— 257 mi e H- te x^ E Kerl m uc m T — naa - et a ca | » ; — RE D LEE IR CIR ER à ON ^^ e z v. un — Xs Veo I vm i o i — ade Pert 1 Tete E ^ s ner ARCA A AN, Cm V UR d AR m LI - $w*l-A7. LJ a E! L b: * , La E B os n. - - * * - * is | Á N.N. A LE S ACADEMIAE LUGDUNO-—BATAVAE, 1821—1822, vw X j pA gc er ad Vu i ANNALES ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, 4 d, vin. Februarii 4, cioiÍocccxxi, ad d, vin Februarü 4. ciorocccxxim, RUE CUORE UM A'GONCER'"EA GO JOANNE CLARISSE, 4CADEMIAE ACTUARIO MEINARDO SIMONE »v PUI, LUGDU APUD ' Stse b E UCHTSoMIANS, ACADEMIAE TYPOGRAPHOS, MDCCCXXII, E ad "n SAPE sey - & a d A "nd | p -ordaoni s 3411 mao3céi» AN dix vA mw 2i / ins T er. s SU DUE cie err ; Ei gd (80H AAOOUnYT gtirien ks, ) ! b ni J1xx250u i mis " Lej d fn Tie LI 7 Ls Ns " H z 2 UE " ET : P, E ic d - 47) e efte 4« A D 4 UE » : Áy , L * " E "e 1" . x. ! 5 i. M. €— 2 TE x peg Jud [ou BUX £ORUM, QUAE SEPTIMO ANNALIUM LEIDENSIUM VOLUMINE CONTINENTUR, Nomina Professorum , Lectorum et Magistrorum Academicorum, Series Lectionum in Academia Lugduno - Batava, Acta et Gesta in Senatu Academiae Lugd. Bat, C. J. vau ASSEN Oratio. J. CLARISSE Oratio, Series Dissertationum inauguralium publice defensarum, Judicia classium Professorum | Academiae Lugd. Pat. de Commentationibus ad Quaestiones anni c1019cccxxi ad se perlatis. Programma novarum Quaestionum, die 8 Febr. anni cioiocccxx IL pro- positarum, Commentatio H. P. de Kanter. G. Wenkebach. —— 6G. H. Cost Jordens, — —— E. Da vids. Lo NE G. Delprat. —— ——— jJ. R. van Maanen, Nomina Professorum et Lectoris Athenaei Amstelodamensis; S eries Lectionum in Athenaeo illo habitarum, Acta et Gesta in Senatu Professorum Athenaei Amstelodamensis; Oratio inauguralis H, BOSSCH A, — Í—— Series Lectionum in Seminario Evangelico Amstelodamensi babitarum; VU pie i » pipe ue OT rr LE WA | nsiscdataa PTT T ouiteNE Yi vermuten Vends i Y T aiibhos p ou PST UNÉR ie alit a EN dixraooerciD — "au 8; LI T oxscrunr d imas: p NOMINA | PROFESSORUM, QUI inde a d. vn. Februarii ciotocccxxi , ad. d, viu Februarii ciovocecxxir, IN ACADEMIA LUGDUNO—BATAYVYVA DOCENDI MUNUS OBIERUNT. o —— RECTOR MAGNIFICUS JOANNES CLARISS.E. ACADEMIAE ACTUARIUS MEINARDUS SIMON »pv PUI. THEOLOGI PROFIESSORul j. CLARISSE. J. W. rz WATER , ob aetatem septuagenariam rude donatus. J$ vw VOORST. L. SURINGAR. DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM vv PHYSICARUM. S. SPEYERT vau pen EYK. C. EKAMA. C. G. C. REINWARDT. G. J. vau »zR BOON MESCH, Prof. Oecon, Ruralis extraord. »rE GELDER, Discipl, Mathem. et Pliys, Prof, extraord. PHILOSOPHIAE THEORETICAE xr LITERARU M. ] H. vag pz& PALM. M. SIEGENBEEK. S; VL S. J vas nr WYNPERSSE., propter infirmam valetudinem rude donatus. Hi ER : propter aetatem septuagenariam rude donati. . 5 jJ BAKE. H. A. HAMAKER , LL. OO. Professor extraordinarius, Legati Warne- riani Interpres. C. J. C. REUVENS, Archaeologiae Professor extraordinarius, MESS M. S. pv PUI. G. SANDIFORT. j. C. KRAUSS. J €. B. BERNARD. A. G. F. PFLUG, in Nosocomio magno militari, quod Leidae est; Medi- cus primus. JURIDICI N. SMALLENBURG. E. HAGEMAN, propter aetatem septuagenaríam rude donatus. j. M. KEMPER. H. G. TYDEMAN. C. J. vaN ASSEN. LECTOR E |. C. F. RUPPE, Musices, D. P. HUMBERT pg SUPERVILLE , Literarum Italicarum et Gallicarum. j H. TAYLOR, Literarum Anglicarum. N. G. vau KAMPEN, Literarum Germanicarum. M.4GISTRI ACADEMICI. C. H. EYFFER T, Equitationis. G. KNIPPENBERG, Artis Gladiatoriae. SERIES SERIES LECTIONUM; IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA:» habendarum, a die xxvir Septembris A. 18ar. RECTORE MAGNIFICO JOANNE "CLXAXTR:uS-S-E FACULTAS THEOLOGIC A, - )] CLARISSE Theologiam Moralem tradet, sive de Hominis Christiani of- ficiis exponet , singulis Lunae, Martis, Mercurii et Jovis diebus; examen de eodem disciplina instituturus die Veneris, hora VIII. Theologiam Dogmaticam docebit, diebus Lunae, Martis et Jovis, hora IX. Encyclopaediam: ac —Methodólogiam Theologicam — explicabit , aut Curas Pastorales exponet, diebus Mercurii et Veneris, hora IX, Librum Sapientiae apocryphum et primam: Clementis ad Corinthios Episto- lam cursorie tractabit, diebus Lunae , Martis , Mercurii et Jovis, hora III. Exercitiis Oratoriis Sacris praeerit, die Lunae, hora I. Idem, rogatu Ill. Academiae Curat orum, Historiam Naturalem, vacante Cathedra, tradere hoc anno perget, à; J. G. vr: WATER Historiam Ecclesiasticauu. Veteris Testamenti narrabit, die- bus Lunae et Jovis, hora XI. J.vaw VOORST, Theologiam Dogmaticam docebit, diebus Lunae, Mare ts et Mercurii, hora X, Antiquitates Christianas exponet, diebus Jovis et Veneris, hora X. b Here 16 S ER IIFE:S Hermeneuticam V. et N. F. tradet et Epistolas Petri ac selecta V. F. loca interpretabitur, diebus Lunae, Martis, Jovis et Veneris, hora XII. Orationibus Sacris audiendis vacabit die Mereurii, hora XII. Disputandi exercitia alternatim. cum Collesis moderabitur , die Veneris, hora V. L. SURINGAR Historiam Ecclesiasticam , inde ab Emendatione Sacrorum Saeculi XVI ad nostram usque aetatem , narrabit diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XI. De eadem examen instituet die Veneris, hora III. Theologiam naturalem diebus Mercurii , hora XII, et Veneris, hora I. Praecepta Homiletica tradet die Veneris, hora XI. Orationibus Sacris pronuntiandis praeerit die Martis, hora XIT. FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMA TICA- RUM ET PHYSICARUM, 8$. SPEYERT vaw pz&g EYK Mathesin sublimiorem | docebit , diebus Lunae et Mercurii, hora XI. Physicam, experimentis illustratam , tradet diebus. Lunae, Martis, Mer. curii et Jovis, hora XII. C. EKAMA demonstrabit Mathesin, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jo- vis, hora VIII. Astronomiam popularem, diebus Martis et Jovis, hora X. Pbysicam Mathematicam, diebus Lunae et Mercurii, hora X. Aswonomiam , diebus Martis et Jovis, hora XI. Geometriam applicatam, diebus et ioris deinceps indicandis, G. J. vaN nzg& BOON MESCH, Oeconomiae Ruralis Professor Extra» ordinarius, Rei rustieae elementa tradet, diebus Martis et Jovis, hora I. ldem, rogatu |ll, Academiae Curatorum , Chemiam-et Pharmaciam, vacans ie Cathedra, docebit Lunae, Martis , Mercurii €t Jovis, hora XI. 3 LECTIONUM, 1I jJ. nz GELDER, Professor Extraordinarius ,' demonstrabit Mathesin, die. bus Lunae , Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. Principia Arithmetices universalis, ad Geometriam adplicata, diebus Lu- nae et Mercurii, hora I, Regulas Calculi Differentialis et Integralis, diebus Martis et Jovis, hora I, Mechanicam Analyticam tradet, diebus et horis deinceps instituendis, FACULTAS PHILOS, THEOR, ET LITERARUM, J. H. vau nzn PALM varia Veterum Hebraeorum Carmina Philologice et Critice illustrabit, diebus Lunae et Mercurii, hora I. Oratoriae Sacrae praecepta tradet, diebus Martis et Jovis, hora I. Lectionibus Coranicis vacabit, diebus Martis, hora V et VI. M. SIEGENBEEK praecipuas Patriae Historiae epochas observationibus illustrabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIIL. Rbetorices, inprimis Belgicae, praecepta tradet, additis scribendi exercitiis, nec non explicatione speciminum Eloquentiae Belgicae, a se editorum , iisdem diebus, hora I. Declamandi exercitiis vacabit, die Veneris, hora III. De aliis scholis, sive ad Literarum Belgiearum Historiam criticam, sive ad Grammaticam Belgicam, pertinentibus, post ferias cum Auditoribus aget. í S.J. vau pz WYNPERSSE Metaphysicam exponet, diebus Lunae , Mar- tis, Mercurii et Jovis, hora IX. De Lectionibus in Logicam habendis , post elapsas ferias, constituet. H. TOLLIUS, quasnam Lectiones et quibus horis sit habiturus, postea indicabit, à M. TYDEMAN, Antiquitatem Romanam exponet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XII. ]. BAKE iaterpretabitur Herodoti Historiarum Librum VIII, et J4ristophanis Ecclesiazusas, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora LII, ! Ba Las 12 WS:pEC B oplpE S: Latinas Literas docebit, explicando Vto Libro Tusculanarum Disputationum Ciceronis atque Propertii Carminibus enarrandis, iisdem diebus, hora IX. Historiam Universale.a , vacante cathedra, explicabit , iisdem diebus , hora XI. Historiam Literariam tradere perget, diebus Martis et Jovis, hora T. Antiquitates Graecas explicabit, diebus Lunae et Mercurii, hora X. H. A. HAMAKER, LL. OO. Prof, Extraord. et Int. Leg. Warn., Gram- malicam Hebraeam interpretabitur et exercitiis analyticis moderandis vacabit, diebus Lunae , Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. Linguae Arabicae, item Chaldaicae et Syriacae, elementa docebit, diebus Lunae, Mercurii et Jovis, hora X, Caab ben Zoheirum , Amralkeisum , Ibn. Doreidum aliosque Poétas Arabi- cos exponet, diebus Lunae et Mercurii, hora IV. In provectiorum Discipulorum gratiam Syriacas Lectiones habere perget, singulis diebus Veneris, hora IV. €. J. C. REUVENS, Phil. Theor. et Lit, Hum,, praecipue Archaeologiae , Prof. Extraord., 4fntiquitatis Indicae capita quaedam , secundum Heerenii Ideón übér die Poli, u. s. w,, illustrare cogitat paucis scholis Publicis , diebus Lunae et Mercurij, hora I. pomeridianà, habendis. Deinceps vero Historiae Zfrtiusm Graecarum. ltomararumque locum aliquem privatim exponet, iisdem diebus, eàdem horà. FACULTAS MEDICA. M, S. pv PUI Chirurgiae disciplinam ; cum Praxi in Nosocomio conjunctam, exponet, diebus Lunae , Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, hora XI. Artem Obstetriciam ; cum Theoretice tum Practice, iisdem diebus , hora XII. Anatemiam Chirurgicam cum Operationibus, hiberno tempore, dicbus Lunae, Mariis, Jovis et Veneris, hora V. Disputationibus publicis yacabit hora , dein indicanda, Medicinam Forensem explicabit, diebus Lunae et Mercurii, hora I. G. SANDIFOR T Anatotuiam docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jo- vis et Veneris, hora X, Phy. PE nc TION U-M. j 13 Pbysiologiam , Anatome comparata illustratam, iisdem diebus, hora IX. "Methodum secandi Cadavera , hiberno tempore, quotidie ab hora III — V. Yacante adhucdum Cathedra, Botanices fundamenta , diebus Lunae et Mec^ curii, hora I. Plantarum Historiam, verno tempore matutino, hora VIT. j C. KRAUSS Materiam Medicam tractabit, diebus Lunae, Martis, Mer- curii et Jovis, hora I. Therapiae Medicae Praecepta, conjuncta cum exercitio clinico in Nosoco- mio Academico, exponet, dicbus Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, hora X. : Hiberno tempore, hora XT. Medicinam politicam et diaeteticam , bis per septimanam, hora Auditori« bus commoda, J C. B. BERNARD Pathologiam docebit diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. Medicinam Practieam cum exercitatione in INosocomio Academico iisdera diebus, hora IX. à; - FACULTAS JURIDICA, (NN. SMA&LLENBURG Institutiones , secundum WESTEN BERCIUM, tra« ctabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, hora X. Pandectas, iisdem diebus, hora VIII. Primas Lineas Juris Civilis Hollandici, nuper a se editas, explicabit, die. bus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XII. E. HAGEMAN, in quantum aetas et valetudo permittent, diebus et horis postea indicandis ,; studiosae Juventuti prodesse conabitur. j M. KEMPER Ju» Naturae explicabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora IV. , Jus Gentium et Publicum, iisdem diebus, hora IX, Jus Crimjinale, iisdem diebus, hora Vill, ) p. 3 H, 14 SERIES LECTIONUM. H. G. TYDEMAN Encyclopaediam Jurisprudentiae docebit, diebus Mercus rii, Jovis et Veneris, hora T. Oeconomiae Politicae principia tradet, diebus Lunae et Martis, hora I. Et die Veneris, hora XII. Statisticam , hoc anno; Belgicam proponet, diebus Lunae, Martis et Mer- curii, hora IV. De Lectionibus Diplomaticis, vel etiam Historiae Politicae , ulterius cons j stituet. C. J. vau ASSEN, quas Lectiones quibusque horis sit habiturus, post ferias indicabit. N. G. vaN KAMPEN, Lit. Germ. Lector, Historiam Literarum Germanis carum narrabit, diebus Lunae et Veneris, hora Ilf. Poéseos Germanicae selecta specimina explicabit, diebus teens et Jo» vis, hora IV. C. F. RUPPE, Musices Lector , Harmoniae fundamenta et Semen Com- positionis Musicae docebit, diebus Lunae et Jovis, hora III. D. P. HUMBERT pr SUPERVILLE., Literarum Italicarum et Galli- carum Lector, has literas tradet diebus Lunae et Jovis, hora IV. Idem in illorum gratiam , qui artem Graphicam colunt, signa Antiquarum statuarum, cum in loco suo erunt collocata, Historice: et Aesthetice il. lustrabit, die Veneris, hora I. H. TAYLOR, Literarum Anglicarum Lector, has literas tradet, horis dein indicandis, C. H. EVFFERT, Academicus Equitationis Magister, artem equitandi quo« tidie docebit. 'Theoriam artis equitandi exponet, die Jovis, hora V. G. KNIPPENBER G, Academicus Artis Gladiatoriae Magister, aptum ef elegantem gladit usum quotidie docebit, etacccclTu ————— ACTA ACTA zr GESTÀ is SENATU AUGMBEOINUGIUUB'A E: Die xi Aprilis wpcccxx1, recitatae sunt in Senatu literae Iii, Curatorum, una cum Decreto hegis Augustissimi, quibus significatur in hac Acade- mia Cl. RzzNWwARD T munus Professoris Ord. Zotamices, Historiae IYa- turalis et Cheimiae. accepisse. Die xxi Septembris, recitatae sunt in Senatu literae Ill. Curatorum , nuntian- Die Die tes Decreto Augustissimi Regis designatum in hac Academia esse Professo- rem Juris ordinarium, Virum Doctissimum, CORNELIUM JOANNEM VAN ASSEN, Juris Utriusque Doctorem. xxix Ejusdem, Vir Cl. c. jJ. vAN AsszN Juris docendi munus sibi com- missum auspicatus est, habita Oratione, De studio Juris Romani hoc ipso tempore dülgenter tuendo. xix Decembris, quum ex Edicto Regio, d. r1 Aug. MD cccxv nominandi essent quatuor Professores é diversis Facultatibus, excepta Facultate Theo* logica, ex quibus Augustissimo Regi oblatis unum Ipse eligeret ad Recto. ratum anni Academici proxime insequentis, huic negotio Senatus vacavit et nominationem per literas ad Regem transmisit. Nominati porro sunt é. diversis itidem Facultatibus, sed excepta nune Fecultate Medica, Professores, ex quibus unus deinde eligeretur, qui eo- ' dem anno Senatui foret ab Actis. 1 Februarii Mpcccxxitz, recitatae sunt in Senatu literae Ill, Curatorum, nuntiantes Decreto | Augustissimi Regis constitutum esse Cl. jJ. vaw *" vooRnsT, Primum Bibliothecarium eumque raugere Concionatoris Acade- Die Xnici excusatumr, atquc in cjus locum constitutum. esse Concionatorem Academicum Cl. j. 4. VAN DER PALM, quos novos honores utrique Viso. CI. Rector et Senatus impense gratulati sunt, 1v Ejusdem, recitatae sunt in Senatu literae Hl, Curatorum , nuntiantes Decicto Augustissimum Regem rogatui Cl, 8& jJ. VAN DE WYNPERSSE, ui 16 'ACTA gr GESTA iN SENATU. ut rude donaretur propter infirmam valetudinem, annuisse. — Quam quidem caussam Viri, Cl. munere sese abdicantis ut dolet Senatus, sic fore ut Vir Cl. in posterum firmiore utatur sanitate , eoque otio literato diu fraa- tur ardenter sperat. ; n Rector Magnificus cum Senatu communicavit Decretum Regium, quo designatur. Rector Magnificus, Vir Cl. coRnNEL1Us EKAMA, cui Rector et Senatus hunc honorem impense gratulati sunt. Facta mox ex Ordine et Lege Assessorum Nominatio in annum sequentem : e Facultate Phil. 1heor. ac Lit. Hum, MmATTHIAS SIEGENBEEK. j é Facultate Medica GERARDUS SANDIFOÓR T, & Fácultate Juridica ^ HENR, GUIL. TYDEMAN. ' € Facultate Theologica LUCAS SURINGAR. Tandem , die natali Academiae, vri Februarii, in Conventu Curatorum; Recto? ris "Meguifici et Assessorum,. Actuarius Academiae anni nunc: inchoantis electus est Vir Clar. j. vaN voonsr, cui Collegae munus gratulati- sunt, Deiüde Rector ipse Maguifieus Senatui gratias egit pro benivolentia et. auxie lio sibi praestito; Senatus vicissim Viro Clarissimo gratias egit. pro munere laudabiliter gesto, Introductus mox in Senaculum Ill. Curatoribus ; "Rector designatus et Actuarius electus solenne jusjurandum praestiterunt. Mox "Vir Clar. j. cLARÀSsE Magistratum Academicum posuit, habenda Oratione, De conjungenda in quarumvis doctrinarum , etiam Theologiae, studio, cognitione. historica et philosopha ;. interspersis, quae 44cademiae hoc anno, cum Laeta, tum Adversa; fuerunt fatis; qua finita, leotisque ab Actuario ejusdem anmi diversarum Facultatum Judiciis super Commentationibus in certamiue lite* rario sibi oblatis , nióminibusque Juvenum Victorum recitatis) his ab. Ora* tore praemia eum elogio distributa sunt. Dénique Actuarius anni praeteriti, ex ' Cathedra superiori! novum Academiae lectorem Magnificum ex literis Augustissimi Regis proclamavit, Assessores et novum Actuarium renuntiavit et Programma Certaminis literarii in an« num sequentem propositi praelegit. CORNELII JACOBI vau ASSEN, () uibppA d cop SO DE STUDIO JURIS ROMANI HOC IPSO TEMPORE DILIGENTER TUENDO, HADITA DIE XXIX SEPTEMBRIS, ANNI MDCCCXZII, QUUM IN ACADEMIA LUGDUNO-DBATAVA, ORDINA- RIAM JURIS ROMANI ET HODIERNI PROFES- SIONEM SOLENNITER AUSPICARETUR, » Jus potuli Romani deturpatum es. deformatum. adspiciemus? INon hoc. Deus » Optimus Maximus sinat. Graecas et Latinas Litteras ad haec studia ju- » Ventus e ludo adferat: adferat Dialecticam , adferat. Philosophiae tam- » tum quantum. capere ea aetas potest; adferat. veteris memoriae , maxi- » tne populi Romani, scientiam", GOVEANU £&. MAGNIFICE RECTOR! PERILLUSTRES HUJUS ACADEMIAE CURATORES! QUI IN HAC DIOECESI JURI DICUNDO PRAEESTIS, VI. RI GRAVISSIMI, INTEGERRIMI! CIVITATIS LEIDENSIS CONSULES, SENATORES, QUI- QUE COLLEGIIS HISCE AB ACTIS ESTIS, VIRI AM- PLISSIMI, SPECTATISSIMI! QUOCUNQUE DOCTRINARUM ATQUE ERUDITIONIS GE. NERE CONSPICUI, PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI! ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI! ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES PLURIMUM VENERANDI! A2 A R- qd) ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES, VIRI CON. SULTISSIMI! CIVES, HOSPITES, NATALIUM, MUNERUM, INGENII, VIRTUTIS LAUDE AC SPLENDORE SPECTABILES, AUDI- TORES HONORATISSIMI! VOS DENIQUE, ORNATISSIMI ADOLESCENTES, SPES ACADEMIAE, PARENTUM, PATRIAE, HUMANITATIS! Quae 0) supplici voce et commoto animo a Numine supremo precatus sum; eo die quo gravissimum hocce Jurisprudentiae docendae munus mihi delatum est, ut ea res neque mihi, neque buie Academiae, neque bonis in patria studiis infeliciter accideret, easdem hodierno die preces cum majori etiam animi commotione usurpo. Video enim me in amplissimum hunc ad dicendum locum adductum , un- de, quo magis me trahit honestum laudis studium , eo fortius rejiciunt tum virium tenuitatis conscientia, tam magni oneris sustinendi cogitatio. Hoc au- tem loco, etque hac ipsa horá, frequenti adstante et me unum intuente lee. lisimorum auditorum corona, palam ipse de me testimonium. dare debebo, me honorifico ac plane singulari judicio , quod Kex benevolentissimus de me studiisque meis tulit, indignum non videri: Nam aut ego fallor , aut Ma- jorum nostrorum id fuit consilium, eaque ratio in eujusvis doctrinae Pro. Íessore inaugurando, ut hic solenni more ac publice verba faciens, significet, qualem intelhgat scientiam quam profiteatur; quae sit vera ejus de suà dis. ciplinà, tum universe spectata, tum in partes tributa. sententia, et quam potissimum in docendi munere raiüionem insütuturus sit , quo docti audi- tores, iidemque aequi harum rerum arbitri jam nune 2ugurari possint, quid. juventuti, quid Academiae, quid patriae denique aut sperandum aut metuendum sit de novo hocce qui Musarum saciaria inpreduur, anlistite. E A3 Ao 6 €, 4 wA 3! AS SUE N, Accedit, quod in conspectu habeo viros Clarissimos eos, qui jam in mu- nere collegae mihi obtigere amantissimi, quique iidem Praeceptores mei fue- re aestumalissimi, et propter sanctum hoc nomen, si qua est in me pietas , studiose colendi sunt: Hos igitur videre mihi videor pendentes animis et quamvis gratiae causa negent, spem inter et metum de me fluctuantes, Nimi- rum obversatur illis ante mentem praeteriti temporis recordatio, cum discipulus unus e multis in scbolas veniitarem, docentes audirem , et nihil tantopere laborarem , quam quemadmodum tolerabilis aliquando evaderem causarum patronus. Petere hos a me arbitror rationes studiorum meorum , quales yer hosce decem annos fuerint, et rogare me, num salutarium , quae mihi tradi- derunt, praeceptorum , memoriam fideliter coluerim , sancteque servarim, quo me inbuerunt, jurisprudentiae et litterarum amorem, Et multum profecto ab- sit, ut hanc sive quaestionem sive dubitationem in malam partem accipiam ; nam etsi non inficior, me, cum hic studiorum causa versarer , sedulo iis operam navasse, tamen in ejusmodi deinceps tempora incidimus, q'ibus propter va. riam rerum fortunam vel constantissimum hominem mirifice affici necesse fue- rit, ei a pristinà vitae ratione facile avocari. Quare se:.tio et intelligo, quam fortiter et pietatis officium et muneris ratio me jubeant , huic talium viros rum desiderio aliquantum satisfacere conari, iisque probare, me spem et ex- spectationem, quam de juvene susceperint , eandem virum non prorsus fe- fellisse et rerum forensium usu ita esse conformatum , ut meum qualecun- que Jurisprudentiae antiquae studium non extinxerit, sed multo magis auxe- iit atque amplificarit. Reputanti vero mecum qua optima ratione debitum hocce munus explere €t sensa mentis explicare possem , nulla huic meo consilio materia commodior neque aptior ad dicendum visa est, quam quae peteretur ab ipsis Juris Civilis laudibus. Dicam igitur de Jurá omani studio hoc ipso tempore dilgenter tuendo. ín eujus argumenti tractatione, ut bona cum venia me audialis, Auditores lTumauissimi, oro Vos atque obsecro. ; In- Q GRA'A,'T JI 10 j Intelligitis omnem meam orationem in duas fere partes ita dividi, ut in priori doceam , ejusmodi esse temporum nostrorum conditionem , ut Juris Civilis Romani studium plane necessarium sit; in alterá, quae optima sit meo judicio hujus studii tuendi ratio, paucis exponam. Nolite vero arbitrari Auditores Humanissimi, me, quamvis latissimus dicendi campus pateat, velle tamen in illum decurrere, et aut in unius Juris Roma. ni laudibus extollendis legitimum dicendi tempus consumere, aut in expli- candà de rebus, quae nunc maxime in Éuropá aguntur , meá qualicunque sententià odium gratiamve quaerere. Etenim cum jurisprudentiae veteris praestantia et utilitas major est, quam quae aliquá laudatione aut cominen- datione indigeat; tum vero populorum et imperantium causa, quemadmodum a multis satis temere in discrimen vocatur , magaas multasque habet cau- tiones illi. praesertim qui gravissimum juventutis erudiendae munus recipere ausus sit. Diversum profecto est nostrum consilium et alio haec spectat oratio! Quodsi replicamus temporum longissime praeteritorum: memoriam et rei- publicae nostrae historiam cogitatione percurrimus , offeruntur nobis undique excellentes in omnis doctrinae laude viri, sed haud scio an nulla fere ars aut disciplina et maturius ab illis educta et diligentius confirmata et melius excul. ia sit quam Jurisprudentia Romana, Neque mirum hoc alicui accidere potest. Erat ea quondam Reipublicae nostrae ratio, ea Juris Romani vis et auctorie tas, ii denique populi nostri mores, ingenium, indoles, ut hoe studium in hac nostra inprimis patria et vigere posse et florere et dignitatis suae tuendae locum amplissimum invenisse videretur. Stabat autem antiqua res Batava non tam lege aliquà seriptà quam moribus et disciplinà et institutis, quae a Majoribus accep!a sancte colebantur, ut posteris deinceps integra tradi possent. Hinc naiuralis quaedam necessitudo mature nobis intercessit cum illà natione, quae extremis ipsis temporibus, cum deletum fere esset omne Imperii Romani no* men, antiquam tamen Legum, morum et institutorum, quae cum ipsáà Ur- be nata erant, speciem si minus referret, certe aliquam referre studeret. Occupatà a Barbaris Italia, non multum hi curavere, quidquid olim aut prae. 8 C. 7, iv Á x^ A?8 SE N; praeclare gestum , aut Litterarum monumentis a principe terraram populo consignatum esset, sed mirifice illos cepit et commovit Legum et institutorum, in quae incidissent, praestantia singularis! Quid igitur advenae istae gentes dubitarent in novas, ad quas conciliarentur, civitates, praeclaras istas leges recipere, et ad obsoleta devicti populi instituta victoris populi mores confor» mare? Mox unusqveisque populus, ut bonarum Legum studiosissimus fuit, ita diligentissime Homanas Leges in usus snos accommodavit, tantaque subin- de sive arle sive; incurià cum domesticis institutis conflavit, ut nova etiam- nune luz de absconditis illis. locis illustrando Juri Romano, possit accendi. Atque sic effectum est, ut disrupto deincejs temporum vicissitudine Germani Imperii vinculo, Legum antiquarum vis non modo non imminueretur , verum eliam a renovatis Juris Civilis et litterarum studiis nova incrementa caperet, Alteri igitur causae, quare tanto in honore esset omne rerum Romanarum et juris praecipue studium, altera haec gravior accedebat, quod, quamvis singulae Provinciae Jure quaeque suo civili uterentur, ipsae tamen Leges Romanae pu- blici privatique Juris fontes haberentur. ^ Addiscebatur in scholis et explicabas tur 3a foro universum Jus Romanum haud secus, ut quidem nobis videtur, ac cicrno ait, se puerum XII Tabulas didicisse. Et tantum aberat, ut il« lam doctrinam quasi Juris alicujus adventitii aspernarentur, ut omnino du- bitari possit utrum ob utilitatem, an ob jucunditatem magis in illud incum- berent generosi juvenes; et quidni se totos dedissent gravissimarum rerum cognitioni, ad quas naturali quodam animi sensu traherentur? in quibus ela- borandis et illustrandis. eo magis valerent, quo propius ad JCtorum Romano. rum ingenii vim ac naturam ipsorum ingenia accederent, Dicam enim ut sentio; quae virtutes in JCtis Romanis praeclarae in primis fuere, summum dico ' ingenii acumen , Dialectices artem admirabilem, doctri« nam rerum accuratam, eamque elegantiae nou expertem , praeterea justi et aequi studium acerrimum , reverentiam Majorum, et antiquae libertatis. amo* rem ardentissimum, eas ipsas virtutes nescio quà singulari ingeniorum et mo- rum similitudine in nostratibus summas semper fuisse et proprias existimo, At , quaeret aliquis , quorsum haec spectant ? Ni- HA ACT I 9 Nimirum significare Vobis decernebam A. H. quibus potissimum causis factum sit, ut tales ac tantas omni tempore rationes habuerimus cum. studio Jurispru« deniiae Romanae , eique suus in patria ! nostra honos constiterit, In reliqua igitur oratione id efficere conabor, ut intelligatis. eandem. laudem hodieque cum maxime eo nobis vindicandam esse, omnemque nos operam conferre oportere, ut hujus optime constituti et a Majoribus egregie exculti Juris civilis cognitionem dilizenter tueamur. Vereor equidem , ne continuo incidam in reprehensionem quorumdam, qui mihi occurrunt quaerentes, quid sit, quod tanto studio, causam Juris Romani suscipiam quasi id a quoquam oppugnetur, nec debitus ei honos pro tempo- rum conditione tribuatur? Et habet istorum vox, quo apud inperitam turbam aliquid valeat; sed re bene consideratá non multum curandi nobis videntur isti reprehensores. .. Video autem duplex fere esse illorum genus, quorum alterum putat eam nuno esse Jurisprudentiae veteris faciem, ut non magis futuris Jureconsultis addi. scenda sit, quam antiquitatis et litterarum studiosis : Alterum vero genus, quasi de lite transigens, lubenter aífirmat magnam hodieque vim et efficacita- tem in Jure Romano positam esse ad novarum Legum scriptarum , quibus adhuc utimur, cognitionem et interpretationem , et tamquam facem iis ab adhibendam esse, qui boni aliquando Judices in tribunali, aut Advocati in foro evadere optent, At utrumque genus, dum disciplinae nostrae laudes prae se fert, metuo ne detrimenti plus ei, quam emolumenti adferat. Nam licet nemo temere negaverit, et litterarum antiquarum studia et novos istos Legum civilium codices ita Jurisprudentiae Romanae lumine illustrari, ut haud sciam an nulla re magis, vehementissime tamen errare illos arbitror, qui hic non al- tius spectent, et hisce ipsis finibus laudatae doctrinae praestantiam describere non dubitent. Non hoc profecto consilio summi illi Viri, quorum immorta. libus scripis decimum sextum et septimum saeculum ad omnem memoriam celebratum est, Juris Romani scientiam in pristinam dignitatem. revocaverunt , ut aliquando ab ingratis posteris non sui amplius causa expeteretur, sed in- strumenti et adminiculi loco ad aliarum tantummodo doctrinarum usum ad- liberetur! "c. B Quod 10 to gris CONTEST SATB SUR UN Quod a Philosophis ant praecipitur, aut certe praecipi oportet, expetendam ét colendam esse virtutem , non spe utilitatum quarum effectrix sit, sed propter ipsam, et ob nativam ejus pulcritudinem , cnjus amore omnes boni trahuntur, Boc latissime patere mihi videtur, et non injurid in eandem sententiam de disciplina nostrá posse dici. Quae cum ita penitus sentio', desinant mirari isti reprehensores , ubi nostra sese effert oratio in ejusmodi re, quae multis jam satis frigida, nobis vero propter ipsam civitatum salutem gravissima inprimis et nunc videtur, et, quamdiu nobis constabimus , semper videbitur. Monitos autem Vos esse velim A. A., ne putetis me hic difficillimam illam cogitare quaestionem, quae tam magna nuper animorum contentione in Ger- mania est agitata, cum quaereretur: utrum novae leges, quas Codices Civiles vocamus, Juris scientiae nociturae essent an profuturae, Quae sane quaestio quamvis digna sit, quae diligenter perpendatur, a nostrae tamen orationis ar- gumento ac proposito sejuncta est; neque id agimus, ut Vos tamquam ad cer- taminis, conspectum , hinc Romanorum, illinc hodiernorum populorum Jure Civili adducto , arbitros constituamus utrum sit praestantius et fructuo- sius. Saepenumero animadvertimus, illis qui hoc agunt id accidere, ut, cum Jus defendere volunt, summam committant injuriam, et suam quisque sententiam ita tueantur, ut quod alterius laudibus detrahant, alteri adjiciant, Nos igi. tur, cum id agimus, ut probemus, quam necessarium sit hoc ipso tempore Juris scientiae Romanae studium , solam cogitamus et spectamus illius praestan- liam et utilitatem et necessitatem. At sentio hoc loco quam difficile sit, quod initio orationis promisi, jam praestare, propterea quod eam quam significamus Juris Romani utilitatem ejus* modi intelligimus, quae a notatione et animadversione horum temporum disjuns* gi nequeat, Res ardua est ita dicere, ut veram animi sententiam explices, ne» que apud quemquam aut injuriae aut inprudentiae crimen suscipias, Erigit vero me et consolatur cogitatio, Vos ipsos, Auditores Humanvissimi! qui mecum come. munem hanc nostram patriam caritate amplectimini , neque ad opinionum com« menta abducimini, quoties temporum publicorum ralionem ac conditionem re. O R AT 1 OQ "x reputatis, et reputare saepius Vos arbitror, iisdem , quibus me ipsum, aut non multum diversis rebus, interdum gravius commoveri ac sollicitari. Est autem barum gravissimarum rerum, quae hic nobis simul et uno quasi oculorum ob. tutu offeruntur, tam immensa sylva ac copia, ut quam primam, quam postre- mam attingam aut commemorem, paene nescius sim. Solent, qui res gestas memoriae tradunt, ommem illarum historiam haud secus atque hominum vitam in certas tribuere aetates et accurate docere, qui fuerint singulis aetatibus populorum mores, quale ingenium et universe quae in rebus gerundis ratio ac disciplina, ^A quo scriptorum more hoc fluxit, vt universae Europae historia recentior, quae dicitur, ab historicis nostris ad tres praecipue aetates referatur, In quarum primáà exstitit religionis veteris tum retinendae tum emendandae studium acerrimum, et quod inde conflatum est, crudele triginta annorum bellum. Successit huic altera aetas, cum pacatis civita- tibus opum ac divitiarum cupiditas ita populorum ingenia exercuit, ut aliud nihil cogitare viderentur, quam fortunae abundantiam, et quemadmodum ex :dammo et injuria, finitimi cujusque populi mercaturae et possessionibus illatá, ipsi crescerent , et augerentur. Hanc insecuta est , uti par erat, tertia aetas , quam ferream recte vocaveris, quá exhaustis ipsà avariuà aerariis , rerum ominium desperatio animos occaecavit, ad arma excitavit , respublicas evertit. In quae novissima tempora haec fere aetas nostra, quae novum ab integro ferum ordinem constituisse videtur, incidit; de cujus ingenio cum jam quae- ratur, etsi difficile est judicare propterea quod vix sine odio aut amore fiert possit, tamen hoc libere praedicare ausim, eam habere hanc aetatem ingenii ac morum notam, ut ex superioribus aetatibus, quales modo adumbravimus , ni- hil quidem certum ae singulare, sed quidquid in singulis extremum esset , ex. promsisse videatur. Quod ut recte intelligamus, rem paulo diligentius mecum considerate, Auditores Exoptatissimi! Quid vero jam dicam de primae aetatis, de qua orsi sumus, emolumentis , id est de religione, quae omnes omnium caritates complecti et civitatum fir- missimum esse debet praesidium? — Laudatur et extollitur rara temporum fe- licitas, quod in sanctissima re tuendà et ad seculi mores conformandá, prudentiae P2 et 12 C. J. vAN. ASSEN, et temperantiae simulacra quaedam primas partes agere et consensu incredi« bili conspirare, videntur. lrridetur priscorum temporum insania, cum nemo pro secta quam sequebatur mortem oppetere dubitasset, si opinioni suae aucto* ritatem conciliaturus fuisset. Omnium nunc animi ad pacem et concordiam compositi sunt, et quo quisque erectiorem humanitatis sensum prae se fert, et ab omni praejudicatà opinione liberior est, eo minus aegre a severà patrum discipliná paulatim declinat, et in eorum sententià, qui res diversissimas tem. perantes et commiscentes vehementer sibi sapere videntur, acquiescere non du» bitat. Nolo vero temeritatis argui , aut ulterius hic progredi. Enimvero perspi- cua salis mea sententia est, a quá, si forte discedaus, et vereor ne nonnullis displiceat , utiuam mihi locum monstrare velitis, ubi, quae nunc in hac omnium sanctissimá re infirna mihi videntur esse, et sibi non constantia, et. labefacta- ta falsà utilitatis opinione, eadem certa et in optimo statu posita et ad civita- tum salutem conducentia apparere possint! Ut ex prima illà Historiae recentioris aetate, cum omnia sacrorum doctri- nam spectarent , vitii plus quam boni meo quidem judicio in nos derivatum est, haud lenior de commodis ex alterá illà aetate profectis, quae mercaturae et opum studio continebatur, sententia ferenda est, Quin videte, A. H., quantum intersit inter tempora, ut tum ferebantur, et haec nostra! Certabatur quondam bello inter principes Europae populos de Imperio ma- ris, de possessionibus transmarinis, de opibus ac fortunae abundantià, Quid vero hodie? — Cesso Imperio maris, posthabità coloniarum. aut deducendarum aut in officio retinendarum curà , ó incredibile dictu! de mercibus ipsis certatur .non manu sed inimicá mente, non armis sed infestis animis , non inter disjuncta- rum terrarum populos , sed intes ipsos ejusdem regni cives ! Quae naturae beneficio in terris gignuntur , quae artificum industria in opi» ficinis efficiuntur, quae mercatorum soler!à navibus onustis per maria et flumina vehuntur, sunt ea omnia ita natuiá et arte comparata, ut hominum in» ter homines societatem devincire, gentium locis disjuuctissimaraum rationes invi» eem conjuugerc et singulis civitaubus opes , facultates ae digaitatem afferre possint. Quem Oe BR AA T; b- Oi 13 Quem igitur populum bene moratum cogitare fas sit, qui non uti quisque in commodis suis. prospiciendis diligentissimus est, ita in hoc egregio certamine, ubi tam praeclara proposita sunt laboris praemia, cupidissime contendat, eas hic agere partes, quae sibi honestatis cum emolumento coujunctae famam lau demque concilient ? Sed tantum abest, ut honestatem optimam dacem sequantur, ut odio et invi- diá invicem exacerbati foedam avaritiae pestem civitatibus inferant, certissima : aerarii firmamenta labefactent, et cptimarum rerum affluentiá privari se patian- tur, dummodo falsam istam, quam sibi turpissimo opinionis errore fiaxerunt , utilitatis. et emolumenti speciem persequantur. (O coecas hominum mentes! Solem e mundo tollere velle videntur, ut nemini, praeterquam sibi, lu- ceat, ceterique omnes homines communi hoc beneficio priventur ; ignari , brevi fore, ut idem ille sol, qui nunc de coelo omnia fovet et illuminat, si derepente omnes ejus radii in unam tantum regionem conjicerentur, ut ceteras regiones frigore, sic hanc unam siti et aestu combureret, Quaerentibus denique , quosnam haec lempora fructus ex eà perciperint aetate quae hanc ipsam proxime antecessit, quaeque tam horribiles vidit rerum conversiones, praestat fere tacendo respondere, quam in tali re aut pauca aut ambigua dicere. . Versatur enim nobis ante oculos tristissima calamitatum , quas perpessi sumus, recens memoria, quam qui nobiscum repetat, is confi- ieatur necesse est, eam esse rerum in Europá publicarum faciem , .ut lateat ubique sub cinere ignis, quem superior ista aetas incendit, haec vero nostra iam parum extinxit, ut omnes boni subinde metuant, ne erumpat aliquan- do, eoque gravius excitet incendium, quo major unde alatur et facilior ad exardescendum materies subjici possit. Quae cum ita esse nobis persuasum sit , quid miremini, Auditores Humanis- simi! saepenumero et nobis, ut decet amantes patriae cives, cogitationem sub- ire et animadversionem officiorum quae cum maxime ab optimo quoque prae- standa esse videantur, ut praesentia bona, quae sint, fortiter tueamur, vi- iia virtutibus praeclare emerdemus , et futura mala scienter antevertamus, Neminem equidem esse puto, qui non videat et sentiat, nullam earum virtu. p3 tum, 1A C. 1) vaw MA S STE, NS tnm, in quibus officii et honestatis ratio vertitur, hoc tempore impune pos» se negligi, aut esse illarum aliquam quae non, ut bene culta salutem, sic neglecta perniciem civitatibus illatura sit, Atque haec jipsa officiorum com- memoratio trahit nos denuo ad veterum Philosophorum illorum admiratio- nem, qui omnem officii vim et naturam ex iis virtutibus derivarunt , qui- bus ipse fons honesti continetuc , easque tantá cum dicendi copia et disse- rendi subtilitate ad auctoritatem celebrarunt, ut beatissimas etiam nunc prae* dicare fas sit civitates , ubi hae virtutes sanctissime coluntur, et summo loco habentur. Quid vero singulas commemoremus, aut quid dicamus de pru- dentià, quà nullo loco, nullo tempore carere possumus, quàque viam nobis muniente, praesentium et praeteritorum malorum causas beoe percipere, futurà cogitatione praecipere et consilio avertere discamus? — Quid fortitudinem praedi. cemus, quae, si unquam alias, hoc praesertim tempore versari debet in defen. denda patriae salute contra inpias certi hominum generis artes ac machi- nationes , qui non tam commutandarum quam evertendarum rerum cupiditate incensi nullam habent nec fidei, nec pietatis, nec religionis rationem, Temperantiae porro, in quà omnis vitae ornatus et rerum modus ceraitur, quam graves hic partes tribuendae sint, quis non videt? Hujus igitur tem- perantiae operam requirimus , ut sedentur perturbatae hominum mentes, ut infirmentur inimica partium studia, ut deleatur opinionum vanitas, et verae honestatis, liberalitatis, ac pietatis sensus, qui nobis non adscitus sed inna. tus est, qui numquam extingui, sed aliquando sopiri potest, suscitetur et exacuatur. Detulit nos ipse Orationis cursus in eum locum quo ab initio spectavimus et gravissimam jam nobis positam videmus quaestionem , de via ac ratione qui no* bis ingrediendum sit, ut has ipsas tam necessarias virtutes, in quibus civita. ium dignitas ac tranquillitas vertitur, sancte integreque colamus, earumque vim omnibus inpertiamus , in animis civium tanquam Deorum sacrariis collo: cemus et cum omni viilá ita conjungamus, ut tempora haec publica, quantum ejus fieri possit , felicia efficiamus, —Praeclarum est illad Ciceronis, quid autem in Cicerone non praeclarum est? qui cum in ipso inliuito forensium re- O4B3A ;T, XY ( 15 rerum labore complures libros conscripsisset, ut optimarum orlium vias tra» deret civibus suis, hasce lucubrationum veluti rationes reddit: ,, Quod enim, « inquit, munus reipublicae afferre majus meliusve possumus, quam si docemus « atque erudimus juventutem his praesertim moribus ac temporibus", Ergone Consul Romanus hanc juventutis erudiendae curam tanti aestimavit, ut illam propter utilitatis ubertatem summis in Republica muneribus anteponeret? Ve- rum quidni faceret is qui tum experiundo satis ipse cognoverat, tum a Pla- tone suo didicerat; esse Civitatum felicitatem in optima juventutis educatio- ne tamquam in firmissimo fundamento positam, Dignam profecto tantis vi« ris sententiam! Quid enim juvat strenuus bello exercitus, quid refertum nummis aerarium, quid agrorum ubertas, quid mercaturae amplitudo, quid opificinarum prae- stantia, nisi, uà ex bono semente bona messis, sic ex florente juventute non in. lermissa.succrescat patriae optimorum civium copia, qui ad Rempublicam ac* cedentes, omnia ejus commoda prudenter cognoscant, juste procurent , forti- ter tueantur, et diligenter legibus institutisque confirment atque amplificent. Ad omnem itaque quaestionem breviter sic. dicendum est: non posse me. liori ac magis compendiariá vià eo perveniri, quo optimam quamque et bene moratam civitatem contendere oportet, quam si ita docetur atque eruditur juventus, ut in hac conserventur ac cousacrentur bae ipsae virtutes unde honestatem ac felicitatem. in vita civili unice petendam esse commonstravi- mus. Complectimur autem oratione cum juventutem universam, tum prae- serlim illustriorem illam , ut ita dicam, et magis conspicuam partem quae a lene;á inde aetate optimis iis artibus ac disciplinis ad humanitatem informa- iur, quibus solent, qui aliquando gravissima in civitate munera obituri sint. De Vobis Ornatissimi Juvenes! qui in Juris, Justitiae Legumque cognitio» nem incumbitis, ante omnes alios hic agitur Etenim Vos praesertim in iis artium studiis liberalissimis doctrinisque versamini , quae sua vi et naturà in civi* talibus, ut nunc earum fert ratio, latissime patent. Vos omnes hoc Vobis habe- tis propositum , eamque alitis spem , fore, ut decurso hoc laborum Academicorum «urriculo, aliquando in foro aut in curia aut in senatu aut in concione aut in ali- 16 Q.. 87 v AXw *ACOS STEUN, aliqu Reipublicae guberpandae parte eiusmodi locum nanciscamini quo ci. vibus quam plurimis prodesse et de patrià bene mereri, et iudustriae fructus amplissimos percipere possitis. A Vobis igitur sno quodam jure patria postu-- lat, ut eas consectemini et colatis virtutes , quibus in hac temporum conditio- ne aut neglectis aut etiam leviter cultis, res nostras florere non posse omnes boni cives communi conseusu testantur. Quapropter si horum auctoritati cedere et adhortantis admonentisque patriae vo« ci obiemperare vultis, et velle vos nihilque antiquius habere ecquis dubitet? omnem studiorum cursum dirigatis necesse est ad germanam illam jurispru- dentiam , quae studiosis sui praecipit, ut ingenium mature subigant doctri- nae copiis, ut animum excolant humanitatis studiis, ut mentem acuant co- gitandi exercitatione atque illi se dedant Philosophiae, quae non abstrahat a vitae officiis, sed omnes 'complectatur patriae diligendae et civitatis bene tem. perandae virtutes et cum ipsa àequi bonique arte omnes rationes conjunctas habeat. De Romani me dicere Juris cognitione, vel me tacente facile Vos omnes intelligere. existimo Auditores Humanissimi! idque non tam propter oratio. nis, quod tractamus, argumentum, quam ob cognitam omnibus et testatam hujusce Juris Civilis excellentiam, quam equidem , licet fremant antiquarum rerum contemtores, dicere non vereor, talem ac tantam, meo quidem judi- cio, videri, ut efficacitate sua et vi in mores et ingenium et doctriuam omnis bus deinceps digestis Legum civilium Codicibus longe plurimum praestet, Nec confugiam hic, ut ex testimoniorum undique quaesitorum copiá aucto- rilaem mihi conciliem, ad trita isia ac pervulgata laudis praeconia quae summi omni aetate: viri fecere, cum adseverarent, nihil magis conducere ad formandos civium mores, aut nihil propius accedere ad ipsas Matheseos lau- des, aut nullum omnino superesse ex totà antiquitate praeclarius sapientiae veteris monumentum, quam Jureconsultorum Romanorum scripta a Justiniano in unum corpus collecta, uti nuuc fere illa habemus, — Assentior lubenter prae. clarae huic de Jure Romano sententiae cujus principem video ipsum Leibnit- zium; verum non tam id agimus, quemadmodum auctoritatum ponderé Vos obrua. Q ;R, A.T IG, 17 obruamus, quam Pationum momentis convincamus, Quae igitur leviter mo: do adumbravimus officia, cujusmodi in germanae Jurisprudentiae studiosis re- quiruntur, haec clariorem jam in lucem adducamus , quo melius omne nos. trum consilium perspicere ac judicare possitis, Oportebit juvenem illum , quei ad laudat Juris studium instituimus, mature quaerere ad subigendum ingenium doctrinae adjumenta propterea quod, ubi haec desint, omues ad veram Juris coguitionem aditus interclusos sibi depre- hendet. Videte, quam praeclara sit hujus disciplinae conditio, quae non prota- num vulgus, indoctamque plebem admittat, sed iis tantum sui copiam praebeat, quibus in animo sit bene instructos arduum iter sequi, neque viarum lassitudine aut laborum onere deterreri, quo minus ad exoptatum finem perveniant! Quaeritis, Auditores Humanissimi! quae sit illa via et quae illa vis, quarum tam necessaria sit. comparatio? Est iter antiquitatis; est populorum Legum- que historia; est Litterarum Graecarum ac Latinarum doctrina; est denique Philosophiae studium. Quos bonus praeceptor, Socratico more, in scholis bene ordinatis elicuerit latentes in puero igniculos, iidem hi igniculi admirabiles in juvene incendent et alent humanitatis amores, quos, ut semel captus erit, non amplius fugiet sed itineris sibi duces adjunget et comites fidelissimos: Quo cireumfusus comi- iatu accedet ad Historiam, ab eaque petet lucem veritatis, quà luce omuia perlustrabit principis Populi instituta ac leges, videbit illarum fontes, perse. quetur progressus, judicabit vicissitudines, et praecipiet interitus, Ne vero in hoc explorandi munere subinde erret aut labatur, adferet e Philosophia ar- iem omnium artium maximam, quà edoceatur , ut quondam Jureconsulto: rum Romanorum elegantissimus Servius Sulpicius, rem universam tribuere in partes, latentem explicare definiendo, obscuram explanare interpretando, am- bigua primum videre, dein distinguere, postremo habere regulam, quà vera *et falsa judicentur , et quae, quibus positis , sint , quaeque non siat , coasequentia, Nonne sentitis, Auditores! et Vos inprimis, Juvenes Ornatissimi! qui ado. lescentiam vestram in elegantià Juris et htterarum traduceitis, quantopere se vel hoc solo nomiue commendet summa Juris Romani utilitas , quod tanta- [9 ruim 748 C. fOVERCASSEN, rum artium ac doctrinarüm munus postulet ab iis, qui ad perfecti urecon. sulti ejüsdenique boni viri laudes pervenire cupiant, Quod si vero haec. sa. tis jim pér'sesé bhdvia sunt, alia tamen sunt majora, quibus dóctrinae Ja. ris necessitas hoc ipso tempote possit demonstrari. Pónite Vobis ante ocu. los, A. H., juvenem laudato instructu et ornatu 'comitatum : Conjecto in me- dias vitae civilis turbas, quid illi eveniet? qualem ille sese civem praesta« bit? Alaeri animo et erécto novum ingreditur vitae cursum , et, quam cir. cumfusam sibi videt infinitam hominum turbam pravae ambitionis labore districtam, hos omnes ejusdem laudis putat aemulos, eque secüm studio flagrantes bene merendi de patria, communesque utilitates in medium ad- ferendi. O brevem ac fillacem spem! Vix iter ingressum ecce! adoriuntür velut agmine facto perturbatrices recti venustique falsàe opiniones, quibus sollieitatus ab alià in' aliam transversus partem agitür, Qui farentis tyranni ante "pedes prostrati jaeuerunt, li levitate "sud in sublime munc elati ét praesentis libertatis. bono parum contenti, quippe cui noh adsuéli,' perstrine gunt ignaro: juveni oculorum aciem falsa veri specie , obtunduntque illi: au- res, clamantes'ac vociferantes actum esse de ostensá terrarum orbis felicitate, nisi populi, excusso taudem jugo, in sui tutelam "weniant, suique juris jam facti ipsi se régadt; Principum "potestatem angustissimis pactorum terminis "septam 'teneant'; óbsolétos palrum mores et instituta abrogent, et omnino priscae aelatis' labe immunes; ad eruditi saeculi ingenium se. conforment. Qui vero ab altera parte instant 'ét urgent, dum subjectas civitatibus sedi. tionum faces restinguére, dum latius serpens in dies malum opprimere et rem in meliorem statum restituere tneditantur, hi, nescio qua consilii perver- sitate, in contraria vitia incidunt, juvenesque, quorum ingenia el animos occupare student, teruere secum abripiunt. ^ Nam prisca et feliciora, ut il- lis videtur, tempora tota mente repetentes , ità intérdum affüciuntur , ut ih medii aevi barbarie depreheudisse sibi videantur illam ipsam, quam lugenf generis humani salutem. — Sentientes iidem, quam praesentem pestem falsa phi- losophandi ratio hominibus intulerit, eamque omni prorsus modo expellere cupiente$, ipsam veram Philosophiam, civitatum conservatricem , eodem coeco I'm 'O RA AÀwT Wd . 19 inpetu pariter. expellunt et quem .neglectum sacrorum cultum. in urbes et in domos reducere conantur, adju&ricem huic temere adjungunt inimicam Deo superstitionem, In hoc igitur diserimen adductum juvenem et ab omni parte acerrime op* pugnatum jam. videte , . quid acturus sit !. Emancipabitne. se.et tradelur in alterutrius. potestatem? quo viiae cursum. dirigat, aut. quo se vertat; igporabit, eredo, is, quem puleri bonique. sensus mature. ceperit et virtutis .amore incenderit; cui historiae cognuitio effervescentia partium studia, tam. quam in illustri loco. posita hominum vanitatis monumenta, ob oculos collo- caxerit; quem aequi justique acre studium ex, summae legis fontibus haustum virum. effecerit prudentem. gravem et constantem! | Ut evecta in altum mare navis, etsi recens facta et usu nondum confirmata, tamen, si ex optima Ameteria et arte «cobsirucla est magnumque ei bpnarum mercium onus est impositum, pondere ipsa suo firma ac stabilis minus undis agitatur, fa ciliusque tempestatum perfert vim; haud secus juvenis ille, de.quo quaeri- -mus, non aurae popularis gratià, non animi commotionum. vebhementiá, non emolumenti spe, non. vanae gloriae captandae cupiditate modo huc modo illue inclinabitur, sed. quietá.ac sedatà mente recte institutum | iter persequetur, quidquid rerum utilium et honestarum inveniat, diligenter conquirens, pe- riculosa civitati incepla prudenter vitaus. ; Àt occurritur nobis hoc loco a quibusdam non. inficetis homiuibus cum aliquá risus significatione quaerentibus, rium. ex insuavi isto Juris Civilis et Pandectarum studio, cujus vel nomen :;psum teretibus auribus ingratum accidit, tam admirabiles et in omnem vitam redundantes fructus exsistere possint? Nimirum, si litterae antiquae, id, quod inter omnes constat, fingunt nos ad humanitatem et elegantiam, quod haec illis. vis | admirabiliter : insita est, quidni antiqua Jurisprudentia. in Philosophiae contubernio. ác :convictu vim iiem ac naturam habeat, eam in nobis eiüciendi vitae constantiam, mo- rum integritatem , animi. magnitudinem, quas proprias huic studio virtutes esse nemo eruditior negaverit? Neque opus est, ut argumenta conquiram , ubi testes excitare possum ipsos Jureconsulilos Romanos, in: quorum. vitas C 2 si 20 C. 3. wà&mw/ A"S SE N, si intaemur, cernere, tamquam in speculo, nobis videmur earum perfectio- nem virtutum quas Populus Romanus in temperanda civitate et in stabilien- do imperio expressit. Nec mirum! etenim quo excelsiori in gradu propter munerum dignitatem collocati fuere Jureconsulti, hoc melius omnem civitatis rationem perspexe* re ac mature intellexere, jacta esse ejus fundamenta in legibus, non opi. nione illis aut casu constitutis, sed e summá ratione, e moribus et discipliuà tandem domiesticá petitis. Ergo judicavere iidem amplissimo cuique in civi- tate viro nullum gravius, nullum sanctius, nullum honorificentius inpositum esse munus et officium, quam conservationem et confirmationem et ampli&- cationem , verbo, integram custodiam eorum fuudamentorum, quibus coneus. sis omne collapsurum esset imperium, Atque haec ipsa assidua cogitationum intentio ac diligentissima Juris co. lendi morisque antiqui conservandi cura ita'praeclaros viros advertit eo* rumque animos et ingenia agitavit, ut exinde sponte fere suà enasceren. tur conservatrices illae civitatis virtutes , quae Jureconsulti nomen in Repu- blica Romaná illustravere, et ad omnem memoriam celebravere. Spirat adhue illorum mens in egregis scriptis, splendetque illud ingenir, animi, consi- li lumen unde Caesares ipsi non infitiantur extremis saepe temporibus opem se petivisse et turbidis imperii Romani rebus salutem attulisse. Ut ex inventis in vasta ruinà columnis, aedificii, cujus firmamenta quon- dam et ornamenta fuere de amplitudine et pulcritudine conjicere solemus, sic ex ipsis Jurisprudentiae veteris, moruin et Juris monumentis optime di- judicare possumus, quam perfectum ingenio et elaboratum industria fuerit Ro- manorum Jus Civile; quamque salutaris ejus per omnia rei publicae tempora vis et efficacitas, ^ Quid? ob hasce ipsas columnarum formas, a quibus simili- tudinem ducebamus, ob aedificiorum et templorum ruinas, ob mutilata sta. tuarum membra, nonne in ltaliam navigantes et Romam contendentes vide- mus antiquitas amatores? Non curant visere urbem, uii nunc est, cete- ris non multum dissimilem, noa retinent illos voluptatum blandimenta, quas luxurians otio ltalia alfert, sed zmnajora spectantes excilat illos et inflammat ins QU «A OXPU GO . 2t incredibile studium veteris Urbis vestigiis insistendi, et in ipsis Romae rui- nis pristinam quaerendi terrarum dominam, Deorum templis et statuis con- spicuam. Quam oblectantur oculi, quam percellitur mens, quam commo- vetur animus intuendis hisce antiquae artis miraculis! Qui tenebris obvolutns oppressusque in pectore jacuerat vivus ille et su- blimis pulcri sensus, hic jam in lucem mirifice prodit, et explicatur et illustra* tur et in omnes se. partes effundit, nec divelli se patitur ab hac locorum sancti- tate, ubi efflorescentem et tamquam divinam auram spirantem senserit Veterum ingenii venustatem et excellentiam. In hanc autem ltaliam, quam pulcri amore excitati peregrinatores quaerunt, in hanc igitur Italiam et nobis, qui justitiae et prudentiae studio ducimur, velis passis iter tendendum est, Cujus consi- lii et exhortationis intelligitis quae vis sit? Nimirum, adeundi sunt nobis, si quidem patriae non minus quam jurisprudentiae antiquae laudem tueri et vindicare volumus, adeundi sunt nobis fontes illi uberrimi ac. perennes, unde omne pulcrum et honestum, quod mortali pectori divinitus inditum est, tamquam fecundà pluvià seges irrigetur, foveatur, alatur, Excipienda a Ju- reconsultis , civitatis Romanae oraculis, viva vox juris et justitiae, cui omnes pie sancteque obtemperemus et quam extingui numquam patiamur. Capien- da inde praecepta et consilia, quibus in publicis privatisque negotiis animum et mentem .conformemus. Proferenda et in clara luce, egregia veluti pictu- ra, ponenda summorum illorum virorum exempla, quae quotidie contem- plemur, et in vita civili diligenter imitemur, la quá senteniià si constanter permanemus, non dubia me spes tenet, ta« les nos omni tempore posse reperiri cives, quales magná ac gravi patria voce requirit, qui sua ipsi dignitate et auctoritate levium hominum in novas quas- que res irruentium iemeritatem opprimamus, acceptum à Majoribus avitae gloriae onus fortiter sustineamus, maguoque illud cumulo auctum amplifica- tumque posteris tradamus, Hahetis, Curatores, Viri Amplissimi! si minus omnem; id quod non sinunt vemporis angustiae; summam certe sententiae meae de utilitate ac necessitate ejus discipliuze , cujus duigenter tuendae provinciam Vos mihi decrevistis, Quod. c3 si ^5 (oh Y&À8 ASSEN, sj. ea, quae libere explicui, animi sensa Vobis. non omnino inprobantur, hoe mihi magis gratulabor, quod simul auctoritatem mihi dederitis, ad eam in erudienda juventute rationem suscipiendam , quae ab initio mihi proposita fuit, Haec autem enjusmodi sit , satis me declaravisse arbitror, Spectat enim, unice eam ipsam rem, in qua tam diu oratio versata est, Jurispru- dentiae. Romanae, ejusque fontium cognitionem , et, quantum in nobis situm erit, mentis, ingenii, animi, hujusce studii ope conformationem. Hoc vero meum consilium, utcunque laudabile, sentio, quam parum mie hi aliisque profuturum sit, et quam infelicem potius exitum habiturum , nisi arduum et insolitum iter ingresso praesto sint, qui manum benevole. ten* dant, viamque mihi muniant, » ^ a "n Ad Vos igitur me conyerto, Juris disciplinarum Professores , Yiri Clarissimi , collegae conjunctissimi! Ut quondam hortatu me et praeceptis ad haec studia rite pcreipienda excitastis et instituistis , ita nunc ad eadem studia rite juven- tuti tradenda, ut monitis me et consiliis adjuvetis et sustentetis, oro vos at- que obsecro. Equidem non commitiam, ut ingratus reperiar erga Vos, qui majorum me beneficiorum memoriá obstrictum tenetis , quam aut hic locus , aut vestra modestia, aut mea infantia sinunt , ut digue nunc commemorem, Quae amicitia arles ac. doctrinas conjungit, eadem conjungat necesse est eos, qui in. harum artium ac doctrinarum custodià positi sunt. — Meo igitur quodam jure Vos, Viri Clarissimi, omni eruditionis genere conspicui , rOgatos esse velim, ut fraterno me. amore, quali. ipse erga Vos feror, in societatem vestram adsciscatis summaeque vestrae benevolentiae participem reddatis! Quales autem Praeceptores ipse nactus sum , utinam Vos, Ornatissimi Com- militones , talem aliquando. me. praeceptorem cognitum judicetis, Superest enim ut Vos compellem Vobisque me commendem .iu quorum ca- rilatre maximam reliquae vitae felicitatis partem positam existimo, Septem fere anni suüt, cum in hanc Urbem iterum deferrer , optimi Regis optimum filium sludiorum eausa €omitaturus, Quoties illud tempus, et quod .deinceps exeur- rit. cogito, cogito .autem quotidie, toties mibi animus vebementer commove- tur. OUUOBSCATUT OST: 0): 23 tur. Nam in generosum hunc juvenem intuens nescio quid magis admirer et apud Vos, Humanissimi Juvenes! potissimum praedicem , summamne ejus pietatem erga parentes , benevolentiam erga suos, bonitatem erga omnes; an prudentiam in suscipieudis et constantiam in gerundis rebus, in recte aesti- mandis hominum ingeniis solertiam , in persequendis officiis religionem et sanctitatem ? Hic igitur, quem ob natalium splendorem non magis reverebar, quam ob praeclaras hasce ingenii animique dotes colebam ac diligebam, quum me in- vitum non lubens, ut mihi blandior, dimitteret , monuit me et adhortatus est, ut omnes curas ac cogitationes in succrescentis patriae juventutis com- moda conferrem , et semper ob oculos haberem, collocasse me Regem in ea Academiá, quam ipse unice diligeret , quippe a GULIELMO PRIMO fundatam, et Majorum gloriae arctissimo vinculo conjunctam, Accipite igitur haec, Ornatissimi Juvenes! fidei meae et caritatis erga Vos pignora certissima, ac persuadete Vobis, nullam mihi rem magis curae fore quam vestra studia, vestra commoda , vestramque omnium salutem. DIS D - P E i R ai wu F £ "m av api, te np "mpdetiqud | voc b » t - « mh que 2 sees d o p eager eed Res Mo quud qu xin V ER 'osd Talis pe 1 P: 1 ? e 2: x. oV. siolibuminm ok j4 " Lr ep" ES t t i 44 pos $ Meque v ome t, ; OE, Mies a" au H "i - tei ? aur A T 1 . YEA 6 SP HMM TNR: ies a. (Sy xc tx QUAM Wy eer echt c estis pa ; n ies Mig 1H MM de ZH : EU i-o pend Vett vo ^ra Moris Pee e. | rae "Wh. N as Sed ; 7 (UN ' am Segui nh XH pnt lejos 5 Te * "Mts iR puo. 3 tg J jn it Aute LT TENTE z 1 tu LI n LJ Y Ü ? E H , , ' * , ; : A * | A99 1 E * " : 4 Á j JOANNIS CLARISSE, E ui A d p DE CONJUNGENDA, IN QUARUMVIS DOCTRINARUIf, ETIAM THEOLOGIAE, STUDIO, COGNITIONE HISTORICA ET PHILOSOPHA. BADITA DIE VIII FEBRUARII, ANNI MDCCCXXII, QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM SOLENNI RITU DEPONERE T. Malos s c ^ diiit, » his dn AR LI | » e" * dre P ; ME MSS |, MRDDOgOR FRA, IRAN AER UTIA IWWslOg MUSTMÉO - ld TM s » I^ ped piis «6 ca Mi b4e iu - " $ y . $4 LI " B » ] - M s! [LT * E a 22 ^ ' ^ - x LI -. Li » E - - L E 4 * [ " " Tae E m L PERILLUSTRES ACADEMIAE CURATORES. QUI JURI DICUNDO, AUT CIVITATIS COMMODIS CURAN- DIS PRAEESTIS, VIRI AEQUISSIMI, AMPLISSIMI. QUI HISCE COLLEGIIS AB ACTIS ESTIS ET TABULIS, VI- RI SPECTATISSIMI. QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES, VIRI CELE- BERRIMI, COLLEGAE CONJUNCTISSIMI, LECTORES ERUDITISSIMI. DIVINORUM ORACULORUM INTERPRETES, PIETATE ET FACUNDIA SPECTABILES. A2 Q U A- Pu M QU RUMCUNQUE ARTIUM AUT DISCIPLINARUM DOCTO- RES DOCTISSIMT, STUDIOSAE JUVENTUTIS CORONA, AETATE, STUDIIS, MORIBUS COMMENDADILES. QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS, CUJUSVIS LOCI, ORDINIS, AUDITORES HUMANISSIMI. " - Quod i virum quemque bonum, imprimis Philosophiae divinaeque Revela- tionis praeceptis imbutum, ac de providae Dei O. M, qua cunctas res hu. manas complectitur, curae vi et ratione, sic uti par est, sentientem, re qua. dam momentosiore a se vel strenue, vel feliciter gesta, omnium mini. me omissurum arbitror, ut Summo, cui laetum rei eventum se debe- re inteligat , Dei Numini, et tacite secum, et, si commode fieri potest , palam quoque, debitas agat gratias; id hodie me, gravissimo Rectoris mune- re abeuntem, si quem alium, decere, et persentio et lubens admodum hila- risque profiteor. Nam, cum dolorem, ex privata calamitate susceptum, tam meum quam vestrum, optimi Collegae, swArnrLrNBURGI et nAK1, quantum- vis acutissimum , in publica hilaritate, sepeliendum esse putem, tum, néc leve est, nec parvi ducendum, quod, quiequid rumorum quaquaversum sparserint vel inepti homines vel malevoli, in eum Magistratus meus aunum inciderit, quo tranquilliorem vix unquam habuit Academia; quique Professo- rum quidem fato occumbentem vidit neminem, ipsis nostris Senibus, qui ru- de donati sunt, quod laetamur, bene valentibus, Studiosorum vero numerum adeo non imminutum, ut haud mediocriter sit auctus, Quamquam quatuor, quod sciam, egregios juvenes, REGENBOGENUM, PFLUGIUM, ERMERIN- $IUM, JORDENSIUM, immatura nobis acerbaque morte dolemus ereptos, Praeterea iis in universum moribus fuerunt nostri cives, ea in studiis sire. À 3 nue 6 L €und Briss, nue urgendis sedulitate, id, quod clamoribus nonnullorum et calumniis ex vero regerendum est, ut mihi Rectori laetandi et laudandi materies quotidie praeberetur amplissima, rnolestiae vero perparum exhiberetur et fere nihil, Postremo, rem Academicam universam non deteriore, quam qua a Decesso- re meo, Viro Cl, administrandam accepi, conditione , imo vero in nonnullis paulo etiam meliore, Successori tradere mihi licet, Quae profecto omnia et plura adeo, quae prudens praetermitto, ejusmodi sunt, ut non meae, quae nulla est, prudentiae aut constantiae, sed singulari Tuo, Deus O. M., favori, accepta referenda sint. Quod cum plane mihi intimeque persuasum habeam, lum in amplissimo hcc Virorum, meritis et doctrina conspicuorum , conventu fa- teri, Tibique gratum animum Oobtestari, gestio, Te vero, quando, cujusmodi ea res sit, ipsa hac Oratione Auditoribus enarrandum est, ut nunc etiam propitius mihi adesse velis, neque in ipso muneris gravissimi exitu me deseras, enixe precor. Et vos quoque, Auditores Humanissimi , ut linguis mihi animisque faveatis; eliam atque etiam rogo. Atque hoc facio paulo confidentius, quod, cum in omnibus rebus varietas delectare soleot, dispergendis per universam Orationem et- disseminandis iis, quae recensenda habeo, Academiae fatis, wm iisdem vinculo quasi quodam constringendis, atque cum materia, de qua dicturus sum, arcte copulandis, audieatia mihi fortasse fieri posse videatur, Dicam autem de conmjungenda, in quarumwis Doctrinarum, etiam Theologiae, studio, eognitione historica et philosopha, Academiarum fata eadem fere sunt, quae Eruditionis, Hujus enim. et cus- todiendae, et amplificandae,, et propagandae gratia instituuntur. | ^tque pa- riter cum hae crescere solent, vigere, florere, vel decrescere , lánguere, interire, Est autem Eruditio rerum et plurimarum, et $ravissimarum, et. uulissima- rum eximia cognitio. Cuj:s acquirendae facultas uni conceditur menli ratioue praelitae, Sed omnis nostrae mentis vis in observando et cogitando sita est, | Ob« latas uobis res observamus, et'de iis porro, quales sint, cogitamus, | lies ipe sae Q&A Tho 7 sae vel suntextra nos, sensuum corporis ope explorandae, vel intra nos, so- la intuitione et conscientia cognoscendae. Eas observare experientiae est, de iis meditari, rationis; Quae multorum annorum vel seculorum usus docuit et experientia, Historiam ea constituunt, quae ratio, magis indies magisque ex- culta, Philosophiam. llla memoriae potissimum mandantur: haec judicio sub- jiciuntur. Hinc omnis bumana cognitio, ea praesertim, quae eximie JScientiz dicitur, vel historica est, vel philosopha, Nam quidquid fidei, quae ex alie- na pendet auctoritate, debemus, id procul dubio ad historicam pertinet co- gnitionem, Haec vero res obvias, et in facto positas, arripit tantummodo 5 esse eas et quaenam sint rescivisse contenta: philosopha vero coguitio, al. tius quasi evolans, et quales sint, vel omnino esse possint, quare sint et quomodo, scrutatur, rimatur, expendit. Historica in qualicunque rerum ip- Sarum perceptione et representatione acquiescit: philosopha ad interiorem ea. rum naturam et indolem pergens, in qualitates insuper et causas rerum in- quirit. llla simplicis est observationis et experientiae, haec abstractae, quam vocant, meditationis et ratiocinationis, Utraque pracstantissima est et salu- berrima, suaeque sunt singulae cuique laudes: at haec illa praestantior. Quamquam neque haec sine illa, neque illa sine hac, augusto praeclarae Erz- ditionis nomine et honore digna censenda est. Etenim experientia valemus et ratione, Non ratione sola , quippe quae sine rerum , sibi oblatarum , usu et observatione e suis quasi latebris non elicitur, neque in actum ducitur, Non sola experientia, quippe quae, si a rationis usu sejuncia cogitetur , vix a brutorum animalium sensu possit diversa censeri. Hujus ope rerum nobis accidunt repraesentamina, quae illas compa- rat, digerit, instaurat, atque diversissimis modis ita conjungit et confundit ,. ut vel novae inde perceptionis formae oriantur. (Uti igitur rotioni, ne tan- quam veterno torpeat, imo vero, ne suffocata penitus et ezstincta in nihilum recidat, rebus opus est, in quas vires meditando suas exserat, quarumque no» tiones informet secundum leges sibi divinitus scriptas: ita nec veri nominis experientiae locus, nisi per praeviam mentis ad ordinandas, conjungendas, sejungendas et in notiones convertendas ipsas sensationes dispositionem, esse pe- 8 J, 0H X RÀ S3 E, potest. Itaque a ratione pendet experientia, et haec ab illa, atque neutra sine altera perficitur. Historica proiude scientia, quae experientiae est, non magis sine philosopha, quae rationis, perfecta esse aut haberi potest, quam philo- pha sine historica, Qui philosophae studium scientiae prae se fert, repudiata historica, is nubem , quod ajunt, pro Junone amplexus, in aridis otiosae con- templationis. dumetis et spinetis oberrat: qui historicam unice affectat, spreta philosopha, is memoriam quidem onerat incredibili diversissimarum rerum copia, sed nullum inde, vel certe exiguum, sive ad ingenii culturam , sive ad animi emendationem, utilitatis fructum percipit. Unde hanc rationem non immerito concludere videmur, ne Philosophiam quidem Historiae auxilio, nec Historiam Philosophiae luce carere posse, atque adeo et philosophas, quae eximie dicantur, disciplinas rebus niti in facto positis, et historicas omnes tum demum recte tractari, cum fax iis Philosophiae praeferatur. : Itaque utramvis Eruditionis formam qui praecipue sectantur et excolunt, Viri docti et acuti, suis profecto singuli meritis sunt conspicui: illi vero prae* Stantissimi, qui utramque, et arctissime inter se nexam et copulatam. Quo» circa et illae imprimis laudibus ferendae sunt Academiae, quarum ut Alumni, iia Doctores potissimum , aequale utriusque generis doctrinis pretium sta. tuunt: atque hi quidem omni ope id agunt, ut discipulos neque incassum philosophari doceant, rebus, de quibus philosophandum sit, nondum, uti par est, accurate perceptis, neque tamen Philosophiae studia contemnere, sed cum reliquarum studio doctrinarum conjungere iisque iliustrandis. adhibere. Quorum ad institutionem si accedit locupletioris usus Bibliotbecae, quicquid Viri, qui omni memoria eruditione praecelluerunt , vel observatione, vel me- dilatione inveuerunt, vel utroque modo egregie praestiterunt, memoriae pradi- tum abunde contünentis, tum profecto nihil fere 2d Academiae vel praestan- tiam, vel, quo condita est, consilium , deesse videatur. Jam , ut Lecliones mittam, hoc etiam anno a Professoribus habitas in alma mostra Leydensi, et habitas in omnes et singulas universae Eruditionis partes, atque ita ut fre. quentes iis adessent discipuiiy: discendi cupidissimi, nec frustra adessent ; ut miilam egregia prorsus, quae horum mon pauci iu luccin. emiserunt, pro* le- QUE wA 3-0. 9 fectuum minime vulgarium, et philosophae pariter ac historicae scientiae spe: cimina: tamen neque a me impetrare possum , neque Vobis placere puto, ut de publica Academiae Bibliotheca hoc quidem loco taceam. Quae, ut elegan: tius et splendidius, quo contineretur, aeflifidium nacta, et longe aptiore, quam olim, ratione collocata et disposita, sic novis denuo, iisque pretiosis« simis, accessionibus locupletata et ornata est. Nam et optimi REGIS muni- ficentia, et Virorum Doctorum atque Eruditarum Societatum donis, et legato Viri Amplissimi, JoANNIS IN DE zETOU Ww, fato functi die vigesimo Novem. bris anni praeterlapsum proxime antegressi; horum igitur omnium libera- litate effectum est, ut et hac parte nostrae insigniter creverint divitiae, Ne vero de singulis dicendo molestus Vobis sim, A. A., id unum duntaxat commemorabo, Amplissimi, quem dixi, Viri propenso in Academiam, cu- jus olim civis fuerat, nec memoriam unquam vel abjecerat vel amiserat , ani» mo debere nos Classicorum, qui vocari solent, Scriptorum et Editiones aliquot rariores et principes, et Codices, manu exaratos, antiquitate non minus quam externo nitore commendabiles. In his est onosi1 Coder, quem , quod me: morabile imprimis est, cum juvenis admodum nactus, necdum vero pretio aestimons, quanti faciendus esset, a sAcoBo cRoNovio, Leydensi BiLlio- thecae tum temporis praefecto, edoctus intellexisset, jam tum nostro Codicum thesauro aliquando addendum decrevit. Cujus Viri, et munerum, quibus functus est, splendore, et scriptis, de singulari eruditione, omnis praesertim antiquitatis Scientia , testantibus, celeberrimi liberalitatem dum celebramus aliisque quam plurimis ad imitandum proponimus, nec tuam , Celeberrime voons ri! inde. fessam in curanda et utiliter disponenda Bibliotheca industriam hoc loco silentio dissimulandam putamus, qua, ut hoc jam lucrati sumus, quod non pauca ze- Aiz, quae ad nostram usque memoriam vel. aliis assuta libris delituerant, vel tanquam nullius pretii quisquiliae, in angulum aliquem obscurum, blattis tineis: que devoranda fuerant abjecta, in lucem pro meritis protracta sunt, ita et brevi illud obtinebimus, ut tantus, tam parum adhuc recte cognitus, praestantissimorum librorum thesaurus, et multo magis, quam antea, adjuvaudis Virorum Do- ctorum juvenumque studiis inserviat, nec peregrinis, ad eum visendum uten- B duni- 10 gy: € € KR CPUS, dumve accedentibus unquam postea excidere possit illud, quod Germanorum docto cuidam viro, visa nostra Bibliotheca, excidisse, non sine doloris sensu, accepimus: « Minuit praesentia. famam!" "Tu profecto dabis, ut jam facis, operam, ut in posterum famam *hugeat praesentia. Quo impensius et Tibi novam, qua a Rege ornatus es, primar Bibliothecarü dignitatem , et Biblios thecae Academicae de Te ei praefecto , gratulamur, Sed redeundum eo, unde paululum deflexisse videatur oratio. Nimirum id, quod diximus, in sectanda, quae Academiis custodienda commissa est, Eruditione, philosopham cognitionem arctissime jungendam esse cum histori* ca, et hanc cum illa, quo demum valeat, currendo per praecipua Disciplinarum genera, breviter est ostendendum, Principio igitur de Ziüers, quae eximie dicuntur, et PAiologige studio, nec non de Zistoria et studio ZZntiquitatis dicendum est. Hasce vero doctrinas omnes rebus occupari in facto positis, quid opus sit dedita ostendere opera ? Ineptus profecto sit, qui praevia meditatione, quid in hisce verum esse vel possit, vel adeo debeat, expiscari, nedum decernere audacter, sustineat. Ob- servatione eorum , quae sint vel fuerint, omnia hic constant, Quisnam fue- rit loquendi usus apud Orientales populos, aut Graecos, aut Latinos, isque vel communis , vel sectae, religioni, aetati, regioni, scriptori denique siagulo proprius; quisnam verborum apud aliquem scriptorem sensus sit; utrum opus aliquod scriptori, cujus nomen prae se ferat, merito an perperam, tribuatur; e documentis duntaxat historicis, non e contemplationis philosophae argutiis,. effiei potest, Quodsi fuerint, qui secus sentirent, sive in sacris, sive in aliis libris aut judicandis aut interpretandis, eorum vanitatem hac in causa duduin exploserunt et alii, et, qui unus est instar omnium, EnNEsTIUS. Sed de Historia idem plane dicendum, de qua si quis in antecessum, non consultis testimoniis rerum et documentis, aliquid definire velit, nae is stultorum o- mnium stultissimus habendus est, Quamquam non defuerunt omni memoria, qui argutando et philosophaudo de iis, quae fieri vel non fieri aut potuisse aut debuisse existimarent, et in Pyrrhonisimum historicum incautos secum ira: O R AT IO. II traherent, et peritioribus essent ludibrio, Enimvero omnia hic redeunt ad solam observationem , quid factum, quid gestum sit, ubi et quando quid acciderit, quinam apud quamque gentem quaque aetate mores fuerint, qui ritus locum obtinuerint, quae rei domesticae, vel sacrae, vel civilis , vel mi- litaris conditio fuerit, quid denique de hisce omnibus, sive in libris fide dignis, sive in germanis monimentis, aere, lapide, aliis, memoriae proditum inveniatur. Hujus igitur studii insigue adjumentum est in ejusmodi JZuseis archaeologicis, quale possidere nostis A. A. nostram Academiam. Quod quidem a PAPENznor- &10 conditum, ( nam quae jam ante aderant prisci aevi monimenta, ea pauca erant numero nec magni momenti ); dein nocHrPiEp1r aliorumque dona- tionibus, imprimis sub novissimi finem seculi curà LAURENTII SANTENII pretiosis auctum nummis , postquam ante triennium insigniter exornari incepe- rat, translatis huc ex Museo Regio sulphureis nummorum ectypis ga10NxETI, et arcessitis Londino et Parisiis gypseis marmorum, quae ad hoc usque se. culum vix ultra nomen erant cognita, ectypis, boc ipso anno demum ita po- tuit constitui et disponi a nostro nzvvewsio, ut cum aliis nonnullis apud alias gentes de palma contendere possit. Cujus quidem Cl, Collegae et in donando liberalitatem, et in sapienter disponendo ingenium et diligentiam justo, id est summo, encomio hic ornanda ducerem, nisi verecundo ejus pu- dori esset parcendum, n septem vero partes omne Museum descripsit, ut Artis opera a meris inscriptionibus sint distincta, et utraque a nummis ; at- que inter Artis opera Orientalia a Graecis et Romanis, tum Graeca aeta- lis antiquissimae seorsim a minus antiquis sint disposita , tandemque pro- prium locum occupent monimenta sepulcralia, cum Graeca, tum .Roma- na. Ad omnia autem haec non mediocris accessio facta est hoc ipso anro, Nam emtae sunt anaglyphae inscriptiones aliaque monimenta , Zuneto in Africa ab muuxrzmTO, et ex Attica.a RoTTIERSIO- allata; -urnae bar- baricae in Groningano agro repertae Hegis admunistrorum jussu huc transla. tae sunt, et eximiis etiam donis, sive REUVENSII nostri, sive WILKINSII Angli, sive Matronae nobilissimae, quae nomen suum celari voluit, sive de: nique tuis, Cl. anNTZEN1, quondam noster in amoenissima statione Har. Ba der» 12 j OH AÀ&Rm&mI15s0 E, dervieena Collega, Museum illustratum est, Quod ultimum donum quin* gentorum fere nummorum Romanorum , argenteorum atque aereorum, una eum minime spernenda antiquaria supellectili, ut semper et apud posteros de generosa animi tui indole testabitur, ita nos omnes Tibi plenissime. devine cit, Plus enim esse nonnunquam in una ürna aut torenmate, in uno mu- sivi operis vel tesselati fragmento , aut nummulo, aut gemmula, quam in spis- sis annalium voluminibus, veritati praesidii in rebus historicis, et aliunde notum est, et novis propediem documentis, ex lapide in agro Carthaginien- si reperto, Punicam inscriptionem exhibente, rm AMAKERUS noster pro ea, qua valet, eruditione, sagacitate et in urgendis sindiis alacritate, commonstra- turus est, Reguare in universa hacce Eruditionis parte historicam cognitionem vidi- amus, A. A. Sed vel sic tamen fax ei Philosophiae est praeferenda, Quod -quis adeo vecors sit aut ab omni humanitate rejectus, qui de Philologia in du- bium vocare sustineat? Unde enim vel Qriticus notas Zuüevríaze vel voleíue scriptorum , vel Grammaticus observationes, sive de verbis, tanquam cogita- iorum signis, eorumque significatione et sensu, sive de eo quod certum sit in interpretando, sive de ipsis Hermeneutices regulis, mutuabitur tandem, ni. si e Philosophia rationali? Quid? quod cujusque Linguae, ne de universo sermone humano dicam, geuium et indolem perspicere non est nisi Philo- sophi, ALBERTOS enim SCHULTENSIOS, TIBERIOS HEMSTERHUSIOS, clarissima olim hujus Academiae lumina, parum a Philosophiae praeceptis pae ratos accessisse putemus ad analogiam veramque rationem , sive Orienta- lium Linguarum, sive Graecae et aífinium, aut inveniendam aut declaran. .dam? Aut, qui de universali Grammatica condenda cogitarunt, cANZII, V. £ HARRISII, BEAUZÉI, DENINAE, ROTHI, vel in admirabili illa lin- guarum hujus orbis et multitudine et varietate communis omnium originis vestigia quaesiverunt, LEIBNITII, DURETI, HERVASIT, SUSSMILCHII, HERDERI, REIMARI, vel adeo linguam philosopham, universalem illam et ad omme vitae genus accommodaram, generoso conatu, etsi minus felici , quod fatendum , successu, invenire conati suüt, BECCHERI, WILKINSII, SOL«- BRI- : 200 BR & Ed 13 BRIGII, CALMARI, alii, ex quonam fonte, nisi ex Philosophià, sua hause- runi? Sed pluribus aíferendis supersedeo, cum idem ille, qui philosophantium in interpretatione vanitatem tam strenue et graviter explosit, ERN ESsTIUS, de- dita opera philosophiam | perfectae Grammaticae nou minus sedulo et docte . assertum. iverit.. Quid dicam de Historia, / « a qua si demas et quare, et « quomodo et cujus gratia quid factum sit, et an finem habuerit rationi con- « sentaneum, facetam orationem esse, non doctrinam" is, cujus verbis usus sum, graviter monuit POLY2IUS. PorvBbius, inquam, qui cum orationem suam plurimis saluberrimisque ( quod omnes fatentur) sapientiae virtutisque praeceptis, tanquam luminibus, distinxerit, haud secus ac TACITUS, pragma- licae historiae, quze sola Providentiae divinae theatrum ac prudentiae schola exsistit, exemplum, omnibus seculis imitandum, praeivit; cujusque proinde vesugia legere honori sibi duxere THUANI, MONTESQUIEVII, ROBERTSONI, et quotquot patrum maxime et nostra memoria praeclari quid iu hoc do* ctrinarum genere praestiterunt, Sed, quid opus sit, bae de re ex hoc loco pluribus dicere? Resonare mihi quidem hujus adbuc parietes Auditorii vi- dentur pon c enr nostri Historicum, divinae Providentiae administrum ; et teritur omnium manibus eruditissima et elegantissima ejus de historia pragmatica disputatio. Qui quidem Vir optimus, in ipso vitae flore eheu! nobis ereptus, si longior ipsi a Summo Dei Numine vita fuisset concessa, suo optime exemplo docuisset , quantum intersit Historici, philosophiae esse peritum , quantuia Philosophus Historiae studio dans operam praestet omuibus aliis Historicis ! Cujus desiderium ut aegerrime tulimus , sic adhuc ferimus tanto aegrius, quan- to diutius cathedram ejus vacantem, nec, aliis licet Viris doctis oblatam, in- credibile dictu! appetitam videmus, Quod damnum Academiae et dedecus ut brevi ita auferatur, uti quidem antiqua Lugduno Batavae Academiae diguitas postulet, vota nuncupamus sincera et ardentissima! — Sed verbum de An. tiquitatis studio addendum. Quod duplici quidem ratione cum Philosophiae studio conjunctum esse videtur. Altera ea est, quod in ritibus et varia con. suetudine populorum omnis aevi, barbarorum, semibarbarorum, cultorum et politissimorum, omnis ferme maleries est, omnis apparatus, quo ipsam Hu- B 3 mae. WA g «€ LÀ &'m'sos x; manitatis historiam, sed quae, nisi a Philosopho, concinhari a neniine' pó- tést, constare apertum est. Qualem post cocusTmt aliorumque studia , HERDERI, ISELINII, NUNTINCHII tam eleganter et subtüliter adornarunt; quorum profecto opéra, ipsi immortalitati commendata, legentur, cum ope. rum antiquariorum , a bajulatoribus quasi coacervatorum , alta dudum quemque captura est oblivio, — Altera vero, de qua dixi, ratio ea est, quod magna pars antiquariae supellectilis. arctissime cum illa Philosophiae parte conjungitur, quam estheticam vocare solent. Nam, conspiciendis signis et statuis et ele- gantissimae formae vásis aliisque ,' et componenda inter se ratione pin. gendi, sculpendi , aedificandi, nummos cudendi , quae fuit JZegyptüs, vel Indis, vel Graecis, vel Romanis, vel recentioribus, eximie ali, elici, excitari puleri studium , quis, vel me tacente, non prorsus intelligat? Quis non de elegantissima expositione, et de incremenus laetetur, quae et Collectio , Ar- chaeologico ;Museo contigua, qua gypsea antiquorum signorum ectypa asser- vantur, cujusque eura HU M2 E&TIO nostro tam bene demandata est, hoc rursus auno acquisivit? Earum rérum, quae in facto positae sunt, scientiam , siquidem. praeclara sit , non mere historicam esse, sed philosopham quoque, vidimus, A. A; nunc ad. Philosophiae studia pergentibus, hujus scientiam mon minus historicam ésse, quam philosopham , nobis apparebit, Quomodo enim cunque eam de- finiamus, aut partes ejus distinguamus, sive cum ARISTOTELE 4heoreticam et pracücam, sive cum PLATOXE rationalem, physicam et moralem , sive, quod aliis praeplaeet, nee nobis displicere fatemur, | p/»ysicazn. et metaphysi- cam; in ejus studio aeque quaeri, quid sit, ac quare sit aut quomodo, quis tandem inficias ire, ullo jure possit? Utramque partem, hodie quidem mi. nus, ut videtur, perite a nonnullis disjunctam., intime tamen .conjunctam , quotquot unquam rite excoluerunt, id uno omnes ore sunt fassi; etiam. si subitde aliqui in alterutrum cognitionis genus nimis fortasse propeusi fue- rint. Nam, ut reliquos ,-brevitatis causa, mitlàmy ARISTOTELES ex Vete. ribus nou. minus Mozum Doctrinam ratione illustravit ,, quam Animalium Histo- ria:ü oe R & fuG 15 riam observatione Naturae: neque summus e serioris aevi Philosophis rt 1»- NITIUS minus Proíogea sua, aut inventa, anteqiam NEWwTONUS de ea quid evulgaret, Aralysi lufinitorum , quam conscripta 7Zeodicea , inclaruit. Verum, quo evidentius de eo, quod. nune potissimum. agimus, constet , de binis Philosophiae partibus seorsim videamus, | In. metaphysica. quidein parte fateor agi de rebus, quae, cum sensibus non subjeetae siat, sola rati;- ne, non item experientia cognosci videantur." ln Ontologicis profecto quae- stionibus de iis, quae omnibus , quotquot vel sint, vel cogitatione fingi pos- sint, rebus accidant, vel a. nobis tribuendae videantur, affectionibus; in. do- eirina dearum , quae eximie dicantur. Libertatis, Immortalitatis, Virtutis, Re: ligionis, prae ceteris robur cerni atque praestantiam. mentis, divinae prorsus rationis dote praeditae, quis adeo hebes sit aut plumbeus, qui non perspi. ciat? Vel sic tamen , neque de Ente, quod vocant, probabilier philosophari quis poterit, nisi prius- observatis iis, quae sensuum exlernorum et inter. norum ope innotescunt; neque Jsychologiam. vere rationalem. exponere ,. nisi empiricae nixam Psychologíae, quae, Physices instar, experimentis constat, de animo humano capüs. Quid? quod ipsa. /Vaturaés 1heologia, a. Cosmnolo- gia et Psychologia vix ac ne vix quidem plane divellenda, non magis quam Morum Doctrina, sine naturae humanae rerumque adspectabilium diligentiore observatione. cogitari ullo pacto potest. Fuisse nonnunquam et esse etiam. num, qui ejusmodi constructionem , quam dicerent, et sui et 1:nundi universi et Dei ipsius, a priori (ut loquuntur) tentarent, non equidem nego: hos vero, a sensus communis contubernio longissime remotos, in regionibus aé- reis quasi et supralunaribus palantes, sermone aliis hominibus haud intelli. gibili usos et in ipso, quod animo intueantur, zbsoiuto veluti mersos, quis , mentis adhuc compos, veros salutet Philosophos? Quis talia eorum philoso- phemata non aegrae meutis somnia dicat ? Ea profecto ratio philosophandi non fuit laudatissimis omnis aevi Philoso- phis, quorum praeclara nomina posteritas adhuc veneratur et venerabitur sem- per. Non sic philosophabatur , subuülissimus licet, PvruüaGORAS, ue PLATO quidem aut ARISTOTELES. Non ea mente erant vel CARTESIiI, vel rLErs- N I* 16 Jl 303 AK & d psOs E, wiTil, vel kaw i11. Non sic docuere ex ipsa hac Cathedra "s c RAv sa w& DII, MWUSSCHENBROEKII, LULOFSII, WYNPERSSII Cujus postremi Viri Clerissimi memoriam equidem pie recolens, tanto impensius doleo filium, SAMUELEM JOANNEXM, ex tribus eruditissimis qui supersit unum, et pa- tris successorem , ob affectam valetudinem fractasque corporis vires münere se abdicare coactum, llli vero Collegae aestumatissimo , Regis auctoritate honorifce rude donato, otium cum dignitate gratulamur, sperantes simul ac voventes, ut ipse quidem diu eodem fruatur, cathedram vero vacantem propediem occupet successor, Philosophi nomine et honore dignissimus! Quae de metaphysica Philosophiae parte diximus, de altera non minus, imo fortasse magis etiam, valere. facile mihi Vos omnes daturos esse confido. Cum enim haec disciplinam , quam eximie PAysicam dicimus, una cum Che- zia, affimemque huic JVaturalem Historiam et Botanicen, cum | 4stronomía comprehendat, omnino fatendum videtur, a nemine praeclari quidquam in ea exspectandum esse, nisi qui artem calleat observandi, et nova , quibus faciendis Naturae quasi peplus quodammodo attollatur, pericula excogitare sciat, pro- babilesque noverit tentare hypotheses, et ex continua serie experimentorum, aut eomparatis inter se diversissimi generis phaenomenis, quid verum sit, vel certe vero proximum, ratione concludere, Hoc ipsum vero, quid est aliud, quam philosophari? Enimvero, neque ex altera diffitendum parte, plerasque, quas modo recensuimus, doctrinas versari in rebus in facto positis , (quod et ipsa Zstoríae Naturalis denominatio indicat), et optime illis dari operam ab eo, qui diligentissime, et nullis offuscatus opinionibus praejudi- catis ipsam Naturam observet, Quaenam olim monstra finxerunt, antequam 2ACONIS tritum illud, sed nunquam satis tritum, seculi sunt rerum natura- lium studiosi: « Nihil excogitandum aut fingendum, sed videndum, quid « matura faciat vel ferat!" — Quam auream regulam qui, vel nostra memoria, migrarunt, proposita, quam vocarent, ZVaturae philosophia , postmodum, ut saniore essent niente, ita citius ad ipsorum phaenomenorum observationem, sed rationalem illam, sunt reversi. Novi equidem Viros, Jathematices '"stu* O RATIO, 17 studio Physicae et Jstronomiae adhibito, interdum praesagiisse et quasi va- ticinatos esse, quae instituta deinceps experimenta comprobarint: verum nec aliarum ejusmodi praedictionum , mathematicae demonstrationis apparatu ful- citarum , obliti sumus, quas eventus frustratus est, Ad ipsam igitur corpo: rum, sive terrestrium, sive coelestium , perscrutationem exigenda sunt, quae. cunque ratiocinando et calculis subducendis sibi invenisse videantur Philoso. phi. Ita quidem eorum, qui omnia corpora coelestia Tellurem . nostram magnitudine superantia circa eam tanquam in centro positam moveri, pri- mum mirarentur, mox negarent, opinionem observatio Naturae indies magis magisque confirmavit: at eadem, qua coPrERnxicus, fortuna nec PTOL E- MAEZUS ex Veteribus, nec TvcHOo BnAHEUus e Recentioribus, JMathera. &cae licet minime ignari, gavisi sunt; atque, ut hoc etiam utar, cARTE- SII, acutissimi ceteroquin Philosophi , et edita Geometria clari, vortices quis hodie vel serio refutandos censeat? Vos igitur, ornatissimi Juvenes, qui in hac bonae mentis officina versamini, quis dubitet felices praedicare, quibus quotidie Naturae ipsius scrutandae eximia exhibentur subsidia! Nam, quid opus sit de publicis Zectionibus dicere, in singulas doctrinas physicas habitis, quas ne. per optimi quidem n £18 wAnp71, Literarum et Eruditionis, physicarum impri- mis disciplinarum causa apud Indos Orientales commorantis , absentiam intermitti eportuerit? Hunc autem Virum eximium, nostrum olim Harderovici Collegam conjunctissimum , quanto magis laetamur successorem esse incomparabilis s n u c» MANSII ab augusto Rege nostro designatum, tanto impatientius dudum praesto. lamur. Nec tamen Juventuti interim defuit discendi opportunitas , vices illius me- cum jam tertium explentibus Clarissimis Viris, sa X n1FoRTIO, et, qui minus prospera valetudine fruenti x n Avss10 nostro suffectus est, poox10 MEsCHIO, ipso, quod impense dolemus , cum maxime aegrotanti, Qui quidem Collega ae- stumatissimus ut divinitus valetudini restituatur, ex animo precamur. Praelerea patet Anatomes et Physiologiae studiosis Z'eatrum .4natomicum, tam majus, quod publieis, quam minus, quod quotidianis praelectionibus et demonstra- tioni inservit; utrumque praeclare et eleganter exstructum , et. spatiosae adjun- ctum aulae, omni ad optimam secandi rationem discendam apparatu et supel- lecüli abunde insuructae; — patet aliis, coelestium motus corporum observare C ge« 15 . J. CULA RIS S EIE, gestientibus , Observatorium "stronomicum , hoc ipso anno nova rursus emeti« datione auctam et exornatum. Quam manum emendatricem propediem sibi admotum iri et PAysica expectant et. Chemica "Axpozrápiz: atque in eujus so» cietatem beneficii cum reliqua , tum ipsum hoc majus Academiae JZuditortum , omnis, non dicam ornamenti, sed vel necessarii subselliorum | apparatus ex- pers, ventura speramus. Quae si tandem aliquando obtinuerimus, parum: profecto desiderandum relinquetur. Nam ortum. Botanicum si spectas, virent omnia in eo florentque , curam ejus diligentissime gerente sA X DI FOR T10; quin erevit denuo plantarum et rariorum et pretiosiorum numerus, ut donis et be« nevolentia nostratium quorumdam, ita quoque paucis quidem, sed praestan- tissimis plantis, quae ex plurimis, ab Zndia huc a xz 1N wan nro, V. C. mis- sis, a nautis vero negligentius habitis, tanquam tabulae e naufragio evase« runt, Ex iisdem zonae torridae regionibus, indefessa ejusdem mE:N wamnpmE diligentia speciminibus et multis et egregiis, potissimum e Mammalium et Insectorum genere, auxit Zegium Historiae Naturalis Museum , huic nostrae Academiae adjunctum; quod insuper continua sceletorum serie, ei addita, nune Osteologiae comparatae scientiam appetentibus non minus fructuosam institutionem exhibet, quam vellera, ad nativam animalium formam adim- pleta, otiosis spectaculum jucundum, Utriusque interim generis spectatoribus. patientia opus erit, donec, quae nunc diruitur, pars veteris aedificii, pule crior et lanto digna thesauro resurgat. Sed bene habet, quod, quibus alte- rum , ei affine, Gazophylacium, J/useum intelligo PAysiologico - Patholopicum , continetur, aedes plane sint perfecteque exstructae, ipsumque, thesauris quippe Zirugmansianis auctum insigniter e! a $A N DIFO RTIO aptissime elegantise simeque dispositum , plerisque aliis palmam jam praecipere incipiat. Quot vero: sint et quantae, quibus e Arugmansianis praeparatis crevit et ornatum est, divitiae, tum demum aestimari recie poterit, cum 4ndex , ab eodem sAxwnre rOoRT20 non minus docte quam diligeuier compositus, typis descriptus , quod omnino sperandum, in publicam lucem aliquaudo emittetur. Facilis hinc est ad Medicinam transitus. Sed sentio jam, orationis vela non xiediocriter esse contrahenda , ne benigna vestra, À. A., audiendi patientia ni« onzTrTEuho 19 nimis immodeste abuti videar, Insuper me vereri fateor, ne, si pluribus dicam de rebus, quae minus arcte cum iis, quas profiteor, doctrinis conjunctae sunt, mihi idem accidat, quod olim Pronnioxnr philosopho, coram mam. NIPALE de militari arte dicenti, accidisse accepimus, quo quidem praeclarus Carthaginiensium dux, multos licet ineptos offendisset homines, ineptiorem se unquam audivisse negabat. Paucissimis igitur hic defungamur. Neque multis opus esse videtur, Quid enim Medicus vel est, vel certe debet esse, nisi Na- turae minister? Qui vero ejus minister sit, vel esse possit, nisi sedulo eam- | dem observet? Itaque hujus initium disciplinae. ducendum a rerum in facto positarum animadversione. Videndum, quid primum in statu sano, dein in abnormi, locum in humano corpore habeat. Attendendum ad variorum cu- jusque morbi stadiorum decursum. Accedendum ad aegrotantium lectos, et accurate, quid fiat, observandum. Cognoscendae sunt herbarum salutares vi- res$, et quid medicaminis tandem ex diversorum pharmacüm miscela prodeat, perspiciendum. | Quae ommia et plura non ratiocinantis ingenii sunt, sed expe- rientiae, observationis, memoriae. Enimvero historica ista tot regum utie lissimarum cognitio minime satis proderit, nisi et judicium criticum et phi. loeopha rerum contemplatio ad Medicinae studium afferatur. Quomodo enim ceteroqui, vel causae morborum recte intelligi, vel diversorum , sed ad spe- ciem plane similium , eademque fere symptomata prodentium, morborum di- Scrimen agnosci, vel plurium causarum simultanea quidem , sed modo , gradu, ceteris admodum dispar, eíficacia dignosci; quid ab anni tempestate, aegri aetate, corporis constitutione, vivendi genere, aliisque bene multis, fausti sit vel infausti exspectandum, intelligi; quando ad heroicum remedium, , licet anceps, confugiendum sit, ut rapidus morbi, in pejus cito. ruentis, cursus quantumpote sistatur et medela morti instanti antevertat , judicari possit ? Mitto plura; in his illam ipsius mentis humanae, quae Medicorum est, cu- ram; quam qui in se sit suscepturus, nae! is non erapiricus tantimmodo Me- dicus sit, sed et rationalis, necesse est, Talis inquam, qualis ille fuit, qui hac ipsa de re tam docte et eleganter olim, ex lac ipsa Cathedra dixit, GAUBIUS, Talis, inquam, quales illi fuerunt , qui quovis aevo principatum in Medicina tenuerunt, Medici vere philosophi. Nam, quem fugiat, aut C a H1IP- 20 o J. sGOXLB X "M (n.SAS E: miPPOCRATEM, Medicorum veluti parentem, communibus omnium suffragiis hoc elogio ornari, aut GALENCBE et CELSUM, vel si recentiores malis re* censeri, BOERHAVIUM, [HALLERUM , CULLENUM, HEBENSTREITIUM; MEILLIUM, DOEVERENUM, magnumque ejus discipulum , patrem Tuum, mi cruxsi, Dynamicae rationis inter nostrates statorem , alios, partim adhue viventes, ut mittam, non historicae tantum et empiricae, sed ra. tionali quoque et philosophae artis et cognitioni et praxi operam dedis- se? Quos Viros, omni laude majores, utinam mostri futuri Medici sequan- tur et imitentur! Habent, praeter ea, quae modo commemoravi ,' studiorunz adjumenta egregia ,. /Vosocomium etiam C/inicum, ubi, ducibus Viris Claris. ' simis expertissimisque , et variam aegrorum conditionem diligenter .observa- re possunt, et in praxi Clinica, sive interna, sive Chirurgica, sive adeo Ob. stetricia, aliquid tentare, veterum et recentiorum medendi rationem cogno- scere, pristina et nova inter se componere, dudum probata repetere, quaeque recens inventa sunt, vel commendantur , prudenti examini subjicere. | o Feli« cem nostrae Juventutis , hoc etiam in genere, conditionem! o Felices eos, sua si bona norint! - De Jurisprudentia ut dedita opera moneamus, vix opus esse videatur. Nam» ex una quidem parte ipsam Legum, sive antiquarum sive novarum, harum- que sive patriarum | sive exoticarum, cognitionem ' per se quidem mere esse historicam, quis non videat? Seriptlae enim sunl, et non scriptae reddi a ne» mine possunt, Constitutum igitur jus et scriptum res est in facto posita. Hujus scientia qui careat, quiequid sibi philosophando videatur assequi, il- lum nemo unquam peritum Juris salutabit, Quin, quibus istiusmodi. Philo- 3ophiam Juris interdum placuisse novimus, illi absurdissimis, ut plurimum, commentis et opinionum monstris fingendis turpissime se. eum ROUSSAYIO dederunt, Atqui, ex altera parte, non mogis negandum, quisquis: non cor- licem tantummodo lambere cupiat, literaeque Legum inhaerere, sed vim eae rum veramque rationem intelligere, eum ,. ut ab Historiae, Autiquitatis, Criti- «es et Mermeneutices , iia et. a Philosophiae probabili scientia paratissimum. ess GLELTA NOI 04 al esse oportere, Quid enim prosit jejuna ejusmodi cognitio, qua Znstitutiones 'atque. Pandectae, Codex item uterque et JVovellae, fortasse ipsum quoque €RATIANI Decretum cum Decretalibus et reliquis, imprimis vero Codex J/Ya- 'poleonticus ,| memoria teneantur , sed qua opportunitate , aut quo consi. lio, vel. quo effectu latae sint Leges, non perspiciatur? Aut quis Juris Con; sultus dicatur merito, qui: vel de Legum aequitate, salubritate et cuin. popu- li, cui scribantur, indole et ingenio convenientia , sanum atque sincerum judicium ferre non possit, vel diversarum gentium jura et leges non ita in- ter se conferre, ut inde , quid nostris quoque temporibus sit consentaneum , ef- ficiatur, vel denique omnia ad aeterna Juris et Aequi principia aut revocare aut exigere? Ex vulgari enim ét vel lippis ac tonsoribus nota definitione Jz- riprudentia est. « divinarum. humanarumque .notitia rerum, justi injustique « scientia," Est autem, ut eloquentissimus quondam causárum patronus scri- psit c1cERO, « est quidem vera. Lex, recta ratio, naturae congruens, diffusa « in omnes, constans, sempiterna, quae vocet ad officium jubendo, vetando a « fraude deterreat, — Est haec non scripta, sed nata lex ; quam non didieimus , « accepimus, legimus, verum ex natura ipsa arripuimus, hausimus, expressi- « mus; ad quam non docti, sed facti, non instituti, sed: imbuti sumus, — « Huic legi neque obrogari fas est, neque derogari ex hac aliquid licet, ne- « que tota abrogari potest. — Nec erit alia lex Romae, alia Athenis, alia « nunc, alia posthac: sed et omnes gentes, et omni tempore, una Lex et sem- « piterna et immutabilis continebit." | Hane vero Legem, summam. illam et principem, recte nosse, accurate interpretari et quibusvis Legibus positivis judicandis prudenter adhibere, nonne Philosophi est? Nonne proin, qui Ju* risprudentiae Naturalis minus peritus sit, e Jureconsultorum , qui quidem tane» ti nominis: honore digei sint dicendi, numero sit eximendus ? Nonne iis, qui: olim vel causarum patroni sint futuri, vel sanctam judicis personam su- stenturi, vel magistratum in Civitate obtenturi, vel quacunque tandem ratione accessuri ad Rempublicam, in philosopham Juris, aeque ac historicam, co- gnitionem diligenter incumbendum. et immortalia cnorionux, PUFENDOR: FIORUM, CCEZERLAZNDORUM similiumque. scripta, haud secus atque ea, C3 quae 23 Lp d LAESGSE quae COTHOFREDI, NOODTI, SCHULTINGII aliique conseripserunt, diure na sunt nocturnaque manu volvenda ? Quo impensius laetamur, et utrius« que generis Lectiones juridicas sine intermissione, etiam in hac Academia , haberi, quibus et historica pariter ac philosopha Jurieprudentia imbuatur no« stra juventus, et ad familiaritatem optimorumi, quorumcunque omnis memo- riae Jurisconsultorum applicare se discat, et cum Collegis integra nobis va. letudine superesse septuagenario majorem nac zw Awxux, Celeberrimum Vi- rum, et huic tamen etiam suffectum esse integra aetate ASSEN UM, antiquae et philosophiae ét elegantiae studiosissimum, Cui quidem Viro Cl. novum munus, quod addicentibus auspiciis capessivit, laeti gratulamur; haud dubitaa- tes, quin ex ejus quoque institutione uberrimi sint in patriam nostram et huma- nam societatem utilitatis fructus redundaturi. Nec tamen hac parte plane sincerae esse licet nostrae laetitiae, "Nam, cingentem me Auditorum coronam circumspi» ciens, vacante inter Vos, lllustrissimi cuR ATORES, loco adverti me, et insi- gni animi moerore affici sentio. Ut enim laetis in hac terra fere intermista sunt tristia, sic, jam ad exitum vergente meo magistratu, trium Virorum, doctrina et meritis clarorum, qui vel olim, vel nuper Academicae rei curan. dae fuerunt praefecti, obitus, quominus nemini hodie parentandum esset; impedivit. Novissime quidem is, qui Curatoris munere, summa cum laude, ante. plures annos fuerat functus, elezantissimi Vir ingenii, 70. DE Kn UYFF, JCtus, diem obiit supremum, In quo, ut reliqua eraat praeclara omnia, ita tam acer pulcri et venusti sensus, tantus orationis nitor, tanta in carminui- bus pangendis suavitas, tam felix veterum Poétarum patrio sermone exprimen- dorum dos et facultas, ut haud scio an in nullo altero nostratium, Quo mo- lestius ferimus tanti, tamque humani, Viri desiderium, et Vobiscum luge. müs, KRUYFFI et LUZACE, Viri Spectatissimi , optimi defuncti fratres op- timi, Paulo ante fata compleverat. Nobilissimus Vir 70ANNES HENRICUS SCHonER, quem semel hic Curatorem coram intueri et salutare nobis datum est, Huie autem constantissimt animi viro, qui ipsi impotenti Tyranno , cum omnia ei se submitterent, terribilis fuit et suspiciendus, nondum, quod sci- mus, in munere Curatoris, cujus ei ante triennium concedebatur immunitas , Suc. O R-.A T I OC. 23 successor datus est, Tgitur duplex clades illata est Academiae nuperrimo Nobilis- simi FREDERICI, Liberi Baronis VAN LEY DEN VAN WESTBA RENDRECHT; J'armondani Toparchae, obitu. Qui nobis eo luctuosior accidit , quo magis Viri lllustris ingenium , varia doctrina subactum, animumque, humanitate et liberalitate aliisque virtutibus exornatum, admirati sumus et vero venerati; ium etiam quo insigniora ipsius fuerunt in rem Academicam merita. Hoc quidem Vos, lllustres cun aTonxs, omnium optime perspexistis; illud. vero omnibus peraeque fuit perspectum , quantopere , gravissimis obeundis sustinens disque muneribus, Patriae, turbulentis etiam et difficillimis temporibus , quorum memoriam repetere nihil attinet, profuerit. Neque leve est hujus rei docu- mentum, quod rv povicus ille, quem frater nobis Regem obtruserat, palam professus est, « se LEY DENUM nostrum cognovisse virum e politicis, qui « sibi, quo esset amore erga Hollandos, maxime probarentur, unum omnium « maxime gravem, constanti animo , peritum , prudentem , patriae amantissimum , « officiorum suorum, si quis alius, memorem," In hoc igitur Viro Illustri lucu« lenter apparuit, quam vere PLATO, « tum praeclare cum rebus publicis agi" dixerit, « si vel Reges philosophi essent, vel philosophi ad Rem publicam acce. « derent." Hic enim noster tz y pex vs a philosophia paratissimus ad Juris sciene tiam et Politicam accesserat, in utraque, quam dicunt, Facultate summos ho* nores affectaverat publice, et summo merito suo adeptus erat, Memini adhuc, A. À,, et probe memini, quam promte condiscipulus meus, nam wrNPEns- $10, PESTELIO, DAMERNO, optimis profecto praeceptoribus, una sedu- lam dabamus operam; memini igitur, quam promte, quam docte, quam mascule suas Posuiones philosophas, et sesquiennio post Dissertationems eru- ditissimam ad Legem Quisquis quintam. Codicis ad Legem Julam Majes- iatis, adversus Viros Consultissimos et Doctissimos , tum et adversus Jus venes ingeniosissimos, non levia et ludicra dubia, sed negotium respone denti facessentia , neque ex compacto, sed de improviso, nec animi cau- $a, Sed ex animo, proponentes, magno omnium, qui aderant, frequentis- mo autem utebatur auditorio, plausu defenderet, Itaque jam tum ex levi isto »sl- dg y di i ana rtr, veluti praeludio et velitatione conjéctura eapi haud fallax poterat, quantds Vir aliquando esset futurus, Quo vero spem de se susceptam minus fefellit, quo eam magis superavit, eo ingentius sui reliquit desiderium; eo vehementius, ut' successorem consequatur sui non dissimilem, optamus: eo confidentius' omnes Juvénes, in studium Jurisprudentiae incumbentes, ut illum, talem ac* tantum: Virum, imitari studeant, ejusque exemplo in philosopham pariter ac' historicam Juris et Legum scientiam gnaviter incumbant, monemus, horta-' mur, flagitamus. : Sed dudum Vos a me flagitare videmini, A. A. H. H. , dicendi finem ut tandem. aliquando faciam; atque Vestro huic desiderio is ego non sum, qui satis facere recusem. Superest tamen unum adhuc, de quo pluribus omnino et subtilius esset exponendum, nisi vererer, ne instituenda diligentiore de re, quam multorum errores haud parum impeditam reddiderunt et intricatam, disputatione, nonnullis molestus fierem, et temporis, ad dicendum nobis con* cessi, quod paene effluxit, angustiae brevitatis studium summopere dicenti commendarent. Itaque verbulo tantum de Teología, in praesentia, monere mihi liceat , non aliam ejus esse, quam reliquarum disciplinarum, conditio» nem. Eruditio nimirum Theologica partim historica est, partim philosopha. In quantum ad eam Zíótoriae Ecclesiasticae , Hóstoriae dogmatum, Philologiae Sacrae, Critices et Hermeneutices perünet studium, omnes eam ex historico esse genere, nunc quidem, post supra dicta, ultro fassuros esse puto. Sed et dlia etiam ratione historicam esse ejus cognitionem aliqui, in Zationali. smum , quem vocant, Deismum melius vel JVaturalismum dicerent, proniores, docendi sunt. Scilicet, quorumcunque notitia debetur Zeve/ationi divinae , praeter solitum. rerum ordinem hominibus concessae, ea, quoniam fide tan- tum, oraculis Dei et auctoritati habita, intelliguntur, hactenus res sunt iu facto positae; neque ab humana ratiocinatione pendet, aut pendere adeo po: test, persuasionis de eorum veritate firmitas. Quisquis igitur, ad augustum Theologi nomen adspirans, vel minus diligenter versatur in Sacri interpreta. ton: Codicis, vel Societatis Christianae et opinionum historia, vel adeo Pa. te- Qs*.4x i3 i 25 iefactionis divinae respuat auctoritatem, ad fidem nos et obedientiam plaie obstringentem ; is profecto, spreta quippe et insuper habita cognitione histo- rica, quem vicissim spernant cordatiores quique, et a Theologiae sanctuario longe abigant, est dignissimus. At vero aeque vituperandus est et réspuen- dus, quicunque, sola istiusmodi historica contentus notitia, philosopham sus- que deque habeat. Neque huicce nostro enunciato fides ut fiat, multis ver- bis opus est. Nonne enim Theologia, quae YNaturalis dici solet, cui, tanquam fundamento, omnis Revelata Superstruatur necesse est, pars est ipsius Philo- sophiae metaphysicae? Quis, quaeso, nisi e Philosophiae armario. sua prom- serit, Religionis vel necessitatem, vel veritatem , vel. veram rationem, vcl fontes, vel fundamenta denique et causas, oslendere, et ab "heorum.| Sophi- smatibus defendere recie possit? Quis Pantheismi ; Sive crassioris illius. et Spinozütict, sive subtilioris et Idealistici, aut Fatalismi , aut. repentis , seseque haud rero una cum Naturae studio animis hominum insinuantis, JMateria£- smi laqueis caput. subducere, aliosque, ut feliciter expediant, monere et doce. re, sine Philosophiae studio, possit? Aut quomodo ipsius Revelationis. veri- tatem ita adsertum eas, ut omne, ne in 7Zysticismum incidas aut Fanatismum 3 evites periculum ; hac praesertim tempestate, qua tot homines videmus, stul- torum instar, dum vitia fugiunt, pedibus, quod ajunt, in contraria currere? At, omnia, inquit, ad Sacrae auctoritatem Scripturae. exigenda ; sunt... 'Un- de vero, de hac auctoritale, o bone, si philosophari nolis, ita certior fa- ctus es, ut illa tua persuasio rectae rationi non obstrepat? Aut unde, nisi a rationali philosophia, praecepta mutuaberis hermeneutica et crilica, ad quae wel ipsi, qui merito Sacri habentur, libri eorumve partes, interdum illae insigniores, utrum Virum vere divinum auctorem habeant nec ne, vel quis tandem illorum sensus sit, exigi possit et judicari? Postremo, nam pluribus in medium afferendis. nunc quidem supersedeo , qui tandem fie. ri possit, ut vel Pogmaticae , quae dicitur ,. Z/zeologiae aptum 'góg7uuz cone cinnetur, vel J/oralis Theologia probabiliter exponatur, . vel de doctrinae ve- ri'ate aut de officiorum hominis. Christiani necessitate , salubritate ,. praestan- lia interna, aliis persuadeatur , eorumque fides confirmetur et animi.ad quod. D vis s6: £ CLA RIOSSISE, vis bonum alacriter sectandum incitentur et quasi inflammentur, nisi Theo: logo philosopha sit rerum; ad religionem pertinentium cognitio. Aut quomo- do Tu, facundisime PArMz, nisi tamdiu ia sarowomrs tui, unius o* mnium sapientissimi Regis, paroemiis et philosophia vitae posuisses contuber- nium, divinique Philosophi studio eloquentissimi Philosophorum crc& noe m1s studium mature adjunxisses, eam consequi potuisses perspicue docendi, graviter adhortandi, suaviter consolandi, et incredibili sermonis elegantia, cum: aures nostras, tum mentes demuleendi facultatem ? Quam cum. omnes ad: unum, nemine negante, in Te agnoscant et admirentur, bene omnino habet, quod. Te augustissimus Rex noster Academicae Juventuti hac etiam. parte,. exemplum, quod- imitari aliquatenus studeat, quasi postliminio revocatum. proposuerit. Hujus vero gravissimi muneris quoniam ea est ratio, ut novo- quodam necessitudinis vinculo. Tecum ego et optimus Collega sun 1x canus: conjungamur, ita statuas velim, nihil nobis acoidere potuisse jucundius, si- quidem occupatissimo ceteroqui: voonsTIiO nostro nobis esset carendum, quam ut Tu in ejus locum succederes. Gratulamur Tibi honorifieum illud: Begis decretum; gratulamur nobis, ad omnia officia praestanda paratissimis ,. Te, operis difficillimi.socium: gratulamur denique de Te, jam. saepius pro Christiana concione dicturo, et Academiae civibus, et in his praecipue futuris divinorum oraculorum interpretibus, quin universo.coetui Leydensi: utque ex. conjuncta nostra opera multum emolumenti, veri illius et aeternum profuturi, in. omnes, qui nos audiant, redundaturum sit, vota nuncupamus sincera. Quae Tu, o Deus O. M., pro singulari Tua clementia, per yESUM CHRI«- STDAX, communem nostrum omnium Servatorem. et. Dominum, rata esse- velis, jubeas! Causam, ut potui, peroravi.. Quo potissimum consilio?' Si quaeritis, A, A.j dicam ingenue, Quoniam Juvenum, in Patriae et Ecclesiae spem laete suc-- crescentium , maxime causa baberi videntur nostrae orationes publicae; (nam, quis. Vos, Viri Amplissimi, Clarissimi, Eruditissimi, docere in animum in- Qu- ducat?) eos, nostrae quoque eommissos curae, exhortari volui, ut ex una "parte severis studiis diligentem navent operam, neque, si qui difficilibus nu. gis et ineptiis, quarum labor stultus est et turpis, se tradant et implicent, Philosophiae studium .excusent; ex altera vero parte, ut nec Philosophiam, noneullaerum ritu, qui quod ignorant vituperare solent, flocci pendant. Quamquam vix monendi, nedum hortandi videntur, qui ultro quid factu opus sit se videre, idque facere se velle, re et facto ostendunt. "Vos igitur, optimi in hac militia Commilitones, sic statuite, ut cecinit ovrDIUS: Qui monet, ut facias, quod jam facis, ille monendo Laudat, et hortatu comprobat acta suo. Quin, si quo adhuc cuiquam vestrum opus esset stimulo, hunc meminisse ju- berem, « esse sua praemia laudi." Meminisse autem? Imo oculis suis con- tueri, Quod eum omnes qui hic adsunt et singulos jam. dudum avere putem, Te, Vir Clarissime, qui Senatus 4£cta hoc anno curasti, rogo, ut ornatissi- morum Juvenum, qui non indecoro pulvere sordidi, e Literario Certamine superiores discesserunt, nomina nobis recites, Quo facto Vos, praestantissimi Juvenes, aureo honoris, auro longe carioris, praemio condecorandi, singuli, Tecitato quisque suo nomine, huc ordine adeste, Salve, qui in honorifico coronandorum Victorum censu primus huc acce» dis, mi KANTERE, discipule, non uno nomine mihi care. De sacro, cui destinaris, zunere ita exposuisti, ut facile intellexerimus,, Te. rite velle prae- parari ad illud aliquando rite obeundum. ^ Nam, neque in Philologia Sacra et Historia Te hospitem , nec mediocriter philosopha cognitione, pro aetate, tinctum, experii sumus. En igitur, quod meruisti, praemium, Quo vero pede coepisti perge, ut Parenti tuo, Viro venerando, Patruisque aliquando Virtus Te et Eruditio exaequet. Quid Tu, praestantisstme wrxckrrAcm, e dissita regione Transisalanicg huc advenisti? Itane in ílorentissimo Tuo Gymnasio Daventriensi et Leyden Da EIE! as ÉL CLEZXRISSE; sia appetuntur praemia? Tu vero recte egisti et laudabiliter. Lubens igitur et Tibi, optimi Patris, Viri accurate docti et humanissimi, filio, praemium * trado. Zarometri , sed intellectualis et moralis, instar est, quod indicare mi- hi quidem videtur, Te in Sapientiae et Eruditionis, quem den portum sere» no aére et ventis secundis esse navigaturum, ME "Tene hic conspicio, ornatissime nAvipEs, nomine et omine EUGENI? Quis ante biennium , cum Te undis fere mergi , aegre eripi, non sine maxima animi cum anxietate tum laetitia, viderem, aut Tibi aut mihi praedizisset , fore, ut tam brevi duntaxat elapso tempore a me potissimum Tu praemio ornareris , cu- jus ego Patrem, virum, salutaris artis peritissimum , Ztoterodamensibus meis ca» rissimum , publice quondam in ipsa Civitatis Curia, ab eo, qui tum temporis Regioni praefectus erat, omnibus plaudentibus , coronari , nom sine insigni laeti lia, vidi? Tanti tu Farentis vestigia legere perge. Sic aegrotantibus ,. ut — solatio eris, honestissimaeque Genti tuae decori et honori.: e2) ii Quaenam haec est tua audacia, som prmxwsE? In certamen rediisti, licet: superiore anno ab ur ENsnorkio victus? Non hoc infortunium Te ab ite:* rum tentanda hujus belli fortuna absterruit? At, audaces, inquis, fortuna- juvat. Esto sane. Non tamen veritus es, Tu, ZAe;dos future sacerdos ,. ne, in curvarum quadratura inquirendo , ex Tiro: duodevigesimo' Legis! no« nae Codicis de maleficis et mathematicis , aruspicibus accensereris' et ariolis ?* Non Te procrETi4NI movit waAxiMtANIque auctoritas, « artem mathe: s maticam damnabilem" pronunciantium , « et interdictam omnino?" Sed in* telligo , Te nec ludicrae , quam Imperatores damnabant, arti addictum , et prae^ cepto eximii Praeceptoris tüi, S3TALLEN PURGII, Obseeutum esse, quo, « ut * Philosophiam conjungere cum: studio. Juris Civilis,; more veterum Juriscon« « sultorum , pergeres," ex ipso hoc loco gravissime "Te monuit. Hujus ego- Viri nolim monitis et auctoritati obstrepere. Porrigo aurum Tibi, ac de ree portata gratulor victoria, Ia Q R-A TOL o ag In omni Philosophia vix locus est, vel spinosior et intricatior, vel ad vi- tae usum accommodatior, eo, in quo vires Tu Tuas periclitatus es, praestan: tissime nELPRATE. Verum et alto vultu spernere EP1cURt de grege por- cos, mature didiceras, et fugere iriste Stoicorum supercilium. — Virtutis amo- re et venustae humanitatis studio imbutum pectus ad sublimia rg1sxiT1r, subtilia & AN T1: scripta legenda attuleras. Agnitus es dignus doctissimo, fa. cundissimo, politissimoque Parente filius. Cujus praestantissimum exemplum, ut facis, perge imitari, Auro cingo volens, tanquam lauro, comam. Agmen claudis, mAwENE, mihi et Tui causa eare, et Patris Tui, eruditissimi Viri, in Harderovicena Academia quondam Collegae aestumatissimi, cui exper- tissimo Medico et ego et mei omnes plurimum debemus. . Gratulor llli, gratu- lor Tibi, laetus et lubens, Commilitonibus a Te praereptam palmam. Gratulor mihi, cui illam, publice Tibi adjudicatam , publice Tibi porrigere licet. At, per haec.ad altiora. Aureus hicce nummus Parenti tuo Clarissimo , Patruo, Viro Hlustri, et vero manibus Avi Tu: ronsTEwr beatissimis, pignus sit et arrhabo firmi et constantis propositi, quo ad retinendam et tuendam Gentis Tuae glo- riam, sanctissime ipse Te obstringas. — L Atque sic omnibus, quae quidem ad hujus solennitatem diei pertinebant, rile et feliciter peractis, Vobis, honoratissimi cujuseunque ordinis A. A., pro vestra frequentia et audiendi patientia, Tibi vero, summe et aeterne Deus, pro benigno, quo et nune mihi adesse dignatus es, auxilio, gratias, quas haw beo, maximas ago; Tibi et me in posterum mieosque, et Academiam no» stram, et novum ejus Rectorem, et Patriam, et Patriae V8MSIp» Regem opti- mum, cum universa Domo regia, pie commendo, Dn3 A B- Pag. 5. Page; 7* ANN QoToAeCTO EQ; JN an , eum dolorem ex privata calamitate susceptum etc, Nimirum im luctu et squalore eramus propter obitum vel conjugum vel liberorum , nobis carissimorum. sMALLENBURGIO quidem erepta fuerat uxor, quacum multos annos conjunctissime vixerat, nobilissima matrona, JACOBA RACHEL VAN DE KASTEELE, ad beatiores sedes profecta die x mensis Octobris anni cioil0Cccxxi; BAKI vulnus ex amissa paulo ante dilectissima , quae die xxv Decembris anni praecedentis integra aetate diem supremum obierat, conjuge, ELÍSABETHA NICOLINA SARA HOOGVLIET , recens adhuc necdum obducta ci« catrice lenitum,, refricaverat die xxvr Novembris hujus anni immatura mors filioli FRANCISCI CORNELII ELIZAE : €go vero dilectissimam filiam , CATHARI« NAM CORNELIAM, quatuor supra viginti annos vixdum natam, quae biennium ante Viro Rev, HENRICO GERARDO VAN DEN ES , Theologiae Doctori et Pastori Sassenhemiensi, nupserat, nono post difficillimum et arte adjutum partum die, xvi nempe Augusti, puerperali ista febri, sive peritonitide correptam , in ipso aetatis et formae flore exstingui videram. Sola intuitione et conscientia cegnoscendaec, Usurpati Zmiuitio vocabuli ve- niam ab aequis harum rerum arbitris poscenti mihi facile paratum iri spero, cum nullum aliud satis idoneum occurreret ad illud. exprimendum , quod Psy« chologi intelligunt, quando de cognitione immediata, quam. vocant, sine signorum quorumvis interventu, ipsas res inuendo ( door aanichouwing ) ace quisita loquuntur; quam dudum, non magis latine, fortasse magis barbare, intuitivam cognitionem dixerunt, symo/ieae oppositam, Vid. v. gr. y. G. cawziü AMeditatt. philos, ( Tubingae 1756. 4.) $. 851. p. 714. Sq. G. B. BIL- riNGERI Dilucidett. philos, (Tubingae cx tertia ed, 1746. 4.) $. 280. p. 272. Sq. S. CHR. HOLLMANNI P4AiJos. Ratíon. (Goettingae , cx altera ed. 1767. 8.) $. 57. p» 147. A« OG, BAUMGARTENI 4etafh. (Halae Magdeb, ex ed. 2, 1743. Pag. 9. Ibid. lbid. lbid, ANNOTATIO $i 1748. 8.) $. 620. p. 182. sq. (qui et voce ituitus liac im re utitur, sed qua res minus accurate enunciari mihi quidem videtur.) NW: ENGELHARDI Z7- stitt. Metaph. (Groningae ex tertia a r. A. WIDDERO curata ed. 1769. 8.) $. 2529, 304.— 306. p. 156, 191. Sq. et plures ut mittam , D. WYNPERSsII, Laüni sermonis peritissimi , /z52/tz. Metaph. $. 420. Eos autem omnes, sic distinguenda humana perceptione et cognitione sequi LEIBNLTIUM et WOLFIUM, non est, quod hic data opera ostendatur. Vid. woLrius, in PsycAo. empir. $. 286 et 289. sq. ejusve epitomator, r. PH. THUMMIGIUS, in Z5s/i;. 4Ailos, Wolf. ,. Psyahol. empir. $. 68. — Apposite-ad rem praesentem. BAUMEIsTE- RUS (l.c. $. 40. in ann. p. 15. ): ,,Cumr elegantia: sermonis perspicuitati , nullam vim infert, sed ad eamdem potius multum confert, tantum abest , » ut eam negligi velimus a. philosopho , ut commendemus etiam eam magno. » pere. Si vero accidat, ut accidit saepenumero, ut perspicuitati "elegantia: » Ofliciat, tum vero philosopho perspicuitatis, quam elegantiae potior habenda: » €st ratio," In eamdem fere sententiam dudum alicubi dixerat LuD. vives » Etiam barbarissandum est et soloecissandum, si res ita exigat, Satius est, » Verbi jacturam facere quam rei.? Firorum Doctorum — — dotis. In his-eminent: rEoNIS DtACONI editio Pae risina ,. Viri Illustris RoMANzOviII, Imperii Russici Cancellarii . sumtibus, ab HASIO adornata, et Comitis illius nomine a Viro Ampl; vERSTOLK- VAN: SOELEN d. 22 Julii sup. a. dono Academiae missa; et ut mittam w; J. DE BOS» TII, M. STUARTI aliorumve scripta, imprimis duo haec opera praestantissie- maj alterum Pars eximia Catalogi Codicum M3. Bibliothecae Podicjanae , edità ab ALEXANDRO NICOLL ,- Bibliothecae Bodlejanae Subpraefecto , alterum: Choiz. des. motumens ,. ddifices eic. du Royaume des:Pays- Bas , desiindes par P. Jy. GOETGHEBUER Professeur à.Gand, Quorum operum indicium lectores debent Clarissimo Viro,- aestumatissimo Collegae,. JOANNI VAN VOORST', primario Bibliothecae praefecto ,. qui illud. mecum humanissime communi«- cavit,. Codices manu exaratos. Verbi gratia s&NgcAE Tragici, CLAUDIANI, aliorum; | Munerum , quibus functus fuit , spiendore. Quorsum imprimis pertinet, quod eum Dioecescos Neomagiensis ,. tum universae Gelrize, Ordinibus-ab actis fue- rit.- Senex admodum, multis flebilis occidit. Vel aiiis assuta libris — yel tanquam. nullius etc: Ad prins genus c, g. Picuge- RELLUS pertinet: ad alterum ARISTOTELES-cum CASAUDBONI annott, M38, etc, Pag; 32. jCNNAGaT 57650 Pag. 10... Germanoruts docto cuidam yiré e — excidisse — — accepimus. De ugw« i RICO SANDERO loquor; Viro nempe, quem nos Delgae in magno honore ha- bemus propter egregia ejus et utilia scripta, vcluti de Joi Carmine, de Proyideniia , de Natura, benignitatis divinae et sapientiae teste (von der Güte und. IWeisheit Gottes.in der Natur), de Natura et Religione. lic vero Vir Celeberrimus , in opere, quod inscripsit: /7, (9. eic, Beschreibung seiner Reisen durch Frankreich , die INiederlánde, Holland , Deutschland und Itae dien (Lipsiae, 1783. Il Voll. 8.) inter alia plura, quae de nostra quidem patria minus perite, ne quid gravius dicam , scripsit, eriam haec de Leydensi Bibliotheca refert: ', UNIVERSITüTSBIBLIOTHEK, Sie erspricht der Erwar- » tung bei weitem michi, — Minuit praesentia famam. — Es £5 ein cin- » 2iges Zimmer , in der nicht. die hálfte. der Bücher platz hat. Vo man » Bintrilt, tritt man auf bücher.. duf. dem bodcn, in jedem IPinkel , in » Jedem gange , auf und hinter einander liegen die besten sachen. | Doch be- » Steht. der eigentliche reichthum der. Bibliothek. mehr in geschriebenen , als » garuckten Büchern. Und unter den Érstern. ist. besonders der arabische » Forrath merkwürdig. ber diese nnd die übrigen orientalischen alle ste » hen. in einem schranke zusammen aepfropft, und zu diesen steigt man auf. » citie art yon Porkirche mit lebensaofahr hinauf. — — In keiner Káse-und » Heringsbude sieht es so verwirrt und staubicht aus." "Tom. I. p. 52r. sq. Abstineo prudens a refutanda hac, rem non plane negandam male in majus augente, narratione ,.quam nostratium plerique cachinnis sunt excepturi, Ut autem appa- reat, in quantum SANDERO , Belgis, incertum quare , iniquiori , credi possit , duo adhuc specimina exeodem Itinerario , Leydam nostram spectantia dictis addam , alterum agens de. RUHNKENIO , de ALLEMANDO alterum, .De illo quidem ait: » Er bezcugte mir gleich scin misfallen darüber , dass wir in.Deutschland so » wenig in Lateinischer sprache schreiben , und alles deutsch herausgáben. Er » Derief sich auf den neuen deutschen Messkatalog. | F'ermuthlich weil er das » Deutsche nicht lesen kan ( — «zd doch ist er ein gebohrter Deutscher — — » Er ist aber schon in der Jugend tach Holland gekommen , hat also seine » Muttersprache. vielicicht vergessen — ) , denn er: sprach. hollánilisch. und » etwas franzüsisch , und wei] es überhaupt in. Tolland herrschende Mode » 5t, die Gelehrsamkeit allein. in kenntniss der. dltzn zu setzen." p. 518. — De hoc vero sic exponit: , JJerrm 44. Prof. der Naturlehre , schon ein » Mann bei jahren , phiegmatisch , wie alle Ao//andisehe Gelehrte s (odi. und à » stil Pag. 1i. ANNÓTA TIO. Ha -» iN" Difficile est, Satyram non scribere, — Pluribus siu... farinae afferendis supersedeo. Novam, qua a Rege ormatus es, primarii Bibliothecarii dignitatem. De- creto Regio diei 27 Octobris crcrocccxxir. No. 76, nobiscum a Curatoribus commrnicato die »9 Decembris ejusdem anni. Eorum vanitatem — — exploserunt et alii, et — gnwNESTIUS. In notissi- ma Disputatione de vanitate philosophantium in. interpretatione Librorum $$. , repetita in Opusculis Philologicis Criticis (ex altera ed. L, D. 1776. 8.) p. 233 — 251. Quale possidere nostis etc, Quo melius ea, quae hic de 4useo Zfrchaeola- gíco dixi, alectoribus intelligantur, inserere hisce annotationibus liceat ipsam REUVENSII nostri V. C. relationem, Musei. /fntiquarii. descriptionem sic instituere, ut anxie definiatur quid a "Quoque, sive emtione sive donatione, accesserit, difficile fuerit , Quia varii generis res plerumque unà donatione aut emtione comprehensae fuerunt, [ta- que nos universo conspectu defungamur, Conditum est primum , medio saeculo novissimo , a Ger. de a oeHE Amstelaedamensium | scabinorum Praeside, qui, cum tantum non omnia qnarmora in nostris terris exstantia co&misset, alia peregre arcessivisset , Academiae nostrae testamento legavit. Mox nonnullis hoc legatum auctum est privatorum donationibus, praecipue Consulis Negotiatorum Batavicorum Smyrnensis, de HocAhepied. In ipso autem legato, etsi minoris pretii quae- dam segregare ratio jusserit, tantum taámen antiquorum et praestantium si- gnorum inerat, üt ex illo inde tempore suum habuisse Museum Academia censenda sit. Nam quae jam olim exstabant antiqua monumentain Anatomico Academiae theatro, ea pauca erant, aut minoris fere momenti, Additi sunt, sub finem ejusdem saeculi novissimi, Nummi antiqui, maxi- me Romani , cur et auctoritate L. Sentenii, tunc temporis Academiae Cu- Tatoris, variis auctionibus parati. Papenibroekianum legatum ab Oudendorpio descriptum est , L. B. 1746. 4?5 partim etiam, sed antequam Academiae accederet, ab $c. Maffei in édiséo Veronensi. Legati auctarium illustravit V. Cel, 7e JZater in Appendice Narrationis de Rebus Academiae L, Batavae. E O- T ANNO TATTIVLYO. Omnes antem illae, quod bene factum , hodie conjunctae collectiones pri- mum augmentum acceperunt, translatis huc, anno 1818, e JMzseo Regis, sulphureis nummorum ectypis Mionneti, quae omnia genera omnesque aetas tes complectuntur; mox arcessitis Longino et Parisiis a 1819 , 1820, 1821, gypseis ectypis marmorum quae ad hocce usque saeculum vix ultra nomen nota fuerant. Deinceps, a. 1821. emta sunt anaglyphae inscriptiones, aliaque monumenta quae adtulerant Viri Nobilissimi Aozziers et Jumberi, hic Tuneto, ille ex Atticá. Mox, eodem anno, urnae barbaricae nuper in patrio solo, prope J7acht. weddam Groningac, repertae, in nostrum Museum, Regis Administrorum jussu, sunt translatae, Ex donatione accesserunt nobis a. 1821: — Nummorum Romanorum Mue« seum J. O. Zírntzenii V. Cel, tum quidquid ipse antiquariae supellectilis ei conjunctum habebat ; Apographum inscriptionis cuneiformis Babylonicae; donum JZZ/Rin:i!, Bie bliothecarii Societatis Indiae Orientalis :Londinensis , nomine Societatis 5 Ectypum gypseum similis inscriptionis brevioris Persepolitanae a Corn. de Bruin olim in has terras adportatae: cujus doni auctor nomen suum tae ceri cüpit ; Inscriptio Burmanniana , supellex nonnulla antiquaria, gypsea ectypa minoe Ta, et marmorum pretiosorum specimina , quae ipse contuli , annis 1813 — 1821. Museum sic in septem partes divisum est, ut 447; opera a meris inscrip- ?ionibus sint distincta, et utraque a zu;25is; inter artis autem opera, Oriere ialia a Graeci» et Romanis , um Graeca. aetatis atitiquissimae seorsim a mi- nus antiquis sint dispositas tandemque proprium locum occupent 7207u726nta sepuleralia , tum Graeca , tum Romana. 1, In Orientalibus habemus Mummiam; idola minora vitrea et lignea, "cad, idola vitrea similia, Aottiers..— Humbert. €crypa gypsea similium idolorum. C. jJ. C. R. tctypa gypsea anaglypharum Aegyptiacaruur, Lond. emi. àtem | Persicarum, ut s. ]a- 3. ANNOTA T O, 35 Indicum idolum aeneum , minusculum, afcad. In 4friis operibus Graecis antiquioribus ectypa gypsea anaglypharum et signorum templi Thesei et Partheno- nis, Athenis. Lond. et París. emt, item Pandrosei, Athenis. item templi Apollinis Phigalensis. 1 ut s. alia ectypa operae archaicae jam pridem notiora, Zirtis opera Graeca, Romana continent Marmora Papenbroekiatia, Ztcad. Caput juvenile pileatum, Humbert. anaglyphas et fragmenta minora. Rottiers. In monumentis sepuleralibus Graecis , praeter anaglyphas et inscriptios nes sepulcrales Papezbrockianas , 4tcad. eminent : Anaglypha Archestratae cujusdam ) cui par magnitudine et operis pro- minentià vix altera Graeca in quoquam M useo inveniatur. Rottieri, Anaglypha praestans ephebi ignoti et minores quaedam. Rottiers. Inter monumenta sepulcralia, praeter Papenbrockiata , "tcad, habemus: inscriptionem hominis Christiani defuncti, Uticae inventam, —Zzmberr. Urnas et vasa minora sepulcralia Romana, barbarica. cad, — Humbert. — drnizen, — C. 3. C. R. Inscriptionum quoque magna pars Papenérockiana (adeoque 4fcad,) est, quam collectionem nos studemus, illatis gypseis ectypis aut exe actissimis apographis celebratissimarum inscriptionum, inde ab anti- quissima aetate ita complere, ur Palaeographiae exemplorum absoluta series inde nascatur. — Inter praestantiores adeo sunt: Apographum inscriptionis cuneiformis Babylonicae, . .$ec. 74. Orient. Lond. ectypum gypseum similis inscriptionis Persepol. 4fnonym. ectypum simile inscriptionis Persepolitanae e Biblioth. Parisina. Paris. emt, Cippi quatuor, unumque fragmentum cum inscriptionibus Punicis , omnes in Carthaginiensi solo, unico exemplo inventi, —Zursbert, Ea Apo« P &NNOTATIO Apographum inscriptionis Graecae antiquissimae ,' cujus dominus R. Payne Knight. C. 3. C. R&. ectypa gypsea inscziptionum Graecarum , inter quas eminent Sigeensis: et Rosettana. Lond. emt. inscriptio Atheniensis praestans et integerrima. Rottiers, inscriptio Burmanniara, €. 0 e 1. Nummarium. Museum ( Zlcad.) nuper Zirnizeniamo egregie ditatum est.. Adjuncta habet sulphurea Mionneti ectypa, ad viginti fere millia, 3. His omnibus, mantissae loco, accedit Supe//ex antiquaria : Vasa picta Graeca, Athenis inventa, in nostris terris fere unica et vix nomine nota. [ Rottiers,. opuscula:artis figlina, indidem adportata 5 instrumenta bellica et domestica, tam aenea quam fictilia. Rozziers. — Humbert, — Arnizen. — C. 3. C. R, Pag.I2. Ex lapide — Punicam inscriptionem exhibente , HAMAKERUS — — commone straiurus est. .Et commonstravit edita Diatribe PAilologico-Crilica , tmn0tue mentorum aliquot Punicorum, nuper in. Africa repertorum , interpretationem exhibens etc. L. D. 1822. 4. Pag.15. ERNESTIUS — pAilosophiam perfectae Grammaticae — assertum. iyit, — Disser- tatione. philosophico-philologica, edita a. cio19CCxxxrr, repetita.in ERNESTIE Opusculis arii argumenti, editis a THEOD. FRED. STANGE, Theologo Halen- si, Lips. 1793. 8. p. 1 —35. Ibid. 44 qua si demas et quare etc. Verba rorvBit, Libro III. Histor. c. 21. haec sunt: 'Igeplzg — éàv dag lo Tb jià T| , xal m6, xol vlvoc wpiv Emp f , xa). và mpaxÜiy wív:pm sÜAcyov fcxc qb Tío, TD kaTA&A&ITÓj VOV mÜTHe, dyOvicu E: ply, uuu 9b o0 yiyverat. Yoid. Qui cum orationem suam etc. Haec fere verba mutuatus sum ab eo , de quo paulo inferius dixi,.BoRcERO nostro, in Disputatione , ab Harlemensibus- Eraditis praemio ornata, de /Jisterig praugmatica , pag. 4. ex altera editione, cui addita est altera. Orationis de Historiae doctore , Providentiae divinae ad- ministro, editio Hagae Comitum, 1818. 8. lid. Quad: damhum .dcademiae — «t breyi ita auferatur etc... Ablatum esse lae. tamur impense, Nimirum Regio Décreto d, vui Maji 1822 pORGERO succes-- Sor. Pag. 16. lbid. ANNOT^A TIO. 37 sor datus est Vir Doctus, P. HOFMAN PE&RLKAMP, qui ut dudum, variis varia aetate edendis seriptis inclaruerat, sic extremo potissimum tempore duo- bus, singularem ejus eruditionem palam facientibus; altero inscripto: xENO- pnowTIS £pAesii Ephesiaca , Harlemi ciorocccxvin. 4., altero de vita Poe- tarum. it Belgio Latinorum , addito de facultate sujusque judicio, Druxellis , 1822. 4. Quod posterius scriptum est responsio ad quaestionem , a. Societate Bruxellensi propositam , cui praemium assignavit: Societas, et de qua senren- tiam ita dixit: ,, C'esz Je résultat d'un grand travail, de beaucoup de com » tidissances et d'une forte application ; Pauteur tràs-versd dans la littérature » grecque et romatne m'a pas nésligé l'étude de la littérature moderne. — — » 4] — — donne partout des preuves de gott et d'um jugement sain. — Quant » 4Ux potes d'un véritable mérite qui ont di& rdproduits- plus d'une fois par » Ja voie de l'impression, — — ila presque toujours. puisd dans les sources. — » /'Académie doit. s'applaudir d'ayoir proposd une guestion. si. pleine d'intd- » £0, et d'y ayoir régu, dés la. premióre fois, une-réponse aussi satisfaisane » 462 elle jest empressde en conséquence de dézerner. à auteur de. ce savant » mémoire la. médaille d'or , comme une digne récompense de ses longs et uti- » [5 travaux." Quo vero honorificentius est illud Eruditae Societatis de PEERLKAMPII, cum maxime nostri, libro judicium , eo magis dolemus hunc non esse in manibus nisi Sociorum Academiae , eoque velementius optamus et speramus fore, ut dicta Societas, cum suae laudis , tum Literarum causa, praebeat exempla venalia. e Regis auctoritate honorifice rude donato. Decreto nimirum Regio diei vix Decembris a. 1821. No. 85. Cathedram — yacantem — occupet successor etc. Occupat jam Vir Reverene dus et Doctissimus , jo. NIEUWENHUIS, Regio Decreto diei xvi Februarii 1822 WYNPERSSIO suffectus; cujus cum alia scripta ad Philosophiam, impris mis physicam, pertinentia, in his Jnstízutio Mathematica., ( Jiskundig Leere Lock, ll Voll. ed. annis 1801 et 1805. 8.) , nostratium manibus. teruntur,. tum imprimis celebratur Dissertatio, quam Societas Teyleriana altera anno 18cg praemio ornandam, suisque Commentationibus inserendam. censuit, d principiis metaphysicis , benene. an male Physicae adhibitis scientiae, ( V'erhan- deling , beyatiende een. Geschiedkundig en Iysgeerig Onderzoek oyer den uit- sag der gemaakte toepassingen yan. Doyennatuurkundige grondbeginselep. op de Natuurkunde, ) Es Ibid». u- lbid. ANNO T'A T I O. Ut :saniore essent mente , dta. citius etc, Memorabile imprimis videtur, quod de se ipse testatur CAR. AUG. WEINHOLD (in Persuche übeF das Leben und seine grutidkráfte auf. dem wege der. Experimental- Physiologie ,. Magdeburgi,, 34. 1817. 8. $ 42. P. 59. 30.) :.» Fünf jahre, inquit, Aabe ich der specula » tiven. Naturphilosophic mit eifer. gewidmet utid. gefunden ,: dass sie manche » schüne ahndung zu erzeugen , ja dass sic das geistige Gefühlsyermógen ause » zubilden yermag ; aber ich. habe mich auch ferner überzeugt, dass es ihr » immer an Kriterien und an haltung für dicse speculationen gebrechen wer » de j wenn sic dieselben nicht durch die Erfahrung , die Beobachtung und das » selbsterkennende forschen erhált, — Fünf andere jahre habe ich ausschliess- » lich der Beobachtung und Forschung , unter leéitung einer Philosophie der , Natür , welche. das Erkenntnissyermügen zur Basis genommen , abgelegen , » und bin, obschon schwieriger utd langsamer , zu mancher gewissheit ge- » Jangt, die ich niemals für irgend eine 4hnduna hinacben müchte; weil dicsc , Gewissheit durch nschauung. entstanden, leichter als jede andere blos sub- » Jectiye s als eine. allgemein gültige IWahrheit: dargestellt werden mag. — » Varum soll ich es nicht gestchen , dass ich diese Umwandlung meiner Denk - » tutid Handlungsweise besonders dem freundlich-lehrreichen vovTA zu verdane » ken habe, der ohne bittern tadel zu. überzeugen versteht , und. mit áchter » consequenz etwas | bleibendes aufzustellen vermag." ete. — Quid autem Vir praeclarus nunc de illa, cui antea ipse operam dederat, Naturae Philosophia sta- tuat, ex iis, quae $. 6. p. 4. habet , intelligitur: 5,77 i47 , inquit, de Zlomine » loquens, in ihm ist eine spháre von geistigen und physischen krüften so rein » ausge sprochen, dass dic physischen nur eit Jeerer, zur Freigeisteres führender » Marerialismus der vorietzten Decentien des vergangenen Jahrhunderts, bis zu » 6iner Naturseele Aipaufiteigern — und endlich ein eben so bodenloser Mysti- ,» cismus djc geistigen zur a/Jes belebenden Weltseele umwandlen konnte. Bei. » de umarmten sich im absoluten Identititssystem , welches a/s Transscendental- » und Natur-philosophie, Nature und Seelen-kráfte zwar als identisch aus » einander. begreiflich machen wollte; allein in die Einheit und Mannigfaltige » Kéit , welche zugleich Einheit und Mannigfaltigkeit. in sich schliessen solite, » cin solches Durkel brachte, dass die wahre INaturforschung zwar anfangs » dadurch angeregt , endlich aber. in einem. Wirwarr yon Ferwechselung der » Begriffe unterzugehen drohte,"* Pag. 17. Quanto magis lactamur successorem etc. Die nimirum xxix Martii cioIoccexxt All. Ibid. ANNO TATIO. E Jl. Atademiae Curatores cum Senatu Academico, datis ad eum litteris, com- municarunt, Regi placuisse, ut in locum sgucwaNsH succederet Vir Claris. simus C. G. C. REINWARDTUS, suamque ea de re voluntatem testificatum esse Decreto diei vir Novembris a. cro19cccxix. No. 38. ld vero tanto magis laetamur, quanto evidentius, gravissima non pauca, adjuvandae omni- genae Eruditionis, imprimis vero scrutandae in ipsis suis latebris Naturae im gratiam , itinera et pericula adeundo , suo ipse exemplo ostenderit, minime vana esse, aut ultra modum aucta, quae ante hos viginti annos, Harderovici mu- nus auspicans Professoris Disciplinarum physicarum , tam facunde dixerat de ardore, quo Historiae INaturalis et inprimis Botanices cultores in. sua. studia feruniur, Uti vero quae pauca de irndefatigati itineratoris laboribus rescivi- mus, salivam movent, ita vix dubium , quin itineris, tot nominibus momen- tosi, descriptio propediem sit in lucem publicam emittenda. Non parum enim ad decus Patriae, nEINWARDTI laudem et ipsius Eruditionis causam, interesse putamus, ita fieri, Mecum. | Quandoquidem fuerunt, qui 74eoJogu;. mirarentur naturalium rerum professionem , quantumvis vicariau, in se suscipere, nec probarent, inau- gurali Lectione, die xxix Septembris a. crorocccxrx habita, id etiam agere dum esse putavi, ut, postquam docueram , me lllustrium Academiae Curato- rum voluntati et auctoritati hac in re unice cessisse, neque id milii sumsisse, ,» ut talis ac tanti doctoris, qualis ERucMANSIUS fuerat, imaginem meis quali« » buscunque lectionibus, aliqua certe ex parte, instaurarem ,".paucis, in Lectionis exitu ostenderem, ,, quare Theologum non minus, imo magis for- » tasse, quam vel Medicum, aut alium quemvis ingenuum et erectioris inge- » nii hominem, ornet Historiae Naturalis haud tralatitia scientia." «Quae vero tunc temporis dici debebant, etiamnum fortasse a non nemine vel non inutili« ter, vel saltem non invite hic legentur. Erant autem hujusmodi, [ndicata in« stituti ratione sic ab hac Lectionis parte ad. ultimam transiebam , in eaque de- sinebam: — — , Quodsi vero interdum ex rerum naturalium vel pulcritudine » wel utilitate adorandi summi Numinis sapientiain argumentum elicuero, hoc » mihi juris, Theologo nimirum , eum venia dabitis.'? » Ncn enim Vos. cum ineptis istis et angusti animi hominibus facere, sát » 8Cio, A. A., qui Theologum hisce studiis delectari, quin publice eas tra» » Qitüurum esse et mirantur et aegre ferunt. His.cum respondendum sic ultie » mo loco, ne véstra patientia nimis abutar, quae dicenda haberem bene mule » 13 AONE N Q'ITT 5 T' 410? 5, t1 ad duo potissimum capita revocabo. Mittam igitür, quicquid de Na- » turalis Historiae cum utilitate, tum jucunditate, in medium posset proferri , » quod si accurate vellem persequi, non uniu$ ejusque brevis horae; sed piu- , rium omnino dierum spatium, requireret, Quod dum omitto, id tamen » unum, quasi in transitu, quaerere liceat, quid demum sit, vel esse possit , » quod Theologi, iigue magis, quam- alii quivis, aut carpendo eximio illo , utilitatis fructu, quem nemine negante ferunt haec studia, prohibeantur, , aut illis interdicatur honesta animi, gravissimis sancti muneris negotiis aut ,» difficilium rerum et a sensibus abductissimarum studio defatigati recreatione » €1, quae ex ipsis Illius, ad cujus cultum et amorem homines adducunt, » operibus contemplandis percipitur. Enimvero duae sunt causae praecipuae , » 0b quas Naturalis Historiae et studium et ejus tradendae provincia cum Theo- » logi persona haud absurde conjungi videatur. Nam, ex una quidem parte » plurimis Sacri Codicis, Veteris imprimis Instrumenti , lux a nulla alia disci- » plina afferri, quam a Naturali Historia, potest, Testantur hoc eximiae, » QUàS BOCHARTUS, FRANTZIUS, MAJUS, SCHMIDIUS, TILLIUS ad illustran* » dam. sacram, quae vocatur, Zoó/ogism contulerunt symbolaes. testantur , » quae de ea Mineralogiae sacrae parte, qua de gemmis et pretiosis lapidibus , , in Sacris Libris commemoratis agitur, HILLERI, BRAUNII, FAUGGINI, alii, » Scripta in lucem emiserunt; quae si cum iis conferantur, quae URSINUS, » COCQUIUS , OLAUS CELSIUS, alios ut mittam, e Zo/an6ica disciplina ad Sa- » crae Scripturae meliorem. intelligentiam attulerunt , prorsus evincunt natu- » ralium rerüm seriam perquisitionem et scientiam haud vulgarem interpreti » oraculorum divinorum , non tantum non indecoram aut inutilem, verum » contra valde utilem esse, atque non tantum ad eum ornandum, sed vel » ad formandum conferre. Ne vero putetis, A. A., jam dudum omnia hoc in » genere expedita esse, et ex fontibus exhaustum, quicquid huc facere possit, » ut sufficiat "l'heologo , indicatos Scriptores aliosve cognoscere et data op« » porrunitate consulere; nam , praeterquam quod ingenui hominis non est, alie- » nis nec suis cernere oculis, aut rivulos sectari, fontes rerum non vide: » re, et dulcius , ut ille ait, ex ipso fonte aquae bibuntur; ita comparata est » Historiae Naturalis scientia, ut nova indies inveniantur, et errores, antea » €x ignorantia admissi uunc repudientur ; unde nova quidem lux obscnris locis » indidem affulget , sed et, quae Viri doctissimi olim hic illic tentarant , in* » terdum suo loco sunt relinquenda etcum melioribus commutanda, nisi lu- » die ANNOTATIO. - » dibrium debere velis peritioribus. Cujus quidem rei confirmandae gratia exempla ex optimis et recentissimis interpretibus , si illud nunc agerem , aut citando prodesset, afferre possem 5 nunc vero unum hoc monuisse suffecerit , ipsum scHEUCHSERUM, cujus P/Aysécae sgerae , sive Bibliis Naturae, et aliis scriptis tot debemus egregias dilucidationes, cum /Zozinem diluvii testem , fossilem illum quidem , invenisse sibi videretur, pisce aliquo osseo ex 4f5do- minalium , qui in arte vocantur, classe, nempe Sz/uri specie illa, immenso capite instructa, quae G/zmis dicitur, decipi se passum fuisse; nec omnes naevos emaculasse, qui Belgicam utilissimi ceteroquin operis interpretationein et editionem omnino laudabiliter curavit, LAURENTIUM MEYERUM, V. C." ,Ex altera vero parte, quem fugiat, quantum sibi praesidium Theologia paratum videat in naturalium rerum scientia, quippe qua una omnium fa- cillime et ad persuadendum maxime apposite animus humanus ad optimi maximi Dei, qui cuncta sapientissime et in usus beneficos disposuit et con- didit, agnitionem adducatur et venerationem, Hoc jam perspexerunt ocula* tiores ex Ethnicis, soCRATES , CICERO, alii; hoc inculcarunt Sancti utrius- que Foederis Scriptores; atque horum vestigiis felicissime institerunt, qui in exornando argumento pro Deo vere existente, quod Physicotheologicum vulgo audit, feliciter fuere versati, NIEUWENTYDTII, RAYI, LESSERI; SANDERI, SULZERI , PALEYI, alii. fam scire equidem percupio , quid sit, quo impediantur Theologi, quominus disciplinam , tam directe ad Deum addi- centem, adeoque cum sua disciplina conjunctissimam , vel diligenter discant, vel ore et scriptis excolant et tradant. Perinde enim putem esse, edendisne libris ea de re universe omnes qui legere velint, edoceas , an viva voce utaris in panegyri juvenum, tui audiendi cupidorum. Nisi igitur dicam scribere velimus PALEYO, Archidiacono Carlisliensi, quod tam multa ex naturali historia ad Naturalem Theologiam confirmandam repetierit ; nisi culpare eximia velimus, quae omnes prudentes unanimi voce collaudare solent, TEN OEVERI, UILKENSII , SCHMIDII PHISELDEK , CHRISTIVe Pomologi opera, aut DIOSZE- GII et BENKOI, primorum, qui in Hungaria Dotanicen et Mineralogiam ex- coluerunt, illudque studium popularibus commendarunt, et, ne plures ad- vocemus, ejus, quem fortasse primo loco nominare par fuerat, jo. FLOR. MAR- TINETI, industriam , inhocce cum excolendo, tum omnibus commendando , studio collocatam; non video, quare Theologus minus commode ferendus sit, qui sine intermissione earum, quae, ut muneris sui partes omnes ex- F pleat, XU 4o 4- 4 $5 4. od Y Pbuud* vxvV34-v5.32 7wv335x3Y v3: T** 5351 Ibid. Pag, 18. A NN 'O:T ^A'T 1.0, » pleat, ab eo postulantur, occupationum, et^ Naturali Historia quodammodo 5, exponenda, de multis multorumque studiis bene mereri cupiat, .Imo vero » eum approbatione vestra dignum Vos judicabitis , Viri: praeclari et generosi » Juvenes, qui ventitando in sRuGMAwsII scholas ostendere: non fuistis gra- » Vati, quo essetis et in Virum optimum et in disciplinam j' quam profite- , batur, animo; inter quos Collegas Cl., in his "Theologos, summa cum , animi voluptate, conspexi, et Theologos, amore religionis et literarum , » prudentia item et omni virtutum genere conspicuos. Vos mihi, in optimi » REINWARDTI Verbis desinenti, assensum non dencgabitis, ,, Hoc dico," inquit, , et hoc verissimum estz quicunque naturae contemplandae deside- rio, idem et vero Dei cultu et admiratione rapitur, : Quid. enim: magis consentaneum ? Ecquis enim statuam miretur potins , quam .Praxitelem auctorem? Hoc stupendum opus, hoc perfectum Universum, auctorem ,. architectum , moderatorem non habeat? Undenam illae voluptates, illi adflatus , quibus animus in naturae contemplatione erigitur ? unde, nisi e praesente Numine? Vere igitur Cicero: Nec pietas adversus Deum, nec quanta huic gratia debeatur, sine explicatione naturae intelligi potest. » » Homo enim ortus est ad contemplandum Deum, et naturae contemplatio est ad Dei admirationem proxima et apertissima via, Tot quoque testor immortales Viros, et naturae interpretatione, et Dei cultu. celebres, Testor LiNNAEUM , qui non temere, sed ab ipsa natura inspirata haec » » Verba Auditorio suo adscripserat: Zmmocui vivite , Numen adest "? Qui — xRAussIO. suffectus és$, *OONIO MESCHIO, Amplissimi Academiae Curatores Senatum hac de re certiorem fecerunt datis ad ipsum literis die 1 Augusti a. 182r. Divinitus, De industria hoc verbo utebar, quoniam nihil amplius ab Zumans sive arte sive cura exspectari posse videbatur. Neque diu aegrum mors morata est: nam paucis postquam haec vota pro ejus salute feceram, diebus elapsis eo abiit, unde negant redire quemquam , tantoque acerbius apud nos sui reliquit desiderium , quanto plura adhuc et praeclariora de eo sperare jubebant, ut eruditio minime vulgaris ac singulari ornata modestia, ita et aetas , quae vix quintum vel sextum lustrum clauserat. ANon minus. fructuosam institutiotiem etc. Quo ipso plane nunc et plene satis- fit conditi hujus Musei, Academiaeque nostrae adjuncti, consilio. Nam non- dum me eorum poenitet, quae Lectione, paulo ante commemorata , hac de re 1 dixi, ANNOTATIoO, 43 - dixi. 4, Dolendum esse existimabam , si deficiente Historiae Naturalis institu- » ?» » » » ^» » » tione publica, tot eximia , quibus abundat /z:seuzm , cum Animalium, tum Mineralium ,- specimina , plerisque inutilia, in cistis et thecis vel delitesce- rent , vel certe non nisi otiosis bominibus , curiositatis explendae gratia, qua- si per transennam conspicienda praeberentur. Non hoc profecto Augustis- mi REGIS, cum praestantissimam collectionem , haereditatis jure acceptam , et ex rapacibus Gallorum manibus aegre ereptam, extractam , extortam , quin egregie auctam emendatam, ornatam, Academiae nostrae tam muni. fice dono daret; non boc, inquam, liberalissimi REGIS consilium fuisse putem , ut nulli inserviret usui, praeterquam quod statis horis et diebus spectatum admitteretur mixta quorumvis hominum, etiam indoctissimorum et ineptissimorum, upilionum , ut ille ait, et bubulcorum turba, tantis opi- bus, tam mirificis Animalium figuris, aperto ore et obtuso vultu, nec sine inficetis interrogatiunculis et insulsis confabulationibus, stulte adstupen* tium. 1INon eo tantam diligentiam vindicando, conquirendo, curando exi- mio huic thesauro impendit BRUGMANSIUS, non eo tot bonas horas, imo tot. dies noctesque in eodem ordinando et ornando consumsit, ut ad oculo- rum unice voluptatem faceret, jucundumque exhiberet spectaculum , quo hospites oblectarentur, et otiosi quivis et desides homines ac mulierculae tempus et taedium identidem fallerent. Dubio procul et Is, qui dono tantas nobis divitias dedit, et is, qui in elegantem illum, quo jam con- spiciuntur, ordinem redegit, aliud quid et longe praeclarius spectarunt ; hoc nimirum , ut tam insignibus adjuta subsidiis Academica Juventus, im- primis vero ili ex Studiosis, qui haec sacra prae ceteris essent culturi ; egregie sublevarentur, et citius multo ac felicius in. Naturalis Philosophiae studio profectus facerent. Hujus vero rei cogitationem multum apud me valuisse. fateor, ut. voto Ampl. Curatorum tandem annuerem, ne mea ali- quatenus. culpa deesset prorsus aliquis, .qui Musei thesauros ad eorum, quorum omnium maxime interest, notitiam produceret, eorumque e R reis consilio utendorum copiam Vobis faceret , ete," Pag. IQ. Quo praeclarus Carthaginiensium dux etc, Vid. cicERO L. II. de Ora- » tore C. 18, lbid. | Qui hac ipsa, de re — dixit, caus. Dinis, quos a. 1747 et 1763 , Aca«* demico magistratu abiens , hic Leydae habuit, sermonibus, eiiamnum in tane Fg ta, 44 Pag. 20. Ibid. Pag. 21. Ibid. Pag. 22. Ibid. Ibid. AN. Nee ToOA TIO. ta, qua fruimur, Psychicae Medicinae luce, lectu et meditatu dignissimis , de regimine mentis quod Medicorum est. HIPPOCRATEM — -— Aoc elogio ornari. Sic cavLENUS (Lib. I. de facul. nat. in initio ) HIPPOCRATEM ait non minus summum Philosophum fuisse quam Medicum, et, quod etiam PLATO (in PAaedro) testatur, versatum esse in cognitione universae naturae (776 ToU GAcu QUceus ). Utrum vero ngwo- CRITO usus sit praeceptore, an amico tantum, de eo dissentiunt Viri Docti, prius testantibus SUIDA, TZETZE , CELSO, alis vero HERACLIDEM potius HIPPOCRATI praeceptorem assignantibus, Vid. jo, rRiD. PIERERI Pro/ego- mena ad Operum wiPPoCRATIS Latine ab ANUTIO FOEsIO versorum edi/ionem Mtenburgensem a. 1806. "Tom. L $« 7. p. xrvi. — Ipse vero uiPPocnATES quanti fecerit Philosophiam , nec naturalem tontum, verum etiam moralem, vel ex notissimo illo dicto: ^Iezpàe yàp QuAÓseQue icd)sog , et ratione, qua ve. rum illud esse demonstrat, efüci potest, (ep) eócyuuovs , S. 5. editionis J. A. VAN DER LINDEN , Professoris quondam Leydensis, L. D. 1665. 8. Vol. L. p. 55.) Mi cEUNsri. Aderat scilicet in Auditorio amicissimus Vir, JOANNES VAN GEUNS, apud Teleiobaptistas Amstelodamenses Pastor fidelissimus , mascula pietate non minus quam varia et accurata eruditione spectabilis. Est quidem yera Lex eic, — cicERO, L. Hl. de Rep. apud rAcTANTIUM, Divin. Institt, L. Vl, de yero cultu , c. 8. ( Utinam, quos ab ANGELO MA- jo, diligentissimo veterum Codicum perscrutatore, in abditis Vaticanae Diblioe thecae latebris, in palimpsesto Codice inventos esse rumore et fama accepi- mus, (vid. ZVederl. Staats-Courant , 1820. N9. 16. ad xx fan. ), cickRoNts de Repub/ica libri tandem aliquando publica luce donentur! ) Conf, 4c Legg. ESSI 6, 4. Est haec non scripla etc, ciCcERO , Or, pro Znnio Milone , c, 4. Suffectum esse integra. aetate ASSENUM, — Decreto. Regio diei xxvi Maji cio19cccxxr. N?. 74, cum Senatu Academico communicato Literis Ill. Cu- ratorum diei 1v Julii ejusdem anui, Ipse vero Vir Cl. novum munus d. xxIx Septembris auspicatus est habenda Oratione de szudio Juris Romani , hoc ípso tempore diligenter tuendo. jo. pk knuyrr JCtus diem obiit supremum. | Die xxiv Decembris 1821, an- nos natus 67, Vid. 4igem. Konst- en Letterbode , à. 1821. 'T. I. p. 3. INobilissimus Fir joMNNES HENRICUS SCHORER. liic obiit die xix Januarii CIOIOCCCXXII Pag. 25. Ibid, ANNO TA TIO, i 45 ciogrocccxxir annum agens fere sexagesimum secundum, De ejus fatis et meri- tis quod consulatur dignissimum est Elogium ,' quo ipsum ornavit Doctissi- mus Vir j. DE KANTER , Philippi F. ( Lo/rede op — — 7. H. S. uitgespro- ken, — — d. $ Julii 1822, Medioburgi 1822. 8.) Quod Lupovicus — — alam professus est. En ipsa verba Viri, non qui- dem vitiis sine nati, (quisque suos patimur manes!) non uno tamen nomine laudandi, quique, invitus licet Rex creatus, nobisque invitis obtrusus, vero patriae nostrae amore íflagrasse videtur, et ob id ipsum fratri, vehementi no- stri odio incenso, displicuisse: ,, — vAN LEYDEN VAN WESTBARENDRECHT , » consciller d'état, Pun des hommes, les plus distingu£s sous tous les rape » ports, — — Ce n'est pas qu'il m'y eut d'autres gens d'état en place recomman- » dables par leur mérite; (scilicet praeter jo, uiNLoPENUM, cujus memo- . riam, non sine amoris testificatione et lacrymis celebraverat Rex emeritus ) : » Jes plus distiugués etaient: VAN LEYDE VAN VESTBARENDRECHT, ferme, » grave, instruit, délicat et sincérement attaché à sa patrie et à ses devoirs. » ROCLL — — MOLLERUS — — APPELIUS — — FALCK —"' etc, Vid. Docz- mens historiques et reflexions sur le Gouvernement de la Hollande, par ovis BONAPARTE, Zz-roi de Hollande, "Tom. Il. (Parisiis 1820) p. 282 et 398. — De rEvpENI meritis legi merentur, quae dixerunt Rev, w. Mw. Koov, Pastor Warmondanus , die xvi Decembris c1o10ccoxxi. in Oratione funebri , ( Ly£&- rede ep het treurig afsteryen en ter. yereerende gedachtenis yan — — vn&D. Baren wv. t. *. w. etc. L. D. 1822. 8.) et Cl. j. c. TE WATER , qui haud diu post amicum ad plures abeuntem secuturus erat, in Zfcris Societatis Li- teraturae Belgicae Leydensis ( Handelingen van de Jaaritjksche Fergadering der Maatschappij yan. Nederlandsche Letterkunde te Leyden, gehouden d, 22 van Zomermaand 1822) pag. 3— 5. ubi etiam p. 5— 1o. de JoANNE DE KRUYFF, €t pag. 12 — 18, de JoaNNE HENRICO SCHORER ita locutus est Vir Eruditissimus, ut eorum memoriam posteritati commendasse dicendus sit. Obiit autem rLEvpENUs die xxv Novembris anni ciorocccxxr, Vid. 4f/gem. Konst- en. Letterb. éjus anni, T.lI. p.354. sq. ubi quaedam adhuc de summi Viri meritis habentur. Quam vere PLATO tum praeclare cum rebus publicis etc... En ipsa ejus verba * "Eàv uà 3 ol QuMivoui (BaciAeusuoi Ey vaTe qiMeci y 3 cl (BasiAe 76 VOV A&yde ptyoi xal Ouvásai QuAoOQXreci yvuluc v& xal ixavOs , xa) roUTO elg TAUTÓv Évu- zícq PUveplo T€ zoMTIK Xa) QuAoTéQla , — — oük 6si «axàv TaUAm — — aic F3 7d- AON N & 'T À Fl poA gie — dX ug xdzlyp yhs. ^ De Republ L. V. (Rdit; Lugd, zzgo. f.p. 366. D. )- Quibuscum conveniunt, quae habentur in PLATONIS Epj:/. 7, (pag. ejusd. edit, 712. B.) "TTeXeuruvrA OP vocas meg) macüy Tv VÜV mÓAcuV, Uri xaxs füumacci coh TtÜOVTRi" TÀ yàp TOV Viu xüToiS cosbiy dyldTQS ExovTES Bg j AveU mepxcksude Üavjuse c TiUDg MeTR TÜDMS t Miysty T6 quay ROUX » érar- vOv 74v pf» QuAovoQuxu , $c d» vmrqgs; és) v ce moMTiMA Diumim xx) TÀ TV iujvoyv wyTA xarbHv^ xaxv cDv cO AZZew và Avfpbmcwm wéw ., mwv.ày 9» v T&v QuAcsoQoUvroy üpÜEs ys xol QiüXe yivog elg dpyàe CAUM Te TON TIRAS, y) TÀ vv Dwvacesudvruv d» veTs miAtoiw VA TIVos (utlpees Üsíxe Dyroe Qui Quy. . Quam nullorum errores. haud parum. impeditam reddiderunz, Multos, de quibus hie dixi, ad triple potissimum genus referendos puto, Nam alii Phi- losophiam a Theologia plane exsulare cupiunt; alii nimium ei. tribuentes ini- quiores sunt in historicam "Theologiae cognitionem: alii denique ab aevo Phi- losophia , quam dicebant, abusi sunt ad corrumpendam Theologiam, Ultimi hi, quoniam secundi gencris hominibus viam quodammodo momnstrasse, et primi generis hominum: animos a Philosophia abalienasse videntur, primo hic loco recensendi sunt. jam, satis inter omnes constat, et ante natüm CHRI» sTUM doctrinam, a Judaeis e Sacris Veteris Foederis Libris. haustam, non le. viter perverti coepisse, postquam Philosophiae, imprimis: Platonicae studio, cum Alexandriae in Aegypto, tum alibi, Judaei quoque operam date incipe- ient, Mox vero, cum religio Christiana quaquaversum propagaretur, prie mum quidem viventibus adhuc Apostolis jam hic illic"exortos esse, qui idem illud. molirentur, quod paulo post eorum obitum, aperte illos, qui vulgo communi nomine Gzos/ici solent dici, ( quamquam admodum diversa fuit di» versorum , eo nomine insignitorum,, Haeresiarcharum ratio ,) egisse Historia Ecclesiastica docet; ut scilicet ope Philosophiae cujusdam Pythagorico - Plato* nicae vel Orientalis et Cabbalistieae , perverterent et in alienum sensum detore querent vel universam de Deo et Christo doctrinam , vel certe insigniores ali- quot ejus partes. Porro, non paucos, nisi adeo ad unum omnes, Veteris Ecclesiae. Doctores antiquos, quos Patres Ecclesiasticos vulgo nuncupamus , nimia decretorum Platonicorum admiratione abreptos esse, ad eaque sublimiora fidei uvsZpa accommodare studuisse, sed et eo ipso. vehementer corrupisse, mvlisque in Ecclesia erroribus ansam dedisse. Postea eos Doctores, qui SScholasticà plerumque. vocantur, relicto: sanae- interpretationis Sacrarum Lite. rarum studio , uni Philosophiae Aristotelicae. deditos , sibi in proponendis sub. ti. ANNOTATIO m ^qiissimis Ce rebus ad Religionem. pertinentibus quaestionibus, et non sine ingenii acumine discutiendis, mirifice piacuisse; unde Theologia plane one. rata sit et deformata quisquiliis infinitis ec tricis, ab amabili Apostolicae do- etrinae simplicitate alienissimis ; quae clades ad nostram usque memoriam prin cipi disciplinae illata manserit; idque.non in Pontificia tantum Ecclesia, sed et apud Lutheranos et-Reformatos, quorum ultimorum plurimi, nec MAccovir tantum similesque homines, verum et MARESIT, vozT1Ique et sequaces, quicquid JOANNES COCCEJUS, CAMPEGIUS VITRINCA ct alii contra obsireperent, cum Scholasticis ut de perversze subtilitatis, | ita de striblisinis et barbariei, - palma contenderint. Denique, ne tum' quidem , cum ARISTOTELIS , qui PLA- TONIS auctoritati successerat, amor et admiratio deferbuisset, exorta nova RENATI 'CARTESII philosopha ratione, Theologiam sui juris esse factam, sed primum Cartesianorum placitorum sanzgraeza, wt eam vocabat pHiLIP- PUS VAN. MASTRICHT , fuisse infectam; unde propullulaverit impia sPrwo- ZAE $, LEENHOVII, DEURHOVIH , similisque furfuris hominum, Pa2746i:20 fa- ventium ; haeresis; dein vero postquam Cartesíana philosophandi ratio loco cedere coacta esset Zeibnitiano-Iolfianae sectae, exortos esse eos Tlieologos , qui adhibitis rzimsNiTII, a woLrrio in Systematis formam' redactis, supiaig S£zis , doctrinam Christianam , eam. imprimis partem, quae illius quasi me ditullium dici mereatur, locum. de redemtione- hominum: peccato et poenis divinis obnoxiorum , plane corrumperent, novorum Reformatorum. arrogato sibi nomine -et: honore ,' veluti -STEINBARTUM , EBERHARDUM, alios: postre- mo:ne: Philosophiam: quidem! Criticam;, a^ KANTIO primum inventam, dein a multis non una ratione immutatam ;. tàndemque a' Z/cAiaro, mox'ScAe!lia- diano, ldealismo pantheistico in suos. etiam usus. conversam , a pervertenda "Theologia. Christiana manus abstinuisse, .sed vel ipsam Religionis arcem non una ratione adortam esse; et, sive a Revelatione divinitus concessa plane alienos reddidisse homines, sive conjungendís, qui tamen. adversis frontibus pugnent, Christianismo et Pantüeismo , et illi et omni vero Theismo jugulum petiisse, 1 Talia autem diversorum diversis temporibus studia cum intellizentioribus haud difficulter ostenderent, suos. auctores et fautores multo plus sibi suae- que rationis et intelligentiae, quam Sacrorum Pandectarum. auctoritati tribuere et fidere, alios ad sui imitationem, alios ad. ipsius Philosophiae odium per- movisse videntur. Nam ex una parte exsistere coeperunt illi; qa; dudum Ra- 48 AO.N. N.0, E. A TE-DALON Ralionalistqe vocari consueverunt, quorum Coryphaei vel antesignani potius uterque sociNUs cum familia fuit, quam duxerunt; qui quamquam admit. tunt divinam, hominibus factam, rerum ad religionem pertinentium revelae tionem , tamen eam , quam et Sacris Novi imprimis , partim et Veteris, Foe deris tabulis contineri fatentur, et, quod ad enunciatorum sensum et verita- tem Rationis judicio subjiciunt, atque hanc superare in nonnullis posse praefracte negant, et plerumque vix aliam esse ac mediatam, quam vocant, propriae meditationis ope, a Viris praeclaris, favente Numine, acquisitam religionis scientiam contendunt, a Deo quidem ordinariae Providentiae dispen. sationibus commendatam interdum , nunquam vero miraculis, vere sic dicens dis, confirmatam. Ex altera vero parte alii male philosophantium vitia ipsi Philosophiae tribuere coeperunt, eamque propterea longe a Sanctissima Di. sciplina abigendam esse decreverunt, haereseos notam Theologis Philosophiae usui faventibus inurere parati, A quorum inepto rei, quam ignorabant, contemtu immunes tamen puto fuisse Theologos et alios Eruditos Viros, religionis et scientia et praxi claros, sed quorum voces feruntur, Philosophiae in Theologis usui satis infestae. Qualis est illa JOANNIS CAMERARII, at quanti Viri! in Libr. lll. JZ;4ic. ARisTOT. ad Nicom. cap. 9, PáAiloso- phiam cum Theologia semper periculose, saepe etiam perniciote, commi- sceri. Similiter JOANNES ACRONIUS, in libro, quem inscripsit IIger2ojAeu- pm de studio Theologiae recte privatim. instituendo ( Franequerae a. 1618. 4. repet, Amstelodami 1668. 4.) p. 8— 10. Theologo fere dissuadet studium Ethices, Pliysicae et Metaphysicae. Quin ipse sTEPHANUS GAUSSENUS, Salmuriensis Theologus, in JDisserzatiotie qua se de utilitate: Philosophiae ad Theologiam acturum promittit, ( pag. 233. ex ed. E. scHEIDII Opuscc. de fat. studii , Tom. III. L. B. 1792. 8. ) post alia fortasse minus prudenter, tantove viro digne proposita: Quouaeros inquit, a7 TAcologia — — PAiloso- phiae cognitionem requirat ; — plerique fere omnes ajunt ; nos negamus. Et paulo post: sj Aoc semel probavero , inter enumeratas (Philosophiae ) partes nullam esse, cui aliquod sit in Theologia pretium , — institutum abunde opinor confecero etc, lstorum vero, quos dixi, similiumque vestigia vel hodienum premunt, quicunque vel amabilis in Theologia simplicitatis studium affectan« tt$, in una Sacrae Scripturae interpretatione acquiescendum esse Theologo, nec de doctrinae Christianae locis et capitibus philosophandum asseverant: vel qui majorum de religione decretis coeca fide addicti , im corum veritatem ulte- rius AoNy; N. O, Er A0 "EE E202 49 rius-inquirendam esse negant: vel denique quotquot obscuro, nescio quo, sensu duci se patientes, sobrium pariter et liberalem Rationis usum re* spuunt, Jam vero, quamvis ab hoc loco alienum videatur, de singulis hisce, quae breviter et summatim recensui, errorum generibus data opera et ita dicere , ut tam historicae, quam philosophae cognitionis, et utriusque in Theologiae stu dio conjungendae, necessitatem contra ea subtiliter adsertum eam 3 quae res , siquidem pro argumenti gravitate et momento tractaretur, non unam alteramve plagulam , sed vcl justi voluminis disputationem requireret: tamen fortasse abs re non fuerit, praeter ea, quae in Oratione dicta sunt, ex una parte ob- servasse , manifesto eos in errore versari. et Christianae religionis veram indo- lem prorsus migrare, in ejusque venas quasi et viscera grassari , qui nihil Fi dei, omnia Rationi tribuunt; quos ego homines velim secum reputare, quod, etsi ex vero dicant, omnia tandem, quae vera sint, ad Rationem redire, ex Ratione erui necessario posse, Ratione denique contineri, inde tamen mini- me consequi, nos homunciones ea omnia. jam proprio marte in nostrae intelli- gentiae penu invenire posse, vel adeo, postquam nobiscum communicata sint , veram eorum rationem, et, quam vocant, internam possibilitatem plane per- spicere, et accurate dijudicare posse nedum de iis tanquam ex tripode pronun- ciarez nam idem nobis accidere posse in negotio religionis, imprimis in flebili hac , in qua omnes versamur, communi vitiositate et depravatione, quod pueris et indoctis hominibus, qui, quae sublimiorum disciplinarum periti verissima , imo vero plane necessaria esse, norunt et extra omnem dubitationis aleam po- sita existimant, ne intelligere quidem , nedum judicare possint, Novi cqui- dem, esse hac nostra memorià , qui dicant, vel, Fidei quae dicantur , mysteria , esse rectae Rationi contraria, nec nostram tantummodo superare intelligen* tam, vel, si judicandis hisce rebus Rationis vis non sufliciat, aeque incer- tam futuram esse persuasionem de Revelaiionis, hominibus, sine subsidiorum interventu divinitus factae, veritate, quippe non nisi Ratione, sed fallaci illa ex hypothesi, judicanda. Enimvero, duplici hac, ne extra oleas vagemur, ob- servatione utrique eorum argumentationi satis occurri videtur; nempe, et di- stinguenda esse ipsa Diblicae doctrinae capita, ^guswpiddcu quid prae se fe- rentia, àb hominum decretis, quibus, cum illa vellent explicare, haud raro misere deturpata sint; et revera saepissime usu venire, ut satis certo scire et judicare queamus , undenam alicujus veritatis vel theseos notitiam acquisiveri- ; G , mus, ANNOTKÉÁTIO mus, utrum propriae meditationis ope, an per aliorum institutionem eam sie mus nacti, et a quibusnam potissimum , et qua ratione, cum tamen eam the- sin nondum recte intelligendo simus , multoque minus, verane sit an falsa sincerum ferre possimus judicium 5 Rationem enim recte consultam nunquam nos fallere, sed esse suos humanae intelligentiae fines praescriptos, quos ultra prospicere velle et temerarium sit et nulli usui futurum ; unde consequatur, interdum standum esse auctoritate aliena, et nemini tutius fidem haberi-quam ilis Viris Sanctis, qui, cum doctrinam traderent , multo sublimiorem , quam ut ab ipsorum perspicacitate proficisci potuerit, tum haud dubiis peculias ris curae divinae et auxilii documentis, tanquam Lezationis divinae et aequalibus et posteris sint commendati; id quod haud ita diflicile sit cum ad perspiciene dum, tum ad judicandum, Verum ne illos, ex altera parte, melius suam rem agere putemus , qui Philo» Sophiae in Theologia usum spernunt. Quae enim , ita ut statuant, eos movent y facile ea solvuntur et refutantur. Nam principio observandum , Philosophiam , quae Theologo commendari meretur, non esse partium quarumdam aut sectae studium, quo sive ARISTOTELI aut PLATONI, SiVe LEIBNITIO àUt KANTIO ita te addicas , ut in eorum verba jures ; cujus consequens fere sit, ut Scholae et ratio- mnis alicujus philosophae auctoritas supremae Jesu CHRISTI ejusque Legatorum auctoritati anteponatur ; sed esse liberum pariter et prudens veritatis et sapientiae studium, sive ipsam adeo Rationem humanam indies magis magisque excultam. Dein, si qui fuerint , quos fuisse fatemur, qui Christianae religionis doctrinam, vel in universum , vel certe quod ad nonnulla ejus Capita , ad Sectae, cui potis- simum faverent, philosophae placita et decreta accommodarent et fingendo tore quendoque perverterent, eos quidem hac in re nimios fuisse et graviter errasse, neque tamen inde cogi posse, quodcunque e Philosophorum meditationibus , velad explicanda, velad demonstranda, vel ad vindicanda revelatae religionis Capita, in Theologiam derivari possit luminis vel plane arcendum esse, vel in fraudis et fallaciae suspicionem incidere necessario. Denique, quicquid Theolo- gi, Philosophiam Sanctae Disciplinae adhibentes , interdum fuerint hallucinati, non omnia tamen, quae ex sororia illa Scientia arcessiverint , opinionum come mentis, quae delet dies , accensenda esse, sed et Patres, qui vocantur, Eccle- siae hac demum ratione ut Ethnicis Philosophis feliciter restitisse , ita aliorum etiam errores, Sacrarura licet Literarum, sed perperam intellectarum , auctoe mitate commendatos et propugnatos, redarguisse; er Scholasticos crassae Mo- na ANNOTXAT IO, 5t *nachorutm inscitiae, quodammodo certe, obicem posuisse, posterisqits inter- dum, ut ANSELMUM CARTESIO, plura et meliora inveniendi viam monstrasse: et seriorum Philosophorum inventis , interdum quidem cupide et minus pruden- ter, nonnunquam vero bene et utiliter, sive in theoretica, sive in practica Sanctioris Disciplinae parte usos fuisse et etiamnum uti Theologos, Quod nemini dubium esse poterit, qui animo a praejudicatis conceptibus vacuo notissima quaedam Scripta pervolvat; v. c. c. rm. MEYERI, Gedanken yon dem Ferháliniss der PAilosophie gegen die geoffenbahrte Theologie , Halae 1759. 8. (Belgice versum opusculum exstat in .SeAatkemer der Geleerden , "lom. Il. p. 38. sqq. et 330. sqq.) — J. TH. cANziI » Philosophiae |. Leibritianae et IVolfamae usus in Theologia per praecipua fidei capile, Francof. et Lips. 17490. 8| — Et, plura ut mittam, inchoatum c. w. rruccir Opuscülüm, inscriptum. ZrsucA einer. historisch-kritischen darstellung des bisherigen Einflusses: der Kantischem DAilosophie auf. alle Zweige der Wissenschaftilichen und Praktischen Theolo- 4ic, Hannoverae 1796, et 1798. 8. 'Ceterum nolim, quae dudum, post CLEMENTEM lexandrinum y. Stromatum L. Y. tot Viri Docti et praeclari de Philosophiae. in Theologia usu in. medium attulerunt, hic ambitiose repetere, Perplacent e. g., quae habet.jo. GUsTAV. REINBECKIUS, in Betratátungen über die in der. Jugspurgischen Confession enthaltene und. damit yerkntpfie Góttliche IWahrheiten etc. C Berolini et Lipsiae a. 1733. IV Voll. 4.). in /ntro- ductione ad primum et pracfatione ad. seeundum Volumen, Quem, una cum CHR, G, yoECHERO €t G. VOLLSACKIO , laudat ad 1, Col, lI, 8. JO. CHR. WOL- FIUS in Curis philol. et crit., qui ibidem et alios lectu dignos Scriptores excitat; plures excitare poterat, quos inter ex Patribus Ecclesiae AMBROSIUM 5 €x Reformatoribus NELANCHTONEM €t CALVINUM , quorum egregie dicta vid, 2p. JO. MARTINUM in Lexico PAilol, citata ad v. PAilosophia, Etiam SAMUELEM WERENFELSIUM ,. in Diss. TAco/. , JOANNEM CLERICUM , L. Il. Ze Izcredul. C. 6, HERMANNUM ALEXANDRUM ROCLLIUM , in aureo de rej/igione rationali libello , legendos commendat cnmisropH. AUG, HEUMANNUS in Diss. de Sim- £Jicitate , repetita in Disrerzaziorzum $y/lege (Goettingae 1743. 8.) p. 786. Egregie idem , de quoloquitur, noérLIUs , V. C., alibi Cin ZExegesi Ep. ad Cojo:s, , post obitum a D1oNvsio ANDREA , HERMANNI ALEXANDRI filio edita, Trajecti Dat, 1791. 4. p. 225.) Philosophiae, et ejus cum "Theologia conjun- Cí26, ut dignitatem , ita necessitatem quoque et utilitatem depraedicat. Vid. etiam qui Theologiae , ad Scholae legem exactae, eóggu« ediderunt, aut ad G * il lbid. ANNO TA T'I'Oo.^ illud ulterius sunt commentati ,'in his BERNH. DE MOOR , in ias ini e pera] geiuo in NARCKII Medullam , "Tom. I. p. 71. sqq. 91. sqq.'et jo. cHn. DoE- pEnLINIUS , in Jzstit, Theol. $. 51 —56. Tom. I. p. m, 165 — 178, Expen- dantur quoque ,' quae habet JUL. AUG. LUD. wEGsCHEIDER, in Z75///£, Theol. Christ. Dogmat. S. 15 et 28. Sq. pag. (primae ed. Halae 18154 8.) 25 et 45. sqq. collatis quae de tertia hujus operis editione (a. 1819) habentur in ez. Zligem. Literaturz. ad a. 1821. N9. 62. p. 24 — 26, et quae data opera de necessitudine, quae Theologiae Dogmaticae cum Philosophia intercedit , sub» tilis , etsi ócÓ£ce: 2:uAeUev , Obscuri libri, &eoAcyoójsevz, inscripti , auctor CAR. DAUB, Theologus Heidelbergensis, scripsit in opusculo, cui titulum fecit: - Einleitung in das studium der Christlichen Dogmatik aus dem Standpunkte der Religion , (Heidelbergae 1810. 8.) $.13 —15, p.244. sqq. — Quaedam insu- per ad hanc rem pertinentia videantur apud c. PH. CHR, KAISER, in libro: Die Bibiische Theologie , oder. udaismus und Christianismus nach der Gram- matisch«historischen Interpretationsmethode , und nach einer freymuthizen Stel- lung in die Kritisch-vergleichonde. Uniyersalgeschichte der Religionen und die Universale Religion, 'V. Y. ( Erlangae 1813.:8. ) in Praefat. p. 1v. sqq. rn. LückE ," Grundriss der INeutestamentliéhen Hermeneutik und ihrer. Geschichte , (Goettingae 1817, 8.) in Zpiste/a ad ^; NEANDRUM, V. C. , libello praemissa, p. XII Sqq. L. SERTHOLDT , T/eologische. [Wissenschaftskunde , oder. Einlei- jung in die Theol. Wissenschaften etc. "Tom. IF. ( Erlangae 1822.) $. 104. p.92. $93.. $. 142. p. 185. sq. - $.162. p. 228. sqq. Dénidue, ne pluribus gominibüs crepándis molestus sim lectoribus, memorare mihi liceat Orationem Clar. 168, DENZINGERI j dé animo, quo ad Philosophiae studium accedendum €:2, p. 41. sqq. ( quae inserta est Z75zalibus zícademiae Leodienis, a. 1817— 1818.) Ka) rabrs piy 94 raT3. Rationalismum, quem yocant, Deismum melius vel Naturalismum dicerent. Durius fortasse nonnemini videatur hocce enunciatum. Nec me latet, olim Rationalistas ab adversariis dietos essé Viros praeclaros , quibus de Religionis Christianae origine vere divina intime esset persuasum; uti sic v. gr, is, quem paulo ante citavi, H, A. Ro?LLIUS , V. C., cum aliis sui temporis Professori- bus "Theologiae, in nostra patria Aa/iozalistis accensetur a Viro Ven. jACOBO FRUITIER , in libro vernacule conscripto , cui titulum fecit: Sjons JPorstelin- gen (Roterodami, 1715. 8.) p. 487. et multis seqq. Conf. etiam, ex aliis, C. A. HEUMANNUS y. in. Noa. Dissertaiionum Sylloge , Tom.I, p. Ó, Praeterea €08 5 AN N.OTA T'I'6, $$. eos , qui se Ra/ioralismi patronos esse fatentur, probe novi cum Naturalisiis, nedum 2eistis, nolle confundi; de quo v. gr. ngNR. coTTL. TZSCHIRNERUS , V.C. in Progr. Lipsiensi a. 1809. Ze formis doctrinae T 4cologorum Euatizcli- corum dogmalicae. distinguerdis rite ez aestimandis , data exposuit opera; uti et aliquis, sub ficto nomine EUDOXOS BEBAIOS latens , in Scripriuncula Zéer verweehslung des. Rationalismus mit. dem. Naturalismus, in. scunóTERI et KLEINII Oppositious-Schrifi : für Christenthum und Gottesgelahrtheit , 'Tom Il. (1819) P. Il. p. 495. sqq. ; nec non Jo. FRID. RRAUSIUS , in Disp. de Ra- iionalistis , an a LUTHERI mente aberrent, repetita in Opasculis Theol. ( Re- giomonti 1818. 8,) p. 199 —258 , quacum altera, ibidem repetita p. 177. Sqq. conjungenda de Raionalismo Theologorum. Lut&eranorum circa doctrinam de Praedestinatione, Denique ne hoc quidem me. fugit, minime Rattonalisiis , qui hodie dicuntur , eamdem esse de rebus ad religionem | pertinentibus senten- tiam, aliis plus, aliis minus a Protestantium doctrina recedentibus; unde nonnulli, in his TZSCHIRNERUS , ejusque exemplo KAISERUS , locis paulo an- te citatis, eos in quatuor veluti classes, nescio tamen àn minus accurate , distinguit; in ecZec/ieos nimirum (quales sint DAMMIUS, HENKIUS, EBER-« HARDUS, ECKERMANNUS, NIEMEYERUOS etc.), e/Aico-criticos (ad quos NITZSCHIUS, TIEFTRUNEIUS, AMMONUS , ST4UDLINIUS etc. pertineant ), ez- daemotisticos (STEINDARTUM ), idealisticos denique beatae intuitionis patronos (pauniUM etc, ) Enimvero, quamquam nemini vel levissimam injuriam facere velim, non tantum cum eodem KAISERO, €. c.j statuendum videtur: Der . Rationalismus £st. schoti dem INaturalism yerWandt und führt consequemieryeise ' zu ihm: sed insuper, siquidem verum est, quod ipsi Rationalismi vindices fatentur, (JoANNIS autem joacuiMI BELLERMANNI verbis, Tomo VIII libri der Theologe inscripti pag. 184. prostantibus, utar), , dass der Raonalis. » "mus — — keine art eines unmittelbaren. güttlichen unterrichtes als. das » oberste princip des Glaubens anerkennt , sgndern seMechterdings der. Fernunjt »-das Primat zueignet; — und Jeugtet , dass. man ihtien ( de Sacra Scriptu- » ra loquitur) wnbeding: folgen kónne;"" vix video, quid IVZturalismum in- ter et Rartoralismum intercedat discriminis ; imprimis, cum ne Sve/niznismurma quidem , etsi ad Rationalismum quasi accedentem , hoc nomine adhuc dignum eese contendant. ( , OAze dass: der Socinianismus eigentlicher- Rattonalismts » War, halle er dech eine tendenz :2u. demselben, 4n der Praxis der. Bibcl- » 4usigung wurde er dass was er. in. seinem priucip nicht seym solte. — .Es G 3 » Var 5t Pag. 25. Ibi d. "A:INUNAOOvTOAÀA:T:;120. » war ausartung tnd Inkonsequenz." ) Conf. etiam Seriptiuncula yos. def Rationalisten im. Christenihume , in uH, PH. C. HENKII ZMuseo für Religionswise senschaft , Tom, I. ( Magdeburgi 1804. 8.) p. 149 —158. — Interim, si quis a duriore nostro enunciato abstinendum esse potius existimet, tanto minus llud mordicus tuebimur , quanto impensius gaudemus, esse in Ra/iona/istis y qui, non obstantibus supra allatis, dissensum a Naturalistis aperte profiteans tur, Der Naturalismus, inquiunt, verwirft die Idee einer. übernatürlichen » Offenbarurg als Wahn und Trug: der Ratécnalist hát sie fest , oder kann sie » doch nit seinem. systeme. yereinigen. Der Naturalismus leugnet die Iahre- » Aeit. der. heiligen Geschichte: der Rationalismus nimmt die Thatsachen des » Christenthums an. Der INaturalismus findet in. der. Bibel ein blos mensch- » Jiches Buch: der Rationalismus erklárt sie für Offenbarungsurkunden. Der » Naturalismus betrachtet. die Christliche Kirche als eine durch den zufail y» entstandene Verbindung : dem Rationalismus aber ist sie. ein. yon der Vorse- » hutg veranstaltetes , auf die befürderung dir Sittlichkeit: abzyweckendes In- » Situt.. Der Naturalismus heb? das Christenihum auf der Rationalismus » versucht das Primat der. Vernunft snit deny Glauben an den güttlichen Ur- » sprung derselben zu vereinigen etc," (BELLERMANN, l. c.) Conf. etiam citatum opus /Zr Cáristemihum eic., cüm ]. c., tum Tomi IL, Parte I. p. 87. sqq. P. III. p. 430. sqq. P. IV. p. 588. sqq. et alibi, Quomodo vero , qui ita philosophantur, sibi constent, equidem , nisi verbis interdum ludant, non intelligo. Seseque — una cum Naturae studio animis hominum linsinuantis. Materia Jismi. Xklac de re, quae mihi quidem gravissima videtur, conferri velim rniD, GOTTL, SAUPPE , Vir Vener., Jon der Tendenz unsers zeitalters zum Materia lismus, als dem. wesentlichsten. hindernisse des religiós- kirchlichen sinnes etc. (Lipsiae 1819. 8,) imprimis P. I. c. 3—5. p. 66— 144. Auctori, qui nondum mediae aetatis Vir, quod vehementer dolemus, jam die 1x Maji 1829 diem supremum obiit, Censor in Jen. Zl//gem. Literaiurz. ad a, 1590. N?. 59. quaedam opposuit, per se quidem in universum non spernenda, at quae praee cipuum tamen JSauppianac Commentationis argumentum magis confirmare quam infringere videntur. Ne in. Mysticismum iticidas, Hac de re, ut et de omnibus, quae hac Oratio- nis parte disputamus, non pauca egregia habentur in rniD. KOPPEN, 7er. irauie Dricfe über Dücher utid [Veit , Lipsiae 1820, 8. De quo referens Ceg- Sor Pag. 26. Tid, Pag. 27. lbid. Pag. 28. ANNOTA T I 6. $5 sor in Annalibus 'lheologicis ( JVeue 74e], ZInnalen, 1820. p. 806. 8qq.) recte inter alia p. 811. inquit: ,, Es zZuz ZocA "oth. dass auf. das tnheil auf- » füerksam gemacht wird, welches durch vermengung. des. protestantischen » Pictismus mit naturphilosophischem AMysticismgus , Vernunfthass und Syste- » tüalischem Rümerthum bereitet wird, | Gearbeitet wird in dieser art, ob yon » Pielen mit bowussiseyn dessen , was daraus kommen soll » Steht dahin." «dut quomodo Tu, facundissime PALMI, Zi iamdiu in saLOMONIS — — garoemiis et philosophia witae posuisses contubernium etc. Nemo nostratium non novit et admiratur eximium PALWII opus, Israélitici Philosophi de nomine dictum , ejusque paroemias, inde a Cap. Proverb. X. 1. usque ad C. XXII, 16. exponens et illustrans; cujus, a. 1808. VI Voll, edi coepti, cum nuper (1821.) altera editio prodire coeperit, speramus, fore, ut Viro CI. conjun. ctissimo Collegae , vires Deus et vitam largiatur, quo, post absolutum Bibliorum vernacule edendorum opus, immensum sane, atqui jam ad umbilicum fere favente Numine perductum , etiam in reliquis Proverbiorum Salomoneorum Capitibus , €X voto suo et proposito, imo vero ex omnium bonorum voto, vel simili vel alia ratione elaborare possit. — Ad ea autem, quae hic de Philosophia Oratori neces» saria diximus, conferatur w, TULLIUS CICERO de Oratore L. lll. C. I4. Sqq. et M. FABIUS QUINCTILIANUS ; in 7757/77. Orator. L. XII. c.2. Coll. L. X. c. 1. Quod Te — Rex — Academicae Suventuti — exemplum — proposuerit. De- ereto Regio diei xxvi Octobris CIOIOCCCXXI, cujus apographum die xxix De- cembris ejusd. anni a Curatoribus Ampl, ad Senatum Academicum transmis- sum est. Cecinit ovipius, Libro V. Trisium, Eleg. XIV. vs. 45. Sq. De Sacro, cui destinaris , munere. ita. exposuisti. Problema a Venerabili Theologorum Ordine propositum , cujus argumentum erat hujusmodi: Quae zitur , quid e loco 1 Betr. V: I— 4. recte. intellecto constet de muneris Sacri ralione et offciis: et quid adeo inprimis agere, quid vitare oporteat eos, qui in Ecclesia Christiana hoc munere funguntur? solverat HUBERTUS PHILIP- PUS DE KANTER , Lij//. [/lum., nunc etiam TAeologiae , in hac Academia Candidatus, Barometri sed intellectualis etc. GUILIELMUS WENCKEBACH, Lift. Hum, Math. et Physices in Illustri Daventriensium Gymnasio Studiosus , Commen- tationem , Nobilissimae Facultati Disciplinarum Physiearum et Mathematicae rum probatam , conscripserat ad Quaestionem: Exponatur Barometri ad objecte- Tu Tbid. Pag. 29. ibid. ANNOTATI O. rum altitudines determinandas destinati , cum constructio , tum usus. — pAVIDES — EUGENI. EUGENIUS DAVIDS, Z4edicinae in hac Academia Candidatus, problema solvit, ab eadem Facultate propositum, sic se habens: Unde pendet Plantarum. Vegetatio ? Ne in Curvarum Quadraturam etc. | Respondit GUILIELMUS HERMANNUS cosr JoRDENS, Juris Romari et Hodiermi Candidatus in hac Academia, ad Quaestionem , ab eodem Ordine propositam , qua jusserat: Problema de Que- dratura Curyarum explicetur ez exemplis illustretur. Quo ut Philosophiam conjungere eve. — Vid, ANarratio corum, quae cade. . miae Lugduno- Batayae anno praeterito eyenere , facta a NICOLAO: SMALLEN« BURG etc. pag. 26. ( In zfunalibus Zlcad, L. B. a. 1820 — 1821.) In emni Philosophia vix locus est etc. Nimirum Quaestio, ab Ordine Philo- sophiae Theoreticae et Literarum. Humaniorum ad solvendum proposita hujus argumenti : Exponantur et dijudicentur cum Scholae EPICURI 4€ ZENONIS ex Feteribus , tum. LEIBNITH e£ KANTH €. Aecetitioribus , dogmata. de. nexu inter virtutem et felicitatem, invenerat, qui cam laudabiliter tractaret , GUILIEL* MUM DELPRAT, Juris Romani et Hodierni in hac Academia Szudiosum. Zgmen claudis, MANENE etc. JANUS RUDOLPHUS VAN MAANEN, P. J. Fi- lius, scripserat Commentationem , quam praemio dignam censuit Nob. Me- dicorum Ordo, qui quaesiverat 4natomico-physiologicam | considerationem He patis, nec mon demonstrationem, in quantum ex observationibus adnatormico « pathologicis hujus organi. functio sana explicari possit, Sub LI SL. E 25 DISSERTATIONUM INAUGURALIUM, IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA PUBLICE DEFENSARUM, inde a d. wur Februar cirocccxxi, ad d. vim Februarii cro cecxxi, 18ar. d. 24 Februarii Specimen Juridicum Inaugurale, exhibens Quaestiones quass dam V'arü 4rgumenti, defensum à Joanne Mario Swart, Lug- duno-Batavo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 10 MartiL Specimen Juridicum Inaugurale de Lege Rhodia, de Jactu, de- fensum à Petro Trompert, Roterodamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, 4, 17 Martii. Dissertatio Juridica Inauguralis de Principiis Foederis, quod dicitur Neutralitas armata , defensa in Auditorio Majori ab Henrico Mauritio van de Poll, Amstelodamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. BU d. 17 Martii, [3 SERIES 1821. d. 17 Martii Dissertatio Politico-Historioa Inauguralis de Ae- rario Romano, defensa in Anditorio Majori à Folkerto van Heukelom, Lugduno - Batavo , pro Doctoratu Juris Romani «et Hodierni, Fx a d. 31 Martii, Specimen Inaugurale Medicum, exhibens Ideam generalem 4n giectasiae, cum. annexis Observationibus ,' defensum à Carolo Pflug, Berga ad Zomam Batavo, pro Doctoratu Medicinae. d. 4 Aprilis Specimen Philósopho-Criticum, continens Diatri. ben de Bione Borysthenita, defensum in Auditorio Ma- jori, à Jano Mario Hoogvliet, Schiedamensi, pro Doctoratu Philosophiae Theor. et Literarum Humaniorum. d. r1 Aprilils. Specimen Academicum Inaugurale de Joanne Baptista, defensum. ia Auditorio Majori, à Diderico Bax, Roterodamensi, pro Doctoratu Theologiae. d. 11 Aprilis Specimen Juridicum Inaugurale de Monarchia, optima Imperii forma, defensum iu Auditorio Majori, à Jacobo, Kau, Lugduno- Batavo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d, 11 Aprilis Jacobus Geel, Amstelodamo-Batavus, Philosophiae Theo. reticae Magister et Literarum Humaniorum Doctor, /7onoris caussa , dictus est, d. 3 Maji. Specimen Juridicum Inaugurale , exhibens Quaestiones Parii argus menti, defensum à Matthaeo Cornelio Stephano Versluys, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani, d. 2 Juni. Specimen Juridicum Inaugurale ad Regulam Juris; » Quod favore quorundam constitutum est; quibus- , dam DISSERTATIONUM 3 1821. » dam casibus ad laesionem eorum non est interpre- » tandum"; Quae est in Lege 6 Codicis de Legibus, defensum in Auditorio Majori, ab Adriano van der Graaff Huy- gens, ex Pago Hondsbolredyk-Batavo, pro Doctoratu Juris Romas ni et llodierni. d, 4 Junii, Dissertatio Juridica Inauguralis de Requisitis justarum Nuptiarum er Juris Hodierni Principis, defensa à Francisco, Gulielmo, Joanne, Arnoldo yan Lamsweerde, Zutphania -Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. 6 Junii, Specimen Physiologicum In'augurale, sistens con- templationem Hominis in diversis vitae suae Epochis, [ defensum in Auditorio Majori, ab Antonio Joanne Mar- tino. van Heusden, e Pago Hilvarenbeek, pro Doctoratu Medi- cinae, d. 6. Junii. Dissertatio Physiologica Inauguralis de Passioni- bus, defensa in Auditorio Majori, ab Henrico Christia- no Ludovico Gelpke, ex Pago Waspik , pro Doctoratu Medicinae, d, 8. Junii JDüsertatio Juridica Inauguralis de Donationbus, quae fiunt contractu nuptiali et inter Corjuges, defensa ab Everardo Schei- dio, Arnhemia - Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d, 9. Junii. Dissertatio Medica Inauguralis de Diagnosi Mor- borum in genere et quorumdam horum difficiliorum in specie, defensa in Auditorio Majori, ab Abrahamo Gerardo van Stipriaan Luiscio, Delphensi, pro Doctorau: Medicinae, d. 16 Juni. Specimen Literarium | 4naugurale , «exhibens Nonnullas. Quaestio- A a nes d. s? E-"n^ T Es 182 t. nes Hesiodeas, defensum à Nicolao Georgio Hauck, Breda. no, pro Doctoratu Philosophiae Theoreticae et Literarum Huraniorum. o1 Junii, Specimen Zcademicum Inaugurale , exhibens Positiones quasdam , ad Philosophiam — pertinentes , defensum ab Isaaco da Costa, 3. U. D., Amstelaedamensi , pro Doctoratu Philosophiae et Literarum Humaniorum, 21 Junii, Disputatio Politico-Juridica Inauguralis de Deci- mis et Jure Decimandi, defensa in Auditorio Majori, ab ]saaco Vosmaer, Haga-Datavo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, 25 Junii Dissertatio Juridica Inauguralis de Cura Prodigo- rum, secundum Principia Juris Romani et Juris Ho- dierni, defensa in Auditorio Majori, à Gysberto Thima- ne Joanne Wicherlink, Daventriensi, pro Doctoratu Juris Ro* mani et Hodierni, 23. Junii, Specimen Juridicum Inaugurale de Custodia Debi- iorum ex caussis civilibus, defensum in Auditorio Ma- jori, à Barend Swart, Lugduno-Batayo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 25. Junii. Specimen Juridicum Inaugurale, exhibens Quaestiones Pari A4r- gumenti, defensum à Stephano van Delen, Thielano, pro Docto* ratu Juris Romani et Hodierni, 26 Junii, .Specimen Medicum Inaugurale de Atrthritide, defensum à Jo- hanne Gonggryp, Leovardiensi, pro Doctoratu Medicinae, 26 Junii, Dissertatio Medica Inauguralis, de Scorbuto, defensa ab Huber- to DISSERTATTIONUM. 5 1821. Yo; to Benedicto Horstok, Alcmariensi, Cive Promontorii Bonae Spei, pro Doctoratu Medicinae. d. 38 Juni. Specimen Literarium, exhibens Demosthenis Ora- tionem de Symmoriis, variis Lectionibus et Annota. tione perpetua instructam; sive Disputationis de Athe- niensium S$ymmoriis Partem priorem, defensum in Audi- torioMajori, ab Henrico Amersfoordt, pro Doectoratu Phi- losophiae Theoreticae et Literarum Humaniorum., d. 28 Junii. DisputatioPhysiologica Inauguralis de Nervo Sym- pathico magno, defensa in Auditorio Majori, ab Henri. co Carolo van der Boon Mesch, Matheseos Magistro et Pnil, Naturalis Doctore , Delphis - Batavo , pro Doctoratu Medicinae, d. 3o Junii. Düssertatio Juridica Inaugurals de Usucapione et Praescriptione secundum Principia Jurs Romani, defensa à Joanne de Wet, ex Promontorio Bonae Spei, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 50 Junii. Specimen Juridicum Inaugurale, exhibens Quaestiones ari 4r» gumenti, defensum à Christiano Carolo Tengbergen, Drau- siburgensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 3o Junii, Specimen Medico-Physiologicum de Dentium for. matione atque natura, defensum in Auditorio Majori, à Cornelio Guilielmo Henrico van Kaathoven, Lugdu- no-Batavo, pro Doctoratu Medicinae. d. go Junii. Specimen Juridicum Inaugurale de Modo Justitiae in. Civitate servandae, defensum à Thimanno Guilielmo van Marle, Daventriensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, A 5 d. 19 Sep- 6 SERIES r8ar. d. 29 Septembris, Specimen Juridicum Inaugurale deTransactios nibus, defensum in Auditorio Majori, à Joanne Josepho Batta, Mosa- Trajectino, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 13 Octobris. Specimen Juridicum Inaugurale de Pignoribus, seu Hypo- thecis tacitis vel legalibus, secundum Juris Romani et Hodierni Prin- cipia, defensum a Johanne Burchardo Dirk «Christiano Diderico Tulleken, Elburgo -Gelro, pro Doctoratu Juris Roma- ni et Hodierni. d. 2/4 Octobris, Specimen Juridicum Inaugurale de Servitute conventionali secundum Juris Hodierni rationem, de- fensum in Auditorio Majori, a Frederico van Massow, Indo-Batavo, pro Doctoratu Juris Romani et 'Hodierni, d, 97 Octobris. Dissertatio Medica Inauguralis, exhibens Ob. servationem Anatomico-Pathologieam de insigni Cor. dis et Aortae dilatatione, cum insolita ejusdem Arte- riae valvularum degeneratione, defensa in Auditorio Ma- jori, à Rudolpho Fenema, Daventriensi, pro Doctoratu. Me- dicinae. d, 27 Octobris. Specimen Historico - Criticum | Znaugurale de Theramine, "gnonis filio, Atheniensi, defensum à Georgio Antonio Schnei- ther, Lugduno-Batavo, pro Doctoratu Philosophiae Theoreticae et Literarum Humaniorum, d. $o Octobris. Disputatio Juridica Inauguralis Pro Judicio Juratorum, prae- cipue de Utilitate et de bono publico, quod hóc Judicio inest, defeh- sa à Petro Gerardo Quirino Sprenger van Eyk, e Pago Zegveld Trajectino, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d, 31 Octobris, d. DISSERTATIONUM. 7 1821. 31 Octobris. .Specimen A4cademicum Inaugurale de bicationibus et Re. nuntiatioribus. Principum , defensum à Jano Frederico Róell, Amstelodamensi, pro Doctoratu Juris Romani. et Hodierni, 1o Decembris, Specimen Juridicum. Inaugurale , exhibens Quaestiones Far "rgumenti , defensum a Petro Strateno, Dordraco- latavo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni., 15 Decembris. Specimen Juridicum Inaugurale de Juribus Feminarum, secundum Principia Juris Hodierni, de. fensum in Auditorio Majori, à Carolo Joanne Ver Huell, Doetinchemia - Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, 17 Decembris. Specimen Academicum Inaugurale, continens Quaestiones Philosophici Argumenti, defensum in Audi. torio Majori, à Jano Guilielmo van den Bergh, Lugdu- no-Patavo, pro Matheseos Magisterio et Doctoratu Philosophiae Na* turalis. 17 Decembris, Dissertatio Medica Inauguralis, continens Ob. servationes de Utero, defensa in Auditorio Majori, à Jano Guilielmo van den Bergh, Lugduno - Batavo, pro Docto* ratu Medicinae, 19 Lecembris. Specimen Historico-Juridicum Inaugurale, exhibens Historiam Judicii Jurati, defensum in Audito» rio Majori, à Petro Jacobo van der Does de Bye, Rhe- no-Trajectino, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, 1822. 15 Januarii, Specimen Juridicum Inaugurale de Justitia Poenae capitalis, defensum à Samuele Firebrace, Barbadensi, pro Doctoratu Ju- ris Romani, d. 26 Ja. 8 SERIES DISSERTATIONUM, 1822. d. 26 Januarii. Disputatio Historico-Juridica Inauguralis de GulielmoI, Principis Arausiae, liberi Cultus Divini, liberaeque Conscientiae Vindicis, Juribus in summum Imperium in Comitatu Hollandiae, defensa in Audito. rio Majori, à Diderico van Hogendorp, Amstelodamensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 1 Februarii. Specimen 4cademicum Inaugurale, de Jure Principis in mi- nuendi, vel remittendis Delictorum poenis, defensum ab Aarnou- dio Henrico van Wickevoort Crommelin, Amstelodamen- si, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. 1 Februarii. Disputatio Juridica Inauguralis , ad Locum Codicis Civilis Ho- dierni, de Jure Donatorum in Linea adscendenti succedendi im Hes descendentibus donatas, defensa ab Antonio Huberto van der Burch, Rheno-Trajectino, pro Doctoratu Juris Romani et lIHodierni, JU- JUDICIA FACULTATUM DE COMMENTAT'TIO- NIBUS AD QUAESTIONES SUPERIORIS ANNI AD SE PERLATIS. JUDICIUM ORDINIS THEOLOGORUIZT. ERR Theologorum ad Quaestionem propositam unam duntaxat accepit Com- mentationem , hoc Lemmate inscriptam : zeros d Aéyos si TÓe ETickOTMG épéysTZi, X&ÀoU Lyycu tTi/vuE;, quam praemio dignam judicavit. Aperta schedula lectum est nomen HURERTI PHILIPPI DE KA NTERj Zi, Hur, in hac Academia Candidati, JUDICIUM ORDINIS DISCIPLINARUM MATHEMZA- TICARUM zr PHYTSICARUM. Ad propositam ex P/ysíca scientia Quaestionem solvendam duo in arenam descenderunt: quorum alterius Commentatio hanc habet inscriptionem: Ze- surer et peser, voilà les deux grands secrets de la. Physique. s1om, Traité de Physique, Tom. I. p. 22.5; alterius vero Commentationi haec r4 PLACII in. seripta sunt: .Si Con considere toutes les. causes, qui! troublent l'équilibre de lCatmosphére, on ne sera point étonné de l'inconstance de (a varieté de ses mouvemens, quil sera tués difficile d'assujettir à des. Loix certains. LA PLA cr, Expos. du Syst, du Monde , Tom. 1I. p. 163. De his ita judicavit Facul. tas, ut singulis hisce Commentationibus sua quidem sint merita, optime ta- men Quaestionis argumento satisfactum sit eà, quae inscripta fuit: $74 "on B con- 10 T.U.D lI4G. TX considére etc. , cujusque Auctor est cuTLTELMUS WENCKEDACH, Lif, Hum. Matheseos et Physices Stud. in .4thenaeo Daventriensi. Ex JMathesi Problemati duae exhibitae fuerunt solutiones, quarum prior haec sübscripta habet: .4t tu, dum primi floret tibi temporis aetas, Utere. TIBULLUS. Altera Symboli loco: / Ex Ais principis via ad majora sternitur. wEwTON, de Quadr. Curv, Quae altera plane satisfecit et cujus auctor prae* mio ornandus fuit cUILIELMUS HERMANNUS COST JORDENS, Juris Ultriuse que Candidatus in Academia Lugduno-- Batava., Ad propositum utrumque ex Z4stronomia atque Historia INaturali Argumen- tum nemo se in certamen contulit. Ad propositum autem ex Chemia argumentum unam tantum tulit Commen- tationem, quae praemio dignam judicavit. llius Lemma fuit: É/ ea, quae vis, ut potero , explicabo", nec tamen, quasi Pythius Apollo, eerta; ut sint e£ fixa , quae dixero, sed ut homunculus unus é multis, probabilia conjectura se« quens cICERO, Tuscul, Quaest, Lib, I, C, 1x. Et Auctor EUGENTUS DA* vrbs, JMedicinae Candidatus in. -4cademia Lugduno - Batava, ! dbuscc dnd ORDINIS PHILOSOPHIAE THEORETICAE rr LÓITERARUM HUMANIORU M. Ad primam utriusque propositae Quaestionis nulla exhibita fuit responsio, Ad alteram. Quaestionem unam tantum. tulit Commentationem , hisce: ver- bis xossA vir, Lemmatis looo, munitam: Gráce au Ciel, Nous woda déli wiés de tout cet ejrayant appareil de Plulosophie ; — (Yous pouvons éue des hommes, sans étre des savans; dispensés de consumer notre wie à Üétu- de de la morale ; — ous avons à meindres fraix un guide plus assuré dans ce dédale immense des opinions humaines: Employons donc à étre ver* tueux et heureux le tems, que d'autres perdent à chercher , comment il faut létre, et proposons nous de grands exemples à imiter plutót, que de vains. systémes à suivre. |n qua Commentatione, etsi nimia prolixitas et Oratio subinde miuus castigata animadvertereiur, tamen eas agnovit Ordo mudestiae , di- PAÁCVULT À' T(U Ni 1 diligentiae et judicii laudes, ut nullus dubitare& Auctorem scriptionis praemio , ornare. Aperta schedula nomen prodiit curLIELMI DELPRAT, Juri Utriusque Siudiosi in zcademia Lugduno - Batava. JUDICIUM ORDINIS MEDICORUM. Ad propositam Quaestionem una tantum accepta est Commentatio , cui | haec inscripta fuerunt verba: Quisquis artficiose Corpora Humana secare no vit eorumque singulas particulas diligenter inquirit, ex his latentium | morbo- rum causas et sedes facile intelligit, nec non. accommodata remedia prae- scribet. », RrYoL ANI, Zinthropol. Lib. I. p. 15. Quam tamen Ordo dignam censuit praemio exornare, Hujus Auctor est JANUS RUDOLPHUS VAN MAANEN, JJedicinae Candidatus in. -4cademia Lugduno * Batava. JUDICIUM ORDINIS JURISCONSULTORU M. Ad propositum argumentum solvendum neminem im arenam descendisse doluit ordo. P2 PROGRAMAA PROGRAMM .A4 CERTAMINIS LITERARII, A RECTORE xr SENATU ACADEMIAE LUGDUNO.BATAYVAE, D. VIII MENSIS FEDRUARII À. Ccro10CcCCXXII, INDICTI. R ector et Senatus Academise Lugduno-Datavae, ex Augustissimi ^ Regis Edicto d. » mensis Augusi A. ci210cccxv. N*. r4. omnes Academia- rum Belgicarum Cives et Athenaeorum alumnos in annum sequentem ad cer- tamen literarium invitant et evocant et propositas a singulis Ordinibus Aca- demicis quaestiones promulgari jubent. ORDO DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM rr PHYSICARUM sequentes proponit Quaestiones: E PHYSICA. Quibusnam effectibus 'Tensio electrica, quam: vocant, (tension électrique) , ez Fluctus clectricus, (courant Clecuique ), conveniunt? —./ quibusnam diffe- 92? runt? PROGRAM A, 13 runt ?. —. Concinne et. simul , accurate, quoad. ejus fieri potest, ex recentissi- mis Physicorum. cum Observationibus , ium. Experimentis , haec quaestio expo. czatur. et illustretur. , E MATHESI. Theorema Trium 4xium explicetur et uno alterove exemplo illustretur. Ex ASTRONOMIA, Duo 'Horologia solaria inscribertur planis , quae tramseumt per 4 et (Q Orionis, et per Observatorium Leidense,' Ex HISTORIA NATURALI, Zn .et quousque. Fundamentum | systematis Mineralogici! deduci possit , sive ex concursu Characterum | dictorum | externorum ,' sive ex forma. Crystallo- rum, sive'ex intuitu compositionis Chemicae corporum ad Regnum minerale pertinentium. E ,CHEMIA, Quaeritur , an Incrustatioges. indigenae sint. Chemicae , an. vero alius. ori- ginis? ORDINIS.. PHILOSOPHIAE. THEORETICAE zr LIT&£- RARUM HUMANIORUM hae sunt Quaestiones; . I TN Quum in exponenda Theolopia. Naturali, saepius. provocetur. ad empéAy dw, Voy, sive anücipationem, que eiugibus, DEUM esse, persuadeat ; quaeri- D 5 Ur , 14 PROGRAMM A. tur, quid Veteres &P»1CURTI et sTO4CI Jis vocibus intéllexerint; —. quo semsu hujusmodi anticipatio menti mostrae sit vindicanda; — et possitue. inde efici, pEvM esse? Ir. Jlistoria Critica. Bibliothecae Alexandrinae. ORDO MEDICORUM, 'aturge, animalis facultas. admirabilis est, quae solidae compagis Vulnera, Ulcera e? Fracturas, 44eoque solutum ig corpore animali, artificio inimitabi- li, consolidat ,| vedintegrat, resarcit. — — Super hac Naturae animalis. facul- idie et tn0do, quo hanc exercet, Physiologorum diversme sunt explicationes. Earumdem, ex ordine temporis, quo propositae fuerunt, quaeruntur. vecensio, epicrisis et demum judicium de illa, quae Oeconomiae animalis sui hac- ienus cognitis, hodie maxime fundata videtur. ORDO JURISCONSULTORUM Quaerit de meriiis JaACoB1 Go THornzEDI in restituendis XII. Tabulis Com- snentationem. ORDO THEOLOGORUM Quaerit, &n, in Sacrorum. Librorum interpretatione, divinae iis traditae doctrinae analogiam, quam. vocast, adhibere liceat, et quibus prudentiae le- gibus horum praecipue Scriptorum. adstrictus sit. interpres , ne Dogmaticis ma- gis, quam Grammaticis rationibus se duci patiatur ? Requiritur. autem, ut, qui in hac excutienda Quaestione elaborare cupiunt, Hermeneutica huc. pertinentia. praecepta — distincte. exponant, et exemplis, à Veteri aeque ac INovo Testamento petitis, illustrent et confirment. Com- PROGRAM M 4A. 15 Commentationes, Latina tantum oratione conficiendae, et alia quam Auctorum manu describendae, ante diem 1 Novembris hujus anni mittuntur ad Virum Cla- risimum JoOANNEM VAN VOORST, Academiae Actuarium, ita ut nullis ab Academiae parte faciendis expensis detur locus. Lemmate autem omnes inscri- bendae, iisque adjungendae sunt schedulae obsignatae, Auctorum nomina con. tinentes, eodemque in exteriore parte lemmate insignitae, Universa vero concertationis ineundae et dijudicandae ratio cognosci potest ex Edicto Regis supra dicto, Art, 205 — 2153. Eos t P Li SOUL Oe Roots cce ce vb Pas ! Lr P »^— ' d 4 X do vomilod "rft wis Fw Mi Led Er - : 4 PTATEM s - "P, di silua d ib Vnsboia. "ebrei éonmo rusius senti no» maion Roh Andi iilii aai ais MGR RAE $e timen Vnrilted rri Mil tov tipi Ai git vaio v ki A ium RC rica on NE idi eM deve tt Nine Lor ow nim 239- : Pb iw UP MEI ome if debes Mer gps ^ ABE en tomi gie i Pri T bino. i PS api (fao etate Ré wii Vg iugi M DN T biis cac T Pest Ee ; - " t Y Cm a y Mf, LM "iis E bie bn n teassdvin iis p irequsi xu. Foral nen i tpe D P Lars "E : E gris EL utr oM od "E Pd i " ^. "e ur : DU es Je cia RM. R4 1 » » SM, Mes Nodes pie TADRATWER divinse fi! in «itis : miis Dd Quem. T da Sei, 64 ani genit e S^ nti pas EI WéoWunH iris " Weg " Yh oai m E Eon nc. e" atis Is NT I ALM nil Milo lite fur pgity be dMieitiig ' dran "m VOWE ana "P Ny Bins z Mab" We Dr *iem Pr Ene, CUN d M 7 ; at Y 1 pr ME" Min í ; M ? i VAT ELA XT " now im vs 1 -« iis » ', A k ' tu yk "T E l hn ; i J 5 ! * T ! 1 . A dsl Z " uU Hive " E : PN " Ee EO 00 bo. v h ME b Vs T L «LEN dara) E Reed hen ina " LLI HAB Ou OCUuULaT vt WEMO LL AMIIMMIMNLA LIE a HUBERTI PHILIPPI »z: KANTERB, EX PAGO ANNAE TER MUIDEN — ZELANDI, THEOLOGIAE IN ACAD. LUCD. BAT. STUDIOSI, COMMENTATIO A D QUAESTIONEM AB ORDINE THEOLOGICO ACADEMIAE LUGDUNO- BATAVAE, A. MDCCCXXI. PROPOSITAM: Qua quaeritur, quid e loco 1 Petri V : 1-4 recte intellecto constet de muneris sacri ratione et. officiis, et quid adeo imprimis agere , quid vitare oporteat eos, qui in Ecclesia Christiana hoc munere fungun- iur, j QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vir. MENSIS FEBRUARII À. MDCCCXXII. E * : rh. ] "n " pes de » n ( LÀ S CH TY AE, aa «Faq t | : / n 1 " E 2 ra (d y! prs E "| zi y^ Enna -— aided aT LÀ ua paaa x. | np. EU BN bn ratus nidi RARE ! De » ET : b 3 età noia rà à aav dius PTS osi p. KE NN i p v a Ko5s " HY AMET i T: EUM 3 EXP "UV 2 E Y 2 A. uii 1 (m à EX d cotoquóati birano eee ! e *ottras dini. — is ;W —: p IE j up 49». vuniasss aUpn Son Ys euisqe ys sitosinn n t "mes: saputo Mose em »* am eie vasi : M ; ire P Me t m * ^d 4 ] SE w "js d epa aue p como onum ET P a opcs e Ni Viiotas 212 LA Y ni i PON Bun 1 met T p. j "v d MJ ' j rZ z- " d a 4 , «e MT qim E UR Phe" : "a m T ] RE. $.P.O N.S.I.O QUAESTIONEM THEOLOGICAM- INTRODUCTIO. M oui. cum eX nostra sententia Sit ,, dignitas quaedam nobis oblata, qua quidem in nos suscepta, ad oficia quaedam singularia peragenda obstricti sumus" gnus s4- crum in Ecclesia Christiana illud intelligimus munus, quo obstringimur ad ea offi- cia peragenda , quae pertinent, àd Religionis .Christianae doctrinam aliis edocendam , cultum externum et socialem moderandum, atque iis omnibus prospiciendum , quae ad Christianorum fidem confirmandam moresque emendandos facere possint, re universa ad Sacrae Scripturae praecepta et leges, ei Christianorum societati, cui adscripti su- imus, probatas, composita et exacta. Muneris illius Sacri auctor est Jesus Christus, cui ipsam Religionem Christianam acceptam referimus. Is quidem , dum in hisce terris versabatur, e sectatoribus suis duodecim elegit viros, quibus injunxit, ut, postquam ille in regiones coelestes re. versurus esset, doctrinam divinitus acceptam, ubique terrarum Dei nomine praedica- rent, ejus notitias quaquaversum propagarent et ad vitae usum et ipsi pie adhiberent €t omnibus hominibus commendarent. Viri illi, Apostoli vulgo dicti, cum homines essent inculti et indocti, multisque sui aevi opinionibus praejudicatis imbuti, etsi quotidie optimum Magistrum docentem au. dirent, miracula ejus cernerent, perfectissimum ejus virtutis exemplum ob oculos ha. berent, et in intimam ejus familiaritatem essent admissi, tamen haudquaquam idonei esse videbantur, qui tali tantoque munere rite fungerentur; posteaquam vero, die quinquagesimo post Jesu in vitam reditum extraordinarias ab eo promissas Spiritus Sancti dotes accepissent, mox ab omni errore in tradenda relizione immunes et omni- A 2 : no no satis bene instrüctos se probaverunt ad omnes sacrí muneris partes, ut oporteret — explendas. ! jam ante Jesu mortem ex eorum numero exciderat optimi Domini proditor Judas Iscarioth; illi vero jam, de munere obeundo divinitus edocti et de rebus agendis ade moniti, sacro ritu in ejus locum suffecerunt Matthiam; deinceps eorum consortio pla- ne supernaturali modo adjunctus est Paulus. Omnes illi, cum variis in locis, doctrina Religionis Christianae praedicanda, multis hominibus divinam ejus auctoritatem persuaderent, singulares hic et illic constituerunt coetus «eorum , qui in peculiares societates religiosas coirent, Deumque unanimi con. sensu ad normam a Jesu praescriptam sancte et pie colerent. His vero coetibus regens dis, praeter Euangelistas, qui dicuntur, aliosque Ecclesiae ministros extraordinarios eosdemque ipsorum in Religione Christiana propaganda adjutores, ordinarios quoque praefecerunt, vulgo Iigecfjórepoug Vel et 'Ezícx27cu; dictos. Requirebantur enim rei Christianae tutatores et vindices bene instructi, qui doctrinam ab Apostolis traditam puram atque illibatam conservarent, distincteque exponerent, et ad recte et beate vi- vendum adhiberent, quorum insuper officium esset, sacris praeesse, omnia ad cultum publicum socialem pertinentia moderari et in universum videre, ne quid res Christiana detrimenti caperet, omninoque id agere, ut singulis bene esset, atque omnium coe. tuum decus et salus conservaretür et in dies augeretur. Lloc autem munus in se sus. cipere non poterant Apostoli; neque enim illi in uno eodemque loco permanere po- terant, divinitus scilicet jussi, Religionem ]Jesu longe lateque proferre. ^ Coetuum etiam constitutorum numerus in dies ita augebatur, ut singulis continuo inservire et prospicere non possent. Certe curare eos oportebat, ne deéssent, ad quos, post ipso- rum mor:em sacrum munus tuto deferri posset. Paulus in loco Eph. IV : ii diserte docet, diversos sacrorum ministrorum ordines, qui sua aetate jam exsistebant, ipsius Jesu nomine et auctoritate esse constitutos, unde liquet, Apostolos, in ordinariis quo- que illis Ecclesiae ministris creandis, supremi Ecclesiae Regis et Gubernatoris volun- taü et consiliis satisfecisse (1 ). IIgeo* (1) Quos ibi memorat Paulus, praeter Apostolos mpo/rzs et eüzyyeAM crac, Ói certissime fue» runt ministri Ecclesise exzrgordinarii, quorum munus noi erat perpetuum, sed ad Apostolorum tan- tum tempora pertinebat, Orginarii autem intelligendi sunt zejuévec illi «a3 3iàdexaAo!, qui alibi in N. F. dicuntur zgeo(fárego; vel &xícuomor — CIT, infra dicenda, et J;rizga, de Synag. Pet. L. II. €. 2, p. 494, 485. De muneris sacri origine cf, quoque Cl, L. Suringer , Oratio de muneris doctri» uae Christianae interpretum pyaestautia futuris. Religionis doctoribus 15/e aestimanda , pag. 9 — 18. RESPONSIO 4p QUAESTIONEM THEOLOGICAM. P Ilpecjuripu» autem ct "Emixiru», non diversos ordines , sed unius ejusdemque muneris denominationem fuisse, existimamus. Sane Apostolorum aetate singularem Episcoporum ordinem fuisse, a Presbyteris diversum, praeter Theologos Pontificios , alii quam plurimi contenderunt et praesertim e societate Ecclesiae Anglicanae defen- dere conati sunt Z/ammondus (2), JDodwellus (3), Pearsotus (42, Binghamus (5) alii. Nos vero minime negamus, jam Saeculo II, Episcopos a Presbyteris hic atque illic fuisse distinctos, at Apostolorum aetate hoc discrimen nondum adfuisse, sed unum idemque fuisse eorum munus, ob sequentes rationes statuimus. Primum quidem utraque appellatio nonnunquam in eadem orationis serie de iisdem personis adhibetur. "Vid. Act. XX : 17, 28. Tit. I: 5, 7. Dein Paulus in initio Epistolae, quam scripsit ad Philippenses, mentionem facit Episcoporum et Diaconorum; wnde apparet, tunc temporis nondum Ej/:copos fuisse a Presbyteris distinctos. Si cnim ita sese habuisset res, certissime Presbyteros quoque . Iemoraturus fuisset, cum nulla ratio excogitari queat, quare eos in salutando data opera omiserit. Simili ratione in Epistola prima ad Timotheum Cap. Il, ubi munerum Ecclesiasticorum officia recenset, memorat tantum Episcopos et JDiaconos ; Presbyterorum autem cum nullam prorsus faciat mentionem, vix dubitari potest, quin unum idemque horum atque Episcoporum fuerit munus. Addimus perro, quod ex scriptis N. F. constat, plures simul in una eademqe urbe fuisse Episcopos. Vid. Act. XX: 28, collatis antecedentibus et Phil. I: r,. Cum enim constet, introducto seriori aetate discrimine inter Episcopos et Presbyteros, unum tantum singulis coetibus Episcopum praefnisse, probabile omnino fit, Episcopos ll. cc. memoratos, eosdem fuisse ac Presbyieros, quorum plures in singulis Ecclesiis erant €onstituti, Hisce denigue argumentis addi possunt et testimonia Patrum Ecclesiae antiquissimos rum, ut Clementis Romani atque Polycarpi, quae studiose exposuit et vindicavit Ga- &ierus in Diss. mox laudanda pag. 8— 12, quare ad hunc Scriptorem hic tantum ree mittimus , omni uberiori horum testimoniorum recensione omissd, Variis modis borum argumentorum vim infringere conati sunt ii, qui contrariam scntentiàm assumsernnt, neque tamen de iis jam agimus, cum ita egregie hoc factum sit (2) DissertE, quatuor , quibas Episcopatus jura adstruuntar, Lond, 1635s. (3) Dissertt, Cyprianicae ( decima), Oxon; 1684. (4) Findiciae Epistolae Ignatii (xepetitae in Coreleri? Patr. post, ) Ed, Clerici , Vol. TT, (5 ) Origenes Ecclesiasticae , L. 1I, c, v, ^3 6 Vrilaoen sBesrioszl raa No T, Eri sit a Doctissimo Jo. PA. Gablero in Dissert. de Episcopis primae Ecclesiae eorumque origine, Jenae 1805. $.1L, ut si hac de re mihi esset agendum , vix possem non illius viri verba repetere. Haud dubitanter ergo affrmandum arbitramur, hosce, sive Presbyteri, sive Episcopi audiant, quod ad summam officiorum et consilium muneris attineret; prorsus inter se fnisse aequales; utrum vero inter eos fuerit aliquis ordine primus et praeses perpe- tuus, definiti omnino nequit. Probabile quidem hoc, ut aliis viris doctis, ita etiam, H. Fenemae (6) visum est, sed ille ipse ingenuo fatetur, se thesin suam non afiüirmare posse ex S. S., quae hujus rei nuspiam meminerit, sed aliis de causis verosimilem judicare. : . Eam vero muneris his demandati fuisse rationem , ut sacris praeessent ct totius Ec- clesiae res procurarent, cum ex ipso "Ezucxózou nomine, tum ex apertis Sacrae Scri- piurae locis Act. XX : 28. 1 Tim, III: 5. Tit. I: 7 aliisque recte nobis demonstravisse videtur GeMerus J. c. pag. 21. Quod vero addidit argumentum , ex intercedente Epi- scoporum cum deyxicwveyoyzig Judaicis similitudine petitum, non omni dubio majus esse arbitramur, Docendi munus antiquitus ad provinciam regiminis Ecclesiastici accessisse, multi negant, nos afliimandum putamus. Nimirum hujus rei indicia satis clara nobis adesse videntur, Et primum quidem provocamus ad loca Tit. I: 9. 1 Tim. Ill: 2. In illo loco ree quiritur, ut éz/cxoros sit Buvxrie xal mapakaAeiv f» Tij OxskxAcla Tij ÜytuvoUc, xal vob; dvriliyovrag &AMiymewe — In hoc dicitur: Zz/exozcvw esse oportere 3jjaxzixóv, hoc est ad alios docendos idoneum. ] Afferimus deir loca Pauli 1 Cor. XII: 98, 29. Eph. IV: rr. Recensentur ibi di- versi sacrormm ministrorum ordines et in priori quidem memorantur àiàáexaAor, nulla insuper Presbyterorum vel Episcoporum facta mentione; quare dubio carere videtur, hic ZiàzcxdAcu; dici, qui alias Presbyteri vel Episcopi appellentur; quod si sumatur , ipsa illa denominatio testatur, munus docendi ad eos pertinuisse, In posteriori loco, omissis etiam Presbyteris et Episcopis, memorantur zoséveg xa] Qióacx4^o , quibus quie dcm wnum tantum ministrorum Ecclesiasticorum ordinem denotati, exinde patet, quod, . si duo diversi intelligendi essent, Paulo potius scribendum fuisset robe 3B mopévas, ciye Db DiaskiA ue. Et nequaquam alii intelligi posse videntur, quam 7esDyreri vel Episcopi; iaque eodem modo, ac in priori loco, inde conficitur, ex consilio Aposto!i mu. (6) Hist. Eccl, Vol. III, pag. 200. RESPONSIO An QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 1 munus docendi iis demandatum fuisse. Neque praetervidenda sunt, quae c. 12— 17 adjunguntur: de docendi munere ibi adhuc sermonem esse, nullum est dubium: idque habita quidem ratione diversorum ordinum, qui c. 1I recensiti essent, atque adeo etiam ?astorum quos dixerat, atque dectorum (7). Addimus demique locum Hebr, XIII: 7, ubi de jyougévoie (iidem qui in Ioco 1 Thess. V: 12 dicuntur zggezdgsvor, alibi zgecfdóregot Vel émíswozor) diserte praedicatur; oj £A Axszy Ujiy TÜy Ajyov TOU ÓkcU. Alii in hanc causam attulerunt etiam locum modo cit, 1 Thess, V : 12, ubi oi vou- Éeroüvreg ita arcte connectantur cum zo7z zpoíaruuéwoi; , ut iidem habendi esse videantur, Vereor tamen, ut argumentum satis evidens inde peti possit. Ne enim hic dispute- mus, de sensu verbi vovfersiv, illo certe denotari officium , non privum illis zgciszag- »og, sed omnibus omnino Christianis imcumbens, patere videtur ex addito praecepto €. 14 woereire ToUs ÀrXTOUS K» T. ^. Dubiae etiam interpretationis est locus Paulinus i Tim. V: z7. Mittimus hic quaestionem , utrum tempore Apostolorum diversi fuerint ordines Pres- byterorum zegenmiüum atque doceniíum , quippe ad nostras partes minus pertinentem. Sin ea de re quaerarur, remittimus ad GaZZi Diss. cit, $. V. Apostoli autem , dotes Spiritus Sancti extraordinarias, quibus eos instructos fuisse diximus, etiam cum aliis communicabant, imprimis vero cum iis, quos ministros Ec- .clesiae constituerant , unde factum est, ut tunc temporis diversa quaedam esset mune. .xis sacri ratio, quam seriori aetate. Quanquam enim in Religionis Christianae primore .diis multiplex earum fuerit vis et saluberrimus usus, ad eam propagandam et confir- mandam, nequaquam tamen omni aetate iis opus. fuit ad ejus auctoritatem tutandam et stabiliendam. Quamdiu in Ecclesia obtinuerint, accurate definiri nequit. Saec. III adhuc obtinuisse videntur, cum Orgezes L. I contra Celsum earum. mentionem faciat, et Gregorius ANeocaesariensis hinc TAaumaturgus dictus sit. Labente vero tempore, sensim sensimque eas cessavisse probabile est; certe Saec. IV nulla amplius earum in- dicia conspicua fuerunt. Mutatis temporibus, pro re nata, ut universae rei Christíanae ita et muneris sacri diversa fuit ratio. — In Ecclesia Apostolica ommes Episcopi et Presbyteri inter se fue. runt pares, sed jam inde a Saec. Ii. Episcopi a Presbyteris distingui et multi id agere: coeperunt, ut prae aliis eminerent et majora sibi jura. majoresque, facultates arrogarent, Sub- (7) Confí, S. F. IN. Mori dicta in Diss, ed 5, 4, inprimis Parze IT, Diss, ejus T7eo/7, et. Pills. Yol, 1L. ? HOURS ,.g CEUASNVTUBÀ Sublata sic prorsus aequalitate, sensim introducta est Hierarchia, quae identidem auc. ta et in majus fastigium evecta est, donec tandem Episcopus Romanus universae Ec. clesiae caput semet constitueret, arrogatamque illam auctoritatem per omnia deinceps Saecula mogis magisque amplificaret omnique modo vindicaret. Lutheri autem aetate, una cum emendatione sacrorum, Reformatione vulgo dicta, etiam inuneris sacri ratio magnopere mutata atque ab hoc inde tempore magis accom- modata est, ad diversorum temporum mores et consuetudines variis in locis receptas, unde factum est, ut in singulis fere terrarum orbis regionibus aliqua a caeteris divere Sitas conspiciatur. Hoc vero non obstante discrimine, idem ommi aetate ejus consilium et eadem lex summa atque norma sit, necesse est, Nimirum ad docendi partes quod attinet, in quibus rei universae principium et summa est, eo spectare existimandum est, ut, qui hoc munere fungantur, universuur doctrinae Christianae argumentum aliis tradant, id. que dedita opera exponant, nec solum rectis ejus notitiis illos imbuant, sed omnino doceant eas ad vitae usum pie et sancte adhibere, ut optima in rebus afflictis sola- tia percipiant, et quaecunque iis sors obtingat, divinae Religionis praeceptis obsequene do Dea probentur et beatitàtis sempiternae participes reddantur, Hinc vero intelligitur magna ejus muneris difficultas. Cum enim "multiplex sit in» ter homines ingenii et indolis diversitas et magna vis opinionum praejudicatarum , quis bus omnes ab infantili inde aetate sunt imbuti, sequitur, verbi divini miBistro maxie mam operam esse impendendam, ut singulis alia atque alia ratione inserviat, et ad uni- versam omnium institutionem et curam singularem adhibeat prudentiam et circumspec- tionem , dein, cum omni aevo fuerint, qui divinam Religionis Christianae 'auctorita- ^tem labefactare conarentur et variae eruditionis et doctrinae specie sua magis placita , quam simplicem doctrinam Jesu instillare studerent, requiritur etiam in Religionis do- ctore, ut multarum variatumque rerum cognitione instructus sit, suisque doctrinae co. piis quorumvis errantium opiniones refellat, Religionisque divinitus patefattaé decus et sinceritatem vindicet, denique, quod aliis hominibus subinde concedi solet otium, iis, qui rem suam, ut oportet, curant, rarius obtingit, cum tot ipsis continuo agen- da sunt, ut sacri muneris officiis satisfaciant, quorum nullus unquam sit finis. Omnes autem hae difücultates , ut quantumpote superentur, atque ea, qua par est, dignitate in munere versetur minister Ecclesiasticus , et prudentem rationis usum pere petuo adhibeat, et imprimis diligenter consulat praecepta, quae in sacris libris obvia sunt, Sunt autem ea, etsi non ita multa, tamen quam maximi momenti, et nenti- quam negligenda; imprimis dignissimus est, qui expendatur, ccleber ille locus. Petri- nus, Dad ccccccdfeumu Fio RESPONSIO Ap QUAESTIONEM: THEOLOG!CAM. 9 nus, de quo hacce scriptiuncula pro viribus agere nobis est propositum, Ut autem qualiscunque nosira- de hoc argumento "dissertatio ordine procedat, in griori ejus parte id agere conabimur, ut locum propositum brevi annotatione a4 re- ciam ejus intelligentiam aliquatenus illustremus, in parte gosteriorí ea exposituri, quae ex illo constare videantur. de muneris sacri ratione et officiis: et quid adeo imprimis agere, quid vitare oporieat cos , qui in Ecclesia Chrisiiana hoc munere funguntur. b PARS 10 H. PR »z KANTERM p AUR US E ouAuvous Qul ANNOTATIO AD LOCUM. 1j PETR. V: 1—4 V hujus loci intelligentiam non anxie inquirendum. esse putamus de nexu, quo cun reliquo epistolae argumento. cohaereat, cum manifestumr sit, prorsus novum. hic im» choari argumentum cum antecedentibus non adeo cohaerens ( 1i). Nihil igitur nos impedit, quominus loci interpretationem continuo: aggrediamur, C. 1. Ilpec(jurípoug ToUc £v Üpulv mwpxumAG , Ó cuwTpec(üUTepog xal pprug TÀv TOU XpugToOU AÜ4puTUV » 0 kml TG (LEAMOUUHG &roxaAUTTsOÓXI DíL4s wolvuvoge Presbyteros , qui sunt inter vos, quam maxime hortor ego collega (vester) idemque zcstis aflictionum | Christi y. nec non (Ejus) sloriae, quae aliquando manifesta. rede. detur , cotisors. ( futurus ). Convertitur in his Petri oratio. ad. eos , qui in coetibus Christianorum 44 Juxeopae: (vid. Cap. L c. 1) munere sacro fungebantur. Upec(repo. hic ordinarii Ecclesiae ministri intelliguntur, ab Episcopis minime die versi. Proprium hoc iis adhaesit nomen, sive habita ratione aetatis , quod in Ecclesia Christiana primaeva imprimis ad munus sacrum obeundum eligebantur seniores, qui ju- venili arrogantia vel imprudentia neminem offenderent, sive ad imitationem usus loquen- di ( 1) G. T. Zachariae in Kürze Erklürung der Briefe Jacobi, Petrietc. ad. À. |. monet, praeceptum xitimum superioris. cap. quo inculcatur, ut Christiani Deo semet commendent 3» &yaÜomo/ig., ansam praebuisse. Apostolo ad singulare illud praeceptum. injungendum , quod loco nostro continetur, Ar- guüus quidem, ut nobis videtur, quam verius,, RESPONSIO 4» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. i di Judaeorum, apud quos Synedriorum assessores D'JOpf vocabantur, i, e. meémGóre- £M (2). De iisdem frequenter adhibita appellatio "Ezicxézew desumta est a muneris 1atione, quo fungebantur. Hujus quoque respectu alibi dicuntur 3/i9ZsxaAe: 1 Cor. XII: 98, 99, copiysg xol DibdgkmAo Eph. IV: i11, fyoógsvi Hebr. Xlil: 7 sadeTagevot 3 Thess. V: 12. Conferri possunt de eorum electione loca Act. XIV: 23* Tit. 1: 5, xe muneris eorum ratione et officiis, ea, quae in nostro loco sequuntur, ut et Pauli monita 1 Tim. Ill: 1— 13. IV: 7 — 16. Tit. 1: 5—9. Act. XX: 28. Caeterum varias sententias de iis proposuerunt J;/ringa de .Synag. Pet. passim L. ll. imprimis pag. 474 seqq. enema in Hist, Eccles, T. ll. pag. 195 seqq. 7. D. Michaéilis Para- phrasen und. Anmerkungen, über die Briefe Pauli etc, pag. 256, 506 seqq. Ed. 2. J- J. Pfeifer Anweisung für Prediger pag. 353—306. 2D. J. Pott ad jac. Vi 14. Nos supra jam sententiam nosiram exposuimus in .4mirod. et conf. cum ibi dictis Gabier Diss. cit. ex Kuinoel, ad. 4fct. XX: 28 (3). Toüc iy jpi(, scil. Óvrue ) qui sunt inter yos, i, e. qui apud vos constituti sunt, qui inter vos degunt: £y praepositio hoc sensu occurrit cum apud scriptores bene Graecos, e. g. Euripid. Phoen. V. 1 iv &svpofs oüpavoü , tum in N. T., ut in loci nos- tri contextu c, 2, Luc, Vll: 16. XXIV: 51r. Joan. I: 14. 1 Thess. V : 12. alibi j red- ditur etiam ita ab Alexandrinis Interpretibus vocabulum *T13 Levit XXVI: 1x. (Conf, Schleusneru$ in Lexico ad vocem WN?. 13). Spectat igitur Petri oratio Presbyteros, constitutos apud Christianos, ad quos epistolam mitteret, eosque omnes, nemine ex- cepto, . HapaxuAG y. ut saepius alibi, in N. T. libris, ita. h. l. denotat: Aorzor, admoneo: hic quidem cum emphasi scriptum, ut factnm est etiam Rom. Xll: 1, i Cor. I: ios IV: 16 (4), quare reddidimus: quam maxime hortor. . Quae sequuntur, Petrus sine dubio ea de causa addidit, ut majorem vim et effica. ciam propositis praeceptis adjungeret. ^'O cujzpges(jórspog , pro éyà ó cujmppec(QUrepos , quod pronomen hic subauditur. Articulus à hic usurpatur indefinite, ut er Luc; Vlll: 5 ó emelpev , posset igitur reddi nostra formula :. uus cx collegis vestris, Quid sig- (2) Hoc quidem nómine insigniuntur in libris N. T. cum alibi, tum Act, IV: 8. XXIV: 1. Conf. C. Fitringa, de Synag« Vet. p. 595. (3) Additamentum oe?y ante verba sequentia, quod a Griesbachio in Edit. IN. T. recensetur, ortum mihi esse videtur ex librariorum imperitia, qui hoc modo nexui loci consulere voluerunt, (4) De usu Emphasium , in admonitionibus » Castigationibus etc, imprimis conspicuo, conf. zfumom &d Ernest. Initit. Interp, IN. T, Sect. 1I. Cap. V. $. 5. . B2 12 HOJIOguT M3EULKDAASNTATA go significet vocabulum cujerperfórepos , unusquisque facile intelligit, etsi in N. T. scrip- *tis non nisi h,. l. reperiatur. Nimirum apertissimuim est, vocabulum esse compositum ex praepos. eby et nomine gzper(jirspos. Quo vero sensu hic positum sit, magis dis- sentiunt interpretes, Snnt enim, qui statuant, Petrum hoc adhibito vocabulo ad aeta- tem tantum respexisse; in quorum numero, praeéunte Jc5s050, est etiatm Gablerus (5). At contextus satis docet, hie non de aetate, sed omnino de munere agi; alii ex hac formula concludunt, tempore Apostolorum nondum certis finibus circumscripta fuisse .munera Ecclesiastica, cum Petrus nulli certae Ecclesiae adstrictus, se ipse cujumpegfQü* 'cegoy dixerit, Quam quidem sententiam haud probandam esse arbitramur, cum ex N. F. Scriptis satis constet, jam Apostolorum aetate ita definitum fuisse Presbyterorum mue nus, üt ab eo caeterorum Ecclesiae ministrorum satis distingui posset. Equidem po- Gus crediderim , Petrum hoe sensu semet cuumspec(üUTepov VOCATe, quod aeque atque illi, qui eximie dicerentur Presbyteri, versaretur in Religione Christiana edocenda iisque moderandis,'quae ad externam Eeclesiae disciplinam spectarenr, Eodem sensu Imperae tores Romani hnilites commilitones vocabant, certe non, quod eorum munus non satis esset emcumscriptum et 4 munere caeterorum militum distinctum, sed, quod aeque atque illi arma gererent ad aüctoritatem legum et civium tranquillitatenr tutandam, hos- tesque debeliandos, Kal) udpru; rüy TOU XpiTi(U maÓ4pudrav, atque testis affictionum Christi, uáprus € sensu scriptum esse credimus, quo idem Petrus 2 Ep. I: 16 adhibuit vocabulum Zzdr. vci specialores, testes oculati, et quo Lucas Evang. |: 2 usus est verbo ajrzózTAr. Simili vi ut mihi certe videtur, gZgruc occurrit Act. IT: 32. lI: zs. X: 39 (6) Tà v0 XpioTcÓ maÜ4ara sunt calamitates, quas subiit Servator, cum in hac terra dege- ret, imprimis rà maó5uxrz eximie ita dicta, gravissima nempe illa mála atque diri cruciatüs , quibus Jesus ultimis vitae diebus afflictus fuit, et quibus mortis acerbitas quam maxime fuir adaucta, ^ Gro?íus a4 A. /. annotavit: , vidit eum Petrus vinctum , deinde, quod historia non docet, sed credibile est, audiens crucifisum , ejus quoque rei spectator esse voluit,'sed eminus et in turba," Miramur vero, virum immortalem non addidisse, quod historia diserte docet Petrum , etiam adfuisse in horto Gethsema- nitico, ubi optimus Magister doluribus acerbissimis cxcruciatus , eum atque duos alios ex (5) Dis. cit. pag. 5 im Nota et pag. 10 in fine, (6; Quod ad remi ipsam hzc formula denotaram attinet, conf. uberius dicta Petri 9 Ep. I: 16— 19, er ab /Jens/ero morata in animadv, al interpretaüonem Epistolae Germanicam, Der erit Jief des Ap, Petrus übersetzt und ete. ad AJ d. RESPONSIO 4p QUAESTIONEZM THEOLOGICAM, 13 ex discipulis, quos. secum duxerat, his verbis compellavisse legitur: vreplAvzde &cmiv 3 wuxá mcs fes Üxyarcw. Vid. Matth. XXVI: 37, 38 coll. Marc. XIV: 33, 34. Caete- rum, quod idem annotavit Gzozius, Apostoli saepius eximie dicuntur gdprugsz, ut Luc. XXIV:.48. Act. l1: 8. V: 39. X: 39 coll. 40, 41. Dubito ramen; an id ibi eodem sensu ac in nostro loco accipiendum sit. 'O xol Tüg qeAA0UcWs AzroxaAUTTEcÜXI 3óLus wowavdo, Tiemque gloriae, quae manifesta reddetur , consors. "Tole maf5uas: o0 XpiTc0 hic opponi mihi videtur ejusdem 3c£a, atque adeo post 3é£4; supplendum pronomen aóroU. Satis autem constat, 3v£ay de jJ. C. adhibitum saepius denotare :;zmam ejus dignitatem et conditionem gloriosam , qua 3n coelis fruitur: hoc saltem sensu accipienda mihi videtur 3£a in locis Matt, XIX: 18. XXIV: go. Luc. XXIV: 26. Rom. VIIT: 18. Tit. II: 135. rPet, IV: r3. Ad hanc Sé£ay etiam h. l. respici arbitror, cum quod hic ze/ maó4Zuas: opponi videatur, tum ob additam formulam cfg qsAAoÓc4s &zcxaAUmTTscÓa:i. Continetur hac phrasi periphrasis "temporis futuri, idem ergo designat, ac si scriptum esset r4; &zoxaA(Q4scpévgg. Conf. quae de hoc formulae hujus usu annotavit Zeuziíus ad Jigerum de ldiotismis ling. Graecae pag. 9545 &moxaAómTei vi praepositionis proprie designat detegere, revelare, "removere yelamen opponiturque simplici xzAUzrem , quod denotat operíre , zegere , velare. Metaphorice ponitur pro rem secretam et occultam patefacere et. manifestam reddere, quo sensu etiam opponitur simplici xzAózrs, Matt. X: 25 et alibi in N. F. scriptis. Apud Interpretes Alexandrinos nonnunquam respondet Hebraico m, e, g. Amos. Ml: 75; ZmoxaAUrTecÓxi eximie dicitur res, eujus ratio antea non satis porspici poterat , jam vero cogtoscenda praebetur, idque singulari Dci interyeniu , e. g. Eph. 1I: 5 coll 2, 3, 6, quo sensu etiam in nostro loco adhibetur de z/oria i// 7. C. quae «liquando palam fict et conspicienda praebebitur. Simili usu. infra c. 4^ occurrit Qays- wUcÓa. in formula QavepsÜévros ToU dpxrronafvos. ^ Conf. de eadem re adhibicae . formu- lae ZzoxzAvüvz: Rom. VIII: 18 &zoxaAqis Tày DiGv 700 0e. Rom. VII[: 19 , aliaeque citatae a Cel, 3. yan Voors? in nnotationum in Loca Selectae ANovi | Foederis Speci- fitit 'k. pag. 26. Hujus 3f; Petrus aliquando futurus eràt xoaevóc; ipsa enim rei matura supplere jubet Zeduevos xowwvóg vero est idem ,'quod ézoxog , "31. partceps , €onsórs. Consortes ejus futuri erant Presbyteri, qui rite munere suo functi essent, €. 4 (cff. dicenda ad h. 1. ) quin et omnes sinceri Jesu cultores, ut patet ex loco hac in re classico Col. HI : 4. Conf. etiam r]Joan. lll: 2. Caeterum recte ad h. |. mo- nuit Zenserus (7)5 ilam xowvovíaw 0óf4; Jesu Chris? nom intelligi debere de felicita- te, (7) Opere supra laud, pag. 216. à $ I4 H. TP. $5£g K AN TER te, quae ad ststum J. C. beatissimum prorsus aequiparanda esset, sed de qualicunque ejus similitudine, et tantae quidem. cujus capaces essent. Similis est ratio phraseos moivoVeiv Tog oU XpioroU maÓ54uaci, Cap. IV. c. 1r aliarumque quas Paulus adhibet, euvbcExcinwu rQ Xgoro Rom. Vlll: 17, cupQuciAcóe cQ Xpicro , 9 Tim. II: 12. C. 9. lYloudywrE Tb dy Opi molpvioy TOU ÜcoU S ÉmiI0XOTOUVTEG (XM ádyxs. yxacTGG &AX tkouclug " quu3à alcNpOksQ0 EG. AAA T0 (puc. Pascite gregem. Dei, qui inter vos est, curam ejus ge« rente , non inyiti, sed lubentes; meque lucri gratia, sed ex sincero animi ajfectu. Hujus commatis recepta lectio omnino sana et integra mihi esse videtur. Addits- mentum xarà ósy, quamquam habent plures Codices, in quibus nonnulli haud con- temnendae auctoritatis , versiones quoque nonnullae antiquae, quarum in talibus con. sensus cum Codd. lectionibus haud leve addit pondus nec non e Patribus Ecclesiae "ristenus , Theophylactus et. Beda, nos tamen spurium esse judicamus, aeque atque . aliud additamentum ex superiori ortum , ai xarà Üsy, quod etiam a. Gressachio recen- setur, sed nulla fere auctoritate commendatur, Utraque enim lectio interpretamentum redolet, idemque significare videtur ac xerà và (£Awue ToU (coU , ex Dei yoluntate. De- sideratur etiam in Codd. plerisque antiquissimis et melioris notae, velut in Codd. Vas iicano et Regio, (B. et C. Griesbachii) nec non in antiquissimis versionibus , qualis est Syriaca vulgo Peschito dicta. Animadvertendüm etiam, ex Codd. numero, qui ex Editione Griesbachiana xwrà 0eby addiderunt , unum esse, qui in. margine illam formus lam reposuit, unum, qui ex emendatione habet additam, Quidquid vero hujus rei sit, sive lectio assumatur, sive rejiciatur (ut fecit etiam Griesbachius, in talibus dijudie candis meAAGv dvráfieg &AA«v ), sensus eodem redibit. Pergit autem Petrus in hoc versu ad ipsa officia Presbyteris inculcanda. Hosdvaté , inquit, và év Qgiv molkviov coU ÓeoD. Tlonalvem , molgwv , moluviov , TR md" Qer&, và ép , ut et Hebr. $1"), atque vocabula, quae ab hac radice derivantur; alizeque formulae e re pastoritia desumtae in Sacra Scriptura saepius improprie usure pantur, et vel ad praefectos et subditos, vel ad doctores et discipulos transferuntur. $ic fTy^) adhibetur de regibus, subditorum curam gerentibus, 2 Sam. V: 2. VII: 7. 9s, LXXVII4z 71. Jer. XXlll: 1—4. Ezech. XXXIV (8). Eminentissimo sensu ipse Je (8) Notum est, apud Aomerum duces populi et exercituum frequeuter- vocari zouévas A«ü»' Conf. et RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM,. I5 jehovah paster vocatur Ps. XXIII: z, et populum [sraéliticum duxisse ducitur [233 Ps. LXXVII: 2r. In scriptis N. T. ministri Ecclesiastici ordinarii vocantur zouiveg Eph. IV: 115 praecipitur iis, ut coetum Christianorum 9ascan? cum nostro loco, tum Act. XX: 2985 Petrum ipsum Servator antea jusserat: Biexe và Gp quw. TolucivE TÀ mpiBarx ov» (dcxs và TpÓaTa uov, Joan. XXI: 15, 16, 17 et semet ipse riy zcipsé- Xx Thy xxADy dicit Joan. X: 1r suosque sectatores passim in hocce Cap. zpógara vo- .cat. Dicitur etiam ó mo/g;» hujus Epist. C. II: 25 5 olv và» mpd()xr&v à uiyac Hebr, XIII: 20, à ápyrmolgx» in fine pericopae in cujus interpretatione versamur, c. 4. Quo vero sensu gouxlysy hic sit accipiendum , ipse Petrus declarat, addito verbo Zziexoreiv ». quare minus probamus eorum interpretandi rationem, qui neglecta principe lege expo- nendae dictionis tropicae, per singulas partes eundo omnia, quae ad rem pastoritiam pertinent, ad. ministros sacros eorumque agendi rationem transferunt. Ilcípytoy , proprie grex oyium, de discipulis Jesu, qui eum docentem audiebant , ad- hibetur Luc. XII: 32, atque de universo coetu Christianorum usurpatur, ut in nostro loco, ita et Act. XX: 28, 29. Cf. Éuinoel ad h. £. — và 0c. De Jesu Christo hic Sermonem csse, statucrunt multi, imprimis antiquiores interpretes. Pro zi) (e non- nullae Editiones N. T. exhibent, cü xuplou vel mcü Xpircü. Prior lectio quoque im 4 Codd. reperitur. Ex Patribus Ecclesiae Graecis nonnulli quoque sic locum interpre- tati sunt, inter quos Oecumenius et Theophylactus. Nec tamen inde sequitur, cos re- vera in Codicibus suis Sic legisse; e recentioribus quoque Ez4:70 et Caszalioni haec probata est lectio 5 et omnino interpretatio formulae de Jesu Christo, habet, quo se commendet, si vel lectionem roZ éeoG retinendam esse statuamus; etenim r7/z;0 verosi« milimum est, Petrum hacce formula usum respicere ad mandatum ]esu antea ei prae- scriptum , zo/zuve rà mp) are MOT , Joan. XX: 16 coll. c. 155 175 deinde conferri haec commode possunt loca, in quibus Christiani proponuntur tanquam ceu£m Christi, quod ille morte sua acquisivit; evidens est Pauli locus Tit. 11: :4;, ubi de eo dicit z. Us Ébuxey iaurüy Ümip "gu|w. lm AvTpdcuTa) JA. Gà mcus Gvoudas, xal xaÜmplog émvrQ AV mei dmioy x. T. 4.5 Angelus coelestis jam de eo praedixisse legitur: ajrüg yàp có* eu rhy Ami» &üroU x. T. A. Matt. l1: or. Neque negligi debent verba ipsius Jesu Joan. X imprimis c. 27 , 28 et locus Act. XX : 2$; denique loci quoque Petrini contextus hanc in- et Xenophon. Cyropaed. T., VIII, c..2. $. 14: xzY Abyog 88 nir0V wmOuVMpoveUeT2s , ig AÉyor, mupa- mici Üpym voufuc AyuboU xui [aciAÉuq Gyuboi* váv Tt yàp wouéa xpivui pu ÉQu cüluímtvu mà wrávw moicUvrz xpuriz. aUrüTe, (9 33 mpod cus tÜluiuovím ) mày Té [uciAÉém ücavrug sbDaípovag. aÓAcG xa) &ylpámou moMUyTG, x cius. nUTOIG. 16 H. P. DE KA UNS T, EnR « interpretationem commendare videtur: memoratur enim mox (c. 4) ó Zpyurolgsv , qui nullus alius, nisi Jesus Christus intelligi potest. Caeterum demonstratione non indi- ger, nomen (eàg nonnunquam Jesu Christo aperte adscribi, in quibus praecipuum lo- cum tribuendum puramus initio Evang. Joannis C. I: 15 neque huc referre dubitamus Rom, iX: s. r]Joan, V: 20; non contemnendae quoque auctoritatis est locus 1 Tim. M: 16 ex recepta lectione. — «2 é» ógiv, sc. Qv, qui inter yos est, qui in vestris est jocis. Erasmus in hisce verbis aliquam vidit ambiguitatem : ,, Graecus sermo, inquit, per se quidem est anceps; mihi tamen videtur esse sensus germanior: p2scite, quan- tum in vobrs est." — Recte autem jam Zeza ad A. /. haec notavit: , Erasmus, quantutiz 2n yobis est, non modo non cxpressa, sed etiam enervata Apostoli sententia, quasi Scriptum sit: v2 kaÓ' Uj,xs et và non pertineat ad ojgwiov."" Quid vero Petrus intelligi voluerit enunciato illo zo&dvare x. T. A. lis, quae sequun- tur, declarat: émziexomoüvree , curando, providendo, iniegritatà Ecclesiae. consulendo. et prospiciendo. —Participia saepius inservire exprimendo Latinorum gerundia in do, ex Graecis scriptoribus satis cognitum. Conf. Pserus de Idiotismis Grr. pag. 259 et ad h. I. Hoogevcen, — MÀ &yxuyxdsTos , not coacte, non inviti, vocabulum est Zra£ A«- wámeyoy, e verbo gvayxaie formatum; idem denotare videtur &xev 1 Cor. IX: 17. — 'AAX Éxcuclae , sed sponte, lubenter. "Exowrleg respondet apud Alexandrinos interpretes Hebraico $133323 Ps. LlII: 6 (in Cod. Hebr. Ps, LIV : 8), — Caeterum adscribimus hic verba JZetsteenii ad A. 4. ., De pastoribus hoc intellige, non de grege: gregem enim vi cogere ne poterant quidem, etiamsi voluissent 1 Cor. IX: 16, 17, non, ut mercenarii, non ut servi, quibus invitis ac renitentibus onera imponuntur, sed libera» liter et ex animo." — Mx alexgoxépóge* eriam hoc vocabulum non nisi h. l. occurrit, elzxpoipbus autem cum apud scriptores bene Graecos, tum in N. T. reperitur. Vid, 1 Tim. lli: 3, 8. Tit, I: 7. Compositum est hoc vocabulum ex ajexphe, turpis et xighog lucrum , ia, ut vi compositionis designare debeat eum, qui turpe lucrum cap- tat, vel, qui turpis lucri cupidus est. Hoc sensu huic vocabulo opponitur apud Grae« cos àQi«pyupbs, quod fit etiam in loco ad Tim. cit., quare dubio carere videtur. quin ibi hae formulae ex Graece loquendi usu sint explicandae. Eundem sensum quominus nostro loco vocabulo ajempoxépàeg tribuamus, secundum leges Hermeneuticas vetat for- mula ZAA£& gofógaes quae praecedenti opponitur; quare potius statuerimus, hic sim- pliciter denotari /ucri gratia, lucri cupiditate adducti , ita ut. tostra commoda et emo- Jumemta imprimis specietnus, itaque eodem: modo usurpari vocabulum , quo Hebraei di- cunt yw33. Conf. Phil. II: o1 (9 ). — IgééUgeg » etsi vocabulum sit bene Graecum, ta- (9) Vid. Grotii Annotationes ad nostrum locum. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 17 tamen in N. F. non nisi h.l. legitur, Adhiberi solet de azimo alacri, promto ac se- dulo. Hesychius: mpolópae , iAwgUg;. Hic vocabulo aieygoxeghüg oppositum vertendum putamus, ex sincero animi affectu erga religionem Christianam et. ipsos Christianos. Belgice harum formularum sensum ita exprimerem: zer uit eigenbelamg , maar uit iüjver voor de zaqk zclye. i C. 3. Mx de xaroxupitÜoyreg TGy XMjou» , AAA TUTO ylVOpLEVON TOU TOl[AVÍoU * Minime dominium exercentes in coetus, curae vestrae de- mandatos, sed exemplum gregi pracbentes , (quod imi- tentur ). Agit jam Petrus de modo, quo muneris officia exsequi debeant Presbyteri. MwX ás xa«raxupiUovreg. Grammaticae leges suppleri jubent ex c. 9 zo(svare — émis xomoUvree.. KaraxupisUer ita vulgo differt a simplici xugrde , ut hoc universe domina* zi, imperium exercere denotet, illud vero de dominio im malam partem, tyrannide vel imperii abusu adhibeatur , nostro vero loco praepositionis vim non esse premendam et ali monuerunt et annotavit DazAius in $. Glassii Philol. Sacra, his temporibus accome sodata, Vol. l. pag. 194, et id videri possit patere ex collatione loci Paulini 2 Cor. 1: 24, ubi de eadem re simplex xupisjer usurpatur. Praesertim vero conf. dicta a Jesu Christo apud Matt. XX: 25 seqq., coll. Marc. X: 42 seqq.: oDwre, ómt cb Lpyovrss züv &yv vxwraxupitiovciy mürüv, xal) oc] queyAAo! xmTiÉoucidioUCIV müTGV X. T. À. QUO in Joco xaraxupieóeiy idem denotare ac simplex xupisüery nobis apparere videtur cum ex ipsa rei natura, tum etiam e contextu imprimis vero ex addito xare£cusidZe , €t ex loco Lucae XXII: 25, qui in simili enunciato verbo simplici xypieóeiy utitur. Hic autem sermonem esse de imperio in actiones hominum religiosas, patet cum ex contextu uni- verso , imprimis si conferas opposita, dAA& mme roU ouais yivduevor, tum e colla- tione loci Paulini laudati 2 Cor. I: 24. — cv fpe. ^ Desudarunt interpretes in signifi- catione hujus verbi definienda. Gzoz/us, quem multi interpretes secuti sunt, popu/um Christiatium denotari censet, et denominationem illam ex locis Deut. IV: 20. IX: 29 explicat , ubi populus Israéliticus mnm vocatur, quam appellationem hic ad Christia- nos transferri arbitratur. Negari nequit, eam interpretationem et loco nostro aprissi- mam esse et ab usu loquendi non omnino abhorrere, Obstat tamen usus verbi 512713; '«uod nusquam hoc sensu plurali numero usurpatur. Praeterea, si ad formulam hanc- te respexisset Petrus, vix dubito, quin scripsisset: vdy xA5psv ToU Óec0 vel vcU xuploy: neque enim populus Israéliticus locis Deuter. citatis indefinite vocatur f12r1], sed spe- ciatim mms DW T. De facultatibus et. possessionibus Ecclesiasticis somniarunt alii [o cone 18 , H. P, B$1R/OIBEZUE UN aT OE V R12 concedi quidem debet, apud Graecos scriptores hoc sensu nonnunquam vocabulum -usure pari; attamen in N. F. scriptis nulla hujus usus vestigia adsunt, Nulla vero idonea ratio» ne statui potest, coetuum Christianorum jam Apostolorum aetate tales proprias fuisse possessiones (conf. Joelfrus. in. Cuzis Phil. ez Crit. ad A. 1.) et si vel habuisset, in hoc quidem loco ad eas respici non potuit, Petrus enim jam in superiori commate hortae tus erat Presbyteros , ut in muneris exercitio a quaestus et lucri cupiditate abstine- rent, et vehementer dubito, num de facultstibus et opibus satis commode. adhiberi po- tuerit verbum xarzxupieUs; : respnunt etiam hanc interpretationem sequentia, ZAAZ Tó- moi yevdg.svor coU moipvlou , quae quidem sententia tum valde inepte superiori opponere. tur, Denique vix dubitari possit, quin xAZpa respondere debeant zg zeíawg, quod vocabulum, quominus illo sensu accipiatur, vetat usus loquendi, veiat quoque con- textus, cum c. 2, de coezu. Christianorum adhibeatur, Parum probabilis quoque nobis videtur eorum sententia, qui putant. denominationem oj xA5pcu jam tempore Aposto- lorum usurpatam fuisse, cum de ministris Ecclesiasticis, tum de coetu. Christianorum , et ex eo quidem ducta appellatione, quod ex Act. I constet, tunc temporis sacros ministros electos esse or/fz/oze, Nullius certe pro hoc usu auctoritatis est. Z4eopAae ze:, Saeculi XI scriptor, qui in Homilia quadam (10) auditores suos dixerit xAZpov. Equidem potius conferendum. puto usum. Hebr. o3; quod vocabulum cum proprie calculum denotet , (cf. 44. Schuitens ad Prov. XIX : 19) dein per metonymiam de ipsa $oríg àdhibetür, et per aliam metonymiam quamcunque rem designat acquisitam ,. sive sorte, ut Jos. XV: r. XXVill; ri. Jud, D; g. Jer. Xlll: 25, sive a//o zodo , ut Ps. XVI: 5. CXXV: 3 (11). Alibi quoque in N. F. scriptis vocabulum xA4gog hoc. sensu ucurpari videtur, nt, cum adhibetur de fzicíta?e aeterna. Act. XXVI: 181.700 Aafjeiy — xMjpo d» cos Syixuívous (coll C. XX: 32) et Col. I: 12: TQ ixavücavri; vae eig TÀV pecl2m ToU wXdpou cüv dy(íavy d» rà Qurl. Eodem igitur modo nostro loco oj xAga mihi vocari videntur singu illi coetus. Christianorum , qui singulis. Presbyteris obtigerunt, vt idem denotetur, quod c. 2 dicatur rà y ógiv zeíuvw». Proponitur nimirum. Ecclesia Christiana tenquam grex magnus, in nonnullos greges minores divisus, cui universo praesit. à Zgyumolus» et cujus singulis partibus (aadgers ) praefecti sint ob syes(Svrégar. Quidquid vero hujus rei sit, oj xAgpor ob loci nexum vix alii intelligi posse videntur, quam coeíus Christianorum. Quod vero Petrus hic plurali numero utatur, illud quie dem, si studiose sic scripsisse censendus sit, propterea nobis fecisse videtur, quod HU (10) Hom. XII. pag. 7o. (11) In omuibus locis allatis vocabulum bu ab Alexaudrinis redditum est x26» RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 19 .rationem haberet diversorum coetuum , ad quos Epistolam mittebat. ( Vid. Cap. I: 1) 'AAAR cÜzO! yudusvoa coU oipwlow , sed sinsuli exemplum gregi pracbentes. — Ylofavicy eodem sensu accipiendum, quo c. 2. de coe?u Christianorum. De variis significationi* bus verbi vízo; vid. Garakerus in dyersariis sacris c. 45 hic denotari exemplum quod aliis imitandum proponitur, nullum est dubium. De ratione et indole hujus praecepti infra agemus, — Conf. Phil. III: 17. i lim. IV: 12. Tit. II: 7, 8. 2 Thes, I: 1—10. aliaque infra citanda. Hic autem animadvertendum , quam egregía sit op- positio: , praesint ministri sacri coetibus, non ut magnates et magistratus, qui do* minium in coetus exercent, sed ita ut probitatis et virtutis suae exemplum omnibus €t singulis proponant, " C. 4. Ko) Qavepoülvros oU dawwmonutvos , xopiEicÓs viv Gpapdg- 7iVoy T35 D)i4g oTiavov. dia, cum conspiciendum se praebuerit. pastorum. Prin- ceps, reportabitis amarantinam (haud marcescentem) gloriae coronam. Nexus hujus c. cum antecedentibus indicatur copula xa), quae hic ad imitatio* .nem. Hebr. 1 idem denotat ac zére, simili modo atque Matt. "VI: 33. Act. I: EL 2 Cor. XIII: 11, s Aoc facietis tum , vel ita fiet, ut. QavepeÜfvros oU Gpwimonsévog. Valde dubium est, num verbum davepoy apud scrip- tores bene Graecos occurrat, et ab interpretibus Alexandrinis semel tantum adhibetur Jer. XXXHI: 6, quo loco respondet Hebr. z12]J. Saepius vero legitur in N. F. Scriptis , imprimis passiva ejus forma et usurpatur vel de rebus patefactis et ostensis vel de personis im conspectum productis, ita ut antea minus cognitae vel prorsus ig- nolge jam innotescant ei conspici possint. Adhibetur ssepius de Jesu Christo, de cu- jus adventu in mundum dicitur £avegdd4 1 Joan. III: 5, 8. ZQavepdóg iv cap 1 Tim. 1i: 16. Post resurrectionem dicitur ctiam qavepaüzwai Tcl; poaburaIs mürcU. Joan. XXI: 14, Marc, XVI: 12, 14. Nostro loco usurpatur de solenni ejus reditu ad judicium supremum, quod fit etiam Col. lll: 4, 1Josn. Il: 28, III: 2. Aliis locis de hoc Jesu reditu adhibentur formulae 7 uéAAcuza dmewxAdmTecÓci MdL , nostri loci c. I, 5j (énMwuTa Mm mrokahuqÜve. Rom. VIII: 18, émijdseum ToU xvpfou 1 Tim, VI: 14, 2 fim. IV: 1, 8, aliaeque citatae a Cel, 7. yam Feorst in 4nnotationum Specim. supra cit. pag. 26, quo quidem in specimine hae notiones verbi Qayepoüy et Qaye- £(rÓz, data opera indagatae et vindicatae sunt, pag. 17 — 26. Noster quoque locus ibi recensetur pag. 26. "Agxuzeljoyy novum est vocabulum, quod, consentiente Etymo* C 2 lo- c Hs P. ps K A'N'TE logiae ratione designat Pastorem summum, Pastorum omnium principem. Magis ex Graecae linguae indole scriptor Epistolae ad Hebraeos utitur formula ó zo/uxv à miyag i. e. uéyiero; C. XIII: 90. (Conf, Kurmerus in Hypomnematt. a. h. .) — Caeterum conf. hic loca supra citata et dicta ad c. 2. Kopueicde , reportabitis. Kopizew de praemiis reportandis eleganter adhibetur ut h. K ita et C. II: 9. e Cor. V: 10. Eph. VI: 8 alibi, — 'Tàv Zpapdvrivey 7üc 0d£ue eiQavov. 3(£e eodem sensu nobis adhiberi videtur ac c. 1. quare minus probamus eorum sen- tentiam, qui putant zàv sífavoy c£; $ó£4g hic per Hebraismum idem denotare ac si scriptum esset zày gé&Qawov £ybobov , coronam gloriosam, Aonorificam. Nostro loco 3d£x est ipsa corona , sive illud, quod eoronam quasi conficit, eodem prorsus sensu, quo Jac. I: 12 oecurrit formula eríQaxvog v5; CWws;. Hic]j sermonem esse de dignitate et conditione beata, qua J. C. in. coelis fruitur et cujus consortes omnes vere Christia* ni olim futuri sunt, ad c. I. jam annotavimus. (Conf, ibi dicta) Illa felicitas aeter- na sgíQayog corona vocatur et sic proponitur tanquam victoriae praemium , quod Chris« tiani, certamine quasi facto, accepturi sunt, Vid. 1i Cor. IX: 12 |. c. Jac. I: 12, imprimis vero 2 Tim. IV: 85 comparatione ducta a ludis Graecorum publicis, in quies bus: ii, qui victoriam reportarent, corona ornabantur. Magna cum elegantía Petrus hic addit vocabulum Zgagáyrwoy , quod nuspiam, nisi h. l. in NN. F. legitur, aeque ac àpdpavroy, quod idem Petrus adhibet hujus Epist. C, I: 4, ducta appellatione, a floré quodam amaranto, de quo Plinius Nai. Hist, Lib. XXI. cap. 8. ,,Mirumque, postquam defecere cuncti flores, madefactus aqua reviviscit, et hibernas coronas facit. Summa ejus natura in nomine est, appellato , quoniam mon marcescat." ///gatus vertit immarcescibilem. Neque tamen cum iis interpretibus facio, qui credant, sgípz- sov dg&mpévrivcv hic opponi illis Graecorum coronis, quarum folia cito marcescentia de» cidebant. Patet enim, ut Grotius jam annotavit, ex PZ/Jostrati Heroicis, coronas quo- que ex fronde amaranti confectas victorum capitibus fuisse impositas, Equidem puto, Petrum hoc epitheto tantum respicere voluisse ad felicitatis illius aeternae durationem perpetuam. Jam satis, ut spero, explicita mea de sensu verboram sententia, transeundum: est ad alteram Commentatiunculae partem , in qua exponendum est, quaenam ex loco illustra- to constaré videantur de muneris sacri ratione ct officiis, et de iis adeo, quae imprie wis agere et vitare oporteat eos, qui in Ecclesia Chrisüana hoc munere fangunture PAKS RESPONSIO a» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. "T PARS POSTERLILO::;/R. DE MUNERIS SACRI RATIONE ET OFFICIIS, ET BE IIS$; QUAE MINISTROS SACROS IMPRIMIS AGERE ET VITARE OPORTEA T. Nos: quidem nulla omnino ratio idonea afferri posse videtur, quae nos induceret, wt existimaremüs , praecepta, quae in loco nostro continentur, ad IIpec(jurégous tantum * spectare, qui Petri aetate coetibus Christianorum zz Juezzepzs praéessent, non item ad alios, qui omni deinceps aetate et ubivis locorum in Ecclesia Christiana munere sacro functuri essent. taque sumimus et absque errandi periculo id assumi posse arbitra- mur, ea, quae hic loci de munere sacro traduntur, ab omnibus omnium aetatum Ec- clesiae ministris in rem suam verti oportere, ut officio satisfaciant. Missis autem et suo loco relictis omnibus e Dogmatico et Ethico genere in hunc locum animadversionibus, age eas, quae ad judicium de muneris sacri ratione et offi- ciis ferendum inservire possunt , nunc in medium proferamus. Cum autem non de omnibus illis, quae munus sacrum quodammodo spectant, at- que in ejus ratione describenda recenseri possunt et solent, in Petri loco agatur, mnos- trum non erit, generalem omnium huc pertinentium conspectum exhibere, quamquam negari nequeat, ex iis S. S. locis, e quibus doctrina de muneris Sacri ratione et ofli- ciis haurienda est, nostrum illum omnino inter primarios et imprimis late patentes esse referendum, Quo vero ordine nobis in hoc argumento procedendum Sit, ipsa mos docet propositae quaestionis ratio. ltaque $7/z;0 demonstrandum est, quaenam im Petri loco tradantur de muneris sacri ratione et officiis , deinde explicandum , quid adeo ex mente Apostoli imprimis agere, quid vitare oporteat éos, qui in Ecclesia Christiae ma hoc munere funguntur, e € 3 SECTIO 2x MHpo Bros nimio RE oACGN, T, Eidko SOE CG ZZ EQj.OPIR IZMI A DE MUNERIS SACRI RATIONE ET OFFICIISe V imus jam in Introductione,, ordinarios Ecclesiae ministros, in singulis Christia- norum coetibus ab Apostolis esse constitutos, tum quod ipsa hujus rei necessitas id juberet, tum imprimis, quod institutum illud ex consilio et praecepto summi religio- nis auctoris ejusdemque totius Societatis, Christianae principis et rectoris. introduci et * definiri deberet, Petrus vero in nostro loco hujus rei non diserte meminit, Varia qui- dem praecepta injungit iis, qui in Christianorum. societatibus Tig OixcTopae munere sacro fungerentur; ,sed non diserte ipsa muneris ilius primordia et universam ejus. rationem ab arbitrio et mandatis Jesu Christi repetit. Neque tamen temere nobis stae tuere videmur, hanc muneris sacri originem Petro hic omnino ob oculos fuisse, Ut enim taceam, vana et parvi certe momenti videri posse omnia ejus monita, sí ipsi hac de re non ita esset persuasum, facile hoc colligimus ex mentione ro] dpximonpefvog , dé quo mox pluribus agemus, Et quomodo tandem Petrus afürmare potuit, ministros. Sacros, si quidem munere suo recte functi essent, viv ggpdvruwcv Tio Ddb4s créQxvoy accepturos esse, eo die, quo Jesus Christus Zy zà 3/£4 «ro? semet conspiciendum praebiturus esset, nisi, ipso, judice, de eo constaret, hujus muneris leges a Jesu Christo ipso praescriptas esse et sancitas, cui adeo de universa ejus administratione rationes reddendae essent ? Igitur hactenus quoque Petrina hujus rei doctrina cum. aliis alibi obviis de ea effatis plane consentit. Quae jam sir necessitudo , qua ministri sacri cum eorum muneris auctore juncti sint, Petrus indicat, adhibita c. 4 de Jesu Christo appellatione eg dexrersdvyoz, qua, ut in annotatione vidimus , proponitur, tanquam oium pastorum dux et princeps, De imperio Jesu Christi universali, cui adeo et res omnes terrenae et singuli praesertim ejus cultores subjecti sint, hoc loco non agemus, Sed late patens cjus amplitudo, quod ad Ecclesiae ministros attinet, omnino est animadvertenda, — Pacet enim ex illa Jesu.denominatione, omses Ecclesiae ministros ei esse subjectos, tanquam regi, eos. que illius nomine et auctoritate munere suo fungi. Consentit doctrina Pauli 2 Cor. V; o0 üzip XtceroU cUv wpec(üsóoev , omnibusque Apostolis hac de re probe erat per. suasum, cum Matthiam in socictatem suam adsciscerent , fusis antea precibus ad Je- sum , RESPONSIO 4p QUAESTIONEM "THEOLOGIC AM, 25^ sum, eorüm Dominum et Principem (1). ^ Tamqüam hae" dignitate ornatus dicitnr fe- sus varios ministrorum Ecclesiasticorum ordines constituisse (2), promisitque, se iis, qui caussm ipsius tutaturi et propagaturi essent semper adfuturum , sive divina vi iis opem laturum esse, Matth, XXVII : 2o. . Intellizitur hinc quoque auctoritas et justitia jüdicii postea pro ratione qua miuncre sacri functi fuerint, de iis ferendi, qua de re in hoc ipso contextu fit mentio. ui i '"Intactam etiam hic relinquere non possumus perversam eorum 'éx nostra sententia opinionem, qui perhibent, Episcopo cuidam humano sive Pontifici supremam potesta* tem in caeteros sacri muneris antistites, ut in rem Christianam universam competere eamque ab ipsius Jesu voluntate et mandatis repeti debere contendunt, qui quidem: Apostolo Petro primum hanc potestatem dederit, cujus successores deinceps per omnia? Saecula exstiterint eadem aüctoritate muniti, — Missis nunc aliis argumentis quae hanc opinionem respuunt, quaestionis propositae rationem flagitare existimamus , ut' ostendamus hic quid ex sententia ipsius Petri in loco ad explicandum "proposito hac de re statuendum sit. ' Et frimum quidem hic animadvertendum putamus titulum oU drxrropévog, quo ad Jesum solüm principatum et imperium in universam ipsius Ecclesiam deferri et omni« no declarari, omnes ei soli subjectos esse Ecclesiae et rerüm Ecclesiasticarum: procu-' Tatores, ex supra notatis nobis manifestum esse videtur et imprimis confirmatur col-' laiione locorum Eph. I: 20, 22, 23. Col. I: 18. Hebr. XIII: 2o et dictorum ipsius Jesu Joan. X: 32. Deinde notatu dignum existimamus , nullam hic a Petro factam esse mentionem dig- nitatis illus supremae, qualem a Jesu accepisse creditur. Commode certe id facere' potuisset, cum in muneris sacri ratione diligenter exponenda' versaretur atque id facere debuisse censeri possit, si hac de re ipsi persuasum fuisset, cum id studiose ageret, ut singularem vim et efficaciam suis pracceptis adderet, quo consilio étiam mentionem fecerit: honoris religiosa eorum observatione consequendi, sed ne verbum quidem de hac tali et tanta sibi delata auctoritate adjécit et tam longé ab 'ea praedieanda abfuit, ut € contrario eujpec(2órégow se nominaréet, tenquam omnibus Ecclesiae praefectis parem. — Itaque Petrüs si Qua ratione prae caeteris Ecclesíae ministris sive ipsis etiam Apostolis reliquis eminuit, profecto hanc excellentiam minime jactavit neque ab aliis praedicari voluit, imo vero singulari potius modestia vel in(imis aequiparari voluit, ) Des ( 1) Act. I: 24. Kópie enim de Jesu Christo accipiehdeur esse , apparet ex universa orationis serie, (2) Eph. jV: 11 caeterisque locis supra citatis, 24 MAE OP. HV ORE 2A 408070 E228 Denique imprimis animadverti debet adjecta admonitio, de imperio in coetus Chris« tianorum minime arrogando, quae quidem , cum sententiae illorum, qui ad unum om- nium Ecclesiae ministrorum principatum deferunt, tam parum faveat, ut potius di- serte ei repugnare dicenda sit, haud miramur, vim praepositionis gzr& in verbo xarz- xupiedóyzeg ita ab iis premi, ut durum modo imperium et tyrannidem intelligi existi« ment, quod, quam parum probandum sit, ex supra dictis satis apparere putamus ( 3)« Fuerunt autem ,.qui doctrinam de Jesu Christo summo eodemque uno Ecclesiae gu« bernatore ita adhiberent , ut magistratibus civilibus omnem prorsus auctoritatem circa res ad Ecclesiam pertinentes denegandam esse statuerent, contra quos late disputavit Grotius in eximia Dissertatione, De imperio summarum. potestatum circa sacra, quae et seorsum edita est et recusa in Operibus ejus T/eologicis. .Equidem pro instituti ratione tantum observari velim, nullum hujus sententiae loco nostro inesse praesidium. "Etsi enim in eo Jesu Christo inter omnes Ecclesiae ministros et gubernatores prine Cipatus et summa in eos omnes potestas adscribatur, et ex aliis insuper locis supra cum. Petrino: nostro collatis appareat, principatum illum , non ad ministros solum Ec- clesiasticos, sed ad universam quoque Ecclesiam hanc Christi. dignitatem pertinere , ut solus. ei praesit, nequaquam tamen inde consequitur, omne omnino magistratibus - civilibus imperium circa res Ecclesiasticas denegandum esse; nec tamen cum Gro* iio (4) jndicandum arbitramur, Jesu Christi in Ecclesiam imperium arctioribus limi« tibus circumscribendum esse, neque hic admittimus distinctionem y/carii et ministros rum. Quis quaeso hanc distinctionem. ferat respectu imperii civilis ? Est enim Jesus Christus, ut Ecclesiae totius caput et dominus, ita omnium etiam Ecclesiae ministros rum princeps et gubernator; nec tamen hocce principatu et regimine ejus imperium terminatur. Pertinet enim ad res omnes coelestes aeque ac terrenas. Aperta impri mis in hanc rem sunt loca Matt. XXVIII: 18. et Eph. I: 22, 23. Quis vero pere hibere ausit, quod Jesus Christus summum in res terrenas imperium exerceat, nul- lum ideo magistratum et nullam prorsus regiam dignitatem in hominum societate ad. mittendam esse? — Sunt profecto res ad Ecclesiam pertinentes, de quibus magistra- tui nulla omnino constituendi facultas competere videatur, sed tam longe abest, ut omne prorsus imperium circa res Ecclesiasticas ei denegandum sit, ut potius et ipsius Ecclesiae decus atque emolumentum et jurium ejus conservandorum necessitas et ipsa rei (3) Conf, Kuztneri Hypomneu ad h.|. (4) Diss /aud. Opp. T. IV. pag. 218, RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM, e5 rei publicae salus efllagitare videatur, ut magistratui civili sua in vindicanda Eccle- siae causa tribuantur jura. Plura hanc in rem attulit Gzozius Z. c. (5). Progredimur ad ipsa muneris sacri officia recensenda, quorüm Petrus nostro in !o- co mentionem fecit, ,, Pascite gregem Dei." Jam in annotatione verbo diximus, multos hanc admonitionem ita interpretari, ut omnia sedulo colligant, quae cum ad pastorem , tum ad gregem, tum etiam ad ipsum pascendi opus pertinere videantur eaque omnia ad munus sacrum transferant; et negari nequit, hoc a multis ita ingeniose fac- tum esse, ut nihil fere excogitari posset ex re pastoritia desumtum , quod non cum aliqua ministerii sacri parte commode comparari posse videretur. Sic e. g. pascua ad quae duci solent oves ut pabulum ex iis quaerant, nonnulli ex asse convenire dixe. runt cum praedicatione Evaángeli et rituum divinitus institutorum administratione, aliisque, quae ad cultum externum et sociilem Christianorum pertinent , et ipsum baculum pastorale haud megligendum existimarunt, verbum Dei cogitantes, quo grex Christianus ducatur. Quae quidem ejusmodi sunt, ut nemo non sanae mentis intelligat, quam lu« brica rei propositae interpretatio et arbitraria reddatur, si singulae comparationis par- tes hac ratione premantur, Quicquid autem rei sit, facile" talia ferri posse videntur, modo, adhibitis ejusmodi argutiis nihil aliud muneri sacro assignatur, quam quod ex Sacrae Scripturae doctrina omnino ad illud pertinere censendum est. Absit vero ut credamus, ipsos sacros Scriptores tropicae dictionis usu ralem sensus ubertatem spec- tavisse, Suo loco relictis aliis formulis ex re pastoritia depromtis , quae alibi de mu- nere sacro adhibentur, nostro certe loco Petrum suorum ipsum verborum habemus interpretem , qui admonitioni universali zojudyare x. v. A. mox subjungit £migxomoUvres X. T. A. — Quid. ézigwomsiy hoc loco denotet, monitum est in Annotatione; quam la- te vero pateat requisita hoc enunciato cura, quomodo instituenda sit et quibus parti- bus absolvatur, paulo distinctius adhuc exponendum est. Nimirum hac formula omnia Sacri ministerii oflicia contineri credimus; quod quidem, licet nullae hic sacri mune- ris partes distincte recenseantur, haud temere tamen nobis assumendum videtur, cum ex ipsa muneris sacri indole et'consilio universo, tum ex frequentiore eoque late pa- tenti usu verbi Zz;z«ozs;iv, tum denique ex universa orationis serie, —- Quaenam autem sacro muneri propria dicenda sint officia; ex locis sacrorum scriptorum supra in [n- troductione allatis, facile cfüciendum putamus, Ex his igitur intelligitur, ministris Ecclesiae antiquae ordinariis demandatum fuisse, frimum , ut doctrinum Christianam alios edocerent , caverentque , ne falsis opi- nionum humanarum commentis" comiisceretur , sed sana et integra conservarctur, dein , (5) Vid, et D. Mestingh, de jure summi Imperantis circa cultum religiosum , Groningae 1759. D 96 H. P. DE K ANT ER dein, ut omnes, quos possent recta religionis Christianae scientia magis magisque ime buerent et in fide sincera atque inculpata confirmarent, id studiose agentes, ut ubere rimos ejus fructus ad tranquillitatem animorum et emendationem vitae luculenter. et constanter perciperent, et vi unita alii aliis strenue et candide inservirent; denique, üt universam rcm Christianam in coetibus , quibus praefecti essent , procüurarent , cultui publico et sociali praeessent, et ritus sacros divinitus institutos administrarent (6 ). De modo ac ratione, qua in primitiva Ecclesia Christiana haec omnia o(licia minise tri sacri expleverint, parum constat, et omnino dubitari potest, nui ca ratio, quae postea et nostris quidem temporibus recepta est, ab omni parte cum illa Ecclesiae antiquissimae conveniat. Satis quidem inter eruditos convenit, pleraque antiquitus 4d instiuuta Judaeorum et ad Synagogae praeserim ]udaicae exemplum accommodátà esse, Late imprimis et erudite hoc demonstrare conatus est C. Jifrisga, in praestantissimo libro supra citato de .$ynagoga Ketere, quamquam vir doctissimus nounullis subinde nimius fuisse visus est in ritibus Ecclesiae Christianae ex iis Synagogae Judaicae derivane dis, Nonnulla certe Christiani antiquissimi instituisse videntur, nulla Synagogae ratione habita, Difficultas non parum augetur eo, quod manifestum sit, non diu post mortem Apostolorum jam multos Christianos et Ecclesiae ministros ab illa discessisse simplici- tate, quae in Ecclesiarum exordiis omnino regnasse videtur, multaque esse vel abrogata vel mutata vel addita, ita ut ex scriptis sequentium scriptorum Ecclesiasticorum parum hac de re constet. jam videndum, an omnia illa officia complectatur unum illud vocabulum ézizkorsip, Siquidem nonnullorum assumatur interpretatio, qua s:aruitur, éz;zworsi» hic esse, fungt Suufiér€ Ézigwózou , tunc ea res omnino bene procedi, sed vereor, ut recte se habear illa interpretatio, quae usu loquendi haud probari posse videtur, ltaque nos potius ad ipa sam inuneris sacri rationem attendi volumus, cujss partes omnes tam arcte inter se cohaerent, ut altera vix ab al:era sejungi posse videatur, quod quidem facile apparee lit, modo animadvertamus illam sacri muneris partem, quae curae pattoralis$ eximie iia dictae nomine vulgo nuncupatur, cerniturque potissimum in iis procurandis, quie bus omnium et singulorum civium Christianorum reLus consulitur, et singulorum qui- dem fidei confitmandae moribusque emendandis et verae adeo afferendae atque in dies aus (6) Dubitamnt quidem nonnulli, num haec sacrorum rituum administratio ad eorum munus perti« mmérit, quamquam ipsa orditis et recte institutae disciplinae ratio id omnino requireret, et nulla rs- üo excogitari possit, quare haec administrau 4 Presbyterorum munere sejuncta fuisset, De ritu bapüsmi exstat disertum Jesu praecepium , Apostolis datum Matt. XXVIIÉ: 19. et de antiquae Eccle- siae hac in re uou conf, ioca Act, X: 39. 1 Cor, 1; 16 cum 4gnetii Epistola ad Smyrn. S. 8. RESPONSIO A» QUAESTIONEM THEOLOGICAM, 27 LH augendae felicitati, — Nimirum omnis illa eorum «eura eo. spectat, ut eos Relizionem Christianam edoceant. Quomodo quaeso sacrorum antistes afllictos consoletur, nisl ilia tradendo Religionis Christianae momenta, quae in re adversa solamina veri nominis a!fe- runt? Qua tandem ratione injectos de religionis veritate scrupulos amoveat, et animos confirmer, nisi iis in medium producendis er prudenter adhibendis rationum ponderis bus, quibus Religionis Christianae veritas comprobetur ejusque auctoritas divina con- firmetur. Si quem a recta via aberrantem in eam reducere velit Verbi Divini minister, nonne id praecipue acturus sit, ut eum edoceat, quid Religionis Christianae indoles requirat et injungat, et qua tandem ratione singula divinitus praescripta oflicia explere possimus, et quibus causis et rationibus ad ea religiose praestanda obstricti simus. Est vero Petri admonitio de cura coetuum gerenda et omnibus jnserviendo tam late patens, ut nihil omnino intermittendum esse intelligatur, quod ad singuloram salutem et fe- licitatem tendere possit. Nequaquam ergo illi dici possint huic praecepto, ur opor- tet, morem gerere, quibus unum vel alterum ex hoc genere officium cordi esse videa- tur, rcliquis plane neglectis, Ea quidem praecepti Apostolici universalitas tanto magis in oculos incurrit, siquidem animadvertamus descriptionem conditionis vere beatae et gloriosae, ad quam evehendi sint ; videlicet Petrus affirmat, ministros sacros aliquando consortes fore zZz àdf4e ToU Gpwumowufyos , et hoc tantum beneficium tanquam praemium rie peracti operis demandati accepturos esse. Quod quomodo sperandum sit, nisi omnibus muneris sacri ofliciis rite functi sint? Neque temere nos in hoc contextu consilium praescriptae illius éz;exozzs latiori hoc sensu nobis proponere, nobis quidem tanto evidentius esse videtur, quod in sequentibus non de officiis particularibus sermo est, sed de officii explendi modo, et animi sensu atque affectu , quo unumquemque im» butum esse oporteat. Omnes igitur sacri muneris partes Petro hic ob oculos fuisse, non dubitamus. Ex locis vero supra allatis concludimus, primum quidem intelligi cum diligentem Religio- nis Christianae institutionem , tum etiam administrationem omnium, quae ad cultum publicum et socialem Christianorum pertinent, curam denique eximie pastoralem dictam. De modo vero universo, quo Ecclesiae ministro in omnibus sacri muneris partibus sit versandum , Petrus exponit c. 5. de cujus monitis infra exponemus ( Sect. Il). Cae. terum de ratione, qua in singulis muneris partibus explendis versari debeat sacer mi- nieter, equidem ne verbum quidem dicam; uti enim illa disquisitio a nostro loco ma- gis aliena. censeri potest, ita certe ejusmodi ejus est ratio, ut a juvene iniri nequeat, quippe qui ab omni usu et experientia bac in re prorsus destitutus est. Ob ingentem civium et coetuum Christianorum multitudinem , ut plurimos requiri D 2 Sa- *8 *'à ET LO BLUT- S OPTRCT APONCUAUE ghe sacrorum antistites facile apparet, ita et suus cuique assignatus est coetus, cui sitl- gularis adhibenda sit cura. Petri huc admonitionem spectare putem, cojgdyzrs v) Éév Üpiv molpwow vcU Üscü , ,, Yesérum pascite gregem. ^ — Postulant enim ordinis rationes hanc legem , ut idoneus ad omnes muneris partes explendas adsit numerus. Nimirum omnia huc pertinentia officia maximi sunt momenti, et omnino eo spectant, ut homines ad gravissimarum rerum notitiam perducant et hac via verae beatitatis participes reddant. Quid vero efficere posset minister sacer, si Ecclesiae Christianae tantum in universum inserviendum esset? Multum sine dubio detrimenti sic captura esset societas Cliristia- na, et vix cuiquam vel maxime religiosa sacri muneris admin!stratio. profutura esset, Neque tamen nimis anxie phrasis illa. 7à £v Ov olpvev ToU Ósc0 premenda est, quasi Verbi Divini ministro non licitum esset, sive editis scriptis , sive alio quocunque modo aliorum ad coetum suum non pertinentium rebus consulere atque inservire, vel alius quoque coetus curas pastorales in se suscipere, cujus nemo curam habere pos- sit. Quod quomodo quaeso Petrus hoc loco praecepisse censendus sit? Enimvero hoc tantum spectavit, unicuique Ecclesiae ministro singularem quandam late patentis Societatis Christianae partem esse demandatam , cujus rationes negligere, omnino illici- tum esset. Quod quam sapienti consilio -constitutum sit, supra vidimus. Nullum vero est dubium, quin summopere laudandus sit ille minister sacer, qui hic non so- lum adhibitis curis, sed pluribus, quoad ejus fieri possit, inserviendo, de re Chris. tiana bene mereri conetur. Singulos vero munere suo rite fungentes quam insigne maneat laboris praemium , docetur, c. 4. Fient enim participes illius felicitatis coelestis, qua fruitur ipse Zg- wumiluxv. Jesus Christus. Hujus vero loci non est, varia Sacrae Scripturae congerere loca, in quibus de illo felicitatis culmine sermo est, eamque, his inter se collatis ,. sccuraie definire et. per singulás partes exponere. Verbo tantum monemus, nullam nobis adesse videri causam, quare statuamus, diversam fore felicitatis illius rationem ab ca, cujus singuli Christiani participes futuri sint. Non certe majorem felicitatis gra- dum ab iis jure exspectari posse, mihi persuasum est. Licet enim gravissima atque difficillima officia iis injuncta sint, quibus nemo alius teneatur, tamem fatendum est, prcculiaria singulis Christianis. propria esse officia, varia illa quidem pro vario singu- lorum vitae genere et diversa conditione. Praeterea nemo ad munus sacrum adhiben- &um vi cogitur et impellitur, sed pendet hujus muneris desiderium pro:sus a libero cujusque arbitrio atque voluntate, ita ut nemo contra animi sententiam ei admoveatur, Denique, (quod etiam in omni vitae genere obtinet), variis quidem vitae commodis $tque emolumentis destitutus est minister sacer, quibus frui licet aliis; sed ab altera , pare RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 29 parte tot tantaque bona, oblectamenta , et amoenitates saepius muneris Sacri exercitio accedunt , ut facile iis non dicam aequiparania sed praeferenda sint , quibus alii gaudent. Vereor tamen, ut recte agat is, qui ministerio sacro fungi cupiat, eorum commo- dorum et emolumentorum inprimis habita raiione, Ne enim dicam, tam grave et sanc. tum esse illud munus, ut omnino turpe et vitiosum sit, eo imprimis consilio id ap- petere, fallax utique et infirma prorsus atque incerta illa dicenda est ratio, quae bo- nis et commodis terrestribus acquirendis unice vel praecipue intenta sit. Petrus cer- te diserte vetans , ne Presbyteri munere divinitus mandato fungintur aizgpoxepndg (conf. infra hac de re dicenda Sect. L.) hoc tantum operae bene peractae praemium proponit, vàv d&gapzvrivoy c4; O0L4s créQavow. lllius igitur accipiendae spe ministros sacros semper gaudere oportet, atque ingens ejus pretium saepe animo recolere, se- dulo sibi caventes, ne per inania atque inhonesta oblectamenta ab officiis debitis avo* centur. Dici non potest, quam eflcax ea praemii promissi sit animadversio ad animi fortitudinem et constantiam, qua quicquid est malorum et contumeliarum, religionis causa alacriter subiri et strenue perferri possit. — Intelligitur vero ex arctissima prae- mii propositi connexione , infelicem contra futuram esse sortem eorum, qui non ez, qua par est, pietate bac in re versati sint. Grivissima alibi in hanc rem effata oc« currunt veluti r Cor. IX, et ipsius Jesu Matt. VII. Petro vero non visum fuit, di- sertam hac de re facere mentionem. Adsunt in loco Petrino insignia incitamenta ad munus sacrum ambiendum et magni faciendum , quae silentio praetermittere nobis non licet. Enimvero quis neget, quam maxime honorificum illud habendum esse munus, quo quicunque fungatur, is collegio ili summe venerabili adscriptus sit, cujus ipse divinus Jesus et auctor et praeses sit perpetuus ? Quicquid muneris ratio requirit, Illius nomine atque ex lllius auctoritate peragendum est, et quaecunque huc pertinent officia, ingenuo et liberali homine omnino dignissima sunt, quorum consilium spectat ad doctrinae et meritorum Jesu Christi effectus quam maxime salutares, ipso adjuvarte Ecclesiae Rege, in lucem proferendos et longe lateque dispergendos, atque adeo ad summa Mhumano generi bona ec commoda afferenda, et gloriae Dei ac Jesu Christi, eorum omnium auctoris, inserviendum, Et sunt haec ejusmodi , ut nemo non, his curis studiose et religiose occupatus, aliis continuo inserviendo suis ipse rebus simul summopere consulat, ad vitam recte beateque trans» igendam et salutem ac felicitatem aeternam adipiscendam. Superest, ut verbo adhuc moneam de omnium ministrorum sacrorum, quod ad muneris rationes attinet, aequalitate , quam ex hac pericopa Apostolica intelligi non D 3 due go HoCoPo); sx CEOAOUNGTOREAUR dubitanter statuimus, Neque enim Presbyterorum alius alio major dignitate vel aue» toritate esse dicitur, sed omnes eodem loco habet atque eodem modo compellat et adhortatur vir divinus, omnibus eadem muneris officia peragenda injunguntur, omni bus idem animi sensus inculcatur, eadem omnibus praescribitur agendi norma et ra- tio, qua in ofüciis explendis versari eos oporteat, eadem omnes vitia fugere et eas- dem virtutes sectari jubentur, omnibus idem praeest gpyumo/ps» , omnibusque idem opes rae strenue praestitae praemium promittitur ( 7). S;B€agrd Qo UgSvENMCC UNS D'UA DE IIS, QUAE IMPR!MIS AGERE ET VITARE OPORTEAT MINISTROS SACROS., Aa alteram nunc propositae quaestionis partem progrediamur. Quemadmodum uni- cuique pro vario vitae genere varioque munere, quo fupngarur, varia et peculiaria olfi- cia injuncta sunt, ita sacrorum quoque antistites summam adhibere oportet cautionem , ut muneris gravissimi rationibus et postulatis universa vitae ratio respondeat. Ex hoc genere nonnulla, quae in hac causa prima et praecipua sunt, Petrus hic graviter commendat, atque serio admonet de iis, quae sedulo fugienda sunt. Pertinent autem ejus monita, cum ad animum, quo affecti esse debeant Ecclesiae ministri, tum ad modum, quo in rebus agendis occupatos esse £&os oporteat ($5). — De singulis videamus, I. (7) Conf, supra notata de inani praetextu, qno nonnulli majorem quibusdam auctoritatem attrie buunt, pag. 31 — 33- (8) Nullam hic faciam mentionem de ingenii dotibus vel variis notitiis , quae in ministro sacro requirantur, ut idoneus sit ad munus suum obeendum. Possunt forte nonnulla ex h, l, colligi ad hoc argumentum pertinentia, attamen eorum peruactationem non ad meam provinciam pertinere ju- dico, Quemadmodum enim Peirus sermonem non dirigit ad eos, qui aliquando munere sacro fungi velint, sed ad eos, qui illo jam fungsntur, ita praecepta, quae injungit, non adeo ad illos verum ad hos spectant, — Quaeritur etiam a nobis, quae agenda vitandaque sint iis, qui munere sacro fun* gantur, non vero iis, qui ad illud obeunduim semet praepareut, RESPONSIO 4p QUAESTIONEM THEOLOGICAM, gI T. Ad prius pertinet duplex praeceptum , quod c. 2 continetur, Alterum eo Spectat, ut ministri sacri intelligant , se non coactos et invitos, sed lubenti et promto animo, provinciam demandatam suscipere et requisitis officiis satisfacere oportere. — Altero monentur, ut in munere exornando a turpis lucri et quaestus respectu sibi caveant et id simpliciter et candide agant, ut coctibus curae suae concreditis, suis postpositis rcbus, religionis disciplina inserviant. llli ergo nequaquam digne hoc munere funguntur, qui ejus bene gerendi difücultatem inique ferunt, continuis querelis alios adeunt et conditionem Ecclesiae ministrorum sic describunt, ac si omnium. esset miserrima et a nemine ofliciis requisitis satisfieri pos- set, ii etiam, qui, cum tardi sint et ignavi ad officia peragenda, quae muneris ratio requirat, ea- considerant tanquam onus gravissimum, quod ferre omnino recusare ne- queant, et non nisi inviti sustineant, qui laetantur, si aliquid ab iis peractum sit, quod omnino negligere vix poterant, minime curantes, quomodo illud peractum Sit, et qui nihil peragendum in se suscipere volunt, quo hominum Christianorum come modis et emolumentis inservire possint, modo sibi persuaderi queat, illud strictissie mo jure non pertinere ad officia cum munere suo juncta, Quam stulti simus , si talem animi affectum in nobis dominari patiamur, tum quie dem apparebit, si reputemus, quid inde consequatur. Nimirum prorsus nihil effi- cimus, quam ut vitam nostram reddamus tristem et miserrimam,, üt nobis ipsis, ita et aliis molestam et incommodam. Omnis nostra laetitia hoc modo perit, animus in- de oritur morosus, mclancholicus, erga Deum ingratus, neque sua sorte contentus, Sic in dies imminuimus et frangimus corporis nostri vires animique facultates, et in. eptos nosmet ipsi reddimus ad officia nostra peragenda, quae tandem prorsus negli- giuus. Haec omnia qui animadvertit , facile intelliget , quantopere illud vitium sit reprobandum , atque omnino id repugnare disertis Religionis Christianae praeceptis, in quibus a nobis requiritur, ut laeti simus in Deo (9); qua cum laetitia minime potest consistere vi- ta tristis, melancholica et morosa, Imo vero ex hujus religionis universa indole et ra- tione apparet, omnino esse officium nostrum, ut vita fruamur, i. e, jucunde et lieti eam transigamus. Praeterea quid magis indignum censeri potest ministro sacro , quam ut muneris officiis ita fungatur, ac si servus esset, cui invito atque reluctanti onera imponuntur, quasi vero summus Ecclesiae Gubernator atque Zoxiccíugv , ut homines ad praestantissimae suae religionis notitiam pervenirent ejusque íructus saluberrimos pere (9) Vidd, e. g. /ca diserta , Phil, III: 1. IV: 4» 3* HI ePAM2UuD'x K.ASQONOT PEE perciperent, uteretur servis, quos invitos ad munus sacrum obeundum cogeret, vel quasi ejus muneris officia ita gravia et injucunda essent, quae peragerentur, ut non nisi Zvayxácrws aliquis: iis fungi posset. Pendet, ut antea diximus, muneris illius electio a libera nostra voluntate atque ejus officia ita se habent, ut unoquoque viro ingenuo et liberali dignissima sint. Si denique eo animi affectu ministri sacri in mu- nére versantur, non possunt non maxima inde detrimenta redundare in universam rem Christianam et inprimis in coetum, cui praefecti sunt. Fugiant igitur, cane pejus et angue fugiant hoc vitium ministri sacri; lubenti, prom. to atque alacri animo munere suo fungantur, atque hunc animi affectum vel acquirere vel corroborare studeant , saepius reputando , quantus sit honos quantaque dignitas, a pastorum principe dignos censeri, ut ejus simus ministri ejusque nomine atque auc- toritate homines ad summam felicitatem aptos reddere studeamus, reputando etiam, quam dira mala et inauditos cruciatus ipse sanctissimus Jesus, cum in hisce terris vere saretur, religionis causa perpeti debuerit, quibusque calamitatibus , ignominiis et' malis expositi fuerint Apostoli optimi magistri exemplum imitati, reputando denique, quam. insigne praemium eos maneat, qui constanti et indefesso studio muneris oflicia rite ex- sequantur, Quibus omnibus si adjungant preces , ut dpyrmeluty auxilia sua promissa iis praestet, omnino non dubitandum est, quin animo lubenti et laeto officia peracturi sint, suaeque ipsorum felicitati consulant, et de Religione Christiana atque hominibus , qui eo- rum coetum conficiunt , egregie mereantur. Altera admonitionis Petrinae pars de animi sensibus et studiis, quibus Ecclesiae mi- nistros agi oporteat, etiam cum maxime animadverti debet. Non lucri et quaestus faciendi causa sacro munere fungendum, sed aliorum commodis et emolumentis insere viendi studio id administrandum esse , divinus Scriptor docet. Quod et Religionis indoli, quam profitentur et aliis persuadere student, et consilio sacri muneris quam consentaneum sit, quis non intelligit? Enimvero omnibus Christianis opum et divi- tiarum concupiscentia illicita et diserte interdicta est (10). Et sacri quidem mune. ris consilium minime eo spectavit, ut quidam hominum ordo eo administrando habes ret, unde laute: et honorifice viveret et prae caeteris emineret, Si quidem sacro mus nere fungentes hoc tantum sibi habeant propositum , ut suis ipsorum emolumentis et commodis studeant, qua tandem ratione cjus officiis invigilando dici possint de re Christiana bene mereri, atque adeo digni judicari, quibus praestiti operis praemia cone fe- (10) Conf. ex mulis locis ad hoc argumentum pertinentibus Matt, VI: 19, 2o. Luc, XII: 23. 1 Tim. Vl: 5 sqq. RESPONSIO. an QUAESTIONEM' THÉOLOGIC AM. 23 "ferantur? Profecto mercenarii tantum dici poterunt, suis unice rebus vel saltem pri- mum et praecipue intenti. Nonnulla insuper sacri muneris officia requirunt, ut aliis, opem desideratam inferendo et omnino, ut oportet, inserviendo, res propriae postpo- nantur. Plena exemplorum est Ecclesiae et muneris sacri historía omnis aevi. Quid non malorum Religionis causa digni ejus antistites saepe subierunt? Ipsa hujus rci testis est vita optimi Jesu atque Apostolorum; quorum nisi princeps et perpetuum hoc fuisset studium, ut lubenti animo aliis, quibus possent, quovis meliori modo, ad notitiarum vitaeque emendationem et beatitatem veram ac perennem inservirent, num credi possit, eos plerorumque, inter quos versabantur, contemtum , insidias , calumnias et persecutiones tam patienter ferre, et vitam omni parte aerumnosam tam tranquille transigere potuisse, ut non raro ex ipsis injuriis et calamitatibus illatis exortam lae. tandi et gloriandi occasionem placide arriperent? Ea enim naturae humanae est indo- les, ut nemo non ea, quaecunque imprimis ipsi curae cordique sint, vehementer appetat et studiose sectetur, eademque impetrandi et conservandi causa niliil intentatum relinquat , et nullis facile terriculamentis ab iis se avocari patiatur. Praesertim vero sincerus ct ardens religionis amor ejusque tutandae et longe lateque propagandae studium eo ani- mos ducit et trahit, ut ejus causa voluptatibus et desideriis quibusvis lubenter valc- dicant, iisque durum et triste vivendi genus , necessitate jubente, haud inviti praefe- rant, nulla optimae rei causa metuenda pericula subterfugiant et immoto animo duris- sima quaevis perferant. Dici non potest, quantopere hic sensus Ecclesiae ministris inserviat, ut facilis iis ad hominum animos pateat aditus. Eos enim illi lubenter au- dire 'solent , quos sibi bene velle certo statuunt , longeque magis promti et parait sunt ad praeceptis illorum et monitis obtemperandum , quam eorum, qui id unice agant, ut aliis placeant et universa officii observatione id imprimis spectent, ut lu- crum inde percipiant et haud vulgarem in modum laudentur atque honorentur. Est utique uniuscujusque ministri Jesu veri nominis, ad exemplum summi doctoris Jesu se omnino componere. Is quidem , quam longe remotus fuerit a lucri et commo- di proprii cupiditate, docer universa cjus historia. Quicquid muneris causa subeuns dum erat laborum, molestiarum atque aerumnarum , ad externam vitae conditionem tam parum ei profuit, ut vix haberet, unde viveret, quin imo opus esset, ut ab amicis sustentaretur. Vulgo huc referunt ejus dicta: , vulpes habent lustra, aves nidos, sed Filius hominis non habet, quo caput reclinet" (11); quem tamen locum nonnulli pàáus Cir ) Matt. VIII: 20 coll, Lnc. IX: 58. 24 H. P. DE K.AcN OT (ESGR paulo aliter interpretantur (12). Magna insuper multirudo fuit malorum , quae ut officio satisfaceret, lubens subiit, D-.i scilicet honori et mandato atque humani gene- ris saluti magis quam suis rebus consulens, Luculenter inde apparet, animum Jesu, in explendis muneris demandati officiis a turpis quaestus faciendi studio tam longe remotum fuisse, ut quicquid ageret «t perpetereiur, tantum aliorum causa agere ;et perpeti videretur, certe aliorum rebus magis quam suis intentus et iis ipsis commo» dis et oblectamentis vulgo. valedicens, quae summo quidem jure exigere potuisset — Ad ilud Summi Magistri exemplum ipsius quojue Apostoli studiose sese composuee runt. Conf. narationes.de Petro, Act, VIII: i8 sqq. imprimis vero de Paulo, Act, XX: 33, 34. et ex hujus Epistolisloca, 9.Cor. 1l: 17. Vli: 2, XI: 2— 310. XH: rg seqq. 9 Thess, lii: 8, 9. Absit vero, nt opinemur, divini Doctoris praeceptum eo spectare, ut ministris sae cris nullam prorsus suarum rerum rationem habere liceat, atque adeo omnem earum curam ipsis interdictam esse, et ea ipsa commoda arque emolumenta, quae muneris aliorum causa instituti ratio omnino secum ferre videatur, eos spernere et rejicere Oportere, Enimvero diligens rei familiaris atque domesticae cura ad officia pertinet. omnibus omnino Christianis communia; Mercedem justam nequaquam contemnendam esse, Servator diserte docet Matt. X: 10. (Graviter hac de re sententiam dixit Paulus. in locis, 1 Cor. IX: 3 seqq. 2 Cor. Xl: 7—40. Imprimis perspicuus in hanc rem :est locus 1 Tim. V: 17, 18. Neque abutendum est vitae ejus historia. Eae enim rerum et temporum tunc fuerunt rationes, quibus servire maluit, quam, suas res sectandos x&i Christianae detrimentum afferre. n ipsis illis locis, ubi suam ipsius agendi ratio« ncm exponit, aperte declarat, jure suo sacrorum antistites requirere posse, ut ab Ec- clesiae civibus alantur et sustententur. Id quidem admonitionis Petrinae cons lium :no- bis manifestum esse videtur, ut Ecclesiae ministri sibi caveant ab inhonesta lucri fa- ciendi cupiditate, ea ergo, quae eos ab officio avocet et ad ea, quae valde turpia sint, facile trahat et abripiat. Be rebus suis aeque atque aliorum curandis, et requisita in hanc rem dilgtntia et circumspectione noluit Sacer Scriptor hoc loco et tempore monere, 1 Il. De modo vero, quo. ministris sacris in muneris officiis explendis sit versandum , egregium adjicitur praeceptum (c. 3) , quo iis injungitur, ut, minime dominorum seu principum instar subditis suis imperantium erga disciplinae suae alumnos se gerant. Hi (12) Conf. Vener. JJ. L. /Volterbeek in. ZInnott. ad Interpret. Bc/gic, Libri Reinhardigni , Plan vau den Stichter des Christendoms , p. 435. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM THÉOLOGICAM. us Hi quidem Ecclesiae ministri imperium in coetus sibi concreditos exercere existiman- di sunt, qui in rébus eorum ad Religionem pertinentibus curandis ita versantur, ac si eorum potestati atque arbitrio plane subjecti essent; ii etiam , qui Religionis Chris- tianae contemtores. ejusque ignaros praecipiendo et comminando cogere conantur ad eam amplectendam, iisque fidem coecam atque itmplicitam persuadere student, eam ergo, qua disciplinae ipsorum se prorsus committant et subjiciant, ab eorum jussis et consiliis plane pendeant, nihil prorsus suo ipsorum de Religionis doctrina judicio tribuentes. — Ad eos etiam praeceptum Petrinum spectat, qui debitum mandatis Divinis obsequium ani- mique et vitae emendationem nón monendo et hortando inculcaat et commendant , sed sua ipsorum inepte adhibita nescio qua auctoritate, de agendis atque omittendis pro arbitrio definiant, et ad vitam recte transigendam tnagis poenarum metu impellunt, quam virtutis amore, — Enimvero hoc hominum genus inani tantum ostentanda virtu. tis umbra delectari solet, boni videri malunt, quam bonos se praestare, primum iis sc summum est studium laudis et honoris, quo se in omnes partes agi facile pa. tiuntur, in artibus et fraudibus, ad auram plebejam captandam callide adhibendis bene versati. Alios ergo quoscunque despiciunt et alto- supercilio requirunt, ut ab ore ip- sorum pendeant; et summa semper veneratione ipsos prosequantur. Sunt ex hoc ge. nere, qui res novas instituendi jus sibi arrogant et coetus sui cives; ne transversum quidem unguem ab iis discedere patiuntur, dicta quaedam Jesu Apostolorumque, ne- glectis. prorsus verae interpretationis. regulis et praeceptis temere in suas partes trahens tes, in illud. praesertim intenti, ut ab. imperita plebicula probentur et laudentur, et quoscunque possint, per adulationem , blanditias et assentationem in suas partes tra- hant, quibus tamen ea tantum parte inservire stüdeant, in quantum id suis rebus et commodis profuturum judicent. à 'Tale principatus et imperii studium Petrus non solum in universum. reprehendit, sed ab eo sectando graviter avocat, nimirum. monendo et exhortando id agens, ut contra- ria studia commendet, Neminem certe, cui Religionis Christianae praecepta cordi sunt, ejusmodi dominandi cupido decet, quae vitiis cum maxime turpibus accenseri: solet (13). Omnium minime ferri potest haec animi perversitas in iis, quorum ea est muneris ra- tio, ut magistri sint doctrinae Christianae, cujus haec: prima est lex , ut omnes se ine vicem eodem loco habeant et fraternis studiis prosequantur, quos adeo oportet, moe estiae et amoiis sinceri exemplo omnibus disciplinae suis alumnis: praeire. i dest t pl bus discipl l p Diserta 1 huc (13) Vidd. loca Phil, II: 3, 4. Rom, XII: 5 et conf, £, v. Reinhard iu Christelijke Zedeleerg T, 1l, pag. 296. E 2 36 H.ogBoc) ppEOO7EYS AUN QT OEGR huc spectant praecepta ipsius Ju Matth, XXII: 7, 854 10,:13, ut et Pauli 2 Cor. I: 24. 2 Tim. II: 24, $5- Et omnino ab iis ipsis summi Doctoris Jesu exemplum adhibendum est, cujus universa agendi ratio hunc animum semper comprobavit, ejus- que professioni apud Matt. XI: 28 — 30. omnino consentanea fuit (14). | Ex aevo Apostolico conf. Act. XV et locus cit. Pauli 2 Cor. 1: 24. Et Petrus quoque in hoc ipso loco, quem tractamus, tantum abest, ut coetuum illorum, quibus epistolam scripsit, Presbyteros vi ad officium compellere studeat, vel alia quacunque ratione im- perium sibi in eos arroget, ut se cuTpec()repoy eorum appellet, quibus adeo tanquam ejusdem muneris sociis non jubendo, sed suadendo, amice et modeste, quid officii sit et quo animo singulae ejus partes explendae sint, in memoriam vocat et certe futu. rum communis Domini Jesu Christi zoU &pytmoneévos reditum et solenne ab eo habendum judicium ante oculos ponit. Quod si animo reputarent , nullis aliis opus. erat ratios nibus atque argumentis, ad modestiam in curandis Ecclesiae rebus graviter inculcane dam, Quanqvam enim in his gerendis curis reliquis prae&ssent, semper eos meminisse oportebat, eos primos inter pares constitutos esse, quibus semper id studiose agendum esset, ut aequalia omnium jura et communem omnibus eorundem beneficiorum socies t&tum agnoscerent et venerarentur, et singulis pro virili parte ad recte et beate viven- dum inservirent. — Quod uünam omnes Ecclesiae Christianae rebus praefecti serioris acvi perpendissent et ab identidem magis magisque increscentis dignitatis abusu sibi omnino cavissent, quo neglecto res Christiana maxima cepit detrimenta! Enimvero dominandi cupido quam plurimos per longum tempus ad dissidia, lites, odia quin et atrocissima bella dirasque calamitates et tristissima quaeque scelera et flagitia impu- lit et instigavit, atque, ut finem attingerent, accensam divinae Religionis patefactione lucem in tenebras convertit , et melioris doctrinae usum malis artibus impedivit animis» que vim intulit. Quae quidem ratio quam longe a Religionis optimae consilio et in- dole. discesserit, ex supra dictis est manifestum, Et omnino dici non potest, quot et quanta hinc exorta sint mala, Sed haec ex historia societatis Christianae satis nota sunt, — Nobis vero pauca notanda supersunt, de adjecta Petrino contextui admonitio- ne, qua Presbyteris inculcatur animadversio oflicii , quo in universum cum maxime tee nerentur, illus nempe, quod eos omni agendi ratione coetibus Christianorum exem. plum praebere oporteat, quod omnes ad imitationem adhibere possint. Muneris sacri ergo consilium eo spectat, ut rectae Religionis divinitus patefactae notitiae propagentur et ad vitae usum ita adhibeantur, ut hac via quam plurimi ve- rae (14) Conf. Josn. I: 38— VI : 67. X: 15-16, Matt. XXIII: 37. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM, 31 rae aeternaeque felicitatis participes reddantur. Oportet igitur sacrorum antistites germa- nae Religionis Christianae scientiam , quam alios imbuere cupiant, bene callere, et ita quidem , ut iis firmiter de illius veritate et divina auctoritate sit persuasum. Universa insuper eorum vitae ratio Ethices Christianae praeceptis conveniens esse debet, ut appareat, eos hanc unam sibi propositam habere agendorum normam et re- gulam, et id studiose agere, ut non solum nemini molesti sint, sed omnibus viribus et ofüciis aliis inserviant, et omnino modeste et benevole erga omnes se gerant. Confer possunt in hanc rem ea loca, in quibus unicuique homini Christiano prae- eipitur, ut vitae bene transactae exemplum aliis ad imitationem proponant, ut Matt. V: 16. Phil. [IT: 16.seqq. Rom. XIV : 13 — XV: 7. 1 Cor. VIII: 9—13. X: 23— XI: 1, imprimis vero ea, in quibus hoc officium ministris sacris diserte injungiur, vel monitis universalibus continetur, ut,Tit. 1: 5—9. 1i: 7, 8. 1 Tim. IV: 12, :6, 2 Tim. 1l: 15, 22. 9 Thess. lll: 7, 9. Etiam ex locis modo allatis huc pertinent Phil. liI: 16 seqq. Rom XIV: 13 seqq. r1 Cor. VilI: 9 seqq. X: 23 sqq. Accedunt his mandatis atque admonitionibus varía rationum momenta , quibus huj:s ici necessitas plane et dilucide demonstrari potest, Ne enim commemoremus antiquum illud et tritum , turpe esse doctori, si culpa redarguit ipsum," hic omniuo attene dendum est, tum ad muneris sacri dignitatem et gravita'em, tum ad detrimenta, quae rei Christianae afferuntur, si quidem illorum , qui hoc munere funguntur, minus ho- ' nesta et proba et omnino ejusmodi sit vitae ratio , ut aliis exemplo esse possit, quo ad imitationem utantur. jam si verum est, in omni bene constituta republica in illos imprimis cives munera publica deferri oportere, quorum probata sit integritas, probitas et fides, quanto ma- gis opus est, ut verbi divini apud populum interpretes et pastores animorum vita et moribus ab omni parte commendabiles sint, quippe, qui id habeant operis et mune» ris, cujus ipse supremus Ecclesiae Rex auctor exstiterit, cujusque consilium eo spec« ter, ut homines omnium ordinum ad virtutem Christianam et quaevis officia humanita- tis explenda adducantur. Quid eo, cujus causa agitur, indignius et magis indecorum censeri possit, quam in fungendo hocce munere simulate agere eamque animi inte- gritatem , quam aliis commendare debent, et quicquid bonum, rectum honestumque est, parvi facere? Unde evenire solet, ut ipsoruin monita a plerisque contemnantur , et haud pauci ad eorum exemplum se magis componant, quam ad doctrinam, quippe 'ceui ipsi continuo obioquantur. Et hi quidem, in rebus agendis, quam longe absint ab ea animi benevolentia et sinceritate, atque eo aliis lubenter inserviendi. studio, quod Petrus tam graviter in hoc ipso contextu inculcat, nemo non percipit. E 5 Dixi- 42 $8 Hino Reutb m K' A N T E'R Diximus quoque de detrimentis, ex hujus praecepti neglectu in rem Christianam. ree dundaturis, quae revera magna sunt et late patentia, Enimvero , si tantum absit, ut minister sacer suae ipse vitae exemplum coetui, cui praeest, ad imitationem proponere possit, ut universa ejus agendi ratio ab ea, quae hominem Christianum decet , longe remota sit, intelligitur, ab eo dicta et monita a plurimis: contemni et negligi et omni plerumque fructu carere, Et quis quaeso miretur, multos eorum, inter quos verses tur, quorumque animorum cura ei est demandata, in multas perversas et noxias opi- niones incidere, quales e. g. sunt: non tam firma esse argumenta, quibus Religionis Christianae origo et auctoritas divina demonstrari soleat, ut iis tuto nitendum sit, ipsis enim rerum sacrarum antistitibus. de ea non persuasum videri; deinde non ejus- modi esse officia, quae in Religione Christiana injunguntur, ut expleri queant, qua. propter in ejus professione acquiesci posse, non omnia certe de vita et moribus ani- moque emendando praecepta anxie esse premenda, et inanem , de universa. vitae ratione omni tempore et ubivis ad Religionis Christianae normam dirigenda, esse sollicitu» dinem, cum multa huc pertinentia ii ipsi parum curent, qui voluntatis divinae intere pretes et vitae Christianae magistri haberi soleant. Dici profecto non potest, quanta vis et eílicacia sit exempli, quod omnes continuo intueantur et tanto magís observent, quo major muneris eorum sit dignitas, quos su- spicere et honore prosequi par sit, et maxime quidem illorum , quorum officii ratio id omnino ferat, ut alios ad recte et probe vivendum vehementer hortentur et incitent, Egregia hanc in rem et efficacissima sunt ipsius Jesu effata. Nec solum graviter ille docet, quantum apud homines valeat aliorum exemplum Matt. V: 16. sed summa zaji4cig suum ipse exemplum omnibus sectatoribus suis ad imitandum. commenda- vit, Matt. XI: 29. Joan, XIlI; i5. XV: 12. In eodem commendando Apostoli quo. que passim summa diligentia versa sunt, Conf. monita Petri r Ep. II: 25. Joannis 1 Ep. Hl: 6. lil: 16. Panli Phil. ll: 5. Hic suum quoque exemplum respici voluit Phil. Hl: 17. i Cor. IV: 16. Xl: zr. Et revera, ut Apostolorum, ita et plurimorum aevi Apostolici Christianorum vitae integritas, probitas et spectata virtus ad divinam optimae Religionis originem et auctoritatem plurimis commendandam et longe lateque propagandam , haud parum contulit, E En Viri Clarissimi! quae de celebri Petri loco pro viribus elaborata probato vestro judicio modeste submitto, Quod superest, oficiose rogo, ne id juvenili temeritati tri- bua- — RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM., $9 buatis, quod in tam gravi matería pertractanda vires experiri ausus sim. Neque enim honoris aut gloriae studio actus ad scribenium me contuli, sed cum ipse aliquando , si quidem Deo ita visum fuerit, munere sacro fungi cupiam, cum gravissimo tum dif- ficilimo, omnino offizoium meum esse duxi, ut diligenter perscrutarer ea Sacrae Scrip- turae loca, quibus de hujus muneris ratione et officiis exponatur, et, quae in iis tradi mihi viderentur, data per Vos ipsos opportunitate, in chartam conjicerem et qualiacune que hac de re scripta oculis Vestris ad dijudicandum, subjicerem. Quod cum jam fa- cere sustineam , maxima in vestra auctoritate et benevolentia fiducia posita, quamnam equidem sententiam , de muneris sacri ratione foveam, subscribere mihi liceat, hocce Pauli enunciato : H ILmz)g ó A$yog* si Ti& ÉmickoTG ÜpéysrG4, XXAcU Lpycu émilugei. -ci&4L * " 2M PE lbs. e y Ir z , t J M FERIA * d * : ! NAE e .MASiQegnoaT MAN ran 10-24 S nga $T 1S qina.gttio EM IUE Mun bios T PG Ag haa LL pe fbutp. a solnm oie seq! ago bec V duinua id ps MR, DA exito Plage eo! zi dibus ecsaivens fo acte TANE ILIUM AR DE BREITE rape - "TE 419A V2. TRECE AUT. 100 aye ut «Mah. 346.5... (ret sna MONTE A «ho. ui nr.sahpsa7hce Yt AR sida. ne spes abveguriz aiia ab. edtup. *ldgéitrato o2; poda dares. quiin mao &osgi ac V as 458b uj CE $13,509 DIE li iab uc s itealr jauon Ai74 " ] dh ndi UP 53953; kayos Vthharad, nikwtivotzda Dor Dra pmi t mu Hh 23309. e 148311 bddzn aw van deip — Ménix Age ' alysisugrt: id PESE LL Toy) rero n | ^W D 4 DM "s 92h " " , u^. 4 [d & E De D. 7] D " vex War, , nt bá etur st n INO L «li " ha. (t. More: ARMS tS ^ Oe os 2^ E Le aT v s * 3nd T y " i aá y s 1 p o rer" Ay M r 1 » " PM U i i TC C TM EPIS PIU be. E M 9d ^ "T ! , MEAE MONA uL. RD $i "T » ; j - 3 E : , * [ f * AE sid » * - x ^* * » * Lm pner L5 T Ed * D in, E it ' * . "n wn "aT S t7. 1 |d LI i . i $ * H " -— : " i j quu . 3 , "* -—— d 2* LN LO AF] « tL ,* Qm t - n » T^ B ? m ' k L. etm " * * * . s, . - à ; * .- Que. y M L] " ; " Le ; T CUILIELMI WENCKEBACH, H:A GANE, MATHESEOS AC PHILOSOPHIAE NATURALIS IN ATHENAEO DAVENTRIENSI STUDIOSI, COMMENTATIO A D QUAESTIONEM PHYSICAM A NOBILISSIMO DISCIPLI- NARUM MATHEMATICARUM AC PHYSICARUM ORDINE A. Mpcccxxi. PROPOSITAM: Exponatur Barometri, ad objectorum altitudines. determinandas de- snalz, tum constructio, tum usus, QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vur. MENSIS FEBRUARII À. MDCCCXXII, MA: d 1 aov W. IM III ,OXAXRHTA Yi aNIASUTAY / E À ^ e E 3 f A " À ) um " -, * LET ^ E "à » Act, , 334 . m 14 "Ww AT 5 JU i3 ? Ew ' » i» uU m. $4 Uy T ] D ^ QE Sax € S4 niaodo HR 24 eósinns | 801 auia is i aile O1 TAT D a Wu 02 -jineig ONIÍ&GLIHIONM A MADIEY ri MaRORren AUD ' I&USLADICY TIT Dh MUARADITAMS HTA. Ni AO AAX . SAC TI iod drxjoodst uk - dido 3 tsbrasiivetih Mt C PvACIDLIE M Yn QYüessosaf, Aib su3y .oiy6u*iuma) mui$ , e . * ] ( » ! & EMAUAESL CLIM aur C TITATUOTIR vomaam ArUQ: z "A ALXXO09Q E «AC COMMENTATIO QUAESTIONEM PHYSICAM. / : iN T RODU CT 1 € Cus: profecto ordo mathematicorum et physicorum prospicere studuit utilitatibus juvenum , plysicae et mathesi operam dantium , quum hac quaestione ad certamen litera- rium proponenda eos incitabat, ut barometri notitiam contraherent, eoque uti discerent. Est enim, tesie viro celeb. A7oz0 (1), hoc alterum e duobus instrumentis, quae ome nium tam multorum, naturae indagandae studiosis inservientium , plurimum iis adjumenti praebent. Ut enim de reliquis cjus usibus sileam , hoc tantum dico. llli praecipuam par tem debemus scientiae nostrae de aére illo, quo globus noster undique cingitur, quique tantam in homines habet cfüicaciam, ut sine eo ne vivere quidem possimus: illud nobis praebet rationem facillimam determinandi locorum altitudines, quas demum si una cum longitudinibus et latitudinibus, cognitas habemus, verum locorum in orbe terrestri si- tum indicare possumus. Quae bujus quaestionis tanta gravitas cum me impelleret, ut mearum virium , quam vis debilissimarum , in ei respondendo periculum facerem; cogitantem me, optimis modo de hoc argumento scriptis legendis ne plures quidem annos sufücere, iis vero dijudi- candis tum multo usu, tum ingenio acutissimo et sagacitate peculiari opus esse; haec igitur cogitantem absterruissent tantae difficultates, et prorsus dejecissent, a consilio tam audaci, nisi confisus essem, Vos, Viri Clarissimi, quorum judicio hanc meam operam subjicio, probe scire, quid a viro, multis jam ingenii sui speciminibus doctis- simo cuique probato, exspectandum sit, quid a juvene, vixdum limen templi Minervae atringente, Quum . Q) Bio, Tielié général de physique expérimentale et mathématique , T. I, p. 1-8. 3 A2 4 GUILIELMI WENCKEBACH, Quum ipsa jam quaestionis verba indicent, quisnam in tractando hoc argumento ordo servandus sit, I. Dicam de variis barometri, ad objectorum altitudines metiendas destinati, ofliciis , et, quomodo plures iis satisfacere studuerint j exponam; ]l. Explicabo rationem, secundum quam altitudines ope barometri determinandae sunt: tum vero de modo observandi tractandique barometri loquar. Ad primam partem quod attinet, tenendum est, me de iis tantum barometrorum, gee neribus dicturum , quae ad eum usum, qui hujus quaestionis praecipuum est argumens - tum, pertünent: nullam igitur mentionem faciam compositarum illarum barometri con- structionum, quales Car/esius Hugenius ,^ Hookius, Morlandus , Bernoutllius ,| Amon ionsius, alii excogitaverunt, quo facilius minimae etiam mutationes in altitudine colum- nae mercurialis observari possent; nil dicam de barometris, quae in usum nautarum ins venerunt. Z/monionsius , Passementius , Segnierius, Blondavius, ceteri 5 nil de barometro- graphis, ut vocant, Luzii, Changeuxii, Macquerii, quae magis ornandis beatiorum aedibus, quam aügendis physicorum adjumentis inventa sunt; nil praeterea de tot aliis, quae omnia hoc loco recensere tum longius, tum inutile sit, es PARS COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM, 5 Bv o dnsofeg Soa ssuBsnR eI o (OusRs DE CONSTRUCTIONE BAROMETRTI. ; S anas De barometro in genere. Qi vocis £arometri repetenda est a Graecis, quippe quae composita est e (japbe , Jam hinc patet, barometrum destinatum esse metiendae gravis, et uézpoy, mensura. ponderis cujusdam pressioni: et quidem inservit metiendae ei pressioni, quam exserit aér in eum locum , in quo hoc instrumentum adhiberur. Aérem autem revera gravem esse, igiturque premere , jam conjecerant Ga/i/aeus et Torricellius , demonstravit vero experimentis ingeniosissimus O/:o Guerickius. Ut igitur haec aéris pressio determinari possit , ita construitur barometrum, bus vitreus , ab altera extremitate clausus , ab altera apertus , qui impletur mercurio 5 hujus tubi extremitas aperta sive immergitur in pyxidem, item mercurio repletam , sive inflectitur in formam siphonis: utrumvis locum obtineat , mercurius in tubo non descendet eousque , donec ejus superficies in eodem plano sit, in quo superficies mercurii, quo pyxis aut crus apertum siphonis repletum est: haec enim premitur pondere totius columnae aéreae, quae supra eam est, illa contra, quippe nullo pondere pressa, tamdiu supra hanc ade s endet, dcn:c pressio columnae mercurialis , quae in tubo supra superficiem mercurii, in pyside aut crure minore contenti, adsurrexit, aequipolleat pressioni columnae aéris premcnis; proinde hac pressione mutata mutabitur quoque illius columnae altitudo: ut igitur «jus mutationes innotescant , tantum opus est, ut affizatur tubus ille mercurio im- pletus, qui a barometri inventore, Juazge/tita Torzicelfio , tubus Torricellianus vocae tur, tabulae ex ligno, aut merallo factae, in qua sit scala insculpta, qua metiri pose simus altitudinem mercurii in tubo exsurgentis supra mercurii in pyxide aut altero si- Ex quibus sequitur, bonum fore barometrum, si ita con- Sumitur tu- phonis crure superficiem. fectum erir, ut haec altitudo mercurii nullis aliis causis, nisi ipsa aéris pressione mue tetur, et hujus mutationis quantitas mensura certa diligenter de:erminari possit, A3 $. 2. 6 GUILIELMI WENCKEDACH Seis. De materia Barometri, Ad hoc propositum requiritur; ut sit materia, e qua conficitur barometrum, talis, qualis maxime convenit huic usui; conficitur autem praecipue e vitro, e mercurio et e ligno, 1. Vitrum debet esse quam maxime album et clarum , et ubique aequaliter crassum: De Lucius (1) dicit optimum esse vitrum Anglicum , melius etiam eo vitro, quo ipse usus est: certe optandum sit, ut omnes mechanici eodem vitri genere utantur: jam enim varia dilatabilitate variorum vitri Sénerum, quae patet ex experimentis Layoisie« rii (2) et varia forte etiam eorum vi attrahendi aut repcllendi fieri potest, ut mercu- rius eodem tempore non ad eandem alütudinem adsurgat in barometris, ceteroquin omni- bus partibus sibi invicem simillimis. Praeterea videndum est, ut nullae prorsus sint in vitro riae: quamvis enim exiguae temporis lapsu saepe fiunt tam magnae, ut aér introie re, et mercurius effluere possit. s. E variis mercurii generibus Musschenbroekius (3) commendat Tyrolensem novum: $raestat tamen auctoribus, Cel. 9windenio (4 ) et Kastnero (5), sulphuretum hydrare gyris quippe hoc tantum purum est ab omri plumbo et bismu:hoz quia autem pue rissimo tantum uti licet, in cucurbita figulari aut vitrea imponitur igni, mixtum cum €arbonáte caleis ( 6), tunc acidum carbonicum gaz fit; calx conjungit se cum sulphue fe, et metallum pürum evaporarum in recipiente condensabitur: sive, ut praecipit Pros fessor Marburgensis Munckius, lavatur mercurius acido nitrico, donec chaicus in eo positus albescats ZAerardus tamen priore tantum via utitur (7): quum post haec mer» curius cóntactu aéris rursus obregitur pellicula, hac liberatur , includendo eum in sacco eX cório.caprino et exprimendo per hujus poros: denique aliquandiu in lagena agitan* dus ést, ut fiat eo tmóbilior. Sed nisi mercurius certam. quandam gravitatem habeat 4 in variis bDarometris nón ad candem altitudinem erit: ad talem determinatam gravitas teun (1) DE Luc Récherches sur. Jes snodifications de lPaimosphire, TT. II, p. 228. $. 857. (2) DioT, Trai;z Gén, T. l. p. 159. *(3) Vid. Vo», Comm, Petro», T. Vlil, p» 570* (4) Conf. ejus Paritfomss Phyricas, T. !l; p. 108. (5) Corf. ejus Experimental - Physik, "T.I, s. 392. (6) Con£ tAcQuiN, Leerboek der Scheikunde y. $. 559» (2) Conf, TgENAüD, Jraird de Chimis, T. l, pe 913. COMMENTATIO ix QUAESTIÓNEM PHYSICAM. 7 tem Loosius, artifex in pago JBudingen prope Francofurtum «ad Moenum, eum redigit distillatione toties, quantum opus est, repetita ( rz ). 3. In eligendo genere ligni, ex quo scala, aut pyxis, aut arca conficitur, illud prae- ferri debet, quod durissimum est, quodque minime dilatatur, et optime humiditati re- sistere potest. Non semper idem usurpatum est. Ludo/fius (2) et De Lucius abiegnum lignum , AMusschenbtoekius ebenum sumserunt; hodierni, praesertim in Z/z5//a et Ger- zania, utuntur multum ligno magahonio ( 3) , Leosius tamen videtur praeferre ligaum pirorum , cui ante demsit in balneo vaporis acidum pyro -lignosum. $. s. De tubo. Nunc videatur quomodo ex his materiis construi debeat barometrum. Primum igitur sumatur tubus vitreus bene politus, crassitiei non nimis exiguae, ne in itineribus forte vehementius quassatus rumpatur, neque etiam nimis magnae, quia tum in coquendo tubus inaequaliter dilatatur, atque inde frangitur: de justa tamen ejus crassitie valde dis* sentire videntur, qui barometro perficiendo operam dederunt. .De Lucius, ex. gr., eam determinat dimidia linea gallica , Ge//erius (4) tertia ejus parte, .Ezg/efieldius contra recentius decima pollicis Anglici parte, i. e. circiter 1j linea gallica. Ipsa quoque interioris tubi diametri longitudo certis finibus circumscripta est: si enim justo major est, nimis magna pyxide opus erit ad continendum omnem illum mercurium , qui diminuta aéris pressione e tubo in pyxidem descendet: sin angustior est tubus, mercue rius in eo valde deprimetur, qui effectus, quia praecipue in tubis tam angustis locum ha- bet, ut eorum diameter fere ad tenuitatem capilli accedat, capi//zri£as dicitur: cujus phaenomeni, jam ante De Lucium observati, sed male explicati, hic (5) primus vee ram causam indicavit, scilicet vim attrahentem , quam parietes internae in mercuriuni exserunt , cujusque effectus demum in iis tubis fere nullus est, quorum interior diameter major est duobus centimetris (6 ). Sed (1) Conf. szNzENBERG, Beschreibung eines einfachen Relse- Barometers, cet. s, 9 et 1005 B10T, Précis Elémentaire de. Physique, T. l. p. 1565 ciLBERT's Zdnnalen der Physik , 1812, D» 42, St, 2«. S. 597* (2) Conf, MuRHaRD, Geschichte der Physik, T. L. p. 815, (3) Conf. GILB., 4nn. 1811. B. 59. St. 3. S. 255» (4) Conf. ejus Physikalisches Wórterbuch, h. v. (5) Rch. $. 381 et seqq. (65 Conf. de hoc argumento nto, Trait? Gét, T. 1, p. 43794665 S, SPEYZRT VAN DEA ETE, Ino stiiutiones Phyiicae, $. 565 et seqq, $ GUILIELMI WENCKEBACH Sed accurate tradere, quaenam sit justa diametri mensura, difficillima est res it tati« ta scriptorum varietate: etenim De Lucivs eam determinavit 2 sive 3 lineis Paris.; Foigtius (1) tubis majoris diametri usus ad evitandum illud impedimentum liberi adscensus et descensus columnae mercurialis in tubo, quod a frictione oritur, ei 4 linearum longitudinem dabat; contra Zzg/efieldius tantum decimam pollicis anglici par- tem, i. e. circitur 1i lineam Paris. — Ad tubi longitudinem quod attinet, satis lon- gus erit, si adscendente mercurio ad summam, quam attingere possit, altitudinem spa« tium vacuum supra mercurium tertia pollicis parte longum sit: nec recte longius produ- citur, quia tum multo mercurio opus erit ad implendum totum tubum, qui tamen in itineribus ad apicem usque repletus esse debet. Quod si tubum habeas, cjus, cujus oportet, dimensionis, prius bene purgari debet spongia ab omni humiditate et pulvere, quibus forte pollutus fuerit in officina vitraria; vidit enim dexter. Z/eigtius, solo hujus cautelae neglectu, barometrum quoddam tan« to opere discrepasse ab aliis melioribus, ut prorsus nullus ejus esset usus, Deinde una ejus extremitatum fusione hermetice claudatur, ut tubus in orbiculam desinat, sive potius, ita ut non longe ab extremitate angustior fiat, mox vero latior iterum, ut impetus mercurii, saepe contra apicem agitati, quando barometrum ab uno loco in al- H * . L H L H ) terum portatur, frangatur in transitu illo angustiore, nec tanta vi ad cacumen impine gat (2). Tum inquiritur, utrum tubus ubique eandem diametrum habeat: quod ut appareat, aliquantulum mercurii in tubo infunditur, et ita agitatur, ut percurrat totum tubum ; sive ordine deinceps aequales mercurii quantitates in tubum immittuntur; si singulae semper aeque longam tubi partem implent, aptus erit tubus, In barometro pyxide in- $tructo sufficiet, si ea tantum tubi pars accurate ubique eandem habeat diametrum , quam extremitas columnae mercurialis mutata aéris pressione percurrit: in barometro autem siphoniformi utraque extremitas cjusdem amplitudinis debet esse. Quia difficile est tubum tam longum , quam oportet, invenire, qui huic officio satisfaciat, brevior potest in medio perrumpi, et inter has ejus partes interponi alius tubus, si modo ame bác illae extremitates eandem habeant diametrum. Postquam hoc modo exquisitum erit, utrum proposito aptus sit tubus , debet mere curio impleri. Quia altitudo columnae mercurialis a sola externi a&ris pressione pendere debet, tubus. autem semper plenus est aéris ct humiditatis, quibus in clausa tubi extre- mitate supra mercurium remanentibus hic deprimeretur; ncquc adeo solam aris prés- si- (1) Conf, riscren, Geschichte der Physik , T, Vl, p« 422, (2) Conf. s10 T, Pr/c, Elm, T. l p. 107. pw COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM, 9 sionem indicaret, necesse est ut simul quum impletur tubus, omnis a&r et humiditas, tum quae in tubo sunt, tum quae in mercurio latent, expellantur: hoc fit calefaciendo mercurio;in tubo, donec coquat; quod ita faciunt: tubus, extremitate aperta deorsum Versa , oblique collocatur supra carbones ardentes, ut bene arefiat: tum impletur ope infundibuli ehartacei aut .vitrei paululo mercurii, qui mercurius sensim ad eum caloris gradum adducitur, ut ebulliat: tunc omnes aéris globuli in eo occulti, sive parietibus tubi adhaerentes, sive cum ipso mercurio mixti, dilatantur et per mercurium sursum evadunt; ita aére liberatus mercurius refrigescit; tum rursus aeque magna mercurii quantitas adfunditur, et iterum coquitur, donec ebulliat, atque hoc toties repetitur, donec tubus fere plenus sit: tum additur tantum , quantum necesse est, ut totus ima pleatur, sed sine. coctione, ne dilatatus rursus excidat, et super imposito digito extre- mitas aperta invertitur, et sive in vas aliquod ; item mercurio repletum , immergitur, sive inflectitur in formam siphonis (1). Est hzec ebullitio mercurii in barometro requisitum prorsus non omittendum, siqui- dem minima aéris particula, quae in tubo remansit, mercurium pluribus lineis de- primere potest ;.et patet experimentis , quae ingeniosissimus. De Lucius instituit ad cognoscendam caloris vim in mercuriam dilatandum , ea barometra, in quibus. non ebul. livit mercurius, tam inaequaliter calore affici, ut pro- singulis barometris variis regue lis opus sit, quum contra ea, quae ebullitione purgata sunt, omnes eandem regulam sequuntur, $..4 De barometri forma, Itaque omnibus bene praeparatis, quaeritur nunc, quae esse debeat forma inferio- mis tubi extremitatis, Atque hanc quaestionem non ita facile solvi posse, ut nihil de. siderandum reliquum sit , jam inde satis apparet, quod ab ejus inventione, anno 1643. P. C., jam plures quam, L. variae barometrorum formae aut tantum propositae fuerint, aut etiam constructae. Ut barometrum aptum sit, quod ad altitudines metiendas adhibeatur, oportet illud non modo accurate in loco quocunque pressionem indicare, sed et sine ullo detrimento transferri posse. Propterea ita constituenda est. inferior tubi pafs, ut et clausa sit; ne, quomodocunque vertatur barometrum , efluat mercurius, et totus tubus impleri possit mercurio, ne frangatur impetu mercurii in- fornicem ruentis. Duplici modo inferiorem partem barometri construxerunt: sive imponebant tubum - Py- (1) 1107, Préc, Eiém, 'T, l p. 188, IO GUILIELMI WENCKEBACH' pyxidi (vid, fix, 1), ira ut mercurius libere ex hac in illum et contrà flueté posséti sive in formam. siphonis inllexerunt apertam tubi extremitatem ( vid, fig. 2 ). Qui priorem rationem sequuntur, adhibent pyxidem, /sive in globi modum formatám, sivé ád cubi similitüdinem , sive cylindriformem, — Primam formam rejicit. Benzenbergius, quia iercurii superficies in globo modo nimis adsurgit, modo nimis descendit, prouti mercurius supra vel infra maximum globi circulum 'stát: postrema € duabus reliquis formis uti praestat in barometris portatilibus, quia lónge facilior est illà ad compu- tandam in ea mercurii altitudinem , simulque facilius in mineribus manu portatür (1). Conficitur pyxís sive e ligno, ut a plurimis, sive ex ebore, ut in. Hamillonii , aliorüm y sive e vitro, ut in ZenzéAbérgii , Portini? (2) et Déllondii barometris, Satis magna erit pyxis, si ejus altitudo sit s pollicum , et diameter unius pollicis: lic tamen mas jor esse debet in barometris, secundum 27/5: inventüm constructis: eo usque mere curio implenda est pyxis, ut, quomodocunque moveatur, tubi imà pars semper mer. curio cincta sit, ne aér in tubum irrepere possit. Primis post barometri inventionem temporibus superrie aperta erat pyxis: postquam vero rescitum erat, aérem etiam per poros ligni transire ( 3) , claudebatur operculo- subereo: vel ligneo, quo in medio foramen erat, per quod tubus transibat, qui luto cum eo jungebas tur. Verum quando mutata aéris pressione mercurius ià tubo adscendit sive descendit, minuitur vel augetur quantitas mercurii in pyxide contenti , simul igitur ejus superficies deprimitur vel attollitur: at scalae, tubo adfixae, initium a mercurii superficie duci debet : hac ergo mutata veram mercurialis columnae, quae supra eam adsurrexit, altitudinem non emplius indicabit scala, IIanc difficultatem.sustulit meritissimus artifex, civis noster Príz« Siu: (4). Edoctus scil., mercurium in plano diffusum semper ad eandem altitudinem supra hoc planum mancre, sive ejus quantitas augeatur, sive minuatur, modo ei spatium in ominem partem se expandendi ne desit, in pyxide tale planum fecit, in quo mercu- 1ius tubum veluti semisphaeroides cingens semper eandem altitudinem servaret, Si itaque in barometro, tali pyxide ADFD instructo, (fig. 3) mercurius, quum in tubo ad quam- dam altitudinem stetit, in plano DEF semisphaeroidem GHI occupavit, haec se, mutatà abris pressione ,- ad K et L expapndét, semper tamen eandem altitudinem EH retinebit (5). At. C1) Magis étiam placet forma coni valde excavati, quam nuperrime proposuit vir celeb. u, FLAUGEROCUES, quia nen inaltum mercuril opus est, qui tamen in magnum planum extendere se potest, ut diminuantur variactones superfüeiei mercurii, Conf, Jeurs, de Phys. , Chim., Hiit, Nate et rts, Févr. 1822, p. 68. £2) Gonf. E10 T, Préc, Elém, T..L. p..Io1 et seqq. (35) Conf. vaN swiN p, , Pos. Dhyr, T. WM, p. 95. C4) Conf. de hac methodo, ab zizkN5kKOREXIQ deinde correcta, vAN $SwiNDe, Pos, Phys, T, ll. p. 99, tt Firhh, vau de IInarl, Maetsch, T. VL. P. 1. p» 358* (5) Conf, de hoc et de rcliquis barometri generibus inprimis M URH ^R D, Gereh, der Phys, T, I, p. A81 ttst0q, T. Vl p. 529 et seqq, DE LUC Aéch, $/7965, GLMLER, Phys IWirterbe, voce Barometer, COMMENTATIO 4p. QUAESTIONEM PHYSICAM. 1I Atque hoc jnvento tam perf:crüm | reddidit barometrum pyxide instructum, ut post euim nemo cxcogitaverit formam , ad observandum in loco quodam certo magis adap'a- tam; unde et hodie permulti eo utuntur. Sed cum mercurius non possit ita in ea inclu di, ut immobilis sit, et in itineribus adhiberi possit, quidam fundum pyxidis in sace cum'coriaceum mutarunt, veluti 4f;sierus Perica, Hurterus, Englcfieddius (1)3. Ben- zenbergius, ali, qui hune saccum. ope cochleae,. inferne. pyxidi adjecrae » ità sursum premebanr, ut mercurius e pyxide in. tubum. adscendens bunc. totum, impleret. alii; uti Lichtenbergius , Foigtius, Humboldtius Gocaekitipgius ,- Fortinius ,, ipsum fundum mobilem fecerunt: quae tamen posterior ratio minus bona quam prior videtur; nisi enim fundus mobilis undique accuratissime congruat parietibus pyxidis, facile mercu- rius inter has et fundum transitum inveniet et elabetur, ' $. 5. De reducenda mercurii in pyxide superficie ad. constantem altitudinem. Cum hac constructione, variis modis tentarunt conjungere constantem mercurii in pyxide superficiem, — LicAzenóergius et Poigrius , Prinsii inventum ita retinuerunt , ut si cochlea tamdiu deorsum moveretur, donec non amplius circümagi posset, mercurius ex tubo descendens juxta eum rursus adscenderet in pyxide per angustum meatum, et deinde se in planum expanderet. — Zumbo/ldtius e Goédékingius in latere pyxidis aperturam faciebant , quae obturaculo claudi poterat; quando barometri altitudinem ob- servare vellent , hoc obturaculum demebant; tunc omnis mercurius, qui supra imum aperturae labium in pyxide adsurrexerat , elfluebat et colligebatur in saccum , e quo deinde per aperturam in operculo rursus in pyxidem infundebatur. — Plurimi tamen usi sunt pinnula lignea aut eburnea, sive superne acuta et in mercurio natahte: in iàlibus barometris fundus vel saccus coriaceus eousque attolli debét', donec superior pinnulae istius extremitas per foramen in operculo pyxidis emergens ad lineam quam- dam, tubo insculptam stet; sive tubo adfixa (uii P, fig. 4), ut in barometris re» centissimis Binetiber gianis et Foriinianis; in his pyxidis fündus sursum movendus est cochlea V, donec pinnulam tangat superficies mercurii. Denique recentissime DoZ/oz- dius, artifex Anglus, ita pyxidem construxit, ut coclilea tamdiu sursam aut deorsum movenda esset, donec per vitreum pyxidis latus supra mercurium perspicienti tres an- gustissimae aperturae in opposito pyxidis latere apparerent accurate tangentes illa m. Su perficiem, Si quaeritur, quid de singulis his constructionibus judicandum sit: illa cerce 77n7:- boid- (1) Girtz. fnm, i811. D. 38. St. 3. S. 355 na 12 GUILIELMI- WEN:CKETB'AIC/H» boldiii et Goedekingil, àuctore viro cel. Ramondio (15 rejicienda est: si enim lente. ex tali barometro eflluit merenrius per aperturam làteralem , plus mercurii , quam par est, sin celeriter , minus, quam oportet, excidet. De iis methodis, in quibus adhibetur pin- nula, idem vir eruditissimus (2) eligit posteriorem : dicit enim, quamvis prior facilior. sit, posteriorem tamen magis accuratam esse, atque barometra For/iniana propterea, quod loc modo constructa sünt, optima esse ex omnibus barometris pyxide instructis... Cum eo tamen non in'lac laude consentit Rozeryus, geometra: Helvetus (3), qui dicit, haec barometra praegravia et tractatu difficillima esse , seque. ideo potius adhibuisse barometrum: minus quidem perfectum, multo vero magis itineribus adaptatum , ab artifice 'igurensi Ozrío confectum. ' Fortasse et antiquiora illa ZLzcAzezbergii et P'oigtii barometra, in quie bus Prinsii inventio adhibita est j non rejicienda sunt; si ita confici possunt, ut diamee ter pyxidis satis longa sit, absque eo ut major.fiat, quam in portativo barometro come mode fieri possit: hoc certe nomine Forzinii barometris mihi praestare videntur, quod fa» cilius in iis superficies "mercurii ad determinatam altitudinem reduci possit: in his enim cochlea tantum deorsum movenda est, donec non amplius moveri possit, et jam scala veram indicabit mercurialis columnae altitudinem : contra in Fortiniano barometro longus usus requiritur, antequam persuasum esse possit, mercurii altitudinem semper accurate tangere pinnulae extremitatem ; sed is tantum absolute dicere possit, quaenam variarum istiusmodi constructionum , de quibus dictum est, optima sit, qui diu variarum forma» rum commoda et incommoda usu cognoverit. " Praeter memorata sunt et alia barometra, in quibus nullum tale artificium adhibetur, ad reducendam mercurii superficiem ad illud punctum, unde scalae initium factum est: in his sive est una e lateribus pyxidis vitrea, inque ea scala, qua determinari possit, quantum supra aut infra illud punctum stet superficies mercurii; sive computatur hujus superficiei adscensus et descensus, secundum mercurii in tubo mutationes, ex ratione diametrorum tubi et. pyxidis , "uti Z/amiltonius fecit, quod quidem tutius est priore ratione, quia obe servatio magis vitio obnoxia est quam calculus: praeterea calculus hic sine ullo labore instituetur, si ad diametrum tubi diameter cylindri ita sumatur, ut mutationes in tubo sint centies majores mutationibus in pyxide: i, e,, quum mutationes in utroque ratione invere sa superücierum , et superficies circulorum ad se invicem sint, uti quadrata radiorum , R (1) Conf. ejus opus palmarium, inscriptum JHémoires 'sar Ja formule Baremdirique de |a Mdeanigne CMhette, Clermont-Ferrand, 181]. p. 7I. - Libro laudato, 'p. 193« f3) Vid. Jibiiothégue Uniyerselle , Juin 1921, p, 105 COMMENTATIO 4A» QUAESTIONEM PHYSICAM. 1$ R denotante radium pyxidis, 7 tubi interioris, et 7 crassitiem vitri e quo confectus est tubus, superficies mercuriales erunt uti R? — (7 -[- 2)? ad 7? 5 igitur R?— (r4-2n):7? —.1e0: I unde X R? — 1007? 4 7? 4- ora 4- ;2 sive — R2 ze 1017? - E 272 4- 7 atque hinc R. — Jieir p zmoqpw sit ex. gr. r — 2 millimetris et 2 — 7 millimetro, erit R — J/4o4 4- 2 d- 0:25 — 405,25 sive circiter R. — 20,16 millimetris, : Est denique et alia via ad inveniendam veram mercurii in barometro altitudinem, scil, diminutio graduum sive divisionum scalae certa quadam ratione, quae pendet a ratione , qua se habent mutationes mercurii in tubo ad mutationes in pyxide. Sit haec ratio uti 7: 1, €t mutata aeris pressione longior fiat columna mercurii z -- 1 lineis: tunc in tu- bo adscendet z; lineas, in pyxide autem descendet unam lineam: igitur scala tantum mu- tationem 5$; linearum indicabit: sin z» lineas in 72 -]- 1 partes dividantur, et hae partes pro lineis sumantur ,.scala veram indicabit mutationem. Haec methodus, a Juro Darmstadtensi inventa , quamvis omnium facillima in observando videatur, tamen raro adhibetur, $. 6. JDe barometro siphoniformi. Si omnia, quae de pyxidis constructione dicta sunt, recolligantur, apparet nondum eo perventum esse, ut talis constructio excogitaretur, quae omnibus difficultatibus careret , absque eo ut nimis composita , atque inde nimis obnoxia variis causis impedientibus fieretz semper enim vitio locus datur, sivein adducenda mercurii superficie ad punctum quoddam definitum , sive in observanda ejus ab hoc puncto distantia, sive in invenienda hac ea- dem differentia ope computationis, Quapropter jam brevi post inventum barometrum il- lud ita construere tentarunt , ut prorsus non opus esset pyxide, quod, ut jam dictum est , fecerünt inflectenda inferiore tubi extremitate in. formam siphonis, ita ut ambo crura parallela essent, et ejusdem diametri; tunc initium columnae mercurialis , quae aris pres- sione sustentatur, computatur ab illa linea, quae sub angulo recto ad crura utraque ducta tangens est convexae superficiei mercurii in minore crure. [n tali barometro quaee vis mutatio in crure majore indicabit tantum dimidiam partem totius mutationis , quain subiit colrmna mercurialis. Si enim in cruce majore 1 lineam descenderit mercurius, to- tidem adscendcrit in minori, ita ut columna duabus lineis brevior facta fueri — J"vg- B 3 liu$. 14 'GUILIELMI WENCKEBACH tiui, qui utrumque barometrum variis modis perfectius reddere tentavit conatus est ctiam in barometro siphonilormi 2rizsij inventum adhibere: ita scil, construxit tubum , ut crus brevius terminaretur plano, in quo se libere expandere posset mercurius: sed appa- ruit tunc, tanta curvatura tubi opus esse, ut nimia frictio inde orta mercurii motus valde impediret: igitur alio modo exorsus cylindrum vitreum adhibebat, quem eo usque in mi- nus siphonis crus immergebat, aut ex eo extrabebat, donec mercurii superficies in eo ad illud punctum staret, unde scalae initium ductum esset: videtur tamen haec ratio minus simplex, quam si modo duplicetur mutatio, in majore crure observata , aut si observen- tur mutationes in utroque crure, eaeque sive addantur sive substrahantur a se invicem. Uti in barometris pyxide instructis , ita quoque in siphoniformibus non omnes eodem modo mercurium in crure majore incluserunt. Primus fuit De Lucius ( 1), qui eo con- silio excogitavit epistomium in medio fere crure minori: compositum erat nempe hocce crus ex duobus tubis, qui conjungebantur per canalem in eburaeo quadrato inter utrum. que posito; hie canalis intercludebatur clavi suberea , quae manubrio eburneo moveri poe terat: si igitur barometrum suum portabile reddere volebat, tantum eo usque inclinabat illud, donec omnis mercurius in tubo minore sub epistomio esset, et hoc claudebat, versa clavi. Haec constructio , quamvis bene proposito satisfaceret ; tamen quippe nimis composita, deinde rejecta est: ejus loco Aoseziha/ius cruris minoris partem eam , quae est prope curvaturam, angustiorem reddidit, aique ob'uraculum subereum, huic parti congruens, fecit, quod ope cochleae, extremo cruri adfixae, in eam adactum tubum mas jorem mercuriumque in eo contentum intercludebat , et immobilem rcddebat. Bezzenber. 54$, virin hoc genere propter longum usum plurima auctoritate dignus, tantum utitur bacillo cetaceo , quod serico circumvolutum in tubi angustam partem immittitur. — Sed omnium tamen simplicissimum est barometrum a Gay-Lussacio (2) inventum, (vid, fig. 5.) in quo nullo opus est obturaculo: hic enim usus ea mercurii proprierate, quod ita ejus particulae se invicem adtrahunt , ut per angustam aperturam transire non possint , etiam alterum siphonis crus CY fusione clausit, seda latere in eo aperturam capillarem T fecit, per quam ar quidem facillime introire potest, et in mercurium so itam pressionem exercere, mercurius vero nullo modo cfil:iere,, itaque barometrum inverti potest, ut obtue raculo non opus sit, ut ostenditur fig. 6. Postquam ita simplicissimum redditum est barometrum siphoniforme, certe multis nominibus praestat barometro pyxide instructo; tum quia non opus est sive cochlea sive (1) Aéch. T, V. p. ry et «eqs. (2) Conf. P107, Préc, Elcm, T. 'l. p. 195. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM, 15 sive alia constructione, ut reducatur superficies mercurii inferior ad initiüm scalae; tum quia nulla.correctio necessaria est ad capillaritatis vim tollendam: si enim eadem est utriusque cruris diamieter, mercurius in utroque aequaliter deprimetur, ita ut nulla inde mutatio in altitudine columnae mercurialis orietur ; tum denique, quia nunquam necesse est, ut cum aliis baromerris comparetur, Contra tamen et quaedam incomimoda habet sibi peculiaria ; veluti, interdum debet purgari ab aére et humiditate, quae saepe adhaee rent ad parietes interiores tubi minoris; et nisi ab homine perito bene caveatur, facile per curvaturam transiens aer in majus crus adscendere potest, quia non licet, tam accurate claudere tubum mercurio repletum , ut nullus aér juxta obturaeulum transire possit, ne dilatatus a calore mercurius frangat barometrum ; huic incommodo mihi inprirais obnoxium videtur Gay-.Lu:sacii barometrum, quia mercurius in eo non ita potest includi, ut se movere non amplius queat; in genere haec barometra non sine periculo in navigiis aut essedis itinerariis transferri possunt: praeterea etiam multo majore pretio constant. Hinc ortum , ut non omnes consentirent, quonàm genere potissimum utendum sit, Ramotndius (1) dicit, ad determinandam absolutam aéris in locum quemdam pressio- nem, uti et ad observationes in loco aliquo certo faciendas potius utendum esse baro- metro. siphoniformi : contra, itineribus aptiora esse judicat barometra Fortinizna, quippe in quae aér nunquam penetrare potest, ZJe/yetus ille contra, cujus supra mentionem feci , in loco. certo utebatur barometro pyxide instructo , in itinere siphoniformi, Benzenbergius (2) universe tantum dicit semper utroque genere utendum esse: Z4zc- Mus contra praecipit, ut tantum barometrum pyxide instructum usurpetur, quia, in- quit, ea vitia, quae in observando committi possunt, duplicantur in barometro sipho- niformi ( 3 )» $. 7. De catteris Barometri partibus, 1. Ut barometrum facile transportari possit, includitur plerumque in arca, seu cap- sula , quae habet formam baeuli ^ ambulatorii, cujus manubrium est pyxis; cui quo melius inservire possit, ei superne ope cochleae adjicitur extremitas cuprea acuta. Con- ficitur haec arca sive e ligno, sive e cupro: posterius praefert Aa7502dius , quia facie liorem transitum praebet calori videtur tàmen omnino non praeferendum esse ligno, quia (1) Mm, pour Ia form, berem, p. 70. (2) Beshreib, p. 26. (3) GiLn. 4fün, 1912. Bs Ag. St, 4. 5, 296. 16 GUILIELMIUI- WEN.CKETACH?^ quia simul et pondus et pretium instrumenti magno opere eo augerur, Ut autem ob- servare liecat mercurii altitudinem , finditur hujus arcae pars superior media, ita ut di- midia ejus pars in modum januae aperiri possit: tunc in altera dimidia parte infigitur juxta tubum lamella cuprea, ín qua scala insculpta est: hac ratione plurima baromee tra portatilia constructa sunt. Alii autem tantum fissuram in arca faciunt, inter cue. jus latera, in formam anguli versus interiorem arcam propius ad se invicem accedens. tia, tantum spatii modo relinquitur, quantum sufficit, ut tubus in eo collocari pos- sit: altera angustior fissura in opposita arcae parte rantum adest, ut per eam satis luminis intret, ad commode observaudam mercurii altitudinem in scalà, uni laterum majoris fissurae afüxà: ur autem hae fissurae in itinere claudi possint, illa arcae pars, quae fissa est, cingitur tubo cupreo, eundem in modum fisso, qui ita circa arcam moveri potest, ut aperturas obtegat. 2. Scala, im qua mensura insculpta est , plerumque est lamella cuprea, quae afügitur arcae juxta tubum: lamelia haec, etiamsi divisiones ei tantum insculpantur in ea pare 12, intra quam mutationes mercurii cadant, tamen ipsa debet produci inde a superficie inferiore mercurii, usque ad maximam altitudinem , ad. quam pervenire possit mercue rius: nam si lamella. tantum aliquot pollices longa est, calore, frigore, humiditate ;, siccitate lignum, cui afüxa est, nunc expanditur, nunc contrahitur, ut scala modo ate tolatur, modo deprimatur, nullaque prorsus ei fides sit habenda. Alio miodo hunc caloris effectum evitavit Beuzenbergius, quum divisionem in ipso tubo insculperet ope acidi fluorici, quae ratio mihi videtur multum prodesse ad accurate observandum, quia ita facilius ab omni parallaxi caveri. potest. — Scalae vulgares divisae, sunt sive.in pollices et lineas atque linearum partes, easque sive Gallicas, sive Anglicas, sive khe nolandicas , sive Suecicas (1), sive in millimetra: ARosemtAalius vero in suo barometro peculiarem adhibuit mensuram, quia haec ei usui aptior videbatur. — In barométris pyxide instructis jnitium scalae ducitur a superficie mercurii in pyxide: in barometris Siphoniformibus variis modis computatur; AoseztAalius a curvatura incipiens. altituli- nem mercurialis superficiei in utroque crure observabat, quae computatae totius co- lumnae longitudinem , et substractae, a se invicem altitudinem .columnae,'ab aéris pressione sustentatae, dabant. Alii initium ducebant a superficie mercurii in crure mi- nore, et observatae altitudini tantum addebant vel demebant, quantum ea superficies Variante a&ris pressione descendebat vel adscendebat. ^ Commodior tamen usus erit, si initium ducatur a linea, quae ita electa sit, ut mercurius in crure minore nunquam ad eain (1) Quarum comparationem vide apud v. swiND, Por Phyn T.L p. 167. d COMMENTA TIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM. 17 tam usque .adscendatz tunc ab hac inde linea numeratur sursum juxta majus et deor. sum juxta minus crus: igiturque semper addendae erunt observatae altitudines , quod facilius est, quam si modo addendae modo substrahendae sint; quapropter etiam De Lucius et-Benzenbergius tali scala: usi sunt. — Quo accuratius observata altitudo e Scala. cognosci possit, plurimis scalis additur nonius sive verpierivs, qui si quinqua- gesimas: lineae aut' vicesimas millimetri partes indicet,: satis accüratus erit: adliaesio enim mercurii ad tubum, frictio contra parietes tubi, aliaeque causae, quae minus ace curatum reddunt barometrum, inutilem faciunt omnem subdivisionem in minores par- tes, uti et usum Micrometri aut Microscopii, qualia Luzius, Derhamius, Greyus ct alii adhibuerunt. - Cum hoc monio conjungunt recentiores duas lamellas , tubo applica- tas, ejus axi verticali et sibi invicem-parallelas, sive annulüm e cupro aut ebore tubum amplectentem et qui eousque movetür, donec planum in quo ejus extremitates inferiores 'sitae sunt, tangat superficiem mercürii; ad quem contactum eo accuratius oHssvdtdim sufficit lenticula spatii focalis circiter XII ad XV centimetrorum. 3. Ut barometrum in omnibus locis observare liceat, oportet, ubique illud suspendi posse, quod cum 'saepius occurràt, praecipue in montium cacuminibus, ut fieri non possit , liuic difficultati obviain ventum.est a plurimis ope tripodis, de quo medio sue '"spendi possit instrumentüm : conficitur hic tripus ex ligno abiegno, nuceo aut fraxineo , ata ut tres pedes compressi adsumant formam baculi: singuli pedes inferne acuuntur, "ut in terram firmiter infigi possint: superne tripus sive desinit in cylindrum ligneum, 4n quo movetur cochlea, qua barometrum tenetur, uti in .De Luciano tripode, sive "psius barometri arcae adjungitur ita, ut pedes sursum moti congruant cavitatibus in "arca factis , uti in ZJagiltoniano, sive finitur ligno transverso , de quo pendet, uti in Zez- "enbergiano, sive supponitur pyxidi, quae 'cochleis ei affigitur, uti in ZZubolettiano. iege De caloris effectu cognoscendo. .. Superest ut dicam de una e praecipuis causis, a quibus barometri miutationes. pen- dent, cujus, effectus ,.quum non, evitari possit in construendis. barometris , , calculo subjici debet: dico calorem. Mercurius enim, uti omnis materia, calore dilatatur et frigore contrahitur, unde saepius fit, ut in eodem loco barometri altitudo , quamvis aéris pressione eadem manente, augeatur aut diminuatur solo caloris frigorisve effectu; hinc ananifestum est, observatas altitudines ipter se comparari non posse, nisi reducantur ad eas altitudints.; quae Observatae essent, si temperatura nullam- mutationem subiis* set; oportet igitur, ut innotescat, quanta mutationis pars in quaque observatione ca- loris sive frigoris cflectui tribuenda sit, Quod duplici modo cognosci potest, vel [6 si- 1? GUILIELM!I WENCKEBACH sine thermometro, vel ope hujus instrumenti, Qui priore modo usi suft, prius me- tiebantur totius columnae mercurialis, qua barometrum siphoniforme repletum est, longitudinem eo caloris gradu, ad quem omnes observationes reducere volebant: erat autem hic gradus i6$9"* thermometri Reaumuriani: hanc temperaturam vocabant 207 malem temperaturam , atque longitudinem columnae mercurii totius, hoc caloris gra- du determinatam , zormalem longitudinem ; deinde , mutata. aéris pressione et caloris gradu , iterum metiebantur totam columnam et barometri altitudinem , i. e, altitudi- nem mercurialis superficiei in crure majore supra mercurii in crure minore superfi- ciem , atque his cognitis hoc calculo utebantur: uti observata totius columnae longitudo. se habet ad longitudinem normalem, ita observata altitudo barometri se habet ad eam, ad quam staret temperatura normali: atque ita hanc obtinebant multiplicando observatam alitudinem cum normali totius columnae longitudine, et dividendo productum per obser- vatam ejusdem columnae longitudinem. Cum hac ratione, qua usus est AosentAalius valde convenit ea, quam proposuit anno 1759 Cel. La Grangius et adhibuit Pau/u; Lamanonius. — Atque S$windenius quidem , V. Cl. , hanc rationem praefert alteri , qua adhibetur thermometrum, quia hoc multo citius, quam. ipsum barometrum cale» fiet, igitur majorem caloris gradum indicabit, quam eum, quem habet barometrum sed quum haec difficultas sublata sit JDo//ondii constructione ,. qua calor non ante thermometrum attingit, quam mercurium in barometro calefecerit, mihi tamen potius utendum videtur thermometro, in arca barometri incluso. Quod thermometrum, ut hanc temperaturam accurate indicet, debet summa diligentia confectum esse, atque ad- hibitis omnibus cautelis ad bonum thermometrum construendum necessariis ( 1). Sit igitur mercurius purus ; tubus ubique eandem diametrum habeat; divisio accuratissi- me scalae insculpta sit; praeterea punetum ebullitionis in omnibus thermometris cere ta quadam eademque barometri altitudine determinetur; aqua enim eo minore caloris gradu ebulliet, quo rarior sit aér (2), uti jam observavit Jo/mnnes Birdíus (3), unde et valde probandus est mos quorundum artificum , veluti Pzs/o7ii Berolinensis, qui in thermometri scala insculpunt illam barometri altitudinem , qua determinatum est ebule litionis punctum. Locus thermometró in arca barometri alius ab aliis datur: multi ile lud collocant juxta superiorem tubi partem, alii, veluti De Luciu; juxta medium ti» bum ; (1) Conf. de his »à10T, Trait Gér.. T. I, p. 26 — ó2. (2) Hujus rei notitiae superstructum est thermometrum, quod barometri vices in determinandis locorum altittie dinibus sustinet; haec ením computotur ex illo caloris gradu, quem indicat hoc thermometrum, quando in cylip» $ro supposito aqua ebullit, Vid. talius thermometri descripuonem in Ji/os Zranie 19017. Parta ll, pe 182» (23) Conf, Philos Tras: Vol LXIV. p. 324. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM. 19 bum: ali, uti Zurterus ,. BoAnenbergerus (x ), Dollondius et Trechselius (2), illud ponunt juxta imam tubi partem, ita ut ejus extremitas inferior orbiculata in ipsam pyxie dem immergatur. Atque hic locus certe in barometris pyxide instructis unice con- gruens est: nam quum alias saepe thermometrum jam recepit calorem , qui nondum per crássius ipsius barometri vitrum penetrare potuit, contra thermometro in pyxide baro- metri posito calor non ante ad thermometri orbem perveniet, quam mercurium, in pyxide contentum , permeaverit, ut necessario hic mercurius jam eum calorem recepe« rit, quem indicat thermometrum., Observatà igitur hujus. thermometri ope.temperaturà barometri, ad reducendam ob* servatam barometri altitudinem. ad certum . quendam caloris gradum tantum opus est; ut cognitum sit, quantum dilatetur mercurius pro singulis thermometri gradibus. Pri- mus fuit 4/monzonsius, qui caloris vim in barometri altitudinem animadvertit: hic pu- tabat mercurium inde a maximo frigore ad summum aestum dilatari 1152* parte ( 3): alii majorem vel minorem sumserunt hanc dilatationem : plurimi tamen non longe disce- dunt a De Lucio, qui posuit, mercurium in barometro, quando ad altitudinem 27 pol- licum est, inde a puncto glaciei liquescentis usque ad aquae ebullientis dilatari 6 lineis , hoc est, 54'* parte, atque huic fundamento superstruxit scalam thermometricam , quae statim indicabat, quot decimae sextae lineage partes pro quavis altitudine et unaquoque €aloris gradu addendae vel demendae essent, ut reduceretur observata altitudo ad defi- nitam temperaturam, pro qua adsumserat decimum thermometri Reaumuriani gradum. Patuit tamen ex accuratissimis experimentis nuperrime factis a viris, in Gallià cele- berrimis , Du- Longio et Petitio, mercurii intra duos terminos memoratos expansionem aequalem 'esse X59. totius altitudinis partibus; unde sequitur columnam mercurii 4, pro quovis gradu scalae, quae s contineat gradus inter glaciale et ebullitionis punctum, di- latari TY partibus. Si igitur observatam barometri altitudinem denotet litera H 5 2 reductam 43 tempeseturam obtervatam 7, eam, ad quam reduci debet, 7'; erit 100 -1 ; ue 5550n atque hinc vicissim 5550 ZH e^ 55505 4- 1co (4 —7) Quod (1) Tübinger Bitter , B, L. St, 2. s. 219. (2) Girs5, 4fnn, 1819. Bd. 7. s. 981, — (32) Nec vero ,2; , uti legitur, forte errore typographi, apud v, s wis» (Pes, PLys, T. Hl, p. 102). Conf, Mám, de Pálcéd, Au 17094. p, 14 et seqq. C 2 2o 6€ UILIELMI WENCKEBACH Quod si adhibeatur scala Celsiana, in qua. est s — 100, et reductio fiat ad punctuim glaciale, ut 7^ sit —z o, erit 4 1235889 H' el 5559 4-5 Ex. gr. obsérvàtum est Daventríae , die 16 HIDE 1821 horà meridiani, Hz — 262,9, €t £'—— 195,5 Cel5. 4 bio B 5559 790259 ÉnnUA E aC pi 5550 - 125.5 Log..5550 25 . — 4 7. . € « 857442930 Log. 762,9 — . s. 4. 0.7... v 2,8824676 656267606 Log. (5550 4- 12,5) — Log. 5562,5 — 3.7452709 .. «258814906 LAU is g la] - o m mu , : 1 : . mm unde A — 7161519 lis, quae hactenus dixi, apparuit, ut barometrum proposito aptum, esset, requiriz . 1. Ut judicio eligatur materia, e qua, et forma, ad quam conficietur, barometrum 5. ..2. Ut mercurius sit purissimus 5. 3. Ut tubus habeat justas dimensiones , et ubique cjusdem diametri, sits ,.4. Ut mercurius in tubo cbullierit ; t em .5. Ut tubus siye longius siphonis.crus totus mercurio. impleri , atque hic immobilis n eo. reddi. possit 5 6. Ut in barometris pyxide instructis pyxis ita constructa sit, ut mercurii libella id eertum punctum maneat, aut ad illud reduci possit, aut denique ejus ab hoc aci disstantia.accurate observatione aut.calculo cognosci possit; | . i531 . Ut in barometris siphoniformibus. utrumque crus eandem habeat diametrum, et ut quam simplicissima ratione majus crüs ab a&re extermó intercludi- possit 8. Ut area quam commodissima itineri facta sit; : ; 9g. Ut lamella scalae inde a libella mercurii inferiore incipiat, atque scala ei insculpta quam accuratissime indicet usque ad'quinquagesimas lineae aut vicesimas millimetri partes 5 Io. Ut barometrum in quocunque loco' sive tripode, sive alía ratione apte ad obser- vandum collocari possit; ' vMWE (1j 1I. Denique ,' ut. àdjuncticope: thsrmometri; cujus globus potissimum. in pyxide posi- tus sit, temperatura columnae mercurialis cognosci possit. PARS COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICANI, 21 elo ulla pic ett ic ori ur x a wd DE USU BAROMETRI. AB! quaestionis parte rogatur, qui sit barormetri usus in objectorum altitudinibus dercrininandis. ^ Atque hic quidem prius dicendum sit de modo, quo observari debeàt, deinde vero de ratione , secundum quam ex his observationibus deducatur altitudo quae Sita. Quum tamen mihi videantur ea, quae de methodo observandi dicenda sunt, nori satis dilucida fore, nisi praecesserit explicatio rationis e quà profluunt praecepta, ad tractandum in observando barometrümr pertinentia: - n Explicare ag gredíar , SS. 1 ad 6, rationem metiendi altitudines tam ex observàtioni- ig^ in dtraque statíone', quam in superiore "tantum factis; huic parti praeterea quaedam addam de usu barometricarum altitudinum in inveniendis spatiis horizontalibus. .' 9. Agaám tumr $. 7 de ratiorie; qua observari debet barometrum , et de cautelis in ejus üsu' adhibendis, tum' $. 8 de tabulis Lund ad calculum MEET reddendum a qiio dam eruditis constrüetde sunt. ^ ^-^ à; ; ' -£1j€ OUHM Zl CI iu :5 | : bl & DIO :119 — " $8. I. . H h nan T : » Expositio Theoriae. Omnibus notum est, a^rem esse niateriam ,. eique hoc cum. omni alia materia esse cote mune, quod sit gravis ( :), quod premat: per se autem patet, eo minorem fore ejus: pressionem-,' quo. breviór sit columna aéris premens: si quis igitur inde a superficie mla- ris gradatim in atmosphac;a adscendat, ut brevior deinceps fiat pars atihosphaerae. pres mens, gradatim quoque dccrescet hujus pressio: quod si aér ubique eandem densitatem haberet, esset hacc dimisutio pressionis proportionalis altitudini, ad quam perventum: esset in atmosphaera (2). Sed aér est fluidum elasticum (5), hv e, comprimi po« : tests. (1) Conf, CL s, spPEvEn T v. D. EvYxk, Znstit, Phys, $. 53. p. "$e (2) Vid. s». y. n. Evk, |. c $ 539. p» 135e* (32 '€onf« vi) sWwiwND.- Po, Phys Té M. pe 748 € 3 4? CUILIELMI WENCKEBACII test, íta ut ejus densitas augeatur: necesse est igitur, quum imum aéris stratum ponde« re totius reliqui a&ris prematur, ut hoc infimum stratum magis compressum, et hinc , ut densius sit, quam omnia sequentia strata, utque igitur densitas aéris inde a superficie maris sursum decrescat. Quam igitur legem sequitur haec diminutio densitatis? Hanc primi indicarunt Baylius, Anglus, et Mariotiius, Gallus, a quo posteriore vocata est lex Mariottiana: hi scil. experimentorüm opc invenerunt, spatia ab aére occupata esse in ratione inversa pressionum , quibus afficitur; sed sunt densitates ratione inversa volumis num; igitur densitas aéris semper proportionalis est pressioni, quam sustinet ( 1 ). Atque cognità hac lege jam sponte sua apparet, quomodo ex observatis barometri al- iitudinibus deduci queat locorum, in quibus, observatum fuerit, alitudo supra maris superficiem et supra se invicem. Est enim barometrum , quod indicat pressionem cos lumnae acreae: igitur tantum opus est, ut ex his datis innotescat ratio inter diminutio- mes pressionis aéris, h. e. inter mercurialis columnae in barometro descensus, et altitu- dines locorum , in quibus hi descensus observati sunt, — Quae ut inveniatur (2), divi« sam nobis fingamus atmosphaeram in strata aérea ejusdem , sed tam exiguae altitudinis, ut densitas cujusque strati censeri possit eadem esse per totum illud stratum , atque iantum diversa ab uno strato ad alterum ; denotent x, 2x, 31, 44 » . « « » ^X disstantias eorum basium a superficie maris, et H , H', H^ . . . . . barometri altitudines, i. e, pressiones aéris in singula deinceps strata, inde a superficie maris: erit H — H^ altitudo columnae mercurialis, cujus pondus aequipollet ponderi columnae a&ris aequalis baseos, cujus al« titudo est — 2: sed sunt densitates duarum columnarum aequales baseos atque ejusdem ponderis ratione inversa altitudinis: si igitur D significat densitatem aéris in imo strae to, sumtam uniformem, pro densitate mercurii — r, erit D:1-H-—H':x unde D -— IOI-H) . Est porro sceundum legem Mariottianam eadem haec densitas proportionalis pressioni H, igitur simul qe m si C designet co&ffücientem , quae eadem manebit pro omnibus stratis; ex quibus duoe bus valoribus quantitatis D sequitur cH (1) Conf, v. swtiNp. lc. T. IL p, 139. $. 261—266. (29) Ceuf,, que hoc locg praecipue secutus sum, B1o T, Tu/er Baremés, gertat, Paris, 1811. p. 1 et scqq. COMMENTATIO A» QUAESTIONEM PHYSICAM; 25 1 , CH 2 T(H-H) et H'—Hí(r1-—Cz) Eadem via invenitur pressio abris in secundüm stratum sive : H' z—H.(i1—Cz)—H(1—€Czy 'et porro: H^" — H" (1 — Cz) ZH(i- Cay H""zH"(r—Cz)-—H(1—Cz», unde apparet, barometri altitudines, quae conveniunt altitudinibus , arithmeticá progrese Ssione increscentibus , geometricd progressione decrescere, Sumatur igitur X — zx», ft denotetur barometri altitudo sive pressio aéris in hac supra mare altitudine liter 4, tunc erit, secundum analogiae leges, L—Hí(1:-cCz)y tnde Log. 4 — Log. H 4- 7 Log. (1 — Cx) 2 Log. (1— Cs) (Log. H — Log. A) -w-I et multiplicando per x ri — X TES. dc Log. (1— Cx) (Log, H -— Log. £) Est autem (1), si M indicat modulum systematis Briggianorum logarithmorum 5 Cic Log. (1— €x) z y; Log. mt. (17 C2) — p (— (og TEE S mE Cir PCS..L.2) Sed quia x sumtum est infinite exiguum ,- heic seair omitti in hac serie omnia illa meris "bra, in quibus quantitas x potestatibus majoribus quam prima affecta est; tunc erit Log. a —Cz)-— "C gt unxX c "2$ e Clo. H — Log. 4) "MW -c (Log. H — Los. 4) Cognita igitur erit altitudo loci, in quo barometri altitudo observata est — 4, supra locum, in quo stetit ad altitudinem — H, si cognita erit constans C: sed est secune dum hypothesin í » (1) Conf, v, sw1ND., Grondbez, der Beetk . ode Druk, p. 591. iq: DUILIELMI:)|WE!NCKEBAOCH, D CH unde ML H. "i Secundum accuratissima bec er Parisiis. a "T Cl. BIOT étARAGO institut ; Ww sub pressione — H — 93265. et - émperatura — ER zo Cds, I Dz Tun En j E ..,10463 2 H T UNHE ban 0,76 .10463. 0,76. ALS E et 2 2225930258509. 10463 304264 —— X "niai S iet £119 2073 .* $151] sribinille 91 $Tqu2 L-— 18399 ,88 H SN Quum tamen ratio r : 10163 determinata sit $ub. latitudine 489. 5cf 14", et sub hypo- thesi aéris aridi ( 1), hinc oritur correctio ; ut reducatur ad gradum 45? emz. et me. ) - iJ a met. diam atmosphaerae humiditatem , quá mutatur coéfüciens in 38334,46 (2): igitur erit tandem in metris . TIE NC " A dI * au rs db i3 trm ert vom met. (OX -— 198334,46 (Log. 0,76 —.Log. 4) .. similiter pro loco, in quo observata fue- "m | : ' M - met, rit barometri altitudo — Z', erit X' — 18334,46 (Log. 0,76 — Log. A^) met, hinc X — X' zz — 18334,46 (Log. ^' — Log. 4) unde oritur hoc praeceptum: relativa altitudo. duorum. locorum. aequalis. est. differentiae logarithmorum altitudinum. barometri in his locis observatarum , multiplicatae- per coéfe ficientem constantem, aes De historia formulac. Hujus praecepti inventor vulgo habetur Zz//ejus, Anglus, vir magni in disciplinis mathematicis nominis, qui anno 1685 de hoc argumento dissertationem misit societati Lon- .. X1) Infra de his correctionibus fusius dicetur: copiose ess explicuit BIOT lc. p.27 et 1r et seqq. (2) Ex observationibus in Pyrenaeis montibus factis Vir Cel, nAMoND (JMém, p. J, form, llar, p. 'e3). in- venerat hanc coiflicientem — 18336, qui consensus inter eventus experimentorum a 10T11 ct observatlonuni g A- *IONDII argumento est, quanta cura uterque in coéfficiente determipanda usus sit, et quanto jure hac determi- Ratione ut veri uti possimus, COMMENTATIO ap QUAESTIONEM ?THYSICAM. ax .Londiniensi ( 1)5 male tamen: videmur enim hujus inventi honorem jure vindicare posse .civi nostro celeberrimo CArZstiago JHaugenio (2) cujus sünt haec verba, scripta anno 1668, h. e. i7 ante Z/s//ejum annis, in observatt. ad opus J«cóbi Gregorii ^.,, lila, » quae Gregorius habet de dimensione 'hypérbolae et raiione quam habet cum logarith- » mis bona quidem esse, . . . . ., seld'se idem jam proposuisse?; et porro: ,,se etiam » non credere, illud novum videri regiae societati Anglicanae, cum qua jam a7/e p/u- "woes annos. communicavit me/Aodum ad imyeénienda pondera aéris in diversis altitudi- » tibus supra terram, quae fundamentum in. hac. ip:a hyperbolae -dimensione habet."* Eandem. cogitationem ante.Z/aeZejum quoque: habuit Gallus ille eruditus: Mariot£ius y qui inquit in dissertatione ( 3 ) edita anno 1676: $4. On: pourra.savoir l'augmentation de » chacune? (scil. des couches , correspondentes à 45.de.ligne du. barométre , dans. les- quelles il avait divisé l'atmosphére, uti patet ex iis, qui praecesserunt;). y par des ré- » gles, dont on se sert pour trouver les logarithmes Sed error iste inde ortüs est, quod primus Hállejas "usu probaverit praeceptum pro altitudinibus ope barometri determinandis, quod tantum in coéfüciente diversum erat ab eo, quod modo demonstravi, quia hanc experimentis minus accuratis determinaverat, Variis deinde modis hanc formulami mutarunt, qui postea fuerunt, quo magis conveni- rent altitudines ejus ope inventae cum veris altitudinibus, via trigonometrica cognitis; horum praecipui ex antiquioribus fuerunt Scheuchzerus , Cassinius , Bernouillius , Bougue- rus, De Lucius (4), Schuckburghius, Royus,: Kirwanius et Trembleyus "ep ex recen- tioribus vero P/ayfairus, Krampius , Lindenayius, D? Aubuissonius ,| Oltmannsius , Ben- zenbergius, Diotius, Ramondius, Hernerus, Gaussius, DBohnenbergerus (6) alii. For- mulam ope calculi sublimioris demonstrarunt JDamenmius, Hennertius, La Placius, et post hos alii (7): quam demonstrationem propter ejus universitatem et brevitatem non plane inutile duxi hoc quoque loco quam paucissimis verbis apponere. j Sit AB (vid. fig. 7) — x —-.altitudo , ad cujus inferiorem extremitatem B aéris den- sie €1) Conf. Philos, Trars, No. 1P1. (2) Conf. ejus Opera varia, p. 465, edit. 1724. (3) Quae inscribitur: Essaí sur /a nature de l'air, Conf, Oenvres de MARIOTTE, T. L p. 125. (4) VWid, de his pE Luc, Réch, (5) Horum plures sunt dissertationes in PAi/orophicis Transactionibus seculi praeteriti. (6) Vid. LiNDEN^U, Table; Barométriques, 18095 OLTMANNS Tubles Hypsométrigues , 18095. BE N* ZXENPZRG, Lchreib, cet, 18115 B. oT, Tabl, Bar, 138115 RAMOND, JMém, s, 4, form, Bar. 18125 GILB, «inn, 1$10— 1821, Tübing, Blatt. B. I. 17) Vil. DAMEN, Diss. de montium Zltitudinibus Barometro metiendis, 17835 YuENNERT, Commentatio cet, 1786; LINDENAU, J, €. p. XXiXx$ GRBLER,; Phy, Wirterb, in voce Hihenmessungen, D '»5 "GUILIELMI WENCKEDBACH sitas sit - D, ad superiorem autem -—— d, pro densitate mercurii — 15 sit porfo prei« sio aéris, h. e. barometri altitudo in B zz H, ejusdem altitudo in A z 4': erit secure dum Mariottianam legem igitur aum H Sit porro altitudo. Az differentia A x altitudinis Ab — x quam tninima: propter ejus éxiguitatem , quippe quae minor fieri potest quam differentia inter quantitatem AB et quamcunque quantitatem datam , majorem quam AB, quamvis paullum ab ea differentem , poni poterit densitas eadem eéssé per totum spatium Az, in quo descendet barometrum quantitate A^, quae. proinde ratione prioris negative sumatur, — A/'. |n eo igitur Pondus columnae a&reae erit — — A4'5 sed idem pondus aequale est densitati , multi- , " 39170 17 3D : plicatae per spatium , h. e, — H ^^ unde oritur aequatio — A^ — Hsc AS " AA DA Sive AX —-Mess H ; A^ DA ergo quoque Lim, c med HI (1) àE DA dz H ' dá D it Tac eia unde integrando : H r H sive — j; Lo£- nat. 4 —:45€ ubi constans C ita determinanda est, ut pro x — 0o fiit 4' — H, unde C — — Log. nat, H Ht: H H igitur — 5 Log. na, / — 4» — m Log. nat. Il |] fe» (1) Conf L'nUILLIER, Principlorum calculi Differentialis et Integralit, p. 6. $. 4» COMMENTATIO Ap». QUAESTIONEM: PHYSICAM, 27- 5 (Log. ni H — Log. da)-xz &its sive — D (Lor. H, — Log. nn E igitur A designet altitudinem barometri in alio loco 6, cujus. Ecc supra. B — BG sit — zx, erit HM ^D (Log. H — Log. 4) —: x sed : CLog. H — Log. 7) — x igitur zr (Log. ^ — Log. 4j) 24 — xz — differentia altitudinis duorum locorum A et G. Quod si in hac formula item sub. stituantur pro : H 03276/* M ] eorum valores | 2,30258599 I b 10463 m iterum , adhibitis mutationibus iisdem, de quibus infra, z — 18334,46 (Log. / — Log. 4) $. 3. Correciiones formulae addendaz. Atque hac formula igitur inveniretur locorum altitudo, si coéfficiens constans esset; Sed est haec coéíficiens determinata 19. pro temperatura — o? Cels. $^. sub gravitate.ea, quae locum habet 4.) sub 45? lat, gradu 5 &.) ea a centro terrae disstantià, quà Lutetia Parisiorum sita est; his conditionibus ergo mutatis mutari quoque debet coéfficiens; qua propter ei variae correctiones addendae sunt. 1. Calor, uti ompia alia corpora, ita quoque aérem dilatat, contraque frigus eum contrahit, ita ut volumen molis, quod sub temperatura — o? fuerit — 1, pro quovis calore 7 fiat secundum experimenta: virorum Cell. Gay - Lussació et Daltonis ( 1) ez (1) Conf, s10T, Préc, Kiém, T. L, p, 25r. D$ "2 GUILIELMI WENCKEBACH -agp-- 0.00375 f Sed habet se densitas ratione inversá voluminis, igitur densitas D pro quavis alià temperaturd, quam c? Cels., in quà determinata est, fit ( , et proinde 1 HEU b coéfficiens D similiter mutabitur in Shi (1 4-05,0047) 2: 18334546 (1 4-0,0042) (1). Sed quomodo cognoscitur ?, h. e. media temperatura columnae aéreae, quae inter utramque stationem est? Pendet haec a lege, secundum quam calor inde a maris li- bellà sursum decréscit, quam non omnes eandem ponunt. . Plurimi eorum, qui stue duerunt rationem ':metiendi-altitudines - ope "barometri perfectiorem reddere, putarunt, hanc diminutionem aritbmeticam prog ressionem sequi: fuerunt tamen et physici, iique celeberrimi , uti Eu/erus , Hennertius y. alii, et, qui ab his sumsit, Lindcinayius (2), qui statuerent, memoratam caloris diminutionem fieri progressione harmonicá; unde fa- ctum videtur, ut né ipse quidem Aamenzdius (3) absolute pronuntiare ausus fuerit, quaenam harum hypothesium propius ad veritatem accederet. Quum tamen tam mul- tae sint causae, quibus haec caloris - diminutio. obnoxia est, ut nunquam accurate cos gnosci possit temperatura quaesita , ad calculum faeiliorem reddendum licebit pro tem- peraturà columnae aéreae sumere eam, quae media sit inter temperaturas in utraque statione observatas: si igitur hae sunt T et T^, erit x T4 1 nS ct mutabitur coéffciens 18534,46 in ' 2(T -4-T 18334546 (1 4- —— NO ) 2. Secunda correctio adhibenda est pro diminutione gravitatis -directipne horizontali. Nam quia terrae diameter per polos transicns brevior est, quam quae aequatore termina- tur, crescit gravitas inde ab aequatore versus polos: ratio igitur inter densitatem mer- curii et aéris minor fiet, quo propius ad. polum accedamus, atque proinde coélliciens. ed- (1) Vid. de variis valoribus, qaibus elim pro o,oc4 usi sumt, v. swiND. Pes, Phy, T. Il. p. 204 et seq. Manc tamen co&ficientem , quamvls ex experiments pe:quam diligenter insdtutis repertam, force justo majorem esse conjicit Vir Cl. Pic T rT10s. Vid. Bii/, Uriv, Mai 1820. p« 12 €t Seq, .(2) Conf. ejus TaJJ, Bar, p. XXV!I: et XXXVIll» (35) Mém, p. 184. (4) Conf. bp;,0x, Tab, Ber, p. 10-15, COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHYSICAM. 29 eádem ratione augebitur, ita ut, si ij designet latitudinem , pro quovis alio gradu quara 45*2, fiet secundum Aiotium | zz 18334446 (1 X 0,0028371 Cos. 24) Sed accuratius secundum recentiora experimenta — 19334546 (1 X 0,0027601 Cos. s) (1) quam correctionem satis sit hoc loco indicasse; nam quum pendet.a legibus penduli, longior sim et nimis a proposito aberrem, si explicare velim, quomodo ad eam per. ventum sit, D.menda est haec correctio pro omnibus regionibus inter aequatorem et 45? latit,, addenda autem pro ceteris regionibus magis versus polum sitis ( 2 ). 5. Duae aliae corrcctiones oriuntur e diminutione gravitatis directione verticali Gra- vitas cnim decrescit, quo altius supra terram adscendimus; gravitate autem diminuente simul diminuesur pondus columnae mercurialis: igitur pondus columnae, quae in su- periore loco aequilibrium facit pressioni aéris, erit minus , quam fuisset idem in loco inferiore, atque ut ad hoc reducatur, observata altitudo barometri multiplicanda est cum ratione inter gravitatem in utraque statione; gravitas autem inverse proportionalis est quadrato distantiae a centro terrae; sit igitur a disstantia loci inferioris a centro terrae, «4 -]- z loci superioris, et / altitudo observata in hoc locos tunc erit rejucta haec altitudo 3371 5 (tS 2) ^g i zj ip formula igitur pro Log. "n erit substituendum : ; Ra oM ion F(xtz) Log. — Log. P d: eps — Log. d *F 2 Log. (14-2) ubi proptér exiguitatem altitudinis z ad disstantiam 2, non multum a veritate aberrabi» tur, si pro hac disstantia sumitur medius terrae radius, unde erit igitur a — 6366198 metris ( 3). 4. Densitas columnae a&reae inter utramque stationem contentae pendet a pressione aéris comprimentis: sed hic, diminutà gravitate, minus premet; igitur densitas quoque mue (1r) Vid. Thing. Blátt. B. l. St. 5, s, 226. (2) Conf. s10T, 74H. Ber. p. 75 LINDENAU, p. XXXII et seq. K;) Conf, a107, 44H, Bar, p. 15— 19. D ; 3 45 -GUILIELMI WENCREBACH'^ ihutationem subit elem hac de causa, atque igitur diversa erit a densitate a&ris in eo loco, ubi ratio D determinata est; ad hanc reducitur iterum multiplicando D per rae tionem inter gravitatem hujus loci et columnae aéreae; igitur si sit illa gravitas — £g, : . G - dard ^ . haec autem — G, mutabitur D in D Zz' Sed in ipsa columna aérea gravitas quoque decrescit; hanc columnam divisam nobis cogitemus in z — r1 strata ejusdem altitudinie , et sit gravitas in statione inferiore 7, , in basi secundi strati g, , tertii 7, , atque ita dein* ceps usque ad superiorem stationem , in qua sit — gx»; tunc erit GET atT A 5" es em cue o SN S —mÍa(isBfe5.4 eee) sed sumta altitudine cujusque strati, — x, est gs a* £s. a^ £n a & — (Fa (a3! 78744 Gd o-10:)? qui valores si substituantur in serie pro 5s r FE cet., atque eorum summa sumatur 1 i H erit , I ( ( Liz) gp. aj- PLE Ge Ur dquee : : : 2hoag 2 IZN sed quo major fit 7, eo minor erit quantitas 7. Summae autem G — 5 I 3 "na n HOC I - Y : ultimi termini coéfficiens x reddi potest minor quacunque quantitate data: ergo summae : . z G limes erit 7; G — Z2) , et G z Dzzpf4(.-—2) (1) 4 8 Z quae quantítas si-pro D substituitur in coéfficiente formulae, haec fit . £ 1 19025 - 334 » 46 "m z a et si ; dividendo in numeratorem transfertur, atque retinentur tantum duo priora I—- a quotientis membra, (1) Conf, z'HuILL, Je, p. 6 & as M COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM, a1 £z — 18334,46 € z 42). Ratio D — TE determinata est 6o circiter metris supra maris libellam, h. e. a l- 6o 4 metris a centro terrae, si a est ejus radius — 6366198: igitur , Si r est altitudo sta- tionis inferioris supra mare, est Pat dep DES per 3x3. 26 gà D t 2r U (44-697 Que y ) ( j( Ex ) 344 R ^ 6o : : t omissis quadratis quantitatum 2 et 55 atque hinc denique, si 1 mitur, coéfficiens est fere Lu -:5:4 (i47) 2) 0x 5. Correctiones illae, de quibus hactenus locutus sum , oumium consensu formulae .barometricae addendae sunt, ut accurate inde prodeat objectorum altitudo: sed sunt praeter has etiam duae aliae, propositae a viris Cell. Benzenbergio et D'4ubuicsonio. Benzenbergius atmosphaeram alia, quam vulgari sibi cogitavit ratione: vulgo enim habe- tur pro una massa fluida, quae constet variis elementis, sed ita mixtis, ut unum corpus efforment, et tanquam tale in barometrum premant: Zezzenbergius (2) contra, Dalto* tonianam rationem secutus aérem sumsit tamquam compositum ex quatuor atmosphae- ris, quarum altera non premeret im alteram, singularum autem densitates secundum peculiares leges sursum decrescerent 5 propterea computavit singularum pressiones in ba« rometrum in variis altitudinibus supra maris libellam, atque hinc deduxit tabulam, in- dicantem, quantum secundum Daltonianam rationem subtrahendum sit altitudinibus , vulgari ratione computatis. Ostendit porro exemplo, ab altitudine JMozz/s Gregorii desumto, hac correctione adhibitd accuratius inveniri montium altitudines. Hoc unum exemplum tamen non potest eo valere, ut ideo statim correctio ab ommibus recipi dee beat, praesertim quum ipsa ratio, quá nititur, quamvis plures physici celeberrimi ejus veritatem propugnent, adhuc a multis in dubium vocetur, unde factum, ut nuperrime eruditissima societas in patrià nostr eam probandam refutandamve quaestionis argue m:ntum proposuerit (3). Quum praeterea formula barometrica, ipso Zezzezbergio tes- Is (1) Conf, »10 T, TaBl, Bar. p. 209 23 (2) Conf. cit B. 4n», 1812. B. XL. s, 162 et seqq. et Zeirschrif? für die Attronomie und verwandte Wissen, schaften. von LINDENAU ung BORNENEERGER , 18.7. p. I1I Ct 3i7* (3) Vid, 4nraie: Belgiques, Juin 1823, p» 455 32 GUILIELMI WENCKEBACH te, membrorum multitudine nimis implicata fieret, hac correctione adject, satis duxi; de ea hoc loco dicere, neque porro cjus rationem habebo in computandis altitudinibus, 6. Alteram correctionem eodem hoc anno (1821.) proposuit Cl, D'Zubuissonius ( 1.) pro caloris effectu in barometrum superius. Quando enim , inquit , calore dilatatur colum. na aérea intra utramque stationem , adsurget pars illius columnae supra barometrum supe- rius, atque simul cum reliquo aére in mercurialem columnam premet; igitur barometrum majorem pressionem indicabit , quam si temperatura eadem mansisset: al eam igitur alti- tudinem , ad quam barometrum, si illa pars columnae aéreae supra hoc non adsurrexisset , staret superius, prius reducenda est observata altitudo , quam lex Mariottiana ei applicari possit: atque pro hac reductione D' duéufssonius formulam dat , secundum quam reducit observationes, in utbe Geneyz et in monte Sz, Bermerdo factas. Videtur tamen mihi ejus hypothesis, aéris dilatati partem se supra barometrum tollere, atque hoc deprimere, proe blematica esse: etenim si hoc fieret, columna aéris supra barometrum in altum protrudere- tur ab aére dilatato, itaque ad aequilibrium restaurandum rursus se effunderet supra aérem ambientem minus calidum, itaque minus dilatatum , unde non ampiius totus in baromes trum premeret: ergo et hanc correctionem in ipsam formulam introducere non visum est, Si igitur his omissis reliquae omnes correctiones formulae adjungantur, accurate erit met. or . 2( T4- T^) 2 h £5 2218334 14-7 J(3o;oo276o1 Cos.ag (14-52 (1 z) Log-7-Fa Log. (14-2) ) e qua formula , quum in utroque membro sit incognita z , ita invenitur altitudo , ut prius ponatur in posteriore secundi membri parte z — 03; deinde autem valor hac hypothesi inventus pro z substituitur, atque accurate inde tunc prodit quaesita dilferentia altitudi- nis duorum locorum, — Jam hoc exemplo illustretur. Cel. Ramondius observavit d. 5 Apr. 1809 (2). ' Thermometrum "'Thermometrum Statio. — Barometrum. n : Darometri, liberum. pce cud M Ó— esca — Clermont- mm | Ferrand. 133555 Du 11,5, C. 4 o?,$ Latitudo — 45? 46' Pont - du altitudo urbis Cler- Berger. 687,79 n 1,8 v 259 mont-Ferrand su- £—1/— 13,1 T--T' — —29,6 Pra mare—r(3) ((T4T)m-—5,.. dem (1) Vid. cin. 4fzn, pot. B. VIL. S, 272 et seqq. in (2) Vid, Eju: Mém, p. 2:6. (3) €. w. MuNCXE, Mathematitche und Physische. Geographie und. Mimerphaerologie 1820, ll. 5, 94. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM. 33 Log. 18334 Z2 . . - e «e eee eee eee eec 5e. 4926325712 5... 452632572 Log. («4-27) — Log. 6367018 2 ..... 6,8039361* Log. 4 —Log. 6366198... — . .. . . 6,8038803 -——— — or Log (rp) messes dee esee 000088 €. « Oj00c0g3l Log. Cos. oj — Log.Cos. 919,32 8,427 4621 Log.oj002760122 . « . e « « « « « «154409248 ——— ———À 548083869 0500c0739 1409000cO (1—0,0027651 Cos. eq) m... 03090020I Log. (1— 0,027601 Cos. e) E... . s 5 * 9,9990680 « « « -* 9,9909680 2( T4- T^ 1000—5, : "m Los.( I dua ))«Log. E —Log.0,9948 — . . . . 9:9912358 « « « « 939971358 Log. / — Log. 7339555 2. .... 44 « « 28654297. -081 087,79 E— x T e e lip tene 99339274550 Log. 5550 2 .4...424.-.— 837442950 s 655817489 Log. (5550 — 13,1) — Log. 5536.9 — 3.7432667 Log. ^ m "ENS tds adEECEM Log. 7 E... e. e» sss. We, OJIO)Á7N Log (Log 2)m sehen Boris 236915753 altitudo , neglectà gravitatis diminutione « . .,« . « « e « * 49L,51 Log. a-]-z — Log. 636668951 22 « . . . . . 6,8039138 Log. 4 z Log. 6366198 | 22 ...... 6,8038803 Log. (142 a)m ee eene enn ann OXCO0SIS Log. (via. ee S9 S, 9 . s * O,0000335 O,000cÓ70 E Log. 2 34 GUILIELMI WENCKEBACH Log. 7 EX a xi aadux en aic SEM ix " A 04c270145 à Log (Log. 7-zLog(i2)) m enne Bits Log.z ——..*.e.»5625c e 236926475 met, unde altitudo relativa . «44 .. e « « 492,77 $. 4. Contraciio formulae. Apparet hoc exemplo, calculum sine ullo tabularum adjumento ex solà hac formulà instituendum valde longum esse; quapropter eam breviorem reddidit clarissimus o tius (1r). Primum z, quae in utroque aequationis membro reperitur, ex posteriore elie Cit, atque in Kim formam redigit hoc membrum, ut si sumatur 18334 (: E Led : (1 & 0,0027601 Cos, "i fe FERCEEN as N N Log. - N A 2 I p" (Log. 3, d M) Deinde substituit in hujus formulae posteriore denominatoris parte pro 7, A, et N sit E earum valores medios, h, e,, ponit ^' — 05760, 13cm Q,600, et N - EE , unde fit N Log. z aes crm sive, quod fere ad idem redit, —Nü4 00028061) Log. z Porro ponit in coéfficiente N 7 — 1909 metris, atque ita demum fit z — 18393 (1:£0,0627601 Cos. 23) (14-XTETy Log. 7 k Ex hac breviore formula, quae prorsus accurata est pro 18 Bde 2000 ad $000 metrorum, pro aliis altitudinibus tam parva. vitia oriuntur , ut Cel. Aamotdius (2) ea usus (1) .TsM, Bar, p. 91 —— 35 (1) Vid, Ejwu Més, p, 125. ^ COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PIIYSICAM, a; usus sit in omnibus computationibus barometricis: quod quo manifestius appareat, ap- ponam exemplum altitudinis, tam secundum integram formulam , quam secundum hanc breviorem computatae. Anno 1822. Aug. 1O observatum est ( 1). Statio. Barometrum. — Therm. Par. 'Therm. liber. Baréges. 662.21 4- 212,9 -- 2o9,0 Latitudo — 42? : mer. Mont - Perdu. 512,39 — II,5 -- 12,53 Altitudoz —z 1289,5. £—1'— 10,4 T-4-T'—32 55 $e (T 4- 1') c65?, I. Log.18534 zm . e. eee eee een hn n n nn n 42632572 8... 452632578 zu — .2501.- L- 1 FEES. "4 Log. (i z) — Log. ( " ósóóisi ) LU UNI eot teo.ero) tra O40001747 Log.(14-0,0027601 Cos.2) Log.(14-0,0027601 Cos.84?)— O,0001253 . . . . OOCOI253 Log. eR IET) —Loug-1,00522....-.02. 00273496 «« «« 050273496 Log. ^ —-Leg. 662,091 22... . . . . . 248209957 Log. 5125,39 £9 5... . 4... . 92,7096006 Log.5550. £9 eo^ ^02^- 3:1449930 s 0 9 5 XE — —HÀ :/654538936 Log.(5550 — 1054) L0g./5539,67 37434784 2,7104152 , e —— —— DUNS Hee E cnim Loi (Lig) illl (v6. c 9n16186 353345953 ; met, Z2. .50 2 git S vo eoo co 216005 Log. (1) Vid, RAMON», Métm, p. 237, 36 GUILIELMI WENCKEBACH 2160,65 Log. (1-5) Z Los (1 4 2:55:55) Eg /odcyt cH CRCONCOSD i5; Orson v'eocofiti Log. (Log. 7 .- 2 Log. (1 TÉ -—Log. Cosriagled 2.0,0001475) »« « . 9,0448;54 Log. z accürate .'. . 4. 5. «7 )9«-,9332358090 unde altitudo 7Mozis Perdu supra urbem Zaróges secundum met. accuratam formulam ,. 2... «e... «eo en e n. 2IÓSIA I I. Log.18393 & . . e e ee e ee eet entorno tot n nsn 0 42646526 Log. 1 4-0,0027601 Cos. ey) — Log. (1-1-0,0027601 Cos. 84?) 22 . . .. . « 0,0001253 2(T J-'T* v T Log. (a -- EM) E— Log. 1,065 E 3 00€ 9 9 oc o e t 9 on n n 9 9 0 0,0273496 LU P0 PCTEBIGTOXO EO OTRCR ONERE ORO OCOFOR DONO ORONOUE » 2,8209957 Logí519,89 Cm 54v Vale eoe oce o 23/0060OG . *Log.5550 4e eene e o ee t n 337442930 654538936 Log. (5550 — 10,4) — Log. (55396) — m... SM 2,7104152 Dag: (tog. S Jio oaa $i ed weg ess hm s s 63 2[0:0436786 Log:ggxmhe eu iee . 2e ta morus. v e. 5, 32825 DDDE igitur altitudo 77o5:is Perdu supra Baréges secundum formulam breviorem; 4e . 0e s e ee e s e be c. ve s a 12100) secundum integram erat ... «25... . 2167,15 diferentia .« . -««.-- * v 0,41 totius altitudinis ; quae differentia tam exigua est, ut jure posterior ratio — 15419 2T ttiam in accuratissimis mensurationibus 'adlübeatur. $. 5. COMMIUNTATIO ap QUAESTIONEM PHYSICAM, 37. 8- 5. Determinatio locorum altitudinum supra maris libellam. In iis, quae hactenus de ratione metiendarum altitudinum ope barometri dicta sunt, semper sumsi, eodem tempore in utroque loco observatam esse tum barometri, tum thermometri altitudinem ; saepe tamen accidit, ut in uno tantum loco observata fuerits ne hoc casu prorsus nullius usus essent tales observationes, jam inde a temporibus barometri inventi ratio excogitata est, quà loci, in quo observatum esset, absolutà al« titudo cognosci posset. Sumebatur enim loco observationis, in statione inferiore fa- ciendae, media barometri altitudo ad maris superficiem , atque tum multiplicando dilfe- rentiam logarithmorum barometricarum altitudinum per ioooo quaesita altitudo hexa- pedis Gallicis inveniebatur. — Hanc rationem , non satis accuratam , quippe in qua nul- la caloris ratio habetur, undé saepe errores 5o ad 100 hexapedorum oriebantur, perfice- re conati sunt praecipue Cell, Zizdezavyius et Ramondius. Ille (1) primus caloris in aére Cilatando effectum in computationem intulit: dedu- cere enim conatur aéris eam in maris libcllà remperaturam , quae convenit certo cuidam caloris gradui, in loco superiori observato , ex lege, secundam quam calor sursum de- crescit; quod quidem,ipse harmonica progressione fieri ponit; praeterea hujus progres- sionis primum terminum sive altitudinem, 3d, quam supra mare adscendendum sit in atmosphaera, ut thermometrum descendat unum gradum, secundum experimenta, ab Zzz;- boldiio , Saussurio et Ramondio facta , ICO hexapedis determinat pro thermometro Reau- muriano; unde sequitur, temperaturam in maris libelld, quae conveniat caloris gradui T observato in altitudine z hexapedorum supra mare, esse — TR) loo sive, si pro z sumitur ejus valor, non multum a vero recedens 1ooco Log. ges zz T 4 rco Log. C ubi (4) significat altitudinem barometri in maris superficie, et 4 ejus in loco obser- vationis altitudinem , ad certam tempeératuram reductam , pro qua ALinZenavius sumebat 17?" &eaum. gradum, — Si igitur commodi gratia ponatur, mercurii eandem atque aéris €S« ^ (1) Conf. ejus TaM, Bar, p. XLIV. (2) Videtur igitur LINDENA v1US$ bh, l, usus esse arithmetica caloris diminutione, quam tamen vulgo rgicit. E 3 3* GUILIELMI WENCKEDBACH esse tcmperaturam, et adsumatur co&ficiens ea, quà Lndenavius usus est, erit statio- nis supra maris libellam altitudo in hexapedis Gallicis et pro thermometro Reaumuriano KT TIRES L2) — 9442 Ar 450 " LJ Non multum ab hac formulà differt ea, quam adhibuit Ramendius (1). Hic pri- mum reducit observatam barometri altitudinem ad 1295 Cels., h. e. ad mediam aéris temperaturam in maris libelli: deinde differentiae logarithmorum barometricorum tres primas a sinistrd notas multiplicat per 122, numerum medium e serie factorum, quas deduxerat ex observationibus barometricis et thermometricis, in variis supra maris su- perficiem altitudinibus factis: tunc productum gradibus et partibus eorum indicabit quantitatem , addendam temperaturae in superiore statione observatae, ut congruens teme peratura in maris libellà inveniatur, quá inventá porro secundum formulam breviorem altitudinem loci, in quo observationes factae sunt, computat: itaque haec est ejus in- tegra formula 2T--122Log. ———— 2 (iz ETE acum (4) 222 18393(14- 0,0028371 Cos.2/) ide 1159 Er P (HEESS) MEM Quae ut adhiberi possit, tanrum opus est, ut cognita sit quantitas ( 4) , sive media barometri altitudo in maris superficie: haec autem a multis varie sumitur tam pro iis- dem, quam pro diversis latitudinibus , uti patet ex sequenti tabella : Auc- €») Conf, ejus m, p. 186. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM. AUCTORES. pM ÉL n Barometri altitudo in maris libellà pro tempera- turd— 129,5 Cels. à auf mm, HERZBERG (Gib. Zzn. Bd. 43. S. 412). - « - - e 751966 . « VAN SWINDEN (Pos. PAys. IH, 241). ..... 49 759.65 . VON HUMBOLDT (Aamond, Mm. p.144). VAN DER PERRE (G5. Zinn. Bd. 43. S. 412). DANGOS (Kasiner, Grundr. d. Exp. Phys. 1820. pstod19)2 2215. LP VIS "c 9292^ 2*5 DALTON (Gi/é. Znn. Bd. 45. S. 412 sqq.) . SEIGNET TE (Gi/b. Ann. l.c.) . eO DEC BOHNENBERGER (TZ. Bj. Dd. " s. 326). BENZENBERG (Bescár. S. 120). . ^. .* LINDENAU (74H. Bar. p. LXV). », . .. BIOT (ZaBÀ. Bar. port. p. 29)... . e. KASTNER (Exper, Phys. p. 341). - « . . . NEUMANN (Zehrb. d. PAys. 1820. II, 722). SCHUCKBURGH (GiZ. 4n2,1.6) .. NUGGE(GUL.'ETETM) .:..4..9.9. SILVABELLA (Gi/b. Zinz. 1.0) 4... BOHNENBERGER (Z7Zb. B]. c.) ».» e... RAMOND (Mem. p. 187). - «4... . FLEURIEU DE BELLEVUE (Gi/j. Znr. 1. E * « 764,31 &» 7090,31 . .. 761,92 . ** 761445 . $5. 761,97 . .. 762,04 . t2 o Locus Observaiionis. Du iL nn om d Handanger fiord in orà INorvegicà. Franequerae. Sub Aequatore, Medioburgi. In Melitá, Concangii (1). Rutellae Santonum (2). .« 762,13 . . In mari Mediterraneo, «762,89 162,92 .* 763,05 . . In Angli et Italia. SENEEIER (v. Swind. Pos, PAys. 1l, 235). . « -. 764,73 : r6 : Hafniae. * Massiliae. «* 263,44 . . In mari Septentrionali, LENA 264427 . . Rutellae Santonum, Quod si ex his excipiantur Swindenii et Senebierii determinationes, quia non traditur pro quanam temperaturá factae sint, quod etiam non satis certum est in determinatio- nibus JDaZoemii et Buggii, itemque rejiciatur Zumbeldziena, quia in regionibus sub mm, aequatore sitis determinata est, erit medium e ceteris — 762,50 pro temperaturà Z2 125,5 Cels. 711) Kendal, (2) Rochelle, Hac 4o GUILIELMI WENCKEDBACH Hac medià altitudine igitur adhibitá , et mutatis quantitatibus 0,002837: in correctio- pe pro latitudine in o,00276or , et 5412 in correctione pro temperaturd in 5550, com^ putabo secundum formulam Ramondianam altitudinem montis Aetnae, in quo observa«- vit Saussurzus ( 1). Statio. Barometrum, 'Therm. Dar. Therm. liber. MÀ a omnem d orsi coafd Dom d mir. Jn monte Aetna. ISP 10.,94— 511,93 4 -— 454C. -- 49,4C. Latitudo Ad maris libel- mm, —— dBP. lam ponitur. : 162,50 P 3129,5C. (4—7)2--8951C. eT-—--85,8C. Log. 19893 Cxpof$ 4 in. tines 103 so Áo mE. son. nini ime daa Log. (1 4- 0,002760: Cos..769. Z3. iie oss so mie Y sy ol a eco UR o ORARE GO Log.)6 24824084 162559. « 18 $ Ars Rr sides. 255022590 L.0g..513,99 &- 2: i opa EwTs, S 9) 1255 257*.* 237 GOnIOfS Log.5550 zm... eet sn n e 37442930 —— | 644535036 Log. 5550 — 8,1 — Log. 5541,9 2 . . « « « 377436587 ! a 247098449 cm : DRE 0,1723849 T Log: (bog. (573) m: is lese ee Cael Mesi us 98854908 A Log. (52) X 122 22 0,172. 192 — 21,0 oT -— 88 ' T 4- T^ — 29,8 t 2E T). 10004-5296. .. Los Log. (1 -— sil —Ni Brus (355i — Log. 1,0595 — 0.951419 | 335265837 Igi- (1) Vid, RAMoND, Mm. p. 2$9, * COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM. 41 met, Jgitur altitudo Aetnae supra maris libellam . .... sese eee. 5361,89 Sed est haee^àlntudg-accurate (1) — 5 4c dd sc PoI5..:932399,35 - met, diRerentia e — 3. preleem etui eie rel toe h2254. : I : LUIS VC sive —- pars totius altitudinis. 148 Est igitur haec ratio nimis incerta, itaque nunquam adhibenda, quando cognoscere vo- lumus altitudinem aliquam intra 5o metra, Neque aliter fieri potest: comparantur enim singulares observationes in statione superiore cum mediis sumtis ex seriebus observatio- num in inferiore statione factarum , ita ut eo tantum casu vera loci altitudo inde reperie« tur, quando forte fortuná observata barometri altitudo media ejus loci sit. Sed etiamsi et pro loco superiore ex diuturnis observationibus cognita esset media barometri et ther- mometri altitudo, manebit tamen impedimentum maximi momenti , scil. ignoratio tempe- raturae in maris libellà eo tempore, quo in superiore statione observatum est: primum enim nescimus adhuc legem diminuentis caloris ; secundo autem, etiamsi hac cognità inde computaretur temperatura in maris superficie, haec raro tantum vera erit, quippe multis causis, uti ventis, pluviá, nive, cet. ; atmosphaerae calorem variis modis mutantibus ,- eamque igitur irregulariter dilatantibus atque contrahentibus. $. 6. Determindtio spatii horizontalis. "Tertius barometri usus , de quo mihi nunc dicendum, est determinatio spatii horizon- talis duorum locorum , cognitá unius supra alterum altitudine et distantiis utriusque loci ab alterius zenith. Sint A et B (vid. fig. 8) duo loci jn superficie terrae, quam tanquam globum su. mere licebit, AD' arcus terrestris, igitur DD^ — z —— altitudo loci D supra A; porro LYAB —Dz34- 7,e«t ZVDA zz D'—-- rr, siset sunt anguli observati, ct f et 7' anguli iis. propter refractionem addendi; denique AB' — x — spatium horizontale quaesitum, i" (1) Conf, uuwckx, Mark w, Phys, Cégr, €, ditm, "Th, V, 86, F 42 GUILIELMI WENCKEBACH;j In triangulo ABC est 4 YAD e LZ ADC 4- 2C 42 VBA — LBAC4-Z2C LYAB J- LVBA — 4 ABC .- L6AC J- 2 LC : zzoR'H-ZC€ (v..$y, B.l. v. 15.) sed 2ZYAB 4- ZVBA —- 5 4 Fw p FB zr rr jgitur 9 4-3 4- rp 7 — 3R 4- 2C r475—2Rp1C—5—U et si sumitur z — f^ rc UIRqIC—z:(54-3) unde 2 YAB — 5 -Rr-aiR--i€c4-i(5—5) et 2ZVBA — £z -—iR4-ICc—i(2-») hinc 2 BAC — oR — Z2 YAB — iR — 1€ -pijvy,52) sed 2 B'AC — iR. — £C y. Swind. Meetk, D. L. v. 15; ergo LBAB'z i(5'—53) itemque Z7 B'BA — 9R — 2VBA — iR — £C — £(90' — 3). In triangulo ABB^ AB' : B/B — Sin. ABB' x Sin. B'AB (v. Sy. D, IX, v. 3. sive x»: z-— eSin.(iIR —2(C€ -9—3)): Sin, 2(9 — 3$) Cos. £C 4 - à — 38) z Cos i(C 4-5 — 5) sae c Et si negligitur angulus £ C propter ejus exiguitatem: z Cos i(9 — 3) unde x — z- Sin. L(5 — 3) zs Cot. i(5 —3) f. e. spatium horizontale inter duo loca aequale est differentiae cornm: altitudinum baro metro inveniendae, multiplicatae per cotangentem dimidiae differentiae angulorum cunr zenith in utroque loco observatorum ( 1 ). sit, (1) Vid, Pu1SsANT, T*ait] de Gcodésie, Art, 102, 106 €t 215 COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHYSICAM:; 43 met, fit, ex. gr. , E -2 3175 9 —1 11059 T4" : 2^ grex 6879.1 5^ 58^ 9'nz—:E zuo301890181: g^ e £(X—3,2 9" 4 4^5 Log. Cotg. 9? 4 4"^,5 zz « « . « « 0,7969677 Log. 3175 EENSBAUSESD EY Log. Ex .4.5..4542987114 met, et spatium horizontale — 19893,5 Hac rátione facillimd atque brevissima primi usi sunt Fuboldzus (1) in Zdmericd, et Ramondius ( 2) in Ga///ás ile ejus ope determinavit spatium inter duas /Vovae /is« paniae urbes 7Mexico et Pera Cruz; hic eam adjunxit trigonometricae rationi ad co- Enoscendum intervallum inter montes 2/c de Mont-aíg& et Pic du Midi. Posterior valde commendat üsum hujus rationis metiendi, tum quia brevissimo tempore peragitür, tum quia minimis vitiis obnoxia est, quod observationes barometricae in montium cacumini- bus factae, uti a Aaf0ndio, omnium accuratissimos praebent eventus, tum denique quia refractionis in angulos observatos efficacia fere cum se ipsa compensatur, quando simul in utroque 1o£ó sumuntur $. 7. 3De leco , tempore, ratione obseryands, : Quum jafn satis inihi dicta videantur de ratione et vi metiendarum altitudinum ope barometri, quod ad eam partem, quae theoriam complectitur, transgredior nunc ád alte- fam, quae usum spectat , ad modum observandi, quae pars cum maximi momenti tum vero etiam maximis dificultatibus obnoxia est, uri neminem fugit qui tantum aliquamdiu ob- servationibus faciendis operam dederit. Neque enim sufficit, eam cujuslibet barometri et thermometri altitudinem, quam quis primo adspectu observaverit, pro verd sumere, at- que inde alitudinem loci quaerere, Imo! requiritur in observatore magnum judicii acu« men, ut falsa a veris probe discernere queat, neque phaenomenis decipi se patiatur; re quiritur diligens inquisitio in omnia ea, quae observationis tempore locum habent, et patientia atque sedulitas indefessa in adhibendis omnibus necessariis cautelis, Ome (1) Vid. ttNDENAU, TsÀ, Dar, p. XLVIII, €2) Vid. ejus ém, p. g, 44 "GUILIELMI WENCKEBACH Omnium corum, qui barometro usi sunt ad metiendas altitudines, nemo profecto fuit ,. in quo haec officia melius conjuncta essent, quique his simul longiorem usum adderet , quam Cel. Ramondiu:; quare, me hunc praecipue ducem in hac parte tractandà secutum esse, nemo erit spero, qui improbet. Ut adtendatur ad omnia ea, quorum ratio habenda est in diligenti observatione, primo exigitur omnino, ut instrumenta, in utraque statione adhibenda, tam ante, quam post factas observationes inter se comparentur, utque notetur, quanto altius aut inferius stet mercurius eodem tempore atque loco in uno baromrtro, quam in altero: quod si haec differentia aeque magna manserit, tantum addenda est observationibus in unà e duobus statioribus factis; sin mutata erit, non amplius. inter se comparabilia: erunt barometra , igiturque rejiciendae observationes eorum ope factas. — Si barometra siphoniformia usur- pantur, nullà alià correctione opus erit, modo ipsa sint bene confecta: sin. habet. sive alterum e duobus , sive utrumque barometrum pyxidem, ut comparabiles sint observatae altitudines; praeterea attendendum est ad effectum capillaritatis , qui erit eo. major, quo angustior sit. tubus : in barometris siphoniformibus nulla mutatio. binc. oritur,- quia utrumque crus habet diametrum ejusdem longitudinis, ita. ut depressio. eadem sit jn uiros que crure (1): etiam in barometris pyxide iustructis nullà. correctione opus erit, si utris usque barometri tubus eandem habeat diametrum: sin diversam babent, tantum. unicuis gue observatae. altitudini addendum, quantum deprimitur mercurius pro.datà tabi diame- tro: quas depressiones primus determinare conatus est Nob, Cavezdishius (9): accurate cas e ratione attraetionis explicuit et deduxit, atque in tabulam redegit Cel. Za P/acíus, quam Jjotius et Ramondius willimetris,, Benzenbergius et Garthius (3) linels Paris. suis tabulis adjunxerunt. -— Aliam practerea correctionem exigunt observationes factae ba- rometris pyxide instructis, quando libella. mercurii non. semper ad idem punctum addnci potest: sed de. hac jam supra satis dictum». Ita rire comparata barometra deinde transferuntur in utramque stationem 5; in quá transvectione semper pyxis aut curvatura sursum versa. teneri debet, et si barometrum siphoniforme adhibetur, illud quam prudentissime iterum inverti debet,-ut ne aé&r, qui farte. in. minus. crus. introiverit, per cnprvaturam.in majus. veniens, atque. in eo supra mercuium adecendens hunc deprimar: plerumque. facile educitur acr pauilulum pulsando- contia tubum., " d Quae- (1) Vox »UssE (Glrts. 4rw, 1818.- Bd. XXVIII, St, g. S. 932) tamen indicat, varias adcsse causas, «ul. buscinaegnal'ter deprimi debest mercurius in wtroque crure, (2) Vid. v. swiNnp. Per Phys. T. Il. p. 11e (3) Takellen für Baromttrische Ádghenmesiurgen , S, XVI. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM P[IlYSICAM. ^45 Quaeritur nunc, ubi et quomodo collocanda sint instrumenta? In inferiore statione, ubi certam sedem habet barometrum , aptissimus ei locus est in cubili clauso, et quidem, si fieri potest, ita ut in septentrionem aut orientem versum sit thermomctrum ei affixum, re solis radiis afficiatur, — Alterum thermometrum , indicandae aris temperaturae desti- natum , debet omnino aéri externo expositum esse, sed simul arceatur ab omni repercussu soli aut murorum ambientium : igitur quam ale fieri possit suspendatur extrinsecus if superiore aedium parte, ante rhombum fenestrae , cui afligitur ope duorum brachiorum; in eodem plano verticali borizontaliter extensorum ; superiori adnectitur uncus, a quo dependet instrumentum ;. inferius desinit in annulum, qui ampkctitor imam tubi thermo- metri partem, atque impedit, quo hoc minus ventis agitari possit. ..Contra pluviam autem, imbrem, sgrandigem et nivem thermometrum defenditur umbraculo , superne iM ita adjuncto, ut aufer:i possit, quo magis serenà tempestate thermometrum etiam aéris superioris temperaturae expositum sit. i r Majores difücultates premunt collocationem instrumentorunr in alterà statione, Quan* do in montibus fieri debet observatio, considerandum est, ut is potissimum eligatur lo» cus, qui minime reflexo calori et ventis obnoxius est; ira ut sacpe melius sit, ctiamsi altitudo. loci, paullulum infra cacumen ad. latus montis siti, quaeratur, tamen: im ipso apice observare, deinde. differentiam altitudinis inter locum dictum. et verticem catenà geo* metric aut alià vid metiri, atque- hanc differentiam. ab altitudine , ex observationibus barometricis inventá , demere; Propter eándem causam nunquam collocavda sunt barome« tra in profundis convaliibus aut angnstis transitibus inter montes : im iis enim: venti ni» mium deprimunt mercuriuz, unde: altitudo "nimis exigua! ex observationibus prodit z dum. contra ex observationibus im apicibus acutis nimis: magna saepe reperitur ,' quia ven: ti contra corum latera rcfracti adscendunt, atque attollunt "aérem in barometrum premers tem, ita ut hoc minorem pressionem indicet, quam quae tempestate tranquillà in eodem loco reperictur.. e (Quod nisi constitutio-loci obsit, utraque barometra tam parvà, quam: hoc fieri possit, dis:antiá horizontali a.se invicem collocentur;.si enim, ex. gr. , plures montes in'er utraque interessent, thermometrum inferius non accurate indicaret tempera- turam inferioris extremitatis ejus columnae aé&reae, in cujus superiore extremirate.altera statio electa fuerit, — Barome:rum uti in. inferiore observationis loco, ita et in superiore extra solis radios pendatur, iraque si nihil adest, in cujss umbrá poni possit ,- observa- tor dorsum soli advertens efüciat , ut corporis sui umbra tegat barometrum: sin timen- dum, né calor a solo repercussus orbem thermometri irregulariter calefaciat , involvatur orbis land aut alio tegumento. quocunque, - facilem: calori transitum praebente ; neque fri gus afferente,. Ut uiermometrum. liberum extra solem observari possit, oportet, ut obe ' B3 SGre a G'UILIELMI WENCREBACH servator secum habeat baculum, duo fere metra longum, inferne in ferreum acumen desi« nens, quod in terram infigatur; in hujus baculi superiore extremitate duo foramina esse debent, in quibus thermometrum eodem modo ope duorum brachiorum annectitur, quo in inferiore statione muro aut fenestrae, Quod ad ipsam observationem , oportet, ut fidendum sit observationibus, utriusque barometri thermometrorumque altitudinem in utráque statione simul observari, idque non tantum eodem die, sed et eadem horá: patuit enim ex diuturnis plurium observationi- bus meteorologicis , barometri altitudinem , tum ceteris mutationum causis, tum et fluxu et reflexu. quotidiano mutari, ita ut bis unoquoque die per aliquot horas adscendat et bis descendat. [ta invenit Ramondius (1), barometrum in urbe GallicA Clergonui- Ferrand ad maximum suum quotidianum pervenire horà noná antemeridianà , tum de. scendere usque ad tertiam pomeridianam, et denuo adsurgere usque ad nonam vespeiti, nim, dum perro credit, secundo illud descendere usque ad tertiam horam nocturnam; hae horae paullo mutantur variis anni temporibus, "uti et non eaedem manere videntur pro diversis regionibus , alia latitudine aut longitudine sitis, ut patet experimentis .$y/z- denii Franequerae , - Z'e/inij Berolini ; Humboldiii et Zschwesii in Americà, ZJorneri et Langsdorfii sub aequatore , Balfourii in Indià, aliorumque (2). Manifestum est igitur, si alterum barometrum , ex. gr., tempore maximi matutini, alterum minimi pomeridiant observentur, ex his observationibus nom accurate cognitam fore differentiam pressionis aéris in utroque loco: Ramondius igitur jubet tantum horà meridiand, tanquam mediá ikter maximum et minimum quotidiannm observare, aut medium sumere plüribus obe servationibus, intra horam XL ante et 1 post meridiem factis ( 3 ). Potissimum observari debet tempestate serenà, et ventis non. nimium impetuosis spirane tibus, Venti enim inter varias causas mutationum barometricarum principem locum obe tinent, suntque ii, sive horizontales sive verticales; ad posteriores plerumque non satis attenditur , quia non facile eorum directio cognosci potest: et horum tamen ratio haben- da cstg si enim adscendunt, manifestum est eos a&rem debere attollere, itaque hujus piese (1) Vid. ejus Mm, p. 84. à (2) Vid. v» SW1ND. Diimoires stY les Obrervctiots Métdorclogiqüer, € 396—465 vow vrtiw, Fersuche uy Baob, üb. d, arocku, Zambon..Siule 189153. GivB, 4um, Bd. XXIX. 8t, 2, $. 120, Edimi, Tramiact, Vol 1V, P.r. p. 45 RAMOND, p. 95. * (3) Ab eo disscntit pELCROS (D/Iioth, Univ, Apre 1818, p. 436 et seqq.) , qui dicit se invenisse, verom locorum altitudinem accuratissime prodire ex observationibus, hor4 I| pomeridianà factis; ex compuis tamen EYNARDII patre videtur, alitudinem ex observationibus dicid horà facis inventam, certe pro rcgione, am- blente montem Scti Dernardi, tum demum verae-accedere, 5i centesima pars demta fuerio (Vid. 8/9, Usiv, Mars 1821 et 1822). L € i: " k M COMMENTATIO a» QUAESTIONEM PHYSICAM. 4? pressione diminutà barometrum descendere; contra descendentes, pressionemque idcirco augentes, efficient , ut barometri altitudo crescat: qusenam in unaquaque observatione eo- rum sit directio et vis , observator strenuus ex constitutione loci, in quo observat, cog. noscere poterit, Ad horizontales quod attinet, hi vulgo afferunt calidiorem aut frigidio- rem temperaturam quam eam, quae aéris eo in loeo tranquillà tempestate propria est: hinc amgebitur aut. diminuetur tensio aéris, itaque barometri altitudo sive crescet sive decrescet iregulari modo. Plurimum dilatatur aér ventis calidis Australibus , plurimum autem contrahitur.asperis et horridis Seprentrionalibus , ut ab.his praecipue cavendum sit, et potius observandum vento orientali aut occidentali spirante, Neque etiam fidendum iis observationibus ,. quae factae fuerint, dum diversi in utraque statione ventisflarent. .Nulla omnino fides habenda est indicaiionibus barometri, quando per breve tempus magnas mutationes subit : hoc enim plerumque indicio est, jamjam appropinquare proe cellam, quae, etsi aér in inferiore statione adhuc quiescat, tamen jam superiora strata turbare coepta est, ita ut non amplius ei adhiberi possit ratio, cujus fundamentum in eo positum , aérem quietum esse ,. ejusque temperaturam ordine deinceps a maris libellà sursum Versus decrescere, — Prorsus incertae snnt quoque observationes, quando coelum obe ductum est nubibus, nive repletis , aut dum grandinat vel nebulosa est tempestas ( I ). Antequam observatio fiat, prius exspectandum est, donec barometrum temperaturaur loci adsumseritz ex cujus adspectu observator determinabit, quantum temporis huic pro- posito sufficiet : interim attendatur ad mutationes thermometri ,. atque si hae magnae sint , quaerendae sunt horum mutationum causae, eorumque ratio habenda est in dijudicando ,, quanta fides observationi habenda sit, Deinde observatur barometrum. et thermomecrum ei áffium;5 atque quidemr necesse est, ut prius thermometri altitudo: notetur: alioquin: enim dum in observando barometro accedat observantis corpus, hujus calore thermome- trum adscendet. In barometro vulgo praecipitur, ut prius leniter pulsetur tubus, quia mercurii ad vitrum adhaesio ejus motus impeditz s«d ostendit doctus Italus CAiziine//us , in barometro- hoc modo pulsato mercurium ad majorem altitudinem adsurgere, quam sold aéris pressione fieret ,. cujus rei causam putat esse electzcitatem ( 2 ). — In observando omnino cavendum est, ne parallaxios vitium committatur; quod in barometro facile evi- tatur ope annuli tubum amplccrentis; in thermometro autem, si ila linea scalae, ad quam mercurius in. tubo stat, trans vitrum sine ulla convexitate aut. concavitate apparet, idem (1) Vid de vi harhm causarum in barouetrum commentationem cgrcgiam strznuiss, voN EUCH in 01:15, afin, 1223, Pd, VIL. St. 3. (2) Vid. ejus Miszrert, in c1 & 4477, 1816, Dd. XXIV, 3. 353 et. ead, - " GUILTELMTI WENCKEDACH idem vitium evitatum erit; simulatque cnim axis oculi observantis supra aut infra hanc moveatur, trans vitrum videbitur haec linea curva fieri, | Sed. non satis est observatione singulari; media enim aéris pressio in utrumque observa- tionis locum tantum inveniri. potest e serie observationum ; neque licet promiscue has observationes variis horis facere, atque summam tentum eorum numéro dividere: ad cognoscendam absolutam aéris in locum aliquem pressionem medium sumendum esset ex quadruplicibus diurnis observationibus, factis iis horis, quibus bis ad maximum et bis ad minimum suum diurnum pervenit barometrum: sed valde difficile est, bas horas ac- curate determinare , et ad alütudines metiendas suflicit, si relativa pressio cognita sit; igitur tantum*hora ipsa meridiana aliquamdiu barometrum in utraque statione observetur, atque ex his observationibus medium sumatur. Quum autem suspicari liceat, efficaciam singularum anni tempestatum in barometri altitudinem ee mutuo compensare, sufliciet series observationum unius anni, quod ccnfirmatur observationibus, per quinquennium Berolini factis a strenuiss, //oz Juchio (1), quiradit maximam differentiam inter media lin mm annua quinque illorum annorum tantum fuisse — 0,2 :86 sive o)65 circiter , quae est tam exigua, ut facile tribui possit parvulis observandi vitiis non prorsus evitandis, Atque tum demum , quando rite comparata erunt barometra , - quando in utraque statione aptis locis collocata erunt, quando horá tantum meridiand observatum erit , quando omnes observationes, factae dum vehementiores venti spirarent, aut tranquillus a&ris status procellà aut alio phaenomeno turbaretur, rejectae erunt; quando ipsae observationes adhibitis iis , de quibus dixi, cautelis factae erunt, quando denique medium ex observationibus per integrum annum productis sumtum erit 5 tum demum, inquam, licebit his mediis theoriam adhibere, ita ut non verendum sit, ne alirudo, ex his datis inventa, plus quam millesimà parte a veritate aberret. $. 18. De tabulis Barometricis. Usum hujus theoriae faciliorem reddere jam brevi post inventum barometrum conati sunt plures computandis tabulis zltitudinum supra maris libellam. pro variis barometri altitudinibus, In his primus fuit Aazio:£/us, qui dedit tabulam, continentem altitu- dines stratorum aéris, quae singulis duodecimis lineae partibus in baromctro conyee ni- (1) Vid, cir b, 4£rr, 1821, Bd, VII, St. 3. s 296. COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM PHYSICAM. 49 niunt: ejusdem generis sunt tabulae, quas Jac. Cassinius, Tob. Mayerus , Schuckbur- ghius, Horsleyus, Maskeleynius , Senebierus, Oríanius, et plures alii confecerunt: quas tamen omnes silentio praetereo, quippe quae plerumque datis aut plane falsis, aut mi- nus accuratis superstructae sunt, ita ut hodie non amplius iis uti possint quicunque accurate agere velint, — Hoc saeculo accuratioribus tabulis conficiendis imprimis de altitudinibus metiendis ope barometri optime meruerunt Gerz;azi et Ga//i. Inter Ger- fahn05 principem locum obtinet LzzZenayius, qui anno 1809 in lucem edidit coliectio- mem tabularum Lbarometricarum , quas computavereat secundum formulam hexa d 72 A 9442 (1 T —— LT T. ea C (1 4- 0,002837 Cos. 2d) € d z) 5 y—(G -—10) ( ———À 4550 y tons) —G( 19) piano sbus ain Pise 329,6 quam commodi gratia in hanc mutaverat & L4 LAT 2 — I00co Log. jg 7 1ocoo Log. — z( 0,0558 — 0,004721 -- 09,000co59 (T — T) JF oz 0,868589) -]- 100co Log. 7 7; » 0002857 Cos. gy -- - L(- Iooco Continent hae "m: 1^. logarithmos barometricarum altitudinum correctarum E (4 — (19) » et Log. ( — (Ces 10) 522) ] $ : n E 2?. correctiones pro temperatur aéris [ 5 Log. 7- (e,o55$ — 0,004721 //,d 4329.6. T 4-1" a) » ; *t (10000 Log. 4 (eococosp a-75))]: , 99. Correctiones pro diminutione gravitatis diversis latitudinibus || 100oo Log. — * NOE : E D, £i * 0,002837 Cos. i et diversis a centro terrae distantiis T (eom Tz. o6igto) ]. His adjunxit duas tabulas ad inveniendas altitudines comparando observationes in supe- riore statione factas cum mediis constantibus pro maris libellà adsumtis; duas item fabellas ad definiendum spatium horizontale ex altitudinis differentià et angulis cum ze» G nith 5o GUILIELMI WENCKEDBACH nith dais, et denique quasdam ad reducendas observationes ex aliís mensuris in polli» ces et lineas Paris. et gradus Reaum. — Sunt hae tabuíaé, judicibus viris peritissimis ,. praestantes propter diligentiam , qua confectae sunt: tamen hoc incommodo laborant; quod tum earum volumen majus sit, quam ut commode in itineribus adhiberi Bode tum quod caleulus non satis simplex sit. Priori incommodo obviam ivit Zornezus (1), qui quinque priores tabulas Lindenavi in compendium redegit, omissá correctione propter temperaturam mercurii, quam faciles limà methodo ipsis logarithmis afferre docet, Ad posterius quod attinet, illud evitavit Clariss, Benzenbergius (2), computandà tabuli, in quà statim reperiuntur pedibus Paris. locorum altitudines pro variis barometri altitudinibus supra illam stationem, in qua aéris pressio columnae 29 pollicum mercurii aequipollet, ita ut altitudines , pro datis barometri aliitudinibus ex ea sumtae, tantum substrahendae sint ad inveniendam alterius supra alterum altitudinem : huic adjunxit minores tabellas, dantes correctionem observatae barometri altitudini addendam propter diversas mercurii temperaturas, item correctiones propter temperaturam aéris, diminutionem gravitatis directione verticali et propter latitudinem. Praeterea ut ratio logarithmica adhiberi possit dedit logarithmos naturales numerorum inde a 193-20 ad 29-20, intra:quos comprehensae sunt logarithmi barometricarum altitudinum pollicum centesimis partibus expressarum , inde a superficie maris, usque ad summos, quos novimus montes. Benzenbergianis tabulis similes sunt eae, quas anno 1817 juris publici fecit C. Gar. MÀius , hoc tantum nomine diversae, quod barometri altitudo in iis non centesimis pollicis partibus, sed pollicibus, lineis et linearum partibus reperitur, quod correctio- nem propter diminutionem gravitatis directione ' verticali plane omittit, et quod eas magis amplificavit, iisque commodiorem formam dedit ( 3). In Ga//i4 barometricarum mensurationum usum tabulis conficiendis promoverunt prae« cipue D'/aubuissonius , Biotius et. Ramondius, quibus annumerare licet, quamvis Germa« num, O/mannsus, quippe qui Ramondianam formulam quoque adhibuit ( 4). ! D' fue (1) Vid. citm. Zion, 1811. Bd, XXXIX. St, 4. S. 463. et seqq, (2) Vid, ejus Beschreibung, (3) Praeter e05, quos memoravi, viros etiam Celeb, HonmwEnUs tabulas confecit valde accuratas quas ta» men mihi ipsis inspicere quum non licuit, nil de iis dicam, Vid» Zoitrehr, f. d. aditron, u, verw, Wirt, y, LIN, *$. BORN. S. 452. (4) Conf, cit B. 4s», 1811. Bd, XXXVIIL. St 3. $.271 et seq]. 5 BiO0T, Ts, Bar, perl, RAMONDS Blém, p. 172 seqq« COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM, 51 D' Aubuissonius usus est peculiari formula: z — 18365 (1I 4- 0,00284 Cos. 29) (1 -- o,002 (T 4- T^)) ! [—Ó ar4d-z. (Log. A — Log.4^ (a — TS QJ (1 i- SE €eteri omnes adhibuerunt formulam La P/acianam, uti eam supra secundum Joiii de« monstrationem exhibui, eà tamen in re a se invicem diversi, quod Aozjus breviore usus sit, O/tmannsius vero et Ramondius integr formuláà. Tres priores praecipue studuerunt, salvà accuratione et facilitate in utendo, quam brevissimas conficere tabulas; computa- runt igitur tabulas altitudinum locorum supra mare convenientium diversis mercurii in barometro altitudinibus, e quibus substractione invenitur altitudo: JZ/o7izs in tabulam suam simul introduxit variationes aéris temperaturae, quod O//manzsius et D' Zubuis- $onius inutile judicarant propter calculi facilitatem ( 1): contra O//zazzsius addidit ta- bulam, in qua metris reperitur correctio propter diversam temperaturam mercurii; et praeterea, quia coéíliciente puri 18336 utitur, duas tabulas computavit , exhibentes correctionem altitudinis inventae propter altitudinem stationis inferioris, et propter di« x»sinutionem gravitatis tam horizontali quam verticali directione. — 2720722i/4s summum finem sibi proposuerat accurationem 5 hinc minus breves sunt ejus tabulae quam supe- riorum; habet enim singulas tabulas pro singulis logarithmis correctarum barometricarum altitudinum , et correctionum propter diminutionem gravitatis: ut autem simul cum his tabulis quamlibet coéfficientem adhibere liceret, logarithmum coéf[licientis variis mensu- ris expressum addidit: praeterea tabellas adjecit ad reducendas observationes factas cum barometris et thermometris, veteri Gallicà aut Anglicaná mensurá instructis, 3 Itaque videntur mihi ejus tabulae valde commendandae esse ci, qui domi ex observa. tionibus in itinere factis calculum instituere velit; in ipso autem itinere certe omnium facillimae sunt tabulae Benzenbergii et Biotii, tum propter earum concinnitatem, tum propter facilitatem pro calculi , tum demum propter accurationem , quae tanta est, ut al- titudo earum ope inventa nunquam magis quam 25c9* parte a veritate aberret ( 2 ). Hoc (1) Talis tabella tamen postea ab ot TMANNsr0 addita est in Zfmnuaire présenté au. Roi per Je Bureau dus Longitude: , pour Pan 1821, et exstat quoque in editlone ejus tabularum, adjectd cilci opusculi cujusdam, in quod nuperrime incidi, cujus titulus est: 4f»/Jeitwvg zum llihenmessen mit dem. Barometer , nebst den Oltmanni- schen hypsometrischen Tofeln und einer. Reduction- Tafel yon. y. 6. WYEMANN, Dresd. , 1820, (2) Nuperrime NAVIERIUSs proposuit reductionem formulae generalis in hanc formam & z 19:93 (1 - 0,002 (T -- 1')) (Log. i 0,90:007825 9) G 2 [12] ge GUILIELMI WENCKEBACH Hoc loco subsistens jam mihi videor pro viribus respondisse quaestioni: quum enim quaesitum sit de constructione et de usu barometri ad altitudines metiendas destinati , priorem hujus responsionis partem tribui delineationi talis instrumenti, quale et in ge- nere omne aptum barometrum esse debet, et peculiariter barometrum itineribus dica-- tum; enumeravi singulas ejus partes, et' quomodo hae a pluribus eruditis constructae fuerint ostendi; explicui , quaenam in barometro portabili requirantur et quomodo , his satisfiat. In altera parte dixi de usu barometri ad altitudines metiendas; et quie dem prius de eà parte, quae ad rationem, tum vero de ea, quae ad usum pertinet lo» cutus sum: itaque primum e contemplatione constitutionis atmosphacrae deduxi for. mulam simplicem; huic adjunxi correctiones, tam propter gravitatem diminuentem corr» venienter cum distantiis à centro terrae, quam propter aérem et mercurium , dilatantemr se simul cum caloris incremento 5 formulam. porro mutavi, ut etiam. adhiberi posset ad altitudines determinandas ex observationibus , in sola statione superiore factis; atque quomodo ex cognit4 altitudine duarum stationum, earum intervallum horizontale inveniri posset, indicavi; quae singula exemplis illustrare conatus sum: deinde explicui quibus temporibus et quanam ratione observationes instituendae. essent, et quibus cautelis, opus esset ad accurate observandum: denique brevissime recensui praecipua. adjumenta, quae praesto sunt observatori, ut ex cognitis barometri altitudinibus quam facillime et celer rime locorum altitudines definire queat. Igitur nunc existimo, me satis dixisse de singulis quaestionis partibus. - Felicissi- mum me praedicabo, Judices Clarissimi, si hunc meorum studiorum foetum non plane indignum censeatis, qui vestro judicio. praemii honore condecoratus in lucem prodeat. Sin minus felix futurus sin, tamen non prorsus irritam futuram arbitror operam, quam hujus quaestionis argumento dederim, quippe qua aliquam certe notitiam contraxerim cum uná4 ex gravissimis physicae adhibitae partibus, in cujus expositione a juvene im- peritissimo ,, quamvis prabe sciam, acerrimum vestrum judicium multa vitia reperturum ese wbi s significat difTerentiam temperaturae utriusque Darometri: ,, avec le secours, inquit, des tables, qui don- » nent logarithme de 15393 pour chaque latitude, le calcul de 2 par |a formule précédente parait aussi prompt , » que l'usage des diverses tables dressées pour faciliter ce genre d'opérations," quod tamen mihi non ita vide* tr, quia tum tabulis logarichmicis,, tum peculiaribus computatiunculis opus est — ( Vid, 44»z4/, de Ch, es Phys, Janv. 1822 ). wo e c €—M—BU—nnrsERRPRPREA -- AACURGE olas C mm NR. i ronde * COMMENTATIO 4A» QUAESTIONEM PHYSICAM. 52 esse, confido tamen solità vestrà humanitate, quum praecipue ipsum argumentum ,ejus- modi sit, ut, quamdiu nostra cognitio de atmosphaerae statu tam exigua sit, quam ad hoc usque tempus est, multis difficultatibus obnoxium esse debeat, et merito. dixe« zit nostri saeculi ZVevzozus, magnus La PJacius: - » SP Pon considére toutes [es causes, qui troublent Péguilitre de s» l'Atmosphàre, , . . . 0n ne sera point étonnd. de Pinconstance ct »» de la varieid de ses. mouyemens , qW'il sera trés difficile d'assua $» Jettir à des lois certaines. ? *« )- 1 , , . ; : , i A LA PLACE, Expos. du Sjst, du monde , T. H,. p. 16gssnit , Pag. 13 21S ud 36. 44 CORRIGEND A. lin. 17. ro -— oEyj — 15. -—— £9, — 6. post lin. 1. lin. 5. gro - OI. mercuriam hic tamen lineas qui Ab adde: et si ratio habetur humiditatis , quae alias majo re, alias minore quantitate in aére continetur, circiteg - I1-d- 0,0047 19334.46 Li n eam 2(T 4- T') ^. 1co00 1 15479 altitudinis ; praeterea pluribus horum deleatur pro 4ro futurus'sin Jegendum — Jegendum — esz [271 mercurium haec tamen lineae quae AD 18334,46 I n eum 2(T--T') 1000 1 5285 alitudinis , praeteres ex pluribus harum, futurus sim. [o Fig:2. Y GUILIELMI HERMANNI COST J ORDENS, DAVENTRIENSIS, JURIS UTRIUSQUE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA CANDIDATI, COMMENTATIO A D QUAESTIONEM MATHEMATICAM A NOBILISSIMO DISCI- PLINARUM MATHEMATICARUM AC PHYSICARUM ORDINE A. MDpCCCXXI. PROPOSITAM: Problema de Quadratura Curparum explicetur et exemplis. illustretur. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vir. MENSIS FEBRUARE À. MDCCCXKXII. | en 31401 Te0D OLAMUEE H wammpo | LT, "18 T3VA'd ATRUMUUEUGOMA kIMdOAUDA Xt jupeutura eR. TA ual ^ e bi 3 » OPTATA3YM OO) ; | a , j yn. i nera OmteeL IO A. 46 LDYT AMT AGE mee 1 MU iE YH4 9A MUZAODITAM: HAM. MORAN | » JLATTIESOSORS: *1xz23900M .A arido ". * , EIS tts viles wh ya 9l inia WE rtioam- ob -— ju d USAUSTTI BIEWHN anv 4I TIV ATROGTIE MUTMdLL Rd ZAUO' 71 03 ATXx55: 2043€. .À ^ UAE COMMENT AA T-.O. QUAESTIONEM MATHEMATICAM. LoON UDOBRAO.D U OU ID"Ppu " S ciatis Physicis ac inprimis Mathematicis , animi relaxandi gratia, a severloribus studiis, quantum otia sinunt, operam dans, uti saepius, sic et ante aliquod tempus magna cum voluptate quaestiones inspexeram, quas Amplissima Facultas Disciplina- rum Physicarum et Mathematicarum in Academia Lugduno-Datava proposuerat. Inter eas Quaestio Mathematica, quae postulabat Problema de Quadratura Curvarum explicare illudque exemplis illustrare, magnopere mihi arridebat, et licet comperirer non paucis difficultatibus premi propositum commentationem, ad hanc quaestionem scriben- di, hujus tamen periculum faciendi consilium cepi. Rem itaque, ut potui, aggressus sum, et sic nata est scriptio , quam nunc Viris Clarissimis dijudicandam offero, Pauca addam de iis, quae in hac scriptiuncula observavi, Quaestio, nti. proposita est, sic se habet: Prob/emz de Ouadratura Curyarum ex. pliceur et exemplis $llusireiur. Est ergo haec bipartita, primum enim desideratur explicatio Problematis; deinde requiruntur exempla ad illud illustrandum. Quod ad primam partem adtinet, inquirendum erat, quid proprie significet. Ozadra* iura Curyarum. Hoc cum facerem; scriptoresque conferrem , mihi apparuit, Quadratue ram Curvarum proprie consiszere in determinandis areis planis Curvarum, Cum autem de- terminatio superficierum , quae oriuntur ex revolutione Curvarum , etiam dici posset Quadras tura, latiori sensu accepta, dubium exstitit, anet haec Calculi. Integralis pars sub quaes« tione proposita lateret, . Diu itaque mecum consideravi, utrum hunc locum tractgrem nec .me3 tandcm tamen, quamvis non plane mihi persuasum haberem , Viros Clarissimos hanc A2 quo« 4 G. Hoe Or Soo qu501 REOD EXNIMS quoque partem intellexisse, de hac quaedam adjicere constitui, ne ea de&ssent, quae forte Viri Clarissimi desiderarent, ' T ! Porro, ratione habita explicationis Problematis, consideravi , quid intelligendum esset sub verbo exp/ficetur. Putavi equidem illud duplici modo accipi posse; alter erat, ut simpliciter explicaretur Problema secundum statum, in quo nunc scientiae huc pertinentes versantur; alter, ut historice praecipue exponeretur , quomodo per varia tempora Quadratura spectata fuisset, utque. variae methodi exhiberentur, quas ejus ratione Geometrae proposuerunt. Etsi autem utroque modo quaestioni propositae satisfacere posse mihi viderer, ul- timum tamen praetuli, quippe ad elaborandum jucundiorem et ad progressus ingenii hu- mani indicandos aptiorem , dum. praeterea. sic ultimus et priorem contineret, "Termini vero, intra quos consistere debui, et minus accurata et imperfecta juvenis scientia causae fuerunt, quare haec responsio non latius extensa sit, nec omnes huc pertinentes methodi et operationes exhibitae sint. Observatis his, indicabimus rationem, quam ia distributione hujus scriptionis ha» buimus. LI» Dividi illam in quinque Capita, quorüm Benson Primum docet, quid Veteres de Quadratura Curvarum fecerint et cogitaverinte- Cons tinet illud tres $$, scilicet: : $. 1. explicat quid sit Quadratura. Curvarum. $. 9. continet Quadraturam Curvarum apud veteres Graecos. , uti et quaedam ss lunulis Zppocratis. 8. 93. breviter exhibet celeberrima 24rcAimedis inventa Circa Parabolam, Ellipsin et Circulum. Secundum agit de methodo Indivisibilium CayaZerii, et Tertium de celeberrima regula Gu/din. Quartum explicat Problema, exemplis illustratum , secundum principia Calculi Dilffe- rentialis et Integralis. Distributum illud est in duas Sectiones, quarum Prima agit de Quadratura Curvarum , exemplis additis, pro Ordínatis Parallelis iisque Or- thogonalibus, In ejus $. 1. ipsum Problema exposui. In $$. vero 2— 9 exempla ad illud illustrandum proposui ParaboJam , Circulum , Ellipsin, Hyperbolam , Cycloidem ejusque sociam , Conchoidem , Cissoidem ex .Lincam Logisticam sive. Logarithmicam. Secunda explicat Problema , additis exemplis, pro casu, ubi curva referatur ad ali- quém focum, ita ut coórdinatae sint radii vectores et anguli, quos hi radii vecto- res TP RPM ITTNETE Rr e COMMENTATIO àÀp QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 5 Tes cum aliquo radio vectore, positione dato, comprehendunt. In ejus $.r, rur- sus explicui Problema pro hoc casu; in sequentibus vero $$. e — 6. illud illu- strare conatus sum exemplis Spira/ium , ZIrchimedeae , Logarithmicae , Hyperbolicae et Epicycleidum. S. 7. autem quacdam adjeci de sectoribus Cireularibus, Ellip. ticis et Hyperbolicis. Quintum denique agit de Quadràtura superficierum curvarum; subdivisum illud est in sex $$, sic inscriptas: $. 1. Breyis historia hujus capitis. . 9. Explicatio Probiematit. - 3. De superficie Sphaerica. 4. De superficie Paraboloidis. . 5. De superficie Sphaerotdis." .« 6. Series pro. Zonis Sphaeroidicis. um t U^ uU H] M. - Hec modo, Viri Clarissimi! distribui Commentationem, quam nunc. Vobis dijudi- candam offero, Plane mihi persuasum habeo, et ratione rerum quas continet, et ra- tione verborum , quibus conscripta est ; multa desiderari. Vestram benevolentiam, vestram indulgentiam implorans, hanc Vobis trado. Quod si contingat, ut praemium mihi adjudicetur, erit quod animus maximo aflciatur gaudio; sin secus, nec oleum qéc operam. perdidisse putabo, : Introductioni huic finem imponimus verbis egregiis Viri immortalis Ex his principiis yia ad majora sternitur. Newton de Quadr. Cury. in fine, A 3 CAPUT "6 G.1 ^ M3IT20. O18oTe140D cR OY E Ng OD Qu^ Bids Tos adul: JU 4, Msg dieu DE QUADRATURA CURVARUM APUD. VETERES. S. I« Quid sit. Quadratura Curyarum. Cs ad res, de quibus agimus, rite cognoscendas nil magis prosit, quam ut ea- rum rectam accuratamque notionem habeamus. nos etiam, antequam ipsum opus age grediamur, necessarium duximus explicare quid sit Quadratura Curvarum, Quadrare (ut ab/Etymologia initium sumamus?) prima significatione est: quadra xum reddere, Belgice Werkant?makem. Metaphótice. autem! usurpatur pro convenire, congruere; sic dicimus Ae res quadrant, i. e. inter se conveniunt , similitudinem aut conyenientiam aliquam habent, ^ Geometrice vero, /cum primum 'significaverit figuram aliquam quadratam reüdere ,. deinde, «cum: figurae ope quadratorum. optime et. facilli- me dimetiantur, vox sumta est pro fguram metiri, ejus aréam imyenire (1). Per excellentiam veto qwadrürura "usurpatur de linéis'eürvis, ut adeo quadrare curvam nihil aliud significet, quam fure curvilineae , vel partis ejus. determinatae, arcam invenire. Maec autem significatio, :quamvis pragcipue pertineat ad areas curvarum , quae in codem plano sitae sunt, tamen ctiam usurpatur de areis curvis, quae ex cir- cumvolutionibus oriuntur, quo casu tamen plerumque loco vocis quadrare dicitur superficies corporum rotatione ortorum invenire. $8. 2. (1) Huc faciunt verba, quae habet Cel, Montücla, llistoire des Recherches sür la quadratüre du cercle, pag. 182. ubi, agens de eo, quod ;ntelligitur , vel intelligi debet per verba qaarrer Je cerc/e, subjunglt: » Une raison fort naturelle a donné lieu à cette maniere de parler, Le quarré est de toutes les figures »,]la plus simple, !a plus aisée à mesurer, une seule de ses dimensions étant connue, Cela fit penser aux » Géométres, qu'ils ne pouvoient donner une idée plus distincte de la grandeur d'une surface quelconque, » qu'en déterminant le quarré, qui l'egalerait; de ]à mesurer une figure, quarrer une figure, devinrent et sont » encore des termes synonymes en Géometrie, COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATIGAM, ; T Jis T7 " , Inn j y" «T $-. Qo hs ' ' 1 o35ni ( e H- E "oce Quadratura Curyarum apud Veteres Graecos. . Ud ifi omni" fere artium. ac- scientiarum. gencre, ^et inprimis: in- rebus Mathematieis , Veteres: eximja ingenii acuminis specimina dederunt, sic et hoc ratione Quadraturae Curvarum quodammodo: obtinuisse, historia illorum temporum evidenter nos docet, Illos autem, cum stricetae er Syntheticae: ratiocinandi methodo adhaererent , et prae- claris adjumentis, quae hodierna analysis suppeditat, destituti: essent, non multum hac in re profecisse mirum 'sane. non- est. - Circulum primam ex curvis/fuisse,. cui quadrandae operam impenderunt, non est quod: válde miremur... Per longum tempus in Graecia viguit aidor, qui omnes cepe- rat mathematicos, circuli Quadraturam inveniendi, Existimabant' illi scilicet, hancce Geometrice, i. e. ope regulae.et circini, inveniri posse. At vero illorum conatus ir- ritos fuisse nostris diebus facile intelligimus; - Primus, qui hac in re aliquid efficere. voluit, fuisse videtur Hippocrates , merca- tor ex insula CA/o oriundus, qui 45o fere annos ante Chrístum flotüit; Ingenio scilicet Mathematico eximio praeditus, invenit Quadraturam celebrium suarum Lunula- Tum, figurdrum €x duobus areubus circularibus constantiüm, quod primum exemplum est spatii curvilinei inventi; proprie. tamen Quadratüram dici non posse recte non. nulli observasse videntur (1). 1 Harum lunularum spatio invento, illarum ope. circulum quadrare tentavit , quod tamen- perficere; mon. potuit; quomodo autem lunulas suas invenerit, 'et circulum qua- drare «comatus: fuerit-lic exponere; ab instituto alienum non videtur. » Ducto «circulo ;- Diametro "AB. (fig. 1.) pro lubitu. sumto , Superscribatur quadra- tum ABGF; et dücantur Diagonales: AG, BF, quae necessario se secent in puncto peripheriae D." Ex centro D, cum radio AD , ducatur arcus AED ; unde oritür lunus A.AEBCA. Ponatur jam area circuli ADBC — 4 et illius, cujus quadrans est sector AEBD - A; erit: - : : i : sce £0oA : 4 zBE* : AB? — 4AD? : AB*-— 4AD? : $AD?:— 9 r, Ergo quadrans AEBD z-—- semicirculo ABC; et si ab utraque parte auferatur segmen- tum commune AEBA, remanebit lunula ACBEA — A ADB (2). Se- (1) Vid. Cel, Mostucla, Histoire .des Maihematiques, "Tom. I, pag. rg»« Usus sum editione, quam curavit Cel. De La Lande. : 3 ui , (2) Conf, Kraffr, Iustitutiones Qeometriae Sublimioris, Tubingae 1753. Cap. IV. $. 116, r Mo^gprAMg 1/0 gsgoq oT ue cs Op ^g "NAA Sequenti modo etiam haec perfici possunt. In semicirculo ABC, sumto puncto H pro lubitu, ducantur AH.et BH, et super iis describantur semicirculi APH et DKH: Est semicirc, APH : semicirc, HKD — AH? : BH? Ergo semicirc. APH- -- semicirc; HKD : semicirc. APH AH? 4- DH? : AH*' -.' | d ; AD* ; AH? Á quoniam autem semicirc; AHCD: : semicirc. APH —. AD? : AH?, est. semicirc. APH. -- semicire. HKB. — semicirc, AHCB. Deductis segmentis «et (9, remanebit: A AHB -- duabus lunulis APHA -[- HKBCH pian ..Sic igitur Hippocrates. figuram. plane -curvilineam rectilineae aequalem invenit... [Tis inventis. incitatum , mirum certe non est, eum quoque tentasse, num.simili: niodo: circulum vel aliquotam ejus partem figurae rectilineae aequare posset. I 351 Ad hoc perficiendum sequenti modo rem aggressus. est. ) Describatur cum AD (fig. 1. ), tanquam- radio, semicirculus Z (fig; 2. ), in eoque ponantur FH, HI, GI aequales. semidiametro FQs super his describantur seminiteuli L,M,N;erit: : r AH L — FG. FHe- FH: FHe— 4: La Ergo Z — 4 semic. L zc semic. L -]- semic. M je semic, IN -- semic. ABC. Si nunc ab utraque parte auferantur segmenta communia z;, erit spatium FHIG — 3 lunul. - semicirc. ABC; unde FHIG — 3 lunul. — semicirc. ABC. "eT en hae lunulae si nunc quadrari possent, cognita esset Quadratura . semicirculi: ABC. Hoc vero fieri nequit, quoniam hic semicirculus Z in tres;partes divisus est;. quadrari autem lunulae tantum. possunt, si semicirculus in duas partes divisus sit ( 2 ). Sic quod sperabat ZZippeeraies successu caruit, atque imperfectam rem relinquere debuit, quam et ad haec usque tempora nemo mortalium rite perficere potuit. Tempore Hippocratis in Graecia quoque vixisse videntur duo. Philosophi J7ysos et Zniiphon, huc memorandi, propterea quod Quadraturam circuli, quamvis inutili« ter, tentarunt, Ceterum eos praeter dicta in Mathesi aliquid praestitisse historia non docet ( 3). li Eo- (1) Conf, Kiügel, Mathematisches Wirterbuch , Leipzig 1803. in voce 7Junula, (2) Conf, Kreffr Op, cit, 1, 1. Recentioribus temporibus theoria harum Lunvlarum a variis VV. DD. exposita atque aucta est; inter-alios ab Episcopo de Lyonne, qui seculo XVII vixit, in libro, cui titulus dnisenior rurvilineorum contemplatio, quod opus a P. Lectaud editum est 44. 1654 Lugd. in 49. Vid, Meontucla Opere Jaud, Tom. II. pag. 76. (3) Conf, de illis 27e; (Tom. I. page 155 et 150, et Krofft Op, laud, Cip I. $20. COMMENTATIO AD QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 9 Eodem seculo vixit quoque Philosophus Graecus 2176x4goras; mortuus enim est anho ante Christum 469 , aetatis 72. Scripto consignavit librum De JQxwadraiura Circuli. Quid vero circa hanc praestiterit notum non est, saltem comperiri non po- tui. Composuit. hunc librum in carcere , cum a C/eomerze impietatis accusaretur, quod solem , quem Athenienses Deum habuisse ex Mythologia notum est, candentem laminam dixisset ( 1 ). Atque hi quidem praecipui fuerunt Graeci , qui de Quadratura Curvarum aliquid praestiterunt; praeter illos et alios fuisse certum est, quos tamen omnes enumerare necesse non videtur (2). $. 5. "Irchimedes. In hoc statu per aliquod tempus mansit Problema nostrum , donec tandem masce- retur omnium Veterum princeps ille et eximio ingenio praeditus Geometra Syracusas nus zfrchitmedes ( 5 ). i . Hujus merita, quod ad nostrum scopum adtinet, quum sint egregia, et omnis aevi admiratione dignissima, non alienum erit haec paullo uberius exponere. Methodus , quam Veteres , ac imprimis Z/rcAimedes , adhibuerunt ad inveniendas areas sive Quadraturam figurarum, fuit illa, quae fertur sub nomine 7eAodi Exháu* sionis. Figuras scilicet non tam considerabant tamquam polygonos laterum infinite parvorum , sed potius tamquam limites polygonorum circum- et inscriptorum, Ope horum polygonorum, quos figuris curvis continenter inscribebant , tandem eas quasi ex- hauriebant, quo facto, illorum valorem "quaerebant. Methodus illa germina jam con- tinet Geometriae infiniti, quae dicitur. Regulae autem generales iis erant incognitae, Methodumque suam non nisi singulis casibus obviis applicare poterant, quae res etiam causa fuisse videtur, quare Veteres tam paucarum Curvarum Quadraturam exhi- buerint (4). Quod (1) Conf. Krefü, Cap. L. $. 19. et ZMort. Tom. l. pag. t1$. (2) Conf, Bosut, Essai sur. histoire générale des Mathématiques, Periode I. passim. (3) Archimedem Bello Punico secundo vixisse, urbeque patria Syracusis a Romanis Duce Marcello capto, eum a milite, invito duce, interfectum esse omnibus notum est. ] ^(42) De Methodo Exhaustionis Veterum conf. K/üge/ Op. laud, im voce Exhaustions- Methode; L'Huillier Principiorum Calculi Differentialis et. Integralis expositio Elementaris, Tubingae 1795. Cap. l« et Wallisis 4igebra, Cap. 73, Opp. Tom, Il, pag. 305 et seqq. " : L B ) "0 1o UC NH. C OS T "y"o"h'"bp mist Quod ad circulum adtinet, ZfrceAimedes, ut videtur primus probavit , ejus aream aequalem esse rectangulo ex radio et diinidia circumferentiae parte, vel aequalem trian. gulo rectangulo ex radio et circumferentia, Ad illud perficiendum supponebat circulo circum - et inscribi posse polygonos tot laterum , ut eorum areae a circülo minus diíferrent, quam quaelibet quantumvis patva data quantitas. " Hoc posito sic argumentabatur (fig. 9.) Sit TV aequalis circumferentiae; ST aequalis radio circuli; nunc triangulum STV, si aequale non est circulo, necessario vel majus vel minus esse debet, 19. Sir Circulus major triangulo, Circulo inscribatur polygonus laterum aequa- lium, qui, quamvis minor circulo, major tamen sit triangulo. Circumferentia poly. goni minor est circumferentid circuli; adeoque minor quam TV; sit ea Tz; perpendi- cularis polygoni minor est radio, adeoque minor quam TS; sit ea Te; polygonus aequalis erit triangulo TZ, adeoque mrnor triangulo TSV ; quod contrarium cum sit hypothesi, circulus major dicto triangulo esse nequit. 29. Sit Circulus minor triangulo TSV. Circulo circumscribatur polygonus, qui quamvis major circulo, minor tamen sit triangulo. Circumferentia polygoni major est circumferentià circuli, adeoque major lined TV; sit ea Tr; perpendicularis polygoni circumscripti aequalis est radio, adeoque — TS. Ducatur S7; area polygoni aequalis erit triangulo TSr, adeoque major triangulo TSV, quod rursus contrarium cum sit hypothesi, circulus nec minor dicto triangulo esse potest, adeoque illi aequalis esse debet (1), Quod ad Quadraturam Ellipseos adtinet, illam absolute non dedit ZfrcA£zedes, nec ttiam facile dare potuit, cum et hodierni , egregiis Calculi Integralis adjumentis. in auxilium vocatis , hic substiterint 5 sed probavit , aream circuli , super axi majori Ellipseos descripti, se habere ad Ellipsin, uti cjus sxis major ad minorem. Sequenti modo hoc demonstravit in libro de Conoidibus et Sphaeroidibus prop. 5. (fig. 4.) Sit ADB Ellipsis, et AEB sernicirculus , descriptus super axi majori Ellipseos; circulo inscribatur polygonus laterum aequalium, et ex punctis angularibus ducantur li- (1) Vid. haec apud Cl. vas Swinden, Meetkunde, VI B, k Afd. r4 Voorst. I danm, Conf, et Bisiuco, Tom, Ll, pag. 282 et seq. mou E, et Jul/it Opp, Tom. ll pag. 309 et 309. COMMENTATIO A» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. Hi linéae ec páralielae EC , quae; Ellipsin secabunr in punctis;Z, unde orientur quadri. laterae CD4c , cddc, etc. in Ellipsi, et similes etiam in circulo. Est jam CE : CD — €: cd, et quadrilaterae utrique figurae inscriptae rationem habent uti CE et CD. Eandem: quoque rationem habeat triangula Ace et AcZ , Bee et Bed , adeoque polygoni in utraque figura se liabent uti CE : CD; jam vero haec ratio eadem manet, quam magnus sit numerus quadrilaterarum inscriptarum , er cum polygoni, quo. plura latera sumantur, eo minus ab ipsis curvis, quibus inscripti sunt, differunt, haec ratio etiam valere débet de limitibus sive de ipsis curvis, unde patet, aream circuli descripti super axi majori Ellipseos , se habere ad aream Ellipseos uti hujus axis major ad minorem ( 1). 'Transeamus nunc ad illa, quae Archimedes nobis reliquit de Quadratura 'Parabolae. Ad illam, quae praecipue sagacitatis ejus mirum praebet documentum, duplici modo pervenit , altero Statico -intellectuali, ut ita dicam, sive Geoinetrico- Statico," altero pure Geometrico. De utroque videamus. Quod ad primum adtinet, sit DAC Parabola (fig. 5); ejus axis AD, cui perpendi- iulariter instat PD ; dividatur linea BD pro lubitu in aliquot partes aequales BE , EF, etc.5 per puncta illa ducantur perpendiculares BP, Ee, Ff, Gg, etc.; quae Parabo- lam secabunt in punctis M, N, O, etc, Ex C per haec puncta ducantur lineae CM , CN, CO, etc., quae perpendiculares BP, Ee, Ff, etc. in punctis H, I; K, etc. se- cabunt , unde oriuntur quadrilaterae EH , FI, GK, etc.; et in ultimo puncto divisio- nis triangulum CXZ, cujus latus CX tabgens ductum est ad Patabolam; linea XZ secatur quidem in punctis Y et X, sed quo magis punctum C appropinquat, eo mi- mor fit linea YX , usque dum tandem, cum ad C pervenerit, abit: in illud. Dictae quadrilaterae EH , FI, GK , etc. nominantur cireumseriptae y Em, En, Go, etc, vero vocantur £zscripzac, quibus adjungitur trangulum ZCY. ia ope Statices demonstrat ZfrcAimedes: . Summam omnium quadrilaterarum circumscriptarum cum triangulo ZCX majo rem esse tertia parte trianguli CBP. 29. Summam omnium quadrilaterarum inscriptarum simul cum triangulo CZY minos Tem esse tertia parte ejusdem trianguli DCP. Fingamus scilicet Chordam DC adjunctam esse vecti, cujus fulcrum sit in B, ita ut pars (1) Vid, Z/ügel i» vece Exhanitions - Methode , pag, 156 et 157. et Floryn , Ioogere Meetkuude , I, Boek $. 203» B 2 12 TAGIT ATEETTT 347. 1798101723400 cg. QXTAETUNENS pars A inferius vergat, Ad alterum brachium vectis, qui eandem longitudinem habet ' ac BC, suspenditur planum grave ope fili mathematici sine gravitate, et si hoc pla- num sustinet triangulum DPC, tunc illud est tertia pars dicti triangulis. nunc osten- dit circumscriptam quadrilateram BEMH majorem esse plano, quod ab altera parte puncti D, sub distantia BC , trapezium BEeP sustinet; similiter. reliquas. quadrilateras EN, FO, etc. singulas majores esse planis, qui trapezia L.efF , fFGg, etc. quorum dictae quadrilaterae singulae partem constituunt, sustinent. . Summa igitur harum om. nium quadrilaterarum simul cum triangulo ZCX superat tertiam parrem trianguli CBP. Sic etiam inscriptae quadrilaterae Ez, Fz, etc. minores sunt planis, qui, süb dicta distantia DC , quadrilateras EefF, EfgG, etc. sustinent; unde sequitur eorum summam simul cum triangulo ZCY minorem esse tertia parte trianguli BCP. — Quo plura su- mantur puncta M4 N , O, etc. in Parabola, eo minus quadrilaterae circum- et inscri« prae different a Parabola sive tertia parte trianguli BCP , et cum igitur et Parabola et tertia pars trianguli BCP limites sint quadrilaterarum circum- et inscriptarum, inde de- ducit Zrchimedes, aream Parabolae nec majorem nec minorem esse posse tertia parte dicti trianguli ;; unde. tandem ob. proprietatem quamdam Parabolae ( 1) sequitur, aream Parabolieam BAC se habere ad triangulum, rectilineum. DAC , quocum eandem basin et altitudinem habet, uti 4 : 3, adeoque eam duas tertias partes conünere rectanguli circumscripti ( 2 ). Altera: Methodus. | .Geometrica ,, quam adhibuit Archimedes in quadranda Parabols, haec erat (fig. 6). Sit BAB Parabola ,.cujus.axis AC ;.ex punctis D [beh lineae AB , et divisis lineis BC in duas partes aequales , ex D ducantur lineae ED parallzlae AC, quae lineas AB secabunt in punctis F3 tunc triangulum AED octava pars est trianguli DAB. Si nunc in segmentis BE, EA , AE, EB rursus simili modo inscriban:ur triangula, singulum eorum aequale. erit. parti. octavae trianguli AED (3). 5i jam in inscribendis illis wiangulis pergamus , habebimus seriem uiangulorum quorum valores constituunt see 7 rien (12 Ducatur enim livea CAV per puncta C et A, et linea BR; erit ABRC —3 (3 BC. AD ( quoniam RD --C24AD, i e. subtangens aequalis duabus abscissis correspondentibus); porro est PR — RC, «quoniam rD —-- DC, adeoque APRB —— ADRC; ergo ABPC — 2 [L1] BC«* AD, unde facile dicta sequuntur, (2) Vid. K/Zge!, |. c, pag. 167 et 169. (3) Fhrj;s, Leg. Mectk, I, Bock, $ 78 E COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 13 riem Geometricam , cujus exponens est ji; hanc scilicet A DAB 4-24 DAD 4- 5 A DAD, J-& ABAB J- etc. ; summa hujus seriei se habet ad valorem trianguli DAD, uti 413 (1); adeoque $ A BAB limes est omnium triangulorum in curva Parabolica de- $criptorum, et ipsa curva quoque eorum limes est, quoniam quodcunque triangulum inscriptum majus est reliqua parte. Parabola igitur aequalis est quatuor tertiis parti- bus trianguli inscripii BAB, vel aequalis duabus tertiis partibus rectanguli circum- scripti ( ^). Atque liaec quidem de meritis Archimedis circa Quadraturam Curvarum sufüciant, Transeamus ad alia, quae post renatas literas contigerunt. I CWUPUTTSEGCUUN D"U'WM DE CAVALERII METHOBO INDIVISIBILIUM,. Deci Graecis , deficiebant fere homines, qui Geometriae operam darent, Ro. mani enim per omne tempus , quo stetit eorum imperium, perpauca prodiderunt lumina, quorum nomina ad posteritatem translata sunt, lllud vero reliquerunt poste- ris, idem solum inhabitaturis, Exeunte enim seculo XVI in ltalia nascebatur celeber CavaZerius (3). Auctor fuit is Geometriae, quae dicitur Indivisibilium, quam methodum evulgavit in libro, cui titulus, Geomezria indivisibilibus continuorum nova quadam ratione promota auctore F. Bonayentura Cayalerio, Bonon. 1635 in 4?, quod opus su edánics Geo- metriae multum profuit. Cayalerius solida et plana ex infinite multis planis et lineis composita sibi fingit, quae sunt ultima illorum elementa, Ultima illa elementa appellat indivisibilia, et ex ratione secundum quam haec crescunt vel decrescunt, quaerit rationem inter ipsa COI« (1) Frym, Hoeg. Mtet!, Y, Eoek , 6€ 27. (2) Conf. K/uge? , l. c. p:g« 169. (3) Natus 1599, mertuus 1647. D 3 1 MERIT EHZUTICAOUS OT 25]170.oR CD 4E NT. corpora vel plana. Methodus illa, quamvis prima fronte et ex solis verbis parum Geometrica videatur, cum nec corpora in plana nec plana in lineas dividi possint, bene tamem intellecta, nihil aliud continet, nisi metliodum Exhaustionis Veterum , alio quodam simpliciori modo propositam (1). Dividi illa potest in duas partes, quarum primae objectum est comparatio figurarum ope aequalitatis vel :rationis. constantis, quae locum habet inter figurarum. illarum elementa, quam illustrat cx ratione trian- gulorum , parallelogrammorum, prismatum etc. ejusdem baseos et altitudinis, — Prima haec Methodi Cavzlerianae pars ad hanc generalem propositionem reduci potest: ogner figurae, quarum. elementa crescunt. yel decrescunt. simili modo a basi usque ad werti- cem, candem rationem. habent ad figuram uniformem ejusdem. baseos et altitudinis. Altera Geometriae Indivisibilium pars consistit in determinanda ratione summae in- finitarum harem linearum vel planorum crescentium vel decrescentium , cum summa similis numeri elementorum homogeneorum , sed omnium inter se aequalium, —Cava/erii tamen methodum, propter singularem propositionis modum , aliquomodo obscuram at« que intellectu dificilem esse non injuria fortasse observarunt Viri Docti ( 2 ). Primam , quam diximus, partem illustremus duobus exemplis de Quadratura Para bolae ( fig. 7 5. Sit ABC Pyramis, DEF spatium Parabolicum externum, constans arcu Parabolae DF, tangenti DE et linea FE parallela axi; jam utraque figura, scilicet pyramis ABC et spatium DEF similiter decrescunt ; elementum enim Pyramidis /z crescit uti quadrae . tum distantiae ab hoc elemento usque ad verticem , et in spatio DEF elementum IH crescit uti quadratum lineae DH (est enim DE? : DH? — FE : 1H )5 jam vero cum Pyra* mis sit tertia pars Prismatis ejusdem baseos et altitudinis, sequitur et spatium exter. num Parabolicum DEF, tertiam partem esse rectanguli DEFK , adeoque spatium DÍFK aequale esse duabus tertiis partibus rectanguli DEFK ( 3 ). In sequenti exemplo Parabola cum Sphaera comparatur (fig. 8). Sit EHIF Parabo- la; NI ejus axis; EF ordinata; ducatur linea OH parallela axi; erit: GH : K[ c EG X GF : EK X KF — EG X GF : KF*, Si jam EMLFNOE sit Sphaera, cujus diameter est ordinata Parabolie, haec pro- prietas etiam locum habebit; est enim: GM? : KL? — EG X GF : KF?, et cum circuli OM et NL sint in ratione quadratorum radiorum, erit: ei irc. (1) Vid. de hoc Jost, Tom. IL pag. $9 et 39. (2) De hac Cava/erii Geometria lndivisibilium — vld. ZMomz Tom, | psg. 536—425 XKiügel, in voce Cavaleris Methode. des untheilbaren et Wailii algebra Cap. 274. Opp. Tom, 1i, pag. 311 et seqq. (3) Vid, Mert, 'Tom, Il. p, gg. mota C, COMMENTATIO ap QUAESTIONEM MATHEMA TICAM. 15 cire. NL : circ; OM z KF? : EG X GF — GH : Kl, Hae figurae igitur simili modo crescunt et decrescunt, quum eadem ratio in utraque semper locum habeat; adeoque quum Sphaera aequalis sit duabus tertiis partibus cy. lindri ejusdem baseos et altitudinis , haec ratio inrer Parabolam et circumscriptum re» ctangulum etiam locum habere debet; rursus isitur habemus Parabola : rectangulum circumscriptum — 2 : 3 (1). Secundae Cavalerianae Methodi partis exemplum addamus, quod nobis suppeditat CL K/ge] (2) (fig. 8 ). Sit BIC Parabola, cujus axis DI perpendiculariter instat ehordae BC; sit E'F' linea tangens Parabolaum in vertice I5 per puncta C et M' in Parabola ducantur lineae [0] 0d et PN' parallelae axi DI. Propter proprietatem Parabohe erit CF' : PM' z 1E? : I2? Cabscissae enim sunt in ratione quadratorum ordinatarum )5; vel PN^ ::PM^ z3 IE? ; IP?, adeoque: summa omnium PN': summa omn. PM' — summa omn. IF : summ. omn. IP*. Duae priores summae rationem habent uti rectangulum IDCF^ad triangulum mixtilineum IM'CF'; duae posteriores summae rationem habent utüi 3 : 1 (3); ergo triangulum mixtilineum IM'CTF* tertia pars est rectanguli IDCF' 5 adeoque Parabola BIC — $DBE'F'C. Haec de Cavclerii Methodo ejusque applicatione ad Quadraturam Curvarum jam satis dicta sunto. Transimus ad Regulam Gu/dizi. C€-A P-U.T TERTIUM, DE REGULA GULDINI. Gus; Geometra Seculi XVI et XVIT, quique adeo eodem fere tempore (4) vie. Xit, quo Cayz/erius, ope proprietatis cujusdam centri gravitatis, areas planorum ei Sue» (1) Vid. Mont, J cit, (2) Loco supra Jawd ; cum enim ipsum Cavalerli opus, valde rarum , mibi inspicere mon . lcmerit, woactus$ f.i, quae de eo scripsi, ex aliis scriptoribus desumere, (3) Conf, Cl. van Swinden , Meetkunde , pag. 588 et 529. ed, 1816. (4) Nas enim est senno 1577 in Helvetiae urbe Sz, Ga//en; mortuus anno 1643, aetas 66 16 Gi eis ig NOLLSVITTOS/0P RR DIEUNmS superficies solidorum invenit, regulamque hzc de re tradidit, vulgatam sub nomine Regulae Guidini. Methodum suam exposuit in scripto Ceziro- Baryca 1635 — 1642. In duobus prioribus libris determinare studet centrum gravitatis in arcubus circuli, Sectoribus et segmentis tam circularibus quam Ellipticis, Praecipuum tamen quod in scriptis suis prodidit, pertinet ad inveniendas figuras ex rotatione ortas. Regulam se- quentem hac de re tradidit guaecuzque figura, orta ex reyolutione lineae yel super. ficiei circa axin immobilem , aequalis est. producto ex quantitate generatrice et yia , quam percurrit centrum grayitatis, Regulam hanc non stricte, scd tantum per indu- ctionem probavit; stricte Geometrice illam quidem probare tentavit, exacte vero non perfecit; demonstrationes hujus regulae varii deinde varias proposuerunt ( 1). Guii- zs iamen principia suae Methodi Geometrae Graeco 247?» quodammodo debere vide- tur, saltem ita judicat Cel. Aontuc/a (2). . Cum Geometra sui temporis Cavz/erio , de quo praecedenti capite vidimus, anno i740 de Regula sua contentionem aliquam habuit, qua tamen Cavyz/erius coactus fuit methodum ipsius magis dilucide exponere, eamque restringere, ad quae proprie pertinebat. lllustrationis gratia jam exemplum proponemus. Ciréulus generatur revolutione radii circa centrum tanquam axin immobilem. —Cen- trum gravitatis radii situm est in media ejus parte. Via igitur hujus centri est cir- culus descriptus cum dimidia parte radii, Ergo productum ex ultimo hoc circulo et radio suppeditat aream circuli primi descripti, quod etiam cum principiis elementari* bus convenit. F Sit enim ( fig. 9) ADCD circulus, generatus ex radio AE circa centrum E volvente; centrum gravitatis radii AE est in F, media ejus parte. — Via igitur, quam hoc punctum percurrit , est circulus FGHI; unde area circuli ABCD est — circ. FGHI X AE ; quod verum esse cx subjunctis patet; est enim, uti notum est, area circuli ABCD — triangulo ex devoluta peripheria et radio — rectangulo ex peripheria devoluta et semi- radios jam est: circumf. ABCD : circumf. FGHI z AE : FE et quoniam AE : FE — 2 : I, 1 circumf. ABCD — ciicumf. FGHI , adeoque area circuli ABCD C3 ex peripheria devoluta et semiradio C3 ex semiperipheria devoluta et radio C3 ex circumf. FGHI et radio AE. gm Quam- (1) Vid. Monmt, Tom. II. pag. 335 et pag. 95 et 99. nota B. (2) Ex verbi$ Papp/, quae refert Tom. l, pag. 529, vid, et illa apud L'Z[uil/ier Op, cir, Cap, 14 in fine. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 17 Quamvis sic quoque haec regula Guldini pertinuerit ad plana ex rotatione orta, facile tamen intelligitur , applicationem ejus superficiebus et solidis, ex rotatione linearum et planorum circa axin ortis, multo frequentiorem esse ( 1 ). Hac regula itaque explicata, sequitur Caput explicans Quadraturam Curvarum ex prin- cipis Calculi Differentialis et Integralis, Ne quis vero putet interea temporis Pro- blema nostrum nullam omnino promotionem subiisse. Seculi enim XVI et XVII viros in Mathesi prodiderunt, quos grata posteritas laudibus certe semper celebrabit. Multi inter illos Quadraturam Curvarum curarunt, uti Fermatius, Roberyallius , IWallisius , Hugenius, Brounckerus, Pascalius aliiqueg quorum Methodi tamen magis singulis cur vis erant accommodatae, quam quidem ad generalem aliquam reduci possent. Separa- to itaque Capite horum inventa exponere difficile nobis visum fuit. Melius ergo duxi- mus in tractanda quaque curva in Capite sequend brevem cujusque historiam adjun- gére. Raro autem Quadraturam ab aliquo inventam, nec principiis Calculi Differen- tialis et Integralis nitentem , exhibuimus, cum illae saepe nimis longae sint, mec adeo multum ad scopum faciant. Eo loco tamen , ubi de Quadratura Hyperbolae égi- mius, breviter adjecimus Methodum, qua usus est Ill. Lord Jrouncker in inveniendis seriebus infinitis pro area hujus curvae. Hoc "unum adhuc in gloriam patriae nostrae addere liceat, nostrates in hac Matheseos sublimioris parte, ratione habita parvae re- gionis, quaé eos aluit, non minimum locum occupare; inter quos vel unum Zuge- sium nomirnasse suffecerit. (1) Conf. de Guldino ejusque regula 7Morfuc/a, 'Tom. IL. pag. 51 et seqq, K/ugc/, in voce Centro-5s- wyca Methodus ;. L'Huillier, Op. «it, Cap. JA et Framcoeur , Traité Élémentasre | ds Mécasique, Liv, Ll Chap. II. No, 4. s C | CAPUT 1$ G. H COST JORD'ENS Q AC UBEU B RC DUER IUE A Ro TD INA SOLUTIO PRODZLEMATIS DE QUADRATURA CURVARUM SECUNDUM PRINCIPIA CALCULI DIFFERENTIALIS ET INTEGRALIS, EXLMPLIS ILEÉUSTRATA. " 1 : (t i Is z ] T " BOWWOOUIRA e! 3y o^ ' E hic quidem fuit status Problematis nostri usqne ad, Seculum XVII, quod ob. egregia in Analysi inventa aureis literis. notandum est apud omnes , quibus scientias rum ac inprimis Mathematicarum promotio cordi est. Medio scilicet. hoc ;secnlo Germania et Anglia duos pepererunt viros immortales, quorum nomina supra omnem laudem posita sunt; Leibnitzium et ANewtonum. C1). Prior inventor fuit Caleuli, qui dicitur. Differentialis et Integralis; posterior. Methodi. sive Calculi Fluxionum .et Fluentium ; quae inventa quam uberrimos. fructus. in toto scientiarum Mathematicarum et Physicarum ambitu sparserint, vix dici potest, - Quam- vis autem signa, quibus hi Calculi notantur, plane diversa sint, revera tamen eodem . redeunt. Exeunte vero dicto seculo per satis longum tempus acriter de primo . jns. ventore fuisse disputatum, ita ut ab utraque parte summi exstiterint viri, qui utri«- que palmam deberi judicarent, omnibus notum est. Sed quicquid hac de re sit, no- bis sufficit exstare talem Analysin sublimiorem. Uti autem Calculi Differentialis. egregius est. usus in. investigandis proprietatibus curvarum, sic ratione Calculi Integralis idem locum habet in quaestione de earum Quadratura. Spatia scilicet. quadranda considerantur divisa in partes infinita vel if-- finite parvas, uti dicitur, ita ut quaeque pars pro Differentiali spatii cujusdam ha- beri possit, unde, si Integrale hujus Differentialis innotescat, nota quoque sit Quadra« tura spatii quaesiti. Hae autem divisiones curvarum diversis modis fieri possunt; vel per ordinatas pa. rallelas, axi perpendiculariter, uti plurimum fit , vel sub angulo obliquo instantes; vel (1) Leibnitzius natus anno 1646, mortuus anno 17165 IVewfonu: natus anno 1642, mortuus 1726. Dolendum sane est, Leibniizii opus, quod sub titulo Scientia infiniti scribere sibi propositum habebat vir magnus» euodque Calcülum Differentialem er Integralem corprehendere debuerat, numquam in lucem prodiisse, COMMENTATIO- A» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 10 d per radios ex uno 'pugeto exeuntes; vel per infinitas tangentes, vel per infinitas ad curva normales , vel per visio ii quorum latera convergunt in puncto os commun (Cr). ' ; MUEAS OT IIS LE ![ Harum autem divisionum;:ea' adhibenda. est y. quae-optime cum natura :curvae convee nit; quod ex: inspecta. figura cnique facile. patebit; sic cum natura |Parabolae non magnopere congrueret, si quis eam "divisam corciperet per infinitos radios ex uno puncto exeuntes; sunt vero curvae, quae uno vel altero modo aeque facile divisae concipi possunt, uti id v, g. locem habet in Circulo et Ellipsi, qui aeque commo- de, per radios ex. polo exeuntes, quam per ordinatas parallelas quadrari possunt (2). Jam nos convertamus ad ipsam Problematis solutionem , qua in re quidem ita ver- 'sabimur, ut in sectione prima illud explicaturi simus pro ordinatis parallelis, iisque normaliter axi instantibus; in secunda vero curvas consideraturi simus; Ordinatis ex uno puncto tanquam' polo ductis. BEBO T L0. P BR JM.A TA DE QUADRATURA CURVARUM PRO ORDINATIS PARALLELIS,; jn IISQUE ORTHOGONALIBUS, 9-92 t tal f cS. 1. j t Explicatio Problematis. Si AMM' (fig. 10.) curva, AX axis, in eaque abscissae AP et AP'; ordinatze vero rectangulae MP et M'P', Sit AP — z, PM c— y; concipiatur abscissa AP auge- ri quantitate EE Area cürvae augetur quantitate MPP'M'. Ducatur jam M perpen- 'diculariter. ad. ordinatam PM, et compleatur parallelogrammum 7M'P'P. — Observemus rationem. parallelogrammorum : PP'/7;M. et PP/M'z, quae eandem basin habent, aequa- PM lem esse rationi ordinatarum PM hujusque rationis limitem esse unitatem. Sequitur t eti 9 in- (3) De his divisionibus éonf. Jisiig Bérnouilli Lectiones Mathematicae de. Methodo Integralium , Lect II, "Opp. Tom. IIT. pág. 394. (2?) Conf JBernouilli loco. €it, C a 20 1428; | H; C; [9] d] T QTUT ROGD'Ej;N.S. inde trapezium curvilineum MPFP/M', quod semper continetur inter dicta rectangula, et quod constituit augmentum, quod accipit segmentum AMP, quando abscissa AP augetur quantitate PP', sensim sensimque ad aequalitatem rectanguli PP'M. appropins el rationis PPMAM —H M A ibrli t .UN quare, v PPOXPM — DL »X H2 imitem esse unitatem, :Nomine- mus S fünctionem ipsius 3, respondentem areae APM,, habebimus pro limite: PP'M'M 48 , PP'M'M I —TPE—— — quU —PP- X M descouR — 1, unde ds — yds e S — f/ydx 1). Ex aequatione curvae igitur quaerendus est valor pro y; hic substituendus i in aequa» tione. S — — ds, et ejus Integrale si inveniri queat , Quadraturam spatii quaesiti sup- peditabit (2). Hac igitur formula jam tradita, eam exemplis quibusdam illustremus , et ob varios usus initium sumamus a lineis secundi ordinis , quae vocantur, sive sectionibus Conicis Parabola scilicet, Circulo, Ellipsi et ITyperbola, $. 2. De QOuadratura Parabolac. Hujus curvae , cujus usus tam frequens est in Physica Mathematica et ín Mecha- nica, Quadraturam primum exhibuit Z/reAimedes, eaque sola est ex Sectionibus Co- nicis, quae hanc absolute admittat. Philosophum illum hanc Quadraturam ope Metho- di Exhaustionis Veterum invenisse supra vidimus. Nunc vero illam exhibebimus se- cundum principia Calculi Differentialis et Integralis. Praeter hanc autem Parabolam, quae et Zfppo//onica appellatur, plures aliae sunt species, quae Parabojae Superiorum Ordinum vocantur, quarum Quadraturam primum , . dé« (1) De stricta veritate hujus quadrandi formulae et in genere, de principiis , gnibus Calculus Differentialis et Integralis nititur, uti notum est, multi multa disputarunt, ita ut vaiia sensim prodierint Systemata , quibus harc principia diversis modis exponerentur, Sic summi La Grangii Theor!a functionum , L'Huilllierii Theoria limitum, allae, omnibus cognitae sunt. Conf, porro quae' habet Cl. S, S, va» dar Eyk, Perhandeling over. de Eeginselen der. Differentiaale en. Integraal - Rekening, Bladz, I1 en vo'g« : (2) Conf. La Croix, Traità Llóm de Calcul Diff. et Im, No, 76 et son. CL Hemnert, Cursus Math, Vol HL. pag. 142 et 143. et Carso!, Oeuvres Maih,, Basle 1797. pag. 201 et 202, Problema in hac Sectione tantum tractavi pro. coórdinatis rectangulis; aequatio vero curvarum pro ordinatis obliquis facile ex ilja, quam consideravimus, deduci potest, Vid. v. g« doct. J. C. Schrader , Verh, over de. Theorie der Lijnen vau den twem din graad, afgaleid uit de algemeene Theorie der Kromme Lijnen, Utr, 1816. 1, Afd, L Hoofdst,. $. 9. en volg, COMMENTATIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 2I dederunt Philosophi Galli ermazius et Robervallius ( 1), et inter quas celebris ea est, quae vocatur Parabeja Cubicalis secunda , cujus aequatio est y9 z— px?, et quae est Evoluta Parabolae simplicis. Parabola simplex sive Appollonica est, quae- oritur ex Coni sectione , 5i scilicet Conus a plano quodam ita secetur, ut parallele illud. sit uni | laterums ved. parallele piano cuicunque Conum tangenti, Hujus aequatio est j? — px, in qua y ordinatas, x abscissas et p parametrum significant. Cum sit j? — 5s, est y e XV/px — x pisi; unde ys — t?ixidz, et f/ods — 1.I-Fr i zX4z : . . m fi dx — X Pu & — c € — iijiai- C, etsubstituto y — x22, invenimus p aream Parabolae — -2zy J- C. Sic etiam operatio institui potest s 25*dy P Quoniam j* — $x , erit differentiando oy4y — dx, et dx — ed, e ydx — e fiis 5 37 p C — guy 4e C. Hinc igitur patet: » hunc valorem pertinere ad singulos ramos curvae, cum occurrant signa -- et —. - Parabolam absolüte quadrabilem esse, id est algebraice et definite notum esse inii Sive aréam contentam sub arcu curvae, axi abscissarum et ordimata , pin spatium duas tertias partes continere rectanguli ex abscissa et ordinata. Valori autem. pro area curvae-adjicitur. quantitas. constans, literá C notata; hujus rei causa est, quod differentiationi obnoxiae tantum sunt quantitates variabiles.' Con stans ergo quantitas si diflerentianda est, ejus differentiaie aequale est nihilo, qua- propter quantitati differentiatae , si integretur , adjungenda est quantitas constans , cum scire nequeamus, utrum functio primitiva tantum quantitatem variabilem continue- rit, nec ne, Qaüod autem ad curvam nostram adtinet, notum est, si abscissae eva- nescant, evanescere simul quoque ordinatas , quod etiam patet si in aequatione y? — 2 ponatur x — o. Unde sequitur, si area Parabolica initium | eapiat a puncto , ubi coürdinatae simul evanescunt, nor necesse esse constantem addere, et tunc spatium. quaesitum esse aream APM. (vid. fig. 10.) : Si "U£41) Conf, Ment, Tom. Yl. pag. 42 et seqq.3 Paria Opera Mathematica D, Petri. do. Fermat^, Senatoris Tc- Jweni, Tolosae 1679. pag. 44 et seqq. et Robervallii Traité des Indivisibles un. ejus Ouvrages Mathépatiquet y La Haye 1731. pag. 214 ct seqq. ; C3 2e .MADBZ AURI T A1€ 1018 VT AO Or BOUDA TROC US Si spatium MPoz/, inter duas ordinatas interceptum , noscere velimus, ponatur AP zc a,Pp-x,pm'-ys;enttAp-a--x,et inde aequatio 5? — 9 (a hos Ke ap d px; y — VCap d s) e [ds zfGp mM Ut rite integrezur , ponatur (/(29 -]- 9.) 2x v, ergo 9? — ap -- px, et pde — ovdy,. dx ma Ss. et ydz c ayfdv, alque f'yds c [359 — DOELmBS opi) $Ca 4-2) VCap d 2). " TIT Si ponatur. x — o, evanescit spatium. MP, et fit [ss cc $a ap — areae APM ; hoc sj subtrahatuc a valore modo invento, erit area MPpm^ — £ (a ped L2, — $4 V ap. . Alio modo dicta area sic definiri potest. Ponatur Ap — 4; origo abscissarum in p, adeoque Pp — x, PM — y, AP — &—2, ert j? — p (a — x) —a—pxz;ycMpa-mpx).et ydz zx dx V(pa- px). Ponatur rursus /(pz — px) — v; ert y? — pa — px, igitur zydy — — pdz ; : L 24 $ ^ *22-fT s — LL 2vdy dcs 2y*dy [sis 2- f dv gys -" 4(pa :x)Y pex p) 3 et — 3? | ?:v8bi e — $(—s)V(pa — px). : Ut jam intelligatur quid integrali sit addendum, ut area PM;z'? definiatur, ponamus, .ut ante, x —o et fiet [ ydy — — 2(a4,— 5x) (pa —ipx) m -— $4 V pa, unde, si ade jiciamus 4- 221/22, habebimus aream PMz/p — 2 41/pe —2(a — xy V Cpa — px) Hos valores singulis casibus areae |PM»'? convenire etiam patet ex Parabolae pro* prietate, quam jam invenimus, quod scilicet ejus area, 3 vertice incipienda j^ aequalis sit duabus tertiis .partibus. rectanguli sub. abscissa et ordinata ;' est. enim: MPpm* — Apm' — APM; in priore casu est Apm' — $Ap X pm'-2$(a-p)y — Foot voit wapacd 9» nds APM z $AP XC PM — £ay (-$4|]üapoo , dat Spatium Am — APM -— spatio reins £(a4-x) V Cap - px) — £8 y'ap. .« ii () "Altero casu est Apz' — 2 Ap X pm' — 2ay -—834Vpa ' APM — 2APXDPM — 2(a—2z)y —$(4—2x)1V (pa — px) unde spat. Apm' — APM c spat. MPpm' — 3a pa — $(a—x) V (pa—px). (B) Valores itaque, quos in aequationibus (A) et (D) invenimus, pro area MPmz"' .non differunt misi signis , qum rei causa MK s quod ahénistisn diverso. sensu sume * Simus. 1 E M se Hinc ergo patet, si Qin non eruatur ex ipsa curva, sed tantum ex data ejus COMM ENTATIO 4» QUAESTIONEM MATHEMA TICAM. 43 éjus aequatione , ut spatium aliquod noscamus, in Integrali ponendum esse x — o er residuum ipsi addendum esse sub signo contrario (1). Praeter illam, de qua vidimus , Parabolam, uti supra jam diximus, et infinitae aliae sunt, quae Parabolae Superiorum. Ordinum vocantur, quarum. aequatio generalis est est 9" 4" — j" t7, yel 9»— 1x — jy". In hac aequatione, si/sit 77 —.9 vocatur. Qua«' dratica. sive. 4ppollonica s. si tm — $3 Cubicas sim —— 4. Biguadratica ,' et. sic. porro.: Ad Parabolas referri quoque solent curvae, in quibus 9x"—1: — jy», quae a nonnullis Semiparabolae vocantur. Omnes autem comprehenduntur sub hac communi aequatio« ne g"a3" -— j', quae ad alias quoque curvas extenditur , veluti ad eas, in quibus a?x* y^; a?x9 — 5 5 4934 — y? etc. (23) Facile nunc et Quadraturam Parabolarum Superiorum. Ordinum exhibere . Hic Earum aequatio sit 5» t» — 97 x^, mcus bi Est hinc y — / —H0 12-2 ZUM zm pone tas unde Lj jdx zm pn "amc? ds et m " zu m fon ; - —-— I IET LÀ nan : P Lor p rotam 9 in m-n »-nam-bs n ibi «ia ^s jog 7 oum 22 — mani i br m : 2*1 m --n LJ n substituto y — pires, [ys — dan. Tn hac aequatione si ponamus y — 7 — 1, habemus pro area Parabolae — cis, ut.supra invenimus , $aXy. H^ : Si ponatur y 2 o, 5 — 1, Parabola fit linea recta , et area z— ixy. Segfentum APM mutatur nunc in triangulum , cujus valor. Zxy, quemadmodum ex'Géomttria Elementari notum est (3). $. 3$ ; De Quadratura Circuli. i Lj ) Inter ea, quae ad haec usque tempora ingenii humani conatibus adversari videntur, si (1) Vid. Iff, Elementa. Matheseos wniyeria0 , 'Tom. L, pag. 577 et seq. (22 Vid. Welf Op. cit, pag. 427. et Klüge| im voco Parabeln hüherer avt, (3) Conf. La Creix, Traité É/ém, de Calcul Diff. es, Intág. No. 222. * 24 MEGIUDU Afro TO VoU 0t i 63^:9/ R^ DENS si quid aliud pertinet certe Quadratura circuli. Nostris tamen temporibus mon am-- plius regnare videmus ardentem cupidinem hoc Problema solvendi, qui olim in Grae« cia et deinde etiam in aliis regionibus obtinuit, Muiti scilicet in Graecia Philosophi hnic rei operam dederunt, existimantes hoc geometrice, uti dicebant, id est ope regu-' lae et circini, posse absolvi (1) Archimedes autem , cum deinde vidisset non adeo fa- cile hoc peragi. posse, quaesivit rationem diametri et circumferentiae circuli, et prie mus ope polygoni.96 laterum cireulo circum - 'et inscripti probavit, hanc rationem minerem esse quam 1 : g22, majorem vero quam I : 31g. Post renatas vero literas alii ulterius progressi sunt, ita ut hanc rationem multo accuratius definiverint. Prae« cipui hac in re fuerunt ZMetius, Ludolphus a Ceulen, Snellius, Hugenius , Iallisius , INeytonus , Leibnizzius et Cel. Dagny , qui in Mem. de l'Académie des Sciences A. 1719. pag. 144. notissimam rationem dedit, in qua, posito diametro — 1, circumferentia circuli aequalis est 3, sequentibus 127 decimalibus, quae ratio tam parum a veritate deviat, ut error iste mente humana cogitari vix possit (2). Ultimis tamen tribus aut quatuor seculis, plurimos fuisse viros, sive harum rerum gnaros, sive non, qui celebris hujus Problematis solutiones quamvis minime veras dederint, historia hujus temporis nos docet. Cum enim celeberrimos omnis aevi geo- metras hoc früstra tentasse vidissent, gloriam , quam alio modo forte non possent adipisci, sibi inde quaerebant ; at vero quam ineptae, imo omni ex parte ridiculae, sae pe hae Qnuadraturae fuerint, apparet ex eleganti narratione, quam hujus rei dedit Cel. Montucla in egregio opusculo, cui titulus Zszoire des Recherches sur la Quadrature du Cercle et in Supplemento Tomi YV. Operis Histoire des Mathématiques ( 3). .Cum igitur!per tot. secula Mathematicorum 'conatus ad: quadrandum circulum irfiti fuissent, multi postea exstiterunt, putantes hanc Quadraturam. absolute inveniri non'- posse, inter quos. et magnus analysta JZa//isius fuisse videtur. Fuerunt etiam, qui hoc ex industria demonstrarint, uti-v. g. id fecit Geometra Anglus Cl. Gregory, qui medio seculo XVII. floruit (4). Sunt tamen et hodie, qui hoc, quamvis non facile, non tamen plane impossibile credant, praecipue cum jam multarum figurarum , arcubus circularibus constantium, area inventa sit (5). Haec (1) Conf. Bosaut, Esai sur lHisteire des Mathématiques, Per, T, Chap. 2. (2) Conf. Cl, va» Swinden, Meetk,, VII. Doek MI. Afdeel. 26. Voorst. aanm. 4. (3) De dictis Quadraturis 2sgens in supplemento laudato jocose haec scripsitt ,, Ces sortes d'écrits nous » Parviennent surtout au printems, oü les accés de folie sont plus fréquens, et De La Lande, qni a passé » une année à Berlin dit, que c'était dans la méme saison que l'Académie de Berlin en recevait Je plus." (4) Conf, JMor:,, Tom. li, ptg. 87 et sq. C5) Vid, Cl vas Swiudem, Wecrk, , "VIL, Büek. IL. 'ARd. 15. Voorst, 2. aanm. COMMENTATIO 45 QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 25 Haec pauca sufüciant de historia Problematis, de qua integra volumina conscribi possent, Plura hac de re scire volentibus patent opuscula supra notata, Potius igitur ipsum Problema aggrediamur, Posito diametro Z 22, ordinata — jy et abscissa —— x, erit aequatio circuli 5? — 26x — x*',ergo y — X (24x — 2?) et ydx — dx y (2ax — x?) — dz (24x — 22)s — dx.ai (24—2)25 quod si dividatur et multiplicetur per Caaix erit, dx V (20x — 32) — dx (2a4)5 a& (1 doy . Quantitas haec, cum absolute integrari nequeat, necessario in seriem evolvenda est; ut sic singuli ejus termini integrentur, et integralia, quam proxime inveniri queant, habeamus. Hoc si fiat erit: x UT £x- I.I.3 pe —i-iXl- Wl adi 2.4.6 Olj1.3-5 a* Xs DoNVLCG LB I6a* — etc. et dx / (22x — 3?) — dx (24)s xz (1 D e NN : Il.) X bi. r I-1:3 x3 I.I.9.5 "nis [: X Ley 2.4.6 Sr en 2.4.6.8 X imt XV 26 P x Ld.3 Qj a£ 24 c4 ^ a 24.6 £ MS; 2.4. FRA 8 oi Jv cujus seriei si integrale quaeratur, erit f: ydx -— pd olo toros 2 s 9 E 1 9x * . 2x a I«I oxz 1.1.3 2xz 1.1.3.5 ox'z etc. |xve — — —— — 3 2^ 524 24^ T44? 2.460 9.843 2.4.6.8 ^^ 11.1624 | et cum omnes termini complectantur 222, erit : LOREMS Edo ioa coh de ce plat 5 Zu bnlh t 5: 3.7 x4 5 " f» i-*5 5.24 Tae i 44* 2.4. 14.6 5.8 863 172:46.8 156 17 d D r4 9 E Xz X2 LIEU ————À—— — —2—4277— . — etc . ps etiam — w^ aiy 2a — CULTE TATE CET: . | 19 92:8) Habemus igitur ope hujus seriei spatium quodcunque circuli; in ea si ponamus. x — a, sive abscissam aequalem radio, erit pro area quadrantis circuli ex serie (8) f» - —— I] [2] i- 2i V 2a at ai ELEC BV 2a — 50eV 2a TT EY. 5632 V/ 26 D — in 26 G. H,'C'o'sT30 &'D'g"WN/goO 2 a QT a^ a se i tpm un Lope 51/2 56V/2 2881/2 56321/2 I I e rr à 1 Va|-g UupO* 3507488 77 óga 7786 | 518- eRatSriSs Cai) Veth nc Prog yiogi* Aun i roma S Pere c lero o AIC za jdxz| -—- mi PI x z [5 2 ATTT ia ud "m zy 2.4.6 Ba FIPIUR TACTETTTT: es ] Xa22:y24 c— E mug I Es I Ns 3 15 ^ : 3 2.5.2 2.4«7.4 2.4.0.9.5 TTA 2.4.6.8.11.16 — etc. | x22 V2 55] i4 it AE I 1 Wear 00e ia] Xi 3 20 22. 1152 22528 EE PEN CMINRET Tr E SM 24/2 CU .9.-] £12 1-576771 35264". - «e. ] A 4? [4 I I I 5 E RR du OECNUN uti supra pro area quadrantis circuli, Multiplicando per 4, fit area circuli * dde bU rm Ee Ml e OS MEE 252427153 5 56 938 5632 si substituatur Diameter sive 27 — I, erit area: BIN a LUE vL MORSU: uni moe : -u|i «s ] ( 15) 5 56 288 5632 Has vel similes series dederat dNewtonus [e ). Antea autem ope illorum ; . quae Cg. JV/allis .exposuerat. in. ZfritAmetica" lufinitotum , singulari: modo rationem circuli ad quadratum diametri expressit; invenit scilicet. ///2///s hanc rationem e£ | 3*3:5-5.7-7-9-.9 . I1. H1.19« I3. Vig a fumo dus d — d —Ó— . 3. minorem quam 2.4«4.6.6.8.8.10.10.12.12.14 : 9.3*5- 5-1: 1.9* Q 4 114 11. T3 I3. - gi Les Rojo ER- QUA du AA 056: 8. 8. OTIO: ES-127 R4 Vr : Haec. fractio , infinite continuata, exacte Quadraturam circuli exhiberet; at vero.cum. definitum tantum numerum terminorum sumere queamus , modo majorem modo minorem valorem habebimus (3). * Eo« (1) Conf. Hanmiri, Curi,. Math, Pol, Vl. pag. 145 et 146, a Croix, Op.cit, No, 179, et Kjigel iu vera Cyclometrie es. Cyclotechnie, ! (2) Conf. ejus /ralysis per acquationes mumero terminorum finita: , Opu:c, Tom, ], pag. 9 et 93. (3) Conf, JFeiliiii Optra, Tom, |, pag. 468. et Le Creix, No. 982 et 383. Ld H COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 27 Eodem tempore lll. Zrouncker iisdem, quibus JZa//isius, rebus occupatus, aliam expressionem dedit. Posito scilicet circulo — 1, quadratum super diametro hac fractio- ne, infinite continuata , exhibebitur; 2-Fetc. (r). » Deinde Cel, Leihsiizius anno 1682 sequentem seriem proposuit in Hetis Erudite- rum Lipsiensibus. Posito scilicet quadrato Diametri aequali unitati, secundum eum area circuli ert 1 — 5$ pEi—i-p[ iau Q5 -— etc. Invenerat scilicet, po- sito radio — 1, et tangenti arcus cujusdam — £, hunc arcum esse — £ — i55 4- 1/5 — 1; -- 1:9 — etc. Jam si ponatur arcus — 459, erit ? — 1 et arcus 45? — :—I-J-L—214-1 — etc. , unde circumferentia circuli — 8 — 84-2—25-F-$ — etc., adeoque ejus area z4 —$--$ — $ - $ — etc. , si quadratum" Diametri est — 4 5 adeoque posito Diametro — r1, habebimus aream circuli — 1 — $ Ti-id^i-e* (2). Si bini termini una sumantur, erit haec series — 2 -J- 4 "si Z aude. vel si secundus et tertius sumantur, quartus et quintus, et sic porro: ESL és 7 34$ — etc. Tn prima serie denomiratores sunt quadrata numerorum 2, 6, Io, 14 etc. unitate deminuta, in posteriore vero quadrata numerorum 4, 8, 12, 16 etc. similiter unitate deminuta, Has autem Series, cum non, satis convergant , ut facile applicari pos- sintj deinde ad usum magis accommodavit magnus Zw/er in Commentariis Academiae Petropolitanae (3). | $. 4. ,CO Conf, Euler , Introductio in dnalysin, Infinitorum, Pars I, Cap, XVIIL :No; 369; (2) Conf, Euler Op. cit, Parte I. Cap. 9. N. 140. €3) Conf. AMont, Tom, IV. pag. 627 et seqq. d D 2 28 G8 H...,,0.,0 «S. Don 00; RR. cDrigyNIMS 8 4. De Quadratura Ellipseos. Quid Veteres circa Quadraturam Ellipseos praestiterint, supra vidimus cum inventa Archimedis de nostro Problemate exposuimus; demonstraverat scilicet ille, circulum se habere ad Ellipsin uti ejus axis major ad minorem. Has autem Curvas, circulum scie licet et Ellipsin plura communia habere, et' arcto nexu inter se junctas esse, accurata utriusque proprietatum investigatio facile docebit, Quo minor enim in hac Curva fit distantia focorum, eo magis ejus forma similis fit circulo, donec tandem, cum haec puncta in unum coierint, Ellipsis plane in circulum abit. Cum itaque harum Curvarum vinculum tam validum sit, mirum certe non est, etiam earum Quadraturam sive areas arcte cohaerere; quod verum esse ex infra subjunctis patebit. jam ex aequatione Ellipseos quaeramus ejus Quadraturam, quamvis haec, ut vide- bimus, absolute inveniri nequeat, Ponatur' idcirco axis major — 24, axis minor — 295, abscissa a vertice sue : : : p menda — x, et huc pertinens ordinata z— y, erit 5* — zi (2m — z?); adeoque y-— 5 V Cas —33)z A (nas — x)i, unde 54x — 27 (aas e a2)z, adeoque fois f (28x — a?)i. Hujus Integralis ratio eadem est quae Integralis circulí ; utrumque enim, cum dbso- lute inveniri non possit, per seriem exhibendum est. Est autem; : ydx z—— [—.4x (sax — x5) 8 [—.dx.as (04 — x)2 fs — f, i et secundum seriem ZVew/oni 1 x x? x3 5x4 : 20 -—X). — 94 — ———— —— ———— -- —— —- ——— ——— «e €GtC. 5» ergo C ) v 2V/2a ^ 167/24 ^ 044^ 3a . 10244)V 28 ) 88 f» —j as (24 —x)i aos axi 5x2 -/ 2 (vas m i lózV/2a 4a:a^ iox4d)/324 . ete.) "- z 9 xa EZ -— s (s2iv 2a — LLBER. Un re Sas t.) BN 747 sVa24' s6ay 2a s854^M24 5632a)V 2a In hac serie si ponatur x — 4, prodibit quadrans Ellipseos, et si multiplicetur per A, invenietur tota area. Ex COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 29 Ex comparatione formularum pro area Ellipseos et circuli patet earum areas eandem rationem se;ui quam axes prioris, id est: Elipsis : Circulum — 2 * 2 Quadratura Ellipseos igitur pendet a Quadratura circuli, adeoque, si circulus notus esset , Ellipsin quoque notam haberemus, Si abscissae a centro sumantur, aequatio Ellipseos erit: TE e) et 4, — dle v p pisos L—— P etat)s T zT gu a a Haec formula etiam in seriem convertenda est; est autem: 2 X x4 x$ mue lot uq cm Sem ooo m .5 ade Ce 4*)z —:2 - $oi 2m etc.5 adeoque b 1 b x? x* x$ c RGB Dec cR EIU EE SEATS — etc. ) Z "t Í dea ab Coe d 2a 83 1645 ) dz x3 p a? » ——(8X — — - —— —— etc. a C 6a 4923 II245 v Si ponatur z zz 4 5 semiaxi majori, prodibit quadrans Ellipseos, cujus area igis tur est -10 6-23 AA te) 2 2 2 mist. 3 9» kS — etc. ) : —s(:1——-— - zie C etc. ) (1) $. $ De Quadratura Hyperbolac, Venimus nunc ad ultimam Curvam €x sectionibus Conicis , Hyperbolam. Oritur haec ex Coni sectione, 5j sci/icez Conus iia secetur a plano, ut alterum latus pro- ductum etiam secet. Vulgaris Hyperbolae, quae respectu Hyperbolarum Superiorum Ordinum etiam ip pollonica appellatur, Quadraturam primum dedisse videtur eximius Geometra Scotus Gregory, in scripto de Quadratura circuli A. 1648. Vixit ille tempore IVewzoni , sed heu! in flore aetatis morte fuit abreptus (2). I (1) Conf. Henrert, loc, süpra cit, pag. v47 et 149. (2) Conf, Merte/a. Tom, I, pag. 276. D 3 go. G. H. C. OS $:.,: jJ. 0. R. DUE NES lllustres autem Jrouncker et Mercator (1) (quorum. hic origine. Germanus diu in Anglia vixit), primum series infinitas pro Quadratura Hyperbolae inter asym^;totos de. derunt (2), de quibus infra videbimus. Hyperbolarum Superiorum Ordinum. Quadraturam antea jam invenerunt Cel. |Geometrae Fermatius (3) €t. Cavalerius. üi His jam, historiam hujus curvae spectantibus , praemissis , primum ex. x. generali ae. quatione quaeramus Quadraturam Hyperbolarum 'Superiorum ordinum intra asymptotos. Aequatio illa haec est $ — 27"j", unde j" — um -—p.x-"et y — Vs. Jeu v E. ;'sds es yt dre fis m PR z ?x " 4d- C. [2i 5n—m Si area (fis. 11. ) sumatur ab initio abscissarum, formula comprehendit spatium in« definitum inter CV et AY. Valor autem est finitus vel infinirus, prouti z; minor vel major est 7. Spatium enim DCMP, substitutis in aequatione ABT UNT et AP — 3 4 4À LI 2 "—m , 1 2 x — b,iisque substractis , erit — L—LP d OEN "^ —qan r* ). (sre jain a —0, punctum DB cadet in A, et spatium DCMP fiet spatium YAPMCV; quantitas autem n » a " erit vel finita, z — o, prouti erlt m »» s vel m « n5 sim 2» n, erit spat, neu YAPMCV — ow "(5 —b» En -Si m «&.n, erit spat, XAPMCV — n—m p nem 2 - — 5— Vr : DEN Si vero 5 infinitam sumamus, habebimus spatium. XBCMU, quod erit infinitum, si I "-—) pt 4." .,Ssi m m n4). Cclberimus Zailisius spae m « u,et quod erit — tium YAPMCV in casu "e m pa 7, ób valorem riegativum , vocavit ded quam Plnflum, T Bi i- x C1) Hanc Mercatoris Hyperbolae Quadraturam, quam anno,1667.in opere Legarithmetechnía ek. o. in- ventam quoque esse a Cel. Analysta nostrate Z/zdde, Consule Amstelaedamensi , vidit Leibnitzius , quum iter faciens eum in dicta urbe adiisser, Vid, Jostuc/a Tom, n. p. 150. (2) Conf, JMosiucla Tom. ll. p. 355 et sqq. : (35 Conf. Fermatii Opera P. gr wie pag 44 et sqq. (4) La Croix op. cit, NO. 223. : - Sr i25 14 M BL USA COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 2r vel si id sine soloecismo dici posset smajus quam infnitum ( 1). . Quomodo vero hoc accipiendum sit ostendit Vir Cel. Parisszon, Mém. de P4cademíe des Sciences. A. 1706 (92). Jam nos convertamus ad Quadraturam Hyperbolae simplicis sive. Appollonicae, et primum quidem de ipsius Hyperbolae ad axin relatae spatio videamus. Positis abscissa — E m zx z» axibüs — 22 et o2, aequatio Hyperbolae erit; 9? di T 4^), unde y—- V Gar^-: xy P. (aas dat) dm 7 (2a J-:2Ead ydx Ene 5i (2a -]- x)idx, et f & f Ana T x)idx -feieQ or EY est autem x 5 2 E SPAN AERE E: ia i58 "gae T eU 1 ME E that (36959 ( b sahunon à MEN UN ngnptee 9 rcli V Y 22 i ai 542 X QD: x € i agg P ML C d LE Y » Y X^ rd ai z ssh dx — (iva d- ms — i62y/2a d 6422/20 "Ww p Tt DEN i m dx 1024651/2a za efits fo OE -- vu 4x2 "us 70a die dign es ete.) "Si abscissae a' centro € (fig. 12.) sumantu; , Ti est posito CP — X», aequatio erit puc da X ma (a5 —,4*)5 si jam quaeratur valor arcae ACNM, debet abscissa pro ordinata ^ : : ( - s et ordinata pro abscissa usurpari, Ex aequatione proposita erit 4* — poc 1?) , adeo- que (1) Conf. efus Mritbmetica Infinitorum Schol, prop, vat ef prop, 104. Opp, "Tom, I. pag. 407 — 409, (2) Cf. Leibsitziw in dictis Eruditorum A, 1719. pag. 167 et seqg. et L'Huillier ep. cit Cap. 9. pog. 145. $ , 32 GT; HooTC cO Scop 723].00 qe QT EUNILSA a " X : : : : que y — ;V Qa 45-— z0 PX quoniam híc ordinatae in abscissas et abscis- sae in ordinatas miutatae sunt, formula quadrandi etiam mutanda est, ira ut fiat xdy loco y4x; adeoque f*^ zm n PO 4-294 f est autem ty Z- : yt (GP 4-52); zb -r à rxu- Eros -1- etc; adeoque y " -[; ERU reis di 06 —uBT in npgstee) LEN 5 M ' "we «(rtis — 2 11256 — iau) Posito 4 — 5 — r, erit pro Hyperbola aequilaterali : "E ——J3 r4 Tim v M| eter. Haec de ipsa Hlyperbola quadrata dicta sunto; pauca jam subjiciamus de spatio asyme ptotico, Newtonus jam annis 1665 et 1666 ope Methodi suse Fluxionum et Fluentium spa- tium. Hyperbolicum inter asymptotos quadravit, uti patet ex epistola Viri Magni, quam eo tempore scripsit ad O/Zenburgium. Hilustrem autem Zrouzckerum (matum anno 16250, mortuum 1684) et Mercatorem pro spatio Hyperbolico series infinitas dedisse supra diximus ; Zrouncker suas evulpavit in PAilosophical Transactions, "Tomo HI. anno 1668, quamvis eas jam inde ab anno 1657 notas habuisset. Quomodo autem ille huc pervenerit, paucis exponere nec sus pervacuum nec a scopo alienum. duximus, j Sit AE (fig. 13) arcus Hyperbolae aequilateralis, sumtus a vertice A5 sit C cen- trum, AC semiaxis et CX asymptotus; ex punctis A et E ducantur lineae AD et ED perpendiculares in asymptotum CX; ducatur porro EF parallela asymptoto; orietur inde rectangulum EFBD, quod primum terminum seriei suae coustituit, Dividatur BD in duas partes aequales in G , et ducatur perpendicularis GH ; per H ducatur. HK pa- ralela asymptoto; inde orietur rectangulum KFLH, quod secundum seriei terminum constituet 5 dividantur porro KH et LE in duas partes aequales, et simili modo .orien- tur duo rectangula Ksg7:0 et R'L£p, quae tertium et quartum seriei terminum ellicient, In reliquis quatuor triangulis mixtilineis eodem modo rursus describantur quatuor rectangula &, 2, y et 3, unde quatuor sequentes termini seriei oriuntur, et, si hac ratione pergatur, infinite multa rcctangula siwe termini seriei inveniri possunt, Por« (1) Conf, Newteni Opuscula "Tome I, pag. 428 et sqq, et Tom. L. pag. 6. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 35 Porro si producatur DE ad M et ducatur perpendicularis AM , simili ratione spae tium HyperbolIircum AMEHA inveniri potest, uti et segmentum AEHA inscribendis triangulis. Ponatur jam AB — CB — 1, et CD: CB — »: r. Ex proprietate Hyperbolae 4d asymptotos relatae, quod scilicet ordinatae sint in ratione. inversa abscissarum in asymptoto sumtarum (1), id est CD : CB — AD : ED, valores rectangulorum invee niuntur, 1€. Quoniam enim CD : CB — 2 : 1r, est ED — 2 AD E HE adeoque c3 BDEF -DBXDE --—. 9?. Quoniam CG : Ey :2, erit AD : HG — 3:2, adeoque HG HL-—HG-GL-—- pne nire nox | g?. Quoniam BG — zo erit BR zz Ko — i et quia CR : CB — AB: 7zR — 5: 4; € T9 & 2 nk — ZAB — $$ n» mcam c BRI L;C muk-mesX m 4.- x 2 I —- rs — cz ——: et sic in ceteris, 15 5.6 c AME SOHire jam oriuntur hae series: Mic Spst. ABDEHA — — T z Xa ug 1- : : T dE RE Tue Spa, AMEHA zone Ad ee A - iV ole Spat. AHEA EI I pa ey ed rar "ED Duae series ultimae simili modo SEA inveniri possunt et quidem illa pro spatio AEHA inscribendis triangulis, uti supra jam diximus. Hae igitur sunt Zrouzckeri series. Quod ad JMercatorem adtinet, ille, posito in in- scripto parallelogrammo AM (fig. 14), AP — 1r, et AP: AR — 1: Z, sumto R ulta P, in Opere suo Zogarithmotechnia prop. 17 invenit: Spatium PMSR — 4 — ig? JL 143 — i44 -- 14s — etc. Sumto autem R citra P, iisdemque positis, J/a//isius invenerat : Spatium PMSR — 4 -- 12? -J- i45 -p i4* JF etc. (2) Ut (1) via. Flerijm Il, MM, 1 Boek III Hoofdst. Prop. 22. gev. 3. 2) Cf, Wallisius Opp, 'Tom. IL pag. 336 et seq. ct Tom. Il. pag. 916 et seqq. , Conf, porro de Breuncker? eriebus AMontuc/a , Tom. Jl, pag. 256 et seq«; et. Aligel in voce Brounckeriche Reilem, E T U/Gorr Hii e:01878:123^/90 R; DE TNGM Ut jam spatia -Hyperbolica intra asymptotos ex solita: formula: ernamus ,. sit ( 8g. 14) NCM Hyperbola, AC semiaxis; ponatur AE — CE — c, abscissa EP — zx et ordi. natia PM — 5. Est jam aequatio c? — (c JF x)y, quae oritur ex proprietate Hyper- bolae supra dicta, nempe in Hyperbola, ad asymptotos relata, ordinatas in inverso. ordine abscissarum esse, id est: AP: AE /—-EC': PM: vel e em: seeds Iis 2 L4 a — "Uu EPECE cm adeoque c? — (€-4-x)35 9 — de BER GIU ESTIS LEEREN ws : f» ELE x SB aii Log. (c3-«) Hoc itaque Integrale ad Logaritlimos: relücturi est, adeoque praecise illud. invenir nequit; hinc etiam in seriem converti potest; est enim: " 3 dicii Ree c (Xm ohm qnc t) ex X LT -ig S-ÓRpee)g ef XI me(*— Li SOLI » Posito oa, eit (ds m f P0 umso Ta. A -t Tess Il I I I I — x -49 ——x*- —245-etc.(1 z— pé RIS Ir Isu60) $. € De Quadratura | Cycloidis ejusque. Sociat.. Sectionum Conicarum Quadratura exposita, aliis quibusdam celebribus curvis hae& exempla augere inutile haud putavimus. Uti notum est, curvae ratione naturae suae dividuntur im Z//zgebraicas et Tratscene dentes, Curva algebraica ést, cujus matura per aequationem algebraicam exprimi po- test. Sic huc inter alias pertinere omnes lineas secundi ordinis ex earum aequatione: dijudicari potest, "ranscendentes vero vocantur, quarum natura non nisi per aequa- l uo» €3) Conf, Henser: Cáürs, iMath, Vol, IL, pag. 350 ot 51e COMMENTATIO an QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 45 tionem transcendentem cognita est (1), ad quarum ultimas etiam pertinet curva, de qua nunc agimus, Cyclois (2). Curva haec describitur a puncto sumto in peripheria circuli, qui circulus supra lineam aliquam rectam , tanquam basin, volvi intelligitur. Est sane Cyclois (3) iuter curvas celeberrima, non minus propter proprietates Geo- metricas, quam Mechanicas, quare mirum non est Seculo XVI1, quo primum de illà .egerunt Viri Docti, magnas de ea lires et controversias ortas esse, praecipuae cum ante inventam Analysin; sublimiorem valde difficile fuerit ejus. proprietates investigare, Galilae primus fuit, qui Cycloidem Geometrice. tractavit. Per satis longum tempus tentavit ejus aream definire; perficere. vero illud non potuit, sed dein illud Cavalerio proposuit, qui tamen et híc subsistere debuit. Postea, cum haec linea in Gallia tractaretur, ibi ejus Quadratura reperta fuit a Cel. Geometra Aoberya//io (4), uti testis est P. 7Mersenne, qui hoc ei proposuerat. In. venit ARo/eryal/ius spatium Cycloidale triplum esse circuli generatoris, quamvis alii , minus recte, ut videtur, hanc gloriam Geometrae Italico, Ga///aei discipulo, Torzice/- Jio tribuant, qui deinde demum hoc problema ope Methodi CavaZeréanae solvit ( 5 ). Aoberyallius autem non tantum simplicem Cycloidem , sed etiam eandem prolatam et curtatam (6), uti dicitur, invenit. Sagacissimus philosophus Pasca/ anno 1658, inter alia hanc curvam spectantia, Geometris sui temporis proposuerat, invenire segmen- tum inter verticem et parallelam basi (7), ad quam tamen missa responsa praemio digna judicata non sunt. Occasione vero hujus certaminis Cel. nostras Z/ugzenius ine venit Quadraturam segmenti contenti sub arcu Cycloidis, ordinata, et abscissae aequali £ diametri circuli generatoris (8). His praemissis de ipsa Cycloidis Quadratura videamus. Sumatur (fig. 15 ) diameter circuli generatoris — 2G, abscissae veluti Bz — z, ordinatae uti z/G zz y5 nunc ex pro- (1) Aequatio transcendens est, in qua occurrunt quantitates transcendentes , veluti functiones circulares, Logarithmi, (2) C£ Euer Intr, in 241ual. Inf. Cap. 21 initio, (3) Olim Trochoi:, Trochoides , Gallice Roulette. appellata fuit, unde sub -hoc nomine saepe occurrit v. c, án zfnel, des Inf. petits Cel, L'llópiial, (4) Vid. ejus Opera iupra laud, pag. 293 et sqq. (5s) Vid. K/üge! voce Cayaleri's Methode, (6) Uitgerekte. en ingekorte allongée et raccourcie, (7) Conf. W^. Opera Toms L pag. 462 et sqq. . £8) Conf, ejus Horologium O:scillaterium , Parte III, Prop. 7, in ejms. Opp. variis, editis a Cl, s Gravesande "Tom. Ll psg.98. ct porro de Cycloide JMortwcla "Tom. l1. pag. 53 — 73, et Klóge/ in voce, E 2 26 MAG proprietatibus hnjus 70 est ex aequatione H '"cOST JO DEN'S 'curvae facile eruitur ejus aequatio; est enim 2C — ^» JF o»G; circuli — (/(24x —2?); oG autem, uti facile denionstrüni po- test, est — arcui Do; ergo y zc 2G zn ti oG — V (2ax—2?) -]- arc. Do zoy(24x-—3?) -L arc. sin. /(22x — a?) Sit BP parallela basi AH ; porro Bg. — y3 — y; fy — Bà — «x, tunc differentiate spatii Bg» est — xdy, ergo xdy — x.d(q/(2ax —2?) -- arc. Dy)5 si nunc ordinata in circulo generatore C4.arc, By)? fes igitur area Bbyg — respondens abscissae x ponatur — y; erit: - (duy 4p (dy —dxy --(4.V(oax —2?2);? mz (Zs)* 4- (3(as—a*). 5 X o (a 4) d )* ag 2 2(2— x)dx N2 aliu pen Mr mmi LIA A2 (a— xy (dx? zy P cO$PENECE (4? —2ax -- 3?) (dx y -— 2 Lp dur 2ax —— a? — Cdx )*(2ax — a? ]- a? —2ax -- a7) bx 20x ax? at 7 adeoque PU. BP ; vidimus autem ese V Qaxz—2^) — x X d.(V(2ax — x?) 4- arc. B4) —x(d.y(2ax—a*) 4- d. arc. By) — E 6 (24x — 22) — & 2(0 — zx) digo d.arc. By y g-—3X — (vm I T vGase P5 og-—r 2ax —x? — * X (sax — 33) dem viERs —qy(24x—2^) dz, adeoque 9/7 V (20x — a?) — [vdx. B4) (1), adeoque quum hoc semper locum. habeat, quocunque su- (2) Conf, Fhrj» H, M, IL Bock $.74 | 3 COMMENTATIO 4A» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 57 sumantur puncta (3 et 3, sequitur esse aream BPHyB — semicirc. DoAB — Iz2?, Est autem BP — HA — arc. BoA — z4, et AD — HP — 255 unde rectangulum DPHA -DPxPH-seX22-— 24?; ; igitur area semicycloilis AUGyzBA — 24?7 - i5?z .z2 $4?g ; adeoque area totius Cycloidis — 34?z. Cyclois igitur tripla est circuli ge- .meratoris ( 1). Porro spatia quotcunque, veluti By5, BG» etc., noscere possumus, si triangula mixtilinea. 85D , BQR etc. subtrahamus a rectangulis 3, QC etc. Ducatur BH; habemus spatium Cycloidale AHGBA — $754?; de hoc si deducamus /, ABI — e z- Eae us -— m6?, erit segmentum HGBH — Zzr&4? — z4? — ir4? — se- micirc. BoAB ( 2 ), quae segmenta primum invenit Leibzi/zj4s, et cum supra invene- rimus spatium Cycloidale externum BPHGB zz £z5?, patet arcum Cycloidis HGB trian- gulum BPH in duas partes aequales dividere. £odem modo cetera segmenta minori arcu contenta inveniri possunt, Spatia haec omnia, uti et tota area Cycloidis, pendent a Quadratura circuli. Sunt vero in hac curva spatia quaedam, quorum ratione hoc locum non babet; si enim ponatur Az — z5 arcus D4o. — y; radius circuli — 25 erit spatium DGoAD , ( quod con- tinetur sub arcu. Cycloidis, linea Go parallela basi HA , chorda oA et diametro AD) z 3AeC -- iau — uz, uti hoc demonstrat L'opita] Zfnalyse des Infiniment pets sect. V. pag. 93 et 94 , unde si sumatur Az — z — $4, spatium BGoAB erit triplum trianguli ei respondentis AoC', quod non dependet a Quadratura circuli, Hoc primum invenisse Cel. /74sgenium supra jam observavimus, Si de spatio BGoAD subtrahatur segmentum Ao;D, erit spatium ByoG. — 2A^oC -i- €&u — uz, unde si punctum z cadit in C, spatium Dzo5GD aequale erit quadrato radii. inter omnia haec spatia DGoAB ct D4oGD duo illa, de quibus diximus, tantum esse, quae absolute, id est absque ulla ope circuli quadrari possunt, observat Z^//jial 4. c.; infinite autem multa esse, quorum Qvadratura nec a circulo, nec ab ulla aEa curva dependeat, et quae igitur absolute quadrari possunt, demonstravit Vir Cel. jo- hannes Bernouilli in| ctis Lipsiensibus A. 1699 (3). Cyclois occasionem dedit inveniendi aliam eurvam, quae primum nomine parvi Cy» eloidis deinde socige Cycloidis (compagne de la Cycleide ) dotata fuit, — Haec sequenzi modo construitur, Cum (1) vid. K. C. Langidorff, Arfangsgrunde der reinen Elemmnmtar und hüheren Mathematik, Exl;ngen 1802, pag. 552 et 558. H'allis Opp, Tom. l, pag. soo. et 77erym I4, D, lf, Boek G. 77. (2) Hory» H, M, IL Bock. $28. (3) Cf. «ws Opp, tom, Ill, pag. 327. et Parignon Eclaircissemens sur l'lualyso das Infipiment petits , pago 53. E 3 $t Gr git og Til eoe gogisgD ID E LN EMS Cum radio AC (fig. 16) describatur circulus ANBGCA,; in diametro AD ex punctis quibusdam P ducantur perpendiculares PN. Lineae illae PN producantur, usque düm fiant aequales arcubus AN ; puncta illa M erunt puncta curvae, Si ergo ex Cyceloide dematur circulus BzoAB (fig. 15) , et ordinatae restantes, uti 4, Rp, Ge hormaliter sive in eadem directione retrahantur ad axin AB, usque dum in ea acquiescant, pae tet inde etiam orturam esse hanc sociam. Differentia inter hanc et Cycloidem haec €st, quod in illà ordinata PM (fig. 16) aequalis sit arcui AN , cum in hac ordinata rG (fig. 15) sir — ordinatae circuii -]- arc. o4D. Cum ergo demto ex Cyclcide cir- culo generatore, rcliquum spatium aream sociae constituat, facile apparet , hujus aream esse — 2G?g. Socia igitur duplum est circuli generatoris, Porro ex iis, quae supra de Cycloide diximus, patet, spatium ACE absolute quadrabile esse, et quidem aequale quadrato radii circuli generatoris (1 ). Agendum nunc esset de Epicycloidibus, quae oriuntur, si circulus generator loco lineae rectae alium circulum tamquam basin habet; infra autem in Sectione Secunda hujus Capitis, cüm agemus de Quadratura Curvarum ad aliquem focum relatarum , ita ut ordinatae sint radii vectores, de his commodior erit dicendi occasio. LT De Quadratura. Conchotdis, Curva haec, quae est quarti ordinis, sic describitur. Sic XDX (fig. 17) linea recta, Per punctum D ducatur perpendicularis ABC; ex puncto C ducantur lineae CN, eaeque producantur, usque dum lineae MN fiant aequales lineae AD; omnia puncta M Conchoidem describent. Inventa est Conchois a Geometra Graeco ZVicomede, unde saepe vocatur Conechois JNicomedis. Mic, quamvis non satis certo constet, fere sco annos ante Christuu vie xisse videtur. Ope hujus curvae celebre problema solvit; i5venire scilicet inr duas lineas duas medias continue proportionales, ad quod, mti notum est, reductum erat celeberrimum illud, a Philosophis antiquis tam agitatum problema, de duplicatione Cubi, Praeterea. eum Conchoidem quoque adhibuisse ad alteram non minus celebrem quaestionem de trisectione anguli tradunt; quomodo autem illud perfecerit ob deper- dita documenta certo dici nequit (2). Sk (1) De socla cf. K/ige] in voce. Cyl/oide , No« 31. et IMontntlo, "Tom. 1l. pag. 73 et 73. (2) Cf. N, 75. Reimer, in libello, cui titulug, Jistoría ProbMematis de Cubi duplicatiomt , siye de. invee sisnaig duabus mediis comtimue proportionalibus inter. duas datas, Güttingae 17698, Cap. 18, pag. 169 et seg. COMMENTATIO a4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 29: Sit abscissa AP — x; Pz z y; BC z 55 AB — a et QO perpendicularis ad Prag est PB zz OQzc AD—AP—52—zx pc —PB-.-bCcc—aoli—zx porro PC : P; — OQ : Oz vla-d-6Pi—»:y5 —a—-2:0m 4—x fa—zy AS i ét Ogm?'— um OIM. Porro AB? — Qz? — 4* zc 0Q? - Oz? unde 4? — (2— x)? -- ud Cari E unde Oz — (a --6— x)* pn siad. c Caccay ergo 20x — 3? zz jy V PSSETT RE G-—X v Gax—22) — 3px Gli: V(Caax — x) g-—zu Ure Lia E Ae CL icseti pon e fi — - feit) vos oe) da. Antequam autem totum integrale inveniri queat; Q/(24x — x?) in seriem convertends est; est vero, uti supra jam vidimus :. 8 E z " ray BOim E L'sBionnt meis Ls 3 S inl Been su 21/22 i 1624/24 | 644?1/2a T 1024451/24 im wt calculus facilior evadat, sumamus casum ubi & — 5 et a Argo fods —g x ai 522 29 — i xi Jii — EE Glvoo — s avus 7 Ge Va T rona — 16) et bip cpicre facta , es Z2 instituta vero divisione, ;5 porro 5: z H AZ (132aV/2a— si 2a E S 8. owe LL aV 2a rx TU T eer P Xz 3 1 21/22- fae xiop/aa 4. Tp. Pvpe spi s d M ee) u 4* G. HaureuvOgssAG'LS3AUD AR; GYTELUINHIS 3 z da £ zi az IT ai 5 Az efus (siaV's 1l vaa i p: aV/3a LX . PZYZY. Eu etc.) 3 5 4a2V/ 2a 2xz 1125 5a etf ydg m T I es CURUBELIMMENTIQe [vds 3 52a * »83aV/3a PM SH — axiy aa (i 4 z T s X ES T ete.) (1) ?$.-—8. De Quadratura Cissoidis. Aitera Curva, quae adhibita fuit ad solvendum problema de duplicatione Cubi, fuit Cissois, inventa a Geometra Graeco D/oc/e, cujus nomen habet (2). Curva hacc quae est tertii ordinis sic describitur, Sit ADBA (fig. 18) circulus; in eo sumantur arcus DN et D; aequales et ducantur perpendiculares NP et 7p, uti et chordae AN et Az. Puncta M et zz; in et extra circulum , ubi chordae NP et A& et productae INA et 75 se invicem secant, sunt puncta Cissoidis ( 3). Videamus jam de ejus Quadratura, de qua primum scripsisse videtur 77aZlisius ( 4 ). Posito diametro circuli generatoris —. 4, abscissa AP — z, et ordinata PM — y, : 2 : v - a3 erit ex proprietatibus curvae ejus aequatio 3? — j*(4— x) sive j? — 2—— e Va - x) lI pi (a — x) (a—2)-5 —24 5 d- 147 2x 4- $4— 5 4? E S2 — Ex 2 Eu per etc, xi(a—zx) 5 — a—ixi-- 1q—2yi $e I T 4 —£i t $a ixi J- etc. (1) C€ Ff, Elementa Math, Univ, , Tom. LI. pag.sogr IVewtou, Meth, Fiuxionum, Drop. 9. Opusc, Tom. L pag. 163 et 164. J. Bernonilli , Lect. de Methodo Integralium, Lect. Ill, Opp. Tom. Ill. pag. 4o. et egregius nec minus amplus tractatus de hac curva celeberrimi P. de /a lire , in Mem, de Acad, des Sciences, A. 1708. (2) Quaenam fuerit solutio Díoz/s problematis memorati refert Eurocius i9 Comment, Lib. ll. Zrchimedys de Sphaera et Cylindro et ex co Reimer in Opusc, supra citato Cap, 19. pag. 182 et sqq. (3) Mechanicam hujus curvae descriptionem admodum ingeniosam dedit JVewro» de aeguationum conrtrüctie- * me lineari im Arithm Univers, ed, a V. Cl. J. Castillon, Tom, IL pag. 258. Conf. porro AJlüge/ ip vece Ciiroide exc Floryn. If, M, 1. Boek, II. Hoofdstuk , $, 18. (4) Vid, «jw; Ogera. "Tom, L, pag, $45 et seqq. COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 41 adeoque f ds — f'xids (a—*)—5 —$a-ixi--ia ixi. Ka ixi-onacixi p oía-2xV JL et. E3 z 2 E x3 ird bie rs ds ELM Dre rais 2 -MRGRMPRE4 fede) Si aequatio 5? (z—x) — 2? — 3"a — 5?x differentietur , erit: oaydy — oyxdy — y?dx 2 sx*áx £ 24dy — 2xdy — ydx -— E 2(0—z)dy — 3dx — c Est proprietas Cissoidis, quod sit: N'P : AP — AP : PM; sive posito N'P — » QUU CA METTE T. adeoque 5? — vy; posito praeterea 2 — x — z z PD, erit: - ezdy —. ydx zz 3vdx et sf/zdy — fois -— s/»dx. Est autem »Zx differentiale spatii circularis APN 5 z4y differentiale spatii AMOD, et denique 5dx differentiale spatii. APM 5 quando vero "t integram. aream inter Cissoi- dem ejusque asymptotum exhibet, etiam fods eandem dabit, adeoque. hoc casu est: 'afzdy — fodz — fzdy — g/?dz, et cum tunc yz integrum semicirculum 'suppedi- tat, patet spatium Cissoidale, in infinitum protensum, triplum esse circu!i generato- ris (1)5 adeoque si circulus generator in Cycloide et Cissoide idem sumatur, hae cur- vae aequales areas habebunt. Cf. praec. S. 6. Area Cissoidis etiam alio modo definiri potest. Posita enim illa — I, erit: aidx — — x*dx — axdx—axdzx-kax^dx , — axdz — (ax— x')da "d (6 — x)i 7. (ax ME (ax — x* )& (az—a») rm x*)i axdx rese ie — dx (ax — a2)& adeo- (1) Vid. Uf Op. laud, 'Tom, I. psg. 589y, 4. & xmHy n8 MaerrsERBOR DE a axdx adeoque I — — fax (ax — X (4x — ax? )& E » , cGxax ft» (ax — x? )s aequaleesse spatio ANDzA facile intelligitur ; T vero est -— 4 segm. ANDzA. " i- i: ^ gaxdx —4x*dx Est enim A Azp zz ix(axe z*)&, ejusque differentiale z— yc . Quod si (as n axda subtrahatur a dz (2 — a*)2, differentiali spatii ANDz/A , remarebit Wem pro : n E axdx ; differentiali segmenti ANDzA ; adeoque faesy zz 4 segm. ANDA, et area Cis. Soidis — 4 segm. AND^7A — spat. ANDA — 3 segm. ANDZA -- A Asp. Pendet ergo Quadratura Cissoidis a Quadratura circuli. .Si sumatur abscissa aequa- lis diametro circuli, patet uti supra, Ciasoidem fieri triplum circuli generatoris ( 1 ). $. 9 De Quadraturs Logisticae-seu Losarithmicae. Si in recta linea XAX' (fig. 19.) partes AC , CE, etc. Ac, ce , etc, sumantur aequales, et ex punctis A, C, E , etc. c, e, etc. ducantur perpendiculares AB, CD, etc., ed, ef, etc. , ita ut sint in proportione Geometrica , i. e ita ut sit. AB :: CD. CD.: EF z: EP : GH. zc etci, oritur ex his lineis curva, quae Zogisóca sive Logae. filhmica Nocatur. ] Primum de hac curva cogitasse videtur Cel, 9c. Gregory, quamvis ejus proprietas tes demum evulgavit nostras CAr. Hugenius , ad calcem Dissertationis De Causa gravitatis 1690 (2); sed cum eas sine demonstratione proposuisset, postea Geometra Italus Guj- do Grandus eas demonstravit in libro, cui titulus Geometrica demonstratio Theorema- jum Hugenignorum circa Losisticam sive. Logarithmicam lineam aflno 1701 (3). Cum in Logistica subtangens sit constans, ponatur illa — 45; ea autem, uti facile estendi potest, est 2 y - y ergo 4 — y E et adj — jdx , ideoque 4x zs fadg L-— (1) Vid. Fas, Inleiding sot de kenniste en het gebruik der cneindig kleinen, S. 208. (2) €f. ejus Opera reliqua, edita o CI, 's Graveiande, Vol, I. pag. 115 et 136. (3) Vid. Montucla, Tom, Il. pag. 85 et sqq. et ZJugezíi Opp, medo cit,, pag. 149 ct &q3» COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 43 z— 6y. Spatium igitur indeterminatum XADV aequale est rectangulo ex subtangente et ordinata sive z2 2 A ABT. Ponatur GH zz 5', erit eodem modo: . Spat. infinitum YHGX — 24j', adeoque Spatium ( YHGX — YBAX) — a(5'—) Spatium igitur interceptum inter duas ordinatas aequale est rectangulo ex subtangente et differentia ordinatarum ; adeoque » Spatium GHBA — a(5' —») Spatium XABY zs ay, unde sequitur, si tale spatium sumatur, ubi altera ordinata duplum est alterius, id est si ponatur j' — y — y, tunc Spatium GHBA esse — spatio XADBY. Spatium igitur inter duas ordinatas interceptum , cujus .altera duplum est alterius, aequale est reliquo spatio infinito ( 1 ). Haec exempla suflciant ad illustrandum casum, ubi ordinatae parallelae et. orthogo- nales ductae sunt; transeamus jam ad explicationem problematis pro coórdinatis po- laribus. SUMEC-CTDUETO 8s E C U'N DA DE QUADRATURA CURVARUM, SI REFERANTUR AD ALIQUEM FUCUM, ITA UT COÓRDINATAE SINT RADII VECTORES ET ANGULI, QUOS HI RADII VECTORES CUM ALIQUO RADIO VECTORE POSITIONE DATO COMPREHENDUN T. $up 1i Explicatio Problematis. Si vidimus de Quadratura Curvarum ad axin relatarum, ita ut ordinatae essent pa- Talldae et axi orthogonaliter inst&ntes, — Transeamus in hac sectione ad casum, ubi ; , cure (1) Vid. /77/f, Tom.l, pag. 590. et F/orym H, M., M. Boek, $, 94 1cOe F2 44 Geri uBsrrA€: (08S T2 JO RC AEZNGIS curva refertur ad aliquem focum, ira ut. ordinatae sint radii vectores ex uno puncto tamquam polo exeuntes, abscissae autem computentur angulis vel arcubus, quos li radii vectores. comprehendunt. Hic autem casus, dum et aliis curvis applicari possit, praecipue tamen convenit ilis, quae ex gyrationibus sive circumvolutionibus generantur, veluti circulus, spira- les etc. Pro hac igitur relatione ad. focum aliquem formulam quadrandi quaeramus, Sit SMM' (fig. 20) curva quaedam; ordinatae ex polo F ductae FM, FM" etc. Patet differentiale spatii quaesiti SFM non uti' ante esse trapezium curvilineum , verum sectorem aliquem MFM'. Cum radiis vectoribus FM , FM' ducantur arcus Mrz et M'm'; apparet differentiale MFM' comprehensum esse inter sectores circulares MF et M'Fz/, ultimamque rationem MFEM' et MF; esse unitatem. — Sit arcus SM — x, ejusque radius SF — FX zz FX'— 7; ponatur radius vector — z. Cum dictorum sectorum limes sit unitas, et sit MEPz? : XEX' — 2?: rz?, sequitur etiam limitem sectorum MFM" et XFX' esse uti z? : 7? pro sectore, autem XEX" substitui potest LIQUET A f. rc. XX* : t : caa eas XE. arcus XX' autem ( posito radio AF — 1) est — z dx EE Rd ER 4 | 1 cQ » unde sector XFX' — —7—75 si nunc pro MFM" ponatur 43, facile ex ultima pro- portione concludetur: " — S 22 z 5 mU uecURasofE Hanc explicationem exemplis quibusdam illustrare conabimur et initium quidem su- memus a lineis spiralibus. $: £2. De Quadratura Spiralium. Lineae spirales, quae generantur continua gyratione circa punctum aliquod immobi- le, ita ut arcus eo magis divergant quo plures fiant gyrationes, comprehendi possunt sub hac generali aequatione z — az", in qua x arcum, z radium vectorem significant. Quoniam autem z — z^, est z? — g?x:» ; si itaque ut supra differentiale spatii quaesiti ponamus — 4S, erit: z?dx Q?aan z?*dx q2x2n t 1 1 dS — ——-— -f L- ü ; 4 e$ 7 ipsc Con- (1) Vid. Z^'Huillier Op. «it, Cap, to» S. 104. et La Croix No. 111; quo modo aeqnatio polaris derivetur ex iHa pro coórdimatis rectamgulis, vld.- v. g apud Schrüder Ferhandelirg supra cit, Y Afd, 4 Hoofdst. $. r5. * COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM, 45 Constans vero negligi debet quando spatia initium sumant a linea AO (fig. 21 ), 4? x?" 1 42i Si ponamus z — arcui ON ; z — AM erit: : gun ox Spatium ACM zz ———— 4n-r2 Post unam circumvolutionem , vel quando x — oz zz circumferentiae circuli, erit; 2 N 4 Spatium ACMB — 4 C27 * t 45n-d- 2 Si circulus adhuc percurrerit arcum ON, erit Spatium ACMBC'M' — a* (2r-- ON yr * 1 4" 4-2 et sic deinceps quodcunque Spatium definiri potest ( x ). quoniam ibi z — o, adeoque S — 8- 3. Spiralis Archimedaes. His de lineis Spiralibus universe dictis , transeamus ad Spiralem .Archimedaeam. Curva haec, quamvis primum a Cozone, Zirchimedis amico , inventa fuerit, poste- rioris tamen nomen gerit, quoniam primus fuit, qui ejus aream, tangentes et in genere ejus proprietates investigavit (2). Aequatio pro Sprirali Archimedis est z — or" posito scilicet. radio circuli genera- 2 : x Ld x3 ; toris Z I, ergo z? — ———z; dS — dx etS-— Sumamus x — om zz cire zCE (27)?? [re 245? 3o wd E T 873 T EN i cumferentiae circuli generatoris, erit S — t E E ES En unde patet aream ACMB 7T (fig.21.) esse Z— Iz. Spatium igitur Spiralicum prima circuli gyratione ortum aequa- le est tertiae ejus partis; adeoque spatium BACMNOPN — £z — duabus tertiis par- tibus circuli, Si ponamus x — 47; — Óm; — 8-5; — etc. habebimus: ST (1) Vid. La Croix No. 234 et Doct. 4lewijm , Tentamin. 4cadamicum de lineis Spiralibus, GOttingae 1608, (2) Vid, Mentucla, Tom. I. pag. 226, F5 46 G? H."6G"oST'",7'O-*)miNWS 4 a? 875 si xs - m$ I —I— dm Y : a» 4x9 C 98 zr-— 475; 8 2435 — 24m — 37 29 — elbg$ 5 oy 2472 — 2435 ^3 49 — sSri9m39 —— 64 247? 7^ o4 37 x? oo0oz$ 2 zz dog; $— ——., — 19907 LU» 24z* 24T eteoss 2 etc, Si jam ACMDB vocamus spatium Spiralicum primum — 4a; BPC'M'XN' spatium LUE secundum z- à etísic deinceps, erit ex substractione terminorum inven- rum g -— LER Lao MT $T Bx tum v— — ^ em iT L-— £r £-— T — ip WV. d: 64 -—U.-— yr T yr — "y etsic porro in infinitum, Quoniam vero 7 723X1iXaLr 19—3X2X3-41 $7—3Xs3X2a441 61253 0X 4 X 5 "- n erit pro termino z $n (n— 1) 4- 1 &deoque spatium Spiralicum s — souot, cL (s— 1) d- 127 Est etiam à — a — 2m c—b-— 4m d — c — Óm et sic porro. Differentiae itaque singulorum spatiorum insequentium sunt 27 , 47 » 67, 87, etc... 96z (1). $. 4 (1) C£ Wallis. dritmetica Infniterum, propp. 295 23-737, €t Florjn, I1 Boek , 6 Hoofdst. $, 159 et sqq. ] [ COMMENTATIO AD QUAEST:ONEFM MATIIEMATICAM. 4? $8. 4. Spiralis Loparithmica. 'Si per punctum M (fig. $2.) düeantur lineae aliquot MA, MB, MC etc., omnes aequales angulos comprehendentes, lineae vero ipsae MA, MB, MC etc. sic suman- tur, ut proportionem Geometricam constituant, id est ita ut sit MA : MB — MD : MC - MC : MD - etc., linea quae transit per: puncta A, B, C etc. vocatur $piralis Logarithmica. Spiralis haec, de qua primum cogitavit Carzeszz; ( 1r), aequationem babet x — 2 : : 2 dz z*ds zdz Log. z, uti facile ex ejus generatione apparet; itaque Zx — z et dS — d YD AE e z?dx z i git. ; 383 " et S s jJ Erb. " $T (2). Spatium ergo Logarithmicae Spiralis aequale est quar tae parti quadrati radii vectoris, sive posito FM — z, et arcu FEDCBA .... M zc z, erit 2 spatium MFEDCBA ...,. M — pa adeoque si sumatur ME — ;', 22 spatium MEDCDBA ....M— up et proinde Sector EMF —spat. MFEDCDA. ... M —spat. MEDCBA ... . Mz — 2* -yaib Sector igitur Logarithmicae Spiralis, qui continetur inter duos radios vectores , aequa» lis est quartae parti differentiae quadratorum illorum radiorum vectorum. $- 5. Spiralis Hyperbolica. Sit MN (fig. 23.) linea recta, et ex M eentro ducantur arcus circulares AC, BD, NE inter se aequales, linea quae per puncta C, D, E etc. transit vocatur iISpiralis Hyperbolica., : : GA. a? Ejus aequatio est z — -—; igitur z? — — — 4?:—3; z'4x — a"x--3dz ct x x z?dx Gr-idx — 4x-i a* [^3 -f-- m oumemiiOAS $. 6, (1) Vid. Montucla, "Tom, lf. p. 45, (2) C£ La Croix, No. 334» (3$) €f. La Croix, No. 234. 48. vOwyrmiBitr cO s0:Svd Tz 11:105 R; DiyET NàS $. 6. De Quadratura Epicycloidum. "Superiori sectione hujus capitis, cum de 'Cycloide egimus ,. diximus, nos. Epicycloi- des tractaturos esse eo loco, ubi ageretur de casu, quo ordinatae e polo ductae es« sent; de his itaque nunc videamus, Epicyclois haec a Cycloide, a qua nomen accepit, eo differt, quod loco lineae rectae , quae "Cycloidi basi inservit, sumatur circulus , et deinde alter circulus genera- tor, eo, quem memoravimus, modo, supra hac volvatur. Inter hanc curvam, quae inventa fuit ab Astronomo Danico Aoemer (1), et Cycloidem porro haec intercedit differentia, quod haec semper transcendens vel mechanica, illa vero saepe geometrica Sit. Geometrica scilicet esr, si ratio aliqua subsistit inter circumferentias circuli, qui basi inservit et circuli generatoris. Si vero haec ratio non subsistat, verum irratio» nalis sit, curva est transcendens, et punctum in circulo generatore, a quo linea ini- tium capit, numquam, quoreunque fiant circumvolutiones in illud punctum incidet, a quo profectum est, dum in priore casu hoc post certas aliquas circumvolutiones locum habebit, Ordinatis itaque ex centro circuli, qui basi inservit, !ductis , quaeramus ejus Qua- draturam. Sit radius circuli baseos — 4 ; radius circuli generatoris — 6 et radius vector AF — -— z (fig. 24.).. Est in triangulo AFE z? — (a -p by ---ob(a-d-5)CosE a? --oab J- o£? — z? unde Cos, E z DIqU ergo DN TERRY Cactoiby-—z debcudome 7 wr cUm c ure Qi SCOETIQI S IMG s (À) Sed 1 — Cos. E — 2 Siu. 1E? — 2 Sin. G? 1-- Cos. E — 2 Cos. 1E? — 2 Cos, G? .... (D) Ax . z? —a* (24-20)? —z? 2 — . M Raceerc our AMETE. igitur Sin, G a T CRY he: ab(a i) z2—gq et hinc Tang. G Lo-kaby Ex triangulo FAG est Sin. AFG/ — (^2 Sin. G ; et C1) Vid. Montuzla , Tom. Il, p. 39o. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 49 et ex triangulo FAD Cos. AFG/ — * Cos, G et hinc Tang AFG' — (o Tang. G. zdx Sit angulus BAF — 2; ergo Tang. AFG' — d. € d. b ^ — (25) Tas. ét (EZ Ga) I (Er z2—a ; Lu zdx — ) dz FK (ED. GEI -—z) breyitatis gratia ponatur 2 4- S5 — e; z2—a* erit 7 m. z uds // Cz) E iu porro c? — z? — 4? , unde z4z — — udz, et z*dx 2 —— da(d-e—u)z-ds, et z*dx T "ASA du S 3.6 Const, —i uve — g*— u*) — au a doc z- Const, — Cu y/(c — d$ — 9f) — (6 —3)A Sin. UC T— aa uM Cc a 2] "A q* ) Ang. Sin vc- A-2) zz Const. mentam. (22 —4?) Lice) Ang. Sin. /G iaa) 5 Posito z — 2, fit Ang. Sin. AA —L 299 -:tx c —a* adeoque Const. — — P GLO im; et s dnce (e n oo. (R22) iiec cce a-3)) ed "Ca — 4?) . Ang. Cos. s -V e -?) (2? —2*) c —a? z uds Epicycloidali DAF. i » c? —2* . , et Porro ex (A) et (B) sequitur AFG — Ang. Cos. da iu) VG — z^) (24 —64?) — 4b(a-]-5) Sin. AGF cos. AGF — (c&?— 542?) Sin. AGF cos. AGF , ergo s- a^ — a*) ( Ang. AGF — Sin. AGF Cos. AGF ) arcus DF z- à Ang. DEF — 26 Ang. AGF ; adeoque G Sector $c G. H COST. JORDENS Sector DEF zz 7? Ang. AGF , porro ADEF — 1ADFG — £DF X FG — 7? Sin. G. Cos, G., Posito ergo pro c valore 2 -- 25, erit (a 4-255) (a 4-2) Sa "UPCBROUSER (Sect. DEF — ADEF) .... (C) loss CE ED . Segm. DF z- spatío Epicycloidali BAF. Quum circulus generator semicircumvolutionem perfecerit, erit: S — spatio ABFPQA. — E: a (24-20) Ca-4F- 2) z LM o. i. ab 2: Est vero Sector ABQA — Zar; ergo his sübstractis , II. Spatium DFPQB — (s—E5 TZ. . area semicirculi generatoris E (aet 3 are semicirculi generatoris , , « . (D) porto Sector BAD ze — . Sector DEF . ADEF. Ex aequatione (C), qudm supra invenimus , vidimus , esse et ADAF — SES 9l Spatium BAF — Gp etn (Sect. DEP. — A DEF), ergo addendo A DAF et subtrabendo Sectorem BAD, erit Sector, qui contine- tur inter arcum circularem BD, arcum Epicycloidis BF ét chordam FD, sive iV. BDF — GEERS (Sector DEF — A DEF) E (352^) . segmentum DF; et hinc. ex (D ) V. Spatium DOPFD — (72) (area semicirculi generatoris — Segm, DF) — sere . Segm, DFG (1). S.T (1) Vid. K/ugel yoce Epicykloide , No. 10 14, et Joh, Bernouilli 1n. Lecr, citt, Lect. 22 et 23 Opp, Tom, ill, $t. 451 — 457. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM MATH£ZMATICAM. 5i S. 7 De. Sectoribus Circularibus , Ellipticis et. Hyperbolicis. E eCIors Curvarum aliquando inveniri possünt ex coórdinatis àd axin relatis, uti exemplis Ellipseos, Circuli et Hyperbolae ostendemus, : Sit ABzA (fig. 25 ) Ellipsis , AU BBC —I CB ea. TM — A eit y 2. v —2?*) Sector ACM zz,APM 4-4CPM «5; . d. ACM z d. A 14 Z. CPM | CPM. — £CP X PM — 1X Ay Gr —32)-— 5: (atat) d. CPM i Pap. 5 a?dx CE Vo —sat— Vo- -35) d . APM, zz gd m s PP y (go at). Hoc differentiale signum — ideo habet, quoniam crescente: x .deerescit area APM, dum ceteroquin, .si abscissae a vertice A vel a sumantur, contrarium locum habeat, adeoque tunc haberet valorem positivum, , Est igitur: d.ACM 2 4. APM.4- 7. PCM ka d ES ; 4 Enc Lt : A z*dx d. ACM — — — v(a4^—2^) 4 sd (45v Ct— E) vo — 2) — as H(vee —8) — s e V (tat) — ay (t) ds (aa dd. - NIA ds 1 26 — y —a(——— yr] dx Tm z*— ve bus z 2 (ta) (C2 x OZ eee ) dz b á 2? c z4, V (^ —23*) X m nois b 9 dx aai" "A — 3) B tdeeqe, m b a?dx E: dx /— ACM z —f7 P CES i os i G2 ! Hic s G, H COST JORDENS Hic valor si integretur, quod facile ope serierum fieri potest, obtinebitur are: Sectoe ris ACM, et hinc invenitur tota Ellipsis, uti supra id ostendimus in $. 4. Sect. I, hujus Capitis. Cum pro circulo sit a — 6, erit, facta substitutione, area Sectoris ACN z a? dz -[—xÀ av (a — ai) — a1) (15. Porro sit XAX' Hyperbola easdem axes habens ac Ellipsis ADzA 3 cjus aequatio 2 erit 3? — Grat). Est Sector ACR — CQR — AQR d. ACR — 4.CQR — Z4. AQR CQR — 1CQXQR — 15. a Gan) m P Gan) b X ad 4.CQR — as (45V? —o Spes PR 20) d. AQR z Jd (s M (ah —23); adeoque d: ACR e 4. CQR — 4. AQR '"- 2 (as VG? —22) 4- ve: Se dsy/ (4^ at) - M (yce m rca I) 7 rer ae ba T3U. - PENA agis iit vG'-2)) - VG e) L Li) (Li) CERE E eo — 2 ds (at a2). ELI EE ccn 77 26 "YoG-—3a5 area ACR — * M10 399 v (?) Conf. CL $, $, van der. Eyk, Ferh. supra laud, pag. o9 et st9. COMMENTATI!O Ap QUAFSTIONEM MATHEMATICAM, 53 Qui valor idem est ac invenimus pro Ellipsi, excepto signo; adeoque et area Sccio» ris Hyperbolici facile ope serierum inveniri potest ( 1 ). €. A BUE QuuB: ESNCE UCM SE QUADRATURA SUPERFiCIERUM CURVARUMSM,; $. Breyis Historia hujus Capitis. sos, uti jam ante (in Introductione et Cap. I. $. 1) diximus , inventio superfi- cierum Curvarum, quae et com/anatio dicitur, proprie non videatur pertinere ad locum de Quadratura Curvarum,, adeoque nec ad quaestionem propositam , tamen ob rationes ibi allatas illam plane omittere noluimus, Quod ad historiam hujus loci adtinet, veteres, (uti et illud supra de Quadratura Curvarum planarum observavimus), nen multa praestiterunt. Legimus quidem Pap* pum, Geometram Graecum, jam definivisse portionem superficiei Sphaericae absolute quadrabilem (2), et 4rchimedem superficiem Sphaerae, Cylindri et Coni determinas- $e, sed haec praecipua videntur illorum fuisse, quae ad nos pervenerunt. Recentioribus temporibus, imprimis post renatas literas, multi fuere, qui huic Qua- draturae operam navarint, ita ut sensim sensimque plurium superficierum curvarum areae detectae sint. Principes hac in re fuisse videntur Fermaus, Gregorius , Huge- mius, Cotesius , INewtonus , aliique, quos tamen omnes híc ob brevitatem observandam speciose numerare non possumus. ld unum observasse liceat , nostris temporibus Cal- culo Differentiali et Integrali viam quasi stratam esse ad has areas determinandas, qua- re et nugc Problema breviter explicabimus et paucis exemplis illustrabimus. $8. p (t) Vid. Lo Croíiz, No. 99k 218. (2, Vid. Mentncla , Tom. I. pag. 330. 54 Go:;H. 70:08 T 2g oO A ODUAE UNS $. ^. Explicatio Problematis, Ut itaque hoc fiat, sit AMM"' ( fig. 16) curva , quae circa axin AX rotata, supere ficiem curvam generat. Per M et M' ducantur lineae rectae Mz: et M'z parallelae axi, et arcui MM" aequales, quarum linearum rotatione curvae Cylindricae orientur, Quoniam superficies Cylindricae ab his rectis genitae sunt in ratione ordinataruu MP et M'P', ratio aequalitatis limes est rationis harum superficierum , adeoque eo magis haec ratio aequalitatis limes est rationis alteru'rius harum superficierum ad superficiem rotatione arcus M.M' genitam, quoniam hae minus differunt, quam .superficies Cylin* dricae. Ponatur arcus MM' — Az , superficies vero ab eo genita — AS; MP — y, AP — z. Quoniam, uti diximus, ratio aequalitatis limes est superficiei ab arcu MM' genitae ad superficiem Cylindricam , erit : lim, (AS :2T.yA2) 1:1. Superficies rotatione chordae et rectae Mrz genitae, sunt uti 1/( A2? -]- Ay?) 5 yAx. 23 4-43 2 Porro lim, (4/(A2?4- A5?) : A2) —— 1:1 lim, (27-22, ) 5 ergo lim. (4/(Aa* 4- Ay? Sut À7 « lim. (A2 : AS) sor itaque lim. (1/(Ax? 4- A5?) ———— EAT 13A2) — 131 1:5 vidimus autem esse : AS) — 1r: 27, et recedendo a limitibus PEEL MPNE SOT r unde d$ oe y/ (s? dy) — mV (da? 4p dy?) et. S — fx y (da? -- dy*) fonts Àá GT o (1) ViJ, D'eillier, Cap. 13. $. 1195 La Croix, No. 2445 Klügel, S on uis et Cl. .$, 5$, van dir Eyk , Verh, enz, paf. 94 et sqq» Haec a ME. Án COMMENTATIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 55 Haec est formula differentialis superficiei circumvolutione curvae genitae; in hac ex Curvarum aequatiene substituendi sunt valores pro y, dy et dx, quo invenietur super- ficies quaesita. His expositis, exempla addamus, quibus dicta clariora fiant, qo De Superficie Sphaertea. Aequatio circuli, posito diametro —— 24 ct abscissis sumtis aj vertice, est 5* — 26x — 3*; ergo differentiando: 2ydy — 2adx — oxdx g3dy — adx — xdx dy : — (a—2zx)dx. Ponatur dg; 7 obs trit dS — 92yszdzA/(1--2?)5 ob yZy — (a—z)dx 5 eritz e a. a—22x Fb Ur J —zy (s — xy a—zy-L* a*—o0a4x--at pl agqu295 ..2( IS- NIE 1T35* qi 2 —2a? 2 E 35» adeoque VG 4-7) m 7 Porro 4S — 2ysda V/ (1 4- 2?) — syzdu 2 -—oarmdx et. S. — f axdx -—oarz Haec aequatio suppeditat superficiem portionis Sphaerae pro abscissa x, si scilicet abscissae simul cum superficie initium espnints in ila si ponatur x —— 294, erit pro tota superficie Sphaerica: S z 4a Similiter pro alia abscissa z', erit: $' — oam Misuue substroctione erit pro Zona superficiei Sphaericae S' — S — oaxz!' — cama — oap (ax — x) «4uac omnia ex Geometria elementari nota sunt, 56 Git^H nTovocs plo gy" me Bg NT, 8. 4. De Superficie Paraboloidis. 2 £e Cum aequatio Parabolae sit j? — x, est 2ydy — dx , inde 2 ES - et Ls A - 35 dioi fiet mt a p/ e 8) e p C m surp/(rn t) - seda f (381) zndxY (4px 1-2?) $ — f'ysds p T) o fsdsy Gps d-P) - - e x -p Const, — P n 2 T Const. Pro x — o, fit Const, — zzp , adeoque 24$ Superficies Paraboloidis S — z (SERES — p. $. 5. De Superficie Sphaeroidis. Si Sphaeroidem quaeramus, quae oritur ex revolutione Ellipseos circs axin mino- rem , debet in aequatione solita cum « permutari, cum hoc casu abscissae supra axin minorem constituantur, Computatis itaque abscissis a centro Ellipseos, ejus aequatio in casu proposito erit y- ji; 2»; adeoque: í Mr ym 2a*xdx a^ xd up coca ries Anh ls dis a^ xdx a*xdx axdx H — 2 a E jy pA V Ga) Vus) gix*dx* a*z^da* a? x* dz? -- | (I5 — x2)44* etgo dy? — y, dcs 35 da? J- dy* —— ROS) ghe b (p o at) M dx*(a2x* Ls — bx idi, no bar) eat adeoque; P —za*) b*(6* — a?) COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM. MATHEMATICAM. 52 da/ (fa? — b^ ) x? 4-24) Vds 4p) — MET S rs et tandem Superficies Sphaeroilis, sive e finds V/((a* — £2) x? -]- 5*)5 et si brevitatis gratia ponatur 4 p c, erit s-f V (xi 4-4) — iere v fa) omacdx m j.—z—VG. d) posito scilicet /* — Sou oma s*ds à fs eva ICE * yósxp) e Pr (E vic ro — T Log. CrRVGHEP) Los een mac — 99 (EvGe 4-140 Log: Ce 4 VG 4 2) - Cet H dt tu) 2racf* Log. f zacf? Log. j Posito X4 —O, fiet Const. Lo- ——ENDENS | Dn y AC ; B. Haec si adjungatur et rursus substituatur f? — "D erit s 5 1 (Eq 472) 4 Log. Gov GIHE/*Y) — ef Lor ——— gt T E 2 lí gei e. - VG? 3-5) d- Zi Log. Cebv ce 1))) 7 — z oven x£) a3 pog Cp veo My) — e 2 Lenz 2C C EE A ÉoE. (zs der Gs) yl: sel Lig. 2a "Restitwatür.c? — a4? — 4? et ponatur x — 4), erit. semisuperficies arcibus : i 4 9 (1) Cf. Iemwert Op. cit. Ge 324 €t 233, pag. m. 244 et. 174« 58 G HH. COST JORDENS ei LAU E02) (zc (235 V (Ca — 12)2 4-25) bV Ca? — 2?) 4» V ((2? — PP 4-05) T aj Log. (7 Vut E; M 5 ) me n C yg 9b yu, - E za (2? — — P) (P —Lp-L gp rV Car — POM pd (ve a242 — 534-55) "3 vo -— —P) PP — 2) vo —2»). LL NEA p —OVo-»P, 95 ys) RT zaV (a? — P4 by (a —B2) 4- ab cab? p De A Vs —8,- 4 — VOV) Ph VGL) A e P Mp i AE by (a? — 0?) -- ab cab? Ut vem eU vui n) poros ie vor p L iin by (a — P?) J- ab -t yg Pu C B).) - ^ ye) by/ (a? — 02) 4- ab p VO) T — 4 y -—) T Log. BO dose — 2 VG: —9&) AAA Tab? P(a* — 09) J- ab Ca* — P) — ya. ver) Log. (By ——) A. by (2*— POE — n b vn 55 Lote (cep 2-3. s. p v E 21 — m yes mis i - p ) —— P) — got G - GE Log. (VPE ()» Quadratura. itaque -superficici: Sphaeroidis ducitur ad Logarirhmos, adeoque absolute Inveniri non potest. Ellipseos et Hyperbolae aequationes cum mon nisi signo differant, patet harum sue perficierum Quadraturam eodem modo posse definiri. De Qaadratura superficierum locuti sumus pro ordinatis parallelis iisque Orthogo- malibus; at vero, uti et illud pro Quadratura Curvarum, planarum locum habere supra vs (1) Via. Hemmert, $. 336, pag. 261 — 265. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 59 vidimus , sic et hoc Caput tractari potest, si curva referatur ad aliquem focum, ita ut coürdinatae sint radii vectores et anguli quos hi radii vectores cum aliquo radio vectore, positione dato, comprehendunt (1), quem locum tamen, ne diutius his rebus immoremur, omittimus, -— DJ $.. 6. ^ Wd. Series pro Zonis Sphaeroidicis. * Antequam tamen huic Commentationi finem imponamus, non possumus, quin hic nonnulla adjiciamus applicationem continentia eorum, quae praecedenti $. de Sphaeroide diximus. : 'Terra, quam inhabitamus, non est perfecta Sphaera, sed ejus poli paullum sunt ape planati. lla enim 24 horis circa axin volvente, vis centrifuga facit, ut ejus partee sub aequatore positae magis a centro distent quam partes polis adjacentes, adeoque hac revolutione telluris formam necessario fieri applanatam sive Sphaeroidicam, principia theoriae gravitatis et experimenta Physica abunde docent, His positis propositum no- bis habemus Zonam terrae Sphaeroidis, uti et differentiam .pro terra Sphaera investigare, Sit ANP (fig. 26) quadrans Ellipticus, CA axis major, CP axis minor, adeoque P polus; sit deinde AN latitudo loci cujusdam, sive arcus, cujus revolutione orien- tem Zonam invenire volumus, Ponatur AC — 4, CP — £, ducantur perpendiculares RN et NM , et abscissae uti supra a centro et in axi minori computentur, adeoque penatur RN — CM — z, CR — NM zy. Ducatur porro Normalis NQ, quae axin AC in puncto Q secet; tufr angulus AQN :metietur latitudinem loci N. Zonae superficies , quae oritur ex re* | . p volutione arcus AN , poratur zz S , erit j* — PACA -—3^) y oom) x Etat) mE. onde Subnormalis QM — e (2) — — — E: VG p $5 e Dx — yc Cw - Ponatur angulus latitudinis sive AQN z— q, erit in triangulo QMN: NM (1) Vid. L'Huiier Cap. 23. $. 122, (2) Vid, La Crviv , No, 65, Ha 6o G4: 7/06: 0:802: 23J5009 R 0r dt os NM : QM z Sin. $ : Cos. $, adeoque Téig: q-2s Mops 103. Rud Lo). ay (atoms QM ^ subnormm. "^ Zx 7. dS "m P L4 —az) a a^3* a^ at Tang. Qc px - gg zn -— Bx IY et Z?x? Tang.?Q — 4*5— e?x? sive 4^ — a2?z* -L Dx? Tang. $ — x*(2* Qi & Tang.? Q) a^ Ug? 4-0 Tang? TS — VG e — Q) sive multiplicando numeratorem et denominatorem per Cos. $, a? Cos. jag poc 4 — (ai Cos? Q 4- ^ Sin.? 9)? vidimus esse Tang. [E port Nunc ad inveniendam jy substituatur pro x suus valor; est a 2 2,2 y — Pt — 2t) LgB— - 3 g2y* Lau. 84,3-L— g:pA 2j. Q5 a^? — ay. 2 2 Pa Ia —agiQstIl t áp -y», a^) a*y ay ergo Tang. $ — ,;- — RCRSE IM TTUUZEV 5x 6v —») "VO y ) 2 0M? ^iv Tang. $ RT p (p — y?) Vigil Qa b)* Tang? — 747. Tang.? Q —. 4?) ;- £^ Tang.? — (a?-]- ^ Tang.* $))?, unde ipn M Tango cs P Tang.q - Mis 4?-4- £? l'ang.^Q asas V GTP Tang.72) scnominatorem per Cos, Q* , sive multiplicando numeratorem et nd " Sin. o -1———ÀÉ—u (12 Dcfinitis zx et *, quaeramus dx et dy. PREMO 2X MA a* Cos, Q (a* Cos.* $]- /* Sin.» Q) 7 Est x — q7(as Coss Q 4-6 Sina Q) | : Pm ds (1) Cf. Euler. Theoria garallaxeot. ad figuram terrae. Sphaereidicam actommodata & 5 ct 6, in actis Acod, paripeitanae 4r»i 1782, Parte priore pag. 243 ct 244« COMMENTATIO 4p» QUAESTIONEM MATHEMATICAM, 6r d» — a1 Cos. X — 1 (a? Cos.?Q J-/? Sin.* 9) 7$ (— 2a? Cos. $ Sin. $4 -]- 24? Sin. Q Cos. Qd) — (a* Cos. Q 4- ?* Sin.* 9)7 z qi Sin.Qa "usd 4* Cos. 9o (* —5) Sin. Cos. Qo a* Sin; odo LE (w*Cos:Q--SinsQ)i —. .. («* Cos. Q-]-/ Sin.?Q)t 4? Cos. Q. (1? — 5?) Sin. Cos, ódd — at Sin. do (42 Cos.* o 4- A Sins $) um (4? Cos.* Q. -- i? Sin.? Q)£ .. &*?^ Sin.Q Cos. * bd -1- a Sin.Q Cos.?-5dd — a^ Sin. ICos.*di — a*/* Sin. DAN (2: Cos.? Q. 4- P^ Sin.* Q)£ 42i? Sin.Q Cos? Qd — a?5* Sin? Qao Vh (2? Cos Q 4- à Sin. Q2 a?b^ Sin. Qd (Cos.* o -I- Sin.? $) C. (m Coss Q -- P Sin. Q2 a^]? Sin. Qd » "02 Si - 1Q | di r Vrcursli 8873) 7 — i^ Sin.Q (a? Cos Q J- i Sin. Q) 2 4y — Sin. o X—ài(a?Cos.?Q --2*Sin. 49)7$ (—22?Cos.Q Sin.$do 1- 27*Cos. did Simqpéq) -- (2? Cos.? Q 4- 4? Sin.* Q) — za Cos. Qd &? Sin. $ (7^ — a?) Sin. $ Cos. Qd - j?Cos.Qdp (z Cos? dQ--Sin*Q)$ — « (a? Cos.? Q 3-22? Sin.? 9) Y TUN 4» Sin. Q (2^ — «*) Sin. $ Cos. QdQ 4- /* Cos. Qd (a* Cos.? Q H- £^ Sin.* 9) (a* Cos.* Q -- P Sin. Q)2 BRE dor nrsM Bin. *Q Cos Qd -- 4*/* Sin.*$ Cos.QdoQ --a*5? Cos.3 odd -- b*Sin.*à Cos. 949 ; (a* Cos.? Q 4- / Sin.^ $j& a?5? Sin.* Q Cos. Qo -- a^ &* Cos.3 9d C (eCosQ--PsimQ) . Deinde y — — L. 4&*P? Cos. Qdoy (Sin.* $9 - For Q0)... | e*P Cos, "Qdo — T —— (4* Cos. Q 4- &^ Sin. Q2 ^. (a* Cos: Q 4- P6 Sin.3 9) $ Le 414 Sin.* Qd3* ^b*^ Cos ? dd Porro da^ — 9^PA Sin dd et 2542: f 98 240. («* Cos.? Q -]- 4? Sip.* Q)3 (€ Cos? Q -P Sin?9, , H3 da 62. GurhHe HrevOuSum S): 0 (R IDUBHNSS a*b* Sin.* Qd? -4- a^5* Cos.* QZ3* («* Cos.? Q -- e Sin.* 9)* Lat dO (Sin. Cos. p) a*)* d5* (4* Cos Q 4-2 Sin. Q)! —. (a3 Cos.* 9 4- /* Sint G6 Lo | V (sk Md) EX rior egi; X40 55 IG E PURO Formula pro superficie Sphaeroidica haec est ae a . ora*i? Cos. ódD — uA ^4S z— TM 4105 epser$"E RS 5 Sin.s Q)* ec0*0 CA r — Cos.29 AX d-:Cos, 20 dai*-L d5-— Aptior illa fit substitutione Sin. Q z —— & Cos.:Q— A. c ZEIEO pe ora^b* Cos. QdQ ora*p Cos. $40 I-d-Cos. 2o I — Cos. 9 4* -- a? Cos. 29 « b* — P? Cos. 22 MO Mcr $Sra*1? Cos. cd : 2 ] — -F& 4- (4? — £2) Cos. 29)? * : T ' | Dividatur numerator et denominator d 43 -]- 5* , tum erit: : a dade 1 m o———ÉÉÓÉL————— UT aa d et -2 fiy erit a Guaccii mm y. Un RAUS ag: asd i | qeu. omma?: Cos. odo b $— omma? Cos. ódo 7 (42 Cos. 29». VÀ G 4-2 Cos. 29)* Ut haec formula integrabilis fiat, evolvatur illa in seriem , tum erit S z firma: Cos. Qd$ (1— 2n Cos. 29 -- 3n* Cos. 59. — 453 Cos.3 20 -- 55* Cos.* o — 67$ Cos.s o -I- 75$ Cos. ap — . X ror! Cos. r—-16$) Ne calculus nimis implicitus fiat, sumantur tantum quinque termini, i, e; sumatur S — f2xma* Cos. Qd (1 — 22,Cos. 29 -- s^ Cos.? 29 — 4? Cos? 29 d- 5n* Cos. op) Cum sit p. Cos.?2$ zi--iCos. 40 YI, Cos.3 2Q — $Cos.20 JF iCos. 6$ ]IP. Cos.2$ — $ 4- 1 Cos. 40 -4- $ Cos, 89 (1); fit $ (3) Si formula Trigonometrica, quse invenitur apnd vas Swi/n4e", VIII Boek 1V Afd, $2 voorit No. 17, mukiplicemr per Cos, A et Cos,2 A, oriuntur acqadones, quás proposui nus, COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 65 S-— dun Cos.Qd (1 —2^ Cos. 2 J- 3" (1 -- 1Cos.49) — 46? (3Cos.29 --1Cos.63) "- 5?* ($ -- E Cos. 49 4- i Cos. 80)) z fana Cos.QdQ (1 — 22 Cos. e -- $ z* Cos. 49 — 35? Cos. 2 — 5? Cos. 6 -F W9s*-4- i5 Cos. 40 4- i5 Cos. 89) — f'aemas Cós. Qdp (1 - 308 -E Afr —— (ansp-gn9) Cos. ag 4- E yr? I 52) Cos.40 — 59 Cos.6Q - $ »* Cos. 8) Cum autem sit Cos.2$ Cos, $ — LiCos. $ -J- i Cos.3ó Cos. 49 Cos. à — Cos. 3$ -4- 1Cos.50 Cos. 69. Cos. $ — £Cos.59 -F- 1 Cos.76$ Cos. 8$ Cos. Q — Cos. gi TL iCos.9$ uti haec facile deducuntur ex forniula 2 Cos.:A Cos, B — Cos. (A J- B) 4- Cos. (A — D), fit: S — rna d$ ((2-1-373 4-1? 7*) Cos. Q — (42-1- 653) Cos. 20 Cos. $ -]- (6n* -4- 105*) Cos.49 Cos. — 23 cos. 6$ Cos. $ -]- 35 n* Cos. 8$ Cos.) — famae: d$ ((2-- 37 4-32 »*) Cos. $ — (48 -- 623) (X Cos. Q 4- iCos. 30) -F Gr* 4-55*) (6 Cos. 36 -- 1 Cos. 50) — 25? (3 Cos. 59 -]- £Cos. 70) Fi" Cos 70 -- £Cos.99)) e fna: d$ (Qo —22 4-37 — 353 -- 1$ ^) Cos. $ — ian gym 44655 — 55*) Cos. 30 T Ei(323 —253-]- 55*) Cos.5$ — i(859»— 55*) Cos.7Ó -J- £»* Cos.99); e«deoque integrando fit Zona inter aequatorem et latirudinem 4$, sive $ — ama ((2—25 -- 30 — 322 -4- 7$ 2*) Sin. $ — &(4n — 39 d- 653 — 52*) Sin. 30 T isnt — 25 4p 5204) Sin. 59 — 4s (8i. — 55*) Sin.70 JF. 5n Sin. 90) Hanc seriem, brevius tamen, exposuit Cl. K/zge], im J4sronomisches Jahrbuch von 3. E. Bede für das Jahr 1790, pag. 943 et sqq» (1), ibique, posita applanatione z— 4,6, sive b : a z— 186 : 187, invenit 5 (1) Vid. et CL J. de. Gelder , Wiskundiga Verhandelingan, Mourh 180Ie pAg.4l et »qq. ubi plura huc pere Mnentia exponuntur, 6, C. H. COST JORDENS COMMENT. 4p QUAEST. MATHEMATICAM. br et m; 2 0,99997125 ! | et S — ma? (4-.1,9803048140 Sin, $ — 050035602768 Sin. 36 us PeopBocisngS, Sin. 5$ — 0,0000000219 Sin. 7$) : Zona Sphaerica: obtinetur:si in.aequatione (A, quam m deduximus, ponamus, & — b; erit scilicet , posito diametro — 24 : S — 9-5 sin adeoque differentia'1mter Zonam Sphaeroidicam et Sphaericam est — ma? (0,0106951860 Sin. $ -]- 00035602768. Sin, d — 0,cc0cc85943 Sin. sd -]- 9,0006000219. Sin. 7Q.. -— 6 Ratio autem 186 : 187 , quam Cl. A/zge7 adhibuit. in- los conde Zona .terrae-Sphae-- roidicae, vera non est;. saltem recentiores Gallorum--huc pertinentes operationes, uti notum est,' docuerunt eam esse 333 : 334 ( 1)- . ""Ex his igitur patet, facile tabulas construi posse, quae non tantum Zonas singulo- rum graduum vel.minutorum, verum et quadrilateras -Sphaeroidicas inter - duas, paralle- las et duas meridianas contentas ad singulos, gradus, vel. minutos ,eexhibenr, quales in- ter alios reperiuntur apud Cl. J. de Gelder IPisk. Ferh. pag. 77 et $eq«, -eX quibus etiam facile differentiae dictamum. quadrilaterarum pro. terra . Sphaera et. Spliaeroidica inveniri possunt. . " De Zonis Sphaeroidicis dicta sufficiant. Plures equidem buc pertinentes nec minus jucundas operationes fieri posse. nom Deganus i; multae vero rationes nos vetant haec latius extendere, : a^) 20 -— € Vs i —— r PPS 3^ Exempla, quae in hac Commentatione proposuimus; si ultimum excipias, omnia ad Mathesin puram ita dictam pertinent. Multas autem et praeclaras hujüs rei applicatio- nes ad Mathesin mixtam vel ad varia naturae artisque objecta fieri posse, diligens sub- jectae materiae investigatio docebit; Pertinet liuc inventio centri gravitatis curvarum , pressio fluidorum aliaque ex Mechanica" et Physica Mathematica depromta; verum cum - baec minus ad quaestionem propositam pertinere -videanturj finem huic mostro labori, (eujus 'vitíà ut condonent Viri Clarissimi Judices enixe rogamus) ad dicta. confirmanda imponimus verbis immortalis IVew/oni * Ex his principiis via ad majora sternitur. 1 pot .19.] JA Hosp mas ajcarudiit 9 | (15 (1) Ex No. 18. Diarii Zlgemtene Korit- en Letierbode A. 1819. vidi, conjunctas Gallorüm "et Anglorum * eperatüones ad determinandam magnitudinem terrae retulisse differentiam radiorum terrestrium ad polum et » 1 1 » 1 $ub aequatore €sse inter 55; et «r5. 3 » E] " & bs i * DJ Yr ZIP T9 D ido dia ui E : tu " "T TM ^ "lk v. EUGEWII. DX TYEDS, P ad ROTERODAMENSIS, MEDICINAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA CANDIDATI, COMMENTATIO AD QUAESTIONEM AB ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMA- TICARUM ET PHYSICARUM, ACADEMIAE LUGDUNO - BATAVAE, EX CHEMIA A. MDCCCXXI. PROPOSITAM: Unde pendet Plantarum F'egetatio. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vir. MENSIS FEBRUARIE À. M DCCCXXII, SOIVAGd'Tryxs3ogs citysEAGOSITOR 'ANATAIBS-OYXUOOTLI ATMSO^DACO YI XAX10103M .01 TAT Vi [aMMOJS- Or. udis aA Dd dA MULA reru Tu VURADI- SMATIEC TOR axxooJ9aM .A AIMMAHO X COLVLTARO i: jsastcgr ist CUTS BEST * i *, " i & ] Y E | Y i Ht bani nie ES Aiuv XI TIVATAOGIA MUIMÁAAS A3AUD | . 41XX2205 MW 9 ! COM M'EN T TIO QUAESTIONEM CHEMICAM. Mi ubivis in rerum universitate deprehenditur varietas , quae non potest non grata afüicere voluptate, quemvis Naturae spectatorem, Admiramur sane Naturam infi- niis modis variam, attamen legibus aeternis subjectam, et in ipsa varietate unam atque integram; considerantibus totum hujus ambitum, statim magna illa differentia nobis sese obfert, quae inter omnia creata regnat; statim videmus , quantum intersit inter ea, quae ab omnium rerum Opifice typum organisationis et vita acceperunt, ac ea, quae bruta ac inertia quasi non entia, jacent ; Observamus omnia, vita praedita, singula, propriis organismis instructa esse, quae. ad perfectionem totius tendunt, ad formationem corporis cooperant, quibus valent se nutrire, accrescere, individuum servare, speciem propagare, stimulos externos percipere atque in eos reagere. Observamus porro hasce facultates per certum quoddam temporis spatium procede» re: postquam vero haec organisatio ad Zxjw pervenerit, functiones imminuere inci- piunt, et tamdiu decrescunt, donec corpora ad statum annihilationis transierint, et cessent vivere: oportet igitur, ut durante vita adsit vis quaedam ,. quae eam promovet , excitat, et qua exstincta, etiam vita extinguitur: haec vis, »/s virg/is nempe, omni« bus corporibus organicis competit, majore vel minore gradu, plantis aeque ac animae libus ; plantae certe ea. multo minore gaudent, quam animalia, non minus perfecta. véro earum est organisatios perfectio enim in respectu corporum dissimilarium relati vum quid est, dum omne id perfectum dici potest, cujus partes destipaticnt Sive sco- po.totius respondent, i A 2: Ea-: 4 ETUPPGTE NODI UD ALVUS DOS Eadem vis ergo vitam et regno animali et vegetali conciliat, quae vero et ob di- versitatem organorum, cuique propriorum, et ob diversas relationes, inter ea et corpora ambientia, diversa phaenomena vitalia producit. Quaestio Chemica «ze pendet yegetatio Plantarum? hoc anno ab Ordinis Disci- plinaum Mathematicarum , et Physicarum Professoribus hac in Academia Lugduno- Batava Alumnis proposita quaerere viderur, (si rite perspexerim) nde pendeat vita plantarum , sive potius, quid absolute plantis necessarium sit, ut vitam peragani ? Ad vires meas, quas tenues, neque argumento pares, optime ipse sentio, in hocce certamine periclitandas , inductus fui, tum argumenti jucunditate, studiique chemici suavitate, tum inprimis eo, quod hoc loco non requiri censerem perfectum, et om- nibus partibus absolutum docti opus, verum 'spéramen conamina juvenilia forsitan sufücere posse. Observaverunt jam ab Aristotele, naturae scruratores per totum regnum organicum quaedam phaenomena vitalia communia esse, tam regno animali, quam vegetali; dum rursus quaedam animalibus tantum propria essent: exinde concluderunt ea phaenome- ng, quae in onmibus corporibus vivis aderant, proprie vitam constituere, dum altera tentum commercium inter animalia et corpora extra illa posita manifestabant, Hanc vitam enimalem, ilam vitam vegetativam vocarunt, ut exinde denotarent , primarias vitae universalis notas easdem esse in animalibus ac in , plantis, Omnis autem vitae vegetativae finis eo redit, ut mixtioris in:egritas servetur, et forma eadem organica maneat, nova etiam formationi augmenta accedant, quibus con- siens et primitiva corporis partiumque existentia sustineri possit. Cum quilibet orgae mismus sejunctus ab universo, hactenus superesse, atque existere possit, ita ut cone tinmum conflictum cum rebus externis , mixtioni pariter ac formae ipsius infestis, ita &üministret, et gubernet, ut suam sibi eflicienüiae quasi sphaeram creet; necessarium etiam esse videtur, ut quodvis corpus individuum et aüjroiUvaguov, Mwctam eam, ade, versus potentias externas ita ferat ac regat, ut vincat aut mutet saltem externarum rerum elementa et effüicientias. Omnes nunc fere functiones vitae vegetativae tendunt 2d assimilationem molecularum alibilium , sive nutritionem , absolute necessariam ad conservationem corporis vivi, quod (4) continuo vel potentiis externis vel propria diminutione partes substantiae suae amittens, mox cessaret vivere, nisi detrimenta haec continua functione nutritiva reparare posset et vi dynamica a natura esset in. $truc- f 4) Cf. Zfristetole: Vb, Il. cap. 4. de Anima — Nam anima »aritiya etiam aliis inest, et prima et maxima, eomrmunis facultas animae, secundum quam omnibus vivere inest, COMMENTATIO a» QUAESTIONEM CHEMICAM. 5 structum , qua valeat materies nutriiivas absorbere, assumere, retinere, mütare, suae naturae assimilare et excernenda expellere, Ex hisce patet plantarum viram pendere a primaria earum functione, absorptione nempe substantiarum nutritiarum et :harum assimilatione, Nutritionis autem vegetabilium processus internus consistit in quarum. cunque materiarum nutrientium plantis oblatarum , organica transmütatione, atque as- similatione, ex singuli cujusque organismi vegetabilis, singnlari, assimilationis et ore &anicae formationis typo ingenito. Haecce functio vero valde differt pro diversa plan- tarum aetate, uii egregie observavit Cl. AMore/ de Finde (4). Is, in singulae plantae vegetationis et nutritionis processu, duo semper' tempora (sive duplicem periodum ) distinguenda esse, ait, unum scilicet a germinatione ad florescentiam , alterum ab hac , usque ad seminum maturitatem ; easque periodos eo discerni , quod in priore, plan- tae omne fere nutrimentum capiant ex Oxygenio et Aqua, dum Acidum Carbonicum in posteriore majorem habeat influxum , et exinde humum fíimumque, tantum plantis evolutis prodesse; unde fiat etiam quod ager a plantis non nisi in secunda hac vitae periodo, sive tum demum, quum seminum formatio in iis incipiat, fertilitate sua exe hauriatur. Sicut enim alia est, plantulae e germine pullulantis adolescentisque, facies externa vasorumque et reliquae fabricae condisio, alia adultae, ita aliam quoque; Scilicet specie ac particularum susceptarum assimilatarumque proportione ac mixtione, differentem et mutabilem esse nutritionem in diversa aetate, tam in radicibus, quaul in foliis, merito colligendum erit; ipsumque proinde processum pneumatico- exhalati« vum, aliquanto aliter se habere in adultis plantis , quam in junioribus. Ut ergo ad quaestionem propositam , quantum in me est, respondeam, de plantarum jam evolutarum vira hic agendum '*est, et indagandum , (uti ex ante dictis patet, ) quid plantis absolute necessarium sit, ut vitam peragant, sive, quasnam materias nutrititias semper avide arripiant, et sine quibus vivere non possint. Eas certe quae« Tere debemus inter corpora plantas semper ambientia, quorum influxum experientia nos docuit. Ut certo ordine ergo illud faciam , qualemcunque hanc commentationem in varias sectiones dividam , in quibus singulatim de tali materia agam , quae ábsolute ad vegetationem requiritur, et sine qua non procedere potest, et quidem in l]» de partium Atmosphaeram componentium efficacia et vi in vegetationem: in 1b. de Aqua: in All» de Luce, et lV*. Conclusio ex ante dictis erit, Ans 0) Schweiger, Journal b, 3. p. 3, a0, 1811. ^3 6 $OE UG E.NII- DAVID S Antequam autem ad plantam evolutam accedam, breviter nonnulla monere de statu et vita ante maturitatem , nempe de Germinatione, non inutile mihi videtur, ut sic pateat, quanta sit differentia processus nutritionis in duabus hisce periodis. | Breviter. illud facere constitui, dum in, diversis sectionibus de materiis. agentibus, tam germinationi, quam vegetationi necessariis , amplius harum efficaciam atque influxum explicare conabor. Germinatio illa est periodus , in qua semina matura evolvuntur, et novas plantulas generare incipiunt. Semen a diversis partibus formatur. Primo sese offert Cuticula (a) sive Spermodermis plus.minus densa, in qua dis- tinguuntur s 19. Testa sive Pellicula externa y 99. Sarcodermis sive Parenchyma vasa ubique wansmittens, quae sub. umbilicum confluunt; et 39. .Endopleura sive tunica interna , fluido inpermeabilis. In testa et tunica interna reperitur punctum quoddam , cicatrix aperturae, qua planta (mater) embrijni nutrimentum praebuit, cui funiculus umbilicalis adhaesit , et. quod Cicatricula umbilicus, sive Hylus dicitur, — Sub cute situs est ^c/eus pars albida, totam fere massam seminis efüciens et constans ex E;óryone (6) et materia quadam 4Libumite dicta. Emérijo seminis pars est maxime essentialis, et rudimentum plantae futurae offert, In ea distinguuntur : Aadieula corpusculum prope umbilicum interne situm: P/umu/a sive Caulicula , ramo destinata, et . Cotyledones ferens; et tandem Cotyledones organa et foliacea et carnosa inservientia ad praeparanda vel transvehenda alimenta . plantulae mecessaria, et sine quibus Germinatio locum habere non potest. Cozy/edoties. carnosae albumine vel materia huic analoga sunt repletae, fo/iaceac vero hac sunt obductae. Aqua et Oxygenium videntur esse materies sine quibus nullo modo germinatio pro- Cedere potest. Frustra enim, uti egregie probarunt Saussuríus V» Le Febure,(.d ) et alii, semina aliis materiebus gaz formibus exponuntur, si Oxygenium. hisce deest, non sofum non germinant, sed putrefactionem ineunt, et decomponuntur, In aére autem Oxygenio vel alio illud continente laete crescunt, et ad vegetationem transeunt. Agere autem videtur talis Atmosphaera, praebendo principium. illud ( Oxy-* ge- (4) Decandolle , Theorie Elemeniaire de la Botanique, P» 432« Q6) Proper Seed a Gnzwio dictus, Cor Seminis a^ aliis, (*) Sautsure , Recherches Chimiques sur la vegetation , 1804. (4) Experiences sur la. Germination des giantes , [aris 1808, COMMENTATIO a» QUAÉSTIONEM CHEMICAM., 7 genium) semini et élieiendo 'Carbonicum: sequens experimentum illud probat: im. fnittantur semina sub temperatura 15 ad 2c? vasi, parvam aquae quantitatem conti. penti, et antea inquiratur, quaenam sit aéris contenti quantitas et proportio, mox semina germinabunt, et durante germinatione, maxima locum habebit mutatio in aére illud ambiente: Gas Carbonicum formetur et Oxygenium disparebit; Gas Carbonici formati quantitas perfeete aequalis erit quantitati Oxygenii absorpti: exinde nunc pàátet emne Oxygenium in hoc experimento necessarium, destinatum fuisse ad eliciendum Carbonicum ex semine. Oxygenium enim illud, agit in Albumen, cujus Naturam mhntat, ita üt jjzccAarinum fiat et aptum ad alimentum plantulae praebendum. Huic quam maxime conferre videntur - Cotyledones. Sunt, qui pouant (4 ) plantulam gceruinaturam sat murrimenti in Cotyledonibus suis continere, neque alia materia nutriente illam uti: Oxjgenium modo intrare tam. quam valde irritans, ut facilitaret conjunctionem materiei nutrientis oleosae seminum , cum humore aquoso adventitio ut ita facilius succus mnutritivus a plantae vasis excipi queat. Carbonicum eliciendo autem ^ maximam praebet utilitatem germinae tioni, dum illud valde evolutioni seminüm per se nocet (2), uii mox apparebit in Sect. Il. . Aquae magnam esse vim atque efficaciam dürdnte hac Periodo nemo negare pote- rit; servantur enim s&emina sicca per longioris temporis spatium, sine ullo vitalitae tis (sit venia verbo) signo, donec, aqua affusa, tamquam vitam recuperare viden. tur, et laete excrescunt. Varia instituta sunt experimenta ad probandam hujus utili- tatem; Doctissimus Jr«contot sequens instituit (c): sinapeos semina seruit in are- mam albam ab omni calcarea diligenter purgatam, aqua stinaticia humectatam et ine clusam in lagena vitrea, in qua contentus Aér Atmosphaericus Acido suo Carbonico privatus fuerit. Sic praeparata lagena et in terram modico calore immissa, semina mox germina. bant; plantasque virentes ediderunt, quibus postea combustis, satis multum carbo nis e $ partibus salium Kalin: et $ Carboni materiae compositi , residuum mansit , quam quidem copiam plusquam decuplo majorem invenit, quam illam, quae ex see minum sinapeos totidem combustione supererat. Exinde Carbonicum illud adventi» ti- (4) Hidwig, Zusitze zu. Humboldis "phorismen, p, 171, (5) Saussure , 1, c, p. 26. («) Recherches sur Ja force assimilatrice dans les vegazamx par Mr. H, Braconmot, 4nnaoles de Chirie 4 Tevriler et Mars 1808, Experiences sur ja Germination, 1801, Gallen, INeuss Journal der Chemie , Tom, 1X, Fac. L 8. EU GENII DAVID.S tinm directo modo ex aqua, lucis interventu generatum fuisse contendit. ( a )....Nor minorem vero aquae in germinatione eflicaciam tribuunt Saussurius (5) Fourcroy (€) et alii. Haecce utilitas autem nobis plane apparet, quando ejus agendi modum in« dagamus. Absorbetur primo et interiorem seminis compagem intrat per umbilicum, ibi tegue menta mollia reddit, quo facto eorum disruptio facilior est , albumen diluit, Cotys ledones extendit ( replet), actionem oxygenii et formationem . materiae nutritivae facilie tat, quam per varios ductus vehit, et plantulae in statu liquido offert, Hi ductus (sive vasa) decurrunt a Cotyltdonibus ad radiculam, et a radicula ad plumulam. Inter plumulam et Cotyledones nulla immediata, sive directa, datur come municatio. : Hac periodo adhuc Cotyledones quam maxime sunt. necessariae, "ece tülluntui-y sive abscinduntur plantula perit; plumulà vero foliis obtectá, Cotyledones inutiles redduntur, et mox sponte cadunt. Postquam, peractá germinatione, Cotyledones desiccatae sunt, et ceciderunt, nova: sub forma plantula exsurgit. Haec ex illis organis non amplius tunc nutrimenta haurire potest, vivit tamen et accrescit: radices emittit, quae terram intrantes fibril- las producunt: ejus caulis in altum se elevat, et ramos gignit qui foliis ornantür. Ad illud incrementum opus est, ut quasdam materias assumere et lNaturae suae ase similare possint , igitur ut mutriantur, Transeamus ergo hic ad considerationem materierum nutritioni vegetabili necessariarum , et quidem ad Sectionem primam. (4) Hancce conclusionem non perfecte accuratam essc, dum hypothesi formationis propriae Carbonici ie. planta nititur, mox videbimus. (5) &. c. p. 218. et seq. (c) Syitéme des Conn, Chimiques , "Tomy IV. pag» 335 SEC'TIO COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM CHEMICAM, $ SECTIO PRIMA DE PARTIM ATMOSPHAERAM COMPONENTIUM EFPFICACÍA ET VI IN VEGETATIONEM,. $-. I. E iuides Oceanus ille Aéreus, tellurem nostram ad infinitam distantiam cire cumdans, magnum est laboratorium , in quo Natura innumerabiles instituit Analyses ;: Solutiones, Combinationes et Praecipitationes ; magnum quasi est vas recipiens, in quo tenentur, miscentur, junguntur, et separantur exhalationes omnes attenuatae et volatilisatae corporum terrestrium. Varias habet proprietates tam physicas quam chemicas; $ Fluida elastica est insipida , inadora , radios luminis transmittens etc. (a ). Quod ad chemicas proprietates sequentia sunt notanda, Constat Atmosphaera ex partibus essentialibus perpetuis, bene distinguendis a parti. bus. .adyentitiis, Primae. dicuntur illae quae semper adsunt; ;et quibus Atmosphaera numquam. non oneratur. -Adventitiae vero eae) sunt, quae casu forte in ea adesse possunt, et quae pro diversis locis diversae inveniuntur, Partes essentiales perpetuae sunt sequentes: Gas Respirationi atque Combustioni? necessarium, Ozysenium , Gas vitae et flammae contrarium , Zfzoton , Gas zfcidum Car- Louicum , et 41qua , forma Gazosa. Ex hisce materiis, Azoto excepto, omnes benefi-: cum habent effectum (7) in vegetationem, quare de illis singulatim tractabo. $.2. (4) Cf. Cl, Speyert v, d. Eyk , Pes, Phys, p. 213. sq. (2) Cl. Brugman: in dnnotationibus Chemicit ad Jacquini elementa Chemica, Parkes , Chemischer Katechismus, Weimar 1020. p. 37. K, Feurerey , Phifetophie Chimique, p. 103, Lavoisier, Traité do Chimie , cap, 4» p. 51. B 1o EUG EN ILI DA VID S. $. 2. De Gas Oxyagenii in plantarum. vegetationem eficacia. Gas Oxygenium (ab é£bg acidum et yuwéóuar genero) constat ex basi Oxygenio et Calorico; fundamentum est aéris Atmospbhaerici; combustionem vitamque sustentat ct insignes habet influxus in Regnum Animale (4)), Minerale (2), et vegetabile. Ut rite perspicere possimus quaenam hujus elementi agendi sit ratio, experimenta atque sententias nonnullorum doctorum virorum consulere, tradere, et eyinde conclusiones facere , non inutile fore, censeo, Pereximii inprimis pretii sunt labores atque observationes numerosae ab indefesso Naturae scrutatore et ultimo Chemiae phlogisticae statore 3. Pzies//ey de plantarum vegetatione institutae. (c) Primus enim is fuit, qui detexit plantas Oxygenium ex- halare, postquam certo usui illud antea inserviisset. Materiam viridem in aqua im- pura :putrescente-vegetantem , : snb. lucis influxu, purissimum ' aérem dephlogisticatüm.. edere, observavit; illud. ita-explicans,: quod: phlogiston'e: tali aqua putrescente- emis. sum in fnateriae hujus viridis. (byssi ) : nutrimentum: abierit, relicto 'sic aére puro. Praeter. phlogiston vero, aérem illum: dephlopisticatum: ad: plantarum. nutritionent- maxe ine facere, (7) Nimis larga ;vero copia huic: mocere. ^ P7iesz/ei?; sic potissimum stüs/ diis inventisque evenit, ut jam alius viri peritissimi, auxiliante et perficiente opera: novam prorsus eamque. longe foren decim de. nutritione Miipitrig in- dueret speciem, ' 2 Modo. laudati. enim Chemici: inventis :exeitatus. Cel. XE (2) vir magna: doc- uina. chemica ,:et. phytologica: pollens; illa-:denuo examini submittere , innuüineris expe. rimentis.cirea vegetationis conditiones: fuünctionesque institutis , juxta ante laudatütn , completius phytologiae Chemicae:systema, condere suscepit; in hoc scilicet moliendo: phlogisticae .Chemiae doctrinam utique secutus. -Inrer-alia experimenta, "invenit etiam: aérem in plantas ex Atmosphaera ingressum ,' ab iis dephlogisticari,: eoque.facto rursus vi Lucis, natura aéris dephlogisticati ex-' Spirai e fgliis praesertiim, ;ramisque, -Videri tamen in lovis. obscuris noctuque, e plan* (2) Parkes, 1 c. P» 97. Goodwin, Philosophy of Medicine, Paley, Natural Theology, €^) Lavoisier, p, 82. €) Priestley, Versuche und. beobachtungen ueber. verschitdene Gatrungen der Loft, vol, s. (4) The Doctrine of Phlogitton established , p. 249. €) Dy AM d Expericnées sur dày vegetaux, p. gov et sq, Sur Ja AVutrition des plantes in. Rosíer , ebur Sun, T, 34. p. 434. COMMENTATIO Ap». QUAESTIONEM CHEMICAM. 11 plantis. aliquibus elici aérem lunc vitalem, idque probabiliter fieri interdum vi aris inflammabilis, irritamenti instar agentis. Mennebierius, post illum..novam induxit, theoriam. . Utut enim a, Pziesz/eijo et In- genáouszio ulüma , eaque omnino prioribus longe splendentior incepit phytologiae Che. micae, antiquioris scilicet; phlogisticae . periodus ,. ita a magno illo viro prima. florentis- simaque initium ;habuit;noyae phytochemiae aetas, (7) .Is, antequam jam transiret ad Lavoisierii systema, aérem dephlogisticatum interdiu a vegetabilibus exspirari ingenti copia, ipse adnuit, permultisque experimentis accuratissime institutis stabilivit, id ipsum tam propria vi vegetationis, quam praecipue. solaris luminis potestate fieri afüirmans. E- foliorum .fragariae. quadam ;copia, . antliae; pneumaticae campanae , sub . sole injecta , 1664 gr. aéris oxygenii evoluti invenit; contra parum aut nihil aéris e foliis exire, quando sub aqua'coc:a sive stillaticia solis luci exponuntur, aut aquae calcariae im- mittuntur , utroque modo Acido Carbonico e foliis extracto; quin etiam nonnunquant solis luce destituta vegetabilia vi aéris inflammabilis sive ZyZrogeni, forte tum ea ambientis; itritata, aérem vitalem exhalare haud denegat (4). - 3Post;. illum exstitit divus ;Lavoiszer, ( ut ita dicam qui: systema .chemiae phlogisticae vehementer . conquassare y. subvertere , ;ejusque in locum, sensim novum systema, divini ingenii ,:: prudéntissimaeque. excogitationis.aeque ac indubiae prorsus praestantiae notas ubique . prae. se. ferens,. condere incepit: et novam vegetationis. plantarum . theoriam., systematis sui fundamentis | ipsique probabiliter oeconomiae naturali RAS congruam s excogitandum adgressus est. dqe ! . dile .( c.) enim 4; ZumbolZtius (d), Hodvigius, C 2)» Pee C 5. ut, et E con. siderantes vegetabilium elementa, omnia constare ex Oxygenio , Hydrogenio et Carbo: nico invenerunt. (JVo/a 1) Oxygenii actionem indagantes , omnes in eo convenerunt, vegetabilia. ex: Atmosphaera una cum materia caloris illud resorbere, cujus pars cum principio. Carbonis plantis insito mixta, vi caloris illius in gas, quod vocant Car- bonaceum, abiret; residuam vero Oxygenii partem vi caloris externi , plantam irrita- mens (4) Memoires Physico Chimiques sur Pinftuenta de la Tumióre solaire pour ddp Jes ürofi fignis de la IVe- duré, G. 1282, vol, 4, et Physiologie vegetale , 1800, vol, s. (5^) Tom, II. pag. 270. (e) Ueber das "titiphlogi tisch Syrtem , "Tom, L. pag. 143. (4) Humboldt, 4phoriimen' aus der. Chemische Physiologie: der. Pflanzen, page 105. ddeeh zur Phyniognomonik der Dflanzen, (Qe) Hedwig, Lc. m» - (f) Schnürrer , Dispntatto de V'egetatione, : iVote 1, Iu nornullis vero Azoton et phosphorum accedere, im cruciatis nempe , etc; B 2 12 ESI GA ESN? TET DAVIDS men'i instar ddficientis a plantis rursus exhalari, Evolutionem Oxyzeuii e foliis plan- tarum promoveri posse admotis stimulis egregie probavit ZZumboldiius (2). Oxyge- nium enim, quam maxime agit in irritabilitatem plantarum uti ex plurimis experi- mentis probari potest (2). ^ Aucta plantarum irritabilitate ( vero non mimis ) lae- tius procedit vegetatios res nunc inprimis hüc facientes sunt Oxygenium, et inpri- iis omnia, quae illud lárga quantitate continent, uti Acid, Mur. Oxyg., Calces Me- tallorum, Aqua, Sal Ammon. etc. De Saussure (c) maximam tribuit efficaciam Oxygenio tam in priore vitae periodo (in germinatione nempe, ) quam vegetationis actu; Innumera instituit experimenta, quibus hujus utilitatem , imo necessitatem in vege- tatione probavit. Omnes plantae partibus viridibus instructae avide Oxygenium arripiunt, a lucis sti« mulo'liberatae; nocte igitur illud peragunt (2); Oxygenium absorbent, retinent, Carbonico suo jungunt, unde Acidum Carbonicum formatur plantarum evolutio- ni tam necessarium; interdiu vero Oxygenium illud a foliis 'rursus. exhalatur. ^ Alter- nans quasi locum ita habet ;z- et ex*spiratio (e) quam Saussurius omnino tribuit. fa. cultáti plantis propriae; decomponendi Acidum Carbonicum 5 plantas porro, solis lumini expositas, nihil hujus Acidi continere, censet; dum vero Oxygenium aéris Atmosphae« rici,' plantam permeantis, cum "hujus Carbonico in Aé&rem- Carbonicum - coéat , -hunc €um aqua in plantis sese miscentem, hoc ipso, volumen et épansionis statum amit- tere, et hoc facto liberum in Atmosphaeram abire. : Folia et rami' virentes sunt orgára iei Oxygenium absorbentia atque elabo- rantia. Non veto omnia folia eadem proportione Oxygenium arripiunt. —.FoZiz pientarum Ainzuium minorem Oxygénii' quantitatem absorbent, quam plurima alia et firmius ilud gzs retinent, sive potius minorem Gas Acidi Carbonici copiam liberam emittunt. (9) Toc. cit, pag. 195. (b) Hsmboldt , Ueber die Chemitche PENIS des Lüfikreises, (96) I. cit. (4) Cont. /oc, cit, pag. 64. (*) ,, Je donne à ces alternatifs les noms d'expiration, ' et d'inspiratlong ces expressions sont pent-étre » hüpropres, parce qu'elles annoncent dans les organes des végétaux une contraction er une dilatation , que ,» looservation n'a point encore pu constater. Jc n'admets ces dénominations que parceque l'imbibition et , limmission gazeuse des végétaux produit en derniere analyse des resultats analogues sous cert;iins rap- » ports à ceux de ls respiration chez les animaux, quoique les moyen: et les apparences soient trés diffe- , rents," Conf, 4, e, p. 68, CCMMENTATIO Ap» QUAESTIONEM CHEMICAM, 13 Folia hijeme cadentia sunt ea, quae maximam quantitatem amittunt, et igitur maxi. ma Oxygenii copià indigent. Folia arborum semper wiridium, uti Pinus, Juniperus, Rhododendron , minorem hujus copiam absorbent: sterilissimis enim in locis bene. crescunt. Plantae paludosae crescunt in locis fere. omnino: Oxygenio - destitutis; a^ vaporibus ambientibus; experimentis etiam constitit, in accessu ^Oxygenii, eas minimam hujus quantitatem. absorbere, Non solum per folia autem et ramos, oxygenium-ad fabricam internam plantae pervenit; verum -etiam per radices terrae imumissas. Praeter quod enim id ex aqua dbsorbeant, ex Atmosphaera etiam illud hauriunt, Probatur id ex eo, quod quo ma. gis radices laterales ad superficiem terrae jaceant, eo fertiliores, 'et fortiores sint. id autem tribuendum ést capacitati ( sit venia verbo) majori arripiendi Oxygenium ex At- mosphaera. In nutritionem plantarum porro (4) magnus Oxygenii est influxus. — Terra vegetabilis enim continet materias extractivas, qüae in plantas penetrant, et harum vegetationi favent; quando terra omnibus hisce materiis exhausta est, Gas Oxygenium Carbonem e terra eliciens novum extractum constituit, Terra Carbonem suum per. dens, eodem tempore sub forma aquae Hydrogenium et Oxygenium amittit." Consti- tit nunc plantas virides Carbonicüum suum Oxygenio ambienti conjungere, ut formee tur Gas Acidum Carbonicum ; plantae flaccescunt (uti postea videbimus ) quando il- lud decomponere non possunt; patet exinde Carbonem Succorum extractivorum in tantum modo partibus viridibus assimilari in quantum. in Gas Acidum Carbonicum mutatus fuerit. ^Oxygenium ergo maximae est necessitatis: ad formandam | hanc com- binationem in vegetatione. Parum fructuose Saussurius varia instituit experimenta circa Oxygenii vim: et actionem in diversas plantarum. partes constitutivas immediatas , ut in extracta, humores crudos, fibram ligneam , olea etc., ut ex iis videret, quid exinde circa Oxygenii relationes ad plantae vivae vegetationem detegi possit, Alia etenim in plantis est vivi organi ejusque massae et mixtionis "chemia, alia; moftui, et in partes constituentes: soluti, ; Singularem prorsus et summe ingeniosam propo- suit theoriam. Cel. $zefens (5): ut omnia phaenomena -physica et chemica Naturae explicaret , continuam statuit polarem .Zyavzíez;jv , ut ita dicam, elementorum sibi con- trariorum ,' alterius oxydantis, alterius desoxydantis tensionem , quam rarziozem vocat, ipsius Naturae organicae, sive adversariam contentionem, alterum vincendi vel repel- len» (a) Sauritre , Toc. cit, pag. vat. (5) Ueber die Vezetation in Mareus 6t Schelling Jahrbücher. der. Medizin als Witsenrchafi, Daud lll. Stuck. 2. 1£98. 1 D 3 i4 JLABDDOUO €oNGTABACD A OVrJDDsS83 lendi, mulla licet'alterius -devictionem. admittens, sel temporariae et relativae tantunr slterutrius praeponderantiae vicissitudines, Ex hisce principiis. arguit, tensionem pos larem , sive mutuo ét contipuo alternantem fiisum , oxydationis..et desoxydationis , tam inter plantas et Atmosphaeram lucem 5:terram, ac quascunque materias in eas agentes, quam inter: plantae. 3psius; elementa. partesve: constituentes , .procederes | desoxydantis, Ves ro principii ( sive. Carbonici ). vim et efficaciam in: plantarum; vegetatione;esse praeponderan- tem, eo vegetationis ipsius Naturam speciemque vitae propriam constitui , sive aliis verbis, vegetationem- ipsam lesse: processum . orgaticum , praeponderantis desoxydationis (ein organischi.etyortretend /desoxydations - process), cum. inde; necessario sequenti Oxygenii éjectione.^ Lucem 3. desoxydando in: plantas iagere ,sed;,itay ut ab ipsa intere diu su&tentata./ in; :Atmospliaera- Oxydationis: tensio ,: contrariam. ( scilicet. desoxydantem ) in plantis; provocet. -Hinc:.fieri mutuam illam. Oxygenii et. Carbonici evolutionem, in Atinosphaera, plantas ejusque inprimis folia proxime ambientem, quam perperam Csécündum eum ) pro :exhalatione habuerint phytologi, Haud enim absorberi ,. censet, primum aérem Atmosphaericum .a foliis reliquisque partibus viridibus, et relicto in- tus Carbone j; puriorem :emitti, sed. Acidi Carbonici sejunctionem aeque ac omnes res. Irjnás plantarum functiones extrinsecus. cieri -sive. potius .externum;; quoddam esse, HircOxygenium décompositum .sorberi,: In. foiiis vero , tantum. et. partibus. viridibus hanc: tensionis contrarietatem limites -suas habere ubique. Paecue manifes- tam fieri. !X ; ) "Nimis. vero: bypotheticnm nobis . videtur Pis efe j hujus, "Theoriae . ut exinde certas conclusiones ad vitam. plantarum facere. «Bossmiss Summe. yero ingeniosa. jure. sentenia dici potest; . 2uTl Ut:5d roc Nw ui Multa adhuc enumerare possem mee(— aided Sententias , a mültis;phytologis propoe sita, nisi fere omnes eodem modo explicarent Oxygenii agendi. rationem. Ziénerd- (a) y Hermbstadt (b), Raffn (c), Carodori (d), et. tot alii, omnes eandem ac Saussurius ferunt sententiam nempe de absorptione Oxygenii ad formandum Acidum Carbonicum, J7erzmó- stadt quam maxime inquisivit in effectus Oxygenii ét agendi modum it germinatione ; ut. agere posset ,. censet , necesse esse ut principium quoddam: fermentans adferatur ad. substan- tiam illam farinaceam in Cotyledonibus contentam. : Hanc; nunc embryonem obtegentem putat, ope fermentationis et conjunctione cum oxygenio: certum gradum Oxydationis inire, ü ! -" 8X* (4) Thénard , Traité de Chimie, T. g. p» 15. sq. (5) Hermbitadt, Airchiven der Mgricultur-Chemiee p. Y, pe To7. , ) (^) («5 Raffn 4, Entwurf einer Chemische PflauzensPhyiiolegie yen Markqritna ^e 26. sq. (4) Ueber die Eiufluts des Oxygeniums, COMMENTATIO 4p» QUAESTIONEM' CHEMICAM. rg exinde vitam plantulae adferri et primum circuitum homorum in embrijone excitari: vel etiam hancce substantiam Oxygenio mutatam, acquirere proprietates novas, qui- bus apta fit ad foetui sive embrijoni plantae primum nutrimentum praebendum. . Maximam Oxygenii in vegetatione utilitatem percipimus , quando consideramus modum vivendi plantarum in locis hocce principio orbatis. Nullo ,modo vegetatio sine illo procedere, potest, (4) ln aére Azoto v.. c. plantae eatenus tantum ,Vege- tant, ope aquae, quatenus partes eorum viridae Oxyg enium. exhalare valeant, ut ita, de novo Acidum Carbonicum generarent. Plantae hisce partibus orbatae vel quae parvo numero iis gaudent. in hac Atmosphaera vegetare non possunt; hinc seminum Germinatio in aere Azoto haud procedit. 1 Pricstlcy. credidit nonnullis plantis (2) facultatem inesse absorbendi Azoton, expe- rimento instituto cum planta Epilobii.Hirsuti. Ingenhousz observavit .omnes plantas in. Gas, Azoto | vegetantes. in parvo, spatio temporis quamdam hujus; aéris ., quantita- tem absorbere Ce). Saussurio vero haec experimenta non rite instituta videntur, cum ipse minutissima cura secutus. est vegetationem variarum plantarum aeque ac Epilobii Hirsuti ,, tam in aere communi quam in Gas Azoto puro, secundum modum a .Priestlejo indicatum ,. imo quidem durante longioris temporis spatio, neutiquam vero diminutionem Azoti invenit, post substractionem Oxygenii ibi producti et formati. Hinc Azoton, quod nonnullis. plantis, ut elementum, inest, e humi particulis extractivis et ex Atmosphae* rae vaporibus ammoniacalibus in eos ingredi debere concludit. In Gas Hydrogenio plantae sese eodem modo habent ac in Azoto, Semina vero in eo germinare non possunt, uti Semnebierius jam observávit; diminutio voluminis vero in hoc aére ob- tinet. Causa hujus diminutionis quaeri videtur in putrefactione seminis. Fluidum aeriforme post putredinem remanens est Gas Oxydum Carbonis. In vacuo Torricelliano plantae plures palustres aqua irrigatae per plures hebdoe mades vegetarunt 5 'hisce vero ex aqua quaedam Oxygenii portio advenit. Omnia huc usque allata jam absolütam necessitatem Oxygenii ad plantarum vegeta. tionem demonstrasse mihi videntur. Maxima autem hujüs utilitas percipi non po». test » formatio nempe Acidi Carbonici , nisi antea nobis patuerit quantam in. plantas haec materies exserat vim. 'ranseamus igitur ad hanc considerationem, E (2) Sauiuriul, 2, &. p. 195» (3) 9. &, p. 352, vol. 3. (522, $1406; 16 ."E)U' G^E NII1' DAAWwID S De efficacia Acidi Carbonici in vegetationem. Acidum Carbonicum quod ab omni alieno connubio liberum tamquam fluidum gaz- forme s$ése offert, diu jam nomine Zféris fixi fuit cognitum ; chemica vero ejus indo. les latuit," donec Layofsierius (4) combusto Catbone puro in Gas Oxygenio de- monstravit productum fujüs combinationis essé ipsum illum aérem fixum (5) (c). "Proprietates Gas hujus Acidi Carbonici puri contrariae sunt iis Gas Oxygenii, ita. ut vita animalium et flamma in eo extingüantur , quamvis ad vitam plantarum certa in proportione necessarie requiratur, : : "Übérrime per totam Naturam est diffusum idque triplici forma, solidum , fluidum et gazforme. Gazforme praesens est in" Atmosphaera 5 liquidum occurrit in nonnul- lis fontibus nativis et aqua fluviatili, soZiZi77 tandem in lapidibus calcareis ceteris» que salibus Carbonatis. Copiose promanat ex fermentatione, respirationie, combustione, et ex partibus tam animalibus quam vegetabilibus mortuis, quorum Carbonium ; Oxygenio se jungens in Acidum Carbonicum mutatur. 8. 4. Non omni aevo Physici eadem ratione opinati sunt de noxia aut utili hujus acidi eficacia in vegetatione. Z/g/es, vir acutissimus , invenit Gas Acidum Carbonicum plaü- tis vegetantibus omnino nocere; dum Menthae plantam eo circumdatam perire - vi- dit €). Priestley autem primus fuit qui plantarum nutritioni. quam maxime conducere in- venit a&rem non respirabilem, vitae animali lethiferum, nempe Gas Acidum Carboni- cum, certa in proportione Atmosphaerae junctum (e). Aérem vero fiium purum sive Carbonaceum plantarum nutritioni haud inservire , quin potius ei noxium esse ex- istimavit , experimentis fisus, . quibus perparva Acidi Carbonici copia aquae mixta sufficeret ad plantas enecandas. Sennebier (f£) Gas. Acido Carbonico eximiam largitur vim plantarum nutriendarum , quip- D (^) Lavoisier, Trait! de Chemie , Tom, I. pag. 67. sq. (5) Raf», l.1. p. 30. (c) Parkes, doc, eit, pag» 39. (4) Pegetable Statics, Lond. 1247. pag» 4» (4) Pricitley, fte, cis, : (f) loc, €i; pag. 159» p COMMEN'TATIO. An QUAESTIONEM :CHEMICAM., 17 quippe: quod. tibiaue in ;Atmosphaera exstet; fulminumque vi : ex ea praécipitetur ; id- eoque inprimis eo abundare, ait, pluvias tonitrua; comitantes. suamque vim foecun- dantem ab ipso adipiscentes. Inesse, addit hoc Acidum GCarbonicum ipsi plantarum compagi, ibique solis auxilio transmutari (sive dissolvi) in abrem dephlogisticatum. Hunc ipsum rursus, solaris ope lucis, e plantis emanantem commisceri. phlogisto in Atmosphaera.. obvio ,:. eoque; separatum a. phlogisto ,- a&rem. fixum praecipitatumque , humiditati Atmosphaerae ; admijsceri ; itaque plantarum invàdere compagem. "Simul; eum Cl. Hubero invenit in aire ;parvam admodum. Acidi Carbonici quantitatem continente germinationem laetius procedere, quam in Aére Atmosphaerico puro. «^ Hamboldt. (a) :contendit plantas | ex - corporibus ambientibüs | Acidum. Carbonicum 4is- insitum :suscipere 5^ suique -in. nutrimentum. convertere, . Tumi';enim- ex Atmos- phaera. vegetabilibus .porrigi..Gas | istud; . | Specifica autem sua gravitate , :a&ris .At- qospbhaerici illam .superante, coactum in terram. virescentem desidere,: aquaque mix- tum radieulas plantarum. invadere.. Praeterea ipso solis calore praecipitari elementura illud plantarum nutritioni admodum idoneum , in loca inferiora terraeque adünia. Kurt Spréngcl: maximam. utilitatem, Gas. Acidi. Carbonici iri; vegétatione assumit. "Omnem massam compagemque .solidiorem. plantarum effectu. virium . vegeto | vitalium formatricium lucisque et caloris, ut summi irzitamenti vitális:simulque ut potentissimi apentis Chemici interventu. ex aqua acido Carbonum nüpta formari, Has materies, Thaximeque Acidum Carbonicum. propria. esse plantarum elementa. -Afürmat: ille (2) "Acidum |Carbonicum originarium .esse plantarum nutrimentum , : probabileque. putat; omnia reliqua plantarum. acida non nisi modificationes Acidi hujus proprie vegetabi- dis tam radicibus ex humo quam foliis ex aére continuo administrati, esse. ^ Insignio- fis momenti'sunt omnia:tam experimenta quam conclusiones: Sausstirii (c).- Is enim egregie actionem Gas Acidi Carbonici tam in germinationem: quam | vegetationem expe- rimentis suis probavit. Sic.semina germinare in. Gas Acido Carbonico puro non pos. se statuit ; vegetationi vero certa proportione Atmosphaerae admixtum maxime prodesse. Ut indagaret quaenam' proportio Gas Acidi IC maxime beer faveat sequens iostituit experimentum. i ' "Postquam pisa in aqua germinassent, lobes ipai accrevissent'ad pondus 2o gr. , (tría pro quoqve experimento) poculis immisit, ita aqua repletis, ut plantarum tane tum radices cum ea in contactu essent, - Sic (^) 4Ahor, loc, cit. pag. 112. (5) Anleitung zur Kentniss der Gewachsen , voll, 3, (€) Ioc, cit, sup, Cc *. 18 UEUGENII DAVIDS Sic ea sub campanas posuit, varias mixturas Aéris Atmosphaerici et^ Gas Acidi Carbonici continentes , quotidie per quinque vel sex horas eas soli exposuit, et se« quentes fuerunt effectus. 19. Augmentum eorum, quae per Io dies in Aére Atmosphaerico puro. creverant fuit 8 gr. pro quoque piso. 2?. Hae plantae in contactu cum Gas Acidi Carbonico puro statim perierunt. 5?. In aére $ et 2 Gas Acidi puri continente idem obtinuit effectus. 4?. In aére X partem continente post paucos dies vegetatio cessavit. 59. Cum £ parte, augmentum fuit 7 gr. 6*. In aére vero jt hujus Gas Acidi Carbonici partem continente ad ir gr. accre. verant. Saepius illud experimentum instituit et semper eodem cum effectu ; exinde con cludit Atmosphaeram ;t& partem Gas Acidi Carbonici continentem aptissimam esse ad vegetationem sustentandam. In umbra sive in loco luce destituto minimam quidem Gas Acidi Carbonici copiam aéri «ambienti admixti nocere atque plantas enecare invenit. Plane.ex hisce experimentis nobis patet, Gas Acidum Carbonicum certa in propore tione Atmosphaerae admixtum , quam maxime vegetationi favere. Defoliationes locum habent, quando plantae in aére. Acido Carborico carente versantur (2). |... Plantae vero partibus viridibus instructae per aliquod. tempus adhuc vegetare pose sunt in aére ante experimentum mni suo: Carbonico orbato, si tantum luci sint exe positae, quia tunc partes viridae Oxygenium (uti jam antea diximus ) ex propria sube stantia exhalare valeant, quod rursus absorbetur et Carbonico plantae jungitur , unde Gas Acidum Carbonicum propria vegetatione- formatur. | Aliter vero. res sese habet; si sub recipiens introducatur :sübstantia, quae omne Acidum Carbonicum , quod im experimento generatur, statim absorbere valet, uti est v. c. calx sive aqua calcis, Tunc enim volumen aéris in recipiente inclusi sensim imminuitur, et si plantae intere diu soli exponuntur, post brevi temporis spatium folia flaccescunt, et tota planta col- labitur, dum examine eudiometrico patet, aérem certam , Oxygenii, quantitatem . amisisse, Calx hic praesens igitur quam maxime nocuit, Hujus actio autem nulla, est, nisi, quod Acidum Cárbonicum absorbeat, quod imprimis tempore nocturno actione Oxye genii ambientis ; formatur. Si; plantae igitur lumini .solari sunt expositae, requiritur praesentia Gas Acidi Carbonici, ut organorum vigor sustineatur, quare tunc subse. trac» (€) Conf. Jor, «it, pag. 38. COMMENTATIO A» QUAESTIONEM CHEMICAM. 19 fractio hujus Acidi iis nocet. Plantae vero quae in umbra vegetadt eadem absorp« tione Acidi Carbonici non laeduntur. | Contrariam vero huic experimento opinionem tulit. Cel, Jr«conzot (4) qui noxium hunc effectum calcis, non tribuit facultati absorbendi Gas Acidum Carbonicum , verum plantas perire arbitratur, quig- calcis particulae vaporis forma aéri sese admisceant, et huic .ita vim venenatam. tribuant, Haec vero sententia admitti non potest dum experimento constitit ,, in;umbra, ubi hüjüs Acidi absorptio non fit, plantas vege- tasse, Omnis hujus Gas Acidi Carbonici utilitas atque' necessitas nunc in vegetatione ab ejus decompositione pendet. Plantas ex eo Carbonicumi sibi assimilare et Oxygenium emittere variis experimentis, probatur, - Plantnlas Vincae Minoris quarum radices vasculo aqüamr puram continenti insiste- bant, introduxit Szussurius sub. vas recipiens, quod repletum. erat Aére^ Atmosphze- rico cum £ parte Cas Acidi Carbonici. Quotidie per sex horas praeparatum radiis sola- ribus fuit expositum. Experimento post hebdomadem terminato nulla mutatio locum habuit, quod ad volumen aéris; patuit 'vero. omne Acidum Carbonicum disparuisse et hujus in; locum. restitutum fuisse. Gas. Oxygenium ; Plantae deinde ignis ope in Car- bonem. redactae. fuere et. hujus «quantitas; comparata fuit^ cuüni'ea quae habebatur ex plantis similibus et ejusdem ponderis, quo fuerant plantae ad experimentum adhibitae. Sic apparuit Carbonis quantitatem in experimento quam maxime fuisse auctam. Manifestum igitur est, has plantas omne illud Acidum Carbonicum , quo cinctae erant, decomposuisse, et ejus Carbonicum in plantarum substantiam transiisse; Oxyge- nium vero, ejectum et aeri redditum. fuisse; | Eodem modo aliud instituit" experimen- tum, ut idem illud e contrario demonstraret. Plantas, quae ope aquae purae vegeta« verant, aéri immisit Atmosphaerico aqua calcis abluto;. nulla mütatio vero in aére ambiente obtinuit, Post Carbonisationem (et.comparationem uti in praecedenti expe- rimento ) constitit earum Carbonicum* non solum non increvisse, "vero diminutum fuisse (4). Sat ergo Acidi Carbonici decompositio his experimentis demonstrata mihi videtur. Initio hujus sectionis jam dixi, quam maxime Phytologos. inter se dissentire de utili vel noxia actione, ex Acidi Carbonici decompositione oriunda. Omnes huc usque citati auctores probaverunt, plantas ex hoc Acido, Carbonium sibi ad- (4) Braconnot, Cf. Gehlen, Journal fur dia Chemie , f, IX. p. 149, (5) Cf, Saurturiut, lec. cit, p. 40, $q. C 2 22 EUG» B:NOE2EAUD 3A OVT 1: 75-8 adsciscere 5. contra . vero hanc.-opinionem alii uti assenfratz (2), Creil C P, Crind dell (c), Treyiranus (d), Braconnot (e) illud negarunt, Cre// (f) experimentum instituit, in quo vidit ex seminibus Helianthi. Annui? solius ps ope, 32g evolvi, quae sua yice matura et foecunda semina praebebant. à Rursus dein instituto experimento (5 ) simul: computavit augmentum Carbonis, quod planiae in aqua pura vegetantes acceperant et demonstrare conatus est hdnc^ Carbóhis quantitatem per decompositioném Acidi Carbonici, .quod in Atmospliaera adést , in plantam deponi non potuisse, ut ita constaret, aquam destillatam , haustam a plan- ta, lucis actione, tamquam Carbonicum in illa solidescere. Alterum instituit experimentum. in quo. varias plantas vasis immisit , quae non nisi aquam destillatam aut terram siliceam aqua destillata humectatam continebant. " Haec vasa similibus vasis tecta fuere et juncturae bene firmatae, ita ut aditus aéris externi. omnino esset impeditus. | In istis vasis tamen plantae bene vegetarunt 'et pondere aucta sunt. Sic Dulbus Hyacinthi per aliquot hebdomades in hoc apparatu sibi re- lictus, et dein igni expositus praebuit 109 gr. Carbonis, dum ante experimentum 64 tantum grana continuerats inde patuit Carbonis pondus auctum fuisse 45 granis; - SI vero in tali experimento plantas luci non exponcbat, nullum augmentum: Carbónis erat: ex quibus Cre//ius statuit, Carbonicum:ex aqua, vegetationis et lucis efficacia" posse formari, et illud igitur e numero: substantiarum 'simplieium esse tollendum ' CA). Talem etiam. sententiam secutus est Hraconnot (uti jam antea de germinatioue dgentés annotavimus.) 4s enim omnes plantarum materies constituentes, quotquot sint ex sola, aqua. originem .capere statuit;et. aquam, tamquam alter "74a/e5 ; pro prima"et uni- versali fonte omnium corporum texrestrium- «baberi: vult, Hypotheseos enim' praécon- eeptae, et. arbitrariae illecebris abreptu&, mareriam Carbonicam ^ ( quoque: quie ' mássae vegetabilis. maximam, partem constituit):ex aqua: puraj'lucis auxilio tanquám rzova et secundaria | productionis,; serie; modoque adhuc.;nobis'ineognito produci , neque ex A&re Atmosphaerico et terra excerni plantisque: administrari contendit. (7) Zassen- b ei j15qx9 ,ei[ oiisoqt025 i»i j ' ibixA" ogn' 1856 ^ Jrais (9) Harenfratz , Scheikundige Bibliotheek , T. 2. p PURI ib f (5) Crell Chemische: "nale Tic -À (5) Grindell, die Organische iim chemisch! Détrachiét y T.L p. n "T (4) Biplegie , T, 4. p. 98. ; P. j(adoid e91022U5 134J12 (62 Gehen, Journal fur die Chemie, T. X. p. al (f ) Joc, cit. p. 110. (g) Gehen, loc. cit, p. 156, (Ch) Sehweiger , Journal , Band. 2. pog. ao JEpA Xe (3) -mnales da Chimie, Tom, 13. Gehien , loc, eit, t B0 | COMMENTATIO. Ap. QUAESTIONEM CHEMICAM, 21 fraiz (4) censuit vegetabilia, omne quod continent Carbonicum ex terra petere bau- riendo humores extractivos et Carbonici divites, quos aqua humum fimumque alluens ex iis arripit; Variis etiam argumentis Gas Acidi Carbonici decompositionem ne-. gare tentat. ; (/Si vere respiciamus ad jSaussurii labores, quam maxime tales opiniones .infirman- tur; vidimus enim ex ejus experimentis plantas ope aquae purae. vegetantes , cui quae. dam portio Gas Acidi Carbonici inerat, illud decomposuisse , et sic Carbonis copiam, quam cóntinebant, auctam fuisse; si autem nullum aderat Gas Acidum Carbonicum, residuum ex ils carbonem nequaquam auctum invenit. Hic autem, potius Saussurio est fidendum , dum apparatu usus est valde simplici , qui non facile erroribus ansam praebebat. . Cre//ius vero apparatum adhibuir complicatum , unde dubium remanet; num revera in diuturnis ejus experimentis nullum Acidum Carbonicum extrinsecus in» troductum fuerit, Praeter ea Sgussurius accuratissime omnes snas operationes descrip- sit, in qua parte Cre//ius et Draconnmot multum ei cedunt. Alii rursus aliam adhuc proposuerunt sententiam , inter quos praecipue AzA/and (5). Is non nisi vim. stimulantem Gas! Acido Carbonico tribuit. Observat $aussurii expe- rimenta alius explicationis esse capacia, quam qua. ipse (S$gussurius). utitur. Si enim. Acidum. Carbonicum consideretur tamquam stimulus, cujus praesentia plantarum functiones accelerantur;. si porro ad hasce functiones refertur diurna Oxygenii ex- spiratio e foliis, et illius. principii subsequens inspiratio nocturna, Saussurii experie menta solis hisce .hypothesibus posse explicari, intacta. Gas Acidi: Carbonici mixtio- ne putat, Talem sententiam. melius eonvenire credit. cum. caeteris phaenomenis. corpo- rum organicorum, quae numquam. in substantiam regni inorganici agunt, misi diutis- sime, cum iis in contactu fuerint. Si autem Acidi Carbonici actio in. vegetationem unice fuerit stimulans, adeo ut interdiu majorem Oxygenii evolutionem produceret , non provenientis ex sua decompositione, sed ex parenchymate foliorum evoluti, eodem etiam modo agent alia stimulantia plantis applicata, Acida v. g. vel salia nons iulla (c). 1 Haec C (n) amnales de Chimie, Tom. 2. p. 178. ; (5) Journal de Physique, Tom. 33. p. 331. €«) JVcía, Non omnia salia enim vividiorem vegetationem reddere possunt. Sunt nonnnlla quae penitus vwegetationi obsunt, alia rursus «ic plantae prosunt, i// nocent. Sic videmus Murías Sodae plantís marinis absolure necessarium este dum e contra aliis plantis valde nocet, ut probavit Ref? , /,*« pag 2*4 experi mento cum Zordzo instituto. — Aniiquiores salia vegetation obesse credidisse, variis exemplis patet: Sic ex historia Romána, scimifs Romanos locum ubi scelus commissum fuit sale tegisse, ut sterilis redderetur, ad G^g cod- 22 -..gUGENII DA VIDS Haec vero quum Aéri Atmosphaerico admisceri non possint, AzA/abdus parvam eorum quantitatem aquae fontanae addidit et plantas in tali aqua lumini solari ex- posuit. Patuit ex his experimentis folia Sambuci Nigrae in aqua, cui Acidum Muriaticum vel Nitricum aut Aceticum adduntur, eandem copiam exspirare aéris Oxygenati ac in Aqua Acido Carbonico impraegnata, Inter salia Oxygenii evolutionem praecipue augebant, Nitras Potassae, Tartras Pot- assae Acidus, et Murias Ammoniae, dum e contra penitus impediebatur additione Ammoniae purae, Calcis , Carbonatis Potassae , et Potassae. His in experimentis igitur Acidi Carbonici in vegetatione eadem fuit ac illa aliorum Acidorum et Salium inter quae talia essent, quorum decompositio admitti non potest ad explicandam evolutionem 'Oxygenii. Cum haec igitur non nisi stimulando potue- rint agere, analogice AuA/endus concludit eandem stimulantem esse Acidi Carbonici actionem, Egregie circa hanc opinionem sen'entiam suam praebuit doct. ves der A005 Mesch (a) cum Saussurio et aliis affirmans plantas sibi aliquam portionem Carbonici ex Acido Carbomnico 'assimilare: vim stimulantem ei vero non denegat, qua valeat in organis vegetabilium majorem secretionem promovere; illud vero per totum regnum organieum obtinet: omnia assumta quamdam mutationem in organis secretoriis produ- cunt, tam in regno animali quam vegetali; nunquam enim talia remittuntur, qualia assumta fuerunt. Sed in organis nutritionis, iis stimulatis , novam excitant actionem quae alimenti contenti indolem mutare, et in novam convertere valet. Hucusque tantum actionem Acidi Carbonici spectavimus, in quantum statu Gazosoó plantis adveniat; dum vero maxima hujus Acidi vis est aqua soluti plantas intran- tis vel in Terrà vegetabili contenti, etiam hisce sub formis hujus efücacia conside- randa nobis est. Aqua conservandam hujus sceleris memoriam, Ex historia sacra patet 4íbime/ech destructa urbe Sicheme agros sale tegisse , ut steriles eos redderet. Nonnulla vero salia certa in proportione vegetationem aliquando accelerare possunt, mi Sausuriu: contene dit, p. 262. dicens: ,, On a souvent conclu de ce quelques sels dans certaines proportions étaient muisibles 5,4 certaines plantes, quc tous les sels dams toutes leurs proportions sont nmuisibles à la vegetation. Mais p l'observation ne confirme que rarement ces idées systematiques, elle prouve que plusieurs plantes requierent un » aliment salin, mais qu'il doit étre modifié dans sa quantité et dans ses principes suivant la Nature du ve. » Eetal, qui doit l'absorber." (a) Commentaiio Chemica de vi Lucis, etc. pag. 14. — Omnes ibi refellit sententias quae decompositionem Gas Acidi Carbonici negare tentant, tam eorum, qui illud tamquam productum vegetativum spectant, quam eorum, qui ld aliis fundamentis negant, : COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM CHEMICAM. 23 Aqua Acido Carbonico certa in proportione impraegnata majore vi a plantis abe sorbetur, quam aqua pura, et in tali mixtione plantae laetius crescunt, uti de. monstraverunt Rucker? (a), Fourcroy (5), Saussurius (e), Senncbier (d), Raf (e) et alii, Prouti vero vidimus certam tantum proportionem Gas Acidi Carbonici Atmosphaee Tae admixti vegetationi favere, sic etiam illud in aqua obtinet. In aqua hoc Acido saturata plantae flaccescunt. Omnes fere aquae subterraneae per strata terrae decurrentes hujus Acidi quandam quantitatem continent, et experientia docuit has aquas fertilissimos reddere agros. Nulla terra vere fertilis dici potest, nisi valeat &at largam Acidi Carbonici copiam plantis largiri ( fF» Ex hac terra semper quaedam Acidi Carbonici quantitas evolvitur a&ris ambientis$ contactu. Omnis porro fimus idem hoc Acidum evolvit; (tum demum autem reli- quiae vegetales seu animales fertilitatem augent, quando effectu putrefactionis in principia sua remota solvantur et inde imprimis Gas Acidum Carbonicum largiantur ). Aqua tunc solutum, ex pluviis vel alia ex causa terram humectante, radiculas intrat et ita per vasa defertur. Hac ratione explicare valemus cur Carbonum pulvis agris inspersus eos fertiliores reddat. In regionibus septentrionalibus semper hac materia utuntur ad illum scopum uti affirmat 2oung (g). Narrat se vidisse in Suecia, pinos atque alias arbores e terra extractos, quodam ordine juxta se invicem positos, in agris combustos fuisse. Ci. neres pér quoddam tempus remanebant, et dein semina tali terrae fertilisatae [uerunt immissa. Gas Acidum Carbonicum ex combustione remanens multum huic tribuit. Observationes dantur, quae docent (4) Gas Acidum Carbonicum ex agto fertili evo- lutum non statim difflariQ sed denso ejus strato agrum veluti obtegi;s unde fit, wt per pluviam et rorem Acidum illud iterum solvatur et terrae reddatur. Szussure et Jngenhousz Oobservarunt in superficie agrorum cultorum majorem quantitatem Gas Acidi Carbonici aéri inesse, quam ' solito Atmosphaerico, Senncbier (2) duas plan. tas (9) Ruckert, der Feldbau chemisch mntarssichb, (5) Jec, cir, , Tom. 4. pag. 540. 1 (4) Saussure , Toc, cit. pag. 26. (4) Sennebier , Phys, Veget, , "Tom, 5. pag. 208 — e17. (4) Raf, loc, cit. pag. 128. (f) Raffn, p. 224. (p) Young, Eastern Tour, pag. 182. Body of Zigriculture , Vol, l. p 239. (4) Cf, Sprengcl , loc, cit, pag. 235 (5) pag. 165. . 24 EJU:OG RN ODIO poA OV 1 DOS tüs aéquiles vàsis eadem terra repletis imposuit, Alteram. collocavit in horto, alte« ram in conclavi, ct. vidit priorem multo leetius crescere quam alteram; quod expli. candum ei videtur ex evoluto in locis. cultis. Acido Carbonico. Tribus sub formis Acidum Carbonicum ad plantarum intima organa pervenire nobís patuit. 19.' cüm. vehiculo: aquoso. ex solo absorberi, et per vasa deferri; 9?. parvam quantitatem -in Atmosphaera praesentem à folis suscipi ,.et 3?. Noctu a plantis lucis stimulo destitutis dignae absorberi quod earum Carbonico junctum Acidum Care bonicum producit. . E Omne. nunc. quovis modo iiti: Acidum C ebasdid absorbetur, in circuitum humorum ducitur, per vasa defertur, et. sic ad folia et. paries virentes pervenit. In bis mutabilem subit mutationem atque accedente vi luminis decomponitur, unde tunc Oxygenium; productum exhalatur, et Carbonicum plantae assimilatur. . Alternat sic ve- getationis vis in vitiando ac depurando ;aére Atmosphaerico, Noctu enim formatur Acidum Carbonicum , quod partim aéri admiscetür, de die Acidum Carbonicum. de- componitur: et, Oxygenium . principium tam mecessariom ( paulum | veluti. vitae) .At- mosphaerae redditur. Egregie. doct. Pzizz/e in Sermone babita A? 17793. in Societate Regia Londinensi, quum J7es//go, victori in certamine Chemico, praemium Wide» ret ,'sequentia dixit : ] » Ces découvertes nous démontrent clairement qu'aucune plante ne croit envain, » mais que chaque individu dans le regne végétal depuis le chéne des forets jusqu'a ; Pherbe des champs est utile au genre humain; que les plantes memes qui semblent » n'étre douées d'aucune vertu particuliére contribuent. cependant, de concert avec tous » tes les. autres à entretenir notre Atmosphére dans. le. dégré de pureté nécessaire » pour:la vie des animaux; les plantes veneneuses elles memes coopérent à.ce bien. » fait, avec celles qui se distinguent par leurs bonnes qualités. Enfin Pherbe et les » forets des pays les plus eloignés et inhabités contribuent. à notie conservation », comme nous contribuons à la leur." : : -Ex omnibus vegetabilium parübus illae tantum , huic, Acidi Carouinl diee tioni inserviunt, quae viridi colore gaudent, hinc praesertim folia, dein rami virentes , et aliquantum fructus immaturi illud perficiunt. Inde patet praesentiam Acidi Carbo- nici eatenus modo vegetationi prodesse, quatentis partes viridae plantarum illud de- componere possunt. Nocet exinde germinationi quia plantae hac periodo nondum hisce partibus instructae sunt, Carbonicum ex hac decompositione .remanens humori- bus plantae admiscetur et earum nutritioni, partiumque solidarum restitution : in- servit. Cón- COMMENTATIO a» QUAESTIONEM CHEMICAM. 25 Contra eos, qui negzant Carbonicum ex Acido Carbonico proveniens inservire pos- $e ad soliditatem plantis praebendam , exemplum ex regno inorganico desumtum ali- quomodo demonstrare mihi videtur, soliditatem aliquando a sola hujus Acidi prae. sentia pendere: v. c. sumatur /Zarzor sive Lapis Calcareus Rudis, frangatur et in- fundatur Acidum quoddam 'in íracturas , statim efífervescentia obtinebit, praesentiam Acidi Carbonici denotans. Si tamdiu Acidum illud infunditur, donec effervescentia ces- sabit, et Acidum Carbonicum expulsum erit, omni consistentia destitutum erit Marmor, multum ponderis amiserit, et aqua affusa in pultaceam materiem collabetur. Probat illud exemplum influxum hujus Acidi Carbonici ad formandam soliditatem atque consistentiam. Uti in Physiologia Animali saepe functionem sanam ex statu pathologico explicare va- lemus, sic etiam hic de Carbonici utilitate judicare possumus ex illius privatione; quando decompositio Acidi Carbonici impeditur, ita ut plantae Carbonicum sibi appro- priare non possunt, (quod fit v. c. absente luce) soliditas earum minuitur ( 4 ), ingens liquoris massa in earum fabrica formatur, color et tota facies mutatur, ( Gallice e/io/z- feent) ita ut dilabantur in conditionem quasi CAJoroseos Hydropicae; (nam cum ea vide- tur comparanda haec affectio ) qua affectae sensim marcescunt ac moriuntur, Carbonicum porro quam maxime facit ad formationem principiorum proximorum plan. tae, uti videmus in Acidis vegetalibus vel in conjunctione cum Hydrogenio ad formanda olea, resinas ( 2) etc. Ex omnibus hisce nunc rite concludere possumus, praesentiam Acidi Carbonici vege- tationi non tantum utilem esse, sed ad vitam plantarum utique requiri, ita ut planta luci solari exposita crescere nequeat, nisi certa Acidi Carbonici quantitas adsit quam de- componere valet, Maxime igitur prodest tempore diurno, quando solis efficacia folia, in actum ducta, pabulo veluti indigent in quo elaborando vires suas assimilatrices possint exercere. (a) Chaptal , Annales de Chimie, 'Tom, 74. p. 334« (5) Fowreroy Joc, cit, p. 115» et sq. D SECTIO e6- E25U/:G 5E N'crTIES/UB. oA CYpr Tr En$ SECTIO SECUNDA. pz aASEQ. ui TAL TEE Aa , fluidum est, pellucidum , decolor, parum elasticum , odoris et saporis expers, quod compositionem omnium corporum organicorum ingreditur, Per longum tempus a physicis, corpus simplex credebatur et pro elemento habebatur, donec Lavoisierius modum invenit illam in principia sua resolvendi et eam constare demonstravit ex o,85 Mead partibus et o,15 Hydrogenii (2). Utilitas aquae, imo necessitas in vegetatione tam insignis esr, ut multi Physici aquam spectarunt tamquam materiem , quae praecipuum incrementum plantis adferret, et con- tenderunt eam solam ad formandam compositionem vegetalem, sufficere posse. Inter eos notissimum instituit experimentum , ad illud comprobandum, ZeLontius (P). "Salicis arborém, in vase fietili terrà siccata impleto-et in horti terram immisso, solius! aquae tum destillatze tum pluvialis adfusioné per quinque annos ita nutrivit, ut pondus ' salicis quod initio tantum quinque librarum. erat, 164 libris augeretur, etsi terra in vase- fictili tantummodo duas uncias ponderis sui amiserat. Ita ctiam Zo5/e (c) experimentis probare studuit, aquam sufficere aliquomodo , ad omnes plantarum partes. tam solidiores, quam teneriores fluidioresque procreandas.. Atque quum cHemica quoque analysi in plantis sola aqua nutritis, przzcipium spirituosum (quod vocat) et caput mortuum invenit , exinde concludit plantas propria sua vi ex aquae elementis materiam nutrititiam suam sibi parare. Si- (^) Conf. psg. tSt. lec. cit, (5) Helmont , Or. Med. pog. 55. («2 Beyle , Nova Exparimenta Physico DIechanica , Tonn I, CIEN to COMMENTATIO:;4D QUAESTIONEM CHEMICAM, 97 Similia experimenta instituerunt 77/27 (a), Bonnet (b), Henkel (c) et Duhamel (d) qui ( uti Z/e/montius) ad id evincendum praeter alia experimenta ab ipso facta, ad quer. cus arborem provocat, quae per plusquam octo annos in mera aqua ex germine suo laete wegetaverat, et quotarnis folia vireniia protulerat. A recentioribus vero post illos physicis haecce experimenta rejecta sunt, quippe quae non ita accurate essent instituta , ut omauis aliena materies. praeter aquam a plantis arceretur. Postquam enim Pries/ey , Ingenhousz , Sennebier , et alii observavissent nullam procedere posse vegetationem nisi in plantarum ambitu diversae aérum species adessent, dubitare inceperunt de illa sententia (nempe:quod aqua sola ad compositionem vegetalem sufliceret). JSennebier inprimis, qui experimentis suis primus convictus esset de absoluta necessitate decompositionis Gas Acidi Carbonici in vegetatione, hancce opinionem nullo modo admit- tere poterat, dum ex sola aqua. nullum Carbonicum plantis porrigi posse constabat, Cum porro omnia haec experimenta in aére libero instituta essent, qui semper hujus gas quamdam quantitatem sibi admixtam tenet, Carbonici copia in plantis facile per hu- jus decompositionem augeri poterat. Quamquam autem negarent solam aquam plantarum esse nutrimentum, negare tamen non poterant insignem hujus esse vim, eflicaciam atque utilitatem in vesetationem. Con- stabat enim nullam nec germinationem nec vegetationem obtinere, nisi quod plantae ctiam aquae quamdam portionem absorbere possint. Observabant loca humida fere semper fertilia esse, sicca vero sterilia; et tot aliis exeme plis (&) illud patuit. Inquisiverunt abinde in modum, quo aqua ad plantarum compagem perveniat et qua ratione ibi agat. Duplici modo aqua ad intima vasa plantae pervenit, nempe radicibus ex terra hausta et foliis ex Atmosphaera. Nullum dubium est, quin humor in terra contentus a radicibus absorbeatur: ille hu- dor a radicum fibrillis susceptus, per fibrarum lignearum canales intercellulares ( ^) caulis adscendentis ad folia fertur, et omnia vasa permeans totam plantae compagem implet. Diversis experimentis illud probatur. Io (we) Memoires de I Academie , 1772, (5) Sur Pusage des feuilles, pag. 158. (€) Flora Saturnizans, die Ferwantschaft der Pflanzen mit den Mineral-Reich, (4) Memoires de PAcademie 1748, pag. 272. (4) Sennebier , loc, cit, 'Tom. 4. pag. 5r. (f) Kiesr, Memoire sur l'organisation des plantes, pag« 249 e- 267, De 28 EUGENIT- DAVID:S 19. Si foliis marcescentibus , planta esuriente , hujus plantae radices alimentum a* quosum rursus haurire possunt, mox recreantur ( 2). 29, Si radix plantae cujusdam laete vegetantis aquae immittirur, impraegnatae materia quadam vegetationi contraria (uti v. c. nimia quantitate Acidi Carbonici) mox mo- riuntur folia et dein tota planta. 59. Constat succos coloratos uti Rubiae Tinctorum adscendere per radices ( quibus color viridis antea detractus fuerit) et sic ad folia pervenire (4 ). Interdiu haecce-aquae absorptio per radices tantum obtinet. Uti autem radiculae aquam ex humo hauriunt, ita folia ex Aére illud absorbent, vcl in statu Gazoso, vel ex eo quod aqua pluvialis in foliis se deponat et ita sorbeà- tur, vel e rore. Eundem beneficum effectum aqua foliis hausta exserit in vegetationem , ac illa radici- bus contenta, nam unum eundemque systema vasorum permeans per idem agit, et ab iisdem organis secernentibus assimilatur. Functiones vero foliorum et radicum se alternant: tempore enim diurno radiculae aquam absorbent, dum nocturno illud in foliis obtinet (7). Absorptio aquae a foliis sequenti experimento probatur. 19. Negato alimento radicali, planta cito languescit; si hujus folia vero durante nocte vel in umbra in aquam immittantur, vigor mox restituitur, 2?. Plurimae plantae melius im Atmosphaera humida quam sicqa erescunt, uti Hedysy- rum Gyrans et Mimosa Pudica (4). 39. Piantae ex siccitate marcescentes , in loco humido depositae mox tantam aquae co. piam ex Atmosphaera attrahunt, ut pristinum vigorem recuperent (e). Haecce absorptio qua folia pluviam, rorem et vapores aquosos in aére dispersos haue riunt, fit per vasa absorbentia in superficie folii sita. Ea vasa bibula sunt pili et universa pubes foliorum, ut et eorum stomata, seu rimulae minimae in epidermide ostio hiantes ( f^). Haec aqua nunc postquam radices et folia intraverit, totum rete vasculosum. vel sce- letum folii permeans ad ejus parenchyma tiansit; (uti experimentum cum succo colo- ;ito probavit) Parenchyma intrans ibi moram agit et secretionem indolisque mutatio- nem patitur (g J. Se- (8) Muoldenhawer, Diss, de vatis plantarum , pag. ge, (5) Bonnet, loc, cit, pag. c44. Kurt-Spremgel, loc. cit, 'Tom. IT. p. 40$. (Cc) Senssbier, Tom. 1V. pag. St. (d) Raffn, pag. T45. (e) Moldenhawar , pag. 82. (f) Kieser, loc, cit, pag. 175» (£g) Jngerh: iz in Proosmio ad 'fom. llI. p. 2r. COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM CHEMICAM. 29 Secretione peracta, variisque partibus nutritioni plantae inservientibus depositis, per folia rursus aqua exhalatur, vel in statu liquido, vel gazoso 3 quam evaporationem in- terdiu tantum locum habere, probavit 7g/esjvs (4) sub influxu solis, uti mox vi* debimus. "Iranseamus autem nunc ad considerandam ipsam actionem atque efficaciam hujus aquae radicibus et foliis absorptae et indagemus , qua ratione varias ibi deponat partes nutritioni vegetali absolute necessarias. Duplex ejus actio est , 19. enini dissolvit particulas nutritivas humo fimoque insitas et earum est vehiculum. 2. Propria sua decompositione Hydrogenium atque Oxygenium , principia admodum necessaria, largitur. Dubitare non possumus, quin aqua sit vehiculum omnium fere materierum nutritiva- rum terra contentarum. In examine enim plantarum combustarum praeter elementa sem. per praesentia ( Oxygenium , Hydrogenium , et Carbonicum ) varias terras, sales , me- ialla etc. detegimus. Haec nonnul, ut Zu//, yan. Helmotit, Bracotinot , etc, tamquam producta spectarunt wegetativa, ex Aéris Atmosphaerici et aquae varimoda mixtione et decompositione. Confusa vero et erronea videtur haec sententia dum nec synthetice nec analytice tales materies ex hisce principiis formari possunt; convenit illa Idea cum ea Alchemista- zum qui Aurum producere voluerunt ex materiis nil ejus continentibus. Pro certo autem constat ex Atmosphaera plantis nihil aliud accedere, quam Gas Oxy- genium, et Acidum Carbonicum; Azoton vero ex aére (uti ante vidimus ) non absor- beri a vegetabilibus , etsi ipsum inter elementa plantarum essentialia locum habeat: ne- que materias terreas, quae plantis insunt et contribuere possunt ad formandum carum partes solidas, in statu Gazoso in Atmosphaera adesse, Insunt vero omnia ea aquae hu- mum permeanti et radices intranti; eademque in aqua solutae sunt materiae extractivae y Azoton continentes , idque radicibus plantae administrantes. Plantae e Natura in Saxis aridis crescentes vel arena pura , e particulis ( reliquiis) ve- getabilibus et Animalibus ia Atmosphaera circumnatantibus hauriunt ea alimenta. quae gaza iis praebere non possunt, Haec corpuscula in superficiem foliorum se deponunt ab aqua incumbente ( pluvia vel rore) solvuntur et ita soluta , vasa intrant. Aqua pluvialis quam maxime hisce principiis onusta est, et exinde tantam vim fog. (^) Hale: , loc, cit, D 3 25 EUG UR NCITT SUA SUP IBS foecundantem huic tribuit Saeussurius (a). Absorptionem harum matrerierum valde utilem esse plantis vegetantibus ex eo patet, quod paucissimae sint plantae, quae ex sola Atmosphaera nutrimenta capiant, eaque esse perennia uti lichenes , filices et arbores pinniferae, Ex hisce videmus humum fimumque haud nutrire sola evolutione et absorbtione aquae sérumque, quos continet, sed huic quam maxime conferre alias particulas iis insitas et aquae solutas plantarum radices intrantes (2) nempe materias salinas, terreas et mee taliicas. Experientia enim nos docuit plantas. eosdem sales continere, quibus terra im qua creverant impraegnata erat (c e? d). Variis experimentis probavit $aeussurius (e) plantas ea quae in aqua soluta adsunt absorbere. Radices Polygoni Persicariae, Bidas Cannabinae, etc. aquae immisit variis materiis salinis impraegnatae v. gr. cum Mur, Sodae, Mur. Potassae, Nitrate Calcis, Sulph. Cupri, Sulph. Sodae et aliis. "Tempo- ris parvo spatio praeterlapso omnes plantas harum materiarum. quandam quantitatem ab. sorpsisse invenit, [nterea diversarum plantarum diversa quoque est ratio et affinitas ad diversorum salium susceptionem. Divus noster Zeerhavius (f^) probare tentavit aquam ad vegetabilis nutrimenti mate- riem maxime conferre; nunquam vero puram, sed variis corpusculis, Naturam veges- tantium penitus referentibus, plenissimam. Considerandum nobis nunc venit quomodo aqua propria sua decompositione agat. Diu inexplicata remansit etiam haecce benefica aquae actio donec Lavoésierius et BertAol« Jetus ejus compositionem detexerunt ( Oxygenium scilicet et Hydrogenium ). — Considerantes enim plantarum elementa, inter primaria, invenerunt Hydrogenium et Oxygenium; exinde concluderunt vegetabilia quam maxime nutrimenta haurire posse ex aqua, ut pote quae, elementa illa summa copia iis porrigat. Zngenhouszii experi- menta multum fecerunt ad comprobandam hanc sententiam; observavit enim ille, plane tas sub aqua (2) luci expositas puriorem aérem dephlogisticatum reddere;. ita illud phaenomenon explicans, quod plantae (4) ex aqua sorbeant aérem communem hujus- que partem phlogisticam vertant in sui nutrimentum , itaque aérem dephlogisticatum TQ^ lin- Ca) dec. cif. pag. 9. Ali vero hujus aquae pluviatilis beneficum effectum ex eo pervenire statuunt, quod el tnajor insic Osygenii copia, qua plantae organa magis stimulantur. Cf, Raffn , loc, cit, pag. 144, et Jfasenfraiz , Jonrnal de l'école Polytechnique, Cah. 1I. pag. 576. (5) Raffn, loc, cit, pag. 289. et Warin, Philosophical Transactioms , 1791. (re) Kirwan de Nutrimentis plantarum in. Crells Annalen, Tom. I. 1746. (4) Hildebrandt, Anfansgründe der Chimie, 1244. Tom, III, pag. 887. (e) Saussure , Toc, cit. (f) Conf. Elementa Chemiae, [, B. 1732. Tom. I. pag. 592. £) loc, cit, pag. 23. (4) doc, cit, pag. 95. A ancrmo COMMENTATIO 4D QUAESTIONEM CHEMICAM,. 31 linquant (4). .Lavoisierius autem putat, aquae plantis soggestae facta decompositione tum vi propria vegetantium , tum vi caloris solaris , alteram hujus partem (Hydrogenium) materiae misceri Carbonum tam plantis seminibusve, quam terrae fimoque, insitae, eorum- que unione gigni olea vegetabilia dulcia et Aetherea, alteram vero partem ( Oxygenium ) partim residuo .Carboni aeque junctam , cum ipso , accedente materia caloris ; in Gas Acidum Carbonicum abire , et Acida Vegetabilia formare , remanentem vero hujus, Oxygenii partem Calorico junctam per folia, vi solis irritatam , Naturae a&ris dephlo- gisticati exire, Diversae vero circa hanc aquae decompositionem fuerunt sententiae, Saussurius (5) enim, »S/effens et alii, aquam vi vegetationis haud. decomponi et Oxygenium immediate emittere, sed ipsam totam qualem in plantis accipi statuunt ; neque massae plantae sic- cae pondus , neque Oxygenii plantas circumdantis volumen exinde augeri, IZPoodhouse eandem amplectitur opinionem , et plantas ea ratione Hydrogenium ex aqua assimilare et Oxygenium, exhalare aeque ac Saussurius negat, propterea quod e fo* liorum in aquam -coctam vel siüillatitiam immissione nullum Gas Oxygenium evolvas tur (c) (2). 1 Alii vero ut .Kirwan (€). JPoordward (f), Berthollet (g), Rafn (5), Four- €roy (2), Parkes ( &), Poirez (1) etc. aquae decompositionem et assimilationem Hy- drogenii tamquam functionem maxime essentialem organisationis nutritoriae vegetabi« Aium spectant. Ex eorum sententiis colligere possumus aquam vegetationis actu decom- poni. Ad parenchyma enim foliorum advecta ibi influxu luminis solaris dissolvitur 5 Hydrogenium Carbonico se jungit, unde formantur partes .resinosae , oleosae, vel alco- holicae et colorantes ; Oxygenii autem una pars in plantis remanet ad formanda Oxyda mucosa, saccharina, et feculacecea, vel acida vegetabilia; altera vero, hujus principii Oxydantis et acidificantis , pars, ab- Hydrogenio . separata-et calorieo radiorum solarium fusa, gazosam assumit formam, et ita exit ex superficie foliorum. Haec- (4) Huncce a&rem Oxygenicum non ex sola aqua proven!re jam satis vero ex ante dictis patet, (9) doc, cit, pag. 228. (65 Crell, Chemiiche Znnalen , r8e2. (4) Gilbert , Journal der Physic, 1803, Fasc. XIV. 3. (e) Crell , loc, cit. i796. (Tom. I. 4 (f) De vi nutrients aquae in Philoroplical Transactions , No. 253. pag. 46, (g) De Pinfluence de la Iumióre in Rosier observations , 'Yome« XXIN. pag. 8r. (5) 4. c. p. 220. i). c, p. 538. C2 4 c. p- 96. (4) Journal de Phyrique , Tom, I, et Parkes, loc, cit, pag. 455» 42 gb 'G?ECNODq gs wrlrTgs Haecce aquae decompositio verisimillima mihi videtur; praesertim etiam ex eo, quod si consideremus, aliquando tam in statu sano quam morboso, propria vi plantae biochemica (absorptione atque suctione omissis) aquae largam copiam collectam esse (uti observamus in pluribus plantis in Saxis tectisve et aliis locis aridissimis et sub sole flagrantissimo nullisque pluviis sublevato crescentibus, quae tamen satis copiosam aquae quantitatem continent, vel uti videmus in collectionibus morbosis aquae plantarum Hy- dropicarum , quae morbosam plantae ad hujus productionem diathesin enunclant) non video cur non iisdem viribus vitalibus, quibus intus componi potest, eadem quoque decomponi possit. Non omnis vero aqua absorpta decomponitur et síc principia sua plantae cedit ; quae» dam enim portio immutata, se succis plantarum jungit, et sic evolutionem atque for- mationem plantae promovet, ita basin efüicit omnium succorum; soluta tenet acida, sae lia, extracta, etc. Formatio porro omnium partium solidarum pendet a mixtione Hydrogenii cum Carbonico: dum vero Hydrogenium nullo alio modo quam ex aqua ad plantarum compagem perveniat , hujus absoluta necessitas ad formandam, compositionem vegetalem negari non potest. Aqua igitur, uti ex omnibus antedictis patet, inter eas pertinet materias, quae abso- lute ad vegetationem requiruntur, et sine qua nullam plantam vitam peragere posse vidimus, S n.o TI T ER e. DE LUCIS EFFICACIA IN VEGETATIONEM. SY. pee , objectum illud quod per totum terrarum orbem tantum habet influxum in omne creatum , ab omni tempore Naturae cultores occupasse, nemini mirum videbitur. Usque ad ANewtoni tamen tempora non nisi Physicae Lucis proprietates fuerunt cognitae; ille ve» ro considerans insignem relationem inter eam et omnia Corpora terrestria, variis modis de- COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM CHEMICAM. 33 detegere tentavit mutuam in se invicem agendi rationem (2); eo tamen pervenire non potuit, ut veram ejus indolem cognosceret, sed tantum ex observatiouibus illi patuit lucem non esse simplicem , verum variis principiis compositam. Post illum vero, quum doctrina chemica perfectionis faciem induere incipiebat , alii (2) exstiterunt illustres Physici qui Lucis Naturam atque vires indagaverunt. Schecle inprimis et Seznebier invenerunt lucem compositam esse variis radiis , quorum alii coloriferi, alii caloriferi essent. Alii (c) lucem spectarunt tamquam calorici modi- ficationem quia saepe eosdem ac caloricum ederet effectus, (Ingeniosissimam vero circa hujus Naturam sententiam protulit Grezzius ; arbitrabatur nimirum Zucez radiantem com- poni duplici materia , cujus altera pars ca/oricum , altera AMateries Lucis esset sive prin- cipium inflanmabile, combustibile ; hanc ( Materiem Lucis nempe ) per se elasticitate ca- Tere, eam vero aeque ac virtutem radiantem accipere ab accedente calorico; porro ex varia utriusque materiae proportione, varietatem lucis coloratae , et diversam refractio* nem proficisci; corpora terrestria, duce affinitate, vel omnem radiantem attrahere lucem , eamque fixam reddere, vel, basin lucis, sive principium combustibile unum adsciscere, relictum vero Carbonicum non liberum apparere, partim quod adeo tenue sit fluidum , partim quod aliis causis latens fiat; corpora denique inflammabilia dum comburuntur, emittere basin lucis (2). — Uti nunc Luz mirabilis per se est materia, ita etiam mirabi- liter agit in omnem materiem terrestrem , tam organicam quam inorganicam. In regnum animale certe maximam habet influentiam et praesertim in vitam hominum. Homini lux fons est plurimarum voluptatum , jucundissimus vitae sensus , et exinde maximum Natu- Tae beneficium. Magna illa actio et potens influentia, hominem cum Natura conjungit. INe miremur ergo homines nonnullos Lucem ut Deum comprecari et omnes illam cum animo quaerere. Praeclare dixit Zufelatidius: inter genios vitae inprimis pertinet Lux» absque ullo dubio ipsius amica , cognata , et certe pluris momenti quam in genere videtur. Omne creatum eo perfectiorem degit vitam , quo magis Lucis influxu fruatur, Deme lucem animali, color mutatur, vires deperduntur, crescere desinit et sequitur mors. Homo absque Luce fit pallidus, debilis, stupidus vitaeque energeiam perdit ( e). ^ Non (4) Newton, Op. pag. 270. sq. (b) Scheele, sur Je Feu, Rumford, Journal de Nicholson, 'Tom. 1X. pag. 60. Sennebier, loc, cit. 'T. II. p. 55» Gren, Handbuch der Gesammten Chemie, Lavoisier, 4, e, Tom. 1I. pag. 387. (c) Girianner, Znfangigrürde der Chemie, K4) Conf. Gren, loc. cit, (Tom. I pag. 153. (e; Horn, Ucber die Wirkungen des. Lichts avf' die lebenden menschlichen Kürper, Koningsberg. 1799, Conf, derihell , Ritter, etc, E T prio eomm IAETVOYIESS Noa minorem Lucis efficaciam observamus in vegetationem , uti ex sequentibus patebit, Omne quod vivit, (uti in introductione vidimus,) omne corpus organicum praedi- tum est facultate, qua valet stimulos percipere atque in eos reagere. Regnum vegeta- bile itaque etiam a Natura accepit facultatem ut plantae a plurimis irritamentis , innume- ris modis, stimulentur, irritentur, in accepta irritamenta efficaciter reagant , vimque vi opponant. Hancce facultatem, Irritabilitatem scilicet, plantis inesse, egregie probarunt Cel. viri, Brugmans, Van Marum , Humboldt etc. atque ex hac virtute, nutritionis vegetabilium processum , rationemque singularum, rectius illustrare studuerunt. Ita Cel. v. Marum (a), motum fluidorum in plantarum vasis non a viribus mecha- nicis attractivis nec ab a£ris attenuatione ope radiorum solis, sed a propria contractilitate irritabili, pendere, experimentis demonstravit, in quibus Zrugmansium , Coulin, (9) et ZIebenstreitium consentientes habuit. Omnes autem plantarum functiones vitales ab hac lrritabilitate pendent, ita ut, ea destructa , vita plantae exstinguatur. Nil nunc majori eficacia in plantarum organa agere videtur, sive potius, nihil tam efficace organa ad functiones suas exercendas excitat, quam Zuz. Permultis observationibus experimentisque enim constitit, quan:a vi omnes partes vi- rentes vegetabilium contactum , seu inflaxum Lucis, quaerant, tam Solaris , quam Lam- padum (c); in cubiculo autem collocatas plantas videmus , folia pagina superiore dili- genter et studiose versus fenestram vertere, lucem transmittentem. Quotidie observamus , plantas sub densis dumis sentibusque occultas niirabiliter exitum sibi parare atque spatiola quaerere, ut ita in contactum cum Luce venirent, Manifestissi» me influxus Lucis in regnum vegetabile nobis apparet ex somno et vigiliis plantarum, Sunt plantae ( 7) quarum folia, occidente sole situm mutent, deperdeant, se inclinent , et se imponant floribus fructibusque; nocte vero finiente et sole oriente, pristinum sta» tum recuperant, et se amicis solis radiis opponunt. Videtur hic somnus ita explicanlus €x absentia Lucis; praesente enim illa, vasa folii et petioli stimulantur, tonus sustenta. tur et augetur; absente vero, stimulus cessat, et ita per quoddam tempus reactio im plan- [C5] De Metu fluidorum in plantis, (5) De Mutata humorum in regno organico indole, 1789. (c) Humboldt , 1, c, p, 120, Decandolle in. Gilberts Annalen, Fasc. XIV. p. 3. Ao. 1803. Is varla iustitnit ex- perimenta cum diversis plantis in cavea probe clausa, et multarum lampadum luce largissime illustrata, ut videret an Lux tantum solis vegetationem plantarum adjuvet, et quatenus haec Luce Lampadum supplerl posset , Invcnuque varies plantas laete et solito celerius crevisse, viridibusque foliis ct caulibus vegetasse, (4) Conf. Ref, pag. 167. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM CHEMICAM. 95 planta nulla datur, Patet exinde noctem etiam quamdam utilitatem adferre vitae vege- tabilium 5 si enim semper vigeret Lux, nimis incitatis organis, lassitudine irrumpente , non amplius stimulos perciperent et mox siccae et oppressae succumberent plantae; yidemus ita, » Quid solis Radii, quid tristis nocte profunda" s1Caligo ofücii;praestét 41 3554: VU. QUU Inter primarias functiones vitales vegetabilium pertinent (uti jam patuit) absorptio et exhalatios longe vero harum effectus sunt diversi , prout fruantur, luce vel careant. Absorptio v. g, Acidi Carbonici multo major est in plantis soli expositis, quam in lis, quae in locis umbrosis vegetant: in tenebris autem torpet, et ut ita dicam, silet: sole occidente loco absorptionis Acidi Carbonici, hujus exspiratio obtinet (4). Antea jam vidimus Acidum Carbonicum ét aquam praecipua esse plantarum alimen- ta: quanta nunc Lucis sit utilitas et vis in vegetationem ex eo percipimus quod Lux moderamen habeat in absorptionem et exhalationem harum materiarum 5 ita constitit , exhalationem Oxygenii et Aquae ab influxu Lucis pendere (2), quae substantiae , si re- tinerentur, procul dubio vegetabilium fabricae nocerent, et gravissimas inferrent mo» lestias. Ad decompositionem Acidi Carbonici absolute requiritur; diu enim jam observatum fuit, plantas, quarum vegetatio non adjuvabatur radiorum solarium stimulo, habitu suo multum a ceteris plantis discrepare, Plerumque inertes sunt, parum sapidae aut odorae, succis oppletae, radices habent diffusas, teneras, folia languida (c) viridi pigmento destituta (é//c/ées ). Hujus exemplum nobis praebent folia Lactucat interna , ad quae Lucis actio penetrare non potesr, Cum autem antea jam diximus lucem requiri tanquam stimulum , excitantem organa ad Acidi Carbonici decompositionem, haec vegetationis inertia optime explicari potest ex impedita Acidi Carbonici decompositione, deficiente stimulo J.ucis. Observavit Seznebier (d) tales plantas (in locis umbrosis vegetantes) abundare Aci- do Carbonico; si autem Lumini exponuntur, illud, intra spatium aliquot diérum de- come (4) Pricstley, Tom. I, pag. 131. Sennebier, loc, cit. pag. 1o. Jngenhon:Z, T. l. p. 5T». Sausrure , p. 30. (5) Heles, loc, cit, pag. ig. Guettard , Memoires sur la ranspiration insemsible des Plantes, lem, de f4cad, pag. 569. ((€) Ab immortali Zfristote/e jam illud observatum fuit, uti patet ex op. ed. a DuvaJ, pr. 1218. mpl xpaus* muy. Bonnet, sur les feuilles, pag. 209. Meesius, Journal da Physique, 1776. pug. 445. Sennebier , Joc. eis, "Tom 1l. pag. 51. (4) loc. cit, Tom, HI, pag. 206, E 2 35 JMABILU:AG I£ NDHT2 DaAOVEC/T. 7. US componi, unde aucta Carbonici in planta: proportione, folia vir:di colore tingi incipiunt. Idem manifeste docuit Cl. CAapza/ (4). Examinavit plures fungos, qui partim luci fuerint expositi, partim in umbra vegetaverant. Priores parce tantum largiebantur Acidum Carbonicum , magnam vero fibrosi principii copiam; illi contra, qui in umbra degerant, ingentem liquoris massam continebant , quae Acido Carbonico valde erat impraegnata; diutius sibi relicti deliquescebant in liquidum , vix ullas pelliculas vel fila- menta fibrosa vehens. Facile nunc intelligitur, cur tales plantae adeo succis sint reple- tae, et materiae solidae defectu laborent: ut enim aqua, planta hausta, in iis solida fiat, oportet, simul cum iis, conjungatur Carbonicum; in umbra vero non adest stimulus, cujus ope, Acidum Carbonicum decomponatur; ita fit, ut aqua in partes solidas abire impediatur, et hinc simul succorum copia in planta augeatur. Finem huic sectioni imponere liceat , dum jam satis ex Lucis agendi ratione ejus ne- cessitatem in vegetatione percipere possumus. Aihuc tamen subjungam verba summi Trevirani: Auf Alle Fegetations-prozessen hat. ohne. Zweiffel das Licht den wichtigsten Einfluss: Man taüscht sich aber, wenn man sich mit der Iloffnung schmeichelt dass cit der Erforschung der Kráfte, das Geheimnisz der. Vegetation ganz - Wird ent- Alle werden (5). S E-Q'T/r'O:*Q UA R'T X DUOSGUNSCETOULSSILOS M uam adhuc substantiarum vim nutritiam, ad plantarum vitam sustentandam fae cientium , hic indagare atque pertractare potuissem , nisi, omnes in elementis suis spe- tatae, ea principia plantis largirentur, quorum eflicaciam et utilitatem in vegetationem jam inlagavimus. Sic humus fimusque evolutione et combinationibus suis carbonicis prode est, vel terra vegetabilis materias contentas aqua solutas plantis offert, etc. Lu- («45 4rnales de Chimie, Tom. 74. pag. 334. (5) Bislogie, Tom. 1V, pag. 117, «COMMENTATIO a» QUAESTIONEM CHEMICAM. ^7 $7 - Lustratis autem sic," quàe de Plantarum ^nbtritione tam obsérvata, quam tatione hy- pothesique conjeceta sunt, restat ut exinde conclusionem faciamus. Antequam autem ad illam accedamus , praemonere liceat, argumenti, de vegetabiliuni vita, disquisitionem- et'dilucidationem non solum per se, et quantum specialius ad doctri- Tam phytologicam perficiendam: attinet ésse summo studio dignissimam , maximeque fru- ctuosam,. sed eam? maximi'etiam esse momenti zZ vitae atimalis nutritionisque e£. re- productionis rationes internas penitus explorandas;: phaenomenaque ejus vitae animalis partis, quae vege/aziya jure dicitur, et qua animalia proxime cum vegetabilibus nectuntur, clarius dilucidanda; hinc applicationem hujus Phytochemiae partis ad Physiologiam Medicam non parvi esse momenti, sequitur; nam ubi virae animalis, functionumque , quibus corpus humanum materies nutritivas tum suscipit, tum sibi assimilat, deperdi- tasque partes restituit, cognitionem nobis comparare volumus, oportet nos redire ad prima vitae organicae incunabula, eoque ipso ad generaliorem et simpliciorem vitalitae tis, tunctionisque nutritiae ac assimilatricis evolutionem, qualem yege£a/io exhibet. Hanc omnino viam ingressi suut sagacissimi, tam systematum Physiologiae quam Pathologiae conditores uti Re//, Home , Treyiranus, Sprengel et alii, Hisce praemissis , restat, ut concludemus , quid ex nostra qualicunque sententia de plantarum vegetatione statuendum sit; et sequentia adhuc sunt monenda: Pendet vegetatio plantarum uti vita vegetativa omnium corporum organicorum, pri- mitive a functionibus eorum organicis, vi vitali in actum ductis, praecipue vero a functione assimilatrice, agente in eas materias e quibus augmentum elementorum corpora sibi comparare possunt. Consideravimus ergo (ut aliquo modo quaestioni propositae responderemus ) hac in scriptione, praecipuas illas substantías, in quas organa plantarum nutritoria semper agunt, e quibus principia, elementis suis homogenea , sibi appropriant, et sine quibus plantae vegetare non possunt; quales sunt Aqua, Acidum Carbonicum, Oxygenium et Lux. (organa ad functiones suas exercendas , excitans ). Atque adeo banc meam qualemcunque scriptionem ad finem perduxi. Conatuum meorum exitum secundum, vix sperare audeo: attamen audendum, experiendum est. Vos itaque Clarissimi Viri! hujus certaminis judices! quae huic scriptioni in- sunt, sive a doctrinae inopia, sive ab ingenii paupertate profecta vitia, quae qui- dem haud pauca esse sentio, ca, qua estis erra omnes, humanitate ac. benevolen- tia condonetis juveni, qui, si non publicum hujus certaminis praemium , quod spc- E 3 Ià* 38 EUGENII DAVIDS: COMMENT. 4p QUAEST. CHEMICAM, rare ipsum vetat virium tenuitas, at vestram aliquam . meruerit. comprobationem , tum profecto sibi videbitur laboris unam omnium gratissimam retulisse mercedem. » Ét ea quae yis, ut. potero explicabo , tec tamen » quasi Pythius 4dpollo, certa ut sint, et fixa, quae » dixero: sed ut homuticulus , unus e tulis ,, probabilia » conjectura sequens." cICERO, Tusc. Onuacst, Lib. I, Cap. IX. T AN T UM. GUEPEPMP5DEZLPRAT, HAGANI, JURIS STUDIOSI IN ACADEMIA LUGDUNO-.BATAVA, COMMENTATIO A.D QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM A FACUL'TATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITT. HUMAN. A, wDcccxxi, PROPOSITAM: Exponantur et dijudicentur cum Epicuri ac Zenonis ex veteribus tum Leibnitzii et Kantii ex recentioribus dogmata de conjunctione Fir- tulis et Felicitatis. QUAE COMMENTATIO PRAEMIO ORNATA EST, D. vur. MENSIS FEBRUARII A. MDCCCXXII. 2. ND , * A irit nage wes qu T "Dar PF AAIIN 1 Se nh EU aims, us Um k re rm, M— 115^ cousdsq: de quamet GIUM a EU iptum Cvyrtea- enn p: i jg watts, Helv ei Nretn ua dioe e [I -— dur M gem ATA —T1 pim 21622020 »i MAII te É V9 P$ r 1 $$ at ; : E 4 SW i e é , T , H^ e * L EN. 17M ! L " 4 ati diee ; D- " ! g-1 prr " . | POE A V 1 nmm s Hi ami its lios virtue COMMENTATIO f A D QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. S; argumenti praestantia, auctoris animum commovens ipsumque impellens ad tracta» tionem suscipiendam , sufüciat ad operis pretium constituendum , optime cum hac scrip- tione ageretur. Nam profecto quaestio a Nobilissima Facultate proposita offert argu« menta gravissima. Offert ea quae erant per omnia saecula fines humanarum actionum , propositum ad quod desideria indesinenter tendebant, praecipuus denique philosophorum systematum cardo. At hujus rei animadversio nonne lectoribus ipsis relinquenda est? iNam tritus ille mos exordium repetendi a pulchritudine rei tractandae me impedit quo- minus hoc loco tale quid praemittam , quo praes'antiam argumenti ostendam. Vulgaris esse praeparatio, et nullam nisi opportunitatis laudem sibi vindicare posse videretur. Alii in Philosophia Morali excolenda id sibi propositum habent, ut Fe//cízatez asse« quantur. Putant sibi licere , virrute nunquam relicta , simul desiderio illi satisfa- cere quod in animo infixum sentimus, quod non didicimus , accepimus , legimus, verum ex natura ipsa arripuimus, hausimus, expressimus, quodque homo etiam post crudelis- sime delusam spem non. nisi cum anima proreus relinquit: appetitui scilicet Fe//cita/is. 1n Philosophia Morali quaerunt Felicitatem eamque hominis dignitati convenientem, ^ Alii in eodem studio non i:a prae caeteris Felicitatem spectare videntur, quam quidem Virtutis propter seipsam, ut dicunt , aestimandae, intento agi studio. Cupiunt semina illius Virtutis magis magisque excolere et fovere; cupiunt Virtutem firmiorem nobilio« remque reddere. Sic omnes Philosophi vel Felicitatem vel Virtutem praecipue spectant. Hujus.tentaminis cum hoc sit argumentum exponere et dijudicare conjunctionem inter Mirtutcm er Felieitatem secundum dogmata cum Epicuri et Zenonis ex veteribus, tum A2 Leib- 4 GULIELMI DELPRAT —- - - ^ m TT í A Leibnitzii et Kantii. e ex sicentlóribul, nécesse est investigare qüiamnam ' |quaeque Schola Felicitatem , quamnam Virtutem intellexerit. Quo consilio Philosophis operam demus. Videamus num in eorum systematibus in» veniamus Felicitatem , quam ab illis jure quodammodo nos petere posse videamur, quam- que apud se inveniri profitentur. Videamus num nobilissimis animi desideriis satis- faciant, .num .adversus tela. fortunae. praesidium suppeditentur. . Videamus denique num philosophorüm praecepta hanc vim habeant ut animum Virtutis àmore "incendant , et prohibere valeant quominus in turbulentarum commotionum procellis naufragium fa- ciamus, Antea tamen Clarissimorum Judicum indulgentiam quam vehementissime flagitare debeo , qua indulgentia adeo mihi opus esse perspicio, ut ab ea imploranda ne ipse quidem me deterrere possit metus ne taedium afferam Judicibus, dum usitatas istas, (mihi quam maxime necessarias) rogationes adhibeo, Spero fore ut cum vires deesse perspexerint, Joluntatis tamen aliquam rationem habeant; utque in. imperfectis hisce tentaminibus non requirantur a juvene accurata rerum cognitio , bona judicia, philosopho. digna oratio quarum rerum; si quis. alius, Vos certe , TH GnE necessitatem ani dveniria iisdem que hanc scriptionem carere. ; ) 3 Dd ( Praeter aetatem et aliam indulgentiae rationem afferre audeo, cujus ipsa bacis enupciae tio mihi obesse potest: at dicere debeo, aut porius id jam nom amplius necesse erit; linguae Latinae in scribendo usus mihi fuit difficillimus atque insolentissimus:z : quod impedimentum eo magis mihi obfüuit, quo sciebam Judices non verba sed!res spectans tes eo apertius rerum imperfectionem , non. verbis (ut. fit): velatam 5»perspicerento 5.5 Restat ut unum quid etiam atque etiam 'rogem. Nimirum cum: in 'expositione | systes marum et dijndicatione muüki et fortasse non tolerandi errores inveniantur; ut-repute» tur oro opiniones in hoc tentamine eijissas mihi. tantummodo adfuisse juveni , cogita» . tae illae inter paucorüm mensiump spatium, ;Non dubito quin.-in posterum: haec. aut illa systematis pars et accuratior: meditatio efficiant ut placita; meliori .ratione perspie ciam, ut judicium mutem opinionesque modilicer. p : eol. mí Universe hoc volvisse Nobilissima Facultas mihi videtur utin expositione dogmatum non tam cujusque scholae discipuiorum diversissimas inter .se- sententias enumercmy .quam potius ad ipsum fontem adeam et scholae Z/uczoris (quantum fieri: possit) 'sentene tiam exponam, Herculeus (norne etiam inuilis?) labor foret omnium discipulorum opiniones easque saepe subtilissimas saepe diversissimas, vel enumerare. ; Nunc . vero non Epicureorum , non Stoicorum ; non Lcibritzianorum ; non Kantienorum ..senten- tiae COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 5 * tiae rogantur, sed ipsius Epicuri, Zenonis, Leibnitzii, Kantii scholae. Nunc quasi summum praecipuumque quoddam caput habemus, ad quod respiciamus. Dogmata Epicuri scholae de conjunctione Virtutis et Felicitatis primo loco tra« denda proponuntur. »Primo: Epicuri de ZFeci;ate, tum: de Zirzute sententiam expo- nam atque ita quidem ut simul appareat quid de utriusque inter se nexu statuerit, Cujus .systematis expositionem. observationes quaedam; (si observationes dicendae sint, neque potius conjecturae) sequentur, ut rogatae dijudicationi , quantum in me sit satisfaciam, À ^ PARS [^ ^^GULIELMI DELPRAT prrAS IIS P URUISM'"'SA; EXPOSITIO ET DIJUDICATIO DOGMATUM EPICURI DE €CON*-* jJ JUNCTIONE VIRTUTIS ET FELICITATIS. QGINCUBSCUDO TE POR IM OU.M, EXPOSITIO (1). [no duplicem distinguit fz/icitatem , alteram quae neque augeri neque minui po- test (2). Sed donec vivimus perfectam illam felicitatem , quae Deo soli contingit, as. sequi non possumus (3). Non igitur de hac loquimur, cum ea meditamur, quae fe- licitatem efficiunt: sed de a//era ea scilicet quam homines assequi possumus. Igitur statum quaerimus in quo bonorum necessariorum quam plurimum, malorum quorum- vis quam minimum adsit, atque adeo in quo traducere vitam suaviter, tranquille pere manenter detur, quantum quidem tempora permiserint ( 4 ). Dicimus autem vo/uptgtem beatae vitae principium ac finem esse (5). Id compro- bandum primo universe est, ac dicendum posterius in quanam voluptate speciatim con- sistat. Qui- (1) Fontes ex quibus Epicuream Philosophiam Moralem conficio sunt Cicero et ex Cicerone im- primis libri I er II de Finibus, Et profecto ex fontibus Epicureae et Stoicae Philosophiae Cicero unus mihi instar omnium fuit, Ia caeteris nihil fere inveni quod non jam Cicero aut pertractasset aut certe attigisset, Caeterum Lucretius, Plutarchus, Diogenes Laertius, Stobaeus et Gassendi mihi in» signiter profuerunt, (2) Epicur. p. Diog. Laert. X. r1. (3) Gassendi de Philosophia Epicur. , T. II. p. 33. col. 2. (Ed. Ai. 1685.5. (4) Id. III. p. 428. col. r. et II. p. 25. col. 2. (5) Epic. in Ep. ad Menoec, ap. Diog. Laert, , Lib. X. $. 128. Cic. Fin, I. 10, Sext, Emp. adv. Mathem, XI. 73* COMMENTATIO 45 QUAESTÍONEM PHILOSOPHICAM. L ' Quidam voluptatem malum sua natura putant. Sed ut perspiciatis unde omnis iste natus sit error, totam rem aperiam. Nemo ipsam voluptatem, quia voluptas sit aspernatur, aut odit, aut fugit, sed quia consequuntur magni dolores eos qui ratione voluptatum sequi nesciunt. Neque porro quisquam est, qui dolorem ipsum, quia do. lor sit, amet, censectetur, adipisci velit; sed quia nonnumquam ejusmodi tempora incidunt, ut labore et dolore magnam aliquam quaerat voluptatem. Quis autem vel eum jure reprehenderit, qui in ea voluptate velit esse, quam nihil molestiae conse- quatur, vel illum, qui dolorem eum fugiat, quo voluptas nulla paretur ( 1 ). Sed universe voluptas videtur esse, ut principium, ita et finis beatae vitae; quando est bonum primum et congenitum , ipsaque est a qua electionem fügamque omnem au- Sspicamur, et in quam tandem desinimus, hoc affectu usi tamquam regula ad omne bo- mum dijudicandum (2). B Et voluptatem quidem esse primum congenitumque bonum, sive, ut solent dicere, primum aptum, accommodatumque naturae, ex eo demonstratur, quod oine animal simul atque natum sit voluptatem appetere eaque gaudere ut summo bono, dolorem aspernari ut summum malum, et quantum possit, a se repellere solet; idque facere nondum depravatum , ipsa natura incorrupte atque integre judicante ( 3). Hoc et ex eo confirmatur quod felicitas non aliunde esse felicitas intelligitur , quam quia est sta- tus, in quo licet quam suavissime jucundissimeque, hoc est, quantum fieri potest maxima cum voluptate degere, "Tolle enim hanc suavitatem , voluptatem e vita, ecqua , qvaeso, tibi notio felicitatis supererit, non divinae modo, verum et alterius (4 )? Duo sunt voluptatum genera. Altera quidem spectari potest tamquam in statu seu quiete, adeo ut nihil aliud sit quam placiditas, sedatio et vacuitas immunitasve a pere - turbatione et dolore; altera vero tamquam in motu, ut consistat in suavi motione, vel- uti laetitia, hilaritate et quacunque sensus jucunde et quadam quasi dulcedine et titil« latione movetur, ut, dum quis per famem et sitim edit ac bibit ( 5). Quando voluptatem dicimus Finem, non intelligimus eas voluptates, quae sunt asos "orum, aut aliorum etiam quatenus spectantur in ipsa actione fruendi, sed illud in- telligimus non dolere corpore, atque animo non perturbari (6). Procul removemus ture (1) Cic. Finibus I. 1o. (2) Epicur, in Epist, ad Menoec, apud Diog. Laert, X, 129, ( 3) Finibus I. 9. (4) Gassendi, T. II. p. 430- (5) Cic. Finibus I, 11. Gassendi, T. II. p. 430. col. 2. (6) Epicur. in Ep. ad Menoec, apud Diog. Laert. X, 131 5qq. 8 t O$UGULIELMI DELPRAT turpes- illas. voluptates. quae ;in motu, sunt t; sed. intelligimus voluptatem stabilem: seu, in statu , atque idcirco non aliam, quam -Zzdo/entiam corporis ct zranquillitatem mentis (1) Duo igitur bona sunt ex quibus illud summum beatumque componitur, ut animus sine perturbatione, ut corpus sine.dolore sit; atque ita quidem ur haec bona, ubi, omni molestid. detracid plena fuerint, minime crescant, .Si qua extra blandimenta con- tingunt, non augent summum bonum , sed, ut ita dicam , condiunt atque, oblectant (2). Intelligimus et animi sanitatem, ., Adversus corporis, morbos. comparata est, medicinae ars; igitur de illis non nobis dicendum est (32. Adversus animi morbos comparata philosophia est, remediumque praebent virtutes, de quibus infra. Volupiarum terminus seu summa voluptas est do/oris «motio.sive Indolentia. | Talis voluptas. variari quidem. distinguique . potest; augeri amplificarique,.non potest C4). Constat quoque illam voluptatem neque majorem fieri longinquitate temporis, neque: minorem remissioremve ejusdem brevitate reddi, . Sed ex infinito. tempore non major yo lüptas, quam ex finito percipitur, si modo ejus fines recta ratione dimetiamur (5). Sapiens vir praeterita bona grata meminit, quoniam ,doleri satis non potest, quod ni- mis ingrati sumus adversus praeterita,; cum certior nulla sit, voluptas ; quam. quae. jam eripi non potest. Praesentia videlicet bona. nondum tota in. solido: sunt; potest illa ca». sus aliquos incidere , sed: solum quod praeteriit, inter. tuta sepositum. est.(6).... 5 Hisce ostendere. conatus sum, qnamnam .eZcizazem Epicurus. intellexerit, Nunc ex- ponendum est quid de hujus felicitatis conjunctione cum , virtute Statucrit 5. idque sit facillime perspiciemus , cum viderimus quamnam intellexerit yirtutem. ' Tam, arctam . enim conjunctionem inter.virtutem. et. felicitatem, constituit, ut ejus de ;virtute. eenten- tia exponi nequeat quin: simul appareat quid de: ea conjunctione statuerit. -Diximus. virtutes remedia esse adversus animi, morbos. nok , -Virtutes docent; vivi jucunde som posse, nis prudenter , honeste s justeque. vivatur; n ut (3) Sic quoque canit Lucretius, II. 17. Nil aliud sibi naturam latrare, nisi ut cum Corpofi-sejunctus dolor absit, menté fruatur Jucundo sensu cura semoto metuque. Cf. Cic. Fin. I. rr, 18. Diog. Laert. l, l. et $. 139. Sext, Emp. adversus Gramm, I. $.285. Sen, Ep. 66. Add. Epicur. ap. Plut. de Virt, Mor, C- 15 et 17. ; C4) Geass. IT. p. 431. Col. 2. -- F8 JSTDS (1) Epic. l, 1, apud Diog. Laert, X. $, 144, (2) Epic. l. l. et Cic. Fin. I. 9. ( 3) Cic. Fin. I. 7. Seneca Benef, Ill. 4,. Plutarch, de Virt., Mor, C. 9, 10, II et.I5. eí , i COMMENTATIO 4p» QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 9 ut neque. prudenter ,. honeste ac juste, quin ylyatur simul jucunde. Virtutes enim ju- cundae vitae conjunetae sunt, jucundaque vita a virtutibus separari nequit (1). Ex hisce verbis jam universe apparet Epicurum arctam conjunctionem inter Virtutem et Felicitatem statuisse. Nunc speciatim de Virtutibus sententiam ejus exponamus, quo magis appareat, quid de hac Conjunctione docuerit, — Quadruplicem distinguit virtu- tem, prudentiam , temperantiam , fortitudinem , justitiam, Initium ducendum est a Prudezia. Hujus cum sit munus vitam regere et I. quid in vita contingere potest, sic prospicere ut ad beatam vitam referatur, videri potest una omnium virtutum munera complecti. Prudentia enim (seu forte mavis sa- pientiam dicere) est una quae non modo praecaveat, ne quid incidat unde Corpus do- Jeat (2), sed quae etiam potissimum moestitiam pellat ex animis, quae nos exhor- .Iéscere metu non sinat, qua praeceptrice in tranquillitate vivi potest . omnium cupidi- tatum ardore restincto. Cupiditates enim sunt insatiabiles: quae non modo singulos homines sed universas familias evertunt, totam etiam saepe labefactant rempublicam. Sapiens solus seu prudens, amputata circumcisaque inanitate omni et horrore , naturae finibus contentus , sine aegritudine potest et sine metu vivere (3). Quodsi vitam omnem perturbari videmus errore et inscientia, | sapientiamque seu pru- .dentiam esse solam , qnae nos a libidinum impetu et formidinum terrore vindicet et psius fortunae modice ferre doceat injurias, et omnes monstret vias, quae ad quietem et tranquillitatem ferunt: quid est cur dubitemus dicere et sapientiam seu prudentiam propter voluptatem expetendam , et insipientiam propter molestias esse fugiendam (4 ) ? —. Vir prudens fortunae injurias nisi speciatim , at generatim saltem eas habet provi- .sas, neque si quidpiam praeter spem practerque suscepta consilia contingat, idcirco .se cruciat, quod novit non esse humanae sagacitatis , providere aut impedire ne quid- quam adversi molestique eveniat. mo satius ducit ratione bene instituta (quantum videlicet humana imbecillitas patitur) infelicem esse, quam male inita fortunatum (.5 ). Nunc de Temperantia videamus. 'Temperantia est quae in rebus aut expetendis aut fugiendis rationem ut sequamur "monet (6). Temperantiae igitur munus est animum cupientem refringere, ut forti- tu« * 1) Epicur. in Ep. ad Menoec. ap. Diog, Laert,, X. $. 132, 159, 140. Cic. Fin. I. 18. (2) Gsss. IIT, p. 435. Col, r. L.€3) Cic. Fin, I. r3. Ibi quoque cupidatum tria genera ex Epicuri sententia proponuntur. (4) Cic. Fin, I, 14. 75) Epic. Ep. ad Menoec. ap. Diog. Laert, L. X. $. 135. (6) Cic. Fin, I. 14. B 10 ! GULIELMI DELPRAT tudinis est eundem metuentem erigere, Sic temperantia non ipsa propter se expeterte da (1), sed quia voluptatem parit, hoc est animis pacem affert, et eos quasi con- cordiàd quádam placat ac lenit, Nec enim satis est judicare quid faciendum non fa- ciendumve sit, sed stare etiam oportet in eo , quod sit judicatum. Qui autem ita frui volunt voluptatibus, ut nulli propter eas dolores consequantur, et qui suum ju. dicium retinent, ne voluptate victi faciant id, quod sentiunt non esse faciendum, lii voluptatem maximam adipiscuntur , praetermittenda voluptate, lidem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, id si non faciant, incidant in majorem. Ex quo intelligitur, nec intemperantiam propter se fugiendam esse: temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia majores consequatur (2). fortitudo. Esse autem et hanc virtutem comparatam ad voluptatem, quatenus expo- sita est , vel ex eo intelligitur, quod neque laborum perfunctio, neque. perpessio do- lorum per se ipsa allicit, nec patientia, nec assiduitates , nec vigiliae, nec ea ipsa, quae laudatur industria , ne fortitudo quidem, sed ista sequimur, ut sine cura metuque vi. vamus, animumque et corpus quantum eflücere possimus, molestia liberemus. Ut enim mortis metu omnis quietae vitae status. perturbatur, et ut succumbere doloribus cos» que humili animo imbecilloque ferre miserum est, ob eamque debilitatem animi, multi parentes , multi amicos, nonnulli patriam , plerique autem se ipsos penitus perdideruntz Sic robustus animus et excelsus omni est liber cura et angore, cum et mortem con. temnit, qua qui affecti sunt, in eadem causa sunt, qua antequam mati, et ad dolores. ita paratus est, ut meminerit maximos morte finiri , parvos multa habere intervalla. requietis , mediocrium nos esse dominos: ut si tolerabiles sint, feramus; sin minus, aequo animo e vita, cum ea non placeat, tamquam e theatro , exeamus (3). Qui- bus rebus intelligitur, nec timiditatem ignaviamve vituperari, nec fortitudinem patien- tiamque laudari suo nomine, sed illas rejici, quia dolorem pariant, has optari, quia. voluptatem (4). At ex variis malis quae ipsi nobis fingimus, neque re ipsá futura sunt, praecipua: sunt quae yel a Diis metuimus, vel a morte, Ex iis autem quae et sic metuimus ,. "t advenire valeant, et sic interdum praesentia sunt ut nos molestia afficiant, ea sunt quae aut dolorem corpori inferunt, aut aegritudinem in animum inducunt (5), De fortitndine circa metum Numinis haec tenenda sunt: Dii revera sunt, sed qua» ls vulgo homines existimant, minime sunt (6). Quod: 1) Diog. Laert, X.13e. — (2) Cic. Fin, I. 14. — (3) Cic. Fir. I. 15. et Epic. 1. 1, $, 125. 4 ) Cic. Ibid, (5) Gassend. IL. p. 446, col. 1» (6) Epic.:l, l, $. 122». COMMENTATÍO a» QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 1 Quod solet ma&imum metum incutere maximamque adeó perturbationem creare in hominum mentibus illud est, quod dum existimant, esse quasdam beatas atque immorta- les Naturas, censent tamen ipsis inesse contrarias hisce attributis voluntates, actio» mes (1). Sed hoc tenendum; quod beatum aeternumque est neque ipsum. aut negoe tium habere, neque alteri exhibere, quare neque gratià neque irá tanguntur Dii (2X Quod ad fortitudinem circa metum mortis, assuesce reputáre nihil ad nos pertinere fortem , quandoquidem quicquid est sive boni, sive níali, cum sensu est; mors aue tem sensus privatio est, Exquisit» porro notitia mortem nihil pertinere ad nos ( 3): praestat ut hac vita mortali fruamur, non quidpiam incerti temporis adjicientes, sed cupiditatem immortalitatis abjicientes. Nihil enim mali in vita est illi, cui egregie perspectum est nihil esse mali in vitae privatione, adeo ut sit ineptus, qui time» re se mortem dicat, non quod , praesens si fuerit, moeroris quicquam afferat, sed quod donec futura est, molestiae nihil exhibet, id, dum exspectatur, nequicquam contristat. Igitur quod omnium malorum maxime horrendum existimatur mors, nihil ad nos attinet, quia dum nos sumus, mors non adest, et ubi mors adest, nos non sumus: adeo ut neque ad vivos, neque ad mortuos pertineat, quoniam alteros quidem non attingit, alteri vero nulli sunt. ( 4 ).] Quod autem reliquas aegritudines attinet , sapientem quoque et innocentem virum posse aliquando et in jus vocari (5) et damnari et caedi et varie torqueri, mani- festum est. Tunc sapientis est haec ferre aequo fortique animo (6). Sapiens ratio» nis consilio tolerabit injurias (7). Sapiens etam in tormentis, ingemat licet, bea- tus erit (8). Adversus fortunam se coriparabit (9). Ad dolorem ita paratus est, ut meminerit maximos non diu in corpore perseverare , longos autem solere leves esse ( 10). Justitia restat, ut de omni virtute sit dictum. Sed similia fere dici possunt. Ut enim sapientiam , temperantiam, fortitudinem copulatas esse docui cum voluptate, ut ab ( 1 ) Epic. |. l, et Gassend. II. p. 446. col. I. (2) Epic. in xvp. 36£. ap. Diog. Laert, X. 34£z I. His consentanea canit Lucretius, I. v. 57 sqq. Cf. &ext, Emp. Pyrrhon. Inst. I, $. 155. (3) Sext. Emp. l. 1, III, $. 229. p. 185. Ed, Fabr, it, adv. Gramm. $. 275 293. (4) Epic. in Ep, ad Menoec. apud D. L. X. $. 125. C5 ) 14. S. 119, (6) Gass. II. p. 448. col. 2. (2) Epic. |. l.. $. 118. (8) Ibid, (9) Epic. ap. Diog. L. X. (10 ) Epic. in «vp. 2c£. apud Diog. L. X. $. 140. Ba 19 GULIELMI DELPR' AT MOS 4b ea nullo modo nec. divelli. nec- distrahi. possint 3 sic. de justitia. judicandum. est, quae non modo nunquam. nocet cuiquam, sed contra semper alit aliquid tum vi sua atque natura, quod tranquillet animos, tum spe nihil earum. rerum defuturum ^ quas matura non depravata desideret, Quemadmodum. temeritas et libido et, ignavia semper animos excruciant et semper sollicitant, turbulentaeque sunt : sic cujus in mente ista cone sederunt, hoc ipso quod adsunt, ea mens turbulenta non potest non feri, etsi vero molita quippiam est, quamvis occulte fecerit, nunquam tamen confidet id fore semper occule tum. Plerumque improborum facta primo suspicio insequitur , deinde sermo ate que fama, tum accusator, tum Judex; multi etiam ipsi se indicaverunt. Quod si qui satis sibi. contra hominum conscientiam septi esse et muniti videntur, deorum. ta- men numen horrent, easque ipsas sollicitudines , quibus eorum. animi-noctes atque dies. exeduntur , a diis immortzslibus supplicii causa importari putant. [taque ne justitiam quidem recte quis dixerit per se ipsam optabilem (1r), sed quia jucunditatis vel plu. rimum afferat. Nam diligi et carum esse jucundum est propterea, quia mitiorem vi- tam et voluptatem efficit; pleniorem, idque non ob ea solum incommoda, quae evee niunt improbis, sed multo etiam magis, quod cujus in animo . versatur injustitia ,. nune quam sinit eum respirare, nunquam acquiescere, ( 2 ). Cv IPM 4p $:5d&O: UroNID Ui M. T aij OBSERVATIONES IN EPICURI DOGMATA DE CONJUNCTIONE ) VIRTUTiS ET FELICITATIS. S. igitur statuebat Epicurus de Virtute, de Felicitate et de utriusque inter se cone junctione. Judicii exploratio apto modo institui potest, si '?7/;iuzz viderimus num per dogmata Epicuri scholae de Felicitate, Felicitas inveniri possit;. pos/ez num: praecepta moralia, quae ab eo traduntur, ad Virtutem ducant: quae duo argumenta ansam praebe- bunt examinrt de ipsa conjunctione Virtutis et Felicitatis ex Epicuri sententia. Quod ad primum attinet, num per Epicuream felicitatem felices révera essemus? Nut* (1) Epicur, l. 1. $. 150. (2) Cic: Finib. T; 16. COMMENTATIO Ap» QUAESTIONEM PHILOSOPHIC AM. 13 Nullus dubito affürmare , Epicuream felicitatem homines vere felices reddere nequa- quam posse, eamque homine indignam esse, Felicitatem. in voluptate posuit. Quod si voluptatem corpoream intellexerit ,. vastus quidem campus pateret declamationibus contra volupta'em: sed supervacaneum foret de terrendis effectibus loqui ejusmodi philosophiae, quae turpitudines; non modo ex. cusat sed et praescribit. Agamus potius de Epicureis dogmatibus honesto sensu acceptis; Nam Epicu-. reae scholae fautores declamationes. istas non tolerandos, dicerent ,. Epicurique phis losophiam non voluptates corporeas intellexisse, sed Indolentiam corporis et tranquil« litatem mentis; vetasse voluptatem in motu, sed Felicitatem posuisse in doloris. ab sentia. : Quae quidem quum. eos declarantes audimus, nonne quivis simul animadvertit, ejus» modi doctrinam inanem esse subtilitatem ? Provocat Epicurus ad animalia; ex anima- libus principia. et systema deduci simulat, quid autem? num audent dicere animalia nihil amplius desiderare cum ejusmodi conditionem nacta sunt, in qua non doleant? Hac contenta non sunt. Testes Epicureorum videmus semper semperque novas deli- cias, novasque sibi voluptates quaerere; in illud in:ientos , ut statum jucundiorem red- dant, et propterea nullam voluptatem in motu. praetermittere, sed hanc sequi potius etque appetere.. Hi igitur revera illa quaerunt, quae Epicurus non quaerenda et vetare simulat. Ergo principium Epicurei ratiocinii falsum est: ipsa animalia argumentis cone tradicunt. ( 1 ). " . Sed relinquamus. animalia, et ponamus hominis veram felicitatem sitam esse in Ine dolentia. .. ; Alia jam objectio orítur.. Clara et distincta indolentiae definitio dari nequit, . Tra- dunt hanc definitionem non. minus vagam: indolentia est absentia doloris. Sed quis tandem terminus. erit atque limes , quem transgredi non debeat indolentia ? Pro- fecto hujusmodi..status . definiri. nequit, in. quo nulla in motu voluptas adsit, . Pros pius intuenti. apparebit, illic, ;ubi doloris absentia, et. voluptates quidem negativae,: nullae. vero .voluptates in. motu adesse videbantur ,: semper, . quamquam paucas, ta- men adesse. voluptates. positivas. in. motu. . Cogitatione abstrahere possumus eumque nobis fingere statum , in quo nulla adsit voluptas in motus mox tamen agnoscemus conditionem illam non. nisi ingenii Jusum esse, neque revera existere, -, Apparebit ho- mi. (1) Cf. Plut, de Vir. Mor. C. 8 et r6. 14 GULIELMI DELPRAT minem nunquam certo adeo ictu collineare posse ad destinatam metam ut meutro in- clinet, utque felicitas sua neque nimis magta, neque nimis parva sit. Sed ponamus (vide quid largiar ) hominem ad illam dexteritatem pervenisse, et tan- dem dyaAywsia» obtinuisse. Sine dubio non sine opera obtinuit, et cavere debet ne status suus varicetur, ut scilicet. germanus manest Epicuri discipulus. Ejusmodi vero conditio torpens permanentem felicitatem non praebebit: sed sua mo- slotonia citissime fastidium creabit, horroremque incutiet. Ergo eo ipso hominem im. pellit ad voluptates in motu positas appetendas, et sic Epicuri praecepta violanda. Negat id Epicurus, dicitque se torpentis statum non admittere. Vel sic tamen ree prehensione non carebit. Scilicet videtur hic philosophorum mos , ut objectiones, quas praevident, ipsos primum enuntient , atque declarent sic ipsis occurrendum non esse, NNegant hanc vel illam pro* positionem , quam ex systematibus sequi animadvertunt, et tunc adversus objectiones septos se arbitrantur et munitos. Sed saepissime nil aliud dicunt nisi: £05 Aaec est fOsirG mets, noH sic cogitandum est etc. neque tamen ullam rationem aíferunt. Mul- ti philosophi (sit venia verbo) homines decipere videntur, dum vetant hoc vel illud $tatuere, quod manifeste ex eorum placitis sequitur. Quid (ut hoc utar) cum philosophi quidam ad istam dementiam deciderunt, ut hominum animis omnem sensum estorquere cuperent, quid dicunt se nolle hominem lapideum esse, cum tota eorum philosophia id efüiciat necesse est? Sic quoque quid Epicurus dicit se non stuporem, se non torpentem voluptatem intelligere, quando hue jusmodi status necessario sequitur ex systemate quod summum bonum ponit in tran- quillitate imperturbata, quae ne minimo quidem indulget desiderio voluptatis augendae? Sed ad alia quaedam Epicuri scholae de Felicitate dogmata attendamus. Et primo Felicitas per temporis diuturnitatem augeri nequi. Non possum quin hic Ciceronis verba referam hoc paradoxon refutantis: , Negat Epicurus diuturnitatem . quidem temporis ad beate vivendum aliquid afferre, nec minorem voluptatem percipi in brevitate temporis quam si illa sit sempiterna. Haec dicuntur inconstantissime. Cum enim summum bonum in voluptate ponat, negat infinito tempore aetatis volup- tatem fieri majorem quam finito atque modico. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis, Negat enim summo bono afferre incrementum diem, Qui autem voluptate vitam eflici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? igitur ne dolorem quidem, An dolor long&esimus quísque miserrimus: voluptatem non optabiliorem diuturnitas fa- COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM, 1g facit? quid est igitur, cur ita semper Deum appellet Epicurus, beatum et aeternum ? demta enim aeternitate nihilo beatior Jupiter quam Epicurus, Uterque enim summo bono fruitur, id est, voluptate. At enim hic etiam dolore. At eum nihili facit, Ait enim se, si uratur, quam suave, dicturum: qua igitur re a Deo vincitur, si ae» ternitate non vincitur" ( 1)? Sub diversa etiam ratione hoc Epicuri enunciatum considerari potest, Nonne Epi- eurus hoc praecepto id voluerit, ut metum adimeret oriundumri ex felicitatis futura. amissione? Nonne id nobis persuasum habere deberemus, felicitatem nostram, quame quam brevem, aeque magnam esse, ac si semper duraret? Epicure! vetas me de futuris sollicitum esse: das mihi multa praecepta, quae eo, credo, tendere debent ut Divinitatis Mortisque metum mihi auferant. Cum tua de Religione praecepta audio; praecepta illa quae Providentiam et Immortalitatem negant , praecepta quorum €t hac aetate tot fuerunt praecones, qui et tua formula utentes cum: mil nisi superstitionem , fanatismum , praejudicatas opiniones, vulgares errores se tol* lere simularent, Deum Religionemque funditus delere cupiebant: tunc cogitatio non plura a te exigenda esse quam quae praestare possis, me impedit, quominus praeceps 'ta tua de Religione miserrima et inania dicam. "Verum non ad tuam philosophiam recurro, ut liberer metu mortis aut divinitatis) sed metu quem mihi injicit futura felicitatis amissio. Metuo ne felicitatem amittam , non per Mortem Deosve, sed lon- ge ante Mortem per casum quem mihi impendentem meque brevi attacturum scio, Quid me tunc juvat paradoxon tuum ? Relinquit mihi omnem metum. Contra si mihi persuasum bhaberem, id, in quo felicitatem posuisti, per infinitum tempus mihi adesse, sine dubio tranquillior et felicior essem : neque tunc possem non credere teme póris spatium multum ad felicitatem eonducere. Sed tua philosophia nulla contra hünc metum remedia praebere potest, et propterea tibi ad falsissimum paradoxon recure rendum fuit ( 2). Est hoc etiam Epicuri de Felicitate dogma, eam augeri non posse, variari distin» guique posse. INonne etiam hoc loco Epicuro id objici potest quod supra de indo- lentia vidimus , verba scilicet ambigua, vaga, incerta? Quamquam. si quis tale quid enuntiare vult , quod clare intelligi nequit, prudenter illud obscuris verbis involvit, Tpsa illa variatio variis explicationibus ansam praebet. Nom afürzo. Sed num hoc fortasse subtile quoddam esset subterfugium , in quo haerere posset Epicurus, cum ei Cr) Fin. IH. »7. (22 Cf. Cic. Tusc. T. 21. quae et. in-recentiorum. philosophorum, admi: paores verissime dicta videantur. 16 GU. TZT ELM I7 DJE LuP RUAAE ei objiceretur periculum systematis quod voluptatem commendat, quodque igitur. huie opinioni ansam praebet: si voluptatem meam augeo, felicior ero? Minime, inquit Epicurus: augeri non potest, variari tantummodo et distingui. Sed nonne homo, va- rium et mutabile semper, felicitatem. variare cupit? ]Jam vero quomodo prohibebis ne felicitatem suam adeo variet, ut non amplius indolentia sit, sed ab ea prorsus dis/in- cia, sed voluptas in motu, tantopere a te exprobrata? Sic ille, qui in voluptate summum bonum ponit, quique, ne haec sententia turpis videretur, voluptatem negativam se intelligere ait, omnia quasi pervertere debet, ut hanc voluptatem condiat,. Sic statuit voluptatem numquam posse augeri, non tempore crescere: et illud quoque excogitavit, quod in voluptate quam dicit negativa fieri possit, bonorum scilicet recordationem. Ante omnia illud observemus hoc dogma tollere illad quod Epicurus dixit ;, non pos* se jucunde vivi, nisi honeste; nam et pravis licet voluptate recordationis frui, ideo. que voluptas Epicurea a virtute separari potest. Deinde quorumnam bonorum recore dabimur? Corporeas voluptates in motu se rejicere dicit Epicurus: non has igitur recordari debemus. Igitur de animi voluptate agitur, de tranquillitatis. recordatione, Quamquam autem Epicurus non torpentis statum se intelligere profiteatur, tamen tran- quillitatis recordatio languida est, et felicitatem vix praebebit nisi ei adjungamus. vo- luptates quasdam positivas ( r1). : Verum propterea hanc recordationem commendat , quoniam sela praeterita bona in solido sunt posita, praesentia vero incerta sunt (2). At primo non licet Epicureo metuere ne bona amittat; sed praeterea si praesentia bona interdum certitudine carent; manifesto hic defectus compensatur pleniore et vividiore perceptione, Denique infelici recordatio bonorum, quorum mil nisi memoria ei restat, profecto minime apta videtur ad felicitatem tranquillitatemque parandam. Sic vir quem sollici- tudines variaeque curae premunt, recordationem juvenilium temporum, (quantum diver- sorum a tempore in quo nunc versatur, ) vix ac nevix quidem usurpare potest, quin dolore afficiatur, quin eo magis tempus desideret, quo praesentes aegritudines ne nomine quidem cognoscebat. Denique ut de Felicitate hunc locum absolvam , quaenam solatia Epicurus con. tra adversam fortunam praebet? Nulla , nulla praebet. Dicit infelicitatem non nisi in opinione versari: de hac sententia disserendi magis apud Zemonem locus erit, At maxi« C1) CZ et Plutarch, de Virt. Mor, C. 9, ro et 11. (2) Cic, Fin, IL, 7. Plut, 1, ], ETE * COMMENTATIO ap» QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM, 17 maximum remedium ex Epicuri therapia, ut Cicero ait, hoc est: si dolor magnus est, brevis erit; si longus, levis. Quod ad primam hujus sententiae partem attinet, etiamsi vera sit, tamen eo ipso tempore, quo vehementi illo malo laboramus, miserrimi sumus , omnique solatio destitu- ti. Licet tempus breve sit, ratione habita aliorum morborum, tamen longum est non solum in opinione aegrotantis , sed quoque si comparatur cum vehementia mali, Sae- pissime quoque homines per crudelissima mala non subito, sed sensim sensimque con- sumuntur, Et si intervalla habet morbus, post haec intervalla vis mali eo vehemeit- tius urget; igitur parvi, ne dicam nullius pretii talia intervalla habenda sunt, Sed ponamus malum magnum breve esse solere, Cur sic solet ? quoniam mors haec mala brevi terminat, Egregia profecto consolatio! quodsi nunc praeterea recurrere de« beret homo ad Epicuri contra mortem solatia, ad miserrimam conditionem ad desperatio- nem fere redigeretur. At fortasse quis vellet Epicuri systema amplecti, omittere vero ea quae circa mor- tem tradit, Sed qui immortalitati credit, quid huic homini cum Epicuri philosophia esset? Ad alteram sententiae partem quod attinet, si longum est malum, leve est; etiam hoc refellit experientia. Ipsa quoque temporis diuturnitas ,' quo mala patimur, tanta est et tantopere nos cruciat, ut levitas mali aegritudinem ex diuturnitate acceptam com« pensare nequeat nec dimovere ( 1). Ad infelicitatem patiendam Epicurus fortitudinem et constantiam praecipit: idque tanta severitate ut semper ad haec praecepta Epicurei provocare possint, cum eo- rum philosophia mollis atque effeminata vocatur. «Sed ipsa haec praeceptorum seves ritas atque immanitas affectationem fucumque produnt, et ab Epicuro tradita risum moyent, Non cohaerere haec possunt cum caeteris Epicuri dogmatibus, neque exinde deduci, Dolorem summum malum dicit (2). Quid igitur refert, Epicure, fortitu- dinis praestantiam decantare , cum nullam viam ostendis qua ad hanc fortitudinem perveniam , cumque per dolorem summum malum mihi adesse ipsa tua philoso- phia docet ? quid? num homini assueto, non dico türpi voluptati, sed tranquillitati , commoditati ; homini qui vitae placidum cursum adspicere solet, dum procellae fremunt navemque percutiunt et jactant, vires aderunt ad mala patienda? Num ullum solatium in* (1) Cf. Cic. Fin, II. 29. (2) Ib. C. 9. 18 GULIELMI DELPRAT inveniet apud illos qui eum tranquillum esse jubent, quique sic in procellis istis ime peritiam suam agnoscere debent ( 1)? Denique si vehementia mali etiam atque etiam crescit, cum nullum remedium adhi- bere potest, philosophiae Epieuri inopia cernitur atque falsitas, Tunc jubet: abeat e viia tamquam e theatro, O Epicure! non opus erat miserrimus in horrendo prae- cepto verborum ornatus, In hoc praecepto perspicitur, quam inanis sit tua philosos phia. Felicibus inservire potest, (felicibus enim omnis fere philosophia bona estj sed infelicinm. nullam rationem habuit, Nil nisi fortitudinem iis praecipis, mil nisi suicidium iis offers (2 ). De Virtute etiam non recte statuisse videtur. Quod si ostendere possim, concludere licebit ejus de arcta quam statuit Virtutis et Felicitatis conjunctione dogmatibus non magnopere assentiendum esse, In morali quoque doctrina principium a quo proficiscitur falsum videtur, Dictitat Epicuri schola (3) cum fiducid quam refutari nequaquam posse sibi per. suasum habet, hominem munquam virtutem colere, nisi eo proposito ut voluptatem vel adipiscatur vel augeat. Hoc etiam atque etiam repetunt, et homini, licet ipse ejusque superbia repugnet, concedendum esse arbitrantur. Procul sit severitas ista quae in felicitatis desiderio nil nisi praestantiae humanae di- minutionem videt aut saltem videre dicit, Agnoscendum est hominem teneri félicitatis desiderio infelicitatisque aversione. lllud desiderium actionibus vim addit, et usque ad mortem nos sustentat. Sed et contra, homo, hominis nomine dignus, hoc effatum nequaquam tolerare po- test: felicitas mea ese unicum summumqQue propositum ad quod omnes conatus mer tendere. debetit. Et revera si homo a partium studio liber, et ut ita dicam sensui interiori aures prae- bens, id quod sentit confitetur, dicit profecto: Est in homine vis quaedam qua fli- Cis ( 1) Quod et Plutarchus animadvertit dicens homines voluptatibus deditos fortitudinem illam babere &on posse; homines vero fortitudinem illam habentes non assensuros Voluptati et Systemati Epicuri, De Virt, Mor. C. 7- (2) Epicuri reprehensoribus ipsius vitam et constanem mortem objicere solent Épicurei: quasi scilicet philosophus , qui systema quamquam pessimum defendendum habet, non in morte constan. tiam servare posset aut runc magnam haberet auctoritatem, (3) E: Gassendus imprimis, COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 19 citatem flicitaüsque desiderium relinquere et abjicere valet: quae quidem vis fortior est quam sensus qui ad felicitatem prosequendam eum sollicitat, Quisque sine Con- scientiae improbatione id rejicere potest quod felicitatis spes eum. jubet, sed id quod virtus jubet rejicere impune nequit. llle ipse qui dicit: virtutem sequi debeo ut felix sim, dicere non auderet: dummo- do felix sim virtutem relinquere possum. Atque eo ipso agnoscit principium quod ad felicitatem. impellit subjiciendum esse virtutis legi: agnoscit non virtutem felicitati scd felicitatem virtuti esse cedendam, ideoque illam hác esse inferiorem. Neque ad paucorum praeclarissimorum hominum exempla provocem , sed ad omnes ho» mines ipsosque hominum detractores. Quis non saepe, subito quasi quodam impetu ge- nerose aliqua re se orbavit? nobilem quamdam actionem fecit non ante cogitatam illam, sed ad quam ipsa animi bonitas Virtutisque amor, nulla utilitatis aut voluptatis ratione habita, eum impulit? Postea quidem voluptatem exinde percepit, sed cum virtutis praecepta sequeretur, ce hac voluptate non cogitavit: nam, ut dixi, actio non antea cogitata, sed repentina erat; neque hujus voluptatis spes aut recordatio ejus virtutis causa fuit: in quo uno quaestio versari debet, Sic quondam mater illa, quae in filium anguem irrepere filiumque veneno infectum videbat; in vulnus se projicit, venenum .sugit et moritur. Quod tantummodo proptee rea affero , ut appareat matrem illam voluptatem Epicuream non spectasse, ideoque virtutem sequi posse sine voluptatis spe aut incitamentis. Quodsi quis dicat voluptatem quae ex eo percipitur quod virtutem sequimur, nulla etiam propriae utilitatis aut jucunditatis ratione habita, puram quidem esse, sed tamen nobis voluptatis locum tenere, is profecto ad proprium quaestionis statum non atten- dit. Epicurei haec objicientes sub eodem nomine diversissimas res confundunt, et tale quid admittunt quod Epicurus admittere prorsus vetat, Felix est homo cum per temperantiam bona valetudine fruitur, Tunc desiderium assequendae conservandaeve felicitatis, id est hoc loco, bonae valetudinis, est princi- pium temperantiae et virtutis. .. Sed et felix est homo cum minus curat corporis integritatem et sanitatem (principium hoc loco virtutis secundum Epicurum ) ut patriae vel caeteris hominibus prosit. Et tunc desiderium felicitatis, id est hoc loco, felicitas quae percipitur ex obedientia virtuti, et ex Indolentiae bonaeque valetudinis negligentia hanc ob causam, est prin- cipium virtutis. In utraque re felicitatis desiderium principium est virtutis; sed quis dicere auderet felicitatem in utraque causa cjusdem esse naturae? Toto coclo diliert, nihilque nisi C 2 no- 9o " "^ GULIELMI DELPRAT nomen commune habet. Verum et felicitas de quà postremo loco vidimus ab Epicuro non admitütur. Non concedit virtutem per se et nulla felicitatis habita ratione feli- citatem praebere: nam dicit virtuti per se nullum pretium adesse, virtutemque tantume modo esse aestimandam propter felicitatem quam praebet ( 1). Sed porro qualis erit haee Epicurei virtus? Abstinebit se ab injustitia, ab intemperantia et caeteris vitiis , sed' tantummodo ea- tenus quatenus nullum malum exinde ipsi oriatur. Quid autem si felicitatem sibi come parare, indolentiam tranquillitatemque servare (ut saepe fit) nequeat, salva virtute et probitate? Nonne tunc Epicureus, qui ad voluptatem omnia refert, quique virtutem , ipsam per se nullum pretium habentem, medium ducit ad jucunde vivendum, nonme .Sécundum suum systema virtutem deserere sibilicitum existimabit? Abstincbit a magna injustitia, a magna intemperantia (cavet scilicet bonus vir ne tranquillitas turbetur ) sed tantum mali sibi indnlgebit, quantum necesse habet ad jucunde vivendum. Negat Epicurus jucunde posse vivi, nisi juste. , Num tamen, ut de justitia agam, num negari potest multa scelera perpetrata esse tanta calliditate. tamque artificiosa prudentia ut is qui ea molitus est, certum indubie tatumque habeat calliditatem suam, vel auctoritatem , vel fautores , semper detracturos scelus hominum conscientiae vel poenis. ldque Epicurus ipse concedit, quoniam di» cit: sj quis satis sibi contra homines septus videatur, deos metuere debet etc. Ergo eonsentit leges humanas non sufücere (2). Sed dii tamen metuendi sint, Quid? o Epicureh Dii metuendi sunt? Dii, quos tu doces nunquam meque gratid neque ird in hos (1) Ipsa Regio, quam hujusmodi placitis implebat Gassendus et in qua dictitabat tranquillitatis., securitatis indolentiaeque desiderium principium esse virtutis , nuper exemplis hanc doctrinam. refutavit, Sciliee: fuerunt illic homiues qui non dubitarunt petere illos terrae tractus quos. taeterrima pestis desolae vit. Postpcsuerunt desiderium istud , reliquerunt psrentes atque UzZez ut infelicibus opem ferrent, scientiam sugerénr atque in hominum: salutem convertereüt, Si ille, qui haec omnia vita sua emebar, felix fuit, reputans se virtutes leges secutum esse, quid huie profuisset Epieurus docens omnes virtutes ipsamque adeo fortitudinem per se nullum habere pretinm , sed propterea esse sequendas et aestimandas quod indolentiam praebent? (2) Leges humanas non sufficere praeclare docet illustris Ancillon cujus'verba eo potius afferam , quod fere contra totam Epicuri moralem doctrinam dicta videntur, » Nous parierez vous du pouvoir des lois civiles? Ouvrage des hommes, elles portent l'empreinte 4e leurs défauts ; tous !es jours.Ia violence les foule aux pieds ou la ruse les éludes elles arrótent le bras meis elles n'épurent pas le coeur; elles sévissent contre l'injustice et elles épargnent, la dureté , la présompüion et l'ingraritude, Nous alléguerez vous l'opinionf uncoustente et mobile, elle ne peut COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 2x homines moveri (1i)! quasi scilicet Dii beatam illam indolentiam , quam illis tri- buis (2) propter homines turbarent? !laec sunt vana terriculamenta ,. eoque magis in te improbanda, quod schola tua,gloriatur se per tuam philosophiam ab inanibus Deorum terroribus liberatam esse, Et nunc ipse terrores injicis, quamquam hujusmodi. metus prorsus repugnant systemati quo doces sapientem non a futuro pendere. Est aliud magnum vitium in Epicuri moralibus dogmatibus, | Concedam ( ut. et hoc largiar) Epicureum nihil facturum contra temperantiam , nihil contra justitiam. | At Bulam, nullam rationem habet, quare- animum ab indignis cogitationibus defendere de- beat. invidiam. foriasse reprimet: haec enim tranquillitatem turbaret; sed quid. de. iis cogitationibus, quae tantopere absunt ut. animum turbent, ut eum mollitie potius lans guescentem reddant, omnem vigorem. nobilitatemque opprimant et denique penitus ex- tinguart? Sed peut servir de régle ; eile absout et condamne avec une égale légéreté 5; le respect humain peut exci- teraux vertus éclatantes ; mais non aux vertus 'obscures et qui craigneut le grand jour, D'ailleurs, le crime puissant !a corrompt, l'égare ou lui impose silence, er les petits échappent par leur petitesse méme à la sévérité de ses jugemens, Direz vous que les suites funestes du desordre suffisent pour en éloigner les hommes? | En. supposant que ce principe fut vrai, ce serait toujours une misérable ec pauvre vertu que celle que vous obüendriez par des moyens de ce genre; ce serait un simple calcul des avantages et des inconvéniens attachés aux actions, oü celles qui offriraient le plus des uns et le moins des autres auraient toujours la préférence, Cette vertu serait le tombeau de [a vertu véritable ; mais cette vertu est telle, que vous ne l'obtiendrez pas méme des liommes par la considération des suites funestes du'desordre. ' Dánis le 'Dremier àse'de la vie, ces idées ne frappent pas l'esprit ; on croit qu'il y ade l'exagération dans ce qu'on raporte des terribles effets du déreglement , ou l'on espere de faire exception à la régle générale, Dans les áges suivaus l'on apprend à éviter avec art les suites funestes du desordre ; on mer l'adresse à la place de la vertu , la. prudence à celle de !a moreliré,^ Dientót on reconnait par expérience que dans un monde pervers, la perversitó est un moyen de réussir; on.trae vaille uniquement à cacher la difformité du vice sous les gráces de l'esprit ou, sous l'éclat des ta- lens ; ou bien pour assurer son bien-éue, on se contente de ne pas faire le mal, et la vertu dee vien purement négative." í (1) Epicurum deozum providentiam et animi immortalitatem destruxisse ostendit Plutarchus de Virt, Moral, C. 19, et ady. Colói.. C,,4.. eumque refutat de Virt, Moral, C. 59: et 64. (2) Cf. de deorum Epicuri tranquillitate Plut, 1. 1, C. 54. et de Decr, Phil. L,1V, C.7. Lucree tius I, 13 — I7, 58 et 59. Immorrali aevo summa cum pace fruatur, Semota a nostis rebus, sejunctaque longe, €f. Ib. 1089— 1103, Il, 643. Ill, 14 — 18, 805—811, 846 — 854. et V. 165 169. € 3i $5 GULIELM!I DELPRAT Sed maximum quoddam vitium in Epicuri dogmatibus de conjunctione virtutis et fe- licitatis inest; quod vitium eo magis arguendum est, quod ad ipsum nexum omnino ate net pernieiosissimumque videtur. , 2"ffranquillitas est summum bonum, virtus per se nihil. Haec scatürigo est maxi« morum errorum , maximaeque morum corruptioni ansam praebet. Affürment Epicurei tranquillitatem illam non misi cum virtute adesse, Sed facilli- mum est tranguillitatem illam cum moribus conjungere dissolutissimis. Quid enim usitatius est, quam quod illij qui turpissimis vitiis dediti sunt, tamen vitid commit- tunt, meditate cogitatéque ; qui eodem tempore que nefarie agunt, simul servant €o« mitatefn, sedatam amabilitatem , prudentiam , verbo Epicuream tranquillitatem ?. Scilicet : cum homines aliquamdiu sedato cuidam mentis statui assuefacti sunt, hunc habitum facile servant. At quid aut vitio favorabilius aut virtuti perniciosius quam cum homines caeteroquin (ut scilicet videtur) bonos, amabiles, exculto ingenio, bene audientes , cum hos sive injustitiae, sive levitati, sive aliis vitiis, deditos videmus. "lum facile nobis persuaderemus, vitia illa committi posse, salva tranquillitate, salvisque multis virtuti- bus. Quumque homines id sibi persuasum habent, vitiis se dedunt non HW Hold sed moderate, cum intervallis, prudenter, et quasi per methodum. Fugiamus igitur scholam quae sensim sensimque homines id ne suspicantes quidem perdit. Fugiamus scholam , quae virtutis reverentiam paulatim diminuit, quae honestissi- mos scrupulos ex animo evellit, quae parvam adeo virtutem exigit, quae desideria nun- quam explet, quae praeclarissimas hominnm facultates sensim sensimque frangit ( 1), quae denique virtutem nobis fingit inimicam , quam, ut minime nobis oneri sit, efficere debemus. Sic Epicurí dogmata non propterea improbanda, quoniam voluptatis nimium instil- lat, sed quoniam contra homo miajorem felicitatem quam Epicuream adipisci potest. Non intra Indoleniiae Tranquillitatisque nes se contineat necesse est. Non extinguere debet ignem illum, qui ad agendum incitat, Latius, altius spectat quam in angusto circulo corporis Indolentiae et mentis tranquillitatis, (1) Plutarchus adv. Colotem C. 51, 52, 53. nullum praeclarum virum ex Epicuri schola pro* fectum esse. Caeterum de Epicuri systemate Mablyi judicium hic transcribere liceat: ,, Suivre ce Sysiéme c'est le moyen de nous rendre malheureux en accreditait nos erreurs, et nous Órer jusqu'à lespérance de nous corriger," Principes de Morale , in Operibus, T. X. p. 300. PARS COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. [2] m] P ACROSS SECUND A, EXPOSITIO ET DIJUDICATIO DOGMATUM ZENONIS DÉ CON«* JUNCTIONE VIRTUTIS ET FELICITATIS: C A'PUT PRIMUM, EXPOSITIO. T. Zenonis scholae dogmatibus exponendis et dijudicandis hanc rationem secutus sum, ut expositioni observationes quasdam adjungerem, in dijudicatione vero ea potise simum examinarem , quae ad Zirtutem, Felicitatem et utriusque inter se conjunctionem pertineant, Fontes, ex quibus Zenonis scholae dogmata hausi, sunt Cicero, Plutarchus, Seneca, Diogenes Laértius, Marcus Antoninus, Épictetus, Arrianus, Simplicius, Stobaeus et Lipsius. De summo bono secundam Stoicos, Difficile est accurate exponere in quanam re, ne dicam, in quanam formula, Zeno summum bonum posuerit. Alii enim aliam ejus de summo bono sententiam tradi- derunt, T. Diogenes Laértius (1). Zenonis ipsius verba se referre dicens, ait, , Z4v«y f^ Aog ems Tb Ügohcyouius Tj QUcei Cüv conyenienter naturae vivere," Stos (1) L. VIL, S. 97. Sed hic Diogenis mepligentiam notavit Cl, Bake in Posidonio. p. I9o. Stoicos summum bonum quoque posuisse in ógoAcyie v3 Qóses constat ex Marco Antonino L. l. 9. e: IL. ult, parte, Cf, Plutarchus de Commun, contra Stoicos Concept, c. 6, 11 et 33. Seneca in Ep.66. haec habet, ,, Quid est summum hominis bonum? Ex maturae voluntate se gerere," et paullo post ,, Bonorum propositum est: consentire naturae : hoc io omnibus par cst; omnes virtutes » naturae adsentiuntur, "* 24 o2 26ULIELMI DELPRAT Stobaeus autem (1) plane contraria tradidit: |, Tà éAos uiv Z5vey crus dmSbuxe , Tb ügoAoycupives (uv, ToUTo D^ isl xaÜ' vm Ayo) xol cuuQuves Civ, Bc rüv paye ,, vuy Cw xaxoDxipovoUvruy. Oi 08 perd TOUTOV mpogDispÜpoUvres CUTS éféQepov , ópucAa- » yowuives Ti Quse Cuv." —« Et alii quoque mult|ex |Stoicis non in ogoAcyla vij QUzci, sed in óuonoyla summum bonum posuerunt. Sic Cato apud Ciceronem (2), ,, summum Lonum hominis per se laudandum et expetendum , positum est in eo quod ZuoAcyizv Stoici, nos appellemus convenientiam, ? Sic; Seneca Stoicorum propugnator (3). , Quid est sapientia? semper idem velle atque idem nolle." , Non autem potest cuiquam semper idem pla. cere, nisi rectum. " Et alibi. ( 4) ,, ante omnia haec cura ut constes tibi acie Qui autem statuerunt Zenonem in convenientia naturae summum bonum po« suisse, hanc quoque: sententiam duplici modo interpretantur. i9. Cleanthes, qui primum adjecit vocem z4/urae, intelligebat zamzummodo commtue sem naturam , quam sequi oporteat (Ó6).- 99. Chrysippus vero intelligebat et naturam eam communem , cui consentanea opor. teat vivere, sed praeterea cujusque naturam par!icularem quoque sequendam cense« bàt (7). quod non statuerat Cleanthes. Videntur tamen plerique Stoici Chrysippi secuti sententiam, quam sic exponit Dio-« "genes Laértius (8): Qui cum Chrysippo statuunt secundum suam atque universo» rum naturam vivendum esse, id volebant, nihil eorum facere, quae a communi lege prohibentur, i. e, a recta ratione (9) in omnes permeante et quae est in ipso Jove prin- (1) Cf. Lipsius in manuduct, ad Stoic. phil, L. I. diss; 14. (2) Cicero de Finibus, L. III. 6, 7 et 14, Sapientia est conveniens actio de Fin. III. 16. (3) Ep.*o. Vol, III, p. 6r. ed. Bipontin, (4) Ep. 31. vol. III. p. 17. de vita Beata, c, $. vol. II. p. 23. ,, Deata vita est in recto certo- que judicio stabilira et immutabilis," Idem monent Marcus Antoninus Vll, 2. et Xl. 22. | Simpli« cius animadv. ad Epictetum, Sent. 46. initio, (5) Virtutem Stoici definiebant qvyc 3iZleeiy aóuDevos uif mpi $Aoy và» Qpíow. Animi affectio secum per toram vitam consendens, Stobaeus Ecl, Et. p. 167. (6) Diog. Laert, VII. 89. (7) Diog. Laért, VII. 89. , Nemo impediet, quominus leges tuae ipsius naturae sequeris, nie Lilque tibi accidet quod contra naturae universae leges sit." Marcus Anton, VII. 58. cf, VIII. 8, (3) VII. 88. (9) Rationem, secundum Stoicorum sententiam , sequendam esse, ex his locis conficere licet, Seneca Ep. 76, ,, quid in homine optimum est? Aa/iomem." Ubi multa alia fidelia de ratione (ut bo- COMMENTATIO ap. QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 25 principe et rectore omnium, quae sunt," Idem Diogenes hoc de Chrysippo affert ( 1 ): » Oportet vivere secundum peritiam eorum quae naturae conveniunt, i. e. eligere et » probare ea quae secundum naturam sunt (2 ). ^ — Marcus Antoninus, cujus auctori- xas in Zenonis schola maxima habetur, docet (3): , Sequendam esse et propriam .naturam et naturam universam. (Utriusque enim unam eandemque esse viam, Nobis dignum esse nos£rae maturae conformiter vivere C4)... Hoc cavendum ne quid facia- mus quod hominis natura impediat (5): attendendum ad mundi et ad suam naturam, ad utriusque inter se vel convenientiam vel differentiam (6 ). Sed et Cleanthis sententiam paucis illustrare conabor, lile, ut vidimus , non particula- rem, sed solam communem intellexit naturam. — Quid autem sub zazuzae voce intellexit ? ille (7 ) qui Stoicorum caussam ita, ut Gassendus. Epicureorum, tutatus est, ostendere conatur Stoicos per nauram intellexisse Deos. | Clementis Alexandrini auctoritatem affert dicentis. , Stoici secundum naturam vivere finem esse decreverunt, zi nomen in zatu- fZc decore commutantes." Affert et Senecae verba: ,, Quid.aliud est natura quam Deus et divina ratio toti mundo et partibus ejus inserta," Item Lactantii verba: » Melius Stoicorum omnium acutissimus Seneca, qui vidit nihil aliud esse naturam, quam Deus," Exinde Lipsius conficere vult; communem maturam sequentem Deo ob- -xemperare, In hac sententia iterum Senecam adfert dicentem. |, Sapiens quidquid eve. merit, sciet: legem esse naturae, habebit in animo illud vetus praeceptum , Deum sequi : quidquid ex universi constitutione patiendum est, magno excipiatur animo. In regno - mat sumus: Deo parere libertas est, llli autem, qui Stoicorum defensionem nequaquam suscipiunt, ideoque non obscura : cla- hominis Supremo bono) traduntur. Ibidem etiam dicit: Ratio unum ( i. e Solum ) hominis bonum est, — ,, Sola ratio perfecta hominem beatum reddit." ,, Et ratio perfecta proprium hominis bo- num esu" ( 1 ) Diog. Laért, VII. s. 87. (2) Cf. Sextus Empir, adv, Mathem. L. XI. $. 170, qui hane philosophiae Stoicae tradit defini. ronem: £zieTáuw» G'yaüüv, xci xcküy xai oU2eTépuV: Qpóávuoiy àv voimTéoV xai oU zrOIWTÉOV Kai OUDE- TÉpuv. Stob. Ecl. Eth. p. 167. 4€ 3) L. V. $..3. fine et VI. g7 et 58. CA T VIS 16. (5) L. VI. 98 et L. VIII, 5 et 9. (6) L. IL. 9. Item Epictetus in Enchiridio s. 27. ,, vE xab04xovru dc i-i tnüv TUe CxÉcEGI mzupxusTpeiTAus d. e. Officia 1n universum relationibus mensurantur, (72) Lipsius in Manud. 1. II, diss, 16, et Physiol, Stoic. I. diss, 5. D 26 GULIELMI DELPRAT clara vocare debent, tamen ex obscurioribus illis id quasi eruere possunt scholam Ze» nonis in Ziriufe in sola Piriute supremum bonum posuisse ( 1 ). Sic Cicero de Fin. II. 9. ,, Finis Stoicorum est consentire naturae, quod esse vo- lunt e virtute i, e. honeste vivere," Sic Diogenes Laért. VIL 87. Z4vaev véAos sre 7) ópoMoyouutyog Tí QUcei Cuv, Ümsp ieTl war! àpsru Cuv. "Aye: yàp mpós vaTWV Zug X QUeus. i. e. secundum virtutem vivere, ad eam enim natura nos ducit. Chrysippi quoque et Cleanthis sententiae, quae tantopere inter se differre videntur, quodammodo componi possunt illo Diogenis Laértii loco ( VII. 87. ) quo Chrysippi sententiam statuentis propriam naturam esse sequendam ipse quasi cum Cleanthis sen- tentia conciliare cupit: addens ,, universae enim naturae, nostrae naturae partes sunt. "" » Idcirco , (ut idem pergit VII. 88.) , idcirco finis eficitur consentanee secundum nae turam vivere, secundum suam atque universorum naturam, nihil eorum faciendo, quae a Ta lege prohibentur, ld ipsum virtus est: felicis hominis et felix vitae de- €ursus, Quocsi quis tamen etiamnunc pugnam inter Cleanthem et Chrysippum deprehendat , animadvertencum , si ex Cleanthis opinione non effici possit virtutem sequendam esse, eur censeri non posse ad Zenonis scholam pertinere. Zeno enim omnesque germani Zeno- nis discipuli semper statuebant virtutem esse sequendam (ut mox videbimus,) et ex eorum convenientia, ex convenientia naturae, ex effato segwere maturam, Zenonis scho- la semper quoquomodo ad Virtutem redire et Virtutem summum bonum ponere sole» bat. Igitur etiamsi Cleanthes nil de propria natura audiri vellet, tamen Virtutem esse sequendam statuerit necesse est, Alias enim non ad Zenonis scholam pertinere potest, nibilque nobis cum dissentiente Cleanthe est, Sed revera illum statuisse Vire tutem esse sequendam patet ex Diog. Laért. VII. 89. ubi Cleanthes merus sse invenitur; hoc etiat patet ex universo ipsius hymno in Jovem. Jam vero e Diogene patet ipsum Zenonem per vivere secundum naturam: intellexisse Vere secundum yirzutem. Supra vidimus Senecam per ówcAoylay convenientiam, ine tellexisse virtutem esse sequendam, eodemque modo Ciceronem illam convenientiam interpretatum esse, Et (1) Quamquam recte animodvertit Hesse in Comment. de Stoica phil, in Opusc. Sylloge Mun» tinghe p. 113. ,, Ut enim taceam illud comvenienfer maturae vivere habere nescio quid obscuritatis ipsosque Stoicos in sperienda ejus notione involuta inter se non satis consentire: id sane nulla due bitatione caret, hominem, cui non alia eaque certior suppetat formula, ad quam virtutis colendae Studium exigat, saepius non posse non dubium haerere, qüam in partem maxime propendeat anie inus, quae potissimum expetenda, quae contra rejicienda arbitratur," COMMENTATIO ap.QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 27 Et Archedemus convenientiam cum natura definivit zdvrz và xa0jxovrm émiTEMOvTX für, omnia officia perficientem vivere. cf. Diog. Laért. VII. s. 88. Qui propriam na- turam sequendam esse censebant, propriam iliam naturam virzuzez; intelligebant. Diog. Laért. ibid. -Denique Stobaeus haec conürmat, In Ecl, Eth. p. 172. dicit , idem haec valere se- cundum naturam vyivere, honeste viyere et recte viyere. Sic et Cicero Acad, quaest. I. 10. — ,, Zeno nullo modo is erat, qui, ut Theo* phrastus , nervos virtutis incideret, sed contra qui omnia, quae ad beatam vitam per- tinerent, in una virtute poneret: . nec quidquam aliud numeraret in bona , idque ape pellaret honestum , quod esser simplex quoddam et solum et unum bonum." Et mox eod. loco: ,, Zeno non virtutis usum modo ut superiores sed ipsum habitum per se €sse praeclarum docuit." , Zenoni placuit nos ad virtutem natos esse, virtutemque solam esse expetendam." Cic. de Of. III. 8. : Quoniam igitur Stoici in Virtute in eaque sola summum bonum posuerunt (1) cae- tera omnia ex bonorum numero excluserunt, omnino necesse erit eorum dogmata moralia exponere ut perspiciamus in quanam virtute felicitatem posuerint. Universe jam animadvertere licet, Stoicos multo arctiorem etiam quam Epicurum , conjunctionem statuisse inter Virtutem et Felicitatem. Nam hic quidem staruit Felicita- tem et Virtutem a se separari non posse, sed illi Virtutem non viam ad Felicitatem , sed ipsam jam in se Felicitatem continentem statuerunt , atque adeo non de Virtutis et Fe- licitatis conjunctione sed de earum identitate cogitasse. Dogmata Zenonis Scholae quae ad. Virtutem pertinent. Ut ordine procedam , moralia praecepta dividam in praecepta erga Deum, erga nos ipsos et erga alios. Quam divisionem tenendam censet Buddeus in morali doctrina Stoicorum exponene da (2), hanc Antonini sententiam afferens: , perpende mentem tuam ( ecce officia homi- nis erga se ipsum), universi (i. e. Dei) ac proximi. 7447,, ut eam justam reddas , uniycrsi, ut recordere cujus pars sit, proximi, ut videas sitne in ea ignorantia an ve» ro prud:ntia, ? Sic (1) Seneca de vita Beata c. 16, ,, in virtute posita est vera felicitas," ^ Ep. 74 ,, Virtus sola gatis est," Ep. 71 , unum bonum est quod honestum est," Ep. 67 in fine: ,, Nihil est virtute praestantius, nihil pulcrius, et bonum est , et optabile quidqvid ex hujus geritur imperio," — Marcus Anton, L. II. r. ,, Nihil est bonum nisi lionestum,? . Sextus Empir, adv, Mathem. L, XI. p.77 et 179 : ,,Zeno docet virtutem esse summum bonum, "' (2) Buddei Analecta Historiae Philosophicae, p. 164. En Da ok "^ GULIELMI DELPRAT Sic etiam Anteninus L. li. 9, , natura et ratio poscunt ut convenientiam serves, homines ames, Diis obtemperes (1). Universe officia duplici nomine ,pro duplice distinctione designarunt, ita ut ea in xx- Édkovra €t xaropüc pura distinxerint. Keropldarz ejusmodi officia vocabant, quae sint pere fecta dzebemwrixGe , omnibusque numeris absoluta; et exinde sequitur eorum paradoxon omnia rccte facta aequalia esse (9). Kafssyra autem ejusmodi facta sunt quorum; cur sit factum ràtio probabilis reddi potest (3). Quoniam autem paucis concessum est rerum causas inquirere et ipsos fontes ultimosque recessus actionum humanarum inspicere, non ZmoXuxrixGeg sciunt, cur hoc aut illud agendum sit, sed probabiles ra- tiones, quae illos determinent, iis non desint (4). : De offciis erga Deum. Officia erga Deum his duobus generalibus praeceptis contineri statuebat Zenonis Scho« la, ut habeamus de Divinitate rectas opiniones, utque Deos colamus (5). Sed praecipua pars officiorum erga Deos pendet ab opinionibus quas de Diis sibi formant Stoici. Harum autem opinionum diversissimae sunt doctissimorum virorum ins terpretationes , ad quas lites non dirimendas sed saltem exponendas copiosa sane requi« reretur dissertatio , hujus opusculi limites longe excedens, ^ Quare hac una animadversione defungiliceat. Si quis, a partium studio liber, non disjunctas quasdam Stoicorum sene tentias colligit, sed universum eorum systema perpendit, animadvertet credo, Stoicos magis ob sententiarum nonnullarum splendorem , quam ob rectas, firmas et cohaerene tes de Diis opiniones laudandos esse. De offciis ergo mos ipsos. Praecipuum et celeberrimum. officium hominis erga se ipsum secundum Zenonis doctrinam in eo consistit ut animum perturbationibus vacuum reddat, neque externis rebus commoveri sinat (6. " Pere (1) De hac partitione videatur Simplicius ad. Epicteti Enchiridium 4e , et Marcus Anton, IX. 22. (2) Cf. Cicero in Parad. 3. de xevepüdpas: cf. Plutarchus de decret. phil, c. 14. Cic. de Fini- bus IIT. 14. (3) Diog. Laé&rt, VII. 107. Cicero de Off. I. 3. Stobaeus l, c. p. r74, 177 sq. (C4) Buddeus |. c. p. 162. Stobaeus p. 174. (5) Marcus Anton. I. 13 et Epictetus in Ench, 42, quamquam in hac $, quaedam ex Epicteti textu excidisse videantur, tamen quae de reczis opinionibus ex eo citavi, ei attribui possunt auctori- tte. Simplicii, ut animadvertit ad hunc locum Dacieria, — Caeterum de Officiis erga Deum cf. Diog. Laért. VII. 119 et Stob. p. 282. (6) Diog. Laért, VII. 117. Cic. de Fin, III, 10. Off, I. 20 et 39. Parad, 3. Tusc. III, 4 et 6. lv. e COMMENTATIO An QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 29 Perturbationum absentia, quam Stoici praeceperunt, a multis improbata, a multis lau- data est. Cujus dissensionis hic praecipuus fons videtur, quod (ut fit) non accurae te distnxerint rem de qua dissererent. Etenim si ex Zenonis scholae senrentiís de ani- mi perturbationibus id confici possit , illam scholam sub perturbationum nomine ab insania detrahere voluisse sapientem ; quid in hoc praecepto immane? quae tandem esset causa quare hoc praeceptum ab aliis tantopere laudaretur, ab aliis exoloderetur, a nonnullis etiam temperaretur? Quis unquam philosophus scholae dedit veniam in« saniendi, a recta ratione se avertendi? Et revera in dogmatibus de animi perturba* tionibus Stoici nil nisi furores et insaniam reprehendisse videntur, Et primo quidem ir7a:7074/es animi motus tollendos diserte significavit Zeno. Nam cum perturbationibus vacuum statuit sapientem , perturbationes sic definit (apud Diog. Laéra tium. VII. 110.) 6o; Écriv 5j ZAcyog xol mp Qoi spox/ie wiugcis.. Quae Cicero (/ Tuscul. 1V. 6.) ita vertit et eidem Zenoni tribuit , perturbatio est ayerse « recta ratione contra maturam atitni commotio" wel brevius: ,, perturbatio est appetitus vehementior, sed vehementiorem eam volunt esse, quae longius discesserit a naturae constantia (1).^ Nonne ex his Zenonis defini&onibus patet hunc philosophum per perturbationem intellexisse ;7s25ig;/ ? Nonne igitur hoc tantummodo voluit, zszzi2 vacuum esse sae pientem? Nam quid aliud est insania, wis aversa a rec!'a ratione, contra naturam, Jongius a natura discedens , vehemens affectus? Non igitur opus est, rationales, na- turgles, dulces, humanitatis motus contra Zenonis scholam defendere, Non conentur homines a culpatione liberare ejusmodi motus , qui tantum absunt ut mentem e statu deji- ciant, ut contra hominum virtutes ex iis nascantur, serventur, augeantur; ex quibus innumerabiles felicitatis fontes derivantur; ex quibus denique praestantia hominis prae ceteris animalibus animi gaudiis carentibus eximie apparet. Tales enim motus non in tellxit Zeno. De irrationalibus, de stolidis loquitur. Hos radicitus exstirpandos cene suit, hos contra adversariorum -oppugnationes facile defendere potuit. Sed, dicat quis, etiam doloris, metus, laetitiae motus sustulit? Nonne propterea Zeno culpandus est? Num igitur eorum conatus supervacanei sunt qui hujusmodi motus contra Zenonis severitatem defendere conantur? Age IV. 6. 15 et 31, Acad. I. 10. Marc. Anton, V. 26 et. 37. VII. 18. VIII. 30. 47. 48. 49 et 55. IX. 7. 33. X. 3. 33. XII. 17 in fine, 27, Epist. 24, 29. Plutarch. de Virt, Mor, 29 et 24. (1) r1Zfos 3' éivzi zov $ppàv mAsováfcvsas xz Ama (ali &mcc9U ) c6 zipoUvré Adym 3 x xív4cio vxo mc4?x (ici Appetitionem nimiam nec rationi obtemperentem vel animi praeter natu. ram motum, Stob. p. 175. D 3 4o GULIELMI DELPRAT Acnoscendum est , omnis sensus exstirpationem revera ex Zenonis doctrina sequi, Sel hoc tantummodo volo: exstirpationem istam non deduci 'posse ex illius de pertur- batione dogmatibus; idque et de metu et de aegritudine et de laetitia valet; quamob- rem si Stoicos haec omnia definientes audimus, apparebit hanc scholam hos affectus exstirpandos recte jussisse. Cicero Tuscul. Quaest, IV. 9. dicit: ,, Omnium perture. bationum fontem esse dicunt Stoici intemperantiam, quae est a. tota mente et a recta ratione defectio, sic aversa a praescriptione rationis, ut pw//o :»odo appetitiones anis mi, nec regi, nec contineri queant." Quomodo igitur Stoicorum doctrina ejusmodi affectus tolleret, qui rationis praescriptionem servant, facile regi et contineri possunt, €t neque a tora mente neque a recta ratione deficiant? Jam vero aegritudines , metus et reliquae perturbationes omnes deducuntur ex ea insania, ut apparet ex IV "Tusc.- libro in quo Stoicorum definitiones de animi perturbationibus inveniuntur et accurate & Cicerone tractantur. Capite VI. illius libri Cicero laetitiam definit: ,,Laetitia et libido in bonorum opinio« ne versantur, cum libido ad id quod videtur bonum injecta et inflammata rapiatur laetitia ut adepta jam aliquid concupitum efferatur e£ gestat." et paullo post. ,Cum inaniter et effuse animus exsultat, tum illa laetitia gestiens vel nimia dici potcst, quam ita definiunt, size raiione animi elationem, " Sub Laetitiae igitur et libidinis nomine Zenonis schola intellexit insaniam 5 quis enim ut zzectus, inflammatus , gestiens, idque size ra/ione et inaniter gaudio efferretur , nisi mente captus sit? Aegritudo eodem capite sic definitur: ,, Aegritudo est animi adyersante ratione contractio. ( Cf. Stobaeus p. 176.) Recte igitur Cicero paullo ante in hoc capite dixerat: i$747// aegritudo est ea qua afficiuntur in malis opinatis animum«» que dimittunt et contrahunt raziom? s05 obtemperattes. Denique de metu videamus eodem loco. Est metus za/ione adyeria cautio cum exanie matione humili et fracta (1). Quis autem eo usque rei alicui cavet, ut rationem dee relinquat, nisi stultus? Quamobrem cum Peripatetici perturbationes non tollendas, sed moderandas et teme perandas censerent, jure contra hanc opinionem clamare syllogismosque instruere Stoi- €i: et opinio qua Stoici non rationalem animi commotionem sed irrationalia deliria ex- stirparunt omnino confirmatur his Senecae verbis: Ep. 85. » Fal- (1) Metum esse contractionem animi rationi non obtemperantem, cujus causa est opinio mali con. sequentis ex Stoicorum sententia docet et Stobaeus p. 176. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM, 31 » Falsa est ista ( Peripateticorum ) mediocritas et inutilis, eodemque loco habenda, quasi quis diceret, modice zsamiendum, modice aegrotandum, Nam non diminutionem fhalorum (qualia sine dubio sunt desperatio et iz;47/4) in bono viro intelligo, sed vacationem ; nulla debent esse, non parva." ure igitur Cicero ibidem similes, quales Seneca rationes contra Peripateticos affert. Sed vereor ne omnia ista argumenta super. vaeanea sint habenda, simulatque illud tenemus , Zenonem sub perturbationum nomine insaniam intellexisse insaniamque cxstirpandam voluisse. Et Cicero Stoicorum senten» tiae defensionem jam absolverat hisce verbis initio c. 24. L. IV. ,, Secundum Perie pateticorum sententiam dicamus igitur uZi/em insaniam?" Quotiescunque igitur naturae les, moderati et rationi consen:anei affectus in animo adsunt, nil in Zenonis Scho- lae de perturbationibus dogmatibus invenitur, quod illos affectus prohibeat, Idque eo minus quo Zeno quosdam motus sapienti suo indulget. Etenim postquam huic dzz0:[azv (i. e. insaniae absentiam , vacuitatem ) praecepit, stae tim haec sequuntur: Zr«ixo Quel sluai 98 xal AAAcy dm, Ti») QUA * i» leg Aryde peVoy TQ CXAXpQ xal &rpézTg. Dicunt Stoici et alium Zza65 stultum hominem scil. quod .valet ac si dicas durum et immobilem. Et revera si rationi et naturae adversantes motus tollit, Zeno quosdam tamen motus sapienti suo negare non ausit. Notandum (ut verbis utar Bruckeri in Hist, Crit. Phil. I. p. 965. ed. 1767) tria in perturbationibus momenta distinxisse Stoicos, primum. animi visis commotionem fore tuito factam, consensionem voluntatis, atque impetum. 2 Seneca de Ira IL, 3, clare monet nihil ex his quae animum fortuito impellunt affectus nomine vocari debere, ista enim $277 magis animum quam facere; sed affectus adesse non quum ad oblatam rerum speciem movemur, sed cum permittimus nos illis, et hunc fortuitum motum sequimur, Hoc probabant et inculcabant: impetum qui sine assensu mentis esse nequit, supprimendum esse." Ex quibus patet Stoicos Zma/elag pa- tronos ab iis qui p:zporaóeiug commendarunt non valde dissidere, licet Peripateticorum affectus alterius generis sint quam Stoicorum. Nam moderati Peripateticorum affectus non erant moderati furores, sed motus intelligebant rationi naturaeque consentaneos. Zenonis Scholam quibusdam motibus: parcere docet Lipsius in Manuduct. ad Stoico- rum Phil. lI]. diss. VII: ,carere affectibus sapientem diximus, sed quo sensu? Non illos quo vulgus exaudit et exagitat, ut sapiens nullas vellicationes .aut morsus habeat. Nec hoc dico, non sentit incommoda sed vincit (1). Alibi Seneca in Ep. 71 ,, nom edu- (1) Seneca, de Providentia C. IL, T. I. p. 222, 32 GULIELMI DELPRAT €duco sapientem ex hominum numero nec dolores ab illo sicut ab aliqua rupe nullum sersum admittente subtoveo ( 1 )." Diserte quoque Seneca notat hoc interesse inter Stoicos et Stilponis sectatores, quod Stoicorum sapiens vincit quidem incommodum omne, sed sentit; Stilponis sapiens ne sentit quidem. j ' Quid igitur refert affectus animi alio nomine designare, quid. refert eos vocare sive vellicationts , sive morsus , suspiciones , umbrasye affectuum , 1enuem. molum , quos alii appellant rationales, moderatos animi naturae consentaneos motus? . Sin vero videtur Zenonis Schola hos etiam affectus adeo circumscripsisse , adeoque defi- nivisse et limitasse ut et hos pene exstirparer, tum demum. confitendum est omnes istas Correctiones quas dzaósíg apposuit vanas esse, et propterea tantummodo appositas ut immani cuidam sententiae fucum objicerent, utque Stoici tamquam latebras haberent in quibus haererent. "Tunc confitendum est illos revera intellexisse immanem, lapideam severitatem , omnem humanitatem exstirpasse, et naturam , naturam istam quam tame quam Deum colendam et sequendam statuerunt, destruere voluisse. Et profecto videe tur Zeno hac culpa non plane carere. Quod apparebit si alterum . Zenonis officium hominis erga se ipsum exponimus, illud scil, ex quo apparet, quo loco bona sint habenda, Nam si haec bona nullius sint pretii, cur haec bona cuperet sapiens? Cur iis acquisitis laetaretur, cur ea amissa doleret, cur metueret mala? Nonne tunc et levissimus animi motus propter inanes res fieret et sine ratione esset? Nonne tunc €t iis vacare debemus? atque in stupida dzafe versari? — Idque clarius apparebit. sub examen vocato secundo hominis oflicio quod Stoici homini erga se ipsum praece- perunt, ut scil., sibi persuasum habeat so/gzz virtutem sufücere ad bene beateque vie vendum , nec bona externa requiri, eaque nihili ducere quae molesta videntur, Ut videamus quo loco ea habenda sint, quae bona putantur, quaedam de rerum di- stinctione secundum Stoicos exponenda. sunt , eoque magis quoniam ita apparobit, utrum divitiae caeteraeque res quae ad felicitatem facere putantur, utrum felicitatem vel cone (1) Neque horum vís minuitur per ea quae in eadem sententia sequuntur: ,.Memini ex duabus partibus sapientem esse compositum ; altera est irrationalis; haec mordetur, uritur, dolet: altera est rationalis: haec inconcussas opiniones habet , intrepid est et indomita, " Haec superiorum ver- borum vim non minuunt, Nam ipse Seneca (de Ira I. 16) consentit ,, ipsa tamen haec rationalis pars in repentinis repulsibus sentiet levem quemdam tenuemque motum, Nam ut dixit Zeno in sa- pientis quoque animo etiam cum vulnus senatum est cicawix roanet, Sentiet itaque suspicioues quase dam et umbras affectuum," COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 33 - constitnant vel augeant vel servent, an contra si homo nihili eas ducens recte agat. Stoici omnia eorum quae sunt ajunt alia esse 5ozz, alia ma/a« alia meutra Diog. L. VII. 107. Plut. de com. contra Stoic. Conc. c. r4. et Sext. Emp. adv. Math. XI. 5. JBenum sic.definiverunt. Bonum communiter id esse quod sit w//e, proprie . vero aut istud ipsum, aut ab utilitate non alienum. Diog, Laért.- VIL. 94. Summum | bo- num est, quod honestum est (Seneca Ep. 71. T. III. p. 227.) Igitur nihil nisi Z;rzzs bonum dici debet, Et ipse quoque Diogenes inter bona nil nisi virtutes enumerat atque exempli gratia affert: (Diog. Laért. VIT. 102.) bona sunt 'virtutes, prudentia, justitia, fortitudo , temperantia et cetera id genus. Maia sunt his virtutibus opposita vitia ; imprudentia, injustitia et cetera, Diog. L. - VIL :102.: Sextus Emp. L. Xl. 64 et 9o. Indiferentig sunt ea quae neque prosunt neque obsunt, ut est vita, sanitas, vo- luptas, pulcritudo, opes, gloria, nobilitas 5 et aegritudo , mors , dolor, turpitudo , in- -firmitas, inopia, obscuritas, atque ignobilitas et his similia, Omnia haec sunt Zz3iz- 'Qvpa i. e. indifferentia (1). Nam non magis prosunt quam nocent opes atque sani. *tas, quare nec opes nec sanitas bona sunt. Haec tamen indilferentia sic distinguuntur a Stoicis. I. Producta mpopyuiva, quae habent aestimationem (2). Aestimationem. autem vo- cant aliam quidem quae conferat aliquid ad consentaneam vitam , quae circa omne bo- 'pum est, aliam vero mediam quamdam vim esse, aut usum conferre ad eam vitam, - quae sit secundum naturam, quod idem est ac si dicamus quem usum ad vitam secun- - dum naturam conferunt;opes ac sanitas; aliam esse aestimationem, probati retributio- "nem, quam peritus rerum statuerit, quod hvjusmodi est ac si dicamus , commutare cum "hordeo, adjecto aemulo, triticum (3). Esse igitur producta quae aestimationem ha- bent. Haec producta*fere sic distinguunt: !'a.) Ea quae ad animum pertinent, ingenium , ars, profectus et his similia. 4.) Ea quae ad corpus pertinent, vita, sanitas, robur, integritas, pulcritudo, €.) Ea quae sut extra nos, divitiae, gloriae , nobilitas et his similia. II. LÀ (1) Diogenes L. VII. ro3. plut. de Comm, contra Stoicos Concep. c. 14. 22, 23. 24. 26. 27, 28. (2) Diog, Laértius VII. 105. voces primus Zeno invenit, Stob. Ecl. p. 174. C£, Sextus Emp. Pyrrhon. Instit. ILI. $. 191 dv. Math. XI. $. 3. 59 et 103. —€3) Diog. Laért, VII. 105. — Stob, l, c. E M UUOGULLTELMI DELPRAT M. Rejecta i. e. &momposypéva (1) i« €» quae aestimatione carent. Et horum rejecto- rum tria sunt genera: 4.) Ea quae ad atimum , hebetudo , inertia, b.) Ea quae ad corpus, mors, morbus, mala habitudo , mutilatio , turpitudo, c.) Ea quae extra n05, paupertas, obscuritas, ignobilitas cet. III. Neutra (oüderfpes fxovre ) quae neque producta neque rejecta sunt, quae nes que appetitum, neque aversationem movent. Diog. L. VII. ro4. Ut pares in capite - habere capillos, vel impares, vel extendere vel contrahere digitum, jam vero si hunc Stoicorum philosophiae locum erroribus expurgare aut certe erroe res indicare vellemus , Herculis labore Augiae stabula expurgantis fungi tentaremus. Primo quis has divisiones percurrens non simul dicet eu; £050? lis hanc tribuit utilitatem Lipsius L. Il, diss. 24. ,, Mihi ad rem facere videntur ipsa haec verba si aut frenum cupidini aut stimulum dare, Nihilne interest, utrum bona an producta ap* pellem , si-2o24, incitor et praesumo appetenda, Sin autem producta, disco fines boe ni tangere, sed judicio. debere induci, Ipsa voce igitur admoneor non nimis et statim inhiare, ldem in iis quae mala vulgo dicunt, ipse ze/eczz , intelligo non nimis fugiene da esse et interdum , si virtutis in iis materies, appetenda, Hisce liceat opponere (quoniam semper fere haec etiam est Gassendi et Lipsii con«- suetudo, ut objectioni objectionem , et auctorem auctori opponant) ea, inquam, ope ponere quae occurrunt in supra laudata Commentatione p. 106. eoque magis: quoniam -non simpliciter, ut Lipsius et Gassendus, allata verba negantur, sed et rationes affe- runtur cur improbentur. ,, Si quis praeceptiones hujus generis a Stoicis .submini- stratas, animo et cogitatione percenseat, ut inde summam quamdam. doctrinae. colli* gat, quam in regundo honoris gloriaeque studio normae loco sequatur, parum suís consultum esse rationibus, Stoicosque bac in re ita versari animadvertet , ut philosophi provincia abdicata, poetae partes arripiant, magisque fingendo delectare quam docendo prodesse videantur. Videbit se obrutum verborum et partitionum copia, ut quid tandem decernat sequendum esse, mens dubia trahatur. Atque si quis ingenii solertia adjutus €x hoc quasi Labyrintho se extricare valeat, videatque quas leges in debellandis cue piditatibus , 1ationis jugum excutientibus sequi ipsum oporteat; num Porticus illi eas rerum notitias expositas suppeditabit , quae omnes éz/feulag T3; &maÓ5s; depellant? " Cf. Hess, p. 118. Et quamquam (Lipsius in PERS diss, 94) dicit LI non audire Ciceronem divisio« nes (1) Diog. Laért, VII. 105. Stob. p. 173. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 35 2 nes vanas et inutiles vocantem?" omnino Cicero audiendus erat (de Fin. III. o4. ) aut certe si fieri posset refutandus. ,, Num doceas paratiorem me ad contemnendam pecu- niam fore si:illam in rebus propositis quam si in £ozis duxerim ? fortioremque in patien- do dolore, si eum asperum er diíficilem perpessu, quam si malum duxero. Cf. Pluta:- chus, l. c. c. 24. Porro quomodo .?eciei ( productis) illa tribui possunt, quae de gemere negantur? Indiferentia enim ,ea Vocat, .quae neque prosunt neque obsunt, et producta (quae est species indilferentium ) prodesse significat, rejecta vero obesse. Non quidem aper. tis verbis $rodesse et obesse producta et rejecta, sed occultis verbis utilitatem vel damnum. haec afferre ostendit, Nonne igitur in hac Zenonis doctrinae parte nil nisi logomachia inest? producta appellat ea quae alii bona, utilia, ad felicitatem facientia : Aejecta vero ea, quae alii mala, noxia, infelicia et fugienda dicunt. Ex subtilibus istis. distinctionibus multa «amen sequuntur ofücia quae Zenonis Schola homini erga se ipsum praescribit, Quoniam Virtus solum bonum est, necessario inde sequitur .,, omnes sapientes sem- per feliciter absolute, fortunate vivere, nulla re impediri, nulla prohiberi, nulla ege. re (1).^ Sapiens ille altus et excelsus, magno animo, vere fortis, infra se omnia humana ducens, is, inquam, quem efficere volunt, quem quaerunt certe Stoici, et confidere sibi debet et suae vitae et actae et consequenti, et bene de se judicare, sta- tuens nihil mali posse incidere sapienti (2). Corporis, utpote nullius prerii , imo ut ab animalium corporibus nullo dignitatis gradu differentis (3) velut rei alienae ( 4), ne minimam rationem habeat sapiens (5). Jam universe vidimus, cum de perturbaiüionibus egimus, sapientem dolore vacuum esse debere. Id autem est magnum Stoicorum officium, quod sapiens eorum nun- quam dolore affectus sit ( 6 ). Putet, quidquid sibi accidat, numquam id malum es- se (7). Nulla res eüm turbare debet (8). Omnia externa et corpori et animo in. dif- (1 ) Cic, de Fin. IIT. 9. Plut. de Comm, contra Stoicos Conc. c. 22 et Cic. in Parad, IJ, ( 2) Cic. de Fin, III. 5. (3) Arrianus ad Epictetum I, 28, (4) Epictetus IL, ibique Simplicius, à Ns) Arrianus l, c, III. 26. Cf. Marcüs Ant. I, 2. et apud eum Epictetus qui IV. 43 dicit: ,, o lomo, es animus, qui cadaver tecum ducis?" Egregie hanc Stoicorum doctrinam oppugnavit. Iless l c. in Sylloge Opusc. Cl, Müntnglie, p. 164 sqq. (6) Diog. Laért. VII. 118. '" — C7) Marcus Anton, IV. 45 fine, (8) Marcus Anton, Vl, 42. : E 2 26 GULIELMI DELPRAT * differentia esse debent ( 1). Nam nihil sapienti malnm est quam quod est in Sua po* testate. (2). Animus et dolore et appetitu 't desiderio et affectu semper superior sit (3). Nihil boni in externis rebus, in divitiis, sanitate, honore, ne in ipsa vita, inest: sola Virtus bonum est (4). Per indifferentiam felices erimus (5). Sapiens omnia officia perficiet (6). Nisi perfectus sit, nihil est et insanit.( 7). :Sed incul- patus erit, neque ullum peccatum committet (8). Qui unam virtutem habet, babet omnes (9). Juste, sapienter et cum ratione sapiens se ex vita educet, nec hoc tan- tum in ultima necessitate facit, sed cum primum illi coeperit. suspecta esse fortuna, nil existimet sua referre, faciat finem an accipiat ( 10 ). Sapiens se educet e vita vel pro patria et amicis, vel si acerbiore dolore, si membrorum mutilationibus, et morbis incurabilibus laboret (11 )." Caussa hujus aóroyepla; non tantum in eo quaerenda, quia vita ad indifferentia pertinet et ipsa mors sumi potest, aut non potest, sed et in eo quod gexus rerum interdum ita postulat, nec sapiens ultra vivere in commiune bo* num potest ( 12 )? Sapiens sibi sufficit, sive se solum contentus est: ita hoc Stoicorum dogma explicat Lipsius 1l, HI. diss. 10. ubi etiam haec Senecae ex Ep. 9. verba affert, ,, Perperam hoc illi interpretantur, qui sapientem undique submovent, et intra cutem suam cogunt. Distinguendum est, quid et quatenus vox ista promittat; se contentus est sapiens ad beate vivendum, non ad vivendum. Ad hoc enim mulüs illi rebus opus est, ad illud tantum animo sano et erecto et despiciente fortunam (13). Et hic ut alias in verbis ludit Senecá , et quamquam ut illis lucem afferat haec addat Lipsius l, c. suóduc sapienti ci- C1) Marcus Anton. VI. 32. (2) Idem VII, 41. IX. 9. (3) Idem VI. 57. VIII. 8. C 4) Cic. de Fin. III. 13. Diog. Laért, VII. 103, Plutarchus l. c, 19, 22, 93 et 34. Epictetus 7.42. Simpl. ad Epict, 28 fine, Nd (5) Marcus Anton. XI. 18. (6) Diog. Laért. VII, 122... Marcus Anton. 26. Stobaeus p. 178. (7) Diog. Laért, VII. 120. Plutarchus l| c. c. 12 et Cic, Parad. IV, (8 ) Diog. Laért. VII. 122, ( 9) Stobacus p. 168, Plutarch, de repugn. Stoic. c. 6. : (10) Seneca apud Lipsium l!L. ciss. 23. Bruckerus, T, I. p. 96s. Plutarch. de comm, contra Stoicos Conc. c. 13 et 34. Marcus Anton, V. 3o. VIII, 5o. Cic. de Finibus III, 18. (11) Diog. Lait. VII.. 130. , (12 j Bruckerus |, c, plura de hac re habet Lipsius Manud, ad Stoic, Phil. ILL, diss. 224. (13) Plutarchus l, €, c, 232, COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 31 cibum , ton vivet, subduc amicos, wivet et quidem beate, tamen omnino haec Senecae verba contrarium sensum habent. Sapiens se ipso contentus est, sed tamen et amicum habere vult et vicinum et contubernalem, quamvis sibi ipse sufüciat. Haec, etiamsi sibi desint non desiderat, Sed non deésse mavult (1). Si autem hoc paradoxon ita explicamus, nil mirum, nil novi habet, vulgare, tritum , ab omnibus cognitum et probatum est. — Et philosophiae apparatus hlc nil nisi ineptae cavillationes, ineptique joci videntur. De officiis erga altos. Horum officiorum nullum nisi misericordia et offensionum condonatio uni alterique ani- madversioni ansam praebet, reliquozum «mim officiorum enumeratio sive indicatio sufli- cere videtur. De conjuncti^ne hom'num int?r se invicem multa praeclari traduntur a Stoicis. Sa- piens omnibus bene facere debet. Diog. Laérr. VII. 125. Cf. Catonem apud Ciceronem de Fin. IV. 21 Stoicorum philosophiam exponentem. : Amicitiam quoque commendavit Zeno (Diog. Laért. VII. 124 et Cic. l.c.) Amicitiam ipsam dicunt Stoici (apud Diog. l. c. ) societatem quamdam omnium quae sunt ad vi- tam necessaria, cum amicis ut nobis ipsis utamur: atque propter se ipsum amicum eligendum pronuntiant, amicorumque multitudinem inter ca, quae expetenda sunr, po- nunt: inter malos amicitiam esse non posse. Sed inter sapientes solum amicitiam esse posse, Haec latius exponit et locis scriptorum confirmat Lipsius L. llI. diss. 16. Zeno quoque statuit apud Diog. Laért. VII. r20 colendos esse parentes ac fratres ac sorores, proximo loco secundum Deos. Sapientem quoque accessurum ad rempublicam nisi quid impediat, namque et repres- surum vitia et ad virtutem adhortaturum esse suos, Sinceri sunt sapientes, a fastu remoti, propterea quoniam tanti honorem et gloriam aestimant quanti dedecus et ignominiam (Diog. Laért. VII, 117 ). Quibus adde Stoi- cum Catonem apud Cic. de Fin. lll. 17. Bonae famae causa ne digitum quidem porri« gendum esse censent. Porro non misereri sapientem. (Diog. Laért, V[I. 123. ) Stoici ut saepe sic et hoc loco, postquam praeceptum dederunt immane et inhumanum quoddam, hoc deinde ita explicant vel.mitigant, ut verborum significationem plane mutent. . Ddirantis menis commotiones tollendas censebant, et homini omnem sensum eripere vi- (1) Seneca Ep. 9. Es 38 GLILT. LE ub M Eo 2 CLR. DEL e danda videntur. Inanes lamenrationes, quae írustra, sine ullo effectu fiunt tollere volunt, et. misericordiam sapienti demunt. | Seneca de Clementia II. €. 5 et 6, docet non mísereri sapientem quia non fit 'sine miseria: , sed oz, quae qui miserentur dolentes facerent, haec facturum alacri ani- mo ac libenter, Succurret alienis lacrimis, dabit manum naufrago, exsuli hospitium , egenti stipem, At faciet ista tranquilla mente, vultu suo." At nonne jam praeceptum, quod tantum prae se fert inhumanitatis quodque inauditum et forte nobile videba- tur, omnino supervacaneum habendum est? Nemo sana mente illos vere miserico:des dicet aut laudabit, qui mente et vultu turbato, dolentes,. homines infelices. non adju* vant, cum id possent, NNemo putabit misericordiam non adesse, neque coli posse nisi cum ejulatu , gemitu, plangore. Sed omnes sapientes in eo conveniunt ut haec. demum vera sit misericordia ,. quae sine immoderati doloris alfectatione , quae sine multis am- bagibus revera efficaciter adjuvat, quae succurrat alienis. lacrymis, dat manum naue frago, exsuli hospitium , egenti stipem, Quid igitur opus est homines quasi decipere, eosque.jubere misericordiam habere, sed tamen duros et immanes esse? Sed ut omne quod sentio dicam: Seneca, ut tamen speciem quamdam Zenonis praecepti servaret, jubet sapientem misericordem esse sine doloris significatione, tranquilla, mente, vultu suo., Et ne id quidem concedendum videtur, Num euim putamus illud auxilium infelici solae tium praebere, jucundum esse verumque. auxilium habendum esse, quod,praestatur frie gido, languido animo, adeo ut infelix ille nullam doloris significationem animadver tat? adeo ut puret auxiliatorem non, infelicis dolorem videre, aut levare velle, sed propterea tantum modo auxilium praestare , quoniam id d:cori, servandi causa non prorsus omittere. potuit, 7 ! ! Denique sola illa doloris significatio ,. quam quis infelici ostendit, saepissime dolo- rem. lenit, praesertim cum ille, qui auxilium. opemque ferre vellet, illud .ferre nequit, . Eodem modo de sequentibus statuendum yidetur, sapientem non veniam alicui praes bere, Quod rursus Senecam explicantem inducit Lipsius l, c. ,, Sapiens non quidem. veniam dat, sed illud, quod ex venia consequi vis, honestiore tibi. via tribuit. Pare. cit enim sapiens , consulit , corrigit. ; ldem, facit qued.si ignosceret , nec ignoscit, quo- niam qui ignoscit, fatetur aliquid se, quod. fieri debuit , omisisse ( I)e TM ( 1) Dé misericórdii ef, StoBaeus p. 178; "Mareu$ Anton; V.-37: Epiet;-24. 32 et 33." Simpli- eius ad Epict. 52 et ad 73 fine. Deinde explicatio, quam Simplicius ad Epictetum rr. de mi- sericordia tradit, manifeste indicat Zenonis Scholam mutatis nominibus idem Gn misericordia sta- tuisse, Unde quoque Grotius de Jure Belli r Facis IL. 20. $. 23. ,, Patcit, ingütunt Stoici, saplen$ , non | | COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 49 Et hoc praeceptum si ad verbum sumendum est, falsissimum, si vero explicationem audimus et sequimur, nil novi continet, nisi verborum mutationem. Hominum vel ap- probationem , vel vituperationem sapiens ne minime quidem curare debet (1). Sic se 'gerentis sapientis beatitudo nihil differt a diviaa (2). ^ Quemadmodum ex duobus sa- pientibus , qui senior decessit, non est beatior eo , cujus intra paucos annos termi. mata virtus est: Sic Deus non vincit felicitate sapientem , etiamsi vincat aetate ( 9). Est aliquid quo sapiens ez£ecédat Deum , ille naturae beneficio , non suo sapiens est (4 ). CAPUT SECUNDUM OBSERVATIONES IN DOGMATA ZENONIS DE CONJUNCTIONE| INTER VIRTUTEM ET FELICITATEM, Mu: progrediamur in veterum systematibus , universe quaedam observanda vi- dentur quo Epicuri Zenonisque doctrinae facilius dignoscantur, Epicurus et Zeno uterque animadvertebant felicitatis desiderium et Virtutis amorem hominum animos nunquam relinquere. Sed Epicurus imprimis ad felicitatem attende- bat, quam omnes vehementer desiderant ; Zeno ad Virtutem, cujus auctoritate at- que dignitate commovetur homo: itaque in hoc saltem sibi invicem conveniebant, quod Virtutis et Felicitatis dominantia et praevalentia hominis desideria esse intellie gebamt. — Tamen ad humanas res attendentes agnoscere debuerunt hominem, etiamsi virtutem sequatur, saepe infelicem esse. Quid igitur Epicurus? Videns virtutis stu- dium non semper felicitatem praebere, in hujus studii locum felicitatis curam sub- f di- mon ignoscit, Quasi vero nobis non liceat cum vulgo , loquendi domino, zgnmoscere vocare, quod are cere illi vocant, Nimirum et hic et alibi ut Cicero, Galenus atque alii notarunt, magna pars Stoicos rTUm disputationum circa voces consumitur," (1) Marcus Anton, III. 9. IV. 2o et 21. VI. 16, VIII, 22, IX."1. (2) Stobaeus p. 118. Plutarchus l. e. c. 39. (3 ) Seneca Ep. 73. (4) Seneca Ep. 55. 4o MAT GULIELMI DELPRAT j didit. Felicitatis cura ex Epicuri opinione homini max'mi momenti est, est finis su« premus, praecipua res, summum vitae propositum, Fortior tamen erat vox Virtutis quam ut Epicurus illius nuliam rationem haberet, et propterea ea utebatur ad illud cfiiciendum. quod summam rerum arbitrabatur. Sed eousque tantum virtutis rationem habebat eamque per se nihili ducebat. — . Quid autem Zeno? et Zeno videbat virtutem. non semper. ad felicitatem ducere, sed in alia omnia, quam Epicurus, discedebat. Videns curam felicitatis non .solum homini fere nunquam ex votis succedere, sed saepe etiam virtutem excludere; in hu- jus curae locum virtutis studium subdebat. Virtutis cura homini maximi momenti est, Est finis supremus, praecipua res, summum vitae propositm. Epicurus virtutem in fe» licitate, Zeno felicitatem in virtute ponebat. Zeno de felicitate quasi difüdebat, et vir- tutis vox maxime apud eum valebat, ut felicitatis vox apud Epicurum. Epicurus virtutem, Zeno felicitatem" dimovit. llle virtütem , ^hic felicitatem nihili duxit, unumque tantummodo bonum agnovit, virtutem scilicet. Quomodo hominem 3b infelicitatis telis: defendere conati. sunt? : Epicurus nil aliud invenit nisi tantum , quintum ficri posset, felicitatis sibi praebere, et felicitatis sum- mam augere voluit, Zeno contra nil aliud invenit, quam contra infelicitatem obdurescere, infelicitati mentem sensusque occluderes; infelicitatis summam minuere voluit. Ad haec igitur rerum cursus Zenonem et Epicurum adducere debuit, Et omnes quoque philosophi vel ad Zenonis, vel ad Epicuri partes propendebant. Jam multa magnaque vitia in utroque systemate ostendi possunt, sed nunquam oblivisci debemus veterum philosophos ad alterutram ejusmodi finium pervenire debuisse, ideoque injuse tum fore plus ab iis petere quam quod dare possent. Hinc alia observatio oritur. Uterque philosophus de conjunctione Virtutis et Feli« citatis disserens haesit tamquam in quodam incluctabili scopulo, ad quem tamen sus perandum una nobis via patet. Num nescio quae anxia miserandaque timiditas impe- diret quominus diceremus Religionem Religionemque solam scopulum illum dimove. re (1). Hanc Ducem si hic rejiciendam philosophice censemus, in labyrintho cir- cum* C1) La mauvaíse honte m'empécherait elle de vous rappeller le secours le plus nécessaire? Vous avez de la Religion; mais j'ai peur que vous n'en tiriez tout l'avantage qu'elle offre dans le sujet qui nous occupe, et que la hauteur philosophique ne dédaigne la simplicité du Chrétien, Rousseau Op. T. IV. 225. Ed. Stéréot, COMMENTATIO a» QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 4l tumvagamur: tunc repugnantiam inter Virtütem et Felicitatem submovere possumus per declamationes, per rationes vero minime: tunc animum obtundere possumus, illustrare non possumus: tandemque quasi desperantes nodumque dissecantes, aut dicere debe- mus: zi] nisi felicitatem prosequamur; aut declarare debemus ipsa reclamitante matura et ratione; virius infelicitatem non agnoscit. Sed vide et hic Religionis auxilium, Haec sola Virtutem et Felicitatem. conjungit. Altius enim spectat quam unquam philosophi spectare potuerunt, digniusque homine propositum ostendit quam, felicitatem dum prosequitur, terrae limitibus se coercere. Universi rerum. ordinis Philosophi tantummodo partem videbant et tractabant. Religio vero ordinem mobis detegit, quo non solum omnis repugnantia tollitur, sed quo et praesenti rerum statui lumen affulget. At ipsum Zenonis systema «examinemus. In quo primum certe locum tenet hoc dogma, Virtutem per se solam sine ulla alia re, Felicitatem praebere atque infelicitati superiorem esse; quae quidem sententia eo magis exploranda videtur, quod etiam Epicu- rus statuit, virtutem a felicitate separari non posse. Saepissime declamatum est contra infelicitatem virtutis: in quibus declamationibus multum exaggeratum est. Nonnulli quasi delectabantur descriptionibus, quae summam virtutem in summa infelicitate depingerent. Alii vero in iisdem descriptionibus ad perfida tendebant proposita, scilicet ut homines Providentiae diffidere discerent. | Sed vero cum sine partium studio de hoc argumento cogitamus, hoc tenendum videtur: virtutem .quidem adversus infelicitatem solatium praebere, saepe tamen ei cum adversa fortuna luctandum esse, neque tunc .$zoicorum virtutem solatium praebere, ideoque falsum esse hujus scholae dogma felicitatem positam esse, in ipsa virtute per se, nulla alia re addita. Etenim videamus solatia Stoicorum in infelicitate, neque propterea. nimiam infelicita- tem fingamus, sed ex historia exempla repetamus. Satis notum est quid superiore se- culo in vicina regione Calae acciderit. Calas infanticidii accusatur, ^ Accedit odium, religionis. Negat septuagenarius pater hoc facinus a se perpetratum esse. Ad judices traducitur. Vim tormentorum perferre non potest: cumque ei cruciatus falsam confessio- nem extorsissent, ultimo supplicio is afficitur cujus post mortem innocentia agnoscitur, — Jam vero quid Stoicorum philosophia offerre potuerat Calae, dum in tormentis se con- torquebat, dumque his accedebat patri cogitatio de horrendo interitu filii, qui mortem Sibi consciverat ? Dicit Porticus Calae dolorem in opinione versari! Audet dicere Calam propterea do- F le- s ocoGULIELMEI DELPRAT lere, quoniam putabat oportere se dolere, rectum esse, ad offciunt pertinere, deeorum per lacrymas servandum esse (r5! j Ad posteriorem sententiam quod adtinet, doloris scilicet significationem: propter offi- cium fieri, nihil dicamus: falsitas enim manifesta est. Eloc tamen ostendit philosophos in ratiociniis tempora temere confundere, hominem saepissime prorsus oblivisci » et sys Siemata sua, tamquam ex tripode, proferre. Sed, inquiunt, dolor non malum vocandus est. BoVititi solatium! — m de nomine, non de re sollicitus essem. Sed, pergunt, dolor non nisi in opinione sie tus est, Quid ita loquentes sibi volunt? Si per opinionem intelligunt animum, cor, certam et veram persuasionem, judicium quod secundum. veritatem fero; et omnes ho- mines dicent omnem infelicitatem sitam esse in opinione, uti: Stoici hanc' vocem intere pretantur, scilicet in animi cordisque habitu et natarali conditione: adeo ut si dicam: in felicitas in opinione mea est; hoc eodem redibit, ac si dicam : infelicitas in intimo anie mo versatur, ex intimo animo dolor me cruciat. Sin vero Stoici opinionem intelligunt falsam sententiam , errorem, fictam et inanem persuasionem , prorsus aliud quid censendum. est. Primo quidem quomodo Stoici, qui, naturam se sequi cu dpu qim quique vocenr naturae petendam censebant a natura incorrupta et nondum depravata, ab animalibus, 3b infantibus , quomoco statuerunt mala tantummodo in perversa falsaque opinione mala esse? Hanc sententiam profecto non a natura acceperunt, idque apparet ex hominis bus, quorum animi aut potius ingenia nondum philosophicis erroribus perplexa sunt, quique non systema quoddam defendendum habent, Hi luctui se indulgent, et, si hunc luctum errorem vocas, hanc sententiam crudelem et ridiculam dicent. | Sed conceda- mus, infelicitatem in perversa opinione sitam esse. — Quamvis animus his repugnet, tamen errare potest, At si hunc errorem tollere volens, Stoicorum scholam adeo, quomodo errorem evellunt? quale huic morbo remedium praebent? Loquuntur de fore itudinis praestantia et pulchritudine, Sed quid refert haec sublimia ostendere , dum nom docent quomodo ad ea perveniatur? Quare si opinionem intelligunt 4a0itum animi , tol- lant hunc habitum: sin vero intelligunt errorem , ostendant infelicitatem esse errorem , €rroremque solatiis tollant, ]d tamen non nisi declamando et syllogismis struendis evincere conantur Stoici ; ate que ii, qui adversam fortunam non nisi ex libris cognoscunt, quique Stoicorum: doc» winam megis discendi quam solatii causa legunt, Stoicos eorumque praecepta de animi: mag. (1) Ea ex Stoicorum mente de dolore judicat Cic, Tusc, Qu. IIL. 25; —" — — COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 43 magnitudine et fortitudine .admirentur, Stoicis forte /fere; omnia concedunt; consentiunt aegritudinem propter officium suscipi, tempus dolorem minuere ideoque doloris falsita- tem ostendere, dolorem non nisi in opinione situm esse, et qüae sunt hujus generis innumerabilia alia; Sed cum homines ipsis infelicitatis fulminibus: percutiuntur, num Zeno iis magno solatio erit. Num | solatium, quod a; tempore exspectant valde. eos eriger, dum deloris faces ardent? Num morbo confectum magni interest fucatam. ani» mi magnitudinem servare? . Nonne potius, ut celeber ille Zenonis discipulus dicet: e virtus, nil nisi inane nomen es ( 1)1 Explorantibus sententiam Zcnonis scholae de felicitate, hoc etiam occurrit dogma, quo docuerunt nihil bonum esse nisi Virtutem; nam id ex. quo malum oriri possit , nunquam bonum vocandum. esse. . Sed si ita statuere debeamus, ne ipsa quidem Virtus boni appellatione digna est, Quam- quam quare Virtutem non bonum vocaremus?- Propterea quod sub simulatione virtue tis multa scelera perpetrantur, multi homines decipiuntur; quoniam virtus, nisi lo- corum, temporum, personarum ratidnem habet risum, fastidium , contemtum , odium , vitia ipsa apud alios parit? qüid?: quoniam venena atrocibus facinoribus ansam. prae- bent, non £ena venena appellare licet, cum ut remedium aliorum vitam servent?. aut quoniam divitiae saepe luxui avaritiaeque inserviunt, non bonae erunt, dum inserviunt liberalitati , dum pauperes sublevant, dum ab. omni culpa remotas jucunditates prae- bent? quid? quoniam vita optimarum et utilissimarum actionum cursus esse potest, num quoniam etiam nos ipsos caeterosque homines infelices reddere potest, propterea universe dicam; vita za/um esi? O Stoici, si homines optimis praeclatissimisque rebus miserrime abutuntur, num huic vitio illud adjungetis, ut hoc malum tribuatis non hominum corruptioni sed. rebus ipsis? Sed objiciunt fortasse Stoici bonorum divisiones et subdivisiones. Sed nonne hae sub- tilitates propterea ab iis inventae essent, quoniam elífatum illud, 7/477 bonum nist yirius, nimis asperum, nimis contra naturam et sanam mentem esse ipsi perspicie- bant? Num fortasse per illa praecepta hoc voluerunt modum in rebus pzeZucHs ser- vandum esse? At vero jam diu ante Zenonem in Delphico templo se quid mimis mul. to clarius inscriptum erat. Itaque si modus servetur, quamnam culpam contrahimus, cum iis bonis fruimur; quae (1) Vere de la Rochefoucauld: la Philosophie triomphe aisément des maux passés et des maux à venir; mais les maux présens triomphent d'elle, $. 22. m J GULIELMI DELPRAT quae ipsa Natura, Deus ille Stoicorum, nobis offert? Num haec est virtus aliorum ho» minum nullam, nullam rationem habere , omniaque humana infra se ducere? quod prae- ceptum mentem praestringere potest, sed quod, paulo accuratius exploratum , apparebit aut omnino obtinere non posse, aut superbiae vel stupiditatis signum esse ( 1). Quoniam autem Stoici in virtute felicitatem posuerunt, omnino examinandum est quamüam virtutem intellexerint. ? Dogmata moralia Stoicorum , Virtutem depingunt severam , difficilem, gravissimam qui- dem, sed simul immanitate repellentem, — Virtus Stoicorum nullis affectibus indulget, hos emnes improbat et procul arcendos jubet. Stoici l' non: simulatae. aut fucatae virtutis accusandi estis, sed systema vestrutm efficit ut virtus excoli non possit. Notam ejus diacriticam in eo sitam esse arbitrabi- mini, quod omnibus humanis renuneiat eaque exuit. Nae Virtus , humanae naturae tan- topere consentanea, Virtus quam satis magnificis verbis efferre nequitis ; credite mihi , contumelia aflieitur, cum immania tributa ab illa imponi dicitis (2). Sic maximum Stoicorum systematis in eo situm esse videtur quod homines a Virtute avertit (3). Omnem sensum ex animo exstirpare jubet. Quasi scilicet. omnis animi affectus insa» nia esset, Quantum et hac in re philosophí illi exaggerarunt ! Propensio animi ad «fféctus illos nondum Virtus est. Saepe etiam vitia ex illa oritine tur. Sic eum cujus animus celeriter amicitiae testimoniis commovetur, eo vehemerntius cruciant contemtus. et hominum durities. Sed quaenam est utilitas affectus illos uno- s praee (1) Recte-idem de la Rochef. Pref, 54. Le mépris des richesses était dans les philosoplies- un désir caché de venger leur mérite de l'injustice. de la fortune, par le mépris des. mémes. biens dont: elle les privait; c'était un secret pour se garantir de l'avilissement de la pauvreté; c'était un chemin: detourné pour aller à la considération, qu'ils ne pouvaient avoir par les richesses, (1) Recte cum Rossavio dici potest: Stoicien! tu t'égares dans tes vains projets, tu veux forcer des barriéres insurmontables : l'enthousiasme de l'honnéte t'Óte la raison, et ta vertu n'est plus qu'un: délire. (2) fe vous entends, àmes nobles et généreuses, m'opposer le respect pour le devoir, le charme attaché à lapprobation de la conscience; jugeant des autres par votre propre coeur, vous croyez que la beauté de la vertu suflit pour lui soumettre les. volontés les plus rebelles, Otübliez vous done que cette délicatesse des sentimens est aussi rare que là pureté.du: goüt , que ces idées n'sgissent que sur les esprits développés; que la misére, l'ignorance, les travaux pénibles leur ferment le coeur de la ultitude, et je vous le demande, ont elles assez d'empire sur vous méme pour conirebalancer la fcrce des passions dens les momens orazeux de la vie ! Ancillon. COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 45 praecepto omnes proscribere? Quod quidem eo minus sano judicio consentaneum est, quod multi homines ejusmodi affectuum vi prorsus carent, multi contra illis afficiuntur, Quodnam igitur est illud generale praeceptum , quod in his simulationem parit, in il- lis supervacaneum est ? Ex affectibus autem multa bona oriuntur. Stolidus is sit, qui eorum vi abutitür in 4nanibus rebus, in ficto et vano dolore sive producendo, sive alendo, sive augendo. Sed quando affectus illi rationem comitem habent, et ad virtutem applicantur, magna sunt virtutis adjumenta optimaeque virtutum conservatrices. "Tunc per affectus illos animi commoventur, Virtutis et pulchritudine et exemplis et constantia propositis, Commo. ventur et animi per miseram vitii turpitudinem; et quo magis hominem commovet prae- stanüa virtutis eo magis metuet et cavebit ne praeclarus hic affectus corrumpatur et pervertatur vilibus et indignis rebus ( 1). Sine dubio per affectus homines multo ma- gis doloris pondere gravantur, sed majora quoque solatia percipiunt ex amicitia, ut de aliis solatii fontibus taceam. Ili qui affectibus carent hos saepe Egoismo inquinatos et sua propria infelicitate prore sus fractos videmus, Egoismus autem ei, quem dolore afficit, etiam injicit ruborem; et sic duri, ut vocantur, homines caeteris non feliciores sunt, sed contra non solum suis malis vehementius deprimuntur, verum et solatiorum beneficia iis abripit pudor. Haec omnia autem non a Stoicis sed ab horum temporum hominibus dicta esse possunt. Stoici nil aliud nisi fortitudinem .et indifferentiam contra doloris vim ut ree medium adhibere potuerunt. Et omnino confitendum est admiratione dignos esse il- los, qui hanc partem sequi non aspernati sunt, quique in eo solummodo cülpandi vi« dentur, quod mil aliud nisi constantiae, nobilitatis , fortitudinis, animi magnitudinis vocem audire vellnt. Si in illo errarunt, confitendum tamen est hujusmodi errorem pulchrum et laudi iis esse. Sed (1) Liceat hic etiam Ancillonis verba referre, Quid enim melius facere possum, quam ejus- modi pulcris excerptis hocce specimen ornare? ,, Nous apportous tous en mnaissant la premiere eüncelle de ce beau feu, mais il peut s'éteindre faute d'alimens; nous devons le dévélopper et di- miger son activité bienfaisante sur des objets dignes de lui. Souvent nous dénaturons notre sen- sibilité, en donnant notte coeur à des objets puérils , nous la prostituons à des choses de peu d'importance, qui ne sauraient remplir la capacité de notre ame, à des biens frivoles et périssables qu'un moment peut nous enlever et qui pour prix de notre attachement ne nous laissent que des regrets, Tel s'extasie sur ume feuille ou sur un insecte, que les grands tableaux de la matnre er les Scénes intéressantes de la société trouvent froid et indifférent," Ps 46 GULIELMI DELPRAT ) Sed nonne contra sanam .mcntem esset Stoicorum remedium. dzofelay adhibere, dum inulto faciliora .non.solum, sed et multo magis vera et efüicacia remedia nobis propo. nuntur? .Sic homo contra retioncm ageret, qui cum brevis, pulchra , certa facilisque ei ostenderetur via, tamen eligeret viam longam, asperam er qua semper a loco, quem petit, aberrare posset. E Unam tantum causam video, quare duritiem Stoicorum sequeremur: scilicet prudens tia aut pudor nos docet aliquando Stoicos non esse, sed videri, Sed simus Stoici coram hominibus, nunquam in ipso animo. WNeque- regulam universalem morum talem quans dam constituamus , quam prudentia interdum commendat. Igitur, ut his finem faciam, non audiamus philosophos illos, qui imperturbatam in differentiam sapienti suo imponunt; indifferentiam , quae signum est aut pigritiae, aut stuporis, aut ingrati animi. Etenim si indifferentiam istam non observamus, si metus mos arripit, cum periculum caro cuidam impendere videmus, si aliorum felicitas magna voluptate nos afficit, cum aegritudini indulgemus, num animus vel minime quid in nobis exprobrat? num ratio objicit se a nobis desertam esse? Num indigni tunc vitii nobis conscii sumus? Omnes respondebunt animum nihil nobis exprobrare, affectus illos nos afficere sensu ab omni culpa procul remoto. Quos si recte moderamus, quamquam oblatrat tota Stoicorum turba contra Peripa* teticos , virtus perfectior, amabilior, firmior erit: erit in intimo animo, non in ingenii syllogismis. Num pulcherrimas facultates extingueremus propter vana placita quorum» dam philosophorum, quos caeteri homines, quos ipsorum animi mendacii arguere dee bent? Natura, natura illa, quam Stoici invocant, per ipsas difücultates , quibus ome nes perpetuo occurrimus in sensu exstirpando, clare docet nos ejus leges violare, coe natusque nostros neque necessarios, neque licitos esse, PARS COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM, E. i p. AUR CS dEnsBo quoEn d c EXPOSITIO ET DIJUDICATIO DOGMATUM LEIBNITZII DE CON* jUNCTIONE ET NEXU VIRTUTIS ET FELICITATIS, Q. ATP EP V D.P AGOEOMOCU NL BXPOSITIO DOGMATUM AD CONJUNCTIONEM VIRTUTIS ET FELICITATIS PERTINENTIUM, ja ida ad Leibnitzium transeam , animadvertere liceat, admodum facile non esse Leibnitzii dogmata ex Magni Viri diversis Scriptis eruere; in his enim hic et illic quidem cernitur quid de felicitate statuerit, sed nullo loco de felicitate ex professo agit. .Eadem est Leibnitzianae Ethicae ratio , animadvertente Bruckero (1): ;, Mores PA Josophiae praecepta ton tradidit Leibnitzius." Propterea non dubitavi Wolfii etiam auctoritate inniti, qui, licet ipse animadvertat se Leibnitzium nequaquam ubique sequi, tamen in eo cum fLeibnitzio consentiebat, quod ex Perfectionis 4more totum Jus, Naturae totamque Ethicam deducendam. statuit, (ut infra videbimus ) atque igitur ad Leibnitzianam scholam pertinuit. Universe de Leibnitzio statuere possumus eum principium felicitatis in Perfeeziomis 4Lmore constituisse, et ex eodem principio Ethicam quoque deduxisse, Principium igi- tur Z'e/icitatis a principio Zirzuiis non diversum , sed unum idemque esse censebat, Primo de Felicitate videamus, Im ' (1) In vita Leibnitzii, quae ante opera Leibnitzii ( Genevae, a. 1768, 4.) invenitur, et Tlieo- diceae quoque: ejus praefigi solet $, 40 sqq. Juris maturae praecepta ex Leibnitzii operis ;. quantum: fieri posset, confecit Bruckerus, quod compendium ad' verba transcripsit z B2/e, Getclichte der sene ren Philosophie ,. seit der. Epoche der Wiederherstellung der. Wissenschaften, in Cap. 140, de. Leibnite- ziano $ygtemate ;. pag, 141 , ex Gallica versione; 4. GULIELMI DELPRAT In Perfectionis Amore Felicitatem ex Leibnitzii sententia sitam esse conjicere licet , ex iis quae occurrunt in ZZzedicca: $« 278. —.,, Omnis voluptas est perceptio alicujus perfectionis." — His consentiunt, quae habet Leibnitzius Praef. ad Thcodiceam S. 4. » Nihil acceptius est quam amare id quod amore dignum est, Jam vero amor est affectus ille qui facit , ut oblectemur perfectionibus rei, quam amamus." Eamdem amo- ris tradit definitionem in Opere Essais sur Zentendement humain: y amare est disposi- 1um esse ad oblectationem. capiendam ex perfectione (1), ex bono, sive ex Felicitate ejus rei quam amamus. Sed quamquam ejusmodi oblectationem etiam percipimus v. g. ex tabula picta, non hunc amorem intelligimus: verborum significatio latius patet: illum- que amorem intelligimus quo jucunde aficimur, dum id, quod amamus, nos delectat per suam ipsius felicitatem." — Addantur haec Leibnitzii verba (2) ,, amare sive dilige- re est feheiate alterius delectari, vel, quod eodem redit, felicitatem alienam adsciscere in suam." , Manifeste hinc conficitur, veram Felicitatem consistere in amore Dei, sed in amore illnmicacó , cujus ardor comitem habet lucem (3): nam Deo nihil perfectius: ut ames tur sufücit ejus perfectiones intueri, quod quidem facile fit, cum earum ideas in no- bis reperiamus, Perfectiones Dei sunt perfectiones animarum nostrarum , sed absque limite ab illo possessae. Oceanus is est, a quo nos stillas tantum accepimus; est in nobis aliquanta potentia, aliquanta cognitio, aliquanta bonitas; sed in Deo omnes plenae sunt atque integrae. Ordo, perfectiones, harmonia mirifice nos afficiunt; exeme plo esse possunt Pictura et Musica; Deus totus ordo est, proportionum concinnita- tem nunquam non servat, praestat harmoniam universalem, omnis pulchritudo radio« rum ejus est eflluvium ( 4 )." Denique hunc etiam locum addamus (5). , Amor verus est ille mentis affectus, quo ferimur ad delectandum alterius felicitate. Porro, cum divina felicitas sit omnium perfectionum coníluxus, et delectatio sit sensus perfectionis ; hinc consequens est ves ram esse Felicitatem creatae mentis in sensu divinae felicitatis," Hoc ratiocinium confirmant ea, quae habet, Leibnitzius in Theodicea (6): , nihil pere (1) Livr. II. chap. 20. $. 5. (2) Codex juris Gentium. Diplomaticus, Hannoverae a, 1693, fol. in praef. p. 8. ( quamquam paginarum numerus non notatus sit, ) (3) Praef, ad Theod. $. 5. (4 ) Praef, ad Theod. $. 4. (5) Leibnitz Oper. T. II. P. I. p. 224 et 225. (6) Theod, $.278. et Cod, Juris Genium Diplom, p.9. Conf. Leibnitz Principia philoso» phiae COMMENTATIO 4n QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 49 perfectiones Divinas superat, ex quo consequitur caritatem et amorem Dei, zx/ma» quae cotcipi queat, parere voluptatem apud eos quorum- mens melioribus sensibus im- buta est; sed eorum nimis exiguus est numerus, quia plerique objectis adfec:us sti- mulantibus occnpautur et implentur." Quoniam Leibnitzius in Perfectionis Amore Felicitatem constituit, hanc quoque fe- licitatis definitionem dedit : Felicitas non est perfecta bonorum possessio , sed constat in continua pzogressrone ad alia majoraque bona (1). Est igitur felicitas quasi via per voluptates (2): vo- luptas est gradus et progressus ad felicitatem , qui gradus brevissimus quidem esse po- test, secundum praesentes impressiones, sed non idem optimus. A vera via aberrare possumus, dum brevissimam sequendam statuimus: ratio igitur et voluntas ad flicita- tem , sensus et appetitus ad voluptatem tantum ducunt ( 3). Eodem fere modo Wolfius Fe/icitatem definit (4). ., Summum hominis bonum est non impeditus progressus ad majores continuo perfectiones." Atque manifestius apparebit Leibnitzianam Scholam in perfectionis amore felicitatem posuisse, cum viderimus eumdem perfectionis amorem in hoc systemate etiam wirzu£is principium esse. Nam Leibnitziana et Wolfiana Schola propterea virtutem | praecipit quoniam fclicitarem praebet, sicuti de. eorum moralibus dogmatibus agen'es nunc vi- debimus; ex his simul intelligetur , quamnam conjunctionem inter virtutem et felicita» tem constituerit, Virtutes non alia de causa sunt virtutes, nisi quia ad eorum, qui virtute praediti Sunt, perfectionem tendunt, aut imperfectionem impediunt (5), i. e.. felices reddunt, ldeo quoque Leibnitzius sapientiam nihil aliud esse docet , quam ipsam seiestiamz feli- etatis (6). —— Item phiae in Oper. T. IL. p.31 in fine, et Principes de la nature et de ]a grace fondées en raison, 8. 16, 17, 18. ( 1) Leibnitz Essais sur l'Entendement humain Liv, II. $. 36. p. 148, dans les oeuvres philosophi- ques de Leibnitz publices par Raspe, Amst, Lips. 1766. (2) Ibid. .p. 47 et. 153. (3 ) Ib.. p. 47 et 153. (4) Wolf. Philosoph. Practic, part. I. $. 374. (5) Leibnitz in Theod. $. 181. ..€6) In Cod. Juris Gent. Diplom. p. 9. quam definitionem vehemenzssime a Kaniana Schola im- probatam esse neminem latet, G 55 GULIELMI DELPRAT Item Wolfius ( 1): , Ethica sive doctrina de moribus est disciplina practica bomi ném docens modum componendi actiones liberas ad legem naturae, ita ut fe/íciiatem consequatur;? et alibi (2): , Si aeriones ad perfectionem. nostrum statusque nostri per se tendunt, seu nos statumque nostrum perficiunt, £onatem éntrinsecam | habent et contra. Addantur deinde haec Leibnitzii (3) verba: ,, Tantum inter veram sinceramque disci- plinam Moralem et Stoicam Epicureamve interest, quantum laetitiam inter et patientiam z et nostra disciplina moralis in perfectione pulchritudineque rerum in nostra denique vera felicitate fundatur. Ex illo principio, Perfce te ipsum, Wolfius totum jus naturae dedücit (4), , secun düm legem na:urae illas actiones facere debemus quae ad hominis, humanique status perfectionem faciunt, et omittere illas actiones, quae ad utriusque imperfectionem fas ciunt (/ 5." Ita quoque Leibnitzius (6) docet: , ad Summam Perfectionem omnia reduci debere; Perfectioneni enim complecti non solum bonum morale et physicum creaturarüm in- telligentiàm , sed etiam bonum illud quod non misi metaphysicum ést, quodque crea turas ratiofie destitutas etiam respicit ( 7 )." Perfectionem sie definit Wolfius (8). , Perfectio universe est consensus sive hare monia in varietate, aut consensus multarum rerum quae inter se differunt, quaeque in eodem objecto occurrunt, et consensum id voco quod ad unicum quodvis effectum perficiendum tendit. (9) Perfectio est Essentialis vel accidentalis. ^ Jssentiz/is si consistit in hürmoni& determimationurh essentialiumr i, e. propter quas Es; percipitur esse hujus vel illius ge- neris, vel pertinere ad hanc illamve speciem. Perfectio. accidentalis est €à, quae consistit in harmonia determinationum accidenta- lium cum essentialibus; qualis est facilitas utendi facultatibus animi aut organis quae Core (1) Wolf. Phil, Moral, T. I. part. I. proleg. $. r. (2) Wolf. Phil, Practic. univ. part, I. $. 103. (3) In Theod. $. 254 fin, (4) Wolf. Institutions du droit de la nature et des gens, publiées par El. Luzac. $. 43. (5) Idem monet Wolfius Phil, Pr. Univ. p. I. S. 152. (6) Theod. $. 209. (7) Haec 3 genera bonoram accurate explicat Leibnitzius$ in libro: Causa Dei asserta per Jusi- tiam Ejus, $. 30— 37. (8) Inst, de droit de la Nat, et des Gens, $. 9. C9) Ibid, $. 11. 'COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 51 » corpus movent. Igitur perfectio accidentalis eandem rationem determinantem quam es. sentialis habere debet, atque igitur actiones Z/erge, determinatae per easdem rationes fimales , per quas determinantur mazuraies, ad perfectionem hominis hominumque statüs tendunt; ad zz;perfectionem vero tendunt actiones quae per diversas rationes finales de- terminantur ( 1). Magnam vim in hominum judiciis et opinione de virtutis et felicitatis conjunctione habet Leibnitzii dogma de harmonia praestabilita, quare de illa pauca quaedam referam. Universalis omnino est ex sententia Leibnitzii harmonia eorum , quae in hoc mun- do, sive in toto universo eveniunt, Omnia inter se apta et colligata sunt et mutuo ad finem ultimum tendunt, Nulla hic addenda est limitatio ( 2). Sapientia in&nita omnipotentis bonitati ejus immensae juncta fecit ut nihil potuerit melius fieri omnibus computatis, quam quod a Deo est factum 5 atque adeo, ut om- mia sint perfecte harmonica, conspirentque. pulcherrime inter se, res corporeae et in- corporeae, causae efücientes. et morales, regnum Dei physicum et morale , regnum na. *urae et gratiae, ita quidem ut si quid in mundo videatur, reprehendendum , id. nostrae ágnorantiae imputandum sit (3). Pauca adhuc ex Leibnitzio addamus ad virtutem pertinentia, Praecipimus (sic ait in annotationibus in Kingii librum de Origine mali $. 17.) prae- cipimus, virtutem sequendam esse, gratum animum praestandum, justitiam colendam 'esse, non tantum ob commodum privatum, ob spem vel metum sed etiam ob volup- tatem in bonis actionibus reperiendam ; alias nondum adspiravimus ad istum virtutis -'gradum , quem, ut assequamur, remis velisque laborandum est. Hoc innuitur, quan. "do justitia et virtus per.se ipsa amore prosequenda docetur." His consentiunt, ea quae Leibnitzius scribit, apud, Kortholtum , quaeque eodem loco afferuntur. » lantum abest, ut qui non spe aut metu superioris, sed propensione animi, recte agit, juste non agat, ut ipse potissimum juste agat, bumana quadam divinae justitiae imitatione, Nam qui amore Dei aut proximi bene facit, in ipso recto facto invenit VOe (1) Conf, $. 106. apud Luzac et ipse Wolf, Phil, Pract, Univ. part. I, $. 49, 55 , 3315 et Luzac, Betoog over de Zedekunde, $.6, 7 et 8, in dissertationibus Moralibus Stolpianis, a. 1776. E, L.p. 9r. (2) Kortholt. Disput, de philosophia Leibnitzii Christianae Religioni haud perniciosa, Invenitor ente Editionem Latinam Theod. pag. XXII. (3) Leibnitzius in Causa Dei, $.46 et 47. G 2 m GULIELMI DELPRAT voluptatem (ea enim amoris naturà est) neque alio stimulo, aut jussu superioris in- diget: ac de tali dictum est: /egem justo positam mon esse. Usque adeo abhorret a ratione , solam legem aut coactionem justum facere; tametsi fatendum sit, eos, quo- rum animus eo perfectionis non devenit, non nisi spe metuque obligari; et in divinae maxime vindictae exspectatione, quam nec morte effugere derur, necessitatem plenam ; et in omnes valituram , servandi juris et aequi posse inveniri. In opere £ssgis sur lEntendement humain L. M. ch. XXI. $. 35. p. 146, consilium Leibnitzii invenitur, quod sine dubio maxime facere debet ad perfectionis illius, quae praecipuum locum in hoc systemate tenet, difficultates evincendas, Monet vera bona semper sectanda esse, sed quoniam fieri non potest, ut homines semper bonorum et malorum accuratam analogiam instituant, ut videant, utrum quid bonum sit necne, hinc legem nobis ipsis constituendam esse, ut semper sequamur rationis conclusiones ; quas semel intelleximus, et quamquam non semper a nobis concessas, tamen semel ut opüme nobis cognitas, ideoque sequendas. Sic vitii illecebris obsistemus, reputan- tes id quod bonum false videtur nos deludere, revera malum esse rationique contrae rium, ideoque fugiendum, nisi concedimus rectae rationis sanaeque mentis monita a nobis stultis non esse audienda." Ibidem $. 07 in fine et $. 68 ostendit scientiam virtutis et felicitatis non tantum ne- que laboris, neque ingenii requirere, quantum ex Philosophia, Moralibusque operibus conjiceretur. Etiam sine his felices et boni esse possumus, lbi enim Deo gratias ree fert, quod in eo quod maxime interest in Summa rerum , felicitate scilicet et virtute; nonu tantum scientiae opus. est neque auxilii solertiaeve, quantum in foro, in medicos rum consultatione, in Theologiae Historiaeve controversiis, in Mathematica et Mechae nica quaestione. Sed constantiam et consuetudinem acquiramus mecesse est in gravi virtutis ac felicitatis Scientia, ita ut semper bona consilia capiamus et sequamur. Dee nique ad veram felicitatem non tantum Scientia, quantum bona voluntas facit; adeo &t imbecillimus eo pervenire possit, eddem facilitate quà doctissimus et solertissimus, CAPUT COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 53 KS oA us Bi dos Y S LC INS CET. M. OBSERVATIONES QUAEDAM IN LEIBNITZIANA DOGMATA DE CON*- JUNCTIONE VIRTUTIS ET FELICITATIS, Mus magnaque vitia in Leibnitzianis dogmatibus ostendunt viri docti, Nonne t&« men videretur eodem fere modo de Leibnitziana Philosophia judicandum esse, quo de principio morali indagando judicavit Cl. Cras ( 1): hanc sc. Philosophiam , ,, ad com- munis vitae usum. satis aptam esse ac sufficere, sed ad doctrinae firmitatam ac prae. stantiam minime," Ídque fortasse eruditi eo magis reprehendendum censuerunt, quo Schola Wolfiana ex Leibnitziana orta, praesertim scientificam illam et mathematicam philosophandi rationem quasi affectabat 42). Non ea sum temeritate, ut de Leibnitzianae Scholae dogmatibus judicium feram, .sed illud saltem observare licebit, magnam videri praestantiam conjunctionis, quam Leibnitziana Schola inter virtutem et felicitatem constituit, illam scilicet qua hominis felicitas pro ratione perfectionis augetur. Si scientifica ratione hanc philosophiam sub examen revocatur, multum ei deésse di- citur et firmitatis et evidentiae quoque, sed ad communem vitam regundam multa eaque -optima a Leibnitziana Schola doceri videntur. Cum Epicuri Schola vulgari mediocritate contenta, et se in Tranquillitate sua at» que Indolentia involvens, animi magnitudinem et nobilitatera , si non prorsus exstin- guit, tamen nullum iis neque alimentum neque incitamentum praebet; cum Stoici, quam- quam de pulchritudine Virtutis ratiocinantes , humanam naturam fere oblivisci videntur , Leibnitziana philosophia praeclare in ipsa Perfectione felicitatem ponit. Nonne homines semper in periculo versantur cum sistendi tum retrogradendi in Vire tus , (1) Dissertatio de principiis doctrinae morum, p.35 in vol. XXX, Societatis Harlemensis, (2) Ut ex Wolfianis scriptis apparet: de hac philosophandi ratione ejusque vitiis diserte egit vir doctissimus Charles Villers in egregio et dilucido opere: Principes fondamentaux de 1a Philo- sophie 'l'ranscendentale, p. 35 — 41. G 3 54 .GULIELMI DELPRAT ) tutis via ( 1)? At Leibnitzius semper progredi nos jubet (2). Verum sit perfectionem hominis. saepe-depictam esse coloribus quos nimia imaginandi vis suppeditavit, Verum sit totius generis humani semper progredientem perfectionem votis , minime re fieri posse; tamen singulorum hominum perfectio locum habere potest. Id docent tum alia mulia tum pulchra eorum exempla quae humano genere gloriae fue- runt, Jam vero si constat plures caeterisque incognitos felicitatis fontes iis fluere qui facultatés perfécerunt, quam praeclarissime sibi prospicerent- homines: si' indefesse co- narentur exercere ét perficére facultates illas quarum profecto praestantia non nisi a Deo oritur, et quibus felicitatem et naturae finem consequuntur, Sic magis magisque alte sentiemus de iis, quae homo eflicere valet; cogitationes nobiliores efüciemus , pro- posita obligationesque extendemus. Quo magis perficiamur, eo magis animadvertemus, quanta nobis adhuc perficienda restant: sed simul augebitur conatuum ardor; felicita» tem denique ín perfectione inveniemus, ; ! Quid inveniemus? Num ullus philosophus ex immensa philosophorum turba felici- tatis claram et adaequatam definitionem dédit? Et num igitur hanc felicitatem tandem invenissemus ? . Eo ipso quod perfectionis principium non plenam et accuretam dedit felicitatis defi- nitionem fortasse conjicere licet, veram perfectam felicitatem non posse definiri ( quo- niam homo illam neque cognitam habet neque ea unquam fruitus est) nec certum ali- quem statüm comprehendere, sed semper augeri, semper accrescere. De conjunctione ex Leibnitziana Schola inter Virtutem, et Felicitatem agentes omnino j ope- (1) Ut eleganter exponit Ancillon: Toujours portés au reláchement nous sommes prompts à nous applaudir de nos moindres démarches, et comme les péres indulgeus (tiennent compte de tout à leurs enfaus , nous caressóns notre coeur, dés qu'il montre quelqu'énergie; pour peu que nous ayons fiit un pas, il sémble qu'il nous soit permis de nous arréter, et qu'aprés avoir observé. quelque tems les préceptes de la vertu, nous puissions nous délasser de nos peines, et passer à d'autres occupations, ( 2) Le dévéloppement.de toutes;nos forces est une des principales fius de notre exi;itence. C'est .à rendre notre ;sensibilité plus délicate, notre, mémoire plus fidele, notre attention plus soutenue , .Bótre jugement plus rapide et plus sur, que doivent tendre tous mos soins. 'Or ce n'est qu'en exer. cant sans relàáche ces facultés, que nous pouvons leur donner un haut dégré d'énergie. Observer son coeur avec une vigilance soutenue, prévenir les attaques de ses adversaires et lutter contre ceux qui 8e sont glissés dans son sein: tel est l'érat de l'homme de bien, tels Sont ses tiavaux toujours re- naissans Ancillon, COMMENTATIÓ 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 55 óperae pretium erit, vitia animadvertere quae ostenderunt doctissimi viri in alterutra con- junctionis parte. Jam vero in moralibus Leibzitzianae Scholae dogmatibus multa vitia inesse. ostenderunt , atque observarunt virrutem qualem statuebat Leibnitziana Sehola staUili fundamento carere, et erroribus ansam praebere. Primum quidem quod occurrit illud est quod principium ex quo Leibnirzius. et Wolfius cum Virtutem tum Felici- tatem deduxerunt, subtilius fortasse, obscurius ac subinde inconstantius possit vi- deri ( 1). Si principium ex quo officia deducuntur debet esse JFerum, Evyidens, Primum et AMdaequatum (2) Leibnitzianae Scholae principium non omnibus numeris 'absolutum videtur ( 3). Est ambiguum et idcirco minus evidens. Scilicet quaeritur. quaenam per- fectio innuatur, an PAysica sola an vero JMera/is (4)? Si physica sola, principium non est adaequatum: non enim debemus nostrum tantum emolumentüm cordi babere sed etiam consensum cum nostris relationibus, Praeterea hominum de Perfectione Phy- Sica ideae valde differunt. Si vero Leibnitziana Schola non tantum Physicam sed et Moralem perfectionem spec- tandam esse censuit, tunc semper superest, quaenam sint illa, dne faciunt ad consen- sum cum relationibus nostris. ij Porro principium non videtur prizum. Nam aliunde ducenda est ratio cur debea. nus nos perficere, et cur id nobis officii instar incumbat. Obligationem moralem definivit Leibnitziana Schola, Connexionem cujusque momenti 'eum Zctione (3)35 quae definitio reliquis dogmatibus philosophiae Leibnitzianae 'miri- "fice sane congruit. Causam quae ad Virtutem excolendam nos incitare debet, dicebant esse Felicitatis acquisitionem, — Propterea autem obligatione morali tenemur, quoniam hic "(r) Sic judicavit Cl, Cras Disput. cit, p. 49. Et Garve, Grondbeg. der Zedekunde, p. 19o. (2) Cl S. J. van de Wynpersse in Philosophiae moralis institutionibus, $. 187. (3) Ibidem $..9. (4) Bona sunt vel PZysíez vel Moralia. Probe notandum est bonum $Aysicum continere cum bo- num corporeum , faciens ad perfectionem corporis ; tum borum rz4//ona/le corporeo praestantius, Prae caeteris eminet bonum zzera/e, quod pertinet ad consensüm nostrüm cum rebus extra nos positis. Conf. cl. van de Wynpersse, 1. l1. $. 69. Bonum morale et physicum non satis a Leibnitziana Schola distinctum esse docet Dryfhout: Diss. de JMoralitate actionum. S. 43 , in Syntagmate Dissert, Moral, ed, a Cl, Tydeman, p. 170. (5) Wolf, Phil, Pract. T. I. $.118. et Ethica $. 20. 36 a UGULIELMI DELPRAT hic adest connexio cujusdam omen! (felicitatis) cum Zfctione (virtute). Propterea quoque in Dei regiminis $a/u/rzrate fundamentum posuit potestatis ejus in homines (1). Jam vero hic virtuti certum. fundamentum non adest, nec. Moralitatis firmitas. Nam sic Deus unice colendus foret intuitu. emolumenti.(2). . Praeterea ex» hujusmodi obligatione sequeretur, Deo jus non esse illa praescribendi, quae nostro emolumento vel indifferentia essent, vel magis tenderent in commune: quam proprium emolumentum, Minor foret Dei auctoritas et potestas quam Parentum et Praeceptorum , quorum tamen auctoritas non cessat cum aliquid minus utile praecipiunt ( 3 ). WSeientificá etiam ratione perpensa principia. Moralia. Leibnitzianae Scholae omnem Moralitatem evertere dicuntur, Nam haec Schola docet: propterea solum inteznam Joe raülcm bonitatem in.actionibus inesse, quoniam per se ad hominis. perfectionem aut felicitatem faciunt (4), et propter hanc rationem nos obligari nulla etiam Dei volunta- tis ratione habita ( 5). U Jam vero probarunt viri docti sie bonitatem physicam quidem , 7Mora/em vero nequa. quam constitui (6)5; neque eiiam ex Leibnitziana Schola oPZgazíonem moralem ad viriutem oriri. lNam si propterea virtutis praecepta sequimur, ut felicitatem ( uti praecipit Leibnitziana Schola) assequamur, felicitatemque nostram causam constituumus , et fontem obligatio- nis, hinc ostendi posset, vitium signum quidem esse stolidiratis et indignitatis, non ta- men Joraliter malum esses; et ut recte Kantius monuit, hoc pacto , doctrinam Virtutis converti in doctrinam astutiae, quae eo tendit ut nobis bene sit, Actiones autem eo tantum consilio peractae ut nobis bene sit, sunt quidem physice bonae, non vero mo» raliter, nisi legis divinae rationem habeamus (7). Imo hoc eousque verum est, ut libenter concedamus, in bono actionum nostrarum physico, rationem esse, cur Deus alias vetuerit, alias jusserit, nihilominus tamen haec Gem I ra. (2) Conf, cl. v. d. Wynpersse 1, l. $. 133. C3.) ,, Epicurum quodammodo olfacere videtur Leibnitziana Schola :" ait, Dryfhout iu Dissert. cit, «$. 27. apud clar, Tydemanunum , p. 161. (1) Conf, Dryfhout 1n Diss, l. $. 15. apud cl. Tydemannum, p. 143. (2) Si aciones ad perfectionem nostram statusque nostri per se tendunt seu nos statumque nose irum perficiunt bonitatem inzrimsecam habet et contra v. Wolf Phil. Prec'. I. $. ros. (3) Leibnitz in Ep. cens. Anon, $. 15. apud Puffendorf, de Off. Homin. cap. 2. (4) Conf, omnino cl. v. d. Wynpersse, Diss. de bono et malo, $. 18. p. 47- (1) Ibid. p. 48. | COMMENTATIO 4A» QUAESTIONEM PIHILOSOPHICAM. 57 ratio bonum physicum constituit, sed sola lex Divina, non vero physicum actionum bonum obligationem constituunt et moralem bonitatem ( r1). In Philosophia vero Leibnitzii in censum non venit voluntas Dei, qua Supremi Do- mini, non dependentia absoluta ab illo, cujus idea in nobis excitatur, quoties de obli. gatione ex lege Divina orta sermo est: nihil horum hic consideratur ( 2). Quod autem attinet ad communis vitae usum, hujus respectu cultui Dei et venera- tioni satis prospectum est a Leibnitziana Philosophia, v. g. in superioribus Leibnitzii: insertis locis, atque in universa Theodicea. Sic quoque Wolfius docet (3): hominem per ipsam essentiam atque naturam suam actiones suas ommes dirigere ad gloriae di- vinae manifestationem. Praeterea. philosophicis conclusionibus periculosum et permiciosum videatur systema, quod docet Virtutem non nisi ad Felicitatem tendere. At profecto maxima hominum pars non perversas istas conclusiones format, sel multo magis Virtutem dilectam ha- bebit et ad illius leges sese conformabit, cum sibi persuasum habet alia hominibus im- perata esse ut his revera feliciores fierent, alia contra vetita ne his eorum bonum phy- sjcum et morale penitus everteretur. ; Porro ostenderunt viri docti Leibnitzianam Scholam ejusmodi nexum inter Virtutem et Felicitatem constituisse, ex quo oflücia erga alios deduci nequeant sciemficis con-: clusionibus, quibus docti illi Viri unice utuntur (4). Quamquam enim verba, quibus uti solent Philosophiae Leibnitzii addicti, subtilibus rationibus excusari posse videantur; ex illorum tamen principiis sequitur, propriam felicitatem nobis supremum bonum esse; ergo alios hanc solam ob causam esse amane dos, (1) Ib. et $. 19. in nota D. Argumentis confirmatur et contra objectiones defenditur haec sen. tenia $. 20 —25. Cf. omnino Barbeyrac in notis ad Ep. cens. Anon. $. 15. p. 1098. ap. Puffend. de Of, hoi, et civis, (2) Dryfhout, l. l. ap. Cl. Tydem. p. 146, (3) Wolf. Phil, Pr. I, p. 250. (4) Sic judicavere Cl. Cras. in Diss, de Princ, Morum , p. 44. item Dryfhout in Diss, de Mora« litate, $. 22. apud Cl. Tydem. p. 156, docet: ,, si felicitas nostra fons est officiorum , officia erga proximos collapsura esse," Cf. nota in Garvii, Grondbeg. der Zedekunde, p. 193. et Ernestus , de Jure Nat, $. 28. in Jnit. Doctr. Sol, p. 421. ,, qui u£ilitatem (sive ut ii loquuntur qui metaphy- sico malunt, quam in morali doctrina usitato verbo uti perfectionem ) in principii locum reponunt , torquent se vehementer in plerisque officiis, Quae aliis debentur neque se facile expediunt in iis, «use interna quadam honestate, sine respectu utilitatis , probantur, " H 5 GULIELMI DELPRAT dos, àliis benefaciendum et omnia mostra erga alios officia praestanda ,, ut (r:) amori erga nos ipsos saüisfaciamus h. e, nostras perfectiones promoveamus , et ex illis volup. tatem capiamus: quapropter cum hic finis unice obtineri possit perfectionibus, quae ab alis conferuntur, wmanifes'um est, justitiam esse promtitüdinem aliis perfectiones lar- giendi, quatenus illis propria amplificaiur , saltem non impeditur." Probandum áàdhue esset num hujusmodi falsissima principia, vulgo haec legente, tàm perniciosa sint quam eorum sequelae, Praeterea. horum principiorum periculum minuitur per praecepta, quibus saepissime Leibnitziana Schola officia erga alios praecepit 5 v. c. Wolfius (2) , unusquisque homi- num ad perfectionem alterius statusque ipsius conferre obligatur per ipsam essentiam ac naturam'suami, quantunr conferre valet ( 3 )." fectionem pro virili, est lege natürali praeceptum." Sic quoque ignobiles ideae, quas Leibnitzii Schola de virtute, tamquam medio ad fee licitatem consequendam tradit, compensantur per hujusmodi praecepta: » Virtus sibimet ipsi praemium est (4): probus homo opus non habet praemiis, ut ad actiones legi naturae conformes committendas et ad actiones eidem deformes omite tendas impellatur (5 ). Actio recta non est quae metu poenarum extorquetur, vel spe ' praemii tantummodo elicitur (6). ^" | Quod autem attinet ad Aarzeniae praestabilitae dogma hoc accurate sub examen revocaré minus hujus loci est. Hoc quoque placitum , utpote libertatem hominum. destruens a multis improbatum est. Videntur tamem ejus reprehensorés magis attendisse et assidue oppugnasse vitia quae huic placito inesse censebant, quam ad argumenta quibus Leibnitzius hoc dogma defendit: quoniam hoc unice agunt ut systema oppuge ment, et fere numquam loquuntur de Leibnitzii defensionibus ac responsionibus, » Studium promovendi aliorum pere (1) Sunt ipsa verba Schuberti, celebris Leibnitzianae Scholae discipuli: in Phil. Praet, $. 247, (2) Wolfius, Phil, Pract. I, $. 222. Cf. Luzac, Droit de la Natute et des Gens, $. 44, 64, 134. (3) Wolfius, $. 223. (42 Id. $. 353... Cf. $. 361 sqq. (5) Ibid. $. 346. Cf. omuino ad hanc $. 1. prima Wolfii explicauo. (6) Ibid. $. 349. ae PARS COMMENTATIO 4». QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM, 59 POAGReS (QUU cupo Rogero RXPOSITIO ET DIJUDICATIO DOGMATUM KANTII DE CONJUNC-* TIONE VIRTUTIS ET FELICITATIS. Q.i Au Pa Vio uo P, Rob MDC, EXPOSITIO DOGMATUM KANTII DE CONJUNCTIONE VIRTUTIS ET FELICITATIS. i iaemd pervenimus ad Kantium. ^ Ne quis putet illius systema, ut unum de mul- tis expohi et dijudicari posse, Non nisi haesitantes et commoti in limine subsistimus templi, quod Kantius exstruxit, cum praeterea otiosum et supervacaneum sit de hoc monere nos Kantii magnitudinem minime perspectam habere. Gratias tantum habemus wiris illis, qui in hac quaestione proponenda, occasionem nobis praebuerunt Kantii philosophiae, Kantiique sublimitatis aliquantum suspicere, Tentemus igitur Kantiani templi, non omnía sacra, sed ea tantummodo verecunde et considerate aspicere, quae ad nostrum propositum pertinere arbitramur, Systemáta, quibus adhue laborem impendimus, quantumvis ínter se diversa, tamen in eo similia erant quod arctam conjunctionem inter Virtutem et Felicitatem statuebant. Kantius autem Virtutem omnino a Felicitate separandam censuit. 5 Diszinciío doctri. mae felicitatis et, doctrinae morum quae prorsus libera est ab ejus principiis , praeci- Arif puum (1) Hier. de Bosch in Ethíca Philos, Criticae ( quod po&ma invenitur in Magaz, voor de Criti- sche Wysgeerte , II. p. $72. )' sic finit: Non sic /Jugenii memorent inventa Ba/avi, Non sic ZVewroni veneretur et 7fnglia nomen , Lavoisierii referat nec Ga//ia , laudes , Doctrinam quam tota tuam Germania , Kaátiti ! 'Cf, "Mad. de Stael, de l'Allemarne TIT. 66 seq. is PA 6o J GULIELMI DELPRAT puum gravissimumque opus est, quodque tanta di/isentía curaque indiget, quanta ume quam rem suam geometra debet tractare ( 1 )." Quoniam igitur z;ra/iz dogmata in Kantiana nonna Spar à felicitate traduntur, »mnino ad hanc ethicam attendendum est. Nihil in homine praestantius nihil altius inest, quam Aa//e (2). Quae ratio quam» quam 474 est, unitatemque spectat, tamen pro duplice usu, pro duplicibus cognitio- nis generibus in rationem zZeorczícam et rationem practicam distinguitur ( 3 ). Ratio zA4eoretica contemplatur res, quae in mundo sensibili dantur. Rationi theores ticae hoc propositum est ut veritatem inveniat cognitionesque augeat (4 ). A ratione theoretica prorsus differt ratio ?rz4c/ica. Haec enim versatur in hominis libera voluntate determinánda et reguida, idque nulla ratione habita sensibilium rerum cupiditatum , inclinationum (5), nullo, ut Kantius ait, interveniente quodam jucundi et injucundi sensu (6). Haec ratio practica ex se, ex se sola, ex sua natura leges dat, Ex sua naturd, ine quam. Intelleetus noster (7 ) formas, (i.e. dispositiones quasdam ) habet, quae fore .mae ipsam intellectus naturam constituunt, sine quibus formis intellectus noster non intellectus esset, | Has intellectus formas non ab experientia accepimus, sed ex ipso animi sinu expromimus. Has formas Kantius Ca/egorizs vocat (ab Aristotelis tamen categoriis nil nisi nomen habentes). Omnia quae cogitamus formis illis adstricta sunt. Omnia enim cogitamus sub forma aut 19. quantitatis, aut o9. qualitatis, aut 39. relationis cum aliis, aut 4?. relationis cum nostra ipsorum cognitione , et semper fe- (1) Rant, Critica. ration. practicae ex versione Bornii, IIL. 13. 74. p. 9o, 113. Cf. p. 133. IL 288, 289 et 320. et v. Hemert, Mag. v. d. Crit, Wysg. I. 154 — 159 , 184, 197, 2795 57.» 127 » 141, I95 , 207. IV. 142 (2) Garve, Oerdeelkund, Beschouw, v. d. Sielsels v, Zedekunde sec. vernaculam ex Germ. ver- sionem, p. 232. Kant, Il. 93, 206 et 292. v. Hem. l, l. V. p. 258. haec haber: hooger gezag dan onze eigene rede kan geen sterveling noemen, Cf. III. 77. et V. 223. (3) Crit, Magaz, I. 136. C4) Ibid, (5) Ibid. et p. 145. cf. etiam Kant Crit, ration, practicae , in. ibid, ( 6) Crit. rat, pract, p. 12. (7) Breviter in Kantii metaphysica mihi immorandum est, Garve animadvertit ( Zedek. p. 197 ) ethicam Kantii recte perspici non posse ab illo qui in Kantiana metaphysica plane hospes est. Cf. Mad, de Stael, de l'Aliemagne, I1L, 1 et seq, — Caeterum lucidissima hujus metaphysicae expositio ea mihi videtur, quam dedic Gallus Ch, Villers in praeclarissimo opere, Principes fondamentaux de la Philosophie trauscendentale, Meiz. 1801. €OMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM, 61 fere sub pluribus categoriis simul. Hae sunt intellectus nostri quatuor praecipuae ca» tegoriae, quarum quaeque tres modificationes in se continet, l. Categoria quantitatis. 19, unitatis sive generalitatis: omnia animantia sensum habent, 22. pluralitatis sive particularitatis: multa officia diffüciiia, quaedam facilia sunt. 9^. omnitudinis sive singularitazis: nulli homines volare possunt: Homerus mag- nus fuit poéta. II, Categoria gua/ra/s5. 19. affirmationis aut realitatis : aurum est metallum, 2?. negationis aut privationis: lapis non sentit, 99. comitaiionis aut infinitaiis: haec res ab illa differt, Animus ad immortalia pertinet, HI. Categoria re/ationis. 19. substaniiae aut accidentis: homo habet rationem. — Hic Zoemo est substantia , habet rationem est accidens. 29. causae aut effeciuum : ignis (causa) ferrum lenit. (eni£ est effectus). 3?. communionis i, e. actionis et reactiomis: si corpus percutit, unum ab altero repellitur: actio et reactio. adest. IV. Categoria modalitatis. 19. possibilitatis aut impossibilitatis: figura ex oo angulis constans possibilis est. Ratio practiea falli nequit. [ 2?. esse aut z0s e$5e: arbor, quam video, est. Homo cum 1o0o manibus non est. 39. necessitatis aut comtingeniiae. Si sol lucet, lux secessaría est, klodie non recessarie pluet: id tantummodo «co/7/zgez5 est. Hae formae non ab objectis in animo oriuntur, sed a priori jam in animo aderant. Absque illis nullo modo cogitare possumus, semper his formis cogitationes nostrae adstringuntur, et quoniam cogirare de rebus non possumus sine respectu categoriarum , sponte consequens est, res a nobis cognosci, non uti per se sunt (i. e yojgueva ) » sed uti ab intellectus formis nobis traduntur atque apparem: ( Quwdusva ). Jam vero sunt et rationi practicae formae ( 1). Nunc de forma legislatoria agamus, Haec forma legislatoria nihil aliud est, quam quod ratio practica per se, per se solam, per suam naturam apta sit ad leges generales necessariasque dandas ( 2). Probe notandum est, ut ipse Kantíus ait, , hanc legumdationem nulium esse factum em- (1) Crit, Mag. III, p. 25 sqq. (2) Ibid, I. p. 151. Hs :én GULIELMT DELPRAT:- empiticum , sed factnm rationis purae (i. e, ab empirismo liberae), quae eo se ordi. narie legislatoriam declarat. Ratio pura fer se practica est legemque universalem fert homini, quam Zegem f&orum appellemus (1). I Sequentia quoqiíé ex Kantiana Schola dicta mihi videntur, [ Ratio práctica üt leges edat generales , immutabiles et quibus omnia entia Hhilia obediant, neque rationem habere debet opinionum , desiderii, propositi, cupidiratis ho. minis cui imperat, sed omnia ista removere, Nam si harum rerum rationem haberet, ratio przctica solum illud vodgevcv quod cognoscamus , non püra maneret , empirismo se contaminaret, subjiceret leg»8 suas formis humanae naturae, quas formas non adspi- cere debet ratio practica, quas ut dQwiómeve mutabilia, fortesse. nullam realitarem. ha- bentia considerare. debet ; tunc. denique ratio practica non absolutam sed conditionalem obedientiam exigere posset, tunc variaretur cum hominis et inclinationibus et opinioni- bus et sententiis. Videatis enim quantopere homines varient in finé, quem sibi ptopo* nendum putant. 1 Variant et de eo in quo felicitatem ponunt (2). Quid? Num igitur ratio practica legem moralem mutaret secundum hominem quem regere debet? Nom itaz rationis prace ticae leges finem in se ipsis ponunt, Ratio practica non leges edit tamquam. ab aliquo proposito pendentes, sed ex se ipsa habet et auctoritatem et incitamentum. — Ratio practica est yojjsevov. ltaque si illam considerare, si illi obtemperare volumus, mulla hominis inclinationum ratione habita, non nobis metuendum est ne leges ejus variabi- les, particulares ( non in omnes homines vim habentes), inanes fortasse sint, Ratio prácticà per se legislatoria esse debet. . Varietur homo, varientur hominum et opinio- mes et proposita, semper in ratione practica certam, rigidam , immutabilem inveniet legem, Ratio practica eo ipso quod leges suas non empirismo, non fortuito sed necessario ex se ipsa depromit (3), eo ipso existentiam suam homini probat (4). Et revera est in mobis vox rationis practicae, Est in homine aliquid prorsus diver» eum 4 sensualitate, aut cupidine: est nobilius, altis quoddam principium , quo. prae- stantia hominis cernitur. "Vox imperativa rationis practicae fortior est quam. sensuali- tatis incitamenta, Aliis verbis ex jussu absoluto (5) rationis practicae patet. nos ra- ; tig. (1) Kant Crit, rat, pract. III. p, 20 et 2t. (2) Crit. Mag, [. 142. cf, Kant metaphys, morüm 2992 et 593. Crit. ret. pract. p. r3. (3) Crit, Mag. III. 75. C 4) Ibid I, 147. (5) Quod pracciare indicat Aucillony vir multae auctoritatis in -Kantiana philosophia: 5A cóté JUD————— M" COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM, 63 tione rractica praeditos esse, Hoc negari non potest, et eo ipso ratio se apud ome nes hcmines ceclarat tamquam suprema legislatrix , obedientiamque absolutam exigit, Experientia enim. docet omnes homines, in judicandis aliorum actio»ibus, hujus legis censcios esse. Ens quod hujus legis conscium non est, est ens irrationale ( 1 ). » ln immensa illa ,?^ sic loquitur Kantius (2), ,, observantia legis moralis purae, ab omni utilitate vacuae, quoddam inest peculiare , prout eam ratio practica servandam propos nit, cujus vox sucacissimo malefico tremorem íncutit, eumque cogit, ut ejus adspec- tum fugiat: iia ut haud mirum sit, hanc contagionem ideae solum intellecrvalis. cum tactu, rationi contemplativae immutabilem videri; in eoque mos adquiescere oportere, quod ex anticipatione tantum tamen possimus perspicere, ejusmodi tactum necessario cum repraesentatione legis moralis in quaque natura rationali finita conjunctum esse." Antequam progrediamur hic locus est aliud quoddam dogma Kantianae Scholae at- tingendi, quod in ejus morali systemate magni momenti est: ///er;g/em scilicet ho- minis. Conceptus libertatis est lapis quasi quidam a7z74/aris in systemate rationis purae (3). Homo liber est in voluntate sua. Etenim si homo liber non esset, num ratio prac. tiea ei quidquam praescribere posset (4) ? Respectu practico trames libertatis unus est solusque, quo fieri possit, ut in agendo omittendoque ratione utaris; quamobrem per subtilissimam philosophiam fieri aeque minus poterit, ac per rationem humanam communem, ut argutando libertas tollatur (5). Homo sentit se liberum esse. Sentit se libertatem habere obediendi voci legislatricis rationis aut voci sensualitatis (6 ). Do Jor des lois que la conscience nous donne dorment dans notre coeur des penchans que ces loix condam- nent, Dés que ces penchans s'éveillent et acquiérent une acti ité redoutable, il s'éléve une voix secrete qui nous ordonne de les assujetir aux principes de la raison, Alors s'engage un combat entre ja raison et le devoir. L'atrait du plaisir plaide fortement en faveur de la passion; Je devoir mous demande si nous osons douter de ses droits , et nous sommes forcés de reconnaitre sa voix, Cependant noue volonté indécise flotte entre les deux partis; mille mouvemens inquiets partagent notre coeur et semblent diviser notre étre; enfin le devoir triomphe, et la passion se retire en murmurant, Cf, Kant Metaph. mor, p. 277. (1 ) Crit, Mag. I. 147. ( 2) Crit, rat, pract, p. 77. cf. Metaph. mor, p. 334» (3 ? Kant praef, ad crit, rat, pr. p. VI sqq. (4) Crit, Mag. I. 148. (5) Kant Metaph. mor, p. 336. (6) Kant crit, rat. pr. p. 18 et 19. Crit, Mag. V. 268. De Dogmate quo docetur hominem non solum ad sensibilem , sed.et ad intelligibilem mundum pertinere, non hic nobis est agendum , quam quam 64 GULIELMI DELPRAT lor ob delictum , pudor , sui ipsius condemnatio, omnia demum , quae animo incorrupto accidunt, explicari non possent, nisi libertatem haberemus ( t ). . Libertas est igitur legis, quam novimus, moralis conditio (2): et quoniam necessario postulatur, Z£erigs dicitur in Kantiana Schola poszuJg!urm) ra'ionis practicae. Porro li- bertas absolutaque lex practica mutuo se invicem demonstrant (3)5 adeo ut neque lex moralis sine libertate assumi possit, neque liber'as sine lege morali (4). Jam de ipsarum rationis practicae legum natura videndum est, Quoniam ratio practica, nulla externorum ratione habita, voluntatem nostram regit, ex se ipsa legem depromit (5). Homo igitur qua ens rationale, qua ratione practica praeditus sibi ipse legislator est (6). ( Id Kantius auzonomum et autonomia: vocat )« Haec autonomia est fundamentum dignitatis er humanae cujusque naturae rationis- que (7). Autonomia voluntatis unum est principium omnium legum moralium offi- ciorumque iis convenientium: contra universa Aézeromomia (i. e, externa, ab alio quam a se ipso accepta legislatio ) arbitrii nullam prorsus obligationem constituit, sed po» uus contraria est principio illius, moralitatique voluntatis (8 ). In independentia scilicet ab omni legis materia ( nempe object re desideratà ) et simul in determinatiore arbitrii per solam formam legislatoriam universalem , cui lex subjectiva apta esse de- bet, unum principium positum est moralitatis ( 9). Quoniam porro ratio practica G4« 4onomos est, non ab extermis, materialibus aut empiricis principiis, sed a sola sui forma pendet ( 10). For- quam et per iliud manifestius etiam hominis libertas demonstratur. P. 330 et 332. cf. Crit. Mag. V. 267 sqq. ( 1) Crit, Mag. V. 271 — 975. (2 ) Kant praef, ad crit. rar, pr. p. VI, (3) Crit, rat, pr. p. 18. et v. Hem. crit. mag, V. 272. j (4) De quo etiam praeclare Ancillon: quand vous cédez à l'empire des passions, le desordre de votre coeur ne vous dit-il pas qu'elles ont usurpé le pouvoir de la raisog, et qu'elles vous tiennent dans les chaines? Le remords qui vous agite ne vous apprend-il pas avec force que vous avez violé l'ordre et que vous étes un étre dénaturé? Non, l'homme n'est vraiment libre que lorsqu'il exécute, füt-ce en frémissant, les arréts de la conscience, et il n'est plus qu'un vil esclave dés qu'il suit d'autres impulsions, courrüt-il au devant des fers avec tous les signes du plaisir. (5) Crit, mag. T. 151 et 179. Kant crit, rat. pr. p. 209. ( 6) Crit, mag. I. 151, 137, 257, 259. V. 235, 255. (7) Kant met, mor. 513. (8) Cf. met, mor. p. 319 ibi de heteronomia agit ut fonte omnium spuriorum moralitatis princi- piorum, (9) Kant Crit, rat, pr. p. 22 et 23. C10) Crir, mag. I, 152. De mundis illis v, Kant met, mor. COMMENTATIO A» QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. fs Forma rationis practicae consistit in ea aptitudine, qua absolute obstringens et ge- meralis sit lex omnibus rationalibus entibus. Hanc formam habent omnes leges purae practicae, et eo ipso differunt ab empiricis legibus, quae nunquam generalitatem abso- lutam habere possunt, Nam quomodo lex generaliter omnia entia rationalia obstringere posset, cum in alia quadam re quam in ratione, omnibus illis entibus. communi, prin- cipium habet, dum .ex inclinationibus et accidentibus pendet (1)? De his sic Kantius (2): materia principii practici est res voluntati proposita, Haec vero materia aut est ratio voluntatem determinans, aut non. Si est ratio voluntatem: determinans, regula voluntatis conditioni empiricae ( affectioni repraesentationis jucundi et ipjucundi determinantis ad factum ) subjecta foret, proinde: nulla lex practica esset. Atqui, omni separeta materia, i. e. quaque re voluniati proposità (qua ratione de- terminante) nihil quidquam de lege relinquitur, quam .sola forma legislationis: uni- versalis. Quoniam igitur ufiversalitas tamquam diaeritica quaedam nota est legum practica» rum (3), hinc sequitur haec practica lex: Sic age, ut lex subjectiya voluntatis tuae semper ossit simul qua principium valere Jegislattonis universalis (4). Quam legem et sic enunciat Kantius ( 5): Nunquam aliter agere debeo, nisi ita ut etiam velle possim ut regula mea lex unie yersalis constituatur. Clarius etiam sic enuntiari potest (6): sic age ut velle debeas omme ens rationale, in eodem casu quo tu, eodem modo agere quo tu agis. Igitur si norma actionum nostrarum formam universalitatis habet, convenit cum fore 4u2 legis practicae, sive cum ipsa morali lege. Juxta hanc legem moralem voluntas normam liberam suam explorat, et si haec norma cum lege morali convenit, tunc vo» luntas normam agnoscit ut su272, ut universalem , quamque libere sequatur ( 7 )- jam vero hoc postremum locum habere nequit in principiis materialibus; in his enim non ratio practica per libertatem ; sed materia ipsa legem edit; tunc ratio practi- ca C 1) Ibid, et Kant Crit, rat, pr. p. 8. praef, ad met, mor, p. 259. met, mor. p. 278, 279. 2?) Crit, rat, pr. $. 4. p. I5. (2) Crit. mag. I. 155. (4) Kant crit, rat, pr. 6$ 7. p. 19. Met, mor, p, 295, 299, 314«.cf. crit, mag. I, 153 sqq. M 236, 257, 261. (5) Mer. mor. p. 273. (6) Crit, mag. IV, 158. Hane regulam ad exempla quaedam applicat Kant. mcc more p. 296 sqq. (7) Crit, mag. I. 155. . Kant crit, rat, pr, p. 18. I $6 J/ATUCGULIELMT DELPRAT ea ratiotiemi!. debet habere ct materiae et omnium , quae materia. sinit, ' Quodsi princi» pia materialia, jucunditas corporis aut mentis, in Ethica admittuntur, non autono- 10ià, sed heterenomia oritur, tollitur libertas simulque omnis vera virtus ( 1). Formalis autem non materialis est lex modo constituta, Non rei cujusdam! posses sionem (empirismi objectum ) felicitatem v. c. spectat: verum nil aliud spectat misi ipsam constitutionem legis universalis. Spectat igitur solam formam, ideoque forma. lis est (2. Ex superioribus, quamquam fortasse longioribus quam propositum sinit, tamen mul. ta deducuntur maximi momenti in Kantianae Scholae ethica. Quoniam forma rationis practicae bonitatem moralem constituit, non sufficit actio- nes cum lege morali coryenire, sed. necesse etiam est ut factae sint frop/er illam le- gem: alias convenientia illa admodum fortuita erit et dubia (3). Sic quoque actio- nes, quae ex misericordia et compassione oriuntur ex spurio fonte proficiscuntur (4) Principium igitur moralitatis situm est in pura et sola aestzaione legis rationis prac- ticae (5). Actio, quae secundum eam legem, omnibus rationibus ex inclinatione dee 'terminantibus exclusis, objective ?raciicz est, et vocatur officium (6). Officium cerni- tur in necessitate cujuspiam actionis propter aestimationem. legis (7). Pretium morale non in fne, sed in principio voluntatis inest (8 ). . Actionis propter ofücium morale preüum haud in fine inest scopoque, quem debeas consequi, verum in regula subjece tiva, eX qua ea decernitur: proinde neutiquam pendet ex existentia rei actioni subjectae, sed solum ex principio volendi , ex quo, nullo habito respectu rerum facultati appé» tendi propositarum , actio factà videtur (9). Hinc. patet rationis practicae finem esse in constituenda voluntate bona ( 10): voe luntatem solum.bonum esse, bonum esse per se (1r), ethicam esse scientiam legum libertatis (1a ). Paus (1) Crit, mage I. 156. ( 2) Ibid. IV, 159. (32 Kant, praef. ad met, mor, p. 258. cf. nota ad p. 286, ejusd. vol et crit, rat, pr. p. 68, 78. (4) Crit, rat, pr, 79, 120. Met, mor. 268 ,. 269. Crit, mag, 1, 63. V. 232. (5) Kant, cr. rat. pr. III. 63, 69 sqq. Crit, mag. I. 263 sqq. V. 232. Met. mor, 273. inf, no- tae 290, 311, 316 sqq. (6) Kant, cr. rat, pr, III. 78. | C 7) Id. met. mor. IL 271, (9) Ib. "| 9) Ib. cf, Gave Zedek, p. 304. (10) Met, mor. p. 267. C 11) Init. meu mor, Operae pretium est. hie conferre totum illud initium: de voluntate; caeterum cf, ejusd, vol, p. 275 , 296. (12) Praef, ad mer, mor. p. 25. r—— a COMMENTATIO an QUAESTIONEM PHILOSOPIICAM, [-] *- Paululum: etiam immoremur in imperativis illis categoricis, quae insignem locum E »Kantiana Ethica. occupant. Repraesentetio principii cujusdam. objectivi, quatenus vo* luntatem cogit, praeceptum rationis vocatur, praeceptique formula zgperativus (1); - *-Ommnes imperativi aut AypotAczice imperant, aut eaz£gorice. . llis necessitas practica cujusdam actionis, quae fieri possit, ur adjumentum ad quidpiam aliud, quod. appeti« mus, adipiscendum (vel certe quod ut appetamus fieri possit ) proponitur. Imperati- wüUs Vero categoricus is erit, qui actionem ut per se ipsam, sine respectu alius cujus- dam finis, ut objective necessariam ostendat (2). Officium, si conceptus sit, qui wim potestatemque et veram legislationem actionum nostrarum continere debeat, solum in imperativis categoricis, nullo modo in hypotheticis enuntiari poterit ( 9). Imperativis categoricis non opus est ad ea attendere quae f/zzz, sed ad ea quae feri debent: ( 4 ). Igitur reguiae imperativae nota est Jebere. Objective valent et a legibus privatis , «utpote decretis subjectivis, prorsus sunt diversae (5 ). Esse autem enunciationes practicas. categorice praecipientes per se haud posset pro- bari, sed fieri potest abdicatio ab omni invitamento in voluntate propter ofücium,( 6). "Dixit porro Eantius (7) hominem atque omnifio quamque naturam rationemque ut finem per se ipsum existere, non vero solum ut zzszrtimentum ad usum hujus illiusve volunta» fis arbitrarium 5; verum necesse esse ut homo in universis actionibus quae spectant, cum hominem ipsum, tum alias naturas ratione praeditas , tamquam finis consideretur ( 8 ). * Quapropter si summum quoddam principium practicum respectuque voluntatis hu- fnanae, imperativus categoricus esse debeat, tale sit necesse est, quod ex repraesenta. tione ejus, quod necessario cuique pro fine est, (quoniam finis per se ipse est); principium voluntatis objectivum efficiat; proinde legi possit esse practicae universali z 4ta ratio quidem bujusce principii haec est; satura ratioque exstat ut finis per se ipsa, Sic necessario cogitat homo existentiam suam atque eatenus principium est suZ/eciiyum "ctionum humanarum, Verum sic quoque cogitat alia quaeque natura ratioque existen- tiam suam, propter eandem rationem , quae ad. me quoque valet; ergo illud. simul est principium oZ/ecziyum, ex quo, tamquam ex ratione practica suprema, necesse est ut omnes voluntatis leges possint derivari, lgitur imperativus practicus hic erit: 7 (1) Met, mor. p. 586. (2) Ib. p. 287 et 29o. (3) Ib. p. 309. (4) Met, mor. p. 302, 335. cf. omnino Garve Zedek, p. 936. (5) Crit, rat, pr. p. 6, et met, mor, p. 334« (6) Mert. mor, p.398, (7) Ib. p. 3o3. cr. rar. pr. p. 85, (8) Met, mor. p. 394. I2 6 GULIELMI DELPRAT f s;; age ut humanam naturam cum im 1e, tum in quoyis alio, semper simul u& finem , nunquam solum tit merum adjumentum. (i. e. ut medium ad: tua proposita pere ficienda ) usurpes (1). Homo ad felicitatem non tendere non potest. Tendat igitur secundum naturam. sene sualem; sed secundum maturam rationalem tendat rectá vid, — Nemo felicitatem assequi potest, nisi qui felicitate dignus sit (2). . Sed nee metus debet, nec spes, elateres constitur, quae naturd principiorum. induta, universum actionum pretium morale pervertunt ( 3 ). Idcireo quoque doctrina morum haud proprie doctrina est, quae nobis ostendat,. quomodo nosmet reddere feliees possimus , sed qua ratione Zigzi felicitate evadamus (4). Ex quo. id sequitur: Zac eg, quibus dignus reddare ut beatitate perfruare (5). Supra vidimus Jizerzatem esse postulatum rationis purae practicae: duo alix sunt poss tulata : zmor£alitas scilicet animi et existentia Dei. Effectio summi bomi in mundo res est necessario subjecta voluntati per legem mo« ralem determinabili. In hac autem convenientia. consiliorum cum lege morali ez/ec£a ,. Sita cst suprema conditio summa. boni. Sed perfecta voluntatis cum lege morali convenientia 577c0/i/225 est? cujus quidem laus dis nulla natura ratioque mundi: sensibilis, in nulla periodo existentiae suae capax vi- detur. Interim. cum ea sanctitas nihilominus ut practice necessaria postulatur, nom potest ea, nisi in progressu in infiniium tendente ad perfectam: convenientiam deprehene di, et ex principiis rationis purae practicae, necessarium videtur, ut ejusmodi progress Sus practicus, qua res realis voluntati nostrae proposita sumatur (6). Sed progressus is infinitus fieri poterit tantummodo. sumta eais/egtiz ejusdem naturae rationisque in infinitum perdurante ( quam immortalitatem animae appellant). Ergo: esse potest sume mum bonum. practice solum, sumta animae immortalitate? proinde haec ut arctissime conjuncta cum lege morali oszu/a:um est rationis purae practicae ( 7). ; Eadem lex moralis ducit ad possibilitatem alterius elementi summi boni, nempe fe. licitatis moralitati illi consentaneae ( 8).. De- C1) Met, mor. p.305. Hoc praeceptum exemplis ibi a Kantio illustratur. V. omniho crit, rat.. pr. p. 134. cf, crit. mag. IV. 161, 168. ( 2 ) Crit. mag. I. i60 sqq. (3) Crit. rat, pr. p« 132. (4) Crit. rat, pr. p. 153. crit,.rat; purae p. 553; (4) Crit, rat pur. p. 555. crit, rat. pr. 133. crit; mag, I, 142, 160. V..9c8. ( 6) Crir, zat. pr. p. 124« (7) Ibit, (8) Crit, rà& pr. p» 126. COMMENTATIO 4a» QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM, 6g ,Debemus summo bono (quod proinde etiam fieri posse necesse est) promovendo eperam dare, Ergo etiam postu/giur existentia causae, quae sit causa universae natus rae, quae a natura diversa sit, quaeque contineat rationem conjunctionis felicitatis cum moralitate, Ergo summum bonum tantummodo esse poterit, quatenus matura su. prema, quae causalitatem habeat cum consilio morali congruam , sumatur, Causa su. prema naturae, quatenus ad.summum bonum sumenda videtur, natura est, quae per intelligentiam.ac voluntatem causa est (proinde auctor) naturae rerum , hoc est, Deus. - Érgo postulatum possibilitatis su7272; bomi derivati (mundi optimi) simul postulae tum erit existentiae su;zzi bomi originarii, nimirum existentiae Dei. Atqui nobis in officio est ut summum bonum promoveamus; proinde non modo li« cet, verum etiam per necessitatem, qua indigemus, cum officio conjunctam cogimur, ut possibilitatem hujusce summi boni sumamus; quod cum solum locum habeat sub. conditione existentiae Dei, sumtionem illius cum officio arctissime conjungit, i.e. exie stentia Dei moraliter necessario sumenda videtur (|I). CUAGgH T 5p EUCCU NCIPCIL CHE OBSERVATIONES IN QUAEDAM KANTII DOGMATA DE CONJUNCTIONE VIRTUTIS ET FELICITATIS, No opus erit et liic repetere me mon judicium ferre audere de Kantit moralibus dogmatibus: liceat tantummodo quasdam addere observationes quae mihi in Kantii Ethica operam ponenti subortae sunt; atque imprimis doctorum virorum sententias re» ferre. Et primo quidem quod ad universunr systema attinet qui Kantianae Ethieae, partium studio non occupatus, studuit, illi , ut mihi videtur, nil aliud accidere potuit nisi ut hujus systematis , etiamsi nondum penitus perpensi, pulchritudine et sublimitate commoveretur: et fere abriperetur, Kane (x. ) Ib, 126—229. cf, crit. mag. I- 174—177... Villers 1; 1. 304—3295- 1*5, 7s GÜLIELMI DELPRAT : "Kantüi Schola nobilitatem humanae naturae egregie ostendit, Ostendit animum , Virteti atque Immortalitati creatum esse, adeo ut si unquam certe ex Kantii Schola discímus talem Naturam, qualis est Natura animi, non nisi a summo perfectissi* moque Ente, a Deo, orisinem sumere potuisse. Et homo, qui eximias illas dotés ac- cepit, num ad illum- ingratum animum abjectionemque decideret, ut ejusmodi facul- tates pérverteret? [Num animum illum ad nobiles operationes cogitationesque natuar restringeret ad inaniumi, puerilium seque indignarum rerum limites? Norine potius sum-- m3 cum cura animum ab omnibus istis defendet, quae facultatum illarum praestantiae vel paulolum periculosa essent, et contra facultatibus illis eo fine utetur ut raagig magisque perfectionem istam adipiscatur quam fert ejus natura? : Sed si ab una parte cogitationes nostras evehit, a rebus sensibus objectis avocat, et nobiliores reddit systema Kantii, ab altera parte saepissime humanam superbiam de« primit et submissius de se cogitare facit, quum mobis tot tamque recondita egoismi semina et principia detegat. Homo, homo ille qui, non apud alios, sed apud se ip. sum tam facile bonas actiones hludare solet, in Kantii Schola discit hujusmodi laudes parcius prudentiusque adhibere. Agnoscere debet in optimis actionibus multos naevos saepissime inesse, a nobis ipsis vel dissimulatos vel prorsus ignoratos. Exinde per- Spiciet- quantum adhuc faciendum supersit, ut ad Ethicae puritatem perveniat. Sed Kantii Sehola.non,me-laudatore eget, Quare ad va nune veniamus quae in hoc systemate laudem mereri non videntur. —- Si speciatim de dogmatibus Kantii ad conjunctionem V. et F. pertinentibus videamus, non tam, ut in superioribus, dogmata de Felicitate, sed ipsa Ethica sub examen revo- canda est, quippe quae felicitatis nullam raüonem habens, neque conjunctionem con- stituens, unice hic spectanda est, " Totam süam Ethicam ex Ratione Practica deduxit Kantius, -Est hic tamquam cardo totius Ethicae, At híc sponte quaestio oritur quam a Docto Viro agitatam video (1): Rationis Practicae, summi principii quaenam est definitio ? Philosophus modo laudatus observat: quod uti antea multi de sensu morali locuti sunt, neque tamen idcirco Hutchesoni :de sensu morali sententiam aut intellexerunt aut secuti sunt; sic et nunc scriptores rationis: practicae formulam iterum iterumque repe. tere, qui tamen Kantianam hac de re sententiam neque probe intelligunt neque de ea consentiunt, Observat praeterea Practicam Rationem .non aeternam illam inter bonum et C1) Eclecticus Bespieg. der Kantische Wijsg.-P. 94 sqq. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM, 71 et malum morale distinctionem esse ( 1) 5 hanc enim oriri ex legis notione a' superiore datae, quod non idem fit in Kantiana Ratione Practica. Praeterea distinctionem quidem ilam non demonstratione ad nobis persuadendum egere; demonstrationi tamen et ex ve. ritatibus theoreticis deductioni aptam esse (2). Ratio Practica, quae demonstrari nequit, quaeque per se sine conditione et existit. et imperat, est castellum in aére tantummodo aedificatum , est palus inflexibilis ,. sed qui in nihilo fundatus, non firmus manere potest, eoque minus quum palo suspenduntur postulata illa demonstrationi (ex Kantii quidem opinione) nequaquam apta gravissimae rum veritatum, de Dei scilicet existentia, de humana Libertate, de Vita futura. Porro bona morum regula non nobis ipsis tantummodo actionum .committendarum aut omittendarum principium esse debet, sed et nos regere in aliorum actionibus aeque dijudicandis: imprimis per hoc principium alios officium docere posse debemus ; idque fieri nequit, quum de bono aut malo ratio reddi non potest, et quum quisque pro- prio suo zmperativo relinquendus est ( 3 ). Si ad Kantii dogmata de Virtute attendimus, omnino quoque hujus Ethicae firmitas spectanda videtur. Sed tunc quaestio quaedam oritur, in Kantii quidem schola reproba- t3, quaeque etiam supervacanea esset si in Ethica unice ad boni moralis altam nobis infixam vocem attendendum esset, et nulla ratio habenda firmitatis systematis cujus principia stabilia esse debent atque certo fundamento infixa. Quaestio haec est: Cur Rationi Practicae obedire debeo? Clamant Kantiani hujusmodi quaestionem absurdam, ignobilem , homine rationali indignam esse. Optima sane responsio, si omnes homines et generis nobilitatem et suae naturae rationalis sublimitatem sentirent, | Sed ejusmodi Systema, quod ad Generalitatem spectat, quod Uvziyersae humanae naturae se leges ferre profitetur, num tantummodo rationem haberet optimorum hominum, eorumque qui sentiunt quam indignum sit Rationem violare? Sed noune etiam vulgus , maxima hoe fTunum pars spectanda? Vulgus quod conscientiae vocem nunquam plane non audit; sed tamen tam facile obtundere potest et dimovere. Vulgus pulchra ratiocinia fortasse intelligit et admiratur, sed prorsus obliviscitur, quum commoda, affectus, cupiditates loquuntur, Profecto egent homines fortioribus evidentioribusque .ad Virtutem incita» meine (1) Kantius sensum moralem principium morálitatis constituere vetat, Attamen sibi non constare videtur, dum sensum hunc moralem et conscientiam voces esse dicit Rationis Practicae ( Kant er, Morum p.334, 3355 342. V. Hemert Crit, Mag. I. 150, ), Num enim magsa est differentia intet Rationem Practicam et Rationis Practicae vocem ? (2) Ecl. p. 95. (3) Haec sunt verba Ecl. p. 96 et 02» qs |: GULIELMI DELPRAT mentis, Nunquam hominem fingemus pejorem quam revera est. Sed meque etiam adeo philosophiam relinquamus , ut hominem talem pntemus, qualis esse deberet, atque hu- manam naturam nostris systematibus , systemata vero non humanae naturae accom- modemus, Omnis de Felicitate cogitatio in Virtute excludi debet. Sed cur igitur Virtutem se- qui, cur Rationi Practicae obedire debeo? Hoc Kantius dicit prob/ema quod solvi nee quit (1): provocat ad Rationem , ad Rationem quae rogat, provocat ad Judicem cujus auctoritatem probari cupio, » Si jam ad illius Rationis Practicae leges et praecepta attendimus , in quibusdam Kan- tius sibi non constare, in quibusdam errasse videtur, Prima lex quae occurrit haec est: 4fge secundum eam mnormams quam welle posses legem universalem omnibus hominibus. esse. At hic Kantiana Ethica sibi constare non videtur. Nam primo Kantius sibi non objec- tive demonstratam habet hominum sive existezziam sive universalitatem; quod est fundas Tentum hujus legis. Praeterea dicit legem moralem rationemque practicam nullam neque damni neque emolumenti rationem habere debere. Jam quomodo quid optare possum s uti hic-optare quid debeo (legislationem sc. universalem ), nisi utilitatis aut propriae aut communis ratione habita? Misere sine dubio cum hominibus actum foret si mene dacium , furtum etc. leges essent universales, Isitur haec delicta committi non debent. Sed sic in Kantii Systemate Ratio Practica hic pura non manet, hic attendit ad ea quae fiunt; hic leges suas non edit sine respectu externorum et ad solum bonum ate tendens; sed hic revera rationem habet ipsorum effectuum Virtutis et Vitii. Quodsi dicatur secundum hanc legem, non tam optandum esse bonnm p4ys/curm sive utilitatem, quam bonum ;0r2/e, haec lex nullum fere usum habere videtur. Scilicet bonum morale illud est quod ad perfectionem moralem facit. Si nunc rogo: quodnam bonum morale facere debeo? per quod ad perfectionem moralem tendo? regula respone det: per id quod ad perfectionem moralem tendit (2). Quaedam quoque observanda videntur in hancce Regulam: Z/umane tia!ura cum in 2e, fum in aliis non ut. medio sed ut. fine utere. Sine dubio irrationaliter is ageret qui se utendum traderet eo solo proposito, ut me- dium esset, quo aliorum utilitas aut felicitas constitueretur. Perverse quoque is ageret : qui (1) Kant, Metaph. Morum p. 3441 et 342 et imprimis 343. Zncompredensibilem hanc obedientiam dicit in fine Metaph. Mor. Cf. v. Hemer: I. 166 et 187. à (2) Cf, Ecl, p. 108, 109, Gatve Zedekunde p. 395 sqq. ibiq. nota, COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 13 equi caeteris! hominibus uteretur ut mediis ad suam utilitatem aut felicitatem 3 mulla ra. tione habita felicitatis caeterorum, — Attamen ut Regula generalis et universalis, nullis "festrictionibus subjecta, nequaquam recipi potest: nam secundum eam non liceret famu- "dum conducere, tütorem liberis-dare, medicum advocare: ibi enim non tam caeterorum hominum, quam unius privata utilitas spectatur ( 1). Ad conjunctionem inter V. et F. omnino pertinet hoc principium: JVom felicitotem spectandam esse, sed se felicitate dignum reddendum esse. Prima fronte omnino com- mendandum videtur: sed Kantius in hoc effato sibi ipse iterum minus constare videtur, Etenim si vitam eo modo instituere debeo, ut fz/icita?e dignus fiam, necesse est ut -félicitatem mihi proponam ut propositum et finem: idque ex diametro Kantiano syste- .mati oppositum est (2). Felicitatis, et emolumenti nullam rationem habendam esse in- -mumerabilibus: aliis locis jübet. -Est.etiam hujus ioci norare, Kantium hominum de felicitate dissensum nimis exaggee fasse. Ostendit Garvius ( 3) non ita dissentire homines de felicitatis principiis quam qui- -dem de horum applicatione. | Etenim si hoinines accuratius in suas sententias inquirerent , -dnaec diversitas mox tolleretmr, atque perspicerent se, quod ad principium , fere omnes una -.sentire: temere. igitur principium felicitatis omnino vacillans et nequaquam universale, * Rationem. vero Practicam universalem et certissimam. in Kantii Schola receptam esse. Num porro oppositio , quam Kantius inter Felicitatem et: Virtutem constituit, num were exsisteret ? Profeeto est in' homine praeter felicitatis desiderium etiam Virtutis - aestimatio: quaedam a Felicitatis principio diversa, Est quoddam perfectionis moralis "desiderium , et'conscientiae vox non ex spe tantum oritur et metu, verum et cx Vir. "tutis aestimatione, Sed si moralitas et felicitas inter se distinctae sunt, num altera *alteram excludere debet? Si obligatio moralis non unice fundatur in Virtutis utilitate , ^monne tamen liceret etiam Felicitatis in Ethica rationem habere? Qui Virtutem colit verae Felicitatis sensu afücitur, Nonne igitur liceret hujus sen- "sus rationem habcre, quum Virtus praecipitur? Quid, si Kantians Schola agnoscit fe- "licitatis desiderium hominem nunquam relinquere, nui eadem schola, quae tam egre- -gie ostendit praestantiam hominis, hunc ad tantam imperfectionem. et miseriam depri- "mit, ut statuat desiderium illud non aliam ób causam homini semper adesse, nisi ut suam (1) Ecl. (2) Cf, Ecl, p. 110. Garv* p. 178. (3) In op. l. p. 361 sqq. ibi quoque animadvertit principi subditorum felicitatem constituent ,Won metuendum esse ne subditi propter diversas sententias, id quod princeps iis praebet; prorsus fe- licidati contrarium censeant, sive ingrato animo in principem affecti jint, Kk 24. jJ UGULEIELMI DELPRAT -suami Virtutem semper imperfectiorem redderet atque difficiliorem? Felieitas. ideirco "tame tum excludi posse videtur quoniam non nisi de felicitate ignobili falsa atque sensuali cogitatur, Si ejusmodi felicitas indicetur; quae humanae dignitati: conveniat, quae- que hominum er attentione et desiderio. digna esset y cur non liceret. ad hanc in &W- ca attendere ? COT UENIT TO dz o UP SES TERE OS Si nunc ex animo sententia ferenda est, quid respondendum quaestiomi illi quatn iüi- tio fecimus: num systemata philosophorum clarem veramque nobis ostenderunt viam, ad Virtutem et ad finem humanae vitae indagandum? .Num nobis ostenderunt - Felicis tatem cum Virtute conjunctam, Felicitatem quae hominis desideriis satisfaciat ,. praee beatque solatium in vitae malis? t Universe philosophorum placitorum: studii haec esse ratio videtur, ut quidem legén- yum assensum facile sibi concilient et ad animum excolendum: egregie comparata esse videantur, At si eorum dogmata de conjunctione Virtutis et Felicitatis sine partium stu- dio perpendimus , nonne confiteamur necesse est miserrime nobiscum actumr esse si nón nisi ex philosophorum placitis Virtutis Felicitatisque cognitio. homini haurienda esset? Si vitae humanaeque naturae rationem non. uti philosophi eam sive nobis repraesen- tont sive ipsi sibi fingunt, sed qualis revera est nobiscum. reputamus, animadverte- Tus saepe talia incidere tempora im quibus infelicitatis telis tam acriter petitur ani« mus, aut in quibus Virtutis vox ^ ad tempus tam facile obtunditur et pene silere vi- detur, ut, nisi praeceptis et doctrinis major quam quae a philosophis petiturauctoritas adsit, ipsa ratiocinia, quamquam semel a.nobis probata, vix ac ne vix quidem vim suam retineant , ut' sive vitii illecebris sive infelicitatis fulminibus. resistamus. Quodsi igitur opiniones: nostrae de Virtute et Felicitate non nisi in nostris propriis zàtiociniis fundatae essent, facillime eas labefactaret cum infelicitatis. vehementia ,. tum Subiorum impetus; et subito recideremus in incertitudinem illam atque ignorantiam cue 'jus tenebras per philosophorum meditationes remotas esse nimis creduli arbitrabamur. Sed. cum conjunctio Virtutis et Felicitatis nullo plane pacto constitui possit nisi animi: immortalitate non adjumenti sed fundamenti loco posita, cumque una Religio (1) hanc im- C1) Mais à ces mots j'entends s'éléver les clameurs des prétendus sages. Etreurs de l'enfance, BrCjugós de l'éducation, s'écwient ils tous. de concert; Roussezu Emile.p; 263, COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICAM. 75 immortalitetem clare indubitateque docet, cumque de hominum maturae scopo et fine, deque ejus praesenti et futura sorte talia docet, qualia, utpote longe praestantior quam ut ab homine excogitata aut ficta essent, non misi ab universi ordinis Conditore doceri potuissent, contemnatur Religio ab ignaris, semidoctis aut partium studio prae- occupatis (ut in caeteris disciplinis, sic et htc ignorantium contemtus nil efüicit ) irri- detur a levibus (joci non argumenta sunt), in ea-Religione et Virtuti adest firmum fundamentum , et Pelicitati est spes et infelicitati est solatium, — Nam non unice ad. hanc vitam cogitationes restringit. Quodsi et hujusmodi felieitatis spe virtutem con- taminari arbitrentur nonnulli, caveant ne felicitati o5/cezivae, quam sperare possumus, probe autem cognitam habere nondum possumus, ea tribuant quae non nisi felicitati subjectivae jure objiciantur, et ne sub egoismi nomine summae perfectionis desiderium: «onfundant. Ut ig&ur ultimo loco ad philosophos redeam, propter religionem de iis ea. dicere pos» sumus, quae symboli loco huic tentamini appono: Grdce au Ciel, mous voilà délivrés de tout cet effrayant appareil de Philosophie; mous pouvons étre des hommes, satis ire des sayansi dispensés de consumer noire vie à létnde de la morale, nous avons à moindres fraix un guide plus assuré dams ce dédale immense des opiniots Aumaines: — Employous donc & étre vertueux et heureux le tems, que d'autres perdent à chercher , comment id faut. l'étre, et proposons nous de grands exemples à imiter , plutét que de yains. sy- spes à guiyre, j ROUSSEAU, - MAOUIIORO-INS MSTLOLTES UD a OVFA Ty SMOD. ,snit^ 15. 'eqoos scmper nunimorn sb ospsius viosob diipeiliddubit aneiXueiaeEiq :oceb sroqnr. .uitanpe c 82b ráiler sfir adi$iis icem - "Aofibu6O. ui2ibro dervvinu lida; ok alit quees 1123 us -&umi30ox3 'eitidzo (idu ag 4 x -aEfq olburs- ccgineq 08 :2issobimse eelusdgt da: oigilo Jl turum023:09 V 30 i «imi (sius lim eu:mejaoo muiaetompi std 29 sie ,ainiqiaelb eirengo ti 33) " muumiü :eobz iruruüV 33 snoipile z9 ai (1 1» mot jxoi) eudiwsl 4 Tib - bs osinu nom meoVI ..muiteloe see isexoisini 29 soqá ze lois 3» sonam -Ho29 monimw "9ue eid&ilsilgi Abomeriad 2» i boit) aistiigesz -aonoiscii 02 oRUw 5G . .UMnsr$oq Siqe fUBUp invade iniHolsl su! imeswio-v illum Tuicouidis buuhmar oc iniijisl iata. mod seep 200uCD3.£9 .80mf2&0q mrbzoa sUdsd.mmkipoo axippsdewi. | j enuhabiih citi ha dry ania unaops due ca.29 1Ui&alj4o: srt, asia. d Wiremrsm er ad fjne Bumanae vins, ndaganóarh 2 ut cmetelg iate cuni wow eziib. 13 eii ob qauelgiln 1M een todronci/iq ba-ooef cavis pem df - eie gatis v/itenoqqe iaimetas1. ains és itodmye 4 nivenie phütWepicesus yiar Werk: mhgR, Seis qute oio: vidiiur v Rue Se. 4 wen &xéti "de wh AM aeneis Lt iem 47 eie lr ea execogiz "eo MMES" Eris | ewe lp. t fe d v wem Qe suttitibi ato P Vos 3893 eto Lama m n Y eub m M rst buen LUND e Som E dh sushi, & sie. antem BUM sh Sema. So stiema eus [7 statimi Swhi An Wu ns, dec ssi sa S orien f uci pp abo was npa P apo D NE M EIN UOSL UO ó andina, MciRA S app e MP Soc, jns AQ wiar db sp MAS e yon h. Diamtga. tbepas pb. Men AStA, senem dienen dino, er rub paene doct ain venjos- inus oe MAMAS A ABA, cein js TA-IR IM LUV E. its gros, wie io Ie yx queemo y eni iu eg e UR ig 2a i Osceatefa Moni See etre. Petit bun: f jut iab se 5l M EA D Ap 1 7 l n U 4o due nee UO Viger et Tulelests pott EEC Mee: boc t l1 TEL NE UG t I2 ccteset 0949 tt tegatis. sese oic iy SN —ÓNDLR Ulli es Mess É Hn Ny. nt rt Y "de ec'eser nime / 1 M -— y ) "o , TET ui * - 2 Fabius f : ipt j €: ^b) oh u ' " ) JANI RUDOLPHI xx MAANEN, HARD.EROYVICENSIS, MEDICINAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA CANDIDATI, COMMENTATIO a N :QUAESTIONEM AB ORDINE MEDICORUM, ACADEMIAE LUGDUNO -BATAVAE, A. MDCCCXXI. PROPOSITAM: Quaeritur Znatomico-Physiologica consideratio Hepatis, nec non de- monstratio , in quantum .ex observationibus znatomico-Pathologicis , "hujus .organi funclio sana explicari possit, :DUAE PRAEMIUM AREPORTAVIT D. vur. MENSIS FEBRUARII À. MDCCCXXLL A Ux tAKM AT RRSPTO 156 AN. pa " 1 1 [ 3 E MUS oen 1 odio: jams a. A 1o d'FAdIQHAS. l : ees - y T i EAM Ma bd ior "n. M ENWI OUTATWÉE . "TP phái TUMULUM god N a À " " 5 T PU H Gent gps bos 4 Hes : us dv UL : ui TYY )À ia LATIO 1084 "xao 33M . aT "t Ax. jp "i on 2 Nt T selon xa. Hh t ste eum PUN E Masc: WAND m. sion s MIT ni MUS r ] RENE A noni p evi ms ua qu vmi wi JD rhaded e i ie '. ix ' - & ub. Rs " & a VL "U -M " PE LC AEN AC ^ dé 13 9E ! ^» ; » fl : VU , Y^ "AP veia P . "Bal 3» [ha ^ J ^ i * Ne B J.4 à * . * - " - E E í Á , ( iB aat * m -"* COMMENTATIO QUAESTIONEM MEDICA M. € X O,R,D.I,U.M,. -— usum est, in abdominis cavo systema sanguinis venosi, quod a generali venoss "systemate non dependet, quamquam eodem modo ac hoc dispositum, si excipias mino» zem illius trajectum., vimque impulsivam, qua destitutum est. Uti pulmones sanguinis systematis generalis venosi exsistunt receptacula, sic omnis sanguis systematis ábdominalis ad hepar terminetur et inde hoc viscus prae caeteris orga. diis secretoriis majoris fit momenti, Licet medici ab omni tempore vires intenderint, ad hujus Visceris fabricam et functio- Tem perscrutandum ec non explicandum multa tamen adhuc dubia multaque ulteriori ánquisitione dignissima remanserunt. 'Quum -ordinis medicorum -Professores hac in Academia Lugduno-Datava sequentem proponendo .quaestionem. *Quaeritur Zfnatoméco-fiysiologica consideratio Hepatis, nec non demonstratio, in quat tum ex obseryationibus Anatomico-Pathologicis hujus organi functio sana explicari possit, iis, qui-cerramén inire vellent, occasionem praebuerint, perplures auctores , qui hac de materia scripserunt, perlegendi , illorumque varias opiniones considerandi . ego, minime "inibus^fretus, scd, a parentibus optimis, et studii amore incitatus, quid ferre recu. sent, quid valeant humeri, tentare constitui. Diu dubius haesi, quamnam divisionem sequerer, tandem optimam duxi, anatomia, án quantum fieri valeret, a Physiologia, et hanc ab iila separatam , considerare, atque Avramque observationibus Anatomico Pathologicis illustrare, A 2 Mute 4 J&4NI RUDOLPHI vaN MAANEN.. Mhitas-difficultates mihi in conscribenda hacce commentatione obviam venisse, verum etiam haud parum utilitatis exinde in me .redundasse lubenter confiteor. Juvenilem hencce laborem Praeceptoribus Cil, non prorsus ingratum fre, optans; ad: propositam .quaestionem solvendam accedo.. A NWNAUDUO MIA HEP ATIS. S.E € "ER-P-O-—P-RTM A QG. W* PU"L PR.I:M.U NM& $8.1. E omnibus animalibus, corde et circulatione praeditis ,. adest: Hepar. ( 2). ubi .deBis- cere observatunr est; cor etiam defüit, er hoc tantum in.monstris (2)« G A PU T^-.S^"ECUND' UM SEI, T2 OU. Sp $:2. Qi Hepar. totum hypochondrium dextrum et-parte exipua regicneur epigástrie- cam.. Á superiore parte limitatur inferiore diaphragmmtis superficie, vel potius superiot pars Hépatis-infériori.diaphragmatis superficiei. contigua est.- Interior -Hepatis superfis cies, partt superiori renis sui lateris, flexurae intestini-coli-dextrae, parti horizontali-in« testini ddodeni et ventriculi. parti, pyloro. saltem ,. accumbit,. Retrorsum- limitatur co» ee - (6) Cf. Proicháska Phyr, p, 4, Hildebrand , Lehrb, der, 4n. B. 3. p. 408. 8. 2088. (5) Brodie in-Reils 2nd Auienr, rely fur Zie Phys,.B. Xa. g; heft, p.'3q5 et p. 403» COMMENTATIO 1s QUAESTIONEM- MEDICAM.- 5 Jümna vetebrarum , cestis et diaphragmate. Anterior ,.basi pectoris vicina- est. - Cf. Haller ,, Elem. Phys; T. 6. L..93.. S. 1..$. 3... Bichat,, Zdnat. Descript. (T. 5e p.71. Rosenmuller,. Comp. 4Inat. p. 283... Hempel ,. Grondbeg. der Ontl; D. 2. p» 386.- Pierer una Choulant, Anat. Phys... Realworterbuch ,-D. 4. p» 727 $. 3. Organon-hoc in foetu. quinque , quatuor. vel et trium, mensium: jam quam max-* me conspicuum , (4j transversim praesertim sese extendendo ,. regionem occupat epigastris cam , Hypochondrium dextrum et sinistrum: a costis spuriis uti in adulto , non tegitur ,: ob situm diaphragmatis hoc témpore adhuc parum convexum ,.et ob. insigne-Hepatis vo«* lumen, verum. ad miolles abdominis parietes invenitur.- $. 4, Mutatur aliquantisper in statu sedentario.vel in inspiratione ;- quando. Hepar deorsum premitur; hinc suadent fortiter inspirare, ut hujus visceris alterationes tactu explorentur;-( 2) mutatio autem haec admodum necessaria videtur, ad Llepatis concres* tionem cum: vicinis partibus imp&diendam.;- Sic in cadavere cujüsdám vetulae, quae doloribus intolerabilibus in^ hypochondrio* dextro vexáta. fuerat,. omnia. Hepatis Migamentardestrueta 4" diaphragmd depressum ,: Bepar in regione epigastrica cum intestinis concretum , vesicula fellis. inanis,-ductus Hee* paticus et Choledochus deleti ,-aliaeque abnorinitates partium observabantür , «quae onines ortum duxerant a thoracibus nimis strictis , quas illa foemina a juventute gesserat ;-quae«^ que dum profundam inspirationem impediunt, etiam liberum diaphragmatis cum: annexo Mepate,-motum prohibuerant,- Hepatisque functioni praecipue obstiterant, (c). Longe tàmen abest, ut illae adhaesiones , nullam. aliquando. praestent utilitatem, In illis casi- bus ,.ubi abscessus in hepate extrorsum disrumpitur ,- impediunt ne pus in abdominis ca» * vum effundatur, vero efliciunt, ut effluxus extrorsum liber maneat» Licet.autem pluribus ligamentis, ut dein visuri sumus, Hepar gaudeat, et ab aliis pare tibus in.situ servetur, tamen-a vehementi lapsu, vel-corporis concussione, e situ suo dimoveri valet, (4) et in genere causae hujus Hepatis mutationis, vel in viscere ipso, vel in partibus vicinis quaerendae sunt. (e) Sic. refert. 7MicAa/is casum hominis , :qui vehementi.inflammatione pulmonum et Hepatis Jaborare.credebatur,. Post mortem vero patuit ex cadaveris sectione, pulmones tantum vitio laborasse, qui vehementer inflam« miati atque indurati, Hepar magnum, sed sanum depresserant, quique tali modo cx * türe - (9) Cf. Hildebrand , Lehrbuch dar An, B. 3. p. 498. $. 2089. Bichat , dp, Deséript, V. 5« p 420 (5) Cf. Portal, 4nat, Medicale, T. S. p. 291. (€) Cf. Foigtel , Handb, der. Path, Anat, Th. 3. ps. ex Lembard. Chir, Beebs (4) Cf. Portal ,. Lib, cit; T. 5. p. 32» (4) Cf, Merat, Dict, des Science, IMcé, T, 16. p. 116. A3 6 JANI RUDOLPHI vaw MAANEN turbata hepatis functione, excrementa hujus hominis, colore .fusco-flavido tincta3 hypochondrium autem dextrum. dolorificum reddiderant. (7) Aliquando -observarunt situm inversum, ita ut lien dextrorsum dispositus, hepar vero sinistrorsum collocatum erat. Scribit enim Aofanut, visum est a nobis cadaver, in quo partium illarum «collo- .catio, alia omnino erat; quandoquidem Hepar hypochondrium sinistrum occupabat, .splen.vero.dextrum, Res adeo rara, ut hactenus numquam .animadversa sit (5). Et Gamage casum refert Puellae decimo quinto hebdomade post partum mortuae, in cujus ca- avere omnia fere rhoracis et abdominis viscera, situ mutata, observabantur, (c) sic wentriculus ct lien. cnm £Hepate situm mutaverant: aliquando hepar in herniis observatum est, et P'oiztel ipsum in thorace invenit (2). Q»AU"eUg5»emse WIipM v OL U ME !NoNmN. $ sue dicitur Hepar ponderosissimum hominis viscus ob insignem sanguinis quantie tatem, qua gaudet (e), Differt tamen pondus pro varia dominis aetate, vitae genere, «et, majus inveniri solet in hominibus laute pastis , vitae sedentariae, quieti assuetis , in frigidioris temperiei corporibus, in timidis, macilentis, pueris et in iis, qui morbis chronicis vexati fuerunt (^), medium hujus visceris pondus aestimatur 45 uncias, mie nimum 28 (g). JSoemmering hepatis pondus existimat in homine adulto a ff ij ad v. &n enormem molem, nec non in insigne pondus hoc viscus eliguando excrescére posse, waría a variis auctoribus allata exempla probant, Sic Lizutaud hepar vidit 15 f$, €t alia occasioné 18 ff. Desmer casum refert hepatis 55 (4) Cf. Figitl, Lib, cit, Th. 3. p» 4. ex Hafei. Journ, D, 6, st, I. p. 219, K5) Cf. Rehault , Tract. .de jécorz, (ap, 2. p. 4. (€) (CF. Horns, dreliv, 3818. p. 552^ £4) Cf, Poigzel , Lib. Cir, Th. e, p. 1$9. et 194. (2^) Qf. Bichat, mat, Genkrale , "T, 1. p. 625. &f ) Heller, Ejem, Phys, T» 6, L. 29» 8, 1. ON &£) € Heller, Ioco. citstts COMMENTATIO ix QUAESTIONEM MEDICAM: X 35 (& ( «). Sicuti insigniter a variis causis increscere potest hepar, etiam volümine dimi- mui valet) quae diminutio, licet minus frequenter quam incrementum Observetur, tamen norm raro ,. in Ictericis , in iis, qui colica hepatica laborarunt et in:scrophulosis obtinet,- In postremis: his: vasa: simul obstruuntur, ut vix: circulatio adesse possit , et. haud. rarc" adeo durum fit , ut cultro anatomico resistat C^) aut sub illo strideat Ce» $. 6. Ex situ quem hepar in foetu servat » jam ad ejus volumen: concludére licet, Et- revera quo propior foetus suae origini ,. eo major relativa hepatis- magnitudo ,. quae in-- crescentibus annis, sensim diminuitur C2). Majus hujus visceris- volumen in foetu tri«- buendüm est Carbonio et Hydrogenio ,. maxima copia:in hepate praesentibus ,. quaeque principia. ex: sanguine praeparat, qui a. placenta et systemate venae Portarum illi adducie tur (e)... Nullum fortasse viscus majorem patitur mutationemr post partum jet primos: vitae annos , quam Hepar ;: non solüm enim, minuitur ipsius volumen ,.sed et ejus actio- augetur, quod copiosior bilis secretio probat;. Voluminis: autem-decrementum pendet ab imminuto sanguinis affluxu,. qui in nato homine tantum' per ramos venae Portarum.ad* Hepar defertur ( f£) quodque decrementum imprimis in hepatis- sinistro lobo conspicuum est , qui in-foetu fere ejusdem magnitudinis atque crassitiei est.ac dexter lobus C323» ll —— CAPUT QUARTUM. COLOR ET FIGURA, $. 7. Hs color in vario homine, aliquantum divetsus" pro: aetate variare videtur 3 Sic in adulto e bruneo-rubellus ,. in provectiore aetate füscior et in.senio füsco-rubro-coes rus (^) Cf. Portal, 2fnat,: DIed, 7T. 5.-pr 32, Cf, Poigtel, Handb, der P. 4, Th. s. [E (5) Cf. Portal, Lib, Cit. P. 322. (c) Cf. Morgagne ,. Epist, 4n, Jed, 38. art. 5a. (4) Cf. Blumenbach , Insz; Phys, S. 369. - Hildebrand; Lehrb, B, 3. $. 200fs (4) Cf. Richerand', Nouv, El. de Phys, T. 2. p. 442. ' (f) Cf. Portal, Anat, Med. T, 5; p. 228, Haller , Eft phys, "T. 6v Le 23. S: 3. $. 18. C4» Cf. Bleulond, Icon, Hep, Feet, 8tm, Dichat, dat, Des, T. 5, p. 421. Goldwiz, éue versuche dir phys, der Galle, p. 32. 1 -jANIORUDOLPHI vaw MAANEN: qulescens est color, ,In obesis in genere levior; intus flavido-ruber (2. In genere-ta» men est ex bruneo-rubellus , tantillum ,ad flavum accedens. Diversitas coloris quae. ob- servatur non a sangüing dependere, videtur , quoniam .monente ZZg//ezo , tot diversi jeco-. ps, in classe animalium .vertebratorum dentur colores; etiam in ijs, quae similem om. nino sanguinem habent (2). In.foeti color ejus intense rubet. Ipsius figura fere quadrangularis (e) vel potius irregulariter quadrilateris est a superio- ye convexa, ab inferiore inaequaliter concava, dextrorsum et postrorsum admodum cras«- ,g2, quae tamen crassities sinistrorsum et antrorsum sensim sensimque extenuatur ( 2 )« CX PUT QUINTUM. IDs, VV ELT 5 MT dO. $8.8. Disingerater in Hepate superficies , margines , incisiones , lobuli, fossae et lie gamentae $. 9. Duas habet superficies, alteram concavam , alteram convexam. Superior con- vexa, glaberrima , inferiori diaphragmatis superficiei vicina est; inferior, concava, inae- qualis, ab. eminentiis , depressionibus ;et 'incisjonibus intermup]a., variis , uti vidimus , incumbit partibus. : Margines babet alterum posteriorem ,' in dextro latere , obtusum , alterum anteriorem in sinistro latere, acutum, in quo distinguuntur incisura pro vesicula fellea, et incisura umbilicalis, prióre profundior, ita dicta, a pristino decursu venae hujus nominis. $. xr. Fossae reperiuntur omnes in superficie ejus inferiore; ab incisura umbilicali fos- sa decurrit , longitudinalis sinistra dicta, per cujus anteriorem partem decurrit vena um» biicalis; posterior pars ductuin venosum Arantii admittit, unde nomen fossae ductus venosi. | In lobo Hepatis dextro, altera acest fossa , fossa longitudinalis dextra, vesiculam fellis Te- (4) Cf. Picrer, Med, Realworterouch, B. 4« p. 729* (5) Cf, Haller, Elem, Phys T. 6. L. 39. 8. 13. $. 9. ' (£) C£. Bichat, dat, Decr, Sq. &, p. 72. . Cf. Hawpez , Grondb, dez OrtJ, «B, 2, p. 28f. (d) Cf. Winilow, Expos, ang. T. ^» 69. Cf. Coldwiz, neue vers, der Dhyr, der Galle, .g. 32e COMMENTATIO :x QUAESTIONEM MEDCAM, 9 recipiens; cum dextra illa longitudinali fossa , alia adhuc conspicitur. fossa, eandem di- rectionem ac prior servans, ab anteriore nempe, posteriorem hepatis marginem perens , per quam vena cava inferior sive adscendens decurrit. A dex!ra illa. fossa, alia, trans- versa dicta , versus fossam longitudinalem sinistram tendens, venam portarum , arteriam he- paticam et nervos accipit ; ex illa vero exeunt, vasa lymphatica et ductus hepatieus; ob varias partes, quae per hanc fossam decurrunt, nomen etiam habet Portae hepatis ( 7). $. 12. Memoratae incisurae hepar in lobos dividunt, quorum duo majores ac totidem minores poer (2). Quorum priorum is, qui dextro in HD situs est. major, a sinistro minore, arctiore, et acutiore per fossam longitudinalem sinistram ,- separatus est. In anteriore parte, inter utrumque lobum majorem ,. conspicitur lobus quadratus, ab utraque longitudinali et a transversa fossa formatus; in posteriore parte eminentia adest triángularis sive pyramidalis, prope magnam scissuram sita, lobulus $pigeZii sive lobu- lus hepatis dicia, subrotundus, parvus, crassus, inaequalis. Spize/ins accuratam , non tamen primus, ejus descriptionem dedit ,: Eustachius delineationem jam d:derat (c ). Jesalius locutus erat de tubere quodam prominente (d). et Hippocratis jam fuerit no- tus (e). Distinguitur in hujus lobuli latere sinistro, tuberculum obtusum. papillare, quod dexe trorsum acute excurrens, tuberculum caudatum audit, cum tali modo formatus augulus , lobuii radix a. 77;zs/ow appellatur ( f^). $. 13. Hepar humanum lobos proprie dictos non habet, sed veteres hanc distinctio- nem fecisse videntur, cum illud viscus in animalibus revera in lobos, et quidem saepe perplures , divisum est; divisio quae secundum 75k (g) et Tiedemann (4) ob variam animalium configurationem instituta, vel in systematis motorii gratiam faeta, videtur; quod inter alia probare viderentur hepata animalium, saltatorum motum peragentium , et ad- (a) Cf. Hildebrand , Lehrb, der 4n, B. 3. $. 2003, '(b) Cf Bianchi, Hisk, Hep, T. 1, p. 17. Halléty Bk, Phys, 'T. 6, EL. 29. S, 1. $e 3e. Seeumering , de C, gf. fubrica, T. 6, $. 59 — 64. (63. Cf, Euttathius , Tab. XL. fig, 4. (d ) Cf. Pesalius, de C, H, fabrica, v.e, 7. (e) Cf, Houtman, Diss, Med, Anat, de Hep, 1727. P» 7» (f£) Cf, Winslow , Exp. 4fnat, "T. 4. p. 69. Kc) Cf. D. Fink, Diss, anat, Med, de. Hep, 1735. pe y et 9 (5) Ticdemann , " Zoól, B. 1. p. 260. I 1o JANI RUDOLPHI vau MAANEN admodum in dorso flexibilium (7). Quidquid sit, divisio illa hepatis lobata certe non facta videtur in gratiam viscerum adjacentium, ut hepar tali modo se ad illorum intervalla conformet, quoniam hepar prius, quam illa formatum invenitur (2). S. 14. Variis ligamentis hepar in situ suo retinetur; communiter tria ligamenta , non nisi peritonei, diaphragma cingentis, coniinuationes , convexam hujus visceris partem dia- phragmati adfigunt, dextrum , medium et sinistrum dicta, quorum notandum imprimis ve- nit medium seu ligamentum hepatis suspensorium , peritonei duplicatura , figurae falci formis, antrorsum longius quam retrorsum, situm inter superfüciem inferiorem diaphra. gmatis et convexam hepatiss sese extendens ab incisura, ab interiore retrorsum, ad ve- nam cavam usque decurrit, et hepar in lobum dextrum et sinistrum distinguit: continua- tur hoc lizamentum dextrorsum sese extendens, et obtusum hepatis partem diaphragmatt nectens, ligamentum constituit breve, laterale dextrum, Sequens ligamentum, laterale sinistrum , seu triangulare, aeque ac prius continuatio est ligamenti suspensorii, ad sinie strum latus, sinistram - hepatis partem diaphragmati jungit. Aliud adhuc ligamentum , teres seu rotundum vocatum , inter margines anteriores lamellarum ligamenti suspensorii decurrens, eundem decursum ac illud servat, ;|Posterius hocce peritonei non est conti. nuatio sed.est collapsa, concreta et in ligamentum mutata vena umbilicalis, in foetu, maximae utilitatis. Nectitur porro hepar cum. ventriculo omgnti minoris ope; cum dia- phragmate, per venam cavam adscendentem; cum duodeno, per ligamentum duodeno- hepaticum ; cum colo, per ligamentum colo-hepaticum ; cum colo et pancreate, mesocoli ope, cet. Olim quoque meminerunt cujusdam ligamenti. coronarii, improprie tamen, cum nil aliud sit, nisi nexus superioris et posterioris hepatis partis cum diaphragmate telae ope cellulosae (c). $. 15. Enumerata ligamenta ad hepatis volumen firmandum atque in situ retinendum ne huc illucve agitetur inservire videntur, Nonnulli physiologi censuerunt rotundum li» samentum nullius esse utilitatis ()5 alii vero volunt, ejus usum insignem esse, et ree cte hi agere mihi videntur ,. nam,si: hoc. ligamentum. secetur, hepar sursum trahatur, et anxietates ex ejus lapsu posteriora versus et ex impedito libero diaphragmatis motu, oriane tur necesse est (€). Ad sustentandum hoc viscus repletus ventriculus etiam aliquid con- fere (^) Cf, Mulder , Diss, de Funct, Hep, 1813. p, 62, seq. (5) CF. H. D. G, Encyclopedie , T. 19. p. 652. Cc) Cf, Houtman, Diss, Med, 4nai, de. Hep. p. 6. Hildebrand , Lehrb, D, 2. $. a10,. Dumas, Princ, de Phys, "T. 4. p. 575- : (4) Cf, Pierer, Med, Realworterb, D, 4. p, 727. (*) Cf. Pink, Dii, de Hep. 8.. 12, COMMENTATIO iN QUAESTIONEM MEDICAM. II ferre videtur, quemadmodum, ille si vacuus est, hepar ob ligamenti suspensorii ductili- tatem , descendere valet; non tamen adeo magna hujus ligamenti ductilitas est, quamquam JWinsiow aliique non veriti sunt, inter causas famis proferre pressionem hepatis superfi- ciei inferioris in collapsis ventriculi parietibus (2). Huic tamen opinioni 2or/z/ ali- quantum favere videtur 5 dicens: non tamen negandum est, quod levis observatur tractio in regione epigastrica, vacuo ventriculo, quae, si impletur stomachus , mox cessat (2). Dumas vero hancce conjecturam vel mechanicam explicationem inter miseras refert ((2P et, praeter ipsius allata argumenta observatio anatomico-pathologica insuper probare vi- detur, hepatis pressionem in ventriculi parietibus , dolorem excitare; et cum sensus in- gratus famis, longe differt a sensatione, quam dolorem vocamus, ejus actio in ventricu. lum hoc respectu nulla videtur. Sic observavit Porza/ in puella, quae diu de doloribus in regione hypochondrieca sinistra quaesita fuit, et tandem emaciata diem obiit supre- mum, hepar magnum sanum, ponderosum . ventriculum comprimens s ventriculum vero ut et reliqua viscera secundum naturam, et sana (d). BPlatner (e), IWinslowii senten- tiam, quod hepar a visceribus subjacentibus sustentatur Cf)» ingeniosam dicit, et vult ilius opinioni non parum favere observationem a Gazz factam; cui scilicet observare licuit hepar in foetu mortuo nato ligamento lato destitutum , Viscus ipsum non detractum , sed naturaliter locatum (25 quae observatio tamen. nobis parum probare videtur, dua quaestio remanet, an idem observatum fuisset, si infans per aliquot tempus supervixisset, ' Memorata cum iis quae in hepate foetus observantur satis conveniunt, iis exceptis , quae ligamentum teres spectant , quod in foetu vena exsistit umbilicalis, de qua suo loco amplius dicendum est. (a? Cf. Winilow, Exp, Anat, "T. 4. p. 275. & 269. (5) €£& Portal, Anat. Med, Te S. p. 272. (c) Cf. Dumas, Lib. Cit, (T, 4«. p. 53 et 65. sq. (4) Cf. Foigtel , Handb. der Pathe zin, 'Th. 3. p. I5. (4) Ck. P/amer, Brieven oyer het. Mensch, Lig(h, br. 51, p, 228. Qf) Ct. Winslow , Lib. Cit. T. 4. p, 73. S. 268. (£) Cf. J. E» Saudifort, Geneesk, Verh, dcr. Zweed, 4tcad, D. L p. 360 B3 CAPUT 19 SJANLPRUDOLPHI vx MAANEN Gt"AUP XU EtsR EDU. U,M. EF |A;B|R i €.A» $. 16. IFMNosonattons et explicatu difficillimam hepatis internam structuram veteribus ana- tomicis exstitisse, procul dubio videtur. Galenus illud viscus , cum sanguine coagulato comparat. .Erasiszra!us ejusque secta- tores hepar dixerunt conflatum esse ex vasis et sanguine circa vasa concreto, et hinc mepeyxopa circumfusum dixerunt. In genere inter parenchymata , viscera collocabant, quae aliquid elaborant, usui communi totius corporis inserviens. G//:soz hujus substantiae friabilitatem docuit esse tantam, ut ablata investiente tunica, facile effluere possit. /4G/- gighius tam nudis quam armatis oculis, hepatis parenchyma indagavit idque constare dixit, maxima ex parte e vasis, caeterum e corpusculis, quae acinos vel foliculos suos glandulosos vocavit, figuram habentes hexagonam vel plurium laterum, sibi invicem accumbentes, ac lobulos, conicae plerumque figurae, propria membrana investitos , eficientes. Diligentissimus indasator AuyscA postquam artem invenerat partium animalium ceraceá materià implendarum et praeparandarum , totam hepatis molem ex acinis quidem , quos tamen glandulosos folliculos esse negavit, conílatam esse dixit, constantibus ex vasculis minimis, motui, nutritioni, secretioni et reductioni destinatis, arcte inter se cohaerens tibus et ubivis anastomoses formantibus ( 2 ). Recentiores satis probasse videntur, ejus fabricam, maximam partem ex tenerrimis di- versi generis vasculis principiis hydrocarbonaceis onustis, cellulosae ope secum invicem nexis , constare. 2 : i $. 17. Inter glandulas a nonnullis numeratur hepar, per glandulas intelligendo organa , e quibus uno pluribusve ductibus excretoriis secretus liquor, quem organa e sanguine, a vasis ad illa tendentibus accepto, separant, fluit. Dissentiunt viri docti num ad chara- ctercm glandulae essentialem , ductus excretorius pertineat, qui liquorem in illius sub- stan- (^) C£, Rwysth, Th, An, IL, assez, 2« N, 1. Th, Max, N. 9f. COMMENTATIO iN QUAESTIONEM MEDICAM, 13 stantia secretum ad loca destinata devehit. Sed quidquid sit, hepar boc intuitu certe glandulis adnumerandum erit, ut pote haud parvo ductuum apparatu instructum (4 ).. Pertinet inter glandulas profunde sitas, impares; si membranae ab hepate separantur, vel si viscus dilaceratur, superficies vel pars dilacerata inaequalis, granulata observatur (£). Dilaceratio in hoc viscere facilius institui potest, quam in aliis ad glandulosum systema pertinentibus quoniam in horum siructura major et compactior cellulosae quantitas ab undat: cellulosae hepatis substantiae quantitas, contra, structuram offert aequalem te- nuem, vi leviori facile cedentem , nullasque ostendentem divisiones lobatas, "ut in aliis glandulis; v. gr. in salivalibus , in pancreate cet. neque accumulata pinguedo in ejus parenchymate observatur, uti locum habet in glandulis parotidibus et mammis ,. qua« propter hépar ab his etiam distinguendum est (c). Parenchymatosa hepatis portio si siccetur, colore mutatur, atro fuscior fit, ob sanguinis quantitatem qua abundat; aéri atmosphaerico exposita, cito in putredinem abit, odorem intolerabilem ammonia- calem exhalans. Si coquatur bepar, illud commune habet cum caeteris glandulosis cor- poribus, quod aquam particulis griseis coloratis turbet, et insignis spumae quanti. tas evolvatur. Si diuturnae coctioni subjicitur, durior et indigestibilior fit, quam aliae glandulae aeque diu coctae ; macerationi expositum per longum tempus densitatem, qua insigni gaudet ( 7) et formam servat, dum cito tamen rubellus color in bruneo-coeru- lescentem mutatur. Acidum sulphuricum , aliaque acida pro earum virtutis gradu diverso, citius vel tare dius hepar in pulposam atram massam vertunt (e). (4) C£. Mockel , Menschl. 4nat, B. 3. p. 626. Walther , Phys, B. Y. p. 229. $. 94 (b) Cf Sabatier, Splanchn, T. 2. p. 840. (€) Cf. Bichat, Anat, Gen, Syst. Glandul, p. 619. (4) C£. Bichat, Anat, Descript, (T. S. p. 93- («) Cf, Bichat, 4fnat, Gen, Syst, Gland, 'T, 1, p. 602. et seq, e u JANI RUDOLPHI vau MAANEN Cowipi i wur Sog proporwrou 5 MEMBRANAE ET CAPSULA GLISSONII. $. 18. Hg substantia duplici circumdatur membrana, serosa nimirum et cellulosa sive propria. Plures anatomici unam tantum membranam ipsi concedunt, nempe sero. sam, peritonei continuationem , tenuem et glabram, a qua hepatis substantia non tota qüanta cingitur, cum pars posterior, utraque incisura inferioris faciei, canalis pro vcna cava inferiore nec non fossa pro vesicula fellis, ab ea destituta reperiuntur; quae tamen memoratae partes ut et reliquae hujus visceris propria cellulosa membrana includuntur, densà, tenui, cum ipsa substantia intime unita ( a). $. 19. Est autem eadem haecce membrana, quae confert ad capsulam formandam a Glissonio denominatam (5). Quamquam ante eum, Peequezo cognitam et a /7/2/aeo de- scriptam (c). Secundum nonnullos formatur a membrana hepatis exteriore; alii vero volunt propaginem esse telae cellularis, venam portarum ventralem circumdantis. — Con- Stat ex tela cellulosa compactiore et venam portarum, arteriam hepaticam , nervos et ductus biliferos circumdat. Summus JZoeer5aye, Pozzi aliique naturam muscularem et vim contractilem capsulae adscripserunt (4) , et pulsandi facultatem illi tribuerunt; hinc nonnulli credentes repetitam contractionem et relaxationem in illa, uti in corde locum habere, cor abdominale crearunt et circulationem sanguinis per venam portarum exinde explicare tentarunt; sed immobilis est in se, quamquam a subjacentibus arteriis suble- vari potest; neque ulla gaudet vi contractili, cum nullis fibris muscularibus polleat s fibrae illae, de quibus nonnulli mentionem faciunt nil aliud videntur fuisse, nisi exigua vascula rubia per substantiam capsulae reptantia (6). Capsula illa exclusive pertinet neque ad arteriam hepaticam , neque ad venam portarum, et cum motius sanguinis venae por- (4) Cf. Seemmering, Eingewetidilehre, p. 178. $« 64. Bichat , Traité des Membrane: , art, IlL $. 3. (5) Cf. Giisson, nat, Hep. p. 70. S IS. Ce) Cf. Haller, Elem, Phys. T, 6. L. 29. S, t. $. 15, 3» (4) CK. Pink, Diss, de Hep. p. 14. Cf» Houtman, Dist de Hep, p. 10, (e) Cf. Portal, Anat. Med, T. 5. p. 274* COMMENTATIO iv QUAESTIONEM MEDICAM. 13 portarum fiat per inpulsionem , quam sanguis a circulatione capillari accipit, cellulosae hujus prolongationis usus latere videtur (4). Distribuitur per hepatis substantiam systema particulare venosum , systema venae pore tarum dictum ,' praeter quod, ramificationes arteriae hepaticae, venarum hepaticarum , nervorum, ductuum bilariorum et vasorum lymphaticorum in eadem adhuc observantur; ad diversas has partes hepatis parenchyma perreptantes, considerandas , nunc accedimus, C As PLUIE E OLPC SEEN SVUCDOM, NOE OR V I. 8. 22. I is: visceris voluminis parva ( 2) nervorum quantitas in illo observatur, Oriuntur vel a nervo vago, sed praecipue a plexu coeliaco; plexum formant hepaticum et divisiones arteriae hepaticae concomitantur (c), quas uti illas venae portarum molli reticulo circumvelant (2). Dividuntur ab Z//ero in anteriores, sinistros et posteriores: anteriores cum arteria hepatica fossam umbilicalem , lobum dextrum et vesiculam fel- leam petunt; posteriores retro et ante venam portarum, sulcum transversum, lobulum iSpígelii et anonymum adeunt; sinistri lobum sinistrum prospiciunt (e). Ab his ner-- vis insignis illa actio sensorii communis in bilificatione dependet (f£); et in affectionibus ex iracundia vel in ejectionibus bilis, emetici ope, luculenter apparet influxus, quem nervi in secretione bilis excercent (8). Cum hepar ramos nervorum accipit a plexu coeliaco explicari potest singulare illud symptoma , quod aliquando in hepatitide acuta observari licet, dolor nempe in humero vel in collo (4). Nervus phrenicus autem ramum phrenico-abdominalem emittit, qui sese Con (4) Cf. Bichat, Arat, Descript, "T. 5, p. 88. (5) Cf. Seemmering de C. H. fahrica , 'T. 6. p. 176. et T, 4 $. 331. («2 C£ Bichat, Anat, Descript, T. 5. p. 9t, (4) Cf. Sprengel, Inst, Phys, T. 1«. p. 349. $. 136. (e) Cf, Haller, Elem, Phys, T. 6. L, 23« $. 22, (f) Cf. Hildebrand , Lehrb, der 4n, 'T« 2. $. 2115. (£2 C£, Gruithuisen, Organozoonomie , $. 114» Cf. Coipmans , INeurolegia, $, 911, (5^) C£, Mera, Dict, des Seicne, Med, T, 5. P 9n 16 JANI RUDOLPHI vau MAANEN conjungit eum plexu hepatico , e plexu coeliaco originem ducente (4). Ferre historiam morbi retulit foeminae, ab insigni voluminis incremento hepatis, tuberculis diffusis in» super obsessi, mortuae; praeter varia symptomata ex tali alteratione enata, aegrota do- lorem admodum molestum ad humeros durante toto morbo percepit. — Ex hac observa- tione patere videtur, dictum dolorem etiam in aliis hepatis morbis locum habere posse (7). C A TPIDP INO.JUN JU ML DE VASIS SANGUINEM AFFERENTIBUS. ARTERIA HEPATICA. $. 21. Rus est arteríae coeliacae, ex aorta descendente provenientis, plerumque una cum coronaria arteria ventriculi et arteria splenica ex hoc coeliacae trunco oriens , decur. sum servat transverse dextrorsum versus pylorum, ad quem emittit arteriam pyloricam :- tunc oblique dextrorsum se dirigens, ramum emittit, arteriam gastricam inferiorem dex- tram, et ad vesiculam felleam et fossam hepatis transversam decurrit; ibi cum venerit , in duos ramos dextrum et sinistrum dividitur. Prior sub ductu hepatico decurrens ar- teriam emittit cysticam, quae a collo vesicae ad inferiorem partem, inter tunicam sero- sam et mucosam se distribuit: emissa illa arteria , penetrat fossam trausversam et distri- buit se in lobum dextrum. Sinister ramus directionem habet oblique sursum et intror- sum , fossam petit transversam , inter lobum sinistrum et lobulum Spige/ii, prioris sub- stantiam penetrat, et in utroque ramificatur. Decursum satis regularem servat illa arte- ria, quamquam aliquando lusus naturae observantur: sic aliquando arteria hepatica in» venitur sese distribuens in tres ramos ; sic arteria pylorica aliquando oritur in loco ubi arteria hepatica ad ingrediendam substantiam, dividitur ( c). Arteria non ab omni parte in hoc viscus penetrat, uti in glandulis, lobis distinctis ; sed (4) Cf. Hempel, Grondb, der Ontl, D. 3. p. 629. S. 251. Cf. J'aliher, Tab, Nerv, Th, et Abd. 4, (5) Cf. Farre , Fasc, II. obs. 5. (c) Cf. C. Sprervgel , Inst. Phys, Te 1. p. 347. $ 186. Cf. Dichnat, 4nat, Deseript, T. 4. p. a6o. scq. Cf Hali;r, Elem, Phys, T. 6, Lo 29. S. $.9. Cf, Hildebrand , Lehrb, dcr. /tn, T. 2, $, 2108. COMMENTATIO iN QUAESTIONEM |, MEDICAM. 17 sed uti in primariis organis, sic in bepate, arteria ab uma tantum parte, substantiam in- greditur , trunco unico satis insigni , et quidem semper in loco profundo v.l in fossa , ia parte ab actione injuriarum externarum longe dissita, adeo ut superficies, in qua minores dentur ramificationes facilius, quam locus ubi trunci dantur , laedi possit (a). EUCA PLUR DOTEXe JN COSME DE ALIIS ARTERIOSIS VASIS. 8$. 22. pu arteriam hepaticam, alia arteriosa vasa adhuc per ejus substantiam de- currunt, Ramum satis insignem saepe arteria mesenterica superior hepati tribuit, fos- sam transversam petentem ; ramum porro, eo majorem, quo minor sit arteriae hepaticae sinister ramus, hepar a coronaria ventriculi accipit, minores denique multos ramulos accipit hepar a mammaria interna, phrenica, suprarenalibus, spermatica et epigastrica in dextro latere corporis sitis ( £). CAPUT UNDECIMUM. VENA PORTARUM. $. 23. I veteribus vena arteriosa , vel arteria venosa dicta, quum scilicet vas illud var« tim de natura arteriarum , partim de venarum matura participat. Loc quidem respectu vena dici meretur, quod non tantum tota ipsius fabrica cum eadem venarsm conveniat 5 sed etiam quod venarum adinstar, truncus hujus venae ex pluribus venis minoribus coae lescat (c). Eo vero respectu cum arteriis convenit, quod truncus venae portarum in in- (^) Cf, Bichat, Mnat, Gener, T. 2, 620. (2) Cf. Haller , Elem, Phys. T. 6. L. 23» $. 1 $. 9, 10, Hildebrand , Lehrb, der 4fn, T. 2, 8. 2106, Dumar, Princip, de Phys. T. 4. p. 578. («2 Cf. Haller, Elem, Phys, T. 6. I. 23: Su 1» S. 18. C 18 |" JANI RÜDOLPHI vax MAANEN innumeros ramos majores, minoresque dividatur, et per hepatis substantiam distribuatur; minime vero ut nonnulli putabant, ob pulsum, quo plane caret (2 ). $. 24. Ex omnibus visceribus abdomiris praeter renes , vesicam urinariam et uterum in sequiori sexu j vasa oriuntur venosa ad venam, de qua numc agimus constitüendam, dum sanguis ex supra memoratis visceribus ad venam cavam adscendentem vehitur. Ex liene incertus ramorum numerus egreditur,.qui tamen. in unum coeunt truncum , venam dictam splenicam , postquam ramulos acceperunt a ventriculo. Vasa plurima ex pancreite orta , una cum diversis ventriculi ramis, nempe-ab ejus magna-extremitate ,.a pyloro, a media parte minoris curvaturae ( gastrica superior coronaria ventriculi) a curvatura majore ( gas» tricae inferiores ) cum multis ramis a duodeno , et tractus, intestinalis partibus, in plue res trunculos, dein in unicum truncum, venam mesentericam superiorem coeunt, ad constituendum , cum vena splenica, sub angulo fere recto, communem truncüià venae porarmm. Origo ex his visceribüs maximi est momenti, ad sanguinem admodum veno- sum praebendum (2). $. e5. Truncus autem communiter longitudinem 4 pollicum habens, e sinistro latere oblique dextrorsum , ad fossam ei destinàtam transversam decurrit, situs pone dextram pancreatis partem et duodeni portionem, unitüs una cum arteria hepatica, ductu hepatico et choledocho, nervis et vasis lymphaticis ante eum sitis, densae ope telie cellulosae, "Truncus venae portarum nunc cum venerit ad fossam transversam hepatis , sub angulis rectis bifurcatur, cujus bifurcationis ramus dexter, minor, tamen capacior, magnum lobum petit, in millenos ramulos sese dividens. Alter sinister, major, a sinistro latere horizontaliter ad simunry usque 'venae;nmbilicalis pergit, uniqur cumligamento ex obli- terata hac vena producto et in ramulos per minorem sinistrum lobum dispergitur (c). $. 26. Distingui solet vena portarum. in ;partem hepaticam et in partem abdominalem , vel ventralem ; et in hac parte nonnulli distinguunt duos arbores, unum ex vasis lienalie bus, alterum ex ramis ab intestinis provenientibus conflatum ( Z ). ^ 8. 27. Comparato hoc systemate cum reliquo venoso systemate videmus , prius om- hino valvulis esse destitutum : parietes crassiores aliquantum esse, caeterum cum poste- fiore satis conveniens. Nonnulli , praesertim. Haller , systemati. huic venoso abdominali IO» ] (12V B 2l c : 39 eil | 4 J (55 Cf Juch, Diss, de Dile, p. 16. $. 9. (b, CE Luca, Med, AMuthrop. T. 1. p. 407. $. 371. (2) CE. Frawn, Diss, de Vesa Porta, Cf, Llildebrand , Lehrb, der IN T. 2. S, 2107 Cf, C. Sprergil, Joi Phys, T. 1. S. 136. Cf. JValther,' Phys. B. 1, p, 216. S. 82e i (4) Ct. Hiniow , Lib, Cit, & 276, C£, Platuer , Brieyen ever het Mepich, Ligch, Br, $1. COMMENTATIO 1N.QUAESTIONEM MEDICAM. 10 robustiorem structuram tribuerunt, quoniam.vi impulsiva destitutum est, sed majore et densiore tantum ;cellulosae copia circumdatur (4 ). In parte hepatica. nullae;conspiciuntur anastomoses ; in parte vero abdominsli ramuli ünter se quam maxime anastomosant; anastomoses necessariae sunt in hac portione: ob varias sanguinis retardationes , quibus in eadem est obnoxius, Considerat/ BizZgz , hoc systema fere totum quantum a reliquo venoso independens, quoniam si quae, paucae certe, inter utrumque adsunt anastomoses , eta reliquo atri sanguinis systemate in eo diversum , quod minorem occupat locum vique impulsiva caret (2). $. 28. Sanguis in/hoc.systémate satis fesulariter movetur , motusque retrogradus non observatur, neque mirum, quoniam uti diximus vi impulsiva careat, adeoque non singulare quid est in eo plerumque e»ndem: sanguinis copiam -reperifi, aequaliter partitam (e ). $. 29. Raro hepatis volumen a sanguine per venam portarum allato, oppletum et dis- tentum observatur ob resistentem et parum extensilem ;hujus organi strueturam:- fieri tamen potest quod sanguis ad hoc viscus majori copià adferatur,.et quod inde pondus augeatur. Incrementum vero hoc non pendet.a majori sanguinis impulsione in ramifica- tiones venae portarum, sed a fluxu retrogrado sanguinis;in venam.cavam et in venas he» paticas , quae uti videbimus in nominatae venae truncum suum sanguinem deferunt. Cir. culatio in portione venae portarum abdominali. cum venis convenit; portio vero Jhepatica nullam habet analogiam cum ea arteriarum , in his autem contractio cordis agit, in illa vero tale quid non observatur , et omnis circnlatio in hac portione. derivanda videtur. a continuo alternante diaphragmatis motu , à contractione musculorum. abdominalium , .a ree pletione, depletione et locomotione tractus intestinalis ( d)e.- $. .$0. Supra memoratae divisiones cujusvis rami horizontaliter. hepar. percurrunt, dis- tribuuntur porro in ramusculos, in vasa excretoria et venas hepaticas desinentes. Magna sedulitate et labore varii anatomicj conati sunt , injectionibus subtilissimis probare, di- versi generis haec vasa immediate secum invicem communicare, non tamen ita certo cone cludere licet de distributione venae portarum. ex injectionibus et. factis experimentis, in quibus plurimi anatomici incubuerunt, ut Z/g//er , SSoemmering alique. Sic v. gr. sub- tllior materies injectiva in venam portarum vcl in arteriam hepaticam, impulsa, non diflü- culter ex ultimis finibus unius in alteram transit, unde ultimi fines duorum horum vaso- rum anastomosibus inter se communicare videntur: an vero. talis communicatio. naturalis hà- (4) Cf. JFalther ,- Libr. Cit, 6, 85. (^) Cf Bichat, Anat, Gen, T. 1. p. 297 (e) Cf. Bichat, Anat, Gen, T. 1. p. 400, (4, Cf, Autenrieth, Phys, Th. 2« p. 82. $. 659, 20 JANI RUDOLPHI vau MAANEN habenda sit, ob naturam sanguinis utriusque his vasis contenti, diversam , concludere difücile est ; in prudentissima enim injectione saepe subtilissima vascula disrumpuntur, et praeternaturalis communicatio nascitur 5; animadvertit tamen Soemmering facilio- rem esse transitum e vena portarum ad ductus hepaticos, quam ex arteria hepatica ad eosdem (4 ). C.AAP,UT.D UO D.ECI.M/JU M. VENA UMBILICALIS. 8. 31. In foetu liepar alio adhuc vase gaudet, sanguinem afferente, vena nempe umbili- cali; major est quam vena portarum in foetu, in funiculo umbilicali , umbilicalem sic dictum annulum penetrans, intra peritoneum et musculos àbdominales sita, sursum, dextrorsum , secundum A/c4az sinistrorsum ((?) decurrens, anteriorem partem ligamenti suspensorii petit, inter ejus laminas deorsum per umbilicalem incisuram decurrit, sensim sensimque dilatatur, plures ramos emittit ad lobum dextrum, plurimos ad sinistrum , 20, monente Seemzmering , et etiam nonnullos ad partes vicinas, dum tandem venit ad fos- sam transversam et dextrorsum im venam portarum desinit, ubi bifureatur (5). [Rae mus ille qui in foetu considerandus est, ut canalis communicationis venam umbilicalem jnter et venam portarum, an pertineat ad venam umbilicalem, an vero ad venam portae rum, lis videtur. ./chat eum venae portarum adscribit, cum post nativitatem ramum tjus sinistrum componat, et ob situm valvulae, Z//deórand vero pertinere eum vult ad venam umbilicalem , cum ramus majoris exsistat voluminis, quam ipsa vena porta- rum (2e). ] Sinistrorsum vero per ramum, priori minorem, trunci umbilicalis quasi continuatioe ném (düctum venosum Arantii) hepatis parenchyma penetrantem,, sanguinem in venam cavam iufériorem effundit, dum venae memoratae sub'angulo acuto inseritur ( 7). $. 32. (4) Cf. Scemmering, Eingew, Lehr, p. 177. Cf. Fischer , Anweisung zur Prakt, Zergliederungrk, Kap. t2. p. 246, (B) Cf. Rownmuller, Comp. Anat, p.285. Cf Hempel, Grondb. der Onil, D. a. S. 244. Cf, Blumenhach , Ini, Phys, $. 625. Cf, C. Sprengel, Inst, Phys, T. 1, S. 130. Seemmering de C. H. fabrica, T. 5. &. 74. (*« ) Cf. Hildebrand , Lehrb, der dn, T, 2. $, 2i08, (4) C& ucieres cilati, Ct, Bichat, duat, Diseripf, T. 5, p. 418. Cf. COMMENTATIO tx QUAESTIONEM MEDICAM. 21 $. ge. Hujus venae organisatio cum caeteris venis convenit, licet tamen in loco uhi bi. furcatur et in ostio canalis venosi valvula observetur valde extensilis. Supra jam notavi- mus ex collapsa hac vena , ligamentum oriri, rotundum , teres, brevius in foetu, longius in adulto, quod facile ex diverso situ explicatur; paucos annos post nativitatem totus ille ductus clausus est, et rara sunt exempla, ductum illum apertum mansisse ( 4 ). CA P.U TJ JL PESCLMATM, LT IESRCUCILEM. DE VASIS EFFERENTIBUS. Misi efferentia in hepate sunt vel lymphatica vel sanguinea, vel bilifera, Vasa Iymphatica. $. 3s. Hepar inter organa numeratur, quae plurimis lymphaticis abundant 5 inveniun- tur cum in superficie, parenchyrha inter et tunicas, tum in interiore substantia, nec non permulta in superficie inferiore secum invicem conjuncta, quorum rami pro maxi- ma parte, in cellulosa, quae venam portarum ambit, partim per alias vias ad ductum thoracicum tendunt (2). Superficialia in convexa hepatis superficie, ab anteriore ad posteriorem marginem versus ligamenta serpunt; hic majores rami ad concavam dia- phragmatis superficiem advenientes in glandulas pericardii, nec non in plexus mamma- rios transeunt ( c ). Inferiora eodem modo ab uno ad alterum marginem decurrentia y partim prioribus junguntur, partim in glandulas venae portarum , plexum portarum fore mantía, in fossa transversa situm , pone pylorum'ad ductum thoracicum decurrunt (4). Vasa sunt manifesta , et quidem adeo, ut Z4se//us ea habuerit pro conrinuationibus va- sorum chyliferorum ; secundum .Diemerbroeck eadem vasa lymphatica, absque ulla in- stituta impletione artificiali, ubique in superficie hepatis conspicua sunt, et in vivo animali turgent. ]njecit nempe ligaturam, ventriculum inter et bepar, qua simul vena por- (*4) Cf. Treviranas, Biologie, B. 4, p. 414. (^) Conf Lildeeraud Lehrb. der nat, Tq. 2, S. 2111. Conf, Dwma: Princ, 4« Phyr, T, 4. p. 578, Con£ Mascagni Vas, Lymph, Hist, "Tab, 17 et 18, («) C:nf, Rosrenmuller , Comp. Znat, "P. 212. (4) Conf, Hempel , Grondb, der Ont, D. 2, p. 892. € 3 EU ^ JXNI RUDOLPHI vaw MAANEN 'portarum cum ductu bilifero comprehendebatur; mox vasculorum illorum intumescen- tiam observavit, quae multum inerevit, si leniter hepar manu premebatur (4). "Vasa diaec 'sünt'flaccida, et a'reliquis ejusdem generis vasis diversa; quoniam valvulae injec- "tiofi facile éedurit,'ira'ut' per trüncos illa etiam oppleri 'possint (4). ^ Hinc potissi- mum-"hyüropum dbdótüinalium "origó (c). Si injectio bydrargyrica per illa :vasa -fcligi- ter succedit, tunc hepar lamella argentea quasi tectum cernitur. Eorum matura peculia- ris videtur: tenuem et pellucentem habent membranam, dilacerationi et tensioni valde résistentem , quod injectio hydrargyrica probat, cum illa hujus materiei sat magna co» pia oppleta mon;dilacerentur, praesertim in truncis majoribus ( 4). CAPUT DE'CIMUM QUARTUM, VENAE HEPATICAE,; $. 34. Mus quae. sanguinem , tum arteriae. hepaticae tum venae portarum et pro 'parte vena umbilicalis in foetu, bilificationi vel;nutritioni ipsius visceris. ineptum , -ad venam cavam inferiorem reducunt, nomine.veniunt venarum hepaticarum, quae valvus "fis "praeditae, arboris insrar per parenchyma. distributae, et. insigni numero adsunt; sese in:2, 3:vel 4 primarios et nonnullos ramos .accessorios colligunt, et in vena cava ad- 'scendente , quae per fossam dextram decurrit, ostiis suis hiant ( e ). $. 35. Rami venae cavae. in. universum in ,adulto..homine pauciores , minoresque quam illi: venae portarum ,"ampli sunt, tenues, hepatis substantiae. arctius agglutinati , et a ramulis: venae portarum paulum rugatis, ob .cellulosam telam , quae hujus. ramu- los,;uti jam annotavimus ,. circumyolvit, facile in dissectione. hujus visceris distin- gui-possunt, -quum -dissectàe -venae hepaticae : praeterea adhuc aequaliter apertae ma- nent («4) Conf. 4wbodick , Diss, de IIep. 1275. p. 28. " (^) Conf, Autenrieth , Phys, Th. 2. p. 97. $8. 650. (c) Conf. C. Sprergel , Inst, Phys. "Ti 16. p.249. S. 136. (4) Conf. A4mbodick, Diss, Cit, p. 29. €^) Conf, Ziidebrand , Lehrb, der /ín, T. 2, $. 2110. Conf, Rieerand, El, de Phys, T» 1» . p. 205. COMMENTATIO iw QUAESTIONEM MEDICAM. 23 nent (4). Decursum servant oppositum cum vena portarum; Ramuli antem venae portarum a parte inferiore sursum et lateraliter, surculi vero venae cavae oblique deore $um tendunt; hinc saepe se mutuo ad angulos secant, et firmiter inter se connectun«- tur, adeo ut, (sunt verba GJZissomi;) ubicumque venae cavae portaeque rami se invi- cem contingant (quod plurimis in locis, ubi majores ramuli occurrunt) tam arcte in- ter se connectantur, ut citra alterius rupturam, divelli nequeant (2). Ea autem non- nullis anatomicis imposuerunt, istas conjunctiones pro anastomosibus habentibus, a/- fíg^ius vero et ipse G/issoz fatentur, se omni adhibita attentione nusquam ejusmodi anastomoses invenire potuisse (c) et Z/gryey scribit, , se non parum olei et operae perdidisse in anastomosi exploranda; nam neque in jecore, liene, pulmonibus est alis quis anastomosis ( 2)? $. 36. Insertio in venam cavam , in locum, quo haec vena se hepatis postico et su«4 periori margini inserit, oblique fit, ne sanguis ad cor regrediretur. In situ prope cor ratio quaerenda est, cur vasa haec sanguine repleta inveniantur in iis, qui post longam: agoniam mortui sunt ( e). Dispositio memorata venarum hepatis, illarum aflnitas im» mediate cum venis abdominalibus, illarumque intima connexio cum vasis mesentericis ,, veteribus ansam praebuerunt credendi, portionem essentialem chyli statim per posterio« res has , ad hepar transire, ad elaborationem in hujus parenchymate subeundam , ut qua» litates sanguinis acquireret (f). $. 37. Ipsae autem illae extremae divisiones, quibus venae portarum et arteriae hepa- ticae ramusculi in venae cavae ramulos transeunt, vascula illa componunt, tenuissima eximiae subtilitatis, in glomerulos convoluta , quae Malpishius pro. acinis. glandulosis , hexagonis, secretoriis salutavit (5); artificialis vero. injectio. extra dubinm evicit; totum hepar esse vasculosum (4), dum post fclicissime institutam artificiálem impletionem , nihil nisi tela cellulosa non impletum remanet (7). $. 88. Corpuscula vero illa, acini illi, glandulosi, uti crediderunt , secundum ZZií;- ter (&) fortasse ex eo enata, quod varia in.subjectis^morbosis , hydrope praesertim. ex - - SESET d (4) Cf Haller, Elem, Phys, T. 6, L. 23. S, 1. S. 17. p. 5oo. Cf, Bichat, ode Descript, T. 5. p. 90» (2) Cf. Giisson, nat. Hep, Cap. 33. p. 328. (^) c£. Glitsson, 4duat. Hep, Cap. 33. p. 330. (4) Cf, Harvey de Circ, Sang. p. 204. (e) CÉ. Bichart, Anat, Deseript,, "Te 8. p. 9o» (f) Cf. Dumas, Princ, de Phys, T. 4. p. 577» (£5 Cf. Maipighin: de Fisc, Structura, p. 11. (A) Cf. Hildebrand, Lehrb. der 4n, T. 2. $« 23114 (4) Cf. Franken, Diss, de Hep, p. 18. S, 17. (Ck) Cf. Heister , Comp, 4fi4t, not. 9» cá JANI RUDOLPHI vau MAANEN dtrophia defunctis, corpuscula sphaeroidica observarunt. Secundum J/cAat ( 4) quod mioleculas solidas hujus visceris sic salutarunt , nil aliud sunt, nisi glomeruli vasorum hepaticorum , quorum quisque ex ramusculo arteriae hepaticae , venae portarum , venae cavae, ex poro biliario , ex quovis eorum originem ducente (2) et verosimiliter ex vase l]ymphatico constat ( c). Malpighius acinos illos pro cavis habuit, quod tamen admitti non potest, cum hoc si locum haberet, materies ceracea injecta ex vena portarum non staüim transiret in du- ctué biliferos , sed moram experiretur (4) cet. $. 39. Acini illi duplici substantia cincti videntur, alterá rubicunda, altera flava, quam duplicitatem Ferrein primus distinxisse videtur, cujusque /7a//er et Gunz etiam mentionem faciunt (e). — fuzenricth et AMeckel iius existentiam confirmant (f). Zj- chat de hac distinctione mihi loqui non videtur ; mentionem tantum facit punctorum fla- vorum, quae aliquando nudo oeulo in dissecto hepate conspici valent, et verosimili- ter ostia sunt dissectorum pororum biliferorum , bile turgentium (2). orzz/ scribit , Ferrcein gratuito asserisse , hepatis acinos ex duabus substantiis compositos esse (4). Seiler frequenter distinxit flavam substantiam in hepate obesorum , non vero in illo se- pum. Substantiam hanc nominat corticalem, alteram vero bruneo-rubram, medulla- rem (4). utenrieth ex Mecke] hanc dicunt corticalem , illam vero medullarem, Secunes dum Luca , in omnibus individuis , distingui possunt ( 4 . (4) Cf. Bichat, Anat. Descript. 'T. 5. p. 9r« €^) C£. AMutenrieth , Phys. Th. 2. p. 84 &. 641. (c) C£. Blumenbach , Inst. Phys, S. 374- Cf. Hildebrand , Lib, Cit, $, a113. (4) Cf£ Haller, Elem, Phys. 'T. 6, L. 23. S. 1. $. 27. (*) Cf. Haller , Elem, Phys. T. 6. L. 23. S. 1. $. 24. Gunz , Obs, circa Hep. p. 305 (f) Cf. Autenricth in. Reils Arch, f. d, Ph. B. 7. st, 9« p.q99« Cf, Meckel , Handb, der M, 4n, D. 4. p. 349, (£) C£ Bichat, Anat, Descript, 'T. 5. p. 93. (h) Cf. Portal, Znat, Med. T, 5. p. 278» (i) Cf. Seiler in Pierer Med. Realw, B« 4«. p. 732* (k) C£ Lucae, Med, Anthrop, T. 1«. p» 414». $« 325« Er CAPUT COMMENTATIO 1» QUAESTIONEM. MEDICAM. " CAPUT DECIMUM QUINTUM. VASA BILIFERA. Ductus hepaticus et choledochus. $. 40. P.ieusibus vasis gaudet hepar ,/quáe. in nullo alio corporis. loco adsunt; ex omnibus visceris partibus ortum ducunt et venarum more sese colligunt ( 4 ). Vasa ea etiam vocantur pori biliarii ; quamquam probabile videtur, antiquiores per illos intellexisse puncta flavida, quae in disrupta hepatis substantia conspici valent (2). Vas- cula sunt tenerrima , bilem hepaticam , ex allato sanguine secretam, vehunt, et ad desti- nata loca deducunt. Radiculae horum vasorum. sensim | sensimque in ramulos majores confluunt, qui ramorum venae portarum comites per bepatis substantiam. decurrunt, in duos trüncos transeunt, et tandem in fossam tránsyersam in communem ductum, hepa- ticum dictum , conveniunt, qui juxta venam portarum, hepatis portam egreditur, quam "uti jam diximus ingressa erat vena portarum ( c ). $. 41. Ductus ille hepaticus longitudinem habet 1i pollicum. cum diametro 1 linea- rum , oblique introrsum descendit, inter venam portarum et arteriam hepaticam , omento gastro-hepatico et pingui cellulosae copia obductus. $. 42. ]Jungitur in loco, ubi omenti apertura, adest, cum alio ductu, qui cysticus dicitur, sub angulo acuto ad ductum choledochum formandum qui potius ut continuas tio ductus hepatici habendus, extrorsum inter laminas epiploicas descendit, inter glandue las et vasa lymphatica decurrit, sub vena portarum ad posteriorem partem dextrae pane creatis extremitatis pergit (4) et pone secundam duodeni portionem cum ductu pancrea- tico unitus, eodem modo ac ureteres vesicae urinariae inseruntur (e) , hujus intestini mue (4) Cf. Duma: , Princ. de Phyr. (T. 4. p. 579. (^) Cf. Bichat, -Anat, Descript, T. 5. p. 9r. (c) Cf. Richerand , Phys, T. 1, p. 209. Cf. Haller, El, Phys. T. 6. L, ag. CF. Winslow, Exp, "uat, Ts 4 $.278. Cf. Metizger, Diss, de. (Nutr. $, 10, Cf. Mutenrieth , phys, Th» 2, p. 84. $. 640. (4) Cf. Hempel , Grondb, der Onil, D. 2. P* 394. («) C£ Walther , Phys, B, 1. py 229, $. 95. D 25 ^ JANI .RUDOLPHI vàw MAANEN- musculosam tunicam perforat; inter quam et mucosam oblique decurrens in ipso duodeno pone secundam ejus flexuram hiat (2). —— $. 43. Apertura quae hic adest secundum aonnullos pliea quadam gaudet, quamque inservire volunt, ad ingressum alimentorum 'impedientum;; J/cAa£ vero; id negat et dicit bilis effluxum , et sensilitatem , qua ipse ductus gaudet, alimentorum ingressum impedi. re (2). Et revera nulla valvula illud orificium instructum esse probat observatio anato- mico-pathologica a Z/eiscAmann facta et relata, Vidit nempe in cadavere foeminae 4o an- norum, quae diu de doloribus in latere dextro questa fuit et tandem ex ascitide diem obiit supremum, hepar solito majus, vesiculam ingentem, concretionibus repletam; et in ductibus biliferis lobi sinistri hepatis reperit duos lumbricos, qui verosimiliter e duos deno per orificium ductus 'choledochi j' valvula, destitutum , viam: versus hoc viscus sibi fecerant (c). Si autem valvula adesset; diffcillime ^ explicatu foret, 'quomodo illi ver» mes hunc in locum pervenissent, lNumero plures ductus hepatici aliquando. observantur. Exemplum ductus hepatici duplicis ,; quorum uterque ad formandum ductum choledo- chum concurrit, hàec dum scribo, ob oculos habeo. Aliquando ductus choledochus a vià aberrans observatus fuit. Perza/ eum vidit ad ventriculum desinentem , in subjecto quod admodum vorax fuerat (7). Hoc ramen pertinet inter rariora et nequaquam come muniter locum habet uti Zieutaud et Caórol crediderunt, | Aliquando. numerus. ductuuns biliferorum variare observatür. Sic refert FZeischmann casum, ubi ex magno hepatis lobo, juxta dextrum ramum arteriae hepaticae, ductum biliferum a reliquis, structurae firmitate diversum , dissitum et superficialiter locatum , ad angulum quem ductus hepati- €us et cysticus formant , transiré vidit; dum émisso adhuc ramo, insertus erat ductui hepatico (2). Nonnumquam etiam observantur duo ductus choledochi, sed in iMo casu , quo duplex observatur, alter solito major ad düodenum , alter minor ad ventriculum ten- dit; (f) aliquando orificia ductus choledochi et pancreatici a se dissita inveniuntur et AMecke] credit,:hoc in initio formationis semper obtinere et orificia dein sensim sensiuse que confuere ( 4). $. 45. Ductus hi constare videntur ex laminis duabus distinctis, quarum exteriorem: Si- (2) Cf. E. Sendifort, Tab. In:t, duodeni 4a. (5) Cf. Bichat, Anat. Descripsi. T. S. p. 93- (€) CK Fleischmann, Leicheniffn., p. 132, 37. AO. E818. (4) Cf. Portal, Znat, Medicale, T. S. p. 187. (*) Cf. Fleischmann , Libr, Cit, p.. 140. :8. (f) C£ Goldwiz, Pa:lhol der Galle, p. 88. (£) C£ J. F, Meckel, Bildungs Gesch, des Darmkan, 2frch, fur die Phys, B. 2. 1. hefty I» 71e COMMENTATIO rm QUAESTIONEM MEDICAM, $? similitudinem liabere dicit J/c4a7, cum tunica celluloso«mucosaj quámquami minus .'sit densa et fibrae albicantes longitudinales in ea observantur, unde ab aliis etiam fibrosa vos catur ; altera tunica mucosa, papillis non abundat, et colorem habet biliosum (2). In» signi gaudent ductilitate; quod dilatationes. éx corncreméntis, in hisce canalibus saepe obviis satis demonstrant. Eorum sensilitas neque per experimenta ifi vivis animalibus €apta neque ex patliologia est demonstrata. 1n colica tamen biliosa homines. de dolore Sersus bas partes queruntur, qui originem ducere videtur ex dilatatione horum ductuunt 2 calculis, vela vellicatis nervis, qui eos circumeünt (2). CAPUT DECIMUM SEXTUM. DUCTUS CYSTICUS ET VESICUEA FELLIS. 8.46. RS jam verbo locuti sumus de ductu cystico. Ductus ille; minor hepático, sed ejusdem fere longitudinis cellulosae ope, ductui hepatico adnexus, provenit ex vesie cula bilis, unde etiam ductus vesicarius dicitur (c). lisdem gaudet membranis ac vesi« cula, intus mollis, plicatus est, quae plicae etsi valvulae dici non possunt, bilis progres- sum tamen morari videntur: ( 7 ). $. 47... Vesicula fellea. sive folliculus felleus , sive cystis fellea mecpptachlum est meme branaceum,, quod sinui bepatis oblongo, vel ibi loci, ubi ejus. situs per depressionem supra jam memoratam sub magno vel dextro hepatis concavi lobo determinatus est; immergitur, $. 48. Plures amatomici, inter quos Zjazchi ejus situm perpendicularem dixerunt , sed secundum //iz5/ow .et J7a//er., et quidem recte, in homine erecto ab.interiore ad po steriora fertur, paulum oblique a dextro sinistrorsum et pro diverso corporis situ variare potest (€). $. 49. (4) Cf. Pierer , Med, Realworterbuch, B. 4, p. 75t. (5) Cf. Bichar, loc, cit, (*) Cf. Winslow, Exp. Anat. T. 4. 8. 289. (d) Cf. Fan Fianen, Diis, de Ilep. p. go. Cf, Sprengel, Inst, Phys. T. 1, $. 139. Cf, Pertal, 45at, Med, T. 5. p. 222. - (e) Cf. Bianchi , Hist, Hep. 'T« 1. C, 18. 6$. 1. Cf. Haller, Elem, Phy, T, 6. L. 239 S. 2. $, 2» Cf. Pertal , dic, cit, De 28 UJANI RUDOLPHI vau MAANEN $. 49. Magnitudo ejus pro varia aetate variare deprehenditur; in. adulto, ovo gallinas ceo fere aequalis est et capacitatem habet fere unciarum duarum (2). Variat tamen per- saepe ita ut pintas continuisse memorant (2). Alii rursus mentionem faciunt vesiculae admodum parvae, exhaustae (c): hoc praesertim obtinet ex. impedita regurgiratione bilis per ductum cysticum (4) et etiam, observatur post varios morbos praesertim post san- guinis evacuationes vehementes (e). ']lud vero ex impedito effluxu bilis e vesicula , a spasmo, vita sedentaria, a calculo aliave ex causa, Potest autem haerere calculus in ductu cystico vel in cystidis collo, talis. magnitudinis, ut effluxum bilis cysticae spisz sioris impediat, dum bilis hepatica tenuior vesiculam intrare valeat ( f). $. 5o. Saccum refert variabilem plerumque pyriformem , aliquando cylindraceum , ple- risque animalibus datum , quibusdam tamen nullum. In embryonibus autem plerisque instar ductus sese habet vesicula; in juntore magis cylindracea, ad utramque basin for- nicata, intra marginem hepatis collocata est3 in adulto. pyriformis , satis insigniter emi» net; in sene oblonga fere ovalis est ( g ). $. 51, Unica est et simplex, rarissime duplex, qualem casum ARyseA observavit ( 4), rarius deficit, cujus defectus tamen Litirius mentionem facit, sed ejus loco plura ade- rant receptacula, a conjunctione canalium biliariorum extensorum formata, quae bilem in düoderum infundebant (5). Iiedemann cam omnino defuisse in homine observavit ( &) üti et Jorgagne in infante cujus jecur duplex fuit; (7) nec non Cl. C. Sandifort éam deficere observavit in corpore juvenili. Hepar erat integrum sed im loco, cui vesicu la fedea adhaerere solet sinus paulo profundior observabatur, peritoneo obductus, quo ablato corpusculum cernebatur oblongum, durum, plane solidum, sensim gracilescens' ét ad ductüm hepaticum terminatum (7). Deest naturaliter in nonnullis animalibus uti in asino, equo, elephante, cervo, camelo, sthrurhio-camelo , pàvone, grue, columba , ' aliis, nec non in multis piseibus (7). Multi operam dederunt in invenienda ratione cur his (4) Cf. C. Sprengel, Doc. eit, (5) C£. Periit , Acad, ds Chir. T. 1, p. 138. (^) Cf. Ruysch , Óbsi adn. Chir, 31. CK. Morgagne , Ép. An, Mcd, 50, m. 4. Cf. Liensaud , Hist, 4n, Mc, p.li2» (4) Cf. Portal, Lib, Cit. p, 284, à («2 Cf. Geldwiz, Phys. der Galle, p. 94 — roo. Cf) C£, Go dwiz, Path, der Galle, p. 82 — 87. (g) Cf. Hartmann, Diis, de. Bile, p. 446. Cf, Pan Pianen, Diss, Cit. p. I5» (hy Cf, Ruysch, Obs. 4n. Chir. 9o. (i) Cf, Hist. de Acad, Roy. de Science, azgo1. An. 8. p. C9. (4) Cf, Rei/s, ztrchiv, fur dié Phys, T. 5. 1V. 6. (/) Cf. Morgagne, Ep. 4n Med 48. art. 55. (7. Cf. G. Sandfforr, Tab. nai, Fásc. 3. p. 26. (») Cf. liüldebrand, Lehrbuch der 4n, S. 2116. COMMENTATIO iN QUAESTIONEM M7 DICAM. 29 his vesicula adsit, alia vero eà destituta sint. Ex observationibus 7reyirani , Camperi , Cuyieri , tamen patere videtur, animalia rapacia in genere vesicula fellis , et quidem relie quis majore, instructa esse ( 7 ). : $. 52. Distinguuntur in vesicula facies superior et inferior, basis et collum, $. 53. Facies superior hepatis substantiae adhaeret: in multis tamen animalibus, ab hepate separata cernitur , tantum a ductu cystico pendens (2). Facies inferior libera est , a peritoneo obtecta , glabra, polita, pyloro, duodeno et dex trae coli (lexurae contigua. $. 54. Basis vel fundus, pars vesieulae inferior, et anterior, in adulto extra imum hepatis limbum prominet, non vero in foetu ob visceris magnitudinem. Aliquando fundus vesiculae hepatis lobum perforat, uti. Za//er in foetu vidit, ut ego, haec dum scribo , in felis hepate video, alii in aliis animalibus. $. 55. Collum vel cervix vocatur angustius vesiculae extremum vel ejus pars superior et posterior; a corpore incipiens , continuo angustior et strictior evadit, ad latus dextrum descendentis duodeni adscendit, et facta curvatura , contra se ipsum reflectitur, dein vero sursum, iterum inflexa abit in meatum ductus cystici, /Z7zs/ow illam curvaturam cum capite avis comparat. i/dcórand cum instrumento. ( ScAraubenmutter ) (c). $. 56. Membranacea hujus receptaculi fabrica ex diversis sibi invicem accumbentibus , et telae ope cellulosae adnexis, exstructa est tunicis, de quarum numero auatomici non consentiunt, dum alii duas tantum , alii rursus tres, quatuor vel quinque tunicas sta» tuunt; primam nempe externam, alteram cellulosam , tertiam muscularem, quartam ner. veam , quintam vel ultimam villosam sive reticulatam (7) vel secundum | Hempe/ prima est peritonei- continuatio ,' 2*. cellulosa,. 3*. musculosa , 4*. vasculosa, 5?. mucosa. Prima externa , serosa , glabra superficiei tantum liberae, nec non fundo cystidis pro- pria est. Secunda, cellulosa, satis laxa, in obesis nonnumquam pinguedinosa, totam vesiculam ambit, faciemque superiorem hepati adnectit, Sublata hac tunica secundum Hempel in conspectum venit, tertia muscularis, constans ex fibris tam longitudinalibus, quam trans- versis cum iis tractus intestinalis. convenientibus , quibus irritabilitas non est denegan- da (2): de hujus tunicae natura nullo modo inter anatomicos constat, et multi muscula- : rem (^) Cf. C. Sprengel, Lib, Cir. S. 199. Muller, Disse de fep. p. 78. (2) Cf. Richerand , El. de Phys, (T. 1, p. 20g, (e) Cf, IFinilow, loc, eit, C£, Hildebrand, Libr. Cir, &, exot.. Cf. Galesgect, Splanchi, pe 108. (4) Cf. Haller, Elem, Phys, 'T- 6. L. a3. S. 5. fo 3 j (e) Cf, Zempel , Grendb, der Ont, D. 2, p. 395» D3 4o JANI RUDOLPHI vau MAANEN rem ind.lem negant. /atzer etiam tunicam numerat fibrosam , muscularem vero natus ram in dubium trahit (4). — Rosemmuller tres tantum tunicas enumerans, vasculosam, sive propriam, sive nerveam fibris muscularibus instructam esse dicit (5). —B/umenbach etiam tres tantum tunicas memorans, uti et C. $prenge/, nec non Zfutenrieth, fibras musculares non manifestas dicunt (c). J/a/ter eas mon adesse refert; uti AícAat, qui etiam tres tantum tunicas memorat, exteriorem serosam , mediam cellulosam et intimam mucosam ( d Recentiores vero ex maxima parte vim muscularem ei denegant ; quamquam autem ali« quando striae observantur praesertim ad collum , ad superficiem tamen cito evanescunt, nullamque.convenientiam habent cum fibra musculari, et ex captis experimentis in vivis animalibus nulla gaudent irritabilitate, ita ut ex compacta cellulosa constare videantur (e), In capite de motu bilis videbimus an fibrae musculares necessariae sint nec ne. Quarta vasculosa, conveniens cum illa intestinorum ab aliis a quinta, mucosa, non se. paratur; mucosa illa internam componit vesiculae superficiem , satis est Crassa , in vivo homine alba, in cadavere animali diversimode colorata, in bumano semper flavido-viri descendentem habens colorem ; secundum nonnullos glandulis mucosis est praedita, aliis eas non admittentibus. ZJa//er, Zfutenrieth aliique in illa tunica plicas admittunt, valvus larem specie: eficientes ; verum est, illam tunicam aliquando rugosam reperiri, sed non constanter, ast numero insigni papillarum gaudet, quae cum in dilatata valdequam vesi- cula itidem conspici valeant, non ut aliqui volunt a contractione dependere videntur, $. 57. Potest per illas tunicas post mortem bilis transsudare , quod ex coloratis circume jacentibus partibus probatur, licet nulli adhuc detecti sint meatus (f£): $. 58. Vasa accipit vesicula, tam arteriosa quam venosa, Arteria plerumque una , in- térdum tamen duplex provenit ex arteria hepatica, et dicitur arteria cystica, cujus rami patulis orificiis in ipsa cavitate et in venis respondentibus , cysticis dictis, incipientibus iibi arteriae desinunt , terminantur. $. 59. Nervi, qui in hoc. receptaculo inveniuntur , ab iis dextri hepatis lobo proveniunt, $. 6o. Lymphatica vasa ingenti satis numero ad ductum thoracicum transeunt, (2) 'Cf. Platner, Brieven over het Mensch, Ligch, br. 5T. (5) Cf. Rosenmuller , Comp, «nat, p, 285. 4«) Cf. Blumenbach, Inst, Phys, 6.328. C. Sprengel, Libr,Cft, $. 120. Cf. dutenrieth , Phys, T. 2« p 95. & Ó41. (4) Cf. IFalther , Phys, B. Y. p. 231. $. 94, Cf. JBichat , 4n, Deieript, Te 5» pe 162e (4) C£ Portal, Znat, Med, T. 5. p. 285. Cf) Cf. Fan Vianen, Diss, Cit. p, 22. $. 9. Cf. Richerand, Libr, Cie, T. 1, p. cg. Cf« Proschaska , Phys, Q. 414. Cf. Dumas, Princ, de Phys 'Te4« p. 581. « HEPATIS COMMENTATIO t5 QUAESTIONEM MEDICAM. 315 HEPATIS.PHYSIOLOGEXL ^S EC€TIO.SEGUN: D A PA RS PRIMA EANAPUT-RRIMUM Uno TOR Sae insigni gaudet hepar, minore tamen quam renes, majore vero quam alia parenchymatosa viscera, Substantia ejus pressione digiti cedit, quod facilius fit jn statu hepatis pinguedinoso ( z ). $.2. Enxtensibilitas qua gaudet parva est, nullam habet contractilitatem animalem , et sensibilitas animalis huic visceri a Z//ero non tribuitur; verum est quod sit obtusa , sed verum etiam, quod morbosae affectiones ,. illam saepe manifestam reddant (2). $. 3. Sensibilitas autem et contractilitas insignis organica semper sunt activae in se- cretione, excretione et nutritione, Prima materias, bilificationi aptas, ab aliis itidem ad hepar delatis, sed bilificationi ineptis materiebus , distinguit, altera materias. bilifica» tioni ineptas, ejicit, $. 4. Vita gaudet propria, hinc explicatur, quare tantum bilem separet et non uri- nam, dum tamen materies uropoiesi inserviens, per ejus substantiam vehitur: qua de causà particulari quoque inflammatione et particularibus alterationibus a[liciatur, nec non consensum cum cerebro, non vero cum testiculis alere, observetur. In statu he- patis morboso saepe hicce consensus partium observatur; oz connoit, dicit Bicháat, Jes depots du foye dans les playes de la t£te (c) , quae verba me adhortari videntur , ut in hunc consensum paulo latius inquiram. CAPUT (4) Cf. Bichat, Anat, Descr, T, 5. p. 93. (5) Cf, Hslhoz , El Phys, T. & («) C£. Lichat, nas, Geu, T. 2. p. 628, a2 SJJANI RUDOLPHI vay MAANEN Cu Pug LS EUCUORMCU WE DEL CONSENSU AC PSYCHICA VIRTUTE HEPATIS. 8. 5. p observata docuerunt, vulnera integumentorum cranii, nec non ejus essium, primas vias morbose afficere, quae affcctiones tunc ad caput reagentes, vul. nera pejora, nec non raro simplicissima , lethalia reddunt (2 ). Hippocrates , et plurimi post eum hunc consensum observarunt, et Ga/ezus causam quaesivit in ingenti ner- vorum numero, a cerebro ad hepar decurrente. —. $. 6. Difücile certe est explicatu, undenam ille consensus petideat. Paré, Bertrandi , alique operam dederunt illum explicandi, quorum posterior sequentia hunc in LM proposuit : - 19. inquit; commotio ex inflicto vulnere cranii orta, majorem sanguinis copiam, ver- Sus arterias carotides et vertebrales determinat; sinus et venae vertebrales ergo hujus : fluidi itidem majorem accipiunt copiam, quam ante commotionem. 29. Vena cava superior sive descendens, in dextram cordis auriculam nunc, ratione venae cavae adscendentis, plus sanguinis effundit; et ideo incrementum sanguinis et celeritas fluidi, quod deorsum movetur per venam cavam superiorem impedire debent influxum sanguinis sursum delati per venam cavam inferiorem. Sequitur hinc, quod €x stasi sanguinis venae cavae inferioris, venae hepaticae sanguine turgent, et quod flui« di stagnatio originem praebet cum inflammationi tum suppurationi (2 ). $. 7. Pouteau theoriam Bertrandi refutat, aliamque proponit: secundum illum vaso- rum cerebralium inertia et effusio sanguinis a commotione communicationem inter arte« 1ias et venas difücilem reddunt; venae et sinus cerebrales minorem sanguinis copiam, quam ante commotionem , acquirunt; columna sanguinis, quae in venam cavam descen- dentem effunditur, in dextram cordis auriculam minorem habet celeritatem et miinoris €st quantitatis, et in venis hepaticis nulla locum habebit. stagnatio: vult contra Pou/eau , quod motus sanguis a corde in arterias carotides propulsus, in decursu per vàsa cere. bral- (4) Cf. Dessault , Jourkal de. Chir. T. 4. p. 16— 32 et 307 — 226. (94) Cf, Dem, de P^tc, R, de Chir, T. 2. 406. COMMENTATIO rv QUAESTIONEM MEDICAM. 33 bralia , quando commotio obtinet, impeditur; probatque porro , sanguinem hinc majori copia: ducendum esse per aortam descendentem , et hinc accumulationem et stagnationem in arteria hepatica oriri (7 ). $. 8. Secundum .AzcAerand, phaenomena de quibus sermo est semper « cozmotionz pendere videntur , ZricAeteau: vero dicit, causam aliquando tantum i7 i//z quaerendam esse (0). JDessault rursus. hypotheses a Bertrandi et Pouteau alatas rejicit 5; admittit quidem consensum memoratum, sed illum incognitum dicit, quamquam habeat syste- ma nervosum pro principe: hujus communicationis agente (c)5 quacum sententia Porza et Larrey convenire videntur (Z)5. Mera£, vero credit, illas. hepatis affectiones sya- pathice oriri es inflammatione membranaruur fibrosarum (e).: Sed quidquid sit, sufüi- ciat nobis alterationes illas hepatis ex inflictis. vulneribus cranii, et reactionem illarum in haec cognoscere, et pro variis modificationibus , quae inde in morborum decursu pro- ducuntur, varium adhibere curandi methodum (f). $. 9. Alius consensus a Arízero fuse indagatus est; ille scilicet, qui observatur inter hepar et organon auditus ( g ). Adfert auctor quinque observationes, quibus probatur, quod in morbosa hepatis affectione, pati etiam possit auditus organon. Refert, inter alia, casum ubi foemina 52 annorum , aliquot hebdomades post hepatis affectionem queri incipiebat de gravi auditu. Ex cadaveris sectione patebat, hepar in minus volumen fuisse redactum , tuberculis circumscriptis plenum , pone nervorum distributionem sitis ; in organo auditus nil prae- ternaturale observabatur: sed in alio casu ubi eadem observabantur hoc organon morbose fuit affectum , cerebro illaeso. Ex observationibus a nominato auctore alatis, sequi videtur, quod intimus adsit nexus inter hepar et organon auditus, quodque ratio quaerenda sit in communicatione, quam nervus vagus , qui ramos praecipue hepati dat, cum nervo auditorio habet ( 4), et verosimile hinc videtur, quod, ob afünitatem horum nervorum, si unum organon patiatur, etiam alterum afliciatur, et vice versa. $. 10. In vivis animalibus etiam capta sunt experimenta, quae hunc consensum pro- (4) Cf. Pouteatt Mel, de Chir, p. 128. (2) Cf. London Medic, Repository IN. 297. vol, I5. A. 1821. (6, Cf. Dersault Libr, Cit. (4),Cf. Dict, des Scienc, (e) Cf. Dict des. Scienc, Med. T. 3. p. 120. (f) Cf. vau Houte, Onderzoek aangaande de Ontstek, der. Hersenyliezen S. 4s. (£g) Cf. Krimer, Physiol, Untersuch, p. 249. (4) Cf. Mecke! Handb, d, M, 4n, D. 3. p. 456. E ái JANI RUDOLPHI vaw MAANEN probarent; in nonnullis capita abscindebantur, simulque efilluxus sanguinis ex trunco impediebatur; tuncque si prope animal mensae incumbens, fortis sonus moveretur, iü illo horripilationes observabantur 5 secundum Krzzmerum, quoniam animal adhuc audie- bat, nobis tamen difficile explicatu videtur, quo:/modo horripilationes hae a vero auditu derivari valeant; nonne potius est commotus aér, qui in superstite adhue musculari ir. ritabilitate hic agit? Sed. praeterea aliud quid: adhuc nobis animadvertere liceat. Con- stare ex observationibus videtur consensum quemdam adesse inter hepar et auditum. Exe plicatur hoc uti diximus a nervorum decursu, cum nervus vagus prope nervum audi- torium oriatur, et hoc in loco fibrae utriusque jam secum invicem conjungi videntur: et cum nervus vagus ramos tribuat hepati, memoratus consensus certe tali modo explicari potest. Sed vagus non tantum hepati, verum etiam pluribus aliis organis ramos dat: consequi hinc videtur, quod in aliis organis, ramis nervi vagi praeditis , iisdem sub cone ditionibus , eadem phaenomena observare debeamus. In PAUIRTORUMES in Enteritide aliis« que nihil tamen super hunc consensum annotatum video: In morbis catarrhalibus biliosis , saepe observatur auditus affectio , surditas , quae si observatur, semper bene ominatur. )". Haec omnia satis superque evincunt, inter hepar et auditus organa consensum revera adesse: an. vero nervorum decursui, an aliae causae ille tribuendus sit, hoc nondum demonstratum esse. Sunt autem et alii hepatis cum aliis partibus consensus. Sic /Z;edeman observata memorat, ubi inflammationes hepatis lapsu -pilorum-genitalium concomitatae erant, $. 1r. Veteres medici et philosophi graeci, cum hepati tum bili magnam vim in ani- mum tribuerunt, quod: etiam denominatio illius temperamenti quod a bile atra deriva- bant, melancholia nempe, insuper probare videtur. Praeterea in vehemente ira et indignatione statim hepatis functiones turbantur, color fit pallidus aut flavus, oritur inappetentia, nausea vel oris amarities, vel vomitus bilio- sus vel biliosae dejectiones , cet. (4 ). Cadaverum dissectiones docere videntur, quod animi affectiones tristes et diu durantes non dynamica tantum, verum etiam organica mala in hepar inducunt, quae tandem mortis causae fiunt. In cadaveribus illorum, qui per longum tempus moerore, metu vel sollicitudine cor» repti fuerunt, hepar vel induratum vel diminutum vel ulceratum , vel tuberculatum inve- ne. («^ Cf, Gaubius, Path, f, 542, Cf, Bianchi, list, Hep, T. I. p.220, Cf Hofmam, Rat. BMisd, T. a. p» 157* ! CERE COMMENTATIO tiN . QUAESTIONEM MEDICAM. 35 nerunt perplures auctores (4 ). Mira faculfas moeroris est, functiones ventriculi, in- testinorum ac hepatis conturbandi , inquit ,$7077 ( £ ). $. 12. llla igitur affirmare videntur actionem cerebri in hepar; verum nec exempla desunt, ubi vitia hepatis, praesertim post icterum et multos hepatis morbos chronicos, efficaciam suam in cerebro ostenderunt, imaginationes hypochondriacas, morbificas , sens sus communis et cupiditatum mutationes procreando, Dissectiones porro a Boneto j Gredingio j. Hallero , aliisque institutae docent, hepatis vitia saepe cum depravata vita, animique perturbationibus esse con,uncta, ita ut cum JValthero dicere liceat, ,, ex hujus conjunctionis frequentia, non possumus quin alte- » rum statum ab altero gigni vel sustineri suspicemur ^ (c). Ex nonnullis observationibus patere etiam videtur, quod quaedam praesagiendi vis he» patis morbos aliquando concomitetur, sic ut aegrotantes tales, non raro tranquillo ct firmo animo se morituros pronuntient ( 4). LEAL OT OE CONO LDOU.-UM, HEPATIS FUNCTIO, $. 13. Qu fere physiologi vires intenderunt, ad hepatis functionem explicandam, quem in finem permultae allatae sunt opiniones, inter se plus minusve diversae. C. Bartholinus , Swammerdam aliique crediderunt, sanguinem in hepate elaborari, et ad diversas corporis animalis partes per venam portarum, nutritionis scopo mitti, dum statuerunt , arterias sanguinem tenuem spirituosum vehere ( e). Alii etiam fuerunt medici, qui totum hepatis officium in eo consistere perhibuerint , quod partes nocivas e corpore climinaret, quodque viscus adeo foret mere excreto- rium (). T. Bariholinus vero, nec non ZiancAi omnesque alii, chyli itinere et sanguinis circuitu cog- (2) Walther , de. Piychica Pirtute Hep, p. 8. (5) Stoll, Rat, Med, P. 3. p» 358, C«) C£ Lorry, de Mclanch, p. 84. (4) Cf, Wahher, Diss. Cit. p. 19. Ce) Cf, C. Barrholinus Inst, nat, p. 334. Cf. Swammerdam Bib, Nat, 'I. 2. p» 675. (/ ) Cf. Le Clerc et Mangetus Dibl, anat, 'T. 4« p. 997« C» X. prop. 148« E2 36 j JANI RUDOLPHI. vaxu MAANEN cognito , errorem illum deprehenderunt ( 4), ita ut hodie inter se conveniant, et 2b ome nibus recepta sit opinio, hepar viscus esse bilificationi inserviens; de modo vero quo bilis illa secerpatur, nimirum an secretio illa e sanguine arterioso, an vero venoso fiat, permulta admota sunt dubia, quamquam generalis opinio est , sanguinem venosum abdoe minalem principia advehere, e quibus humor illé praeparatur, dum arteria hepatica praee cipue nutritioni visceris dicata sit. Examinanda itaque sunt argumenta, quae cum secretioni hujus humoris e sanguine ar« terioso, tum illi e sanguine venoso favere videntur. CAPUT QUARTUM, SECRETIO BILIS A SANGUINE ARTERIAE HEPATICAE, $. 14. Ex analogia ratiocinatus potissimum fuit ,$j/vius, qui, quoniam tantum non omnes reliqui humores inquilini ; plerique saltem , secernuntur a vasis arteriosis et a san- guine per arterias allato , simili etiam ratione e sanguine per arteriam hepaticam allato , bilem secerni dixit ( 2) atque favere huic opinioni videntur instituta experimenta ab a Castro, qui ex injectionibus felicibus arteriae hepaticae concludit, quod libera adesse vi- detur via, quae e finibus hujus arteriae in poros biliarios ducit ( c). Quod ad primum argumentum, licet primo intuitu analogia aliarum secretionum illi faveat, accuraüior tamen indagatio plenius docet, principes partes secretionis bilis venae portarum dcberi. c $. 15. Ad idem hocce argumentum refutandum , Z'umenzacAius aliud adfert, etiam ex analogia desumtum, sed quod majoris momenti esse videtur. Comparationem scilicet instituit: auctor pulmones inter et hepar. In eo nimirum conveniunt, quod duplicem sanguinem, alte;um nutritioni, alterum utriusque visceris functioni destinatum , accipiunt. Pul- (e^ Cf. T, Partlelinus , Optic, nat. de Hep, Resurrect, C£, Bianchi , Hist, Hep, T, 1« P, 1« C. 6 et & (b) Cf. Haller , Elem, Phys, T, 6: L. 23. S. 2. $58. (c, Cf. Haller, loc, cit, Cf, Goldwiz, Phys. der Galle, py 40« ——————-————— COMMENTATIO ix QUAESTIONEM MEDICAM, 87 Pulmones autem omnem sanguinem a corde prius acccptum , ab arteria pulmonali acqui- runt, non nutritioni, sed, cum respirationi dicatum, tum etiam huic fini inservientem , ut per venas pulmonales iterum ad cor redeat. Sanguinem vero nutritioni destinatum quique nil facit ad respirationem , adferunt arteriae bronchiales , et reducit vena cava (4). $. 16. Si nuncanalogice, ex duplicibus jam hisce vasis, per unum idemque viscus , nemper per pulmonem distributis et simul ex varia utriusque utilitaté et necessitate con- cludamus ad utilitatem et necessiratem. duorum vasorum , sanguinem ad aliud viscus, nempe ad hepar ducentium , non absonum videtur concludere, alterum hepatis nutritioni tantum , alterum ejusdem visceris functioni, bilificationi nimirum , proxime inservire; at- que graves sunt rationes, cur eidem functioni sanguinem quam vena portarum adfert, destinatum credamus , qua propter, qui per hepaticam arteriam adfertur sanguis, nutri- tioni hepatis potissimum inservire plus quam verosimile nobis videtur. $. 17. Quod autem ad alterum , supra memoratum argumentum attinet, ad injectiones scilicet per arteriam hepaticam , dubium adhuc est, num dicta modo via sit naturalis , num potius per vim siphunculi facta sit; dum praeterea, per venam portarum injecta si- milis materia itidem penetrat in ductuum biliariorum radiculas, sic ut nihil exinde pro secretione bilis e sanguine arteriae hepaticae concludi possit. $. 18. Neque magis valet opinio eorum , qui arteriam hepaticam majorem esse dicunt , quam pro nutritione hepatis requiritur. Saunders hoc probare conatus est, comparando arterias bronchiales et hepaticas cum pulmonibus et hepate inter se; qui tamen attendat ad difficultatem , qua talis comparatio premitur, is facile hoc argumentum parvi momenti faciet, dum praeterea perplurcs ad- sunt auctores , qui velint arteriam hepaticam ob modicam ejus capacitatem , non , nisi nutritioni inservire posse (7), $. 19. Hoc loco memoranda est observatio ab Z/5erze/Ay facta, quae, si vera, se. cretionem bilis e sanguine allato per arteriam hepaticam primo intuitu aliquantum probare videretur, Reperit nimirum in cadavere infantis unius anni venam portarum , non interpos sita vena portarum hepatica , immediate prope venas renales venae cavae adscendenti in- sertam ; arteriam hepaticam observavit majoris capacitatis, et bilem invenit secretam , tam in intestinis , quam in vcsicula fellea praesentem. Exinde ergo concludendum videretur, arteriam hepaticam hoc in subjecto utrique scopo inservisse, nimirum cum nutritioni vis- ceris , ium secretioni bilis (c ). Sed (a) Cf. Bergman, Dist, de Ilep, $ 12. Cf. Walther, Phys, 1. p. 221. 8. f7. (^) Cf. Merat, Dict, des Science, Med, TT, 3, p: 924 (c, Cf, Phil, Transactions 3293» p 59, E 3 98 JANI RUDOLPHI vau MAANEN Sed jure rogandum mihi videtur, an Cl. Observator accuratum et exactum examen tos tius cadaveris instituerit, an vero aliae simul adfueript naturae aberrationes , verbi causa , an vera , exquisita fuerit bilis, quae in cystide reperiebatur, numne alius liquor, eatenus , quatenus bilis receptaculo continebatur, 27//; dicendus , sed caeterum multarum orbus illam qualitatum , quae in vera bile, qualis illa est, quae e venae portarum sanguine secernitur, observari solent; et licet observatio ab omni parte valeret, numquam tamen pro argumento haberi posset , absoluto, quo naturalis et regularis usus arteriae hepaticae probari posset, uti a de /7ess in sua diss. factum fuit (2). Corenim pertinet inter partes corporis humani quae nullatenus voluntatis imperio sunt subjectae; exstat tamen obser- vatio a J/umetibach memorata, cujusdam Angli, Tribuni militum , qui cordis et arteria- rum motum pro arbitrio supprimere valebat (2)5 hinc nunc deducere, cor voluntatis im-* perio regulariter subjectum esse , nemini certe placebit; et eodem jure rejiciendum mihi videtur petitum corollarium ex observatione ab Z/jersetAy facta. Mecke] memorat talem aberrationem vel insertionem venae portarum in venam cavam bis fuisse observatam (c). CA P^U-T- QU UIN UPCBP DN DE SECRETIONE BILIS A SANGUINE VENAE PORTARUM, 8. 20. To sanguis arteriosus , qui ex alimentis chylum assimilat, materiem , unde omnia illa elementa, quae corpus per processum vitalem continuo amittit, quaeque suo oficio defuncta sunt, reparantur, et e qua liquores multiplices nec non admodum diversi secernuntur, Sanguinem illum vehunt arteriae, vi vitali praeditae, Liquorum autem eo« rum secretorum proprietates differunt ab iis sanguinis arteriosi. Ductus excretorii se- cretos humores e corpore eliminant, vel in cavum , diversum in usum, emittunt. Secre- tione et nutritione in parte glandulosa peractis , sanguis, qui his inserviit venosus fa- ctus, venarum ramulis hauritur, et per venarum truncos rursus ad cor deducitur. Stru- ctu- (a) Cf. de Hess, Diss, de. Hep. (&) Cf. Zlumenbach , Inst, Phys, €. o7. (e) Cf, Jutelligenzbl, der Mrchiv, fur die Phys, V. Cf, Meckel, D. 1. p. 290. COMMENTATIO 1N QUAESTIONEM MEDICAM, 9 [J^] cturam glandularem in hepate demonstravimus; omnia igitur hic habemus e quibüs juxta normam expositam , bilis secretio locum habere poresz. Sed praeter has partes, ad hepar adhuc decurrit descriptum illud systema venae por- tarum, in corpore humano unicum, cum simile systema ad alias glandulas sanguinem non ducit. i Hanc naturae recessionem permulti explicare tentarunt, et plerique, ut supra verbo jam monuimus , concluserunt, sanguinem venae portarum bilificationi inservire, sanguinem vero arteriae hepaticae nutritioni visceris, atque sanguinem superstitem a venis hepaticis ad venam cavam deduci. $. 21. Biliosam materiem non largiri sanguinem , quem advehit arteria hepatica ex capto quodam experimento , quod ex 7Z2/pighio (a) memorat Za//erus ( 5), constare valeret arteria nempe hepatica vinculo intercepta, et sic via praeclusa sanguini huic a dicta arte ria allato, bilem nihilominus secretam fuisse. Multi parum virium huic experimento inesse censent, et ob difüicultatem , qua institui valet, experimentum in dubium vocant. Z/cAat possibilitatem talis ligaturae omnino ne- gat, cum illam instituere ipsi non successerit (c). —Z/zrcAi tamen ligaturam hujus arte- riae etiam instituisse patet , dum scribit: , Ligata enim arteria hepatica, nullum amplius » per hepar, aut portam vigere pulsum in vivis canibus experti sumus ^* ( 4). Aicherand experimentum in dubium vocare non videtur, affirmat vero, ut et /Pz/Aer , quod ex illa ligatura hepar alimento privatur, et sic hoc viscus vix aliquid in sanguinem venae portarum efficere possit ( e ). $. 22. lmpeditur tamen revera secretio post ligaturam venae portarum, sed quoniam animalia, in quibus experimenta talia instituuntur nimis cito pereant, certum quid con- cludere difficile est, Sed si haec similiaque experimenta , captu difficillima , ad secretionis bilis theoriam explicandam , debilia videantur, concludendum tamen videtur e non alia nisi ex allato per venam portarum sanguine, bilem posse secerni; si nempe consideremus bilem, tum videmus laticem esse viscidum, cui maxima inest copia carbonacei elementi , cujus origo difiicillime explicatur, si humorem hunc e sanguine arterioso, cui carbonii perparum inest, secretum statuamus, dum contra nihil erit obscuri, si e sanguine ve: nae portarum bilis derivemus originem , quo scilicet sanguine non alius majori abun- dat (s) Cf. Malpighius, de Liene, p, 120. €») Cf, Haller, Ejem, Phys, T. 6. p. Cot. $.28« Cf, Dumas, Priuc, de Phys, "T. 4 p. 590, («5 Cf. Bichat, Anat, Generale, T, 1. p. 407. (4) Cf. Bianchi, Hist, Hep. T. 1. p. 1. Cap, 8, Ce) Cf, Richerand , Elem, de Phys, Te Y. p» 2044 Cf, Walther, Phys, B. 14. p. 220. $. 86, 4o JANI RUDOLPHI vay MAANEN dat copia, ejusdem illius elementi, quique aptissimus ergo videtur, ut bilis secretioni inserviat. $. 3. Bilificatio autem cum principium inflammabile, hydro-carbonaceum , ut pro- ductum habet, non uti caetera organa secretoria, ex sanguine arterioso materias, secretioe ni inservientes , trahere posset , cum sanguis arteriosus principiis inflammabilibus non ab. ; undet, sed e contra sat notabili copia comburentis oxygenii gaudeat. BDilis vero cum ab omnibus secretis materiebus in eo differre videatur, quod constet ex aggregatione mate- rierum inflammabilium , reliquae vero materies secretae ex particulis magis combustis , ita bilis secretio etiam in eo differre debet, quod sanguis huic secretioni inserviens non ex arterioso, sed e venoso systemate hauriatur. Dilis autem non tantum ex carbonio , verum etiam ex Hydrogenio constat; cumque sanguis venae cavae, carbonio et perexigua oxyge« nii quantitate onustus, ejus secretioni minus aptus foret, natura hac in re prospexisse videtur, adaptando huic fini alio particulari, magis venoso, systemate, quod sanguine insigniter desoxydato inflammabili onustum est, quodque systema venae portarum voca- mus (4). Cujus origo e ventriculo et intestinis, ut Luca scribit, , /5£ da&er um so » wichtiger, als gerade diese gebilde, vermüge ihrer grossen Sauerstoff , consumirenden * Ferrichtung und Secretion sehr wichtige Organe, zur Bereitung eines. hóchst yenosen » Dlutes abseben (0). j $..24. Praeterea si attendamus ad structuram venae portarum , ad ejus divisiones, ad ejus capacitatem , ad decursum sanguinis, ad lienis evolutionis modum, ad evolutionem arteriae hepaticae, nec non splenicae, tunc omnia illa indicare videntur, venam pore tarum in hepate officio fungi, quo arteriae in aliis organis, secretionem nempe exer. centes. Sanguis autem a vena portarum allatus, a venis hepaticis reducitur longe minori copia, quam advectus fuit. Vena portarum ducit sanguinem ad organa secretoria, reliquae vero venae sanguinem ab organis reducunt (7 ). Adest coexistentia in morbis hepatis, in quibus vena portardm afecta est, cum more bose mutata bilis secretione. Adest convenientia inter qualitatem bilis, illamque sanguinis venae portarum. Adest anastomosis inter orificia ultimorum ramorum venae portarum et ductuum bi- ] lia- (4) Cf. Luca , Med, Zírthrop. B. 1. 8. 367 et 450... CÉ-. Reeseke, Diss, de Dile, S. 1e, Cf, Walther, Libr, Cit, D. 1. $. 83 et 07. Cf, Zurenricth , Phys. Th. 2. p. 94» $. 645. (5) Cf. Luca, Libr. Cit. T. 1. p. 4c7. S. 32t. (7) Cf, Porial , anat, Med, 'T« 5. p. 280. Cf, Pierer , Med, Realwert, p. 208, COMMENTATIO tiw QUAESTIONEM: MEDICAM. 41 liariorum. Tmpeditur secretio, post ligaturam venae portarum; caet. (2). Quod ad Lienem , uti mox videbimus, illad viscus in foetu, in quo fere nulla secretio viget ; pro- portionatam habet magnitudinem , non pro hepatis volumine, sed pro vigore secretionis ; et ex Zallero vidimus arteriam. hepaticam in foetu magnam esse, post najivitatem vero eandem decrescere: respondet ergo volumini hepatis non vero secretioni bilis ; dum ar. teria lienalis e contra, ante nativitatem parva est, post illam vero increscit, et volumine augetur (2). $. 25. Diximus sanguinem venae portarum convenientiam habere cum bile, cum ma- terias constitutivas hujus liquoris in se contineat, magis abundantes, nec non magis evolutas, quam in aliis vasis (c ). : Repererunt Physiologi et Chemici in hoc sanguine partes adiposas, portionem quam. dam bilis, nec non hydrogenium , carbonium et caetera bilis. elementa, in quo hic san- guis certe differt a reliquo venoso sanguine; dum arteriae hepaticae sanguis idem videtur ac reliquus arteriosus sanguis ( ^3 neque mirum uti videtur, nam hic non illud obti- net, quod in reliquis venis, ab uno aliquo organo aut articulo sanguinem revehentibus ; sed contrarium obiinet in vena portarum , quae a plurimis , iisque valde diversis visce« ribus diversissimum sangvinem recipit; er insuper adhuc , secundum /Za/tAer , ope san- guinis venae portarum chylus e chymo praecipitari potest . et in calidis regionibus, ab in- sipniter adaucta atmospherae temperatura, non raro in morbis acutis revera praeformata biliosa materies in vena portarum invenitur, $. 26. Licet nunc ex his probabile reddatur, bilem e sanguine venae portarum secerni , non tamen possumus quinarteriae hepaticae in secretione bilis activam partem tribuamus et quidem ob sequentes adhuc rationes. Fines arteriae hepaticae, uti eae venae portarum in acinis finiuntur, qui inter se et cum Quctibus biliferis commun!cant (e;. Exinde, dicit Zzcz, fieri potest , affectiones mor- bosas partis venae portarum arteriosae mox mutari in ipsos morbos hepatis, totumque parenchyma afficere ( f). Venae poriarum quisque ramus a ramo arteriae hepaticae concomitatus est, Ve- (4) Cf. Walther, Libr, Cit, B. 1. p. 219. $. 85. (5) Cf, Bichat, Anat, Deseript, T. 5. p. 112. (cj Cf. JNallinger , Diss, de ductu. Hep. Cys, $ 12, (4) Cf. Proshaska, Phys, p. 414. Cf, Bartels, Phys, 6, 232, C£. Foderé , Phys. T. 2. p. 240. Cf. Walter, Jc. $.83. Cf, Ziutevrieth, 1. c, $. 673. Cf. Luca, |, €. $. 322, Cf, Dumas, 4, €, pe 590 (e) Cf, Marherr , Praef, in. Boerh, T. 2. p. 468. (f) Cf, Luca, Libr, Cit, T. t. P» 411. $.373* EF 42 JANI RUDOLPHI va* MAANEN Venae hepaticae utrique systemati communes sunt. j I Ab arterioso sanguine pendet calor et excitabilitas. | Si nutritioni arteriam hepaticam inservire statuamus, tunc omnes observationes sunt negligendae, secretionisque conditionibus renuntiemus necesse est ( a). Ea omnia, praeter jam allata dubia, arguere videntur, ni fallimur, quod nondum satis evictum sit, an venoso, an arterioso sanguini bilis secretio tribuenda sit. Praeterea adhuc, quamquam bilis secretio a sanguine venoso derivanda est, eo magis tamen concludendum videtur sanguinem arteriosum a bilis secretione non abesse, quum secundum .$prezge! oxygenii copia ad bilis amaricantem naturam perficiendam requira- tur (2)5 et hoc probabile fit, cum bilis in foetu non respirante, non amara sit (c), cum adeps ex accedente oxygehio rancida fiat, et cum in pullis gallinaceis, qui ex vitello sanguinem, principio valde inflammabili onustum , hauriunt, bilis amarissima , viridi colore tincta reperiatur (4). $. 27. Possemus adhuc alia adferre argumenta, quae pro et contra varias opiniones sunt prolata, sed Doct. de Hess et Mu/der ea omnia jam collegerunt , concinne exposuerunt nec non ingeniose dijudicaverunt. Pervenimus sic eo, ut praecipua saltem perlustraveri- mus, quae pro secretione bilis, tum e sanguine venoso, tum ex arterioso afferri solent argumenta, quae omnia nobis probare videntur, quod lis, an e venoso, an vero ex arte» rioso sanguine bilis secernatur, inter viros doctos nondum sit composita; cumque pro« gressus, quos in arte fecimus , tenues adhuc sint, novam proponere hypothesin meliorem neque possumus, neque tentare auderemus. Potius itaque me accingo ad indaganda none nulla de liene, viscere arcte cum hepate, uti videtur, nire antequam in contem* platione eorum , quae hepar spectant, progrediamür. (4) C£, Piatner , Ucher den Ursprung der Galle , p. 35. Cf, Bichat, «nat, Get, T. 1, p» 4c& | Cf. Goidwiz, Phy der Galle, p. 42. €») C£ Sprergel, Init, Phys. "T. 1. p. 355* (c) Cf 4utenrieth , Phys. Th. 2. p. 91. S. 646: (4 ) C& Gilédwiz, Pathol, der Galla , p. 94» DIVISIO COMMENTATIO iN QUAESTIONEM MEDICAM. 43 DOEUVUI SD ON RO NUR Bo AS R3 POR. b ;M. A. ANATOMIA LIENIS., Ss Lis Sive splen, viscus singularis structurae et fere incognitum quoad' functio- nes, in homine naturaliter collocatus est in laterali et posteriore parte sinistri hypochon- drii; in foetu vero parum infra costas spurias prominet. Ejus circumferentia respondet superius diaphragmati, inferius reni et capsulae renali sinistrae, a posteriori parte pane creati, et antrorsum thoraci. Duas habet superficies , externam convexam, et internam concavam , in duas partes divisam , in quarum medio convexitas major adest, quae hilus lienalis dicitur, quam vasa intrant, et alia exeunt. Ligamentorum ope, quae duplicatu- rage sunt peritonei , er. phrenico-lienale, et gastro-lienale , ab illorum decursu dicuntur, in situ suo retinetur, Situs ille tamen nonnunquam variare observatur, ita ut memorentur casus, ubi sub linea alba, in hypogastrio, in sacco hernioso herniae inguinalis, in pel- vi aliisque locis lienem observarunt. lmo et magis praeter naturalem situm nonnullis ob- servare contigit, nempe in thorace et inverso omnium viscerum situ, in dextro abdominis latere, Unitur lien per vasa sua ventriculo, unde valde mobilem habet sitam, et exinde facile explicatur , quod motum ventriculi sequatur , cum unice fere cum hoc viscere june giturs neque aliter fieri potest, quin, prouti vacuus vel repletus est ventriculus, pro diversa hac conditione lien etiam e suo situ moveatur. Praeterea alium adhuc et quidem perpetuum , quamquam lenem et acquabilem motum diaphragma lieni inducit, Diaphrag- mati enim accumbens , ab hoc musculo, continuo in respiratione sursum deorsumque mo» to, lien agitetur, necesse est. - Plerumque unicus est lien, quandoque tamen accessoria habet corpora, lienes succen- turiati , dicta (4 ). Fi- («) C£. E, Sandifert , Bib, Ph, Med, V. 5. p.245 m JANI RUDOLPHI vau MAANEN Figura lienis plerumque est oblonga , ovalis; segmentum dicitur de corpore e!lliproide resectum (455 nonnumquam tamen in eo etiam ludit natura, cum non raro rotundatus , cordatus , triangularis, lobatus ctc. inveniatur. AA magna sanguinis copia, qua hoc viscus abundat colorem babetlividum (2), variat tamen persaepe et quidem raro aequa- bilis est color in tota lienis superficie. $. 2. Texturam habet mollissimam , parum elasticam, magis extensibilem, ita ut di- giti pressioni facile cedat, atque ab interna vel externa causa facile disrumpatur; ruptura quae in dissectione viscerum abdominalium , nisi prudenter procedamus, sat facile ob- tinet (c). Duabus cingitur tunicis, altera externa serosa, peritonei continuatione, altera interna propria, fibrosa, quam nonnulli non admittunt (7) licet adesse videatur, cum, si ab analogia concludere licet ; in vitulo revera praesens sit: sed una duaeve adsint, hoc ve- rissimum , quod exiguo gaudent robore, ut e facili delaceratione manifestum est («): membrana serosa deest in parte, per quam vasa et nervi in substantiam lienis penetrant. Ex interna superficie membranae fibrosae multae progrediuntur lamellae in ipsam substan- tiam, cum penetrantibus vasis et nervis cohaerentes, et sic concurrentes ad ipsum parens chyma formandum. Evidenter id probant lienes repetitis lotionibus a sanguine liberati, Accurata indagatio et felices injectiones probarunt ejus texturam valde vasculosam esse, cellulosa substantia intermixtam , dum non, uti in aliis partibus , fibras, neque pingue- dinem nec alia in illa observare liceat, quamquam nonnulli uti Z/z/pig4ius acinos in ea se observasse crediderunt. Tota autem quanta a ceracea materia impleri valet lien, ita ut, injectione bene succe- dente , non nisi ceraceam massam monstret, in qua parenchymatosa substantia difficile dee monstrari valet. Porro, quod maximam partem ex fluidis constat, manifeste probat lien a turgente sanguine liberatus et dein siccatus; tunc enim totum viscus in molem perexis guam redactum contemplamur. Lienes succenturiati eandem habent structuram, $. s. Lienis volumen non semper sibi constat. Plerumque pondus observatur ab $vi 2d xvi usque, sed persaepe magnitudo et pondus varias ob causas augentur,-rarius mis nuunrur: sic legimus de liene 4 (8, 6 £8, 8 (8, 23 £8 et quod fere incredibile, apud Do» atum Qe liene, qui totum replebat abdomen , cujusmodi tamen casum etiam aliis obser- M (6) Cf. Ilaller, Elem, Phys, 'T. 6. L. at. S. 1. $ 2 (5) Cf. Haller, Libr. Cit, S. 6. («) Cf. Bichat, loc, cit. (4) Cf. Haller, Lib, Cit. S. 7. (e -C£. Blamenbach , Inst, Phys, $, 389, C. aildebrand , Lehrbuch der. Anat, S, 2139, COMMENTATIO mv QUAESTIONEM MEDICAM, 45 vare licuit, sic ut corpus exinde graviditatem «d terminum mentiretur (2). Ratio enor- mis hujus voluminis in eo quaerenda videtur, quod ob vasorum quantitatem , amplitudis nem, et ductilitatem facile morbosa sanguinis accumulatio locum habet, unde dilatatio , obstructio, induratio eet. (2). Za//er, Blumenbach , Portal, utenrieth , aliique di- cunt, lienem, ventriculo vacuo, magna copia sanguinis turgere, ventriculo vero reple- to, sanguinem quo turgebat a ventriculi pressione rursus per venas in systema venae por. tarum deduci (c) ; cui opinioni AzcAz£ favere non videtur ( 7 ), et explicationem eam mere mechanicam nullius pretii facit, nam ut lien comprimatur a parte ventriculi, vis hujus major esse deberet, quam quidem locum habet: sed praeterea comprimi a ventriculo non potest; quo magis enim cibis impletur ventriculus, eo magis anterior fit, et a licne rece- dit, Verum hoc; sub certis tamen conditionibus alia res esse videtur. Notum enim est, Gallos consuetudinem habere, ventriculos quarumdam avium ex. gr. anserum sub tempe. ratura calida coniinuo cibis siccis opplendi, ut sic impletus stomachus lienem comprimat, eumque pedetentim destruat, et sanguis ita majori copia ad hepar determinetur, eum in finem, ut illud viscus majus acquirat volumen et ligurientibus inserviat (2): quamquam autem illa methodus non solum nititur destructione lienis, praesertim vero adipis se- cretione adaucta (f), hoc in casu tamen ventriculus, tali modo semper oppletus, suo pondere in lienem agere debere videtur. $. 4. Vaga tamen hypothesi haec ventriculi actio in lienem superstructa videtur, et loco mechanicae illius explicationis , magis naturae legibus consentaneum nobis vide- tur sequentem admittere thesin, lienis voluminis imminutionem et augmentum explicantem. » Dum digestionis tempore secretio bilis augetur, ob momentaneam sanguinis depletio- , nem, lienis volumen imminuitur et ratione inversa, augetur." Alimenta enim, in organis digestionis contenta, suo stimulo hepar excitant; ex hae €xcitatione sequitur major hepatis actio, celerior bilis elaboratio et major etiam se- cretio. Ex citiori illa elaboratione sequitur validum sanguinis in hepate dispendium et ergo etiam major sanguinis depletio in organis quae sanguinem pro bilificatia- re praeparant et ad hepar adducunt; facile nunc explicatur imminutio voluminis lie- nis, vigente digestione. E contra si ventriculus vacuus est, minor requiritur bi- (^) Cf. Hempel , Grondb, der Ort], D. 9, p. 396. in notae (5) Cf. Portal, Zuat, Medicale, 'T. S. p. 338. («2 Ct. Ziumenbach , Libr, Cit, 6.390. Cf, Zfutenrieth , Phys Th, 2. p. 76. $. 682. CK. Portal, Lib, Cif, Tw 5. p. 314. (7) Cí. Bichat, 4nat, Descript, T. 5. p. 87» (e) Cf Federé, Phys, posit, T. 2. p. a49g.. Cf. Portal, 4nat, Mes, "T. 5. p. 941. (f) C£ Puchelt, Venensyst, án ejus Krankh, Perhaltn, p. 258. F3 46 JANI RUDOLPHI vay MAANEN bilis secretio, hinc rursus sequitur minor sanguinis venae portarum deperditios et ratio cur lienis volumen eo tempore adaugeatur, nec non distendatur, dubia non vide- tur (4). Magnus quoque est lien in languidis, nec non in iis qui longa abstinentia usi sunt (7), e contra in hominibus derepente mortuis, minor reperitur ( c). $. s. Arteriosus sanguis lieni adfertur ab arteria lienali , ob tortuosum decursum, tunicarum tenuitatem et robur, conspicua (4). Provenit ab arteria coeliacá; pone pan- creas arcuata lienem petens, parvos ramulos pancreati ac lieni immittit; hinc ad coecum ventriculi saccum quatuor vel quinque arterias breves, tandemque arteriam gastro -epiploi« cam sinistram profert. Postremo arteria lienalis in duos tresve transit surculos, qui lienem adeuntes, in infi« nitos disperguntur ramulos (2), multas anastomoses facientes et systema capillare hu- jus organi efücientes (/). Arteria lienalis , respectu visceris voluminis, quod longe minus est illo hepatis, satis magna est, ita ut capacitati arteriae hepaticae sit adaequa- t2 (g). Venae lienales valde laxae et amplae valvulis sunt desututae, ita ut in injectionibus materies ceracea velalia facile ex arteriis in illis transeat et communicatio arteriam inter et venas manifesta sic fiat. Conjunguntur ramuli in unicum truncum, qui in venam por- tarum se effundit, mutatum sanguinem vehit et ductus exceretorii locum occupare videtur, in quem truncum vel in nonnullos ejus ramos varii ramusculi venosi, a ventriculi cur. vatura majori aliisque partibus originem ducentes, sese exonerant, et venae dicuntur bre- ves (^). Memorata vasa parenchymate celluloso fulciuntur, unde vasa lymphatica suum originem ducunt (7); in homine satis numerosa, et macerationis ope , vel aeris inflatu sub tunicis facile demonstranda: tenerrimi fines arteriae lienalis in illis numero insigni con- tinuantur ( £&). Nervos habet paucos, subtiles; oriuntur e plexu coeliaco et singularem formant ple- xum , (a) Cf de Hes, Diss, Cit. T. 2. p. 19. Cf, Foderé , Libr. Cit, (T, 2, p. 246. Cf. Guislain, Comment, de ligue. in. Zicad, Ganday, (5) Cf. Boyer, Traité complet d*dinatom, T. 4, pe 423* (2 Cf, Lieutaud , Libr. Cit, p« 81l« (4) CF, Haller, Libr. Cit, $. 9. (e) Cf, Rosenmuller , Comp, Zfnat, p. 181. (f) Cf. Hildebrand , Lehrb, der 4uat. (rg) CL. Aurenrieth, Libr. Cit, Th. 2. p. 26. $. 631. Cf. Jserflamm, Prahr, 4m, meber die Eingew, p. 96. S. 42. (^) Cf. Haller , Libr, Cit. &. 9. (7) C£ Reseumuller, Libr, Cit, p. 287. x (&) Cf, Tiedemann et Gmelin, Vers, ucber die Verricht, der Milz, p, 93. COMMENTATIO iN QUAESTIONEM MEDICAM. 4 xum, lienalem dictum, — Amplectuntur arterias, in quas praecipue agere videntur (a) et difücile in parenchymate prosequi possunt (2). DIYVISLO SECUNDA PARS AcL oT £ RCAS j PHYSIOLOGIA LIENIS. $8. 1. T. statu naturali nulla gaudet contractilitate animali seu cerebrali, sensibilitas animalis etiam obtusa est. Sensibilitas et contractilitas organica, uti in aliis organis adsunt (c). $. 2. Functione lienis alterata, viscera vicina vel remotiora turbantur; sic ab affecto liene, saepe hepar in sua functione abnormitates subit, et cerebrum aliquando morbose afficitur, cum adsint observata, ubi a laeso liene delirium , nec non varii capitis dolores orta fuerint: saepe etiam splenis functiones turbantur ab affecto hepate, sic ab impedita bilis secretione , lien non raro obstructionis causam agnoscit. Licet interim laesionum a lienis alterationibus inductarum disquisitio maximam mereatur attentionem , tamen in his subsistendum nobis videtur, ne a propositis limitibus discedamus. $. 3. Quod ad hujus visceris functionem attinet, recte 2/7umenbachbus dixisse vide- tur, quod viscus sit aenigmaticum ( 7), cum tantae totque diversae ab omni aevo super hoc allaiae sint opiniones. Voluerunt nonnulli, inter quos /Zead , Duticag , organon esse Secretorium , et succum ibidem a glandulis secerni , ad nimiam bilis acrimoniam tempe- randam. Crediderunt alii, uti Ga/enus, succum atrabilarem in liene coqui et ad hepar de» (2) Cf. Tiedemann. et Gmelin, Lib. Cit, p 96. (5) Cf. Hemyel, Libr, Cit, D. 2. p. 396. Cf, Portal, Libr, Cit, T. 5. p. 390 («) C* Bichat, 4nat, Gener, T. 2. 566. (4) C6 Blunesbach , nii, Phys, $. 308. " JANI RUDOLPHI vau MAANEN deferri, ita ut coctio sanguinis in illo viscere adjuvaretur. Alii lienem dicarunt sangui- ficationi, uti /Zaryey , et dixerunt sanguinem ibidem parari ex succo gastrico, Alii, uti C/opzop. Hevers, synoviam in hoc viscere confici purarunt. Alii, uti PZizius, voluerunt lienem ad venerem pertinere eundemque sanguinem pro geni- talibus largiri. Alii somni, alii risus sedem in liene posuerunt ( a ). Fuerunt et alii qui hoc. viscus omnino ut inutile considerarunt, cum absque periculo aliquando excisüm sit, nec nisi ad corporis aequilibrium servandum, esse destinatum; et adhuc alii lienem ut sinistrum hepar considerant. An ventriculus suo situ versus sinis* trum latus, lienis evolutionem impediret ?*cet. (2). Omnia illa argumenta refütare nimis longum : neque illud ad nostrum scopum adeo per- vinere videtur; id interim. certum , quod ductu excretorio, licet diu quaesitus , nec non aliquando adesse dictus (c) , omnino destitutus sit ( 7 ). $. 4. In consideratione venae portarum animadvertimus , lienem directe cum systemate hepatico communicare ope trunci venae lienalis sive splenicae, Omnis sanguis per lienis parenchyma circulans, per hunc truncum hepati adfertur, et exinde probabile fit, hoc org.n n ad hepatis functionem concurrere; unde indagandum jam nobis est in quantum hoc fieri valere videatur, postquam sequentia animadvertimus. $. 5. Circa vasa hujus visceris annotavimus, arteriam lienilem respectu voluminis lienis magnam esse; hinc incredibile est omnem copiam contenti hujus sanguinis, nu- tritioni visceris fore destinatam , dum utenrieth scribit, ad lienem , volumine sexies mi- norem hepate, eadem fere sanguinis copia ducitur (e ). ; $. 6. Etiam diximus fines arteriae lienalis in origines venarum lienslium continuari ; haec enim opinio est Ca/dani , Ha//eré aliorumque (//): alii tamcn in ea versantur opi- nione, quod sanguis in cellulis aut areolis effunditur, quod per momentum ibi stagnit, quodque ab ultimis vasorum absorbentium osculis in venas lienales defertur: quae qui- dem posterior opinio nobis magis quam prior arridet: secundum hanc enim mclius concipi possunt modificationes variae, quas in liene sanguis subit, dum denique, si lienem confera- mus cum aliis organis ejusdem fere structurae, in quorum scilicet textura sanguis cffun- di- (4) Cf. Dictionnaire , des Scienc, Med, in voce rate, (5) Cf. Dillinger , in Mcck, Zrch, VI, D. 14 h, 1820, («) Cf. C. Folium, Epist, ad T, Darth. C. 1. N. 62. (4) Cf. Richerand, El, Phys, T. 4. p. ao7. (*) Cf. Zdutenrieih, Phys. T. 2. p. 76. &« 63r. (f£) Cf. Celdani , Inii, tiat, P. 2, p. 156, Cf, Haller, El, Phys, 'T. 6 p. Aug. & 9, ^ COMMENTATIO rs» QUAESTIONEM MEDICAM. 49 ditur iterumque per venas aufertur, uti in corporibus cavernosis penis, in placenta aliis- que, res adhuc minus dubia evadit; sed quidquid super hoc cogitetur, neque una, nc» que altera harum opinionum multum lucis ad lienis functionem explicandam adfert ( 2): adbuc memoravimus venas valde amplas esse, ampliores quam arteriae, unde explica. tur motus caeteris paribus tardior in vasis lienis. Cui tamen praeterea conferunt decur- sus tortuosus arteriae splenicae, ante ejus ingressum in visceris texturam 5 textura mie nus róbusta venarum ; absentia valvularum , et earum robur tam exiguum ut, nisi accee deret contractio musculorum abdominalium , fiuxus:sanguinis per venam portarum vix pro« moveretir, $. 7. Sanguis qui in vena splenica continetur sanguinis venosi offert qualitates ; ni- gerest, sed differt a sanguine aliarum corporis partium venoso in eo, quod in vas si excipiatur non coaguletur, et fluidior, carbonisatus , magisque :hydrogenatus appareat, quod jam color et major fluiditas evinciunt ( à). Vauquelin ex Dumas sanguinem lienis, bili aliquantum analogum habent; atque Dz- fs aliquam insuper opinionem profert, succum scilicet gastricüm excedentem a ventri- culo vasorum ope brevium, ad lienem deferri, quod tamen non nisi conjectura videtur sed verior, secundum Z'derZ, observatio est a -//esa/jo jam memorata, in secandis hy- dropicorum cadaveribus hepar saepe sanum. lienem vero morbosum inveniri, dum ma- lum in hepate haerere credebatur (c). Secundum Zsenf/amm minus facile hic sanguis-coagulatur, quam qui ex aliis partibus missus, Observavit autem semel hunc sanguinem in liene, simul cum diaphragmate ab externa allata violentia dilacerato , revera coagulatum ( 4). Secundum Zvuea sanguis venae lienalis dilutior, aquosior et fluidior, majori Hhydroge- nii quantitate abundat, dum sanguis venae mesentericae magis carbonisatus est. Et idem auctor credit, ventriculum aliquid confcrre ut sanguis ille hunc venositatis gradum ac. quirat. Secundum illum autem arteriae breves ventriculo sanguinem valde arteriosum tri» buunt, dum venae breves sanguinem, in illo viscere nunc admodum venosum factum, ad destinatum locum revehunt (e ). $. 8. Praeter illa , quae ad nutritionem pertinent, lienis functio quoque haec esse vi- de- (4) Cf. Bichát, 4fnat, Descript, "T. S. ps 65— 68. (5) Cf. Blumenbach, Libr, Cit. 6, 395. Cf. Mecke!, Pr, Lin, Phys, N, 428. Cf. Foureroy, Syst, Chim, T, 5, P.343. Cf. Walther, Phys, B. 1. p. 226. 8. 92, (e) Cf. Foderé Phys, 'T. 2. p. 247. (4) Cf. Ienflamm, Prakt, Anm, ueb, de Eingew. p. 98. $« 43» (*) Cf. Luca, iMed, afnthrop, T, 14. p. oz. $« agi. G 5o JANI RUDOLPHI vawx MAANEN detur, quod sanguis arteriosus , in ejus texturam propulsus, qualitates alias accipiat, à reliquo aliarum partium venoso sanguine diversas et quod praesertim hydrogenisetur, Cum autem sanguis ita mutatus per venam portarum ad hepar deferatur, abunde patet, principem lienis usum cum hepate proxime conjunctum esse, atque sanguinem pro secre» tione bilis in liene quasi praeparari (2), quod cum experimenta in animalibus vivis. capta, tum morbosae lienis affectiones, bilificationem plus minusve alterantes, conti. mant. Sic splenitidem acuram nonnumquam icterus concomitatur, Ita Cl. G. andis fort observationem fecit de vomitu cruento lethali ex rupta arteria lienali. Ex cadaveris. sectione patebat, lienem esse parvum et laxioris fabricae, hepar morbosum, et bilem, in cystide fellea con:entam , paucam et justo tenuiorem (0). Praeterea inm foetu parvus est lien, quod perfecte respondet parciori secretioni bilis in hepate foetus. In infante vero cum bilis secretio augetur, et nutritio. viget, etiam increscit lien et cum illo arte ria lienalis non ita vero arteria hepatica, quae ratione decrementi hepatis etiam diminui« tur (c). $. 9. Lienem ad bilificationem requiri insuper probant et confirmant mala ex exstirpa- tione lienis orta. Nonnulli quidem, uti jam annotavimus, voluerunt lienem absque pe- riculo exstirpari posse, et secundum yer, saepius instituta lienis excisio nullas pro- duxit mutationes in secretione bilis ( Z2), dum secundum Zfutenrie!A, absque damno in hominibus lien exciditur, sed tum majori copia seceraitur pinguedo (e); sed AicAerand contra refert bilem tunc quidem majori copia prodire, simul autem magis fluidam , mi- nus amaram non rite subactam. eandem evadere (f£), et Cozsóruch dicit digestionem lae- di, hepar indurari et pinguedinis copiam augeri ( g& ). Secundum Por:z7, lien impune extrahi nequit, et omnes observationes in. eontrarium factae, ab illo. in dubium vocan. tur, dum ZZaZther etiam affirmat, secretionem bilis qualitative mutari, et ipsum hepatis parenchyma volumine augeri, obstrui et indurari ob deletam proportionem inter hydro- genium et carbonium 4 Z4). $. 10. Ex his allatis nunc intelligi valet, hydrogenisationem probabiliter in liene, care (e) C£. Harles: , Handb, der. Zfrizl, Klinik B, t, p.359. CÉ Roeseke, Di:s, $. 10, (5) Cf. Dissel , Obs, Zn. Path. x, 1818. (c) Cf. Zarteis, Phys, & 2a. Cf ZMutenrieth , Phys. Th, 2« $622 et 626, (2) Cf. Boyer, Anat, 'T. 4. p. 4e (e) C£, Auiecrieih, Libr. Cir, Th. 2. p. 79. €. 636. (f) C£. Richerand, El, d. Phys, T. 1. p. 214. (Cg ) Cf. Cossbruch, Phyr. Taschenb, p. 188. (5) C£. Walther, Phys, B. 1. p. 226. $. 92, COMMENTATIO is. QUAESTIONEM MEDICAM. $1 carbonisationem. vero in ramis venae portarum locum habere, et lienem efgo, cuim hy- drogenium ad efficacem bilem formandam requiratur, ad hepatis functionem conferre, $. a1. Téedemann et Gznelin haud ita pridem denuo statuerunt, lienem ad vitam Sus« tentandam absolute ncn requiri, facta observatione in cane, qui post bujus visceris ex« stirpationem , absque ulla mutatione in oeconomia animali ad illud tempus usque, quó necabatur, ut cadaveris sectio institueretur, vitam protraxit, Post mortem nullas abs normitates, quarum alii auctores mentionem faciunt, observarunt, sed invenerunt chy: lum in ductu thoracico fluidiorem, lympha coagulabili justo minus onustum; quod horum auctorum opinionem , quàm de functione lienis recenter protulerunt, confirmare vi« deretur. $. 12, Ex multis nempe experimentis, ab illis in vivis animalibus captis, ad vias in- dagandas, per quas substanuae nutritivae e ventriculo et intéstinis in sanguinem ve- niunt, patet, eos saepius vasa lymphatica lienis, liquore rubicundo turgentia observasse, qui in vase collectus coagulabatur, dumi Sérüfn secedebat; quae observatio, comparata cum structura lienis illis viris ansam praebuit credendi ; 19. Lienem arcte conjunccum esse cum systemate lympliatico. 2?. Liquorem coagulabilem ex sanguine arterioso in liene separari, a vasis lymphati- cis excipi, atque in ductum thoracicum deduci. 39. Separationcm bujus liquoris ejusque effusionem in ductum thoracicum destinatam esse ad chy!um massae sanguineae assimilandum. $. 13. Prima sententia fundamentum agnoscit in eo , quod lien in iis animalibus repe- ritur, in quibus anatomia etiam vasa lymphatica detexit; quod lienis volumen proportio matum est systemati lymphaticos quod quantitas vasorum lyiplaticorum eam aliorum organorum superat; quod lienis structura similitudinem habet cum glandulis conglobatis ; utraque enim corpora ex vasis lymphaticis, venis et arteriis composita sunt, ductu ex« cretorio destituta , dum lymphatica ipsa locum ductus excretorii occupant. $. 14. Alteram sententiam probant observationes ab his viris in equis, et ab aliis in aliis animalibus factae. Observarunt nempe in v:sis lymphaticis lienis liquorem rübie cundum valde coagulabilem, a chylo lymphaticorum tractus intestinalis et reliquarum partium diversissimum. —ZJowson jam , secundum tales observationes , dixerat, lienem or. ganon esse, in quo rubri sanguinis globuli a lymphaticis absorbentur et in ductum tho» racicum effunduntur. Probabilior adhuc illa sententia redditur, si ad volumen arteriae lienalis attendamus , quae, uti jam ex Z//debrando animadvertimus, major est, quam bujus visceris nutritio poscit, et sic igitur haud difficulter explicanda videtur mutatio sanguinis arteriosi in sanguinem venosum. Ga $. 15. 5» JANI RUDOLPHI vay MAANEN $. 15. Quod ad tertiam denique sententiam attinet, probant illam instituta experimenta a diversis auctoribus in chylo e ductu thoracico et in illo.e vasis lymphaticis tractus in- testinalis desumto. — Priorem observarunt colore rubicundo tinctum , aéri atmosphaerico expositum in duas partes secedentem: posteriorem vero album, minus cito, nec non imperfectius secedentem. Si hisce experimentis nunc addatur observatio supra memorata de excido liene in cane, lien intimum certe commercium alere videtur cum systemate iymp ico (4). SEGIIO.SJEGCU.N:'/D-A; P AO B3S f. TM Pu LO 070 OR CAPUT PRIMUM. DE SECRETIONE BILIS IPSA. Aus mis per arteriam et venam portarum allatus , principiis biliosis et Iymphaticis onustus, acinos hepatis intrat, in quibus pori diversorum vasorum hiant. Ex acinis illis venae residuum sanguinem , vasa lymphatica lympham et ductus biliferi secretam bilem ad destinata loca vehunt, $. 2. Secretio ipse non tamen uti simplex consideranda est separatio , quod suppo- meret bilem, qua talem in sanguine jam praeexis:ere, sed vera sanguinis mutatio in he- pate locum haber, ; $. 3. Uti autem gas acidum carbonicum, quod exspiratur, in arteria pulmonali jam quodammodo praesens est, sic et bilis quodammodo jam in sanguine venae por- tarum contenta videtur, et hepatis functio primaria in eo consistere videtur, quod unionem bilis cum sanguine venae portarum solvat, et illam ab hoc separet; quod au. (^) Cf. Tiedeman et Gmelin, Persuche , ueber dia Ferrichtung der IMilz , p. 86— 107, COMMENTATIO 1x QUAESTIONEM MEDICAM. 53 autem ita se habere perquisitiones et examina chemica, instituta ad exploranlam cum sanguinis, tum bilis naturam, demonstrare videntur (4). Consistere ergo videtur se- cretio bilis in assidua praeparatione sanguinis, priusquam ad organon secretorium per. veniat; in mutatione et separatione sanguinis a materia, secreta in organo ipsos; tan- demque in ejectione humoris per canalem excretorium , vis vitalis actione aut canalis irrita- bilitate (2). Secretio illa eo magis viget, quo majori copia sanguis per venam porta- rum advehitur, quo minori copia a vena cava reducitur, denique, quo altiori gradu ve- nosas proprietates hic sanguis possidet (c). Egregie dicere mihi videtur RoZerz 5 ,, Cha- » que organe ne recoit , queles bumeurs relatives ason gout; l'impression d« la liqueur qui , lui convient excite sa gaité et la met en erection ; il la savoure, il se passionne pour » €lle; une autre liqueur le revolte, il s'irrite contre elle et ne la recoit pas? (4). E APUL .uubICH NO LZ NM DECURSUS BILIS ET ORIGO BILIS CYSTICAE, S. 4 Cs bilis principia in vena portarum secreta a ductibus biliferis excernun- tur (£)5 bilis nunc transit per ductus biliferos in canalem hepaticum et in continuatio» nem ductus cystici, nempe ductum choledochum, per quem intestinum duodenum per. peruo rivulo inirat, dum portio ejus major, digestione non vigente, per ductum cysticum jn vesiculam refluit, cum liber ejus fluxus in intestinum impediatur, Postquam bilis aliquamdiu morata est in vesicula, ob nimiam impletionem , vel ob aliquem stimulum , vel ob compressionem, praesertim digestionis tempore a' duodeno chymo repleto , rursus effluit in dictum intestinum (f). 8. 5. (^4) Cf. GC. M, Richter, Exper, et Cogit, c, Bilis naturam, (^, Cf. Portal, rat, Med. T. 8 p. 295. Cf. Reverhorst , Diss, de motu bilis, p. 1e» (^) Cf. Puchelt , das Fenensyst, in sein, Krankh, Verh, P. 279. (d) Cf, Robert, Traitd Med, "T, 1, p. 155. (*) Cf. Bergman, Diss, de Hep, & 10. Cf) Cf. Blumenbach , Inst, Phys, $. 327. Cf, Portal, 2fnat, Mad. 'T. s. p. 205. C£. Richerand, Pr, Be. Phys. T.1. p.209. Cf. C.Sprengel, Inst. Phys, T. Y. p. 352. $. 139. Cf. Zichat, uat, Gen, T, 1, p. 412. CC. Luca Med, Arihrop, T1. p. A13« $- 325: Cf, Autenricth , Phys, Th. 2w P- 86. $. 642, Cl. Go/dwiz , Phyi, der Galle , p. uz G 3 5i JANI RUDOLPHI-viN MAANEN $. 5. Haec vera est via, quam bilis in homine legit quamque Bianchi comparat cum decursu seminis, comparationem instituens inter vas deferens, vesiculas seminales et urethram et inter porum sive ductum hepaticum , vesiculam fellis et intestinum duo- denum (2 ). Multum tamen abest, ut omnes physiologi simili ratione hac de re cogitarint semper , quin potius de bilis cysticae, quae vesicula continetur, origine, varias opiniones prolatas inveniamus. $. 6. "Voluerunt scilicet nonnulli, bilem cysticam in ipsa cystide, sive a glandulis, sive ab arteriolis secerni neque aliunde advehi (à). Sed nihil clandulosi ín cystide detegere valet anatome, quundqum multi auctores , du6s recenset Zar (c), hanc foverunt sententiam. $. 7. Ab arteriis etiam non secernitur bilis cystica, cum nimis magna sit copia bilis, dicto receptaculo inclusa, quam a tam parvo arteriolarum cystidem perreptantium numero secerni posset ( 7). $. 8. Accedit, quod sanguinis natura, illis arteriolis contenti, nequaquam faveat bilis secretioni, uti res est cum sanguine venaé portarum , qüi seilicet eam carbonacei imprimis elementi copiam continet , quae cum ore in bile cystica pur omnino congruit (e). : ( : & Praeterea si vinculo intercipitur arteria cystica , cystis Libflom ais bile turget, Sed quod aliunde, et quidem ex hepate per ductum cysticum deferatur bilis cystica y exinde luculenter apparet, quod bile hepatica deficiente, deficiat etiam bilis cystica. j $. 9. Sic observavit Cl. Perszer, in cadavere virili, hepar in statu naturali, sed ve* siculam fellis, albam, inanem, colore bilioso, uti alias fieri solet, nequaquam tinctam, In inquisitione patuit, calculum nucis myristicae magnitudinem habentem , ductus cystici orificium perfecte occludentem , hujus phaenomeni causam fuisse (^). $. IO. Sic in induratione hepatis, vesiculam fellis plerumque parvam , inanem ideoque decolorem observare licet, cum bilis, ob pressionem in ductibus biliferis, ductum hepa- ticum attingere nequeat, multoque minus in vesiculam effundi valeat. Sic observavit Lieu (0) Cf, Bianchi , Hist, Hep, P. 1. c, 18, p. 105. $. 6. CE. Heller , Elem, Phys, T. 6, p. 582. (5) Cf. Bianchi , Libr, Cit, P, 1. c. 17. $. 4. (c) Cf. Haller , Libr. Cit. T. 6. p. 587. (4) Cf. Forsten, Quaest, Sel, Phys, NM. $9. (^) 'Cf. Forsten , loc, cit, Xf) Cf. Forsten , Joe, cit, COMMENTATIO ims. QUAESTIONEM MEDICAM. 55 Lieutaud in cadavere foeminae, ictero mortuae ,* hepar induratum , compactum, vesiculim inanem et decolorem (4). Si ligetur vel abscindatur ductus cysticus, semper etiam vacua reperitur vesicula felis (5... $. 11. Voluerunt autem alii, secretionem glandulosam aut arteriosam rejicientes , la- ticem hepaticum ab hepate secretum , ad vesiculam deferri per ductus singulares, qui ex hepate oriundi, ad cystidem tenderent, et in eodem aperirentur. $. 12. Et verum omrino est ejusmodi duetus, dicto usui inservientes , in bobus dlife? que brutis et piscibus adesse (c) 5 sed verum pariter est , similes ductus hepato-cysticos in homine raro fuisse detectos. Nonnulli tamen uti AZo/znus, Morsagnse, Heister et Scnac dictos canales in homine admiserunt. Postea vero Zieuzzud aliique statuerunt, vesiculam fellis hepati tantum cellulosae ope adnexam esse, nullamque adesse communi- cationem hepar inter et vesiculam , qualem nonnulli anatomici finxerant, dum ZieutauZ hoc manifestum dicit ex facta observatione. Invenit scilicet collum vesiculae obstru- ctum, canalem cysticum dilatatum , bile turgentem, vesiculam vero ipsam inanem col- lapsam (4 ). $. 13. Dari tamen interdum , quamvis rarissime, vasa hepar inter et cystidem negare vix audemus: scribit enim doct. Z. 7. Locwe/, qui circa haec vasa varias collegit opi- niones, Cl. /ayer semper auditores suos docuisse, illos canales in homine non adesse, cum plures fecerat observationes , cum illis, a L£eutaud et ab aliis memoratis, convenien« tes , donec in suum theatrum anatomicum, puella octodecim annorum deferretur, in cujus cadavere, adstantibus auditoribus, aliisque testibus, post exactissimum institutum exe amen, vas reperiebatur bilifcrum , flavum , multis radiculis ex ipso hepate natum, cras- sitie truneuli pennam corvinam circiter aequans, tunicas colli vesiculae , ad latus sini- strum, oblique vel simili ratione ac ureteres in vesicam urinariam. inseruntur, perfo- rans ( e). $. 14. llla observatio insuper probat recte monuisse plerosque illos observatores, qui in eo conveniunt, quod in collo vesiculae felleae hi ductus aperiantur quodque cum ducti- bus biliferis in hepate communicent , neque negandum esse bilem aliquando per talem, ductum ad. vesiculam advehi. Prae. (4; Cf. Lieutaud , obs, 819. (2) C£. Ieler , Libr, Cit. T. 6. S; 2, $..18« («2 €f. Cuvier, 4n. Comp. 'T. IV. p. 33. Cf. Halier , Libr. Cit. p 5:2 (4) Cf. Licstaud, Libr. Cit. Ioc, cit, Cf, Portal, Hist. de l'dnar, es de Chir, 'T, S. p. 265. (^5 Cf, Loewe/, Dist, de duct, Jicp.-Cyst, p. 21 — 2$. 56 JANI RUDOLPHI vau MAANEN Praeterea Zayer adhuc in vesicula fellea hujus cadaveris valvulam -observavit vasi huic hepatico-cystico adpositam , regressum bilis per illud impedientem. $. 15. Alia observatio a ANa//ingero facta :et communicata, cum priore convenit. A9. 1740 cadaver cujusdam foeminae cultro anatomico subjiciens, et praesertim viscera perscrutans abdominalia, occupatus dum esset in directione ramorum venae portarum, caeterarumque partium perscrutanda, quosdam observavit ductus, ramis venae portarum nec non poris biliariis dissimiles, li, dum ipsi incogniti essent, a -Juddeoe , consiliario regio et Lamsio prosectore, ut ductus hepatico-cystici salutati sunt. Ortum sumebant ex lobo hepatis majori, numero insigni, et quo magis ab hepate discedebant, eo majores evadebant ; inter se canfluen:es tandem in duos desinebant ramos , qui in collum vesiculae fdlis inserebantur. Hepar naturalem habebat.colorem , mollitiemque; uno verbo, omnia circa illud natu- raliter erant constituta: dicta vasa continebant liquorem luteum, bili sic dictae hepati« cae, similem (2). $. 16. In genere tamen dicere possumus, illos ductus in homine regulariter non ad- esse: si enim adessent, qua de causa vacua semper esset cystis, ligato aut obstructo ductu cystico ? cur ctiam ex resectis illis ductibus non effluit bilis, quando cystis tota quanta ab hepate separatur? quod tam longe quidem abest, ut ex cystide bile repleta et prudenter ab hepate separata, ne quidem guttula bilis effluat, etiamsi valide satis come primatur (2). : Verum dantur etiam observationes cystidis felleae , nullibi cum hepate cohaerentis, Tl- lis igitur in casibus, putatitii illi .ductus non adfuerunt et per aliam certe viam bilis ad cystidem allata fuit. Felicissimae tandem hepatis ceraced, aliave materia impletiones, ductus illos numquam demonstrarunt, ut dubium etiam hodie vix ulli supersit, eosdem in homine non.adesse (c). $. 17. Alia vero, eaque hodie tantum non omnibus physiologis recepta opinio est, bilem cysticam regurgitatione.per ductum cysticum ad cystidem deferri; et ex antea dictis jam abunde patet, banc veram esse viam , quam latex hepaticus sequitur (Z). .Addere possumus, ligato ductu cystico, id est, ligato illo canali, qui ex hepate ad cystidem ducit, prope ejus cervicem , eundem ductum intumescere a parte hepatis, novo indicio, bilem cysticam, per ductum cysticum ab hepate ad vesiculam felleam venire, quod (2) Cf. Nallinger , Diss, de duct, Hep.-Cyst, p. 15 — t7. (5. Cf, Autenrieth, Libr, Cit. 'T. 2. 6. 642. (2) Cf. Pan Psanen, Diss, Cit. p. 46. : (4) C£. Nallinger , Diss, Cit, p, a2. Cf, Bartel: , Phys, $. 280. COMMENTATIO :z5 QUAESTIONEM MEDICAM. 57 quod autopsia etiam probat; latice nimirum hepatico per ductum cysticum ad vesicu- lam felleam fluente , si hepar prudenter et satis valide simul comprimatur (2 ). Denique obstaculum si adest in ductu cystico , calculum v. gr. vesicula non impletur, quoniam bilis regurgitare nequit ( 2). $. 18. Inter alias observationes, illa a Cl. Bruzzans instituta, et a Cl. Bernard memorata, hoc etiam probat. Invenit nimirum Cl. vir in cadavere, vesiculam feileam admodum expansam semi pellucidaàm 5 examine instituto, in ductu-cysiico valde distento calculus inveniebatur, viam vesiculam versus obstruens, quique effecerat, ut ne gutta bilis hepaticae juxta calculum transire valeret, Ipsa vesicula, calculis oppleta, humorem continebat pellucidum , viscosum , charactere bilioso destitutum ( c-). $. 19. Vidimus nunc, bilem hepaticam juxta viam memoratam ad cystidem determi« nari: nonnulla vero etiam dicenda sunt de causa hujus decursus, cum super hanc non semper etiam eadem exstiterit auctorum opinio. $. 9o. Falloppius, multique post eum , voluerunt, intestinum duodenum chymo re. pletum claudere orificium ductus choledochi, unde bilis per illum ductum ad duodenum deferri non posset, sed aliam sibi viam deberet quaerere; quam quidem facile in ductu vi- cino cystico versus cystidem inveniret, $. 21. Hanc vero opinionem recentiores de&eruerunt, et recte quidem , quoniam bilis praecipuam suam utilitatem tunc temporis praestare debet, quando duodenum chymo tur- get; adeoque absonum est statuere, eo tempore non duodenum versus, sedad alium lo- cum bilem ferri (4 ). $. 22. ZHalleri opinio est motum peristalticum validiorem , qui locum haberet duode- no chymo repleto , constringere orificium ductus choledochi, sicque bilem cogi versus cystidem cursum suum dirigere: sed sponte apparet, eadem hic valere quae modo ad- duximus. Vera interim causa quae cum naturae legibus , ubivis 1n animali corpore con- spicuis , quam optime convenit, admodum simplex esse videtur. Bilis scilicet, quae potissimum chylificationi inservit, per apertum ductum choledochum libere fluit versus duodenum , quando intestinum illud chymo turget. Duodenum vero si vacuum est, tunc ejus parietes collabuntur, ad se invicem accedunt, et quasi corrugantur, et tunc etiam simul corrugatur finis ductus choledochi, in duodenum inserti, et ita quidem clauditur ; quod eo autem faciiius fieri valet, si attendamus ductum choledochum non statim per. fo- (a) Cf. Portal , Arat, Med, T. 5. p, 286. (b) Cf C. Sprenge], Libr, Cit, 'T. 1. p. 252. €) Ci. Zernard, Diss, s, QObserye Scl, p. 11, (4) C£. Foeriten, Disi, Cit, S. 15. H 58 JANI RUDOLPHI vawx MAANEN forare düodeni tunicas, sed simili.ratione ae cum insertione ureterum in: vesicam! uri- nariam res est, prius aliquamdiu per duodeni tunicas decurrere, quam in duodeno ape» riatur (4 ). . $. 23. Collapso igitur et clauso dicta ratione ductus choledochi orificio, quando va» cnum est duodenum , latex hepaticus continuo affluens levem resistentiam offendit ad cho- ledochi finem. Regurgitat igitur, cursumque suum absolvit per apertum et, non resie stentem ductum cysticum, sic versus cystidem ducitur, ibique asservatur, inque bilem cysticam sensim sensimque mutatur. $. 24. Ex his nunc facile intelligitur, cur in helluonibus parva et in sobriis magna plerumque inveniatur cystis? eur post inediam ea quam maxime bile turgeai? et cur post di&estionem illa modo semiplena observetur ? [1 COUBRIZMERY — A UNEAE TET RADI HEGIICEYTGEOR £ iA Po UL LUI as D Barbe iiis MM 12 MOTUS PILIS. 8.25. Q. ad motum bilis suam symbolam conferunt vires variae sunt , et primo quidem in censum venire hic valet continua hepatis agitatio per continuos diaphragmatis motus, Cum in hepate structura muscularis tantum in tunicas arteriarum per cjus substantiam decurrentium observetur, facile intelligitur, bilis excretionem difficilem, ejus secretionem parva tanta copia et obstructiones frequentiores fore, nisi continuus diaphragmatis motus etiam hepatis agitationem sustentaret ( 7). $. 26. De ipsa vesicula fellea , antea jam vidimus; in illa moratur bilis cystica tate quam in receptaculo, usque dum suos in usus, dein describendos , ex declivi directione reclinato nempe et supino corpore, sporite sua elabatur, aut pressione vicini intestini je» juni, ac ilei, nec non coli transversi ; excernatur (c). 8. 27. Praeterea vero, quando ventriculus cibo repletus turget, situs ejus mutatur, sie ut maxima ejus curvatura nunc antrorsum spectet; et ab hoc mutato ventriculi situ , si (4) Cf. Fersten, Toc, cit, (5) CK Bergman, Diis, de, Hep. p. 18, («) Ct. Biamenbach, Inst, Phys, $« 380. Cf, Fouréroy , Syst, Chim, "T, 5. p» 947 COMMENTATIO i QUAESTIONEM . MEDICAM. 59^ B situs hepatis pariter mutatur, ita ut ipsi adnexae vesiculae felleae fundus, antea dimissiori loco positus , elevetur et bilis nunc^mechanice, id est propfia sua gravitate, versus ductum cysticum decurrat et per eundem ad duodenum fluat ( 4). $. 28. Respiratio cum ipsius sequelis , quibus fit ut alternis. vicibus, abdominalia viscera omnia, adeoque hepar etiàm cum fellea vesicula , leniter comprimantut , recenseri itidem meretur inter causas, quibus bilis cystica e suo receptaculo quasi emulgetur ( 2). $. 29. Animi affectiones, praesertim. ira, conferre: videntur ad bilis excretionem ad. augendam, nec non ad ejus qualitatem. mutandam (c). ilis enim quandoque venenum fieri.potest dolores .colicos acerrimos excitans, iis non absimiles, qui ab adsuimtis ve- nenis gignuntur (4). $. 3o. Nonnulli auctores contractilitatem vesiculae iadmittentes, voluerunt bilis cysti- cae excretionem ab illa adjuvari; nostra tamen opinione contractilitas haec ad regularem et omni numero sanam bilis excretionem vix quidquam conferre videtur; eandem vero tunc unice agere, quando vel nimia bilis acrimonia, vel alia quaedam causa , praeter sanita- tem locum habens, illam contractilitatem in actum deducit. .S. 31. Bilis igitur naturaliter duodenum versus determinatur, aliquando tamen in ventriculum fluere. potest et non raro in cadaveribus ventriculus bile turgens reperi- tur. Praesertim hoc obtinet in febribus continuis, intermittentibus, putridis , malignis, vel ex superabundente bilis fluxu, vel ex nimia ejus acrimonia, qua vehementer duo- denum stimulat, ita ut hoc intestinum sese sub insertione ductus choledochi contrahat; quae contractio etiam ab aliis causis oriri valet, "Vel determinatur ad ventriculum ex ob. structione intestini, a motu antiperistaltico , caet. (€). ; " (a) Cf. Bartels, Phys, $. 230, (5) Cf. 4utenricth , Phys. "Th. 2. p. 87. $. 64*« (6) Cf. Gaubius , Path, & 542, Cf, Pan Swieten, Comm, in. Boerh. 'T. 3. p. 466. (4 ; C£. 4mbedick, Diss, de Hep, Cf. Proschaska, Phys, p. qt. Cf, Med, Realworterb, B. 8. p. 207. (*) Cf, Portal , 4tnas, Med, T. 5. p. 185. seq. H2 CAPUT $0 JANI RUDOLPHI vau MAANEN CuAuBssU wl QUA. BT UM. DE BILE IPSA $. 32. p bilis nomen tantum concessit illi liquori , qui cystide continetur; dum laticem hepaticum lymphae nomine insigniret, Alii vero duplicem fecerunt bilem, aliam in hepate , aliam in cystide secretam , quarum prior esset admodum liquida, coloris subfla- vescentis, saporis parum amari. Posterior vero viscida, amarissima et obscurioris colos ris. Insipiditas bilis Hepaticae satis est cognita ex sapore dulci, non amaro hepatis, quod, licet hujus visceris pori bile turgeant, tamen a multis cum oblectamento comedi tur; amarities vero bilis cysticae manifesta redditur, si carnes assumamus , qui in cone tactu cum vesicula fuerunt ( à ). Sed ex antea dictis ábunde jam constar, non aliud li- quidum in cystide reperiri, nisi quod in hepate prius secretum et per ductum hepaticum ' allatum regurgitatione illuc devehitur, adeoque bilis cystica eadem erit, quae bilis hepa- tica: sed diuturniore mora in cystide tenuior pars illuc delati Jiquoris per absorbtionem perit; non nisi crassior, quae pura, sincera et concentratiss)ma bilis est, remanet, Et lisdem quidem dotibus utraque bilis insignis erit, omuibus vero altiori gradu in cystide inveniendis (2). $. 33. Simile quid in secretione seminis observamus: semen scilicet testibus secretum , per ductus deferentes defertur ad vesiculas seminales, quibus in receptaculis, diuturno saepe tempore semine turgidis, tenuior pars pariter perit, nec nisi maxime concentrauum semen remanet. $. 34. Quamvis illa inspissatio ex sententia hodiernorum physiologorum ab absorbtione pendeat, non tamen ab illa derivanda videtur major bilis cysticae viscositas; cadem enim observatio, de qua locuti sumus in tractatu de decursu bilis a Cl. Berzard relata , probat , quod in ipsa vesicula humor secernitur admodum viscidus, secundum institutam analy. sin (4) Cf, Fourcroy , Syrt, Chim, 'T. 5. p. 844. (2) Cf. Franken, Diss, de IIep, p. 19. $« 19» Cf» D/umenback, Inst, Phys, S. 381, Cf. Porta], 24fnat, Med, (T. 5. p. 285. Cf. Sprengel, Ist, Phys. p. 356. 8. 140. Cf. Bartels , Phys, $. 220€. Cf, Piterer , Med, Realwort, E, 3. p. 208. Cf, MW'alther, Phys, B, 1, p. 232« $ 95 COMMENTATIO ix QUAESTIONEM MEDICAM, 6r sin cum synovia conveftiens, qui , ad regurgitatam bilem accedens, huic majorem viscidita- tem conciliat; et exinde vesiculae functio consistere videtur in ulteriore elaboratione bi- lis hepaticae ( 2 ). C"A P-UNIPEUMO OU. IN ToU. M. PHYSICAE BILIS PROPRIETATES. $.35* LL est viscosus et quidem pertinet inter humores viscidissimos, A non nullis cum albumine ovorum fuit comparata, quod tamen nimium , nam secundum Cade? parum tantum albuminis bili inest. am viscida bilis reperitur in foetu, quando caetee rum excolor et amaritie expers est. Eadem visciditas per aetatem et per morbos augetur plurimos. 8. 36. . Colore gaudet viridi, praesertim in avibus et piscibus. In mammiferis et in. homine colorem habet e flavido viridem , admodum variabilem: mutatur in variis morbis , vel intensius ab iisdem coloratà, vel colorem dilutiorem eádem monstrante, vel iterum alienum colorem prae se ferente , cujus rei exempla plurima apud pathologos exstant. A protracto usu nonnullorum medicaminum ejus color etiam mutatur, sic ab hydrargyro ru- bicundo-brunea evadit (2). $. 37. PBilis humana et plerorumque animalium naturaliter inodora est, sic ut odor, quem recens bilis spirat, haud alius sit, quam quem spargit de vena recenter eductus sanguis, aut vivi animalis apertum abdomen. Sunt tamen animalia, quorum bilis varium spirat odorem , exemplo bilis bovinae, odoris nauseosi, aliquando mosschi odorem spar- gentis (c). . 38. Saporem habet amaricantem eoque majorem quo adultior est homo. Carnivoes ris animalibus, avibus rapacibus, ut et piscibus voracibus amarissima esse solet, Piscis Luscii bilis inspissata egregium hinc, secundum Z»eerZaye, sistit medicamentum in di- gesticnis vitiis, a bilis defectu vel vitio, ortis ( d ). (a) Cf. Bernard , Quaest, Se, p» 12 I7. (2) Cf. Gruithuizen, Organozoonemie, $. 51, Cf, Jarenriesh in Reils erchiy, D. 8, lh. 2. S 220, (e) C£ Fourcroy, Syst, de Chim 'T« 5. p. 345» (4) C£, Diciionn, raisonné univ, de Matier, Med. T, 1. p. 538. H5 CAPUT 69. JANI RUDOLPHI vau MAANEN e C^A*P VEO ENT EC AO. U NE CHEMICAE. BILIS PROPRIETATES. S. 39. Bs bilis constitutivae non infitiandam analogiam cum sanguine prae se ferre videntur, sed cum fortius inter se coliaerent, et exactius mixtae sunt, sponte non. secedunt, uti locum habet in sanguine; sed major quaedam requiritur vis , quae par- tium constituentium secessum eflüciat ( 7 ). : $. 40. Bilis, modico calori exposita pondere minuitur, partes aquosae, odoris naue: seosi, exhalantur et reliquae in extractum mutantur. 1 $. 41. Extractum in crucibulo igni expositum decomponitur, largitur hyirogenium sulphuricum , ammoniacum phosphoricum et carbonium , oleum empyreumaticum et re- Siduum carbonem (2). ; $. 42. Liquor, qui in retortam vel receptaculum transit colore bruneo , foetore in- signi, continet carbonas ammoniae. $. 43. Dein oritur oleum empyreumaticum , admodum ingratum spargens odorem, dum carbonas ammoniae sub forma crys:allorum parietibus retortae affisitur, et fluidum €lasticum constans ex gas acido carbonico et gas hydrogenio carbonisato et sulphurato exhalatur. $. 44. Carbonaceum elementum, magna copia bili inesse, agnoverunt etiam prisci medici physiologi, qui bilem secerni a sanguine per venam portarum allato, et phlogisto seu principio carbonaceo diviti, adfirmabant: non tamen idem junctum esse statuebant cum parte bilis resinosa, sed cum ejusdem parte oleosa et oleum quidem duplex idque sat magna copia, in bile ponebant: quod cnim primo loco, post abactam inhaerentem aquam, de bile exsurgeret oleum, spiritu levius, flavum er kntum; alterum vero, spi- ritu gravius, piceum , nigrum et empyreumaticum habebant. Olei praesentiam in bile ex- inde manifestam olim crelebant, quod bilis leniter inspissata laete ardeat quodque cale cu. er, Melet, d. Dile. » ditt, Lhysi. T. 1, p« 353« $. 140. COMMENTATIO 1x QUAESTIONEM MEDICAM, 63 culi feliéi plerique flammam .concipisnt, atque deflagrent, sed rectius repetuntur haec a qutura bilis resinosa (4 ). *.$. 45. Post memoratam operationem remanet in crucibulo carbo ater, spongiosus et combustibilis. Carbo per aliquot tempus aeri atmosphaerico expositus efflorescentiam Carbonatis sodae offert, Praeterea, ope aquae frigidae, separatur murias sodae, phos- phas et carbonas sodae, phosphas calcis nec non aliquando vestigia ferri ( P ). $. 46. Quamquam voz Bochaute putrescentem bilis proprietatem negare tentavit, ta«' men cum JZeerAayio aliisque putrescentia bili non deneganda videtur: secundum /rz- ; Kkéz nullus humor nostri corporis, tam acer, tam citissime putrescens quam bilis; inde partes animales ab illa tinctae cito ad putredinem disponuntur, unde anatomicorum mos, in dissecandis cadaveribus contenta abdominalia omnium primo examinandi ( c), et se» cundum ;$prenzel sat cito etiam incipit, lente vero progreditur eadem haecce putre- scentia, $. 47. BDilis aquae infusa, fundum petit, cum ?là agitata miscetur, aquam e bruneo flavam tingens, quod tamen pro diversis conditionibus variat. Bilis, aqua diluta et igni exposita , non coagulatur. Dilis, aqua diluta, omnes offert dotes alcalinae naturae ; licet Boerhaye , Haller , Marherr hanc bilis qualitatem denegarint, Syrupo violarum viridem, tinctura curcumae colorem violaceum impertit cet: acida bilem decomponunt et materiem praecipitant coloris, pro vario adhibito acido magis vel minus: viridis. Liquore filtrato, in charta remanet materies animalis naturae albuminosae (e). Eva* porato flocci deponuntur, in igne, uti resinae, laete ardentes. $. 48. Resinosa materia inter principia bilem efficientia a T4ezerd aliisque enumera- tur; cujus tamen materiei praesentia a Berze//o in dubium vocatur, nam secundum ana- lysin ab ipso institutam , invenit non nisi aquam, materiem propriam, materiem muco- sam et alcalia , nec non salia, et dicit nisum tantum adesse in stagnata bile ad resinam conficiendam , resinamque ut productum ex processu chemico , non ut edüctum conside. :at. [dem Aerzce/ius albuminosam naturam bilis in dubium trahit, et credit albumen a Gallis praesertim chemicis inter bilis principia relatum, non esse nisi mucositatem in cystide inveniendam. ( 4). AI. (*) Cf, Blumenb, Inst, Phys, $. 385. (P) Cf, Reinhout ; Drieven oyer de Schéik, D. &, p. 210, C£, Darmis, Dhys. $, 229, Cf, Waliher, PÁjx, B.1. p.222, $. 88. (€) Cf. Franken, Diss. p. 27. (4) Cf. Reinhont , Lib. Cit, D. à, p. o1I, (e) Cf, Berzelius , Ucberblick ueber d, Zusammenzetiung der Thierischen Filistigk pe 419945 et 49g 5i, 64 JANI RUDOLPHI vay MAANEN Alcalia in bilem agunt, uniendo sese cum principio oleoso, et sapones formando. $. 49. Post Zeerhave, Haller alique bilis naturam saponaceam dixerunt; dein vero. Schroederi ,| Marherrit, Plenckii, Goldwizii aliorumque experimentis constare videbas tur, hanc naturam bili non esse tribuendam. Postea vero Capta, Fourcroy, ABertho- let alique, MarAerríi aliorumque opinionem refuütarunt ( 2); neque secundum $prengeZ: saponacea indoles bili deneganda est; miscet enim, trita cum oleis eadem aquae et ma*; culas adiposas e lana tollit. ; $. 5o. Generalia haecce tam physicam quam chemicam bilis naturam spectant: pere multa de hac materie quidem supersunt dicenda, sed hoc loco latius de illis disserere non videtur necessarium. Verbo adhuc nonnulla de calculis biliariis et de usu bilis ipso monebimus, consideraturi denique àn Z7epar alii adhuc functioni destinatum sit. Q AV SU Uu SOEOP.TCOIITMNGUUCU ME DE CALCULIS BILIARIIS. &. 5I. d dum loquitur de succorum secretorum vitiis haec de bile habet: » €st et memorabilis ejusdem ad lapidescendum proclivitas, neque in ulla corporis parte » tam frequens calculorum generatio, quam in officina viisque bilis." (4). $. 52. Verissima haec et ab omnibus agnita; sed de proxima horum calculorum ge- nesi non ita inter omnes constat: alii enim eorum originem a simplici bilis stagnatione derivant, quod mihi etiam dubium, dum cum illis faciendum potius videtur, qui morbos sam quamdam hepatis adfectionem huc una in censum venire arbitrantur (c). Concrementa enim haecce ut plurimum insipida sunt, bilis vero amara est; bilis gra- vior est calculis; calculi a bile non solvuntur, dum bilis exsiccata sponte in frigida bi- le (4) Cf. Fourcrey, Syst, d, Conn, Chim, T. S« p. g48 et sq. Cf, Blumenb, Lib, Cit, $. 39917396. Cf Reis- heut, Libr. Cit, T. 2. p» 210. (5) Cf. Ganbin:, Pathol $. 273, («2 Cf. F»ureroy, Syst, Chim, T. 5. p. 375 et sq. Cf. Reeiekes Diss, d, Dile S. 9. C. Pertl, dv. Ms T. 5. p.315 et sq... C, £ernard, Diss, p. 18. COMMENTATIO 1x QUAESTIONEM . MEDICAM, 65 le solvitur; concrementa denique ex heterogeneis constant particulis, bilis vero exsicca- ta ex homogeneis partibus. ; $. 53. Plures inveniuntur horum calceulorum species a Jcg d'Z4zyr, JVahher et Feureroy in classes ordinatae, Differunt colore; sunt enim vel flavi (4 ), vel fulvi vel nigricantes (2)5 structurá quoque et formás; sunt enim vel irregulares (c), vel la- mellosi vel friabiles vel fragiles (7), vel nuclei formam habent,. vel crysiallorum for- mam referunt; etiam forma externa differunt; sique plures calculi simul in cystide fei» lea adsunt , plerumque ejusdem habitus et structurae sunt (e). In poris biliariis rarissi- me calculi inveniuntur. $. 54. Constant plerumque ex materia adipo-ceracea et extracto bilis, dum particu- lae his quandoque adhaerent, quae aquam tingunt; facile ardent, flammam alunt odore Solvuntur ab acidis, e quibus acidum non ingrato mosschatellino et remanet carbo. Grummata majora nitricum praesertim in illos agit; solvuntur etiam in oleis aethereis. ammoniae aliquà copia gaudent, minora aliqua copia albuminosae materiae. C: À ;Bj;U;T Oso C usd asi MLUD 3 Me DE UTILITATE ET ACTIONE BILIS. S« 55. Ba. utilitas: generatim illuc redire videtur; quod humorum tantum non om- nium inquilinorum crasis intactam servet, atque multifariam eorum dyscrasiam praeca- weat; quod adsumtorum digestionem reddat perfectam; quod sic quidem ad nutritio- nem nec non ad sanitatem tuendam plurimum conferat; quodque, dum ab una parte di« versorum morborum causa existere possit, ab altera tamen adversus bene multos morbos medelam adferat. $. 56. (a^ Cf, Moergagne, Epist, fm. Med, 30, art. 14. (^) Cf. Morgagne, Epist. Zn, Med, 3. art. 4. et Epist, ap, art, 2, (^) Cf, Morgagne, Epist, 4fn. Med, 26. art. 21. (4j Cf Morgagne, Epist, Zn. Med, o1, art, 30. Cf. Boneti, 4n. Pr. Y]b. 5. Sect. 18. Obs. 2, addita. («2 Cf. Morgagne, Epiit, «fn, Med, 21, art, 36, Epist, 34. art. 16, I 66 JANI RUDOLPHI vau MAANEN $. 56. Secundum Z//er praesertim solvendo agit, quod ex eo potissimum evincitur quod lac a vitulis assumtum in eorum ventriculis coagulatum observatur, dum idem illud infra ductus biliarii insertionem , adeoque postquam bilis eidem admixta fuerit , penitus solutum invenitur ( 4). JValher, bilis principia jn tres ordines dividens , dicit aquam et sàlia, quae bili in sunt, diluendo agere, partes ejus albuminosas et saponaceas una cum chylo absorberi; dum ad tertiam classem refert materiem. colorantem et oleum amarum, eaque ut excree menta: considerat ( 2). ; Secundum ,Sprezse/, bilis in duodenum effüüens, hydrogene sulphurico, quo gaudet; massae alimentariae acorem tollit, ejus oxydatam indolem minuit, et, uti sapones, inti» mam oleosarum nec non aquosarum partium unionem adjuvare videtur ( c). I Dumas vero, illam mixtionem non a bile, sed a muco intestinali derivat; bilis vero , eecundum illum separationem facit (7); secundum. Zar/ess ex mixtione chymi , massae ilius oxydatae et bilis, oritur praecipitatio , quae chylum continet, dum principia, quae assimilari nequeunt, uti carbonium caet. una cum faecibus expelluntur (2); et secune dum Smith, chylus artificialiter praeparari valet, si chymus recens ex intestino desume ius, cum recenti bile misceatur '( f£). $. 57. Succus pancreaticus bilis actionem etiam adjuvat, hicce enim liquor, secune dum Jorzz/], cum bile miscetur, ne bilis sua acrimonia intestina nimis incitaret (9), et secundum Aarz&l; et Blumenbach chymum praesertim diluit et confert ad lentiorem nec non perfectiorem reddendam chylificationem ( ^) , quod et voracitas animalium quoe zum pancreatis functio impedita est, cum in his chylificatio imperfecte et citissime pro« cedit, nec non ejectiones bilis acerrimae ab animalibus quibus pancreas exstirpatum. iuit, probare videntur. $. 58. JFaither vero acetrimam illim bilis ejectionem non a pancreatis defectu, ves ium ab inflammato per tale experimentum hepate, nec non a mutata bilis secretione dee Tie (2) C£ Halier, El, Phys, T. 6. L. 23. 8.3. $. 32. Cf Goldwiz, Phys, der Galle , p. 117v. (») Cf. Walther , Phys, d, DI, B. 1. p. 214. €. 79. €*) Cf, C. Sprengel, Inst, Phys, 'T, 1. p. 146. (4) C£. Dumas , Princ. de Phys, T. 4. p. 976. («) C£ Harles, Handb, der riz, Klinik, B. 1. p. 362c (f) C& Reils, drchiv, f. d. Dhys, B, 9. (£) Cf, Porta], 21m, Med, T. 5. p. 294. (h) Cf. Bergman , Diss, de Hep, p, 14-919. Cf, Blumenl, , lustin, Phys, $368, Cf, Bortehy, Phy, S. 258 C£, Wecriman , Diis, dc. Bilt , p. 67, COMMENTATIO iz: QUAESTIONEM MEDICAM. 67 rivandam esse censet (2)5 cui opinioni contraria tamen videtur sequens observatio ana- tomico pathologica ab Zse5/72:7775: relata * vir quidam nobilis, sensim : sensimque in mor- bum incidebat, cujus symptomata docebant digestionem quam maxime esse turbatam. Quotidie, mane multa vomitu ejiciebat, plerumque insigni copia verae bilis concomitata. Quaecunque remedia administrabantur, nulla malum superabant, imo me levabant qui. dem. Tandem obiit aeger et, cadavere dissecto , repertum fuit pancreas contractum et induratum , ita ut nunc facile constiterit, ejectiones illas biliosas a defectu succi pancreatici originem duxisse, dum bilis, noctu in hepate, et vesicula fellea collecta , mane in duodenum €ejecta, ibique non diluta, suo stimulo nimis vehementi plus quam verosimiliter vomitum produxerat (à). Accedit, quod voracitas etiam observata est iis in casibus; ubi orificia ductus choledochi et pancreatici a se invicem mimis dissita erant ( c). . $. 59. Secundum Dumas substantiae nutritivae itidem a succo pancreatico diluuntur et dissolvuntur; qua solutione et dilutione chymus fluidior evadit, et aptior ut a vasis lacteis absorbeatur inque sanguinis naturam convertatur; qualitates bilis praeterea moe dificat idem licce succus, ejus viscositatem, acorem et amaritiem temperat, nec non colorem mutat; hinc bilis cystica in intestinis nec tenax, neque acris, nec flavida neque Rmara reperitur. Probant hoc excrementa, amaritie destituta , cum ab animalibus multis avide ore su- mantur et deglutiantur; nec non testimonia insanorum et infantum , qui, cum suas co- medissent faeces, retulerunt, eas esse saporis saccharini, subdulcis (4). $. 6o. Mala autem quae producuntur, quando bilis emissio in duodenum ex obe structione , quocumque modo nata, impedita est, hujus liquoris utilitatem probant, Tantum enim abest, ut pro inutile et recrementitia faece liquor hic habendus sit, ut po- tius eximias corpori praestet utilitates. ,, Secus quippe si fieret, scribit Jzck, incon- » Sultius egisset natura, ductum illius excretorium in cavitatem intestini duodeni et , nonnumquam ipsius ventriculi inserendo , cum tali ratione necessario primae et secun- ,» dae digestionis officia ; quae cum vita pari passu ambulant, turpiter defoedasset" (e). $. 6r. Dilis enim si justo minori quantitate secernatur aut parva tantum copia in duo- denum transferatur, ant si cjus €jaculatio subito impediatur, pro diversis his: causis, di- (^) Cf. IPahther, Lib, Cit, B. 1. p. 202, $. 88, (5) Cf. dienflamm, Prakt, Aui, p. 262, 8.58, (c) C£, Irenflamm, Lib, Cit, p, 104. & 46. | (4) CK. Dumar, Lib, Cit, T. 4. p» 874 (e) Cf, Fwnck, Diis, de. Bfle p, o4. 5,13. 68 JANI RUDOLPH! vay MAANEN diversa oriantur symptomata necesse est; quae, si derivanda sint a morboso statu hepas tis, ductuum biliferorum , duodeni aut totius organisationis , vel universali organica debi- litate, vel vitiata sanguinis diathesi, vel nimia succorum in hepate accumulatione , vel inflammatione caet., in genere consistunt, in universalis debilitatis, sanguinis defectus et succorum accumulationis symptomatibus , uti sunt indurationes et ulcerationes in dex. tro hypochondrio , respirationis , digestionis, assimilationis alterationes , earum sequelae nec non inflammationes caet. Sequentes observationes a Fa77e memoratae supra dicta luculenter mihi evincere vi- dentur. ! Dominus W. languore, appetitus defectu , dolore molestissimo in hypochondrio dex- tro, respiratione difficili et tussi cum expectoratione mucosae viscidae materiae corripie- batur; ob haec aliaque quae adfuerant leviora symptomata aífectio hepatica suspicaba- tur: debitis evacuationibus praegressis , laudata hydrargyrica praeparata propinabantur absque tamen felici successu ; symptomata enim augebantur, diarrhea continua cum pul- su debili , tussis frequens , dyspnoea , oedema pedum , lingua flava, aphthae, singultus summum periculum indicantia, mortem attulerunt. Aperto abdomine, hepar pseudomembranis vicinis partibus concretum, volumine ir. signiter adauctum inveniebatur, ita ut thoracis capacitas exinde imminuta fuerit. Im ejus substantia , solito pallidiori , flaccida , et levi digiti pressione dilaceranda, plurima apparuerunt tubercula circumscripta. —Vesicula feliis parvam quantitatem coloratioris bilis nec non v. caleulos biliarios continebat. Cf. Parre, Fasc. l. Obs. I. et ejusdem Fasc. Obs. M. quae cum praecedenti in multis convenit. i Foemina mediae aetatis , de tempore in rempus doloribus. hypochondriorum , dyspnoea et constipatione afficitur. Post aliquot tempus hepatis incrementum ejusque morbosá-al- teratio externa exploratione distincte percipiebatur. —Kespiratio difficilis, torpor trac. tus intestinalis, vomitus , dyspepsia , dolores variarum partium, turbata functio sexua- lis, serosi humoris accumulatio in peritoneo, oedema pedum, alvina depositio incolora- ta, cachexia generalis, reliquaque symptomata, cum se invicem sensim sensimque inse- .cuta essent, mortua est aegrota. Emaciati corporis sectione instituta, admodum evo. lutum. reperiebatur. hepar, tnberculis diffusis, irregularibus ,' structurae ceHulosae, pe- culiari materie repletis obsessum. Vesicula felis contracta concretionibus repleta; ductus cysticus imperforatus. Cf. Ferre, Fasc, Hl, Obs. V. Homo XL. annorum, spirituosorum abusui assuetus, dyspepsiae symptomatibus cor- ripiebatur; dolor aderat abdominis et hypochondriorum , noctu somnum impediens: ad» münisirata remedia levamen non adferebant , debilitas, appetitus nullus, anxietas post suim- COMMENTATIO rv QUAESTIONEM MEDICAM. 6g sumtos cibos et hepatis manifestum incrementum malum adaugebsnts; corpore tandem emaciato, exorto vomitu assumtorum, singultu et humore in abdomine effuso diem obiit supremum. Dissecto cadavere, hepatis substantia insigniter adaucta reperiebatur, "um in convexa, tum in concava superficie plurima conspiciebantur tubercula, —Vesicula fellis parcam bilis continebat quantitatem, eaque insuper depravatae qualitatis, — Inter alias viscerum alterationes , numerosi:simae glandulae lymphaticae in tuberculis mutatae observabantur. Cf. Parre, Fasc. ll. Obs. 10 (43). Ex hisce igitur relatis, quae ad supra dicta probanda mihi sufficere videntur, nunc patet, hepatis. substantiae alterationes non solum aliarum partium morbosas affectiones producere, verum etiam bilis secretionem , si non omnino impediatur, tamen exinde ma- le et imperfecte locum habere, cum hujus laticis qualitatem tunc depravatae naturae ime venerunt. S. E.G.T.l.O;..T.E B.T I A € A: P; U; T c Bi R 4I M :U;; M, AN HEPAR ALIT'ADHUC/ FUNCTIONI DESTINATUM, S. 1. Dos quando ad insigne hepatis volumen attendit, et comparationem inter illud, vasa bilitera et parvam secretae bilis quantitatem instituit, credit hepar non solum secre» tioni bilis dicatum esse, sed alia adhuc fungi functione, incognità, sed verosimiliter afünitatem habente cum sanguine venae portarum. — An foret illa functio pulmonum fun- (s) Conf F. Biumi, Obs Zfnst, Q. in Thes, Diss, E, Sandifort, T. 32» p. 354. J. Baader, Obs, Med, qna- rum plures memoratas a nobis ulterius illustrant et comprobant, Brevitatis causa plures de hepate facras obser- wationes 1n statu morboso memorare non potui; si quis autem plures cognoscere cupiat, adeat G/adba:L;; jm Swietenium indicem , ut sic in voce J/epar ipsas a Swictenio memoratas observationes invenire possit, quos snrem observationes, quum Swictenii in Doerkavium commeniarius àn omnium znanibus versetur, consilio praetereundes oise credidi, 45 JANI RUDOLPHI vaw MAANEN functioni secundaria , dephlogisticando nempe allatum per venam portarum sangüinem ? $. 2. Ex iis quae pertráctavimus , vidimus omnem sanguinem, qui ad pleraque vis* cera abdominalia ducitur, antequam ad cor et pulmones revehatur, hepar versus deferri, Ín hoc viscere ab illis principiis , quae in nostram naturam assimilari nequeunt, pro ma. xima parte liberari videtur, et quidem. praesertim a particulis fixis per secretionem bilis, dum volatilia quae remanent, ad pulmones delata, operationi chemicae subjiciuntur et ex« piratione excernuntur. ^ $. 3. Si nunc praetereà attendamus ad "hepatis analogiam. cum pulmonibus; utrumque viscus enim gaudet duplici systemàte vasorum sanguinem 'continentium , alente nempe áltero , altero autem depuratorio; tt ad'unum eundemque horum viscerum nervorum ori- giném, nec non ad morbos dralogos,:cuta in utrisque. indurationes , inflammationes , suppurationes , caet. (4) frequenter observentur, concludendum videtur, hepar, hoc respectu, pulmonem secundarium dici posse; quod uti, ab una parte, arguere jam vi- dentur plurimae observationes ," quibus constat, majus esse hepar iis in animalibus , quae in are minus puro vitam degunt inque iis, quae piscium more in aquis vivunt seque submergunt, uti in castore in lutra aliisque, nec non in iis, quae per aliquot anni tem« pus dormire solent (2). Sic ab altera parte ingens observationum numerus de aucto he- patis volumine in iis, quorum pulmonum functio turbata fuerat , idem illud latius confir- mare mihi videntur. Sic in phthisicis hepar insignis voluminis rcperitur et pulmonum functionis vices gerere videtur (^c). Nassé observavit in eadavere viri 26 annorum , qui phthisi pulmonali laboraverat pul« mones destructos et hepar in insigne volumen adauctum , attamen sanum ( Z . Ex observationibus a ALeuraud memoratis,.constat insigne hepatis incrementum in iis observatum esse, qui diu respirationls difficultate laboraverant (c). In multis individuis, morbo , ita dicto coeruleo defunctis, hepar insignis voluminis observatum est (f), $. 4. Duy/kes in sua dissertatione de abnormi cordis conformationis conditione, pluri. Imnas (^4) Farrs memorat cadaveris sectionem hominis, qui inter alia symptomata praesertim de dolore vehementis» simo capitis conquestus, diversis remediis et quidem eflicacissimis incassum achibitis , miserrime diem obiit sü« premum, Instituta sectione , inveuiebatur praeter organicas alterationes cerebri, cum in pulmonibus tum im hepate tuber, structura ac indole conveniens, Cf, Jrre, Fasc, I, Obs. 4« (5) Cf. Tiedemann , Zoologie , B. 1, p« $69 et 383» (o C£, Gruiihuizen, Organozeon, S, 115. et in nota. (4) Cf, Waliler, Diis, p» 30. (e) Cf. Lieutaud , Obs, Z1nat,. Med, 527. 578. 595 , 596, (f) C£ JMeckel, Beitrege mur Geschichte dgr Billungfehler des Her&ems im direhly, far die Phys. B, 1, p 267. COMMENTATIO rv QUAESTIONEM MEDICAM. i d mas refert observationes, a váriís auctoribus de hoc morbo institutas , illasque in ordie nes redegit, et in iis praesertim casibus, quos in classe quarta memorat, ubi inter alia conformationis cordis vitia foramen ovale, non clausum, princeps vitium constituit, hee par volumine auetüm memoratur. Sic quoque observavit Sci/er in cadavere viri 29 annoe rum in cujus corde foramen ovale apertum erat duetus arteriosus patebat, et arteriae pul- monalis principium ossificatum et perangustum erat, hepar maximum, et durum (2). Testa refert casum mulieris 37 annorum, ex cujus cadaveris sectione patebat, foramen ovale esse apertum, pulmones- pleuris adhaerere, et thoracem male- esse conforimatum, Hepar erat permagnutn, lobo dextro aliformi infra costas spurias sese extendente (2). Í jSpry in pucltà 17 annorum observavit, foramen ovale apertum ambite duorum : polli« cum; hepar autem magnitudine memorabili totam implebat regionem epigastricam: et sic plures aliae enarrantur observationes , quarum plurimae-:nihi probare videntur, quod sa- tis regulariter in hisce affectionibus hepar volumine augeatur. $. 5. Verum tamen est, quod. multi auctores de hoc incremento. nihil commemorent , sed multi viscera thoracis tantum examinarunt,, et in his etiam reperiuntur, qiii de insigni- ter adaucto thymo mentionem faciant; sic inter alios Cl. .£. Sgndifort in Oos. enm. path. accuratam observationem memorati cordis vitii refert. Cl. auctor viscera thoracis tantum examini subjecit, et invenit, inter alia, principia venarum subclaviarum a glandula thymo esse tecta. Dolendum mihi videtur quod Cl. vir viscera abdominalia non examinavit 5 probabile enim videtur hepar in hoc puero, qui per 1g annos miserrimam degit vitam, si quid in impedita pulmonum functione efficere valeat, in hoc subjecto praesertim aliquid contulisse ad vitam protrahendam, nec non leniendam. $. 0. Nonne ergo ex omnibus hisce allatis sequens corollarium pctendum foret. In iis morbis in quibus per longum temporis spatium pulmones suam functionem rite peragere non possunt, hepar increscere observatur, et quidem hunc in finem ut majori jta dicta dephlogisticatione sanguinis, pulmonibus in sua impedita functione succurrat ? Hoc ergo respectu, in adulto, hepar pulmo secundarius dici potest. $. 7. incrementum voluminis hepatis , quod in morbo coeruleo observatur, oriri vie detur, maximam partem , ex accumulatione sanguinis , qui per continuas et quidem celer- rimas cordis pulsationes magna copia adducitur, sed in eadem proportione non reducitur, cum respiratio in hoc morbo male imperfecteque procedit ( c). $. 8. Tale hepatis voluminis augmentum ex sanguinis accumulatione etiam in aliis T30fe (4) CF. Dusfkes, Diss, p. 4t. (27) CF. Duyf ker, Diss, p. 49» €«) C£. Kroyrig , Krankh, d, IIerzens , T, o. p. 260» 3& SjANI RUDOLPHI vaN -MAANEN snorbis observatur v. gr. in morbo vulgo nomine anginae pectoris insignito; qui morbus ut hoc in transitu moneam, secundum reyszg oriri. observatur ,. vel ex ossificatione ar» teriarum coronariarum , vel ex ulcerosa cordis substantiae alteratione, vel ex metamorphosi hujus substantiae in naturam membranae, vel ex ossificatione valvularum aut angustia .viarum , per quas sanguis transire debet, vel ex aneurismare cordis vel ex ossificatione gusculosae cordis, substantiae ( 4 ). Hoc hepatis incrementum , secundum eundem auctorem, secundaria est affectio ex mor« boso cordis statu. derivanda ; contrariam tamen opinionem fovet doct, Brera, scilicet, anginam pectoris oriri ex aucto hepatis volumine, quod diaphragma comprimit, et sic ip- sum cor comprimeret; allatae vero observationes a Árcys/g contrarium probant (2). CAuAPU"'f^*sEcUWNY:GO WM IN FO E T U. $. 9. N. loquar de placenta et glandula thymo , hepar certe praecipuum organum sar guinem purificans exsistit. Hunc in &nem maxima sanguinis copia per venam umbilica- jem in venam portarum, et per eandem in hepar ducitur, in quo, antequam sanguis ad cor per venam cavam adscendentem vehitur, in ductibus biliferis principia carbonacea ab eodem separantur, et in duodenum sub forma meconii deponuntur. (Forsan hic quae- dam dicenda forent de circulatione in foetu, sed cuu nuper Duct. Zouzoz in sua disserta- tione inaugurali praecipuas hac de re sententias rite collegerit, et de partibus, quae, in foetus corpore sanguinis circulationi inserviunt, disseruerit, plura non annotabimus, ) $. ro. Meconium illud saburrha est coloris fusco viridis, constans testante //risder- gio, pro maxima parte ex phlogisticis partibus: oritur secundum Z/umenbachium ab ipsis humoribus foetus inquilinis et a bile ejus; quod ab una parte exinde elucescit , quod eo Qbservatur tempore, quo prima bilis secretio fit5 ab altera quod monstra hepate destituta meconio non gaudent, cum in iis nil adsit, nisi mucus decolor, isque parva quantita- te (c). Observatio quoque, quam refert Cl. Zerserd, probat, meconium non oriri a de C^) cr. via Libr, Cit. Th. z. p.563. Cf, W'ichmann, Ideen zur Diagnostik (5) Cf. Kreysig , Libr. Cit. "Ph. r.- p. 555, («) Cf. Blunewbach , Inst, Phys, S. 635. ; Th. 3, p. 14T. 81g. COMMENTATIO :w QUAESTIONEM MEDICAM, 73 deglutito liquore amnii, neque a sola bile, verum ab humoribus ad canalem intestinalem delatis ( 2). $. 11. Hepar ergo in foetu pulmonum officio fungitur; tota enim sanguinis missa, quaein homine nato per pulmones vehitur, ut respirationis ope purgetur, antequam per corpus destribuatur, in foetu ad hepar ducitur et in illo sanguis easdem quas in pulmo- nibus subit mutationes , antequam e corde per universum corpus dispergatur. Hepar autem in foetu bilem secernit non ut, uti in homine nato , digestioni inserviat , digestione enim ante nativitatem non vigentes sed bilis eum in finem separari videtur, ut ex sanguine venoso carbonium et hydrogenium detrahatur. $. 12. Secundum auctorem quemdam Z7 D. C, hepar adhuc in foetu retardare vides tur affluxum sanguinis, qui per venam umbilicalem adducitur, quique tali vi ad cor pro» pelleretur, ut auricula forsan illi resistere non valeret, Ita autem opinatur dictus auctor, quoniam saepius observaverit in pullo, ovo àdhuc incluso, aneurisma auriculae le- thale, et secundum eundem, vitium hoc frequentius foret, nisi sanguis venae umbi- licalis ab attritu, a pressione, et ab aliis causis, quibus in vase ramoso celeritas dimi- nui solet, retardaretur (2? ). (5) Cf. Bernard, Diss, p. a1 —as, (4) C£ 4. D, G. Encycl»pedie , T. 19. p. 6655 Quisquis artificiose corpora humana secare noylt, eorum» que singulas particulas diligenter inquirit , ex his latentium soorborum causas et sedes facile intelliget , sec non accommo- data remedia praescribet, . RIOLAN, Znlhrop. Lib. I. p. 15. J ? D * - E. E ULP. - VERA ARI. Dna x "Nt AUT PESPCARNETLTEON T CEPI - Mut E qd US. FRU ! " ARA Vara v rrApéMD ; ipe tipi agens. Das ton t e TELS "^? x mo TAE EL IE EM 1 *« dro n : ues MP: Bo "m tinidgazs, mios AB0f pwianed. LE EET 1 ME desiterigeen Ae ubid ceomles oi nup mias afuusa oli) ni. 7» siioob sad 38 3H, , uar gogalb aureo, qr game iq abro 3 fa4 osogagib. y tinea inciezgjb. o! Mid d I iron , ATisgtia x5. Ma es Hibesus ai ut di psa sv Bw pe j het P CN! diliges MA : abi p 3 D, AQ A. mibmáp »b -— menm E "m nu - e1009u& sulalb xoseuino aria m^ uir nom '$15121as1 illi nibvoY sloshua du. e | - «3t Apfashs zmshusus Qoxploel sddbA CTS "LUTRNQ. rà YüsyatISedÓ. : ^.-4mu sàziv sloxake du AU wüiiaswprü ized sigbór Qinghaus BP i s 4 1 xinh casetas ullas: PT MT esctág: Movers di 1). ddoldeeq s Pure do dil hr) Vajrmastyst hir i à i ATARI ama i4 ER x M " Ioetür cc giros a e alecnots- id yn ; € ride eeu pd "ESTE ennt civit Bluse $2 ducem "m Ind D tegh eor redet fes ; ; sweep Vito vhojaA gnatus. tyi ege iio *scéquars. er A EE PADARN EQUI di pli inr Mese cfi, d Ce aou s aac wap. agg va e se "P n Ghmsr 27 4». dero. Foros da, cucwi FER m. Ae caet. jm ish. ^ Loir dn, PES ki TET 3j otn ll ea psit, 32e V d. hid 9e feylbos, fidus NDA £e T EUSA X ine me x NECTNEU ; 3 194A noe! inn fd Matissioan 9 liant ZI zw L XA.t oder Ua "n D. VS. « nàMARS nm r. PN " flat an. pne ek testi; T p tou consta & cttdom Prades i» Red Li thi dulpos, for tegat) e 8 but uui gediao mmu parte Edide p UA qued ü hasc c Cur E MM. — dir: tmn Wr tain cHRR I MH RU | vacet rV a de Áe$. Ies E? KC rv 7 quiae LCS an r4 (NA. asit yes. 7 ',oRq "n pe *9 »* ^ ANS * th M j $ L "NS H t "s CAT WE ! Lo ! d 3 , e 7 "^ "Ni Ley dti " D i c "uH eite n esae ME Hos LIQ EL L Ec J . C94 , AW 'J ESL. : ; p nn " x da doni - Pd 5i P "ge " " d " r e - * ^ - T. L 4 a NL. r VALE. &í | 131 L8 CIMSNMIIELIL. 205 "P Oe 2 ! evi NOMINA PROFESSORUyM, 'QUI IN ILLUSTRI AMSTELAEDAMENSI ATHENAEOG.:; inde a die 8 Februarü cmrcceexxr, ad d, 8 Februari crotcccxxit. DOCENDI MUNUS OBIERUNT; CLARISSIMI ORDINIS PRAESES J. H. vay REENE.. PANINI OR DAY ERIS Hi-nBIO S S C H'A. JURIDICI PROFESSORES J. H. vay REENEN, C. A. pzxy TEX. Z HW O LR IS WOLAS Tv UN. HENGEL, 2 NOMINA PROFESSORUM. DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM xr PHYSICARUM. br. H, vay SWINDEN. C. ,G. C. RERINWARDTIEI vicem sustinens H. W. vay ROSSEM, Med. Doct. J. P. S. VOUTE. M EJD-IC i. G. VROLIK,. F. vay nr BREGGEN, conx. FIL. H. BOSSCHA. PHILOSOPHIAE THEORETICAE xz LITER ARUM HUMANIORUM. D. J. vay LENNEP. J. WILLMET. J. P. vaN CAPPELLE. LECTO8RmRE. d pnr HARTOG, SERIES SERIES LECTIONUM zr INSTITUTIONUM, QUAE HABENTUR A PROFESSORIBUS ILLUSTRIS. ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIUM, inde a ferüs aestivis annis crorocccxxt, ad ferias aestivas. Cto1occcxxit, JACOBUS HENRICUS vau REENEN, publice, ^ praecipua quaedam Historiae Juris Romani capita tractat, vel ipsi juventuti disceptanda proponit; privatim ,— ZZistoriam Juris Romani et Institutiones Justinianeas , docet ; In explicandis L Digestorum libris, ad jurisprudentiae practioae diligentiorem cognitionem. viam monstrat ; Jus Zodiernum. docet. JOHANNES HENRICUS vau SWINDEN, publice, | Selecta Philosophiae loca; privatim, ordinarie exponet Matheseos Elementa, Philosophiam &ationalem , "stronomiam aut Geograpliam , Extraordinarie, Matheseos sublimioris partes, GLRARDUS VROLIRKR, publie, 1i Honro sorANico agit de viribus Plantarum medicinalium ; privatum, docet Obstetriciam theoreticam et practicam; Physicam plantarum. A2 DA- publice, privatim , publice, privatim , S ER 1:rE:-S DAVID JACOBUS vax LENNEP, praecipua quaedam Historiae et Literarum capita tractat, vel ipsi juventati, exercilationis causa, disceptanda proponit; tradit : Literas Latinas, interpretandis Ovidii Heroidum Epistolis, Cicero- nis Oratione pro Archia Poéta, Terentii Adelphis: explicandis Antiquitatibus Romanis; Lueras Graecas, interpretandis locis Herodoti et Thucydidis qui« busdam .in selects principum Historicorum, a ». wvTTEN- EACuUlo, Viro Cl., editis ; Homeri Odysseae Rhapsodia, elegan- tioribus aliquot Theocriti Idyllis, explicandis; AHütoriam Doctrinarum ad renatas in ltalia literas, JOANNES WILLME T, lVotitíam literariam Scriptorum 4rabicorum - typis impressorum' ex- hibet, ac praecipua Philologiae momenta ad BDisceptationem proponit ; docet Linguam Hebraeam , cum institutione Grammatica, tum interpre: tandis, ratione aetatis, argumenti et suli habita, sensim diffici- lioribus V, T. Locis; Linguam .4rabicam, primum: Grammatice, deinde explicandis se- lectis ex Anthologia Schultensiana locis 5 Excgesin V. 'T. interpretatur , tam illustrandis Jeremiae Threnis, quam mmoderandis. Exercitationibus Exegeticis ; Linguas eliam Chaldaicam, Syriacam et Samaritanam , si adsint auditores; uti et larium aut Corani quaedam capita explicat. CAS. publice, privatim LECTIONUM. 5 CASPARI GEORGII CAROLI REINWARDTI, absentis vicem sustinens, HENRICUS WILHELMUS vau ROSSEM, tractabit Elementa. Chemiae, JOANNES PETRUS vau CAPPELLE, partes quasdam historiae literariae Belgicae tractabit ; de stilo Belgico aget; : De Poétis seculi decimi septimi PEatavis disseret ; Historiam Patriae tradet; Exercitationes oratorias moderabitur. «X. FRANCISCUS vau pnz& BREGGEN, cone. rir. privatim , publice, privatim, publice , privatim , tractabit Pathologiam generalem , Materiem Vedicam , Medicinam Forensem. WESSEL ALBERTUS vau HENGEL, quaestiones aliquot argumenti Theologici juventuti disceptandas proponit ; Posteriorem PAvrL: J/postoli ad Corinthios Fpistolam interpretatur ; Interpretatur item nonnullas 30ANNIS CHkYSOSTOMI Oraliones 5 de Historia Societatis et Iteligionis Christanae commentatur ita, ut praecipua exponat re;um capita , quae ab aetale TESU CHRISTI usque ad tempora c Anori M. factae sint ;. Hermeneutices sacrae tradit disciplinam. JOANNES PETRUS STEPHANUS VOUTE, varios locos e Philosophia Naturali tractat ; Physicam mathematicam et experimentalem exponit. A 3 CO R- 6 SER IgE;$;12,EB G BIjO;N U M, CORNELIUS ANNE prewN TEX, publice, ^ varios locos ex Jure Naturae, Gentium et Eublico tractat, vel ipsi juveniuti disceptandos proponit. privatim, tradit jus Naturae et Historiam Europae Politieam — atque Diplomaticam. HENRICUS BOSSCH'A, publice, | in THEAT2O ANATOMICO Partum corporis humani fabricam .et usum explicat, : Operationes Chirurgicas demonstrat variasque eas instituendi expo: nit methodos, privatim, tradit Znatomiam , Physiologiam, Praxin Chirurgicam, HENDRIK »r HAR T O.G; Lector in de Wiskunde, Zeevaart en Sterrekunde, zal Dingsdags, Woensdags en Donderdags, des middags om 4&vaa/f ure, in het klein Auditorium van het Zthenaeum ilustre, publieke Lessen, in het Nederduitsch, over deze Wetenschappen geven; en dat wel in afloop van de volgende orde: Eerstelijk over de Ae£en£unde, JDecimale Breuken eu Logarithmus Ge- tallen; vervolgens over de AMeethunde en 4(gebra, en het maken der Sinus en Logarithmus Tafeien; voorts over de Platte en Kloot- sche Driehoe£Ls-meting en eenige IIoofd-Eigenschappen der Kegesne- den; waarin over de beginselen der Sterre cn Aardrijkskunde; en laatstelijk over de Theorie der Zeevaart&unde; en wel inzonderheid over de berekening der Lengte op Zee, zal gehandeld worden; het een of ander stuk echter meer of minder uitgebreid, of wel met bijjvoeging van eenige verklaring der Zeevaartkundige Instrumenten, naar male. het getal en de lust der Toehoorders zulks zal schijnen 1e vorderen. y ACTA ACTA zr GESTAÀ i SENATU PROFESSORUM ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS. Die 1x, Aprilis wpcccxxr V. Cl mrmwnicUs sosscua, M. Doctor, Anatomiae, Physiologiae et Chirurgiae Professionem solemniter auspicatus est, habita Oratione: de condenda in Urbe z4mstelaedamensi Schola clinica in commodum Chirurgorum , eorum praesertim, qui ruri. Artem facturi sint. Die eodem Actuarii munus a. Viro Cl, c. 4. prex rx ad Virum Cl. H. BOSSCIHA translatuni est, Die xxirz Juni a V. Cl xy. gH. vaw REENEN Praesidis munus in an- num sequentem deíertur V. Cl. ». P. vax CAPPELLE, MARO U TRE iA v ' 3 "T Ji i jy d &: —€ ^ : SA EL "uar * r "^ tu» 7 Ea 1 A Mb R2 » | 44cm" '» » 3» EUM. f k D E r id MBATIS ice Pt 6M D egeat VE sono - M (amheeei PusicRAK DAY azzondam. Mim x 2070180. 70 ue anbaig uis -dfideofok mraiioiwolotid osipsirtid Odo ei aio Ks UU Le a nali aM Jniahasusdh. al. e. tfoiinon *. ino RAM ET pesi doni vicium cun Den s. » iuba x "x Cam urs UD ee TRU HORN TUER a UA Eo 0 NVsra ADM LS ORE gta dou 3 uy s eudtuü iren A ; 9. oe ve d. P. vig) ir EL tede, & n f : 1j Judi diari. 'diz- wien pum s "ww 4A th ren y ise 3e: 8 rs Pe Um N «2 &s. RAUM Biuerd var dre tar r ed E ' LS T3 X Mao 5 in , s E eb gue b : 5^3 ^de le Rh Tas eaa IRAN EA - E t ; BH mt Us 2 AA bsljt ceca et LOU T Mrs jet c5 2 L & E d i . ; gne Slip t (o ds iR dd (dy ini: pur ^ y 4 ys, Tec L "V Ta" m Ua m he. Ch : Gui [a i^ Hb NL po oA. PEREONSS c. ; COUNT I EEEOERTRUA RIS C SF pce 5 Song. x Aat Afr. Tip ; ir v? e I L i36 E ci 9 nj (ut ben LL (ue P ue efr; Ara bts má » , h - là : E - ) ! Ae p. Valle d Act ^ Wr. UN zi. yu: eR E kso MC ^t » ett ^ A ELEL : VI » Wer vuntheeli 4 1 M. 9, » M " "-. '» * z J ELS Í Moe, : - FA us; UE A Sa t^s "f "e Ua m 2 07 8 UROURD, 5 - -T 4 T E fa E b * - Li & e * - x ! * ; 1 * a 7. n 2 i , * " e ir ^ e t T - Nn te ub . ' ] p w * LJ | ye HENBIGI BOSSGOH A, (OPD'ISA P2170 - DE CONDENDA IN URBE AMSTELAEDAMENSI SCHOLA CLINICA IN COMMODUM CHIRURGORUM, EG- RUM PRAESERTIM, QUI RURI ARTEM FACTURI SINT. HABITA DIE IX APRILIS, ANNI! MDCCCEXXI, QUUM IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELAEDAMENSI, ANATOMES, PHYSIOLOGIAE AC CHIRURGIAE PRO- FESSIONEM SOLEMNITER AUSPICARE TUR. 44HDa8aàOd LOI 2:05, 8 UB LS UE EAE 1 SiewLc EUR C PHAMER * Riou9e Y2A X UL ACA MA A Tau. A&a8 vi. Ven HN i ,9* .M04094305149 MWoGoWwWO9 Vit iac d ji | MEAE AS AAUM Y MLVYSa SNR WA: rd * * AWTS iAVTJVA E ff n E. nes . $EZ200gdM EFZYA (£11119X zI.Wl1d -ATITAT QGVARMAGTXAIST2MA ÓSZAVWABTA- IAXTÓUIE Wi NE 042 A&IOSUAIHO DA d3A10OJOIA2YHT ji 54 MOTA : UT S2A91T4UA AsTi«Ma dos M 31V 91 23 "t. . - P Li » * - Le " » ? D) » D - ] R4 4 - 4 LI ' ' d wis L " E - -. T x 4 4 " Y e z - CIVITATIS AMSTELAEDAMENSIS.CONSULES, ATHENAEI ILLUSTRIS CURATORES, VIRI GRAVISSIMI, AMPLIs- SIMI! QUI COMMUNI CURA CIVITATIS COMMODA TUEMINI, AUT JUSTITIAE VINDICANDAE PRAEESTIS, VIRI HO- NORATISSIMI, INTEGERRIMI! QUARUMCUNQUE DOCTRINARUM PROFESSORES CLA- RISSIMI! MATHESEOS ET ASTRONOMIAE LECTOR PERITISSIME! DIVINAE MENTIS INTERPRETES FIDELISSIMI, VIRI PLURIMUM VENERANDI! A35 QUA ONE "No QUARUMVIS ARTIUM DOCTORES CONSULTISSIMI, EX- PERTISSIMI! PRAESTANTISSIMA ATHENAEI CIVIUM CORONA, PA- TRIAE PARENTUMQUE SPES ET AMOR, JUVENES LECTISSIMI! QUOTQUOT PRAETEREA AD HUJUS HORAE SOLEMNI- TATEM ILLUSTRIOREM REDDENDAM FKEQUENTES ADESTIS, CUJUSCUNQUE LOCI ET ORDINIS AUDI- TORES HUMANISSIMI 4 Quo» Gas cione attenta mente ilia respicimus tempora, quibus perversa ad- modum et absurda opinio, tanquam illa Medicinae pars, quae manu dicitur mederi, Chirurgia, minus esset honesta, per universum fere terraramr. or« bem nobilissimam hanc artem adeo tenuit oppressam, ut impotentissima do. minatio, quam diu medici in eam exercuerunt, miseros mortales omnibus: illis beneficiis , quae postea generi humano largita est, in perpetuum de- fraudare videretur; et quotiescunque illis temporibus tanquam: e regione op- positam contemplamur felicissimam eam , quam nobis vivere contigit, aeta» tem, qua, fügatis hie i:raguam partem tenebris, liberius spiraut et negatanr sibi aliquamdiu sedem, tanquam postliminii jure, recuperatam gaudent Chi- roniae artis antistites: grata simul subeat oportet recordatio, quantum et hac nostra in patria ad repellendas hasce chirurgiae ignominias: contulerint celeberrimi hac in arte viri, quorum uberrimo proventu luxuriavit usque pa» iriae nostrae solum.. Quod enim exteri, semper Batavorum invidentes famae , imo: nostratiurn nonnulli , rerum minus periti, aut exoticum quidvis praejudicato: amore eomplectentes, nostramr derideant chirurgiam ; id inconsultum prorsus esse existimo ac stolidum, Quin etiam, sr chirurgiae modo revolvamus: fata: post infaustam ejus a medicina separationem, si in memoriam: nosmet: ipsi A 3 re» 6 & Bosscm x revocemus , quantum separatio illa apud alias gentes valuerit, ad chirur- giam penitus in tenebras deprimendam, adeo ut ab eo iade tempore tur- piter. ubique fere illa diu jacuerit neglecta; equidem contendam potius, chirurgiae studium apud Batavos semper tam sedulo fuisse cultum, ut si aequa lege instituatur comparatio, nostrates, quemadmodum in aliis mullis, ita et hac in re, plerisque gentibus nisi palmam praeripuisse , at dubiam certe eam reliquarum gentium nulli non fecisse censendi sint, Etenim, ut alias omittam, in una hae urbe, omnium artium et scien- tiarum theatro, ars illa, quam dico, ut feliciter fuit exculta! Quot quan- tosque invenit patronos, qui eam aut adversus imperitorum calumnias de- fenderent, aut erroribus purgarent, aut inventis ornarent: ita quidem, ut quorsum me veriam plane iguorem , si immensam rerum celebrandarum copiam vel breviter hic velim. attingere, — Dicamne enim, medio saeculo decimo sexto, cum in ltalia nova prorsus oborta esset Anatomiae lux, et bene. multos. errores, inyectos ab iis, qui Galeni opinionibus adfixi deser» yiebant, vix ac ne vix quidem propulsasset Vesalius; hae in urbe tam xapida mox cepisse incrementa Anatomen Corporis Humani, illud Chirur- giae perpendiculum , ut, anno ejus saeculi quinquagesimo, Chirurgi jam. publicis. demonstrationibus eam edocerentur? quod quidem eo magis videlur, attendendum , quo majoribus difücultatibus, apud alias gentes bene multas, tunc temporis adhue. premebantur sectiones. cadaveris humani, in tantum. ut vix licitae, quid? ut tanquam sacrilegia prohibitae fuerint atque inter- dictae, -—— An commemorem, tanto fuisse in honore boc studii genus, ut summae dignitatis viri atque optimates ab,sua persona non abesse arbitra- rentur, si publicarum occupationum intervalla Anatomiae studio dispunge- rent, eamque ipsi colerent atque traderent ? Primi enim, qui hac in urbe poblieas instituerunt lectiones Chirurgico» Anatomicas, M ARTINUS COSTERUS »OH. FIL., eumque Secutus SEBASTIANUS EGBERTI FIL., a€ tandem illad nostrae civitatis decus et ornamentum, NICOrL, TULPIUS, dignitate praediti erant consulari. — An vero emolumenta referam , quae ceperunt, ium Anatomia, tum) etiam Chirurgia, e nLAsii dissectionibus, ex observa- lio* gi $. A TOI A... 7 ilonibus microscopicis et artificialibus injectionibus:zwaMMERDAWII, nUrI- scmir aliorumque, qui, ingenti flagrantes scientiae ardore, cunctas eluctati difficultates, omnibusque impedimentis e medio sublatis , tamdiu sectionibus: anatomicis lacessiverunt Naturam, tamque diu indefessa industria vexave- runt, donec in abdita, quibus delitescebat, penetralia admitterentur? — Quid tanta denique Chirurgiae columina, UL no&wruM, mnovrua, somric- TINGIUM, TITSINGIUM, HAARIUM, MONNIKHOFIUM, CAMPERUNM, BOW mivar tandem nostrum atque co esscn enu proferam ? qui omnes Chirurgiam. insigniter illustrarunt, et nominis sui famam ultra patriae terminos propa- garunt. His nem si addantur tandem celeberrima ea instituta Chirur- gica, quorum alteri eausam praebuit wow xwrkmorrr benevolentia, alte: rum originem debet ipsius soxwxir studio et industriae, vix dubites an: ullus in hac patria nostra sit locus, ubi tam egregie culta fuerit chirurgia ;. quam in hac ipsa ciyitate. Sed quorsum, quaeso, haecce mea tendit Oratio ? ut demonstrem vobis nostrorum chirurgorum praestantiam , aut ut contendam , 'hodiernae clirur. giae conditionem , nostra in patria, omnibus numeris esse absolutam ?' minime vero A. A. H. H.! Quod enim multis aliis artibus et scientiis: accidisse constat, ut in hoc patrio solo ortae et per aliquod temporis. spa« tium omni cura cultae fuerint, deinde vero, cum ad aliquam perfectionem: fuerant evectae, rursus megligerentur; idem quoque nostrae arii accidit; Minime enim ea pari passu progressa est, aut ad illud perfectionis fasti gium pervenit, quod apud alias nationes eam attigisse videmus; quoque, quae de nostro lumine lumen primum accenderunt. Etenim, ut hoc unum memorem, licet in urbibus, majoribus: praeser«- tim , peritissimi passim inveniantur Chirurgi , complures tamen. éorum;. qui vulgo Chirurgiae operantur, minime legitimo apparatu mecessariaruim: eognitionum sunt instructi; humanitatis, quae vocantur, studia ne primori: bus quidem labris attigerunt, omnique litterarum usu et scientia adeo pror* sus sunt destituti," ut in doctorum hominum consortium admitti: nequeant: quod quidem praecipue dictum. velim de iis, quibus utilissima civium mul tie apud. eas 8 E. .Bo033S s & BA; titudo, ruri degentium, conéredita est. ^ De horum enim inscitia quid vos frequentium et justarum querelarum in memoriam revocem , quas etiam nunc quotidie audimus undique moveri? Quid miserrimam vobis depins. gam sortem eorum, qui. in inperitis istiusmodi hominibus salutem. snam et vitam perielitari coguntur? Quid miserandos vobis referam errores, quibus quotidie civibus infertur pernicies? Haec omnia saepius jam et pullice sa» üs dicta sunt, quam ut hisce. aures vestras A, A. fatigem diutius. Quum igitur. nemo justus rerum existimator inficias ire possit, hodier« nam .chirurgiae. conditionem. in patria nostra ita esse constitutam , ut aliae rum .genlium:. progressibus longe . inferior. sit habenda ;. maximi,res cst mo* menti investigare," cuipam rei tristis haecce adscribenda. sit. rerum. facies, | Cujus quidem rei caussas quaerenti una , eaque. primaria, statim in ocu« los cadat necesse est, defectus amplorum satis nosocomiorum, qualia alibi inveniuntur. Majores enim apud exteros populos artis progressus inprimis debentur ejusmodi institutis ;' in: quibus illorum: formantur Chirurgi, et in quibus tirones, non. ex compendiis solis, sed &uroyíz et experientia, variis morbis et malis succurrere discunt. . Habent quidem | Academiae nostrae talia instituta , eaque egregia, sed haec miünus.ei, quam nos agimus, caussae satisfacere amplius patebit, De. sideramus scilicet. ejusmodi nosocomium , in. quo non tantum |Chirurgi; proprie ita, dicti, sed tales praecipue artis alumni informari debeant, qui» bus variae medicinae: partes simul] demandari, solent, quique eas conjunctim ruri et in pagis. exercent. Et haecce quidem cogitatio, ab eo inde tempore, quo Chirurgiae stus dio. inprimis incumbere coepi, adeo me tenuit, ut mirifice semper me de- lectaret spes, fore ut huic incommodo . jam. tandem subveniretur. . Quare nemini vestrum ,. puto, A. A., mirum videbitur, .quod. solemni hoc die, quo Anatomes, Physiologiae ac. Chirurgiae Professionem auspicaturus sum, orationis argumentum sumserim ab emolumento et commodis, quae a tali institutione sperari merito possint, et quod summum ejus momentum ma- ximamque necessitatem hac oratione ostendere coustituerim. Di- Oo R A T I O. 9 Dicam igitur, de condenda hac in urbe Schola Clinica; in commodum Chirurgorum , eorum praeserüm , qui ruri artem facturi sint. Vos A. A. si utilitati publicae favetis, mihi, caussam, cum utilita!e pu- blica conjunctam, breviter acturo, linguis animisque favete. Quicunque ab una parte bene perspectas habeat latissimas, quas ingenti ' ambitu Medicina complectitur, regiones; ab altera vero, arctissimos intuea-' tur ingenii humani fines, et diversa hominum contempletur studia, diver- sasque facultates: ei mirum non videbitur, ut equidem opinor, quemadmo: dum aliae disciplinae in suas partes sunt divulsae, ita Chirurgiam quoque, ab antiquissimis inde temporibus , a medicina, mon tantum institutionis caussa fuisse sejunctam , sed a diversis quoque hominibus exercitam fuisse , alque exculiam. Et sane, jam ante Erasistrati et Herophili tempora, uni. versa medendi disciplina nou tantum in duas hasce diducta fuit partes, Me- dicinam , proprie sic dictam , et Chirurgiam; sed plures etiam receperat partitiones et subdivisiones, Et profecto, verum sit Ciceronis illad effatum (de Orat. III, 53.) « di- tributione partium ac separatione magnitudines artium esse. diminutas," atta- men, quidquid contra hanc chirurgiae a medicina separationém obiiciant nonnulli, certissimum et experientia satis comprobatum esse mihi videtur, eam. sua habere commoda. Nam in universum quoque, licet recte videatur . idem Tullius negasse « cum esset Hippocrates ille Cous , fuisse tum alios medicos, qui morbis, aíios, qui vulneribus, alios, qui oculis mederentur ," fieri tamen aliter non potuit, quin, cum vita brevis, ars autem longa sit, sum- mi illi viri, Hippocrates, Galenus, alii, omnibus medicinae partibus. instructi easque exercentes; quin illi igitur, in tanto rerum tractandarum ambitu, temporis angustiis circumscripti, omnia minoris momenti officia explere non potuerint, sed horum partem aliquam suis relinquere ómzcerai? debuerint. Quum igitur in exercenda arte jam necessaria fuerit visa separatio quaedam - mox eliam, postquam pedetentim pomoeria scientiae medicae sunt prolata, majoresque inde exortae sunt diíficullates , magis etiam partitionem illam B fa« Io H^ »*.osscecHE 3a; y facere fuit necesse: ita ut vix quisquam universum* genus complecteretur , sed ut alius aliam sibi partem, in qua elaboraret, seponeret. lidem tamen illi medicinae rationalis, quam dogmaticam vulgo nuncupamus, progressus, sensim illam medecinae partem, quae manu medetur, opprimere, ejusque splendorem mirum in modum obfuscare coeperunt, Quum enim initio As« clepiadis successores externorum morborum curam, vulnerum frictionumque negotium, imo luxatorum membrorum reductiones, filiis suis relmquerent , atque alii medici eadem haec discipulis suis mandarent, mox etiam tantopere medicorum increvit, socordia dicam an superbia, ut, exceptis quibusdam majoris momenti operationibus , cetera omnia, quae curam spectant exter. nam , servis relinquerent subministratoribus. Et eam consuetudinem , quae quie dem primum in ludis Gymnicis tantum locum habuisse videtur, tandem quoque ad privatos sese extendisse homines legimus, quorum multi servos hujusmodi paseebant: atque ita denique propagata est haec fundi nostri calamitas , ut infra medici dignitatem haberetur, externa curare mala. Hine Oribasius ubi de luxationibus et fracturis loquitur, z//ae, inquit, quae manu curari quee ant, ab üs, qui pueros corporis exercitationem docent, quique athletarum curam gerunt, optime restituuntur. Haec igitur et alia omnia quae mae nuum opera curantur, melius ab exercitoribus obeuntur , quocirca haec de- mandantur ejusmodi hominibus. Et quousque dein, crescente Romanorum luxuria, talium servorum creverit numerus, sciunt antiquitatum periti, Ser- vos enim habebant non tantum tonsores, balneatores, dropacistas, sed et unctores, tractatores , fricatores , ocularios, permultos alios, qui partem chirure giae exercebant. Ex hisce igitur, et quae postea habuit, Chirurgia fatis, quae omnia hic enarrare longum sit, satis, ni fallor, apparet, ab eo inprimis tempore quo medicina magis culta fuit, non tantum Chirurgiam ab ea fuisse divulsam , verum eliam partim caussas hujus separationis ipsas, partim abusum effecis, se , ut malevolorum obtrectationibus et ignominiis, nobilissima illa ars, quae perpetuo lumine miseris mortalibus adfulgere debuerat, diu oppressa jaceret : imo, quibus ex parle adhucdum ingemit atque suspirat, Perversa enim " Q B A gu. T enim illa opinio, quae Chirurgiae sui nominis honorem detraxerat, et ad. viliores artes detruserat, tum etiam, verum fateamur A. A. principatus ac dominium, quod sibi arrogaverant medici, ita ubique, apud nos quoque, invaluit, et tam altas egit radices, ut plerumque illi, qui ad hanc artem accederent, si minus ex infima plebe, at inculti essent homines. Quid? quod omni tonsorum farragine adeo conspurcata et vilitatis nota diu insignita fuit Chir- urgia, ut vix melioris notae juvenes sese ei addicerent; et ut parentes filios suos, eos plerumque, qui non magnam sui spem facerent, quemad - modum ad alia opificia minus honesta, quae manu, quod aiunt, perf- ciuntur; ita et Chirurgiae dicarent, cum nondum ex ephebis excessissent: quo factum est, ut ad Chirurgiam sese applicarent pueri, omni generosae educationis cultu destituti, ea aetate, qua ad judicii infirmitatem aecedere solet ignorantia earum rerum, quarum. cognitio primariae est necessitatis, Videtis igitur A. A. a quibus fontibus petenda sit illa Chirurgiae a medi- cina divulsio : tum etiam, unde illa contumeliae nota ei adhaeserit, Sed gratulamur nobis seculi, quod vivimus, felicitatem, ^ Nostra aetas, summo generis humani bono, Chirurgiae ingens attulit incrementum: veteres illa ars limites suos, nimis arctos, transgressa est, et quem dudum obtinere debuerat, dignitatis locum , nunc jam obtinere incipit, Verumtamen plura adhuc restant perficienda et corrigenda. Saluberrimum quidem malo illi, de quo diximus, remedium multis modis allatum est: resident tamen adhuc morbi quasi reliquiae, quarum medela etiamnum desideratur. Non hie tangam quaestionem de conjungendis iterum ambabus medicinae partibus : earum separationem esse quodammodo necessariam, supra jam diximus, — Optandum quidem foret, ut, nisi in ipsa artis exercitatione singuli in universo geuere elaborarent, sed alius aliam partem sibi factitan- dam seponeret 5 eadem tamen omnes doctrinae copia essent instructi , atque universum scientiae medicae ambitum haberent perspectum: verum haec pia sunt vota, quae speciosis praeceptis adstruere perquam est facile; sed quid, quaeso, prodest absolutissimam et pulcherrimam rei formam atque descrip* tionem proponere, ubi ea ad eífectum perduci non potest? Repeto A. A. B a quid 12 H.- "pglo!*s & d m 4, quid valent praecepta in re, quae perfici nequit ? Comparate, quaeso, vos omnes, qui mecum rerum conditionem perspectam hàbetis, comparate ma. ximzm tironum partem , qui ad discendam Chirurgiam accedere solent; eorumque praeparatorias coguitiones , cum iis, quae Academicae leges'a Ch'rurgiae Doctore postulant; et mecum omnes consentietis, fieri adhue neutiquam posse, ut per veram eruditionem aut aeademicam. institutionem formentur Chirurgi, et vel minime tales, qui ruri artem facturi sutit. Quae quidem ita esse, optime perspexit quoque Rex Augustissimus , qui cmnibus iis, qui medicinae aliquam partem tractant, egregiis decretis suos cuique limites, leges ac jura praefinivit. — Hisce enim legibus tria coustis tuuntur Chirurgorum geuera. Nam praeter eos qui, academica usi insti* tutione, Doctoris gradum nacti sunt , ad artem exercendam admittuntup quoque Chirurgiae Magistri, quibus nempe Academica institutio minus fuerit congrua, tum ob ipsius iustitutionis naturam, tum etiam quia docto: trádi solet sermone, Sed, praeter illos Chirurgiae Doctores et Magistros, aliud: legibus constitutum est Chirurgorum genus, quos maxime nostra spectat oratio, eorum nempe, qui ruri artem factitant. lis, praeter Chirurgiam , etiam internorum morborum cura est concredita, iisdemque praeparare mes dicamenta plerumque ipsi solent, atque: artem iusuper facere obstetriciam. Ífi adeo omnia omnino obire debent munia, quibus universus àrtis medendi ambitus continetur. Et sane haec omnia bene ita esse constituta, ex iis, quae supra diximus, facile est perspicere, et nemini dubium esse potest, consideranti, fieri non posse ut ubique locorum, in locis praesertim longius dissitis, ad unamquamque peculiarem medicinae partem exercendam homines consideant, Videtis igitur jam A. A. nostrarum legum constitutione, varias medicinae partes in uno Lomine iterum conjunctas. Sed ubinam quaeso omnibus hisce disciplinis artibusque erudientur tirones? Nullibi in patria nostra da: tur Schola huic fini destinata. Licet enim, ut omittam insttutionem Aca- demicam , aliquomodo huic rei prospectum videatur eo, quód in praecipuis urbibus lectores inveniantur ; praeterquam quod hi Chirurgiam solam dos cent , "irai qr .n :-* a2rorao. 12 cent, minime etiam illa absoluta dici potest institutio: mere enim est theo: relica ; et quid quaeso illa sine praxi? Omnis quippe theoretica cognitio, utut necessaria, non misi praeparatoria tamen semper habenda est, et.eo unice tendere debet, ut medicus judicare melius discat de morbis et; malis, et remediis, adhibendis,:. Sed. quod. caput est, ex sedula observatione phae- nomenorum, varios dignoscere morbos, et explorare caussas, a quibus et quomodo oriantur varia mala; praevidere, quae ex his phaenomenis conse* quantur, et remedia rite adhibere; /haec igitur omnia Ànunquam perdiscet alumnus ,.« nisi ipse aegros tractaverit. sub. auspiciis | periti: praeceptoris, Hoc duce. justa instituere. doceatur. diagnosis; hic ubique: indicet. phaenomena , ad. quae. prae ceteris attendendum est; hie justas ducere doceat conclusio- nes; hic ostendat, qui sint effectus remediorum adhibitorum, sive obsint, sive. prosint, et quibus casibus fortuitis saepe nihil. eorum: accidat, quae sollertissime : nobis | praevisa . videbantur 5.;.et quae. sunt h. g. p. Ejusmodi igitür. institutio," quae omnium raxime est necessaria, quaeque cognitioni- bus antea. acquisitis. quasi. coronam. imponere debet, non .nisi ad lectos aegrorum tradi potest, quare et Clinica, Zh cie xA(wj;, recte vocatur; . Itaque, si satis demonstratum est, per veram doctrinam. formari nondum posse. Chirurgos , eos inprimis, quibus ;- ruri aliquando: artem . facturis , maxima civium. pars. committetür ;..si tamen. etiam. hisce ,' minori :doctrinae copia instructis chirurgis, artem. exercere leges permittunt; quid. magis. ope tandum, quid necessariun magis haberi potest, quam ut accuratae et di- ligenti legum observantiae eatenus prospiciatur, ut tirones opportunam ha- beant occasionem acquirendi eas coguitiones; quae. ab iis merito . postulantur quidem ; sed quas, ut nunc se res habet, acquirere nequeunt, quoniam orani , practica institutione. prorsus carent. Qui quidem defectus adeo minus excusari posse, videtur , quo meliores istiusmodi institutorum. condendorum opportunitales. et nos habemus, mon. minores sane, quam aut Anglia, aut Gallia, aut Germania, ubi tot et tam egregia habemus. exempla. , Ex; dis ,; quae. hactenus disputavimus | A... A... proclive. erit omnibus. ad intelligeudum, ad formandos peritos medicos, qui ruri artem. facturi;.sunt , B3 an. iu H. ^8 i107S S C HB» A, ante omnia opus esse Nosocomio universali, in quo institutio omnibus numeris consummata, nec, uti solet, defunctorie tantum, constituta esse debeat. In isto clinico admitti deberent cujuscumque generis aegroti, utriusque sexus, morbisque laborantes tam. internis quam externis, Et his ita semel beue constitutis, in posterum nulli chirurgo licitum esse deberet, artem suam exercere, nisi per aliquod temporis spatium in tali Nosocomio neces- sariam sibi comparasset experientiam , ibique ipse aegros tractasset. Tirones, antequam ad illam admitterentur institutionem , primum examini forent submittendi : ut, misi bene praeparati et necessariis instructi essent disciplinis, aut si judicii infirmitate prorsus inutiles viderentur et inepti, ab institutione amoverentur. Et profecto , si ad salutem reipublicae omnium maximi interest , ut civibus vigeant in corpore vires; si nihil plus praesidii confert atque adiumenti ad patriae amplitudinem atque dignitatem opesque augendas; si ab integritate cujus. que, humillimi etiam civis, pendet totius civitatis salus et incolumitas; si denique ad communem generis humani salutem nulla res major, nulla fruc- tuosior est illa arte, quae in vita hominum et valetudine tuenda versatur, modo quam peritissimi ad eam suscipiendam accedant; mulla vero pernicio- sior, quando qui eam exercent, nullum ejus usum et scientiam habeant: si igitur haec omnia ita sunt, quis non videt ac sentit, quanti reipublicae intersit, ut quam peritissimi informentur homines, qui et in majoribus ur. bibus, et in minoribus praesertim ac pagis, quibus plus quam dimidia civium pars continetur, ad mortis morborumque pericula depellenda, exer- citatam habeant scientiam, Quod si vere a me dictum est, A. A. tales homines informari non pos- se sine praciica institutione; atque adeo in clinico ejusmodi instituto fingi eos debere, non vero sola theoretica institutione, cum qua omnis empirici usus non nisi defunctorie solet esse coniunctus: venio jam ad praecipuam sere monis mei partem , in qua demonstrare mihi proposui, ejusmodi institutum nullibi in patria nostra melius constitui posse, quam in hac nostra civitate, Academicam institutionem supra vidimus varias ob caussas nostris alumnis , mis O.K ^A TO I1 O, 15 minus esse idoneam ; quam qui comparaverit. cum methodo , qua hac in urbe tradi solent theoreticae omnes medicae artis doctrinae ; quae quidem Curato. rum et Magistratuum cura semper hujusmodi tironum commodis fuit adap- tata; ei dubium esse vix poterit, nullum in patria nostra esse locum, ubi docendi ratio adeo convenienter ad tironum illorum utilitatem. est constituta, Et ex eo jam firmissimum ducimus argumentum, quo caussam susceptam haud difficulter obtinere nobis posse videmur. Percurrite, quaeso, varias earum disciplinarum partes, quibus ad alias altiores via munitur; contemplamini omnem medicinae supellectilem : vide- bitis, nihil profecto desiderandum restare, nisi clinicam institutionem, Primaria enim et omnium maxime necessaria cognitio, a qua et Medico et Chirurgo inciprendum est, circa ipsius corporis humani naturam et fabri. cam, partiumque omnium mutuos inter se nexus, versatur: unde in Schola Ánatomica initium artis suae ducunt. Ibi-firma ponuntur ae solida funda. menta, quibus sequentes omnes superstrui debent cognitiones, — Nisi cor. poris humam: structuram: legitime cognitam habeat medicus, nec de abnor. mibus ejus actionibus vere judicare, nec rite eas distinguere poterit ; inpe« dimenta, quae sanationi obstant, dimovere non valebit; et, quod caput est totius Medicinae, vires naturae, semper ad sui €eonservationem nitens tes, sustentare aut ad sanitatem dirigere frustra conabitur. ^ Hinc continuo sub oculis habeat necesse est, principia tum anatomica, tum physiologica $ quae quotidie ipsum admoneant, vim medicam nulli mortalium datam, pe- nes ipsam esse naturam; verum sibi unice id agendum esse, ut succurrat naturae, ubi propriae ejusdem vires baesitant, aut contrariam Sequuntur normam. Cedo jam, A. A. ubinam in hanc disciplinae medicae partem latior patet campus, quam hac in urbe; ubi alumnis semper ad manum est sat magna cadaverum copia, quae amplam illis praebent occasionem, sectiones insti- tuendi anatomicas; corporis humani intima. perlustrandi penetralia, et ab- ditissima naturae perscrutandi Secreta, propria inquisitione atque investiga- uüone. Habemus insuper Theatrum Analomicum satis aptum, ubi lectiones vere 16 H. .OBILOLSAS C Wd A, Verüaculó" habeütur sermone: 'werbo; nihil est, quod non tironum usibus apprime sit accommodatum. Sed de reliquarum quoque, quibus. res medica arciissime cohaeret , . disci- plinarüm subsidiis, breviter videamus. Ad acquirendam herbarum cognitionem , futuris chirurgis non minus quam medicis necessariam ;' ecce, patet illis hortus botanicus, inquo stirpes colun. tur medicinales; patent publicae demonstrationes botanicae, quae satis ame plam rei herbariae notitiam aperire illis possunt, — Botanices studio. adiungere possunt Chemiam et Artem Pharmaceuticam, quae itidem. vernaculo tradun- tur sermone; ut non tantum, herbarum species et naturam cognitas ha» beant, sed et reconditas ceterorum naturae: corporum. vires elicere, et.ad usus medicos cogere discant, Jam vero, harum disciplinarum legitima facultate instructi, ut ad Patho» logiae studium accedere possint nostri alumni, fecit Magistratuum beuevo- lentia, constituta nuper ei tradendae cathedra. Hujus scientiae ope discant diserimen , sanam inter. et morbosam corporis conditionem ,' ut, ad Patho* logiae regulas generales , ^in ^ posterum; omnia morborum judicia | dirigere possint. Inde transeant ad studium Therapiae, tam universalis quam spe. cialis, cujus ope cognoscant tum regulas universales in curandis morbis , semper servandas, tum etiam quaenam remedia cuique malo sint profutura, quaeque nocitura: videant denique, ubi horum: opera et auxilium nos de- stituant, nonnumquam |cultro: opus esse, et discant, multorum malorum vim saepe posse refringi variarum operationum , quae vocantur, ope; imo, haud raro miseros mortales, quasi ex orei faucibus posse eripi, opportuno et promto cultri usu, Hoc. autem, promtam inquam et paratam: dextrae facilitatem , quotidiana " in ipsis cadaveribus exercitione sibi comparare possunt: quod quanti sit momenti, nibil opus est pluribus commemorare. Animadvertitis, opinor, A. A. ex lüsce omnibus, quam egregie Chirur- giae studio .hac in civitate sit consultum : verum non magnam ea omuia babere vim, sine practica cognitione et experientia ad lectos aegrorum ac- qui- O 'K X'TCOI 50. 17 quisita, satis aperte, nmi fallor, est demonstratum , et saepius repetitum , quam ut in re perspicua amplioribus argumentis vestra audiendi abuti velim patientia. Sed aliae sunt, eaeque majores opportunitates, quae hanc nostram urbem tali institutioni, de qua dicimus, prae aliis reddant quam maxime idoneam, quaeque ei cum omnibus majoribus urbibus sunt communes, Nam in tanta rerum, quae aguntur, varietate, in tot hominum negotiis, et diversarum oceupationum concursu, fieri aliter non potest, quin multae quotidie accidant calamitates et omnis generis casus luctuosi, qui nosocomio mostro praebere possint sat magnam copiam hominum, iam internis quam externis laborantium malis, quorum vix unicum exemplum alibi inveniant tirones, per breve temporis spatium, quod vulgo hisce studiis tribui solet, Atque ita quidem non justa foret exterorum querela atque objectatio, ex tot hominum curatione, nullam omnino, ad medicae juventutis institutionem , «pud nos redundare uülitatem. Sed nec dies dicenti, nec vox sufficerent, si hujus argumenti copiam ad amussim vellem enucleare. ^ Vos A. A. ea, quae digito tantum monstravi , ad summam, quaeso, revocate, et pro testimonio mihi dicite, verene, an Secus, necessitatem hujusmodi instituti hac in urbe constituendi adfirmaverim: Neque his tamen finibus circumscriptam existimetis Clinicae ejusmodi Scho- lae utilitatem. — Nam et alia accedunt, nec minoris ea momenti, commoda: Licet enim ad formandos medicos rurales praecipue accommodata esse debeat, fieri tamen aliter vix poterit, quin, in tanta aegrotorum collatione, multi juvenes, solidas cognitiones practicas ex ipsa petere cupientes experientia , nostrum adeant clinicum, qui hodie in extraneas adhuc abire coguntur re- giones, ubi talia inveniuntur instituta, Et quid pluribus opus est verbis, ubi rerum testimonia adsunt? Nonne optimum hujus rei ante oculos habemus exemplum, clinicum illud institu- tum, quod aliquot abhinc annis in commodum eorum fundatum fuit, qui arti obstetriciae operam navare cupiunt, Equidem sane temperare non pos- C sum i8 H, OBIOTSJS.€ B A) sum, quo minus grátissimi animi sensu affectus, hüjus artis progressus praes dicem et suspieiam; cum quibus si vilem comparaveris conditionem , ad quam paucos ante annos adhuc erat demersa, cum, magis etiam quam Chirurgia , abjecta, et obscüro quodam velo ae mysteriorum quasi involucris. contecta ,. ad notitiam. veniebat perpaucorum , qui ejus factitandae jura et secreta scilicet, ine honesto modo venditabant: tum profecto tam turpem pristina illa tempora igno: miniae notam suscipient, quam longe ab hac nostra aetate absunt ea crimina et scelera, quibus antea saepenumero hujus artis exercitatio fuit conjuncta. Sed et obstetriciae arti hodie suus constat honos: ubique fere periti. invenis untur obstetricatores, quorum solertia, et opera, et morum integritas, artis suae dignitatem tuentur atque cohonestant. Ad hanc autem mutatam rerum faciem quid nostrum contulerit Clinicum, facile foret demonstratu , imo, pe- euliari diligentia explicari mereretur. lllud nunc monuisse sufficiat, ipsum illud obstetricium clinicum, novam eamque magnam conlinere rationem , cur haec nostra urbs, prae aliis omnibus, clinico universali opportuna sit atque accommodata, : Satis jam, opinor, A. A. vobis persuasum est, quam optandum sit, ut in hac omnis humanitatis sede, Amstelodamo, condatur nosocomium unie versale; in quo ad lectos aegrorum, universae artis medicae usum. et sciens tiam sibi comparare possint tales inprimis alumni, qui ruri aliquando ar- iem medicam sunt facturi. Hac sola ratione utiles formari possunt medici. rurales; ex iis, quae in illo nosocomio videant quotidie, audiant, experiantur , magis magisque illas acquirerent cognitiones, quibus instructi in posterum, posito tirocinio, non tantum feliciter tractare possent mala simpliciora; sed et in gravioribus ca- sibus se ita gerere, ut si minus utiles, at certe non perniciosi evaderent : et sic quoque, ut aliena verba mea faciam, sic nostra etiam patria perito- rum chirurgorum. evadet nutrix , quibus non opus erit ut suam cognitionem apud. exteros petant, aut super multorum civium salutis ruinam qualemcume que suam peritiam exstruant, Sic inperfectum et difforme chirurgiae aedifi- cium. fünditus evertetur , novisque positis fundamentis novum, perfectius et praes Gi, E A TUI fo. 19 praestantius | erigetur. templum ,|' ubi pro dignitate. ieritisque. debitus honos tribuetur Chirurgiae ,| et unde supra altaria accensi ignis salubres odores longe lateque dispergentur , ( Clar, v&N mAANEN Or.). Utinam autem haec mea ratio ad eam persuadendi vim assurgere valuis:et, ut vobis, Amplissimi hujus civitatis magistratus, Nobilissimi Athenaei Cu. ratores, peroratam caussam probare potuissem. In vestra liberalitate om- nem optatissimae hujus rei spem eollocatam habemus; quam si vos frustrati non fueritis, incredibile quantum ad hujus civitatis amplitudinem, ad .Athe- naei commoda, ad communem patriae, imo, universi generis humani .salu- tem contulisse praedicabimini: et baud unquam profecto laetioribus auspiciis quisquam munus suum auspicatus fuerit, qnam si hujus diei solemmitas ad hanc nostram spem ratam faciendam nonnihil promovisse videatur, Sed, hujus solemnitatis commemoralione et ipso animi studio admonitus, inpletum grato sensu animum erga Vos, Viri lMlustrissimi, non possum quin in publica verba solvam. Vestro favori, quem hodie occupare mibi licet locum, debeo; hac vestra vocatione adscriptum me video clarissimo: rum ordini Virorum, quibus ducibus omnem institutionem , sapientiae prae. cepta, omnemque, si qua est in me, debeo doctrinam. (Cujus favoris mihi eo majora sunt gaudia, cum optimam et suavissimam mihi praebeant Occoeionem penitus me addicendi illis scientiis, quarum studium quam ma- xime semper mihi arrisit, et in quarum amplissimo perscrutationis campo, *i Numen propitium plures mihi concesserit vitae annos, omnem consumere aetatem quam maxime opto. Dum autem pro isto benevolo erga me animo publicas vobis et sinceras gratias ago, habeoque, meque pro hoc favore.non leviter vobis obstrictum profiteor: ab aliera parte tamen 'maxime sentio»gravis* simum onus, quod mihi inpositum est. Sed nihil me prius, uihil autiquius habere, quam ut omni diligentia saltem et adsiduitate, 1n exsequendo. munere, spem a vobis de me meisque studiis forte susceptam , si non expleam; tuear tamen et 'suslineam ; id omni studio ae labore! me vobis probátufuimm. esse confido, Et quod ad' gravissima muneris attitiet/officia ; valde" ea continuo C a2 sub- e H. 4B 10015 $ G BA, p sublevabuntur explorata persuasione , vestram curam semper in eo positam. esse, ut omni scientiarum. doctrinarumque generi prudentia vestra egregie semper prospiciatis, Pergite, Viri Amplissimi, bene mereri de lllustri nostro. Athenaeo, de hac civitate, de universa patria, pro quibus non magis, quam pro privata vestra felicitate, sincera nuncupare vota, non nisi cum. vita desinam. Vos. autem dum compe!lo, Clarissimi Viri! Collegae jam coujunctissimi ! sentio equidem atque inielligo, nihil quidquim homini tam prosperum di- vinitus tribui solere, quin ei admixtum sit aliquid. doloris, | Etenim, dum ab una parte solemnis haecce dies summa me perfuudit laetitia, ab altera iamen parle vehementer conturbatum me sentio; dum vestro adspectu, opti. mi parentis e vestro ordine sublati revocatur memoria: cujus quidem gratae recordationis renovatio adeo non ab hoc loco et tempore aliena est, ut po. tius maximam hodiernae solemnitatis partem sibi vindicare videatur, Si quid enim. ad cognitionis cupiditatem amplificandun , aut ad ingenii judiciique vim acuendam, aut ad. difüculiatum spinas, quae omnibus disciplinis inhae- rent, evellendas, valent generosa educatio , literarum humanitas, virtutis denique- exemplum , ad cujus expressam imaginem quotidie nosmet ipsos informare possu- mus; quidni cum, omni studiorum meorum parte; atque adeo hodierna inprimis solemnitate , conjunctam affirmem, dilectissimi parentis memoriam, Utinam ves ro optimi viri vestigia premens, locum, in quo me jam collocatum video, tam digne tueri possem , ut ex meis quoque studiis paterni nominis gloria qualecum- que tandem caperet incrementum., aut saltem nullum. pateretur detrimentum, Quodsi multis nominibus me patri devinctum sentio, illud non minimum: puto, quod existimatio, qua apud vos gaudebat, Viri Clarissimi! me in ves. tram perduxit notitiam et familiaritatem, — Vestram: amicitiam , vestra consilia ,. quibus discipulo mihi uti licuit, et quibus juvenilis aetas saepius fortasse indigebit, quam maxime imploro omnique studio efflagito, Vos prae ceteris spectat haec orationis nostrae pars, Clarissimi v AN SWIN- DEN, VROLIK, €L, quem utinam coram. hic Spectare ac nostrum vocare pos: semus, REINWARDT, quibus omnia me debere, ex animo profiteor. Tibi. CUOPRILPANUNEST TE «6; at Tibi autem , venerande vàsw swrixprw, primo loco pro tot ac tantis, quibus me cumulasü, beneficiis, gratizs habeo, et palam hie ago maxi. mas, Te duce, omnium naturalium disciplinarum prima jeci fundamertta, Tu me docuisti, naturam ex ejus plíaenomenis , ex observationibus ex. perimentisque, cognoscere. "Tu mihi exemplum dedisti praecavendi a prae- cipitatis et temere conceptis opinationibus, — Tu de il'orum errore mihi persuasisti, qui, qnidquid in rerum natura accidat, ad abstractas ratio- cinationes. cogere student: quod quidem beneficium eo magis acceptum et gratum tibi refero, quo magis seculum, quod vivimus, ad vitium istud prono lapsu ruere videtur; cujus contagione, pedetentim invalescente , omnis verae solidaeque doctrinae ruina trahitur; quo juvenes, per inanium opinio- num ambages, ad, nescio quam, fanaticam philosophandi rationem ducuntur: cui nisi solida eruditio, inanium nugarum sordibus expurgata, et accurata naturae investigatione subnixa, eos brevi eripiat, et benigna manu Ariadnes filum porrigat, admodum est verendum, ne nunquam ex labyrintheis hisce erroribus errabunda vestigia reflectere possint. lta vero pergas, velim, me tuis consiliis adjuvare , tuaque amicitia dignari, ut ego tuam amicitiam colere, et singularem tuam eruditionem suspicere non cessabo. Diu, precor, con- serves eum corporis vigorem , animi hilaritatem , ingenii vim et alacritatem, quae senectulem tuam tam insigniter ornant; ut mea non tantum inplean- tur vota, sed «et necessariorum et amicorum et omnium denique, quibus cordi est artium doctrinarumque honos, quas tu juvenili studio et ardore, amplificare et ornare nondum cessasti, Nec minus tibi me devinetum sentio, Humanissime vnorir! Ab eo inde tempore, quo earum disciplinarum studio me 'dedidi, quarum partim do- cendarum provinciam, singulari tua humanitate , hodie mihi demandatam video, peculiari me beaevolentia et favore complexus es. Scholis tuis non tautum inleresse , sed et consilis tus et familiaritate frui mihi contigit, Tu pergas, Vir Optime! amplificare doctrinam, tueri hujus Athenaei dig- nitatem, et inservire commodis Lhlujus urbis, quam tot insignibus beneficiis. €. 3 tibi 22 H. BOSSCH.A, ORATIO. tibi obstrinxisti, Tu optime judicare potes, an ea, quae in oratione a me prolaia sunt, vere dicta sint; quum ipse laetissimos quotidie ante oculos habeas fructus, quos Clinicum obstetricium | tuo. ductu. tulit, | Tu. quoque igitur adjuves, quaeso, conatus, si qui forte.ad propositum fioem adhibe- antur; et eandem, qua me discipulum complexus es, benevolentiam, in- iegram mihi conserves. Quoniam autem artium disciplinarumque decus nullo modo promoveri melius potest, quam conjurctis eos colentium studiis, vos quoque, Viri Clarissimi! qua quisque doctrinarum laude ceusemini, me in amicitiae vestrae necessitu. dinem libentes , quaeso , adsciscatis. Omni ope annitamur, ut nostrjs cona- tibus floreant semper hac in urbe bonae artes et doctrinarum studia: quam. que sibi merito famam comparavit hoc Athenaeum , eain non modo non im. minutam, sed magis magisque amplificatam ad posteros transmittamus. Vobis denique lectissimi Juvenes! hujus Athenaei decus et ornamentum ! si qui vestrum sunt, quibus de chirurgiae utilitate et dignitate adeo per- suasum est, ut animum erigentes ultra contumeliam , qua eliamnum nimis demersa jacet nostra ars, ei penitus sese dedere decreverint, operam vobis meam , meque ipsum totum addico, Vobis me ducem, comitem , amicum offero; ac nisi vobis studium et discendi ardor defuerit, me quidem nullo unquam tempore commodis vestris defuturum polliceor. Agite igitur, con-* cordibus animis, et collatis in unum mutuis laboribus, Chirurgiam ab in- peritorum et obtrectatorum calumniis viudicemus, et generis humani com*- modis, quantum in nobis est, inserviamus, lta vobis, vestrisque studiis adsit faveatque Numen supremum , ex auimo precamur. D IX. LOREM IO N- EIS IN SEMINARIO EVANGELICO LUTHERANO HABITAE inde a feriis aestivis anm: cxyoroccexxi, usque ad ferias aestivas anni cicroccexxi. D. JO, THEOPH. PLUÜSCHKE, Prof Ord, Evangelium Marci interpretatus est, ratione simul habiia Harmoniae Evangelio: rum, quae dicitur, et originum christianarum in universum, Pauli Apostoli Epistolas aliquot minores commilitonibus interpretandas- propo- suit et eorum interpretationes ad praecepta hermeneutica exegit, Hüstoriam doctrinae et ecclesiae christianae tradidit. Varii generis colloquiis cum tironibus habitis studio theologico praelusit. CHRISTIANUS HENR, EBERSBACH, rof. Extraord. Doctrinam morum christianam proposuit, comparatis passim variorum philo- sophorum placitis ad Ethicam pertinentibus, Homiletica praecepta tradidit, et commilitonum exercitationes- in orationibus sacris designandis, componendis, dijudicandis, reciandis moderatus est. w ;- 4 sj x LI -€- LI / orien Jinléti, coliphiidt eus dista - a I 5 [ di toe 3a SERA. abge ". , ae cupiat mam s s Prem. Hla ios. ga Q1ud; nni Ü LA (S AS] 2A. 1 Y toisciterd 9e sat i uad x Trad c MT m NT. rv T at^ Andros * E SURE I. ire T x. 5 1250 e ay Te T E : -DgcY] Wbustowt: T L Min. Shade: 3o pM Y Q4 d Aie ] ) LN «eras 9i: 2 d ER Opi ERE bo» EM , Su netus. Xm * la , "n ok etie cesi LR cy aidipar dia idis sae aa. AT. 2D Ae a Ducsi* - 4 au ER "c itti e 1 ex » ^4 52 Rc 5 FA Men ? t . "ca "AUR CNN m" "opes p a b d US A4 Aux ul. met, uc « CíodDhatb M D o : ] 4 Sudit J !cue, Soc daos enu, Ly AUR ^ 6mcas vli. ET inenoiwey "eins aixégioo ibioqoiq sósioirdo" a ; P acd m Loupe eso d ^ ' v N13 e d. TH ioc ae raiiilis 95 i9. Sant 2 ridosban: 5 midioys eitdslibuiur cbusae ' * 3 " tp "v d : ^ 1 ' 25 4 e . , - LI ) - [1 * " e, Pa "^ ' ' [] LI EE LL us 1 4 * * * i * - "a » i ' . [ « ü ' * r E * i I - Á i » ] Ww wr de Ww." ANNE QS a ar VINA Ns VTCN eo^ ets A e : 2 " Te 12s SENSUS ME OC US z^. un e er e Ic . CP to p DC ^ RR re San an qu ET " eu m Ej | — " up Pun mr - — - - z Sume at ect aa P Mc er Mb d M e. m gp ap t — Mo Rm E Ne Qu seat een