICE! CAETERIQUE ARTIUM - AC: DISCIPLINARUM PnorEssoRES, Vini ChA- RISSIMI: Aa: | Line Q4 M c LiNGUARUM CUM ANTIQUARUM TUM RECEN- TIORUM LECTORES CONSULTISSIMI, PERITISSIMI | DiviNORUM ORACULORUM ÍNTERPRETES ET ( PRAECONES DOCTISSIMI , REVERENDI ! ARTIUM DOCTRINARUMQUE DOCTORES CON*- SULTISSIMI, EXPERIENTISSIM1! Cives ET HOSPITES OMNIS ORDINIS ; LOCI AC DIGNITATIS, ACCEPTISSIMI | Vos DENIQUE „CIVES „ACADEMICI, ORNATISSI- MI! SPES PARENTUM, PATRIAË , HUMANITATIS! Quem confcendi, fuggestum . quando: com. templor, quasque per annorum feriem ex hoc ilustri loco eruditisfi imorum virorum audivi, órationes recordor: vel oculos in illustrem hanc concionem converto, in «qua tot clarísfie Ios, omnique doctrina comfummatos viros ac praeceptores. mihi intueri contigit, quibus in exfpectaro Regis Optimi favore adiunctum me video: ad eandem -docendam doctrinam „quam olim me ab iis didicisfe glorior gràtoque ani- Lud mo Le CY 3 mo recordor: et ad perfonam "dénigiie , qam agendam lek Academica mihi imponit, stten* pe do; anxië hunece diem me Brorpexisfe siue bac ipfa hora commoveri Vehementer ; nemo vestrum AK A | mifabitür, ' Elshim fi Conven: ti coram hoc' illustri Verbi fidere vel óratont exercitatisfi imo “ardua res: "fit; quanto ‘magis. ap. duum hoc erit mihi scgotiuim „ qui "maximam invenilis. aetátis partem cum. in. hofocómiis de-. ETS? est gi ad aégroruni lectulos, ui mortuos inder, cultro anatomico | armata “Manu, quique - ut M cii ` medico perneces(arias ‘callérém diseiplinas y uns. 10 5g i$ decim. ét quod excurrit ainos y in patrii is exe. JN, € x traneisque Academiis ftudiis impeñdi; quique, licet in docendi negótio non prorfus. DOVU$, ome nibus omnino indigeo, quae Oraigrem faciant, . Oratori inexercitato condonetis ergo À. A, 2:03. 07^ quidquid defit fermonis. elegantiae, rerumque fuavitati : condonetis Medito, aegrótorum quae- relis experimentisque anatomicis magis adfüe- to, quam linguae (tilique puritati, quidquid durum vel minus: dacundum teretes vestras of FEA G ï féndar aures, etiam atque etiam rogo. WELL vero , ex vasto rerum à medicarum cain- AA a rpa e hu- C6) huius diei accommodatum, et, quod publice obeo, munere dignum. fit oportet, fed etiam buic univerfae concioni, non ingratum, Medi- çinam profitentibus non taedioíum ,. nec tiro» nibus plane inutile, doctam a ine A, A. ! ex: fpectare non poteritis defenfionem medicae cue iusdam bypothefeos , quam humana excogitave- rit, intelligentia, ingenium ornaverit, fed. ufus numquam comprobaverit, Aperiant . bypothe- fes in reliquis disciplinis viam, quae. ad verita- tem tendit, in rebus autem medicis ad verita- tem via bypothefi ibus non fternitur, illius po- tius occulitur aditus, obfcuratur vifus, turba- tur iudicium. Testes fint omnes, quae. post Hippocratem ortae funt vel prolatae in Mee dicina opiniones; evanuerunt perinde atque ea- rum auctores , nullo Medicinae addito incremen- . to ; nec quidquam effecerunt, nifi, ur indica- rent errores, quibus, a natura fi discedit , ex- ponitur mens humana. Evanuerunt et fere oblivioni traditae funt, theoriae Galleni ae- que ac Boerhaavii, Sylvii aeque ac S tol- lii, Stahlii aeque ac Hofmannii. — Quid de Galliana dicam, quid de Mesmeria- na, ista olim adeo inclyta, per annorum dein- | p 5 ceps Gg 3 . ceps. decurfum neglecta, quin et fpreta, nuper- rime iterum renovata, celebrata, imo in fyste- ma fere redacta , et nunc de novo obfolescen- te theoria? ludicer de his posteris; | verum enim vero a praeteritis fi ad futura valeat con- fequentia, ne eiusdem , ac reliquae , fortis even- | _tusque participes fiant, quam maxime vereor. à Multo minus a me argumenti alicuius mee dici defiderabitis elaboratam explicationem. Tr- teriores enim fcientiae partes ut cognoscat, eius; folum . refert, qui eam aliquando perferu- tari et ad abdita eius. facra penetrare cupit; cuivis autem literarum amanti grata, esfe pos- funt generalia, Haec ut intelligantur, audito- | rem requirunt modice attendentem ; A illa vero ut percipiantur, _exquifitam postulant terminorum artis cognitionem , quos fi bi .vindicat pertrac- tanda fcientia, Quapropter confultius. fore | arbitror., fi argumentum orationis defumfero a fcientiae cultore. Dicam. ergo de yero Chi- Furgo. | Non. diu vos morabor A. A.! veri Chirurgi difinitione. Ex lineamentis noscitur artifex, Mecum modo vastum falutiferae artis campum ingrediamini, ipfumque chifurgum in eum ex. C 7.9 currentem attente obfervemus, quo modo fë gerat, obiecta investiget, obflacula removeat, "et quae ad propofitum aut pertineant, aut cón- ducant, fedulo pértseis, et veri Mp ha» bebimus imagínem, | dE: Ne tamen credatis A, A.! ftudium ' et | perfe- verantiam ipfi fufficere; plures profecto, « quart fieri folet, Chirurgiae obfervarentur veri culto- res, fi laboris conftantia ad eos informandos , conflituendosque füfficeret, Requiritur vero, ud in caeterís artibus et disciplinis omnibus, ita praecipue in medicis ac chirurgicis, inge- nium quoddam, quod ftudiis non comparator, a parentibus non defertur, fed à natura gigni- tur ; quo deficiente et pertinacisfima voluntas, et optime ordinata disciplina, intorbataque pere feverantia ac conftantia, irrita evadunt: inge nium , inquam , chirurgicum , quod in crepune diis iam lucet, animum moderatur, ftudiis prae-- fidet, praxin deinde animat, ` manum . dirigit, | vifum acuit, in infolitis optimam indicát vie am, in defperatis turisfimum praebet refügium quid multa? ingenium divinum. atque fublime, quod chirurgo omnibus in rebus adest, five discae, five doceat; five fcribat, five loquatur; five C9 D five faner, 'fálvo intégroqué Corpore; five illud | mutiler fanandi confilio.” KERN fa "Natura hoc ingenio chirurgico. donátus , bo- . naque praeditus memoria, infelléctu y jmágina- tione caeterisque mentis Tüculidtibus non fo- lum in rés praecipuas, quas “ignorare hótiinem ingenuum non decet ,' incumbie futurus noster chirurgus 5 fed ét linguas’ ‘com mortüa$, "fati- nam fcilicet graecamque, tüm vero ac praeci pue excultiorum gentium. “hodietnas, navicer tque äccurare "discit: non 'eo quidem confie, ut Mithridatis inftar viginti ‘ét’ duas loquatu linguas; fed ut iudicium fum acudr menis- que vires evolvat atque exerceat, ut divert arts investigahdae nomina intelligat, eorumque vim et etymologiam ‘tendir: Ut, boni quidquid. antiqui de chirurgica disciplina 'excogiriveriht y fecerint vel fcripferint , ex fontibus ipfe hau- rire posit, ne ín verba magistri femper iuráré coactus fit, nec pro hovo invento habeat, quod a remotisfimis inde temporibus excogitatum tatu fuerit confcriptumque ; tandem ur artis chiture gicae apud diverfas gentes progresfus mox 'per- fpiciat, posfitque carere verfionibus e verfioni- bns faerie {ero faepius vel vitiofe prodcuntibus. Ras | : _ Sic C 1o) . Sic igitur a natura donatus ingenio chirurgico Fiscia mente jam. praeditus, vulgarem -noa ingreditur viam, verum ab initio ftudio- rum iam autumat, multa fe fcire oportere quam primum ad Chirurgiam excolendam ipfe accedat. we Omnes fi digne explanare vellem, doctrinas, quibus mentem ornare - cupit chirurgus noster; totum , quo circumfcribor, tempus non fufice- ret: arcte adeo cum hac medendi parte cone nectuntur omnes, ut nulla fit propemodum , qua indigere posfe videatur. Quo itaque diutius in necesfariis vel praecipuis infistere posfim . levis ter modo eas attingam, quae IIgozeu2eórixea di €untur . | Quas inter primum locum fibi sites mas | iii où haec tamquam ad matrem omni- um disciplinarum mox noster fe convertit, ut ab iis. recte cogitare, accurate philofophari ,. et acute iudicare discat; utque eorum inftar om- nes praeiudicatas opiniones deponat futilesque hypothefes, et ad compofita eruenda numquam procedat, nifi fimpliciora perfpecta habeat. Verum enim vero caute progreditur in appli- candis, ad viva animalium corpora mathefeos principiis, ne ad ' exemplum Hallefii, mag- nie. nique Boerhaavii, quid perperam ftatuat, neglecta animantium indole machematicam com purationem non. admitrente. . Corpus. humanum, quod valde quidem come pofi tam. machinam conftituit, fi fabricam fpec- tes, fimplicisfimam vero, fi diverfos, quos praeftare potest, motus confideres, a pluribus variisque circumdatur, caufis, quae illius. motus et actiones vel impedire, vel urbane , vel.pla- ‘ne tollere posfunt. : viai) Marg In Mechanicis igitur noster Ge ene ut. partium, membrorumque ufum finesque probe dn en w- hd discat, motuum leges perfpiciat, actionum: vim atque efficaciam , facultatesque. organorum erue ats ut e flatu fano fi quid recesferit, hoc cito atque tuto curare posfit: ad, leges enim mes. chanicas luxata fuo reftituit.osfa loco , fractaque iungit, ad easdem necesarias adhibet. extenfio- nes directas et oppofiras, fasciasque applicat; . ex iis caufam intelligit, quare musculi, poten» tiarum mechanicarum inftar, vim fuam. plerum- que in osfa exerceant, ur in vectes tertiae. fpe- ciei: quare quae in fe moventur ,. fuperficies li- quore continuo irrorantur diveríae naturae diver- r y | facs fieque quantitatis pro diverfis earundem füper- ficierum motubus diverfisque fuperficiebus, quae moventur. Quibus bene perfpectis , ‘et vériras tis amore, quem marhefeos ffudium ei inculta- vit, ductus, ad caereras Philofophiae naturalis pàrtes - accedit inqoirendás, | | -Etenint quarumcumque rerum a fammo Dei Numine progenitarum nihil profecto hoc in mun- do 'adfpectabili eminentius, nihil pulchrius est. ac perfectius quam homo, qui d continua omnium ac fiogalorum corporum catena fum- ; mum’ conftituit annulum, TR A 'Hémanum: iraque corpus, ut pars naturae, fub- jectum est iisdem legibus, quibus fübiecta funt reliqua , quibuscum intime coniunctum eSt, pro- ducta a natura corpora; E partes , , quae illud con- fHtuunt, ab univerfüli naturae lege non fece- dant; earum fabftântia iisdem gader qualitati- | büs, iisdem praedita est viribus, eosdem pro-. ducit effectus, ac caetera omnia eiusmodi cor pora naturae. "Proprierates iraque corporum a patura ortorum, eorum vires, harümque Ga fectus , noster üt perroscat , necesfe fore, ne- ino desi qui dubitet, wennen Quid Cn 19: 2) Quid de Luce? omnium naturae, virium fora tasfe maxima, motu celerrima, maximeque diss. perfa; an hanc cognoscere omittat? .. Eiusne. motum. negligat? . Mirandasque eius proprietas. tes nonne, eruat?, Quomodo, quaefo , : oculi: fecundum Plinium totius corporis pretiofisfi- mae partis, intricatisfimam.. pulcherrimamque: ftructuram : : quomodo diverfarum eius. camera rum? humorum, quibus implentur: lentis crise; tallinae, qua feparantur, neglecta lucis indas, gatione, utilitatem — intelligat et actionem ? Quomodo vifus medeatur vitis, quibus, quo. minus ad. nervi optici pulpofam perveniant €x- panfionem , lucis. radii impediuntur ? „Quod cum luce intime adeo coniunctum est, ad caloricum investigandum mox progreditur- et eorum fententiam. .fpernens, qui caurerium : actuale a carnificibus inventum, nec, nifi pro, latronibus adhibendum enunciare non erubue-; runt, accuratius calorici five foluti, five cum alio. corpore coniuncti naturam examinat, recte. füspicans non irritum in corpus humanum fo- . re effectum ftimuli tam validi, de cuius vi et: | efficacia Hippocrates iam fcripfit. .,, Quae » medicamenta non fanant, ferrum fänat ; quae. * \ 25 fere (Cag: y js ferrum: non fanat, ignis fanats quae ignis ss non fánar, funt infanabilia," -Nec diutius, quam adeo praevalere videt, quaeque continuo etiamnum apud plebem. praevalere pergit, prae- judicata movetur opinione, qua cane et angue . peius. aegri fugiunt frigus, nobileque hoc re- medium e medicina fere profcribitur. quo five externe applicato, five interne fümto in diverfis variisque viuis fanandis praeftantius habemus nihil. | Neque minorem, quam qua ufus fuit, cu rani impendit noster, ad electricitatem investi. gandam: fluidum illud elasticum, | ubicumque in omnibus naturae corporibus plus minusve. obvium, e quo omninm, -quae exftant in ter- - rarum orbe, eumve circumdant, gravisfimorum | phaerñomenorum pendet harmonia atque expli- câtio, quod corpus nostrum penetrat, forma- tionem eius fortasfe, vitalesque dirigit actiones. Hinc ftrenue inquirit; quomodo vires eius definiantur, quomodo dirigantur, ut, quae fibi relicrae mortem. eheu! et deftructionem nimis frequenter minantur, tuto adhiberi queant ad: commodum generis. humani: quot hodieque. incedunt , « audiunt 'et loquuntur , qui ince-: den- C i5 2 dendi, audiendi, et loqtiendi faculcatem fine electricitate adhibita in perpetuum amifi sfent! Ad praeftantisfi ma itaque artis remedia électris citarem iure referendam esfe cum Haenio noster: cenfet, Fluidum illad compofitum, pellucens, eláss: ticum et grave; quod totum terrarum circüime dat orbem; quidquid refpirat, alit; quidquid: vivit, fustinet; horumique omnium cum” falutis feris tum nocentibus continuo impraegnatur" émanationibus, jb eo negligi, multiplices illi- us proprietates verint. Aérem itaque atmos- phéricumi, eius partes, proprietates, motus, vires, atque effectus in corpus humanum dili. genter confiderat; quid ad refpirationem CO ducat; quid ad vitam fuüstinendam; quid ad fa- nitatem: confervandam ; quid ad morbos produ ééndos; quid ad eos fanandos valeat. Generalem Phyficam edoctus, TANE cor- porum pertractat historiam, | Conftantem prinium et characteristicam , quae in omnibus a natura productis, vel et in cris- - tallifatione "metallorum, immiutatae femper ape parent, corporum figuram admiratur ct fatus | rin, easque in «corpore humano non minus E cone (MW 9 conftantes fore, merito confidet; ` Quod eum, ita deinceps inveniat, fortuitum quid in natura. nihil admittit; omnieque, quae in corpore hus | mano fàcta reperiuntur, ad certam a natura de- "finiramque fleri normam fibi perfuadet. aai Na- „tura quippe humana ftatis a. Creatore legi- » bus finita, per fimilia individua fefe multi- » plicans, omni tempore eadem, fub iisdem » conditionibus eodem | femper modo agit ac » patitur." Aurea fant Gaubii naturae ob-. - fervarioni. fuperftructa_ verba.. Agentis hinc vel patientis naturae humanae, fi ad caufas adfceri- dére nequeat detegendas , ftrenue ramen obfer- vat phaenomena, ut, hac conftantia naturae, fretus, ex praefentibus, futura praefagire valeat ; fol: disque, RARES RE faperftruere . discat pros gnofin. LEE Fosfilia deinceps S CAM tractat, paftes, quibus componuntur, investigat „affinitatés. ea- rum inquirit, viresque . praefertim . falutiferas : ne postea medicamenta fervet, quae astutia. ex- cogitaverit, et creduliras. celebraverit ; - nec ea condemnet , quorum. utilitatem ratio. indicave- tit, ufusque comprobaverit. E .. Virides ingreditur campos, primum. immens | ; fam € uz. fum „obfervarurus vegetabilium regnum. attente diverfas examinat plantas, earumque vitam „nas turam, et "effectum in atmosphaeram , in. homi- nem: viresque inde, medicatrices aut „nocentes efficit. | „Tandem. fe confert ad incolas terrarum , aë- ris et aquarum; eorum corporum explorat ftructuram , functiones , motus affectiones. di- verfas,-quibus apta funt, morbos, quibus affi- ci posfunt, et medicamenta, quorum ufum na- tura. eos docuit: homo quippe. licet cum tota natura coniunctus, arctüsíime. tamen. connectie ‚tur. cum..regno animali. .. Brutorum. anatomiam hinc eo ftudiofius excolit, ut, quae a Clarisfimo Bleuland data funt, praeceptorum memor, fedula .brutorum comparatione ex. analogia, dee ducat, quod in vivo corpore. humano .perfpi- «ere .fit immane... | | MENOR .. Alio confilio Wieg. EY discipu- jas denudatum: ranae musculum . fortuito. attin» - git apice. ferreo, mox eum fe contrahere videt; praeceptoris advocat. uxorem , ei indicat reper- tum, er nova in organico corpore animali mage -ni anatomici Italici industrià prodit. proprietas. Incera diu. de. digestionis functione, manet ic dis- gps "48 ) iser futiles hypothefés fundamentum cone flituunt, cui fuperftruitur opinionis aedificium: "nascitur Spallanzani, in abditis naturam bruto- rum -perfequicur visceribus; arcanum detegit, elegancisfimeque excogitata coctionis, putre- facrionis, fermentationis, triturationisque me- Chanicae ruit theoria. RER», | Sed non folum, ut flructuram, proprietates, functionésque corporis humani penitus. invese üget, ad brütorum animantium "eorpora disfe- canda confugic-noster; verum viva quoque ca fuis fübiicit cruentis experimentis, ut in iis ex- ‘periatur propofitas novas operationes" chirur- ved antequam! in homine inftituat illas. "Primum ita fh animalibus IHlustrisfimus Cam- per fectionem ^ Synchondrofeos pubis ` inftie thir uc cotmprobárér, vel refataret fententiam ab operationis inventore, perfpicacisfiino Si- f£2ult, prolatam: votis refpondet effectus , "propidsque “eo ad perfectionem accedere vide- Eur obftetricia ars; quam dolendüm nec ratio- nem negue ufüm ex omni parte ad hunc us- "que diem dfüirmásfe utilitatem! | Non femper leralia fortuna demonftrat ves ‘feae urinariae vulnera; experimenta in anima- TUE e li- € c&9 `» libus vivis... obfervata affirmant, . et confirmata fuit. opinio, aliquando nos, optima cum. füe- - gesfu in veficam urinariam. intrare. posfe: cukre _chirurgico :}abhine diver&àe: proponuntur: litho- tomiae :methodiss, Hippocratis improbatag auctoritas; ec nova: eaque. falucifera operationg locupletarar chirurgica as, .Q:.Celfe! Chee - felden!. ‚Le. Cat! Douglas! Morand! | Viri de bumanitate optime meriti! femper. ho» mos, nominaque vestra, . laudesque mauebunt, Confervantur ‘in, attis nostrae annalibus. | Quia - etiam in errores vestros grato animo. füos pos» teritas . coniicit, oculos. | Quibus. vos incitati fuistis, nobiliores; profecto | fuerunt. fenfus, hàmanioresque. iis, quos dexterrimus noster profesfus fuir Clarisfimus. Rau, qui, dum; & gloriatur in mille. quingentis quadraginta fep» rem. bominibus , felice, omine; calculum e vefiea urinaria. „per, fectionem. artificiole | extraxisfes operationis methodum. non, communicavit. .. Verum. quamvis. utilis fit, quamvis necesaria. . guoque apatomia comparata vero chirurgo. prue ' denter tamen, procedit. in. detectis. ad. corporis humani vivi cognitionem .applicaudis, .praeci- pue ratione habits: operationum eruentarum, chis B 2 ! zure € so )) furgicarum :^ogitur enim vita humana, quam nosrrum est fervare. Multae qüippe operatio- nes chirurgicae optimo cum füccesfu in ani- malibus brutis inflituuntur, quae in homine fi> ne vitae periculo: inffitüi nequeunt. "A bruto animali toto coelo differt homo, inter fe licet multum convenisnt corporam fubftantiae, Cru- delisfimas animal patienter "fubit: operationes chirurgicas, ut operatoris manu -etiam lambat corpus ipfius disfecantem , dividentem , dilace- rantem immaniter : cesfante- dolore cesfat et ipfa doloris memoria: praeterito non afficitur; fruitur praefentes de futuro non angitur. Ho: mini contra est afimus, qui magnum in ipfius corps ‘éxércét imperium, cuiusque actiones multum valent in corporis affectiones cum fanas tim ^morbofas: hinc cruentae operationis, Quae ipfi; üt in fanitatém reftituatur , fübeunda brevi est, denunciatione vehementer perturbatut homo; mutiladonis cogitatio ei fit ingrata; praeterito ingemescit; “conterretur ^ praefente; horrescit futurum et corpus continuis animi exagitationibus plerumque füccumbit. Tota -examinata nátüra, corporumque pro- prievatibus , viribus, et effectibus nexuque com- * is à I E mus ! Q 9i» D munis-quo omnia arctisfime inter fe. connectun-, tur, ,adiumentorum, , quibus utitur natura, fim- plicitatem explorat ,. eamque; curiofe . obfervars Quam cum i videat univerfalem; et conflantem et potentisfimam, ut eam fequarur.. in, omnibus fuis. operationibus . chirurgicis;, operam navat. Amoris igitur, ; „quaerfanationem. impedire poss, nt ,. parce adhibet medicamenta: ipfi. quippe. fibi plerumque. fufficit. natura , . fi, modo conti- neatur „ne. Juxuriofe agat. Nullum umquam ins figni. copiä, unguentorum, . emplaftrorum , aqua- rum. dan fanatur . vulnus, ; nec HEN gormam: slide: gongi: fisciats Ahi inpli ei | fufficit fascia, vel, unus cunaniculus , numquam, applicat vel. plures vel compofigiores. .Digito quamdiu . conceditur aditus, „ad. inffrumenta y remotis ab oculo. explorandis. deftinau, confus git numquam ; nec umquam , manus, fi fufficit, ad operationes . fuas perficiendas. chirurgicas ad. hiber intramenra: manu enim „perficitur. opera» tio, non vero inftrumentis „quae, ea dirigantur, Quodi . vero nihilominus adhibenda: nr. fims plex compofiro praefert; eorum. numerum, quoad eius fieri potesta minuit, reiiciens ea, quae ela, te: e lut C 255) teris ope movertur, qüorumqne vis) folüto elas: tere, nec determinári ab eo, mee coerceri porest; Etenim quodcumque prudens €hirürcus 'üdlibet ;! femper ipfe regit, inftiümebtam , nee quidquam" fortunae rélinquens fibi cavet ab incerto. ^! 7? "'Exculto iam -ihgenio disciplinis ^" quartin ütilitatem et effectüm in fam” arcem praevidit, ad ipfám ftudium chirurgicum fe noster acciü- git. "Ubinam vero ingredietur larisfimum , quent fibi. apertum “wider, campum?” Haefitet îles qui. Tacliptarum , ‘Grcularorum, tonforum in= ftar omnem theoriam fpernens," morbos ad can? dem normam tractat omnes, onmibus idem bibet remedium ; ^ et partium plane ignorans cüm ftructuram tum "actionem. affectiónemque , nililque iudicio valens ,' ita curat, ‘ut curari a fragistro viditz exretidit in fracturas ; inangit in ulcera; aperit “abscesfus, fanstque, fi itj fes fat benigna natura: Non haefftat noster ; nec niirum. "Plus femel in nofocomiis adfuit, ubi hult, eheu nimis fero! convenerant medicinam petituri morbis, qui a medicastris partium af) fectarum ftructuram , earumque ‘actiones igno- fontibus male tractati , hulla fanari arte poterant; Plus femel ‘infigném ‘doluit mutilofüm nume- de | rum » € 38 j rum, quos rure. offendit: quosque, : dummodo bene tractati. fuisfent, ibi non fuisfec offenfurus, Quin: etiam. in. ipfis..deformibus osfibus, tacitis illis. borridisque .. monumentis, . edacis temporis vi: maioribus; inque. osfuariis ‘ubique. obviis, fordidae. eiusdem | ignorantiae contemplatur, rese timonia« Anatomine, hinc. primum navat oper ram, Sedulo ea. frequentat. loca, ubi in more tuorum reliquiis fapienter adeo;.compofita corpo? ris: humani, ftructura, demonftratur ac docetur; Nullum fe ipfam in disfecandis , cadaveribus exe ercendi, negligit; opportnnitarem. ;, Ipfe oculis bene videre cupit, ut reece perdiscat: ipfe.diss fecare. dederas ut certius, eo fuccedanc,conae mina, dexteritatemque fibi. comparer, quae alia modo nee comparatur, nec: manui, medenti de» .esfe licet. Natura quippe. „femper fibi conftac , frequenter. 3b.;en fecedit homo; praefertim ta» bulis. -partes, corporis humani. exhibentibus, quae, raro fideles, eyinignem. testantur | praeiue dicatam. . Blans: ai eunoe. dits obom o Nona timen, | dina intimae, abditaeque. immor ratur partium: ftrücturae, inquirendae, ,Curioi tatis = est tholitio $5 parum, urili tatis . affert „chis rürgo.., Quum vero adeo, claras in anatomicis ri | | hoc < C Be D) hoc pacto fibi acquifiverit notiones, ut. per CUtem, qua teguntur partes corporis: humani, tam clare tam distincte imaginationi ipfius ap- pareant omnes, ac fi denudatae apertaeque ocu- lis esfent expolitae ; fructuofe. tum ;: memoriae jüvandae caufa,.ad tabulas notinümquam con: frgit anaromicas, antea inutiles, imo nocivas, quod prava relinquunt cogitationum vestigia y ipfa veritate dein non delenda. Nec umquam brutis turpibusque exponetur erroribus, in quos medicorum. Parens, magnus Hip piot rates, incidit; quum in capitis vulnere, cranio denus dito; naturalem: ósfium futuram pro fractüra haberet. Errores excufandi in patre medicinae, quüm'anatomiea ürs nulla esfet; vituperandi ves ro, imo puniendi in hoc nostro omni” decet nae genere abundante faecülo; ^^ «1994 Phyfiologiam ' deinceps ^ pertraétat. Quid enim fine phyfologia prodesfet ei: dnatomia ? Arida foret feientia “nullius . utiliratis, ^ Quo- modo enim intumescentis in ranula glandulae fübmaxillaris ' dignoséét naturam „qui: perfpec- tum non Habet,” glandulas fubmaxillares con= tinuo fecernere liquorem,! qui mediante: mem: brasofo fub "lingua" aperto” canali excernis ood | | tur, CB) tur; quique, tipedídis a cláufo canali. -excres - tione, in glandula fe cumulati: eamque: intus mescere' et fub. maxilla. promingre facit? Quo- modo. ex: animi perfuafione de statu > vülaeris five s:lerali five minore pronunciare; poterit; phyfiologiam: fi corporis humani neglexerit% : Verum enim. vero A. A !-ne puretis fola. anas tomia,folaque phyfiologia fuam nostram chirure gum. continere perquifitionem. Multan enim fui furoris. non- raro. morbi relinquunt ‚ves- tigia,. | confpicua! in mutatis: partium : proprie? tatibüs, itus nexu ac funcione, „Pathologie cam. iraque sadi exemplétit; latis Bon: ne t, Morgagni, -Lieutaud » Camper Ni Bichat, inquirit anatomiam ,; ut. éa discat quid... valeat:matura. in morbis, in. affectioni- bus, inque vulneribus, modumque. intelligat; quo optime sipfa fanet, férvet, expediat BAD ` dominis. ita ;tegumentorum. internae . fuperficiei affixa tenet.-intestirii vulnerati: labia; ut. cum. ea concrescant: ; fanandi hoc. natura utitur modo; in cadaveribus noster detexit arcanum, fimulque convincitur.-omnium in corpore humano, :osfis um fracturas; rite, tractata, optime fanari poss £ fki : i ON ie. C 26 ) fe; paréllaur perinde * ac- — "costam periride ge collum ostio femoris. © troi -c Bafin’ nune (ibi: "pofuit folida cui. les incumbat fcientia, quae de. chirurgia. nostro füpérést perfcrütitida, "Immeníó, qui:ei- iterum patét, non. dererretar chirurgiae! campo. His larie ariimo eum ingredituf , confidens. obfcuri. tàtém , quae multa in eo obrnbilat, ordine disfipari, difficul&item perfeverantia^ vinci põse - Primum ideircó “mOrbos invéstigar gui ips fam partem afficiunt; dein qui ofgatía “corripi: uit, eorumque functiones "perturbant vel dez lent. Horum:ómniüm mnatüram'et differentias z qualescunque fint, attente pérfcruratur ; caufas | deinde obfetvars fed Gua b ii monica-Cavét; né - slav; quam: ex. üfür est , aut fübtilius quam ve» rius, illud fcrutinimm. exercest, nec: extra fpliaeram | naturae -viriunÿ 'evagetur.-^ Inde ad ültimas metaphyfica$, primasve-'phyficas non adfcendir, © Maltós:quippe in «corpore humano videmus'effectus ; quotum prima! caufa nos la» - tet, latebitque perpetuo. © "Quae; quaefo, vest cüufü „quae infantis in utero materno ad huc» dum inclafi- fisfum facit labium: fuperius, nec um. + pw Cs aminah fere "inferias? Aghoscâtnús” Ignofatitis dm nostram; medeamor hüic procreatricis na türàe-Vitio, tiec progrediamür ultra) «^ ^ ^? | "Sedulo porro ' noster in morborum" iaqüi4 rit fyMpromata, fola ^ Quippé Ste” morbatrt’ declarant tad mataram eius “bene disdrguenet dim conducunt] exitimque indicant! cui feli-^ cem, tum infelicem, tum dnox isftancem, tím: remotum. " SVEP SS, outen it. 23. On TONHTOD. brian? hit rationem ^ divinam ferito" Alpihus! vocavit- Medicidae "partem; düaé' aegrotos vel “Moritutos „Ever anieaterh recupe.” raturos añtéa praenoscere docet; arque'phdedie’ cete $ eüiüsque er Galenus; qui post Hip” | pocratem maxime in ed inclaruit," euim Mes? dicis tùn ‘aegrotis utilitatém? práediéavit eitis- | que certitüdinem fcriptis füis! coprobavit. ^" “Caute tamen procedit nostér; uc” Omnia," qae plürima non ràro; diVerfaeque originis in unió eodetiique" morbo appareant, a fe invicem distinguere ‘bene’ discar; "quáeque ad indoleü morbi percineant ab acéidentibus feperire vas leat. Haec enim accurata distinétio postea ét: maximi quoque res momehti erit ad 'rénüneia-' tiôheni iuridicam, eoque mégis éüm a (fatu + i na- Cas) naturali recesfus non femper. omnis..fit morbo- fus; „multa enim eiusmodi... recesfaum. .proftant, exempla, quae ne minimum quidem dürante vita. oeconomiam turbantia, ante. mortem haud fu- fpicari quis. potest. … Ita mediastinum, „er dia», phragma utrumque frustra in. cadavere quodam. quacfivit. Diemerbroek. Ita..docrisfimus, Fournier in; militis; gladio. extincti. optime. conformato et musculofo cadavere cor. obfer- vavic in dextro latere, in finistro hepar, Ita. dee mum, eruditisfimum.. Morgagni, multa: alia, ejusmodi refert. anomala, quae. ad (fingulorum. hominum. fanitatem , pertinere. videntur, ER vera pertinent, quibus nifi atrendat. Mir gravibus, faepe exponatur „erroribus, | ( -Reliqua | noster. eadem: diligentia. . „ac geet enk rantia „perfcruari, pergit: vitia, . quaenam, fi int y. quove, modo nobis fe offerant, aut. offerre. pos- fint , ne floidornm. quidem, vitiis, exceptis quos, rum cognitionem. vulgo " licer . ad medicinam, magis pertinere. credatur. quam. ad chirurgia, non tamen -negligendam esfe, noster (ibi habet. perfaafum, quum, eorum, alia affectionum chii rurgicarum esfe; videat fequelas, alia, caufas. . v Dolendum profecto, in, eadem, adhucdum; r | prae- [4 r "iki € $7) praetudicita opinione illiteratos ' nostrates! vers fari chirurgos, qui putant ad fuum propofitum nihil conferre pachologiam fic dictam internam 7 fibique fatis esfe doctrinae, dunimodo; quibus füanu fit medendum', morbos noscant. .O va» nam opinionem! quae ad rite tractandam arren tam falutarem , quam est chirurgica, penitus aditum claudit, quaque adhucdum quotidie «toe externe confpicuae manu fola follicitantur af- féctiones, quae manu fola fanari nequeunt . ' Ad finem usque noster indicato modo ome pium percurrit affectionum chirurgicarum ‘im« | menfum campum; Omnia eodem ordine in» quifiv ivit, omnia eadem diligentia et 'attentione obfervavit, eademque perfeverantia investigavit. Nuñc etiam quae ei in eo celabant obiecti ; pulfae funt tenebrae, er, qua in eo eed obducebantur, depulfa nebula. - Clare nunc füos in percurfam iter retrorfam vertit oculos; fecurus in eo eius fuit incés[us, indelebiles hinc adeo perfpectorum in animo’ inhaerent imagines, ut numquam, eadem fi for- te fortuna ei alibi obiiciat, mox non perfpi= eiat et eorum naturdm, et caufas, et fequelas. Sed quid cheoretica nostro prodesfet fola ar- tis ¢ 3e 2 tis..chirurgicae eruditio? quomodo (quod. fcilis get eius est) curaret. morbos, eosve fanaret y qut praeveniret , quum praeter morborum ‘nas, turam, decurfum et exitum reliqua negligeret? quibus, quaefo! naturam exuberantem , torpens tem,- vel fine via et ratione, agentem refrae« pet, inciret, vel corrigat: quum. ignoret me. dis, quae. cum diverfis istis congruunt? | Haec. feorfim nunc confiderat, : eorum naturam inves. tigat, proprietates perfequitur, agendique mo« „dos, diverfos .obfervat , ut, data occafione, op- tima feligat, nocentia aut inutilia reiiciat, una» que perfpectum. habeat „ quid externe. applicata praeftare debeant, quid interne fumta praeftare, posünt, quid, in. unoquoque vulgo: efficiang aegros quid aliquando : in fingulari: : ne pros miscue postea, quando manu medicinam faciat, contraria fibi invicem, adhibeat, . nec eorum multitudine. vires. turbet naturae . amedicatrices confervarricesque: „neve complicaüonem «cum, morbo interno fomniet, quod medicamenti exe - terne applicati est effectus: quot diarrhaeae ab; externa aloes applicatione !, quot dolores colici, ab. inconfiderato... faturninorum .. externo . ufa. Quoc. ftranguriae, à veficatoriis ! p bee Quan- C aw 9 Qitando: penitus: nunc tenet, quo pacto: haee - «mnia. fefe habere foleant; ac fiant, tunc .de- mums, nec prius; omnes. intendit nervos: in ipe dam praxin chirargiae. m Pn eiua 22d ^ Atqui: “vero cum. in | Shrin COPS exrernorum curatione, ur applicara. retincantur, repofita contineantur, a vulnere aër arçeaturs quin ipfa eruéntà. operatio avertatur, fasciae ire- guirantür , quotidie. fe in earum applicatione ex- ercet:,: five in. vivis; iye in mortuis; five in fa- nis, five in-oegris; five etiam in ipfis huic pror pofito confectis. machinis, ur ,: hoc mado , op- poreuriam fibi: exercitatione fola comparandam , conmtrahát dexteritatem , quae in artis profesfos ne ad morborum -externorum -eurationem , . non minus fere emolumenti confert ‚quam, ipfa erur . ditio. Multi, quippe morbi, folis fasciis „rite applicatis; profligantur, multos. contra aegros; nimis negligenter, vel plane nom deligaros, offendimus. muj;ilatos, quin occifos. . . »Chirurgica-disciplina fic tora explorata, . al timam noster | fponte quafi et gradatim attingit | 4tudii partem, eam feilicer, quae in(trumentoe rum ufum. fpectat, Etenim multis- mederi, dir :dicit morbis folo medicamentorum externo ufu, : mul- € g ) multis aliis; manu; five fola; foveriusté fictias rom applicatione adiuta; vérum enim vero restant non pauci, ad quos nec medicamenta; nec inermis manus, nec fasciae quidquam va- lent, quique faniri-néqueunt , fine inftrumento- rum, ftructura, actione atque ufü ‘diverforum auxilio. L à. 84 "Horum itaque, maxime ‘ufualium, attente primum examinat ftructuram. Eorum'deinceps inquirit actionem ;' vim, et^ effectum, tandem que diverfa „ue iis adhibendis adfüescat, identi- dem ipfe tractat. omnia; Ut'aürem eo melius füccedat. propofitum, eorum ^ftrenue | lectirat fcripta, qui, ipfi chirurgi, in bac chirurgiae - parte excellüerüüt; optimaque de’ illa dederunt praecepta. Quibus porro lectionibus" eorum ufüs in cadavere demonftratur, iis 'adesfe nuni» quam negligit: quodfi vero in vivis eorum ufum gravitas morbi' nécesfarium reddiderit, huic eti- am medelae applicationi adesfe, femper ardet, ut, fi ipfi deinceps impofita fit necesfras ru- - entam inftituendi operationem , fanguinis ‘fluens tis et vifui, et odori, et vapori iamiam adfue- tus, addictum Celfi: ,, animo fit intrepidus; » immifericors fic, ut fanare velit eum, quem r Ta » AC” C 88 9 ; accepit, non ut clamore eius motus, vel , magis, quam. res delidérat, properet, vel , minus, quam necesfe est, fecet, perinde fa. », ciat omnia, ac fi nallus ex vagicibus alte« ,, rius affectus oriatur.” ! » 133890946 Quotidie. porro et frequenter fe ipfe ih, ea: davere : exercet. Omnes in eo diverfas efficit operationes, alias cum aliis comparat: quod(i vero plures ad unius eiusdemque! morbi fana- tionem propofitae fint méchodi operandi, acute “ex hiscac docte feligit, quae ei optima vide- tur, felectam dein prae aliis exercet, probe confciüs, frequentius exercitatam, aliis- licet dificiliorem, ei tamea opiine fuccedere, cui adfueverit, an "uii | | m Verum. A; A! ne credatis idcirco, qui optime inftituere noscat operationes chirur- gicas, optimum hunc fore chirurgum. Cru- entae quaecumque ‘operationes chirurgicae ul timum nostrae artis conftiraunt refugium, ad quod nifi in fummis angustiis, confugere licet numquam, Eas ergo, qui vel evitare, vel praevenire fciat, ad abdita chirúrgiae interius profecto penerravit, quam qui dextre eas ac “tuto infiituere queat, L | -"" x Q ^ Hac ts) Hac ratione eruditus in civitatem fe confert chirurgus, vut, cui a natura destinats fuit, quamque fibi ftudiis et perfeverantia compara- vit, artis fcientiam, communi omnium. bono | impendat, Sed quomodo, quem fibi propofu- it, fcopum attinget, chirurgiae licet peritisfi- mus, corporisque facultatibus necesfariis in- fractus, qui vitiis, quae. ingenuus quisque rer probat, - fe: conteminavit, iisve adhucdum est deditus: aut cuius mores rudes adeo funt ét inurbani, ut familiaritatem cum €o -çontrahe- re nemo facile optet, eique carisfima fibi (far nitatem dico et vitam), credere quisque nolit? Mulüs igitur -praeter eruditionem dexteri- tate mque chirurgicam nostro chirurgo opus est virtutibus, animique dotibus, quibus -civium fibi conciliet benevolentiam, in honore ab iis habeatur, fibique amorem et fiduciam compa- ret:.nam, ut praeclare fcriprum esta Tullio, qui fummum, bonum inftituit, ut nihil habeat cum virtute coniunctum, idque fuis commodis, non -honestate metitur, hic neque amicitie am colere posfic, nec iuftitiam, nec libezalita- Verum enim vero, religione quae praeftanti- Or (X M or- virtus ,: quae fublimior E quie necesfaria mas gis chirurgo 2 Cui dum artem. faciat, plus fes mel , „ut: hominum modeste -perpetiacur iniufti- tiam; iniuriam invidiamique, ad hane relizio- nem. confugiendum erit. Haec eius conamini- bus, nobilibusque propofitis addit vires. «Hacc, quando , ‘deficiente arte ‘chirurgica, -onmique humanorauxilio, aliud-ipfi nihil fuperest, quam iüsmodi miferos Deo committere s haec ipfius animum incendit, ut eos ad hunc Deum. tame quam ad -ultimum refugium y -ultimam fpem, dltimumque | folatium :confugere adhortetur, ` :0:Sed: quam noster profitetur, liberalis est re- ligio.- Etenim ubique, quam investigavit , ipfa eum - natura Deum docuit fumme potentém, univerfae rerum naturae Procreatorem, omni- | -umque;:.qui -eéx&iterant s existunt: aut postea existent ; . hominum patrem. communem ,. optie mumi, benevolentisfimum:; Hinc,. cum in an- -gustiis istis , quae inftantem mortém ^ indicant, ;aegri verfantur, tempestive eos. periculum mos net,our ad fuum, cui quisque credit, Deum finguli fe conferre queant, ritibusque eum et ceremoniis placare, quas ningen fert re» "S. : xU o lie ve FE Ww ligio; quibus etiam, ita fi res poscit, reveren- ter adesfe, nec veretur, neque erubescit. Ip prsxi licet noster, qualem Celfus. chi- rürgum ftstuit, immifericors fit, istam tamen quam” maxime abhorret inclementiam , ^ quam affectant; Pfeudo- chirurgi quam plurimi, „ome nes a fe putantes alienos esfe animi. affectus mites facilesque, “feque eo magis in officio praeftire, quo magis aegros crucient, velli- cent, vexentve. | Humanus contra utique est noster, et mife- ricors, nec umquam , ne in praxi etiam, om- nem deponit commiferationem, Quod fi enim eum.omnino immifericordem facias, nae eum nobilisfimo] prives affectu, quo bruta antecellit homo animantia. Hinc, artis profesfione iis licet iam asfue- tus , nuimquam tamen miferias alterius contem- plari.potest,. quin multum iis ipfe- condoleat. Quidquid efficiat, ne aegrorum inutiliter auge- ar dolores, provide femper cavet. Patienter eorum audit quaerelas, prompteque iis; occur- ri. Ast quando urget necesfiras, ut, manum "operi indc di tunc olia o agit, et | age- Km JI agere ‘ad finem ol pergit , perinde ac fi; quidquid. a propofito ‘eius alienum "fe éoram contingat, nec videat, neqüe ‘audiar, ^ "Orines- que, quantumvis increscant dolores ; nihiloimi: nus, hac difficili hora, füpprimit animi affectus. Timiditatis enim magis, qudm: virtutis" nimia animi adfecrio foret indieiüm.- ^ ^"? ("77 Quidquid porro, cum in praxi, tum ‘in toto vitae inilituto, faciat, prüdetier facit; agitur enim de fanitate, de vita hominum ;' qüas le viter ‘tractaré non decet: agitur de proprio hot HEE fama , quas iëgligere indignam si +700 Hiüc; quaé in morborum cura quid valeant, horüni Ribera ^ vel” impediant; vel iuvent, exitumve reddant facilem; vel difficilem j' "faüs^ tum; vel infaustum, certum, vel ihcertüm cuncta” bene atrendic, fcrütatur, perpendit; ‘ans réquam medendi" methôdum feligac, felectia mutet, leniori. — viplendofeni ddnibeat, exitumve praéfagiae 102 vorm voisdosi muret, Ees D nie mn Re spanen” pidike | confcii ignorantiae j'-iostró 'perinde quo” vivis müs témpore, ác quo vixit' Profper Alpinus, omnes fere, acutis morbisccorreptos ; ‘fine dis- crimine ,. valde: periculofos-reüuncient áit ‘Mo À & X ri- A AP rituros praedicant, ut eorum famae ac honori faveat qualiscumque- demum | exitus: agyrticam hanc. noster, ut .mediocritatis vile refugium, negligit medicinam ,. pracfertque fibi, verum die cendo, parum-honoris, parum gloriae, parum lucri, conciliare „quam invita confcientia:, . ae grotis, cognatis, .aut 'adítantibus- inanem. in- Eure; terrorem, … „fes. sq bid ‚Nee : minori. opus est -patientia y; ut, quam ratione, fusceperit, fortiter: perfequatur.:curam, etiamfi „ad votum. in initio baec minus fucces dar, ipfamque, aegrorum, indocilitas,, cognato» rum- intercesfio , amicorum. iudicia, a recte via trahere tentent: “tum. etiam, ut, quae, artis profesfionem- comitantur vel fequuntur, ferre guear- molestias, ac. indignas hominum ingrar torum; fententias, ur denique, perennem var namque exaudire posfit; tum decumbentium, | tum; adftantium loquaciratem y quae. tores. ad aegrorum lectulos medicorum aures tundunt. , Hippocratici. iurisiurandi: quae -vero » inter curandum, autetiam medicinam minime » faciens . in. communi bominum ica, vel. vie »s dero vel audivero, |quae minime--in vulgus efferri oporteat; ea arcana esfe ratus ,, filebo.” Hip- g9 C 39 ) Hippoecratici, inquam; -huius iurisiuram di femper memor, eique. pietate adtrictus „ree ligiofe tener. Plurima enim, officii caufa, tam corporea quam domestica mala videbit, dete- get, fibive credita accipiet, quae fi aperra fier rent, actum est de honore, de quiete, quin de ipfa profperitate. totius domus. Quidquid ita- que eiusmodi viderit , aut acceperit, alto it- volvit filentio , ne fidem fallat, nec tecti ubi prodesfe cupiat, >o: + | in Ditiorum praeterea potentiorumque favorem, neque turpi obfervarione, nec :fimulata comi- tare, aut compofito vultu, indignisve chiruf- go officiis: fibi comparare conatur. Multo: minus pauperiores, aut plebeios m fpicit, eosve acerba repellit asperitate, : Cuius- vis fint ordinis, cuiusvis conditionis , praeci- pue fi aegrotent, opemque eius petant, co- -miter atque urbane accipit; - : Sive pauperes fint, five: divites; five infimae, five fimmae conditionis. homines; utrisque eadem diligentia opitulacur „ourrosque eadem. humanitate. tractat et curat, iuvat. ec confolarür. Omnes: enim Deus procreavit. et quoarodo ,: falva | religione , in | | | mue ( 4o ) muneris; profesfione, agnoscere :posfit - homi- mum : discrimen, quod. morbi gium non in= dicatur? > c side peak: + Denique affabilem :fe omnibus praeftat, + at- que urbanüm.. “Ast non talem, qualem. in vi- ta communi frequenter dicunt, :fed:veram. nose ter obfervat’ urbanitatem; | Falfani: istam: atque indignam. comtemnit; qua alia; dicimus: ac fen- «timus, aliter nos gerimus ac debemus, virtutis ftudiofi ; qua, idem hodie cum altero laudanius; quod. cras. cum altero vituperabimus ; omnium- que, qui nobis prodesfe posfint, et ineptiis adu * "lamur, quin etiam vitiis; verbo: dicam: qua; fi modo fcopum attingamus , lucrumque faciamus, -omnibus > placere . copimus, fexui- praefertim “fequiori , cui haec facilitas tantopere: placet, -quique tantum valet ad medicorum „vaut chirur- ‘gorum famam percelebrandam. -Procula nose stro eiusmodi. urbanitas, quae, licet ipfà fae- ope“ fcientia: utilior reperiatur, hoibinem' depri- mit, lirerárüm? amorem exflinguit,: omnisque “generis favet vitiis. ^ Procul a nostro: chirur- -— 6: ‘quod inde ipfi redundarety commodum ét lücrum „ fama et.gloria, fides ec-auctoritas. te | | qum C wr» Quam vero: noster -adbibet,: urbanitas in..mo- zum. confistic: fuavitare, in. vitae. honestate, in ftudio, quiqui finr, miferis faccurrendi. : Fany dem in. animi facilitate , fefe: accommadandi ad omnia, dummodo: Gnt- nec: inhonesta, | nec de, ` formia, neque tarpia. vaii, uses «His, quas vin vero -chirurgo. exhibnions animi facultatibus addi posfent multa. de gene- rofa devotioné, quà omnibus muneris fui, urut difficilibus, fungitur officiis ; feque ,. fuccurren- di ac fervandi. defiderio .inciratum , maximo ex- j - ponit. periculo: quin ipfo mortis; meru /non idep terretur; quo minus, aeque. tranquille, aeque placide: artem. exercet, mediis in. contagiofis lo- cis,mediisque: in armis. Mula etiam profere re posfem:- de animi»: affectibus ,. | corporisque facultatibus » quibus noster vulgari chirurgo an- .tecellit;...fed nimis iam excurrit oratio «nimis din . dilectisfimi -mihi argumenti .. pertractatio -exequi me officia retardavit, ;Quae postulat diei .folemnitas , exigitque- grati animi, fenfus. „17 [d noto: dedao:o ni piece A edet -s+ Immertales itaque; primum. hic publice ago gratias ferenisfimo Regii, cui ad: fplendidisfi- . mum hoc tantorum virorum collegium ex im- pro- AMISIT X a D pfövifo me adfcribere placuit, fümmumque inh Me, maximeqae defideratum mihi copferre ho- Horem. ^ Quo igitur infigni 'comttiotüs favore, o©mnes ingenii facultares, viresque ^corporeas ómnes impendere ad togüm usque non definanr, ut, quae mihi imponit munus, officia fideliter exequar, febüsque magis quàm verbis, quos häc hora coram frequenti hac ac fpléndida Coficione pronüncio, animi fenfus confirmem ératisfimos.. ' b | baaien „Eodem ‘cum grato animi affectu. ad vos ac» éedo, Amplisimi huius Academiae Curatores! quorum : fapientiae, ‘ingenuitati, vac’ literarum, ftudiique amori,” gloriae ac increment tani- tum illustris haec debet fcientiae virtutumque omnium fedes: ad vos accedo, Viri Generofis- fimi! qui in diverfo rerum flatu ,^ vitièque meae "diverfa conditione apertisfimis benevolentiae ves- trae, humanitatisque documentis me ornare non dedignati estis," votisque meis ac defideriis fa- vistis. Imo, quid disfimulem?/‘hoc munere, in hac Academia, in hac urbe, omnem meam expletam video fpem et exfpectarionem. ^ Ete- nim ob honotificam hane ftationem, «(ignorare “non” potestis, Viri ^ Perilluscres 1) arte" duode- í | cim, C 43 ) cih, et quod-excurrit; annos, fponte-et lu- benter, non minus honorificam;: aut: fplendi» dain- vocatioreni "fequi recufavi;-quam ia Hius- tri Frifiorum) Academia, qui co tempore re? bus «Academicis praeerat, - mihi- obtulit. : Ob eahdem ‘hancftarionem póstea,. ne: per horam ; quidem ; dubius -haefi ,:: benevolis: Clarisfimi Mavchiae van Geuns, Praecéptoris mihi dilectisfimi, :refistere-propoñitis, quum vacuam Clarisfimi van Maanen déeesfw felictam „in Hiustri Hardérvicenx Academia: cachèdram ; mihi ultro obtulit. (Nunc: ergo. gàudéo (profiteri non erubesco) quum „quod diu exfpecraveram , milii concesfam videam: munus. Praecipue vero hac nova dignitate daetor, quod;ea.ipfa-naccus fum occafionem; vobis; Viri- Amplis(imi! pro: mis vificis vestris in mé collatis benefciis, animum gratisfimum profitendi ,; quorum. mé numquam non: memorerii futurum; omnesque me vires. et jndustriam vet ftudia eo. impenfürum;, ut ne exe fpectationis:; quam de me: concepistis , umquam vos poeniteat, : fpondeos, promitto „ ‘polliceor Faxic Deus; utiad Academiae falutem 2 li- akiai Og ^emüiumqüe proborum n. : t. . lae- C aa ) laetitiam, vos diu confervet incolumes; inté- gros beatosque. edt ego: oc ern “Ad vos autem, omni eruditionis genere in. fignes , Profesfores Clarisfimi! ‘accedens, quo vos alloquar fermone?: Per annorum -feriém bes nevolentia me: complexi. estis," humaniter doe cuistis, amicitia ornastis, aliaque multa in me cumulastis ^ beneficia, nimia profecto ; quam ut verbis exprimere queam. ::Patiamini ;: quáe» fo ,. Viri Clarisfimi! cum, quod Academiae: me iungeret, vinculum arctius fit conftrictum , ves- troque me ordini adfcriptum "voluerit Rex Ops timus: ' patiamini, inquam, ‘ut pro omni. vestro favore ; fiducia, atque humanitate debitas vobis referam gratias, © vestraeque: me - in posterum commendém : afnicitiae ; ut ego" vobis: meam candide offero, ab onini. fimulationis artificio alienam. | Meae tandem. tenuitatis probe con- fcius , ut vestris; «aetate atque. ufu exploratis; confiliis mihi fuccurrere , meque adiuvare ,- pro» batisfimaque vestra eruditione. docere. pergatis} etiam atque eriam: rogo, precor ,:obfecro. -i:Sed'ad te: praefertim; me -lubenter converto; Clarisfime Bleuland! aestimatisfime volim «Sul | Prae- (C 245 ` Praeceptor !: opratisfime hodie: Collega! . ad. te accedo; cum verecundia, quae quando ad praep ceptores patresve accedat, discipulum decet, cum fecuritate;:quam in animo „adeuntis fau. torum praefentia excitat, cumqné laeritia , quae ex honesto péctore emanat, quum improvifo nobis, cui maxime debentur, laudes, grates. que perfolvendi occafionem videmus oblatam. Tu enim: fingulari quadam nec fucata bene- volentia cum in. Academia | Gelro - Zutpha- nica, „quae: Harderovici . fuit, ego - advenis- fem, me admifisti, meosque in latum arduum- que medicinae: campum . primos moderatus es pasfus, Post quinquennium | Parifiis reducem , ` denuo tu me hac in Academia eadem cum be- nevolentia,: eademque animi affectione excepisti, ad maiorem familiaritatem tecum admifisti, ulte- rius me docuisti, atque ad doctoralem dignita- tem provexisti, Sine igitur et hodie, genero- fe amice! coniunctisfime Collega! ut publice hic te meae dignitatis principem agnoscam auc- torem, | Sine. Vir Clarisfime! ut quae umquam e candido pectore eruperunt, maxime finceras tibi folemni hoc die offeram gratias. Tu per- ge: € 46 ) ges vir eximie! eruditisfimis me tbis-confiliis, Monitisque prudentisfimis, in nova percurrem- da via iuvare, ut tuo nomine. dignus, quae rihi deleta est, provinciam recte ornare pos- fim. ^ Plurima et tbi, Clarisfime de Fremery! debeo, et debere me publice agnosco: tu. quo- que me fideliter ‘erudiisti, cum humanitate mi- , hi occurristi, me amice habuisti , ut infalutatum te ‘transire religio fit, Gratias tibi, Vir Cla- Tisfime! pro omnibus tuis beneficiis, omnibus- que inftirucionibus , pia mente, ago quam maxi- mas. Liceat porro, quoties doctrina atque ufu confirmatis tuis indigeo confiliis, (indigebo au- ‘tem faepius) mihi ad te liberrime confugere: Turque mihi ne retineas monica, tuam ne re- 'eüfáre velis benevolentiam arque amicitiam, maximopere peto. | | | ^ Quod autem ad me attinet, Profesfores Cla. “risfimi !! quarumvis doctrinarum laude confpicui ‘Viri! Collegae exoptadsfimi! Vosque impri- ‘mis, quibuscum arctiori eiusdem muneris vin- 'eulo conftrictus fum, vestrorum beneficiorum -numquam me oblicurum, - amicitiam | vestram end pere S v m permagni femper» aestimaturum , omnemque. la» borem, et diligentiam. me adhibitarum, ut,, haud fucato candore, honesta: humanitate y de. biraque obfervantia, hanc vestram amicitiam et. benevolentiam. merear. ac: confervem,. acre promitto. + Vos denique dll Inseues. leesten wiken et artium bac in Academia fludiofi y, vos imprimis, commilitones carisfimi! qui medie cinae operam navatis , ue alloquar y iubet et has ius diei folemnitas, et muneris mei ratio, Quam fit immenfus campus, qui vobis percurrendus est, ut ad interiora accedaris falutiferae artis chirurgicae, audivistis: quam multis, diverfis- que obftaculis impedimentisque invescigandis vobis ac fuperandis, obfesía fit via, indieavi, Ne vero F amici! idcirco viae, quae ad facra Apollineae artis ducit, longitudine deterreami- ni asperitareque, Quo enim magis in bac pro- gresfi fueritis, eo propius ad viae finem acce- detis, citiusque curfum abfolvetis. D'fliculrares praeterea ordine fuperantur et labore, perfeve- rantia vincuntur obftacula. Quod fi vero nimis ardua in via offendatis loca (offendetis autem plu. C 48.) plurima), quiqué eam iam pefmenfüs fit, fo“ dalem fi defideretis, benevolentisfimo : animo me vóbis ducem offero, commilitonem , amicum; dd quem ut femper accedatis, enixe “rogo. Ut Hippoetatici dicti; ;,' ars longa, vita . brevis, occafio praeceps," numquam nom memores , discendi opportunitatem omittamus. nullam, coniunctisque - viribus; fuis quisque nostrum fungatur officiis , “ut humani generis falutem, nostraeque Academiae fplendorem proe moveamus. Faxit Deus ter Optimus Maximus, D pvxed ba 3&5 HENRICI WOERMAN, AMSTELODAMENSIS, IN 4CADEMIARHENO- TRAIECTINA, LIT. HUM. ET THEOL. CAND. COMMENT TIO, QUA RESPONDETUR E Ed. QU AES T,LONIE M. IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA | AB ORDI N Boc | OS OE OG LC O0 PROPOSITAM: » Sirictim deferibatur Librorum Veteris Poen » deris praeflantia, et ufus in doctrina. » Christiana intelligenda, aestimanda, tuene » da eb dd virtutis ftudium adhibenda." QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, À r3 PRAEFATIO Mon videri posfit, virium tenuitatem me haud. deterruisfe ab arduo ac diffi cili. negotio, quod fuscepi : et nimis audax habear, qui hac i iu- : venili aetate de iis disputaverim rebus, quae doctisfimorüm virorum disquifitione perquam fünt dignae. ^ Verum enim nobilisimus Théo." logorum ordo quaestionem de gravisfimo huius. diatribes argumento propoluit, ur in eà “fol: vendá periculum facerent iuvenes. — Quocirca BONS , haud Hu haud dubitanter eius iudicio hoc conatuum meo- rum fpecimen audeo offerre. Quodfi multis ilud repletum fit vitiis, magnamque probet auctoris infcitiam; quosnam, quaefo, prom» tiores experier ad veniam concedendam , ad ig- noscendum, ad favendum, quam fpectatisfimos doctores, qui optime fciant, quanti fint ado- lescentiae errores? — | Hoc animo me ad vos converto, Viri Cla- risfimi! qui in Academià Rheno Traiectinâ ftu- diis praeésris Theologicis. Quod rogastis , ag- gresfus fum, non tam perficiendi fpe, quam experiupdi voluftat&, '" A *« A S — Simulatque confilium ceperam, vires quoque meas periclirandi in litterario, quod iam ineo, certamines-quantum mihi caetera-ftudia-tribue- bant otii, id potisfimum contuli. ad fontes, e quibus haurirem , bene multos quaerendos et. confulendos, ad causfam meam diligenter, medie tandam et ad hanc de câ ‘confcribendam dispuras, tionem. Dulcis. omnino ac utilisimus, labors; jm, ut diutius in eo man/urus fuisfem „ nifi 1 me tem, ^ poris urfisfent „Angustiae, „Victoriam. reportet., alins. oleum. et operam non. _perdiderim . Coro- na mihi eripiatur, auro pretiofiores duco. uber- ; rimos, quos e foecundo labore percepi, frucs, QS. … J 4 u vino qd TT NN Quod. bU ^'Quod-àutem 'ad.dnflituti me? rationem: cátti- net „brevis -esfe: fkadui ini Parte ; Priore, quê fitictim defcribenda erat V. T; praeítantia; Hine! factum , quod praecipuas módó. dotes. Sacri hus ius Codicis .recenfuerim ;, eci-ab, hoc loco alie? nam iudicarim cavillationum , quae;ab. advers fariis faepe audiuntur, refutationem. Uberio- rem vero in ufü V. F. Librorum defcribendo me esfe oportuit, omniumque optimus in hac causfà vifus est ordo, quem ipfa quaestio obs fervandum praefcripht. $ Caeterum de Librorum V. F. praeftantiä et .ufü egerunt quoque Viri Doctisfimi Alex. van Harencarfpel et. Ioh. Fried. Ia- cobi, in Commenrationibus laudaudis. Neuter vero idem habuic-propoâtum , quod ego asfequi conatus fum. Alter enim id imprimis egit, ut . Librorum Historicorum auctoritatem canonicam et utilitatem a Christo et Apoftolis iis tributam defenderet, atque a multis Semleri repres henfionibus vindicaret. Alter doctrinae in V. T. traditae praeftantiam maxime fibi probandam fumfit, comparatione inftiturå cum fapientis(is morum apud exteras gentes virorum placitis, Sed, fi bene nostrae .quaestionis confilium perfpiciam , ab his rebus mihi abftinendum fuit, eit) J Vos i «Nos: vero; Viri |Clafislimi! «qualescunque eos. conatus vesfe iudicetis; meam: fententiam bené exprimunt; quae Cice ronem alicubi dis - centem lego: Edidi quae. potuiy tron ut volui fed. Vut. mie teinporis - oin mado eugerumi, de Orat. lil. 6369p: misos livan qiytoibuli-eman „oid! amai ,'imnuibus: oq " cial obnscii3tsb msto1dI „AV mu ni ov mor Bil cit eumixqgo- eUpurgiamo 3100 dies aar ‚do Oi 9:0D Sigi. ponp mm Brive Senno 45 A à Ail aindiom rie ue 35 upela Le Maine died: eb drie eral aiedekoold, HV seposp morso dt i1" atot- - 1o 43 94 . EE FESTEN Aene Vi -tibugbunl.egd: cousin so: ni, «13/0 9 dupsler oz 2. boup.; Eos AN a mobi} Qt an aieo eigurgmibi mins sauf „smal aene nazinog 0 ffeicitojoU£ Warren, qmniriovdh in grde irr eit eilofloaA 19.0120 2: i9 03 pan es — - xs LEE $ " » i er r * r3 9 cmt Ez rà e & ^» bent 0 € fe SEGA CAO : $.4 H in 4 dee 2: H y 7 res w f T" f à ew LA eit m : \ etim Ps 3 ss à À £x ety À fitt srt d « X M SCcGlIHnOQLb THA -AIEA SE Qul rf £ P I: zac n dan 2 eri p Lr trie 13 fs "Lai grt GRANT APT Ant PRET e bis 2511 2M A Fein i fa pios 52:196 IQ ss oxibs3 : 1 ` t d : ^ + , à e "^ "n. ma kio b "n " bd WN Ps ver Mr 0 mn " ot ge etentsiqc: mua fuia saint BOD AHN PT wp on ds > ve à ` dá | orn ven an pur i jitioslq. amet agian ertoixe. bugs diurai ^b us T acp tw. - á ieu TAN dai e D ESTY M | NU : Lir] . , E1 Eras dt £5- T um I FE. Iii REN LO RN Ch 38 ey VE: pe bz idd Id 68. - id. 15 TS b HE yt CAS | La * MOIS IL is. a DUO iX. V wgdodsdid cONENPATHONIS, OPETUS Y mu Prag. r> bi T 4 R oh p R I 0 R " LIBRORUM V. Y PRAESTANTIA | STRICTIM DESCRIPTA, . B Sh SECTIO. PRIOR t ex ' hA. 3 X. 5 o! 6 A JBIBRORUM. v. FOUNIVERSE SPECHT Aer rim TORUM PRA ST ANTIA. (a vi o js Conf lium in deferibendd Libro». PR rum VE, praeftantid, [pectandum. | Pag.. 3e $ IL Librorum FF F. fumma antiquitas. 4e $ I-VII Borin’ argumentum pwe | „clarum „fingulare et Mau) Messen e, $ IX: pae ferma fi "gularis £v egregii i A SOM de : Lés $. X, “Libye orum., g, d. Historicorum, virtutes. Va 2 Cana d ha cis $ Xl. Librorum. Jd. d Počiicorum dotes, 18 $ XIL Librorum.. 4: d. „Propheticorum pt» : spracftantia, konden NSU naui. Wa 3e * t^ SNAS x Gy ; | TS. SEC: p? SAOTIO BpOSTERIOX. p LIBRORUM V. F. QUOAD RELIGIONIS , HISTORIAM ET DOCTRINAM SPEGCe, TATORUM PRAESTANTIA. S L Confilium horum Librorum pri. marium, in eo pofitum, ut religionis Patejactae historia tradatur. . «Pag. 98. $ Il. Religionis Doctrina. Doctrina Le Dee m e ; e gt. S HL. Doctrina de homine. MIU QUAIN m $ IV. Doctrina morum. ` . ° ~ 4% $ V. Modus, quo haec doctrina patê- fecta traditur. osoo, ` 48. RW RS POSTERIOR. LIBRORUM VETERIS FOEDERIS USUS IN DOCTRINA CHRISTIANA INTEL: . LIGENDA, AESTIMANDA, TUEN- € DA, ET AD VIRTUTIS STUDIUM ADHIBENDA. Praemonenda. |. M SS s 53e : SECTIO PRIM 4 USUS LIBRORUM VETERIS FOEDEs* RIS IN DOCTRINA CHRISTIANA | INTELLIGEN D A. | $ T Ufus, quos praebent V.F. d Sad dictionein IN. 1. cognoscèndat. e 6r, PI $ H. Uus Librorum; ; „Fe in expli» „eandis locis e. V. T. in N. allegatis, "er in illustrandis multis fententiis a rebus ad Christianam doctri inam pere 1 ^ tinentibus e quae.. Tsraëliticae. histoe, ss rise et iios lucem defidee `; FOME ix y M En: 69. $ HI; U/us Db quam tradunt ^F. T. Libri, Israëliticae doctrinae ad intelli gendam doctrinam Christiae —— "Me 5. E IN jos Le | SECTIO SECUNDA 4 USUS LIBRORUM VETERIS e RAPERE IN DOCTRINA CHRISTIANA AESTI- MANDA. $ L Christiana doctrina confumma- tio antiquae inflüitutionis. ' 94 S IL. Christianae doctrinae. praeftan- tia prae antigu Mofaicd per fi ngulas partes indicata 9 ion Christianae religionis conditor, |. — í a i 98. "2. Christianae religionis doctrina. WS ei 99. 3. Christiana morum doctrina, es Re 4. Christianae doctrinae univerfitas. NTM, «C5, Christianae doctrinae perperuitas. dr 8 125. 6. Modus, quo doctrina Christiana est patefac- "emm kupoan 0 à + 128 SEC- 3 SECTIO TERTIA. USUS LIBRORUM VETERIS FOEDERIS IN DOCTRINA CHRISTIANA TUEND A. $ T. inculum , quod inter Novum et | Vetus Foedus intercedit, ope horum Librorum cognoscendum. $ IL. Typi V. T in tuendá doctrind. Christiand adhibendi $ Hl. Vaticinationes V. T. apii t tuendam doctrinam Christianam. E Pag. 1 35. $ IV. Zaucinationum, | à4 tuendam — doctrinam |. Christianam | adhibenda- rum, auctoritas, ex ipfis V. F. li- *bris: defendenda. [MA CSECTIO QUART. 153 USUS LIBRORUM Ve F.. IN. DOCTRINA CHRISTIANA AD VIRTUTIS. STU- 5 DIUM ÀDHIBEND A. S L Argumentum huius [ectionis. $ II. PA» "praecepta "ethica, quae | sn F. T. traduntur, Christianis etis T am commehdanda. ^ jl &. HI Ufus fi fingularis, quem piorum ` hominum exempla „in V. T. frape- M ta, praebent. Christianis. -tiande virtutis fudium, $ IV. Ufus Librorum F. F. setrind Christiand destimandd conducens ad provehendum in. en 1 multum Chris- *A j . A poil cain METRIS tái T CERRO VETERIS "FoEDERIS kI "> PRAESTANTIA OTA IN, iip PE crimi A paie " ^ ) d si à "Ast + piina: a A ses e pa à 1 ` d aliat 2471 [ * eo Ha) - 119 e " 4 FIST G J till i13 : r don LR: , £f £3 e s "peus 4 ? ld d - SA E A! : — [2 sd haud RATE $ 14 í " n. "Ys UNA : os Ecgtor d o0 Be Reid: OO Ron 5 D "y vu | 4 3 MF 2i i 3 d E 1 j : , Y " * P * è 4 e E " ex i , r ho x e CR EN adu: 18 Cw atu Ts! E xul i p typ ; ni LIBRORUM VETERIS FOEDERIS. 510 à UNIVERSE SPECTATORUM E s 2d u PRAESTANTIA.. | ` "11 t p; EJ as vy i 13 i e * e +3 i ) antey ee zr ) HE d Q. am. f'rictim defcribere conabimur Librorum F..F. praeflantiam , multis. eam:ac variis modis effici posfe „, ita nobis est perfuafum, uc ignore» mus fere, guanam a parte incipiendum, ac quo modo arctos inter. limites fubfistendum fit. Tur .tius autem cenfemus , eam ingredi viam, quae in ipfa, cui refpondendum. fit, . . quaestione digito | A2 qua- "t, ^ RE NE" (4. quafi monfttatur. “Atque haec éiusmodi esfe vis derur. Inprimis ostendendus est ufus. horum Librorum in. dectrina Christiana, intelligenda , aestimanda y tuenda et ad virtuiis ftudium adhi= benda; nec tamen, prorfus negligenda funt ea; quae praeter hunc ufum magnopere faciunt, ut omni veneratione hos libros profequamur. Quo- circa nostra inquifitio ira inftituetur, ut in prio- ri parte praecipua. quaedam //rictim recenfea- mus, e quibus* pareat, (V. F. codicem; fi;yel eo carere posfent Christiani meliora edocti, ob fingularem tamen fuam praeftantiam permagni esfe "aestimanduin : dein vero im parte postetiore uberius ét accuratiüs expónamus , quanta ex eo utilitas fit capiéfida àb omnibus, qui doctrinam Christianam, recte intelligere, aestimare, tueri et ad virtutis ftudium adhibere velint, — $ 1L SN Prae ceteris infra memorandis horum Libro rum adiunctis praeclaris in cenfüm veniat" opo tec Jimma” antiquitas. Forum nimirum. aucto- res plerique ' vixerunt, antequâm ullus exftitit apud Cererás gentes fcriptor. ' Mofes antiquisfi- io, cuius fcripta ad nostram ` translata fünt a&- tiem, Graecorüri- poëtae 500! fere” dinis ante- Cestit. Hune vero; ne „quid ditiis de lobaei TP | cars C5 ÿ eariinis-auctore, nonnullis ulterius antecedere vifo, omnium fcriptorum primum, molti deinceps fecuti funt Homero ‘et Hefiodo item ‚fuperios rés, cum. omnium. recentisfimi .ex aevo . fere funt, quo. vixic Herodotus, . Historicorum apud Graecos parens. | Quodíi igitur veneratione nos» tra dignum esfe iudicatur quidquid e fumma ves tustate ad nos pervenerit, magni profecto aestis manda funt eiusmodi monimenta, quae antiqui. . tatis laude. füperant tam Graecorum quam Ros manorum fcripta. C1). | dnb. dis bun: SU e^ Yd 311 c9] Ubi autem demonftraverimus., horum Librorum. argumentum praeclarum esfe, fingulare. et uti; ih îmum, magis lucide apparebit, quanto iure, lis haüd infimus. dandus fit locus. . T ir. Tam vero Centis Israëliticae historia, et fata, quae referunt, primum hic commemoranda funte Haec enim gens, licet Graecis Romonisque mis, nus fuerit nobilis, utrisque tamen fuic antiquis, or, «t ad omnium vetustisfimas gentes -reféren- da. Digna porro est, quam cognoscant quis cunque fuae gentis notitia non contenti aliorum . a) Conferatur I. G: Eichhorn, in opere , coins! titulus est: Inleidiug in het Qi Te; Tele Cc 1, $ Ber * KD populorum cognitioni operam dare velint, Etes him five egregios viros.-qui ex ea ortum duxere fpectemus, feu fplendidisfima, quae ei fubinde fuere, tempora confideremus , feu fara eius val- de memorabilia inquiramus , admirationem nos» tram continuo movet, Denique, quod incredi- bile videtur, per varias rerum temporumque vis cisfitudines, per tristisfimas calamitates, licet concusfa et vastata, haud tamen est delera; at füpervixit ipfius reipublicae deftructioni, et ubie que disperfa degit numerofa, et fui femper fie millima. His omnibus addatur, Deum fibi hanc gene tem elegisfe , ut verae religionis notitia confer- varetur, donec tempora advenisfent ad eandém amplificandam ac longe lateque propagandanr aptisfima et maxime idonea (1). à Quaecumque igitur de fingulari populo Israé-: litico accurate relata invenimus in V. F. libris, eo maioris funt facienda, quo longius et antis quiate. et- nobilitate ab hoc fuperantur omnes, qui unquam exftitere populi. | S IV. (1) Conf. I. H. Pareau, vir. cl. Antiquitatis Hebraicae Defcripticne , Traiecti. ad siam 1817. Parte II. Sect. I. Cap. 1. 4 Cz» "Cn 3 dH ; AS Aeon wd $ Neque tantum fabfistunt hi. libri in referenda antiquisümae huius gentis historia, verum ie . verfalem, ut ita dicam,. tradunt historiam , qualem nufpiam legimus, |... … ; Mofes fcilicet, ut humani generis auctor lo» cuples, et vero antiquisümorum ex omni aevo. monimentorum perfidelis custos, ita rerum , qui- bus interfüit, certus testis, historiam a primis mundi incunabilis ad fua usque tempora deduxit. Hunc excipiunt annalium Israélitici populi Scrip. tores, qui historiam a. Mofis aetate ad captivi- tatem Israélitarum Babylonicam ec inde ad. libe- rationem. eiusdem gentis. protraxerunt, i ibi defi» nentes, ubi demum profani auctores aliquid ine cipiunt certi tradere: apud hosce enim ante Cy- rum Perfarum regem omnia fere fabulis immix- | taac incerta funt tradita; ea imptiis qme Afiae populos fpectant. | . Itaque illi, ubi prorfus nos deftitaunt aliarum ' gentium quarümcunque fcriptores, foli nos do- cent, quae ad omnium populorum antiquitus coghitorum origines, immo ad communem etiani fingulorum (tirpem rite intelligendam requiruntur, . , Exhibent praeterea permulta, quae ad ftatum gentium aliarum civilem, et ad: earum fata dig- noscenda facere posíunt,. Ctefiae hinc, Hero» | do- CE) doti, Derofi, Manethonis, Iustini et. Xeno- phontis fcripta horum indigent ope, ut illuse trentur quaecunque de Chaldaeis, Aegyptiis , Asfyriis , Phoenicibus, Medis, Perfis, et Graes cis traduntur (1), et-ut corrigantur, quae fae- pe a profanis nimio partium ftudio aliisque cause fis ductis perperam funt narrata (2). SV. . Nulla porro exftant fcripta, in quibus tam praeclara et fingularia invenias culturae humanae, artium et disciplinarum primordia et incrementa defcripta. Ipfam fcilicet humani generis origi- nem, primarum aetatum mores et inflicuta , in- genii humani fenüim exculti progresfum ex- po- —(1) Hoc fufius docuit Ancillon, Prijsverk, over de vraag : welke zijn, behaiven de Goddelijke ins c geving, de kenmerken, die de voortreffelijkheid der gewijde Schriften boven die. der ongewijde bewijzen ? uit het Fransch vertaald door ]. Scharp, Leiden | 1802. in nota 24, . Conf. etiam J.C, W. Augus- ti, Grundrifs einer historisch- kritifchen Einleitung ins 4. T , Leipfig 18c6. rer Abfchnitt $ 12. 1,2. (2) Id de Asfyriorum gente luculenter probavit I. D. Miehaélis, in Praefatione ad alteram le- faiae vaticinationum Germanice verfarum partem. «sa ponunr, et brevi quafi tabella? óculis fubiiciunt ; historiamque ^ omnino exhibent humanitatis, Hanc ob causfam illis etiam, qui ceteroquin de divina eoram origine haud magnifice existimant - magnam fui venerationem iniiciunt (1). Ac praeterea. multarum rerum cognitu utilisfimarum faciunt mentionem , e quibus hoc loco memo- rasfe fufficiat ea, quae Phyficis , Chemicis, Mes dicis, Mathematicis et Astronomicis ftudiis con- ducere posfünt (2). $ VI. ^ Supra dictis, quae haud léviter demonftrants Libros V. F. omni aestimatione esfe dignos; nullosque fibi habere pares ex antiquitate cons fervatos, eximia addatur Legum. Mofaicarum fa- Dientiæ, quam ex iis cognoscimus. Harum au- tem legum, fi quaedam appareat, praeftantia eo. maioris est aestimanda, quo rariores funt, quas ex hac aetate profani fcriptores litteris manda- runt: cuius rei in promtu habemus causfam. Soli enim fuerunt Israëlitae, qui leges fcriptas habe- i rent, (1) Inter hos nümerandus ést Meyerus, Vere . fech einer. Hermeneutik des A. T. P. L..$ 10. (2) Conf. Aneillen, L l pag. 167 et 168, et auctores laudati ab Augusti, h LS 14 | C 10 2 rent, quo tempore ceteri populi, ipfi quoque Graeci éyrpaïs tantum. et fententiis quibusdam: ore prolatis utebantur. lam vero, fi harom Legum attendimus argumentum, haud dubitas mus egregias omnino, et optimas omnium, quas vel posterior apud alias gentes protulit ae- tas , vocare ilias a Mofe latas (1) immo ita come paratas ad difficillimae gentis. qualis erat Israé- litica, indolem plane fingularem eiusque unicos ufus, ut nihil accommodatius fingi posfit fapiens tiusque (2). Quo accedit, ,, quod imprimis » Verae virtutis arque humanitatis amor huic » genti omnibus modis ita legibus a Mofe com- » Mendetur, ut nullus ex univerfa antiquitate > Legislator cum eo comparandus fit: unde mes >» rito Mofes. hes leges perennes atque immuüta- ,, biles esfe voluitlsraélitis (3). Plurima deni- » Que continent, quae bene moratae civitati s Christisnse ob fummam, quae in iis elucet, » fapientiam omnino commendabilia funt: ne- |» que apud quascunque de vetustate gentes Iu- » risconfultus aliquis, aur Legislator: Christia- » DUS$ (1) Conf. H. Muntinghe, vir. cl. Gefchiedenis der. Menschh, naar den Bijbel, Tom. V. pág. 310 fegq. et Disfertationes in Societ. Teiler. Vol. IX, :(2) Conf, Ancillon,.l h pag. 73» 74e (3) Deuter, IVa 2, d C TI Y 55 nus leges facile reperiet Mofaicis illis. fuang » in rem ipis kane Ce: ‘Lay VIL - Infignes etiam ufus, dal iini laudas vis ul c. sto (1) Verba fum cl. viri I. H. Paréau, 1. 1 P. IN. S. I. C. II. $ 86 er 87. Caeterum. mihi, digna videntur, quae hie ;apponantur verba Viri Claris(imi LH. van der Palm, in Oratione Sacra achtfle zes. tal Leerredenen , pag. 88 et 89: ,, Wie deze Wetten » kent in hare wijsheid, billijkheid, en gematigdheid s a» in hare flrekking om onderlinge liefde te kweeken A N eerlijkheid en trouw în handel en wandel te bevor- nt deren 5 om de maatfchappi te vestigen op de zeden » harer burgeren j en eerbied voor God en Zijnen diens? » te Bellen tot het beginfol van alle eer en deugd y » die zal voorzeker Mozes. niet van grootfpraak hee. » fehuldigen y wanneer hij hem. met vrijmoedigheid » hoort zeggen , en dat tot een vole , "t welk uit F.gifp-: ,» le gekomen , en in Egijpte gevormd was: wat groot, ». volk is er, dat zoo regtvaardige inz ett ingen ‘ss en regten, heeft, als deze ganfche Wet is, die ik » heden voor uw aangezigr geve? Onderhoudt ze dan » en doet ze; want dat zal uwe wijsheid en uw ver- » ftand zijn voor de oogen der.volken, die alle deze 9 inzettingen hooren zullen en zeggen: dit zelve »-groote volk alleen is een wijs en vb volk. a» (Deut. IV. vs, 8 en 6.)" € n ) torum lectione quisque ad viram bene inftituen. dam capere potest, haud leve nobis. praebent argumentum pro magno, quod iis conftet, pre~ tio. Praeterquam enim, quod pasfim tradunt morum praecepta non omnia, at plurima nobis commerdanda; ac duo inregri ibi inveniuntur libri Salomonis Proverbia et Eccleftaftes , qui Ethiees tractant argumentum, praeclara exhi- bent piorum hominum- exempla imitanda, im- piorum vero fugienda. Haec autem, uti femper - quorumvis fcriptorum ufum augent, ira. nostra in causfa imprimis funt attendenda, tam ob am- plam eorum multitudinem quam ob egregium, quem in iis referendis Sacri Scriptores fequun- tur modum: quae fi fpectemus, prae omnibus quarumcunque gentiufn Jibris palma hisce est danda. | Nusquam enim alibi tot reperimus hu- manarum actionum quafi tabellas, nusquam. tot hominum exempla ad quamcunque vitae condi-. tionem apta et accommodata, nusquam nostram. indolem , qualis in virtutibus aeque dc vitiis fe prodit, adeo depictam videmus (1). Haec ex antiquitate confervata monimenta adeamus, ut nostram contemplemur imaginem. Omnes qua- cunque. in. conditione. veríantes ,. five. profpe- ica. dil ra (a) Imprimis id docet denten Charac=. teristik der Bibel, | € 19.2 fa gaudeñt fortuna , feu adyerfa premuntur, five. probi virtutique ftudentes, feu ab omni pietate longe remoti, omnes huc fünt; vocandi , ut quis, que fui parem cognoscat atque egregie discat! quid in-fua agehdi ratione-laüdandam , quid: ves: ro fit vituperandum , quantis periculis: haec illas; ve conditio: fit plena, quam facilis ab: una des: lieto ad alcerum fit transgresfo, et quomodo: alii variis in conditionibus vitae virtütem - fectari! malique tentationibus. refistere_ potuerint . (1) Exemplorum denique amplitudo et varietas exin; qüoque apparet, ‘quod-utriusqué fexus ratio est, Habita eee enim: ue et exqui& te „eni Sára; Röbgevdi , Rutha: ed deque. „ac. in: rebus publicis, ut Miriam, Debora, Abigaëls, lefabel, Esthera, caeterae (2). S VIII. . Quandoquidem vero: neminem doctum. poenis teat recolere -wirorum magnorum iemorigu ip oo i pro. (1) Conf. A. van Harenéarfpel;-. Betoógven verdediging vun de ‘achthaarhtid:dèr gefchiedkundige. Boeken -des 'Q. T, en van derzelver nuttigheid-voor:, de Christenén , Ultraiecti 1782; pag. 118—120, iia nis (2) Conf, A ucillon, l, 1^pág.972-102; (2 C. 28) profecto ab hac:etiam parte fuas. landes. habent. V. F. Libri, |.Eminer nimirum prae omnibus, quós'aliae ‘habuere: gentes: prae Lycurgo ,.So-: lone, Numa aliisque :legislatoribus :celeberrimus, ille Israéliticae gentis conditor. : Habuit: profana, antiquitas inclyros po&ras: haud eos. defideravit. facra ; quam referunc: hi libri, |. Iobum cum So», phocle (in Oedipo); Davidem cum-Pindaro- et: Horatio y Salomonem cum ÆEpicteto et 1focrate. cómparandos esfe- omnino „ac. faepe. primas iis; dandas esfe partes flatuere haud veremur, ne dis: cam de cloquentise laude, quae Mofi: (1), qui. itidem: poëta fuit ,- quae tot vatibus: Israélitarum: Omhbi-iüre estoactribuenda (2) ‚ut etiam: taceae: mius de tor: hogen: fortibus dete piedi tislimis ; aliisque. dM 29:284 pq. etd on s Ce á ^ 3 d $ L] et + g H ivitib e uai 24 $1 IX. Quae huc usque de facris his Libris univerfe - fpecratis'eoramque:àrgamento fingulari, prac- | a et wtilisfimo propoluimus, eo maiorem pro, «ona | cause - (1) De eloquettía- Mois vid. Hefs, Gefchiedenis der Israëlieten , Tom IV. pag. 317. fqq. De facul» tate autem poëtica, quaé in Mofe cernitor vid, Mu ne tinghe vir,-Cl.1; 1; Toi. IL. p.449 qq. ca (2) Vid, Ancillon, ll. pag.407783€e.. Ca) Cas cadsfa,' quam tractámus,,- defendenda; : hassi vim, quo :praeclarior: apparet forma, qua fins gula quat induse funt, Quemadmodum enim Sp Scfiptores^aeraté, indole, wicae genere: dc mue nete , quo fangebanturs diverfi Greruat quam maxime, iti magna horum Scriptorum : animad vércitur argumenti et dictionis diver(itas , quae ei per fe iem” fingularis est; ac nullis aliis im fciipris invenitur ,"ita ob eximias, quibus: fingud là Historica fcilicet," Poërica et Prophetica gauá déüt, virtutes, . multa sonde at PR dm V. F. probàndam; ^ 1.819: ne fingulis: ique haec "— funt inprimise: | epoctr G3 - SI" j «o * [ 5T BE x. ; 1 Í y "gl - iyu Hings >, (fI atigi 1 r 4G CH Historicos M; qui triage braken à quas riii pro parte. quadam iam fpectavimüs argus füentüum, ear ‘imprimis laudanda est dos, qued Fimpliciraie , cériitudine ac fidei perfuafione emis néant, — Pet —— fb abba pares. ^ D Bn aint - 20 « “Simplicisfimus eoram in dard móir; ini Nro qnem apparet, ut nulla indigeat demone fratione, ita est comparatus, ut in legendo, ipfis, quae tradantur , rebus praefentes esfe no- bis videamur. ^ Cerhiur ^ Haeo fimplicitas in enarrandis rebus. confuetis; acque ` ac in iis; quae, X a6 ) | " qiiae ,' prodigii plenae, ordinem maturae exces, dunt, ita ut, fi in horum defcriptione interdum. grandior et elacior-apparet dictio, ea. manifesto. ex infolita rei magnitudine fenfibusque per eam. éxcitatis, non autem. ex eius augendae ftudio; reperenda fit Si igitur querantur. nonnulli: de, rudiorum temporum indiciis, qualia in his fcrip-, tis änimadvertunturse fi -dicant alii, defiderari, hic culrus provectioris et artis, documenta, cus) jusmodi Graeci Romanique, Scriprores abunde: praebent; haud. diffiteri porerunt, quotquot puls, cri verique fenfu imbuti funt; -fimplicem qua. res nirrantur ,^ rationem ipfam quafi. naturam €x- presfisfe, atque adeo hac virtute facile compen- fari quamcunque polirioris artis iacturam (1). — Praeter hanc fimpliciratem, egregium veri fis gillum ,-alia-deprehenduntur hsud tenuiora argu- menta pro Librorum: Eomerlgen Mores fcilicet tum domestiçae, tum exterae.. antiquitatis. ita defcribuntuf ;-.diverfique hominum , characteres ita funt comparati, ut hos,. quales revera esfents ab jis inductos fuisfe, ne levisfima quidem. fie dubicandi -eausfa..-. Scriptores.porro;gentis fuae , et fua iplis vitia. Mine cbtegunt aut. disfi ila «Ol lod ui MR wen 02 340.503]. palan wt f MA fo Ai a ek LI 2118 L3 5 į ni C Conf... Gs Herder, P -jeyen over de Helie Pot/jj ,; Tom. I | Ps26° hesje tgr vibnsuieu9 "os e Ji à D fant, verut ea candide referunt (1). ‘In tinta denique rerum varietaté admirabilis varios inter Scriptores animadvertitur ' confenfüs , v iidemque apparent viri probi ac iusti, legum divinarum interprétes er vindices; uno ducti patriae amo- re, magnaque fe invicem colentes verecundia nullaque moti ambitione. ipp Postremo conveniunt mirifice fingulae, quas exhibent, relationes cum- generis humani -cultu fion nifi gradatim progrediente (1), quod im. Primis valet in aestimandis iis, quae Mofis ae- tatem longe antecedunt, atque adeo minorem fidei. commendationem, quam reliqui libri, in quibus auctor res fui aevi perfcrip(it. habere vie dentur, Haec enim ob dictionis diverfitatem, quae est eiusmodi, ut, quo altius asfurgant, co fint plerumque breviora, et imaginum figura- rumque pleniora, perfpicua ferünt rémorae ae. tatis indicia, atque ipfam fpirant Nanint-] gene- ris infanciam (3) | pon His Pe Conf. T, Iahn, uc ipee in Libros Sacros Nen Es in compendium RDA Viennae 1804. $ 1$« pag. 30, (2) Conf. P EO l 1. Tom. X. pag, — ht | (3): Conf. L.H. Pareaü,-v. cl. Disputatio img Po dg Teiler. Tom, XXV. pag. 99—93. ^ — | E EM o + His rautem historicorum librorum. virtutibus praeclara haec adiungatur, quod quidquid in li- bris V. F. inveniatur, fingulari femper ratione tendat ad gloriam Dei, qua in causfa ab omni- bus omnium feculorum et gentium historiis lon- ge est diverfa historia facra. Deus enim hic praecipuus est, ad quem referuntur omnia: Hic ubique rerum humanarum causfa, auctor, fuae for ac dux proponitur; proborum remunerator g defenfor, vindex; improborum iustisfimus iue dex, atque hinc etiam, quaecunque hi Scripto- res narrant, non, posfunt non. magnam habere vim in animos lectorum, iisque fenfus infundere pios et fanctisfimos (1). $ XI. d ^ Poëticos vero Libros fi attendamus , infignior adhuc fit horum antiquorum Scriptorum emi. nentia. Mulra enim et praeclara “complectun- .tur carmina, argumento aeque ac dictione omni veneratione digna. Quemadmodum autem ea, quae fupra de his- toriis protulimus , non ita funt dicta, ac fi in \ ce- (1) Conf. I. I. Hef s, Biblioth. der heiligen Cen Jfehichten, Tom. I. pag. 179 feqq. et Augusti, L b $ 84e ) . LA € f$ ) ceteris Libris ómne defideratur agatteritim his- toricüm; ita hoc loco dicenda de Póëfeos Hes braicde virtute nón ad poëricos, qui dicuntur; líbros folos fünt réferendà. Cum enim Hebraeo- füum ingeniúm ad po&fin compotitum esfet (1), mirum profecto non est, quamplurima inter éds antiquicüs Carmiña fuisfe confecta, et infige nem V. F. partem revera esfe poëticam, ind liuc etiam réferenda longe maxima pars fcripto- füm Prophedcorum et nonnulla in libris histo» ticis fübindé occurrentia carmina poética (2). Hebraeae autem poëfeos virtutes, fi iusta ra» tione hic exponere vellemus, profecto arctos, Quibüs nostra circumferipta est oratio, fines longistiine cransgrediremur. Idoneos igitur hu- jus rei arbitros confulére; inijüie memoriam re- Socare quéécunque in Huius laudes a multis Tünt dicta fatis praebebic argamenrorum pro nose tie fentéñciaé probitate, - Et veró quis est in litteris Hebraeis non plane peregrinus, cui haud egregia continuo ac fere divina appâreat Poëfis Sacra? ^ - t Seilicet üc faltem quid'in medium proferamus de fub- (1) Vid. E: Willih ét, v. cl. in Orat. de ingenio. Meébfaeorüm ad poëfin maxime 26commodato, C"(e)'Conf, R. Lo wth, de facra poéfi Hebraeo- sum, praels TV. : Kw fublimitas et quaedam quafi maiestas mentes lec- torum femper ferit, movet et percellir, eaeque huic.poëfi adeo funt adiunctae, ut frustra alibi quaerantur (1),.qua in.causfa lobi imprimis, Mofis, Davidis et lefaiae. carmina veluti, testes habemus eximios (2). . Ne autem elegantiam in PANODA ilti fre- quentiori confpicnam , ne imaginum pulcritudi- ne, copia et amplitudine infignium ufum, ne ali- as fingulares dotes omnibus fere notisfimas com- memoremus ac ostendamus , brevi tantum fpece tandae. funt castitas, . prudentia et. veritas quae cernuntur femper apud Hebraeos Poétas... Ne vel in carmine erotico, ‚quod Salomoni adfcri- bitur, licet in amoribus canendis audacius. ali- quando exfurgat oratio, quidquam occurrit, quod impudentiam ac obfcoenitatem Graecorum Ro- manorumque, carminum- redolet. - -Nibil in „eo nos offendit indecore nimis dictum, aut. honesti limites excedens , dummodo teneamus, poétam hic . canere Orientalem imaginibus, apud poëtas Ori- entales in eiusmodi argumentis ufitacisfimis , a lin- „guis vero occidentalibus alienisfimis , utentem (3). | Si- (1). Conf. Ancillon,.l 1. psg. 125. (2) Conf.R. Lowth, 1.1. praelectt. XIV—XVII. ,(3) Conf. quae uberius in -laudem ^ huius carminis attulit ven, L. Dibbits, in Disquificione litter, de Hebr, Cn y "Similiter in Tamma audaciae vi creatrice; in ‘qua magnum est periculum né labäntur faepe poëtaé, dc' veritatem ha ud femper obfervents uti ceterarum gentium Orientaliu'" carmina pros bant, - moderati femper 'et'prüdentes Hebraei dicendi fuac longoque post fe intervallo relin= quunt poëtas Graecos et Latinos; id quod vel ex ipfa regionis mortuorum defcriptione:,' quam exhibet Tefaias (1), qualemque omnes fere detis tes antiquae ratione tamen "diverfisfima trádide- runt, et ex Iobi poëmate cum’ sHomeri cafrinis bus comparato lüculentér probatür Cay) ^ 1117 ' Postremo : fingularis” hic “commemoranda: est Virtus ex arctisima apud Hebraeos poëfin in intef ét religionem coniunctione Orta , qua divinitas qusedam huic poëfi accedát. € GER w PAPA EE Quae cum ita fin Hebraeorum póë ir in “kon tantum magni: faciendam: cénfemus veram eo 162 co habendam, ut, licet Cuiqué ftent'laudes füze; nulla tanien five Qnam Imprimisque" Arai ; sve edo L motn Hebr. pofi cum artic comparata; maait, ad Rhe, num. 1818. page. 102 feqü, er auctores ibi laudd. ria nota 1. Ko, lefaiae XIV: 9—12. /(2) inügHeiflud discrimen ésrendit LH. Par e a AF. v. cl. io^ Disput taud. pág. «52° et 53. Bo Conf. ven, POTUM, l.l p. 107 et 168," r C Ho ) bum (1), five ANS Romanorumque. ex antiguo orbe ei (it praeferenda. | Patet, hinc quanti fint aestimanda. antiquisfima, monimenta, quae Hebraeorum poémata continent, Crescit autem nostra de iis existimatio , fimul ac eorum gravisfimum et utilitate fua. ac: variez tate egregium argumentum attendamus. Hoc enim. verfatur in laudibus Dei celebrandis, eius; que benignitate et clemenzia, fimul vero. iusti; tia ac fanctirate, praedicandis; in hominis prae. flantia. extollenda, .peccarorum foeditate exfe. cranda et fiducia commendanda, , quae, in Deo femper fit collocanda; quae fingula in Pfalmo- rum, praecipue libro inveniuntur. : Morale etiam Dei imperium faepe, cantatur, praefertim, in Theodicea, quam lobi liber exhibet, uti et in Pfalmis XXXVII. ec LXXIII. Porro. tracta- tur Ethices argumentum, cui ipfa. dictio „brevis faepe, acuta et haud. raro aenigmatica est. ac- commodata, . Huc imprimis pertinent, Prover» biorum et Ecclefiastis libri. Praeclarae denique habentur naturae defcriptiones , multarum rerum gestarum variis e temporibus repetitarum, five ad religionem five ad civilem gentis Israëliticae : aut .C1). Poëfeos Hebr, prae Arabum per asii de. monftravit S. F. I, Rau, in Oratione de hoc argus mento, T Cg) aút privatam aur publicam conditionem perdi- nentium commemorationes eximiae, ac femper iti comparatae y ut fanctisfimos in leeceribus creer ent fenfus” | | | Ne autem ulterius, quam” par est, proeedisa: mur, huc usque dicta fatis, uc puto, fententi- am nostram de carminum Hebraeorum, quae in V. F. libris inveniuntur, praeftancia. probant. Ç RIL Animadvertendum denique est ad finglaria- divorum vatum, qui Prophetarum nomine des) fignantur, fcripta, Quod aucem ex iis déduten- dum: cenfemius-argamentuni pto Librorum V; Fs praeftantia eiusmodi profecto est, ut horum ora- ^ cala vel nominasfe füfficiat ad causfam- nostram tuendam, Nihil enim iis aequiperandum protu= lit unquam profana antiquitas: ne Graecórüm quidem: quae: celeberrima" liábehancur oracula eam tulerunt fortem, ue’ tanto nuñiero ad“ nose! tram pervenerinr aetatem, et” quidquid ex iis’ confervatum . habemus neque cum | Hebraicis vas: ticinationibus comparandam, neque etiaui pecus” liari mentione:dignum est (1). - | | Ete- ,"(1). Conf. Re Lo w th, 1, 1! prael. XXI et I. C. Eichhorz,ll Tom. Lett- ii G7 2i- C 24 D Ætenim qui dpud Veteres quascunque- gentes: vaticinandi artem :exercuerunt, avium volatum, : aurastrorum curfum, aut fulminis ictum , aut mace: tatorum animalium viscera aliasque res, levisfi- mas confpiciebant, ut exin futura praefagirent, fuperftitioni populari, favebant pripcipesque adas.. labantur. Ab istis autem longe diveríi erant va, tes l;raélitici.. Viri fuerunt. animo pio,. patriae: amore incenfi , verae religionis tuendae ac proe movendae ftudiofi, vitidrüm' er errorum cenfores acerrimi, neminis auram captantes , immo prin- cipes quosqüe viros ; ubi iüsta ester repreheriden- di causía, absque ullo. timore perftringentes, die” vinasque iis poenas minantes. : Omnem. iidem? femper impenderunt operam, ut veram virtutem et pietatem commendarent ac propagarent , prace: ceptis. fuis faluberrimis / baud ::exiguatm- ade dentes. vim morum asperen qua ubique ap- parent. Y .lustam igitur venerationem non L;posfunt non. habere quotquot ab his viris fcripta in V. F. Libris inveniuntur; nec tantum -quoad vitia rè- prehendant ac virtutem commendent, quod con veniebat cum ea, quam. füstinebant, .perfo- na CD» verum etiam, quoad rerum futurarum ` à | prae- (D Conf. IL. H. Pareau, v. cl Ant, Hebr. De- feripr. P. IL Secta Tes Capa Side T vlake Mi Ces D praedictiones exhibeant, quas cum repéterent a Deo, nec tamen ullam ad ipfis fidem denegan- dam darent: causfam, haud ptofecto eodem levi pretio, quo aliarum pentium e habere’ Hcet.: J ABE A un | | "Quam autem nobiles illi våres Israëlitarum'! fecuri font rátionem in enunciando et confcris bendo, ea pro fingulorum virorum indole, ae-! tate vet ^ conditione diverfisima tot tantisque fe commendat virtutibus, ut ‘nostram etiamnunc moveat admiràtionem. ^ © | | -:Sive enim “verde religionis doctrinam expo- nunt, Dei naturam déferibunt eiusque voluntas tem annuntiant'et?celebrantj praecepta dant mo- ` ralia» ' hominumque actiones cùm iis liaud con: venientes. detestantur, five -clementisfimi. Det promisfa ‘poenirentibus patefaciont, | iustisfimi vero ludicis fupremi poenas annuntianc et ad poenitentiam ^ adhortantur, five confolationem adhibent, feu terrorem incütiunt, dicendi ge- nere femper utuntur gravisfimis , quas tractant, rebus aptisfimo. Delécrant, movent, terrent, docent ,' perfuadent. Imaginibus e rebus natu= ralibus, aut e communi vita vel ex: historia Sac ‚cra defümtis, praefentia quafi reddunt quae lon- gisfime ab-humano ingenio fant remota. ' Licet vero inter hos vates tantum deprehen. datur discrimen , ut alter ab altero quam maxime e | SS € 26: ) fuperetur, nemo, tamen eorum est, -quo libens: ter careremus,… Singuli fcilicet fuas: habent laus: des, ipfaque illa ingeniorum. varietas. delectat: Guam, maxime... . TT Quemadmodum enim Iefaias omnium facile: princeps elegantia, fublimitate. ae- pondere est infignis, inque imaginibus dignitatem aeque ac: pulcritudinem et foecundiratem eximiam fectas! tur „ Ezechiël, vero in imagínibus foecundus im dicione ob gravitatem, vim atque impetum: ce” teros fuperat > ita apud reliquos apparent fingu=: Jarja etiam, - ob. quae digni. funt. babendi qui in- ter. divos vates, numerentur. _Hofeae acumen.et concifam. orationem , Iodlis: elegantiam, perfpicuiratem et füblimitarem quoe: que egregiam , Michae, qui item. brevis. et.cone cjfus apparet elationem, et fervorem- nobilem; Nahumi denique. fublimitatem. fingularem hic: commemorare. nostram in causfam absque dubio: fuffecerir ; quo. accedit, quod.ne Amofus quie: . dem, pastoritiae vitae adfuetus hie omni cares: at commendatione. Licet enim in.eius carmi-: nibus pristinae conditionis vestigia. deprehendes. rine nonnulli, fenfuum tamen. elatione. er dictios: nis fplendore atque compofitionis,elegantia tra est: infignis, ut vix cuiquam in hoc genere cedat (1): | | | Tar van His dek). Vid, R.Lowth; lakiz Si ng bis ^ C 97. ^ „His fi addamus ea, quae fupra diximus de praeftanda Hebraicae poéfeos in; vatum "carmini- bus praecipue eminente, cuique fit perfuafum oportet de pretio, quo haec habenda funt ab omuibus, Qui politiorés artés amant antiquitatis- que funt ftudiofi o» à AIT (1) De Prophetarum facultate poëtica vid. Clar, Muntinghg, in Operis. Wii» „Tome VII. page 156. b! LI 1 1 M ` Mara à GA: + À A 147 X mrt ^ A + "y! f ) - 5 "x L. M w i pet MOTT 970 ¢ ra | PS mire p rep ^ x | 4 # 43 4 iicu C4 L ' ihi don me n pop rs j FÉ dus C 28° } ét, "T 1% st PTS > e y S LE £ grr fr Ty t^ ENC or P SECTIO POSTERIOR lil e : | r d GI IS e IG EI uy | à. i xi] 4 4) 42 i e nd S itr, Tur ii vere dl us speer od e pn » £1 me" É 9X Fr nna "AT Religionis. Patefactae Historia. (meene in priore Sectione propofuimus, ut ftrictim defcribererur Librorum V. Foederis. praeftantia, eiusmodi nobis esfe videntur, ut propterea fummo eos loco habere oporteat quose cunque iustos ac idoneos iudices. ^ Verum enimvero adfunc forfan, qui omnem fere nos- trae argumentandi rationi detrahendam cenfeant virtutem , cum in laudibus cumulandis vitia et quaecunque reprehenfione digna miferimus et obtexerimus, Quod enim univerfe ad hisroricos attinet, haud quaquam abfolutam dari historian, clamitant, magnos deprehendunt hiatus, multa animadvertunt fterilia, multa vero, defiderant ; Le le ed Sa TA qui» T € ep 3 "UITTIL dam. opus omnino fuisfer.… Istrum, vero, et quotquot. eiusdem. generis moventur, calumnia» rum. origo. ipfi. horum librorum. confilio haud bene cognito est tribuenda, Nunquam profec» to hoc fuit S. Scriptorum inftitntum, ut accu» ratam et continuam referrent gentis Israëlitieae historiam „ atque: adeo. perperam cum Herodoti y Livii, Taciti aliorumque Historicorum fcriptis. comparantur.: Longe aliud idemque valde fin» gulare eorum apparet confilium. in eo. pofitum; ut doceant, unius veri Dei cultum fervarum faisfe apud Isra&litarum maiores, et Deo curans te ac fontes puniente faepisfime, propagatum; ac tandem confirmatum , huius. porro Dei dieta rata esfe facra, tam promisfiones quam minas, quo perfuafum fleret omnibus-de. huius existens tia (1)... lam vero hoc primarium confilium. fi fpecremus, haud amplius . nos offendent. mulrae res narratae de. certis quibusdam. familiis, de Patriarchis, de vita pastorali > pastorumque iti- j ne- (1) Conf, I, F. Iacobi, Verhandeling over den waren aart.en voortreffelijkheid van de boeken des O. T, jn Tomo HI. Operis eius, Werhandelingen over eenige gewigtige [lukken van den Godsdienst, uit het Hoog- duitsch, door D. C. vau Voorst, p. 24 fqq. : € 39 ) peribus (1): hánd omni ufu carentés vocabimus tot genealogias, quas ftultae gentis taritummodo in delectationem collectas fuisfe perbibent nons - ulli (9). Verbo: in iis etiam, quae alioquin teprehendenda videntur , Vase ob fa pientiam divinam. Praeclaro autem huic confilio . egregie conve« niunt quaecunqué his in Libris inveniantur. Do: éebantur enim Israëlirae e fua ipforum historià ' feligionem, iisque perfuafum fiebat, pietaténi legumque divinarum obedientiam felicitatis esè fe fontem, improbitatem vero, idololatriam áliaque ^ vitia omnium calamitatum causfams Prophetae deinceps, qui existebant, fingula ; quae in his relationibus peculiaris div. Provis dentiae praebebant documenta, exponebant, et exin, quid Deo placeret, quid fecus, doce- bant Hinc factum, quod in carminibus perpe- tua fiat historiae antiquae. commemoratio (3); quae ne in precibus bange — omitti» ‚tur (4). ó uae (1) Conf. Lilienthal; Qordeelkundige. gue verklaring, Y. p. 183 fgq. | (2) Conf, Koppe, de Bijbel a een werk der God- delijke wijsheid, 1. p. st 28. (3). B..6. Pf. CV. et CVL (4) E. c. 1 Reg. VIII. Conf, A. H. Nien ey S T «a Quae cum ita fint, nobis est prósrédiendüt - in defendenda horum librorum praêftantia. Pat tefactae enim religionis historiam €omplectuü- war. Quanto autem pretio haüc ob canfam has bendi (int, probabit disquifitio de religionis hu fas doctrina, ac de modo, gep ea "e tradita ES EB see iege tl Dotirisa » A de Doctrina de Deo, prout ex univerfo V, F, co- “dice a nobis derivari potest, referenda est ad haec capita: Unus est Deus (1) omnium, quotquot exis- ^ fant, ri, diatribe: Wie verhalten fich die historifchen Schrif= zen des Alten: Testaments gegen Religion und Sitten- dekre? und welêhes ist ihr charakter als Gefehichtbu- cher? praefixa Tomo V, eius operis: Charakteriftick der Bibel. (1) Haec de Deo uno doctrina per uuiverfum V. Fot- dus regnat, ad quam confirmandam eximie : comparata fuit.confiitutio Mofaica, ac praefertim forma illa re- giminis Theocratica, qua Deus erat fuibmus princeps Israélitarum, uti docuit Cl. I. H. Pateau, Antig, Hebr, If. 2. r.. Quapropter „male omnino iudicant, qui plurium Deorum fuperftitionem ii his libris) fibi ine Cm tant; rerum. auctor, confervator ac guberna- “tor (1). Est vero ille. ratione praeditus, ocu- lis autem confpici non. potest, eiusque formam fingere haud licer <2), idemque est. perfectisfi» mus (3), ubique praefens (4), immurabilis ate que aeternus (5)5. omniscius. (6) 5 - voluntate praeditus liberrima C» immutabili or ) s et . . om- i Giventins videntur conf. Cl. Pareau, in Soc. Teyl. llp.57-—60, 146. c. ii | OGEN Gen TI? E GPV, (2) Exod. XXXlil: 23, Deut, IV: 12—15. Non audiendi funt nonnulli, inter quos. Eberhardus, in libro: der Geisr des Urchr. III. Th. £ 233. qui flaruant, Deum in V. F. quemadmodum apud ceteros "Orientales proponi üt lucem fubritisfimae naturae , cui fententiae obftant clasfica omnino haec loca, 1 Reg. VILI: 27, 2 Chron. Vi: 18, lerem. XXIII: 23, 24, Pf. CXXXIX quo accedit, quod Deus a luce ipfa. „non ut re emanata ; fed.ut creata discernatur Gen, 1: 35 conf, W‚ A. van Hengel, vir CI. in Opp. Soc, Teyl. XXVI. p. 233 et 234. | (3) Pf. LXXXIX: 7—9. Exod. XVIII: i1. et Cl, MDMA oen Theol. Chrift. Theor. Ili 1.5, $ 110. in not. c (4) Pf. CXXXIX: 7—9. Ierem.. XXIII: 23, 24 Cs) Gen. XXI: 23. Pf. XC: ag. (6) Pf. CXXXIX: 1218, Prov XV: 3e (7) PL CXXXV: 6, | (8) Mal, III: 6. - 4 2 omnipotente: (1); - fapieritis(imus:- porro. (>), fümmáque 'praedicus: fanctitate (3) ; fimul. verá benignicate ;pacerná ^ac: clementiâ: ( 4.) , | veracirae te fallere: fallique nescid (5) ;::ec-iuftitià tam in legibus verand quam in iis. vindicandis manie s (i)eibugos. siia (3 u Hanc de: Dei. Fe md dta. di Fais V. E Arriva ut femper fuerit accommodara. ad. ho- hinum captums:lheque adeo.in vitium est . ver- tendum , quando:Deum.in--hominum fimilicudi- mem informarunt (7). Nunquam. infuper: ope- rat: dederant? disquifitionibus; de vinternâ Det -maturá, "humanum füperantibus ingenium p nec ta- sien: dicendi: funt nimis humilem-Deoque. inlig- -nàm notionem. fibi Equum Gamal (8). . RN OH Ontdaan sb mea Quen “és PE XXXITE ir ^ ?téc- FR ie v ~ X5) Iob. XXVIII. Proverb. III: 19, 20. VIII: 22—36. TESI Levit. XI: 44 ius I TA lud Cab AS (4) Exod. xe 6. XXXIV? 6, 7. PR CIE) 138 'CXLV:898, " 9; |,utols 21 AVRIL "T aasal (5) Deut. VII: 9. Pf. XXXIII: 4» 5* ol PCE Gen? XVIT? os: PLO VIE i1; 12. RIXE rs (75 'GohE- QI? Pareau, gemis Hebr. d. L lts /8s ks p. 151: jb. Nid .(8) Conf, Herder, IBriever Ye de” Beef | der | * Godgeleerdh? Ws! po 68. Rs derdfalem,lLllls ge 171 faq. Ap .2cb ud AT aiial € 34 ) «Quem autem: práeclará hac ; rátione defcribunt Deum; eundém eraucrorem orbniom rerum „Et mündi huius- procreatorem :dócent«V :F'./ Libri. Abrhac veritate: omis inftiutionis áüfpicia: facie düt, cuius" praecláram:-confervant;:smoniten- tum (1), temere a nonnullis. repudiatum (2)5 án Quo tam cohcinnus: ec próbabiliszordo ‚} quo TS creatie proponuntür ,: quam magnifica Creâ -fotis noto. ad quam’ prisci illius temporis; ho- mines fe iam'efferre: povzerinv,-utrpipfumi,: et -6fiiid-folo:mandato:fotmasfe ; erg: quae’ formas- M, Ommiacue bona zpprobasfe diferte fignifica- -fepe ompem-trerendir: admirationem (3). 5 55 -:' Hic relatione niruntür ea, ^quáe perpetuo de Deo luis: nidi: procreatore: tradant chi cki- ibri 4), omnem de aeterno mundo cogitatio» nem excludentes (5): et cum „Scriptoribus. haud ; iTTTV s je op 12 vR Ul "1l es OUT IHE IXX-..001 3 us Le. Sr so (1) Gen. I: 1 fody sider ius HX aios) caér CD Pragfertim Bolingbrokii: et, Voltairii fententias réfütavit Ieru falem, 1. 1, IH, pags 231 fqq. B eh HIJARA NT SX CIV Og ARE «o , (aj: Hane de mundi origine relationem, rationi cone | «v eblepntem „esfer, ostendit; van, der Meulen, in Disf. de Orig. mundi, P "uh Ch Tobi XXXV Es aac PC CIV:8#19007 elli (ls) Ph XGuaos Cli: 26; sConferDoederlein, Inftit. Th. Chr, I: 2, $ 119. pet D 24,0 v í " ry s d + J € 35 ) opus fuerit fubtiliori. rhatériam inter et formam distinctione, cumque hoc unum fibi/docendum propofuerint, *Dieo iubenti-\omuià fuam debere originem, tuto flattiimus, doctrinam de mundo enihilo^procreato y licet; baud’ dilucide- fit tra dira, latere tamen in eorum fériptis (a Jac: 1: . iLüculenrisüio sûcem modo: Providenciant Dis vinam tam in fütis hominum: ec geritis Israëliricae feferendis; quam ‘in carminibus fuis ec hyfinis docent ae celebrant; Deum fcilicet monent prò afbitrio fuo mundum! gubernare „et fusténrae re: (2) eiusque providam:cüram ad res: ómries et particulas fingulas; praefertim ad homines fe Êxtendere (3), quorum à primo inde vitae tém- pore curam gerat ; vean perpetuo amofeui faum ostendat (4); huic denique fubesfe „omt ses omnino ::vicisfitudiues (5); eiusque. curar | Frob ex pal Pad basis te 015029q: elei PRETA deter ne Conf, Tunge, Cheiil. religions tinterrigt von moederen, Th. Vil: 9, € bee vena” c X29: Pf. (XXXI: 9 Tn + (3) Pf, VIII, XXXVI: 7 fqq. CLV: 15, 16. fef, XLIX: 15; (4) PG .CXRXTE 3 ; qais IT Tee CP? vas) B YXXXIIE 16, Prov. en ge m .Atosiilisuw, 15119: (6) Pf. XXXIII: dou. CXLV: 19-26, Tues, IE 25. | C a ( 96 J rr. t dend ek $ II. i 1 A Doctrina de homin& -t Omnes , quas Deus produxit, naturae ratione praeditae cum Dobis: cognitae non: fint, „Codex Sacer duplicem earum nobis exhibet fpeciem, angelorum, et praefertim hominum. r „De generis humani origine cum nihil certi folo rationis ufu'asfequi posfimus, in V. Foedee ris:Libris monimenta: habemus. confervata (1), e quibus certiores fiamus de anas omnium hoe minum: ‘patentibus. GAN #1 by -Praeclara porro ést doctrina, quam de: primâ Sera conditione tradunt: hos enim animi integritate, corporisque fanitate fuisfe ‘gavifos docent, iisque vitae perpetuae; et nonnifi ad- misfo peccato, finiendae fpem fuisfe: factam (2); €o autem eximio conditos fuisfe confilio, ut verd virtute feu fanctirate, quantum: per termis nos, quibus natura.eorum finita circumfcripta est, liceret, ipfi forent fimiles? cum vero iam (1) Genef. I, IT. : (2) „Genef. I: 26,7 IJs 17. Conf, Mri ddl ann gb. hift. in Theol. Chrift, jer Zol I. Part. SH: Cap. 1,16 9. C $67 ) ipfum primum hominum par a Deo defecisfet (1), hinc vitiofitatem quandam moralem. ortam; vac per univerfum genus humanum. propagatam : fu- isfe, qua inrercedente; eximio hoc confilio. eos penitus excidisfe, ac. diviná indignatione dignis- fimos evafisfe (2). 6n Vitam dein futuram esfe exfpectandam , iod | ipfa Henochi historia iam probat, cuiusque fpes in lobi libro apparet,-arque in Mofis. fcripris;, a Davide deinceps et vatibus luculentius est data, ita docent, ut eâ de re «nulla .rema- neat dubitatio (3). Hanc autem viram: lJaeram omnino er felicem M cantum c : ER D) ansdéisiu | te$» (1) Mofaicam de vitiorum origine traditionem bres . vem, fimplicem , et ad homimum captum accommoda- tam vindicarunt Herder, Brieven 1. 1 I. p. 14 qe Ierufalem, l.l. III, 270 faq. Tobler, nome der Bibel, l. p. ud fqq. ; ulft (2) Gen: VI: s: Exod XXXIV: 7. (3) Gen. V: bi. XV: 15. XXVr87 5: PN XVI: 8, 11. LXXIIE 2426, Prov. XIV: go, lef. XIV. Conf, Michaélis, Syntagma Commentt. Göttinge 1759. pag. 8o fqq. Doct. LI. Metelerkamp, Disf, Exeg. et Theol. continens. vestigia doctrinae de immorcalirate animorum in Libris V. F. obvia, Bar- derov. 1799. Cl. Heringa, ad Seileri Librum Bijbelfche Uitlegkunde pag. 183. 192. Ch Pareau, C 9) «éstantur, non vero improbis (1) an licet.cetero- - quin Deum proponant praemiis ac poenis hac jam in vita fe manifestantem proborum fauto- rem; ultorem vero impiorum , primum; accom- modate ad infantile hominum ingeniam-(2), et deinceps convenienter cum peculiari Israélita- runvregimine per Mofèm iptroducto (3). Quam- quam vero praecipua rationum ad: bene agendum momenta: ex hac vit& defümebant (4), fatis ta- men caverunt, ne pii ad. defperationem redige- -fentur, cum fe calamitatibus obrui, impiis au. stem res bene cedere viderent (5): tandem enim aliquando virtutis praemia; impietatisque poenas -inftare annunciabant (6). Nec ia Commentatione de immortalitatis ac vitae futurae smotitiis ab anciquisfimo lobi feriptore in fuos ufus ad- hibitis. Daventriae 1807. _ (1) Pf. XVI; 8—11; XVII: 14, 15 XLIX: Print. „LXXII: 23—28. | C2)Gen. XVIII: 23 (qq. XXH: I4. 39 (3) Pf, XE. 4—7. XXXIV: 16—23. XCI. Conf. Ch Pareau, Antiq. Hebr, P. II. S. 1. Cap. 3. $ 3e set -S 2 Cap. 1, 6 8.8.3. Cap. 1.6 6. | (4):Pf. XXXIV: 12 faq. lef, LVII 6 fqq. Prov. Xr oc 14 poros u £g) Pf. XXXVIL Ierem. XII: t fqq. Bs i (6) Vid. Koppe, de Bijbel een Werk der Godde- lijn J € a ) o; Nec tantum, ie his: füb(iftic. de: homine .doetri- aa. Cum-enim omnes omaino viris laborantes; «poenisque divinis, digaos cescentur V. F.: Scripe fores... ae: ubigug. ponant; optimam, fimul org — | « dunt. viam ; qu&:ad veram felicitatem: redire.pos- fint: - Deum; feilicec bomines ab: his :poenis dibe- rare velie , Adami Evaeque lapfus historia osten- edit, - qn&: edocemur, iam (latim „miferis istis Deum - fuccurrisfe, .. fuamque- demonftrasfe. Re -nignitarem, in-malefaçta | condonando „ver for „bus ignoscendo;;. Atque: haec. esc. divini e À spatefactio Israëliticae peculiariter genti variis aetatibus, variisqué modis pedetentim data, in „quâ .referendá praecipuum .V..F.. librorum ver fatur argumentam (1 i et fic quidem, ut unum quendam regem annantient. porentisüimum, fapi- main: avis rés- vas a xe ai multa tamen dira .perpesfurüm , tandemque. mo- riturum in hominum falutem; quo Vatum divo- uM post mutatam ‚ Reipublicae forain v vatici- | mod „ga lijke. Wijsheid; iK pag. ssp, ét: vas meel. Xr. [A 4X8]; PR TAN. ELA, AXE ux Aret (13 Vide G.’ Rid rdi sadi oti | Mosis ler. 3» “gang der Goddelijke Openbäringen: Letra) M dwe ls- velde, hel Evaugelié volgehs- Heb X Uude. Teshanteht , . Amfterdam 1810, eb TAE. C 4» wationes praecipue fane trahéndae (1). Nec dsraélitis tantum „ fed univerfo "generi. humano hanc falutem deftinatam esfe, tum: denuntiatio éius ad Evae progeniem indefinite pertinens (2), “ac promisfo de Abrahami fobole (3): tum in. “primis Davidis (4) et — dea (5), “indicant. | : *' Poenarum igitur eitplationem: non” nia a v Déo "fperandam et exfpectandam -ésfe réfipiscentibus ` perhibent (6), cuius doctrinae memoria iam fta- 'tim hominuni mentibus inpresía fuit, facrificiis Xe de pistes d se peat: VON e (1) E Le APR PR E Y Evae et Abrahamo factis vix fpes concipi potuit de uno quodam Confervatore, ni- fi luculentior accesferit patefactio., Mofes vero Israé- "litarum genti iam promifit fummum verae religionis . interpretem, cui aufcultandum ‘foret. Deut. XVIII: (45,184: coll: Act; HH: 225:23. : | (2). Gen. III: 15... .:€3). Gen. XXII: 18, ! (4) Pf. LXXXVI: 9. CXXXVII; 4, 5. coll, Rom, XV: 9-—II. (5) Ief II: 2—4. XXV:.6—9. XLV: pee. LIV: 13. LVL 7. LX. LXV. LXVI. Mich. IV; 1—4. Zeph. Ill: 9, 10. Zach, Il: 11: VIII: 22,232. | (6) 2 Chron. Vl: 24-39. VII: 12—14. XXX: 5—9. . AeG EVE 25: LIXs goe, Ier. III: xd 12, Ezech. XVIII: vit cg: | € AD a Deo conftitutis, quorum licet pleraque pri- mum reverentiae erga Deum, fiduciae, animis que grati publicam fignificatiohem fpectabant, alia tamen piacularem etiam ufum arguebant, Noachi ex. gris et Tobi (1): Apparet-hoc:prae- _fertim in conttitutione Mofaicá „ quá victimis mactandis imponendae erant manus ab offerenti- "bus. (2): quo folenni ritu ostenderent, fe: morte esfe dignos, poenarumque immunitatem; in- -Xerpofità animalis morte, a Deo. implorare, rde cuius. in^ peccatis condonandis benignâ vo- ‘luntate fibi erat perfuafum: (3): Eadem au. stem facrificia , ut et alias caerimonias „ a Mofe inflitutas füisfe, veluti fymbola, quibus oculis :fübiiceretur ac depingeretur felicitatis: huius praedictae auctor et procurator, multa docent «oca in Epiftola ad: Hebraeos (4), quae adeo imagines ipfi deinceps rei cesferunt. 5p (1) Gen. VIII: 20, 21. Iob, I: 5. XLII- 8: 9. (2) Levit. E: 3, 4. lll: 1, 2. $m ES, 33. IN! Aa e | (3) Vid. CI. p Antiq. Hebr. P, II. S. Le | Cap. 3. $ 9. et. PL LES, d. Cap. 3.6 a. (4) Vid. Cap. IX: 8. coll, VIII 5 fqq. IX: 24. i: Te $ w "E IV. U 4. ) dier omparole Asml as. eec Doarina Morum: aiiin PME imer de Dea: ac. ys dente ant. qualem in: V. F. Libris conremplamur,, ‘breviter éxpofitá, absque dubio quisque- opti- mam quoque exfpectabit Morum doctrinam „ fus -perftrueram iis, quae de hominis ad Deum: re- latione; docentur. e Diverfa autem fcripta per- luftrantes „leges praefertim Mofaicas Davidis carmina , Salomonis: aliorumque. fapientum. fen- dtentias et Vatum orationes , hanc exfpectationem «haud vanam esfe comperimus. Ea fcilicet prae- eceptoram | moralium vest praeftantia, --tanta | est nobilitas principii, e quo ducuntur, tam. prae- «clara funt momenta, quibus adftringuntur, tam- que egregia. funt fubfidia, quibus facilis fit eo- rum obfervantia, ut mirabundi omnino non pos- fint non contemplari doctrinam in his Libris tra- ditam. quicunque confiderent, quantis eå aetate erroribus replera "fuerit antiquisfimorum popü- lorum disciplina: moralis. | Ante omnia commendatur amor erga Deum benignisfimum, et obfequium Does ac Le- gislatori fanctisfimo praeftandum, e quo, velut e fonte, ducantur fingula, quae Israélitis data fue- z | Ie, CR Te, | práecepta Cry In Minako bono malaque “morali haec tenerür ratio, ut quidquid cnm. Dei Conveniat voluntate bonum ,“ quidquld vero.cum “ei pugnet malam vocetür (2).:- Hinc: peccato- rom poenitentia, ' quam homines: prae fe: fe- Tant, haud vera cenfetür, ni(i animus convep- tatur ad id, quod leve divina: "praeceptum : fiv, torique incumbit ds 'obfervantiae (3). ^ Imo omne precium facrificiis, -eĉ univerfe cultui ex- terno divinitus ‘infticuco denegatar, ^ nifi facra "offerentibus | pii adünt fenfas;^'quibus Deo fig- nificent, fe poenitere peccatorum , atque. vende ‘factionem € débiram moribus fais deidide. ftrent (4). BJO naria TT Nec tantum era Deum” atior :: wets “tur, verum etiam erga homines, et nosmet ip- fos, Aequalis omnes inter homines digaitas ubi- que ponitur, ` füépisimeque- ‘dôcetur; quà. i causíà prae omnibus. getitium “Cuerérarai inta ra Ede cep AE cx ph T TS Deu, VÍ: 13: X: go, Proverb, F7. IX: 10, ` (2) Conf. loca Taid. a Koppe; de Bijbel een Werk der Goddelijke Wijsheid, 1. 249 fqq. d de (3) lef. I 16, 17. Pf XXXIV: as. XXSVIE $7.- (4) Pf. t 713 faq: 1 Sam. XV: 22; et P. Bot- "het, ad h.l in Opere het Leven van David, I: p. 109—112, uti et lef, Cap. I. et LVIII, Hof, VI: 6. (C 244 3) stionibus eminet Lex Mofaica (1). Atque hinc Est, quod eximia inveniantur, in. Libris laudatis "praecepta benignitatis ec humanitatis erga quos- cunque homines, egenos euam, fervos' ac pe- -regrinos, ipfaque bruta animalia (2); et quid- quid alii; e. Davidis carminibus. aliisve locis ad .conremnendam hanc morum. doctrinam effici pose ‘fe putarint, ad{unt omnino loca, quae OTT PE -&» commendent.(3). ln officiis autem omnis "bus, quae imponuntur homipibus,. animadver- tendum esr, honestas huius vitae voluptates iis -haud denegari: uno tantum die post fex alios -abftinendum esfe -a. labore: monetur, cuius rei fapiens fuit confilium, in caeteris festis etiam «onfpicuum (4). «(€ 7 | X "s LA i Ine t (12. Vid. Malesch. EN „Los et . loca laudata ab Ha- Popes LA 0, Aet. Evangelie uit het Oude Testa- ment, pag. 420 faq. et conf. lacobi, Lb pag. 414—416. (2) Exod; XXE 27. XXII: 21 , 22. XXIII: 10-12. Levit. XIX: 9, 10. Deut. V: 14. X: 19. XV: 7—11. XXV: 4. Iob. XXE Prov. Xll: 10. lef. LVIII. (3) Exod. XXIII: 45:5. Prov. XXV: 21. Conf, G. C. Pifanski, vindicia Pfalmorum ob execrat, -impngnatorum Regiom, 1779. 8vo. (4) Vid. Ierufalem, 1,1, IH: 450; 451. Ie cobi, l. l. pag. 416—420. (C482) "'fnfuper autem ‘haec: morüm doctrina infignis; . est auctoritate, quae est eiusmodi , ut non fuas; dénido ; fed praecipiendo y ofticia, praefcribat , ate: que adeo non ab humana quadam: potestate, fed; db ipfo Deo derivanda fic- (1)3 etin praecie piendo ira verfatur, ut non tántum divinae vos lüntatis mandata. exhibeat, fed. ipfum Deum: in: fod agendi ratione. ‘optimis gaudentem | virtutibus: proponat , quem fequantur homines (2). : >q "Quae autem a gentium philofophis ducta vie demus virtutis momenta ex: hónofis, cupiditate;, patriae et fui ipfius amore, commodis huius; vie; de, aut animi: tiánquillitáte (3) 34 longe inferio- ra funt fis; quae’ S. Scriptores exhibent- Licet énim lehova fapienti confilio praemiis ac poenis hac in tim distributis , uterétur , åd virtutis amos orn 49 JG ET TT "gem "TU Quahtopere baec deter in laudem faciat: huius doctrinae, imprimis demonftrat fententiarum diss crimen , quale x yd Profanos in praeceptis moralibus obtinuerit, Legat. Stolp. 1762. p. 198—197. | à ee) Levit. XI: 44.. Deüt. X: 177719... Conf. Kap pe» de Bijbel 1, l. 1: p. 282. (3) Quae e virtutis pulcritudine, vitiique foedi- tate s. aut € fucdrá virtutis remuneratióne, vitiique poe- mà ducebantür momenta, ea debilia ésfe apparent ; Cône fideratis Philofophorum litibus. in: definiendá virtutis naturà - et haefitatiohe ^de animorum immortalitate, > Conf. Stolp, Legat 1762, p. 1972203: 1%) (C 46:5) gem. vitlique odium: iniiciendum ‚atque ex” hac divinâ agendi. rarione plurima. peterentur moe, miébia complectitur camen VF, doctrina. nos, biliora multa, ducta e remunerátione vitae felicis, olim rediturae probis: fperandse , et ex amore, Dei eiusque gratiá: (1). : Quibus-:omnibus dez, gique funr addenda praeclaraà,. quae. nobis praes: benc; euxilia; imprimis preces ‚ad quas ,.cum a Deo omnem) bori:;et mali cognitionem , „et fins, gütare: virtutis; coléridae auxilium esfe reperen- de dötéane (2); hómines- incitantur (3) exe plisque-dueumur(g). oro een qi citer -^Quae cumoita fint p idi Varia oportet. ps falubérrimo ‘ac certisfimo effectus quo . haec gas vifa foerit doctrina, non tantum ‘in impellendo, et movendo ; fed “etiam in emefidando bomines cuiusque generis ac aetatis, et in eos ducendo ad: praeílantisüimos.. verae fapientiae et pietatis fractos ferendos. et. percipiendos, quorum egte- gia ec prodigiofa. Te documenta, nobis praebet S. hisrorise$9:.q ae 1 do “!Priusquam vero ab hae, qua dnfücoimus | "EF wn Mm e z- "T Pf. XIX. XXVII. Prov. XIE. I4. Mal.. ur: 16, ne) Pf. XXVi.8 ,19, 12. XAXI: 8. CXLIIE M 23) Ptovetb. 41:3 ,:6—8. ol, 4} 1 Reg. Hit M Pt. id 4r E „AV i ERI aY ABENA tio P ad rt od. ME CC 847 D quaestione discedamus , -padcis eriam: diiudicans da funt,'quae peculiariter; ad Mofaicam.-pertis ment conftica cionem. 5: Scilicet eum. Libri. qui "alia praeclara docuerincj;'oprimum ietiam , . qua Deos colatmtg:moduri :trádidisfe.;$ntr ccetifendis - nonnullos offendit externus ille, a Mofe praefcripe tus, cultus, forma gîfmi8, ur putant, fplendi- dus, et plurimis oneratus ritibus. ` Huius ta- men: ‘ratio stémére-.- reprehenditur; .-lergalirae enim, quibus praeërat Mofes, in ea erant con- ditione , ut nequaquam esfent idonei ad fimpli- eom Dei cultum „oon tantuni ob. fplendidump fas crorum apparaun1,: quo: inter „Aegyptos vifo - affecti fuerant, fed etiam propter: propenfum. ad idololatriam snimümi; |quo;:aceedir, quod. mag- nx. vitiftitutorum si diverâtate; ópus.-fuerit, ue. Ab aliis: gentibus: feiuncti. esfe- cogerentur, dones perfectisümae advenrasfent tempora religionis cum omnibus fine discriifiine. gentibus commu- wieder istie: non nifi. rudimenta « ,quaedam contineret ahriquiür illa,:et cuius. res .ritibus eius: bonnüllis adumbrarentur., : Merito igitur in -his divinam. mirátnur ifapientiams: quae; (imul -per -legatos fuos docuit, non omnem hisce ritibus „abfalvi fui, cultum. C1} . „Nec ydenique. hic ,ne- | .Bligenda, est ' FRA bos suni in derde phim en ; ¿tas (randen iud, "€ 143, HOT, t ui piv: (2) (€ 48 >) «drtím “focietate obtinebat, imperii ratio (1) y quá erat fummus princeps Israélitarum , -quibus praefens adefat (2). Quae omnia: (i rite teneas mus, magni "aestimanda: iudicabimus „> quae in cultu Deo de ten Israëlitis erant moneam «qii Don hoo canon lt NE Thor TAR ^. o$ in Ger o 4&UJIUS Ee b) anihi o Wydir eidtisuig 295 aub “Modis, quo: VI paria doctrina: KOR 30519 25.01; 291 esten tper ID ' "Mayen. bo ion abissme dear prt: enoisib =o Tam vero eximiâ hac hanne déerinf! fpecs tàtá ,' réstat., ^ut mà veer quo ea en patefacta i. male bet agtn. pole „„Gentis, Israéliticaé^ vel Jevtetilon. ‘confideratio doté jam perfüadere: posfet de praeftantiâ docs trinae commemoratae , e causfis naturalibus nullo ‘modo -repetendae: Cüm enim ne'nobilisfimi quidem Graecorum" Philofophi gravisfimam de “no vero Deo doctrinam a fuperftitionis come “meritis eximere, 'fuisque discipulis ut certam 'trádere potuerint ,.: undé est, quod iam dudum Jafite’ horum deratein doctrina illa a folos Is- eudtiit gobi (trono con 320b eoUl eojegpud- NO! Exod. Xx be. Tof. XXIV: sag. Conf. | HOEFS, “zie GefeMtP Mofes OP Pe 196 fqq. Cl. D eranl Antiq. Hebr. l|. 1. III: 1 | (2) Vid. lermfahem;:l con opu 1) C 49 ) raélitasj exculri ingenii ratione nequaquam cum iis comparandos, ut socius religionis doctrina. tráderetur? Estne credibile, Mofem ceteros- ^ que vates, in maximá popularium ad idololatri- am propenfione, folos . ratiocinando progredi potuisfe ad fummum notitiarum de religione cul- men? Norne ipfum Deum eos habuisíe impul- forem. et ducem et doctorem perpetuum quivis merito coniiceret (1)? . - Quod autem coniiciendo attingere posfemuis 4 jn eo confirmamur, historiam, quam exhibent Ve F: Libri, indagantes. Divinâ enim auctoris tate religionis doctrina. fuit: patefacta eå adhi< bitá argumentorum fpecie, quae ia Omnium oculos incurreret ; et fenfus ira feriret, ut ius» tae dubirationi nullus relinqueretur locus. Mo- . fes nimirum et vates, divinitus fe fuisfe, inftituros ac legatos testati, fidem fibi compararunt 4- miras culis palam editis, in confpectu omnium; ut et eorum , quorüm maXimopere interesfet eos, f posfent, fraudis convincere, et ur impostores punire. Quod imprimis dicendum de Mofe le« gationem fuam hac ratione confirmante coram fege Aegyptiorum, coram univerfá eius aulâ et coram ipfis denique magis, qui nihil nifi are tis peritiam ostendere potueraüt. Miraculorum | | | atis C1) Conf, Iac obi, l. L pag. 491—493. | D CM äutem id fuisfe confilium, ut qui fe legatum divinum haberi vellet, miraculo patrato, ralis vir etiam declararetur, multis documentis aps : fa bai C1). : Alterum eodem datum eontilte: argumentum praebuerunt praedictiones rerum futurarum for- tuitarum , quarum eventus refpondit iis, quae fuerünt' praefignificata.. ^ Hae autem tanquam legationis divinae criteria in V. F) Libris faepe confiderantur (2). Quas autem ediras le- gimus vaticinationes, eae, quin verae fuerint; haud dubitare licet. Quae enim exempli causfà ` de propagatione unius Dei cultis et verae relie gionis ad omnes gentes (3) . de tribu Iuda feme per futurâ primariá (4), de Mesfia ex bac tribu - et e Davidis familiâ oriundo (5), de Israëlira- rum ob impietatem futuro exfilió, ec reditu in patriam, ac reipublicae reftauratione (6), vas riis aetatibus funt annuntiata, inter cetera exitu | ita - (1) Exod. XIV: 31, Conf. Möller, in Soc, Hag. 1800: $ 28, 29. kno i n (2) Vid. Deut. XVIII: ea, Ief, XLVIII. Dan. IX; Ll429. £t alibi, A fa) Conf. loca laudata a HARAS, 1,1, $ 17e (4) lbid, À (5) Ibid, (6) Ibid, — ik MURS rz RU (Cosi D dea fant éopfirmara, ut nihil iis certius videatur, . teste” historiâ fcr». Quid? quod profani etiam Scriptores nonnunquam: probent, quae a vatibus fuere praedicia , uti ex. gr. Herodotus (1), et. «Xenophon (2) in iis referendis; quae:de Baby». 'Joniae a' Cyro idelendae fato praedixerant Teal "as atque léremias' ( 3) | | | Viri igitur illi, qui variis reaporibus docti- dam, quam exhibent V. F. Libri, tradiderunt , legationem fuam divinam. fatis probarunt.' AÙ Que adeo haud mirum, eos rantá auctoritate ga- — vifos, femper , licet aetate diverfisfimos , unumi idemque docuisfe, nunquam véro lites de ‘qui- . busdam capitibus ortas fuisfe , neque iis refugi- endum fuisfe ad arcanam disciplinam, quá inter gentium philofophos nonnullis tantum petitiori- ‚bus praecepta dari folebant. Hoc, folis docto- ribus divinis datum fuit, ut in docendo conftan- tes, perfpicui et faciles ab omnibus, rudibus ae- que. ac cultioribus cuiusque aetatis, intellige- rentur et fponte fere asfenfüm acquiferent (4). Atque haec fufliciant ad probandas Librorum | V. (1) Hiftor. T. €, 196, 1914 (2) Cyrop. VII.: Us (3) lef. XIII. XLV—XLVII. ferem. L. et Lt, l (4) Conf, lacobi, 1. 1. Pag. 403—407. et 4337435. | ele D 3 K 148 D V. F. dotes fingulares ob religionis doctrinam, iquam complectuntur. Haec enim egregie con- - veniens. cum Dei hominisque naturá, religioni naturali confirmandae inferviens, hominibus trae dita est modo eorum conditioni accommodato Deique maiestate dignisfimo: atque infuper ei accesferunt externa documenta divinae auctorita- tis, quá docrores gavifi fuerint, Quae cum ita fint, religionis divinitus patefactae doctrinam his monimentis antiquis contineri ftatuimus, Hac igitur ratione Librorum V. F. praeftan- tiam //rictim deferipfisfe nobis videmur. | PARS C. 5$ ) PARS POSTERIOR. LIBRORUM VETERIS. FOEDERIS USUS IN DOCTRINA CHRISTIANA INTEL” LIGENDA, AESTIMANDA, TUENDA3 ET A D” VIRTUTIS STUDIUM Ape "HIBEND A, PRAEMONEND 4. _Auctoritas et ufus Librorum Veteris Foede- ‘ris ex Christi et Apoflolorum doctrind. £) mod igitur pro viribus nostris flrictim defcrip- ferimus Librorum V. F. praeftantiam, quae eiusmodi esfe-apparuit, üt divina omni iure jis tribuenda fit auctoritas , ulterius progredi posfe- mus, ad exponendum infignem, quem etiam nunc nobis, luce Christianae doctrinae illustra- tis, praebent ufüm. Quemadmodum vero in omni re, quam defendendam fumamus, inf figne accedit praefidium, fi alios eosque idoneos iudi- ces eiusdem causfae comperiamus fautores „ac de- € spo» defenfores , haud abs re iudicavimus nonnulla praefari, quibus appareat, qui id Libris lau- datis cenfuerine Christus et Apoftoli, ac quanam racione fiis, fuerint vi in. Goctrinà.tradendd. ^... -Confervaroris nostr) de hoc argumento fenten- tiam tradiderunt nobis Evangelistae, , His enim referentibus , _profesfus fuit Christus in facris, quae fuo tempore, apud, Iudaeos. habebantur fcriptis, testimonium divinitus. datum exhiberi. de fuá legatione, atque hanc ob causfam ea di- ligenter perfcrütanda ésfe monuit (1)? fummam ac perpetuam iis tribuit auctoriratem (2 ): Mo- fis vatuniqué fcriptis Certàm et perfectam inesfe inftitutionem bene beateque vivendi indica- vit (32: atque aperte docuit, fibi esfe propofi- tum non violandae , fed ftabiliendae, legis. divi» pae, cuius lator fuerat Mofes, interpretes vero' | e vindices bees Prophene le Neque | Aqin?toh wit airon eUd atv. óTq w afa salik eet) | » | ! minotidil se} p1) lohi Vi. illa a eia verba: pete in Indies gativo „ five. in, Imperativo fumenda, putes: | idem. ex. hoc locosrgnmentum petendum ; est, uti probavit Tod, Heringa vir C1. sin Disf. Soc., Hag. 1789. pag, 200, 201. ERU Zacharië, Bibl, ‚Theol, I. "Pn | 127—132. ; p * (2) Ioh. Xi ut tugine "e m Up „91 inina "(4) Luc. xvi iiie AL en rrd et ide 64 Marl VidW!9002 OSIEUSI MIDDEUID 1993, " aD € 55 2 aliter Apoftoli ftaruerunt magisrri: infistentes. ves} theum posteriore ( 1), hos Libros vocat deomveur erus (2), ae monet. operam. esfe dandam hoe ram lectioni ," ut Doctor Ecclefñae ad munus fuüm ‘rite -dministrandum in truatur, eosque utiles esfe doctoribus dicit, „ad cohortandum, corrigendum er ad: pietatis disciplinam. < Simi» litér idem Apoftolus, in--Epiftolà „ad : Roma- nos (3); ^ quaecunque : fcripta .exftant im Libris,- fcríprà -dicit ad’. nos: cohortandós 4 inonendos: et confolandos;... Potro. habemus. Per trum magnifice de hoc disferénrem argumento ; téstatür hic ^ Apoftolus, Spiritum, cuius auxilio .. Prophetae quondam: locuri fins, eundém faisfe, &ac'eum, quem Christus miferit:Apoftolis ;; éumes - “que fuisfe vaticinatum -de-mifertis , quas. Chris- tus fabieric, - er de fablimi - ill. dignitate ;. ad Wm be 29H d [15 aient bd Ping I. 3537126657152, 21552 nist aol o £23 » Tara iud Ss67rur 06" Sézuuses fit. ve preedicn- tum, five fubiectum 5 conftat. tamen ex contextà oratione, fermonem hic esfe de facris libris, qui fect. 15. rx is% ppéuwmare, vocantur. . Conf. Heringa, vir Gh in Disí. Soc. Hag. 1. 1, p. 203. n. y. , Iis autem. indicari libros V. F, demonftravit Morus,1in: Comm, Exeg. Hift. laud, 'ad:Proleg. Sa LV; - Ra X Mela G) AVE 4 24 MD Là CE HIE agA Dy V ( 56 ) quam, fuperat morte, pervenerit (1): ‘er nbi in eo est, ur rationem reddac, eur Christiani recte agant, animum advertentes ad Propheta- rum doctrinam falutarem , horum vaticinationes, quae in V. F. Codice inveniuntur, Deo. iuben- te ac moderante editas esfe docet (2)5 illorum aütem auctoritatem fuâ inftitutione non infringi, fed magis confirmari testatur Paullus (3). ^. Quae attulimus loca, licet aliis facile augeri posfent (4), fufficere- tamen mihi videntur„ad iudicium Christi et Apoftolum de V. F.. aucto- ritate et ufu intelligendum ‚> quod fane- eiusmodi fuit, ut Christianis prorfus indignas cenfeamus quascunque fententias horum Librorum contem- trices. Neque etiam audiendi funt, qui fupra laudatas admonitiones ludaeos tantum fpecrasfe - putent. Praeterquam enim, quod Christus dis- cipulos fuos alia docturus fuisfe.cenfendus fit, & haud perpetuum nec omnibus utile commodum his Libris attribuisfet; obfervandum est, Apofto- - los deinceps Sacra Scripta laudásfe et commen- dasfe in ufum ludaeorum Palaeftinenfium aeque ac (a) 1 Petr. I: ti.. "i nig y'o Petr. I: 19—21. (3) Act. XXVI: os. | | | (4)^V. c. Matth, XXII: 43. Luce: XVI: 17. Ioh. V: 46. Act, HIE: 8, 21. 1 Cor. X: 6. | CD mc alienigenarum , et Ecclefiarum, à quas tam ludaei, quam gentes fe addixerant (1): nullas que profecto excogitari potest causfa „cur Pauls - lus ludaeorum opinionibus (e. accommodarurus fuisfet , cum ad horum Librorum ftudium admo+ neret. Timotheum (2), quippe qui parre alieni- gena oriundus , et Paulli inftitutione Christiabam edoctus «doctrinam ,; dignus iudicatus erat, qui Ecclefiae. conftitueretur doctor, veramque adeo propagárer, religionem (3). «00150 ^ au Conttat igitur, Jefum er. Añoffolos divinam. V. F. adfcripfisfe auctoritatem, eiusque. ufum ome nibus commendasfe, qui Ga be ud doctrinam: „quocirca nunc videamus, quam nam in facris his libris rtis ai fint. ra» . tionem. . ti P fl {Primum quien fabieñs ime.e UM F. allegarunt loca, vel ad demonftrandam faam doctrinam (4) » did ad refellendos aliorum. errores (52; vel ad ; | “pro~ -(1) Rom. IV: 23, i I Cor, IX: 9 ,: 1b. Eph; VI: 2, | X eV: c) (2) 2 Timoth. V: r5—17. | (3) Conf. CL el dum, in Soc Hag. 1. P ‚Pe 202, Y + (4) Math; XXII: 31, 32: Act; VII: 48 — ) (5) Matth, XV: 5—6. Rom, IV:4--12. / 10. Lal €i probanda et commendanda foa faorümque facta et inftiruta (1), vel ad eorum crimina: damnan- di C2), vel ad illustranda dicta füa' (3), vel ad Ea qualicunque. modo commendinda (4). vel dénigue ad excitandos pios animi fénfus (5), quibus luculentisfime ostenderunt ; -fümmam fas: cris his literis tribüenidam esfe fidem," maximam» que abctoritatem; Historiá porto, quam ‘refe- rünt V. T. Scriptores; ad docendum horrandumque utuntur. Religionis placita € V. Foederis Li- bris tradiderunt, illastrarint ‘et Vindicarunt, ex iisque confectaria duxerint'ad proóbanda doerrie Tae et religionis ‘Christianae capita antea incoge mira (6). Promisforum, quae in V. :F. inveni» untur, mentionem faciunt. frequentem, Deique laudant fidem in bisce praeftandis, dato lefü Christo, ' l provocántes eam in rem ad divorum vatum” auctoritatem," quod non tantüm factum - videmus. apud ludaeos; verum etiam a lefu in 615 | le. D) Matth. XIIza32-6. Ioh. VII: 12. Act, If 20. (2) Matth. XII: 7. XV: 7-9. XXI: 13. (3) loh: Vl: 4s. Viager r iV. odori e ( 5 (4)! Rom. XI? 34, 35e 1: Cor. IL me 1062 | ' (5) Rom. XII: 19, 20. 1 Cor. Vl: 16. log (63: Marc, XII: og. Act. XIV: 154 an TI 21. 1 Cor. Vlll: 426. “Hebr. XI,” sali, Ca) Mo legatorum fuorum iuftitutione, erab his in dos . cendis iis;-apud quos-nulla fuerit Prophetarum auctoritas: ( 1))]^ Vitae fünctae! praecepta jo quiz bus abundant Vj F: libri faepisfittie repétunt ep commendátit (2); Denizo quae da: Vi Fr nari rantur: de fatis rebusque gestis Patriarcharüm an te Mofem, ipfius Mofis, univerfae gentis Israë liticae viroramque in eá illustrium, ea frequen- ter commemorant ,. ex iisque providentiae divi» nae documenta, ut et fidei pietatisque praecep- ta et exempla ducunt (3). Quae omnia nobis perfuadeant oportet de magno, quo facer hic Codex aestimandus fit pretio, deque vario et eximio ufu, quem, Christo atque Apottolis praeeuntibus, exin capere,posfint omnes Eccle- fiae Christianae addicti, — Hune itaque ufum | de- (1) Ioh. VI: 45. VIII: 56. Luc. XVIII: 31. XXIV: 25—27, 44—47. Act. IT, HT; VIL, Xr 43. XIII, XXVIII: 23. Rom. IX, X, XI. Gal. Ilf. Hebr. XI, (2) Matth. IV: 10. V: 27, XV: 3—9. XIX: 19. Rom, | Xll: 20, Eph. VI: 1—3. 1 Petr. V: 7. (3) Matth. XII: 3, 4. Luc. IV: 25—27. Ioh. VIII: 39, 40. Act. VII, Rom. IV. 1 Cor. X:1—11, Hebr. XI. lac, Il: 20—26. V: 10, 11, 17, 18. 2 Petr. Il: 5—9. Conf. A, van Harencarfpel, (.60 5 defcripturi praeclaram atque omni dubio: carens tem fuscipimus causfam, in quà ita verfabimur, ut. per partes, in ipfá quaestione. propofitas , ostendamus, quid valeant Libri làndati ad Chris- tianam doctrinam intelligendam , aestimandam y tuendam , et ad yirtutis fludium adhibendam. --+ € a 4 $ bed. á > ke " - D r à wor ç $ f 1 , $ 14J t (1: 4 , i € ' fi ” 4 te te i *i A Kot dir S 4 P [3 | Si iJ ` 2 2 a » k à - é Pe: Y VILA ^ - TE B or meu 7 „er "^ bu y . ! 3 , " = … i » 1 * y — L1 umo í à » de Ze er 4 | f : * d g Yy a £ ^ eiJ £4 Pe * ( 6r POET TO PROE M A USUS LIBRORUM VETERIS FOEDERIS IN DOCTRINA CHRISTIANA INTEL» > LIGEND As ; | i iL. Ufus , quos adferunt. V. F. Libri ad dictio- nem. iN. e cognoscendam, / runs primo Les fit inquirendum, quid vale- ant V. Foederis Libri ad intelligendam doctrie nam Christianam, ante omnia exponendum pu- tamus, quomodo eorum ducamur auxilio, ad perfpiciendam dictionem, quae in N. Foederis Libris regnat. Horum enim nifi cognita et per- fpecta habéas fcripta, doctrinam, quam profi- tentur Christiani, haud recte intelligi posfe cui- vis indubium esfe credo. Sparfa fcilicet ea est per omnes, quas habuit Chrisrus orationes, per omnes eius disputationes, collocutiones, dicta omnia et praecepta, parabolas et quoscunque eius fermones litteris mandarunt Euangelistae, per Licet autem unus et älter ex his Scriptoribus Le v» per varias ,. quas ipfi retalerunt. annotationes: et animodverfonés , per omnia quae in Actis Apos- tolorum ' retulit Lucas, per omnes denique Epiftolas ‘et fcripta Apoflolica? quâre N. Fos deris:Libros foires agnoscimus primarios ‘reli- gionis Christianae-“(4). “Novi Testamenti au- tem dictio cum non fit pure Graeca, fed fingu- lis in verbis, ..dicendi- formulis.et..figuris non tantum, verum et univerfá orationis formå He- braicam confüetudinem, imitetur (2), univerfe de eå pauca funt praemonienda. N. T. Scriptores, qui nati erant ludaei , vul- go "vtebantür lingo Hebraeo - Aramaeñ, et in Synagogis avdiebant lectionem V. F. Hebraici , nec Graecam addiscebent linguam, nifi necesfi- - tatis: causíá fine praéceptis grammaricis,:folo ali- . quo. ufu. et confuerudine cum. plebeiis: homini- bus. : Res igitur: Hebraeis vocibus'cogitatas totis dem. Graecis. ad. verbum expresferunt, et uni-- vérfam. Graeci: fermonis formam , quoad eius fieri. poterat, ad: Hebraeam . comedie, rece ee Vid. Does hi Innit. „Theol. Chit Proleg. c. III. $:36.- (2) Conf. Ernesti,.lnftit. HAC SS N. T. edit. 5: P. I. S. II. C, 3. $ 8—18. | | C 63 rectius ‘Graece potuerit fcribere (1),-ab omni. bus timen forma-haec orationis Hebraea eligen- da erat, praecipue quidem, quod haec ludaeis magis placeret, verum etiam,- quia. maior pars Euangeliorum et Actorum orationes exhibet et collocutiones , a Christo eiusque legatis et dis. cipulis, ut et Iohanne Baptista habitas lingaá .. Hebraicá five: Aramaeâ; quae cum Graece es} fent. vertendae, . non. potuerunt non formam et colorem linguae, quà enuncitatae erant, retine; re: quorfum quoque pertinent, quae a coelestis bus legatis füerunt dicra (2), et audita, vel fono mirifico a lohanne Baptista (3), a tribus. Apos- tolis in monte (4), a Paullo (5), ve. per ex- ftafin a lohanne Apoftolo in infulà Patmo : his denique accedit, quod multa in doctrinam Chrise - tianam fluxerint e V, Foederis Libris Graece Made (6). Haec nM Vid. Cl. Lotze, Oordeelk.. Inleiding tot de Schriften des IN, V, , Vol. I. $ 8r. HY ? (2) Luc.: 1:13—20, 28—37. II: 10—14. .— (3) Matth. Ill: 17. : (4). Matth. XVII: 5. (5) Act. XXVI: 14—18. (6) ,, Cum: Scriptores N. T. de iis sb idees , rent, quae Hebraicis literis erant traditae, necesfe o» fuit multa retinere, ne doctrinam quampiam novam a» adferre viderentur, — me Hebraismi autem plerique ` | 3» fupe € 64 ) "Haec autem Forma Hebraea in vocabulorum fignificationibus, in dicendi formulis, in verbos Tum nominumqne formis, et denique in vocabu- lorum conlructione , cofhà mültis eam habeamus defcriptam ( 1), non opus erit, ur uberius indi- ceturs quare potius ex nostro confilio nonnulla feligemus exempla, quibus appareat, quantum ufum praebeant V. F. Libri ad dictionem TN. T., atque adeo ad nonnulla religionis Chris: tianse capita recte intelligenda, ^ Quod ad nomina attinet, quibus in N.- T. tribuitur fignificátio a Graecorum confuetudine aliena; et facta àd imitationem nominum Hebraeo- rum: mfi ex, gr ddeadds pro fociëtatis facrae odali ex Hebraico Pt, nifi 3wdpeie pro factis | mirificis ex Hebr. ratw32, nifi £y; pro gentibus profanis ex Hebr. 51i, mifi -xómàc pro profano , ex Hebr. Sn, nifi denique càp pro imbecilli- | | | | atie 5, funt eiusmodi, ut nullo alio’ idiomate tam feliciter ,, exprimi posfint , imo interdum ne exprimi quideni: , ut nift-illäs formulas retinuisfent, nova illis intez-: . dum vocabula et nova dicendi generá comminis- ,, cenda feerint, quae nemo plane intellexisfet," Sunt verba Bêzae, in Excurfu de dono linguarum. ‘ét Apoftolico fermone, in annott. ad Act. X.. 43e Conf. 1 I. Hefs, Leer, Daden en Lotgevallen vau onzen Heer , II. pag. 159. | (1) Conf. Michaélis, Zzleid. in het N. Fi, ke $ 18. Lotze, Ll $ 85. (C55 )2 "are, pravitate humand ex. Hebr. ET monnun» -guam 'fümias 3! ne multzoin docrrinâ Chrisriapá "perverfe intelligantur; vereor quam maxime (4). rn iden in verbäs g imedAoreiv exem; pli causfà grütins ugere faveres: ex Hebr, 322 „in, jéeru s "pev - dóceké y ex;Hebr. 79, in proeïs minus die * Tigére ex, Hebr. RU, iD pie publice: ad mu nus conflitueres ex Hebr. 72, quin'et inpar- - -"ticulis obfervandum estesi Hinc. igitur. non mi- "Fui videtur; mulas etiam; dicendi: formulas, e V. F..libris a Scriptoribus..IN. Foederis : fuisfe - delunitas; "quas illis -deftitui: baud interpretari -apite posfémus.r:Sic vce, cum Christus. dicatur Lee qs Suas: (2)4 fola. esc. V. .F. dictio , : quae cognita banc dicendi. formulam illustre, "ae propzéreh anfam praebeat y: Confervatoris nos- tri; quod Auscepit, negotium, recte, intelligendi. U'Erenini MXN vel 722 y cui. refpondet. formula laudata; in V. F. de: bominibus: ufurpatur ,. qui E vel justas Aa nens I vel ob. PANE e x dl amo. doo eaa VA 90.1 eol- " e P j ‘ EN DC D HO an SIX X derd Zi RL C. "e. f. DU PETS i e Onzslsw frustra e vi fermonis Graeci exponeremus,, quae ex. antiquo vocabulorum 8'22 ; T$) ec met; ufu optinie explicantur, : €onf. Ch Pareau, „Antiga Hebr; 1.1. TH few. 6 8. | [C 2 SN li 29.1 Toh ut és * ` ` N (3) Levit. XX: 19. coll XXiVi as | | B iso C (w62) elpa molctintàr:(1); unde in:IN. .F. adhi- "betur de Christo, mon tantum hominum pecca- ‘ta expiante, fed’ et eorum" remisfionem. concili- “ante (2). ^ Quid. porro fibi- velint. ai éogdras “juépar et ÉTHATOY TO HAÉPEOYS quarum. -mentio- " nem nonnunquam faciunt Euangelistae et. Apos- 7'toli; V. Foederis Libri "indicant, in quibus SE DAN, omne tempus futurum fignificat , fivé rémotum, five imminens (3): quod. fi te- © neamus, chaud ubique haec formula extremi: iue "dicii indicabit tempus (4): Eiüsmodi autem dicendi formilórum e m F. "fumteram permagnam esfe copiam ; folae iam tes- f tantur appellationes , quibus. Confervatoris nostri * *perfona et munus: defcribuntur : cuiusmodi funt ó "a 70 Occo Rom. I: 3. coll. Pr H: 7, à .sgovó* rokot! Hebr: 1:6. coll. Pf, LXXXIX: 28, 6: dès x 465 dvlpdzcu Matth VIII: 20, et pasfim in lefu "Oratione, coll. Dan. VIT: 13, à Zogaros "Addy, TÔ Bebrepoe dyÜpuzoc oppofitus. vg. mpdre dude '*A3àp 1 Cor. XV: 45, coll. Gen. Il: 7, à ùne _Aafìd Matth. XXII: 45, coll. 2 Sam, VIE 12, j eg (1) Thren, V:-7. Ezech. XVIII: 20. (2) Conf, Schleusneri, Lexicon in N. T. editio altera, Lipf. 1801. ad vocem epe n, 7. (3) Gen. XLIX:*1. Iefz II: 12. (4) Vid. Schleusner, l L ad vocem irxæres. C6 ) ch Eu na) ^b yis ABID Apac XX IE: 16.:coll. Jerem. XXII: 5, 5 FLORIDE eoo? Robs. XV: “10: coll. lefaíae XE: 105 2: gorras qe aU "Ass: Apoc TH: 7; coll. def. XXII: 22, à Bar coirede Matth. XXI: 5. Coll:Zach. IX: 9. ô Xoisvós ‘Toan: 1::42:«coll. Dan. 1X::05, 26, à motetv Joh. X: 11i coll; Ezech: XXXIV: 03: 0 momat- cY@Y TÈ € èy Benoite rne ted di; m coll. Duc XVIII 15, 18 bodpgrepede katà wv 7de $w MeAxioeóix Hebr. VI: 20. coll. Pf. CX: 4, ð cath) Actor. V: gt. coll. Zach. IX: 9. à. dude evo Rom. Xl: 96: coll.:lef. LIX: 20, à eiðs - à Petri: rg. coll. Tef: LUI: 7, à Allos čzpoyw-< “atog, ÉRAENTÔS , fvrinog: 1 Petri If: 6, 7. coll. “Jef. XXV IE: 16: © pros wa} à ryto Apoc. "XXII: 732 coll: Ie? XLIV: 6. E Atque eidem dictionis: convenientiae. accepra habemus. wominum verborumque | Graecorum —N. F. formas fingulares. Haud ideo dubii fu- mus ‘in. inrerpretandis ex. gr. locis, in quibus : punc quidem; óugavóg, mox vero ei cogzvc). come ‚ memoraritut, quippe quae formae refpondent He. braeo C27 pum. plur. (1) proprie loca alta | hinc v vero coelum indicanti, unde uterque numerus | | ET per- (1). Con£.. N..G. Schroeder, Inftit. ad fund, Ling. Hebr, Se VII. reg. 100. n. 2. | Multos autem E 2 Vis € 68 » éviter crébro apud: ÉBpnlEovtae Sic Jp Busirduv xal xipiós xvplav nobis erit. nihil aliud, “pin fümmus rex-aë dominus ad Hebraeorum ratio- Dem, qui gradum fuperlativum eiusdem: nominis "repetitione exprimuhc (1). - Nec minus in yerbis "haec:apparebit ‘ratio fingularis Hebraeis. propria, -tam in temporibus et modis , quam in fpeciebus. Cui denique vocabulorum addas confiructionem, „quae plane indolem: Hebraei fermonis referunt , "de quà ag seek, egerunt Sca lvs (2) | m A aabius (3) « ito x ^ Arque : haec- odis fuffecerit;: jid ides dai > quod” diximus,: multorum ‚in, ‘doctrinâ -Christian traditorüm | intelligentiam te: V. F. “Libris hauriendam :esfe ob . dictionis. fimili- tudinem , huiusque interpretandi ratione obfer- vaid, a multis caveri erroribus,- qui alioquin tevitari non .pósfünt p ac; faepe: causfae -evaferunt "perverfarüm me nonnullis’ "noted Christianae PL OUD OSD HOEFT "vote LS Ca- En Ta {di ratione uod fatis vedi ut fo A ita in aliis -*NOcabulis interpretandis errasfe , deeem nd, ; Paraph.\ Ep. ad- ‚Hebr, p. 294 LE 295e © aA) Conf, Schroederi, Iuftit, I. I. reg, CIL, (2) In eius obfervationibus ad Analogiam et Syn. ‘taxin Hebraicam pertinentibus > Tubing. 1779. "a In Grámniaticá: éius Hebraeo Gtaecá Germani. "té cum Suzkindii, praefat. nuper edità, . La “i : w kA g £ -- C 6x X» capitibus » dententiarum,:; (Quamobrem: cum. Eirg . nés tioti jiyi officium. interpretis., esie. ftarui- ms y: ^ut: femper .Graecas: praefertim cum, de 5 "dogmatibus oreligioni - imprimis t Christiznae » propriis fermo erit, referat.ad. Elebraica , quod , in his maxithe verba duci debuerunt e libris 5 factis ` X, FE? De LM Ebo T0992 zen "n9Dtv B aub ign nhaiqiodg oeud wo: et! oray sm cb 9297 © mol. € ; [: Ji wate ^1 kid Ad 1 Vg dmotaau! donat gun (ous 200 Ufus FA ré V. Fi imexplicandis, dude: ef d E dm dX. vallegatis, et if lüsirendis: multis, «C fententiis ac rebus dd Ghristianam doce, * xo carinampertinentibusa quae; Îsraëlie ood mores céénumhisioriaenttiantiquians, JT. i kanili dia nt ES dua fd ovo oA à „Maior borum dibrorunr sim apparet , ET [m ét ‘Apoñtolos iu doctrina ^ (ut ttadendá | confideramüs ‘pro diverfö',, quód" nonnun quart Hi fpectabant confilio, puo v va rio, 3 An. Suo" ois bantur ;.. argumento , - diverfis. „etiam, rationi us VsF xlocaşalleganres:et;ad, orationis : faae argue anencum accomujodantes., p Cumsebim, divinorum inftitutorum et mandatorun» eadem: fes pcp.fie- fatio; ideim^codtliam ;” edj qure în V. F.lde re TETTE ms 41199, thugs arq igi neus des). mL. TOUT ET tal og Po FH Ops ef «AL … 1 Iv 2 w C ze y» alid dicta etadi, trapèlara comperimüs im. Novo àd'áliarh propier hane! conflit divini fimilirudi- pem (1). Nonnuhquam quae-de:Deo: in. Vo Fe dicuntur, ad Christum divinae:quoque naturce | participem accomniódata legimus (92); eriad buius res gestas et vitae vicisficadines defcriben-. das ea videmus accommodata, duae de Davide rege et lefaia vate, in quibus promisíi regis et Prophetae esfet imago, dicta. funt (3). Quae: aurem huius generis funt loca. e V. E. translara , ex ipfis," unde ductà funt fontibus; omnino fant explicanda, : Huius enim . accom- modandi rationis confilium: in. eo. fuit, ut fimi- Jitudo et affinitas indicaretur, .quae rebus in ai E. commemoràrs intercedit. cum his, quarum in Novo fit niénio (4); atque'adeo nifi loca al- - oben .3 mu ii rues f 33 Conf. e. n Levit, XXVI: m ,,12. cum 2 Cor, Pi 16, Rens XXV: 4, cum I Cor. 1x $—1e. E 1. Tim. V : 17, 18, et alia loca, . i : (3) Conf. Pf LXV: cum rw 8210. Tef. "VII: 14. cum RO, pacs 913: et 1 Petr: Il: 2 ^ (3) PC KREVES. cum Tol, X Vias. CPE UXXV UL 's. Cum "Matth; XIII: 34 35 lef, LX: or „ras "cum Luc AV: 17—2pieror y. firme 51 (4). Conf. „Ce G-,Antonii ji Disfert de ga Prophetias Mesfianas interpretandi certisfimâ , nostrae- que aetati ocu vnd in, Cl. Muntinghii, Syll. Opufe. AL pocaee, prs: $ «n» allegata. rite nterpreremur »,et,ad. ea. intelligenda, _ faepe ipfam V.. E. historiam copfülamus , obfer, ra manent, „quae „ha ne in inge Cbristo: A 98s tolis et Euangelistis funt, tradita a). ud tirant | -Hncenfamchie.veniant impriniis ea locas, Ai, varicinationes exhibent, five de flore Israelis ecaliarum gentium , feu de Veteri Fogdere abolens do, Novoque nciendo,, fen aliis de rebus geins ceps indicandis, Etenim „ur infraprobare conabis mur valde omnino, valent promisfa et vaca. iones, quae in N. F., Jaudangpr,, utpote eventi comprobata ad tuendam, doctxipam, CFA ze quocirca ,quisque, fponte, Jam. BEDS T P 4n. hac.doctrinà. intelligendà multum pendere ab lis locis beno-perfpectis. … Haee, auem, quandi quidem. ;ex: ip(is.,. in, quibus, referantur; libris | illusrranda,er jnterpreranda fans, praeclarus hing eorum ufus: elucet: nimirym; Ut cuiusvis: andrs ket AS ab Woo cs NIUE BAD EE Propherse.. dierum rite, intelligere, et us posmus , conteram „in quá illud occurrit , oec tionem.» ipfius, yatis confilium er conditionein s serumque,,. in, quibus, verfabatura, adiunera, et fimilia inquirere. oporter. „Quod negligamus, vehementer,- erremus „magnum , est RSS ENT 2 te ut 45 LL 4 ¥ mn 9, Rr APRES Wei À PRA Ba + t dis : ; $ é t hd? - n 7 QN à hl A Y E Y. " k ~i el 4 d * " a i - f; * C1). Vid. Zath iria SEU. 139 A 3.4 (1) , | Ber vr Beg 08 JUEVES Nm c9 C 7 my Hiüc enim factum "arbitramur y qmod: code V. F. dicta in Novo adhibita, olim? ab interpretibus" pro” vaticinationibus :perperamı fuerint habiti ; cum à Chrístó er Apottolis cans: tum esfent acéommodara 'ad^ causfani fuam: il- lüstrandam, | comisetidindini- ie» défendendamz: Contra vero "eidem" cadsfae "tribuendum: esug quod multi, hódië praefertim’, "óhfties" de Mes f a, “et rebus dd "eim pertinentibus - ^raticinatioe pes proprie dictas megent, e ét'éracula Prophes tarum incerta ducant, Christumique adeo et eius legatos | in his ‘adducendis fe" "accóitimodasfe flarvant” ad Tudaéorom- €irores."-" ]stis aurem ipf a V. "T. "oricifa ' reponenda püioj quorum pec. fententia " “ad iustas Hermeñeutices ‘leges exi; i, nec ‘confilio Deo dignum' laudari” poss du. nifi dicas, Christiane Ecclefiae tempora iis defignara fist; TOO isole veslu muros Que hié de locis in N.F. Ven allegatis animadvertimüs, 'eddem fañt' dicerida ; dé ufi verf Christi Apoftoloramque docendi méthódo, tenim | perpetüó à dd tempora féferüntar N° Foe- deris lectores ; E "Quae in V. tantum FS font des aaps ád UH EG in iis traditam, ad viros ein ex (1) Conf. Ziehen, Bibl, Fiala ditte. auflage | 1786. $ 38. p. "pa C 795» y exiis niim «éopmoscendos; er ad. univerfany | antiquitarém Hebraicam p SELAN fontes; a6noscimüs' V. F: libros. ko V tn dE DISIE "Ea-fciliéét in docendo: e ratio a. Chris: toi et ^ Apoftolis 'obfervata; ut quotiescunque ptovidentiae ` divinae . documéntk 'exhiberé ; ) en - indicare ,|autifidei picrarisquéi práeceptd; et exe nie pla commendare” vellent; ad fata er res: gestas nionftrarerit ^ominum: in VUP: | commemoratos ft ; üt ecüniverfae: méhiis.cIsraéliticae: Mita Confervatorem fecimus Pbarifaeorum:criminationi - occurrisfé;* Davidis ufam exemplo "ut doceret s cogente diecésfitáte - violdri: "posfe' leges» «eulram éi éeriitióüiüs: fpecrantes' CP) : l'eâdemque orario: né , "ut fustam faam -defenderér cdusfam ‘in pari ‘am relinquenda, errad alios homines: fe confer rendo, Eliam ec Elifam vütes divos in memoridal fevocasfe et^ptopofuisfe,"ut'/qui fimilia» egist fent (#32 Quis: quaefo porro Paulli epiftolae: ad Romanö®plürime intellexerit-Ioca (3) y: nifiamulta Tsra&litarüm fata, nifi promisfa Patriarchis aliise que ies data , AME multa ras ad tempora » Lp ; & OUI $ giti tui hi (V QUOI f or «pol sé Y Po nh ) «i 4 4) (1) Matth. XETe 3,4." coll 1 M XXE, ilis Saan: (2) Luc. IV: 25—27. e PUR VH: WA Jaa: Reg. Dit (eel i.d 6.9 M4 C) (3) Vid. —— e AV.oet Tan mild f P (è) zes JD Vi Foederis fpecrantia cognoscat. „Idem Apos. ftolus in epiftolis fuissad Corinthios daris lsraé- litaruw historiam, variisin locis, ut. cognitam. fümit; er ex ea multa ducit praecepra: (1 ) ; jat- que huc etiam referenda est illa ad: Galatas ferips, db (2), ut«et Iudae (3), Petri. (4) et Jacor, bi^(5) epiftolae, im quibus pasfim ad docrri-: ham; quam tradunt, illuftrandam. er. defendens dam-exempla afferuntur, non nifi ex V... F. his- toriâ cognoscenda.:: Est denique. praeclarum pro, causfá ; quam defendimus, argumentum in epiftolá ad^ Hebraeos, cuius auctor dignitatem; et. prae- ftantiam Christi, cum: Mofe , Aarone.et Melchi- fedeco*comparati ; declarans, non. tancum. multa pisfims ec V. F, -Libris historicis. in..füum ad hibet? confilium,’ verüm: -praecipue. in. capite. Klseximiam virorum fide fuâ ét. pietate illuftris uio copiam «commemorat: eticquoss fequamur kommendat ; quód. fi. nudå contenti fimus ho- rümrcommémoratione;-perparvo ,.6 vero eorum - Fit atdodorticN grates nim est? erdee far 630 LEZ B BHB š Hig HE di AO Vid. imprimis 1 Ep. X: oere vii et 2 mi vk TE (2) Conf. c. III: 8, 22. IV: 22 fqq. Vid. de hoc — A. van Las d Ardens 15. x71 á H k P939 * ‘Sects 5%- $i, EI Lel! 1 Le $2 VI (4): 1 Ep. HIE: 6. 2 Boi. I: $462. Loo: 8 TT (5) 11: 2026 M: opo 115 X75:38«4 Liv C 25» = ita ét rës gestas; conditiónem et animi „indo. tém uberius in V. F. Librisvindagemus, per- magno erit fui: atque ita onines iN, (Fe Libros pérluftrantes übique fere hagreremüs, nifi. VF, interpres hobis estet innumeris oin. rebus. #4 historiam antiquam facram: pertinentibus. |; . * Praebent vero: V; Fv fcripta ‘infuper commo? dum quoddam eximium ad intelligendam: doctrir pam Christianam in referendá aumiver[ae „antie guitatise Hebraicaedefcriptione,:Praeterquam enim quod: No T> refertum fit: commemoratione rerum facrarum j icivilium et: domesticarum pere tinentium ád Archáeologiam: tum Patriarcharum ente Mofem, tum veterum Ísraêlicarum „ tum dudaeorum : post deftractum:- regnum: . praerers quam quodin :virá Tefa- et Apoftolorum. publicá et privat: plurima invenias, «quae fine: huius;.ans tiquitátis 'notitiá mec "recte explicari: posfunts sec probari -aut defendi :: praeterquam ; denique quod: innumera funt. dicta; fenrentiaeque. multae dndN. F., quae binc defideranc lucem, tropi et parabolae- quam plurimae absque hoc fubfidio haud rite intélligendde ; müliaé infuper ‘fant partés doctrinae, Christianae , quae lioc adiumen- to indigent ,. recte L ut intelligi, postint. orbit. Hic primum. nobis occurrit prisca regiminis „forma theocrarica; cuius propoficom: fuerat, ut veri Dei cognitio in unâ gente fiabiliegrur a; -da- : nec iain (C 26: D rièc! tempora ^ venisfent opportuna; vibus.ad -~ gtites- deferretur! quascunque. .'. "Huius: regin.inis théocrarici , ^quod:a :multis:habemus . defcripz tüm (1), folius: religionis causfâ infticuti ea. fuit Fio; ut femel: Deo: conftitutum: vel in crudes lisfimis Israélitarum vexationibus quantumvis obs feürütum ; - tárien "perpetuo máneret 4(2):: i2, ut modo: divinâ fapientià digno, :et;ád humani ibgénii rationem accommodato primum ad unam tahtum pertineret gentem , proque huius. indole Migne esfermagnificâ fpecie extertá,- deinceps vero Ópportuno:-tempore ad quascunque gentes éxténdendum, etvabsque ullá/poínpà ad genuis Ham fuam. indolem evocandum.;s. Confervaroris Eni” nostri tempore cum imperinm Romanurü Tonge lateque-fe extenderet périorbéràcterrarum; Cumque ad maiorem , quam ünquani antea inge» nii cultant' advenisfent- homines: :apti:adeo ad Praeftanrisfimam:, quae obringêre: posfer y religios tiem 'ámplectendam; omne. WAHRE enr (. 99 GOH Modul Josh amid sup ti Vigne oibidi - 504 Upedg semtuld meup Oociodereg OS Inprimis, ab, U. Mic hal lis, Tur, Mo. $ KE He sfi io. m in. peculiari, libro, de. hoc ar- pd E "pill der Heiligen "Gee Fichte, UM bnt Tr ghi Ó MEAE der Minchh, 4 Bis AT 11110250. doi " (eS Cont; CL Par eau, Age Hari 1 IS sot. EP 4s S wpailidcil H MIS ED. OE oiiazc 09. Toll 119V JM € 77: » que gentium cesfabat discrimen, aeque ac caus» fa: ob quam Mofaica illa inftituta ; peculiaria « dae ta fuerant; obfoletum: et quafi; detrirum erat externum illud: regiminis theocratici involucrum atque inrégumentum et fola:eius interna. indo» les in plenam omnium lucem. evocanda erat, esit reddenda illüftrior Cad. : itia Quae cüm ira fint, perfuafum lanii fit „opore ter de ufu; quem antiquae; illius. theocratiae cognitio afferc, | Hinc igitur repetendae et expo; nendae- difiicilesalioquin < ,explicatu formulae, quaec faepe: a Johanne. Baptista, «Christo. et Apoftolis fünt adhibitae Bagisla. 700 soU, . TÕY odpevärs roù XpisoU. fimilesque (2): immo uni- verfam religionem Christianam, fi antiquam. bane Israélitaram: imperii formam „obfervemus rite -démum: intelligi-et. aestimari posfe cum; H ese fio (3). ftatuendum cenfemus; multaeque funt dicendi formulae ex antiquâ ratione cheocraticä defumraé .et'ad novam. traductae, | e: quibus nonnulla bic adducere iuvat, … Cum: fingula- em i XI (atem Cr) Verba: fere funt. Cl. Parean, Antas Hebr. bi Cl oe och ) (2) Conf. CI. RGB RE Gi der Moe X. pag. 176.feqd./ 20. . ( borg f . (3) Id pasfim demonftratur i in. -opere, land, $ Leer 5 Daden en Lotgevallen van, onzen ‚Heeg. :1: | 1. "2 C 78 y» tem [sra&litarum' curam bháberer Deus eosque multis benignitatis fuae documentis fibi eddixis+ fet, multis e calamitatibus liberasfet; ad fuum quafi proprium et peculiarem populum contti+ tuisfer, Patris inflar iis benignus; ipfi faepe vocabantur electi (1), liberati (2), vocati (3), procreati, progeniti (4), Dei domum, familie am conftituentes (5), ab eo: dilecti (6), fanc- t (7), ipfeque Deus eorum pater existimabae tur, cuius erant filii (8): quoties igitur Eccles fiae Christidnáe focios éxAsxroUóé, xAyrode, &yle €Uc, diode TOU. @soÿ, A«à» Oeoù nuncupatos. le» gamus, toties" veram harum -denominationum vim ignórabimus ; nifi arctisfimam cognoscamus coniunctionem, quae olim inter lehovam et fanctum populum 'obtrinuerit, et cuius fimilis Est ea, quae vn ratione. cernitur På- | a uen í —() Deutr. VIT:-6, 7. X: I5, 1 Reg. 1 HiB f. CV: 6. ef. XLI: 8, gi l se{(2) Deutr. XXXIII: 29. 2 Sam. VII: + (3) lef. XLVIII: 12. Hof. XI: rt. (4) Déntr.: XXRI 18, Ief: KLM 104725 15. (5) 1 Chron XVIl: i4. Ierem. XII: 7. Hof. IX: I5. (6) Pf, LX: 7. Ierem. XII: 7. (7) Exod. XXXI: 13. Deutr. VII: 6. . | (8): Exod; IV: 93, 23. Deut XXXII: 6, 19. lerem, XXXI: 9. Ief, I: 2. XLIII: 6 TOT € d» D qrem” coelestem interet overosh: Christin çul- tores (1). ^ Quemadmodum. regio. Palaestina Asradlitis ^ veluti: Dei. haereditas. erat, atque deoi huius «errae :posfes(io- trauquilla. et fe- licitas, qui zin; hae frui. licebat,- dicebatur. om cita c wirpbvogla, in Ne, For felicitatem, ig. idicat. per »Cloristuim hominibus. partam, et. xac" Lo, furam illam: et. aeternam (2). .. Est -quoque :huius^ regiminis; antiqui. cognitior,. quá -idonei fimus; ad :;probe:- intelligendum triplex, "quod dicitur, Christi. Munas Uti nimirum an- tiqui Prophetae hoc habebant. propofitum, . yt oanì mos adsintimam,Dei venerationem. veramque "probitatem revocarent, ita lefus-ad idem illud „propofitùm „fuamsdocrrinam, redegit, et ipfius « doctrinae > et «amiraculorum: fuorum. excellencië < Prophetae eiusque omnium maximi nomen meri- . to fibi comparavit- (3). | Porro, fact femel per 2foum fanguinem humani generis expiatione „ ec ad ipfam -füpremae. maiestatis fedem coelestem --delatus in-omnium fine discrimine gentium. falu- R Bede d | diro: Re (1). Conf. ci. Muntinghe, Gefth. der Mensch. (;IV. not, 132. et Zachariä, Bibl Theol. vierter auflage , II. Theil Vorrede, . (2) Eptref. I: 14, 18. Col. III: 24. "UU. Cg) Matth; HE ri. XXIe 11. Luc. VII: 16. AC 85 D tem fümnius idemque fempi terrus facerdos. merito Jabetbr, coius Jevem quandam imaginem: pare Am "adumbrarünt Pontifices a. Mofe -divinitus “Confticuti Cr) , et^ iti quem omnis vis:dignitotis - “Pontificalis, quae magis magisque iam | decre- "erdt, est translata/ — Regia: denique: dignitas E m modo'hine- explicanda; uti enim prisci i "reges Israëlitiet Téhovae locum tenebant in uno ipüpelo ad religionem: componendo; ita ille Ie- *hovae vicarius incomparabilis imperium admi- “Hiftfabat ad réHpiomé fpectans. omnibus popu- j ls cóficesfatilq a/Ooded sod amedgois E ‚Ne dutem diutius, quam : par: HR n hoc ^ vertémar argumento , ad alias amiquitatis He- - "Praicae partes prógredi, et," ceteris misfis, Seilur Leviticum fpectare malo. | Gravisfimus “enim doctrine Christianae locus de expiaridne “per Christi mortem: haud recte. intelligi potest, "absque facrificioram V. F. intelligentid, Saepe “enim IN, F. fcriptores de eâ-loquuntur dictis fi- “‘guratis ex antiquo hoc cultu: explicandis: : Sae- "pé cum ludaei facrificiis fibi tranquillitatem, munditiem aditumque ad Deum reparare foliti esient, ista vero — Ó innis abrogaretur , | iren bmi a (1) Hebr.,Ik 17. IV: LN 1—10. CS (2): Conf. Ch Aibregsch, Paraphr. Epitt, ad Hebr. Ill, p. 278—294. C 8: ) ii Apoftolorum fcriptis et imprimis in epiftolé ad Hebraeos infticuitur mortis Christi cum victi» marum piacularium immolatione | comparatio, unde ipfe duvèg (1), varpoodopd x (vela (2), sb ardea (3). inaouds (4), iamorhpir (5), inden «scbar (6). dvaQépem $avriy (7) dicitur; atque infuper eum inter ec fummum Pontificem indica. tur fimilitudo; quae quaererida est ,, in oferen- ss dis donis er victimis, expiandis peccatis, pur» » gandis hominibus , adeundo Deum , interceden: jodo; benedicendo” (8)5 et ficut facrificiis fub Veteri: Fóedere Deo oblatis purgati, denuo Deo confecrati „ xadapildgevot et &y iati uevor , reconcie liati, ixaézdusvor et veniam peccatorum et duapels as dilryoiv naci dicuntur; ita etiam pluribus Ni F. locis homines per Christum 4zeAóveaciv Egéys res et Duxaucpsevor vocantur. Quae G- rite intel« ligantür et inter fe jeónferentut-j facile ‘etiam : ane ty i. Petr, T: 19.. Ioh, E ad: X2) Eph. Vi 2, (53) 1. Cor, Y: 7. | (4) 1 Toh. lI: 2, IV. 10, (3) Rom. [IE 25. (6) Hebr. II: i7. ; HEP Hbri VIII AEL AETA indo SPRINDI. 1(8) Conf. C. D. Beckíí Commént. Decret, fie. lig. Christ; e, VII; $ Ge n; 15. F C S J perfpicietür, -quorfénfa Confervator zi? rüv y- Épómuwy et. dr) täy dvipdsruv mortuus. esfe ftatua- turit fam vero quinam imprimis fint perpesfionum moitisque Iéfu Christi „ad veniam, peccatorum -nostrofum effectus, dubito an rite. intelligas:, nifi -confideres | Legis- Mofaicae |. oeConomiam. Quiam fi attente infpicias, videbis, nullum fuisfe facrificium piaculare, ac pro reatu, in quo non esfet notio quaedam /4b/fitutionis vicariae , hac- tenüs;,:ut victima mactata e confticutione divinâ intercederet, quo fontes lsraélitae veniam: pec- catórum confeguerentúrs < Cum igitur Deus olim poenas commertitas remiferit pie facrificantibus ; nunc: dutem: Confervator. noster .facrificium pia- Éülare';pro nobis oblatum dicatur, haud am- | plius haerebimüs im: eius —— M: vicariis woedend Gal rede | à ::Quapdoquidem: vero: fingulis. quaestionis.pro- edd partibus locus fit cedenddá fatis amplus, a pluribus exemplis afferendis abftinendum est ; quam ob causfam-'praécipua enumerare luber, quae ex antiquitate Hebraicá ad Scriptorum N. T. intelligentiam multum conducunt. ^ — E rebus facris imprimis in cenfum veniant oportet perfona et auctoritas Mofis legislatoris ceterorumque vatum Israéliticorum 5 Sacerdoti- et: roi io AER um 2 Conf. M u meine, Greta, der Merischh, C 8$.) um Melchifedéci' et Aaroniticum;. dpyrepeds el facerdotes * gregarii cum : ministris | Leviticis; doctores ^ publici; legis interpretes, fcholae; discipuli; tabernaculum et templum eorum- que partes ec: fuppellex varia, item templi orpas qyyòç; cultus in eo facer, facrificia, ferta, liba- mina, fuffitus, lustrationes, primitiae, preces, vota , iusiurandum ; dies festi , anniverfàrii : Pafcha- tis, Pentecostes, Encaeniorüm , inftaurati tem- pli; menffrui: novilunia; hebdomadales: fab- bathi, ieiunii; fynedrium magnum; fynagoga, HROTEUXA earumque ministri. : - VE rebus civilibus memoratu digna fant: éon- ditio reipublicae et administratio variis tempori- bus; cives nati et alienigenae ;' magistratus; re- ges; duces; iudices; regum electio, inaugura- tio, unctio, auctoritas; iudiciorum forma; le- ges; confuetudines ;. poenae ;. fupplicia caet. -iE rebus privatis ; matrimoniums defponfatio 5 puptide j porestas maritalis; ius leviratus; dis Vortia; repadia; puérperium; liberorum educa- tio; potestas. patria ; - filii primogeniti; dsodeolas haereditas ; testamenti factio; fervi; manumisfio et. fi milia plura. à Horum omnium cognitione nobis opus est, vr viram lefu et Apottolorum „ut multa. dic- ta mulrasque |fententias, ut haud paucos. tro- pos- et »patdbolas, ;quibus. faam, tradere: foles "21 BY. bant € 5 ) bant doctrinam, ut denique ipfius huius doc- trinae partes quasdam et Christianae Ecclefiae moderationem ab Apoftolis ‘inftituram accom- modate ad vereris fynagogae formam -intelligee re, probare aut defendere posfimus (1). $ LT. Ufus antiquae, quam tradunt VE Liet, dsraëlitarum doctrinae ad intellig senda doctrinam Christianam.. : mn huc usque pro causfà nostrá defendend4 in ^0 Conf. L A. Turretini Oratio de Sácra- rum antiquitatum ufa multiplici atque praeftantid ín Operum Volumine III. pag. 353 fqq. et T. H. vañ den Honért, in Oratione de necesfariä ‘ad recté intelHgendam Sacram“ Scripturam Antiquitatis Hebre cognitione. — Disfert. Hiftor. pag. 257 fqq. ubi an- tiquitatis buius’ ufus praecipue cerni ftatuitur ,, in » dignoscendo et aestimando pretium, quo Christus » nos fibi vindicavit; fidem, quà foedus cum Deo » pangimus; cultum , quem Deo ex pacis foedere dee bemus; vocationem, qu& nos ex tenebrarum eruit » potestate Deus; fiduciam, quam in eå Dei vocatio- s, ne repofitam habemus; nostram ad Ecclefiam ag. » gregationem; Eéclefiae propagationem ad gentes, » nostrüm denique oninium glorificationem in coelo ;" quae’ fingula expresfa esie "in N, T. verbis et ‘dicendi 1 ‚fore UMP ^ in medium prolata funt, gravia licet et magni ponderis, firmantur tamen quam maxime auxilio eorum, quae tertio eodemque ultimo loco : exe ponere conabimur. | Ipfam fcilicet. doctrinam divinam, quae tradita est priscis Israélitis a Mo: fe et vatibus, er quam exhibent libri, quorum ufum defcribimus, cognoscendam esfe omnina ad rite intelligendam illam ampliorem, quam Domino nostro debemus, afürmare haud dubi tamus, | Hoc autem ut probemus; wins fnactondí funt N. T. libri absque koc adiumento difficiles intellectu, deinde vero attendenda est indo» les atque natura Christianae doctrinae Veteri Mofaicae multis in partibus convenientis. Ad fontes doctrinae Christianae, five libros N. F. bene intelligendos , faepe requiri cognitionem veteris Israélitaróm doctrinae, ratio probat, quá Christus et Apoftoli in docendo verfantes describuntur. Audimus enim in Euangeliis faepe ludaeos loquentes, interrogantes , disputantes, nec tantum doctiores, fed etiam plebeios, quo- rum fententiae et confilia aut probantur, aut ree iiciuntur (1). Ipfos etiam Christi discipulos, - | ane formulis ab antiquisfimis Israëlitarum ritibus ét cone fuetudinibus defumtis, probatur. (1) Conf, Beckii, Gomm, jagd, P.1. c. IL $ % p. 61. € 286 ) &ntequam melius esfent edocti; quam plurimis popularium fuorum opinionibus videmus imbu- to$; et quae postea ab his fcripta funt ad: do- cendos et refellendos Iudaeos, cum in Euange- lis, tum vero «maxime in epiftolis, nominatim Paullinis, demonftrant nobis quaedam vestigia vel rectae fidei vel errorum, quae tamen, ut recte diiudicentur. luce aliquá indigent aliunde quaerendâ. Nif igitur Christianorum: perfoafio. five recta five perverfa, ú &zioria et fuperfti- tió, errorum fontes er modi cum rectá confe- rantur veterum Israelitarum fide, Mofis vatumque auctoritati fuperftructá, nifi hinc cognoscamus, quae Tudaei Christi.er Apoftolorum aetate recte crediderint aut perverfe opinati fint; Confervae . toris nostri , eiusque legatorum infticutio nec rite capi, nec aestimari potest, quoad illa rectam Iudaeorum fidem confirmat, aut perverfis eorum opinionibus est oppofita. _ | Verum enimvero andquae illius doctrinae e Veteri Codice petendae notitia quam utilis, ime mo quam necesfaria fit Christianis, üt fuam, quam profitentur religionem cognoscant, Vete- ris non minus quam Novi Foederis confideratio indicat. Religio enim Christiana non penitus aut antiquasfe , aut abrogasfe Mofaicam est dicenda, cum multo magis hanc confummaverit; unde merito antiquae illius vocanda est alia forma a fin- EBR Y fiogularibüs nimirum purgata; quae aetas ét geny tium ratio flagitabant, quin ad maius perfectior nis culmen evecta. : Non enim ni(i pedetentim et gradatim patefacta est infticucio divina, rario» me imprimis habit ingeniorum et cond:tionum diverfis temporibus valde. diverfarum: idemque Deus, qui post primorum parentum delictum ipfis fuam demonftravit benignitatem , quo vels lec miferis fuccurrere, malefacta condonare , fons tibus ignoscere eosque in virtutis viam deducere ad veram felicitatem confequendam ; idem qui neglectá hac- patefactione Abrahamo, líaaco. et Iacobo: novas dedit promisfiones et inftituriones, addito circumfectionis ritu, quo a ceteris gentis bus féiungerentur ; qui horum posteris deinceps mirifice liberatis, ministrante Mofe , novam relie gionis excolendae vitaeque in focierace civili in» flituendae normam dedit ac legem ad conditio» nem eorüm et ingenia accommodatam , praepa- randisque hominum animis, ad meliorem religioe nem amplectendam aptis ; qui huic rei profpexit misfis identidem. viris: praeclaris, quales fuere Samuel, Davides, Salomo, Elias, Eliza, le- faia, Ieremia, Daniel aliique, multum inftitu- - tione fuâ conferentibus ad confervandas et pro- pagandas uberiores de religione notitias, impri - mis ad fovendam fpem de falute hominum a benighitate divin fperandâ, idem tandem tem- | | | po- VK 88^) fore huic rei opportunisfimo Filium fuum pro- misfum mifit, qui novam religionis formam in= duceret eamque ad omnium hominum ufum accommodaret. Cum igitur hanc parefactionem. divinam , quá a primis inde temporibus Deum ho- minibus fuccurrisfe certum est, in libris IN et V. Foederis inveniamus, praeclara inter utros- que harmonia animadvertenda est (1) , eorum- que unam mentem unumque. confilium agnosci- mus; fpectant uterque perveniuntque, quamvis itinere paullum diverfo , ad eandem metam , unus atque idem utriusque finis atque exitus idem; » quare merito Christum habemus. testantem , fe non venisfe abrogatum doctrinam, quam Mofis Prophetarumque libri continent, fed ut maiorem jllis auctoritatem conciliaret (a) . Semina igitur religionis Christianae per V.F. ubique fparfa cum ad veram Christianae doctrinae notitiam cognitu fint necesfaria, fponte hinc ap- paret librórum V. Fe ufus: regunt fcilicet nostrum de Christianae doctrinae naturá et indo- le iudicium, ica ut eam haud vocemus novam, fo- (1) Conf, imprimis Y. van Hamelsveid, in libro laud. Het Evang. volgens het O. Te (2) Matth. V: iz. et K uinoelius, ad b. conf. et Clar, Muntinghe, Gefchied. der PN IX. not, 66. Cw ) folamque reiectá ^ Mofaicá veram; ut pretium quod tamen ei prae anteriore conftet, rite aesti- memus, de quo infra; ut vim denique et pon- dus argumentorum pro illius veritate et auctori. tate e vaticinationibus defümtorum probe cogni- ta habeamus er intelligamus, quid fibi voluerint Jefas eiusque legati quando ad V. F. inftituta, praef jgnificationes et ad confenfum antiquae hu- jus doctrinae cum fuá provocarunt. Propofita vero haec nostra fententia de urri- usque Foederis indole et de V. T. hinc ort4 utilitate firmatur Domini nostri et Apoftolorum in docendo confuetá ratione. Multa enim füm- ferunt, ut vera et cognita, quae in facris tan- tem his libris uberius fuerunt tradita et fine iis certe cognosci non posfunt, ac faepe etiam non- pulla ex iis trádiderunr, quibus luculentiorem rerum divinarum patefactionem adiupxerunt et accommodarünt (1). í Ut "n5 Legantur hic, quae fcripfit Clar, W. A. van Hengel. …, Er heerschte in de Schriften der Evan- » gelisten en Apostelen een geest van geloof aan de » boeken des Ouden Testaments. Zij veronderftellen, » in alle hunne Schriften , het aanzijn des Ouden Tes- » taments, en deszelfs eerbiediging bij hunne lezers, . s» Hunne verhalen van Coddelijke openbaringen , door » dromen en gezigten, van Engdlen-verfchifningen, ` 3; VARN ( 99 ce Ut paucis exemplis haec probemus , primum attendendum est ad doctrinam de Deo non nifi uno rerum omnium procreatore et moderatore. Haec per univerfum Christi eiusque legatorum ine ftitutionem fümitur, ut potealiunde fatis cognita ac defenfa, Sunt autem V. T. fcripta, quae pris, marium illud Mofaicae aeque ac Patriarchalis re$ ligionis caput fingulis fere paginis tractant, proe bant, defendunt. -Sunt haec fcripta, quorum confilium in eo est, ut rationes doceant, quibus Deus » van wonderen en voorzeggingen , hunne dare » gen in de Godsdienst= en Zedeleer zijn alleen voor » Zulken ingerigt, die uit de werken van Mozes en so de Profeten genoegzame kennis dragen, wat door het , een en ander bedoeld wordt, Zij verklaren daarom „» ook Gods deugden niet, ja, zij bewijzen niet eens ò Zijn beflaen', het welk in het Oude Testament ôok „ wel niet wijsgeerig beredeneerd , maar door de ferka. » fle proeven buiten tegenfpraak gefteld was, Hoe zou- » den zij ook anders hebben kunnen handelen? Zij s» Jchreven niet ailen naar de bevatting van het alge- y» meen , zij waren niet alleen vreemd van wijsgeerige „s redeneering: maar zij waren mannen van Joodfche > Afkomst , die nooit geheel buiten het Oude Testament » denken konden,” Verhandeling over den invloed van de karakters en denkwijzen der Evangelisten en Apose telen op deraelver Schriften in Soc. Teyl, Tom. XXVII. pag. 41e KC) Deus veram fui notitiam inter homines conferva- ri curaverit, et quae praeclaras dant divinae na- turae deferiptiones , ad illustranda , quae in Chris- tianá doctrine de-Deo | traduntur, perquam ido- neas (3. Ad alias cogrioscendas naturas, ratione et lis bertate praeditas ,; quas, hominibus fuperiores, memorant IN. T. Scriptores, haud . quoque contemnenda est V. T. auctoritas, quatenus angelorum .conditionem et. munera quodammo- do fpectanda praebent (2). Wim Quaecunque Confervator noster, et Apoftoli docuerunt de humani generis. origine, praeftan- tià, lapfu et refticutione fperandä, eiusmodi fue- re, ut multa antiquae Israëliraram doctrinae lo- ea omnibus nota ponerentur: veluti hominis a Deo nobilisfimum in finem procreatio, cuius in Mofis fcriptis, in vatum divorum praeceptis, n Kf nr, {me Ke vid. CI Munt lagi e; b L HI. p. 935.1V. - p. 145. | s (9) » De moeijelijkheid : van het onderzoek naar #4 » leer des N. T. (aangaande de Engelen) wordt in eenige » opzichten verminderd door de vergeli ijking van het geen » in de boeken des Ouden FP. van Engelen en deraelver » verfchijningen geleerd en verhaald wordt." Sunt ver- ba €l. I. Heringa, in diatr. over de Engelen Soc. . Hag. 1810. p. 22, 23. Cow» D immo per univerfum V. T. uberior habetur exe poficio (1): hominum depravatio, ac lapfus, cuius historia a Mofe fuit confervata (2) cuius-- que veritati omnium V. T. Scriptorum dicta et praecepta, et imprimis facrificiorum piacularium _ inftitutio fuerunt fuperftructa (3), et quam con- firmarunt Dominus noster et legati eius (4): perfuafio denique de favore divino in remitten- dis criminum delictorumque nostrorum poenis, fidenter fperando refipiscentibus et ad clementi- am Dei confugientibus (5). Haec et alia eius- dem generis documenta fatis fuperque probant vfüm religionis doctrinae, quam V. F. libri tradunt, ad intelligendam doctrinam Christia- nam. nd id itaque, five fpectemus dictionis fimilitudi- nem (1) Vid. CL. Muntinghe, 1. 1, IX. p. 118. (2) Hanc historiam non esfe allegorice interpretan. dam tuto ftatuimus post Doederleinium, Theol, Chr. IL $ 178. obf. 1, , Abbadem Guenée, Zrieven . tegen eenige Jooden , IV. p. 75795, Hamelsvel- dium, B/jb. verd, Il, 30. (3) Vid. Muntinghe, l. L IX. p. 121—123. (4) Ioh. VII: 44. 2 Cor. XI: 3, 14, Rom. V: 1224-21. 1 Cor, XV: 22. — (5) Gen. XV: 6. Pf: XXXII. alibi, e N. T, Rom. Ili: are IV, Gal III. Hebr, XL, ( 93 2 mem qualis in V. et N, T. est obfervanda, feu . rationem, quá in docendo verfati fuere Christus eiusque discipuli, feu denique utriusque Foede- ris confenfum; veramque indolém conteinple- mur, intelligere ‚non posfumas- Christianam. doctrinam absque -librorum laudatorum adiu- mento. : | SEC. C 94 ) A he AE ir nazad PTIT. , A bhai * ud * USUS LIBRORUM VETERIS FOEDERIS IN. “vr DOCTRINA: CHRISTIANA. AEST I 4: e. 4 TE «DIOE d EEE ni MAND Ae CUDSOR rEg PH ido À SL ` Christiana doctrina, confummatio antiquae infiitutionis. uae iam expofuimus ad probandum inftitutio- nis, cuius Christum veneramur auctorem, vee ram indolem et naturam haud intelligi posfe absque librorum V. F, notitiá, quodammodo ad fecundam nostrae quaestionis partem folvendam faciunt omnino. Si enim cuiuscunqüe rei pre- tium rite haud aestimari posfic, quamdiu vera il- lius conditio ac narura ignoretur, omni profecto - caret dubio, Christianam doctrinam, ad cuius intelligentiam necesfarios demonftravimus V. F. libros, horum etiam indigere ufü , ut quo par est pretio , aestimetur. Cum vero hac in caufâ fe- licius et univerfo, quod tractatur, argumento V. hr con- eu 4€ A~ dC 9 2 convenientius progresfuri videremur , (i ‚per par- tes eiusmodi librorum ufüm defcribentes uberi- us divagaremür , inulta qude à primâ demonftra: tione haud aliena: viderentur, huic loco fervare maluimus ; ita, ut hic dicenda magnopere condu- cant ad probandum memoratum ufum tam in ins telligendá; ipsam phia sescimandt doctrin Slotaciand. # d ete IM] „Et omhium: inftar Ducs hic apparet V; ' T. -commodum,. quod huius cope caveatur; ne cum multis , hodie praefertim , viris doctis hus militer nimis de: Chri&tianá doctriná cogitemus. Nimirum-haud pauci finr ét fuerunt , qui Tefüiri multis: efferentes: laudibus; comparatione “cum ahtiquae aetatis philofophis inflitutá , eam ftátu- ant omnium: doctisfiinum hominem; qui in falu- rem. generis: humani optimani. tradiderit doctris nam nunquam auditam, quae morum praeceptis abfolvatur „atque adeo perhibeant, parum ad rem facere ,. quid. de + Iefu- Christi perfoná eiusque . munere fentiamus , dummodo Christianam doctri- nam tanquam-.falutarem amplectamur -eique fi: dem habeamus:atque lefüm: doctorem nostrüm, Mapistrunt et. praeceptorenr veneremur. Quid quid vero isti. in laudem horum praeceptorum 602 rumque fundamenti, rationis ec : efficacitatis ; in laudem tam exiniii illius doctoris, vitá et mori- bus exempli iu(tar probacis(irgi tam eius lêga- 63:1 tO- C 9» X torum. vestigiis eius infistentium | dicant, mule tüm- tamen de honore: fümmo , qui ei tribuerdus est, detrahunt ; quid? quod iidem illi; ut opinios nem, quá femel imbuti funt, tueantur>ac defens daht, ad ea fugere cogantur, quae: fummis lau» dibus ab ipfis praedicato magistro valde funt inə digna. . Cujus rei -fatis luculenta indicia nobis praebuit tristis experientia, multis nimirum Christi -doctrinam -aút ad: opiniones ludaeorum erroneas accommodatam , aut cum iis erronea - ftatuencibus, | | .Perverfae autem istae de Chtisciahaé doctri= pae naturâ et indole ; ab aliis fatis refutatae , prae- cipue debent fuam originem utriusque Foede+ ris ignorantiae librorumque V. F ufui neglecto. His enim praeeuntibus perfuafam nobis fit de religione Christianâ non morum tancum: praeceps tis abfolvendà neque novâ, verum eiusmodi , ut confümmatio fit dicenda inftitationis antiquae; quam. Deum pedetentim ac per gradus quosdam perfecisfe tradunt V. F: libri. . Huius itaque res ligionis auctoremab initio iam. temporis annums tistum et deinceps. tanquam Mesfiam: venturam depicrum-agnoscimus-divinâque providente: cura variis aetatibus annuntiàtum , Adami iam tem porein promisfis de: falute: hominúm refticuen dâ; quibus fpes omnium fubfequentium nitebatur; in Abrahami eiusque: posterorum :6)Aey/4 , quá ome 93 - nes € 92 } | nes orbis terrarum gentés forent beatae; in fé. iunctione populi Israélitici; in foedere Sinaïtico et in inftirutione. divinâ Mofaicâ, in perfpieuis _magis promisíis, quibus Spiritus Dei Davidem ceterosque Prophetas beavit; in infticutis Leviti- cis, ità ut; vere locum babuerint typi five imagi- nes rerum depictae alias res fignificantes, five regi lés in rebus facris , feu perfonales in perfonis ; in gente denique Israéliticá ita ducendá , ita edücan- dà, ut enasceretur futuri Liberaroris defiderium, et daretur opportunitas , doctrinam Christi longe. lateque disféminandi, Idcirco facra V, F. his- toria docet, univerfae parefactionis divinae eur. dem esfe auctorem idemque confilium , ut nems pe genus humanum. reftituéretur et falutem res cuperaret, atque eum iii. finem pro hominum irn» 'genio et captu gradatim morvitgas et roaurpde zws (1) verfatum fuisfe Deum. Unde efüci- mus} adhibitis V. F. libris, rite demum aesti« mari posfe doctrinam Christianam, quia horum auxilio, cognoscitur, quippe quae confummas tio fit antiquae inftitutionis patriarchalis et mos faicae, atque adeo prae utrâque longe emis nens (25« | $ IL. Cr) Ep. ad Hebr, f: t. x Conf. Muntingheé, operis laudati , Tom IV, p. 13 fqq. X duos G € 98 2 $ II. E ud EL t Christianae doctrinae. praeflantia prae an- - tiquá sv aigu per partes. indicata. “Ut vero lbéoléittér fiat huius rei carisda, per partes indagemus , quaenam de antiquá infti- tutione tradant libri V.F., ut, continuá inftitutà comparatione cum ampliore Christi. doctrinâ, buic prae illà palmam tribuamus. ^ Christianae religionis conditor. "Primum igitur quinam fuerit legatus divinus, quó Deus füb Veteri Foedere ufus fic, videamus: Mofes fcilicet voluntatis divinae interpres et oeco- . nomide legalis inductor. © Praeclara funt profec- to quaecunque de hoc legislatore, vate ac legas to divino tradiderunt V. F. libri, ita, ut nulla de auctoritate, quà gavifus fuerit, divinâ dubi- tandi remaneat causfa. ^ At vero contemplemur et eum, quem fibi fimilem iam ipfe annuntiaverat Mofes. | Eximium nobis praeeuntem habemus epiftolae ad Hebraeos auctorem qui dignitatem et praeftantiam Christi probaturus, eam decla- rat per comparationem Mofis, cui quidem Je. fus non munere folum ac fide — par (1), vee (1) Cop. HM d, X 999 ) verum tonge praeftiterit; quippe et univerfáe cis vitatis divinae ram veteris quam. novae parens ét Confervatort (1), et quatenus Filius Christianaé tiominatidr conttitucus Dominus (2). Qüantopes re porro Mofi prae(titerit novae illius inftitucios pis conditor, ira demonftrant testimonia , quae ip» fé de fe dedit, ut ea nominasfe fuffecerit... His» ce eñim perfuafam nobis fit de divinà Christi rátürá ‚unde maius eriam eius dictis et praecep- tis àccedit pretium. Ipfe enim ne divina auc- tóritüs , quà doctoris munere fe fungi dicebat, eadem haberetur, quam vatum antiquorum „ ad foam faepe, ante quam hac in terra degebat, vitam (3), et arctisimam. cum Patre éoniunc- «ionem (4) -provocabat-atque eam ob causfam voluit, ut fua doctrina pro ipfius Dei oracu- peus Ioberecdr (5). € > Christianae —4—— doctrina. | Magis véro anifer fit plane deine: a " pee us Ibid. (fact, Js psiu 7 (2) Ibid. fect. 5. Conf.. ar he in Para- phr. ad has fectiones. - . (8) Math. XI: 27. (4) Ioh. X: 38. XIV: 10. | (5) 16%. VH: 16. Conf. Muncinghe, T, 1, IX. p. 256, 257. | rà ie (0 (€ de) praeffantià, quo magis ipfius argumentum, diiu- dicemus, quod amplitudine: fuâ et- perfpicuitate - longe antecellit cuicunque: antea: divinitus. datae patefactioni. ‘Quod cum ftatuamus et. probare : conemur, longe' abest, ur fuperioribus Dei ine ftitutionibus perfectionis laudem: detrabamus , contra divinam, in iis agnoscimus. fapientiam , quae femper ad hominum indolem fuam ace commodaverit doctrinam, atque hinc in infans tiâ generis humani pauciora at tenuiora. patefe= cerit capita, auctiora et uberius expofita er pu- riora per temporum decurfam (1). : +: . “Quae igitur multis iisque fplendidis. occupata „erat ritibus religio ; hominibus accommodatá fuit , qui; rebus fub fenfus cadentibus facile movendi, nondum ad fimplicem Dei cultum idonei erant erectius postulantem ingenium: qui porro eam ‚ad idolorum cultum contraxerant propenfionem , quae ipfos ad fimpliciorem cultum ineptos ate que hebetes reddebat: qui denique ex divino . omnium hominum felicitatem fpectante confilio ab.zliis gentibus feiungendi erant, donec op- portunum advenisfet tempus, quo ad omnes fine discrimine gentes transferretur divina. quà beati fumus, patefactio. a Chris- . 4 GI) „Vid. Doederlein, Infít. Theol Chrift Proleg. c. I. $ 4. obf. 5. Pos | fraque Christiana de Deo doctrina , Mofaicae li: cet convenientisfima , haud tanien iis circumfcripe ta erat finibus, 'quos postulabant Israéliticae getitis antiquae conditio et aliorum populorum de Diis opiniones perverfae , quibus ea erat opponen- da (1). Prae Mofis divinorumque vatum'de Deo eiüsque naturà enuntiatis eminet iprae- clara haec doctrina," quam tradidit Dominus noster? vet à dede" zal “rods mper kuvedvras ad rdv dy veur! xal anndela Bef mpoouvdetys "C 2) Qui gutem in V. F. pater cantum Israélitarüm eorumque. numen tutelare’ dictüs erat C 3), “ome nium cuiuscunque gentis ‘bominum pater "in Christi Apoftolorumque inftitutione vocatur (4). Mitior étiam erat perpetua liuius patris defcrip- tio, quam in V. F. libris: nam qui divin fud . fanctitate, iuflitià ac maiestate Israélitis propone- batur Deus’, idem pietate fút, àmore et clementia c ij MT Filio fuo' misto’ ad paa my "con. ti "e Conf. Hef Ss dux. Daden: ‘en Large van onzen, Heer, Tom. Le pe 150. à (2) Ioh, IV: 24. et Muntinghe, Mm X Menschh. IX. p. 1or. (3). Exod. IV: 22. 9 Sam. VII: i4. Pr. LXXXIX: 27. “CHI: 515. Tef. LXIIL. 16. (4) Luc, XV: 11 faq et Mustinghe, aa. 1X. p. 96 7100. ; a, | C 102 ) confervandos et cum Deo placandos, ita , ut ane te eins adventum. nemo Deum et : opus eius fa- ]utare Deique gratiam. ita. habuerit cognitam uti filius istud opus, illam. Dei gratiam-expofuit. Ab hac, praedicandá fuam inchoavit lefus, inchoa- runt. Apoftoli tradere doctrinam. Ad Deum, ve. Juri ipfam amorem , reducere homines, iisque om- - mium peccatorum expiationem absque. donis ct facrificiis, folâ fide eius promisfa amplectendo, anvuntiare inftituerunt. . llinc ompem eius cul- ium non fervorum, .fed.unius Parris liberorum inflar exercendum., omnes qualescunque. bomi- nes, ut fratres confpiciendos , et quas fundimus preces fapientiae et virtutis causfâ ab eo exaudiene das esfe docent rerumque adverfarum,, quibus fae- pe pii homines laborant, rationem et utiliratem os- tendunt (1); ne dicam eximia divinae Providen- tiae monimenta „ quae; retulerunt. 26 celebrarunt certatim V. E. auctores , longe esfe postponenda nonnullis, quae Christi doctrina huius argumenti praebuit, testimoniis (2), ac potentisfimam re- rum confervationem et gubernationèm , quam vates divi fi ive ad poténtiam Dei maximam de- | nohis - T d» Conf. Cl. W. A van Hengel, in Disf, | Leg. Teyl. XXVI, P; 238, 239» ie e j j (4) Matth. Vli $4934 170 eoe Mois. RE eo ages "d a C "ns 2) élarandám (15; five ad Rudi eitis lef- ficiendàm (OP celebrafüre, multo clarius ad viitütis gravitatém ftabiliéndim explicuisfe et Colifitmasfé ' Christum ciasne discipulos C3} Uti autem Christiana doctrina azipliorés ac fum wióres de Deo praébuit notiones, ita- imprimis perfpicuitate. gaudet infigni, quam fruscravia V; Fi libris: quaefivéris, ^ Christus nimirum qui plus femel fe vivam: Patris fui imaginer déclaravie (4), adfpectabilem- hominibus prae buit. perfectionam divinaruap imaginem y qhi dnin ante mundam eonditdm Patri contimctisfi- Thüs fuit ew divináé confers naturae ac praeterea fiumanam fibi adiunxit aram eamque om- Mis expertem * /vitiófitatis.y: vinter homineside- ` Eens, lex. Hiomintn > generéo fols. non con- fpicieudas | Dei perfectiones : propius ad: homte 1um : fenfus admovere ec hominibus quañturh ‘hoc: licio ii adios Ts mien ponte (5). 193. 2UIgII(19D 91 s5 5Muls te d MET $ NOT e. c. def XLI: 13. PRG d fps — (2) è; Q. PE XCL: 1 fqq. TOI (3) e. c. Matth. X: 19 fq. Act. XVII: 24. Rom. VIII: d fqq. Kf ent. péek, Coüim. Décret, wig. "Cünü. pe 276. t°! | (4) Ioh. XII: 45. XIV: pine C E e Dt ; (5) Caf CL M. Siégenbeek, in Sermone "fatto ad s Cor. EARN aA b j VI * v : (C 194 2 "Multo etiam evidentius in doctrip4 Christian enuntiatur locus de Deo, Patre, Filio. et Spiri- tu Sancto, qui fi vel in V. F. inveniri iudicetur, paullo tamen ob/curius proponitur (1). .,,. Quod ex ipfo Dei quandam huius mysterii. parrem pa- tefacientis confilio facile colligitur.. Praecipu- um.enim hoc confilium ad intelligentiam redit doctrinae de liberatione. generis humani. (2). Huius igitur notitiarum-gradus femper.compara- ti fuerint necesfe est, ad gradus notitiarum doctrinae liberationis, Unde efficitur, non posfe jn libris aetatem Christi. er Apoftolorum ante- vertentibus tam luculentam huius doctrinae re- periri.expofitionem ac quidem postea (3)." Acd- cedit, quod quaetungue de doctrinà falutis vel . plane non, vel obfcurius ; patefacta , vel etiam praedicta erant, apertis verbis fignificata atque in luce collocata fint. : Qui -énim. variis : mo- ‚dis adumbratus erat fervator fub: V:-F;, idem e coelestibus regionibus in banc. demisfus ter- yam, uberius de felicitate omnibus deftinatá gentibus, et de réguo' Dei expofüit CP om- ness 2 Confef. Beig. Art. 9, (2) Conf. CI. Muntinghe, Parf, Theol. Chrif. Theor, edit. 2* P. IT. $ 136 (3). Conf. CI. Muntinghe, ibidom s 150. (4) Conf. Morus, Comment, in Epitom. Theol. IV, C. 2. fect, 2. $ 2, *- NA riesque antea de fe datas praefignificationes ime plevit, cüi igitur. cesferunt, quotquot iam diu exhibitae erant exter. ^ Hic autem cum legatione fibi a Patre tradirá. perfunctus, perpesfiones 'ac mortenf' ipfam fübiisfet, humanae naturae praes flantia ac felicitatis recuperandae ‘fpes quantos pere hine amplificata (int, univerfi: N. F. docet ratio. Etenim, ut argumentum fequar epiftolae ad Hebraeos datae; Christiana doctrina magno- pere valet ad peccatorum expiationem et augen- dam animi tranquillitatem (1), quibus haud adeo füfliciebant facrificia et lustrationes in conftitu- tione Mofaicâ (2), a mortis metu nos liberat, quae: Tef morte ‘est fuperata/(3),' nosque im- munes reddit a Iudicis fupremi poenis (4), no- bisque perfnadet de “coelesti ^ ineundá felicita. te (5), “quae omnia valde demonftrant prae- flantiam ! doctrinae ^ Christianae « prae Mofaicà, 55 Quodti enim. munus tradendi: doctrinam , quae poenas nuntiat, fplendidum fuit, cuius rei do- cumentum fuit fplendidus per tempus breve vul- tus Hed» guano. ilaste, munas fic oportet, T5349 MT | quod , ffi V^ (1) Hebr. IX: deus coll, V9. Vb sf ss (2) Hebr. IX: 9. coll. X: 1, 49114. | .. C3» Ibid, IIs 14; 15, (4) Ibid, ‚VI: 25.. coll, Glass (s) Ibid. X: 19 faq. * ( 106 ) quod.in incolumitate, five veni peccatorum. (3ixzueeóv4 | oppofita -tä | Diaxpíger): nuntiandá. occupatur et religionem perennem tradit?" (1) - Vitae porro. futurae. riotio , quam füpra in lin bris. V. Foederis inveniri deféndimusz. dilu-. eidior, argumentis firmior et ad popularem cognitionem accommodatior apparuit. in doctri-. nà Cbristianá (2)... Christus nimirum orish Gow va) dQlafelas dicitur Iik de. edayyenlou. per doctrinam fuam (3), ac omnino cum falu- teni, quam. allaturüs | erat, forura potisfimumt. tempora fpectare doceret; de vitâ post mortem: apertius expofuir: et quae vates antiqüi dé mor= tuorum refurrectione in vaticinationibus praefertim monuerant modo obfeuro ; luce clarius a Christo funt illustrata et confirmata, ipfiusque in vitani reditus pignus nobis esr certisfimwm. futuri alie quando nostri in vitam- réditus (4); eiusque iü coelum ascenfio nobis diris jet .nos, quo- -( | ABl mi ad (roe Cor Ils: gert. - Videe Dor aerrein; Lhi Proleg; Cm Gr. cobfeegdi: OCD % j L2) Conf. Doederlein, 1.11 Lib. dL. P. I. C. 2. fect. 2. $ 215. et Beckii, Comment, De-. cret. relig. Chrift. p. 845, ^ (3) 2 Tim. I: 10. : T (4) Rom. VIII: 11. 1 Cor, XVi 12, 13. Conf. Muntinghe, Theol. Chrift; pars Theor. P. Íh C. 5. fect. 1. $ 237. 4f c qal CE V dl Que) C.aeop y ad per fi dem cum Jefu Christo coniuncti, fumus, eiusdem aliquando: beatiratis confortes fore ( 1). | lm univerfa. igitur. Christi. doctrinà.. fundamenti inftar; prodit: perfuafio de. vità füturá , üt merito -téstetur. Pawlus (2)... vitae tantum huius be- neficia: ex/pectamus a Christos, aniferrimi omnium dudicamursy quod fane non. ira dicendum. de doerrinâ V; ke dorer On Levi ef be ` : LS AA Jo ono: ie inigna amorum. doctrina, d xu tri! ner T T x 27 rer À SM i 2 B Flu g inter utrumque, i ore inftitu- tå; Christianae: idoctringe, -etiam quatenus mo- b kasootsr 3ai92925.: uretoilenr ems, INR "^ €r) Ioh. XILSG XIV 3. Enriko er Antundh CI) b: Cor. KMS ous ML oer uk 35 sino EICI Dy Pr alten dst nicht : fo aie dna neuen. nur, h die sc haupt[áchliche,..da fust einzige.: alficht, auf die, Re > digion gerichtete In, den, Alt - Testam, Jehriften va- 22. en und gusten, Je eu noch franche. andere abf chren, , wl und vorlaufende um ände, uin deren swillen manch epe » P Historien ‘darin musten nor hwendig ‘vfgenommeh ? “werden. In^ diefen Gefchichte konnte der natur der ss fache" gemäfs Rein licht über dio fortdauer nach dem J| zode enthaiten feyn, weil diefen punkt kein gegen= » fand der äusfern finne und erfahrung ist, und ale wif; auch historiseh nicht kan. vargetragen werden." Sunti verba. Koppii,. in. „Opere, die Bibel ein Werk etc. I. P 449. ett ottas C 198 J rum praecepta complectitur, palmam. esfe de. ferendam, e fupra dictis facile paret. Etenim quo amplior et perfectior fit religio- nis doctrina , eo quoque praeftantiorem esfe par- tem illam, quae de moribus ágat, et huic velu- ti fundamento fuperftructa fit (1), quisque fen* tit, five officiorim principia et fundamenta , five eorum indolem et copiam, five incitamentorum yim , five denique fubfidiorum efficacitatem fpec- ter. Et quo magis inftitutio divina ante et post Mofem ad incultum et contumax Israelitarum ingenium fuit accommodata , eo plura non esfe non potuefünt, quae postea a Iéfü Christo ali- am eamque meliorem acceperint rationem in doctriná morali. Videamus igitur; m—— de fin- Lr cenfendum fit. rd Tio "Officiorum principia quod attinet, in mentem révocasfe fuffecerit „quae de Deo nobis „ Euan- geli luce colluftratis, magis, quam antea, coge nito disputavimus. Quae enim ex amore, quem ei debemus, ducuntur officia maiorem habent vim pro arctiore cum hominibus coniunctione , quà Deus. innotescat. Hide: feae quidquid t | : in, w fr) Conf 1. Clirisfe vit Cl: Ín Disf; de Chrift, morum doctiina g ser 6.'im Opp. Societatis Hag: anno 1806. QA S 01 C 19 DP in Libris V. F. ex amore erga Tehovam defums tüm reperiomus, longe tamen hic. eminere ils làm Patefactonem, quà Deum Optimum Maxis mum ut Patrem nostrum: ér rp: Iyooð Xprgà. ven neramür. Licét éximia fuerint et continua be. néficia, quae ‘in Israëlitas contulit: divinae Pro: videntiae cura, nulla tamen fuerunt aequipar randa dono illi; quo Filium fuum pro hominis bus tradidit Pater coelestis; quem ideo diligis _ mus, quia nos prior dilexit. (1). |. - ) | Praecepta autem, quae Christianis dantur; quand finc sestitnanda ; V. T. itidem nos docet Mo di | | “Ne dicam, in Veteri Codice def derari non- mend quae doctrina Christiana fibi propria ha: bet; multa func fab Veteri aeque ac fub Novo Foedere impofita officia five ergà Deum, feu erga nosmet ipfos, feu erga alios exfequenda , € quorum comparatione ita appáret amplior. offi- ‘ciorum Christianorum ratio, ut demonttratione vix ullâ opus esfe videatur. —Attendamus modo amorem, quem e legibus divinis alter homo al- «teri debet: quam arctis tenebatur limitibus hu- "jüs amoris. testificatio, apud. Israélitas, quippe nit a caeteris disiuncti gentibus eos tantum, au dt CD 1 Ioh. IV: 19. C- no: y) qui religionis; quam: profitebantur, focii erant; tanduam fratres vac -tibi proximos fpectabant!. Gentium vero discrimine fublato, omnium oms nino hominum cuiuscunque aevi et regionis vin? culum quafi fraternum prodiit. manifesto (1). Nec minori iure hic comriemoranda. est Chris- ti doctrina, quoad animum fubmisfum. laudat perpetuo et praefcribit, ita, nt quo propius mij TamemoDdperbig accedamus, . eo magis. eva» damus idonei regni coelestis cives, ^ Ubinam quaefo in Libris memoratis haec virtus tanti aestimatur, tantopere inculcatur?. Profecto {os lus fuit Dei filius, qui, relictá fede coelesti ,. in humili fud cónditioné tám monitis, | quam exe emplo morüm doctrinam hactenus amplificas verit. | | rád - Porro zobiliora esfe officia, quibus fungi- iu- bentur Christianae. Ecclefiae focii, eorundem Librorum ope docemur. Ex his enim comperi- ‘mus, Israëlicis propter eorum. immanitatem , ne - 'atrocius quid patrarent, mulra a Mofe fuisfe per. misfa (2), quae ferior aetas prorfus illicita es- ! E 18 fe, * (1Y Hoe imprimis docet Parabola, quam exhibet Lucas in Euang. Cap. X: 30 fqq. : Conf. Col. HII: 11. Gal. V: 10. Vid. Limborch, Zriendelijke On- derhandeling met een’ geleerden Jood, pag. 614. (2) Vid. Ill. Michaëlis, libro laud. of. Regt. $ 5. ( cœur D fe, folâ ratione iudice, perfpicere-potuit. Haec igitar vetantur omnino “in-praeceptis a Christo datis (1)5. estque hinc apparet praeftantia doc» trinae Christianae , quae non eousque fe accoms modavit ad homingm perverficatem. Restat, ut womentorum ec fan iorum vim dijudicemus, ^ . y . Quse antiqua infitatio habuit virtutis moe menta, laudanda fung omnino, quippe quae. prerfus comparara fuerint ad populi Ísraëlitici conditionem , er multum valuerint in hominum animos; longe tamen postponenda iis, qnibus ornata est. postrema Patefactio. - Nimirum, quaeeunque e virtutis commodis et utilitate ducuntur incitamenta, meliora fgerinc atque eflicaciora, oportuit, postquam divinus noster Confervator uberius, quam unquam aur dirum fuerat, de verá felicitate ‘humanâ expo- fuit. Cum enim Israélitae rebus in fenfus incur- rentibus unice propemodum moverentur, con» fentaneum erat, ut fi quae five e virtutis neglec- | tu (1) Matth. XIX: 8, 9. “Tyros Mya «ivo, Ors Ma- «As mpo6 Tus ExAsporapNar Dus izispepo m area Tug eue uwar GT. pue dE où yeyo odro, Aliyu di wi, eni 8 gy Ereni rw ywaike giro, a vn Umi TOPE , 248 veeg BAAN , wai igo 20 » DT QASAV kg qi iT ees, PTE x nis | | 4 € o D £u orirentur proxima mala, five ex eiusdem ex2 ercitio fperanda esfent bona, haec iis ob oculos proponerentur perpetüo; infelig vero :aut beata , conditio. post mortem hominibus exfpectanda non nifi perraro hunc in finem commemore- tur (1). Christiana ‘autem doctrina aliam 'eam- que inverfam fequitur rationem. Haud negligit virtutis commodá, hac etiam in vic confpicua , laudare, immo edelBelav mode mére BOEM gov xal évay yexav Epouoar oñs Tics vor afirmat (9), at vel fic tamen haud adeo externa ista, verum imprimis animi bona fpectat, quae internam hoe minis conditionem, hoc quoque in rerum ftatu, felicem reddere posfünt. ! In hoc autem argue mentorum genere ad excitandam virtutis ftudi- um 'praécipue adhibetur fummae beatorum in: alterá vitá felicitatis commeridatio, quae uti ra> - risfime in V. F: Libris, ira in N. T. faepisfime CTeperitur variis modis propofita. Saepe etiam “ad pietatis amorem fcelerisque fugam promoven- Fun z it ó da’ + Vid. H. Muntinghe vir Cl. , in Comment. ad Proverbia Salomonis Cap. IX: 7, 8. (2) 1 Tim. IV: 8. Conferri quoque posfunt alia loca laudata a Reinhardio in Opere; cui titulus st: Christel. Zedekunde, e Germ. in Belg. fermonem verfo, Tom. VI, § 402.: pag. 353. et $ 403 page | 854—362. j C mg D da et augendà depinguritur a Christo poenae ab impiis fumendae, ac dirisfimi cruciatus, quos isci post mortem fubibunt. < Haec aurem. mo: merita, fi vel ampliore copiâ in Veteri Codice invenirentur, haud tamen tantae fuisfe antiqui» tus efficaciae, quanta iis in Christianâ doctriná- tribuenda est, nemo non: videt , reputans, quae disferuimus de vitá post mortem futurá a Chris- to certiore, quam antea fuerat, reddit. Saepe etiam utitur Christiana infticurio iis mo mentis, quae, e virtutis praeftantiá defumta (1), ipfi fere homini discernendum relinquunt, uctum deceat ec justum fic, quidquid praecipiat divina voluntas (2). Quandoquidem vero hoc genus incitamentorum ob incultum hominum ingenium locum habere non. potuit fub antiquo Foede* re, in eo praeftare quoque ulteriorem patefac« tionem paret egregie, . Postremo, ut alia mittamus, it EN Mofaicâ animus Israëlicarum terribilis maieftatis divinae metu conimovebatur faepisfime, Chris- tiana autem doctrina maxime perfuadet divi» nae benignitatis fenfu. ^ Israëlicis veluti fervis, Chris- . (1) Confer, de hoc momentorum genere R e i ti- hard, 1. 1. VI. $ 410. $ | (2) Vid. praefertim Act. IV: 19, 1 Cor. X: 15, et Phil." 1V::$., i! C pe ) Christianis ceù filiis Optimi- Maximi Patris. dat- tur mandata ; quocirca: Paullus :Apoftolus egre» gie: rà wvedjart! doukelag eis Pofdov oppouit 7d woei vioberlag (1). Amor. Dei Parris et. Ter fæ Christi; qui fe in nostram falutem. fummo tradidit fupplicio „ laudatur perpetuo. ut mutur üs noster amor.et grati animi restificatio exciz tetur (2). Defumuntur, fateor „in antiquo Foer dere incitaménta „er beneficiis, quibus -Deus af- fecerat gentem fibi fácram: at vero. quaenam füerunt? quod in Decalogi initio petitum. e- die viná liberatione a fervitute Aegyptiacà , comme- moratur, ac totie$ utpote maximum et efficacis* fimum repetitur, ne hoc quidem vi fuå ac nobi- litate sequiparandum est favori fingulari, quem in Christo manifestayit Deus. visi | Crescit vero nóstra de hac doctrinà existima» tio, fi confideremus, quanto infignior fit auxi» diis five praeftântioribus, iis quae V. F. libri exhibent, feu nunquam ante lefum auditis, e quibus , nominasfe .. fuffecerit exemplum lefu Christi ad imitandum nobis propofitum. . Eo enim pérfuafum nobis est, in multis et gravi- büs,' quae nobis impofita funt, officiis colen- dis, haud esfe defperandum ob humanae naturae LE | 2 a RT. ac Rom VHE 25 le ry | (2) Eph. Vs 1, 2. Tit, I: II, 12, 44: ty è SU 4 I debilitatem. ^ Confervator nostrâ dsfijmtâ nartiré in eodem ; quo-nos indoimurs. corpore habitans iisdem-aflectibué praeditus, iisdem immo: maios. . fibus obieetus : peccandi periculis ,, medios. intet liomines : vixit... Vixit: at nihilominus. veram fectatus virtutem: ab omni-eulpà manfic ipimue nis (1), Hunc. autem. fpeetandum. esfe, in. eg nón ut Dei Filium, fed ut hominem, haud est guod dubitemus. (2)... lam vero cum in:antiquê beque: ac nóvá.teligionis..fonmá (3). Dei fimilis - tudo quaerenda praponatur- hominibus, ut (umts mum, quod iis incumbit officium , magnum pro» ' fecto; a nobis laudatum auxilium. defiderabatur antiquitus , quod. Christianae debemus doctrie mae CO; Probi enim et iti netto — quos pée i > | | " Nee ndi IVi- 14. Wet Bind ante - (2) Hoe, egregie iii, vati obi diaidh vit Puri M Leerredenen over de genoegens van den Gods- dienst , 1806, p. 539-549... Conf: eriam. I. W. Std- tius Muller, Verhandeling over, de uitbreiding des Christendoms. Ån Opp. Societ, Teyi.. Tom. Axi, 1809. p. 114—116. ; (4) Marth, V: 43—4$. Tac. VI: 36. Eph vr n 1 Petr. Tiers , 16. ét vid, antea" dicta pag. 45. hot. 2. (4) Conf. loh. XV: 12; 19. et inülta alia loca, in quibus Christus commendatur, quem imitemur, laus data a Reinhardio, Crist. Zedeleer, $ 222; P. 400, "T Ha ( 16 ) perit antiqua aetas, quorum praeclaras imagines M. F. libri exhibent, quid quaefo isti debiles ac delinquentes faepisfime, quid valuerunt, re- . fpectu Domini nostri, qui palam testari poe tuit: quicunque me vidit Patrem etiam vie dit (1), et quem veneramur ut imaginem Dei &opérou? (2). Quae porro inter huius disciplie pae auxilia fant recenfenda: rituum a Jefu infti- ftutorum , facrae lavationis ec coenae celebratio; preces, quas Deo patri. nomine lefu Christi dicimus, quarumque formulam , quibuscunque accommodatam hominibus, confervatam habe- ius; ipfum denique Spiritus Sancti auxilium nobis promisfum et datum, eiusmodi fant, ut five fvå fimplicitate, five ratione ad internam fingulorum hominum conditionem accommodatá prae omnibus, quotquot V. F. libri tradunt, fint aestimanda, ` quod vel ex collatione ipforum rie tuum mox apparebit. : Atque his animadverfis eum tribuimus ufum V. T., quod nos magni aestimare doceat inftitu- tionem eam posteriorem, quae omnium antiquis ` divinitus datarum patefactionum efficacisfima. fit ad purisfimam , cuius homo capax fit, virtutem docendam , commendandam et perfuadendam. Chris- 1 (4) Ioh. XIV: 9. (2) Col. I: 15. C u7 ) - Christianae doctrinae univerfitas, >o Addatur vero fupra dictis wniverfitatis laus; quae foli competit Christianae doctrinae, longe adeo post fe relinquenti. particularismum, qui ita dicirur, ludaicum, . Ne probemus, fapiens fuisfe Dei confi TASA in feiungendo populo Israélitico, ‘hic animad- vertere fufficiat, huic conditioni feparatae, ac- commoda:a fuisfe omnia inftitura, ec multa quoque. doctrinae capita; quo magis igitur omnia "praecepta. huic. populo: convenerints quo magis id fpecrarint, ut Israélitae a ceteris genibus feiuncri manerdnt; eo minus apta fiss fe, quae ulterius ad ceteros populos extender rentur; immo ad Palaeftinae conditionem ira fus isfe comparata, ut ad alias regiones transferri aegre (1) posfent. ` Gentium. vero discrimine füblato, antiqua Dei inftitutio, quae-per tot fecula ad gentis Israêliticae ingenium et condi- tionem apta fuerat, eam fübiit formae mutatio" nem, üt ad omnium, qualéscunque in terrarum orbe fint, gentium ingenium et indolem accom- E | gu - mo- UE: b (1) Hoc probavit Michaëlis, in Opere fuo Mo. regt pasfim: addatur eiusdem Comment. in Societe reg. fcient. Goetting. praelect. IX et X. € ne y modaretûr, ^Eo enim conflio, quod à primis jam temporibus fpectaverat divina benignitas, Confetvátor noster coelitus démisfüs/ doctoris. et praeceptoris munere functus est, ur,” quá. olim Israëlitica gens fola. fuerat collustrata:lüce p éé fplendidiore etiam modo ad ‘omnes dispergere- tùr regiones: ipfe adeo Jux mundi, lux quae in mundo orta omues collustrat ^ homines ^ vocas tüs (x). Tllius igitur ofeligionis ab antiqéis vas tibus annuntiatae, ‘cui ‘tandem univerfüm* genus humanum addicerétur; auctor éxttitit TefusChriss tús. ^ Hic decrfinum ; quam trádebat, ád ómnes propsgahdam geñtės dust (a), et fibi a^ patre foo eam in omnes homines potestatem datam testátüs est (3); füisqüe Apoftolis” mandatum joiunxit, üt ubivis praedicarent euangelium (4 promifitque, eos "ad extremos orbis térfäräm fis - nes ipfum praedicütürós: esfe (5) ; quibus etiam convenerunt, — — Wero "eins ls. Ioh. I. x idi Si wd ^ ut: 19. alibi C2) Marc: XII: Ti m cns | : (3) Ioh. XVII: 2.. | " *(4) Marc XVI: 15. Matth. XXVIII: 19. (5) Act. I: 8. Conf, D. F. Vo|kmar UH hard, Proeve over et plan’ 4 het welk de ficher” des Chriiténdóms tot hei a Wêreld d ontwierp, Am. 1806. pe 39» 49e Ey. C a D Apoftoli (i) ‘Haico autem. propofito peragens do „7 quod^" uberius : expofüit- er demon(trayir Reiünhárdpus(2), quantopere apta» fir doer täna Christiana y: ipfius indoles luculenter. pror bat, Qoae enim mordlisvest religionis doctrin atque dèo“ naturae hutuanae :univerfe. .cón venis eds; quamdiu: #oralitatis capaces maneant hot mines; quae per/picuitate iva eminet ,:nc.ab om? nibus, ratione praeditis," teneri-posit, tam quod ad argumentum , “quam quodrad formam 5 quae denique est rveumarixy internamgue: fpectat hos minis naturamp, merito dicenda. est :ommibüs hoe minibus'omnibusque xemporibus: convenire (33; Accedir , iquod:hihilofanciac felicitati liominum: . ubicunque degant, adverfans, sihil praecipiat dut: vetet ;cumr:offciis civilibus: :certans;:: fub diverfis hinc: imperii: formis; apta femper ,: caius praeceptis: obediatur nec“ tantum. apta verum et necesaria |: focieratis : faluti porcum «optimos Christianos! optimos | reipublicae: cives. haben dos vcenfeamus ‚> et: temerarias, iudicemuso eoruni exlumnias ;:qui amicitiam; patriae \libeftatisque amorem, er: fortitudinem: haud: as praecipi leg ; | com- í ev? Cr) r "Con XV a4 , e$; Eph: ts 9; 10. Phil. JT 6—11. Y Tim. IE sa : 19 f ne) Libro: lavd. eres l Ca (3) Conf. Reinhard, 1. l.p. 315—342:57 ^ “tl ( ago ) commendari in nostr doctrind cenfent (1), Cernirur denique: univerfum eius confilium in éo, ut omnes quicunque bomines quam maxime fecum invicem iungantur, unamque quafi: fami- liam. conflituant, hinc Deus omnium defcri- bitur Pater, omnium Dominus lefus. Christus s hinc. animus religionis causfà iuíenfus veta- tur, commendatur amor erga omnes, huiusque amoris veluti exemplum in: Deo confpiciendum praebetur, qui omnes eodem amore complexus. est homines. cuiuscunque : gentis. «et conditio- nis: hinc fingularis. erga unum „quemdam. po»; pulum amoris: ne fpecies quidem. remanet, qui tamen a Mofaicá conftitutione amoveri. prorfus non potuit (2). Praeterea caerimoniae ritusque externi , qui jpez alia magnam’ fpectabant Israëlitarum a ces teris gentibus feiunctionem, cesferunc baptismi et facrae coenae celebrationi , quà certiores fi» mus, nos omnes unius familiae esfe fratres , uni: Domino addictos, unumque .efficientes core pus- Est fane collatio horum rituum, quae religionis Christianae drivers tatem probet egree: gie. (1) Refutavit has fententias I. W, Statius Mul i er, Lib. laud, (2) Vid. denten e; Gee ois Menschh, IX, P 239. Ç zer b gie. Qéod-ehim infticutum erat Pafchatis fess tum, in memoriam liberati populi, eo minus . idoneum fait, ut ab omnibus celebraretur genti- bus, quo magis unius cuiusdam populi indicaret ftudium 5 circumcifio autem , doloris et crucia- tus plena,: non omnibus regionibus aeque ac- commodata et utilis est dicenda, atque a mari- bus tantum füscipi potest (1). -Salutari igie tur Dei confilio, omnes homines fpectanti, mul- to magis refpondent, quas inftituit. Dominus noster, caerimoniae.' Hae enim, cum fidei mo- rumque doctriná quam maxime coniunctae (2), nobili fu- fimplicitate et fignificarione infignes y omni tempore, quácunque. in regione, facile posfunt administrari. |. inuus quod in facrae coenae celebratione adhibetur, ubique acquiri potest, quod íi vel alicubi : defideretur „ nihil. tomen obítat, quominus haec coena appare- tur (3): neque. edam. facile. deërit panis. et aqua. Abest denique in baptismo vehemens iste dolor, quem circumcifi fubeunt, omnes- | que, - (1) Conf. W. A. van Hengel, Betoog dat: de Doop en het Avondmaal, naar het oogmerk van Jezus inflelling door alle rijden dezer wereld moeten voortdu- ren. In Opp. Soc. Hag. 1806. p. 158. -(2) van-Hengel; l. L'p. 148. (3) Conf. I. W. Statius Muller, l. l. p.71. LA € mv 5 que, nullo Teris habito Meet hoc ritt initiantur et Deo dicantur (1r). opt" V nnm “Quae huc usque de Christianit iilrhite in- doleer de eius ritibus protulimus ; fatis mihi prod - bare videntur, illam esfe eiusmodi,» uc'omnes eam amplecti posfint homines, et ut.ad omnes pertineat; cui conditioni accommodatum etiam fuit laudatum Christi exemplum. «Hoc enim adeo … est univerfale, ut nulla cogitari posfit 5 vitse conditio, quá illud:ad imiratdam nobis 3° proponere non'"posfimus" (2). ^" 01 e Restat- vero, ut paucis folvamus, quae mos véütür, dubitationes contra banc nostram de res lipionis-Chrisdanae praeftantiâ fententiam. Dis fentientes enim hac in causfâ non defunt, quos yam nonnulli (3), ne aptam quidem cenfent ins - ftitationem “Christi univerfo: generi humano y faltem religioni naturali inferiorem; quae tamen VPN E pren and d vero f t aliena, ‘er fupra í l l 1 j Ja i oris = (Q2 Conf, porro de dv argumento Freins ni, Commentatio de religione Christianá omni clima- ti. accommodatà , im eins! — dune et Hift, Argui. Cob. 3779. i sw sk ^e «esi -«(a) Conf. Muneinghes Theol, : I jid. s 233. iu qq (3) Inter eos recenfendus est auctor rig. Gugl- ferb. » Lid S, MM Le (C 155; y diérá ‘ostendunt ‘et "überius iprébarunit alit Cr . Montésquivii autet "Oobfervadionem (2) qå’ Muhaimedanae religionis ^ cofidito * prae Christiana” atipliór', cribüéenda cenferur - legibus de: Polygamià., quad a Christ venta in Mus hammedicà” permittitur, nihil ihn ^nostranr fen- tenrian efficere; fatis probasfe indico R ofeüs mullerum (3). Alii vero, cum maximam étiammunc ^orbis^terrarüm parte Duangelit Ju + cem -defiderare obfervent;" ec*iróc fecula post Conférvaroris vitari praecériisfe reputeit," quis bus facile quaqüdvesfum extendi "poraisfe religio: fem -Chiristiátiará ^opinantur, magnum hinc pro füá de hac religione, non? étinibue apta, fena tendá) invenisfe fibi videntur praefidium. Hos -autem in eo errare naturalis religionis confidera- tio docet, quippe quae aequo iure dicenda foret omnibus mortalibus haud dpa “cum dondùm quaquaverfam í fic ‘divulgará q654 Jafaper vero, I iX e SI GON ST GIUM 35 ge: hus ios: "Práeter FEromminnum,. l. cn | Con, Tre el o Heine Fe. ih ün ffi. und empfinden) f£ 156 [^ MP (22 PEfbrie. des. rom = XVI. e et XXI. EC) In libro Trapswijze voortgang h. L p- 267—269, | 4. Conf. QR. Fei X11) 94 Diatribe : over de Ver- breiding der EÉyangelieleer over, den, aardbodens x Amft, Fn P. 14e dn T ur IA BRASS PE LE C 124 Y baud alio nifi lento modo divinum confilium ate tingi potuisfe dicendum est, quod etiam. praes videns . Dominus noster faepisfime annuntia- vit (1), certamque nobis post antiquorum vas tum praedictiones (2) fpem dedit, fore ut tans dem aliquando per omnes terrae partes, omnes ad. homines, propagerar: religio (3) ab ini inftituta. 4 Quae cum ita fi int, haud contemnendus | est ufus V. Foederis librorum, quibus antiqua Dei inftitutio genti tantum Israéliticae apta contines tur, ad aestimandam doctrinam Christianam; quae omnium est populorum et a cuius beneficiis pulla gens excluditur. hg | 1055 Chris , X. , ‚A , 4 i ow ` (4) LATA Marc. IV: Ribes lin ; i (2) E multis , quae hic afferri posfent , locis lan- dare fufficiat lef. 11: 14. Xl: 6—10. XLV: 22—24. coll. Ioh. V: 23. et Phil. Ii: 10, 11. Zach. XIV: 1 fqq. Pf, XXII: 28 fqq. Conf, Feith, 1.1. p. $0—28. Addatur Statius Muller, k T P. 455—515. qui et alia laudat loca, eo tamen confilio, ut Euangelii annuntiationem gentibus tradendam probet a vatibus fuisfe praedictam, haud vero ad omnes omuino homi- nes tandem extendendam, (3) Conf. Matth, XIII: 31, 32, 33 et Feith, 1. l. p. 197 et 198. not. 100. X 188.) Christianae doctrinae perpituitas. Rodas "^ Univerfirati Vero; quam fupra fpectavimus ; adiungenda est perennitas, quae facit, ut haec - doctrina nunquam permutetur cum aliâ falutis *iá, nec ita loco füo moveatur, quemadmodum antiqua illa Veteris Foederis, verum maneat fe- licitatis norma ad ültima usque tempora. "Quam cognoscendam praebet V. F. conftitu- tionem Mofaicam, ea ex Dei confilio ad minus confirmatum hominum ingenium comparata cum esfec, non potuit non aliquando disfolvi at- que illi cedere inftitutioni,-cuius praeparatio erat dicenda. Vatum hinc oracula eam tandem esfe de ftraendam et meliori religionis formae cesfüram . esfe annuntiaverant ( 1): atquein eo praeftantiam novae huius formae laudantes habemus N. F. Scriptores (a). Christianam autem doctrinam eandem femper manere usque ad orbis. huius fi- ` nem, faepe testati funt Christus et Apoftoli ,: neminique licere hanc mutare aut perfectiorem reddere docuerunt (3). Quamobrem non audi- endi (1) lerem. lil: 16. Dan. IX: 24—27. Conf. G. Lefz, Bewijs der waarheid van den Christ, Cods?, 1771. p. 569. ' (2) 2 Cor. IIT: 711, Hebr. VIT: 15-225. (3) Matth, XIII: 29—43. XXVIII: 18—20. 1 Cor, e Xie € 126) endi funt «qui. Lesfingium. et: Tellerum fecuti Christianam doctrinam magis magisque perüciendam. es{en opinentur,. et accommodan- dam, ad, huius; aevi conditionem et ad progres» Primum enim. demonftrandum, foret, quonam. facrarum literarum. fundamento; beatior exfpecta- tio nitatur,- deipnde.probandum ; cum. haud fine gravi confilio Deus novam formam inducere cen» fendus fic, felicitatem: generis humani non. poss fe amplius, his, inftitucis contineri , fed maiorem vel ; notitiarum amplitudinem. vel. disciplinae lis beralicatem „quam. „praeftat. religio. Christiana requirere, … Falfa.iníuper et temeraria/ est non- nullorum. fententia „ quae doctrinam Christianant omni utilitate facit carentem , fimulatque ad adal- tam venerit aetatem genus humanum „ atque adeo: eo.tsnum confilio traditam, ut. ratio. homie num emendaretr et magis magisque ad perfectio = nis culmen .eveheretur. . Continet. multo. magis: omnia hominibus feitu necesfaria ad vitam. bee ne beateque agendam, quantum per.conditionem; hanc terrestrem liceat, eosdemque ad meliorem. vitam praeparandos, ut adeo nec novâ nobis : p D. Xl: 26. XV: 94-28. 2 Cor. III; 11. Gal. I; 9, 9. 1 Tim. Vl: 3—5. Hebr, Xlll: $. ` € nz ) noise bé incertis: hominum. "fübfidiis opus fit (1). x . Abrogatá igitur conflitutiorie Mofaicá, prace ftantiorem. mefito: dicimus illam, quae, amni- bus temporibus -accommodata , . perennis. fimul est habenda» ` Eadem aurem laus ritibus est dan. da, quos ad fidem confirmandam et fancrirae tem promovendam inftituit Confervator : noster, Quae enim antiquitus infticuca fuere, circumci- fio et Pafchatis festum , obfoleta erant ducenda ; fimulatque alia. inducta. fuerat religionis „fors ma, cui hequaquam conveniebant, quapropter Apoftoli omnem iis denegarune utilitatem. (2). .- Sacra aütem lavatio et..coena femper admis nisträbuntur, et cum. Clirisrianá religione con- iunctisfima manebunt; neqne unquam genus hus manum ad eum cultus gtadum perveniet, ut . eiusmodi fymbolis carere posfinc Ecclefiae Christianae focii (3). tres 1 lip 23 Mos — (1) Conf. Cl. I. van Voorst, dn Anra ever cenige Grondffellingen enz. in Opp. Soc. Hag. ieri. p. 40—52, et Ceufor, in Opere méñftruo Bijdragen for de Beoeftning en Cefthiedenis der God. gel. Wiienfehappon ,/ 1818. VL. D. 1° Stuk p. 28. © (2) Act. XV. XXE 21. Gal, V: 2—4. ; . (3) Hoc probavit Cl. van Hengel, in. laud, Diatribe Soc. Hag. pag. 109111. | C n8 ) n Modus; quo doctrina Christiana est patefacta. "AIG facet Veteris Foederis Codex per tot faécula. confervatus, in ufum Christianorum adhiberi posfer, haud cognitae nobis esfent variae rationes, quas in voluntate fuĝ pate- faciendá fequi fólet divina benignitas, Cum ves ro nostris in manibus etiam nunc verfetur hic Codex, contemplari licec módum , quo antiqui- tus data fuit inftitutio divina: hunc igitur con- ferimus cum fimili, quá doctrina Christiana pa- tefacta est, ratione, ut hinc cernamus, qualis fit librorum laudatorum ufus in eå aestimandá. "Quae antiquae patefactioni accesferunt figna, five coelitus misfa, five a Mofe vatibusque edi- ta, fatis füperque divinam eius originem et auctoriratem probarunt (1): horum tamen com- paratione inflitutà cum iis ‚quae religioni Chris- tianae funt propria, apparet manifesto, quanta praeftantia fit doctrinae, cuius auctorem agnos- cimus Dominum nostrum. | F'atemur, illustria fuisfe divinaeque maiestatis plena, quaecumque variis temporibus ac. prae- cipue in legis promulgatione edita fuerunt figna | A CMO- ~ (1) Vid. quae fupra disputavimus, Part, I. Sect, 2. $ 5. C 9» ) modo thagnificentisfimo ét ad gravisfimd Dei confilia accommiodato (1). Eo enim tempore; quo Deus Israëlicarum tütelam ac regimen fos ‘Jénniter quafi fuscepit -(2); nihil validius et efficacius animos movere y terrorém iis incutere” omninoque perfuädere potuit dé divin inftitus tionis Mofaicae auctoritate, quam ‘tnagnifica ile lå apparitio divina in monte Sinaitico, 'äd cuius radices omnes convenerarit Isra&litae; Fatemur j“ Israëlitas, ad Deos peregrinos colendos valde propenfos. et rebus fén(üum - "ope: pefcipiendis maxime movéndos, ‘optime luculéntis et gras visfimis his fignis ad legum -obedientiam ob: ftringendos fuisfe. Fatemur denique, quotqüoc Mofes ; uti déindé ceteri legati; divina edide=" runt legationis fuge testimonia, illustria faepe et ad perfüadendum validisfima füisfe; filios minus vero praeftantiora iudicamus omnia, quis bus auctoritacem Christi tanquam doctoris: divis: ni probatam habemus. _ iot . Primum enim, qui fe Tegatum divindri dixi ( 3) j- Deo dictis” factisque, Pem (4), cui uni xi n T " aus DEUM XIX. XX. (2) Exod XIX: 5, 6, Deut, V: ns 35 374-390 (3) foh. VIE 28. de AN SUE ct) (4) Ibid, vut: 29. pets R ANDIRE). v$ " j è $ 4 é ow ai ad G 189 D anscultandum. esfet et. obtemperandum, C 1)»: aC. cpius-arctis(üma esfet cum Patre coelesti cons . jupetip; ds divinae. eani er. approbatio= vidis testimonium (2), . dia “st conf lio. ane. geli. divinitus funt, misi, five ad ipfum. Confer- ! vatorem, five ad. alios. illustrandi eius -causfá y. quales fuere nuntii ortus. eius, item reditus, in vitam et adícenfus in. coelum. Haec. ome, nia eiusmodi fuere, „ut in. uno sodemque legato. divino:.füb ..V. .Foedere: nunquam. locum Obrti- nugrints quid 2. quod. pleraque. inaudita. huc us. que. esfent. 'Sigenda. «53105. 2 „At vero miraculorum s: quae Dominus. noster. edidit, indolem attendamus. | Haec. non tartum, multipliei-fuere varietate, fed etiam. ad depin- gendum munus fuum falutare valde apta, et ef- fecru femper fere. benefico., atque adeo üntepo- nenda permultis eorum, quae in Mu F. comme. moran:ur, | ‚ Mofem caeterosque. vates fi fpecies, continue. vidgbigo. plerumque. iis, antequam confuerà rae tione legationem fuam divinam probare pos- fent, Dei mandatum fuisfe oasa: (32- | . Chris- (1): Matth, XXE: Losst : (2) Matth. II: 16, 17. XVII: x Iob, xit 98. (3) Conferri merentur quae de hoc argumento dis- feruit Cl. I, H. van | derPalm, in Oratione Ec- clef, Christus. contra; cuius vis mirifica circa omnes res, ne mari. quidem, venris,. daemonibys exe ceptis, verfabacur , nuru fao, nulláque . faepe emisfâ voce: upenda edidit ; immo divinae, qu pollebat, : faculgatis. documenta, iis etiam. in. lo- cis, a quibus erat femotus ». ostendit (1), et fi: milem discipulis fuis concesst. potestatem (2); qui-e magistri auctoritate feliciter ufi funt , tes- tante . historiá .(acrá (a). A D Lei - Accedit, quod. Domiuus noster , qui | fe docs peara divinitàs misfum Deique. filium dixerat, buiusque. rei..causfà ad, crucem damnatus, „Deo fe commendans, morte placida fuum obf ignave- rac testimonium, tertio a morte die in vitam res poc uti hein faepe ARUBA AT terrà | tre- St. 521226 $, men- clef; ad Lue. viti 1—16. Eer feg zestal Diriteda page bof, rd9cioui olugoc T Ta Er RI» C1) Matth, VIE Lt a Tv: 49 Qm i ; : 142) Math. X K; 8, Coll. ETA X: 17» Conf, ‚Do es dgys tu Li Proleg. rin $14 ; e AE) Videatur, qui. uberius de miraculorum a Chris: i to editorum praeftantià egit van Limborch, le l pag. 81. 315—322. 2354. Ne aucem” ulterins , E diatribes mosttae” finant fines’, "pergamus d fatis -erë hiclannotasfe , miraculorum Christi praeftantiam , prae quibuscunque ab Elia et Elifa editis, nuperrime de- feripfisfe. Venerandum Muntendam, in commema- tione praemio ornatâ a Societ, Hag, Le C 132 y mente legatisqué coelestibus misfis, qui ei mis nistrarent. Hinc fidem fibi er auctoritatem cone ciliavit, ita ut rata fint ac firma quaecunque dixit; "praefi ignificavit et promifit, quo argumen- to faepe deinceps ufi fuerunt Apoftoli in pro: pagandá doctrind Christian (4). Denique; Christus, quadragefimo a reditu in vitam die; in coelum migravit, relictumque antea locum honorificum et beatam conditionem recupera- vit, unde, decimo post discesfum' die, Spiri- tum Sanctum antea promisfum effudit, donisqué iirificis eos inftruxic, quibus docendi provinci- am demandaverat; quo facto nova religionis fornia folenni riti promulgata - et in veteris: lo cum fubfticura fuir (2). a la dei Licet igitur ab initiis nostrae religionis abfue- rit mibi pompa, quà Sinaiticae legislationis auctoritas commendabatur populo rudiori; haud tamen modus; quo inftituca est, inferior habea. tur: longe enim diverfa ratio novae religionis diverfam eius commendandae methodum , ‚pere fuafi ionis vim potius, quam minarum terrores re- quirebat; neque praeparatis ludaeorum animis ad divinam Christianae disciplinae originem in- | tel « Hs I Cor. XV: 14, 14—19. Ron. I 3, 4e (2) Act. IL C 133 ) telligendain admodum opus. erat. folemniori fig» nificatione (1). | Verum; facrorum V. Fi Librorum auxilio, - opportunitas quoque datur. egregia, -diverfas comparandi conditiones, in quibus tum Mofes; tum Christus et Apoftoli verfati fuere. | Quae. fi conferantur, novum datur pro aestimandá doc- trinâ Christianâ argumentum ; .hinc enim certum fit, Christo eiusque legatis: plures maioresque quam. antiquae veconomiae conditori fuisfe diffi- cultates, quae fuperandae esfent in perfuadendo hominibus de legatione foá divinâ. | Nimiram referunt libri Y, Foederis, Mofem in Pharaonis Aegyptiorum regis aulà educatum fuisfe, unde merito coniicimus variis eum inftructum fuisfe, doctrinis; magnum deinceps apud populares fuos attigisfe honoris gradum, fummäque valuisfe auctoritate, et univerfam „cui praeesfer gen- tem, ob falutem- iis recuperatam fibi: quam. maxime devinxisfe. Longe vero aliud. praebet fpectaculum Christi eiusque discipulorum vita:: in inferiore plerumque conditione degentes, nec no* (1) Vid. I. A, Noesfelt Prolufió, quà demone flratur, Deum auctoritarem divinam religionis Chr. con- firmasfe (ignis maioribus legislatione Sinaiticà, Hal. 1773. et auctores laudati ayBeckio, in Comm. laud, p. 72. n. t. C tb.) nobilitate neque etiam doctrinae. copià fe valde commendare potuerunt, et ob doctrinam, qvam tradebant ludaeorum exfpectationi oppolitam, plebis aeque atque optimatum invidiam fibi con traxerunt, ita ut capite damnati crudelisfi« Mai mortem | fübirent. Haec , et alia his: fi: milia, vel acu tetigisfe fuüfficiat ad probandum ; maiorem perfuadendi vim iure tribui rationibus; quibus divina doctrinae Christianae probetur auctoritas, quam iis, quae in antiquâ inftitutios he érant confpicuae ," multoque facilius in dubi« ` üm vocari posfé argumenta, quibrs divina inftis tutionis Mofaicae origo" probetuf, quam quae pro nostrae dt vante auctoritate afferuntur fume. mo iure. : Forfitan e lefu fata, cum fua, tum fuo- rum, tum doetrinàe fuae, tum denique reipu- blicae Iudaieae, clare et determinate praedicen- te fimili: ratione probare posfemus , magnum esfe ufum librorum V. Foederis in aestimando, quo Christiana doctrina patefacta est, modo (1); potius tamen hie fübfistendum putavi et trans» grediendum ad gravisfimum, quod tertio loco tractandum est argumentum, quo eximius, quem praebent laudati libri in tuendá dociriná Christian, apparebit ufus. | (1) Conf, Limborclt, ibid, pag; 88—90. ` SEC- «C "855 22 Ux E E Cr : 0 ce E RT I A. "Usus LIBRORUM VETERIS ist nip | IN DOCTRINA CHRISTIANA TU- ' e i 4.5 i ENDA 1ü a DE TS Le à 4 S, CL BAAT HG EETA IOW Sola hosp: same ad ovde quod inter Novum et Vetus Hoes; dus intercedit , ope horum Libr orui raptae: eltivr 5245 i r Å rguméniorum ; ait doctrinae Chisiintd verias et origo divina probantur, baud mini- mum profecto est illud, quod ducitur e vincu- lo, priores inter patefactionés, et postremam omnium Christianam anfmadvertendo. “Quod üt . cognoscatur, facra V..T. requiri monimenta, omni caret dubio. Primum igitar videamus uni- verfe, quaenam fit huius vittéuli ratio, deid ve- ro imprimis. attendamüs typos et vaticinationes V. T., quibus illud egregie appereats. 0. Licet religio Christiana quoad formam multis nominibus veteri istá ante, Christum fuerit prae- ftan- (C 2486 5) flantior, quemadmodum praecedente fectione -probäsfe nobis videmur, una tamen et eadem, fi res fumma confideretur, doctrina de falute generis "humani ante. et post Christum fuir. Ecte- nim primum et praecipuum in V, F. libris caput verfatur in eo, ut doceatur unum esfe Deum, omnium rerum creatorem et gubernatorem. Uni« verfum hominum genus peccato infectum de- fcribunt (1): peccata autem indignationis divis pae et cuiuscunque miferiae fontes esfe et cause fas affirmant: quod testabantur diluvium , So- domae vicinarumque civitatum interitus, et Is- raélitarum clades variae (2): Deum vero docent non delectari poená peccantium, fed eorum crimina condonare velle (3), et, quamvis fum- mam hoc modo et immeritam hominibus exhi- beat benevolentiam (4), fanctisfimum fimul et iustisfimum esfe; atque adeo hominem, ut ve» niae peccatorum favorisque divini particeps fiat, oportere, ut non modo benignitati divinae eam acceptam referat (5), verum etiam Dei manda tis fancte obfervandis operam det perpetuo (6). | NT an , tic: wA (1). Gen, VIII: or, (2) PL XXXIL LI. caet, (3) Pf. LXXXVI: 5. CILE: 3. Ief, Lv: 7 fad. . (4) Pf. CHI: to. 12. caet, ; (£) Pf. LXXXVI: 5. caet. 6) Tef. LV: 7. Ezech. XVIII: 32. C:397:9 Atque haec fünt femina quafi doctrinae de fa lute generis humani per lefum Christum repa- randá: had: mirum. igitur, omnia etiam, quae Deus inftituit antiquitus „ut confilium fuum in reftituendo genere humano- attingeret, mirifice cohaefisfe - cum. is, quae fpecranda. praebuerunt Christi àdvéntus ,. fata et res gesrae. Hinc, quod - non tantum zer. doctrinae capita, verum evin der univerfam veteris et novae conflitutionis for- mam infigne animadvertamus. vinculum. 1 - oPatefactionis -nimirum ' historia certiores nos reddit, Deum femper voluisfe „homines, educare et’ inftituere ; legatis, divinitus. misfis. . Horun. eximius erat certe Christus; quem ut indicaret Iohannes Bapiista munere fuo functus erac. Huic. autem praeiverant vates divi variis aetatibus fub V. F. viventes, quorum primus dicendus est Mofes, fubfequentibus viam flernens; er quaes: cunque hic docuit atque egit , patefactionibus nis tebantur ,. quas, acceperant, Patriarchae... Quae omnia nobis perfuadent quam maxime de admi- rabili nexu, quo fibi invicem conveniant inftitu- tiones, quas memorant, V. F. libri et omnium postrema Christiana G). . Diligens porro wabe gentis Israêliticae , a na) vid. CI. Muntinghe, Gefch. den Mensch, X. pag. 66. 67. not. 112e C 188 ) a’ Deo péculiariter ductae et inftitutaes contém- platio &iusdem nexus prüebet tescimonia evidens ta. Qüos enim variis temporibus exftitisfe tras dunt Libri Sacri magnos et eximios gentis des - fenfores er liberatores , egregios doctores et va« tes, facerdores denique et reges praeclaros. ac fortes, hi femper multa relinquütit defideranda „ et exfpectandum praebent Conférvarorem adhuc: maiorem, in quo omnes, quibus finguli gavifi fuerunt, virtutes coniunctae cernantur, ita ut: ille demum idoneus fiat Israëlitis ad diu pro- misfam falutem ducendis. ^ Mira binc quaedaur apparet convenientia argumenti librorum V. T. cum docuiná Christianâ, quam überius indica- tam videas à Hésfio (1). Praeeunte hoc vi- ro doctisfimo, divinas pâtefactiones tam arcto connecti vinculo' perhibemus, «ut V. F. argus mentum non mifi ülterióris “inftiturionis- duce y. quam Christo debemus, rite intelligi posfit (292 "At vero, quale ex his onmibus ducendum Est argümentum pro' doctrinà Cliristianá tuen- dà? Singulare quoddam, "verum et gravisfimum j éüjus virtutein iam "dicenda probabant. Nimi- rum s en a i ya disputaviriüs pre, perfua- | Hm fum Ke ) Conf. Hefs, Leer, Daden en A ica »an onzen Heer, M. p. 249—232. Sada (2) L L IT. P. 299 , E 289. QE i zekr eht À G4 X Casp.) füm nobis est de inftitutionis antiquae in V» Th traditae origine diviná: Christianam vero. pro» bavimus abtiquae illius confummationem . esfe, atque adeo «ampliorem: et formå perfectiorem. Si igitur illa. antiquitus iam, Deo- gavifa fueric auctore, haec autem mirifice cum eo confpiret; Omni caret dubio, divinam auctoritatem eo. mas gis Christianae doctrinae esfe. tribuendam ,, quo priori in(titutione pakor et confummatior. fit dicenda. | 2$ IL. 7 le y. 7 im tuendá doctrin Christiand. : | adhibendi. Verum enimvero, cum praecipüum doctrinae Christianae confilium in eo cernatuf ; ut genus humanum falutem recuperet, fide datå lefu Chris- t0, Confervatori nostro; age videamus, quid laudatum IN. et V. Foederis vinculum. praeftec in eo five tectius et obfcurius, five evidentius preefignificando, et quid propterea polleant lis bri V. F. ad tuendam doctrinam Christianam. Atque hic primum damus locum #ypis V. F., quos cum conflituat fimilitudo quaedam duarum rerum perfonarumve; quarum . altera alterius imaginem continere videatur, eos in.multis fuis- fe five hominibus, five ritibus in conttitutione: Mo- ( so ) Mofaicâ praeferiptis, cenfemus omnino. Mal. torüm enim hominum mulrarumque rerum in V. E. fit commemoratio, quorum fimilitudinem a lefu et Apoftolis in rebus N. Foederis. indica- tam habemus. Nec mirum: fapientisfima enim baéc erat divina agendi ratio, quá Deus ad Is- ra&litarum, qui rebus externis vehementius et propemodum unice movebantur, fe accommo- darét ingenium , atque adeo res a fenfibus nimis remotas imagine quádam aliarum rerum in fenfus. incurrentium iis proponeret. | | Cum igitur promisfus esfet Israêlitis vates Mo- fi fimilis (1), facerdos fecundum ordinem Mel. chifedeci (2), rex denique e familiâ Davidis, res [sraélitarum collapfas reftituturus (3), nee mo non paullo prudentior in vatibus, facerdo- tibus et regibus Israéliticis videre potest imagi- nem “promisfi illius Confervatoris. b Quod autem in zypis his, qui perfonales die cuntur, adumbratum videmus, magis etiam in realibus elucet, cuius habemus .luculentisfimum testem Paullum. (4), docentem legibus, caeri- 5 | eu (1) Deut. XVIIE 28, (STE CELA (3) 2 Sam. VII: 19. d e Ep! ad Men IX coll. Vir 5 raa. EX: pe b on CL ny * sry C3 D) moniis et facrificiis, a Mofeinftitutis, fpem fuisfe factam legum ét rerum facrarum melios rüm, imprimis facrificii illius, quo Iefus Chrise tus hominum peccata fémel. ésfet expiaturuss Huc peculiariter pertinent ritas lustrales, ::quo- rum hdec omnino erat indoles: fymbolica, -ut peccati foeditatem , quae tollenda esfet , ocülis quafi fubiicerent ; atque univérfe piaculariuur fas crificioram , ut et plerorumque, quae a fummo Pontifice peragenda erant folenni expiationis die y ea erat ratio, ut in iis, quotquot paullo 'intelli- genciorés esfenc- ex Israëlitis, facile aniniadver* terent, homini fonti et opus esfe morum emen« "datione ét peceatoruih venià, licet non nifi.um« brain confpicerent harum ipfürum rerum, quae demum per "Christum doctorém hominumque fervatorem in plenam lucem evocatae (1) fue-. runt. Mirum igitur fôn videatur, typicam hanc V. F.'rationem propofitam a nobis 'esfe; üt probarethus , multum conducere huius Foes deris libros. ad tuendam doctrinam | Christia» nam. In istá enim Veteris et Novae, ceteroquin fu& forma. fibi. disfimillimae, religionis fi- militudine..eundem , Deum. agnoscimus, utri usque auctorem, qui hominis per, peccatum i e mi (^ Vid, CI. | Mogtinghe, Coi. der Menschh, IV. pag. 299 — 304. | ) (C 142 ) miferi CNES et inflaurationem nonnul- lis ritibus, in? peculiarem. Israëlicarum - ufum praefcriptis , adumbraverit,, ec per. lefom Chris- tum revera ad effectum ,perduxerit.. den -vSunt, nihilominus multi theologiae. typicae .. ads - verfarii, qui ffacuanc omnem 7yporum vim et ine telligentiam ignorasfe prorfus eos, quibus pri- mum fcripti esfent (1), quá de re quominus mostram uberius, exponamus fententiam , verant | pes at quibus haec. disputatio, circumfcribenda 'iQuidquid.: vero. ( ed de causfi fit. flatuen- ied “haud tämen exin fequitur ,- omne illis de- negandum esfe pretium. „Audiosequidem, nobis -— 5; quod: fi. remorioribus eos esfe. delti- 5, natos: temporibus obiicias; cave, ne obliyis« p caris; in. tantá veriratum per lefum Christum 3; patefactarum.luce.nos non egere typorum um- j br4" (2): fed dubito vehementer „an evidens hoc fie argumentum ad.probandum , mihil esfe, quód commendare: posfit istos typos... Si enim fumas pct ie — WE ese: quibus. cultus mioto ,9£8V0/1.)5 say AAC RAS 7 er Les ^a via. Ierüfalem, LL lit. p. 434—436. et Hufnagel, Disf. de Pfalmis prophetias Mesfias nas continentibus in Comm. Théol..édità;a^ Vie lc lius fenio, Kuinoeiio et pod aed e HI. ps Hòa! (2) Sunt verbi Hue eetil; in Dist. Jand, i C 43) Leviticus ad Mesfiam; et -novam religionem ac- .commodatur, effici posfe, Deum hoc quoque covf(ilio. Israélitis .praefcripfisfe quosdam . Titus, ut Apoftoli, demonftrando Gwilitudinem, quae inter Mofaicam religionem atque Christianam intercederet... ludaeos. proclives redderent „ad cultum Dei novum, atque ab eorum moribus alienum, recipiendum ; uniyerfam , quod ex iis perendum..cenfemus argumentum, . valet. quam maxime, Nobis enim hinc eriam. fic perfuafam, dn apantiiumionig ep agna et novae auctore eedem. Cade « 311951 T : cii Bed -fuadet, et virium nostrarum, tenuitas ,. e rerum , quae etiamnunc pertraétaudae restant , grar vitas ; uc uberiorem. laudatae. 4ypologiae defenfio- nem: mittamus. ...Transeundum igirur est ad gra» visimum .de. waticinatipnibus . locum ,. quarum vim-in;tuendâ docrrini Christianá. indicare tenr tàbimus- SH; uo: facto, ipfarum auctorita. cem ,.non nifi; V‚ af, libris. „chii, se — probabimas $ IV... od Vid, Morus, in Praef, Vein Be. T He. bracos. praemis(a p..9 * (2) Conf, c ih: de Bijbel eis AE à P 23 feq. ^ f JUN "Ci € ia) ^ — pap Ure Hu Zn^Tt fü5vo dim TE "i WI'"br A erste d SPORTS CE IT SOUND Var. ifie I Vatican ) y. m api ad tuendam. doe» ^^ “trinam Christianam. «HofogA zu St 3 T 21 5 À TUS. tt BAIL "| TÀ* fti “Imprimis Jof vatum divorirm praediétiones i id V. F. libris Con fefvátae ; quáe ostendant, “qudi? tus fit horam üfüs in tuendà' 'doctrind Christianäs Primum igiu tuf “rationem 'cóntemplemur, quá Christus er "Apoftoli: pro caüsf4 fua defendenda vaticinatiónes | V? T. adhibuerinr;" dein praeci- puum earum argumentum breviter apponamus; ut hinc pretiufd Cognoscaniüs quo né ola fünt Tiabendae, ~ MEET UEM + NOS ""Multiplicem. esfe "utilitatem V2 T Cónfeivis tor eiusque legati fitis ' docüerunt;" quemadmo: düm vidinfüs”äntea” (er de "Práefertim vero ad Huius auclüritateni ^ provócârunt | quotiescütis que dicta Tia’ vel pfobare "Vel affirmare vel: leht, qui in ré fra’ verfari "folébant; üt praëcis puas V. F. vaticinationes in Christo eventü coms probatas demonfirarent. Atque eiusmodi conti. rrt bore "Jii nua fuit infitutio Domini nóstfi y dui cain al. ta a vatibus annunciata exitu etiamnum carerent, discipulis fuis ea in memoriam revocavit C2) ! iss A 10 Part. II. praemonenda, pag 53 fqq. (2) Luc. XVIII: 31. C 145 ) fisdemque deinceps, cum pleraque hac in vitâ e divino confilio iam egisfet er pasfus esfet, ex- pofuit ac illustravit. Prophetarum | fcripta, ut doceret, omnia, quae vidisfent fecundum | eo- rum praedictiones accidisfe (1). Qui dutem. ita ab optimo magistro inftituti fuerant, quid, mirum, fi eandem in docendo fecuri fint viam (2)? Hos ideo libros omnibus commen- " darunt Apoftoli, ut t fides in Christo eo, firmius ftabiliretur. .— | Quantum vero ex his vaticinationibus, e eventu comprobatis, peti posfit pracfidium pro doctri- nae. Christianae auctoritate et divinà origine, haud obfcure faepe docuerunt: quod imprimis . videndum est in Petri epiftolà priore. . Hic enim Apoftolus , cum per totam hanc, quam fcripfit, . epiftolam id vellet agere, ut Christianos ad fibi conftantem pietatis. Christianae profesfionem et exercitationem maximo ftudio hortaretur; huius adhortationis fuae ftatim- ab initio hoe funda- menti inftar pofuit: videlicet fummam esfe ec immortalem falutem, cuius fpe certá gaudeant, quibus patefacra fic doctrinae. Christianae veri- tas; fi modo: omnem, quam deceat, daturi es- fent. ^ (1) Luc, XXIV: 27, 44.4. (2) Conf. loca laudata a Beckio, in Comm, : laud. p. 75—78., M 1. K LA C n6 ) fent operam, ne a cognitae veritatis ratione ite, - rum deficerent, fed vel afllicti undique. conttan- tem fibi ad finem usque praeftarent fidem; per. fuafum habendo, fe ita veram aliquando falutem esfe reportaturos. Ne autem res Christiana vel | de ipf n novitate (quafi inaudita ferret) videretur fufpecta, illam falutaris doctrinae veritatem im» primis-commendat ex Prophetarum ftudio: per- gie enim € 1), cep He owrvelug HEelhrucan zak ÉEypsbvucay mpoDirar oh mep} rjg eig ms p piTOG zpoPyredoarres 'Epeuvövres, elg riva € cO» Hate phy ¿yaou TÒ év mÜüTolg mveÜua Kpioroù mpopaprue privo Tè tig XpicTV ma uva, Hal TRO usTà taŭra ddEne Olé dmezardddun, rs: cw guro, jutu à Ouuxdvouv work. È vv duyyydry oiv di Ty sÜmyyeLicméyw» pëe u mrevuart yip éro- caduti dm’ oùpuvoù, sig à. Emibugoüois yyer Tapanipai. ,, Quà de falute curiofius inquifi- verunt Prophetarum illi, qui de deftinato vo- bis a Deo beneficio vaticinati funt: fcrutati , imprimis, qualicunque demum tempore Spie ritus ille, qui de Christo per eos testabatur, indicaret futuras: esfe et calamitates Christo fubeundas et fecuturam eius fübinde gloriam 5 fed (1) 1 Ep.I: 10 —12. Conf, Kleuker, de Nexu, qualis confier inter unumque divinae conflitutionis foedus prophetico, Helmftadii 1792. #4 ( M) » fed patefactum illis, quod non fibi, fed nobis », ministrarent.ea,; quae eadem iam. annunciata » vobis funt per eos, qui Sancto coelitus. de. 5 misfo Spiritu. inftructi vos in doctriná faluta- » ri inftitherunt" (1)... | „Hie igitur- locüs ro Se Apoftolo nitidi: fuisfe de egregio. confenfu inter anti- quamet novam Dei infticutionem, eodem gau- dentes auctore , enndemque fpectantes finem, et de vaticinationibus, Prophetarum hunc confen- fum ;indiçantibus. op i . -Eodem autem confilio a Christo er eius lega- tislaudatas esfe divoram vatum. pracfignificauo- mes, haud. est quod dubitemus (2).. Quod enim multi hodie ftatuunt: (3), lefum et. Apo- ftolos in iis adducendis ad perverfas ludaeorum opiniones fe accommodasfe, longe abest ut. credamus. lefus nimirum eos, qui fibi erant | fa- (1) Verfionem fecutus fum, quam praebet Kle u- kerus; in laud. Diattibe , cuius titulus: de Nexu, qualis conflat inter. utrumque . divinae confliturionts foedus prophetico , plura profecto mihi -promittere vi- debatur, quam ipfum Lir huius libelli prae- fiitit. (2) Conf. Regenbogen, in Opp. Sac Mal. 1797. p. 66, 67. | (3) Conff. Scriptores laudati a Beckio, LE p 62, Ks C n8 ) familiares, quorum maxime intererat bene rem - fcire , nunquam alia docuit, immo inftantemor-. te, quo tempore faltem nulla. ipfi fuerit causfa. ad ludaeorum errores fe accommodandi , ad eass, dem provocavit varicinaciones; ac interpofito, per fummum Iudaeorum pontificem iureiurando asfeveravit, fe esfe Christum, quem exfpectas . ret gens ludaica (1). Quid? quod e mortuis refurgens discipulos fuos haud omnem Prophetis fidem tribuentes reprehenderit (2), quemadmo- ‚dum jpfi illi, meliora edocti, deinceps cons questi fant de Iudaeis vatum oraculis. fidem ne- “gantibus (3): et eam fequentes rationem non tantum coram ludaeis, verum et apud. alienige- nas, provocarunt ad has vaticinationes (4). Quae. di: ^ «cum (1) Matth, XXVI: 54. Luc, XVII: gr. loh. Xu 18, XV: 28, | (2) Luc. XXIV: 25—27. 44, 45. (3) Ac:. III: 18—21. X: 43. XIII: 33—40. XXVIII: 23—27. |. ^ (4) Act. X: 43. Roni. XVI: 26. Neque ideo au- diendus est Slhrerlokkius, gebruik en cogwit der oude Prophetiën, pag. 166. ftatuens, vaticinationes valere quidem in Iudaeis perfuadendis de veritate re- “ligionis Christianae, haud vero alienigenis ; atque eam ob causfam lioc argumentandi genere ufum fuisfe Paul- lum contra Iudaeos Antiochenos dispurgntem Act, XIII, non vero Athenis in Ateopago Act. XVII. C 149 ) cum ita fint, quamvis. et aliae moveri posfent rationes (1), fatis iam, patet, non in eo fe accommodasfe Christum. et ie ad Iudaeo- rum errores. jh Iccirco, nifi Contervator noster ajisa legad out fe ipfi, aut alios -decepisfe | dicendi fint, quod'quantum ab his abhorruerit demon(trario- ne meâ non eget; baud dubitamus, quin in. V. F. libris exftent vaticinationes. de, Mesíia et re- bus ad eum pertinentibus. Atque „hac de re cum, nobis perfuafam fit, ipfos evolvamus libros, ac. varia, inveniemus oracula divina de falute. Israélitarum aliarum que gentium a Deo procurandá, . de Vetere Foédere -abolendo ,....Novoque -fanciendo, de ' exfpectando : Mesfa hominum Confervatore, huius doctrinâ, perpesfonibus, morte, reditu in vitam ; et coelesti regno, de religionis Chris- tianae propagatione, ministris eius et adverfa- tijs; quae eventu ita fuerunt comprobata , ut eundem Deum benignisfimum, -miferis (uccurs rentem hominibus, per univerfam religionem patefacram agnoscamus. — Continuo enim post Adami et Evae apio "ad- (1) Conf. quae uberius de hoc argumento. funt collecta a I. Heringa vir, Cl., in Disp, Soc. Hag. 1789. p. 193—193. dk C 15e j adfuit Deus hominibus restans: ,, faluci PANIS >» fac divinitus - ita provifum esfe, ut mulier quae primo certamine cóntra fuum” adverfari- um tam infeliciter dimicaverit,: viribus. re» ,fümtis, pugnam reftituere posit, -eiusque progenies tandem fuperius discesfura , et Hos- tem fuum penitus fractura fit, cum fummo { m £, 3, ipfius opprobrio et terrore" (1). Hac autem promisfione paullo accüratiorem dedit idem Deus postea Abrahamo (2), Mää- co (3) et lacobo (4), e quà iam hoc conflitit, felicitatem ex Abrahami eiusque filiorum fami- lid ad univerfas terrae gentes aliquando mdi vandam fore. ! Mofes fenex genti fuae- valedicens shit Prophetam popularem fuum; ipfius Vd cui auscülramdum foret (5). Davidi porro, cum Deus pollicitus fuisfet reg. num perpetuum, filius annuntiatüs est regni hae- - RATE UN | BRON ceps -(1) Gen. III: 15... Conf. Storr, Disf. de Pro- teuangelio in Opusc. Acad. Vol. II. pag. 428 laud. a Cl Muntinghe,. Theol. Christ. Theor, IL. 5. $ 312,1 g (2) Gen. XI: 2, 3. XXIII: 18. coll. XVIIE 18. (3), Gen. XXVI: 4.5 à | 2i C4) Gen. XXVIIE - 14.: (5) Deut. XVIII: 15. «i D fes perpetuus, iustus, pius; idemque Dei SK ^us, a Deo unctus, ad Dei dextram fedens, cu» jus imperio: fubiiciendi, esfent cuncti . reges. ac . popali, qui fimul facurus esfec. facerdos perper tuus, prouti olim Melchifedecus: de hoc: rege | promis{ô, exponendi fant: -Pfalmi, qui dicunzur Mesliani, in quibus huius maiestas et praeclarae virtutes celebrantur (1). | Regno autem Davidico et Salomoneo in duas partes fcisfo , vates: identidem bunc regem pro- miferunt, verae: religionis flatorem , res gentis fuae collapfas reftituturum, Dei nomine erauc- toritate Israélitis et alienigenissfeliciter impera» turum , pacem , traüquillitatem;; omnemque pros: peritatem piis procuraturuin ; -deukque. d in perpe- tuum regnaturum. | ~- Uti autem in. Palmis, i ita etiam in Propheta: pu: libris áliquando praefignificäntur tristia pro- misli Servatoris fata et mors violenta. Denique, cum huius Mesfiae exfpectatione iuncta. fuit -fpes fingularis favoris divini, qno Israélitae erant gavifuri, novo foedere cum Deo juncti, criminum poená liberati, et Sancto Spi- ritu donati , eximilsque bonis , M animum pèr- | T ape e Conf. G. F. Hufnagel, „Commentatte Theok ab: I... C; Veichufen, $ bs Kuinoel et G. A. Ruperti editis, Vol. IH, p. 6o (qq. > ( i15» D tinentibus , beati: gravis vero poena metuenda fuit hanc falutem repudiantibus (1). «Haec igi- tur omnia, quae variis in locis annuntiata inves nimus, unicuique facile perfuadere „posfunt, Confervatorem nostrum , qui faepe ad oracula divina provocavit, eum esfe, qui in V. E. li- bris fuerit praefignificatus; omnesque de Mesfia vaticinationes in eo ita fuisfe comprobatas, ut in neminem quadrare posfint alium: quemadmo- "dum earum - collatione cum vit, rebus- ges= tis et fatis lefu Christi. apparet. $ Quominus vero eiusmodi collationem hic apa ponamus, cohibere videtur ipfam quaestioniss cui refpondendum est, confilium; Requiritur tantummodo defcriptio ufus Librorum V. F., atque adeo ab. hoc loco aliena: est ampla de hac causfà disquifitio. Sed, quemadmodum: probavi- mus, facrum V. T. Codicem magni esfe ufus - ad discernendum , quaenam loca in N. T. alles gata vaticinationes vere fic dictas complectan- tur (2), ita nunc indicare iuvat magnum praefi- | ; | di- (1) Conf. Hamelsveld, Bijb. verd. C. 6. Vol, I p. 244—398. Ioh. Stinftra, oude veorfpellin- gen aangaande den Mesfias en deszelfs openbaring opgehelderd en toegepast op den Heer Jesus en zijn Euans., 3 Vol. 8vo Harlingae 1779—1786. (2) Vid. Part, II, Sect. I. $ 2. p. 69—72. ub *. n, dium e V. T. petendum, ad tuendam earum auc- toritatem,' Hoc argumentum erit $'; quae. “hu- ius fectionis est postrema” ^$ IV. | . o a. x | M | | . | à Paticinattonum ad tuendam doctrinam Chris» 1 sanam adhibendarum auctoritas, ex ipfis -- SV et libri is iba Ate | i pta Ne T. vaticinationes carpas Ee: clefiae Christianae eventu: esfe probaras;; variis exemplis: demonfires:: neminem nifi Confervato: rem nostrum iis defignatumifuisfe , evidenter os- tendas ; frustra tamen. fusceperis laborem ,-ante= quam conftet de. oraculorum | auctoritate: divind. Tristis fcilicet experientia docuit, hanc a-mulcis in dubium vocari, immo haet gbi tis negari, . "Retulerunt Prophénáe: V. F., ur ftatuunt, non- nulli, » eodem modo fua oracula Dei: numifti » accepta, quo aliarum genium vates; atque s, uti omnia cogitata, fubito menti oblata, om- , nesque bonos animi motus: omnia prudentiae » confilia, er quidquid- ingeniofe . ac fapienter » snimo informabatur, divinitus fibi fuggeri, » prisci opinabantur; ita quoque illi futurorum » divinationem a Numine infpiratam, credide- >> runt: C 754 ) ,5: runt :: fuerunt vero Hebraei Prophetae fingu- » laris perfpicacitatis- viri, quorum praedictio- nes modo nihil erant, nifi iudicia, in fe val- » de probabilia de rebus, quae five inter Israé- , litas, feu inter horum hostes aliquando even: » turae esfent, modo generales quaedam futu- Jy rorum temporum partim”fortunatorum, par- m infelicium defcriptiones, quae, pro are » gumenti diverfirate, five fpem, feu terrorem iniiciebant animis; vifiones autem propheti- 5) cae mera fuere imagihatioris phantasmata (1); j,; atque adeo praedictionum , fi definitae fint, ,5 comprobationem. eventu -demonftratam in tem- 3, poribus duntaxat ipfi auctorum: aevo proximis , quaeri oportet, cum remotiora fuae mentis s vi pracvidere non potuerint, et quaecunque j, adeo ad tempora fpectent magis longinqua, sj nec vagis ac generalioribus rerum, defcriptioe „ bus comprehendantur, ea propter ipfam hane ss causfam fufpecrae font habendae , iisque. quo: Pram nomen praeferant, fuppofitae, |Oracula i, denique, quibus illustris aliquis vir; quem 4 Mesfiäm dicere folemus, olim in gente Is- ; raëliticâ exoriturus, et iuscisfime ac felicis- » fime ionge lateque reguaturüs , praefignifica- jj (Ur MEET OWA: TA Hermen, V, T., II. pe TITAN C 155 ) s, tur; füerunt pia nonnnllorum virorum pa- » triaé fuae amanrisfimarum vota, quibus et fi- ‚5 bi et aliis. meliores dies augurabantur, eo- », rumque felicitatem. ad aureorum: ac ‘fictitior zj rum feculorum imagines laerisfimas adumbra- » bant: harum autem. vaticibationum aliqua fo- 45’ lummodo - pars: eventu. comprobata: fuit. per zj lefum illum Nazarenum ,: qui; quo tempore 5» generalis apud ludaeos illorum. promisforam 5, tandem implendorum erat exfpectatio, féinet 5 ipfe" pro viro cuius- nascituri fpem. fecerant s, antiqui Prophetae, haberi voluit; quo. meli- pihs fe ad communes opiniones accommodaret , , et; quod haberet, propofitum edi Riche 4; exfequeretur”” (1). temin d 951 Atque hoc modo divinâ V. T. oraculis aucta. ritate negatá omnis fimul reiicitur Confervato- ‘tis nostri eiusque legatorum auctoritas, in do- _‘cendo et interpretando antiquas vaticinationes: "hac ratione miferrime homines. decepisfe dicen- dus est Optimus. noster. Confervator,. emneque (1) Hlustrationis causfà ad verbum fere hic Et. fum defcriptionem ; qiam dedit Cl. T. H. Pareau, ‘fin Disput. laud. pag. 140, 141. Nec diffiteor, mihi "quoque datam fuisfe opportunitatem , ea nonnunquam -eonfulendi , quae idem Vir Cl. in Scholis fuis de An. . tiq, Hebr. ; et de Interprete V, Fy tradere. folet, | / f ( 156 D perit, quod per tot fecula in vaticinat:onibus pofuerunt Christiani , fundamentum fuae fidei, In eiusmodi autem criminationibus cuique patet,- ex folis libris V. Foederis litem esfe dirimen- „dam: quod quam feliciter fieri posht, eti tia, ni fallor, probabunt. | 7 À Divorum enim Prophetarum donde vie tam, res gestas, et conditionem fi fpectes, eo- que confilio ipforum fcripta et historicorum non- nullorum V. T. libros legas, discrimen optime animadvertes, quod eos inter. et — alias Jum vates intercedit. Et primum: quidem, hoc: adhibitó fubfi ha PANIER folos :esfe Prophetas V. F., qui uno fere ex ore dictis fuis et fcriptis idololatriam et fuperítitionem. repellere ftuduerint, librosque, qui eorum complectuntur. oracula, folos esfe, qui ex antiquo illo: tempore unius Dei cultum -probarint ac defenderint. Quod fi teneamus ac praeterea credamus, Deum esfe, qui fui cogni- tionem per orbem terrarum propager, omni. iu- re perfaademur , eundem fuisfe Deum, qui hos - virós duxerit et docuerit (1 ). | Porro cum gentium vates, appareant vi fictitio- nig stere is. rum (Q1) Vid. G..F. Seiler, ^ Bijbelfche Uitlegkunde “wit het Hoogd. , inet aanmerkingen en bijvoegzelen van Je Heringa, Elia's Zoon, 1804 $ 190—192. Q 13» tüm Deorum fua oracula accepta tribuentes , fabu. las et commenta , nunquam eventu probata, tra- dentes , plerumque principum gratiam quaerentes , et fui commodi causfà plebem ludentes, denique idololatriae, voluptatis, multorumque vitiorum própagatores: longe aliud praebent fpectaculum, quaecumque de antiquis Prophetis traduntur. Hi- enim veram tradebant doctrinam de Deo eius- ‘que operibus, providentià, remuneratione ,. et poenis ab eo judice fupremo fpectandis: oracula. verd edebant, nullà habicâ ratione five principum, : feu magnatum, quibus. faepe poenas nobilisfimá : .audacidà divinitus annuntiabant, neque unquam crudelisfimorum tyrannorum . minas metuebant: . moralem vero regum non minus quam plebis conditionem curantes, religionem, virtutem ve- ramque felicitatem quaquaverfüm dispergere co- : nabantur (1). Quemadmodum autem in doctri- nâ tredendà, vitáque infticuendà ad optima morum : praecepta, legatorum divinorum nomine dignis- fimos fe praeftarunt, ita quoque in fingulari fao munere fungendo tanta praebuerunt ' auctoritatis fuae testimonia, quanta in vatibus divinis defi- deres. In rerum futurarum praedictione verfan- tes, arcanae cuiusdam artis ne fpeciem quidem prae (1) Vid. Seiler, 1, 1. $ 192. 188 Y praebebant, absque ullâ haefitatione tempora. tam prope quam remotius inftantia defcribentes, ac fi ea iam adesfent, et in rebus iam iam evens, turis, ne levisfimum' quidem metum ostenden- tes, ne aliquando erroris convincerentur. Pros fecto quam fibi ipfi tribuendam voluerunt digni- tätem non ita fervare et tueri potuisfent, : ni(i. revera tales fuisfenc, quales fe esfe profiteren- tut, legati divini. Nif igirur horum virorum. fcripta, et quaecunque ab aliis in V. T. de iis. relata fuerunt, perlustres, haud facile auctori- tatem , quá gaudebant, divinam probare pote-. ris; neque etiam certum erit, vaticinationum . eam fuisfe rationem, ut aliquando omnino even- tu esfent comprobandae, atque longe abesfe, ut. merae imagines poéticae, aut sllegoriae fint di- cendae (1). Perhibeant licet nonnulli, rerum praefignifi- o catarum eventum pependisfe femper a conditione . quádam, a vatibus facile praevidendä, haud pau- ; cis argumentis. e V. T.' defumtis ad huiusmodi . dubitationes. refpondere posfumus. ^ Nonnun-. quam enim divinitus editas vaticinariones certis- fimo comprobandas esfe eventu testantur, tunc , etiam, quando nonnulla prohibere viderentur, . | quo» (1) Conf. Folmer, Diatribe in n Soc. Hag. 1804. pag. 330 fqq. ( 159 ) quominus res annunciarae acciderent (1), Quod- fi oraculorum eventum in temporibus duntaxat ipfi auctorum. aevo proximis quaerendum esfe cenfeatur, vaticinationes in V. T. libris indica» ri posfunt, quaram post tria quatuorve fecula comptobatarum in iisdem feriptis fit mentio (2). Sunt vero et alia, quibus impiam opinionem. defendere conantur adverfarii: füppofitas et fus»: pectas esfe flatuunt, quotquot facer codex ex- hibet vaticinationes , :remotiora tempora definite: fpectantes, ^ Si autem demonftraveris, adesfe eiusmodi divinaciones, quae nec post eventum: deinceps inferi, neque iis, quorum nomen prae= ferunt, fapponi potuerunt, de ceteris nulla mas: net dabitandi ratio iusta. : Idcirco fi vatici- nationem fpectamus de uno vero Deo per om-: nem terraram orbem colendo: hanc a Mofe iam editam. (3) „a fubfequentibus Prophetis ampli-: ficatam, eventu magis magisque probatam cer- nimus, Quomodo quaefo haec. füpponi potues: rit, et variis inferi locis, ni(ü omnis V. F. lie brorum integritas fit neganda? (4). , Ut (1) Vid. e, g. à Sam. VII: 15. coll. Pf, EXXXIX: 31—34. : f (3) e. c. 1 Reg. XIII. coll.» Reg. XXIII: 16. €3) Deut. XXXII: 28—55. 37—43: XXXIII: 26 fqq. (4) In univeríà nosttá disputatione fümitur Libro- rum C 160 } „Ut cetera. mittam, una hoc loco etiam come memorahda est fententia, Christo. indigna , qvae optime e libris V. T. refellitur.... Qui «huius funt fautores autumant, ludaeos calamitatum ponde- re presfos, tandem in fpem et exfpectationem . illustris alicuius regis fuisfe adductos, a quo, maxima beneficia ad gentem Iudaicam esfent mar natura, quique eam ab hostium dominatione lis- beraturus , et fummam falutem procuraturus es- fet... Cum | autem ludaei eå fpe frustra. fuis- fent, atque respublica magis magisque. in peius ruerer, facium fuisfe cenfent , ut hominis probi. et fapiences in longe aliam Mesfiae: exfpectatio- nem. pervenerint; animadvertentes nimirum, vas. cuam.esfe fpem, quam in terrestri quodam rege ac: vindice : pofuisfent,; omnem. fuam cogitatio-: nem ad coelestem quemdam regem convertisfe,: cuius aeternum et felix esfet imperium. ^ Atque: bac ratione, fi istis audias , vates quoque antiqui fibi reipublicae ludaicae inftaurationem mente et: cogitatione informaverint, Ad horum igitur vi- : | | TO EN rom V. T. authentia et integritas, Caeterum , quod ad-Prophericos, qui dicuntur, libros attinet, peculia- ris exftat Commentatio M. I. H. Beckhaufii, oordeelkundige verdediging- van de echtheid en onge- fchondenheid der Prophetifche Schriften, in Opp. Soc. Hag. 1795. . (C 161 ) rorum vota pia, veluti ad ipfa Dei orácula, provocaverit Confervaror noster! haec laudave- rit et commendaverit ad divinam Milena! fuam atque originem probándam ! Sed laetemur, nobis baud deésfe argumenta ; quibus facile haec fententia ab omni veritatis praefidio desriruta appareat. — Primum. enim Mesfiae exfpectationem minime ortam esfe ex infelicis&má reipublicae conditione, exin patet; quod fauftis(imo . [sra&litarum tempore eadem iam foveretur fpes laeta, uti maxime intelligi- tur e Pfalmo IJ ec CX (1) Dein vero, er- rant vehementer , qui primum annuñciatum fuis- fe putent terrestrem vindicem; fummam Israë- litis felicitatem redditurum. Nimirum; quae ‘pro hac opiniotie afferuntur loca e V. T. ea mo- do probant, Liberatorem promisfum et defignas tum fuisfe imaginibus e tebus huius vitae defum- tis. Cum autem ipfe Deus fimili ratione facs pisfime ad captum hominum defcriberetur ; quid- ni etiam regia Mesfiae dignitas eiusque munus falutare ad optimorum regum rationem .depin- gerentur& Accedit, quod non paucae fint eiuss mos (1) Conf. H. Müntinghe vir Cl, in Annott, ad h. 1. et in Opere faepius laud. Ge/ch. der Mensch: IV. p. 106. 1. H. van der Palm vir Clar, it Animadv, ad h. L M duh L C{ 168: ) modi defcriptiones, quae füblimius: quoddám imperium hisce imaginibus propofitum fuisfe aperte doceant (1). Denique, quod. attinet ad coelestis cuiusdam regis exfpectationem , quam , demum in tristisfimâ gentis Judaicae conditione ortàm fuisfe ftatuunt, in eo fibi ipfi contradicunt. Etenim ne captivitatis. quidem Babylonicae tem- pore fe abítinuerunt vates divi ab iis Mesfiae an- nunciationibus , quae eum facere viderentur regem | in hoc orbe imperaturum, hostes devicturum, gentique Israëliticae , Hierofolymis cum templo - reftitutis, optimam felicitatem procùraturum (2). Quodíi igitur hacaerate omnem cogitationem ad coelestem regem converfam fuisfe, ipfi fatean- > tur, non video, quonam iure antea longe alium exfpectatum fuisfe Liberatorem ftatuant, «cum ! haud murata fuerit ratio, quá variis temporibus bunc vindicem et' Confervatorem vidi um videmus. Aut ego fallor, aut haec aperte docent , mag- ni esfe ufus V. T; codicem in tuendâ 'vaticina- tionumr auctoritate, atque omnes, qui eam nes «euis | soe „gent, (1 e Pf; Meine tet. VIII: 23. IX: 1—6. Mich. V: 1. Dans Vil: 13, 14. | (2) lerem. XXIII: 1- fqq. Ezech. XXXVII: 21 fqq. Zach. Ví: 12. C 163 ) gent, feliciter refutari. posfe , fi prudenter : antis qua. facrae; gentis mennen. adhibeas. p sis Quorfum vero" uti.alios mihi reponentes; audio, 4, quorfsm, baec. univerfa disputatio. hos, » diedum: pertinet? Isti enim, qui adbuc Veres siti Testamento aligad religione tenentur; ile; » ludque pro pietatis et fidei normiá amplectari», ` tur, Novam autem; Feiiciuncs isti hodierni ss ludaei eá rátione .debellentur , ut iis luce: clas, „3 rius demonftretur; Chriscum qui olim patris. »bus:eorum fuit.promisfüs;.tempore anted deer » [finito venisfe, atque in eo omnid, id Prophé-; a tis. praedictas evencim: liabaisfe „ adeo, ut, ad, , amentiam. et furorem referri opofteats, quod. . » post eiusmodi. demonftraciones-etiamnum alius. P exfpectetur Confervatofs quá. mechodo Daite lum. Apoftolum ufum fuisfe novimus (0s 5 Nobis. vero doctrinae Christianae: auctoritas. » eX eius pracftanciâ, et e vi, dr in animos: s» bominum habeat, probanda esr." At veros. ne dicam , hane: rationem. iybrieini: esfe et ins. certam (2), ita mibi est perfuafum de vaticina«. tionum eventu comprobatarüm ufu, ut, fi abe: fint, omnis pereat. Atg'gl anro vis in- tuendd doc- d im «XB: À las odos so. M Mad (1) (2) Vid, : Danovius, in ‘Proginis de ed sr quod in religione vim rationis fuperat, lesse: 1781s Le C 164 y doctrinà Christiant. Quomodo enim de aedificii cuiusdam virtute conftare poterit, ante quam fundamenta, quibus innititur, firma et ftabilia 'esfe spparuerint? Fundamentorum autem inftar in religione nostrà fpectandas esfe vaticinationes , ipfa docet ratio, quam Christus et Apoftoli" in docendo tenuerunt. Haec fcilicet eiusmodi füit, ut ex bekende antiquorum eventu Christum Mesfiam probare necesfe ducerent. Si aurem necesfarium non esfet hoc argumentum, haud profecto id allaturi fuis- fe cenfendi funt: fatis nimirum dictorum fuo- rum veritatem miraculis editis confirmaverant , atqué adeo hisce fidem fibi conciliare potuerant prae antiquis vatibus eo maiorem, quo fplendi- diora et ad perfuadendum accommodátiora érant; deinde misfurus fuisfet Confervator noster hanc argumentandi rationem ob perverfam, quae de Mesfia fovebatur, exfpectationem, cui farisface: re nunquam potuit, terrestre imperium haud conftituturus (T). Quid? quod eadem haec fué- rit ratio, quae anfam praebuit calumniis, qui- bus crudelis eius tribuenda fuit mors (2). Itaque cum hoc modo vaticiniis et promisfio- ni- (1) Conf, Rogenteget, in Opp: Soc. Hag. 1797. p. 66, 67. (a) Matth, XXVI; 64. C 365 9 nibus V..F..füperftructa fit doctrina, Christiana, cum porro per univerfam mundi historiam, qua- tenus eam exhibet facer codex, regner Mesfias ille, in“ falutem hominum; : divinà: digoorum poéná, promisfus (1); cumque ‘Christus fe venisfe testatus fit, ut perpetuum illud reg- num, quod Mesfias adducturus foret, Coniti- tueret, per fe pater, ab effatis V. F. librorum omne doctrinae Christianae veritatem pendee re (2). | Hisce igitar V. "Testamenti ufum in ruendâ doctriná Christianâ defcriptisfe nobis videmur; quibus addas omnino ea, quae antea disputavi- mus de: ufü in hac doctrinâ "cognoscendi et aestimandâ.. -Quodfi enim. vera. eius indoles nec; cognosci,: néc rite aestimari, neque adeo des fendi et propugnari posfit-absque hoc fubûdios: quisque videt, omnia-in Sectione I. er ll. dise; putata , valere etiam ad firmandam fententiam nos tram , quam hac Sectione: probare conati: fumus,: Transeundum. iam est ad postremam huius Pare, tis Sectionem, quá ufus: Librorum laudatorum, in doctrinâ Christianà ad virtutis asia adhi: bendâ “est gelssibendos Hue mg oving ES Conf Venersb: lis M. nerf, in 2 Où tione praélecrà in Soc, Hag. 1797. (22 Conf, Fot mc T EUM "Soc. Hag. 1903; p. 429-43. CFC, ( 1856 ) ai sa e joy d e E VARTA » Pañes he. rer ember 4 250Hix9 X89. ED Usus. (LIBRORUM: anta ud FOEDERIS US AN DOCTRINA CHRISTIANA AD 1: vt EVER POPIS STUDIUM: Mi diis av 1271 BEND As: ! : Up UC fi i P Tur M AOR 13 en SII 1 ti obs . " $ A è ' » - -— ^ . . brom nj miu ciuis Niamini seil. etui gisi SL ON T ba dd. &utrioob MTS p : ie £2 Oni (no... £i bc 2» Lu | dani: V. F. ufu in losins ei ine ` telligendá , acstimandä ac^tuendá'defcripto y fu peres denique, ut éorum demoriftremüs ufin in cádem doctriná ad virtutis ftudigm "adhibendá;' Hac autem postrémä "quaestionis: parte id fpee- citum fuisfe videtüry tt ex iis, quie fupra de! Librorùm liudatorum! praeftanciâ ac "ufi disféz: ruimus;- tandem confiegremus ; : düantópere ho- rüm aurilio ducamur- ad praxin- Christianám. ' Qüse, te rite infticuacur disquifitio , "Obrimuni : univerfum eorum argumentum erit ^eohfideraü-- dum, dein vero inquirendum quid & praeftantiâ EHE Christianae prae antiquá. Mofaicâ « oria- ; túr ad virtutis is ftudium, commendandum… de m o, sobre cap (C 9h47 5) (0$ IL Argumentum: Librorum V. F. aptisfimum es- fe ad virtutis ftudium: augendum, : provehen- dumque, nemo non agnoscet, qui in memoriam revocet ea, quae monuimus. de egregiâ moram doctriná , in his: monumentis exhibitá. Ad Christianae aurem | virtutis. ftudium- com- -mendandum et éxcitandum imprimis. haec fcripta adhiberi posfe , eiusdem. morum doctrinae conf- . ideratio abunde. docer. | Quocirca tum praecepta moralia ‚quae fparüm inveniuntur, ac in: legéñ- do ubique hobis occurrunt stum edam extmpla hominum proborum. aeque ac, impiorum cfanc attendenda, De: his igitur. in bac. et igbissufare $° breviter disputemus. aad. d ui Quae“ praecipic- Christi. doctrina- erga Deum “officia, identidem -ea fibi commendata ac. in- juncta: reperiet. Librorum VnF. lector. > Sin- cerum ardentis(imumque erga Deum amorenn, gratum-quibusvis in conditionibus. animum ep- ga fummum: Dominum praecipiunt, acque fidu- ciam in eo femper .collocandam esfe docent ,..ne- que hoe tantam, verum. in his: fimilibusque.ià- . -bendis er commendaadis eam ingresíi funt viam finguli, qui divinitus ex fummáantiquitate nos eti- amnunc docent ac horrancut viri ;! quá opüme:sd fun- } (OU WS » fungendam officiis ducantur homines. Nunquam fere causfas addere negligunt, quae nos adftrin- gant voluntati divinae obfervandae ; cuius rei do- cumentum in divorum vatum carminibus et hym- nis tam manifestum est, ut non opus fit e cae- teris facrorum fcriptorum libris nostram. proba» re fententiam. In iis enim pasfim celebratur Deus Optimus Maximus, fapientià, potestate, et fanctitate infinitá praeditus , huiusque proprie- tates ita defcribuntur, ut in lectorum animos non — posfint non infundere fenfus pios. ^ Providam Dei Procreatoris curam et imperium in res creatas , praefertim in homines, hominum indolem depra- vatam, quantunivis origine: fuà praeclaram , be- neficia, quae in fontes mortales quotidie deferün- tur, veram felicitatem in fincero laetoque Dei cultu pofitam, faustam hinc et iucundam probo- rum fortem, flebilem contra aerumnofamque conditionem omnium, qui Deum contemnant , defcribunt, oculisque quafi fubiiciunt vates antie qui, tantá fuavitate et gravitate, quanta nuspis am alibi inveniatur. Quis quaefo est, qui Do- mini fui Christi praecepta recordans iisque obe- „dire ftudens, haec legat carmina, quin fimul. incitatum fe fentiat ad lubentisfimam obedi- entiam, et ad pergendum in virtutis femitâ, quam femel iniit, cuiusque necesfiatem et iucun- E di- tr 9 69 2 ditatem eo melius agnoscat, quo altius hym- nos laudatos memoriá teneat. Plura profectó “hic dicenda forent, nii omnium fere Christiano» rum experientia fatis doceret, quid in hac caus. få valeant facri, qui maximam parcem Davidem habent auctorem, hymni.” Ut porro e multis nonnulla acu tangamus, Proverbiorum liber hié memorandus èst omnino. Foecünditss enim praeceptorum moralium , quae in'&o animadver: titur, et methodus docendi, quam fequitur auc* tor, optime inferviunt- bin viram" in Dei Christique honorem inftituere ftudentibus. Sententiae fcilicet eiusmodi breves facile ment alte- infigontur, acumine delectant, et oblatá occafione recurrunt. Quod li vero "femper wü” lis Ge homini , in hac rerum. " conditione ' pofito, defcriptio ftultitiae, quae in voluptatibus per” cipiendis, in divitiis corradendis cerhitur, Ec- clefiastes fcriptor optimus est "magister. Va: nas esífeé' et inconftantes docet res omnes ha” . ius vitae, licet faepe maghi aestimatas er cu’ pide appetitas: atque hinc efficit, homine id hac conditione nunquam invenire, quod cupiat, reverent'am vero Dei esfe omnium famman, "Tandem hic etiam commemorandum es: elegan: . tis(imum poëma, quod lobi eiusque amicorum egregias continet“ faper Dei impero morali dise putationes: nullus enim est Dei Christique cul- "i | tor, „€ (47° 5) tor. cui; inutilis esfe post divinae. in. forre. hu- manâ regendá | curae defen(io, Legat igitur, ate que in omni fortunae vicisfitadine perlegat anti» quisfimum hoc monumentum: discat, humano ingenio haud. investigandas ;esfe causfas … propr ter quas probi non raro laborent adverfis, ime probi. vero usque ad vitae, finem. profperis utans tur, rebus; ‚verum fiduciam femper esfe collo; candam in eo, qui pro diviná fuâ fapiepyA.e et fanctirate omnia regit ac gubernat. ut homines convenienter cum huius melioris doctrinae indole ad virtutis ftudium informet, Itaque, fi officiorum rationem fpectes, qualis et in Mofaicä et in Christianà religione animad- vertitur, non fleri potest, quin eo lubentius: ad divinae voluntati obtemperandum ducamur, quo diligentior fir V. T. lectio. : Nimirum, valde durum fuit caerimoniarum iugum, quod Israëlitis imponebatur „ita ut laboris, curae et abftinentiae plena esfet praeceptorum obfervan-: tia, atque faepe magna cultus divini pars irrita: fieret, minutis(imá re neglectâ, Cum vero lon- ge alia fit ratio officiorum, quae Christianis funt: eX. Ce Vid: Sect. H. i «9t X | Ln C 174% D exteqtienda ;>cumi fir mitior. et. fimplicior , „aflins: mare haud, dubitamus ,.:lauddros „libros -anfami praebere doctori, animos auditorum ad promte Deo obtemperandum ihfligandi. Docear. enim, neque continuam a cibis quibusdam abftinenti- ams" néc: difficile \faepe et-longumsácer ad- fa- crüim., quo Deus adorandus fit, locum; nec fum»; tuofä factificia ; nec lustrationes. faepe. repeten-: das, nec crebras lavationes, 'hec;eircumfectio-; nis molestiam: néb caetera horum. fimilia- etiam: nunc impcdife; quomitüus facilis. habeatur. prae- ceptorum divinorum obedientia; : Ubique , abs*; que:.:donis ; ec facrificiis sone -corporis quidem, nuinditiei ratione babitá ; „Patrem coelestem adis, ' re nobis licer, ;.duinmiodo animum ei offeramus; fincerum , - pecéntra dolentem ,- et. ab, unà, Dei be- nignitate. faliréin- er. poenae remisfionem, quaes; - rentem. o Nulla: amplius-facrificiórum est neces; fuas. Christus ipfe-est hostia ‚omnium. pretio-. fis(ima, pro quae eige ei fidum Scania: immolata (1). ín > y -Eodem modo: witvis C hésite fadia exe! citatur quam maxime, fi : conferamus: Mof(aicae. religionis feveritatem cum. fuaviore- nostrae relie gionis indole. ^ Quotiescunque V..F. libros: legendo .in..ea incidimus. loca,« quae; maxie A3 ; me (1) Hebr. IX: 14. X: 14. 175 ) mé minantém fuisfe testantür antiquam reipublis ? ) cáe conftitusionem; in quá Deus variis natt’ rie phaenomenis, terribili ratione Tuam prodidit ` praefentiäm , fponte fere ducimur ad agnoscens: dum Dei in nos favorem, néque posfumus non : gratum ei referre animüm, qui paterná magis». cliente prodiit in Christo Jefa, i oneven a Ut autem omnem improbitatem diffidentiam et contumaciam fugiamus , füadet eadem Israëli” ticae religionis confideratio. ^ Quodfi enim haec” firma et rata- fuerit, ia ut leges et praecepta? eius haud fine damno violati porüérint, nemo’ non fentit, maiores et‘ iustiores manere poemas. quoscunque Christi doctrinam negligentes (1) Israélitae longe remoti ab eo ingenii pem , quo’ nos gaudemus, mulcarumque rerüm divinarum quae a Iefu Christo demum fant patefactae , cav rentes mnotitià, obftricti tamen fuere legibus: divinitus latis, easque non impüne neglexerunt. ~ Profecto faluraris et incitando virtutis Chris- tianae ftudio valde idonea est eiusmodi' collatio! . conditionis, quze olim Israëlicarum fuit, hodie vero est omnium Christianorum. ^ Confideremus e. c. fundamentum, quo plerumque legislatoris Biraélitici auctoritas nixa olim- fuerit, eamque RENI j coms ^(1) Simili argumentandi ratione titur atictof Epis ftolae ‘ad Hebr Il: 2, 3. X: 28, 29. KIK 29; PL E326 5:5 comparemus cum legis Christianae fundamento. -~ Etenim , ut Israëlirae causfam „ob quam legis bus. divinis obediendum esfet, .compertam hae berent, in memoriam revocandam iusfit Mo- fes (1), pristinam in Egyptiacâ fervitute cone ditionem, et lehovae benignitatem in gente fuá e tristisfimo hoc ftatu liberandä, . Summum hoc beneficium ,. quod eodem confilio identidem lau- datur in V. T.,. exponat religionis (Christianae doctor: hinc egregiam fibi capiet opportunitatem . docendi, quanto maiora et efficaciora habeant. Christiani argumenta, quibus laetae obedientiae., Deo atque Confervatori nostro praeítandae ne. cesfiras probetur, „Non liberati fumus e fervi- tute. Aegypriacae illius fimili. Verum faevisfie. mo. peccatorum imperio fubiectum.. erat. unie, verfüm genus humanum. Ex istá tyrannide, redemti fumus. interveniente Optimo Patre. €oelesti, miferis ac fontibus benigne füccur- rente: hanc fuperavit ipfius Filii fervatoris nos- tri, dum in terrestri verfabatur conditione, obedientia, quae tam in fanctá ec urilisfimâ fuà vità inftituendà , in multis iisque diris fatis fube., undis, quam ec in morte. crudelisfimáà obeundá, at fuit (1) Deut. VI: 26-95. Conf. I. H. vau der “Palm Vir Cl, ad h. 1. in Orar. Sacrâ, AM Lesa sal Leerred. pag. 71-106. | OK we 9 fuit manifesta. Si gi Tsraélitis fatis à árgumed- torum. fuerit exhibitümr quibus cerra fieret' Ie. hovae auctoritas legislatoria , quam alacres; quaefo ;: et promtos nos'ésfe* oportet in virtüté fectandâ3 qui Dei volüntatém ; Filio ipfi us in- terprete; cognitam penitus habemus, et quorum causfá:inauditum er maximum; quod dari pos tuit j; divinae beriignitatis documentum est édi- tum? -Atqué adeo; quantis fibi beneficiis efe- mentisfimus Deus deviixerit Christiatdos praë gente antiquitus ei fücrd; et quid proprerea el debeamus," rite demüin ih(litutâ eiusmodi Conte paratione”-agnoscèmus”‘et“ardentisfimi. incende- mur amoris fenfu- eee farigis nostrae > auctorem ec vindicet ^^ 27°: T .*;Hoc''modo facrum V. T. codicem ii un tioktrori vertamus, ut virtutis Christianae mo- merita augeantur , ec animus noster vehementius excitetur ad Deum colendum ac venerandum. e -Quandoquidem verto fingulas: doerrine divini- tus patefactae partes aectiratius et interius per» fpicere liceat Christianis; qudm olim Israêlitis , fequitur; magnam femper esfe V. T. utiliratem ; fi-hac ratione adhibeatur; Hinc etiam crescit exemplorum, fupra iam laudacorum, ufus. Pro- biratis enim documenta; “qualia exhibet facra antiquitas, ad imitañdum proponat doctor Ec: clefiae Christianae , doceat fimul , „qu iam Is: sou) M | taé. P " a8» paëlitac arctis cognitionis. limitibus: cireumfcrip- ti. valuerinz in virtute. fectandá : probet ,: vitae expectationem futurae apud quosdam nonnihil efficaciratis fuisfe ad probitatis conftantiam 5 et | permultos fuisfe , „quorum fides inconcisfa mar neret, licet haud tanta divinae veracitatis docu» menta cernerentur, quanta nobis dara fünt: ime . mo, Confervatoris a Deo promisi fpem 'crevis- fe, quamvis a propofito nonnunquam: defistere videretur Dei fapientia. Egregia profecto hinc ortura funt incitamenta. ad aemulandi ftudium provehendum, et eo magis augendum , quo va- lidiora funt virtutis fubfidia, et momenta , quae Christi doctrina nobis tradidit. I y Verum uberiore huius fententiae demonftratioe ne-baud opus esíe cenfemus. Itaque manum de tabulâ, deed | ) … Ad finem fic perducta fit nostra qualiscunque disputatio, quae, fi quid valuerit virium nostras rum tenuitas, magnam esfe probavit Librorum . V. F. praeftantiam egregiumque ufum : “ira, ut fummo eos babeant loco: quicunque boni, . veri ac pulcri fenfu haud prorfus funcdeftituti, iisque carere non posfint quotquot Christianam- docs trinam intelligere , aestimare, tueri et ad virtutis ftudium adhibere. velint. Quo- 179 ) Quocirca lubenter etiam nunc asfentimur Paullo Apoftolo, cuius de V. T. fententia in fymbolo nostrae Commentationis enuntiata fuit. Uže ypady, Gedmveucog, zal DURS mode didacxa)lav, pès EAsyov, ops Taye splenis, 7006 mardelav Tv d» dixæloruvy, : o Tim. III: 16. TANTUM. 3 Lu ^ e a qo di ine E VT i i IANI CONR ADI PRUIMERS, ZWOLLANI, IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTIN 4, IURIS CAND. COMMENTATIO, QUA RESPONDETUR kp O U-A R-S T 1-0 N E.M a AB ORDIN E vonkt ege 01090 . PROPOSITAM: » Quid flatuerunt auctores Codicis Civilis de re- s» rum mobilium vindicatione? Quibus de cau- o» fis hac in re a Ture Romano recesferunt 2 » Qua tandem ratione utriusque iuris doctri» - => na optime temperari posfe videtur, ut tum a in iure dominii tuendo, tum in libero res » rum mobilium commercio haud impediendo , » aequitatis et boni publici, quoad eius fieri C,» posfit, habeatur ratio?” .—— QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, "u$ Inter utrumque tene. OVIDIUS. t :PROOEMIUM. | Mesi fugit, naturae humanae proprium esfe ftimulum , ut ad maiora tentanda efficaciter impellamur: qui ftimulus, uti in aliis rebus multis exitio fuerit, ica tamen omnino necesfa- fius est illis, qui litteris disciplinisque operam navare cupiunt. Is enim, qui femper ankie timideque vires fuas metitur atque deliberat, an labori cuidam fint pares, facillime a quovis pro- pofito abfterrebitur et nunquam pari pasfu ambu- labit cum illo, qui fibi perfuafüm haber ftre- nuam fortemque voluntatem in rebus, quae ftu- dia fpectant, fummam habere ad felicem fucces- fum efficaciam. Haec cum mecum reputarem, ad meam noti- tiam pervenit quaestio luridica. hoc anno in Academia Rheno- Traiectina propofita, cuius tale est argumentum, ut, quo nullum fit ne- . que legum discrepantia infignius, nec ad vitse ; A 2 ufum C4» ufum accommodatius, eodem nullum mihi vie deatur ad eleborandum iucundius. Sic factum, ut ad nobilisfimam hancce quaestionem refpon- fionem confcribere nullus dubiraverim; non quafi non probe cognitum habeam, quam leve fit opus, quod humeri ferre valeant, quam erum grave, quod ferre recufent; verum talis haec arena; ut vinci quam nón cerrasfe glorio- fius existimem: talis palma propofita, ut fpes - tenuisfima vincendi victoriae fulgore late com- penfetur: tale. denique. -quaestionis argumentum, ut qui illud elaboraverit, ut ut res cadat, ole- um. et operam numquam perdiderit, „Ut dilucido, quantum. fieri posfic, proceda- : mus ordine, aptior haud esfe. mihi vifa ; est via, quam ipfa. illa, quae: placuit Viris CI. in quaestione proponenda. , Yirg Hanc igitur. fecuti: j Cap. l. Doctrinam Codi: Civilis expones Musei : Cap. IT. Quid Ture Lus aiiis dr rit et quibus de caufis ab eo m t recesfum, in- quiremus. cei oeil Cap. HI. De eo, quid circa. rerum. mobili- nca iana legibus iuberi civitati expedia „ai; nostrum qualecumque. iudicium. addemuse ... Cd- Ci) CAPUT PRIMUM. QUID STATUERUNT AUCTORES CO- - DICIS CIVILIS DE RERUM MO- BILIUM VINDICATIONE? SL | Quid fit rei vindicatio. Gt Te qui rem aliquam fibi tractandam fumit, hoc ante omnia agat necesfe est, ut claram rei exhibe- ^ — at notionem: quae obfervatio in omnibus quie. dem valet; fed in hacce materia fummi est pon- detis, cum verbum rej vindicatio tam vario fü- mi posfit fenfu, ut eodem cafu alter 1Ctus eam dari affirmet, alter neget, quamvis quoad i ris principia eandem plane tueantur AERA ^ Hoc igitur ne in vitium incidamus, ante omnia . rei vindicationis naturam indicemus. ï Dominium (Ja propriété) ipfo Codicis Art. 544. - deGnitur:.,, lus de re fua: pro arbitrio dispo- - T dua me plenisfime utendi fruendi, quate. » nus (66.2 j » nus id non fit legibus vel ftatutis prohibitum.” Rei vindicatio autem intelligitur actio ,. qua domi- gus. vi iuris dominii, rem fuam repetit a quovis pos/esfore. Oritur ergo haec actio ex iure dominii , huius probationem tanquam fundamentum iuris actoris ponit; datur vero contra quemvis posfes- forem , qua talem, unde actor probare debet reum esfe posfesforem vel pro tali in iure habendum es- fe(1). Est itaque actio realis, cuius fundamen- tum est dominium, ius perpetuum, quod a pos- fesfione minime pendet,- fed domino inhaeret, licet res ex manibus eius quocunque alio, ac legitimo, modo excidérit. Hoc fenfu acceptam rei vindicationem nunc tractêmus, postea vero eam latiori quoque fenfu accipi videbimus. Doctrina; quae fpectat- vindicationem rerum, immobilium, iure Codicis difficultatibus adeo laborare non videtur neque ad nostrae pertinet fcriptionis argumentum. Si vero quaeratur, quatenus vindicatio mobilium Codice excluda- tur; - (1) Pothier, traité de la propriété, P. 1I. Ch. L. » PC Action, inquit, en révendication est une action, » qui nait du domaine de propriété, que chacun a des: » chofes particnlières, par la quelle le propriétaire, : „5 qui a perdu la posfzsffon, la réclame et ja révendi- » que contra celui, qui s'en trouve en posfesf on ei de o» fait condamner. à la lui reflituer” C2) tur; varii interpretes varia propofuere, qui ta- men omnes uno ore fatentur fummam hic esfe vim. Art. 2979, cuius quippe parte priore res gula ponitur generalis, ita ut ibi fedes doctri: mae babeatur (1). -Hanc onam» Partis ag- grediamur. | / $ II. Proponuntur et vefelluntur nonnullorum in- . derpretum — de fenfu Art. 2279. -Principinm generale hisce continetur vere bis: | F » En fait de meubles la n on vaut titre? ^ In mobilibus posfesfio habet vim tituli op Hacc regla prima quidem fronte. pace dubi- um Ga) Saepisfime hoc agunt Codicis architecti , ut. principium tantum geuerale ponant: idque valde T " futurum existimarunt. ,, C’est, inquit Portalis , Poef » fice de la loi de fixer par des grandes vues les maxi- » mes générales du droit, d'établir des principes fe >». conds em conféquences et non de descendre dáms le dé” id tail des questions, qui peuvent naitre fur chaque „` matière. C est au magiftrat et au jurisconfulte,” » pénétré de l'esprit général des lois-à en diriger l'ape- » Plication”® Disc. prél. du projet de Cod, Civ. Ce) um continere videtur, re vero presfius. confi=’ deratà, non ita facile exponitur. Scire enim lee: ges, mon hoc est earum yerba Pre fed, yim | uique potestatem (1). Sunt, qui doceant, hunc esfe legis fenfum i ut posfesfio rerum mobilium producat exceptio- ` nem contra actiones reales atque habeat tantum- vim negativam. Verum fi infra probaverim re» rum mobilium vindicationi lócum non dari; fi- mul patebit horum virorum non admittendam | esfe fententiam. Etenim, fi non datur actio ad res illas vindicandas, nemini.certe opus erit ex- ceptione, qua fe adverfus talem actionem ruea- tur, Ipfaetiam ratio, qua Art. est conceptus , omnino esr pofitiva atque posfesforein dominum . declärar, ceu postea accuratius dicemus, Alii putant, folum factum posfesfionis "valere * in ufücapione rerum. mobilium pro posfesfione - titulo munita, ita ut ad harum ufucapionem non requiratur titulus ad transferendum , domini. . um idoneus. Hoc fi verum esfet, non alia foret ratio legis ac praefcribere regulam ufucapioni. rerum mobilium, cum tamen pateat: hanc. eius. esfe rationem , ut libertati commerciorum pro+ ` … fpiciatur atque lites, quantum fieri“ posfit, mi- nus. (>: Uti ait C elf us, in l 17 D. de Legg. à (9.2. nüantur (1); repugnat igitur haec explicatio ra=. tionibus legis. » Praeterea ex toto contextu et hábitu Lo pi- tet regulam tradi omnino fingularem; illud au- ‘tem non obtinet, fi eo, quem dixi, modo 77. intelligamus, . Titulus quippe idoneus, quamvis faciat, ut res breviori tempore ufücapiantur (2) ; generalibus tamen praefcriptionis een non adnumeratur (3)e ` ie ioni d uoo JN Tandem nulium est dubium, quin doc prite: cipium defumtum fit ex iure antiquo Francico, | cuius fuit paroemia: mobilia non habent feques' - lam , et multis in locis non dabatur rei vindi- catio contra tertium rei mobilis posfesforem (4). — Hac argumenta faciunt ut illis, qui, uti dixi, : fenciunt, minime asfentiamur. Horum praeterea: interpretandi rationi obítant multae res iudicas tae (5); quae, gam vim Sol ee | | ate P Vid. Cod. Nap. fuivi des Moz. Y VIL pai m. 1674: (2) Art, 2265. T (3) Art, 2262. de hisce opinionibus omnino , conf. | Baüer, in Opulc. de vi Ars, 2279. Af (4) Testibus Bourjon, Jurisprudence du Ch. te let de Paris, T. M. p.695. ed.an.1770.et Planck, ^ die Lehre vom Verjáring , 7. pe 24. et autores ibi - citt. im (5) Quas habe: Ampl. Merlin, Questions de | droit , mot, révendication, Er ce CE CO bL WIN GM " CSS S Sed (ro) authenticae non habeant, magna tamen non cas rent auctoritate. - S III. Proponitur nostra fententia de fenfu et prine cipio Art. 2279. Quaenam fententiae displiceant, iam vidimus2 quaenam nobis arrideat nunc exponendum. Quod ut accuratius fiat, non incongruum existimamus breviter dicere, quid fint res mobiles, qu p fesfio, quid titulus. à „Verbum meubles, quod nostro Art, occurs, rit, quaenam comprebendar, nonnulli dubita- - runt: an, fcilicet, omnia complectatur mobi- lia, an. vero fumendum fit eo fenfu, quo legis auctores Art. 533. meuble, fingulari numero de=. finiverunt, fcilicet pro fupellectile, cum et in. nonnullis Codicis exemplaribus (1), ibidem meubles, plurali numero, legatur. | Quoniam autem verbum meubles non tantum pluribus in locis immobilibus opponitur (2), fed etiam fie ne e illa oppofitio tione aut alio quoquam adiecto mo* . | bi- Cry NV, E in Code Napoleon, Nouvelle Edition, Paris 1807. Stéréotype d' Her han, (2) Artt. 826, 880, 1564. rs Ps bilia univerfa fignificat (1); hinc etiam in Art. 2279. meubles accipimus pro zzobilibus: (roerens de goederen), quae fi ignificatio menti quoque. í legis omnino confentanea est (2). -Mobilia autem iure Codicis non tantum funt, . quae falva fubftantia de loco in locum posfunt moveri (3) 5 fed etiam ea, quae determinatio» ne legis pro mobilibus habentur (4). Utram- que autem fpeciem generali. mobilium nomine contineri, nemo est, qui inficias ibit. Verum omnino obfervandum „ legem, in qua. ~r exponenda verfamur, unice fpecrare res mobie ` les fimgulares, minime vero trabendam esfe ad > . univerfas, Si quis enim, exempli gratia, he- redicatem, quae forte mobilibus tantum con- flaret, repetere vellet; actio ad hasce peten- das non prius praefcriptione tolleretur quam cie,’ tulus, quo hereditas peti posfet (5). SE Artt. 905, 2012, 2107. (2) Conf. Zacharia, Handbuch des Prin Rechts, I. B. p. 185. N. 2, et Delvincourt, Ine flitutes etc. T. I. p. 313. (3) Art. 528. (4) Art. 527. haec enumerantur Art, 529. . «i€5) Vid. Delvincourt, Zzfiz, T. il p. 104. Maleville, Anal. raif. ad h. Art, ec Merlin, Repert. de Jurisprud. mot. hérédité, < | Pos- : C dw DP APosfesffonis definitionem exhibet Art. 2008, Ut. fit: ,, detenrio aut ufus rei vel iuris, quam ^ ss-tenemus quodve exercemus per nosmet ip= » fos sut per alium, qui illam tenet illudve.- » exercet nostro nomine." Quomodo termino logice dividatur posfesfio , interpretes vehemens“ ter litigant (1); nos autem hic intelligimus ` posfesfionem civilem, id est, naturalem deten- tionem cum animo domini, ^ Is, qui phyfice tantum detinet, ideo nondum posfide. ^ Hoc. enim, quamvis non expresfe in definitione di- catur, ex eo tamen fluit, quod quis per alium. - posfidere queat. "Tertius igitur ille detentor. minime posfidet, cum duo in folidum posfidere nequeant (2). Lex autem hic indux't praefum.. : tionem iuris, qua quis fuo nomine et animo. doe mini posfidere crane ts donec probetur con- . trarium (39.5 ERLE | | Ge. (1) Pothier, Traité de la posfesfion, Ch. I. N. 6—16. Domat, les lois civiles dans leur ordre na- turel,- Vol. ld. p.473 Maleville, ad 777.2228, alii, quos citavit Planck, Op. cit. p. 1I. ubi ipfe. - ait: ,, Detention oder körperliche Inhabuug der Sache. » verbunden mit den Willen fie als Eigent'um zu bee » handlen, begründen den juristifchen Befitz.” (2) Liud de lure Romano dilucide docuit von Savigny, das Recht des aint T B ans : (3) Arte 2230, | ve BA £C sas À) ¿Generatim igitur haec est vis posfesfionis „ut locum. faciat praefümtioni iuris, ita ut is, qui posfidet, rei habeatur dominus, donec alter, qui eam petit, contrarium probaverit; én mobilibus vero posfesfio inducit praefumtionem iuris et de jure, ad cuius igitur contrarium . probandum, ‚nemo ad limen iadicii admittitur (1). Haec nempe foit mens virorum, qui codicem civilem condiderunt, ut posfesfio rerum mobilium non haberetur diverfa ab earundem dominio; ut ad earum posfesfionem, a dominio diverfam, folo fundamento dominii antíquioris, agi non pos- fet atque proinde actiones posfesforiae, quas de „immobilibus admitterent (2), de rebus mobili- bus non darentur (3). | . Hic autem non levis momenti occurrit quaes. tio, nempe: anne, ut posfesfio mobilium hanc, quam diximus, vim habeat, requiratur, ut bo- «na fide coepta fit, id est, ut posfesfor rem ace quifiverit vi tituli cuius vitia ignoravit. Eam ¿requiri affirmat Bauer (4), ideo tuia lex eum. tues à (1) Art, 1350, 1352. Conf. Bauer, Opüfe, ` "ERIT 10, : ATA (2) Vid, Cod. de Ord. Iud. Civ. 4:.23. feqq. (3) Vid. Cod. Nap, fuivi des Motifs, Tom, VIL -Pe 161. et 170. eod. (4) Opufc. cit. p. 14. CM 9 tueri deber, qui in bona fide verfatur, non vero adiuvare fraudes eius, qui fciens rem alienam acquirere et cum damno domini fe locuplerio- rem reddere ftudet. Facile asfentimur Bauero, ius non debere fraudes adiüvare, neque id facere ius civile Fran- cicum contendimus, uti ex iis, quae infra dis- purabimus, omnino apparebit, Verum in quaes- tione, in qua nunc verfamur, de bona aut mala fide non quaeri, neque ex rei natura quaeri pose fe, existimamus; quod facile nobis largietur, quicumque ad naturam rei vindicationis atten- dat. Est rei vindicatio actio, quae oritur ex iure dominii; quaeque datur contra rei posfesfo- rem; iraque actor hic duo probet necesfe est, : "dominium fuum tanquam fundamentum iuris fui : et posfesfionem alterius, nempe alterum posfide- re vel pro posfesfore habendum esfe. Qui igi- tur dicit, dari vindicationem contra malae -fidei 'posfesforem, eo ipfo negat veram esfe vindica- tionem; nam actionem esfe in rem et tamen „non dari contra quemcumque rei posfesforem, duo fibi invicem contraria funt, Sed inftar for. te quis et dicit: datur tamen actio ad resamisíaset furtivas a quocunque posfesfore vindicandas ( 1h ergo datur vera rei vindicatio: datur porro actio | ii aute EP - ad- (1) Altera parte Arr, 2279. AME uu M 2 adverfus eüm, qui rem mala fide acquifivit, ver- go datur vindicatio, contra malae fidei posfesfo- rem, Actionem dari concedimus 5 fed hanc: .ve- ram rei vindicationem esfe negamus, Omnis vera rei: vindicatio nititur iure dominii; huius probationem tanquam fundamentum iuris actoris requirit; qui vero res furtivas vel amisfas repe- tit probare debet rem fibi ablatam esfe vel fe eam amifisfe , fed dominii probatio hic minime necesfaria est. Iraque non tantum dici potest exceptionem obtinere ratione rerum furtivarum et amisfarum , uti vulgo fic; fed utique affirmari potest, actionem, qua repetuntur res amisfae et furtivae, non esfe veram ‘et propriam rei vindi- cationem, uti pluribus dicemus hoc Cap. $ 5. . Qui vero rem repetit ab eo, qui ipfam mala fide acquifivit, non magis cogitur probare do- minium, quod necesfe esfet, fi dominium foret fundamentum agendi; fed probare debet rem, a fe profectam , alteri mala fide quaefitam fuisfe, quia actio est in prona oriunda ex facto illicito. |. Tota res igitur huc redit: rei vindicatio five actio, quae nititur iure dominii, quae huius | probationem requirit atque etiam, quod ad ius ac- toris attinet, hac probatione contenta est, iure Codicis in mobilibus non est admisfa:- itaque non funt termini, ut huius actionis ratione, quaes (3 9 quaeratur de bona aut mala fide posfesforis; ate que ideo $ primo rt. 9979. fimpliciter et fine ullo additamento posfesfio vim tituli habere di- citur. : Í Haec nostra opinio infuper firmatur auctorita- te rei iudicatae, quam refert Merlin (1), qua in fpecie contra malae fidei posfesforem nee gabatur rei mobilis propria et vera vindicatio... © Titulus, id est, actus quo ius aliquod cone Ætituitur (2), lure Romano erat tantum caufa remotior dominii; cum caufa próxima esfet tra- ditio, quae requirebatur quoties dominium ex confenfu duorum vel- plurium transferendum erat (3). lure Codicis vero Francici folus ti- tulus ad dominium transferendum fufficit (4). et modis acquirendi annumeratur (5). Si igitur js, qui posfidet, titulo habili gaudere pe tur, fequitur et eum haberi dominium. , i Senfus igitur legis est hicce: Posfesfor rei mo- ; bi- TUER Daltons de droit m, révehdicitim. t ^ (2) Merlin, Rep. mot. titre ios dekje | Op. "eit. I. B. p. 197. — (3) L. 20. Cod. de Pact. vo Ivo (a) Vid. Aret. 938, 1139, 1582, 1583. alii, conf. Delvincourt, Cours de Code Civil T. ll. Pe Pur. Hoo OMS Hodi ME bini 0 3 TO Rope RT cin ri Wu s bilis vi posfesfionis cenfetur rèi domintis , eo fei: fu et effectu, ut cesfet vindicatio, quae, tans quam actionis fundamento folo iure dominii his tatur, cpm 3n DC 5 iv. "t Traduntur regulae géneralei. Certum itaque et conftans probavimus Codi- čis principium, cai fi alterum adiunxerimás non minus certum, tota doctrina circa rerum mobi- lium vindicationem duabus regulis contineri pos* fe videtur, quibus pofitis , perfpicua, ni falloi 5 aderit notmd, qua ex legum, quae fibi obftaré videntur, labytintho, facile nos expediamuss Bit itaque * "ERE 1 REGULA I Non datur verum mobilium vindicatio š id est j (repetere liceat) actio, quae datur domino ex eo folo, «quod. dominium antiquius habuerit contra | quemcunque posfesforem ex eo ipfo, quod posfis deat (1). ; | Res Ct) Audiamus Merlin, Ouest. de droit, mot. ré- Yendication |; p.556, qui ait: Le Par cela feul > qué js je posfède un efet mobilier, jen fuis cenfé propriés B $5 (af C 18 ) RECULA II. Posfesfio rerum mobilium non eam vim liabet, ut posfesforem tueatur. contra actiones fpeciales s quae non ex priore dominio, fed ex alia caufa oriuntur. Cum yero is, qui hisce agit, faepius dicatur révendiquer, hinc, nata fuit. quaedam idearum confufio. : | Ad hanc autem, quam propofui, normam plu- rimi Codicis 4rtt. fant exigendi, hoc quidem ordine, ut: | erts . 19. lilos exponamus, in, quibus agitur de áctionibus perfonalibus. | avenir 5 . 2°, Illos illustrare conemur, in quibus gene- râtim conceditur rei vindicatio, praefcriptio aut evictio, se | $ V. Articuli in quibus agitur de actionibus oo gerfonalibus. - _ [nter leges, in quibus de hisce fermo est; RS pri- ss taire et vainement chercherez vous à meê l'enlever ze em prouvaut , que votis em étiez propriétaire avant 4, moi. Si vous ne prouvez que cela, votre réclama- Hon fera rejetiée et je ferai maintenu dans ma. pos- ss fesfion," / (( So Y bitintie certe: lotum fibi vindicat älcerà - pais Arts $279, ubi haec invénimud sv » Néanmoins celui, qui d perdu ou au "e 3, H a dté volé une chofé y: péut la révendiquer 4 pendant trois ans y à compter. du jour. de lá » perte ou du vob, contre celui, dans lés mains b du quel iL la trouvé, fauf à celui-ci y rés 5 j M vontré celui, du quel illa tient” © Anne:hic conceditur rei vindicatio ex priore Fr oriunda?. Minime; “Sed actio, quae datur ili; qui fem vamifie, aut cui furto esc ablata , oritur ex: fpecialiJegis dispofitione , quae voluit; ne quis re amisfa auc furto ipfi fubftracta €arerét, Legem propius infpiciamus; ibi non diciurz … Néanmoins le propriétaire,” fed fims pliciter celui, id est, quicumque posfederit: In mobilibus Codex ignorat ius illud perpetuum, quod. euin. posfesfione non exfpirat,. de dominio earum nou quaeritur. Liquetigitur y huiusce in rem fcriptae actionis fundamentum non esfe dos iinium, fed folam legis dispofiionem. Is tas men , qui hac actione rem repetit , dicitur 7és yendijuer; ita ut hic exemplum habeamus las tioris illius, quam memoravimus, fi guificationise Verum huic legi alia inest hac opportunitate enodanda quaestio, fcilicet; quaenam res furto Zbldtae aut amisfae intelligi debeanz? Iure Romano rei furtivae notio latius patebat B2 fand ‚C v20 ) nam ait Imp. (1): , Qui fciens rem alienam ,, vendiderit vel ex alia caufa tradiderit. furtum » eius committit.” Hanc rei furtivae notionem nostro Art. applicarunt Zacharia er Del. vincourt (2), quos tamen viros CII. hic non fequi. liceat. Interpretatio quippe exceptionis ex lure Romano haurienda non videtur; cum regula, cui adiungitur, directe huic iuri fit ontraria. Praeterea, ff cum illisfacimus, fem- per per triennium obtinebit mobilium vindicatio, .€o tantum excepto cafu, ubi quis rem alienam, ‚quam detinet, bona fide alienavit ; veluti heres rem dépofitam, quam hereditariam esfe existima- - bat Talem vero cafum rarisfimum regulae ge- neralis obiectum esfe, non temere est aflir- mandum. Res amisfas autem iidem viri ftrictius intere prerantur, cum alii interpretes et hoc nomen latisfime extendant. Nobis vero utraque notio ftrictius capienda vi- (a) 6 3. Int. de Ufuc. et long. temp. praefcr. Conf. 6 6. Inft. de Obl. ex del, 1, 22. § 7. D. mandati Í. 4. D. in f. de pignor. act 1. 16. D. de Condict. furt. (2) Zacharia, Op. cit. I. B. $ 15. et auctores ab eocitt. Merlin, Owest, de droit mot, révendicati- on rem furtivam putat, fi adfit alienatio fraudolofa ab Utraque parte, -— C 4r ) videtur. Furti quidem definitio ex ipfo Codice criminum er poenarum petenda est, ubi dici. tur (1): ,, Quisquis rem alienam dolo malo » fubtraxerit, reus est furti." Requiritur igi» tur et fraus et fubfiractio, unde res. quae a commodatario, conductore, depoficario, fimili- bus alienata fuit, huc non pertinet; cum domi- nus ipfe res illas alterius fidei commiferic. Tae lium quoque rerum dolofa alienatio eodem Co- dice non dicitur furtum (vol), fed abu[us fidu- ciae (abus de confiance) (2). Hisce. rationibus factum, ut plura tribunalia atque ipía Curia fuprema regni Francici, earum rerum. non dari vindicationem , iudicaverint (3). Quo magis haec omnia perpendimus , eo mas gis placet opinio Baueri (4), qui architectos Codicis ad modum , quo res ex manibus domini aut eius, qui pro domino habetur, exciderit, auendisfe existimat. Illud fi factum ex eius voe luntate, non habet actionem ex furto aut amis- fione; íi vero fine eius voluntate, res ei aut frau- (1) Art. 379. (2) Art. 408, | - (3) Vid, Sirey, Récueil gén. des lois et des ar« fti5, T. XIV. P.I. p. 306, et Merlin, Quest. de droit mot. révendication. (4) Opufc. faep, cit. Cw fraude est fubftracta, tumque ‘est chofe wolde, aut cafu ei excidit, tumque dicitur chofè perdue. Haec opinio non tantum naturali fimplicitate fefe commendat; fed etiam inde probatur. quod exceptio lapfus triennii non detur. posfesfori, qui rem per id tempus posfedic, verum detur cuique, licet per diem posféderit, modo elip- fum fit triennium a die amisfionis aut furti. Quicunque hac actione rem fuam- repetit, posfesfori pretium, quod forte pro re dedit, re- fundere non tenetur, nifi in cafibus Apt. 2290. memoratis, fcilicet, (i posfesfor rem emerit in nundinis vel foro, aut in publica auctione, aut a mercatore, qui talium rerum. commercium facit. Non alia actionis, quae Art. 2100. $ 5. con- ceditur, ratio, non aliud. est fundamentum. lbi, $ 1. domino privilegium concedienr in invecta et illata conductoris, quo facilius lo- cationis confequatur pretium, tum vero $ 5. additur, dóminum mobilia, fi absque eius con- fenfu evecta fuere, arripere posfe atque in iis fuum fervare privilegium, modo intra 15 aut 40 dies res vindicaverit. Hoc autem, quo fiet fundamento? Vera reivindicatio, etiamfi cetero- guin in mobilibus obtineret, hic tamen admitti nunquam posfet ; cum non dominus, fed locatur res repetat. De latiore figuificatione , quae in- est C »5 ) est verbo révendiquér iam diximus; hic alteram haber exemplum Articulus. Saepius laud. ‘Bâuerus hancce dispofitio- nem ad generalem rei furtivae exceptionem re- ferendam putat; fed an res, quas conductor ita evexerit, locatori furto ablatae aut cafu excidisfe dici queant, vehementer dubitamus. Is quip- pe, qui tales res petit vi 4rt. 2279 , non qui- dem dominium earum probare tenetur; fed feme per tamen, fe eas animo domini posfedisfe, do- cere debet, | Verba modo vindicaverit alio etiam fenfu acci- pi posfunt: fcilicec, ut pro materia fübiecta restringenda fint ad cafum, quo quis rem mobi- lem a tertio repetere posfit: ita ut tum demum ufu veniant, G tertius invecta et illata mala fide acquifiverit adeoque ex quafi delicto locatori ad damni refufionem teneatur. Quod fi vero confideramus rationem totius dispofitionis, quae femper barum rerum dari repetitionem práefumit: fi ad brevisfimum, quo actio praefcribitur, tempus attendimus: fi deni- que obfervamus, hauc actionem Codice de Ord, lud, Civ. fpeciali nomine dictam esfe (1); in- ter- (1) Non enim dicitur Saifie- révesdication , fed Saifie - gagerie , Art, 819. Cod. de Ord. lud. Civ, Ad hunc locum ait Zacharia, Op. cit. ll. B. p. 74. | N. Cu) terptetatio, quam modo propofuimus , non plas eet, fed dicendum videtur, locatori hoc in cafu concedi actionem fpecialem in rem fcriptam, oriundam ex fola legis dispofitione, quae nolu- it, ut conductores fraudes adhibere posfent et bomines ita a contractu utilisfimo, civitati proe ficuo , facillime abfterreruntur. Actio porro perfonalis oriri potest ex facto alicuius, uti docent Artt 568, 570, 5722 574: 576. In hisce enim actio conceditur con- tra eum, qui rem alienam cum fua iunxit Aut mifcuit, ex ipfo illo facto, non vero contra quemcunque rei posfesforem ; unde fads patet neque illis „rf, proprie dictam intelligi rei vin- dicationem, . Haec etiam fi deretur, non agi deberet ad damni illati refufionem (1), fed ad rem ipfam recuperandam. Non aliter, cum factis et non facta contineane tur, explicanda dispofitio Art. 2102. $ 9. N. 4. Domino, qui rem mobilem vendidit eiusque pres jum nondum est confecutus, conceditur, ut + N. 2: ,, Ubrigens tst das Recht des Verpachters nicht » Cin Vindicationsrecht in der eigentlichen Bedeutung, i foudern eine Art. des Befchlages." . Conf. Expofé des motifs du Cod. de proced. Civ. Rapport par. M, Tarrible, fur Je liv. 1, de la 2* part. (1) Vid, Art. 576, 577. | mU i (as) per octo dies rem repetere posfit, /7 emtor eam adhuc. posfideat; quae. claufula fatis indicat non concedi veram rei vindicationem , fed actionem perfonalem- rescisforiam, quae oritur ex con- tractu ab altera. parte non impleto. Multi tandem occurrunt Arit., in quibus agi. tur de actione perfonali oriunda ex malae fidei acquifitione, id est, ex delicto vel quafi delicto posfesforis. Talem fi non admitti dicamus , mae la fides facillime lucrum praebere potest. Hoc ne fieret Zacharia et Delvincourt, rem furtivam tam lato fumfere fenfn atque Baue- rus bonam fidem in posfesfore requifivit, ut locus esfet regulae rt. 2279 (1). Talem. actionem duni nullis, fateor, Codicis ex- presfis verbis; fed tamen, argumento ex Art. : 1382 petito, probari posfe existimem. | Quis. - cunque facto fuo alteri damnum infert, obliga- tur fecundum illum rê. ad damni refufionem 5 damnum autem alteri is certisfime infert, qui fciens rem esfe alienam, eam tamen fibi capit. Is igitur, cui hoc modo damnum illatum est, debet habere actionem perfonalem contra eum, qui illud intulit, ex ipfo hoc malae fidei . acquifitionis facto oriundam. Exemplo uti lie - ceat. Depofitarius rem depofitam dolo ma. | | la (1) Vidd. quae diximus p.: 13, C 26 ) lo alienavit, alter facti confcius eam emit.’ An hic conveniri potest? Potest certisfime; depofi- tarius enim utique delinquit (1), alter fit focius delicti (2), proinde uterque ad damni illati re- fufionem tenetur, qua’ continetur primario rei ii, digi (35. ! i- Duae autem hac in materia non negligendae fni obfervationes : | - I. Dolofa illa acquifitio db actore est probans da. Licet enim fint, qui putent, homines Iure Codicis malos haberi, eo 'inducti, quod huius auctores tôt cautiones praefcripferunt, ut et vo- lentibus: difficile fit fraudes adhibere; minime men negari debet, iudici obfervandam esfe au ream illam regulam, quam ec fus Romanum agnovit (4), et Codex expresfe confirmavit (5): "npe bonos haberi, donec probetur contrarium. agi Pros G) Art, 408. Cod. crim. et poen, (2) Art.;59. et 62. eod. (3) Hoe fenfu verum est, quod sit Merlin: » Judubitablement fi dans l’un de ces cas (fcilicet: rel » depofitae, commodatae, fimilibus). vous. prouvea. » que j ai connu Je vice de la posfesfion de mon vens. » deur, fe | ferai évincé ct votre révendication triom- » phera." | (4) Vid, 1, 18. $1. D. de probat, l. 6. ‘Cod, de dolo malo. (5) Art. 2268. , Cw) Probatio autem illa non tantum testibus et'fcrips tura, fed quibusvis “etiam modis fieri potest , quin etiam actori praefentem posfesforem jn iure interrogare permittitur (D: | | JL Jeter haie actionem et veram rei vindica- tonem. (fi in mobilibus detur) magnum inters gedit discrimen. Hic fufficit, fi actor posfesfoe rem doio malo rem acquifivisfe et fibi hoc facto nocitum esfe probaverit? eüm' e contrario is, qui ex dominio agit, dominium prius probare debeat. ` Nemo praeterea "rei vindicatione: con. veniri posfet, nifi qui posfidet; hacce vero ac: tione quidni et is teneatur, qui posfdere defie- rit (2)? Hoc enim non impedit, ' quominus ad damnum, quod dolo dedit, refarciendum tenea- tur. “Actio tandem, qua ex legis dispofitione res amisfae furtoque ablatae repetuntur, tribus praefcribitur annis, cum haec actio triginta des mum annorum lapfu tollatur. (3). | Quicunque ralem actionem perfonalem dari fate- tur, non diu haerebit in explicatione Art. 1141 ; qui ceteroquin haud exiguis pM difficultatés ; ica qui- (1) Artt. 324. feqq. Cod, de Ord, fud. Civ. (2) Uii Iure Romano feeunduin E f aR I. 36. D. de rei vind. (3) Art. 2262, C 28 ) quidem utCl.Delvincourt(1)exceptionem, favore commerciorum inductam in eo fuspicatus fi. Hoc, fcilicet Art. cavetur, ut, fi quis fe obligaverit ad rem mobilem duobus praeftandam, is praeferatur, cuires priori est tradita., licet eius titulus fit recentior, et additur: ,, modo tamen » rem bona fide acquifmerit." _ lam vero, fi a contrario argumentemur, haec lèx prima qui- dem fronte totam nostram doctrinam everrere videtur; re vero presfius confiderata, ad eam fta- biliendam facit. Etenim. uti monuimus, dominia rerum fecundum Codicem folis transeunt pactio- nibus nec requiritur traditio. Js igitur, qui prior rem emit, dominium eius acquifivit; proinde, fi actio in rem rerum mobilium nomine daretur , eam vindicare posfer, five alter bona five mala fide posfiderer, Sed nunc demum contra eum, qui rem fubinde traditam accepit, agere potest, fi in rem fciens dolo malo acquifiverit, Hinc igi- tur patet, doctrinam rêi. 1141. Confentaneam ` esfe tum regulae Art. 2979, quae negat actio- . nem in rem contra quemcunque posfesforem , ex dominio oriundam; tum iuris principiis ac doctrinae Z/r£. 1382, unde actio perfo nalis, ex facto illicito oriunda, competit adverfus huius facti auctorem, Eodem profecto modo et is tenebitur, qui | fciens (1) Cours de Cod. Nap. ad Art. 1138, C 29 ) fciens rem esfe alienam, ‘eam doló confurnic Ni- -bil itaque nobis obftat argumentum a contrario, quod ex Art. 1238. elici posfet et. in promptu est refponfio ad quaestionem: quid obtinebit fi creditor illas res mala fide confumûic? Res auteni fi non fuerit confumta et penes creditorem ex- fter; Arr. 1238. fpecialem vim non habet, fed univerfa de rerum mobilium vindicatione doc- trina ad cafum obvium est applicanda. $ VI. - Explicantur Artt. in quibus generatim cone ceditur rerum mobilium | prae[criptio, ` ~ | eyictio, vindicatio: Rerum mobilium non dari viridicatioriem pro- prie dictam nec proinde praefcriptionem in iis ufu venire, diximus; rt. vero 880. earundem ratione praefcriptio admitti videtur. Quomodo haec concilianda ? Ars. 878. conceditur credito- ribus defuncti ius petendi, ut bona defuncti et heredis feparentur, hoc autem ius trienaii lapfü quoad mobilia praefcribi dicitur 7/rz. 880. Cre- ditoribus etiam 7777. 1167. conceditur actio Paus liana ad ea refcindenda , quae debitor in fraudem ipforum gesfit. Verum quisque facile intelligit, haec pertinere ad refcisfionem actuum et nego- tio- ( 86 2 \ tiotum ín fraudém creditorum gestorums minifs me ad vindicadionem rerum mobilium: ex iure dominii oriundam. Hos igitür certisfime tantum fpectat cafüs, in quibus: refcis(io admitti potest. Non aliter vis Art. 1664, qui actionem. ad res dimendum contra tertium etiam rei: posfesforem ` concedit, per Arr. 29279. reftringitur , ita, ut tum demum contra tei mobilis posfesforem ‘agi queat, fi is, quo minus alter rem recipere: poss fit, dolo fecerit. Praefcriptionem in mobilibus valere etiam elicitur ex Art. 2239, quo, fcilicet, do- cerür eum praefcribere posfe, qui rem a colono, ' üfufruetuario et depolitaria accepit. Quod de prioribus dicitur , aptisfime ad res im- mobiles referri potest; fed in tertio haeret fcru- pulus. Nam, fi res epofita non alia intelligi post ac mobilis; mobilium admittitur prae» fcriptio. Depofitum tantum esfe rerum mobili» um, docuit Bauerus:(1), argumento Art 1918. . Dictus vero Art. tantum fpectat depofi= jum proprie dictum, cüm- in capité, quo occurs tit, de illo tantum fermo fit. Depofitum aus vem. Jatiort etiam fumitur fenfu, ita ut et fe- questrationem contineat (2), et haec im. mobilia etiam continere. potest, ceu expresfé (1) Opufc... ps 20. 3 (1) Vid. Art, 1619. C 31 ) docetur Ari. 1959. Ex hisce luculenter patet. depofitum lato fenfu immobilia etiam côntineres Rationem autem, quare Art. 9239. haec motio: firicte fic accipienda , nullam video. Itaque nes cesfe non est, ut architectos Codicis negligens tiae accufemus , quafi regulae Art. 2279. fuerint: immemores, neque cum Bauero ad, nefcio quam, mobilium que ufucapionem confugere. cogimur. In doctrina de donationibus aliqua etiam oce currit difficultas: Art, quippe 960. omnium pere’ mittitur donationum revocatio, fi donatori: post facram donationem liberi fupervenerint. Sed re presfius confiderata , nulla adest difficultas; quo- niam hic agitur, de revocatione donationis, non de vindicatione contra tertios. Hanc vero ras tiohe mobilium hic non competere, luculenter. patet ex Art, 930. et 954, quibus actio ad res: vocandas donationes expresfe contra tertios ree rpm immobilium posfesfores conceditur, quibus» que proinde regula Zrt. 9979. non infirmatur; , fed quam maxime confirmatur. .In his autem explicandis minime tandem ne- gligendus est 477. 1599, ex quo duplici modo argumentum , ad doctrinam nostram evertendam primo intuitu idoneum , elici potest. Rei alie- nae venditio rf, illo nulla declaratur, tum ves ro actioni de damno ec. intereste- locum facere ` | | afe affirmatur, fi rem alienam esfe fciverit, Haee tantum dari potest, /f res evicta fit; videtur igi- tur fupponi omnium, proinde et mobilium, res rum evictio. Ad haec refpondemus, Art. 1599. certisfimé accipiendum esfe pro materia fübiec. ta, ita, ut ad ea tantum pertineat, quae evins ci posfunt, id est ad res immobiles et mobiles amisfas furtove ablatas (1). Secundum, quod hic indagari meretur, hoc est: anne d'spofitio Art, 2279. efficiat, ut nul- la in mobilibus fit vis Art. 1599? Titius rem Caii a Maevio emit. Titius habetnt eiusdem. dominus vi Art. 2279, quod non obtineret (i non emisfet; ergo emtio venditio rei alienae ef- fectum forcitur, cum tamen rt, 1599. nul. la;esfe dicatur. Haec argumentatio, ut ut fpe- ciofa, vitio. tamen non caret, — Emtio vendi- tio dominium demum transfert, fi is, qui vens didit, rei dominus fuerit, ^ Nemo plus iuris in alterum transferre potest, quam ipfe habet;: itaque emtio per fe emtorem non facit dominum, Caius vero in fpecie propofita rem mobilem a Titio repetere nequit, non ex hac ratione, quod is rem emerit adeoque fe emisje contra Caium agentem excipere pos(it: hoc fi verum esfet; tum emtor rei furtivae et amisfae ut et is, qui f fciens (1) Vid. xi cei ti Op. cit, Il. Bi p. 3056 Cm Dd [ciens rem alienam emit, fefe hac exceptione tueri posfet; fed Caius ideo rem a Titio vindie care -hequic; - quod. iure : Codicis -némó- ad rem mobilem ex antiquiore dominio vindicandam, ad limen iudicii admittatur, Si vero res fit fur- tiva, / Cuius eant; repetere poterit; atque etam actione ' perfonali : Titium: convenire, fi is rem mala fide acquifiverit; ob hanc. ipfam rationem, quod emtio per fe nulla fit, non tollat vel ex- cludat actiones ex alia caufa Caio competentes. Itaque nullam-inter hosce Articulos antinomiam deprehendimus. | Haec de doctrina Codicis Civilis dicta fufici- ant; verbo etiam notemus : Iv. Si res, quae repetitur, fructus forte pro- ferat, hi func reftituéndi, fed discrimine adhi- bito inter bonae et malae fidei posfesforem. ITS. Solennitates in rei repetione adhibendae, traduntur Codice de Ord, Jud, Civ. Art. 826. feqq. IIS. Codice ri commerciis Art, 576—585. fpecialia quaedam introducta funt in favorem creditorum eius, qui foro cesfir; de hisce autem non agimus, cum de Codice Civili folummodo quaeratur, T | | | ^ RL RDS C 34 2 CAPUT SECUNDUM. QUIBUS DE CAUSIS.CODICIS CIV Iv LIS AUCTORES HAC IN RE. A IUe RE ROMANO RECESSERUN T2 Dés Codicis Civ., quam pro viribus exe pofuimus, infignes parit effectus, dominium quippe rerum mobilium ex iure abfoluto et per- petuo, fit ius relutivum et momentaneum , quod cum posfesfione exfpirat. Hac in re, cum árchitecti Codicis Civ. longe lateque a Iure Ro- mano recesferint, gravibus fine dubio moti rd- tionibus; operae certe pretium est hasce ratio- nes presfius confiderare. Ut autem pateat hosce Codicis auctores a lure Romano recesfisfe; non füperfluum quid acturi videmür, fi, quid lus Romanum hac in parte iubeat, breviter narremus, $ I. " LI LA t eS rent») oe deutet n 251 LA LI «965 stangen nf mand | siioni est ius de re org C D quovis aido. disponendi; quatenus-ñec lege nec testa- ihento, nec conventione prohibearur. Est ius abfólutum neque a posfesüone perdet; Quam- vis enim ius posfidendi et utendi contineat; hoe tamen ad eius fubftantiam non "n ‘fed tantum esc fequela dominii Dya | | 1 bic i © M PN he D. commun, divid. TE (2) Egregie rem propoluit cl. Glück, didici che Erlaüteruúngen der Pandecten, T. VI. Sect. I. ps gin cuius locum hic adicribere liceat. s3 Wer ein 3 vri pipe Recht an der Subffantz einer Sache b hat; hat zwar auch nothwendig eben folches aus $s. fehliesfondes Recht an den Gebrauch der Sache, Ef » kan daher allen und jeden Nutzen aus der Sache zies » hen, ihm gehören die Früchte der Sache und keinen » Ghdéren als im kan auch ohne feinem Willen ein » Recht zukommen dic Sache zu befitzen. Allein dei s ongeachtet , ist doeh" das Recht die Sache zu nützen; » zu gebrauchen und zu befitzeh nur cine F. olae des a Bigenthums ; gehért aber nicht sum We ‚fen desfelbe. » Den diefes befleht blofs in den ausfchiesfenden Rechré s. 4h der Subflanz der Sache, welche die Gefzize 5 proprietatem in eigehtlichen Verflande nennen” Das C o Ef bd C9 2 .. Dominus non tantum potest posfesfionem tues ti interdictis #/rubi et uti posfidetis, fed praeter- ea qui rei fuae posfesfionem amilit, eam repe- tere potest per rei vindicationem, ita quidem, - ut rei vindicatio detur domino: adverfüs qúem- cunque posfesforem. ^ Hinc manifesta est diffe- rentia inter rei vindicationem et interdicta, fci» licet, ut ad illam requiratur dominii, ad haec autem fufliciat iustae posfesfionis probatio (1). -Interdictorum autem, quae ex peculiari civis tatis Romanae ratione fünt inventa (2), obiece tum est, ut quieta rerum posfesfio acquiratur , fervetur, recuperetur. Cum vero posfesfio per. fe non fit ius, huius quoque turbatio non est turbatio iuris, nifi quatenus fimul aliud ius laedi- tur, unde interdictorum fpecies non oriuntur ex vario modo, quo res posfidemus, fed ex va- ria forma, qua turbatio fieri potest, feu vi, feu clam , feu precario fiat C32» dh | Iu- » Eigenthum oder dominium im Eigentlichem Sinne » bleibt alfo in feinem. IFefen , wenn auch der Niesa e, brauch oder der Befitz davon abgefonderd find. : (1) Vid. Noodt, ad D. tit. de rei vind. (2)'Vid. Niebühr, Romifche dnce. TAI. S. 370. .. (3) Sie F.. C. von Savigny, in n. cui tit. : Das Recht des Deffizes , p. 7. ait: ,, Da der Befitz an »» fich 6. $* J ?Ture antiquo etiam distinguebatur inter intere dictum utrubi et uti posfidetis, fcilicet, quod illud in mobilibus, hoc vero in immobilibus da- retur; verum postea hoc discrimen est abroga- tum (1r). Rei autem vindicatio datur ex folo dominio, a quo posfesfio est avulfa, five res fit mobilis, five immobilis (2) contra quemcunque posfesforem (3). Nudi tamen detentores libe- rantur nominando auctorem fuum (4). Nullus posfesfor, feu mala feu etiam bona fide posfide- at, pretium, quod forte pro re dedit,-a domino j res o» fich kein Rechtsverhältnis ist, fo ist auch die Sti- »s rung desfelben kein Rechiverlerzung , und fie kan es » nur dadurch werden, das fie ein anderes Recht zu- » gleich mit verletzt, Wenn nun die Srürung des as Befitzes gewaltzam gefchieht, fo liegt in diefer » Störung cine Rechtsverletzung , weil jede Gewaltthà- »» tigkeit unrechtlich ist , und diefes Unrecht ist es was » durch ein Interdict aufgehoben werden foll." Conf, eiusdem Op. p. 415. "(r2 Vid, $ 4. Inft, in fin. de Interd. L. un. $ 1. D. Utrubi, (2) L. 1. § r. L. 56. D. de rei vind. (3) L. 9. 1. 36. pr. D. de rei vind. $ 1. Int. de Act. L. 25. pr. D. de O. et A. L. un, Cod. de alien, .iud, mut. ~ (4) L. 2. Cod. ubi in rem act. ad quam, conf, Branchu, Obfervat. Decad. D. Il, c. 15, C555. repetere potest neque etiam poscere , ut fibi €e- dantur actiones, quae domino v. c, contra furemi, competunt (1), fibi enim imputet quod. cauciús non fit mercatus, Est haec fcilicet regula gene- ralis. Talia enim utique accedere posfuünt, quae posfesfori ius ad pretium repetendum. tribuunt, nempe fi reus probet verfionem in rem acto= ris (2), fi reus rem. redemit animo reftituendi domino, qui ceteroquin ea carere debuisfet (3), alia; verum in hisce fundamentum, quo pretium est reftituendum, non est bona fidei: posfesfio , fed verfio in rem aut negotiorum gestio (4). Factum tertii rem fine domini confenfu alie- nantis, domino nihil nocez, unde fi Titius Ca- . ium rem foluto pretio vendere iusferit isque fine - pretio accepto Maevio vendiderit, Titius rem a Sempronio vindicare poterit (5).. Est itaque pa- T roc- (1) L. 23. Cod. de rei vind. L. 2. Cod. de fort. conf. omnino Voet, ad tite D. de rei vind, qui et legem 14. S ult, D. de ferv. corr. , quae obftare vi- detur , enodavit, (2) L. 16. Cod, de Praed. et aiiis reb. min, (3) Le 36. D de Captiv. et post lim. reverf. . (4) Conf. Glück, Op. 1, Th. VIIL p. 230. (5) L. 1. $ 2. et 3. D. de excert. rei vend, et trad. Le 39. $ 1. Le 5o..D... de rei vind, Conf, Voet, N. 5. rd € 49 ) roemia Juris Romani, Ubicumque rem meam in» venio, ibi eam vindico (1). Factum: tertii ‚nie bil efficit,- fecundum regulam: : Vemo: plus iuris in alterum transferre putent quam ipfe haa bet (2). ; s IL. Alia Romanae ,: alin 4 geniis Frarncias c conditio. ; -Mores apud omnes populos legum fuisfe cau- fas , rei natura probat, historia testatur, quo fit, ut univerfa legum, quas fibi aliqua gens confti- tuit, in:eius moribus. fic-qudertenda ratio. Vere et elegantur ampl. Portalis (3): 5 Les codes »» des peuples fe font avec le temps, mais, à pros ss prement parler, on ne les fait pas" Haec etiam, quam tradidimus, doctrina. cum Romae norum moribus arctisfime cohaeret. Romani iurisprudentiam habebant philofophiae A pàr- (D) Antiquas, in rei vindicatione , adhibendas ; Lor lennitates defcribit Gellius, Noct. Att. L. XX Ce 9 Conf. Averranius , Interpret, [ur. L. L c. 15s (2) Leggi et 1 120, D. de div, reg. iur, . $ 10. (3) Disc. prélim, des, Conf, du Cod. Civ. T.L p.275 Cao 3 partem (1),-ex certis principiis 'füumimo ftudio fervatis fequelas ducebant (2): cum igitur do- minium haberent iüs abfolutum, quod: a. posfes- fione. nequaquam penderet ; utique: fequi necesfe erat, ut rem a quocunque posfesfore repeti. pose fe flatuerent. Praeterea haec doctrina inprimis originem traxit ex antiqua fori Romani ratione. Res enim. dividebantur in res, mancipi et nec manci- Ji. Harum quidem dominium ex omnibus ius- tis acquiri poterat modis; illarum vero peculiare habebatur. dominium, quod: civile: plenum, Quiritarium. dicebatur. Tale dominium Quirita- rium. ut cransferretur, non fufficiebat ex iusta caufa traditio, fed intervenire. debebat mancip- tio aut folemnis iniure cesfio (3). Haec autem differentia inter dominium Quiritarium et bo» picarium, uci et inter res. mancipi et nec mancipi, quamvis postea a POM fublata ttg (1) Vid. Cic. de Legg. L. I. c. 5. quin hoc ipfa docet iurisprudentiae definitio, $ 1. Inft. de ui et Tur, | (2) Vid. I. G. Schlosfer, in Hugo’ s Civil Magaz. I. p. 40. feqq. (3) Vid. Disfonius, Selecta et Ture Civ. antiq, I. 7. Conf. Bynkershoek, de Reb, maucip. C. VII. - | TN M Car) fit (1), eo tamen invaluit, ut ICti, Turis antie qui formas negligentes (2), eius tamen princi- piis adhaererent, adeoque dominium ius quafi fanctum , quod nullis aliorum infringi posfet ac- tionibus, femper baberent. Tale ius rerum commerciis non favere, quis- que facile vider: haec autem ratio apud Romae: nos non multum ad ius mutandum valere potee .Ffat(3). Sive enim moralem, five politicam Roe manorum conditionem infpiciamus, eam merca= ` turae- non favisfe liquet, Is quippe populus, qui gloriae fümma ardet cupiditate, fe ipfe om- nium gentium primam existimat, exteros homi- nes non quidem hostes, fed tamen longe infe- rioris conditionis neque ullo vinculo-fibi-iunctos' habet (4), is utique occupando regiones earum divitias, quam fenfim fenfimque easdem coemen- i | ETT do (1) Per L. unic. Cod. de nud. Ture Quirit. toll. et L. unice Cod, de Ufuc, transf. et fubl. diff, rer. "n etc. ` (2) Solennitates, quae in kise ufu veniebant, tradit Ulpianus, Inftit. I. tit. 6. (3) Montesquieu, E/pr. des Lois T. II. C. io, ait: ,, On #° a jamais rémarqué aux Romains de . » la jaloufie fur le commerce. Ce fut comme une nation » rivale et non comme une nation commerçante, qu'ils s» Attaquèrent Carthage, (4) Vid, L. 5. D, de Captivis, € 4 do,.acquirere malit, Hisce fi iungimus educa» tionem, militarem , continua bella, negotia: polis tica, quibus omnes cives continue intenti erant „ fummum denique agriculturae amorem. (1)5 tum profecto non mirabimur civem Romanum. non fnisíe mercatorem (2)... s» Mercaura, ait C i- » Cero(3), fi tenuis est, fordida putanda est p » fin. magna et copiofa, multis undique :appor- » tans et fine vanitate. impertiens, non est ada » modum vituperanda," Ipfío etiam iure. Civie li, illa, quae mercimoniis publice praefuit, eos - dem loco habetur, quo ancilla, liberta, fceni. ca, tabernaria , leno (4). | Prorfus autem alia fuir gentium occidentalium, condiio.; Hae fub Imp. Caligula mercatus | pi face icit ; sse - (1) Audiamus ex innumeris Ciceronem de Of, L. I. c..42. ,, Omnium antem rerum, ex quibus », aliquid acquiritur , s "nihil est agricultura melius, nil » uberius, nil dulcius, nil libero homine dignius.'* Conf. idem Caton, Mai, ubi toto Cae 15. agricultae- rae laudes extollit. i (2) De mercatura et agricultura. act edo à Md. omnino P. de T. Traité des Lois Civiles, Ch. IL. pe 129. et in sppendiog fur r Etat de T agriculture. chez jes Romains., Wi (3) De Of. L. L © 49. ^ (4) Vid. L. 7. Cod. de nupte C 43. D ram | lam. amabant, (4) Urbs. M as filia vab antiquis inde temporibus rerum commercio. flo» ruit (2)... Quantum vero-hoc: ftudium, religione Christiana „inter, omnes. homines vinculum con. fliuenie, maiore invalescente humanitate., in- venta pixide nautica; reperta America, fit auc- tum , non est, quod moneamus (3). | In fpecie autem, Franco Galli-habuerunt bos na immobilia, fundos, tanquam cuique popnlo propria ,. mobilia vero tanquam. omnibus com» munia (4), unde in plurimis provinciis urbi- busque babita est paroemia iuris: Mobilia non habent dolen (5). | Ho: (1) Vid. SR Calig. C. 50, Dio Casfius, L. LIX, p. 654. (9) Vid. Iustinus, lib. XXXIV. c. 3. (3) Eleganter fua tempora pinxit Portalis, in Disc. prélim. fur le proje du Cod. Civ. „ Dans nos » Zemps modernes, inquit, où Je commerce a établi » Plus de liens de communication entre les divers états, » qu'il wen existait autre fois entre les villes d’un » méme empire, dans nos temps modernes, où les” mé- » Mes arts, les mêmes fciences , la méme réligion, la » méme morale ont établi une forte de communauté » entre tous les peuples de P Europe. Ki (4) Vid. Montesquieu, Op. cit. Lib. XX. c. 91. "(> Vid. Planck, die Lehre vom Befitze, N. 5. À p. C e» "Horum itaque alia conditio alias postulabat leges. "Quum igitur initio fec. XIX. leges fpe- ciales in variis Franciae locis obrinentes fibique faepisfime prorfüs repugnantes abrogarentur, et novum legum corpus, quo omnes Imperio Fran- cico fubditi tenerentur, esfet conficiendum; nee mo mirabitur architectos Codicis Civ. lus. Roe manum hac in parte non esfe fecutos. Hi etiam, quod non negligendum , longe ali. ter procesfere ac ICti Romani. Horum quippe fcripta ad illud inferviunt, ut doceatur quid fit duris, magis continent iurisprudentiam, quam normam civibus praefcriptam: cum contra id egerint Codicis Francici auctores, nt ederetur norma civibus obfervanda, civitati profutura, experientia. comprobata (1). | $ IL p. 18. feqq. et Bourjon, Jurisprudence du Châtelet de Paris, Tom. Il. p. 695. (1) Praeclara ad hunc locum verba CI. S eid e ne fticker, Einleitung zum Cod. Nap. in praef. » Ja sa ESE ist gewifs nicht das kleinfle Lob, das man den » Cod. Nap. geben kann, wenn man ihn nennt ein kost- » bares Refuitat , gewonnen für die Praxis aus einem » Yieljárigen Streite zwifchen Speculation und. Empi- » rie. Er flieht auf dem Grunde einer lehrreichen Er- » farung.” Quomodo in Cod, Civ. condendo pro- cesfum fit docet idem C. 11. p. 182. feqq. C as ) $ HL s eee Special luris dier cafe Ratio itaque generalis, > cur eo; quem ipe; ; modo a Iure. Romano. recesfum fit, fita, est in alia, Gentis Francicae conditione alias leges. pos- tulante, ze rerum impediretur. commercium. Hac autem generali plurimae continentur fpeciales, quae non melius cognosci posfunt quam ipfa ora- tione fuaforia, hac de materia habita. ab .ampl, Bigot de Préameneu (1) Illae Rae regire videntur: j IP. Res mobiles rE posfi TEAM p ne uil titu, id est,. inftrumento ,. quo ius. aliquod confticuitur (2). Quis enim de omnibus. rerum mobilium translationibus, inftrumenta, fecun- dum formam legibus praefcriptam, conficere posfet ? II? Zn mobilibus faepius difficillimum est pro- bare rem esfe eandem, de qua quaeritur... Mo- bilia aliquando fibi creduntur adeo fimilia, ut res, eademne fit, an minus, vix dici queat. IT. Mobilia citisfime de manu in manum transeunt : quo fit, ut difficile fit dictu quomo. "^ de (1) Cod, Nap. fuivi des Mot. T. VII. p. mea 261. ^(2) Ka definit Merlin, Rep, mot, titre. C 35 3 do ad aliquem pervenerint; Plurimae res mobi- les fant ufus quotidiani, 'plurimae fungibiles, plurimae: ètiam post certüm tempus valorem. fu- um amittunt, unde, qui ipfe iis non utitur, mos tééyüs if altetum transferre "conatur. IV. C Dites y quantum fieri posfit y funt minu. endàae:- -Haec ratio uti genefatim fumuii-est pon: deris „ita tamen in mobilibas Les uf vim “he bet ; nam "TUTO TI 773 (09108 ge; cHdee ^ faepisfime: aotik ao cranseunt atque idéo eo frequentiores lites forent: 7:189, - List faepe: magnis: fümtibus est agenda, Mobilia vero faepius funt vilioris ,. aliquando vilisfimi pretii, Facillime itaque fieret, uc Hiris fümtus' valorem rei litipiofie excedérent, - quod fiemo negabit, qui ' Codice de Ord. lud. ‘Civ. ins fpecto, «quot quantisque folennitatibus lis pres matur, cognoverit. ure antiquo lites in Gillia longe etiam fuere graviores, cum quaequa provincia fao diverfo uteretur iure. "Mala inde oriunda moverunt Cod: Architectos ; ut nihil ma. gis dgerent,. quam litium acute caufas C 1). SEPAN Quantum hen gering. patet ex tumidis Jau- b erti, dictis in Concil. legisl. 11. Mai. 1816. ,, Tous. p» es hommes font d'accord que c'est (Cod. Nap.) le » plus bel ouvrage , qui foit forti de la main des hom- ek mes. La grande diminution des procès, aticsterait » feule fon heúreufe influence.” P Cio Gd PUB PER TAUNM QUA TANDEM. RATIONE UTRIUSQUÉ IURIS DOCTRINA OPTIME: TEMPERA- RI POSSE VIDETUR, UT TUM IN 1U- . RE DOMINII TUENDO, TUM iN’ LIBES “RO RERUM COMMERCIO HAUD IMPE DIENDO, AEQUITATIS ÉT BONI AHE BLICI, QUOAD EIUS FIERI POSSIT, HABEATUR RATIO? pie " idi Syada MoV ojh busd Im Francicum et Romanum conftitutum priori- bus capitibus 'adümbravimus, ita ut ‘nunc ad ius conftituendum transeamus , cuius tractatio infi igues continet diflicultates; utrumque enim. ius, qui- bus fe commendet, plürima haber ^ Verumij neque quod lex fit aequa, neque quod commercio! rerum faveat, folummodo fufficit; utrumque, ‘ut! bona dicatur, contineat. Eleganter Lu fac GIJE » liy a ici deux éceuils à éviter ; l'un de nuire » e .Q) In notis. ad Wolffii Fafi du Droit Nat, in fin, $ 262. 48 ) » à la furetd, que chacun doit avoir par rapa port à [es biens, È autre de nuire à la Jure. » té, que le commerce de la vie exige par rap- » Port aux acquifi tions,” _ Hosce igitur inter duos feopulos. rectam quaeramus viam, memo- res aurei praecepti : | » Inter: "utrumque fent, Ut et hoc. capite tractando, dilucidum, Anand eius feri poshi Es fequamur ordinem , ftatim qui- dem de co, quid naturalis ratio hac in parte pos- tulet inquirere , dein vero an et quàsnam limita- tiones falutis publicae cura fuadeat, investigare, haud incongruum existimavi. _ ro —Á UPS P 55 p Y PER. Quid postulet aequitas. . Ex ipfa dominii natura fine ullo dubio: fequi= tur dominum rem ereptam malae fidei posfesfori posfe extorquere, five ipfe eam contrectaverit, : five alterius-delicti focius aut confcius eam deti-: neat. -Huius enim actus phyficus moralem do- mini facultatem nequaquam perimere potest et. ex ipfo fuo facto illicito ad rei reftitucionem obli- gatur, unde etiam fi aliquid pro re dedit, illud nullo fundamento repetere potest; fcivit enim. | ren C 49 :) sem -esfe alienam et. proinde dini, quod dentit fibi ipfi imputare debet (1). Sunt tamen, qui dominium actu phyfico ine etérire posfe ftatnant, ita ut dominus cogatur iu- „Ti fuo renunciare, quam fententiam tuetur mage “ous Lufac (2); quia, verbi caufa, abfurdum est, rem in terra reconditam aut mari iniectam femper manere in dominio. Sed vereor, ut hoc argumento quicquam effi- ‘Ciatur: hoc enim in fpecimine non petit domi- mium, quod demum fieret fi et res periisfers snam fi res cafü extrahitur et dominium potest "probari, utique dominus rem recipit, unde pae -tet fofpendi tantum dominii exercitium. Si do- -minus nefcit quisnam rem teneat, aeque fufpen- ditur dominii ripis, fed reviviscit fimul ‘ac cognoverit, | | ^ Longe vero alia est conditio bonae fidei pos- : fesforis : 5 am rem reftiruere teneatur, necne, ‘Jis est inter interpretes. Nos eum teneri ftatui- mus , quoniam a parte domini illi, cui iusest rem -posfidendi, hnic etiam inesfe debet facultas rem “vindicandi , et æ parte bonae fidei posfesforis, is “jus rei retinendae non habet; unde enim tale dus oriatur, cum ratio naturalis, non minus quam | ius UG) Conf. L. 38. D. de Ufurp. et ufuc, (2) In Nois citt, ad $ 262. ” D Cao) ius Romanum (1), nos doceat, neminem plus juris in alterum posfe conferre, quam ipfe ‘haber. Verum, dicunt disfentientes, facultas moralis confistit in facultate exercendi actus phyfcos, quibus nemo fe opponere potest; fi quis igitur potest, amittitur facultas moralis, et potest bo- nae fidei posfesfor, quia a fua parte nullum vie tium actui acquirendi inest. Sed nec illa ratio ‚nobis valere videtur: licet enim quoad animum - acquirendi “bonae fidei posfesforis ius vitio nom laboret; contractum tamen est fuper re, de qua contrahi non potuit, aut res occupata, cuius posfesfio non erat vacua, adeoque non illa ad- font omnia, quae ad legitimum dominium acqui- rendum requiruntur. ma . Quoad regulam, ,, nemo plus iuris in alte- , rum potest conferre quam ipfe habet," hanc Lufacius ita interpretari conatur, ut fignificet ilum, qui rem alienam transtulerit, dominum indemnem praeftare debere; fed fi hoc admitti- mus, tum, fi rem meam alter vendiderit, hoc pati teneor et tantum regresfum habeo contra venditorem, qui forfitan in remotisfima deget regione. Sic dominus iure fuo quaefito privare- tur absque ullo aequitatis fundamento. Bo- (1) Vid. Lex. 54. 120, D. de Reg. iur. t») "* Bonae igitur fidei posfesfor rem domino vin. dicanti reftiruere tenetur, five eum titulo onero- fo five lucrativo acquifiverit: fed fi ozerofo, an- he tum aequum, ut precium , quod pro re dedit, ipfi a domino refundatur? Haec fane quaestio, quae accurate exponatur utique digna, anteriori- bus longe est difficilior: quae enim de obliga- tione rei reltituendae diximus, ex iuris naturalis principiis deduci posfünt; quaestio vero de ae- quitate non ita ftabili bafi est innixa et multum pendét a fingulorum opinionibus, unde Paulus ICtus: ,, Quod aequum. est, Mi illad in- » Certum est." | “Ex variis aequitatis definitionibus, unice pla- cuit ea, quam tradit fummus Pesrelius (1) Ícilicet ut fit: ,, ftudium in officiis imperfectis s> fervandis alios fibi, ec alios inter fe pro eo- » rum merito coaequandi."" Hanc igitur legem civilem aeguam merito dixeris, quae homines inter fe pro eorum meritis coaequet; quare ope- rae pretium esfe videtur, ut, cum domini, qui fem amifit, tum bonae fidei posfesforis, qui rem tenet, conditionem paulo accuratius infpi- ‘ciamus. ' Nullus profecto dominus res plurimas posfie deis, des omnem adhibeat curam, quin non | NS | | alie B In fundam, iuris nat. T. I. p. 633. Pa o t aliquando una alterave ex rebus fuis illi five, cae fu excidat five dolo fubtrahatur, five vi .eripias tur, prohibere: potest, „imprimis cum talis fit multarum rerum v. c. animalium natura, ur fem- per obicibus et feris custodiri nullo. modo pose fina, unde frustra. diceretur dominum habere, quod fibi negligentiam. imputet. - lus ad rem posfidendim et per confequentiam vindicandam dominio inesfe ostendere conati fumus, fed un- de, quaerimus,. probatur obligatio domini ad rem redimendam? nullus enim actus ad obliga» tionem creandam idoneus inter hunc et posfesfo- rem intercesfic, | Verum quidem est quod ait Birbayraci- as (1) dominum faepe ob fingularem affectum, quod rem pro pretio recipere posfit, gaudere; fed quod aliquando fit, regulae. generali locum. non facit: neque minus verum , dominum actione perfonali eum perfequi posfe . qui rem contrec- tavit; fed illud factum plerumque. est difficilli- mae probationis, et infuper actio talis faepisfi. me competit contra tales homines, qui unde pretium folvant non habent, quosque fi in ius vocaveris, litis impenfas infuper perdideris, Im- mo licet furem vel mpsorem utiliter convenire pos- (1) Ad Puffendorffi, di nat, et Gent, L IV. €. 13. No. Te ; € 45 posfimus, hic tamen plerumque caret rei reftitus eüdae facultate et pretium tantum praeftare po- test. Qvamvis igitur minime negemus , domis ` num, qui pretii tolummodo iacturam facere no- lit, Ga fure aestimationem confequi posfit, mes Has facturum fi ab isto pretium, quam fi a bo- nae fidei posfesfore rem petat, obíervandum tas men rem continere aestimationem , non vero aes- timatione rem contineri, quin ea, quae ipfe Ba r-- beyracius de fingulari affectu monet, faris ine dicare videntur, dominum faepe aestimatione non esfe contentum, et nulla ratio esfe videtur Cur illi ius quaefitum ad rem ipfam auferatur. X Bonae fidei posfesfor est, qui ignorat vitium tituli, quo rem alienam acquifivit. Nonne igitur iniquum, eum iacturam facere, cum de mala (ide auctoris fui nihil fciveric? Ut non fciverit, fae- ‚pe fit, ut fcire non potuerit, rarisfime, et hic fi diligentiam omiferit , hoz domino minime impu= | tandum esfe contendimus. ^ Barbeyracius. ideo posfesforem culpa carere contendit (1), ^. «quia non femper curare potest, fibi de evictione - . caveri. Emtionem fic difficultate premi fatemur , | fed obfervatio Barbeyracii porius ad id fa- cere videtur, ut doceatur legibus quasdam hic inducendas esfe krdiitionee., quam ad id ut probetur bonae ud posfesforem, ex aequitate pres (1) Loc. cit. $ 3. No. 1. € 54 ) pretium petere posfe, Si quis ab homine ige noto emit, tum quidem non ftatim adest malae fidei praefumtio , fed adest tamen quaedam du- bitatio ; fi quis vero a cognito emit, actione de evictione fibi profpicere potest. ól if Ex hac autem expoñta utriusque conditione y comparatione inftituta , fatis elucere videtur, ae», quum esfe, ut dominus bonae fidei posfesfori, pretium non reftituere cogatur: ,, lure naturae, s enim aequum est, neminem cum alterius » damno fieri locupletiorem" (1). Detrimen- tum autem, quod quis per fe patitur. merito, non pati intelligitur et patitur bonae fidei pose, fesfor per factum fuum: nam fi non emisfet aut. fibi idonea ratione caveri curasfet, non pateretur: unde et hic in favorem bonae fidei posfesforis, nul- la est vis argumenti, factum tertii nemini nocere. debere (2): quin e contrario huic aequitatis ree. gulae repugnaret, fi dominus aut re fua, quam, pleno iure petit, carere, aut pro ea aestimationem folvere cogeretur hoc fundamento, quod tertius: rem bona fide teneat. Fortiores igitur rationes pro domino militare; videntur, unde hic rem fuam vindicet nullum» que refundat pretium, postulat aequitas. Si. (1) Uii dicitur in 1, 206. D. de Div. reg. iurise (2) Conf. 1. 63. D. de Re iud. s je 6 & 2 Si cui tamen bonae fidei posfesfor non quidem laedi, fed tamen paulo durius teneri videtur, ad eum fpectant verba Iavoleni (1): » Quo- » ties nihil fine captione investigari potest, eli- » gendum est quod minimum habet iniquita- 3s tis. | Haec autem, quae diximus non impediunt quo minus dominus bonae fidei posfesfori actio» nes fuas contra eum, qui rem dolo alienavit, cedere cogatur: hae enim domino, fi rem iam recipiat , funt inutiles, posfesfori prodesfe pos- funt, illius etiam qui rem contrectavit nil inter- est, utrum dominus ipfe an alius agat, neque hac cesfione perit ipfius obligatio ad damnum datum refarciendum. Has actiones, fi dominus cedit, paret utique regulae aequitatis: guod ribi non nocet et aliis prodest, ad hoc faciendum es obligatus. Haec argumenta actionum cesfionem admittendam fuadent, cumque, quae merito ob- iiciantur, nulla videam, utique hanc cesfi onem legibus introducendam esfe opinari fum aufus. Haec autem dicta valent de illis quidem res bus, quae fine confenfu domini ex eius manibus exierunt, fed aliud quid obtinere videtur in il- lis, quas dominus ipfe ex caufa locationis, de= potiti, Ligen firbili, alteri detinendas tra- | d. (a) In L 200, de Div. reg. iuris, ^ Cry didit, Hoc fi factum, funt, q»i dominum ad re- fundendum bonae fidei posfesfori pretium obli-' gatum existiment (1), ',, Quae fententia, ut , fummi Voetii utar verbis, non omni defti. , tuta est aequitatis ratione, cum utique fit » Quod dominus facilitati fuae imputare debeat, >» quod tam maligno, cuius fidem necdum habe- , bat exploratam, rerum fuarum ufum, curam, »» custodiam aut detentionem comiiferit , neque s» ignarus esfe debuerit conditionis eius, quo >» cum contrahebat" (2); Hic par esfe videtur caufa domini et bonae fidei posfesforis, quate- nus uterque non fatis cognitum habuit, cuius fi» dem alter in emendo, alter in contrahendo feque- retur, unde hisce in cafibus aequitatis esfe pue tamus, ut dominus bonae fidei posfesfori dimidi- um pretii, quod hic pro re dedit, refundere te- neatur, nifi bonae fidei posfesfor actione de evictione adverfus fuum auctorem bares ol confequi posfit. Ne vero bonae et malae fidei posfesforem €o- dem loco habere, iisque eadem iura concedere | (ras vi- (1) Uti etiam caverunt nonnullae conftitutiones municipales, Vid. Iuf, Lubec, Ill V. 2.277. i, Carpzovius, def. forenf. p. II. conft. 26. def. 5. Conftit. Antwerp. Tir. 58. Art. 5. (2) In comment, ad D. Tit, de Rei vindic. No: 12. Cr) 103 videamur, quod fane esfet iniquisfimum, verbo noremus fequentia, quae inter ob n intere cedunt; discrimina: | . 1°. Bonae fidei posfesfor, nifi fuerit negli- gens, tutus est actione contra füum auctorem» quod non est is, qui mala fide posfider; rem enim ex caufa justa et Jus ose minime nace tus est. | | | IL Bonae" fidel. iodoiteb, G rem iterum alienaverit, ad nihil tenetur, fed malae fidei pos- fesfor etiam ex hoc damnari potest, quod ali- quando rem posfederit (1). | III9. Solus bonae fidei posfesfor petere po" test ut actiones fibi a domino cedantur contra: eum quirem furtivam contraxerit, fi fuum per evictionem confequi nequeat. IV?. Magnum intercedit discrimen quoad fruc* tuum reflitutionem 5 bonae enim fidei profesfo- . rem fructus perceptos fuos facere atque impen-. fas necesfarias repetere, voluptuarias, quatenus fine rei detrimento fieri queat , tollere posfe, ae- quisfimum est, rem enim habuic faam (2). Ma- lae antem fidei posfesfor fructoum perceptorum «aestimationem refundere, extantes relticuere de- ; bet, €) Conf, 1, 175. et 131. de Div, reg. iuris. | (2) Conf, Iavolenus, in l. 136. D. de Div. reg. iuris. | | € $53 bet: cur enim ex improbitate emolumentum cae peret? Ad impenfas quoque repetendas ius illi non est: quare enim illas fecit fciens rem esfe alienam ? $ II. Quid fuadeat [alus publica. Et fic quidem, quid aequitas hac in materia postulare videatur, expofüimus;' nunc igitur ins dagandum, quid lege civili conftitui oporteat. Hic autem, fi de falute civitatis quaeritur, nihil magis rei naturae confentaneum est, quam ut ante omnia attendamus ad primarium focieta- tis civilis fcopum, qui ut fit perpetuus, mora- lis, atque fola civitate attingi queat, ex rei nae tura requiritur. Haec autem criteria omnia fola complectitur /écuritas, ea fcilicet, qua nemo in ufu libero neque qualitatum perfonalium neque bonorum iuste acquifitorum turbatur, atque, fi turbatio intervenerit, quisque in liberum ea- rundem ufum reftituitur. Haec fecuritas est bas fis falutis omnium et fingulorum, hanc igitur le- ges diligentisme tueantur (1). | Se- (1) Eleganter Ampl. Meyer, Espr. orig. et progr. des iufl. jud. introduction, p. 35. » Le grand objet de- la 22 € 59 } s» Securitas illa est primarius, minime vero fos lus, civitatis fcopus: quod fi obtineret, larisfie ma concedenda esfet vindicandi facultas: verum alius datur fcopus, qui licet fecundarius er fe» curitati postponendus fit, minime quoque legi- bus negligi, fed e contrario hisce accuratisfime curari atque promoveri debet; is autem compres benditur nomine. boni publici, cuius conüderatio efficere potest, ut, quamvis toti. civitati et fins gulis eius membris expediat, iura dominii intacta > manere; vindicandi tamen facultas aliquomodo fit reftringenda , atque hic etiam verum elegantise fimum M. Antonini dictum: ,, Quod alve- » ari non prodest, ne api quidem prodesfe.” . Cum vero bonum commune fit ,, pofitum » vel in bonis corporis aut animi vel in rebus » externis acquirendis, confervandis, adminiss » trandis, recuperandis, prout confociatis falva s» Naturae lege placeat" (1): cum. diverfarum civitatum alii fint mores, aliae loci aërisque ope por- » la législation est d asfurer ces avantages, qu'on a s EU en vue, lorsque les hommes ont fait le facrifice » d'une partie-de leur liberté et fe font reunis en fo- » Cieté 5 c’est de garantir à chacun de membres de ia » focieté, la tranquille jouïsfance de fes droits,” (1) Sunt verba Pestelii, fund, iuris nat, T. I. P2539 PS | : C er À: portunitares, alia ftudia; genéralis omnino reż gula on nibus apta populis locisque cogitari nom potest, quippe hisce omnibus, ut bonum pus blicum promoveat, lex accommodata esfe dee ber. Hinc ars politica non tantum continet Tee guias generales er ubique applicandas, fed habet etiam regulas tpeciales arque conditionales, quae ex peculiaribus rerum: momentis fluunt, Unam igirur alteramve peculiarem civitarem nobis pro~ ponamus nécesfe est; nulla vero hic videtur ape. tior, quam ipía nostra pauia carisfima, cuius facultates et opes ut ad pristinum, eheu! florem aliquando reviviscant, Deus faciat omnipotens! b Omnes quidem civitates, quae divitias acqui«- rere. et acquifiras augere conantur, fimalac ad cultiorem pervenere vitae rationem, agros Cos lost, fabricas conftituunt, mercaturam agunt, qui diverfi divitiarum fontes tam arcto inter fe iüngonrur vinculo, ut, fi unus eorum tollitur aut impeditur, ceteri quoque languescant : Variis tomen populis unum ex hisce fontibus prae ceteris arrifisfe, docet historia. ^ Nostris autem matoribus unice placuit mercatura, qod non mirabimur, fi cogitemus , quam pulchra illis, fummo mercaturae ftudio pollenibus, contige- rit eam exercendi opportunitas: quippe quorum. territorium. non. tantum. externe ad mare fitum est, fed interne quoque quam plurimis fcinditur : flu- € 6 D fluminibus lacübusque, qui rerüm commercium, tam facile reddunt. : Mercaturam igitur exercue- re; Belgae: neque eos fine fructu exercuisfe, patet, fi accidisfe eius efficacia reputemus, ur. minima regio tori Hispaniae refistere potuerit, ut clasfes Francorum Anglorumque penitus vin= cere valuerit, ut plurimae Provinciae feriem. quafi ditisimorum pagorum exhibeant, ut ore bis terrarum divitiae huc afluxerint, et, quod: maioris putaverim momenti, ut in variis artibus atque disciplinis nostra. patria aliquando pris: mum fibi vindicaverit locum. qi anbn y - Quis igitur neget mercaturae florem plurimum: ad opes civium augendas et -ad ingenia eorum: - excolenda conferre? Quis inficias ibit, hanc lee: gem Belgis exoptatam esfe dicendam, quae mere caturae favet, et legibus quoque vindicandi facul- tatem minuendam esfe, uc ne turbentur commere cia?.,, Quae ratio, ut verbis utar Ampl. de 5» Brueys(1), etiamfi per fe parum füfüiciens, ss fi tamenin his regionibus procedat , ita ut come ',, merciorum ‘nfus a Iure Romano divortii. des ,» beat esfe caufa; nihilominus, caute admodum , attendendum: est, ne fines commercii, qua ta- » lis, nimis extendantur. Eatenus. aucem illi moj | ien fene (1) In Spec, Iurid, ami rei vind. for, civ, et Belgic., Leydae 1765. [.to tun Eh | - € 6» j ss; fententiae fuffragari „non haefito; | quatenug » Don admisfa, revera turbarerur commercium , ss nam populi utilitas et mercaturae libertas. fas » cile aiiquid exceptionis mereri debent” | . Ut talis turbatio oriatur fi vindicatio permittis tur, fieri potest ex ipfa rerum. natura. Codice civili, uti vidimus, generatim prohibita est vine: dicatio mobilium et revera hac in materia diss tinctio. inter res mobiles et immobiles minime est fictitia ; posfesfiones enim: nostras immobiles : non ica quotidie permutamus, ad eas emendas vendendas multo difficilius progredimur, nemo. rem immobilem facile emt, nifi cognito aucto- ris fui titulo. verbo, hae non ita de manu im manum transeunt. Codicis civilis auctores mer- caturae favisfe non dubitamus, fed cum dominus: fic nimis facile rebus fuis privetur, Charybdim : vitare cupientes in Scyllam incidisfe : videntur, - quod vitium haud paucis legum auctoribus coms. mune fuisfe, historia docet. Plato, uti. avae ritiae communionem bonorum opponere: voe luit, ita inter confilia de optimo civitatis {ta- tu fundando, hoc retulit, ut ad tollenda zee lotypiae mala cives uxoribus communibus. utes, rentur (1). ; Ex (1) Vid. Pestel , in additam. ad fund. iuris nat; C 63 2 Ex dicta ratione generatim omnium mobilium. vindicationem non excludendam esfe arbitramur. Verum uti multa dantur mobilia, quae facile a fe invicem cognoscantur, quae etiam non ita quotidie de manu in manum transeant; fic ta- men datur fpecies mobilium, quarum vindica- tio, fi concedatur, valde nocebit, et haec est rerum fungibilium. Harum quippe fert natura, ut homines eas celerrime coémere debeant, nes que in titulum auctoris inquirere posfint: hae difficulter inter fe distinguuntur, femper fere per partes divenduntur atque in plurimis cafibus litis, quae de iis igit fumtibus res ipfae | fant viliores. | Ne dubitemus de turbatione, quae ex harii | rerum admisfa vindicatione oriretur, fingamus mere catorem alicubi vina habere pofita, quae a ter- tio mala fide fint alienata. Vina paulatim pet varios mercatorum manus transiere , aqua etiam aut alio quodam fluido non imminuta, tandem per amphoras divendita funt. Qualem iam do- minus vindicans fecum fert confufionem? Inde a maxima ftatione mercatoria usque ad infimas tabernas omnia turbat. Rationes autem , quas propofuimus, tum om- ni vi carent, quum res fungibiles adhuc inaper- tis cadis, vafis fimilibusve continentur et ob- fip. € 6 2 fignatae funt (1), unde videtur. generatim ne- ganda rerum fungibilium. vindicatio, nifi adhue hisce machinis contincantur et fpecies dici pos- Bte : | | + Exceptio propot ia ratione rerum fungibilion oritur ex ipfa rerum natura; nunc vero aliam .confideremus, cuius caufa in ipfo,. quo res acs quiruntur, modo pofita est, fcilicet ut pretium non amictant ii, qui rem in nundinis plublicis; in auctione publica atque; a. mercatore, qui talium rerum commercium facit, bona fide acquifivere. Multum profecto.ad rerum. commercium au- gendum faciunt nundinae, ad quas igitur, ut quam plurimi ad emendum vendendum accedant, cives funt alliciendi. M reni : „Cum vero in hisce homines fibi omnino ignoti cuis agant, maximopere impediretur emtio venditio, fi vindicationem timerent: atque in hisce pro: venditore magna militat bonae fidei praefümtio; is enim , qui res furtivas tenet, eas in nundinis publicis tantae undique aflluenti ho- minum turbae non facile exponere aufit, adeo- que emtor minorem negligentiam admifit, fi in ti- f (1) Hoc modo distinctum Cod. de com. Art. 580, item iure Patrio in nummis, ceu docet Neostadius Car, fupr. decif. dec, 37. Ç. 65 ) titulum venditoris non inquifiverit (1). _ Haec confideratio effecit, ut plurimae olim urbium confticutiones rem in nundinis emtam , nifi refu- fo bonae fidei posfesfori pretio, vindicare pro- hibuerint (2), ;, ne, ut ait Voecius (3)» , timidius ad emendum accederent emtores, fi , » te aliena bona fide comparata, pretii pericu- , lum deberent fubire,- nulla licec in culpa de: plerumque haerentes , dum in peregrinorum. , promercii caufa adventantium ac res vena. » les exponentium conditionem integritatem- „ que curiofius inquirere, onerofüm ementibus » ác prope imposfibile vifum est." Pares quoque rationes valere videntur de auctionibus ees unde et qui bona fide ibi emee (1) Maleville, Anal. reif. ad Art. 2280, ait. ss Jl est fondé fur la faveur que merite le commerce et la s, bonne. foi de l'acquéreur, laquelle est pr ouvée par » Les circonftances même de fon. achat.” (2) Vid. Grotius, /#leid, tot de Holl, Rechtse. |l II, ©. 11, Zypaeus, notitia iuris Belg. alii, quos citavit Voet. No, 8. Tir. de Rei vind, Item fta- tüta Antwerp, Tit. 59. 6 1, et Landrècht van Overijsf. p. H, Tit. 15, Conf. omnino P. Ge Donker, tract. iuris Belg: de iure nund, $ 1. p. 73. feq — (3) Loc. cit, No. 8: E (^66 ) emerit, fit tutus, leges iubeant, ut etiam olina “multae iusfere conftitutiones (1). : - "Eadem quoque bonae fidei praefumtio militat pro eo, qui emerit a mercatore, qui talium re- rum commercium facic unde et aequisfimum et bono publico confentaneum existimamus, hunc etiam non cogi ad rem reftituendam, ba ide datura domino pretium. in. Hae tres exceptiones inductae funt Codira Ci- vili, fed, uti: praecedentium, ita et huiusce multa funt vestigia in ftatutis multorum patriae locorum. ‘Sic is qui emerat ab surifice, trita- rum vestium venditore (uztdrager) vel menfula- rio tutus erat (2). : PoR Is autem , qui lare mercatur, omnia folus coë. „mere et divendére nequit, unde mercatores hoc faepius per alios mandato munitos faciant, nee .cesfe est. Mandatarius igitur hic habétür ea- .dem perfona, quae dominus, ita ut, quod ille "gesfit, ipfe gesfisfe habeatur. Quatenus autem prosenetae, inftirores, fimiles mandatum genera- ` le vel fpeciale habere intelligantur, olim pendebat ‘a fingularium urbium moribus ftatutisque. Hoc Vi de gielen ve- (1) Vidd. Keuren van Zeeland, a. 1595. C. 3. Art,:23.. Conf. RE de p ad |; 2, C. de Furtis, (2) Vid. Grotius, Fukeid. 1. II. c. 11. No. 14. Co? vero certum est illum, quiab hiscé emit, aeque tutum esfe debere, contra tertium vindicantem ac fi ab ipfo mercatore einisfet (1). In praecedentibus vidimus et Iure Romano’ et Codice Civili admisfam esfe praefumtionem iu- ris, qua quis bona fide posfidere intelligitur, donec probetur contrarium. — Huius praefumtio- nis, fi et hic admittitur, uti omnino admitten- . dam existimamus, haec erit vis, ut in caufis quidem ordinariis posfesfor, a quo res vindica- - fur, fructus ut bonae fidei posfesfor lucretur ' perceptos; inillis vero cafibus, ubi res.est emta in nundinis publicis, in auctione publica aut a -fercatore, qui talium rerum commercium facit, dominus posfesfori pretium , quod dedit, refun- dere teneatür, nifi posfesforem in mala fide ver- . fatum fuisfe probet. Quamvis enim ad lites minuendas facere posfit, ut haec probatio non admittatur ét in hisce cafibus obtineat iuris et de iure praefümtio; hic tamen ab altera parte fortior ratio militare videtur, fcilicet legem. non verfari debere in adiuvandis fraudibus eorum, qui cum alterius damno locupletiores fieri ftu- | | dent, (1) Sic inftitores et proxenetae fuis dominis noce- re dicuntur variis in legibus, quas. citavit de Bru- eys,llp.24.No.p.q.et re E 2 ( 68 ) dent, cum civitatis valde interfit, ut dolofi et furaces nebulones, quantum fieri posfit, coer- ceantur. | | Notanda fuperest exceptio, quam aequitas et falus publica pari ratione induci fuadent, fci- licet, ut dominus illi etiam pretium, quod de- dit, refundere teneatur, qui rem amisfam. vel furtivam eo redemit animo, ut domino reftitue» ret, Hic, fi ex bono, quo erga dominum fer- tur, animo damnum pateretur, haberet quod merito quereretur. _ Ipfis etiam dominis naves v. c. emittentibus maxime prodest, ut leges hanc exceptionem contineant, nam fiis, qui redimere velit, timere debet ne ab ingrato domino damno afficiatur, multo potius rem auferri finet et fummi tamen momenti esfe potest, ut dominus ex. gr. naves a piratis occupatas vili pretio recie piat (1). Ne vero hoc modo color quaeratur, quo dominus rem a fure redimere cogatur, is, qui rem redemit, haec omnia bona fide mente- que gesta esfe doceat, quod ex variis colligitur rerum momentis, uti ex ipfo emtionis inftrumene to, testibus, fi rem minori pretio emerit, fi ip» fe domino obtulerit, aliis. Haec (1) Hanc exceptionem varia admifere urbium flatu. ta, quae memoravit Voet, l 1. No. 8, € 069 5) “Haec exceptio proprie quidem pertinet ad doctrinam de negotiorum gestione et de in rem verfo, fed eatenus cum rei vindicacione cohae- rec, ut, illa inflitata neque admisfa exceptione y "dominus eum, qui rem redemit, cogere posfer, „ad eam, nullo refufo pretio, reítituendam. Verum fi commodatarius rem, commodatam , “aut creditor pignus alienaverit, quaeritur an uti- le fit ut tum dominus vindicans a bonae fidei , -posfesfore pignus luere aut ei pretium reftituere .debeat? Nonnulli interpretes pretium non refun- -dendum esfe ftatuunt, quia videre potest emtor a ‚quo acquirat ( 1) , alii verorefundendum arbitran- “tur, ex hac ratione, quod dominus non inquifi- verit in quo fiduciam poneret et praeterea moti ^. multis conftitutionibus urbium mercatura floren- tium, ut funt Lubeca, et Antverpia (2), quod, uti ait Voet (3). Ita litium. minu- » endarum gratia, tum praecipue ob com- » merciorum ufum videtur introductum, diffi- / ss culter accesfuris ad emendum emtoribus, fi » TC- (1) Vid. Voet, tit. de rei vind. No. 12. (2) Vid. Groenewegen, de Legg. abrog. ad $ 16. de Obl. quafi ex del. Conf, Mathaeus, de Paroem. Par, 7. No. 7. (3) L cit. £ 70 ) +» rerum mobilium evectio tam facile : pristinis » earum dominis permisfa esfet." ner ca^ Quoad aequitatem domini. et emtoris óndi- tio par esfe videtur, quod enim fibi imputet uterque. habet. Huc igitur redit quaestio: an contractus locationis, commodati, depofiti, pignoris, an vero contractus emtionis: plus favo- ris mereatur; quod utique inde pendet, cuius- nam fit maior ineundi necesfiras — Hoc. fi quae. ritur, tum profecto. pro contractu depofiti , commodari, locationis, pignoris refpondenduim est; borum enim frequentisfimus, immo quoti- dianus inter homines ufus: hi ut facile inean- tur civitatis valde interest, Hae quidem ratio. nes de emtione venditione quoque omnino vas lent, verum non tanta videtur esfe necestitas emendi res mobiles a privatis vel ignotis, et eme tor. qui eas in nundinis, in auctione vel a mere ` catore acquifivit, fecundum propofitas excep. tiones , pretium repetere potest. Liceat itaque domino vindicare rem depofitam , commodatram, pignori datam, locatam neque ordinario bonae fidei posfesfori pretium reftitue- re aut ab eo pignus luere teneatur: ,, hoc etenim ,, concesfo (ut harum rerum non detur vindicatio » nifi refüfo pretio) contractus generi humano » utilisimi quodammodo tollerentur e medio, » Quis enim rem fuam tanto cum' periculo lo- = pCl € 25 3 » Care voler? Quis autem. commodare amico, » fi tanti conftec beneficium alteri dedisfe" ( 1)? In materia autem rei vindicationis utique vale- rere debet regula: nemo vindicat rem fuam a. fà alienatam, unde fluit. dominum res a ‚fuo man; datario, five is proxenetae, five inftitoris, five quocunque alio nomine veniat, alienatas non posfe. vindicare, ne refufo quidem bonae fidei posfesfori pretio (9). Et profecto, fi liceret; gravisfime: turbarentur commercia; tum enim dominus mercator merces, quarum pretium pos» tea cresceret, femper reperere posfet, hoc co- lore, quafi fe infcio esfent alienatae, atque. ita | pesümis fraudibus via aperiretur. Aliqua tamen difficultas oriri videtur fi eane dem:regulam applicare velimus ad cafum olim rarisfimum , nostris temporibus frequentisfimum , fcilicet fori cesfionis.. Is, qui merces venditio» Ais titulo in alium transtulerit, hasce. vindicare ne- : (1) Sunt verba Ampl. de Brueys, Op. cit. p. 25. T | dii (2) Hoc quoque multis conftitutionibus cautum esfe docent, Mathaeus, de Paroem. Par. 7. No. 7. et, de auction. le I. c. 19, No. ge. Refponfa ICto- rum Holland. p. 4. .conft. 178. in medio. Statuta Antwerp. t. 59. Art, 5. Neoftadius cur. fupr. de- cif. dec. 85. | | ( 72 2 nequit, licet alter non folvat, fed folummodo agere potest ad implendum contractum. . Sed fi tum emtor mox foro cedit, nonnullae leges concesfere vindicationem non tantum contra fo- ro cedentem, fed eriam contra tertium quem« cunque rerum posfesforem (1), quafi, cum alienatio nulla. esfet ob dolum, res fierent furtivae, adeoque dictae regulae nullus- hac in parte esfet ufus. Haec autem ratio non fems per procedit; facile enim fieri potest, ut v. c. Titius hodie bona fide a Caio emat hac cons ditione, ut post tres menfes folvat, paucis vero post contractum initum diebus, Titius, inprovifa quadam calamitate oppresfus, foro cee dere cogatur. Aliud vero placuit Amftelodamenfibus fcilicet ut, licet emtor foro cederet, nulla tamen dare- tur vindicatio rerum de quarum pretio fides es- fet habita, fed venditor eadem uteretur condi- tione, qua ceteri creditores chirographarii (2). Haec confticutio, uti ex eo ipfo quod Amftelo- damenfibus placuerit, praefümi debet mercatu. rae favere, fic etiam regulae, nemo vindicat tem (1) Vid. Voet, No. 14. et quos citavit aucto- - res, item Cod. de Com. Art. 576 feqq. (2) Vid. Groenewegen, in notis ad Grot. nleid, etc, 1, II, c. 5. No. 19. A m rem fuam a fe alienatam confentanea. est et om* nino aequitate fulciri videtur, quia, fi datur vin» dicatio, creditor, cuius merces extant, utitur favore prae ceteris, huius autem favoris idone- um defideratur fundamentum. Titius v..c. et Caius merces mifere Maevio deque earum pretio fidem habuere. Maevius mox foro ce- dit, res quae a T itio emit iam alienavic, non item quae a Caio. Cur igitur hac in fpecie Caius prae Titio favore utatur? cur alteri forte omnia fua falva erunt, alter omnia amit- tet? cum tamen aut ambo male fiduciam in Mae- vio .pofuerint, aut ambo clade ipfius fint op- presi. Non igitur liceat vindicare res, de quae rum pretio fides est habita, ab emtore, qui fo- ro cedit eiusque creditoribus et proinde multo minus, a tertio bonae fidei posfesfore. “i Anis, qui merces vendidit fed nondum tra- didit alicui, qui mox ante traditionem foro ce- dit, contractui ftare teneatur, inde pendet an dominia rerum folis pactionibus transeant et hu- jus loci non est, quamvis fateamur durum vi» deri aliquem hoc cafu teneri. Ex hac quoque ratione Architecti iuris Francici, Codice de mercaturâ hic exceptionem induxere (1). Si (1) Art. 576 feqq. C ga ) Si quis rem fuam apud furem esfe novit, uti- que actione furti agere potest et fur, fi condem- Datur, omnia reftituere debet; verum furtum füa natura est factum, quod ordinario non facile probatur et fi evidenter probari non potest, do- minus utique malit agere rei vindicatione. : În- de etiam, quamvis ea, quae diximus, doctri- nam de delictis ac quafi delictis non evertant, actionis tamen perfonalis, qua iure: Codicis ex dolofa posfesfionis acquifitione agitur, non mag- nus erit ufüs (nifi aliquando in rebus fungibili- bus) fi generatim conceditur vindicatio, cum longe facilius fit posfesfionem, quam dolofam eius acquifitionem , probare. | | De fructuum et impenfarum reftitutione, quippe quae ad aliam iuris materiam pertinet, hic ron agimus, idque eo minus, cum res mobie les rarisfime fructus proferant et impenfas exi- gant. Verbo notemus aequisfimam hic videri ‘Codicis Civilis dispofitionem (1). H Quoad zempus per quod mobilium conceditur vindicatio , Codex Civilis et Ius Romanum hic admifere triennii fpatium (2),. fed eo discrimi- ne- (1) Arr. 548, 549. (2) Art, 2280. Cod. Civ. pr. Inft. de Ufuc. et long. temp. praef. l; un, Cod. de Ufuc. transform, C95 ne, ut triennium Codice Civili computetur a die amisfionis aut furti, Romano vero iure, ab eo die, quo quis iusto titulo et bona fide posfi- dere inceperit. | Codicis dispofitio prima ama fronte titis danda videtur, quia dominus patitur negligentiae poenam , verum existimamus tales dari posfe cae fus, in quibus ne diligentisfimus quidem rem fuam invenire er repetere. potest, et praeterea eum, qui per triennium rem tanquam. fuam hae buit, fecundum aequitatem meliore conditione uti debere illa, qua is, qui per nonnullos dies forte posfedit, uti-debeat: disce moti rationi» bus luris Romani doctrinam hac. in. parte prae- ferendam habemus, adeoque contra rei vindica- tionem detur exceptio illi, qui per ttiennium fe rem ut dominum posfedisfe docet, neque ‚alter dolum admisfum probet. Triennii quippe fpati- um neque nimis longum, neque nimis breve pu- tamus. | De rebus ab hostibus occupatis ab hisce vee ro in cives iterum translatis, uti et de rebus a fisco emtis, hic non quaerimus, cum bae quaestiones ad ius publicum pertinere et lure Civili privato non regi videantur. $ Ill. C 76 ) $ IIT. Summarium de iure con[lituendo iudicium. Prudens iudex, ut bene de fpecie propofita judicet, hanc certe viam inibit, ut, primo per- penfis utriusque partis argumentis, de hisce fin- gulis cogitet; tandem vero ex omnibus fimul fumtis, de eo quid iuris fit fententiam ferat, Non aliter nos, post expofitum nostrum de fingulis legibus iudicium, iam eo pervenis- fe videmur, unde totam materiam quafi ex altitudine intueamur. Quid autem ex dictis con- cludamus , fic optime patebit, fi pofito princi- pio generali, exceptiones addimus necesfari- as (1). REGULA GENERALIS. Detur per triennium quarumcunque rerum | mo- (1) Necesfarias , inquam , non immemor praecepti Montesquivii, Efpr. des Lois, TT. 3. 1. 29. C. 16. » Lorsque dans ume loi les exceptions, limitations, mo- » difications me font point riécesfaires il vaut beau- „ Coup mieux n'en point mettre, de pareils détails jet. » tent dans de nouveaux détails” C m2 mobilium vindicatio domino contra quemcuü- que posfesforem, nullo refufo pretio , quod fors; te pro re dedit posfesfor. EXCEPTIONE% LE Pretium refundatur: fi res bona fide fic emta 1°. in nundinis publicis. 2°. In auctione publica. 3°, A mercatore, qui talium rerum commercium facit, vel.ab eius mandatario , aut 4°. denique posfesfor probet fe rem emisfe, ut domino reftitueret. Dominus vero cogatur cedere fuas actiones contra eum, qui rem alienavit, bonae fidei pos- fesfori a quo rem fine: pretio refufo vindicat, (i is actione de evictione contra fuum auctorem indemnitatem confequi nequit. | = IL Omnino negetur rerum fungibilium vin- dicatio, nifi res adhuc fint intactae et obfigna- tae. | III. Nemo vindicet rem fuam a fe alienatam, de cuius pretio fidem habuit. Hunc autem modum nostro, quod quam fit tenue probe novimus, iudicio maxime idoneum ha- C 7v. ) babuimus, quo utriusque iuris doctrina optime temperari posfit, ira ut tum in iure dominii tu- endo, tum in libero rerum commercio haud im- pediendo, aequitatis et boni publici ratio ha- beatur. Rectam vero viam an tentarim a ves- „tro, Viri Clarisfimi! pendet iudicio: quodíi fore te praeter fpem, nostris iuvenilibus conatibus faveat, A » Sublimi feriam. fidera vertice!”* LUDOVICI GERLACHI PAREAU, „JN ACAD. RHENO = TRAIECTe ITT. HUM. CAND. ET THEOL. STUD; RESPONSIO $ A D QUAESTIONEM LITERARIAM ^A B OR DANE + | PHILOSOPHIAE bier yr TA + LITERARUM HÜMANIORUM Í | PROPOSITAM: » Disquiratur , quaenam. univerfe fuerit Trá. » goediae Graecae ratio, ad eamque exiga- » ur nobilisfma Vondelii fabula, Gysbreclit | a van Aemftel. ” "Quae pariter ac Petri Jofuae udovici NAA de hoc argumento disputatio , praemio dign iudicata, fortibus" iactis, aureum reportayit nummum. D *0c Y às yeu wavlag Moucüy èn) momrinds bpas. BÔluyrur, melcbele ds dpa ix Tégvng ixavüc mome ze écdmevos a” drekhe würd Te wal 9 molyois iu) wijs TV aaivopdvav Å TOU owPpovodvros 4Dayioln. Im omni re literaria mihi femper difficillimum vifum est, rite cavere, ne quis fuas opiniones in -aliorum temporum aliorumque hominum rationem transferret. Quam difficultatem maximam esfe fen- fi in tractanda quaestione, a clarisfimo Ordine phi- lofophiae theoreticae et literarum humaniorum in Academia Rheno- Traiectina propofita. Nam cum esfet comparatio inftituenda Vondelii cum Graecis tragicis, fedulo cavendum videbatur, me aut his tribuerem, quod ipfis non esfet tri- buendum, aut ex horum fimilitudine ducerem, quae aliunde petiverat ipfe Vondelius. Cum vero faepe me monuisfent optimi. praeceptores, in artum operibus iudicandis fidisfimam esfe ducem historiam; huius moniti memor, multa ex historia aut petenda aut illustranda putavi in hac fcriptione. — i In qua fi mirum videatur, quod dialogi for- ma ufus fim; fateor me , eius rei fuavitate abrep- | A 2 tum, Ce 9 tum, fuisfe audaciorem. Nulla enim forma aut fcribenti jucundior, aut de re ipfa disputanti expedita. magis videbatur: et vero diffiteri nolo aliquantum arrifisfe cogitationem, non ineptum fortasfe vifum iri, fi de dramatibus dramatice agerem. Quod ergo fi perficere nullo modo posfem; at, quid posfem, experiri volebam. Hi vero mei ad folvendam quaestionem co- natus quam parum. mihi füccesferint , ipfe pro- be fentio, et virium mearum tenuitatem fui ex- pertus. Sed quid plura? lam enim duorum iu-- venum: fermo meam qualemcunque de Grae- corum Vondeliique tragoedia fententiam expli- cabunts LU- L Eh; QUEM Ub SIVE NA Na GU INS ES b — —5.990 40000 sement Marcus. Suavisfime Luci! quid tu tandem hoc alto mane extra urbem? Mirabar equidem, quis mihi tam vehementer vestem prehenderet. Terrore me paene fuffocasti leni fcilicet illa tua compellatione. . Sed. dic quonam abeas. Lucius. Si paululum tibi cesfaverit terror, dicam. — Ego vero eodem abeo, Marce! quo er te abiturum. cenfeo, Traiectum ad Rhenum. Quare, amicorum dulcisfime! me tibi comitem habebis navigationis. Nam ut me cogas; hic manere, fortior esfe debeas, quam nunc es: et fi vel e navi me deturbes,. natando te tamen fequar. Marcus. Amicisfimus es, o Luci! tüi- que femper fimilis; nec, fi iam redire in ur- | bem C9 x. bem velles, ego te dimitterem. Sed dic, fo- des, quare tu hoc hiemali tempore , mediisque his feriis Academicis, Traiectum cogitas? L. Haud male quaeris. Nam te quidem nemo mi- retur, fi ad literarum ftudia jam redeas; es enim Mufarum prae ceteris amantisfimus. Sed nunc ego quoque, quamvis tardior, tuo ductus exem- plo ad Mufarum fedem iam redeo; nihil enim reliquum mihi erat, Marce! quod in hac urbe mostra nunc peragerem, et, quod postremum volueram, hesterna vespera eximie celebratam audivi buius ipfius urbis veterem fortunam. M. Quomodo dicis? Z. Quid? tune ille poë- feos amator non adfuisti in theatro, cum age- retur Vondelii tragoedia Gysbrecht van Aem- fiel? Ego vero et heri delectatus illa maxime fui, et nunc etiam eiusdem recordatione de- lector. JM. Tu vero haec paulo postea mihi enarra, nunc vero propera. Nam dum animo tuo gaudes, corpore nimis lento procedis; et tamen tempus urget. L. Age procedamus. At vero, Marce, fi heri mihi adfuisfes fpec- tator, molesta tibi accidisfer mercatorum gar- rulitas, quos inter medius fedebam, Nam cum antiqua urbis fortuna celebraretur, illi interim mordacia quaeque et ridicula de hodierna mer- caturae nostrae et navigationis conditione dice- bant, (5. 3 | M. Ego vero iam gaudeo; me tibi non affuüisfe: est hoc enim perquam. molestum. Et vero hodie faepius de. hac re queruntur. Z. Sed, “dum progredimur,- dic mihi, Marce! num iure tibi videntur queri, an immerito? M. Neque fi hac de re, quid fentiam, dicam, ftultus ideo videar multis hominibus, qui folent hodie de patriae nostrae ratione dicere ea, quae aut ipfi vix intelligunt, aut quorum certe op- timi iudices fibi folis videntur. Ect fuüt illa qui- - dem maximae utilitatis; quae tamen ut rite iudicentur, perfcrutanda funt tenebrofa merca- torum horrea, aliorumque hominum horridae latebrae, in quibus ut omnia rite perfpicias , centum tibi opus fit Argi oculis. Ceterum ad haec omnia cognoscenda mihi nondum fuppetic otium. -Cuius rei causfa, amice! haec est: nondum me ipfe cognovi, nec ingenii humani: latebras fatis fam perfcrucatus. Quare non illa, fed me fpecto, utrum. ventorum quorundam et fluctuum arbitrio ipfe ferar, an fit mihi. datus animus aliquis gubernator, qui, rerum etiam ini- quitatem prudentia temperans, illuc navem dee ducere queat, ubi posfim ea mercari, quae mie hi ad vitae felicitatem profnt. Hoc mihi, o Lu- ci! propofitum fuit femper maxime, quod ali- quando ex historiae literarumque ftudio cognos- cerem Er nunc quidem Platonis dialogis et tra Y 9$ J tragicorum carminibus legendis delector maxi- me. Sed im mediis collocutionibus iam quo tendebamus pervenimus. Huc ergo, mi Luci ! mecum cede in hanc navis partem: hic foli forte erimus. | t L; Sed vide, o Marce! quantus fit hic ho- minum concurfus, prorfus ut olim ad Charontis cymbam omnis turba ad ripas effufa ruebat , matres atque yiri pueri innuptaegue puellae. M. Bona fortuna, ut videtur, in eandem, nec ta» men mortuorum, cymbam ambo: devenimus. Sed quantas fortunae gratias debemus , quod hoc hiemali tempore nobis liceat navi iter nostrum perficere; quod mihi femper omnium accidit fuavisfimum, propter aquarum iucunditatem , lo» corumque maxime, quae praetervehimur, amoe- nitatem. Z. Et vero hoc iam itineris initio pul- cerrimus, ut ais, adfpectu locus est. Quam enim placide in hac media aqua oras praeter- Jabimur! Sol autem mira quadam ferenitate oritur primosque per undas fpargit radios, Ipfa vero Amftelodami urbs aurorae fulgore collus- tratas turres extollit magnifice; placent omnia lucis novitate, et haec tota rerum natura, quam- vis ab aestivo vigore multum abfit, tamen hila- ritate quadam et laetitia perfunditur. M. Et hinc quidem laetisfimum nobis hunc fore diem , Wugurari licet, eritque haec nostra navigii pars: ( 19..J pars, fi tibi ita videtur, quaedam hodie patvn!a Mufarum fedes; quare iam mihi enarra de Von- deliana illa tragoedia. Z. Sed dic mihi antea; quidni ipfe ei adfuisti? M. Graecis tragoediis, ut dixi, delectabar; quas, quod pace tua di- cam, ipfis etiam Vondelianis carminibus ante- fero. L. Et tibi videtar fanctum vetus omne poëma; et nimio quodam antiquorum amore recentiorum carmina despicis. JZ, Ne vero hoc me crimine accufa; quamquam de antiquis ita cenfeo, veram in iis er nativam haberi pulcri- tudinem: nam et tragici et ceteri Graecorum poétae. omnes, cum nullam artem cogitarent aut praecepta poéfeos, fuo quisque ingenio fuoque pulcri amori indulferunt: unde illa fuavitas et ipfius naturae fimplicitas, quae me tantopere cepit. L. Habent te laudatorem exi- mium antiqui; minorem tamen, quam par est, recentioribus laudem tribuere mihi videris. Sed age fcin’ tu, quid iam diu mihi promiferis? M. Quid maxime? Z. Graecarum tragoediarum rationem mihi declarare et faepe et ante hos paucos dies volebas, et, quid tibi in iis pla- ceret. maxime, enarrare: quare cum infperanti mihi, fed valde optanti, contigerit, ut in istum fermonem delaberemur, illud iam. perfice; nam otio abundamus, et est hoc a ftudiorum tuorum ratione minime alienum. - M. Quid ais? optie me C 3o 5 me Luci! adeone arrogantem me putas, ut, qui fum tiro his in rebus, iam pleno marte pugnare aufim? Utinam vero Graecarum tras goediarum rationem ipfe teneam ! Pulcra pro- fecto res esfet, idque mallem, quam magno auri pondere a te donari. Sed bene fe res ha- bere videtur; nam fi quem forte nanciscaris, qui antiquos tragicos digne celebret, metuen- dum tibi fit, ne et tu forte nimio quodam an- tiquorum amore capiaris. L. Misfo aculeo, Marce, avolare ftudes; nec tamen effugies; nam etiamfi ludas et apum inftar me pungas: go te hac navi non dimittam, . donec,- quod promifisti, perfeceris, Hanc tu mihi poenam ideo dabis, quod, neglectis patriis Mufis, pere- grinarum quarumdam amore te abduci pasfüs es, quo te crimine non ante liberabis, quam tragicam Graecorum Mufam merito laudaveris: quare iam vide, quomodo causfam tuam agas. M. Mihi vero longe praeftabit, quomodocun- que potero, dicere ; nam videtur haec mihi non quaedam Mufarum fedes nobis esfe, fed potius triburial aliquod; quare dicam, ne me forte . etam deinde catenis huic loco alligatum te- neas. Neque etiam in his mediis aquis effugien- di via paret, nec tu precibus aut fupplicationi- bus ullis videris mihi moveri nunc posfe. Le Et recte tibi ita videor. 47. Tu vero primum de E Ww ) de Vondelio enarra. Z. Haec postea curabi- mus; nunc de antiqua tragoedia tibi est dicen- dum. M. Vos ergo, o Mufae Atticae, nunc adeste precanti! Nam non meam täntum excu- fationem ad iudicém paro, fed et vestra, o Mu- fae, causfa agitur! Itaque pulcri amore me to- tum inflammate, uc tolerabiliter certe dicam coram hoc iudice Lucio! Videtis enim, quanto nunc pudore tenear huius amicisfimi iuvenis; et vero multo difficilius- est coram. hoc uno amico dicere, quam coram ceteris hominibus omnibus. L. Ludis me denuo, invocationem fimulans Mufarum ; fed rationes te daturum me- mento. M. Ne vero me custodi, o bone! nam te timeo vehementer. L. Sed adhibe men- tem, et ita dic, ut rationes daturus; forte, fi bene dixeris, te dimittam. 4M. Iraque, ut initium ab eo dudin quod modo dixi, Graecorum poëtae fuo quisque in- genio prorfus indulgebant, et quod illis vide- batur pulcerrimum, illud carminibus fuis efin- gere folebant. Ita heroum facinoribus cele- brandis et miris quibusque de Diis Deabusque et hominibus etiam fabulis narrandis delectatus Homerus, carmen epicum effinxit. Cum autem maxima fit in Graecorum carminibus varietas, pro varia aetate, qua exíliterunt: tum tragici generis peculiari quaedam dos est atgue laus pio- ( 12 ) propria. In hoc enim genere omnia plena funt affectibus et fenfibus quibüsque moralibus cari- tiis, amicitiae, pietatis atque amoris erga pa- triam," Etenim cüm Graecorum ingenium ma. gis magisque excoleretur, fenfimque fe cvol- veret eorum. indoles; fenfim quoque magis fe explicabant fenfus quique interiores et moralis. hominum ‚conditio. . Itaque cum antea rerum. mirabilium et fabularum commemoratio et re- rum bellicarum narratio maxime placuisfet , posts ea appetere coeperunt Graeci, quidquid in in* ternis hominum fenfibus amabile videretur. At- que ita quidem in Graecis exftitic pulcri moe ralis amor, qui maxime in illis fe prodidit bellorum Perficorum tempore , "^et ea ipfa aetate, qua exftitit tragoedia Graeca, quae vere fic dicitur. Quantum vero fuerit illo tempore in illis pulcri moralis ftudium, probat non mo- do tragoedia, fed longe etiam magis moralis illa philofophia, quae eodem paene tempore aut paulo postea exítitit. ^ Spirat enim illa fenfus quosque internos hominis et eum ipfum pulcri moralis amorem. | | Cum ergo hoc esfet Graecorum illo tempo- re ingenium , ut nihil iis pulcrius esfe videretur, quam quod interiores quosque animi fenfus pros deret, huic ingenio fuo et pulcri moralis ftudio ita indulferunt wagici Graeci,- ut mihil fere | nar- ( 48 ) narrarent, nihil effingerent, nifi quod istis fen- fibus esfet plenisfimum. Sed iidem quoque tragici in mediis feniper Deorum fimulacris et rerum facrarum folenni- tate verfantes, a mythologia proficiebant maxi- - me, et Homericorum aliorumque antiquorum carminum lectione inflituebantur. Itaque fi ar- gumenta .ípectés, videatur adeo tragoedia. ab Homero. condita, quippe. quae Homericis nar- rationibus tota nitatur (1). Quod quamvis ita fic, habuit tamen tragoedia. maiorem quamdam et excelfiorem fpeciem , « magisque honoratum retulit. habitum (2). . Etenim moralis illius pul- critudinis amatores. poetae. tragici er. ex Home. ro. aliisque. ea- potisfimum | defuümferunt, quae ad interiorem hominum fenfum pertinerent, et haec ipfa ornarunt. etiam magis, et ad moralem hominis. rationem. adduxerunt. | In tragicis enim quantus. fenfuum ardor: . quanta affectuum ve- hementia! Dicas nil eos magis. egisfe, quam. ut maiores omnes et vividiores hominum fenfus exprimerent. Quid agatur, fere non cogitas; quaefis unice, quid fentiatur: ipfae tragoedia- rum perfonae non pugnant, non agunt; fed pati- untur, fed lugent: omnia aut gaudiis aut lucti- bus aut iris aut vindictis funt plena: et, unde haec ipfa proficiscuntur, ‘caritas maxima, pie- tas, amicitia et bonarum rerum amor in om- ni- (394 2 nibus elucent eximie. ^ Et est omnino in tra- goedia quoddam 746oe,' quod in alio pocfeos genere nullo. Quod quidem unde potuit extis- tere praeclarius, quam'ex: illarani; virtutum fig». nificatione? Nam virtutem: dico „non rigidam istám' et ‘horridam qua, lapidis inftar; fenfu - omni destitutus fit homo. : Hanc Stoicorum fa- pienti linquimus ,- cui fi fimiles fuisfent homines omnes, nulla profécro unquant tragoedia exíli- tisfet, ^ Graeci vero -univerfe eam amabant vir- tutem, quae ut ex natura oritur, ita naturae gracia delectat , quaeque uta fenfu hominis mo- rali proficiscitur, ‘ita fenfui est gratisfíma, et “rerum omnium pulcérrima! apparet. Et hi qui- deii fenfus omnes infunt in Homero et priori- bus poétis, fed latént fere, ur folent latere in iis, qui primum e püeritia excedunt adolescen- tes, “In tragicis vero apparent haec et omnia, ét omnibus locis, er in ‘omnibus hominibus, Juculentisfi ime femper et pulcerrime ; nec latent, fed fplendore dtque apud fua eollustrant omnia. | PEN 5 lta affecti fümus, ait Saneca] ut iihi aeque- magnam apud nos admirationem occu- pet, quam homo fortiter mifer." Apud Grae- cos autem haec ipfa fortitudo non tam est vera illa ec excelfa animi conftantia, recto rationis ufu comparata; fed cernitur in illis magis gene- ro- ( ms D. rofus aliquis periculorum, calamitatumque con- temtus, five ex patriae amore, feu ex quocunque tandem vehementiori affectu fenfuumque vigore oriundus, Et talis quoque in tragoediis pro- ponitur Prometheus, qui a love tyranno iniu- ria affectus, maximos | dolores perferre, mavult, quam tyranno fupplicari, quem ille odio pro- fequitur maximo: epen vei aal”, >is éyà. gis; Tropi ondes, Syaüyaus: . vero, Kai Atmapsou TV. méyarsuyogmevors D dois ! eps (3). Dolet ille: et MAC donatie los om- nesque ad mifericordiam permovet; fed, fi quis eum movere velit, ut Iovi fe fponte fübiiciat , fortiter id recufat, nec movetur aui qun ea ipfa rupes, cui est alligatus. | Ipfa autem illa mifericordia in tragoediis egré-. gie pingitur, quem fenfum amabant Graéci maxime, et erga peregrinos praefertim fanctis- fima dicebant esfe foedera, et contra eosdem peccata omnium maxime ultori Deo curae esfe iis videbantur (4). Quare occurrunt Danaides infelicisfimae, a rege Pelasgo opem flagitantes. Hic vero timet et cives fuos et maxime hostes, ne ipfi irascantur, fi peregrinis auxilium prae- | | flet | Like -) ftet (5): Sed tandem impedimenta omnia at- que pericula vincit mifericordia „nee quidquam fanctius habent omnes, quamr uc Aüiferis opem ferant: (6). 1 1:38 ko Subinde maximus in: Graecië ien et. ge- nerofisfimus iustitiae fenfus.: : Sic .Ulysfi - om- nium. Achivorum iram miniranti responder Ne- optolemus: ,, Si iustum perago, nihil timeo tuas - minas; fi iniustum fit, non tu me ad peragen- dum cogere posfis °° (7). Univerfe tamen, quo ipfos. impellebat animus , . quo ducebant : affec- tus, illud etiam honestum, illud bonum esfe pu- tabant. ,, Pietatem. colere in rebus fecundis ho- nestum ,est, inquiunt, fed fi quis vindicta in hostes ront his quoque — est shale- fagete” i Gb y iav reina miih Sapat | — Mirum est. quantópete. et ad dalve virtu- tems et maxime ad fortitudinem valuerit apud Graecos pudor. Pudoré ductus homo, dice- -bant:Graeci;: delectatur unice rebus pulcris, decoris; honestis; contemnit» adeo. mortem, fi honeste: noh liceat. vivere 4 9)..- Et profecto. huius rei apud tragicos exftant exempla: ipfae adeo puellae mortem appetunt, .ne ignominia obruantur. Itaque Polyxene: mori mavult, „quam turpiter vivere (19)5. quare. fe ipfa ex- citans: zorere , inquit, : ——. nifi herile mayis jd Car- Comm) Carpere penfüm Regius fanguis , dominaegue tradi Barbarae pellex. Neque harum tantum virtütüm, quae unicuia que nostrum cum omnibus liominibus commus nes habentür, eximide in tragoediis- inveniutitur picturae, fed et ea omnia fplendent in iis praefer: tim, quáe, ur peculiaritet Graeca erant , Graécis hominibus hon placere noñ poterant, tyrannos rum odium, libertatis ardor, amor denique pa- triae. Ne vero mireris, Lüci! me haec orhnià primo quodam loco numerare in virtutibus, et; cum de fenfü hominis morali dicam , memorate etiam politicam eius rationem; fcito nos nunc "dicere de Graecis, qui ut adolescentiae ftudiis "quibusque praeclarioribus excelluerunt, Ítá maxime et deqüalitatis ftudio et coniunctionis fodalitatisque amore illo, qui viget praecipue ià adolescentibus. Quae quidem ftudia iam antie quis rehporibus ipfas pepererunt fespublicas, ils lasque in rebuspublicis leges cohftituerunt, qui- bus longe mágis totarum civitatum commodâ fpectarentur, quam fingulorum hominum utili- tas (11). Quare quo magis deinceps fe explis cabant in Graecorum animis fenfüs omnes prae« clariores, eo quoqué magis haec ipfa ftudia ét eflloruerunt in illis, et fractus tulerunt überris mos. Etvero illi ipfi viri, in quibus ftudia quae» B que AR ALTE, que praeftantiora patuerunt, philofophi iidem fere erant et politici viri: ne dicam de elo- quentia , quae tota ex rerum civilium amore ex- ftitit, .. Quid, quod. eo ipfo tempore, . quo tra- goedia - exítitit, . ostenderunt Graeci. in, bello cum Perfis, quantopere iis cordi esfet patriae falus, pro qua fi moriendum esfet, rerum om- nium illud existimabant pulcerrimum esfe et de- . corum. maxime ?... Itaque haec ipfa ftudia in iis etiam. virtutibus cernuntur, de quibus modo dixi- mus, fortitudine .ec pudore. Etenim: Prome- theus fortis est, non ut aliquam animi excelficae rem, prae fe ferat, fed quia tyranno füpplicare indignum libero heroé videtur. | Polyxene au- tem mortem adit, ne civibus fuis et patriae igna- va esfe videatur. Sed in nulla facile fententia magis elucet Graecorum illud aequalitatis ftudi- um et tyrannorum odium, quam in hisce Cre- ontis verbis: ,, Certe equidem ut fapientisfimus quisque, tyrannica iusfa exfequi, quam. dare, malo". (12). Quantus: autem patriae amor in Graecis fuerit, inde patet, quod et ipfae foe- minae quidquid pro ea facere cupiant, mortem- que adeo oppetant. Dubirat Agamemnon num fit filiam immolaturus Dianae, reluctatur vehe- menter mater follicira; quid autem filia (13)? , Non oportet me, iuquit, amare vitam, o ma- ter! peperisti me Graecis omnibus, non tibi foli ; ; qua- C 2 quare” trado. me lubenter. Graeciae... Mactate me, viri! ut Troiam devastaré pos(i tis: haec, mea monumenta , haec proles erit, hae nuptiae, . haec. mea gloria !”” Sed audias lamentantem Hes, . cübam: luger illa liberos occifos, luget mortus, um maritum; fed omnium maxime luget devas- tatam carisfimam Troiam. „ Heu! heu! fplen: det Ilium, Pergamorum culmina flagrant! Heu! Deorum templa, carisfima civitas! Cognoviss tis, audivistis Troiae ruentis fragorem : concusíia totam, concusfio obruet urbem !* (14) — Bel» lum memoravimüs Graecorum cum Perfis; fed est tora quaedam tragoedia, qua unice hane Graecorum victoriam celebrat poëta (15). Imo vero tantopere his rebus, quae ad patriam pere tinent, delectantur tragici , ut ec bellorum pugna- rumque defcriptionibus faciundis fibi faepe pla” cuerint (16), et vero in tragoediarum fine pac- ne femper patriae aut veterem gloriam celebras rint, aut inflituta paterna laudarint, aut omnino patriae fuae laudes extulerint magnifice (17). Sed fi haec iam aliquantum tibi placent, Luci! nunc porro attendas, quantum poteris, maxime, Nunc enim coram amico amicisfimus de amicitia dicam: nec de amicitia tantum , fed de iis omni- bus, quibus placent antiqui mirifice, quaeque unice pertinent ad peculiarem tragoediae Grae- cae delectationem. — Scisne quaenam fint illa ? a Da ND ( 36 ) "E. Haec G fcirem, non ego nüné "March tantopere mirarer in literis Graecis peritiam. ‘M. Itaque audi, ut princeps aliquando eva- das tragoediarum Graecarum amator. Nam dmicorum, fratrum, coniugum, parentum dee nique et liberorum vel ipfa. nomina fancta hae bentur; quorum caritates et placere folent homi- nibus magnoperé 4 et intimum animi fenfum mo- vere. ` Haec autem ut per toram antiquitatem fpirant, ut occurrunt ubivis apud ipfum Ho- merum, ita vel maxime in tragoediis elucent übique et vi fuà atque em ette proponuntur, Nam quod de ceteris virtutibus diximus, de his valet imprimis. Apud Homerum enim in medio ármorum ftrepitu mediisque errorum calamita- tumque narrationibus, apparent nonnunquam harum caritatum velat igniculi quidam, quorum ádfpectu delectantur oculi; in tragicis vero haec omnia folis inftar effulgent, et miro quodam fplendore colluftrant omnia atque exhilarant, et paene vitam iis praebent atque vigorem; verbo: hisce fublatis, tollas paene totam Graecorum tragoediam, certe in denfisfimas eam tenebras detrudas. Nihil in tota antiquitate celebrius amicitia, Plena est omni genere fabularum heroica Grae- corum aetas, fed ipfae fabulae amicitiae fenfibus funt plenisfimae. Ubique aut cum Achille Pa- * tro- di D troclus, aut cum Polluce Castor , aut cum Her- cule lolaus, aut cum Pylade occurrit Orestes. Omnia aut amicorum ope perficiuntur, aur ad amicorum falutem provehendam mortemve ulcis- cendam fuscipiuntur (18). lacet confosfus ab uxore Agamemnon: Orestem iubet Apollo Argos reverti, ut, patris vindicet caedem , quod pulcer- rimum habebatur apud antiquos; proficiscitur ftatim Orestes, neque folus tamen , fed cum ami- co Pylade. Ad domum paternam veniens, pri- mum ipfe interficit impium caedis paternae adiu» torem Aesisthum, Sed matrem videns fuppli- cem Orestes, timet, nec manum audet proferre: » Quid faciam , inquit, Pylade! matremne ti- mebo ?". — ,, Memento, refpondet ille, Apol- linis -mandatum et quod dedisti iusiurandum. Deos magis quam homines timeto!" — ,, Rec- te, ait Orestes, dixisti, ad pulcra omnia me ad- mones." Et amici monitu Deorum iusfa pera- git (19). Dein furiis agitatur Orestes matrici- da et capite damnatur a civibus, Accurrit ce- lerrime Pylades: ,, Quid agis, inquit, carisfi= me aequalium. meorum et amicorum et cogna- torum: tu enim mihi es ista omnia!” (20) +, Pe. rimus," exclamat Orestes. ,, Itaque, refpon- det Pylades, peribimus tecum ; communia enim amicorum omnia.” Et revera postea cum amie co mortem oppetere cupit: ,, Quid enim, ait, NOR mes C 722 7) mene cenfeas te mortuo vivere aut fine tua ami- citia degere posfe ?" (21). Tandem’ pericu- lo liberatus Orestes cum amico in Tauros abit, ubi capiuntur, et, ad templum Dianae adducti, occidendi funt. ^ Gratia tamen qua- dam. facerdotis alteri domum redire licet, mo- riendum vero est alteri. s, Itaque, ait Ores- tes, Pylades in patriam’ redeat, ego vero mori- ar.” — ,, Minime vero, inquit Pylades, turpe fic, te mortuo, me lucem intueri. Quid enim dicent cives mei? 'Te prodito, dicent, aut forte occifo, me rediisfe folum, et vituperabunt. Sed oportet me tecum mori, tecum iugulari, tecum. comburi, quandoquidem. füm amicus" (22). Sed ut hi praefertim amici celebrantur, ita cum Ulysfe occurrit Neoptolemus (23), cum Adme- to amicus Hercules (24) et cum eodem Hercule ‚vfidelisfimus Thefeus (25) et ubique adfünt paria amicorum. | Neque minor in tragoediis ratio habetur cari- tatum illarum, quas ipfa. genitrix- natura inter eiusdem generis. domusque .participes homines conftituit, ^ Itaque Antigones ec Iphigeniae in caritate fraterna 5 in pietate erga patrem Orestis et Electrae; in materno denique amore Hecu- bae, Andromaches, Clytemnestrae ipfo nomine nihil potest inveniri clarius; Nam cum esfet Polynices profecturus cum exercitu, ut pugna- rec (C ope D rét contra fratrem, fupplicat Antigone fratri, ut ipfam audiat. ,, Quid babes, inquit ille, cas risfima Aion! dic modo.” — ,, Ne quaefo pugnes, refpondet illa, ne forte moriaris." = » Sed turpe mihi est, inquit Polynices, nif moriar." — ,, O me miferam ! exclamat illa: fed oro te, mi frater! ut mihi pareas, nam omnis um fum equidem infelicisfima, fi te privor" (26). Abit tamen. Polynices et urbem Thebarum obfis det. Videt Antigone ipfum ex urbis moenibus: , Utinam, exclamat, volucris inftar, mihi lie ceat per aërem volare ad meum fratrem: bras chia collo circumdarem amicisfimi viri * (27) Pugnat cum fratre Polynices. | Cadit uterque. Moribundis adest extemplo. cum matre Antigo ne: quo fpectaculo nihil potest esfe ad frater- nam caritatem efficacius; nam Polynices postre- ma fic moribundus verba effatur: ,, Periimus, O mater! miferet vero me tui et fororis huius et fratris mei mortui: amicus enim mihi fuit, et, quamvis hostis factus, est mihi tamen amicus." Postremo autem petit a forore, ut fe velit fepe- lire (28). Sed adest. praeco; qui Polynici fez pulturam negat, eiusque cadaver proiici iubet volucribus: ,, Sic vifum; inquit, magistratui Thebarum," — ,, Tu vero, reponit Antigone, dic Thebarum magistratui ‚me hunc fepulturam „ quidquid contra isti dicant" (29). Rogat rex Cre- ( ww 7 Creon: „ Tu itaque. has leges transgredi aus des?" — ,, Quidni? aitilla, neque enim Iupiter, neque ipfa luflitia haec dedit edicta; hi contra iusferunt mortuos fepeliri et amari fratres" (3o). — Iraque ipfi quoque moriendum esfe dicit Creon propter leges violatas, iubetque eam cum fra- tre fe quoque ipfam fepelire. — ,, Recte, refpon- detilla, est enim pulcerrimum, duos amicos fe- peliri fecum invicem? 31). Neque caritate er» gefrewmemcetit ullo modo Antigonae Electra. aec enim cum crederet mortuum esfe fratrem Orestem , accepisfetque urnam, qua ipfius dice- bantur contineri cineres, fic fatur: ,, O carisfi- mi hominum omnium, monumentum, unicae Orestis meireliquiae ! Eheu! quem puerum ipfa e caedibus eripui, te nunc mortuum manibus ges: ro, parvum pondus in urna parvula! Utinam potius eo ipfo die et tu esfes mortuus et ego tecum!" (32) Cuius loci tanta olim vis fuic in animos Graecorum p- üt fororis lamentatione omnes qui aderant ad lacrymas. moverentur. (33). Ex quo caritatis fenfu. facile. conficis, quaes nam fuerit huius eiusdem. Electrae laetitia cum fratrem postea agnosceret (34), quemilla, dum Vixit, maximo femper amore est complexa (35). = Habuicautem idem Orestes aliam etiam fororem, nec fibi minus caram, et fui amantisfimam, lphigeniam, in qua puella naüivam equidem ama-. bi- C 25 ) bilitatem. femper amavi. Nam.cum infelices duos fibi ignotos iuvenes videt, morti destina- tos, ftatim illa: ,, Eheu! quaenam, inquit, vo- bis est foror, fi quam habetis , quae, talibus ora bata fratribus , infelix erit” (36). ; Postea autem alter eorum fe ipfius fratrem Orestem esfe di- cit; ipfa vero illi credere paene non aufa: … O carisfime, ait, fere mihi perfuades, ut fratrem te agnofcam" (37). ` | ` Sed ut in caritate. fratrum et Gronia fignifie canda, ita quoque in pietate pingenda libero- rum erga parentes admirabiles funt tragici Grae- ci. Quae pietas quanto apud antiquos honore fit habita, ex eo patet quod Orestes diceretur ob interfectam- matrem furiis agitari (39). Qui tas men idem Orestes cum videret matrem lamen- tantem et enixe ipfi füpplicantem , fere a pro- pofito deftitic, nec nifi Deorum reverentia. duc- tus rem fuam perfecit (39). — At vero, Luci! haeccine tibi minus placent, quae dixi? Videris enim aliquid velle dicere: vultum certe contrahis.. L. Tu vero pergas, ne te in medio fermonis curfu detineam. Sed ne me potius ita adfpicias demper et obferves; neque enim vultu te latere posfum, fi quid fentio de lis, quae dicis; etest, hoc tibi molestam, . M. Molem istam molestiarum - fero facile, dummodo dicas, quid fentias, L. ^L. Mihi vero displicet aliquantum illud vindis ctae fludium in Oreste, quem ceteroquin amo, M. Laetor equidem magnopere, te iam idem experiri, quod mihi antea accidit; nam cum ubique vindicta ardentes viros et vero etiam foeminas puellasque viderem, displicebat mag- nopere ira ista in iis hominibus} quos ceteroquin ; ut tu, amabam et diligebam. Sed quo magis, Luci! in antiquorum ageridi fentiendique ratio- nem me infinuare conatus fum , eolevior et haec vifa est difficultas, Nam, ut antea diximus, expli» cuit fe in Graecis moralis hominum fenfus; fed iidem tamen longe aberant a maturioris illius ae- tatis ratione. ` Itaque adolescentiae et tenerrimae iuventutis in Graecis apparuerunt virtutes, fed cum virtutibus etiam vitia. ^ Ut autem folent iuvenes in fumma amabilitate iram continuo pro- dere vix reftinguendam; praefertim fi eorum aut patri aut matri aut amico aut fratri mali quid fiat, ita quoque apud Graecos ex hac ipfa cari- tate maxima, in iuvenili animorum vigore, ira exoriebatur et vindictae ftudium maximum: quae vitia fi videantur nobis homine indigna; at . éoncedenda tamen funt adolescentiae aetati et excufanda: praefertim cum eo ipfo alacriores et vi naturae vigentes nobis appareant in iuvenilibus Graecorum animis dotes atque virtutes (40). laque , ut redeam ad Orestem, quae tibi tandem hu- Ae. 7. huius filii erga patrem pietas, quis paene ardor amoris fuisfe videtur, quo flagrans ipfe patris interfectricem matrem. occidere potuerit? Non minor profecto in hoc quam in Electra fuit pa- tris caritas; quam haec ipfa lugubri cantu his, credo, verbis expresfit: Oæ. dé rig xüxvog ÉVÉTUSS Toraglois mapd KEMASI y Tlaréou Diiraror KAAEÏ » ‘OaAdmevor dolor Bpéyuv | "Epxéciv; wg cè T0» ĞÍMOY Ylazép yà varaxnalomat (A1). Erga matrem quoque caritatem maximam mira- tus fum.equidem cum in aliis (42), tum prae- fertim in Aiace, qui moribundus folem invocat dicitque: O tu qui per altum coelum agis currum, fübfiste, quaefo, cum ad paternum fo- lum perveneris, nuncia patri grandaevo, nun- cia praefertim matri mortem meam! O quan: tas illa edet infelix lacrymas, quantum per to- tam urbem eiulatum!" (43). Idem vero ille Aiax ut erga matrem fenem, fic erga fili- um quoque parvulum maximam ostendit cari- tatem; furibundus enim et morti propinquus hunc fibi afferri iubet; quem postremo nunc adfpiciat (44)... Quo iusfü prodit in fee- nam, ut apud Homerum parvulus Astyanax, | | fic ( 28 ) fic spud Sophoclem infans Euryfaces, cui Aiáx: » O nate, dixit, patre fortunatior fis, cetera vero fimilis! nunc certe longe es me beatior, quippe qui haec nondum fentias mala." Cete- rum ubique occurrunt patres, qui aut pro filiis ipfi mortem oppetere cupiunt (45), aut in mi- ferrima ipfi fortuna verfantes liberorum tamen magis, quam fui miferentur (46). Sed fatis est unum nominasfe Agamemnonem, qui gloriam etiam fuam negligere voluit, ut filiam retine- ret (47), nec nifi ab hominibus Diisque coac- tus, filiam. Dianae immolavit. ltaque procedit ad aram Iphigenia; ftant obftupefacti animis mie lites. omnes, defixi in terram haerent. oculi om- nium. Quid vero pater? In lacrymas prae dolos re erumpit, et vultum avertens, oculos veste tegit (48). Qui locus omni aevo celebratisfi- mus olim fuit pictura expresfus a Timanthe, qui hanc maxime ob causfam laudatur ab om- nibus (49). | Neque minus omni aetate et celebria fuerunt et erunt femper, quae exftant apud antiquos exempla caritatis maternae. Hanc enim carita- tem. in omnibus fectantur veteres , hanc in mediis pugnis memorat Homerus, hanc laudat Virgilius, banc ad facra adeo retulerunt antie qui (4). Apud tragicos autem ubique adfant matres; nullae vero occurrunt, quin dibe- ro- ( 29 ) rorum maximo teneantur amore. Deïanira adeo ; cum videret infelicem quandam puellam, . cogi- tat ftatim liberos fuos et exclamat: ,, O Iupiter! avertas istiusmodi mala a prole mea carisíima , aut certe antea me interimas, ne mater- libero- rum adfpiciam calamitatem" ! (51)... Sed ni- hil potest ad. caritatis fenfum cogitari. pul- crius, quam Clytemnestrae fpectaculum , quae. descendens e curru: ,, Accipite, inquit, hunc puerum Orestem, est enim infans. — Mi fli! dormis vectatione confopitus. : .Expergiscere fe- liciter. ad nuptias fororis. confpiciendas" ! (52) Cuius fororem cum cognovisfet mater non nup- tiis, fed morti esfe destinatam:» O- quam, in- quit, lugebo in aedibus, cum huius adfpiciam fedes vacuas! Lacrymans tunc fedebo fola, lu- gens femper istam" (53). Cuius rei fimile cum accidisfet Eurydicae, ut filius moreretur, nec la- mentata mater est, nec lacrymas fudit; fed ta- cita, terribilique filentio, abiit, etatrocia pera- gens, in morte faltem ad filium voluit redi- re (54). Ceterum, mi Luci! innumera harum caritas tum et fenfuum praeftantiorum omnium exempla occurrunt apud tragicos, quorum pauca tan» tum, quae memineram, enumeravi. - Quae pau- ca; etiamfi fola esfent in tragoediis , miraremur tamen et amaremus poëtas: | Nunc contra, uti his b i € 9» 9 his fenfibus nostra nunc’ plena fait oratio, ita iisdem réfertae funt tragoediae omnes, et ab inie tio ad finem usque plenisfimae. “Nam in initio trâgoediarum "^ delector" equidem femper ' nativà ista fpectaculorum fi mplicitate, qua plerumque primo” theatri intuitu aut matres fupplices ap* parent, ‘aut infelices cum liberis patres , aüt cud miferis. fratribus forores, aut infortunati cum amicis amici (55). Ex qua re, Luci! patet, ni fallor, tota nobis ratio tragoediae Graecae; in qua non ita politica ratio habetur, ut in pluri- mis recentiorum carminibus, fed unice fere res familiarüm a@untur, ‘narranturque aut controe verfiae cognatorum , aut calamitates et periculà propinquorum.” “Träque infelix Oedipus oculis privatus filiaeque innixus humeris, non tam an- tiqui regis, quam infelicis patris imaginem re> fert-(56). Sed et Agamemnon et Clytemnestra et Polynices et Antigone, et qui apud tragicos occurrunt omnes, non tam regis, aut reginae, aut herois, aut principis alicuius matronae rem agunt, quam potius et patris, et matris, et fi» lii, et fratris, et fororis exprimunt fenfus et af- fectus acérrimos (57). Illa enim iuvenili Grae- corum aetate et in ipfo naturae vigore, nec vi- ros principes etiam pudebat, naturae fenfibus Obedire, et patris matrisque nominibus gloriari. Quare etiam nulla in heroibus est excelfiras, nul- [ 9) nulla animi elatio, aut quid istiusmodi ,: quod folent vulgo mirari, Homines funt, humani ni- hil a fe alienum putant, Nam illi ipfi, qui pro fuis mortem oppetunt, quod est maxime admi- . fabile, amabiles tamen magis quam admirabiles videntur. Moriuntur enim , non ut fortitudinem faam ostendant, fed ut amicis carisve homini- bus profint, neque animi quandam . granditatem prae fe ferunt, fed lacrymantes fubinde mortem oppetunt. Sic Alcestis pro coniuge: moriens: » O qualem, inquit, viam ego. miferrima ingre- dior; o liberi; o liberi! non amplius iam vestra mater fuperest!" (58) Sed tantum abest, ut heroés tragici fenfibus elati fint atque: grandes, ut contra hilares videantur et levisfimi. Lüdunt adeo fübinde et irrident aliis (59) 5 funtque ipfi non tam conftantes moribus, fed iuvenili ferun- tur alacritate. Ipfe etiam Agamemnon ter: re- fignat literas ad uxorem dandas, ter fignatas: eas- dem refolvit, mentis ipfe fuae in fumma levita- te non compos (6o). Sed mirari fubeat, quan- ta fit in foeminis apud tragicos astutia et vero pu- ellaiis quaedam calliditas (61). In viris autem inconfiderantia quaedam obfervatur, et iuveni- lis levitas, et omnino, quod aiunt Graeci, vez- eov vi xol peipaidisg. Traque cum vellet Aga- memnon exercitum clam domum remittere,- fed Calchantem metueret: „ Hic enim, ait, Deo- rum ( 552.1) ruim voluntatem populo aperiet””: ,, Non apen riet, inquit. Menelaus, fi antea occidatur, hoc autem facile est" (62).. Sed. cum hac fumma Jevitate, quaedam coniuncta: est iuvenilis amabi- litas, quam idem ille Menelaus ostendit, - Nam cum nollet Agamemnon filiam immolare Dianae, ille iratus gravisfime in fratrem invehitur; atidem postea ` videns” fratrem lacrymantem er de fi- liae adventantis forte lugentem, lacrymas ipfe fundit, et continuo fratris mifertus, ad ipfum accedit, et, Frater, inquit, porrige mihi dextram ;" atque dein Agamemnoni favet, tañ- quam fratri amantisfimus frater. (63). Est au- tem -praecerea tam candida omnium fimplicitas, | ut dicas te non principes viros audire loquentes, fed confabulantes hominum fimplicisfimos humil- limosque. Quod ur in fermonibus omnium elu- «cer, iis etiam, quos antea enumeravi ; ita maxi- me patet in comparationibus, quibus omnes ubi- -que ütuntur, fimplicisfimis. Et iam video, te mihi asfentiri ;; meministi nunc illius. elegantisfi- mae comparationis , qua patrem lugens Electra cycno canenti fe vocabat fimilem, aut qua An- tigone volucris inftar ad fratrem avolare fe velle -dicebat. Quid vero fimplicius unquam esfe po- test, ` quam quod matres gallinis fe comparare . folent quae pullos fuos alis obtegunt? (64). Sed nusquam equidem magis amabilem istam fimplici- ta- ( $5 » tatem fui admiratus, quam in fermone quo Iphi- genia patrem füpplex orat, ne morti ipfam tra- dat (65): ,, Prima, inquit , ego te patrem ap- pellavi, primam tu me filiam appellasti, dum equidem haerebam ad tua genua; nunc vero vis me occidere? Sed largire mihi tuum adfpectum, et da filiae osculum , ut hoc faltem de te habe- am." Et postea parvulum quem manu gestabat Orestem allocuta: ,, Tu, inquit, parvulasqui-- dem es; fed füpplica tamen patri lacrymans, ne tuam fororem occidat, Ecce, o pater! tacens “iste fupplicat tibi; quare miferere fupplicum Quorum carisfimorum."' — Quae omnia fi forte tibi videntur praeter tragoediae dignicarem esfe dic- tas feito hanc ipfam esfe tragoediae Graecae ra- tionem, qua nihil fimplicius, nihil magis ad naturam exactum esfe potest. Caveamus vero ne recentiorum poétarum gravitatem ad antiquos tragicos transferamus. Illi enim dignitatem quam- dam héroibus fuis tribuerunt gravitatemque con- ciliarunt toti tragoediae, quae fi maturiori aeta- ti convenit, pullulanti primum Graecorum inge- nio iuvenilique eorum levitati et alacritati minie ` me erat confentanea, Ego vero hanc levitatem et natürae fimplicitatem in Graecis magis, quam in recentioribus gravitatem illam, diligo er, nescio quare, amo magnopere. Nifi forte haec causfa fit, quod ipfe juvenis iuvenilibus ftudiis C ; du- C 94 9 ducor etiamnunc. : Sed, ut vera dicam, mihi videtur quidam fructibus recens carpiis adesfe fapor et ipfius naturae flos, quem postea neque aromata, neque ullum arte paratum condimen» tum iilis aut reftituere potest amisfum, aut coms penfare abfentem. Itaque in recentioribus. eti- am illam naturae iucunditatem defidero fuavi- tatemque, quam nec condimentum ullum gra- vitatis afferre potest, nec fucata dignitas (66). Sed finem nunc aliquando faciam dicendi; ve- reor enim ne molestus tibi fim: quamquam nihil adhuc dixi de toto tragoediarum habitu, et de mifericordiae fenfu atque terroris, qui per to- tam fabularum conftitutionem est diffufus. Nam cum breviter dicere conftituisfem,. pulcerrimo- rum carminum recordatione abreptum, longio- rem me factum esfe fentio. L. Perge vero, Marce! Istam enim culpam, quam vereris, ego praeftabo, et feceris mihi gratum admodum, fi expofueris, quomodo pu- tes delectationem oriri ex mifericosdine fenfu atque terroris. M. Haec vero, Luci! percipiantur facile le- gendo; dicendo. explicari vix posfunt. Dicam tamen, quid fentiam; tuam enim auctoritatem negligere fas mihi non est. Itaque primum il dud refpondeo, non videri mihi antiquos tragi- “cos illud fibi propofùisfe, ut mifericordia atque ter- ( 335» terrore delectarent (67). ^ Mihi faltem , nescio quomodo, ridiculum videtur, dolore volupta- tem hominibus, et delectationem afferri terrore. Nam pueris admoveas terriculamenta; ftatim claudent oculos prae dolore , et, fi posfint, aue fugient: iidemque parvuli, fi videant plorare matrem, non delectabuntur, fed plorabunt. Neque his tamen adeo disfimiles mihi videntur provectioris aetatis homines, ut, quod illis do- lorem, his idem delectationem afferat. — L. Quid igitur? nonne comoedia rifu, tra- goedia luctu delectat? | M.: Neque in comoedia videtur mihi adeo delectare ipfe rifus; nam etiamfi cachinnum ex- tollat histrio, tamen aliquando non. placeat. Sed in comoedia delectant ea maxime, quae cum agant homines, ridiculi apparent et riden- tur a ceteris perfonis atque a fpectatoribus: quae funt vitia quaedam leviora et quidquid deriden- dum quis fecerit aut reprehendendum. Et pari- ter in tragoedia delectant nos illi ipfi caritatis pietatisque fenfus, quibus dum adverfatur for- tuna, lugendi funt homines et lugentur ab om- mibus, cum in theatro, tum maxime in cavea. Itaque quo magis hi ipfi fenfus, quos modo me- moravi, elucerent, ideo mihi videntur antiqui illam fortunae obfcuritatem pinxisfe. Etenim fi quis luminis alicuius pulchritudinem tibi ostene n Cs dee ( 36. 2 ‘dere velit, non ostendat hanc profecto media folis luce, fed in tenebris: nonne? L. Videtur. | “M. Sed fi quis tibi adftet in obfcuro isto loco, neque attendat luminum pulcritudinem , fed dicat: o bone! quam pülcrae funt hae tenebrae, in. quibus verfamur! quid- illi refpondeas? L. Mirum profecto esfe hominem dicam et ri- diculum. M. At vero amicus certus in re in- certa cernitur, et omnino ferifuum virtutumque lumina fplendent maxime in media quadam velut nocte calamitatum. Si quis ergo illa videns ti- bi dicat: o optime! quam delectat me illa ca- lamitatum denfa caligo! quid ipfi dicas? L. Ce- pisti me, Marce! ut folent matres puerulos el. licere fplendidis quibusdam negotiis et nitenti- bus. M. Tu itaque fic existima, mi Luci! tra- gicos Graecos, fenfibus istis plenisfimos, et pulcri moralis amatores, ex antiquis fabulis ele- gisfe femper illustrium virorum calamitates for- tunasque eas, in quibus fe exhiberent eximie affectus omnes praeclariores (68). X Unde etiam patet, quare tragoediae Graecae non femper lu- gubrem exitum habeant(69). Neque enim hoc erat propofitum , ut lugerent fpectatores. Sed quo inagis v. c. eluceret materna caritas, pin- gebant matris filium aut mortuum; áut in mor- tis etiam periculo verfantem, postea vero ex codem liberatum: aut den effingebant, | Dia- ( s Dianae facrificandam : quo. magis appareret Aga- memnonis patris caritas. Nolo tamen negare. inter recentiorum gentium tragicos fussfe, qui fortunae adverfitatem pingerent, tanqnam vitio» rum quorumdam aut criminum, poenam (ro). Fuerunt etiam , qui heroës fuos in maximis cas, lamitatibus proponerent, quo magis illi aut ve- ram patientiam aut alias exceliiores virtutes proderent (71). Sed hoc ipfo a recentioribus maxime differunt Graeci, in. quorum tragoediis - ubique velut in denfisfimis fortunae tenebris fens, fus elucent et affectus omnes, praeítantiores, nee que acri fed leni quodam fuavique lumine. ní= tent. Sed, ut dixi, haec percipiantur melius, legendo. Nam quo magis lecritandis tragoediis animus calamitatum luctusque vehementia. com movetur, agitur, quasfatur; eo quoque iucun- diorem quietem ferenitatemque et tranquillita» tem affert fenfuum perceptio. et affectuum prac- ftantisfimorem, pietatis, amicitiae, caritatisque; quam fi attendas in matre fupplici, aut moesto patre, in forore lugente, aut lacrymante fraire, in filio denique , aut filia, aut amico, aut cive, aut humanisfimo viro: hos profecto diligas , cum his idem fentias, et, fi unquam, tum pros fecto ipfam ames virtutem, ranquam rerum om- nium pulcerrimam, et in homine mortali divi- nam! Quid tibi videtur, Luci! nonae pulcra est C 38.) est hace tragica Graecorum Mufa? L. Pulcerri- ma. M. Sed nescio quomodo mihi punc, quod - fomniantibus accidere foler, imago oblata est, Neque tamen cum pervenerimus ad viae ter- : rhinum, aùte nobis discedendum, quami omnia rite circumfpexerimus. L. Minime vero, non. discedendum. M. Iraque huc accede. Nam cum antea Mufas invocaverim, nunc ipfam tra- . gicam Graecorum Mufam videre mihi videor. L. Sequor, dic modo. M. Mirabiliter me illa tenet formae decore et venustate, Plena funt omnia dignitatis, fed gratiae fimul ac fuavitatis. Produnt oculi intimos fenfus caritatis, amicie tiae, pietatis, mifericordiae: ducitur honesti juftique ardore: fpirat acerrimum virtutis ftudie um; placet autem in primis pudoris fignificatio- ne et ingenua quadam et puellari prorfus ama- bilitate. Ut vero folent puellae illud fpectare unice, quomodo posíint eam, quam a natura acceperunt, pulcritudinem magis etiam osten» dere: ita haec quoque lugubria omnia quaerit, quo magis et alat fenfus fuos, et eorumdem vim prodere queat, Progreditur igitur 3/ &Aéou xal PlfBou (72), et fenfus fuos omnes lugendo lacrymandoque effundit. Et vero his ipfis luc- tibus lacrymisque pulcrior etiam evadit, et leni lamentantis voce totam fe in hominum animos infünuat, Quare, fi quis huius pulcerrimae Mu- fae (^39. ) fae tanto amore capiatur, ut alias etlam Mufas aliquantum negligat; cum hoc equidem aut peccare velim aut certe facile ipfi ignoscam! L. Tibi vero equidem ignoscere nullus dubito; funt haec enim ita a te dicta, ut paene iam diu te dimifisfem; nifi tanta fciendi cupiditate me'incendisfes, ut aliud quid etiam ex te audire cupiam. 47. Quid istud? L. Gratisfimum mihi feceris, fi illud etiam explices, unde chori illi in antiqua. tragoedia orti tibi esfe videantuf, JM. Itaque haec paulo postea, fi tibi ita videbis tur, dicemus. Nunc enim tibi erit exeundum navi; nam, ut vides, partem iam aliquam itie neris nostri peregimus. Mihi vero, cum cause fam nondum totam dixerim, ex lege a te impo» fita, egredi hac navi nondum licet. Z. Sed per me tibi nunc licet, ea conditione, ut etres - deas huc mecum, et dein, quae promifisti, pers ficias, JM, lque exeamus. - Mar C. 4o. ) Marcus. Speraveram equidem me iam fatis dixisfe; fed, quoniam ita cupis, dicam: nam cum navim ingresfi fimus, navigandum est. Itaque UM fortunam fequamur , Quoque vocat, vertamus iter; quamquam nunc non Aeoli cuiusdam. impetu agimurs; fed quid refert, a quo cogar? cogor nunc certe: ftudiis enim amicorum nefas fit ob- fistere. ; Diximus autem modo de interna ratione tra- gcediae Graecae; nunc quaeris de externa eius conditione et de choro, et de vi mufces, unde illa in tragoediis exftiterint. Quod quidem optime, ut mihi videtur, tibi aperiam, fi histo- riam ipfius tragoediae ribi enarrem. Sic enim flauo: tragoediam Graecam, e choro oriun- dam, muficum femper fuisfe fpectaculum. Sic- ci- | C 41. y) cine ^tibi "quoque videtur? L. Non repugno equidem ; attamen .vaticinio- opus fic, ut haec rite incelligam. ‚JM. Dicam igitur pluribus. - Uti enim puericum primum adoleverint, prae vigore: neque corpore nec voce quiescere posfunt: pa~ riter :antiquisfima iam aerate populi incultiores: etiam, omnium vero maxime Graeci, natura fua. ad cantum ec faltationem.; proni erant, ^ Apud: Graecos aütem, uti fere apud. ceteras gentes 3o laetisfiniis quibusque anni temporibus: folebant- . Diis facrificare praeítantisfima quaeque. de frugi-: bus pecudibusve, gratum illis animum fignif-. cantes, et, ut pueri parentibus, fic illi Diis rerum omnium primitias offerentes (+). In quie bus adeo facris omnium fe explicabant animi, ingenia acuebantur, et qui aderant. omnes cané- bant, faltabant, choros ducebant. | Erant autem - apud Graecos ea. festa laetisfima, quibus fruges horreis condebantur et colligebantur uvae. dta- que Dacchi festa omnium maxime hilaria erant. faltátionibus chorisque:.in quibus cum adesfent … qui fponte fua verfus funderent et canerent ex: tempore, inde mufica primum certamina exfti- terunt, deinceps vero et tragoediae et co-. moediae, : Hae enim, ut ipfa indicant. nomina, primis temporibus fuerunt odae in pagis can- tatae, quarum praemium. victoribus erat hir- . | cus x C. 42. ) cus (2h: Pré diverfis autem hominum moribus. diverfa exftitit poëfiso : Nobiliores enim. quique honestas imitabancur actionés, cereri malas ris debant; hi viruperationes faciebant; ut illi hyme. nos) et encomia: (3). X Unde orta funt dichy- rambica in honorem. Deorum heroumque canta-: ta, itemque phallica ad perftringendos hominum: mores. compofita, quae cum olim mixta esfent er-una canerentur, postea tamen viliora haec: carmina in festis maxime rusticis, quae Asovóora. wize: vocabantur, cani folebant (4); nobiliora vero: illa in urbibus et Asovvoloigs geydiug < Uti autem ex rusticis illis et vulgo aptis phallicis ccmoedia, ira tragoedia vere fic dicta exflitit e: ` ditbyrambis, Deorumque et heroum celebratio- ne (5). Ex qua tragoediae comoediaeque an- tiquitate, ut hoc obiter etiam attingäm, facile patet, quare, tranta in his carminibus habeatur. Deorum maniumque et oraculorum ratio, quane. ta unice ex antiqua illa hominum fimplicitate, et rerum mirabilium confectatione poterat oriri. Sed haec obiter: redeamus ad tragoediae origi- nem, quae, ut dixi, e eus Bacchicis est re- petenda. | | Est vero difficilius perfpicere, quo modo ex ilis choris exfistere potuerit tragoedia, quae videatur facilius, oriri potuisfe ex carmine epi- co, € 43 5 co, cuius narrationes et facta imitatur (4). Sed primum obfervo, alias esfe recentiórüm' tragoes dias, quae, demtis choris, totae ad rationem historicam fuere compofitae, alias antiquorum , in quibus chori femper maximae fuere partes, quaeque in multis poëfeos lyricae rationem res fert. Deinde vero in illis festis Dacchicis, ut in ceteris Graecorum facris, ne quaefo existimes Deorum tantum laudes fuisfe cantatas celebra- tumque cultum. Nam et Bacchi victoriae cane- bantur, et res illius gestae, et quidquid aut Bace Chi auxilio perfecerant heroës, aut contra eum peccaverant principes viri (7). Itaque proces dente deinceps tempore, quorumcumque hes roum celebrabantur facinora, quae aut parvam faepe, aut nullam cum festis Dacchicis habebant coniunctionem (8). Quod cum esfet ufu re: ceptum, postea magis etiam invaluit, cum in» cresceret fenfim in Graecis pulcri moralis amor, Tunc enim, uti antea diximus, poétae illa maxi» me ex historiis fabulisque defumferunt, quae esfent huic morali pulcritüdini confentanea, res gestas fataque heroum, in quibus cernerentut praecipue fenfus hominum morales et ftudia quaeque excelfiora. Iraque illud iam tenemus, quomodo e choris Bacchicis exftiterint eiusmodi carmina, in.quibus fenfus quique praeclariores; in C #42 in "heroum facinoribus expresfi, referantur, et ab. ipío choro ceterisque histrionibus, huic postea. additis, celebrentur. - Nonne hoc iam, perfpicimus? L.Perfpicimus omnino. M, At vero quomodo tandem e choro. orta est drama- tica | illa ratio. quae, obtinet in tragoediis ? L.. Et hoc equidem lubenter ex te au- diam. ra duit a el A or „M. Itaque lingua faveto. Dicam enim nunc de interiore facrorum Graecorum ratione, et, quod a me petiisti, vaticinium dabo, ut intel- ligas, quomodo orta fit tragoedia. - Habebant enim Graecorum. facra fere omnia banc ratios nem, ut aut Deorum aut heroum quorumdam in liis effigies exhiberetur,. quorum imitando ex- primebantur voces atque habitus totus. In inie tiis Eleufiniis efingebatur Ceres, filiam ipfa fu- am quaerens, et cum luctu et lamentatione oberrans, ut hanc. dilectisimam recuperaret, quam rapuerat Pluto (9). In Adonidis festis effingebatur ipfe ille pulcerrimus iuvenis, quem lamentis mortuum profequebatur infelix Ve- nus (se). Neque dubitandum, quin in mystes ris etiam initiati eiusmodi fibi viderent oblata fpectacula, quibus ipfi ec ad vivendi laetitiam.et ad fpem. immortalitatis erigerentur (11). In Bacchi quoque festis aderant Satyri ceterique | _ hus 45 ) huius Dei comites. Sed quod omnium maxime est attendendum, memorat Homerus, in festis Apollinis fuisfe chorum aliquem virginum, quae, antiquorum virorum et mulierum fata narrantes, horum voces ita.cantando imitaren- tur, ut unusquisque eorum putasfet fe loqui ( 12). Et omnino in Graecis mira haec fuisfe ars vi- detur, ut omnia canentes faltantesque fimul pos- fent imitari, et, quod ipfi dicere folebant, mss- qoiéToÓzi. Itaque ut nostri faepe pueri concionis facrae rationem imitantes delectantur maximope- re; fic apud Ariftophanem chorus habetur mu- lieruní, quae cantando faltandoque tota Athe- nienfium virorum comitia imitantur (13). Et véro mira quaedam. vis est, eaque minime ne- gligenda, imitationis in animos hominum , praes .fertim. puerorum. Quid enim initio aut didi- cimus, aut fecimus, nifi, quod parentes vel nutrices aut dicérent aut agerent, imicati? Immo vero ad virtutem nihil valet magis, quam pas rentum proborum exemplum et magistrorum virtus , quam primum imitantes pueri, postea facile colent fua fponte cum ad rationis ufum pervenerint (14). [taque optima quaeque ex animis iuvenum prolicere mihi videtur imitatio, et velut illis obftetricari. Ec profecto, nifi ti- merem, ne me rideres, dixerim equidem imi- tationem esfe quamdam ingeniorum obftetricem. ( 46 ) L. Non male dicis. . 27. Quid igitur? Diximus anteg poëtarum tragicorum animos {enfibus moe ralibus fuisfe plenisfimos er velut praegnantes, Quo autem magis contemplandis antiquorum he- roum fatis istos fenfus alebant, eo magis: velut parturire coeperunt eorum ingenia. Cum igie tur accesfisfet etiam imitatio, haec effecit ut pa» rerent istiusmodi tragoediam, in qua hi ipfi fenfus proderentur prorfus naturales, et ab ipfis eorum perfonis expresfi, | Quod cum mirifice placeret, cetera etiam, quae antea a choro narrabantur, partim certe ipfis tribuerunt perfonis, unde aut exítitit paene toca dra- matica. Agevero, mi Luci! haec , quàe iam diximus , et, fi quae alia restant dicenda, colligentes vie deamus, qualis ex quali choro orta fic tragoedia Graeca. Chorus itaque huius fere modi fuisfe videtur. . Prodibat una quaedam cantantium turba, in va- rias partes fe distribuens, quae aut feparatim et per vices, aut ooit canebant atque falta- bant (15). | Primum Deos celebrabant, tum vero etiam heroum antiquorum atque mulierum fata et res gestas memorantes, hymnum cane- - bant: et inter eos qui fabulam narrabant erant, qui ipforum hominum antiquorum vocem habi- tumque totum ita imitarentur, ut illi ipfi vide rens C a2 rentur et loqui et agere (16). Qaod quidem quomodo fieri potuerit in medio cantu ec falta» tione, intelligitur cum ex iis quae de imitatio» ne iam diximus, tum etiam ex tota ratione fal» tationis Graecae, cuius exemplum me aliquan- do videre memini in ea, quae dicebatur faltatio fementaria. Etenim agricola aliquis, armis in- dutus, prodit; haec primum deponit, ac bo- ves iunctos agens , fementem facit, feque fre- quentisfime convertit, quafi fibi metuat. Ac- cedit ad eum praedo; quo vifo, ille arma cor- ripit, praedoni occurrit, ante iugum dimicat, praedonemque fubactum abigit iugo. Quae omnia ad tibiae numeros perficiebantur faltan- do (17). Itraque tres artes coniunctim in choro cernebantur, faltatio , mufica et poëfis, Salrationis, quatenus imitando valebat, vis „maxima erat in heroum habitu et ratione tota effingenda, mufica una cum faltationis alacrita- te vigebat in Deorum heroumque celebratione , poëfis vero et in hac excellebat et praefertim in narrationibus ipfisque fabulis referendis, ita tamen ut femper in omnibus et poëfis babere- tur et mufica et faltatio. Ex tali igitur choro exftitit LEBER cuius fpeciem ut rite nobis informemus, dicendum fic videtur. | Solebat aut ftatim auc post prolo- gum prodire chorus, in anterioribus theatri par ti- € 48 ) tibüs faltans et per vices canens in heroum ho- norem atque Deorum... Accedebant alii histrio- nes aut fabulam aliquam narrantes, aut homi- num. mores habitumque imitantes, ut ipfi illi viderentur adesfe.. Iterum et repetitis vicibus - canebat chorus, femper in fcena verfans: ite- rumque prodibant histriones, fenfus fuos per cantum faepe et faltationem exprimentes, aut etiam fata fua narrantes. Unde videmus in exe terna ratione eatenus tantum diverfam esfe tra- goediam ab antiquo illo choro, quod cüm antea nonnullae ex ipfo choro perfonae et res gestas narrarent ec ipforum hominum rationem imita- rentur , postea hoc factum fere fit ab aliis hise trionibus choro additis et velut infuper adiec- tis (18). Etenim, ut in choro, ita in poste. riori etiam tragoedia tres illae artes. coniunctae femper manferunt, poëfis, mufica et faltatio, quarum ultima vim fuam imitandi exercuit prae- fertim in iis locis, ubi perfonae fenfus fuos at- que affectus exprimebant: mufica autem et ryth- mus in choris maxime viguerunt, et in lugubri cantu eorum, qui fenfus fuos velut effundebant cantando: poéfis autem et in choris paes ne lyrica fuit, et carminis heroici ornatum re- tulit in frequentisfimis histrionum narrationibus. Neque enim ipfae res gestae et actiones apud antiquos oculis fubiiciuntur in fcena. Quod fi ree Ca 2 “réquiras, défideres profecto fiepe eam actionis vim, quae in nonnullis cernitur recentioribus, qui-res, quales acciderant, in fcena efingere maluerunt et historicam’ earum ‘effigiem dåre fpectatoribus (19). Antiqui vero, a cantu et faltatione "profecti, maluerunt ipfos homi» nes, eorumque et habitum et vocem imitari; rés et fata eorum -narrationibds complecti fole- bant. Quod quomodo factum fit, intelligieur cum ex antiquo illo choro, tum ex univerfa facrorum apud Graecos ratione, in.quibas non tam rerum ipfarum fpectacula praeberi folebant; quam potius Deorum heroumque effigies- infor- "mari. Quae omnia cum ita fint, affirmare equis dem non dubito, antiquam tragoediam, e cho- fO oriundam , huius rationem femper retinuis- fe, atqué adeo fpectaculum fuisfe muficum. Neque hoc profecto mirum cuiquam videri po- test: nem cum Graeci muficam amarent mag: nopere, hanc quoque rationem fpiravit tragica illorum Mufa. Haec enim, quem in internis animi fenfibus habet vigorem, éumdem quoque referens in externa ratione modoque, quo fen. fus fuos et affectus omnes exprimit, canit feme per atque faltat, et puellari quadam alacritate placet. - Quare recte mihi videntur Graeci, ut ceteris Diis, ira quoque huic Mufae perperam eribuisíe i iuveatutem. WEM D i: | L. CAD = L. Non repugno equidem. Tu vero nunc mihi videris a Mufa quadam divino fpiritu infla- ri et omnino poétice loqueris, Et ut olim ex lovis cerebro tota armata prodiit Minerva, ita nunc ex tuo capite nata est haecce puella, quae, cum primum orta est, iam canit et fàltat. M. Ipfe vero hoc a me petiisti, uc tragicam . Graecorum Mufam laudarem. Hac vero mis- fa, videamus, quanam ufi fint inftitutione poë- tae tragici et velut educatione ad poé(in. L. Quanam igitur ila? MZ. Vere, ut mihi videtur, Platonica. ZL. Sed quae tandem il- la est, et qualem mihi narras tragicorum edu- cationem? AZ. Dicebat Plato puerorum in- flirutionem peragi debere cum mufica, tum gymnastica; gymnasticam autem contineri cor- poris motibus, qui pulcerrimi funt in fal- tatione (20), utramque vero et faltationem et muficam ad chorum pertinere (er). Hac igitur ratione, quae prorfus Graeca erat, „imbuti funt tragici Graeci fpectandis | faepis- fine et audiendis chororum faltibus atque cantibus. Illi autem fenfibus internis expri- mendis delectabantur maxime, quos cum alio quodam poëfeos genere exprimere potuisfent, factum est hac eorum per muficam inftitutione et hoc ipfo cantus faltationisque ftudio , ut cho- rorum rationem fequerentur, chorosque in fce- nam C 35 3 am traducerent. ^ Füerunt enim tragoediae Graecae mufica cértamina, in festis Bacchicis inftiruta , in quibus qui arte mufica et chori tatio ne praeftitisfet, is: palmám et Victoriam reports bat coram Graecis omnibus (22). Unde intelligis chori- femper maximam habitam esfe rationem , et tragoedias Graecas non historica aut re | fuisfe fpectacula, fed vere mufica. | Age vero, Luci! fi tibi ita placet, videas us, quid fingulis illis Graecorum tragicis pro- prium fuerit et peculiare. Etenim fic demum cognoverimus, quae fuerit üniverfa ratio trae goediae, Graecae, quae contra peculiaris Ae- fchyli, Sophoclis, Euripidis. Nam ut hi fue- “runt diverfi, ita quoque morum fuorum diver- fitatem attulerunt ad fcribendas tragoedias. Quae poérarum diverfitas probe distinguenda est ab univerfa ratione tragoediae Globe: Itaque diss tinguamus ; nonne ? L. Distinguamus. M. Vidis "mus antem modo, tragoediam e dichyrambis exs ftitisfe et iis chori cantibus, quibus Deoruri “heroumque facinora celebrabantur cantando , aü£ narrabantur, aut faepe etiam ipfi imitando efs fingebantür Heroës. Iraque folus olim chorus ‘totas agebat fabulas, Saepe autem unus e chos ^ro feparatim canebat, aliquem fermone habitu. “que referens heroum illorum, quoram historiam €elebrübár ` totus chorus (23); quod cum vidiss PR D 2 fet C p» ) fet Thespis probasfetque, unum. deinceps fem- per histrionem choro . addidit, qui principis ali- cuius viri aut historiam parraret „aut ipfam illie us perfonam imitando exprimeret... Cui. alterum etiam histrionem addidit Aefchylus, tertium postea. Sophocles... Unde et diverbia exftiterunt, et cetera colloquia extra chorum. Quae collo- quia, chori cantibus. inferta, postea, ita exe creverunt, ut parem aut maiorem fubinde habe- rent magnitudinem, quam ipfa- chori.carmina, Simul autem chorus, qui antea quinquaginta adeo histrionibus conftabat, deinceps ad duodecim aut quindecim histrionum numerum decrevit (24). Procedente igitur tempore in iis colloquiis ufure pari coeptum est metrum iambicum , diverbiis ape üsfimum ; ita tamen, ut hi ipfi histrionum fer- mones chori fere rationem retinerent ; nam et ipfa colloquia variis identidem et aliis praeter iambi- cum metris, distincta funt, et faepe aut cum choro colloquuntur , aut fine eo canunt et fal- tant ceteri histriones, et contra chorus etiam aut res quasdam enarrat, aut agit, atque partes fuas habet in ratione dramatica, Unde patet Graecorum tragoedias prorfus alias esfe ac re- centiorum dramata, in quibus, praeter metrum et poëticam verfuum rationem, nihil magnopere est, quod communis vitae rationem excedat, lique; quod in his maximum aut paene fo- | wu lum xy K $$ » lum esfe folet, colloquium; in illis pars quaes dam est, et acces(it ad chorum, eique au&il'uti funt histriones; in iis praefertim , quae narrando imitandoque olim perficiebat folus chorus. Prace terea ‘hae ipfae aut narrationes aut collocutiones non tam communis vitae fermones referunt, feder magis: póëcicae funt, et/cum mufica coniunguns | tur et faltatione: nam; ut dixi, his, faepe urun- tur histriones. : Subinde vero in diverbiis minor habetur cantus faltationisque ratio; fed ira quo» que necesfe mihi videtur ftatuere , antiquisfimum Chorum nonnulla leniori quodam cantus genere perfecisfé; nam fi quaedam heroum gravia facino- ra esfent narranda , aut ipforum mores exprimendi imitatione, graviori quodam et magis fedato cari tu et falvacione haec peragi debuerunt. Sed vel fic tamen in tragoediis nunquam deërat ‘muficas etenim verfus canebantur femper ad inftrümentes rum pulfationem (25). © Et vero ea ipfa histrioe num actio et corporis motüs in:Gráecóorüm fee- na propius acceslisfe mihi videtûr ad falratio= nem et cantum, quam nostra illi, quae dicicür, declamatio. © Etenim cum univerfe Graeci Roe manique in fenübus fuis figrificandis alacriores fuisfe videantur: cumque eorum oratores , quibus vestigiis primum infticerant, in iisdem non feme per folerenc perorare, fed haberetur in illis et incesfus five inambulacio, et fupplofio pedum, - AMI | et C 54 5 et manuum humerorumque et laterum maximus Motus. et. totius. corporis, ut adeo in fumma contentione terram genu. tangerent (926): cum- que iidem oculis, vultu, gestu ita nonnumquam agerent, ut inimici lacrymas tenere non pose fent (27): cum talis fuerit actio in oratoribus; minor tamen et moderatior , quam in histrionie bus (28); quidni dicemus histrionum-actionem ; ad: muficae modos exactam (29), vehementio- rem femper fuisfe et quamdam veram faltatios nem: .quam adeo moderabatur atque - docebat idemille chori princeps ; qui lasciviori.chororum faltationi.praeérat (3o). Itaque quidquid tan- dem-in. tragoediae forma mutatum.fir, manfit illa femper fpectaculum muficum „ poéfin, mufi- cam er faltationem continens... Quae tres artes, ütiapud Graecos fororum inflar coniunctae fem- per fuerunt (31), ita vim fuam omnium maxime - ostenderunt in tragoedia, : Videtur -àutém. mihi faltatio quaedam esfe adfpectabilis mufica, Ha- bet enim, uti: haec, harmoniam -gratiamque fuam, er valet pariter ad exprimendos declaran- dosque hominum. fenfus. (32): poé(s vero aut ipfa ad muficam pertinet, aut, quod haec fonis atque harmonia perficit, idem poëfis vocibus peragere {tudet, ut intimos animi fenfus aperiat. Quam- ipfam. feafuum fignificationem cum fibi maxime haberet propofitam tragoedia, his certe tris C 55: ) tribus-artibus er placuit egregie, et vero no- mine mufica dici potuit, . In qua mufica ratio- ne non disfimilis fuit tragoedia Graeca recentio- rum fpectaculis, quae Opera vocantur, aut iis quae a cantu Melodrámatum. nomen accepe- re (33). Nam, utveredicam, mihi videtur lu- gubre quoddam et fenfu plenisfimum fpectacu- lum muficum (34). Quid autem harum trium artium, poëfeos, muficae faltationisque con- iunctione atque harmonia. pulcrius, quid ad fens fum movendum efficacius excogitari potuit?. aut quid amabile magis tragoedia, quae harum rium artium tanquam Gratiarum comitatu gaudebat ? — Sed video me nunc prorfus, qua vocabat fortue na, fécutum. | Abreptus enim. velut. Sirenum quarumdam cantu, fic muficae füavitate, abere ravi prorfüs er ab itinere deflexi. Accedamus igitur. nunc. continuo ad Aefchylum, | Soler fere in gentibus animorum vigor belli primum, postea pacis artibus fefe exferere. Itas - -que apud Graecos cum in bello Perfico animo- rum vis fe prodidisfec, ftatim postea miro ardore fe ad literarum ftudia artiumque applicuerunt in- genia: ex quo intelligitur; quomodo potuerit tam brevi tempore ad perfectionem perduci tras goedia Graeca. pfe adeo Aefchylus et bello interfuit ec fortis(imum fe praeftitit. Hinc ergo rerum bellicarum ftudium in ipfius. tragoediis pere i (556.2 perfpicuum, hinc illa exftitit perfonarum om- nium fortitudo, hinc ista magniloquentia ec fti- li fublimitas lyrica faepe ac vere Pindaricas Nam et huius Pindari celebratisfima füblimitas ex eo ipfo animorum ardore exfticisfe mihi vide. tur, qui erat illo tempore communis totius Graeciae. Illam autem. verfuum fublimitatem potuit Aefchylus eo ufurpare facilius; quo: erat illo. témpore tragoedia origini fuae propior, mis - nusque remota :a-dithyramborum audacia, un- de exftiterac. | Itaque chori etiam apud hunc longe maiores partes fuere, quam apud fequen- tes tragicos (35). Aeque autem in choro arque in diverbiis phantafiae vis maxima cernitur, et poëtica- audacia prope Orientalis „ et est ome rino: Aefchylus tragicorum rowyrxéraros (36). Quod vero dixi de. perfonsrum magniloquen- tia animique fortitudine, longe haec alia est, atque “excelfitas illa heroumque gravitas in re- céntioribus tragoediis. Neque enim gravitatem ullam affectant, fed ipfis naturae fenfibus funt confpicui heroés apud Aefchylum. ‘Nam ille Prometheus, qui est certe omnium fortistimus , luget tamen de calamitatibus fuis, neque pudet eum lamentari de füis miferiis (37). Sed est illa heroum fortitudo apud Aefchylum non tam ex indolis magnitudine. profecta, quam potius ex ardore affectuum fummoque qualis illo tem- - | | po- (. 57: y pore in Graecis erat, animorum fervore, ne dicam, effervescentia; quamobrem cum illa for- titudine coniuncta femper est quaedam naturae: ratio (38). Pariter autem; in ftili fublimitate: maxima, miray quaedam est atque nativa fimpli= citas: :cuius rei exemplum mihi forte füccurrit: e fermone puellarum hostes: metuentium: 4p Tie memus, inquiunt, exercitum," uti ferpentenr: pro pullis in nido iacentibus metuit infelix mas ter, follicita columba” (49). Praeterea in Aes! fchyli dramatibus . admirabilis quaedam est cons. ftitutionis fimplicitas, qua nullis aut obiectisime pedimentis , “ant: orta rerum converfione „ curfa faepe fuo profluunt omnia, fed rapido illo ‘ple- Tümque,-et cum increscente paulatim fenfüumr ardore, ^ Spirat vero in omnibus antiqui chori ritionem , ^necdum ad perfectiorem on artem pervenit (4o). Gua “Solebat apud- Graecos mulca coniuncta dre eum rebus bellicis atque militaribus. ^ Celebrae batur adeo Hercules heroum fortisfimus idem. atque Mufagetes. Hinc ergo intelligitur, quare faepius occurrant apud eos, qui et rebus bellie’ cis praeftiterunt, nec minus literarum inclarues. ` runt amore; nam uti Aefchylus, ita quoque Sophocles non minus vir bellicus fuit, quam: tragicus poëtas — Improbabat Sophocles tria: . maxime in Aeíchylo, fcenae pompam et fastum: ina- C 58 ) inanem; tum etiam orationis magniloquentiam denique ipfius fabulae rationem. reddidit melio- rem (41). luaque cum antea Aefchylus fcenam. reperisfet, eamque certo loco conftituisfet „ ac- toribus etiam: dedisfet perfonas, vestitum deco- rim, atque cothurnum (42)5 Sopholes postea: quidquid in iis inesfe videretur inanis fpeciei, cireumcidit, : Qui idem: fermonis füblimito:em: dulcedine temperans, recedensque: a. dithyram- borum audacis, ad Honieri magis et epicorum orationem accesfit (43). ^ Sed,.quo maxime in- claruit Sophocles, hoc est: quod ipfius argus mentum fabülae ad. naturae veritatem, deferiplit „ etactionem auxit, variamque reddidit(44); Qua in re, uti prae Aefchylo excelluit, ita fupera- vit etiam Euripidem: quapropter.ex. antiquos: rum fententia. hi maxime lecti. j Sophocle tasse : tatus placebat. : His fere temporibus immorari coepta e est due. corum mufica, quod tribuendum ipfis. Graeco- rpm. animis, qui uti post bella Perfica fuerunt molliores, | ita. mollior quoque vevafit mufica. Cum igitur Aefchylus fermonis fublimitati con- fentientem muficani adhibuisfet , Sophocles eam-. dem moderata magis ratione temperasfet; Euri- pides novam illam mollioremque muficam tra- duxit in tragoediam (4s). Atque ita tandem venimus ad eum , quem dixit Ariftoteles esfe rpa- yi- (^89 2 wixbraroy (46). Etenim quemvis Euripides In fabularum | conftitutione Sophocli cederet, -tas men, quod erat maximum in tragoedia Graeca, fenfibus affectibusque fignificandis ita Aefchylo non tantum ; fed et Sophocli et ceteris tragicis omnibus praecelluit, ut merito tragicorum prin- «eps haberetur. Accesfit Euripides ad tragoedias (éribendes non e castis, fed ex Anaxagorae et Prodi- €i fchola, | Hinc igitur eloquentiae' vim in* credibilem,: hinc philofophiae amorem maxi- mum haufit adduxitque in tragoediam ita, ut ftudio fuo nonnunquam etiam praeter fabulae verifimilitudinem indulferit (47). Sed hinc.quo* que factum; ut finguli eius verfus fingulae fere fint fententiae... Sit igitur Sophocles diligentior, -cum in defcribendo ad verifimilitudinem fabulae argumento, tum in accommodandis moribus ad - ^perfonarum varietatem ; habet quoque fuas Euri- pides laudes, easque planeegregias: haber genus orationis propius accedens ad. vitae confuetudi. nem, et hominum captum: habet fencentiarum veritatem gravitatemque, ex fapientiae ftudio et civili prudentia: habet fuavitatem, dulcedinem, elegantiam proríus mirifiéam: habet eloquentiae vim incredibilem , ut, quamcunque perfonis tribu- at orationem, ea probanda videatur: habet deni. -- faculiatem ad animi affectus admirabilem (48). Quis € 66 ) ri Quis; igitur -Aefchylum grandiloquentia et füblimitate, quis Sophoclem facundia et verie tate, quis Euripidem ubertate: et liniato. dicendi genere, qu's eom admonitionis prudentia et fen» tentiarum gravitate unquam ‘asfecutus est (49)? ligue, quae. folet esfe in bominibus progredi»: endi vario, quique maxime cernitur in artibus | phogrésfüs , üt- paulatim a fublimitaré recedatur ad venustiorem illam pulcritudinem: idem obfer» "vatur in tragoedia. Fuit füblimis Aefchylus, le- dior:Sophocles ,: dulcisfimus omnium Euripides. xLubenter enini obfervare foleo in artibus inges nii humani rationem, viamque qua illud ad perfectionem: progrediatur. . Sunt autem tres “maxime fenfus in homine confiderandi ; nam et | rerum füblimium fenfus, et pulcri‘amor, et boe ni denigue ftudium. in hominibus elucent maxi. imopere, Solet vero rerum fublimium amor praee cedere pulcri venustique amorem. Etenim pueri: -appetunt praecipue quod magnum est, excelfum .et grande ; adolescentes vero amant magis quod ;venustum est et gratia fua placet. Er in artibus . quoque architectura ét ftatuaria apud Graecos praecesfit flilus qui dicitur /ublimis, quem dein fecuta est ratio. vere pulcra. -Immo vero artium omnium et poêfeos etiam: apud Orientales proe pria fuit nóta- quaedam feblimitatis: in Graeco- rum poëfi viguit magis pulcritudo, quippe quae - | fe- CMJ feriori demum- humani generis aetate eX provece tiori hominum ingenio exfticerit. ‚Uti aucem; comparatione cum Orienralibus inftituta, ndivere. fa Graecorum poëfis pulcritudinem magis -res fert, ica tamen in peculiari hoc genere poêfeos tragicae eundem curfum tenuit ingenium humas num, Etenim. Sophocle fublimior est. Aefchy= lus, omnium dulcisfimus est Euripides, qui idem boni fenfu ductus maiori-fententiarum gra- vitatem ad tragoediam adduxit, et virtutis amo? rem, non per totam quidem fabularum conftitu- tionem, fed per verfus quosdam et. perfonarum. dicta, aluit atque incitavit. Uti ergo homo primum phantafiae fervore abreptus füblimia om? nia et mira fectatur, dein ad obfervandum aese timandumque ordinem converfus pulcrum magis amat, postremo ad boni quoque et iusti fen- - fam excelfiorem convertitur: pariter fingendi füblimitatem in Aefchylo, ordinis pulcritudinem in Sophocle ,. virtutis amorem in Euripide ad- miramur. Quamquam tamen obfervandum est, haec tantum a me dici, comparatione inftituta inter tres illos principes tragicos. Nam fi cum Orientalium poëtis eosdem compares, in ipfo etiam Aefchylo , ut insomnibus Graecorum poé- tis, minor est fublimitas,: maior pulcritudinis ratio. Sin vero cum Homero et prioribus poë- tis Graecis comparationem inflicuas uium hoe rum Ce) rum tragicorum, viget in his fingulis, ut antea dixi, fenfüum internorum omnium fignificacio et pulcri moralis amor, qualis in illis nunquam fuit. | | E =: Itaque cum illa fuerit uniuscuiusque horum tragicorum propria et peculiaris ratio, redeamus nunc ad univerfam rationem tragoediae Graecae, Nam ut in his diverfi fuere tragici, ita in hoc uno confenferunt omnes, quod ipfum est univers fae tragoediae Graecae proprium: id vero est fenfuum praeftantiorum omnium fignificatio per cantum et faltationem. ^ Etenim est mirabile, quantum etubique fenfibus plenisfimae fint Graee corum tragoediae, et, quo magis ad earum exi- tum progrediaris, increscant femper iidem ate que augeantur. Ferveat enim Aefchylus, Pins dari inflar, immenfusgue ruat , Monte decurrens velut amnis, imbres ve Quem fuper notas aluere ripas: jeniorem , fed infigni fimul cum maiestate, cure . fum teneat Sophocles: et placido velut flumine prolabatur Euripides; omnes tamen vigore pleni funt, omnes fenfuum quafi fluctibus te mo- vent, et paulatim maiorem progrediendo vim nacti, te abripiunt fecumque trahunt, Enim- € 63 ) ^ Enimvero non tam id curant antiqui, ut fuse penfos teneant fpectatorum animos dubio quodam rerum eventu, illud unum agentes, ut in rebus omnibus exprimantur intimi hominum fenfus; quibus auditorum animi moveantur. Quare ip» fae fabulae funt univerfe fimplicisfimae, nihil €ontorti, nihil impediti, vix ulla in iis rerum implicatio , aut, qui nobis dicitur „zodus ario» nis (5o). Subinde fponte fua ita profluit hise toria, ut nullum habeatur impedimentum , nulla rerum converfio (51). Quodfi vero, quod in plerisque fit, adhibeatur fortunae converfo , aut etiam perfonarum agnitio, haecnon ad historiae ornatum pertinent, fed unice ad perfonarum fenfus melies ostendendos, Fabula manet fem» per fimplicisima; fed intimi hominum fenfus elucent eo magis, fi aut fortuna convertatur, aut aliquem fibi carisfimum agnoscant( 52 ). Immo vero faepe in fabulae initio totum rerum curfum eventumque iam perfpicis (53), et fi quando res magis implicitae fiant, Deus aliquis prodit omnia componens et ad ordinem redigens. Un- de perfpicimus , nullam omnino artem adhibuise fe antiquos rebus aut implicandis aut explican- dis, neque ipfius historiae dificultate et impedi» ta ratione fpectatorum animos tenuisfe fuspenfos, Neque hoc profecto mirum cuiquam accidere potest cogitanti, antiquos unice id fpectasfe, "i ut € 64 D ut historiam aliquam narrarent, in qua posfent fenfus morales omnes exprimere aptisfime. Et- enim ut materna aut paterna caritas ostendatur, non opus est fane implicita quadam historia ; ne- que contorta. rerum ratione opus est, ut eluceat . aut pietas, aut mifericordia , aut. denique amici- tia. Illae vero in fimplicisfimis eriam historiis nie - tent, praefertim fi aut fubito agnoscas aliquem vel fratrem, vel amicum , vel fororem aliquam, vel denique matrem, quam diu five mortuam feu certe. remotisfimam puraveris: aut etiam fi res ex profpera in adverfam vel ex adverfa in profperâm fortunam converíae carisfimum dli- quem hominem tibi vel reddant amisfum, vel eripiant acceptum. Sed praeterea rerum histo- xia apud antiquos non unica est, fed pars quae. dam tragoediae, et choro fubiecta::quae fi pro- cedente tempore magis magisque excrevit, ideo. femper adhibebatur, ut muficae faltationisque vim augeret, ad hominum animos fenfibus quibusque praecláisümis movendos. E:enim tota tragoediae Graecae ratio in hoe pofita est, ut fenfus omnes excitet animumque - moveat (54). - Primo iam intuitu folet fpecta- tores movere Graecorum theatrum; nam. initio ftatim aut fupplices pro liberis matres, aut infe- lices- cum . parentibus liberi, aut lamentantes forores, aut fratres aut amici, commiferatione re- C 65 ) . *eplent.animos omnium. -Sunt adeo fcenae tó« tae, in quibus nihil nifi lamentationes audiun= tur, theatrum totum replentes, longo: fubinde tempore. (55). Nec quicquam est in) tragoes diis, quod non te moveat et ad lacrymas prope excitet, Si qui funt morti proximi , moribundi in {cenam prodeunt, ut et ipfi de fe doleant , et aliorum dolores excitent, : Qui vero rerum infeliciam nuncii habentur, lacrymis fuiss' paes ne magis quam narrationibus, animos audienris um perturbant (56). Solent aucem antiquorunt tragoediae ita esfe compo(itae, ut fenfim fenfims que increscant fenfus, donec tandem aut laetise: fimus de bona rerum converfione gaudeas, aut de malo eventu lugeas moeftisfimus: delectatus femper intimis quibusque et praeftantisfimis ips farum -perfonarum fén(ibus, — Tota tragoedia , quae a Perfis nomen -habet, fere folos continet "cantus lugubres de Perfarum interitu, donec tandem infelicis Atosíae infelix filius Xerxes, cum choro cantans, omnia tristitiae fenfu im» „pleat (57). -In Sophoclis. Oedipo Coloneo pris mum ipfe ille fenex Oedipus, oculis privatus; prodit humeris innixus et manu ductus amantiss | fimae filiae Antigones (58); accedit deinde pas trem errantem quaerens altera. filia Ismene; quae, miferum patrem cum forore videns, arms bos fimul amplectitur prae caritate (59). Postea oft | : E ve. (65. vero advebit, qui miferum Oedipum auferre cue pit, infidiofus Creon. Hic’ coeco feni primum filiam. Ismenem, deinceps ipfam furripic Anti? gonem: (60), ut adeo magis magisque increscant fenfus ec paternae caritatis. et pietatis amorisque in: utraque. Oedipi filia. -Tum vero Thefeus utramque filiam ad patrem reducit, quibus au- ditis manuque prchenfis, fenex: ,, Non omni» no, inquit, infelix moriar, cum vos mihi adfis tis ! (615" Postremo in fcenam prodit unus Oes dipi filius Polynices, eui proximam et crudelise fimam | mortem | praedicit Oedipus, quippe qui cum fratre pugnaturus esfet ec cum eodem oce cubirurus (62). . Quem dum a fratérnà caede retinere. cupit lacrymans Antigone, a fratre moeítisfima. linquitur 5 ille enim abit, fororem nunquam denuó vifurus (63). | Denique „dum fenfus. omnium. crescere. amplius vix posfunt, narratur, ipfius. Oedipi obitus (64): quo fac- to prodeunt infelicisfimae filiae patris. mor- tem ita lugentes, ut ad auimorum commotio- nem nihiladdi posfe videatur (65). — Quid die cam de Phoenisfis, quae tragoedia ut fenfbus est refertisfima , ita eius fine nihil est ad cari- tatis -fignificationem efficacius, nihil ad animi commotionem tristius aut magis luctuofum (66). Et univerfe postquam res peractae funt omnes, facpisfime aut chorus , aut aliae quaecunque per . fo- C6 fogae prodire folent, qüaé reruni eventum mocs ftisfimum lugeñt ‚ “aut cañtänc de fuorum felici- tate (67). : Ex quibus ominibus patet antiquos tragicos non tam voluisfe historiae alicuius effis giem informare, fed ipfos potius affectus egre- gios quosque et naturae fenfus exprimere, cuim cantando, tum narrando, tum vero omnium maxime imirandis ipfis hominibus et principibus viris, Unde concludo, apud antiquos non cons. fectum faisfe drama ut quaedam historia aut res gestae. narrarenturi fed ipfam potius historiam âut quaefitam aut confictam fuisfe ut materiem carmini praeberet, quod esfet plenum fenfuum internorum fignificatione , quae fieri folebat per cantum, müficam et falrationem (68): verbo i antiquam tragoediam non fuisfe theatrum histo» ricüm , fed” fpectaculum muficum, non imitans dis-moribus , {ed pingéndis fenfibus aptum, non arte quadam historica contentum, fed omni pos tius poéfcos , iden FANS QUE eficacitate- placens. ‘Poëfzos: in üntiqua tragoedia vim esfe maži- mam, nemo negabit: Quantus enim in choro, quantus in narrationibus poêfeos ornatus esfe folet? Et illae ipfae narrationes ac govoropluig Quae nobis videantur praeter verifimilitudinem. esfe confictae, referunt prorfus epicae poëfeos Em (69X - Utuntur autem ubique, in E 2 : cols € 68 ) colloquiis etiam , comparationibus illustrioribus , et ornatu omni poético. In mediis quoque affec- tibus, quamvis ad naturam expresfis, tanta fae- pe vis est poéfeos, ut verba non vidcantur ex ipforum bominum mentibus profecta esfe, fed ex poëtae phantefia profluxisfe (7o). Et vero quamvis- poéfeos ornatu ceteris praeftet Aefchy- lus, Euripides magis accesferit: ad. communis vitae fermonem; finguli tamen in ipfa fabularum conítitutione poëticam prorfus rationem fequune tur. Nam et mortuorum manes fubinde prode- unt, et ipfi Dii faepe adfunt in fcena, et oracu= la atque fomnia frequenter adhibentur; quae om- nia, quamvis fponte ex antiquisfimi aevi fimplis citate exfliterint, vel fic tamen habent in antiqua tragoedia poëleos commendationem maximam, Sed quam vere antiquorum tragoediae dican- tur fpectacula mufica, patebit tum maxime, fi ipfius et muficae et faltationis vim perfpexeri- mus, qualis illa fuerit apud antiquos. Diximus aurem illud femper egisfe tragicos Graecorum poëtas, ut affectus omnes et fenfus praeftantio- res effunderent. lam vero hoc fiebat praefertim per vim mufices. Neve enim existimes, folum esfe chorum qui cantet, ceteros actores fim» pliciter loqui; illud femper teneto, in antiqua tragoedia maximam femper fuisfe muficae ratios nem habitam. Quare quotiescunque perfonarum fen. € 69 ) fenfus ad vehementiorem aut iram aut luctum. increscunt, toties illaeletiam a iamborum confue- to ufu recedunt, et ad chori rationem accedens tes canunt et faltant. Sic Philoctetes, cum mul- ta esfet lamentatus infelix, tandem in lugubre carmen erumpit, ec canit cum choro (71). Sic etiam Hecuba, cum Polydorum filium amifis. ` fet: ,, O fili, inquit, fili! eheu! eheu! incie pio Bacchicis canere numeris." Quo dicto, fta- tim luctuofisfimo carmine fenfum fuum effundit mater miferrima (72). Item Iphigenia illa, quam faepius iam admirabamur, cum vellet fe Dianae tradere immolandam: ,, lam, inquit, ducite me, me quae Troiam Troianosque ex- pugnabo, et coronate et unguento perfundite et ducite me ad aram Dianae" (75). Quae verba, fenfuum ardore maximo prolata, effert Iphige- nia cantans et tripudians, ac velut triumphans ad Dianae aras procedit. Et est omnino maxi- ‚ma non tantum in omnibus muficae vis, fed etiam ftudium eius incredibile (74). Quoscunque aliquod mifere factum ad tristitiam mover, hi folent excitare omnes, qui adfünt, ut fecum „carmen lugubre canant(75). Immo vero, fi quid miferrimum acciderit, narratur illud non- nunquam lyrico carmine cum numeris et harmo- nia, quo maiorem illa narratio in audientium snimos vim habeat (76). — Sed illa vis muficae om- Cz) omnium. maxime cernitur in ipfius chori cantis, bus: nam fi quid laetum acciderit alicui perfonas rum, continuo chorus laetisfimus de illius. feli- citate canit. … Sin vero adverfa fuerit fortuna, luget cum ceteris chorus, et muficae vi tristiti- am fuam exprimit, idque faepe in media guas dam aut fcena, aut actu aliquo reliquorum, his» trionum. Est autem chori ufus praecipuus, quan- do, post actionem aliquam peractam, histrio- nes aut partim aut omnes decedunt: chorus enim femper. manet, Apud nos, fi quae ad finem perducta est actio, velum cadit, et alia omnia cogiramus, quam quae ad fenfus pertinent, quos in nobis excitavit tragoedia; auditur adeo, mufi- ca, convivii faepe magis hilaritatem fpirans, quam fenfus excelfiores animi .excitans. Apud Graecos contra tragoediae vis maxima erat. in choro. Nam quicunque fenfus ab histrionibus imitando. fuerant expresfi, his discedentibus, continuo repetebantur a choro et augebantur etiam mufices et faltationis vi maiori, ut adeo fpectatorum animi illis fenfibus perfunderentur toti; quo maiori omnes animi intenfione rever- fos adfpicerent histriones. | Sic in Euripidis dphigenia in Tauris primum prodit Iphigenia follicica de fratre Oreste, ne iam fit mortuus: accedit chorus puellarum, qui cum ipfa cantan- do exprimit follicitum illum erga illius fratrem amo. ins amorem (77). Tum vero nuntiatur adventus duos rum peregrinorum , qui adeo ab Iphigenia Diae nae fant immolandi.. Horret Iphigenia, neque illud nunc peragere posfe fibi videtur. | Accedit "chorus cantans de istis peregrinis, eorumque. et | ipfius Sacerdotis infelicitatem luget (78). Hos- pitum alter immolandus esr, alteri in patriam redeundi venia datur. Felicem hunc praedicat chorus , illum deplorat (79). -Eorum alter àg- noscit Iphigeniam fororem; laetantur ambo, Iam vero non chorus cantüm in(tituit, fed ipfe et frater et foror fenfibus plenisfimum carmen per vices canunt (8o). Denique dolo ug, Iphi- genia cum fratre eiusque amico in Graeciam est reditura, Puellae cantum. inftaurant, et facere dotem fuam felicisfimam.celebrant, fe vero esfe miferrimas, quippe quae.non. posfint. cum illa in Graeciam abire (81). — Itaque fi diverbia inter chori cantum inferta -demas , folus» comen chorus carmen tragicum efficiat, five concencum aliquem: muficum - fortitudinis, . mifericordiae, caritatisque fenfious plenisfimum , et ad animum movendum. aptisfimum. | Quanta vero vis fit in. antiqua eral fal- tationis, … facile. intelligitur «cum ex | frequend ` chori ufu, tum ex ipfa actionis fcenicae. ratio- ne, quae cum et incitatisfima esíet, ut antea dixi, et ad numeros femper redacta , vera. est lass | fal- C 2 faltatio dicenda. Saepius autem vis illa actio- nis ira augetur, ut accedat plane ad cam ipfam chori falrationem. ^ Cuius generis est illa fcena, in qua prodit Antigone cum fene quodam vene- rabili, quocum illa turrim confcendit, ut posfit fratrem extra urbem in castris verfantem confpi- cere. Quo facto rogat, ubinam fit frater ille inter heroas verfans: ostendit eum fenex, gau- det puella, et deinceps fecum invicem collo- quuntur de amabili isto fratre. ^ Sunt autem baec omnia ad muficae faltationisque fuavitatem ita compofita, ut prorfus referant chori faltan- tis cantantisque rationem (82). — Ipfe adeo chorus aut nuntii vices fuscipit (83) , aut in mag- nis quibusdam facinoribus peragendis auxilium fuum praeftat. Quo in genere pulcerrimus est apud Euripidem locus. Nam procedit in fce* nam Clytemnestra curru vecta cum filia et in- fante Oreste, quos vidensappropinquantes cho- rus mulierum: ,, Io! io! exclamat, magnae magnorum hominum fortunae! Regis filiam vie dete Iphigeniam atque Clytemnestram.” Hae rum ergo laudes primum carmine celebrant, dein cantantes faltantesque ad currum accedunt et equos retinent aliae, aliae opem ferunt manus- gue et brachia porrigunt reginae eiusque filiae ut facile in humum descendant, aliae denique purvulum Orestem dormientem ulnis fuscipi= unt € ?3 9 ûnt (84). — Est vero femper cum ceteris tras goediarum perfonis ita coniunctus chorus, ut aut auxilium iis det, aut confolationes impertia- tur, aut mifereatur, aut cum iis doleat, aut gaudeat, aut quocunque modo et fentiat, et, fi opus fir, agat atque opituletur. Etenim non ina- nis rerum fpectator erat Graecorum chorus, fed actor et histrio, ceteris histrionibus in reliquis fimilis, in hoc etiam fuperior, quod maiore mu- fices vi animos hominum moveret (85). Immo vero faepe tragoediae a choro nomen habent (86). Etenim nonnunquam primas partes tenet et prin- cipem perfonam agit ipfe chorus. Qualis est ila matrum turba apud Euripidem, quae cum coniuges fuos et praefertim filios amifisfent, om- ni vi poëfeos muficae atque faltationis luctum fuum exprimunt. Orant autem et precantur, uc filiis fuis carisfimis fepulcri et funeris honorem tribuat rex Thefeus: quare, cum eloquentisfimo cantu maternae caritatis fenfum declarasfent, . tandem fe ad Thefei genua abiiciunt (87), oculosque prae dolore veste tegunt (88), quo magis regis animum moveant. Fiunt baec autem ómnia a folo choro, accedente mufices falta- tionisque efficacitate fimul et fuavitate maxima, * laque unde egresfus fum, eodem nunc re-^ vertor; repeto enim illud, quod antea dixi, Graecorum cragoedias ‘esfe prorfus ^ fpectacula: or inue C m» mufica, fenfibus plenisfima, easdemque ex antie quo choro. ortas, huius femper rationem retis nuisfe in poéfi, falracione et mufica. Poterant vero tragoediae aut poëfeos fublimitate elatiores esfe ad animi commotionem , aut fententiarum varietate ad mentis cogitationem effici graviores, aut denique imitationis veritate ad fpectantium oculos iucundiores reddi; dummodo. fpectacula. mufíica esfent eademque fenfibus plenisfima, Nam, ut. faepius iam dixi, hoc Graecum. est univerfe, illa funt aut Aefchylea aut Sophoclea. aut Euripidea. | Quamobrem ,.Luci! equidem et efferror fublimitate Aefchyli, et amo philofos . phiam Euripidis , et Sophoclis laudo fabularum defcriptionem; fed idem ego magis etiam dee lector fenfuum ardore illo, et affectuum effica= citate et eximia fuavitate mufices, Nam qui- buscunque tandem dotibus aut Aefchylus Soe, phoclem, aut Sophocles Euripidem vincat, aut ab eo vincatur , in hoc funt finguli admirabiles „ in hoc mufices filtationisque vim omnem adhi- buerunt, ut praeclarisfimos quosque caritatis et. amicitiae fenfus exprimerent. — | Sed videas, mi Luci! num forte et tibi pla- citurae fuisfent antiquorum tragoediae. Siabat chorus in anteriori fcenae parte; in altera prodi- bant cereri histriones. Ipfam igitur fcenam ine tuens, adípicis conünuo aut fororem aliquam in- - ( Ws ) infelici fratri; asfidentem „ aut filiam ad pa» tris fepulcrum lacrymantem, aut virum aliquem dirisfimo modo cruciatum , aut cum fene pas tre lente procedentem puellam, aut. denique miferrimas foeminas: fupplices-ad Deorum aram accedentes, vel totam aliquam turbam matrum profugam coram Diis orantem ut funera filiis -fuis concedantur. Hoe iam fpectaculo commoe tus, quaeris tantae tristitiae causfam 5. adest qui totam historiam poéticis defcriptionibus aperiat, Senris iam quem fint iHi miferi: fentit. tecum ipfe chorus fenfusque fuos exprimit eflicacisfie ma mulica. . Continuo in fcenam redeunt aut lidem aut alii histriones, intimos quosque animi fenfus exprimentes, vultus gestusque et totius corporis actione incitatisfima, - Est autem tanta in heroibus affectuum vehementia ; tamque iu- venilis fimplicitas, ut eos magis magisque ames, amatosque mifereris infelicisfimos , cumque iis lugeas et doleas. Auditur denuo chorus, fen- fus illos magis etiam augens atque excitans. Eas dem ratio duabus, tribus aut pluribus vicibus pro poérarum arbitrio repetitur (29). Interim vero crescit rerum infelicitas, crescunt fimul. perfonarum omnium fenfus, neque dicunt iam amplius aut agunt, fed canunt ec falranr, quo melius affectus fuos exprimant. . Redit iam nun- uus, miferrimum rerum eventum poëtice nar- rans; C v6 2 rans: quo facto. vides aut furentem matrem , aut: vindicta ardentem filium, aut moeftisfimam fo- rorem et ipfa caritate fua ad fummam fortitu- dinem excitaram. Tum vero intonat chorus, et quam potest maxima vi mufices fpectatorum. animos, illis iam fenfibus quasfatos, permo- vens, omnes paene ad lacrymas excitat et abripit peñitus. ' Denique aut perficitur vindicta, aut fi. - qui funt mortui, cum fummo luctu fepeliuntur , aut orta bona rerum converfione gaudent omnes , - laetique abeunt. — Et fic quidem altera tragoe- - dia peracta, fequebatur fere altera. Etenim nec pauci aderant fpectatores, fed fubinde ad trigin». ta millia excreverat eorum numerus, et fedebant non in aede quadam tecta, fed fub dio, inter. amoenisfima naturae fpectacula, et a matutino inde tempore magnam diei partem transigebant, tres fubinde fibi invicem fuccedentes tragoedias fpectantes, quas fere ad maiorem animi hilarita- tem excipiebat deinceps fatyricum drama. ‘ Quae ratio per plures adeo dies continuos repeti fole- bat (90). - Quid cenfes, Luci! nonne haec . egregia quaedam erant fpectacula et^festis popu- laribus celebrandis aptisfima, in quibus animi relaxerentur, et acuerentur ingenia atque vere fe expanderent? Ego certe in istiusmodi facris - contemplandis delector iuvenili illo. vigore, et. vera festivitate," qui. Graecorum rebus omnibus, ines- € rd inesfe -mihi- videtur, confpiciturque. omnium. maxime in eorum festis, cum privatis, tum praefertim publicis atque religiofs. iL. Ego vero, Marce! non te audire. dicen-. tem, fed illos ipfos choros videre mihi videor. Mallem: tamen ipfe tecum oculis auribusque hau- rire tantam .fpectaculorum festorumque delecta- tionem... M. Itaque nunc finem- aliquando: fer- moni huic imponam, nifi forte aliquid praeter-. miferim. quod ulterius ex me quaeras, Z. Sed. totum me abripuisti tuo fermone; quamobrem: cum antea vellem ex te rogare; num artis. quos; que-regulas rite obfervasfent antiqui, haec ipfa. quaestio paene mihi ex memoria elapfa est: quod tamen vix aliter fe habere. potest in excellentis- fimis illis. Graecorum poétis.. M. At vero, mi Luci! equidem in legendis antiquorum. tragoe- diis non magnopere foleo attendere ad artis ree, gulas aut praecepta. Ego enim, pro hac mea. ftultitia, putabam antiquorum opera, quae ex ipfa natura exítiterant „ non. esfe ad artis leges exigenda. Quodfi vero et illud a me petas; vie des nunc, quam vere dixerim , tironem me esfe in his rebus, neque posfe in aciem ct pugaam defcendere. Nam ego naturae fuavitate, quae. est in Graecorum tragoediis , abreptus ipfam rem et tragoediae artem parum curavi. |. Tu vero paulo in me iniquius agis; nam cum omnia, | quae ED dude ferrei, jam” digerim, nute tameu me vinctum tenes. Mallem autem nihil dixisfes tunc enim corpus boc meum catenis huic carce-; ricalligasfes, nunc linguam. in ore” vincis, et -háeret illa immobiiis prae pudore et infcitia, EL. Alia omniay Marce! forte mihi perfuadeas,. iliud perfuadebis nunquam , te non rite de tra- goediá disferere pose: quod neque equidem. credo, et vero contra expertus fum.” Aitamen, ut vere dicam, mihi femper ita vifum est, ile - lüd artis esfe fastigium, fi quis artis regulas om- nes bete obferver. M Effugi, effugi, non te- riebis me amplius arctis istis molescisque regu- larúm legumque viticulis! Quanto enim praeftat arti “natura. femperque praeftabit, tanto mihi - placebit femper magis antiquorum nativa ratio, quam arüs istius anxia cura. ^ Recte vero puls . creque dixit Plato (os): ., Si quis, inquit, fie né furore quodam Miafarum ad poëticas’ fores dcecdat, pütan$ eX arte fe probum poécam fu- turum ÿ profanus ille etit. ac profana eius poës fis, qiíae, a temperante profecta homine ; prae furentiüimi.po8fi evanéscet'tota," ^ Quis vero his ipüs Mufe tragicae facerdotibus potuit maior excelfiergueadesfe füror, quam qui id tragoe- diis iominibus velut bacchatur, quoque fenfus in- teriores omnes effundantür, poéfeos, muficae faltatiónisque vi omni atque eflicacitate? Ze Es a © À ‘go € ^9 7 go Vero haec omnta véhemetiter probo, quae et vere dicta videntur; nec fiae furore à te prolata fünt. Sed quamvis natürae vigor. in omnibus térnatur, non ideo tamen artis fe Jülie" negli« gendae mihi videntut, M. At vero, 6 óptimet inihi videntur antiquae tragoediae nüllo modo iudicari posfe ex artis praéceptis, Nam f nunc nobis adítent illi ip Graecorum pôëtae tragici, et dicant: Vos quidem ex artis legibus nos ius dicare vultis, ‘at véro nobis ad haec refponde- te: nonne debet uhüsquisque ex iis legibus ius dicari, quae funt in civitate füa, ét contra nod debet ex iis, quae non funt? rogamus autem áliquid talé: num potuerunt ex Lycurgi aut Sos lonis infticutis iudicari qui ante ipfos vixeruué Graeci , et fapientum illorum virórum proavi ? — ad haec et fimilia, Luci! quid refpondebimus? dicemusne , neminem iudicari nec poenis affici oportere, nifi fecundum eas leges , quas ipfe cognoscere antea potuerit? L. Videtur. M. Sed dicant forte illi tragici: Tu vero ignominia nos afficis, quae esr poena libero homini gravisfima ; quandoquidem legibus non obfecuti fumus, quas nec ipfi cognovimus, nec quisquam nostra aee tate aut antea tulerat in hac literarum republie ca! — Quid illis refpondebimus , Luci! fi ita- dicant. L. Iniuste me egisfe , nifi forte illi alie unde leges illas cognoscere potuerint. Af, At : vee ( 85.) / vero, reponant, nos, -o boni viri! ex nulla alia re leges nostras haurire potuimus, nifi ex maiorum infticutis moribusque. iis, qui in una- quaque‘civitate, ubi nullae funt leges fcriptae, legum vim habere folent. — Hoccine concedamus Luci? L. Concedamus. ‚MM. Rogent, ergo: Quamnam. vos igitur cede ex patrum nostro- rum inftitutis fuisfe tragoediam,. ex qua leges nostras hauferimus? — Ego vero, Luci! nunc nihil dicam tu iis refponde. Z. Videntur mie hi in tragoedia magnorum virorum fortunae ita referri ut non bistoria parretur , fed ipfae res.ef- finganturad vitae communis fimilitudinem , et co» ram accidere. et geri cenfeantur. M. At vero, dicant ,. magnopere erras , o optime! nihil enim istius generis nos nec iuvenes didicimus, et ve» ro nefciebamus, quid tandem .esfet poëfis dra- matica, quippe quam nemo ante nos tractas- fer. Sed inde a,tenera aetate adfuimus choris Bacchicis, in quibus heroum fortunae cum nar- rabantur počtice, tum etiam maxima vi mufices celebrabantur, tum denique ipG interdum imi- tatione efüingebantur heroós. ^ Quamvis igitur . hanc imitationem actiongmque cum faltatione coniunctam auxerimus univerfe, tamen in nar- rando et canendo antiqui chori rationem retinui- mus. Quod(ü ergo minus omnia cenfeas ad are. tem quamdam dramaticam esfe conficta, aut non +. has d EP > à haberi probabilem quamdam et veram. historiaë effigiem , oculis fubiecram: haec mittimus; de €o gloriamur ünice ; quod rhythmi harmoniaeque fuavicate atque hominum fenfibus. et. vultu, gestu-et voce imitandis, intimos quosque animi affectus ira expresferimus; ut fpectatorum anie mi permoverentur penitus, — Quid cenfes, mi Luci? nonne gratias iis agendas esfe, quod nobis ostenderint, quaenam ipfis in animo fuerit fpecies tragoediae et velut forma, quàm intuüen- tes ad illius rationem carmina fua efüinxerunt? L. Gratias potius tibi agam, quod mihi ostens deris, non ex artis regulis iudicandam esfe anti- quam tragoediam, Ceterum quid illis tribuas; tu. quidem videris; posfis fic enim hominis ; nescio. cuius, mihi verba narrare. MZ. Quid vero interest , a quonam dicantur; modo vere fint dicta. Dicam vero nunc ex mea ipfe per- fona: nam cum tria maxime requirantur in tras goedia, ut uno loco et tempore unaque acs tione contineatur fabula, haec quidem ab ans tiquis, posteriori certe tempore, ita obfervata funt, ut ipfa postulabat rei natura, nunquam vero ad artis diligentiam fuerunt adacta (ges Dramaticam autem rationem in permultis habent - antiqui. Quodû vero requiras, ut omnia ome nino (irit verifimilia et communis vitae racionent femper referant, fusis id apud antiquos | 93 mE pue . quaes. C 88 ) quaeras. Hi enim in narrationibus poëfin exi» miam, in choris muficam et faltationem, et vee ro in colloquiis ipfis et poéfin adhibebant, et mu- ficam, et actionem tam incitatam, ut vera esfet faltatio dicenda. At vero, Luci! videntur mihi pleraeque istae regulae ex recentiorum demum ratione petitae, Sunt autem horum tragoediae non muficas fed poëtica fpectacula et plane his- torica; quippe orta ex historiae quibusdam et rerum gestarum fimulacris (93). Quamobrem ‘in his univerfe neque chorus adest, et prode- unt histriones, non ut aut narrent, aut canant et faltent, fed ipfi femper.agant et actionem quamdam oculis fubiiciant (94). Et est omni- no recentiorum tragoedia quaedam historiae effie gies; quare apud hos requiritur, ut et hominum mores rite pingantur, et res ipfae non narrentur, fed oculis fubiiciantur, neque quicquam aut fiat, aut dicatur, aut agatur, nifi quod verifimile fit, ét eodem modo posfit et dici et fieri in commu- ni hominum vita. Etenim fine veritate, aut, quae huic proxima est, yerifimilitudine, nulla historiae imago esfe potest. | Hinc ergo repe. tenda est tota illa ars dramatica, qua res ipfae jn {cena agi et revera accidere videantur. Ree centiores igitur ipíàs res et historiam imitan. tur, antiqui vero heroés virosque, quorum nar- ratur fortuna: illi rerum gestarum effingunt fi- mulacra; hi hominums-illi ipfos mores pine gunt , tH) gunt, qualesque ex iis moribus actiones con. fequantur et effectus , oculis fubiiciunt (95); hi ipfas fortunas enarrant, qualesque in iis fortunis fint hominum fenfus et affectus et ftudia decla- rant, cum ipforum et vultu, et voce, et cor- poris totius motu imitando, tum vero omnium maxime per vim mufices et faltationis: illi om- mia ad vitae familiaris fimilitudinem adigunt; hi „contra faltando çantandoque ea perficiunt, quae ratio quamvis fie iucundisfima , ex familiari ho- minum confuetudine expresfa non est. Denique Graecorum fabulae funt fimplisfimae et fluminis inftar placide, fed cum maiore femper vi et impetu prolabuntur; in recentiorum vero "dramatibus uti in labyrintho oberras, ubi nec Arisdneo faepe filo exitum tibi parare posfis, Verbo: antiqua tragoedia e choro orta mufi icae, poéfeos faltationisque eficacitate animum movet ; recentior tragoedia, e fpectaculis historicis or- ta, artis dramaricae praeftantia admirationem ex- citat. Itaque antiqui a recentioribus arte vinci posfünt, natura non posfunt: etenim in expri- -mendis naturae fenfibus non naturam imitari, fed ipfi eam exprimere videntur (96). Et fic quidem, mi Luci! de tragoedia an- tiqua dixi, quae, ut mihi videtur, non ex ‘recentioris tragoediae regulis et artis prae- ceptis iudicanda est, fed tota dimetienda ex Fe an> C 84 ) antiquorum chororum ratione, quorum adeo vie gorem poéticum et vim mufices faltationisque femper retinuit: Quae ipfa muficae et faltas. tionis vis quantam habeat praeftantiam, nos quidem vix perfpicere posfumus: haec enim utraque ars, fi pauca excipias, in omnibus ree ferri coepta est ad levius quoddam animi oblec- tamentum:.quae tamen utraque apud Graecos maxima pars erat ipfius inftiturionis et edu- cationis puerorum (97). Graeci enim utraque illa utebantur, non tam ad animum relaxau- dum, quam potius ad fenfus fuos exprimendos: quos ergo fi in aliorum hominum animos velut transfundere vellent, rhythmi harmoniaeque fuae vitate et quafi flumine eos effundebant. Sunt enim quidam et foni et gestus in homine natu- rales: aliam vocem habet iracundia, aliam amor, miferatio aliam, cumque voce ipfa femper. mu- tatur corporis habitus, Et vero omnis motus animi fuum quemdam a natura habet vultum et fonum et gestum , totumque corpus hominis et eius omnis vultus omnesque voces, ut nervi in fidibus, ita fonant, ut a motu animi quoque funt pulfae (98). Quodfi vero hi ipfi vocis foni et motus corporis per harmoniae numerorume que fenfum. ad venustatem fuavitatemque com- pofiti muficam effecerint et faltationem (09); intelligitur quantam haec utraque vim habeat ad : anie € 85.) animum. movendum..: Hac ergo imperiti, hac pueri, hac vulgus, hac denique barbari maxime commoventur. . Sed illi ip et foni et motus eo folent.alacriores, eo magis efficaces esfe, quo magis aut in tenera fua aetate verfantur homines, aut minus ratione temperati atque fedati funt animi, aut denique quo funt pueritiae fuae pro- piores populi, In his enim omnibus minus va- let iudicium et ratio, ardent magis affectus et fenfus et animi commotiones, quae ipfae corpo- Jis vocisque motum efficiant, Ica fit ut Oriens tales, affectibus fuis continue abrepti, motus habeant in toto corpore yehementisimos, Apud Graecos vero Romanosque, quamvis paulo quie dem magis fedatos, iuvenili tamen vigore plee nos, iuvenilis erat actio et vigore plena: ut ipfi adeo philofophi non minimum ea uterentur ín -docendis iuvenibus (100); oratores vero vehe- -mentiorem haberent actionem et quemdam etiam «cantum obfcuriorem (tor). Quae omnia apud mos folent longe magis esfe compofita et tempe» ratiora et magis fedata. Sed idem hoc, ut in vita „communi vim quamdam fermonibus addebat, ita vigorem maximum tribuit eorum populo- - rum poëfi. Orientales adeo, qui in poëfi fua unice fenfus ipfi fuos exprimebant, tam inci- tatam et incompofitam in cantando vocem tamque inaequabilem, prae affectuum: vehemen- | tia, ( 86 ) tia, faltationem habebant, ut hodieque nulla cerra modulatio aut metrum conftitutum in Hee braeorum carminibus inveniri posfit (102). Grae- ci vero. ordinem magis animadvertere coeperunt, et ad certam magisque compofitam, et artis ope exculram, rationem pervenientes, certa faepe | metra et magis ordinatam harmoniam induxerunt, Sed vel fic tamen in nonnullis carminibus, in quibus non alienos aut imitatione confictos, fed ` fuos ipfi fenfus fignificabant, liberiori quadam | et mufica et falratione atque rhythmo ufi funt, Itaque uti Pindarus | — Pu audaces nova dithyrambos Verba devolyit, numerisque fertur Lege folutis: fic et in choris tragicorum difficillimum est aequa- bilem quemdam et certum indicare numerum. Quod autem in Orientalium poëf antiqua. non- dum habebatur, id effecerunt Graeci, ut imitatios nem inducerent, imitatione exprimerent alienos fenfus, fictosque hominum affectus : unde ipfa orta est poéfis dramatica. Neque in poëfi tantum, fed in cantu etiam et gestu imitationem. induxerunt, unde exftitit lenior illa mufica et faltatio mimica Choris dein addita, quae adeo certis quibus- dam aur iamborum aut trochaeorum aut alius generis metrorum numeris contenta est. Uti enim Cw») enim in omni re vincit imitationem veritas (103), fic quoque in iis partibus, quae verum animi fenfum indicant, id vero est in choris, vehe- mentiores quidam vocis et corporis motus ha- bebantur; in ceteris, quae imitatione eflicta erant, leniores minusque incitati, Ert fic qui- dem ab effufa illa velut libidine fonorum atque motuum ad RENE muficam progresfi funt Gid. ‘Le Progresfi ini dicis? Mihi vero potius vie dentur retrogresfi; fic enim vis muficae atque faltationis imminui coepta est. M, Artes ipfas - fi fpectes, retrogresfas esfe asfentior; fed fi ip- fum attendas hominum ingenium, progresfum ` quemdam hac in re videre mihi videor. Infan- tiae enim proprium est, ut verus quidem fermo vix habeatur, foni tantum proferantur, et ges- tus, et motus incompofiti. Quo vero magis ad rationis ufum progrediuntur et homines, et ipe fae etiam gentes ,. quoque fimul magis fedantur affectus, eo fit lingua verborum flexione et ac- curato ufu ordinacior, grammaticum quemdam ' acquirit habitum, faciliusque et fcribi potest, et fine dicentis aut voce aut gestu intelligi; fed una cum lingua vox etiam ipfa er gestus et mo- tus ad ordinem rediguntur, neque tam funt ve- hementes, fed temperati magis | atque. feda- ti (en. — Attamen egregie mihi: videnwr. egis- ' | fe CH » fe Graeci, quod et chorum ipfum et muficám atque falrationem retinuerint femper in tragoedia , quippe compofita illa ad fenfus affectusque fig- nificandos erad movendos animos. Etenim huic actioni atque cantui quaedam inest vis a natura data, Verba; quamvis fint poética. vix ali- quem commoveant: actio vero, quae prae fe animi motum fert, omnes movet (105). Cu- ius rei umbram quamdam et levisfimum fonum percipimus in oratorum nostrorum voce atque gestu, quorum verba, fi legantur, nonnullis forte perfuadent; quae, fi et dicantur bene, et probabili corporis motu proferantur, animos omnium movent. Est enim actio naturalis qui. dam quafi fermo corporis, fenfüum velut vo- cem fonumque exprimens animique commotio. nes efüngens oculis, Quare, Luci! mihi vie dentur haec, quae nos nunc habemus, tragico- rum Graecorum carmina esfe quaedam inani- mata corpora, quibus vitam vigoremque, et paene animum, dabant mufica atque faltatio, Qua utraque arte factum est, ut non modo in* terna ratione et verbis atque dictione, fenfibus esfet plenisfima tragoedia Graeca, fed externa quoque forma et cantu atque gestu, fenfaum af- fectuumque vim maximam indicaret. Et talis quidem tamque eximia exftitit tragoedia e festis Bacchicis, in quibus cum fe expanñde- rent E $9.) rent toti Graecorum animi, diutisfime manferat in iis liberior ille atque naturalis et vocis fonus et corporis falratio. Quae qualia antiquitus fuerint, intelligitur ex una. Euripidis tragoe- dia (106), in qua praecipuas partes agunt Bac- chantes, quae., .ut-fciss non. mediocriter et fal- tare et canere folebant... Sed tandem aliquan- do meam garruliratem compescam; est enim al. tera iam itineris pars nobis peracta. Quare na- vi nunc exeamus, et videamus, num quae in lioc -diverforio Bacchi munera - naficisci liceat, quibus corpus etiam nostrum reficiatur. L,-Rece te: dicis, praefertim. fi. Cereris etiam dona. ade: iunxerimus. Quamquam tu me aluisti lautisfimis- fermonibus, et opimis nunc. me dapibus. rece- : piti, ipfo praefide Baccho, Sed eamus. . . Lu- (99 > Lucins. Ego vero nunc oculis videre miht videor, magnam nobis itineris partem iam esfe peractam. : Nam quamvis nunc frondibus arbo- res, campi gramine destituantur, et omnia hie- mali quodam fopore confopita iaceant; ramen; nefcio quomodo, ‘ videtar. mihi- univerfe ma- jor adesfe vigor in plantis et arbufculis, quam qui circum nostram Amftelodami urbem cerni« tur. Praefertim in his regionibus me delectat arborum excelfitas, et jüaedam maiestas: quae lis est earum, quas nunc videmus, arborum, quarum egregie in aqua velut in fpeculo reflec- titur umbra. M. Est profecto propter maio- rem foli altitudinem quaedam maior excelfiras in arboribus, quae mihi quoque faepe ambulanti delectationem praebuit. Sed ne, quaefo, urbis patriae oblectamenta vituperes! Mihi certe na- vium illarum continua cum fluctibus agitatio, et C9») et ipfius maris fpectaculum non minus fubinde placuit. Et habet etiam aquarum contemplatio delectationem fuam. Sed boc loco arborum ad fluminis huius ripas fefe efferentium quaedam est pulcritudo eximia ,: cum. praefertim omnia folis fulgore leetiora fint-er hilariora, L. Esto: fed, urdixi, oculis iam video, quam procul ab urbe nostra vehamur; nam mente aut cogitatione il- lud nondum percipio, aut ullo modo. fentio. Tam enim mihi placuit tua disputatio , ut teme pus non. praeteriisfe mihi videatur, fed avolasfe, JI. Age, fi quid praeterea habeas, quod aut dicas aut moneas, noli difteri; dic modo. Nam videris me clai admonere, ut ad dicendum ree deamus. Z. Ego vero de antiqua tragoedia nie hil habeo, quod aut addam aut amplius quae- ram. M. Quid igitur? Z. Initio dicebamus de Vondelii fabula , Gysbrecht van Aemftel: nunc autem a te petam, ut fi posfis mihi exponas, qua in re antiquis ille fit fimilis aut par habens dus, aut qua in re iis cedat. Potes autem certis. fime, nam, ut dixisti, Vondelium magni aestie mas. M. Difücillimum hoc quidem est: nam in omni re videndum est, unde ea originem - ceperit, et qualis fit pro temporibus et locis; quibus est orta. Itaque quod dicebamus modo, -urt de arborum pulcritudine et maiestate iudice mus, videndum num ex altiori hoc folo fint ore tae, | (o) te, an vero ex depresfiori Amftelodami regio» ne. Et fic quoque in poéfi attendendum est ad populi et temporum rationem, num ex Gráecis hominibus an.ex aliis fit orta, et qualibus iilis, et quo ingenio praeditis; — Sed iam fentio quid tibi velis, nam non hoc cupis, fed ut ipfe de- promas, quod animo reconditum habes, quod- que iam initio itineris nostri volebas dicere: et ideo meadmones, ut ad disputationem revertamur. Traque iam dic, lubenter te dicentem audiam. L- Non hoc est, quod volo, fed ut tuj inftituta Vondelii cum antiquis comparatione , de eo cuum mihi exponas iudicium. M. Recte: illud fimulans me clam hortabaris , quo magis fcilicet te orarem equidem, ut quod volebas dicere, me rogante et flagitante diceres. Ne vero cuncteris , fam enim te fortior; neque ego te hac navi dimittam, antequam quod promifisti perfeceris. Nam paria paribus rependo. L. Itaque ne me repugnantiae accu. es, faciam, quod me cogis. Dicam autem fic, ut non quid pulcrum mihi videatur recenfeam, fed potius id enarrem quod minus fortasfe:per- fectum cenferi potest. Quod quamvis non tam mihi profit, quam potius tuae causfie faveat, dicentis in antiquis magis nativam cerni pulcri- rudinem;. tamen: ita nunc dicere lubet.” Sunt enim, tot ate pulcra enumerata, ut equidem il- lis paria. proferre. ex una-tragoedia non. posfim. i ! Sic- k 4 ( 93 2 Siccine placet tibi? 74. Dic. modo; T : quomodo velis, dicas. | | L. Sed antea hoc moneo, perpulcra mihi vie deri ornamenta ista, quae eius tragoediae fpec- taculo nova nunc accesferunt,. -Nam et veteris illias portae Harlemenfis effigies (1). et monaste- rii vasti fpectaculum (2) habet aliquam vetustas tis notam, «qua mihi venerationem paene iniecit fpectanti. ; Praeterea. templum , in quo .canitur, utfemper mihi placuit, ita nunc habet quamdam fanctitatem (3); et quod civi praefertim Amfte- lodameníi gratum accidere debet, in. postremo actu, ubi arcis quandam partem exteriorem cum aditu confpicere licet, nunc. adiecta est quaes dam navium effigies, quarum velut e longinquo fummas partes. contemplabamur ;- verbo: qui femper egregius fuit huius tragoediae ornatus in fcena, idem nunc ad rei veritatem et veteris ur» bis effigiem perpulcre est accommodatus. | Sed, fcena relicta, ad tragoediam accedo. Et iam in ipfo dramatis initio habetur longisfimus: ille . Gysbrechti fermo, quem folus habet, qui.ut legenti perquam placet, propter narrationis pul- critudinem et poëfeos praeftantiam ; ; ita fpectan- ti longior videtur estque nimis otiofus. Quam- quam diffiteri nolo, egregiam in illo esfe narratio- nem historiae et ipfius fabulae expofitionem ta- lem, qua nihil amplius requiritur ad rei geren. dae C 94 ) dae intelligentiam. Huic autem prologo fimi- Jes funt ceterae narrationes , quae frequentisfi- mae funt in hac tragoedia , quaeque minus fore tasfe temporum et dicentium rationi conveni- úni Omhnés vero pulcrae funt: et ceres rae forte non adeo funt eximiae, fed nuncii il- lios narratio tam pulcra est, ut unumquemque femper in admirationem rapuerit, et celebrita- tém adeo apud omnês acquifiverit. Sunt enim omuia ita depicta, ut paene oculis ea adfpicere nobis videamur: quod maxime cernitur in iis verfibus, quibus cruenta episcopi caedes defcri- bitur (4). Et omnino fi qua est minor con- venientia earum narrationum cum perfona die centis, iis praefertim temporum angustiis et pee riculis; hanc inconvenientiam paene oblivisci- mur, et facile poëcae condonamus propter när- randi praeftantiam et veram elegantiam. — Eo- dem autem modo equidem cenfeo de imaginum illo et comparationum ornatu et vi poëfeos quae apud Vondelium fingulis paene verfibus occur- rit eximia. Fuerunt enim qui hoc reprehende- rent, nonbunquam nimis phantafiae fervori in- dulfisfe Vondelium , ut adeo interdum non tam ipfae perfonae, quam poëta loqui videretur. Ita- que Gysbrechti frater in maxima rerum anxietate verfans, et urbis fuae deploraus interitum, ni- mia quadam, ut illis videtur, poéfeos vi fic v lo. C 9» ) loquitur de hostibus furentibus,. ut eos Compas ret cum ventis, qui agmine facto confligunt et aquarum vi propulía aggeres paene perrum- punt (5). In his vero et fimilibus locis egregiis malo equidem poétae orationem audi- re, quam ipfarum perfonarum vocem, fi minus pulcra dicant. Habet enim poëfeos ornatus tan- tam apud Vondelium venustatem, ut, quid- ‘quid contra dicant isti, mihi femper eiusmodi loca magnopere placuerint, Praeteréa tanta est fententiarum et copia et veritas in hacce tragoe- dia, ut nihil equidem cenfeam aut pulcrius dici ‘posfe aut praeftantius. Quarum fi qui forte nie miam existiment esfe multitudinem, maiorem- que, quam in vita communi ufurpari fo» let; videant isti ne omnem pulcritudinem e poéfi demant. — Sed iam fentio me fatis dixisfe de Vondelio, nam cum vitia enumerare confti- tuisfem, virtutes potius laudare mihi videor èt “poëfeos praeftantiam, | | | M. Unum etiam hoc addere potuisfes, Von delium paucis exceptis fabulae conftitutionem egregiam habuisfe, in quo fi minus Sophoclem est imitatus, fecit tamen Sophocleo fua carmina digna cothurnos Ceterum tu quidem nunc mihi. videris non vitia quaedam numerasfe tragoediae Vondelianae; ostendisti magis fimilitudinerh quae Vondelio cum fingulis Graecorum. tra- gi- € 96. picis intercedit. Nam uti in fabulae conftitus tione et convenientia illa, quae cernitur in fers monibus dictisque ad hominum mores rite com* parandis,: Vondelius. Sophocli faepe non. ce- dit (6): ita in vi poëfeos est Aefchylo fimillimuss reliqua; autem. ex Euripide defumfisfe mihi vide» tur, fententiarum pulcritudinem et prologi nar- rationumque rationem. - Sententiae. enim .pluri- mae, ut dicis, in hac tragoedia occurrunt, quae partim. rerum. humanarum univerfam -rationem Ípectant, partim aut. Dei venerationem, aut etiam. moralem hominum conditionem (7). De- nique quo maxime delectabatur Euripides,. fi quam fubinde fententiam interponeret, qua fuo» rum temporum rationem perftringere posfet (855 idem amabat Vondelius „ qui fuorum temporum rixas nimiamque in multis ambitionem. interdum perftringere folebat (9)... Neque minus Euripi- . deam rationem refert longus ille prologus. če- teraeque narrationes, quibus Vondelius rerum ` „gestarum +` historiam: - poétice ' defcribere ma. luit, quam „minus perfectam rerum notitiam - tradere, Ceterum, ut. dixi, illa vis poéfees os, quae in Vondelio cernitur, mihi videtur Aefchyli dictioni esfe fimillima, et. omnino in hoc genere pulcritudinis equidem neminem cog» novi Aefchylo fimiliorem quam, Vondelium , qui illi paene par est in poëfeos ornatu. (ro). -Pos-- fint Cw 2 ; fint adeo nonnulla comparari fecum invicems Aefchylus de Perfarum exercitu, cui nemo pos- fit refistere, fic canit: | Aduimos X oùris Òmosdg MeydAu peter! Dorr , " AMO) Kk (adco: € 1) 'Exupoïs Épueoiy elpyetv Quam comparationem; latius etiam expofitam ; fic effert, fi bene memini, ipfe Gysbrechtus apud Vondelium de hostibus fuis dicens: It hiel hen flaen met kracht, áls water voor den dijck j Daer "t lantvolck opgeklept zich zoeekt bij nacht te redden ; En brengt vast zoden aen , en flenen, paelen , bedden s En bulllers , en al wat den zeedijck flutten kan, Waer die is doorgeweeckt; en zweet met alle man (12). - Sed animos mihi addidisti fermone tuo, quo velut aura fecunda iam propellor. [taque velis pasfis pervehamur et ventis remisque tentemus rerum omnes difficultates fuperare,. Nam cum jam ostenderis tua oratione, quid in Vondelio fimile fit fingulis Graecorum tragicis, conabor nunc equidem, quod a me petiisti, dicere, quid in illo fimile fit univerfae tragoediae Graecae. Go E Teas C 58 ) Itaque nunc non dicam, quid Sophocleum , quid Euripideum, “quid Aefchyleum videatur; fed quid fit in hac tragoedix univerfe Graecum, Discernendum igitur videtur id omne quod non ex ipfis tragicis, fed aliunde haufisfe cenfendus est Vondelius, quodque ab univerfa Graecae tra- goediae ratione diverfum habet. Quamobrem uc antea de Graecorüm indole quaefivimus, qualem ila vim habuerit ad conftituendam tragoediae rationem, fic nunc de Vondelii aetate et proavis nostris dicamus: tum etiam uti de historia tras goediae: Graecae disputavimus, fic nunc de re» centiorum dramatum et maxime de Vondelianae tragoediae ortu et progresfu disquiramus. Sic- cine rem probas? Z. Vehementer probo. M. Itaque cum antea de indole et ftudiis dixe- rimus, quae viguerunt maxime in Graecis, quo tempore ad formam, rationemque fuam perducta est tragoedia antiqua; agamus nunc de iis temporibus, quibus tragoediae Belgicae ratio conftituta est, et ad perfectionem fuam adducta. Et hoc quidem primum utrique illi aetati et Graecorum et maiorum nostrorum. fimile conti- git, ut animorum in omnibus vigor esfet maximus; Nam prouti Graeci animorum vigorem maxi- mum -prodiderunt in bellis istis pro patria gestis contra Perfas, postea autem pacis artes ct ftudia quae. "CA nt Ee EN DE €:99 ) "quaeque egregia IS M ita etiam maiores nostri primum. vim fuam exferuerunt in bellis contra Hispanos gestis pro patriae fimul et reli- gionis libertate; atque dein literis et artium ge- -nere omni excelluerunt (13).. Diximus autem in Graecis illis fe explicuisfe maxime fenfus mo- rales ec ftudia quaeque praeftantiora; in hisvero .proavis nostris longe etiam excelfiora prisco il- lo tempore ftudia fe prodiderunt, religionis pu» rique cultus divini ftudium , et amor virtutis illi- us, quae non ex fenfuum ardore profluit, fed a rationis imperio fuam habet praeftantiam et ex obedientia Dei . praeceptis praeftanda originem «ducit... Verbo: tragicorum Graecorum tempore delectabat praefertim affectuum caritatumque et fenfaum moralium iuvenilis vigor atque pulcri- tudo; Vondelii aetati longe excelfior placebat maiestas religionis Christianae , et fublimis illa ac plane virilis morum doctrina, Quae univerfae gentis nostrae indoles quantam illo tempore vim habuerit in poëfin, docuit exemplum poétarum, qui Rhetorici (14) vocabantur, quique folebant ludis quibusdam publicis malos hominum, praefer- tim Sacerdotum, mores exagitare et verae virtu- tis probitatisque Christianae praeftantiam com- mendare (15). — Hanc igitur excelfiorem in- -dolem referens. Vondelius,. tum demum perfec- G 2 tam €—tm OW “Bo ») tam fore tragoediam fuam existimavit, fi pietatis et verae virtutis probitatisque Christianae puls critudinem depingeret, vitiorum contra et im- pietatis ostenderet. deformitatem. Hrague cum antiqui fenfus tantum hominum et amabiles illos affectus celebrando animos fpectatoram move- rent, Vondelius maluit docere. fimul et de- lectare proponendis admirabilibus quibusdam - "virtutis exemplis iisque imitatione dignisfimis, Quantam enim pietatem Deique reverentiam prodit Gysbrechtus in medio animi fervo- re! (1€) Quam generofum et Christiano homi- ne dignum animum ostendit, dicens invitum fe inimicos nominare eos, qui, implacabili odio ducti, gladios ipfius fanguine commaculare cu- perent; fe vero malle Dei iustisfimi benignisfi- migue curab fefe committere! (17) In quo est obfervatu. dignum, istud vindictae ftudium ex nimia quadam et ultra fines effervescenti fuorum caritate ortum, quod in Graecis tragoediis ubi- que occurrit, apud Vondelium non haberi, aut, fi habeatur, vehementer damnari, quippe virtuti Christianae contrarium (18): quacum longe magis conveniat vera illa animi magnitu- do, qua Gysbrechtus inimicisfimis etiam bomi- nibus et astuto illi atque infestisfimo antea hosti Vosmaerio, fi minus prudenter , at generofe ta- men. Ces 2 men condonat illatas iniurias (19). Sed ut Graeca illa fant magis iuvenilia, ira apud Von- . delium omnia fant viro dignisfima. Qualis etiam A -est virilis illa conftantia, qua.Gysbrechtus ani- mo ipfe fuo imperat et lamentantis uxoris carise fimae nec lacrymas videt, neque audit gemitum, ut officio fuo patriaeque faluti profpiciat (20). Quanta denique est in hoc viro erga Deum pie- tas, qua et in profperis et in adverfis rebus Dei femper voluntatem ; obfervare ítudet eique obe- dire! Sed est haec non in illo tantum viro, vee rum in ceteris etiam plerisque admirabilis Dei reverentia, Nam cum primum quidem hostibus / fubito liberata urbs videretur, Deo haec accep- ta referuntur (21): cum vero postea vitae om» nium immineret periculum , Dei hanc esfe vo- luntatem docent, cui refistere impium ess fet (22). Increscente periculo increscic Gys- _brechti fortitudo: ille enim Dei auxilio fifus pugnat; et Dei auxilio ex imminente periculo éripitur (23) ;. neque unquam ad defperationem delabitur :; ,, Etenim eventus, inquit, a Deo proficiscitur, Deo res meas omnes trado" (24). Denique ed interitum vérgit tota urbs, neque tamen a fortitudine deflectunt: ,, Agite vero, inquiunt, pro patria pugnemus; virae nostrae confervator est immortalis ille et omnipotens Deus!" (25) Hunc adeo omnes in genua proe lap- | N € 1o» ) lapfi adorant, et precantur ut fibi propitius esfe velit (26). Tandem vero ad eos accedit An- gélus, qui ipfis perfuader esfe fugam capiendam et in exfilium eundum: fic ferre voluntatem Dei. Quo audito: ,, Sequimur, aiunt omnes, Dei- Que iusfüi obtemperare parati, hauc miferam patriam linquimus" (27). Sed praeterea his omnibus virtutibus contraria etiam vitia, neque illa ex fato quodam. orta, uti faepe apud’ antie quos, fed ex ipfis hominum moribus repetenda, impietatem et voluptatum turpitudinem tam ef- ficaciter depinxit Vondelius, ut nemini profec- to non horrenda videantur (23). - Sed quid plura? In omnibus enim tragoediis morale quoddam propofitum habuit Vondeli- us: quod ipfe etiam docuit, cum foleret in tra- goediarum titulis addere,, quid maxime iis morale inesfet , cum Palamedem dixerit five innocentis caedem , aut Phaëtontem five temeras riam audaciam, aut denique Adonian five pera niciofam ambitionem. Et omnino in ipfam fae bularum conftitutionem recentiores moralem ra- tionem induxerunt, neque: delectare tantum, fed docere fimul fuis tragoediis voluerunt. Ete- nim apud antiquos fi qua moralis etiam doctri- pa accederet, haec non in univerfa fabula aut exemplis eorum qui inducuntur quaerenda est (29); fed unice in fententiis, quae fub- in -— « 103 j m» inde interponuntur. Vondelius vero aut impio- rum hominum infidias pingit (39), aut his vere bis nos monet: Discite iustitiam moniti. et nontemnere Diyos (31). Aut etiam virtutis praemia in cius tragoediis exe hibentur (32) , aut impietatis poenae (33) ; aut inconfiderantiae (34) mala pinguntur et audaciae (35)5 aut fortitudo cum pietate coniuncta (36), aut- castitatis pulcritudo (37), aut. contraria huic impudicitiae turpitudo (38), aut nimia ime perii cupiditas (39), aut infidos agitans discors dia fratres (40). Denique nihil Vondelio vi- debatur dignius, quod femper hominum menti- bus velut inculcaret, quam rerum terrestrium inconftantia et fortunae varietas, quo magis dise cerent homines a rebus hisce fluctuantibus et incertis animum avocare ad certa illa et immus tabilia, quae cum virtute et religione funt con- iuncta (41). Qua cogitatione uc nihil fublimius est in morali doctrina, itanihil excelfius potest in tragoedia doceri, quam idem illud quod femper docere voluit Vondelius, qui adeo hanc ob caus- fam tragoediis fuis omnibus praepofuit fententi- am: Suae cuique vices (42). Er hanc quidem doctrinam omnium maxime fpectasfe mihi vide- tur Vondeliusin illa de qua nunc agimus tragoe- dia C 104 ) dia Gysbrecht van Aemflel, In hac enim omnia facrum quemdam habitum referunt; funt omnia jta propofita, ut Dei in iis voluntatem venere- mur, divinamque füfpiciamus Providentiam in. bonis aeque et malis fapientisfime agentem : re- rum vero humanarum inconftantia paene ob ocu- los ponitur in fubita illa urbis clade, qua pulcer- rima omnia, brevi tempore in fumum cineremque converfa, ventis auferuntur atque pereunt (43). Cum vero, in tanta inconftantia fortunae, fo- la conftans fit virtus et vera probitas, fibique ipfa fufficiat; hanc divinam virtutem, uti dixi- mus, per totam tragoediam propofuit poëta. Itaque Vondelius hanc in hoc carmine doctri- nam moralem docuit: in fecunda fortuna Deo . esfe gratias agendas, in adverfa Dei auxilio fi- dendum: et quidquid accidat, id quod Deus vo- luerit, patienter ferendum et aequo animo Mi- us iusfui esfe obtemperandum, Quare, mi Luci! cum antea in Graecorum carminibus fummam obfervaremus affectuum ve- hementiam, paremque morum levitatem et ado* lescentiae quemdam vigorem , ipfiusque naturae fimplicitatem amaremus in heroibus Graecis; nunc ille amor in admirationem convertitur ve- nerationemque virtutis. Est enim in Vondelii perfonis virilis quaedam gravitas: affectibus et fenfuum impulfioni fefe tradere nolunt, rationi prae. C 15 ) praeceptoque divino malunt obtemperare. In quo prae Graecis recentiorum est obfervanda praeftantia, qualis viri prae adolescente prae- ftantia esfe fole; Nam in homine primum fpon- te fua fe exferunt fenfus pudoris, iustique ftu- dium, omnium vero maxime pullulant fenfus caritatis et amicitiae. Sed fimul etiam adolescen- tis ingenii fervore abreptus homo, nimium fae- pe his fenfibus indulget et ad iram atque vin- dictam rapitur aliaque vitia, quae ex optimis principiis et ipfo fenfuum vigore nondum tem-. perato et rationis frenis refragranti originem du- cunt. Quo magis autem homo ad virilem ac- cedit aetatem, eo magis invalescit ratio, domis na omnium et regina, cupiditates omnes repris mens fibique fubiiciens, eo magis fenfuum af- fectuumque impetus, laxatisfimis antea habenis prorumpens, adductis iisdem retinetur, iustis- que continetur limitibus. Unde oriuntur tem. perantia, conftantia veraque fortitudo, et ce- terae virtutes, quae a rationis imperio pro. ficiscuntur. Itaque cum recentiores gentes has ipfas virtutes ceterasque in religione Chris- tiana praefcriptas mirati fint, magnamque earum praeftantiam perfenferint: cumque univerfe in ipfis artibus non tantum quid pulcrum videatur, quaerere foleant, fed etiam quid bonum fic, quid homine dignum (44); mihi videtur in iis pro E 3106 à provectius quoddam inesfe ingenium, et magis adultum magisque virile, quam in Graecis, Ho- rum enim tragoedia fenfuum moralium et affec- tuum amabilitatem refert; fed fimul eorumdem vitia et iram, cumque illis coniunctam levita- tem; recentiorum contra et Vondelii tragoedia habet ipfius rationis et verae probitatis virtutis que omnino Christianae excellentiam et perfec- tionem (45). Quae cum fit Graecorum et re- centiorum Vondeliique diverfitas, aliam utroe rumque tragoedia rationem habet. Nam cum utrique adverfam pingerent fortunam, Graeci ea ufi funt, quo magis elucerent affectus: apud Vondelium vero ipfa effulget virtus et conftan- tisfima probitas, eique contraria impietas atro- citate fua ostenditur. Uti enim fenfus hominum praecipue cernuntur in rebus adverfis, pariter quoque vitia multa in iisdem grasfantur: ipfa aurem virtus fibi fufliciens, a nulla re pendens, in maxima rerum inopia fummam ostendit prae- flantiam fuam, et est omnino admirabilis. Ete- nim vir bonus fecundis in rebus est reliquis fortu- natis hominibus fimilis, in adverfis unus in paucis praeftantisfimus videtur. Itaque quo magis in hac,. de qua agimus , Vondelii tragoedia increscit rerum adverfiras , eo magis hostium impietas faevusque furor et horrenda adeo crimina narrantur, con- tra Amftelodamenf ium civium, malo increscen- Qe, Com J) te, increscit vera conftantia,. certumque. confi» liam, quidquid Deus velit, patienter ferendi. Tandem tota urbs evertitur, omnia vastantur atque delentur, Gysbrechtus vero nulla re com- movetur, quominus in praeftandis officiis mane- at conftantisfimus, Etenim Vondelio videbatur tragoedia ideo esfe inftituta, ut quid honestum esfer, quid turpe, doceret, exemplisque ex hise toria petitis veram hominibus commendaret fa- pientiam (46). taque quod aliquando fomnia- vérat Plato et obfcure fignificaverat dicens: tum demum probandam fore tragoediam, fi ve- rae probitatis exempla contineret: illud, tu qui- dem, divine poëta! effecisti, veram in tragoes diis efüingens virtutem, veramque fapienti- am! (47) Nonne autem tibi iam videor, optime Luci! fpiritu. quodam poético duci, ‘et paene dithyrambos dicere ? L. Tu vero, uti iam faepius, nunc denuo Mufarum auxilio iuvari mihi videris. M. Et nunc quidem earum ope praefertim ins digeo: et animis iam opus est ad navim pro: pellendam: funtenim difficillima loca, perquae nobis nunc iter faciendum est, et praeterea vals de tenebrofa. Venio enim ad historiam tragoes diae Delgicae, quam enarrandam in me fuscepi audacter. Sed progrediendum. : Quamobrem ut antea ad primos Graecorum choros retrogres- | | fi C 108 ) fi fümus, fic et nunc ad antiquiora gentium Gere manicarum tempora redeamus. Et est hoc qui- dem primum obfervatu dignum: nam ut tragoes dia Gracca e festis Bacchicis orta est, fic quo- que Judi Germanorum fcenici e festis religiofis exftiterunr. Etenim antiquisfimis gentium Germa-, picarum temporibus, cum nullus etiam tum inge- nii cultus apud eos haberetur extra Clerum et Sas. cerdotes: populo efüngi folebant historiae fa- crae, ad festa Christiana pertinentes, Qualia historiae fimulacra primum, ut videtur, tabulis pictis tradebantur , deinde vero mutis quibusdam perfonis, res gestas efüngenübus per habitum, vestitum et cetera omnia, quibus posfent oculis hominum fubiicere ipfas, quales accidisfent, res gestas, Quae cum agerenrur primum fine voce aut motu corporis ullo, procedente tempore accesfit iis quaedam perfonarum actio et fermo. Atque hi /udi mysteriorum dicti aut in ace de facra, aut prope eam in hortis agebantur ab ipfis Sacerdotibus. Ert fic quidem aut Christi incunabula efformabantur , aut ipfe etiam llle in ciuce pendens, aut fanctus aliquis cruenta more te defunctus efüingebatur. Quae cum faepe fine vllo fermone agerentur, erant omnino picturae inflar confecta „ aut operum quorumdam a sente rio effictorum fimillima (48), Est ergo Graecorum hac in re et gentium Gere . ma- C 109 ) manicarüm discrimen maximum. ; Graeci enim in religione fua ad rationem. hominis omnia ad- _aptabant, ipfos etiam- Deos hominibus fimiles fingebant. Unde factum est, ut in festis facris dominarentur mufica et faltatio, quippe quae uni- ce ipfos Graecos delectarent. Apud Germanos contra et Christianos, uti hodieque, fic antiquo iam aevo isto longe magis ad Deum omnia re- ferebantur et cultum: divinum, omninoque non tam ad delectandos, quam ad docendos homi- nes. Quamobrem apud hos fi fubinde aliqua accederet mufica, praecipua tamen festorum ra- tio in eo erat pofita, ut res facrae atque histo riae ad religionem pertinentes oculis hominum fubiicereptur, quo posfent facilius Christiani in memoriam fibi revocare ea, quae ad falutem fuam viderentur necesfaria. Ex qua gentium diverfitate intelligitur, quomodo factum fit, ut univerfe in ludis fcenicis Graeci amaverint fem- per cantum et faltationem, recentiores populi appetiverint unice historicam efigiem et rerum gestarum actionem (49). Nam ut e. choris Graecorum muficis exítiterunt mufica fpectacu- la, quibus velut intertexta erant quaedam histo- rica; fic e mysteriorum ludis plane historicis apud recentiores exftiterunt historica fpectacue la, quibus fi mufca accederet, adventicia illa erat, et quafi inferta ceteris. "o Eto C wro D., C Etenim illi ipfi recentiorum facti lodi feom fenfimque ex aedibus facris in publicum deduc- ti, et a Sacerdotibus ad alios quoscunque poë- tas et privatos \delati, fcénam nostram confti- tuerunt; ‘unde etiam ratio patet, quare recen- tiorum antiquisfimi ludi fcenici facras contineant historias. Nam cum ex mythologia fua Grae- ci tragici ea defumfisfent, in quibus elucerent ferifus quique morales ; pariter recentiores poë- tae, Vondelii maxime aetate, e S. Codice is- tiusmodi facta defümferunt, quae veram osten- derent pietatem erga Deum, virtutemque il- Tam, quae praeceptis divinis est confentanea , quáeque eadem illo tempore omnium videbatur pulcerrima. Quam rationém cum faepius ha- beat Vondelius; ipfe magnus ille nostras Hugo Grotius divinum virtutis exemplum in tragoedia propofuit Zefum patientem. ^ Quamvis autem procedente tempore non facrae tantum , fed et aliae historiae effingerentur, manfit in iis femper illa ratio làdorum facrorum. Etenim eius- aevi poëtae, qui Rhetorici vocabantur, duplex ha- bebant ludorum genus, quorum alterum a mu- "tis perfonis agebatur, alterum colloquiis qui- busdam cum ipfius rei effigie coniunctis contine- batur: utrumque autem vel e facris literis pe- titum erat, vel certe, pro illius aetatis ratione, morale quoddam habebat propofitum, Quod | cum C IIl » cum faepe allegoriarum ratiofie fierét (5o), ins de factum: est, ut in plurimis eo tempore fabu- lis ipfa aut virtus. aut pietas, aut vicium,, aut: . cfimina ; tanquam perfonae in. fcenami prodireñte Et ex his quidem Rhetoricorum ludis: ex{ticie. Vondelii aetate et conítituta fuit tràgoedia Bel- gica, Namque horum poérarum fchola Amfíte- lodamenfis aedem fibi exftruxic, in qua deinceps. agerentur isti ludi. Atque in hoc theatro prima fabula: acta est haec ipfa Vondelii tragoedia: Gysbrecht van Aemftel (51). | Quae cum ita fint, facile perfpicimus, quas lis tandem futura fuisfec Vondelii tragoedia, fine Graecorum imitatione. Nam cum ttia maxime ex antiquis illis ludisfacris in fcenam esfent traduce t2, rerum gestarum actio, et quaedam earum, efligies five mutis perfonis five colloquiis facta , denique religiofüs aliquis fabularum habitus; haec profecto formam conftituisfent tragoediae mostrae, nifi Graecorum accesfisfet imitatio. Et vero talem habuerunt originem Franco- Gallorum tragoediae, quae cum primum ludi plane histoe rici esfent , postea , quamvis ad maiorem poëfeos vim increscerent, manferunt tamen femper fpece tacula historica, quorum omnis praeftantia est in rerum gestarum actione, ita eflicta, ut virtutis excellentia ec vitii foeditas ex ipfo pateant rerum eventu (52). Quamvis ergo in multis Graecos limi E nme à imitatus fit Vondelius, in plurimis tamen refert fui temporis rationem; quae adeo rite tenenda fant, fi velimus eius tragoediam ad Graecorum rationem exigere. Et primum quidem, quamvis haec, de qua dicimus, tragoedia ex libris facris petita non fit, ipfam tamen historiam, quan- tum potuit poëta, ad facram religiofamque ratio- nem accommodavit. Ex quo accidit, ut maxi- ma pars fabulae contineatur iis, quae aut ad mo- nasterium aguntur, aut ab ipfis Sacerdotibus di- cuntur, aut denique de aede facra ejusque mi- nistris referuntur ab aliis (53). Et propter eamdem causfam poëta eam rem factam esfe finxit festo quodam die Christianorum et in me- dia celebràtione nati olim Christi. ^ Quamvis | enim huic rei fingendae anfam praebere potuerit Vondelio Virgilius, qui etiam in Troiae interitu festum aliquod memorat; mihi tamen videtur tam magno ftudio in hac re verfatus esfe poëta, propter fuam aevique fui cogitandi rationem. Quare Vondelius urbis nostrae interitum depin- gens choros interpofüit, egregios illos ad divini Confervaroris laudem , minime tamen cum cete» ris narrationibus et urbis clade coniunctos (54), Quae facra ratio repetenda est ex illorum teme porum. et. ipfius Vondelii. opinione, existiman- tis, tum demum pulcrum esfe fpectaculum, fi religionis Christianae. in eo haberetur comme- | | mo- C 113 ) moratio. Alia etiam ex recentiorum ration Ortà, et a Graecorum tragoediis diverfa, in hoc carmine inveniuntur, Nam uti Graecorum chos rus, aurium praefertim fénfui placens, per canə tum et mu(icam, mufica effecit fpectacula, eoa dem modo Germanicarum gentium ludi facri , oculorum fenfui unice adaptati per ipfarum res rum effigiem , effecerunt ut recentiorum. dramas ta longe magis esfenc fpectacula oculis exhibita , in quibus ipfae res agerentur et coram fpectari: posfent. Cum igitur Graeci non tam res gese tas imitati esfent, quam potius homines eos rumque et vocem et habitum; recentiores cone tra ipfa imitari maluerunt facinora et historiae - effigiem facere per actionem: et omnino illi ome nia ad muficam faltationemque referebant, quae fenfuum affectuumque imitationem per vocem et corporis motum continent; hi vero imaginem praebuere vitae communis, quae est quaedam actio eorum quae in historia referuntur. — Ab hac vero üniverfa recentiorum ratione multum differt Vondelius propter antiquorum imitatio nem: attamen idem et colloquia multa habet, qualia erant illo tempore in Rhetoricorum ludis , fine faltationis aut muffcae fuavitate; ec cum plurima Graecorum more narrasfet de urbis ins téritu, eorum partem aliquam ita in fcena pro- ponere voluit, ut ipfae res gestae oculis fubiie TE H Ce- ) C n4) cerentur. ^ Quo quidem confilio efüinxic illad fpectaculum caedis, in facra aede factae (55). Cuius ratio cum ex antiquis illis mysteriorum ladis, aut -posteriorum Rhetoricorum fpectaculis defumta fit; neque ullam vocem audis, neque ullum cum voce coniunctum corporis motum vides, fed res ipfa ita effingitur, ut dubites, hominesne videas an flatuas, et ex lapide exci- fam illius caedes efügiem. ^ Quod ipfum cum Vondelio maxime placuerit, quantopere tamen d Graecorum ratione diverfum fir, fponte patet. Neque vero minus in eo mihi videtur a Grae- cis differre Vondelius, quod tragoediam confi- deravir, non tanquam fpectaculum muficum, fed tanqvam fpectaculum historicum. Etenim poëta eo unice propofito banc confecit fabu- lam, ut, cum novum aedificaretur Amfteloda- mi theatrum „ civibus fuis historiam antiquam ejus urbis exhiberet , quod ut rire ageret, ex- emplum fumfit ex Virgilii: Aeneide et Troiae interitu (56) , ad quam epicam rationem tragoe- diam fuam accommodavit. | Cui rei cum fimile quid conaretur efücere Aefchylus, alio prorfus modo id peregi. Nam cum vellet Graecorum de Perfis victoriam celebrare, non ipfius victo- rise effigiem dedit, fed Perfas potius induxit de patriae fuae interitu lugentes, quod longe ma» -gis est muficae confentaneum (57). Vondelius PTUS | Com C "5 ) eontra hanc praecipuam. fibi legem: feripi, ut antiquae. urbis historiam traderet. : Quamvis “enim chori carmina interpofuerit, quae ipfa ve- hementer dubito num vere dicam mufica; longe tamen maximas partes agunt ceteri histriones, narrando colloquendoque: quos eodem modo -excipit chororum cantus, uti apud Franco - Gale los et apud nos etiam actorum partes excipit mufica, ab ipfa fabula feiuncta. Quamobrem apud Vondelium chorus intermedius tantum est, et qnafi adventitius, quo demto, naturam tamen - fuam tragoedia fervat, nequé ullo modo mutila - “tur: est enim fpecraculum historicum , in quo et - 'abesfeet adesfe mufica potest. > Qua in re quan- -tOpere haec tragoedia a Graecorum :dramatibus “differar, facile fentis, Ne vero mireris, mi "Luci! quod Vondelius hanc mufices vim minus fit imitatus. Haec enim ud univeríe maxima iu -lomribus erat apud Graecos , ita apud nos. in cé- “teris parva esfe folet; dominatur in fola laetitia , ; et hilarioribus festis, atque ad animum relaxan- -dum pertinet. Traque ex minori recentiorum gentium erga “muficam amore factum. est, ut tragoediae non -fint mufica certamina, neque chori rationem "referant, aut pertineant ad cultum facrum, et ad Deum cantu et faltatione celebrandum. Con- " tra, Vondelii aetate Rhetoricorum ludi certami- dra H 2 | na ( po 2 na erant, in quibus praemium reportabant ii, quí aut quaestionem aliquam folvisfent optime , aut qui maxima pompa et fcenae ornatu rerumque. efüngendarum folertia ceteros vicisfent (58). Ex qua obfervatione intelligitur, quare neque apud Vondelium , neque apud plerosque recen. tiores tantus fit aut cantus aut corporis motus, uantís apud Graecos. Namque apud hos vocis fonus efficacisfimus erat, vehementior corporis ac- tio: quod utrumque muficae faltationisque fume mam vim tragoediis addebat. Apud nos vero vox ipfa histrionum eorumque actio ad orato- rum dicricnem gestumque accedit, nifi forte in €o differat, quod cum verfus dicantur , aliqua in jis fit harmonia maior, et rhythmus aliquis, atque levisfimus cantus et perquam obfcurus. Quamobrem, mi Luci! quo magis hanc Von- delii tragoediam confidero, eo magis milii per- fuadeo, habere eam longe plurima , quae, fi ad .univerfam tragoediae Graecae rationem exigan- tur, diverfa ab ea fint, nec raro ei plane con- traria: quae cum habeat ille cum ceteris recen- tioribus tragicis aut partim aut prorfus commu- ‚nia, ea repetenda cenfui ex ipfo gentium recen» tiorum ingenio atque historia. Spirant haec au- tem, ut mihi quidem videtur, excelfiorem quam- dam indolem , magisque virilem. referunt. habi- tum.. Nam ea ipfa maior gravitas tragoediae à Von- Y C d) Vondelianae minusque in recentioribus mufices ftudium ostendit horum provectius ingenium. Ete» nim , ur. antea dixi, vocis fonus vehementior et. jncitacus ille motus corporis , qui cantum faciunt et faltationem , proficiscuntur ab affectuum vehe- mentía; quos ergo fi compescat ratio, et in eos dominetur, vox ipfa temperata, omaisque actio fedata fit magis: qualis cum univerfe apud nos hae "beatur , in fcena quoque minor esfe mufica debuit atque faltatio. Praeterea histrionum actio, uti diximus, ad oratoris dictionem gestumque ace ‘cesfic: atque eo ipfo maxime ab eloquentia dif- fert poéüs, quod haec magis a fenfu proficisci- ‘tur, illa iudicio et ratione regitur. Quodíi igi- “tur poëñs externum habitum induat eloquen- -tiac , nonne et ipfa dicenda est ad rationis impe- rium fefe componere ec magis virilem ostendere gràvitatem? Et fic quidem, quantum. ordinis fenfü et remperatiore actione Orientales fuperae runt Graeci, tantum rationis moderamine et morali hominis praeftantia ipfos Graecos fupee Tant recentiores. Nec vero gravior ille atque virilis habitus alienus est ab interna ratione et velut indole tragoediae recentioris. Haec enim non affectuum ardorem pingit, fed ipfa obfervat hominum vitia, virtutes celebrat a rationis im- perio profectas er a fenfuum - temperantia; qua» les ipfa. praecipit hominibus divina ratio atque ; Dei C r18 D Dei voluñtas. Itaque Vondelii tragoedia: et ifs térno et externo habitu fedatum magis animum Ostendit et iudicio temperatum: rationis; Grae- corum tragoedia affectuum vigorem habet er ef- füfam magis muficam ex affectuum vehementia. ortam. Verbo: Graeci in omnibus fenfuum ars dorem ostendunt, et vigorem. adolescentiae; Vondelius ad rationis perfectionem: accedit. et virilem maturitatem. Sed finem nunc imponam huic orationi, et iam me huc pervenisfe gau. deo; maximas enim nunc itineris difficultates fuperavimus, | Quare paululum a labore defista- mus, refpicientes in curfüm Pann quem iam QWISERRUL m: ; Ad 3 - L. Et vero fuavis ille voids mihi accie dit; tibi vero longe fuavisfimus, qui me. huc perduxisti. © | ) ous | M. Itaque cum ncopu trag iri miM ig puellae fimilem dixerimus; aut isque apud Ho- merum, ‘quae faltat in :campis et canit cum nymphis, pulcris puellis; ipfa longe pulcerri- ma; baec contra Vondelii Mufa Veneri illi Virgilianae fimilior est, quae vera incesfü pas tuit Dea, Neque enim aut canit femper, aut faltat, fed matronae inftar gravitatem quamdam habet atque maiestatem» Cumque Graeca illa Mufa affectus quosque amabiles in facie vultu- que ostendat, haec:contra velat- matrona quae- ʻi dam C ue» dam vitii contentum et virtutis foblimitatem in excelfa fronte gerit. - Neque tantum oblectat, fed. fimul etiam docere ftudet; nifi forte dicas, hoc: esfe oblectamentum omnium maximum , (i hominum animi ad virtutis admirationem rapian- “tur er fai maxime fenfu elati: ad probitatem due cantur et veram Dei obedientiam (59). Le Magna profecto.in.Vondelio fuit animi excelfi- tas, et, ut bene dixisfe mihi videris, matrona quaedam est.illius Mufa ,. non levis aliqua pu- ella; Itaque hac fenfum fublimitate Graecos fuperat Vondelius: nonne? M. Plane tibi asfen- tior. , Et omnino.uti in. artibus, ita etiam in hominum moribus. apud- recentiores gentes est ‘quaedam: excelfior ratio. : Minus hie palam fenfibus fe fuis libere tradunt, ratione. magis reguntur , neque pulcrum amare folent , nifi in eo, quod fimul bonum fit fanctumque. L. Est —igitur hac in re Graecis potior habendus Vonde- lius? 74. Et hoc quoque concedendum videtur. L. Cave vero, mi Marce! ne tibi ipfe contra- ‘dicas. Meministine adhuc, quodnam totius ha- ius disputationis. initium: nobis fuerit? Sed, (i yis, ipfe in memoriam id tibi revocabo, . Di- „cebas enim, in Graecis omnium maximam esfe -pulcritudinem , qualem. Vondelio. tu. praeferen- «dam cenfebas, -quod cum ego negarem, inde ' disputatio. baec nostra exftidi |. Nonne tale quid | re- | 1 ( To 3 recordaris? M. Recordor, fic factum est. L: Nunc vero dicis, esfe excelfius quid in Von- delio quam in Graecis. Et vero pro eo, quo es, pulcri et amore et iudicio fano, quod ex- celfius est, idem etiam praeferendum putabis? M. Tu vero, callidisfime! neque Ulysfi nec Vosmaerio etiam Vondeliano cedis folertia: nam laqueis expanfis nunc, meorum verborum fono repercusfo, me allicere ftudes et irretire. Sed feliciter nunc accidit, ut tuas artes antea pere fpexerim: neque iterum me in angustias rediges. Habeo enim quod tibi reponam. Dic vero antea mihi: nonne puellas et tu quoque amas? L. Imo vero amo magnopere. Sed ne me are gutiis tuis a via deducas; de Vondelio enim, non de puellis, dicimus, M. Hoc vero etiam refpondeas: nonne eas magis amabiles et pul- cras dicis, quam gravem aliquam matronam: et hanc reverentia, illas amore profequaris? L. Recte de me cenfes. M. Etenim in puellis ma- jor est alacritas, et habitus motusque vigor, et elegantia , et praefertim maior fenfuum effica- cia, et naturae fimplicitas: nonne? L. Et om- nino, ut iam dixisti, magis funt amabiles. M. At vero haec eadem mecum confentis in Graeca tragoedia longe esfe praeftantiora, mufi- ces fuavitatem faltationisque elegantiam, et vero fenfuum amabilium omnium commendationem, et Lt 43H J et quamdam ad animum movendum vim incre- dibilem, Quare, nifi tibi ipfe contradicas, mecum confenties, maiori admiratione dignam esfe Vondelii tragoediam, Graecam vero illam ésfe pulcriorem et omnino amabilem. Z. No- lo mihi contradicere; tibi potius asfentior. Vi- deo enim non te, fed me, esfe irretitum. Ac recte dixisfe mihi videris. JM. Et vero univere fe mihi videntur recentiores gentes in hoc etiam virilis ingenii rationem fpirare, quod, cum mas iori boni verique ftudio ducantur, propter id 3Spfüm minori fint pulcri amore. Qaodfi vero tibi fingas tragoediam, in qua unice proponatur virtus, neque ulli occurrant fenfüs aut affec- tus: in qua praeterea nulla habeatur mufica, nulla faltatio et poéfeos perparum; posfit ea te ad praeftantiae humanae fenfum efferre, num vero eadem amabilis et pulcra foret dicenda, vehementer dubito. ^ Quamobrem quo magis recentiores poëtae excelfam illam indolem fuam et füblimem moralis fuae praeftantiae fenfum amabili Graecorum pulcritudine et nativa ele- gantia temperarunt, eo quoque placuerunt ma- gis'et delectarunt (60). Age vero, Luci! vis deamus, quomodo id ipfum confecutus fit Vons delius in iis, quae habet eius tragoedia uni- . verfae Graecorum rationi confentanea. Nolo nunc dicere de eo, quod ex univerfa x an- 4 2M © -antiquorum lectione profecerit Vondelius; qua factum est, ut ille inter primos: fuerit, qui allegoricas perfonas , in Rhetoricorum. ludis fre- quentisfimas, a poëfi et fcena arceret;- utque eius poéfis purior fit er magis fincera, . Mitto, quid ex Aristotelis aliorumque de Graeca tragoe* dia fcriptis didicerit poëta quo magis morum fermonumque diverfitatem in diverfis perfonis obfervaret , er actionis temporisque et loci, quam ` dicunt, unitatem diligenter expeteret, Quamvis enim in Gysbrechto fcena aliquantum mutetur, ma- nes timen femper in eiusdem urbis vicinia (61). Praeterea et egregia illa Vosmaerii agnitio, qui cum primum amicus videretur Gysbrechto fac- tus , postea ut infestisfimus, eiusdem hostis cognos- citur ; et fubita illa rerum fortunaeque converfio, qua in fummum infortunium omnes coniiciun- tur: haec igitur ec alia fimilia Vondelius ex ar- tis praeceptoribus petere potuit (62), .. Nos punc de iis dicimus, quae univerfae rationi tra- goediae Graecae convenientia habet. poëta. Et primum quidem fabulae fimplicitatem > eiusque proponendae. rationem, qualis. apud. Graecos erat, imitatus est. Vondelius. Ceteri enim re- centiores tragici univerfe perquam implicatam habent fabulae. conftitutionem 5 at: Vondelius fimplicisfimam. Nam praeter agnitionem fortu- nacque con verigpeke: auas faepe etiam, Graeci | | ha- C 123 3 habent, res omnes facillime prolabuntur, nule lum obiicitur impedimentum, vix ulla est re- rum implicatio, aut modus, qui dicitur, actio- gis. lucrescit vero femper rerum infelicitas , donec tandem. Gysbrechtus cum. fuis in exfilium aufugere cogatur; Quod(íi modum fpectes, quo baec omnia propofuit poëta ,.et hac in: re anti- quorum refert rationem... Hi enim folebant ip. fos. quidem homines dramatice proponere, res gestas vero et eorum forrunam poétice enarre- re. Contra recentiores ipías res gestas oculis fubiiciunt; in quo iis fimilis est una huius tra- goediae effigies: quamquam haec tacita est, et fine colloquiis, qualia femper adfunt in Franco» Gallorum dramatibus. Sed praeter hanc rerum effigiem Vondelius ita Graecos imitatus est, ut res gestae ab eo narrentur in fcena et audiantur poétice relata, non vero exprimantur per actio- nem et colloquia (63). In quo tamen obfer- vandum est, hanc rerum narrationem apud Von- - «delium tragoediae partem occupare maiorem, quam quae folet esfe apud Graecos. “Quod or- tum exinde mihi videtur, guod .Vondelius his- toriam maxime fpectaret in fuo carmine narrau- dam; Graeci contra unice vellent fenfus affec- :tusque bominum exhibere; quo ipfo factum est, -ut ad animum movendum esfet aptisfima eorum tragoedia, -Sed vel fic tamen. ad animi quoque ~ ski ; com- b C 124 ) commotionem multa ex Graecis Vondelius des fumfit. Nam cum illa urbis Amftelodami histo- ria nullis fere fenfibus amoris aut caritatis esfet confpicua, poëta ex ingenio ipfe fuo Gysbrech- ti et fratrem. et uxorem et liberos efünxit et totam familiam; ut posfet fenfus omnes naturae les fub illorum hominum perfona exprimere, atque effingere in fcena (64). Atque ita qui- dem Graecorum imitatione ductus poëta his» toriam, quae nihil nifi politicas et bellicas res continebat , redegit ad familiae historiam , qualem unice in tragoediis fuis referre folebant Graeci. Unde factom est, ut apud eum et follicita uxor et moribundus frater ec infelices cives et miferi liberi faepe audiantur in fcena atque agant., Uti autem apud Graecos, fic quoque apud Vonde- lium, quo magis ad finem tragoediae procedis, eo er illa affectibus plenior est, atque tandem in ultima fcena fenfuum fignificatio tanta fit, ut nihil fere addi posfe videatur ad animi com- Jmotionem. — Quae quamvis ira fint, potuisfet tamen poëta propius etiam accedere ad Graecos , rum. râtionem. Nam cum moribundus in fce- nam. proferatur Gysbrechti frater, pauca tantum ad huius rei luctum fignificandum proferun- tur (65): cuius rei mile fi accidisfec in antiqua - tragoedia, continuo omnes de eius morte lu- gentes triste quoddam carmen cecinisfént, Pa- Ti- C 325 ) riter in fine tragoediae, cum e patria decede- rent exfules, magis etiam ad fenfum commovet- dum fecisfet poëta,- fi lugubri quodam cancu- tristes illos deperditae patriae fenfus effudisfent perfonae, uti fimiles apud Euripidem exfüles patriae cladem deplorant (66). | | ¿Videamus autem, qualis fit apud Vondelium vis poéfeos, muficae atque falcationis. His, enim tribus artibus diximus antiquam contineri. tragoediam. Et poéfis quidem tanta in eo est s ut eius tragoedia vere dici posfit fpecraculum. poëticum, Quanta enim haec est in choris, qui funt vera carmina lyrica et odae praeftane tisfimis Graecorum choris aequiparandae. Ne- que in his tantum, fed in ipfa etiam historia et effingenda, et more poëtico ornanda, Vondelius nulli cedit antiquorum. Nam uti Graeci, ita quoque Vondelius, naturarum divinarum et mortuorum maniumque et fomniorum comme- morationem in tragoediam induxit, quippe quae ad poéfeos ornatum valde prodesfent. — Quod tantum abest ut ego improbem, ut hinc porius pulcerrima quaeque in hoc dramate loca orta esfe existimem. Quid enim pulcrius esfe po- test, quam illa fomnii enarratio, quam facic Badeloch? (67) Quid poëticum magis et Von- | deliano ingenio dignius, quam liberati ex maxi- mis angustiis Gysbrechti defcriptio, qui divino í il- C 156 ) illustratus lumine , et voce coelitus audíta admo: nitus, ex mediis eripitur periculis, ad fuosque redit ? (68: Quid tandem eflingi potest ad poës feos ornatum excelfus,' quani: angeli illius: ad Gysbrechtum fermo, praedictioneni continens fuavisfimam de futura Amftelodami gloria? | ‘Traque fi quantam poéfeos, tanram: quoque rufi icae vim haberet haec tragoedia," egregie antiquorum” rationem expresfisfet Vońdélius. At vero, quod antea iam: vidimus ; univerfe apud recentiores cantus in meram oratoris dictionem abiit, quód. apud Vóndelium non tantum ‘in colloquiis. ‘habetúr; fed in choris etiam; nifi quod unum chori: carmen; - ad religionem perti- nens, in dede facra cantatur ad' inftrumentorüm: modulattonem (69). Sed quod frequentisinium est in Graeca tragoedia , "ut guotiescunque pers fonari fenfus increscant, toties canere incipis ant et "muficae vi fenfüs fuos exprimanr, id nus- quam in hac tragoedia invenio, nifi forte ali- quam eius rei levem fi milítudinem: habeant paü- ciii verfüs, qui dicuntur de mortuo Petro (79). Choros autem, quos induxit Vondelius, ` totos defumfit ex antiquae tragoediae ratione, in qui- bas adeo per metri brevitatem et vérfaum : nüe meros lyricae poëfi convenientes , aliquam ins duxit muficam, aut certe hos ver fus cantui ap- tos reddidit. Nee potuit tamen eo pervérire Von- TE Vondélius, ut antiqui Graecorüm chori ratios: nem prorfus exprimeret, Hic enim et anus erat et conftanter in fcena verfabatur, cuius cantus, quamvis exceptus ille quidem a ceteris | histrio» nibus, praecipuam tamen tragoediae partem cona ftituebat, mufica et faltatione animos hominum commovens atque omnia ducens. Contra apud Vondelium, ut iam diximus , adventitius est chos: rus et ceteris partibus additus atque -fubiectus, Quare neque unus aliquis est chorus; fed plures funt cantanrium turbae, neque in fcena femper. verfantur, fed, uti ceteri histriones, in fcenam- prodeunt et, postquam dixerunt, decedunt: nee: que hi magis eficiunt praecipuam tragoediae: partem, quam mufica illa, . quae aliis recencio-: rum dramatibus interponitur. Praeterea autemr plerique in hac tragoedia chori ad. ipfam fabu lam non pertinent, fed ad facrum illud^ festum, cuius opportunitate accidisfe hae res finguntur. Duo autem. chori hic nominandi funt, quibus; ad Graecorum rationem proxime accesfit poëta, alter virginum. Amftelodamenfium , alter princi- pum virorum: uterque ad animum movendum aptisfimus (71). Nam virgines illae prodeunt , dum gaudent omnes de hostium fuga et urbis li- beratione. — Canunt igitur et fuorum civium for- titudinem Deique bonitatem celebrant, atque ita magis etiam exprimunt id ipfüm, quod in | | | prae- CC 198: ) praecedentibus fcenis laetum 'acciderat, Atque eodem modo alter chorus mirifice facit ad fen- fus augendos: nam, dum Gysbrechti uxor de marito abfenti queritur, metuitque, ne iam fic mortuus, chorus omni vi poéfeos amorem cones. iugalem celebrat, et foeminae huius infeliciras: tem luger, Deumque precatur, ut falvum redue cat Aemftelium. ; „Uti vero faepe apud nos a poëfi feiungitur cantus atque mufica, ita fere femper ei deëst falatio. ‘In quo a natura paulatim defleximus. propter affectuum temperantiam, Quodfi enim naturae confentaneum est, ut fingulis verbis quidam peculiaris pro dicentis affectu adfit vocis fonus-et motus corporis, verba autem in artem abeunt atque poéfin; quidni eodem modo vox ipfa in cantum mutetur, motus autem corporis in faltationem? Iraque cum apud Graecos his- trionum actio quoddam esfet faltationis genus, incitatius.in choro, in cetéris lenius, Vondelius contra actionem haber, quae vix ullam faltatio- nis fpeciem refert, fed eloquentiae fpirat gravi- tatem. Quamobrem illi ipfi choro, qui mufica ratione cantatur, non magis adest faltatio, quam jis hymnis, quos folemus in aede facra cantare ad celebrandum Dem. Quae- vero apud Graecos ad faltationem tota pertinebat vis imitationis, haec apud Vondelium ita a faltatio- ne C 199 D Te recesfit, ut ipfae tes tacita qnadam effigie Ostendantur, in qua ne levisfimus quidem core poris morus cerüitur. Hinc ergo factum est, quod colloquia in eius dramate familiarem. fer- monem plane referant: hinc, quod er parcids . prodeant, et minori vi imirandi inftractae fint perfonae, quae fuos ipfae fenfus fuosque affec- tus non tantum colloquendo, fed et fecum ine vicem agendo, exprimant: hinc, quod chori în hac tragoedia neque agant ipfi, neque opitus lentur ceteris histrionibus, aut ullo modo cum dramatica fabulae ratione (int coniuncti, | Sed quod primo quodam loco fuerat dicene dum, id nunc postremo. obfervemus, quomodo Vondelius antiquos imitatus fit in affectibus fen. fibusque pingendis. . Primum ergo celebranda nobis est patriae caritas, quae est in hoc toto dramate egregia. Nam ut antiqui, fic etiam Vondelius patriam ipfe fuam (72), et praefertim urbem Amftelodamum, eximie celebravit, er in fine maxime atque fermone Angeli: fortunatisfi- mam eius conditionem depinxit. Idem vero ille patriae amor, qui in ipfo poëta cernitur egre* gius, fummus quoque est in fingulis perfonis, Nam et. Gysbrechtus et ceteri omnes non tan- tum de urbis libertate gaudent primum, posteg de eiusdem clade lugent; fed et iidem gravisfie ma pericula laeci adeunt et pro patria mori nulli | i: du- C 130 D een Cu dubitant Quid, quod Gysbrechtus ab arce defendenda ante non defistic, quam ipfius Dei jus{u in exfilium abire cogitur! ldem vero fors tisfimus heros, qui in bello pro patria fuscepto nemini parcit, ad fuos reverfüs, est hominum omnium tenerrimus. Pro uxore et liberis caris- fimis et confanguineis ille magna omnia facere paratus est, mortem adeo crudelisfimam pati; fi iis posit prodesfe (73). Idem quoque pos- tea avunculum. Gofewynum, fenem. venerabi- lem, ex inftanti morte eripere conatur, eumque vult humeris ipfe fuis fublatum auferre, ,Quo recufante, ille in genua fe coniiciens, atque orans: > Pater, inquit, ne, quaefo, hoc mihi ulimum eripias folatium: oro te per eum ip« fum, cuius es facerdos, “oro. te per Christum, ut mihi liceat te auferre!" (72) Tanta erga fuos caritate affectus heros, postea pro uxoris liberorumque vira metuit. Sed quali eum ani- mo fuisfe existimemus, quum videret fratrem mortuum, mortique proximam uxorem, et filie am hostivm libidini iamiam tradendam,. et. pare vulum. illum. filiolum, fuae fibi fortunae. none dum conícium? Scilicet cum uxore in exfilium abire nondum fibi licitum esfe cenfebat. . Itaque amantisfimus coniux coniugem osculatur, et, fuarum calamitatum paene immemor, carisfimam fibi mulierem omni modo. confolari. conatur | cie € st eique PPP ut nm HOSTS liberorüñ "itae profpiciat; -Et omnino est haec, postrema tragoediaè pars amoris caritatisque fenfibus, ples ^ chisfima, in qua ostendit poëta „quam. prope v "Graecos accedere posfet; | +: Sed ubique et egregii elacent affectus. omnis ui, et quae cum his coniuncta esfe folet; ads „est nativa illa dicendi ratio et candida fimplici- ‘tas, quam añtea in antiquis adinirabamur: lea “enim Vondelius in antiquorum fenfus fe infintias "verat totum; ut et hanc in iis naturae fimplici- "tatem prorfus exprimeret. Quid enim antiqua- -tum rationi fimilids; quid fimplicius, hac éoni< NE VIRIS ess de fe.utitur mater (75): F u De blockhen. p pases "Bet f dir ede kiecken Voor een’ doortrapten vos met [chaduw van haer wiecken à Hij grijptze beide, en firoit de Pluimen in den wint; En koelt zijn’ lust, en ruckt de moeder van der kints Quid: vero magis ip(am refert faturani, quái illud in ultima fcena fpecraculum 4 Moestislma propter mariti liberorumque periculum lacrÿa tatur Gysbrechti uxor, adítat ipfe Gysbrecli«: . tus, adítant item et filia eius et filiolus; : Mas ^ trem vero lacrymantemi videns parvulus ille. pue- -rulus: ,, Mater! inquit, mater! quid plorás? sanne propter patrem meum"? ,, Ploro; repos wi hit op mi puerule ! propter: patrem -êt v6 | wp . props 132 ) propter te et propter nos omnes.” Tandenr tenerrima foemina, fui amplius non compos propter dolorem; humi delabitur. Tum vero eius filia: ,, Eheu, exclamat, pater! eheu! ma- ter mea moritur! heu mihi miferae!" Ec om- mino cum aliis fenfibus, tum maxime illa artis quis laudatisfima materna caritate. celebranda, et in hac tragoedia, et in aliis etiam, fibi pla- cere folebat Vondelius (76). — Quid autem tibi videtur, Loci! num iam omnia enumeravi; quae Spese ad internos fenfus buius antt diae? ; L. Minime vero , neque enim quicquam dixis» ti, quod iam diù TET de choro illo bi de he | Waer wert oprechter tron Dan tusfchen man en vrou Ter werelt oit gevonden ? | Twee zielen, gloénde aen een gefimeet Of vast-gefchakelt en verbonden „dn hief en lecdt. JV. Recte mones: ego vero ideo te rogabam, ut attenderes eo magis ad hunc fenfum amoris, * Est enim ille amor et intima animorum coniunc- “tio inter diverfi fexus homines aliena a Graeco- "yum tragoedia, In hac occurrunt amicorum pa- ria, C wu 3 tia, qualia fortasfe vix invenias in. recentiorum dramatibus: dicas paene de Oreste ec Pylade, in duobus corporibus unum inesfe animum ; fed : excelfior ille amor, quo fit ut. ex duobus diverfi. fexus hominibus unus ex(istat homo totus, om- nes fenfus, humanae naturae -et virili et foeini= neae proprios, et ftudia; omnia | complectens, istiusmodi amor in Graecorum tragoediis nus* quam celebratur (77). Pauci quidam apud ip- fos occurrunt coniuges, fe invicem amantes: at- tamen haec coniunctio amiciria potius est dicen» da, quam verus amor. Sic pro Admeto morie tur Alcestis, non tanquam, pro coniuge coniux, fed tanquam pro amico foemina amicisfima (78). Contra vero novisti, quam celebris fit in recen- tiorum dramatibus amor, quamque ille paene femper maximas ip iis partes agat (79)... Apud Vondelium autem. nullus est fenfus, qui tim egregie elucet, quam idem ille amor. Hic ip- fam in Gysbrechti uxore vincit maternam cari- tatem; hoc amore ducta mulier anxierate gravise fima cruciatur: et qui folet esfe fenfuum vehe- mentisfimorum effectus, ut homines caritate .ducti, omnia posfe fibi videantur, hic idem t ‘impetus amoris cernitur in Gysbrechti uxore, ‚quae cum marito puguam adire et iuxta eum amori cupit; quod cum ei negasfet maritus, illa gladium ip extorquens, mortem fibi confcisce* aud c . Te ~ r ha o No C mne» ré DRE; quam carisfimum illum Maium sell quere (ro) =% T 4 Diximus autem antea, cum tah istius: modi fenfibus coniunctam esfe dictionis fimplici. tatem ec nativam elegantiam. Et hoc quoque: ipfum in amoris illo fenfu miratus fum siio in his Vondelii oti geo | Door deze liefde treurt De tortelduif , gefcheurt Van haer beminde tortels Zij jammert op de dorre ranck Fan eenen boom , verdrooght van wortel Haer leven langka ~ T: D Quamquam obfervandum est in hac Graecorum Vondeliique fimilitudine , neque apud hunc, neque apud recentiorem poétam ullum in perfo- parum moribus illam haberi levitatem ec volatile illud ingenium, ec illum fenfüum ardorem, faes pe nimium et ad vindictam usque furentem, qui ` proprius est antiquorum perfonis. Est vero tna» jor et Gysbrechti et ceterorum conftantia, ac virilis quaedam moderatio et fedatior affectus. = Sed aliquando nunc loqui definam: etenim haec: fentiri a te posfunt longe melius, quam a me describi aut enarrari. Et vero totum iam diemi, colloquendo confumfimus. Sol enim ad occa- fum (C ws yj fum. vergit, propter curfus fui hac tempestate Pririrens: + L, Ego vero. gratias tibi 320, quas posfum maximas; fed maiores tamen tibi gratias habes “bo, fi unum hoc mihi explicueris. Quod ti fe- Ceris, promitto, me non amplius tibi hodie molestum fore. M. Cedo, quid istud? L Quae tibi caüfa esfe videtur, cur apud Graecos nons dum celebretur amor, quieximius est apud Von delium? AZ Antequam tibi refpondeam, atten* das, quaefo, num mecüm confentiendum putes, Dixi enim antea Graecos in omnibus fpirasfe adolescentiae fenfus atque ftudia; recentiores vero maturiorem referre aetatem atque virilem, Rectene illud. dixisfe tibi videor? L. Recte. JM. Quid igitur, nonne aliqua. probabilitate. tibi ¿videor ficratiocinari? Apud Graecos non tantum | ceterae carirates, quas ipfa inter confangu!;eos conftituit. natura, fed omnium maxime floruit amicitia, quippe.cum adolescentiae ítndis arc- - ,tisfime copulata, atque eiusmodi illa cuius haee aetas capax esfevideatur. At vero amor ille, quem maturior demum aetas concipit, quique perfectio» nem continet naturse humanae (81), omni fua jpraeftantia et fentiri et florere demum coepit „apud gentes, quae ad maturioris aetatis ratios nem. pervenerunt. .Recrene ita dicere tibi vides or? L. Recte omnino hanc rem explicare v dee Tis, ( 136 Ó ris. M. Sed quidquid hac de re est; id certe conftat, et apud Orientales paene nullam, et apud Graecos parvam muliebris indolis habitam esfe ‘aestimationem (82), quae maxima apud nos es- fe folet. Foeminae Graecae fere in interiore quadam domus perte feclufae vivebant (83), eaedemque a viris tum demum tanquam excelfa indole praeditae laudabantür, non quando amd- biles quosque muliebris animi fenfus ostende- rent, fed quando viris fe gererent fimillimas , fortes et imperterritas (84). Ille autem apud Graecos vir habebatur omnium pracftantisfimus, qui fe amicitiae traderet totum, coniugium vero non appeteret nifi legibus coactus et reipublicae confervandae ftudio incitatus (85). Immo vero in Graecorum traditionibus antiquis omnia plena funt amicitiae fen(bus; Germanicarum contra gentium primis temporibus nihil celebrius amo- “re: et fi dicendi funt Graeci fere. omnia pro amicis et patria egisfe; antiqui illi Germani om- nia peragebant pro fanctisfima religione et pro foeminis (86). Vordelium ergo laudo, qui cum Graecorum in fenfibus pingendis rationem fequeretur, ad- deret etiam pulcerrimum illum amoris fenfum, Negue tamen minus eundem laudandum cenfeo: proptcr id ipfum, quod Graecos imitatus fit in. €xprinendis fenfibus, quodque etiam tentaverit nues [d C 137 ) muficam illam atque poëfin, Graecae tragoediae propriam; in fcenam nostram traducere, Nam “uri virilis aetatis fapientiam atque. gravitatem veneramur, adolescentiae vero vigorem amamus atque. fenfüum efficacitatem; ita perfectisfimus ille habebitur, qui cum gravitate coniunxerit amabilitarem, ^ Quam perfectionem asfequetur tragoedia, fi, Graecorum fenfibus imbutl, et :muficae faltationisque | fuavitàte deliniti, poëtae nostri excelfiorem illam rationem fequantur , quae “est Germanicarum gentium indoli propria. Quo magis est dolendum, mi Luci! poëtas nos- trates post Vondelii aetatem hunc eximium. poétam non esfe imitatos, ad Franco - Gallorum potius exempla fefe conformantes. Vondelii enim vestigiis infistentes, eo accesfisfent magis | ad Graecorum fuavitatem, quo fuic melius dee _‘inceps explorata Graecorum tragoedia (87). Quod quantopere placere potuisfet nostratibus, ex hac ipfa Vondelii tragoedia aliquantum appa. ret, quae per duorum paene feculorum decur-. fum,” repetitis quotannis vicibus acta, maiori : femper applaufu fpectatur et acclamatione om- nium. | Quamobrem, ut a Mufis hoc mane initium - cepimus, ita ad easdem nunc revertamur, easque | oremus, ut in hac nostra patria Graecorum vis gorem, et tes illas amabiles forores, poéün, . NN od mu- C 138 D | muficam et faltationem in fcenam nostram tragis cam reducant. Quid enim cogitari potest fub- limius, quam fi in fcena, pingatur adverfa hoz minum fortuna, non a fati cuiusdam, ut- apud Graecos, arbitrio pendens, fed ab ipfo Dei Op- timi Maximi confilio profecta; cuius benignisfie mam naturam celebrec chorus aliquis, femper in fcena confistens, et mulicae faltationisque fuavi- tate totum replens theatrum? (88) Quid amas bilius fimul, quam fi in adverfi illa fortuna non modo excelfisfimae eflingantur virtutes, fed fua» visfimi fenfus omnes exprimantur: quos et laus det fubinde chorus, et quorum impulfü acti ceteri quoque histriones flebilibus cantibus, cum mufica et faltatione, animos omnium moveant? Nos vero interim, optime Luci! ex hac. nostra velut Mufarum aedicula ad Rheno- Traiectinam illam Mufarum. fedem reverfi, Vondelinm nos- trum laudemus, quippe qui istiusmodo tragoes diam, fi minus perfecerit, at inchoaverit tas men, eiusque modum aliis aperuerit,. 4 L. Haec ego tecum, ut amicus cum amicis- fimo iuvene, et opto et ex animo precor, Ne- que unquam Vondelium laudabo, nifi Graeco- rum venustatem eorumque in Vondelium vim eximiam- fimul celebrans. A N- A NOM ACE X TIO RAS n y SE » * ANN OB ARE euo y4 P. 13. Gy anas? Poëtica, Oper, II. p. $04 s © *. €. edit, Aureliae Allobrogum, 1605. (2) 1d. ibid. c. P.15. (3) Aefchylus, Prometh. vinct. vs. 1001 feqq. ‘edit. I. G. de Pauw , Hagae 1745. (4) Tps d'a rovs Bévove dixvonréor ás &yiórare EowBorawe Ora mondo. yap marr iei rx v» Liam xu sig rods eus œuwxprhware maps Tr eMTAY sg Ou) donprnwire Ti- apr mére. Plato, Legg. p. 729. E. Quod in Sup- “plicibus ipfe fignificat Aefchylus vs. 351.: Bapús ye wirtos Zyras iusmíov 20706. P.16.(5) Egregie pingitur haec regis pip amd Aefch, Suppl. vs. 384. feq. — ` - C6) Id. ibid. vs. 613. feqq. - : (7) Sophocles, Philoct. vs. 1251. feq. edit. R. F, P. Brunck, Argentorati 1786. (8) Euripides, Ion, vs. 1045. feqq. il Beckio, Lipf. 1779. l (9) Sunt verba cl. van Heusde, Orat. de Puleri amore p. 18. Annal. Acad. Rheno - Traiect, enn. 1817-1818, Conferatur eximius locus Platonis ' Syme C 12 ) $ympof. p. 179. A. 'Epà» yup dip imb muiAnis dd À Ami» rébw, à Uràe ġroßarw , rro à» dimou barre n VT mére ví» Lau nai pos DyxuTAACTÉR ye rx made, à pud Bond ire wdbrsorrs , mpo gourou ridvdves Gy» TOÀAGXiG SATO; Ita enim, e coniectura Cl. van n Heosde,, locus legen- dus omnino videtur, ` ro) Eurip: Hecub. Ove 347: fedq. quem locum breviter illis verfibus expresic Horatius Od, III: 27. rE feqq. P. 17. (11) Hoc rité de Solonis legibus obfervée tur in opere: Póyage du. jeune Anacharfis en Grè- ce I. p. 112. feqq. à Paris 1790:, Solon s'est propofé dans toutes fes ` lois le bien général de la PIONO plutót que celui des particuliers, etc j e P.18. (12) Soph. Oed. tyran. ys. 587. feqq. Idem . wero ille Creon alibi etiam. occurrit | tanquam patriae ,amoris plenisfimus „ Soph. Antig. vs. 178, feqq. Conf. | „Aefch, Septem contra Thebas vs. 1613—1033, ex quo postremo loco patet, maiorem etiam patriae | quam iustitiae habitam. esfe rationem apud Graecos; aut potius id omne eos iustum cenfuisfe , quod pro patria fieret, quod contra patriam , iniustum. (13) Eurip. Iphig. in Aul. vs. 1388. feqq. P.19.(14) Eurip. Troad. Vs. 1294. Ras; 1316, ,1325. feqq. (15) Aefchyli Perfae.. | | (16) Vid. Eurip. Phoenisf. vs. hes: feqq. ; Aefch, Perf, vs. 302. feqq. et Septem ad Thebas vs. 89 t. feqq. | l (17) Exemplo fint quae modo ex Troadibus attulimus.: Ceterum vid. Eurip. Iphig. in Aul in iiy fl fis C 143 D ‘fine, Soph, Oed. Col. vs. 1518. feqq. et alie tragota. .diae maxime in fine, In Aefchyli Eumenidibus contis „nue iniicitur mentio Areopagi. ‘y P. i. (18) Apud Thebanos adeo, © teste - Plutar- cho, in Pelop. Oper. I. p. 287. edit.. Francofurti 1620, habebatur facra cohors, ex istiusmodi iuvenibus cohflais, qui amicum fibi quisque haberent , pro quo omnia agerent, quocum et viverent femper et pugna- rent, — Cererum de hoc argumento conf, doct, Bax 3 de Nat, fimpl. in Eurip., Oreste p. 57. feqq. (19) Aefchyl. Choëph. vs. 899. feqq. i (20) Eurip. Orest. vs. 730. feqq. | P.22, (21) Ibidem vs. 1072, 1074. "Ceterum hanc totam rem ita expofuit doct. Bax, L l. p. 46. feqq. ut nihil addi posfe videatur. i (22) Eurip. Iphig. in Taur. vs. 597. feqq, ét vs. 674. feqq. Conf, denuo doct. Bax, de hoc „amicorum: certamine: de quo etiam cecinit Ovidius ` - Epitt. ex Ponto III: 2. vs. 85, feqq. Conf. item Ci- cero, Laelio c. 7. (23) Soph. Philoct., ubi principes perfo- nas per totam. fabulam agunt hi duo amici expedia tionem facientes, uti idem Ulysfes apud Homernm cum . Diomede, | - (24) Eurip. Alcest. vid. praefertim vs. 510w $70. — | (25) Eurip. Herc. fur. vs. 1198. feqq. Conf. doct. Bax, L l.p. 53. feqq. Ceterum in illo Eu ripidis loco, praefertim vs. 1154. fqq. egregie ap- paret.celebratisfimus ille apud antiquos ct maxime „apud Platonem amicorum pudor: nam ibi Hercules The- l i fes * # CC 144: X feum adventantem videns, tegit caput ne pudoré perfundatur, (i amicus adípiciat ipfum liberorum oc» ciforum fanguine etiamnum foedatum. P.23.(26) Soph. Oedip. Col. vs. 1414 feqq. (27) Eurip. Phoenisf. vs. 166. feqq. (28) Ibidem vs. 1451. feqq. — | (29) Aefch. Septem contra Thebaf. vs. id^ feqq. | P.24. (30) Soph. Antig. vs. 449. feqq. (31) Eurip. Phoenisf. vs. 1653. — Huic fen- tentiae non disfimile est eiusdem puellae ae apud Sophocl. Antig. vs, 73: DAN Mir. miro xiromi y GIAU wire. (32) Soph. Electr, vs. 1126. feqq. (33) A. Gellii Noctes Att. VII. 5. (34) In quo loco elaborando tres tragici. foam ostenderunt facultatem ; vid. Aefchylus Choëph. vs. 233. feqq., Sophocles Electr. vs. 1222. feqq. , Euripides Electr. vs. 570. feqq. (35) Quomodo occurrat eadem denuo in Eus ripidis Oreste, vid. doct. Bax, pag. 62. feqq. P.25.(36) Eurip. Iphig. in Taur. vs. 473. feqq. (37) Ibidem vs. 815. Ceterum haec Iphi- genia pro fratre potius ipfa mori vult, quam hune interfici, vs. 998.3; fimilis in eo Macariae, quae pro. fratribus mortem oppetere non dubitat, Eurip. He- - raclid. vs. 530. feqq. Digni quoque- funt, qui de hoc argumento legantur, Sophoclis Aiace vs. 992. feqq. , ubi est fratris lamentatio de mortuo Aiace, (39) Aefch. Eumen. vs. 655. feqq., Eu- rip. Orest, , vid. Bax p. 25. feqq. tr er^ die (39) C 145 ) (39) Aefch. Choëph. vs. 896. feqq. Conf, de Oreste etiam Euripidis Electr. vs. 967. feqq. P.26.(40) Egregie hanc rem explicuit doct. Bax, p.92.feqq. Ceterum quod iam dixi , mihi videtur illud ipfum vindictae ftudium ex patriarchica ratione et fa- miliae caritate ortum, | Quare apud Orientales et Ara. bes praefertim frequent’is etiam et maius cernitur, quippe qui multo eriam magis quam Graeci patriarchi» ca ratione teneantur et familiae cgnadiionem in omnis bus fectentur, , P.27.(41) Eurip. Electr. vs. 151. feqq. Simi- lia funt eiusdem verba apud Sophoclem, Electr. vs. .X07. feqq. : | | -—— ThUoAPTUE. ds Tig ndun , "Emi xexvTR , rande rarpwar Dp Sw», how mci zpoond, (42) Ut in Eumelo ob mortuam Alcestidem plorante , Eurip. Alcest. vs. 394. feqq. et in Antigone comitante patrem infelicem in exfilium, Eurip. Phoe- nisf. vs. 1678. feqq. et postea lugente eiusdem mor- tem, Soph. Oed. Col. vs. 1670. feqq. (43) Soph. Aiace vs, 845. feqq. In quolon- ge etiam maior pietatis fignificatio inesfe mihi videtur quam in Nifo , qui periculum fubiturus matrem cogitat, apud Virgilium, Aeneid. IX, vs. 283. feqq. Et: (44) Soph. Aiace vs. 530. feqq. P.28. (45) Uti Creon apud Bagpiaem Phoenisf. vs, 970. feqq. (46) Uti Oedipus apud Sophoclem , Oedip. tyran, vs. 1462. feqq. (47) Eurip. Iphig. in Aul, vs. 90 — 96. Pie | k KE f (48) 246 D 5077 (48) Eurip; Iphig. in Aul, vs, 1849. feqq. et 1577. vo) aed dnt a ne (49) Vid. Val. Max. VIIM: 11. ext. 6: Conf, ‘Cicero, Orat. 22. Plinius autem Hift. Nat. XXXVt 10. refert hanc picturam oretorvm laudibus celebratam esfe. (50) Hoc argumentum eximie explicuit Bax, pP. ?5. mene 3 © P.29.(51) Soph. Trachin. vs. 303. feqq. | (52) Eurip. Iphig. in Aulide vs. 621. feqde (53) Ibid. vs. 1173. feqq. e (54) Soph. Antig. vs. 1944. feqq. Conf. de ‘hoc argumento doct. Bax, |. 1: p. 26. feqq, ^ Cete- rum baec qvoqve caritas in Atosfa OSE Aefch, Perf. vs. 290. feqq. ETT P.30.(s5) Vid. v. c. Aefch. Spot. , Soph. Oed. Col , Eurip. Orest., Androm. et Herc. fur. aliaeque [ACT à quibuscum conferatur inter alias Voltarii | Breus, in cuius initio totus adeo ostenditur Senatus Romanus. | : (56) Soph. Oed. Col. vs 1—8r. (57) Quod ipfim: praecipit Ariftoteles , Poët. Oper. "T p. 510. F. “Orw ò i ora Que Eyyimrar vu mda clo» el kerdi add, M vios serieu, N PNTE vie, ^8 vibe prie Gmonréhy, H QAM, ^ Tour TE KANO OPZ, zaïra Durs. Apud recentiores contra magis politi. £a babetur ratio, quod ipfe aniniadvertit Brumoy z/éa- tre des Crees, tóm. II. p. 377. qui idem de recentio- ri. tragoedia dicit, tom. IE. p. 165.: Avouons qu'à À force dé vouloir annoblir la nature , nous lui Ótons cet- te fleur , qui failoit toute fa parure dans l'âge d'or; P.31.(58) "Eurip. Alcest. vsi- 264. feqq., coll, VN | | "s Phoe- € ar D Phoenisf. vs. 617. feqq. et Soph. Antig» vs. 891: feqq., et videantur, quae iam- diximus de plorane Agamemnone et Oedipo lugente.. … ..- d (59). Vid. Eurip. Orest. vs. 1510. feqq. et Soph. Oed. tyr. vs. 370. feqq. et 429. feqq. geer (6o) Eurip. Iphig. in. Aul. vs. 35. feqq. (61) Vid. doer. Bax, 1.1, p. 76. feqq... P.32 (62) Eurip. Iphig. in Aul. vs, 519, feq... (63) Eurip. ibidem vs. 317—500. : (64). Vid, Eurip. Herc. für. NS. 71. feq. Pe WE an. P. 33. (65) Vid, Eurip. Iphig. in Aul, vs. 1220, feqg, a P. 34. (66). En cela nous fommes audesfous des Grecs, qui de leurs héros n'ont pas dédaigné de faire des. home mes et du compagnon ‘méme d’ Hercule un. malheureux „gui s'abandonne au Sentiment de fa douleur. Ce que -móus appellons dignité gêne et refrot. üt da nature. : Marmontel Poëtique. Franc, P, LI. P«:191..- Idem dicit „Batteux „ Princ. de, la Litterat, lll. p. 116 1178: : Dans les. tragédies grecques les. caracteres font en gés néral plus vrais qu' féroiques. Oedipe parotit un. hom- me ordinaire, fes vertus et fes vices n'ont rien qui foit d'un ordre fupérieur. C'est la nature choifie, mais dans fa ffmmplicité. Bien-loin d'en faire un re- _ proche aux Grecs, c'est un mérite réel, que nous de- sons leur envier. "Notre tragédie est plus riche , plus “favante, plus: philofophiquéÿ mais la leur etoir plus “près de la nature;sxer à la tragédie ‘et partout , c'est . Ja nature, qui pleure. TI S Po55(67) Iud: compltres philofóphi; ` fecundum ^Afiftotelicam tragoediae definitionem, probare ftudüe- Bi» Yi rune, ex ipfo mifericordiae ver terroris fenfi ^delecta- "sionem Oriri. Quod quemvis force explicari probabi- i x --^ La À K 2 li- 3 fiter posfit, ipfos tamen poëtas fi fpecres, fimplicius mihi videtur, ftatuere eos fenfuum et affectuum figni- ficatione delectare voluisfe et movere hominum anie os. Hoc ergo propofitum est tragoediae, modum, vero rationemque , qva id perficiatur , conftituunt mie fericordia et terror five calamitatum illa enarratio , qua ipfa fenfus maxime elucebant. De priori illa fententia vid. Batteux, L : III. p. 77. feqq. Marmontel, 1. 1 e 12. P. 36. (68) Quare dixit Ariftoteles , Poét. Oper IL “p 510 A.: vor mepi yes eixía , «i x 4A Vni n teweriteres Oiss mp A T oi OOG kro evwBiEnun h rabe dura À zorro. (69) Vid. praeter alias plurimas vel fola Eu- ripidis tragoedia. Iphigenia in Tauris quae laetisfimum habet exitum. P.37.(70) Haec faepe est ratio Franco - Gallorum, Vid. Marmontel. 1. 1. p. 118. feaq. | (71) Haec faepe in Vondelio ratio cernitur uti postea ostendemus, p. 106. | P.38./72) Ariftoteles, Poët, Oper. II. " 5os. H. me d m P. 4t, (1) Ita jam ftatuit Ariftoteles de. moribus, < Oper. II. p. 81. E.: At yup apañar Üorims xai rwedrs Quaívovroa yúsrbas pper Tus TY xapmü» ovyvomicus eios ` ruwer el. P.42. C 2) TOR VAA est a x aug pagus et od: rpa nd d veriGimiliter derivatur a veeyeg hircus et edy. Alias de hac voce fententias habent Vosfius, Znffttutionum Poë- . dicaruim ll. 11, et Vatry,, Recherches fur l’origine de | je € 149 ) Ja Tragédie in opere :- Mémoires de P Académie des - feriptions et Belles Lettres, XV. p. 235. (3) Ariftoteles , Poét. Il, p. 504; E. (4) Quare etiam..comoediae fero demum Athe- Tis fuerunt. introduc-ae earumque femper minor fait saestimatio apud optimos quosque Athenienfes. Arifto- teles, ibidem p. 503. D. , Socrates comoediis vix interesfe folebat. Aelianus, Var. Hitt, 1I. 13. (5) Ariftoteles, ibid. p. 505. A. P.43.(6) Vatry , l.l. p. 257. feq.: I parottroit asfes naturel que les. poètes épiques eusfent produit les poëtes dramatiques. = Cependant il est certain , que ce fut de da poëfie lyrique que fe forma la Tragédie, — Sed materiem fabularum ex Homero aliisque epicis fumferunc „tragici poëtae, quare Ariftoteles , Poét. l.p. 504. Az örr: rij wir à adros dv sin puntas Owpe ZoPandis: Wiwoïyras -yap dupu emouduters. : Formam. vero et originem fuam duxit tragoedia e choris wow uti diximus fecun» dum Ariftotelem. … + (7) Cuius. generis nobis adune — est „Euripidis. tragoedia. Bacchae. (8) Unde explicat. Vatry ,-1, Is p. 261. iilud Graecorum proverbium, dodir mpos Aióroror, P.44.(9) Ovidius, Fast. IV. vs. 419. feqq. (10) Theocritus, Idyll. XV. vs, 80. feqd. (11) Cicero, Legg. IL; 14. | - P.45. (12) iiaia: in Apoll. vs. 160. feqq. (13) De hac re eleganter egit: doct. Par ; 4. 1. p. 85. feqq. j (14) Enitendum omni ope cenfhant antiqui _cfapientes, ut iMm y quidquid audi- rent, C ago ) went. quidguid ‘omnino fenfibus. perciperent pierd, id pulcrum esfeto = Aimabunt-ita vistutem pri) aiebat Plato, ut diu fibi cognitam ; antequam quid vire zus fitane [ufpicentur -quidem, cet.- Sic clv. Heuse -— Orat..de Puleri amore , Asl. p.36, 17, o7P.46. (15) Hoc facile effici potest e choris , qui in wanne occurrunt, quique fere distinguuntur in Stroe phen, Antiffrophen et: Epodom : ! ) sul P.47.(16) Haec defcriptio: defuümta est ex Homeri bymno.im Apoll..vs.157.feqd.| «vr 7 (P) 91 iSt (az) Xenophon.. Exped. Cyri.: VI initio." as P:48. (18) Recte igitür dixisfe videtur Dilderdyk, isfert. Zreurfpel in opere Treurlpelen ll. p. 127: : Het Griekfche otreurfpel ‘is een dichtffuk jen: wel een zangerig dichtfluk. —. Het beftaat in lierzangen , dote — met allen- en saamge/prekken, >= | meP.49-(19) ^pud recentiores imitatio «maxime: obe tinuit. non/hóminum ; fed actionum», ira ut-hae réveta agi viderentur, Vid. Blair, Rhet, Lesfen III: p. 297. 5s P. $oc(20).:Conf..doct. dem Texy disf. de vi mufi- ces ad excolendum hominem ze eens TAPA" Pp. im fée et pl j9. feqq? mokers 955 LE (21 )xGonfi idem'1..592:2:2 7019 mure sam P.51.(32) Vid. Vosius,:Z. P. ll p. gets! sc (23}Wid. qu laudatum : benk du jeune Anacharfis, Vl..pi 581 AN P. 52:(23 )cFéyage du jeune Coni VI, p. 0, 80. :P.52:(25)! Jambicorum alia dicebantur ad pulfatio- nem inftrumentorum , alia canebantur spud cragicos.. PIi- vtarcha de mufica, Oper, AE. p;rr4T. A. Conf, Ariftot. - Poét. « Oper, „ll, -p 505, :B. Ceterum: ‘de ‘hoc loco 4. egre- (C apr.) egregie egit auctor. opetis Voyage d. j. Anach. VI. ia | annotatione : fur ke ehant et an la eat Que de „a , Zragédie, p. 488. fegq. toT ..h P.54.(26) Ciceto Bruids. c. 39., Tusc, Qui. ll. 24; et. de Orat. ITE. 9. (22) Cic.-de Orat. III. se. Conf. exenpia mn Malef. Max: VI lt. ci D. ^ (28) Cic. de: Orat. IH: :59, Orat i s e haan locis patet histriones plurimis corporis motibus res. ipfas carotte magis et amanda son fu- isfe. i noA... (29) Cic. NIU HL.s ‚ histrio "n aast dum ph movit extra mumeros y aut fi verfus pronuntia- gus est fyllaba una brevior aut longior, —— ef : exploditur.. >.. T | (30) Vid, lost d. j. Anacharf, \ VI. P. | 84e feqq. 1 | (31) Vid. doct. den Fr Lp. 13. et 145. ( 32) Aso, wiqoutis TOY Anyone Exhar: yooira cr pure Lupyacwro ví" HERTAN Plato 5 Legg. Pe ARCA ROLL qu P.55.(33) La tragédie Grecque n "toit, comme. La- «péra François, qu'un mélange- de poéfie, de mufique, de danfe et de fpectacle. Voyage d. j. Anacharf, ‚VL P. 105. ‘in annotatione. bo wet 2) Be (34) Quare. Brumoy, 1. 1. P. IV., p. 432. postremam. partem. tragoediae Euripideae „quae. Troas des infcribitur , recte vocat: un concert lugubre. jn P.56:(35) Vid. Vary, 1. ]. tom. XIX. p. 225, ‘226. et Fuhrmann , Handbuch der Clasfifche litierat, I.. » 253o | de (36) C "v ) (36) mo I. O. Xor edm. Bipone, pe 220.. (37) Vid. Prometh inet. nd im, MN NS. 93. feqq. P. 57.(38) Revera diverfam esfe rerum fublimité- | stem a dignitate illa quae est in recentiorum tragoediis, patet ex fimili, quamvis in contraria re, comparatio». me, Nam et Racine et Corneille eandem habent in ‘dramatibus fuis dignitatem ; hic vero fublimior, ille le- - -nior est. Atque eodem modo lenior est Euripides, fublimior Aefcbyius, uterque vero fine ulla maiori - -gravitate fimplex arque naturae confentiens pcêta, (39) Sept. contra Thebas, vs. 297. feqq. (40)-Fuhrmann, I lip. 252, 253. P.58. (41) Plutarchus de seri virte g tom, dj, Pp. 79. Be (42) Horatius A. P.. VS, 275. nai (43) Vid. Voyage d. j. Anacharfis, M. V. VL qp. 34., et qui ibi laudatur vitae -Sophocleae Graecus auctor, qui narrat Sophoclem. tam multa ab Homero: didicisfe, ut prae ceteris folus diceretur Homeri dis». cipülus, | (44) Sunt haec defumta e Biblioth. critica, I, 4. ps £. (45) Voyage d. j. raasde, VI. p. 21 , 40. P.59.(46) Poët. 1. 1, p. 510. B. ‘o Eópridus , si "xal ra QANU quà sU ogoro, QAAL rpayixdrares TÖV ToinT op Oeiras, Contra Blair, 1. 1. IH. p. 315.fic iudi- cat: Sofokles is vau de drie Griekfche tragedie - dich» ters de grootfle: hij is de kunfligfte in de behandeling van zijn onderwerp, == Ex quorum comparatione patet | | cdi C ou» antiquorum et recentiorum in iüdicandis tragocdiis di- verfitas 5 iili fenfuum (ignificationem ; hi- artis praeftane tam magis laudare folent, (47) Huius rei exemplum fir fermo Phaedrae in Hippol. coron. vs. 373- feqq. et Thefei in Supplice; vs. 195. fegq. (48) Haec defeript e Biblioth. crit. , 1. V, "e BE yo es | cu P.60.(49) Cl. I. Bike, de prim. Tragicorum mea vitis cet.: diu Annal. Head; Lugd. Bat. 1815 - 1816, p. 103. géants à P.63.(50) Conf. omnino Marmontel, 1. 1, p. 155. Viyez dans les modèles anciens, voyez même dans les règles d' Aristote, en quoi confistoit le tisfu de la fae ble: l'état des chofes dans P avant - [còne , un ou deux incidens qui amenoïent la révolution et la catafirophe , ou la cataftrophe fans révolution; voilà tout. Au- Jjourd'hui , quel édifice! à conffruire, qu'un plan de Tragédie , où lon pasfe fans interruption d'un état pénible à un état plus pénible encore , où l'action — ne forme qu'une chaîne, tortueufe à la vérité, mais une, . fimple et fans branche, — Or telle est T idéd que nous avons de la Tragédie à l'égard de l'intrigue.’ (51) Tales funt Aefchyli pleraeque tragoe- diae, Euripidis multae, ipfius denique Sophoclis none, nullae; quare dixit Blair, III. p. 293. : Zoodat zij ons fomtiyds al te naakt en ontbloot van gewigtige gevallen voorkomen, b. v. in den Oedipus Coloneus van Sofo- kles; — doch deze eenvoudige en im fchijm zoo fehrale | onderwerpen zijn door Sofokles met zoo veel kunst bee arbeid, dat zij ten hoogffe aandoenlijk worden. Y : Leto (52) , + .lectu dignas C 154 2 (52) Recte peripetiam a nodo. distinxit. Bil» derdyk , l.l p. 192.:. Dat. de peripetie der Ouden onze intrigue of verwarring, noch ook hare ont- knoopiug uitmaakt, ziet ieder; et quae fequuntur (53) Hoe de Euripidis Hecuba et Hippoly- to obfervatut, in Voyage d. je Anach,, VI. p. 44. in fine. P.64.(54) Est hoc tam verum, ut hanc NIA ob caufam Plato tragoediam improbaverit quippe rationi . contrariam et ciendis affectibus aptam, Rep. X. p. 605 feq. Conf. . doct, Den Tex, l. Ie p. 68. P.65.(55) Huius generis est fermo Admeti, aut potius lugubris | illius cantatio , Eurip. Alcest., VS. z 64. feqq. (56) Vid. Talthybii narratio , Eurip. Hecub, vs. 488. feqq. Conf, narratio quam dat Phryx ille in Eurip. Oreste, vs. 1369. feqq. (57) Aefchyli Perfae, - (58) Oedip.. Colon. , vs. te feqq, (59) ibidem , vs. 330. P.66.(60) vs. 818. feqq. (61) vs. 1110. | (62) vs. 1284. feqq. (63) vs. 1414. feqq. (64) vs. 1579. feqq. (65) vs. 1670. feqq. (66). Idem dicendum de ceteris , quod de Eu- | tipidis Alcestide dicit Brumoy , i. 1. III. p. 176.: Quel accroisfement de noble tristesfe depuis U ouverture jus- | qu'au dénouement y et cela fans Epifode ! | ! P, Co cJ p.67.(67) Na het voleinden der handeling bleef bij de Ouden nog altijd dets over , het beklag: naamlijk des treurigen uitflags: ter wijl bij de nieuweren het fluk, na de ontknooping , niet [poedig gehoeg eindigen kan. Bilderdyk, disf. Treurfpel , LR HE 109, - (68) Bilderdyk, l.-l. p; 127, 128. de antis ‘qua tragoedia dixit: dat niet het dichtfluk om de daad, "maar de daad om het dichtfluk is. Et contra p. 128, 129. ostendit de recentiori tragoedia: her fluk is ge~ heel om de daad, en de daad niet om het fluk. (69) De istiusmodi locis recte dicitur, quod. obfervat Da Costa de antiqua tragoedia, annotat. ad verfionem tragoediae Aefch. Perf, p. 76, 77.: Het ds de dichter zelf die in leis perfonaadjen fpreent. | hiet: P. 68. IR Huius rei exemplum fit elegantisfima ` metaphora Atosfae lamentantis M ^ Perf. Vs. "600. feqq. ; 'P.69.(71) Soph. Philoct. vs. 1081. (eia. (72) Eurip. Hecuba, vs. 685. feqq. ` Vid, ^ etiam lugubre carmen Electrae , cum cognovisfet fratri esfe moriendum , Eurip. Oreste vs. 958. feqq. j (73) Eurip. Iphigenia in Aul., vs. 1475. feqq. | (74) Eurip. Medea, vs. 190. feqq. (75) Vid. v. c, Eurip. Alcest. vs. 425. feqq. (76) Eurip. Orest., vs. 1369. feqq. P.71.(77) Iphig. in Taur. vs. 125. feqq. (78) vs. 392. feqq. (79) vs. 642. feqq. (80) vs. 827. feqq. ime vs, 1089. feqq. | R3. ye M T € 156 ) P.72.(82) Eurip. Phoenisf, vs. 103. feqq. - (83) Id, Electra, vs. 167. fegq. | . | P.73.(84) Id. Iph. in Aul., vs. 590—622. Conf, Electr. vs. 988. feqq. et Orest, vs. 1251. feqq. (85) Ariflot, Poét. p. 513. E. Horno A. P, vs. 193 , 194. ($6) Vid. Aefchyli Eumenides et Supplices, Sophoclis Trachyniae , Euripidis Supplices et Troades. (87) Eurip. Supplic. „vs. 278. feqq. (38) Ibidem vs. 286, 287. P.75.(89) Non opus est, ut moneam apud Graecos hondum haberi accuratam. actuum distinctionem- aut divifionem tragoediae certam. P.76.(90) Vid. Poyage.d..j. Anach., VI. p. le feqq. de his omnibus quae tragoediarum actionem | fpectant, . | P.78,(91) Phaedro, p. 245. A. P.81.(92) Sic antiquo tempore non magis in tra- goedia, quam in carmine epico, arctis limitibus tem- poris circumfcripta fuit fabula, quod postea. de- mum ufu invaluit, Ariflot. Poét. p. 505. E, F, 507. D. - P.82.(93) Vid, Bilderdyk , l.l. p. I15—127. (94) Vandaar dat het oude treurfpel duizend voorvallen, die wij op het tooneel in werking zouden brengen , daar buiten hield, Bilderdyk, p. 168. P.83.(95) Marmontel, Poër. Franc., ll. p. 134.: C’est par les actions qu'on est heureux ou malheureux (difoit Aristote) : la tragédie n’ agit donc point pour imiter les moeurs, mais ellé ajoute les moeurs à caufe de l'actione Prenez l'inverfe et vous aurea la nôtre : c'est Ca D eest par les qualités, les -inclinations de Tame, qu'on est „heureux ou malheureux: —.donc il ne faut imiter les actions que, dans la vue de peindre = des moeurs. de | bend | (96) Par rapport à la conflitution de da fa- ble, l'art plus approfondi découvrira peut - être des Guoyens, qul manquèrent aux premiers auteurs, parte quon ne peut asfigner des limites àl art; mais on ne peindra jamais mieux qu'ils n° ont fait les fentimens de la nature, parceque la nature n° a pas deux langagêse Haec de Graeca tragoedia dicuntur in opere: Voyage d. j. Anach, NI, p. 194. | 9 P.84.(97) Vid. doct, den Tex, 1, 1, p. 15, 16.- (98) Cicero de Orat. , III, 57. .Conf. Orat. C, 175 19. (99) Hanc rem quac Y expofuit ennn Platonem doct. den Tex, p. 51. \ P.85.(100) Woyage d. je Anacharf., Vl. p. d stg (101) Cicero Orat., c. 18. | P.96.(102) Vid. L. Dibbits, Disquifitione YER de Hebraica Poëf? cum Graeca comparata, Annal, Acad, Rheno -~ Trai. a, 1917 - 1818. p. 68.feq. Quod idem in fublimioribus Graecorum odis quodammodo : habe- tur; quare dicitur Pindarus, apud Horatium Od, IV: 2, VS, 9—12: | Laurea donandus Apollinart , Seu per audaces nova dithyrambos Verba devolvië > numerisque fertur Lege [olutis. cet. P.87. (103) Cic. de Orat. ; III. 57. (104) Vid, I. G. Herder, Abhandlung. über den C 358 ) den Urfprung der Sprache, p. 145. Qui üniverfe de fonis illis naturalibus agit, p. 28. feq. , ex quibus etiam partim repetit vim muficae in Graeca tragoedia, p. Ico. Ceterum, quam fit naturae confentaneum quod mufica et vere ita dictus cantüs in tragoediis habeas tur, liquet eriam ex fimili aliarum gentium confuetu- dine, Certe de Sinenfibus haec habentur. in opere: “Lao - Seng - Eul, Comédie Chinoife» Paris 1819. pe 33.: On peut remarquer la resfemblance d'une tragé- die Chinoife fur plufieurs points avec U Electre de So- phocle, principalement par T introduction dans les en- droits pasfionnés de chants poütiques qui s élèvent. pomt- peufement jusqu'au fublime, et qui ont le caractère du choeur des anciens, Et p. 37, 38.: Les morceaux de poëfie lyrique, plus nombreux dans la tragédie, qe dans la Comédie, et qui ont tant de resfemblance avec des choeurs du théatre Grec, font chaniés de méme avec acoömpagnement, Item p..39.: Les fentimens de joie, de chagrin — font ordinairement exprimés en vers ly- riques et chantés fur des airs doux ou éclatans ,. fui- vant la fitwation du perfonnage, Un orchestre placé au fond du théatre accompagne les voix avec une mu- - fque bruyante, Conf. p. 43. ^ Notabilis etiam de pro- ‘logis ibi locus est, p.39, 39.: Le prolegue d’un drame Chinois, dans lequel les principaux per[othmages viennent décliner leurs noms et faire connaître l'argu- ment de la fable fur laquelle P action est. fondée, Fes = femble beaucoup. également à celui des pièces Grecques, et particulièrement à ceux d' Euripide. P.B8.(105) Cicero, de Orat. HI. C. 59. P.89.(106) Euripidis Bacchae. P ( 159 ) P.93.(1) In Actu I. Ceterum: de hoc novo fce» pae ornatu vid. WVaderl. Letteroef. Mengelw. 1818, p. 127—133. Jets over Pondel's Gifsbrecht van Aema. fiel,- en deszelfs jongfle voorflelling , met nieuwe p ratien, op de Amfterdamfche Schouwburg (2) In Actu 1I, (3) In fine Actus III. et initio did IV. P. 94.(4) Vid. p. 56, 57. in editione Amftelod; 1659. fymbolo putei infignita. | Br ^ 95.(5) Paginae ; 149. VS. 10.feqq. Conf, páginae 13; vs, 9. feqq. , item, p. 46. ubi Gysbrechti uxor de marito fic queritur: avi Och was hij fechts behouwen In ^t onweér, dat de fleet in zee drijft zonder roer. Quae dicendi ratio non disfimilis est fermoni Atosfae reginae in infelicisfima etiam conditione verfantis , Aefch. Perf. vs. 600. feqq. : Y M lot, xaxa wiv egi EMT pts xps "Esser os Beor eii à Gray xAsdu Kax. ir5q, marma Qujeóas Qué « “Orav à à dl ép > Tiroid ia Tor QÜTOY cis dein eUpiciy 702,25. P. 96, (6) Hoc fatis comprobatum : habebit, qui- cumque legic in Actus II. Scenis T. et IL. militum et facerdotis fermones , et „sigra etian Willebordi,- Acte KE Sc. IL: | (2) Paginae és. VS. 9e» p. 64. VS. 10... p. 39 vs: de feqq, p. 21, ve 1—3. et p. 19. vs. 2, Prae- "ferim notandum, quod interdum duorum maxime dise ( 166 ) disfentientium hominum alter fententiam quamdam ad- _verfario opponit, quam alter, fua quoque ufus fentene tia, repellit: quae res mlram in fcena vim habere folet : “ Soldaten brengen ons hel zelden veel gelu. EEn Wij zienze noo van voor, en allerliefst van Mns Cui reponit miles : .. Wie eenen Sonia huist, die heeft eem trouwen wachter , En ridderlijk befchuz , en hoeft geen poort nog I Tum denvo alter: De beste wachter is de flercke en kinden Godt , - Die nimmermeer en , laept , en luistert naer ons zuchten. | Quod habetur Act. II. Scen. II. Eadem ratione fac- pius apud Euripidem colloquuntur adverfarii. Sic Agua. Menelaum blik sle aits Ylovapoy yaar PríQSevey voQi, | Sed et fram contra fratrem fententiam habet Mene- laus : Nets OY y où BifBuros dimos uri, xo cuis QiAcis. In Iphig. in Aul. vs. 332, 334. (8) Cuius rei exemplum est in Iphig. in Aul. in fermone Menelai, vs. 366. feqq. Et in tota illa defcriptione indolis, quam habuerit Agamemnon, uni. verfe pinguntur mores ambitioforum civium. p (9) Vid. p. 41.: Wat ken de blinde flaetzucht brouwen, Wanneerze raest uit misvertrouwen! Wat luit zoo fchendigh dat haer rout! Conf. paginae 16. vs. 22. feg., quibuscum comparetur initium tragoediae quae a Palamede nomen habet. (10) Hoc obfervat Da Costa, 1, l. p. 7o. P, | V3, 14. feqq. «X we D "UP.oz.(11) Perfae, vs. 87. feqq. (12) Vid. p. 52. - P,99.(13) Docuit hoc egregie didi E de Vries, Proeve eener gefeh. der Nelera. Dichikunst , I. p. 69. feqq. |. (14) Rhetorijkers five Rodefiets, | (15) Vid. Wagenaar, Paderi. Hiit. VI. bl. zo, et W. Kops , Gefch. der Rederijkeren , p. 242 , 245. feqq. P. roo. (16) Vondel, .Poor/pel : | Zijn deughden flaen ten top voor elck ten toon. me min godvruchtelijk als dapper. ~ (17) Paginae 17. vs. 24. feqq. ie (18) Paginae 14. vs. 23. feqq. et p. 16. vs. 29. feqq. — P. 101. (19) Significo generofum illud: Ga Aeene, dek fehenck u "t djf; quod Vosmaerio DEM Gys- brechius, Act: LE Se. IH, VILRO. (e0)"Vid. feenz ultima. /'^ er) Vid, initium. tragoediae, et Re van Amferd. maagden. 4 (22) Paginae 42. vs. 6. feqq. et E 45. (23) Vid, Act. v; Soi Tic: (24) Paginae 60. vs. penult., et p. 63. vs. 10, — (25) Paginae 46. vs. 10, 12 , 13. P. 102. (26) Vid. p. 67. in fine, (27) Vid. p. 69. in fine, (28) Vid. praefertim. Act. V. Sc. I. (29) Hoc ipfe docet Vondelius, Proleg. ad trag. Jephta : Wanneer goeden en quaden onder eem gee mengt worden , flreckt de Schouwburg ten nadeele van't M Stacte € 162 ) Staetgezag, eene [chool van gebreken en wiet van deugh- den , waerin zelfs aeloude tooneelmeesters van het rechte wit afdwaelden. Y P.403.(30) Palamedes. (31) Salmoneus et Gebroeders. (32) Jofeph aen^t hof, (23) Lucifer. (34) Jephta. (35) Faëton. (36) Samon. (37) J«feph im Egypte, — (38) David in ballingfchap et Salomon. (39). Adonias.. (40) Jofeph in Dothan, (41) Proleg. ad trag. Zungehin : Ons meute geene zekerheit buiten Godt in veranderbaere dingen te fleilen. cet. LS | (42) Elk zijn beurt, Nideantur editiones cum fgmbolo .putei , quod. ipfum fymbolum ad eandem, de qua hic agimus, rem referendum est. P.104.(43) Vid. Poor/pel. Et propter eandem caus- fam huic tragoediae duo adiecit epigrammata 5 alterum : Toòneelfpel quam in ^t licht tot leerzaem tijdverdrijf. alterum: De wereld is «een fpeeltooneel, Eik fpeelt zijn rol en krijgt zijn deel, P.105.(44) Vid, omnino cl. van Hengel, Ae? pu- bliek als regter cet. in Recenfent , mengelw. XII. 4. Pe (159. #60. + P.106.(45) Hoc etiam de Franco - Gallis docuit "Marmontel, L l.p. 118. feqq. - Kn P. C dé y P. 107. (46) De tooneelkünst wijst den. wa? eerlijck, wat fchandelijck luit. — Zij deelt levendigh de wijs- Beit uit. cet. Vondel, Prol ad trag. Sé/moneus. (47) Hoc ipfe e Platorie obfetvavit Vonde- lius, Proleg. ad tragoediam Fuêton: De goddelijke Plato moght hierom met recht zeggen: Wij zullen de moeders en voesters vermaenen den jongen’ knaepen uitgelezene Fabeleu te vertellen, en hunne gemoeder naëri ftiger met Fabelen dan mét handen te fatfoeneeren, Ceterum de ea re vid, Plato, Eégg. p.017; AE, o6 (vu nt us | 3 P.108.(48) Vid, Bilderdyk, -1. Le p. 113 et W. Kops , 1. 1. p. 218. Dicuñtur: He vitjsterie - fpelen, P. 109. (49 ) De geest aller natien heeft zich veger Jig gewend. aan A0efel en biis did Bilderdyk, 1. 1 pP. I4L, . P. r11.(56) Vid. de utroque hoc ludorum genere, quorum alterum , £77reden , mutis rerüm fimulacris , dites rum, zinnefpelen colloquiis continebatur, W. Kops 1. 1. maxime p. 223, $33. et de earum morali et ale legorica ratione, p. 228, 245. Conf, etiam Vondél, Proleg. ad trag. Salmoneùs, : (51) Brandt: Vondels levem, p. 4o. et. W. Kops, l. l. p. 365, 306. ! (52) Vid. Bilderdyk, 1.1. p. 115. feqq. 'P.112.(53) Vid, Act. L Sc. IL Act. 1I. “Sc, din Act. IV. Sc. I. Act. V. Sc. I. A (54) Vid. chórt o, 3%, 4%, : P. 114. (55). Quae; narratur a fiüncio Act. V, Sc. I. (56) Vid. Gysbr. v. 4einff, Prol, et Poor/pet. M 2 - (57) t C 164 ) (57) Vid. Aefchylus in Per6is, - jr.4 -:P. 116.58) Vid.. W. Kops, l. L p. 224 i è P.119.(59). Ita ftatuit Schiller: Die Braut von Mesa fina, Proleg. p. IV.: Es giebt keine hühere und keine aanhad Aufgabe als die menfchen zu. beglückeng: der hüchfle Genusz ist die Freiheit des Gemüths in dem, lebendigen Spiel aller feiner Kräfte. ; à P.121.(60) Hoc etiam. profitetur cl. van. Hergel ,. Í, 1. p. 157, 158. recentiorum: moralem | praeftantiam ,, Graecorum vero prae illis pulcri fenfum efferens. , P. 122.(61). In recentiori | tragoedia locus aliquan-; tum murari potest, in Graeca non poterat. Vid. Mars montel, 1, l. pè 210. (62) Vid. de hac re ife Vondelius, Pro»; leg. ad trag. Jephta. . P. 123. (63) Videantur Gysbrechti , nuntii, aliorume, que narrationes per torum drama. | P.124.(64) Ea omnia, quae de Gysbrechti tonie: guineis profert Vondelius, ab ipfo ita efficta esfe, oss tenditur in Letteroef. 1816. Mengelw. p. 8, 9. (65) Vid. p. 60. initio. . P.125.:66) Vid. Troades verfus finem, (67) Vid. p. 36. feq. . P.126.(68) Vid. p. 54. (69 Est chorus, p. 40. feq. (70) Vid. p. 6o. initio. P.107.(71) Rey van Amfterd. maeghden, Act, T, et Rey van Edell, Act. IV. P.129.(72) Vid. Proleg. ad trag. Gyr. y. abe /P.130:(73) Paginae 15. vs. 12. feqq. : (74) Vid. p. 44. feqq. P, € 365 ) AE UA 131. (25). Vids P- Bas as uid :P.132.(76) Vid. Proleg. ad trag. David Herje, qni locus clasficus est. P4133. (222 Vid. Voyage d. je Anacharf. , VI. p. 154, 155, " (78) Vid. Eurip. Alcest, | Ceterum haec de Alcestide fententia non tam mea est, quam ipfius potius Platonis, qui inter amicorum paria recenfet etiam, Admeium. et. Alcestidem, . Cumque in amore proprie fic dicto habeatur. vir amans, amata vero foe- mina; Plato contra épéju»e vocat Admetum, estque fév et ipaere? fimilis Alcestis: quod cum amicitiae fenfu inter foeminam et virum conciliari potest , in vee rum amorem cadere non potest, Vid. Sympof., p. 179. B., 180. B. EDS m : (79; „Vid, Marmontel, 1, 1, p. 187. ^ P. 134. (8o) Vid, p. 65. P.135.(81) Perfectionem humanae naturae continee si amore egregie -ostenditur in libello: Waarnemingen over het gevoel van het [chooge en verhevene , door M. Jmm. Kant, p 45—76. | | P.136.(82) Hinc orta est frequens illa in optimis Graecis piroywsiæ | in ipfo Euripide notisfima. = (83) Hinc multa explicantur in tragoediis loca, ut Aefch. Perf,, vs. 231. Soph. Elect. vs. 518, feqq. Eurip. Iphigen. in Aul, vs. 821. ME et Phoenisf. , vs: 88. feqq. (84) Vid. Eurip. Orest. vs. 1204. feqq. Ipfe vero Plato in fua Republ. foeminas voluit lisdem negotiis occupari ac viros. Vid, Driatribe in pee Platon, princip. auctore I, L. G. de Geer, p. 179. feqq. C i66 j feqq. Ceterum. Plato , Alcib, 1. p. 127, A. tperte dicit: 4 dpa yurainss T% «ra mpdrreven, où PrAaïrras i id Ta! dndper. (8e) Vid. Plato Soübbr.i p. 191, A, B. (86) Pour Dieu et m Amie: talis erat fene entia, quam femper in ore habebant illius temporis equites; Videatur de St. Palaye , aee de fur la Chee valerie T. 1. P.137. (87) "Éherunt 4 iam | pauci dus poëtae ; qui Graecorüm rationem et praefertim eorum chorum if fcenam reducere conati font, in quibus praecipuus est Schiller, in tragoedia: Die Braut von Mesfina ; cui ille disquifitionem praemifit de choro antiquorum, quem recentioribus etiam poëtis maxime commendabie lem esfe ostendit. P.138.(88) Conf, Bilderdyk, 1. l. p. 144, 145» PRIRA PIA Pag. or. lin, 7. ut, patris Zege vt patris — 27; —— 10. fipur =e poze — 97. — 5, oray = Qura PETRI IOSUAE LUDOVICI HUET, ^ IN ILLUSTRI AMSTELODAMENSIUM ATHENAEO | LITT. HUM. CAND. ET THEOL. STUD. RESPONSIO A D | QUAESTIONEM LITERARIAM IN ACADEMIA RHENO = TRAIECTINA , | A 5 ORDINE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM PROPOSITAM: » Disquiratur , quaenam univerfe fuerit Tra- » goediae Graecae ratio, ad eamque exigés , iur nobilisfima Vondelii fabula, Gysbrecht , van Aemitel. ” aW] : Quae pariter ac Ludovici Gerlachi Parean de hoc argumento disputatio , praemio digna | est iudicata, we > , r aA Omne genus fcripti gravitate Tragoedia vincit. Ovidius, Fast. II. 381. PRA rip NOT Quidquid ad Graecorum Romanorumque opes rum famam minuendam a nonnullis dictum fue- rit, talia nihilominus videntur eorum fcripta, ut quod eis melius atque perfectius vocari posfic » neque fcriptum fit adhuc, neque umquam fcrip- tum iri videatur. Patet autem illud, ut ex mul- tis aliis rebus, ita etiam ex eo, quod, ab omni aevo, et nostris adhuc temporibus, ubi fummae eloquentiae exempla quaerantur , ostenduntur ili- co Demosthenes atque Cicero; ubi de historicis agatur egregiis, primo loco ponuntur Herodo- tus atque Thucydides, Livius atque Tacitus; ubi de poëtis Epicis fermo fit, in omnium ore verfantur Homerus et Virgilius 5, ubi vero Tra- gicorum opera recenfeantur aut Comicorum, omnibus anteponuntur Aefchylus, Sophocles, Euripides, Aristophanes. Et fane quidquid re vera fublime, pulchrum, venustum est, illud in veterum illorum operibus invenitur Hinc quo A2 | pros (4) propius quaeque ad ea accedant, eo füblimiora' pulchriora, venustiora atque admiratione dig- niora esfe iudicantur (a). Neque igitur, ut de caereris taceamus, mirum accidet Vonde- Hum wosirarem, fummum | poétam Tragicum, Veterum et Graecorum maxime exemplum fibi propofuisfe. Atque haec etiam praecipua caufa videtur , cur omnibus idoneis harum rerum iudi- cibus tantopere placeant atque fummis laudi- bus ab iisdem efferantur eius TFragoediae. Elu- cet enim in omnibus fublime illad et pulchrum quod maxime animum afficit in Graecorum ope- ribus; elucet fimplicitas illa coniuncta eum arte affectus animi excitandi atque movendi, quae . funt. Graecae "Tragoediae . quafi: characteres; , praefertim autem in eo conveniunt. Vondelianae fabulae cum. Graecis, quod funt prorfüs poëti- cae; fplendent verfibus pulcherrimis ;. occurrunt in iis defcriptiones, comparationes, narrationes, Graecis neutiquam inferiores; et quis tandem Ly- ‚ rica carmina , quae Choris a Vondelio tribuuntur, legere potest, quin ei ftatim in memoriam Grae» corum divinos illos choros revocent? Cernitur | | prae- . Ça) Egregie dixit la Bruyère in Charactëres, Vol. I. p. 10. Ed. Stéréot. Onne Jaurait en écri- ‚vant , rencontrer le parfait, et S'il fe peut , furpasfer Jes anciens, que par. leur imitation, C% D praeterea in plerisque eius fabulis finis quidam. moralis, five ‘Dei gubernationem- ostendendi ; "five erga infelices mifericordiam , movendi; „five - oppresforum: iura tuendi; five aliud quid huiùs generis docendi. Tamquam. gemmis. fplendent eius "Tragoediae fententiis brevibüs ,/ concinnis , maximum : pondus habentibus; funt autem talibus fententiis plenae Graecorum "Tragoediae; inest iis femper finis utilis; atque ad Deorum reverentiâ et erga miferos mifericordiâ imbuen- dos hominum animos plerumque tendunt. : . Non igitur nifi utile atque periucundum opus esfe potest, aliquam fümmi illius poétae fabu- lam ad Graecae Tragoediae rationem exigere ; quippe fic patebit quatenus cum Graecis fabu- lis conveniat, quatenus ab iis discrepet. Infer- viet autem ille labor ad detegendam atque enu- cleandam caufam non exiguam , cur cam pulchrae fint tantisque laudibus efferantur Vondelii Tra- goediae. | | bis Gratisfimum igitur: nobis accidit Clarisfimum Ordinem Philofophiae Theoreticae et Littera- rum Humaniorum in Academia Rheno - Traiecti- na quaestionem propoluisfe, qua disquiri pos- tulat, quaenam: univerfe fuerit Graecae Tragoes diae ratio, ad eamque. exigi nobilisfumam Von-. delii fabulam , Gysbrecht van Aemlílel... Simul- atque eam legeramus, ftatim nobis ortum est con- ( 16. confilium ei pro viribus nostris refpondendi, gaudebamusque inclitos in hac Academia viros, tum elegantia, tum doctrina atque eruditione excellentes, fic utile dulci mifcuisfe, et certa- turis talem propofüisfe quaestionem, cui qui refponfuri esfent, opus fufciperent, quod, etiamfi praemio non ornarentur, fuavisfimos ni- hilominus fructus ipfis esfet laturum, quippe tum ad Craecae Tragoediae rationem penitius cognoscendam, tum ad Vondelii nobilisfimam illam fabulam melius iudicandam magisque etiam admirandam inferviens. | Antequam autem ipfam refponfionem aggre- diamur, pauca dicenda videntur de ratione qua eam inftituere in animo habemus. Videtur igitur nobis Clarisfimus Ordo, cum proponeret disquirendum , quaenam univerfe fue- rit Graecae Tragoediae ratio, hoc voluisfe, ut ex ipfis potius Graecis Tragicis in eam Zzquire- yetur, quam ut res ex iis auctoribus describere- tur, qui de industria rem Graecorum Dramati- cam expofuerunt. Neque tamen auctores istos prorfus negligendos esfe existimavimus, tam- quam Ariftotelem ep zomrixác, Brümoium, Barthelemium, Blairium, Bilderdykium, Schle- gelium, alios; fed eos tum demum, quum non fatis clare aliquid nobis perfpectum esíet, aut variis explicationibus anfam praeberet, adhiben- | dos Cr > dos esfe duximus. Uc enim linguae ante ar- rein Grammaticam , ita et Tragoediae ante praes cepta de arte Dramaticá exfticerunt, . haec vero ex illis nata funt; et hinc, cum ad ipfos fontes accedere praeffet, quam ex rivulis inde deduc- tis haurire, hac etiam in refponfione illud fe- quendum putavimus. Quae igitur, legendo Tragicorum Graecorum nonnulla opera, univer- fe ratio Graecae Tragoediae fuisfe nobis vifa fit, eam prima huius refponfionis parte exponemus. Requiritur autem ut agamus de materia, de for- ma, deque fine Tragoediae apud Graecos; qui- bus vocabulis omnia comprehenduntur, quae ad eam partem quaestionis pertinent, quaeque va- riis in capitibus describemus, additis exemplis ex trium Tragicorum operibus quae nobis fuper- funt, et vel praecipue ex Aefchyli Perfis, So- phoclis Oedipo Rege, Euripidisque Mede, quippe quae Tragoediae nobis ad propofitum nostrum asfequendum aptisfimae vifae funt. In fecunda autem parte eodem modo quo Tragoediae Graecae rationem expofuerimus, Vondelii fabulam Gysbrecht van Aemfiel exa- minabimus, ut hinc appareat, quatenus Von- delii fabula cum Graeca ratione conveniat, qua- tenus vero ab ea discedat. De vita Vondelii, eiusque in poëfi meri- tis, quippe faepius vernaculâ linguâ defcrip- | - tis t Ce >. ds (2), et nuper in disfertatione Camperi de Vondelio, Latine expofitis (2), wp necesfe nobis vifum non est. `~ (2) A Brandt toi fc. in vita Pondelii post hus ius Poëzy , Vol. II. ab I, de Bosch, in oratione cui titulus: Lof van Joost van den Vondel als Dichter ; aliis, (4) Reperitur in Annalibus Lugd. Batav. anni - 3817—1918. | PARS QUAENAM UNIVERSE FÜERIT GRAE- CAE TRAGOEDIAE RATIO. - — A A (SL PROLEGOMENA. DE ORIGINE ET INCREMENTIS TRAGOEDIAE : GRAECAE, - Ponte ipfam de Tragoediae Graecae ra- tione aggrediamur disputationem, nonnulla de eius origine et incrementis (4) dicenda vi- dentur, | Sicut igitur multae nobilisfimae artes. doctri- naeque, ita et Tragoedia nata est inter Graecos, et (2) Pulcherrime ea expofita funt a Boilavio in Art Poërique IIl. 62—80., Breviter de iis agit auctor disfert. fers over het Treurfpel : in Bijdragen ter be. vord. der fchoone Kunfien en Wetenfchappen enz. door Feith en Kantelaar. Vol, I, 53—57. : C 19 ) et ab exiguo alienisfimoque, ut videtur, initio orfa, maxima accepit incrementa, et praeftan- - tisfimum illud humani ingenii evafit opus. , Sci- licet eo anni tempore quo vindemiae agebantur, laeti omnium et zd lasciviam proni erant animi, Sicut autem arimalia ec infantes gaudium, quo afficiuntur, -variis- motibus, gestibus, vocis flexibus prodere folent, ita et homines laetitia ob feliciter peractas vindemias affecti, faltatio- nibus quibusdam cantibusque eos animi motus, quos experiebantur, exprimebant. Haec Chori origo (a). Nihil: enim aliud erat, primis illis temporibus, quam turba hominum vino gaudio- que ebriorum, qui Bacchi- festum celebrantes, Faunos Satyrosque referentes, ig eius hono- rem lascivos agebant motus, et hymnis dithy- rambicis extemporalibus non tantum eius benee ficia, verum et ingentem eius porentiam, eius bella gesta, fupplicia de impiis hominibus fum- ta, ut poenam Lycurgi, et luctuofum Penthei fatum, celebrabant, Cumque initio haec uni- | VCI» (a) Vid. praetet alios multos, Brum oy discours Jur Vorigine de da Tragédie, Vol. I. pag. 42-45. operis cui titulus: Théatre des Grecs. Conf. Blair, lesfen over de Redekunst en fraaije Letteren, Vol, I. pag. 275 fqq. verfionis Belgicae, (Car) verfe tantum tractata fuisfent, mox iam fenfim fenfimque fingulae partes accuratius exponi coe- perunt. At vero iam ftatim animadvertendum erat Graecis, neque Lyricam poéün aptam ad narrationem , neque Chorum idoneum esfe nar- ratorem, Interruperunt igitur Chori cantum, ut exciperetur ab uno actore (4), qui ver- fibus Trimetris aut Tetramerris factum quod- dam ad Bacchum pertinens Choro congregatae- que turbae narraret, Quo melius vero is audiri posfet, s dicitur ... . plauftris vexisfe poëmata Thespis, Quoi canerent agerentque peruncti faecibus ora (b). Praemium autem quo donabatur, Zircus erat, Graece zpdyos dictus (c), unde nomen ortum Tragoediae, Yam vero mutata res erat. Actor enim (a) Diogenes Laërtius IL 56. ait: ro ra- Doucr i» ry Tpeyolie mwpéTspo» qui» puéves Ò Hope Orsdpapräzse Ge, üsspor dt Oéoris we bmorperw Big, bep roë diavama- eds TO Kop, xci dtorspor "Airos, Tor dè vpíre) Zee Por Ass. | (4) Horat. A. P. vs. 275. 276. (e. Tibullus II. Eleg. I. Agricola et minio fuffufus , Bacche , recenti , . Primus inexperta duxit ab arte Choros. Huic datus a pleno memorabile munus ovili. Dux Hircus pecoris : duxerat Hircus oves. e Cn enim ille iam non amplius fuam , fed alterius perfonam agebat: iam a turba festum celebran- te feparatus, Deum , Semi- Deum aut Heroém - referebat, qui Chorum alloqueretur, eique fa- ta fua narraret. Tum vero ulterius etiam proe gres funt; et hoc fere modo res fefe habuis- fe videtur (2): plauftrum narrator ille adfcen- debat, primo ex. gr. Pentheum agens, qui con- viciis Bacchum petens, Chorum alloquebatur, ab eoque reprehendebatur, et meliora moneba- tur. Mox idem redibat, Bacchum agens impio minitantem Pentheo; et Baccho quoque nonni- hil refpondebatur a Choro. Postremum vero ea dem perfona redibat ut nuntius, et Choro in- felicem Penthei exitum narrabat; quo audito, Chorus, aut miferum deflendo, aut Bacchi vic» toram honoresque celebrando finem fabulae faciebat. Sic igitur nata est paulatim Tragoedia: cuius T. hespis re vera G) fuit inventor et iure celebra- | tur, (a) Vid, Bilderdyk, over het Treurfpel. Aan- teek., Vol. II. p. 167. 168. Brumoy, Discours für l'orte sine de la Tragédie, p. 47. 48. 49. i (4) Horatius, A. P. Lc. Primus inexpertae genus invenisfe camoenae. e Dicitur eaaa heee Thespis. Primus autem fabulam docuit Olympiad. LXI. Vid, Wyttenb. Bibl Crit, Vol. I. P. II. p. 69. Conf. item (CL 1) tur, tamquam qui anfam praebuerit poëtis postee rioris aevi, divinam illam Tragoediam condendi , quae etiam nunc ab omnibus admiranda est... Ac vero buius tempore multum adhuc illa aberat a perfectionis culmine , quod postea per. Aefchy- lum, Sophoclem, et Euripidem attigit. Quo- minus enim Thespis et Phrynichus ulterius pro- grederentur, apparatus, quo utebantur, impe- diebat exiguitas. Quas igitur illi exhibeban:, Tragoediae, quamvis fingulae. earum partes quodammodo inter fe coniunctae fuerint E drama» a tamen, proprie fic dicta, nondum eranc (2). Verum : Post hos, perfonae pallaeque repertor honestae, Aefchylus et modicis inftravit pulpita tignis , d docuit magnumque loqui , nitique cothurno (b). -© "Mag- item de Thespide idem Wyttenb. Bibl, Crit. Vol.I. Part. IV. pag. 3. Blair, pag. 276. Barthélémy, Voyage. d" Anacharfis, Vol. IV. 381. 382. 383. : Rec- te autem nobis videtur auctor disfert. cuititulus: Zezs —ever- her Treurfpel. (in. Horreo citato) dicere: ik. gee : loof dat men Thespis als den-aanleidenden uitvin- deren Efchylus als den werkelijken fchepper , van _ het eigentlijk Treurfpel aan moet merken. Caeterum de variis Tragoediae formis dignus est, qui legatur, ‚Hermannus Comment, in Arist. Poët. p. 107 fqq. (a) Conf. Bilderdyk, l.c. p. 169, et Bru- LA Oy,:l.c. | | (2) Horatius, A. P. 273—280. C "n. 9 Magnus ille Aefchylus, iure Tragoediae pa- ter (a) vocatus, primus viam ftravic, quam postea Sophocles et Euripides non minori fane fama calcarunt. Etenim duos pro uno, qui an- tea fuerat, actores induxit (2); unde probabi- liora omnia existebant, et veram actionem me- lius referebant: cumque Chorum a multitudine feparavisfer inque fcenâ collocasfet, hinc is non femper Faunis Satyrisque conftare po» terat, fed aliis etiam perfonis conftare aliquan- do debebat. Chori denique carmina Aefchylus minuit, quo factum est, ut maior histrionum actioni locus tribueretur, et hoc tantum egit; ut cum ed Chorus aliquomodo coniunctus esfet. Quia enim festum illud, unde originem traxe- rat Tragoedia, Baccho facrum erat, Chorum penitus abiicere non aufus, eum ad fuam tamen convertit utilitatem. ,, Inprimis autem apparatu » Tra- (a) Ariftoteles spl romriuxñs dicit Cap. IV. $ 16. Tò v: Tây bmorpir@r miles iL ivag sie dvo me@rog Arús S'yeyi, xci T€ TO) Hoged hAdrrwoe, Lui Tèv Mayor zeurayus nsw (primarum partium actorem. Conf. Herman- nus, in Comment. ad h. |. pag. 109.) magirnsiart, Conferantur de Aefchylo, Znmac^arfidos auctor, Vol. IV. p. 383—394. Wyttenbach. in Bibl. Crit, 1. IV. p. 4. Brumoy, Disc. fur le Parall. des théatr. p. 168—172. Schlegel, I. p. 134—168. operis cui titulus: weber Dramarifche Kunst und Litteratur, (4) Vid. Arift. 1. c. € 15) » Tragoediam ornavit; namque Heroum for. » mis, nuntiis et internuntiis, ét iis omnibus » quae in fcena aut füb fcena vulgo adhiben- , tur, grandiorem eam fecit (4)." . Caeterum, vulgo. trimetris, primus autem in fabulis fuis, ut in Perfis (2) etiam tetrametris ufüs, hos actoribus, lyricum vero illud et füblimius poë- feos genus Choro tribuit; unde igicur poëfi non folum non interdicebatur, fed infignis etiam ree linquebatur locus; et poético ingenio (c) pa- tencisfimus et gloriofisfimus aperiebatur came pus, quem, vivo adhuc Aefchylo, ingres- fus Sophocles (d) magis etiam auxit ^ Tragoe- diae famam. Hic, quia vox ipfi debilior erat, non nifi femel agere perfonam potuit (e), quod (a) Verba funt Philoftrati, citata et Latine reddi- taa Darnefio, in Tract, de Tragoedia Fett. Graec. p. XI. Conf. Barthélémy, 1 c. pag. 392. et vita Aefchyli. (4) Vid, Hermannus, Comment, ad Ariftot, l.c. pag. 108. Ariftot. sup worse IV. § 18. (c) Conf. Éd over het Treurfpel, p. 127. > (d) De eo conf, Schlegel, Vol. L p.168-195. Barthélémy, Vol. cit. pag. 394—397. Brumoy, Disc. fur le Parall. des théatr, pag. 172—176, (e) Vid, eius vita, 2 C 16.) quod -femper faciendo Aefchylus (a), multum fabulis fuis addebat fplendorem.. . Caetera ves ro quod attinet, Zfe/chylum. füperavit omnino Sophocles (b).. Maiori enim. hic arte fabulas fuas d'sponebat: cum faepe in illius Tragoediis nullus aut debilior faltem. esfet nodus (c). Bre- viora etiam Chori carmina reddidit: numerum eius, contra, a duodenis ad quindecim perfonas auxit (d): agentibus perfonis , fimpliciorem tri- buit. fermonem; qvas plures (e). induxit, praeterea exyvoypadlar live fcenae picturam in» venit (f); candidos item calceos , quos , cum faltaturi , tum actores, quo melius pedum moe tus cernerentur, induerent (g): fabulas quoque fuas, quo melius actioni. profpiceret, mpòe Très „Pioers rv "Tmoxpirev componere folebat, ut eius vitae prodit auctor: caeterum dictione pure Attica, praecipue vero fuavitate, qua nomen apis Atticae meruit (4), Aefchylo antecelluit: | adeo (a) Vid. Barthélémy, Vol. cit. p. 393. (4) Vid. Barthélémy, Vol. cit. p. 407. (c) Conf. W yttenb. Bibl. Crit. 1. IV. p. 5. (4) Vid. vita Sophoclis. (e) Conf. Barthélémy, Vol. cit. p. 389 et 39t. Diog. Laért. l.f.c. et vita Sophoclis. Cf) Teste Arift. de Por. IV. 17. $ (g) Vid. vita Sophoclis, (4) Vid, vita Soph. in fine, qu cM adeo ut dicere non vereamur, Aefchylum ge- nuisfe, Sophoclem vero eduxisfe qual et perfe- cisfe Graecorum Tragoediam. Huius aequalis fuit (a) Euripides , qui Arifto- teli (4) omnium poëcarum maxime Tragicus vi- fus es. Addit tamen Philofophus éi xz) rà Ana my ed oixovoumer. Etfane, quod prudenter fecerat Sophocles, non item Euripides egit. Chorum fcilicec ille cum tota actione coniunxe- rat, quin et actoris ei partes tribuerat, quod non femper hic fecutus est; quodque alio loco reprehenditur ab Arittotele (c). | Neque. tamen in excolendà Graecá Tragoediá: parum praettitic Euripides. In diverbiis enim , quae dicuntur; familiarius etiam quam Sophocles, locutus est: in dramatum fuorum limine lucem roti fabulae aperuit, et, ut verbis utar Thomae Magistri in eius vita, civ dxpoartv esp gerpuyuyel elg rò ëgrpocbey: mirabili praeterea dexteritate praefen- tibus temporibus veteres accom nodabat fabulas, easque fententiis philofophicis fpargebat, quod Athenienfbus omnino non poterat non placere. Ogy- (a) Conf. de eo Wyttenb. in Bi Crit. Y. IV, pag. 6: 7—10. Brumoy, Dise. fur le Parall. des théatr.p.176-182. Barthélémy, Vol. cit. 397 fqq. (b) Poët. XIII. 10. (c) Le. XVIII § 21. B ( (525 Oavmacrès (è Av) Thv Épuwvelav momies Emre geipoeol re xal vbu Vaplevri(a). p In affec- , tibus vero cum omnibus mirus, tum in iis » qui miferatione conftant, facile praecipu- » us (D).” Non minus ergo Euripidi quam Sophocli et Aefchylo praeftantisfimum illud humani ingenii opus debuit: de quibus veris(ime Velleius Pa- terculus I. 1: ,, Una neque multorum annorum »» fpatio divifa aetas, per Divini fpiritüs viros, » Aefchylum, Sophoclem et Euripidem illuftra- » vit Tragoedias (c)."* Praeter tres illos celeberrimos Tragicos multi alii in Graeciâ exftiterunt, ut Zon, Agatho, Philocles, Astydamas , et Syracufarum rex Dio- ny- (a) Auctor vitae Euripidis, (2) Verba funt Quinctiliani, 7. O. X. L (c) Difficilis fane quaestio est, utrum Sophocli an vero Euripidi maior fit laus tribuenda. Videri potest Wyttenb. in Bibl. Criz. I. IV. p. 10—13. qui merita Euripidis recenfet. Nobis vero cum Cicerone facere liceat, quando dicit III. de Oratore Z5» Id » primum in poëtis cerni licet, quam fint inter fefe : , Ennius, Pacuvius, Acciusque disfimiles; quam » apud Graecos Aefchylus, Sophocles, Euripides. » Quamque omnibus par paene laus in disfimili feri- , bendi genere tribuatur," ( 019.7) nyfius (4)... Quum tamen eorum nullum ad nos Drama pervenerit, et ex veterum testimoniis patere videatur (7), eos cum tribus illis, dequi- bus diximus, comparari non posfe, de iis agere hic loci opus non erit; praefertim quia nonnulla potius in medium proferenda videntur de /oco ec modo (c) quo apud Graecos agebantur Tragoe- diae. Haec enim, quamvis non adeo pertinere videantur ad quaestionem propofitam, quippe quae de Tragoediae ratione, non vero de appa- ratu fcenico exponi postulat, ftrictim tamen ideo attingenda funt, quod ex iis multa ufum habeant in ipfius Tragoediae ratione explicandá. — Qui enim Graecorum theatrum huic nostro fimile fibi informant, vehementer falluntur, ‚neque ab iis Tragoediae Graecae intelligi recte poterunt. Erat enim non tectum, fed apertum fuperne, neque unquam Dramata agebantur, nifi interdiu et fub dio. Graecis nimirum indignum videba- tur Heroés aut Deos qui in fcenam prodibant, includere. Itaque factum est, ut facile /oci unitas obfervari posfet, quoniam in loco fubdia- li omnia agenda erant, ad quem aditus femper > v ome (a) De iis conferendus est Barthélémy, Tom, IV. p. 411—413. (P) Conf, Wyttenb. Bibl, Crit. I. IV. p. 3. (c) Couf, de iis Blair, T. Ill, 316. 317. 318, B 2 C 29 ) omnibus patebat. Erat autem in hoc loco alta- re Diis Domesticis facrum, cuius in Dramate ufus esfe porerat, et quando internam domum confpici opus esfet, hoc fiebat per Encyclema. Ideo vero praecipue apertum erat theatrum, ut etiam Dii quafi fpectatores atque testes esfent: Graecis enim monarchiâ non urentibus actio gravis et folemnis, nifi quae publica, nulla vi- debatur; quod etiam Chori praefentiá indicaba- tur, qui populum referebat, omnium , quae age- rentur, perpetuum restem. Ingens autem erat Graecorum theatri amplitudo, cum ad cives et aflluentes undique peregrinos comprehendendos, tum. vero hoc maiestati debebatur agendorum Dramatum, quae non nifi e longinquo fpectari liceret, Gradus autem circum Orchestram retro adfcendentes, quibus infidebant fpectarores: cothurni, quibus altiores incedebant actores; perfonae, quibus utebantur, quaeque his inerant ad vocem fortiorem reddendam inftrumenta, om- nia eo adhibebantur, quo melius fpectari et au- diri posfet: quin et ipfam theatri conftructionem totam ad auditui confulendum accommodatam fuisfe, iure existimare posfe videmur. Semicirculare autem erat Amphitheatrum, circumdabatque Orchestram in qua nulli fedes. bant fpectatores, quaeque et infimá Amphithea- tri fede, et ipfà fcená depresor erat. Scena ab ( 2) ab uno ad alterum Amphitheatri extremum por- rigebatur; latitudine quam altitudine | maior, Vocabatur autem Logeum, in cuius medio ferme verfabantur qui loquentes inducebantur. . Post hanc vero mediam partem recedebat fcena, for- mam habens quadrangularem, latiorem item quam profundam ; in cuius partis, Profceniuns dictae , remorisfimá orá fpectabatur palatium, ane te quod praecipue Drama agebatur; ad finistram autem erat urbs , ad quam palatium pertinebat; ad dextram vero campus, filvae, mare, et hu- ius generis alia. P SN Primarum partium actor per mediam maio- remque ianuam in fcenam prodibat: fecundarum vero actores per. minores, ad utrumque istius latus pofitas. Qui ex Urbe venire fingebantur, exibant per ianuam in (inistrá Logei parte face tam: qui contra e longinqua regione, prope Orchestram fitum exitum egresfi, per gradus in fcenam adfcendebant, unde iam diu ante a Cho- ro et ab actore cernebantur, quam ad ipfos ac* cesfisfent. Defunctorum umbrae adducebantur per viam, cui Charontiae nomen, quaeque fub fpectatorum fedibus ducta erat. . Chorus, quam- diu varios motus exhibens canebat, manebat in Orchestra; quum vero in fcenam rediisfent acto- res, in Orchestrae locum fe fistebac altiorem , et mediae fere fcenae adpofitum, altarisque tor- ! mam ( 22 ) mam referentem, qui Z'ymele dicebatur, et punctum totius aedificii erat medium, ex quo etiam ductum erat Amphitheatrum; quod fane pulcherrime factum , quum fic omnes radii eius loci in quo fpectatores fedebant, vergerent ad Chorum, qui eos repraefentabat, et quae ipfi fentiebant, cantibus fuis exprimebat. Plerumque eriam nullo velo obducebarur thea- trum; fed erat apertum ; unde, ut infra videbi- mus. nullo modo locus mutari poterat | 2). In Sophoclis tamen Oedipi Tyranni initio velo opus fuisfe videtur; fed fi femel illud remotum fuerat , eo non iterum fpectatorum oculis fubtrahebatur fcena. Sed haec de Graecorum theatro (b), quamvis brevisfime, nec fortasfe fatis accurate expofita, heic loci tamen fufficere videntur. (a) Conf. Blair, p. 285.286. (b) Sunt maximam partem defumta e Schle- gelii libro citato: Ueber Dramatifche Kunst und Litteratur, p. 76. multisque fqq. — Conferri potest etiam Barthélémy, Z c. p. 426—455. et Vol. I. p- 442 fqq. Multus etiam de Graecorum theatro est Barnefius, Z c. pag. 17—26. Brumoy, Disc. fur È Orig. de la Trag. p. 127—134. Conf. etiam lie ber cui titulus: Zitterarifche Analecten , herausgegeben von Fried. Aug. Wolf, 1818. Vol, III. p. 98 fqq. de theatri Graeci partibus, inprimis de parafceniis et hypofceniis in Pollucis Onom. IV, c. 19. S 123. CA- CJ CAPUT PRIMUM. DE GRAECARUM TRAGOEDIARUM ARGUMENTO (4). —— SC XP ne igitur omnis poëfeos praecipuus auctor et fons Homerus fuit, ita etiam Tragoediarum Graecarum argumenta ex eo pleraque defümta funt. Et multam omnino fimilitudinem habet Tragica Epicae poëfeos: magno tamen hoc in- tercedente discrimine, quod baec zarratione, illa vero actione praecipue confter: unde multa aliter in hac, aliter in illà disponuntur. Quum vero, quod ad caetera attinet, in multis conveniant, mirum non est ex Epicis argumentis hauftam e:fe Tragoediarum materiam (2), unde et ipfe Ae- fchylus fua poémata dixit esfe cantum sez. riva di (4) Graecae Tragoediae definitionem dare necesfe nobis non vifum est, quippe quae postea ex iis quae in hac parte dicevtur, facile deduci poterit. Neque enim recte aliquam rem definire posfe nobis videmur, antequam in eius ra ionem naturamque inquifiverimus, (2) Conf, Ariftot, Por, 23. X C oae) Tégagra TRY mey A.V "Ouypou deTryoys et argumen- ta Andromaches, Hecubae, Orestis, Troadum, Helenae, Rhefi, Euripidis; Aiacis et Philocte- tis Sophocl's; Agamemnonis vero Aefchyli, ex Homero haufta fuisfe quis dubitabit? ,, Adeo » bellum Troianum Homero, ille autem omni- » bus poëtis materiam dedit. Hinc Palaton » pictor, magnam circa Homerum, Stomachum » regerentem , poérarum pronam turbam defcrip= » fit, fingulos cà ór adrcb êueueruéra refor- . » bentes" (a): et ipfe Plato in X. de Republi- ca dixit: £oxe ('Ogypog) Tv xuAG» &müvrov TOUTGVy TU) TpAyixOy TpOTOg diòdoxardg TE xol 3ysuüy yeyishar (b). Ex Tragoediis autem quae fuperfunt, patet Graecos poëtas talia argumenta prae ceteris ele= gis- (a) Vid. Barnefius, Z c. p. VIII. fq. ex quo haec fumfimus, : (b) Heyne, in disquifitione I. de Carmine Epico Vi: gilii, pag. XX. ait: Errores isti heroum ab llo - redeuntium variis Graecorum Carminibus Epicis , Nosos ea infcripta erant, materiam et argumentum prae- buerant; — fed eaedem historiae feu fabulae de Achi- vo "m reditu magnae Tragoediarum Graecarum parti materiam fubiecerant, ut inprimis ex Euripide -appa- ret, et multo magis ex tot deperditarum titulis intele ligitur, (35 Y gisfe, quae mifericordiam terroremque moves rent: e. gr. magnorum virorum fortunae in de- teriorem partem mutationes: Deorum in certas familias iram et vindictam: fceleratorum homi- num poenis: bonorum remunerationem. _ Quo maiori vero.terrore et: mifericordià fpectatorum animos aflicerent, talia plerumque tractabant ar» gumenta, in quibus cognatae, et arctistimis qui- busque vinculis iunctae perfonae vel mutuis odiis ’ fefe exercerent, vel infcie commisforum feele- rum poenas darent, vel maximis calamitati- bus aflictae fibi invicem falutis auctores evade* rent. Ea autem chui exteros quaerere iis opus non erat: traditiones enim de Herculis, lafonis, Thefei, Oedipi, aliorumque heroum Graeco- rum fatis, ditisfimum fontem conftituebant, ex quo omnium ferme Tragoediarum argumenta hauriebantur. | Sic ex historia Herculis ob 10. les amorem a Deïanira, ope Nesfi fanguine in- fectae vestis interemti, nata est Sophoclis Tra- goedia quae infcribitur Tpagiuar;s ex lafonis fatis et amore Medeae, quá postea relicrá, Cree ontis, Corinthi regis , filiam Creüfam duxit, orta .est Euripidis Medea; Thefei filius Hippolytus : item Euripidi Tragoediae nomen dedit: at vero plurimae de Oedipi familià prodierunt. : Sic ille fe esfe patris Laii interfectorem eiusque fimul UXO- uxoris, fuae matris, maritum agnoscens, Thes bas exful relinquit in Sophoclis Oedipo Tyran- 20: moritur infelix in Colono, prope Athenas vico, in, eiusdem Oedipo iy Konavg. Bellum ` inrer Eteoclen et Polynicém, eius ex Ïocasta filios, geritur in Aefchyli Tragoedia fzra ¿mì ex9às et in Euripidis Phoenisfis. Post Oedipum Tüebis expulfum, quum Eteocles pactum fer- vare nollet, Polynices fex Argivorum duces con tra Thebas armavit; quibus tamen interfectis, copiis profligatis, Eteocle denique ipfo er Po- lynice mutuis ictibus confosfis , Creon edixit hu- ius ne cadaver fepeliretur: quomodo igitur eius foror Antigone, omnibus Creontis minis fpretis, fratrem. funebri honore afficere conata fuerit, quidque hinc fecutum, cernimus in Sophoclis pulcherrima et affectu plenisfima fabula: Antigone. Omnes igitur hae Tragoediae fata referunt Hes. roum Graecorum. Neque fane, cum Graeci om- nes non Graecos, barbaros vocarent, aliter fieri porerat, quin etiam in Tragoediarum materià eli- gendà nihil ex barbarorum, omnia contra ex antiquorum fuae patriae heroum historiis de- promerent, praefertim cum illa magnorum et in- clitorum virorum feracisfima fuisfet (4). Non (a) Conf. Brumoy, Discours fur le Parallèle des Théatres , pag, 156—161. C 9 3 Non igitur nifi femel Drama Athenis actum est barbaram terram barbarosque referens ho- mines. - Nempe Aefchylus, qui ipfe celeberri- mis pugnis ad Marathonem , Salaminem et Pla- taceam interfuerat (a), et firenue ibi rem gesfen rat, Athenienfibus displicere non posfe ratus. fi ex ipfo Perfarum ore laudes fuas extolli audi- rent, et infestisfimos fibi hostes in extremas an- gustias per fe adductos cernerent et contempla= rentur, Drama confcripfit, cui titulus est: Ilég* ea, in quo pugnam ad Salaminem, victoriam de Perfis, et horum de tanta clade dolorem; regis- que .defperationem | pulcherrime -auribus ocus lisque fpectatorum audiendam : videndamque obtulit, Solebant autem, ur videmus , argumenta Tra- goediarum depromi ex antiquis(imis temporibus : Quod igitur Aefchylo in Perfis recens quoddam factum tractare permiferunt Athenienfes ; propter laetam atque iucundam tantae victoriae recorda- tionem; id aliis poétis fortasfe non concesfisfent. Quid? quod Phrynichum mille drachmis mulcta- verint, quoniam in Tragoedia, quae dicebatur MiA5roU "AAscic, domestica mala in memoriam. ipfis revocaverat(2). Maxime enim Athenienfes | om- B (a) Vid. vita Aefchyli, (^) Herodotus VI, er, 'A9wain — roravrs Dey- à nz C 28 ) ómnesque omnino Graeci delectabantur historiis ilis antiquis, temporis Heroici, quae nefcio quam (4) maiestatem prae fe ferebant, et cum facris, quorüm pars erat Dramatum actio, op= time adéo conveniebant, quum reverentiá fpece tatores afficerent et facris religiofisque affectibus ipfos moverent. - | ` Istis caeterum antiquis historiis ita utebantur, ut fecundum fuum quisque ingenium eas muta- rent, variarentque, et talia etam fingerent, qualia maxime fpectatoribus placitura existima- bant. Quod, ex. gr. patet ex diverfa ratione qua Aefchylus in Choephoris, Sophocles et Euripides in Electrâ idem argumentum tracta- runt (2). ! “xe XXe Mose) Ziecs, xai Datar, ide Ouxgvé ci iaire ro Üsucpo» , xal Coplwods pw, &s éapwicurre oùthie xa. NYTE parie xe imiraber pariri pundia păr Ses verp Tå jpgaun. Conf, Barthélém y, Vol 1V. P. 411. Schlegel, Vol. I. p. 118. et Heren, Ideén ueber die Politik, etc. Vol. III, P. I. p. 486. in nota. | (^) Vere Heyne, in disquifitione de Carm. Epico pP. 17.18. ,, Est a naturâres ita comparata, ut prisco- » rum hominum, multo magis heroum, ipfa nomina ,; » res gestae et fata, etiam per fe non adeo memorabilia 4 ps animum humanum teneant et admiratione affhciant."" (2) Conf, Schiegel, c. p. 22297239. Ari- ftot. f C 29 2 ftot. À c. IX. $ 1. 10. Bilderdyk, Brief van den navolger van Sophocles. Oedipus, p. 16—20. De Graecarum Tragoediarum argumento caeterum conferri etian potest, Schlegel, Lc. p. 118—125. et Bru- moy, Discours fur le Paral. des Théatr. pag. 187 fq. | CA C $$ ) CAPUT SECUNDU M. DE UNIUS ACTIONIS, TEMPORIS LOCIQUE APTA ET CONNEXA RATIONE. — i? GO ue B eea: Graecorum Tragoedias attente le- genti et confideranti, flatim patebit, únam tan- tum in iis praecipuam actionem exhiberi, eam- que gravem, fublimem, integram atque perfec- ram. Neque tamen per actionis unitatem (a) hoc volebant Graeci, ut unius tantum herois fa- ta omnia exhiberentur, fed ut (7) quemadmo- dum Homerus in Iliade non totum bellum Tro- ianum, aut omnes Achillis actiones, fed folam eius iram et cum Agamemnone contentionem, quaeque hinc fecuta erant ad eamque pertine- bant, tractaverat, ita etiam in Tragoediá unius Herois una tantum actio quaedam ante oculos poneretur. | Eam (a) De ea vid. Blair, III. p. 281—284. (2) Conf. Ariftot, Cap. VIII, integro. [m Eam autem actionem esfe volebant integram - atque perfectam, ita ut neque ante initium, neque post finem aliquid defiderari posfet. Sic in Oee dipo tyranno actio praecipua est haec, quod Laii interfectorem deregere conans Oedipus, eum fe esfe et fimul matris fuae, Laii uxoris, maritum agnoscit; quo cognito, oculis evulfis, quum et Tocasta fufpendio vitam finivisfec, Thebas exful relicturus , e fcena regiam ingreditur. Quibus factis, nihil amplius defideratur; ea enim res quae Dramatis caput erat, detecta fuit: neque ad eam pertinet, in quamnam regionem migret Oedipus, aut quomodo in ea vitam degat; nihil autem ante initium defideratur: nam actio tota pendet ab inquirendo Laii interfectore, cuius poenà pestis, quae in initio fabulae a Sacerdote defcribitur, cesfatura erat. Actionis autem illius certa erat magnitudo. Ariftoteles C. Vil. $ 12. „ Quo temporis fpae » tio, factis vel verifimiliter vel necesfario fuc- », cedentibus, res adverfae in fecundas, vel fee >, cundae in adverfas mutari folent, eam idone- , am esfe eius magnitudinis defcriptionem (4) , cenfet; et alio loco (VIII. $ 5.) Tragoedia, , ait, quantum potest, uno folis circuitu ab- s, folvi, aut paullum excedere laborat." Nec fa- (a) Interpretatio est Hermanni, K 82 9 fane contra verifimilitudinis leges, quae in omni Tragoediâ femper funt obfervandae (a) ; pugnat, fi hoc temporis fpatio, actiones, quae e. gr. in Perfis, in Oedipo Tyranvo, aut in Medea exhi- bentur, actas fuisfe existimemus. Ex bac autem , quam dicunt, actionis unitate, unius etiam fequebatur temporis locique apta et connexa ratio: quum enim Tragoedia tota in imitatione actionis esíet pofita, hinc etiam ree quirebatur, ut fpectatores cernerent, quomodo omnes eius actionis, quae exhibebatur, partes cohaererent et fuccederent, ad quod opus erat ut temporis obfervaretur perperuitas: ., quae €nim intuemur, eo font una, quod temporis » perpetuitate continuantur, Huius autem rei » Veteres, naturâ duce, ufum et necesfitatem » multo melius, quam recentiores perfpexerant. » Si cnim fcenis vel actibus finitis aliquod tem- » poris vacuum praeterire poérae fingunt, quid » aliud quam Dramaticam poëfin in Epicae poé- feos fines commigrare, faciunt? Tunc enim , non amplius intuemur perfonas agentes, fed » vel poétà, ur in Epica poéfi, vel rei naturà » et ratiocinatione nostrá, monitore indigemus, » qui nobis indicet, iam non aliquid intuendum, x » fed PE Conf. Boileau, 4 c. 47 fqq. Barthélé- ; my, T. IV. p. 463 (qq. € 33 D » fed: cógitandum- esfe (a) quod quam fit à woe alienum, ipfum Mun opne ins iloaësol tasten witivib weh at non sgibr« pw autem PRET — € rie” inrerruimis Uti dr Graeci unitatem | etiam Joc? ^ obfervds ibant quo modo enim: locus mutari poterat; hie fi illà inerrüptà? Ec fane; hac mutatione non ins digebanit Graeci ;; actio eaim;^ut' fupra in Prole- - gomenis diximus; fere- femper agebatur in loco fubdisli; ante palatium; - cemplum aut :domuniit ; "dd quem aditus unicuiquerparebat: : Simpliciores deinde "eorum. erant. fabulae ^neque toc „in ils “adhibebantur artes (2) ; quot; in »récentioribus; mutari deniqne locus non facile. porerat;. quo- miam: velo: obduci theatrum: apud Graecos fefe non folebat; et quoniam Chorus ; ubic femel advenerat. fcenam non relinquebat (c) | Ex ill vero a. baba conftanter : 'obfery à ^ : Y | u i- Ca) Fere funt ipfa He erman n i. verba in commen- tatione, de Tragica, et Epica Poëf, eius Ari ftoté- dis Poëriées editione adiunct{, Cap. XXI. p. 254 fq. 6) Conf Brunoy, Discours für le d des Theatres, p. 194. faq. | (ce): Conf. de unitate actionis etc; Bärtheië my} T IV: pe 458 gd. gitderdyk; Ankore ad: Disfs „de Trag. p. 212 fj. Brumoy, Disc, m P» Origiñi de la Tragédie , pag. 77-84. € € 24 à unius temporis locique aptá et connexâ- ratione hoc quoque oriebatur commodum , quod eorum - Tragoediae non in actus divifae esfent, fed uno tenore procederent: quod etiam; quominus in- terrumperetur fpecratorum attentio, impediebat: Chorus enim eam cantibus fuis ad ipfamactionem pertinentibus alebat er recreabit, donec rediis- fent actores. : Recentiores vero, postquam Cho- rum femel fustulisfent, eâ indigebant partitione, ut reficere fe-posfent actores, utque ipfis, loci unitatem non eodem: modo quo Graeci obfervan- tibus, tempus esfet ad fcenam mutandam.. Quae distinctio- quantum attentionem nostram debili- tet, facile quisque fatebitur, qui fpectacula ho- dierna viderit. : Quam. ineptam autem. Tragoe- Piarum paertitionem in /ceggs duxerit Muretus, patet ex eius Epistolarum Libri HI. Ep. 44. ubi Hieronymo Zoppio, (Tragoediae ad vererum Tra- goediarum rationem compofitae auctori . fic fcri- bit: ,, placeret etiam, ita edi hanc fabulam, ut s De notarentur principia actuum, fed ita con- kf tinuarentur omfhia, ut in Aefchyli, Sopho- » Clis, Euripidis tragoediis, etiamque in Ari- ss flophanis comoediis factum. | Omnino. au- » tem illam inutilem et fupervacaneam, et a > ftuitis. literatoribus excogitatam actuum (a) in (4) Conf, de fignificatione vocis actus apud Roma- nos 5 Eos» » in /cenas divifionem, quaefo te, ut. tol- LANE e WE, NE o0 nos, et de caufa cur Senecae Tragoediae in actus fint divife, Cl. Bilderdykius, zzot. in Disf. de Tragoed. “pe 181—185. Blair, A c.p. $94. 285, 286. | | mrt QUAM CAPUT TERTIUM, DE TRAGOEDIAE GRAECAE DISPO-. SITIONE SIVE PARTITION Be, m 0399-9 93909 etm Disinss fupra Tragoediam ortam esfe a Cho- ro: postquam fcilicet interrumpi eius carmina coeperant narratione unius actoris, qui primo hanc, mox aliam perfonam referendo, actionem quandam fpectatoribus exhibebat, quae vero fpectari non posfent, narrabat. Illae actiones etnarrationes, quia antiquisfimo tempore ad Cho- rum non pertinuerant, vocabantur reiddi (a). Hinc duo praecipuae partes fuerunt Tragoediae: Epifodia et Choricum. | De hoc in Capite V°, nunc vero de illisagemus. — | Magis igitur perfectá Tragoediá , vocabuli Æpi- Jodium fignificatio mutari coepit: quum enim ini- tio omnia ea fignificasfet, quae Chorica non es» fent, postea eae tantum partes ita dictae fue- runt, (a) Conf. Blair, A c. pag. 276. Feith em Kantelaar, Bijdragen Vol. cit. pag. 29. 304 CR)? runt, quae ad actionem implicandam inferviee bant; pars aurem, quae Chori primum cantum praecedebat, Prologi nomine infignita fuit 5; ea veró, post quam Chorusy-folus-in fcena. rema? nens, non amplius Strophica. cantabat , Exodus dicebatur: (4); unde, praeter. Choricum .. tres erant Tragoediae | partes: | Prologus ,. Epifodiag Exodus, quas recenfet Ariftoreles de. E XIE $us id^ In Prologo (b) "Bees quinam: totius actionis esfet cardo, five illud a Choro, urin Aefchyli Perfis (c), five a. pluribus actoribus, ‘ut in Oedipo Tyranno a Sacerdotes- Creonte ec Oe dipo; five ab uná tantum perfoná, folà fecum; aut ad fpectatores | converíà , loquente, |. fieret, ut in Medef, cuius nutrix optare. fe dicit ut Ar» gonautarum expeditio numquam facta fuisfet, quia fic lafonem perfidum experiri Medea non potuisfet; quam ob rem ^nunc vehementer vereri fe ait, ne, ulciscendi caufa, liberos füos laedat illa aut interficiar. | Epifodiis ELA y dap n omnes ii cafus, qui | oo ees E (a) Sie Ariléôn l.c, xiu. é. ubi tamen confe- rendus Hermannus, (5) Conf. Blair, p. 287. «deu (c) Ab. initio usque ad vs. 64. tum” vero incipit mapôdes, Vid, Hermann. Comment. ad Ariflot, p. 139. C78 7) vérofimiliter poterant (4) aut necesfario debebant accidere, ut efiiceretur id, quod in Prologo ex- pofitum fuerat. | Inferviebant autem fimul ad no- dum magis magisque implicandum, fimul ad Exodum praeparandum ; donec in eo aut per &vayvópiow aut per repirerelay (D), aut per am- bo fimul nodus folveretur, et tota actio ad fi- nent perdüceretur. - - Caeterum, in Æpifodiis five Diverbiis, alio metro Graeci utebantur quam in Choricis: lam- Dico (c) fc. quia, ut ait Ariftot. IV. 18. 19. pex Aexrixüs TÔv WéTpev TÒ iawleïor ier cn- peiov DE rovrov: maesa yàp iaufBeïa néyomev èv TÁ Qi&AÉxTQ Th opde ÀAMjACUS. ` Quae quamvis non negamus, nefcimus tamen an verior caufa fit, quam affer Bilderdyk, Æmmor, ad Disfert. mu i (a) Conf. Bilderdyk, Annot, ad Disfert. de Tragoed. pag. 238 fq. (5) De quibus conf. Arift, XI. XVI. Blair, JII. 289. | (c) Saepe etiam utebantur Trochaico- tetrametro, de quo, paulo ante locum, quem exhibuimus, fic Arifroteles: zò meäror rereamirgw ixp)rvro, du Tò rup xoi PLAT Tie Típo sbai iy monem Eo autem utebantur in vehementioribus animi affectionibus, ut in Oreste vs. 720 multisque fequentibus. Conf, Schlegel, I. p. 105. 4. m de Tragoedia p. 188, fcilicet, quod ad lyricum poêfeos genus, quo utitur Chorus, facilior fic transitus ab lambis, quam ab alio quovis me- tro-(a). Sed haec per cransennam. Quae ve- ro de Prologo, de Epifodiis deque Exodo dixi- mus, ea age illustremus Sophoclis Oedipo Fy- ranno, cuius perfectisfimae Tragoediae fabula eaque fimplicisima haec est (5): "Thebis peste aflictis,- oraculum Delphicum con(ulitur: re fpondetur: mortem Laii esfe ulciscendam; Oee dipum esfe eius occiforem, fimulque Latii uxo- ris, fuae matris, maritum; Oraculum vera dixis- fe eventus docet.. Apparet Oedipum a parenti- bus füis expolitum et a pastoribus fervatum, Corinthi educatum fuisfe, et revera patrem in- terfecisfe, matrem autem uxorem duxisfe. Tum locasta defperatione furens laqueo viram finit, - Oedipus, fua manu, oculis evulís fe occoecat. lam in Tragoediae, quam buic gub fuper- ftruxit Sophocles, Prologo, qui dicitur, a Sa- cérdote "Thebanorum peste afllictorum mife- riae Oedipo exponuntur. Creon ab Oedipo. ad oraculum iam antea misfus, redit, dicens pesti vibe fe (a) Schlegel, I. p. 104. ait Aniapaëftos huie transitioni etiam infervire, (2) Conf. Feith en Kantelaar, dod Vol. I, p. 27. C 40 ) finem fore, fimulatque Lati mortemrex ulciscas tur: hic ftatim folemni iureiurando: fe obftringie ad. investigandum «eius interfecrorem, : eumque vehementer puniendum. Sic igitur mala,: qui« bus Thebani premuntur, eorumque caufa, moe, dus denique quo fint cesfatura, in Prologo expo»: nuntur. Incipiunt iam ZEpifodia, quibus actio. - implicatur, eiusdemque: Exodus praeparatur. Post Chori de Thebarum miferia lugencis cane; tum, e regiâ-in fcenam redux Oedipus. de Laïi interfectore „populum. interrogat ; is vero inno. centem fe esfe folemni iureiurando testatur; fis: mul autem advenit, ab Oedipo , .Creontis fuafu , arces(itus Tirefias, qui interroganti regi refpon- dere nolens, huius in fe iram excitat; mox eius. mims et conviciis lacesfitus, tandem ab ipfo Oe- dipo Laium interfectum esfe dicit; irá percitus. rex a Creonte vatem corruptum: putat ; , multae- que erant caufae, cur ei fidem non baberet; Cho- rus etiam vatem. vera loqui non cenfet;. turbat tamen Oedipi quietem haec criminatio, „Mox. accufatus Creon apud regem fe excufare cona-. tor; fed; irascitur ille vehementer, et mortem Creonti minatur: tum vero locasta concordiam réftinirura advenit, digresfoque, cnius veniam impetraverat, Creonte, maritum de'Tirefiae ef- fato. follicitum exemplo e fuis faris petito firma-, je fiudec: narrat ipfi oraculum Apollinis, quod; edixe- E a) - edixerat, Latium a filio fuo interfectum iri; eum nihilominus a praedatoribus. in trivio obtrunca- tum, puerum autem recens. natum;in monte €x- pofitum: fuisfe. Sed.eo ipfo, quo ad quietem reducere Oedipum. ftudet,. magis. anxium eum reddit, et perterrefacit: plura 3 marito. interros gata, talia ei narrat, quae Oedipo confirment ipíam revera Laium interfecisfe ; una tamen, ei fuperest dubitandi caufa , quod. nempe valgo fe- ratur: Laius non ab ze. fed a pluribus interfec- tus fuisfe z: feryum igitur, aetate confectum, qui Laium occifum videns fugá fibi confuluerat, et redux Thebas illud narraverat, arcesíi rex iubet: ipfe ioterim uxori narrat, (ibi aliquando, dum apud Polybum Corinthi degebat, exprobratum fuisfe, non fe regis esfe filium: Delphos iraque fciscitatum:. de ed re profectum esfe: ibi vera . Tefponfo accepto: oportere ut.et patrem interfie ceret, et matrem uxorem duceret, non Coriti-. thum fe-rediisfe, fed Thebas petentem in trivio. virum. obviam - habuisfe, Laio (quem ipfi de= feripferat Iocasta) fimilem : euin , lite exorta, oc» cidisfe cum parte comitatüs ; omnia igitur cone: venire cum uXoris fuae narratione, praeter hoc - unum, quod non ab uno fed a pluribus interfec- tus tradatur. Laius. Hoc itaque alterum. est Epis. fodium , quo omnia magis obfcura et terrore ple- na fiunt:: antea. tantum Laïi occiforem investiga» bat C 42 ) bat Oedipus: nunc iam detegere conatur, utrum ipfe eius necis auctor fuerit; ab uno nunc fervi verbo potentis regis fatum pendet; quae vero fibi invicem Oedipus et locasta narrarunt, fpece tatorem docent ea omnia, quae fcire ipfum opor- ter, ut fumma mifericordia terroreque afficiacur. Eoque iufelicior est- Oedipus, quod, fi proba- tum iam fuerit eum interfecisfe Laïum, in fatis esfe fciat, ut patrem etiam exanimet, matrem vero uxorem ducat. Ignorarur enim quinam fint Oedipi parentes: ipfe patrem Polybum esfe pu- tat, matrem vero Meropen. Hinc igitur non minus, quam quod videmus eorum, quae de Oe- dipo praedixerat Apollinis oraculum, . partem iam evenisfe, prae exfpectatione anxii, timore vero vehementi commoti fumus; — Interim Io- casta Apollinem orat, ut Oedipum et fe ipfam imminentibus malis fubducat: mox e Corintho nuntius advenit, mortuum fenio Polybum di- cens; quo audito, locasta maritum ftatim arces- fi iubet, ut eum follicitudine de patris caede liberet: hic igitur non veretur amplius ne occi- dat patrem, fed unum adhuc ne matrem ducat uxorem. Quem timorem tollere ftudens Corin- thius, ipfi narrat neque Polybum neque Mero- pen eius esfe parentes; fe vero eum accepisfe a Laii pastore. Quibus dum Oedipi timorem tol- lere conatur, ad defperationem adducit focas- tam, C. 48: ) tam, quae maritum obfecrat ne amplius hanc rem investiget; fed ille genus fuum explorandi cupidus, eam prae fupetbia talia loqui existimat, verentem , ne filius fervi maritus deprehendatur, Pastorem igitur adduci iubet; quo facto, To- casta Oedipum Chorumque defperata . relin- . quit. | | Sic igirur. iam fere. detecta fidt omnia: ʻuli- mum hoc Epifodium , adventum Corinthii nuntii continens, animum fpectatoris ad terroris cul men. adduxit, quoniam praevidet calamitates, quas iam iam fit Oedipus experturus. Incipit igi- tur ea Tragoediae pars (4), quae “Eos ab Arittotele vocatür. Postquam Chorus de Oedi- pi iam iam detegendo genere laetitiam. foam et fpem prodidit, e regiâ cum Corinthio in fcenam revertitur Oedipus; advenit mox arcesfitus fer- vus; agnoscunt fefe nuntius ec Phorbas pastor ; illam hic obfecrat, ne plura loquatur; mox ipfe Oedipi minis cogitur omnia quae noverit pae teficere, a quonam puerum acceperit, et quare eum exponi voluisfet pater. — Sic igitur per dvayvópiow et mepizevela» (D) (agnitionem ec for- Ca) Sequimur fententiam Bilderdykii, Zano- tat, ad Ocdipum Tyrannum Belgicis verfibus redditum P. 153. | (2) De quibns conf, Arifrot. XI. XVI. Bar- thé- (C aq) | ` fortunae mutationem) nodus folvitur, et tota üctio abfoluta videtur. Sed Graeci in Tragoediis fuis. rulès etiam requirebant, ij. e. ut ait Arie ftoteles XI, 9. æp&Ëiy Qiaprixuv, 3 dduyypès" olov, ol re iy cQ Qevspa Odvaror xol al mepieluviai. xa) TpGc:ic, Kal bem roruöru: five potius, ut cum Hermanno (in Comment. [. 1. XXIV. p. 258.) loquamur: ,, requirebant Graeci illud: quod per » has res efficeretur: animi fcilicet affectiones „sad fublimitatem apras." — Quod zradòs quam» vis in totá regnare volebant Tragoediâ, in Exo- do tamen praecipue requirebant, unde haec pars apud Graecos longior ferme quam apud recen- tiores esfe folet (4). | ; | -.ltaque, postquam ‘Oedipus fe ipfum et Io- castam agnovit, pro fecilisfimo- antea rege, maximis fceleribus nunc pollutum hominem fe ' esfe vidit, vet fcenam defperatus reliquit, dum Chorus Oedipi fortem deflet, advenit nuntius mortem- locastae er miferandam poenam, quam ulo dederat Oedipus, referens: mox ope En- i cjo thélémy, Tom. IV. pag.:482 fq. Disfert, cit. in Feithii et Kantelarii Bijdragen p. 45 — (2) Conf. Bilderdyk, Zanat. ad Disf. de Tra- goed. pag. 169. et Aefchylus, in m a Vs, Fai usque ad finem. Cas à cyclematis (a)-ostenditur interior regiae pars (b); cernitur locast2e cadaver. humi iacens (vs: 1266 fq.) et Oedipüsij o cruentis. oculis ;..geméhs;-.et de miferiâ- fua eiulans; (vs. 1268-1280 et. 1306 fqq.) Chorus eum deflect, cuique: éo. per alie quod: tempus: de lorrendà eius fortuna queritür: donec advenit; Creon „qui Oedipum iii regiani redire éupit;- rie: folem ett homines; taetro fui aspectu offendat; 'precatur: ille. Creontem ut. fie liarum ipfius (c) curam:gerat; ipfum autem..e “terra exfulem mittat; quedar étiam Dei ora- ^ a ic) atibagsaevi sano aoea »u92.7 EN uc trj à Ao VN dé pn Y * H 292] * ua r 48% if (e) icis iliiplicafionem : tabete sen 1 egeliu T Vol. Lipag 884: h VIR et: Mile Imelligitur. hae. ex. vs. 1294. a. Aston : ei LA Tof" mU qs TUAE ; T4 ax ju # ; mio $ bá ND Auoiryeres" boue > scope Tc | j Tombre, n xci dobie. iro. ical seilicet in Graecis fabülis fpectatoribus coram fun ‘qua aliquis occidebatut : (quod ortum videtur ek "fenfu pulchri" ét ‘honesti, quo prie caeteris populis Graeci, horum praecipue Athenienfes erant praediti; “fed: postquam hoc domi factum esfet, foribus apertis , interior buius pars horrenda illa. fpectacula, videnda praebebat...,Conf. Horat, in; A. P. vs. 190—188. Boileau, A. P. I, 51 fqq. | dicas (c) Quas Creon in fcenam adduxerat (vs. 1459 fqq.) quaeque mutae perfonae dolorem. augent et rubis, Conf, Hs erman LO Comment, cit, XIX. pag. 249. K 46 ) culum" iusfisfet, :Oedipus, mox exfaül Thebas re- liccurus, in regiam discedit; Chorus denique finem Tragoediae facit. ex: Oedipi fatis docens, antequam fupremunx diem obierit; neminem bea- tum vocandum esfe. 3909) T | "Haec: est-pulcherriarae ‘illius- V icti gi far Nn i dispofitio :' ad eandem. fere normam om- ties „> quotquot nobis fuperfunt :Graecorum. Tra- goediae, :compofirae: font: omnes habent Prolo» gum; omnes pluraspauciorave Epifodiaj omnes denique. Æxodum:;qho:totius fabulae nodus fol- vitur.. Neque tamen omnes Tragoediae Graecae eodem femper aut aeque perfecto modo folvun- tur, atque " Sophoclis „Oedipus Tyrannus : ^fed faepe adhibetur Deus, qui dicitur, ex machina. Scilicet, quando alio modo folvi nodus non po- terat, poêtae, et praecipue Euripides, Deum quendam inducebant, qui de primariae perfonae fato pronuntiaret, aut opem füam infelici tribue- ret; ut, in Euripidis Ælectr4, Tone, Meded, Sic etiam in Oreste , dum Menelaus Agamemno- nis filium precatur. ne Hermionem interficiat ; cum nec tamen ipfe eum adiuvare contra Argi- vos et a morte cum forore Electrá vindicare ve- lit; ecce advenit Apollo, quo auctore Clytem- nestrae manum Orestes intulerat: litem dirimit; Orestem Hermionem uxorem ducturum ait: eun- dem, anno transacto , Athenas petere iubet , ubi | Eu- C i47. D Eumenidas fuperaturum: eum. pollicetur: mox eum Argis, cum cuius urbis civibus omnia .ac- commodaturum fe promittit, regnaturum vatici- natur: Electram infuper nubere. Pyladi, Mene- laum irá abftinere iubet: et fic fervan:ur Orestes et Electra matricidae , adventu Apollinis, et laete omnia ad finem perducuntur. . Haec tamen folu- tio minus probanda videtur; fic enim implicatis- fima quaevis folvi posfünt; deinde prodere illud videtur poétam non fatis de oeconomia fabulae fuae cogitasfe; primariae porro perfonae gloria fic minuitur; videtur enim illi non promtuin fa- - tis aut prudens inesfe ingenium ad fubducendum - fe imminentibus periculis, Idem dicendum de Exodo Medeae Euripidis: quod exemplum at- tulit etiam ^ Ariftoteles, | Lib. cit. XVIII. $.8—14. quo in loco ait: 4 machina tantum es- » fe urendum in iis quae extra fabulam funt: » vel quae ante acciderunt, quae homo fcire 19, non potuit; vel quae postea, quae indigent > praedictione et. narratione: omnia enim cer- nere Diis tribui ab hominibus: folutiones ta- » men fabularum ex ipfa fabula nasci debere, » nonex machina.(4)." — Quamvis igitur hoc philofophi effato excufari posfe Euripides in Oreste videatur, quia Apollo, quae futura | | | erant, (2) Interpretatio est Hermanni, ( 04825) - erant praedicit; rectius tamen fecisfe videretur , f machina ófüs non fuisfet, quia in Tragicâ po&- di fati magis, in Epica vero Deorum mentionem jfiéri folere videmus, et quia in contentione tiber- "atis eorum; ' qui agentes inducuntur, Cum ne- qesfitite; five fati legibus, illa magis elucescar, ^fi Dei nulla ihterponatur auctoritas (7), so -USed neque “omnes Tragoediae Graecae alterá parte” cum Sophoclis Oedipo tyranno. conveni- tnt; ‘non ommum fcilicet sréstis est Jixoduss, qvod tamen^ probandum: nullo modo: videtur. Eténim hoc fere praecipuum:erat inrer :Comoé- diam et Tragoediam discrimen; quod huius tris- tis, illius-vero laetus -esfer Exodus (4). Quod fi huic exitüm poëta laetum rribuec, naturam.fi- emque Tragoediae penitus eum. evertere quis- "que videt. Ex Graecorum enim Tragoediis ple- ‘risque, quibus pepercit temporis iniuria , appa- fet, earum" finem- praecipuum- fuisfe eum; ut qDagnorum'virorüm ifi adverfis rebus. conítantiam fpectatores cérnerent. Quum vero hominis li- bertas eo maxime elucescat, quod. milis frangi fe non patiatur, cumque in 7ragvedié libertatis , ev i ya in (a) Conf. H ermannus , Comment. ps XXVI. pag. 262. Bafthélémy, Tom. IV. page 485 fg. Blâir, p. 314. (2) Ariftot, Le XIII, 11 fqq. clement: C 49 ) in Epopeia vero necesfitatis vis ostendatur , fa- cile intelligitur illins Exodum rion nifi tristem esfe posfe, (a). Ut vero tristis esfe posfec, hoc obfervarunt Graeci. Tragici , ut. primaria. perfo- na, cuius profpera fortuna in adverfam mutanda esfet, non prorfus infons (7), neque tamen atrocis cuiusdam fceleris esfet rea; fic enim ter- rorem débiliorem fore intelligebant. ^ Luculen- tum huius rei exemplum praebet Sophoclis Oedi- Pus Tyrannus : quaecumque enim fcelera rex com- miferat, ea ignarus commiférat; neque tamen innocens plane Deorum vindictam experiebatur ; fed calamitates eius fere omnes ex curiofitate, nimiâ gloriae cupiditate , ex irá denique et iu- | venili ardore ortae erant Cc) | (4) Aliter ftatuit Blair, p. 29o. fed “conferatur Hermann. Comment. Cit, XXV. p.260. Heeren, Idein ete. Vol. III. p.487. Barthélémy, T. IV, p. 483 fq. et, in qua fufe haec quaestio examinatur , Commentatio quae reperitur ad calcem voluminis VIII, fabuiae Romanticae : Clarisfa Harlowe. (5) Ariftot., XIII 1—7. Cc) Expofüit haec Bilderdykius, in Annot, ad interpa Oedip. p. 145—147. Quibus refutari po- test Blair, III, p. 301 fq. [d ge ) CAPUT QUARTUM., "bÉ PERSONIS EARUMQUE "MO | RIBUS. hy "era J uum Graeca Tragoedia (4) actione inprimis conitaret, per fe apparet perfonis opus fuisfe, quae fpectatoribus actionem. quandam. ita exhie berent, ut illi putarent eam iis accidere tempo» ribus ex quorum historia depromta fuisfet.. Hoc autem üt efficeretur, necesfe erat perfonis illis easdem tribui affectiones, eosdem fenfus et moe res, quos ipfisfuisfe historia aut traditiones fere- bant Cb). Mores ilii Graecis dicti 265, mul- tusque est de iis Ariftoteles Cap. XV. . Ante- quam autem de iis dicamus, primo de ipfis per- Jonis nobis est agendum. : Solebant igitur Graeci paucas tantum induce- re perfonas ; neque umquam tribus plures collo- quentes, unde Horatii praeceptum (c). UTE LUNG (a) Arift. VI. 12. ar. (b). Conf. Ariftot. Cap. VL 7—9. 13. 21. Ce) A. P. vs. 195. kh ‘À MS 3 CD s; Nec quarta loqui perfona laborer.” Quirü autém, ut vidimus, unam. tantum: praecipuam ‘actionem exhiberenr, inde etiam unam tantum primariam perfonam inducebant,: cui reliquae Omnes esfent inferiores: ad illam, quaecumque hae agebant, referebantur: neque has aliquid &gére finebant, quod non ad illius fortunam mutandam faceret; | Sic in Meded Euripidis, ipfa Medea est primaria perfona, caeterae verd fecundariae; ^ Medeae nutrice et paedágogo uti tur poëta ad totius actionis. cardiaem declarans dum; Creon Medeam exfulem Corintho cedere iubet; Täfonem haec primum. obiurgat: mox; quum Aegeus ipfi Athenas refugio fore pollici- tus est, pacem cum perfido marito fimulat: Tä- fon igitur discedit, Creüfam, (quán, inutilem quippe, in fcenam fapienter don induxit Eüri- - pides) rogaturus , ut liberis faltem Medeae Co- finthi manere liceat; quos igitur haec cum dos his ad Creontis filiam mittit mox advenit ; dos forum veneno infectorum taetrum horrenduni- que effectum narrans, nuntius; tum liberos do. mi interficit Medea, maritum fic ulia: reditque Óifon, zaboös ergo, liberorum caedem auditu- fus, fuamque fortem deflecurus. — Apparet igitur Medeam esfe primariam perfonam; cae- terarum vero actione efficitur ut ulcisci maris tum posit, | D lis C 54 09 Iis autem perfonis, quae proprie non age- bant, fed nuntiis tantum ferendis, aut, quae interrogabantur, declarandis inferviebant, ut nuntiis, fervis aliisque huius generis homini- . bus (a) nullum Graecos nomen tribuere, fed fimpliciter &yyehoug ,.. éEdyyenouc, Oepdmovrag, Quaaxas, etc. vocare folebant; et recte omni» no; ita^ enim fimpliciores eorum erant fabulae, .captuque faciliores (7). | . Sequitur, ut dicamus de #oribus (c) Tri- buerunt autem Graeci Tragici perfonis fuis tales mores, quales cum actionis gravitate ec fublimi- tate convenirent, graves igitur et /wblimes : — quod fere idem esfe videtur, quod ait Ariftote- les, quando (IT. 7.) dicit Tragoediam mores imitari Bearious Tv v)v. Id enim nullo modo fignificare voluisfe videtur philofophus, omnes mores in Tragoedia bonos esfe oportere: (con. trarium enim ex Graecorum Tragoediis patet, neque parum füblimes faepe funt minus bo- ni (a) Conf, Bilderdyk, Annot, ad Disfert. de Tragoedia , p. 215 fq. (5) Conf. de perfonis et de peifóhs primaria H e r- mannus, 1. f. e XXII. XXV. Brumoy, Dise cours fur F Origine de la Tragédie , pag. 100. $ XIV. (c) De iis agit etiam Blair, 4 c. p.301. 302. 305. CASS) ni (a) mores) fed fublimiores posteriorum tem- porum moribus. — Et fane. postulabatur illud ab aevi, quo, vixerant qui agentes induceban- tur, naturá: quum enim, ut faepius iam dixi- mus, ex antiquis illis Heroum familiis Tragoe- diarum depromerentur argumenta, hinc opus erat mores convenire cum imagine , quam istorum Heroum Deorumque fingebant homines. - Con» venientes porro five aptos mores períonis fuis tribuebant; ita ut alii regis, alii fubditorum ; alii dominorum, alii fervorum; alii virorum, alii feminarum; alii fenum, alii esfent iuvenum, Mores deinde con/lantes perfonis esfe volebant, ita, ut quos in initio actionis mores aliquis ha- buisfet, eos haberet adhüc in postrema actionis parte, neque umquam iis contraria diceret age- reve. Unde nata videntur praecepta Hordes in A. P. 144 fqq. Intererit multum Davusne liquaiur an heros , Maturusne fenex, an adhuc florente iuventa Feryidus : an matrona potens, an fedula nutrix : Mercatorne vagus , cultorne virentis agel: " Colchus an srt: Thebis nutritus an Argis. Aut famam fequere, aut fi " convenientia Jing ge, Scripe (a) Conf, Hermann. 4 c Cap. XXIIL, Schle- gel, Vol. I. p. 105. (Cop: ] Sériptor. Honoratum fi forte reponis "Achillem | br Impiger, iracundus, inexorabilis, acer ë Jura neget fibi nata , nihil non arroget armis; Sit Medea ferox invictaque, flebilis Ino, Perfidus Ixion, lo vaga , tristis Orestes. et vs. 125. | | brad ad imum | Qualis ab incepto procesferit , et fibi confiet ; (a) | . Age vero, quae diximus, ante u: bA exem- plis. Mores perfonis fuis Tragici Graeci trie buebant fublimes (a). — Thebae diris affigun- tur calamitatibus. ^ Vittas facras ramosque ges- tantes, fupplices ante aras cuiusvis aetatis. fexüsque Thebani iacent; facerdotes eorumque ministri ad Templi ftant introitum et ad altaria, , Diis facra facturi. Mox Iovis facerdos regem. orat, ut auxilium populo fuo praeftet eique, fi. posit, malorum levamen afferac. Haec fubli- mitatis fenfu fpectatoris animum afficiunt. Con- venit cum istis ipfius Oedipi morum füblimitas. Populum, ut pater liberos fuos, alloquitur: quae posht, facturum fe pollicetur: iamque mi- | fise (a) Conf, 153—178. Boileau, A. P. III. Vs. 93—134. (2) De fublimi conferri potest Hermann, C. . IV. p. 202. ( 35 ) fisf& fe Creontem ad Oracalum, declarat, qui: cum advenit, palam eum refponfum Apollinis effari vult, ut omnis populus audire illud queat 5: mox omnia adhibet ad déregendum. Laii inter: fectorem 5 «huius enim poená pestem- cesfaturans. novit; quin et, quum füfpicari iam incipit, fe eum esfe, ab inquirendo non defistit, donec: omnia fint patefacta; ita enim populum. fuum: fervaturum fe non ignorat." Magnanimi func hi, mores, et cum tótius rei ce à egregie: |. congruunt. | | " Aptos porro, five convenientes perfonis, quas: inducebant, mores tribuebant Graeci, Oedi». pus, rex, iuvenis, vir, cum auctoritate, ardo- re, vigore loquitur et agit. © Phorbas; pastor et: fenex, ficut fenem pastoremque decer: mortem: ei rex minatur; timidus deprecatur pericula fes: nex. locasta, quippe femina, disfidid compos: . rere; foror fratrem periculo eripere ; coniux: maritum folari ; ‘Deos pro eo precari; omnia: adhibere ut eum anxiae eripiat folicitudini, Co- rinthius, exilis homo, quippe pastor,. mercedis. cupidine agit: et huius caufâ Polybi mortai nuntium regi attulit, ut ipfe aic vs. 998 íq: Kal P» 172072 TOUT" E iras, Xu ET douous &Abdvros , eù TRAË £ vind Tl. Ex hac autem multisque fimilibus quae in Grae- / i 4 cis ( 56.) cis- fabulis. occurrunt,. dictionibus, paret. fiie plicisfimos fimul. mores in Tragoediis Graeco- rum fuisfe, actionesque in eis ira exhiberi, ut omnia fint probabilia ; neque fublimitatem tol-- lit, fed vero auget haec fimplicitas (a). ; Conftantes etiam esfe volebant. perfonarum- mores. . Medeae 74 in Euripidis tragoedia est quod maritum ulcisci cupiat: hoc vero effi- cere tantum potest läfonis occidendo liberos, quorum. ipfa fimul mater est: illa tamen ul- ciscendi cupido maternum fuperat amorem. Im; omnibus igitur, quaé dicit facitve Medea, elu- cet illa cupiditas, omniumque eius actionum est: caufa: cum Choro confilia agit: Creontem , ut. unum faltem diem Corinthi remanere fibi liceat ,. fupplex precatur; Aegeum orat, ut Athenas: fugere fibi concedat; in läfonem primo convi- ciis invehitur; mox cum eo pacem fimulat; quin. et liberos ad Creüfam cum donis mittit. | In his omnibus femper fibi conftantem Medeam cerni- - mus: dum precatur, dum obfecrat, dum füp- plex orat, dum perfidum, maritum . mitioribus verbis alloquitur, femper ulciscendi defiderio flagrat; hoc cogitationum, confiliorum, fermo»: num, actionum eius, perpetuus et conftans est ftimulus atque calcar. Prae- (a) Conf. Blair, III. p. 310. € 572 Praeterea, ut in totá fabulâ ita etiam in moe ribus femper obfervabant Graeci aut necesfitas tem, aut probabilitem. Necesfarium erat, Oedipum Tirefiae irasci, eumque a Creonte corruptum existimare ; talis enim fceleris confcius fibi non erat: iratus ip- fum accufaverat Tirefias: Creon peregrinum ho» minem Thebis regnare inique ferre poterat: ipfe praeterea Oedipo Tirefiam arcesfere fuaferat (2). Creon Medeae unum adhuc diem Corinthi manere concedit: probabile est eum fic acturum fuisfe, fi Medea eum hoc revera rogasfet: hu- ius: enim feminae fors infelicisfima, ceteroquin boni, fed de filiae tantum periculis folliciti regis animum commovebat: aliam praeterea ipfe cau- fam indicat, dicens, vs. 357: | Növ P ei uiver Det, uluv EO udoav play’ 3 y Où yàp vi Dodaeig Dervòr, Gv Q(og w Eyete Mores denique tales heroibus fuis tribuebant, quales-eos habuisfe ex historia aut ex traditione notum erat, et quales cum populi, cuius erant, indole conveniebant. — Sic quos famg Xerxis mores fuisfe ferebat, eos Aefchylus in Perfis ipfi tribuit; ante victoriam eum elatum viribus, | | do- (a) Vid. Opus cit, in Feith et Kantel, Ri- dragen, Vol. 1. p. 29. C 58. b, dominandique eupidum depinxit; post: cladém vero atllicrum, deque. adver{à fortunâ inftar fes: minae lugentem exhibuit, | , Orestem: ec Electram. patris ulciscendi caufa acrem interfecisfe fabula ferebat: moribus ita» que eos Euripides. (in Pan huic actioni congruentibus induir. : . Bonus miferorumque adiutor Theféds in Oes dioe Coloneo, quippe Athenienfis; malus et perfidus, miferisque irridens Oresti er Electrae, - Menelaus, quippe Lacedaemonius (a), exhis betur; Athenienfibus enim, cum virtute, tum: bumanitate inferiores fingebant et caeteros. Graeciae populos, et praecipue Lacedaemo- nios. (2). — Ex hoc igitur accurato moram vfi: pulcherrimum ortum fuisfe fpectaculum omnes: - intelligunt, , Sicut autem pictores coloribus ja Graeci d ragici moribus utebantur. - Quantum tanien picturae Tragoedia. praeftac ! Illa enim ea tantum quae uno temporis momento fiunt, ex- hiber: haec vero quos agentes inducit, eos itr omnibus diverfisfimisque temporibus fpectandos: nobis praebet: omnes animi affectiones, diverfis tem» (a) Conf, Hermann. ad Ariflot, Post. Cap. XVe $ 7- pag. t5i. - (2). Conf, Brumoy,. Disc. def le Paral. des Théarres , pag. 150—168. SER 44 | RUM CL 595 JD temporibus diverfas ostendit: ,, In poëf ues 2? que Dramatica” (ut Her manni verbis, Capite XX, utamur) ,, ipfos animi motus, ip- 7? 92. fas dubitationes, ipfa confi lia, faepe etiam facta eius, cuius libertas animos nostros ex- fpectatione fufpenfos tenet, cernimus; nihil, quod eum-agitet,- praetermitti 5.-nihil quod ad agendum impellat, latere potest; dimica- „tio, quam libertati eius imminere videmüs $ contentio; victoria denique libertatis et ce- lerrime et vehementisfi me mentibus fe nostris - infinuat ; ipfi quae ille agit, agere; ipfi cum malis conflictari ; ipfi animum ad dat necesfiratis vim obfirmare nobis videmur." - Sed haec de Ferions Sarde moribus dicta. funto. CA. C 6o ) CAPUT QUINTU M. — 9900099090 —Á— ape ee Tragoediae proprius et peculiaris est Chorus; ex quo cum illa nata ester, a poëtis postea, cum religionis, tum utilitatis caufa non rejectus fuit. Eoque ita ufi funt Graeci Tragi- ci, ut vehementer dolendum nobis esiet, fi eum ex fabulis fuis expulisfent, quippe cui pulcher- rima illa et plane divina lyrica carmina debes, mus, quae ingenti Graecarum Tragoediarum or- namento font et fplendori. Sed quamvis Cho- . rum fervaverunt, hac tamen libertate ufi funt Graeci, ur, quum antea praecipua Tragoediae pars fuisfet, mox breviora eius redderent car- mina, pro fatyris autem et Faunis, quibus an- tiquitus conftiterat, aliarum (2) etiam perfona» rom Chorum inducerent. Variis autem in fa- bulis varias perfonas Chorus referebat; et fae- pe, Ca) Conf. Brumoy, Discours fur l'Origine de la Tragédie j; p. 103. C.61 D, pe, ficut a Satyrorum Clioro, Satyrico Dra- mati, ita et Tragoediae, cuius origo. Choro de. bebatur, ab ipfo illo. Choro. nomen tribueba- tur, pro diverfis, quibus conftaret, perfonis diverfüm. Tales Aefchyli funt fabulae quae in- fcribuntür Eùwevieg, a Choro Furiarum, quae Orestem matricidam poenis cruciatibusque per- fequuntur: ‘Ixérides, a Choro quinquaginta Da- nii filiarum, quae patruelium, Aegypti filio- rum, nuptias evitandi gratia, per mare in, tere ram Argivam aufugientes hofpitium ab eius in» colis petunt et impetrant: XowQépor, a- virgi- num, Cly:emnestrae famularum , coetu, quas illa fomnio exterrita ad placandos mariti manes miferat: Sophoclis "Tgzxívie; et Euripidis bo viesi, quarum fabularum prioris argumentum est. Herculis mors; posterioris. gestum inter Eteo- elen et Polynicen bellum. Neque tamen in om- nibus Tragoediis aeque magnae partes Choro tribuebantur, atque in Aefchyli Eumenidibus. Sed homines (4) plenos primariae perfonae. Lue (a) Erant hi vel fenes, ut in Aerchyli Perfis s i Sophoclis Oedipis utrisque et Antigone, in aim dlcestide „ et - Hercule furente 5; vel milites, ut in eiusdem Rhe/o; vel irgenuae feminae, ut in Meded, Hippolyto „ Andromache, Electrd , Iphigenid in Tau- ride, loue et Bachis vel fervae ut in Hecubd et in Troa- C 6s) fübiectos fidosve referens Cliorus, aut ipfe Pro- lógum eloquebatur (2) , ut in Perfis: Aefchylis aut post Prologum Orchestram ingresfus argu- menti ad praefentia tempora accommodati car Mina’ canebat, ut in Oedipo Tyranno vs. 150 fqq. in Antigone roo fqq. Tum vero, et quoties- cumque, fcenâ vacuâ manente, cantaret, moe tus agebat (2), quibus dolorem, laetitiam, me- tum aliasve, quas audità et fpectata movebant; animi affectiones- exprimeret, qua in re praeis bat ipfi KopuPatos (c); movebatur autem nunc a dekerâ ad finistram, nunc a fnistr ad dex- tram, unde quae canebat carmina Srrophica vo: cabantur, et Ænifirophica (d); Epodus dice- batür illa ioni quam in medio fübfistens canebat ; Cho- Troadibus ; vel virgines, üt in Aefchyli rre. iz? of Bas, in Sophoclis Eketrd, et Euripidis Oreste: quin etiam fünctorum Argivorum ducum liberi infantes et impuberes in Choro. Euripidis Supplicum fuisfe viden- tur. Conf. de Chori perfonis Barthélémy, pag. nt : : © (a) Coi Bilderdyk, in praefatione ad interpr. Oedipi Tyranni, p. 8. t (B) Conf. Barthélémy, pag. 437—440. (c) Conf. Barnefius, Z. c. pag. 33. Brus moy, Discours fur l'Origine de la Tragédie, p. 10% i (d) Conf, Barthélémy, pag. 433. 434 «°° € 83 D Chorus (7). Aliquando in duas discedebat pir- tes, quarum fuum quaeque ducem -five Cory- phaeum haberet, ut in Euripidis Oreste vs. 1255, in Aefchyli ërre iz e48ac vs. 870 (P). Quum autem plerumque conftaret. 15 perfonis , vel in fronte ternas habens et ordine quinque. partito, vel in fronte quinas, et ordine triparti- to Orchestram ingrediebatur (c); eamque femel ingresfus , numquam relinquebat (7); quamdiu autem non cantabat, fistebat fe in T'hymele, ex quo loco cum eis perfonis loquebatur, quae im fcena adesfent, ita ut tunc actoris Lini fun- geretur (e). „Sed b En Choro Pa per fufficiant ( py: Vi- Ca) Conf. Brumoy, l. c pag. 106—108, isem, eiusdem Voluminis I. pag. 255. in. nota, "(25) Conf, Barthélémy, p. 433. - (e) Conf. nent qi ibid. Barthéléńy, ibid, 2 onm - : (d) Factum sided hoc est in Euripidis Helena; | fed peculiarem ob caufam. Vid. CELL ten Brink, in Mufeo Siegenbeekiano, Part. I. pag. 139. (€) Conf, Schlegel, Jc. Vol, I. p. 90. (f) Non enim est huius loci disquirere quaenam Cantata fuerint a Choro , quaenam vero recitata; qua ‘de re legi potest Hermann us, in, Comment. ad Arifi. Poët, pag. 132—143. et Barthélémy, IV. Pe 426. et 530534 — C :64 ) Videamus de caufis propter quas Chorum ferva- verint Tragici, de commodis | quae. hinc orie- bantur, deque Chori officiis: Antiquisfimis temporibus (ut fupra diximus in Prolegomenis) in Bacchi honorem festa celebra- bantur, cuius laudes a Satyrorum Choro carmis nibus extemporalibus extollebantur, | Quum igis tur inde post verias mutationes Tragoedia orta esfet, Aefchylus eumque fecuti poérae Chorum e fabulis fuis expellere non potuerunt: ad facra enim, quorum pars erat festorum celebra- tio (2), pertinebant. Haec praecipua forte fervati in Tragoediá Chori caufa fuit. : Quis ta- men existimabit, hanc folam farisque validam non tollendi Chori rationem fuisfe poétis tanto ingenio praeditis, quique iam tantopere Cho- rum immuraverant? Nos quidem fic flatuere non posfumus (2) Sed (c) quum apud Grae- cos, quippe Aspoxpdrig utentes omnia publice fierent, indeque talia poétae eligerent Tragoe* | / diis * (e) Conf. Bilderdyk, Disf. de Trag. pag. 128. Heeren, Zdeën ete. Vol. III. P. I. p. 476. usque ad 479. ; ^ (2) Sicque igitur nobis liceat disfentiri ab auctore disfertationis deTrag. in Feithii et Kantelaarii Op. cit. Vol. I. p. 48. * (4) Conf, Schlegel, I. p. 114. ( 6 ) diis fuis argumenta, quae circa publicas res vere farentur, (qualia funt e. gr. in Aefchyli Perfis er Supplicibus , in Sophoclis Oedipo Tyranno et Coloneo ; in Euripidis Oreste et Heraclidis) hinc ipfis Choro opus fuisfe putamus, qui populi quafi vices ageret, et omnibus quae agerentur, adesfet (a): deinde poético ingenio obfequene di locum ipfis pracbebat Chorus: primaria per. fona ei confilia fua exponere, et cum eo de fta- tu fuo loqui poterat: videbatur denique ipfis idoneus ad fpectatorum attentionem , dum fcena actoribus vacua esfet , älendam fimul, et recre- andam; ad eorumque animi affectiones dirigen- . das, quoniam Choricis carminibus ea inferere fe posfe . videbant, quae ipfi fpectatores fentis rent (B) cogitarentque, et utilia iis innectere, quae ex actione ipfa deduci poterant, prae- cepta. … | Multa igitur nascebantur commoda (c) ex fere (a) Conf. Bru moy, /. c. pag. 162. (4) Conf. Schlegel, I. p. 115. ubi dicit: der Chor ist, mit einem worte, der idealifirte Zufchauer. (c) Commoda: chori recenfet Bilderdyk, in praef. ad Oed. Tyr. interpr. p. 6—14. Blair, l. €, Vol. III. p. 277. 278: Qui choros Graccorum res prehendunt , eos refutavit Schlegel, I. p. 116. 117. Utrum vero Chori fint etiam ufurpandi in res Lo E Ue get ( 66 ) M + ) $ fervato in Tragoediis Choro. Neque enim Grae- cis opus erat iis perfonis, quae Gallice confidents“ dicentur, quibus primaria perfona. omnia ea nat* ret, quae fpectatorem novisfe opus est, ut fa- bulam bene intelligat: quod quam. parum verifi- mile in multis recentiorum fit Tragoediis, quis- que eius rei non plane ignarus facile fentit (4). In Graecorum vero fabulis, quum Chorus ples rumque populum referret, aut fidos faltem pris mariae perfonae homines, omnia ad verifimile erant compofica, Hi enim erant testes omnium rerum quae agebantur, eorumque intererat ea non ighorare, | v atebg . Chori etiam ope fiebat, ut Graecorum vacua numquam esfet fcena: unde actionis perpetuis as, locique unitas fequebantur (2). Nullum: porro erat periculum, ne a virtutis via falfis ra- tiociniis abducerentur fpectatores, quia virtue tem femper tuebatur Chorus, vitio contra ad- M Ver- centiorum Tragoediis, an vero minus, eam quaestio» nem traêtat Blair, p. 279. 280. Conf, etiam Feith et Kante laar > Bijdragen etc. l. p. 29. feqq. in nota. (4) Conf. Bilderdyk, Annot. ad Disf. de Trage p. 217. et praefatio ad interpr. Oedipi, p. Je — (2) Conf. Bilderdyk, c. p. 7. {de A m verfabatur (2). . Quae denique cantabat,. plena erant Deorum, plena patriae civithtis, et totius . omnino Graeciae laudibus ac praeconis, quibus utili (imul dulcique modo attentio fpectatorum fustentabatur. | sin | His autem dictis, difficile non erit, paucis officia (5) Chori defcribere et exemplis ex Tra- gicorum operibus illustrare. — Choro confilia fua primaria fabulae perfona exponebat, ab eoque, ubi opus erat, postula-. bat, ut ea filentio premeret: quod Chorus pole. libero. neque.fidem fallebat umquam. Sic Iphigeniae (c) petenti a Choro ne confilia pa- tefaciat quibus ipfa. fe fratremque fuum. fere- vare in animo habet, fed ipfam potius adiuvet; Graecae feminae fic refpondent (vs. 1083): "Ope, Dian Déomoiva, x cátou povon, Og £x y’ ÉpoU col ordvra ciyulucerat , Iso uéyac Leds, Gv Emouimreig cpi. Medeaeque roganti (4): Tocoëroy 6)v coU Tuyydveiv Bovañoottr, mu his "Hy (a) Conf, Bilderdyk, Z c. p. 11. fq. (3) Conf. Brumoy, Discours fur P Origine de da Tragédie , pag. 103. | (c) In Euripidis Iphigenia in Tauride, S5 In onam Medeâ , vs. 262, E s C 68 ) "Hy poi pos Tis gugaun T^ éÉeupelf, Idoi 2ixQ Toy 9 dyririouclar XXXÉW , -Tà» dure T gir buyar Hv T élites. -Ziy Ye fidem pollicetur (4) Corinthiarum Chorus: Apdou TÒ. &ybixec yàp ÈxTÍTEL miauw, Mydeïa, mevÜsiv à' od ce laupa TUMAUG. ‚Chorus igitur, ut ex allatis exemplis patet, actionis etiam partibus fungebatur; fed tum una tantum perfona , Coryphéus dicta, omnium no- mine loquebatur: unde Chorus de fe ipfo lo- quens, et qui eum alloquitur fingulari. numero utuntur (b); pater hoc, ut e locis allatis, ita etiam ex Oedipo Tyranno vs. 277, ubi postquam : Oedipus populum rogavit, utrum Laïi inter- fectorem cognitum habeat, fic totius populi no- mine refpondet. Coryphaeus:: | * (4) Fufe autem de hoc Chori filentio Medeae prae- fito egit CI, I, cen Brink, in disquifitione: ever de rei van Corinthifche Vrouwen in de Medea van Eu- ripides; quae estin Siegenbeekii, Mufaeo, Vol. I. pag. 131—154. „Ubi fententias Corneillii, Dace- tii, et- Hardionis refutat; de Choro autem univerfe agit a pag. 154. finem. (2) Conf, Barthélémy, IV. p. 433» Schie gel, I. pag. 9o. ( 69 ) “Ocrep u^ parov lagheg, D AIXE, dp. Or’ ixravov yp, oüre TV xTXVÜvT Eva C Akar rò D Cúryga TODO réubavros Ju Qoífou rdd eimeïv Öorig elôyuaral more. A toto autem Choro canebantur carmina quae dicuntur mapoddg et sdoipa (4); tum igitur ace toris partes deponebat Chorus, populique vice fungebatur (2). Quum enim hoc esfet Tragicis propofitum , ut recrearetur fpectatorum attencio er aleretur, ab illo utique aberrasfent, fi Cho- ro, fcenâ vacuÂ, canenti actionem tribuisfent. Neque tamen ab ipfa actione aliena eum canere voluerunt (c): fic enim interrupta fuisfet co- gitationum feries, Choricorum igitur carminum tum argumento, quod cum actione cohaerebat ; tum formå, lyric fcilicet, quae maxime idonea erat ad recreandos auditorum animos, fimulque eorum exfpectationem et alendam et augendam " quia liberrimum cogitationi campum aperiebat, optime illud propofitum asfecutos illos esfe quis- que fatebitur, qui vel legerit eorum Tragoedias; - j | quani (a) Conf. Ariftoteles, XII: 7. 8. ibique id Commentario Hermannus, qui etiam videndus Cap. XXX. Commentationts faepius iam citatae , pags 568 fqq... 5 «- - (2) Conf. ir Ph ius prüvfat. cit. pag. 11. Ce) Conf. Hermannus, A c. p. 269. € 7o ) quanto -magis vero illi, quibns eng actioni adesfe contigit! . Si quae civitas igitur calamitatibus premire- tur, fcená vacuâ, Chorus eas deplorabat, De- osque orabat, ut iis finem imponerent; facit il- lud Chorus in Oedipo Tyranno a vs. 150 2153 qui ficut et caeteri omnes eius Tragoediae, pul- crior est quam ut fatis legi laudarique posit. | . Si quis horrenda moliretur confilia, Chorus, quid de iis fentiret, declarabat, ut in Meded, postquam illa liberos fuos interfecturam fe dixe- fat, a vs. 820-858. Si quid patriae periculi immineret , illud aver- tere conabatur precibus fuis, deque eo metum fuum follicitudinemque prodebat, ut in Aefchy- li Perfis ab initio — 150. Si quis Deos, eorumve vates et oracula lae- fisfe videretur, reprehendebatur a Choro, ut in Oedipo Tyranno Tocasta a vs. 855—903. Si quis calamitatibus premeretur, perfidum aliquem experiretur , aut contra a generofo viro . adiuvaretur, ei folatium Chorus afferebat for- tem eius deflendo; huius laudes extollebat, il- lius: vero crimina Carpebat. Sic’ Chorus Mede- | am folatur a vs. 270-074. 359-366. 441—447: JMifonem reprehendit vs. 577-580; exfecratur . VS, 644— 661. Aegco autem, ut votorum com pos fiat, abeunti optat vs. 756—762. | Si € 74 > Si quis horrendos ferret nuntios, de iis dolo» rem faum et defperationem fignificabat Chorus, ut in Aefchyli Perfis a vs. 530—590. et in Oedi- o Tyranno Sophoclis 1297— 1306. Omnibus denique quae ad dpzux pertinebant , peractis, fenrentiâ quadam, moralem fabulae fi. nem indicante, plerumque totam. fabulam con-. cludebat. Sic ad Oedipi Tyranni calcem haec.. effatur: . | "Q márpas @hQns Evornot , Aedooer’ , Oidirous Fes "Oc. Tà kacir givly uar 410: » xal xparícrog y à», i | “Oorig, où Saw ToMTÜV xol rive CR . Eis doo PAPE TEA erig Euupopăs £A) UB ev. “More Ovyròv gyr” Exeluqy Thv rehcuratav ietu “Huépav imi xoTOUYTO , pader GABIEN, cpy Ay Pijui TOU Bicu TEPÉTY tendèr any euèy Balave Thebanorum rie Chorus Antigonam fic cone cludit : HoAAQ To Qpovely eddermovlas Toörop Òmdoer’ xp Dè rù y` és Üeoüg Mydèy dremreïv: geydAn dè adyol Meydhas TAN AS TOV ÜTSQAMUNUV , , ATOTITAUTES . Typa To Qgoveiw EdiduE ur. Me- oS C m ) Medege Euripidis Chorus finem facit his vere bis: "i TorAëv ruulas Zeus iv "Ouure, Toard 9 déAmrwg xpælyouar beor, Kai rà Qox4Ücvr' obx éTsAÉcÓM, p. Täy Y ddoxyTwy mopov epe Oeds. Eadem funt ad calcem Alcestidis, Androma- ches, Baccharum, Helenae. In Ione autem haec fünt: | Q Ais Ayroös T, "ATonñoy, gulp: dru Y l- ÀAGUVET a PTT ZuuQopaig oixoc, céßovræ gi labisiv peny”. Eis réhos yàp oi mèy chaol ruyydvouciv A Oi xoxo Y , orep msQUxac', oÙror” ed mpdEeave &y, Sic igitur Chorus omnia ea exfequebatur, quae postea de eo, fecundum Graecas Tragoe- dias, praecepit Horatius, A. P. vs. 193—201: Actoris partes Chorus officiumque virile Defendat ; neu quid medios intercingt actus Quod non propofito conducat et haereat apte; lile bonis faveat, et confilietur amicis; Et regat iratos , et amet pacare tumentes; Jile dapes laudet men[ae brevis; ille Jalubrem dustitiam legesque , et apertis otia portis; Jie C 752) Ille tegat commisfa : Deosque precetur et oret y Ur redeat miferis , abeat fortuna: fuperbis. Omnibus autem abfolutis quae ad formam Grae- - cae Tragoediae pertinere nobis vifa funt, pro- grediamur ad eius finem C le ` C 714 (CAPUT SEXTUM ODE. TRAGOEDIAE .GRAECAE FINE; —— —. 99 (10 9 ennen E X iis quae hucusque de Tragoediae Graecae ratione protulimus, fatis apparet Graecorum Tragoedias non fuisfe levium et inconfideraro- rum fed contra folertisfimorum et fapientisfimo- rum ingeniorum opera; neque dubitandum est quin finis etiam , quem asfequendum iis fibi proe ponebant, tantis ingeniis dignisfimus fuerit. Quum igitur de eo dicendum nobis restet, age ex ipfis Graecorum Tragoediis disquiramus Jim nam tandem ille fueric finis. Lorge autem alium Tragoediae apud Graecos fuisfe finem, alium apud recentiores esfe, vel ex Graecae Tragoediae origine et argumento manifestum est. Quum enim antiquitus Saty- rorum qua Chori in Bacchi honorem diebus festis canere folerent, inde postea enata Tragoe- dia facrorum quaedam pars fuit. | Argumenta autem Graecarum fabularum plurimum verfaban- tur circa fabulas five rraditiones ex heroicis teme poribus; ita, ut qui agentes inducebantur, ho- mi- r C7) mines quidem ,- fed fimul-taníën posterioris tem» ` poris hominibus cum corporis tum animi virie bus esfent fuperiores.(2)5 quod multum confe- rebat ad vividioribus fublimioribusque affectior nibus fpectatores movendos. Quum igitur totius rei fcenicae nec non etiam Tragoediae is plerumque hodie.fic finis, ut hor mines recreét et oblectet, apud Graecos et liuic rei ferviebat Tragoedia „ et imbuendis homini» bus Deorum timore et reverentiâ, erga infelices vero mifericordiâ. ^ Utili innocuoque terrore homines afficiebat, ut nullo modo profperá for» tunâ niterentur, neque adveríam numquam. fe - experturos putarent; fed aliorum potius exeme plo faperent, fibi etiam timerent, quum ne Her» cules quidem aut Philoctetes, aut Oedipus a fati plagis tuti fuisfent; miferis opem non negarent 5 Deos. denique et inprimis Neuen Massen vererentur. |... at Ad hunc autem finem sr À tota Graecorum guboréyla Tragicos poëtas ducebat , ut patet ex iis fabulis, quae ad nostra usque tempora fervarae fuerunt. | Ubique enim Deo- rum potentia bominum imbecillirati opponitur: qui huic fubvenire, hominesque Deorum pos tentiae fübducere conatur, omnem eorum in fe iram (a) Conf. Schlegel, I. p. 119—120, ^^ C omn» iram provocat. "Testis est Caucafo affixus Pro- metheus! — Qui Apollinis oracula flocci facit, in fe fuosque miferias cumulat atrocisfimas. Quantas calamitates in fe ipfam, in Oedipum, in totam eius domum eå levitate concitavit Io- Casta! — Qui Deos offendere non veretur, fci- at ille Deos istos non eum tantum qui ipfos lae- ferit; fed eius etiam posteros in aeternum cala- mitatibus perfequi (4). Venus ab Hippolyto laefa, nefandum Phaedrae immittit amorem , qui non illi tantum fed huic fimul fuit exitio. — Qui e contra hospites fupplicesque bene excipit, is Diis placet, ab iisque remuneratur. Sic Adme- tus, functâ iam uxore iterum potitur, quod, quamvis vehementi dolore affectus, Herculem hospitio excepit. | - Quum autem hic praecipuus Graecae Tragoe- dise finis esfet, ut Deorum reverentid et erga infelices mifericordid homines afficeret, alii prae- ter hunc fuerunt, tamquam: virtutes quascum- ‚que commendare; fortunae levitatem ostende- re; fati ineluctabilem vim fignificare; aliaque buius generis docere. Quos fines, datä oppor- tunitate, asfequi poétae ftudebant, fententiis il- lis brevibus, concinnis, et maximi ponderis, | o | quas : (2) Conf. Cl. v, Lennep; ad Ovid. Heroid. Ep. Xi1V.'95. p. 243. Ed. primae. CO 3 quas non folam Chori carminibus, verum etiam. perfonarum, quae. agentes. inducebantur, fer- moni innectebant, qua in re maxime excelluit Euripides, quamvis ille nimium (4) fortasfe huic ftudio indulüsfe videri posit. ^ Neque ta- men Sophoclem aut Aefchylum hac arte caruisfe , ex eorum Tragoediis apparet. Chorus e. g. in Aefchyli Perfis vs..93 fqq. haec dicit: AoAduwri» ò &réray beo Ti; dwùp vards dAdEer; Tis ô xpamvó mod mdy- KATOG EÜTETOUS Qvdoouvs $QiAdQpuv yàp cmivou- C% TÒ mpörov, mapdyer . Gooròv ele dokiorara, „mólev oùx Eoriv drèp lyg- Tùy GAUERYTE Quy iv. In rre èm 6/082; haec legitur fententia vs, 596, Asiyóc , g Oeog cé. in Agamemnone vs. 930 fq. ÖnBioar 0B oh Blow reheursoaut’ dy eûesor Dian. In Sophoclis Oedipo T' yranno VSe 613 fq. Cre- (a) Conf, Blair, pag. 311 fq. € m) Creon Tocastae maritum, ut fufpicionem affec- tatae tyrannidis a fe removeat, fic alloquitur: ` vs. 613. "| "Xedvoc Stra bp. Los udyeg y Kaxdy òè kğv v "ipa Yvoins ids Vers etiam haec eiusdem Creontis fententia ibid. aliy yàp ito) éx(mAsW, loov. AYO, Kal Toy map’. aig rb dy TAETSUY Qu. Thefeus in Oedipo Oond vs. 658. haec dicit : IIoAAàe Ò dmeikdg,. TT0AAR Dh mary Ëry Ouuds xaryTelhyoey" AA Ó volo frat AjoT0U yévyTæt , (poUom TÉTÉLAYUETE. À , i r Pulcherrima etiam et utilisfima haec est Antigo- nae dictio in Sophoclis Antigone vs 74: Thslwy todvot, "Ov del. Ae QPÉTKELY TOTG TOS, TOV EvÜZDE. "Exe? yap ciel uélooual, — Inter. plurimas alias, in Euripide: hae occur- runt fententiae. In Andromache vs. 100. Xan 3' oUmoT eimelvoùdér’ a Bou Brorävs lg» dv Ümvdwrog. vi) rereuralav Tous , “OTUs mepuoas Huêpar ESI KÉTU In re” ( 79 D In Oreste vs. 802. de veri . amici pretio ,. Oe FAT Pris joe P A hopas Er, E Muplav xpelog uy palpo ddr) weurijolan Plaog. In Zphigenia in Aulide vs. 1 396. Clgremnestrae dicit filia: ác: yàp w "EAA4Ci P, Érexec, 00%) col D E „Sed et alius , neque fane fpernendus ille, erat Tragoediae in Graecia finis; - fcilicet; eius, ope, animi-Graecorum , heroum virtutibus, quae tos, tius reipublicae. maximum erant fulcrum, | im- buebantur (4).. Quum enim Tragoedia in. his- toria verfarerur Heroum et Semi- Deorum (4), qui olim in Graecia exftitisfe ferebantur, hinc ad eorum exemplum imitandum, -eandem forti- tudinem exferendam , eodem modo, quo isti, omnia patriae faluti devovendum excitabantur. . Quantum, ex. gr. Perfae Aefchyli eorum Athe- nie (a) Conf. Heeren, dein etc. Vol. IIT. P. I, pag. 486. 487. 488. | | | | (2) Et hinc igitur factum est, ut in Graecorum Tragoediis (excepto Euripidis Hippolyto, et Sopho- clis Antigone) amori nullus esfet locus. Conf. Bru- moy, Discours fur le Parallèle des Theatres , 1, pag. 199. Boileau, A. P. III. 93 —102. Blair, pag. 303 fq. ( So ) nienfium , qui ad Salaminem pugpaverant, posa teris incitamentum fuerit ad patriam omnibus vie ribus defendendam, facile intelligitur. ^ Neque minus proderant exempla Oedipi, fuam ipfius felicitatem patriae faluti devoventis ; Thefei , mis ferum Oedipum hospitio excipientis; Admeti dee nique ab Hercule propter virtutem. remunerati. Neque mirum videri potest Aefchylum , So- phoclem et Euripidem, Athenienfium prae cae- teris populis laudes celebrasfe, quippe qui Athe- nis nati erant, aut ibi maiorem faltem vitae par- tem degerant, ` Sic igitur Atbenienfium prae caeteris Graecis humanitatem, erga fupplices hospitesque benevolentiam, fapientiae denique artium et doctrinarum famam, quacumque op- portunitate, extollebant, in Tragoëdiarum , cum argumento, tüm Chori carminibus et agentium perfonarum fermonibus. Ad hunc finem totae funt compofitae Aefchyli Zumenides , Sophoclis | Oedipus Coleneus, Euripidis Supplices er Hera- clidae. Et digna omnino est, quae hic defcri- batur ea Chori in Euripidis Mede pars, quae legitur a vs. 821—842. ?Epex0eiónt và meag DAL, ` Kal dev maides gaudpuv, "leg&g Kuras dmopdúrou T. 'AmoPenBdgevor KA61= Ct» KAsivordrav vopiavs — 'Ac) Dik AXUTPOTÉTOY f Balvovreg Bpl aidépos 3 "Erda mol’ dyvàc Évvia Ilepldue Morag Aéyouct Eavbèy '"Appoviay Qureüezui* ToU varden T tò K5QucoU pog Tào Kjózpw xAxQovei» Jus- CAL TES n opa RATOVTVEUG EI 4 Merpiag dvéuv “Hòurvdoug adpus” Aë) 9 ériBarrouéyay Xalrairiy Eddy podé- wv mAdxóv dvb TŽ codia rapédpoug Il£uzey horeg Tlavrolag dperds uv proue, | LL. Athenienfíum tantum, fed totíus etiam Graeciae prae barbaris, laudes celebrabant; fic e, gr. läfon Medeae (vs. 536 fqq.) dicit: | Tlpôroy Mis» ‘Eria dur) BapBdpou hova Tuïav naromets, na) Qixuv icloTacOl Nöuoig Te polar, pi ig icyiog Vaptr, Ex dictis igitur fatis apparere nobis videtur -Graecorum Tragoediae eum fuisfe finem uc fimul F | re- (C 885 y. religionis et patriae amorem aleret, fimul tali- bus virtutibus cives ornarec, quaé Deorum ho- minumque benevolentiam posfent ipfis corici- liare. De loco autem Ariftotelis, (Cap. VI.) quo Tragoediae finem defcribit, locuti non fumus, quoniam de eo vehementer disfentiunt viri doc- ti (a): Maluimus igitur ex ipfis Graecorum. Tragoediis, quantum in nobis erat, finem illum exponere, quam philofophi verbis uti, quae non fatis intelligeremus. nd Requiri autem videtur, ut breviter Tragoe- diam Graecorum, uuiverfe, quoad poteramus, a nobis defcriptam, definiamus: ex iis quae hac in parte diximus commode fequens deicripdo effici viderur: Est igitur Graeca Tragoedia: imitatio uni- , us actionis fublimis; circumfcripta certis temporis locique limitibus, ortis ex Chori, » qui et actoris pârtibus fungitur, perpetuâ in » fcenâ praefentia; ad fublimitatem actionis | GEEL MAS. à (a) Vidd. quae dixerunt Schlegel, Vol. I. p. 105—113. Bilderdyk, Annot. ad Disfert. de Tra- goedias p. 218—027. Hermann. in Commentario in Arifiatelis Cap. VI. $ 2. p. 114. 115. Barthélé- my; Vol. IV. p. 466 faq. Brumoy, Discours d | POHE de la Tragédie, P 627777» nd C 93 ) accominodatos mores et fermonem agentibus pérfonis tribuens; a Choro catitanda lytica carmina actioni intertexendo fpecratoram ate tentionem alens fimul et,recreans; ad certütüi. denique finem tendens, fcilicet ad Deorum. reverentià et timore, erga infelices miferis Cordiá, patriaeque amore hominum animos imbuendos, ” Fo CA € 8 ) p qb S ALTE QUA AD GRAECAE TRAGOEDIAE RATIO- NEM EXIGITUR VONDELI!I -FABU* - LA NOBILISSIMA: GYSBRECHT VAN AEMSTEL. ———— 0399 DG GGG A PROLEGOMEMN A." DE TEMPORE QUO VIXIT VONDELIUS, ET NUM GRAECOS TRAGICOS IMITANDOS SIBI PROPOSUERIT. uo melius de Vondelii fabula Gysbrecht van . Zein[lel iudicemus, age prius de tempore quo vixit ec num Graecos Tragicos imitandos fibi propofuerit, nonnulla dicamus. Quo tempore igitur Vondelius natus est, lon- gisfime aberat, quin aut in nostra patria, aut in ali« K BSD aliis Eüropae regionibus Tragica poëfis ad mag- num aliquem fplendoris gradum evecta esfet; quin imo vera Tragoedia eo tempore nulla -exs ftitisfe dici“ potest. Simul enim atque Christi doctrina magis magisque propagabatur, quae- cumque ad idolorum cultum pertinerent, vetes rum igitur etiam Graecorum Romanorumqué Tragoediae, in defüetudinem penitus abierunt$ quarum defiderium leniendi caufa Gregorius Na: zianzenus de Christi, quae dicitur, pasfone, verfibus ex Euripidis Tragoediis drama compos fait. Neque tamen istius conatus Christianum théatrum inducendi magnum in Orientis imperio momentum habuisfe videtur. - In Occidente ve- ro, ex ipfâ, quae illud invaferat , medii aevi bare barie, aliud fpectaculi genus, mysteriorum fci- licec, natum est (2): quibus ab. Euangelii mys» teriis, quae iis docebantur, nomen datum. Quum vero haec fapientioribus displicere, quin et plerosque fpectatorum offendere coepisfenr, primo ex aedibus facris, in quibus antea exhi- bita fuerant, expulfa fuerunt, mox penitus iis fuit interdictum. ^ Succesferunt autem iis in nos- trà patri abfurdis profopopoeiis et obfcurisfimis - al- © Ca) Conf, Bilderdyk, de Tragoed. pag. 112 fqq. KC 86 P, ellegorfis referta fpectacula (2), quae exhiberi folebant in coetibus RAetorum (P), qui dicun: tur, inter quos tamen, et ante WVondelium, et ipfà eius aetate. multi infignes fuerunt viri (c). In. Hispaniâ vero, in Angliâ et in Galliâ Aiszo- ricis. (d) maxima opera navabatur fabulis, ita dictis, quoniam earum argumenta petebantur ex historiá fortium facinorum , quae tempore Cru: ciatarum expeditionum , aliorumque contra non Christianos gestorum a Christianis bellorum; patrata fuerant. Satis autem ex earum argue mento formáque norum est, eas a Graecorum Tragoediis longe diverfas fuisfe (e). Inter has ver (a) Belgice : fpelen van Zinne, Conf. Bilderd, b. c. pag. 115 faq. Annot, p. 171—176. ~ (b) Belgice: Rethorijkers vel Redenrijkers. - (c) Ipfe Vondelius fuit coetüs Rhetorum, cui no- men, in liefde bloeijende, Vid, Cl. Siegenbeek praefatio ad Proeven van MNederduitfche Dichtkunde, p. 29. Conf. Bilderd, 7 c. p. 117 fqq. I. Kos ning, disfertatione infra laudandâ, p. i1 fq. . (d) Ad earum normam plerumque conformata erant fpectacula iila allegorica de quibus diximus, quibus nomen erat: Spelen van Zinne. Sic e. gr. Historicum drama vocari posfet illa fabula Costers quae anno 1620 aut 1621 exhibita fuit, et Parabolem Lazari et Di- vitis illius referebat. (e) Conf. Bilderd. ibid, p. 118 et 129 fq. € 87 D tero et illas medii ferme generis auctor fuit im Gallo - Franciâ celeberrimus poéta Corneille (a) : qui Tragoediam fuam pulcherrimam, cui titur lus: Je Cid, in lucem edidit (2), cum iam. quinguagefimum annum noster ageret Vondelius : unde facile intelligitur, nihil eum Cornelio de buisfe, quum eo iam aetatis progresfus, a via, quam per tot annos jam calcaverit, non foleat homo discedere ut novam plane, atque alienam fequatur. Ture igitur celeberrimus ille lustus Voudelius "Tragoediae in nostrà patriâ praeci- puus auctor habendus. Quamvis enim Hoof» tii (c) fcripta diligenter legendo multum profe cit, at poético tamen ingenio ipfe vividisfimo ; sd (a) Conf, Bilderd. ibid. pag. 130—136. (2) Sc. anno 1636. Vid. C orneille, Examen du Cid. Ed. Stéréotyp. Oper. Corneil, Vol. I. p. 104. Vondelius autem natus erat anno 1587. Vid. Brandt, ‚in efus vita, pag. 10. quae invenitur ad calcem. Val, ‘+ cui titulus: Vondels Poëzye. (c) Multum debuisfe Hooftio Vondelium fcribit Vollenhoven , in Épiflola ad Brandtium (citatus ab Il de Vries, in-Commentatione quae reperitur in Operibus Societatis Batavae , linguae poöfigue facrae, Vol, IHI. pag. 155.) ,, Dat Vondel geen Vondel zon- » der Hooft waar, zou hij zelf, meen ik, naar zijne » openhartigheid, niet ontkennen, en ik hebbe dier- » gelijk een taal wel uit zijnen mond gehoort!” ( 88 ) -praeditus erat, ét Tragicum poëfeos genus ad propiorem multo .perfectioni gradum evexit, quam per Hooftium attigerat. ^Vondelii prae. terea illustrisimus ille poëta et celeberrimus historiarum fcriptor aequalis ferme erat, nec nifi paucis eum annis fuperabat. Quamquam igitur | fummae laudes Hooftio nullo modo negandae funt, maiores tamen Vondelio deberi videntur, quippe qui (2) totam vitam Tragicae poëfi co- lendae confecravit, quum ille iuvenili (2) maxi- me aetate ei incubuisfet. | Quum vero, quo plures quis in aliqua re difficultates expertus fue- rit, eo maiori dignus fit admiratione, fi nihilo- minus maximos in istá re progresfüs fecerit, quis non maximopere füfpiciet Vondelium nos- trum, qui, cum iuveni defuisfer Graecis Larie nisque literis operam dandi opportunitas, his viginti fex demum annos, illis vero triginta oc- to natus, maximo cum ardore incubuit (c)? At vero abunde compenfati fuerunt, quos his linguis addiscendis pertulerat, labores. Multo enim (4) Anno demum aetatis octogefimo primo fabulas Euripidis et Sophoclis duas, Phoenisfas fcilicet , et Trachinias vernaculis verfibus reddidit, teste Brande tio, in eius vit, p. 67. | : (2) Vid,Cl. Siegenbeek, praefatio cit. pag. 16. (c) Vid. Brandt, A c. p. 14 et 25. : C 89 ) enim perfectiores funt Tragoediae quas confe- cit, postquam linguas illas didicerat: et Grae- corum Tragicorum fcripta legendo , vernaculis- que verfibus reddendo (4) fublime illud atque pulchrum, quod in eorum fcriptis eniter, adeo in fuccum ec fanguinem redegit, ur et hoc eius - Tragoediarum maximum fit ornamentum. Ne: que igitur mirandum est Vondelium (2), quod ad Tragoediae rationem attinet, Graecos imita- tum fuisfe, quippe quorum opera cerherec mul- ‘to esfe perfectiora posterioris aevi, quae exfta- bant, fabulis. Ne vero, quod in nonnullis lo» cis ab eorum ratione aberraverit (c) ,' ipfi Von-- delio femper imputemus, tenendum est, illum plerumque cum doctis fui temporis viris, ut Hooftio, Realio, Ifaïico Vosfio, Victorino, Barlaeo, Hugone Grotio, aliisque, de veterum operibus colloqui folitum fuisfe (7); quum au- | | tem (a) Vid. Brandt, fhid. p. 29. (2) Quid profecerit Veterum et Graecorum in- primis Tragoediis legendis optime expofuir I. de Vries, Le. p.155 fqq. et CI. Siegenbeek, c. P. 35. 36. Exemplis illud nuper ostendit Petrus Camper, in Disfert. fupra citatd, A © (e) Conf. Bilderd. Dif. de Trag. p. 139. et annot. ibid, p. 207. eiusdemque praefatio ad Oedip. Tyrann. Interpr. p. 23. "(4) Vid; Brandt) Lc. p.-16. 177 72% ^de "rres, € 99 5 tem illo tempore multa adhuc esfent, quae quamvis doctos viros laterent, hinc a verá viâ Vondelium aliquando aberrasfe nemo mirabi- tur (4). Quantopere autem Graecos Tragicos, aut potius Aristotelis praecepta, fequi ftudueric, vel ex eius praefatione ante Jephtham liquet. Unie verfe in eo maxime eorum vestigia presíit, quod ut Craecarum, fic ipfius eriam. Tragoediarum qua(i anima est poëfis (2): quamobrem etiam Choros confervavit, intelligens quantam illi ver ri nominis poétae praeberent opportunitatem ornandi fublimioresque reddendi, quas tracta- ret, fabulas (c). — Quod ad Gysbertum Ame ficlium attinet, quamvis in praefatione ipfe Von- delius non omnia digito commonftravit, in qui- bus Graecos imitatus est, unicuique tamen, ad tempus (2), quo compofita fuit, attendenti, į et Vries, Z. c. p. 154 fq. Wagenaar, Zmflerd. XI. pP. 364. Vondelius, in praefatione ad iti d lionem Electrae, (2) Vid. Bild, Z c. (2) Conf. I, de Vries, Op. cit. Vol, IV. p. 582. (c) Conf. I. de Vries, Op. cit. Vol. IV. p.382 et 375—581. Huic tamen caufae praecipuae, accesfit et aitera, exemplum fcilicet Hooftii aliorumque. Von- delii tempore poëtarum, de quo dicemus in Capi: te. V. (a) Sc. anno 1637. Duodecim igitur annis poste quam C % 5 et ipfam fabulam attente legenti non diu latebit poëtam nostrum Graecorum exemplum fibi pro- pofuisfe. Hoc tamen bene tenendum videtur, Vondelium historicum fpectaculorum genus re- formasfe, et ad Graecae Tragoediae rationem refingere ftuduisfe (a); unde multa er in aliis eius Tragoediis et vero etiam in Gysberto Am- ftelio inveniuntur, quae cum hac minus quam cnm illo convenire videntur. < , Hanc celeberrimam Tragoediam (4) , quae; tametfi duo. ferme funt niei ex quo quotane nis, multis continuis diebus, Amftelodami exhi» betur, nihilominus ingentem adhuc omnis loci ordinisque fpectatorum turbam aliicit, et eádem femper voluptate et admiratione affectos dimite tit, hanc igitur ad Graecae Tragoediae rationem exacturi, age eandem ingrediamur viam, quam in ist exponendá fecuti fumus. quam Graecam linguam discere coeperat; duobus ve. ro antequam Electram Sophoclis vernaculis verfibus teddidisfet. Vid. Brandt, Z c. p. 44. | (a) Conf. I. de Vries, Op. cit. Vol. IV. p. 382. (5) De eius meritis vid. Macquet, Proeven van Dichtkundige Letteroef, P. III. p. 1 —5. et 38—40. \ M CAPUT PRIMUM. DE ARGUMENTO VONDELII FABULAES GYSBRECHT VAN AEMSTEL. VED) remmen | Qua attinet ad fabulae Vondelianae, de qua agitur, argumentum, cuique attente illud con- fideranti ftatim apparet, in eo eligendo et trac- tando Graecos omnino imitatum fuisfe poëtam. Sicut enim illi, ut fupra diximus, ex Homeri Iliade et Odysfea fabularum fuarum argumenta petere plerumque folebant; ita et noster, etis amfi ipfam historiam non ex Epico quodam poë- ta depromfit, hoc tamen egit, ut Virgilii Ae- neidos librum fecundum. exprimeret; adeo ut dicere liceat, „huius fabulae argumentum ex Aeneide quafi hauftum esfe: muka: enim quae in illâ leguntur, nonnullis mutationibus factis, aeque bene de Troiae atque de Amftelodami exi- tio dici posfent; quin et multis adeo presfe Vir- gilium fecutus est Vondelius, ut ipfum Maro. nem legere faepius nobis vifi (imus. Quamvis autem baec convenientia cuique Vondelii. fabu- lam ec Aeneidos Librum fecundum cognitum bs- & o3: D habénti apparet, magis tamen certa redditur ip- fius Vondelii verfibus qui leguntur in Prologo, quem per gere fuae. — o Het nieuw. tooneel drie eeuwen PAR terugh, Om Aemfiels vesten te verflooren y... En-bouwt de wreethéit eene bréede biugh, °T aeloude T roje wort herboren, En gaet te gronde in ’t gloeiende Amfierdam ; One Aemftel zal een X anthus firecken Geverwt van. bloet : de Kermerlandfche vlam, ` Als "t Griexfe vier, de daccken lecken ; Hier zweemt "t beftormt fladthuis naer Priaems. : hof. UM | . Hoe ort kan 's weerelds. pracht verandren?! > Hoe fiuift ze weg voor wind in roock en fof: Kristynen: Rreckeni hier Kasfandren =>. D ^t. hair gefleurt. De Bisfchop Gozewyn …Befprengkelt „als Priaem, € autaeren: Daar Pyrrus. woedt en moort, in Haamfie£e fchyn, . En geen Klaeris noch gryze bairek Fesjchint De helfche en goddelooze. Vries - Geen fnoode Ulysfes wyckt in boosheit. ` . Nooit leé Heleen door ^t fchaecken dit verlies . Dat door des fchenners trouweloosheit : Vrou Machtelt Iydt. De fchalcke Vosfemeer Bootst Sinons aert naer in't fhoffeeren. Hei € 9x DP Het zwanger paert van Troje baert er webr ! . De kryghslien, die de kans doen keeren. Ber Gysbreght draeght zich als Anchifes zoon En wort in tegenfpoet niet flappers — Zyn deugden flaen in top voor elck ten toons Niet min godyruchtelyk als dapper. Proost Willem flort in ^t Priesterlyk gewact, a Als Panthus, Febus Priester , neder, Vrouw Badeloch, die op Kreüfe flaet , Verbeelt ons hoe getrouw en teder Oprechte liefde in rampen is belaén Met haer beminde wedergade. ; 1n Veenerick herleeft de kleene Askaen; Waermeê de heldt op Godts genade Zich fcheep begeeft, en op een beter wacht. es z Neque hac tantum parte imitatus esfe Graecos "[ragicos Vondelius videtur; fed eo etiam, quod ficut illi, ira et ipfe tale argumentum elegit quod mifericordiam terroremque moveret; quae. affectiones quo esfent vehementiores, Gysber- tum non tantüm ut urbis dominum, fed etiam ut patrem , maritum et fratrem induxit, cumque eo fimul uxorem , Jiberos, fratrem aliosque arc- tisfimis cum eo vinculis coniunctos agentes exe. hibuit; quod quantopere huius Tragoediae zie augeat, omnes haud dubio fentient, qui eam vel Mu vel exhibitam videaüt. ——...— . — t Gras: C 95 ) -Graeci autem Tragici hon ex” perégrinóruur populorum fatis, fed ex indigenorum hetoum histori; non ex temporibus quibus ipfi vive- bant, fed ex longe feínótis ét antiquisfimis il- lis, fabularum füarum argümentà petere foles bantt fimiliter Vondelius ex antiquisfimá tradi« tiôné de fatis herois indigeni et ipfius urbis, in qua fabula exhibenda efit, quondam domini , | Tragoediam illam nobilisfimam confecit, quà in re Graecos fe fecutum esfe ipfe diferte resta- tur in dedicatione ad Hagonem Grotium (4). ` Historicis autem monumentis et antiquá tra eti de Gysberti Amftelii fatis multa cerca, mul- ta) Verba eius haec, funt: het. és kennelijk dat. d'aeloude dichters poogden de gedichten den, Volcke finaecketi; ik te maccken met zaecken te verver fchen die. kunne Vorften em voorouderen betroffen. : Homeer vers hief de daden en rampen der Grieken zijne landslieden , en trompette, wat geduurende en na het belegh van Troje gebeurde, == En onder de Griekfche Tooneel. ` diëhters hangen Sophocles, Euripides en Aefchijlus doorgaans om Ilium » en wat daer aen vast is, gelijck wolcken om het gebergte, en bouwen hunne bloedige too» seelen te Thebe, t° Argos, en elders, en fmilten tot iraenen van droefheit, of raecken aen ^t hollen van dolheit en ijdele inbeeldingen. Het is ook de reden niet ongelijk, dat onze eige zaecken ons meer ter harte gaen dan die van vreemden en uitheemfchen, dE AP I multa vero, ut fit in rebus ho remoti: tempo- ris, incerta ferebantur. Vixit enim ille faeculo- N. A. XIII. -Fuit autem unus coniuratorum ,. qui Florum V'* primum in Angliam abducere fluduerant, mox, urgentibus -eos Flori amicis, interfecerant (4).. Scilicet provectus iam aeta- te, neque adeo folers (2), Hermanni Woerde- nii dolis e coniuratione implicitus fuerat. Am- flelius :- nobiles enim irati. erant Floro, quippe qui plebi (c) magis,quam ipfis faveret: praete- rea, quam uxorem Gerardus. Velfenius duxerat; Woerdenii filiam , fceleste violasfe fertur Flo- rus (4); ‚quo etiam auctore ipfe Woerdenius diu exful, Gysbertus Amftelius vero per longum tempus in carcere manferat. Hinc igitur Flo- rum tolerare nullo modo poterant; er quamvis postea cum eo conciliari viderentur, vetus tamen ` fimultas exftincta nondum erat (e). Eum ita- que, adiuvancibus multis aliis nobilibus , wer Ce (a) Conf. Wagenaar, Amferd. Vol. II. p.42. (2) Hinc eum Vondelius dicit mifericordid magis qvam #4 dignum esfe in dedic. ad H. Grotium. (c) Conf. WERE SERT Amfterd. II, “38. 39. M aen (4) Conf. Wagenaar, ad, Hifi. III. pag. 68, et ibid. zota et p. 69. (e) Conf. Wagenaar, Pad. Hifl. IIL p. Pa "v 82 à fecerunt ON De caeterorum fatis non est hid | dicendi locus. Nos Gysbertum tantum. fequa- mur, qui, interfecto Floro, patriá fuá relict à exful aliquamdiu in Flandriä degit (b), Haec, quae fatis certis conftant testimoniis, Vondelius magnam partem fecutus est in ipfius "Tragoediae : Prologo, quem eloquitur Gysbertus. Nequé tamen de iis, quibus tora fabula nititur, fcilis „eet de Gysberti Amftelodamum reditu; de urbe ligneis turribus pontibusque munit, tandemque ab Harlemenfibus aliisque Flori mortem vindi- “care cupientibus populis expugnatà atque ins . cendio deletà; de Amftelii denique profectione ‘in Borusfiam, ubi Hollandiam urbem five cone dideric, five faltem incolis frequentaveric, — -de iis igitur non aeque certo conftat. Sed ut … disquiratur, quatenus iis fides fit ctibuenda (c), | _ poss „e (e). Conf. Wagenaar, Paderl, Hifl. LIL p. 74. £6.77. -.(&) Conf, Wagenaar; ats Vol. Il. B. 44. (e). Fufe in illam rem inquifivit Wagenaar, Ame -flerd. Vol. Il. pag. 52—69. Quatenus vero Vondeli- P. Us historiam in Tragoédià fuà fecutus fit, explicavit L Konin g, in disfertatione cui titulus : Redevoes : Ring eyer Vondels Treurfpel Gysbrecht van Áe me T rel quae reperitur én Paderlandfche Letteroéfehin- "gen , anni 1815. p. 721 fqq. et 1816. pag. 1 fqd. = ' G Nga Ps 2 postulare quaestio propofita non videtur. Hoe tantum dixisfe fufliciat, traditionem eam fuisfe anciquisfimam , neque omni prorfüs ratione ca- ruisfe. Eâ autem non ita ufus est Vondelius ut nullo modo eam, demendo addendove, muta- rec; quin, contra, eo procesfit ut urbem Am- fielodamum defcriberet, non talem, qualis Gysberti tempore fuerat, fed qualis paulo ante fua ipfius tempora, fuáque aetate démum evafe- rat (7), ut patet ex iis locis in quibus mentio fit Clauftri St. Clarisfue dicati, Templi movi, Turris, quae dicitur de Schreijers- toren , Cu- riae, Mercatorum fori; et ex aliis multis ree bas (2). Horum enim alia aliis temporibus ex- | ftruc- Nobis autem in hae nostrá disputatione non videtur diss. quirendum , quid revera acciderit, quid vero accidisfe - ‘falle feratur, fed quaenam Vondelio aut ex historicis aut ex traditionibus innotuerint. Propterea nos, nunc Wagenarium potius quam Koningium fecuti, putamus .fevera Vondelii tempore celebratam fuisfe traditionem de Gysberti in urbem post exfilium reditu, de urbis vastatione , degue ` eius domini in Borusfiam profece tione. (4) Conf. Bilderdyk, Epift. cit. p. 20. I. de Vries, |, € IV: 872 lag. (2) Conf, Bilderdyk, Epiff, cit. p. 18. 19. Wagenaar, Amfierd Vol, IE, p. 62. Koning, Cb. ea Tes ss P € 99 à ítrücta fuerunt, nulla vero Gysberti tempore exítabant, Neque tamen propter has mutatio- nes reprehendi meretur Vondelius. Quae enim libertas omnibus poëtis concedicur, cá ipfe; veri nominis poéra, fummo iere uti poterat (2). Quid? quod hac etidm parte cum Graecis Tra- gicis conveniat; hi enim, ut füpra ostendimus; quae tractabant argumenta, ea quisque fecun- dum ingenium faam variis modis ornabant. Cui autem "Tragoediém fuam poëta dedicavit, Hugo Grotius, non folum illas mutationes non repré- hendic in Epiftolà quam ad Vondelium mifit; fed et pulcré eum historiam ornasfe fcripfit (b). Ex iis autem quae diximus, fatis apparere vi- detúr; ad Graecarum Tragoediarum argumenti indolem atque rationem , omnino conformatumi ésfe Vondelianae , de qua agitur; fabulae argile mentum. (4) ipfe in dediéarfone ad Hugonem Grotium àit : Wij bouwden dit Treurfpel op de gedachtenis ons bij de Schrijvers en dz faam daer van naergelaten , en hof- feerden en bekleedden de zaak haar de gonde vréjheit der edele poëzije. Conf. A riftot. PX URB TO p (b) Bij anderen wil ik wel [preken van! de gelükkigé uitkiezing van deze in der daat waarachtige, maar bij 4U. E. fchoon gecierde gefchiedenisfe, de fladt. van dmflerdam „daar dit werk is gemaakt | en verboont 3 gigentlijk. toekomende etc, | G à CA. ( 100 ) - 53 CAPUT SECUNDUM ^ UTRUM ACTIONIS, TEMPORIS, LOCHS QUE APTAM ET CONNEXAM RATIO» NEM, SICUT A CRAECIS OBSERVA.. ORI SOLEBAT,SECUTUS NOSTER FUERIT? Disi: in Prolegomenis, Historicum fpécta- culi genus a Vondelio reformatum fuisfe; hine igitur multa in eius Tragoediis inveniri, quae cum istarum fabularum ratione conveniant, Et fane ex ea Tragoediá, de quà nunc agimus, lu- ce clarius illud apparere nobis videtur. Quum enim historicae illae fabulae eo maxime rende. rent, ut rebus eodemi modo, quo revera acci- derant, actionis et narrationis ope exhibendis , homines. delectarent, i. e. quum in iis historice - stântum, non vero poétice, res tractarentür, facile intelligitur, nullam in iis rationem habi- "tam fuisfe actionis, temporis, locique unitatis, Quo longius enim erat tempus, eo pluribus ca- fibus, perfonis, fplendidisque fpectaculis locus À erat C o à erat (4). Temporis autem unitate neglect,” contra actionis locique aptam et connexam ra- tionem peccare necesfe erat. Non enim unus tantum locus obtinerespoterat ingenti illo tempos _ ris intervallo , quod faepe complectebantur istae. fabulae, — Iam vero, fi attente Gysbertum Am- flelium confideramus, ftatim in oculos incurrit. neglecta Joci unitas. | Quod ad illam igitur atti- net cum Graecarum Tragoediarum ratione non convenit Vondeliana illa fabula. Graecis. enim. unus cantum erat locus, in quo omnia ageban- tur: in Gyserto contra nunc ante urbem , nee que femper eodem loco; nunc 4 ipíà urbe, ibique modo in Claustro, modo in Gysberti domo, modo ante eam res agitur. Qoia imo, ut et in Palamede, ficin nostrá fabulà non fem- per fatis est perfpicuum, quo loco oninia agan- tur (2). Videtur igitur Vondelius, eo faltem tempore, quo nobilisfimam istam fabulam con- fecit, Graecae Tragoediae indolem atque ratio- nem nondum penitus perfpectam habuisfe; ne- que ab Historico genere prorfus abftinuisfe. Quod tamen non ita volumus accipi, quafi fas ! bu- (a) Conf. Bilderd, Disfert. de Tragoed, p. 122. fqq. | | m (4) Ubinam e, gr. conftituendus est Chorus nobi. lium, qui post actum fecundum fcenam ingreditur ?. Wwe X bulam eius Historicam potius (a) quam Tracie cam appellandam cenfeamus: multa enim Graes corum Tragoediis non postponenda continet; fed hoc dicimus, eam, quod ad loei unitatem attinet, ad Historicorum. Spectaculorum ratio» nem magis quam ad Graecarum Tragoediárum exemplum esfe conformatam. | Neglectae autem eius unitatis praecipua caufa videtur non bene a Vondelio intellecta Chori Graeci ratio Huic enim quum nen conitituisfer perpetuum in fce» nâ locum, facile mutandae ícenae opportunis tas praebebatur , fimulatque et actores et Chos rus eam reliquisfent. Sed de Choro postea no: bis erit dicendum. Heee nunc monuisfe fuffici* at, ne uni historico fpecraculo culpam tribuere videamur, cuius zsufe praecipua in Graeci Chos ri non penitus perfbecrå racione quaerenda est: ex quà etiam ortum- est ut temporis perpetuitas a Vondelio negligeretur, Quum enim in Grae» cis Tragoediis omnia cernerentur a fpectatori- bus, neque ab iis aiiquid cogitari opus esfet, factum etiam est ut temporis. perpetuitatem non interrumperent; quod quo minus facerent, ims pediebat perpetuo manezs in fcená Chorus: con- tra in Gysberto Amitelio, quum non femper | : | iis- (2) Sc. čo fenfu, quo fabulae, quae myfteriís fuc- cesferunt , Histericae dicuntur. K i103 52 iisdem , fed nunc his, nunc illis perfonis con- {taret Chorus, neque adeo in fcen à. perpetuo adesfe posfet, facile interrumpi poterat temporis perpetuitas. . Sic igitur fpectatori ratiocinatione fingendum est, inter actum fecundum et terti- um,- hostes, ex infidiis erumpentes, urbe poti- ri, et incautos fecurosque incolas aggredi; un- de temporis interrumpitur perpetuitas: fingen- ‘dum enim ést tempus quoddam praeterire inter Vosmeri reditum in urbem, et inter initium aç- .tüs III , quo Badelocha Gysberto fomnium faum narrans clamoribus interrumpitur Peri urbem hostibus plenam esfe narrantis, et auxilium ro- gantis. Sic etiam necesfe est, ut inter actüs Vi fcenam primam et fecundam fatis magnum temporis fingatur intervallum, quo repelli po- tuerit Gysbertus, qui cum. fuis ex arce erupe- Tat, er cum hoste manum conferuerat (2). | -> Quod vero ad. actionis unitatem attiner, de .eà dicere non adeo facile videtur ; att2men ,. fi .bene. de eo cogitemus, -quod illâ intellexerunt Graeci, certi aliquid ftatui posfe existimamus. ‘Scilicet, ut diximus in Partis [* Cap. II^, vni- | | tas (a) Ut mens nostra bene intelligatur, monév- „dum nobis: videtur, mos. non, dicere Vondelinm „temporis wuitatem, fed temporis. perpetuitatem , nę- _glexisfe. se G « "164 7) tas actionis iis erat. quando unius tantum herois una actio exhibebatur, quacum ita coniuncta eslent quaecumque a caeteris agerentur perfo- fis, ut horum aligud parte fublatd , tota fabu- la turbaretur. — lam vero, quamnam esfe ac- ionem huius fabulae dicemus? An dubitationenr Gysberi, utrum Amftelodamum fit ipfi relin- quendum, an vero ad mortem usque defenden- dum, uxore et liberis fuis, omnibusque ad bel. lum non idoneis hominibus dimistis? Sed hanc non esfe huius fabulae actionem vocandam , om- - nes intelligunt. Quis enim putabit Vondelium quatuor priores actus prologo impendisfe , ulti- mo tantum actionem comprehendisfe? Estne igirur modüs, quo urbs Amftelodamum ab hosti- bus infidiarum ope capitur, et a Gysberto eius- que fociis defenditur, quibus tamen hostium numero füperatis, urbem relinquere cogitur Amflelius, monitu magis Raphaélis quam neces- fitatis vi, quippe cui cedere tamquam fortis he- ros nollet? … Verisfimum omnino videtur hanc dicendam esfe huius fabulae actionem ; quae fic tamen non tantum ad Gysbertum, verum et. ad eius hostes pertinet, fic ut patet ex actu fecun- do integro; neque igitur, fenfu Graecorum fcilicet, unam esfe actionem dicere posfumus. Quamvis enim necesfe erat fpecratorem certio- rem facere eorum, quae in animo haberent hose tes C ios Y tes, et quamvis actus TI" aliquatenus cum totå -actione cohaeret, non fic tamen cohaerere. vide- tur, ut eo fublato, omnia turbentur.: Quae enim Vosmerus narraverat in actüs Primi fcená 'tertiá, ficta esfe, et fpectatoribus, & vero etiam Gysberto apparet ex iis quae in Actûs HI fcena E narrat Perrus. Non negamus quidem, pul- cherrime et maxima cum arte fabulam fuam fic dispofuisfe Vondelium , quo maiorem fpectatori quam ipfi Gysberto de urbis fatis metum et fole "licitudinem incuteret; fed, fi hoc postulatur, ut ad Graecae Tragoediaeratjonem hancce fabu- lam exigamus, refpondendum nobis videtur, non esfe unam actionem, eo fcilicec modo, quo in Graecis Tragoediis obtinebat. — Quodfi quis forte neget eam esfe huius fabulae actionem, -quam modo esfe diximus ,age, Vondelium ipfum audiat in dedicatione ad Hugonem Grotium: » Het rijzen van onze nieuwe Schouwburg - s> dede onzen lust rijzen, om dit aanzienelijk » Gebouw in te wijden met eenigh werck, dat » deze fladt en burgerije moght behagen; waare » om wij voor onze ftoffe uitkozen de jammerlijc- » ke verwoestinge van Amfterdam en Balling- » fchap van Gysbreght, van Aemftel, zoen iega “as ve derzelver | flede," — Sicut igitur fabulae 5$, Aefchyli, quae infcribitur Ilépoar, argumen- tum est clades a Graecis ad - Salaminem illata | Per- C 106 y Perfarum exercitui: actio vero fenum anxia fol- licitudo; de farali, qui iis affertur, nuntio, querela; et Xerxis fugá evafi defperatio; fic Cysberti Amfelii argumentum est vastacio Am- flelodami „er Gysberti exfilium; actio vero moe dus, quo et hostes urbe potiuntur, et eam defen- dit Gysbertus ; eiusdem denique dubitatio utrum, urbe iom ab hostibus captá incendioque deletá, arx ipfi fua- fit defendenda, an vero exfuli pa- triâ ex cedendum. | | Actio: autem est integra et perfecta, ficut in Graecorum Tragoediis, ita ut neque ante initi- um, neque post finem aliquid defideretur. Quae dcilicet fpectarori ad intelligendam Tragoediam, cognoscenda erant, ea Gysbertus exponit in Prologo, cuius prioribus verfibus auditis, in- stelligune iam fpectatores quanam de re agatur. "Omnes vident Gysbertum laetitia affici propter inopinatüm hostium discesfum; laetantur cum €o, dicente, urbem, quam -toties ferro ignigue vastare cupierant hostes, nunc ultro ab is fuisfe obfidione liberatam; caeterum caufas hostium in fe odii exponit Gysbertus, dolisque Woerdenii et Velfenii coniuratione contra Flo- um fe implicitum fuisfe, dicit. Sicut autem in Sophoclis Oedipo Tyranno nie «hil a fpeciatore defderatur, postquam- Thebas eexful relicturus ille e fcenâ in regiam ingresfus est ; C 107 ) est; ita etiam. prorfus ad finem perducta est actio, fimulatque navem ingresfurus infelix Gyse ‘bertus arcem cum fuis reliquit: quo facto nis hil ad fpectatores ártinet, quo modo exful vie tam degat, aut quid urbe potiti hostes ulterius agant. ; Quod vero ad magnitudinem actionis attinet; fecutus esfe Ariftotelis. praeceptum Vondelius videtur (2): omnia enim fieri finguntur illo tem- pore ,: quod praeterit ab horá post meridiem quare tà usque ad folis. ortum ; uno igitur. ferme. folis circuitu (2). | sinh | In fcenas denique atque actus dividitur haecce Tragoedia; quod quantopere cum Graecarum Tragoediarum ratione pugnet, diximus in Capi- te |l? partis prioris. Orta autem haec distinc. tio ex male intellectâ Graeci Chori ratione et hinc neglectà actionis, temporis, locique uni» tate: fubducenda enim fpectatorum oculis fcena erat, quotiescumque locus mutandus, aut tem- poris aliquod fpatium praeterire fingendum esfer: quibus mutationibus non eguisfer Vondelius, fi, quo Graeci, eodem modo etiam ipfe Cho- rum adhibuisfet. Quum vero Senecae, qui hoc tempore a multis non legebatur tantum, fed ec ni- (2) Igi. wosrwexhs, VIII. $ 5. (4) Conf, argumentum fabulae Vondelianae in fine, ^ ( 108 ) : AE nimiis extollebatur laudibus, Tragoedias fedulo verfaret, quin etiam Troades et Herculem Fu- rentem verfibus Belgicis iam reddidisfet, non mirum est, eum exemplum fecutum esfe poétae, qui quamvis cum Graecis nullo modo compa- randus fit, eo tamen tempore ab omnibus ei ves hementer commendabatur. Sicur igicur ille, quamvis fabulas fuas in actus dividebat, Cho. rum nihilominus post cuiusque actüs finem in- duxit, ita et poëta noster ad uniuscuiusque ac- tûs calcem Chorum partes füas agentem in fce- nå conftituit, NN: CA € v» ) CAPUT TERTIUM. UTRUM SIT EADEM VONDELII FABUs LAE DISPOSITIO SIVE PARTITIO, ! QUAE GRAECARUM SOLEBAT ESSE TRAGOEDIARUM? E DIO emmen Paricionts, quae in Graecis Tragoediis obti- nebat, caufa fuit eis proprius ufus Chori, qui .a Vondelio longe diverfo modo adhibitus est in fabulà, de qua nunc agimus. Quamvis itaque vel hinc intelligitur, fieri facile potuisfe, ut in aliis etiam rebus, a Chori ufü pendentibus, ab eorum ratione aberraret, disquiri tamen potest quatenus Gysberti Amftelii partitio cum Graes carum fabularum dispofitione conveniat, prae» - ` fertim quoniam vidimus non in omnibus faltem _a Graecá ratione alienam esfe nobilisfimam hanc Tragoediam. 3 E. Ec quod ad Prologum quidem attinet, quae ipfe Vondelius dixit in fine argumenti, quod to- -tius fabulae confcripfit, fatis ea indicare nobis videntur eum Graecorum exemplum fequi ftu- duisfe. {bi enim Gysbertum Amftelium rpordo- i - * yl- C eo J òige dicit. — Quamvis autem reverå ea, quäé Gysbertus in initio fabulae loquitur, Prolo- 8 (a) nomine infigniri posfünt, vereor tamen ‚ut (2) Suht qui Prologum illum tamquam nimis lon gum, reprehendant , fed eos recte, ut videtur, re- fellit auctor operis, cui titulus: de Toneelkijker , Parte IL, N. 5. December 1816. p. 233. ubi dicit: » Welk eene heerlijke verfcheidenheid yan toon treft ons reeds in de eerfie alieen/praak van Gijsbrecht; wanneer. kij, verblijd over de verlosfing der jiad, ops gemend, in den „toon der harzelijkfte vr eugde uiron ; e Het demus gerecht heeft zich ten lange leste > Onrferremt over mij , en mijn benaeude veste.” brin voortgaande tot dat hij bij den regel: » De Kermerlander had met Waterlander dier » Gcaworen duizentwerf ," tá “den ‘kón uA Veshaal overgaat , om al het leed; dat hem reeds trof, voor te dragen; wanneer hij den &laagtoon aanvangt bij den regel: f 3, Ons maegfthap zit verdruckt ; durft fchilt nocht was (0s pen voeren ;" | welke klaagtoon eindigt, als hij de dienflen , door hem ën zijnen Vader den Graaf bewezen , optelt, en in den heldentoon overgaat , beginnende met dèn regel: » En noch verzamelt men in ’t harnas zoo veel troepen ,"* waar in hij ten einde toe voortgaat, Deze vooraf- fpraak C ifi: y . tt ab. omni parte cum: Graecorum Prologo Con- veniant, Etenim, ut fupra iam diximus , Pro: logus Graecis dicebatur ea Tragoediae pars; | quae Chori primum cantum praecedebat. Rec- tius igitur Prologus , > Graecorum fcilicet fenfu, vocandus nobis videtur totus actus Primus. | Sie cut enim in OeZipo Tyranno Prologus non tane tum continetur iis, quae ab uno Oedipo profe- runtur, fed iis etiam; quae cum eo loguuntut Sacerdos et Creon, ita, fi Graece loquamur, non tantum ea funt in Vondelii fabulâ Prologi nomine infignienda, quae in initio effatur Gys- bertus, fed ea etiam quae fiunt in fcena II* et HI, post quas demum Chorus fcenam ingredi- tur. Quodf ita ftatuimus, hac etiam parte Pro» logus iste cum Graeci Prologi indole convenit , quod, ficut hic, ita ille etiam ferviat ad: fpecta» tores ea docendos, quibus ignoratis , fabulam in- telligere non posfint. In Oedipi Tyranni prolor. go exponuntur Thebanorum, peste afllictorum , miferiae; patefit earum caufa; et confilium ini- tur, quo fecundum oraculi effatum, fint iis li- berandi. Similiter in Vondelii fabulà gaudii fui ,cau- [praak is op zich zelve een meesterfluk van kunst, en wij kozen die boven eenig ander fuk uit, ten einde de bedillers den mond te floppen, die dezelve ais to dig en wervelend uitkrijten." C 112.) caufam exponit Gysbertus; caufam irem,. cuf hostes ipfi adeo fint infenfi; fe tamen odio indignum dicit, quo ab hostibus exerce- tür; quo vehementer fpectatorum fibi gratiam conciliat: plura tamen iis. cognoscenda erant ad fabulam bene intelligendam. ! Advenienre igitur mog Willebrordo, quaemam: caufa fit hostium fügae, comperit Gysbertus: qui quo magis fit curis vacuus metuque liber, ab hostibus perfe- quendis redux Arentius, eorum fugam atque praedam ingentem captam narrat. Simul etiam Vosmerum (4) adducit, quem mendacia loqui aut infidias urbi ftruere, ne fufpicatur quidem Amflelius; cuius tamen rei non plane ignari erunt fpecrarores, fi, quod ab eo fieri folet; qui Arnoldi perfonam refert, Gysberto gestu quodam fignificetur, non recte eum agere, qui - hostili viro in urbem libero abire concedat: cui tum refpondet urbis dominis: - | | » Ick (a) Asfentimur omnino viro Cl. Bilderdyk, in Annot. ad Disf. de Trag. p. 191. mal histriones facere, qui ignobili et ex plebe homini convenientem dialéctum Vosmero tribuant; quis enim Egmontium putabit tanti ponderis negotium tali hominí credidisfe? Neque igitur facimus cum auctore animadverfionum mox citandarum p. 6o. Sed omnino cum auctore Dias rij, cui titulus: de Toneelkijker , Po- 214. C 113 > vs dek hoor de Goijer doet de waarheit niet té kort, » Want zijn vertelling flemt met vader Wiille: : bord” — Tum vero virginum Amftelodamenfiam Cho: rus fcenam ingresfus gratias ait esfe Deo agere das, de inopinata urbis falute; laeteque in fa» cris aedibus precandum et cantandum, quod diem Christi natalem ab hostibus liberi celebrare posfunt incoláe. — Quibus cantatis carmini- bus, fcena clauditur , neque velo remoto , idem est locus, neque eaedem funt perfonae; fed du- ces funt hostium duo, qui prope Carthufianum clauftrum exercitüs parti confilium urbem nóctu invadendi aperiunt: mox Willebordum Dide« ticus cogit exercitum hostilem in Claufttum re» cipere (2): Egmontio denique ex urbe redux Vosmerus omnia bene fuccesfisfe, navemque mis litibus plenam, fine ulla incolarum fufpicioné, in ^ (a) Nonnulli Trágoediá indignam hanc fcenam ex- dstimant ; (ut Macquet, Proeven van Dichtk. Leta £eroef. Vol. ITI. p. ie.) nos vero cum iis confentire non posfumus: Est enim tális, quâles niultáe reperiune. fur in Graecorum fabulis e. gr. in Antigone Sophoclis a vs . 222—330. — Non tamen difitemur eam actioa nis fubtimitati aliquantum nocere, Conf, Cap. IVe huius partis, A w H C 114 D ih urbem inductam fuisfe narrat: quibus factis, finis adest actus Il. Actu autem tertio in Gyse berti arcis penetrali fedentem cernimus Badelo- cham, lacrimis oppletam; eamque marito in- tranti caufamque tristitiae roganti horrendum fomnium narrantem audimus; de quo dum que- ritur, metumque fuum et timorem prodit, ecce, advenit Petrus, clamans auxiliumque ró- gans contra hostes a quibus captam esfe dicit , urbem; conqueritur de miferá fuà fortunà Gys- berti uxor, dum ipfe, turri confcenfà, hostes fpeculatur; mox, in atrium redux, invafam ab . dis ec incenfam urbem fignificat, armaque indutus, cum fociis fuis et fratre Arnoldo Uxorem do- mumque relinquit, urbem, fi posfit, defenfürus. Interea dum, fcená claufâ, locus mutatur, cogitatione fequimur Gysbertum, urbem pere currentem , focios undique congregantem et = contra hostes ducentem, donec, velo remoto, _clauftrum intueamur Clarisfae facrum, Chorum- que Virginum perpetratam Herodis iusfu infan- tium caedem canentem audiamus. Mox Dei voluntati fefe fubmittens Gofewinus Amftelius Clarisfam , ut aufugiàt, exhortatur: illá vero abe nuente, et ad mortem usque ei adesfe volente, vestes pontificales ante indutus, cum Virginibus carmen Simeonis canic: tum vero intrans fubito Gysbertus , cantus interrumpit facros, Gofewi- num t Xon). num ét Clarisfam precatur, orat, obfecrat, ut cum omnibus virginibus, fe duce, aufugiant; ,fegant tamen illi fe hoc facturos; quibus frus- tra obnifus Gysbertus, appropinquantium hose „tium audito clamore, clauftri portam defen. .furüs, eos relinquit (a). Loco interim mutato DBadelocham iterum cernimus in arcis atrio fes dentem, fratrisque fui, fine marito, reditu exe . territam; hanc vero horrendam captae incenfae- que urbis conditionem et irritos Gysberti focios rums . Ça) Antequam locus mutatur, velo, quo per mó» " mentum fcena obducta fuerat, remoto, interior Claus "ftri pars ostenditur: iacent iaterfectae virgines: Goe fewinum et Clarisfam occifos, hostes vero caede fue rentes cernimus, Illud igitur fpectaculum a plerisque „fdoneis iudicibus improbatur: tamquam a Bildere dykio, in Annot. ad Disf. de Tragoed. p. 190. ab Auctore fupra citato, nec non a Scriptore Animadver- fronum de modo, quo exhibitus fuit Gysbertus Ams Relius, quae reperiuntur in Diario cui titulus: 24% ` gemeene Kunst- en Letter- Bode, anno 1819. Vol, I. No: 4. p. 62. Et fane fupervacanese eo redduntur Gysberti nuntiique narrationes: neque igitur nobis . probandum videtur: quamvis adhiberi adhuc videtur ût etiam vulgum alliciat haec Vondelii fabula: quod fane laudandum est confilium: dubitari tamen potest, | Quin haec caufa fatis valeat ad Vondelii pulcherrimae Tragoediae dispofitionem turbandam, praecipuasque eius partes fnpervacaneas reddendas, H 2 C 116 5 rumque ad reprimendos repellendosque hostes conatus narrantem audimus, terrore atque mi- fericordiâ ftupefacti ; lacrymas cum Badelochâ fundimus propter miferum florentis urbis excidi- um; anxii cum ed de mariti fato haeremus, et pulcherrimum illad carmen, quod a nobilium Choro canitur, alit augetque animi nostri affec- tiones: ita ut cum eâdem Dadelochà vehementer. gaudeamus de reditu mariti (in actus V' initio)s qui tamen adeo horrenda refert, ut non posfi- mus non indignari contra hostes, et fümmá tris- titid affici de urbis, Gysberti, et Badelochae miferrimo fato, Illam’vero fua fata narrantem miferiora etiam et magis horrenda referens inter- rumpit nuntius (7), ex cuius oreaudimus quae- nam Gofewini , Clarisfae, omnium Virginum, to- tiusque Clauftri miferabilis fueric fors: ille itaque Gysbertum excitat ad impetum ex arce in hose tes faciendum; quo tamen infelici fuccesfu uten- te, quin et Arnoldo fratre e vulneribus mori- ente, mox advenit hostium legatus, a Gysberto petens ut arcem fibi tradat, et hostium fidei fe fuosque committat, Quod quum fortisfimus he- ros nullo modo facturum fe dicat, fed potius ad mortem usque arcem defenfurum, oritur hinc zaloùs plenisfimum certamen inter eum et Bade-. ^ le- (2) Conf, hac de Nuntii narratione Mac quet, Lib. cit. p. 25 fqq. € hv ) locham, quae, cum eam in navem descendere fugâque fibi et liberis confulere vellet, diutisfi- me ei repugnat: cumque postremo parituram fe dixerat, post preces, quas ipfâ petente, ante- , quam a marito esfer discesfura, fuderar Petrus, ecce Raphaël Angelus Gysbertum cum uxore arcem relinquere, inque Borusfiam proficisci iu- bet, et ad eum folandum, florentisfimam , quae post tria fecula futura fit, Amftelodami condi- tionem praedicit: eique in fugâ adfuturum fe pollicetur, quo denique in coelum regresfo, Divini nuntii monitis obfequens Gysbertus, cum üxore liberisque et fociis fuis navem confcen- | fürus, arcem relinqui. Breviter fic totam fabulam exponere necesfe nobis vifum est, quo melius diiudicemus, qua« tenus eius dispofitio cum Graecarum fabularum partitione conveniat. — lam vero, posfumus omnino, quae fiunt inter chororum cantiones, Epifodiorum nomine infignire. Ac vereor tamen ut recte fic vocentur. Quum enim non eadem. fuerit Vondelianae nostrae, quae Graecae Tras goediae origo, facile intelligitur, ea propterea non eodem fenfu Epifodia dici posfe, ^ Quis enim dicat Choros praecipuam illius Tragoediae esfe partem ? Immo potius eos tantum induxisfe videtur Vondelius, quoniam fic locum fibi fa- turum HELM) poético ingenio, quod erat ipti i vi- { C m8 ) vividisfimum, indulgendi. | Etiamü vero cons cedamus, ea quae continentur inter Chororum carmina, Æpifodia dici. posfe, quoniam non funt Chorica, fed diverbiis, quae dicuntur, con= ftant, et quoniam apud Graecos etiam fic voca- ta fuerunt, quamvis posterioribus eorum tem- poribus praecipua Tragoediae pars esfent, Cho- rusque ad ea accommodaretur, tamen, (i accu- rate ea confideramus, patebit nobis ea a Graes corum ’Eresoduy naturá esfe diverfisfima. Quum enim illi-nihil in iis agi fingerent, nifi quod ad totam fabulam necesfario aut probabi- liter ita pertineret, ut, aliquâ eorum parte omisfá, tota actio perturbaretur, Vondelius e contrario talia ’Eresoodfa fuae "Tragoediae in- texuit, qualia ab ea fine ullo probabilitatis de- trimento abesfe posfe videntur, ad quae, nifi totus actüs II", de quo fententiam nostram pros tulimus iam in Capite II°, certo tamen huius actüs fcena fecunda referenda videtur. Caute nihilominus hac in re agendum existi- mamus, ne Vondelii fabulam ad Graecae Tra- goediae rationem exigentes, eum flatuamus reii- cere debuisfe, quae reiicere omnino non pote- rat, propter confilium quod ipfi, hac in fabula confcribendá, affuit. À quo committendo pros hibebimur, fi in eius originem aliquanto accura- tius inquiramus. Propofitum fcilicet Vondelio erat; C 119. ) ‘erat, cum recens exftructum esfet theatrum, Amftelodami incolis fabulam quandam exhibe- re, qua et ipfis placere, et vero etiam inprimis felicem florentemque eo tempore urbis conditio» nem extollere posfer, Quum igitur argumentum elegisfet ex antiquisfimis infelicisfimisque, urbis fatis, opus ipfi omnino erat. perfonà quádam, quae, quum Tragoediae exitus esfet. tristis, Gysbertum folaretur, urbisque. nunc everfae futuram gloriam profperamque fortem vaticinas retur: hanc vero ut probabiliter | induceret, maxime tragicum illud inter Badelocham et Gysbertum certamen finxit. — Quae quum praecipua fuisfet fabulae origo, porro hoc po- tisfimum egit Vondelius, ut ea exhiberet, quae ad illud certamen probabile reddendum confer- re, fimulque fpectatorum attentionem allicere posfent. Quo maius autem esfet discrifüen in- ter urbis fuo tempore florentisfimum, Gysberti vero aetate miferrimum. maximeque aflictum flatum , eo fpectatoribus cum Arnoldi, tum ip- fius Gysberti , tum denique nuntii narrationibus (quarum ultima maxime omnium horrenda. re- fert et miferrima) modum exhibuit, quo urbs et ab hostibus per infidias capta, et a Gysberto frustra contra innumeras copias certante defen- fa, et ab hostium exercitu vastata fuisfer. Quae marrationes quo magis fpectatores delectarent, C 120.) tales iis intertexuit actiones, quales anfam iis tam necesfario praeberent, ut vix aliter fieri posfet, quin iucundisfime iis narrationibus af- ficerentur, quicumque hanc fabulam fpectaturi esfent. Hinc igitur ortus videtur actus primus, quo Gysbertus, hostium fugae caufis a Wille-. bordo compertis, eorumque timore et ignavià ex Arnoldo auditis, fecurus et laetus liberatam hostibus urbem ingreditur, laetisfime nunc Christi natales celebraturus: hinc actüs Il fce- na l' quá, quid in animo habeant hostium due ces, ipfi aperiunt: fcena HI, quà infidiarum. felicem fuccesfum narrat Vosmerus, quaque ve~ hementer excitatur fpectatorum de Gysberti et urbis fato terror atque mifericordia. Quo ma- gis autem illis animi affectibus moverentur fpec« tatores, cum urbis Amftelodami fatis non potuit. Xon eius domini, totiusque huius domüs fortem coniungere; unde nata actüs II’ pars illa pul- cherrima , usque ad Petri adventum; actùs IV' fce- na I*; actás denique V* fcena IF. | Hanc igitur fabulae huius nobilisfimae origi- nem fi ante oculos femper habemus, non adeo facile falfum de ea iudicium pronuntiabimus: neque Vondelio aliter disponenda fuisfe ftatua- mus ea, quae fic recte omnino eum dispofuisfe patet, quamvis cum Graecae Tragoediae ratione non conveniant. Neque tamen hoc ita volumus. | ac- Ce gm ) accipi, quafi Vondelius Graecam Tragoediani nullo modo hac in fabulà fecutus férié, hoc enim fi diceremus, nobisipfi obloqueremur (2); ^ fed hoc volumus, caute esfe procedendum, ne ad Tragoediae Graecae rationem exigere ftudea- ; mus, quae ad eam exigi non posfe videntur. Quod ad Epifodia igitur attinet, de iis haec nobis flatuenda Hinar? aliquatenus ez, fenfu Graeco, fic vocari non posfe; multa enim in lis occurrere quae abesfe fine probabilitatis des. trimento posfint; quod in fuis fabulis numquam. pasfi funt Graeci; — ab alterá vero parte fic omnino vocanda esfe, quoniam Chori cantibus intertexta fünt; neque tamen, ut et fopra, hoc ipfo Capite, monuimus,. eandem esfe eoram originem apud Vondelium , quae apud Graecos fuerat; quum vero in plerisque. Aefchyli, So- phoclis Euripidisque Tragoediis, praecipuum locum Epifodia, fecundum vero Chori obtine- ant, hac parte cum, Graecis Vondeliana conve. niunt. —— | ` Exodum autem Gysberti Amftelii a Graeca- rum Tragoediarum exitûs ratione non magnope- re discedere, facile est demonílratu. Fabulae nostrae, actio (ut fupra vidimus Cap. II.) est mo- (2) Vidd. Prolegomena ad Partem alteram, et eius partis Caput.I et II. = C ns 2 modus quo urbs ab hostibus capitur, a Gysber- to vero defenditur. Exodus igitur iis omnino rebus conftet necesfe est, quae ad Gysberti cla» dem pertineant, Primum enim narratione Arens tii certiores facti fpectatores de urbis ab hosti- bus captae conditione, deque Gysberti ad eam defendendam conatibus, nunc in actu postremo ab ipfo Amftelio nec nón a nuntio audiunt hos- tes adeo praevalere numero, ut, quidquid Ege- rint fortisfimi heroés, nihil ad eorum impetum reprimendum valuerit: iam igitur nihil amplius restare, quam ut cum fuis ex arce Gysbertus erumpat; quod quum, parum tamen profpero fuccesfu ufus, fecerit, inflat iam fabulae finis: urbs enim ab hostibus capta est Gysbertoque erepta; nondum tamen adest exiremum Gysber= ti fatum ; fuperest enim ei arx, quam usque ad interitum defendere in animo habet; fed. hanc etiam oppugnaturi accedunt hostes: legatus ab iis misfus postulat ut ipfis tradat. fe fuosque Gysbertus: is vero, fortisfimus heros, ad mor- tem usque contra eos tueri fe mavult: uxorem tamen cum liberis fuis et inermibus omnibus, qui ad arcem confugerant, dimittere ftudet ; tum vero certamen inter maritum et uxorem oritur, ad Graecae Tragoediae rationem maxime ace commodatum , quippe zaloös, quo tantopere de» Tectabantur Graeci, plenisfimum. Quum autem Bae P C ges ) Badelocha in eo esfet, ut marito discedere eam jubenti, quo pertinacius ipfe hostibus refisteret, obfequeretur, ecce, precibus, quas, ipfâ pose tulante , fuderat Petrus, excitatus adest Rapha- el, qui-Gysbertum arcem relinquere iubet, er, ut fupra vidimus, futuram urbis post aliquot faecula .gloriamque floremque praedicit. Con- tiner- igitur Exodus, plane ut apud Graecos, partem maxime zaózvixjv; et, ut in multis eo- rum fit Tragoediis, advenit Deus, qui dicitur ex machina, de quo diximus iam in Partis prie mae Capite III. Quamvis autem revera melio- res funt eae Tragoediae, quae rali Deo carere posfint, iis tamen, qvae fupra de huius Nostri fabulae origine protulimus, fatis eum excufari putamus: neque enim aliter folatium afferri po- terat miferiis afflicto Gysberto, laudibusve effer- ri felicisfima, quae Vondelii tempore erat, Am- ftelaedami conditio (2). | Tristis porro est et infelix Eventus. Patriam enim urbem, ab hostibus captam, incenfam et dirutam relinquere &ogitur Gysbertus, eodem plane modo quo apud ques Oedipus Ty. rannus. : Neque practermittendum est, Vondelium in bac (a) Conf. etiam infra Cap. VI. et Macquer, ^ e. P. 33 fqq. C i194 ) hac’ fábulà eas res adhibuisfe, quibus tantopere Graeci delectabantur: Zvayveglety fcilicet, arque srepimérerav. Quae enim narrat Gysberto Vos: merus, ijs ille vehementer gaudet, quoniam ves ya ea esfe existimat; gaudet item quod hostibus fit liberatus, quodque jam nihil ab eis fibi fit timendum. Sed quam mifere mutatur eius lae- titia! In actu II° dum Badelocha fomnium ipfi narrat, accürrit inopinatus, vociferans Pe- trus, urbemque hostibus, qui a Vosmero navi ilà absconfi fuerant, plenam esfe narrat. Sic igitur agnoscitur Vosmerus: agnoscuntur eius astutiae, patefiunt hostium infidiae; et, qui fe: licismus antea laetisfimusque fuerat, Amfteli- us, uno temporis momento et inexfpecratâ ad- modum ratione fit miferrimus, maximisque ob= ruitur calamitatibus. | | E € 95 2 CAPUT QUARTUM. DE PERSONIS IN VONDELII FABUL OCCURRENTIBUS, DEQUE EARUM MORIBUS. M eine in dedicatione ad Hugonem Grotie um ait fabulam fuam. fe compofüisfe fecundum. leges dramaticas, neque contra eas peccasfe, nifi eo forte quod nimis multas induxit perfo-. nas (4). Et fane quicumque Graecas cognitas | habet Tragoedias, ei ftatim discrimen illad in. oculos incurrit, quod in iis paucae tantum oc- currunt, in Vondelii vero Cysberto Amftelio, maximo funt numero. At fentiit ipfe poëta noe bilisfimus contra Graecorum (7) confuerudinem | fe (a) ,, Wij flofcerden en bekleedden de zaeck naer: de goude vrijheit der edele poëzije: oock naer de. , tooneelwetten , waer tegens, wij wetende niet. misdee » den, ^t en waer misfchien in talrijckheit van per- T ; onagien, dat wij qualijck konden vermijden, zon- , der het werck zijnen eisch te weigeren.” | (2) Horum enim leges Dramaticas fine dubio in. celiigit, quippe quas fequi femper ftuduit, ^d 4 C 556 y fe peccasfe, neque tamen ut et ipfe dixit, ali- ter agere poterat, quoniam perfonas illas omnes totius postulabat actionis ratio. Quamvis autem captu faciliores funt fabulae in quibus pauciores. occurrunt perfonae,. non tamen magnopere re- prehendi poterit Vondelius, fi curavit ut nulla perfonarum fit füpervacanea: illud enim femper cavebant Graeci: neque contra hanc legem Von- delius peccasfe nobis videtur; omnes enim, quae hac in fabulà occurrunt perfonae, nexit coniunctisfimo cum Gysberto cohaerent. Quod fi quis obiiciat, fuperfluum esfe Petrum, et Gysberti liberos, quòs ambo, laeíà Tragoediae maiestate, loquentes induxit Vondelius, quum recte Sophocles in OeZipo Tyranno mutas tan- tum eas esfe voluerit perfonas; refpondendum nobis videtur: Vondelium aptisfimâ omnino ra- tone Petrum in hac fabulà agentem induxisfe ; eo enim opus erat ad adventum Raphaélis pro- babilem reddendum:' eumque cum totá actione ita coniunxit, ut abesfe omnino non posfet: neque enim magis arcte cum totâ fabulâ cohae. rere: potest, quam urbis hostium infidiis captae nuntium afferendo. Quod vero ad liberos Gyse berti attinet, nemo negabit ea quae ad Tragoe- diae z46à; augendum inferviunt, nullo modo esfe fupervacanea: iam vero hanc ob cau/am in Ocdipo Tyranno Antigonem et Ismenam induxit | TUNES C d» ) Sophocles; et, quamvis hac in Tragoedià eas loqui nolebat, in Oedipo tamen Coloneo non mutas eas induxit, fed loquentes multa, mag- náque actionis parte füngentes. Quid? quod Medeae liberi clamantes in domo et vociferantes fint in Euripidis Tragoedià. Eiusdem autem «40:0; augendi grati, Vondelius etiam Gysberti liberos induxit: maxime Tragicam reddunt eam fabulae partem anxietate fuá metuque Adelgunda, puerili aurem illà interrogatione parvulus eius frater (2). | Graecarum Tragoediarum una tantum actio erat: una igitur primaria perfona in iis induce- batur; neque dicere veremur, unam tantum in Vondelii fabulâ esfe primariam perfonam ; (quam- vis, ut fupra a nobis fatis demonftratum vide. tur, actio non fit una, eo fenfu, quo Graeci eam unam esfe volebant) quaecumque enim fiunt, pertinent omnia ad Gysbertum 5 quae ab aliis perfonis aguntur, omnia ad eum referuntur, In actu I° ipfe Gysbertus primarias agit partes: quae in actu fecundo moliuntur hostes, quaeque a Diederico et Willebordo aguntur, omnia, | quamvis ob rationes fupra allatas fine iacturâ . àbesfe posfent, cum Gysberti tamen fatis co- . haerent: etenim hic erat nodus, quisnam urbe | | LR dd: Ca) Conf. etian Macquet, 4 c, p. 32 et 33e C a8 ) potiretur; Gysbertusne -eius maneret dominus$ an vero ab hostibus ed expelleretur. Quae pors ro fiunt in actu {I°} ea fic dispofuit Vondelius , ut omnia connexa fint cum Gysberto. | Quod enim narrat Badelocha fomnium , ad eum omni- no pertinet, quoniam Machildae umbra ab eo hostibus vult eripi Gofewinum et Clarisfam ; quia vero Badelocham in fcenam induxit. poëta, propterea optime cohaerent, quaecumque in caeteris actibus fequuntur. . Postquam enim in actûs IV! fcenâ 1* Cysbertus Mathildae monicum exfequi conatus fuerat, Badelocha de mariti fa- tis anxia in fcenâ lH’ ab Arnoldo reduce postulat ut narret fibi quaecumque ad Gysbertum pertie ment: mox ipfe advenit, et quid viderit, quid fecerit, quid pasfus fuerit, praefens refert. lam vero extrema referentis nuntii adventu excitatur Gysbertus ad erumpendum cum fuis ex arce: quo tamen conatu infeliciter cedente, Gysber- tus morte fratris maiori etiam dolore afficitur , äta ut videatur iam iam hosti cesfurus. Mage. nanime tamen negat hostium legato, fefe ipfis esfe traditurum ; quin ad mortem usque porius arcem defenfurum. In eo, quod deinceps oritur, certamine , primaria omnino perfona est Gys- bertus: etenim lacrimis fuis precibusque hoc tantum asfequi conatur Dadelocha, ut, fi ille hostibus diutius refistere velit, fibi manere can- xar cid | E. € i9 ) | tetat, beque fe cum liberis have dimittat; Ads veniente tandem Raphaële, Gysbertus confilium Alico mutat, arcemque relinquit. | Semper igitur primariae Gysberto funt partes: atque hac in re "Graecorum rationem fecutus videtur , Vondelius : reque minds eo, quod [ficut illi folebant nuntium @rrerov five By y Nov) inducere, qui ea nar. raret, quae non esfent- fpectanda , et tamen ad nodum explicandum. omnino cognoscenda; ita ipfe etiam nuntium fcenam ingredi voluit; qui ultima urbis fata et Gofewini , Clarisfae , omnium. que facrarum virginum miferrimam mortem nar» taret (7) ; neque ullum ei nomen dedit, Grae- Corum etiam hac in re exemplum fecutus. (de need Sed ws Videtur autem in eo maximum esfe argumen- tum, ad reiiciendum illud fpectaculum , dequo iani fupra diximus : rectisfime enim Vondelius talia nace fari tantum voluit, non vero confpici a fpectatoribus $ ita ut Bere quérécit notisfimo ini Horatii praecepto ` in 44. P. Non iamen intus Digna geri promes in fcenam : multaque toiles Ex oculis , quae mox narret facundia praefens, * Ne pueros coram populo Medea trucidet à “Aut humana palam coquat exta nefarius Atreus, ^ut in avem Procne vertatur , Cadmus in anguem e ze Quodcumque ostendis tnihi fic; incredulus odis CA C 130 ) ded videamus de perfonarum: in. hac. fabuld bécurréntium: moribus. Ostendimus fupra Grae» cos fublimes perfonis fuis tribuisfe: mores. Jam vero Gysberti aliarumque multarum perfonarum | mores actionis fublimitati omnino accommodatos este quis negabit? Quid fublimius cogitari pov test Gysberti moribus, qui, urbe, fratribus 3 fociis innumeris, Gofewino, Clarisf4,. omnie bus fere amisfis, arcem tamen fuam , ut fortisfi- mus heros; defendere ad mortem usque mavult, quim hosti cedere? Quid fublimius est Badee tochae de marito dolore er anxietate? +46 Quum vero hoc etiam asfequi : ftuderent Graeci , ut omnium perfonarum mores, necnon àétiones et fermo, quibus illi exprimuntur, ad .univerfae actionis fublimitatem augendam fervi- rent, hoc non item obfervasfe videtur Vondeli- us. Actüs enim fecundi fcena fecunda Comoe- diae magis quam. Tragoediae convenire videtur, neque fane ad fublimitatem aliquid confert. Quamvis igitur comvenientes omnino mores hac in fcenà Diderico, lanitori, et Willebordo tri- buit Vondelius, melius tamen facturus fuisfe videtur, fi eos ita agentes non induxisfet, quip- pe quorum actio füblimitarem totius fabulae . non folum non augere, fed minuere etiam ome nino videtur (4). | | EE Sice (4) Conf. fupra Cap. IIT. | | C sat $ «Steur porro Graeci, ita. et. Vondelius | conves gientes five aptos perfonis. fuis mores: tribuit, Alio enim plage modo Gysbertus , -alio Vosmes rus loquitur: hic, -quippe victus, . fubmisfe, meticulofe, fapplicicer : ille; tamquam victor, laete ec cum auctoritate ‚fed; fimul tamen hus mane , loquitur: « Gysbertus deinde , urbis prin» ceps atqué'dominus , omnia facit ,.;ut „eam der fendat -hostibusque eripiat: -ut maritus vero; uxorem: amat quidem maximopere , neque tamen eius. caufâ patriae falutem. negligit... Badelocha mariti „-liberorum et urbis fuae amore , fimul» que fortitudine plusquam. virili praedita est. Quaecumque-vero agit atque. dicit, talia fant, qualia: mulierem decent, — Gofewinus, vir pi- us, et fummus quondam Epifcopus, gravis(i- ‚mas iamiam experturus calamitates , de fugá non cogitat, fed Dei omnipotentis: voluntati obreme -perans , ad altare mori cupit , ets utpote fenex, fata fua fatis fufe memorat: caeterum. de neptis füae periculis tantum est follicitus, - eamque orat, ut ipfum relinquat, fugâque fibi confu- “lac; Clarisfa vero, heroinae inftar, mortem mavult in Clauftro facro opperiri, quam Gofe- inum. relinquere. . Quae postea: quoque de iis parrantur à nuntio, eos omnino decent, = Par- o: puero convenienti plane modo loquitur. Gys- berti filiolus; eiusdem filia „ urpote: tenera. pu- à i2 el. ( fj. D ella; timet; matrémque praefidii caufa; anxia amplectitur? — Vosmerus, Sinoni fimillimus; callide tegit, quas: Gysberto ftruit , infidias. Quando vero com ducibus fois loquitur, for- tisfimum ostendit, et ad omnia pericula fubeuns da páratum ; ‘in infidiis vero: ftruendis regendiss que acutisfimum animum. Hostium duces ‘po tiundae urbis. cupiditate flagrant: Willebordus a bellis abhorrens,' quietaeque vitae asfüetus , à clauftro fuo, utpote Deo facro, milites ars cere conatur; mox vero, urgente necesfitates cedere mavalt, quam praefracte recufando iram bosiiüm cum cläuftri dimno excitare. ap ^ Neque minus hoc curavit Vondelius, ut con Josie pérfonarum fuarum fingeret mores... Ne= - que enim alii funt Gysberti aut Badelochae in exitu Tragoediae mores, alii in medio aut in initio; fed quocumque tempore fibi conftant. Aeque pius est Amftelius post urbem ab hostie bus captam, atque fuerat post eorundem inopi- natam infperatamque fogam. ^ Quaecumque in initio Tragoediae, per Prologum quem elocu- tus-est; de eius moribus innotuerunt, ea omnia adhuc in eo cernuntur per totam actionem, us- que ad. ultimum fabulae verfum. Semper est pius atque fortis: femper uxorem liberosque, patriam femper urbem arcemque fuam amat et defendere conatur : neque ab hae tuendå abftra- C 233 | ) hi potést precibus uxoris aut liberorum: lacri. mis: fed Raphaélis adhortatione opus erat, ut eam cum fuis tandem relinqueret, fugáque fibi . fuisque confulerer. — Idem femper Badelochae est mariti amor; hunc-fequicur cogitatione. fud, dum pericula fubit horrenda: hunc reducem vis dens et amplectens effufisime gaudet, nec nifi prae eius amore voluntati eius repugnat 5 maris tum enim fuum relinquere nequit: mavult cum eo pugnare contra hostes, mortemque oppetere crudelisimam, quam: tuto. degere, dum illi omnia omnis generis imminent pericula. — Nee ‚que Badelochae tantam et Gysberto, fed omnis bus, quae. hac. in fabulá "occurrunt, . perfonis mores fibi femper. conftantes tribuit. Vondelius. : : Neque probabilitarem et necesfitatem neglex- Y Necesfe, ex. gr. erat, úc Gysbertus. nulló modo, de infidiis, cogitaret. Praererquam , enim quod non erat valde perfpicax, laeticiâ ob hoss € tium profectionem perfufus erat: caufam eiusex ` \Willebordo audiverat: per Arnoldum deniqué . de eorum fugå certior factus erat: necesfe igi- „tur omnino erat, ut nihil füfpicaretur , dui Vosmeri narrationem audiebat, Probabile erat Gysbertam negare fe arcem hostibus tradituram ; quo modo enim qui ur. bem fuam tantá fortitudine contra. eos. defende- rat. quique | horrendam eoruni, „ crudeliracem exe C $4 ) ekpertus faerat; eorum fidei fe committeret? 'Quum aurem in his omnibus Vondelii Tras goedia cum Graecarum : Tragoediarum ratione conveniat, hoc tandem ei quoque inest huic non disfmile, quod, quales:ex historiâ vel tra» ditione notum erat perfonarum mores fuisfe, ta» Jes ipfis tribueret Vondelius (2). Quum enim Gysbertus traderetur homo probus, neque ta- men valde perfpicax, dolisque Woerdenii con- iurationi contra Florum implicitus fuisfe; hanc traditionem avide arripuit Vondelius, ut habe» ret quo nullius ingentis facinoris reum esfe eum ostenderet , optime fciens hoc opus esfe artifi- cio, íi placére eum fpectatoribus vellet. Hinc Hw ipfe mew in Prologo dicit: É » Om wiens (Flori V' fcilicet) vervloeckte dogs ick lijde zoo onfchuldigh » Als yemant lijden mag; doch draegh. mijn kruis geduldigh : ~ Of zoo ich Jehuldigh. ben, en heeft het mij gemist, k - "rs uit onnoozelheit , en zonder erg h of liste $5 Neef (a) Perfpicuum est nos de iis tantnm perfonis loqui , quae revera olim exftiterant ; iis enim, quas finxit Vondelius, mores tribuere non poterat, niñ conveni- entes et conftantes, Quasnam autem finxerit , videa. dum est in Koningii Disferzar. laud, p. 8—10; ss Neef Velzen , lang: geterght, van.eige eni geprickelt ,. | Es Woerden hebben mij hier. paler: iugewic- kelt, | » En "t fchoonfie sors, ‚en eerst de zac "yerbloem Cos 050 » Ma wonderbaren glimp: maer | p Mid hun vis "wit vérdoemt." etc, "US We. VOX ee "Graeci vero Tragici, quorum ‘opera füpere font, quum Athenis nati, aut: faltem educati ésfent ibique vitam degisfent, haius urbis inco- las laudibus extollebant , eisque in fcenam in- -ductis mores tribuebant meliores, aliis. vero Graeciae populis , tamquam Thebanis Làcedae- _moniisque , deteriores, Similiter plane Vondelius Gysberti mores tales finxit, ut eum mifericor- _diâ profequerentur omnes, iniusteque ab hostibus vexari putarent: iis vero tales, ut ipfis omnes indignarentur, et maximopere ab eorum feele- ribus abhorrerent. ^ Sunt enim Gysbertus et Arentius pii atque humani, impiùs vero est . Didetieus, quippe: qui ne clauftris quidem pars “cat: funt crudeles et libidinofi „Haamftediesf, ' Grobberus, alii: et talia de hostium incontinen- tiâ et feritate narrantur- ab- nuntio et a ‘Gysber- to, üt ingens appareat discrimen inter istos et urbis dominum. „Sie autem egisfe videtur Von- de- y $ En y GK «g&* ID delfus, tum quia revera nimio in Gysbertüm. odio faevierant hostes, tum vero praecipue ut An:ftelodami incolis fpectatorum conciliaret fas vorem. Hinc igitur Gysbertus in Prologo ait: » Doch Haerlem draeght met recht de srootfie ‚Jchult van allen, » Dat om zijn voordeel. wrockt, en. ‚wenscht mijn flerke wallen » Te flechten tot den gront, in Biia yan 's Gra- ven zdeck , » En weet zijn baetzucht loos te decken met de wraeck , oi X 4 ss Misbruickt.hiertoe den Zeeuw 4 de Hollanders en Vriezen, à Om door. mijn grootheid nict aen eere te zere eset uis ui unu è cube Et fic quidem, ex iis, quae de Perfonis ea- rumque in hac fabulâ moribus dicenda habeba- mus, fatis apparere arbitramur, quatenus hac parte cum Graecae Tragoediae ratione conve- niat pulcerrima illa et maximá admiratione digna Vondelii Tragoedia. mul "ad F^. CA. Lud C dg 5 CAPUT QUINTUM. DE CHORIS IN VONDELII FABULÂ: . "SGYSBRECHT VAN AEMSTEL OC- vio | CURRENTIBUS. — — 9 gg aaa Maaren Vondelius acceperat a naturà ingenium; poëta, ut ita dicam , natus erat; ne» que igitur aliter fieri potuit, quin veterum Tra- goediis vehementer delectaretur, easque imitari fluderet. ^ Quatenus in hac fabulâ fecutus eos fuit, parcim iam vidimus; fed accedimus nunc. ad illud, quo et maxime convenit eius fabula cum Graecae Tragoediae ratione, et maxime fimul ab eâ discedit. Quicumque fc. Choros jn hac fabulá occurrentes attente legerit et rele- gerit, eum nullo modo latebit multum. differre eos a Graecis: neque tamen propterea Vondeli- um reprehendendum existimabit, quippe cuius tempore (ut etiam fupra diximus) ne eruditis(i» mi quidem celeberrimique viri Graecorum Cho- ri cum totâ fabulâ nexum bene perfpexerunt; fed maximas potius agat Vondelio gratias, maxi. moque gaudio perfundacur, necesfe est, quod, C 188 2 ingenii fui tam pulcra, tam fublimia, Graecis- que dignisti ma prorfus monumenta poster's ireli- quit. Sunt enim, qui in Gysberto ÆAmfielio oc- €urrunt, Chori, quafi auro infertae gemmae, „quae lucent, fplendent , omniumque in fe ocu- los attrahunt ; fublimes maxime; revera lyrici; : affectibus pleni; neque multa nostrae linguae carmina invenias, quae cum iis contendere pose fin. Quicumque eos legir, eum ita afficiunt, ut, nifi eorum argumentum illud impediret, Ae- fchyli , Sophoclis, auc: Euripidis Choros. legere fibi videretur. . Quid. enim. maiori nos gaudio , Jaetitiágue: afficit; quam Chori , illius. virginum propter inopinatam "urbis: liberationem. laetanti- um carmina? Quid fublimius Choro illo Nobili- um Christi Servatoris natales celebrantium?. Quid saffectu plenius. carminibus illis .divinis quibus virgines fanctae infantium: Betblehemi. perpetrar aram caedem deploranv? Quid coniugalem amo- rem melius exprimit, quid uxoris dé marito fol- licirae. atque. perrerritae | dolorem atque .curas melius pingit Choro illo: Nobilium, qui de Gys» berti reditu :defperantis Badelochae, anxierarem digue tristitiam ‘defcribit? Vehementer: igitur miror (4), nonnullos eo quiim; "ut Choros 4 à ap» od i dd Kr Aii X! (9) Auctor e. gr. Disfert. de Tragoedi aber nl e dread, ‘Opere -fepracitato - Vol, Tv „page 46—49. € 139 ) {llos Vondélianos orifiino teitciendos este tatie rint; ,, neque enim eos convenire, quá Gys 35 bértüs' vivebat, derati,’ neque temporum, » quà 'pfemebatür, iniquitati; : in urbe enim $, Öbfesfâ nullum virginum Choro locum esfe 5; poste”, — Net fade bene ratiocinari viden- tuf isti: quumvis-enim fatendum esfe pütamus, tempore Gysberti non'omnia populo coram acta. £a fuisfes ut apud "Graecos, adeoque Choros "hon aeque probabiles esfe in bac Vondelii fabu- "Hr, atque in Graecis$ vicisfim tamen nobis cori» '€edéndum existimamus, maximá arte Vondeliam gos cum actione iunxisfe, adeo ut probabilem Omnino in eius fabulà locum obtineant. Tempus enim quo factom füisfe poëta fingit, quod in ‘eius "Tragoedid exhibetur, erat ipfa nox illa, quà "Christi: nati memoria celebraretur; hinc 4gitüf ortus, qui post actum lI, nec non qui "Ante actum quartum legitur Chorus. Probabili- "tate porro prorfus nón caret, propter inopinâ- ‘tam liberationem , laetum populum ‘Gysbertum «portis -egresfüm fécutumesfè, puerosque adeo, iuvenes, fenes, feminas, matronas, virgines “urbe” effluxisfe ad vifenda loca, übi hostes con- federant , Hafferefoque eventu fruendum, quo TM | nunc ‘4649. Sed recte «eos refellit I. de Vries, in Ops cit, Vol, IV. pag, 375 fqq. ^ > e : wa € ao ) nonc ipfis, post integri anni obfidionem, portis. egredi licebat. Hinc igitur Vondelius duji omnino pote» rat virginum Amftelodamenfium Chorum; nes que parum probabilitas illa augeretur, fi cum eo. fimul. cuiuscumque aetatis et fexüs homines ex urbe in fcenam prodirent. Fit autem in hoc etiam Choro festi, in nati Christi memoriam celebrandi , mentio. Quartus vero Chorus tam arcte apieque cum totâ actione: cohaeret, üt vix ac ne vix quidem ab ea feparari posfe vie deatur. Etenim adesfe omnino Badelochae po- tuerunt Nobiles, qui ad arcem tuendam remane. ferant , neque Gysbertum contra hostes profec- tum fecuti erant; hi igitur, quum eius uxorem vidcrent tanto dolore tanrâque defperatione agis tatam, potuerunt omnino de iis aliquid effari, ‚quo laudarent eius amorem , eamque folarencur; Deum. pro mariti falute precando. Quum, ve- :ro - Vondelius -vividisfimo . esfet- fertilisimoque ingenio praeditus, maluit ea, Chorico, quippe multum... fublimiori | carmine pm „quam verfibus Heroïcis exprimere. vorst Caufa autem, curet hac in fabulà et in-cae- .teris omnibus Choros induxit, po(ita videtur in eo, quod Graecarum aut Senecae faltem Tra- ‚goediarum rationem fequi in nostrâ pacriâ „multi folebant, ficut Hooftius. eam. imitariy fluduics a € ut 5 & cólüs igitur 'Siemplo < poster ton 'discesfieg pont quia maxime eum'eius ingenio con véniebat, fabulas componere non historicá: fed poética prorfus ratione :.:cui igitur naturae dono quamvis in narrationibus et caeteris diverbiis , Quae dicuntur, per egregias ‘comparationes , fplendidas figuras aliaque multa obfequi poterit, Chorum tamen ad hoc aptiorent. etiam locuni . ipfi praebere fentiebat, A oaia . - Maxime tamen differunt a recta Choro Vondeliani ;- tum . origine, . de -:gua;zdiximus 4. tum, quod non femper iisdem perfonis, fed primo Virginibus, postez Nobilibus, mox fancs tis Clauftri virginibus , denique .arcis. incolis €onílant; deinde quod non perpetuo in fcená maneant, fed, actoris inftar, ad partes fuas agen- das eam ingrediantur; unde igitur fequitur non femper fatis bené eos cum actione coniunctos esfe, quamvis tamen, ut ostendimus, maximá arte illud ‘asfequi ftuduit Vondelius ; tempore fcilicet utendo ad id quam aptisfimo. At ne vel fic tamen cum totâ actione bene cohaerere videtur Chorus nobilium post actum fecundum. fcenam. ingredientium ; de quo etiam incertum nobis est, quonam loco fit conítituendus. Melius omnino fefe habet Chorus primus, de quo diximus:. Virginum item Chorus ante ace tum quartum: quin. et ille, ut apud Graecos, | ace C za ) actioni interest :. quum ,enim. Gofewinus . eas. ad Sign dat FAIRE a ssefpondss pro. omnibus TA: Ca) 2d e» T—" jton pue ist en “dit outer is bin wijk. Sic eriam Fa veo qui. ost, actum quartum « cars mina canit, quamvis ibi. nullo. modo interrum? pitur :actio,. adeoque. forie Choro opus. non esfe videri posfit) in actûs quinti fcenâ Ane Arnoldo, mortuo , -fic ait: T ie zal Aij sii voortaen ten viral niet ^ deli dige jeg veeel zegel d | Nich nj: Vreëlanidsch NF; noch di, > met zulek ei cen moes nge gen, | Ensa 1 Hp b. : Noch (a). Plate ut apud celeberrimum. Tragicum, qui post. Vondelium floruit, Racine, in Tragoedié , cui ab Athalia ‘nomen act. IIl. 2 Mo. Hé dini nous , früh! nous ditio: de vous T Dans de temple de: Dieu-fommes - nous étrangères? Kous avez prit de vous.mos pères et mos freres, et Hélas! f diu pour venger r opprobre d Irail, | Nos mains ne peuvent pas, comme autre fois Jaël ics. Des ennémis de Dieu percer la téte impie, ; Nous lii pouvons du motns immoler notre vie, Onand vos bras combattront pour Jon temple attaqué; Pur nos larmes du moins il Peut être invoquée. 1052 \ C 13.2 Noch” 7 donne van béfchutteh mèt M (Sioaewaerf. SUNN jos goe’ Éladgt En draven door het heir ‘een: luid: id irifenà parts Om prijs en eer in ^t fer dur. zweeten bloet tà M winnen, VA baon MES 3 utr tes nt ine f - In ultimá autem. fcenà. faepe actoris partibus fungitur , et arctisfime cum actione cohaeret: Sic excitat „Badelocham ad marito. Obtempe- randum: Lo i Na vollea oh "o. " orant. en D U toch ge zeggen! "S Hie 4 Y, (H mox Gysbertum obfecrát , ut uxorem refpiciat ; néque eam oblitus, hostibus fe inferat; &4 Mij jn heer " mf, H toch on. uw bedruckt. woo Wrouwe? Zij luistert naer uw past: AB sons ; zij Pr Yam VOUW. TO à et inferius: * En zij cij wat bedaert, het ismet kaer, gedaen, Postquam denique Raphaëlis monitu arcem reline quere decrevit Gysbertus, cum eo abiturus: aitz Helaes ! hoe bitter valt TA Het fcheiden van zijn laat, daer alles loopt v vere loren} | - Anim- C 144 2 sAnimadvertendum: auter hoc etiam vidétut; in hac fabulâ; non aeque atque in Graecis, Chorum post nodi:folutionem carminibus. fuis | et exclamationibus de infelici primariae perfonae fortunâ queri: fed: fiefi, hoc non poterat: non enim tempus erat flendi Jacrymandique , fed ce. leriter omnia erant facienda; crudelis quippe . ét acer eos hostis urgebat. | | ' Caeterum , quod ad C hororum metrum atie. nét, eum lyricum esfe quum per fe pateat, fa- cile intelligitur, verfus, quibus. continentur, non esfè eosdem, -quös Diverbiórüin. Ec tales. omnino funt, quales animi affectionibus conve- . niant, qualesque, optime. id. exprimant, „quod fentire finguntur , qui eos canunt. Neque ra- men haecce carmina, ut apud Graecos, distinc- ta funt in ftrophäs et antiftrophas ; cuiüs práeci- pua caufa videtur in eo esfe pofita, quod neque in Choris Senecae, cuius Tràgoédiae tum tem- - poris Graecis magis erant cognitae, occurrêrent, Maximum vero, ut diximus, discrimen inter Craecorum et Vondelii in hac fabula Choros ést, quod hi non iisdem femper conftant. perfos nis, quum illi contra, quas in fingalarum Tra- goediarum initio perfonas retulisfent, ad finem usque eas referebant, neque cum aliis commuta- bant. Sed obiiciet mihi forte aliquis Aefchyli Eumenidas, in cuius fabulae Exodo alius oc» cur- C 145 ) cütrit Chorus, quam qui “in! initio et ante exi» tüm occurrerat. . At vero haec. alia omnino res est. Etenim: Vondelius guatuor diverfos Cho fos in fcenam inducit; Aefchylus-duos tantum : et Eumenidum Chorus.adeo arcte cum. totá. acs tione cohaeret, ut pro actore- magis, quam pro. Choro habendus videatur (4). Deinde ex. eo quod folus Aefchylus femel tantùm audaciusque fecit, iudicandum non est de Graeci Chori ras tione, fed plures omnino confulendae func. Tras goediae ; in fingulis vero, quae fuperfunt, unus tantum | occurrit Chorus, et iisdem perpetuo perfonis conffat. - Neglectie autem a Voudelio loci- átqué ac- tionis, qualem eam obfervare folebant Graeci, unitatis, temporisque perpetuitatis praecipuam caufam fuisfe male intellectam Chori rationem g fupra vidimus. - Et fane, quod ad Chorum at. tinet, Senecae magis quam Graecorum exerit: plum fecutus noster videtur. Graecorum autem Chorus alendae recteans daeque fpecrarorum. attentioni inferviebat, | Qua- proptef eum, . ‚quando folus in fcena manens ca- neret, actoris partes deponere volebant, ñeque tamen ab ire -Cohtinere eius carmind im CIPELT . s fs eff (3514 Conf, Hermannus; iù Comment, ad Aris fot, Poêt. "Cap,oXIl. p. 1324 os li K € jit C n6 ) finébant. Negue hoc non fecisfe Vondelius vis detur, Sic enim: cum urbis liberatione. cons junxit humani generis per Christum natum libe- fati memoriam, ut quicumque Choros: audiat fecundum atque tertium, quamvis de diverfis, árgumentis agatur, de urbis tamen fatis neces- Rho cogiter. | à * Quid? quod Vondelius in fine Nobilitini Chou ri talia verba addidit, qualia hoc eum profecus tum omnino fuisfe arguere videntur: Gij, die der Vorften harten kit L Gelijck een beeck, en [clüft , en fcheit | Het licht van dicke duisternisfen ; A Laet den tijran zijn’ aenflagh misfen Die den onnooslen lagen leit. nec minus in Clarisfarum Chori fine: i Bedruckte Rachel, flaeck dit waeren ! Uw kinders flerven martelaeren, — En cerfielingen van het zaet, Dat uit uw bloet begint te groeien, — En heerlijck tot Godts eer zal bloeien, En door geen tirannij vergaet. ita ut, fi quis de infidiis, quas Herodes Christo ftruebat, aut de caede infantium Berhlehemi patrata cogitet, ultro fefe eius animo offerat in- fidiarum , quibus urbs. iam iam fit collapfüra, aut j mj ali mie € 47 D miferrimorür ab hostibus interfectorum. homie num imago.» : pilas | Chorus caeterum. Poimyó, ut élan opti» me. cum actione cobaéret neqae minus Quare qui: aeque ac: Primas ille, alit, augerque eme nostri affectus; hic laetitiam et gaudiuin, ille mifericordiam ec dolorem 5. fimul. vero. nos actioni devinciunt ità, uc fieri non pos(ic, quin vehementer:ea quae fecutura fint, videre aut nes cupiamus, - | '" Sicat. aurem Graecorum Chori Deorum -Hes roumve. laudes extollebant, ita Chorus Secun- dus Christi- nati gloriam , humilemque fimul et pauperem conditionem füblimibus verfibus cele- brat. * Neque tamen dici potest ullus. e Choris jn hac fabula occürrentibus eo. infervire, ut quae male in ea dicantur aut- agantur reprehen- "dat, et fic, quae minus bene fortas(? a nonnul- lis' fpectatoribus: accipi ;potuisfent, explicet, 'eorumque. affectiones fapienter dirigat;. multa ‘enim in actu fecundo huius generis nobis reperi- ri videntür. :: Neque tamen in eo. Chorus adesfe aut probabiliter. ea, quae audacius- aliquoties dicit Dide ricus, reprehendere poterat. Caeteri "ero Chori hoc tamen agunt, ut Dei optimi Maximique gubernationis mentionem ‘faciani. Sed haec potius pertinere videntur ad Tragoce diae huius fizem , de quo in ultimo huius dis» puxrionis capite agendum nobis eric. K 2 Ne- € x48 ) “i Neque etiam ferebat tora huius fabulae ratio ut cum Choro confilia ageret primaria perfona ficüt fit in multis Graecorum fabulis. 1: Omnia enim tuta videbantur: liberata urbs erar : et quae ecisfe narratur Gysbertus; ‘ut hostes. repelleret; de iis, prae temporum angustiis, im antecesfum confilia cum fuis-agere non poterat. Inopinata enim -erat hóstium invafño: — De hoc autem Chori apud Graecos officio, eo tantum confilio locuti fumus, quod videbatur nobis, comparan» ‘do quid Choris Graecis, quid vero Vondelianis proprium esfer, optime perfpectum iri ,- quate» pus cum illis hi bes. À rie ab illis discrepent, | Un Hoc restat monendum, in oid fabüld non, ut apud Graecos, in fine fabulae Chorum loqui “neque eum praeceptum quoddam effari „ quod ex totá fabulâ deduci commode posfit, fed Gys- ‘bertum postremo loquentem induci.. Nec fane male fecisfe videtur Vondelius, quod ultimas loquendi partes "urbis domino tribuit, quippe cui maxime dolendum esfet, urbem fibi esfe ree linquendam; eique talia verba optime tribuit poë- ta, qualia tum brevitate, tum vero fenfù maxi- - me esfent ad fpectatorum animos fummá mife- ricordiá movendos idonea. c C 249 ) Dames de LL FINE VONDELII FABULAE: GYS BRECHT VAN AEMSTE Le ex cto č 77 "79 $ smart OOO 0 Rn As plane (ut ostendimus, Parte. I. Capite VL) erac Graecae, alius nostrorum temporum TEM est finis. - -Haec nimirum hoc tantum fibi habet aes E. ut per aliquot horas homines recreé: ate que delectet: illa contra, ut Deorum reverentiá fpectatorum animos imbueret, quia fpectaculos rum edendorum folemnitas facrorum pars erat, Quamvis autem ad illa nullo modo pertinebat ; Vondelii tempore, Tragoedia,- conveniebat: tas men cum eius ingenio finem aliquem religiofum huius illiusve actionis fabulis fuis fignificare (a), Apertius quidem illud fecit in multis post. Gys? bertum compofitis fabulis; fed in hac tamen stie am finis aliquis religiofus cernitur. ' Quum aur lalao mesi oa ierte " (a) Dicebat enim: Zeeden im te feherpen , di het oógmerk der Treurfpelen; in Pleitrede van het Toneel- recht, p. 9. Citata ab I. de Vries, IV. pe 380. C "o ) tem huius finis asfequendi ftudium Vondelio pla. ceret, Dii vero exterorum.iam mibili-aestima- rentur, Graecorumque Mythologia non valde lis placere posfet, quibus esfet incognita, prop- terea in ineluctabilis Fati locum fuccesfit Dei Optimi Maximi providentia: pro Nemef, eius- dem affuit iuftitia; pro herolbus denique aut fe- mideis, Angeli qui e coelo descendebant. Quae quo verifimiliora esfent , plerumque ex facrâ his- toriá argumenta fua petiit noster: in plerisque ves, ro , quae ex aliorum populorum historiâ deprom- tae erant fabulae, talibus femper perfonis con- flantes addidit Choros, quales probabiliter finem illum aut indicarent , aut ad eum magis perfpi- cuum reddendum facerent. Hanc praecipuam ób caufam in Tragoedid Zungchin Chorum in- duxit Apoftolorum (2), ut ita dicam; in nostrá fabulá omnia eo tempore fieri finxit, quo cele- brari folent Christi natales, ut fcilicet humani generis ab illo fervati imago cum urbis liberatae imagine coniungererur: et] ut, quaecumque iam , per fe magna erant atque fublimia, fublimiora redderentur, magisque folemnia per illam fato- rum Amftelaedami- coniunctionem cum festo in Christi nati memoriam celebrato. — Quo meli- us igitur fpectatores Dei gubernationem in Gys- bere i (a) Misfionarisfen, | € x51 `) Berti fatis agnoscerent, Chorum induxit: Vige 'ginam Amftelodamenfium , qui diferte urbis li- ‘berationem Deo tribuit: Chorum. Nobilium , qui "Christi nati laudes extollit, Deumque in carmi- ‘nis fui fine precatur, ut Tyranni, innocentibus "infidias (truentis ;, mentem mutet; quod egregie à fpectatoribus ab infantium Bethlehemi caede ad ürbem infidiis hostium iam iam. capiendam incen- 'dioque delendam, transferri potest ;; — Chorum "denique Clarisfarum , qui miferandam illam cag- “dem describens, imminens fibi fatum describere ' videtur. —. Omnesautem illi Chori affectibus re» ligiofis animos fpectatorum imbuunt; quod fane “nemo diffitebitur, nifi qui: fenfu prorfus atque -intelligentiáà fic defticutus.. : Caeterum, qui in “exitu advenit: Raphaël, «captae urbis caufam in- - dicare videtur, ubi dicit: © See 1 zet getroost Uw phil, onder T Iz U opgeleit van God: ^t is al vergeefs dit sl | Ver dadight; : hadden wij °t in ons behoed ge nomen, | Het waer met "herd zoo verre nooit ge- komen. wins, autem. Angeli si E probabilis factus est fpectatoribus, tum quod illi per totam fa- bulam religiofis affectibus imbuti funt, tum, 1i» | quod (C 112.5) quod adventui illi quafi viam. mülta . ex: eodem genere praepararunt. Deus enim cum Sanctis fuis. Gysberti per totam- fabulam curam gerit: jn fomnio a Mathildae Velíeniae. umbrá mone- ‘tur Badelocha, ut marito indicet. hostes urbem ‘tenere, iisque 'eripiendos esfe Gofewinum et Clarisfam : ei mox urbem fortisfime. defendenti et ab hostibus fere circumvento :fplendens ap- . paret nubes, ex eâque prodiens vox eum monet ut Gofewinum 'Clarisfamque liberandi | caufa clauftrum adeat, ad quod, fplendore nubis: illi- us ductus, pervenit Dios et ab hostium im- “petu immunis. | L. Sic ergo. maiestate divinâ lei futé omnia: "magisque etiam idonea ad fpectatores piis imbu- -endos affectibus, quam Graecorum Tragoediae in quibus ostendebatur ineluctabilis Fati vis, „arque lovis ec Nemefeos iuftitia. UO | Huius igitur fabulae práecipuus finis est du- plex, plane ut apud Graecos ; folebant illi Deo» „rum reverenti atque timore, fimulque erga in- felices mifericordiâ fpectatorum animos af cere, ‚Sic etiam in hac Vondelii Tragoedia moventur omnes de Gysberti, Badelochae, totiusque ur- bis miferrimo fato: agnoscunt omnes Dei gu- ' bernationem. ^ Hoc confilium per totam fabu- jam elucet: ut pacêr, praeterquam ex ipfá ac- "tione, ex magno numero fencentiarum in eá oc- | cur- € 55 D currentium quibus illud hos coge ex. gr. in hi$: verfibuans Poel Quads 9X exte eha uia vs " i Nx» ARE -— Het hemelfche gerecht heeft zich ten lange leste Ontfer remt over mij, en mijn benaeude veste ; ? Ln arme burgerij: en, op mijn vola, gebede 1 En dagelijx gdchrey , de bange fadi One. e cs Vi ME WK rd + XM Dat weet hij, die ie jul Beiers di uit Én i hoog GEN, En wat in duister fit met zijn ‘doorzichiige ..008en … Ontdeckt tot op y gront, , en alle ‘har ten ‘kent’; : MFaerom. hij oock mijn recht gehandhaefs heef án "t endt, : En met den zegekrans mij heerlijck begenadisht, En tegens;al de maght der vijanden verdaedight. «vns 2o -——eÀÓ——— A adu uic LUGD i } M. "k Beveel mij in zijn hand, die recht van D= „recht: eelt A En freckt: in "s hemels fioel der onderdruckien roster. Griy gd Vk Gela, Godts engel 1 eefi den vijant wech. ge- dreven dis "t heir der Asftjriers; etc. LI Dien Cain C D Dind Opperfte befchermt , heeft eene viite flut. genre Godts fchickinge, ick beken °t, Is flercker dan de mensch , of zijn geboorte - f'arre , En of ons brein iet bouwt, zij floot het al om m En gaet een andren gangck. men Ich trock zoodra niet aen mijn beste en en #7 à kleeren, | s Om in de kerck met al de fladt te riii en. | Voor Godt, die °t leger dreef van de aengevoch- te wal. Geen tegenworfrelen noch ftrijden magh U baeten: Godts heilgen hebben kerck en outers lang verlaten mmm 07 Oock fleecken we alle bey noch middenin den druck En wachten op den fagh van "t uiterfle ongeluck: Ten zij het Godt verzie en zet de wraecke paelen. els æ Verwacht een uitkomst dan, en gef het op aen Godt, Op- C "55 D vaneen gnd r Opdat ick niet en, repp’ , hoc;gruwzaem de d ~ daet Ns "et fchennen marilen drf dn Godgevijden fide; mop ‚rn | Daer al. de volgende eeuw met laster van za y fPrècokens ient p, iterom | En dat Godts fremr: pe te ater rijde wit wreecken. » | eain | 'k Gero mi s al wat Godt U toelaet te gehengen. Peter... D'onflerfelijcke Godt heeft Ato in vS vain T : Badeloch. Och! of de goede Goût zich mijnes EC. Wot enfers mA al Peter; Mevrouw; ‚ betrouw op bl ‚zij kan ons wel befchermen, = En voert zijn vc ampla à han: water » vier. en vlam. | | Badeloche Gelijei de brant getuight yan "t glosi- | ende ete) doi d Peter. Tis zijn gehengenis: wie durf zich daer in mengen; ? T (C :156 D i S hse md. Saidi mé ela : da hed COUNT s tijt, want zonder ed Ep one TRIP » 4 was omg gekomen : met dit fot, re dd E Fieri Ub. non potest quin, quicümque haec audiant aut legant , Deum àgnoscant. omnia regere atque gubernare, quaeque «alicui mala Accidant,-bonis postea-compenfäre: binc igitur omnino homines decere ut eius voluntati impe- rioque fe fübmittant; ficut facit, E au= pitia gabe Viet Ns Miis pn mij voor Godt, wijn lief, mija uitverkoren: Au weiger ick geenfinsnaer Uwen rdet te hovers : En lech hier ^t eade T Mer "sd geen e wuiigedseer tso) son, s | jol2brül Nu Gode dis p — en gen er zwaert t m Aa IN hk daf 1 ^ 722 28 eo ctf ge MINOS 242393 .' à " - : V vu "S V tkh A m ward in. ‘mifericordiâ. tune terrore exci- nidis ficut Graeci Tragici, ita etiam Vondelie us fuit felicisfimus. : Ad' eos affectus- augendos non parum facit dwzyvópierg et hanc fecuta repi- réreiæ, de quibüs diximus. Timent omnes at- que horrent, quaüdo in.actü III? ignarum. omnie um nihilque mali fufpicantem vident Gysber- tum, quum ipfi (ex actà 11.7 iam noverint quid hos- (C 0157 D . hostes habeant in animo, et quam feliciter. iis omnia, cesferint;; —.Maximá. autem : „mifericordië moventur, lacrimas Badelochae videntes „ eius. demque. audientes querelas. tum de infelici fuâ vitâ moerentis, . tum dé matiti fato follicitae. Et ad mifericordiam movendam multum confes runt pulcherrimae illae deferiptiones, narratio» nes er comparatiortes ,. quales funt in actû I. ; Helaes wat guet mij aen, et quae fequuntur: Chons item ante et post actum Quartum: Are holdi in eiusdem actùs fcená I, ipfius Gysbert in V’ actûs fcenâ T et nuntii tandem narratioe nes; mors item Arnoldi, Gysberti fratris, “it fcenâ Il’ eiusdem actüs; tota denique fcena IV; e imprimis haecce Badelochae ad filiam verba" 1 " 11 n Och, doehroes: 3 Age troost is krancke toeyere heget mano "rm De klockhen «deckt ARR het y dderende kieckens Voor een doortrapten Pos , met fchaduw van haer IG, Midkap: oou. € slag 109 dij grijpt ze beide en flroit de poeg in de wint » En ‘koelt zijn lust; em ruckt-de moeder van heg x kint. | | et inferius. a VS j Zeer gaerne, brave kile, vergum me flechts een beds. us- (C 5358 2) gwad? mesp 11 laihia ni rit zaad Voor Y feles let mij ik dat rit "» bede "fort. E H erts! OL CE Bis igitur omnibus Graecis. Tragoediis f fi milli- ma est haecce pulcherrima Vondélii. fabula, , Sed. alterá etiam parte cum iis convenit. Si- cut. fcilicet Aefchylus Perfas , Sophocles Oedi- pun. Coloneum , Euripides denique Supplices , patriam fuam. celebrandi caufa confcriplerunt; ita Vondelius , qui Coloniae quidem Agrippinae natus erat,. maximam tamen. vitae partem Amfíte- lodami transegerat » quo etiam admodum puer cum parentibus. profectus fuerat, fabulam hanc- ce. fuam compofuit + ut urbem, cuius indigena dici potest, laudibus extolleret ; praecipue, quo- niam recens exftrüctum fuerat theatrum , in quo - Cut ipfe in Dedicatione ad Hugonem. Grotium dixit) primum volebat fabulam agi,» quae urbis incolis placere posfet; Hunc vero finem optime est asfecutus, inducendo Raphaélem, qui Am- flelodami futuram gloriam pulcherrimis verfibus praedixit, neque mirum est magnopere eam fa- bulam fpectatoribus placuisfe, quippe cuius ar- gumentum (de quo fupra diximus) ex anriquisfi- mis eorum urbis et proavi fatis (plane ut apud Graecos), hauftum erat (a)... R | f | d Fi- | (a) De confiiio quod Vondelio fuit Virgilii Aenet- dos (Cu D «Fines igitur huius Tragoediae esfe eos quo$ diximus, negari non potest; neque dubiramus; quin eos de induftriâ asfequi poëta. ftaduerit. Quales denique vidimus (in Partis I" Capite VE) multas in Graecorum Tragocdiis occurrere fententias quibus laudatur virtus celebratur pái triae amor, aliaque huius generis docentur, tales in Vondelii etiam Gysberto Aemflelio multae occurrunt. Sic ex. gr. non fufficere fortitudinem, fed Angelorum etiam ope esfe homines adiuvan- dos dicit Gysbertus: ` | TN e.o.. Wapens zijn onnut, ` zoo d'i engelen niei '* — wecken | | L En ^i ijverigh gebedt van *t geestelijcke volck. `? Discordiae daan. hoc „Willebordi verfu no» tatur: | Hei winter fel, wanneer cen wolfd den andren get, bá paullo infra : : De tweedr zicht is een pest, die allen [iaa à te Jchrooimen. Tmmoderscam milium iram reprehendit Gya Een doe librutr.II** exprimendi, iam (upra mos in Ca» pite primo. ( 160 ) Een woedendegemeenteen fizet inrecht noch reden , Wen ze iemanù over maghi nod. osea. eum zib Meliorem Deo allum esfe. Hoi custodenr ait Clauttri ianitor : Y De beste wachter is, de piety en. groote Godt.. vs Vosmerus dicit eum , qui inf dias feliciter ftrues re cupiat, 'adesfe. debere, am mpor s à fuis éxfpectetur t his pcr 1415909 AOT 4 MR | wi te h def ondervinden. " Een aenfldgh. yol gevaers , moet ^ pasjen, op zijn tijt. | CRM te pe se a s~o Feliciores ese, qui. humili vivant, „conditione, cherrime dici Badelocha: | c Hoe veel fh vaart cer zijn arme en flechte derden: En butien laeg cebouut ; min flormen onder worpen Dan -eenigh BARRE ; dat door ^t- geboomte fleeckt , | TERE En daer het bulderen nd winis zijn kracht a predio 9^ QW 1 wt sf : i Gofewinus Horatianum illud: Mmm À ET Quidquid delirant reges , gode Achivi, , 'expresfit, dicendo: Most niet onfchuldigh volk de joa der Heeren boeten ? TE B C 161 Jy Deum autem unice precandum, neque hoe, mines -divinis honoribus esfe. afficiendos, Gys- berto, qui àd eius pedes provolutus eum ora- bat, ut fugâ faluti fuae confuleret, idem. dicic Gofewinus : Den grooten Godt alleen zij eer in *t hemelrijck ! Wij bidden u, flae op: gij doet ons ongelijck , Dat gij ter aerde knielt boor flerffelijcte menfchene Animadverfione dignae etiam fünt fequentes fen- tentiae , altera hostium legati: T) is wijsheit , dat men zich uit noot te buiten ga. altera Gysberti: | Een krijgsman wint genoeg ; al wint hij niet dan tijd. item, quae leguntur in eiusdem legati. fermone .ad Gysbertum, a verfu: Maer dat men Overflen wil [chuiven op den hals. usque ad: Verfchoon uw leven toch, en gun deze eer aen mij. qui totus fermo plenus est- fententiis verisfimis et cum re, de qua agebatur, omnino convenie entibus. Neque praetermittendae funt fequentes: *T is oock, getrouwigheid, wanneer men Scheit yit 71000, Ld | | L et C mwi y et: | De weerhaen van de kans kan ligtelijk verkeerers, et: Men recht met jammeren noch jancken hier niet uit z. De traenen doen °t hem niet: de wreetheit wort gefluit | | Met dapperheit en moet : waer laet gij u vervoeren? Het kermen is onnut: men moet de handen roeren, Quam veritatem non his tantum verbis fed actio- pibus etiam fuis per totam fabulam commenda- vit Gysbertus. Annotatione etiam digna funt haecce Raphaë- lis verba: : Valt u °t verwoesten der Godisdienffigheit te las- tich, Volhardt bij i out geloof en Godts altaer fiant- yastigh , Op °t [poor der ouderen, u mocdigh voorgetreen , Zoo draeft men recht naer G di door alle fiar- ren heen. nec non Gysberti : Nu Godt dit huis verlaet > en gelt er zwaert noch fpeer. Petri denique haec fententia: De liefde tot zijn lant is. s yeder aengeboren.. Amo- | C 163 >) Amoris autem. coniugalis exemplum egregium hac in Tragoediâ praebuisfe Badelocham, vix opus videtur, quod moneamus. TET WEL TETTE Sic igitur disputationis nostrae partém etiam alteram abfolvimus. Tuvat nunc breviter, eo- rum quae diximus, praecipua recenfere capita, quo melius appareat nostra de Vondelii fabulâ fententia, et modus quo ad propofi tam quaestio nem refpondimus, Vidimus igitur originem Graecae Tragoediae eiusdemque incrementa; auctores item et cul- tores: infpeximus etiam, fed curfim tantum, thes atri Graeci rationem.. Et haec quidem contie nentur Prolegomenis. Tum vero ipfam Tragoediam Graecam peniti- us intuici fumus; expofüimus quinam argumen» torum in Graecis Tragoediis tractatorum fuerint fontes; nec non qualia esfent illa argumenta; ostendimus in .Graecis Tragoediis obfervatam fuisfe unius actionis temporis locique aptam et connexam rationem, cuius caufam esfe diximus perpetuam Chori in fcená praefentiam: ad Graecarum Tragoediarum partitionem mox pro- gresfi, egimus de Prologo, de Epifodiis deque Exodo: pauca item diximus de /7is/ Exitu om. nes omnino Tragoedias decente ; deque nodi foe lutione per m ex machina, qui dicitur. L 2 | Mox C 464 9 Mox infpeximus Perfonarum mores: vidimus quales iis tribuerent Graeci, quidque in iis ob- fervarent; postquam in antecesfum de ipfis per- fonis, de eirum numero, et qualitate , nonnihil jn medium protuleramus. | . Ad Chorum deinde accesümus: breviter pri- mum, quae quod ad fcenam de eo dicenda vide- bantur, expofitis, ostendimus. caufas Chori a Graecis Tragicis confervati; commoda quae ex eius ufu nascebantur, et officia quae praeftare folebar. FER Finem denique, quem fibi in Tragoediis fuis proponebant Graeci, pro viribus nostris, ex ips fis eorum operibus expofuimus. In fecundá vero parte ad alteram quaestionis propofitae partem refpondere conati fumus: ad eam nempe, quà postulatur ut ad Graecae Tra- goediae rationem exigatur Vondelii nobilisfima fabula, Gysbrecht van Amftel. . In Prolegomenis igitur diximus de fpectacu- lorum ante Vondelium, et ipfo eius tempore, conditione: deque eá ipfius vitae parre, quá decerni nobis posfe videbatur, eum Graecos Tragicos imitari ftuduisfe. Mox in Capize Primo vidimus argumentum ex Virgilio quafi hauftum dici posfe, quippe quem in eo tractando presfe fecutus fuit Vondelius: fimiliter autem Graecos Tragoediarum fuarum argumenta ex Epicis poëtis petere folitos fuisfe : de- ( 1365 ) defamtum porro Vondelianae Tragoediaé argue mentum ex antiquisfimis patrii herois fatis, plas ne ut apud Graecos: taleque esfe, ut mifericor- diam tetroremque moveret, ideogue agentes in~ duci etiam arctisfimis vinculis cum Gysberto junctas perfonas ; mutasfe denique Vondelium ea quae mutanda et de fuo fingenda putabat, iisque omnibus convenire eius Tragoediae argumentum cum Graecarum fabularum argumenti ratione. Praemisfis paucis de Historico fpectaculo, ob» fervavimus in Capite Secundo, loci unitatem à Vondelio negleccam fuisfe, neque actionis unitas tem eodem modo obfervatam, quo a Graecis: temporis etiam perpetuitatem eum interrupisfe, Disputaveramus autem antea de quaestione : quae- nam fabulae Vondelianae dicenda fit actio ? Cau- fam.vero unius actionis , temporis locique aptae et Æonnexae rationis, non eodem modo a Von- delio, quo a Graecis obfervarae, esfe vidimus non bene perfpectam Graecorum Chori rationem. In Tertio Capite egimus de Vondelianae fabu- Re partitione; ostendimus ei inesfe Prologum, ut apud Graecos: ab alterá parte Epifodia Grae- cis esfe fimilia, ab alcerâ vero ab iis discre- pantia; exitum convenire cum Graecorum 'EZZ- dg. Diximus item de Raphaële, five de Deo ex machina: de tristi fabulae exitu: expofiro tamen, in capitis initio, totius fabulae argumento, in- vestigatique et expofic eius origine, ne forte ma- ( des ) male de ea iudicaremus: diximus denique de &vayvoptot et^ TEPITÉTEIR, | Capite Quarto disputatum est de Perfo- nis in Vondelii fabulâ occurrentibus: diximus autem de earum numero; ostendimus nullam earum esfe fupervacaneam: Gysbertum esfe pris mariam perfonam; nuntium a Vondelio inductum fuisfe, nullumque illi nomen tributam. Tum vero, ad mores progresfi, eorum rationem cum Graecis Tragoediis multum convenire demon- ftravimus: etenim fublimes eos, convenientes, conftantes, et tales omnino, quales eas habuisfe traditione norum erat, Vondelium perfonis fuis tribuisfe. Sic autem eum perfonas agentes in» duxisfe, ut quaecumque facerent dicerentve ne- cesfario aut probabiliter ex eorum moribus fe- querentur. Amftelodami denique incolis melio- res quam hostibus mores tribuisfe, tum, ut pri- mariam. perfonam mifericordiâ fpectatores profe. - querentur, tum vero prae urbis, in qua iam diu degerat, amore. : Ín Penultimo Capite diximus de Choris. Et primo quidem de eorum füblimitate et pulchritu- dine ; maleque eos fentire probavimus y qui Cho- ros a Vondelio non fuisfe adhibendos ftatuant: probabiliter enim eos cum totâ actione iunctos esfe. Caufam deinde expofüimus cur Vondelius eos fervaverit: tum vero discrimen inter Grae- corum Chorum et Vondelianos ostendimus, nec non quatenus cum illo hi conveniant In C 167 ) :- In Capite denique Ultimo demontftravimus fiè nem fabulae Vondelianae. esfe eum, ut ostendas tur Dei gubernatio, mifericordiâ autem terrores que fpecratorum a(ffciantur animi. Vondelium banc fabulam compofuisfe, ut Amftelodami ine colis placeret, fuaeque urbis laudes celebräret, plane ut Aefchylus in Perfis, Sophocles in Oe- dipo Coloneo, Euripides denique in Supplictbus s fecerant, etiam a nobis óbfervatum fuit. Proba- | vimus tandem, ficur Graecas Tragoedias, ita eti» am Vondelii fabulam plenam esfe pulcherrimis utilistimisque , variis de rebus, fententiis, LI Et fic quidem, quantum in nobis erat, omnia quae ad propofitam quaestionem pertinere nobis videbantur, expofüimus. Neque tamen de opere nostro ita existimamus, quafi fit omni numero abfolutum. Etenim, fi perfectum quid facere cuique homini nato fit difficillimum, planeque . adeo eius viribus maius; quanto magis arduum illud est iuveni, cui propter aetatem plurima de ficiunt; cui nondum maturum est iudicium; a quo multa adhuc ignorantur; multa, quae for. tasfis bene intelligat, male exprimantur? Nos igitur virium nostrarum debilitatis probe confcii, licet de opere nostro humiliter, ut decet, fen- tiamus, deque eventu, optacisfimo quamvis, defperemus , non tamen potuimus illud non mit- - tes ( 186 ) tere vobis, Viri Clarisfimi. Erigehat enim nos cogitatio, iuvenibus certamen esfe propofitum: adeoque nihil vos exfpectare nifi quod a iuveni- bus proferri posfit, Accesfit licita gloriae cue. piditas, qua movemur omnes et faepe ad optie ma quaeque excitamur. Maximum vero pondus habuit defiderium profectuum nostrorum edendi fpeciminis, quo, fi res feliciter fuccedat, fruc- tum ostendamus, quem ex Praeceptorum nos- trorum inftitutione percepimus, quodque iis tamquam animi, pro innumeris beneficiis gratis- fimi, exiguum documentum offere pos(imus. ‘Sin autem fuperati discedere cogamur, illud fal- tem nobis folatio erit, quod iucundisfimis et ele- gancisfimis rebus temporis nostri partem impen- dimus ; quod Graecam Tragoediam penitius in- tuiti fuimus; quod totam eius rationem melius jam, quam antea, tenemus ; quod Vondelii fabu- lam pulcherrimam cum Graecorum operibus comparando, eius famae haud exiguam caufam deteximus; guod denique talibus incubuimus, qualia, tum ad mentis facultates acuendas, tum praecipue ad fenfum pulcri bonique magis magis" que excitandum perficiendumque , maxime valere, “et nobis et omnibus omnino pulcri bonique ftus diofis vifa funt, ec in aeternum videbuntur. b x Nx dE s HERMANNI CHRISTIANI van HALL, * AMSTELODAMENSIS, > s. Jr ACADEMIA RHENO- TRAIECTIN A, MED. STUDe COMMENTA TIO, QUA RESPONDETUR A D | QUAESTIONEM BOTANICAM, AB Vise Dt MATHESEOS. ET PHILOSOPHIAE NATURALIS PROPOSITAM? >» Conficiatur brevis enarratio fystematum Bota» » nicorum, quae inde a Caefalpino usque ad 7 KM, » Linnaeum inprimis inclaruerunt. Adda- du EREN rem . e . R » tur expofitio praellantiae fystematis fexualis » Linnaei, qua non tantum perfpiciatur, » Guibusnam in rebus praecedentia [ystemata » Juperaverit, verum etiam, quaenam ipfi » defint, atque impediant, quominus perfec» as tum dici posfit.” | QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, so m2 ROO EMIU M. = # En faepe praedicarunt iuvenem illum; qui in ftudiis femper fummam quaereret feli- citarem atque ita utilitatem cum oblectatione coniungeret. Nec iniuria felices ftudiofi vocan- tur, ii praefertim, qui Naturae: fcrurandae, quousque vires tendant, incumbunt atque in eius contemplatione maximum quaerunt oblecta- mentum, fummas ponunt delicias. Sed, quan- "to maius hoc Naturae fcrutandae oblectamen- "tum; quanto maiores hae deliciae evadunt, quan- 'do nosmet ipfos oblectando, fimul utilitatem „nobis asfequi et gloriam carpere posfümus? Tunc "juvenilis animus excitatur, tunc ad altiora et ¿maiora tendere audemus, -et gloria, ftimulus ille "ad omnia bene facienda fortisfimus, nobis ad in- -cipiendum animos, ad elaborandum patientiam praebet. Non parum autem haefitantem confir- Aa mas Car mavit, labantem mentem erexit utilitas hocce opere percipienda, e Linnaei piaecepto: » Optandum foret, ut tirones omnibus asfuesce- rent metbodis. — Postquam. examinaverint iuniores Boranici plantas fecundum omnes Methodos, apti funt ad ferendum matura de fingulis iudicia, quae tam raro alias occur- runt, cum communiter apud c omnes unica in pretio fit methodus, reliquae ' aucem mi- » Dus" (1). Quamvis autem hisce confirmatus rem tentare, et cupiam, et audeam, ‘non, tamen. omni metu liberatus fum fed cum faepe in hac disfertatio- ne ipfe debeam iudicare , forfitam faepius, quae minus vera videntur, proferam, quod in iuve- nili praefertim. opere adeo frequenter accidit; fed haec ipfa mea iuvenilis:aetas veniam , ut fpe- ro, dabit, fi quando mihi. in tantis aufis vi. res defuerint... Hac fpe igitur audacter rem ag. | “gresfus fum , fententiae Quinctiliani memor: “se Quae huic. operi defunt fuppleat aetas; non ss enim differendum est tirocinium in fenectu- | ;, tem , nam quotidie crescit metus, maiusque U» fit, 2? 2 b y In praefatione ad clasfes plantarum. De hac autem, quam fystematum "fcientia affert , utilitate "conf, Odder, Einleitung zu der Kräuterkenntnifs , iw R p. 434. fq. : fic femper, quod aufari fumus, et dum deli» » beramus, quando incipiendum, incipere iam ferum fit; quare fructum ftudiorum viridem. et adhuc dulcem promi decet, dum et venia; et fpes est, et paratus favor, et audere non ds dedecet" CEE | a! r- Ut autem fusta quadam ratione argumentum tractarem , éo ordine procesfi, quem ipfa mihi quaestio fponte quafi offerret; commentationem fcilicet divifi in duas fectiones, quarum: altera ,enumerationem praecipuorum fystematum , quae 'ante tempus, quo primum fexüale fystema edi- die Linnaeus; prolata fuerunt, continears al- tera fexuale fystema primum’ exponat, deinde eius praeftantiam prae caeteris indicet et quid etiamnum huic defit, uc perfectum’ dici posfit. Primam porro fectionem in tria capita divifi, in quorum primo quaedam de fystemate univerfe exhibui, in altero enumerationem fystematum illorum , quae ante illiid R ivini edita fuere, a fructu maxime petita; in tertio illud Rivini ex- pofui et eorum , qui hunc ad Linnaeum usque fecuti funt, quae fystemata aliis praefertim par- tibus quam fructui, innituntur. — In ultimae fectionis capite priori fexualis fystematis expo- E. AE in altero eius praeítantiam , in tertio eius- (1) Inft. Or. XII, 6. quu pp ^ f. * €.62 eiusdem vitia exhibui. In enumerandis autem fystematibus eum ordinem fervavi, ut, quae prius edita fuere, ea et ipfe prius defcriberem ; quamobrem et cuique fystemati annum, quo primum editum fuerit, adpofui: denique fingu- lis expofitis, fimul breviter ea addidi, quibus aut culpanda aut laudanda methodus videretur. j Tam plura monenda me habere non puto; fie denter autem ipfe meum indicium, ubi diudi- cando opus videtur, proferam, Ciceronis illam fententiam meam omnino faciens: „ fequi- , mur probabilia, — et refellere fine pertinacia », et refelli fine iracundia parati (ne dicam gras » vifi) fumus”. (1). (1) Tusc. Quaest. II, c. 2. SEC. C&D | SECTIO PRIOR CONTINENS ENUMERATIONEM SYSTEMATUM BO- . TANICORUM, QUAE ANTE SEXU- . | ALE SYSTEMA LINNAELIMPRI- . MIS INCLARUERUNT.., MA WURST S CAPUT PRIMU M DE SYSTEMATE UNIVERSE, TEER ete vr N atura , alma ómnium rerum mater, tellurem plantis ornavit, iisque maximo numero, fumma varietate. Si cogitemus hodie plus quam quinqua- ginta millia fpecierum hominibus innotuisfe (1); | vee Te TT. Go NOS Miro certe modo iste fpecierum | numerus pau- C9) earumque numerum in dies augeri, quis une quam Botanicus-has omnés uno oculorum intui- tu complecti, quis ex infinita illa rerum uber- tate, ex isto varietatis labyrintho fefe unquam bene expedire posüt, nifi aptum viae ducem fequatur, qui certas illi definitasque regulas condat, quibus absque metu confufionis pro» gredi, plantas ex earum characteribus rite.a fe invicem discernere, memoriamque. in retinendis nominibus: fublevare quear: - Nam fi unquam in obfcuritate face, in ambagibus viae duce indie gemus, certe in regno vegetabili iis opus est. $ IL T TE 9 xc paucis annis increvit. Linnaeus ^ in prima fpecie. rum editione, anno 1753, 7300 fpecies, in fecunda, anno 1763, 7500 enumerat, « Murray, anno 1784, numerum esfe 9000 ftatuit. Perfoon, anno 1806 in fynopfi 21000 fpecies enumerat, quibus fi ex aliis libris in Cryptogamicis, quas ille nondum edidit, 6000 fpecies addamus , numerus erit 27000. Brown, (Gen. rem. p. 4.) fpecies 37000 innotuisfe credit, Humboldt, (Proleg. Nov. gen. p. 11.) numerum esfe 44000 putat. : De Candolle; (Th. elem. pe 23.) auno 1813 plus quam 40000 adesfe ftatuit. Idem anno 1817 ad. minimum 500oo.. De. hocce autem . fpecierum numero omnino conferendum diarium, cui titulus: Bibliotheque univerfelle redigée a Genève. Scien- ces et Arts, Oct. 1817. p. 119. inquo haec, quam te- tigimus, viri Clarisfimi de Candolle compuratide Cs 3 ABS. (EU ! $ If. <" Hune viae ducem, has procedendi regulas quod nobis offert, id fystema dicitur, cuius duae fonc fpecies, Altera, f ystema naturale , genera illa, quae plurimis characteribus conveniunt, coniun- git, clasfesque , üt ita dicam, Natura duce componit (1). Hoc certe fystema reliquis om- nibus anteponendum foret, nifi duobus iisque maximi momenti vitiis obnoxium esfet; quod Yei- “icet primo tironum inftitutioni nullo modo ido- meum est, quoniam in eo plantas reperire nes "quit, nifi maiores iam in re herbaria progresfus fecerit, et deinde quod pericula facta ad illud ‘perfectum inveniendum , certe ad aetatem Lin- “naei, ne dicam ad hunc usque diem, fuccesfü caruerunt, cum ipfe dicat Linnaeus: „ Non “ss fpérare fas est, quod nostra aetas fystema » quoddam naturale videre queat et vix feri ne- o» Korvel Ca) | e sis. „(2 .De- methodo naturali eiusque vitiis, conf. Cé- Jeberriml viri +G. Nrolik, notisfima . disfertatio . de fiudio Botanico recie ho praemisfa Catalogo plantarum medicinalium , Amft. 1805. p. 10 et il. A (3) In praefatioue in genera plantarum § 9. Conf. etiam de Gorter, leer der Planikunde, f. tren P 139 ; qui idem fere monet. € ‘to A) M Ñ J Systema contra artificiale unum characte- rem, vel paucos, fystematis fundamentum expe- tit, et fecundum hanc normam clasfes ordinesque conftituit, qui quidem characteres non femper primo intuitu in oculos incurrunt, attamen ac- curatius obfervanti in omnibus reperiri debent. | S III. Quae Linnaeus propofuit methodi naturae lis fragmenta mala praecipue funt, eorumque notae valde precariae. Sic Oferaceae ab ufu, Jnundatae a loco, aliae alio modo male distin- guuntur. ilios m recentioribus Iusfievi fystema naturale maximis laudibus effertur, fed nec ipfa illa me- thodus perfecte naturalis dici potest, fed, quam- vis caeteris melius ad naturalem ordinem acce» dat, tamen pluribus etiamnum vitiis foeda vide- tur. Cum vero mihi in hac disfertatione de me- thodo artificiali agere praefertim fit propofitum, deque fystematibus ante Linnaeum, praefta- bit de methodo naturali Iusfi ievi tacere , ne nimis a propofito aberrem (1). $ IV. (1) De vitiis iy sfievi fystematis confuli omnino mee Caan 9 Ha dci oo MS EN Linnaeus ipfe naturalem methodum magni ace et methodo artificiali longe meliorem putabat (1). .At vero, methodo naturali defi- ciente, huius loco artificialem asfumendam esfe arbitratus est, tum , ne ordine alphabetico fcribe- re Botanici cogerentur, tum etiam, ut partes il- Jas, quas [ystematis fundamentum ponerent, ac- Curatius examiparent (2). Hanc igitur metho- dum adhibendam esfe cenfet, doncc gu metho- dus naturalis perfecta inveniatur. Hinc dicit Line naeus: ,, Nullum fystema plantarum naturale, » licet unum vel alterum propius accedat, ad- ^.» huc conftructum est, — Interim tamen fystes -mata artificialia, defectu naturalis , omnino » necesfaria fun.” (3). Et ,, non nego, quin gm | | ,» Me meretur Kurt, Sprengel, Anita zur kenntnifs der Gewächfe , Haile 1808. £. II. pe 101. Ufus fum | hac editione, quam primam edidit Sprengelius, Alteram dedit anno 18:7, inqua totum opus ulterius ‚ elaboravit et y à omifit, quae in SAUCE nostro opufcus | lo citantur. (a) Conf. Linnaei, PZilefophia Botanica , $. 206 « (2) Conf. Collectio Epiftolaum Linnaei et opuscula pro et contra eum fcripta, curante D. H. Stoever, Hamburgi 1792. p. 2. et p. 5. (3) in fystemaie, p. 8. $ 12. C 1 ) » methodus naturalis; et nostrae et omnium ine » ventarum methodis longe praeferri deberet, — » Interim artificiales asfumendae funt^ clasfes et s füccedaneae" (1). Sv. Hoc artificiale fystema eo perfectius erit, quo minor characterum conftituentium numérüs, ut fimplicius fit; quo magis hi characteres fint conftantes et manifesti, ne tironem in errores inducant; quo propius denique, falvis his re» ‘cuifitis, fystema naturali plantarum ordini acce- dat, id est, genera, quae habitu conveniant, quantum fieri potest, coniuncta ferver. Bonum ‘artificiale fystema tironi quafi lexicon est, cu- jus ope magnum naturae librum bene intelligat; nam ob illam in fystemate artificiali characte- ‘rum paucitatem et conftantiam illius ope tiro facile ignotas plantas notas fibi. reddere potest; quod fecus in fystemate narurali. Hinc Lin- naeus: » Methodus naturalis fola valet in dia- » gnofi, cum clavis methodi naturalis vix ac y ne vix posfibilis fic” (2). | $ VI. (1^ In praefatione in genera plantarum, $ 9: (2) In ordinum naturalium fragmentis, $.:9. / Pd \ , w y et de E df a "Pr E. ^ "n h RV € i 4 ‚Variorum fystematum oc alia, SIM praetantiora ; unumquodque autem fuas mere- tur laudes, unumquodque . ad rem Botanicant amplificandam infervit; tum quoniam variis illis fystematibus animi attentionem in varias planta- rum { ç Vii. ded Vir ille (ut Tournefortii optimi hac in re iudicis verbis utar) ,, publicum bonum. iu- » vandi adeo. ftudiofus, totíus historiae natüra- » lis parens, ac veluti promptuarium" (3). primus omnium obfervavit plantarum notas cha- - racteristicas a' partibus fructificationis - potius, - ‘quam, a caule foliisve peteridas este, quod et amicos facpius monuit : (4) et ipfe in iconibus , quas (1) Stirpium hovavadverfaria, Lond; 1570. < (2) Rariorum ftirpium per Hispanias obfervatarum historia, Antv. 1576. aie - (3) Inftitutiones rei Herbariae , Paris 1766. p. dr. | €4) Conf, Gesnert, £piftolie médicae, Tigoli 1577. (Ca6t >: quas. edidit , obfervavit, partes florum esfentias, les inprimis delineando. Primus omnium verae methodi rationem fingulari, qua praeditus. erat, ingenii fagacirate perfpexit, adesfe nempe genes ra, quae plures fpecies, et clasfes, quae. plura genera continerent. — Laus illi igitur. iure. tribui- tur, illum prima. fystematum: rudimenta pofuis= : fe, arque ita posteros in viam, duxisfe, et forte jam ipfe methodum in univerfum Florae regnum condidisfet, nifi mors eum. citius. artibus doctri- nisque eripuisfet: anno enim aetatis 49 peste occubuit. Inv 3 ; LE , Haec tamen. univerfi fystematis . inveniendi gloria Caefalpino (1) relicta fuit, qui pris mus vere fystematicus fuir. Equidem hoc Ca é- i falpini inventum confiderans, fimulque ad Doranices eo tempore conditionem attendens, Ton posfüm. non viri ingenium admirari, qui ‘omne regnum vegetabilé uno oculorum intuitu. 'confpexit , totum mente complexus est, quod ante eum nemo ne tentaverat quidem, unde de | | eo .(1) Edidit hoe fystema in libro, nunc temporis zarisâmo , cui, titulus : Libri XVI. de plantis, Fio- rent, 1563. | ae EU Car €o féribir Linnaeus: y; Caefàlpinus mis. » hi magnus; prm erat: primam fic conde* ^re gentem !". (1): E « KI Oteo Procedendum itaque ert à ipfam eius Pd maexponendum , fed doleo mihi non licuisfe cita- tum Caefalpini opus infpicere; quamobrem ab Oniñi parte certa de eo fcribere nequeo: fcripto- . res enim in exponendo hocce fystemate disferi: tiunt, cum ob Caefalpini operis raticacem , tum ob vocabulorum, quibus utebatur, obfcurie tatem. Merito enim Linnaeus (2) hoc fyste- ma obfcurum ob términos artis-proprios vocat, Linnaeus (3) ec Willdenowius (4) alio modo quam Hallerus (5) illud. expofuere, . Ab hoc rurfum S prengelius(6) differt. Cum veroLiünaéus et Wi llidenowius;duo illi fummi viri, in eo confentiantet Willde nowii liber illis Halleri et Sprengelii recentior WA... i ro R ) Conf. Collectio epit, Linnaei, p. 2% (2) In clasfibus plantarum , Leidae 1738. p. t. (3) In philofophia Botanica, $ 54. (4) Grundrifs der AN RUNI Beria el 156. 4 (5) In bibliotheca COUNT Tiguri tn t.t $ 357. 166) In-historia: rei Herbariae , Amft. der GT P 426. fqq. D L4 3 C 38 2 fit horum virorum auctoritati cederé conftitui, Neque etiam discrimen illud adeo magnum est, ut nostro propofito non fufliciat, . gu mi d v4 ` r tr x D-o aĵ í | wi. å A : idle ticae En itaque fystema, quale Linnaeus illud et Willdenowius expofuerunt: clasfes hae fünt: -3; Arbores corculo éx apice feminis, . :: 2 € mts e: bafi: feminis 9. Herbae folitariis feminibus. -~ oyp mes "baccis. : 5. capfulis. 6. => binis feminibus. 7. — capfulis; | 8. ——— triplici principio, fibrofae, . : 9. | bulbofae. . JO. ———- quaternis feminibus. . 11, — —— pluribus feminibus, Anthemides (Radiatae). | 19. ——— pluribus feminibus, CH ie five Acanaceae CSemiflosculo. fae). 1j. — pluribus feminibus, flore come muni. (Flosculofae). pluribus folliculis. S00 Ie + flore fructuque carentes CCryp- : togamicae). $ XI. € 19 ) SKL Ut veteram ‘multa, ita et hoc fystéma est fystema naturale’, artificialibus conftitütum fanda: mentis, Et primo quidem in eo vitium -offendi- mus, quod herbas et fuffratices ab arboribus auc- tor fecrevit, quam tamen divifionem in omnibus aneRivinum ystematibas, quin etiam in mule tis posteum etiam reperimus. Certus autem limes inter herbas et arbores inveniri non potest, nam er ‘Climate et Culcüra faepe herbas in frutices} fruticesque in drbores mutari, experientia ome piumque melioris notae botanicorum confenfus fatis fuperque docuerünt (1); qüuam ob rèm merito haec divifio a | Rivino, Linnaeo, aliisque -reiecta est, ' Deinde fystema hoc dis forte temporibus fafliciebac cum, minori | | ing (x) Vid. Linnaeus, in: PA. Bot, $ 209, ubi „dicit: ,, Divifio in arbores et herbas videtur esfe , adeo naturalis ac in fe fallacisfima et lubrica", ec in’ epiftola. ad Hattern m (vid. Collectio epift. p. .25) ,j Arbores et herbas “Coniungendas- esfe fequi- ‘zy tur et ab infpecratione plantaruw, quid enim dif. + fert: he rba ab arbore?" conf. etjam Linnaei, ; praetectiones ín ordines naturales, curante P. D. 'Gieféke, Hamb. 1792. p.23. et Willdenmow, UKrüuterkunde & 132. et 395. D 2 b 9» plantarum numero, doctrina Botanica adhuc fimplicior erat; fed. hodie, re Botanica adeo ame plicata, tam -multis novis plantarum. generibus derectis, notisque accuratius obfervatis, cuique patebit, huic fystemati vel novas clasfes adden» das, vel veteres in eo mutandas esfe. Tertio , non oportuit illum, methodi fundamentum e. fructu defumentem, tamen 8 et 9* clasfes e radice, 11", ic" et 13" floris ope discernere. Male denique, ut ulteriores obfervationes docuere, plantas ultimae clasfis flore fructuque carere credebat. At vero, cum mihi praecipue pro- pofitum fit, merica fystematis fexualis Line naei, cum ilis, quae illud antecesferunt, conferre, vitia, quae in muscis aliisque. Cryp- togamicis commifere Caefalpinus, caeteri. que fystematici ante Linnaeum, omittenda puto; cum nec ipfe Linnaeus has bene no- verit plantas, fügmque huius rei 3gnorantam faepius rs fit (1). | | Ase (1) Ita Linnaeus anno 1737, postquam me- thodum fexualem iam in lucem ediderat, in litteris , quas ad Hallerum dedit, inter alia haec fcribit: ,» Qvaefo per Deos, fi quid certi noveris, me inftru- „ as circa fexum muscorum.” Alibi: ,, In muscis nihil valet Cliffortius, nec ego, nec Belga hrs Re Cat ) „Asfeclam nactus est :Caefalpinus Ada: mum buo ra Method, herb. Prag. 1592. $ XII. Post Caefalpinum vera methodus diu in abiecta conditione remanfic: multi recesferunt a bona, quam ille monftraverat- via, inrer quos heterodoxos, ut a Linnaeo vocantur, alii, ut I. Bauhinus(r), Lobelii vestigia premen- - tes, naturales quosdam ordines componere ten- - tarunt, fed adeo imperfectos; ‘ut fystemara com. pofuisfe dici non posfint. - Alii peius: plantas in clasfes distinxerunt. Ita Parkinfonus (2) plantas modo fecundum vires, modo fecundum locum, quo crescant, modo fecundum earum formas digesti. Beslerus (3) fecundum anni tempora, in quibus stereo) Fif che. | rus , ullus, Et: , Ego nil fcio in imperfectis.," Vid, Collectio epift. Linnaei, p. 7, 8. et 12. Conf, Kurt. Sprengel, idi rei doce de "uh d P. 330. (1) In prodromo hift. gen. plant. , Ebrodun 1619, (2) In theatro Botanico, Lond. 1649. Q3) In Horto Éystettenfi, Norib. 1613. C ze ) rus: (1). fecundum astrologiam paw? die : vifit: Unus tamen báo i de ‘Hobdlées Colle tia fysrematica bene meritus est, Fabius Cor lumna Iclus, qui, quamvis in operibus fuis methodicam normam fecutus non fit, tamen ostendit, quomodo fecundum florem.et fructum genera exhibenda fint, quarum. partium noritia in omni genere conílituendo. fummi est. mo- menti (9). .. : | Hanc autem illius generum conftituendorum | propolitionem Botanici non, vel „male, fecuti funt ante Tournefortium,aui eadem fere, quam ille indicaverat, ratione certa primus gene. ra determinavit.. | | V S xu, In praeceptis, quae ad genera. SM ERA dedir Columna, vestigia Gesneri presfit, ad fructificationis partes maxime attendens ; his vero | ç (1) In Methodo nova herbaria ‘plantarum ad fep- tem fumma genera redactarum , Brunsvic. 1656. (2) In Ecphiafi , parte altera, Romae 1616. p. P3: feqq. ( æ ) fapdremr etiam addit; ut ex ipfius verbis. patet 2», Foliorum. effigies vin conferendis. generibus ». parvi facimus, non enim. ex foliis, fed ex. flo» 2, 1e feminisque concepraculo. et ipfo potius. fce » mine plant;zrum affinitatem diiudicamus, res- ») pondente- praefertim fapore ia reliqua plantae >» parte" (1)... Sapor autem pes(imus est: plans tarum character: in diverüs; enim: hominibus diverfum fenfüm producit neque accurate defini- ri potest: unde. magna, fi faporem tamquam characterem certum admittimus, in Sisingiems, do l daaa, oriri debet (2). x (362 r xiv. Cum Columna Iungius (3), Profesfor Hamburgenfis, firma Botanices fundamenta po fuit. Hic vir eximius, cui -plantarum fexus non plane ignorus «rat, nec a fapore, nec a colore, aut odore, aut loco, aliisque rebus ace cidentalibus, aur ufu medico posfe fpecificam - differentiam. peti docet; fed ab iis folis parti- e^ bus, ft Mega p. 65 | (2) Conf. Linnaeus, Phil Bot. s 268. (32: In Duxofcopiis phyficis rare Hamb, 1662. ; | | ds Cu) bus, quae certae magis fit nequé cultura aut temporibus mutentur. ^ Ab eo fystematici per- multa didicerunt, et lungius, quamvis ad Íystematicos referri non posfit, timen: inter eos fummo iure numerandus, qui praeceptis fuis ad meliorem fystematicam notionem viam posteris: munierunt, — Hallerus plura Iun- gio tribuit, quam revera ipfi tribuenda funt. $ XV. Saeculo fere post Caefalpinum praerer- lapfo, Morifonus (1) Scotus aliud fystema edidit, in.quo 18 clasfes pofuit: 1. Lignofae Arbores, 2. Frutices. | 3- Suffrutices, Verre Herbaceae Scandentes, 5. Leguminofae. 6. (1) In Historia plantarum univerfali Oxonienfis , “eu herbarum distributio nova per tabulas cognitionis, ex naturae libro detecta, Oxonii 1680. Haec est operis pars fecunda: pars prima de arboribus periit, partem tertiam, mortuo Morifono, explevit Ihc. Bobartius, anno 1699. Schelhammerus „(Cin additam. ad Conring.) apud Morifonum opus integrum fe vidisfe testatur, | d > ‘6. Hérbaceae Siliquo(ae. duisi - Tricapfülares. nog 1226 a numero Capfularum dictae, 9. i2. I Corymbiferae, `‘ | 16. “me Lactescentes; five Pappofiüe. it. Culmiferae,' five Calmariae, : 12. Umbelliferace r3. Tricoccae. 14. Galeatae. | Sage Mulcicapfülares. 4577 050 “16. 2 Bacciferae, hippies Cdpifikres:s' 40 Zp Heteroclitae. E TEL ONE Dolendum est Morifonum in hoc fyste- mate non unam felegisfe notam et fecundum hanc omnes clasfes pofuisfe; fed, ad naturalem ordinem nimis attendens, et hoc, et plurimis aliis vitiis methodum 'inquinavir. Etenim in ple- risque notam, qua clasfis infi ignitur, in fructu quaelivit; at in quatuor prioribus clasfibus ad . habitum, in aliis quibusdam ad florem refpicit. Alterum illi vitium est, feparatio lignofarum plantarum ab herbaceis : quae feparatio in hoc fys- - temare peior eriam est quam in illo Caefalpi- ni: quonian Morifonus lignofas infuper ‘in e. 3 ar- C 26 3 arbores, frutices et {ufrutices (non: plantas perennes, fed parvos frutices) distinxit: .quae. distinctio maxime incerta est, merito dicens te Linnaeo: .,, intra fruticem et arborem » nullos. limites. pofuisfe naturam ,. fed vulgi » opinionem" (1). $ XVIL: In fingulis etiam: clasfibus vitia quaedam of- fendimus. Quem perverfa e. gr. distinctio .in- ter 8^ et 15" clasfem?- In. ordinibus. faepisfi- me ad vegetationis partes, ; habitumque planta- ‘rum attendit: quod omnino vituperandum. Nam, etfi non negaverim, habitam nobis ad genera discernenda aliquando opem ferre posfe et pare _ tes. vegetationis fpecierum, differentias -optimas dare, non tamen. cuiquam. facile largiar, has ad clasfes ordinesve conftituendos : quid - valere. Etenim. partes. vegetationis, ad. quas habitus certe referendus , .faepisfime variant et longe in: certiores funt partibus fructificationis, quod et experientia et omnium melioris: notae, iam a Gesneri temporibus, Boranicorum monita cuique perfuadere debent (2). . Genera autem Te | recie lu alie à £X Vid, Phil Bot.1$ 78. 109 «pad „(a Hime et Linaaeus, DAL Be $ 164. > Dis- Ex? aliqua .e fructificatione primus, licet adhuc ine perfecte, Morifonus creavit... T ,. ' á , tà $ f | i Denique.et et.ei impuratur, ipfum AN alius ad clasfes. reduxisfe,, ad quas reduci nou.debue- rant Hinc maxima confufo oriri potest: une de non inepte de eo dicit Linnaeus: „ Mo- » rifonus fecutus naturae filum implicat faum » .Ariadneum..(conf.. Phil, Doi... $ 156.) in : ». Gordios. folo. gladio explicandos” CI)» quam fententiam ibidem exemplis. confirmat. Er iure hanc ob rem..cplpatur .Morifonus: nam, fi, ut in eius fystemate, ad Leguminofas , Fragaria, ad Ferticillatas , "Asper ifoliae refe- runtur, caeteraque ad banc rationem, quis e tanta confufione tiro fefe umquam bene expedi- re posfet? Imo, fi eo modo fystema conditum fit, fax illa, quae lucem alias praeberet , nil nii tenebras afferat. Peppe ii " Non tamen omni virtute caret bhaecce. me- thodus: nam clasfes quasdam naturales auctor fite gr de et iig falpimi vestigiis, fi | tém- ` » ? Diipontfo végetabilium primaria a “fol fructifica- » tione défumenda est,” Conf, $ 2c9, (1) Vid, Phil, Bet. $ 209. y € 38 5 temporum rationem habeamus , optime ‘incesfit. Et, ut Tournefortii verbisutar: „ Mori- » fonus fummis laudibus excipiendus, longe » vero maioribus, fi a fuis abftinuisfer” ( 1). Securus est Morifoni mechodum Paul- lus Ammannus, Profesfor Lipfienfis , omiss fis tanien foliis et aliis magis accidentalibus (2), $ XIX. Duo fystemata Ioh. R aius Anglus, post va- ria per Europam itinera , ‘obfervationum fructus edidit." Priore (3) hae 25 clasfes , five; üt vocat, genera fumma continentur :- I. Arbores, ^e. Frutices. : 3. Herbae Imperfectae. ^ 4. ——— Flore carentes, i © 5e ——— Capillares. 6, == Staniineae, , Gymnomonosperniae. en er 9. (12. Infiitutiones rei herbariae , Paris MENU p. 53e (2) Character plantarum naturalis, Lipfiae 1685. (3) Methodus plantarum nova, Lond. 1682, et Historia plantarum, 3 vol, Lond, 1686, 1688. et 1704. deii mutatis, C 59 3 8. Herbae. Umbellatae, 557 oiii IT 0. >" Verticillatde riii 10. ——— Asperifoliae, :... n ` Stellatae. > | Pomiferae; st san I5. ——— Bacciferade:s gt: 01 1 et 14. ——— Malciûliquae, - i3 15. Monopetalae uniformes. í 16. —— difformes. pi ^r Tetrapetalae Siliquofae. " 18. — Siliculofae, . 19. — Papilionaceae. 20. Pentapetalae. L 9I. ——- Frumenta. p 29, — — Gramina. 23. ——- Graminifoliae, . 24. Bulbofae.… . 25. Bulbofis affines, Hoc fystema refutare "operae pretium. ; non eric, quoniam Raius ipfe hoc reiecit, et ali- ud multo perfectius edidit. De hoc tantum Jo- qui itaque fufliciat. ç pu Altero hae 33 clasfes. exhibentur. CRAS: nas: aua | 2240s (1) Methodus plantarum emendata, Lond, 1 703. f ^ V L MS ` * Herbie Submatihae, ^ ^ ^^ i. 2. Fungi: - 3. ——— Musci. í 4. —— Capillares.- 5. ——— Apetalae." 6. —— Planipetalaé, - 7. ——- Discoideae.: 8. —.— Corymbiferae: 9. ——— Capitarae. : 10, ——— folirario femine. 11. ———- Umbelliferae. ^ 19. ——— Stellatae. 13. ——— Asperifoliae. 14. ——— Verticillatae. — 15. = Polyfpermae. 16. —— Pomiferae. ` 17. ——— Bacciferae. 18. —— Muttifiliquae. ,1 9. ——— "Monopetalae. 796; = Di- tripetalae. Sier.) Siliquofae. ^ : 29. —— — Leguminofae. - 23. — —- Pentapetalae. 24. ——- Floriferae. 25. ——— Stamineae. 26. —L — "Anomilae, $7. ——-— Arundinaceae, 28. Arbores Apetalae ^ °° . 29e € st 29. Arbores fructu umbilicáto? - — ^ ^" f „30: es NON ämbitieatd aud Ge mm ficco. 00 0— ib i 83. da Si 1.23 0 EE A filiquofo, Mu xou ien 3 BA 2 TAO MT voe KEA rre - LJ Magna hoe Ra ii fystema laude dignum est, eam praecipte- ob caufam, quod naturalem ordi- nem’ (atis bene perfpexit er clasfes quasdam com- pofuit revera naturales. Morifonum maxis me fecutus, illius methodum certe non peiorem . reddidit. Clasfes Morifoni Pomiferarum et . Baceiferarum retinuit? Vitia autem magna mag- nós huius fystematis virtutes occulrant. Raius ipfe profiterur, Europaeis pláncis fuam metho- dum tantummodo fufficere, exoticis forte infer- vire non posfe.. Deinde, quoniam adeo at- tendit ad naturales familias, non fecundum unam fructificationis notam omnes clasfes dispofuic, unde tiro plantam ignotam, huius fystematis ope nullo modo notam fibi reddere PAR 5 XXIL Sed forfitan quis mihi obiiciet, illad Raji esfé fystema naturale: non itaque opus esfe, ut w? f ti* (32 3 tironum inftitutioni inferviat, dummodo doctiori- bus ordines naturales rite exhibiti fint. Iustafen- tentiae meae reprehendendae caufa fuisfer, fimo- do bonum esfet fystema naturale. — Viticfum au-. tem esfe, vel levis methodi confidera:io , et prae- fertim clasfes 26* et 33° demonftrant. Imperfectum ergo est, fi ut fystema naturale, peius eriam, fi uc fystema artificiale confidera- tur; non iraque hodie eo uti: posfumus. .... Haec. avtem veteribus : fystematicis praecipua errorum caufa. videtur , quod plerique methodum natua ralem, cum artificiali; coniungere. conati funt, atque- ira utramque perdiderunt: quod Raio praefertim et Morifono imputatur. Raius, ut qui eum praecesferunt , arbores ab herbis male feiunxit, ita tamen , ut non mage». nitudinis modo |. rationem . habuerit, fed hoc discrimen inter herbas arboresque melius definie verit, - Arbores. enim plantas gemmiparas, her- bas gemmis carentes. vocavit. | .$ XXIII. "Veteres herbas ab arboribus diviferunt, ut fenfibus quid indulgerent, ec plantas, quae adeo, ut herba ab arbore, habitu differunt, in methodis afines non ponerent . At. vero in Raii fystemate neque illud, licet forte non maxi- Ks d maximi momenti, propofitum attingitur. Et iam magnum illius divifionis incommodum ap- paret, nam fi discrimen inter herbas. et arbo- res non accurate, fed modo magnitudine defini- mus, dubia, ut iam monuimus , et obfcura plu- ra. remanent; fi vero cum Raio discrimen gemmarum ope, quae fola certa discernendi via est, definimus , contra naturalem affinitatem om- nino peccamus, Etenim permultae funt arbo- res, quae gemmis carent: multas enumeravit Linnaeus (1), et multae iis e posteriori- bus obfervationibus addendae funt. | Hinc in methodo Raiana, fecundum ipfus: definitio- nem, permultae arbores ad herbas referende funt, quod cerre in hoc fystemate, in quo her- bae ab arboribus feiunguntury abfurdisfimum est. + S XXIV. In generibus autem conflituendis, Raius notas inconftantes et fallacisfimas elegit, nam folia ec habitum non modo, verum etiam colo- res, fapores, odores et magnitudinem ad cha. racteres genericos retulit, quinimmo flores et | À fruce (1) Vid, Phil, Bat. $ 85. C t 84 ) fructus hisce" postpofüir. ^ Nam, wt ipfe di cit (1): ,, perinde illi est et plane non veretur» » fi modo plantae plures partes et accidentia fie , milia habeant, totove babitu et textura con a veniant, quamvis etiam floris figura, eiusque » petalorum numero; femineque nudo, vel , vasculo inclufo, ac cellularum in quas divi» > ditur eiusmodi vasculum numero differant, ad , idem genus reducere." Quodfi huic regulae obfequamur, quid inde oriundum? Nonne nee cesfario genera fixa eorumque conftantia et fir- mitas omnis in fummum damnum Botanices evâe nescere debenr? Hanc itaque R aii in generis - bus conftituendis viam deferamus, et potius il Ja meliori incedamus, quam Vaillantius, Dillenius, et praefertim vir fummus Lin- naeus recte nobis, ostenderunt. ; Raium plurimi fecuti funt, inter quos vir doctisfimus Dillenius (in, horto Pichani- "5 Brin 1732). aM Uo iore oca E veteri (§ XIX.) Raii fystemate magoam | pone fuum fystema deduxit Christophorus. Knau- (1) In most ad methodum emendatam ^ Lond. 1703. de o Knautius ( 1) Medicus falents, à in quo plan- tas fecundum has 17 clasfes di ispofuit; 1. Herbae petalofae fructu carnófo , Bacri- 2. 12. 43. ferae. petalofae.-fructo membranaceo , Monopetalae. petalofae | fructu. membranaceo , Tetrapetalae regulares. peralofae | fructu membranaceo , Tetraperalae irregulares. petalofae fructu membranaceo, Pentapetalae, | petalofae fructu membranaceo, Hexaperalae. e petalofae fructu. membranaceo, Polypetalae. | petalofae fructu | membranaceo, Multicapfulares. petalofae fructu nudo, Gym- . nofpermae. | petalofae fructu nudo, Solidae. petalofae fructu nudo, ‘Pappo. fae. apetalae, Apetalae. apetalae, Statiinee, 14 (1) In enumeratione plantarum circa Halam. Saxo " müm, Lipfae 1687. Ca E. à a ) 14. Herbae apetalae, Inconfpicuae, (^15. — —- apetalae, Imperfectae. 16. Lignofae, Arbores. 17. = -, Frutices. $ XXVI. ' Quae huic fystémati vitio verti posfunt, fere conveniunt cum illis, quae ceteris veterum fys- tematibus obiecimus. Herbas a lignofis plantis Knaurius feparavit, has infuper in arbores et ‘frutices divifit. Aeque ac veterum fystematico- rum multi, ad fructum non tantum, verum etiam ‘ad petalorum numerum et regalaritatem refpex- it, atque adeo non fecundum unam notam chas racteristicam clasfes exhibuit, unde tironi diffi- cillimum est fystema. Mirum iraque videri non potést neminem eo ufum fuisfe, nifi ipfum Knautium in enumeratione plantarum circa Halam Saxonum indigenarum. $ XXVII. Melius, quod fequitur, Pa uli Hermanni, Profesforis Lugduno-Batavi, fystema vide- tur (1). l i i Clase (1) Florae Lugduno - Batavae flores , Lugd. B. 1690. | Hic 2 Cyr) Clasfes eius funt 55: j 1. Herbae Gymnofpermae monofpermae, Simplices. ` 2, ——— Gymnofpermae monofpermae,Come pofitae. _g. == Gymnofpermae difpermae , Stella- a 4. === Gymnofpermae difpermae, Umbel. i latáe. 5e === Gymnofpermae sperme, 4 As- | perifoliae, | mn Gymnofpermae tetrafpermae , Vere ticillatae. 7. ——- Gymnofpermae polyfpermae, Gym T nopolyfpermae. 8. - Angiofpermae bulbofie Tricapfu- ; x ES lares. 9, ——— Angiofpermae, capfula unica, Uni- | vascülüres. | 10. Hic liber ab Hermanni discipulo Zumbach edi- tus, ipfius continet dictata et fystema, Revera aütem hanc methodum ab Hermanno profectam esfe : tes- tantur Sherardus (in praef. ad Hermanni Paradi- fum Barav, Lugd. B. 1705.) Linnaeus (in Bi- bliotheca Baiti, Amft, 1751. pe 1O01.) et Halle- rus (Bibl. Bor. t. I. $ 798). 17. 48. - "19. - „20. er. „23 24: | 25. Q 38. à Herbae Angiofpermae, re binae, Bi- .. vasculares. ——— Angiofpermae , capfulae tres, Tri- vasculares, | —— — Angiofpermae, capfülae quatuor, . Quadrivasculares. Angiofpermae, capfulae quindtie, .. Quinquevasculae, j ——— Angiofpermae, filiqua, Siliquo- d fae. jd us ——— Angiofpermae, legumen, Legue | minofae. AE — — Angiofpermae, . multicapfulares, . . Multicapfulares. - " —— Angiofpermae carnofae, Baccife- rae, ——— Angiofpermae, carnofae , Pomife- 4.729 — — Apétalae calyculgtae, Aerts. — — Apetalae glumofae, Stamineae. Apetalae nudae, Muscofae. Arbores “incompletae ,. . Iuliferae. carnofae, . Umbilicatae. carnofae, Non Umbilicatae, ——— non carnofaé, Fructu Sicco, n pot ets j $. XXVIII. 4 P € 39 ) $ XXVIII. ^ Delea est, Hermannum aeque ac qui eumantecesferunt , herbas ab arboribus fecrevisfe , ipfümque fructistam eriam! corollae rationem ha- buisfe: Male porró’ Æpérifoliäs habitu a Ver: ticillatis distinxit, male Compofitas int Lactescen : tes et Pappescentes divifit, aliosque eius generis errores commifit. Hanc autem methodum pli- ' rimis vitiis maculatam esfe ipfe fentiens Her- mannus, aliam edere in animo habuit , - fed mors eum in ipfo opere rebus. hümatiis eripuit, cuii hanc, non tamquam accuratam ec perfec- tm modo, fed in cironun gratiam, ut eos jn ftudio füblevaret, ediderit (1). ^ Bc fane; fi eó' réfpectu rem” confidéremus, fatis bez me Hermannus propofitum attigisfe dicen- “dus est; Etenim omhibüs enümeratds hoc fy$- tema, quód ad facilitatem” et perfpicuiratem. tie ronibus , longe antecellit Sécurus est He r- manni fystema Laur Heisterus (2); ile ladque defendit Hermanni discipalas’ Olau us RE o Iun. (3). ei | CA ttj Testante S he erar d o, inpraef: ad Paradifutm ` Batavumi ; (2) In fystemiate plantarum generali e'fructificatio- des Helmi: 1748. (3) In disfertatos& dé fatidamentali plántírum no. titia recte acquirenda, Trafs-ad*Rhêdum 1599. C 4o ) CAPUT TERTIUM. ir DE SYSTEMATIBUS RIVINI, ET EO* RUM, QUI EUM USQUE AD LIN- T . NAEUM SECUTI SUNT. *d | i$ XXIX. X Jude huc usque confideravimus . fystemâta , . fructui praefertim innituntur ; huncce autem cha- . racterem non fuficere , vel ipfi, quiillam no- tam elegerunt , fystematici exemplo fuo docent , cum non ex hoc fonte folo omnes primarias di- vifiones hauriré poterant, fed, licet fructistae, tamen corollae habitusque rationem habere co- gebantur. Primus omnium Rivinus (1), Profesfor Lipfienfis, folam corollam refpexit et fecundum illam unam notam omnes clasfes dispo» fuit, primus herbarum ab arboribus divifionem rejecit, Huius igitur fystema, me faltem iudi- | à ce, (1) Introductio generalis in rem herbarlam , Lipfiae 1690. Ordines plantarum flore. monopetalo irregularie Lipf. 1690. Ordines plantarum flore tetrapetalo irre- gulari, Lipf. 1691. Ordines plantarum flore pentape- talo irregulari, Lipf. 1699. Car ce , omnibus praecedentibus antecellit, et R i v i- ni ingenium: magni facere debemus, qui tan- tam jin fystematibus mutationem fuo Marte facere aufus fit ec multa magnaque fystemaricorum ante eum vitia evitare potuerit. Dolendum est, R ie vinum non totum elaborare potuisfe fystema , fed tantum fundamentum et aliquas partes: ela- boratas dedisfe, Ulterius autem methodum ile lam perficere conati fant Heucherus (r), et post eum Ruppius (2), iuvenis ad Botas nicam natus, fed praematura morte ftudiis erép- tus, qui illam in compofitis PTE CMENe davit, | S XXX. Attendit Rivinus praecipue ad regulatita- tem corollae: numerumque petalorum, atque ex iis clasfes, five, ut eas, Raium fecutus, appel- lat, genera fumma, compofuit; e fructu autem ^ Ordines five genera minora eben) Clasfes hae funt: I. Flores regulares monopetali - - 2. — dipetali. 3 | tripetali, * (1) In Horto Wittenbergenfi , Wittenb, 1711. (2) In Flora Ienenfi, Francf. 1718. € Dd - 4. Flores regulares. tetrapetali, Be ——— pentaperali. 41 68 a + hexapetali. eut. polypetali. | ` 8. ——— compoñti. ex flosculis. regulari- buss | 9. ——— compofiti ex flosculis. regularis | bus ec irregularibus. | 10, ———— compoliti- ex: flosculis- irregula» ribus. Ms ———— irregulares monopetalie — 19. diperalis 13. | tripetali, Ki. mee tetrapetali, 15. s= pentapetali. 16. hexapetali. 17. es - polypetali; 18, ——— incompleti. imperfecti. . $. XXXI. Character, quo clasfes in-hoc fystemate dis. tinguuntur, fäcile- obfervari potest, Hanc- ob caufam, tum etiam ob. perfpicuitatem ,. quam habet, facillima esfet haec methodus,-nifi cha- racter e petalis defumtus in una eademque planta pluribus. mutationibus. esfec. obnoxius. . Nam et quod ad corollae- numerum- faepius: aber- rat € 48: X» rat (1). 0t eiusdem. regularitas:nollam dare. pos: test, certitudinem, cum et ipfa. faepe. a regulari, norma. aberret: (2)... Denique.et. in eiusdem ges, neris; variis. fpeciebus. varia; faepe reperitur, ut, . mulis, nobis.exemplis: docuit. Linnaeus.(32* . $. XXXII. | £ Fuere: ep aliae: huic; fystemati obiectiones.. li R aius(4)et.Dillenius: (5). de methos; do: Rávini queruntur, : guod- fecundum. illau: Plantae coguatae «et congeneres feparantur , disfis; miles vero et alienae five diverfi. generisconfocis: anturs Idem in hoc: fystemate: vituperat Adan- fonius: GG); in.illo nullam omnino clasfem: nas: eda 6 ESS tUe: (1) Hoc confirmatum videas a Willdenowio Kräut, $ 168, 169 eti170, et a Linnaeo, Phik Bot. § 178. s" . (2) Vid. Wilidenow,,Krut. $ 174. et Lin- naeus, Phil Bot. S 180. (3) In Phil. Bot. $ 169. ~ (4) In prolegomenis ad "methodum sfendidrumi = (5) In disfertatione de variis plantarum methodis, praemisfa Catalogo plantarum fponte circa Gisfam nas- centium, Francf 1710. (6) In libro cui citulus + Families P» Plantes, Pas ris. Syene Preface .p.: 29. Cue» türalem reperiri dicens. Hoc vero, non hnic: tantum, verum artificialibus fystematibus fere: omnibus imputari potest, neque adeo vitium ita” magnum dicendum est, ut ob illud totum fystema : reliciatur. Magis autem Rivinus improban-' dus, quod genera non fatis accurate definierit et aliquando plura, quam oportuerat, condiderit, characteres genericos adfümens, qui non fatis magni momenti funt, ut ad genera discernenda valéant, quod et illi obiecit Dillenius(l.c.). Nomina autem generica et fpecifica primus rite: corifecit, eodem fere modo, quo nunc ea plantis: imponuntur. ! on Asfeclam nactus est celebrem Hebenftrei- tium (r)aliosque. Fuere etiam qui hoc fyste« macumiis Tournefortii ec Linnaei con- iungere conati funt, de quibus postea. .$ XXXIII. Camellus praecedentia fystemata reiecit et. novum plane atque mirum fystema ex numero valvularum pericarpii condere conatus est (2). Uti- (1) De continuanda Rivinorum industria im ervendo plantarum charactere, Lipf. 1726. . (2) In fyllabo ftirpium in infula Luzone Philips: pis € :45 2 Utinam non nova tantum , verum et meliora in= .duxisfet ! | © Septem fub. clasfibus uuiverffira regnum vege- tabile ordinavit, fcilicet: . 4. Pericarpia . Afora. 2.. —. Unifora, NES Difora. 4. -Trifora. 5e Tetrafora. NE Pentafora. Zes Hexafora, Hoc fystema maximam ob brevitatem nüllius pretii in Botanicis est: clasfes enim adeo vastae .funt, ut non, -nifi maximo labore, quis. plan- tam in tanta multitudine reperiat, -Hoc fystema igitur finem illum non attingit, ad quem omnia, _et praefertim arcificialia fystemata tendere- de- bent, ut fcilicet Botanices ftudium facilius effi- „ciant , facemque in obfcura nocte praebeant, Ne- .que etiam ad has clasfes omnes plantae referri .posfünt. Mirum itaqde videri non potest hoc fystema Boranicis haudquaquam placuisfe. . $ XXXIV. te Cum in Anglia Raius fuum fystema magis ma- - pinarum primaria, adnexa R aii Historiae plantarum -generali , Lond, 1693. . ( as ) fadisque "perGeiebat ,. «R ivinuss m 'Geértánis aliud edebat ; tertius eodem fere tempore'exfurgit ystematicus in ‘Gallia, T'ourtütefortiüs: et ‘triumviri hi, quamvis in fystematibus "omnino discreparent, quinimmo faepius litigiofis fcriptis inter fe dimicarent, tamen quafi iunctis viribus methodicam nostram plantarum fcientiam Pro- moverunt, Cum vero Raiu sad fructum fma- gis, Rivinus ad numerüm 'peralorum “eofum- que regularitatem attenderent, alium vianringres- fus Tournefortius figuram corollae etsnu- «merum 'pecalorum refpexit, atque ex iis characte- ibus methodum formavit, fane elegancisfimam, “Quam plurimi Botanici omnibüs tünt "motis an- tepofuere atque in deliciis ‘hdbuere, 'usqtie «ad aetatem Linnaei, quando illad în coelo Botanico novum fidus minora lumina obfcuravit , atque aliud fystema huius loco impofuit. « Sed, etiamfi Tournefortiana methodüs- ‘hôdie "ufui non amplius inferviat ," manet tamen ‘et ‘tide men et honor auctoris huiüs fystematis, ig certe fuis laudibus infigne est. $ XXXV. i; Adr sig Systemati, cum de eo loquebamur, Rivini „merits laudes tribuimus, eas et nunc. T our- nefortio tribuimus. Ille amagis accurate le- ges C m ) ges fystematis artificialis fečutus æst, hic melius plantarum cognationem maturalem fervavir. De hoc autem: Tourhnefortii fystemate paullo fufius loqui conítituimus, tum, quoniam ante Linnaeum fere amnes hac ;eacteris antepo- fuerunt, post Linmnaeum. nonnulli fexuali etam praerulerunt, tum quoniam ipfe Li nda e- us hoc fystema maximi fecit; quinetiam Buf- fonus (1), atque Adan fonius (1. c.) Tournefortili ec Linnaei fystemata inter fe comparantes illi palmam tribuunt. Aceürati- us igitur Tournefortii, quos in fystemate commiferit, errores perícruüsabimur, «ut póstea illud 1,innaei contra tantorum virorum áüdi- cia rite defendere nourris, E XXXVIL. | Chsfes ra 22 pofuir- (2): ! 1. Herbae et fuffrutices: floribus monopetalis ^. eampaniformibus. | e 2. — et fuffrutices floribus monopetalis | infundibuliformibus et rotatis. Tir (1) Histoire naturelle generale et particulière par Buffon ee Daubenton, Amf. 1766.t. I. p. Get 7. Ca) In opere cui titulus: Æ/emens de Botanique, Paris 1694. III. Vol Altera editio. Latine prodiit: | Jnffitutiones rei Herbariae , Paris 1700, II. Vol. 17. ^18. C 48.3 Herbae et fuffrutices floribus monopetalis anomalis. et fuffrutices floribus monopetalis labiatis. | ji et füuffrutices Abus polypetalis cruciformibus. et fuffrucices floribus polypetalis rofaceis. - et fuffrutices floribus polyperalis rofaceis umbellatis, “et füffrurices floribus polypetalis caryophyllaeis. : et fuffrutices floribus. liliaceis. | polypetalis . papilionaceis. | et füffrutices floribus Soir anomalis. ! et fuffrutices floribus flosculofis. femifloscu- lofis. et fuffrutices floribus radiatis, et fuffrutices floribus apetalis et /— ftamineis. | et fuffrutices, qui floribus carent et femine donantur. et fuffrutices, quorum flores et fructus confpicui defiderantur. Arbores es frutices floribus apetalis. 19. CH? : :: 19. Arbores et frutices floribus amentaceis; 20. c monopetalis. 21. - rofaceis. 22, Shares CD E — papilionaceis. MERGE ert > Quod in antiquioribus fystematibus adeo re; quens vidimus, divifionem fcilicet herbarum et fuffruticum ab arboribus et fruticibus, idem et in hoc fystemate vitium offendimus. Hanc divifionem iam refutavimus: non lubet itaque eandem Ope- ram iterum praeftare, lam hag, licet viciofa, distinctione femel admisfa, illa in bono fyste- mate ubique admittenda foret; hoc vero auctor non fecit, fed, raro quidem, attamen aliquan- do herbas füb arboribus collocavit. Ita e. gr. Sambucum Ebulum L. (U hièble) herbam ad Sambucum , adeoque ad arbores retulit. Illam igitur plantam tiro in 17 prioribus fystematis _ claSfibus quaeret, fed frustra. Nec vero folum in hoc culpandus Tournefortius, verum etiam in aliis fystematis partibus pugnantia eum fcripfisfe arbitror, Etenim caeteroquin ubique clasfium fectionumque (quo nomine ordines ape pellat) fundamentum in partibus fructificatio- nis, quae fola in fystemate via nos ad vera du- cit, quaerens; tamen in clasfe 22° fectiones a D | Us 10e ~ 9? € so à foliis distinxit, adeoque - contra regulas, Mud dedit, ipfe peccavit. $ XXXVIIL Laudatur Tournefortius, quod genera ex lege artis primus condidit; vituperatur au tem, quod eadem aliquando foliorum, radicum et habitus ope male diflinxit. Tra in J/zgoge ad rem herbariam p. 61, floribus quidem et fructibus genera a fe invicem discernenda esfe monet; at vero mox fubiungit: ,, Non folum , Caeterae omnes plantarum partes, fed earum 3 affectiones, crescendi modus, habitus et fa- » Cies exterior in auxilium vocari debent, cum flos fimul et fructus non fufficiunt ad dur ,, recte distingüenda." | In fpeciebus magis etiam devius factus est Tournefortius, varietates plurimas in fpecie- rum numerum inducens; quare fpecies erroneó fundamento fuperftructas ita numero adauxit , ut fummum ex eo respublica Botanica detrimentum ceperit. Tra testatur Linnaeus, „ Tour- >» nefortium castra anthophilorum intran- » tem, vidisfe, tamquam polyedro, in uno » Hyacintho 63 et in unica Tulipa 93 fpecies, ». quam re ipfa esfent, plures (1)." Hinc | Togt- (3) In Phil. Bot. § 266. t. "Tournefortius anno 1694 iam 10146 fpe- cies cognovit, cum Linnaeo in prima fpecie- rum editione , anno 1753, non plures quam 7300 innotuisfent, Hic enim varietates ad fpecies fümmo iure reduxit, quod illi vitio vertere Adanfonins (1) non debuerat, Sexum au- tem haudquaquam agnovit Tournefortius, quin ftamina ec pistilla plantarum vafa excretoria habuit. $ XXXIX. Ultimum denique et maximi momenti contra hoc fystéma argumentum auxilio veniat. ^ Tourne- | fo rtiusfcilicetin fystemate, ut diximus , corollae maxime innititur, quod fystematis fundamentum - admodum incertum videtur. Namque et in multis generibus variae fpecies et in iisdem fpeciebus fingulae plantae, quod ad corollae figuram et numerum faepe magnopere differunt, quod plus rimis exemplis docuit Linnaeus et fcriptores “Botanici post eum confirmarunt (2). ^ Genera | au- (1) Fam. des plantes pref. p. 115, ubidicit: ,, M. » Linnaeus, par un ziletres condamnable a voulu s en 1725 fupprimer toutes ces variétés.” (2) Conf, Linnaei, Phil, Bor. $ 169 et 182, D 2 Wille ER? autem ob illud in artificiali fystemate divifionis fundamentum , quod ex arbitrio cuiusque pendet, | discerpere non licer, neque etiam numerum fpe- cierum praeter necesfitatem augere. Genera enim et fpecies natura creavit (1) et quae na- wra coniunxit homini divellere non licet. $ XL. Praeterea, quamvis Tournefortius mul. tas diftincras et fatis conftantes corollarum formas bene ceperit, non tamen plürima illa formarum discrimina, quae natura polymorpha in floribus creandis exhibet, omnia clasfibus fuis com- prehendere potuit; unde clasfibus 3*et 11° om- nes continentur corollarum formae, quae ad reliquas clasfes referri non potuerant. Etiamfi autem omnes corollarum figuras praprio nomine infignire, omnesque ad clasfes reducere potuis- fet, non tamen in posterum in ufü manere pos- fetfystema. | Etenim novis plantis detectis fae- pisfime etiam novae corollarum formae detegun- tur. In eo igitur cafu vel novae clasfes crean- dae vel omnes eo usque ignotae corollarum for- mae, "Willdenow, Kraiit. $176. Kurt. Sprengel, Anleitung zur kenntnifs der Gowächfe, T. Il. p. 89. (1) Conf,.Linnaei, Phil, Bot. $ 159. TERRE T - ed eer ir a cd - C 53° ) me, qualescunque fiat, ad unam clasfém anos malium nomine reducendae forent. $ XLL "Accedit etiam, ut probem, corollae figuram : ad fystema‘ minus valere, quod liie corol-' larum formae in alias faepe. ita transeunt, "ut: limitem inter eas ponere difficillimum (it, cum ob naturae infignem varietatem, tum ob varias ideas, quas varii homines de formis habent., For- mam enim verbis itd definire , ut nemini dubium | quoddam remaneat, res omnino ardüa est, et faepe, aeque ac odorem faporemque plantae , ile lam definire non posfumus, Quis e. gr. varias campaniformium Corollirum figuras ita defcrie bet, ut tiro talem primum videns e fola defi-* nitione campaniformem esfe agnoscat? Quis di-" verfas corollae formas in Misma, Sagittaria, Raànunculo , Myofuro, omnes Rofaceas vocandas ' esfe credat, quas tamen corollas’ omnes Tours’ nefortius Rofaceas appellat (1)? "Haec de forma” corollae Tournefortio etiam obiecit Raius: s» Generum," inquic, »» differentiae a fractura floris fümtae, non pos- » iem non- esfe” incertae et obfcurae, cum de UA és E (1) Inftitutiones rei herbariae , p. 285—293. | a C 54 ) » fimilitudine florum vix duo conveniant; quin. » fi demus (imilitudinem dari inter aliquos, quo- » Usque extendenda fit haec fimilitudo in con- + ftituendis generibus et ubi limes diverfae for- ə» mae floris; verbi gratia, inter Caryophyllaceos ss et Rofuceos et inter utrosvis horum et Tetra- > petalos Siliquofarum fit ftatuendum, quis quae- » fo, determinabit (1) ?" $ XLII Denique non omnes plantarum fpecies corol- la gaudent; has igitur discernere methodus illa, non potest, quod et ipfe ingenue profesfus est Tournefortius (Juftit. rei Herbariae p. 67) dicens: ,, Fateor methodum. meam. nequaquam » abfolutam esfe; cum clasfes plantarum, quae: » floribus carent comprehendere nequeat; fed , cum illae pauciores fint, methodus, quae se c2ereris hucusque propofitis longe magis come moda videtur, reiici non deber, cum paucio- » ribus vitiis urgeatur et ad plantarum cogni- » tionem extempore asfequendam conducat." In eo autem haud dubie laudanda methodus, quod. in univerfum fatis bene ad naturalem accedat , et fecundum A danfonii (loco citato) fententi-. | | | am, (1) In praefatione ad methodum emendatam, C 55 am, fex clasfes revera natùrales funt: 4* nempe 7'5 9°, IO*, 13* et 14°; fectionum autem plus quam tertiam partem vere nacuüralem habet A da n= fonius, e 122 nempe fectionibus,48 naturales dicit. : Quodfi cum. Adanfonio «credere posfumus Tournefortium, fi diutius vixise fec, diviñionem inter herbas et arbores reiectu- .rum fuisfe, eo certe non parum methodum. per- fecisfet, Haec methodus multos habuit fectato* res, inter quos praecipue cirandi Plumierus qui distinctionem inter herbas et arbores recte reiecit (1), Feuillaeus(2), Vaillantius, qui illam in compofitis emendavit (3), Ant. lusfievus(4), Michelius.(s), Segnies- rus (6) et nuper in Gallia Guiartus, qui no- vum. fystema edidit antiquo. T ournefortia- no innixum (7). |. 8$ XLI. ie 1) Genera sono Amerieanarum , 1703. pC) Yournal d' Obfervat. Phyfiq. et Botan. 1714. (3) Memoires de U Academie des Sciences de Paris 1718 , 1719, 1720 et 1722. (4) Plantae per Galliam , Hispaniam ` et Italian ` 'ob- fervatae etc. ` ^ (5) Nova plantarum genera, Flor. 1729. (6) Plantae Veronenfes, Veronae 1745. ~ (7) Clasfification Végétale, ou Expofé d'une nòu- wellie methode calquée fur celle de Tournef verts Paris 1807. - bir dos TO ET € 586 D S ELITE/o: 23 Ex enumeratis iam fystematibus Her man. ni, R aii emendato et Tourneforrii fuum deduxit Boerhaavius, quod his 34 clasfibua conftabat (1): 1. Plantae nai Sübmarinae. II, Terrestres. Capilares. magis T ope ve mae. magis perfecrae GyGnidifpér- maé Umbelliferáe. : ^'^ ^v magis perfectae: Gymnotnonofper- mae Simplices. ! magis perfectae Gymnomonofper- : mae Planipetalae. | | magis perfectae Gymnomonofper- mae Radiatae. —— magis perfectae Gymnomonofper- mae Nudae. magis perfectae Gymnomonofper- mae Capitatae. ee magis perfectae Gymnodifpermae Stellatae, 12. (1) Index plantarum horti Lugduno - Batavi, 1710. CD 12. Plafitaé * magis perfectae Gymnotetrafpere mae Verticillatae. I3. ———— magis perfectae Dy niubiétrsfper- mae Asper foliae. I4. ——— magis perfectae Gymnoterrafper- ARRITI C mae Tetiapetalae. : ja magis perfectae Monangiae. "6p a aci ! Diangiae, «que | wdn mt Triangiae. 82 LII Tetrangiae. 19-342 vous ek -: Pentangiae. - $0, 6 — A nem Polyangiae. enen ii . "Multifiliquofae;' "das. Lan —.Siliquofae. : 4 "ee. iti ue | Terraperalae Cru- ba toit teiformes. «' Bog “24 — magis perfectae Leguminofae. ‘25. E Bacciferaes ‘710 26. UL. mia. co Pomiférae; 97. T MN | „28. * Monocotyledos: nes Bigoreatse, : (99. ——— magis : perfectae. Monocryledos : nes Aperalae, | i ingos Arbores et frutices. Monocotyledones. ' at: Apetalae, 52. —— Amentaceae, ( 58 ) | 33. Arbores et frutices Monopetalae. : : 34° irama: —- Rofaceac. § XLIV. Boerhaavius, quem merito Sprengee .lius dicit ., Virum et medica arte felicisfi- » mum et chemiae fcientia doctisfimum, adeo- » que pium, integrum, modestum et libera- » lem,,ut inmortalê praebuerit virtutum omnie » um exemplar (1),". vir ille adeo excellens, fystema in Botanicis imperfectum valde compo- fuit, quod praeter praeclarum nomen auctoris, pauca praeclara exhibet.. Postquam Rivinus herbas ab arboribus fecernendas non esíe in me- thodo fua ostenderat, antiquam Boerhaavie us málam istam feparationem. retinuit: post- quam Rivinus et Tournefortius unam tantummodo notam clasfium fundamentum eli- gendam esfe exemplo. docuerant, ille antiquio- rum- vestigia premens ad plures, ad fructum nempe, corollam. et cotyledones attendit. Mul- tis hoc fystema: vitiis fcater; attamen. in laudem Boerhaavii dicendum est, ipfum in generibus conítituendis Tournefortium rite fecutum es- (1) Hift. rei herbariae , T. IL. p. 199. oU T Se, P Ere ERR € 59 } esfe, quamvis in fpeciebus cum eo faepius er- raverit. Hebenfrreitinies quem ($. XXXIT) Ri- vini fectarorem vidimus, post reditum ; ex Africa Boerhaavii. methodum amplexus est (1). $ XLV. Christianus Knautius, Bibliothecarius Halenfis, Rivini fystema fuo emendare conatus est (2). Cum Rivinus in methodo regulari- tati corollae magis quam petalorum numero in- fisreret , ita dpa numerum regularitati prac- fert. = Clasfes has 17 exhibuit: . 1, Monopetali uniformes. 9, —— -——— difformese 9. Aggregati uniformes. eid — difformes. - . Uniformi - difformes. : *: 6. Dipetali uniformes, 7 difformes. LA (1) In libello de methodo pieni e fructu op- tima, Lipfiae 1740. (2) In methodo plantárum genvina, Lipfacet Halae: 1716.. C 6o j 738. Tripe&li uniformes. 9. difformes. “110. e uniformes, 13 prn „difformes. i gi pennpel uniformes. : : 13. difformes, 1) 14. Hexapetali uniformes. — — 15. difformes. ' 16. Polypetali uniformes. UXZ LL + difformes; ` sat Hrad d 9t s "$ nisi LAM Eyr 2 - Qüae de (Ugolinus methodo: incisis dé certitudine regularitatis et numeri corollae dixi- mus ($ XXXI), eadem et huic fystemati. obe lieimus. Quos R ivinus in univerfum erro- res commifit, eosdem fere et Knautius com- mifit; alios autem fibi proprios: plures addi- dit. Et primo quidem 'femina- nuda adesfe negavit (l. c. p.-«9,)5 "quae ^ vero wul- go fic dicuntur, vocat utriculos: vel: capfus las monofpermas. Apétaálos flores--non- adesfe Knautius male arbitratus est; petala enim ad floris, .esfeztiam. requiri, .in. quibus, Alle … tem corolla defit, perianthium, corollae. munere; fungieredit, : In: «ggregatis s quo.nomine ab. eo Com-: € 6i D Compofitae infigniuntur , Dip/aceas cum Capitaris et Semiflofculofis, male confudit: aliosque huius- modi errores plurimos Commifit.. In generibus male aliquando e caule characteres petiit, … : Non mirum igitur, neminem hanc methodum pos Kgautium adhibuisfe, . $ XLVII E Rivini fystemate iuncto. cum illo T our- nefortii novum edidit Pontedera , (1), Profesfor Botanices Patavinus, qae has 27 clasfes continebat: | g 1. Incertae, Incerti. mr > Floribus destituti. - | 9. 3. Gemmis carentes, Imperfecti. 4e > Anomali. 5e —— —— , Labiati. 6. — == ~= , Campaniflores. 7 | )HYPUUHISHSUHARM 8. s Rotati. Qi hp ‚ Infundibuliformes. 10, m , Flofculofi. I Ia (1) In Anthologia, Patav. 1720. et Disfertationes XI. Botanicae in Horto Academies Patavino , Patav. 1720. C & ) 11 Cemmis carentes , "— Ie ——— , Radiati capitulis, CUTA + Anomali. | I4. ——- + Papilionacei, 15. —— > Liliacei. 16. | , Caryophyllaéi, 17. —— — , Cruciformes. 18. — — , Umbellari. 19. , Fi'amentof. - #20. Gem iniférae . Filamentofi. - 5I. im, Apetali, 5599, tom, Anomali, 23. , Campaniformes, | 94. —, Rórati. 25. ———., Infundibuliformes. 26. =, Papilionacei. "as. a; Rofacei. $ XLVIIL Pontedera methodum fuam illis Rivini et Tournefortii fuperftruens, mulra etiam ex horum fystematibus vitia depromfit. ^ Aéque quidem ac Tournefortius ad familias natu- rales fatis bene attendit, fed aeque ac ille plan- tas gemmis carentes a gemmiferis feiunXit, ae- que ac ille ad anomaliam plantarum clasfes fae- pe confugere debuit, ut in iis fpecies colloca- ret, ret, quas in caeteris collocare non potuisfet. lisdem fere vitiis, quibusilla Rivini et Tour- hefortii, hoc fystema foedum est, licet Ali. qua horum evitaverit , ét genera omnino bene cone fideraverit. Fuit Pontedera vir doctus et qe de republica Botanica meritus. -"Práéter hunc etiamalii Rivini ec Tourne- fortii fystemata coniungere- conati funt, inter quos Kramerus (1) et Schaefferus, quo- füm. hic tabulas fecundum fystema Rivino- Tournefortianum incidi curavit, in qui bus maiores divifiones five clasfes a Rivino, minores a Tournefortio petivit, Hae ta» bulae, in quibus omnes fructificationis pârtes breviter defcripfit, rironi maximi ufus esfe poss funt, ut genera et facile et accurate nofeat. In tironum gratiam adiecit tabulas fystematis fêxua= lis Linnaei et fynonyma generum apud fcrip- tores praeftantisfimos. Hoc opus eo praefere tim, quo vixit, tempore utilisfimum erat (2). $ XLIX. (1) Vid. eius tentamen Botanicum feu methodus Rivino-Tournefortiana, Dresd. 1728. (2) Vid. I. C. Schaefferi, Ifagoge:in Bota- nicam expeditiorem, Ratisbonae 1759, et eiusdem Botanica expeditior, genera plantarum in tabulis fexus- | lie / C 6 2 GXL Nesna ai . Primus , omnium. Profesfor. Monfpelien(is Magnolius. e -calyce novam | methodum propofuit (1)... Non quidem ipfe illam edi- dit, fed post mortem in chartis inventam eam filius Antonius Magnolius cum orbe erue dito communicavit. "Y .. Prima eius divifio est heben ab arboribus » quo facto, ambas in.tres partes feparavit , in plantas fcilicet, quae calyce. externo.“ calyce: ips fo)-tantum ; in eas, quae calyce interno. tans tum /pericarpio) inftructae func; denique in eas, quae utrumque posfident., Herbas calyce exters no tantum praediras in duas partes disttinxit, in plantas nempe in quibus calyx includit ec. in gui- bus fustinet florem;. denique 12 priores. clasfes corolla distinxit: atque ita hae 15 clasfes or- tae funt:. | | I. Herbae calyce « externo includente florem ignotum. 2, —— calyce externo includente floreu ftamineum. ‚5 libus et univerfalibus aeri incifa exhibens. Ratisbonae 1762. | (1) Character plantarum novus, Monfp, 1720, v. 12. 13 | j 14. 15. TM) Herbae calyce externo, includente florem monopetalum. = calyce externo, includente florem polypetalum. =a calyce externo, includente florem compofitum. ——— calyce externo, fustinente florem monopetalum, — —— calyce externo, fustinente florem |. polypetalum. ——— calyce interno tantum, externo internoque, flore monopetalo, |———— calyce externo internoque, flore di- five tripetalo. —— calyce externo internoque, flore tetrapetalo. | —— calyce externo internoque, flore polypetalo. Arbores calyce externo tantum. jnterno tantum. externo internoque fimul, $ L. Postquam in praefatione libri citati Magno- lius nüm non parum fystema Tournefortia- impugnaverat, quas tamen obiectiones B o — maxis ( 66 ) maxime a Raio atque Dillenio petiisfe vie detur, et ostendere conatus fuerat, honc method dum neque ullam aliam e corolla fructuve défum- tam, in Boranicis füff cere; ipfe novam e:calyce methodum componere annifus est, hane- melio- rem credens. Sed, quanta fpe decidit? Filius certe, fecundum Halleri iudicium (1) melius fecislet, fi egregii patris haud. egregium opus reticuis'et; patris enim gloriae parum confüluit, hac fystematis editione labem illi inferens. Vie tia enim plurima in eo reperiuntur: herbarum ab arboribus divifionem Magnolius admifit: ad calycem non modo, verum ad fructum etiam et corollam attendit ; in arboribus denique imperfec- tisfimum est fystema totque aliis vitiis refertum , ut de eo Sprenge lius dicere potuerit. ,, To- » tà divifio est mire arbitraria, nil nifi lufus '^ Ingenii, neque decem genera idoneum fibi lo- » cum habent" (2). E calyce Linnaeus (3) etiam fystema cone | fee (1) In Bibliotheca Botanica, T. I. $ 789, ubi haec verba occurrunt : ,, Egregii viri imperfectum opus » melius filentio presfum fuisfer, in quo nimium fit ss errorum," | (2) Vid. Hift. rei Herbariae, T. IT. p. 62. . (3) In ciasfibus plantarum, Leidae 1738. p. 405 «€ 6» fecit; quonism véro hoc non nifi post fextiale 'fystema edidit, de fongit tantummodo loquen- dwar: eMtor Lou cils be s El h r1 ct [I1 e hy & ne 4 è nA $LL Vidimus igitur, quomodo e paucis illis, quae antiquiores fystematici docuerant, magis ma- gisque ad methodi perfectionem accesferint Bo- tanici. Vidimus, quomodo Gesnerus prin- ceps éxíliterit, et viam posteris muniverit; quomodo Caefalpinus, neglectis faecu- li nugis, fundamentis iis fystema impofueric et Columna et Iutigtus veram doctrinam praeceptis fuis confirmaverinc. Vidimus Mor ie fonum, faeculo praererlapfo, Caefa Ipini methodum magis perücientem. Vidimus eodem fere. tramite incedentes Raium, Herman- num, caeteros, tandem Rivinum et Tour- nefortium fystematibus iain melioribus Bota- nicam illustrantes, Iam nova via panditur, iam e tenebris Arce ticis novum illud Botanices lumen elucet, iam vir exfurgit, qui omnem Botanicam mutat, doc- trinàm firmat, viamque posteris flernit: qui re familiari pauper, ingenii divitiis totum orbem ditavit. lam Linnaeus exoritur et fingulari | E 2 fae € 68 j fagacitate novam invenit methodum; fümma ad- miratione dignam; ad’ quam fufius éxponendam jam nunc. adeoque ad alteram opusculi- nostri partem transeamus, ^ m. SEC: C 69: y SECTIO POSTERIOR | Dr LINNAEI SEXUALI SYSTEMATE, CAPUT PRIMUM « EXPOSITIO SYSTEMATIS, Sois plantarum, cui fexuale fystema inniti. tur, nonnullis iam ante Linnaeum innowe- “rat. Jam olim Plinius dixerat: ,, Arboribus, » immo potius omnibus, quaeterra gignat, her- » bisque etiam, utrumque fexum esfe naturae » diligentis(imi tradunt.. —. Mas in palmite flo- » ret. -Femina citra florem germinat, tantum » fpinae modo" (1). es | | Post (1) Historia naturalis, L. XIII, c. 4 C 79» Post hunc Zalu ziansk y(1), Iungius(2), Bobartus(3}, Raius(4), Grewius (5) et Mentzelus fexum aliquo modo noverant. Ia Mentzelus (in Herbario laponico apud Breynium fervato, anno 1695) ,, ftatuo, in- » quit, omnem plantam esfe fexus foeminini et , masculini, vel ‘in duabus plantis feparatim , vel in una planta fimul, tamquam hermaphro- » ditici. Huius cognitionis caufa dudum et fu- >» pra 40 annos conftitui publicare analogiam » Macrozoi et Microzoi; five hominis er plan- stab.” Camerarius (6) genitalia plantarum osten- derat: Vàillantius (7) et Blaírius (8) illa adesfe perfpicue fatis demonftrarant ; fed : neuter horum aequalibus omnino perfuadere po- tuit; Linnaeus huius rei veritatem extra om» nem . (1) Methodus herbaria, Prag. 1592. L. Ill, 4. (2) Duxofcopiae phyficae minores, Hamburgi 1662. (3) Vid. Blair, Botan, Esfays, Lond. 1720. p. $43. (4) Historia plantarum, 1686. Vol, I. p. 17. et im praef. ad Syll. exotic. -(5) In anatome plantarum, Lond. 1685. (6) Epiftola de fexu plantarum, Tubing. 1695. C7) Sermo de ftructura florum, Lugd. Bat. 1717. Gallice et Latine, (8) Botan., Esfays, Lond, 1720, - C "n nem dubirationis aleam. pofuit. et fexui fystema füperíltruxit, cuius aliqua. fundamenta iam ante eum poluerat M Henr. Ppsekhas da s GX 7| { ç LIL. dae 1731 Hortum ness] Mcd Linnaeus, in quo primum haec a ftaminibus et pistillis petita methodus occurrit. Postea anno 1735. fystema naturae edidit, in quo totam me- thodum ulterius elaboravit... Clasíes huius fysre- matis 23 priores plantas, quae dicuntur, pha» nerogamicas continet „ ultima cryptogamicas, fi- ve quarum ftamina et pistilla non. fatis confpicua funt. Phanerogamicarum clasfium, 20 priorum flores bermaphroditi funt, reliquarum diclines: quae altera divifio. -Hae iam 920 clasfes rurfum divifae fant in plantas, quarum ftamina et pistil- la libera funt et in eas, in quibus partes hae quo- dammodo cohaerent. In illis denique prioribus 15 clasfibus, ftaminibus liberis, attendit adillas, in qvibus (lamina quaedam caeteris longiora (funt, quod in 14* et. 15* clasfibus locum haber , „et in qui- (1) Epiftola ad Lefbnirium, qua charactérem plantarum naturalem , nec,a radicibus, nec ab aliis partibus minus esfentialibus peti posfe ostendit, Wol- fenbuttel 1702. | C 2 quibus eiusdem longitudinis reperiuntur, ut in r3 clasfibus prioribus. Hae denique numero ftami- num distinguuntur, 12° autem et 13° clasfes nu- mero quidem a reliquis, ftaminum vero infertio- nea fe invicem discernuntur. Etenim fi ftami- na calyci impofita funt, ad Icofandriam, fi recep? taculo, ad Polyandriam planta est referenda. S LIV. funt: 1. Monandria, ftamine unico. 2. Diandria, ftaminibus duobus, 3. Triandria, ftaminibus tribus. 4e Tetrandria, ftaminibus quatuor, (^ 5. Pentandria, ftaminibus quinque, 6. Hexandria, flaminibus fex. 7. Heptandria, flaminibus feptem 8. Octandria, ftaminibus octo. 9. Enneandria, ftaminibus novem. ro, Decandria, ftaminibus decem. 1. Dodecandria, ftaminibus duodecim ad novendecim. 12. Icofandria, flaminibus plus quam novende- cim, calyci infertis. 13. Polyandria, ftaminibus plus quam novene _ decim , receptaculo impofitis. 144 Ex hisce divifionibus hae clasfes exortae . nd EL à 2 ld Cr 2 14. Didynamia, ftaminibus quatuor, quorum duo caeteris longiora. 15. Terradynamia, -ftaminibus fex, quorum £5 quatuor caeteris longiora. — : j +16 Monadelphia, filamentis in unum fasci- | culum connatis. 17, Diadelphia, filamentis in duos fasciculos | connatis, | 18; Polyadelphia, filamentis in tres vel plures | fasciculos coalicis.: 1 ^19. Syngenelia, antheris connatis. . 90. Gynandria, flaminibus pistillo infertis. 21. Monoecia, : floribus masculis et femineis in una eademque planta. 29. Dioecia, floribus masculis in una, femi- neis in altera planta. 25. Polygamia, floribus: hensen et masculis aut femineis in eadem pen cie. | Taal ` 24 Cryptogamia, floribus occultis, five quae | florent intra fructum vel parvitate ocu- los nostros fubterfugiunt, ut dixit Linnaeus, in editione fystematis anni 1735. Ordinum characteres a pistillis defumuntur ; in ultimis autem. clasfibus magis a ftaminibus, $ LV. € 74 ) ieget; tamem r «S BMC cite HE n " Sexum. Tournefortius negavit et .Pon- tedera (1) docte plurimis argumentis op- pugnavit, hunc vero fatis fuüperque refüravic Blairius (l. c.). Sed fexum non tantum, verum etiam totum illi ‘faperftructum fystema invidia ductus aggresfus est Siegesbecki- us (2), qui ab Heistero, ut arma contra Linnaeum fusciperet, excitatus dicitur (3), fed Linnaei gloriae melius, quam fuse hisce coratibus confüluit. Et primo quidem vir bonus fystema carpit, tamquam moribus infestum: tum etiam iniuriis Linnaeum lacesfit dicens: , eum 'hyporhefibus turbare fcientiam , nec ss quicquam conferre ad — rei herbe- 5, riae doctrinam (l: c. p. 59.3 Non melius contra eundem arma movit. H ei- frerus (4). Sed Linnaeus, ut virum mag- | ai | num (1) Anthologia, Patav. 1720. (Ce) Fecit hoc in. Epicrifi in Linnaei fystema plantarum fexuale,, edito ura cum Botanofophiae verioris brevi fciagrapha, Petropoli 1737. de quo li- bro Linnaei fententiam videas in collectione Epift. etc, Linnaei, p. 35. | is (3) Conf. collect. Epift. etc. Linnaei, p.32. (4) Meditationes et auimadverfiones in novum fys- tema Botanicum fexuale Linnaei, Helmft. 1741. € 2$ » num decet, obtrectatorum | invidiam contemfit et tacuit. Ipfius autem fystema defenderunt et. egregie vindicarunt Browallius (1), et Gle- ditfchius (2). Quod autem Linnaeo ob- iiciunt, ipfum multa a Iungi o accepisfe, illud procul vero est, cum Iungii illud, quod te- tigimus, opus, non nifi fenex plurimis iam operibus editis ,' viderit (3). S LVL Plures autem hocce fystema nactum est fauto- res, eosque Botanicos fummos, Gronovium, lacquinum, alios. Royenus Linnaeo ftipendium annuum pollicitus est, fi hortum Lug- duno - Batavum fecundum fexuale fystema in or- dinem redigere velle. Boerbaavius, quam- vis ipfe antea iam fystema edidisfet, nihilomi- nus hanc a fua plane diverfam methodum magni fecit et collaudavit, admodum: quin etiam ob- _trec- (1) Examen Epicrifeos in fystema plantarum fexua- le, Abo 1739; recufum Lugd. Bat. 1743. (2) Confideratio Epicrifeos Siegesbec ki ianae, Berol. 1740. (3) Conf, omnino Collect. Epift. etc, Linnaei, p. 111 et 112, et Giefekius, in notis ad illum locum, t C 26. x trectatores ‘postea eius merita agnoverunt, et dignam ipfi laudem tribuerünt (1). = Posfim plura celebérrimorum fcriptorum cerina ec nostri temporis Boranicorum fere omnium cones fenfum in partes vocare, ut fexualis fystematis przefiantiam- ex hisce probem: posfim A, Tus- fievi, Profestoris Pzrifienfis exemplum citare, qui fenex Linnaeiivvenis fystema adoptavit et fecundum illud Horti Parifienfis plantas digesfit, licet olim fecundum T ournefortii metho- dum dispofitas (2); fed non auctoritate illud evincere” volo, ipfa fystematis accurata confide» ratio arma dabit, quibus illius praeftantiam indi« care et tueri posten on d € (Bai X font, quae Linnaeus, an- 0 1773 amico Thunbergio fcripfit, ubi dicit. Pontifex , qvi ante quindecim annos libros meos, comburi iusfit , fimulac in terris ditionis fuae de- » pre henderen'ur , Profesforem Botanices, methodi „ mese igratum, func a munere removit, aliumque - ss in eius locum fuflecit, qui fecundum methodum » meam praelectiones habebit", Conf, Collect, Epift. etc. Linnaei, p. 92. | (2) Conf. Collect. Epift. etc. Linnaei, P 166. CA. C 7 ) J CAPUT SECUND U M. | QUO INDICATUR SEXUALIS SYSTE- " MATIS PRAESTANTIAe 07 $ LVIL des loco fpectemus bafin fystematis fexua- lis, cuius prae caeteris praeftantia indicata, ad pani fystema vindicandum accedamus. ; ` Qui ante Linnaeum fystemata dde fructum, corollam, vel calycem tamquam nor- mam eius adhibuerunt. Itaque primum de his, mox de ftaminibus et pistillis videamus. - - Fructum firmum esfe fystematis fundamentum fystematicis olim. perfuafum erat, Rivinus hanc fententiam iam impugnavit, Linnaeus falfam esfe pluribusexemplis docuit (1). Ex hoc fonte plurimi veterum in fystematibus errores derivandi. Hinc fystematici fructistse, qui voe cantur, vel ad alias quam fructus notas refpice- re, vel anomalium clasfes condere cogebantur, vel fi, ut Camellus, ad fructum modo et ad ilum una tantum ratione attenderent, fystema ir mud uds ob. (a) Vid. Phil. Bot, .$ 176 , 177 et 183... C9 ob nimiam clasfium paucitatem earumque fimul magnitudinem nullius üfus in Botahicis esfè po- tera. His vitiis obnoxia esfe fystemata omnia, quae fructui, inpicuntur, ftatim apparebit fruc- tistarum fupra enumerata fystemata confideranti, $ LVIII. Corolam in methodo fructu esfe notam cer- tiorem atque adeo meliorem, neutiqüam. hega- mus (1); non tamen ad fystema condendum fa- tis valere nobis perfuafum est. Nam quod ad aumerum et regularitatem corolla fallax faepe et incerta est, neque illius figura fufficientes, aut fatis definitos praebet characteres, ut pluribus iam monuimus $ XXXI, XXXIX, XL er XLA Difficile denique est corollam:rite a calyce dis- cernere, ad quas partes distinguendas plures Bos tanici jam regulas quasdam dederun:; fed per fecta. hac in re certitudo adhuc defideratur (2 Je Linnaeus ipfe discrimen inter calycem et co: rollam incertum esfe affirmat. Sic de Orchidi- bus haec dicit: ,, Fructificatio Orchidum irre- » gula, valde fingularis. | Determinari enim , nequit, quidnam fit calyx? quidve corolla? | | | » nec ery Conf. Linnaei, Phil, Bot. $ 176, 177. (2) Conf. Wilidenow, Kraüterkunde, § 166. C ?9 ) » nec multum refert, quia matura. inter u:rum- » que limites non pofuit" (1). Calyx, licet huic ultimo incommodo: etiam obnoxius, tamen corolla certior nota est (2), atque ea forte ra. tione Magnolii-methodüs praecelleret „ ni(i alis, tam multis, tamque magnis vitiis foeda esfet; quae iam etigimus, GAK, - Hisee omnibus, tamquam methodi: bafis s praeftant (tamina et pistilla. Partes enim, qui- bus natura femina, ultimum vegetationis limi- tem, progignit caeteris magis conftantes atque inmutabiles esfe, iam ratio a priori docet, et illustrium Botanicorum monita confirmant (3). Obfervamus quidem aliquando unam fpeciem ab alia eiusdem generis ftaminibus differre, aut fta- mina in eadem fpecie cultura mutari (4); hoc ve. (1) Vid, Prael. in ordines naturales plantarum , cu- tante Giefeke, p. 180. Ord. VII. et p. 168; Ord, V. (2) Conf. Linnaeus, Phil. Bot: $ 182. (5) Conf, Linnaeus, Phil. Bot, $ 182. etKurt. Sprengel, Kennrnifs der Gewáchfe, T. IL p. 105. (42.Conf. Linnaei, Phil, Bot. $182, ecK urt, Sprengel, Kenntnifs der Gewächfe, T. IL. p. 116, A23, 129 CL 130. € 6 ) vero vitium non ítaminibus tantum, verum ma» gis etiam notis characteristicis priorum fystema. tum imputatur , neque ita facile in artificiali fys- temate evitari potest. Plurimos autem characte- res hae partes praebent, quibus clasfes ét ordi- nes- absque confufione 'conftituantur „et. genera faepius optime distinguantur. : In calyce et co- rolla dubium faepe remanet, fitne pars, quam videmus, calyx, an forte corolla. In ftamini- bus autem et pistillis huic incertitudini locus pon datur. © Denique shae partes in omnibus “plantarum fpeciebus adfunt; plura namque gene- ra carent calyce, carent corolla; nulla vero fpe» cies ftaminibus. pistillisve diftituta est. Inveni- untur, fateor, quandoque plantae iis orbatae, fed hae vel flores plenos habent, vel e diclini- bus funt; illarum. flores monftra funt, harum, fi plura eiusdem fpeciei individua confulas, flaminibus pistillisque praedita invenies. S LX. … Fuere, qui Linnaeo obiicerent partes plantarum fexuales adeo exiguas esfe, ut oculo- tum aciem effugiant, nifi femper lentibus uti et microscopio quafi in manu plantas examinare | vellemus (1)5 fed cogitent hi, nallam naturae Pw 7 5 fe- (1) Buffonet Daubentom, Hist, nat. I. p: 7, / Hout- C 8r ) fernttorem non: aliquando. lerte. indigere €t vis rum obfervationibus asfuetum has partes facile absque microscopio discernere posfe; cogitent Linnaeum ipfum omnes has partes femper absque lente confpexisfe (1) et in Eryptoga- micis Dillenii characteres ilis Michelii antepofüisfe, quoniam hi difüciliores fants, nec fine lente indagari posfunt. Derique, üt Browallii hac de re verbis utar, 4, fi vel. » maxime fenübus rudioribus minus forené ss Obviae notae châractêristicae a Linnaeo ass » fumtae; leviores tamen funt; quae accuräta ə diligentia fuperari posfunt, difficultátes , quam. » quae incertitudine pertinacisfima er infuperas , bili muniuntur, — Nec laboris et attentionis 4, Pis Houttuyn, Nat. Hifl, Amft, 1773. Île Deel Ie Stul P. 249. Siegesbeckius, Epicrifis etc, p. 49 et 5o. : i | | (1) Linnaeus (obfervationes in regno vegetabi- li. i7.) ipfé feribit: ,, Methodúm meam dificultarem » parere nimiam harriolor Boranicos iam dicere, ad examinandas nempe partes has minimas floris, vix , nudis oculis confpicnas, Refpondeo: quodfi mia „s éroicópium, inftrumentum maxime necesfarium ; ` » quivis curiofus fecum habeat, quid plus opus? Ego 4, tamen examinavi hos omnes plantarum flores nudo. » oculo, absque omni microscopiorum ufu," + - € 98 y: » pigebit, modo optaram feriamus metam et de: , re certi evadamus" (1). ^. - |j SEXE hz ‘ Praeftantia igitur bafeos fexualis | fystematis- prae caeteris indicata, iam de fystemate ipfo vie: deamus. . Et primo quidem in laudem eius di- cendum est: clasfium dispofrionem ita ingeniofe: inventam et clasfes ita conftitutas esfe, ut fem- per eaedem manfurae fint, neque novis detectis- generibus mutari aut novae illis addi debeant, quod fecus in antiquioribus, praefertim. eorum; qui nimis ad clasfes naturales in fystemate artifi- ciali attenderunt; quod et experientia docuits. reliquorum enim fystemata nunc plurimis novis generibus detectis non amplius in ufum vocari posfunt; Linnaeano autem fystemati in hunc: usque diem nulla nova clasfis addenda, neque antiqua kanc'ob caufam mutanda fuit. Hinc iam olin de eo cecinit Royenus (2): Si quid habent veri vatis praefagia, Florae | Sirucia fuper lapidem. non ruet ista domus, $ LXIL X1) In examine Epterifeos , p. a6. - 2) In Flora Leidenfi praef., p. 16... i C 83 5 werf pe on n - $ LXI. ^ - ELT. | À . Antiquorum fystematum auctores faépe ad plures . notas | refpicere ;vidémus; Linnaei autem methodus, ‚uc ipfe „A danfonius (1); ceteroquin - illi onon .favens, afirmat; intet omnes methodos maxime: nomine - /jszezidiis. digs na est, quia uni tantum parti infistic et fecuns dum hanc omnia. disponit. : Veteres faepius ad plures attenderunt , under fystemata jeoram adeo nonnunquam obfcura, ut fuo loco iam diximus. Hi etiam partium vegetdtionis rationem habuisfe culpantut: Morifonus aliique, quin T our- nefortius ipfe hoc vitio methodós inquinave- zes Linnaeus autem fecundum regulas, quas ipfe dedit, non modo non in clasfibus ordini- busque, fed.neque etiam in generibus ad alias quam fructificationis partes attendit Caefal- pinus, Raius, praeter Rivinum antie quiores fere omnes, male herbas ab arboribus feiunxerunt ; Linnaeus hanc divifionem füm- mo iure reiecit, quod illi vitio vertere nom debuerat Buffonus (2). Genera, deniquë » . bee i5 Familles des plantes , pref. p. 41 (2) Rift. Nat, p. 7. Postquam Linnaeo obie- rst eum herbas arboribus inmiscuisfe, de hoc, ut iph vidébatur , vitio, dequê integro fystemate exclas . mats F a C$ bene condidit et fpecies rite definiendo, varies tatesque ad fpecies reducendo, Boranices ftus dium longe fimplicius reddidit, “atque adeo, quamvis aliter fenferit Adanfonius (1), huic doctrinae optime confulut. Hinc Toure - nefortio, anno 1694, fpecies 10146, Rae io. anno 1704, 18655 fpecies iam defcribens tibus, Linnaeo anno 1753 in prima fpecie- rum plantarum editione tantum 7300 fpecies recenfentur (2). | $ oe d Sexuale fystema Botanici; atque inprimis Buffonus atque Adanfonius; ea praeci- pue ratione oppugnaverunt, quod in eo natu- ` rales clasfes atque ordines nimis divellantur, at- ‘que rv» mat: N'est ce pas fe jouer de la Nature et de ceux » qui l'etudient ? Et fi tout cela n° etoit pas donné avec » une certaine apparence d'ordre mysterieus et enve- EK loppé de Grec et d'érudition Botanique, auroit on » tardé À faire aperéevoir le ridicule d’une pareille ss methode , ou plutot à montrer la confufion, qui re+ » julie d'un asfemblage fi bizarre?" (1) Conf. $ 38. (2) De varietatibus cum fpeciebus non confunden- dis, conf, Collect, epift, ete. Linnaei p. 15 C 3s 2 que eo igitür naturae ádverfétur (1). At vero lis refpondere mihi liceat, primo, Linnaea mi numquam. fuam. methodum mnáturalem dixisfe ; quinimmo fe naturalem methodum, fimulac bó- na inventa fuerit, adhibiturum esfe; hacivero in hunc usque diem deficiente, fe eius loco ad ufum Botanicorum artificiale creasfe. (conf. $ IV.) Fateor equidem fystema artificiale quo propius maturae ordini accedat , eo perfectius esfe atque igitur eo refpectu nonnulla fystemata recentiora forfan illi palmam praeripere; fed ab antiquiori bus, de quibus folis hic mihi agendum est, hae in re fuperari nondum mihi perfuafum est, Nam; five Rivini, five Tournéfortii fysteinara confideremus, five Raii laudatam illam metho- dum naturalem, nulla, ut videtur, ea ratione fexuali antecellit. Rivinus enim, leges fyste- matis artificialis accurate: fecutus, longe magis quam Linnaeus naturalem plantarum ordinem divulfit. | Tourneforti user Raius, quam. vis omni — ingenium torferint, ut naturales j9 SOME PI fa- * (7) Conf. Adanfon, Lib. cit. h p. 197. yr de fexuali fystemate dicit: ,, Hl ne remplit que très > rarement’, ou presque nulle part , l'objet qu'un Boe ‘ss aniste fe doit propofer en donnart une ziethode à » qui vst de rapprocher les: plantes ; qui ont le plus de ss rapport.” | € 86 ) familias fervantes has eftificialibus chárácteribus in ordinem redigerent, hisce conatibus: fystema* ta longe obfcuriora reddiderunt «scum tanien eoe rum {familiae „naturales. feré omnes in TA Íystemate i ici cat die .. 1oul devait ern Do- oboi Auf Di 43230 9nEn n (VI 2.110 o$: LXIV. 1103104810 0 iyi eu! k vl «robiapo. 20935 4 Si „Si Bie doo clasfes. conideiomus;: phr res: animadvertimus, (guas natura ipfa: quafi dice 1asfe;; videatur. 5. Sic:a455c15*5 ^16* 3 17* et 19 | clasíes. fecundum: nostrum iudicium: iommino. tas turales func, quin etiam:faepe ita: naturales, ut bona -inter genera: discrimina invehire vdifficillië mum fit, omnibus fibi invicem 'adeó fimilibus; In ipfis autem aliis:clasfibus, .caeteroquin non naturalibus, aliquas tamen familias naturales ob- fervamus. |. Sic.in. prima::clasfe Sciramineae, in 3’ Enfaiae et Gramina in 4* Stellatae, in Td dAsperifdliae , et naturalis: maxime Uwmbellatarùm ordo, in 6! Spathaceaevet Coronariae , "in^ ró Caryophylleae , in 12* Senticofae et Pomaceae, in 20* Orchideae, in ultima filices , musci, als gae et fungi reperiuntur. Dici igitur non -pos test Lin naeus contra naturalem plantarum, or- dinem, magis quam antecesfores peccasfe, et, etiamfi fecisfet, mihi.tamen certum et- perfpicu- um C 87 } üm artificiale. fystema -inconftanti et obfcurae anethodo naturali, desde di videtur. $ LXV. Si vero. nunc, faxualjs tg À praeftantia Andicata, et contra obrrectatores vindicata, illud fystema cum antiquioribus comparemus, fplendi- diori omnino luce illustrata. haec methodus appa rebit. Illud. cum omnibus prioribus conferre non „multum: utilitatis haberet, magna vero esfer tem- poris iactura.: Nos igitur brevicatiftudentes, cum , Allis modo comparabimus , quae, ex antiquioribus plerumque optima cenfentur, cum illis fcilicet Raii,Riviniet Tourneforciis neque du- bitamus, quin fi his fexuale fyscema praeltare demonftraverimus,, illud et caeteris. palmam praeripere quisque percipiat. ; Qui autem plura hac de re velit, illa, quae fingula. fystemata.per- tractantes: diximus, adear, ; et videbit; quam multis. vitiis. referta. fint. priora, quam: multis virtutibus illud Linnaei. exaellak samet bed ét ton mtcsodged $ LXVI. to. nit iab coe . Raius in animo. quidem habuit fystema ina- turale condere, fed illius. conatus, ut plurii eorum ;. qui hoc tentarunc, fuccesíü. caruerumt et ( 58 ) et naturalem ordinem artificialibus, e fructu des fumtis, legibus adftringere cupiens, medium quid creavit, quod nec tamquam naturale fyste- ma doctioribus plantarum affinitates agnoscendas . exhiberet, nec tamquam artificiale tironi fidelis ^viae dux esfer. “In fexuali autem; fysteniate ar- tificiali, clasfes omnes fecundum genitalia plañ- “tarum ita dispofitae funt, ut tiro; modo termi. “nos artis noverir, ignotam plantam in eo fyste- ‘mate invenire" et’ denominare posfit. ^ Quantum “igitur hoc perfpicuum et fundamento firmo in- nixum fystema Raiano antecellat, cuique, ni- fi praeiudicatis opinionibus occupatus. fic, ftatim "miperebio k^ $ LXVII. Si character, e-quo Rivinus clasfes ordi- "pesque dispofüit, aeque conftans obfervaretur, ‘ac facilis et perfpicuus est, forte difficilius ese (fet, Linnaeani praeftantiam prae illo tueri. Sed regularirati et numero petalorum maxime in- fistens notam elegit valde incertam, quod ma- gis eriam in ordinibus locum habet, in quibus fructum refpicit, ut pluribus iam monuimus. Hinc totum fystema labefactatur: häm quae domus non. vacillabir, fondamento fluctuanti et infirmo? Quodf igitur firmo et conftanti furta- mene- ` C 89 ) mento innitatur fystema fexuale, hoc longe: illi -antecellere nemini dubium‘ manere fperamus. ^ € LXVIII. Hud autem Tournefortii, quamvis a ‘Gallis patriae amore ductis nimis illi faventibus ‘prae caeteris laudibus elatum, quamvis elegáüs "fit et naturali methodo propius quam R iviniá- num accedat, vix tamen melius quam illud "cum fexuali comparari potest. Nam et corolla, e cuius variis formis clasfes distinxit, incertus est "character et diverfae illae formae non fatis defi- "niae fünt, unde apomalae clásfes, dedecüs fys- tematis, exortae. - Plurimis denique' aliis vitiis “foedum estífystema; nam et herbas ab arbori- “bus: feiunxit, et nonnunquam ad’ vegerationis "partes attendit, et faepe’ contra! regulas, quas ‘deditipfe, peccat. Linnaeus autem fui fysté. “matis merita nullis horum vitiorum-obfcuravit. : $ LXIX. In omnibus igitur antiquis, ut demonftrasfe arbitramur, obfcura plurima et dubia reperiuntur: fuam methodum clarisfima luce Linnaeus il. lustravit; illi ad vagas et incertas plantarum no- ' tas, quibus et faepe tora genera carent, attende- runt: ( 90 ) ünt+ „hic-conftantibus et certisfimis-characteri- bus; qui né in,ulla-quidem fpecie-defunt, fyste- ma fuperftruxit; illorum plurimi plantas gemmis carentes a gemmiferis fejunxerunt: hic coniunxit; ili faepius ad vegetationis partes attenderunt: hie :nomquam ; ill: „quali in clasfibus-ordinibus- :;que;non faris erravis{ent, genera etiam et fpecies sân, {um mum . damnum- -Botanices. commifcuerunt, „Äta,utsmerito de iis. dicrum fit: ,, quoties fur- L4 gat-novus.fystematicus toties horrere orbem .s Botanicum” (1): Linnaeus. clasfes et or- ;dines.non tantum firmas conftituit , verum gene- „ra edam et fpecies ita digest, ut. in posterum .longe..certiores ,manfurae fi nt „et monumentum .guctori: futurae fi int aeternum. + | me d otam. Botanicam indefesfo labore ss [yin ot fexuale fystema, condendo. nobis mepotibusque nostris. viae ducem. obtulit, quem . praecipue. fequentes, doctrinam Botanicam magis magisque . excolere. et. ad. altiorem. „perfectionis gradum evehere poterimus. (1) Vid. Linnaeus, in praefat.. in genera plan- Ae > $ : 9. | Xm 3 | de PUTT ER RTIU M V ari 211 i 3 es SEXUAL! sysTemart DESsir, iDiv E ATQUE IMPEDIAT, QUvonur- à s eABIDUU iis PERFECTUM DICA- M | TDE : ) à dita. n ned p Les LXX. ^ | Hoo QU "e mb aai: bol *d inthpibiwy. digi gl UJ. in omnibus "beatius! iiid: ita ec in Linnaei: fystemate Botanico! posterior’ 'aetàs plurima vita detexit. ^| Non stammen’ éo láude$ Linnaei: detrectare volo, nam neque illius aetate res: Botanica ad: illud perfectionis fasti: gium quo: nuric cernimus , evecta "erat, nequeé unus homo. pro pluribus fàpere pores, Denis que de fexuali fystemare cwm Linnaeo di cams: „quis 'caruit erroribus in difufisfimo nas 5 turae confitutus campo? . Nec fastigium s fummum acquirit vasta arbor , prima qua erüm- » pit tempestate" (1)... S *; Plures fuere optimae notae Botanici, T in Lin acano Iysteqare vitia reprehenderant non i i * m (1) Conf, Linnaeus, in Ep. p. 4. C» » tantum, verum et oorrigere conati funt. Hi iam nobis anfam praebebunt, ut vitia enumeremus, et quae factae fuerint mutationes, adducamus. Propofitum iraque nobis est, quid fystemati de- fit ostendere, tum etiam mutationes a. Botanicis propofitas afferre et diiudicare ; deniquequid vitii restet, quantum vires nostrae valeant, indicare, $ LXXI. Ut, prouti antea fecimus, a bafi fystema- tis rem ordiamur, primo loco dicendum est has.fexuales plantarum, partes, quämvis fatis cer- tas, non tamen ab omni incertitudiné inmunes es* fez plura namque funt genera in quibus una fpes ciesab altera ftaminibus eorumque numero praes ferim , differat, quod maximo: tironibus: incom: modo. est. Sic;ut.e multis exemplis unum tantum adducam, quis Ferbenam bonarienfem: primum obfervans, . illam. ob quatuor quae habet ftamina quaeret in quarta clasfe; fed frustra ; cum. ad fe- cundam” pertineat, "Huic incommodo vt obviam irent Koch (1) et Hedwig (2) operam na- varunte Ille fpecies, ftaminibus. discrepantes, ni-ine te ties | 61511 ve iae Feo Handbuch ,-1797, © V ü | ne) Belehrung die pflamzen zu mame, 2. Ab- fchait. ( 98 » quamvis uno eodemque genere continerentur , in varias clasfes diges(it; atque adeo unum ges: nus nonnumquam in duas vel plures clasfes di- vifum reperitur, quod illias opus tironibus maximae est utilitati, cum facilitatem in quae rendo: praebeat. Hic paullo aliam viam ingrés- fus omnes a communi generico charactere abere: rantes fpecies congregavit et ad clasfes et genera reduxit; funt autem 124 genera. Quamvis nunc. horum virorum conatibus hoc tironibus incom-, modum maxima pro parte deletum fit, manet. tamen in fexuali fystemate virium; bono enim; fystemate | artificiali? omnes omnino plantarum fpecie? dignosci posfint oportet, | X $ LXXIL In clasfibus Linnaeus ad tinam quidem noe. tam fystematis fundamentum, flamina fcilicet, attendit , fed ad illam variis modis, quod vitupe- . randum videtur: cum enim in 11 prioribus nue. meri tantum ftaminum rationem babeat, in I2*,. 13° et 20° ad infertionem, in 14* ét 15* ad pro-. portionem, in 21°, 22°, 25* ad diverfum fexum attendit, Hoc magnum in fexuali fystemate vie sium in clasfibus non tantum, verum in ordini- - bus etiam reperitur; namque in prioribus ordi- nes pistillis discernens, eorum in 14* et 15° c C 94. » e fructu, in Khamsa: e: Apinis: discrie men pedit o5Lc 9Hpif 234088 25121 Lev ri pcne qo WEKE. won mulie -Vitio etiam Linnaeo vertitur ipfum in fyse temate nimis contra naturze ordinem peccasfe, Ipfam hac in re a. prioribus nom füperari iam: ostendimus , quod vero eo nomine plura vitia in: clasfibus reperiuntur, fi cum perfectisfimo artifi-: ciali fystematé conferamus, atque exinde multis: niütationibus opus esfe, non infiteor. Ita ge- nêra Salvia, Rosmarinus, Monarda, Zizipho- ra cum corollâ, «tum toto habitu. ita cum Vers: ticillatis conveniunt, uc nemo utrasque intuis tus dubitare posfit, quin ad eandem familiam na- turalem referendae fint. Hinc Linnaeus in fragmentis methodi naturalis haec genéra omni- no cum Verticillatis coniunxit, fed in fexuali: fystemate perperam feparavit, Salviam, Ros- marinum, Monardum, Ziziphoram in 2* clase fe, caeteras Ferricillatas in 14° collocans, `. quamvis illorum fint fpecies, uti Monarda die' dyma, quatuor ftaminibus fubdidymis -praedita 5 : harum inveniantur genera filamentis fere eiusdem longitudinis, e. g. Mentha, in qua longitudinis. discrimen certe exiguum est. | $ LXXIV. C 95 > $ LXXIV. Inna. Ut Gramina fere omnia in 3° clasfe reperiuntur, attamen Oryzam ad 6", Zeam , Tripfacum et Coi- cem ad 21^, Holcum , Andropogon, Apladam Aegilopem etc. ad 2 3^ clasfem retulit, quae tamen. omnes habitu, flore, fructu, quin, fi Oryzam excipiamus, 3 ftaminibus ,- 3% clas(is charactere „ cum graminibus conveniunt. | .Eodem modo € papilionacearum . familia, | naturalisfima certe; plura genera in 10° clasfe reperiuntur, reliquis; ad 17^ relatis, dum in hac ipfa clasfe Diadel« phia inveniantur plantae ftaminibus in unum: fasa Ciculum. connatis.» Pleraeque autem clasfes nule lo modo naturales funt, quin Adanfonius: duas tantum Tetradynamiam et Monadelphiam. naturales habet, huic vero asfentiri non posfu=: mus, ut iam monuimus $ LXIV. «on $ LXXV.. „Ut vitia in 3 prioribus paragraphis adducta corrigerent, plures operam dederunt et eorum Thunbergius, Linnaei discipulus, prae caeteris memorandus, qui clasfes 20™, Sit. 22" et 925'* dimittendas esfe putat (1), quas mu. (1) Hanc. fententiam patefecit in Flora Iaponica,, Lipfiae 1784. praef, p. 19 feqq. CRD - mutationes omnes admifit Haenke, in 8° gene- rum plantarum, quam curavit , editione , T bonae 1791. | - Quod ad Gyriandriam attinet quamvis obd in. ea Orchidearum valde naturalis fit et verum clasfis. characterem perfpicue ostendat, ob illud tamen clasfis fervanda ipfi non videbatür, quoniam ese fentialis clasfis character, quod ftamina cum pise, tillis connata fint, praeter Orchideas reliquis ge- neribus fere non conveniat. Hanc ob caufam praeeuntibus plurimis Boranicis, haec clasfis et nóbis reiicienda videtur. Fuere tamen et alii, qui illam retinendam esfe arbitrati func, inter. quos Vahlius, qui primae clasfis fcitamineas ad Gynandriam retulit, quem fecucusest S pre ne gelius Hanc autem, ut obiter moaeam, ins ter /ciramineas et Gynandriam affinitatem iam olim agnovit Linnaeus (1). La $: LXXVI. "Probanda videtur altera a Thunbergio propofira mutatio, qua gt, 90% et 23°" clasfes reiicit (2). Etenim has clasfes in reliquas come mise 1) Conf. MAC Epift. p. 30. (2) Hanc fententiam pluribus exemplis confirma tem videas in Flora Iáponica , pes p. 21 et 2d, € 9 ) fiséendo festus diver ratio; non amplius fiabsa tur, fieéthodus ita fimplicior ev magis perfpicuæ . evadit dude pfdeterea fextis -Corifiderarig: faepe: fallax et'ifcérmta esty cliniatis:. enim mucátioud: fexus faepisfinie murtair (1). Sunt autem had lasfes, et praefertim dültimdj mullo modo natura les et tironi difficillimae j- fi. vero illas reiicimus;: difficultas: évanescit, naturalis ordo melius fete: vàtur,-^grdmina' denique ‘d1% ét $3* clasfis ad — tértiae clasfis reducunturs Huie mutationi multi asfenfumi pidobuahiaen üti Libjeblad; Suckow et Kochs; penulé timam vero: clasfem Polygamiam non hi caties verum fefe omnes reigcerünt; inter quos“ Va he lius, Voigt, Perfoón, Sprengeliüsg quim Linnaeus ipfé, testante. Vahlio, in animo habuit Polygamiam deletes quad feci porche viri filius (Ji | ZI LXVI. D awdiasé. iñ T 3 quim. dedit, LTiniel yiceftibtis: naturae editione clasfés 19% et 149 in „Unam ene bises np att fub nomine congrega cw (i o6 vil s (1) Hac de tc omnino conferendüs Willdenow; Rünt. $ 184. (2) In fupplementa Gen. ét T Brumsvicae 129f, G { 98 ) vit, illique asfentitur Suc ko: quae quánti fit habenda mutatio videamus. Si quidem illam ad- mittimus , magis, fateor, unam in ftaminibus ra- tionem fequitur (ystema 5 fed contra. tunc: perdi- mus clasfem naturalem, et: perfpicuam y< Icofane driam fcilicet, ut non naturalem. et difficiliorem eius loco: accipiamus , et ,: quamvis .clasfis Poly- andria Linnaei non-naturalis fit, tamen 1coe fandria et Pôlyandria,in unam clasfem. coniunc- tae, ob naturalis ordinis defectum - minus. ele- gantes, ob. maiorem . magnitudinem. difficiliores fünt; Praeterea discrimen. inter has duas clas- fes, a fitu ftaminum petitum, optimum est et cere tisfimum (1)... Haec igitar Gmelini mutatio mihi non. necesfaria „et , pace auctoris celeberri. mi dixerim,’ ad fystematis pates nihil - conferre videtur. Liljeblad aliam cum Polyándtia media | mutationem: lcofandriam, clasfem revera boe nam , agnovit , fed Dodecandriam reiecit atque ad Payanda reduxit. Et fane haec mutatio, quam Váhlius, Voigt et Sprengelius probant, potius admittenda foret; etenim hae clasfes non. funt. naturales et tanium numero fla- minum distinguuntur, qui numerus ipfe in utri» i us- (1) Conf, Linnaens; Phil, Bót, $179, Witt denow, Kraüterkunde S191. SE IPEA Co ) "usque harum clasfium variis generibus magnopê- re differt, neque adeo in his tamquam ceram 'et conftans enan haberi mls Ei qid Dag 5o Ms 2129 S LXXVIIL. Sed Lilj ablad oi; 20 et 29“ clasfes (e .feiecisfé et^11"" ad 13'" retulisfe non contentus, ‘alia mutare infuper molitüs esr: 7^" fcilicet :8", 9" et 10^ in unam: clisfem coegit et” 18? reiecit. Prima mutatio; quoniam in illis: clasfi- ‘bus pauca tantüm. genera "reperiuntur non! maf» “tum nocebit; :non: vero:'ed! ad fystematis perfec- "tionem: opus'videtur ; riumerus: enim, quo hae “clasfes distinguuntur, in'hisce fatis conftans est, ut. retineri: posfit. «Quod vero Polyadelphiam "reiecit, hoc omnino probandum videtur. “Ete nim character artificialissquo haec infignica est clasfis , quod filamenta in:plares fasciculos coalita fant, nohrita certus. est; neque huic tantum -Clasfi proprius. Namque et inraliis clasi bus p 12° praefertim ; -plantae reperiuntur, in quibus fila» «menta eodem: fere: modo :concreta funt, et-in -Polyadelphia:Polyandria -ipía . faepe filamente lie bera obfervantur:: exemplo. fit Hypericam.in quo haud rarô illud videmus. Denique in Polyadel. phia genera pauca. naturalem. a(linitatem inter, fe jnvicem;mon(lrant, fed multo magi cum quibusr toS a de Chou niea onianso4 obo deti € xo j dam generibus aliarum en a wine: Gamer ma ca feparac. | Polyadelphiam caeteris ninh itana ali este Voigt etiam et agg autumante EN 2 | np LXXIX. er kow: poker ‚ea, quae iam. nnl 34 edam. cum 4*:.15'" clasfem cum. Ó* con- "iunxit, ne. proportió^fiaminum clasfium charag- «er. esfer „ atque ea mutatione fimplicius et -me~ „ius, fystema reddidisfe credidit. At: vero, -huic fi adfencimur, duas pulcherrimas et maxime: natu- gales clasfes amittimus ; Didynamiemnempe et Tes tradynamiam ; nam, fi; cuiusdam; harüm certe