PAN P. 4 üu ^ , : | " u i i i * y , Li M6 - ! | ] [D d j T a X^ ho " "D y tst , ( , í n | 4 d^ x S : "S 4 oU m | , ' (^^ D r : 3 a ; : qiu e "P hy ; ] MU » , » d Pr ah * | , ' vis " ; i ; "act x (AP & kr i^ LECT RIED A a . T E . "Y "roy x )|o€ " 4 ' CP TA " - E «4 - LE Kis 1 A . - A-—- wu ex " A "Ez it H y a P E A ». " o1 Zi a 1 Í h K TN Ls Los pm i x - — T2 umm m » " [ " AT, ,» , : . IH ! L2 It.4 IJAK I4 ; TI |] » i vd 2 - * j | : H d bw i E! D 1343 - 11 2 » EX . : - ! y i [ L " SN ' * / ps P * "s " * & 5*7 Aj [5 Ti SM HENTIUOSGPABGÉEXMU,* * x - I8. ACADI (AGNICO ^ , e » E M NJALLOEDE M » * r » Li x NS (CE / ^ 1 A. " j B Ann. coiscccxvit - croceo NEM. A DES LIT X79 "e 2n s Bu &Y ks *3 » pos 4 * -* * "^ -—. x M XE Ro v "ICR UÁE k 6 teg . - - vu. o" mo" 4. ET e 1 E AA HNUONUSAET Le Es: S ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE .. Arin, CIDIDEGEXXII - GIDIDCCCEXIII. JOANNE HENRICO PAREAU, RECTORE ACADEMIAE MAGNIFICO, GERARDO MOLL, SENATUS GRAPHIARIO. TRAÁAIECTI 4D RHENUM, ApuD OTTON. IOANN. vau PADDENBURG, ET I. vay SCHOONHOVEN; ACADEMIAE TYPOGRAPHOS, MDCCCXXIV. dava yas v8 WÀ; ELIGE —— N Age Tac DE TWO DOS: Tüceooc Cr " -Vores EIS regi Bi ood qa omo t STA S dg: veo d 02€ zt di A ra ELTE TO * "EE o | rw wet i HOC ANNALIUM FOLUMINE CONT. INENTUR : JNomina Profesforum et. Lectorum. in 4lcade- mia Traiectina. S f. Duaestiones ad. certamen literariin prn t4 44. cioroccexxi. $ 77. Series lectionum habendarum, $ IT. . Series disputationum publice. ez privatim de- fenfarum. S IF. Selemnia. S F. RUNS HENR. PAREAU, Ürelho. 7 . »* 2 j Re- Iv Refponfiones ad propofiias quaestiones. I4NI GERRITZEN , Phil. Theor. et Litt. Hum. Cand. ac Theol. Stud. in. cad. Tra- iect. GERARDI SIMONS Math. et Phil. Nat. Cand. et Med. Stud. in cad. Traiect. GUILIELMI PETRI raw nz ENDE, Math. et Phil. E Siud. in cad. Tra- iect, | CHRISTIANI GERARDI MONTYN, Pil. Theor. et Litt. Hum. Cand. ez Theol. Stud. in Acad. Traiect. ' IUSTINI. CORNELII FOORDUIN, ur. Cand. in cad. Traiect. GERARDI pz VOS, Med. Cand. in Acad. Lugduno Dt. GERARDI, IOANINIS ; MULDE n Med. Caüd. in «dcad. Traiect. 3A ONONSSA E. VEZSCTSAR Mt ACADEMIAE RHENO - T. AAIE CTINAE. .. Ss CIOIOCCCXXIH - CIOIOCCCXXIII. P: ds "tcademia Traiectina a die xxvi Martii 44. cmi2cecexxit. gd diem. xxvi Martii 4. CIoIaccexxur » IUIUS obierunt. docendi . PHILOSOPHIAM THEORETICAM ET LITERAS HUMANIORES.. PurLiPPus GujnigELMUs vAN HEvsprE. loamwss Hzwnicus PankaU, A?! £. Zfcad. Rect. ich i . — ^ ANTONIUS VAN GOUDOEVER. —— | ApaMus SIMONS. - «£z ^ en M4- vr MAÁATHESIN ET PHILOSOPHIAM INATUR ALEM. Grznanpus MorL, A. £. Senat. Zcad. Gra- phiarius. ; e apa" n IoauNEs FRzbEenIicUs Lupovicus ScunópEn. laxus Kors. 'Turoponus Ggnanpus vawx Liru pg Igvpge, Prof. extraord. LESE QE OUG MEME HrnMaNNcs RovaAaAnbs. lopocus HreniNcA , Er. r. GanniL va Oonpr. IURISPRUDENTIA&M. HERMANNUS ÁARNTZENIUs. IaNus Ricuanpus pE Dnurvs. CORNELIUS ADRIANUS VAN ÉNSsCHUT. ME- vit MEDICINAM. Iauus BrrevLAND. NicoLAUs ConwELiUs DE FmnreMznY. BrnNanbpus FRaANciscus SuERMAN. IaNus Isaacus WOLTERBEEK. IAcoaus VosMarR, Prof. extraord. PurLmeus Fnawciscus HrevLIGERs, Prof. ex- iraord, LECTOR E S. Sawurr NyHorr, Ainguae Graecáe Lector. GrnaAnpus Don SzrrrEN , literarum huma- niorum Lector. CanoLus Tuowsow, Lector literarum zín- glicarum. Lupovicus PiNo ,. Lector literarum Italica- Tum. - Manig. Fnaxciscus XAVIERIUS |. D'ANGELY ; lector literarum Gallicaruin. MAÁ- 4 VIII MAÁAGISTER WUOWDEMICUS EQUITATIONIS. Iouaw SargNTYN HorrwaN. à ; ; MAGISTER M GADBMIQUS G L 4-44 TORIAE- AR I8» VR qr dius baia i0 X OA SOLB * Quaestiones ad certamen: literarium figu- laruur disciblinarum féudiofis .in Academiis et 4ihenaeis univerfi. Belgii , anno cioocecxxiti Jaérunt:propafiae. bis foraulis. CQUZESTIO LITERAÁARIA. Disquiratus y: cur / Hebraei anie ex filium Dabylonicum fe ad'idolortm pluriumque. Deo- rum cultum valde propenfos , postea autem univerf? ab eo vehementer alienos | ostende- rint, itum etiam, utrum im hac agendi di- ^ ver- L^ NEC CDM IX: verfitate mutaverint iadolem y «an vero. ferya- verint. ec oQUAESTIO. PHYSICA. dquae , quae vaporis forma in 4imo[phae- rg. continetur ,- expouatur ..et . confliutio., et.- probabilis. Theoria... QUAESTIO BOTANIC ZA. Infiiuatur brevis enarratio, tum. etiam comparatio, Methodum plantarum, five Sys- tematum , quae dicuntur, naturalium , & o- tanicis excogitatorum. QUAESTIO THEOLOGIC 4. Dilucide exponatur argumentum . quod pro Dei exiflentia ducitur. e caufis , quae dicun- £r , finalibus ; quae eius, fit vis. demonftre- tur, e quid: in eius ufu fit; animadverten- dum , doceatur. ERR ares nu" " ; QUAES- X | QUAESTIO IURIDICA. De divifiene officiorum im perfecta e£ ed, quae imperfecta vulga dicuntur , ita disfera- Mr; ub, con[flituta offcià notione, declare- Mur, quae perfecta dicantur offcia , quae ve- ro imperfecta; porro doceatur ,, a. quo qmaxi- me tempore et quo confilio haec, officiorum | di- vifio in lurisprudentia naturali fuerit propo- fita ; quibus. notis perfecta. offcia. ab imper- fectis distinguere. laboraverint. Viri eruditi ; ac denique , quae fit huius divifionis veritas , quae utilitas. QUAESTIO MEDICA. Entozoi, quae, docentibus obfervatiomibus IMedicorum et Zo)legorum , in humanis cor- poribus hactenus, in Delgio, fuerunt reper- ta, enumerentur et ad genera et [pecies a Rupornsuro. et Dnzmwszno con[liuta, refe- vraniur: ut exquiratur deinceps , quibus ma- «ime causfis cum externis tum internis, il- orum proventus fit tribuendus, quaeque prae- ci- Xi- cipte morborum | f'ymptomata db. iisdem fue- vint producta. "d quas erit refpondendum. ante diem ro. lanuarii a. 18523. libellis aliena» manu fcrip- dis, ac Senatus zcademiet Graphiario mis- . frs, u£ praemia reportaia diftribui posfint ip- fo die Academiae natali , qui futurus ese 26. Martiü illius auri. $ III. ] ; : d. e i . ————— Lectionum, a feriis inde aeflivis M. ciot2ccexxu, ad ferias. aeflivas 4. cioiocccxxin. habenda fü , haec fuit ratio couflüuta. In FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETPCAE EXY;.LITERA- RUM HUMANIORUM, docebunt Logicam Y. F. L. SCHRÓDER , diebus io-. vis et veneris, hora I. $439 Loca felecta. Metaphyfices atque. doctrinae. moralis tractabit I. F. L. SCHRÓDER , die- bus lupe er martis, hora L | Li- XII N * Literas Latinas: A. vaN GOUDOEVER ; ( diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora X.. ' interpretandis cnm "Terentii Adelphis, tum Ci- ' ceromis Oratione IV Catilinaria, et eiusdem; .. Paradoxis Stoicorum. ' His autem fcliolis acce- dent. Larige fcribendi , loquendi disputandique Exercitationes , quas bis per dierum hebdoma-. . da, die mercurii hora I. et die faturni hora XII. in discipulorum gratiam , lubens moderabitur. ZIntiquitatem Romanam A. vaN GOUDOE- VER, d. lunae. hora IX, die, mercurii hora IX. et XII, die faturni hora IX. Exercitationibus Oratoriis praeérit A. VAN GOUDOEVER , die faturni, hora Ll. aut alia - magis commoda. $ Literas Graecas tradet. Pu. G. vau HEUS- DE , interpretandis cum locis felectis IN. Foe- deris, Homeri , et Cyropaediae Xenophonteae , diebus martis et veneris, hora XI: tum So- phoclis Antigone et oratione Demosthenis Ze Corona , diebus lunae et iovis hora XI. "dIntiquitatem Graecam Pu. G. vw HEUS- DE, dicbus mercurii et faturni,, hora X. Lüeras Hebraicas VH. PAREAU, ita ut. Gram- XII Grainmáticam exponet dicbus lunae et iovis hora IX , eademque hora , diebus martis et ve- neris, quaedam tractet capita e pasepiam Sa- muelis libro. - WLiterds - Chaldaiéas et Syriacas- Y. H, PA- REAU, diebus lunae et iovis , hora XI. íüerarum drabicàrum initia L H. PA- REAU,. diebus martis et veneris , hora XI. et lectiones Coranicas habere perget die mercurii , hora IX. | Zniiquitatem Hebraicam Y. H. PAREAU, diebus lune, martis , iovis er veneris," hora IL. aut fi quae forte alia partim magis commoda videatur. VPE '^ Historiam gentium univer[am , praefertim Orientalitim , Pu. G. vaN HEUSDE, d. lu- nae, martis, iovis et veneris, h. XII. Historigm humanitatis Pu. G. vàia HEUS- DE, diebus mercurii et fatürni, hora XI. Historiam Pairige A. SIMONS, d. martis, mercürii, iovis et veneris, hora XII. Literas. Belgicas et Eloguentiam | A. SI- MONS, d. martis, mercurii, iovis et veneris , hórá Al banodze gogo 15 eive Seri AM- XIV IMythologiam. gentium Germanicarum expo- net A. SIMONS, d. martis et veneris,. hora IV. | Praecepta [lyli bene Belgici tradet .A. SI- MONS , d. martis, iovis et veneris , hora VIiT. Disputandi exercitationibus pracerunt, alter- nis hebdomadibus, die faturni hora. I. alterna- üm Pu. G. va« HEUSDE et. A. vay GOU- DOEVER. I; FACULTATE MATHESEOS zr PHILOSOPHIAE NATURALIS; : docebunt . Elementa Mathefzos Y. F.L. SCHRÓDER, d. lunae, martis, iovis et veneris, hora VIII. Trigonomeiriam ,. atque Geometriae pracii- cae elementa 1. F..L. SCHRODER , d. iovis et veneris, hora ÍX. Phyficam Mathematicam 1. F. L. SCHRÓ- DER, bis per dierum hebdoimadem, hora au- ditoribus commoda. Phyficam | experimentalem : G. MOLL , d. lunae, martis, iovis et veneris, hora I. "thlro- 564 Aflronomiae primas notitias G. MOLL, 4. lunae, martis, iovis:et veneris, h. IX. velalia, auditoribus magis commoda. Zfironomiam. theoreticam. et practicam G. MOLL , iisd. d. h. III. Elementa | Hydrotechnige , ad. praefentem conditionem Patriae.adplicata, belgico fermo- ne exponet G. MOLL, hora deinceps indi- canda. Chemiam generalem et. applicatam. N. C. pE FREMERY, diebus lunae , martis, mer- curii, iovis et veneris, h. XII. Botanicam et. Phyfiologiam plantarum . Y. KOPS, d. martis, iovis et veneris, hora X. Zoülogiam generalem , cum 2dmatome com- parata. coniunctam , N. C. pne FREMERY , diebus lunae, martis, iovis et veneris, h. XI. Auimalium non vertebratorum | Historiam naturalem "Tg. G. vau LIDTH pg IEUDE, diebus et horis auditoribus commodis. Mineralogiam —N. C. ng FREMERY, bis per dierum hebdomadem, horá auditoribus com- modá. - Oeconomiam vuralem Y. KOPS ,. diebus io- vis XVI vis et veneris, hora HI. mercurii, hora Vill. et faturni, hora XII. vel aliis diebus ac horis; auditoribus magis conimodis.' t erdisasibus Disputandi.exercitationibus , die faturni hori. I, praeérunt Profesfores.in Facultate Mathefeos ét Philofophiae Naturalis. NX , In-FACULTATE TILEO.L Q-GICA, Juterpretem AN. T. inftituet. 1. HERINGA , Ei?F..d; lunae et iovis, hora XII, Introitum critióum et hermeneuticum in i- bros 1N. Foederis. hifloricos praebebit L:HE- RINGA ;,' E. F. d. lunae , martis; iovis et^ ves neris, hora VIII.: A t - Exercitationes:exegeticas:im ROS Pfal-. 7;?$ diebus horisque commodis habere. non.re- cüfabit I. IT. PAREAU. : Seleciz. Epiflolarum - Paullizsarum. loca in- terporetabitur I.:- HERINGA , E. F.. diebus mar- tis ec veneris, lora . XIL Binas D. Peiri épiftolas. interpretabitur H.. ROYAARDS, d. mercurii, hora XII. 4 Theologiam Doginaticaie docebit. H.; ROY- AARDS, ! XVII "AAR.DS; diebus lunae, martis, iovis et vene- ris; liora IX. Collocutionibus de Locis theologicis vacabit 1. HERINGA, E. F. die iovis, horis vefpert. à VII. ad IX.- | | Praecepta Zomiletica tradet H. ROYAARDS , die mercurii , hora X. Exercitationes; Oratorias Sacras moderabi- tur I. HERINGA, E. F. die faturni, hora I. «vel alia magis commoda. Officia nuntiorum Euan nell magis privata exponet H. ROYAARDS,; die mercurii, ho- fa IX. | Puerorum doctrinae Chriftiamae initiis erz- diendoriim exercitationem, inftituet LI. HERIN- GA, E. F. die veneris , liora XI. Oraiicnibus Sac ris pronunciandis praeerunt H. ROYAARDS, die martis; hora XIL et X. HERINGA,"E. F. die lunae, hora XI]. ^, Disputandi | exercitationibus praeerunt -H. ROYAARDS, dié vencris, hora I. ct L. HE- "URINGA ; E: F. privatim die farurni , hora IX. vel alia commodioré, publice, die mercurii, hora f. ; * Va- XVIII Vacante. cathedra, Z7ifforiam Ecclefiaflicam enarrabit I. HERINGA , E. F. diebus lunae et iovis, hora XI. G. vau OORDT,, etfi, fuo rogatu, hono- rifice a Rege dimisfus est, vacante tamen ca- thedra, docebit ZAeologiagm nmarturalem ,.die- bus martis et veneris, hora X. et Chriflianam suorum. difciplinam , diébus lunae et iovis, ea- dem hora. In FE ACULTA/TLE LURIDICA, docebunt nfliiutiones,, Westenbergio duce, IT. ARNTZENIUS , diebus martis, mercurii, io- vis, veneris et faturni, hora IX. Pandectas , eodem duce, H. ARNTZENIUS , diebus martis, . mercurii, iovis, veneris et fa- turni, hora X; praeterea martis et iovis die, hora I. Jus Belgicum., ad ductum linearum Iur. Civ. Holland. defcriptarum a Cl. N. Smallen- burg, I.R. pz BRUEYS, diebus lunae, mar- tis, mercurii, iovis et veneris, hora XII. En- XIX Cncyclopaediam .duráss | ttadev LR. (or BRUEVYS, die lunae ;. mercurii et veneris , ho- ra l. 1 5 us naturae C. A. vAN ENSCHUT, diebus ita mercurii, iovis ez veneris, hora XI. Jus: publicum et: geutiut. C... va EN- SCHUT, diebus martis, mercurii, iovis et veneris , hora VIIT. lus Criminale univerfum et belgicum C. "e vAN ENSCHUT, diebus mortis, mercurii, io- vis et veneris, hora IX.: Dispuiandi. exercitationibus, alternis hebdo- mádibus, praeerunt Profesfores in facultate lu- ridica. u In FACULTATE MEDICA, docebunt Znatomiam B. F. SUERMAN quater !per dierum hebdomadem , hora IV. Phyficlogia:ià Y. BLEULAND quater, h. . VIT. Specimina. dnatomiae fubtilioris , tam hu- Wange, quam. auimalium comparatae , in Ma- tiec: feo XX feo Academico demonftrabit I. BLEULAND, diebus et horis, auditoribus commodis. Disfectionibus Cadaveris Anatomicis ,' op- portuno anni tempore inflituendis, praeerit B. F. SUERMAN. Pathologiam. exponet B. F. SUERMAN, ter per dierum hebdomadem , hora IX. Semeioticam 1. VOSMAER , d. martis et ve- neris, hora XI. Therapiam generalem Y. VOSMAER, die lunae et iovis, hora XI. Doctrinam de cognoscendis et curandis. ho- . minum: morbis l.l. WOLTERBEEK, quin- quies hora. XII. Therapeuticam Materiae Medicae expofitia- aem Y. I. WOLTERDBEEK quater, hora I. Pharmaciam , vermaculo. fermone, IN. C. nz FREMERY, diebus martis et veneris, ho- ra 1H, Inflitutionibus. Clinicis. morborum | interno- ru! vacabit L. L.. WOLTERDBEEK , fingulis diebus, in INofocomio Academico. Praxin. chirurgicam tradet B. F. SUER- MAN , quater per dierum hebdomadem, h. VIIT. Ope- ! XXI Oper ationes chirurgicaà demonftrabit B. F. SUERMAN , tempore bjlguelius diebus et iod ris deinceps indicandis. Anflitutioni clinicae in arte. chirurgica , quo- vis die, vacabit .B;-F. SUERMAN. Inflitutionibus in arte obfletricia , imprimis Clinicis in Nofocomio habendis , vacabit I. I WOLTERBEEK. Morbos fpeciales chirurgicos imprimis fen- fuum: docebit Pii. F. HEYLIGERS ,' diebus lunae, marrís et veneris, hora II. Operationes chirurgicas in. cadavere huma- no publice demonftrabit Pu. F. HEYLIGERS, tempore hyemali, earumque encheirefium ratio- nem, vernaculo fermone, exponet quater per dierum hebdomadem , hora V. Zrtem "wbfletriciam | theoreticam. et practi- ! cam docebit; Pg. F. Veitonericdowrs quater quavis hebdomade, hora I. -Foliticam medicam tradet N. C. pg FRE- MERY , diebus mercurii et faturni, hora VII. Encyclopaediam | medicam. Y. VOSMAER , diebus mercurii et faturni, horá XII. His- XXR LHütiom: Medicinae 1. VOSMAER , aid bas et horis; auditoribus commodis. Disputandi exercitationibus ; alternis hebdo- miadibus; die fáwurni hora 1. Profesfores in Fa- i3 is Medica alternatim praeerunt. | .-—- 7 ———Áá23909 94 0009 —Ó—À G. DORN SEIFFEN, Zuma. Lit. Let: i0, diebus lunae et iovis, hora V , 4e optiina Latinae. P Graecae liuguarmm. docegdarum raiione praecepta, exercitationibus illustraía s tradet. . F. E: PINO JZireras- Italicas. docebit , die- - bus lunae et niariis,. hora IV. vel alia audito- ribus magis commoda 5 horis vero deinceps in- dicandis, historiam earum literarum iantaene Francico et. Italico tradet. | Literas Francicas tradet M, F. X. D'ANGE- LY, diebus lunae et, iovis, hora.V. Liieras Anglicas. tradec C. THOMPSON , diebus lunae et iovis, hora IV. L. pe. FRANCE, Academicus gladiatoriae aris Magister, quotidie aptum et elegantem gladii ufum docebit. Bi- Xxnr —— up | i dna Bibliotheca | 4cademica , diebus Lunae et lovis, ab hora I. in ll. et diebus Mercurii et Saturni ab hora I. in. IF, et, feriarum tempore , [ingulis diebus Ioyis ,. ab hora, I. it II, unicuique patebit. s.Iv. ud die xxvi. Martii ,. 41. cio12cccxxit. , ad diem xx Martii, 44. cioiccexxurn., gradum Doctoris in fingulis facultatibus . confecuté funt, hoc ordine : nno ciorocccxxir. d. 1x. zii, HewNRIcus Ioosr vau BEusrkoM, Boemelienfis , Medicinae Doctor creatus est , privatim defenfa Disfertatione de Tleo.- d. x. Maii, loaNNEs SEBAsTIANUS VAN Naa- MEN, Zwollanus , post publicam defenfionem Obfervationum ad Titulum Codicis Civilis de Administratione 'Tutelae et Rationalibus red- dendis, Juris Rom. et Hod. Doctor est creatus. d. xxi. Maii, GuitLiAM vag ngzN DBRoEKkE , Am- fte- XXIV. flelodamenfis,. Juris-. Romani et Hodierni Doctor. ereatus est, post. privatam defenfi 0- "nem Disbutatioris , de Potestate mariti in uxorem fecundum principia furis Naturalis et Codicis Civilis. ^* ^ 7^7 d. xxxi. Maii , HeNRICUS Iotis vAN DAALEN » Y Harderovicenus , fümmoy in Mdicina hono- Tés confecutus est, post privatam disputa- Honem, de Curá Phiifis pulmonalis prophy- lactica, obfervanda in illis, qui propter cor- poris univerfi , fpeciatim vero 'ipfius thoràcis niv etd ad hunc 1inorbum dispofiti videntur. .-.- à d. v. lunii, rise: Enzimitidca LzspiNAs- sE, agamus, Medicinae. Doctor creatus est. , privatim defenfo [pecimine , de. Tartari emetici. ufu. externo. in tumoribus albis, obfervationibus: probato. d. vi. Junii ,. GuvILIELMUS .Boscu vAN DnakE- STEIN, Traiectinus, luris. Romani. et...Ho- dierni Doctor creatus est, defenfo privatim [becimine, de Donationibus. inter ..Coniuges. d. x. Junii, AnwoLpvus Ekxrn, Vollenhovia- . Transifalanus; PA. TAeor.. Mag. et. Lit. Humn. PE. T Xxv. - Hum. Dociar. creatus est, post publicam. de- fenfioneu: Dispurationis , de Prometheo Pro- .tagorae, apud. Platonem. . d. x. Iunii; CoNsrANT NicATI, Milduno - Hel- -yeus, Jediciuae. Doctor. creatus est, post i pablicam defenfionem. Dispusationis , de. La- bii leporini congeniti natura et origine, d. xv. Junii ,; FRED. Lvp. Hus. lom. DoscH. VAN DRAKESTEIN j "'raiectinus ; luris Roma- ni et Hodierni Doctor renuntiatus est , pri- ovatim.defenfo.[becimine , de. Caufis poenam mitigantibus ac tollentibus. . - d. xxu. Junii, FwegpERICUs AvGusrUs CAROLUS vAN LYyNDEN, Traiectinus ,. Juris Romani et Hodierni. Doctor creatus; est, defenfis pri- yatim Obfervationibus de. Iure Eminente. d. vi. Novembris , HeNRiIcus loaxNEs. Mznx- LO ; Traiectinus , PAil. Theor. Mag. et Lit. Hum. Docior creatus est , post publicam de- . feüftonem, Disputationis, de Vi et Efficacia oraculi Delphici in Graecorum res gravisfimas. d. vi. IVovembris ,| AugnAuaMus HussoN , Con-. rector Gymna(íii Amftelaedamenfis, 4ororis ? eau- £xvi "eauf, creatus est, Phil. Theor. Mag. et Lito Hum. Doctor. d. xix. [Novembris , lAcoBus vau Harr, Am- -jflelaedamenfis, Juris Romani et Hodiermi Doctor. renuntiatus est, post. publicam de- - fenfionem | fecundae partis Disfertationis de Magistro Navis. | d. xix. Novembris, AusenTUs vau Beck , Rhe- -mo- Traiectinus, Aaonoris! caufa, creatus "est, Math. Mag. et Phil. Nat. Doctor. - 4. xxviir.. [Voveribris ; YohNNEs lAcoBus PETRUS vAN lignzErgLE, Haganus, Juris Romani et ^ Hodierni Doctor. creatus est, post privatam defetifionem. Disputationis, de Excufationi- ^. bus tutorüm et^ curatorum ex Iure Romano, et tutoram ex Iure Hodierno. d. xii. Decembris, HvuaNu Han Toc GosscHALK , Zwollanus, ZMedicinae Doctor creatus est, post publicam defenfionem: Disputationis ex- ' -hibentis Doctrinam hodiernam de Aneurys- . mate, obfervatione fingulari illustratam. d.xvir. Decembris , Cun:sTIANUs ENGELHART ; Amftelaedamentis, Medicinae Doctor crea- ius XXVII -&us est ,. fost privatam. defenfionem: Disfer- "tationis, de Datura Stramonio ejusque ufu medico ;- praefertim ad Rheumatismi chroni- ci curationem. d. xix. Decembris , Ex1As AguiL 105 HoocLANDT , ' Amficlaedamenfis ,, Juris Romani et. Hodier- wi Docior creatus esty post publicam. defen- fionem. Speciminis luridici varii argumenti; "nne cI912cccxxilr. d. xxvn. Jznwüarii,.TjyeeRpus' MAXIMILIANUS Lorzz, ex pago Maartensdyk, | Juris Ro- mani.et Hodierni Doctor. creatus est, post privatam | defenfionem —. Disfertationis, . de Poenae aggravatione. d. x. Februarii , PETRUs NoBEL , ex pago Loo- pik, Medicinae Doctor. creatus est, post privatam. defenfionem Disfertationis conti- zéntis momen:a quaedam. de actione Alkali- um in affectione calculofa. d. xv. Februarii, Suck vaN WEerLprREN REN- GrRs, Frifius, Juris Romani et Hodierni Doctor creatus est , post privatam | defenfio- 26m Quaestionum Turis. d. xxvii. Februarii, AnNoLpvs MEyEn BiNG, Am- XXVII -" Amftelaedamenfis, Juris: Romani ct Hodier- ui Doctor creatus est , post publicam defen- -"fiotiem. Disfertatiónis, de Proxynete..:. d. xx. Martii, acoBus ConNELIUS SWYGHUISEN -'GnoENEwoUvD, in Athenaeo Franequerano uL SL. 0.0. Profesfor Ordinar. | honoris ceaufa,y. Phil. Theor. Mag. et Lin. Hum. Doctor. creátus. est. Die xui. Maii. Vir Clarisftmus et. plurimum Teverendus GasRigEL vau OonpT, Theol. — Doct. et in hac-dcüdemia Profesfor Or- " dinarius , cum. Sengiu commaünicayit , fe, ob : graves caufas, confilium cepis[e abdicandi Profesforis Theologiae munus, quo per octo- decim annos. in: dcademia Rheno - Traiecti- "a functus esfet, feque a Rege optimo, libello fupplice ,' honestam smisfionem petiis- fe. Omues qui aderant Profesfores , praee- unte Rectore. Magnifico ,- testati; funt v fe - hunc nunciuin fummo cum. dolore accipere , et non mifi aegre in Clarisfimi Firi confilio acquie[cere, fed vel fic tamen, pro fumma amicitia cum coniunctisfrmo Collega exculta : . fperare, ut. diu Eccleftae et Academiae: pro- des- XXIX. desfe pergat. Quibus humaniter «et. amice refpondit Oogpmius , Vir. Clarisfimus, $ V. nno cioi2cccxxil. Die um. Junii. Cum Senatw communicatum es decretum Regium ,. quo Fir Cl. GaBRIEL vaAN OonpT, qui duodeviginti annos Theo: logiam, fumma cum laude, docuit ,' rogas zu [uo , honorifice huius provinciae onere li- berabatur , locus autem inter Senatores Aca- demicos. ordinisque Theologici focios, ut et publice docendi facultas , ei relinquebatur. Die xvi Decembris. Suadente Rectore , Sena- tus, uno omnium confenfu, iudicavit, Viro Clarisfimo. . GaBRIELI vaN OonpT, Top. DDeoct.etin hac Academia. Profesfori , nuper fuo rogatu. a. Rege honorifice dimisfo , .Se- natus nomine gratias esfe agendas pro la- boribus , quos etiamnunc , vacante cathedra , fumma | iudustria, impeudere pergit, do- cendis iuvenibus Theologiae. [ludiofis, re- busque. ordini Theolog gico demaudatis, una cum XXX / cum duumviris |Collegis, fideliter | admi- niflrandis. Quod quidem. decretum. franifi- candum erii Viro Clarisftimo a Rectore Magnifico e: CI. l.;/HgRINGA , Er. F. inno cioi0ccexxir. Die xu. Februarii. Cum Senatu a Curato- ribus communicatum. est, Virum Reveren- dui YxkuANNUM Bovmaw, in vico Groninga- 720 Fiuftlerwolde - V. D.. M. /e iri CI. Gasni&Lis vAN OonDrT , a4 docendam Theo- logiam huc evocatum. es[e , et hanc provin- ciam acceptas[e. Die xxu. Mariii. Lectae funt im Senatu. lit- zerae f[criptae. d. vu. huius menfis," quibus -HrRMawNus Rovaanps, ir Cl. verbis hu- manisfinis Senatui | dcademico fignificat , fe fere feptuagenarium., docendae in. hac Zcadémia | Theologiae | munere- per. quin- que et triginta annos fuis[e functum, nunc vero adver[a laborantem. valetudine. in. eo esfe , ut Profesforis Emeriti honorem legiti- 3e confequatur , fe proinde. gratias agere Collegis ,. pro. benivolentia et amicitia fibi praeftita , eiusque contiuuationewy expetere , 1ie- XXXI ueque unquam fe. defuturum. dcademiae- fa- luti procurandae , et. mutuae, cum Collegis amicitiae excolendae. — Quibus lectis ,, una- nimi confilio, decrevit Senatus , gratias vi- cisfim ese agendas. Viro Clarisfimo, Colle- gae coniunciisfimo, pro indefesío labore, quo etiamnunc , son. obflante adver[a vale- tudine, pergat. dcademiae commodis pro[pi- €Or&, ut et pro benivolentia et amicitia, qua muneris focios complecti non definat : fi- sul etiam ei [rgnificandam esfe fingulorum Collegarumy, cum propenfam voluntatem ma- ,4uge cum Collega aeftumatisfimo amicitiae excolendae , ium eiiam dulcem | admodum fpem. et. ex[bectationem. operae, ab eo, in "Academiae decus ez emolumentum contina- andaé, quoad ei per valitudimem — licitum fuerit... Quod uz Firo. Cl. honorifice Sena- ts nomine iestemtur, vogati funt Rector Magnificus et. Facultatis Theologiae Socius C/. lop. HrnINGA , Er. F. Die xx. Martii venerunt in Senatum Acade- 1iae Curatores Viri 4dmplisfimi, qui , post- quam | folemne. praeflitit. Iusiurandum de- jJ. fia "XXXIE , - dignatus huius nni Rector loaNNEs FREDE- —RICUus Lupovieus: SeunópER, exati uni Rectori Yoaxwi Hexnico PangaU , pro fide et cura in Magistretu obeundo praeflita, gratias egerunt , Cl. Scnnópgno Bocce munus gratu- lati fuut, et Graphiaril Senatus partes de- mandarunt Cl. p FaEMERY. Mox , uviverfo comitante Senatu, in cathedram duxerun CI. PanrEav, qui Orationem habuit, de honoris ftudio Orientalium ," deimde fata ^ Mcademiae huius auni enarravit, tandeim praemiis or- - mavit iuvenes victores in. certamize litterario — huius anni: sempe, in facultate Litera- TYi2, laNuM GennurTZEN, PZil.Theor. et Litt. Hum. Cand. ac Theol. Stud. in Acad. Trai.; — in facultate Philofophiae Naturalis , GzRAn- pnUM Srwows Jah. ez Phil. Nai. Cond. et dMed. Siud. in cad. Trai., et GUILIELMUM PETRUM! vaN bpEN ENpE, JMeih. ei Phil. Nat. et. Med. Stud. in. Acad. Trai.5 in fa- cultate l'heologica , CugisviANUM GERARDUM MonTvN, Phil Theor. et. Litt. Hum. Card. et Theol. Siud. in Lcad.. Trai; in facul- tate luridica, lvsysiNUM CoRNELIUM Voon- DUIN , m P3 —— p--— XXXIII DUIN , lur. Cand. in Acad. Trai., ad quem proxime cum accesferit Pupippus. SERRv- RiER , Juris Cand. in Zfcad. Lugd. Batava, huic quoque decréta est publica honoris testi- ficatio; in facultate Medica, GERARDUM DE Vos, Med. Cand. in zfcad. Lugd. Batava , dum eliam decreta est publica honoris zestificatio YoaNN1. GERARDO [MurpeR , 7/24. Cand. in 4cad. Trai., qui proxime ad yictoriam accesfit. | Hisce rite peractis, munere fe abdicavit , et fuccesforem Scunó- DERUM proclamavit. ^ em RES ^ L ^. 4 " ; | -K ? u Ni ed (5s ; : ' ) My à ATE SHIBE Ls a à MOIS neis UNE o. (or OR MON m CN VAM, TET MINE h 4 m « | til i Ne. E 4 dut Ao. Ti t053 . wl ^ *me. NU wii aowaut E IOS "yan uw vim. r to Hye (oai ASTRA MEC WE AW ce ilo! ELIGE Avis eii "x. vip. A M d didaass NO, MW AN. stets, IUE Mato m sad DAR tn wa P à puo dif. 2 a0M a 5- Week. jBYAMA, V EM qnit, cati c. J ANO (Gag Odi s1Q Mun ok. svdfülins "s 5 MA T jiu len. «cr denas | wk od " ne m PUN " » asm Se ho safe 1 ;pio9 ciet fe js a^: NI [ D. oi Mais eun ar ptem Ys NN wuaua,. vo / jJ! r D | ie ETE r J TN "rs & 1 m» d B..4, i Y E Tl Pa 1 , d$ dro Y P: ] T Uu h , ws d " 4 hu Y ; , Raf 1 o9. d d d i 2 Qon ee e P ROAD quis wi. J D . ; *« ^2 "a : H 1 j 4 1 ; ; ist "T ' t í PE . , , l JA . d «M rs | * ; IM "n : Pac d , PEU P : MY P Ws gan EN ; ] Miner dd s * ! AY e It x — i l * " : 1 í « Ze n" " us , M S 4 N^ - ) 4 ! ^ , t m (dec v | ) " l " , M . Ce ard : , - yx : ' a " » ," " » 1;4 t 4^. 3 ) : T ", " vta j MÀ [ JOANNIS HENRICI PAREAU ORATIO * D É HONORIS STUDIO ORIENTALIUM, | pud faEcE DEAS DIE XX. M. MARTII 4. MDCCCXXIII. CUM ACADEMIAE REGUNDAE/MUNUS SOLENNI RITU DEPONERET. : 2, Bk edu ACADEMIAE RuENO - TRAJEC- TINAE CURATORES ! t - Qur ix gEcNo DrLcico, IN REGIONE TRA- JECTINA , AUT-IN-HAC URBE, REBUS PUBLICIS ADMINISTRANDIS VEL JUSTITIAE TUENDAE PRAE- ESTIS, VIRI SUO QUIQUE LOCO VALDE HONQO- RANDI! ARTIUM ET DOCTRINARUM PROFESSORES, COL- . LEGAE CONJUNCTISSIMI ! QUARUMCUMQUE LECTORES DISCIPLINARUM BENE DERIUL!! - A 2 Doc- 139 DocrRINAE CHRIsTIANAE ANTISTITES AD- MODUM VENERABILES ! Cujusvis FORMULAE DOCTORES EXPERIENTIS- SIMI ! ACADEMICI JUVENES, NOSTRA CURA ET VO- LUPTAS, PATRIAE SPES! QuorQUOT PRAETEREA HIC ADESTIS, CIVES, HOSPITES ACCEPTISSIMI ! ——————— — Áár mni GENERE MÀ l Quotiescumque hominum .contemplor nmatu- ram, et praecipua momenta perpendo, quibus ad agendum excitantur , vix ullum. mihi cenfe- tur nobilius esfe, quam appetitus honoris. Inest. quidem in brutis animantibus obfcurus aliquis fuarum virium , earumque , quibus inter fe distinguuntur fingula, proprietatum fenfus, quo, quid valeant, ostendere gestiunt. ^ Sed quae homini infita est fuarum virium ac pro- prietatum confcientia, haec magnam, qualis in erecta corporis ftatura vultuque fublimi elucet, praeftantiam ejus arguit, et cum ipfius, qua pol- 65) pollet, rationis ufü proxime conjuncta est. Quamquam multum abest profecto, ut ratione femper regatur eximius ille, quem natura no- bis dedit, appetitus honoris. Nec diffiteor enim, esfe quam plurimos, qui inania er falfa gloriae. blandimenta verae justaeque anteponunt .existimationi. Immo vehementer deploro hor- renda et vitia et mala, quae peperit cujuscum- que tandem famae confequendae ardor infanus. At homines tamen fingamus ab ipfo honoris ap- -petitu vacuos: quam fegnes futuri esfent ple- rumque, quam inertes, quam torpidi, quam parum ad ardua quaeque et praeclara generofe :tentanda et alacriter perfequenda idonei ! Quam languida foret ratio humana , quantumvis officii -confcia, nifi ftimulo impelleretur honoris! : Quam denique ab eo, quod bonum, decorum, honestumque est, alienos fe demonftrare fo- lent, quicumque aliorum judicia non curant, . fed contemnunt. defpiciuntque! | Trahimur om- nes laudis ftudio, et optimus quisque maxime gloria ducitur, ut ait. TurLIUs: 'atque haec, .€odem auctore, erat plerorumque veterum phi- lofophorum doctrina, qua honestum id intelli- ge- ($2 gerent, quod. tale esfet, ut^ detracta omni uti- litate fine ullis praemii fructibus per fe di -posfet laudari, Est igitür homini ingenita nobilis quaedam &d honorem comparandum propenfio: cui quo prudentiorem adjungit comitem rationem , co magis naturae füae indolisque praeftantiam de- «larat , eoque melius fapientisfimo Divini Numi- mis refpondet confilio. Ejusdem autem coeco impetu quo incautius abripitur, [eo majorem ostendit five perverfitatem , feu. faltem infirmi- tatem , coelestisque doni teens fe mon- ftrat indigniorem. Est vero etiam omnibus terrarum gentibus communis ile honoris appetitus, nec tamen prorfus fimilis ubique , fed infinitis modis di- verfus, pro divería gentium conditione ipfaque cocli temperie, atque e fingularum adeo indó- le prudenter dijudicandus. | Fieri nimirum non potest, ut omnia omnibus aeque five honesta, feu turpia videantur: ac notum est, quantope- re hac in re Romani differrent a Graecis, quamvis quaecumque ad cultum pertinerent in- geni, ab iis defumfisfent. Utrisque autem ut mi- SECO minus culti cenfentur Orientales ufiverfe, ira in eodem illo, quod homini naturale est, ho- noris ftudio aliquid habent fibi privum ac pro- prium, quod non ex nostro, fed ex ipforum cérnendum fit judicio. — Et lios quidem Ori- entales , eorumque indolem , inftituta , mores 'sc fludia propius contemplari cum ea, quam profiteor, me jübeat disciplina," &on alienum 2 : mea perfona esfe arbitratus fum, fi hae diceridi opportunitate breviter dicerem 4e Aofíoris fiw- dio Orientalium. Breviter, inquam. Tametíi enim argumentum est ambitu latisfimüm , nolim tamen committere , A. A. ut benevola vestra; quam efflagito , attentióne abufus, méamque dé hoc quamvis populari nec injueundo árgumentó orationem ultra modum extendens, aliquid de co detrahere cenfear, quod maxime postulat hujus folennis diei dignitas. ^ Alioquin justo honoris ftudio parum ductus esfe milimet ipfe viderer. [onmium d Orientales univerfe impenfo honoris ftudio teneri, ecquis est qui ignoret? Quem vestrum fu- ( 3j fugit, A. A. qudntopere principes eorum viri toto corporis habitu magnaque pompae osten» tatione fummam fui fuaeque gentis existimatio- nem injicere cupiant, feminae autem fplendida mundi fui fpecie et quaefita luxus gloriola ob- lectentur.. Nostis quoque Orientalium füper- biam, jactantiam et arrogantiam vix tolerabi- lem, profüfas quas pofcunt ac ferviles adula- tiones, et multiplices denique , abfurde coacer- vatos et ad naufeam usque exaggeratos dignita- tis titulos, quibus reges praefertim fibi ipfi blandiuntur et divinam fere asfumunt. veneratio- nem. Atque hoc perpendentes veremini forfi- tan, ne non fatis grave fit orationis argumen- tum, quod in honoris inani fimulacro vestris oculis objiciendo verfetur. — At vero de Ori- entalibus ubi loquor, non omnes intelligo po- pulos, qui nimis vaga confuetudine a multis hoc nomine dicuntur, et quorum alii in Afia, alii in Africa habitantes, ob immoderatum ineptumque honoris ftudium rifü. magis quam feria commemoratione digni videantur. ^ Eos intelligo folos, quos Orientales unice appellare licet, quique cum ex communi quadam profa- pia C 9:2 pià oriundi et confanguinitate affines quondam erant, tum etiam communi fermone utebantur , non nifi diàlecti diverfitate diftincto; qui deni- que naturae propiores manfere, quam permulti isti, qui ejusdem quidem nominis vulgo parti- cipes funt, fed longe aliam et linguam habent et originem. Quamquam iisdem quoque illis nativis Orientalibus a coeli fui ardore affectu- umque vehementia nonnihil accesfic , quod nos- tro judicio peregrinum ac paene barbarum fit. Ex iis autem nulli funt. contemplatu digniores , quam Arabes et Hebraei: quorum illi quidem antiquos hodieque teneant tractus, quos ab ul- timz usque occuparunt hominum memoria , fibi- que perpetuo fimillimi fint, hi vero vel folius historiae facrae causía attendi mereantur. Arabes igitur cum dico honoris ftudio memo- rabiles , videre mihi videor nonnullos vestrum, A. A. qui ad eorum nomen fupercilia contra- hunt, et continuo fibi repraefentant infignes istos fua barbarie homines, qui in Mauritania habitant. ^ At mittimus hos, qui cum priícis , quos fibi-fubegerant, incolis commixti aliquid ferociae ab iis mutuati funt et in fuam conver- tes . MORE terunt naturam. Mittimus etiam famofos vefa- na fua crudelique fuperbia "Turcas, qui nil quidquam commune habent cum Arabibus, nifi Mohammedis religionem. ^ Solos fpectare vo- biscum volo purae ac fincerae originis Arabes, qui in avitis fedibus conflanter inhaefere. — Verum hi ipfi nonnihil forte vobis displiceant: non urbani quidem cultiores atque agriculturae et commerciis dediti; fed nomades atque cam- peftres, qui prifcam gentis indolem diutisfime retinuere non mutatam. — Vide enim, inquie- tis, vide agrestes istos rudesque homines! Im- mo vide inhumanos praedatores, viatorum for- midinem atque horrorem , quos fubito aggredi- antur fpolientque faevum in modum ! — Novi utique: nec meos Arabes vobis alios defcribere velim ac funt in rerum natura. At nolim ta- men, eosdem ut nimis atris coloribus depin- gatis, talemque vobis informetis eorum imagi- nem, qualem ipfi indignabundi refpuerent. "Turpe latronum nomen refugiunt: fed nobili fuperbiunt titulo bellatorum. ^ Avita libertate gloriantes, qua exteris numquam paruerunt, et defertorum , divinitus fcilicet genitori fuo Ismaé- | li Ew) li concesforum domini , quoddam perpetui belli jus fibi tribuunt in omnes viatores quos obvi- ani habeant. Los ergo fuas res pretiofas tra- dere cogunt; in ista tamen ipfa violentia fuo modo generofi, cum illud fpoliatis, ^ quo iter pergere posfint, relinquere foleant , neque ve- Xent quemquam,. nedum interimant, nifi vim vi. repellere conetur, aut fanguinem effundat quem fevere ulciscantur. — Ferox est profecto horridumque, ex nostra opinione, vitae ge- nus, quod hi fibi ducunt honori. Verum idem tamen ille bellicus praedator Arabs, qui equo vectus fuaque hasta armatus tibi in proprio ip- fius folo viatori terrorem incutiat, quam ama- bilis ^tibi videbitur, quam eximiae honestatis humanitatisque laude dignus, ubi te hospitem excipit! Accedis: ftatim, quisquis es, te ofli- eiofis, nec fallacibus, fed e candido pectore depromtis verbis compellat invitatque. — Se praedicat beatum , fi, quod in tenui conditio- ne optimum fibi fuppetat, non recufes, fed lubenter ingenueque accipias. Te vero omni- " bus modis contentum reddere, tuis commodis 'cum obfequio et comitate profpicere, tuumque de- d i x jJ defiderium benevolentia praevenire ftudet. Nanc igitur nihil est quod ab eo metuas peregrinus. .Metuas? Immo vero tuam tutelam ac fecurita- tem fua ipfius vira habet cariorem; et fanctisfi- mum, quo frueris, hospitalitatis. jus fi quali- cumque tandem modo non obfervaverit nec praeftiterit, aliquid fe commifisfe judicabit, ab Arabici nominis dignitate, fummoque, quo fervet, inconcusfae fidei honore vehementer alienum. Verum plurá funt, in quibus Arabes propri- um quoddam commonfílrrant honoris ftudium, eaque tam multa et varia, ut omnia vel levi oculo luftrare nimis longum foret, ex iisdem vero perquam difficilis fit delectus. —Ignofcite igitur, A. A. fi forte vestrae exfpectationi non prorfus fatisfecero! — Quod fi ergo ad inti- mam Arabum familiaritatem vos introducere li- ceret ejusque vos testes reddere oculatos: lau- dabilem ejus, quod decorum cenfent, fenfum 'ex luculentis indiciis haud fine voluptate ani- madverteretis. — Homines coram confpiceretis inquieto gloriae ardore in magna vitae fimplici- tate non exagitatos, fed in ipfo ingenii fervore pla- €. 14 ) placidos, lenes, mites, modestos, perpaucis contentos: qui, quamvis fuum fuaeque familiae decus omnino fustinere velint, non fuperbe ta- men finguli de femet ipfi judicant, nec invidi funt aliorum obtrectatores, nec importune in- terpellant loquentes , nec qui aliter fentiant aut perperam agere videantur, cenforia eos feveri- tate corripiunt; íed pacis, concordiae, mu- tuaeque benevolentiae admodum ftudiofi funt; in eo, quod recte factum vident audiuntque., laudando profufi, in obfequio aliis exhibendo prolixi , in colenda liberalitate largi ac prodigi, in ipfa vero conviviorum hilaritate tam fedati fibique ita temperantes, ut ne uberior quidem vini ufus, fi forte contingat; eos justae cui- dam reprehenfioni reddat obnoxios., Quid? quod lites in judicio actae eos minime de fua tranquillitate deturbant. Viros nimirum hoc de- cere putant , ut femper graves fint fuique com- potes. Mulieribus autem facile et garrulitatem. permittunt, et plenam animi in gaudio, in tris- tia, in quocumque tandem affectu effufionem. — Est vero in magna illa. virorum gravitate ali- quid, quod nobis Europaeis .rifüm forfitan mo- ve- C n veat,. Incredibili fuam profequuntur barbata honore, quem omni opportunitate demonfítraut. Eam in honestis(imis conventibus blanda manu contrectant perpetuo. ; Eam fübinde unguento- rum íuavitate perfundunt. Eam uxores, libe- ri, amici inter falutandum osculantur. | Per eam denique juratur haud raro in colloquiorum familiaritate. ^ Est fcilicet fancti inftar orna- menti viris divinitus concesfi, quo gloriofe ab altero fexu distinguantur, ut, nifi ad fervitutis humilitatem. depresfi fint, mortem fubire ma- lint, quam venerabili fua barba privari. — Sin- gularis nempe est viris de fui fexus dignitate existimatio : eademque, quamvis nostro fortas- fe judicio nimia, non efficit tamen, ut infe- riorem fexum cum fuperbia fastuque defpici- ant, eumve opprobrio objiciant aut aspere uactent.. Feminas ad feparatam vitam cogunt, quo melius harum confulant verecundiae ac pudori: fed earumdem commoda atque oblec- tamenta «cum tenera curant follicitudine; fi quae vero aliquid enixe petant honestiores , quod .concedi posfit, hoc iis recufare tur- pe arbitrantur viri maximeque ignominiofum , quo € 35 ) quo; a fuae praeftantiae ; officiis. discederent, Cum hoc honoris fenfu, cujus . praecipua quaedam fpecimina extremis digitis attigi, con- juncia est apud Arabes maxima vindictae cupis ditas. Quod. fi enim faciam fibi cenfeant inju- riam, vel dedecus quoddam five uxorum, feu filiarum , feu fororum denique, moleste | pati- antur, aut caedem praefertim commisíam vide- ant in fua familia; tunc vero, nifi forte | cohi- beat improvifi hospitii fanctitas, vindictam fibi impofitam arbitrantur, quam exfequi decorum fit, fed omittere turpisfimum. Nobis; fateor, ialis vindicta merito improbanda judicatur, quae faepe de ipía fua crudelitate fuperbo ex* fültet. . At caveamus ramen, ut eam malignae cuidam affectioni aut feroci hominum indoli adfcribamus! Exílitit ejus ardor ex quadam circumfcriptae conditionis necesfitate, qua fuae profpicere defenfioni unaquaeque cogebatur fa» milia tribusve nomadica , aluitque istum ardos pem perpetuo apud Arabes, cum intemeratus diuturnae libertatis ufus,. tum fumma propriae praeffantiae existimatio, quae nefas esfe jube- Iet, Arabici nominis puritatem clariratemque a qua- C 16 ) quacumque ignominiae turpitudine non lucu. lenter tueri ac vindicare. Saevum vero et cruentum hocce ftudium cum nemo vestrum probare posfit, A. A. quantum- vis aeque de Arabibus judicet: perpendite con- tra, quid apud eosdem effecerit laudis amor, ubi hanc in eo quaerebant, in quo maximam humanae memis ac divinam fere vim fibi cer- nere videbantur ; et mecum eos miramini, cali ftudio ductos, quali nihil esfe excellentius, omnes uno ore, fpero, confentietis. | Summos poéfi habitos honores a me fignificari , ipfi haud difficulter perfpicitis. In hujus igitur nobilis- fimae artis cultu tantum decus pofitum esfe, femper judicarunt Arabes univerfe; ut haud fciam, an ne ipfi quidem Graeci eo nomine comparabiles umquam fuerint. Jam antiquitus enim, fi quis in aliqua tribu inclaresceret po8&- ta, ei hanc gloriam aliae certatim | gratulaban- tur. Apud eamdem laetae celebrabantur epulae : atque ipfa tantum praedicabat decus, quantum ne illustrisima quidem herois bellici fama ae- quare, nedum füperare cenferetur. | Quid? quod publicum erat apud prifcos Arabes infti- tu- € m) tutum ,- quo egregius ille honoris ftimulus ex- citaretur magnopere. -Clarisfimum erat iis diu ante Mohammedis àetatem forum. quoddam prope Meccam,.; ad quod undique "quotannis convenirent , a .gloriofo, ut videtur, poétarum certamine dictum. Occad , five gloriae. forum. Ibi nimirum non commerciorum tantum causfa per integrum menfem - morabantur, verum eo etiam confilio, ut alii éum aliis de poética laude concertarent. Quae autem carmina pal- mam ferre judicabantur pfacftantiae , haec ad Meccani Templi fores fufpendebantur, aureis, ^ut tradunt, litteris perfcripta in perennem auc. torum ipfiusque poéfeos honorem. -. Inclytum ' illud apud Arabes et perantiquum inftitutum aboleverunt exortae: de. Mohammedis religione. turbae. domeflicae ac "bella: diuturna ; quae plures anfas dedere pravae ambitioni coe- co cum fervore arripiendas, nec ipfum tamen bonoris fludinm, quale a maxime remotis inde temporibus : obtibpuerat, ita. perverterunt, ut Arabes deinceps a fuis proavis turpiter degene- rasfe. debeant .cenferi. — Atque hic cum iu gravisfimum. locum inciderim;; qui est de vi, b quae a ("719-^) quae religioni Mohammedicae fit ad ftudium honoris, vix me cohiberem quin longius ex- currerem , nifi promisfae brevitatis memor ]1o- cum leviter attingere mallem videri, quam ex- tra fines terminosque egredi, quos mihi confti- tuere decebat. — Et vero perpaucis rem dilucide coram vobis exponere potero, cultisfimi Audi- tores, quibus fatis erit fummam causfae in confpectu pofitam habere! — - Ipfum ergo velim ut paulisper mecum con- templemini religionis conditorem MouawwvE- DEM: quod infanti impofitum nomen, ut eum fignificat qui Aozorgndus est, ita maxime tes- tatur, quantum pretium ex communi opinione ftatueretur honori. Quem &utem hoc. nomine fumma veneratione profequuntur Arabes aliae- que gentes haud paucae, idem, fi quis um- quam, honoris ac gloriae ardore fe vehementer inflammatum ostendit, nihilque ipfi magis cordi erat, nifi ut tanti nominis exfpectationem cu- mulate expleret. Illustri enim illo incitamento , quo magni viri ad praeclara quaevis ftimulantur , impulfum fuisfe eum, ut novam religionem conderet, vix est quod dubitemus. Erat ex no- (009.2) mobilistima tribu, nec vulgaris utique ingenit homo: eique multiplex füerat opportunitas in- fignem religionis, cui inhaerebant Arabes, per- verfitatem perfpiciendi. ' Itaque religionem ab ista deformitate eximere et ad nativam divinam- que pristinae fimplicitatis ac puritatis fpeciem reducere , gloriofum erat, fed audax propofi- tum: quod mente concépit Mohammedes, -diu animo volvit, ac tandem felici cum fuecestfü aggresfus est. Quandoquidem vero fe ad illud exfequendum haud fine Dei numine parem fen- tiebat, rem arduam fibi divinitus commisfam esfe, et fibi ipfe facile perfuafit, et aliis om- nino perfüadere voluit: atque tam in publica, quam in privata vita, in omnibusque cum fer- monibus , tum actionibus fuis, im vario rerum discrimine, et ad mortem usque patefecit, quid facticia ista, fed intima perfuafio valeret. — Nec mirum adeo accidat, fi eodem, quo ipfe trahebatur, honoris ftudio, populares ad prifcam unius Dei doctringm amplectendam omni opé conatus fit permovere, füamque iis commenda- verit religionem ut excellentismum benefici- um, quo coelitus distincti gloriarentur. — Non B 2 igi- € 20 5 3 Jgitur diffiteor equidem , novae ac formidolofa Ípecie infamis ambitionis motus a. :Mohammede excitatos fuisfe, ad quorum folam recordatio- nem ingemifcat humanitas! At non omnino ta- men dijudicandam arbitror vim. religionis Mo- hammedicae ex horridis temporibus, quibus et ipfe ejus auctor et proximi praefertim fucces- fores Chalifae armorum terrore illam propagare et quibuscumque gentibus obtrudere praegestie- bant, fanatico furore agitati et dominandi. cu- pidirate flagrantes. ^ Prodeant enim in vestrum confpectum ea historiae ^Arabicae | tempora , quae tantum abest, ut ingrato atque intolera- bili cruentarum victoriarum fulgore abfterreant , et Arabico nomini fummam inusferint turpitudi- nis famam, ut potius fuavi et amoena bonarum ^ litterarum luce alliciant placeantque magnope- Ire, ac verum justumque decus eximie concilia- rint Arabibus! Prodeant tempora, quibus, dum doctrinarum cultus e, Graecia et Latio migra- verat, miferaeque locum permiferat barbariae, eumdem exfulem ad fe advocarunt Arabes, et per quinque deinceps fecula fic tenuerunt, ut nihil magis in laude reputarent, nifi id, in quo maxi- C £f 3 Tuaxime humani elucet ingenii praeítantia! Fe: licisfimis illis et incredibiliter honorificis- tem- poribus qui principatum tenebant, hi et feve- riora et molliora ftudia, ét quidquid omnino ad eruditionem referebatur, tanto expetebant ardore, ut ad optimos quosque libros unde- cumque conquirendos et in vernaculam linguam tcransferendos nullis fumtibus parcerent, ut cu- juscumque tandem conditionis eruditos ad fefe allicerent et munificentisimis, ornarent benefi- ciis, ut amplisfimas inftruerent bibliothecas et innumeras: Academias conderent, ut magnum denique litterarum ac politiorum doctrinarum amorem ipfis etiam barbaris Mauritaniae incolis fuo imperio fubjectis infpirarent. — Quod fi er- go hobilisfima haecce tempora paulo accuratius propiusque vobiscum A. A. perlustrare liceret " . Obflupesceretis ad generofum ingenii Orientalis impetum, cum in illud, quod omnium laude fummaque gloria dignum est, unice 'converti- tur! — Quam vero in rem fi vim aliquam reli- gioni tribuo Mohammedicae, ^ nemo vestrum opinetur, me nimis benigne de ista religione judicare! Habet ea, fateor, multum, quod val- c $39 5 valde imperfectum est ,:immo ineptum dici re» : retur, quodque. prudenti philofopho vehemen-. ter displiceat, Ar in ipfa tamen imperfectione fua ad indolem cum Orientalium univerfe , tum Arabum in primis fingulari modo accommodata est, et ad honoris, qualem hi amabant, ftudi- um alendum, augendum, beneque dirigendum valde efficax et idonea. Ne quid enim. de Co- RANI dictione proferam, in qua inest aliquid grande, magnificum , fplendidum, quod men- tem efferat affectusque animi generofe excitet: tota, quae hoc libro continetur, doctrina ho- mini Arabi, cui intima infidet de. coclesti ejus origine perfuafio , magnos injicit de fua digni- tate fenfus, tantumque movet gloriae amorem, . quantus ad egregia quaeque aggredienda ac per- fequenda ipfum facile impellat ftimuletque. — Atque eadem etiam religio plura habet ad veri honoris ardorem inflammandum comparata. Su- perbiam enim improbat Deo ingratam 5. aemula- tionem probat boni rectique fludio animatam. Lenitatem , manfuetudinem, hospitalitatem , li- beralitatem , decori atque honesti obfervatio- nem, fidei immotam confiantam, omniaque om- C da » ^ omnino praefcribit, quae in laude haud imme- rito ponuntur Arabibus. Eadem ipfarum mu- lierum talém habet rationem , qualis non fasti- diofam quamdam commiferationem , nedum con- temtum iniquum prodat fexus debilioris, fed quae ad eas justo , quantum in Oriente fieri pos- fit, pretio aeftimandas maxime conducat. Ea- dem denique vindictam quidem permittit, Ori- entalibus ex avitarum confuetudinum pertinacia honorificam vifam, verumtamen damnat, fi in- justa fit aut modum excedat, atque indulgenti- am commendat generofamque injuriarum impue nitatem , cujus illustrisimum exemplum ipfe praebeat Deus. — Haec erant, A. A. quae de Arabibus dice- rem honoris ftudio commemorandis. Quae cum plurimum abfit, ut omnibus numeris abfoluta habeatis, ita tamen , nifi fallar, comparata es- fe judicabitis , ut facile ex iis colligatis, ejus- modi esfe illud apud Arabes ftudium honoris , ut in ipfa fua cum agresti fübinde asperitate , tum nimia vehementia, non incultarum referat gentium indolem , fed nativum aliquem amabi- lemque candorem , atque ingenuam maxime fim- pli- Co) í plicititém, püeris, qui àffectibus libefe ce dünt, quafi propriam, et nobilisfimarum vir- tutüm effectriceim, qualis apud alias; easque multo cultiores, fed magis depravatas antiquis tatis gentes frustra quaeratur. — At hujus támen ejusdem laudis nonnihil pare. ticéps erat prifca gens Hebraea, Arabicae illi fumma originis, linguae , morumque adeo affi nitate tam fimilis, ut, qui germanos hodieque contempletur Arabes, fe quaíi in ahtiquisfima iebraeorum tempora traductum videat. Itaque horum etiam proavi nomades eratt: fed in eo praeftabant illis in Arabia affinibus, quod prae- datoriam non agebant vitam ,' ceteroquin in ho- noris ftudio iisdem minime inferiores. .Hic ve- ro nemo est vesttum, A. A. quin füa fpon:é in memoriam feducat conditorem gentis Anma- HAMUM, et in tota ejus ratione agendi exquifi- tum, excelfum , ac fingularem honoris fenfum fufpiciat. — Atque utinam ejus posteri ad glo- rofum hujus magnitudinis exemplum fe pror- fus compofuisfent! Sed videte, quid apud tanti viri nepotes non admodum remotos effecerit Orientalium affectionum impetus coeco quodam ho- CM.) honóris appetitu excitatus ; et mecum hortefci- te ad crudelisfimam vindictam a duobus patri- árchae Jacobi filiis et quaefitam et fumtam, qua maculatum familiae decus infigniter cuerentur ! — In hac autem , honorifica fcilicet, ültionis avi- ditate. Hebraeos. ommi deinceps tempore faepe infanire ac fürere vifos esfe, nec defuisfe eti- am, qui, immoderatae ambitioni frena laxan- tes, in extreima quaeque praecipites ruerent , ipfa unumquemque vestrum facile doceat eorum historia. Quam tamen eamdem fi nunc percur- rere liceret, ex quocumque fere aevo depro- inere ea posfem, quae demonílrarent, Lebrae- os in vità communi plerumque laudabili quo- dam duci folitos fuisfe honoris ftudio, in eoque fe ita Arabibus fimiles exhibuisfe, ut in quali- cumque cultu majori, et in illustri gentis discrimine divinitus | conftituto ; homines ejus- dem indolis fuisfe, facile agnofceretis. Sed misfa "utriusque gentis affinis et affec- tibus fimillimae comparatione: ne de Hebraeis nihil dixisfe cenfear feorfim.fpectatis ; paulisper perpendere lubet, quam vim ipfa divinae origi- nis religio apud eos habuerit in ftudium honoris. v i Mo- € x6 ) .Mofem igitur non quadam fpeciofae gloriae cupiditate incenfum fraudem fibi aliisque fecis- fe, fed justa divini mandati quamvis ardui con- fcientia impulfum fuisfe permotumque, ut op- presforum popularium liberator, novaeque et civitatis et religionis adeo conditor esfet, haud difficulter vos asfentiemini, quibus eadem est ac mihi de coclefli hujus religionis origine per- fuafio. Pauca de fe ipfe praefumebat vir, om- ni quidem Aegyptiorum fapientia inftitutus, fed Abrahamo generofa excelfae mentis mo- defília haud disfimilis, ac nobili Patriarcharum fimplicitate fpectatus. — Hic vero ut nullum honorem quaerebat, nifi qui cum fancüsfima divini ministri perfona conveniret, fic etiam ad - praeftantisfimum et cum puriore religione con- junctum honoris ftudium , quantum ferret tem- porum. hominumque captus, perducere voluit Hebraeos. Erant hi dura longaque fervitute humiliter fracti ec debilitati: at quaedam tamen jis remanferant erectioris animi fcintillulae, quas latentes, pro divina prudentia fua, excita- ret, foveret, nutriret. Religionem ergo dedit ad ipforum ingenium toto fuo habitu fplendi- do (Cw do prorfüs accommodatam , fimulque et ad pec- tus. casta quadam atque ingenua hilaritate im- plendum fenfibusque fublimioribus imbuendum ,: et ad omnes honesto fraternae caritatis. vinculo copulandos ,,et ad emolliendos mores, virtutis- que, in qua praecipuum humanae naturae de- cus pofitam esfet, amorem inculcandum mirifi- ce comparatam: cujus quo obfervantiores fo- rent, eo majorem tuii apud fe invicem , tum apud exteros gloriam esfent confecuturi. Haec vero non ea quidem gloria erat, quae fingulari fuo fplendore oculos traheret aliorum et prope- modum praeflringeret, fed quae benigno fuo ac placido lumine illos maxime deliniret ipfos, qui ad eam generofo nifu contenderent. Quod fi igitur Hebraei honorifico, quo divinitus beati erant, beneficio refpondisfent, gentis fuae dig- nitatem inter Orientales univerfos ita potuisfent fustinere, ut apud omnes idoneos judices in co, quod re vera gloriofum esfet, prae aflini- bus longe eminuisfe cenferentur Arabibus, fibi- que ab iis diligenter cavisfe ; quaecumque in his merito culpentur. Sed nostis Hebraeorum historiam, A. A. Nostis, fuisfe quidem iis vi- C 88 ) viros intemérato honoris, qualem commendaret religio, amore ftüdioque fic infignes , üt fum-« mum humanitatis decus et ornamentum haberi mereantur, Immo nostis, quid maxime in prae» clarae illius, quae fuam majestatem puritati ac fublimitati religionis potisfimum deberet, poé&- feos arté valuerint Hebraei, ut longo post fe intervallo ipfos reliquerint Arabes. Verum nos- tis ctiam , quantopere, dum prior ftabat respu- blica, religionis fuae excellentiam miagis magis» que deinceps parvi fecerint plerique, in peren- nem fui nominis ignominiam ipfamque gentis perniciem. | Haec nimirum erat divini in mode- randis Israélitarum rebus perpetua regiminis ra- tio, ut, quo hi vim religionis perciperent ea- que nioverentur efficacius, eo magis fuo honori ac faluti non profpicere non posfent, fed, quo minorem haberent religionis curam, eo majori fe objicerent et honoris et falutis detrimento. Fatemini illud, ut mihi perfuafum est, A. A. quotquot historiam Hebraeorum ita perlustras- tis, ut in ipfo minus ordinario gentis regimine naturales rerum causías diligentius investigaveri- ts: neque cupietis igitur, üt bunc, in quo fpec- 2 (^ea 0) Tpectabilis fit fuprema. Dei fapientia, causfarum effectuumque nexum coram vobis demonflrem; Sed rogabitis forfitan, qui factum fit, ut quí in priori republica animuni ostenderint a Mo- faica religione alienum , iidem in republica in- Íflaurata, quamvis fuae religioni addictisfimi es- fent, non nifi parum tamen. patefecerint , quam ea vim haberet in faluberrimum ftudium hono- ris. Quid enim? inquietis, Nonne. admodum miremur, in tanta fpretae antehac religionis veneratione numquam ad pristinum decus effer- 7e fe potuisfe Hebraeorum poé&(ün, eoque tan- dem delapfos fuisfe ipfos, ut deftructam. in per- petuum viderent patriam et fempiterno aliarum gentium contemtui objicerentur? At, de poc ne quid dicam , quae, cum lingua omni vigo- re plena faveret, feliciter et praeclare coli quondam ab iis potuerit, quos amor inflamma- ret religionis, fed quam fola religio non. fusti-. neret, ubi linguae deficeret fübfidium: ipfa eà religio, quantumvis deinceps adamata et ab ex- rerae perverfitatis contagione immunis ,. non pu- ra erat.illa, quam divinitus dederat Mofes , fed deformata. ejus, fpecies ; . cjusdemque .impentiss amor («9o 7) amor progrediente tempore in miferrimam - de- generavit fuperftitionem , ita ut, auctis mon- firofum in modum ritibus externis, in quibus unice haererent homines, perquam arduum fibi jugum imponerent, quod fervis, non vero in- genuis Dei cultoribus conveniret. Estne au- tem aliquid veri probique honoris ftudio magis adverfum , quam füuperítitio ? Haec animum de- bilitat deprimitque. ^ Haec erectiores fenfus cohibet.: Haec vilem. excitat fuperbiam , qua quis fibimet ipfe ftolide placet aliosque cum in- fano fastu defpicit, dum Numini Divino fe exi- mie gratum esfe opinatur. — At videte tamen, quantam vim in ipía fuperftitionis humilitate habuerit religio.ad illud efficiendum , quo haud exiguus cenfetur alicujus gentis honor; et Ju- daeos magni aeftimate , quibus in praeftanda, quam femel obítrinxerant, fide nulli compara- biles esf? ab exteris principibus judicareritur ! — Quid vero eadem religio , fummo rerum discri- mine ad nobilem fuam efficacitatem evocata et quat compulfa, valuerit ad generofüm hono- ris fenfum a fervilibus; fuperftitionis vinculis liberandum ,. testentur tempora Maccabaica , qui- (5st 2 quibus haud fcio an ulla umquam fplendidiora fuerint Judaeis magisque gloriofa! Tunc enim, quod unus vir cum admirabili et fortitudine et prudentia aggredi aufus erat, perfecere felici- ter ejus fuccesfores. Religionem ac patriam ab inaudita regis Syrorum Antiochi Epiphanis cru- delitate vindicarunt, partaque tandem ac ftabi- lita libertate, rempublicam ad fummum pros- péritatis ac fplendoris fastigium evexerunt, ut fortunatum et celebratisfimum Salomonis aevum revócasfe ac renovasfe viderentur. — Verum enimvero illustris haecce rerum conditio pa- rum durabilis fuit. Laudabilem illum honoris fenfum, religionis vi fanctisfima | excitatum, paulatim excepit prava ambitio, qua Judaei, de principatu discordes inter fefe et in fua ip- foram viscera faevientes, libertatem perpetuae jacturae prodiderunt, tandemque rempublicam imprudentes et füribundi in extremam detrufere perniciem , ex qua numquam ea denuo caput extolleret. — Accedebat, quae ad tempus apud multos pulfa, fed apud vulgus non nifi com- presfa fuerat, füuperítitio; quae cum novas identidem vires acciperet a minuta Pharifaeo- rum rum diligentia, eo denique infaniae perdüxit Judaeos, ut, etíi univerfe moribus esfent tur- . pisfimis, et coeco impetu in externum, qua- lem fibi finxisfenr,. cultum impellerentur, fe legitimos. Deoque. unice caros esfe' Abrahami filios jactarent, atque ista inanis tituli glorio- la, dum.jam impendebat patriae interitus , fibi vehementer blandirentur. — :sIn- horrenda. ista teterrimae — fuperftitionis nocte, quae postremis ]jJudaicae reipublicae temporibus crasfas penitus obduxerat turpitudi- nis tenebras, quaenam infolita atque amoena lux fübito fe meis objicit oculis! Aliquem vis deo inter Judaeos natum , eumque et Abraha- mo, et Mofe, et aliis, quotquot umquam pro- pria fua claritate illustres esfe meruerint He- braei, multo praeftabiliorem: qui, fi quam. nobis adumbremus imaginem. viri excellentisfi- mo et a quacumque imperfectione humana exemto honoris ftudio ducti, hanc ;non ex- presfit tantum, .immo vero longe. fuperavit! At quam velem, A. A. ut et per tempus et per vires liceret, eum, cujus nomine appel- lari nobis datum esr Chrisdanis, ita vobis de- " Ca» depingere, ut nihil quidquam de hac ipfa ejus praeftantia fingulari decesfisfe judicaretis! Ve- Tum ecquis umquam mortalium eminentem ejus efigiem tentet, qui, quodcumque tandem et humani. ingenii exilitas et íui aevi perverfitas effrenato impetu ut gloriofum venaretur, nihi- li aeftimans, fed divino fenfu conftanter anima- tus, omnem fuam gloriam collocabat in fum- mae, quae cogitetur, virtutis fludio et in pro- curanda univerfi generis humani falute! Ecquis eum confimili imagine repraefentet, qui inter populares atque exteros, inter amicos atque inimicos, inter humilem imperitamque plebem ac fuperbos vaferrimosque doctores, in maxi- mae venerationis indiciis atque in exquifitis contumeliis plurimorum, mentem ostendebat fingularis dignitatis confciam,, (imulque fibi in- genuae modestiae fenfu femper temperantem ; qui, quidquid ageret aut diceret, in quocum- que loco, in quacumque conditione, apud quos-. eumque homines esfet, et, five placide doce- ret attentos, feu miferos generofe folaretur ; five errantes benigue corrigeret , feu gravi cum. indignatione larvam detraheret ícelestis; five C in- C 34 D inexfpectato fleret, feu infueta vocis majestate fluporem aut metum injiceret: tantum humanae naturae decus oculis exhibebat perpetuo , quan- tum ne honorificentisfima quidem maximorum virorum historia usquam alibi offerat; qui de- nique in ipfa crudelis füpplicii infamia extrema fic fe gerebat conflantisfime , eum ut, non ho- minem quemdam extraordinarium in hisce ter- ris progenitum ;, immo vero aliquem homine majorem , e coelis delatum divinaeque praeftan- tiae participem venerari oporteat ! Tanti tamque incomparabilis viri religio cum in fe omnium maxime abfoluta et perfecta me- rito cenfeatur, idcirco quam. ea vim habere posfit in ftudium honoris, coram vobis expo- nere cuperem, A. A. nifi me et termini huic orationi praefiniti retinerent, et mea ipfius in. tam fublimi argumento tractando cohiberet de- bilitas. Quamquam quare illud demonftrare co- narer, quod in plena luce ommibus pofitum est? Enimvero, quotquot mecum religionem Christianam colitis, eamque non ex humanis iisque faepe contaminatis ac fordidis rivulis, fed ex purisfimo fonte divino haufistis , uno ore fa- (C s5 D fatemini ommes, nihil esfe hae ipfa exeelüus et praeclarius, nihil ad homines, in quacumque verfentuür condirione et; ubicumque commoren- tür, nobilitandos aptius et magis idoneum. — Aq nemo est vestrum, quin lubens mihi confenti- &t, quidquid honestum, decorum, et cum virtuté ac laude conjunctum fit, a nostra reli- $ione. onmibus modis ad pectus movendum comparatis commendari, ejusque cuncta prae- e&epta moralia uno hoc praecepto honorifica . comprehendi posfe: ut homo in omnibus, quae faciat, dicat, fentiat, cogitet, ad perfectio. | nem, ad eamque , quam ferat füa naturà, cum Deo fimilitudinem conftanti ac generofo labore contendat, — Haec aucem gloriofa hominis cum ipfo divino et perfectisámo Numine fimilitudo non est celebrata illa Platonica, qua quis tune maxime honori fuo ac dignitati confulit, quan- do mentem a corporis vinculis rerumque ter- restrium impedimentis liberare, ad ejusque, quod verum, ac bonum fit, et cujus abfolutisfi- inam imaginem contineat atque exhibeat Deus, cognitionem obfervationemque fe efferre cona- tur: quod infigne divini honoris fludiun vulgo Ca hg ( 39 ) hominum fere inaccesfum , folis pateat cultioribus philofophis. Enimvero ex fimpliciori magisque populari Christi doctrina unusquisque ad glo- riofum illud divinae magnitudinis et perfectio- nis confortium invitatur, idque tunc asfequi- tur, quando mentis animique purirate, vitae fanctitate, officiorumque fibi impofitorum con- ftantisfima cura, et ea praefertim caritate , quae neminem de industria excludat, fanctis(imi be- nevolentisfimique patris coelestis et voluntati obtemperat, et imaginem dilecti inftar filii re- fert, quantum patiatur humana infirmitas. Sic igitur optimum maximeque praeftabile , quod in quacumque vitae conditione eximie va- leat, honoris ftudium in Oriente exftitit; non ad fingularem Orientalium indolem , immo vero ad hominum naturam univerfe ac. prorfus apta- tum, neque ingenii terrestris perfpicacitate in- ventum , fed coelitus ad homines collustrandos , emendandos, uniceque extollendos ac beandos patefactum: in quod quo magis quis incubue- rit, eo etiam melius et humanae naturae osten- dat praeftantiam , et propriis viribus fruatur, et ipfi Deo fimilis fiat. O praeclarum honoris ftu- WD M fludium, quod Christi et exemplo et doctrina commendatur! Eo quisquis penitus ducitur, il- lud perpetuo afpernabitur, feduloque cavebit, quod merito culpetur; illudque nobili. profe- quetur nec irrito conatu, quod in fe dignisfi- mum, ipfus Dei judicio aeftimabile,. divinae- que perfectioni proximum fit, atque ita ad maximum , cujus capax humana fit natura, de- cus per totam vitam haud frustra enitetur. . » Optandum profecto esfet, A. A. ut, ubicum- que gentium ftabilita est Christiana religio, ad- mirabilem: illam. vim luculenter demonftraret, "quam:habet in ftudium honoris! Etfi enim mi- nime defunt, qui, quid in eo valeat praeftan- tisfima religio , fatis ob oculos ponant; fieri ta- men nequit, ut, quicumque eam vel perparum - curent, vel mifere pervertant, optimo ejus ductu. fic ad perfectionem fummamque laudem contendant ac gloriam, quemadmodum posfint et debeant. | Sed in hujus rei contemplatione a propofito nimis procul remota verfari nec lubet nec decet. Propius forfitan ab orationis | : ar- ^ (09) : áreümento abfuisfe viderer, fi quamdam Olei» talium atque Europaeorum de honoris ftüdie comparationem finpulatim inflituere. tentasfem. At veto istiusmodi comparatio partim illis ini- quà, partim lis nonnihil igmominiofa fuisfet s cérte nos justo detinuisfet diutius. Verum et valde oppórtünumi, et pergratüm , et a quacumes que invidia aliemim , et cum. liujus diei . folen« nitate conjunctisfimum arbitror, ut publice €ommemorem , quam feliciter in hacce Aca- demia Rheno- Trajectina colatur ftudium ho- fioris. | j Vestrim ergo cum intueor Ordinem, Viri Clarisfimi, integrum eum totoque mede rectio: tis tempore a morte intactum eo impenfius nostraé gratulór Academiae, qno lionorificentis us finguli quicumque opportunitate patefecis- tis, quid ingenuus animi dfdor in verls juven: tütis ftüdiofae cómmiodis curandis ét adjuvandis maxime valeat. Unus nimirum est fenfüs, qüo. affecti ad eumdem tendimus finem. Unus ést Welut fpiritus, quo tamquam unius corporis membra vivimus, ducimur, regimur nos omnes; Et vos énim, Collegaé éonjunüctisüimü, aegre fer- . Ü do) ferretis ,, fi memet ipfe ab hoc communis lau- dis confortio penitus excludere viderer: et ego difüteri nolim, vestro me exemplo excitari im- pellique perpetuo, ad provehendam, aut certe pro viribus tuendam Academiae gloriam. — Hanc vero voluntatum atque animorum confen- fionem id etiam efüicere, ut, fi quis collega meritum quemdam obtineat honorem, aliquám ejus quafi partem nobis finguli tribuamus, tu nuper compertum habuisti, eximie ScHRODERE , cum te regia, quae Hafniae est, virorum doc- torum focietas fodalem creasfet: quem adeo infignem honorem nifi cunctorum collegarum nomine publice tibi gratularer , fuavisfimi officii turpiter immemor forem! In amicisfimo hocce collegio invitum inviti , etfi non inexfpectato , defideramus venerabilem feptuaginta prope annorum fenem et honesta quiete indigentem RovAanpsiUM nostrum, qui diuturna corporis infirmitate cohibitus tota ta- men mente praefens festum hunc diem nobis- cum. celebrat. Et vero rara viri alacritas , qua- lis fenectutem admodum exornat, fic eum fus- tentavit corroboravitque perpetuo , ut domesticis ( fui (46 ) füi muneris nollet officiis deesfe, fed iis ánimo conílanisfimo fungi conaremr. ^ Quam valde nobilem utilemque alacritatem ut Deus ipfi, etiam post partum otium, diutisfime confervet, omnes, Academiae quoque causífa, toto pec- tore precamur! Quam vellem autem, ut quoddam valetudi- nis impedimentum, praeter exfpectationem, àb- esfe non cogeret clarisfimum nostrum HERINGAM ; qui femper juvenili mentis vigore et plerumque fani corporis beneficio frui perrexerat! Hic cnim quam propenía fit ad fustinendum Acade- miae decus voluntate, denuo demonftravit, cum Historiae Ecclefiafticae hoc arno docendae pro- vinciam non detrectaverit, quamvis multiplex ipfi onus, nec leve profecto illud, jam impo- füisfet admirandus ejus ardor commodis fervien-- di plurimorum: pro qua benevola ftudiisque fructuofisfima facilitate, utinam viro amicisfimo meum, immo omnium ad quos attinet Acade- miae falus, animum gratum praefenti nunc: de- ferre potuisfem ! Te vero coram hic intueri et compellare » mihi pérjucundum est, maximopere aestimande VAN (.at 2 *AN OonDT, qui modestisfimos de te tuisque meritis fenfus cum eximia generofitate conjun- gis! Equidem magnas illas virtutes tuas apud me haud fine dolore quodam reverebar, cum, muneris tui gravitate presfus, illud, annuente Rrcr ac misfa quacumque. emolumentorum compenfatione, deponeres. —Verum idem ego te nunc publice cum fingulari voluptate fum- maque obfervantia faluto ,, qui, ne quid, va- cante diu cathedra, detrimenti Academia cape- ret, munus tuum fponte denuo fusceperis , nul- lo alio nifi nobilisfimo illo honoris incitamento impulfus, quod pietas offert Christiana, et quod aliorum commoda, ubi convenit, pro- priis commodis longe antcponcre jubet. Per- ge, Vir. optime, quantum per valetudinem haud adeo firmam liceat; perge eodem modo gloriam tibi comparare, nec fpernendam uti- que, et minime vulgarem ! Gloriam tu quidem non admodum quaeris ipfe ; fed eam tibi debe- ri infignem, et totius Senatus: nomine tibi Laud ita pridem cum grato animo privatim fignifica- vi, et in publica hac folennitate iterum fignifi- co. Sic igitur cum gloria perge conflanter, do- m 47 donec defignatus füccesfor te tandem rfiumeris molestia penitus levare posíit: atque optata Quiere diutisfime ita deinceps fruaris, ut fimul Academiae, de qua praeclare meritus es, com- molis utilitatique fervire non definas! — Eodem autem Academiae nostraé utilisfi- tuo honoris fenfu ductum iri novum, quem ex- fpectamus, Theologiae Profesfórem ; nemo vestrum est, quin merito fperet, A. A. Est enim jam in vulgus fere notum, HrgnwANNUM BotMAN, cujus et modestiam , et eruditionem, et pacis concordiaeque amorem celebrat fama , munus fibi oblatum fic accepisfe, ur, fepofi-- tis, quibus in praefenti conditione. fortunatur , emolumentis permagnis, fola muneris Acade- mici dignitate ac praeftantia majori permorum fuisfe eum , non fit quod dubitetur. Quem er- go futurum collegam et univerfo Senatui Aca- demico, et Ordini in primis Theologico vehe- menter gratulor ! — Quemadmodum vero nihil est in fe optabili- us, nifi ut discipuli eodem, quo ipfi praecep- tores , laudabili modo fe ostendant affectos , ita baec nobis contüngit felicitas , ut verum ac ger- ma- n WRDETS- ( 45.2 manum hornoris ftudium. magis magisque apud nostram jüventutem . Academicam dominetura Quantam hoc ftudium, habeat vim, aliis etiam Academiis partim innotuit denuo. . INostef enim Voompv:NIUs, quem hic inter juvenes laurea deinceps coronandos asfidentem videtis ; eodem; cujus cupiditate jamdudum flagrabat, honore iterum gdvifus est in Academia | Gandavenfi ; €um in propofito ad quaestionem 'litterariath , ceriamine victor renuntiatus esfét. Noster eti» am ConwELIUs ApnrANUs DrnGswA aequali glo- ria cum Academise Lugduno « Batavae cive ; victoriae pálma apud nos etiam mox decorando; ita concertavit : chemicae fuae disputationis praeftantia, ut, nifi fors ei advérfa fuisfet, ips fum accepisfet praemium ,. quale jam antea con: fecutus erdt cum in Groningana, tumi in hos* tra Academia. Hujus denique frater, TuEopo- gus Pavrus BrnosMA, cui, fuas vires de lit .teraria quaestione periclitato ,. fortuitus aliquis cifüs proximum praemio honorem in eadem illa Academia Lugduno-Bátava justo tempore dene: pgaverat, illius jacturam honoris, quoad eju$ fieri posfet, hoc ipfo anno compenfaram cog. t no- Cu) novit esfe per fummam nuperrimi Rectoris ae- quitatem. — Sed quid opus est externis testi- moniis, etfi honorificentisfimis? Sunt nobis permulta, funt perquam luculenta testimonia domestica! Ne enim nostrae memorem alumnos Academiae, nominatim. deinceps laudibus im certamine litterarjio partis ornandos: quantam, quam praedicabilem vim univerfe in nostros discipulos habeat fludium honoris, et vos om- nes novistis, Collegae conjunctisfimi, et ego maxime, toto illo, quo Rectoris perfonam ges- fi, tempore, cum increscente quotidie volup- tate percepi. Quam in rem non hoc quidem documenti inftar proferam , quod, dum fumma erat proximae hyemis violentia, plurimi fponte fua et infigni cum alacritate baud parum ad foblevandos egentes contulerunt. . Haec nimi- rum juventuti Ácademicae decora, nec filentio mihi praetereunda, benevolentisfimi animi gene- rofitas me hominem magis delinivit, quam Aca- demiae rectorem. — Illud igitur unice, illud, inquam, praedico, quod quacumque five pu- blica five privata opportunitate, ex ipfisque etiam , quatenus ad nostram notitiam pervene- I re, K 45) re, fodalitiis, utilisfimae | exercitationis ' causfa inflitutis , fatis fuperque nobis, doctoribus Aca- demicis, conflitit, quantopere in nostra mufa- rum fede augeatur doctrinae | cultusque amor -et invalescat vera ac gloriofa ftudiorum ratio. . Im- mo et hoc nobis fingulis, mihique adeo recto- ri, femper exploratum fuit, plerisque Acade- miae alumnis nihil excellentius cenferi diligen: tiae, modeítiae, concordiae , honestatis. vitae- que inculparae laude, nihil magis ignomínio- füm ftudiorum negligentia morumque perverfi- tate. Pergite , fpectatis(imi juvenes, quotquot laudabili agendi ratione illud,. quod in exitu est multisque curis fatis onerofum esfe folet, munus tam mihi gratum reddidistis , ut fuavis- fima perpetuo futura fit ejus recordatio! Per- gite vos aliis, quicumque vobis haud proríüs fimiles fint, veram gloriam amabili ftudiorum morumque bonitate commendare; ut, (i qui umquam fint, qui a vestri exempli praeftantia turpiter aut petulanter deflectant, istos, nifi forte calum habeant pectori obductumn, fui ipforum continuo pudeat! Pergites eximie ec yestro honori confülere ,. et decus fustinere Academiae! — —— dn C 46) - In bona illa, qua doctrinarum cum profes. fores , tum ftudiofi fecum invicem feliciter con- fpirant, animi affectione fieri vix aliter pote- rat, quin magis magisque floreret. Academia Rheno- Trajectina civiumque numero incresce- ret. Unus, me rectore, nobis morte ereptus est juris ftudiofüs Micuaénis DE Wirg. — Sed ita auctus est nostrorum ille civium numerus, eum ut numquam antea, ne prosperrimis qui- dem Academiae temporibus, tam infignem fuis- fe fi dixerim, nemo fit, opinor, qui me cu- . jusdam jactationis infimulet. Et vero, vel me tacente, de fingulari ftudioforum multitudine testantur quondam fatis fpatiofa, fed nunc ni- mis angusta nonnullorum profesforum auditoria domeftica! Hujus rei documentum in promtu est maxime memorabile. ' Nobilisfimum 'enim Templum Salomoneum ex loco, quem inde à medio eirciter tenuerat feculo fuperiori, mi- gravit cesfitque innumeris HEusprm mostri dis- eipuliss — Quam migrationem, etfi Academiae omnino honorificoam, haud fcio tamen an ipfi Templo gratulari posfim , cum in nova fiia eaque ampliori fede pristinorum, quibus circumferip- tum j CA. 9 tum erat, finium indicia habeat minus utique decora. At, quandoquidem haud. inopportuna hujus templi incidit mentio, vos, quotquot magnum fplendido fcilicet isti aedificio ftatuitis pretium, mecum , credo equidem , optatis, ut tandem aliquando qualiscumque haec imago ad priscam veramque ipfius templi formam ; quatenus probabiliter queat indagari, paulo propius accedat ! ^ Sed, quidquid umquam hac de re eventuruin fit, Vobis, Academiae Rheno - Trajectinae Cu- ratores, decus hujus Academiae cordi esfe magnopere, grato agnoscimus omnes animo! Utinam vero iater alia plura, quae vobis in voto fünt, illud, cujus certam fpem nuperrime concepistis, brevi contingat, ut, qui privatis auditoriis, quantum in vobis esfet, profpexeri- tis, püblicum hocce, quod utique magni audi- torii nomine non amplius infigniri mereatur, eo modo concinnatum videatis, qui cum florentis- fima Academiae conditione magis conveniat! Vos autem diu confervet füupremi Numinis be- nignitas, ut vestri conatus "magis magisque in Academiae fuccedant emolumentum ac gloriam! — Pros- ( 48 ) Prospera illa Academiae nostraé , quondam praeter fuam culpam humiliter depresfae, fed nobili ec Curatorum , et Profesforum , et Disci- pulorum confpiratione confenfuque caput magis in dies cum gloria efferentis , conditio quanto- pere placuerit optimo Rzc1 cui eam et inftau- ratam et vindicatam debemus, ipfe haud obfcu- re fignificavit, cum in hujus urbis vicinia Se- natus Academici legatos proximo autumno ex- cipere. Qui nimirum.pro infigni fua benevo- lentia commodis confuluit ftudioforum ,' quos ad obtinendum aliquod. praemium Academicum itineris cujusdam impenfas facere oporteret ; qui theologiae f[tudiofos ab ipfo militiae nomine prorfus exemtos esfe voluit, flatim atque hujus disciplinae candidatis adfcripti esfent; quique adeo, quidquid ad doctrinarum ftudia et exci- tanda et fovenda pertinet, munifice tuetur, idem nostrae etiam favere pergit Academiae, quam fua cura minime indignam esfe, períua- fisümum habeat. Itaque confianti illa Rrors munificentia effec- tum est, ut ftludiorum Academicorum admini- cula fustentari hoc etiam anno poterint , tum quo- quoque amplificari, et ad fuos ufus rite adhi- beri. Quod ut vobis pateat, A. A. agite, paulisper ea fingnla mecum propius fpectate ! — Ingrediamur igitur in fplendidisfimum — Biblio- thecae. aedificium ! Animadvertitis continuo , quantum fpatii adhuc vacuum fit. At perpen- dite tamen, fequentium etiam temporum ufibus profpiciendum fuisfe. ^ Animadvertite, quam infigniter augeatur perpetuo librorum nümerus !' Attendite nova fcrinia, quibus codices manu- fcripti commode contineantur! Atque hoc in animum inducite, Bibliothecam et in asfidua cultisfimi praefecti cura, et in ftudiofae juven- tutis frequentia habere, de quo, magis etiem quam de externo fuo fplendore, glorietur! Quod fi autem. documentum cupitis, ex quo colligatis , quantopere ejus incrementis conful- tum cupiant Academiae Profesfores:' ecce per- multis voluminibus amplisfimum opus, quod optimas complectitur, quae vernaculo fermone prodierunt, ephemerides, five, ut infcribuntur, Exercitationes litierarum. patrias (*)5 pro quo - ! * (9) Faderland/che Letterocfeningen , Amft. A. 1761-1909 *t 1814-181c, Forma 8v, 112 Voll, D (3e 3 quo munere gratiam Clarisfimo nostro DE Fac: MERY debitam lubenter perfolvetis! — Si por- ro contemplamür Mufeum Anatomicum: fta- tim nobis indicabitur, quam bene illud in om- hibus partibus confervatum fit, et quam infignia ceperit incrementa , quod ad Anatomiam maxime attinet. comparatam, — Si Mufeum lustramus et Zoologicum et Mineralogicum : in hoc nos- tris oculis objicientur nova permulta, quae ad Geoloziam fpeectant provinciae Leodienfis 5. ir illo animalium praefertim indigenarum accesfio- nes. Sed in primis attendendam reperiemus rarisfimam in nostris regionibus avem, Oridis tardae nomine appellatam et per nuperae hye- mis vim in caespitofa nostrae provinciae Ericeta compulfam. ibique captam , quam nobilisfimus LyxDbENUS, Sandenburgi dominus, admodum benevole donavit: tum vero etiam . egregium animadvertemus 2zzrem Cygnum , eumque ma- iem etin pago Rheno - Trajectino haud.ita fac- pe obvium 5. quem ftatim ac audierimus Acade- miae Curatori BEAUvrFORTIO acceptum referri, jn hoc amplisfimi viri munere gratum confpi- «iemus documentum fludii, quo femper Acade- miae € 51 j diae commodis confulit. — Si ad Chemicaiü nos. conferimus Officinamí magna cum volupe tate cognoscemus, utiliter. eatu . juvenum Aca demicorüm.. frequentari laboribus, Jaetitiaeque participes erimus, quam nova inftrimentorim ad Chemiam, praefertim . pneumaticam | pertinentie um copia, pardm recerntisfime allata, partim brevi exfpeetanda, facile injicit. — Si hinc. ad Nofocomium invifendum zvocamuri placebüng nobis invitationem minime recufantibus permul- ta, quae de diverfis enarrentur artum falutarie üm factitandarum opportunitatibus, juventüti ftudiofae cum felici fuccesfuü. oblatis; fed tno: nentbus tamen judicibus idoneis dolebimus, haud pauca, cum, ad. optimi. inftituti | üfürn ; tüm ad Academiae decus fructuo(a, defiderari, — Si deinceps in Auditorium Phyücum intramus ; confpectoque ejus apparatu. in Turrim adfcendie inis Astronomicam : omnia eximie utrobique ad fuos ufus magis in dies comparata esfe, lubens ter nobis peffüuadebimus. — Si denique in extre- imo illo curfü ad Hortum. pergimus Academie «um: nihil füb. dio. videbimus quod oculos. fuaviter attrahat, fed omnia fere, hae anni tem; D 3 pess ( 58.) pestate, et post gravisfmum frigus, hybernam mortis imaginem adhuc ita referentia , ut de vi- ta nonnullis plantis reditura valde metuamus. Sed ingratus iste fenfus fuaviter temperabitur , cum et a clarisfimo horti praefecto acceperi- mus, infigniter ipfi auctam esfe fuarum opum terrestrium copiam, et eodem duce perhumano apothecas ingresfi fuerimus, in quibus facticia quaedam aestas vitam maturae confervavit per- petuam. —Abituri vero fufpiciemus mirabilem praefecti curam , qui valedicens fpem etiam no- bis faciat, fore ut omnium rerum , quae horto contineantur, accuratus index propediem pro- deat. — Verum enimvero, aut fallor vehementer, A. A. aut funt vestrum nonnulli, quos aliquan- tulum fatigaverit Academica ista ambulatio, cujus, rapido pede brevisfimoque temporis fpa- tio per loca procul a femet invicem disjuncta faciendae, quaedam impofita esfet necesfitss. At habeo, quo eos recrceem! Immo vero ha- beo, quo vos omnes oblecter, .ab illo excurfu veluti domum vobiscum reverfüs! Atque hanc oblectationem eo vobis afferam lubentius ,. quo ju- EX 3 jucundior est pars officii, quod mihi magra in- jungit hujus diei folennitas. — Praemia et prae- LI miis proxima honoris documenta a me distri- buenda fignificari, vos, quotquot adestis, laeti intelligitis vos praefertim , ornatisfimi juve- nes, quos-deftinati vobis honoris publice ob- tinendi tenet impatientia ! onem UE REN RRERRRRRE aaa o e À Quandoquidem igitur conítituti in hac Aca- demia doctores quaestionibus ad disceptandum propofitis commendabilem honoris appetitum in animo excitare cupiebant cum eorum, quos in discipulorum habebant numero, tum aliorum, qui in alia quacumque doctrinaram fede patria ftudiis operam navabant: tantum abfuit, ut jus- ta fua fpe exciderent, ut potius multas acci- perent disputationes, quarum auctores honori- fico certamine de palma contendere conati funt, et vero ita contenderunt , ut in fingulis concertationibus fuerint qui gloriofam reporta- rent victoriam. Est autem in judicio de ho- nestis ejusmodi concertationibus faciendo ali- quid ingrati ac molesti. | Quemadmodum enim D fin- € 5) fihzülari nobis judicibus est delectationi, quam- do juvenem triumpht magnitudine extra fe rap- tum fuique vix compotem ad nos videmus ad- volantem, ut fe disputationis fuo nomini ad- fcriptae auctorem demonfítret: ita dolemus ve- hementer eorum vicem, qui inanem fuisfe fu- am de expetita victoria contentionem intelli- gant, praefertim-fi ne-patefacti- quidem nomi- nis laudem fibi animadvertant offerri, At vero áequitate nos regi oportet et Academiae fpec- fare' dignitatem. ^ Atque his fenfibus ducti di- Verforum Academiae ordinum Profésfores fua AXWtruxere judicia de acceptis ad propofitas quaéstiones refponfis. Illa igitur fingula publica faciam, fingulis deincéps auctoribus ca, quae ineruerint, honoris ac laudis infizüia distributu- fus: quae vero et ipfis juvenibus ornatis(imis , et iis toto animo "gratulor, qui, five paterna necesfitudine, five cognationis cujuscumque aut &micitiae vinculo cum his conjuncti, haud exi- guam captae gloriae voluptatem fic percipiunt, üt ejusdem participes fibimet ipfi esfe videantur! Iteque Ordo Philofophiae Theoreticae et Lit- te- C $$ ) | terarum. Humaniorum fex accépit commentatio! nes ad propofitam quaestionem: Disquiratur , eur Hebraei ante exfilium Babylonicum fe a4 idolorum pluriumque Deorum cultum. valde propenfos , postea. autem univerfe ab eo vehe- menter alienos ostenderint , tum etiamy, utrum. in hac agendi diverfitate mutaverint indolem, an vero fervayerint..— Ylarum prima, verbis Enaswr notata: Efficimus pro nostris opibus 7hoenia ; ordini probavit fcriptoris industriam , doctrinae copiam, disferendi perfpicuitatenr. Sed defideratur in ea justum | judicii acumen , maxime quod ad postremam quaestionis partem attinet, ubi auctor agendi ritionem Hebraeo* rum ab ipfa eorum indole non fatis diftinxisfe videtur. ah: Nec fane fuis est deflituta laudibus disputa- tio fecunda, quae infcripta est hac nobilisfimi bE MowrEsquigu fententia: Em general les peuples font attachés à leurs coutumes, cet. Diligenter. auctor mores Orientalium ex naturae humanae conditione ducere et illustrare ftuduit : Quamquam longior fere est in hac disquifitione, . nec fatis rerum. temporumque opportunitates at« ten- € s& ) tendit. — Ceterum fecundam quidem et tertiam quaestionis partem rite expofuit, fcd primam obiter fere attigit et perquam jejune tractavit. Tertia commentatio, cui haec adícripta Cr- cERONIs: Quis ego fum? aut quae esb im me facultas ? commendat fe apta argumenti in fuas partes distributione, et indolis, qua antiquitus fuisfe videntur Hebraei, defcriptione ; fed ob- ruuntur hae laudes et obfcurantur prorfus dic- tionis Latinae negligentia. Quartum fpecimen, pro viribus infcriptum , nec praecedentis habet laudes, ac magis etiam laborat orationis vitiis. —Leviore omnino manu argumentum. tractavit auctor. . Majori ftudio et industria elaborata est dis- putatio quinta: Principibus placuis[e viris ton ultima laus est... Sed neque haec fe magnope- re commendat ab orationis bonitate atque ele- gantia, et fic est confcripta, ut in fingulis par- tibus justus defideretur disferendi et argumenti ordo.- Verum omnes praemii aemulos longo post fe intervallo reliquit fextae commentationis auc- tor, cui fymbolum, 'A»a0 2'fpe 50s QBporoisi, Hz- Cor ou Hrsiopus. Eminet non tantum dilucida argu- menti distributione et explicatione, fed vero etiam mira orationis elegantia, fingulari judicii acumine et mascula quadam ingenii.vi. Quam- obrem eximium hoc opusculum praemio unice dignum esfe Ordo cenfuit: cujus auctorem fe probavit JA 40.9: G;x RR LT,S EN Phil. Theor. et Litt. Hui. Candid. ac Theol. Stud. in cademia Rheno - Trajectina. Accedas igitur, egregie Juvenis, ut praemi- um accipias! — Arridet aurum! Immo multa magis. arridet honor, cujus nobili ftimulo te impulfum praeclare. ostendisti! Non tibi enim foli, fed nostrae etiam Academiae gloriam tua disputatione conciliasti haud mediocrem. — En ergo praemium , quod tibi trado lubentisfimus , eaque fpe gaudens quam maxime, fore ut lau-. dabili eximiarum ingenii animique dotum ufa femper ad veram gloriam contendas! Ordo Mathefeos et Philofophiae Naturalis ad quaestionem Phyficam hujus argumenti:- 74u2e, quae yaporis forma in. Vtmosphaera | contine- 1777 P I € m frg, exponatur et conflitutio et probabilis fheoria ; duo accepit refponfa. — Alterum in- fcriptum est^ verbis Ovipn: Spes est animi fosira timore minor. ln prima disfertationis parte. exponuntur diverfae de aquae vaporibus in Atmosphaera contentis theoriae, quae dein- ceps in altera parte ad examen revocantur: ad- juncta tertia parte, quae de diverfo agit modo, quo hi vapores in Atmosphaera praccipitantur. His omnibus, quae ad fuum munus penfumque fetulerat auctor, flrenue, perite, accurate, et justo ordine, perfunctus est, atque primam praecipue disfertationis partem tanta cura et di- ligentia confecit, ut nullus dubitaverit Ordo victoriae palmam ipfi deferre. ^ Patuit autem , aperta fchedula et examine ex lege inflituto , auctorem esfe : GERARDUM SriMoOoNSs, , Math. et Phil. INat. Candid. ac Med. Stud. in Academia Rhemo- Trajectina. Altera disputatio , his infignita verbis Claris- fini Havv: Le but d'une théorie est de lier à un fait général, ou au moindre. nombre de faits généraux posfibles ," tous Ies faits parti- cü- € $9 ) Büliers qul en. dépendent ; primum agit de con- ftitutione aquae forma vaporis in Atmosphaera éontentae , deinde de hujus conftitutionis theo- fia. Ea, quamvis priori inferior, praecipue in éxplicandis atque dijudicandis diverfis theoriis, ductoris tamen accuratam doctrinam, judicium dtque diligentiam ita indicat, ut eum dignum cenfuerit Ordo, qui publicis laudibus ornaretur. Solito igitur more , fed frustra, ab Ordine ro- $atus est, ut füum ederet nomen. - 4 "fe ergo huc advoco, dignisfimi, quamvis non palam cogniti, aemuli victor, in certamine literario! Debitam hanc palmam tibi:dare ges- tio, amicisfimi collegae filio! Nune vero de parta victoria publice tibi exfultare licet, qui timorem animo pulfüm, fed fpei tuae cumula- tisfme fatisfactum videas! Patris in alio. ftudio- rum genere inclyti vestigia optime perfequi in- cepisti. Pergas tu rite tua ftudia inftituere: eritque femper, quod de paterni nominis here- ' ditate merito glorieris ! Idem, quem modo memoravi, Ordo hanc pro- pofüerar quaestionem Botanicam: —Zzfliruatur UN bre- ( 6o ) brevis enarratio, tum etiam comparatio, Me- thodorum. plantarum , five Systematum, quae dicuntur , naturelium , & Dotanicis excogita- torus; ad quam unum dumtaxat accepit re- fponfum , dicto Liwwzr infcriptum : Methodus uatiralis primum et ultimum in Botanicis defideratuu est. — Maec disfertatio auctoris et diligentiam et librorum notitiam indicat. Me- thodos, fpeciem fystematis plantarum prae fe ferentes , quae ante JussrEuviuM et quae postea excogitatae fuerunt , omnes breviter et dilucide recenfuit ;:ac in illorum dijudicatione et com- paratione, licet non ab omni labe exemta, ubi- que auctor probavit, fe jam multam in rem herbariam operam contulisfe. Hanc itaque dis- fértationem Facultas praemio dignam judicavit : cujus auctor, aperta fchedula et inflituto dein- ceps examine , repertus est ? GuuigLMUs PETRUs vAN DEN ENpE, . Math.iet Phil. Nat. Stud. in "academia Rheno - Trajectina. | Et te quoque, praeftantisfime juvenis, prae- mio condecorare mihi eo est gratius, quo me- lius paterni nominis fustines dignitatem. Quan- ta ( 6) "xà vero, quam unica et fingularis fit in tuo contubernio felicitas, ubi idem tibi qui tuo amico Grnanpo Srwows in eodem doctrinarum ordine obtigit honor, dubito, an vel ! germanus poéta ex vero defcribere queat. Tu certe, te etiam infignite beatum existimans, hoc age perpetuo, ut prudentisfimi patris votis femper gloriofe refpondeas! Ordo Theologorum duo accepit refponfa ad hanc quaestionem : Dilucide exponatur argu- mentum , quod pro Dei existentia ducitur e . causfis , quae dicuntur , finalibus; quae ejus fit vis, demon[flretur , et. quid im ejus ufü animadvertendum , doceatur. | Valde exile ac jejunum refponfüm est illud, cui adfcripta est haec fententia: Qwid prodest homini habere fcientiam , fi perfectam de vebus. divinis /Cog- nitionem non pos[fideai ? Auctor videtur esfe adolescens, qui nec quaestionis fententiam asfe- cutus fit, nec argumenti gravitatem ponderaverit; nec fatis exercitatus fic in ufu linguae Latinae. Alterius refponfi auctor, qui fuam commei- tationem hoc infignivit TrsurLI verfu: PAoebe, fa- C 6s ) fave! Novus ingreditur iua templa facerdos $ etiamfi fümmam accurationis perfectionisque laüdem nondum confequi posit, eam tamen adhibuit inquirendi fedulitatem , judicandi fol- lertiam , et fcribendi industriam , ut propofiti praemii. honore fe dignum praefüterit: qui re pertus est | CunisTiANUS GERARDUS MoxurTYN; Phil. Theor. et Litt; Hum. Candid. ac Theol. (e Stud, in lcademia Rheno- Trajectina» Tua tu modestia fpectatus es, diligentisfime juvenis! Sed tu idemi lüculento exemplo docu- isti, modestiam ac veri honoris ftudium amico inter fe vinculo copulari. Sic igitur jam eos fenfus laudabiliter patefecisi; qui Christianae religionis doctorem maxime decorant: quorum; fi Deus meis annuat votis, optimos fructus olim in ipfo munere fanctisfimo percipies ! Ordo Jurisconfultorum hanc quaestionem pro- pofuerat: JDe divifiene officiorum im perfecta £i.e2, quae imperfecta vulgo dicuntur, ie Jisferatur ,' ut , confliiuta officii notione ,..de- claretur , quae perfecta. dicantur officia, quae ye- - eub: & 63 » vero imperfecta; porro doceatur , a quo mae mime tempore et quo confilio haec officiorum divifío in Jurisprudentia Naturali. fuerit pro- pofita ; quibus notis perfecta. offcia ab im- perfecris diflinguere. laboraverint viri érudi» 4, 4c denique, quae fit hujus diviftonis ve- Vitas, quae utilitas. | Ad hanc quaestionem tres commentationes acceptae fuerunt: quarum auctores, etfi fuis laudibus digni, ultra id ta- men, quod postulabat argumenti ratio , disqui- fitionibus philofophicis fe immerferunt*3 ut adeo nec ipfas, quas eam in rem protulerunt , ,Opi- niónes füo judicio comprobasfe cenferi velit Ordo. Prima commentatio, cui adfícriptus est PLaTowis locus: 0:3; 3eiex; Tepb v viver de ópizav , cet. orationis Latinae puritate ac per- fpicuitate fe fatis commendat: neque ingenii fpecimina in auctore defiderantur. Attamen in tota fcriptione festinationis indicia manifesto apparent, maxime in historica quaestiohis par- te tractanda, cum auctor, quo tempore et a quibus- fcriptoribus in Jurisprudentia.| Naturali primum propofita fit divifio officiorum in per- fecta ct imperfect, exponere omiferit 5. etfg Gno- ( mr Gnorio haud improbabiliter id. tribuerit pro- prium, ut primus Jus Naturae in artis. formam redegerit -et justum omnino ab honesto di- ftinxerit. — Magis Ordini placuerunt ceterae duae commentationes, ita quidem, ut, fi harum alterutram tantiim accepisfet, palmam ei tribue- re non dubitasfer. Harum altera verbis infcrip- tà est Honamvua: Zfrdua quae pulchra; altera verbis CiceRowms: JZ7ujus rei tantae tamque diffcilis facultatem | confecutum esfe "me non profiteor , [ecutum. esfe prae me fero. Utra- que vero commentatione fecum invicem compa- rata cenfuit Ordo, auctorem ejus, quae verbis Ciceronis. notata. est, rectius offcij notionem conftituisfe, hujusque ac juris discrimen enu- cleasfe et expofuisfe diligentius, eumdem porro in historica parte tractanda prae fuo aemulo excelluisfe tum inquirendi industria, tum vario- rum interpretum opinionibus accurate traden- dis: qui tamen ipfe ejus aemulus ceteroquin et argumenti, quod tractat, distributione, et di- lucida doctrinae, quam tuetur, expofitione peracutum prodit ingenium et diligens philofo- phiae ftudium. Quocirca disputationis, quae Cice- Cw) Cicéronis verba prae fe fert, áuctori palmarn adjudicavit : quem cognovit esfe — . 5 "JosruwucConNzr1vM VóonpUIN,: "Juris Candid. im dcad. Rheno-Trajectina. Alterius vero disputitionis, verbis Honaril infienitae , SUuctorem dignum judicavit Ordo; cujus nomen publice: recitaretur , et cui debitae palam tribuerentur laudes: qui vero agnitus est PHirLIPFPUS SERmRURIE R,; Juris Vm in. Zzicadeim. Lugduno- ox cDatava. " Prodeas tu, qui..in difficili, fed utrimoul perhonorifíco cerramine. ab. aequisfimis. arbitris victor es habitus! Exercitatisfimus fcilicet es certator; et qui.duabus vicibus in:alia Acade. mia cuni fammo fuccesfu .honestisfimam dimica- tionem fubiisti, idem omnes nervos in ipfa , quam tuis ftudiis ornas, Academia intendere. vo- lebas, ut, quisquis-t&ndem tecum collactare- tür, tu füperior discederes. — Ecce igitur pal- mam ardenter 'expetirzm ,' quae te in hujus Aca demiae decorat gloriam maximamque venerabi- lis tui patris voluptatem! "Tibi etiam; ornatisfime jüvenis, cui magna Sul I de- ( 66 ) debetur commisfi certaminis laus; est omnino ; de quo gaudeas! Gratulandum enim et tibi est et tuae Academiae, quod ítrenuo et vincere folito aemulo victoriam nonnihil. dubiam red- didisti. Cujus meritisfimi honoris accipe 'do- cumentum , quod qualicumque modo tibi vic- toriae jacturam compenfet ! dta. ^io Haec denique erat quaestio a: Medicorum Or- dine propofita: Entozoa, quae, docemtibus ob- fervationibus Medicorum et Zoologorum , in humanis corporibus hactenus imn Belgio fue- vunt reperta , enumerentur et ad genera et fpecies a Ruporpuro et Bnzmszno conflituta , referantur : ut exquiratur deinceps , quibus maxime causfis , cum externis , tum internis, illorum proventus. fit tribuendus, | quaeque praecipue morborum fymptomata. ab. iisdem fuerius producta. — Qua quaestione id quam maxime voluerat Ordo, ut ex obfervatoribus nostratibus fedulo exquirerentur -Entozoa in Belgio frequentius obvia, eaque ad genera et fpecies recentiorum Zoologorum, breviter tan- tum indicanda, redigerentur: neque adeo vo- lue- C 6r » luerat, ut integra horum fcriptorum exhibere. tur expofitio fystematica, aut ut quaestio Zoo- logica de eorum Entozoorum origine pini extricaretur. ; 21d igitur attendens Ordo tria perpendit re- Ífponía, quae acceperat. Horum primum infcriptum est. dicto PriNi: In contemplatione naturae nihil potest vidert fupervacuum. Ejus auctor praecipuam quaes- tionis partem egregie tractavit: ex optimis enim obfervatoribus collegit, quaenam fint Entozoa in Belgio reperta, eorumque characteres cum xecentiorum obfervationibus comparavit. Bre- vius, quamvis accurate, alteram et tertiam quaestionis partem elaboravit. Secunda commentatio his ArrpERTI verbis diftincta est: Cere maladie offre les. confide- rations les plus tristes au Médecin Philofophe, cet.: Cujus auctor minus feliciter primam quaestionis partem expofuit, ita ut pluribus quidem verbis exhibeantur fystematicae recen- tiorum divifiones, fed deficiant obfervationes repertorum in Belgio nostro Entozoorum, ex fontibus fuis petendae. Alteram. vero disputa- E » tio» C 68 ) tionis partem ,. qua causfae et fymptomara En: tozoorum explicantur ,, eximie tractavit. Quam- quam enim in Entozoorum origine indaganda diutius verfatus est , quam in quaestione Zoolo: gico- Medica requirebatur, ^ causfarum tamen occafionalium et fymptomatum . explicationem non neglexit, et vero additis propriis obferva- tionibus, cadaverum disfectionibus , et analyfi- bus:chemicis rem fuam egregie confirmavit. - "Tertia refponfio, cui hoc est. fymbolum: Quis me leget ? INemo hercule! : quamvis: con- tineat uberrima impenfi laboris fpecimina, -do- ceatque, quid deinceps a perfeverantia ftudio- rui de ipío auctore fperandum Íit, nimiae ta- men festinationis .: indicia gerit," qua auctor multa quidem 'ex aliis fcriptoribus collegerit , -eorumque hypothefes propriis ipforum verbis tradiderit, fed ipfum argumentum non fatis fubegerit. |. Deest quoque obfervationum ,. de Entozois in Belgio repertis, ex nostratibus fcriptoribus fedulo inquirendarum , copia. Quamobrem Ordo Medicorum primam dispu- -tationem. praemio | decorandam esíe judicavit , fon tantum quia. ejus auctor. univeríam quaes- tio- € 69 ) . wonem. tractavit aecurate , fed. praefertim , . quia primam ejusdem. partem plenius, quam in dua- bus ceteris refponfionibus factum: erat, decla: ravit. . Hujus igitur commentationis auctorem fe demonfiravit esfe GERARDUS DE V;os, -- Medic. Candid. in. Mcad.: Lugduno- Ba- ai tava. T WMerum, cum in fecundo refponfo plurima reperiantur egregie disputata de origine, caus- fis et fymptomatibus. Entozoorum, eademque etiam obfervadonibus Zoologicis et Anatomico- Pathologicis, atque analyfi Chemica confirmen- tur, hanc disputationem publica laude dignisfi- mam judicavit Ordo; «cujus auctorem esfe cognovit | ^ GrzganDUM JonaxwEM, MurpER, Medic. Candid. in: Acad. Rheno - Tva- — jectina. | ' "Accipe tu, praeftindsfime juvenis, cui in "Academia Lugduno- Batava praemium fuperio- re menfe tributum est, accipe praemium, tibi in hac Academia Rheno- Trajectina adjudica- tum! Sic igitur nobilisimo exemplo nobis om- ; ni- C. ve 2 fibus. publice ^ ostendis, quam admirabilem in tuae Academiae alumnos habeat vim genero- füm ftudium honoris! Magis vero magisque in-. ter utramque Academiam ea invalescat aemula- tio, quae et utrique gloriofa, et ipfis doctrina- rum ftudiis faluberrima fit ! : Te denique. compello, Academiae Rheno- "Trajectinae civis fpectatisfime! Gratum erat tuis praeceptoribus proximum victoriae honorem ti- bi nominatim tribuere posfe: cujus adeo infig- ne hoc documentum te ad continuum laborem majoremque in dies laudem excitet perpetuo! - Quicumque autem vestrum , ornatis(imi juve- fes, hoc anno de victoria Academica certan- tes, a fua fpe prorfus deciderunt, iis, immo: vero omnibus, quibus et placet et. convenit honorifica concertatio, nova dabitur opportuni- tas vires fuas experiundi in tractandis quaestio- nibus ad certamen ex benevola nostri REcis voluntate propofitis: quae funt hujus argu- meni: - QUAES- (gr QUAESTIO MECHANICA.; Exponatur dilucide et. accurate | Theoria eompofitionis virium in qualibet directione. in fatio agentium , atque conditiones. aequilibrii earum definiantur. — Per[picuitatis ita habea- jur ratio, ut, quae in propinquo fint i 208 ex remotioribus fontibus hauriantur.. |. INeque tamen a re alienum est, breviter indicare atque inter fe comparare diver[as. methodos , quibus ad easdem regulas generales conflitu- endas perveniri posfit. QUAESTIO CHEMIC A. Quaeritur | accurata. Analyfis.. Chemica aquarum pluviae, fontium et fluminum. urbis Rheno - Trajectinae ez agri fuburbani: ut inde ejfübiatur, quales ad potum quotidianum fint [aluberrimae , , quales im artibus quibus- dam ufurpari pos[imt ,- quales evitandae fint. QUAES- C 73 ) ! QUAESTIO THEOLOGICA. "Quibus argumentis ufus est TewTOzEIANUS, maxime in^ Apologético j' pro comnmendanda ac defendenda religione. Christiana? Quan- wn fingulis pretium ess f'aruéndum s O^QUAESTIO JURIDICA. t » | Tradatur — doctrina Codicis Civilis, quo urimur , de praefunitionibus , 4umr juris: tan- tun, tum juris et de jure ,, Que vülgo di- cuntur: de his ita disferatur , ut primum communis harum praefumtionum natura. in- | vestigetur ,. deinde utriusque [pecie vis accu- rate exponatur, «atque aec omnia idoneis exemplis pasfim. illustrentur. QUAESTIO MEDIC 4A. ' Quandoquidem nostris temporibus. hirudi- num ufus in medicina adeo invaluit, ut multi: Pracitici earum applicationem | geuerali fan- | gui- n (o7 ) guinis detractioni praeferre videantur; alii yero posterioris evacuationis homoreim vindica- re pergunt : quaeritur , quaenam harum. fen- tenilarum maxime folidis imnitatur funda- mentis, imprimis, quibusnam in cafibus ge- neralis fanguinis evacuatio locali ^ aus. loca- lis generali , praeferenda fit. QUAESTIO LITTERARI A. — Quam vim in viram. Romanorum | domesti- eam habuere victoriae de Tarentinis, tum eiiam de Graeciae populis et de Macedonibus reporigtae - Agite ergo, juvenes ingentüi, ad honorem denuo et ftrenue contendite ! Vidistis , quam fit gloriofa certaminis litterarii viétoria, et quanti etiam pretii fit fecundus ad victoriam locus. Immo, quaedam est victis in tali certamine gloria, non aperta quidem illa, fed tecta, quae ex optimorum conatuum confcientia exfistat. Quod fi vero illud, quod opto, eveniat, proxi- mo in Academiae regimine fuccesfori non mi- Cra y nor, quam quae mihi fuit, in distribuendis praemiis et honoris documentis continget feli. UCMES hos d t'y» | Hunc autem Academiae Rectorem. ex Rrcis Dostri decreto. publice. in fequentem annum 're- nuntio et proclamo JoauxEM FnEpenicuw Lu- .DOVICUM ScHRÓDER. e Accedas ergo, Collega conjunctisfime, ut vacuum, fed deinceps tuum locum jure tuo occupes! L Salve jam , Vir Magnifice, cui quidquid est in magistratu Academico et,honoris,' et vero etiam oneris, lubentisfimus trado ! A te, cujus pereximia funt et praeclara in hanc Academiam merita, nil nifi quod Academiae honorificum atque utilisfimum fit, haud frustra exfpectamus: tibique rectionem placidam ac prorfus fortuna- tam optamus omnes, eamque merito fperamus! Quod fuperest: vos, quotquot hic adestis, "non nifi fausta quaeque folenni lioc. die preca- mini nostrae Academiae! Faxit igitur Deus or- TIMUS MAXIMUS , 'ut ex communi omnium voto haec Academia Rheno - Trajeetina. magis ma- gisque veri honoris ftudio emineat ! DA E CE JANI GERRITZEN, ARNHEMIENSIS. THEOL. STUD. IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTIN f, ^ COMMENTA TIO DE QUAESTIONE LITERARIA, AB ORDINE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM 1 PROPOSITA: Lol » Disquirgtur, etur Hebraei ante exfiliua » Dabylonicum fe ad idolorum. pluriumque » Deorum cultum valde propen[os, posiea » utem uuiver[e ab co vehementer. alienos » ostenderint, ium,etiam, utrum in hac » dgendi diverfitate mutaverint. indolem , » 4n vero fervaverint." QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT. "Aya Y fuc q3e Bgoreici. Hzsiopus. -2 Besser mihi faepenumero et Hebraeorum historiam snimo volventi nihil mirabilius. vi- fum .est.. commutatione illa infi igni, quani fubierunt Hebraei. post exülium Babylonicum. Antea enim mulia reperias tempora, quibus Áummo in idola (íerrentur ftudio , nec tantum € plebe, verum etiam e principibus haud pau- «0s horum cuitui addictos. videas. Aecepta vix legislatione. Sinaitica impeufis votis vitulum | «oluerunt Hebraei, neque ipiius Mofis cura cos deinceps a peregrinorum Deorum. veneratione €ohibere po:uit... Occupeta vero Palaestina ido- lis pluribusque Diis colendis vix fatisri posfe widebantur, iisque delectabantur tiRtopere ,.. ut nullus jsfei iis innotescerec. Deus, . quem non cultu |fuo profequerentur. . Quid?: quod ne )omnes quidem facrorum ministri fe.a, populi :&eniagione immunes feryarunt ;- et omnium .re- Q À 9 gum C4 2 gum fapientisfimus. Salomo eodem furore fe abripi pasfus est. Tandem vero, vitulorum cul- tu publica regum auctoritate in regno Israéliti- co, Dane et Bethele, introducto, idolorum pluriumque Deorum cultus ita. omnium | mentes invafit, ut totam regionem Palaestinae idolis replerent, ipfamque divini templi fanctitztem palam violarent et reges et facerdotes et reli- gionis doctores. ! ' At vero quanta cernitur agendi diverfitas post exfilium Babylonicum ! Ab eo inde tempo- re tanquam alia gens nobis occurrunt Hebraei , idolorum peregrinorumque Deorum cultum magis etiam averfati, quam antea ad eum erant propenfi. Cernitur hoc odium in Daniele, et principibus quibusque viris, ad mortem. usque avitae religioni addictis et ab idolorum cultu vehementer: alienis; cernitur univeríe cum in iis , qui in patriam funt reverfi, cum in iis, qui va- rias inter gentes disperfi manferunt. — Sed quan- to ftudio cultum idolorum detestati fint Hebraei, numquam luculentius et magnificentius apparu- it, quam cum fuam religionem deferere ab Antiocho Epiphane cogerentur. Tunc enim ne dirisfimis' quidem cruciatibus et bellis atrocisfi- mis ab ea avocari potuerunt. Itaque Hebraei in priore republica templum Jehovae fponte ua idolis repleverant impuneque illud tulerant M - Orr- C3 J emnes; nunc vero, cum templum aborminando cultu. profanatum viderent et festa omnia inter- ripta, pro iisque Bacchi et Jovis festa fübfti- tuta adfpicerent, mortem potius fübire, quam: Antiochi arbitrio obtemperare decreverunt. Hinc vel unice pateret, quantopere Hebraei post exfilium idolorum cultum averfari coepe- rint. Ar omnes, qui nobis fuperfunt libri post exfilium fcripti, hujus rei documenta luculenta afferunt, multique funt in memoranda, vel Deo- . rum aliorum idolorumque vanitate, vel eorum laude , qui in periculis gravisfimis verfantes «et 2d idolorum cultum pellecti, conftanter'ab | eo abflinuerint.(2). Libri igitur, qui dicuntur, Apocryphi cum iis; qui ante exfilium funt per- fcripti a Judaeis, fi conferantur, facile utrius- que aevi discrimen adfequaris. ^ Quid plura? Hebraei progresfu temporis idolorum fimulacra et imagines adeo fuerunt detestati, ut artes plafticas , ftatuariam ac fculpturam ,. tum etiam picturam, contemnerent, ac tanquam vanas ar- tes. rejicerent, metuentes fcilicet, ne his in- duc- (4) Sirac. XXX: r9. Belis et Draconis historia. Sap; XIIi, XIV, XV. Epift. Jeremiae , Libri Maccab. pasfim. Conf. Cl. J. M. H. Beckhaus, Zerh.ever Let gebruik der 4fpokrijfe boeken des O. T. in opp. Societ. Hag. a. 1806. pag. 85 feqq. CT ducti 'àd -idolomim enultum. prolaberentor (2) 5 immo aquilae effigiem , quam templi. fronti: iim- poni jüsferat Herodes M. in honorem Augusti j furibunda. multitudo ; ducibus Pharifaeis, tem- plo avulfit; neque enim licere in templo cole« re imagines credebat (7). ! - Hanc agendi: diverfitatem quo diligentius at- tenderimus, eo major nobis videbitur. Quid enim tam fingulare est, quam gentem Hebrae- 2m; hunc in finem e reliquis gentibus felec- tun; ab ipfo Deo in populum et rempublicam formatam, ut ab idololatriae contagione pura maneret, et optimis inftructam legibus, idolo« latriam fub gravisfimarum poenarum: commina- tione vetantibus , hanc igitur ipfam gentem im- penfo ftudio idolorum pluriumque Deorum cul- tui deditam fuüisfe?: Atque hoc eo accidit mi- fabilius, quo illustriora fuerunt ante exfilium patrata miracula, quoque plures fuerunt legati divini et prophetae, qui fuis five exemplis et inftitutionibus , five -admonitionibus continuis , TAL 4 2M Lux. Ji. 62211202; 3r : mi- ,I - i3 (4) Jofeph. contra Apionem L. II. pag. 491. Conf. T. G. N. Suringar, Comm. de quaestione :' Explicetur tatio mutati Hebraeorum ingenii post reditum e capti- vitse DBabylonica, et praecipuae hujus mutationis E Indicemtur; Lugd. Batav,.d, r810. ] " (A) Jofeph. de Bell. Jud. I: 32 uU t : (2$ minisque gravisfimis, populum ab errore abdu« cere tentaverunt. Post exfilium vero univerfe nullis fere ufi legatis divinis, nec novis legibus inftructi, nullis miraculis commoti- Hebraei, plurimi templo patriaque carentes, inter pere« grinas gentes disperfi et commercio cum aliis populis erctisfíime conjuncti, in mediis gentibus - idolorum cultui deditis, ab illorum contagione fe immunes fervaverunt,. Immo vero, tantum inter utramque agendi rationem intercedit dis- crimen, ut, qui ante exfilium fponte fua, ne- mine invitante, nedum cogente , et legibus co- hibiti gravisfimis, idolorum cultum omni fere tempore profes fünt, postea, nullis amplius adflrricti legibus, nullisque poenis neque minis cohibiti, et arbitrio fuo relicti, immo invitati fpe amplisfimorum praemiorum, et regia auc- toritate coacti, mortem prius obierint, quam idololatriae macula fe infici pasfi fint. - . Quisquis igitur haec omnia rite perpenderit , jure. mirabitur, Hebraeos ante exfilium fe ad idolorum. pluriumque. Deorum cultum valde propenfos, postea autem ab eo vehementer alienos ostendisfé. ^ Quid? íi ingenio nostro lebraeos nobis fingere liceret, raulto probabi- lus. ftatueremus, .Hebracos ante exfilium. ab idolorum cultu alienos ; postea vero. patria tetm- ploque deflitutos, et gentes inter idololatricas ver- C.& J verfantes , idololatriae laqueis fuisfe irretitos: et certe haberemus, quo haec agendi diverfitas probabiliter exponi. posfet. . Ne miremur itaque , variis temporibus varios exítitisfe , qui hujus gravisfimae commutationis causfam vel intactam reliquerint ,' vel in ejus explicatione ad miracula confugerint. Ac nos- tris quoque temporibus, quibus res humanae diligentius investigantur , et quarumcunque rerum eaufae indagaritur fummo ftudio, commutatio illa AMignis, quam fubierunt Hebraei post exfilium Babylonicum , digna vifa fuit, in qua viri doc- ti operam fuam collocarent. ^ Alii vero aliam viam funt ingresfi. Ac hodiedum integra manet dubitatio , utrum in. hac agendi diverfitate indo- lem mutaverint Hebraei, an vero fervaverint. - Gravisfima igitur est Quaestio ab Ordine Philofophiae Theor. et Litterarum Hum. in Academia Rheno- Trajectina juvenibus ad cer- tamen literarium propofita, qua disquiratur , cur Hebraei ante exfilium Babylonicum fe ad idolorum. pluriumque |. Deorum. cultum. valde propen[os, postea autem ab eo vehementer alienos ostenderint, tum etiam, utrum in hac agendi diverfitate shutayerint indolem , an ve- to [erveyerint. — Hujus autem quaestionis gra- viras me ita permovit, ut vires meas in ea cx- plicanda pereclitari. ftatuerim. /— Quamvis cnim vi- G6 92 videndum esfe fcirem, quid humeri valeant, quid fekre recufent; tantos famen fructus exin- de me percepturum arbitrabar, ut ftudiorum meorum numquam me pocniteret. Quo magis autem jucunditati fimul et utilitati confulerem : hanc mihi potisfimum viam ineundam judicavi, ut historia duce nostram quaestionem expo- nerem. Disquifiionis fumma cum tribus imprimis contineatur partibus, ex ipfius quaestionis dis- tributione, quaerendum erit, I9. Cur. Hebraei ante exfilium | Babyloni- cum [e ad idolorum pluriumque Deorum. cul- tum. valde propenfos , lI?. Postea autem ab eo vehementer fe alie- 20$ ostenderint , —HI?. Utrum in hac agendi diverfitate Wt- iayerint indolem , an vero fervaverint. SEC- C m») SECTIO PR IOMMS Be CUR HEBRAEI ANTE EXSILIUM BABYLONICUM sE | 4D IDOLORUM PLURIUMQUE DEORUM CUL- TUM VALDE PROPENSOS OSTENDERUNT?2 D Primum idololairiae exemplum in populo Hebraeo exponitur. e, Ls in monte Sinaitico ipfa Jehovae voce totoque: populo praefente vix erant promulgatae , qnum omnium legum caput violarent Hebraei colendo vitulo aureo (4). Commorabatur eti- amnunc in monte Mofes , omnia. inftituta, cum facra, tum civilia, aeo" accepturus. At po- pulus ad radicem montis Castra metatus, qua- érazinta dierum morae pertaefüs ,' acceptoruim be- (4) Exod. XXXIL. Coll, Hesf » Gefch. der Brad Th. JL p.996 fq. et Cl. Van der Paim, Bibei voor de J. D. Vi. p. 77 q. 4 € m) l béieficiórüit jámdiu immemor , genio fuo ümnie ée indulgébat. Sediiofa multitudo undique ad. Aüronem , cui regiminis curam interim . deman- daverat Mofes, confluit, magnaque cum proter- vin et petulantia fibi postulat. Deum ,. quefü oculis confpiceret, quique in itinere exercitui praeesfet (4): Mofem enim per quadraginta dies jam frustra exfpectari, eumque ira divina interemtum , certe humani quid pasfum esfe. Mortuo Mofe, divinae mentis interprete, ab ipfo Jehova deftituti fibique relicti, videbantur. Itaque fibimet ipfis erat profpiciendum. Ter« fefactus Aüron feditiofam multitudinem blande alloquitur et verbis delenire conatur. Inítat eó magis populus. Quocirca ille ejus votis palam refistere non amplius aufus, ornamenta petit muliebria, ut haberet, unde- Deus conficere: tut, fperans fcilicet, fore ut a mulieribus re- pulfam ferrent viri. . Sed fpes eum fefellit. Gra- tisfima et pretiofisttma quaeque nec foeminae denegabant, dummodo haberent Deum, quem Ocus - (a) svaBb i20 jx covnos n5 này. Alexendrini inter- prOLCS : meínro» wjui? CuoUe, ci, TpemepwDmerras Wjog», COll, Act. VIE: 40. Ex Hebraismo unum fignifcatur numen , coll, Gen. XX:.13. XXXV: 7. 2 Sam..VII. 23, et h. l. &., 8... Conf. Nehem. IX:.18. ubi nomini pluralis numeri zdjicitur verbum numeri fingularis, i (C 1 ) eculis confpicerent ,- qualem- in Aegypto colue- rant. Ad angustias itaque redactus Aüron, ad imaginem bovis facri. quem ab Aegyptiis coli viderat, vitulum aureum quodammodo eflinxit. Quo vifo Apide populus fatiari non potuit, prae laetitia faltabat, clamabatque: Ecce, Is- raélitae , Deum vestrum , qui ex Aegypto vos eduxit! clamorque audiebatur per tota castra. Tam inopinato malo, tantoque peccato omnis tandem confilii expers Aüron aliquam. afferre medelam conatus est. Altare exílruxit et pos- tero die in honorem Jehovae festum diem cele- brari decrevit. Mane jam aderat populus, Deo lubens facrificia oblaturus. At vero libidinibus fuis mox abrepti, quo cultu in Aegypto Apim profecuti fuerant, eodem nunc venerantur vi- tulum (4)... Edunt, bibunt, lascive ludunt, at- . (a) Hinc perfpicue patet, idolorum cultum cum pere- grinorum Deorum veneratione proxime esfe conjunctum, et Israélitas in colendis imaginibus prope abfuisfe, quin ab ipfo Jehova deficerent. Itaque neque asfentior iis , qui Tehovam fub vituli fpecie ab Israélitis Divino honore fuisfe affectum existiment. Etenim, gravius deliquisfe , immo crimen laefae majestatis commifisfe cenfendi funt Israelitae, Exod. XXXI: 6, 7,8, 25 - 30, 31 , inprimis XXXII: i-4. Pf. CVE 19-24. Coll Act. VII: 41, iCor. X:7. Nec tamen omnes nullam omnino rationem habuisfe [ehovae in colendo vitulo aureo nondum mihi perfuadeo propter Exod. XXXIL 4-Ó6', 28. ( 55 ) atque novus iste*Deus populo tantopere placet, ut in ejus honorem chori faltantium inftituan- tur. Quod festum quanto ardore fit celebra- tum, vel ex eo patet, quod Jofua, qui cum Mofe montem adfcenderat, clamorem militum audire fibi vifus fueric, Mofes autem effrenatam multitudinem non nifi vi et armis compescere potuerit. Sed unde tandem iste furor? aut quomodo fieri potuit, ut eo dementiae pervenerint Israé- litae, qui tanquam Deum .-oluerint vitulum - jstum, quem ex auro ipfi fuis viderant oculis confici, a quo fibi nihil nec mali metuendum , nec boniíperandum erat? Etvero, quam turpis et ingrata haec fuit ratio! Quanta miracula in Aegypto perpetraverat Jehova! Divinae majefta- tis et potentiae , et erga Israélitas amoris docu- menta quot quantaque jam dederat! Regis po- tentisfimi Pharaonis fastum depresferat ; ipfos e fervitute durisfima liberaverat; magno hostium damno ipfos per mare rubrum traduxerat inco- lumes; in mediis Arabiae defertis nec cibi, ne- que equarum copia ipfis defuerat. : Sed plus etiam praeftitit Jehova. Idem ille cocli terraeque Dominus regimen populi in fe füsceperat modo folenni (4). Ad eorum ani- | mos * ^ (2) 'Exod, "AX, C nm inos Commovendos fublimiorésque: de ipfo fen, fus excitandos omnia erant comparata. Splen- debant fulmina, tonitrua: audiebantur, percul- fus metu et veneratione ftabat- populus. Ipfe de coelo descendere videbatur Jehova , elata vo- ce imperii legem fummam promulgabat. As- fentienti populo. publiccque fidem. interponenti tutelam fuam curamque potentisfimam fpopondit rex Jehova, : beneficia inbumera fertilitatemque patriae, rerum |omnium copiam, certamque promifit regionis Canainiticae posfesfionem. Ar elapfis tantum quadraginta diebus fidem datam fal- lit populus, promisía divina contemnit, et qua- fi omnes pietatis. hunmianitatisque fenfus excus- ferit, negligit Jehovam et bovem aurcum adorat. - Haec fi e nostra'cogitandi ratione dijudice- mus, vix aliquid afferre poterimus, quod ad hujus rei caufam probabiliter. explicandam. fu£- ficiat. Etenim cum haec res plane abhorreat à nostra indole nostraque cogitandi ratione , non potest non illa mira nobis videri, et paene & natura humana aliena. : Iteque, quo jam diu tendebamus, hujus idololatriae origo est inda- *ganda, exponendaeque caufae, quibus ad eam gerverfam atque fingularem agendi rationem ad- duci potuerint Israélitae. "Quam quidem idolo- Jattiae apud Israélitas caufam ut probe intelli- gamus, ipfe fons adeundus estj:e quo haec ; om- (3s omnia flixérunt; ^ Est autem ille, uti fponte patet, ipía illorum hominum indoles atque in- genium fingulare,. a nostris moribus diverfum ; 2 nostra aetate abhorrens, ipfis vero proprium atque ex illorum aetate profectum: quam qui-. dem fuam indolem ac naturam fingularem fecu- ti, eique penitus indulgentes , non poterant non ad hanc ipfam delabi idololatriam. $ 1I. Caufae ejus ex ipfa. repetuntur indole |.» Hebraeorum. ] Hebraei ad Orientales gentes pertinentes ha- rum etiam ftudia retulerunt (4). ^ Dominatur autem in omnibus fenfüum externorum vis fum- ma. Sunt pueris fimillimi , quorum animi fa- cultetes nondum fefe exferuerinr. | Latet etiam- num ratio; ex arbitrio fenfuum totus pender homo. Rebus itque jin fenfus incurrentibus. quam inaxime ez propemodum unice movetur. Res veste et fublimes ipfam inprimis feriunt ac percellunt , et naturae fpeciacula grandiora | ip- (a) Vid. Cl. Parezu , Ant. Hebr, p. 458. fq. "Muiitin- ighe , Vir Cl GCofchiedenis: der. Mensch, naar den Bjgàe!, T-. HL p. 170 fj. 9 ot J d Exc ( 36 ) ipfum in admirationem fümmam adducunt. Per- Mcrutandi et obfervandi ftudio, quod e fenfuum externorum vigore nascitur, omnia attendit, ne minima quidem negligit. Prouti autem puer totus est in rebus tangendis, videndis, audien- dis, atque, externo rerum fíplendore captus, interiorem . earum. indolem. fere negligit; fic etiam Orientales omni aevo iis maxime rebus delectati funt, quae fplendore, luxu, magnifi- centia fenfus externos aflicerent. — Valent prae- terea phantafia fumma: quo tardior enim ratio esfe folet,,eo magis omnia fub fenfus revo- cantur. Ducitur etiam homo maxime hoc ftudio, ut imitetur alios. Et vero mira quaedam vis est, eaque minime.negligenda , imitationis in animos hominum, praefertim puerorum. | Quid. enim initio aut didicimus , aut fecimus, nifi quod parentes vel nutrices aut dicerent, aut agerent? Solent autem imprimis imitari eos, qui vel ae- tate, vel auctoritate, vel experientia ipfis funt majores; aut fi qui artibus divitiisvé excellunt , aut quacunque re admirationem movent (z). Quod autem femel placuit, id tenent, nec vel (c) J. H. Verfchuirii disfertatio de origine et caufis jidololztriae amoris et ftudii maxime in gente Israéliticá in Opufc. a. 181c. a Cl. Lotze , editis pag. 171 feqq. . € d vel promisfis, vel minis poenisve praefenisfi- inis ipfos ab eo avellas. X Tenacisfimi vero fue- runt omni devo Orientales morum atque inflicu- torum füorüm. Quae enim femel fenfus eorünr vehementius affecerant, animis tam alte infixa haerebant, ut vel terram coelumque moveres, fi ea inde expelleres (2). Sunt ipfis denique' affectus vehementiores. Hominis Orientalis non est cogitare , aut philofo- phari; fed fentire rebusque objectis graviter affi- ci, impelli, moveri. Affectibus unice indu!gens , .iis abducitur, imo rapitur ad fummam animi in- flammationem ; illoque abreptus impetu abjicit Tationis frena, nil curat, nifi quod flagrantibus Íludiis conveniat, atque ita celerrime fertur, torrentis inftar rapido curfü ripas transgredien- tis, nullumque non obftaculum impetu füo re- moventis (5). Quae quidem ipfa vis fenfim externorum oculorumque cum in imagiuibus Deorum cer- natur, et in idolorum festis affectuum | impetüs vigeat et veluti bacchetur, cumque Hobraci, a longo inde tempore inter gerites idololatricas ver- fati'y (4) J. H. Pareau, oratio de conftanti 2c non muta- bil Orientalivm ingenio , imprimis pag. 29 - 33. (2) Sunt verba L. Dibbits, refp. ad Quaest. Lic. pag. 22. B £5 fati, harum cultu fuisfent delectati, eumque fummo imitati fuisfent ftudio; ex hac ipfa in- dolis Hebraeae defcriptione vel unice pateret, cur ili tam impeníis fludiis vitulum aureum coluerint. At vero in originem idolorum pluriumque Deorum cultus paulo diligentius est inquiren- dum, quo melius hujus rei caufam perfpectam habeamus. In hac autem disquifitione indoles Orientalium nobis fit dux comesque. $ III. ldolorum , pluriumque Deorum cultus apud Orientales univerfe illustratur. - Noachus cum tribus filis e communi dilu- vio fuperítes, veram Dei tanquam coeli terrae- que creatoris notitiam in orbem recens inítau- ratum introduxerat. Horum posteri infignem e communi calamitate liberationem diu grata mente recordati fuisfe videntur (2). Quo magis vero diverfas a fe invicem occuparent fedes, fibique pro variis ftudiis varium vitae eligerent genus, ^ eo (a) Hesf, 1.1. Th. L. p. 171 fq. Aet Koningrijk Godi D.I.bl. 99. fq. Niemeyer, Charak. der. Bisc/ 'Th. I. psg. $6. Muntinghe, l.l. T. I. bl. 248 fq. C m 2) eo niagis unà cum patria paternis moribus avi« tdeque religioni valedixisfe videntur. —Qmas de Deo habebant notiones, quamvis esfent fubli- mes, erant tamen accommodatae ad. màgnam temporum fimplicitatem, — Humana ratione in- formabatur Deus, humani ei affectus adfcribe-. bantur. | Cujus rei documentum affert histo- ria exfílructae turris Babelicae, ubi Deus di- citur de coclo descendisfe humana vifnrus ope-: ra, et fécum deliberasfe de hominibus per or- "bem terrarum dispergendis (4). Quae cum esfet eorum. hominum. fimplicitati accommoda:a de Deo cogitandi ratio, eo intelligitur facilius, quo- modo verae religionis notitia tandem : potuerit. obliterari. Homines enim, ut diximus, rebus in fenfus incurrentibus vehementer movebantur. n alias regiones quotquot fefe contulerant, aliam rerum naturam experti, alia naturae fpectacula intui- ti, aliis prorfus fenfibus afficiebantur. Rebus praefentibus unice intenti, praeterita minus cu-. rabant , tandemque: oblivioni dabant. Itaque cum adfpicerent folem , .undique radios emittentem. et fuo calore terrm hominesque exhilorantem ; vel lunam, mediis in tenebris noctem fuo lumine ilustrantem , non poterant non divini quid in-, tus (2) Gen. XI: 5-7. ' icd B.3 Cw 9 tus fentire ac divinam utriusque admirari majefta- tem; vel astrafi obfervarent, delectabantur ad- fpiciendis lucidis illis punctis in coelo quafi currentibus. — Quid mirum, íi divinum eorunr cultum nusquam non in Oriente reperias? (4) At vero, quid tandem est in rerum natura, quod puero vel pulchritudine hon placeat, vel fplendore non arrideat, vel gratia ipfum non alliciat, vel quacunque parte ipfi non fefe commendet? Quidquid igitur fenfus afficiat, fi- ve admirationem moveat, five metum incutiat , five miri fpecie ipfum teneat, id omne ab Ori-: entali homine divinum habebatur. Hinc anima- lia, fylvae, montes, flumina, arbores, lapides divino honore culti, et qua erant Orientales: phantafia, hisce vim quandam inesfe divinam facillime fibi perfuadebant (7). Multum tamen aberat, ut hasce naturae vi- res promiscuo cultu venerarentur Orientales: omnes. Apud alios enim fol, luna et astra 5: 1 apud alios ignis; apud alios animalia, tam noxia, quam utilia; apud alios alia naturae: opera, pro varia , in quibus habitabant , regionum in-: (4) Conf. Meiners, Gefchichze der religionen "Y. É pas. 381 fqq. ] (2) Meiners, l. l. pag. 142 fqq. et Ifelin, Gefchicde- vis der dMeüsciicid Doek III. Iloofdít, XIX. 4 ( m indole, hominumque ingenio eximie colebantur. Neque id mirum cuiquam accidat. Magna enim ubique deprehenditur regionum et ingeniorum dmerfitas. Varia item fuit populorum vivendi ratio. Nomadicam vitam agebant alii, alii co- lebant agriculturam , alii mercaturae operam na- vabant; alii venando ,. piscando alii fibi victum quaerebant. Quae cum esfet populorum diver- fitas, aliis in regionibus alia ratione informa- - bantur Dii et proprio quodam cultu distingue- bantur. Hinc factum, ut Indi, Aegyptii , Phoenices, et Perfae in cultu. divino tandem di- verfi abierint, fua quique ftudia et, affectus ad Deos transferentes (4). Sic igitur disperfi homines fibique relicti ; avi- tam de religione traditionem fenfim | fenfim- que obliti negligentesque, pro fuo ipfi ingenio Deos fibi finxerunt. . Cumque per familias primum viverent, ex hac ipía vivendi ratione factum , ut fingulis familiis esfet aliquis prae- fes et fautor Deus, qui ita regeret omnem na- turam, ipfisque faveret, uti rebus domesti- cis profpiciebat paterfamilias (2). Ita Laban in fua jam familia (c) coluisfe dicitur Tera- phim (4) Niemeyer, l. l. pag. 9t fg. (2) Meiners, l. 1. Th. I. pag. 31 fq. (c) Gen. XXXI: 19, 30, 32, 53. coll. Jofua XXIV: 2. C nt y phim, quafi fortunae commodioris praefides et jzrgitores (4), quos Labanis filia, domo pa-: terna relicta, volebat perpetnios ac propitios comites habere. ^ Erant Graecorum G0éc £Qé 510 ,. £u xaroixibitt Aalpoves citi, Latino- rum Lares atque Penates (7). Quum vero fingulae familiae eo perveniunt, ut ratione tribuum fecum invicem conjungan- tur, et communem fequantur ducem, in fingu- lis etiam. tribubus unus erat Deus ,. qui caeteris praeftabàt, quem Deum zurelarem appellare xonfueverant (c). Patet lioc ex co, quod de Aegyptiis narrat Herodotus (4), qui in aliis Aegypti regionibus alia animalia facra habebant. Oriuüdi quippe Aegyptii ex diverfis 7évec: , -di- verfos quoque Deos venerati erant. Patet eti- am ex antiquis populis omnibus atque, Graecis , quorum diverfae tribus fingulae fuum habebant Deum tutclarem ; ita Minerva praefes erat Athenarum , Diana Ephefi, Venus Cypri erat custos. Atque fic familiae primum fingulae fin. gu- (4) cov&n coll. dialecto Arab. vide Schultens ad Ha- Airii confesfum lil. pag. 155. (2) Muntinghe, 1. l P. II. p. ror, 102. nota 148, 149. P. III. p. 212, 213. ' (c) Meiners, l. l. p. 61 fqq. (7) Libro IL. c. 163, 164. coll Heeren, ZZeeu bcr &e PoHHk etc. lb Th. Abih. IL. p. 637, 639. C 4 ) gulos habebant Deos tutelares, deinde tribus civitatesque. Attamen progrediente focietatis ftudio ,. tem- plorum et festorum opportunitate, quae facer- dotes amoenisfimis in locis in Deorum hono- rem inftituerunt, fenüm paulatimque factum, ut nonnullae tribus fecum invicem communem rem fecerint, et in communibus festis commu- nem celebraverint Deum. Hinc factum, ut finguli populi unum prae caeteris Deum prae- cipuo in honore habuerint. Hinc Apis fum- inus Aegyptiorum factus est Deus (7), et alii aliis populis praefuerunt. Apud Orientales pro- ponebantur fere tanquam reges etreginae. ta- que per totum fere Orientem Sol et Luna habe- bantur rex et regina, qui astris tanquam exer- citui imperarent (7). Quod ipfa docent nomi- na Molech, Milchom , alia. Scilicet , quamdiu per familias aut per tribus vivebant homines, Deos fuos colebant tanquam patres matresque familias, res familiarum tribuumque tuentes; ad (2) Ote; w£yiees. Lucienus de facrificiis in Opp. T. I, P. 359. Melade fitu orbis: Z4pis populorum omnium numen es. L. I. C. IX. Conf. Jablonskii Pantheon Aegyptior. L. IV. C. IL. $ ». Meiners, L1. p 197. Heeren, l.l II Th. Abth. IL. p. 639. (2) 2 Reg. XXI: 3. XXIII: 5. Jerem. VII: 18. VIII: a. XIX: 13. , imprimis XLIV: 17 - 20. É 34 ) ad politicam vero rationem progresfi Orienta- les, hanc ipfam regnorum fuorum, atque regis reginaeque fpeciem in Deos transferebant. lta in genere humano exítitit p/urium JDeo- tum cultus. . Ad idolorum veto cultum nonnifi prolabente tempore atque progrediente humanitate. perve- nerunt (4). Est enim illud indicium cultus, quando ex rudi conditione ad artium ftudium progreditur homo. Antiquisfimi fcilicet populi tanquam Nomades vagantes, atque in tentoriis habitantes, certis locis nondum adftricti, in montibus vel fylvis, denfis(imis arboribus con- fitis, vel quibuscunque locis amoenitate infigni- bus, dona fua et facrificia Diis offerre folebant. Qui vero certas fedes pofuerant et agriculturae operam dare coeperant, ipfi in aedibus babi- tantes, Deos fub dio habitare nolebant, aedifi- cia exílrruebant privatis aedibus fimillima, at 'grandiora, illa et praeftantiora. llinc, quod Aegyptii et Indi, in cavernis etiamnunc habi- rantes, Diis templa exítruxerint fuübterranea ; quibus füccesferunt deinceps meliora fupra ter- (4) Conf. de toto hoc argumento Meiners, | 1 ITh. P. 413 fq. Attamen humanitatís progresfüum, qui in cul- tu Divino apud varias gentes pro diverfa, indole cernitur divcrfus , non fatis attendisfe videtur. (95 2 terram exftructa (2). : Ammonitae autem ipfi- que Israélitae in tentoriis viventes , tentoria Diis fabricarunt, et fecum portarunt 73v ex4yxv ToU Méaox (D). — Agitur autem homo maxime hoc ftudio, ut res quascunque in natura obvias arte efüngat. Pueri nihil non imitando exprimere amant. Pingunt varias figuras, imprimis anima- lium, quibus magnopere delectantur, iisque vehementer fibi placent. Quantopere hoc ftu- dio praefertim delectati fuerint Orientales, do- cent nos multifariae imagines, in obeliscis et monumentis fere omnibus depictae vel fculptae, Hanc artem ad divinas naturas, quacunque tan- dem. imagine referendas, potisfimum adhibue- runt. Etenim, cum id maxime effingere artibus ftudeant homines, quod maxime aut admiran- tur, aut venerantur, cumque apud varias gen- tes regibus heroibusque pofitae fint ftatuae, immo vero in cultiorum etiam hominum et nostra aetate viventium aedibus, totius familiae , maxime vero pa:ris matrisque imagines con- fpiciantur depictae: quomodo tandem fieri ali- ter potuisfec, quin hasce naturas füperiores , ma- xi- -(4) Heeren, l. I I Th. II Abth. pag. 309, 310, 311 feqq. et 698. (2) Aimos V: 26. Act. VII: 43 Conf. Comment. Kui- noelii ad h. 1. í ww) .Xifhequé reveréndas et Deos illos fimulacris ef- fingerent, quos tanquam patres regesve cole- bant, et in éorum honorem convivia festaque laetisfima celebrarent. Hinc igitur Deorum fi- mulacra exfliterunt, et honos divinus illis tri- butus. Perfpicitur in. horum forma atque fpe- cie univerfa Orientalium. propria indoles (4). Etenim non hominem potisfimum imitando ex- presferunt , faltem moralis hominum conditionis parum rationem habuerunt. Hoc demum Grae- cis relictum , naturam moralem fümmo ftudio explorantibus. Illi externam hominis formam , hon fenfus affectusque animi, admirati, vires tzntum corporeas ítatuis informarunt; nonnun- quam etiam animalia, hominibus vel robore et fortitudine, vel calliditate, vel amabilitate, vel áliis facultatibus, ut ipfis videbatur, antecel- lentia, effinxerunt, vel eorum partem humano corpori impofüerunt. — Ita Dagon (7), Phili- fiacorum Deus, piscis formam habebat, fed partim tantummodo , nam ejus commemorantur manus et caput humanum. Moloch autem, Am: monitarum nefandum numen, ex aere confec- tum, facie erat vitulina, manus fupinas ex- ten- (7) Heeren, Ll Ll HI Th. I Abth. pag. 76. Michaé- lis, AMofaifehes Rech? $ 248. pag. 138, 139 (2) 1 Samuel V; 4. ( $87 ) tendens, ut illis impofitus puer igni combu- reretur (4). Qua ratione mirae istiusmodi prodierunt imagines , quas Oriens antiquo aevà tanquám divinas veneratus est. Atque haec de idolorum pluriumque Deorum cultu, qualis apud Orientales populos exfltit, in univerfum fufficiant. ^ Quae quidem latius videbantur exponenda, quo melius intelligere- tür, qua tandem ratione e rudiorum hominum ingenio, et Orientalium maxime gentium indole exfliterit polytheismus. Quo quidem Orienta- lium hominum ftudio rite perfpecto, fponte ap- paret, quare idem ftudium fuerit in Hebraeis , ipfis quippe Orientalibus et Orientali ingenio praeditis. Sed propius nunc accedamus ad He- braeos, et ipforum historiam perlustrantes vi- deamus, quomodo magis magisque idololatriae ftudio fuerint ducti. -' (a) Conf. Warnekros , Jeed/che Oudheden pag. 196. Hunc .Deum imprimis coluerunt Tyrii et Carthaginienfes, quem alio nomine Graeci Romanique vocarunt Herculem , et Saturnum, De éo exftat locus illustris Diodor. Sicul. L. XX. C. 14, quem citant Verfchuir, l. l. pag. 173. et Mi- chaélis, 1. l. & 947. pag. 126, eidemque pueros fuos im- molasfe faepius memorantur Hebraei, ibid, , $ IV. ( 28 ) $ IV. Idololaivige. [ludium. in. Patriarcharum jam familia: confpicuum ,| magis magisque. in «degypto increvit, et post legem la- tam. Sinalticam in deferto etiam yim fuam exf[eruit. Memoravimus jam, Jacobi uxorem furto, ab- flulisfe patris fui penates. Erant enim jam ma- ture in patriarcharum familia, qui e Chaldaea oriundi, alienae fuperflitionis, perverfique cul- tus contagione inficerentur. | Manifestum hoc est e Gen. XXXV: 2, 4, ubi Dii memoran- tur peregrini, et aureiannuli, five amuleta (2), in quibus vim inesfe judicabant mala quaedam averruncandi. Hebraei itaque indole fua ad alienam fuperftitionem propenfi, facilius etiam in Aegypto ad eam delabi poterant. Etenim Hebraei in Aegypto nomadicam eti- amnunc vitae rationem agebant. Aegyptii jam ad ftabiles fedes pervenerant, fummo ftudio agriculturae operam dantes (2). llli fimplicis- uie di- (2) Col. van der Palm, ad h.l. Warnekros, l 1 pag. 494- (P) Conf. de Aegyptiis imprimis. Heeren, 1. 1. II Th. II Abth. et de Hebraeorum in Aegypto conditione Hesf, de NN fmis erant moribus, hi vero certum cultus gradum jam attigerant, atque artibus literisque magnam jam famam fuerant confecuti. — lili j fecundum tribus viventes, civili quodam vincu- lo nondum erant conjuncti ; hi legibus parebant unique domino et regi fuübjecti erant omnes. Illi quidem fublimes de Deo ac religione habe- bant notiones; hi ad turpisfimum idolorum cultum prolapfi erant; attamen facerdotum pompa et fanctitate, et festorum frequentia , hilaritate et luxurie, Hebraei ab Aegyptiis lon- ge fuperari videbantur. ^ Pastores hisce erant piaculum: Gravisfimi Israélitis imponebantur la- bores, quibus ad humilem redacti fervorum. conditionem , ad fimplicisimum illum, fed: füblimem tamen et liberalem, minimeque fer- vilem Dei cultum, quem a Patriarchis accepe- rint, minus fiebant idonei (7). | Quo magis confortio utebantur Aegyptiorum , eo magis fe ad horum mores er inftituta conformabant. Tem- poris diuturnitate Deus Patriarcharum oblivioni dari coepit. ^ Quo magis rebus fub fenfus ca- dentibus miovebantur, quo vehementius per fplen- Hesf, L1.III Th. I B. et J. H. voa der Palm, 1. 1, P. V. C. I. pas(im. (4) Muntinghe , l. 1, I1I D. pag. 145 feqa. ( ge ) fplendidum facrorum apparatum affecti fuerant, eo majore ardore et impetu idola fectabantur, eo magis fe a fimplici Patriarcharum cultu alie- nos, et ad idola. propenfos ostendebant.. Et periculum. aderat; ne- omnes tandem fub jü- gum. Pharonis misi, durae fervituti füccuim- bentes, in Aegyptiorum Deorum tutelam fe conferrent (4). | At füo tempore fuccurrit Deus, gentem fuam ingenti periculo erepturus. . Quae quidem Jehovae benignitas, quamvis fum- ma fuerit et eximiis majeflatis indiciis confpi- eua, tamen, quod ipfa res ac ratio docet, eam vim habere non potuit, ut ex Aegypto liberati Israélitae. continuo omne idololatriae ftudium. deponerent. Laerebat in animis illud ftudium , in Hebraeorum indole plane Orientali, tanquam in terra fibi propria laete germinans, quod, diu- turna Aegyptiorum facrorum admiratione. atque. imitatione excultum , altas radices egerat , neque poterat facile evelli animis. taque vix Ae- gyptum egresfi, cibos potusque et convivia Ac- gypdorum defiderabant, appetebant Aegyptia- ca omnia, et fime dubio festa etiam facra , qui- bus interfuerant, in animo habuerunt. Rebel- labant itaque faepe in Jehovam, et in Aegyp- ; | tum (2) Jof. XXIV: 14. Ezechiel XX: 7 , 8. XXIII: 3, 8, 19 , 21. ! US (3. 5 tum redire malebant. Sed quamdiu fplendidum illud in coelo fignum Jehovae adfpicerent, ip- fumque Deum fuum velut in confpectu habere fibi viderentur, facile fibi perfuaderi finebaut, ut idola non colerent. Quamprimum vero lata lege Sinaitica per paucos quosdam dies a Je- hova relictos fefe cenferent, recurrebat illa bovis Aegyptiaci imago, et quo ftudio jam. diu fuerant, fimulacrum petunt Dei cujusdam, et vaccam Aegyptiacam effufa colunt laetitia. Ex iis itaque, quae hucusque obfervando perlustravimus , fatis nobis efficere licet, cur Hebraei post latam legem Sinaiticam tam im- penfo ftudio vitulum aureum coluerint. Atque hoc quidem in populo Hebraeo primum idolo- latriae exemplum, et facile princeps, fufius mihi videbatur exponendum, quod. peculiarem idolo- latriae rationem in expresfa quafi imagine nobis ante oculos ponat. Caeterum in nostro, quod deinceps inftituendum erit, itinere, non ira progrediemur, ut fingula idololatriae exempla "otemus , fed, qui jam in altiorem escenderimus locum, unde uno quafi oculorum intuitu ome nem éjus ambitum, perfpicere liceat , peculiarem tantummódó , quam deinceps, in Palaestina in- duerit formam ec habitum , obfervabimus. $ v. 2 $ V. Cau[ae ct opportunitates. praecipuge, quibus ad idololatriam prolapfi fint Hebraei, ab occupata fere Palestina usque ad ve. giasm imperii formam im gente Hebraea. [l'abilitam. - Israélitae quamdia in Aegypto fuerant, folos Aegyptiorum mores imitari potuerunt. — Nunc. vero ad regionem Canaániticam appropinquan- tes novum quafi orbem ingrediebantur.. Nova igitur cum facra adfpicerent et festa, novae: oriebantur illecebrae. Canaànitae enim permul- ta in facris fuis habebant, quibus Hebraeorum animos a vero Jehovae cultu abducerent. Quae quidem inftituta quadam cum Aegyptiis compa- ratione optime illustrentür. oT Canainitae in varias etiamnunc tribus divift vivebant ,. quorum alii vitam agebant Nomadi- cam, alii agriculturae , mercaturae alii operam navabant. Aegyptii autem. civili quodam vin- culo jam fecum invicem conjuncti uni parebant regi (7). Neque unum prae caeteris Deum solebant Canaánitae, fed fingulae tribus fuos ba- (7) Hesf, 1. l. V Th. p. 1 fq. Muntinghe, 1. 1. III Th, p. 328 fq. C.35 3 habebant Deos tutelares , quorum aufpiciis veí bellum gerebant, vel agriculturam , vel merca- turam exercebant. Simplici porro cultu? Deos füos profequebantur. : Nondum enim memoran- tur templa, in quibus Deos fuos coluerint ; in fylvis et montibus opacis arborumque denfirate eminentibus .facrificia Diis offerebantur (). Neque etiam illorum festa videntur tanta fa- cerdotum pompa ac frequentia celebrata fuisfe, quanta apud Aegyptios ea- celebrari viderant Jsraélitae; ^ Aegyptiis itaque multo inferiores Canaünitae haud magnam fui admirationem Israé- -litis injecturi fuisfe posfent cenferi. Immo vero hi ipfi ad populum et rempublicam Amphictyo- nica ratione informati, optimis legibus et magno facrorum apparatu inftructi, longo post fe inter- vallo relinquebant Canainitas. Attümen plura habebant Canaínitae , quibus fefe Isradlitis commendarent. — Qua enim ip- fi erant natura luxuriei et rebus venereis ve- hementer dediti, Deos fibi fingebant volupta- tibus valde delectatos; unde fponte oriebantur festa omnibus vitiis dicata. Neque etiam alios difficulter ad facra (ua. admittebant , fed fponte invitabant, quippe mercatores , cum pluribus po- 20(K2). Exod. XXXIV; i3. Deut. VIE /5. XII: 3. Conf. .Michaglis , l.l, $ 248. RE Cu o pulis commercium habentes. Itaque illorum illecebras non potuerunt non mature jam expe- riri Hebraei. In deferto enim jam fecum por- tasfe dicuntur cw cx4vX4v ro0 MoMów (4), eo- que perverfitatis procesferunt, ut terram Ca- naüniticam jamjam ingresfuri impiis Mloabita- . rum facris fefe proftituerint (5). : Moabitae enim et Midianitae vehementer fibi metuebant ab Israélitis ; quibus cum armorum vi refistere non auderent, nec per Dileamum diras iis posfent imprecari, voluptatum laqueis eos irretire ten- taruant. Festum enim erat celebrandum in hono- rem Dail- Peoris, in quo virginitatem fuam Deo confecrare folebant puellae, et cum foeminis 'concumbere viris impune licebat (c). Quo magis igi- (2) Act. VII: 42, 43. Amos V: 25, 26. Ezech. XX: 16 , 18 , 24. (5) Numer. XXV. Pf. CVI: 21. Hofea IX: 1o. 1 Cor. X: 8. ! (c) Hesf, 1l. 1. IV Th. VI B. Ili. Abth. Michaélis , 1. l. $ 268. pag. 308 , 309. $ 92. pag. 151, 152. Mun- tinghe,, l. l. Tom. III. pag. 33o. Alio nomine apud ali- os populos dicitur Phallus, et Lingam, five Priapus et Mutunus, conf. omnino Meiners , Lk1' I Th pag. 95x feqq., imprimis p. 255. Post Salomonem hoc idololatriae genus quam maxime invaluit 2 Reg. XXIII: 7. Ezech, VIII: 3. XVI: 17. — Conf. Cl van der Palm, ad h. 1. Neque illud esfe repetendum e defiderio prolis obtinen- dae, fed ex voluptatum et libidinum (ludis, quibus mag- n0- 4 A. igitar Deorum fuorum tutelam ac. favorem fibi adverfus Israélitas impetrarent, Jehovae vero iram in eos excitarent, hospitalitatem liberali- tatemque fimulantes, ad facra füa Hebraeos in- vitarunt. .]sraélitae autem rebus venereis inhian- tes, huic festo frequentes adfunt, taeniolis ca- pillos redimiti Deo facrificia offerunt, lauta convivia celebrant, lasciveque faltantes. libidi- nibus mox abripiuntur, atque in ipfius Mofis confpectu genio fuo indulgere haud erubescunt. Quae Moabitarum Midianitarumque facra cum . univerfam | gentium — Canaüniticarum | indolem eximie referant, conjectura jam facile asfe- quamur, cur Hebraei, occupata regione Ca- naánitica, tam facile ad festa harum gentium celebranda allici potuerint. [am vero Jehova fine animi, vitae, morumque integritate, fine virtutis: pietatisque exercitio coli non poterat. Licen- tiae immodicae, voluptati vitiisque omnibus ini- mica erat vera religio ,' nec crimina expiari posfe docebat fine vitae emendatione. Quo magis igitur in lautis rebus verfabantur Israó- liae et finitimarum gentium commercio ute- bantur, earumque foeminas ducebant uxores, ! eo nopere ducebantur populi incultiores, fatis ostendunt cum alia loca Ilof. IV: r3. Jefàj. LVIE: 5 - 10. Jerem. li: 23-26,:um imprimis Ezech, XVI, XX, XXIll. — i iden i. X $6 ) eo minus Jehovae facra aestimare coeperunt, fibique quaefiverunt religionem — faciliorem , cupiditatibus vitiisque fuis blandientem (z). Quid? quod eo fuperftitionis pervenerunt, ut in honorem Molochi filios primogenitos, ca- risfima pignora, comburerent, ipfaeque matres fine fletu aut gemitu adítarent, dum liberi, ma- nibus nefandi Idoli, quod intus igne accende- batur, impofiti , inter tubarum clangorem hor- rendo modo immolabantur. Ut autem Hebraei haec facra tanto ftudio fectarentur, effecit ri- tuum multitudo faepe jucundorum et libidino- forum , pompae fplendor, criminumque licen- tia; quod posterius ritus etiam per fe tristes, ingratos et crudeles reddit jucundisfimos (2). Sed alia quoque nobis funt obfervanda. His- ce quidem temporibus nondum eo procesferant IÍsraclitae , ut legum Mofaicarum ptaeftantiam perciperent, et Jehovae prae caeteris Diis po- tentiam et majeftatem femper agnoscerent, qui unus omnium rex et dominus omnibus eorum rebus optime profpiceret. — Erat enim haec il- lorum hominum opinio, e fingularum familia- rum peculiari cultu facro orta, fingulos Deos fingulis rebus in rerum natura praeesfe, a fin- gu (2) Verba funt Cl. Ver(chuirii, 1. ]. pag. 178. (2) Verfchuir , 1.1. p. 173 - 176. t 85 ) gulis ea ipfa esfe petenda, quae familiae cui- dam aut tribui esfent peculiaria bona, alios Deos divitias, alios terrae fruges, belli fortitu- dinem et victorias dare alios. Quae ergo fingula fi appeterent Hebraei, ad istiusmodi quemdam Deum confugiebant, quem apud divitem aut artium peritum aut bello fortunatum populum coli viderant (4). — Ac Judicum tempore pe- regrinorum Deorum cultus,ita femel praeva- luit, ut, quem antea pari cum caeteris Diis honore affecerant Jehovam, nunc plane defe- rerent, feque totos traderent Deastris (2). Neque ii etiam, qui Jehovae addicti ma- nebant, ab omni füuperítitionis labe fe prae- ftabant immunes. Jofua enim vix mortuo (635 Levita aliquis Jehovam fub imagine quadam colere non recufavit, et principes fubinde viri Jehovae ftatuam pofuerunt ; quod quan- " topere a fincero ejus cultu esfet alienum , ex ipfius decalogi praeceptis fatis cuique patet (4). $ VL (4) Hofea II: 7. Jerem. XLIV: 17. 2 Chron. XXVIII: 23. Conf. Michaélis, 1, 1. I Th. $ 33. pag. 174 in nota, (5) Jud. VIII: 38. X: 6. Conf. Cl. van der Palm , ad h. T; (c) Historia haec narratur Jud. XVII, XVIII , et re- ferenda videtur ad tempus. mortuo Jofuae proximum. Cl. Pareau, Int. Vet. Test. P. III. S. I. C. IV. $ 3. pag. 413. (4) Discrimen, quod inter idolorum cultum ; fub quo- rum N * ( ww.) $ VI. Refuscitatum. pyovectiore Salomonis aetate idololatriae | ffudium. vim. fuam ex- ! ferus usque ad exfiliua Babg- | lomicum. ^| Inducta regia dignitate magnos in cultu fa- cro progresfus fecerunt Israélitae. Prophetarum fcholae, a Samuele inffitutae, vim füam in populum exferere | coeperunt. Magnus facro- rum. apparatus, a Davide inítructus, externus Jehovae cultus hymnis Davidicis canendis et facerdotum pompa exhilaratus, et templi Sa- lomonei fplendor magnam hominum multitu- dinem ad Jehovae festa alliciebat. — Fortunata rerum conditio, et regia auctoritas populum ab idololatria avocabat. [nterea tamen multa irrepferunt vitia (2), quae ad idolorum pluri- umque Deoram cultum post Salomonem maxi- me refüscitandum , et ftabiliendum haud parum valerent. He- * rum fpecie ipfum Jéhovam colebant, et peregrinorum Deorum cultum intercedit, allatis exemplis illustravit Michaélis, l. l, V Th. $ 245. pag. 106 - 113. - (e) Muntinghe, 1. 1 Tom, VI. pag. 316. VII. pag. 1 feqq. (^39 ) Hebráei enim ex inftitutis Mofaicis agticul- turae operam dare, et fuis terrae finibus con- tenti ab aliarum. gentium. commercio abftineré debebant (4). Verum enimvero tantum abe- rat, ut reges fuo praeirent exemplo , ut potius: nil magis moliri viderentur , quam ut mercatu« ram, quae larga manu divitias cuique affere« bat, in dies augerent. Etenim ex quo tempore cum Phoenicibus commercia inftituit Salo- mo (2), mercaturae íludium apud Hebraeos . immenfe increvit. | Atque iis adeo temporibus , quae exfilium Babylonicum haud diu antecesfe- runt, tam ampla fuit Hierofolymae mercatu- ri, ut fuis commerciis nobilitata Tyrus ei invideret (c). - Sed hac etiam in caufa leges Mofaicas vio- larunt reges, quod e gentibus Canainiticis du- cebant uxores. Etenim regia pompa et luxu vehementer delectati , finitimorum regum aulae magnificentiam certatim imitari ftudebant. Apud Orientales autem cum res pretiofisfimae habe- antur foeminae , inter regios thefauros infignem quen- (4) Herder, een zur Philef. der Gefch, der Mfenschh, L. IIl. pag. 105. (2) 1 Reg. IX: 26 - 28. 2 Chron. IX: ?o, ot. | (c) Ezech. XXVI: 2. XXVII: 17. Conf, Cl. Parean, Antiq. Hebr. P. IV. C. IV. $. 37, 39. C 4o ) quendam locum occupantes, earum multitudine imprimis gloriantur reges (4). . Lhaque Davi- des ad regiam evectus dignitatem. plures jam uxores duxerat (7) , regumque ditisfimus Salo-: mo feptingentas adeo aluisfe memoratur uxo- res, et pellices trecentas (c). Quae cum ple- raeque e populis finitimis oriundae esfent, et peregrinis Diis addictae, qua valebant in viros alliciendi et perfuadendi vi,:. eos ad Deorum füorum cultum facile pelliciebant. |. Quantae autem in foeminis istis fuerint illecebrae, ex- pertus est. Salomo, regum ille fapientisfi- mus. Ác nunquam Achabus eo procesfisfet perverfitatis , nifi Ifabelem Phoenisfam habu- isfet uxorem (7). Hisce autem temporibus Hebraeorum Prin- cipes, ex mercatura magnas fibi divitias nacti, et in rebus lautis veríantes, moribus vivebant disfolutis (e). | Ad principum igitur exemplum cum .in Oriente quam plurimum componantur cives, luxuria et mollitie ipfe' jam deprava- tus populus facile fibi perfuaderi finebat, ut. pe . Ca) Muntinghe , 1. 1. Tom. VI. pag. 40, 4I. (2) 2 Sam. II: ». Ill: 2 - 8. XII: 8. (c) 1. Reg. XE: 5. (4). Verfehuir, l. l. p. 172. (e) Muntinghe , 1. 1. Tom. VIL pag. 142-147. [wr peregrinorum Deorum facris interesfet. — Quod eo- minus nobis mirum accidat, cum Hebraei eo tempore in prophetarum fcriptis depingan- tür. homines dclicatisfimi (7), adulteri, vino lustrisque confecti (2), contumaces, quique prophetas, homines fcilicet fimplicisfimos , puerili ista inftitutione Mofaica imbutos, lu- dibrio habebant (7). Hi iraque homines Mo- lochi et Bailis facra non poterant non fummo ftudio fectari, omni luxuriei et lasciviae generi dicata (4). . Quo magis autem legum Mofaicarum auc- toritas infringeretur et imminueretur, effecit. fcisfum Hebraeorum regnum et perpetuum Ju- '' daeos inter et sraélias disfidium ; quod e mutua tribuum aemulatione ortum , facris eti- am valde fuit exitiofum. Ut enim cives fuos a. Judaeorum regno redderet alienos Israélita- rum rex Jeroboamus, nova facra templo Hie- rofolymitano oppofuit. Bovis fimulacrum dua- bus in urbibus, Dane er Bethele, jusfit ado- rari, festum. tabernaculorum immutavit, et quo (2) Jefaj. HI: 16 feqq. (A) Jefj. V: 1i, 12. XXVIII: 7, 8. Jerem. IL 24. Wooz ,: 8. (e) Jefaj. XXVIII: 9 - 15. (4) Hofea 1V: 1r - 18. Yefaj. LVII: 3 - 1o. Jerem. II: 23 -27. Ezech, XVI , XXIII. (Me. 2) i quo magis in populi gratiam fe infinuaret , nof e fingulari Levitarum tribu, fed ex quibuscun- que ordinibus facerdotes creavit, qui publico €ultui. praeesfent (4). Quae facra eo majus vero cultui attulerunt detrimentum , quandoqui- dem Jehova fub idolis colendo facile eo per- veniebant, ut aliorum etiam Deorum fibi com- pararent £àeAz (b). Quam religionis pérver- fitatem fectati funt quotquot deinceps Dai Israélitico praefuerunt. Ex politica autem. necesfitudine, quae a fcis- fo inde regno Hebraeis cum populis finitimis intercesfit, majora etiam damna vero Jehovae cultui acciderunt. Judaeorum enim et Tsraéli- tarum reges fe invicem bellis debilitarunt et fi- nitimorum regum auxilium plus femel implora- runt. taque faepe afctiore fefe foedere cum exteris conjungebant, eorumque amicitiam et affinitatem appetebant, tanquam repni fui firma- mentum (c). Qui vero in rebus civilibus placere regibus fuis foederatis, et fefe ad illo- rum mores componere ftudebant, quo erant antiquitus res facrae cum civilibus arctisfimo vin- ^ (o) I Reg. XII: 26-33. Conf. Muntinghe, 1.1. Tom, VII. pag. to feqq. Michaélis , 1. l. $ 198. pag. 154. - 157 ;. (2) Michaelis, l. 1. $ 245. pag. 106 - 113. (c) Verfchuir, l. 1, pag. 172. , ( 38 vinculo conjunctae, eorum etiam facra imitari quafi cogebantur. | Jehovam enim agnosce- bant Deum fuum et regem, de cujus tutela cum defperarent, finitimorumque regum im- plorarent auxilium, hoc ipfo Jehovam in- feriorem —declarabant caeteris Diis regibus- "que (z). luaque rex ]eroboamus foedere cum Pharaone, Aegyptiorum rege, conjunc- tus, ut huic gratificaretur, vitulorum cultum introduxit . ad Apidis Aegyptiaci | imitatio- nem (2). Immo vero, alii reges eo demen- tiae pervenerunt, ut Jehovam Deum quippe inutilem plane rejicerent, in ejusque locum Phoenicum et Asfyriorum Deos fübftituerent , belli fortitudine Jehova longe fuperiores (c). - Áccedebat autem , quod Phoenices, Aegyp- ti, Asfyrii, hisce temporibus ad fummum cul- tus et gloriae fastigium. adfcenderant. Quam- vis enim fenfim fenfimque in cultu facro mag- nos progresfus fecisfent Hebraei, aliisque gen- tibus hac in caufa facile fuperiores viderentur , / non . (2) Hof. V:13, VII: 8- 16, XIV: 4. Jerem. II: 18 - 20, 28, 36,37. Conf Cl. van:der Palm, ad h. 1l. ., Q2. Conf. Muntinghe , 1. 1. Tom. VIL pag. 13. et in nota. (c) 2 Chron. XXVHE: »3.. Qualem de Diis opinionem foverunt gentes idololatrae , indicant loca 2. Reg. XVIII: 33-35. XIX: 11-14. Jefsj. X: 8 -12, ubi Asfyrii lo- quentes iuducuntur. » L4 C 4 2 non tamcn eodem quoque cultus gradu manfe- Tunt. gentes vicinae, ex quo tempore terram Canaüniticam ingredientes vidimus Israélitas. Phoenices enim , quorum confortio ut pluri- : mum utebantur, in artibus elegantioribus, in .architeciura et re flatuaria longe hoc tempore rant praeftantiores. Qui vero antea in fylvis facrificia Diis obtulerant, et ipfi jam fuos Deos in templis colebant, et Salomoni in templo Jehovae exftruendo fuerunt auxiliati. ^ Ab hoc itaque populo, quem. maxime admirabantur Hebraei, quo erant imitandi ftudio, non pote- rant non multa asfumere , et in caeteris rebus et in facris; eorumque exemplo facile fe con- vertebant ad idola colenda, quae fua elegantia et arte fe commendarent (2). Quantum autem Asfyrii, Chaldaei, imprimis Aegyptii hoc tem- pore cultu praeftiterint, fatis inter omnes con- flat (2). Haec cum esfet Hebraeorum indoles, cumque tanta aliunde accederent incitamenta, quid mi- rum , illos, optimis quamvis legibus inftructos , idolorum pluriumque Deorum cultui adhaefisfe ad exfilium usque Dabylonicum ? Ca) Tefaj. XLIV: 9-18. Conf. Cl. Pareau, Antig. Hebr. pag. 424, 425. (7) Coaf. Muntinghe , 1. 1l. Tom. VII. pag. 299- 303, 317 - 325- fm SEC- C a5 ) SECTIO SECUND A CUR HEBRAEI POSTEA AB IDOLORUM PLURIUM- QUE DEORUM CULTU UNIVERSE VEHEMEN- TER SE ALIENOS OSTENDERUNT ? HÀ (e eÀ A $ I. Nonuullorum de hac quaestione fententia dijudicatur. Li Toss: apud Hebraeos caufas expofuimus, in quibus indagandis magnam omni tempore operam pofuerunt viri docti. Nunc ad con- trarias accedimus caufas, quibus factum, ut Hebraei postea ab idolorum pluriumque Deo- rum cultu univerfe vehementer ífe alienos os- tenderint; et hanc quidem quaestionem multi paucis folvi posfe cenfüerunt. j : Illustris Michaelis (2), eumque fecuti alii, in- (4) In opere jam laud. I Th. $ 32, p. 17i. eumque TR fe- ( 46 )j infignem hancce commutationem a Perfis, quo- rum confuetudine in exfilio ufi fuerint Hebraei , unice esfe derivandam fibi perfüuadent. —Cu- jus opinionem, quae multis placuit, dijudi- casfe operae pretium duxi. Ea huc fere redit: manfisfe Judaeis fuam ad idolorum cultum propenfionem, donec Cyrus, rex Perfarum , fuum imperium per totam Afi- am occidentalem extendisfet ; Perfas-enim ido- lorum cultum averíatos fuisfe, verumque De- um coluisfe, cujus quandam imaginem ignis exhiberet; ac Judaeos adeo, Perfis fubjectos , ab iis cultum, quem, olim vehementius amas- fent, averfari didicisfe. Quae fententia. nesci- mus, an ab omni parte probabilis videatur. Et primum quidem vehementer dubitamus, re- . ligionem Perfarum tanta cerni praeftantia, quanta ab iis perhibetur. "Teste enim Herodo- to (4) , prisci Perfae foli lunaeque facrificabant ; telluri, igni, aquae atque ventis. | Confcenfis montibus altisfimis facra faciebant, nec ítatuas , nec templa, neque aras ponere et confecrare fas bos putabant, quin immo horum facrorum cul- fecutus Warnekros, Antiq. Jud. p. x94. Vid. Verfeipir , Lh p. 18o. coli. fcriptoribus ibi laudatis. (2) L. I. C. 131. VII. 37. Conf. Meiners, l.l. p. 238, 416. in nota, Ciceio,.de Legibus L. II. C. 10. C») cultores infauiae incufabant. ^ taque in alia- rum gentium, veluti Aegyptiorum et Graec corum facra grasfati funt, alto fupercilio in eorum ftatuas et delubra defpicientes. Neque illud tamen mihi provectiorem humanitatis €ultum prodere videtur, aut puriorem religio- nem. Períae enim plurimi nomadicam (4) vitam agentes, artes nondum excoluerant ele- gantiores , quibus fefe dederant. Aegyptii Grae- cique, qui, ftabiles nacti fedes, majorem hu- manitatis gradum attigerant (7). Quae (2) Heeren, !l. 1. I Th. I Abth. p. 412. (2) Perfas intelligo antiquiores, e regione Perfide oriundos. Hi enim coelum, totamque naturam Divino -cultu profecuti, Deos nondum ftatuis informarunt, nec templa iis pofuerunt , neque aras. Quod polytheismi ge- nus Feticismum appellarunt receutíores. — Meiners, 1. 1. pag. 146. Deinceps vero, quum duce Cyro in Medo- Tum castris militati, fociorum domini evafisfent , una cum illorum moribus et cultu religionenr asfumferunt, quae 2 Zoroastre nomen habet. .Heeren, 1l. . I Th. I Abth. P. 485 feqq. . Quae Medorum religio cum a permultis fuam originem habere cenferetur e Perfis, et unius Dei cultum praecipere, ac fimilitudinem quandam cum Mo- faüica prae fe ferre haud paucis videretur, haec ipfa in caufa fuit, cur tam magnifice omni tempore de Perfíis judicatum fuerit, Sed vero in Zoroastrica etiam religione "laudanda modum excesfisfe videntur plurimi. Quae enim habentur placita de duobus principiis, quorum alterum bonum perhibetur, alterum malum, boni autem fymbola . funt ( 48 ) Quae cum esfet Perfarum religio a polythe- ismo haud aliena, cumqre Perfae -idolorüm cultum averfarentur, quippe agrestiores ;" haud miramur, nullum memorari populum, qui Per- farum religione commotis idololatriam rclique- rit. Suam religionem fervarunt Aegyptii, Phoe- nices, Graeci, aliique populi Perfis fübjecti , 'et inter quos commorabantur Hebraei, ab- horrentes fere a Perfarum religione ,: quae ipfis jneultior videretur. — Quid igitur? -Hebraeosne cenfebimus folos illud esfe imitatos, quod re- fpuebant caeterae gentes omnes? Immo vero, quam religionem ipfi reliquerunt Perfae, ut ignis folisque imagines pluresque Deos Medo- rum ratione colerent, hanccine ipfam dicemus eo adduxisfe Hebraeos. ut a polytheismo rece- derent, puramque et vere Mofaicam religionem amplecterentur ? Porro, Hebraeorum religionem fi fpecres post exfilium Babylonicum, nihil invenias mu- tuo defümtum ab ipfis Perfarum Medorumve pheids, quo ab idololatria avocari, et ad uri- us funt. Sol et Ignis Divino honore colendi, et quae (unt plura placita religioni Mofaicae prorfus contraria, eo certe valere non poteront, ut Hebraeos ab idolorum, pluriumque Deorum cultu avocarent. Heeren, 1l. l. pag. 465 - 483. tim t ( 49 ) us Dei Jehovae cultum | adduci potuerint, QQuaecunque enim. füperfunt post ex(lium Ba- bylonicum fcripta (4), genuinam Hebraeorum, et plane Mofaicam refcrunt indolem. Deinde. in ipfo exfilio, nec Medorum, nec Perfarum imperio adhuc fubjecti, gentes inter idololatricas viventes, et ad idola colenda vi coacti, ab eorum contagione fe fervarunt im- munes (^). Quod cum ex Medorum Pería- Tumve confuetudine, qua co quidem . tem- pore nondum utebantur Hebraei, explicari haud posfit, alia nobis argumenta quaerenda funt, neque ea e longinquo petenda. Quid ? quod vix ulla flatui Pposfit Perficae religionis vis in animos Hebraeorum, cum jamdiu ante exfilium Babylonicum ab idololatria et.poly- theismo faepe fucrint alieni Israélitae. Cujus réi cum aliae quaerendae fint causfae ,..ex ipfa Hebraeorum indole et inftitutione repetendae, hae (2) Testes fint Ezra, Nehemi, Haggaeus » Zacharias et Malachizs. Quidquid autem de Angelorum doctrina ho- dieque ftatuunt nonnulli viri docti, fi vel verum fit, nihil ad unius Dei Jehovae cultum. Mofiicum pertinet, At vero dubitari potest, num Chaldaeorum, saliarumve Beutium ulla vis hac in re fuerit. Con£ doct. H. J. Roy- — wards, Over den sees ej Lor beang van het bock Dani - P. 102, 103. ; ' (9) Pi. CII, CXXXVII. (586. hae ipfae caufae cenfendae funt in exfilio Da- bylonico perfecisfe, quod fenfim paulatimque ante illud tempus inchoatum erat. B3 S II. Jam ante exfilium Babylonicum interdum ab idololatria alieni fuerunt. Hebraei. Ante exfilium Linslpnichm fuerunt tempo- ri, quibus ab idolorum. pluriumque Deorum cultu alienos fe ostenderunt Hebraei, nulloque - non tempore exítiterunt , quibus Jehovae cultus curae: cordique esfet. Quod nifi teneatur et paucis illustretur, in nostra quaestione expli- canda plura defiderentur necesfe est. . - Quisquis enim historiam Hebraeorum vel . obiter perlustraverit, non animadvertere non poterit, quanto ftudio Hebraei Jehovae adhae- ferint, et idolorum pluriumque Deorum cultum repudiaverint, cum terram occuparent Canaá- niticam. Tunc enim Jehovae obtemperantes , quaecumque ad peregrinorum Deorum cultum pertinerent monumenta, deftruxerunt omnia; . immo fervido animi impetu in eorum facris delendis funt grasfati, Jehovam unice celebran- tes. Ne vero haec coeco cuidam fervori tri- buas, placidiora afferamus tempora. Quem 'enim fugit, quanto ardore Jehovam coluerint He- Cm 2 Hebraei per totum illud tempus, quod a Sa- mucle ad Salomonem. usque effuxit? Namque tanto ftudio Jehovae facra celebrarunt ejusque religionem vindicarunt omnes, ut nulla idolo- latriae vestigia apparuerint. Quid? quod reg- nantibus. Jofaphato , Hiskia, jofia, idolorum pluriumque Deorum cultum detestatus popu- lus Jehovae cultui arctisfime fe adílrinxit ; nul- loque nom tempore viri fuerunt excellentiores, qui meliorem plane ostenderent mentem : quod egregie docet 70oo illorum (4) exemplum , qui füb pesfimo Achabo, furibundo isto ido- lolatriae' patrono , Daàálem. non adoraverant. Neque in ipfo etiam idolorum pluriumque Deo- rum cultu omne, quod Hebraeos inter et Jehovam - intercedebat, vinculum disrumpebatur. Alii enim Jehovam imagine quadam fignificabant, quod ab feroboamo factum vidimus, vitulorum cultu Dane et Bethele introducto (2) ;. alii Jehovam una cum peregrinis ,Diis venerati pari eos- dem honore affciebant. Pauca enim admo- dum funt exempla, quibus conftet, Hebraeos plane nullam (c) Jehovae rationem habuisfe. Qui "4) 1 Reg. XIX: 18. KA) r Reg..XIlz98. |. mCo)..Jud. VIlE: 33. X: 6... De oto hoc argumento conferri omnino meretur Warburton, de CoddeLyke Zeu- wing" van Mozes, T, 1V. p. 073 - 2 293. p" D» QC $5) Qui vero ad regnum Israéliticum ,. five decem tribuum pertinentes , ab Asfyriis in exfilium abducti funt, horum multi jam ante exfilium Judaeorum Babylonicum ad meliorem men- tem rediisfe videntur. Quae cum ita fint, cumque non in exfilio primum aut post reditum demum in patriam vero Dei cultui, relicto polytheismo, fe de- derint Ísraélitae, ipfa luculenter docet histo- ria: caufas relicti polytheismi non in folo ex- filio Babylonico esfe quaerendas, fed et ante illud 5; non in Perfarum religione, fed in ipfa inftitutione Hebraeorum pristina; non in qua- cunque externa opportunitate, fed in ipfa in- dole gentis, temporum decurfu explicita et ad id magis magisque conformata. Age igitur, quod antea in exponendis idololastriae caufis egimus, id nunc denuo in contrario Jehovae cultu aga- mus: ipfam confulamus indolem Hebraeorum eorumque inílitutionem totamque historiam, ut videamus , quomodo fenfim ab idololatria avo- cati fint, ac tandem ab ea penitus abhorruerint. - [ta demum patebit, unde illa extiterit post ' exfilium Babylonicum plane commutata religio- nis ratio; patebit vero fimul, quomodo fac- tum, ut jam ante illud exfilium hanc ipfam . posteriorum temporum rationem meliorem fe- cui, interdum a polytheismo fuerint alieni. $ III. (C s5$ J S III. In caufis, quibus inducti funt | Hebraei ad averfaudum polytheismum , veramque tu- endam religionem , omnium prima » ponenda est ipfa in[itutio Mo- féica. Deus, crescente in dies apud plurimas gentes idolorum pluriumque Deorum cultu, ne verae . religionis notitia penitus interiret, jam mature Abrahamum fingularibus beneficiis affecerat, et optimis, quarum capax esfet, de fe notionibus imbuerat. .Accommodavit autem fefe fapien- tisfime ad illorum temporum rationem et in- :dolem. taque, ut caeterae familiae fuum fin- gulae habebant Deum tutelarem , ita et. Abra- ' hamidae gloriabantur Deo fupremo, fuam fa- 'miliam tuente, quiesfet Deus Abrahami, Ifaà- ci et Jacobi. Quorum posteris, quando ad justam populi magnitudinem in Aegypto ado- levisfent, regionem Canaiüniticam habitandam E Deus. Neque fuis non ftetit promisfis. -— Lraélitas enim dura fervitute oppresfos liberavit, et ex Aegypto in regionem promisfam traduxit. Caeterae autem. gentes, uni Domino regique fubjectae , Deos habebant, quos fibi tanquam regesíingebant. Israelitae , in 12 tribus divifi, ci- | C 5& 2 civili vinculo fere nullo inter fe erant con- juncti, nullis etiamnum legibus inftructi, qui- Bus opus foret, quando nomadica vitae ratio- ne relicta flabiles in Palaestina fedes occupa- visfent , et agriculturae operam dare coepisfent. Quo magis igitur Israélitis: profpiceret Deus , veramque religionem tueretur, regis titu- lum asfumfit: ,, cujus imperii diverfas partes fic implevit, ut cujuscumque generis leges ferret, ut jus diceret, ut praemia rependeret poenasque irrogaret, ut de gentis rebus ad vitam necesfariis profpiceret, ut ipfam rem bellicam | procuraret, ut omnia prorfus pera- geret, quae füpremae potestotis civilis apud Orientales et antiquisfimis temporibus propria esfe cenferentur. Convenienter cum ejusdem regiminis indole aedes, uni vero Deo Jehovae facra, et fanctuarium erat, in quo cole-- retur divino honore, et palatium, in quo regiam haberet fedem. ^ Quidquid ei offere- batur, et venerationis huic debitae, et tri- buti eidem folvendi rationem continebat. To- u conftitutio, cum facra tum civilis, ma- ieflatem divinam ac regiam indivulfo nexu ex- hibebat conjunctam. Educta autem ad bellicas expeditiones arca foederis, praefentisfimi Je- hovae fignum , hunc ipfum belli ducem atque inperatorem oculis repraefentabat Israélitarum. Qui- ( 55 ) Quicunque aliquod habebant five facrum, five civile, five judiciale, feu bellicum munus, hoc a principe fuo Jehova tenebant, ejusque gerebant et nomine et aufpiciis. Sacerdotes ac Levitae cum ad divini cultus, tum ad regiae aulae fplendorem pertinebant, erantque et pu- blicae religionis fustentacula, et communis ju- ris interpretes ac vindices. Quo potisfimum re- gimine Jehova omnem ad plures Deos colendos interclufit aditum. Quisquis enim a rege Jehova descisceret Israélita Deosque peregrinos ve- neraretur, hic non modo fummae irnipietatis ; verum etiam, quod maximum est in Oriente, . laefae majeftatis crimen commifisfe cenfebatur. Quocirca in decalogi legibus ante omnia plu- rium Deorum cultus prohibetur, ac fubjungi- tur lex de vitando quarumcunque Dei imagi- num cultu, qui cum fanctisfima religione non conveniret, ab eoque perfacile abduceret ani- mos" (4). » | . Atque haec Theocratica regiminis forma exi- mie comparata erat ad pellendum peregrinorum Deorum cultum. | Namque caeteri populi Deos fibi cogitabant, quorum alii aliis virtutibus es- fent infignes, alii praeesfent agriculturae et mercaturae, bellum adruinistrarent alii. —Jeho- va u (2) Sunt fere verba CI. Paravii, Antiq. Hebr. p. 237-239. (UM va vero coeli terraeque dominus, et Israélita- rum Deus peculiaris, diverfas apud eos regimi- nis partes unus in fe füuscipiebüt , ac folus idcir- coabiiserat colendus. Quo magis autem Israé- litas fibi redderet addictos, eta finitiniarum gen- tium facrisarceret, quoad ejus fieri. posfet , cu- ravit] ne exteris commerciis nimis indulgerent.. Hanc ab caufam agriculturam magnopere com- mendavit ejusque aliquam quafi imponebat ne- cesfitarem per aequalem agrorum distributio- nem, lsraélitarum animis injecit magnum pa- trii foli et gentis füae amorem, ac vetuit adeo, ne quis ex Canaünitarum foeminis duce- ret uxorem. Cum autem Hebraei rebus in fen- fus incurrentibus imprimis moverentur, et fini- timarum gentium facra rituum multitudine, et pompae fplendore magnopere fefe commenda- rent, religionem Israélitis praefcripfit, multis variisque ritibus, ac cerimoniis. fplendidam. Huc maxime fpectabat foederis, quod cum Je- hova fecerant, fignum quoddam externum, circumcifio vocatum , quo totus Hebraeorum populus fefe Tehovae facrum et addictum profi- tebatur. Ac leges cibariae eo etiam valebant, ut aliarum gentium facras epulas haud posfent celebrare. Quid plura? Totus facrorum appa- ratus , Tabernaculi fplendor et majeftas ,' Sacer- doium et Levitarum pompa ac frequentia, fa- ^ € 5» ) -facrificiorum Jehovae offerendorum multitido et varietas, et vero festorum facrorum laetitia. et celebritas; hanc vim et efficacitatem 'in He- braeorum animos habuerint necesfe est, ut a finitimorum populorum cultu facro redderen- tur aliéniores, ac tandem Jehovae facris luben- tes interesfent. Haec igitur inftitutio Mofaica, quam ad mostrum tantummodo propofitum, et brevis- (ime in univerfum illustravimus, prima om- nium in caufa fuit, cur ab idololorum cultu aliquando defisterent Hebraei. Quae quantam vim habuerit in animos lIsradlirorum ad hoc ipfum pellendum idololatriae ftudium, docer ipfa legisladonis historia. Illo'enim tempore non coacta, fed fponte fua gens Hebraea Dei cultum accepit et foedus cum rege fuo Jehova inüt. Quod foedus quamvis brevi post fue- rit violatum , non tamen illic fubítitisfe cen- fenda est vis inftitutionis Mofaicae. ^ Etenim quidquid postea aut a Mofe, aut ab aliis legatis divinis prophetisque factum est ad inculcan- dam veram religionem, id omne ad vindican- dam hanc ipfam legem Mofaicam valebat, et sb hac ipía inítitutione Mofaica'vim praeci- puam vel unice mutuabatur. Quid? quod a. Mofe ad Samuelem usque parum accesfit no- vae inftitutionis ; quo tamen ipfo intervallo tem- Bor C 58 ) poris a polytheismo interdum alienos fuisfe Hebraeos antea docuimus. Quocirca, ut om- "mi tempore, et in ipfo etiam exfilio Babylo- nico atque postea, a polytheismo recederent magis magisque Israélitae, id ipfa praeci- pue imperii Hebraei inftitutione et ratione, cum civili, tum facra, atque ipfa legislatio- ne Mofaica factum' est. Quse. vindicata om- ni tempore, et illustrata atque amplificata eam tandem vim habuit, ut omnis denique evanesceret idololatria. $ IV. vIccesferunt infignia majeflatis. divinae documenta. ante Samuelem. Accesferunt vero jam ante Samuelem infig- nia divinae majeftatis. indicia, quae edidit Je- hova, cum ad vindicandam inftitutionem Mofai- cam tendentia, tum vero aptisfima ad pellen- dum polytheismum. Quae quantam vim in Hebraeorum animos habuerint, ex historicis documentis nobis patebit evidenter. Postquam enim Jehova Israélitas a fervitute Aegyptio- rum liberaverat,, fuamque prae Aegyptiorum Diis potentiam manifeste ostenderat, Jethro, focer Mofis, auditis egregiis Jehovae facinori- | bus, (C 59 2 E bus, in haec verba erupit (4): ,, Nunc equíi- dem manifeste fcio, Jehovam omnibus Diis potentia longe esfe fuperiorem." Neque tan- tum ex ingenti periculo liberandis, vel ab hos- tium' impetu. defendendis Israélitis, Jehovae cernebatur potentia, fed miraculis quibuscun- que edendis, externos illorum fenfus qvam maxime ferientibus. In mediis enim Arabiae 'defertis ingenti hominum multitudini nec cibi; neque aquarum copia defuerat. Quod vero prorfus maximum erat, praeter omnium opinio- nem devicti jacuerunt Canainitae, qui plu- ribus iisque potentisfimis gloriabantur Diis. Ne miremur itaque, lsraélitas, qui tanta poten- tisfimi Jehovae documenta ipfi fuis viderant ocu- . lis et fenfibus experti fuerant, omnem in Deo fuo fiduciam pofuisfe, et huic uni pro tantis be- neficiis gratam retulisfe: mentem , immo vero idolorum pluriumque Deorum cultum avería- tos fuisfe, per omne illud tempus, quo gentes Canaünitas debellarunt. Neque per totum il- lud. tempus, quod ab occupata Palaestina ad Samuelem usque efluxit, Jehovam deferuerunt omnes. . Quamvis enim fuerint, qui Jehovae plane nullam haberent rationem (7), et jn pe- regrinorum Deorum tutelam fefe conferrent, | po- (7) Exod. XVIII: rr. (2) jud. VII: 33. X: 6. (60 ) potisimum tamen Jehovam' cum caeteris Diis una venerati funt. Praefentisfimis autem cala- mitatibus afflicti Israélitae , ac. Deo adjuvante ex hostium manu erepti, Jehovae potentiam palam celebrarunt, et ab idolorum pluriumque Deorum cultu deflitere. Sed earum calamita- tum publicarum , maximorumque divinae ma- jeftatis documentorum quanta vis fuerit in animos Isradlitarum , quamvis ex eo pateat, quod in- terdum per brevia temporum intervalla Jeho- vam coluerunt Hebraei, tamen omnium maxi- me patet e fine totius hujus periodi, quae ante Samuelem eflüuxit. — Tandem enim Israélitae, per longam annorum feriem gravisfime. ab hos- tibus vexati, fenfu perverfitatis compulfi, Sa- mueli fuum dolorem fignificarunt eumque enixe rogarunt, ut apud Jehovam pro fe interce- dere vellet (2). Atque ab eo inde tempore ad Salomonem usque Jehovae conftanter ad- haeferunt. g V. Progresfio Hebraeorum in| cultu. univerfo Samuelis, Davidis et Salomonis tempore, provexit etiam religionis rationem. Samuelis tempore Hebraei ad majorem hu- ma- (4) 1 Sam. VII: 29. (oer F, manitatis cultum progres(i erant, ingeniumque fuum magis magisque explicuerant. ^ Arden- tisfimis enim votis regem fibi praefici cupie- runt (2). Est aurem illud indicium cultus, quando humanum genus, per familias disper- fum, communem fibi quaerit ducem, et ratio- ne tribuum jungitur. | Major vero cernitur cultus, fi fingulae tribus vim fuam et vigorem ita exferunt, ut communem rem faciant, et in unius populi corpus coalescant. | Quae ergo cum fuerit israélitarum progresfio in rebus ci- vilibus, cumque ad majorem pervenirent mu- tuam conjunctionem, excellentioremque attin- gerent humanitatis gradum , tuto inde collige- re licet, eos, indole magis explicira, ad ex- celfiores eziam de religione notiones recipien- das fuisfe aptos. Unde intelligitur, quare. ad puriorem in toto populo conítituendum Jeho- vae cultum tantam vim habere potuerit cum ipfe Samuel, tum Davides etiam atque Sa- lomo. Ne vero quis existimet, introducta regia dignitate cultum divinum grave accepisfe de- timentum. lHabebatur quidem antea ipfe Je- hova [sra&litarum rex, cujus adeo majestas laefa esfe videri poterat, regibus electis. Ast $5 i : erant (12 1 Sam. VIII: 5, 19, 20. ( 6s ) erant hi tantum ]Jehovae fummi regis vicarii , et fi quid postea a regibus perverüis erat me- : tuendum detrimenti, hoc fi non penitus füs- tulerunt, at remedium certe malo attulerunt prophetae. Quo magis enim reges deinceps a vero Jehovae cultu aberrarent, eo illustriora facinora Jehovae nomine et aufpiciis perpetra- runt prophetae, condnuo agmine fibi invicem fuccedentes. ^ Pesfimis regibus opponebantur excelfioris animi prophetae, qui vel hac ipía . opportunitate Jehovae cultum et vindicarent et illustrarent et amplificarent immenfe. Progresti igitur funt Israélitae in cultu etiam divino. Et fcholae (7) quidem propheticae , a Samuele fi minus conditae, certe auctae et amplificatae magnam in [Israelitarum animos vim et efficacitatem habuerunt. Inftituebantur enim juvenes de religionis Mofaicae ratione, ac de vi, quam ad pietatem ac virtutem habe- ret, et informabantur ad genuinos ejusdem fenfus in animis popularium excitandos. Poàüfi autem et muficae haud infimae partes in iis fuerunt tributae; Quae quantopere ad excolen- dum ingenium valeant, nullius non populi his- toria doceat. Quanta autem ex ejusmodi fcho- lis bona ad populares redundarint, vel fchola Py- (4) Paravius, Antiq. Hebr. p. 17r fg. ———— HÉÁÉBd—————————— (€ 65 ) Pythagorea nos docet, e qua in omnem Grae- ciam procesferunt optimi quique civitatum prin- cipes atque rectores. Pariter e fchola prophe- tica apud lsraélitas prodiisfe videntur, quot- quot deinceps ad deftructam usque rempubli- cam viri infignes a Deo peculiariter distingue- rentur, ut fuo nomine ab aliena fuperftitione populum. avocarent, veram religionis indolem patefacerent , et morum integritatem commen- darent. Sed vero hi non nifi progresfu tem- poris omnem fuam vim in populum exercue- runt, ac femina tantum fparferunt hoc tempo- re, quorum fructus vidit posterior aetas. Plus vero hac aetate ad excolendum popu- lum praeftiterunt duo reges, quibus nulla aetas tulit praeftantiores illustrioresve , Davides et Salomo, fuis uterque erga rempublicam meritis infignes. Ille quidem , quod jam Saulus agere inceperat, imperii. hostes feliciter fübegit, ejusque fines longe lateque extendit ; hic, quod 3 patre acceperat regnum, commerciis mariti- mis amplificavit, füaque auctoritate ac fapien- 'tia ad tantam gloriam felicitatemque: adduxit , ut ejus aetate dicantur [sraélitae rebus omni- Dus, quae ad vitae ufus et. commoda pertine- rent, abundasfe, laeteque ac fecure fub viti- bus ficubusque fuis fedisfe (2). E:- (2) 1. Reg. IV: 25. - C A) m Erga religionem vero meritis uterque apud . posteros immortalem fibi compararunt gloriam. Et Davides quidem, quo valebat mufices et poéfeos ftudio, omne illud ad relirionem ad- hibuit. Muficam facram ornavit et valde am- plificavit; complura cantica ad publicos ufus tradidit, multaque alia ad publicum cultum di- vinum emendandum et extollendum prorfus egregia inftituit. Hujus regis exemplo alii funt excitati, in quibus Davidis aevo eminuit cele- berrimus poéta et philofophus Afaphus; nec diutisüme postea defuerunt, qui regem illus- trem fibi proponentes imitandum , :fácra et ad divinum cultum accommodata conficerent can- tica. Atque ejusmodi hymni, in publicis fa- cris cantati, ad veros religionis fenfus alendos utilisimi, et ad gentem poéfeos et mufices aman- tisfimam excolendam. omni aevo valuerunt. Quod quidem captivitas Dabylonica docebit etiam luculentisfime (2). Neque patri impar fuit filius, fuis itidem dotibus clarus, et quanto animi fenfibus patre fuit inferior, tanto ingenii dotibus, artium. doctrinarumque ftudio, ac regiminis prudentia. ipfo fuit fuperior. | Quidquid igitur publico , «ul- (7) Cl. Pareau, Interpr. V. T. p. 459. Antiq, Hebr. "p. i67 et 169. et Muntighe , 1. l, T. Vl. p. 43 - 151. ( 65 j cultui divino: etiamnunc. deerat, id. per Salorno- nem felici, cum. fucces(u explevit. Deus, - Davi di jam. in animo. fuerat; Jehovae. exftruere. tem plum ; nólebat enim , cum ipfe fibi. folidam exe ftruxisfet aedem ,, Deum Jehovam . in. tabernacu- lo habitare (4), quale. Isradlitarum in | defertis oberrantium et füb tentoriis - degentium | ftatui omnino. convenerat, nunc vero Hebraeorum ufui minus. erat accommodatum. - Itaque ; quod Davidi non permiferat Jehova; id effecit ejus fuccesfor Salomo ;; qui artium. elegantiorum ftu- diofisfimus. .et peritisfimus ;. 'eultisfimorumque Tyriorum auxilio adjutus ,. templum aedificavit magnificentisfi mum. — Et fic. quidem. utriusque regis opcra cultus divinus fummum culmen at- tigit. Quos autem Davides apud populares ex- citare Íítuduit fenfus fublimiores hymnis fuis canendis, idem etiam effecit. Salomo fentenci- is fuis brevioribus dictisque. acutis; quae ad mores bene regundos potisfimum pertinerent (7). Quae quidem, cum in omnium ore verfarentur et quotidiano fermone ferrentur, | ad ingenium, E quale fuit Hebraeorum | et univerfe Orientali, um, excolendum non valeze. non potuerunt, Na (0 2 "nit VII: $; d -"X) Cl. Pareau , Inft. Vedi n p. II ra Moninghe 151, T. VL -p. 194 fq. T E ( 66 ) "Ne vero in hoc arguménto diütius, quam par est, haereamus, annotasfe fufliciat, He- braeos, et muficae poGfeosque vi eruditos , et fublimibus de religione placitis imbutos , et ar- tibus elegantioribus inftructos,. et aliarum gen- dum commercio excultos, ad fummum cultus fastigium propius jam 'accesfisfe/ (4). ^ Quae omnia mihi effecisfe videntur , ut Hebraei, qui- bus reges praeésfeht in genere füo praeftantisfi- mi, qui fingularibus a Jehova beneficiis affecti populo exemplum praeberent, quod imitaren- tur, pertotum illud, quod a Saulo ad Salomo- nem usque excurrit tempus, idolorum plurium- que Deorum cultui non adhaeferint. $ VI. Post Salomonem ad. exfilium usque. Ba- bylonicum cum alia memoranda funt , iun prophetarum inflitutio. Atque ex his, quas hucusque attulimus, caufis facile explicetur, cur deinceps ad ex- filium "usque Babylonicum quam plurimi fue- rint, qui toto animo Jehovae Deo fuo addicti vel nulla ipfum effigie repracfentarunt, vel pe- re- (2) Muntinghe, I. 1. p. 316. (9, regrinis Diis, quacunque tandem imagine effic- tis, cultam divinum denegarunt. . Accesferunt tamen multa, quibus Jehovae cultus luculenter vindicatus et auctus et amplificatus fit. Et primum quidem vindicarunt religionem plurimi reges regni Judaici, in quibus Jofaphatus, Hiskias et Jofias optime-de gente Judaica meriti funt. Deftruxerunt enim non tantum, quae- cunque ad idolorum pluriumque Deorum cul; tum pertinerent, fed religionem Mofaicam , eamque a Davide et Salomone magnopere am- plificatam, inftaurarunt feliciter et ad pristinum adeo. vigorem adduxerunt. Jofaphatus enim .fcholas erigi jusfit, in quibus univerfus po- pulus legem Mofaicam doceretur, quibus prae- . fecit facerdotes Levitasque (4); multaque alia infituit, cum ad, pellendam idololatriam (7), tim ad jus populi vindicandum (c), aptisfima, Hiskias autem interruptum a patre Achazo om- nem cultum Mofaicum reftituit, et unus in paucis fuit facrorum reformator celeberrimus, Jehovee caufae vindicandae ftudio flagrantisti- mus, qui adeo non Judaeos tantum, fed etiam decem tribuum cives Hierofolymam invitavit ad fa- * (7) 2 Chron. XVII: 7 - 9. (^) 2 Chron. XVII: 6, XIX: 5, (c) 2 Chron, XIX: 5-11. E 23 ( 68 ) facra Jehovae celebranda (4). Cum vero Jofias ex reperta lege Mofaica, ipfius Mofis, manu fcripta, diras idololatriae poenas cognovis- fet (5), earumque comminationem jam in reg- no lsraélitico vidisfet tristisfimo eventu com- probatam, quafi e fomno expergefactus, pfo populo apud Deum intercesfit , festumque Pa- Íchatis tanta dignitate et pompa celebrari jusfit , quanta inde a Samuele nondum fuerat celebra- tum (c). * Neque etiam in regno Israélitico defuerunt reges, qui, quamvis vitulorum cul- tum e pólitices principiis propugnarent, Jeho- vae tamen quodammodo addicti manerent. In populi vero animos et templum magnificum, et facrorum festorum apparatus, et facerdotum pompa, et vero ipfum .Hierofolymae nomen, tantam faepe vim et efficiciam habuerunt, ut non nifi regia auctoritate ab iis potuerit arceri, immo invitis ipfis regibus plurimi, et facerdotes , et Levitae, et cives, Hierofolymam fefe con- ferrent , ut facra Jehovae facerent (2). Quae quidem omnia nobis argumento esfe poss (4) » Chron; XXIX, XXX, XXXI. " (5) Deut. XXVIII, vel XXXII. (c) ? Reg. XXII, XXIII: 1 - 25. coll. 2 Chron. XXXIV, XXXV. i (4) 2 Chron. XE: 13 - i7. ( 69 2 pos(nt, quantos jam fructus tulerint facra in« flituta omnia, quae hucusque contemplati fu- mus. Sed majores etiam in cultu divino pro- gresfus fecerunt Hebraei. Quo plures enim in- veniebantur reges, qui civibus fuis pesfimum praeberent exemplum , eo plura majestatis fuae et potentiae documenta dedit Jehova 5- eo plu- res excitati funt prophetae, qui five docendo et adhortando et dicta miraculis confirmando , five improbis mala gravisfima et exfilium adeo minitando, optimis vero quibusque nulla non ' bonaet reditum in patriam promittendo ; populi animos praepararent, qui tuto in exfilium mit- ti. gentes inter idololatras verfari , et hoc ipfo exfilio a. polytheismo penitus avocari posfet. .Erant enim prophetae univerfe viri, qui, dum facrorum ministri rerum , ad cultus externi ob- fervationem pertinentium , curam gerebant, hoc fpectarent, ut religio Mofaica ad internam fu- premi Numinis venerationem ,. ipfamque morum probitatem atque integritatem conduceret (). Quas autem de fummo Numine tradebant no- tiones, tam elatae erant et füblimes , ut, quas post Mofis àetatem viri quique excellentisfimi amplificaverant, eas prophetae ad pracílantiam re- (4) Pareau, Aütiq. Hebr. pag. 171. ( 76 2 yeligionis Christianae proxime adducctent (2). Neque verbis tantum. docebant monebantque , fed dicta factis comprobabant illusftrisfimis (5) , im omnium fenfus, quibus omni aevo magno- pere movcebantur Hebraei, incurren;üibus, id unice agentes , ut hosce ab infana, qua ad ido- lorum pluriumque Deorum cultum ferebantur, propenfione avocarent (c). Etenim, prophe- tarum fcripta legenti videntur mihi communi quafi confilio, et conjunctis viribus omnes in id nervos intendisfe et veluti confpirasfe, quo. idola et peregrinos Deos debellarent, et ad. in- ternecionem delerent (7). ^ Quo potisfimum confilio complura ediderunt vaticinia ; quae tum demum. omnem fuani vim in populum habe- rent, quum ea eventu comprobata vidisfet (e). Quod vel fatis ostendunt decem tribuum Israé- litae, ab Asfyriis in exfilium. deducti , qui prae- fentisfirmis impietatis fuae poenis afflicti, quas vates ipfis praedixerant (f) , multi ad Jehovam | ve- (Cz) Muntinghe, ]. l. Tom. VII. pag. 254-262. Pa- reau , l. ]. pag. r5tr. (5) 1 Reg. XVIII: 2r - 46. (c) Muntinghe, l. l. T. VH. pag. 29». (7) Luculentisfime illvd patet ex Jefaj. Capp. XL-XLIX. (e) Teste, Jefaj. XLVIIE: 1 - 11. (f) Hofea II: 8- 15. IIT: 3, 4. V: 14. VIII: 8. IX: 17. X: 5 - 8. Amos VIII. IX: 1 - 10. C» vere colendum jam ante exfilium | Judaeorunr Babylonicum rediisfe videntur. (2). Mihi igitur. non. immerito fumfsfe videor, Hebraeos a. Salomone ad exfilium | ósque. Baby- lonicum in cultu divino magnos fecisfe progres- fus. — Ast, reponat forte quis,. fuerunt, antea a Samuele. usque ad Salomonem . vix ulla idolo- latriae. apud. Hehgsnos vestigia ;.. postea : autem » |n ini -il- 5(2) Multi quidem Tsraélitae miortüm: ac religionis fuae inimemores. gentium. petegrinarum ,..inter quas. degebant , religionem amplexi fuisfe. videntur , feque cum iis com- mifcuisfe, Cl. Pareau,. Antig. Hebr. p. r80.. Fuerunt ve- ro alii, qui Jehovae' quodammodo addicti manerent, pé- regrinorümque Deorüm cultüm cum: ejus cultu conjunge- rent. Jerem, X: 1-3. HE: 11-14. Horum plerique dein- ceps Jehovam. unice coluisfe videntur j.,guorum , alii una. cum. Judaeis reditum in patriam füsceperunt, alii exteris in regionibus manferunt,. communi omine postea appel- lati Judaei. Pareau, l.l. p. 24-57. ^ Cujus infignis Israé- litarum commutatioris cum eaedem fere. habendae fint cau-: fae, quas infra $ 7. recenfebimus ,-ubi de. vi exfilii Ba- bylonici erit agendum , de illis peculiari disquifitione non opus est, quippe qui eadem cum Judaeis plerumque fata experti fuerint in exfilio. ^ Hoc unum áddam, regnum Asfyriacum a Chaldaeis everfüm , urbisque. Ninives inte-' rium, a Nahumo imprimis praedictum, hanc vim in [s- ra&iitas babuisfe,' ut peregrinorum Deorum eorumque po- rentisfimorum ^ vanitatem — inanitatemque , ]Jehovae vero potentiam ac majeftatem caeteris Diis longe fuperiorem , non potuerint non palam agnoscere. Hesf; l. l Th. XI Pag. 5 , 6. i i 6 nm) Yi4 faepetiuméro ;cápüt extulit; "Et habet óme nino haec dubitatio, quod. prima fronte diffi- eültatem moveat; Neque emi rnésari potest, faepe post Salomonem idololatriae fe' tradidisfe Hebraeos. ^" ovi um Veruntainéti eo: ion permovisfe videntur il- lecebrae longe: májores , quani quae'antca fue- rant. ^ Cultisfimi etinm- éo témpore erant Phoe- nices caeterique populi finitimi, et haec cultus fpecies. et.artium..vigor cam vim habuit, ut hosce cum admirarentur Israélitae , tum in cul- c edam Deorum imitarentur. ^ Déinde etiam a2ccesfit ratio pólitica. "Saepius enim reges ex politices principiis, ,arctiore fefe foedere cum exteris conjungebánt, :ac pesfimorum regum cum cxemplo; tum 'etiam' auctoritité atque vi ad idola colenda /Cógebatur populus. —Scisfum praeterea Hebraeorum regnum , perpetuum Ju- daeos inter et [sraélitas . disfidium. ac. facrorum discrimen, et vero regia auctoritate fancitum cum populis finitimis commercium, illorum moribus valde nocuerunt, eosque. fponte invi-. tarunt ad. gentium peregrinarum facra cele- branda. i Sed aliud etidm est obfervandum. Neque enim ita progredi cenfenda est indoles aut gen- tis. cujusdam, aut generis ipfius humani, aut fingularis cujusdam hominis, ut, quamprimuin ad (o y «d meliorem rationem fe explicuerit, ftatim ea émnia linquat, quáeé ex minus perfecta ratione erant profecta, aut ea ita deponat, ut nusquam ih posterum recurrant." Immó vero ortae primum perfectioris rationis quafi fcintillae ipfa vi fua et novit&te erumpunt fübinde in flammas; fed aut temporis diuturnitate debilitatae aut novis objectis impedimentis ' veluti oppresíae . jacent eaedem neque confpiciuntur; at latet tamen fub cinere ignis, olim fuam vim ostenfurus Ita medio aco jamdiu ante repurgata Christia- norum facra majoris cultus puriorisque religio- nis ftudia «pparuerant, brevi vero ante Luthe- rum eadem oppresfà, penitus evanuerant: quae tamen non deleta erant, fed occulte potius agebant, eamque tandem pepererunt lucem , quae Lutheri aetate religioni litterisque affulfi. Pa- riter ante Mohammedem plures jam exftiterant de hujus gente Arabes, qui populum fuum ab idololatria abducere et ad fimplicem Abrahami- ticae religionis formam redigere. ftuduerant, at frustra. In dies enim crescere videbatur idolo- rum cultus. Attamen quis non credat, animos Arabum fenfim paulatimque ad id fuisfe prae- paratos, ut puriorem acciperent religionem ? Namque vix exftiterat Mohammedes, quin mul- ti ab idololatria vehementer fe alienos osten- derent. Ita C 74 ) Jta; pari ratione Hebraei ad avcrfandum po- lytheismum magis magisque funt adducti, et quamvis faepe ad eum denuo prolapfi, progre- diebantur tamen, et maturi magis magisque evadebant, qui puram aliquando religionem Mofaicam toto animo amplecterentur. Etenim, ut jamdiu monuimus, . plura. fuerunt tempora , quibus ab idololatria fefe ostenderent alienos ,. et fi vel ad eam .relaberentur, redibant tamen, identidem ad Jehovae cultum ; excelfiores prae- terea temporum decurfu er in cultu externo et in fcriptis Hebracorum | occurrunt. de religione notiones; ct vero, quod fummum est , nifi an- tea ad id pracparati esfent. animi. Hebraeorum , nullo modo potuisfent brevi tempore et veluti fubito a fummo polytbeismi ftudio. ad purae religionis fummum amorem pervenire. in exfilio Babylonico. Quid? Quod baec ipfa eximia in- ftitutio Mofaica, et fplendida majeftatis poten- tiaeque divinae documenta, in omnibus gentis fatis confpicua, et Davidis atque Salomonis. cultus, optimumque plurium regum ftudium, et haec tota feries praeftantisfimorum prophetarum, . necesfario maximam vim in gentem lsraéliticam habere debuerunt, ut, 6i vel id non doceret histo- ria, tamen ftatuendum esfet, his omnibus prae- paratos fuisfe Hebraeorum animos, qui in ex- filio Babylonico eo adducerentur, ut omnem ab- AME MP abjicerent idololatriam et religionem - Mofaicam. perpetuo. propugnarent. $ VII. Vis exfilii Babylonici. Quod deérat, id perfecit exfilium . Babyloni-. cum, ut ad idolorum pluriumque Deorum cul-; tum posthac non amplius prolapfi fint Hebraei. Muli vero: viri docti tantam hüic exfilio vim tribuunt, ut hoc folum . idololatriae amorem ademisfe Israélitis cenfeant. Quam tamen opi- nionem, ut nobis quidem videtur, refellunt, quae hucusque disputavimus. Et vero mirum cuique accidat necesfe est, Hebraeos per fecu- li dimidium ita plane fuisfe converfos, ut quae antea infano .complecterentur. amore, eadem nunc fubito vehementer averfíarentur. | Neque enim ita repente in contrariam partem | conver- tuntur finguli homines, nedum univerfae gentes. Ego vero, quotiescunque idololatriam Hebraeo- : rum contemplor, ante exfilium. Babylonicum perpetuo perdurantem confistentemque , toties acdificium quoddam mihi videre videor, cujus: fundamenta aquarum vi aut quibuscunque rebus jamdudum debilitata et velut excavata funt: ftat illud etiauanunc et haeret exiguis quibusdam fun- da- ( 76 damentorum reliquiis, et' ipfa vetustate fü& confiflit; at ftabile tamen non cst, et primo quovis, leviore etiam , impetu facto concidet et mole ruet fua. — Ita jam 'vacillabat apud He- braeos polytheismus, facileque. potuit exfilio Babylonico penitus deffrui. Quocirca affirman- dum est, non omnia effecisfe hoc exfilium Da- bylonicüm , fed: € iquod antea erat in- choatum. T : Et primum duidem eo valuisfe mihi idein calamitates; (7), :quas fubierunt Hebraei per exfilium Babylonicum. Hebraei enim in patrio folo felicisfima conditione vixerant, in rebus lau- tis plerumque verfati.: Terra autem Canainitica una in: paucis erat regio fertüilisfima, omnium rerum copia abundans, quam ipfe Deus. Abra- hami- posteris habitandam /concesferat, cujus peculiarem - quandam | curam habebat tanquam rex Israclitarum , qui adeo in hac ipía regione fedem fuam pofuisfe cenfebatur. Ipfe Jehova Israélitis curam fuam | potentisfimam ac tutelam fproponderat, et diuturnam regionis posfesfionem- promiferat, dummodo ipfius legibus obtemperd- rent, atque ab idololatria abflinerent; íin vero minus, tanqnam omninm malorum gravisfimum, patríae tutelaeque adeo fuae jacturam ipíis mi- na- (a) CI. Pareau, Antiq. Hebr. p. 181. ( m) natus erat. MMinarum autem vim omnem expe- riebantur in exfilio. — Patria enim ejecti, ab bostibus in captivitatem abducti ,. dirisfima quae- que perpetiebantur (4). Spoliati ab hoste , et opibus divitiisque , quibus abundaverant antea, deftituti, in peregrinas detrudebantur regiones, quas fi cum patrio folo compararent, non pos terant non ejus defiderio ferri vehementius (7). Quod vero omnium, maximum erat, capta Hie- rofolyma, fpoliato penitusque diruto templo, nulla iis festa celebrare licebat, nulla facra peragere, immo vero a Deo fuo Jehova relicti videbantur, et perpetua tutela. exclufi: (c). Quae autem aliarum. gentium | idola: coluerant; haec vel deftructa jacebant (4) , vel ab hostibus una cum vafis Jehovae in triumphum ducta Chal- daeorum fummo Deo Belo, tanquam. victoriae praemium erant dicata (2). Sine Deo omnino inter peregrinas gentes veríari videbantur, ab idololatris ludibrio habiti ( f^). Attamen haec praefentisfima mala majorem cti- (4) Conf. Doct. H..J. Royaards , 1. L p. 137 , 133. (5) Ezech. V: 12 - 17. XXIil:- 22 - 35. , c) Threni Jerem. 1L, V. | (4) Ezech. VI: 4-7, VIE: 19-22. (e) $ Chron, XXXVI: 7. Ezra E 7. coll, Dan. III, V. (f) Pf. CIL, CXXXVII, (78 ) etiam vim habebant in Hebraeorum animos, quandoquidem a prophetis vicibus repetitis prae- dicta. fuerant (2). | Mofes jam tempus illud praeviderat, quo tantae poenae ob idolorum pluriumque Deorum cultum ab Israélitis esfent fumendae (6). Quod cum tandem praeter om- nem fpem adesfet, non poterant non agnoscere potentiam divinam, quae, quod praedixerit, ra- tum faciat. Neque illud cafui aut peregrino- rum Deorum potentiae adícribere poterant. Ip- fis enim perfuafum erat, monentibus prophe. tis, Jehovam peregrinas excitasfe gentes, quae ipfius jusfü et quafi ductu fibi poenas inflige-. rent (c). Qua de re nifi antea. admoniti fuis- fent a prophetis, tantum aberat, ut exfilium Babylonicum idololatriae fines pofuisfet, ut Je- hovam , a potentioribus fcilicet Diis devictum , deferuisfent: potius, aliorumque Deorum tute- lam invocasfent (4). Verum enimvero folae calamitates, quamvi a prophetis plus femel praedictae , non eam ha- buc- (2) Muntinghe, 1. 1 T. VIII. pag. 67. Niemoeyer, l1. T. V. pag. 189. (P) Levit. XXVI: 14 - 59. Deut. IV: 24-59. XXVIII: 15 - 68. XXIX: 22 - 29. XXXIE: 19 - 28. (c) Terem. XXV: 8 - 11. V: 15 - 19. XVI: 9 - 14. (2) Teste Jefa. XLVIIE: 1 - 1r. (929 97) . buerunt vim, ut omnem ad idololatriam propen- fionem ex Hebraeorum animis radicitus evellere potuerint. Erenim non ea nobis exfilii Baby- lonici est informanda natio , quafi omnes femper in conditione penitus mifera verfarentur. Praeter- quam enim, quod nonnulli eorum principes vi- ri faepenumero haud exiguo in honore habeban- wr (4), plerique de vulgo Judaei in locis amoenis ac fertilibus habitabant ad Chaborae aliorumque Dabyloniae fluviorum ripam, ubi li- «citum iis erat domos aedificare, agros hortos- "que colere ac vitam agere tranquillam (7). Nonne igitur augurari liceret, Hebraeos, mu- tata conditione, fuo genio indulfuros eoque fa- cilius idololatriae macula fefe infecturos fuisfe, qui in peregrina regione Jehovae tutela defti- tuti füoque arbitrio relicti viderentur ? Nos qui- dem deftructae patriae dirutoque templo ac pris- tinorum bonorum jacturae magnam, nec tamen omnem vim tribuimus." Praepararunt haec ulterius animos Hebraeorum , qui, cum partem eorum, quae prophetae vaticinati erant, eventu com- probata vidisfent, idonei redderentur, ut om- nis generis vaticinationes admonitionesque at- ten- (2) » Reg. XXV: «$0, Dat, T, VE Y «5; (2) Jerem, XXIX. d 7. Conf. Pareau, pu. Hobr. P?S. 24, et Royaards, l 1l. pag 138. i ( 8o ) tenderent, quibus Jehovae majeftatem füblimi- tatemque palam agnoscerent (4). Hanc enim ob caufam regnorum gentiumque vicisfitudines praenuntiaverant prophetae, ut aliquando, fenfi- bus quafi oculisque experirentur Hebraei, regi- men Jehovae non una contineri gente, fed om- nes fine discrimine gentes complecti. | Quae vaticinationes cum in exfilio Babylonico even- tum haberent plurimae, indole fua illud erat aptsfimum, ad lsraélitas Jehovae cultui unice adítringendos. | Omnibus enim erat documento gravisimo, vanam in idolis fpem ac fiduciam poni, quippe quae gentes:celeberrimas, ex Je- hovae praedictis , ab interitu vindicare non pos- fe fuis ipfi videbant oculis. Atque ita Moibi- xe (2), Ammoniae (0c), Edomime (4), Phoenices (e), Aegyptii (f£), vel patria fua ejecti, vel in Chaldaeorum Perfarumque. po- testatem redacti, Jehovae potentiam ac fcientiam infinitam Hebraeis demonftrarunt. luculentisfime. Praeterea, cum hosce populos Deaftrorum fuo« (4) Muntingshe, 1, l. T. VIIL. pag. 6s. (2) Jerem. XLVIII. Ezech. XXV: 8 - rz. (c) Ezech. XXV: 2-8. Jerem XLIX: 1 - 6. (4) Jefüj. XXXIV. Obadja. (e) Jefüj. XXIII. Ezech. XXVI - XXIX, (f) Jerem, XLVI. Ezech, XXIX - XXXIII, ( 84. -) fuorum tutela viderent deftitutos, Jehova ter- rae coelique dominus ipfos benevola ac pro- vida cura complectebatur. ^ Saepius enim in fummis periculis inopinatum prorfus et mirifi- cum ejus cxperiebantur auxilium, ita ut e mortis adeo faucibus eriperentur nonnunquam , et divinae potentiae favorisque documentum exhiberent illustristmum (2). ^ Quid? quod ipfe Nebucadnefar, ad crectiores religionis fen- fus cum apud Hebraeos, tum apud imperii fui cives quoscunque éxcitandos, fummas Dei virtutes palam celebrare cogebatur. Hic itaque variis opportunitatibus. vel ejus fcientiam prae- dicavit, quae in abditos animi humani recesfüs peuetraret, et futura, a mortalibus nunquam investiganda, revelaret (2) ; vel ejus majcíta- tem ac potestatem caeteris Diis infinito fu- periorem (c); vel ejus regimen, quod omnes fine discrimine gentes complecteretur et flabi- le permaneret (7). Nonne igitur rejectis peni- tus idolis hunc Deum fummopere colerent He- braei, eoque vehementer gloriarentur, in quo omne fuum decus confpicerent et praefidium ? ; At (4) Dan. I - VI. De toto hoc argumento conf, ommi- no Royaards , |. !. p. 238 - 254. (5) Dan. Ht 47. .- T (c) Dan. lif: 29. '(7) Dan. 1V: 34 , 3s. F C 88 ) At vero non femper ea fuit Hebraeorum in exíülio conditio, ut Deum fuum colere quafi cogerentur. :Quo magis enim ad meliorem paulatim mentem converfi fpretam antehac avitam :religionem curae cordique habere didi- cerant, atque hos fuos animi fenfus, magnum- que fimul patrii foli defiderium manifestabant , eo magis fe gentium , inter quas degebant, lu- dibrio fubinde videbant. expofitos (7), et in- terdum duris legibus ad aliorum Deorum cul- tum cogebantur (2). "Verum enimvero hae ip- fae, quas religionis caufa fubinde experieban- tur vexationes, eo mihi valuisfe videntur, ut majore religionis fuae incenderentur ardo- re (c). Solet enim haec esfe humanae naturae ratio, ut nitatur in vetitum femper, cupiatque negata, ut nihil faciat invita, praefertim cum caufa agatur religionis; quoque magis cogi- tur, co magis renititur. | Itaque Judaei, qui aegerrime ferebant patriam ab hostibus ever- fam, templumque igne incenfum, cum avi- tam religionem , qua vel una mediis in cala- mitatibus gloriari liceret, penitus deferere co- (4) Pf. CII, CXXXVII. Pareau , l. l, p. 25. : (5) Dan. IIE: 1 - 3. (c) Muntüinghe, l, 1, T. VIII. pag. 69. Niemeyer , 1.1. pag. 191. C 8 2) . eógerentur, non poterant non fervido ejus in- cendi amore , eamque ornnibus viribus tueri ac vindicare ad mortem usque conftantés; — ' Quae hucusque perlustravimus fadi ^ mülta tamque gravia funt, ut fatis füperque- füffecis- fe videantur ad idololatriae ftudiuiüi ex He- braeorum animis penitus exflirpandum. ^ Acce- dit vero etiam aliquid, quo mihi. quidem vide- tur fingulare prorfüs robur addi posfe caufis ante exhibitis; genere quidem fuo. pértinens illud ad vaticinationes:a Prophetis editas, quas modo commemoravimus füo loco; temporis vero ratione habita cum postremum in his occupaverit locum ;' et vi ' fua unice mihi vi- deretur infigne, feorfim illud notare et huic loco fervare volui. Scilicet Chaldaei; 4 qui- bus Hebraei in -exflium fuerant ^ abducti, complures jam annos per totam fere Afiam fuerant dominati, nullumque non' Deum quafi debellaverant. - Videbantur itaque'"illi noh va- nam in Diis fuis fiduciam pofuisfe. ^ Praedixe- rant autem vates Israélitici, fore, ut Babylo- niae "regnum funditus fübverteretur a | Me-: dis.(2) , atque post feptuaginta annorum fpati- | um (a) Jef. XIIL - XIV: 38, XXE 1-11, XLVIL Jerem. ECLE ;-59. F2» ( 4 2 um in patriam. a. Cyro reducerentur Hebraei (7). Spem tamen fallere videbatur eventus. Tanta enim gloria et potentia ad finem horum anno- rum etiamnunc confpicuum erat regnum Baby- lonicum ,.. ut nemo mortalium ejus interitum brevi inftantem dixisfet (5). Videbantur igi- tur vaticinia illa irrita fore, in quibus fpem fuam omnem. pofuerant. plurimi (c). His vero nifi eventus refponderet ,. Jehovam aut promisfis non ftare, aut Chaldaeorum Diis esfe inferio- rem, fibi non perfuadere non poterant Israélitae. Sin vero haec quoque vaticinia de re tam inex- fpectata tamque improbabili non carerent eventu ,, tum;demum de omnibus prorfus Diis, de potentisfimis; etiam , palam quafi triumphas- fe cenfendus erat Jehova. Cum itaque praeter omnem probabilem opinionem regnum Babylo- nicum fubito everteretur a Cyro, haec res in Israelitarum: mentibus | alte. inhaefit,- eorumque animos et. reverentiae et amoris erga Deum fenfibus. imbuit, nullo facile tempore pe- nitus excutiendis. — Namque ex Chaldaeorum fervitute liberati a Cyro (4), idque itidem ex: | va- (4) Jef XLIV: 28, XLV. Jerem, XXV: i1, 12, XXIX: 10. (2) P. CXXVI: 3. Ezech. XXXVII: 11. (c) Dan. IX: 2. Pf. CIE: 14, CXXXVII: 8. (4) Quid potisfimum regem impulerit, ut Judaeis im- pene C 95.) vatum oraculis, veniam impetrarunt libere in patriam redeundi. Qui quidem reditus in He- braeorum animos hanc quoque vim habuit, ut quos meliores fenfus conceperant, eos nutri- verit, acuerit, auxeritque magnopere. $ VIII. Reditus. Hebraeorum. in patriam et reliqua gentis fata, "ntiochi Epiphanis maxi- me vexationes, eorum erga idolola- | triam odium confummavit. Non omnes, qui vel ab Asfyriis vel a Chal- daeis in exfilium deducti fuerunt Hebraei, redi- tum fuscepisfe cenfendi funt. ^ Multi quidem redierunt ex Judaeis, qui ad regnum duarum tribuum, 52 abhinc annis penitus everfum; pertinebant, imprimis Sacerdotes Levitaeque, quibus praecipua cura erat, ut aedem facram exflruerent. Pauci vero rediisfe videntur ex decem tribuum regno five Israélitis, qui jam annis abhinc 185 ab Asfyriis in. fuum regnum fuerant traducti (7). Cujus rei. caufa non in eo penfe faveret, ingeniofe conjecit Royaards, 1, l|. pag. 146 - 149. (4) Ezra II. Neh. VII: 6 fqq. Conf. Hesf, GefcAichze der Regeuten von Juda , T. XI. p. 250 fqq. ( 86 ) eo videtur quaerenda, quod idolorum plurium- que Deorum cultum nondum deferuerant. Nus- quam enim hac de re fic mentio (2) ;. et vero Hebràeis, per totum regnum Perficum disper- fis, id potisfimum vitio vertebatur, quod mo- ribus fuis ab omnibus populis diverfi , in caufa religionis nullam legum publicarum haberent rationem (7). Multo igitur probabilius ftatui- tur, plerosque Israélitas in locis, in quibus per duo propemodum fecula idque fatis felici- ter univerfe degerant, manere maluisfe, quam alias fedes petere, de quibus non nifi fando audierant (c). Unde facile colligitur, cur plu- res redierint ex Judaeis, quibus patriae tem- plique recens erat memoria. In utrosque autem et Israélitas et Judaeos, quocunque tandem loco verfantes, gentis He- braeae in patriam reditus magnam vim habuit, ut Jehovae toto animo addicti manerent. Qui enim remanebant in exteris regionibus, non poterant non vehementer gaudere, templum, et quidquid ad cultum. facrum pertinebat , jamjam fore inftaurandum. Quod quidem ipfis docu- mento erat, Jehovam populum fuum non defe- ruis- (c) Conf. Muntinghe, 1, 1, T. VIII. P. 63. (2) Esther. III: 8. (c) Conf, Cl Pareau, Antiq. Hebr. p. 26. (3 ruisfe, fed benigna fua cura complecti, eos- que quafi admonebat, ne iterum ad idolorum cultum prolaberentur. Quid? quod deinceps, cum de fuorum, qui jam Palaestinam tenerent , falute facti esfent certiores, plures vel reditum in patriam fusceperunt, vel festis diebus undi-. que convenerunt ad facra celebranda in templo Hierofolymitano (7). Qui vero duce Zerub- babele in patriam iter inftituebant, a Deo ex altera quafi Aegypto liberati defertoque erep- ti (2), foedus, quod patres ad montem Sinai- ticum pepigerant, renovare videbantur. Qui autem pluribus, quam patres, divinae poten- tiae documentis et multorum feculorum exem- plis edocti regionem Canaiüniticam ingredieban- tur, illine denuo foedus violarent? At vero, qui patriae atque avitae religionis tam fervido du- cebantur amore, quomodo iidem ipíi novo fcelere fefe contaminari paterentur; quibus praetere». templum ob idololatriam dirutum et penitus devastata terra ob oculos verfíabamtur perpetuo (c)? Ne (4) Hesf , l. 1. p. 259. (2) Hac comparatione exfilium Babylonicum antea il- lustraverant Ezech, XX: 33-398. Jefa. XLIl[: 14-920, Jerem. XVI: 14, 15. - (e) Ezra Ill: 10 - 13. (88 ) -Ne.vero quis ita fecum existimet, quafi jam tantos in cultu. divino progresfüs fecerint Judaei, ut peculiari inftitutione divina facile carerent... Accesferunt etiamnunc Haggaei , Za- chariae ec Malachiae monita ac vaticinia, et prudentisfima Ezrae ac Nehemiae confilia atque inflituta, quae populum meliori de rebus di- vinis cognitione imbuerent et religionis amo- rem magis magisque increscentem — augerent ' magnopere (4). Neque etiam Judaeos primis inflauratae reipublicae temporibus idololatriam plane odio habuisfe, ex Ezrae et Nehemiae ora- tionibus ad populum habitis. abunde . patet. Erenim non tantum plebeji, verum etiam Sa- cerdotes ac. Levitae haud pauci duxerant uxo- res, e gentibus finitimis oriundas et peregrino- rum Deorum cultui etiamnunc deditas; quae quamvis maritos non ad idololatriam pellicuisfe videantur, magnum tamen duumyviris illis inji- ciebant timorem, ne aliquando blanditiis et omni illecebrarum fpecie populum laqueis fuis irretirent. Horum vero virorum admonitiones tantam jam in populum vim habuerunt, ut foeminas externas repudiaverit,. et ;ad fe- veritatem usque legem Mofaicam vindicave- rit (2) Conf. Muntinghe , l.1, Tom, VIII. p. 152 - 177. ( 89 ) rit (2). Quae quidem omnia nobis confirmare videntur , quod íaepe monuimus, Hebraeos non uno temporis intervallo, fed per longam annorum feriem a fümmo idololatriae ftudio magis magisque ad vehementisfimum ejusdem pervenisfe odium (2). Quod ut tandem pla-- ne confummaretur, effecerunt alia quaedam in nostro argumento minime negligenda. Primum itaque huc in cenfüm veniat odium , quod Samaritanos inter et Judaeos extitit, acer- rimum (c). Samaritani enim , five Israélitae, e decem tribubus in regione füperftites, novi- que iis admixti et ex Asfyria misfi coloni (7), in templo exftruendo communem cum Judaeis rem agere voluerunt; a quibus cum repulfam ferrent, alto fupercilio in istam gentium collu- viem defpicientibus, mox quacunque opportu- nitate opus molestisfimum impedire, ac tandem plane interrumpere tentarunt (e). Quo magis vero a perdifficili labore avocabantur Judaei, eo majore etiam ejus inflammabantur ftudio. Quo (7) Ezra IX et X, Nehem, XIII: 23 - 3o, coll, Ma- Plach, II: 10 - 14. (5) Conf. etiam Niemeyer, l. |. Th. V. p. 120. (c) Conf. Niemeyer, 1. 1, Th. V. p. gc (4) » Reg. XVII: 24. (e) Ezra 1V. i ( 9o ) Quo factum, ut, ducibus prophetis virisque fumma a Perfarum regibus auctoritate ornatis , templum et moenia Hierofolymitana invitis Sa- maritanis tandem inftaurarentur (4). Cum vero deinceps, favente Alexandro Magno , templum exftruxisfent in. monte Garizim, et unius Jeho- vae cultui fefe penitus atqué in perpetuum addixisfent Samaritani, aeiulationem et odium Judaeorum | vel maxime excitarunt et effece- runt, ut fuam religionem pervicaciter tueren- tur Judaei, ne hostibus. inferiores videren- tur (7). Quae autem paulatint aedificari coeptae. funt ubique fynagogae (c) illum ipfum, e quo ex- fliterant , religionis amorem magis etiam ex- citarunt foverunt atque auxerunt. 4 Praecipu- am in iis operam. dabant Hebraei legibus Mo-. faicis legendis, et illustrandis; vel'praelege- bantur etiam nonnulla loca ex omnibus libris, quos Judaei Prophetis adfcribebant auctoribus , excerpta, quae Mofaicis istis quodammodo re- fpotüderent (7). Quibus aliisque inftitutis , ad fcrip- (4) Ezra V, VI. Nehem. IV, VI. (7) Conf. Cl. Pareau, Antiq. Hebr. p. 227-230. (c) Conf. Muntinghe ,.1. 1. T. ViH. p. 205, 206. Pa- read, Antiq. Hebr, p. 204. (7) Cl. Pareau , l. l. p. 2o7. ( * 5 fcriptà Divina cognoscenda eximie comparatis , religioni fuae justum ftatuere pretium , ac pe. regrind facra contemtui babere didicerunt He- braei. Atque haec ratio fynagogarum fimul do- cet, quod antea diximus, pristinam illam infti- tutionem. Mofaicam et pristina inftituta Divina omnia per omne aevum in Hebraeorum animos vim habuisfe maximam ad verae religionis amo- rem excitandum alendumque. Accesfit denique his omnibus, quod ultimo loco pellendae idololatriae vim attulit, acer- bisfimumque adeo in idololatras odium apud Hebraeos excitavit, aevum Antiochi Epiphanis. Hebraei enim varias ^ inter gentes disper- fi, inde ab exfilio Babylonico magis magisque mercaturae amore ftudioque ducti, cum alieni- genis commercium habebant plurimi. Imprimis vero post Alexandrum Magnum, Aegyptiorum Syrorumve potestati fubjecti, inveniebantur plu- res, qui haud magnifice de patria avitaque re- ligione cogitantes mercaturae caufa fefe in ex- teras regiones conferrent, et ad exterorum mo. res fefe quodammodo conformarent. In ipfa adeo Judaea in dies augebatur eorum numerus , qui Graecorum morum levitatem fectati libe- riorem de religione cogitandi rationem feque- bantur. Quorum partibus favebant praefertim principes quique in civitate viri, ipfe interdum fa- facerdos fummus, qui, cum nullus esfet po- puli in patriam reverfi post Nehemiae aeta- tem princeps peculiaris, in rebus civilibus magnam habebat auctoritatem. — Quod igitur plurimorum maxime principum virorum exem- plum religioni magno fieri potuisfet detrimen- to. At vero cultui Mofaico ftabiliendo pro- fuit illud magis, quam nocuit. Erant enim jam eo nunc progresáíi Hebraei, ut, fi vel nonnulli ad idola relabi posfent, univerfi ta- : men populi ingenium ab iis abhorreret. Quo plures idcirco inveniebantur, qui Graecis mo- ribus vehementer delectarentur, atque a facris peregrinis haud. magnopere abhorrerent, eo magis fefe istorum opinionibus opponebant alii, eoque feveriores fefe ostendebant cum in tenendis moribus. avitis, tum in tuenda etiam religione Mofaica (2). Ac fic quidem praeparati magis etiam fuerunt Hebraeorum animi , qui Antiochi tempore maxi- mis idololatriae illecebris refisterent audacter. Etenim, quamvis esfent eo tempore de principibus etiam viris in Judaea, qui Graecorum morum le- . vitatem fectati et dignitatis atque honoris illece- bris (z) Conf. omnino Muntinghe , 1. I. T. VIIT. p. 200-204, «qui in hac opinionum diverfitate jam vestigia agnoscit fectae Sadducaeorum et Phari(aeorum. C 93 ) bris pellecti ,, Antiocho Epiphani gratificari vel- lent, eique cultus Mofaici abrogandi existerent auctores, in quibus praefertim mémorandi funt fummi Pontificis filii nequistimi Jezus et Onias, qui Graeca adeo Jafonis et Menelai nomina re- ceperunt (z).: quamvis item ipfe postea Antio- chus principiis politices ductus edixisfet, ne quis avitam religionem profiteretur, populum- que reluctantem acerbisfimis vexationibus ad. idola colenda cogere anniteretur (7); haec ta- men et quorundam Judaeorum . malitia ac per- fidia, et Antiochi auctoritas regia, et hostiles: exercitus permulti pios Jehovae cultores ad. de- ferenda facra haud adducere potuerunt. | Con- tra vero arma [lrenue. capientes. mortem prius obire, quam ab avita religione discedere, decre- verunt permulti. Atque ita tandem, ducibus Maccabaeis et virtute bellica et animi magni- ' tudine et liberalitate longe praeftantisfimis , immortali cum gloria religionem avitam, ac libertatem ab exteris vindicarunt (c). Quae quidem facinora, pro caufa Divina perpe- tra- Ce) 1 Maccab. I: 11-13..2. Maccab. IV: 1-50. Cof, Muntinghe, l, 1l. T. VIII. p. 225 -23t. (5) 1 Maccab. I: 44-68. ? Maccab. VI, VII. Conf. Muntinghe , 1. 1. T. VIII. p. 235 - 240. (c) 1. Maccab, II feqq. Conf, Muntinghe , 1. 1, T. VIII. . P. 241 - 288. Pareau , Antiq. Hebr. p. 33 - 36. , LI C 94 ) trata ac illustrisfima, ita refuscitarunt et inflarmt- marunt animos Judaeorum, ut quidquid ad peregrinum cultum pertineret, fummo odio haberent (7). ltaque, quae jam antea exíli- terat fecta Pharifaeorum ,: hac ipfa opporcunita- te fummam nacta est auctoritatem , avitae reli- gionis ad füperítitionem usque tenacisfima (7). Quae cum apud vulgus. Judaeorum in fummo haberetur honore, cumque oppofita vi ageret in Saducaeos, liberiorem de religione cogitandi rationem fecutos, per totam deinceps Hebraeo- rum historiam id perfecit, ut odium' inter He- braeos excitaret acerbisfimum erga idololatras omnes, et quascumque res, quae imaginum facrarum vel levisfimam haberent fpeciem (c). (2) Conf. Muntinghe,, l. 1, T. VIII. p. 289 - 295. (2) Conf. Muntinghe , l. 1, T. VIII. -p. 296, 297. (c) Conf. loca füprà p. 5 et 6 laudata. - SEC- K » j SECTIO.T.ER. TlA UTRUM HEBRAEI IN HAC AGENDI DIVERSITATE MUTAVERUNT INDOLEM, AN VERO SERVA- VERUNT ? ——Ó 4 09À 44 e Expoais caufis, cur Hebraei ante exfilium Babylonicum fe ad idolorum pluriumque Deo- rum cultum valde propenfos, postea autem univerfe ab eo vehementer alienos ostenderint , hoc unum restat quaerendum, utrum in fac agendi diverfitate: fervaverint indolem , an vero mutaverint. llaec vero quaestio fponte fua folvitur ex iis, quae hucusque disputavimus. Etenim, cum hanc agendi diverfitatem ipía duce historia expofuerimus et ex ipfa Hebraeo- rum indole hujus indagaverimus caufas, ex ea expofitione , ni fallor, patet luculenter, quae- nam fuerit omnibus temporibus indoles He- braeorum , patetque , non mutatam esfe indolem , fed omnino fervatam. Quandoquidem tamen Viri Clarisfimi hanc etiam quaestionem omnino dignam cenfuerunt, quae accuratius tractare- tur, lubet in hoc veluti fine. itineris paucis com- ( 96 ) ^complecti, quae de indole ingenioque Ile- braeorum in itinere nostro non ingrato neque injucundo, aut obfcure fignificavimus, aut di- ferte expofuimus, omninoque id agemus, ut uno velut intuitu tota haec res perfpici posfit. Ostendemus autem non mutatam 'esfe in hac agendi diverfitate indolem ebraeorum, fed explicitum fenfim fenfimque eorum ingenium. ; $1 -3 -JNon commutata est, fed fervata Hobeise- rum. indoles. Et in iis quidem quae ad cultum facrum non pertinent, eadem omni aevo univerfe cernitur Hebraeorum indoles. Poéfn enim íi fpectes ac muficam , inihi fere invenias tempus, quo non fummo ejus fc- rebantur ftudio. "Testes fint egregia illa poé- feos monumenta, quae nullo non tempore fi minus condiderunt, at fummis tamen femper in deliciis. habuerunt. — | Quae Orientalibus perplacuit philofophia moralis, brevibus et acutis fententiis comprehenfa, eadem quoque omni aevo apud Hebraeos viguit magnopere. Hanc Jobeidis fcriptor admirabili modo ad faum propofitum adhibuit. Haec in Píalmis haud pau- (.97 2 ; paucis apparet. Hac excelluit Salomo, cujus exemplum nonnulli deinceps fecuti fuerunt. Hanc post inftauratam rempublicam et Eccle- fiastes, et fapientiae Salomonaeae auctor, et Siracides ad communem utilitatem. excoluerunt. Hac ipfe Jefus faepe ufus est (2). — Domina- tur etiam per totam Hebraeorum historiam fumma pertinacia animi et affectuum. vehemen- tia. Vix enim Aegypto egresfi erant Israélitae, quin fummam eorum petulantiam experiretur Mofes, et, pervicaciam , qua factum , ut fae-- pius rebellarint in deférto. Eandem affectuum vim atque pertinaciam faepius etiam experti funt Romani, quorum jugum vix ferebant He- braei. — Rebus etiam in fenfüs incurrentibus omni aevo vehementer movebantur Hebraei. Qui enim externo regiae dignitatis fplendore maxime capiebantur Samuelis aevo, iidem et Ariftobuli et Herodis aula atque fplendore re- gio imprimis delectabantur, et ipfi adeo Mes- fiam optabant amplisfimi regni fplendidisfimum regem, Davidi adeo Salomonique fplendore fuperiorem. Sed fufficit haec pauca enumerasfe, quae in indole Hebraeorum eadem manferunt, non per- tinentià-ad religionem. . Neque enim haec ad vie 14 ip- * (a) Verba funt Cl. Pareau, Antiq. Hebr. p. 438. G ^ ( 99. ) ipfam in cultu facro diverfam agendi ratio- nem proxime pertinent: fed ostendunt tan- tum, univerfe quidem eandem manfíisfe He- braeis indolem. Quod cum in caeteris rebus aperte pateat, probabile est, in ipfo etiam cultu divino non mutatam, fed fervatam esfe candem ab Hebraeis indolem omni aevo. Sunt vero, ut propius jam ad ipfam de reli- gione quaestionem accedamus, in ipfo cultu di- vino nonnulla et ante exfilium et postea plane eadem, in quibus adeo eadem plane cernitur et ante exfilium Dabylonicum et post illud in- doles Hebraeorum. Davidis enim aetate philofophus Afaphus cives fuos jam reprehendebat, quod in externo Dei cultu nimiam curam ponebant, et facrifi- ciis plus, quam par erat, delectabantur (7). Et prophetae in fui temporis hominibus plus femel defiderabant morum integritatem, cum externis actibus magnum ftatuerent pretium ( 7). In quibus nemo non fere agnoscat posterioris aevi Pharifaeos, qui in fuperftitiofa externo- rum rituum obfervatione omne fuum ftudium po- (2) Pf. L: 5 - 15. (2) Jef-. I: 10- 17, XXIX: r3, imprimis LVIII. Jer. VE 20, VII: 4-26. Hof. VI: 6. Amos V: 21-24. Mich, VI: 6-8. " : ( «$9. ) ponerent, animi vero pietatem morumque pro- birarem parum curarent. Quae quidem Phari- faeorum fecta cum post exfilium Babylonicum, vulgaris fuperftitionis clauftra penitus refringen- tibus Sadducaeis, magis magisque increverit laeteque eflloruerit, atque Hebraeorum indolem in rebus facris optime ostenderit, cumque jam antea hujus fuperítitionis femina confpici- antur apud permultos; ftaruendum omnino est, in ipfo cultu divino eandem patere omnibus temporibus indolem Hebraeorum. Sed quod maxime nunc quaeritur, in iis ip- fis, quae commutata funt in cultu divino, ea- dem quoque manfit Hebraeorum indoles. Et primum quidem id maxime cernitur in Hebraeis, quod fümmo ftudio ca femper pro- fequebantur, quae esfent fuae gentis aut tri- bus, aut ad füum pertinerent regnum , aut om- nino quae esfent fua ct fibi propria ac pecu- liaria; aliena vero defpiciebant maxima invidia, et fuam prae aliis dignitatem acriter defende- bant. Confpicitur autem hoc ante exfilium Babylonicum in idolorum cultu. Namque Is- radlitici regni principes propter id ipfum fum- mo ftudio ornabant idolorum cultum, et festa reddebant folennia, quo magis alieni esfent eo- Fum cives a Judaici regni principibus et festis Hierofolymitanis : .atque omnino .celebris. est G 2 haec ( 100 ) haec utriusque regni invidia perpetua. Post exfilium vero Babylonicum , mutata in Jehovae cultum idololatria, manfit haec eadem Hebrae- is invidia et aemulatio, et concertarunt de re- bus facris inter fe femper Samaritani atque Ju- daei; et fuit hoc Judaeorum in Samaritanos odium fimillimum ei, quod fuerat olim Israé- litarum erga Judáeos. Cui fi addatur aemula- tio maxima, quae intercesfit Judaeos inter Pa- laestinenfes atque Aegyptios, qui templum Heliopolitanum adibant (4), cernetur profecto in his fumma et antiquorum Hebraeorum et Judaeorum recentiorum: circa religionem indolis fimilitudo. Deinde íi affectuum vehementiam attendas et animi pervicaciam, eadem cernitur Hebraeo- rum indoles in commutata cultus divini ratio- ne. Ante exfilium enim in idolis colendis fumnta cernitur affectuum — vehementia atque pervicacia. | Etenim quidquid variis tempori- bus molitus esfet Deus, ut Hebraeos ab idolis colendis averteret , non eo id valuit, ut pervi- caces eorum animi frangerentur. Tota confti- tutio Mofaica falutem Hebraeorum fpectabat. Praefentisfimis praemiis eos Deus ad fe alli- ciebat , mala gravisfima , exfilium adeo iis mi- nq- (4) Conf. Muntinghe, |. 1. T. VHI. p. Fun | (a. ) mabatur, fi ipfum defererent. At vero regnum fuum interire maluerunt , quam idola relinque- re, quae ipfis vehementer placebant. Eadem fuit postea pervicacia in tuendo Jehovae cultu. - Antiochi enim Epiphanis tempore nullae. mi- nae, ne dirisfimi quidem cruciatus, aut exerci- tus hostilis, aut denique patriae everfio ipfos a - Jehovae cultu avellere potuit, aut iis perfuade- re, ut facris interesfent peregrinis, quae om- ni laetitiae. genere fefe commendarent. - Tertium- idque praecipuum , quod in commu- tata rcligionis ratione idem manfit in Hebraeo- rum indole, hoc est, quod rerum externarum maximo esfent ftudio et externi cultus magnam femper haberent rationem. — Etenim ante exfi- lium vehementer delectabantur multitudine ri- tuum et pompa atque fplendore, quo cerne- bantur cum Phoenicum, tum aliarum gentium facra. Et vero ex hoc ipfo rerum externarum ftudio magna ex parte omnis fluxit idololatria. Postea autem ipfum Jehovam fuperftitiofe riti- bus externis coluerunt (7). Etenim non con- tenti Judaei ritibus, quos Mofes aliique viri divini Israélitis praefcripferant, post exfilium plures addiderunt, et cultum Dei externum fin- gulari modo auxerunt. Sabbáthum enim fü- per- (4) Conf. ,Hesf, Aer Koningrijk Gods , D. YI. bl. 44-51. ( 49r.) perftitiofe coluerunt, ita ut a quacunque ope- ris fpecie vel levisfima abfílinerent (7), et in beilis ne defendere quidem fefe auderent, atque occidi mallent, quam illo die arma capere (7). Quae porro in exfilio jam pro arbitrio infti- tuerant jejunia, quamvis ea vehementer impro- baret Zacharias propheta (7), retinuerunt tamen: et plura etiam addiderunt Pharifaei (4). Decimas item plures Jehovae obtulerunt , quam quas praefcripferat lex Mofaica (e). — Quid? quod templum, urbem Hierofolymam (f), ip- famque terram promisfam (g) fanctisfime cole- bant, et quaecunque ad cultum facrum perti- nerent, ne minimis quidem exceptis, tanquam nova &ósA« fuperftitiofo cultu. profequebantur. Atque manfit tantopere omni aevo proprium indoli Hebraeae rerum externarum ftudium , ut hoc vel praecipuum evaferit in Johannis bap- tistae et Jefu atque Apostolorum apud Judaeos doc- (4) Matth. XII: 1, 2. Marc. III: ». Joan, V: 1o, IX: 14 .- 16, alibi. (2) 2? Macc. V: 55, 26. 1 Macc. II: 31 - 41. (c) Zach. VIE: 3 - 8, VIIE: 19. Conf. Cl. v. d. Paim ad h. 1. (7) Luc. XVIII: 12. (e) Matth. XXIII: 23. CF) Conf. Cl. Pareau , Antiq. Hebr. p. 67. - (92 Conf. Pareaü, l hp. 47. ^ ^ £ ines Cddenre de RES d dec ed M Ea er Cue, o n 3 E Ku. c. doctrina, quod cultus externi rituumque vanita- - tém ostenderent, et internos religionis fenfus commehdarent, ubique neglectos a Judaeis et cultui externo posthabitos. Neque tantum in commutata Hebraeorum agendi ratione eadem cernitur indoles, fed et in ipfa commutatione caufisque, quae hanc ef- fecerunt. Caufae enim , quae effecerunt, ut tandem ab idololatria abftinerent Hebraei, maximam par- tem erant fenfibus externis expofitae et vehe- menter animum afficientes. Tota nimirum infti- tutio Mofaica ad Hebraeorum feriendos animos erat accommodata. — Theocratica enim regimi- nis forma, qua Jehova tanquam rex Israélita- rum praefentisfimus diverfas regis Orientalis partes in fe fusciperet; tabernaculum, in quo fuam fedem pofuisfe cenferetur rex Jehova; Sacerdotes ac Levitae, qui ad regiam pertine- rent aulam ; foedus, regem inter Jehovam et Israélitas ad montem Sinaiticum fplendidisfime initum; quamque iis praefcripfit religionem, mul- tis variisque ritibus ac cerimoniis fplendidam, et vero praemia ac poenae praefentisfimae, qui- bus eos ad legum fuarum obfervationem permo- vere voluit Jehova ; haec omnia fenfibus externis erant expofita, et animum eorum vehementer afficiebant. Itaque ipfa mala praefentisfima , qui- Jd . C 104 D quibus vcl in bello ab hostibus afüiciebantur , vel quae in terrae fruges ab Jehova fibi im- - misfa fentiebant, in caufa fuerunt, cur fponte fua aliquando ad Samuelem venerint, qui apud Jehovam pro fe intercedere vellet. Item, Da- vidis et Salomonis aevo, fortunata rerum . con- ditio, quam Jehovae auctori acceptam refere- bant, et cultus externi pompa ac magnificen- tia, Templo exftructo Salomonaeo vehementer amplificata, Hebraeorum animes ab idololatria avocavit. Ejusdem vero generis caufae, fenfus externos vehementer afficientes, postea etiam magnam vim exercuerunt. Neque enim minae prophetarum gravisfimae admonitionesque con- tinuae, et, qua idolorum vanitas in plena luce collocaretür, inílitutio optima, omnem ad ido- lolatriam — propenfionem cohibere potuerunt. Accedere debebant mala gentisque calamitates , oculorum fenfibus expofitae animumque quas- fantes. | Quocirca exfilium demum Dabyloni- cum rem, quae inchoata erat, perfecit. Patria everfa, templum dirutum, calamitates praefen- tisfimae, divinae potentiae et auctoritatis et maje- ftatis documenta illustrisfima, in patriam reditus; haec igitnr iis tandem perfuaferunt, Deum fuum Jehovam omnibus Diis longe. esfe fuperiorem , quin immo vanam esfe er inanem idololatriam. Quid multa moror? Quae caufarum genera, ani- [365 animum graviter afficientia, ante exfilium Ba- bylonicum Hebraeos ab infana, qua ad idola colenda ferebantur propenfione , identidem avo- carunt, eadem postea hanc vim habuerunt, ut ea odio haberent, quae antea amore complec- terentur. Templum enim et facra inítaurata Hebraeos ita permoverunt, ut aemulatio exis- teret et odium vehementisfimum erga Sama- ritanos, et ad fuperftitionem .usque religionem fuam ab idololatris vindicarent. Ipfaeque An- tiochi Epiphanis vexationes, quae animos He- braeorum 'quam maxime exagitarunt et erga pe- regrinos exacerbarunt, hinc potisfíimum fuam vim nactae funt, quod fanctisfimum templum abominando cultu profanatum ipfi fuis viderant oculis, fenfibusque omnem ejus vim percipie- bant. $IL. JNon commutata est Hebraeorum indoles , fed. explicitum ingenium. Itaque in fumma circa religionem agendi di- verfitate non commutata, fed fervata est He- braeorum indoles. Atreponat forte quis, com- mutata tamen est haec ipfa agendi ratio: unde igitur tanta in agendo diverfitas, fi indoles man- ( 106.) manferit eadem? Scilicet explicitum fuit He- bracofum ingenium. , Senfim enim fenfimque api evaferunt ingenio Hebraei, qui faniores de Deo haberent notiones, atque idolotum vani- tatem ipfi perfpicerent et intelligerent. . Idem- que adeo manfit iis animus, eadem affectuum , fenfüuum , ftudiorum ratio, eadem indoles, ex- plicito et ad ' perfectiorem. rationem perducto ingenio. Et patet hoc, ni fallor, e tota nos- tra commentatione, qua id unice exponere ftuduimus, maximis monumentis indiciisque di- vinae majeftatis, er inftitutione optima fenfim paulatimque id fuisfe effectum , ut Hebraei primum quidem interdum colerent Jehovam, relictis fubinde idolis; deinde in exfilio idola penitus linquere discerent, et cultum Mofai- cum penitus tenerent; tandem etiam. omnem idololatriam odio haberent acerbisfimo , avitae religionis tenacisfimi. Etenim Hebraeos fi contemplemur, quo tenipore legislationem Sinaiticam ' acceperunt , videmus illos vehementer ad'idololatriam pro- penfos, quippe qui, vixdum data lege et os- tenfa fumma Jehovae majeffate, tamen ad vac- cam colendam prolaberentur. Sed, vindicato externis potentiae divinae documentis Jehovae cültu, ad eum fponte fua redeunt Israélitae Samuelis tempore. Et: illo jam aevo huc pro- gres- C aer ) gresfi fuerant Hebraei, ut vix ulla idololatriae vestigia appareant per totum illud, quod a Saulo ad Salomonem usque effiuxit temptis. Quodque adeo legislationis Sinaiticae fplendor Mofis aetate apud populum efücere non potuc- rat, id Davidis et; Salomonis aevo effecit. ten1- plum totusque. apparatus facer, et facerdotuin pompa hymnique facri, ut facris Jehovae luben- tes ac .conftantes interesfent omnes. Deinceps quidem a Jehova, deficiunt, peregrinorum Deo- rum cultui dediti et Jehovam fub imagine. qua- dam colentes plurimi; et eo idololatriae fc- runtur ftudio, ut majoribus fuis ingenii cultu multo videantur inferiores. At fuerunt tamen iisdem longe füperiores. Quod enim magis fe traderent. idololatriae , id unice explicandum est ex illecebris, quibus eo tempore ad idola colenda alliciebantur, et pluribus, et longe majoribus, quam quae antea fuerant. Hebraei enim ingresfi Palaestinam non nifi fylvas inve- niebant, in quibus peregrini Dii colebantur , ét idola rudiora. Nunc vero ad fummum cul- tus fastigium adfcenderant Phoenices caeteri- que populi finitimi ; templa aderant, fumma arte confecta idola, convivia laetiora, quae majori cum: pompa celebrata majorem cultus fpeciem prae fe ferrent. ^ Arctiore praeterea foedere e principiis politices cum exteris regi- * bus ( "98 ') bes conjungebantur Hebraeorum principes. Scisfüm porro Hebraeorum regnum" cum. multa in regno Judaico et Israélitico. concitavit disfi- dia, «m perpetuum peperit facrorum discrimen. Et vero quod apud Hebraeos maxime eo tem- pore viguit mercaturae ftadium, uti larga manu divitias inter popaülum distribuebat, ac luxuriei favebat, qua mores redderentur disfolutiores, ím fponte Hebraeos alliciebat ad facra cele- branda Phoenicum caeterarumque gentium pe- regrinarum. ^ Sed vero quod maximum est, non retroeresfüm esfe, fed omnino progres- fum circa religionem- Hebraeorum ingenium, ex ipfo patet exfilio Babylonico. Neque enim uilo modo in Israélitarum animos tantam vim habere potuisfet, ut brevisfimo temporis inter- vallo a fummo idololatriae ftudio ad maximum procederent verae religionis amorem, nifi jam 4ntea ad id praeparati fuisfent eorum animi. Jpfum vero exfilium. rem, quae antea inchoata crat, ita perfecit; ut ad pristinum malum nun- quam fere redierint. Deinceps Jehovae cultui magis etiam fefe dederunt Hebraei. In patri- am qui redierunt, templum et facra, perdiu interrupta, inflaurarunt, ct vindicarunt vehe- menter a Samaritanis. Qui in exteris regioni- bus manferunt, primi cogitasfe videntur de fyuagogis exítruendis, in quibus: ab Hierofo- ly-. C 109 ) l]ymifano templo remoti, divino cuidam cultui vacarent (7). Et fic quidem , cum antea vix per aliquod tempus Jehovae adhaererent, nec nifi per legatos divinos admoniti et »paene coz acti poenis divinis; nunc eo procesferunt, ut fponte fua et nemine monente ad cultum Mo- faicum esfent propenfi, neque etiam Principum fuorum et Sacerdotum , Graecis moribus de- lectatorum , exemplo a religione avita fe avo- cari paterentur. Quid? quod tantum Jehovae cultui ftatuerunt pretium, ut, quamvis amplisfi- morum praemiorum fpe ab Antiocho Epipha- ne pellecti et duris coacti legibus, immotam in religione ostenderint conftantiam: eoque tan- . dem progresfi funt Hebraei, ut fummo odio pro- fequerentur, quidquid aliquam idololatriae ha- beret fpeciem, et id omne fummo ftudio tue- rentur ac vita ipfa cenferent carius, quod ullo modo ad Jehovae cultum pertinere videri posfet. Sed et hgnc fuisfe progresfionem ingenii Hebraeorum , patet ex ipfa progresfione, quae cernitur in revelatione divina. Mofem enim fi cum Davide et Salomone comparemus, mag- num cernitur discrimen, lle quidem egregia quaeque placita de Deo tradidit, et quam Is- raó- (4) Conf, Cl. Pareau, Antiq. Hebr. p. 204. ( *t56 ) raélitis praefcripfit religionem , nihil continet, quod non fummam Dei majeílatem et fanctita- tera cuivis ob oculos ponat. Attamen Davides et Salomo ulterius procesferunt, et, quas Mo- fes de divino Numine dederat notiones, auxe- runt, et ad ufus [sraélitarum valde amplifica- runt. Patet hoc ex hymnis, qui notionum fublimitate vix füperentur, et vitae adeo post mortem futurae haud levem injiciunt fpem, e qua momenta petantur ad mores bene diri- gendos (7). Patet e proverbiis Salomonaeis , quae egregias continent fententias morales, quarum fimiles in fcriptis Mofaicis vix reperi- antur. Sed majores etiam ,progresfus cernun- tur in Hebraeorum inflitutione. Quo propius enim accedas ad exfilium Dabylonicum, . eo plures excitati funt prophetae, quos Deus fae- pius populum admonere jusfit, ne folo con- tentus esfet cultu. externo; eo plura et excel- fiora vaticinia funt edita, quibus Mesfias olim adventurus evidenter praefignificaretur. — Quid? quod prophetae, qui in exfilio et postea vixe- runt, a praeftantia religionis Christianae pro- pius aberant. ; Quae (2) Pf. XVI: 8- 11, XVII: 14, 15. XLIX: 15, 16, LXXlIE 23-28. Qoorum illi a Davide , hi certe cjus ae- vo compofiti funt. Conf, Muntinghe, 1], l. T. VI. p. 81-102. (t ith) Quae cum fit revelationis divinae atque in- flitutionis apud Hebraeos progresfio, fimilis quoque esfe debuit progresfio ipfius illorum ingenii. Etenim, ut apud fingularem quem- que hominem bonus paedagogus aut magister in ipfa inftitutione ita progreditur a fimplicio- ribus ad. magis perfecta, prouti ipfa viderit puerorum juvenumque ingenia progredi; ita quoque divina fapientia ad ingeniorum progre- dientium ufum captumque fefe fingulis tempo- .ribus accommodavit. Quod fi autem non pro- gresfum fuisfet Hebraeorum ingenium , potuis- fet iis inde ab initio tradi abfolutisfima | doctri- pa, cui nihil dein adderetur. At vero pro- cesfit ad perfectiorem femper rationem homi- num ingenium; progresía enim est ipfa inftitutio divina, donec tandem formam illam Mofaicam abrogaret religio Christiana. Quae cum ita fint, non commutata indoles, fed explicitum dicendum est Hebraeorum in- genium. Ast fi fefe explicet ingenium , paula- tim folet progredi, neque fubito ad meliorem rationem procedere, fed lento gradu perfec- tionem fuam attingere. — Itaque mirum videri potest, quod paulo ante exfilium Babylonicum tam frequens. etiamnum fuerit idololatria, tan- tum idolorum ftudium ; et primis contra jam exfilii temporibus omnem idololatriam relique- riut C Xf.) rint Judaei, neque unquam postea ad eam pla- ne fint relapfi. Sed est haec ingenii humani ratio, ut faepe antiqua diu maneat rerum 'ex- ternarum ratio, et antiqui mores teneantur, dum tamen ipforum hominum fit progresfum ingenium: contra vero fübito oriatur morum confuetudinumque maxima converfio commuta-' tioque, quae diu praeparata per longum tem- poris intervallum latuit, tandem vero erumpit, et omni füo vigore fefe ostendit. Docet hoc omnis historia (7) ; docent cum alia exempla , tum ea ipfa, quae antea attulimus, et Arabum et gentium Europaearum , Mohaminedis et Lu- theri aetate. — Quae quidem fupra fignificata hoc loco ad rei majorem perfpicuitatem paulo uberius funt exponenda. Quem enim fugit, quam mifere religio Christiana medio aevo fuerit depravata? In omnibus fere aedibus facris habebantur £3eAz fanctorum Apostolorumque, quibus honos de- inceps tribuebatur divinus. n patria etiam nos- ua eorum cultus quam maxime invaluit, iisque admodum delectari videbantur majores nostri. At vero exorto Luthero et Calvino, quam pla- ne diverfa cernitur agendi ratio? Qui antea east haec (24) Conf. omnino Charles Villers, Eyzi fur le/prit et Piufluence de la. réformation de Luther , imprimis pag. 12-55. r ^ 5 XU háec fós2z fummo amore amplexi fuerant, re- pente quafi fummo in ea ferüntur odio. .Fu- ribunda adeo multitudo haec fanctorum fimu- lacra fummo cum impetu defluit, eorumque N cultum vehementius averfantuür multi; quam an- tea' fe ad illum propenfos os:enderant (7). Unde tandem iste füror? Unde haec tam infig- nis cominütatio? Scilicee. Germanicarum genti- um indolem excelüorem referentes majores nos- tri puerilem idolorum cultum ritusque et. cae- rimoniss indnes jamdiu fastidiverant, ac fenfim fenfimque'ad finceram fublimioremque religio- nem amplectendam apti evaferant. 'At vero fa- cerdotum auctoritate et regia vi cohibiti in aedi- bus privatis facra clam facere cogebantur, do- nec tandent lacesfiti vehementius in lucem pro- dirent, et quam jam pridem pasíi fuerant inju- riam. ipfis templis idolisque deftruendis ulcisci viderentur. ' Sed. ne nimis perecrina afferre videamur, quaeque e longinquo petita minus àd nostram quaestionem illusftrandam faciant, propius ad Orientem accedamus, et quo jam antea ufi fu- mus Arabum exemplo, id denuo ad nostrum . ufum adhibeamus. .Arabes enim, exuna eadem- Le (2) P. C. Hoofts Iedertazdfele: Hishorien B. III. pag. que Í ) 99- 106. H C onn que ftirpe atque Hebraei oriundi, his in pluri- mis rebus fuerunt fimillimi, et horum ftudia indolemque retulerunt. — Eadem autem apud eos, quae apud Hebraeos, cernitur in religione commutatio. Ad Mohammedem usque idolola- triae fere femper addicti fuerunt Arabes. Ex ipfius quidem familia jam antea exftiterant non- nulli, qui quippe facerdotes templique Mecca- ni praefides religionem ab idololatria purgare, et ad antiquam fimplicitatem Abrahamiticam reftituere conati fuerant ; haec vero éorum cona- mina felici plerumque caruerunt fuccesfu. Ac tandem Mohammedis patre mature mortuo, alia- que familia templum Meccanum fibi vindican- te, idolorum cultus fümma auctoritate ftabili- tus in dies augeri videbatur (4). At vero ex- orto mox Mohammede quanta cernitur agendi diverfitas! Ipfo enim duce idololatriam totus averfatur populus; immo vero in idolis deítru- endis grasfatur, et per totam Arabiam univer- fumque Orientem haec auditur vox: unus est Deus nec praeter eum Deus quisquam! Qoae quidem commutatio, quamvis una in paucis gra- vis- (a) Mémoire fur létabiisfement de la. velision et. de l'em- pire .de Mahomet , Tom. XXXII. p. 404-431. 4e /Zfcad. des dnfcr. et. B. L. par Mr. de Brequigny , qui cum g lim- pidis fontibus fua hauferit, hunc testem invocasfe fufliciat, | (o5. 2 visfima, haud mira cuiquam videatur reputanti, hujus perfectioris rationis femina jamdiu latuis- fe in gente Arabica. Etenim cum Abrabamiti- cae religionis vestigia nunquam penitus obli- terata esfent in templo Meccano, licet ido- lolatriae vitiis faepius contaminato, cumque Arabum ingenium commercio cum Judaeis ac Christianis paulatim esfet excultum ,. maturi evaferant, qui meliora de rebus Divinis placita acciperent. ra tandem exorto Mohammede, et illustri loco nato, et proavorum exemplo excitato, et fui aevi Arabibus ingenio lon- ge fuperiore, ab idololatria facile avocari po- terunt, et in contrariam fere partem fubito transire. | Quae cum ita fint, cumque complures ejus- modi in genere humano cernantur commutatio- nés, non commutata gentium indole, fed ex- plicito ingenio ; mirum profecto non est, ejus- dem generis commutationem cerni in Hebraeo- rum historia. Cumque diu praeparatus fubito eruperit in patria nostra idolorum contemtus , qui Lutheri aetate totam fere invafit Germani-- am, hinc fübita illa apud Hebraeos commu- tatio quodammodo posfit illustrari. — Et vero qui generis morumque afünitate cum He- braeis juncti funt Arabes, Mohammedis tem- pore docuerunt , quomodo diu praeparatum pu- H 2 rio- »; É M rioris rclirionis ftudium , per longum temporis intervallum. veluti. fomno confopitum , tandem posfit. fubit expergefactum omni fuo vigore prodire. — i Immo vero est haec, uti norunt omnes, in fingularibus faepe hominibus et in eximiis vi- ris permultis ratio, ut babeant quoddam in vita fua tempus, quo nova omnia et intelligere et entire et agére incipiant, quae praeparata diu fubito in lucem prodire videntur. Idemque cer- nitur in tota rerum natura, ut, quod diu prae- paratum fit, id tandem fübito prodeat. lta 1ontes ignivomi derepente nonnunquam flam- mas eruciant et ignem vomunt, omnia undique vastantem ; qui tamen ignis, intus alebatur jam- diu, et per annorum forte. decurfum fuit prae- paratus. Aut fi minus fplendidum defideres ex- emplum et magis confuetum , frumentorum fe- mina refpicias, quae terrae mandata diu ibi fe exferunt, tandem vero fubito terrae fuperficiem findunt atque fefe ostendunt., Neque tamen quisquam est, qui neget, magna hisce femini- bus.opus esfe. vi atque vigore, ut, quamvis nondum confpiciantur, eo perveniant, ut ter- ram findere posífint. | Pariter prima, fronte mirum videri potest, fubito fcfe. ostendisfe. apud. Hebraeos verae reli- gionis femina post exfilium Babylonicum. Ve- ruin C on 2) rum quisquis ingenii humani rationem rite perfpexerit, videbit facile, ejus rei femina, quamvis faepe latentia, diu fuisfe fparfa in eo- rum animis, fed excitata demum et in lu- cem protracta exfilii tempore. Et haec qui- dem quisquis tenuerit, non mirabitur ampli- us, igniculos diu latentes fubito veluti in flam- mas erupisfe. Neque a naturae humanae con- fuetis legibus alienum cenfebit, quod Hebraei, diu ante praeparati, in exfilio Babylonico de- repente ad Jehovae cultum fint converfi, eéum- que femper fere deinceps tuiti. Sed existima- bit hoc ipfum cum fingularis cujuscunque ho- minis, tum gentium plurimarum , tum ipfius generis humeni ingenio, tam denique totius re- rum naturae. legibus atque rationi univerfae confentaneum. planeque accommodatum. CON- C 18.) CONSPECTUS DISQUISITIONIS. * Praüemium |.) exis. 405v Pag. 3 $E C TIO.P.RIM:A CUR HEBRAEI ANTE EXSILIUM BABYLONICUM SE AD IDOLORUM PLURIUMQUE DEORUM CULTUM VALDE PROPENSOS OSTENDERUNT? IO on «$E Primum idololatriae exemplum in popa- jo Hebraeo exponitur... . . . . . ib. S HI. Cau[íae cjus ex ipía repetuntur | indole Hebr aseeiti. i oovs $132usi« Ja cultddf die gue $ HI. Idolorum pluriumque Deorum cultus apud Orientales univerfe illustratur. |." . 18 $ IV. Idololairiae ftudium in. Patriarcharum jam familia confpicuum magis magis- que in Zegypto increvit, et post legem latam Sinafticam in deferto etiam vim fitam exferuit. i20 igo SUCCO HR $ V. | Caufae et opportunitates praecipuae, qui- bus C d ) éus ad idelelatriam prolapfi fint He- braci , ab occupata fere Palaestina us- que ad regiam imperii formam in gen- Pag. 32 ie Hebraea. flabilitam. | . $ VI. Refuscitatum provectiore Salomonis aeta- :& idololatriae. fludium vim fuam exfe- ruit usque ad exfilium Babylonicum. SECTIO SECUNDA. CUR . HEBRAEI POSTEA. AB IDOLORUM PLU- RIUMQUE DEORUM CULTU UNIVERSE "VE- HEMENTER SE ALIENOS OSTENDERUNT ? Sob INonnullorum de hac quaestione fententia dijudicatur. , . $ II. * Jam ante exfilium Babylonicum interdum ab idololatria alieni fuerunt Hebraei. $ III. In caufis, quibus inducti funt Hebraei ad veramque tuendam. religionem , | omnium prima ponenda est ipfa inflitutio Mofaica. averfandum — polytheismum $ IV. "ceesferunt | infignia majeftatis | divinae documenta aute Samuelem. . 530 $ V. Progresfo Hebraeorum. in cultu univer[fo, : Samuelis Davidis et Salomonis tempore ,. provexit etiam religionis rationem. Pag. 6o $ VI. Post Salomonem ad exfilium usque Baby- lonicum | cum "alia: memoranda | funt, zum prophetarum .inflitutio. . . .: 66 $ VII. Vis ^ eil Boblylshiel. € 1. xl DOS 78 $ VII. Reditus Hebraeorum in patriam et. veli- qua gentis fatay Antiochi Epiphanis "axime vexationes , eorum erga idolo- latriam odium epe pan Uu. . . . 85 C(SCEUOCHT IO TER Bg UrRUM HEBRAEI IN HAC AGENDI DIVERSI- CTTATE MUTAVPRUNT INDOLEM, AN VERO SERVAVERUNT? . 2 UL C NEN $ d .INVon commutata est, fed fervata He- bravorum indole$o |... 250) 2 $96 $ 1L. Y iNon commutata est Hebraeorum indoles , fed explicitum ingenium. « . . . .105 fel GERARDI SIMONS, THAMENSIS, MATH. ET, PHIL. NAT. CAND. ET : MED. STUD. IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA, RESPONSIO, | A D QUAESTIONEM PHYSICAM, IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA, A NOBILISSIMA FACULTATE MATH.:.ET PHIL. NAT. PROPOSITAM: X » quae, quae vaporis forma in Adtmosphae- »f4 coinetur , exponatur ei eon[litutio » €t probabilis theoria." Ü QUAE PRAEMIUM, REPORTAVIT. [| «OO Spes es? animi nostra timore minor. FS AN EE T. S ^ Xue nnt ITI OQDUJCTITS E aér atmosphaericus fluidum, terram nos- tram ab omni parte ambiens, in quo. vivimus , quo er caetera animalia vivunt, quo plantae crescunt, quod medium conftituit per quod fo- lis, aliorumque corporum coelestiaüm lumen ad nos pervenit, quod fere omnia in. corpora, in terrae nostrae fuperficie praefentia, tantam exferit vim ; ut nullum fere phyficum. aut che- micum experimentum. accurate inftituere. posfi-. mus, nifi ejus actionis rationem habeamus. Non est igitur quod miremur, tantos adfuisfe viros, et etiamnum adesfe, fcientia praeclaros, operam navantes ut veram illius conftitutionem cognoscerent. — lllorum indefesfis laboribus nobis cognitum est, atmosphaeram ex duobus principiis conítare. esfentialibus, Azoto atque Oxygenio, illaque omnibus in locis derermina- - ià eademque proportione, iü ca existere. A 2 Sunt dur MD Sunt autem , praeter illa principia, alia cor- "pora, quae fere femper cum illis mixta in at- mosphaera inveniuntur; inter haecce corpora infignem locum occupant "quae vapores; ex illorum enim quantitate variat luminis refractio , variant alia plurima, ab aéris actione pen- dentia. .— Per diuturnum tempus diduadudt Phyfici et Chemici, quomodo illi vapores in atmosphaera adfint, et hocce etiam Pdbe uek illa agitatur . quaestio. Ut hanc rem fítudiofi pertractent, nobilisfima Math. et Phil. Nat. Facultas quaestionem pro- pofuit, de aquae in atmosphaera conftitutione , i] » atque probabili theoria. | Quam quaestionem, - ob magnum argumenti momentum, ob magnam , quae ex ejus pertractatione , mihi provenire posfet utilitatem , pro viribus meis elaborare , et refponfionem qualemcumque ad illam mitte- re, mecum conftitui, ut, fi aurum etiam non accipiam , Optimorum Virorum, de meo labo- ve, judicium audiam. ; ' Quaestonem vero fi infpiciamus, e duabus partibus illam conftantem invenimus, quae ta- men partes difficile feparatae pertractari pos- funt; e theoria enim aquae vaporum atmosphae- .— ra contentorum , ipfa horum conftitutio profluit. Hauc ob caufam mihi vifus fum, quaestionis - am- Worse PEE, RRCTPSOESER A fida: Ne m ccr SORTE nadie sco Cs ambitum optime pertractare posfe, fi expone. rem praecipuas, de aquae vaporibus atmosphae- - rà contentis, fententias; ut ita harum maxime probabilem vel totam, vel partim acciperem ; fi candem agerem de variis formis, quibus va- «pores hi reducti nobis Occurrunt, et de modo quo has formas accipiunt. ^ Commentationem itaque in tria divifi Capita, quorum I, Praecibuarum, quae de aquae vapori- bus atmosphaera contentis datae funt, theo- riarum expofitio ; II^. Praecedentium theoriarum dijudicatio ; III". De vario modo quo aquae vapores at- mosphaera contenti, diverfis formis praecipi- tantur. CA- (.« ) CAPUT PRIMUM... /|PRAECIPUARUM "QUAE DE' AQUAE VAPORIBUS ' ATMOSPHAERA CONTENTIS DATAE SUNT, THEORIARUM EXPOSITIO. LU ) SI Theoria CI. "y XM Ci. le Roy commentationem fcripfit pecu- liarem (1), de elevatione atque füuspenfione aquae in aére, cujus placitarum fümmam , quo ad nostrum fcopum pertinet, hic exponemus. Postquam dedit disfolutionis vocabuli defini- tionem (2), fibi probandum proponit, aquam in (1) Haec commentatio invenitur in operibus Acade- miae Regiae Scientiarum. iszojre de zadémie Royale des Sciences a. 1751. pag. 481 feqq. (2) Lorsqu' um corps folide ou fluide est fuspendu dans un fluide, de [forte que du mélange de ces deux corps il - en réfulte un. ftuide Lbomogàne et transparent, alors on peut dire que ces deux corps fout mélés dans l'état d'une véri- table disfolution, bd eben etenim E a E n B MEE. ima: (? ) in aére fustineri in ftatu disfolutionis, et hane disfolutionem eadem ostendere phaenomena , ac falium disfolutiones in aqua, eundem igitur fuüpponere mechanismum.. Haec ut. probentur fequentia in hac Commenratione ftatuit : : I. Aqua veram in aére patitur disfolutio- nem. Ut haec pofitio probetur experimentum fe- quens citat Vir Cl.: Sumatur tempore aestivo vitrum ficcum, glacie repletum ,; et videbimus bullulas aquofas vitri parietes obtegentes; haec &qua igitur ante experimentum in aére, qui vi- trum circumdat, adfuit, ita tamen, ut hunc non minus pellucidum redderet. ^ Adfuit igitur aqua in aére disfoluta, ex ipf definitione. -9. Haec disfolutio eadem ostendit phaeno- mena ac falium in aqua disfolutio. - Aér ad gradum determinatum calefactus, cer- tam tantummodo aquae quantitatem disfolucam continere potest. Aér, hanc quantitatem continens, fi refri- gescat, pars aquae disfolutae praecipitatur; fi calefiat contra, majorem disfolvere potest quan- titatem. Hanc pofitionem probat !e Roy fequenti experimento : globus vitreus albus, aére reple- tus, quam exactisfime claudatur; nulla in glo- bo apparebit aquae guttula. Pars globi in aquam e HM aquim inmergatur frigidam, post aliquod. tem- poris fpatium (3 vel 4 minutorum primorum) globus ex aqua extrahatur , et pars globi, quae in aquam fuit immería, invenitur interne gut- tulis aquofis obtecta; haec aqua iterum disfol- vitur fi globus calefiat, Aquae autem. in glo- bo praecipitatae quantitas, eo minor erit, quo major fit temperatura aquae in quam. immergi- tur globus , usque ad certum: quemdam gradum, qui fi adfit, vel alius illo magis elevatus , gelo datur praecipitatio. Huic experimento addit obfervationem , ut eo melius probaretur analogia aquae in aére dis- folutionem inter ac^ falium in aqua. ^ Haec obfervatio est, 1?. aquam. praecipitatam par- tem retinere. aéris, qui illam disfolutam te- nebat, aeque ac falia cryflallifata partem re- ünent aquae, qua disfoluta fuerunt; 9?. ita ac plura falia, aqua fua cryftallifationis privata, illam rurfus abforbent fi aéri exponuntur "humi- do, aquam-aére fuo cryflallifationis privatam illum rurfüs abforbere post breve temporis fpa- tium (zinfe lean: dépouillée, s'il est permis de parler ainff , de [on air de criftallifation, le reprend bien- tót. aprés). 3. Hisce pofitis dicit: aérem non femper eandem aquae quantitatem disfolutam continere 5 id est pinta faturationis aéris | variare, . et prae- Tom wan. mr uL EL LEAN ERROR PEE ra m -» t ? "em / (975 praecipuas hujus. variationis caufas esfe ventum et calorem. ; Antequam ad has caufas. exponendas trans- eat, methodum exhibet, ad aéris gradum fatu- rationis decerminandum , quae mihi notatu dig- na videtur , quare illam h. 1. exponam. . Caloris gradus, quo nondum aqua ex aére praecipitatur, fed aér ad partem aquae fuae praecipitandam pronus, est a le R oy dicitur aéris gradus. [aturationis. Sequitur igitur aérem eo majorem aquae quantitatem disfolutam tene- re, quo magis ejus gradus faturationis est ele- vatus. Sequenti modo illum gradum determinat. - Sumit.vas aqua frigida repletum , ut magna aquae ex aére praecipitetur quantitas, in vafe- 0S parietes exteriores; aquae, vafe contentae, $radum caloris determinat, hoc facto, aquam calefacit, ita ut ejus temperatura dimidio gra- dus augeatur; íi hac temperatura adhuc aqua. 'ex:aére praecipitatur, iterum calefit dimidio gra- dus aqua vafe contenta, et fic porro, ad illum usque gradum, quo nulla. datur praecipitatio , i igitur erit a&ris gradus faturationis. Calorem et ventum caufas. esfe, quibus va- riet aquae in àére. disfolutae quantitas, directis probat experimentis (1), quae h. l. non ex- por (1) Vid. Commentatio laud. pag. 492 et 493. C. 1e ) ponam: calore enim hanc quantitatem variare ex antea dictis facile intelligitur; ventum au« tem ad illam quantitatem aliquid efficere, fana nos docet ratio, cum aér ex regionibus humi- dis, füpra mare v. c. adductus, caeteris pari- bus, majorem aquae quantitatem continere de- beat, quam aér ex regionibus ficcis. SIL T Theória Cl. pr Luc. Cl. de Luc Theoriae Cl. Ie. R o y fefe op- pofuit, aliamque illi fubftituit (1), quam h. l. exponere conabor. CI. de Luc theoria eo redit, ut vapores 2quofos aére esfe leviores flatuat, ideo in aére pondere füo fpecifico adfcendunt, et ita me- chanice cum aére junguntur. Contendit aquam leviorem fieri actione caloris, quem evaporatio tanquam caufam immediatam agnoscit. Ut haec probentur fequentia demonftranda fi- bi proponit : 1. Calorem majorem alere affinitatem cum aqua quam cum aére, et quidem majorem, quam de 1) Vid. Recerches fur bes modifications de latmosphere , Toi. Ii. $ ó75 feqq. C xw) quam cum plurimis combustibilibus fübftantiis ; magna igitur quantitate vaporibus inesfe posfe. /9. Satis magnam caloris quantitatem omni cempore in corporibus esfe disperfam , ut. eva- poratio producatur. ^3. Váperes ipfos hocce indicare vehiculum. 4. lpfa expérimenta vaporum levitatem pro» bare. -1?7, Pofitionem' multis probat. phaenomenis quotidie obfervandis. Ignis v.. c. aqua extin- guitur, ob affinitatem quam alit cum aqua illa Tiajorem , quam alit cum fübftantiis. combusti- bilibus, quibus inhaeret. His igitur ignis ab "qua detrahitur ; quae cum illo combinata va- porum forma abit. ^ Vaporum defectui pro parte. etiam frigus in gi gon METUS fuperioribus tribuit. ?. Haec jpofitio ut probetur, monet de Luc ignem corpora dilatare, et hanc actio- nem ^ variare pro diverfa. corporum natura; aquae autem naturam talem esfe, ut facile dila- tetur; hinc" ignem, omni -etiam: quantitate &qua contentum, huic particulas detrahere et fecum abducere. "Unde fequitur, aquam om- ni anni tempore evaporare posfe. Dicit porro, ut haec firmetur opinio, nos frigoris limites ig- | morafe, unde probabile redditur differentiam aestivum «calorem inter et hyemalem paryam (: J cs- € as ^) ese, fi illa comparetur cum distantia caloris aestivi a frigore abfoluto, et igitur évaporatio- nem proportionalem esfe posfe caloris differen- tiae aestatem inter ac hyemem. Quo. argumen- to refutat illorum opinionem qui ftatuunt, eva- porationem , fi actione ignis oriretur, tempore hyemali valde minorem .esfe debere quam tem- pore aestivo. . 9*7. Pofitionem de Luc variis probat expe- rimentis, quorum primum idem est, quo Cl. 4e Roy aquae in aére disfolutionem probare conatus est; quod nempe aqua obteguntur pa- rietes externi vafeos liquore repleti, cujus tem- peratum aéris ambientis temperatura minor est. — Vapores aquofos |condenfari dicit de Luc, igne, qui illos -dilatabat, . vas intrante at- que liquorem illo contentum. . Secundum phaenomenon est fefrigeratio quae evaporatione producitur. Obfervavit etiam nubem, cujus temperatura, aéris ambientis temperatura major fuit. 4. Saepe obfervàvit Cl. de Luc, in cacu- mine montium cum esfet, vapores vifibiles, ex fluminibus: in aére adícendentes, oriente fole; unde:concludit, aérem aquam non disfolvere, hoc enim fi locum haberet, vapores non ori- rentur eo tempore, quo aéris temperatura mi- nima est, quam ob. caufam ejus. vis disfolvens eti- 8o um ^ wn | ! | z ; H etiam minor esfe debet; fi autem vapores hac de caufa etiam adfícendere posfent, oportebat ut aér illos totos quantos disfolveret j quoniam - illos omni ex parte circumdat, hoc tamen non accidit, vapores enim in aére adfcendebant, absque voluminis diminutione. Adícendunt igi- . tur ob pondus, aéris pondere minus. — Multa huic obfervationi addit. de Luc, ut probet vapores vifibiles aére esfe leviores. — Tandem analogiam demonftrant vapores vifibiles inter ac invifibiles, ut quae de illis dicit ad hos appli- cari posfint. . Si temperatura fluidi iSodérandi: multo ma- jor est uam temperatura aéris, oriuntur va- J , , pores vifibiles, quoniam ignis magis celeriter excedens, moleculas majores fecum abducit, quae amplitudine et igni illis contento facile, atque magna celeritate adfcendunt, ita ut cum aére non conjungantur; fi autem temperaturae differentia minor est, vel fi aéris temperatura aquae temperaturam fuperat, minores particu- lae per ignem detrahentur, quae tum magis cum. aére cornjungentur, ita ut eum non minus pellucidum reddant. Haec funt praecipua argumenta, quibus Cl. deLuc fuam probare ftuduit Theoriam. $ III. - |» T -'S HI. mnis * Theoria Cl. pg SavssunE. Vidimus duas theorias fibi oppofitas:. le Roy enim ftatuit aquam ab aére disfolvi, cu- jus vis disfolvens cum temperatura diminuitur , quare hac diminuente, aqua praecipitatur, et nubes et nebulas producit; de Luc vero fta- tuit caloris actione fola aquam evaporare, et ejus vapores, cum aére fint leviores, adfcen- dere, et cum illo mechanice jungi; illos va- pores aucem esfe vifibiles, et nubes et nebulas formare, fi iliorum temperatura aéris ied turam valde füperat. Cl. de Sausfure tertiam propofuit Theo- riani (1), quae medium quaíi tenet inter duas praecedentes (je ze penfe pas comme MFf.le Roy, que lair: disfolve l'eau. immédiate- ment; je crois quil. ne da disfout que lorsque laction du feu l'a converti en. vapeur. élasti- que S 191). — Haec Theoria igitur vie loco . mihi est exponenda. Primo generalia nonnulla praemittit de vapo- ribus, et quaenam illos inter ac fluida perma- nenter aériformia "intercedat differentia, quam "urs (2 Exais fur lHjgrometrie $ 181 feqq. w— NO 1 : I E E CM.» pofitam monet, in conjunctione ignis, quae his magis arcta est quam illis; quo fit ut vapores frigore ftatum recuperent fluidi ftillantis ,. ad quem gaz permanentia nullo cognito frigore re- duci posfünt. Hisce pofitis ad propriam Theo- riam transit quae fequentia continet. 1, Aqua non evaporatur antequam in vapo- res elasticos mutetur. Etenim ope. Manometri (1), cum aqua et aére globo contenti, probavit, aéris volumen aqua evaporante augeri, et quidem augeri pro- ducto fluido elastico ipfo aére rariore; quod mihil aliud est, nifi aqua in vapores mutata. / Unde fequitur hosce vapores ejusdem esfe na. &urae.ac illos, qui ex aqua ebulliente oriuntur. 2.. llle vapor elasticus chemica ratione in aére disfolvitur. "^ Aérem vaporibus faturatum . perfecte pelluci- dum esfe, vapores per calorem evanescere, il- los fubito per frigus apparere,. horum intima cum aére conjunctio, quamvis fint denfitate di- ver- (1) Vid. |. 1. $$ ro8 et rog. ubi ipfum experimet- tum defcribitur. . Ufus est Vir Cl. globo vitreo in quo aÉr et aqua aderant, et in illum introduxit Darometrum, quo investigare voluit, an vapores acrem penetraptes illum dilatent, et quaenam fit relatio hanc dilatationem dnter atque. vaporum quantitatem ,| qua illa efficitur; hoc autcm Darometrum ab illo dicitur JMazomezruz, (€ 16 2 veri, Cl. de Sausfure hdicid certa | fant verae- chemicae disfolutionis. i ^ $. Aér, vaporibus faturatus, fi novam va- porum accipit quantitatem , vel fi refrigeratione velaliis de caufis ejus vis disfolvens diminuitur, ita ut non omnes, quos continet vapores dis- folvere posfit, hi vapores condenfantur, et fe . - affigunt corporibus, fi aéri talia infunt, quo- Tum teniperatura, vel aéris temperaturae par est, vel minor, vel paulo tantum major. For- ma folida vel liquida quam accipiunt, dependet a temperatura corporis cui-affiguntur; non aü- tem aequali quantitate ' omnibus afüguntur cor- poribus, quáeé quantitas dependet, vel ab affi- nitate quani fuperficies horum corporum, cum aqua alit, vel ab eorum ftatu electrico... Si autem talia corpora aéri non infunt, tunc par- ticularüm aquae urià' cum'altera jungitur , et ita - junetae formant vel guttulas fphaericas et re- pletas, vel acus parvos congelatas ; vel fphae- ras cavas. 1 4. Sphaerae cavae (vapores vefi anlareg)^ d aére natant, vel in eo adfcendunt, ob ie aéris ponderi aequale vel illo minus. | Primum probat Cl. de Sausfure revera | | fphaeras tales cavas (veficulas) adesfe. | Se- 2 quenti modo; Exponatur radiis folis vas quod-, dam liquore aquofo nigricante repletum: calidis- - Mu : fi- E E: " n Com) fimo, in loco ubi aér non agitatur , orietur eX hoc liquido fumus, hic autem fumus attentius fi examinetur, compofitus apparet ex granulis rotundis, albicantibus et a fe invicem fepara- tis. Harum fphaerarum minime cohaerentes celeriter adfcendunt, dum aliae majores in vas recidunt, quae in-fuperficie liquidi fefe mo- vent, ita ut cum eo non conjungantur; non- numquam tamen hoc locum hibet. Harum fphaerarum levitas, et fimilitudo cum bullulis magis voluminofis, qui.in liquidi fu- perficie natant, probant illas cavas esfe. Ut probetur pondus harum fphaerarum vel aéris pondus aequare, vel illo minus esfe, pri- mum probat nebulas et nübes per sillas forma- tas esfe; hoc enim fi probatum fit nullum fu. perest dubium quin fententia de earum pondere vera fit. ^ Si obfervantur particulae,, nebulam vel nubes formantes, invenientur veficulae illis fimiles, quae ex aqua calida adfcendunt. — Cl. .Sausfure illas obfervavit oculo armato (1), . ! | fed (1) & Poici ,^ fant verba Viri Cl, , comment je les ob- » ferve. Debout au milieu du nuage , je tiens d'une main .» tout pris de ion oeil] une doupe d'un peuce et demi à » deux pouces de foyer , et de l'autre une furface noire , plate » €t. polie , zelle que le fond d'une boite d'écaile 5. appro » che cette furface de la. lentílle jusques à ce qu'elle foit tout a pràs du foyer , mais qu'elle ne l'atteigne pourtant pas enzia. n 5 fe- ]: C 38 ) fed illas etiam nudis oculis, in nebula vel nube. - faris illuminata , obfervari posfe affirmat ; unde etiam fequitur illas vacuas esfe, nam aquae particulae fatis magnae, ur nudis oculis obfer- vari posfint, ab aére fustineri non poterant, fi repletae esfent. — Has autem nubes non per zeris agirariones füstineri eo probatur, quod f*:pe tempore tranquillo obfervantur, per plu- res dies eádem manentes altitudine; elevantur euam fi aéris presfio augetur, ut atmosphaerae occupent regionem , cujus denfitas earum den- fitatem aequat. Multa adhuc disputat de Sausfure Ade mag- nitudine harüm veficularum atque de flnidó; quo circumdantur et implentur, quamvis in praecedentibus dixerit illas vacuas esfe, quae, cum ad nostrum fcopum minus Portu hic non affero. : 5. Vapores veficulares fi voies tem. pore frigido, aqua, ex condenfatione orta, cryftilifatur et vel pruinam (givre) format, .-. fi corporibus folidis adhaeret, vel nivem, fi talia corpora non adfunt; fi autem haec aqua non - PongelaHu, guttulas format , quibus conjunctis vel | y, rement s et [à comme un chesfeur à l'affut , f'atrends que - x. » l'agitaiion. de l'air chasfe quelque particule du. nuage dans — » e foyer de la kentille, caet." Vid. lib. laud. $ 206. M A — go" A C 19 D LI vel ros, vel pluvia producitur , quae pondere fuo verfus terrae fuperfciem. trahitur. INon- numquam bae, guttulae àligüamdiü in aére na- tant, quae vapores concreti nominari posfunt. 6. Nonnumquam autem vapores elastici àb- undantes immediate condenfantur in guttulas ; ità ut antea veficularum. formam non acci- piant. Hujus rei exemplum habetur, in vaporibus vespertinis (Sereiz) et rore, quae aeftate non- numquam obfervantur, iia ut nebulam mon producant, et igitur nullos vapores veficulares; iae igitur oriuntur per immediatam vaporum elasticorum condeníationem , Pt per folis ca- lorem foluti erant. - A Has veficulas numquam in aére nifi vapori- bus faturato àdesfe, probavit Sausfure obs fervationibus cum Hygrometro inflitutis. - Mult adhuc addit, 'quae -evaporationem fbéstint; quae autem vel expofitorum fequentia funt habenda, vel ad theoriam et igitur ad nostrum fcopum minus pertinent; quod etiaz? patet ex hujus theoriae epitome, ubi.his da rebus non fecit mentionem (1) ; hanc ob cau- fam transeam potius ad Theoriam Ci. Monge éxponendam. y $ IV. (1) Vid. I. 1. $ 262 - 267. B 2 C A J $ IV. Theoria. Cl. Moxcz. N Theoria Cl. le R o y bafis est cui Cl. Mon- ge fuam füperftruxit theoriam (1). llla igi- tur theoria a Mongio exponitur ejusque prae- ftantia laudatur, fed monet fimul, le Roy. in hac fua inventione analogiam fécutum, hac autem deficiente, nullo-modo progresfum esfe. Hanc ob caufam novam propofuit theori- am, quae theoriae Cl. le Roy amplificatio est habenda, hanc igitur amplificationem hoc haa exponam. Quo denfior est aér eo majorem aquae ' disfolvir quantitatem, eádem temperaturá, ut - perveniat ad punctum faturationis , quod igitur non tantüm a temperatura, uti le Roy vo-- luit, fed etiam a denfitate dependet. Aér igi- tur faturatus novam aquae quantitatem disfol- vere potest, fi presfio augetur; fuperfaturatur ^ | contra et aqua praecipitatur , presfione diminu- tà (2). Aér, - (1) Vid. Annales de Chemie ,. Tom. V. a. 1790. pag, E 1 feqq. (2) Aérem rarefactum minorem aquae quantitatem dis- folvere posfe flatuit etiam Sausfure,ll $ 220. et af- C s) Aér, aquà faturatus, íi antliae pneumaticae ope, ex campana extrahitur, aér obfervatur fub campana minus pellucidus fieri, et nebula ori- ri; globuli aquae liquidae non folutae qui hanc formant nebulam lente cadunt, aeque ac che- micum praecipitatum, fundum petit vafeos in quo disfolutio turbata est. o. Evaporatione (i. e. disfolutione liqui- dorum in fluidis elasticis) caloricum abforbetur , minori autem quantitate quam vapori/atione. Probavit Cl. Black corpora caloricum ab- forbere, íi e ftatu folido in. ftatum liquidum , vel ex hoc in ftatum fluidum elasticum trans- eunt; cum autem hoc caloricum , determina- ta quantitate, a corporibus circumjacentibus . abforbeant, horum temperatura diminuatur ne- cesfe est; fi autem e ílatu fluido elastico in flatum liquidum , vel ex hoc in ftatum folidum redeunt, hoc caloricum abforptum medio ipfa circumdant reftituunt , cujus temperatura igitur elevatur. Solida duobus modis in liquida transeunt, vel fola calorici actione, uti in fufione, vel ac- affert experimentum , quo Monge hanc probare ftu- duit pofitionem , $ 223 feqq.; fed illud non attulit -ut fua proberetur pofitio , quare hac de re tantummodo hoc loco mentionem facio. C s ) &ctione liquidi quod jam adest, tum operatio vera est disfolutio. Priori im cafu generatim major calorici quantitas abforbetur quam in altero ; in quo minor calorici quantitas requi- riur ut idem producatur effectus, cum ac- tio liquidi. quod folvic calorici actioni jun- gatur. Ita etiam liquida duobus modis in fluida elastica transeunt, vel fola calorici actione, ut in vapori/atione , wel actione alius fluidi elastici jam formati, uti in evaporaiione; cum autem hoc in cafü calorici quod abforbent quantitas illa multo minor est, qua in vapores €onverti posfunt, oportet ut actio fluidi elas- tici disfolventis calorici actioni juncta fit. - Et hoc novum argumentum esfe dicit, quo refutatur (illorum opinio, qui fiaruunt aérem nullam aquam , nifi calorici actione in vapores converfam , disfolvere posfe. ^ Vulgari enim temperaturá aqua nunquam vaporifatur fub pres- fione atmosphaerae, et in flatum liquidi elasti- ci transire nequit, nifi fit in contactu cum a&- re non fatürato, vel alio fluido clastico , cujus vi disfolvente una cum calorico produca- tur effectus, quem folum caloricum producere nequit. 3. Aqua fi ab aére vel temperaturá vel presfione diminuta relinquatur, veficularem for- E 2 a dei IE Da S ; ( »5 ) formam non accipit, fed convertitur in globu- los parvos, plenos, fparfos, pondere fpecifico aérem fuperantes. Caufas duas affert Monge quibus hi glo- buli ab aére fustineri posfunt, quamvis il- lorum pondus fpecificum aéris pondere fpicífi- co multo majus fit. 4. Aqua, ob: divifionis ftatum et globulos parvos, ad quos tunc redacta est, magnam ab sére patitur refistentiam , qua magno temporis fpatio indiget, ut atmosphaeram percurrat. b. Affinite, quam aqua cum aére hocce liquido etiam faturato alit, unusquisque glo- bulus aéri, quo circumidatur, adhaeret, quae *ohaefio, cum volumen augeatur fine propor- . tionali masfae augmento, altera caufa est ^q aquae retardatur lapfus. Multa adhuc addit (1), qutbus: probare co- natur globulos illos ve/icz/zres non esfe; cum autem in expofitione caufarum, quibus ab aére fustineri posfunt," maximum fundamentum" quo harum veficularum exfistentia nititur rejecerit, ila hoc loco non exponam. Alia de barometri mutationibus affert, quae omnia nituntur ponderis diminutione. aéris, va- v squotos gantingitisa nonnullas etiam ad- D Siro vi dit TOR Monge L l pag. 32-35 ' "C o- dit obfervationes de ventorum in has muta- tiones efficacia , quas autem, cum in nostris | regionibus hi venti eundem producere neques^ unt effectum , non afferam. $ V. Theoria Cl. Hung. Cl. Hube aliam. disfolutionis theoriae mo- dificationem ;propofuit, in qua exponenda fe- cutu$ füum Zylium et Fifcher (1). 1. Áqua revera in atmosphaera disfolvitur. In lagenam aér atmosphaericus humidus fi inmittatur, aqua non fundum petit, tempera- turá eádem manente, etiamfi vel per diutur- num tempus fibi relinquitur lagena. Hoc au- tem fieri deberet fi aqua. tantummodo. aéri ad-. haereret,. cum 90oo*5 aére gravior fit. Duae autem materiae, naturà et pondere fpecifico diverfae , (íi fibi relictae non feparantur a fe in- (3) Vid. Ferhaudcing over. den. tegenwoordisen. flaat der Natuurkennis van. de waterachtige verhevelingen des damp- krings deor J. D. O. Zy lius, quae invenitur in com- mentationibus focietatis Teylerianae alterius, "Tom. XIII. et: Gefchichte der Phyft ven J. C. Fifcher, Got- tingae 1808. Tom, VII. Aca ste e E 2f ACIES ox ts T DN Do- s € N ( 55 D invicem ,. verae disfolutionis adfint notae. E frigore quod evaporatione obfervatur, et ex a&re vaporibus aquae non minus pellucido fac- to, etiam colligit Hube veram adesfe dis- folutionem. His autem de itai vidimus praecedentibus in theoriis,. quare hic argumenta non '! afferam, quibus hoc amplius demonftrare . conatus est Hub e. Vapores ex aqua ebulliente emis. ab aliis Sisguenuita et illos ab aére' non. disfolvi, fed tantummodo ob. pondus, aéris pondere minus , jn eo adícendere , etiam uti Monge ftatuit. ..;2., Duas. aquae in aére disfolutionis fpecies. pofuüt Hube. X Mon O Prima fpecies locum im cum corpora hu- "mida in aére ficca fiunt, qua fpecie.aér magis elasticus fit. — Sausfure hac de re inftituit experimenta et invenit, quodque granum eva- porati, humoris. elasticitatem. aéris eádem pro- portione augere, et aéris, determinato fpatio inclufi elasticitatem magis augeri uno grano humoris disfoluti, quam. uno. grano aéris pu- ri, fed parvam inter utrumque augmentum in- tercedere differentiam ; aéris igitur gravitas fpe- cifica per. folutam aquam diminuitur, haec autem diminutio parva est, cum tantummodo ax?s ponderis aéris efüciat, etiamfi vaporum «it» con- / KC 74€ 2 contineat quantitatem quam posfit maximam. . Hac evaporatione aquae partes fpeciali mo- do cum materia fua ignea conjungi videntur , et aériformes evadunt; hac forma deinde cum ficcis aéris masfis junguntur , donec earum prae- cipitatio locum habeat. Evaporatio fecundae fpeciei minus celeris est, nec illà aéris elasticitas augetur. Si füb cam- pana barometrum, corpora humida, atque infüper vas aqua repletrum ponüntur, duran- te evaporatione barometrum majorem presfio- nem non ostendit. Primae fpeciei evaporatio in fecundae fpeci- ei evaporationem mutatur, fi afünitas folventis aéris diminuitur , et vicisfim. " Sivas quoddam aqua repletum, in fpatio non agitato, aeffate radiis folis exponitur, primum celeris obfervatur evaporatio primae fpeciei, fed ob. quietem vaporum quantitas in aére fu- pra aquam ita augetur, ut ille affinitatem fuam totam fere perdat, quo fit ut nunc aquam tarde disfolvat, et fecundae fpeciei- evaporatio adfit. Hac fecundae fpeciei evaporatione aéris pondus fpecificum &ugetur, cum non magis fiat elasticus. — Hujus evaporationis vapores aquofi junguntur cum aére folvente , ita ut non fiant aériformes. "C$ Uu duas aquae in agre disfolutionis, ita - eti- C39 etiam duas praecipitationis ftatuit fpecies Cl. Hube, quarum M fingulae dh viven dis- folutioni. Prima praecipitationis-fpecie aéris elasticitas diminuitur, eádem ratione qua illa disfolatione aucta fuit. — Secunda praecipitatione elasticitas eadem ma- net, pondus autem fpecificum minuitur , cum auctum fuerit É—— ; s VI si ZAliera Cl. pg Luc Theoria. Multis obfervationibus ductus novam theori- em, eta priore fua, et ab omnibus aliis pror- fus diverfam, communicavit Cl..de Luc. 1n "hac theoria exponenda fecutus füm Doct. Zylium (1). 1 I. Aqua evaporatione in aére elevatur, haec evaporátio, non fit ope aéris aquam disfolven- tis, fed ope ignis quocum "aqua jungitur , cu- . (1) Prüfung der neuen Theorie des. Herrn. de Lu uc vom Regen und Seiner daraus abgeleiteten. einwürfe gegen die. dufiifungstheorie. Eiae von der Künisl Preusf. 4ca- demie der Wisfenfchaftet zw. Berlin gu ümte Preisfchrift. A pue 1795. C 28 ) cujus conjunctionis productum vapor est aquofüs. $. Hi vapores permanentes fiunt et in aérem E udis mutantur ope alius fluidi im- ponderabilis , quo ignis et aqua junguntur. Haec pofitio. obfervationibus nititur Hygro- metricis ; vapores enim, monet de Luc, qui quotidie, magna etiam quantitate, in atmos- phaera adfcendunt, Hygrometrum. tandem non movent, cum autem illis in. locis, ubi eva- nescunt, tantummodo aér invenietur, fequitur ipfos vapores in aérem atmosphericum muta- tos esfe. : Ut explicetur quo. modo hi vapores frigore et presfione in liquidum flatum abire posfint, fluidum imponderabile asfümit , quo ira aqua et ignis junguntur, ur gaz oriatur permanens, nulla presfione er nullo frigore in liquidum mu- tandum, íi autem alia. de cauía hoc. fluidum feparatur, aquae vapores praecipitantur ob le- vem: particularum cohaefionem. " 3. Ponit etiam aquam omnium corporum gaz- formium bafin esfe ponderabilem , uti ignis om- nium est fluidum deferens. Differentiam fpeci- ficam cujuscumque gaz pofitam esfe dicit in fluido, quo vapor aquofus permanens reddítur, e in verum gaz abit. 4. Aqua ex atmosphaera redit per aéris de- compofitionem. - Hoc E | | | ( 49 ) Hoc tantummodo est corollarium praeceden- tium. Monet nubes et nebulas oriri ex de- compofitione aéris in, partes fuas conftituen- tes: aquam, ignem et novum illud fluidum quo vapor aquofüs permanens redditur. Redit igitur aqua fatione inverfa, qua in atmosphae- ram mutatur; abit enim in illam, conjunctione cum igne et fluido isto imponderabili, horuin vero decompofitione aqua redit. Et haec füfficere videntur de illa theoria 5 mihi non propofui illam totam exponere, fed tantummodo indicare modum quo procedit de Luc, et maximum argumentum quo aquae ia acrem nitatur mutatio. $ VII. Theoria Cl. Linzs. Duas pluviae fpecies distinguit Cl. Libes pluviam procellae (Z'orzge) et pluviam vulga- rem, quae a diverfis caufis illi pendere viden- tur (1). Hanc igitur theoriam in duas dividit partes, quarum prima de pluvia procellae, altera de pluvia agit vulgari. | i L.De (1) Vid. Legons de Phyfigue - Chimique ou. application de la Chimie wmederne a |a Phyfque , pag. 252 feqq. C 39 ) I. De pluvia procellae. - - Haec pluvia originem fuam debet conjunctio- ni gaz oxygenii cum. gaz hydrogenio, per ícia- tillam electricam. - Hoc ut probetur varia affert principia, quae hoc loco exponemus una cum argumen- tis quibus nitantur. - 1. Principium. : Si miscentur gaz oxygenum et gaz hydroge- nium relatione 6: 1 (1) oritur aqua, fi inflam- matur miscela ícintillà electric. Quod prin- , cipium probatum esfe dicit experimentis Doct. Paets van Troostwyk et Deiman. o. Principium. Calor folaris, cum calore centrali junctus, nonnullis in cafibus aquam decomponere po- test, ope affinitatum aliorum corporum in prin- cipia aquam conflituentia. Haec (1) Stamit Cl. Lavoifier equae roo pertes com- poni ex $5 oxyg. et 15 hydrog. partibus, pondus fi fpec- tatur (vid. Cl. Libes, l1. pag. 205.) qva fere relatio- ze inexperimento Doct. Paets van Troostwijk et Deiman fununtur. Conftet autem hodie re[atíouenm inter duo haec gaz, ut aquam formont, fere esfe uti 8 : rz, Ex fententia Cl. Ther6ard componitur áqua ex 88,90 oxyg. et 11:10 hydrog. parübus, — Vid. ejus Zr«íté de Chimie Edi. 5" Tom. L $287. a^ 4 ur I Cur IR, ie É pmi, e E m ES Ses ve cha DA € 3 ) Haec fententià, quam a nemine.in dubium vocari posfe dicit, a Libes non probatur. 3. Principium. Aeílas est procellarum anni tempus. Cum autem femper aeftus vehemens procellas prae- "cedat, fequitur, illis diebus , quibus. oriuntur, magnam aquae quantitatem. decomponi debere, unde magna oxygenii et hydrogenii provenit co- pia. Gaz hydrogenium adícendit ut atmosphae- rae occupet locum, gravitati fuae fpecificae convenientem. Gaz oxygenium hydrogenio ob- . ducitur et globuli, a duobus his gaz formati, levitate fua adícendunt; qui adfcenfus ventis etiam promovetur. Hunc oxygenii adfcenfum conjecturam esfe fatetur, quam autem conjecturam probabiliorem reddere conatur, monens, nullam aliam esfe: fubftantiam qua cum, afüinitate fua, hoc oxy- genium, ipfo quo formetur tempore, jun- gi potest. Oportet igitur ut in atmosphaerae regiones adducatur füperiores, cum regiones, in quibus nos vivimus , eandem femper fervent relationem gaz oxygenium inter ac gaz azotum. 4. Principium. Materiam fulminis et fluidum electricum ejus- dem esfe indolis, probant experimenta Celeb. Franklin. n atmosphaerae regionibus fu- perioribus adesfe hydrogenium et oxygenium, prin- C 32 ) principio tertio -demonítratum est. Hisce ígi- tur in regionibus, in quibus fulmen obferva- tur, adfunt, procellae tempore, gaz oxygeni- um, gaz hydrogenium et f[ícintilla electrica, quorum concurfu aquam formari primo princi- pio vidimus. Ex his verifimile Cl. Libes vi- detur, pluviam procellae oriri per conjunctio- nem oxygenii et hydrogenii, ope fcintillae elec- tricae. Hanc opinionem probabiliorem' redde- re conatus est monendo, has pluvias fubito oriri, illas non cadere nifi procellà jam orti, et illarum finem eodem tempore, cum procel- lae fine, obfervari. | -Detonnationi ex oxygenii et hydrogeni con- junctione oriundae tribuit fonum tonitru; cum autem haec hypothefis minus ad ipfam, de qua agimus, theoriam pertineat, non exponam iodum quo illam probare conatusfit Libes, et potius ad alteram hujus theoriae transeam partem quae agit. ; : IL. De pluvia vulgari. Aqüie, folis calori expofitae , nonnullae mo- leculae per vehementiorem hunc calorem de- componuntur (1); aliae vaporum forni iiu Sit - at- (1) Vid. hujus theoriae partis 1** Princip. o"*. G te 5 atmosphaera adfcendunt, deficiente calore quo decomponi posfent. Hi vapores, cum nonnun- quam partem calorici, quo foluti erant, cor- poribus circumjacentibus cedere debeant, pri- mitivum liquidum ftatum recuperant et pluviae formá decidunt. . Haec ut probentur, atque, uti ipfe dicit L i- bes, antiqua Cl. de Luc theoria reftituatur , et contra hujus auctoris recentiorem theoriam defendatur , fequentia pofuit principia. Ae Principium. Aqua in vapores redacta, non femper cum eádem calorici quantitate juncta est. * Aeftate cum tempestas fit ficca et ferena, va- pores, magna etiam quantitate, in atmosphacra adfunt; pellucidi tamen fünt, ob magnam, qua foluti funt, calorici quantitatem. — Tempestate contra frigida et nebulofa, atmosphaeram ob- feuram reddunt, quamvis minore quantitate hac contenti, guoniam caloricum vix eà adest quantitate, qua vaporum formam retinere posfint. o. Principium. Aqude iu vapores redactae non femper eadeni est humiditas. Aqua in vapores redacta nihil aliud est, ni- fi arua per caloricum foluta, qua folutione àmiitit magnam partem humiditatis, quam. in fatu liquido habebat. Aquae igitur, in vapo- LO res (4 D res redactae humiditas, eo minor erit, quo ma- jor fit calorici, qua foluta est, quantitas. Cum autem , ex praecedenti principio, calorici quan- titas in vaporibus variare posíit, fequitur et humiditatem variare. t 3. Principium. Fluido electrico etiam vaporum humiditas di- minuitur. Includatur hygrometrum in vafe aére repleto, ducatur fluidum electricum per huncce aé- rem, et hygrometri acus majorem ficcitatis gradum indicabit. 4. Principium. Fluidum electricum in atmosphaerae regioni- bus fuperioribus 1nagis abundat, quam in infe- rioribus. 5. Principium. Fluidum electricum feriper aequabiliter fe fpargere quaerit, in omnia corpora eirgumie- centia. | Haec duo principia fatis probaca dicit. Hygrometrum igitur, cum indicat, atmos- phaerae humiditatem , non femper veporum cá contentorum quantitatem indicare potest. Hu- miditas aéris pendet et a vaporum quantitate ; €t 3 — E l cujuscunque vaporis humiditate , quae diminuitur per majorem calorici, vel fluidi electrici &c- tionem (Princ. 9» et 3). Cum autem fluidum elec- QN) electricum majori quantitate in regionibus at- mosphaerae fuperioribus adfit, quam in inferio- ribus (Princ. 4), et illius fit indolis, qua ae- quabiliter fe fpargat in omnia corpora cir- cumjacentia (Princ. 5), fequitur, hygrome- trum majorem ficcitatis gradum indicare debere illis in regionibus quam in his. $ VII. T heoria Cl. PanRnor. Cl. Parrot, cum vidisfet imperfectam prae- cedentium theoriarum conditioném , illarum nu- merum fua auxit, illamque, una cum cetera- rum dijudicatione , propofuit in libro cui titulus Voigt's Magazin der NNaturkunde , D. MI. Weimar 1801. Hanc autem theoriam breviter omnino exponam, cum ille liber mihi defit, et Viri Cl. labor magis laudandus mihi videatur, in aliarum theoriarum inperfecta conditione ostendenda, quam in fua ipfius proponenda, fi de illius praeflantia judicare posfim ex illis, quae exflant apud Zy lium et Fifcher(1), quos in hac ita ac in Cl. Hiube theoria expo- nenda fequi debui. Ex- (1) Vid. 1l. ll. fs Im Experimentis cum eudiometro inftitutis, inve- nit, omnem aquam praecipitari, íi a&r atmos- phaericus phosphoro decomponitur. Ex expe- rimentis illis concludit, aérem vim fuam fol- vendae aquae, oxygenio debere. Aér atmosphaericus humidus et ficcus, uti et alia quae examinavit gaz, aliquam non folu- tae aquae continet quantitatem , quae vaporum formam calorico unice deber. llla autem quan- titas o,I partem efficit quantitatis, quam aér folutam tenere potest. Distinguit enim dupli- cem evaporationis fpeciem, pAy/icam et che- icam. Vapores, prima evaporationis fpecie orien- tes, foli Calorici actioni originem fuam de- bent, et 2Ayfici dicuntur; eorum praecipitatio phyfica nominatur. Alterius fpeciei vapores, quos chemicos vo- cat, perfecte folvuntur; horum praecipitatio- nem cAemicam dicit. Vapores phyfici, aérem non minus pellucidum reddunt, fi illis non faturatus est. "Temperatu- rà aquae congelantis omnes hi vapores praeci- pitantur; temperaturá igitur infra hocce punc- tum, illi vapores in aére existere nequeunt. Omnes ergo aquae vapores, qui infra aquae congelantis temperaturam in aére adfünt, che- mici funt. ^ Chemica evaporatio et praeci- pi- ($5 pitatio omni temperatura locum habere pos- funt. Utraque evaporatio fuum faturationis gradum habet, quorum unus ab altero non pendere vi- detur. Duplici modo vapores in aére oriuntur, vel mechanico, vel chemico; duplici modo igitur etiam praecipitantur. Praecipitantur mechani- ce, fi temperatura diminuitur, et oritur nebu- la; haec autem nebula fi czras/z fuerit, et frigus non obfervetur, praecipitantur chemice , per quantitatis oxygenii perturbationem. s IX. Theoria Cl. Darrow. Cl. Dalton theoriam fuam propofuit in Bibl. Britt. Tom. XX et XXI, praecipue vero in Memoirs of Manchester 1805. Hae com- mentationes cum raro hac in Patria inveni- antur, illas mihi procurare non potui; in hac igitur theoria exponenda alios fequi debui auc- tores, praefertim — autem fecutus fum CI. Biot(t). Cum (1) Vid. ejus Traité de. Phyfique expérimentale e mathé- fld. (38 ) Cum hanc theoriam optimi hujus temporis: | Phyfici fequantur, et illa non tantum ad aquae vapores, fed et ad alios applicari qucat, de illa fuíus quam de aliis agam et primo quidem loco L De vaporibus in vacuo. Sequenti. modo procedit Dalton, ut de- termihet vaporum in vacuo effectus. - Sumatur tubus barometricus in aequales par- tes divifus, in quem mercurius infundatur coc- tus, ita ut totum fere tubum repleat, quod fu- perest fpadium fuppleatur liquido, cujus vapo- res funt investigandi; haec fi facta fuerint, di- giti ope claudatur tubus et invertatur, ita tamen ut aér, tubi parietibus adhaerens, his detraha- tur; dein iterum invertatur tubus, ita ut aper- tura fuperiorem occupet locum; pars fluidi tubi parietibus adhaeret, altera cum bullulis a&- reis fupra mercurium collecta , effundatur, et in hujus locum mercurius, infundatur, ita ut totus impleatur tubus, qui tandem invertatur in vascu- lo mercurio edam repleto. His omnibus ita dispofitis mercurius hoc in tubo depresfior obfervatur, quam in barometro vul- satigue, Tom. IL. pag. 964 feqq.; ut et Précis Elémentai- re , Edit. 2* Tom. I. pag. 260 feqq. C 39 ) vulgari , ob elasticitatem vaporum, a parietibus exhalanium , qua mercurii columna deprimi- tur. Differentiá, quae intercedit inter hujus columnae et barometri vulgaris altitudinem , in- dicatur vaporis vis elastica five tenfro. Vaporum vis elastica , quae non uti gaz pres- fione augetur, cum dato fpatio non nifi deter- minata quantitate adesfe :posfint, calore etiam non eodem modo ac gaz, fpatio faturato , au- getur. Vaporum. aquae v. c. vires elasticae, temperaturá aquae ebullientis et temperaturá gla- ciei fundentis funt — 150:1, gaz ficcorum autem — 1,375:1; fpatio faturato dicimus, quoniam fi fluidum non adest, quo horum va- porum nova oriri potest quantitas , eorum dila- tatio et vis elastica eodem modo procedunt ac gaz permanentium (1); hac autem de re fu- pererit agendi locus, ubi de miscela vaporum et gaz disputabimus. . Ut determinaret Cl. Dalton vaporum vim elasticam , diverfis temperaturis, eodem appa- ratu ufus est, alio tubo circumdato, ut fic ope liquidi, inter hos tubos contenti, liquido eva- porando temperaturam tribuere posfet, qua ejus vim elasticam obfervare vellet. Hoc autem ap- pa- (1) Vid. Biot, Traité général Tom. I. pag. 189. et Neuman, Le/riuch der Phyft 'Tom. 1. pag. 160 ( 146.) paratu tantum tenfiones obfervare poterat, at- mosphaerae presfionem non fuperantes; ut igi- tur majores etiam tenfiones obfervare posfet, ufus est tubo fiphoniformi, in cujus partem breviorem liquidum immittebat; huic liquido tribuebat temperaturam , ope aquae, duobus involucris metallicis contentae, partem tubi breviorem cingentibus. Alio. apparatu eodem propofito utitur Doct. Ure, includit nempe in globo tubum fiphoni- formem ; liquido evaporando calorem tribuit li- quoris ope , globo contenti. Hisce aliisque ufus methodis, primum inves- tigavit Dalton vires elasticas inter o* et 100* 'Therm. Cent. quorum eventorum tabulam hoc loco exhibeo, uti invenitur apud B iot. Ta- rr Ó—á— —À (6x Tabula Cl. Bror. Temp. Therm. Cent. 0*,00 6,25 12,50 19,75 25,00 31,25 37:50 43:75 50,00 56.25 62,50 68,75 75390 81,25 87,50 93:75 100,00 Vaporum vis Anglicis. o0^,209 0,297 0,435 0,630 0,910 1,290 . 1,820 2,540 3:500 4,760 6,450 8,550 11,250 14,600 18,800 24,000 30,000 Relatio finguli elastica menfuris |termini cum term. praecedente. 1,485 1,465 1,450 1,440 1,43 1,41 1,40 1,38 1,36 1,35 1,33 1,32 1,30 1,29 1,27 1,2 E tertia hujus tabulae columna patet, vires elasticas ratione Geometrica procedere, fed hanc C 42 ) banc rationem non esfe conftantem. Si autem finpgulus numerus, hac columna contentus, a proxime antecedente detraxeris , et omnium dif- ferentiarum medium fumferis, invenies hoc me- dium esfe — 0,015; et ita explicare posfumus fententiam Cl. Dalton, de virium elastica- Tum progresfu. Contendit nempe Vir Ci, vi-- res elasticas fupra o? (32? F.) pro temperatu- rae variationibus aequalibus, ratione geometrica procedere; hanc autem rationem non esfe con- ftantem , fed decrescere ratione arithmetica (1), €t hoc decrementum pro 65,25 (11555 F.) es- fe — 0,015 (2); hoc — dein conftruxit tabulam. | Hoc autem principium , uti VidebhiitibMin fe- quentibus, valere nequit. Biot metho- dum exhibet, tabulam, modo allatam, inter- polandi, quam hoc loco exponam. Sit ratio inter duos terminos fuccedentes fe- ceundae columnae, fi incipiatur a vi elastica temp. 100?, — rz, Sit V, vaporum vis elasti- ca temperaturà 100? — 7 et crit, fi z conílans. est V. (D Vid. E. G. Fifcher, Darffellug und Kritik der Ferdunflusgs - lehre, pag. .24 feqq. J. C. Fifcher,l.l. B. 7. pag. 512 et 513. (2) Vid. Young, a Courfe of lectures on Natural Phi- bf»phy etc. , Vol. e. pag. 398 et 4oo. Vt as V z30:r* Wc 4e ch V, 230 f*. V, 30 r* Viizsigorrt et generatim V. zz 30 7". igitur log. V, z log. 3o 4- 7» log. r. Haec fi ità ésfent logarithmi virium elasticarum procederent ratione arithmetica, cujus ratio es- fet zz log. r. Sedrnonestconftans , cum ratio decrescat, decrescit igitur et log. 7, reprefente- mu$ hoc decrementum per fehiem hujus formae am-d-bms-d-c:m-4....eterit log. V, —log. 30 4- 244 4- à m A cm 4. Hae: conftantes 2, 5, c etc., facile determi- nantür, per fequentes conditiones ex tabula pe- titas. ^ Si: 1,250. 5-25 b : "zm 50 V. 2355,59. go 75 V. z 0,910. lide labentor fequentes aequationes log. 11,250 — log. 3o Z2 25 4 4» 625 b M» 15625c log. 3,500 — log. 30 — 30 4 -I- 2500 5 4- 125000 c log. 0,910 — log. 30 — 75 4 4- 5625 b -- 421875. c i.e. — 0,4259687 Z2 25a-4- Ó655b- 15625c —. 0,0330532 — 50 4 -I- 2500 5 -I 125000 c — 1,5180799 Z2 75 4 -t- 5625 b 4e 421875 c unde 4 — -— 0,01537411750 - b —— — 0,0009674315t € ZZ 4- 0,0000000359$ qui- (44 7 quibus determinatis, determinata est formula log. V, — log. 30 d- zn 4- b^ cp ep. Plurae istiusmodi adfunt formulae (1255 cum autem haec omnia magis fpectent utilem illam. applicationem , quae in machinis occurrit, va- porum tenfione in motum deducendis, tantum- modo methodum exhibebo, qua Cl. Biot hanc formulam reduxit, ut metrorum. menfuris, et thermometro fcalae Gallicae refpondeat. 3o poll. Anglic. — 0o",76199 (2) quo formula haec ita mutatur, ut fit log. V, —10g.0",76199 J- 22 - b $^ J- c m. Thermometri in Anglia ita conftruuntur, ut punctum aquae ebullientis barométri altitudine 3o poll. notetur, in Gallia vero illud punctum notatur presíime 0o",76 (3), differentia inter . - utramque presfionem est — 0o",00199 ; jam ve- ro (1) Vid. Young, lI. Vol. ». pag. 397 feqq. . (2) la ex tabula Cl. Biot, fi vero relationem in- fpiciamus metrum inter ac pedum Angl. determinatam a felectis. e focietate Regia Gallica, erit 12, — 39,3827 Optimi in Anglia Phyfici invenerunt 19,22 3953824, inter . quas — obfervationes íi medium fumitur erit 1",2239*,38255, unde 3o poll. Z2 o",76175 cujus log. Z- 1.9818182. Vid. zíunaleé de Chimie et de Phyfque, Tom. V. pag. 170. (3) In optimis, quos vidi , thermometris , punctum aquae ebuilientis etiam notatum erat presfione o?,76; unde con- cludo, eandem reductionem in nostris thermometris valere: [95 2 ro pro presfionis differentia 0",02707 mutatur hocce ia 1* Therm. Cent. (1), mutatur igitur — - pro differentia o",00199. E Sit /V gradus fc. Gall. infra 100, et z idem gradus fc. Angl. infra 100; relatio inter /V et 72 hanc formam habere deber; uti e praeceden- tibus patet zg-—u&48N; ut « et 8 determinentur monendum, fi E c9 ésB JV c TU. : 3707 72 — 100 esfe IN — 100, gradus e- nim glaciei fundentis in utraque fcala idem est (2). Unde habentur hae aequationes 109 2707? 100 — 2 J- 100 8; ge 199 2 | . : X vel, ponendo 29- zo; Tm a» quae approximatio pa rum erroris et multum affert commodi, oca-- 100 — « J4- 100 8 8gzÉz—* 10zc TER) IOO 2. IOO 86z 5 haa & T aZo4-2 vel (1) Vid. B iot, Traite général Tom. I. prg. 1o. (2) Vid. Biot, l. l, Tom, I. pág. 109. vel SE - ^ UD ?7.— ao04e — 27 M 100 1oo JV unde n-—zz i 2 dose ido si y-—7 s. 4-—)])—(NM— nodu 27 I 3700 27. N34 "s -— 5 Hae MU ON velsuz'r Lc4-N-— Ld jo ring. ENTLET A 32 — 27 ' 1351 tN( 1551 1550 - - "m posfumus autem fine magno errore ponere I l j i3: 7 1 € na 2 qu. quod fi factum fit habetur dte Kigieni: 1350 . . 1 P quo.mutatur formula, fi fractionis agi DET gentur potentiae fuperiores , log. V,. —1og. 0^,76199 Fan T bz dr e tn, ut $733161. JV -]- 0000000053377. IV? )00075I 732410. IV* 4- 0,00000003377. n ' 05,759994 vel fere |o, :76 ; Si us velo, habebimus ex Logarithmorum indole : 10) 4 N M4BNC-CIOYNS t GI. ad pag. 46. ut nostro etiam. thermometro respondeat : in log. Vy — log. 0*,76199 — 0,00113882352 — 0,01536272926. IV — 0,00006733161. IV*-- 000000003377 —0,00000036999 —0,00000998245 ^ -]-0,00000000751 -]- 000000000001 -]- 0,50000000055 log. V«— log. 6*,76199 — 0,00113919350 —0,01537271116. JV — 0,00096732410. 1V* ]- 0,00000003377. log. o^,76199 — 1,8819493 fi fubtrahatur 0,0011392 1,8808101 — log. 0*,759994 vel fere zlogaonuea6s Si igitur ponamus coéfücientem /V — 24, coéff. /V* — £, coéff. IMS COESESBIDIS 1880810: J- 4 IN - B. INS -- C. INS, vel fi confideramus (C4. IN -- 2 24- C IN) 1 — CALUN HF D IN C IN?) log. AN-TBN-4-CINM, vel fere V4 — o", 26 (10) log. V — ANMTDBN-HTCIN. Vue 0, 759994. 10 s ND JNs 10, habebimus ex Logarithmorum indole: CI. ("ur CI. Dalton vaporum vim elasticam inves- tigavit aliorum liquidorüm, et inter fe compa- ravit, quo hanc legem detexit: varizzio viri- um elasticarum, iisdem. temperaturae varia- dionibus producta, pro omnibus liquidis eadein est. (1). Si ebulliunt liquida , eàdem presfione, eorum vires elasticae aequales funt, gradibus ab hoc puncto aeque distantibus, vires elasticae adhuc aequales erunt; aqua v. c. ebullit temp. 10o* "TTherm. Cent. , presione o",76; mercurius 350^, et aether fulphuricus 35*,66 Therm. Cent. (2), hisce temperaturis horum vires elasticae -aequa- les funt; íi jam temperatura pro unoquoque fluido 75" diminuitur, horum vires elasticae ad- huc aequales erunt. Aqua igitur 25*?, mercuri- us 275" et aether fülphuricus — 395,44 vires elasticas habent aequales. Dalton non tantum banc legem multis experimentis, temperaturis etiam maxime ele- yatis, confirmavit, fed et illam confirmaverunt Biot er Berthollet (3). E recentiori- bus (1) Vid. Berthollet, Ez dae Statigae Cheinique Tom, I. pag. 478. E. G. Fifcher,ll. pag. ^3. (2) Vid. Thenard, L1. Tom. 1l. $ 16o. et Tom. lll. $ 1583. (3) Omnino notandum Amedeum B e rthollet(fitium) etam hanc, de qua agimus, theoriam investigasfe , et fuis ( w8.) bus tamen experimentis conflat, banc legem tantum approximationem esfe, uti videbimus in altero hujus refponfionis capite. Aquae vaporum tenfiones investigavit etiam Gay-Lusfac, temperaturis valde depresfis , quorum experiraentorun] eventa, quam maxime conveniunt cum eductis e formula; unde fa- cile concluditur, experimenta Cl. Dalton pro aqua etium congelata valere. —— Et haec fufficere posfent de vaporibus in va- cuo, horumque viribus elasticis, nifi addere vellem nionirum Cl. Biot. Monet nempe Vir Cl., folida, cum liquidis affinitatem habentia, uti in disfolutionibus fali- nis, aliisque, vaporum tenfionem horum li- quidorum diminuere, ita etiam, ut vaporum jam formatorum tenfio diminuatur, addendo fo- lido, cum liquido evaporante habente afünita- tem; vapores vero ex falium disfolutione emis- fos, tantum aquofos esfe, fine ulla falis parti- cula, ct fimile quid etiam locum obtinere in aliorum folidorum disfolutionibus. | Ut hoc ex- plicetur monet; differentiam , quae hoc modo inter aquae vaporum vires elasticas , eidem tem- peraturà, oriatur, tantum pendere posfíe, a | , di- fuis experimentis confirmasfe, cum Berthollet (pa- ter) illan multis argvmeatis refuiaverit in libro: Zi de Statique Cheuique. Ü uo diverfitate ipforum liquidorum ,' quibus incum- bant, et a diverfa afünitate, quam haec cum illis habeant. His pofitis, confiderat vapores tanquam conftantes ex ftratis, fe invicem , elasti- citate fua , nitentibus, ad infimum usque , quod immediate liquido incumbit ; hoc autem ftratum vim elasticam habere debet illi aequalem , qua liquidum vapores emittit. Ponamus igitur pri- mum adfuisfe aquam puram, fi jam hujus aquae natura ita mutatur, ut cjus tenfio diminuatur , oportet ut vaporum ftratum, inmediate liquido incumbens, magis comprimatur elasticitate ftra- rorum fuperiorum , quam elevetur liquidi tenfio- ne; praecipitatur ergo in liquorem, cujus afli- nitate etiam liquefit. Eodem modo praecipita- tur fecundum ftratum , quod, primo ftrato prae- cipitato, inmediate liquido incumbit; et ita prae- cipitaiio procedit, donec elasticitas vaporis ra- refacti refpondet liquoris tenfioni. Ut eodem modo procedamus ac Cl. Biot, quem praecipue, uti monuimus, fequimur, no- bis jam agendum est |I. De vaporum. pondere , temperatura et: presfione. determinatis. Quamvis vaporum pondus minus ad nostrum fcopum pertinere videatur, ejus cognitio tamen tanti esc momenti, et nexus cum illis, de qui- «3 D bus ( 5o.) bus agimus, rebus, tantus, ut non aliter facere posiimus, quin, quae illud fpectant, exponamus. Ne tamen longius moremur quam par est, tan- tummodo agemus de aquae vaporum pondere. Ut determinet Cl. Gay-Lusfac vaporum pondus, fibi comparat globulos vitreos cavos, et horum pondus determinat; deinde liquore illos rcplet et flammae ope claudit; his factis, globu- los repletos ponderat , ut primo pondere ab hoc- ce fubtracto, cognoscat liquidi pondus globulo contenti, Ut hoc liquidum in vapores redigat, €t horum vaporum volumen determinet, uti- tur tubo vitreo, in partes aequales divifo , eujus tota capacitas est 155; hunc tubum mercurio replet et deinde invertit in vafe mer- curium etiam continente. In illum tubum intro- ducit globulos repletos, tubum obtegit cylindro vitreo , aquá repleto , et totum apparatum for- naci imponit; quo calefiunt mercuriuset aqua, quibus calefactis, calefit etiam liquidum globu- lo contentum , quod igitur dilatatur, globulum frangit, et in vapores abit. Calefiunt hi vapo- res donec aqua cylindro contenta ebulliat. His ita dispofitis, obfervat mercurii altitudinem | in tubo, qua vaporum volumen determinatur. Hoc in experimento omnino cavendum est, ne liquidi pars remaneat, in vapores non redac- ta; ur autem certi fimus omne liquidum in vapores redactum esfe, globuli talis capacita- tie. C3» tis funt con(íiciendi, wr vapores ex liquido, his contento, orti, tenfionem habeant, illa minorem, quam temperaturi, qua inftituitur experimentum , habere posfunt,. fi. fufficiens li- quidi adest quantitas. | Vapor enim in tubo, fi ita procedamus , dilatatur, et hujus vis elas- tica presfione augetur, eodem modo quo gaz, donec fpatium omnem vaporum quantitatem continet, quam continere potest, uti jam in praecedentibus monuimus. Facile igitur intel- ligitur, omnia experimentorum eventi, ad eas- dem presfiones esfe reducenda. Tali modo cum procederet Cl. Gay -Lu s- fac, invenit: pondus aquae váporum ad pon- dus esfe aéris acmosphaerici , volumine, tempera- turá et presfione aequalibus, uti 10577:16964 vel fere 10:16. . Formulam etiam exbibet Biot cujus ope, Lco ela fi utamur apparatu, vaporum pon- dus determinatur. , ; Sit, ut hanc etiam exhibeamus formulam, P*^ pondus liquidi quo vapores oriuntur ; /V nume- rus divifionum , quas occupant vapores in tubo temp. 100* (1)5 fit v unius divifionis capaci- tjs, temp. o*, litris. (Vitres) expresfa; fit K yiri quo utitur dilatatio cubica 1^, erit igitur 100 A haecce dilatatio 1005 verum vaporum m vo- () Hac temperatura Mp inftituit G a y - -Lu $- f ac uti vidimus, P 2 (e dis volumen erit ergo — IN» (14- roo K) ; fit at- mosphaerae présfio 5, A mercurii altitudo in tubo, et presfio quam patiuntür vapores erit — $-—h; horum volámen hac presfione cum fit 2 IN (1E 100 K), etit presfione 0*,76, Ky(p-B)t.mr [ non liquefiunt. , LX EIU idest, o?,76 vaporum. volumen, liquidi pondere P*^ pro- ductum ,. vaporum igitur volumen, iisdem in cafibus, uno liquidi grammate . productum. erit eio (1 4 100 K) (2 - 2). Pp. on - Hac in formi omnia funt cognita, IV, » et obfervari posfunt in tübo ; ? cognoscitur obfervato barometro, 'et P, ponderato globu- .lo, vacuo et repleto ;' K vero cogüoscitur ex- tabulis, quibus dilaratio linearis vitri notata est, v. c. ex tabula Cl. Lavoifier et La- place, quae exftat apud Diot, Trai;é Ge- néral Tom.l. pag. 158; dilaraio enim cubDi- c3, vel K, aequalis erit triplici dilatationi lineeri (1). Tantum tamen inter varias vitri - fpecies occurrit discrimen, utin ommibus hu- jus generís experimentis, vitri, quo utimur, dilationem ipfi determinare debeamus, fi ex- perimenta accurate inftituerc velimus. In praecedenti formula etiam ? et 5 ad ean- dem temperaturam reduci debent, ; Pon- (QD Vid, Biot, I 1, Tom, I. pag. 160, C 33 ) "Pondus vapotum' voluminis , formulá exprésfi, aequale est 1**,. qua ratione igitur determinare posfumus vaporum, pondus cujuscumque vo luminis, temperatura et presfione determinatis ,. cum in eo, quem pofuimus, cafu, vapores eodem modo dilatentur quo gaz. ^ Si v. c. 7 est vaporum pondus unitatis voluminis temp. 100", et presfione o",76, erit ejusdem volu- minis pondus, temp. glaciei fundentis , zz 7. 1,375 et igitur temp. 7, eadem presfione , pondus hu- 75-1527 5 jus voluminis, vel (7) — PET ? pres- * O5 fione igitur ^, pondus illud vel "3 b 7- 1.575 7 (77 (1 28 1 0,00375) 0",76 (1)- III. De rmiscelz vaporum et gaz. Diverfa fluida elastica , quorum fingula, vo- lumine y», fustinent presfiones 5, ' , p" ...., fi misceantur et ad idem volumen 7 redigun- tur, fustinebunt presfionem 5 -- ' 4- p"..., fi modo inter fe nullam ^ chemicam exferunt ac-- tionem, et temperatura eadem manet. Hane legem valeré pro gaz. flccis. ex lege patet Mariotii, valet autem etiam pro mis- celis vaporum inter fe ; vel cum gaz. | Tem- 4) Experimenta CI. Gay-Lusfac de desfiiste Vapo4 run, confirmavit Desprecz fuis Rperimentis, Vid. edunales de Chimie et. de Pli Due, Tom. XXE pag. 151. C 34 ) "Temperatura vulgari illam probavit G a'y- Lusfac, pro miscela gaz et vaporum, qua. in re ufus est apparatu, quem haec figura. re praefentat. Sit 4B. tübus vitreus, in aequales partes di- vifus, R er R' epiftomia, quibus claudatur vel aperiatur; 7'7" fit tubus vitreus incurva- tus, qui ad parvam distantiam fupra R pofi- tus, diametro, tubo 44B minor esfe debeat, et cum magno cylindro in y communicationem alat. € 55 2 alat, Hoc apparatu exficcato, ope epiftomit R' mercurius purisfimus infundatur in cjlin- drum 442, ut illum totum repleat, igitur eti« am in tubo 7 T' ad eandem altitudinem eleve- tur. Sit 7 globus vitreus qui , ficco gaz exami- nando plenus, fupra tubum AB ponatur, ope cochleae ; fi jam aperiuntur globi et cylindri AB epiftomiaa r et R', communicatio ad- est inter cylindrum. 4B et globum 7. Sed gaz globo contentum (fi. ejus elasticitas aéris presfionem non füperat) mercurium deprimere nequit, cylindro 245 contentum. Tum ape- riatur epiflomium A, quo mercurius effluat , et gaz cylindrum AB intret. Si jam gaz fuf- ficiente quantitate in cylindro adest, claudan- tur epiftomia A. et A. ! Hoc autem gaz dilatatum est, ejus vis igi- tur elastica aéris presfione minor est, unde mercurii columna in cylindro 442 altius ftare debet, quam in tubo 7^7". Infundatur igitur mercurius in tubum 7" 7", donec utraque met* curii columna eadem fit altitudine; tunc enim vis elastica gaz aequalis erit presfioni. atmos- phaerae; quae vis elastica itaque facillimo modo cognoscitur obferváro barometro ; hujus gaz vo- lumen cognoscitur ope divifionum. quas occupat in cylindro 4/2 , fit harum divifionum numerus zN. Jam liquidum introducatur. | Hunc in fi- nem aliud epiftomium A", vasculum metallicum ; ge- t 35. y Berens, epiftomio A' imponatur. In vasculltit illud inmittatur liquidum cujus vapores ' funt investipandi. — Si igitur aperitur epiftomium A", pars liquidi in fpatium .R* A" infündi- . tur, tum claudatur A" et aperiatur A*, ur illa pars in cyliadrum. 247. defundatur. Ut autenr ilud liquidum guttatim in cylindrum infunda- tur, epiftomio A" ufus est Cl. Gay-Lus- fac,a vulgaribus epiftomiis ftracturá diverfo ; non totum perforatum est, datur tantummódo infifio quaedam hemisphaerica , quae unam li- quidi guttulam continere potest, qua ftrüctura jam "E liquidum guttatim in Mna in- funditur. Quaque plain; cylindrum introducta, mer- curius in tubo 7" 7* elevatur, tenfio igitur au- getur; oportet ut tamdiu liquidum in cylin- drum introducatur, donec illa tenfio non am- plius augeatur, ita ut aliquid liquidi in exces- fu adfit, quo etiam opus est, aucto inii uti mox videbimus. : E. differentia mercurii altitudinis in «utroque tubo 44B et T 7', facile cognoscitur tenfio- nis augmentum , a vaporibus productum. Sit A haec differentia, erit miscelae tenfio zz p 4 7; P fignificat presfionem atmosphaerae, quam du- rante experimento non mutatam ponimus; fit numerus divifionum quas occupat miscela z 7V'; occupabat autem. gaz ficcum, ante liquidum in- C EO introductum , ZV divifiónes , fuit hoc fpatio ejus E É V 329 PN. vis elastica — p» ent igitur nunc zz - Pun ratio- ne-inverfa voluminum. Quodf. jam ponimus. .elasticitatem , quam miscela. váporibus debet, — 7, habebimus, guo PW PLE Hac autem in aequatione ratio non habetur presfonis a liquido non evaporato productae, et omnino tali modo experimentum inftituere posfumus, .ut illa presfio nulla fit habenda, hujus presíionis autem facile ratio habetur. Sit enim. numerus divifionum , quas occupat flui- dum non. evaporatum, —— v, et ejus presíio zc, divifiones | quas occupat miscela erit zdV —2»,, et ejus tenfioz p - A — 75 erit igitur. gaz vis elastica — m quo habebi- mus | QÓy SH ups fzh Jl Pv —N—v) -—"—-. IN —y z — qua in formula: omnia funt cognita, /V cnim IV , y , p. et & obfervare posfumus ; cogiosci- tur autem /z fi cognitae fint liquidi altitudo , quae facile obfervatur, et cjus gravitas fpecifi- C 58 » ca, quae, vel ex tabulis, quarum numerus magnus exfat, vel experimento ntipende, cognoscitur. Sed apparatus ita est conflitutus, ut tanto calculo non opus fit; posfümus enim mercu- riam in utroque.tubo ad candem reducere al- titudinem, aperiendo epiffomio A, quo mer- curius ex cylindro 275 effluit, quo igitur mis- cclae vis elastica diminuitur; hoc fi factum fuerit, erit miscelae vis elastica, presfioni at- mosphaerae (5) aequalis, aequalis igitur vi elas- ticae qua initio experimenti gaudebat gaz fic- cum, fi, uti in praecedenti cafu, facilitatis cau- fa, presfionem atmosphaerae non mutatam poni- mus; fed occupabit illa miscela majus fpatium. Sit numerus divifionum , quas occupat in cy- lindro 4/7, — 1V'; gaz ficci igitur vis elastica diminuta est, ejus autem vires elasticae erunt radone inverfa voluminum, occupavit antea IN divifiones, ejus ergo vis elastica nunc erit Lt Si jam uti antea, vocamus ; tenfionem, quam miscela vaporibus debet, habebimus hanc BOY — N). AN" Si hac in formula liquidi non evaporati eti- am rationem habemus, erit, íi omnia eandem &c in praecedenti cafu habent fignificationnem, BON TN n) e (N 9) iN-—» aequationem 7 -- d zp, undezzz LES — fed , C59 » fed , prouti jam diximus, v et. z omnibus fere: in cafibus negligi posfunt. Tali modo invenit Cl. Gay-Lusfac, va- lorem 7 hoc.in cafu, eandem esfe, quae est va- porum vis elastica in vacuo, eádem tempera-. turá. Confirmavit igitur, vulgari temperatura , legem a Cl. Dalton detectam (1): vapores et gaz, fi miscentur, ita tamen ut actio che- mica locum non habeat, una quacque miscelae pars, illam fervat vim clasticam, quae cum. fpatio, quod occupat, convenit. Cl. Dalton. hanc legem etiam probavit temperaturis cle- vatis. - Vapores, nifi. illa quantitate. adfunt, qua fpatio contineri posfunt, aeque ac gaz dilatan- tur, eodem modo etiam dilatantur miscelae gaz et vaporum , modo nullam chemicam in fe eXferant actionem , uti patet ex experimentis Gay-Lusífac (2) llla fimilitudo etiam ebfervatur quo ad tenfionem; vires enim clas- ti- (1) Vid. En neues System: des. Chemifchen theiles. der Naiurwisfenfchaft .von John Dalton; aus dem Ene glichen überfetst von F. Wolff, Band I. pag. 174. Thomfon, 4 Sytem, of Cheisiry, Edi. 5* Vol, II. pag. 188. Hauy, Traité El&zentaire de. Phyfique » Edit. 3* Tom. I. pag. 189 feqg. Neumann, Zer- buch der P/eyfit, 'Tom. II. pag. 136. . (2) Conf. Biot, Zraité de Phy. Expér. et, Maths Tom. I. pag. i99. pesci tícaé váporum , eodem. modo quo gaz , hoc fii cafu, volumine variant. - Hoc aurem facile apparatu Cl. Gay- Ld s s- fac probatur, fi tantummodo una liquoris guttula in' gaz, cylindto cententüm , immit- " Ponamus, uti in praecedenti cafu, rrme- rin divifionum z- JV', postquam aperiendo epiftomio A , mereurius in utroque tubo, ea- dem est altitudine; hoc fi factum fuerit erit miscclae vis elastica z 5 , id est aequalis presfiont a?ris atmosphaerici. ^ Aperiatur denuo A, ut nova mercurii effluere posfit quantitas ; ponamus Hüscelam occupare, in cylindro 445, IV" di- vifiones, postquam nova haec quantitas ef- fluxerit, hoc effüluxu mercurius in tubo 7^ 7*- depresfior erit, quam in tubo 777 ; ponamus differentiam inter utramque altitudinem — 7, miscelae igitur vis elastica eritzz$ — 7. —"Ta- li modo fi inflituitur experimentum invenitur v io iue : 1 des PE Y volumina igitur funt ratione inverfa 4 virium clasticarum. Aliter res fefe habet, uti jam monuimus, fi fufficiens liquidi adest quantitas, qua oriun- tur tanti vapores, quanti cum fpatio et tempe- ratura conveniunt ; hoc enim in caíu, vis elas- tica tantum a temperatura pendet, cum, aucto fpa- E» fpatio , novi oriantur vapores, diminuto vero, pars vaporum praecipitetur (1). E fententia Dalton ita conjunguntur. flui- da elastica, nifi chemicam in fe invicem exfe- runt actionem , ac fi unius partes, in alterius parces intrant, et particulae fluidi , partem mis- celae conftituentis ,. tantummodo — premuntur particulis. ejusdem naturae, non vero particulis alius fluidi, ita, ut fpatium alrero plenum, ratione alterius. vacuum. fit (2). Vapores autem in vacuo, penitus presfione ad flatum fluidi ftillantis reduci posfunt; hoc non obtinet in vaporibus, cum fluidis elasticis ' permanentibus junctis; hoc enim in ftatu fi íunt, nulla presfione penitus ad flatum reduci posfunt fluidi.ftillantis ; hoc aurem facile est explicatu fequenti modo: Liquida omni presfione emittunt vapores, faltem intra illos limites, inta quos. inftituun- tur experimenta, modo adíi fpatium, quo contineri posfint hi vapores. Applicemus haec ad nostrum cafum et po- namus primum, fpatio cuidam nihil inesfe nifi vapores. Ptresfio jam augeatur, pars vaporum li- (1) Conf. Neumann, I. 1. Tom. II. pag. 159. (2) Vid. Dalton,l.l. pag. 194. Neumann, l.l, Tom, Hi. pag» 163. ! ( 627) liquefit, iterum augeatur presfíio, fova vapó- rum liquefit quantitas, donec omnibus vapori- bus liquefactis, toto fpatio liquido repleto, non amplius adfit locus, quo vapores contine- Ti posfunt; fi autem praeter vapores, fpatium etiam gaz quoddam continet permanens, hujus gaz volumen presfione diminuitur, fed nun- quam nullum redditur ; remanet igitur fpatium, quo vapores contineri posfünt, et cum hi va- pores omni presfione oriri, vel orti, exftare posünt, modo tale adfit fpatium , fequitur gaz illud hanc vaporum quantitatem retinere debe- re, quae cum temperatura et fpatio füo con- venit. IV. De e»aporatione. Hoc nomine intelligitur plerumque, vapo- rum emisfio, quando liquida aéri exponuntur libero. 2 | Calorici, in liquidis, ita ut in aliis corpo- fibus, femper exftantis, elasticitas có tendit, ut liquidi particulas feparet. Hac elasticitate reciproca ipfarum particularum cohaefio ' ita fupcratur, ut omni temperatura vapores orian- tur. Horum vaporum diffufio fub aéris pres- fione facile explicatur, ^ Atmosphaeram nobis repraefentare debemus, ex moleculis conftan- tem C 65 ) tem parvis, interftitia inter fe relinquentibus; necesfe est ut aéris, vel ipfius liquidi agitatio- ne, talia interftitia etiam refpoudeant locis li- quidi fuperficiei, ubi vapores oriuntur, qui igitur illa intrare debeant, cum calorici elasti- citate fefe expandere nitantur. Hisce vapori- bus fuccedunt alii, qui eodem modo in aére disperguntur.- Evaporationem eandem esfe in aére ae in vacuo, ex praecedentibus: abunde patet ; haec tantum obtinet differentia, quod in vacuo fübi- to illa oritur vaporum quantitas, quae cum temperatura et fpatio convenit, in atmosphae- ra vero lente procedit vaporifatio , cum ipfius atmosphaerae particulae impedimentum fistant mechanicum, vaporum diffufioni (1). Cl. Dalton, ut determinaret evaporationis celeritatem , hanc primo loco investigavit tem- peraturá ebullitionis , in atmosphaera non agi- tat; hunc in finem fumfit vas cylindricum, - cujus altitudo erat 5,25 poll. Angl., et diame- trum 2,5. Hoc vas aquá replebat et igni ex- ponebat, ut aqua ebulliret ; deinde vas aquá repletum ponderabzt; ope enim trium filorum vas bilanci fuspendi poterat, dum ebullitionis tem.- (1) Cf. Hauy, 1. l, Tom, IL. pag. 128, 129 , ut et A01 feqq. DU » € 64 temperatura fervabatur; notabat temporis punc tium :quo vas ponderabat. Hoc, cum factum fuit, ebullitio per, aliquod. temporis fpatium fervabatur,. deinde. rurfus. ponderabat,, vas " et ita. determinabat, aquae. evaporazae , quantitatem , uno minuto primo, dividenda fc. differentià in- ter utrumque pondus, per numerum minuto- rum primorum, quibus ebullitio fervata erar. ; - Hujus generis experimenta in. aére non. agi- tato funt inftituenda ,. ut. posfint inter. fe com; parari, quoniam aéris. agitatio maulcum . efficit ad evaporationis celeritatem 5 .aér enim, impe- dimentum. fistit mechanicum ,. quo minus | ya- por ftatim in, tota annosphaerae masía fe. «dis- pergere posíit ;; in. atmosphaera. igitur non, agi- tata disperfio haec. procedit de, flrato;ad ftra- tum 5. flrara ergo. liquido .evapozand. proxima magis humida. esfe debent quam alia, et igitur vapores, qui haec primum intrare debent, non ita celeriter oriuntur ,. cum non ,; nifi, determi- nata: quantitate ; his. in firatis En postinz, Si autem agitatur. | atmospbacra ; auferuntur ftrata. humidiora ,. et; horum locum alia occu- pant, et (ic, agitatione , ftrata. non. ita humida liquido proximo adferuntur,: quibus jam. Vapor res facilius accipi debent (1). Alia (1) Hanc acris agitationem multum ad evaporationem ef , (C8 5 - Alia etiam est' caufa, qua evaporationis cé- lerias variare potest, aéris fc. humiditas ; quo ficcior est aéreo celerior erit evaporatio. Hujus tamen caufae efficacia minor est in evaporationis celeritatem , temperaturis elevatis, cüm vapo- rum vis elastica his temperaturis, vim elasti- cam vaporum jam in aére exílantium, multo fuperet. Utautem hujus humiditatis, tempera- tura vulgari, ratio habeatur, utitur Cl. Dal- ton eodem fere apparatu: quo ufus est Cl. Le Roy ($ I). Sumit enim vas vitreum cylindricum, quod replet aquà frimidá, vel fi aéris temperatura de- presfior est, illud vas implet glacie, vel misce- lis refrigerantibus , oportet enim ut vafeos tem- peratura, aéris temperaturá minor fit; in. parie- tes igitur hujus vafeos exteriores, praecipitan- tur vapores aquofi ex atmosphaera ; dein aufert áquani eX vafe, et hanc parumper calefacit, vafeos. patietes externos abftergit linteo; hoc fi factum fuir, aquam calefactam rurfus in vas immittit, et ita procedit, donec non amplius vapores in vafeos parietes externos |praecipitan- tr (1)5 determinat temperaturam qua illa prae- ci- efficere, jam egregie obfervavit de Sau sfu re, vid. jus lib. laud. $ 19s. - f |. ()) Vid. Thómfon, l.l. Vol. III, pag. 198 feq, E C 66 ) eipitatio cesfat, fit haec — ;'. — Si aér ejus- dem temperaturae esfet, omnis vaporum quan- titas in illo adesfet, quam hac temperatura continere potest; hoc igitur in cafu aquae va- porum, atmosphaerà contentorum, vis elastica aequalis esfet tenfioni, quam hac temperatura in vacuo posfident ; fit haec — ». Ponamus autem aéris temperaturam majorem -— ;. Atmosphaera igitur non omnem conti- net aquae vaporum quantitatem, quam hac temperatura continere potest, dilatatus igitur est hicce vapor, eodem modo quo gaz per- manens, ejus vis elastica diminuta est, quae omnia ex praecedentibus evidenter patent. Erit igitur hoc in cafu aquae vaporum vis elastica, feu Ei ce y (1 4-7. 0.00375). (14-7. 000375) Oportet ut experimentum inftituatur in aére libero, quoniam hümiditas aéris in aedificiis , fere femper differt ab humiditate aéris externi. Testatur Cl. Dalton hanc methodum ex- actam esfe, cum vapores in vafeos parietes praecipirentur, fi horum temperatura o*,5 Th. Cent. minor fit illà, quam vapores in atmos- phaera contrahere posfunt. Cognita itaque methodo qua aéris humiditatem determinare posfet, investigavit, temperatura. vul- C ér» yulsari, evaporationis quantitatem: per. unum minutum primum; eodem modo hunc in finem procedit , quo in hae quantitate determinanda , temperaturis elevatis; vas autem fumfit majoris fuperficiei ,- cujus altitudo erat 0,5. poll. Angl, et diametrum 6 poll. , ut eo facilius quantita- tem evaporationis determinare posfet. Tali modo invenit Cl. Dalton, quantita- tem evaporationis , iisdem in cafibus, conftanter proportionalem aoo miii n fi 7" est vaporum tenfio fpatio faturato, ed temperaturd, qua inflituitur experimentum. Si. igitur, uti habet Cl. Biot,. vaporis tenfio iPnip. |. 100*, est, — J75 ^et pondus aquae, hac temp. per unum minutum primum. evaporatae , est — ;; milligrammatum , pro unitate fuperfi- ciei, erit omni alia temperatura ;. fed iisdem in cafibus, haec quantitas feu | — mQ"—F). x D dreeestdo ! | Invenit Cl. Dalton, pro vafe diametri 6 poll., evaporationis quantitatem, per unum minu. tum primum, temp. 100*, aequalem 1920 granis Angl., vel menfuras et pondera metrica fi fpec- Mans; haec quantitas , pro vafe i 524 dia- REA i mes uu 2 ( 68 ) metri est 77,7698 (1); hujus vaféos igitur fu- 355 (r'hsmti 113 4 autem decimetrum ,quadratum pro unitate füper- ficiei fumamus , erit zz P L-— 49,5686; erit enim quantitas evaporationis, fuperficiei proportionalis, fi fuperficies infinite parva fit habenda , ratione habita totius acmosphaerae. Invenimus etiam 7/ Z5 3o poll. z o" 761995 erit igitur EZ 4,2686 — EY. 3^ 05/6199 perficies erat —— 1,8201; fi vel facilitatis caufa E 462686 g"—P), 0,762 unde pz an606— E. og62, 4.2636 fere. y zz gc E 5,6018 Ita etiam investigavit Cl. Dalton, aliorum .liquidorum vaporifationem ; et invenit, quan- titarem eyaporationis , diverforum liquidorum , prgporionalem virium elasticarum intenfitati , quam ipforum liquidorum habent vapores, ita ut (1) Ia. Cl. Biot, fiautem tabulam. Viri Cl, 1, l. Tom, L pag. 530. inveniendam iufpiciamus , invenimus I20 graua Augl. — 75",70096. C 69 ) ut. formulae: modo adhibitae , pro. aliis fluidis etiam valeant, fi. tantummodo pro 7" et 7" fub- ftituantur vires elasticae ,; hisce fluidis propriae. - Si vapores illorum fluidorum, omni aqua funt privati, et fi cum vapore. aquofo nullam alunt affinitatem , quantitas aquae' vaporum atmos- phaerá contentorum , nullam. in horum fluido- rum evaporationem habebit efficaciam 5. hac CI. Dalton obfervatione etiam confirmantur ea, quae dicta funt de miscela fluidorum elastico- rum. Investigavit. etiam Dalton glaciei evapora- tionem et fluidorum, maximá tantum tempera- turá ebullientium , et eandem legem confirma- tam invenit. . Ex his omnibus jam dictis patet, ad tria tan- " tum esfe attendendum in evaporatione, ad ten- fionem fcilicet fluidi, temperaturá quae illi tri- , buitur; ad tenfionem vaporum ejusdem naturae, jam in atmosplhaera exftantium ; et ad refisten- tiam aéris mechanicam, qua vaporum diffufio impeditur. Cl. B iot ficcitatem in regionibus atmos- phaerae fuperioribus tribuit raritati aéris, hisce in locis, qua vapores facilius fe dispergunt, ita ut humiditas localis, ut ita dicam, hisce in re- gionibus inveniri nequeat. "Et haec de illa theoria fufficere posfent, nifi men- Ww, | € 5) füetidionemi fatére debereni, de éffectü' évapo- rátionis iaxime notabili, dé frigore nempe eva- poratione producto. aec res autem tam late pátet, ut à fcopo nos nimis deduceret, fi illam hoc loco pro rei dignitate exponere vellemus. Monete igitur füfficiat, hoc evaporationis effec- t; niii methodum, qua in regionibus calidis potulenta refrigerantur, ope vaforum poroforum (alcarazzas, hygiocerames); hoc etiam niti me- thodim Cl; Leslie, ab unoquoque cognitam, qua glacies producitur. Quae ad hunc effectum attinent egregie expofuit Gay-Lusfac, iz Mémoire fur le froid produit par lévapira- tion des liquides (1). .. 1) Conf. Zfnnales de. Chimie et. de Phyfique , Tom. XXI. pag. 82 feqq. CA- Cn) CAPUT SECUNDUM, r DIJUDICATIO PRAECEDENTIUM THEORIARUM,. — 5715225254: 0€ 5€ ^«——— $ X. Dijvdicati Theoriarum CI. Lg Ror, Mon- cE ei IHusz (1). H.. theorias, cum proprie ejusdem Theoriae modificationes fint, una hac paragrapho pro vi- ribus investigabo. Omnes hae theoriae eo tendunt ut probetur, aquam veram in aére pati disfolutionem , quam probare ftuduerunt vel ex analogia cum falium disfolutione ,*vel ex aliis experimentis. Primum omnium argumentorum quibus hanc probare ftu- duerunt disfolutionem , illud est, quod aér vapo- ribus aquofis non minus pellucidus redditur, quod indicium esfe contendunt combinationis chemi- cae. Aquae autem vapores ipfi pellucidi funt, quam (1) Vid. hujus Commentationis, $$ 1, 4 et 5. " C n» quam,.ob. caufzm luminis refractionem turbare nequeunt, cum inter interftitia particularum a&- ris fint pofiti, illarumque dispofitum non mu- ten. Si praeterea ipfa Cl. Le R oy verba in- fpiciamus de disfolutione, ftatim patebit, hanc theoriam admitti non posfe, inquit enim Vir Cl. (1), fluida tantum mechanice juncta esfe, . fi unumquodque fuas fervet proprietates. — Hoc autem cum vaporibus/aquofis, et aére locum habere, abunde patet ex experimentis Cl. D al- ton, praecedenti capite allatis. Alia Cl. Hube obfervatio, qua disfolutio- nem probare conatus est, ex acere humido nem- pe, in lagena fibi relicta, aquam non praecipi- tari, quamvis aére 9oo* graviorem , minimi est momenti, et inexplorata mihi videtur. Dicit enim ipfe Vir Cl., evaporatione frigus produ- ci; quid autem accidere debet hocce cum ca- lorico, quod abforbet aqua? ut hanc dilatet necesfe est, et hujus pondus fpecificum minus reddat. OMNE : Disfolutionis theoriae adhuc objici potest, quod omnium liquidorum vapores cum aére: combinantur, non enim probabile est affinita- tem existere, aérem inter atque omne genus va- porum. | - Haec (1) Vid. Opuf. laud. pag. 483. C r5$ ) . Haec. de principio, his theoriis omnibus commune , fufficiant , videamus nunc de fingulis ; quae finguli huic fundamento fuperftruxerunt. -l. Phaenomena a Le R o y egregie obferva- tà, omni evaporationis theoriae fundamentum praebent; falfo autem uti vidimus principio il-- la tribuit. | Aérem enim aquae quantitatem con- tinere posfe diverfam, pro diverfis temperatu- ris, patet etiam ex experimentis Cl. Dalton, quibus conftat, aquae vaporum quantitatem in, aére, tantum a temperatura pendere. Quod au- tem dicit de aére cryftallifationis, aquá praeci- pitatá contento, minime valet, quia confundit res & fe invicem. prorfus diverfas. |Salia enim retinent aquam cryítallifationis , quia absque il-. la, cryftallifata existere nequeunt , hoc autem non locum habet cum aqua, quae aérem con- tinet, aeque ac alia corpora ilum continere. folent; aér ob elasticitatem fuam omnium, quae : circumdat , corporum poros intrat. Quam, ad gradum faturationis determinan- dum, exhibet methodum, ingeniofe est exco-. gitata. Caeterum fuit haec theoria, tempore quo il-. lam propofuüt Le Roy, quo vagae tantum adfuere explicationes, utilis omnino et valde laudabilis, quippe. quae duxit ad certum mo- dum quo phaenomena explicanir. II. K m "Tf. Prinia óbfervatio, qua Cl. Mongetheo- ' riam Cl. Le R oy exrendere conatus est, fa- cile explicatur, etiamfi disfolutio non admitta- tur. Fuit haec obfervatio, uti vidimus , aquam eX a&re faturato, campaná inclufo, praecipita- ri, fi ope antliae pneumaticae pars hujus aéris € campaná extrahatur. Aquam autem ex aére faturato praecipitari, diminuta temperatur, ex ipfis patet Cl. Le R oy experimentis; jam ve- ro pars aéris extrahitur, aér igitur qui rema- net, elasticitate fua, totum implet fpatium, quod antea omnis aér impleverat, dilatatur er- go; fi autem dilatatur, caloricum abforbet à corporibus circumjacentibus , necesfe igitur est, ut pars aquae praecipitetur, ob diminutam, temperaturam. Ingcniofe fane distinguit duplicem modum, quo liquida in vapores abire posfunt, illumque comparavit cum modo, quo folida in liquida transeunt. llaec autem distinctio admitti ne- quit, etenim e Cl. Dalton experimentis, eiá- dem temperaturi, eadem vaporum oritur quan- titas, fpatio determinato five fuerit vacuum, fi- ve aére repletum 5. hoc non ita locum habet, cum illis folidis corporibus, quae, actione flui- di, in liquidum ftatum abeunt. Distinctio inter vaporifationem ac evaporatio- . nem valet, fi vaporifatione illam intelligimus: ac- C 75 2 actionem vehementiorem, qua vapores celeri- ter, majori quantitate oriuntur; evaporatione vero illam vaporum emisfionem, quae lente procedit. Si autem hac distinctione infignire velimus aliam actionis differentiam , quoad ip- fam naturam, falía est; utraque enim actio ea- dem ostendit phaenomena, efficaciá tantum di- verfa, ejusdem naturae producunt vapores. De illis, quae de vaporibus dicit veficulari- bus, agemus fi theoriam tractamus Cl. de Sausfure. IIT. Duas, quas ftatuit Hu be, aquae in a&- re disfolutiones, mere esfe hypotheticas, uni- cuique facile patebit. Dicit enim ipfe Vir CL, primam fpeciem in alteram mutari, fi affinitas disfolventis aéris diminuitur, et vicisfim; unde patet has actiones tantum efficaciá differre. 'Ex his etiam facile intelligitur, quomodo prima, et non altera fpecies, aéris elasticitatem au- geat; cum prima (ex Cl. Hube fententia) evaporationis fpecies locum habeat, fi aéris vis disfolvens magna est, id est magnam vaporum quantitatem adhuc continere potest , necesfe igi- tur est, ut hac vaporum quantitate addita, vis elastica valde augeatur; aliter res fefe habet cum fecunda fpecie, cum aér totam fere quan- tiatem continet, quam continere potest, hoc enim in cafü elasticitas augeri nequit, cum con- C. 26.) conftet, fpatio íaturato, vaporum vim elasti- cam non variare, fi temperatura non variat. $ XI. Dijudicatio Theoriae Cl. pg Luc (1). Error, praecedentibus theoriis communis, distinctio fc. inter vapores in vacuo, et in fpa- tio. aére repleto orientes,. huic etiam theoriae adhaeret; quo haec theoria fundamento caret flabilisámo, quo Cl. Dalton nititur theoria. De Luc enim, quando loquitur de evaporatio- ne in vacuo, dicit: ,, /Mais c'est là up pheno- » móne d'une autre efpéce" (2). Omnia quae adfert, ut probet vapores calo- rico oriri, egregie valent, licet denominatio- nes nonnunquam res minus recte exprimant. Vapores tamen non tantum levitate fua in at-, mosphaera adfcendere, uti pofuit de Luc, fcd. per. totum- aérem fe expandere (3), hodie con- (1) Vid. hujus Comment. $ 2. (2) Vid. Recherches fur les Modifications de T4ftinosphàre $ 708.. ; Ca) Vid. Aenmerkingen. omtrenz den. flaat en de evenre- diz^?sd der beflanddeelen van. de |. Damphringslucht , en. on- dcsock van het geen. daar omtreut geffeld is in zekere Fer- hati- n——————] —————— À — HM tQ —— nm C? conftat; cognitum enim est, fluida elastica, diverfae etiam denfitatis, inter fe misceri. Recte animadvertit, nos frigoris limites ig- norare, fed objectio a disfolutionis theoriae fectatoribus ex frigore petita, quo hyemali tem- pore, caloris actione, vapores tanta quantitate oriri nequirent, facilius refutanda mihi videtur. Haec enim, fi est, difficultas disfolutionis theo- riae etiam inhaeret. Pofuerunt omnes hujus theoriae fectatores, evaporatione frigus oriri, id est vapores caloricum abforbere a corpori- bus circumjacentibus, uti etiam ex. obfervatio- ne patet; fi autem caloricum abforbent vapo- res, fequitur hoc necesfe esfe, fi non ad illo- rum formationem , tamen ad illorum existenti- am; haec vero abforbtio, ut etiam vaporum quantitati proportionalis fit oportet; fi igitur caloris differentia aeftatem inter ac hyemen tanra est, ut, hoc omni tempore, ex Cl. de Luc theoria, tanti vapores oriri nequeant, quan- tos orientes obfervamus , ex disfolutionis etiam theoria oriri nequeunt tanti vapores, cum ca- lorici ea defit quantitas, quam orientes abf bere debent. Quae pofitione 4* directe contra disfolutionis theo-. handeling van den. Hcer H. C». van der Boon-Mes ch, enz, pag. 22. € 78 j theoriam monet, inter optima pertinent argus menta, quibus haec theoria refutari potest. Monente enim Monge (1), vulgari tempera- tura, fub pres(ione atmosphaerae, aquae vapo- res oriri nequeunt, nifi ab aére disfolvantur ; vapores tamen, quas obfervavit de Luc, orie- bantur vulgari temperatura, füb atmosphaerae presfione, ita tamen ut non disfolverentur. . Recte ortum vaporum vifibilium vel invifibi- lium relationi tribuit diverfae , aéris inter ac lis quidi temperaturam. Et haec de illa theoria fufficiant, quae, li- cet nonnullis difficultatibus laboret, abunde de- monítravit, ad evaporationem explicandam dis- folutione minime opus esfe. $ XIL. Dijudicatio Theoriae Cl. pg Saussu- . nE (2). Haec theoria, partim ad Cl. de Luc, par- tim ad disfolutionis theoriam referri posfit, quo, magna pro parte, praecedentibus para- graphis jam investigata est; videbimus igitur tan- . (x) Vid. 4funales de. Chimie, 'Tom. V, pag. 28. (2) Vid. hujus Comment. $ 3. C 79 2 tantummodo, ne repetitionem incidamus, de ilis huic theoriae propriis, et quidem praeci- pue de vaporibus veficularibus, uti jam dixi- mus in theoriae Cl. Monge dijudicatione. Quae disputat de Sausfure de fluido vefi- culares vapores ambiente et implente, a recta aberrare via, mihi videntur: generatim enim fiui- da ista fubrilia hon funt asfüumenda, nifi alia prorfus deficiente explicatione, cum omnia, quae de eorum existentia dicere posfüumus , mere fint hypothetica. -.. Quod autem Cl. Monge contendit, hos va- pores aére esfe graviores , cum. obfervationibus Cl. de Sausfure non convenit, cum obfer- vaverit nubes, tempore etiam tranquillo, in aé- re natantes, imo, aéris presfione aucta, ad- fcendentes , qua. obfervatione horum levitas, quo ad aérem , probata mihi videtur. Sausfure directis obfervationibus probavit , veficulares esfe (1) vapores, nubem conftitu- entes. Caeterum Viri Cl. labor his in rebus, uti et in aliis meteorologicis valde laudandus est; primus fuit qui determinare ítuduit evaporatio- nis (1) Conf, de hisce vaporibus Neumann, 1.1. Tom, D. pag. 169, et J. T. Mayer, Lehréuch über die Phy- fiche stronomie etc. pag. 179. C 85 5 fis quantitatem ; "ejusque theoria omnium , dsti: us temporis , optima: videi S xil. Dijudicatio alterius Cl. pg Loc Theb rige (1). Hujus theoriae maxime notabilis pofitio , 'est aquae in aérem mutatio; hac enim pofitio- ne tota nititur theoria, et illa est qua liaec ab omnibus aliis distinguitur theoriis; hanc ob causfam illam pofitionem titii de investi- gabo. ^ à ! Hodie, cum cognita fit et atmosphaerae , et aquae compofitio, ftatim patet hanc theoriam admitti non posfe. Fuere Chemici, qui vo- luerunt, aquam, elevatá temperaturà, in gaz azotum mutari, fed alii, eadem experimenta re- petentes, hanc opinionem non confirmatam ia- venerunt. , Praerer argumenta autem, ex atmosphaerae ét aquae compofitione petita, dantur alia, qui- bus facile probatur ,- ipfam. obfervationem , qua nititur aquae transform&tio, non valere. Ut haec argumenta proponere pos(imus; ipfius hy- gro- (1) Vid. hojus Comment. $ 6. d grometri, quo ufus est de Luc, naturam in- vestigabimus , ut ita videamus, quid de hujus indicationibus expectare nobis liceat. Dantur nonnulla corpora organica, hygros- copa dicta, quae humiditate extenduntur ;- hoc principio nituntur hygrometra Cll. de Luc et de Sausfure, quorum hic capillo humano praeparato, ille lamine tenui barbae balaenae ufus est; quorum corporum indicationes haben- tur regulares, id est, eandem femper requirunt humoris quantitatem, ut ad eandem perveniant dimenfionem (1). Haec corpora fi in loco ponantur humido, aquam abforbent, et hac aqua abforpra extenduntur ; (i vero in loco po- nantur ficco, aquam perdunt, et contrahuntur. Inquare tamen monendum, haec corpora, cum parva fint, parvam tantummodo aquae quanti- tatem continere posfe, quam ob caufam fpatii , in quod inmittuntur, ftatum. hygrometricum non, nifi infenfibili modo, mutant, neque aquae | ab- - (1) Contendunt no&nulli indicationes horum hygromé- trorum, protracto tempore, fieri irregulares et in con- trariam vign aberrare. Conf. Young, ll. Vol. I. pag. 799. Dantur et alia hysrometra, quae tamen vel ftruc- "tra, vel principio ab his funt diverfa, inter quae nomi- mari merentur Cll. Wilfon, Leslie et Daniell hygrometra. F € 8 abforptione, fi humidum .fit, neque aque, quam continent, evaporatione, Íi ficcum fir fpatium. Sunt qui aquae in illa corpora. actionem phy- ficam, funt qui illam. chemicam esfe conten- dunt; funt qui actionem hanc locum. habere ftatuunt, inter aquam liquidam et illa corpora, et vapores in haec non agere, nifi, postquam his corporibus affixi, in liquidam aquam mutati funt; funt qui contendunt vapores in illa corpora directe agere. Quidquid fit de hisce fententiis, hoc certum et inter omnes conftat, haec hygrometra, tantum relativam non vero abfolutam , aquae quantitatem indica- re posfe; quantitas enim aquae quam abforbent haec corpora hygrofcopa, est ad quantitatem quam ad faturationem requirunt, uti aquae quantitas quam continet fpatium , est ad quan- titatem quam continere potest, ea temperatura ; et haec ad perfectionem horum inftrumentorum pertinent. Cum autem aquae quantitas, quae fpatio contineri potest, cum temperatura va- riet, fequitur hygrometri indicationes , eodem in fpatio, eandem aquae quantitatem continen- tc, diverfis temperaturis variare. Et hoc primum argumentum contra Cl. dé Luc obfervationem , quo patet Virum Clar. , fuo ( 83 ) fuo hygrometro, aquae in aére quantitatem non determinare potuisfe (1). Praeterea fuas obfervationes fecit Cl. de Luc in cacumine montium , his autem in locis fupe- rioribus aéris humiditas: minima est, vel ex cau- fa praecedenti Capite. $ IX. N?. II. ex fententia Cl. Biot alla, vel quoniam aquae vapores non ita facile inferiores atmosphaerae regiones transeunt, ut in fuperiores perveniant, ob. at- mosphaerae impedimentum, mechanicum (2). : ^ Haec theoria in-eo etiam parvi facienda est, quod hypothefin per aliam hypothefin. proba- re ftudet ; asfuümit eniur fluidum impondcribile , eujus. combinatione cum aqua et igne , gaz oria- wir permanens. ^ fr (1) Posfümus ex cognita temperatura , ex cognita aquae vaporum. tenfione hac temperatura, per hygrometrorum indicationes, aquae quantitarem ia fpadio quodam determi- jare, uti fecit CL. Gay-Lusfac, fed hoc calculo ef- ficitur ope aliorum expéfimentorum, Ron vero ipfis folis hygrometri indicationibus. ) - (2) Conf, Zantmerkingen op de Prijsvwraeg van. HW. C.. van der Boon-Mesch, pag. 26. 5 - F. 2 | $ XIV. C 84 2) Dijudicatio Theoriae Cl. Liszs (1): Fundamentum , quó prima Libefii theoriae pirs nititur,.est aquae in aére decompofitio in elementa, oxygenium et. hydrogenium. Haec autem decompofitio admitti nequit. —Fluida enim elastica; diverfa etiam denfitate, inter fe miscentur, uti jam $ XI monuimus; hydroge- nium igitur, fi in atmosphaera adesfet, non tantum in regionibus füperioribus, fed et in in- ferioribus adesfe debebat; in aére autem, pe- tito etiam ex illis locis, ubi homines fuere , aliisfimis, nunquam hydrogenium inventum est, nifi cum aliis corporibus combinatum, novum corpus conítituens. "E ' Nullum praeterea invenitur discrimen inter pluviam, quae procellae tempore obfervatur, et illam, quae aliis obfervatur temporibus , nifi quod illa vehementior fit... Et haec de prima hujus theoriae parte fuffi- ciant, omnia quae ad alteram pertinent, . vel $ XI, vel $ XIII tractata funt; tantummodo h. 1l. monendum, diminutiones humiditatis per flui- dum electricum , et calorem productas , ad ean- dem (1) Vid, hvjus Comment. $ 7. L C 8 dem caufam referri posfe; fcintillà ebim elec- tricá elevatur temperatura, cui temperaturae augmento, humiditatis diminutio , ut verbis utar Viri Cl., tribuenda mihi videtur. $ XV. Dijudicatio Theoriae Cl. Panngor (1). — Cl.Parrot, uti vidimus, ftatuit etiam aquam in aére disfolvi , fed aérem aquam folvendi pro- prietatem tantum oxygenio debere eo contento; qua in re igitur differt haec theoria a Cll. Le Roy, Monge et Hube theoriis, qui tocum aérem aquam disfolvere contenderunt. Haec Cl. Parrot fententia experimentis ni- titur eudiometricis, quae tamen alio modo ex- plicari posfunt. Si decomponitur aér atmosphaericus per phos- phorum, praecipitatur aqua, uti recte obferva- vit Vir Cl.; illa autem decompofitio vel tem- peraturá vulgari, vel magis elevatá inftituitur; hoc in cafu acidum phosphoricum, illo vero :n cafü acidum oritur phosphaticum 5 utraque haec acida magnam exferunt affinitatem in aquam , ita ut ipfo, quo formantur , tempore, illam ab- for- (1) Vid. hujus Comment. $ 8. L4 C 86 ) fórbeant (1), quae aqua abforpta.jam una cum $cido, quo abforbetur, praecipitatur. Et hu- jus obfervationis explicatione refutata, tota theoria refutata videtur, cum diflinctio inrer va- pores chemicos et phyficos, hac obfervatione nitantur, et omnia hujus theoriae reliqua ad hanc pertineant diftinctionem. Qui hanc, uti et praecedentes, de quibus egimus theorias, fufius expofitas legere cu- pit, adeat Zy liu m in Disfert. laud., a focie- tate Teyleriana praemio ornata. | $ XVI. Dijudicatio Theorige Cl. Darrow (2)... - Vidimus nullam praecedentium | theoriarum admitti posfe, nobis igitur füperest, ut de theoria videamus Cl. Dalton. .Difficilis est hicce labor; haec enim theoria a tantis viris refutata, a tantis etiam defenía et confirmata est, ut juvenis, cujus ingenium non it2 acre, cujus judicium non ita firmum , cujus experien- tia non ita extenfa est, facile auctoritate fedu- AT NU. (1) Cof. Thenard, 1. 1. Tom. I. $ i18- 121. et Tom. II. $$ 665 et 666. (2) Vid. hujus Comment. $ 9. NENNNN——————-—w——ew———————-"-R dE ED. eütur, et ita 2 veritate aberret. Non enim omnia hujus, theoriae directis nituntur experi- mentis; in experimentis ipfis non omnes conve- niunt, et deést faepe fludiofo juveni occafio, felicioribus tributa, ut ipfe haec experimenta inftituere posit; defuit et mihi. Sed perfua- fum habeo, Viri Clar.! vos juvenibus quaestio- nem proponentes, juvenilem exfpectare operam , et non defiderare , ut ipfis fuis experimentis nova inveniant, vel aliorum inventa confirment; et haec perfuafio mihi tribuit vires hanc theoriaim tractandi , agam igitur. Ll De vaporum viribus elasticis. Praecedenti capite jam monuimus fententiam Cl. Dalton, de aquae vaporum virium elas- ticarum progresfu, non valere. Si enim ratio inter vires elasticas, temperatnrà auctá, regu- lariter. decrescat, oportet ut temperaturà qua- dam vapores vim elasticam habeant, cujus re: latio ad vim elasticam fequenti temperatura , est z— 15 hac temperatura ergo vis elasticae maxi- mum locum haberet, temperatura enim magis: crescente, relatio inter vires elasticas, tempe- raturis fuccedentibus, fractio evaderet, et igitur vires elasticae diminuerentur; haec relatio, aucta temperatura, tandem zz o evaderet, unde fe- ( 38 ) fequeretut vaporum vim elasticam , hac tempe- ratuta, nullam esfe, i. e. omnes vapores, hac elevata temperatura, in aquam liquidam abi- re (1). Haec fententia igitur ad abfurdum ducit; quid enim abfürdius, quam flatuere, vaporum Tnioleculas, calore non dilatari, fed ita con- trahi, ut liquidum efficiant. Formulà etiam Cl. Diot vires elasticae mi- nores quam par est inveniuntur, uti ipfe Vit Cl. monet, praecipue vero fupra aquae. ebulli- entis temperaturam , uti patet ex experimentis Doct. Ure. Directis igitur experimentis proba- tum est, tabulam, $ IX ex opinione Cl. Dal- - ton allatam , non valere ut vera cognoscatur lex, fecundum quam vires elasticae procedunt, licet 3l fatis fit exacta, ut bafin praebeat: dete- gendi modum, quo procedunt vires elasticae ; ilis limitibus, in quibus experimenta inftitue- run Cl. Dalton et Gay-Lusfac. Va- let ergo ad vaporum, atmosphaerá contento- rum, vim elasticam determinandam. Modus quo procedunt vires elasticae , pro fingula tempera- . turae variatione , adhuc latet. Lex, quam propofuit Dalton, quam con- firmarunt Diot et Derthollet, variationi- bus €1) Vid. E. G. Fifcher, l1. l. pag. 28 fegq. C 99 ) bus temperaturae aequalibus, diverforum flui- dorum vires elasticas aequaliter variare, in omnibus cafibus valere nequit, uti patet ex ex- perimentis Doct. Ure et Despretz (1). Cum autem multis in cafibus veritati quam pro- xime accedere reperta fit haecce lex, tanquam approximatio est habenda, quae pluribus in cafibus fufficere potest. Procul dubio v. c. ex illa concludere posfümus , mercurii vapores , in fuperiore barometri parte exftantes, tempera- tura vuleari, exiguam habere tenfionem , qua barometri ftatum mutare nequeunt, nifi modo in eventa nullam actionem exercente. Modus quo-Biot explicat virium elastica- rum variationes, per folida productas, cum li- quidis affinitatem alentia, ingeniofus, et expe- rimentis confentaneus mihi videtur. ^ Qum, uti diximus, vaporum pondus non di- recte ad theoriam pertineat, et omnia de illo allata, directis nitantur experimentis , nihil h. 1.- de eo dicendum habeo, transeam igitur ad al- teram hujus paragraphi partem. (0) Vid. Amnales de Chimie ei de PLhyigue, Tom, XXI. pg. 154 et 155. iL C 95 ) - TI. De iniscela vaporum et gaz atque de evaporatione. . Nexus, inter III et IV paragraphi IX. par- tem, tantus est, ut vix in dijudicatione fe- parari queant, quare aptius mihi vifum est il- las h. 1. junctas pertractare , quam feparatas. Vidimus (pag. 53 feqq), vim elasticam miscelae quorundam fluidorum aériformium , aequalem esfe fuümmae virium elasticarum par- tium conftituentium ,. modo hae in fe invicem €hemice non agant. Hoc phaenomenon, quo caetera hujus partis nituntur omnia , experimentis virorum Cll. Dalton et Gay-Lusfac om- ni objectione majus factum est, imo quoque, ab hujus theoriae adverfariis acceptum , inter quos nominare fufficat Berthollet (1). Varii tamen variis argumentis refutarunt. con- fequentiam , quam ex hoc phaenomeno conclu- dit Dalton: ira fluida elastica combinari , ac fi tantummodo particulae premerentur par- ticulis. ejusdem naturae , mon vero fluidi al-- terius. . Huic hypothefi objecerunt, fluida elastica, diverfae denfitatis, non ita facile fe invicem pe- netrare , fed tempore, haud ita parvo, indige- sed (1) Vid. ejus Stat. Chim. Tom. I. pag. 481. | ( ») Yé3 ut. miscelam forment homogeneam; quod explicari non posfe ex hyphothefi, nonnullis vifum est. Hoc tamen facile refutatur explicatione, quam retulimus, de evaporatione fub aéris presfione. Ex illa enim explicatione patet, penetrationem lente procedere debere, ex ipfa hypothefi. - Alia fuit objectio, quod, fi fluidorum. elas- ticorum unum in interílitia alterius intret, ita ac fi fpatium uno plenum ratione alterius vacu- um esfet, volumen non augeri, denfitas e con- tra crescere deberet, ita ut aér humidus ponde- rofior esfet quam aér ficcus, quod tamen non obtinetur. Hanc objectionem refutavit Dalton fequen- ti modo: vas cylindricum aére. repleatur ficco , et in mercurio invertatur, ita ut presfio inter- na et presfio externa in aequilibrio fint; dein in vas aliqua liquidi quantitas introducatur, et vapores, ex inde orientes, 3éris interftitia ita replebunt, ac fi vacuum fuisfet fpatium. .Mer- curii fuperficies autem , hoc in cafu, et ab aé&- re premitur ficco, et a vaporibus, unde presfio interna major fit presfione externa; deprimetur igitur mercurius, et augebitur aéris volumen ea- dem ratione, qua vis elastica aucta est. [ta etiam vapores in aére orientes libero, clastici- tate fu2, partem fustinent presfionis, quam an- tea C 9» ) tea totam fustinere debebat aér, unde hic di- latatur (1).- , Licet autem hae objectiones, ut et aliae, facile refutentur, dantur tamen nonnullae dif- ficultates, quae non ita facile folvuntur. Inter - alias hae, a T'homfon allatae, notatu dignae mihi videntur. / 19. Si moleculae fluidi elastici, ratione mo- lecularum alterius fluidi elastici, non fuerint elasticae, oportebat ut gaz oxygenium et gaz hydrogenium aquam formarent, íi tantummo- do in contactu esfent, cum e Daltoni fenten- tia fe invicem non repellant. Hoc tamen lo- cum non habere, unicuique cognitum est. . 2?. Nonnullae combinationes chémicae faci- le perturbantur, fi unum duorum componenti- um flatum elasticum, recuperare incipit; unde concludere posfumus fluida elastica fe invicem repellere (2). , Et generatim difficile est intellectu, quomo- do particulae fluidorum elasticorum, tantummo- do elasticae esfent ratione particularum ejusdem naturae, non vero rationé alterius, hujus enim rei nulla datur caufa. : Haec (1) Vid. Dalton,l.lpag.180 et 181, et Hauy;, l. l. Tom. I. pag. 199. (2) Con. Gilbert, zfunalen der Phyfik , Neue folge Band 7. pag. 405. £ 95 ) Haec omnia me eo ducunt, ut potius asfu- mem fummi Laplacii hac de re opinio- nem (1). Pofuit, fluidum elasticum, alio . junctum , ab hoc eandem pati vim repulfivam, ac pateretur, caeteris paribus, a nova fluidi ejusdem naturae quantitate, quae denfitate et vi elastica huic fluido aequaret, et vicisfim. Reliqua, quae ad hanc theoriam pertinent, directis et ingeniofis nituntur experimentis, qua- re illam, procul dubio, cum his, de quibus monui modificationibus, asfumendam cenfeo, et vera erunt Cl. Fifcher verba: , um- » ier der Naturforfchern. hat Niemand den » Gegenfland fo volflàndig wmfaszt, und » durch ganze Reihen j tob iis Ferfuche »/[o von allen Seiten. beleuchtet | als. Dal- B.Lon. (2). (1) Vid. Hau y, l. I. Tom. I. pag. 200 feqq. (2) Vid. E, G. Fifcher, 1.1. pag. 4 C.A- C 94 D CAPÜT TERTIUM. DE VARIO MCDO QUO AQUAE VAPORES , AT- MOSPHAERA CONTENTI, DIVERSIS FOR- MIS PRAECIPITANTUR. c0 m—— A— M VM itis in praecedentibus, quomodo calo- rico, particulae aquofae nonnullae a reliquis fe- parentur, et vaporum formá cum aére combi- nentur. Vidimus hanc combinationem esfe me- chanicam , et vapores inter aéris moleculas dis- perfos esfe.' Cüm omni temperatura tales for- mentur vapores, facile intelligitur, aérem fem: per aliquam horum quantitatem concnere debe- re, magna .enim terrae nostrae aquarum fuper- ficies, multa offert puncta, quibus tales vapo- res formari et aérem intrare posfünt. Haec quantitas diverfa est pro diverfi temperatu- ri, loco aliisque, prouti vidimus. — Superest igirur, ut hoc capite agam de diverfo modo, . quo hi vapores reducti, varias accipiunt formas. : $ XVII. ( 95 ) $ XVII. De nebula et nubibus. | Si in loco quodam atmosphaerae, a&r unà alterave de. caufa frigescat, vel fi in eum hu- miditas adferatur, absque proportionali caloris augmento , non aliter fieri potest, quin detur aquae vaporum fuperabundantia, id est,. quin majori quantitate adíint, quam cum temperatura convenit. Nonnullis in cafibus parva, nonnullis in aliis magna temperaturae diminutione, - vel humiditatis adductae quantitate opus erit, ut fuperabundantia locum habeat; hic cafus obti- nebit fi locus parvam, ille. vero, fi magnani aquae vaporum continet quantitatem , ratione habita temperaturae. |. Horum vaporum igitur nonnulli ftatum amittere debent elasticum , quo vifibiles redduntur (1). Hi autem vapores vi- fibiles vario modo nobis afferuntur, praecipue véro nubes et nebulas formantes. : Vapores ftatum elasticum cum amittunt , non femper directe liquidi decidunt; nonnullis in cafibus transformantur in fphaeras parvas; quae veficulatum nomine infigniuntu ^ Ex his (1) Vid, Young, l, 1. pag. 710 et 711. K.96 j his veficulis conflant . nubes et. nebulae (1). Eo differunt nubes et nebulae, quod hae com- pofitae funt ex veficulis magis. condenfatis , ita- que ponderoforibus, quare etiam in inferiori- bus atmosphaerae locis exftare posfunt ; illae've-- roex veficulis conftant levioribus, quam ob cau- fam in altioribus aéris plagis natare posfunt. Difficile omnino est harum veficularum ve- ran» determinare naturam, difficile inter varias fententias unam asfumere, cum omnes hypothe- fibus nitantur; quare tutius mihi videtur, hac in re, uti et in aliis rebus phyficis, nullam as- füumere fententiam, hypothefi nitentem, fed tantum illa tenere et notare ,' quae obfervationi- bus funt probsta, vel.ex his casto ratiocinio deducta. . Ut autem. harum | fententiarum unam afferam , elegi Z ylii opinionem, quippe. quae rem fatis fufficienter explicat (2). Ponit vefi- culas conflare ex involucro liquido, vapores cireumdante. — E fua enim fententia vapores; quando ftatum elasticum amittere incipiunt, pri- mum. aggregationem formant, deinde involu- crum liquidum , quo jam aggregationum -fuper- ftites: vapores continentur. Hae veficulae autem non tantum ob contentum. fluidum aére levius js (va^ : CC (1) Vid. Hàuy,l. l Tom. L pag. aao. (2) Vid. Dicfert, laud. pag. 134. C sr 2 (vaporem satióftm) db; hoe fustineri posfünt, fed formato involucro 'caloricum et fluidum electricum libera evadunt, quibus jum, vel in- volucra ipfa dilatantur, et a fe invicem fepa- rantür, vel contenti vapores, quorum dilatatio- ne intumescunt veficulae, quo igitur horum volumen augetur et pondus fpecificum dimi- nuitur. Quae hoc loco, de fluido dicit. electrico, nituntur celeberrimi V oltae opinione, qui ftatuit aquam fluidum electricum latens reddere j quando in flatum. abeat fluidi elastici, et hanc electricitatem liberam evadere , quando e. flatu fluidi elastici, in ftatum redeat fluidi fiillantis, Huic opinioni vero fefe oppofuit Gay -Lus- fac (1 Q» et probavit, corporum ftatus varia- tioné clectriciatem non produci; electricita-. tem vero, quae nonnumquam evolvitur, quan- do ftatus corporum mutatur, vel contactu, vel frictione oriri pofuit. Ita fponte quafi ducimur ad nubes illas pro- cellofas, de quibus cum agimus fequemur ex- plicationem Cl. Gay-Lusfac, quaeexftat in epiftolà modo citata. Aér () Vid. Leztre. à. M. PIPETCHHE de Humboldt, fur. la formarion. des: nuages orageux. ednnales de Chimie e de Phyfijwe, 'Yom. VAlI. pag. 158 feqq. G C 98 ) A&r atmiosphaericus pürus electricitatem | hz ber vitream , cujus intenfitas est exigua et cum altitudine crescit (1). — Haec electricitas in at- mosphaera fparfa et libera est, et eadem quantitate in nube adest, qua in aéris masía an- te nubem formatam. Si jam in aére pellucido nubis oritur, opor- tet ut electricitas ad veficularum , e quibus nu- bis conftat, vergat fuperficiem ; hae enim elec- tricitatis funt conductores, Exinde electricita- tis tenfio jam aucta est, magis autem illa tenfio augebitur, fi magis ad fe invicem accedant vefi- culae, et nubem forment magnam et denfam; hoc enim in cafu omnium veficularum electri- eias concentrabitur ad nubis fuperficiem ,. ubi fervabitur presfione aéris (5). Nubes auiem procellofas denfas esfe et mag- nas, ex magna patet aquae quantitate, quae ex ilis decidit. | Praeterea oriuntur hae nubes fere femper aeftate, quo anni tempore aér plerum- que magnam aquae vaporum continet quantita- tem, ob elevatam, qua tunc gaudet, temperatu- tam, quam ob caufam , eadem temperaturae di- minutione, plures vapores.ftatum fluidi. elasti- ci (1) Conf. Biot, Tvaité de Pifiue Expér. et. Math. "Tom. Il. pag. 454 feqq. (2) Vid. Biot, 1 Tom. II, pag. 265. € 99 ) €i amittere debent hoc anni tempore, quam alio. . Ex his jam patet, quomodo electricitatis tenfio, quae ante nubem formatam erat exigua , concentrata electricitate , ita augeatur, ut pres- fionem aéris vincat, et fcintillae ab una nube ad alteram , vel ad terràm projiciantur, quod phaenomenon fulminis nomine nobis cognicum est. S. XVIII. De Pluvia. Nonnunquam vapores veficulores, nubes con- flituentes, auctà atmosphaerae temperaturá, ali- isque de caufis, flatum recuperant fluidi elasti- €i, et ita in vapores invifibiles abeunt; non- nunquam autem hae veficulae magis conden- fantur, et liquidi flillantis formá in terram de- cidunt, et ortum praebent phaenomeno illi, quod pluviam vocamus. Hac condenfatione, qua- cumque caufa producta, ponderofiores reddun- tur veficulae , in liquidum abeunt, et gravitate in terram cadunt, cum antea tantum levitate fpecifica in aére natarent. Meum non est ex- ponere omnes caufas, quae, ad pluviam. pro- ducendam, aliquid efficere videntur, dantur ta- men nonnullae, quae ex ipfa theoria ita fuat Gs con- ( too ) £onfpicise ; ut;non posfimi illas h.l. -non'notate: Er primo quidem loco, presíio aéris aliquid :éfficere debet -àd. pluviae descenfum promoven- dum, vel retardandum ; presíio enim illa fi au- geur, denfiora redduntur aéris ftrata, quo nubes adfcendunt, hoc adfícenfu deporrantur in fic- iciora aéris loca; ubi jam veficulae facilius in vapores elasticos abire posfunt 5 . fi. contra | aéris presfio diminuitur, nubes descendunt, et a&ris occupant loca humidiora, ubi jam facilius in liquidum abeunt veficulae, et pluviae formá in. terram decidunt. 4... . Haec e theoria en obfervationibus , pluribus in cafibus, respondent (1): 56 Venti etiam. quam certisfime inter caufas col- locandi fuüt, quae in:.pluviam agunt. Si enim auferunt aérem humidum, vel adducunt aérem ficcum, pluviae productionem impediunt ;.- vel jilam faltem retardant; fi contra auferunt aérem ficcum, vel adducunt aérem humidum, illam productionem promovere dcbent. | - dig De temperaturae actione initio pesgnié jam locuti fumus. 1 Er haec quae de pluvia generatim ex . ;ipfà. theo- (1) Conf. fJ. H. van Swinden, Memoire fur fes eb[orvations | Météorolosiques pendaut le courant de: l'année 779. P?g.59. Biot, Traizé de Phyfique. Expér. et Math, "Tom. L pag. 97. Mr ( ror ) theorià dici posfunt; defunt adhuc obfervatioe nes, quibus omnia, ad pluviam attinentia , fuf- ficienter. explicari .posfunt. c $ XIX. 5 De: INive. i - à 3 , Caufae , quibus pluvia producitur , nivi ctiamv originem praebent. Utriusque phaenomeni discrimen , tantum in temperaturae differentia quaerendum est ; fi enim in loco, ubi veficulae condenfantur, tempera- tura ita diminuta est, ut veficulae folidam for- mem --accipere posfint, hac forma :deciduiit ; tempore autem,.quo guttulae illae congelarae ammosphaeram. percurrunt , ut ad .terrae .fuperfi- ciem perveniant, harum plures .combinàntur ; qua.-combinatione flocci illi. oriuntur , quibus: nix fere femper ad nos pervenit. Horum flocco: rum forma regularis vel irregularis, ab aéris pendet tranquillitate vel agitatione, uti facile intelligitur 5... cryftallifationes .enim- omnes , ^ft tranquille procedunt, formas producunt regulas res, -fi contra agitatio locum habeat, : formzs producunt irregulares. d it der y r Acus ,aquae congelatae. fi junguntur, angulos formant 6o* vel 1c , haec dispofirio in. nives : eti- ( tres ) edám obfervatur; plerumque enim nix formst ficllas fex radiis, qui ita dispofiti funt ac fi formarent radios hexagoniregularis. Cl.Hauy, qui putavit glaciei formam primitivam octaé- drum esfe regulare, | ftellarum harum radios ab octaédrorum congregatione formatos esfe fen- fuit (1). Nuperrime vero, Cl. Clarke de- texit, glaciei formam primitivam rhomboidem esíe, quorum anguli funt 120* et 60* (2). $ XX. De grandine. Pofuerunt olim meteorolosgi, grandinem ori- ginem füam debere temperaturae diminutioni , qui, acque ac in nivis productione, guttulae congelarentur, quae congelatae gutulae jam, atmosphaeram percurrentes,. aliorum vaporum temperaturam ita diminuerent, ut hi etiam foli- dum ftatum acciperent, et priores obducerentur. - Obfervatione autem conftat, grandinis forma: tonem tempesme procellofa plerumque locum habere; dac obíervatione ductus, aliam hujus phae- (1) Vid. Hauny, I. I. Tom. I. pag. 256 et 257. (2) Vid. zunales de Chimie ef de Phyfique, Tom. XXL p38. 155 feqq. C 195 ) phaenonmteni dedit explicationem V olta (1), quae priori praeferenda videtur. Primum — grandinis rudimentum padpoinur per nubis refrigerationem., — Cum enim nubis a füperiore parte radiis folis calefiat, nonnul- lae veficulae in vapores clasticos abeunt, cale- fit autem. vehementer, quoniam grandinis for- matio plerumque aeftate locum habeat. : Hac partis fuperioris evaporatione parsnubis inferior frigescat necesfe est , qua refrigeratione guttulae oriuntur congelatae, uti cum nive accidere vi- dimus. Si jam alia nubis infra priorem adfit, quae electricitate , alterius electricitati oppofita, prae- dità est, oportet ut guttulae congelatae a prima nube.ad alteram propellantur, donec contactus locum habeat; tum ab inferiore nube ad fu- periorem repellantur, et fic porro. Hae au- tem guttulae, cum fpatium inter utramque nu- bem percurrant, in contactum veniunt cum va- poribus veficularibus, quorum temperatura eti- am valde diminuta est, ita ut, ipfo contactu, hi etiam folidam accipiant formam, et primas guttulas: obducantur. | Hac obductione, primo- rum grandinis rudimentorum volumen et pon- dus ita augentur, ut magis gravitati, . quam 1 E elec- (1) Conf, Hauy;l c. Tom. I. pag. 29a. fead. yc € to4 ) eléctricitatis attractioni obediant, et in terram decidant. $ XXI De Rore. Matutino tempore ante folis ortum obfervatt- *tur nonnunquam plantae, aliaque corpora, gut- tulis aquofis obtectae; illud phaenomenon 7$ dicitur. Vespere etiam nonnunquam tales ob- fervantur guttulae, quod phaenomenon Gallo- Franci nominarunt Sereig ; utrique tamen plipe- nomeno eadem est caufa. J Non tantum etiam phaenomenon illud matu- tino, et vespertino obfervatur tempore, per totam enim noctem ferenam, corpora guttulis obteguntur aquofis. | Multae hujus phaenomeni datae funt ciplsci: tiones, INonnulli contenderunt , : hanc - humidi- tatem ex ipfa oriri terra; obfervaverant enim hanc. humiditatem ,- diverfa. quantitate affigi corporibus, ejusdem naturae, fed diverfa alti- tudine pofitis, et invenerant, hanc quantita- tem cum horüm corporum fitus altitudine di- minui. Exinde concludebant ex ipfa terra pro- venire vapores, et in atmosphaera dispergi, unde majore quantitate. afligebantur: corporibus , pro- ( t1o5 ) piope terrae fuperficiem. fitis ^ quarn aliis; -ad. majorem distantiam ab hac pofitis. Alii varias roris fpecies pofuerunt , et humidi- tatem oriri dixerunt ,' vel ex atmosphaera ; vel ex terra, vel ex ipfarum plantarum exhalationibus. Alii voluerunt , humiditatem hanc tantum ex aquae vaporibus provenire: ;cordénfatis;; diminu- 'tá atmosphaerae temperaturá. | Nulla tamen harum explicationum cüm omni- bus conveniebat experimentis ; obfervaverant enim, humiditatis praecipitati quantitatem varia- re, pro diverfa corporum natura, fuperficie, "fitu; neque aéris refrigerationem femper. esfe fufficientem ad phaenomenon provocandum. r Doct. Wells tandem hujus phaenomeni de- dit theoriam (1), quae omnibus obfervationi- bus est confentànea, quare virum doctisfimum , 4n roris pertractatione , prorfus fequar.. | * Suis experimentis probavit, rorem ex atmos- phaerae vaporibus originem ducere, qui con- denfati, corporibus adfixi, illum conitituunt ; omnia enim quae humiditatem aéris augent ,: ro- ris formationem promovent; hujus rei contra- rium accideret, . fi ros. a terrae, vel pianta- ; rum . 4 (1) Conf. Hunales de/ Chimie et. de. Phyfique ,, Tom. V. pag. 183 feqq. Thomfons zmab,:i815. T. V... £51. et praecipue W. C. Wells, «s Exay en, Dew, Loucon 1914. ( 106 ) rum .vaporibus oriretur, cum omnia, quae at- mosphaerae humiditatem diminuunt, evapora- tionem promoveant. : Jam. dudum obfervaverunt temperaturam cor- porum, quibus ros affixus est, minorem es- fe quam aéris ambientis temperatura, et haec temperaturae differentia ipfi roris formationi tribui folebat. Doct. Wells vero obfervatio- nem confirmatam invenit, inverfa ratione autem illam explicavit, et contendit, hanc differenti- am roris formationis caufam, non vero esfe ef- fectum. 19. Nonnunquam enim corpora obfervantur aére ambiente frigidiora, dum ros non forma- tus fit; et 92?. frigus non est praecipiiati roris quantitati proportionale. Has pofitiones multis probavit experimentis ; his autem "probatis fequitur, corporum frigus roris formationis non esfe effectum ; fed exinde nondum fequitur, hoc frigus roris formationis esfe caufam; praecipitatio enim frigori non est proportionalis, effectus tamen caufae refpon- deat necesfe est. Haec difficultas autem fa- cile folvitur, fi confideramus, rorem provenire e vaporibus, in atmosphaera exflantibus; de- pendet igitur roris praecipitatio non tantum a corporum , quibus affigitur, refrigeratione , fed et ab aéris humiditate. Corporum refrigera- tio» € 12.) tionem roris praecipitationis esfe caufam, ex - hoc patet, quod nunquam obfervatur ros, nifi corporis, cui affipitur, temperatura aérit anie bientis temperatura minor fit. , Ex his omnibus jam facile. unicuique patet, rorem phaenomenon esfe analogum praecipi- tationi vaporum, quae obfervatur, quando vi- trum aéri exponatur calidiori, quae praecipita- üo Cl. Le Roy et Dalton methodum praebuit, qua aéris humiditatem determinare. posfent. 'Cosnira itaque caufa roris proxima , demonfítranda fuperest caufa, qua corpora, noc- tibus placidis et ferenis, ita refrigescunt , ut va- pores aquofi ex aére in illa praecipitentur. Ipfa obfervatio , rorem non oriri nifi nocte ferena, cognitionem praebuit hujus caufae, quae fira est, ex Doct. Wells fententia, in exigua coeli fereni radiandi potentia. -. Omnia corpora quaquaverfum caloricum emit- tunt, quae emisfio dicitur radiatio; hac igitur corporum temperatura diminuitur, fi a corpori- bus circumjacentibus, vel radiatione, vel con- tactu, hic effectus non compenfatur. Haec re- frigeratio itaque dependet, a corporum fitu, fu- perficie, natura. A fitu dependet; a corpori- bus enim circumjacentibus roefrigeratio com- penfari potest. ^ Dependet haec refrigeratio a corporum fuperficie; fuperficies enim multum ; ef- € 199 P éfficit id corporum radiandi potentiam, et haéc quo major est, co major erit refrigeratio 5 ex- perimentis Celeb. Leslie conftat, illorum corporum radiandi. potentiam esfe maximam , quorum füperficies minimum reflectunt. calorici. Sed praeterea pendet refrigeratio a corporum natura; quo facilius caloricum . conducunt, eo facilius accipiunt temperaturam corporum , qui- buscum in contactu funt, eo difücilius igitur emisfione producitur refrigeratio. | . Haee fi confideramus, omniaroris phaenome- na explicare posfumus. ^ Plantae, nullis aliis '€orporibus circumdatae ,. uti funt in agris, noc- te fercna caloricum radiant ad regiones fupe- fiores, e quibus ad illa nullum caloricum perve- nire potest; radiant autem multum calorici ,. fu- perficies. enim harum plantarunr caloricum diffi2 cile rcüectit; nullum fere caloricum accipere :gosfunt a folo, cum caloricum difficile . condu- cant; neque, cum feparatae- existant, calori- cum accipere. posfunt ab aliis corporibus cir- cumjacenübus, nifi ab aére, a.quo re vera ac- cipiunt, fed tam parva. quantitate, ut caloricum exinde proveniens, nullum fere effectum edere posfit. Adest igitur caufa, qua harum plan- tzrum temperatura diminuitur, non adfunt cau- fae, quibus haec diminutio. compenfatur ; refri- '"gescunt igitur, qua refrigeratione, -jam - aquae và- € 1409 ) .vapores , atmosphaerá contenti ,: praeeipitantur et ros formatur. Roris praecipitati: quantitas non obfervatur megna, nifi ferenum fit coelum ,' quoniam nu- bes etiam caloricum radiant ad corpora, in terrae füperficie praefentia, qua radiatione com- penfatur caloricum ,, quod. haec corpora fua radiatione perdunt; haec compenfatio autem eo perfectior eric, quo depresfior est nm- bum íitus; participant enim nubes caloricum cum aére qui illas. circumdat, quo depresfior Ataque est illarum fitus, co. major erit tempe- ratura, co major calorici, quod radiant, quan- titas. . Venti, quibus auferuntur. aéris moleculae fri- gidae, et afferuntur aliae calidiores , refrigera- tionem retardare debent; tunc enim pariiculae calidiores corporibus radiantibus proximae eva- dunt,-quae jam, contactu, majorem calorici quantitatem ab illis accipere posfunt. In metalla, praefertim polita, roris Duis. pitatio exigua erit; horum enim radiandi poten- tia minima est, cum facile caloricum .reflec- tant; praeterea optime caloricum conducunt, accipiunt igitur facile corporüm teimpcraturam circumjacentium. Inter metalla vero haec faci- lius rore obteguntur quam alia ,. quorum radian- di potentia major est, vel quae, difficilius calo» ri- Come y ricum cenducunt; uti platinum , ferrum, cha- lybs, zincum. Et ita facile omnes obfervationes ex Doct. Wells theoria explicantur; omnes autem has obfervationes exponere a fcopo nos nimis de- duceret. Caufa pruinae formationis eadem .est qua os ornitur. Si temperatura ita deprimitur, ut aqua congelari posfit, praecipitantur aquae và- pores ex atmosphaera, congelantur, et pruinae ortum praebent. 'Theoriam hanc ad plurima applicavit phaeno- mena Doct. Wells; inter alia ad, methodum , qua glacies producitur in BDengalia. Iac de re facio tantum mentionem , quoniam nonnulli re- frigerationem , qua ita aqua folidam accipit for- mam, evaporationi tribuerunt. ' Methodus quam fequuntur in Bengalia haec est: Eligunt agrum' liberüm , ubi formant ex- cavationes , harum excavationum fundum obte- gunt ftramentis, cannis mellariis, aliisque hu- jus generis fübflantiis ,' caloricum male condu- centibus; hisce fubftantiis imponunt vafa pai- va, porofa, aquam continentia, cujus pars ita durante nocte in glaciem mutatur (1). Mul- (1) Vid. Phil. Tranf. 1793. p. 56. et Adams, ZLecz, on Nat. Phil. T. I. p. 311. "c I1 ) Multae funt obfervationes quae nos refrige- rationem , qua ita glacies producitur , evapora- tioni tribueré vetant. Venti fi adfnt, tardius glacies oritur, genera- tim tamen evaporationem promovent. Stramenta , fi fuerint humida, et ita caloricum conducen- tia, non bene procedit aquae congelatio. Doct. Wells eandem methodum fequens, quam in Bengalia fequuntur, hac de re inftituit experi- menta,.et invenit, aquam aeque facile congela- ri in vafibus non porofis, quam in porofis. Uno etiam in experimento, aquae pondus auc- tum invenit Vir Doct. Omnes hae obfervationes contra, theoriam firmant Doct. Wells, quae etiam fequentibus maxime ftabilitur: nocte ferena maxima glaciei producitur quantitas; et ex Cl. Leslie fen- tentia, aqua magna radiandi potentia est infig- nis, unde radiatione valde refrigescit. ; I-oAÀON TOL. M. " : * , ; ' C Í: I b LIII H PRO, ore AexbeA B td » ^ t a € E " - Ig S, ekà *( ; ri pv nr E T ' M 4 4 4s L2 VJ 3*4 Li J| - d " e " C - "A e "IL *fà di "ve n MLTLAIN Vrbe * 4A s zd 1 - 2 h. "ul , Jo ^ 54 e XEDRTI ICI IR yrermeeer 9 "yd 35 - y I S2ETMI H || [*. P n h i3 [| "X Li ^ te rte - 4 . - JLESLUN den À , "1" I 29. Y oet. 1 T€ Tin , ^ vete LL gs reet seul )240YX JAOLTZIQUMECO ^/95n0] " UU i : I ca 4 ^ r M z H í neocrtP Y RPPPIA-: Y , ^ en icd nrnmu , AADUDS "n 124 fit vnus i Ed £ x , " / ^ «rI2aq (ud A MAL 254 , MUT Pd LER L5gposs fihnpe .d 0 9wvnr 39 PSU LI T £t IPM "TM i st D fu 11. 1 ww t 4 ; id etl ' *"JMub XUL ME (n 9 1 ] : vl y , »i XL 4111 | j : » r ee ome ia mA Were Porn P3 £852f10907 « ,£3)H02: c ]8DHO: rvtio1d O0. S52H :€ xatrstia mrpeuo)! ite PTT. a MM sept tetiaadn2UmU AINT 2ubPOS CE DS XU 21 D IZ BI «mei o edi GI RADIIS . "I naeaszetrap ton ' i T rr i 4 12:2 , Nd xo '85£emIBDOSun- 3 j* d ^ EH Ftfty^ 07s vv ec ^ ^ r Fr. II EJ , 491 & Í " Ly k « «v , i " & n 3nx « W iier Ds pi |o ot p bad i lud. i JIHHTUDT 4 d ex * A T , «LT T5 'q E r 1 ! A x 4 - » [ , . - GUILIELMI PETRI vax pnzx ENDE : —Óíaf(ÓÁ HARLEMENSIS, 1 " MATH. ET PHIL. NAT. STUD. 4 INACADEMIA RHENO-TRAJECTINA, RESPONSIO AD " QUAESTIONEM BOTANICAM, AB ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMA TICA- ) RUM ET PHYSICARUM , PROPOSITAM: » Inflituatur. brevis enarratio, tum etiam » comparatio, Methodorum plantarum , [i- » Ye fystematum, quae dicuntur, naturali- » um, a botanicis excogitatortin." IUWCICRUUODOU DOPO. $I a: diverfistimaeque ,, quas hominum inge- nium complecti conatur, fcientiae animo infigi nequeunt nifi certo. quodam ordine dispofitae , 2deo ut ea, quae inquirenda funt, non fimul inrtueamur et investigemus, fed fenüm progre- diendo melius amplecti posfimus. ^ Quod de omnibus valet fcientiis, maxime etiam in el, quae de regno vegetabili agit, ufui est. — Inde jamdudum exorta est. idea, plantas in varias clas- A 2 fes (C49 : fes ita disponendi, ut omnia vegetabilia uno fere intuitu melius confpici posfint. Clas/rf- catio autem vocatur ille ordo, fecundum quem planae, ut. Linnaei verbo utar, in pha- langes disponuntur hoc modo, ut, quae maxi- me fignis characteristicis conftitutis conveniunt, conjungantur; illae fejungantur, quae ab iis maxime differunt. $ II. Clasfificatio est duplex, empirica vel ratio- nalis. Empiricz (1) dicitur illa, quá plantae disponuntur fecundum characteres, a naturá plantae penitus alienos, uti plantarum dispofi- tio alphabetica. Raionmalis illa vocatur clasfi- ficatio, quae characteres asfümit, ex ipfà plan- tarum naturá petitos. luc referuntur fystemata artificialia ev naturalia , quibus Candolli- : us . (1) Hoc vocabulo utor, quoniam eodem utitur .C a n- dollius, ZZéorie élémentaire de la Botanique , Paris 1819. pag. 27. $ 16. licet; ad ideam beue exponendum minus aptum videatur, C te iod ien p C3 3 us tertium addidit fystema fracticum ,. in quo etiam utilitates aliaeve plantae proprietates in clasfificatione confiderantur (1). Syszema artificiale definitur. tanquam clasfificatio quae fecundum unum vel paucos characteres, plantas in clasfes ordinesque disponit et fimul ad planta- rum nomen inveniendum facilem praebet viam, Ea clasfificatio magis proprie /yszema dicitur, Clasfificatio autem naturalis fecundum. plures characteres, et qui majoris funt pretii, aeque ac fecundum plantae habitum divifiones infti. tuit; ea quam proxime ad illam divifionem ac- cedere tendit, quam natura in omnibus for- , mandis fecuta esfe videtur, adeo ut plantae, quae vera affinitate. conveniunt, conjungantur. Talis clasfificatio a pluribus fcriptoribus smze- ihodus appellatur. i $ ril. Hisce praemisfis, ad quaestionis nutum bre- viter varias methodos naturales enarrare et cone. (1) Conf. Candollius, 1. L pag. 28. $ 17. Cue» comparare conabor, fed ita, ut, quam pau cisfimis verbis ufüs, factis maximi momenti accuratius infistam et videam, quae methodus magis, quae minus propofitum fuum attigerit ; dd est, quae maxime. fecundum naturae ordi- nem confecta fit. Optimum igitur mihi vifum est omne opusculum , ut quádam etiam clasfi- ficatione nostras ideas disponamus, in tres di». videre partes, in quarum priore de methodis ante Jusfievum;,' id est, ante annum 1789 excogitatis, agetur; in alterá methodi Ju s- ievi eorumque, qui eum fecuti funt, ex- ponentur ; in posteriore autem parte methodo- rum comparatio inftituetur. | PARS t4.) PARS PRIM A. METHODI ANTE JUSSIEVUM. $ IV. uemadmodum artes, doctrinae omniaque, quae ingenium humanum excogitaverit, initio minus cognita et valde imperfecta extiterunt , ità hoc etiam in methodo naturali factum fuis- fe obfervamus. ^ Etenim primis temporibus , Botanicá adhuc quafi in cunabulis jacente, haudquaquam inveniri potuit bona methodus naturalis, ad quam conftituendam major hujus fcientiae perfectionis gradus requirebatur. Quae autem condebantur methodi, vix ad certam quandam regulam digestae erant. Unice fenfu quodam interno, tactu quafi, Botanici hujus ae« vi vegetabilia distinxerunt , unde clasfificationes exortae funt nunc artificiales , nunc aliquomodo naturales, quas haud male Candollius (1), clasfifications de. Tatonnement nuncupavit. $ V. (1) Vid. Candollius, 1 l.pag. 64 feqq. S 41; 4, €. 8.) dia ^ 5 2H LI Quum jam omnes fcriptores fuá tantum auc- toritate, nullis fixis regulis, plantzrum yarias familias distribuerint, facile pater; eandem fae- pe plantam ab illis in hanc, ab aliis in aliam familiam collocàtam fuisfe, ct faepius orta fu-. isfe fystemata, de quibus incerti haereamus , utrum ad naturalem, àn vero ad artificialem clasfificationem — pertineant; quam incertitudi- ncm etiam iu variorum fcriptorum dictis ob» fervare posfumus. Ita, verbi caufa, Linnae- us (1), Halleri atque Wachendorfii methodos ad naturales; Fontenillus (2) ad artificiales refert. Hic porro Crantzii et Hillii methodos inter artificiales, Spren- gelius (5) inter naturales enumerat. Difficile mi- E 42 , ubi inter alia haec dicit: ,, Tou? ce qu'on peur conclure » de leurs ouvrages" (des aucieus naturalistes) ,, c'est , qu'ils » fentoient. les rapprochemenzs naturels ,/ par. cette espece de » fact qu'on. doit au. ffuiple bon. eus , et qu'on. perfecrionne » par l'habitude , uis fans. foumettre ces appergus à aucune » regle." Q) Caroli Linnaei, PAOofophiz Botanica edit. quartá , Halae 1809. pag. 5o. $ 69. (2 C. Mouton-Fontenille, Zaebeux des Syszhemes de Botanique généraux wt particuliers ,, Lyon 1801. pag. 12 et 13. ' (3 Kurt. Sprengel, Gefchichze der Botauik , Leipf. 1817. 2* Theil pag. 288. à E 3 js Hi ^ 3 í -—— SC ———Y— mum catis QUUNUÜNMNUNUUUUUUUL ttt C0. mihi fuit ex hisce fystematibus ea feligere, quae tanquam naturalia recenferem , cum, ab unà parte, brevitatis ergo non oinnig enumerare pos- fem; ab alterá vero parte, humani ingenii pro- gresfus, in nonnullis horum elucentes, prae- teriisfe nefas fuisfet. Exponam itaque fystema- ta f/ricte naturalia, nonnullaque mixta, quae propius ad naturalem methodum accedunt. —— $ VI. Inter antiquiores Theophrastus jam et Diofcorides (1), quamquam naturales fa- milias non condiderunt,. tamen fecundum ali- quam normam opera fua de plantis fcripferunt. Ita pater botanices Theophrastus (2) fe- paratim agit de arboribus, fruticibus, cereali- bus etc. Inter recentiores Dodoneus (3), fimili ratione plantas fecundum varius notas, e magnitudine , utilitate aliove charactere peti- tas, distinguit. Sed omnium primus L ob e- lius (4), aliquot familias naturales pofuit et omnes plantas in 7 clasfes distinxit: | 1. Gra- (1) Deferiptiones Plantaruzm , Francof. 1614. (2) Histeria Plantarum. Permuliae hujus libri exftant . editiones quarum inprimis notandae illae, Tarvifii 1485 et Amft. 1644. - (3) Srirpium pemptades 6. feu Tib. 30, Antv. 1644. (4) Zdverfaría ,- obfervationes ez. ddllustratiomes. fFirpittut s Antv. 1681. C 115.) t; Gramina, o. Orchideae. 8. Oleraceae. 4. Legumina, 5. Arbores et Frutices. . 6. Palaae., 7. Mufci. Haec clasfificatio, uti Adanfonius (1) autumat, fatis bona est, quamvis arborum ab herbis feparatio , in quà multi eum fecuti funt, et parvus clasfium numerus huic fystemati prae- fertim vitio verti posfint. $ VII. Ordine chronologico fequeretur Ca e falpi- ni (2)fystema, quod, licet merito zzzificiale vocetur, ideo tamen hic memorandum esfe vi- detur, quod in plantarum distributione ad radi- culae in femine fitum et cotyledonum nume- rum attendit. Magis vero nostrá interest agere de , me- (9) Mich, Adanfon, Zamiles des Plantes, in praef. pag. o. Hicce Adanfonii liber merito cele- ber est, mihique maximae fyit utilitatis, (2) De Plantis, Florent. 1583. Romae 1603. Vide de ejus fententià hujus operis lib. 15 , ubi dicit auctor: ,, cum » igitur fcientia omnis in fimilium collectione et disfimi- e Um distinctione confistat . . . . . . . conatus fum id » praeftare in univerfá plantarum historia," C do) methodo, quam propofuüt Adamus Zalu- zanius, cognominatus von Zaluzanski, Polonus (1), qui 674, de quibus agit, plan- tas fecundum earum qualitates et habitum in 94 clasfes divifit, quarum monnullae naturales familias continent. ^ At vero dolendum est, Zaluzanium in bac methodo ericzs cum coniferis, palmas cum euphorbiis, umbel- liferas cum compofitis et.filicibus, grami- z4 cum orchideis im eádem clasfe enumera- visfe, quod evidenter demonfltrat, quam per- verfam methodi ideam habebant Botanici. hujus aevi. Postea ambo Dauhini, Casparus nempe et Johannis, fuas dederunt metho- dos in celebribus fuis operibus, quorum im: primis memorandum est ilud Johannis. Bauhini (2), qui in 40 clasfibus metho- dum non ita malam propofüit. Jonftoni- us (3), Dauhini methodum, aliquomodo imitatus est eamque minime. pejorem reddidit. (Q1) Merhodus Herbaria , Prag. 1592. (2) Historia Plantarum univerfalis, Ebroduni 1650. | (3) JVotitia regni Fegetabilis , Francof. 1662. Qui au- tem de hisce antiquioribus plura cognoscere velit, adeat Adanfonium, in Praefatione Operis faepius laudati, € VIII. p 3 ; $ VIII. Majore attentione digna est methodus, quam propofüt Magnolius (1). Apud hunc ex omnibus fcriptoribus antecedentibus jam me- liorem de clasfificatione naturali ideam reperi- mus, atque omnino lectu dignisfima est expo- fitio ejus doctrinae, de quà in praefatione ope- ris laudati agit. Demonftrare conatur primo, familias naturales in plantis revera adesfe, quod: ex animalium familiis probat; deinde non fo- lum fecundum fructificationem , verum etiam fecundum omnes:alias plantarum partes, ut ra. dices, folia, caules etc. (2) plantas esfe dis- tribuendas. Ex eo, quod Magnolius omnes planta- rum characteres ejusdem fere momenti 'aesti- mabat, plura exorta funt vitia, quae hujus methodi meritis. detrahunt. Nam, ut characte- rum v. c. radicum , foliorum etc. inconftanti- am filentio praeteream , ex hac agendi ratione plures orti funt errores. In primá fectione li- [69 P; vdromus. Historiae generalis. Plantarum , Monfpell. 1689. . (2) Conf. omnino De Candolle, l l pag. 64. $ 42 feqq. et Adanfon. 1. 1. praef. pag. 22 feqq. TITRE UE C ER lilia cum orchideis, irides cum amomo ob radices bulbofas conjunguntur. In i0* circaez cum peiamogetone; in 18' asparagus cum -galio una reperiuntur. — Denique. /pongiae , corallia , alcyonia aliaque hujus generis cor- pora animalia inter plantarum feriem enumerat. Plura fimiliaque vitia fefe offerent ei, qui hanc methodum investiget. Quam ob rem Adan- fonius (1r) de hac methodo non male fcri- bit: ,, Z'exécuiion de cetie suéthode me re- |» pond nullement au plan, que l'auteur s'en » étoit formé, et le plus grand mombre de » ces familles ne fout. que des démembremens » 0u des fections les unes des autres." | Rec- te, ut videtur, animadvertit, primam autoris ideam bonam esfe, et veram aliquomodo me- thodi naturalis notionem continere, fed in ap- plicatione plurimis laborare vitiis, quod ex dictis, quibus alia exempla facile addi pos- fent , fatis apporen " $ IX. Inter fystemata. mixta duo imprimis memo- randa fünt, quippe quae omnium hujus aevi fystematum arüficialium optime naturales plan- | tà- (1) Adanfon, Fanilles des Plastes , V 1. pog. o7. A Adanfon, Familles des. Plantes , l, 1, pag. 3o et 31. [^ 2 D $6 reet o 1nd, CL ^ tarum afünitares fervaverunt; ífystemata nempe Rayiet Tournefortii. Tournefor- tius (r1) inprimis. prae omnibus ante Lin- naeum in eo excellit, quod, in minore clas- flum et fectionum numero, plurimas fervavit fa- milias.naturales, nam, ex Adanfonii (2) - fententia. ex 22 clasfibus, quasformavit Tour- . nefortius, 6, atque ex 122 fectionibus, 48 naturales habendae funt. Hinc nonnulli.'T our- | nefortii fystema inter methodos naturales, alii inter mixtas, alii inter artificiales enume- rant. Nobis tamen hocce fystema vera vide- | tur clasfificatio artificialis, in quá tantum plu- res familiae naturales fervataeé funt. | A $/ Xà Quamquam jam anno 1:689 Johannes; Rayus fystema fuum edidit (5), melius ta- mon mihi vifum est, de eo hoc loco age- re, quoniam anno 1703 alteram m priore.longe auciorem atque emendatiorem ex- Ay A * c N M 1) Juflinutioues Rei .Herbaeriae , Paris 694. — Conf,. (2) Adanfon, l.l pag. 32. |! (3) Methodus INaturatis Plantarum , Lond. | 1682. His- Joria geucralis Plantarum , Lond. 1686. Zu d "T ERG * T F3 -— M TAY exhibuit (1). Haec methodus 35 Clasfes , qua- rum 6 naturales habentur, enumerat, et prae- fertim ideo nostrá attentione valde digna est, quia etianr in eá phanerogamicarum diviíio in monocotyledones et dicotyledoues occurrit. Ceterum , quoad familias naturales; haec methodus illà Tournefortii melior non est (2). In methodo, quam exhibuit B oer- havius, eadem fecundum cotyledones divifio Occurrit, hic praeterea in methodis artificiali- bus etiam plures familias naturales fervavit. $ XL Sequitur, ut de iis videamus, quae Lin- naeus ad methodum naturalem contulerit (5). Nulli fere methodo adílrictus, unice fenfu quo- (Q1) Methodus Plantarum emendata et aucta, Lond. 1700. (2) Ejus tamquam fystematis artificialis dijudicatio vi- deatur egregia iu Commuentatione. de. fystematibus | Bota- "icis cum aliorum arte Linnaseum, zum ipfus Lin- naei, Auctore Il. C. van Hall, Traject. ad Rhen. 4. 1821. $ 22-24. (3) Linuaeus anno 1738. in fuo opere, Clas/es Plantarum dicto , 746 genera distribuit in 65 familias in- nominatas, quas deinde anno r751 in P/uofophda Botanica &uxit ad 67 iisque nomina dedit. € i6 ) quodam interno, quem in Botanicis hic vir il- lustris fummo in gradu posfidebat, plantas affi- « nes conjungere conatus est, atque ex iis 67 ordines naturales formavit, plantis, ez£igmnum incerige fedis ab eo appellatis, in 68'" col- latis. r Hosce ordines mezhbodi naturalis fragmenta vocavit Linnaeus, optime fciens, quam pa- rum adhuc hisce in rebus doctrina Botanica profecisfet, et quam multa adhuc fuis ordini- bus addenda esfent; egregium in documentum, . | virum eximium magis ad Dotanices progresfus , quam ad fui nominis illustrationem attendisfe. ; ^ $ XII. Ordines Linnaei methodi maturalis hi funt: 1. Piperitae. 15. Calamariae, 2. Palmae, | 14. Gramina, 3. Scitamina. 15. Coniferae. 4. Orchideae. 16. Amentaceae. 5. Enfatae. 17. Nueamentaceae. 6. "Tripetaloideae. 18. Agsregata, 7. Denudatae., 19. Duméfse. 8. Spathaceae. 20. Scabridae. . 9, Coronariae, 21, Compeofiti. 1o. Liliaceae. 22. Umbellatae, . 'y1. Muricatae, ' 3. Multifiliquae. 12. Coadunaue, 24. Bicornes. » 25. Se- , ' distribuunt. 25. Sepiariae, 26. Culninise. 27. Naginales. 28. Corydales. 29. Contorti. 3o. Rhoeades. 231. Putamirnea. 32. Campanacei. 33. Luridae. 34. Columniferae, 35. Semticofae. 36. Comofae. 37. Pomaceae. 38. Drupaceae. 39. Arbustiva. 40. Calycanthemac. 41. Hesperideae. 42. Caryophyilei, 43. Asperifoliae. 44. Stellatae. 45. Cucurbitaceae. 46. Succulentae., L4 Facillime ex hujus methodi confpectu appa- ret, eam ad illas clasfificationes esfe referen- dam, quae folo Botanico tactu (1) plantas Idem patet ex eo, quod familia- rum characteres in aliis ordinibus alii funt ne- (1) Conf, $ IV. 47. Tricoccae, 48. Inundatae. 49. Sarmentaceae. so. Trihilatae. 51. Preciae. 2. Rotaceae. 53. Oleraceae. 54. Vepreculae, 55. Papilionaceae, 56. Lomentaceae. 57. Siliquofae. 58. Verticillatae. 59. Perfonatae. 6o. Perforatae. 61. Statuminetae, 62. Candelares. 63. Cymofae. 64. Filices, 6s. Mufci. 66. Alsae. 67. Fungi. $ XIII. L C 18 ) que ullo modo inter fe conjuncti. Talem con- junctionem melius in Magnolii fystemate obfervare licet; ibi enim omnes familiae in fec- tiones funt digestae (1). Quamvis Linnaeus non, uti male fecit Tournefortius (2), herbas ab arboribus feparaverit, non tamen ejus fystema majorem familiarum naturalium numerum exhibet, quo- niam plura genera minus bene ad fuas familias retulit. Etenim, ut inter multa paucis utar exemplis , cozvolvulum cum viola, linum cum geranio, asparagum cum yiii enumerat. Edamfi Linnaeus in fystemate artificiali multum praefliterit, huic tamen. methodum na- turalem, íi quidem eam invenire posfimus , praeferendam esfe cenfuit, quod, incer alia, fequentia fatis demonflrant. , Primum et ulimum in parte fystematicá , DBotanices quaefitum, est methodus naturalis ; , haec adeo a Botanicis minus doctis vili ha- ,» bita, a fapientioribus femper tanti aestimata , , adhuc licet detecta nondum (3). Primum (1) Conf, Magnolii, opus fupra Iaud., nec non Adanfon,l, l. pag. 25 fqq. (2) Cosf. Adanfon, l.l. pag. 3o et 3r. (3 Caroli Linnaei, Clases Plant. 1738. pag, A94« C 19 ) » et ultimum hoc in Botaüiéis defideratum 55 est^ (1). Multi omnino fuere "Botantél; qui Linnaei ordines naturales (nam vera methodus dici fHe- quit) fecuti fünt, inter quos hoh oinittendi Guettard, Gerard, aede xai alii alia in hisce mutarunt. $ XIV. Horum vero Johannis Stephanus Guéttard (») multa revera emendavit, et quainquam non amplius quam 41i ordines exbhi- buerit, tàmen, magis quam Linnaeus, fa- milias naturales conjunxit. Pilis plantárutd per. fcrutandis maximam etiam dedit operam; et non folum primus omnium, hos revera glaidu- las esfe, verum etiam ejusdem familiae plantas easdem slandulas habere, demonfltravit; quod tamen, ut rece Adanfonius (3) monuit, non femper locum habere videtur. lle igitur praecipue fecundum hos characteres Linnaei methodum immutavit. L u- (1) Car. Linnaei, JPAibfophia Bot. ed. qvart, 1809. pag. 60. $77. (2) Obfervations fur bes REUS Paris i "AT. (3) Conf.- A d án f, 1, I. pay. 49. js Sar M. Ludovicus Gerard, Sauvafii et Bernardi Jusfievii discipulus, metho- dum, (63 familias continentem, edidit (1). Haec pro parte a Linnaei clasfificatione fu- am ducit originem; ab alterà tamen parte cum jJusfievi methodo convenit. Plurimas etiam novas fpecies, teste F ontenillo (2), a fuperioribus neglectas , enumerat. | $ XV. . Non longo tempore post Linnaei frag- mentorum methodi naturalis editionem, Adria- nus Royenus, Leidenfis Profesfor,. clasfi- ficationem in publicum protulit (3), 4Je- ithodi | naturalis — praeludium , — infcriptam, quae clasfificatio fequentes 20 clasfes conti- net. , | IL. Monocotyledones. 1. Palmae. 2, Lilia, 3. Gramina. II. Polycotyledones. 4. Amentaceac. ' 5. Umbelliferae. (Q1) Flora Gallo - Provincialis , Paris 1761. (2) Conf Fontenill l. l pag. 55. (3) Phrae Leidenfü Prodromus , Leidae 1740 Ves Ds. C 2r ) 6. Compofitae. . 7. Aggregatae, 8. Tricoccae. 9. Incompletae. Io. 'Fructiflorae. 11. Ciliciflorae. 12. Ringentes, 13. Siliquofae. 14. Columniferae. I5. Leguminofae. 16. Oligantherae. 17. Diplofantherae. 18. Polyantherae. HI. Flore invifibili. 19. Cryptantherae. 20. Lithophyta. g XVI. Antiquis | jui temporibus primus omnium Caefalpinus; deinceps hujus exemplum fecuti, Rayus et Boerhavius' fecundum cotyledonum numerum fua distribuerant fyste- - mata, atque ipfe Linnaeus non obfcure in- dicaverat, feminis partes maximi omnium pre- tii esfe habendas (1). Royenus, qui etiam tan- (1) Vid. Caroli Linnaei, Cases Plant. pag. 437. » Qui clavem methodi naturalis fabricare ftudent , » fciant nullam partem univerfalem magis valere, quam » illam a fitu, praefertim. feminis, in (femine punctum i » ves LO C 22 ) tanquam Linnaei asfecla confiderandus est, hujus praecepta fecutus, fuas viginti clasfes in tres diviit fectiones: in eas nempe, in quibus - non magis quam una, adest cotyledon; in quibus plurimae inveniuntur; et ubi illae, ut et flores, nondum obfervata funt. — Quamquam Royeni methodus bonis hisce innitatur fun- daimentis , paucae tamen in cá reperiuntur fa- miliae naturales ] quum contrarium videtur iis, quae de ífaà methodo in Z/orze Lei- dezfis Praefatione ipfe praedicat. | Ibi nem- pe dicit: ,, Hinc patet, cur nullis, a quocun- » que demum autore datis, principiis adhaefe- » rim, fed folis naturae legibus adítrictls 22.35 . unde factum est, ut clasfes, quas ante me » pauci dederant, naturales fervaverim , plures » iDtroduxerim et reliquas feorfim exhibuerim,"* Adhuc dicere fuperest, R oyenum male Lithophyta, jam a Tournefortio etLin- naco, ex vegetabilibus rejecta, iterum, inter vegetabilia enumeravisfo. xh $ XVII. $,, Vegetans , quod vel perforat longitudinaliter femen, eu undique involvitur, vel ad ejus latus reponitur; . hoc vel extra cotyledones , vel intra, vel in bai, jux- » tà bafim , ad latvs, vel in apice feminis ; bafis. feminis 5 €st cicatricula illa, quà pericarpio vel receptaculo » proprio affixum fuitfemen. Hinc Caefalpini me- » thodus magni facienda." | & 4) $XVIL ^ Duobus annis post; illustris Hallerus (1) Gottingenfis Profesfor, methodum, paucas tan- tum clasfes continentem, in lucem edidit , praecipue fecundum ftàmina et cotyledones dis- pofitam. Sed difficultas verum clasfium | nume: fum definiendi (2), nec non minor divifionum vere naturalium copia me retinuerunt, ut hanc methodum hoc locorecenferem , quamvis multaé optimaeque obfervationes illam magnopere or* nent, et hicce autor principia quaedam maxima laude digna propofuerit. Inter alia de fyste- mate fexuali haec habet, digna quae hic ad- fcribantur: , Linnaeanam potuisfem fequi , methodum mihique multi laboris facere com: » pendium; nunquam tamen potui a me obti- , nere, ut gramina divellerem , ut ex fexus » ratione fimillimas plantas fepararem, aliasve », clasfes naturales lacerarem. Quaefivi, ut quam » plurimos ordines naturales in opus meum re- » ferrem , et puto, esfe non paucos. In eo » hac- (1) Enumeratio methodíca Stirpium ,| Helveticae. indise- maru , Gottingae 1742. Bern 1768. et Euuzeratio Plan- farum horti regi et agri Gottingenfs , Gottingae 1753. (2) Linnaeus nempe 15, Adanfonius r3 -'elhsfes, Halléri methodo adíügnat. Conf. Linn. Phil. Bot. ed, quagt. pag. 5o. Adanfon, l.l,pag.51 ét 2. * C » hactenus perfectionem methodi pono, ut fi- » miles plantae cum fimilibus ponantur, disfi- 5, miles feparentur," etc. (1). Quod de Halleri methodo diximus, etiam de illà (2) Wachendorfii dicendum est, quam Fontenillus (3),. ut fupra vidimus, inter artificiales enumeravit. ^ Clasfium porro fectionumque | vere naturalium - numerus , valde parvus est idemque incertus; quare eam cete- rum filentio praetermitto. — Plura enim majo- ris momenti , adhuc dicenda füperfünt. ] Ingeniofe de Royeni, Halleri et Wa- chendorfii. methodis Linnaeus dixit. , Naturalem methodum in cotyledonibus , . ca- 5 ge. or aliisque , Royenus pulchre, »Hallerus ermdite, Wachendorfius » Graece quaefiverunt" (4). $ XVIII. Memoranda quoque est methodus , quam de- be- (D Alb. Haller. Zl. Stirpium Helv. Indig., Bern 1768. praef. pag. 35. (2) Horti Ultrajectini Index , 'Trajecti ad Rhenum 1747. (3) Conf. $ V. (4) Car. Linnaei, PA Bet ed. quarta $ 69. pag. 5o. P D» ny Eus ets MU m C 85 ) bemus Heistero (1), Profesfori Helmfta- dienfi. Hujus Botanici . clasfificatio fequenti. modo circumfcripta est: * I. à l PARS L HERBAE. Monocotyledone s. I. Vasculiferae. 2. Bacciferae. . Polycotyledone s. 3. Gymnomonospermae. 4. Gymnodispermae Stellatze. 5. ———— ——- Umbellaiae. 6. Gymnotrispermae. 7. Gymnotetraspermae , Corolla regulari, 8. Labiatae. 9. Polypetalae. 1o. Gymnopolyspermae. ; 1r. Monospermae Flosculofae. 12. Radiatae. 13. ———- Semiflosculofae, 14. —-- Capitatae. 15. Angiospermae. 16. Lesguminofae, 17. Dacciferae. 18. Pomiferae. 19. Cucumeraceae, 20, Apetalae, (1) Systema. Plantarum generale ex Fructificatione, III. ( 326 ) -—- HL Monocortyledones 21. Apetalae., AV. F.ruetu Oocculto. 29, Filices. 23. Mufci. 24. Algae. 25. Fungi. 26. Lithophyta., PARS I. ARBORES. IL Monocotyledones. 27. Palmatae, IL. Polycotyledone s. 28. Bacciferae. 29. Pomiferae. 3o. Vasculiferae, 31. Apetalae. 2. Juliferae. 33. Stamineae Coniferae, 34. Non Coniferae. UL Frane) ccuLto $ XIX. Nullus auctor Candollio (i) melius et- brevius mihi videtur expofuisfe, quae in hac methodo tum laudanda, tum vituperanda fint: quam- Q1) Tor. Él/ém. de la Botenique , ed. 2», $ 44. pag. 68 .et 6g. quamobrem optimum duxi, hoc loco ejus judi- cium ipfius verbis dare: ,, Heeister parais », avoir. bien fenti toutes. les. idées ,| qui ont » été «depuis. reconnues pour vrais, et qui . ent fait la bafe de la méthode, admife au- » jourdhui; mais trop imbu du [ystéme de » lournefort, i/ a commencé par divi- » fer les végétaux en arbres et en herbes; » cette faute l'a forcé à rompre presque tous »es rapports. les plus. fimples, ft l'on fait » abfiraction de cette. premióre divifion, le , reste de fon ouvrage est un. monument his- » torique. iràs - remarquable. JH weut, à » cequ'il parait j aucune influence fur. la. gé- » néralité des botanistes , mais à] a peutétre .» fervi à guider. les idditations de Bernard »de Jusfieu." e$ XX. Nonnulli etiom, fed. immerito inter natura- lia fystemata. recenfent methodum, quam ]o- hannis Hill, Londini Medicinae Doctor, cum: publico. communicavit (1). Haec enim, fere unice fecundum perigonia et flamina dis- pofita, magis ad artificiales quam ad naturales . me- (1) The Fegetable System , Lond. 1759 - 1775. «sm y méthodos est referenda. Ipfius autem Opus , ut obiter hoc moneam, valde laudandum est propter magnum numerum iconum plantarum, ante eum non depictarum ; fed dolendum est, Hillium fupremum diem obiisfe, antequam. omneni fuam methodum in lucem edidisfet. $ XXI. Non contentus tentaminibus, quae Magn o- lins; Li nnaeus aliiquead ordines vel fami- lias naturales conftituendas fecerant, et opinatus alio. modo facilius methodum naturalem quaeri condique posfé, Michael Adanfon, a2liam. viam ingresfus, novam propofuit theo- . riam eamque in opere fuo, faepius jam lau- dato, cum publico communicavit (1). Adanfonius nempe autumat, omnes me- thodos, a Botanicis ante eum in lucem prola- :&as, enumerandas et conferendas esfe , five. fe- cundum unum, five fecundum. nonnullos cha- racteres fuerint dispofitae. Haec tamen dispo- fitio ipfi vifa est cum naturá minus convenire , atque ejus loco talem laudandam esfíe cenfuit, quae pluribus characteribus innitatur. — Hanc ob (9) Mich. Adanfon, Familles des Plantes , | Paris 1763. j E ob caufam fecundum figuram, durationem et omnem plantarum naturam 65 fystemata revera artificialia confecit, quo facto plantas, quae in unoquoque fystemate plurimum in eádem familiá reperiebantur ,. congregavit eoque :mo- do familias compofuit, ex quibus, ortis e generum conjunctione, condidit methodum, quae ipfi omnium maxime naturalis videba- tur (1). Art vero celeberrimus hujus methodi auctor faepius errasfe et errare debuisfe nobis videtur, non folum quia omnes vegetabilium characteres non ejusdem funt pretii, fed ctiam quoniam .omnes plantarum proprietates nondum cognos- cimus (2). / $ XXII. Ordines plantarum, in Adanfonii metho- do congesti , funt hae: ' 1. Dysfi. 5. Filices. 2. Fungi. 6. Palmae. 3. Fuci. 7. Gramina, 4. Hepaticae. 8. Liliaceae, 9. Zin- (1) Methodus tslis a recentioribus Clssfffcation de Com. paraifon générale vocaur, Conf. Decandolle, 1. 1. $ 43. pag. 67. (2) fheorie Étem. de:/a Bor, ed, 1* $ 43. pag. 67. 9. Zingibera, : |. 84. Alfines, Io. Orchides. 35. Blita. II. Aristolochiae. 36. Talappae. : I2. Elaeagni. 37. Amaranti, 13. Onagrae. 38. Spergulae, : 14. Myrti. 39. Veficariae, 15. Umbellatae. 40. Thymcelaeae, 16. Compofitae. — 41. Rofàe. 17. Campanulae. 2. Zizyphi. 18. Bryoniae, .43. Leguminofae I9. Aparines. 44. Pistaciae. 20. Scabiofae, 45. Tithymali. 21. Caprifolia. 4*3 46. Anonae. 22. Vaccinia, AR 47. Castaneae, 23. Apocyna. 48. "Filiae. 24. Borragines. 49. Gerania. 25. Labiatae. 5o. Malvae. o6. Verbenae. 5I. Capparides. o7. Perfonatae. 5. Cruciferae. 98. Solana. . . 53. Papavera, 29. Jasmina, 54. Cisti, 3o. Anasallides. 55. Ranunculi, 31. Salicariae. 56. Ara. s. Portulacae, .57. Pinus. 33. Seda. 58. Mufci. d: S. XXHI. Etiamfi plurimae harum familiarum ob cau- fas, fupra memoratas, cum naturá minus con- veniant nec cum naturà omnes posfint conveni- re, non tamen negandum est, jam maturales. exílare familias, quae ex hag agendi ratione fu- (^) fuam ducunt originem. Praeterea in eo Adan- fonius magnopere laudandus est, quod nul- lus omnino labor ipfi nimis magnus, nullum opus ipfi nimis difficile videbatur, quà inde- fesfà asfiduitate plura praeftare potuit, quibus ipfius fcripta etiamnum lectu funt dignis(ima. Plurima genera, ut ceramium, [colopen- drium , fedia, tolpem aliaque recte condidit. Omnia autem, quod nemo inficias ibit, . tam bene et concinne expofuit, ut minora ejus opuscula, majorum ad inftar voluminum , mul- ta ad veros DBotanices progresfüs contuleriut. $ XXIV. Etiam in borealibus Europae regionibus me- thodus naturalis fuos habuit fautores cultores- que. Postquan Georgius Christopho:- rus Oeder jam Gottingae, magno Halle- ro duce, in íludiis Doranices plura praefti- terat, Haffniam Profesfor vocatus, fuam me- thodum in publicum protulit (1). Ordines, quos conftituit, hi funt: L Cryptanthera I, l'ilamentofae et Crustaceae. 2, Fuugi. 3. Mufci (1) Elementa Botanices , Waffniae 1764 - 1762. (nde ) 5. Mufci, 4. Filices. II. Monocotyledone s. 1. Gramina, ) 2. Graminoideae Amentaceae. 3 ——— Corolloideae. 4. Tripetaloideae. 5. Spathaceae. 6. Liliaceae. 7. Orchideae. HL A mentaeesae I. Acerofae, 2. Juliferae. "EV bnoceosmpit e?t:a:6; ri. Inundatae. —— 2. Oleraceae. 3. Capfuliferae Daccatae. — Vou 3 y 64d c.A'Ed S E. * Fructificatio in receptaculo commutti. 1. Compofitae. o. Aggregatae, 3. Umbelliferae. 4. Stellatae. 5. Baccatae. 6. ** Fyuctificatio Solitaria. VIL C a Ly eoa mt Brem e. I. Rofaceae., 2. Calycanthemi (Linnaei). VII. Monopetalae. I. Asperifoliae. 2, Verticillatae. 3. Perfonatae. 4. Regulares Capfuliferae. 5. Bi- j AK 88-2) 5. Bicornes (Linnaei) VH. Polypetalae. i 1. Monopetaloideae. 2. Succulentae. . Rostra:ae. - * Perjanthio deciduo vel cadues. 4. Multicapfulares. 3. Rhoeades. » 6.. Cruciferae. 7. ** Calice perfitenti. 8. Receptaculo fuugofo. 9. Papilionaceae. [29] 3$ XXV... Haec itaque. methodus 8 clasfes habet, in 38 familias divifas, quae clasfes facillime in - Zcotyledones ,. Monocotyledones. et. Dicotyledo- 265 distingui posfent. Ceterum nonnullae in -eà infunt distinctiones, quae magis characteri- bus arüificialibus quam naturalibus innituntur.. Harum distinctionum nonnullae tamen haud ma- lae funt, uti plantarum , calyce perfistenti in- ftructarum , feparatio ab iis, quae calicem de- ciduum habent. Diffculter autem haec metho- dus ad genera disponenda adhiberi posfe vide- E. quod et Sprengcelius monuit (1). $ XXVI. 1. (1) Conf. Kurt Sprengels Gefcliche der Bota- ni, Leipzig zweiter Th, pag. 288. ' C (- 98- ) $ XXVI. Fere omnium, qui de re Botanica fcripfe- runt, nemo plantarum habitum tandi in clasfi- ficando duxit momenti, quam Henr. Joh. Nepom. Crantz, Viennae Profesfor, qui hac de re inter alia fic verba facit: ,, habitum . rebus creatis natura ingeneravit; hic folus » vegetabilia vel unit, vel disjungit, fystema- , tà Dotanica probat aut rejicit. — Abfolutus, , infallibilis est" (1). Hac opinione ductus, plantas divifit in eas, quarum habitus est abfolutus aut fimplex, aii- nis aut abfolutus , deliquescens aut denique fo- lummodo fimplex (2). Suam methodum in 15 ordinavit clasfes. $ XXVII. Clasfes methodi Cranctzii funt: L Crypranthae. I. Filices. 2. Mufci. 3. Algae. 4. Fungi. II. In- (1) duflitutiones vei. Herbariae. juxta nutum maturae di. — gestae ex habitu, Viennae 1766. pag. 53. (2) Haec verba, foli Crantzio propria, ipfe non - faiis intellexi. iod uan "2 e 1 ( 38: ) IL Incompletae. II. 1. Apetalae habitus fimplicis, — allinis; . Viduae habitus fimplicis, 3 4* : affinis. Comfpodfitrt ace. I. Semiflosculofi, 2. Capitati,. 3. Discoidei, 4. Radiati, LT 3m i3. 1. Monoclina, 2. Diclina. NECTPUUN 1? 19 3e. 1. Flabellifoliae, 2. Pinnatifoliae; Dipinnatifoliae, Incomplete (Roy eni). Spatha bifida, Ringentes. Orchideae, 8. Enfatae, 9. Aliae, Liliaceae. I. Monopetala. 2. Tri- et Hexpetala. Ringentoes. I. Gymnospermae. 2.. Angiospermae. Papilionaceae. I. Connexae, 2. Soiutae etc. C 2 IX. Cra- l OCA qx 6o d * ( 96 ) IX. C:r?Ou"c!i f-o re ;s. 1. Siliculofae. 2. Siliquofae, X. Um belliterae 1. Utroque involucro. 2. Partiali folum. 3. Nullo inftructae. XL Columniíferae. 1. Calyci fimplici. 2. Calyci duplici. XIL cC alycciftior,at& . 1. Monopetalae. 2. Polypetalae. XIB. Erucerilinurg E 1. Monopetzlae. 2. Polypetalae. - XIV. Pauci-Srtamin e a e. 1. Monopetalae. 2. Polypetalae. : XV. Multrti-Staminea e. 1. Monopetalae. 2. Polypetalae. $ XXVII. Hacce in clasfificatione Crantzius, Lin-- naeietc Tourneforrii familiis magnopere adhaefit.. Ab illo papilienacearum , umbelli- ( ferarum sliasque familias, ab altero compofita 1 rum familiam defumfit. Cruciferas, aeque ac. Linnaeus, dividit in /iliculefas et filiquo-- [255 C2 fas, quibus, in fupplemento (1), adhuc ter- tium ordinem addit /7/iquatarum nomine, ad quas i/ztis, vella, rupisirum et raphanus referuntur. Plures quamilla Oederi, methodus Crant- Zii continet ordines artificiales, quod etiam duae ultimae clasfes hujus fystematis demonftrant, quarum distinctio de ftaminum numero derivata esfe videtur. Hae enim clasfes ipfi audiunt pauci-[flaminege et multi-flamineae , de- nominatione , certe minime. accurati ! Ob has rationes Candollius methodum Crantzii quoque refert ad eas, quae tactu quodam fuerunt dispofitae ideoque inter fyste- mata mixta recenfendae funt (2). $ XXIX. Jam snno 1760 Johannes Antonius Scopoli plantas, in fuá Florá Carniolici enumeraras, fecundum methodum naturalem dispofuerat. Postea vero anno 1785 methodum emendatam, 56 familias continentem, edidit, quarum unamquamque nomine cujusdam Bo- ta- v1) Class. eruciformium. emendanda in necesfarium | infit. Tei Herb. f[uppl., Lipfiae 1769. - (2) Conf. TZéer. Élém. de la Bot. , 2*. ed. $ 42. pag. 66. C 38 ) tanici infignivit (1). ^ Hae autem funt: 1, Michelii incompletae. 2. Plumerii obfoletae. 3. Scheuchzeri glumofàe. 4. Wachendorfii liliaceae. 5. Adanfonii fruciiflorae. 6. Gouani tristes, 7. Aubletii ftrictae. 8. Rivini umbelliferae, 9. Vaillantii compofitae. 1o. Doerhaavii epicarpiae. 1r. Bankfii campanaceae, 12. Jacquini contortae. 13. Tournefortii asperifoliae, 14. Forfleri Verticillatae. 15. Halleri perfonatae. . 16. Royeni tubulatae. 17. Rheedii pfeudocompofitac. 18. Raji dumofae. 19. Linnaei calycanthemae. 20. Sauvagefii nomadeae. 21. Forskolei tricoccae. 22. Magnolii polycarpiae 23. Morifonii polyandriae. 24. Oederii icofandriae. 25. Hermauni columniferae. 26. Bauhini leguminofae. 27. Hillii anomalae. 28. Gronovii antifcorbuticae. 29. Allionii disciferae. (1) Fundamenta Botanices , Papiae 1783. familiae 30. Lóf- C.99 J.., 30. Lóflingii caryophyllaceae, 31. Plukenetii defloratae, 2. Brownei feminudae. 33. Halefii amentaceae. 34. Milleri coniferae. 35. Dillenii muscoideae. 36. Batarrae füngoideae. $ XXX. » Haec methodus, quae a praecedentibus fatis differt, praecipue, uti ex ipfà clasfificatione videre licet, fecundum perigonium , ftaminum connectionem atque germinum fitum est dispo- fita. Licet plures contineat familias naturales, multae tamen familiae haud dubie artificiales in eà restant 5 ex. gr. familia polycarpiarum , ico- Jandriarum aliaeque. Minus etiam fefe com- mendant familiae, a Scopoli antifcorbuti- cae, dumo[ae et nomadeae dictae. $ XXXI. De fystematibus naturalibus ante [us fic- vum, tam fupra recenfitis, quam filentio praetermisfis, plura addi posfent, fed in hisce diutius morari vetat confideratio earum metho- dorum tenuitatis ac ftatus, ab omni parte im- perfecti. Eae vero, quae, Jusfiev o duce, : pro- (4o. ) | | proximis temporibus excogitatae fünt vigue- runtque, quarumque enarratio et comparatio mihi, ut videtur, ex voto et quaestione pro- pofità praecipue incumbunt, quo antecedenti- bus methodis celebriores funt et perfectiores, eo hisce digniores funt nostrá indagatione et dijudicatione. PARS ' PAGS. SEC UN,D.A, METHODI POST JUSSIEVUM. — Àdo*r5 2525 EO E COM $ XXXI. C osius rerum initia, uti jam in priore par- te hujus commentationis obfervatum est, valde imperfecta, earumque progresfüs primis tempo- ribus vix notabiles esfe folent. Hinc faepius per. aliquod tempus evanescunt, mox rurfum prodeunt, donec uno fere momento ad mag- num perfectionis gradum. evehantur, ita ut in brevi hoc tempore longe plus proficiant, quam in altero antecedente, licet multo longiore. Idem etiam in naturali methodo accidisfe vi- demus. llla enim, quae per duo et quod ex- currit fecula a Lobelio usque ad Jusfie- vum vix exiguos fecerat progresfus, a Jus- fievo ad nostram usque aetatem , fpatio qua- draginta annis minore, methodus exítitit omni- bus antiquioribus longe melior et perfectior. Vir, qui tantam hac in re mutationem at- tu- C 4a ) tulit, fuit Bernardus Jusfievus, .Pari- fiis natus anno 1699. lllustris ille vir antiquio- rem doctrinam plane rejecit, novamque , novis firmioribusque fundamentis fuperítructam , crcea- vit. Ipfe tamen fuam methodum in lucem non edidit. Ejuscognatus, Ant. Laur. Jusfie- vus,-etiamnum illustrisfimaé urbis ornamen- tum, Dernardi Jusfievi doctrinam, va- ris in locis emendatam, in publicum protu- lit (1). $ XXXIII. Theoria methodi Jusfievi haec est. — Ubi agitur de plantarum in familias naturales distri- butione, ex ejus fententia ad univerfos earum characteres variasque organorum formas atten- dendum est, ita tamen ut non omnes characte- res ejusdem pretii habeantur, verum alii, qui magis conftantes funt, aliis, qui variationibus magis funt obnoxii, praeponantur. Hac cogi- tatione ductus, partes fructificationis , quas jam Linnaeus (2) aliique reliquis conítan- tio- (1) Genera Plautarum , fecundum ordines naturales. dis. Pea, Paris 1789. Uus fum editione, quam curavit P.Usteti, Puri 179r. (2) Conf. $ XVI. , C 33 2 tiores praedicaverant ,. fuae methodi fundamenta adfumfit agnovitque. — Inter fructificationis partes eas optimas arbi- traus est Jusfievus, quas ipfa natura in una eademque familia naturali collocavisfe vi- detur, quibusque, tamquam methodi fun- damentis adhibitis, plantae, quae fuá ftructurá cognatae ífunt, etiam in methodo hon fepa- rantur. Prioribus, inde confectis, divifionibus alias minoris momenti addidit, omniumque divifíio- num characteres fecundum eorum pretium in tres feries ordinavit (1). $ XXXIV. Ad primam feriem conflituendam praecipue adhibentur cotyledones et ratio quae intcr fta- mina et pistilla locum habet, eosque characte- res Jusfievus vocavit primarios uniformes; primarios, quoad eorum conftantiam, et uzi- formes; quia fefe offerunt in omnibus plantis , Íftructurá affinibus, adeoque naturali quafi vin- culo conjunctis. Ad /ecundam feriem vir eximius retulit. cha- rac- (1) Con. A. L. de Jusfieu, Gener. Plant. ed. Paul Usteri, pag. 47 fqq. Cap racteres, quos. vocavit fecundarios fubunifor- s.£$, qui magis minusve conflanter in eádem familiá reperiuntur, uti hoc obfervamus in perispermate, in corolla et in ratione cali- cis ad pistillum. Ad zertiam denique feriem referuntur cha- racteres , qui characteribus fecundi ordinis post- ponendi funt, et nunc conítantes manent, nunc penitus variant ^ Vocantur ferftigrii. femi- ühiformes, et petuntur praecipue e numéro ftaminum, ovariorum , -aliarumve partium, | Ex liac expofitione elucescit, organa revera repro- ductiva, qualia funt feminum partes, in me- thódo Jusfievi majoris haberi momenti, quam partes ad tegendum tantummodo infervi- entes, quales funt calyx, corolla, perisper- mum , alia. Methodi, quae ejusmodi innituntur funda- mentis, in quibus una divifio alteri fubordi- natur, non male a recentioribus c/z:/rficati- oas de fubordiuation des charactóres vocatae funt (1). | (1) Conf. de Candolle, l.l $ 41. pag 64, $ 44. Pag. 69 et 70. $ XXXV. (das 2» $ XXXV. " Ex ante dictis autem patet , methodum , tali ratione confectam, omnium maxime naturae congruum esfe. Cum vero Ju sfievus ta- lem clasfificationem — condiderit, eáque | me- thodo naturali magnam laudatisfimamque immuta- tionem attulerit, ejus methodus fecundam fyste- matis naturalis periodum aperuisfe mihi vide- tur, quod ec Cuvierius (1) indicare vo- luisfe cenfendus est, Jusfievi in rebus Bo- tanicis periodum comparando cum Lavoife- rii periodo in Chemicis. a $: XXXVI. Quod ad clasfificationem | expofitae theoriae attinet, Quamquam inter characteres primari- es uniformes (2) cotyledonum numerus .et fftaminum ad pistilla ratio fere aeque: conftantes funt, tamen Jusfievo vifum est, majorem et praecipuam univerfi regni vegetabilis divifio- nem a cotyledonibus derivandam esfe, quoni- am flamina et ftyli citius evanescunt, embryo certius perfistit, et natura eas partes, quae ad ali- ' (1) Cuvier, rapporz fur les Progrós des. Sciences. (2) Conf. $ XXXIV. ( 46 ) alius plantae productionem propius inferviunt , ceteris melius confervare videtur. Ítaque in cotyledonum confideratione Ju s- fievus primo in eorum abfentiam inquirit ; fi adfint, ad eorum numerum attendit. — Hac ratione a viro illustri plantae in tres dividuntur partes, nempe in acorzy/edomes , tnonocotyledo- ses et dicotyledones. $ XXXVII. -. Polycotyledones , quamquam earum existentia his probata, aliis rejecta videtur (1), recte tamen tanquam ordinem Jusfievus fuae mc- thodo non inferuit, tum quia cotyledonum numerus in eáüdem plantarum fpecie faepe differt, tum quia experientia docet, tali cha- ractere familias naturales frangi vel perturba- ri. |Sic /epidium [ativum, quod quatuor ha- bet cotyledones habere dicitur, ad craciferz- zum tamen familiam pertinet; cypres/us pen- dula, quae trés; pinus inops, quae quatuor; pinus mitis et laricio, quae quinque 5 cypresfus disticha , quae fex; pimus maritima, quae feptem 5. 9imus fórobas, quae octo, et pinus pi- (17 Conf. omnino: Willd. Grundsatze der Kráuter- kunde , Berlin 1810. $ 251. * C de) picea, quae novem vel duodecim habent co- tyledones, ad comiferarum familiam referri debent,.quibus adhuc addi potest ceratopáyi- dum demerfum, quod cum ;myriophyllo ad najades Jusfievi pertinet. Ob hasce exceptiones multasque alias, quae adjici posfent, ;momocotyledomes et dico-. £yledones non amplius fecundum numerum, ve- rum fecundum eorum in femine fitu ita distin- guuntur, ut, :770/7ocotyledenes alternas. habe- ant cotyledones, dZijcoryledones vero oppofi- tas vel verticillatas. $ XXXVIII. Subdivifiones, quas Jusfievus adfumft, fecundum hypogyneum, perigyneum et epigy- neum ftaminum fitum funt dispofitae, quae. ta- men divifiones nonnullas modificationes fube- unt. In his tribus fubdivifionibus plantarum ftami- num fitus est vel mediaius vel immediaztus, id est, quarum flamina corollae vel receptacu- lo funt inferta. Quum jam fere femper co- rollae monopetalae ftamina habcant »edigi2 , et polypetalorum infertio, paucis exceptis, est in receptach]o , fponte inde oritur divifio in o- nopetala et polypetala , quibus, propter peta- lo- ( 48 ) lorum defectum, accedunt zperz/g. Ceterae hujus methodi fübdivifiones, quae minoris funt ; pretii et in folis dicotyledonibus obfervantur, ex ipfo methodi Jusfievi confpectu appa- rent. $ XXXIX. Methodi Jusfievi confpectus fic fe habet: 19. Muf2e, 20. Cannae. 21. .Orchides. 25. Hydrocharides. - . HT.. Dicotyledones. 41. Apetalae. IL. Epigyna. 93. Aristolochiae. IH. Perigyna. 24. Elaeagn:. 25. Thymceleae. 26. Pro:eae. 27. Lauri. 28. Polygonege. 29. Atriplices. IH. Hypogysa. 3o. Amaranthi. 31. Plantagines. 2. Nyctagines. 33. Plumbagiues. - DB. Monopetaiae. I. Acotyledones. !'Ofy, Fungi 9.. Algae. .9. Hepaticae. 4. Mufci. 5. Filices. 6. Najades. II: Monocotyledones. I. Szamiva hypogyaa. 7. Aroidcae. 9. Typhae. 9. Cyperoidae, io. Gramineae. ]. Perigna. I1. Palmae. 12. Asparagi. 13. Junci. 14. Lilia. is. Bromeliae. 16. Asphodeli. 17. Narcisfi, 18. Irides. LI. £pigyue. I. Corolla ypozyna. 34. Lyfimachiae. 35.. Pe - 35- 36. 37- 38. 40. 41. 43- 44- 45 46. C 49 .Pediculares. Acanthi, Jasmineae, Vitices. Scrophulariae., Solaneae. Borragineae. Convolvuli. Polemonia. Bignoniae. Gentianae. 47. Apocineae. 48. Sapotae. Il Perigysa. 49. Guajacauae. 50. iAhododendra. 51. Ericae. 52. Campanulaceae, TIL. Episya. * Antheris connatis. 53. Cichoraceae. ! 54. Cinarocephalae, 55. Corymbiferac. ** Antheris distinctis, 56. Dipfaceae. 57. Rubiaceae. 59. Caprifolia. C. Polypetalae. d Episyna. 59. Araliae, 60. Umbelliferae. lI, Fypogyna. 61. Ranunculaceae, 62. Papaveraccae. 63. Cruciferae. 64. Capparides, 65. Sapiudi. 66. Acera. 67. Malpiszhiac. 68. Hyperica. 69. Guttiferae. 70. Aurantia, 71. Meliac. 72. Vites. 73. Geranis, 74. Malvaceae, ' 75. Magnoliae. | 76. Anonae. 77. Menisperma. 79. Derberides. 79. Tiliaceae, 8o. Cisti. 91. Rutaceae, 82. Caryophylleae. 1H. Perzgyna. 83. Sempervivae, : 94. Saxifragae. 85. Cacti. y 86. Portulaceae. 87. Ficoideae, $8. Onagrae. 89. 90. 91. n -- Myrti. Melastomae., Salicariae. T ofaceae. 95. Légutminacae. 94. Terebinthaceae, 95. Rhamni, D. Diclines irregulares. 96. Euphorbiae. 97. Cu- ^ ( 59 ) 97. Cucurbitaceae. 99. Amentaceae. 98. Urticae. Ioo. Coniferae, eq Quamquam haecce methodus omnium per- fectisfima videtur, et talis etiam confideranda est, in ed tamen a fexualis Linnaei fystema- tis asfeclis varii defectus notari folent. Quoad methodi fundamentum , nempe femen. Hic ad nomina illustria Gaertneri et R i- chardi, qui omnium optime de fructus ftruc- turà fcripferunt , fponte quafi trahimur. Gaert- nerus (1) enim ejusque filius Carolus Fredericus (2), Richardus(3),Cor- rea de Serra (4) aliique inter plurimas ob- fervationes, quas dederunt, (quod nostra hoc loco maxime interest) docuerunt: I. Cotyledonum numerum non folum in mul- : tis QU sDs Eructibus et Seminibus Plantarum , Stwttgart 1788 - 1791. D .. (2) Carpelhosia feu. Deferiptiones et. Icones. Fructuuim et. Semirum. Plant. etc., Lipfiae 1805. (3 Claud, Ludw. Richard, Démonffratious Botaniques ou analyfe du. Fruit, confidéré en. général , Pa- ris 1808. (4) Conf. Disfertationes in Zonalibus Mufei Parifiorum , 'Tom. VIII. pag. 59, 69, 389. Tom, IX. pag. 283, 288. Tom, XVIII. pag, 206, C 5x ) tis plantis difücillime distingui posífe, verum etiam in nonnullis e femine monocotyledoneo plantam , dicotyledoneam | prodiisfe ;' ut in. cac- t0 cuscutá. aliisque. 2. Inveniri in variis plantis, in vet prae-. fertim, corpasculum. aliquod, f/eudocotyledo- ueurn dicum j^ quod. fefe facile canquam alte- rum cotylédonem offert , | ita ut primo intuitu plan- tam ad: Dicotyledones referas. 5. Plantam dicotyledoneam cum monocoty- ledonibus facile confundi posfe iis in cafibus, in quibus ex femine dicotyledoneo plumula ex- crescit; uhico tantum foliolo feminali inftruc- tà, quod in. aliis dico:zyledonibus confítanter duplex esfe folet. Trapa matans, planta nobis forfitan indigena, dat exemplum. Praeterea Jusfievo vitio verti potest, eum Linnaei ordines naturales ficum atque ipuz- datarum inter acotyledones collocasfe, opina- tus, illas loco. cotyledonum . vitellos ; habere. Recentiores autem | merito hoc rejiciunt , eisque plantis inter monocotyledones locum: adfignant. Maud dubie jam fatis patet, primarios planta- rum characteres ,. vel et optimos, faepius esfe fallaces, five id nostrae ignorantiae , five emi- nenti naturae ubertati ac variationibus attribu- endum fit. Dis $ XLI. ( $52 ) $ XLI. Jam videamus de duabus aliis characterum clasfibus, a Jusfiev o adfumtis ; quae fi ejus- dem esfent pretii ac prima, facile intelligitur , methodum naturalem fere ad fümmam perfectio- nis gradum evectam fore. Sunt vero multa, quae huic perfectioni obftant. ^ Quod ad ftami- num infertionem. .Saepius dubium incertumque est, utrum ftamina fint epigyna , perigyna vel hypogyna. Hujus exemplum offert rofarum ge- nus, in quo ftamina calyci inferuntur, licet non circum ovarium, quod in his inferum est. Quis mihi dicat, utrum ftamina rofae fint epi- gyna vel perigyna? Quum plantas contemplamur fecundum ftami- num fitum mediatum vel immediatum (1), ob- fervamus,. diverfüum hunc ftaminum fitum locum habere non modo in eodem genere, uti in. 77- folio , verum etiam in eodem. flore, uti in. Zi- antho , cujus in flóre quinque ftamina corollae, quinque-réceptaculo inferta funt; idem in aliis plantis obviam est. T Praeterea corollae polypetalae interdum nro- nopetalae fiunt, uti in fzponaria et cotyledo- ze. Aliquando etiam, uti in. fraxizo, mono- petalae fiunt polypetalae. De- (1) Conf. $ XXXVII. OUWC ws 3 Denique in generum distributione in familias characteres nimis de numero funt defumti, ita ut nonnulla genera, naturá valde fimilia, invi- cem remota fint; alia, quae inter fe valde dif- ferunt, fefe appropinquent. Prioris exemplum dant colchicorum. et crocorum genera, naturà admodum affinia, quorum hoc ad iriZes, illud ad junmcos, praefertim propter ftaminum nume- runt, refertur. —Posterioris exemplum prae- bet cuscuza, quae ad' comvolvulortim familiam relata est. -At. vero ad haec omnia obfervandum est, Jusfievi methodum esfe rem fere novam, qualem , ex ingenii humani lento progresfu fa- cile intelligitur, a viro egregio non ftatim ad tantum perfectionis fastigium evehi potuisfe, quantum postea ulterioribus obfervationibus am- plioribusque auxiliis attigit. $ XLII. Inde porro alterum methodi Jusfieveae vitium explicandum est; nimirum: in eá r50o genera inter familias ejus naturales non relata esíe, quae gegera incertae fedis dicuntur, quoniam earum plantarum, quae haec genera conflituunt, fítructura naturalis nondum rite cognita erat. Haec ramen genera Jusfievus fe- ad 4 Ks fecandum ' qualecunque - fystemm, / cujus funda- mentum petala funt et ovarià, disponere cona- tüs est (1). Et in ipfo Linnaei fexuali fystemate | ge- nerà reperiuntur, quae. nunc huc, nunc illuc vagahtia, nullibi fere. tutum' hospitium inveni- unt. Exemplo fit ca//2, quam Linnae- us (2) in gyzandriam , ali in heprandriam collocaverunt et Perfonius (3) penitus omi- fit. Alia genera, certo licet fixa loco, ibi ta- men perperam collocata funt. Memorasfe fuffi- ciat va/erianae fpecies, Convallariam bifoliam, hypericum , caricem , aliaque. Non obftantibus tamen, quae enumeravimus, et quae ipfe (4) Jusfievus non diffitebatur, vi- () Jaumius in methodo, de' qua mox agemus, has f)cerice [cdis plantas, fecundum Linnaei Sexuefe $ys- 26i in clasfes ordinesque redigit. (2) Caroli Li nna ei Syzenua Naturae , ed. 12. Holmiae 1767. (3) Intelligo nempe ejus Syzepfin Plantarum feu Enchi- ridion Botanicum , complectens enumerationem fpecicrum, hue usque cognitarum , "Tubing. 1837. (4) Merito igitur de ipfo dixit Jau miu s: (Expofri- en des Familles INaturelles et de le Germination. des Plautes 4 Jaume de St. Hilaire, Paris 1505. in. Pracf. 1 56.) , Jusfieu, za cherché à.disfmmuler rien de ce , » qui inangue à fa méthode , parceque la. verité a. feule été v Ja doi et la náture: fon moddle," L4 € 55 D vitiis, ejus methodus maximis laudibus est ef- ferenda , quippe quae incognitarum plantarum analyfi, cognitarumque meliore flructurae ob- fervatione , nos forfitan tandem ducet ad veras vegetabilium aflinitates perfpiciendas, quod nul- là alià ratione attingi. posfe videtur. Quamquam igitur Jusfieveae methodi vi- tia non disfimulanda funt, in eam tamen obtrec- tatoris partes agere minime decet. Contra fummus hic vir egregiae methodi eximius con- ditor venerandus est ipfiusque vestigiis infisten- dum erit, (i naturales plantarum aflinitates ma- gis magisque perfpicere voluerimus. $ XLIII. Anno 1790 novum íystema editum est (1) a Natali Jofepho Necke*, qui, anno 1730 natus, jam variis operibus inclaruerat (2 ). Hujus methodi theoria plane differt ab illà Jus- fievi, quam non novisfe videtur. Praeferrtim ex eo derivata.est, quod natura, uti opinaba- tur (1) Elementa Botanica , et Phytozoülogie Philofophique , Neun. 1790. (2) Traité fur la» Mycitelogie, Manul. 1783. P/fohogia AMuscorum , Manh. 1 774. Deliciae Gallo - Belgicae. Sylvestres . feu.tractatus. generalis. Plantarum | Gallo - Belgicarum ,. At- gentor, 1769. C 36 ) tur Neckerus, in initio rerum aliquot tan- tum formaverat fpecies five plantarum formas primitivas, ex quibus primordiis fequenti tem- pore vel naturae fecundatione, vel artis ope tot fpecies ortae funt, quot hodie enumeramus, quarumque numenum, jam ita magnum, novis fubtilioribusque fubdivifionibus quotidie magis magisque adangemus. Priores fpecies Neckerus vocavit primarias, reliquas accidentales. Ex primariis 54, ex accidentalibus 1842 genera condidit. $ XLIV. Hoc fystema confideranti primo intuitu nova forte placet fententia, partim cum nequaquam negari posfit, plantarum hybridarum. numerum valde magnum esfe (1), quod inter recentiores egre- (1) Conf. Linnaei Disfertatio , in. ZZuoenizatibus. Zdca- demicis anni 1751 inferta, de plantis hybridis, etiamque in parvo tractatu ejusdem auctoris, de Sexg PWnta- rus, Petropoli 1760, ubi pag. 98 et 29 dicit: ,, Du- » bitari nequit, quin Zeromia j[puria , Delphinium | y- » Pridum , Hieracium hybridum ,| Tragopogon. hybridum fint » novae fpecies, generatione hybridà productae . . . . .. » et Geraniz Botanicos facile adducent, ut credant, fpecies » Chísdem gencris in Vegetabilibus esfe diverfas plantas, » Quot in unà fpecie florum commixtiones factae funt, et » Vicisfim genera nilaliud esfe quam plantas eádem matre, » 9t e 9r egregia Koelreurerii (1) experimenta no- va clariore adhuc luce illustrare videntur; pat- tim quoniam in nonnullis generibus, uti in 7o- fá., pelargonio, rubo aliisque , plurimae adfunt fpecies, quae adeo inter fe conveniunt, ut fere omnes a paucis fpeciebus primitivis exortas cre- deres. Accuratius tamen Neckeri theoriam confideranti. facile apparet, talem methodum plane non esfe admitteudám nec imitatione dig- nam, tum propter difficultatem harum hybrida- rum parentes dignoscendi, tum propter inde in clasfificatione ortam. irregularitatem quam maxi- mam. Quapropter de hoc fystemate , fpeciofo licet fundamento fuperítructo, hoc loco plura dicere non necesfe videtur, eoque minus, cum etiam Candollius (2) fystema inter mixta enumeret. $ XLV. Non longo post Stephanus Petrus Ven- tenat, Parifiis Profesfor, non novam quidem ; me- » at diverfis patribus ortas. Novus hic aperitur campus , Botanicis, in quo diverfarum plantarum polline diverfis » foeminis viduis factis infternendo , novas tentent effice- » Ie fpecies vegetabilium," * (1) Conf. Wild, Grunds. der Kráuterkunde , $ 302. (2) Conf, De Candolle, l. l. $ 42. pag. 66. ( 58 ) , l - methodum condidit (1), fed, Jusfievi ves- tigiis infistens , hujus. doctrinam ulterius elabo- ravit ejusque methodum multis in locis adauxit , plantasque accuratius dispofuit. Maximo inge- nii acumine justáque naturae obfervatione ;gene- ra cjus reduxit; familiarum limites certius defi- nivit; plures denique plantas, izcerzae fedis a Jusfievo dictas, methodo inferuit (2). Non- nullae etiam novae familiae naturales /a72ideae , violaceae aliaeque ipfi debentur. $ XLVI. Qualescunque res, quo magis novae et re- centes funt, et quo minus earum utilitas cognita et perfpecta est, eo rariores funt fautores et as- feclae. Idem in methodis naturalibus locum habuisfe videmus. Primo enim tempore , post- quam Jusfievi methodus in lucem edita erat, plurimi fuerunt Botanici, qui hanc methodum minus bonam minusque perfectam judicarent, di- verüsque modis genera et fpecies distribue- rent. Exiis praecipue nominandi funt Augie- rus (1) Tableau du ràgne vésétal felon la Méthode de jus- fieu, Paris 1799. (2) Conf. J. C. Philibert, Introduction à. l'étude de ía Botanique , Paris An VIL. Tom, VIII. pag. 290. LI C 59 ) rus (1), Trattinickius(2), Batfchi- us (3), e quibus tamen de Batfchio folo agam. Enarratio autem omnium horum fcrip- torum methodorum mihi videtur hoc loco non convenire, eoque minus, cum magis ad artifi- cialia quam ad naturalia fystemata pertinere vi-. deantur. $ XLVII. Augustus Johannes Georgius Ca- rolus Datsch, Profesfor Jenenfis, metho- dum cum publico communicavit, cujus theoria fere ita fe habet. Cenfuit Batfchius, plan- tarum divifiones distribuendas esfe fecundum ea- rum adfpectus vel habitum externum, ita ta- men, ut primo habitus rite obfervetur, deinde plantarum ordinatio, earum habitui | fuperftruc- t3, quibusdam regulis fubjiciatur. Haec fen- tentia facile ex ipfius auctoris verbis appa- ret (4): ,, omnino phantafiae ope per fenfum » phy- (1) Esfai d'uue Nouvelle clasfffication des. Fégétaux , con- fürue à Tordre que |a mature parait avoir. [uivi etc. par A. Augier, Lyon 180r. ; (2)Leop. Trattinick, genera Plantarum , e- zhodo naturali dispofita , Vindob. 1809. m. (3) Tabula affnitatum. regni. Fegetabilis , Venifiae 1902. (49. Tübula affuitatum in praefat, pag. 6 et 7. C 6o ) , phyfiognomicum, totalem expresfionem re- », rum ante analyfin percipientem , defignatio » familiarum incipit. E folo adfpectu. poético ?» » M ad fenfim facta est determinationum feries, comparationi , ulteriori correctioni adaptata." Hisce talibusque dictis Batfchius (uam opinionem delineavit. Jam nobis videndum est, an haecce theoria etiam in praxi valeat. $ XLVIII. Genera naturalia, quae Batfchius condi- didit, haec funt: Y. Rofaceae. l. Frugariae. 1. Drupiferae, . 4. Caryophylleae. 5. Portulaceae. 6. Fimbriatae. 2. Prockiae. 3. Pomiferae.' 4. Spiraeae. 5. Senticofae. 6. Myrtoideae. Il. Coumnariae. 1. Gruinales. 2. Malvaceae. 3. Festivae. 4. Columniferae., 5. Senfitivae. HI. Diformariae. 1. Succulentae, 2. Saxifrageae. 3. Ciliatae. IV. Umbraculariae. 1. Umbellatae. 2. Araliae. 3. Hederaceae. V. Oxydariac. 1. Multifiliquofae. VI. zidonariae. 1. Trihilatae. 9. Hesperideae. 3. Rutaceae. 4. Violariae. VII. Morifetariae. 1I. Cistinae. 2. Tiliaceae. 3. Hyperioneae. VIIT. VIIL. Refinariae, 1. Therebinthinaceae, 9. Rhamni; JI. Cruciatae. l1. Calycautheimnae, 1. Onagrae. 2. Salicariae. 3. Rhynganthae. Il. Cheiranzhemae. 1. Siliquofae. III. Capnanthemae. 1. Capparideae. 2, Rhoeadeae. 3. Guttaeferae, III. Ringentes. l. Papilionaceae. 1. Leguminofae. 2. Lomentaceae, ll. G/oriafes. I. Orchideae, 2. Scitamineae. 3, Palmariae. IV. Liliaceze. I. Monocarpae. I. Laurinae. 2. DBerberinae. IT. Polycarpae., 1. Magnoliae, 2. Anonae, 3. Menisperma, III. Diales. 1. Potamena, 2, Hydrocharides, ) 3. Ephemera, IV. JVicales, 1. Palmae, V. Radiales. I. Alliaceae, 2. Melanthia. . 3. Melanoja, VI. Campanales, 1. Hyacinthinae, 2.- Aloideae, 3. BDromeliae. 4. Draconeae. 5. Tulipaceae. VII. G/adiales. I. Enfatae. VIII. Coronales, 1. Bulbiflorae, 2. Lilia, 3. Leucojaceae. 4. Tubiflorae. V. Incompletae. I. Culnales. 1. Junceae. 2. Calamariae. II. Zferostales, I. Gramineae., 2. Scirpeae. III Spadicares. 1. Aroideae. 2. Inundatae. IV. Julsferae, I. Ámentaceae, 2, Coniferae. 3. Sem- Y 65 3. Sempervirentes, V. Cocciferae. I. Tricoccae. VI. Seminiferae. 1. Oleraceae. o. Amaranthinae, 3. Vaginales, 4. Scabridae.. . |, VII. JVzeiferae, | ' jp. Thymelaeae. 2. Eleagneae. 3. Proteariae. VI. Monopetalae. L. Tezrafpermac. I. Asperifoliae, 2. Verticillatae, H. Pohfpermae. 1. Pérfonmtae 2. Luridae. IH. JVzudae. I.. Jasiineae. 2. Gentianae, 5. Contoriae, 4. Colubrinae, 5. Sapotae. IV. Cyat binae. I. Primulariae. 2. Anagallideae. V. Patulac. 1. Convolvulaceae., 2. Polemoneae. 3. Campanulatae, VI. Ziforae, ) 1, Rhodoideae.- 2. Ericariae. 3. Myrtilleae. VII. Cirrhatae. - 1. Cucurbitaceae. VIII. Marcidac. ;j, Jalapinae. 2. Valerianaceae. 3. Aggregatae. IX. Rigidae, I, Stellatae, 2. Rubiaccae. 3. Coffcaceae. 4. Ciunchoneae. 5. Guettardeae. 6. Congregatae. X. Polyiirphae. I. Sambucinae. 2. Caprifolia. 3. Viscinae. 4. Chordariae. s. Afarinae. . - VII. Compofitae. l. Lepidocepialae. 1. Semiflosculofae. Il. Cyoarecephalac. 2. Capitatae. ILL. dhszerocephalae. .-8. Corymbiferae. ^ VII. : Cryptogama. I. Chiorop/sylla, 1. Peltigera. 2. Rhizocarps. : 3$ Fi- ( 9» ) .. $. Filicina, I. Alzoidea, 4. Selaginea, . lll. zdp^ylía. 5. Muscoidea. . 1. Fungoidea, 6. Hepatica. 2. Dysíina. II. G/aucophylla. $ XLIX. Licet plantarum habitus externus in fystema- tibus naturalibus condendis minime praetermit- tendus fit (1), non minus tamen adtendendum est, ne in harum partium fimilitudine , quae minoris pretii aestimantur, nimis haereamus. Tum enim eadem in vitia caderemus, quibus methodus Batfchii laborare recte cenfetur. Omnes fere clasfes hujus methodi minus natu- - rales esfe videntur ; uti in ro/afeis , pelargonium et fraxinus ;. in cruciatis, IDytrumet papaver , inter Jjliaceas, laurus ec palmarum familia; inter incompletas, gramina et pigus.; inter mo- nopetala, dibfacus ex datura. . (3) Vid. Car. Linn. Phi. Bot. $ 168. pag. 197 , Habitus occulte confulendus est, ne genus erroneum ,» levi de caufa frangatur. Experientia, rerum magisia , » primo intuitu ex facie extemá, plantarum famibas fae- » pius divinat," - $ | Pm - nac. D» p $ L. 1 Etiam in ordinibus methodi Jaudatae multi funt obfervandi defectus; fic in ordine, fraga- rias DBatfchii complectente, ruzi cum agrimoniis, in ordiné ca/jcanthemarum , Iy-- irum et oenethera , in ordine diglium , nym- phaea et tradescantia conjuncta fant. : .E:contrario.in methodo, de qua agimus , fa- miliarum aflinirates - fatis bene. obfezvatae .fünt 5 ita, verbi caufa; genera fregaria, potentilla.; torinentillay : comarum,: walfieinia, geum, rofa. .:et , omnia y. ad «zeofandriaim.- polygyniata Linnaei: fystematis pertinentia,; unà. cum alchimilla aliisque. generibus .in -fenzicofaruim faniiliam relata. inveniuntur. Jure etiam "genera geranium , erodium , pelargonium, gruinalium familiae adjecta funt.. Ad ma/reacearum fa- miliam conflituendam | Zibiscus ,. malva ,. at- ihaea, lavatera; plurimaque. alia! genera ,con- junguntur. Inter /zcculemtas genera fedum , rhodiola., penthorum , | cotyledon, crasfula, fempervivum aliaque enumerantur. Merito eti- am Datfchius /axifragam et heticherum in cádem familià enumerat; variae enim horum generum fpecies , uti Saxifraga, geum et Heu- chera americana , in habitu externo fatis con- veniunt. - Praeterea Aolofleum , [agina, alfr- pii fi€ s Ww ge, arenaria, flellaria, quamquam in ftami- num numero valde differunt, tamen, quoad habitum, fatis fimilia funt. . Nonne etiam. jure oenethera et epilobium ad cruciatarum | clas- fem relata funt? Haec et multa alia exempla, quae infuper posfent annotari , fatis demonftrant , Batfchium generum affinitates magno labo- re et non absque füccesfu indagavisfe. Hac igitur in re cum Sprengelio (1) confen- tiendum est, ,, fummam ingenii perfpicaciam .,» ftudiumque felicisfimum in adfinitatibus ge- », nerum explicandis hoc tentamen praeftantis- » fimum reddere." | Dolendum tamen est, ex- ftare 5oo et amplius genera, quae vel in uni- verfum , vel ob quasdam eorum fpecies in hac methodo minus recte disponuntur. "Tantus nu- .merus eorum generum pro parte oriri videtur e clasfium ordinumque dispofitione , nam, ut fu- pra dixi, ipfae familiae fatis bene dispofitàe es- fe videntur. $ LL Alter Jusfievi methodi asfecla fuit A u- gustus Jaume de Sr. Hilaire(2), qui cuim (Q1) Pil P» quart. ed, ftudio Curtii Spren- gelii, 1909. $ 69. paz. 54. (e) Expfiion des: Fauilles INaturelles ét de Germination E des ( 66 ) eum Cl. Brisfeau Mirbel (1) methodum jJusfievi, nonnullis mutatis, expofuit. Pri- mo quidem Jaumius plurima familiarum no- mina ita muivit, ut apud eum zypZae typha- ceade , bromeliae broimeliaceae, junci junceae , ceteraeque ad eandem normam appellentur. Aliorum familiarum nomina plane rejecit nova- que in eorum loco adhibuit ; ita zsparzgi ip- fi fimilaceae , cannae amomege, pediculares rhinanthaceae , fcrophulaceae perfonatae. au- diunt ,-aliaeque aliá ratione vocantur. Obfervare tamen liceat, Jaumio in vitium verti posfe, eum , foríitan novitatis ftudio, ni- mia nomina rejecisfe, cujus rei exemplum vi- demus in vitibus (]usf. ordine 19*.), quas, nescio quare , viziferas appellaverit, nam minus recte familiae nomina gerunt fecundum propric- tates ufuales. . Melior, ut videtur, est immu- , tatio terminationis nominum zypAae in fypha- eeas eic, Obfervandum deniqueesz, Jaumium novas, quas Ventenatius propofuit, fami- lias non admifisfe et magis aditricte Jusfievi familias fervavisfe, unicá tamen novà familid naturali zermzaliacearutm except, cujus ge- ne- des Plantes par Jaume de Sc Hilaire, Pars 1905. (3) C. T. Brisfeau Mirbel, JAfstoire INatu- . télie des Pluntes , Paris 1803 -.1808. C wy ) mera apud Jusfievum ad Eleagnorum | fumi- liam referuntur. Praeter has imutationes quas Jau mius me- thodo naturali attulit, in eo etiam est laudandus, quod magno laboré embryonis ftructuram coty- ledonumque evolutionem , optime perfcrutavit , itaque magnam, hoc in organo, lucem pro- tulit. $ LII. Anno 1806 Fredericus Siegmundi- us Voigt, aler Jusfieveae methodi fec- tator, in tabulis eam edidit (1), non in divi- fionibus, verum in folis familiis admisfis com- mutationibus, nam aut aliorum aut proprià fud auctoritate /omilaceds ab «sparagis, alistmoi- deas a juncis, liliaceas à jasmineis , oro- "banchideae a pedicularibus.. justievi fepa- ravit. Infüper plurima alia nomina adoptavit, ut chenopodeas pro atriplicibus, | afaroldeas pro aristolochiis ,' daphnoideas ^ pro icis ccis. Subfequenti tempore, cum res botanica plu- rimis eximiisque obfervationibus aucta erat, Voig- Q1) Darffcllung des. natürlichen Pflanzen - Systems von "Qusfieu, aee^ feinen. neueflen. Verbesforungen , Leipz. 1906. E25 ( 68 ) Voigtius alterum edidit opus (1), in quo numerum 104 familiarum , in antecedente ope- re relararum , ad 141 usque evexit, plurimas- que mutationes tam in ipfá methodo, quam in familiis fecit. $ LII. Quod ad divifiones; in c/agve fuae methodi Voigtius tantummodo duas admifit, cozy/e- dinum nempe et peralorum , quarum ultima, ut fácile intelligitur, . ad folas dicotyledones pertinere potest. — Stat tamen mihi fententia ,. «hanc divifionem minus congruere, quia in uni- quaque divifione nimius generum. numerus ad- .est; quamquam tamen facile agnoscendum est, varias multasque in ftaminum . fitu dari excep- -tiones, ut in $ XLI. de hypogyno, perigyno et epigyno flaminum 1itu locum habere obfer- .vavi, et quod fupra demonfítrare conatus fum. -Quale ceteroquin judicium efferendum fit. de uno alterove , meum non est discernere, Traus- .eo potius ad definiendas mutationes, quas in familiarum . distributione debeamus Voigtio. Fun- (1) Genndagge einer... Naturgefchichte. als. Geféhbichte. der Emtflehuug und weiteren Ausbildung der INaturkürper , Frank- furt am. Main 1877, C 69 5 Fungos in duas divifit familias hyPoxileos a f"ngis feparando. : Deinde nomina £eraginez- vum in asperifolias , verbenaceurum in pyre- naceds, hilospermarum iu fapotas mutayit et fic in caeteris. Denique loco compofitarum rite tres fecit familias: cichoraceas , cynaroce-- phaleas et corymbiferas. $ LIV. Genera, in methodo Voigptii admisfa, funt fequentia: I. Acotyledones. CAgamae , Cryptogamae , .. Exembryonatae.) I, Fungi. 2. Hypoxileae, 3. Algae. 4. Lichenes, 5. Hepaticae. 6. Mufci. 7. Lycopodiaceae, $. Equifetaceae. 9. Filices. 10. .Salviniae, - HI. Monocotyledones. 11. Saurureae (INajades, Fluviales.) 12. Aroideae, 13. Piperitae. 14. Typhineae. I5. Cyperaceae. 16. Gramineae. 17. Palmae. 18. Liliaceae. . I9. Asparagineae. 20. Reftiaceae (Smila- ceae.) : 21. Juncineae. 25. Commelineae, 23. Butomeae f. Alisme« ceae, 24. Colchiceae. 25. Asphodeloideae. 26. Bromeliaceae. 27. Narcisfoideae. 28. lrideae. í 29. Mufaceae(Heliconiae.) 3o. Amomeae (Drymirhi- zeae , Scitamineae.) 51. Orchideae, 32. Hy- , C 792 $2. Bydtocharideae; | $2. Nymphaeaceae; IH. Dicotyledones. A. Afpetalme, 34. Arisiolochiae; 35.. Cucurbitaceae,. 26. Pasfifloreae, 37. Urticeae. 38. Monimiae, 39. Amentaceae. 40. Coniferae. 41. Cycadeae.. : 45. Euphorbiaceae. 43. Myristicae. 44. Proteaceae, 4s. Laurineae. 46. Ofyrideae. 47. Myrobolanae, - 48. Thymelaeae (Daphnoi- deae.) 49. Elaeagni. 5o. Polygoneae. 51. Atripliceae. (Chenopo- deae.) 52. Amaranthaceae; £5. Plantagireae. 5&4. Nyctagineae., 55. Plurabagineae. B. Monopetatae. 56. Primulaceae. 57. Tismineae. 59. Luridae, Sotaneae, 59. Perfonatae. 60. Utricuiariae, Acnnthi, 62. Rhivantii, I 63. Orobancbi. 64. Dignoneae. , 65. Verticillatae , Labiatae; 66. Asperifoliae — (Boragi- neae.) Verbenaceae (Pyrena- | -ceae.) 68. Poiemonaceae. . Convolvulaceae. 7o. Sapotae (Hilofpermae.) 71. Ardifiacae, 72. Contortae , Apocyneae;. 73. Gentianeae. 74. Ericaceae. Rhodoraceae. Ebenaceae. Klenaceae nae.) (Sarcolae- .78. Epacridae.. 79. Campanulacéae. Lobeliaceae. 81. Stylideae. 8». Cichoraceae. Cynarocephaleae. 84. Corymbiferae, . 85. Dipfaceae. 86. Valerianacea. 87. Rubiaceae. $8. Caprifoliaceae. $9. Loranthi. C. Pohypetalae. 9o. Unbelliferae. 91. Araliaceae. - C ge 9» Rantmneulaceae (Mutti- filiquofae.) 93. Magnoliaceae. 94. Dilleniaceae. *95: Ochnaceae; 96. Simarubeae. 97. Papaveraceae. 98. Guttiferae 99. Cisti. Ioo. Cruciferae fae. jor. Capparidene, Io». Berberideae. 103. Menispermoidcae. 104. Annoneae. Ios. Sapindi, Io6. Acerae, 107. Malpighiaceae. 108, Hippocrateae. 109. Aurantia (Hesperi- deae.) 11o. Hypericoideae, I1I. Theaceae, 112. Meliaceae, 113. Ternítrómiaceae., r14. Viniferae. 115. Olacinae. 116. Gerania, 117. Malvaceae. Non obflantibus univerfis mutationibus , quas Siliquo- ) 118 119 '*Y20 I2I 129 123 124 125 126. I97 128 129 130 ISI . Herrmanniae, . Tiliaceae, . Violae. . Polygaleae. . Diosmeae., . Runitaceae; . Saxifrageae,. . Cunonianae, . Cercodeae. . Caryophylleae, . Portulacaceae, . Paronychiae, . Ficoideae. . Crasfülaceae. (Succu- lentae.) 132. Cacti (Opuntiaceae:;) 133 154. Lythrariae 135 136 137 138 139 140 141 $ LV. . Omagrariae (Epilobi- anae.) (Salica- riae, Calycanthemae.) - . Loafeae. . Melastomae. . Myrteae. . R.ofaceae. . Terebinthaceae. . Rhamni. , Leguminofae , Papilio- naceae, fe- (m fecit Voigtius, /ycopodiacegs , equifeta- ceg5, filices, [alvineas inter —acotyledones enumerare pergit, quod mihi minus placet. E contrario cycarum zamiarumque genera, a& Jusfievo cum fiicibus ad dicotyledones re- lata, refert fub unam eandemque familiam cy- eadearum nomine. " Multas certo optimasque obfervationes V oig- tio debemus, non folum quoad familiarum distributionem , verum etiam quoad omnem me- thodum naturalem , ita ut vir hic illustris iis adnumerandus fit femperque futurus fit, qui in methodo naturali fundamenta pofuerunt, eam- que emendarunt ct amplificarunt. , $ LVI. Nec. licet praetermittere methodum, quam nobis exhibuit Franciscus Petrus Cas- fel, antea Coloniae historiae naturalis , postea Gandaviae botanices Profesfor. Hic vir, anno praecedente defunctus, duo reliquit opera (1), in quibus fuam expofuit theoriam, cujus argu- nen- (1) Ferfuch über die watürlichen Familien der. Pfansen , mit RücWfcht auf ihre Heilraft, Kóln 1810. et Lehrbuch der natürichen Pfanzen- Ordnung , Frankfurt 1817. (. 78.) mentum fere hoc est: omnia vegetabilia in duas clasfes majores dividit, ad quàrum priorem plan- tae referuntur, quarum functiones primariae , as- fimilatio et reproductio , in unum conjunctae ap- parent; ad alteram autem clasfem illae relatae funt, in quibus utraque functio, ut dicit auc- tor, feparata obfervatur. Aliam dein divi- fionem in tres partes adfumfit, quarum prima jusfievi monocotyledonibus , . duae reliquae hujus dicotyledonibus refpondent, quod ex fe- quenti confpectu clarius apparebit. —$LVIL Confpectus methodi Casfelii: I. Zisfimilatio et vreproductio conjunctae. I. Plantae vafis, cotyledonibus et genitalibus masculinis deftitutae. l. Zfphyllae. 3. Hepaticae. 1. Algae. 4. Mufci. 2. Fungi, — 5. Filices. I. Fuicfae. 6. Najades. 2. Zisfitmilatio ez reproductio feparatae. II. Monocotyledones, Embryo cum co- . tyledone conjuncta. I. Epigyna. 9. Orchideae. 7. Mufae; IL. Perigyna. 3. Cannae, 16. rides. II. Nsr« £1. Nareisfi, — 12. Liliaccae. 13. Junci. 14. Ásparagi. Is. Palmae. (^n » WI. Hyposyna. | 16. Aroideae. : | 17. Typhac. 18. Scirpoideae. 19. Graminá. HI. Dicotyledones floribus deftituti. Em- bryo, à cotyledonibus- feparata. Ca- lyx et flos connexi vel defunt. I. Epieyic. 20. Atistolochide. . H. Perigyna. 21. Coniferze, 22. Amentaceae. 23. Urticeae. 24. Euphorbiae, 25. Elaeagni. 26. Thymeleae. . IV. Dicotyledones floribus praediti. Em. bryo, a cotyledonibus, calyx a flore I. Epigyna. . * Flores. Polypetali. 35. Umbellatae. 36. Araliae. ** Flores Monopetak. 37. Compofitae. 38. Dipfaceae. 39. Rubiaceae, ajo. Caprifolia. II. Perigys. * Fires Polypetali, 41, Rhanni, $7. Ptotéae. 28. Lauri. . 29. Polygoneae. 3o. Chenopodia, It. hposyna. 81. Amaranthi, 33. Nyctagines. 33. Plantagines. 34. Staticeae. feparata. 42. Tetebinthaceae, 43. Leguminofae. 44. Rofaceae. 45. Salicariae, 46. Melastomme. 47. Myrti. 48. Loa(ae. 49. Onagrae. : 5o. Ficoideae. 51. Portulaceae, 52. Cacti. 53. Saxifragae., 54. Sem- 44. Semperviváe, $5. Caryophylleae. ** Flores Monopetalt. $6. Campanvlae., £7. Cveurbitaceae, 53. Ericac. 50. Guajacona. 6o. Rhododendra. HI. Hypogyra. * Flores Polypetali. 61. Ranunculaceae, 62. Magnoliae. . 63. Anonae. 64. Menisperma. 65. Derberides. 66. Papaveraceae, . 67. Cruciferae. . 68. Capparídes. 69. Sapindi. 7o. Malpighiae. 71. Hyperica. 72. Guttiferae, 73. Aurantia, 74. Meliae. 75. Vites. C ?5 2 76. Gérania, 77. Malvaceae, 78. Tiliaceae. 79. Cisti. 8o. Droferacede, 81. Rutaceae, ** Flores Maupetali, 85. Sapotae. $5. Colubrinae. 84. Apocyneae. $85. Gentianae. 86. Bignoniae. 87, Polemonia, 88. Convolvuli. 8o. Boragineae. 9o. Solaneae. 91. Perfonatae. o. Labiatae. 93. Vitices. 94. Jasmineae. 95. Acanthi. 96. Veronicae. 97. Orobanchoideae. 98. Ly(imachiae. $ LVIII. Plurinos in hac methodo offendimus de- fectus. Primo major Casfelii divifio in duas clasfes adeo obfcura et incerta est, ut fere nullius ufus esfe pos(it. —Praeterca nonne genitalia masculina in Jeparicis ct aajadi- bus € 26 ) bus reperiuntur? An füices et najades carent cotyledonibus? Nonne merito inculpandus est Casfelius, qui eum in modum neglexerit vel, ut fperare licet, non noverit maximi mo- menti inventa, quae ante eum in botanicis facta erant? Denique cur fuae tertiae clasfis plantae floribus carere ducuntur, cum, etiamfi corollà fint deflitutae, veros tamen flores ha- beant. ,, Floris enim," ex fequenti Linnaei canone, ,, esfentià in antherà et fligmatibus » existit" (1). Licet primariae divifiones variis laborent vi- tiis, familiarum tamen distributio, quae cum Jusfieveá magnopere convenit, accurata est bonasque offert obfervationes. $ LIX. Inter viros éximios, qui Jusfievi metho- di progresfüi maxime infervierunt, haud dubie primum locum tenet Augustus Pyramus De Candolle, primo MontePesfülano, nunc Genevae historiae naturalis Profesfor. ^ Anno. 18o5 Florae Gallicae tertiam dedit (2) edi- tio- (1) Conf. Linn. PA. Bor. l. |. $ 88. pag. 104. (2) Phre Frangaife au defcriptions fuccintes de toutes Ls Plantes , qui croisfeng naturellement. en. France , Paris 1805. Cor v» tionem, in cujus primo volumine multa eaque egregia methodi naturalis fundamenta pofuit, et numerum 60ooo plantarum, in hoc opere de- fcriptarum ,. fecundum 9r familias naturales dispofuit. Aliquot annis post, JunZaementa Botanica (1) edidit, cujus libri anno 1819 al- teram et longe emendatiorem editionem cura- vit. Hoc in opere, vere philofophico, fuam expofuit methodum naturalem , quae regnum vegetabile in 161 distribuit familias. Quamvis et in eo fystemate naturali majores divifiones de cotyledonibus defumtae . fint, ob- fervandum tamen est, Candollium haec re- productionis organa cum partibus, ad nutritio- nem infervientibus, comparavisfe, idque eá ratione , quam fequens paragraphus breviter ex- ponet. $ LX. Inter nuütritionis organa, vafa et contextus cellulofus maximi momenti ducuntur. At vero non omnes plantae utrisque hisce organis prae- ditae funt, aliis et vafa et cellulas, aliis tan- - tum- (1) Theorie éléizenfaire de la. Botanique, ou. Expefsion des principes de la clasftfication naturelie ee. de Pdrt de dé- exire et d. éttdier. les Fegétaux , Paris 1813. (orp8 » tummodo cellulas habentibus ; inde majores, a Candollio adfumtae, divifiones in plantas yasculares et cellulares. Ex organis reproductionis ad cotyledones , tanquam partes hac in re omnino necesíarias, attendit Candollius, obfervavitque hisce alias plantas deftitutas, alias inftructas esfe, quapropter eas fecundum reproductionis organa divifitin cozyledoneas et acotyledonegs ; factü obfervatione , divifiones, de nutritione et de^ reproductione derivatas, inter fe penitus con- venire, id est, plan:as vasculares eisdem esfe ac cotyledoneas, et cellulofas esfe easdem ac acotyledoneas. —Divifio autem, in qua et ad organa reproductionis attenditur, a Candol- lio fine omni dubio primaria optimaque existi- matur. $ LXI. Quum jam plantas vasculares, id est, eas, quae cotyledones habent, ex vaforum fim con- fpicizmus , facile nobis apparet, nonnullas dari plantas, quae vafis, .annulatim circum axin vel qualemcunque caviratem dispofitis, fint prae- diae, hoc modo, ut feniora in centro pofita fint, juniora in circuitu inveniantur , unde fc- quitur, cas plantas in centro primum decresce- £e. ( 79 ) se. Hanc itque rationem fecutus, Candol- lius has plantas.vocavit Exogezas (1). Ob- fervavit vero, alias reperiri plantas, ubi con- trarium locum. habeat, in quibus nempe vafa disperfa non ita regulariter axin vel medullam circumdant, et duriora in exteriore parte ex- ftant, molliora centrum magis occupant, [lias plantas non immerito Ezdogemas (2) nuncu; pavit. . Clasfis fupra laudatae plantas tanquam coty- ledonibus praeditas contemplantes, obfervare licet. primas habere cotyledones alternas , fe- cundas vero cotyledones oppofitas. Porro inter has et exogenas cum endogenis comparatione inflitutà, videmus, endogenas cum monocoty- ledonibus , exogenas cum dicotyledonibus cón- venire. - : | Brevitatis caufá mon enumerabo omnes fub- divifiones, in methodo Candolli obvias. Sed omnino dicendum est, Botanicum illum egregium in hisce fubdivifionibus magis quam omnes antecesfores , fructificationis organum fer- vavisfe, et etiam eá ratione de methodo naturali optime mieruisfe, (1) Ab ife et yia, (2) Ab ide ct uxo. $ LXII. ( 8o ) $ LXII. Candollii methodi ordines hi funt: — I. Plantae Vasculares vel Cotyledones. 1. Exogenae vel Dicoty- . ledones. 44, Perigonio duplici. a. Thalamiflorae. Cohors r. Carpellis nu- merofis, vel ftaminibus . petalis oppofitis. 1. Ranunculaceae, 2. Dilleniaceae, 3. Magnoliaceae, 4. Ànnonaceae. 5. Menispermeae. 6. Berberideae. 7. Podophyileae. 8. Nymphaeaceae, Cobors 2. Carpellis foli- tariis vel inter fe con- nexis, placentis latera- libus, 9. Papaveraceae femaria Jusf.) yo. .Fumareae. I1. Cruciferae. 12. Capparidcae. 13. Flacourtianeae. 14. Pasfifloreae. 15. Violaceae. 16. Polygaleae. 17. Refedaceae. (excla 18. Droferaceae. 19. Frankeniaceae. 20. Cirtineae. Cohors 3. Ovario folitario , placentis centralibus. o1. Caryophylleae. o2. Lineage, |^ . 23. Malvaceae. 24. Chlenaceae. 25. Buttneriaceae. | 26. Sterculiaceae. 27. Tiliaceae. , 98. Elaeocarpiae. 29. Sapindaceae, 3o. Hippocastaneae. 31. Aceraceae. 32. Mapighiaceae. 33. Hippocraticeae, 34 Hypericineae, 3s. Guttiferae. — — 36. Mark&raviaceae. 37. Sarmentaceae, 38. Geraniae, 39. Cedreleae. 40. Meliaceae. 41. Hesperideae, 42. Camellicae. 43? Olacineae. 44. Kutaceae. Co- C 8i Cohors-4. Fructu gyno- ba(ico. 45. Simaroubeae. 46. Ochnaceae, | b. Calyciftlorae. 47. Fraogulaceae (Rhanni Just) | 48. Samydeae. . 49. Zanthoxyleae, 5o. Juglandeae. 51. Terebinthaceae, 52. Leguminofae, 53. lRofaceae. 54. Salicariae, 55. Tamariscineae, 56. Melastomeae., 37. Myrtineae. 58. Combretaceae. 59. Cucurbitaceae, 6o. Loafeae. 61. Onagrariae. 62. Ficoides. 63. Paronichieae. 64. Portülaceae, 65. Nopaleae. ^ Cactoides Vent. 66. Ribiaceae. 67. Crastulaceae, á 68. Saxifrageac. 69. Cunoniaccae. 7o. Umbelliferae, 71. Araliaceac. 72. Caprifoliae. 73. Lorantheae. 102. 2 74. Rubiaceae. 75. Operculares. 76. Valerianaceae, 77. Dipfaceae. 78. Calycereae. Brown; Boopideae Casfini, 79. Compofitae, 8o. Campanulaceae, 81. Lobeliaceae. 82. Ges(uerieae, 83. Vacciniae, 84. Ericineae, c, Corol/zlorae., 8s. Myrfineae, —— Ophio- fpérmae, Ardifiaceae, 86. Sapatcae, 87? Terntlromiae, 88. Ebenaceae, 89. Oleineae. .9o. Jasmiueae. 91. Strychneae, 92, Apocineae. 93. Gentianeae. 94. Dignoniaceae. 95. Sefameae. 96. Polemonideae. 97. Convolvulaceae, 98. Borragimeae, 99. Solaneae. Antirhineae, 101. Rhinanthaceae, 102. Labiatae. 103. Myoporineae, 104. Pyrenaceae, 105. A- (8$ 7) 105. Acanthaceae. 1o6. Lentibulares. Utrica- . inae. 1o7. Primulaceae. Io8. Globulariae. B. Monochlamideae vel. perigonio fimplici, 109. Plumbagineae. 110. Plantaginede. - 11r, Nyctaginiae, 112. Amaranthaceae, 113. Chenopodeae.. 114. Degoniaceae, 115. Polygoneae. 116. Laurineae, 117. Myristiceae. 118. Proteaceae, i19. Thymeleac. 120. Santalaceae. 121. Eloeagneae. 122. Aristolochiae, 123 ? Euphorbiaceae. 124. Monimiae, 125. Urticeae. 126. Piperitae. 127. Amentaceae, 128. Coniferae. 9. Endogsenae vel Mono- cotyledones. II. Plantae. Cellulares 4l. Foliofae, 156. Mufci. 157. llepaticse. ^ B. Aphyllae, 41. Phanerogamae.: 129. Cycadeae. 130. Hydrocharideae, 131. Alismaceae, - 1532. Orchideae. 133. Drymyrhizeae. 134. Mufacea, 135. lrideae. 136. Haenmderaceae. | 137. Amaryllideae. 138. Hemerocallideae, 139 ? Dioscoreae. 140. Smilaceae, I41. Liliaceae. 142. Colchiaceae. 143. Junceae. 144. Commelineae, 145. Palmae, - 146. Pandaneae, 147. Typhaceae, 148. Aroides, 149. Cyperaceae. 150. Gramineae, Jb. Cryptogamae. ts1? Nalades. 152. Equifetaceae, 153. Marfileaceae. Rhizos- . permae: Dec. 154. Lycopodineae, 155. Filices. vel Acotyledonés. 158. Lichenes, 159. Hypoxela, 160, Fungi. 461. Algae, - $ LXIII. (33. 2 $ LXIII. Non inficiandum ess, Candollium, Jus- fievum fecutum, in fuà methodo nonnulla vitia commifisfe. ^ Plures tamen ejus errorés emendavit,. nec reticenda est, ejus egregia, 3 Jusfievo conftitutae, divifionis confirma- &o, quá hujus diviüiones, de organis repro- ductionis defumtis, ' e characteribus nutritio- nis melius illustravit, easque revera atque haud dubie naturales esfe demonílravit. — infuper jusfievi familias accuratius determinavit , iisque multas: novas, uti va/eriamaceas, dro- ceraceas , juglandeas aliasque addidit. | Gene- ra fecundum. plurimorum botanicorum opera et tentamina , nee non fecundum fuas ipfius ob- fervationes optime perpendit, comparavit, adau- xit, pluresque magni momenti. innovationes totá. hac in re propofuit: exemplo fit fepara- to Juzulae a junco, caetera. "Taudem egre- giis fuis fcriptis et novà, quam curat, /ysze- inalis vegeiabilium editione, fecundum famili- as naturales digest, multum contulit multum- que etiamnum confert ad methodi naturalis cognitionem altcriorenique perfectionem magis magisque promovendam. | XT 2 Fc $ LXIV. , C 84) $.LXIV. ' Tn enumeratione eorum , qui in methodo na- turali bene conítituendá multum praeftiterunt , ultimo loco citandus restat Curtius Spre n- gel, qui in opere (1), cujus jam duae edi- tiones in lucem datae funt, in ultimá fcilicet , Yoo enumerat familias naturales, quem numes rum in novo opere (2) ad 110 usque adauxit. Hae centum et decem familiae praecipue ex earum nutritionis organis in: quatuor dividuntur «lasfes, quarum prima plantas continet cellu- lares, ceterae tres. vasculares. Candollii. Sprengelius deinde plantas vasculares ita distribuit, ut in primà clasfe has plantas enu- . meret, quae quidem femina vera, minime au- tem fexus distinctos habent. ^ Haecce clasfis convenit cum ezZogenis vel monocotyledoni- éus cryptogamicis Candollii. In fecundá reperiuntur ezdogenae phanerogamicae, et in tertià exogenae ejusdem auctoris. Q2 duleitung. zur Kenntnisf der Gewachfe , Malle 1808 et 1817. (2) Grundzüge der wisfenfchaftlighen - Pflautzenkunde , Leipzig 1820, $ LXV. C 85 D $ LXV. Sequitur confpectus Methodi Sprenge. Ma: I. Plantae Cellulares. Seminibus veris de- ftitutae. Propagatio Germinibus . Ccongylis.) ;. Fungi, 2. Lichenes. 4. Coniomyci (Nees.) 3. Algae. b. Nematomyci. 4. Homallophyllae, 5. Mufci hepatici. Seminibus veris, 6. Mufci frondofi. c. Goniomyci.. d. Gastromyci, e. Fungi. f. Mycolomyci, II. Plantae vafis Spiralibus praeditis. Se- minibus veris. Sexubus non dis- tinctis. 7. Filices. Io. Rliifospermae. 8. Pteroides, 1r, Najades. » Lycopodeae. III. Plantae fexubus distinctis. Vafis fpirali- bus in trunco disperfis; Embryo in albumine (perispermo) non evo- luta, Numerus tres domi- DL! nans. 12. Atoideae, I7. Sarmentaceae (diosco. 13. Cyperoideae. reae Siilacinae.) 14. Gramina, 18. Coronariae (Liliaceae 15. Reftiaceae et Junceae. Amaryllideae,) 16. Palmae, I9. Irideae, oo. Hy- C 36 ) 256. Hydrocharides, 21. Alismaceae (Canud. 22. Scitaminas Y 25. Orchideae. 24, Mufeae. IV. Plantae fexubus distinctis. Vafis fpira- ' libus annulatim in trunco dispofitis. Embryo plusminusve evoluta. Numerorum ratio varians. A. Perigonio fimplici, 25. Stylideae; 26. Aristolochiae, 27, Polysoneae. 28. Chénopodceae. 29. Santaleae, 3o. Thymeleae. 31. Pipereae. 2, Coniferae. 33. Amentaccede. 34. Urticeae. 35. Tricocca. 36. Proteaceae, 37. Laurineae, 38. Myristiceae, 39. Plantagineae. 40. Nyctagyueae., J.. Perigonio duplici, a. Coro!lz mwohopetala , munerus quitique do- . 2ninaus. 41. Primulaceae, 42. Perfonatae. 43. Acantheae. 44. Bignoniae. 435. Viticcae, — 46. Labiatae. 47. Asperifoliae, 48. Solaneae. 49. Convolvulaceae. 5o. Jasmincae. 51. Gentianeae. $2. Contortae. . $3. Sapoteae, . 54. Styraceae, 55. Ericeae. ' '56. Campanulaceae. 57. Compofitae. 58. Aggregatae, y 59. Valerianeae. 60; Cueurbitaceae. 61. Pas(iflorese. 62. Caprifolia. b. Corolla s090- et pe- . Dypetala. 65. Rhododrendreae. 64. Epacridae;- 15. 65. Lobeliae. 66. Rubiaceae. 67. Umbellatae, 68. Saxifrageae. 69. Terebinthaceae. 7o, Rham- 7o. Rhamneae, 71. Diosmeae, 72. Berberideae. 73. Rutaceae. 74- Menispermeae. 75. Anoneae. : 76. Magnoleae. 77. Melicae. 78. Malpighiae. 79. Aceres. 8o. Sapindeae. 81. Onagreae, 8». Salicariae. 83. Cruciferae. 84. Papavereae, $5. Ranunculaceae, 96. .Polygaleae. 87. Leguminofae, ( 87 ) 91. Geranidé, 92. Malvaceae. 95. Buttnereae, 94. Ochneae. 95. Dilleniaceae, 96. Tiliaceae., 97. Hermantiae, .. 98. Chlanaceae. 99. Cisteae. 109. Refédaceae ((Cand.) IoI. Jonidiae. 102. Caryophyllese. 103. Portulaceae. 1o4. Aizoides. - 105. Cereae. - o6. Loaceae. 107. Myrteae. 108. Sedeae.. xo9. Melastomeae. iio. Rofaceac. 88. Capparides, 89. Guttiferae, ' 9o. Aurantia, : c * $ LXVI. . Ex hoc confpectu evidenter patet, hanc quoque methodum pertinere ad eam clasfifica- tonem, quae /ubordinationis nomine vulgo infignitur, qualis nostrá certe aetate omnium . optima aestimanda esfe videtur. Variae in methodo Sprengelii reperiun- tur commutationes et emendationes. X Recte enim, ut mihi videtur, fuzgos Linnaeiin fex (88: fex divifit.familias.^ Quanta auiem: differentia inter aecidisgm et agaricum , lycoperdom et boletum ! Non immerito etiam Sprengeli-. us kepaticas lichenoideas , vulgo homallo- phyllas dictas, ab Aepaticis muscofís . feparavit. Haec atque alià exempla fatis demonftrare vi- dentur , nonnullas easque optimas emendationes viro laudato deberi. $ LXVII. Sptengelius praeter duarum! posterio- rum clasfium, in fine $ LXIV. recenfitarum , characteres, de vafis et embryone defumtos, tertium. characterem propofuit, a partium nu- mero peticum. Certo enim faepius in plantis obfervamus , cum flaminum verbi gratiá nume- rO, ceteras partes, praecipue fructificationis partes, eandem habere numerum aut in cádem esfe ratione; id ut clarius fiat , quaedam exem- ph adjicienda funt. Quae diximus, praecipue locum habent de rd numeris rium et quinque. De numero zrium- Wachendorfia habet cal. 6 partitum la- ciniis 3 fupremis, 3 infimis, ftam. 3, filam. 5 (INect. L.) Capf. 3 quetram, 5 locularem , 3 valvem, Recept. 3 gonum. De numero quinque: grostemta habet calyc. 5 fidum , pet. (QU Pet. 5, fll. s, ftam. ro, .capf. 5 valvem. Linum cal. $ partitum, pet. 5, flaminum fi- lam. 10, fertil. 5, fteril 5, ftil.. 55 ftigm. 5 capf. 10 locularem et ro valvem. lTaec atque permulta alia exempla, quae hisce addi posfent, fatis demonflrant, partium numerum, licet in pluribus. cafibus pervalde fallacem ,. tamen in méethodorum naturalium dispofitione non penitus negligendum esfe, ut jam Jusfievus, DBatfchius ultimisque temporibus Candollius (1) obfervavere et plurimas familias ex numero disponendas esíe edocucrunt. Denique magnae laudi Sprengelio est, quod accuratistmam Zorgnices Historigm (o) qua et accurate Methodorum naturalium histori- ami delineavit, fcripfit ediditque , quod opus huic illustri Botanico in aeternum erit monu- mentum. ^ (1) Conf. D e c. Z/orie Elem. p. 195 feqq. (2 Kurt $prengels Gefchichze der Botaniks Leipziz 1818. PARS (^95 5. , muB RS. TER T4. ME T HSPDORUM SIVE SYSTEMATUM NATURALIUM INTER $E COM- PARATIO. cma. 9990-5 90990 0 $ LXVIII. Mieaodoris five fystematum naturalium enar- ratione peracta, mihi fuperest, earum. mutuam inflituere comparationem. Obfervare tamen li- ceat, me in enarrandis hisce. methodis earum merita, five abfoluta, five relativa, pasfim in- dicasfe pro viribus, nec non comparationem, ab omni parte abfolutam, a meá juvenili aeta- te nequaquam exfpectari posfe. | ^Ut comparatio hominum tentaminum, licet NERO generis. fed longis intervallis inter fe feparatorum et diverfisfimo rerum flatu circum- datorum , qualia funt ea, de quibus agit haec- ce commentatiuncula, rite inflitueretur, omni- no necesífe foret ad haec omnia bene: attende- ic, eaque comprchendere in dijudicatione mu- T4 tud LIN - C o» Y tud "horum. ipforum: tentaminum." ^^Nimirum- progresfus, quos homines; vel et ejusdem in- genii perfpicacitatis et ejusdem ad exauzendam qualemcunque fcientiam ardoris, hac in re fa- cere folent, plurimum dependent non folum a tempore ; quo vivunt, fed ctia à loco; quém habitant, a moribus, óccafionibus dotis, alis is. Hisce omnibus magis minusve propitiis fuccesfus laboris impenfi vel major, vel mi- nor fit necesfe est; quod tamen; aequo. ju- dice, .nihil derogat de veris meritis eorum ; qui tamen laborém, quo decet, modo: füsce- perunt. - Vel et eorum qui, temporibus mini- me faventibus, viam plane novam aut parum adhuc tritam, bene, licet exiguo cum fücces- fu, ingresfi funt, merita pluris habenda funt, "quam horum, qui, ab omni parte adjuti plu- rimisque: adminiculis inftructi, qualicunque mo- do viam, jam diu apertam; maximo cum füc- ces(u fequuntur. , | "Hüjus obfervationis ad tentamina Botanica ante et post Jusfievum applicatio faciliset; ut mihi videtur, hisce omnino àdaptata est. Eam praemittere aequum duxi, ne videar quid- quam detrahere voluisfe de' ipfis meritis: pluri- morum virorum, fupra laudatorum, quorum fystemata- naturalia, per fe fpeciati, majoris vel minoris aestimanda ,. ideoque ante vel post- por (9 v^ - ponenda esfe; pro viribus exponere imme jubet: quaestio in medium prolata, $ LXIX. Methodi vel fystemata naturalia, quae non- nullis quoque clasfificationes naturales audiunt, in tres clasfes distinguendae funt, et revera distinguuntur a fcriptoribus Botanicis, ex variis principiis, quibus variae methodi fuperftruun- tur. : -Ad primam clasfem eae referuntur methodi , quae in plantis ordinandis quosdam eorum cha- racteres , praefertim externos adhibent, eosque nequaquam fixos vel determinatos, fed unice certo quodam tactu discernendos. Secundae clasfi adnumerantur illae methodi, in.quibus omnes omnino plantarum characte- res, omniaque, quae ad earum naturam perti- nent, inter fe comparantur. 'Tertiam: denique clasfem conftituunt methodi, ad quas condendas etiam folummodo pauci cha- racteres adhibentur, fixi vero ac bene circum- fcripti; et eum in modum, ut alter cháractet alteri postponatur, ita ut his in methodis vera chzracterum fübordinatio inftituatur. Bo:snici Gallici harum diverfarum clasfium methodos brevius appellant, uti füpra jam di- ver- C 93 2 verfis locis monuimus, e/zsfrfications de rta- tonneinent , de. comparaifon: générale ez de fubordination de caractàres (1). Ex ipfi clasfum definitione facile dignos- cenda funt varia eaque plane disparia fingula- rum clasfificationum merita. $ LXX. . Ubi plantae folo adfpectu et tactu quafi Bo- tanico, nullà adhibitá regulá fixà nec agendi ratione conítanti , in ordines familiasque dige- runtur et clasfificantur, tota clasfificatio- arbi- traria, irregularis, varia et mutabilis fit neces- fe est. Non dicam, fingulorum hominum fen- fus et dijudicationes, iis füperflructas, in dies variare,et variare debere, cum una eademque res fefe illi hoc, huic alio modo intuendam praebet. Verum quod fingularibus evenit homi- nibus, idem accidit eidem homini alio in tem- pore, aetate, loco aliisque circumftantiis. In- de jam fatis, uti mihi videtur, patet, clasfifi- cationes plantarum , ad clasfem primam refe- rendas, in formandis methodis vel fystematibus naturalibus , vere fic dictis, nullius ufus esfe posfe. Hinc etiam Dotanici ferioris aevi, me- li- ()) Conf. $ IV, XXI et XXXIV. € 94 ) lius edocti, talem clasfificationem omnino ne- glexerunt et. totam aiiom viam ingresfi funt, ^ut fcopus laudabilis omniumque . virium inten- tione dignisfimus firmiore pede quandoque. at- tingeretur.. $ LXXI. Primam clasfificandi rationem Doranici varii aevi diverfis tamen. modis, id est, plus minus- ve perfecte rigideque fecuti funt. adoptaverunt- que in fuis fcriptis editis. Eorum plurimi in priore. hujus. refponfionis parte recenfiti funt. Inter eos aliosque, in eo clasfificationis genere , primis temporibus ftudii Dotanici, | excellue- runt Magnolius in. Gz//AZIzz2, Morifoni- us in Scotiz, Zaluzanius- in' Pelosia, ambo Bauhini in /Zeveija et Lobelius in ZJa2zdria. Maxime tamen ct prae ceteris hac in re laudandi funt Magnolius et.Cas- parus Bauhinus. Ex recentioribus . vcro inter primae clasfificandi rationis fectatores fau- toresve. numerandi fant. ipfe Linnaeus;:in fuis Fragmentis INaturxalibus, Murrayius;, Scopoli, Crantzius, ^ Neckerus, Trattinickius, Datfchiass er Augic- rus, qui duo posteriores magis quam ceteri plantarum aflinitates. fervaverunt. ( 95 D Eidem autem clasfi adnumerandae esfe. viden- tur botanicorum methodi, quae quidem, quo- ad characteres, quos in earum ufum adhibue- runt, ad tertiam clasfem, fed, quoad ipfam fystematum dispofitionem , haud dubie ad primein clasfem referendae fünt. | Eorum plurimi fciii- cet fructificationis partes tamquam clasfificationis ban adfumferunt, inter quos primi recenfendi funt.Caefalpinus, Zra/icus, qui radiculam er feminis cotyledones ad methodum conftitu- endam adhibuit, et Rayus, zfzg/us. Postea ChristophorusKnautiusetHerman- nus pro parte aliis characteribus, uti peralo- rum numero, ftaminibus aliisque plantarum par- tibus , ad condenda fystemata ufi funt , quae hac ex ratione cum artificialibus magis conveniunt. Deinde Cl. van Royen, Wachendortet Boerhaave in Z/andiz2, Hallerus.in Helvetia. et Heisterus in Germania ean- dem viam ingresfi funt, ;quorum ultimus. intez auctores, in hac paragrapho recenfitos , | pluri- mum eminet methodumque protulit, Jus fi e- 4eae maxime ve ur ha $ LXXII. Clasfificationum .naturalium alterum genus. fe fe, ad veram methodum condendam, magis me- li- C 96 2) liusque. commendat, adhibitis omnibus ,- quos in plantis obfervare licet, characteribus, pro- prietatibus, utilitatibusque cujuscunque netu- rae, iisque inter fe collatis, unde quid. per- fecti et omni a parte abfoludi oriri debere , pri- mo adfpectu, vix dubitandum videtur. Verum enim vero, ut tentamina , quae tali agendi ra- tioni innituntur, finem attingant, necesfe est, ut omnia, quae ex hac methodo in univerfis plantis obfervanda et comparanda funt, bene noscere, dignoscere, dijudicare et invicem conferre nobis liceat. — Hinc tamen humana te- nuitas et imbecillitas longe adhuc abest, nec unquam fefe huc usque efferre porerit. Quaenam est, ut quibusdam exemplis utar; ratio inter. numerum piantarum indagatarunf//et non indagatarum , cognitarum et incognitarum ? Quantum est, quod nescimus de ipfis plantis , quae nostris füb oculis quotidie fere crescunt, et decrescunt? Quam variae diver(aeque funt inter Dotanicos, Medicos et Oeconomicos opi- niones de. attributis, vi, utilitatibusque unius ejusdemque plantae? Itaque fj unquam , de quo tamen defperandum esfe omnia nos jubent, cer- te in tam hac ex parte imperfecto fcientiae Botanicae ftatu, clasfificatio plantarum , ex uni- verfis earum proprietatibus derivata — iisque fuperftructa conficeretur, ea tamen nullo mo- do C a ) do commendabilis ;;; nec; -ommnibus rite per- penfis, digna habenda foret, cui inhaereretur. Valde etiam rari. hujus clasfificationis fuerunt asfeclae , nec.est quisquam inter Dotanicos. ho- diernos, qui eam.comnjndet, multo minus qui eam fequatur. aut amplificare. ftudeat. — Hac de parte. clasíificationes .fecundi-'ordinis fpec- tantes," cogimur illas vel hisce primi ordinis postponere. Si tamen res est de progresfibus, quos res Botanica fecerit et. porro. factura es- fet ,. mediantibus tentaminibus ,. adhibitis fecun- dum principia unius vel alterius ' clasfificationis ; plane dubium non est, quin clasfificationes fe- cundi generis antecellant his primi ordinis. lllae ftudio Botanico mirum in modum. infer- vierunt, et huic infervire pergerent, fi eidem tramiti infisteretur, quod non fieri videmus, et quia melior certiorque via; aperta est, et quia lucrum , ex niemoratà agendi ratione haurien- dum , nequaquam est in ratione laboris, quem popofcit. Unius Adanfonii clasfificatio plantarum ad fupra laudatam clasfem referenda est, cu- jus ipfe et conditor et perdiligens laudasfi- musque cultor fuit: nec tamen plures quam duos ea in re fectatores babuis C19. $ LXXIIE (1) Conf. De Candolle,l. 1 g. 6B.» La mar- G » cnt (98) $ LXXIII. Duobus prioribus 'clasfificationum generibus fepofitis et rejectis, fola earum. tertia restat clasis, in prioribus hujus: commentationis fec- tionibus, ut et in antécedentibus paragraphis jam pasfim laudata et ceteris longe praepofita. Id merito fieri, me judice, ex fequentibus vi- dere licet. | Etenim in posteriore plantarum clasfificionum ordine minime notanda funt ejus- modi vel fimilia vitia ec defectus , quibus prio- res laborare vidimus. Porro ea, fefe commen- dat non folum magna fimplicitate, veri figillo ; verum etiam bonis fólidisque fundamentis, quae ipíi funt bafi. Jam quoque ipfa experientia ta- lis clasfificationis pretium. et merita comproba- vit.et confirmavit. Plurimi autem DBotanici re- centiores et etiamnum vigentes eandem plane normam amplexi funt et fecuti maximá cum laude et optimo. cum. fuccesfu; quod postre- mum, in magnam etiam hujus clasfificationum generis commendationem, praecipue ex eo pa- tet, quod, adhititá! eddem agendi ratione, ii Botanici, qui conditoris vestigiis infliterunt , in » Che et les. pringipes d Adanfon on. fervi de bafe » 4ux fravaux de Buttner, done fon disciple Kk u- pling a publié le réfuud," ( 99 2 in illius methodi divifionibus primariis planta- rumque familiis, hisce fübordinatis , magnam plantarum copiam, ab eo inter eas inceríae fedis relictam , jam adoptare et inferere value- runt. (Notum est infuper, fere omnes plantas Europaeas in methodo Jusfievia fua inve- nisfe et merito obtinere loca, folumque multa- rum aliarum plantarum cognitionis et indagatio- nis defectum impedire, quominus hae quoque illà in methodo fuis locis dispofitae adeoque rite clasfificarae fint. Restat meminisfe, hujus clasfificationum | generis cultores | patronosque esfe viros fummos et de re Dotanicá ab omni. parte optime meritos, eosque disperfos inveni- ri in variis Europae regionibus, Gallia, Ger- mania, Anglia, alibi; quod eo magis annota- tione dignum videtur; quo tenaciores fystema- tum artificialium , praefertim Linnaei, fec- tatores olim fuerunt et Germaniae et praeci- pue Angliae Dotanici. $ LXXIV. | F Tertiae clasfificationis , ut fupra jam. dictum est, primus auctor fuit B. Jusfievus, hu- jusque cognatus A. L. Jusfievus ejus pri- mus editor primariusque conditor, nomina non absque veneratione citanda. ^ Methodum, five G » fys- (C 4656 ) fystemaá naturale, quam hi viri praeftantisfimi exhibuerunt, non folum quoad principes hujus divifiones ; fed' etiam quoad fundamenta, qui- bus eae fuperfiructae funt, in univerfum am- plexi et fecuti funt Botanici, post illos in fe- cundá hujus commentationis parte memorati. Itaque tertia clasfis fystematum, de quibus hoc loco agitur, omnibus, quae hic confideranda funt, rite ponderatis et comparatis, meo judi- cio, fubjieiendo tamen, ut decet, arbitris me melius inftructis, revera redücenda est ad unam methodum Jusfieveam. Subfequentes enim Botanici eam methodum, quisque pro fuis vi- ribus et videndi modis folummodo in fubordi- natis ejus divifionibus ; .parvá cum exceptione , commutarunt, amplificarunt et emendarunt. Sic Voigtius et Casfelius, ambo Germani, in familiis methodi Jusfievi plures augmen- tationes emendationesque intulerunt , fine tamen propterea univerfum fystema amplificando vel emendando, ita ut vix et ne vix quidem pos- fint computari inter cos, qui methodum lauda- tam adauxerünt eique revera profuerunt. E contrario Candollius, ut efüpra memoratis videre licet, plurimis iisque eximiis mutationi- bus et additamentis ipfam plantarum clasfifica- tionem, a Jusfievis introductam et condi- tàm, adjectá etiam comparatione fructificatio- nis ( 4er) nis partium cum iis, quae nutritioni infervi- unt, magnopere confirmavit, emendavit et or- navi. Hunc, nempe Candollium, fequi- tur Sprengelius, vir quoque Germanus, ejus vestigiis infistens, pari cum liberalitate ac fuccesfu ; verum huc usque non videtur hujus methodum adauxisfe , nedum emendavisfe. Om- nibus vero rite perpenfis non haefito in medi- um proferre, Candollii merita in illustran- dà methodo Jusfieviá talia et tanta mihi videri, ut vir hic eximius non folum de vero Botanices ftudio totàque re Dotanicá optime meruerit, verum etiam dignus fit, qui aperiat tertiam clasfificationum naturalium five metho- dorum periodum. $ LXXV. Praeter laudatos viros egregios ; quij fystema- ti naturali condendo profuerunt, funt nonnulli ali, qui Jusfievi methodum adauxerunt, correxerunt familiarumque limites accuratius delineaverunt. His adnumerandus est Cl. J o h. Bapt. La Marck, qui infuper, methodum analyticam (1) confecit, eum in finem, ut mo- (1) Candollius etiam fere eodem modo metho- dum analyticam confecit ediditque. Conf, Pe Franc- ft, 3*. edition, Tom. I. ( 102 ) niodo artificiali ad plantarum nomina invenien- da facilior pararetur via. r Multi quoque. peregrinatores, naturalis me- thodi ftudio imbuti et dediti, füorum itinerum bac in re eventa fructusque collegerunt eosque cum publico. communicavere, additis fuis ho- rum plantarum indagationibus, quae in dictá methodo maximi momenti ducuntur, quo facto ei permultum infervierunt, Ex hisce praeclaris viris nominasfe fufficiat Robertum Bro w- nium (1), Humboldtium (2), Don- plandium et Kunthium, quorum primus Novam Hollandiam, multasque alias Auftra- liae infulas; fequentes varias Americae Meri- dionalis partes vifitaverunt. $ LXXVI. Systema vegetabilium naturale, quod, prae- fertim post praeclara Jusfievorum tenta- mina, tot eosque egregios asfeclas fautoresque nu- |/ (1) Prodromus Florae Novae. Hollandiae , Lond. 1810. et General Remarks on the Botany of Terra dufiralis , Lond. 1814. (2 Alexander von Humboldt et Amatus Bonpland, 2/azzes Équinoxiales , Paris 1805. et Al ex, van Humboldtet Carolus Kunth, /Vové Geue- 74 et Species Plantarum. ( $$ ) numerat, praecipuum et fere folum est, ad quod verum et liberalius Botanices ftudium ten- dere oportet. Hoc fcilicet auxilio plantarum ftructura, habitus et mutuae inter fe affinitates indagantur et cognoscuntur, ut et eae plantae, quas ipía natura in eandem familiam contulisfe videtur. Plurimas. ejusmodi familias naturales revera. exftare, wmbelliferarum , papilionacearum | et eruciferaruni aliaeque familiae fatis demonftrant. Hujus tamen novum egregiumque est documen- tum, plurimas, quas DBotanici jam antea natu- rales esfe familias praedicaverant, certis. tellu- ris regionibus esfe: proprias. Sic coziferae re- giones polares et nivales; eruciferae, tumbel- liferae, regiones temperatas; Ppa/mae regio- nes tropicas habitant. [ Systema vero artificiale qualecunque nihil aliud nos docet nec docere valet, quam plantarum nomina et certos quosdam earum characteres, qui ex fystemate in plantarum no- minibus detegendis ufu. veniunt. $ LXXVII. In fystematum naturalium indagatione, variis modis inftitutá, jam faecula praeterlapía funt. Huc usque vero talis methodus fufficienter uni- ver- €, 194. 2 Verfa et vel qualicunque ex parte perfecta di- cenda, non est inventa. Permagna plantarum incognitarum copia: et varietas, quae in inte- riore Americae, Africae et Afiae continenti , et ubicunque in magni oceani infulis exftant , quarumque investipatio etr indagatio maximis difficultatibus circumdatae fünt et' diutisfime circumdatae erunt, efficaci promptoque fys- tematis naturalis progresfui fefe opponunt, et ipfi erunt per annos, fi non per fecula, ob- ftaculo pene immobili. - - Quae dixi de maximá plantarum , huc usque nobis omnino incognitarum , multitudine, con- firmant ii praefertim , qui regiones calidiores fivé tropicas inviferunt, testantes uno ore, na- turam hasce terrae partes manu perquam libe- rali et fere profufa vegetabilibus donavisfe. IMethodus naturalis primum et ulti- mum im Doianicis defideratum est. Linnaeus. CHRISTIANI GER AR DI MONTYN, BLESKENSGRAVENSIS , THEOL. ST UD. ? IN 4CADEMIA RHENO-TRAIECTIN 4, RESPONSIO «»QUAESTIONEM, AB ORDINE THEOLOGCICO PROPOSITAM: » Dilucide exponatur argumentum, quod pro » Dei exiflentia dücitur e caufis, quae di- » CUntur , finalibus; quae eius ftt. vis de- » motnfiretur , et quid in eius ufu ft ani- , "advertendum , doceatur." NJ QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT. x dV . ' . . - — im F Q^ - - us - " ) | " d 1 PES E LS [ - * LJ * e w "4 * ^ L^ , T * B * E - - " » i Á" - ' e "n " M M f - | 4 " « " : i "T. . T — ^ E. 3X (QoR oDcoigsUuiu. E ea ingenii- humani praeftantia,- ut- homo, fíi modo indoli fuae obfequatur, fponte fua, ad divinam naturam agnofcendam , ducatur. (1) Gaudet enim facultatibus moralibus, ex qui- bus derivanda videtur illa .perfuafio, guam non didicimus, accepimus, legimus, verum ex natura ip[a arripuimus, haufimus , expres- finus , ad quam non facti j fed nati, non in- fiui, fed imbuti fumus. (2) Neque vero interna hac perfuafione contentus est homo, qui, quo magis proficiat ad majorem cultum, quo magis lhoinine dignus evadit, eo magis et- iam investigandi ftudio pollet, et quas fentit no- tiones obfcuras, eas ratione theoretica investi- gare, diiudicare, illuftrare, imo vero ftabilire geftit; quo facto ;: quae olim nonnifi credebat , post (1) Cicero;,Tus. Quaes. L. I. c. 13. de Nat. Deor. L.L. c.17. K. H, Heydenreich, PAffophie der Natürlichen Relizion, Y. Th. I. Betr. (2) Cic, pro dMilane yc... 4- : ÁA.2. [| dc d Qu ED postea rationibus theoreticis et practicis nixus videt, intellizit, et cum aliis communicare ac defendere potest. : Quam vero utilitatem ,' cum aliis, tum fibi- met, praeftare queat, qui talem disquifitio- nem inílituit,- facile percipiet, -qui animum advertat ad miferos homines, ab omni hu- manitate. remotos ,. qui y. perverfis induci ra- tionibus , .zeó:xiv illam. ex animo fuo eruunt , benignisfimam hominum cum Deo necesfitudi- nem disfolvunt, etica omnem humanitatem tol- lunt, moralitatem perdunt, religionem . repudi- ant: (1) quo facto ne hominum. quidem fo- cietas flare potest. (2) Hos igitur qui con- vincit, hominibus animi tranquillitatem , huma- nitati homines , .Deo cultores reddiderit! Nam licet humanitas et virtus. propter fe. ipfas fint expetendae (3).et colendae, ea tamen est ha- rum cum períuafione de divina natura . con- iunctio, ut in hac nostra conditione, vel.a fe invicem haud feiungi queant, vel faltem . con- iunctae moralitatem multo. magis promoveant. Si deinde confideremus, fenfum et notiones ex (1) Cic. de Nar. Deor. L. I. c. 2. (2) M. vdn Schónberg, de sseer over. dex Gedsd. D. I. bl. 3o. Reimarus, voorn. JFVaarh. van den JNatuurlijken Godsd. Disf. X, S. oo. (3) Kant, Arizit der Urthéilkraft , f. 399. C3 ex €o ortas obfcuritate laborare, (1) atque adeo non nifi imperfectas esfe, magnam fane praeftitisfe utilitatem cenfebitur, qui, five ratione theore- ticá, feu practicá, clariorem atque perfectio- rem reddiderit cognitionem Dei fapientis, fan- cti , benigni. Denique , qui accuratius investigat fundamen- ta, quibus nititur agnitio illa, ipfe tutum fe praeftat, ab illa nonnullorum vel levitate vel impietate, qua divinam naturam , vel inferiori loco ponunt, vel reapfe plane tollunt. Cum igitur haec fit meritis humanae ratio, ut fponte fua ad inquirendum feratur, et ad inve- ftigandum fere rapiatur, et tot fint tantaeque utilitates, quibus ad agendum excitetur, facile quivis percipiet, unde orta fit argumentorum , pro Dei existentia , copia ila, pro varia ratio- ne, qua mens humana ad Dei , notitiam 'adícen- dere fibi videbatur, diverfa. l , Ex his vero, argumentum, quod e czz/is fi- nalibus ducitur; a nonnullis fuit repudiatum , ab aliis in dubium vocatum, (2) a plurimis ve- ro commendatum , tamquam evidentia infigne, vi » (1) E. A. Borger, Disputatio de Myflicisio , Prol, p. r9. Ed. in 8. (2). Vid. huius Commentationis, P. II. l SOEK €. 2 i; vi et-efficatia' praeclarum. (1) Nec mirum; hoc enim argumento, rite adhibito , perfuade- bitur rationi ; movebitur fenfus veri iusti et pul- ehri; et flectetür- voluntas ad Deum amandum et venerandum. : Quodfi tam necesfaria fit certa perfuafio lio Deo, mirum nemini accidere poterit, Ven. Fa- eültatem Theologicam Academiae Rheno- Tra- iectinae hanc propofüisfe quaestionem : Dilucide exponatur. argumentum ,. quod pro Dei exiflentia ducitur e caufis , quae dicun- zur, finalibus; quae eius fit vis demonfire- jur, eb quid im eius ufu fit animadyerten- : dum , doceatur. | Vos autem, iudices! ne, quaefo, existime- ts, me eum esfe, qui virorum doctisfimorum in caufa gravisfima disfenfionem. me .compofitu- rum esfe,, credam ; aut mihiarrogem Velleii laudes, qui, de re obfcura ac difficillima, di- lucide, ornate, copiofe, dixisfe fertur ; . aut denique putem,. me quaecunque a viris doctis disputata fint, dilucide esfe expofiturum. Quam fa- (0) Kant, Krizik der reinen. Vernunft , f. 489. fcri- bit. Er ist der tefle , &refle; und der gemeinen Menfihten- vérmuuft, am meiflen, angemesfoue etc. Comf, ejusdem Einzig iaüülche Beweisgrund des Dafzyns Gotws , (. 199. led. 1763. SA facultatem me asféquutum esfe non profiteor, fequutum esfe, prae me fero. Si igitur roge- 'tis, quae caufa zze impulerit, ut refpondendi facerem periculum , nihil est, quod disfimulem. Scilicet, cum .cogitarem , Theologiae alumno in haec etiam ftudia, quae principium atque fun- damentum noftrae difciplinae continent , esfe in- cumbendum , magis in iis proficiendi , quam vin- cendi fpe tentare volui, quid humeri valerent, quid ferre recufarent. Quocirca hisce primi- tiis ,. cum propter exiguam et fcribendi et horum ftudiorum exercitationem , tum propter propofi- tum gnaviter in haec ftudia incumbendi, fym- bolum appono, Tibulli votum: » Phoebe, fave! novus ingreditur J tua templa facerdos" Hisce prolegomenis antequam finem imponam , de ipfo argumento, nonnulla praefanda habeo. Dei existentiam probaturum indicare me opor- tet, qualem naturam hoc vocabulo fignificem. Quod ut fiat, fuadent variae de natura divina fen- tentiae, eaeque fibi invicem contrariae. (1) Alii enim mores humanos, univerfam eorum ratio- nem, (1) C ic. Ze Nar. Deor. L. 1. c, 8-98, Ubi Velle. ius diverfa Philofaphorum a Thalete inde usque. ad Ze. uouem de divina natura , placita. recenfet. ( . nem; virtutes et vitia in. Deos transferunt 5 (1 alii rerum inàturae et ánimantibus, vel mundo, ithaerere divinitatem | dicunt, ét ita Jericis-. eun, vel Hylokoismum y, wel Pantheismum lj hs . -* LI . . profitentur; alii cz/zi ,: fato alii4. alii orini morali. vel. etiam | abfoluto | divinam. adtribuunt naturam ;. (2). denique alii; Polyzzeismum , de- fendunt, alii contra. non Lo unum 'agnoRiunt Deum; mud. bui " Divinam ;vero naturam. definituri continuo. animadvertimus ,. nos esfe homines, id est, in- genio. non nifi finito. praeditos, atque que recte dixisfe: Sil vain de Marechal: Pour Tigre ce quil esi , on dott étre lui méme. Neque tamen .hoc aegre ferendum esfe. cenfe- mus; cum, nostrae cognitionis ope, necesfita- tem. Deum inter :et homines fatis percipere pos- fimus ,; (3). atque tüto efficere, Deum esfe. na- turam, fimplicem , |. necesfariam , omnipraefen- tem, omnipotentem , :a-inundo diverfam , fum- AN : ! i Bano ^() Homerus, Z2. L. I. in fine. Cic..de Nat. Deor. L. M. c.,98.. C. .Meimers, Historia doctr. de vero Deo, p. 138. | "(2)Borger,lLll de Fichtii Ordine morali, p. ior. de Schellingii aZ/fo/uto ,. p. 131. .(G2 . F. W. Jeruzalem ,voornagmfle IWaath. yan den Godsdienst , D. I. bl. 52. C9 2 -ma& intelligentia et moralimte praeditum, qui rationem ordinis, cum naturalis, tum moralis, in fé contineat. (1) | Talem enim esfe Deum, argumento teleologico , probare conabor. : Reflat, ut de principio teleologico moneam, an- tequam eo ,- ad Dei existentiam vindicandam; utar. Ratio nostra theoretica legibus quibusdam (categoriis) est adítricta, fine quibus ne cogi- tare quidem posfumus. Hanc quoque cogitandi rationem ut in Deum transferamus , poftulat in- genium nostrum ; quod in caufa nostra animad- - vertendum erat. Nos: enim, praeclara. intelli- . gentiae dote praediti, fizés nobis. proponere posfumus , et ad. eos asfequendos eligere adiu- menta (media); quodfíi ea elegimus, quae no- ftro'fini optime infervire posfunt,' fapientiae.et prudentiae "honos nobis tribuitur. Hic. fiuis est, vel fubiectus fuperiori fini, atque ita fimul finis et adiumentum ad finem füperiorem , vel finis est ultimus, quo fuperior non datur ,. fed ad quem adfequendum valuit,' el feries. adiu- mentorum, vel etiam. medium (quod dicitur) unum. Ex hoc omnium finium fine ultimo optime cerni potest confilium ,' ingenium, 'in- doles eius, qui hunc fibi propofuit finem. Videmus enim ordinem, confenfum , con- , U iun- (1) K. H. Heydenreich, Berrachtimgen über die Philifübhie der Natürlichen Religion , I. Th. f. 51. € 1^) junctionem , utilitatem caet, , et adiumenta, quibus haec omnia efficiuntur, in mundo tam ad- fpectabili quam intelligibili; haec omnia ad fi- 7es agnoscendos nos ducunt, fines vero fine con- filiis antecedentibus non dantur: utrumque autem de Ente intelligentia praedito testatur. Cum de- inde adiumenta indagemus, quae proxime ad fi- nes illos ducunt, ea optima opportuneque electa atque adhibita videmus; ex quibus igitur. fapi- entiam auctoris, qui ea elegit, efücimus. Cum denique obfervemus fines, qui ad fuperiores fi- nes ducant, ut et vinculum fines inter et adiu- menta, ac tandem ad finem perveniamus ultimum, fummum , quod cogitari potest, £ontim ; hinc na- turam, fummis virtutibus praeditam , agnofcen- dam esfe putamus. Haec Parte prima exponam. Multi quidem, non una de caufa, vel mino- rem, quam decet, vel nullam omnino, huic argumento vim, ad probandam Dei existenti- am, inesfe fibi perfuadent. De his horumque argumentis, Parte ^ Commentationis fecunda disputandi erit opportunitas. Cum denique, in hoc argumento adhibendo et tractando , nonnulla fint obfervanda, tertiam Refponfionis partem hisce animadverfionibus deftinasfe videtur quaeftio, ab Ordine Theolo- gico propofita. PARS Con») PARS PRIM A. ARGUMENTUM , PRO DEI EXISTENTIÀ , E . CAUSIS FINALIBUS. uae in Exordio diximus , disputationis noftrae confilium aperiunt. —Naiuram fcilicet. rerum hominemque contemplari cupimus, ut inde con- filia pateant et fines optimi. In hoc argumento tractando , nobis non licebit, unam alteramve Philofophiae naturalis partem. vel aliquam azi- mi humani facultatem explicare; fatius enim erit, ex diverfis. disciplinis, ad noftrum propo- fitum aptiora eligere; eaque tractare confilio .teleologico. Ut vero, inter has varias diverfa- rum difciplinarum partes, commune conftitue- retur vinculum , hanc nobis elegimus contem- plandi rationem , qua, per figium fubiectorum feriem adfcendentes, tandem ad figem ultimum perveniamus. «Quid fibi invicem fuppeditent fingula, quid homini et humanitati praeftent , qua ratione ad moralitatem cum: felicitate. con- iunctam conducant, videndum erit. Ea enim univerfa est eorum conditio, ut tamquam cate- 3T | na C. wl na inter fe fint coniuncti, adiumenta et fines, et fingula fint f/zmes' et adiumenta fimul; ex- ceptis, huius ordinis auctore et fine ultimo. Cum igitur fenfim paulatimque fimus pro- gresfüuri, pro diverfa admodum natura, quae est confideranda, altera zZ/pectabilis , intelli- gibilis altera, hanc Commentationis partem ita - disponemus, ut, fectione prima, naturam ad- fpectabilem et hominem , quatenus est animal; eundem vero, quatenus matura intelligens et moralis est, fectione a/zera, contemplemur. Quandoquidem vero, in fingulis , coz/ilium pa- tebit, fimisque cérnetur, fectione 7er;i2, effi- ciemus, esfe Deum, qui confilium cepit fi- nemdqüe asfequutus est. "OU Ee d $9 PRIM A. SPECIMINA EX MUNDO ADSPECTABILI. Lana ST De natura univerfe r eiusque divifione. Omnem hanc ice cddjemle fublime .fi contemplemur,: tot tantaque videmus, ut, ni- íi quotidiano ufu huic fpectaculo esfemus. as- ! fue- (sg) fuefacti , in admirationem femper et ubivis ra- peremur. Natura enim ubivis terrarum oracula fua fun- dit, et.qui eius myfteriis initiari. cupit; "hunc inveftigare eam oportet, nom tantum in campis laetis; ^in. vallibus frugiferis et in fylvis- amoe- nis, fub.aequabili coelo fitis ,. fed etiam in. de- fertis vastis, in rupium cacuminibus vix adeun- dis, in pelago infido, et in locis, tam fervidis , quam nive et glacie perpetuo tectis. — Ubivis enim fosfilia- deprehenduntur: quaelibet regio. quasdam alit; plantas arboresque ab alio loco alienas, vel patria est animalium, quae in caeteris zonis non occurrunt. Unus hic exci- pitur homo, qui omnem terram ,. tamquam. pa- trimonium , occupat er posfidet. — . X . Cum haec omnia philofophis fint indaganda:; neque eorum oculos fugere posfint, facile in- telligitur, campum quam latisfimum iis patere, quem, .propter facultatum nostrarum imbecil- litatem , nonnifi in partes divifum rite. indagare posfint. Quocirca pro phaenomenorum diver- fiate, regnum fos/ile, vegetabile et animale a fe invicem discernunt ; in iisque diflinguunt " na- ^ I IG -- GE 2 on.H erder, den zur Phil. der Ge- féh. der Mensch, 1. Th, €. 47. Lm) | naturam organicam et organis deflitutam. (1) Quorum Zzec est praedita viribus: non nifi ma- teriei propriis ; (ad eam pertinent fosfilia , .fub- flantiae, quae fine partium damno disfolvi pos- funt et frangi: quia nulla inter partes intercedit coniunctio aut necesfitudo.) Z7//z (organica) vita gaudet. vel vegezabili vel znimali. — Om- nia, quae ad hanc pertinent naturam, funt com- pofita diverfis partibus, quae coniunctim ope- rantur, quarum altera pars, 'alterà indigere ne- quit, inter quas est coniunctio, qualis adiumen- ,tum inter et finem, (9) vel etiam inter cau- fam et effectum. — Lapidem ita tuto frangere ' poteris; altera enim lapidis pars alterá fine dam- no deftituitur,. est izorganicg. — Animal vero íi divideretur, partes disruptae vivere non am- plius posfent, alterum enim membrum alteri officia fua praeftare, omnia fimul, totius cor: poris faluti infervire necesfe est. n giii9 Naturam praefertim. orgazicam nobis ad ze- leologicas ^ obfervationes | conficiendas. fumfi- mus, quippe quae non tantum; quem iz fi. , |duen (D Richerand, Natuurk. van den Mensch, D. I. in de Inleiding; Uilkeus, 4e Polmaakth. van den Schep- per in zijne Schepfelen , MI D. I St. bl. 21. T. F. Hennert, Lesfen der. W'sjsbegeerte , D. III. bl. 302. ' (2) Uilkens,t. a.p. bi, go. - /5 [f Ws) zem aliquid locu obtineat , monet, fed et il- lius zodum rationemque indicat; eamque ob caufam, ex ed fpecimina ad noftrum confilium accommodata exhibebimus. (1) $ II. JDe con[iliis in regno vegetabili naturae conf[picuis. Et iam primum, ad Cereris et Florae re- gnum, nos convertamus , ubi Sicelides Mufae . adfunt, et Fauni robusti verfantur! Ibi de laeta fegete dicamus , et de floribus pulchris, vel de fylvis denfis, et de herbis faniferis. — Omni fere terra Cereris et FJorae templum continetur , ubivis enim adfünt arbores et humiles myricae , "herbae et flores. — Verno tempore fpecie laetà reviviscere videntur campus et arvum: iis tam- quam veftimento pulcherrimo indutae funt herbae et flores. Quanta multitudo et diverfitas in(inita / at tamen omnes una alit terra , ex qua mirabili arti- ficio omnes alimentum trahunt fibi opportunum. Postquam vero íruges et femina produxerunt, et (1) Paucis diferimen inter utramque. naturam indican- dum videbatur, ut ita hanc fectionem ,. fed imprimis Par- ti$ 11I locum , melius explicare posfemus. ( a6 ) et fua quaeque praeftiterunt officia, marcefcunt , quafi: luctuoíae de prolis amisfione. . Videmus ita omnia in reggo.vegetzbili eo tendere , ut procreetur, fervetur et emittetur femen, ne e rerum natura excideret , vel genus quoddam , vel fpecies aliqua. Haec vero cura tanta tam fe- dulo adhibita est, quia magnas praeftat animan- tibus utilitates regnum vegetabile. ^: s Illas plantarum arborumve. partes , quibus vel pollen caet. vel machinae ad procreandum con- ünentur , (veluti, ftamina , piftilla etc.) femper tales obtinere locos. videmus, quibus optime posfunt confervari, vel germina ad maturitatem perduci. Ante tempus ad maturefcendum oppor- tunum ;5- in pluribus abfcondito , postea vero apri- co loco, collocatae deprehenduntur ; tunc. eniin earum írangitur. periantium ,. eius petala exfe- runtur, quo melius folis calorem recipere pos- fent. — Ne''vero nocturnum. frigus laederec germina, vespertino tempore clauduntur , quae fefe mane aperiunt petala. Plantae leguminofae partes fructificationis intus occultant, et folia, quibus tuentur, ita fe vertunt, ut eas a. vento et frigore falvas reddant. ^ In papaveribus. caet. caulis, tuendi caufa, deorfum flectitur, prius- quam effüorefcit, tum vero in altum tendit, ut florae partes procreatrices et femina act fo- lis calori exponantur. Dual D h C nr 9 Quand igitur curd profpectum fuit, ne o tes fexuales. vel femina delerentur ! ^ Ex germine, in quo, ratione aeque mirificá ac diverfi, fervatur femen , prodit ftilus, cuius ope. ftigmata .pollen accipiunt frugiferum. - — Mirabile profecto videtur; flores,' qui in 'al- tum tendunt, piftilláà habere, ftaminibus brevio- ra, ut ita pollen, ex antheris cadens, a ftig- matis cacumine capi posfet. Sed oritur quac- ftio: quomodo igitur flores deorfum pendentes concipere posfünt? Natura curavit, ne peri- ret plantarum fpecies: ulla. ^ In friilaria (corona wv. c. imperiaHy piftilla. inveniuntur flaminibus longiora, ut ita eius cacumen pol- len deorfum. cadens .conciperet. (1) Sic flori- bus, frugibus, feminibusque procreandis confu- mitur aetas,. marcefcunt florcs; deficiunt arbo- res, et natura. diem fupremum obire videtur. Sed reftant. fructus. et femina fimul, bene et varía ratione confervata. — Tempore opportuno peri- carpia franguntur, prouti in Zrzpis , vel vielas- ricá mirifica prorfus ratione aperiuntur, veluti in — «oli si dg et fum 8 giganteo. (2) Tum (1) W. Paley, Neruurt. ion Hoofdft, XX. bl. 455 feaq. -*K2), L. A. Chateaubriant, Génie du Qhriflianisae, Verfionis Delsicae, T. I. p. 53. D C 18 ) Tum vero difpergitur femen, ae telluri manda- tum germinat crefcit efflorefcitque,. ut iterum officia fua et emolumenta praeftet. Quot igitur et quanta hic requiruntur, ad fines rite asfequendos! — Quarum rerum fi vel minima pars abesfet, caetera faepe, quamvis accommodate inflructa, confilio fatisfacere fuo nequaquam posfent. Et quorfum haec omnia tendunt? — S non confcia est natura vegetabilis, et ideo eam fuae ipfius caufa exflare nemo unquam dixerit. Scite vero Chryfippus animadvertit. (1). Uz clypei caufa involucrum, vaginam autem D gladii, fic fruges atque fructus | quos' terra gignit, - animantium. caufa. oriri. Sed hoc afferendo, de cibo, ad animalem vitam fuften- tandam utilisfímo , quem regmum vegetabile exhibet, non tantum dico; neque in iucun. ditate , quam , nostro fenfui pulchri , cum cae- tera fuppeditant, tum praefertim flores: affe- runt, fübfisto ; aut nonnifi de agricultura, | ge- neris humani cultrice, refero ; fed et ad her- bas, quarum vim falutiferam experientia. do- cuit, refpicio, et benignum illud confilium fpecto, quo. vegetabilia füfcipiunt aérem ab animantibus corruptum iisque noxium, et prae- (1) Cic. de nat. Deor. L. II. c. 27. C 0 2 praeterea, oxygenium aéri addendo, eum; in nofirum emolumentum ; purum reddunt. (1) — Videmus igitur ordinem, coniunctionem.; ufum 5 confpicimus ,curam providam .et | adiumenta , quae cogitari posfint , optima. 4 «« | PRIACN 1 j De animalium. inflinctus | fapienti | confi- lio iis concesfo. ., Postquam. ita plantarum regnum . obfervavi- mus, ad fines Dei indicandos, naturae .2277:2- lis.contemplatione, eos vindicare pergemus. — Hanc enim. terram. incolunt naturae ,. quibus inest nou modo. ratio organica y. fed, quae piaeterea | fepf/uut, ufus imo et inflinctu fru- untur. — larum rerum obfervationem. in no- irum ufum convertemus. o IEnfiinctus | est... duclinatio. naturalisy: quae exfhat4 fine. experientia , fine ratiocinatione , et fme imflituzione. (2) .; Exemplis allatis; de definitionis veritate fatis conflabit, et magis etiam , fi animadvertamus, animantia eo. minus praeflare inftinctu artificiali; quo magis, fui p | ipfi- " (D Herder,t a. p;D, I. f. 48. (2) Paley, t, a. p. bl..382. D» € 2o ) ipfius exeréitatione, fe perficere posfunt, fed eo maiori, quo maiori funt ftupiditate 5- de- inde, inftinctu fere carere animalia manfue- facta. Quodfíi vero, ex inftitutione, aut expe- rientia, aut ratiocinatione ,' repetendus esfet in- ftinctus, profecto animalia ab hominibus cul- ta, caeteris incultis et feris praeftarent ; (1) atque inftinctus apud animalia maiora natu, et apüd minoris aetatis, non éodem haberetur praeftantiae gradu , fed cortinuo'ad maiorem pro- -grederetur perfectionem. (2) In exemplis affe- rendis hunc ordinem fequemur, ut primo, de dnftinctu ad confervationem cuiusque ieidiwid pertinente, dicturi fimus ; fecuzdo de eo, qui con- fervationi totius generis animalium (3) infervit. Quodlibet animal, a prima inde nativitate, cognofcit elementum , quo vitam fuftentare po- terit: ita, fi znatis ova a gallina (int excuba- ta, pulli mox excubati continuo fefe ad aquam conferunt, cum e contrario pulli gallinacei, fi- mul excubati, ne hoc quidem tentant. — Cui- que est notitia cibi fibi utilis: ita pullus, | T | quam- (1) Paley, l. c. bl. 399. (2) ] F. Buddeus, 4e Zfzeisio et ; Superflitione , ed. Lulofsii, p. 247. (3) Hanc divifiohem propofut Clarisfe, V. CL i» Paleyi Opere, l. l, p. 383. ( 2t quamvis recens natus, continuo mamillas ma- tris quaerit. — Mirum profecto nobis accidit , omnia haec animantia, ab elepharte usque ad muscam, viram füstentare posfe; neque ullum genus ab alio deleri, quamvis alterum alteri- us fit pabulum: et magis etiam in admiratio- nem abripimur, íi attente. contemplemur, et rationem , qua contra adverfarios fe defendunt, et eam , quà fingula peculiari modo fibi victum comparant.. — Unam attendamus . araneam , quanto utitur artificio, quo fi deftituta esfet , qua tandem ratione, ex infectis volatilibus , praedas fibi facere posfet? Videas textum il- lud araneae pulcherrimum et fumma arte com- pofitum ,« quo irretiuntur volatilia. Quis eam mirabilem docuit artem , qua rete condit, et ità componit, ut meliori quidem modo effici nequeat? Nam fi e. g. foramina esfent maiora, minora infecta non irretirentur; .nec prodes- fent etiam maioribus capiendis, quippe quae rete frangerent. (1) Confpice apes, et admireris infectorum il. lorum ordinem , oeconomiam, industriam fum- mam, quibus, Venturae hyemis memores, aeflate laborem Experiuntur , et in medium quaefita reponunt. (2) ^ 7 - Jr (1) Reimarus, t. a. p. bl, 380. (2) Virgilius, Georg. L. IV. vs. 156) 157. C» ) ! Lotlulae dosséinto faltus fylvasque peragranz HPurpurebsque; suetunt flores ,-ez flumina libant Suguug deves. , Hinc nefcio qua. dulcedine laetae Progeniem nidosque fovent : hinc arte recentes "Excudunt ceras, et mella fenacia fingunt. (Y) Nifi inftinctu — keiéni£; formicarum ad inftar, quae aeftate. cibum ündique conferunt; et ad hiemeim confejvant, certo ex rerum na- tura exciderent. Hoc vero ne accidát, curat is, qui hunc inftinctum ad fapientis(imum finem apibus infudit. —' Mechanismo naturae enint tale quid accidere posfe , non intelligo , et face- te illos irridec-Herderus, qui ingenium qua- fi rhathematico - politicum iis tribuunt. (2) "Zivés füigratoriae, *ob climatis frigus et indigentiam cibi, hiberno tempore, alias ap- petünt regiones, easque longe remotas. füb alia zona iacentes. Quis vero cos docuit, tem- pore fempér 'Opportuno itinera inílituere ? Quómodo: viam rite abfolvunt eam, quam nme. homo quidem, fine pyxide nautica, perficere posfét? "Unde explicandum, quod femper fefe conferunt àd regiones opportunas? (3) Háe ^ . quae- (1) I. c. vs.53-57. Pulchre et quafi ad oculum omnia haec depinxit Virgilius, imprimis vs. 58 feqq. X2) Herder, Th. I f. 9i. (3) Chateaubriant, t.a. p. D. I. bl. 41. P a » 5d C 23,9 quaeftiones, nonnifi infítinctu admisfo, folvi posfe, quis dicar? Inítinctum vero, ad fin- gularem cuiusque vitae rationem accommoda- uum, non fine confilio dues concesfum esfe , facile patet. Neque minorem curam, ad fuftentationem totius generis vel fpeciei, adhibitam videmus. — Quamvis enim fibi invicem faepe non valde fint disfimiles, tamen foeminam eiusdem fpeciei femper nofcit mafculus; ambobus inest procre- andi cupiditas, ea tempeftate, quae omnium maxime est opportuna. Nidificationem fi. animadvertamus, vix alibi clarius artes infitas et inftinctus confpici posfe puto. — Avis enim annua, quamvis nefciat, nidificationem fibi pullisque, quos, ovis excu- batis, prodituros esfe, ne coniicere quidem potest, utilem fore, (eius parentes. enim fu- OS aedificaverant nidos, antequam ipfa in lu- cem emittebatur), inftinctu ducta, primum quem conftruit, fine ullis tentaminibus, quae male cesferunt, nidum condit, fuo in genere perfectum. (1) Deinde avis illa, motui conti- nuae asfueta, magnum temporis fpatium con- fumit in excubandis ovis, ea caloris temperie , qua (1) Buddeus, 1. l. p. esr. in nota Lulofsii, p. 196. (24 ) qua meliorem ne homo quidem excogitare po- test. «Pullis. vero excubatis, quanta» cura et amore: eos. profequuntur parentes, licet :cae- teroquin ferocisfimi et. voracisfimi! Hoc vero; nonnifi inftinctui adfcribi posfe, exinde efficio;: quod sepy*4 illa tamdiu duret, neque diuti- us, quam cura parentum indigere nequeat foe- tis. . .Quod(íi vero nihil mirum hisce inesfe putes, quia delectationem: exinde capiant pa- rentes, ex te quaeram , quis igitur rem ita com- paraverit, . ut delectatione trahantur ad ea, quae prae omnibus fint mecesfaria; et tamdiu quidem .quamdiu opus est, et tempore omni- um maxime opportuno? Et fic quidem , quae de inflinctu disferuimus, vana erunt neque inuti- lia, fed ad noftrum propofituin conducent. (1) Hominem ratione praeditum , post aliquot annorum educationem et experientiam, eo per- venire posfe, ut fe ipfe liberosque fuos tuea- tur horumque vitam füftentet, hunc igitur, hisce animi fenfibus inftructum , eos amare et diligere, non miror. Sed brutum animal ea- dem fuis praeflare pullis, nifi inítinctum asfu- mas, incredibile est dictu. — Quod fi vero. in- ftinctus. agnofcatur , fponte fua confequitur, es- fe (1) Paley, t. a. p.- XVIII. Hoofdft. et Claris- fii Viri Cl. Z4Z4itamesta et duuolaiionues. C 25 fe naturam benignisfimam et providam, quae ita. brutis füccurrat, ut, dum undique hofli- bus circumdata fint, fefe non modo defendere et cibum fibi comparare queant, fed et iis ducan- tur: ftudiis. quibus genus fuum, fuftentent con- 'ferventque : quo facto nullum, quoad fcimus, animalium perit genus, fed continuo et fibi in- vicem inferviunt , et hominibus conducunt. , $. IV. De organis vel membris quibusdam ,. ad fingularem. nonnullorum animalium ufum ,-iis fapientisfimo confilio - tributis. Quemadmodum diverfa funt elementa , in qui- bus vivunt animalia, multumque difcrepant vi- tae genera et inftinctus, ita. etiam non modo varia ratione compofita funt bruta animantia, fed et fingularibus interdum organis et membris pe iuris Quod cum paucis indicare velimus, quomodo ea. inflrructa fint, et quem in finem , animadvertendum erit. In Suecia habeter focietas hominum, qui in fundum maris defcendunt, ut, fi quid pre- Xtofi inveniant, illud inde reportent. ^ Hunc in.finem utuntur campaná, cuius in cacumi- ne e 26 ) fe'^adest. a£ris quantitas fatis magna, quae enhelationi eorum, qui fub hac campana mos rantur, infervire" queat, et fimul aquae refi- flat... Tali campanae fi: quis veficam infi- gere posfet, qua, admitrendo et. emittendo aérem, extenfitas et gravitas pro lubitu auge- retur vel diminueretur, mox, pifcis inftar, in altum.tendere ac | defcendere posfent, qui huic campanae infident. — Huiusmodi enim artifi- cio opus est pifcibus, quo aquam quaquaver- fum permeent. Videmus igitur, elementi ra- tionem habuisfe ordinis auctorem. yium vapacium roftrum contemplantes vi- demus ,. illud ad eorum vitae genus optime esfe accommodatum. Ex earum tota ftructura , no- minatim ex ftomacho aliisque vafibus internis , facile colligimus, eas, non feminibus eden- dis, fed aliis praedis devorandis, esfe. deftina- tas: cum contra multae aves, nifi femina ades- fent, omni alimento forent deftitutae , quia ani- malcula devorare et confümere iis, propter cor- poris fabricam, non licet. — Eaedem illaeaves rapaces, per aérem fublimem volantes, praedam ex longinquo videant necesfe est; fimul vero etiam, propter fpatii exiguitatem oculum inter et roftrum, ex propinquo Videre debent. Utri- que necesfitati natura fuccurrit. — Praeter- €a et in avium nonnullarum unguibus et ro- e ftris ( $^) ftris. facile 'confpici potest, quodnam fit ta- rum vitae genus. — Si vel fic^zfrZege,. alia- rumque avium huius generis, ungues denta- tas et ferrae inflar formatas contemplemur; quam pulchre iis inferviant ad praedam lubri- cam tenendam continuo videmus; ad eundem finem in alio avium genere roftra deprenhendi- mus, eádem rationé ferrata vel dentata: prouti in Pelecano Basí2no, (1) qui roftro utitur ma- ioribus minoribusque dentibus inftructo, ad pifces rapiendos et devorandos. Similem convenientiam ; vitae rationem inter et organa, in cz7:/e quoque obfervare licet. — Camelus enim in defertis et regionibus fervi- dis vitam transigens,. ubi per multos faepe dies nec fontes nec flumina inveniuntur, con- tinuo'in viae periculo verfaretur, nifi peculiari quodam ftomacho aquani fervare posfet, quo utitur fiti laborans. — Deprehenduntur fcilicet niulta receptacula , inter altérius ftomachi mem- branas: in quibus aqua did incorrupta confer- vatur. Potu vero indigens, et fiti presfüs, vi- mufculorum , ut videtur, aquam ex receptacu- lis in ftomachum transfert, et fitim ita reftin- - guit. (2) 1 Quis (1) Paley, t, a. p.bl. 319. Clarisfe, l1. bl. 55. (2) Pareau Vir Cl, J4urig.. Hebr. Defcr. p. 414» Shaw, /vZysges etc, Tom, 1, p. 3or. (*28 ) .. Quis igitur, miram illam organorum ftructa- ram videns et fingularem ufüm, hanc harmo- niam fapienti et. benigno confilio adfcribere detrectaret ? | $. V. E manuum in homine fliructurd et ufu confilium per[bicue patet. Ad praeftantisimum omnium animantium ge- nus contemplandum accedimus. Fines enim nonnullos fapientisfimos et benignisfimos ex "dnthropologia phyfica indicare conabor: de hoinine autem rationali et morali, fectione fe- cunda, dicam.- Manuum. fIructuram proponendam eligimus , quia fic de os//bus , de eiusque mufculis , artu- bus et nervis, fimul dicendi erit opportuni- tis; atque vix ullum corporis membrum ufum praeftat aeque. magnum er perfpicuum. Brachium inferius duobus osfibus est compo- fitum , radio fcilicet et 4/r2 , quorum alterum (radius) manui est affixum , alterum vero (ulna) brachio fuperiori (1). Quodfíi et radius et ulna utrique cum manui tum etiam brachio fuperiori : iun- No Pal ey; t.a p. bl. 148. ( ?9 ) iuncti esfent , immobilis fere esfet manus; fiau- tem uno tantum osfe contineretur brachium infe- rius, quaquaverfum haud facile moveri posfet 5 vel fi denique hoc brachium fingaius duobus ex .osfibus compofitum , nullam excogitare pos- femus. rationem, vel hac, quae nunc locum obtinet, faciliorem , vel etiam aequali mo- tus facilitate commendabilem. Et valde. profecto huius facilitatis nostri in- terest , nam fi vel minima difficultate laboraret motus manuum noflrarum , hae utilitates multo minores nobis praeftarent. Ita. ex diverfis modis , qui locum obtinere posfent, eum quem cogitare posfümus optimum, electum videmus; qui fic eligit, ratione. et confilio hoc facere folet: qui autem optimum eligit adiumentum ad opti- mum finem asfequendum, vere fapiens dicen- dus est. ] ^ Obfervanda est porro convenientia illa atque varietas, quae, cum in externa manuum forma j tum etiam in earum ftructura, cernitur. — Nam plane utraque manus fibi invicem est fimilis, ambae .uno pollice ; digito minusculo uno, tri- bus digitis, fünt praeditae; in ambabus mani- bus autem pollices duobus, digiti tribus artu- bus mobiles, omnes unguibus muniti fünt. Cuius quidem. ftructurae - utilitates indicare ne- - fas esfe videtur, quia in omni negotio facile pa- (8e 3 patet, quid valeant. fingulae manuum. partes, quantaque omnium fit necesficas. ó ; Nullus fere in omni corpore. humano datür locus, ubi musculi maiorem ostendunt utilitatem et efficacitatem ,, quam | in, manibus noftris, — Muscüli enim irritabilitate et fingulari quo gau- dent mechanismo, (1) pro locorum quos oc- cupant varietate, in diverfam directionem di- gitos caeterosque manus partes movent. Musculus ille qui vim ;fuam manus, motu oftendit, circa ulnam in brachio. inferiori est repofitus , ex hoc musculo tendines originem du- cunt,- qui ligamine, annuli formàm habente, füpra-manum copulantut et;deinceps ad. quos- libet digitorum artus. procedunt , ita ut pro lu- bitu. eos movere. posfimus ,. (2) -quod - quanta fieri posfit velocitate et àccurationc , in mufico fonos ex inftrumento eliciente cernitur; vel etiam in eo, qui fcribit; magno enim nobis opus est numero. mufculorum , .ad calamum feriptoriam. manu tenendam , magna. itidem ad digitos aequabili motu dirigendos. 7 Mufículum autem -huncce ideo. in brachio s fu- (1) J. F. Blumenbach, JVatuurkunde van deu Mensch, $. 304. 311. enz. (2) B. Nieuw entijt, Regt uve der: VFereld- Defch. bl. 133. K "gt .2 fuisfe repofitum. cenfeo, .quia hoc loco nullus magis est opportunus ad motus diverfos diri- gendos, ét manus ipfae vilde impedirentur et deformarentur, fi in. iis mufculi illi | crasfiores locum obtinerent. (1) : Summum. deinceps artuum in manibus con- fpicitur artificium , : quorum hoc est confilium , utiungantur duo osía ea ratione, qua facile mo- veri posfint, quod utrorumque osfium forma efficitur , et praeterea humore quodam molli. et mucilaginofo promovetur. (2) Si denique illam nervorum vim atque accurationem . confidere- mus, quae in manus cavitate et in digitorum . extremis partibus animadvertuntur , hoc eum in finem ita inítitutum fuisfe videtur, ut eo meli- us res externas tactu cognofcamus, et a fe invicem diftinguamus. (3) Superfunt.alia multa, quae in manuum TUN ca obfervari posfent; haec vero fufüciunt, ut fingnlarum earum partium utilitas cernatur: Quis enim earum ftructuram mirificam , con- venientiam perfectam , ith utilitatem . multipli- cem PR Fd per : Pul: (1) Paley, t. a. p. bl. 172. (2) Ibid. t. a, p. bl, 162. (3) Nicuwentijt, c. a, p. bl. 26r. (8e. D^ Pulchre igitur et vere Cicero fcripfit. (1) Naiuram multarum ariium | minifiras manus homini dedisfe. ^ Et paulo post: Jtaque 4d pingendum , ad fingendum, ad [calpendum., ad nervorum eliciendos fonos ac tibiarum , ap- ta manus est, adimotione. digitorum. |» tque haec oblectationis ,, illa | necesfitatis 5. cultus agrorum , exflructionesque 4ectorum y | tegu- sienta corporum vel recta wel futa omneme que fabricam aris et ferri , ex quo. intelli- gitur ad: invénta animo , percepta. fenfibus , adhibitis : opificum. 2nanibus. omuia mos confe- quutos, ut tecti, ut ve[liti, ut falvi. esfe posfemus ,. urbes. muros , domicilia | delubra haberemus. . Sed. quis. tandem | enumerare posfet omnes, quas manuum ufu adícifcimus utilitates iucunditatesque ? Nulla fere esfet ra- tionis voluntatisque noftrae utilitas, fi manibus indigeremus, aut fi aequalis inveniendi et fa* bricandi- facultas in homine defideraretur: ut verbo dicam, omnis periret cultus, : humanitas omnis, Hac igitur de caufa non dubitemus, hic agnofcere f/zes auctoris, qui fumma. pro- videntia et benignitate humanitati confüuluit. () Cic. l. 1. L. lI c, 6o. $i VE De organis ad corpus nostrum alendum fapientisme. compofrtis. In utraque .zatura organica , tam vegerabi- li^ quam 4nmimali, obfervatu maxime digna est nuiriiio. Cum. enim varia ratione vires fuas amittant corpora, terantur organa, carere non posfunt fustentatione quadam, qua non modo vires perditae reftituantur, verum etiam in pue- ris et iuvenili aetate floreant et augeantur. Huic hecesfiati fatisfacit nutritio, quae. di- verfis organis efücitur, iisque ita inftructis, ut machinae .humanae , licet prae caeteris fint arti- ficiofae, tantam artem atque efficaciam, nullo modo confequi posfint. (1) Quale fit horum organorum artificium , quaenam utilitas , ^ h. s. delineandum erit. H Postquam cibus in . ore ,. dentibus , dd qman- ducandum aptisfimis, (2) tritus et faliva . ma- defaetus fuit. vi inprimis musculornm-ad. ven- triculum - defcendit; — entriculus, oblique in corpore humano .repofitus, ad. fimilitudinem fac- (1) Blumenbach,. La es 455* Cic..e IVat. Deor. E: -I.. c.. 345 35:36... M. I T (9 Paley;.t. 1,.p. bl. 325. C C34) facci est formatus. Conftat quatuor membranis tunica exteriori, musculari, mervea ac vefti- mento 27z/ermzo. Hoc in receptaculo ,' duae ha- bentur aperturae: cgrdia, qua cibum recipit ven- triculus, in fuperiore parte, et py/orus non longe a fundo remotus, quo cibus in duodenum tranfit, übi (1) infinitis fere vafis lacteis, quae in extorum 'cavitate reperiuntur, abforbetur.. : ' Postquam igitur haec vafa, quae partem fyfte- matis lymphatici continent, permeavit chylus , atque a naturis heterogeneis glandularum ope est fecretus, concurrit in receptaculum five ciflernam chyli , quae est fundus ductus thora- cici. Itaque chylus, fic praeparatus, aptus est, qui prope cervicem in venam fubclaviam finiftram fundatur et ita cum fanguine mixtus ad cor no- flrum deducatur. Vires autem, quae propellunt chylum per vafa, originem ducere videntur , ex vi conirahenie horum vaforum, ex valvulis eorum , cx fres/rene a posteriori, atque ex pu- fu arteriarum propinquarum. "Omnis haec fabrica digestionem ciborum et nütritionem .fpectat. Nam cibo digerendo in- fervit fuccus. gastricus, quo fimul putrefactio | ar- j (1) Blumenbach, t. a..p. bl. 357 , quo auctore, nec minus Paleyo, lib. l, in h. $. concinnanda , contiuuo ufus fui. | I ] ! | € s») arcetur; locus deinde calidus, quem in corpore obtinet ventriculus; et zoz:s mirabilis peri//al- ticu$ , qui originem ducit, e tunica. ventriculi musculari, quippe quae infigni irritabilitate gau- det, et ita, crasfiores chyli partes deprimens , chylum fimul purum in duodenum defert. His- ce adiuments, nec minus /ucco pamncreatico ac bile, cibus digeritur, et per reliqua exta vectus,' quamquam valde diverfus et multi- plex, in lympham aequabilem, lacti fere fimi- lem, ad: corporis nutritionem idoneam, .conver- titur. — Sed quorfum reliquus apparatus fpec- tet, forte quis quaerat. |Extorum longitudo , quae corporis extenfiratem fexies fere fuperat , utilitatem haud exiguam praeftare videtur, cum fuppeditet fpatium et tempus ad chylum, quem vafa fuperiora nondum abforbuerunt, abíor- bendum. Deinceps obfervandum est, hórum va- forum lacteorum orificia esfe tam. exigua, ne crasfiores chyli partes admittantur, quo facto facile impediretur fanguinis. circuitus et morti fübitae fuccumberet homo; neque tamen exiguitas ullum affert; damnum, multitudo enim vaforum fufficit ad chyli tranfitum | quo- tidie, — copia : fas — magna, concedendum. Porro, ductus thoracicus, qui chylum, ut diximus, ad venam. fübclaviam. ducit, mi- rifico «pollet. artificio. —— Cum. enim, ea Cun vi, ( 335 2) vi, qua arteriae utuntur, deílitutus fit, ad chy- lum in altum vehendum, praeditus est ferie val- varum ,. quae furfum aperiuntur , et eo infervi- unt, ut evehatur chylus et: fimul reditus femper impediatur. Animadvertamus, quod, fi vel mi- nimae huius ftructurae partes, v. c. valvae istae, deesfent, caetera omnia vana esfent et inutilia, Denique, quamvis primo obtutu miremur, chylum in cervice tandem cum fanguine com- misceri, feriori tamen obfervatione effecerunt rerum periti, venam fubclaviam hanc amplam, prope cervicem. collocatam, esfe quam aptisfi- mam et prae caeteris opportunam ad chylum ti- mul cum fanguine ad cor nostrum ducendum. Et fic facile videmus, quot quantaque prae- flent, tam. fingulae; horum organorum partes , quam omnes fimul, corpori animali. — Vidimus- que itidem miram illam , imo et ftupendam ar- tem , qua fit, ut pueri crescant, iuvenes florc- ant vigeantque , viri fenesque fuftententur, vires perditae reftituantur. Quodfi confpiciamus artificium pulchrum ac utile, ab homine | conftructum, huius ani- mi dotes ingeniique facultates agnofcere nemo dubitet: quare igitur pervicaciter negemus et continuo difiteamur ordinem illum plane con- fpicuum , finesque de fapientia auctoris aperte teflantes?. Ad. id enim asfequendum , quod Or- | C 37.) organa haecce efficiunt, aliud organorum genus neme excogitaret vel hominum. acutisfimus. Quocirca haec Ciceronis verba, appo- fite dicta exiftimem: (1) doceat ergo aliquis, poruisfe melius. Sed nemo. umquam . docebit : et, ft. quis corrigere aliquid volet, aut. dete- rius faciet , aut. id, quod fieri non potuit, de- fiderabit. «S. VII. Sanguis, qua ratione et quem in finem , nos per omne corpus humanum vehatur. Quae hac $. referam, itidem ad corporis nostri nutritionem pertinent; attamen, ob or- ganorum operationisque diverfitatem , feparatim tractanda nobis videntur. Superiori $. vidimus, qua tandem ratione chylus , ad nutritionem idoneus , fecernatur et ad -eor nostrum vehatür ; nunc vero in eodem fere argumento pergendum esíe credimus, ad con- tem- (1) Cic. de Nat. Deor. L. Il. c. 34. Animadverten- dum est: Ciceronem hic et alibi Dg/bum Stoicum in- duxisfe loquentem , cnius verbis faepe utimur, confilío ab eius fententia alieno, cum ille, e Stoicorum placitis, ea uri- buart inndo, quae nos Deo tribuere folemus. C we » templandum difficile iliud problema, quod, nifi experientia edocti , nullo modo- folvere. posfe- mus ; nimirüm qua ratione fanguis, non folum ad , nullas non corporis partcs fluat , fed et ad. cor, fanguinis receptaculum , revertat. - Hoc ut diluci- de, quoad a nobis fieri posfit, proponamus, rimo cor ipfum, Zeizde arterias, Zenmique ve- nas, indagabimus , et quid efficiant et quem in finem ostendemus. intlide inftar formatum est cor animale, quod fanguinem per omne corpus dispergat. Irritabilitate quadam, (1) nec minus ftructura,pc- culiari, (9) operam mirabilem, eandemque con- tinuam, a quarto inde generationis hebdomade, ad diem usque füpremum, peragit. (3) Est autem musculus cavus, iucdio fere corpore re- pofitus, conftans fibris directione fere rotunda in utramque partem vergentibus , et varia admo- dum ratiónc fitis, ita ut fe invicem decusfent. (4) Praeéterea'ei inest infionis numerus vaforum, quae ex venis córomaüriis procedunt. (5) Hac ftruc- tura condnentur inprimis /rmus anterior , et au- 5 ri- (Q) Blumenbach, t. a. p. $. 118. (2) t. a.p. $.- 121. (3) t. a. p. S. 89. (4) Paley, t.a. p. bl. 562, Blumenbach, t. a. p. S: 110. (5) BIuwmenbach, t. 3, p. $; 102. ( 39 ) ricula eius, qui recipit fanguinem-ex corpore toto; ex hoc finu ad pulmones vehitur fan- guis, ab iisque reductus, in /;mu et uri- cula posteriori, (quam olim finiftram dixe- runt) (1) concipitur, deinceps.vehitur ad: ca- vitatem in eodem cordis latere pofitam , et tranfit in. fyftema | arteriarüm: commune ac: cordis fub- ftantiam, (2) ex ultimis denique arteriarum ra- mis in venarum radices , et fic in utramque venam cavam tranfit. Hac igitur ítructura. efficitur» ut exprimatur ea fanguinis pars, quae in cavi- tate habetur toties, quoties pulfus fentiatur ar- teriarum: ita ut fanguis, fecundum Martine t- ti computationem , quaque hora bis et vicies per corpus nostrum fluat. (3) — Ad fangui- nis curfum dirigendum — valvulae. inveniuntur , quae impetuoíum retrogresfum fanguinis in ve- nas, impediunt. lrritabilitate igitur , qua prae- ditum est cor nostrum, fanguinis partem re- ceptam premit in arterias, quae initio funt la- tiores, fed fenfim angustiores fiunt. — Pracftant arteriae fortitudine; fünt enim tribus tunicis com- ^ pofitae. (4). Originem ducunt ex finu posterio- ri (1) Blumenbach, t. a. p. $. 91. (2) t. 8. p. $. 95. , C32 J. F. Martinet, Katechismus der. INatuur dor Uilkens, V Zameufpraah. (4) Blumenbach; t.a. p. $. 75. (wo ) ri, et^deinvper omne corpus fefe dispergentes ea locx:/-obtinent, quae prae caeteris : lae- fionis periculo. falva funt. (i1) ^ Post multas anaflomo[és, demum ad extremas membrorum partes perveniunt, et ibi fefe exonerant in venas; quae arteriis funt debiliores et latitudine augen- turi quo magis cor appropinquant , Puneilent eo reducentes, unde venerat. 1 ' Neque hac ratione, nos plane defcripfisfe 'àt- que oculis quafi fübiecisfé cor, arserias ec venas j purmus. Nonnulla;enim fttüidio oriifimus, quip- pe ad nostrum propofitum, fines indicandi, mi- nus conducentia: quae vero indicavimus, ea non nifi: latiori -demohftratione et tabulis ad plenam perfpicuitatem perduci posfunt. Non dubito ta- men,'quin fatis dictum fit,; ut intelligantur , quae; dein erunt animadvertenda. Vidimus, fanguinem ex finu cordis anterio- ri, r priusquam: per. corpus: diffunditur , ope' ar- teriae. pulmonalis ^ad. :pulmones vehi, et hine; per venas, ad cor: ipfum reduci. — Hoe üt eum in finem; ut fanguis purior redda-. tur (2), et ita purefactus, omne corpus tuto per- meare posfit. Quam pulchre igitur huic neces- fariae operationi-fatisfacit cor nostrum! Du- » pli- a1) Paley, bl, 2o. (2) Paley, bl. 206 et Clarisfe, V. Cl. Aunot, 32. C45.) plici ira fimul fungitur negotio, ut fcil. fangui- nem recipiat dispergatque ; et, anteqüam hoc praeftect, eisdem organis ad pulmones fanguinem ducat. lta duo adfunt effectus, iique utiles et necésfarii , qui una eademque machina praeftan- tur. — Conjunctionem praevifim pulmones inter et cor facile agnofcet, qui animadvertat, eam ob caufam eumque in finem, quatuor haberi cavitates ,- duas recipientes fanguinem ,. duas eum refpuentes. (1) | Et qua tandem ratione valvarum ufu indigere posfemus ? Quomodo melius eorum loco aliud quid. dari posfet? Cordis ventriculi enim, cum fanguinem conceptum exprimant; hic vulgari cur- fu refpueretur, partim in venam unde venerat , et parám tantum in arteriam , quae fanguinem ul- terius ducere debet: co igitur fpectant valvulae istae, ut impediatur fanguinis in venam retro- gresfio. Hae nifi adesfent, quamnam tandem praeftaret utilitatem cor nostrum? Nullam fere praeftare posfet. | Hisce ita valvulis exiguis , in harmonium redactis cum caeteris cordis parti- bus, vita confervatur, quae fine illis pereundi periculum continuo fübiret. - Arteríae rite comparantur cum canalibus per urbem rusve fluentibus. — Sunt enim tubae la- (1) Paley, t. a. p. X^. Hoofftuk. C42 ) latae, ex' quibus. plures minores oriuntur , qui iterum plurimis, iisque tamquam rivulis admo- dum exiguis, originem praebent. Hac enim ra- tione corpori nostro fanguinis copiam fuppedi- tant arteriae. Sed et hic reftat aliquid , quod ulteriorem comparationem non finit. Sanguis enim, ope arteriarum ad extremas. usque cor- poris nostri partes ductus, redire debet, exitus enim non datur, nec dari potest. Iam adfunt venae, quae hoc praeftant, et quarum haec est conditio , ut nulla ratione meliori idem, alio ar- tíficio, peragi posfit. Anne hisce omnibus con- filium deesfe putemus? Hoc (i volueris, unde repetenda csíe putas, illa adiumenta tam inpli- cira et artificiofa quae tam pulchre finem asie- quuntur optimum ? Propter musculofam obici in arteriis acci- dit, - ut, fi laedantur arteriae, partes laefae continuo; a fe invicem diftrahantur, unde vitae periculum oritur. Saepe homines laeduntur ita, ut tànquam. ex torrente eflluat fanguis: vel fic tamen raro accidit; ut arteriae fecentur. Un- de hoc? Arteriae iis in locis occultae funt, in quibus non facile laedi posfunt. lta (ut hoc tar) abíconditae deprehenduntur in inferiore di- gitorum parte, in foraminibus tam. alte. ex- fculptis, ut, quamquam dimidium fere digiti disfecatur, nondum. laedatur arteria. .' Quod. fi : 2 lo- C 45 ) locuin non obtineret, femper magnum vitae pe- riculum. nobis immineret, nunc vero nonnifi raro inveniuntur, qui, arteriis laefis, morti füccubuerint. . Primo adfpectu levius videri. poterit, has operationes fanguinis e nostra voluntate non pen- dere. At perpende, quomodo tandem homo dormire posfet, aut alias res curare, fi'ad fanguinis motum continuo mentem advertere ne- cesfe esfet? - Si denique addamus, organi huius compo- fitionem licet tenerrimam et attificiofisfimam , esfe tam fortem, ut per omnem vitam, fine ullo plerumque vitio, munere fuo fungatur, fatis admirari non posfumus illud artificium, prop- ter conflantiam, quae in opere humano exfpecta- ri vix posfit, et qua tamen indigere nequeat ho- minis vita. $. VIII. Organa loguendi ad huinanitatem promo-- vendam. hominibus tributa. Vox humana originem ducit ex pulmonibus, nullum enim animantium genus, iis deftitutum, fonum edit. — Ex his halitu cfllatur aér, (1) | con- (1) Blumenbach, t. a, p. $. 148. verg. $. 154. C 44 ) contra Jzryncis latera truditur , quo facto fonus lbi ope £/omidis et epiglottidis formatur, atque in os funditur. : Deinde in ore fita: est lingua (1) finita dentibus ; adfunt praeterea labia et cavitas oris... Haec: vocem, immoderate profufam , fin- gunt , determinant , fonos distinctos, articulatos; elicit (91 ol | d5«q x : ;.« Quanram | operam. machinata- fit gatur ad homini vocem articulatam largiendam , teftatur lingua, quae mirifico apparatu innumerorum fere musculorum inftructa, (3) tanta praeftat mobi- litate , velocitate, accuratione, tanta arte, quan- tà opus erat, ad fingulas litteras ,. fingula verba , articulata ratione. et. distincte, per horarum Ófaepe plurium tenipus, fuudendas. (4) - Quid. deinde. conferant dentes, labia, quid £fliciat cavitas- oris, quid nafus, facile inrelli- get, qui v. c. literas, labiales vulgo dictas , pronunciat. Iuvat. hic Ciceronis addere verba. (5) lam vero domina rerum eloquendi vis, quam n esi (1).Cic;.de IVar. :Deor. L..Il..c. 59. (2) H. Blair, Lesen der Redekunde ets. D. I. Les VII. bl. 127. ; (3) Blumenbach;'6. 148. dicas (4) Paley, bl. 177. (5),C i c. de, INaz. Deor, L. Il. c. 59. ( 45 ) est praeclara, quamque divina? Quae primum efficit ut em, quae ignoramus, discere , et ea quae [cimus , alios docere posfimus. | IDeins de hac cohortamur ,/ hac. perfuademus ,' hac confolamur . afflictos ,. hac deducimus perterri- tos a timore, hac gestientes comprimimus, hae cupiditates. iracundiasque reflinguimus , haec nos iuris, legum; urbium , focietate devinxit, haec a. vita immani et fera fegregavit. Qua- propter fcite conmciliatrix humanae. focietatis dicitur. (1) : j Haec igitur fi vere dicta fint, cum. de ope- £35 quam natura machinata est, tum etiam de utilitate et delectatione, quae hinc. in.nos redun- dat, ne ingrati fimus aut negemus confilium , quod tot tantaque homini praeftitit,, quod ho- minis et humanitatis felicitati tam pulchre pro: fpexit ! $.. IX. Oculus de opifice fuo mirifice testatur. " 1 P d Afficitur animus duplici modo fenfibus, fcilicet internis et externis. (2) Senfus externi, ne de fen- (1) Cic. 4e Legg. L. I. c. 9. i (2) I. K ait, duaropolozie aus praguuatifciter hinfigt S. 46» C wb ) fenfu vitali loquamur, ad quinque vel tres re- feruntur. Ex hisce unum nobis fumfimus ad contemplandum , vi/uz? fcil. eiusque organum. Quanta fit animum inter et corpus coniun- ctio , docent exempla eorum , qui mortui videban- tur, quamvis animus domicilium fuum nondum reliquisfet , et qui, etfi intelligentia adhucdum praediti, fine organorum ufu nibil quidquam agere valebant. Quid vero, fine mentis auxilio , organa efficere posfent? —— Quamvis igitur con- flet, esfe necesfitudinem inter utrosque, ta- men , qualis haec fit, definiri nequit, cum ne de animi quidem fede conveniant fententiae , (1) neque etiam de caeteris hac in re aliquid certo flatui posfe videatur. — Plurimis tamen vifum fuit, cerebrum eU vob; esfe domicilium , (2) quia inde originem ducunt nervi, qui fenfatio- - nes rerum huc demum afferunt. Ex medullz enim ob/ongata inter cranium fità, oritur nervus opticus, qui cum oculo ita coniunctus est, ut ex eo pendere videatur. Nervus hicce producit retinam , in qua obiecta pinguntur. Hanc proxi- me fequitur tunica czorozdea, deinde fclerotica, denique corzez, quae pars est zugicae feleroti- cac (12 C ic. Tusc, Quaest. L. T. c. 9- 12. (2) Hennert, Zesfen der [Vijsbeg. D. II. bl. 207. Dlu- menbach, $. 212. ( 4) cae atque caeterarum exterior. (1) Iris, quae pupillam, quam dicere fólent, format, et cum uvea est coniuncta, extenditur vel reprimitur (fortasfe propria fua itritabilitate) pro quantitate luminis, vel minori vel maiori. — Continet dein oculus diverfos liquores , aquetum fcil. cry- flallinum , vitreum 5 qui cuinam ufui inferviant mox videbimus , comparatione inter oculum no- ftrum et telefcopium inftitutá ; quae , licet artem longe füperet natura, in nostro argumento , ap- tisfime inftitui posfe mihi videtur; utrumque enim ad easdem optices leges est inftructum , utrumque iisdem adiumentis utitur, utrumque ad eundem finem compofitum videtur, eosdem denique effectus prodit. Res externae enim, (obiecta) luminis ope con- fpicuae, fuperficie fua , radios retrudunt et ita ad oculos nostros vertunt. Radii illi ita flec- tuntur, ut, fi ex corpore vel materie pellucida | in aliud corpus tranfeant, (v. c. ex aére in aquam) pro eorum corporum ratione, vel divergantur vel convergantur, ut, firite convergantur, fimul in unum focum colligantur. lta et in telefcopio etin oculo concipiuntur radii luminis, qui, pro va- (1) T. F. Puddeus, de Ztheissm C. V. $. s. ec Lu- lofsii, Zune. 190. deinde. pastim Blumenbach, Pa- ley et Clarisfe, t, a. p.- C 48 ) varia ratione et necesfirate, lentibus et liq:to- ribus, vel diverguntur, vel in unum focum «onverguntur. Ut hoc exemplo utar: cum radii in oculi corzézm cadentes eam tranfeunt, eà- que fingulari admodum ratione franguntur, de- inde, liquore 44» et lente cryflallina ,' magis magisque ad axem converguntur, minus vero humore vitreo, ne in foco convenirent mi- nori, quam quo res obiectae, in rerina , apte depingi posfent. (1) Ad oculi igitur rationem telefcopium est com- pofitum, imo et emendatum; nam oculorum con- ftructionem fequuti, liquorum diverforum loco; lentes. compofitas telefcopio addiderunt, et ita vitium telefcopii, quod colorem fpéctabat re- rum. obiectarum , emendarunt. Cum ita in hisce conveniant oculus et tele- Ícopium , in.aliis caufis tamen telefcopio mag- nopere praeftat oculus. . Telefcopio enim fi uta- mur, non nifi ex longinquo videre posfumus; oculo vero ex longinquo, fidera e. g. contem- plari posfumus, atque etiam e propinquo librum legere, imo et res obiectas videre multo mino- . res; Quod quidem eflicitur , partim. ope zridis ; partim vero et maxime ofe musctilorum , qui- bus Q0) Nieuwentyt, t, a, p. XIII, Befch. et Tab. X. et XI. (49 2 bus cornea magis redditur globofa, protruditur liquor cryftallinus, prolongatur axis. — Sic omnia ad optices et mechanices T confor- mata videmus. Nonnifi clarà luce, telefcopii ope distincte videre posfumus, oculus vero ad videndum, luce magis et minus clari, est inflructus. ^ Pz- plas enim, pro quantitate lucis vel maiori vel urnori, fe contrahit, vel extendit, et ita plus minusve lucis admittit. Mirum híc accidit, hanc pupillam fibris compofitam, quamvis extenda- , tur vel contrahatur , eandem femper retinere for- inam globofam. Si quid pretiofum atque utile habeamus, il- lud optima qua posfumus ratione confervare, et.ab omni damno liberare conamur. | Cum igitur oculus, prae multis corporis humani membris, fit dignus qui cconfervetur, iure ex- fpectare posfumus, eum, fi confilio fit factus, bene munitum iri, contra perturbationem et laefionem. | Neque exfpectationem fefellit. oculi conditio; collocatus est in capfulá, e feptem osfüibus. bene iunctis, marginibus excavatis, confiructà. . Hac in capfula invenitur pingucdi- nis copia, ut 'eo. facilius moveatur, et quo velit adfpectum convertere posfit, item tuto quiefcat oculus. —. Supercilia füdorem , e ca- m. | pi- (. 49 ) pitel et: fronte defluentem, retinent. (1). Palpe- brae autem, quae extenduntur, et 2a7//s cartila- gines .fustinentur, ut fint: opportuna oculo- rum tegmenta, funt mollisfimae ,' ne laedant aciem, et. idoneae ad claudendos oculos, ne quid incidat ; et. ad aperiendos eos. (2). Muni- igeque (ut Ciceronis verbis utar) fzzt pal- pebrae , tanquam vallo. pilorum, quibus, et apertis. oculis ,. fi quid incideret repelleretur , er [omo conuiventibus , cur oculis ad cernen- dum mom egeremus, ur qui tamquam involuti quie[cerent. Denique meliorem , quo MASEHNDMA LE locum vix invenies; rite: igitur animadvertit is ipfe , oculos tanquam: ánterpretes et nuntios rerum in capite, tamquam in.arce [umma , mirifice ad ufus necesfarios , et factos, et collocatos esfe. Nam -oculi,: tamquam fpeculatores , altisfimum locum obtinent, ex quo plurima dirt Mn fuo munere funguntur. Ad hanc providentiam. tam: ndilifentétn atqué folertem , tàm' benignam atque: fapientem , ad- iungi multa posfent ; fed haec fatis fuperque fuflicere videntur, ut'intelligátury quot quan- taque hominibus tributa fint , et quem: in finem. In- (1) C.icode uar. Dé -" IÉ. c-5751' c.c. 56. et de Deise L. 1. .c; 9. (2) Xenophon, Memorabilia Socratis , A. Y. €. 4. | I [| t 3531 Jutelligere autem , noa. posfumus, quomodo praeiudicatae opiniones tantam ip homines vim exerceant, ut et hic fines optimos. pervicaciter negent ; recte enim ii dixisfe nobis videntur, qui ocu/um Atheismi antidotum füppeditare di- xerunt. | Cum enim Aorologium, cum ania pneu- "atica, cum quaelibet. machinae , non nifi. con- filio quodam ita conítrui potuerint, et cum ratio organorum atque ftructura corporum multo fit-accuratior et fubtilior, faepe maiori. artifi- cio pollens, . utilitate. praeftantior 5. . profecto non dubitandum erit de confilio fapientisfimo , ad. hunc mundum, tam utilem. pulchrumque , tanta. harmonia et varietate condendum, necesfa- rio. — Et hoc applicamus ad oculum. et tele- fcopium 5. fi igitur . aequalia inveniantur, adiu- menta, effectus et. fines, iidem , . fi caetera. con- veniant, qua tandem ratione homo,. fana, mente praeditus ,.. alterum. auctori ratione praedicto ad- fcribat , alterum vero, confiliis indigere. defen- dat? Si vitium, quod in telefcopio. reprehende- batur ,. fublatum fit. fimulac ad oculi rationem conformaretur, certo quidem nobis. conftabit. de confilio artificis, telefcopium tam bene corri- gentis ad oculi inftar : fed quare minus animad- Vertemus finem Dei; qui ita' inflruxit ocu- lum, ut co vitio EON eoe Si denique D.2. ocu- oculus non tantum fimilis fit telefcopio, verum eo longe praeftet, quare imperfecta confilio , perfecta absque confilio auctoris," compofita esfe credemus ? | $. X. | Conclufio huius Sectionis. Est haec profecto naturae huius adfpectabilis conditio, ut, fi eam ingenio, indagandi cupido, contemplemur, in admirationem continuo rapia- mur. Cum enim haec, quae exhibuimus, fpecimina, quanto magis ommis natura rmobis ostendet magnitudinem ftupendam , multitudinem : et copiam rerum ingentem, varietatemque fere infinitam! — Nec ramen in hac multitudine et va- rietate, harmonia , /eevouíz , conftantia , qua eae- dem naturae leges , ubivis et femper locum ob- tinent; (1) qua omnia omnibus accommodata fünt, paria paribus refpondent (2) et conci- nunt, neglectae fuerunt. In his autem pulchritu- dinem videmus ralem, qualem ars humana nun- quam asfequi posfit; utilitatem, quae ex amni 2 1 - par- (QD Herder, /4c» , I. 60. egregie dicit :- er is ein gnalogon , einer. f[chipfung etc. (2) Cic. ae iVat, Deor. L. I. c. 1g. A e parte continuo in nos redundat; coniunctionem denique inter. partes infignem. Omnem enim naturam fi confideremus, continuo . videmus fingulas eius partes cohaerere , ete fe invicem pendere ; quae cognatio ità est inflituta, ut ^ altera. pars alterius rationem in fe contineat , ia ut mundus omnis conflare videatur cauía et effectu, medio et fine. Cum ita a primis inchoatisque naturis inci- piamus, continuo earum utilitas et necesfitas in oculos incurrunt, fi naturae vegetabilis. et ani- malis rationem habeamus ; aérenim, humus caet, ad plantarum et animantium vitam, funt ne- cesfarii; plantae autem et arbores animantibus profunt; bruta animantia homini multas utilita- tes iucunditatesque fuppeditant. — Sic diverfae huius univerfi. partes. fibi invicem mutua prae- flant officia; fic natura inorganica vegetabili ; vegetabilis autem fenfibili; fenfibilis fuperiori ili rationali conducit. (1) Praeterea fingularum naturarum fabrica mul- tà ostendit mirabunda. Quanta praefertim | in ipfis animalium corporibus confpicitur coniun- ctio convenientiaque partium ! Homo autem omnes antecellere | videtur , firucturá nervorum imprimis fubtiliori,, qua ad impresfiones rerum ex- €» Hennert, Lesfen , D. III. bl, 279. € n) c&ERpA aW rue ^pereipiehddi est sdonetiss Gy ri ibul 7 filültarum artiuti rüapistris ; (2) figurá' cólpatis bibili er mentis" conditioni adaequa- tà; (3) organis loqdéhdi; (4) generis ufitate y! qua id fidisilho: genere " riullae" inveniantur fpe cies vel elosfes , et omniüm Phyfiologia est una eademüüé ,' (8) ira 'ut quaecunqué fit hontinis defcripiio una in ommes conveniat; (6 Rak ce fpatio longiori [vitii Cacterorum 'animdn-. dum fere Omnium ;' (72) quibus accedit" dez iique; quod , "maturae füáe^ conditione homo omis 'tétrae fit incola. (8). Quae ' quidem me indücurt;' "üt hominis praeffantiam prae caeteris" dffmántibus laudem. Sunt animülia, quae und altéfave parte homineni. atitecellurt 7 fed hómo in fe tot continet , téntaque ,' ut haéc mobi$ WWulto naloris praefatae MM iniiéidüt. Aoi ME - ay Heeredkà sg rTi^TH (5 1480 15d 1279611 (2), Con£..h..Comm, P.I. $1.6. 5. .() Ci c, de. Legg. | PIG BT ONCE DN | (4) Uilkens: t. a. p. bl. 100. ; b. Comm. L1 j $9. et O V id'ius; Me. L, I. Fab. II. nm" (5) Uilkens,t.a. p. bl. 69; 68. 8e. - -(6) Cie. deLesg, L. loc.:30. | (2) Herder; l/Th.f 45 (8) Herder, I. DR 143. Uilkens, twp. bl. 98, et Buddeus, 1l. I. e. V. $. 6. C. 59.) Si igitur copia et varietate , harmonia et con- flantia, pulehritudine et utilitate, nec minus mutua coniunctione , gaudeat natüra," nulla :fu- peresfe videtur dübitatio de finibus in rerum natura agnofcendis. (1) — Singulae partes val- de confilium probare nobis videntur ; nihil au- tem magis valet, quam partium in uniyerfo , imo et in uno eodemque Corpore, coniunctio et harmonia; quae ut locum obtineant, quan- tam prudentiam et fapientiam. requirant , teften- tur mechanici; quae quam praeclare in rerum natura confpiciantur , aflirment rerum periti ; ex quibus . quid derivandum fit iudicent finguli ! Tanta enim rerum confentiens , con[birans E continuada cognatio, quem mop cOgeted, quae dicuntur a ine , comprobare ? 75 Vt | Sed; quamvis ita fines animadvertamus , et adesfe probaverimus , quamvis hominem prae- flantisfimum esfe omnium animantium indicave- rimus; f/zem tamen ultimum, in hac matura adfpectabili , invenire non licuit: Hune autem quaerendum : esfe. putavimus : cui disquifitioni alteram huius Partis deftinavimus Sectionem.. () Kant, Kriz. der Urtheilskr. f. 369. (2) Ci c. Je Ia. Deor. L.. Ire 27, E M SEQ O0 SECUN DA. | Hd PE nifi ji |J CSPECIMINA EX NATURA HOMINIS INTELLIGI- | ajos BILI ET MORALI., " Coniunctio inter ed[pectabilem et iptelli- gibilem hominis naturam. Est haec imprimis hominis praeffantia, ut non tantum natura gaudeat fenfibus fubiecta, fed. et praeditus fi fit natura intelligibili et. mora- li, quibus duobus rerum IS cognatus (1) utramque in fe coniungit. Inter illas necesfi- tudinem — animadvertimus quam arctisfimam ; natura enim intelligibilis: organis utitur, cor- poris membris; quocirca pulchre dixisfe fer- tur Anaxagoras, (2) we éw à Duaxec- püy TE xal vdvru) alri. Neque igitur oculi funt qui vident, fed mens ope dion: omnia confpici. Praeterea mens nostra omnis actio- nis originem im fe habet, et ad agendum natu- ram dadüeit adfpectabilem. (3) — Attamen, fine U^ x | re- 0) ipe pet t.a, p. bl. 6s. Heydenreich, Th. I. f. 27 (2) Plato, PAaedon, t. -(3) Herder, /dein, I Th. f. 129. C 57 ) rebusexternis et fenfuüuum "ufu, mens multas notiones;. quae argumentum; quod. vocant, five materiam a fen(bilitate et rerüm. fenfi- bilium. impulfione ducunt, non-conciperet; fi- ne; loquela. caet. nulla focietas, nullus cultus adesfe posfet; íine focierate autem nihil quic- quam valeret ingenium: noftrum ; exercitatione enim et rerum impulfione excitatur in nobis, et ad maiorem procedit perfectionenr. (1) -In hac vero rerum conditione, utramque naturam' appofite inftructam.esíe, videmus; al- teri enim altera infervit ; altera alteri accommo- data est; fine alterà altera nihil umquam vale- ret ; fed. utraeque fibi invicem. coniunctae ad gravisima quaeque confpirant, et harmoniam ostendunt pulcherrimam. "(Quae fi-vera fint, profirendum est omnino confilium, hanc coniunctionem inftituens ,- eam- ue ad communem finem dirigens. Intelligibilis illa natura, de qua iam loquuti fumus, quamvis concretionis fit expers, (2) tamen pro variis eius viribus, quas foras pro- dit, variis quoque facultatibus praedita dicitur. . Cum "(D Reinhard, t.à p. Ll. 122. Borger, l.c. pP.9r. Herder, t a. p. I. 130. 149. 177. W y tt e n- bach,l.c. p. 46. (2) Wyttenbach, ante PZaed. p. Xv. ( 58.) Cum enim »e/ cogitat, ve] fentit ; e «cupit y: menti noftrae razionem , fenfum et voluntatem y inesfd wulpo momentz(u) d^! c0 cuntüdr- o ;Has faculcates: fi; animadvertamus ,. continuo itn oculos incurrit , cum fingularum virium. uti-: litas imo et necesfitas, tum apta fingularum , in: liomine fanae mentis, proportio; quibus acce- dit. mutua earum . coniunctio. Omnia. autem: haecce, ex propria fua indole, fi modo rite: adhibeantur , ad bonos tendere (mes, ethos ffi- mul ad finem conducere ultimum, facile inve-: niemus. : T iit 01 - Adest igitur coniunctio bus in mundo adfpectabili ;; adest coniunctio | facultatum : in: 1jundo: intellieibili ac :morali; adest denique coniunctio inter utramque hancce naturam! Et tot tantaque nos monere videntur, ne divinam neglieamus benignitatem , fapientiam , aliasque proprietates, quae in finium: contemplatione tam. pulehre cernuntur. . Cum itaque hominem ratio- Talem .et moralem paulo accuratius |; contemplari cupiamius, ut ita nostrae caufae inferviat haec eius' contemplatio, hac. disquifitionis. nostrae Sectione, proportionem et coniunctionem facul- ta- (1) Borger,l c.p. s. Reinhard,-t.a. p. I. 166. M. Mendelfohn, Jorgenflunden , oder. Forle- fungen über. dafeyn: Gottes y f. 118. alii, ( 59 2 tatum animi idoneam. indicabimus S$. IL. ho- minem natüm 'esfe ad veritatis cognitionem $. HII. et ad virtutem colendum $. IV. ex ip- fà animi conditione! efficiemus ; - ut denique, quinam fit finis-ultimus, ad quem omnia haec tendant; Ostendamus $. V. | EAE ed Tom $e Hid ici: o De facultatibus nostris, idonea proportio- ne nobis , JJ abieni confr ljo » Concesfis. Cum omnes hae facultates in homine. vige- ant et^ cuique: (1) fua- adfit vis peculiaris: et auctoritàs iusta, mens hümana in fana condi- tione verfatur.' Qua enim ratione integra cor- poris valetudo apta partium continetur témpe- ratione ," éádeim hac ratione, ex^ partium confen- fu, animi oritut fanitas. (2) Earum enim fr vel' unà abfit, neque fibi; neque liumanitati quidquam prodesfe potest mifer-ille homo," at- que fine iusta harum. facultatum PEDE omnis periret humanitas.. Postquam hanc harmoniam paucis modo, fed dilucidis exemplis, explanavero ; ad eius s fines celebrandos- pracedet - disputatio. ^ . mus Ex (1) Reinhard, t. a. p. I. 18». (2) Conf. Nob. de Geer, Disfertatío in Politic. Plat. princ. p. 96. C. 6o -.Ex tam multis viribus in cognofcendi. facul-. tate. confpicuis fi vel una indigeremus, caete- rarum nullus fere esfet ufus... Hominem fi tibi. proponas, intelligentià caeterisque |. cognofcendi; facultatibus praeclare gaudentem, fed una defti- tutum memori, facile percipies, nullam ha-. rum omnium facultatum esfe fupervacaneam omnemque animi harmoniam fore perturbatam, fi vel minimá earum parte indigeret. Hoc ye- fO 5 ne humano generi fatali quadam. necesfitate accidat, cavet moderator ille, qui aptundd fi- bi. propofuit fines. Neque minor. intercedit necesfitudo rationem inter. et fer/um. Hoc intelligitur, fi contemple- mur hominem rite compofitum , qui cuique fa- cultatum . fuarum iustam tribuit auctoritatem 5. atque fi hunc inter et fcholasticum ac myfti- cum. comparationem inffituamus. — Alter enim ratione tysuouxg utitur ; fenfum autem vili pen- det et.opprimit,. atque, ut in una rerum con- templatione verfetur animus, omni ftudio curat ; et fic tandem , ut. ait Borgerus, V. C. za- fcitur. illa. philofophandi ieiunitas . Scholasti- corum. quorum ingenia erant. oppleta dialecti- cis aculeis , quibus fe invicem compungebant. (1) Sic (1) Borger, Disuiatio c. p. 8. ( 61) Sic oritur rigor ille et inhumanitas eorum, qui omnes fenfus opprimunt, eos etiam, qui foócietatis faluti infervire folent, qui ita ne be- nevolentiae quidem aut mifericordiae , vel grato animi fenfuüi erga beneficum , indulgent. Alter vero myfticismo imbutus, ratione pror- füs neglectà, nonnifi fenfu fe duci patitur, huic uni indulget, hoc utitur moderatore , et ita ad nyftieismum rapitur; focietatem igitur relinquit , focietatis ftudia reprimit, humanitatem negligit , in folitadinem et deferta fe confert, et ita inu- tilis prorfus humanitati evadit. : Haec fatis confirmare videntur, quam neces- fárium fit utrarumque animi facultatum aequili- brium, et quantá fapientid ufa fuerit illa natu- ri, quae, ut fines propofitos asfequeretur, in homine talem conftituit virium proportionem , qualis optime humanitati conducit, quam qui negligit in peius continuo ruit. v9 Quamvis rationis facultates praeclarae, fen- , füs praeterea optime comparati, homini ines- fent, ni(i tamen haec fimul in voluntatem vim fuam exercere, eamque ad agendum excitare posfent, nulla fere rationis et fenfus nobis es- fet utilitas. 'Evepysía enim illa ni(i praeditus esfet homo, pulchre comparari posfet cum navigio, velis remisque deílituto; in mari tranquillo, neque idco C 6» ) ideo. ad iter abfolvendum idoneo. . Sin. vero cupiditates inesfent homini quam acerrimae, ratio autem et fenfus moralis ad eas regun- das. et coercendas ei deesfent, profecto, ve- luti navis, gubernatore et anchorá. deftituta , infido pelago ventis procellisque in, rupes quas- fata, naufragio ; ita ille vi: à dial, quae in animo grasfantur, periret. Videmus igitur, diverfá admodum ratione turbari posfe animi opportunam temperationem , et. cernimus fimul, fine temperatione illa nul- lam exftare posfe humanitatem , felicitatem aut moralitatem. Cenfemus ideo, animum noftrum , tamquam. ex diverfis. materiis compofitum ,; ad certam rationem et; proportionem a natura .fa- pientisfima, factum. esfe, ut mulla cuigsdam peculiaris facultatis haberetur dominatio, fed cuique fua flarent iuri, hunc. in finem, ut li- bertate gavifi felices, «et, dummodo lioc Jtoto fludeamus animo , boni esfe posfemus. $. III. | Homo, animi fui conditione, ad. cogna- « fceudum verum , idoneus est. ij :QuodG hominis animum , ve cogitando; vez fentiendo , 767 volendo occupatum, confpicia- mus, ( 165 D mus, harmoniam harum facultatum cernimus , qua fingulae confpirare videntur, ad homihem, rerum fcientia et cognitione imbuendum; eo enim tendit. zio eius, eo fenfus. veri, eo de- nique //udium cognofcendi , inveniendi , investi- gandi. Hoc paulo accuratius indicandum est, ut ita eo luculentius' videas, hominem ad veritatem natum esfe. Agedum! ad. mentem nofiram tamquam ad rem alienam attendamus, et cas mentis faculta- tes, quae ad veritatem cognofcendam condu- cunt, indagemus! Omnem animi cognitionem ex und fenfuum. externorum impulfione repeten- dam esfe, nunnulli arbitrantur: (1) et recte ad- modum , ceu. repraefentationum fontem , fenfum addunt, quem" vocant, internum, (2). quia mens nostra, conditionem obfervans, in qua ipfü verfatür,.e& hac obfervatione fui, multam derivat cogitandi materiem 5; praeterea nobis ho- minibus inest facultas quaedam fuperior, fons 1 idea- (1) Prouti Ariftoteles. Conf. Wyttenbach, V c. p. 46. Hu mius, jLockius caet. conf. B or- g6T.,]. c. p. po. Item Condillac. Conf. eius Es/z fur T'Origine des Conuoisfances. Iumaiaes , P. I. Sect..I. Ch f. $. 6. (2) Kant, zfntzrepolosie , f. 58. (uii idearum, quae ex fenfibilitatis impulfione deri- vari non posfunt, omnem excedunt experi- entiam, et ideo 4 priori dicuntur, quippe quae, licet excitentur et exferantur rerum ad- fpectabilium impulfione hominumque confue- tudine, tamen ex iis originem non ducunt; prouti /2éx: illae, quae a Pfychologia, a Cos- mologia et Theologia, nomen duxerunt. Eius repraefentationes funt abfolute necesfariae et eo inferviunt , ut unitatem et coniunctionem af- ferant. Ita v. c. zezpore omnes repracfenta- tiones, cum fenfus externi, tum interni , /Pa4io autem omnes repraefentationes. fenfüs " externi coniunguntur. Hac facultate formae materiei tribuuntur, et principia rerum conftituuntur; quocirca et facultas principiorum dicitur. Senfus igitur externus, íenfus iniernus, et facultas illa fuperior, de qua diximus, tam- quam cognitionis humanae fontes, funt confide- randi, quibus materies fuppeditatur, in. qua mens nostra cogitando verfatur. —Repraefenta- tiones enim , quas ex hisce fontibus haufimus, ab alia mentis nostrae facultate elaborantur, in ordinem rediguntur, invesdgantur,. quod maxi- me comparando peragi folet. Ani- (1) Kant, Zpt2ropologie , f. 40. Reinhardt. a.p. D, I. $. 28. | ( 68 ) Animus nimirum repraefentationes- illas con- fufas, quas a fenfibilitatis impulfione' vel. fa- cultate nostra fuperiori derivavit, ita arripit, ut cogitationem a caeteris omnibus dvOcet, et in hoc unum tendat, ut comparando ^ aequalia conjangat,. disfimilia feparet, et ita notas re. rum characteristicas, conceptus quos adaequa- to5 vocare amant, et notiones univeríales ac- quirat. (1) Ita feparat et coniungit non mo- do repraefentationes rerum adfpectabilium , fed et infuper eas fegregat a repraefentationibus facultatis - illius füperioris ,, quam rationem di- cimus, quo facto, quaenam fint leges et. for- mae intuendi , cogitandi , iudicandi , concluden- di, mira fagacitate efficit. (2). Deinde, comparando notiones cum notioni: bus, vel notiones cum intuitionibus , indagan- doque mutuam carum coniunctionem ,. eadem facultas, de repraefentationibus et notionibus , quas accepit, vel etiam de adiumentorum bo- nitate ad finem aliquem adfequendum ,. iudicat. Denique comparando in iudiciis verfatur ,. et ope tertiae. cuiusdum notionis ; veritatem cuius- cunque rei eflücit; vel cx rebus perceptis ad re- Q) Wyttenbach; lc, p. 48. Kant, fothrip. 6. 58. (2) Kant, Kr/t der py. Fert í/25. feqq. ( 66 ) rerum incognitarum intelligentiam nos du- cit. (1) j Et ita fponte fua patet, repraefentationes noftras fenfim fenfimque ad maiorem progre- di lucem. et perfectionem ,. fi hanc animi fa- cultatem. continuo excolamus ; atque. hac ratio- ne cognitionem rerum et veritatem in dies au- geri, et ad maiorem perfectionis gradum ad- duci. Repraefentationes , quas accepimus et elabo- ravimus, iudicia quae tulimus , ut confervemus , utimur ea facultate , quae est fenfüum quafi vi- caria. Memoriá enim , quae Phantafiae pars est , notiones etc. confervamus; et Imaginatione repraefentationes rerum quafi ante oculos re- vocamus, vel alias ad earum fimilitudinem in- formamus; (2) altera reproducentis nomine, fingentis altera. infigniri folet. Haec vero fufficere videntur, ut cernatur, quid diverfae rationis vires, dummodo excultae fint, ad hominis cognitionem conducant. Ad veritatis cognitionem valet quoque /ez- fus iucundus. et iniucundus. ^ Senfus enim est Íílatus five conditio, in qua nunc ipfa mens (Q0 Wyttenbach, l. c. p. 25. (2) Reinhard, t. & p.$. 30, 31 Wytters bàch, li;e^po dz. | (850 j mens nofítra verfatur; ita cognitio veritatis , evidentia et ratione nixa, hanc noftram con- ditionem meliorem reddit et tranquillam , ideo- que fenfum producit nobis valde gratum et iucundum ; fenfus autem talis veritatem et co- gnitionem rerum non promovere, erroris pe- riculum non avertere non potest. lta accidit, ut cultiores fane homines miro ducantur co- gnofcendi ftudio, (1) ut nihil homini iucun- dius fit ,. rei alicuius inventionc. Trahimur enim ad inquirendum verum, et, quo magis veritatem. cognofcimus, eo magis quoque eam amamus; trahimur.ad rerum na- .turam indagandam , vel aliquam difciplinam in- vestipandam. Quid enim est, quod. homines ex infimà plebe, nulla fpe rerum gerundarum, opifices denique , delectentur historia? Nec mi- nus ii artes colunt, qui fenectute fünt confe- cti. (») Verum igitur propter fui ipfius dignitatem expetimus: magni verum aeftimaremus, fi vel nulla utilitas vitae ,. nullum emolumentum ,' ex co in nos redundaret ; fz/fur autem odio ha- bemus, quippe veritati contrarium. Videmus igitur, quid valeat fenfüs ad veri- ta- 'C)' Reinhard, t. a. p. $. 45. (2) Cic. 2e Fir, L.. V. ei 19. - E 2 ( 68 ) tatem et rerum coghitionem provehendam ; eo nimirum fungitur officio, ut nos excitet ad veritatis investigationeni, atque voluptatem no- bis praebeat, qua, ad res cognoscendas veri- tatemque indagandam, eo magis impelli. fole- amus; quamvis eam et propter fe ipfam laude- mus et expetamus. . Tantus enim est innaius in nobis cognitionis amor. et fcientiae , ut ne- 20 dubitarpyásfi 44, quin ad easres , hominum natura, nullo emolumento. invitata , rapia- tur. (1) Quid vero, qui ingenuis fludiis at- que artibus. delectantur , tonne videmus eos sec valetudinis , nec rei familiaris. habere rationem, omniaque perpeti, ipfa cogniiione et fcientia captos? Quid de Pythagora? quid de Platone Joquar ,; a. quibus propter ^ difcendi cupiditatem videmus. ultimas terras esfe peragratas ? lta hoc ftudio ductus ho- mo itinera fufcipit difficillima, et patriam re- linquens atque amicos, trans infidum pelagum faepe cum vitae periculo navigat, ut novas re- giones inveniat easque indaget, incolarum mo- res caet. exploret, et in patriam redux exacta referat. Quo magis autem alicuius difciplinae peritia proficiamus, eo magis eius amor nos tenet. Haec (1) Cic. de Fin. L. V. c. 18, 19. ( 69 ) Haec enim ffudia doctrinae , prudentibus et bene inflitutis , pariter cum aetate erefcunt , ut honeftum fit illud Solonis dictum, quod ait verficulo quodam, fe multa in dies di- fcentem fenefcere ; | : L4 I*pzoxo 3' «iei TOAAR Dijacxduevog. 1) Qua voluptate animi nulla certe potest esfe aior. (2) Et quamvis pueri interdum et iuvenes, pul- chritudine fabulae alicuius abrepti, eá dele- ctentur , quippe quae , veritatem mentita , falla- ciae füfpicionem non iniiciat, tamen ii impri- mis, quorum animi facultates maturiore aetate magis excultae funt, nifi opinio eos decipi- at, veritatis momentum percipiunt atque, ne fictionem et veritatem confundant, fedulo ca- vere ftudent. — Vel fic etiam nafcitur philo- fophia, lux vitae et magiftra morum. Quid enim aliud est, nifi amor fapientiae ? Homini igitur propria est veri inquifitio et investigatio. (3) Tendit igitur continuo ad certitudinem et cognitionis harmoniam homo; hac de caufi re- (1) Selecta podtarum Graecorum carina , p. 13. (2) Cic. de Senectute , c. I4« (3) Idem ae Of. I. 4. f P po ) rebus ' mirabilibus faepe. fidem vix habet; dif- ficilia autem quaelibet enucleare geftit ; et in 'eo facpe multum temporis confuümit, imo et pro veritate pugnat, atgue pro eà vitae. peri- culum fubire interdum non recufat. (1) Ita confpicimus hominem praeditum facul- tatibus, quibus ad: idoneam fibi pervenire: li- cet rerum cognitionem; quibus ex veritatis investigatione voluptatem | percipit; quibus ad hanc indagandam inducitur. Quae quot quan- iaque communi operá efficiant, dici vix potest: fine: inferioribus . enim. cognofcendi . facultati- bus, ne animalis quidem. eius natura exftare posfet , et nonnifi fuperioribus ingenii. faculta- tibus, homo ad; humanitatem , felicitatem virtu- temque, unquam peryeniret. (2)' Cognofcere enim debet vires et facultates , cum aliarum rerum ,. tum fui- ipfius, et prae-- terea etiam mutuas rerum coniunctiones. Hifce utitur ad fines fibi proponendum , ad auxilia et adiumenta inveniendum , ad impedimenta tol- lendum , ad ufum rerum et abufum cognofcen- dum, ad res noxios flectendum ad utiles. fines. His facultatibus.ad fummum perfpicuitatis .gra- dum (a2) Condillac, Ocuvres , Tom. I. p. 139. (2) Reinhard, t.a. p. $.68. Mendelfohn, l. l.p. 123. C) dum adducit cognitionem fuam, artium et do- ctrinarum fcientiam. auget, omnem mundum contemplatur, et vultum ad fidera tollens ad eo- rum etiam cognitionem pervenit, quae longe a nobis funt remota; hisce denique principia et caufas rerum videt earumque .progresfus, et quafi antecesfiones non ignorat, fimilitudines comparat; rebusque prae[entibus adiungit at que annectit futuras; facile totius vitae cur- fum videt, ad eamque degendam praeparat res necesarias. (1) | Sed et ad animi tranquil- litatem et probitatem valde. conducit haec animi conditio. Nam leges practicae nonnifi ratione theoreti- cá ad perfpicuitatem duci posfunt: leges nimi- rum illae nobis officia imponunt, quae non mo- do recte novisfe oportet homines, fed prae- terea et adiumenta, quibus hisce fatisfacere optime posfumus. (2) . Cum ita, in humanita- tis, patriae, amicorum ,. vel et mei ipfius fa- lutem et perfectionem , praeftare, ex officio five perfecto feu imperfecto, aliquid vellem, nec tamen modum cognofcerem , .quo optime hoc peragerem , et nefcirem qua ratione impe- dimenta optime tollerentur , profecto finem me- unm (1) Cic. de Off. I. 4. (2) Anonymi liber cui titulus: Pisteuon , oder ucber dafeym Güttes , p. 294. 4 A5: s um non asfequi, aut confilio meo fatisfacere posfem;;(r) — Ex cognitione fui ipfius oritur apta fui aeftimatio , . deprimitur nimia duAzvria* quo facto ad .maiorem felicitatem | et dignita- tem et; moralitatem adducitur. homo. Quo- circa has facultates exferere , hunc fenfum fe- dulo | excolere ,:-haec ftudia apte excitare ei proderit, qui mavult esfe bonus, quam videri. Cum igitur. ea fit harum rerum , quas expofuüi , perfpicnitas,. ut. ampliorem disqui(itionem re- quirere:non videantur, liquet, fingulas animi hu- mani partes ;confpirare ad hominem cognitio- ne rerum imbuendum. Hanc vero virium con- jünctionem ;; harmoniam et communem utilita- tem , non minus confilio fapientisfimo et be- nignisfimo. adfcribendam . puto, quam mundi adfpectabilis firucturam. ^ Quid enim, fi vel una facultate deflitueremur, altera nobis prae- ftaret? In hisce profecto cernimus veritatis au- ctorem, qui omnia novit, et, pro fua in nos benignitate , cognitionem veritatis, eo modo, quo homini humanitatique conducat, nobis largitus fuit, : "m Y Q)Noesfelt, ^mweijung zur biüduus angehender Theclogen , Tom. I. f. 199. $. IV. . o Homo ad moralitatem est natus. Nihil MAP. EO contemplando ma- ioris est momenti, quam natura eius moralis. Veritas. enim quamvis magni fit aeftimanda , quum in fe fpectetur, maioris ramen utilitatis acquirit laudes, fi eam existimemus tanquam ad virtutem nos ducentem. Quid enim fine eà con- ducunt reliquae animi et ingenii facultates? Quid acies mentis? Nifi: voluntas adfit bona, quae illas facultates in fuum: ufum convertat , illae valde nocere posfunt. (1) ^ Quid cognitio officiorum , quid rationis theoreticae ufus, nifi nobis impofita fit lex moralis, fehfus moralis: ftudium virtutis? Non nifi voluntate :bona et virtute , felicitate ac aeftimatione digni evadere posfüumus: et in eo fita est hominis praeftan- tia fumma.atque dignitas, ut virtutis ac mora- litatis fit.capax; imo et ad moralitatem , fa- cultatibus. fuis, ab :eo,. qui fanctitatis est auctor,: fapienti et benigno. confilio factus: fit. Hanc hominis deftinationem , in. facultatum eius conditione et harmonia confpicuam, pau- : cis (D Kant, Kriz. der Urth. f. 412. C mo cis in lucem ponere , eiusque utilitatem indica- re conabimur. Adest in homine facultas quaedam fuperior , Corganum morale) qua ideas adfcifcit morales , veluti de uszo et aequo , caeteras, quae cum his arcte cohaerent. Hac facultate fefe ad virtutis obfequium natum esfe percipit; hac ideas illas füperiores accipit; hac veram virtutis pulchri- tudinem cognofcit; et ita honeftum prae turpi , iustum prae iniusto, aequum prae iniquo laudat, quicquid bonum fit in fe ipfo et aliis, magni aeftimare, omne vero quod ab honefto recedat contemnere voluntati iubet. (1) - Haec facultas rerum fen(íbus fubiectarum ufu et hominum focietate imprimis excolitur, et ad maiorem perducitur praeítantiam perfe- ctionemque , neque tamen ex iis originem du- cit. — Diiudicantur autem et probantur atque illuftrantur eius effata, ratione theoretica, ne- que tamen, five ex ea derivanda videntur, feu cum illa commifcenda. De eo enim , quid ab- folute et necesfario verum fit, vel de princi- piis, non iudicat, nec quid bonum fit, ratio- cinatione efficit, quae rationi theoreticae pro- pria (D Herder, Lc.II. f.959. F. Hemfterhuis, dans fon: diclogue Simon , ou des facultés de l'Afme, "Tom. Vl. et faepenumero aiiis locis. € 25 ) pria funt; fed principium est auctoritatis. le« gum practicarum , fuaque auctoritate leges im- ponere voluntati folet: est ea facultas, quam Philofophia, Critica raziezis practicae. nomine infignivit. (1) . Hanc legem iam puer fibi impofitam fen- tit, cum in ludendo, quid iustum fit. quid iniustum , continuo animadvertit. : Quo magis autem fe explicant facultates morales , eo ma-. gis fe ipfum fentit iudicem actionum et fen- fuum. intimorum , et in fe ipfo tribunal confti- tuit. Qui igitur in moralirate aliquatenus funt progresfi, hi virtutis praecepta, a ratione pra- ctica voluntati impofita, procul dubio, tan- quam. praeftantiá et dignitate infignia, lauda- bunt, quippe rationis theoreticae ope eorum dignitatem percipientes, Comparatione inílitutá inter fenfa nostra in- terna actionesque noftras, et legem moralem nobis a ratione practicá. impofitam, fui et aliqua ex parte etiam aliorum percipit moralem vel dignitatem , vel pravitatem. (2) Si animad- vertat dignitatem et convenientiam cum lege morali, oritur aeftimatio ,. reverentia, fenfus mo- (1) Kant, Ari. der Pract, Vern. f. 116, Rein- hard; t.a.'p. bl. 215. (2) Kant, Zugendlehre, f. 35, 96. C 2$ ) moralis, prae omnibus caeteris fenfibus iucun- dus; fin vero repugnantia legis adfit, non con- temnere fe ipfum.aliosque non potest, et fen- fü afficitur omnium tristisimo. ^ Peezas (ut Cicero ait) Jui, non tam iudiciis, quam ut eum agitent infectemturque Furiae, non ardentibus taedis, ficut in fabulis, fed ango- ve con[cientiae fraudisque cruciatu. (1) In adolefcentibus iam habentur initia huius fenfus moralis. Priusquam enim homo facul- tatibus valeat moralibus easque exercuerit, pudore, qui recte omnium virtutum custos di- citur, affici folet. Hoc pudore profecto ni- hil praeftantius in homine, nihil efficacius ad moralem eius naturam exferetndam, eamque probandam! Provectiori vero aetate, cum ma- gis exculta fit ratio et theoretica et practica, magis fefe explicare incipit hic fenfüs; quo fnagis enim rationis ope convenientiam cernit - inter legem moralem, a ratione practica vo- luntati fuae impofitam, eo magis quoque ani- madvertit conditionem, in qua verfatur, laetam , tranquillam et fupra omnem cogitationem amoe- nam. (2) Quo magis vero difcrimen obfer- vat, | (0) Cic. de Legg. Y, €. 14. . (2) G. S. Steinbart, Leer der Geluksalizheid, $. 17. C 2» J vat, eo magis quoque conícientiae morfu af- ,ficitur. Quid? quod talem fenfum diffiteri cu- piant nonnulli. Adest experientia, qua in. aliis hominibus , quid fit haec moralis fzcultas, cer- nitur adest: animadverfio noftri ipfius. — Ita, licet invitus, homo virtutem colere et venerari cogitur fuá confcientià, imo et virtutem in inimico non venerari non potest. — Quam- vis voluntas fenfuum illecebris fit irretita et obedientiam legi deneget, aeílimationem ta- men obedientiae huius lcgis moralis excute- re pro arbitrio noftro non posfümus. Natura hominis moralis non potest non delectari vir- tute eiusque amore affici, cum eius imaginem videat in homine integro et pio. — Virtuti enim inest maieffas quaedam , quae noftram ca- pit venerationem 5 pulchritudo , quae noftram rapit. benevolentiam et efficit gaudium longe . nobilisfimum, atque a laetiia ista gefliente et exfültante longe diverfum. Conícientiá integrá freti, martyres veri no- minis mortem crudelisimam quieto fubierunt animos; conícientid malefactorum ducti, hoimi- nes faepe, prae vita olim optatisfima , mortem elegerunt. Quid? quod ne hominum qui- dem nequisfimus huic voci internae, cum ali- quando expergifcarur, filentium imponcre. vel hunc € 75.) -hunc iudicem feverum fuae malignitati con- ciliare valeat. . Et ita iam continuo , vel praemia accipit, vel poenas luit homo: quantopere igitur iuftitia cer- nitur et fzpientia huius naturae , quae ita ho- minem coníltrruxit. Est enim fenfus, qui ani- mum movet,-ad bona quaevis excitat, in vir- tutis ftudio nos confirmat, a pravitate. nos ávocat. (1) Provectiori aetate. cum homo virtutem. eius- que dignitatem , quippe fimul xaAà» xgyafv , radione -cognoverit , atque intime fenferit, eam amare et colere, quin et propugnare, fi modo moralitatem exferuerit, ipfa eum nmatu-. ra iubet. Nam , quae bona et digna fimul iudi- camus, cà agere ftudemus, vel acquirere. (2) Hisce ftudiis ductum cernimus hominem, qui fe ipfum corrigere, füamque dignitatem mo- ralem evehere ftudet; qui fenfibili fuae naturae; ad ea, quae legi morali contraria fünt, eum allicienti, refiftit, imo et fenía prava frenis quafi detinere, bonam in partem dirigere tentat, eumque in finem optimis utitur adiu- mentis. : EL Hoc (1) BOT SEPISK 1 P*..303 ; 304- gez CCETER feich, L Th. (7 197. : (2) M. Mendelsfohn,ll f. 130. ( 79 J Hoc ftudio ductus nihil ei est praeftantius moralitate et vitae integritate, omnia vincit ob- ftacula: neque ullus labor, vel aliorum con- temtus, ne mortis quidem poena, hoc valent, ut eum a virtute avocent. — Contemnit enim "mortem, nifi ei honeste vivere liceat. — Ni- tendum hac ratione omni ope cenfet, ut quicquid cogitet, quicquid fentiat, quicquid denique cupiat, id bonum fit atque honeftum. Sic illud, quod fibi ratio practica imponit, praeceptum: co/e virtutem ! cognofcere, eiusque dignitatem , fi modo id omni ope niratur, per- cipere ex animi fui conditione valet; et fen- fd praeterea iucundisfimo afüicitur, ut virtuti Ítudeat. Omnia eum ad evzixiv illam geyíi- $4, (1) qua ipfa virtus et fapientia contine- tur, ducunt; omnia finem fublimem, ad quem matus est, oftendunt. | Hanc legem moralem qui confiderat, ad eamque fe conformare, ex naturae animique conditione et iusfu, ftudet , multa continuo vi- tia, multos errores, dolens animadvertit, | at- que ita hae. facultates cavent , ne Quazvríz cius, quae per fe bona est atque utilis, praeter mo- dum augeatur et in arrogantiam aliorumque con- (1) Plato, in PZzedose, C. 4. et Wyttenba- Chii, zíun. p. 127. , ( 8o ) contemtum abeat. Cognofcit enim fe. ipfe, ' comparatione inflitutá inter animi fenfa, exter- nas-actiones earumque principium er: finem, atque legum moralium praecepta. Infunt homini ftudia non tantum bona, at- que facultates, quibus haec ftudia augentur, fed et, eheu ! ftudia prava, peccatorum vitiorumque amantisfimae ézifuuía: , quas frangere et debili- tare lex iubet moralis, Pugna igitur cum iis inimicis. est committenda: quo difficilius ' est certamen, eo praeclarior erit victoria. ^ Le mót de veriu vient de force, la force est la bafe de toute vertu.. La vertu n'appartient quà un étre foible par fa nature , et fort par [4 volonté , c'est eg cela feul , que confiste le smerite de l'homme. (1). In homine igitur.ho- nefto, voluntatis fortitudinem et conftantiam acftimare: inhonesti autem | infirmitatem et. le- vitatem contemnere folemus, cum eum vel ne- quaquam vel leviter modo pugnantem animad- vertimus. . Prióris vero certamen dignum esfe fpectaculum Deo cenfemus. ta enim confilio, ad quod obeundum natus est. eumque in hac terra. collocavit auctor fummus, fatisfacit;, cum nimirum voluntatem ab imperio cupidita- tum, rationi et legi morali contrariarum , in dies QORousfeau, Emil, T.1II p.187. ed. ftereot. (. 8 dies. magis magisque liberet, eamque. ita ad normam. moralitatis conformet,, ut per eam fo- lam ad agendum incitetur , atque ,.in. omnibus fiuibus fibi proponendis, in omnibus adiumen- tis fibi eligendis, iudicem eam .adhibcat at- que. ducem. | i E: vero homo, quem ita facultatibus fu- is inftructum dicimus, nonne. iura cogno- Ícet, quae fibi, aliisque naturis rationalibus , funt tribuenda? lis caeterisque, quae ex ratio- ne practicà originem ducunt, fatisfacere nonne ftudebit? Nonne et fic focietas revera humana confta- fe^ et fua vice humanitatis nutrix esfe, atque facultates hominis morales exíerere, virtutem- que eius exercere poterit? Et fic. quidem ad verum vitae frucurmm pervenit homo ;' fic fum- num felicitatem , eamque internam, cum fumma cuius capax est inoralitate , in fe coniungit ; ita omnia in fe ad harmonian redigit et '4o- mins nomine -dignisfimus evadit. , ilomini praeterea inest fenfüs,. quo, maxima voluptate fuam perf2ctionem percipit; inest ei ftudium ,. quo mirabili ardore | in. res. fertar, quas perfectas e&istimat, unde illae, quas fibi fingit, ideae (1) (idealen) originem ducunt; * un- Q) Reinhardt. s p» $. 53.et 8o, " à ( 8» ) unde partim faltem oritur et femper confir- matur ftudium , quo veritatem continuo et vir- tutem, non obftantibus fummis difficultatibus , asfequi tentat ; et, licet eas perfecta ratione non asfequatur, perfectior tamen hac terreftri edu- catione evadit, et alteram vitam exfpectat , qua illae facultates exferentur, et ad fummum eve- hentur fastigium. e $. V. De fine ultimo. Finem ultimum, ad quem omnia tendunt ; quo omfhüia.abfolvuntur, néc in naturá fenfibi- li, néque' in natura hominis rationali, inveniri posfe, fatis indicasfe nobis videmur; eum ve- ro' a naturà bominis morali füppeditari, vix dubitabunt, qui eius defüinatiónem ad virtuü- tem , fuperiori $. expofitam , concedunt. Quaenam fiit adfpectabilis: et. rationalis na- turae virtutes, ad hunc finem ultimum , quo maior vel melior nullus excogitari potest, asfequendum , datá opportunitate , iam fupra diverfis. locis explicuimus. pirtio Wege Et "(DF.Hemfterhuis, Alexis, Oeuvres Phi. Tom. IL. p. 197. Herdezr,lLc.E-'Ih. f. 192. L2 i" Er i1, per longam feriem finium fzAiecrto- Tm, ad finem pervenimus, z/tisittt£ , ad quem asfequendutt egerera omnia valent ,::: Quo. nullus , füperior dàtur, ad oeralitatem | fcilicet. ae- quali felicitati iunctum. - iQuae.de fumo bono habentur philofophotum fenténtihe, hic non exponendae funtj (1) qua-. re vero prae caeteris hünc laudemus finem , pau- cis indicandum esc; 29 ,Ipfa ninürum. hominis 'confideratio nos ad Amoralitatem ,: ceu fummum — bonum, duxit, felicititem autem virtuti aequa- Jem.necesfario requirit homiuis ingenium. liaec -— igitur, moderahte fummo Numine , homini con- tinvet, et fic aderit; quae nulla alia .ratione exftare potest, harmonia inter felicitatem no- .itràm atque virtutem. (2) Deinde virture nihil cogitari potest praeftantius , quippe quae fui cau- fà est expetenda , ton vero tamquam: adiumen- rum ad alium fineti. (3) Neque enim; 'üt fe- Hicitatem confequamur, virtutem colere oportet, quae , nifi propter ipfam fuam dignicatem anie- -nDn : 2BT5. LUE A - l ; » " : J " LI€3) Cic. de Fin. L, IV. c. 8. alibi. Kant, Ariz. er. — IX Pro. Vern. 1. 68. | (9) Kant, Kei. der Ürillskr; (. 399. iihpriutis Notae IO ad $. 84 ct 97. ' (3) Kant, Kits dep Pr. Fern. 216. Reinhard, | BR. p. 1. bl. 557. , F2 [^d , tür ac expetatur, magnam praeftantiae partem amittit. Denique omnia in nobis eo tendunt , ut convenienter rationi agamus, neque conditio- ne quadam interpofita, fed categoricá ratione, eius mandatis obtemperemus. | Vel fic tamen nulla est ratio , quare , qui ali- um. esfe finem ultimum putet, ideo finibus a nobis fupra indicatis, ad indolem naturae hu- ius, quae eos fibi propofuir, probandam, om- nem deneget. vim ; ea enim est diverfarum de fine ultimo fententiarum coniunctio, ut, five eum esfe dicas in perfectione hominis, fi- ve in obedientia legi praeftanda, five in. Dei gloria, five in humanitate, five in communi hominum falute, nihil quidquam tamen, hac .de caufa, finium veritati et efficacitati detra- hatur. | Nam qui obfequium praeftat virtuti, is fe ipfe perficere continuo ftudet, idem ille legi divinae, ratione practicà monenti, obtempe- rat, Deo honorem tribuit, divinaeque glo- riae evadit fpectaculum ; (1) is denique hu- manitati, et communi hominum faluti, (2) cuni Q)Hennert, Lesen , D. lll. bl. 348, ,Zfpiorisu. $, 214. (2) Herder, Ais über Gefch. der. Mensch. 11, Th. f; 220. N ( 85 ) cum moralitate arcte vert optimá ratione confulit. Qualis autem fit natura, quae tales fibi pro- pofuerit fines fubiectos talemque finem ulti- mum, et qui talibus utatur adiumentis, fectio- ne fubfequenti dicendum erit. SEC TO TES EI. QUALIS SIT NATURA, QUAE TALES SIBI PROPOSUIT FINES. $. I. ;. e Praemonuenda. Fines, quos fectionibus antecedentibus indi- cavimus , exemplis, cum ex naturá adfpectabi- li, tum ex hominis indole intelligibili ec mo- rili ductis, eo tendunt, ut cognofcamus illam naturam , quatenus a nobis, ex hisce finibus, quos fibi propofuit, cognofci posfit. — Eaenim est ingenii humani conditio, utc' nullum effe- etum fine caufa, nullum fizem fine confilio naturae intelligentis, fibi proponere posfit. (1) Haec humanae. naturae ratio tanquam in fpe- [ | , cü- (1) F. Hemfterhuis, Oeuvres PLil, 'Tom. II. p.322. ( 86) culo 'cerhitur in.pueris, qui continuo, qu2-. re et quomodo quid accidat, inquirunt, ut et in adults, qui effectui alicui vix ullam fidem habént, nifi^eius caufam nofcont, certe. il- lum , qui effectum: quendam absque. caufa ex- ftare affirmet, aut, quod eodem redit, íü- nem fine confilio adesfe dicat , mente captum cenfent. ^ ) —. Haec fuit caufa, quare LéibileiTus hoc prineipium ,. ( &) quod: dicebat. zazzonis fuff- cientis, inter axiomata redigeret, Kanrtius vero inter categorias, quas humanae menti ad- fcribit, caufzlitatem referret. (2) Quodfi igitur hoc ad normam cogitandi per- timcat, ut nexum. cogitemus finem inter et naturam 'intellipentem , fecundum — prizcipi- um finale, videamus, qualis fit et quibus proprietatibus infignis natura illa intelligens, quae fines fupra indicatas fibi propofuit. 'Hoc ut rite asfequamur, nonnulla praemit- tenda (funt, quae cum hac disquifitione. arcte fünt coniuncta. ""Prouti mens noftra, concretionis expers, ni- hilo minus, pro variis fuis actionibus, in toti- | . dem (1) Con. Hennert, js. Fer. D. II. bl. 93. (2) Eclecticus, over de Kantifche IP ijsgeerte y bl. IO. He ydenreich, Th. H. f. 254. C£ 3 dem .quafi partes diftinguitur, ita et natura illa ; quamvis una et concretionis . expers, pro va- riis eius actionibus, propter humanae mentis imbecillitatem , diver(is et variis attributis praedita. dicitur. lam Cicero, in ani ud Deorum ; na- tura, nihil esfe difficilius dixit, (2) quam a confuetudine oculorum aciem mentis abduce- re: quod quamvis paulo acerbius dictum fit; pro noftris clarioribus de divina natura no- tionibus, reflat tamen femper anthropomor- phismus, a quo nos homines abftinere nequa- quam posfumus. (3) Infinitatem Deo adfícribentes, in omnipo- tentia, ut hoc utar, demonftranda, hoc volu- mus, vires Deo inesfe, fupra quam cogitari posfit, maiores viribus, quas, vel in nobismet ipfis, vel in alia quacunque naturá, percipi- mus, (4) ulterius enim zebis progredi non licet. Divinam igitur naturam non MER ratio- ne efficiemus, prouti est iz fe, fed eo mo- do , a) Wyttenbueh) Prol. in Phaednen p. "M (2) De nat. Deor. 1I. 17. (3) Hennert, Zesfen , D. lI. bl. 309. 318. Hey denreich, Th. II. Zezr. 24. (4) Paley, t.a. p. 565. | ) ( 88 ) do; qüo fefe cognofcendam praebet hominibus. Nam, quis fit Deus iz fe, a nobis hominibus nunquam. percipi poterit: coniunctionis ideo éum hominibus ' ratio femper'est habenda. (1) Recte igitur Socrates auditores. et amicos nionete folebat: gequum est meminisfe ime ho- minem esíe, et vos qui iudicatis. (o) Nobis non propofuimus, omnia, quae Deo adfcribimus , attributa ex finibus cius efficere , fed fuffecerit ea notasfe, quaeex hoc imprimis argumenti genere optime effiei posfint ; quo fa- cto, de naturae divinae notione fatis conftabit. . $ IL. Harmonia in mundo univerfo, et finis omni- um ultimus, unum adesfe auctorem , . probant. Historiam religionis cum animadvertamus , videmus continuo , homines fingulos, gentes fin- gulas, pro varia eorum conditione, pro varia eorum aetate (t regione, variisque ftudiis, quae omnia in Deos transferre folent, diverfas fibi informaásfe divinae naturae notiones. Inde il- QG)Heydenreich, Th. II. f. 223. (2) Conf. Nob. de Geer, Disf. laud. p. 95. Li C 89 ) illa Deorum Dearumque diverfitas et. multitu? do. (1) Praeterea quoque, Deos ad huma- nae imbecillitatis rationem cogitantes, cultio- res etiam populi plures admittebant Deos, eosque fingulis regionibus, fingulis naturae re- gnis, caeterisque praeesfe-cenfebant. Unum enim Deum omnem: hunc mundum dirigere pos- fe vix credebant. Denique et vires fibi in- vicem contrarias , legesque naturae fibi invicem oppofitas, animadvertere arbitrabantur, quod et fortunata faepe fibi contingerent , et fimul mala gravisfima fustinere deberent. Et ita hisce ali- isque opportunitatibus inducti, infinitum fere numerum Deorum Dearumque maiorum et mi- norum gentium, fuo quique modo venerari folebant. — Imo et ii, qui harmoniam con- fpiciebant iftam. mirificam , eo tamen non fem- per. inducti fuerunt, ut, unum modo Deum agnofcerent; putabant, enim, prouti Balbus Stoicus : (9) Deos inter fe, quaft civili con- ciliatione et. focietate. comiuncios , unum. snn- dum, ut communem rempublicam aique ur- bem aliquam, regeré. Quodfi vero confideremus isevep/av illam , in omni hoc univerfo, aequabilitatem illam in e fin- (1) Hemfterhuis, 1l. l. p. 321. (2) Ci c. de naz, Deor. Vl. 31. C 9o ) fingulis partibus, coniunctionem illam et' pro- gresfionem harum omnium ad unum finem fu- premum, ex hac mundi harmonia (1) ad unum confilium fummum , ex uno hoc confilio fummo ad unam naturam, quae omnes fines fübiectos ad illud tendere facit, | profitendam pervenimus. (2) . Virium enim tot rantarum- que concertationem fi contemplemur, fi dein ad harmoniam, ad quam rediguntur, et ad com- inunem earum finem, animum advertamus, non nifi uno rectore omnium rerum admisfo, huius ordinis et barmoniae rationem fuflicien- tem invenire posfumus. io Tat JINonnifi natura omnipraefens , et fumma, in- | telligentia praedita, horum. finium au- cior esfe potest. Omnipraefentia q. d. divina patet ex finibus, in mun- (1) Ne male fententia mea intelligatur, animadver- tendum puto, me neque e zd opiiso, meque e mun- do i0, fed e mundi huiusce harmonia, efficere, unam es- fe divinam naturam. Duo enim priora drgumenta , olini imprimis vfitata, iam refutavit Cl. Wyttenbach, in ' Diss. de Unitate Dei, Opufc. Tom. 1I. p. 478. 491, 489. (2) Conf. Wyttenb. 1.1. p. 488. Plattners's AAphorisuen , Y. 588. Paley; t. 2. p. bl. 573. ( /d ) mundo, tam adfípectabili, quam. intelligibili et morali, confpicuis. , Nam qua tandem ratione ali- quid conftruere et ornare vcl dirigere posfet arti- fex abfens? Etc ubinam terrarum fines Dei non confpicuos es(e. putares 2. Nec- tamen opus - erit, de Adiaftaf ; quae barbare dicitur, caet. (1) aliquid uberius indicare, fi mens rite concipiat vocis notionem: dicimus fcil. Deum, fumma intelligentia, omnes res ita complecti, ut eas penitus perfpectas, et e fo qua(i fufpenfas, ha- beat. (2) lta et. Deus cuique. hominum con- tinuo intelligenti füà adest, nofcit omnia, quae vera funt, quae a nobis aguntur non mo- do, fed et quae cogitantur, imo et confilia noftra, prouti Socrates monebat: óz à Ücow TocoUToV x2 TOj00TÓw éciv , QcÜ Gum mvTA ópgv , xal myrA xoUtiy, xci TRJTARNOD TXpEl- yat, xz GA TAyTUV ÉmTIljLEAeiGÓMI mÜTOUG. (3) Est enim. veritatis et legis moralis auctor , con- junctionis virtutem inter et felicitatem modera- tor. (4)-- Huuc nexum .inítituere non. posfet, nifi hominum. cogitationes. eorumque . confi- la perfpecta, haberet ; ea enim est virtutis rà- (1) Conf, Henneft, Leser, D. HI. S. 172.; | (9) Wyttenb. 1. ]. p. 159. (3) Xenophon, Memorabiliut: L. Y. c. 4. ; (D Kante, Krir. der Urtheilskr. C 414. C. 94 -) ratio, ut non modo ad actiones refpiciat, fed et voluntatem, et motus hominum intimos, animadvertat. Sapientia est illa intelligentiae vis, qua quis confilia fibi proponit bona, eosque, adiumen- tis optimis, tempore opportuno, exfequitür. Di- vinae igitur naturae adesfe debet accurata rerum cognitio ; earum etiam , quae olim fuerunt, et deinceps futura funt ; omnes rerum formas, om- nesactiones, vires, facultates, omnia adiumen- t2, eam nosfe necesfe est. (1) : Huius autem mundi auctorem, omnia haec novisfe nullus negabit, qui naturam et facul- tates rcrum rite indagaverit, earumque opera- tiones et ufus bene intellexerit. — : M $. IV. De omnipotentia e finibus con[picua. Unum eundemque ordinem animadvertimus in rebus vastis et exiguis, in fideribus, quae non nifi- telefcopiorum ope confpici -posfunt, et iu infectis oculorum aciem fugientibus. Quan- ta igitur opus est potentia, ad tam multa et iultifaria inftituenda et regunda ! Vel fic, tamen fub- () Muntinghe , V. Cl. 7/2eof. Chr. Thcor. i $. 119. ( 93 fübiecta funt poteffati eius, qui, omnia dirigit ad finem huncce ultimum, qui igitur fummo iure omnipotens a nobis vocatur, et cui ideo independentia est. adfcribenda. $ v. Foluntatis [anctitas et iuflitia, ex finibus in hoc mundo indicatis, effciuntur. Finis ultimus, quo ad moralitatem deftinatur homo, de fíanctitate eius, qui hunc finem propofuit, testatur. Impofitam enim nobis per- cipimus legem moralem , quae legislatorem re- quirit fumme et abfolute. perfectum. — 'Vo- luntas eius convenire debet cum lege morali, quam nobis tribuit, neque ab illa deflectere potest,. quia ratio et voluntas, in hac. natura, una est eademque. Quid? lllene, qui cura- vit, ut naturalibus, quae dicuntur, fequelis, improbus poenas iam continuo luat ex naturae legibus, vitia non improbaret? Quodíi adft harmonia felicitatem inter et virtutem, huius harmoniae moderator, Zzzs£us recte dicitur, quippe qui cuique tribuit. felici- tatem , virtuti eius adaequatam. (1) Estnobis ULM in- (1) Conf. K an t, Kriz, der. Prakt, Fer, f, 217. ( 94 ) indita ratio prácticü,- et confcientia, quae nos admonet, iubet, et no!lram voluntatem judicat, actiones externas, vel laudat, vel qe- probat; haec a nobis tamquam vox divina est confideranda, quippe quae, de fui auctoris anctitate et iuflitià, teflàtur, et nos ad fancti- tatem et iufliciam ducit. $. VI. E finibis liquet beniguitas: cius j qui hos 3d bi pr por Tantam plas copiam creaturis deffi- "eam esfe,- quantam acquirere posFnt, (1) affirmare folent," qui ordinis auctorem | beni- gnum vocant; et profecto, fi videamüs ,' quot quantique, ad :noftrám utilitatem ,' iucuüditá- tem; felicitatemque moralem inferviznt, grato animo laudandam esfe cenfemus eius benigni- tatem , qui tot tantaque nobis praeftidit. Sic, ut hoc utar, pulchritudo huius univerfi, fen- füs rite inflructi, qui almi nobis funt vo- luptatis fontes, totidem nobis esfe posfent ae- ruimarum genitrices perpetuae. ' Sic cogi- tandi , feniiendi cupiendique facultates; -fcien- tiae GyWMwatinghe, V. Cl L1 $26 ( 95 2 tiae porro, focietatis, 'amicitiae , benivolen- tige, amoris caeteraque fludia; virtutis | de- nique obfequium et in(initus. fere aliarum vo- lupratum. numerus, noftram continuo augent felicitatem. (1) Sed haec fufficiunt, ad Dei benignitatem ,. cuius multa fpecimina iam antea indicavimus, in memoriam revocandum ; neque ullum damnum afferre' videntur dubitationes , contra hanc benignam providentiam allatae, prouti, fübfequenti huius commentationis par- te, uberius indicandum erit. - EL $. VII. | ; Omnia haec attributa tribuenda funt iNa- turde, quam Per[onae nomine. dicere fvlemus. Quod&-vero confideremus fines, quos divina matura asfequitur , et attributa eius hinc eflicien- d2,, facile liquet; quantopere a veritate alienae fint fententiae veterum Pantheiftarum, (2) Spi- (1) Steinbart, Leer der Geltaalzteid , S. 12,13, A4. Henne Ii Lesen , D. IIl. $. 173. Paléy; t.a. p. bl. 579. (2) B. Nieuhof f , OVtf d irae bl. 33. et "ad- mot, ad h. l. , , (.96 ) Spinofae, (1) .Fichtii, (2) Schel- lingiiz;(3)aliorum. Nam, ut finem fibi pro- ponat aliquis, opus ei est confcientia fui, ra- tione . caeterisque mentis facultatibus. — Quis vero hasce animi facultátes 774740. adfcribat , vel ordini morali vel ab[oluto ? $. VHI. ] " [ Natura , tot tantisque attributis praedita s Deus est. Talis natura, qualem contemplati fumus , lon- ge humanam naturam , imo et captum hominis €t cogitationem, antecellit. Hanc 4jvizz5) dici- mus, quae igitur confiliis fuis ,, in rerum natura - et hominis animo confpicuis, fefe nobis patefe- cit, e qua pendemus , a qua omnia bona in nos redundant, quae nos procreavit, confervat et gubernat, fecundum fines optimos ,. cui tribuen- dae funt gratiorum actiones, et pia animi ve- neratio in faecula usque. Q0) M. Mendelfohn, JMogenflunden , XIIL (. 211. Nieuhoff,.t.a. p. bl. 71. ""(e) Borger, l.l. p. 195. (3) Clarisfe, V. Cl. aun, 95. 44 Paleyi Opus laud, e'Borger, l l. p. 141. , (9S PARS ( 9r D PARS SECUWND-A. ^, DE VI, NOSTRO ARGUMENTO -TRIBUENDA. Coen fit vis argumeriti, quod propofui- mus, hac commentationis parte inquirendum est. Nulla fere caufa memorari potest, in qua plu- réS Occurrunt quaeítiones; de quibus, ab anti- quo iam aevo ad noftra usque tempora, difpu- taverunt philofophi, et de quibus ne hodie quidem apud omnes conflat. Multis enim telis continuo petitur argumentum teleologicum, ita quidem , ut multi nullam ei vim tribuere vi- deantur, prouti Idealistae et Sceptici, illi qui éx atomorum concurfü , legibus naturae, vel fa- tali necesfitate, ordinem omnem in mundo ex- plicare conantur, et illi denique, qui propter inala, quae in mundo cernuntur, ad fines natu- rae divinae negandos inducuntur. Hisce omnibus opponenda est noftra fenten- ta, de vi huic argümento tribuenda; neque et- jam abesfe posfümus, quin, rationum momen- : t2 exhibeamus ; quibus inducti €orum reiecimus G ar. sc) argumenta: quod igitur huius Partis Sectione pofteriore acturi fümus. Noftram autem fententiam propneisfis Se- ctione priori, et quare, nec rzathematicam necesfitatem , neque infinitam probabilitatem , ei adfcribamus , indicabimus. SECXIIO PI IUS .-DE CERTA PERSUASIONE, HOC ARGUMENTO EFFICIENDA. $.I De mathematica, certitudine et infinita pro- babilitate , argumento teleologico non ad- fcribenda. J Fuerunt olim. dogmatici, qui fumma audacia de rebus intelligibilibus, et de divina na- tura disferuerunt, atque ita fidenter, ac fi nuper e deorum concilio defcenderant. Hi igitur omnia ratione metiri folebant, ac pro- inde in rebus intelligibilibus adhibebant mathe- maticam rationem , nec tamen certam: id, quod liquet exemplo Spinofae; qui, quam- quam prizcipia DR ophiae Cartefianae ma- the- € 99 2 " thematice demoníiraverat, longe tamen ab iis difces(it. (1) i Res intelligibiles vero, ex ipfa earum natu- A3. ita demonftrari non posfunt ; nam non aeque facile nobis perfuadentur philofophorum princi- pia ac mathematicorum axiomata, et progresfio arithmetica multo est facilior et evidentior, quam progresfio five inductio, in demonftratione ve- ritatum. | Mathematico etiam nolentes asfentiri cogi- mur, quod in philofophia locum non habet: utrumque experientia docet, — Itaque magis convenire, in caufa tam difficili , videtur via perfuafionis, quam demonfítrationis huiusmodi nfathematicae. | ! F , Praeterea talis audacia non convenit cum in- genii humani imbecillitate, quia ne indefinite quidem et abfolute demonítrari potest, quid materiei, quid formae, in repraefentationibus noftris fit adfcribendum , quid cognofcendi le- gibus etc. quid vero obiectis ipfis tribuendum fit. (2) Deinde, qui omnem hunc mundum adfpecta-. bilem fibi proponunt, ut ex co fententiae fuae praefidia petant, eamque mathematica certitudine de- (2 B.Nieuhoff, t. 2. p. P. 63. c) Heydenureich, Th. I. f. 24. G a2 C 100 ) demonftrent , terminos humani ingenii et fcien- tiae humanae migrare videntur, et, fi partem tantum mundi füfficere putent, ut per analogi- am de caeteris pronuncient, tale quid mathema- tica methodo umquam fieri posfe, nemo asfen- tietur. . Sed. quid fibi fümunt dZemornflrare Deum, cuius nobis nonnifi fymbolica est. co- gnitio ? Denique, qua tandem ratione, ita pergentes; in natura adfpectabili , ultimum finem demon- . itrare poterunt? Quomodo morales Dei :pra- prietates hinc efficient? (1) Ut igitur profitear fententiam, quam fequen- dam esfe putem, argumentum non tantam mihi habere videtur vim, quantam eius patroni ex- istimant. ^ Neque umquam fübtilitate fcholasti- corum demonfítranda est Dei existentia, fed po- tius excitanda est P idoneis fundamen- tis nixa. ' Qui infinitam probabilitatem huic argumento adfcribunt, (2) existimant, rationum momenta pro Dei existentia, fi comparentur cum mo- mentis oppofitis, hisce infinite antecellere. Probabilitas igitur illa, quamvis indicet, ad- mo- | (G) Heydenreich, Th. IL.f. 14. 57, Wyttens bach, Opufc. Pisil. M. p. 374- : (2) Heydenreich, Th. II. Betr, X, C m modum multas: esfe rationes, quae nos ad. Deum. agnofcendum ducant; vel potius propenfos fa- ciant, easque multo plures iis, quae oppofitam defendant fententiam , tamen minime. commen- danda videtur. . Ita enim fi res fefe habeat, aliquando fieri. poterit; ut maior rerum co- gnitio,. quam qua hodiedum utimur, affe- rat maiora. momenta: contratia, quibus, fub- ductis-rationibus, efficias, divinam naturam non dari. . Talis probabilitas nobis non placet in. rebus, quarum nofítrá omnium maxime inter- est, quae falutem. moralem hominis caet. fpe- ctant. — Laetandum igitur nobis erit, fi quan- do. conftet maiorem. noftro edad ann esfe. cer* titudinis landem. $. II. Nifira argumentatio certam nobis perfuafio- nem- fuppeditat. | rF ' Continet noftra. argumientatio duo: argumen-- torum. generi: finium enim et. adiumentorum: feriem. usque. ad. finem ultimum extendere | cu-: pientes, primo loco adfpectabilem rerum natu-: ram, fecundo rationalem ac:moralem hominis: indolem , contemplati fumus. — Hüiusautem ar-: gumentationis ea mihi: videtur vis,: qua animus: ve- -— € "es ) veri ftuidiofus, fincerus, nullis: addictüs parti« büs, nec veterum opinionum tenacior, nec no- varum cupidior,. five: naturae fuae principiis fi- - dem habens, feu ratione íuá hanc fidem inda- gans, et fuae falutis vere. fludiofus, ad invi- ctam de Dei existentia perfuafionem — perve- nire pocerit. Perfuafio haecce fundamento niti- tur veritatis , quae dicitur, obiecrivae et fubiecti- vüe. | Quodfi enim rerum externarum existen- da obiectiva fumatur , in veritate obieciivg .ea- tenus repofitam esfe perfuafioneni noftram, ' fa- cile liquet, Cum autem ex poflulato Tegum cogitandi quaeramus: rationem eorum — finium: fufficientem, et eam in: mundo adfpectabili haud invenientes Deo adícribamus, eatenus /fub- jectivag est noftrae perfuafionis certitudo. Hanc autem certitudiném mundi adfpectabilis contemplatio nobis fuppeditat. — mNoftra per- fuafio. certa nititur: praeterea quoque. fundamen-. tis veritatis f/ubiectivge, Quaudoquidem enim, hominem intelligentem et moralem contemplan- tes, inter diverfas facultates harmoniam inveni- mus, deftinationem ad cognitionem et virtutem. ex ipfa animi conditione explicuimus , et proin- de ad fines Dei efficiendos pervenimus , f/ubiecti- v4 huic argumentationi inest verit45, quippe ex animi indole et conditions, nonnifi Deo mo- derante ita conftitutis, petita. 7 Hanc autem. | fub- (C 103 D fübiectivam veritatem qui negat, eum et leges cogitandi et mandatum rationis practicae caet. negare oportet, quo facto, nulla de re eicon- ftare umquam poterit. - Non est igitur, quod dubitem affirmare, fá- «ultates hominis rationales et morales, talem nobis exhibere certitudinem fubiectivam , qua- lem de ipfa facultatum noftrarum existentia ha- bemus; nam fi modo eas adhibeamus, a nobis abesfe nequit perfuafio illa. Vix opus erit monere, hanc'noílram perfüa- fionem firmam longe difcrepare a fez/u aut fen- fuum lufu aut imaginatione, quae nimirum ra- tionis indagationem ferre non posfunt, nec et- iam veritatis nomine infigniri merentur. Hanc esfe vim noftrae argumentationi iuste tribuendam arbitror, nec tamen diffiteor , argu- menta, pro varia hominum conditione , diverfam. habere vim perfuüadendi in mentes hominum ; ita enim qui , practicá ratione neglectá, theoreticam excoluit , maiorem vim tribuit argumentis theore- ticis; qui facultatibus moralibus praeclare gau- det, argumentis e morali hominum natura fum- tis maiorem perfuafi ionem inesfe arbitratur ; dum homo incultus, qui a confuetudine oculorum mentem abducere, eamque ad abítractas notio- nes et ad animum contemplandum evehere non potest, nullam vim inesfe putat in fübiectiva ins ve- (194 ) veritate, eam tamen. magni aeftimat, - qui cogi tando verfatus, animi excoluit facultates. . Ett ira , quibus fundamentis | nitatur .perfuafio: certa hac argumentatione cfficienda, declaravi t: füperest. igitur , ut altera fectione | quid. contra- dicant nonnulli. Philofophi referam, et contra: eorum argumenta noflram caufam defendam. .... -.DE PHILOSOPHIS, QUI NULLAM VIM NOSTRO SOOSDMIPES TRIBUUNT. j -17 i Gu Dl Ji (aM tSCE m 355 «e tutieog vili ia niano! 53 De Idealistis et MR . Orgahorum noftr orum ope, , ab animo perci- piuntur res externae, quae nobis cogitandi ma- teriam fappeditant. Animus. autem utitur cate- goriis five cogitandi formis, quae cogitandi praebent normam , quam negligere nequit. Quid igitur in repraefentationibus . noflris cogitan- di legibus. et formis, quid vero rebus ipfis et materiei vindicandum fit, quaeritur? . Longa est hac de re . difputatio , cum alii. existentiam rerum obiectivam .vindicent atque convenienti- am inter res externas et noftras repraefentatio-. nes (C ros ) nes, perfectanr adesfe arbitrentur, alii: vel. nul- lam. adesfe. materiam adfpectabilem affirment , vel nobis de ea nihil conftare dicant, vel om- nia fere fubiectivae hominum condidoni tribu- entes nibil paene materiae | relinquant. — Hi igitur repraefentationum fuarum originom, aut ex repraefentandi facultate fua, aut ex idea Dei nobis confpicuá, ducunt, et hinc impulfionem; quam fentimus, oriri putant... . Ulterius | progresfi.. funt alii ,.. qui non modo bei f epp ex rebus .exiernis |. oriundas, verum.et eas,.quae ex fenfu interno originem ducunt, adesfe negant, vel de eo, quid verum fit, quid minus , id est de veritatis, prouti illud vocare amant, crizerio, ítatui posfe vix cre- dunt. Hi ldealistae dicuntur univerfales : . fu- periores illi partiales. Dogmaticorum et. Scepticorum nomina iis tribuenda . esfe arbitror , pro certitudine maio- ri vel minori, quam fuae adfcribunt fententiae. Praeter rem. facerem;et huius | $. terminos . mi- grarem,, fi. hoc loco , aut omnes illos recenfere conarer, aut: infinitas fere , in quas abierunt, partes indagare et proponere vellem. Sufficere, videtur , fi vel paucos eorum indicem , ut ita, quae univerfe de iis dicta fint, ea historice illuftrem. Cum interdum fenfibus et phantafia fallan- tur homines, cum deinde, quid, in reprae- fen- ( io6 ) féntatioribus rerum, mentis noftrae formis, quid rebus ipfis competat , nefcirent philofophi , cum denique, de quavis fere caufá, in utram- que partem probabiliter difputari audirent, fa- cile in extremum quoddam ruere potuerunt, quod vel ipfa docuit experientia. lta iam ab antiquo inde aevo exítitit Xenophanes, ex- ftiterunt Eleatici multi, qui zévrz jeiv xal s) pévewv dicebant, atque ita fententiam fuam poéticáà admodum ratione proponebant. Quam pulchre autem tale difputandi argumentum vi- deretar Sophistis fpinofis, Socratis tempo- fe; res ipfa docet; imo et monent exempla eo- Tum, qui v» $evre» nomine infigniii fue- rüánt. (1) Ulterius deinde progpresfi funt Philo- fóphi mediae Academiae, ab Arcefila con- ditae, qui nihil veritati abfolutae relinqui dices bant, er ne hoc quidem fe novisfe, utrum fci- ri aliquid posfit, nec ne, (2) quocirca và ez&- xc» iis apprime placebat. (4) Sed quid prae- tér modum longus fim? Quid adeo de Car- feade et fertiz zcademiz, quid de Cy- vénaicis'philofophis , quid de Pyrrhone, de iis qui ab explorando ezezzixo) 'et QurwTi- L bd I J / ; xol / () Nob. de Geer, Dis. loud. p. 13. "(5) Conf. Cic. Quadf. Aczd. L. L €. Yg alibi. COGO BFEOHenner:c,-Jjsg. Perá. DII. bl. 109. (15 RI! ro? ) &wY dieti; fünt, et omnibüs, qui in dubitando verfantur, nomen dederunt, quid de caeteris re feram? (1) . imu -"Proderit^magis, quid recentiores hac. in re tentarint , paucis lineis, quoad potero , adumbra- re. la Cartefius; ut philofophiam a medii aevi erroribus. praeiudicatisque opinionibus libe- raret, et auctoritatis aliorum vim in rebus phi-- lofophis infringeret, (9) praecepit: Philofo- phum nihil ratum et invictum hábere oportet, mifi antea fit demonftratum. Quocircà et ipfe à confcientia fui , in indaganda veritate , ordiebatur , et hac ratione recentiori Idealismo opportunita- tem dedisfe dicitur. | : Inter Idealistas acutisfimos etiam cenfendus videtur B. de Sipinofa, qui omnem mun- dum' adfpectabilem zz'urzm vocavit satura- iam, quaeest ectypum Dei, zzturae naturan- iis, et ideo non nifi in eo, id est, in eius ide- is, nequaquam vero in fe, exítat. (3) "Ex Berkeleyi et Malebranchii fen- tentia, omnis hic mundus adfpectabilis oritur : 1900 EA 3i: 3 (1) Conf. Wy ttenb. 1.1. p. 9o feqq. J.F.Gedike, M. T. Ciceronis feris Philofüphiae antiquae, p» 179 feqq. (2) ]- Beattie, over 4e Waarleid , bl, 247. 251. Hentnert, Les; , D. II. bl. 19. (2 Nieuhoff,t.a. p bl.81, ^ ^ ' € 108 ) ex infinita repraefentandi facultate , .estque'adéo ^ : Dei idea. , Hae autem ideae ab hominibus fen- tiuntur et ad homines accommodantur. (1). - ..Hae fententiae cum eorum placito, qui'ob- iectivam veritatem. rerum . contendunt ,- neque ope /ystematis cau[arum . occafionalium ne- que 'Leibnitzii (2) Zarmoniá eiecit id ,. conciliari potuerunt. ., Sed.:et maior exftitit fententiarum pupa; post- quam. Humius notiones noftras revovare vo- luit ad aliquam fenfibilitatis impulfionem ,. easque: vocavit. exemplaria. | impulfionum fenfibilitatis , ; (non rerum ipfarum). et inde efficere. nos modo percipere rcrum impulfiones , . eas tamen nequa- quam novisfe ,. prouti. fint per f/2z.. Hac enim Humii doctrina, (aliisque. placitis, quae res: intelligibiles attinent) ita movebatur Kanti-. us, ut magnam (verbis utor Borgeri) (3) vitae partem confumeret in tractanda gravisfimá quaeftione ,. quid t tandem cognofci 4b Ahomini- bus. posfit , quid non. posfit ?. qua in re ita. ver- faius fuit,. üt fummo acumine definiret catego-. rias, iisque omnem mentis noftrae operationem adítringeret ,. et illas omnem quantitatem ,.quali- Guy NC. XT ^44 Q) Hennert, jg. Fer. D. LI. bl. o8g.- 12) G. W. Leibnitz , T/codicee , o Ll p. 66. (3) Borger,ll p. 92«- (M t4iem , inodalitatem ev relationem , imo et *empus ev fpatium , nümenis addere dicerer, atque hinc efficeret , nullam igitur nobis esfe . certitudinem abfolutam de pZazenomenorum et rerum adfpectabilium conditione , fi per fe fpe- ctentur, néque etiam de repraefentationibus noftris , quippe fubiectivis. (1) Quocirca vel Idealistis accenfendus, vel fal- tem Problematico - Idealista vocandus erit.' (2) Haec fuerunt praecipua tentamina illorum Philofophorum, eaque noftro argumento (im- ^primis P. I. Sect. I.) oppofita. | Nam quomo- «do tandem contemplatio rerum. earumque mu- tua coniunctio, de quarum veritate obiectiva nobis ratum non est, nos ad certam perfuafio- nem de earum auctore evehere posfet? (3) "óccirco diverfa admodum radone fefe hisce plücitis oppofuerant Phifofophi: nihil autem ma- $is umquam valere contra eos poterit, quam principium, cuius ufus certitudinem affert fub- lectivam ;' j m maior cogitari nulli potest , quia s 201345 X in " "T alios conful Borgerum, l. lp. 92 .feqq. Heydenreich, Th. 1. f. r189, 123. alibi;.et Kantium ipfum, Kriz. der Urz^. S. 55. Kri. der Pr. Fern. f. 214 feqq. et locis multis aliis, (» E:c L ecticus,over de Kautifche. Ij T2 I bl. 21. 35. (3) t; 2» p« bl. 46. : : (C a ip ) in ipfa natura fundatum est. (1) — Nulla ni- mirum inílitui potest argumentatio, quin ni- tatur veritate praecedenti: fi ita retrogrediamur, tandem ad pritham veritatem eamque aeternam et abfolutam pervenimus, Nulla est difciplina, nulla coguitio, quin ad illas veritates reduci queat: his omnes nituntur; ultima enim earum ratio in hisce principiis est repofita. (*) Veritatem autem horum principiorum demon- ftrare non posfumus, nituntur communi homi-' num asfenfione, de illorum veritate nobis im- mediate fine ulla ratiocinatione conflat, ad illa cognofcenda non inílituti, fed ab ipfa naturá imbuti fumus, eorum confenfio enim non mo- re aut lege est inftituta, fed ab ipfa natura, cuius iudicia fert, nobis infufa funt atque in- fculpta. i: . Sine dubio hisce principiis accenfenda est con- fcientia nostri: id quod ne Cartefius quidem neglexit, cum. omnem philofophiam fuam duxe- rit ex hoc principio: cogi/o, ex eoque effecerit hoc: ergo fum. Neque illud neglexit Fichtius, qui, praeter confcientiam nostri , nihil quicquam e communi naufragio eripi posfe putavit. (3) * - — Quod .QQG)Heydenreich, T.L f. 64. f. 95. et 213. (2) F. Hemfterhuis, dans 7frileé Oeuvres Pl- £f. Tom. IL p. 101. Mendelfohn, l. Ll (93... (3) Borger,l l p. 115. coli. p. 129. C an .Quod íi vero res fenfibiles nos afficiant ope fenfüum externorum, haec rerum confideratio tam arcte cum noftri conícientia est coniuncta , ut nulla umquam ratione haec .ab illa divelli posfe videatur. Haec igitur coniunctio árctis- fima -perfuafionem gignit communem, princi- pio; quod diximus, fundatam, ideoque minime negligendam ,. de repraefentationum . noftrarum veritate tam obiectiva, quam fübiectiva. Haec perfuafio quam propria fit naturae hus manae, in infantibus, qui facultates animi non- Qum exferuerunt, cernitur. , Externarum rerum ope evolvuntur animi fa- cultates. Quid vero? repraefentationibus nostris exculti esfemus, antequam eas cogitare potui- mus? (1) j .Si non nifi repraefentarione noftra, atque adco fubiective, exftent res quae a nobis obiectivae , &b illis intelligibilium umbrae vocantur, unde derivandum erit, quod, íi vel uno indigeamus organo fenfuali, tota rerum clasfis pro nobis ex natura excidat,, neque ullam nobis praeftet wülitatem? , à Hisce oppofüerunt, eadem obiecta faepe pro diverfis haberi, ideoque de earum ratione vera nobis non conftare. Confecutio ista non aeque ve- ra 0) Pistenon,. L1, f, 118. Hennert; Len , D. Ill. $. 92. : ( it» ) ^ ra est ac propofitio. Hoc autem nihil impedi- menti affert. Explicanda est enim haecce diverfi- tas, vel ex fpatio, quod nos inter et obiecta ad- est, vel ex materia media, inter noftros oculos et res contemplatas pofita, vel denique ex organorum noftrorum diverfitate. ^ Sed hinc hóndum fequitur, obiecta non talia esfe, qualia nobis, bonis organis praeditis , omnibus impe- mentis remotis, esfe videntur, et multo minus hinc efficere nobis licet, obiecta, quia a nobis non cognofcantur, eam ob caufam ne dari qui- dem. (1). Et magnum profecto habetur difcri- men; inter illas imagines phantafiae, quas non nifi fanatici cernere credunt fomniaque noftra , et inter eas res; quas homines fanae mentis re vera adesfe putant. (2) .* Multa hisce addere posfem, ad illüftranda , quae de obiectiva rerum veritate, ut et de tem- pore et fpatio, repraefentationibus ipfis (ob- iective) tribuendis, retuli, nifi longior fim quam par est. Neque hisce dictis fignificare volui , me probare audaciam dogmaticorum , qui fefe omnia fcire iactitant. Nefcio enim, num . illa, quam Kantius inftituit, ctifis ümquam [ots d i Web ^(1) G.'vemn dem Voort, Groudleginfelen der IMenschkunde , bl. 103. ZA .(92Wyttenbach,1.1.$. 79..— 3 ! k E C ug 3 abfolvi posfit, cum mentis hurianae limites id prohibere videantur; affirmare tamen non vereor , nos, pro facultatum noftrarum ratione ,. obiecti- vam agnofcere debere temporis, fpatii ; rerum adfpectabilium atque repraefentationum — veri- tarem , easque eatenus faltém a:nobis cognoíci posfe, quatenus co$£nitio illa nobis conducit, ad rerum quantitatem , qualitatem y iodalitatem et relaiionein animadvertendam. Denique, quamvis hae. res, quae obiecta esfe diximus, nonnifi in ideà noftrá' exftent , tamen argumento: noftro; alia quadam ratione inftituto , Dei exiftentia probari posfet. Nam prouti ille, qui Io meri ingenio non pollet, ^e ex parte. quidem probabilem: liadis ide- am. fingere quéat, nifi hocce carmen legerit ,' ita étiam homo mundum talem», fine Dei auxi- lio, fibi cogitando informare non valeret. Quodíi autem haec difficultas | amoveatur , remanet tamen quaeílio, unde illa. oriunda fit repraefentationum harmonia. Et. fi hoc ex mentis nostrae categoriis explicent, quibus ea utitur in forma, relatione. caet. nümenis ad- fcribenda, divina tamea fapientia in .eo cer- netur, quod omnes homines iisdem nümenis easdem proprietates adfcribant. Ita, adhibitis: mentis noffrae legibus , parum noftra rcfert, quomodo res nobis appatiturae- H fu- C M ) fuisfent, fi aliis legibus percipiendi, aliis or- ganis fenfualibus, praediti fuisfemus. Quamvis longe ab antecedentibus difcre- * pare videantur, et ab alterá parte argumen- tum noftrum aggresfi fint, fuerunt tamen phi- lofophi, qui, aeque ac Sceptici, propter fa- cultarum noftràrum imbecillitatem , negarent , nos rerum fines cognofcere posfe, imprimis Cartefius, Robinetus, critici non- nulli philofophi, alii. Cartefius enim recte dicit: JDeum innumera posfe, quorum fines ignoramus. . Sed abfurde inde ducit, ob hanc unicam rationem totum illud caufarum genus, quod in rebus phyficis a fine peti fo- let, nullum ufum habere, non enim absque temeritate investigari posfe Dei fines. (1) Deinde recte quidem reprehendit R obine- tus homines, qui Deo faepe tribuant f(i- nes, quos ipfi, in huiusmodi operibus fabri- candis, fpectaturi fuisfent. Nefcio tamen , num ullo: iure inde efficere queat, Deum nullos in- tendere fines, hominem certe temere de fi- nibus Dei iudicare, quippe fibi prorfus abs- conditis. (2) Denique et Heidenrey- chi- (1) Conf. J. F. Buddeus, de ZfzLeismo et Superjt. P... 90. Znnotatio Lulofsii, p. 6r. (2) Buddeus, l.l. p. 296. zínmotat. Lulofsii, p. 212. Clarisfe, Vir. Cl. Zr. l. p. 23. ( uus. chius, eadem de.caufa, argumenta reprobat theoretica. (t) | Hae vero dubitationes , neque: incertam i fa- ciunt Dei exiftentiam , neque noftro arguinento quidquam damni afferre videntur. Qui enim nos homines, propter Dei infinitatem, eius fi- nes investigare posfe negant, iam Deuin adesfe fumunt; 'eum esfe naturam fumma. fapientia praeditam , facile asfentientur. Qui vero fa- piens est, optimos fines, optimis adiumentis ufüs, asfequi ftudet. Quod íi verum fit, fi- nes Dei adfünt, qui, in rebus certe, quas Tàtione praediti invefligavimus, ideoque co- gnovimus, facile perfpicientur. (2) Licet autem admodum pauca fint, quae cognofcamus , nihil tamen impedit, quo minus argumentum efüiciamus ex iis rebus, de quibus nobis con- flat. (3) Ac, prouti de confilio artificis, fpe- ctato eiüs artificio , iudicamus, ita et nonnihil certe de Dei finibus iudicare posfumus, fi et adiumenta, et fines, et finem ultimum com- paremus. Í (QD PAilf. der .Nat. Rel. 'Th. 1. f. 125. (2) Paley, t. a. p. bl. 116. | (3) Idem, t, a..p. bl. 1o. verg. bl. 97 , 98. He $ II. . Wan ; cudisbonones Lemido : De ordine in vebus fenfibilibus con[picuó, | e viribus naturae originalibus non O0 20s explicado. | i$ Homines cum omnem hunc. mundum eiusque ordinem et. harmoniam adípicerent, iam ab an- tiquo inde.tempore ; de-eius caufa et ratione, - 'philofophati füere. ..-«5 Xe Ita Thales JMilefras " Uaeros adi pto- -diisfe , 'poétice;er ad oculum quafi finxit; | Posz- es vero, cum philofophia iam a poéfi di- flincta esfet, multi putarunt, omnem rerum conditionem. ortam esfe e;viribus, quae rebus ipfis. naturá fuà. fint propriae, non vero iis ab alio tributae. ^ Hi vero, vel cafu et forte , vel fixis naturae legibus, omnia haec orta fuisfe et continuo oriri, exiftimarunt, Praeterea alii fa- tali: cuidam: necesfitati omnem hararoniam ad- fcripferunt; De prioribus. hac $. de Fatalistis autem fubfequenti, dicturi fumus. Placita de viribus naturae ab Aegyptiis ori- unda esfe, multi dixerunt. Nilus enim cum quotannis regiones adiacentes inundaret, et de- fluens lutum et algam in ripis relinqueret ovo- rum et infectorum plenam, facile credide- T4 runt, *- C i ) runt, haec animalcula ex luto, folis calore, gieni. (1) ' j: DeLeucippi, lieii ost Wadidenquh huius féctae philofophorum, . fententia magis conftat; cenfuerunt enim, esfe corpu[cula quae- dam leyia, — ex his effectum esfe coelum atque. terram, nulla cogente, naturá , | fed concuríu quodam fortuito. (9) Epicurus autem, quamvis gloriaretur , fe. magistrum habuisfe nullum, ex Democriti ta-: . men fontibus hortulos fuos irrigavit: quid enim, quaerit Cotta, (3) est im phyfrcis Epicu- ri, not. à Democrito? Nam, etfi quaedam im- mutàvit, inclinationem atomorum fpectantia , pleraque tamen dicit eadem 5. azomos ,- inane , imagines, infinitatem. locorum , | inmumera- bilitatemque mundorum , eorum-ortus ,. inter- dtus, omnia fere, quibus naturae ratio con- firuitur. | Neque. de. his dixisfem , nifi eorum placita recentiori aevo recoxisfent atque ad LO noftram aetatem accommodasfent de 1a Met-- trie eiusque focii, naturam ingentes tam- quam almam omnium rerum matrem. Vires Ul 2l | oH eius (1) Reimarus, t. a. p. Il* Verh. bl. 78. (2) Cic. 4e Nan Deor. L. 1l. c. 24, F. A. Wi d- der, Exerc Phi p.4 (3) Cic. 4e Iat..Deor. L. I. c. 26. C. n8 ) cius fe exíerere. coepisíé dicunt, adiutas fo- lis calore, et ita, ex terra; inchoata, (chaos dicunt) fponte fua prodiisfe plantas ac her- bas, eademque ratione animalia; haec omnia autem, non ab initio inde, fed fenfim paulatim- que, ad talem formae et ftructurae pervenisfe elegantiam ac perfectionem. Quae enim for-. tuito exftiterant monítra, ita comparata ut pro- creare prolem non posfent, continuo ex re- rum natura excidisfe ; fed animalia, quae exfti- terunt perfectiora, genus fuum procreasfe , ea-. que procreatione continua ad meliorem ftructu- ram et maiorem perfectionem fenfim pervenis- fe, ita ut demum ipfe homo exítiterit. Haec eorum est dc origine naturae organicae fen- tentia, (1) quae quibus nitatur praefidiis, - me nefcire profiteor. Fuerunt praeterea et alii philofopli , qui ca- fum^ non vindicarunt, contra vero leges na- turae fixas asfumferunt, quae conditionis fuae principium necesfarium in fe contineant. lta (ne de Ocelli carmine fpurio dicam) , (2) Strato materiae et cunctis eius partibus vim inesfe genitricem arbitratus fuit, et, ut Cice- ro (1) Reimarus, tia. p. Il* Verh. bl. 76. (2) Conf. C. mpeg d Hifl. doctr. de vero Deo ,. P. 315. C n9 2 ! ro fcripfit, (1) /ugulas mundi partes perfe- quens, quidquid aut fit aut fiat, maturali- bus fieri aut faorum esfá docet. ponderibus et motibus. y Alios ut brevitatis caufa praeteream , fuit re- centiori aevo Anglus Tolandus, qui mo- tum aeternum esfe et materiae proprium, eique omnem ordinem esfe adfcribendum, existima- ret. (2) Deinde quoque Humius, ex me- chanica naturae ratione, omnem rerum ordinem explicandum esfe cenfuit; dixit nimirum, aeque difficilem esfe disquifitionem de natura, quae omnium rerum rationem in fe una contineat fufficientem , ac de ratione, qua fingulae partes fuis quaeque viribus praeditae esfe posfint. (3) Verum Humius, licet. haecce opponat, principium tamen non explicat, ex quo mu- tua rerum contingentiium ducenda fit con- iunctio , quae non, nifi nexu finali admisfo , explicari poterit. Sic igitur paucis, quae pro noftro fuf- ficiant confilio, ^ pleraque expofui, non dis- ferentium philofophorum iudicia, fed deliran- üum fomnia, ut Velleius ait. Nec valde mi- (1) Cic. Zfcad. Quacft. L. YI. c. 38. (2) Hennert, I'ijss. erh. D. III. bl. 434. (3) Kant, Kriz. der Teleol. Urth. f. 372« miranda: est '^ista disfenfio; nihil enim. pul- chrius, nihil vero etiam. difficilius ^ videtur ,. quam explicatio :procreationis. primae et con- tinuae naturarum organis praeditarum. |. Hinc: Drelincurtius, Boerhavii difcipu- lus;: 26». fententias ; hac. de re. propofitas , re-: probavit: quam vero ipfe profesfus est fenten- tiam, ea, iudice DBlumenbachio, RERO faifis est accenfenda. Non est, quod de ovis istis; ex quibus om- nia^ originem ducant, vel de^ f/ystemate evolu- tonis,velde Buffoni, Cudworthi aut Leibnitzii placitis, vel de vifu formante , dicam, (r) vel denique de generatione aequi- yoca et utmivocg difputem : multa enim, hac in re , latent nos: et recentiorum illorum Phyficorum fententiae nihil damni teleologiae afferre videntur. Etenim, licet, calore et aére, ex luto aliave materie fluida , infuforia et.fpermatica animalia fponte fua nafci dicant, et aequivocam gene- rationem defendant, vel fic tamen non ii funt, qui. animal multis organis inftructum hoc mo- do generari posfe existiment, vel arbitrentur, ex his infuforiis, ; per gradationem continuam ,. perfectiores exítitisfe animantes, qui iterum | per- (1) Kant; Kriz, der. Teleol, Urth. f, 81. Uilkens, twp. bL 334 « " € aar perfectiora progignentes animalia ; tandem pro- duxerint hominem. | Nos vero antea exemplis: ufi fuimus animalium ab origine remotiorum ,. ut fines Dei indicaremus: haec vero esfe con- tingentia, et, nec cafü, nec mechanica natu- Tae ratione, nec fatali necesfitate exftiüisfe , atque adeo placita philofophorum , fupra allega- ti, relicienda esfe, paucis probare conabor. Epicurus atomos ita deorfum ferri di-. xit, ut eae: perpaullum declinent atque. ita inter fefe (1) coniungantu. De la Met- trie monftra multa, deinde et animalia, fponte íua, ex terra oriri affirmavit: —ve- rum alter declinationem istam, alter origi- nem animalium, pro libitu fingit, et cafu, id est, fine caufa, haec accidere cenfet; quod profecto vanum est, et a nobis ne cogitari quidem potest. Quodfi vero concurfus ille fortuitus locum obtinere posfet, miror tamen fuisfe, | qui .fibi perfuaderet, ita hunc mun- dum ornatisfimum et pulcherrimum effici po- tuisfe. - Hoc qui existimat fieri potuisfe , mom. intelligo cur. mon. idem putet, fi. innumerabi- les — formae literarum — aliquo coniiciantut s posfe ex his in terram excusis annales E. u- nii, (1) Cic. 4e Fiz. L. 1. c.. 6. (& nia y nii, t? deinceps legi pos[imt, effici. Quod nefcio, anne im uno quidem verfu posfit tantum valere fortuna. (Y).— Cum et in hac rerum phyficarum progresfio- né nihil inveniatur, quod aliqua parte ifti fententiae faveat, contra vero, quo magis in rerum cognitione proficiant philofophi, eo magis quoque earum cífectus cognofcant, non "mirandum est, fluctuasfe hocce commentum, quippe non nifi in ignorantia caufarum prae- fidium habens. (2) Ne vero principio q. d. ordinis , aut iiis, fua. vi ipfi naturae inhaerentibus, organicae naturae conditionem tribuam, hae prohibent caufae. Lex non est caufa alicuius rei efficiens ; poftu- lat enim legislatorem: fed est norma, qua in opere quolibet utitur artifex. Neque fufficit, fi hunc ordinem, hanc partium. convenientiam , et quae plura, e..c. in horologio, cernuntur, principio cuidam ordinis adfcribas; nunquam enim experientia aliud huiusmodi principium no- bis ostendit, nifi ingenium et folertiam artificis , ui leges naturae in fuum adhibet ufum. | Ita q $ ; fa- (1) Sunt verba Ciceronis, Ze /Vzz. Deor. L. IT. €.:37. (2) Hennert, Lesfen ,. D. IHI. bl. 157. C 123 D) facilé apparet, hanc perverfam, quam Zegis .vocabulo. addiderunt fignificationem, omnem eorum errorem perfpicue ostendere. Quodf vero haec praetermittamus ,. nulla tamen fines negandi aderit caufa idonea. Nam hominem vel animal mechanice organicum ex limo prodire, aut fenfim paulatimque procr2- ando ita degenerasfe animalia, ut ex infecto vel animali infuforio homo oriatur, nec quis- quam ulla ratione contendere poterit, neque experientia unquam probaverit. (1) ' Alii olim. in eo laborarunt, ut corporis membra eorumque formam ex necesfíariis na- turae legibus explicarent; fed infelici admo- dum fuccesfu. (») "Fidenter, hac in caufa, provocare audeo ad ea, quae P. I. Sect. I. $. VII. de circuitu fan- guinis diximus, neque umquam aliquem , hanc ftructuram ex legibus naturae originem duxisfe, affirmaturum esfe puto: arteriae enim, quae per totum corpus fanguinem vehunt, cum ex natu- rali rerum conditione recta procederent linea, in venas transeuntes retrogrediuntur. —Valvae ve- a) Clarisfe, V. Cl. Znot.ad Paleyum , p. 13. Reimarus, bl. 106. 108. (2) R. Cud worth, Syszema intellectuale huius uni- verfi , Tom. ll. p. 114. C 14 ) 2 vero, quae fanguiném retinent «et maximos ufus pracftant ,' ex eiusmodi lege oriri non po- tuerunt: presfio enim fanguinis huic eren o oppofita.« (1) i005 Quis autem umquam, hac ratione , originem facultatum | animi humani explicare poterit ? Quamvis enim hi omnes, quos oppugnavimus , Materialistis accenfendi fint, nullus tamen eo- rum, aliqua probilitatis fpecie, ex materie ori- undam. esfe, (ut exemplo utar) phantafiam ex- plicavit, quod et numquam probare poterit: nam, fi animi facultates ex corpore originem ducant, cogitatio efficiatur, vel ipfis corporis partibus, vel compofitionis modo , necesfe est. Utrumque vero cum rei indole pugnat. .. Quocir- €a, neque hominem .ex infuforiis , neque. ani- mum.ex materie, oriri posfe , putem. (2) * III. De [7 iiw Tel'umy.e fatali ideis in laie wn bs den - Recte Seneca Aie doit librum fcri- bens, quid tandem necesfitas illa z revera fit, ex-- pres- (v)Paley, t. azp bl. 214. (2) Wyttenbach, in os ad —X— Vp. LI presfisfevidetur. (1) aec, inquit, secesfftus Deos alligat ,/ irrevocabilis | divina. pariter ac humana curfus. vehit...Ille ipfe omnium "conditor et | réctor | feripfitt. quidem fata, fed fequitur. Semper parer, famel iusfrt ,/ caet. -Haec autem de fatali necesfitate- fententia, ple- rumque faltem, curà. Pantheismo coniuncta erat. Etenim Zenonis ét Stoicorum. argu- mentum 'erat-hoc: guod ratione utitur, melius est quain id, quod ratione mon utitur; mi- hil autem inundo melius 5 ratione igitur mun- dus utitur. Unde deinceps ducebant hoc :: z7i- . nans est igitur. mundus, compos rationis, quia fcilicet animantes gignit rationis compotes. : Cur dgitur , ita. pergunt, zundusmon animans [api- ensque iudicetur , quum ex fefe procreet -ani- nantes atque [apientes ? (9). Similiter: qgaocir- ca, inquiunt, f/zpienteuz ese eundum necesfe est natur dmque eam quae ves omnes complexa teneat y: perfectione: rationis. excellere ,. eoque Deum -esfe v amündum 4. ommemque vin; mundi nara divina: contineri... Aliorum. exempla proferre opus. nom videtur. | Animadvertendüni pt «u1sbiy ves rto oe - - A LATA - (D e. C. 5 (2) Cic. de Nat. Deor. L. VI. c. 8. 11. et capp. feqq. in:quibus Balbus, men. fectàe 'cui addictus erat placita narrat - (.qma6 vero, fi fines Fatalistarum oppofitionibus ex natura rerum non profcribantur, fponte fua Pantheismum cadere; fines enim, prouti an- tea diximus (1), naturam fuümunt rátione praeditam atque perfonam, id quod omni Pan- theismo contrarium est. . lraque de Panthe- istis not. erit difputatio. — Fatalistarum | fenten- tiam recenfere, et noftram de rerum contin- gentia et libera Dei voluntate defendere, co- nabimur. Multos philofophos, tam e veteribus , quam e recentioribus , huius fententiae addictos cenfue- runt nonnulli.C1) lllos autem. ne recenfeamus, vetant temporis angustiae, vetat caufae diflicul- tas, vetant denique difputationis. Academicae limites. Quodfi igitur unius Spinofae fen- tentiam, quoad cum noftro iuncta est argumento , pro noftra rerum cognitione, recenfuerimus , nos officio fatisfecisfe nobis videmur. Summa autem nos premit operis difficultas; fi enim; varios eosque multos, qui de eo fcripferunt, - confula- mus, varia eaque valde difcrepantia invenimus judicia; fin ipfum adeamus auctorem, vix dif- ficultas ifta minui videtur. ^ Quodíi autem Spinofae placita, quae continentur excerptis Nieu- - (1) P. I. S. HI. $. III. et VII. (2 Nieuhoff, aver Spinofüme , bl. 33. ( Ap ) Nieuhoffii, V..Cl. (1) rite perceperimus , ille, pro füa philofophandi ratione ,' acerrimus caufarum finalium oppugnator non exiílere non potuit. De finibus igitur fcribit: eos esfe humana figmenta, hominesque in iis imagi- nationem pro intellectu accepisfe. (2) Nam Dei fui cogitationem'et: voluntatem easdem esfe, et cum actione necesfario coniunctas , dixit; (3) voluntatem autem Dei (et fimul igitur cogitationem et actionem) necesfariam vocavit , non vero liberam; (4) Deus enim, ex eius fententia , optima quaevis, ex naturae fuae necesfitate invincibili, cogitare, velle, agere debuit. (5) Ideoque nullo alio modo, ne- quealio ordine , a Deo produci res potuenant, ac productae. funt. (6) Deum fuum S pinofa liberum dixit, quip- pe nulla externa caufa coactum , nec tamen pro libera voluntate agentem , aut fpontaneita- te, quae barbare dicitur, gaudentem , fed in- terno ifto coactum principio, neque omnipo- tentia fua utentem , nifi quatenus fit inftrumen- uso jui $lomig tum (1) t. a. p. bl. 17 - 31. (2) Spinofa, Erie; Pars I. Prob. 36. Jfppend. P. 36. í (3) Idem , 1, ci P; 157 Pran. api (4) Idem, 1l. c. P. L.Prop..32. et Prop. 17. (5) Idem, 1. c. P. I. Prop. 32: ! (6) Idem, 1. c. P. II. Prop. 7. (^ 158 ) tuii huius: principii interni.. Ex hisce de Deo placitis fequitur necesfitas, cui Spinofaom- nià fübiecta esfe dicit. | Subftantia enim (ex eius fententia) est una; eaque necesfario abfoluta. (1). Haec fubftantia est Deus. (29) | Extenfio et. cogitatio . hüius naturae fünt attributa-.(3) | Quibus fit, ut, ex infinita necesfitate divinae naturae, infinita fe- qui debeant. | Est^ igitur Deus omnium: caufa immanens: et"omnia (cà mra) funt. divinae natufae miodilicationes.. liaque. in omni re- füm natüra nullum datur: contingens , fed om- nia;'ex necesfitate divinae haturàe, determina- tà funt ad MO existentiam et .opera- tionem. (4).: gt. Ut haec omnia ; firictin enunciemus ,.. dixit Spinofa: 19. Deum ex libera voluntate non agere; 99. Eius modificationes necesfitati es- fe fübiectas, quippe plane e Deo eiusque ne- cesfitate interna pendentes. ' Si quis Spinofam refellendi periclum fa- ciat, ei à principiis philofophiae cius incipien- dum erit, quia Spinofa fynthetice progredi ' fo- Qs piro, Le PL Pss. s s (2) Idem , P. I. Prop. .14. | (3) Idem , P. Il. Prop..1, 2. (4) Idem, P. I. Prop. o9. folet. (1) Hoc vero neque mihi, neque huic loco, convenit, quia in Spinofa non nifi Fatalismi patronum recenfere nobis licet. Pauca igitur animadvertemus, quibus contra Spinofam tueri noftram conabimur caufam. L Ex Spinofae fententia, | quaecunque Deus cogitat vult et agit, perfecta funt; om- nia, quae a nobis obiecta dicuntur, funt mo-: dificationes huius naturae divinae ; ex hac omnia pendent; huic omnia infunt; ex huius repraefen- tatione omnia originem ducunt: omnia igitur haecce perfecta esfe debent, prouti Deus perfe- ctus est; quod tamen a veritate abesfe, ne ipfe quidem negaturus fuisfet. Quodfi igitur hancce confecutionem e Spinofae placitis rite con-. fecerimus , eius doctrina de fübflantia divina et de modificationibus concedenda noit erit. IL. Deus licet principio interno coactus fit, hac tamen de caufa non impeditur, quo minus fibi fines proponat; nam, cum Deus fimul cogi- tet, velit, agat, quare minus, eadem ratione, fimul finem fibi proponere et peragere posfet? Cum autem S pinofa nos, ita dicentes, accufet Ancthro- pomorphifticae contemplandi rationis, nefas er fi- bi contrarium agit; quia et ipfe anthropomorphis- mis utitur , et fine iis nulla Dei ne cogitatio quidem no- (1) Hennert, Zejez , D. IL. bl. 295 DA ( x99 ) nobis esf? potest. Neque probavit, fed dixit modo, cogitationes, volitiones, actiones Dei easdem esífe; quod tamen nos, temporis cogi- tatione conftrict, nobis proponere non posfumus. IH. In Ethices P. I. Prop. 38. Deus dicitur caufa abfoluta, proxima. rerum | immediate &b eo productarum. | Quae fententia quamvis defendatur ,. tamen ultimum Deo adfcribere pos- fumus finem, et hac quidem ratione: Deus co- gitat, vult et modificando producit homines bo- nos, nullis mediis, id est adiumentis, adhibitis , dtque ita finem asfequutus est ultimum: quod minime pugnat, aut cum placito Spinofae de modificationibus, aut cum eo, quo Deus dicitur caufa fui, eodem fenfu atque univerfi , (1) aut denique cum placito, de Deo necesfitati naturae fuae fubiecto. . Quum igitur placita Spinofae ideam et volitionem (2) finis ultimi Deo non denegent , fed finem ultimum immediatae et necesfariae operationi tribuant, reftat quaeftio de eo, utrum | Deus fine adiumentis (immediate) hunc finem asfe- quurus fic, an adiumentorum ope (mediate) ? Nec dubito. quin omnes fint agnituri , fines non dari fine adiumentis, quae fefe ubivis nobis offerant. IV. [IL 6. PT. Prop. 5e (2) Volitio Spinofae est facultas affrinandi et uegangs Conf. l. c. P. II. Prop. 48. Caa 2 IV. Praeterea , quamvis negaverit , fines adesfe , eorum tamen cogitationem , quippe nobis a na- tura imburam, non prorfus negligere potuit. Utitur enim (ZZices P. I. Prop. 26.) voce Ze- zerminare. Quid vero? Deus (i res dezermina- verit, nonne et aliquem fibi finem propo- fuit ? V. Ineo est error Spinofae, quod Deum, (veniam fit dicto) tanquam Mathematicum fibi proponat, qui obiecta modo fpectet eorumque vires caet. indaget , non vero adiumenta et-fines attendat. — Quod profecto cum homini ratione praedito denegandum non fit, multo minus a . Deo alienum cogitari potest. (1) VI. Divinae naturae adfcribit attributa , quae cum eius necesfaria existentia convenire nequeunt. Extenfione enim, licet zZea/i fignificatione acci- piatur, tamen eae producuntur modifcationes, quae a nobis res adfpectabiles dicuntur. In hisce vero nulla cum divina natura cernitur convenien- tia, quia rationem fibi fufficientem defiderant , ct conüngentiae fubiectae funt. Cogitatio au- tem, quam ex fubiectiva fui ipfius ratione in Deum transfert, quamvis univerfalis dicatur, di- (1) Nieuhoff, t.a. p. p. 118. Heunert, /Zjss. Ferh. D. I. bl, 284. ; I 5 divinae tamen naturae ita tribui non potest, quia est contingens et finita. (1) VII. Confundere videtur S pinofa neces- fitatem moralem et naturalem, et ita omnem dignitatem et, virtutem homini denegat; nam nec laudandus est, qui non, nifi vi coactus, fuo fungitur officio, nec puniendus est, qui fine li- bera voluntate delinquit. Quantopere igitur naturam humapam depres- fit, cum eo progrederetur dementiae, ut hu- manitatis negligeret characterem! Et omnino eum oportet, vel ipfum fefe fallere, vel omnem .- moralitatem abiicere, qui poenitentiam cum eo nonnifi fenfum imbecillitatis nostrae esfe di- cit. (3) '* Sed nullum exftat errandi periculum , dummodo rationi practicae fidem habeamus, neque vocem illam internam negligamus. Et profecto cuivis est confcientia fui, qua fe liberum esfe novit: cuivis fünt facultates, quibus et alios liberá wi voluntate intelligit. Quamvis autem frustra in eo làboraverint philofophi, ut explicarent. vin- culum Dei voluntatem inter. et. noftram liber- | ta- () Heydenreich, Th. J. f. 271. Mendel- fohn, Morgen]. D. XHI. (2) Hennert, t.a. p. bl. 141. — Poeritentia virtus non ei? , ff)e ex ratione non oritur : quem facti poenitet bis mifer few impotens eit. Sunt ipfius verba 1l, c, P. IV. Prop. 54. t g158 ) tatem , neutra tamen negari potest; est enim poftulatum rationis practicae , neque altera al- teri est contraria. lraque fi homines libertate gaudeant, nefcio quare tandem eam Deo negemus. $. IV. De finibus Dei, propter. aerumnas in mtndo , haud negandis. Si confideremus, quot quantisque aerumnis expofitum fit genus humanum , mirandum haud videtur, omnium temporum gentiumque cul- tarum . doctióres homines, vel hac de caufa difputasfe , vel inductos fuisfe ad negandam Dei providentiam, vel-altá voce de aerumna- rum mole queftos fuisfe, vel et Tyeodiceas confcripfisfe , quarum fere infinita fuperest mul- titudo. Quis hic non meminit carminis Iobaei, Pfalmorum | Afaphi, feriptionis Plutar- cheae 4e ferdá numinis vindictá , S ene- cae, in libro de Providentia, hanc caufam tractantis, et auctorum recentioris aevi innume- rorum ? Quis non recordatur Lucretium , Epicu- reos, multosquealios e veteribus, Bailium et (^ 881 ) et. innumeros alios, hanc ob caufam, providen- dám impugnasfe divinam? Quis denique negabit, hanc commixtionem bonorum et malorum opportunitatem | dedisfe duplici Perfarum principio, et Valentini, Carpocratis aliorumque opinionibus de genio five Deo bono et malo? Sed praeter rém facerem et huius fcriptionis terminos migrarem, íi theodiceae fcribendae operam darem. . Itaque non nifi pauca hac de re dicam. i. Leges naturae licet optimá ratione fint conflitutae et effectus habeant eosdem: pro di- verfis tamen hominumi votis et ftudiis, pro di- verfa. eorum conditione, aliis profperas esfe, et magnas praeftare uülitates, aliis vero minus fauftas ficri, imo et aerumnas afferre vitaeque periculum, necesfe est. Hoc autem, in hac no- ftra conditione, arceri non potuit, nifi fingulari omnipotentiae interventu continuo, quem requi- rere profecto abfürdum foret. (1) ^ Eta ventus alios navigantes ad littora: patria. vehit, alios vero in mari turbulento detinet, et fpem conti- nuo fallit: ita interitus alterius civitatis faepe auctoritatem et vigorem alterius auget. Verum, in his caeterisque , homines fuam ipfi fortunam ] ple- (1) Henne tt, Lesen , D. HII. $. 184.— ( 73135 ) plerumque fingere posfunt,. vel faltem mala avertere, et in bonam partem ea flectere, quae , ipforum faluti obesfe videntur. Quis mifericordia non afficitur, quum homi- nem aegrotantem videat et debilitate confectum, vel eum, qui fumma paupertate, infcitia aliis- ve calamitatibus laborat? At nonne ipfe ho- mo faepius fibi hasce praeparavit aerumnas? Homines fefe invicem continuo, litibus, odio, bello caeterisque malis, torquent: quis autem bifce de caufis ordinem in mundo morali ne- gabit ? Dona autem et amoena univerfe mala. et tri- ' fia longe exfüperant, (1) longiusque füpera- rent, nifi homines fefe invicem continuo laede- rent: praeterea iis data est ratio, vitae dux et moderatrix ; qua fi utantur, error et igtiorantia fugient, cultus et veritas. florebüntg et in dies augebitur felicitas humani generis. . Has enim nebulas pellere hominem opor- tet; hoc vires eius valent; atque ad huma- nitatem et Mica eugendam hoc requiri- tur. (2) II. Finis ultimus, harmonia iüiter felicitatem et (1) Steinbart, t. a, p. Bl. » (2 Heydenreich, Th. II. Betr. XX. et virtute, ad quem omnia tendunt, adesfe non poterit , hifi homo gaudeat libertate morali : nulla erit virtus humana vel praeftantia moralis , nifi homo, non modo ad optima quaevis fefe ipfe evehere, fed et in malam partem abi- re atque 'vitia | committere posfit. | Ho- mo Lac libertate faepe abutitur, unde oritur malum morale; culpa autem homini ipfi est tribuenda, cum meliora probaverit, deteriora fequutus fit; legem enim. practicam . neglexit ; et ita infelicitas fequitur .libertatis abufum. Quis autem, fi caufam noftram ita contem- pletur ,- vel. de Dei existentia dubitabit, vel de iuflitià eius? ! : At vero aliquis fortasfe opponit: fi adfit con- fenfus felicitatem inter et virtutem, quare bo- nis viris mala accidunt ? Quodíi bona continuo concederentur virtuti, aerumnae fequerentur vitia, facile homo virtutem. " propter ipfam virtutem haud coleret, fed prae- mii caufa virtutem appeteret et poenae timore vitia metueret, quod profecto hominis dignita- tem valde deiiceret. ». Praeterea animadvertendum est, veram felici- - tatem esfe internam , et rebus externis non adeo moveri, ut ex iis prorfus pendeat. Homini perverfo, (i fortuna adverfa eum affigat, fi ho- nores divitiasque perdat, vix ullum. füperest fo- ( Asp ) folatium , quia. fui ipfius culpa infelix est; vi- tiorum enim poenas luit angore confcientiae fraudisque cruciatu. — Sed vir pius et inte- ger in mediis tempeftatibus Deo confidens, ad rupis inftar in. mari turbulento, aerumnarum ve- luti undis quasfatus, fecurus est, dum ratione utitur, ut omnia in bonam partem flectat , bona- que confcientia nixus nullus dubitat , quin omnia 2 Deo in communem falutem dirigantur, et fpes laeta. oras ostendit tranquillas, ubi fata eum quieta manent. Ecce igitur, quantopere difcrepet conditio viri integri et hominis fcelefti! Nonne utra- «que iuítitiam arguit divinam, et querelas de malo morali tamquam nefandas profcribit ? Denique fpes melioris conditionis olim futu- rae, quae cum perfuafione de Deo arcte est coniuncta, et exfpectatio iudicii iusti olim fub- eundi, quo felicitas pro ratione vitae anteactae augebitur, fpem viri probi atque adeo felicitatem eius, iam hac in terra augent et noftram fidem in Deum confirmant. III. Non ii fumus, qui de ordine rite iudica- ré posfümus; quisque enim fui ipfius felicita- tem potisfimum quaerens, àd communem falutem vix attendit: cum e contrario nos oporteat nosmet ipfos confiderare tamquam partes feriei illius, quae ad finem ultimum procedit, nec poftula- re, C :58 D re, ut noftra felicitas aware cum commu- ni omnium damno. Neque etiam facultatum humanarum conditio finit, ut ordinem huic mundo inesfe negemus; de eoenim non, nifi mutua omnium rerum con- Sunctio a nobis perfpecta fit, iudicare posfu- 3nus; cum vero partem novimus non nifi valde exiguam huius univerfi, fponte patet, nos nullo - jure ftatucre posfe, ordinem in hoc univerfo esfe perturbatum, quia ordo in hac parte zobis in- terdum confufüs videtur; (1) nec tamen nobis v€pus est, omne hoc univerfum novisfe, ut iu- dicemus de ordine, in hac parte, quam nos co- gnofcimus, plane confpicuo. . d Cum igitur haec vita noftra fit prima perio- dus existentiae noftrae ; cum iam in hac perio- do fpecimina videamus luculentisfima benigni- tatis et fapientiae «auctoris, qui ita nos inftru- Xit, ut ad veritatem et virtutem nati fimus ; cum fpes laeta melioris conditionis: nobis' arrideat, Tiobisque fit opportunitas augendi felicitacem , quae cum virture arcte est coniuncta ; cum ipfi "homines fuam fibi fingant fortunam adverfam , ip- fique malorum, quae fibi et aliis hominibus con- tingunt, fint auctores ; cum denique ingenio hu- ma- (1) Conf. Hemfterhuis, dans Prfée. Ocuvres PA. Tom. IL p T feqq. | 1509007529 uw C 139. 2 mano concesfum non fit, de univerfo ordine iudicaré: nobis cavendum est, ne ingrati fimus et culpam in procreatorem noftrum coniicia- mus, vel iniustum feramus iudicium de rebus, quarum nobis non nifi exigua esfe potest cognitio. Optima autem ratio, qua lites hac de caufa componi poterunt, ea est, qua primo loco Deus esfe probetur, tum vero ex divinae naturae per- fectione efficiatur, nullam ordinis perturbatio- nem in Dei operibus locum obtinere posfe. PARS 4e DARS TER LIX QUID IN HUIUS ARGUMENTI USU SIT ANIM- ADVERTENDUM. Neue ad finem haec noftra, de argumento Teleologico , difputatio. — Ipfum enim argumen- tum propofuimus et eius vim explicuimus ; fuper- est igitur tantummodo ,, ut quasdam hic fübiicia- mus animadverfiones, de huius argumenti ufu. Neque vanum hoc aeftimari potest, fi recorde- mur, hoc argumentum pulcherrimum , et ad per- fuadendum efficacisfimum , faepe ita fuisfe tra- ctatum , ut nullam haberet vim aut efficaciam ; aut fi in memoriam rcevocemus illas finium. ob- fervandarum e difciplinis philofophiae naturalis profcriptiones, quas, propter abufum rei opti- mae, inftituerunt, cum alii, tum Baco ille | Ferulamius. Nonnulla igitur vitia, ab aliis commisfa , a nobis evitanda, notabo: et de nostra huius argumenti tractandi ratione, ubi a vulgari confuetudine recedit, pauca dicam. ET Cn 5 $. I Animadverfiones de finibus, in natura ad- fpectabili quaerendis. Omnem naturam pertinere, partim ad organi- ca, partim ad ea, quae organis non praedita funt, antea iam diximus ; (1) plerumque ufi fui- musexemplis, e natura organis praedita fumtis , quia in his optime confpicere nobis licet, 4uz ratione quid ad aliquem finem (2) tendat, et quaenam inde ad nos redundetutilitas. Nec ta- men propterea' naturam inorganicam (3) plane negligendam esfe puto: coniunctionem enim, . ut hoc utar, aérem inter et hominem, nos ad finem ducere haud facile negarem , cum audiam , eam nos premere gravitatis quantitatem , "qua facile füftentemur , maiorem autem homini mole- ftam non modo fore, fed et perniciofam. Prudentia tamen opus est, ne quamlibet uti- litatem pro-fine habeamus, aut fortuitum ufum confilio adfcribamus. (4) Quam imprudentiam ri- C - ms. que. (2) Pistenon; f. 288. : (3) Kantius negavit, fines, in natura organis non praedita , obfervandos es(e in ufüm telcologicum, Vid, A7. der Urth. f. 981. 284. (4) Paley, t.a. p. bl, 9o. UE RP ridens Voltairius: dicit, nafum eum in fi- nem factum fuisfe, ut perfpicillum ei impo- nere posfint homines. (1) lta et nonnun- quam accidit, ut fcriptores teleologici, ubi- vis finem indicare cupientes, fapientiam Dei laudent in iis, quae revera non inftituit, et quae, filocum obtinerent, plus detrimenti quam emolumenti .allatura |esfent. Ne dogmaticorum , qui nimiam fcientiam ia- ctitant, exemplum fequamur, fedulo cavendum est; non enim est hominis, omnes Dei perfpi- cere et diiudicare fines. | Hoc argumento Deum probare volui mo- deratorem et gubernatorem huius univerfi; non enim de materia mundi loquutus fum, (ed de forma, et de finibus, in ea obfervandis. (2) Circulum evitare volui, quippe argumentandi rationi et perfuafioni contrarium. — Hoc vitio la- borant, qui ex finibus Deum probare conantur ; praeftantiam autzm finium ita efficiunt, ut dicant , ' Deum fibi nihil proponere posfe, nifi quod perfectum fit et omni numero abfolutum. (3) Non fubfiflendumr esfe putavi in argumento teleologzico feorfum fpectato ; nam nifi et fimul rerum veritatem obiectivam earumque contin- gen- (1) Dict. Philofophique portatif , in. voce. Fin. p. 198. , (S Eclecticus, t. a. p. bl. 46. (3) Hennert, 7/7ss. Feri. D. ll. bl. 89. ( 143; ) gentiam , argumento , q. d. cosmologico, proba- rem, parum valere posfe omnem ratiocinatio- nem, arbitratus fum. In omni autem difputatio- ne a principiis ordiendum esfe, vel in iis finien- dum duxi, quia haec noftra nituntur perfuafione , non vero demonfítratione ; funt enim veritates primae, nobis a natura imbutae, et longe. dis- crepaht ab hypothefibus et imaginationis ef- fatis, quibus indulgendum non est. $. II. De finibus , in natura hominis vationali et morali haud negligendis, atque de fi- ne uliimo. Fines contemplandi funt, tamquam feries, cuius auctor Deus est, quae nexu finali extendi- tur usque ad finem ultimum. TRQUT Ipfum hominem fpectare debemus, tanquam huius feriei partem, in qua adfpectabilis una cum intelligibili et morali natura est iuncta. Quodfi rem ita fpectemus, facile apparet , ar- gumentum, e rerum natura adfpectabili fümtum, nonesfe abfolutum et perfectum , fed continere tantummodo partem inferiorem feriei eorum fi- nium, qui fimul funt adiumenta ad. confequen- dos alios fines eosque füperiores. . Ni- C 14 2 LO Nifi ita argumentum hocce tractetur , nefcio, qua tandem ratione probare pos(ümus, Deum morali natura praeditum esfe. (1) Finis autem ultimus, quem fibi proponit Deus, omnium ma- xime ad id conducit, ut eum recte cognofcamus et amemus, . quia hic fponte fua fefe nobis of- ferunt eius fapientia, benignitas, fanctitas, et poteftas fumma, qua omnes fines fubiectos dirigit et flectit ad finem hunece fummum as- fequendum, quo nec melior, nec fuperior um- quam dari potest. Haec autem maxime nobis placuit contemplan- di ratio, qua, ex ipfis hominis facultatibus , (de quibus, quoad earum contemplatio ad noftram caufam pertinet, hodie vix ulla erit disfenfio :) quid valeat et quo tendat argumentum, eflicerem. Fortasfe aliis magis placitura fuisfet difputa- tio, fi, ex progresfione generis humani, ad finem , quem optant, faluberrimum , providam curam et confilia Dei probarem: fed, quamvis non is fim, qui cum Hefiodo auream aetatem diu exactam , et xpócse» genus praeteritorum tempo- rumlaudem, ac, de praefenti aevo ferreo gemi- fcens, antea me vixisfe optem; quamvis e con- (D) Kant, Kriz. der Urth. f. 4313, 414. Heyden- teTCH, 1h. IE f, 16. 32, 35. 75. PaiC yu «. Ba bl. 11. 57. 120. UC MW) contrario progresfum esfe genus humanum haud dubitem, et progresfurum esfe. continuo fi- denter fperem: tamen nefcio, qua tandem ra- tione, ex hac progresfione, argumentum confi- ci poterit fatis firmum. — Nam multi hodiedum hanc generis humani progresfionem pervicaciter negant, nec facile fibi de ea pcrfuadebunt. Accedit. infuper, quod finem ultimum monftrare , magnis laboret difficultatibus. — Licet enim vi- deamus, genus humanum progredi cultu, fcien- tia, virtute; licet omnes asfentiantur, laetam esfe fpem temporis appropinquantis, quo- ve- ritas et virtus vigebunt et vera felicitas in dies augebitur, (1) quis tamen áffirmat fore , ut aetas illa aurea humanitatinumquam contingat? Quod nifi ratum fit tque invictum , qua tandem ra- tione certum inde efficere poterimus caufae no- flrae argumentum? Hac igitur de cauía certior mihi videtur ea ratio, qua, ex coniunctione na- turae adfpectabilis et rationalis, ex coniunctio- 'ne diverfarum virium in cognofcendi facultate confpicrarum, e defítinatione hominis ad veri- tatem cognofcendam 'et virtutem colendam, fines Dei efüciuntür: hominem autem ad veri- ta- (1) G. FL. Planck, Einteitung- ín. die Theol. IFis- | feufch. Th. HI. (; 211. C. Villers, Ésyzi fur la Re- formation , verf. Delg. p. 12. K / C m6 ) tatem cognofcendam ;et ad- virtatem. colendam narum esfe, ez ratio eius, ez fenfus, e ftudia , aburde docent; prouti Sect.- II. P. I. indicavi. | Haec igitur - probandi methodus, quam. fe- quutus fum , quid praeflet in caufa noftra ,. veftro, Viri. Clarisfimi ! iudicio modefte fubmitto. Sic igitur disquifitionem , de gravisfima quae- flione , ad finem perduxi. Defino in eo, uütani- mó grato benignitatem agnofcam Deci, cuius exiflehtiam probare conitus fum , qui mihi, ad- didit animüni et largitus est conflantiam, qua propofitum exfequi mihi licuit. MOT osgWwUcNCoPS UM: C Az» DISPUTATIONIS CONSPECTUS. BEFAIE DO CIRESINTPNITL CNET Pags; 3. POAURCSUPURUPNPNX. ARGUMENTUM , PRO DEI EXISTENTIÀ , E CAUSIS FINALIBUS. SECTIO PRIM A. -SPECIMINA EX MUNDO ADSPECTABILI. 8. L. De nzaturd | univerfe, eiusque di- AVE laMey: ac nts e che "P $. II. De confüiis, in regno vesetabili naturae. con[picuis. S. III. De. animalium (nididiyua onn enti confilio , iis, concesfo. .— $. IV. De organis vel membris. quibus-: dam, ad fingularem. monnullo- vum animalium ufum ,. iis. fapi- entisfiuo confilio tributis. |... . $. V. E manuum in homine [lructura et ufu. confilium per[bicue patet. K » $. C wS9 5 - $. VL .De organis, ad corpus mostrum alendum — fapientisfime ^ compofi- PEE. os aec vk leni xir po NEEBRUMR $. VIL. Sanguis qua ratione et quem in finem, per omne corpus hu- manum , Yehatur. «o ee ag- $. VIII. Organa loquendi ad humanitatem promovendam hominibus tributa. | 45. $. IX. Oculus de Ofpifice [uo mirifice UTE, eT CNONMPAEIURCY I CORMINQITEIN QUAS (CUT S $. X. Conclufio. huius Sectionis. . . .'/ 52. Sa QELÓ, SuAOGUN D 4. SPECIMINA EX NATURA HOMINIS INTELLI- GIBILI ET MORALI. «8. L: Coniunctio inter . ad[pectabilem | et intelligibilem hominis naturam. 56. .$. IL. De facultatibus | mostris, idonea »roportione mobis , fapienii : confr- lioy céngssfis." eS NS Wa. 59. $. III. Zomo, animi fui conditione ,. ad ecognofcendum verum , idoneus est. — 62. $. IV. Homo ad moralitatem est. natus. — 73. 3: V. De fineiaiimb, ovo. sot. 0. 8a. SE- C 149 ) & ELOWTUIO UP. ETRÜÉTCE TH QUALIS SIT NATURA, QUAE TALES SIBI PROPOSUIT FINES. Ld. Phaemonenda.. .00 os. T* Bs. S. II- Harmonia. in mundo univer[o, et. finis. omnium ultimus ,/ unum ad- esfe auctorem , probant. . . . . $. III. JNonnsifi natura ommipraefens, et fumma intelligentia | .- praedita, horum finium auctor esfe potest. $. IV. De omnipotentia e finibus confni- Ch. Ae 3r ttg : $. V. Foluntatis Jasstitas et juffieiu, ex finibus im hoc mundo indica- His. efhíciumtur. .'. eA $ VI. E finibus liquet Fonsi: eius s qui hos fibi propofuit.. . . . $. VIL. Omnia haec attributa tribuenda Junt JNatufae, quam Per[onae nomine. dicere folemus. . ... $. VIII. ANzzura , iot tantisque attribu- üs.praedia, Deus.est.. - . . 88. Ys | PARS € 350 ) PARS SECUMND A DE VI; NOSTRO Eun TRIBUENDA. SECTLO PRIO.R. DE CERTA PERSUASIONE, HOC ARGU- MENTO EFFICIENDA. $. IL. De mathematica. certitudine et in- finita probabilitate, argumento te- leologico non abfcribenda.. . . P.98. $. IL. IVofira argumentatio certam. nobis . perfuaftonem fuppeditat. . . . . xor. " Li SJE GWd. Oo. WLIIGWu. DE PHILOSOPHIS, QUI NULLAM VIM NO- .STRO ARGUMENTO TRIBUUNT. $. I: De Jdealistis. et. Scepricis. . ^. . 104. $.1I. De ardine in rebus. fenfibilibus con- fpicuo, e viribus naturae origind- — . Kbus nom explicando... . . 116. $. HL De ordize rerum, e fatali neces- fiiate non explicando. .. ... . . X94. $. IV. De finibus Dei, propter aerum- nds in mundo, haud negandis. — 133. E. PARS AM LIN. PARS TERTIA. QUID IN HUIUS ARGUMENTI USU SIT ANIMADVERTENDUM. $. L. Znimadverfiones de. finibus in na- tura ad[bectabili quaerendis. P. 141. $. II. De finibus, in natura hominis ra- tionali et morali haud negligendis, aique de fine ultimo. .. . . 1. . 143. , JUSTINI CORNELII VGOORDUIN , GORINCHUEZMENSIS JU RI3 € A NB IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA, RESPONSIO A D QUAESTIONEM, A FACULTATE JURIDICA PROPOSITAM: » De divifione officiorum im perfecta et ea, » quae imperfecta »z/go dicuntur , ita dis- »eratur; üt, confinia offci motione, » declaretur , quae perfecta. dicantur. offi- » Cia , quae vero imperfecta porro docea- » lur, à quo maxime tempore et quo. con- » filio haec offciorum diviffo in. Jurispra- » dentia naturali fuerit propofiia s quitus » "otis perfecta officia ab ümperfectis dis- » ünguere laboraverint Viri Erudiily ac » denique , quae fit hujus diviffonis veri- » !45, quae utilitas." QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT. $YMBOLU M, Hujus rei tantae. tamque. diffcilis facultatem confecutum | es- fe. me uon profiteor 5 fecutum esfe prae me fero. CICERO. EM—————————— (PRAEFATIO. ot d ———— Á/ ud ) et ) E 5 IN atia vitae pars, neque publicis, neque s privatis, neque forenfibus , neque domesticis j in rebus; neque fi tecum agas quid ,. neque » fi cum altero contrahás, vacare officio po- , test, in eoque colendo fita; vitae-est/ hones- » tas omnis, et in negligendo turpitudo" (1). — Quod cum plane perciperem , nullam - equidem disciplinam tanti feci, atque illam , quae verfa- tur in explorando ofücio. — lllius fuavitatem degustáram , ipfam tamen doctrinam ut perci- perem, tantum abfuit, ut, inde a primo ftudio- rum tempore, me ipfum rebus philofophicis | 1151] b T93tr9c irac- (1) Cicero; dé Of. T. 2. E * s Iv tractandis ^ ingenio plane deftitutum judicarem. Interim alia mihi, videbam peragenda, et ea quidem tanti momenti, ut quidvis potius cogita- rem , quam philofophiae operam dare, aur me tradere iis rebus, quas pro terra habebam in- cognita, nec uüquam a me rite exploranda. — Juri autem operam navantem juris natürae et gentium ftudia penitus me ceperunt. — Vide- bam, omnium fere philofophorum de iisdem . rebus iisque- gravisfimis disfenft nullo modo evinci, veritatem apte enucleari non posfe; verum adhibita industria et , Giligentia , animad- vertebam faepius non adeo revera inter fe dif- ferre philofophos, quam prima fpecie posfet videri. .Hinc fpes mihi arridebat. fore, ut tan- dem aliquando magis certa mihi esfent philofo- phorüm. placita. | Ergo opportunitatem , . quam praebebatquaestio, a. Facnltate Juridica in. Aca- demia Rheno - Trajectina j; evulgata , avide arri- pere, de quaestione, quoad fieri posfet cogi- tre, libros, quos idoneos ad finem ilum opi- naber, perlegere, plurima. fcriptis mandare non dubitabam. At brevi experiebar, in rebus philo- fophicis non. fuflicere juvenilem ardorem, .disci- plinade ftadium , honoris etiam cupiditatem ; fcili- €et mox in tantum rerum et placitorum , fecum in- vicem vehementer disfentientium , pelagum eram demerfus, ut quo me verterem aut qua ratione me v mie expedirem ,' nescirem plane; novae iterum tenebrae, iterata et veluti novata perfuafio, me in- philofophieis - -febus nil quicquam valere — propofitum jam reliqueram vires 'tieas unquám in hisce ftudiis ulterius explorahdi; At vero aptá accesfit inftitutio, per quam, nifi prorfus refectus fim, magna tamen luüx' mihi oborta est; huic igitur unice gratum refero" fi quid- quam in hisce confarcinare potuerim. Ad. opus ipfum vero accedenti id praecipue confilium mihi videbatür quaestioni inesfe, ut traderetur, quaenam philofophorum de gravisfi- ma illa distinctione, qua officia dicuntur per- fecta vel imperfecta fuerint fententiae , utque . dijudicaretur quid hac de re fit flatuendum. Historica vero quadam ratiome cum quaestio mihi videretur concepta, .nova accesferunt ad vires experiundas invitamenta ; illud enim fem- per in ftudiorum deliciis habui, fi explorare liceret quaenam disciplinarum artiumque fuerint fata, quomodo ad decus fuum, quo hodie gau- dent, fint adductae , verbo — quomodo aliora continuo petierit genus humanum, et progres. fum fit ad perfectionem, | Quoad per vires meas licuit, illud perfequi fum conatus in historica illa divifionis nostrae expofirione , quam in Capi- te Secundo tradidi; de noris vero, quibus officia perfecta ab imperfectis distinguere labo- Ta» yl rayerunt eruditi , historice agere non fumus 2g; gresfi,; quoniam capur illad, quod. nobis rer: tinm. erit y. hanc maepagi. rationem, MN non videbatur. . ? | : Haeg. itaque, Viri Clazisfmi! p praemonenda edi duximus ; opus ipfum, jam aggrediamur ,. in quo fi mon. prorfus frustra fuerim verfatus , Ja. borem atque íludia egregie mihi compenfata. haz bebo. Ea ,.quae in. vobis 98t,. judices! humani- tate atque behevolentia, .hgsce in fludio gjilo- fophiae primitias accipiatis] ^. — h - COM- COMMENTATIONIS CONSPECTUS. Praefatio. Y ; | ( A "i A Ee AP, CAPUT PRIUMUHM. DE OFFICI NOTIONE, ILLIUSQUE DIVISIO- NE IN PERFECTA OFFICIA ET IMPERFEC- TA, QUAE VULGO DICUNTUR. '. . Pag. I. Cei D $ L Uzde in homine um notio "alque P4 . LI LI HELGA TT DI ES Verse ur e $ IL Qualis et quaeam D icendg. dg "o fumma lex morals? US D. 31. € $ MIL. Quomodo * jam determinatur Wo. ^ 5o, ut fecondum. gne Jegem, SERENO en nd ut er a Ver odis Officiorum in perfecta et^ dà quae dm- it ^ NW. doge AEedtut s dtp, "EC Ta Ni p.d. P-U T. SECUNDUM. )l lí ^ó63q82710»- 21v. OI EX 4 JR AMA Mr Mad id M rM SÀ A QUO MAXIME TEMPORE ET QUO. CON- SILIO OFFICIORUM DIVISIO IN PERFECTA ET IMPERFECTA IN JURISPRUDENTIA NA- TURALI FUERIT PROPOSITA, INVESTI- [A TUR Qi. nao ets di dezUE nds E o ^o* SE Q7, 1,04 P4R VEM. A. Quatenus, divifronem. oficiorum. in per-. fecta. et,, impei fecta. Antiqui. cogmoye- gunt? "Quatenus juri isprudentiam "a- juralem 4b eihica distipxeruni? . .' 9a. $ I. Zntiqui. SocnarEs, Paro... «sib. $ II. Peripatetici. JÍRISTOTELES. «- Due db $ IH. Stoici. JI ENO, Dayagraus, Cunr- 13 JiPpUs. Us fa PV CROPS meat: t '$ IV. Romani. .Ciczno. JO NN V. Jurisconfulti Romani 0. 0. s p 1 VI. Mnimadverfiones. ..... . ss mg: SASuSi SX oí ASA d t SEOTIO SECU AJ... Num .Huco GRorrus hujus, Pipe otis ; auctor. est "habendus ?. MeNOC FUR T Inquiritur i in legis morális divifiouem , . quat? Gnorius propofuit. « . . . 57. MA $ I. $ L Ratione fomh. 0v) v ess. 4$7W.- Ratione objecti o o1o03 ry 69. $ IIL-RaHone effectis: ; oov vos 68. $ IV. MNA Ee oMer pou same 7t. i poll TERTIA. Quonioda hac Bifune dfi est / Sar rd BL PurENDORFIUSS "UV V, 74 $ L Summe legis origo , ^ notitia, efi- "ot CACÍHB | o0. ' 75. $ II. Quomodo komo ducibus) 4i Yogi obfervantiam ?. . Myr ca Ts e DO a $ III. cni pmi [ 2UGIUQ-- e $TT 91: 3098, S4JE.O T 1:0 : QUARTA. Cun. Tuomasrus IN1c. Higng.. Guxwp- LING. . 92. $ I. SiPpPliDóG leg gis , quaii an doni GU&l- 1 LINGIUS , finis , divifio. ^. . 95. .$ M. Supreinae i cia Spit et dfta- cioe, niu] MB ECERPETIEBS9 $ HL. AB lyoe 0n£$.- . DLPVALA. 290) 3, SECTIO QUINT 4. Quomodo hac divifione éfficiórum in - per- x perfecta et. imperfecta alii ^ ufi. fint philofophi, declaratur. . . . P. 106. .$ I. PzsrzuI fuprema lex — officia inde | oriunda perfecta. . . . . . 107. $ II. Olisationis juridicae cum dfi 2cio E perfecto; comparatio. *. . 7.5.2. I$. S III. zinimadverfones . . . .-. . 116. $ IV. MzxpzrLüimis. de officiis. perfectis. - et imperfectis fententia... 0. o1. $ V. HUürFELANDI doctrina iraditur..... 128. CAPUT TERTIA, ;pE NOTIS, QUIBUS PERKECTA OFFICIA.AB ^ IMPFRFECTIS DISTINGUERE ^ LABORAVE- ! RUNTYERÜDEEIS; 11 (y 5 (P XY 2) 2$ 8, 3228. PARS P.RIO Rm. De notis, quibus officia perfecta. ab imperfectis distinguere ^ laboraverunt . philofophi, qui floruerunt ante comr- : mutationem , quam philofophia fubiit, apctore KANTIO. .... vos yv vias TE SECTIO PRIHBN«A.. Referuuiur | fenteniiae illorui phile- d fo- ES pos qui ex maiore wel. minore ^i ewotida, effcia .perfecta. ab imperfee- i. 7 5s distingui posfe enienduni- E wx. tran. Lk Sukz/R.À 5.21241). iX 3,36 28- ib. BEOU LOTO us QU a seri. s 7 3 PAR II Auf RrE. svelt oy Me mates mos AI 1V.-De SuzzrniANo €t Ganrzawo [57.7 teuate animadverfiones.«« «o Me 6 mA v uv SECTIO SECU Mda3.n? Socialistarum placita. . . . . « AMZ. L PokrxhoKrrQs) Xo o X € iP. IL ZfuTCHESONUS. 4^. «4 o osos. 148. III. Ag agruitrgs; 2600. cuiwp £048 o. 450. IV. iBgspEB I 4 iiJeib -/: dagdivsnindP. IV*5.4Dd- Srolalirtit aia ied: [fotiess 381. 6A V7 wA IH (ri y! ; 9» C : d [9 m E T / P * Placita eortim tiae s ; »" coU fui e£ pérfectionum cottfervationem., o- tam- habuerunt officia. perfecta ab du perfectis digtoscendj. | iss cs os W83. bd cusvFmwarLnUs 42 bud xveo€ IB4 )dL HozserNERUS. 207.2252 A07*33 dB5^ BB. .Kormrzgus.) on 2. cea bg EV. JForrrius.... 0 0e. - ee MDR 5. M $ V. XHgiWECOOFUES QW. Vw P. 164. $ Yt ad FVATTEL. SECTIO. QUAM RP Blacita eorum SAP ure , qui of- .: ficia perfecta | ad jus alterius proxi- . 166. ^-me retulerunt. v. Pow $.1. EXzRHARD, 01! JU Drdptag ^v aera A $ ILE o3 Woo T $ IIL. Zizzwzm. .. ;764 E 4 R S SECUN D 4. ; De- notis quita officia pis ab imperfectis . distinguere laboraverunt philofophi , post criticam philofophiam $ Kawrro inductam |. : . . . 178 ed. CF OO POR HEHETUSR Referuntur.fententiae. eorum philofo- phorum, qui jus ex lege morali rec- tá vió deduxerunt. . . . . ib. $ E HurELANDUS.. . . . 179. $ II. Gzwrz. 181. $ HL. »cmm. - . e PAN 182. 91V. uaxos. 7v pos ON ZELEU S3E Q T0, S.B CU AND: oo Sententiae eorum , qui jus. mediate ex .cdeg&. tordli derivarunt per-oficium Cm VL V Cu Jl. FHETrDENREICHIUS: a o609 o» 1:63 D MESML X J.0. 4 QUE IV QUUUP. IB. I. AMorreauBnmilo. «oobb4D .975W7-. IH. MzrLrIN.. ui flet eu-AralMa v NL Ve IV. KOHLSCHÜTTER. 2 . 142.5 CAPITIS TERTII APPENDIX. Ín quà declaratur; quo fenfa officio perfecta et imperfecta in philofophia acceperit. Iwuw. KawT.. 4 ,. 2506s I. Divifonis vatio, dotes. 3 s os II. Ratio denominationis.. i... 7 III. Quomodo offcim imperfecta "y morali continentur 2... you. IV. Offiriorum perfectorum et imper- fectorum. princeibid. |... 0s. V. Divifiónis efficacia. .« 4 evo VI. Quatenus-divifio oficiorum in per- fecta et imperfecta , eo fenfu, quo. Kawraius illam. accepit y; .mo- »a fit dicenda. « s» voee xii d 196. 188. I9I. 194. 197. ib. 200. 201; 203i 210. 2182 CA- xiv QuPUVT QU 4£RTIUM.; QUAÉ HUJUS DIVISIONIS . EST. VERITAS ?- QuaE UTILITAST 45. 20. Q5 R3 à LI " —^ De . veritate . divi&onis offer un in n ""perfeeta et imperfecta... ^ oti. s UTRIUS SM E . F i: XC OSSESCITJQ PaROhGMIixAA Num ofcia perfecim unice. ad jus; üinperfecta ad ethicam fint referenda, investigatur y^ adeo ut; hisce erbica, illis vero jurisprudentiae — nasaralis COniintdlur. . o.» S IE AUAM TR $ L Officii noti. Juris notio. . ... SUMI Juris attpiburasos S son oem $-IH. Juris -nozioni inest cogendi facul- | ipe. sjSQequ Mejis esgequg. $ IV. Juris netio cum offe norione tom- ura vp $ V. Juris atque - officii siiéiió mis 80 funt fuberdingtae. ^. 2. V. Zhgitur Y. de juris deductione ab- folia. Vo. sos Sol. Yol s. De juris dédactione velativa. $ Vl. Quatenus ex divifione offciorum in perfecta ct imperfecta , ex fen- 290. ten- XY tenia Kawrir, offcia perfecta conveniant, cum obligatione. ju- ridicay investigatur. .. . .. P.24». SECTIO SECUIV D 4. Ceactio nom est criterium offciorum perfeciorum ez imperfectorum. .: . . 254. $ I. Cogctio, cum offcii motioni mullo modo infit, criterium mon prae- bet, quo officiorum ains genus dignoscatur. . . ge vale. $ IL. O£jective latius (^ icis fer- fecia, quam ut coacrio criterium DEMODCRE. "iur vr ts Rhe EOSITCNSOR De divifionis officiorum in perfecta et iliperfeem ; "urilitate: ) rer coTulIsA, F9 t C4. e] ti od CAPIUT'PRIMU:A. DE OFFICII NOTIONE ILLIUSQUE DIVISIO- NE IN PERFECTA OFFICIA ET IM-. PERFECTA, QUAE VULGO DI- ^. .CUNTUR. — —ÀÁáà E25 29$ Ee € S4 — — U t quae hujus funt capitis, pro viribus recte exponam, exuenda funt omnia ea, quae alio- rum fípec:ant opiniones; folaque ea huc aife- renda, quae nobis officii notionem conftituere videntur, ac placent. Itaque ad tractandam, ^A quae in hisce prima est, quaestionem-acceden- |. tes, officii notionem talem.accipimus, qualis | et officia perfecta et imperfecta amplectitur , ' quaéque peculiaribus dotibus infignis, non in- volvit ejusmodi notiones, quas in fequentibus ab. omnibus paene eruditis. ei. tributas .esfe |! . animadvertimus. [ta officium nullum omnino - dari cenfeimus , quod vi posfit expeti. Officium E omnem caufum ex poenae mctu, feu omne | A 2 me- | c LU (ris t) medium externum refpuere videtur. —— Non er- go officii notio obligationem , quae dicitur Ju- ridica, involvit, fed per fe fubfiftit longeque aliá caufá movetur. Haec jam uberius ita funt tractanda, ut quam efficacisfime hoc fieri pos- fit, fundamenta ponantur certa, quibus totum Caput I[I, quod est de hujus divitionis verira- te, recte innitatur, utque, quantum in nobis est, veterum erroneae de officiorum perfecto- rum et imperfectorum divifione opiniones re- fellantur. - OFFICII NOTIO. $ I. Unde in homine offcii notio atque ejf- cacia ? Ratio non tantum est theoretica fed et prac- tica; non docet tantum quid fciendum atque cognoscendum, fed et quid agendum fit (1). Pura igitur, quam vocànt, ratio Kancio dici- tur, quatenus non ex experientia fua fumit praecepta, quippe quae non ni(i comparata pos- (1) Ratio pract. a theor. efficaciter distinguitur a van Hemert, Cr. Mag. I. p. 177 feqq. * &. 5 J posfunt gaudere zriverfalitate (1), fed qua- tenus eaex fe ipfa promit a priori, necesfario, non vero fortuito. Hoc enim ab iis, quae ex experientia hauriuntur , fegregari nequit (2). — Istiusmodi tamen quid nullo modo posfe fieri , nifi antea jam adfint notiones quaedam , ab ex- perientia minime pendentes et profectae , fed ne- cesfariae atque abfolutae per fe, nemo'non fen- tit. — JPer die Begrife der Tugend sus Er- fahrung [chüpfen wollte , wer das, was mur allenfalls als. Beyfpiel , zur unvollkommenen Erlüuterung: dienen kann , als. Muster. zum Erkenntniszquell machen wollte, — der wür- de aus der Tugend ein nach Zeit und Um- finden wandelbares , -xu keiner Regel brauch- bares zweydeutiges Unding machen (3). | Ad has enim istiusmodi virtutis notiones, quas peculiari et fuo nomine Plato i3eze vocat , illa fumma intuitio primarie est referenda. Ratio- nis enim-univerfe ea est indoles, ille est finis, ad quem tendit continuo, ut multitudinem ad unitatem revocet et concentum e disfenfü ope- retur. — Hoc ut asfequatur, non potest carere notionibus illis , quae dicuntur ideae. Quae- (1) Kant, EinL zum Kritik der. Keinen Pernunft , p. 3. (2) Rationem unice fufficere posfe ad notionem officii praebendam probat Meh m e1, iz Comm. de Off. P. et I. p. 32. (3) Kant, l.l. p. 371. Ed, 5"* C4» -; Quaefit enim continuo Ratio perfectum , ma- «imum, univeríale, [upremum. ^ Cum vero baec in experientia nusquam .nobis occurrant, ea fibi asfumir tanquam ideas; Practica itaque Ra- tio in fe invenit, quicquid perfectum est atque maximum; ilud asfequi homo omni nititur opera, ejusque. fplendorem. intuitus aliquando, postquam. femel illum veluti viderit, non re- quiescit, priusquam perfectum, nifi nactus, fectatus. tamen fit. et ad illud appropinquaverit. lta. Ratio ,.qua fola nobis confcii fumus, quomodo 'esfe, quomodo. agere debeamus, fe fummam pronuntiat in nobis. legislatricem 5. ita demum. prodit homo Zvrovógoc; quaecunque materialia fi accederent , esfet. érspevéuec , neque e2, quànecesfario debet, gauderet libertate (1 ). Idea fummae perfectaeque virtutis nobis. indi- ta est,^in quam in toto vitae curfu intueamur continuo. (2). Illius fimilem: fefe reddere ju- betur homo, illa, fi perverfe egerit aliquando , ipfi fummo apparet fuo'fplendore. lllius vel folo intuitu aut erubescens ,;a malo, quod mox fuisfet perpetraturus, defistit, aut fi jam ;per- . pe- G)VanHemert, Cr. Mag. I. p. 156. (2) Recte enim banc notionem per vocem je pro- pofuerünt Graeci, - Vid. S»p^yle eu de la Phibfüphie, 10 Ociess Phil. de Fr. Hemfterhuis, T. I. p. 322. Ed. Par. 1809. vj. / 4i is petraverit, vehementi cruciatur poenitentia et fe ipfum fugere.conatur (1).. : Ne. minimum quidem vitium nihili facit, er probe fentit ho- mo, in via, qua petit virtutem, quiescendum non esfe (2); fed. fe in - omni o -rationis jusfu teneri. Hoc demui a ratione dato palladi homà revera est. moralis .— hoc demum magnis affi- citur, quae in historia ipfi occurrunt, exemplis. Videt demum ac. perfpicit; quaenam fint. mag- norum virorum merita,.íi ea cum idea compa- raverit fua; judicat; demum quid magnum fit, quidque honestum , quid imitari debeat, quid vitare. st in vita, est ei qui in hac terra de- git, fidisima dux, ftatera in rebus aestimandis exactisfima. -- deis tintum e cernitur homo magnificentià , qua revera gaudet..^ Frustra ho- minis dignitatem quaeras in ejus corporis ftruc- xXtura' aut in facultate ad artes omnes ; ideis uni- .ce revera fplendet. Hisce indutus Deo fere fe fimilem reddere potest; illae funt illius per- fectionis fundamenta. Nam et mirifice in :na- türa cognoscenda praclucent, et duces intel- lectui: fefe praebent fidisfimas, in progresfione ejus ad ultima fuprema principia , atque in . tiores yc (1) Van Hemert, Ciz. Mag, I. p.176. (2) Kant, Ein. aum. Tugendlehre , p». 53». ( €2 agendo vincula rumpunt, quibus natura nostra fenfualis tenétur , hancque- alii fubmittunt , ho- mine longe digniori agendi principio," non ex fenfibus petito. verum ex ipía ratione pro- fecto. — Nonitaque a viribus, ad obfervantiam. cogentibus, fpectatur praecepti five legis, e fumnia illa intuitione ,' profectae, exfequendae. obligatio , fed fua vi abfolute jubet, «quod re- praefentavit. ( 1). "w) . 11312 Sed jam. prodit | intellectus ,.. mirificum - illud dpyavov. in. enucleandis , . copulandis et ordinan- dis illis; quae. confufe homini obverfantur. — Eo quoque accedunt ideae illae, ut rite. ordi- nentur. finemque attingant. fuum ; nam licet cui- que homini ex fua ipfius natura infint, non ta- men cernuntur flatim co, quo par est, nitore atque: ordine... Práeterea ex legis jubentis auc- coritate ;.. fibi fecundum /egerz agendi necesfita- tem impofitam , fentit homo. Ex ipfa autem certa ratione. agendi necesfitate fibi libertatem tributam intelligit; quam omnino lex moralis postulat. ^. Jii- (1) Het ás hir mit; ut van Hemert Criz. Mag. l. p. 100. ik moet, want ik £s"; maar.dk ken , want ik wüei.. Dit moeten, dit zedelij moeten e Je echte &én- werk dat wig God's geflacht zijn — dit is het allereerfle , 0 mensch! "t welk u vár alle ervaring , in uwe eigene be- wusiheid , onthiddelijb gegeven wordt. * ; ST Tila vera libertas, qua omini naturae vinculo folutum fe fentit (1) homo, ipfum docet quid agere debeat, ut illam libertatem vindicet ; fentit homo fefe hoc mundo non contineri, fe fui esfe dominum, fe naturae fuae fenfuali im- perare, fuam dignitatem in eo fpectari. Haec quidem, licer obfcure fübinde, homini tamen infunt, et rite posfunt elici atque excoli. Per- cipit tunc, revera fe lege quadam teneri , quae ,. licet ab ipfo fibi data et praefcripta, eflluxit tamen e fummae illius Rationis voluntate (2), cui fi morem recte gerat, appropinquare potest ad füpremam voluntatis fanctitatem , quam li- cet nunquam plane posfit asfequi, petit tamen continuo, et ita egregia illa naturae fuae. prae- flantioris dote cernitur, qua audiens est moni- tis Rationis (3). Et huic quidem legi obtem- perat unice, quia ratione gaudet, quae ipía fibi finis est: ,, perfice, inquit haecce,, morale » bonum, quia ex Ratione moraliter bonum est 5 » fuge malum , quia ex Ratione moraliter malum » est" (4). Tali Ratione inítructusac praeditus ho- a0) Van Hemert, Criz Mag. VI. p. 46... ' (2)Sypkens. Disf. Inaug. de Préso Moralitatié Principio , Groningae 1801. C. 6. $ 69. in nota, (3) Van Hemert, Ci. Mag. V. p. 256. (4) Sypkens, Disf. laud. C. VI. $ 74» (x2 homo , fi illi audiens esfe velit, facile externam , quae a fenfibus proficiscitur, felicitatem contem- nit. — Ejus actiones praeceptis legis conveniunt non tantum , fed fiunt etiam propter ip(ius legis - reverentiam. laec vero interna vox quam arcte cum. fenfu. religionis et. cultus divini cohaereat , facile percipitur. | Ipfius adeo. Dei praecepta etiam ipfá ratione jubentur (1). siii b diae: $o TE Qualis. ei quaenam dicenda esi fuma dex moralis2 -Antequam -legem ipfam tradamus, repeten- dien ;paullo.altius ,, quaenam praecipua fint isti- usmodi legis. requifita. (2 ). "sProuti ratio: principatum tenet, nec fuperius 4gnoscit principium , ita et lex ab ea profecta abfolute necesfaria fit oportet. (3) , fed ratio etiam est! principiorum univerfalium (4), ac | ne- [13 Esregie hoc expofuit Kant, Aefc/usz der. Ez^if, p. 181r. inde a wir &ünnem ete. Conf. Mehmel, p. 44. (2) Egresie haeccé criteria contra aliter fentientes de- fendit Sy pkens, Dis. /aud. ibid. $ 7r. (3 Mattli'e $8 (H. IDE Crit. Mag. 1V. p- 149. SY P- kens, 1. k p. r5o. (4) Das abfolute vollendete ist die alseméinfle Fernufi- idee , C.» J necesfariorum communis fons; univerfalis etiam fit ejus lex. Repugnantiam enim, quà quod mihi virtus.est, tibi esfe posfet virium , non ferret Ratio, quae disfenfum ubivis tollit. con- centumque unice fpirat. ! Cum necesfaria et univerfalis adi debeat, fe- quitur etiam , eam formalem tantum esfe posfe. Quaecumque enim regula materialis hypothe- ticam tantum habet necesfitatem ,. cum a fine, qui petitur, tanquam a conditione, dependeat. Objectiva autem fi non esfet necesfitas ,: fed fub- jectiva: (1), "nec. ab omni materia remota: » voluptatis ancillulas certe videres virtutes, » el idee , die allen uebrigen V'ernuufrbegrifen, sum. Grunde. legt. Sc hmid zerb. von dbfolut. y (1) Forma vero alicujus regulae , ex ratione practi ca, "confistit in ejus aptitudine, ut esfe posüt lex uniéut- lis, sbfolüte necesfaria . omnibus entibus rationalibus. Quae vero:a.materia fumentur praeceptg. practica quidem esfe posfunt atque pragma/ica , non vero legem moralem conftituere ; etenim nec abfolutam necesfitatem nec uni- verfalitatem , quam dicunt, continent (Criz. Mag. 1. p. 154.) Caufa vero, quare lex moralis, formalis tantum fit, in eo videtur, ut ejus finis non fit alicujus rei, felicitatis v. c. adeptio, fed ut efficiatur; re vera vel ad effectum perducatur agendi illa ratio , quae" univerfalis esfe: potest, (Criz. Mag. 1V. p. 159.) Finis itaque ex derivata. lege dcet esfe posfit materialis , . ipfa. tamen .actio profluit. ex fine fozmali , ibid. p. 160. ' a uq C 1o ) » ei ministrantes continuo et ad aurem admo- s, nentes, non ita ne quid inhonestum ,: fed ne » quid perficeret imprudens" (1). -Formalis itaque cum fit lex, omnium conftituat humanarum actionum formam, jubeat categorice. ,, Ds » Sittengefetz , inquit Reinholdus (2), » zeichuet fich dadurch unter | allen. wirkli- » chen und müglichen Gefetzzen aus , dasz er » €ine For[chrift ist, die dem. Grund, ihrer » nothwendigkeit in fichfelber enthált s daher » ohne aile in inde: Sanktion Gefetz ist , und » folglich, lediglich. um ihrer felbstwillen , » befolgt werden kann." Haec quidem funt, ni fallor, legis illius cri- teria, quae num in ea infint, dijudicet quisque, in foro illo confcientiae fuae. Illa eadem con- fcientia, qua rite fentimus nos lege teneri , et , cum liberi fimus, nos legi parere posfe, haec eadem jam dijudicet , num principium fum- mum esfe posfit illa lex, quam tradidit K an- tius: iz fac agas, ut agendi tua ratio, con[ciemtim tuam recii teste ,. digna fit, quae legis univer[alis aucioritate gaudeat... Magis uni- (1) Cicero, Ze Finibus 1. C. 21. Conf. Cri. Mag. Ili. : go. IV. p. 4to. (2) Briefe. über die. Kant. | Philofo pte; I Th. 5 Br. P- 65. (oa) univerfam aliquam legem non facile pofuerit Kantius. Servat illa e fonte fuo, e Rao- ne, quae non nifi univerfalia quaevis fpectat, verum fuum criterium. — Abfolute quoque ne- cesfaria apparet: ipfi, quae in nobis est, ra- tione non aliter velle jubemur. | Concentum unice petit, cum tum demum nostra agendi ra- tio (maxime) valere.posfit, fi omnes eà teneri posfunt homines. — Sed criterium. tantum dat agendi nostrae rationi, non vero ipfas jubet ac- tiones; fummum itaque merito haberi potest principium , quo nihil omnino füperius dari po- test; materialia omnia et hypothetica rejicit ; formalis tantum est et Categorice jubet : ,, quis- » quis tibi finis fit propofitus, legi obtempera."" Explicatur illa lex a Kantio duabus aliis: ita, inquit, age, uthumanitate, nec in tua per- fona, nec in aliis unquam, ceu mero ad fi- nem aliquem obtinendum medio, fed fimul tanquam fine ipfo femper utaris; in eo enim maxime' Rationis cernitur dignitas, et homo apparet füummá füá pracftantid, aut, quam K an- tius dixit perfonalitate: unusquisque fibi finis est, nec eo, tanquam medio, uti licet. Ra- tio eádem gaudet dote, ut non fpectet aliquid, extra fe pofitum, fed fibi finis fit. Ita quoque ila Lex fecundaria feu explicativa , fuum. fon- tem egregie refert. * Metaphyfice quoque ita ex- ( we 7) explicavit hanc Legem K antius: ita-fac agas, .ut tua agendi ratio in regno finium pro lege posfit valere, — Rationalia enim illa. entia ip- fa fibi fines habentur, eorum regnum est con- junctio illa, quam dicere liceat, inc ms per communes. leges. | De aliorum. philofophorum prineipiis non est, quod hic moneamus. Magna cum laude ea aliquando. oppugnarunt viri (1), ad quo- rum operam füpplendam vel emendandam, .ac- cedere, non est adolescentis, in i n e morali novitii. S III. Quo modo jam. determinatur homo, ut. [ecundum hanc legem agat 2. Homini itaque vidimus inesfe vocem Ra- tionis, quam non audire non potest — homini inesfe ideas , quae alte eum ad officium exhor- tantur..— Sed ut re vera hujus vocis. efficacita- te afficiatur, necesfe est in eo iníint. quaedam , quae Kantio (2) rite dicuntur conditiones fub- (1) In hisce A Mii locum «enet Cele5. Syr- kens. (2). Einl. eur. Tugendt. ps 35. fubjectivae ,' quibus legis percipiendae five off cii notionis fumus. capaces (/ubjective .be- dingungen der Empfünglichkeit. für den Pflichibegrif?) Sunt autem: fenfus moralis; confcientia, amor hominum et . reverentia füi ipfius. — Haec aeque minus juberi ac de- monítrari posfunt, fed ea in homine inesfe ab- unde patet; aut nonne maximum haberemus naturae meritum, quod virtus in omnium ani- mos lumen fuum permittat et etiam videre eos qui non fequantur (1); nonne Nero, fcelere licet:et militum et Senatus gratulationibus con- firmato, fe exagitari materna fpecie, verberi- busque Furiarum ac taedis ardentibus, confite- batur (2)? Nonne haec nobis infunt tanquam épyzve quibus bonum et malum degustemus ? I. Juberi itaque haec non posfunt, fed exco- lenda funt, ut ita tanquam aptiora, quibus degus- tamus, Ze»z»z appareant. Quo magis vero ia iis colendis, exercendis et acuendis homo progredi- - tur , eo majore afficitur legis reverentiá , eo magis perfpicit, quam procul adhuc ab(íit a perfecta illa virtute; quam per officii ideam intuitus. est homo (3). Sedeo magis aptusevadit qui de 23 | ali- (1) Seneca, de Benef. IV. c. 17. '(2) Suetonius, i 7a c. 34. | (3 Van Hemerts Jzgaajn y V. p. 262. m2 (€. 4 , aliis judicet, eo magis percipit, quid re vera. in homine fit laudandum, id nempe quod illi nec eripi potest nec dari, quod proprium est hominis (1). lta facile eruet homo perverfas ilas de aestimatione opiniones,- non laudabit quod alii laudandum esfe falfo putant , fed quod | per fe bonum est (2), et non nifi illud ipfum in fe aestimabit atque fectabitur. —.Die Schánd- lichkeit , nicht. die Schüdlichkeit des Lasters anüsf überall hervorflehend | darge[lellt wer- den (5). Qui non ipfo honesto niovemur, inquit Cicero (4), ut boni viri fimus,. fed utilitate aliqua atque fructu, callidi fumus .non boni (5). Honestus vir parum curat hominum opi- (1) Sene ea, FA Ar. (2) Neuss devons, inquit Montagne, Eszy t, 3 vous devons |a fubjection et Pobérsfatice à tous les Rois, mais [ef imation , mous ne la devons. qu'à leur vertu. (3) Kant, Ezhifche Didaktik , p. 171. (4) De.Legg. l1. 14. (5) Ante Kantium (quod obfervat van Hemert, Criz. Mag. l1. p. 137.) rationi Practicae ea tantum vis esfe habebatur , ut per eam affectus fenfuales redderen- tur rationzles , utque ita quidquid animal redoleret, eruerent, et homine longe digniore modo fefe exfererent, utque ita homo aptiori modo ad felicitatem tenderet; fed hoc modo virtutem felicitatis appetitüs , (qui femper. fenfua- le quid manet, licet ad altiorem quandam rationem ad- ductus) ministram esfe quis non videt ? Sed hoc non vo- luit C^ Xs.» opinionem, quà a fcelere deterreatur ; nam fi vel omnia homines et Deum celare düsdiunk , nihil ta- men injusti faciendum esfet.. [Inducitur ita Gyges , cujus ipfum annulum, ut inquit Cicero(1), fi habeat fapiens, nihilo plus fibi licere. putet peccare, quam fi non haberet. — Hoc igitur ho- minis est, ut, fi officio rite fatis facere dicatur , ex fola legis reverentia legi obediat, ut ho- nestum propter fe expetat. lta &i oritur ap- petitus rationalis, omniaque huic postponit . quae aliunde funt profecta (2). Non legalitas DLer- luit Ratio, ut quisque felicitatis appetitum omnino exu- 3t, hominemque ita esfe definat, eà vero dignum fe praebere interna illà animi probitate , cujus interpretes funt recte et decore facta, hoc demum jubet. Cri. Mar. l. p. 160. conf. 170 feq. 194. et adeo quidem, ut quod facere non potueris, ob quamcumque tandem caufam íi volueris tantum , id'fecisfe cenfearis ; hujusque volunazis nullus confcientià tuà melior judex , ib. 163. (1) De Off. VII. 9. (2) Pro duplici enim modo, quo a ad aliquod appeten- dum vel fugiendum movemur, facultas appetendi et ip- fe appetitus dividitur in fen(itivum et radonalem. — Est enim facultas appetendi rationalis, qua absque ullo mo- mento, a fenfü voluptátis taediive defumto, legi sZ//uze Cathegoricae , a ratió42 , viipíius naturae, conflitutae, ob- temperare posfumus. Sy pkens, Disf. /aud. $ 58. p. 117. Jam facultas 2ppetendi illa, quae tantum abfolura rationis lege, non vero mediante alio fine , determinatur, in /2o- B cj C 16 ) requiritur tantum in actionibus, verum mora- litas etiam , ut non tantum cum externo legis habitu facta nostra conveniant, fed fint prop- ter ipfius legis venerationem peracta. | Legem itaque illam exfequi. non posfunt nifi naturae morales, uti jam vidimus, fed etiam requiri- tur, ut bomo fit liber. II. Liberis tantum hominum aciiditilt offi- cium coZvenire potest: coactis enim. nullum est meritum aut vitium. Ut dixi, homo probe fibi confcius est, aliquid in ipfo haberi ,. quod eum continuo ad virtutem adigit; fequeretur ita, eum femper illius voci audientem esfe de- bere. Videmus tamen non tantum muültos qui omni fere virtute carent, fed et eos qui vir- tututis legem exfequuntur, non raro cunctan- tes (1). Ita Herculem nobis in bivio jam re- prefentarunt antiqui. Est fcilicet in. homine duplex vis animorum , inquit Cicero (2), atque naturae , una pars in appetitu pofita est, quae est 2g44 Graece, quae hominem huc illuc ra- cie y propter veram ejus praeftantiam et unicum humanae dignitatis Characterem , dicitur /oluutas. (1) Kant, Einl z. Tusendi. p. 2. in nota. (2) De Off. |. 28. Antiqui ita hasce duas partes fe- cum invicem confabulantes induxere, uti animadvertit Plato iu PAaedone , p. 94. D. € àaF ) — mendat bonum , cum mirifica quadam procli- vitate ducimur ad obfequendüm illecebris CSX Tn naturae faae irrationalis blanditiis vincendis vera cernitur fortitudo moralis, in qua est ve- ralibertas. Jeweriser,inquit Kantiu sa yt der Mensch Phyfisch, je mehr er dagegen moralisch (durch die blsfe Porflellung der Pfüicht) kann gezwungen werden, désto frey- er ist er. Hune autem virtutis fplendorem nulla non libertate inniti, quis non fentit. In liberrimo nostro arbitrio determinando. unice cerni potest ; liberrimus itaque fit homo, necesfe est, a quo per talem voluntatis determinatio- nem officium est praeftandum. IIl. Tertium est officii attributum, ut fcili« Cet contineat necesfarium quid, immutabile àc uni- . Q) Villers, PA. d Kant, p. 374. duas perpen- fiones in homine videt. » Luse, inquit, entraiue PLhog- me vers i£ bien - étre, autre vers Je. bien 5 Pune lui dit: Jüis heureux , laure : fois vertueux." Conf. C i c. Tusc. Quaesr, M. 21. (2) Plato, R. P. II. P» 364. D. (3) Kant, Ein. -z; Tugeudi. 'p 6.in not», Explicát hoc van Hemert, Cz. Mag. l. p. 259. Con£. M é h- mel,in Diy. de Of. Perf. et. [inp. p., 42. , B 2 | i [ar univerfale. — Coactio enim illa moralis feu ne- cesfitas, qua determinatur liberum arbitrium in agendo, in ipfa officii notione habetur. Coactio- ne quadam homo liberum fe pronunciat, quia non abaliis, fed afe ipfo, audita rationis voce, co- gitur (1); hanc fi fequatur, non confüuetudine quadam nititur virtus, quae ad inftar Mecha- nismi cujusdam ex technico- practica ratione , non fatis firmum praeberet. munimentum (225 fed fortiter, devictis affectibus et perverfis pro- penfionibus, quae quotidie mala. quaevis moli- untur, felicisfima illa apparet apathia, qua ve- ra cernitur virtutis efficacia (3). Est enim homo, qui eo pervenit, fimillimus belli duci flrenuo,, qui internis factionibus fedatis, aucto- ribusque earum ejectis, castra fua obrinet, fed hostes inani jactatione ad certamen non provo- cat, in otio vires fibi colligit, ut hostem in- vadentem efficacius repellat. — Talem quidem ducem fplendide vincere necesfario debere, nemo dubitavit umquam. — Sic etiam homo, qui non fanatice verfatur in officiis, quae putat , explendis — qui vires fuas non ad fpeciofam ali- (Q) Kant, Ein. z, Tugendl. p. 3 (2) Id. ibid, p. 9. C3) Id. ibid, p. so fq. " Aree ^ j 1 e 9) aliquam pietatem (1) adhibet, fed fanitra- tem (2) illam moralem fibi comparare . ftudet , qui ita fcit fe revera fos/e, id quod lex jubet, ut fzcigt (3), ex certamine illo cum perverfía fua natura non dubius victor evadit (4). Nullo enim modo ex officii ratione coactio externa potest derivari. Cogi quidem posfum et tanquam remedium adhiberi, quo alius fuum at- tingat finem , ad ipfum vero finem mihi propofitum non posfum pervenire, nifi per rationis ufum. Et ita quidem rite distinguitur Ethica a Juris disci- plina. — In hac enim coactio re vera obtinet, fi quidem alter orbem , qui illi a ratione datus est et concesfus, in quo fefe moveat, reliquerit et in alterius orbem fuerit ingresfüs ; hoc cafu in fuum ipfius orbem vi armata recte rejicitur, nifi pactione aut aliá quadam de caufa jus per- fectum acquifiverit (3). In officio vero nulla da- (QD Kant, Zin. z. Tugendl. p. 53. (2) Id. ibid. p. 1o fq. (3) 1d. ibid. p. 3. (4) Praeclre Kant, Ein], z. Tugendl. p. 28. Ale flár- ke wird nur durch. Hindernisfe erkannt , die fie überwültizen kann ; bey der Tugend u. f. w. (5) Ezregie hac de re agit D. Hoola van Noo- ten, frwoord op de Fraag : ,, welke is de grond, waar- ep mem cen voltomen regt uit eene overeenkomst cf. contract yerkrijgt , eua." , qui fcripfit de obligationibus perfecüs et ' Oi- C sà ) datur ejusmodi vis, fola ratio jubet, fola r&- tio cogit (1), et quidem interne, ut finem fummum fibi cligat (2). — Cum enim fons officii fit in. pura ratione practica, et tota illa notio a priori ex illa derivetur, omne quod externum est, effugere videtur. Per accidens, uti postea probabitur, nonnulla quae ex Ethi- ca funt, per vim et arma exrorquentur, fed per fe notio officii omnem. vim rcfpuit exter- nam(3). Sua enim efficacia Ratío jubet prae- fta- officiis imperfectis, quae hic oZZgaHones dixit imperfec- £45. — De Rationis vi in determinationem voluntatis: Conf. Sypkens;, Dif. /zud. p; 124. (1) De hoc et aliis has inter disciplinas discrimine egit Ranitz, ip Comm. praemio ornata im. zct. dead. Cron. 1816 - 1817. inde a P. 172-211. Conf. Cir. Mag. V. p. 258. (2) Kant ,-EinL. z. Tugendl. p. s. » Puisque Phomme est Hbse dans fa volonté , inquit Villers Ph. d.Kant, des. lois qui en reglent. l'exercice ,. doivent. étre. fondées. dans Phoume méme. — Chacun porte en [oi la. legislation. fuprbrue de fa conduite. La vaifon pratique , dans chaque étre. vai- fouzable , est. fa propre legislatrice." (3) Rite. distinxit Mehmel, Il. l. p. 59. coactionem propriam , qua quis ad id faciendvm adigitur , quod ratio faciendum non feadet (zwang) ab impropria, qua quis viadítringitur ad faciendum id, quod ratione fua propría jubente, ipfi incumbit (zo*^*457). Haec necesfitas ideo adest in lege , qvia hominibus fcripta est fenfualibus ,. ca non opus esfet fi perfecta cernerentur moralitate, — Conf. Schmid, ( 9) fari officium, quod cum ex illa (it, derivatum, univerfalem et immutabilem notionem involvat necesfe est. nd IV. Requiritur tandem in officii notione , ut adüt lex feü norma, e qua confpicitur quid jubeatur. Haec est in ratione ,. quae categori- ce et univerfe jubet quid fit faciendum omit- tendumve, nullá data exceptione, nifi quae ex fua ipfius forma profluit. Eo enim praecipue fuam dignitatem ratio. vindicat, quod finem moralem, qui a natura irrationali non pendet , praefcribat z priori (1). Hunc opponit fini- bus illis, quos fibi perverfa nostra proponit naturi, et nascitur ita notio finis alicujus, qui per fe est officium. — Materiam praebet arbitrio nostro hic finis, ita ut eum continuo peta- mus. ]ta notio officii nos ad finem ducit, qui rationes agendi (/aximen), in fingulis, quas Schmid, JZijrterb. z. leichteren Gebr. der Kant. Schr. in voce imperativ.,, Die. objective. INotiwendigkeit — der Handlung , welche geboten wird , gründet. fich — auf eiuen Zweck, den die reine Vernunft felbsz befflimmt; Feruunft- müstigkeit ,, allgeineine INot/nyendiskeit ciner. Handlungsweife , Ubereinflimmunsg einer. Handlung sit der. Form der. reinen practifchen Fernunft 5^ cavegorifcher ; apodiczifoher , abf Mu- zer , urali[cher lmperativ , Gebot der Sittilichkeit. Cont, Criz. Mag. l. p. 145. ] (1) Kant, Zín. z. Tugendl, p. 4. ^ l3 Im] Nl qüas fuscipimus, "actionibus continet — (1). Si hunc finem fupremum tollas, ad quem. omnes actiones intendere debeat homo, totam. disciplinam 'moralemi füstuleris (9). — zfcéiones enim unice diei posfunt illae; quae ex libero. arbitrio proficiscuntur; nam qui cogitur, age- fe dici non potest; /pon;e enim agere is tan- tum dici potest, qui actionis caufam primariam in fe ipfe habet. Cum vero objectum liberi ar- bitrii finis fit, cujus repraefencatione illud arbi- - trium 2d agendum determinatur, ita ut ille finis promoveatur, fequitur, fine tali fine actiones nostras objecto deflitutum iri et vagas fore ac indeterminatas (4). Istiusmodi finis fi dàtur, ei conveniat, quam- cumque homo inflituat, agendi ratio , ut fic fco- pus feu finis attingatur. Si igitur in fine ipfo inest of- (D Kant, Ein. z. Tugend). p. 7 , 8. - (2) 1d. ibid. p. 12. (3) Vagae esfent ac dct tial ad bonum pera- gerdum, íi virtus tantum dici posfet fui ipfius coactio (Jelbstzwang) : unius enim affectüs vis alterius vi posfetre- primi, et vel fic tamen pesíime ageret homo, cum illud vitium, quo maxime cernebatur, in eo praevaleret, Recte itaque judicavig K antius, Zim. ez. Tugendl. S IX. p. 28. » Tugend ist aucheim Zwang mach einem: Princip der. inne- reno Preyheit, athen durch die blbsfe Vorflellung feiner Pficht, nach den formalen Gefetss desfelben." (23:2 officium , necesfe est, agendi rationes CMaxi- . $1ép) eandem fpeciem referant et criterium , quo univerfales esfe posfint; finis igitur jubet sales mos habere et eligere agendi rationes , quas velle posfemus , ut legem suit cirea confhirtant. (1). Oflicium itaque pro actione fumtum defniri posfe-nobis videtur; actio (five interna five ex- terna) necesfaria, profluens ex mentis confilio , legi univerfali et immutabili , convenienti, prop- ter ipfius legis reverentiam peragenda. Si vero officium fuümatur refpectu ad perfonam obliga- tam, est : necesitas moralis, actiones füas ad rationis practicae legem accomodandi, prop- ter folem legis reverentiam. -—— Objecta au- tem officiorum varia et diverfa esfe, intelligi- tur. Referri ^ autem commode posfunt ad officium hominis, vel erga femet ipfum, vel erga alios. Fons tamen cujuscunque : offi- cii est in ipfo animo, efficacia in volun- tatis libertate vindicanda, ex Rationis fumma lege. — Ratio fcilicet practica categorice ju- bet: jubetur itaque ofücium necesfario, fine ul- (D Kant,l L p. 19. , Der. hüchfle Zweck. der .Ver- nunft im Practifchen ist die hichfle Einheit der freyen Hand- lungen und ihrer ansemesfcuen Folge." Schmid, Mr- Jerb. etc. Noce. Zweck, , . S ulla exceptione, aliunde petita. . Praebet. ratio legem immutabilem cui conveniat actio, et ho- mo in hac lege obfervanda, nullo prorfus modo adigi debet , per naturam fenfualem. Non igitur felicitatem aut doloris vacuitatem fibi compara- re ftudeat per virtutem, fed fola legis reveren- tia legi obtemperet homo, rationisque excel- lentiam prae natura fua fenfuali ostendat. OFFICIORUM IN PERFECTA , ET EA QUAE IM- PERFECTA. DICUNTUR , DIVISIO. Hanc quidem rationis vocem, de qua hac- tenus egimus, univerfe omnes agnoverunt phi- lofophi, cum antiquiores, tum vero etiam qui recentiore aetate floruerunt ; fed alii aliter eam in homine adesfe, jusfaque fua pronunciare, iisque veluti .fanctionem quandam. addere dixe- runt. Alii itague vocem illam rectá vid a Dco O. M. proficisci perhibuerunt, fua quidem in res humanas auctoritate jusía tuente ; alii ex fo- cieiatis apperituy quem ipfi homini . indidit Deus; alii ex. fenfu quodam felicitatis, alii de- nique alio modo id declarare funt aggresfi. Omnibus tamen officii notio involvere vide- batur necesfirarem quandam moralem , non ve- ro phyficam illam, e qua homo nec bonus nec malus unquam dici potest , fed fecundum quam ho- C 55. 2 .homo aeque ac quaevis alia natura phyfica, praeter fuam; voluntatem igitur, actiones fuas componere tenetur naturales. — Moralis vero necesfitas in liberis demum hominis actionibus cernitur eaque homini norma est, fecundum quam liberas fuas actiones ita componere tene- tur, ut malum fugiat, bonum, appetat, per- ficiat. De hisce hoc loco «ai non agendum. vi- detur ; in fequentibus plura nobis occurrunt, quae uberius. hoc explicabunt. :Sufficiat itaque. ex hisce perfpicere, quomodo fummi philofophi eo pervenerint, .ut ofücia Perfec;4 et ea quae Im- perfecta. dicebantur, exinde deducerent. Hoc fcilicet;praeceptum fummum, five illud ex ip- fius Dei. voluntate, five ex hominis, eum in modum a Deo O. M. creati , felicitatis fenfu vel appetitü profectum fit, pro variis ad quae refertur objectis, vel officia erga Deum ipfum , vel ho- minis erga femet. ipfum ,. vcl denique erga alios homines continet. At alia officia ita esfe. comparata viderunt phi- lofophi, ut ab. aliis exigi et tanquam ze 4e expeti queant, olia vero minus. Ad hominis offi- cia erga Deum hoc non retulerunt; quae enim ipfi debentur , Deus fua-quidem auctoritate in res humanas ab hominibus.expetit, ure fuo. vcro non postulat; nec etiam quae. fibimet ipfe de- bet C s6 ) berhomo, tali éxgóltülitiohi obnoxia esfe pos- funt , funt vero fola officia, hominis erga ho- finem, quorum nonnulla hic ab illo jure at- que vi exigit. | Ad varia igitur hominis erga alios «homines officiorum objecta refpicientes, vix aliter fieri potuit, quin: eo pérvenirent philofophi, ut quaedam exigi posfe dicerent ab aliis, eum in modum, ut immorigeros et detrectantes, vi phyfica aflicere, et ad ea praeflanda cogere liceat , quae morali etiam necesfitate jubentur. Quae enim. cuique animali tributa fünt exis- tentiae, falutis, felicitatisque vi tuendae prae- fidia, eadem illa in homine adesfe. viderunt ; hisce igitur hominem uti posfe perhibuerunt, quo minus alii officia quaedam ipfi praeftare e trectarent. Sed et alia esfe officia non animadvertere non potuerunt, quae fola benignitate et bene- volentia nituntur, omnibus quidem pariter in- fita, a multis vero mifere neglecta. Haec tali Jure non postulantur, neque adeo vi, aut phy- fica quadam facultate expetuntur. | llla dixerunt eruditi Officia Perfecia , haec vero Zmperfecta. Ceterum mihi quidem minus utile videbatur. hoc loco de illa divifione officiorum in Perfec- t2, et ea quae Imperfecta vulgo dicuntur, la- ti- God tius disferere, tum quia res per fe fatis est per- fpicua, tum vero maxime, quia illam divifionem latius illustrandi opportunitas fe ultro nobis oblatura est, ubi de notis exponendum , qui- bus officia Perfecta ab Imperfectis distinguere laboraverint viri erudi. , CA- ( 38 ) (4PUT SECUNDU M. A QUO MAXIME TEMPORE ET QUO CONSILIO OFFICIORUM DIVISIO IN PERFECTA ET IMPERFECTA IN. JURISPRUDENTIA | NATURALI FUERIT PROPOSITA , INVES- TIGATUR. Lh. magno illo artium et doctrinarum ambitu, nihil fere invenitur, quin hominem declaret fummis omnino animi dotibus infignem. — Sunt tamen plurima quae illius prae brutis animan- tibus dignitatem divinamque adeo originem lu- culenter patefaciunt, in quibus primo quidem loco cenfentur ea , quae hominem docent, quid facere, quidque omittere teneatur. Est enim hocce in homine primarium, quod füae ipfius actionis fit auctor, quod legem ipfe fibi prae- ícribere posfit, quod ratione gaudeat. — Quae igitur in eo verfater doctrina, maxime omnium hominis testatur dignitatem , excellentiam. Hujus itaque doctrinae incrementa et histo- fiam investigare, fummae non tantum cst jucun- di- C 25-2 ditatis fed et utilitatis uberrimae. — In ea enim humanitatis germanae progresfionem intuemur , et exea, quomodo genus humanum univerfe ad eum cultüs gradum , quo jam habetur, pervenerit , animadvertere licet. Quo magis itaque virorum excellentium industriá varias philofophiae par- tes .a fe invicem discretas et fingulis hisce con- gruum veluti orbem adfignatum videmus, eo magis verum cultum et eruditionem adaucta es- fe concludendo colligamus , necesfe est. Variis fane modis, diverfisque temporibus hoc perficere aggresi fünt eruditi, inque eo- rTUm conamina inquirere maximae est , qua illud fe commendat , utilitatis ; est tamen adolescentis viribus et eruditione, fi qua fit, longe füperi- us. Ast hic quoque valet: in magnis voluisfe fat est. Ea itaque, quae dicenda habeo, pro viribus tradam, probe fciens, Vos etiam Judi- ces! rei difficultatem recte percipere, et quid valeat adolescentis industria, vel ufu jam di- dicisfe. In hoc igitur Capite fecundo tradendae vis dentur philofophorum fententiae de nostra di- vifione; primario autem indagandum , quando et quo confilio ea in. furisprudentia naturali pri- mum fuerit propofita; in quibus investigandis tenendum est, nos fecutos esfe vulgarem de Or- C.89 j Officiis Perfectis et Imperfectis opinionem , qua fcilicet ilis adfícribitur Jes coücuonis, hisce vcro negatur, quà illa ad jJurisprudentiam .Na- turalem referuntur, haec vero ad Ethicam. — Licet enim ipfi alia quadam ratione hanc divi- fionem fefe habere opinemur , illud tamen quod jam aggredimur, in quaestione a Nob. facultate propofita requifitum este, vel inde mihi patuit, quod in ipfius quaestionis parte altera mentio fiat jurisprudentiae naturalis, er in altera exiga- tur expofitio notarum, quibus oflcia perfecta ab imperfectis distinguere laborarint eruditi. Cum igitur historicam tractationem requirat No- bilisf. Facultas, in hoc Capite fecundo initium erit faciendum a primis temporibus, quibus philofophiae ítudio fefe tradere. aggresfi funt homines, explorandumque, num illi, qui phi- lofophiam moralem primum tractare fünt aufi, illud, quod petimus, discrimen agnoverint. — Dein autem erit videndum, quid etiam in. hoc eruditionis generc effecerit celeberrima illa in omnium animis cogitandi procedendique con- verfio, quae post medium fere íaeculum xvI.: omnium omnino rerum faciem tantopere .muta- vit, — Porro erit attendendum, quomodo hacce rerum felicitate ufi fint alii, qua ratione id, quod emendavetant quidem, fed non prorfus ab- fol- « 91 2 folverant alii, continuo perficere fint conati, donec , oborta Criticae philofophiae luce, om- nia accurate fint discreta, apte illustrata juste- que: ordinata. —: Jn. tanta vero rerum copia om- nia: perfequi non potuimus; primaria; tantum quaenobis videbantur, tradidimus ,. quae ,. Judi- ces! benevole legatis et. dijudicetis ! | ( $e 2) . 11. " ^ ' . .* " , rio TES €^ i , ' $^ : VIT: SEGIIO PRIM... yLvBO, 0t '16— dE - 2 21f1 "QUATENUs DIVISIONEM OFFICIORUM. IN PERFECTA ! "ET? IMPERFECTA 'ANTIQUI ^'COGNOVERUNT ?: - QUATENUS JURISPRUDENTIAM. NATURA LEM 4B ETHICA DISTINXERUNT?. | 492 lE —— $L LU "ntiqui. Socnarzs , Praro. P hilofophia univerfe non fane debetur rerum ufui, legislatoris prudentiae , aut civitatis cu- jusdam bene ordinatae conditioni, fed in ipfo homine la:et et a primis inde, quibus. homines exftiterunt , temporibus, cerni jam quodammodo potuit. Magnam vero cogitandi vim videndi- que aciem requiri, quibus tanta res tamque dif- ficilis recte declarari posfit atque definiri, ne- mo non fentit. ,, Semina nobis fcientiae natura , dedit, inquit Seneca (1), fcientiam non , dedit." Plurimi hinc de Jurisprudentiae Natu- ra- (1) Epit. 102. Ed. Dip. Tomo IV. p. 129. AT J ( 195 D valis, latiori fienificatione, origine philofophan- tes, philofophiam quandam Antediluvianam ( 1); slii Adamiticum Jus. divinum, voluntarium ,. uni- verfale admittunt (2) 5 in feptem INoachi praecep- tis (3) alii; in leze Mofaica ; ^in: Zoroastri et Contucii Scriptis (4) alii Jus naturae tradi, dicunt; . alii denique ea , quae ad nostram fpectant disci- plinam, Mercurio Trismegisto tribuunt (5). Ly. curgus ipfe apud Iones Homeri carmina audiens , praecepta permulta moralia in iis deprehendisfe fertur (6). .In Hefiodo, Theognide, in fabulis praefertim antiquorum multa inveniti egregia prae- cepta moralia ,' nec ullus diflitetur , et vero decla- rat horum üfus apüd Platonem (7). Quod antiquisfimi illi philofophi fentirent, pulcri ftu- - LOSSHTIO dio (D Esfai fur - 'Hiscoire du Droit Naturel , $ III. Tomo L p. 16. Londini 1757. (2) Coccéii, Disforz. Prooii. TII, Sect, T. p. 43. (3) Secundum praecepta illa. Sed1d.enus Opus fuum 8e Jure Naturali ex doctrisa Hebraeorum. compotuit. (4) Esfai fur A Hifl. du Dr. Nat. $ V. Tomo I p. ?t1 feqq. (5) Ibid. p, 18. (6) Plutarchus, /» Lycurgo 4r F. Ed. Xyl. Quan- topere vero in hoc leboraverint eruditi, ut Homerum tan- quam fümmum legis naturalis et cujuscunque fapientiae doc- torem declararent, fatis notum est. . — (7) Hac de re conferri merentur JMénoires | de | P fcad. des [nfcript. et Belles. Lettres, "Vomo IL. p. 107.eqq. C a CAE. ED. dio penitus imbuti, venustisfimo fabularum ftylo condiderunt (1). Philofophia vero , auctore So- crate, verum füum nacta est incrementum ve- rumque decus; ,, ab antiqua enim philofophia usque ad Socratem, numeri motusque tràcta- , bantur; et unde omnia orirentur quove reci- » derent; ftudiofeque ab his. fiderum | magnitu- . dines, intervalla ,' curfus | anquirebantur et cuncta coelestia (2) Socrates autem primus -philofophiam devocavit e coelo et in urbibus cóllocavit et in domos etiam introduxit , -et coégit.. de vita et moribus rebusque bonis et , malis. quaerere" (3). 'Ipfe vero cum nihil fcripferit C425; discipuli. Plato et . Xenophon , quid fenferit fummus magister, egregie nos do- . cuerunt jacturamque compenfarunt fplendide. — Ipfe Plato à. Dionyfio Syracuías fuit vocatus, ut per philofophiam res Siculas una. cum prin- cipe ordinaret (5) ; ipfeque in libris de Legi- bus fub perfona. hospitis Athenienfis latens. de , co- 5 ED 9» LI » (1) Vid, Dis. Doct. Ekk er, z9 Platomcam de Pro: anetheo) Fabulam , imprimis p. 18. (4) Haec enim Socrates, teste Cicerone faz. Quaeffl. Y. 4. procul a nostra cognitione cenfebat, -vel.fi maxime cognita esfent, nihil tamen ad ne vivendum, -- (3) Ci c. Tusc, V. C..4. "5 (4) Id. 4e Orar. TIL. . 16. (5) Plato, £piffola. VII. A € 35 ) colonia Cretenfium Magnefiam ducenda, et rite: órdinandà philofophatur. Quin immo ut, quid virtus 'esfec in fingulari homine , ostenderet ( 1) reipublicae cujusdam imaginem fibi propofüit. — In- priort itaque opere-res tractavit prouti apud. homines esfe aliquando' posfunt, in altero. vero «mv propofuit ; ad.:quam quam próxime'acce- dere "debeant. —— Si refpiciamus: ad anteriora tempora, feptem illos fapientes: excepto! uno: Thalete , fuis civitatibus videmus praefectos , le- gumlatores,. rerumpublicarum''ordinatores (2): Quin imnio civitatem nullo: modo recte: florere posfe atque ordinari, nifi Princeps ipfe fit phi- lofophus , asferuit Plato (3). Hos igitur om- nés viros, quid lex moralis, quid lex juridica . pübeat, latere nullo modo potuisfe ; ex iis ;jjam augurari licet quae funt aggresfi: oL]]jQEt vero egregie quod fibi propofuerat, perfecit Plato. Sophistarum praecipue philofophandi ratione per- verfá, factum fuerat, ut mihil certis innixum haberetur fundamentis; fed arte et legibus, non vero naturá justum 'adesfe pronunciaretur (4). t gd 1 His- (1): De Republ. YI. p. 368. C. (2) Cic. de Oratore 1I. c. 34. (3) De- Republ. V. 473 D. Conf. VII. 540. c. (4) Vid. Nob, de Geer, Diaribe in. Politices cuna «ue Principia p. 16 feqq. € 3) Hisce advérfari. cupiebat-cum Socrates ipfe, tum. P La to.(r), Reiquepublicae, malis, inde, Griundis; fuceurrere ;. hinc. perfectam adumbravit, Rempublicanr,;in quam velut in exemplar quod-. dam intuerentur, Jegum latores. s intueretur ipfa ci- vitas. Uitiverfe enim. philofophi: Graeci , impri- mis ;auteni Platos: continuo Reipublicae. cum. ho-. mine -inftituebant:. camiparationem.,.. Prouti hic, fuis. fenfibus- movetut., fic et ipfa.civitas ,con- turbatur; et.prouti fumma harmonia in fumma virtüte cernitür-in-homine, fingulari , fic et .ci- vitas, in qua güisque füo.fengitur munere (2), et omnia omnino rite fünt dispofita , communi- que virtute quadam funguntur omhes, illa pro- fecto optima ést, eademque felicisfima. Sum- mum enim civitati. propofitum finem habuit, ci- vium virtureni -adaugere' atque perfectionem. Prout ergo homo, disciplina morali ad virtu- tem veramque' felicitatem :adducendus ,. atque a pravis: quibusque cupiditatibus 'esc deflectendus ; ita eadem haecce disciplina Platoni totius habe- batür rei. politicae fundamentum. (3). 5... o 1 Ex (1) P1 ato ipfe totus erat in co, ut fophistas rifui ex- poneret, Dialogi permuiti funt habendi: Satyrae in: tumidos illos, qui dicebantur fapientiae doctores. : (2) Illà virtute una nempe -Jyxeiórvss omnes reliquas vontineri putabat. Plato, de.RepubA lib. IV. p. 443 C. - E. | C3) Vid. de Geer, I. 1. p. 135 feqq. C aj. 3 ; Ex illa. obfervatione,, quae quantivis est mo». menti , ad Platonis politica opera probe inrelligen-. da, patet, apud. illum philofophum germanum. inter Jurisprudentiam Naturalem, et. Ethicam. dis-. tincionem haud. facile, inveniri... —, De. Juris-- prudentia Naturali praeterea non de industria peculiare fcriptum condidit, fed quod univerfe est perfectum , illud per i?sac fuas fplendide pro- pofuit (1). — Ipfe vero Socrates eliam quidem poenam eos manere, qui Deorum transgresfi fuerant. jusfa ,. alia.qui humanas leges. violaverant dixit,.( 2). Permulta quidem eaque. egregia de: Iegnum alitis immurabilitate PRINS Ju *4 di ginis eitis da Wan noba e i0) Insbigp /Prouti vero, Graecorum urbes. recte . Enrler d feminaria Rerumpublicarum , fic.et e .doctrina, Socratis permultae exfliterunt fcholac. : Ille ,Ne-; luti vexillum. extulit philofophis, facem. multis: praeferens. | Sic et aliae. fectae exítiterunt , . . et. (1) De Repub. Vl. sc8 B. fq. Conf. Kantius, Kritik der reinen Fertur 3n Elementarlehre IH. $ 1. p. 372. Edit. V. " à (2) Xenoph. Mejgorab. lib. TV. c. 4. S 21. (3) M. ibid, C. 4. $ 55. Ad 7 vepuquor Siu quoque gratum animum ib. $ 24, et.aliis locis, C ss , picis dint Seitisdpeiti, ^ videndi. num in "is cernantür distinctionis inter Ethicam «et Jurisprudentiam " naturalem , atque. inter officia pun ec VIUERE) vestigia. '' $ I Peripatetici. VnrsTOTELES. Peripateticorum auctor ac princeps Aristote- les fenfum naturalem justi, atque injusti procul dubio agnovit, eumque omni conjunctione ci-' vili anteriorem. Ipfa tamen Juititia liominum in civitatem conjunctione niti ipfi vídebatur, quae quidem focietas adeo cum .homihis natura fo- ciali convenit, ut eum qui fua voluntate nulli civitati fit adfcriptus, Deum esfe dixerit ant bel- luam. ^ In focietate demum civili hic Juftitiae: fenfüs prodit, licet /anté eam initam in cujus- cunque hominis mente fit inditis a natürá. Jam: illud, qued vocat, Ouxajoy meAÍxo» (1), ipfi di- (2 In eo qnam maxime verfabatur jsisibseles, utquae. optima dari posfit Respublica, exponeret; et rerum ufu et vero etiam investigandis omnium paene Rerumpublica- rum, conditionibus eo perveniri posfe putabat, Ad practi- cam itarationem omnia adduxit, et miram quandam progres- fionem fane ad humanitatem in Graecis videmus, — Plato per wo.tur dividitür^ in 2 duelo et vop loy i! Qolyo» , i quit ( 1); fémper et übique eandem habet vin, neque pendet ab eo, quód ita vel videatur, vel minus," "Sajeluov vero ; quod initio quidem "nón? refert" quomodo confüituatur, fi vero aliquando" ita placuerit , refert. — Oratorem quoque fuum monet; fi"lex ulla privata (i3re "voie minus recte fefe habeat, 'quae civitatis legibus contitted- tür, quaeque "fingulari civitatis" conditioni fit" congrua, "ad communem illam iege sapi) y Hanc itaque idi esfe shi civilium fontem, atque ad cam leges pofi tas esfe emendandas, iisque ejus ope füccurrendum , declarat; can- dem ét nó$ fümmam dicérémus legem naturalem. Cum vero eo referat benevolentiam , gratum ani- mum, pietatem erga parenfé$^(») , nom adeo hac lege: justum: videtur-ab eo distinxisfe, quod Ip ,33., $2H9ff1, RHUO2OD; 23819901 rito Ro duo m Medi act : per, ideas fuss, quae animo desee optimam Rei- publicam formam in libris de, Republica , adumbrayit. In libris de legibus ea ad res Tunianas. Vahiscalit, — Ari- ftoteles contra, praeticae ratiohi tradidit fefe] totum $ quo fortasfis; factum," ut;non adeo attendevit. ad: officia heminis. univcrfe, fed hominum obligationes ad civitatem folum re- tulerit. (12 44d. Nichemach. N. C. X^. Ae). "Hyols , iuquit , aps: T6 d Wird PUT ap Pr RE 'si6 Tis 4A. £o e5 C 49 2 lege morali.jubetur., — Thomafius distinctio-- nem. in. officia. perfecta. atque imperfecta latere | putabat, in Aristotelis. divifione Juftiiae. in. commutativam et distributivam (1) Grotius ve-. ro Jus, € facultatem. dicebat). refpicere Juttiti- am..expletricem. vcl potius correctivam., quam Aristoteles vocat evyzAAaxT Íx5v aptitudinem ve- ro JueveusTixwv ,. ipfi attributricem ,. putabat (2.). Cum vero illa divifio merito. plurimis aifficulta- tibus obnoxia. judicetur,. illius quidem hoc lo- co ufus esfe non potest. | PedEnuirs « dE n s bslll. -Szoici. ZrzN0o, DPauaETIUS Ügnvysippus. Ni Il S Ó.Hi5 Ji " )3 5 €) t4 - In. omnibus. vero. antiquorum ,philofóphorum. fectis vix;ulla.cernitur, quae, adeo de omni, quae officium fpectat, doctrina merita fit quam Stoicorum familia. Pro varietate quidem mate- riaé, in qua vitae actiones officiaque verfantur , Aristoteles trifariam distribuerat moralem phi- lofophise partem ,.in x/ízz ,. moMTÍzo Ct Drxovo- pix; nondum tamen officia peculiari ratione et * ^ pro- (1) Fundam. Jurisp. Nat. $ 2 (2) De Jure Belli ac Pacis , lib. .. I. $ VIII. p. 1. Conf, Barbeyrac, ad h. I. Not. re Ed. Franc, C 4L p proprio tractaverat.loco. Primus;hoc fecit Ze- no ,( 1).,Stoae, conditor. — Kaójxov enim, .. quod fignificat,omnia praecepta, quae. fapientia da- ta. funt j..five actionem rationi; confentaneam , di- vifit in. zofepüpua ,; officium. perfectum ; cui nihil omnino. deést , quod-folum: in fapientém cadit, cujus est j4s£e depofitum reddere; alterum. est xaÜ440w- (500v , :quod etiam vulgaris quicunque homo peragere. potest.,. cujus. est depofitum red- dere. Hujusmodi fecunda quaedam officia dixit Cicero (2), non fapientum modo propria, fed cum omni hominum generi communia. ld nempe medium ofüicium explicat. Cicero , quod cur factum fit, ratio probabilis reddi posfit (3). Ratio hujus differentiae in :eo.quaerenda vide- tur,, quod. alia a ratione nec femper.nec 4veu TEpISAG EGG jubeantur, alia. vero et femper et .Zveu vspis actae » ícilicet pro varia hominum; conditio- ne, qua prout) vel fapientes funt, vel. vulgares; (quorum optimi qui funt, eorum .quae faciunt, rationem reddere. posfunt) : variis etiam tenentur ' of- 1 CO) Vid. Nob. van, Lynden, Dis. de Panaetio Rndio ,.-. p.191. (2) De: Off... YII. c. 4. —(83) Cic. Ze.Off. I. c. 3. Caeterum de toto hoc. loco conf, Doct.. T. Binkes, i» Comm. Jurid. praemio or- 244 , in Ann. Acad. Lugd. Bat. A. 1819. p. 12 feqq. C 49 efüiciis. ^ Hujus vero, "quam diximus, "capax: tantum est fapiens , alterius vero^quicunque ho- nío,'vülgaris etiam, — Ceterum 'Stoicos uris- prodentiam naturalem non ita' cognovísfe atque hos; verbo monüisfe" fufficiat (3i "Hepbo coU Jicadov quidem Chryfippus Stoicus. fcripfit; qui liber memoratur apud Diogenem Laértium (2)5: eum vero justi notiónem dE his tam, e ox niei nón ippiten ( 3 ron J T j ) tT il 12 J z PUCIUPSNORUES" iiw, nom (e) 015210 2 Romani , CicgRo 20:059 ot j E [C381 30] Inmag5ET 3 Romani ^ genefatirh- dici; non' posfunt unam eandemque philofophandi rationem ^esfe ^ fecuti 5 eclecticae' philofophiae dabant quam plurimum , et de omnibus quidquid utile videretur ; fumebant. Romanorum tamen in philofophia M. TF. Cice- ro est omnium facile princeps ,' ac^ fere "pater. Hic Stoicorum imprimis fententiam-in libro fuo de Officiis amplectitur. Panaetiun? vero fecu- tus (1) De illorum. tamen Juris deductione vid. Henrici, Idco zu einer IWisf. Begr. der Rechtslehre, 'Tj Y. p. 346. (2) In vita Chryfippi, VII. p.556. C. Conf. Ba- guet, Comment. Litt. praemio ornata , Lovanii 1822. p. 280. (3) Vid. Pahaetii cfatum spud Diog. LaGrtium, VIl, p. 493. C. Ed; Cafauboni, 1595. € 43 tus est.prae ceteris, non ita. quidem ; ut verbo- tenus eum reddiderit, fed placita: potius illustra- verit, ab eo prolata. Quod vero. ad Juris arti- net ab Ethica. differentiam , legem. quidem fum- mam agnovit Cicero;, quac ipfi definitur: ,, ra- » tio fumma, infita a natura, quae jubet ea, » quae facienda funt, prohibetque contraria" (1). Hanc dixit :.,, naturae vim, mentem rationem- » que prudentis ;. Juris atque injuriae regulam" nihilque praeftabilius esfe. pronunciabat, . quam plane intelligi ,, nos ad Juftitiam esfe natos?" (2). Fundamentum vero Juris in eo quaefivit, quod naturá propenfi fimus ad diligendos. homines indeque fiat . ut fi naturá confirmatum. Jus non fit, virtutes omnes tollantur. ,, Ubi enim, in- » quit, liberalitas , ubi patriae caritas, ubi pie- » tas. ubi aut bene merendi de altero , aut. refe- ,, Ien- ) ) 1n iH )i ' (1) Stultisimum esfe dicit (Ze Legg. I. 15.) existimare omnia justa esfe , quae fcita funt. in populorum inftitutis aut legibus, Etiamne fi quae leges fint tyrannorum? Si triginta illi Athenis leges imponere voluisfent ; aut.fi orm- nes Athenienfes delectarentur tyrannicis legibus, num id- circo hae leges justae haberentur ? ,, Tunc , inquit, C. 16, » Jus esfet latrocinari : jus a dulipiaro jus testamenta. fala * fupponere , fi haec fuffrag "is aut fcitis multitudinis probà- rentur" Conf. Macrobiu s Soumium PUN, L. T. C. 8, p.51, Ed. Zeunii (2) Cicero, de Legg. I. c. 10. de. Officiis 1I. c. 6. ( 44 2) .,, rendae gratiae voluntas poterit exfistere, — Ne- , que folum in homines obfequia, fed. etiam , in Deos, ceremoniae rcligionesque tollentur; » quae non: metu fed'ea conjünetione, quaeest , homini cüm Deo j^ confervandae "funt" (31). Duas igitur caufas adducit /Cicero, quare Jus a naturá derivandum esíe cenfeat: álteràm ex con- jünctione hominum inter fé; e'qua' omnes- funt aequales fibique invicem benevolentes,' alteràm ex conjunctione; quae Deum interest atque ho- minem. '' Tota itaque lex illa 7Mora/is' videtur dicenda, non vero "Juridica. -Ad eam legem fummam ]Juftitiae, duo praecipue" refert: capi- tà, primum: ne cui noceatur, deinde: ur com- muni utilitati ferviatür (2). — ^ j Quale Jus vero fignificaverit hoc.loco Cicero; aut quantopere ea, quàe funt officii, «cum iis. quae Juris funt, permiscuerit, non est, quod plu- ribus moneam. —— Eadem tamen lex defenfionis Jus involvit e fententia Ciceronis, et ita de Ju- re coüctionis , quod dicitur, in aggresforem ad- hibendo , ipfe. omnino recte cogitasfe | videtur. , Perfapienter , inquit (3), et berries ta- » cite, dacipfalex potestatem defendendi; quae , hon modo hominem occidi 3 fed esfe cam te- «02 "9^3 lo (1) De Legs. I. 15. Nd. e (2)'De 0f. 1. c. 107: 55 2 25 9 : iJ) (3) Pro Milone C. 4. € *45 ) s, lo hominis óccidendi" caufa, "vetat; üt cum caufa non telum quaeratür qui fui defen- » dendi caufa telo esfet ufüs ,^ non hominis ;oc- ^5 cidéndi^ caüfa " habuisfe telum: judicaretur^ Quapropter ;- inquit, hoc- mianeat in caufa » infi diatorem Jure secre S ; M H ja31321 E » 25 "19 Me EM. ipasTaq In fragmentis fuis JCti Romani /us INaiira- de mémorant' ac Gentium. Pro duplici ; qua, 'e Stoicorum: placitis, homo gaudet naturà, du- plex flatuebant Jus. Homini enim , fi tanduam animal ^confidefétur, ]Ct Romsni tribuebant Jus Naturae ejusmodi , quod natura omnia ani- malia:docuit. ' Hinc maris et foeminae conjune- tio, procreatio, atque educatio liberorum (1) libertas etiam, quae cuique 4 naturi; "compe- tit (2)." Ita àb una. quidem parte latius "hoc Romanorum JCtórum Jus Naturae fefe exten- debat; quam quod.nos pro tali habemus; non enim ad folos homines referebatur , fed..j, cae- » téra quoque animiilia istius- Juris. peritia 'con- " (s fe (1) Pr. luflit. de J. IN. G. et.C 4 His (2).$ 1. 2. Jufl. de Jure Perfotue ^. 5.5. & 6 3 ;ss febantur ;"^ ab altera vero longe est angustius , cum; fenfu. quodam animali, inftinctu ,.. qui di- citur , terminetur (1). . .Exea vero.naturà, qua homo ratione sándet; ;deducebant Jus. Gentium , . quod. folis. homini- bus inter fe;.commune est (2)... Hinc, erga Deum religio, parentibus patriaeque -praeftita reverentia et obedientia (5), quod cum na- turalis ratio introduxerit, apud omnes Gen- tes peraeque custoditur. — ,, Cognationem eti- , am quandam, inquit Florentinus (4), s, internos conftituit natura , cui confequens. est », hominem homini infidiari nefas esíe? (5). —— Revera. itaque. fummam normam agendorum, a natura. praefcriptam, agnoverunt JCti ,. Jurispru- dentiae tamen naturalis notitiam ,' €0,. quo. no- bis accipitur, fenfu, non) habuerunt, fepara- tam fcilicet illam. a fumma lege morali. — In Juftitiae. nempe definitione . memoratur, conftans et perpetua voluntas, quae quidem virtutis de- finitio, iod Stoicorum (6). — Juris,;vero prae- .cep- ():Gratama, Regrsgel. Masazijn , I. p. 418. (2).L.:3. $ ul :et rr f. :de Jufl.:et Jàre, 05 0t (3) de 2e. f de, Juff. .et Jure jut. Le. n. $. ^, ea- dem. (4) L. 3. f- de Juft. e? Jure. (s) Conf. ea, quae fepra.$ 4. diximus. ( (6) Gerard. Noodt, Pro£ab. L. III. c. t. (og gepta tradiderunt tria: honeste vivere, "alterum non laedere, füum cuique tribuere, quae cum cardinalibus Stoicorum virtutibus convenire ex Chr. Thomafio obfervat Eckhardus (1). Honestum vero illud refertur vel ad hoc, quod laudari potest (2), vel ad hoc, cujus contrari- , um nos facere non posfe credendum est(3), vel denique zazurzlis obligatio, vti ait Groti- us(4) per abufionem dicitur de eo, quod fieri naturá honestum est. Quae quidem omnia prae- cipiebantur, non vero jubebantur, nec actionem producebant in foro. Cum tamen illa fummae viderentur utilitatis, cautiones introductae funt , veluti ufufructuaria, damni infecti, aliae. Licet igitur multa occurrant loca, quibus offi- cium , quod est virtutis, memoratur , ab obliga- tionis juridicae necesfitate diverfum (5), vel fic tamen JCti Roniani, ea, quae funt Ethices cum iis, quae funt. Jurisprudentiae faepius commiscu- is- (1) Hermeneurica luris. Lib. I. c. 4. $ 135. Leguntur autem illa in L. 1c, $ 1. f. de Juff. et. Jure. - (2) Vid. L 1. $ 3. f. de Per. et Comm. Rei Feudi- 4ae. : (5) Vid. L. 15. de Cond. Infiir. D De J- B, et P. 11, 0, 14. $ 623. (5) Gratama, Regzsgel. Mag. l. p. 426. Conf. Mehmet, Specimen de Off. Perf. e& Jmperf. p. 13. t o3486 isfe videntur, folumque criterium in €o po- fuisfe, utrum actione civili quicquam posfet expeti, an vero minus (1). oce Caeterum, JCtos Romanos egregie rationem habuisfe primae omnis juris inter homines caufae , aequalitatis et libertatis naturalis, ex plurimis patet legibus five fragmentis. Sic v. c. de liber- tate et aequalitate fimul dicitur in L. 4. ff. 4e J?f. "er "Jure. "1n L7 32; JA RJ Ulpra nus dicit ,, quod ad Jus naturale attinet. om- nes homines aequales funt." In $ 2. Znffir. de. Jur. Nat. Gent. et Civ. fervitutes dicuntur na- turali juri contrariae: jure enim naturali o mnes homines ab initio liberi nascebantur. Apparet inde, JCtos Romanos , e quorum fcrip- tis fragmenta modo fuperfunt, egregie disferere potuisfe de jure hominum naturali, fi de hoc jure e confilio fcripfisfent cum certe omnis, ut dixi , juris inter homines fundamentum in ipforum aequalitste naturali, unde libertas feu ipfum jus proficiscitur, pofitum esfe videatur. (1) Exinde fluit discrimen inter obligationem. natura- Jem et civilem , inter pactum nudum et vestitum et con- tractum , alia. ] $ VL ( 49 2 $ VI. "Animadver fiones. Cum in iis, quae hactenus tradidimus, mi- ram quandam progresfionem obfervare nobis vi- deamur, primum eam exponere conemur, quae in placitis cernitur, quae propofuimus. I. Prout primi philofophi cum de bono et justo dicerent, civitatem femper ob oculos ha- bebant, adeoque omne bonum in eo ponebant, ut civitas, ad quam omnia omnino referebant antiqui, füummas in omni.norma agendorum ageret partes; prouti ergo politica dici poterat | lex moralis, ita ad virtutem magis ipfam, nom vero ad actiones tantum attenderunt Socrates et Plato. 1. Eorum enim frequentisfima erat disquifi- tio,/num homines per fe, & TET fint (1), boni habeantur. In republica (2) fua hoc ma- xime propofitum perfecutus est Plato, et, quod fupra jam indicavimus , apparet apud ipfum fum- ma lex moralis, fed politico quodam habitu in- duta. : 2. Aristoteles vero legem illam magis prodi- eiie (1) Xeho phon, Menorab. I. c. 4. $ 19. (27 D2 Reb. iniit. D 25 , C uo ) dit in 2uxa79 fuo dQueízg. ^ Verumtamen illam distinctionem , quam nos quaerimus, inter Juris obligationem et officium non tradidit. 3. Stoici in fapiente fuo omnia complecte- bantur. | 4. Cicero naturalem Legem, quae a nulla pendet civitatis ratione, agnovit quidem, fed plerumque | illam habitu politico induit. In .praeftantisfimo illo loco: non alia est lex Athe- nis, hon alia Romae , non alia nunc, non alia posthac, illum etiam habitum fibi propofuisfe - .Videtur ; neque eam tamen legem a lege morali flricte dicta feparavit.. 5. Jureconfulti Romani longius procesferunt. niis ca verum quoddam discrimen, fed non inter ea, quae funt ex lege Naturali Juridica , et ca quae ex officio promanant facienda, fed nter Jus quod leges civitatis praefcribunt et id, quod honestum est. II. Licet itaque progres(i fint antiqui, non ta- men id, quod quaerere inftituebamus , perfece- runt, — Varia quidem praecepta hic illic. fpar- fa videmus, varia etiam declarant, philofo- phos. hisce jam temporibus meliora quaedam praefagiisfe, fed imperfecta illa reliquerunt. Nullo fystematico ordine nec Jurisprudentiam naturalem , nec Erhicam tradiderunt philofophi ilii antiqui; ne ullum quidem ex antiquitate fu- (751 ) füperest fcriptum, quo de Jure naturali de in- dustria actum fit. Illius itaque Juris notionem quandam habuerunt illi aeque ac JCti, non ve- ro eam tanquam feparatae alicujus doctrinae materiam confiderarunt. — Utrumque enim et obligationem juridicam naturalem et officium ex iisdem fontibus deducendum esfe putabant , ex fümma illa lege morali, quae contraria quaevis et fibi repugnantia damnat, quae perfectam de- fiderat harmoniam. Qui contra eam legem agit , five in civitate, aliena ufürpans; five in fuo ip- fius animo affectus cupiditatesve in prava quae- que tendere pasfus, injustus est antiquis et im- probus, contra legem moralem aeque ac contra legem juridicam peccans. III. Haecce cujusque generis eruditione con- fpicua tempora, tristisfima excepit barbaries. — Variis caufis tameli. factum est, ut renatae finc in Europa litterae, utque etiam nostra discipli- ni non adeo renasci, fed potius oriri cocperit. In communi enim illa atque felicisfima reruma converfione vix aliter fieri* potuit, quin quod antiqui illi incipere tentraverant, efficere etiam ag- grederentur illi, qui in omnium artium doctri- narumque reftauratione promovenda confpicui fuerant. Per Baconem.igitur Verulamium cogi- tandi ratio magis jam erat exculta. Defiderius Erasmus, Meoelanchtonus aliique , fignum dein prae- € 52.) praetulerunt , ad viam incundam meliorem, quam qua hactenus ufi fuerant philofophi. ^ Plurimas excolendae: nostrae disciplinae opportunitates praebebant res politicae hoc tempore 5 de justo, atque injusto continuae disquifitiones eru- ditorum. ingenia exercebant. — Patriae amore ducti, vel quo magis caufam gentis, cui fave- bant, defenderent, ad fcribendum accendeban- tur. Attamen, qui eo, quo requiritur, modo , de Jurisprudentia naturali atque Ethica fcribe- ret, exfliterat hactenus nemo. IL nnd SEC- (C. 53 2 SECTIO SECUN D A. NUM HUCO GROTIUS HUJUS DIVIVIONIS PRIMUS AUCTOR EST HABENDUS? A aridüsue de fui temporis ratione fententiam protulit fummum patriae decus, H. Grotius Jusillud, inquit (1) , quod inter populos plures aut populorum rectores intercedit, five ab ipfa natura profectum , aut divinis conftitutum legi- bus, five moribus et pacto tacito introductum , attigerunt pauci, univerfum ac certo ordine tractavit hactenus nemo. Regi enim (2) aut civitati imperium habenti nihil injustum esfe, quod utile; in fumma for- tuna id aequius, quod validius; rempublicam fine injuria geri non. posfe et fimilia, in omni- um, immo doctisfimorum virorum ore, verfaban- tur. — Dello praeterea, et injusto quidem mo- do plurima disceptata (3). — Alii vero bellum quod- (QD Pro. r. (2) Ibid, 3 (3) Ibid. 28. C 54) f quodvis injustum praedicabant. Medicina ergo utrisque adhibenda fuit, tum ne nihil, tum ne oinnia crederentur licere ( 1). Condidit itaque 'primus jus Gentium; fed prouti Plato veram hominis virtutem in civitate . quacfiverat olim , ficet Grotius, condito illo opere, quod Jus Belli er Pacis dixit, fimul tradidit, quae fingulis hominibus incumbant offi- cia et obligationes , quae ipfi competant Jura (2). Systhematicam formam operi imponere mul- ti (3) ante eum distinarunt, perfecerat autem -nemo (4) quod fieri non posfe cenfet (5) , nifi, (quod eatenus non fatis fuerat curatum,) ea quae ex conítituto veniunt, a naturalibus fepa- rentur (6).- M » Nec (1) Prol 29. (*) Exemplum fit e multis unum in J. B. ez P. Lib. 1. C. 1. $ 2. N. 1. (3) Oldendorpius, 1539. apud Meister, DjD. J. N. et G. Tom. I. p. 373. Hemmingius, ibidem I. 558. 1562. Albericus Gentilis ibid. I. 44. 1588. Suarefius, ib. IL 4o. 1613, alii. CL. Gratama, Rectsgel. Mag. I. p. 6. feqq. (4) Licet ergo non omnia , quae protulit. Grotius, prorfus ante evm in dicta esfent, hoc tamen nomine, quia , pcrfecit, communi fere eruditorum judicio laudatur merito. , (5) Prol. 30. (6) Quo nomine culpandus maxime Benedictus Wincklerus, Sysdius Lubecemfs , qui Lipfiae 1615. edi- " C 55.) », Nos certe" , modeste fübjungit (1) ; », quam viam ineundam cenferemus , re ipfa potius, quam vcrbis ostendimus in hoc opere, quod partem jurisprudentiae longe nobilisfimam continet." Et revera primus fuit, qui Jus pofitivum a jure Naturali, Jus ab ofüicio distinguere ag- gresfus est (2). — Aute hujus ergo aetatem, nos- edidit principiorum Juris Libros quinque. etc. apud M e i s- teruni, Ji. J. IV. ez Gent. 1. p. 409. (1) Prof. 32. (2).Vid. Barbeyrac, izfrod. Hift. ante ejus verfio- zem Pufwdafü Gallicam , $ 29. Schrottus, Di. Ja- ris Naturae , Tom. l. p. 315. D'Aguesfeau, Oenvres Tom. l. p. *95. uti et Gramata, 1.1. I Afd. I Stuk. Huig de Groot rege; Hufeland ez Lampredi verdeedigd. Praecipue autem W. G. Tenneman, Grund- risf der Gefckichte der Philofiphie, & 357. , Er fing an," inquit vir fummus , y, //ch sehr «ls zeine Zéitgenosfem. von den Fesféln der auteritát loszumachen ,. legte den Grund zur Erürterung des Begriff des Rechts: als. eines anoralifchen er- miüsens ,.— fuchte.. de. Grund. desfelben. im. der. INeigung | des Menfchen zur. Gefelligkeit , unterfchied. das INaturrecht. von dei pofitiven. (Jus voluntarium), Jowoll gürtlichen | as anenschlichen , ungeachtet er. das Naturrecht für identisch mit dem, algemeinen. güttlichen pofttiven. erklürte." — Auch fing. er die Unterfchiedung — des | v'ollbommenen. und. umvollkommenen Rechts ,. der. rechtlichen und. ethifchen Verbindlichkeit (facul- tas, apitudo moralis) az. Jenn auch Grotius, in allem diefen mur. den Weg bahnte , [o hat er doch den Unmterfu- ehutigs-geist geweckt , und einen reichen Stoff suweizerer Be- arbeitung. nicdergelegt. f 56.3 nostrae divifionis vera documenta quaerere vix posfumus. Ipfe tamen Grotius hanc dis- tinctionem diferte non propofuit , quamvis | S a- mucl: L. B. de Cocceii is JDisfer- 1gti0ne Probemiali ad Grotium, M. $ 3. et 10. dicat, ipfum adeo Grotium officium caritatis izperfectam obligationem | dixisfe (1). Asfentiendum potius videtur Doctisfimo N. G. Francken (2), flatuenti: non a Grotio, fed ab iis qui eum fecuti funt, hanc profectam esfe divifionem. Ipfe tamen Grotius quam plu- rima prodidit, quae hujus divifionis veluti pri- mordia funt habenda, quibus dein alii ufu funt, &deo ut tandem. ad. perfectam illam conditio- nem, qua hodie cernuntur Jurisprudentia natu- ralis et Ethica, perveniri potuerit. Duplex itaque , quam flatuit Grotius, m fignificatio duplex ctiam Juris principium ad- mittit; dividitur enim ipfi Jus in externum et in- ternum ; prioris principium est: faciendum esfe quod vitae fociali fit confentaneum , omittendum ve- (1) Provocat quidem S. de Cocceii, (l. 1, ad Gro-- tii locum J. B. ez P. IIl. cap. 2. $ 6.) verum ibi occur- rit quidem N. 3. caritatis regula non vero obligatio imper- fecta. (2) Specimen Jurid. Bhueug. ad. diverfas : Jnris. Quaestiones ebfervara exhibeus, p. 1. in nota I. "- T ow. vero quod ei repugnet ; illius vero est principi- um: fac ea quae naturae humanae confentiant. Summum rei momentum postulare videtur, ut has fpecies paulo fufius infpiciamus, et qui- dem EA : . Ratione fontis. II. Ratione objecti. IIT. Ratione effectüs. dq ^ $ E t Ratione fontis. " Uti in animalibus et in pueris cernitür conci- liatio quaedam , et fui fimilis defiderium , ita in homine perfectae. aetatis focietatis quidam ex- cellens est appetitus, cujus peculiare. inftru- mentum folus inter animantes habet fermonem, etiam facultàtem fciendi agendique, fecundum univerfalia praecepta ; par ita est intelligi, cui quae conveniunt, ea jam funt non omnium quidem animantium , fed humanae naturae con- gruentia (1). | Huic appetitui non fatisfacere homo non potest; focietatem petit. continuo, non qua- lem- (1) 2r». z. & sg.) lemcumque tandem fed tranquillam (1). Id igitur injustum , quod naturae focietatis ratione utentium repugnet (2). | Naturalis igitur juris fons est ipfa natura huma- na. Haec enim, etiamfi re nulla indigeremus , ad focietatem mutuam appetendam nos ferret. — Sed naturali Juri accesfit utilitas. — Voluit enim : na- (1) Prol. 6. (2) L. 1. c. 1. $ 3. N. t. et $ 19.. Hoc. autem juris principium antea jam protulere Befoldus, n Disf. Po- liticis, Franciscus. Victoria Covarruvias, Moli- naeus, Alphonfus de Castro. Vid. S. de Coc- ceii, Dif. Provem. I. p. 3. Idem dein etiam protule- runt Kantius et Fichtius, obfervante Maasfio Grundrisf des INaturrcchts , p. 429. Edit. 1808. ubi ita vir doctisf. Das Rechzssefetz — heist :- Befchránke deine — Frey-. heit durch .dem Begrif. von. die , Freyheit. aller übrigen. Per- fouen mit demen du im Ferbindung komumst. — Die Grund- idee kounz mit der des Grotius Zberein, nach welc/en die Custodia Societatis , die Que/fe des Rechts ist. — Der Unterfchied aber ist der, dasf, mach Grotius diefes Rechtsgefotz | unbedingt. gebietet , nach Fichte Aingegen avith nur unter. den Bedingung verpflichtet ,. wenn. ich suit anderm in Gemein[chaft leben will, welches. aber ob ich es nil, günzlich meiner IWillkühr überlasfen ist. — IPenn Je- sand feine Willtühr micht befchrünken will, fo kann man ihm auf dem Gebiete des INaturrechts weiter. acht entgegen Kellen , als dasf er. fodann aus aller menschlichen Gefelfchaft fich. entfernen musf, warum er dies aber guüsfe, da man ihn foast michts entgegen ffellen kann, dst uichk angegeben ,- und erhelek «aus dem Systeme nicht. (593 naturae Auctor nos fingulos et infirmos esfe, et multarum rerum ad vitam recte ducendam egentes, quo magis ad colendam focietatem ra- peremur (1). — Haec vero ita fortasfis esfent , quamvis daretur, Deum non esfe. — Sed cum talis re vera adfit, fequiur, jam ipfi Deo, ut opifici, et cui nos nostraque omnia debeamus , fine exceptione parendum nobis esfe (2). Ali- am igitur hic cernimus Juris originem , praeter naturalem illam. — Ipfuüm igitur illud naturale Jus, five illud fociale, five quod laxius ita di- citur, quamquam ex principiis homini internis profluit, Deo tamen adícribi merito potest, quia, ut talia principia in nobis existerent, ipfe voluit (3). — Et hujus quidem originis ratione laxius illud Jus. ex eodem fonte manat, quo Jus flricte fic dictum. — Etenim non tantum homi- ni inest vis illa focialis, fed et judicium ad aestimanda, quae delectant aut nocent, non praefentia tancum , fed et futura, et quae in utrumvis posfunt ducere; pro humani intellec- tus modo etiam in his judicium recte confor- ma- (1) Prol. 16. (2) Ibid, r1. (3) De Jure divino voluntario quid fenferit Grotius vid. IL, 1. XV. Conf, S, de Cocceii, Disf. Proiem, Ill. Grot, Pro/, 12» matum fequi, neque metu, àut voluptatis prae- fentis illecebra corrumpi, aut temerario ra- pi impetu, conveniens esíé humanae naturae; 'et quod tali judicio plane repugnat, etiam con- tra Jus humanae naturae esfe, intelligitur (1). Haec autem et quae inter ea fit necesfitas, ex Cicerone ita fere explicat: funt quaedam prima naturae, quibus unumquodque animal ip- fum fibi conciliatur, et commendatur ad fe con- fervandum. At post haec cognita, fequitur no- tio convenientiae rerum cum ipía ratione , quae corpore est potior; et ea convenientia, in qua honestum pofitum est, pluris est facienda quam ad quae fola primum animi appetitio ferebatur; quia prima naturae commendent nos quidem rectae rationi, fed ipfa recta ratio carior nobis debet esfe quam illa fint, quibus ad hanc vene- rimus (2). — Ex ipfa igitur ratione mutuamus ila quae eo fenfu tintum a Deo profec:a dici posfunt, quod Deus ratione praeditos nos crea- vit. Caeterum vero haec coníisterent, etíi da- retur, non esfé Deum (5). Per fe igitur actus, quatenus cum illa ratio- ne conveniunt vel miuus, liciti funt aut illici- ti, ct ron adeo, (uti Juro humano aut. divino vO- wlio6.$ I. IN. i-et 2, (X voluntario obtinet) vim fuam petunt ex prae- cepto vel lege, extra rationem pofitis (1). — Rite ergo Grotius (2) Jus illud definit; dic- tamen rectae rationis, indicans, actui alicui, ex ejus convenientia aut disconvenientia cum ipfa natura rationali ac fociali, inesfe moralem tur- pitudinem aut necesfitatem. moralem. — Sed rationis baec dictamina non funt intelligenda confilia aut praefcripta tantum, honesta qui- dem, fed non obligantia, quae Juris nomine non veniunt, verum haec fignificatio Juris idem valet quod lex, quoties vox legis largisfime fumitur, ut fit regula actuum moralium, obli- gans ad id quod rectum est; non fimpliciter ad justum, quia Jus hac notione, non ad folius Juflitiae flricte fic dictae, fed et alia- rum virtutum materiam pertinet (3), et ita quidem devolvimur ad fecundam diZerentiam, quae est in objecto (4). DDLL. T.'c, 1, A10, N. 2; (2) L. I. c. 1. $ 1o. N. 1. (3) L. Lyc. 12 S 97 N. "1. (4) Variis nominibus Jus laxius occurrit: 7fpzizudo L. I. €. 1. $ 4, Pudor, L. III. c. 1o. initio. Regula. carizazis , L. II. c. 12. $ 9. N.. Jujlitia inzerua , L. II. c« 10. $3. Jus tnus proprie , L. IL. c, 17. $ 2. N. 3. $ III. $ lI. Ratione objecti. Cum ex focieratis appetitu omne Jus deri- vet Grotius, quale hujus Juris, ftricte ita dicti, objectum fit dicendum, non est dubium. lilius enim natura est in eo pofita, ut quae jam funt alterius, alteri permittantur aut, im- pleantur (1). . Injustitia vero non aliam habet naturam , quam alieni ufurpztionem. — Qualia- cumque igitur incitamenta, quae vel ex avari- tia, vel ex ira, vel ex libidine proficiscuntur, contemnenda funt hac tantum de caufa, ne fo- cietas humana violetur ; hoc demum Juftitiae pro- prium est (2). — Tenentur itaque fibi invicem homines jura venerari fua. — Sedet de fuis dis- ponendi pro lubitu cuique homini concesfa est facultas. — Hinc igitur jus, quatenus ad perfonam refertur, Grotio est, qualitas moralis perfonae competens ad aliquid juste habendum , vel agen- dum. — Qualicas autem moralis perfecta dicitur facultas 5 minus perfecta aptitudo: quibus rc- fpondent in naturalibus illi quidem actus, huic 2au- (D Pra. 1c. (2) Ibid. 24. 11. —rmnnDEs-——A—X— —————G pi "p li n — — — mn t ( 63 2 autem potentia, — ,, Faculratem," ita pergit(1), * JC nomine /4i.appellant, nos Js proprie aut ftricte dictum, füb quo «qontinentur po- testas, tum in fe, quae libertas dicitur, tum in - alios, ut patria, dominica: dominium plenuni et minus plenum et u(usfructus, Jus pignoris, et creditum, cui ex adverfo refpondet debi- tum," - Verfatur igitur circa jura aliorum ex- terna. — Societas enim est externum quid, externa est Coactio , externae funt utilitates, .— Hinc profluit Justitiae .divifio in internam , et externam, — Pugua enim est fempiterna, inter id quod justum est ftricte ;; et quod fluit ex ju- ris illa fignificatione laxiore (2), Solvit quaes- tionem Grotius hoc fere modo; cum jus fit facultas moralis, patet, ad poenam v. c. fu- mendam, nos non ita praecife teneri (3), — F'a- cilitas.eniu fen fícultas remittendi jus; fibi com- petens , cuivis conceditur, qui alterum fibi ex contracty ,aut delicto" obligatum habet (4). — 134 At- (1) L. I. c. 1. $ 4 et s. (2) Vid. Lib, III. c. 4. & 2. ubi diligentisfime distin - gut Grotius, id quod Jure, et id quod naturá licer. Xeon de Cocceii Dis. Pitiam. I. $'12 ct 13. "(3) Lib: II.e, 20."$ 22. N. 1. (4) Grotius, de Facilitate p. 43. In. Disfertatione de dequitate , Lidulgestia e£ Facilitete y editioni ks "a m y- demanni addita, E C. 6p ) Attamen licet poenam fümendi Jus per aequi- tatem lenire, viri boni.fit, nihilominus poenam fumendi facultas prorfus libera manet. . Postquam igitur. Grotius Jus belli expo- bises; monita quaedam tradit circa ea, quae ftricto Jure belligerantibus licere concesfe- rat (1). — Pudore itaque et Juftitia interna hu- jus Juris ambitum longe angustiorem esfe conti- nuo animadvertit, et verba Senecae (2) fua jam facit. — Quam angusta innocentia est, ad legem bonüm esfe? — Quanto latius patet. offi- ciorum , quam Juris regula? Quam multa pietas , humanitas, liberalitas, juítitia , fides exigunt, quae omnia extra publicas tabulas funt. — In eo quidem maxime cernitur: differentia, quod in juftitia proprie fic. dicta ea fpectentur, quae jam alterius funt, quaeque illi funt. permit- tenda aut implenda (3); Juftitia laxior in his, quae cuique homini aut coetui propria funt, elargiendis , prudentem dispenfationem continet. Ver- | (1) Lib. IL c. 1o. qui loeus imprimis est conferen- dus, ut inde pateat, quomodo. cohaereant Jus proprium et impropriun, et quam vim in fe invicem exferant, quod idem valet de Disfertatione de 24degui£ata ete. fupra laudata. : (2) De Ira I. ar. C3) Prol. 10. e (6952 . Verfatur ieitur in eo quod nostrum jam est, alii$ tribuendo; comes cst earum virtutum, quae dliss hominibus utilitatem 'afferunt.(1) 5 velut liberalitatis mifericordiae , ' providentiae -reciri- cis. — Huc etiam refert Grotius gratiam; dilectionem (3). — Refert huc et alias virtutes , quas locis citatis ex Grotio probavit S. de Cocceii (4); veluti actus temperantiae , for- titudinis et prudentiae ,' conftantiae, : fidelitatis , feu quae quis ex officio pietatis, gratiae et fi- dei deber; officium porro reverentiae ; — item pàárcimoniae regulas; — verbo: omnia hue rec- te retuleris, quae conveniunt cum dictami- ne illo rectae rationis G^ -lijs cio6$ Bi. Ratione. effectis. Ex hae humana focietate quaenam profluant; HOT e fa- XD Alia enim quae utilitatem aliis hominibus non af- ferunt dicenda esfe honesia quidem praeferipta , fed non oblizantia, ex Grotio clexisfe fibi videtur 9 de Coc- ceii, ] Ll iL. $ 9. n : (2) Lib. Te? 1548 N: r. (3) L. II. c. 22. $ 16. (4) Cocceii; 1. 1. 11^ 9 9. EO Lb.I.c. 1$ 19, IN. E 2 Ae Le 2) facile est videre. ' Unum alterumve fumamus exemplum, quo reliqua fua fponte patebunt. Sicuti in rerum communium flatu obfervanda erat aequalitas quaedam, ut huic non minus quam alteri rebus illis communibus uti liceret , ita, introducto dominio , haec quafi focietas in- ter dominos contracta est, ut qui rem alienam haberet in fua potestate, eam domino redde- ret (1). Hinc jus quoddam domino oritur e contractu, fua alteri tradendi (2), et vi repetendi ea, quae.fua funt. — Huic vi refistere alteri non licet, fi utilitatis alicujus caufa vel ut incom- moda gravia vitentur, adhibeatur (3). Ea igitur vis justa non est, quae focietati re- pugnat, id est, quae jus alienum tollit; nam focietas, inquit (4), eo tendit, ut fuum cui- que falvum fit communi ope ac confpiratione ; non est igitur (5) contra focietatis naturam fibi profpicere atque confulere, dum jus alie- num non tollatur; ac proinde nec vis, quae jus alterius non violat, injusta est. — Caeteroquin autem maxima inde fequeretur fcelerum licen- tia , (1) Lib. 1I. c. 19, $ 1. N. », j; (2) Ibid. N. 4. (3) Prol. 41. de Oblisatione Perfonae, Cou de C Qc« eeii,ll.$ 7. (4) Lib. I. c. 9. $ " N 5. (s) Ibid. N. 6, x C6 2 tia, et quafi diluvium malorum (1). — Hanc autem vim et privatam et publicam per bellum; aequalis Juris esfe ubivis ostendit (2). . Magis autem patet hoc ex iis, quae de poe- ni dicit Grotius, — Ex hac focietatis huma- nae aequalitate iniquum ipfi non videtur (3), ut quantum fecerit mali, tantundem patiatur quisque. — /zs enim /ricium dicit quod facul- tatem agendi, in folo focietatis refpectu invol- vit (4). Et ita fi vitam aliter fervare quis non s potest, ei licet vi qualicumque arcere eum qui eam impetit , quod quidem per fe ac prima- rio nascitur ex eo, quod natura quemque fibi commendat; non ex injuítitia profluit aut pecca- to alterius , unde periculum est (5). Hinc etiam rem alienam (6), ex qua certum mihi pericu-- lum imminet, citra culpae alienae confideratio- nem invadere posfum. — Sic rem meam , quam alius detinet , eripere ei, naturaliter mihi Jus est, et fi id difficilius, aliud quid, tantundem valens: ut et debiti confequendi gratia; quibus ex cau- fis dominium quoque fequitur, quia alio modo ac- (1) Lib. L c 2. $ 7. N. 6 ! (2) Lib. I. c. 1. $ 3. ING. 1: Lib; IH, .c. n$5 alibi, (3) Lib. l. c. 2. $.5. N. 3 (4) Lib. III. c. 1. $ a. N. I^ (5) Lib. II. c. 1. $ 3. (6) Lib. HI. c. 1. $ 2.. N. s. (08 » aeqüálitas,feparari rtequit (1).'— Sic ubi justa est pünitio , justa etiam omnis vis, fine qua ad poenam, veniri non potest; et omne quod poc- nse pafs est, ut rerum corruptio, per iucen- dium aut aliter, intra justum fcilicet , et qui péccato réfpondet, modum; Hane autem vim finguli. in fingulos exfere- bant arten, judiciis vero con(tiutis, ad haec laefus confugit (5), et per magistratus, tam- quam irae divinae ministros; poetae fumun- ur (3). Longe alia est obligatio, quae ex jure. fatu- rae laciori fluit, Estilla quidem aeque immu- tabilis (4) , atque illa quae ex jure ftrictiori pro- fluit, quippe quae femper focietatis notioni, et quidem ímimutabiliter respondere debet, et pro- ducit honestatem non tantum ,. verum etiam ne- cesfitatem moralem (5), adeo ut caritate ob- firicti merito dicamur (6). — Ex eo Jure laxiore obligatio oriunda tantum.est ratione folius agentis, nullum inde alteri oritur expetendi jus: non ibi vetatur ne quid aliis dainmuns quisinfetat, ju- be- (1):Conf.'Cocceii, 121. $.12. (2).Lib..I..0..5./$. 2. N. 1. (3)-LIb T. C, 97 8$ 87 N.211/* 13. (y) LI5, L*C. 1.5 16.1N-/5- C5) Lib. IT, c; 11. $ 4- IN. 3. (6) Lib. II. c: 1. $ 9. N. 1. € 69 ) betur vero alteri bene facere; omitti quidem haec non posfunt nifi caritatis regula violetur fed ea omisfio non injusta est, id est non pug- nat cum jure ejus, quicum negotium est (1). Ex fola quoque aptitudine, quod jus minus proprie dicitur, ut ait noster (2), non oritur verum. dominium ac proinde nulla reftitutionis obligatio , quia non id alicui fuum est, ad quod aptus est. — Igitur id, quod quis debet non ex juílitia propria, fed ex virtute alia, pu- ta liberalitate ,. gratia, mifericordia, dilectio ne, id ficut in foro exigi non potest , ita nec armis deposci, nam, ad utrumque horum non fufficit, ut id quod postulatur fit ex. mo- rali ratione faciendum , fed praeterea opus est in nobis, ut Jus quoddam fit ad illud (3), quale Jus interdum leges divinae et humanae dant, etiam circa debita aliarum virtutum. Quod cum fiat, nova tunc debendi ratio accedit ; quae jam ad juftitiazm pertinet... Hoc fit ex eo, quod illa ofícia, quae primum erant ex - jure laxiori ,. ct cx fola ratione deducebatur , jam fiant (1) Lib, II. c. 15. $ 9. N. 5. (2) Lib. II. c. 17. $ ». N. 9. (3) Ba rbeyracius, im verfnne Gallica , fübjun- git, Droiz que lon ma pas ordinairemcnt ,. en matióre de celles, d'out il vagi. ( 7o ) fiant juris firicti, uti hoc alias fit per focieta- tem, ita nunc fit per legem. — Exempla prae- bet Barbeyracius pietatis obfequium ]li- berorüm erga parentes, offitium parentum in testamento erga liberos (1). X hisce concludit recte: — Cum id deest, (jus poscendi, ex jure, proprie fic dicto, pro- fecum) injustum ex hac eadía bellum est, ut Romenorum in regem Cypri tàámquam ingfa- tüm..— Nam qui benefieium dedit, nullum ha- bet jus ad reposcendám.gratiam ; alioqui con- tractus esfet, non beneficium (2). — Prouti ab hominibus exigi non posfunt talia, ira quoque eorum neglectus non ab hominibus potest 'pu- niri. — Nam praeterquam quod honestum esfe quid difinit fimul ac necesfarium evafit (5), ea quae adverfüs focietatem nec directe, nec indirecte fünt peracta, neé ad' eam non fpec- tint, nec ad hominem alterum ,. punienda nom funt nifi à Dco, qui et ad ca noscendà est fa- pientisfimus , et ad expendenda aequisfimus ,- et ad vindicanda potentis(ümüs (4). — Obedienti- bus (1) In notis Latinis ad Grot. N. 5o. (2) Lib, II. c. 25. $ t6.. (32Seneca laudatus a Grotio, locus de Benef. III. c. 6 feqq. : (4) Lib. IL. c. 2o. $ »o Excipienda tamen cenfet Grotins, ibid. N. r. poenas emendatorias quae cau- fam ——— —— — — — Àu—]Á a Dn mp DA C" 23 bus vero praemia reddere maxima etiam aeterna validisfimus (1). |;$ IV. Z"Iuimadver iones, t. Ex iis quae hactenus fecundum ipfius G r o« tii fententiam disputavimus , apparet eum accu» rate jus ab officio, dintinxisfe,. — Quid enim fit dus illud lasius ,^ non amplius est quod dubite- mus. — Asfentimur enim S. de Cocceii(2); flatuenti jus illud esfe referendum ad Ethicam. Probat hoc doctisima comparatione Grotianum placitum inter et ex antiquitate. philofophorum " fummum bonum. 2, Et juris ftricti dicti et laxioris fundamen- tum ex ipfa humana natura petiit Grotius ex iis nempe principiis, quae in homine infunt, focietatis tranquillae defidetio et recta rationc. 3. Notiones tamen utriusque juris diligenter distinxit, er quod ad fontem, et quod ad ob- jectum , et quod ad effectum. 4. U- fam habent, ut qui peccavit melior fiat , etam forte b: aliorum non interfit. QD Pra. 11. (2) Cocceii, L1. c. 2, $ 1. — —— eXÁ— n »———À—— —] n——2——Ó1102101 /, C v2» D 4. Utramque juflitiae vel juris fpeciem, obligationem in fe continere demon(travit. 5. Sed obligationi ex jure laxiori coactio- *nem humanam negavit, tribuit autem juri, flricte fic dicto. h 6. Obligatio enim , quae éx ftricto jure ori- tur, pofita est in jure illius quicum agitur Cobligatio juridica) ; ex jure laxiori vero cui- que interne per folam rationem impofita. profi- ciscitur obligatio , (offrcium.) Non frustra expofuisfe Grotii placita nobis videremur, fi exinde demonftratum esfet , G r o- tium hujusofficiorum in perfecta et imperfecta divifionis exílitisfe auctorem. — Non quidem ille, quod fupra jam obfervavimus, voces illàs ufurpavit; occurrit tamen in ejus fumma juris divifione aliquid quod re ipfa eodem fere redit. — Jus enim, tamquam qualitas moralis , illi est per- fectum , vel minus perfectum (1). — In Gro- tii juflitia expletrice et attributrice hanc con- venientiam alii invenisfe fibi videntut (2). — Ípfam vero obligationem quomodo nominaret, ipfe. dubius haefisfe videtur, quod vel patet ex variis obligationis, ex jure laxiori oriundae, de- G) Lib; L-c. t. $ 4. (2) In quibus Avctor Libri cui titulus : Eszi fur P His- Mire du Droit i!Vaturci. Lond, 1738. T. II. p. 47. GDL—— ——— (79 D denominationibus (1);. fi quod igitur nomen huic obligationi ex ipfius Grotii mente im- ponere liceret, non aliud certe ei impofueris quam obligationis imperfectae. — lpfam vero divifionem in officiz perfecta ex imperfecta , ita demum cogitasfe videtur Grotius, ut f'atue- rit quidem, ad alia hominem cogi posífe, ad alia vero minus; fed illa officia non esfe Juris aut Ethices fundamenta, fed conclufionem po- tius; utramque enim et Juris: et officii notio- nem diverfam babuit, diverfoque modo ex hu- mana natura derivavit; anfam igitur praebuit, fundamentaque jecit, quibus- distinctio illa fu- perftrueretur (2). | Num vero illi,. qui primi id aggresfi funt, Grotii mentem rite perpes 2M dubinquium vider. sit Q) Vid..p. 61. (2) Verisme enim G. Henrici, ldejn au emer WPisfenfehaftl. Beg: ndun der Rechtslehre. ,, In dem Kopfe keines Gelehrten. war die erfle. Morgenrütlte jener - herrlichen Scheidung | zwifchen. der. Moral und. dem Rechte, zwifchen den Vollkemmenen und Unvoli&ommenen. Pflichten , [o glück- lich. als bei Groot aufgedámmert." 'Y. I. p. 233- SEC- C ^ SECTIOTERTIA. QUOMODO HAC DIVISIONÉ USUS EST SAMUEL PUFENDORFIUS? , Qa. Grotius tradiderat prima in nostra. arte praeclara initia, alios ad philofophandum adduxere, in quibus plurimi cernuntur, qui fin- gulari rerum. in patria fua conditione moveban- tut. — Sic Seldenus de mari claufo fcrip- fit , opportunitate disceptationis, de jure- com- mercii Indici inter Anglos, Hispanos et nos- tates; Hobbefius, utlibertatis fenfum, qui turbas quasvis excitare ipfi videbatur, in popula- " ribus fuis minueret, utque regis augeret reve- rentiam , fua protulit in disciplina nostra. — Prodiit tandem Pufendorfius, qui Jus na- turae primus publice doceret. — Ejus varia fcripta admodum reprehenfionibus obnoxia vi- debantur, fed vel fic tamen nostrae disciplinae ftudium maxime auxerunt. -— Primus fuit qui Jus naturae feparatum a jure publico, et fer- vato fysthematico ordine tractavit, et quamvis mula Grotio debeat, et in pluribus aliorum fen- feütentiae acquiescat, hoc tamen nomine fa- mam haud immerito fibi comparavit celeberri- mam. Quod quidem eo procesfit, ut multi, praefertim. in Germania, Pufendorfium ipfius Juris naturae patrem dicere haud dubita- verint. Alia tamen quadam ratione opus fuum fcri- bere est aggresfus, Grotiique mentem non plane videtur fecutus, fed ex focietatis officio , a Summo Numine praefcripto, omnia omnino: duxit vel directe, vel oblique. . Haec ut uberius pateant, exponere pro viri- bus conabor, quomodo Pufendorfius, So- cialistarum princeps (1), Jus. derivaverit ex tali lege, quam, licet ex Dei voluntate pro- fectam, moralem dicerelicet ; videndum etiam, quomodo ,. divifionem officiorum ita propofuerit , ut dein uberius daretur principium , ex quo jus et officium apte distinguenda. esfe viderentur. $1 Summae legis origo , tiotitia , effcacia. Secundum Pufendorfiu m ex tribus fonti- "^ bus (1) Aliidicunt, Grotium habendum esfe Socialista- rwm principan, Henrici /deéz , l. p. 233. ( 76 ) bus cognitionem officii fui ranciscitur liomo ; ex lumine rationis , ex legibus civilibus, etex reve- latione Divini Numinis. — Posteriores illi fontes non nobis funt attendendi , fed folum illud lumen rationis: ,, ex eo ," inquit, ,, profluunt ofüicia hominis communisfima, praecipue quae ipfum cum aliis hominibus fociabilem reddunt. — In- de 'pfofluit disciplina Juris naturalis, in. qua aliquid. faciendum 'asferitur, quia per: rectam rationem | idem .ad focialitatem inter homines necesfarium colligitur" (1). .—- Uberius haee ita exponit: práe brutis Deus nobis indidit duas maxime facultres: intellectum, et volun- tatem, 'quarum ille cuilibet homini, matura detate' et mente integra, tantus (2) adest, ut adhibita cultura, ac debita meditatione posfit recte comprehendere, faltem ^ generalia illa praecepra et principia, quae ad vitam hinc ho- .neste ét tranquille exigendam facinnt; fimul- que judicare, is:i utique indoli humanae con- gruere (3). — Per voluntatem vero, veluti in- tinfeco impulfu, ad agendum fefe homo mo- 1 t i vet, (1) Pufend, de Of. H. et C. pracf, $ 4. (2) Verba-Pufendorfii proprie fuut; zz fü- peres naturalis velui humins. Sed haec iia mutare per *ontextum mi^] licere videbatur. (2) De Of. H.et C. 1, €. 1. $ 4. E C m2 vet, et eligit; quod fibi maxime arridet , aver- fatur ,' quod fibi non convenire videtur (1). Ex intellectu et voluntate profluit imputatio (2); ex iis enim humanae actiones proveniunt, per- que eos diriguntur (3). Jam imputatio, ut juste procedat, normam exigit, fecundum quam agere tenentur; quaque taobes funt homi- . pes... Gapaces autem funt obligationis . Quia voluntatem habent. ?. Quia immunes non funt a potestate fu- Viii (42- I. Cognoscendus itaque fummus. ille. legis!a- tor (5). — Intelligitur, alium. esfe non posfe; nifi cui et vires funt, malum aliquod reprae- fentandi contranitentibus, et caufas justas, qua» re postulare queat, ex fuo arbitrio voluntatis nostrae libertatem ;circumfcribi (6). — Leges ira naturales eundem habere auctorem, quem univerfum habet, D. O.. M. conflat ex. lumine rationis, .» II. Sed et. cognoscenda est lex: quod fit per raüonis homini ingenitae lumen, et ex confi- M de- (1) De 0f. H. et.Q E &..1..$ 9. (2) Ibid; $717. (3) Ibid. $ 5. (4) Lib. I. c. 2. $ 4. (5) Ibid. $ 6. (6) Ibid. $ 5. DONC OEC E deratione humanae naturae in univerfum (1). — Hominem itaque deprehendit homo, esfe ani- mal fui confervandi ftudiofisfimum , per fe ege- num, fine auxilio fui fimilium fervari impotens, ad mutua commoda promovenda maxime idone- um, idem tamen juxta malitiofum , petulans et facile. irritabile, et ad noxam al:eri. inferendam pronum non minus, quam validum. — ,, Unde colligitur" , ita noster fubjungit, ,, ut falvus fit homo, necesfe esfe, ut fit fociabilis, id esr, ut cum fui fimilibus conjungatur, et adveríus illos ia fe gerat, ut ne isti probabilem caufam acci- piant eum laedendi: fed potius ejusdem commoda fervare, et promovere velint" (2). —. Hisce confequens est, quam proponít Pufendorfi- us, fumma illa.et fundamentalis lex naturalis : cuilibet homini quantum án fe est, colendam et fervaudam esfe. focietatem (3). — Huic £i- ni media omnia funt ordinanda, huic legi fub- füumenda omnia, quae ad juftitiam et honesta- tem ducunt praecepta, quorum evidentiom lu- : men (1) Lib.E e.$..$ 16. (2) Pufend.l.d E..Lia 8. $ ^ (3) Vid. Pufend. de J. V. et G. Li: M. C, 3. $ 15. ed. Darbeyracii franc. qua utor, ubi fubjuneta funt: coiformement à la conffitution, et.gu but. de rout de genre "^ humain [ans exception. Cujus. additionis rationem reddit in nota 3. C r9 2 men illud naturale, hominibus infitum ; infinu- at (1). — De ipfius autem focialitatis natura ia Pufendorfius(2): , Elleconfiste dans une dispofttion géutrale d'un homme envers. tou autre, en con[équence de laquelle ou les regar- de comme uuis enfemble par les liens de la paix, ,de là bienveillance , de l'uffection, d'oi il ré- fulte une obligation veciproque.".. Hinc nihil magis concordiam generis humani firmat, grati animi' affectione, ,, quo alio inquit Sene- ca (3), (cujus verba a Pufendorfio in testimonium vocantur) ,, quo alio tuto fumus quam quod mutuis juvamur officiis? hoc uno inftructior vita, contraque incurfiones fubitas munitior est beneficiorum commercio." — Quo magis vero ad devinciendos hominum animos apta fünt. beneficia, eo magis ad gratiam re- ferendam teneri. debet, qui ista accepit; fi haec necesfitas non adesfet, contra rationem fa- ceret, qui fua temere jactaret, et quod peri- turum .praevideret beneficium, conferret ta- men. — Quo modo omnis tolleretur inter homi- nes beneficientia et fiducia, unaque omnis be- nevolentia, neque esfet inter eos quidquam gra- (1) De Of. H. et C. 1. $ 7. (2). De J. IV. ez Gent. Lib, II. c. III. $ 15. T. I. p. 223. (3) De Dencf. IV. c. 18. E d gratuitae opis, nec ullum gratiae conciliandae initium (1). — Haec quidem requiruntur ne- cesfario ad focietatem. bene, et digne ordina- tam , non ita tamen requiruntur, ut fine eo- rum -praeflatione civitas conftare nequeat. — , Qui enim ," inquit noster (2) , ,, nihil boni in me confert, qui nec vulgaria quidem officia inecum miscet, cum eo tamen tranquille vive- re posfum , modo nulla ratione me laedit. Ast cum eo , qui melaedit, nullo modo pacifice pos- fum vivere; cum natura cuique tam tenerum amo- rem fui rerumque fuarum infererit, ut non pos- fit non omnibus modis repellere eum , qui is- tis noxam inferre aggrediatur." Atque haec est levis et pro viribus tradita P u- » (1) Pufend. de Of. H. et C. 1. c. 8. $ 7. Obfer- vat Pufendorf, Lib. II. c. 3. $ 8. plures auctores fentire idem de grato animo, focietatis optimo conciliato- re. — Ita Cumberland, Ze9Les. Ia. c. 1. $ 4. ,, olli- cium primarium , quod lege naturali praefcribitur, confistit in confilio bonum publicum augendi, vel in benevolentia quam maxima in omnia omnino entia rationalia, nu]lis ex- ceptis." — Idem de Hertio opinatur Zarbeyracius in nota 9. ad h. l. quem diverfis quidem verbis idem innu- isfe cenfet, in Disfertatione e Socfalitate , primo Juris INar. principio. Sect. 2. $ 9. feqq. Ex ITob befio, in Libro de Cive c. 3. $ 8. Pufendorfium excerpfisfe paragra- phum, quam in textum retulimus, opinatur Ott o ad hi. l. (2) Pufeud. Ll c. 1.-6::$.8. . 48) Pufendorfianae legis fummae' naturalis aduimbratio. jo10 init^oind $.II. Nico Quoudo homo adducitur ad legis obfervantiam ? . Hujus itaque legis obfervantiam magnam ho- minibus afferre utilitatem, non. dubitandum ; imo vero cenferifacile posfent homines hanc le- gem tamquam pactum quoddam univerfale iniisfe ; utilitatis caufa, nifi alia adesfet obligandi caufa multo efficacior ; est. fcilicet lex proprie fic dic- ta, proficiscitur. enim .a fuperiori, a Deo O. M. qui homine fociabili creando, eum hisce le- gibus, vi congeniti luminis promulgatis, obítrin- xit (1). — Voluit Deus, ut homo iis viribus, quas fibi prae brutis peculiares inesfe fentit, ad naturae fuae incolumitatem utatur, utque adeo a brutorum exlege vita, humanae vitae ratio fit distincta. — ld quod cum aliter, quam fervata lege naturali, obtineri nequeat, intelli- gitur quoque, a Deo obligatum esfe hominem ad istam fervandam tamquam medium, non arbitrio hominum inventum, atque ex eorum li- - Q0) De 0f. H. et C. Lib. T. c. 3. $ 10. , 1 a^ ^ CA C) s s libidine mutabile, fed prudenti confilio ab ipfo Deo, huic fini procurando conftitutum. — Qui enim alterum obligat ad finem, cenfetur quo- que, eundem obligare ad ufurpanda media ad ipfum finem necesfaria. — Permittuntur itaque ex libertate nàturali actiones illae, quibus re- pellimuseos, qui hisce mediis adverfantur, adeo, ut permittatur cuique fe defendere contra injus- tum aggresforem , fi ejus vita neminis interfit ; oblisetur demum quisque, fi ejus morte maximum. damnum aliis inferatur. — Jus itaque illud , ut videtur, ex ipfus Pufendorfii animo rite dixeris, quod nom repugnat fociabilitati homi- aum, quodque ideo pérmittitur (1). Sed et focialem vitam a Deo hominibus pro e im- (1) Rejicit quidem hanc legis permis(ionem de J. IV. ez C. I. c. VI. $ 15. et provocat potius ad libertatem naturalem , quam alii intactam fervare obligantur. ,, Sed unde illa libertas, nifi intelligatur filentium feu tacita permisfio il- lius, qui eam libertatem posfet reftringere ?" inquit Bar- beyrac adh.1] N.2 et3. Idem ad Grotium, ge J. B. et P. 1l. c. 1. $ 9. N.. 5. et Titius, ad Puf. de Of. H. et C. N. so. lpfius etiam Pufendorfii ver- ba, non fatis fibi congruun, Quod enim negaverat I, c. 6. S is. affirmare videtur Lib. lI. c. 5. $ 1 et 2. ubj La nature permet Z'avoir. recours à la ak: 2 Hy atune fimple permisfion de zuer laggresfeur etc. — Addatur S y p- kens, Cri. Mag. V. pag. 340, ubi et videas M en- delidis, et Federi Sententias, C 88 ) imperio injunctam esfe indicio est, quod in nullo praeterea animante fenfus religionis, aut metus Numinis deprehendatur, qui in animali exlege intelligi non posfe videtur. | Ab hoc metu tenér admodum fenfus generatur in animis hominum non plane corruptorum , quo convin- cuntur, in legem naturalem peccando offendi Il- lum, cui in animos hominum imperium est, quique metuendus est etiam .ubi ab homini- bus metus non impendet (1). — Inde igitur ultimum firmamentum officiis erga alios homines accedit (2). — Sic fociabilis non esfet homo, nifi religione foret imbutus (3). — Secundum objecta, divifio officiorum haec. est: quod fint 1?. Erga Deum officia (4). 2^. Erga fe ipfum (5). 3. Erga alios homines (6). De duabus prioribus fpeciebus non est, quod pro infituto nostro, amplius moneamus; at- ten- (1) Lib. I. c.'5. S. ir. (2) Ibid. $ 15. QDCoN- Ei L e 4. $ 9. Conferri etiam omnino meretur Barbeyrac in motis Francicis ad opus ma- jus , Lib. II. c. 3. $ 15. N. 5, et quas citat notas in Ca- put 5 et 6. ejusdem operis, (4) Cap. 4. (5) Cap. s. (6) Cap. 6. ( 84 ) tendenda ,ergo- fola nobis: officia erga alios funt. .— Profluónt illa vel ex communi oBli- gatione, et ab/oluta dicuntur, vel ex certo in- flituto per homines introducto, aut recepto, val :ex-certo- hominum ftatu adventitio ; et Zy- Jéthetica. audiunt. (1). Ad priora refert Auctor, i?. alium ne lae- das (2); 2?. quisque alterum hominem aestimet : atque tractet, tamquam naturaliter fibi -aequa- lem; feu ut.2eQue hominem (3), 3?. ut qui- libet alterius utilitatem , quantum commode po- test, promoveat: (4). Ad .hypothetica, (19. alterum fermone ne decipias (5),:2*. ferio et deliberato animo ju- res et jurata fervés (6). Pufendorfius putat omnia baec infervire quidem tanquam media,-ad fruendum optima focietate, ea vero neglecta a Dco puniri tam- quam. impedimenta oppofita ipfius voluntati. — Sedsíocietas contrahitur inter homines, et qui- dem in ftatu corrupto viventes, qui omnibus ofüiciis fponte fua morem non gerunt (72- E ..Ab (1) Lib. I. cáp. 6. $ 1. (2) Ibid. cap. 6. (3) Ibid. cap. 7. (4) Ibid. cap. 8. (5) Ibid. cap. 10. (6) Ibid. cap. 11... (7) Praef. S 10. C 85 ) Ab hominibus itaque poena iis immineat, qui praeceptis quibusdam refragantur. In hoc of- ficiorum fundamento. indagando, fibi admodum conftare Pufendorfium, jam re etiam levi- ter infpecta, abunde patet. . Divifionem (1) porro tradit in obligationem naturalem et civilem , easque maxime inter fe confert ratione modi, quo ad eas implendas. coguntur homines. Naturalis obligationis efficacia confcientiam hominis ftringit, cum intelligat homo, fe ubi eidem non fatisfecerit, voluntati Numinis re- pugnare. | Sancitur ac firmatur illius obliga- tionis efficacia per conícientiae morfus, qui uti non profluunt ex imbecillitate, vel ex dis- ciplina a teneris inde nobis infufa, ita, ne vel ad tempus quidem, extingui posfunt, nifi ut dein acrius exfurgant. Si quis obligationem naturalem implere ne- gligit, aut detrectat, in flatu libertatis natura- lis, ea fola, quae ex pacto oritur, obligatio vi extorqueri potest. Sicuti et vi defendi posfunt bona quaecunque a nobis posfesfa, — Humanita- tis enim officia viexpetere , medicina foret mor- bo (1) Lib. IIL. c. 4. $ 6. operis majoris, 5 et 6. ubi haec latius tractantur. bo deterior; hominum enim focietas confistere posfet, quamvis non ea implerentur. (1). Civilibus autem obligationibus omnibus ea a lege accedit.auctoritas, ut | detrectantem | pro imperio ad explendam obligationem adigant ma- gistratus. — £Ert fic. quidem fponte ad al- terum illud feu fecundarium principium Pufe M dorfii pervenimus, — ad focietatem , ex qua et ipfa fides in contractibus necesfario fequi- tur (2). Ex hoc enim fundamento praeci- pua inter. jus WR desPn et imperfectum distinc- tio petitur. Y * jus illud perfectum fpectat và esfe civitatis , imperfectum «5 melius esfe. — Ratio igitur ju- bet, hoc minori vindicandum esfe vi quam ' il- lud. — Primum enim enti fociabili datum praecep- tum est: fae, ut civitas confistat. — Secundum autem : fac eam reddas quam maxime potes , fc- licem; — Rite igitur hanc obligationem | zzz- perfectam (3), ilam vero perfectam —dixe- ris. (4). Sed Q) Pufend. J. Ne: G. L c. 7. $ 7. pag. 135- edit. Franc. (2) Gp. Majus Lib. III. Tom. $ 2». Tom. I. p. 404. (3)«, Dicendum tamen est," inquit Titius N. 200, » quod haec non gz/ura fua aut im fe imperfecta fint, fed tautum ob defeetum idoneae exfecutionis , nam praecep- ia ( 86 ) : — -—————s—— IQ - C.82 ) - Sed vel fic tamen perfecti illius juris. fontem maxime invenisfe fibi videtur Pufendorfi- us, in conventionibus vel contractibus, quos vel expresfe, vel tacite iniverünt finguli focii cum focietate, ut inter. focios recipiantur , fubmittendo fe legibus, ex. ipfius focietatis in- dole profectis, vel quos iniit ipfa focietas cum fingulis fociis, ut eos fibi membra debito auxilio ádjuvanda adjungat, vel denique quos finguli focii, inter fe ineunt de rebus, ;vel actibus fibi invicem praeftandis (1). Fides enim in contractibus hisce fervanda, necesfario fequitur ex ipía fociabilitate, eam enim pro-arbitrio negligendi facultas, non tan- tum 7 esfe civitatis qualiscunque adverfaretur , fed t2 humanitatis in fe laxiora ac quodammodo incerta funt, eorumque obferventiam vita civilis praecife non requirit , hinc eorum exfecutio cujusvis confcientiae relinquitur." — Barbeyrac, a4 Pufind. J. N. et G. Lib. I. c. 7. $7. IN. s. alias addit rationes quare nom exigi posfint officia imperfecta, , non enim ," inquit , ,, qui coactus feu me- tu poenae ea implevisfet, eo virtutis fplendore cerne- retur, quam fi fua fponte hisce fuisfet perfunctus; — nec in arbitrio alterius ullo modo potest cadere , quvate- nus alteri fuccurrere, per res et tempora licuerit." — Séd quae huc fere redeunt, tradit ipe Pufend. J. A. eG. Lib. HI, c. 3. S i7. (4) Lib. L. c. 7. $7. (1) L 1, $ 9. C 88 ) fed et 72 melius esfe inexpugnabile conflitue- ret impedimentum (1). | $ III. "Animadverfiones. Deducit, uti vidimus, Pufendorfius le- gem naturaem a fummo Numine, quod nos pro dignitate , qua prae brutis cernimur, focia- biles esfe jubet. — Media igitur omnia quae. ad hunc finem ducunt, etiamab eodem illo D. O. M. nobis injunguntur, vel permittuntur, et re- . movendi impedimenta facultas conceditur. — Perfpicitur autem. inde, omnia quae in Jure. na- turali praecipiuntur, Ethices quandam induere fpeciem. Pufendorfius itaqua opus fuum minus, non infcripfit Ze offcio ct obligatione hominis ex civis, fed fimpliciter in operis titu- to officii occurrit mentio. Agitur in co de officio civium erga rectores civitatis , erga totam civita- tem, et erga concives, quae omnia proprie di- cenda forent od/gariones. — Igitur illud quod nos Q) De J. IN. e£ G. HI. c. 4. $ 2. Breviter haec ex- pofuit Hoepfner, in opere ejus Juri /Vat. adjecto cuj titulus : Z/ arum fid die Menfchenpflichten entweder vollkom- suc oder unvollkoinmene etc. Abhandl, I. p. 5. ( 89.2 ; nos habemüs esfe od/igationis, legitima fcilicet coactio., officii etiam notione ab ipfo comprehen- ditur. — Moraliter ad officia fua implenda cogi univerfe proponitur homo, quia caeteroquin Deo displicet, ab eoque punitur, tamquam lllius legi adverfans. — Ut vero ratio detur, quare ab ho- minibus ad alia offiica cogi quis posfit, ad alia veró minüs, ad focietatem provocat Pufendor- fius, eamque contractu quodam inniti cen- fet(1). — Ectita demum ea quae funt juris, ab iis, quae inter officia proprie fic dicta, funt referenda. ab ipfo distinguuntur. — Apud eos igitur auctores, qui Pufendorfium fecuti funt, licet primario illa divifio non inveniatur , et ab iis ea non axi; probari conftet, fac- tum tamen esfe, ut ex moralitatis principio de- rivaretur jus, atque ita officium diceretur, quod obligatio proprie fuisfet dicendum, non est quod pluribus disputemus. . Haec quidem fectio etfi paululum excreve- rit, duplici ,. ni fallimur, gaudet utilitate. — Etenim in placitis Pu fendorfiienarrandis, et - retulimus .dogmata eorum qui Jus ab alterius of- NS ficio (1) Quatenus vero jura per fe, (fine contractus aut alterius obligationis refpectu) ex legis permisfione vel potius ex libertate naturali fint derivanda , ostendere co- nati fumus fupra p. 83. Conf. Sypkens, Criz. Mag. V. P- 340. ( 96 ) ficio deduxerunt, et vero etiam in Juris naturae historia , quam in hac commentationis parte tra- dere conati fumus, quoad distinctionem inter ipfam Jurisprudentiam — naturalem. et. Echicam per officiorum in perfecta et imperfecta divifio- nem attinet, fumus verfati. Animadvertere licuit progresfionem maximam in tractanda Juris naturae doctrina, — Gentium. enim jus, illudque belli et pacis tempore , magis tractaverat Grotius, quam Jus naturae proprie fic dictum. — At vero quamvis ille non adeo de industria Jus naturae tractaverit, funt tamen multa in ejus opere nobis obvia, quae huc refpiciun.. Pufendorfius vero, licet alios ipfumque adeo Grotium, in plurimis fecutus fit, Jus naturae tamen magis expofuit, quam quidem hactenus ab ullo phi- lofopho factum-fuerat. Ad Grotii quidem fundamenta et principia fuam de Jure Gentium retulit tractationem , et vel fic tamen Jus naturae proprie ipfi dictum, ex operibus facili admo- dum negotio elicere licet. Est vero Pufen- dorfii doctrina permixta praeceptis, cum ex Philofophia Morali, tum etiam ex Theolo- pia naturali fumtis (1). Vi- (1) Earum doctrinarum in Jure naturae omnino haben- dam esfe rationem asferut Barbeyrac, s animadver- Jío- C on » .Videbimus nunc , quis Pufendorfio fuc- cesferit in nostrae disciplinae tractatione. fionibus ad Leibniteii epiflolam | cenforiam ipfius Pufendorfia- mi operis minoris Francicae verfioui aflixis inde a p. 297. maxime p. 258. ubi locum videas Pufendorfii, Spec. Controy. c. V. $ 25. — De religione enim naturali: egit Pufend. Of. H. e C. Lib. I. c. 4. — Quomodo autem Summi Numinis voluntas hominem obliget ad recte facta, idem ex Pufendorfio declarat Barbeyrac, l. l. p. 258 feq. 274. e SEC- C 92 ) SECTIQ.OUART A cui THOMASIUS. NIC. HIER. GUNDLING. —4—7:9909«9999 pem humani generis, in Europa prae- fertim , cultus et multa alia tulit egregia, et vero etiam juris naturalis ftudium. Quicquid fentiant alii, Grotius inauditum quid confti- tuere aggresfus est: primus ille fundamenta je- cit, quibus praeclara quaeque fuperítrueren- tur (1). Invaluit vero nostrae disciplinae ftu- dium, fcholis, publica auctoritate, ejus do- cendae caufa inflitutiis. Samuel Pufen- dorfius primus fuit Juris naturalis Profes- for (2), qui ab acerrimis reprehenfionibus ad- verfariorum multa tulit ingrata; ^ Excitarunt haec tamen ingenia mirifice ad^ nova quaeque disputanda (3). Plures philofophi eum feque- ban- (1) CI. Gramata, Regzsgel. Mog. Y. p. 1. (2) Vid. ejus vitaa Barbeyracio defcripta, ver- fioni majoris P uf end. Operis, praemisfa. (3) Nota funt haec nomine Erí$ Scendicae, de qua vid. Barbeyrac zz /iz&. Meisterius, cum ín Di- both, J. IN. et. G. Vol, III. idem a p. 121. in voce: " Puf. C 95 2 bantur, qui tamen aliam dein fibi quaerebant viam. In hisce fuit maxime Chr. T homa- fius, qui primum in Zz//iiutionibus Jurispru- deniiae divinae Pufendorfium fecutus est, dein aliam reperit philofophandi rationem , ut irà vice fuà (fundamenta jaceret, quibus alii fua fuperftruerent. — Antea igitur et ab ali- is, eta Pufendorfio atque Thomafio, jus naturae quidem tractabatur, verum peculiaris cujusdam disciplinae dignitatem nondum nactum fuerat. | Principium fcilicet morale cum idem et obligationibus ésfet et officiis, necesfario in iis fystematibus, et ea quae Juris funt, et ve- ro quae Ethices habenda fuerant, permixta de- prehendimus. — Thomafius vero in fuis J- N. ec G. fundamentis alia fecutus, amplisfi- mo operis fui titulo (1) fatisfecit, eo tamen non pervenit, ut plane perficeret , quod fuerat ag- Pufehdorfius: plura, quae huc referuntur, ope- ra, laudat. (1) Titulus est: Qd Thomafii fundamenta J. N. ez G. ex Jenfaü communi deducta , in quibus ubique fecer- nuntur principia honesti, justi et decori, cum adjuncta einendatione ad. ista fundamenta , inflitutionum Jaurispry Div. Halae | 1718. et antea i705. 1708. 4*. apud M eiste- rum, I. p. 398. Ipfum equidem librum comparare mihi non potui, caeteroquin comparationem praeceptorem inter et discipulum inflituendi , propofitum fuisfem exfecutus. CUM) ageresfus, fed aliis potius opportunitatem prae- beret, id quod incoeptum vel infectum reli- quisfet, perficiendi. Quamvis vero hanc quam fecutus est, rationem alii minus probent, multum tamen ad augendam accuratiorem j]u- ris naturales notitiam contulit, ec, ni fallimur, quae jam proponenda funt, multum ea confe- rent , quibus refpondeamus ad idam partem quaestiohis, qnam hoc capite nobis tractandam propofüimus. | Quod igitur ad formam disci- plinae attinet, hactenus non cernebantur Ethi- ^€a et Jurisprudentia feparatim tractatae. T h o- mafius vero id aggresfus, discipulos nactus es Ephr. Gerhardum (1), et N. H. Gundlingium (1681-1731) quorum hic rite perficeret, quod aggresfus fuerat praecep- tor,' riteque etiam exponeret ea, quae fümmus nostras. Grotius tam praeclare — fignificas- *(2). Verisime enim Henrici (3): » Bei Hobbes /ank jener Unter[chied (nem- pe (1) Anno 1712 hic edidit Jenae delineationem Juris naturalis , in cujus libri appendice 9oo thefes leguntur, quibus principia decoritraduntur, Vid. Meister, Dio. J; zer G. Vol; L.-p. 113. (2) Bauer, Lebuch des Naturrechis , Marburg 1816. S »5. p. 30. (3) Henrici, Zen zu einer Wisfen[ch. Begrund. der Rechtsl. 'Tom. I. p. 234. € 95 2 pe inter Jurisprudentiam ' et Ethicatw, cujus. di- luculum |. in /,.Grotio animadvertimus) (1j » in eine wahre Ferwirring zurück. auch » Selden liesz diefe herrlichen linke wieder » fahren , deren fchüner. Strahl erst. in Gund- » lings Geiste zu eiuer villigen iTageshelle » 4ubragch." —:MHoc vero, quo. magis appa- reat, enueleatius exponendum. videtur ,.. quid in Thomafii. cogitatis evolvendis et elabo- randis Gundlingius praeftiterit, $1I. Supremae legis ,, quam. pofuit GuwpL1IN- GIUS, fony, finis, divifio. Homo, iuquit, appetere potest et velle, ac- tque appetit ec. vult.(2); voluntas vero ipfi- ,us ne impulfü naturae depravetur, neve a fcopo et fine fibi propofito abludat homo, ra- tio facit, per quam lex, cujus auctor est Deus, ipfi innotescit. — Pro füá nàturàá Deus non pro arbitrio jubet, fed ea tantum, quae fapien- tisfimus fimul et pite bonus velle et jube- re (1) Cor hujus Capitis Sectio 2. $ 4. I (2) Liu I. $ I. , P4 ; G (C. 96 ) re potest (1). Mortalibus itaque leges datae fant bonae atque "utiles, corumque naturam confervantes et perficientes (2), id est, quae hominem felicem reddunt. ' Felicitas vero quie- te et indolentia continetur , quae funt vel ex- ternae, vel internae (3). Interna cernitur in libertate et.vacuitate pra- vorum. affectuum , fimulque amplectitur exter- nain ; qui hisce enim affectibus internis non movetur, non fane is actus committet aliorum quieti et rectae voluntati contrarios (4). Qui vero justus est, idco tamen non est ftatim per- fecte bonus, perfecte fapiens (5). Quamvis ita honestum complectatur. et justum et de- cens, justum tamen:et honestum (6) feparari , ac doctrinae distinctionis, et perfpicuitatis gra- tia, juftitiae regulae et quae. inde promanant, conclufiones feorfim proponi —posfunt (7). Laudat ergo Gundlingius eos, qui legem qa Q1) c. I. $.6 - 9. conf, c. II. $ 8. 13. (» S 1. (3) S 14. (4) S 15. 16. (5) Hoc fignificat per decess» illud vero per juszum, . utrumque autem complectitur Zozeszum , S 17. (6) Henesium ilud propofüerat in Ethica tanquam vir- tntem omnibus numeris abfolutam. (7) S 20 nota, C^sz naturae in abfolutam distinguunt et hypotheri- cam, quarum illa, ea quae ad honestatem, om- nibus. : numeris. abfolutam ,.: pertinen ,. homini, praefcribit , liaec vero naturam aberrantem et affectibus obnoxiam ponit, adeoque ea , quae ad externam felicitatem. et. quietem | confervandam pertinent, praecipit, primario. . lila igisur lex ad Ethicam, haec ad jurisprudentiam natuza- lem est referenda. — llam Gundlingius in. Ethica. tractavit, hanc in opere,. in cujus analyfi jam verfamur. Quomodo. itaque , has ambas doctrinas pri- mus rite feparaverit ratione finis, hominis vo- luntati et.actionibus , inde oriundis , propofiti , jam patet. -lllà, petitur felicitas interna, hac vero externa. . Externa felicitas, inquit (1), relationem ad alios. continet, nec fine aliis ho- minibus mente concipi poz:est: quae ad .emen- dationem internam uniuscujusque hominis. fin- gularem pertinent ; alterius iterum- loci funt ac disciplinae. Ratione fontis vero »Gun dlingio non dif- ierunt justi et honesti leges; utraque lex a Deo proficiscitur ; per. rectam rationem homini innotescit. uo Conf. $ 53. "A vs Sul € 98 ) $ 1L. - Supremae legis objectum et efficacia. Hisce praemisfis peculiariter - de ejusdem Gundlingii Jurisprudentia naturali videa- mus. Felicitas igitur illa externa non potest concipi nifi in relatione aliorum ($23), qui homini funt focii, quibuscum ipfi 'vivendum est; quod fieri nullo modo potest nifi unicui- que relinquas libertatem externam, et jura vel natura, vel facto humano competentia ($ 926). Jam vero Deus hujusce legis nón auctor tantum est, fed et vindex, non requirit tan- tum, ut homo utriusque legis veritatem intel- ligar, fed effectui quoque det atque follicite exfequatur ($ 30). Homini igitur interna non tantum, fed et externa incumbit obligatio , cà exfequendi, quae Deus per rationem homini revelat, ac manifestat ($ 34). Hinc fecus qui faciant, hos manet poena. Uti vero lex diverfa est, ità et ejus vindicandae modus est diverfus. Lexitaque hypothetica uti fola refpicitur in Ju- risprudeiitia naturali, fpectat folam felicitatem externam — ita, praeter ítimulum illum inter- num poenamque divinam ($ 35), externa vin- dicatur poena. Quo vero fundamento illud puniendi jus nitatur, ex obligatione, quam lex | | | | C 99 2 lex imponit, confpiciendum est. — Quod $i il- la lex praeceptum dat quodcunque, reliquis hominibus. fimul praecipitur, ne contrarium quodcunque hisce praeceptis exfequendis com- mittant. — Cui autem praecipitur, ut aliquid faciat, ei quoque permittendum , | ut. praecepta exfequatur; cui aliquid prohibetur, ipfi conce- dendum, ut a prohibito fe abftineat, feu ut facere omittat; dum vero permittitur, ut quis aut faciat aut omittat, reliquis hominibus im- pofitum est officium, quo agendi vel omittendi libertatem | agnoscant, igitur.lege permisfiva continetur et praeceptum , ut omnes libertatem 'agenti indulgeant, et prohibitio , ne quis. agen- dem impediat, aut abftinentem cogat ($ 44). — »]us Gundlingio libertatem, feu. faculta- tem. et potentiam fignificat; libertas vero re- motionem. impedimentorum ponit, vel cum le- gis auxilio ($. 58. 59.) vel fine ipfo. , Hine itaque. concludit, «bi obligatio, ibi - 4b. altera parte. jus est (1), mon autem ubi it ibi 5, femper obligatio est. (2).. Postremam 2.1) 3H e il- E Igitur ubi non est obligatio , ibi non datur Jus; ita ut alicui injuria committatur , qua fit, ut vita prive- tur, aut minus feliei fruatur, fufficit illum , qui laedit nulla obligatione obílringi, ut moriatur vel molestisfime vitam egat. ! Vid, e, X.:$ 7. ! (2) De hac tamen fententía vid. Doct. Gtilamá, Disf. € 1696 3 ián? éxédptioneti illüstiat-ésEmplo belliféran- tiüm , quofiif <e? non ést obligamus; utdam- rà; ipi & jus-habeWié iHatàj aequo afiino ferat ($ 37.) et etiam (6. 56:8: 44) exemplo Ma- gistraris ,' jis habentis maléfiéüm puniendi 5 cüfn tien ipfai poendfü Nor nulla in I fo málefeo st'obfigáto (r).' LU ISi^veró ^de fiátufà oblisstiónis quaerátur &^ — — GünàalimcEit feüteitiaj Tüec apponenda vi^ — — déntut; 2L Obfigátionis , - quac ex lege oritur ;' | ca est ddóles; ut libirtatemi nostrani cireum- fcribàt j^fiosque ad'voluntáterr divinam implen- dám manu duedt- (S: 45 ). Interüa ila est vel cXtctha', Quà8 ,. üt pátet"é füperióribus, ütraque' hic édndderien venit ($ $6).' Estet vel'con- nita; tui citra óime pactum fatisfacere" hómo tetiecür ;^vél aequifità ; ex obli&ati confenfü ori- ufida-($/5t;52.) Obligütió-véro, quae hie noc bis occurrit, perfecta est, quae.plenisfime; uti: aittGuddlingius ($54), fiósttam libertatem limitát , folaque illud. obligàtionis nomen mere- tf. ^ Füiperfeetá ipfi obligatio non est, ,, nifi. 5! Perbis Miadass inquit, etj kw non femper ; 1 NA e » per- Disf. Ey de: iiie et byjurtt' p. P fedqy Groningae 1808 ] Q) Conf. ad hec Doct. QOrstama, l. 1. p.96. (C. x01 ) » perfecta charitas vitio hominum urgeri. po- » test, imperfecte. nos obligari contendas" (1)- Fats Wilin i Y YvtS eA - $304 Zuimadverfiones. Ja l1. Igitur 19; quod urgeri; potést;::five; coac- tione expeti, illius, perfecta-est.obligatio ; five eficium perfectum ,. quod. aliis. placet j, quod: contra non perfecte urgeri: potest ;: illius. est; imperfecta. obligatio, aliis: Mig eutehfiuo tum. — uaque: 5 T | 2?, Quod. urgeri potest, perünet Hir i dentiam. naturalem ;-quod vero rüifius j ad. Exhi- cam refertur. (ü TT TOME - :8?. Hinc per coactionem distinguuntur Giu n d- lingio: officia. perfecta ab: imperfectis.. Haec ad Ethicam , .illa:ad: Jurisprudentiam naturalem referuntur. Qui:enim jus habet, is necesario illa libertate cernitur ,. quae .in- remotione.-con- fistit. impedimentorum : . jus. vero. nori fpectat Ethicam fed Jurisprudentiam naturalem. Qui vero jus illud alteri invito vel ex parte ;. vel in totum temere adimit, ei injuriam facit ($. 65) ; facultati igitur, quam alter habet impedimenta ( re- (1) Pari modo de Jure perfecto et iuperfecto ratioci«- natur ; $ 63. € 13os ) removendig rest obnoxius. — Quies "vero ex-. térha cum;juris»finis fit; Jurisprudentiae naturae. lis hoc fit principium cognoscendi, quod dici- tur; pacem externa ante omnia [ectare et ferva ubi haberi potest , ne prorfus ad vitam cuim aliis iraducéndam. virtutemque acquiren- dam inutilis fias (c. 2. $ 18). In laedentes jus hofmini^cOncesfum videtur dd: yindicandam -per coactioner libertatem: fuam, five jus; cumin praeceprócde: moni Taedendo fimul contineri: videa- tif obligatio:adodammum reftitaendum,, cui; mi fatisfacjat: alter; ad id urgeri potest (c. 9. $449)- Alia vero, quae funt Ethices, vel obligatione not cóoddnenuwr-(c..777:$) 7: 6. 9. $ 25. et pasfim)'vi adhibica excorqueri: nequeunt. Ad illam igitur quaestionis partem , quam hoc capite tractavimus , nobis réfpondendum videtur , ab. omni fere: zempore hunc divifionem officio- süminperfecta-ét imperfecta, re ynagis quam nomines faisfe: propofitam ,, maxime vero. ab eücindexempore: quo. Jurisprudentia. natura- lis ab: Ethica: fegungi, et peculiari quodam fystemateiractari y coepta-est..— Primus vero his vocabulis eaque diviffone ufus est T homa- fius, eo praeferiim confilio , ut justum ab ho- nesto ibfamqueadeo Jurisprudentiam ab. Ethica distiugueret, quod post T homafium feceruns Juris: naturae. fcriptores tantum mon omnes. Th o- —Ào——À— MÀ — ——— M (C 103 ) UThomaáafius- autem et /Gundlingius pariter atque:illi j^ quorum ' vestigia in discipli- n3 fua: premebant, ex fenfu quodam, hominum menti:z: Deo. indito , moralitatis praecepta hau- rire funt conati ;:at: vero unum tantum. idque fümmum: principium -aguóséébant ;. unde le- ges omnes, quibus actiones humanae reguntur , proflaunz.:;'Ut^haeé cum rerüm indole, quas tractabat; rite. cómponeret T h o mafius, hanc officiorum ' divifionem in pérfecta et imperfecta conftituit, ^iNon enim hon obfervare' potuit j alia homines a. fe invicem: fzo Jure expetere j et a laefionibus vi armata defendere, alia vero huic: coactioni aüt defenfioni "per vim non.esfe obnoxia: :Cormimunem tamen unamque praeci- puam legem::;ftatuit , ^ qua "oimnia papà fimul jubebantur praeftari-' -2:Quod: hac^de re Moda alii, conftituit T.homafiusj perfecit 'Gundlingius. — Pro. variis modis, quibus aliquid a fui fimili- bus expetit.liomo , vel ab eorüm aggresfionibus fe defendit, varias etiam obligationes: five. offi- ci» prior excogitavit, quarum 'alia Perfecta; alia. Zmperfecta nominavit (1). Illa pofuit tan- quam fundamenta, quibus novam hactenus doctrinam , a ceterisque kx affinibus doctrinis pror- | (1) Ta. Fuidam. Lib. I. c.'s. $25 feq. ( to4 D prorfus. :feparatam ,;-fuperftrueret, ^ Juris. enim notioni hoc necesfario omnium confenfu inest , ut.vi ab aliis extorqueri: posfit ;.quod debeatur , et.vi defendi quod. posfideatur.'... Quod cum ita fefe: haberet , officia. excogitarunt feriptores per- feéta.j quibus, cum vi armata exposeuntur ;. con- traque aliorum .aggresfiones; defenduntur, Juris- prudentia naturalem contineri'dixerunt , neque illam fine officiis. perfectis ullo modo: confistere posfe nos docuerunt. . Tale quidem fuit post Grotium ad Kantium usqüe commune omnium- fuffragium , de. quo iu Gfcetuentiil jtm est agendum... uH. «Ee «fie diiden;i miram iterum | obfervare liceat .progresfionem. | Grotius enim prima disciplinae conflituit initia ,- et: egregia. quidem multa reliquit, quae vero mox :alii. post eum deferuerunt.. Sic Pufendorfius ite- rum. jurisprudentiam naturalem . ab: Ethica non. rite feparavit | Hoc demum .aggresfüus est Thomafius, magisque perfecit Gun d- lingius. | Licet iraque juris deductionem , quam hicce .tradidit, non. omnino probe- mus, vcl fic tamen ei gratias habeamus, quam maximas, pro.in(gni merito in Jurisprudehtia naturali ab. aliis doctrinis fegreganda , et accu- racius fuis limitibus definienda. Hl. Gundlingii conamina multi multorum eru- ( 1o3 ) iain. labores fecuti funt, qui eruditi vario modo id, quod ipfi de&sfe fentiebant , fupplere conati funt, perfecir tamen ante Kantium, virum 'de tota philofophia: fplendide meritumy^ noemo:: LHujas: ergo. viri" principis placitis: pro viribus enarrads;j ; totunr cid j:; quod: in hoc ca- pite tractare fuimus aggresfi, abfolutum videri poterit. «77070 e Ri aum Ante tamen quam huic capiti finem impona- mns ;--divifionenr officioim in; Perfectá et. Im» perfecta, ex celeberrimorum: recentioris aevi philofophorum. doctriria »eonfideremus. M ur ive] f ^ 2r75 "I - ZI - ! SEC- ( ro6 ) oir ips ctore rx Giifto1ibid E UC E IESU OT IV Tor - m "me ' " * : . Mii | - , QUOMODO: HAC DIVISIONE. OFFICIORUM IN PER-- OfECTA ET IMPERFECTA ALII USI SINT PHl-: 52 265 «1 LOSOPHI ;;;DECLARATUR. hob. mend pce fases riz: 212225811:24 eremo 6 c—————— T» ^ SBEOG(t: ft ] l )1 : Cun itaque, . ut videtur, fatis declaraveri- mus, a:quo maxime teffipore, et quo-contilio nostra divifio in Jurisprudentia: naturali propo- fita fuerit, de placitis erit videndum eorum philofophorum , qui ea divifione maxime ufi funt in justi five juris notione conftituenda. — Nihil enim frequentius nobis occurrit, quam haec juftitiae. definitio: convenientia actionum externarum cum legibus, perfecta officia prae- fcribentibus. Quomodo haec enunciatio in- telligenda videatur, infra dicendum erit. In hisce autem, de quibus dixi, philofophis fummus Pestelius primarias egit partes. Definivit jus (ftricte dictum) , facultatem ho. minis vi cogendi alios, ut officia fua perfecta fervent, feu ab aliis officia perfecta per vim exigendi (1). — Juridicam itaque obligationem , quam Q) Pesel, Fung. J. N. II. Sect. 5. $' 364. pag. 616. Edit. 5. Lugd. Bat. 1806. (9197. 7) quam nos dicimus, habuerunt illi officia per- fecta. Hoc loco de illis agere - conftituimus Pestelii placitis , quae ad nostrum DEAN UMAU- tum pertinent. ; $I "PzsrzLI fuprema lex; offcia inde ori-^ unda perfecta. Summus Pestelius principium agendi praebere dixit felicitatem , quae ipfi audit: fta- us hominis conftans, qui certus esfe potest de perpetua posfesfjione verarum voluptátum dolo- ribus haud evitandis praeponderantium (1). Hanc felicitatem ut appetat homo , jübeturle- ge morali, inftinctum naturae confirmante (2). — Moraliter iraque necesfarium id dicit, cui fi quis aliquid contrarium elegerit, fieri non po- test , ut ftatum quendam confequatur verae. vo- luptatis compotens (3). — Verum officium est ergo, cujus impleti effectus necesfarius est adeptio veri boni (4). — Officium enim dici- tur ea actio, ad. quam inftituendam vel omitcen- dam , ( staB Y) dam, homo morali .necesfitate obligatur. .— Haec. obligatio: una est tantum eaque inter- pa (1). —. Verum illud; non impedit, quo mii- nus homini adverfus hominem .iis liceat uti mediis, quibus alios eo adigat, ut ipfum non laedant. — ,, Sola, enim," inquit (2), ,, de- formitas facti ignobilis, maligni, crudelis, ver- bo' cujuscümque /zefionis ; fola cogitatio: mali , quod ex injuria in aliorum. res aut corpora con- festim , et in facientem olim atque oblique re- dundat , fola juftitiae. divinae contemplatio (3) , folus pudor, folus metus aliis displicendi, eorumque animis alienatis iram, ét qualem- cumque ultionem provocandi, fola hoc modo magnam vitae jucundae partem perdendi formi- do, non femper eam efficaciam mentis com- movendae habent, ut a damnis alteri afferendis avocetur bomo." . aol Maxime autem quisque fibi metuit. invafio- nem in ea bona, quae fanctisfime fervanda cs- fe, et docet verae felicitatis 1ndoles, et vero etiam id "quod requiritur àd v? es(e, cujus- cumque focietatis ea, qua cerni debet dignitate. —- llla autem. bona, propter quae vim adhibere J li- (1) S 998. (2) S 349. C3) Nam et Deus naturali poena male facta viudecat. - C 3169 .) ' licet , refert: vel 19.:ad vitae et corporis inco- lumitatem , ..:2?. libertatem. externam; |.59. re- rum corporalium | .posfesfionem ; et dominium legitime acquifithm , et dénique 49.ad id ,. quod alter alteri ex pacto :convento debet (ir). -Haec:;igitur fancienda non tantum fünt menti cujuscumque infito: fenfu morali, quo. docetur , eorum bonorum violationem ftatui fclicitatis vehementer repugnare, verum munienda eriam funt alio praefidio ; habenda funt inter quas "num jura. Quid vero boc fibi velit, jam dica Peste- lio est investigandum. — Scilicet vitge felicis in focietate (2). confideratio fponte nos ducit ad partitionem officiorum erga alios, quorum pars vi potest exigi, pars non item. — Quarm- quam enim violentiam omnem odit natura, ali- quando tamen illa violentia necesfaria est, ec humano generi utilis, cum quies five pax com- nt mu- (1) $ 163. Sanctitatem enim horum quatuor bonorum colligit ratio ex effectu necesfirio, quem eorum precaria et lubrica in focietate posfesfio habet, nempe ex focie- tatis omnis publicae privatae everfione. $ 164. (2) Hic enim de focialibus ofüciis est agendum, ut demonflrari posfit. quomodo haec .cum jure cohaereaut. —— Jus enim non cogitatur in homine folivapo, nec omnino oflicio perfecra et imperfecta. (($ 365. r,.) de appetitu fogetatis illiusque: cum ipfa parra. convenientia, ^ Vid. peste P. 1. Sect. 4. : (.wi4o munis, focietatis inter homines fundamentum , eo violentiae remedio fublato, interiret ac:fic disfolveretur oinnis humana confociatio. . Hinc natura ipfa nos fponte ducit ad partitionem | of- ficiorum hominis erga hominem; quae. focialia vocantur, in duo genera, videlicet eorum quae alteri per vim exigere licet, et ea quae non li- cet. — Etenim fi ponatur , nulla prorfus officia vi posfe. exigi ,. focietare mil infelicius , mil fuo fini (1) magis contrarium. — In tota quo- que focietatis notione, maxime vero in ea, ad quam quis fponte: fe: obligaverit, confenfus ad- est..— Qui vim igitur pati nolit ob id, quod talia peregerit, quibuscum hominum focietas nullo modo confílare finique füo congrua esfe potest (2), — hic abeat auc fefe non obliget. Modunr tamen in exigendo esfe habendum, vel .ea declarant, quae, fi Si notuda civitatem pesfumdarent (3). 55 0008 Duo itaque haec officiorum seien perfecta dixit et imperfecta , quorum illa- definivit: ac- tio- (1) $ 199. (2) Summi enim cognoscendi principii, in quo legum ad jus naturae pertinentium. fundamentum ponitur, prima enunciatio talis Pestelio videtur: fic dirige actiones .luas.liberas, ut flatui pacato (quieti, fecuritat ; paci) .generis humani haud opponatur. VA 434« ) (3) $ 350. iit P tiones liberae ,. ad. quas fuscipiendas aut omit- tendas ab homine hominem vi externa com- pelli. posfe, quies focietatis legitime — postu- lat (1) Imperfecta. vero funt officia, quae ut vi non exigantur, eadem illa quies, quae ad felicem vitam maxime facit, diferte poftulat. -Duo vero horum officiorum , perfectorum funt genera, quorum alia officia in abftinen- do confistunt ab iis quae funt alterius, fecun- dum aequalem omnium liberratem (92); alia vero oriuntur ex confenfu paciscentis in coac- tum, ubi non impleverit vel violaverit. con- ventionem (3). Officia perfecta funt quatuor, pro totidem bonis primariis, quae a Pestelio $ 185. enumerantur. -- Unde fluunt variae horum officiorum perfectorum dotes, quas, age, pau- cis exponamus, ut inde pateat; quantoperé apud Pestelium inferviant, ad juris obligá- tionem conftituendam. 19. In officio perfecto finis, five fcopus, quem quisque in agendo fibi proponit, non . fpectatur. — Alterius libertati minime nocere li- (1) $ 551. (2) Quaelibet enim .violatio officii est detractio alieni, € 362. (3) $ 355 » 356. H C re y licet, ut eum reddam feliciorem (1), fi ille non confentiat. — Si enim homo fuam liberta- tem paululum minuere ipfe non posfit, fi velit, ut melius felicitati fuae profpiciat, libertas non est dicenda fed fervitus (9). 29. Non fpectandum est, qui futurus fit eventus illi , cui officium est praeftandum. De- bitoris igitur non est debiti folutionem dilffer- re ,' exceptione adhibita, creditorem hac pecu- nia male esfe ufürum (3). Nihil quoque; prout fit in officio imperfecto $ 213., tribuen- dum. perfonae, cui beneficio praeftito fumus devincti, fed omnibus omnino hominibus pari- ter obligatos nosmet ipfos fentire debemus. 3?. In obligatione ex officio perfecto illud est primarium, quod transgredientes vim pati teneantur a laefo inftitutam; notam enim , ex qua id , quod officii perfecti proprium est attributum intelligatur, ,, Pestelius" dicit ,, haud posfi- » bilem focietatis humanae et. civilis conferva- » tionem, nifi vim, qua alter alteri füum detra- » hit, virepellere, et per vim ademta recupe- » rare liceat" (4). — Et haec quidem primaria cri- (1) $ 365. (2) Conf. $ 181. (35 $ 360. (4) $ 357. Conf. $ 366 et 163. C mg y : criteria füfficiant, e quibus alia. facili; negótio posfunt deduci. — Videamus quale jus: officio: perfeete refpondeat, et quaenaur hujus juris fint attributa. g IL. Oblisationis juridicae cum offcio per- . fecto. comparatio. - De juris notione recte: conftituenda, ita ' Pestelius: ,, fant homini," inquit $^ 362, » vires aliis hominibus nocendi; aut iis opi- » tulandi." Illas coércet natura et vetat (officiis perfectis); has ufürpari permittit, ac pro re nata jubet (offciis imperfectis). ^. Jam latiori fenfu, jus dicitur: facultas, viribus fuis fine violatione oflüiciorum erga focietatem utendi ad id efficiendum , quod lubet. Strictiori vero fenfu, jus dicitur: facultas hominis vi cogendi alios, ut officia fua perfec- ta fervent, feu ab aliis officia perfecta per vii exigendi. — Si jam juris illius flrricte dicti at- tributa confideremus, adductis officiorum per- fectorum dotibus, patet, illam zzizs faculta- tem ag/erius oflicio perfecto refpondere (1). . Ete- Q1) $ 364. H Cx ) Etenim I. Jus proprie dictum non cogitari potest nifi de hominibus, non in folitudine vi- ventibus: at officia perfecta /ocig/ig dixit. Pestel. $ 348 feqq. II. Notio juris duas comprehendit facultates , 19. repellendi impulfum alienum , cui refpon- det officium perfectum, alienis fe abftinendi, et 99. cogendi alios ftare pactis confenfu initis, cui ex adverfo convenit officium perfectum, non aggrediendi jus, pacto translatum (1). II. Quas modo tradidimus officiorum. per- fectorum dotes, illae in jure inveniuntur pris mariae. Complectitur enim jus flrictiori fignificatio- ne (2), 1. posfe quidem , fed nolle nos pri- vari uno de quatuor bonis fupra memoratis... — Si velimus, certisfime ipfi de nostra libertate aliquid deponere posfumus (3), nolenti vero non detrahitur fine injuria, -- nec bona mens laedentis, vera fit an ficta, laefionis injuriam compenfat (4). .9. Sequitur ex jure proprie fic dicto (perfecto) , alios homines ad id obligatos | M €5- (1) $ 357. Conf. $ 163. (2) Pestel Fund, J. N. Edit. IIT. 1777. $ 262. (3) Immo faepius magni animi est indicium , oblivisci injurias damnique- reparationem non perfequi. $ 165. p. 271. Ed. V. Conf. $ 437. (4) Conf. $ 383. C 115 ) 'esfe, ne nos laedant in ufu bonorum propriorum; aut ut faciant promisfa. — Simpliciter illud mihi foli jubetur, alteri de meo juris ufu non compe- tit arbitrium. Juftitia naturalis externa gradus habetnullos (1). — 53. Licerelaefis , ut fuis aut conjunctis multorum viribus cogant laedentem , ut ab eorum bonorum violatione fe abítineat , reparetque damnum quod dedit, quod omnino refpondet officio perfecto, quo vi legitime ad- hibitae refistere vetantur homines. Jus enim ponere et ab eo removere facultatem cogendi, est juris fltricte dicti notionem evertere (2). lidem porro. funt juris, et officii cujusque perfecti fontes. — Alter est necesfitas violentae defenfionis adverfus eos, qui vitam et corporis incolumitatem , libertatem , posfesfionem , fine *ujusquam injuria apprehenfam, et dominium legitimum aggrediuntur. — Alter est eorum, qui pacta iniverunt, confenfus in coactionem , fi fidem praeftare detrectaverint. Uti quatuor funt praecepta officiorum perfec- torum , ita totidem etiam jura esfe, fupra jam vidimus. Quae in illis quatuor praeceptis et bonis non posfunt numerari, ea omnia prae- ceptis officiorum imperfectorum —adfcriban- tur (1) $ 382. (2) $ 376. (€ omm 7) tur (1). — Sublata denique illa quatuor. bono- gum fanctitate, mon alii ad .focietatem allici, nifi homines violenti et rapaces posfunt (2). Quod cum focietati tranquillae , (quae ad felici- tatem ducit), prorfüsirepuenat , feguitur , illam faculratem per «caoctionem fefe tuendi, er in jurium fuorum. transgresfores. vim | adhibendi , ad focietatis humanae confervationem esfe ne- ces(ariam. $ IL. ZAnimadverfiones. Omnia igitur fi contrahamus, huc fere redit qpraeclara fümmi viri doctrina. Ad focietatem dnter fe colendam nati formatique funt homi- es. Pertinet ille focietatis cultus ad hominum felicitatem , ipfis tanquam finem, ad quem ten- dant, natura propofitam. Quies ad focieratem «olendam, ergo et ad felicitatem hominum pro- moóvendam atque efficiendam requiritur. Quae quidem quies cum faepius turbetur aut turbari posfit , adeoque disfolvatur humana confociatio a pravis hominibus, qui non ipfa facti ignobilis de- C1) $ 358. C $ 164. ^ C 152 2 deformitate a damnis, aliis fui fimilibus homi- nibus, ipfique adeo focietati humanae inferen- dis avocantur, huic malo avertendo repugna- culum oppofita est. violentia, qua licet reniten- tes in officio continere. Tale officium, ad quod invitum cogere licet, perfectum appellarunt, nomine fortasfis minus commodo. Ex quiete focietatis hnmanae intel- ligitur, qualia officia perfecta fint dicenda, fi- ve violentum coactum admittant. — Refertur il- le coactus ad fola officia, quae homo homini de- bet, eaque focialia. Duae autem fünt caufae, ob quas vim adhibere licet; aut 19. quia omnes fructus ex generis humani communitate provenientes | interirent nifi ad. quaedam facienda, aut omittenda, homo hominem vi compellere posfet; aut 9?. quod fciens volensque fe aliquis obligare potuit, et facto fe obligavit ad vim patienter ferendam, fi ad hoc compellatur, ut praeftet quod alteri de- beat. . ,, | Illa igitur caufa in hominis flatu abfoluto, haec vero, five altera caufa , in conditione ad- yentitia maxime cernitur. i Ad quatuor bona fefe referunt illae officio- rum perfectorum , feu potius ipfius violentiae, et coactüs adhibendorum caufae, de quibus fu- pra dixi. Horum bonorum duo priora genera ad Jus & ix8 ) Jüs abfolutum, ergo ad priorem , de qua modo dixi, vis adhibendae caufam referenda; duo ve- ro postrema juris funt hypothetici, ergo ad alteram caufam pertinent. Duo igitur funt of- ficiorum perfectorum , quae 9/eza videntur di- cenda, genera, quae proficiscuntur ex facto ilius, qui quatuor illa bona , quatuor illa ho- minum jura, vel originaria, vel acquifita, vio- lare. aggreditur. ^ Juris et officii perfecti eae- dem funt caufae. ih Reliqua omnia officia funt imperfecta, five minus plena.. Qua autem 'ex nota certa conftet , utri officiorum generi actio aliqua annumerari conveniat, fedulo investigavit' vir fummus; fed hac de reinfra nobis dicendum est. Illud tamen animadvertere. liceat,, Pestelium quodam- modo. probasfe cum Pufendorfii, tum praefertim T homafii doctrinam, ipfum ta- inen philofophum notam, qua Pufendorfi- us perfecta ab imperfectis officiis distinguat , proximam et füfficientem non habuisfe. Porro accuratius officiorum fines conftituisfe videtur Pestelius, quam ante eum a P'u- fendorfio factum fuerat, pluresque oflicio- rum perfectorum caufas aperuit, neque eas na- turales. tantum. cum. Thomafio agnovisfe, fed eas praefettim quae ex laedentis, et focie- tatis humanae quietem turbantis facto oriuntur. Per ^ C, ad5: 5 s Per Pestelium iraque, virum unum in paucis philofophum , magnum incrementàüm nacta est philofophia moralis et jurispruden- tia naturalis, et. quod alii ante ipfum invene- rant, ad ordinem et fegregationem corím, quae miscenda non funt, luculenter adhibuit; per officiorum in perfecta et imperfecta divi- fionem discrimen conftituit inter ea, quae obli- gationis Jüridicae esfe dicuntur, et quae juben- tur officio vere ita dicto, inter ea quae funt jurisprudentiae uaturalis atque Ethices. Ceterum a tradita Pestelii doctrina parum differt illa, quam jam antea in Germania ex- pofüerat Vir Celeb. Chr. Wolffius, mexi- me in vasto illo opere de Jure naturae. Quem- admodum ex felicitate et focietatis tranquillita- te honesti justique caufas repetiit Pestcelius, ita Wolffius, (cujus philofophiam, conjunc- tam cum placitis philofophicis, a Leibnitzio antea traditis, plerique in Germania philofophi probarunt ad Criticae philofophiae usque tempo- ra) in hominis fefe perficiendi officio primam doc- trinae moralis legem pofuit. Statuit autem W ol1f- fius: nullo modo fe perficere potest homo, fi alteri jus est prohibendi, quo minus ille fe perücio. Lex quoque naturalis fibi ipfa re- pugnaret, fi uni facultatem concederet aliquid faciendi fimulque alteri permitteret, ut. hujus fa- (C 120 ) fácultatis ufum pro arbitrio tolleret vel impedi- rer. Quod cumabfürdum fit, necesfe est, ut eadem lex naturalis, quae mihi facultatem five jus tribuit, alteri fimul officium imponat, juris imei exercitium non turbandi. Ex hoc alterius officio mihijus oritur non ferendi injuriam , five vi repellendi impedimenta, libero juris mei exercitio oppofita (1). Eandem fere, quam a Wolffio et Peste- lio probatam vidimus, rationem etiam apud nos fecutus est Schroeder, in E/em. Jurisprud. zaf. in quibus accuratam doctrinam tradidit. Inutile autem mihi vifum est, W olffii et Schroederi philofophiae rationem latius ex- ponere, cum melius cenferem declarare , quae Pestelii fuerit de nostro argumento fenten- tia, tum quia egregie fcripta esfe viri elegan- tisfimi et acutisfimi fundamenta | Jurisprudentiae naturalis, omnes confentiunt, tum vero etiam , quia magna apud nos fuit, et merito etiam nunc est Pestelii auctoritas. Posfem igitur haud inconcinne, ut videtur, transire ad argumentum capitis. fequentis, nifi, eon d ob (1) De his Wolffii P/acris vid. Jur. IVat. P. I. c. 3. $ 994, 90s. ibid. c. 1. $ 23. Conf, Sypkens, Crit, Mag. V. V. p. 344. Add. Wolffii, uf. Jur. Nat. et Gent, $ 5o. / C 101 . ob rei gravitatem et claram Mendelidis philofophiae rationem , adhuc quaedam dicenda esfent de modo, quo hicce Philofophus ex offi- cio alterius perfecto jus derivaverit. £ IN bak. qu? dMzNnELiDIS de offciis perfectis et im- perfectis. fenteniia, Adverfus Juris ex alterius officio deductionem multa dubia mota funt, quorum quidem praecipu- um est, quod, cum obligatione alterius nitatur meum jus, necesfeíit, ut, fi veram notam obli- gationis perfectae nancisci velimus , ad ejus fun- . damentum, ad meum fcilicet jus, recurrendum nobis.fit, five ad ipfam illius , cui jus competit , confcientiam. Hoc egregie effugic Mendeli- des, relatae juris deductionis acutisfimus defen- for , ftatuens, notam, officium perfectum ab imper- fecto distinguentem , dari posíe , qua non opus est, ut recurratur ad jus illius, cui licet alte- |. rum vi adhibita.cogere, ut officium fuum per- fectum praeftet (1). *'Leges enim fapientiae, inquit, et bonitatis, e quibus conjunctis ori- tur juftitia, quibusque igitur jus nititur, tan- - quam l- — Q) Cor. Dullert. ]. |. p. 36. ( a5. )' qnam- fundamento , aut ejusmodi funt, ut inde ' omnes conditiones, füb quibus jus perfonae five. juris fubjecto, tanquam attributum five praedicatum , tribuitur, ab eo, qui jus habet, cognosci queant ac dijudicari — aut ejusmodi funt illaeleges, ut inde hae conditiones áb altero cognosci nequeant. Prius ubi obtineat , aliquis jus habet perfectum , quod vi perfequi potest, fin vero minus, jure tantum gaudet imperfecto. — Scilicet in imperfectis juribus conditiones illae , füb quibus jus alicui competit, partim etiam pendent a notitia et confcientia illius, qui offi- cium praeftandum habet. — Hic itaque in prio- ri illo cafu perfecte, in posteriori autem im- perfecte officio, quod ex illo oritur jure, fatis- . facere temerur (i1). Sumit jam fibi Mendelides, omniaea jura, quae congruunt cum nota jurium perfectorum , re vera esfe jura perfecta , id est, vi exigi posfe (2), quod igitur coactionis jus iis in cafibus intercedit, ubi nullae non istiusmodi conditiones, füb quibus ex legibus fapientiae et bonitatis mihi competit jus, quaeque mihi quo- (1) Haec de Mendelidis Jerufalem ,. p. 31. de- fumfi ex Sy pkens, l. l. p. 357, qui feqq. paginis egre- gie hanc refutavit ópinionem. (2 Mendelides; l.1. p. 29. : C, 128. ) quoque datae' funt cognoscendae et. dijudican- dae , neque folum, neque ex parte pendent a notitia, judicio et confcientia illius, -qui. offi- cium tale perfectum praeftandum habet, in. iis omnino cafibus, in quibus ope hujus. judicii mihi perfüafum habeo, alterum adverfari legi- bus fapientiae et bonitatis, fi reapfe. meum jus non agnovit fique me impedire vult, wetrd nus hoc jure utar (1). , Primum autem corollarium , quod apud Men- delidem ex demonfítrato discrimine inter ju- ra perfecta atque imperfecta fequitur ,. est hu- jusmodi (2): unice. officia et jura ^ quae. in omittendo confistunt,. in ftatu. naturae. funt perfecta; omnia vero jura pofitiva et officia e contrario funt imperfecta (3). Igitur: homo fine benevolentia, pasfiva aut activa, non po- test esfe felix (4). — Itaque bomini officium incumbit, ea bona, eorum faltem, partem; qua carere potest, ad utilitatem fui. fimilium ,.. ad benevolentiam adhibendi. Verum haec facultas cum fit limitata, atque cesfare posfit, ex elec- tione et determinatione ejus qui facultatem habet , de- (1) Flatt. l. 1. p. 14. (2) Ibid. 1. 1. p. 26. (32 Mendelides, l.l. — (4) p. 33. denim cognoscitur, quantum e fuo in bene- volentiam erga alios , impendere velit, et erga quem, quibus temporum momentis, — haec quidem- folus ipfe homo determinare potest, - non vero alius, cui fundamenta, quibus haec determinatio illudque judicium innitantur, cog- noscere datum non est (1). l ^Homo itaque, in ítatu naturae degens, per coactionis media nullo tempore ad benevolentiam exercendam erga alios cogi potest. ^ Benevo- lentiae officium tale est, quod uniuscujusque . confcientiae est relinquendum ; de cujus igitur exercitio vel neglectu nemini rationes reddere tenetur. Contra vero unusqüisque perfecte obli- gatus.est nemini nocere,. et perfectum habet jus impediendi, quo minus alter ipfi noceat. De obligatione perfecta e factis et. contracti- bus. ita fere Mendelides (2): jus illud imperfectum, quod habet. alter. in bonorum meorum partem qua carere posfüm, debet | mu- (1) Explicat hoc Beyer, co 42027. : ())Mendelides, l l| p. 47-ss. Hinc igitur Hufelandus (Uezer den Grundlozs des Narurrechts p. 119, apud Sypkens, Cv. Mag. van v., Hemert, I. 369.) putat, Mendelidem hane divifioném | in perfecta officia atque imperfecta excogitasfe, ut fufida- mentum aique originem juris coactionis e contractu j vel pacto demonftraret, ] (4) ^ C 195 ) : mutari in jus perfectum, fimulac ego in ejus utilitatem animi fententiam et voluntatem ci aliquid ex meo concedendi , ipfi congruo mos do fignificaverim , atque ille, in cujus utilitatem ita ftatui, accipiendi animum et voluntatem rire deelaraverit. — Etenim nifi hisce. actionibus vim quandam adfcribas atque eflicaciam , nifi hisce tribuas facultatem , juris conditionem immutandi , et, quod antea meum erat, in dominium al- terius jam transferendi, meum quoque jus. de rebus ftatuendi, fibi ipfum foret contrarium. Ad hanc autem doctrinam dubia adtulerunt multi; veluti Zóllnerus in opere: tseber Mendelsfohn's Jerufalem, Flattus in opere: Fermischie Verfuche Sp. Y. Epiftola I., S y p- kens in Commentatione: over de betrekking zus[chen de Zedekunde en. het. INatuurrecht , Dullert in Disfertatione: Ze Offcii ez Ju- vis molionibus recte. inter. fe distinguendis ; alique. $ V. ; dHurELamwp:i doctrina traditur, Hufelandus egregie de Juris naturalis fludio meruit; primus Criticam philofopliiam ad eC 136 ) ad Jurisprudentiam: naturalem :applicandam esfe monuit (1). . Acriter non tantum ille fed acu- te quoque de utraque, cum relata, tum ab- foluta juris deducendi ratione judicavit, om- neque dubium tollere conatus est, utram- que -conjungendo. rationem ,' unde. fyncretis- ticae juris deductionis exflitit auctor. — jus, inquit (2), facultas est moralis e duobus fon- tibus oriunda; cum.et permisfionem (riaubt feyn), :-et.vero facultatem - ( Befzgnisz): jus involvat. Utrumque hoc a lege morali profec- tum est, fed diverfo modo. . Illud enim refpi- cit jus habentem, qui facultate gaudet: plenisfi- "ma, ea perficiendi , vel quae ipfi lex moralis jubet,.vel ea, quae'lege morali permittuntur , adeoque, quae lege morali nec jusífa funt, nec vetita (3); quamobrem directo lege morali haec facultas conftituitur. — — Alterum vcro. profluit ex oflcio five obligatione perfecta. obligati , non refistendi coactioni illius, qui jus .habet, licet ille contra legem moralem agat. — Sulti- cititaque, eum esíc obligatum alteri; vel obli- B2 () Hufelznd,l Ll et Weife, ZicGrundwisfenfcz. des Rechts, 'Tubingae 1797. p. 22. (2) Hufeland, Lehrfüre des INaturrechts, Introd, $: 18, feqq. P." I. C, rz, Sect. 1. $ 71. Sect. 2. Ed. 9. ant. I795. (3) Cof, Dullert. 1, 1. p. 41: [ op, ) gatione generali eaque negativa, vel!fpeciali po- fitiva. — Ita a debitore praeftanda est. obligatio debitum folvendi. Creditor, licet locuples fit, etiam pauperrinum debitorem" bonis privare potest, et vi adhibita eum cogere, ut debitum folvat, ad quod officio vel obligatione perfec- ta tenetur. Prius ergo Hufelandus ex abfoluta juris deductione defumfit, alterum vero ex relativa. Postea idem auctor aliam inivit viam, de qua mox erit videndum. Quantus vero fit ufus hujus divifionis, in hac juris deducendi methodo , fatis patet ex iis, quae de utraque hac deductione moneri commo- de posfunt. Quam cnim fejunctim quaeque ha- bet: deductio utilitas, hic conjungitur, ( .2m28. 5 C ADU AXSIE RIDE DE NOTIS, QUIBUS PERFECTA OF- FICIA AB IMPERFECTIS DISTIN- GUERE LADBORAVERUNT VI- RI ERUDITI. ——— 40 aa a — [ Is fuperioribus, quae Capite II. tradere co- matifumus, patuit, quo confilio illa divifio offi- ciorum in Perfecta et Imperfecta in Jurispru- dentia naturali fuerit propofita. Per eam fcili- cet, Jurisprudentiam ab Ethica feparatam confti- tuere doctrimam fibi videbantur philofophi lon- ge plurimi. Cum vero juris notioni per fe inest facultas cogendi, illa cogendi potestas criterium fejunctum generale conftituit, quo apte, ut vi- debatur, dignosci posfent officia perfecta ab im- perfectis (1). Varie tamen hanc notam definive- runt ex varioque petiverunt fonte. Cum vero , uti (1) Plurimi etiam in eo notam certam invenire fibi vi- dentur, quod officia perfecta confistunt in abftinendo , im- perfecta vero in augendo eo, quod alterius jam est, vel ] iri- 20 CTMBD 7) uti ex confilio patet, quo ea divifio fuit adhi- bita, maxime attendenda funt principia, quibus uf funt viri docti, in quorum noris jam verfandum erit, fecundum ea.quoque principia hoc Caput dispofüimus , ut in vasto illo fenten- tiarum labyrintho filum quendam nancisceremur. Habita vero ratione fümmae illius; commuta- tionis, quam post medium feculum proxime elapfum, philofophia fübiit auctore Kanrio, illud Caput in duas divifiimus partes, quarum prior fententias amplectitur illorum philofopho- rum, qui ante Kantium floruerunt; posteri- or vero eas, quae propofitae esfe videntur ab ilis eruditis, quibus facem praetulir. fummus ile Regiomontanus philofophus, criticae phi- lofophiae pater. tribuendo. eo, quod nondum habet, paucis admodum re- uitentibus, in quibus tamen Flattus, Zergischte: Ferf. ( 130 ) Pu WOSMBUIO m DE NOTIS, QUIBUS OFFICIA'PERFECTA AB IMPER- FECTIS DISTINGUERE LABORAVERUNT PHILO- SOPHI, QUI FLORUERUNT ANTE COM- MUTATIONEM, QUAM PHILOSOPHIA SUBIIT AUCTORE ZZNTIO. A ario ac diverfo modo discrimen inter perfec- ta et imperfecta officia definire, et utramque fpeciem notis fuis distinguere laborárunt eru- diti. Alii enim, qui dolorem fummum habe- bant malum, dolore etiam minori vel majori, ex hujus vel illius officii neglectu orto, metie- bantur, utrum ad perfecta an vero ad imper- fecta officia actio aliqua esfec referenda ^ Alii imperfectum officium dixere, quo praeftando alii fiunt perfectiores ; perfectum autem, quo neglecto fiunt imperfectiores. —Alii in aequa- litate hominum verum discrimen fibi vifi funt invenire, alii denique alia in caufa. | De his autem notis peculiariter agere aggredi- mur, obfervantes principia, quae cum in Ethi- ca, tum in Jurisprudentia naturali fibi fumfe- runt K mt) runt illi philofophi, quorum placita fumus tra- dituri. ; Subinde pro viribus, et faepius aliorum opera wfi, eas notas refutare conabimur, ut inde paul- lulum jam refpondeatur ad illam quaestionis par- tem , quae de nostrae divifionis veritate agit. ta enim in illo Capite reftabunt tantum primariae notae tractandae , quibus fere omnes oficia per- fecta ab imperfectis distinxerunt. — Ceterum monendum, mein hoc Capite conficiendo maxi- me ufüm fuisfe opera Cl. Mehmel, in Spe- cimine de mostro Zrgumento, ec Flatti, Vermischte Verfuche Spec. I. Ft /Àà SEC- Co 2 "n$t EGUE £OUP ROOM, REFERUNTUR SENTENTIAE ILLORUM "PHILOSOPHO- ORUM, QUI EX MAJORE VEL MINORE NOTITIA | OFFICIA PERFECTA AB IMPERFECTIS DIS- * .^ TINGUI POSSE CONTENDUNT. Cs hacc. quaestionis pars. non historica qua- dam. ratione. tractari posfe videretur, fed potius 2Uctores, de quorum placitis agendum: erit, ad clasfes quasdam, principiorum ratione habita, refereudos esfe ccnferemus, ab illis incipien- dum duximus, qui ex majore vel minore eviden- tia perfectum oflicium distinguere laborarunt ab imperfecto; principium fcilicec Mendelidis, quod fupra tradere fumus.aggresfi, ad aliquem modum reftrinxerunt alii, Sulzerus, Ulri- chius et Garvius. $E S^ vyzr zig Wr). À quo tempore homines rectae rationis prac- fcrip- (1) In tractatu in Actis Academiae Regiae doctrinarum * et (C 352. J | fcripta agnoscere coeperunt, aliter per rerum naturam fieri haud potuit, quin petierint parvu- las quasdam focietates, unde postea civitates exfliterunt et Respublicae. — Ex iis jam pa- tet, Sulzerum non aliter viventes cogitasfe homines, nifi in focietatibus , quarum finis est, ut quisque alterum, quantum fieri potest, feli- cem reddat. - Sine ejusmodi fine. quibuscunque demum la- tronum aut barbarorum hominum turbis isti-- usmodi congregationes fimiliores dixeris, quam civitatibus, homine ratione praedito dignis. In tali igitur vere humana focietate non cu- rare legislatores jura illa et leges, quae a rebus et temporibus unice pendent, fed naturales tan- tum obligationes , fponte patet , cum unice agi- tur de obligatione illa , quae profluit ex confi- deratione originis, naturae et rationis illius legis , quae omni loci conditione prior est. Ne prin- cipes quidem hac lege naturali funt foluti. —: Inter eos enim, prouti inter fingulos. cujuscun- que focietatis focios, obligationes. intercedunt , quas implere tenentur; cernitur inter ipfos fe- et Litt. Hfum. Derolinenfis ann. 1756. Tom. XIT. Titulus ipfius Commentationis est: Recherches fur unm Principe fixe, qui ferve à distiuguer les: devoirs de la. Morale. de ceux du droit Naturel , p. 450. & xs 3" fere. Respublica quaedam, quae fuis legibus fun- damentalibus , quamvis plerumque tacitis, regi- tur. Felicisfimam itaque focieratem | ineundo, homines finem etiam fibi propofuerunt felicita- tem. Huic vero felicitati nil magis obftat quam neglectus eorum officiorum , ad quae implenda tenetur homo, cui, fi his fua fponte fungere- tur, nullo modo opus esfet legibus, quibus unius imbecillitas et alterius perverfa agendi ra- tio reprimerentur, et ad focietatis communem finem, ad fummam felicitatem, | adaptarentur.: Exinde igitur, quod homines omnes non ae- que moraliter boni fint atque fapientes, legum fluxit necesfitas, quarum fanctio immorigeros ita quidem obligar, ut vel inviti focietatis fe- licitatem augeant. Plurimum itaque interest le- gislatoris, ut probe fciat, ad quaenam quis co- gi queat, ad quaenam vero minus. ' Ob. eamdem quoque hominum perverfitatem requiritur, ut fingula quae facere, quaeque omittere debeant illi, accurate definiantur 5 ^nul- lo enim pacto magis ad officia füa negligenda homines veluti allicerentur, et fine füo careret civitas, quam distinctione illa vulgi arbitrio relictá. | Sed hocce dé obligationibus fuis implendis hominum judicio, reftringendo , et quidem quam maxime id fieri potest, nihil pec- P «C gs 2» peccatur contra dignitatem . cum homine na- tam, aut contra bonos mores illorum , qui le- gibus civitatis facile morem gerunt; boni enim . illi fua fponte id perficiunt, quod civitati pro- dest, nec laeduntur legibus, quae idem ju- bent, quod ipfi fuae rationis imperio jam perfecerunt. Solis igitur malis leges fcri- buntur, quibus ita facultas adimitur civitati nocendi. Primarium itaque Sulzerus asfum- fisfe videtur principium 5 quaedam officia legis civilis imperio posfe fubmitti , alia vero non pos- fe; aliorum officiorum necesfitatem ab omnibus perfpici, alia demum cognosci ab eo, a cu- jus fingulari conditione eorum | implementum pendet. Haec itaque imperfecta, illa perfecta officia merito dixeris. | Quodcunque lex jubet, ex fanctione fua, qua carere non debet, peti potest per vim, non quidem arbitrariam aut. ex jure fortioris profectam , fed quae ratione et bonitate admittitur. Hinc lucido patere dicit Sulzerus, vim nunquam adhiberi posfe nifi in iis cafibus, ubi ille; penes quem est vim inftituendi facultas, certo fciat, id quod petit, alteri esfe offici- um, qui id recufando ageret injuste. —Ce- teroquin vis, quam adhiberem, injusta esfet et inconfiderata. Contra abfurdum esfet cujusque re- C 136 )" relinqui arbitrio hoc officium implere vel minus , quod. omnes deberi certo fciunt. — .Jam | con- cludit: non. aliud. principium esfe quam illud: quaecunque officia (1) abfolute certa , omnibus nóta , ea funt perfecta; quae vero quisque pro fe tanium. cognoscere potest atque ex : conditio- se fua dijudicare , funt. offcia imperfecta y quae legibus fubesfe non posfunt.... Videre facile est, inquit, omne officium ; quod nititur gene- rdi humanitatis notione (e PIumanit£) esfe inter ea cenfendum , quae omnibus hominibus evidentia funt omnibusque femper eadem. Id contra, quod. ex. contractü quodam peculiari aut conditione facultatibusve alicujus. fingularibus profluit, quod igitur a notitia virium et rerum conditionis pendet, quae foli perfonge obliga- tae nota esfe posfünt, annumerandum esfe of- ficiis imperfectis. — Principium | illud: explicat ex illa quaestione ,"-num ad cultus divini quod- dam genus cogi quis posfit; num huic igitur alterive relisionis fectae, quae v. g. in patria aut regione ubi quis degit, est recepta, fefe ) dGnoe vail (1) Antea asfenüitus. fuerat iis philofophis, qui flatue- ient, officia, obligationes imperfectas, (quae dicebantur officia humanitatis) pertinere ad disciplinam ' Moralem , alia vefo, quorum obligatio perfecta erat, referenda esfe ad Josisprudentiam. Naturalem, N addicere, in officiis perfectis fit habendum, an vero -in. imperfectis. — Inrima illa, inquit, veritatis agnitio a me unice pendet, de ea vel afrmanda .vel neganda penes alterum non est arbittium. lgitur est officium. imperfectum , et cuique. tribuenda .est confcientiae libertas, per Jus. naturale.ei debita. - Animadvertit F la ttu. p. 39. non fatis es- fe. determinatam illam ,:' ab evidentia fumtam , perfectorum officiorum notam. . Qualis enim in- telligitur; evidentia? Incultistmorum hominum ?: Et certe hoc in cafu omnia officia Zz- perfecta forent dicenda ; .cum exigua (incultis praefertim] hominibus; quales adesfe peregri- natores .asferunt, qui fpecie fere externa in hominibus cenfentur) admodum officiorum pars innotuerit. An vero in Philofophia clarisfimorum Virorum? et certe. nulla aedi officia imper- fecta -dari diceres. Quod vero ad illud attinet criterium ; quois, quiab altero aliquid praeftandum exposcit ,. fibi perfuafum habere debet, fe illud expetere pos/e ct debere, altertumque a:/ quo id exposcit ad ejus praeftationem necesfario esfe obligatum, Flattus recte animadvertit, requiri accuratio- rem et fuperiorem adhuc legem , qua definiatur, quibus tandem cafibus coactionem adhibere , officium fit, vel minus. Prin- (238 ) Principium autem illud fubfistere. asferit eti- am inter homines, qui nullo focietatis civilis vinculo tenentur, quique in vero naturae ftatu degunt. Quaeritur, quodnam igitur fic funda- mentum dicendum , quo judicem , quid ab altero exigere posfim etiam per vim, intacta aequitate (ex jure) naturali ? Huic quaestioni ita refpon-. det: 19. quod ab altero peto, res debet esfe, cui renunciare non posfum, nifi neglecto eo quod mihi officium est naturale. — 29. Alteri pariter officium esfe debet, mihi quae peto non negare. / Concludit itaque Sulzerus: debet officium perfectum femper esfe tale, quod ille qui id exigere vult, dijudicare et fcire potest, haberi in illius, a quo id exigitur, officiis naturalibus. Ceterum , me quidem judice, conflare videtur, Sulzerum; Virum Celeb. talem inter of- ficia perfecta et imperfeera conftituisfe dis- criminis notam, qua ad alterius jus refertur offi- cium perfectum et hoc ex illo- derivatur. Ubi enim ab una parte jus est, ibi certum est et evidens ab. altera. parte praeftandum officium , fine quo jus nullum esfet. $ II. C 199 D $ IL "JU y acre). Ex ipfa, inquit, Ulrichius fori externi mere naturalis natura et indole, intelligi putave- rim, nulla alia via hic exquiri et ftatui posfe, quid rectum fit, quid permisfüm, in aliorum vita, nifi communi quodam et conftanti omni- um hominum judicio ac fenfü, quo intelligunt manifesto, quid aliorum in loco conftituti, facturi et fibi indulturi, quid ab aliis concedi ac prae- ftari fibi, optaturi fint (2). Quod quo usque manifestum est, etab omnibus concesfüum, eo usque rectum est in foro externo mere naturali. Ad haec vero ab Ulrichio propofita, fe- : quen- (QD) Ulrichius, Znria Phibfophiae Justi five Jugis INat. Socialis ez Gentium , Jenae 1783. $ 31. p. 28. (2) Illa quae nobis officia esfe putamus, nos etiam ab aliis posfe non tantum, fed et debere expetere , quoniam illud ceteroquin nobis etiam non esfet obligatorium , etiam pu- tarunt: nonnulli Critici Philofophi ;, et ex codem fonte de- rivarunt Jus latiori fenfu, (fortasfis etiam fecundum eos illud Jus imperfectum foret dicendum) , illudque dixerunt aequitatem, — Strictiori fenfu hi Jus dixerunt libertatem co- gendi alterum ad aliquid faciendum vel omittendum, — Vid. H. J. Matthes, in libro cui titulus: 742942. van de Crit, IW jsbeg. Y. IV. Specim. V. p. 170. * bi C 120: ) quentía animadvertenda habeo. Confzhfus om- "nium hominum inter fe abfolutus est res, quae ne cogitari quidem potest. :1?. Quod igitur Titius, Cajus, Sempronius ec Maevius facerent et opta- rent, fi Pauli in loco esfent conftituti , justum est et extorqueri potest. Verum requiritur jam primario, ut hi omnes inter fefe confentiant perfecte, de eo quod fibi fieri velint, quod quidem in hominum z2Asoéju; non est praefu- mendum. 1 29. Sed fi aliqua. in caufa hominum opinio- nes et vota confentiant, cerüsfime erit illa , qua nulla coactione affici fe optant. ^ Titius igitur, Cajus Sempronius, Maevius idem jam fentire coguntur quod Paulus fentit ipfis obligatus , et quidvis potius optans, quam ut ipfius credito- res per vim et coactionem Jus faum perfe- quantur. .3*. Cum hic ratio habeatur unice eorum "quae homo fentit, atque iis adeo totum ju- ris principium innitatur, necesfe est profecto, ut adfit fuperior lex, | qua deíiitur, quid tandem homines | velle, quid optare tenean- tur. Ceteroquin enim pro cujuscunque arbitrio Jus qüoddam conflituerezur, et fibi contraria quaevis, uti vidimus , exiade non raro proficis- cerentuar. $i vel asfumatur, illum intellectum omnium inter fe confentientem :esfe fenfoüm quen- C. dam.) .quendam moralem, vel fic tamen pro fummo principio asfumi non posfet (1). $ III. GanrzE (o) Quare, inquit , fummus Garvius, agnos- citur, aliquid interesfe inter praecepta naturae ? quare aliis dicimur. perfecte teneri, aliis vero imperfecte, id est, quare ad illa peragenda vi cogi posfümus, ad haec vero minus? Nonne quidquid honestum est, id omne justum est ha- bendum, et nonne. omne justum moraliter est necesfarium ? Quibus ad haec optime refponde- tur, ea fane veram justi praebent notionem. Vis et; poena mala funt habendae, non igitur ad- hibendae, ni(i malum quod inde profluit com- penfetur utilitate illins, quod vi exigitur. Ali- quid urile. quidem esfe potest, non vero ob- jectum praeceptorum cogentium et punientium. ! Pa- (1) Vid. T. Sypkens, Disfert, Inzug. de Primo Mo- valitatis principio , Grouing, 1801. p. 998. fq. (2) Garve, unerkungen zu Fersufons Grund[atfen der Mora/ph. p. 414 fqq. prodiit Anm. 1772. Aliter qui- dem et mogis fecundum Pufendorfii Wolfiique epintones idem auctor hac de re expofuit in animadv. fuis ad Cic. e Of. I. p. 98 fq. quod. prodiit Ann, 1783. Cono ) Paoriter illa quae bona fine ullo dubio fünt, fed. non tam necesfaria rei communi, ut exinde fingulorum libertas adeo minuatur, ut neglec- tus puniatur eorum quae minime coaétione aut poenis vindicari posfunt, certe nom aeque ac per alia quaevis media. Id enim quod non ita confistit externis actionibus, fed multo magis in quibusdam ingenii et animi fenfibus, illud certe non rite annumerandum officiis, ad quae implenda cogi quis potest. — lta demum Gar- vius communem utilitatem hac officiorum di- vifione optime ftabilitam esfe cenfet, plurimo- rum omnino commodorum fummàá ampliáti. Itj nemini, inquit, fine necesfitate malum in- fertur, quod fi tamen res et tempora postulant, minus malum praefertur majori, quod ex fine ultinio , et fupremis juftitiae regulis lucide appa- ret. (,Lis die lezflen abfichten , uud die hóchflen Regeln des Rechszsverhaltens durchleuchten.) Ita quidem Garvius ex eo, quod officium perfectum five juridica obligatio folas externas actiones fpectet , imperfectum autem animi quan- dam dispofiionem , ex quantitate mali, ex co- actione óOriundi, discrimen petivit, fed alia quadam ratione hoc etiam est aggresfus, qui quidem locus, cum Mendelidis fententia arctisfime cohaerens, effecit, utde Garvio in hic Sectione dixerim. INon- .que rebus: icitcumftantibus illi foli eui otticium C 145 ) "?Nótinülla inquit , hoc loco ófficia', 'oblivandi vim füim mutuantür-ab-* hominum conditione pécüliari, /a- cireuinfítantiis. eorariz; Inde depen- det: quaenáiifi?et: ipfi: A 'teneántur ,"ét quaez ham ipfis práeffanda" int. .' Quis: vero' ilfas cir- cumftantias- dijidieatürüs est praeter ipfüm qbli- gatum ?. Aliis contra. officiis tenemur, qualiscun- que tandem fit rerum *et temporum conditio (1). Haec mihi ab altero deberi et ego fcio, et fcit judéx'- córam quo aliquid'ab-aktezó peto. Alia vero ex quibüsdam ntum ^rerum — momentis praeftare teneor, de quibus igitur. praeter me reino jídicaré potest"en praeffari à''me posfint. Garvius itaque" hócce loco discrimtinis fun- damentum pofuisfe :st' dicendus d8 "evidentia et manifesta notitia obligationis j^ quibus effici- türj 1€ quizpetit-fibi- praelati officium ; hoe praeftarí 1. posfe' fciat; et porro in variis diverfis: incufüibit ; "cogis. ^ Omiéiniüs aütem: dicere de-iis locis exGarz JDÉoIEO di (Ule ies xii (1) Ex mioralitun príncipiomum firmitate | et. indübirara certitudine illud discriminis inter Officia Períceta et Im, perfeera func amentusn explicari eriam ali, uti Ehlers, über die Un atihifiak Left des Büchernachdruks mack dem 74 - Büllichen Zwaugrechz , Desfau und beipiig 1784. p. dg ec iyFlatt l lota neefgzaq .V 3X 0 32800 K C 144 2 vii fcriptis, quibus de juris naturae fignifica- tione , de illius finibus, de officiorum etiam divi- fione horumque discrimine ita. quidem disputat , ut minus fortasfis aliis placeat, cum .de non alio discrimine videndum nobis fit, nifi quod ad perfecta et imperfecta officia pertinet. $ AV | -« De Surzenrawo et Ganrrawo Systemas |: £6 -animadverfiones. ; . Indubie quidem verum est, fecundum Flat- tum, excorfionem violentam alicujus actionis aut omisfionis eo demum in cafu. esfe licitam ,-ubi homini est. perfuafum, fe. facultatem habere ea alterius actione. aut omisfione utendi, tanquam medio ad fuam ipfius felicitatem. conducente , verum etiam requiritur perfuafio illius ,; cui o£ ficium incumbit, fe alteri ad praeftandum. te- neri, fic enim pro certo haberi potest, id quod exposcitur, esfe in debitoris officiis. - Falfum vero est, in omni omnino cafu ab altera. parte adesfe officium , ubi ab una jus est (1). 1?. Quia incidunt faepius cafus, in quibus ab | | al- . (1) Conf. Criz. Mag. V. p. 3534. C n5 ) altera illà parte- officium adesfe ne .;copitari- qui« dem potest ;; uti-illud: obcnet. in. juré/qnod &a- bemus. in furiofos,. in. animalia. — Verum hoc cafu: non.adeo jus Mhabemus, ded:spotesraceny porius. Ecenim | furiofo$: aut auinalia ^fi nos-. uis actionibus, quas in ea jure , inflituimus fei opponunt i7jusii agere dici non posfunt. ::9?, Objective quod. dicunt. (3) -fi^res- fuz matur; uti Mendelides. fecitj:^l. 1. p. 502 J'erufalem. Sect. Y, notio. juris I ani arctis- fime inter fe cohaerent. JAmug3' 'trpzitfg - Subjective vero fi: res: fumatur , ratione. Thabi- tà opinionum et^ fenfuum moralium; | ut. ait'j ilius cui. incumbit officium, plures dantur ca- fus ubi. jus :petendi non refpondet" officio: prae flándi. — Subjectiva' enim : fui officii, emplendi obligatio est necesfitas agendi, orta; ex optimis quas individüum quoddam pro fua''conditione habere: posfit, notionibus :(F batt,:p. 151); — Subjectiva itaque illa, obligatio femper .po- nit fieriposfe, ut officium ab. eo agnoscatur , qui praeftare officium deber. Illud vero in uno quoque homine a'fexcents adeo dependet rerum conditionibus, de quibus penes ipfum rt non (1) Objectivum officium est obligatio necesfaria ad agen- dum, quae nititur probe perfpectis legibus fapientiae et bonitatis, ^ Kk 2 4 ^ € m6 ) non. est árbitrium. Facillime itaque fieri potest y ut obligatüs:vel ob neglectum animi cultum , vel ob .regionem ubi natus. est , ob füuperftitio- nem vel alias ob caufas^fibi officium impofitum - nonagnoseat, ut.nom videat, illud proficisci ex: legibus fapiéntiae et bonitatis, quod cultior of- ficium esfe.duxit, quodque igitur ab eo prae- ftandum:esfe cultior ille alter judicavit. A cultu tantum ,. in. idiverfis hominibus diverfo id depen- deret.ac diverfa. cujusque cogitandi ratione ' e» aliique caufis. dü T Quamquam igitur omnino asfentiamur .con- fult; -«Gratamía (2) pofito jure unius, poni etiam obligationem in alis; Flatti tamen fe- quimur. fententiam , docentis, juris caufam et fundàmentum pofitam non esfe in agnitione officii , quod.a fe praeftari oportere , ille intelligit, a quo exigitur; et.contra jus non esfe, ubi igno- ratur an ;alterius officium: praeftari ees ac de- beat. 19G0r21 (1) Conf, Crit. Mag. V. p.353. (2) Disfert, de Jure ez Injuria , p. 96 fq. P Ti SEC- C 14 2 '* E'CTUQTOUSECUUNOD 4A. SOCIALISTARUM PLACITA. ——— ár-9910399409900 € —— d? ro fingulis juris principiis, quae asfumferunt Philofophi variae fuerunt discriminis inter of- ficia Perfecta. et. Imperfecta notae. — lta qui focietatis cultum fummum esfe juris principium putarent, illi etiam ex eo num magis minusve directo officia fpectarent focietatem , petierunt inter oflicia Perfecta et Imperfecta differentiam. $1 Uiaoq B:0yr. EN: Di0 £F oriuis5 (1X Quod alia, inquit, nobis perfecte alia im- perfecte debeantur , caufa est, inter eos quidem qui in naturali libertate fecum invicem vivunt, diverfitas praeceptorum Juris naturalis, quorum alia. ad-72 esfe, alia duntaxat ad «3 bene esfe fociétdtis faciunt. Unde cum minüs necesfari- um fit, haec quam illa alteri exhiberi, rationis doV esi obe qua- (1) Jur. Nat. et Gent. L. 1, c. 72. $ 7. € 48 ) quoque est,-ilds regidiore modo: posfe 'exigi , quam haec cum ftolidum fit, medicinam morbo longe operofiorem et molestiorem adhibere 5 accedit; quod circa illa fere pactum inter- cedat, circa haec non item, quae cum cu- jusque confciemtige 'et pudori relicta fint, non conveniens est! ea per coactionem exigi praeter extremam .necesfitatem. ^ In. focietatibus civilibus hoc discrimen ab ipfo legislatore civili dererminatur, qui tamen feré fequitur principia Juris: naturalis, nifi peculiaris civitatis ames aliud: fuadeat. "Barbeyracius in nota 5. ad h. l. adjecit; 19. fine illa distinctiorie non decerni posfe pro- bum hominem ab eo qui invitus officia erga ali- os praeftat. 2? In officiis Imperfectis res et tempora femper confideranda esfe, non abfolute igitur aliquid inter officia Imperfecta juberi posfe. $ IL UH o Tchü.ESsOowNwUS (I). Pariter fere atque Pufendorfius,. hoc discrimen enunciavit. lta enim. fere loquitur: . ; sii tüepp - i prou- CD) System of Moral Philofo tus Lond. 1755. Vol. I. P. 257 er Aw, Qr) C 149 D prouti jura mágis minusve necesfarie in civita- te vindicari atque obfervari debeant in focietate , dividuntür in perfecta et imperfecta. Quaecun- qué, jusproprie ita dictum, aliqua ratione con- ducere potest ad publicam utilitatem, funda- - mentum füum exinde mutuatur, quod eo tendit, ut haec publica utilitas promoveatur. Obfervantia et implementum cujusque juris pro- prie ita dicti aliorum , est res conícientiae, ne- cesfarium quid, ut Dei et tuae ipfius confcien- tiae approbationem nanciscaris. Nonnulla ve- ro horum jurium funt ejusmodi, quae utilitas publica requirat, ut femper vindicentur et ob- ferventur cuique ea habenti, et quidem per co- dctionem , ubi mitiores modi cernuntur ineffi- caces, ea dicuntur Jzrz Perfecta , in quibus cenfetur jus cujusque innocui hominis ad vitam fuam, reliqua (1). | » Society, inquit; cam mot fubfist unlesf » thefe rights are facred." Nullus homo fe- lix esfe potest, ejusmodi, ipfius juribus pro | GIOY cu] 20 9r- (1) Loquitur Hutchefonus quidem de [uribus perf, et imperf, et locus, iteque "hic excitatus minus congruens nostro fcopo facile videretur, verum femper Juri oppofüerunt officium. Unde fit ut qui de Jurium in- dole agit, de officio quod cum eo congruit, eique re- fpondet fimul non agere non posfit. , C 59 ) arbitrio ;violatis. Alia. jura; pariter. quidem fanc-. t2, ratione: Dei. et nostrae confcientiae ; ,ejus-; modi tamen funt, ut,; quia remorius (et obli-, que tantum) agunt in publicam ucilitacem, , ase; feri aut vindicari per violentiam. et. «oactionem ; us cujusque hominis, uitae ctu Tics dis jura imperfecta ,, ejusmodi. jura. funt pauperum ad elemofynen; a ' dizioribus petendam bio quisi NERQETSBEBICU AUTEURS III. »do- 35/419 rites ag abe -—- -Garyius- item post; locum fupra, traditum. ea. ponit: dantur actiones, quae fi obtinent fimpliciter. utiles funt, quaeque .. propter utilita-, tem inde profectam ,. obligatoriae fiunt.. Aliae vero ,. quarum. frequens. commisfio focietati ad- modum. est. necesfaria, Cuncta. officia virtutes ,. quae ct;imperfecta dicuntur, funt de priorum: genere, de posteriorum vero obligationes Juridi- cae, five officia perfecta. (1) Locis fupra laudatis, € 1850 Á) al Peigpsctb aituilutusr (iy » fIOQ : 2722 MrTU2EE MILPITOS r, €119f1 -. Officia. perfecta ab imperfectis accuratius diss tinxisfe: videtur-:.P esrelius, quam cetert fcriptores ; qui focialistarum nomine vulgo ap- pellantur.. Ad fimilitudinem énim illorum fcrip- torum ,: qui, licéciunum quidem idque fummum principium;in doctrina morali: probent, plura tamen. principia ;; huic: proximz , tanquam prae- cepta generaliori-proponenda; admittunt. qua- tuor praecipua officiorum :;pérfectorum ,.. quibus àb imperfectis:officiis haec: discernantur, pràe- cepta flatuit.-.'Quae- autem in illis quatuor prae- ceptis ;' de quibus jàm fupra:diximus (2) , non posfunt numerari ;:: ea: omnia praeceptis officio- rum- imperfectoram adfcribenda. cenfet. , Quae veto licet-ira fint ,,Pestelius-tamen primam fümmamque officiorum. perfectorum no- tam dixit: AauZ. posfibilem. focieratis humanae et. civilis conferv»ationem ; nifi vim, qua. alte- vi alter. fuum; detrahit y vi: repellere es. per yim ademia recuperare liceat. |» to 13r Imperfecta. officia.eo fpectare dicit, ut alter alteri profir,.five agendo, quod pra fua. liber- CD a (D) In Fundam, Jurisp. Nat. Part, II. Sect, 4. Edit. V. '(2) Conf. pag. 107 faq. Cm tate omittere poterat, fivà non agendo, quod,: quo minus faceret, prohiberi non poterat. Haec vi armata non.funt, tum: quid hujus ge- neris officiorum naturae vis plane est contra- rii, tum vero etiam, quía turbis perpetuis ge- fus humanum agitaretur,: fi illa: officia per vim exigere cuivis liceret. $:558:- Ex 'confervatio- ne igitur fócieràtis notam repetivit Peesteli- Us; ex qug pareat. utrum officium vi: fit. arma- tum, an. véro; minus;: Si enim :vis;repugirat huic ;focietatis inter homines: confervationi, ims perfectum | est, (ive minus. plenum: officium 3 fin vero. confervari nequit focictas, nifi vim adhibere. liceat, plenum! five ^perfectum ipfi - dicitur. officium. : Eatenus /quidem "aliorum ; praefertim Pufendorfii vestigia ^ fequitur Pestelius; verum praeterea j "ut' diximus ; quatuor bona conftituit, quibus: vi defendendis focietatis confervatio. continetur, «Ac denique addit:: manifestiora 'esfe facta, quae; ad officia perfecta, «quam quae. ad imperfecta referuntur $360: Ex-quo loco patere videwr, Pesteli- W»t fion-omnino reprobasfe illorum fcriptorum . rationem , qui a majori vel. minori evidentia of- ficia perfecta ab imperfectis: dignoscenda; judi- Carunt. ^ Sed vide quae- de hüc. nota tradit $354- $ Vv. C ug ksnfont; rosaitotfiosd$ dV: (ut De Socialistis: animadver ftones. -: Primo! quidem adfpectu-quaestio videtur. ex- pedita ,'quibusnam in cafibus vis Zebeat adhi- beri ad. exposcendum id. quod-ego mihi per- füafum.habeo, esfe in alterius ofüciis, et qui- busnam in cafbus id /jcegz, in tactis legibus . fapientiae et bonitatis, . Jam;in civitacis. utilita- te haberi videtur norma, ad.quam illae quaes- tiones in cafibus obviis discernantur ; - hactenus vero talem. normam ..defiderari vidimus. . Cum vero confervatio focietatis tantum fit principi- um fecundarium , cujus fuperius est, ve/ Dei voluntas, ve/ Ratio, hominis menti indita a Deo, qui homines fociabiles fecit, vel deni- que fit hominum confervatio , apertum. quoque est illud, quo perfecta officia ab imperfectis dignoscas, criterium, principium petere, maxime in posteriori cafu. Nain fi v. c. meam votam defendo, ad quod perfecte - teneor, illud facio, fecundum eos Philofophos, ut focietas confervetur, confervanda autem ideo. est fo- cietas , ipforum hominum caufa. Sui praeterea defenfio faepisfime locum habet, ubi minime refpici potest ad confervationem focietatis. Imperfecta porro officia revera dantur, quae P non Corm ) non modo ad focietatís profperitatem ducunt, fed potius ad id, ut focietas esfe posfit. — So- cietate enim inita, multa mutantur officia im- perfecta in perfecta, ob vinculum peculiare, quod intercesfit inter eos, qui ante. hunc fta- tum initum ad illa praeftanda nullo modo tene- bantur, ad quae vero nunc, viribus omnium ad communem libertatem vindicandam | adhi- bendis, optimo jure tenentur. — Licet igitur pluribus, fateor, in cafibus illa attributa' cer- nantur in officiis perfectis et imperfectis, non tamen praebent fündamentum fatis firmum 'ac €ertum , quo hoc inter officia discrimen con- ftituatur. j m SEC- ( 355 D SECTIO TERTIA. PLACITA: EORUM PHILOSOPHORUM, QUI TU SUI "ET PERFECTIONUM CONSERVATIONEM NOTAM HABUERUNT OFFICIA PERFECTA AB IM- PERFECTIS DIGNOSCENDI. —— eem ee mM . vacat , qui dicuntur, pater, Pufen- dorfius, quem deinceps. alii fecuti funt, veluti Velthufius, Coccejus, alique füummum . moralis: legis. fundamentum in Dei voluntate quaefiverant. .—' Pietate erga fummum numen ducebantur illi philofophi, et prout om- nia uniüs Dei nutu. ordinata esfe videbant regi- que, ab. eo quoque repetierunt fummum mo- raliratis. principium. In iis antem. primarium locum obtinet. A chen wallius, viret politi- carum .doctrinarum tractatione. celeberrimus et vero etiam eo clarus, quod disciplinam nos- tram tali condiderit ordine fystematico, ut an- tecedentes philofophos omnes.hac in parte post fe rcliquisfe , nonnullis fcriptoribus dicatur. iNon tamen ille focietatem prae omnibus aliis rebus fervandam esfe duxit, quippe qui. fa- ci- C 154 ) cile perfpiceret difficultates, quibus premitur istiusmodi principium in applicatione ad cau- fas fingulas. Igitur individua feu fingulos ho- mines refpexit ,. et.a fui. confervatione ,. princi- pium petiit atque criterium , .cujus ratio hic a nobis est habenda. $ 1. ACHENWALLIUS Q». COEx fui confervatione discrimen inter officia pérfecta et imperfecta, five inter ea,' quae vel vi posífunt extorqueri ,. vel minüs,' repetiit. Summum honestatis" principium | hoc ^ habet: voluntati divinae:conformiter. agas (2). Exin- de autem ita .collizendo concludit (p. 51.): ergo vive convenienter perfectionibus, finibus, gloriae Dei — finibus Dei refpectu rerum , per- fectionibus rerum, gloriam Dei illustra — perfi- cé omnia; quafe optimum univerfo; optimum fnundo morali M ; nha ceneri humano, op- -545 1 | i 'ti- Nox A" Pies. F5 N. Gótting. "— | (2) Ex eodem principio fua derivavit Ww oode fo "s. Elements: of Juris: "udence treated of, iu the preliminary Bárref a coarfé f. Lectur 63 on the laws ef Exgland » London 1743. Sectione T. ! ! hd CUESTA riy i ROLE 2 C 155 ) timum tibi; perfice te, conferva te. — Quiz cunque his:praeceptis ; maxime vero totius coi- clufioni: coz/erva ze ! adverfatur , ille profecto coactioni obnoxius fit oportet illius, cui fe ipfum confervandi officium incumbit. Achenwallium vero hoc fui confer- vandi principium, non tatquam fümmum five primum agnovisfe patet e variis ejus locis. Excitasfe-füfficiat ,; qui: habetur Op. /aud. p. 8o. ubi: hoc' 'coactionis.. -jus^ procedit :quazesus. obligatio foriior. nom .obflet. Alio loco p. 93- jus illud: perfectumi-in- fui confervationem cuili- bet competere dicit: guaatum competere "pos- Deinde: vero; .licet- ii$" praemisfis, quae Nchenwallius conclufioni isti, conferva te: praeponit, rité accommodari posfint ea, quae pet coactionem "fiunt" licet nostri confetvatio- nem non 4deo, fed civicatis potius (cujus 'con- fervatio, paucis tantimn in cafibus diverfa. est a nostfa ipforuiti «confervatione) fpectent, vel fic- táiben non directo cum principio, unde folum criterium promanat, cohaerent. Latius itaque patet jus*coactionis; quam ipfum prineipium, unde proficiscitur. Supplendum itaque aliquid videtur, illudque. con(tituere . maxime. aggresfi funt Hoepfnerus et Federus, qui pro füi confervatione, confervationém . perfectio- num , C 156 ) num; aut dominii fui , tanquam criterium. offi- ciorum , perfectorum. et imperfectorum asfum- ferunt. "m . ioaiGulldlo iwiedtabe aid 4iorruxwERU:S Qe. ibn mu ) " EV shen wa idum praecipue. cid est Hoepfnerus; cujusque: doctrinam. ad officia perfecta. et ámperfecta peculiariter | adhibuit. Pofito enim principio: :efficias atque promoveas , quanium potes et vales , [alutem ei felicitatem communem eorum, quibuscum vivis, rationa-. lium entium, ita ut fumma , quam in agendo fequaris regula , faluti communi fit conveniens z obligationem '(2) ,' erga alios obfetvandam ,. di- vidit in'perfzciam ad quam adimplendam obli- gatus cogi potest et imperfectam ,- cui. nt. fa- tüisíaciat, nemo cogi potest. ($ 26)..(3).. Hanc internam. femper sfes illam :vero:. plerumque yoo1tbanot fi. i aui | .3jnemro1q fnoiT33i (0) dos Nat. Mandos. 4808. $:02« 55570577 T (2) Actionem , enim obligatorióm, fi a lege . fit. determi: natà, $ 18 . dixerat vel' praeceptivam , vel prohib itivam illa, inquit; breviter vocatur offcium. vim (3) Eàdem notà ita distinguit leges" et jura: 'perfecta et imperfecta, $ o7. , /A21fA C./ 152. ) quidem tam externae. quam internae obliga- tionis induere. naturam contendit $ 5o. N?. x et 2. nonnumquam tamen fleti posíe monet, ut obligatio perfecta fit interna. tantum. la collifione officiorum erga.nos et humanitatis, erga alios.19. id,. quod faluti totius maxiie convenit praeferatur femper. taque 2?. con- fervatio fui, caeteris officiis erga nos obfervan- dis, praeferenda est. 59. In collifione officio- rum perfectorum erga alios atque nosmet ip- fos, illa his funt praeferenda, ratione habita jacturae , quam .alter:inde fentit, . Ita. officium negligere nemini licet, fi ex hoc neglectu vi- tae periculum adeat alter, licet vero negligere, fi alter inde damnum non tam magnum. fentiat. [ta egeno-in caufa famis extremae, diviti ali- quid eripere fas; est. . 4?. Officia erga alios; praeferenda funt officiis erga nosmet ipfos, quatenus haec falva vitá nostrà ,. violari ,posfunt. 59?.. Officia. perfecta . imperfectis --anteponenda funt. — Incidum tamen cafus , quibus licet of- ficium. perfectum , negligere ,. ut. imperfecto: fa- tisfiat. [ra cymbafis , invito domino , licet eripe- re, ut ex aqua alius extrahatur. 6?. Officia perfecta imperfectis funt artepoónenda, fi eidem debeantur, nifi 'omni refpectu commodum «ct falus illius, erga quem oflicia perfecta negli- . guntur, promoveantur, r jus ( a8 D) Jus natutale/ itaque ^cogens' H oe pfnero vocatur.($ 31-) complexus legum *perfectarum:; quae, J£ ex ominis humanarumque actiomun tarura cognosci posfunt , conftitaunt jus. matu- rale-/cogens, "jus naturale ftricte: fic dictum 3 cujus: füpremam principium abfolvitur- praeceps to«nemini perfectiónem auferas;.five neminem laedas. — ^ Hoc-autem diligentius . explicat. itt tractatu ?T. - ijino jen naturae aij Statuit itaque s: ni Zn | (fri np. Aliorar perfactionetr. qua: gauderit , non iniminuere, est! oficiam puras ad - co gi quis potest. «^» ' viso Hl. Officiüm xiniisarfeakts fiia imperfectum est. ialiotum"perfecdonem adaugeres c: 5535 Uo ME Officium - humanitatis «five. :imperfeecuni est, avertere ea; ^ qüa3e a. caufá tertiá aliothm perfeccióni imminent (1). (nit - sbgesslesiq 2UEXplicat- haecce | Hoe p £iér u sex: homi- num aequalitate. et orto: exinde" jure tafíouis. Quod ih «me^ ftatuit alter; eodem. jure .ipfe | utatür. "S ülter' vel ab animi ,' bli a geris Pet ése x " et LAO Q03 ! " Ih (xis sia) Loomiserisreón autem. vo? perfecti, et. imperfecti, 3 ità explicat IT. Abhandi.- p. 38. Perfectum officium fa- cultatem ampleetitor , aliquid faciendi et infüper cogendi eum qui'id pati nolit" imperfécto d oliicio - de: us imperfecdus itaque dicatur, MJ e "UAE Cum ^ viribus, mihi praeflat, eo tamen jus. non habet in me, Qui igitur meis nocet perfeetionibis , - de injuria illata quaeri nom potest, fi ego mea vice ejus noceo perfectionibus, ut eum ab hac agendi ratione avertam. Si quidem hoc fine vi adhibita fieri non posfit , -vim adhibere posfum cumque ita cogere, ut ab agendi ratione illa defistat. — Si vero meas perfectiones non au- geat alter,. vel ea, quae illis imminent, non avetrat, nullo modo eum cogere posfum, ut haec humanitatis five imperfecta officia adimple- at (1). Posfum vero ex aequalitate, quae in- tcr homines omnes intercedit, ei negare fimi- lem praeítationem , in fimili cafu. $ III. Kozmnrremus (2). Jam antea principium illud asfümferat Koeh- lerus. Cum nobis, inquit, a natura et nutu Creatoris detur copia cogendi alterum , ut nobis non (1) Simile fundamentum tradidit K le in » Schreiben an Herrn P. Garve, Derlin 1799. p. 18 feqq. (2) Exercitat. Juris Nat. ejusque cum prímis cogentis methodo fystematica, propofiti editio II, [ende 1731. im Disf. Proleforia S. 13. LL € 160 non detrahat bona, quibus jamjam inítructi "fumus: officia necesfitatis (ita enim officia, qui vi posfunt extorqueri, dicere videtur, quod patet e collata $ fequenti) eo tendunt, ne quis alteri detrahat id boni cujuscunque, quo eum jamjam ornatum deprehendit. Quid igitur de imperfectis officiis fentierit, e dictis facile colligitur. — Ad jus Gentium autem , idem Jus illud applicatur (1). Officia, inquit, perfecta abfoluta gentium erga fe invicem, continentur hac propofitione fundamentali: ,, ut una gens álteram. non laedat five ejus ftatum non reddat imperfectiorem." Quae igitur contrariam ratio- nem habent, officia imperfecta dicendaeesfe, ex illius fententia facile patet. Quod enim ftatum reddit alterius minus perfectum, illud in officiis perfectis, pofitum esfe videtur; ad id vero, quod alicujus ftatum reddit meliorem et per- fectiorem , vi cogi nemo potest, est igitur il- lud in ofüciis pofitum imperfectis. | $ IV. JW orrrrus. Hoepfnerus igitur ecante Koehlerus per- (1) Vid. Systema | Juris Gentium ex. genuinis. Principiis £Yolu£i , Pragae anno 1768. p. 35. UC 361 )j perfectionum hominis maximam habuerunt ra- tionem. - Per aequalitatem, inter bomines natu- /fa conftitutam ,.H oep fneru s coactionis ju* ris ufum magis determinaverat. Priori itaque loco, ut viam quandam certam ineamus, | fi quae dari posfit in tanta fententiarum diverfi- tate, agendum est de iis fcriptoribus, qui ex perfectionibus hominum cogendi jus fumferunt , dein vero de iis, qui ex hominum aequalicate- idem illud jus determinaverunt. Wolffius itaque obligationem dixit, es- fe duplicem (1) internam et externam. — 7z- ferug dicitur quatenus fpectatur in confci- entia: exzermza autem quatenus fpectatur inter homines , adeoque effectum quendam juris inter eos fortitur; unde pater, differentiam inter obligationem perfectam et imperfectam refpi- cere obligationem externam, quippe quarum haec alteri tribuit jus te cogendi, ut obligatio- ni fatisfacias, nifi eidem fponte fatisfacere ve- lis, atque adeo cffectum quendam juris inter homines fortitur. 19. Quod igitur ad perfectam obligationem attinet, ea est in altero . non laedendo (2) jus enim non patiendi, ut quis te laedet, libertati na- (1) Jus. Naturae , Parte T. S 656. (2) Parte I. $ 915. L2 ( 5) naturali convenit; nam, cum perfectionem tu- : am, flatusque tui intendere debes tanquam fi- nem ultimum, confequenter operam dare de- bes, ne quid fiat, quod perfectioni tuae flatui- que tuo quodammódo adverfetur, vel te fla- tumque tuum imperfectiorem reddat. Idem valet de eo, quod confenfu nostro in alterum promittendo transtulimus. 29. Obligatio contra imperfecta, continetur officiis humanitatis, quae Wolffio dicun- tur (1), quibus aliorum perfectio et confe- quenter felicitas promovetur. Ad haec oflicia nemo cogi potest, quia imperfecte tantum ad ea alteri obligatus est, adeo quidem, ut obli- gatio perfecta ad officia humanitatis praeftanda libertati naturali prorfus repugnet (2). Ad.ea quippe nemo tenetur, nifi quatenus id absque neglectu officii erga fe ipfum fieri posfit, at- que.ufüs facultatum. ipfius hoc permittat, feu quantum in potestate fua fit. — Jam, cuin ex libertete naturali cuique de fuarum facultatum ufu competit judicium ; confequens est, ut al- ter non habeat jus humanitatis illa officia pro fuo arbitrio vi exigendi. : Ex (0) Parte I. $ 655. (2) $ 660. C 163 2 Ex fumma igitur lege (1), qua homo quod fibimet ipfi debet, idem aliis hominibus prae- ftare tenetur quatenus illud fine violatione offi- cii erga fe ipfum fieri potest, ex fumma igitur lege haec duo genera officiorum , perfectorum et imperfectorum derivavit, quorum illa magis negativis, haec autem pofitivis terminis teneri contineri dixit (2). Notam autem qua officia per- fecta et imperfecta distinguuntur, in ee W olf- fius videtur pofuisfe, ut illis aliorum perfec- tioném imminuere prohibeamur, his contra eam augere jubeamur. Nectamen negandum videtur, et e disputatis intelligitur, Wolffium, non omnino alienum fuisfe ab illa fententia, quam postea Sulzerus amplexus est, quaque do- cetur ab evidentia, qua officium praeftari pos- fe cognoscimus , perfectorum officiorum notam esfe repetendam. .. Verum tamen ipfam doctrinam hac nota tanquam fundamento non füperfítruxis- fe videtur W olffius. (1) Parte I. $ 608. (2) Conf. Parte I. $ 673 feqq. S 691, 692 , 693. De fundamento autem et ratione, quibus officia perfecta et imperfecta nitantur atque explicentur fummum virum fibi non conílitiste obfervat Mehmel, l.l. p. 70. $.V. — Hxkagmwrccrus(). eh Vix autem fcriptorum aliquis praeter unum Hoepfnerum, inter officia imperfecta ' et perfecta discriminis notam , ab obligatione qua: vel alterius felicitütem et perfectionem augere vel eam certe non imminuere tenemur, fumen- dam esfe, magis contendit; quam Heinecci- us; Wolffianam:philofophandi et doctrina- rum tractandarum rationem, quam fcientificam: methodum :dicébant, multum. fecutus. : Paucis; vero Viri; de univerfa Jurispradentia plurimum metiti et; F'ranequeranae Academiae: per aliquod: tempus : olim "ornamenii j '/ de. nostro argumento- fententiam ipfius quantum fleri potest, werbis;' quae rem fatis perfpicue declarant, exponere liceat. | 1 Postquam officia erga alios: homines in Op. laud. Lib. Ll. cap. 7. fundamentum habere di- xerat naturae aequalitatem , unde praecipue niu- tua amoris feu amicitiae. officia proficiscuntur ,. hujus amoris-duos- gradus.esfe contendit , unum juftitiae ,.-aleerum humánitatis et- beneficientiae. juflitia in eo confistit, ut infeliciorem neminem reddamus , Meagoe ut cuique , quod faum est, tri- Qu» Jur. Nat. et Gent. Edit. V. Halae 1768. ( 165 ) tribuamus. Beneficientia contra, alterius felici- tatem et perfectionem , quantum in nobis est, provehimus atque amplificamus. Igitur officia , quae alteri debemus, alia funt juflitiae , quae perfecta; alia humanitatis, ct beneficentiae , quae imperfecta vocamus. | Hinc officiis perfectis ea propria est nota, quod. nobis ne- cesfitatem imponant, ne alterum imperfectio- rem infelicioremque reddamus. Negativa au- tem haec enuntiatio, ita etiam affiimando pro- poni potest: officia perfecta in eo pofita funt, cum ur neminem laedamus, tum vero etiam ,. ut cuique , quod fuum est, tribuamus. Hinc juris in abfolutum . et hypotheticum divifio : laedere enim est alterum, infeliciorem | reddere , quam natura esz; fuum. denique aliquis illud di- cere potest, quod juste zcquifivit. Imperfecta autem officia ad id fe referunt, ut alios perfec- tiores ac feliciores reddere pro viribus. annita- mur. Certum denique principium ad. quod om-* nia, aliis hominibus praeftanda , . officia. referri posfunt , ex hac regula derivat: 40mo hominem non minus, quam [e ip[um , tenetur amare , nec alteri , quod fibi non vult , facere; Cun- de offica perfecta repetiit) comzra illa facere omnia, quae fibi ab altero. fieri capit. Hinc offücia imperfecta prono alveo fluere, conten- dit, l. 1. $ 215... Patet autem inde, H einec- c i- C 164 ) cium in perfectione et felicicite aliorum non mi- nucnda, perfectorum: - jn perfectione vero et felicitate aliorum augendis, imperfectorum officiorum notam conftituisfe. Referre quidem officia perfecta ad jüs alterius videtur , adeoque dd eam fcriptorum clasfem pertinere, de quo- rum doctrina proxima fectione. erit dicendum, verum icerum quid jus fit alterius, quid fuum cujusque, ex definitione intelligitur laefionis , qvam in eo confistere disputat, ut alterum in- feliciorém reddamus , quam aut natura erat, aut postea factus fuit: Generatim hoc loco mo- nendum videtur, fcriptores ex hac, de qua di- Citnus aetáté; haud raro inter fe magis verbis , quibus utuntür, quam rebus differre, pla- résque esfe; qui; praeéunte, praefertim P u- fendorfio, non unam fed plures notas ad officia peffecta ab imperfectis distinguenda ad- hibuisfe; ' quo fit; ut- ipforum doctrinam ad certam elasfem vix! referas , quin ad aliam quo- que clasfem peus ea referenda videatur. -«$:VI. Dok FE osioR Rx D Quendoqiideis homines quacunque fint con- di- (3) Vid. Droit-des. Gens ; ed.: Loudini I758. Pré. $ 5, 6 ,, 17. Lib. II. c. I. $ 18. c. IV. $ 49. "T — C i62 D ditione aut ftatu; legibus naturalibus tenentur ; in civitate etiam hisce. fint obnoxii. necesfe est (1) , et licet diverfa faepius fit legis naturalis applicatio pro diverfo objecto, ad quod appli- catur, gentes fcilicet et. fingulos hominis, lex tamen fuprema eadem: per fe manet. Hinc distinguic Vatellius inter Jus Gentium ex- ternum. et internum (Pré/jm.S$ 7. ) et obliga- tio, quae. inde oritur: in internam et externam ipfi .dividenda videtur (Pré/im.$ 17.) Externa irerum- dividitur in perfectam et imperfectam , quibus refpondet jus perfectum et imperfectum. Cum .hoc juncta est facultas. coactionis, illi vero. abest. X * Pro. naturali omnium libertate, jura imper-. fecra funt habenda, fi obligatio, quae illis re-. fpondet ; pendet a'judicio obligati (1). ]am, cum fuprema lex fit civitatibus, aliarum etiam civitatum felicitatem , atque perfectionem .au- gere; quantum hoc per officia civitatis erga fe ipfam: fieri ^ posfit (3) ; apparet 19. adea, quae civitas fibi ipfa praeftanda habet officia, exfe- quenda,. perfectum ipfam jus habere (4), er- oo go (1) Prélim. S 5 et 6. (2) Lib. II c. 1. $ 9. (3) Prélim. $ 13 , 14. (4) Lib. I. c. 2. $ 18. Lib. II. C. 4. $ 49-« C r68 ) go alias - civitates: per bellum eo adigere posfe, ne-hujus juris ufom ipfi impediant. ; *:99.: Quaecungue civitas alteram; minus per- feccam reddit, alteram laedit. | Quaecunque er- go impedit, quo minus civitati fummus propo- fitus finis attingatur,: peccat contra obligatio- nem ;perfecian:,' juriqüe cogendi, quod altera babet'civitas, est obnoxia (1). 3?. Obligationes iinperfectas tale jus cogendi non comitatur. . Debentur enim a quocunque. homine, prout. ipfi. dicit Vatellius (2). » En qualité. d'hommes, c'est. à - dire, em » qualité. d'étres. faits: pour vivre en fociétés » qui ont uéces[airement befoin d'une* asft- » f'ance mutuelles pour. fe: conferver 3 pour » ére heureux, et pour vivre.d'une manià- » re, convenable -à dla nature." ^ Ac. prouti fingulares homines, ita et gentes tenet (Pré. $:5. 6.) | Quae omnia cum non folum a rerum momen- tis dependeant, fed etiam ab amicitiá et bene- volentià,. enixe quidem rogari , non vero vi adhi-: bita exigi posfunt(( 3). Sinegentur, peccatur om-: nino contra aequitatem , quae confistit in agen- (1) Lib. II. c. 1. $ 18. (2) Lib. IL c. 1. $ 2. (3) Lib. IL. c. 1.:$.10; C 169 ) do fecundum, . jus alterius , imperfectum , non vero roganti fit injuria, quae tum demum ad- est, fi laedatur alterius jus perfectum (1). ; Ex hisce,igitur patet, eadem-fere ratione: Vatellium, arque: W.olffi um disferuisfe de divifione nostra, eademque fere nota, officia perfecta ab imperfectis officia distinxisfe. (1) Lib. I. c. r. $ 1. Ph. "4 (vo 7j : SECTIO QUART A. PLACITA EORUM PHILOSOPHORUM , QUI OFFICIA PERFECTA AD jUS ALTERIUS PROXIME RETULERUNT. — a5 67000 Aui fcriptores in hominis confervatione fimul confpicere fibi videbantur ejus perfectionum confervationem ; harum reverentiam aliis tan- quam oflicia perfecta incumbere putabant; per- fectiones illas fignificarunt et alii per ea om- nia, quae ad 7? fuum cujusque funt referenda, $ I. EnsrnRHARD (1) Officia perfecta fere negativa esfe flatuit, et confistere in abítinendo ab eo, quod alterius est, maxime vero ab alterius perféctionibus. Quicunque homo, ita loquitur, jus habet ex- ternum in id, quod fuum est, fenfu flricti- : ori. Q) Sittenlehre. des Pernunfts , Berlim 1781. p. 85. C az. ) ori. — Cum vero id, quod fuum est, ad ipfi- us perfectiones pertineat, quas promovere tene- tur, jus habeat etiam necesfe est, quo expo- fcat, ut libere fe perficiat. Hunc in finem ea ipfi media fünt concedenda, quae necesíaria funt, ut finem fibi propofitum , attingat, ergo etiam, ut alios cogat ad id, quod fuum est, ipfi tribuendum. Hoc tantum, ita pergit auc» tor, hoc tantum intelligatur de eo, quod fuum est f?rictiori fenfu. Quid vero illud fit fuum , ftrictiori fenfu füumtum , nos docet in Op. JazZ. (p. 83 feqq.) videlicet-id, quod continetur rebus iis, five bonis, quae ad fe pertinere, ergo ad v? fuum esfe referenda , in externo, quod di-. citur foro, feu judicio homo probare potest. — Cum vero ilud, quod cohaereat cum homi- nis perfectione, quam. negligere nullo modo posfit, ad 7à fuum referat, patet eum officia imperfecta (Pezevolentiae) plané fustulisfe. — Simulatque. enim. de eo, quod cum perfectione nostra cohaeret (id ex ve? fut: quod ad nos pertinere probari potest in externo foro vel judicio). vel minimam partem in alterius utilita- tem detrahamus, fequitur nos peccare, contra gravisfimum officium erga nosmet ipfos. Haec iamen officia maximopere ipfe Eberhardus commendat, fibique ita videtur contrarius (1). Si (1) Con£ F latt. Zermischte Ferfuche, Y. Ep. 2* p. 9t. Si vero distinctio haec. inducatur, qua jus coactionis ideoque officia perfecta ab altera par- te fefe extendat, ad eam re) /Zum partem, qua homo nullo modo carere potest, intacta ejus perfecdone , fequitur necesfario, homi- nem, licet efficacisfime haec vel illa ad 7» fuum ipfius pertinere probare posfit, non tamen vi et coactione adhibita, illa vindicare posfe ab alio- ftum invafionibus ,. nifi probaverit fimul fe hisce rebus carere minime posfe. Ponamus hominem legitime quaedam posfidere, quibus tamen apte carere potest, aut nullum certe ipíi in hisce rebus .jus est, aut illa, quibus homo carere porest, aliis legibus regantur necesfe est. Videtur tandem haec distinctio fummis premi difficultatibus... Pendet quippe major vel minor necesfitas a peculiari hominis conditione. Haec non aliis est dijudicanda verum illi foli, qui illa utitur conditione. r. Reliqüi ita homines , quibus incumbit. oficium alterum non laedendi , fui officii plane es(ent ignari ;- nam licet jus detur , quod non fervetur ex alterius officio (1) omni- no tamen nobis incumbit officium hoc jus, quod alter habet nonlaedendi. Verum 2. jus femper certum principium quoddam habere debet, quod ab aliorum conditione non pendet, fed certüm ' fit omni rcrum. conditione, omnibusque homi- nibus. S II. (1) Cri. Mag. V. p. 351. 2 (n8 $ II. Eok D in uny Quae moxex Eberhardi doctrina confide- ravimus principia , latius ea explicuit F ederu s. Vis, inquit vir fummus, potest adhiberi in iis cafibus ubi per eam , ex opinione nostra, ma- lum in hoc terrarum orbe minuitur, augetur vero bonum. . Accuratius autem hoc tradit principium : injuria fit, quae. coactione et vi potest reprimi, íi alter ab altero capit, quod fuum est. Maximam vero difficultatem invenis- fe. fibi vifus est Federus in eo, quod cafus incidere posfunt, quibus alteri 7à fuum non eripere, quibus injuriam non committere, in- juria est. Videtur ergo non adesfe ipfi lex ta- lis, quae non aliquando, gravisfimo inftante fa- to, impune negligi posfit, et debeat. Licet enim homini alienum fibi fumere, eoque uti, fi quidem in fummo vitae. discrimine verfatur, tan- taque premitur necesfitate, ut. vita fervari ne- queat, nifi fibi tribuat quod est alterius, modo tamen alter eo , quod aufertur, carere posfit fine periculo , fore ut in idem vitae discrimen incidat. li- (1) Grundlehre. zur. Kenntniss des. Mensch. Iillens. und der natürlichen Gefezze — des. Rechtverkaltens ,/ Góttingae 1782. Vid. p. 4 feqq. der Grundláize des INaturrechts. C ava 9. Illud vero 7? fuum;;ex lege juftitiae, et ex fumma lege naturae; (quam ct bonitatis non male dixeris) dérivat (1). - Hoc /z0, cujusque jus tanquam fundamento nititur; eodem etiam nititur officiorum perfectorum ab imperfectis discrimen. Per legitimam itaque conclufionem: eo pervenire licet, ut totum jus, totum discri- men inter offieia perfecta et imperfecta fecun- dum Federum,.ex lege juítitiae et bonitatis descendere dicas. Non itaque e pacto quodam univerfali illud jus dominii derivat , iterumque ad aliam legem , qua pacta intacte fervanda prae- dicantur, ipfi confugziendum est; ipfo officio perfecto jubemur ab alieno nos abítinere , ex- cepto tamen. fummae necesfitatis. cafu; im- perfecto vero ofüicio skies perfectionem au- gere. 19. Si vero an dominium, licet ex lege jufti- tiae et bonitatis derivetur, fatis amplum et con- (1) Unde dominium , illud v» fuum , defcendat, ita fere declerat auctor: Grund/Atze des IMaturrecAts, p. 16. Si res fint, quarum nullius est dominium, lex juftitiae uni- 'verfelis non prohibet quominus, primus occupans exclu- fivum harum rerum ufum fibi fumat. Summae infuper jusu notioni convenit, ut is, qui harum remm nonnullas in fuum peculiarem ufum adhibuit, in hoc ufu non turbe- tur, quia fine jure dominii optimus atque congruus ufus boaorum 'externorum inter homines locum habere vix potest, congruum juris principium posfit conftituere, vehementer dubitamus. Quot enim funt jura, quae recte ita dicuntur, nec tamen ex jure do- minii descendunt? Nifi dominii vocabulo, omnia comprehendas jura, quae vel ab ipfa natura ho- mini funt tributa, vel.ab eo acquifita , fua vo- luntate et facto aliorumve concesfione. 2^, Deinde optimum ufum rerum externarum ex lege juítitiae et bonitatis, (quam ita dicere liceat) non per folum dominium dari, et probat rei natura, et vero etiam experientia. Dein, ut dominii natura qualis hic requiri- ur, ex Federi fententia apüus intelligatur , utque ita fummum principium, quod tanti mo- menti est in nostra disciplina hujusque disqui- tione, melius percipiatur , hoc videtur adden- dum. Requirit fcilicec Federus, utr illam rem, quam quis in fuum dominium redigere velit, cohaereat cum aliqua re, quae jam est in do- iinio illius, qui eam occupaturus est, et adeo quidem cohaereat, ut fine detrimento ab eo fe- parari amplius nequeat (1). ^ Merito dubitari po (1) Multa his oppofuüit Flat:, erm. erf. Ep. lI. p. 99. in nota, idemque, fi illo coactionis jure ho- mines utantur, multa in flatu nsturae praevidet dam?, M odia , (o6) potest de modo, quo prima res, quae ad' cón- junctionem illam , necesfario jam requiritur, in hominis redigatur dominium. Nifi enim jam aliquid. posfideret homo , nullam rem acquirere fibi posfet, ex Federi fententia, quae e non fatis. probata. videtur. bl $ I. ZürLrLNER (1) Suam fententiam de hoc, in quo verfamur, loco hac feré ratione expofuit: jura, inquit, funda- mentum habent in meá ipfius naturá ; dependent itaque aeque minus ab agnitione aliorum, atque ab eorum arbitrio. Jus itaque habeo, per coac- tionem id quod meum est, tuendi. Pzs/iva ita- que officia dicit . perfecta, -zczivg. vero impor- fecta. — Cogere quidem posfum, inquit, alte- rum ut abftineat ab eo, quod meum. est; ^ non vero, ut illud augeat. | Ad:haec etiam negativa officia refert. (p. 33.) , pactis atque contracti- bus ftare, quoniam: ille,. qui aliquid: promifit; nec praeftat, laedit cum in quem per promisfio- nem odia, bella, quia, ut ipfi videtur, nemo eo perveniat, ut placide coactionem legitimam pariatur, 1l. l. p. ror. (1) Schrift ueber Mendelsftohns Jerufalem , p. 34- nem illud translatum est, nocet ipfius dominio. Perfecte itaque alter ad id. quod proniifit , prae- flandum tenetur. . Ad contrariam vero agendi rationem , quae.cernitur in imperfectis officiis quae. confistunt, in augendo alterius | dominio , Cproui faerat Iloepfneraus.ea,veríari in alterius perfectionibus augendis) nemo cogi. po- test, quia eum ad aliquid, quod fuum est, non vero nostrum , nobis cedendum , cogeremus. Ceterum, de horum fcriptorum E berhardi, Federi et Zóllneri, quibus et alii pos- fent addi , fententia, ideo maxime, dicendum no-. bis. videbatur , quia haec proxime, accedit ad. doctrinam eorum , qui postea, fecundum criticae philofophiae principia , abfoluram quae dicitur, juris deductionem tradiderunt, five talem quae ad alterius officium non refertur, qua ex officio alterius perfecto jus non colligitur, fed illud sg est velut conclüfio. mos Et fic quidem hanc partem ad finem perduxis- fe' nobis videmur. -Plura profecto manent in- teta; quae tractati debuisfent, plura mínus' dccurate tradita , at fcripfimus , quae potuimus , non vero quae voluimus. ^ Transeamus ergo ad'. zlteram "hujus capitis partem, in qua de iis agendum erit philofophis, qui fummi Kantii philofophiam maxime fecuti fünt. ' M 2. PARS (C az. PARS SECU N D 4. DE NOTIS QUIBUS OFFICIA PERFECTA AB IMPER- FECTIS DISTINGUERE LABORAVERUNT PHILO- SOPHI, POST CRITICAM PHILOSOPHIAM A KANTIO INDUCTAM. SECITIIOJP.RIM.. - REFERUNTUR SENTENTIAE EORUM PHILOSÓPHO- RUM, QUI JUS EX LEGE MORALI RECTÀ vià DEDUXERUNT. — m— € a ESSERE Po criticam philofophiam, continuo priorum philofophorum in jure deducendo rationem non reliquerunt eruditi: et fane, quo folidiora jam ex critica philofophia mutuabantur fundamenta , eo melior ipforum philofophandi ratio ipfis vi- debatur. Quatenus hi Kantii ductum reli- querint, nostrum non estexponere, quia et tem- pus impedit, et hujus commentationis fines exce- dit, ct vero etiam ad hujus quaestionis finem non adeo pertinere videtur. Cum vero maxime ju- ris C m9 2 ris deduetiones confiderabimus , quas hi philo- fophi fecuti funt, officiorum perfectorum , quae veniunt nomine ob/iggtionum maxime rationem habebimus. Imperfectorum enim notae facile exinde fequuntur. Ad duas enim clasfes commode referri posfünt juris deducendi modi, quarum prior continet eorum fententiam , qui in obligatione juridica conftituenda refpicerent illum , qui jus habet aliquid petendi, posterior vero eos continet *philofophos, qui eum unice attenderent a quo petitur, tertia quaedam clasfis duas has conjun- gere ftudebat. Ceterum monendum videtur, me in hisce con- ficiendis praecipue ufum fuisfe opera Weifii(t1). $ I. HurELA4NDUI;S. Hufelandus hoc fummum Kantii mo- ralitatis principium probavit: ,, deze Maximen » müsfen fo be[chaffen feyn, dasf fie alige- » meine Gefztze feyn künnen, oder doch dasf » du wollen kannst , dasf fie allgemeine Ge- » fetze würden." Exinde jus deduxit ex per- » "nis- (1) Grundwisf. des. Rechts , Tubing, 1797. C 189 2 «nisffoze! quadam et facultate ,. cujus illud prin- cipium pofuit :;,, Jeder. Meusch hat ein Recht » elles; att. Mwolleti was nicht als. verboten , tách alisemeiu gültigen- Geferzeu gedacht » werden musf/^" (1). | Si jam per ve/le istud, intelligatur; arbitrarius quidam appetitusy .jus enascitur imperfectum. .. Si vero actus ex volun- tate. determinata. profectus intelligatur (/Zi/Jens- handlung) i ftriatiome fenfu, jus perfectum prodi aos | Hanc. interim. facultatem Fas juripotentiam alii agnoscant, necesfe est, non vero requiri- tur, ut intus ita fentiant, non adeo moralitas cerni. debet, -fed legalitas, i. e. fufficit fi ac- tiones aliorum | externae. illi facultati respon- deant: inde fit, ut ad ea praeftanda alii co- gi posfint X Aliis igitur incumbit officium perfectum feu obligatio juris, cujus iraque nota in eo confistit, .ut 19. contrarium ne cogitari quidem posfit; 29. ut respondeat alterius juri perfectos;quo voluntatem fuam ex fummo mo- ralitatis: firincitio determinavcrit' (1) Germanice quaedam appofüimus , quae fi latino di- ceréntur fermone, haud facilia esfent intellectu. $ II. $ 1L. GzwTZz .F. Gentz (1), illud moraliter fieri posfe pronuntiat, quod non adverfatur legi morali. Quod vero moraliter fieri potest, id licitum est. jus autem licitum' est et confistit in facul- tate morali individui cujuscunque, aliorum li-- bertatem eatenus minuendi , quoad hoc requirat ipfius individui libertatis vindicatio. Sola igitur juris notionis deductio inco est, ut probetur hominem non cogitari posfe libe- re agentem fine ea notione, aut, quae inde fluit, juripotentia. ^ Aliis itaque perfecta est obliga- tio, huic juri non adverfari ,; verum illud. plena fua efficacia agnoscere. Nota igitur iterum vi- detur in eo quod aliorum juripotentiae respon- . deat. Eatenus igitur mihi est officium perfec- tum, quatenus tibi libere agendi facultaté qua- dam opus est, ad tuam libertatem confervandam, (1) Ueber den Ur[pruug und die oberflem Principien. des Rechts , Berliner Monatfchrift, April 1791. — — — $ III. C 185 ) $ III. 4AnarIcH -t. Abichtius (1), jus dicit normam volun- tatis humanae (JJ'illensregel) , opinionem boni vel mali alicujus tanquam finis ($ 17.) Ex jure illo, cuicunque habenti, oritur facultas, permisfio ad genus quoddam actionum volunta- tis. Vera itaque jura, aut juris fundamenta ( Be- rechtigungsgründe) in perfona, posfunt tan- tum esfe obligationis five officii fundamenta (Ferpfichtungsgründe). x his itaque juri- bus meis, emanant aliis officia perfecta. Quae vero inde deduci nequeunt officia , dicenda funt imperfecta. Quaenam itaque ad Jurisprudenti- am, quaenam ad ethicam fint referenda, hoc modo enunciat: ,, Zas INaturrecht lehrt. auch » Pflichten aber nur diejenigen , welche man » von wegen feiner Rechte von andern fodern » kann, alfo mur aüsfre vollkommene Pflich- » ten; Jie Moral hingegen lehrt folche Pflich- » ten, die dem | Rechtsinhaber von feinen » Rechten. als. Verbindlichkeitsgründen und » Yon den mit ihnen verbundenen Ferpflich- » Iungs- (1) Kürze Darflellung des Natur- und Fólkerrechts , Day- reuth 1795. (30945) » tungsgründen aus ihm felbst zuffehen , alfo » innuere unvollkommene Pflichten und Rech- zw 0r). Jura itaque ex eo profluunt quod homo per- agere, lege morali jubeatur, inde veroliis ho- minibus nascuntur officia: ,, Die Érkenntnisf- » quelle, inquit, vom beiden ist folglich die » nemliche, die wollende Natur des. Men- » [chen ,, und das Verháltnisf der Natur am- » drer Dinge zu der[elben." $ IV. Ja4rkos (2) . Eonm philofophorum , qui jus ex principio morali deduxerunt, L. H. Jakob facile est princeps: ,, Die AMüglichkeit, inquit, einer » philofophifcher Rechtslehre hángt alfo von » der Müglichkeit einer Moralphilofophie über- » haupt ab. —JVenn. es kein Moralifches » (Recht) giebt , fo wáüre die Naturlehre mit » der Rechtslehre einerlei." Quidquid offici- um est, inquit, ex libertate proficiscitur. Qui intus liber non est, neque externa determina- ; tio- (1) Darffell. in praef. (2) Kürze Dar[lellung , Praef. C 184 ) tóne tenétur, ofücio füo minime potest. fatisfa- cere. Cum vero quaecunque tandem lex umi- verfe involvat necesfitatem , relatio moralis isti- us necesfitatis ad perfonam, quae libertate ple- nisfma gaudet, est illa vis obligandi- (Jerbind- lichkeit vel Ferphflichtung) :., actio | vero , ad quam quis obligatur, est officium. . Jam illa libertas ipfi dicitur, facultas, moralis , et istiusmodi quidem facultas, quam alius non potest imminuere , dicitur /zs , quod quidem ni- hil aliud est, nifi libertas legitima, id est fub- jecto alicui, cum aliis viventi tributa. Eo igi- tur et facere et omittere continetur. —Quicun- que igitur officia habet, necesfario etiam jure gaudere debet, quo ea exerceat. Cum enim lex ila juris univerfalis esfe debeat, nullaque: li- bertas cogitari posfit, nifi quae fit aequalis om- nibus, fequitur, quibuscunque officiis i. e. juri ad ea officia exfequenda, respondere obligatio- nem five officium perfectum, alios in exercitio officiorum fuorum non impediendi. Summum itaque principium ipfi est: ,, Du. darfst mie » düdere. verhindern das zu.thun, was fie in » einem [ystem freyer. Wefen, nach-allgemei- » "en. Gefeizen wollen künnen-^ Cum itaque Jakob fummum .moralitatis principium, fimul ad jus applicet, hocce prin- cipium tanquam nota videtur accipiendum , quo '" Eial 3 quo ille officia perfecta ab imperfectis distin- xit. /^ 4 V C ! In hisce applicandis ad res hominum in focie- tgte degentium (1), aequalitatem - moralem re- quirit, ipíi adeo illud officiorum perfectorum est principium : ,, Du darfst nichts thun , was » die Moralifche Gleichkeit verletzt." (1) In libro, Zorlefungen über die VWichtigflen Gegen- flánde der Moralpolitik , 1795. Fh. d SEC- ( 186 ) SECTIO SECUN D A. SENTENTIAE EORUM, QUI JUS MEDIATE EX LECÉ MORALI DERIVARUNT PER OFFICIUM OBLI- GATI. — —y 553152 254€ C656 ta —— has quidem referre fumus conati notas, quibus officia perfecta ab imperfectis distingue- re laboraverunt illi philofophi Critici, qui jus obliqua, non vero recta via, ex lege morali de- rivarunt — ex officio jus habentis. Magnam vim re vera lex moralis exercet in juris exerciti- um, hoc negari prorfus nequit; attamen tan- tum abest, ut lex moralis juris fundamentum praebere posfit, ut multa dentur, quae, licet juste fint peracta, cum legis tamen moralis enunciato vehementer pugnant. Illud olim fenferant plurimi, ideoque jus non ex officio jus habentis, fed ex officio obligati deducere laboraverunt, ut ita ostenderent, ne- iminem ad ea teneri, quae ipfi officia non funt. Plurimi ex fchola critica philofophi eam ju- rís deducendi, et officiorum perfectorum distin- guendorum rationem fecuti funt, quorum ita- que (Ww 3 que fententias hic paucis referamus, ut inde pateat, quomodo et illi jus distinxerint ab ethi- ca, vel quod et illis idem fere audit, oflicia perfecta ab imperfectis. $I HOFFBA4UEIR. J. C. Hoffbauer fuam, de juris doctrina ab ethica feparanda, doctrinam propofuit hoc fere modo. Si quidem jus tanquam praedicatum füb- jecto cuidam tribuamus , femper fubjectum illud cogitamus ratione aliorum entium moralium , quae huic fubjecto obligationes praeftandas habent; jura enim homiris nil funt ratione fui ipfius , nec ulla dantur homini fi per fe fubfistat ; intelligendi funt femper alii qui ratione illius fubjecti aliquate- nus funt obligati. Non tamen ex quacunque .obli- gatione, quae alteri adest adverfus me, mihi nascitur jus , quod ip(i patere videtur ex omnibus quae jubet aequitas. Hinc quidem est obligatio, non tamen illinc jus, illud expetendi quod jubetur ab aequitate. — Inde Hoffbauerus conclu- dit, alias necesfario adesfe debere obligationes, quarum quidem ea est natura, ut vi expeti que- .aent. Vocat illam odZgatiogem. (Zwangsver- bindlichkeit) Eatenus igitur mihi oritur jus , quatenus alter hac obligatione tenetur. Ut ( 188 ) , Ut vero illud aceuratius definiret H offbau- erus, terminum petiit ab hominis" perfenalita- te, quam dicunt, *q&aà- non potest haberi ab ali- is pro inftrumento ipforum fini infervienti. Hinc juris principium pofuit: , Du ast eim » Recht auf Etwas, in fofern du ohne die- » fes Recht ,. von; einem- anderg auf. irgend » eine Wife als eim. willkührliches Mittel » feiner Zwecke gebraucht werden dürftesz." E Negativum igitur est officium perfectum , fed et idem juris principium H offbauero vide- tür: ,, néminem pro medio habeas." Tanquam priticipium officii perfecti ex feritentia Kantii,; illud quidem lubentisfime agnoscimus , non ve- ro tanquam fumma lex Juridica" indistincte acci-. piendum videiur. " Cüm vero-hae de re infra in appendice Ku- jus éapids videndum fit, hoc loco füfias. de il- la Hoffbaueri noi non apimüs;. «^ n ET I. ig» HogrbENREICGIUS 'C H^ dfeydenreichius Gl. divérfa prorfus ftatuit ab iis, quae illi philofophi Cri- tici dixere , qui jus ab officiis jus. habentis de- à ' duxe- Q) Ueder die Grenzen des. Naturrechts , und F— PAlch- zenlehre , Originalideen IL. B. ( 189 ) duxerunt.. Putat fcilicec He ydenreichi- u$, a ratione quidem "juberi, ne quis finer fuam conditionem fine ipfius voluntate aut fine pro lübitu'mutari, veruntamen inde non fieri, ut'ad illud exfequendum cóactio adhiberi pos- (fit: y, Daraus, inquit)" dasf dies nothwendig » dst j- banh nicht. folgen , dasf es müglicks feys » oder daraus: dasf es geboten isz , micht dasf » €s erlaubt feys daraus dasf ich foll, nicht » dasf: ich dürfe." Igitur refpéctu legis mora- lis illi; qui laeditur, ron oritur pura quaedahi juripotentia ((Jefagnisf). ^ Concludit | ergo ;. falli eos' qui ftatüànt, tantam vim esfe ejus quod lex moralis jubet, ut aliquis per coactio- nem alios impedire posfit," ne ipfum in. officio peragendo turbent. ^ — Si vero quaeratut, quoniodo ea, quae funt ethices, ab iis feparentur,. quae ad Jurispru- déntiam| naturalem funt referenda; utraque, inquit, disciplina fumma principia purae ratio- nis pfacticae proponit. ' In ethica vero homo continuo cónfideratur ratione libertatis fuae ad legem móralem in confcientia fua, ipfique de- claratur hoiini, quid ratio in quocunque cafa obvio jubeat^ .Ttaque quamquam Jurisprudentia naturalis non pertineat ad ethicam, exinde ta- n*n argumentum petit, quo declaratur, quam- cunque. injuriam esíe omitendam et. coactioni dc- ow dpo') defenfivae non esfe refistendum. ^ ,, Un be- » trachtet , inquit, 4deg | Meníchen auf den » Fall dafs er Unrecht leide , im Ferháltnisf » x4 dem Moralifchen :Gefeize im Bewustfeyn » feines Gegners und der übrigen Men[chen :"' in quantum lex illa moralis eum jubet, externam . alicujus (illius quem aggreditur alter ) libertatem non minuere ejusque. vi defenfivae non obftarc. SatisitaqueHeydenreichius, ethicam a Jurisprudentia naturali distinxisfe, fibi videtur. Omnia igitur, quae non pugnant cum. aliorum libertate externa, justa funt habenda, licet ma- ximopere legi morali fint contraria. Ita demum injuriam non committimus; nec coactioni de- fenfivae refistimus. Quia itaque, ex fententia Heydenreichii, Cajo fit officium, ne Sem- pronium laedat aut pro inftrumento habeat, Sempronio oritur jus. Cum nostra igitur juris deductione,. quam infra fumus tradituri, haec omnino congruunt , quo ad effectum, ratione vero fontis, He y- denreichio non asfentimur, cum ille non oflicium atque juris obligationem per fe, fumat, fed juripotentiam nostram ex alterius officio de- ducat. Jam aliorum illud officium | perfectum est dicendum (1); reliqua, quae, ut ita di- cam, (1) De coactione , quae illud officium perf.ctum comi- Ui 1 1 ! cam, in ethica manferunt — fecta, 'vocanda videntur. $ III. , MrzLILILSorzN. .G. S. A. Mellin (1) hominem ex homi- nis indole definit naturam , et legibus phyficis et moralibus fubditam. ^ Cum ille idem ho- mo, voluntate gaudeat, ca fit, ut tantum. al- ter per folam illam voluntatem eo uti posfit id est, ut nemo co.uti posfit tanquam medio feu inftrumento, ut nemo eum habeat pro re, fed pro perfona, quae fibi finem proponere potest, quae fibi ipfa finis est. i .jam quicunque altero uti vult por ipfius vO- luntatem, 19. defiderium fuum enunciare de- ber, 29. alterius voluntatem ad id quod defide- rat determinare ,. jam illa defiderarii enunciado , qua alterius voluntatem determinat dicitur pos- iulaiio (Forderung), cujus ea qualitas, por quam alterius. appetendi. facultatem | determi- nat, dicitur legitima postulatio (CuZzigkeit), fubjectiva est illa, fi fenfualem appetendi fa- , cul- atur He » denreichii fententiam. vide apud W ei. BERE L p.187 fq (1) GCrundleguns zur Metaplwfh der Rechte, oder der gufitiveu. Geferzacbung ,; Zülichau 1796.. N (. 192 -) cultatem alterius determinat; objectiva, fi vo- luntatem. Objective vero legitima illa (o5jec- iiv gültig) postulatio tunc demum esfe potest voluntate entis practico naturalis , fi quidem lex moralis in jubendo, cum. postulatione illa confentiat, et voluntatem per revereniiam legis moralis determinet. Concludit hinc: ,, Die Pflicht eines Pruk- » tifchen INaturwefen heis[t in Adn[ehung. ei- » "es fich auf fie. beziehenden Rechts | die » Verbindlichkeit (obligatio, a ligando) ; Ziefe » objective Gültigkeit einer Forderung heis[t » das Recht (Jus)." Merito hic quaeritur, qui fiat, ut alter ab altero officii fui implementum, postulare posfit, cum officium folum pertineat ad forum inter- num, nec cum materiali caufa determinante quicquam commune habeat. Ad haec reponit Mellinus, non externa quadam caufa illud determinari, verum per legem moralem, qua fit, ut quod mea contineat postulatio, tuàá fi- mul contineatur voluntate , per legem moralem determinztà. Cum enim lex moralis cuicunque est eadem , ejusque in quocunque aequalis effi- cacia, concludit: ,, Das praktifche INaturwe- » fen ist alfo, vermüge feiner praktifchen Fer- » nunft, aligemeingefetzgebend für. alle übri- » £7" (1). Nihil itaque. continet - postulatio il- (1) Apud Weife, l. l. p. 192. ( 193 ) illa, nifi quod. ex lege univerfali officium est, quodque ergo peti potest. lta jam alter con- fequitur jus in alterum, quod jus ita deíinit: » Das Recht ist die in der. Allgemeingüliig- » keit des Moralgefezzes gegründete Identi- » tüt. der . Forderung. eines praktifchen NNa- » turwefens mit der Pflicht eines andern" (1). Jam a parte obligati $roc/ivitas quaedam est | intelligenda ; ab ea vero parte, quae postulat jus, cogendi facultas: in utraque inde etiam, quae dicitur, objectivitas et fubjectivitas pos- tulationis dignoscitur. Forum hoc habetur ex- ternum. .Quamvis vero omnia officia et jura e lege fumma proficiscantur, non tamen in utrisque eodem modo hoc fit. | Officia exinde immedia-. .te, jura vero mediate per officium fcilicet al- terius derivantur. Ex ofticiis fcilicet perfectis erga postulan- tem, jura nascuntur (2). Officia ita imperfecta et u»weife,11 p.195. X! (2) Non ita practica disciplina Jurisprudentia naturalis Mellius videtur. dicenda, illud amolectens. quod licet , (quod ad ethigam pertinet); fed illud ,, quod Ju, dicum jus est (in qvautum aliquid recte objective potest postiari). — lilud tamen. quod postulat alter, fürima illa regula regitur: , Zordere nichts als ein Recht , als wovon » du erkenuen. kanzst , dasf er der. uneidásliehzn Pflicht" ei- : N 2 » fits (iig et officia perfecta aliis quam postulanti prae- flanda, excluduntur. Practica itaque ratio ét docet postulantem , quaenam jura posfit postu- lare, et obligatum , quaenam, officia alteri de- beat. Hinc concludit: ,, So viel vollkommene » Pflichten gegen andere Praktifche INatur- » wefen (d. i. dusfere) es mun giebt j fo viel » Rechte giebt es auch. für. diefe, und jeder » Yollkommenen Pflicht fleht ein Recht gegen » über" (1). jam. vero ex hisce concludi posfe videtur, Mellinum. officia perfecta erga alios, qui postulantium vicibus funguntur, praeftanda , di- xisfe re vera jura, notamque qua ea ab imper- fectis distinxit in eo esfe, num peti posíint ex lege univerfali an vero minus. $ IV. KonurscauiümTER. Ex hujus philofophi fententia homo duplici ratione confiderari potest, vel tanquam ens fen- fuale, vel tanquam .ens morale. Inde duae ve- » "65 andern gegen. dich. gemüsf ge[Gheke, Conf, H enri- -Ci, Jdein v. f..w. II. f. 948. (12 Weife;l L.p.497. , ( a95 ) veluti vires fibi invicem. opponuntur, quarum haec illam vincat, ut homo liber fit. | Suam .naturam fenfualem itaque (quoad hoc res ipfa fert) (1), per moralem vincendo liber est ho- mo. Hujus vero libere agendi facultatis varia admodum funt objecta, quorum praecipuum est ipfe homo, cujus dignitas eo maxime niti- tur, quod ip/e voluntatem fuam ad agendum determinare posfit. Hac vero facultate egregiá, vel privari potest per fe ipfum, fi:fe vinci a natura fenfuali patiatur, vel aliorum factis fi ili injuria infertur. . Huic autem rei impedien- dae infervit juris doctrina, illi vero ethica. Itaque .juris principium Kohlfchütte- ri (2), illüd esfe. apparet, quod officiorum perfectorum fimul asfumendum videtur: ,, Ne- minis dignitati tuis externis. actionibus officias."" Quodque ita alteri est officium, alteri jus dat, quod et eatenus recte perfequi potest, ut fibi praeftetur (3). Ac fic quidem fatis dixisfe nobis videmur de notis, quibus a perfectis officiis imperfec- ta officia distinxerunt eruditi. Pro. (1) In ea enim, quae s voluntate non pendent, penes Rationem nulla est vis. (2) Propádeutik , Encyclopádie und Methodologie des. Poft diven Rechtswisfenfchafz , Leipzig 1797. (3) Conf. Henrici, 4dezn lI. B. f. 209. ( 396 ) ^UPro viribus praecipuorum , uti videtur , fcrip- torum fententias, cnarravimus, ac, quantum a nobis fieri potuit, declaravimus. ^ Überrimam mesfem sliis.nos reliquisfe, lubenter concedi- 3nus. | Sed a juvene quis ca' exfpectet, quae omni numero funt: perfecta? Quemadmodum -univerfe illorum Virorum , penes quos de hac nostra qualicumque: disfértatione est judicium, benevolentiam imploramus ; ita maxime ipfos faciles: futuros.esfe judices. de ea commentio- nis parte, quae de criticorum philofophorum agit doctrina ,' fperare nobis liceat. Ut autem in ea,'quae est de divifionis offi- «ciorum perfectorum et imperfectorum veritate et utilitate, hujus commentationisparte , idem favor eademque benevolentia nobis haud de- fint, enixe rogamus. C.1- nda C 197 2 CAPITIS TERTII APPENDIX IN QUA DECLARATUR QUO SENSU OFFICIA PERFECTA ET IMPERFECTA IN PHILOSO- PHIA ACCEPERIT 14MM. KA4NT* ———áe$Ó (4 p e —— H; expofiis Kantii placita facile quis de- fideraverit, cum et ipfe vir fummus ab officiis perfectis et imperfectis, primariam in philofo- phia morali divifionem petierit. — Appendicis loco de hujus viri placitis agere conftituimus ; alio enim fenfu ea accepit, atque illi philofo- phi quorum fententias hactenus enarravimus, sliamque juris deductionem fecutus, longe eli- ud quid illa ofüciorum divifione petiit philofo- phus. $ I. Divifionis ratio , doies. Vidimus capite primo legem moralem crite- rium veluti praebere nostris agendi rationibus : fi illae conftituere posfunt, inquit ratio, le- gem univerfalem , fecundum eas,. actiones tuas infituas. — Ex contrario itaque confiderato, nos- ( 198 ) f nostrarum. agendi rationum probitas, vel pert- verüitas innotescit. 'Sed vel leviter ré infpec- ta, abunde patet, dari quasdam regulas , quae ne ;/cogitari quidem ' posfunt ,... leges univerfa- les; alias vero«quarum' non. est.eadem ratie& Quae igitur .agendi regulae-et. inde profluen- tes actiones adeo officiis vel erga nosmet ipfos, vel crga alios praeflandis repugnant ,- ut leges univerfales ne cogitari quidem posfint, .fibique ipfae omnino deprehendantur, repugnantes , funt ejusmodi , quibus totum. genus humanum fine fuo careret. Sic v. c. datam alieri fidem fallere, ne cogitari quidem potest tanquam lex uüiver- Klis;. fe. ipfum interficere ;. alteri fuum eripere; lia permulta. Non alium profecto in finem, furatur quis, nifi üt rem alienam fraudulenta éontrectatione fuam faciat ; ponamus jam otn- nes omnino homines esfe furcs : quomodo. iam ille fur propofitum fuum asfecutus esfe dici posfet, fi rem alienam ;fuam fecisfet: alii enim pari jure rem ipfi auferrent. Si igitur agendi illa hujus furis ratio, univerfalis foret lex , ipfum fuo fini adverfatur esfe pateret. Tolleretur fic dominium et finis humani generis, in eo etiam confistens, ut fuum cuique -fervetur. Nullo igitur modo haec agendi ratio. cogitari posfet lex univerfalis (1). Et abfolute, indistincte qui- (1) Conf, Dullert, 1.1. p. 15. Criz. Mag. IV. p. 151. "1 P quidem vetitum videtur, nam ratio ctim contra- fia. quaevis fugiat, ;non permittere potest, ut duo fibi oppofiti fines dentur. Sed. datur quoque agendi regularum iilis / darum aliud quoddam genus, quibus non adeo tol- leretur finis humani generis, fed quae ut asfume- rentur minus optandumesíet ; quae quidem fecum ipfis adeo non. pugnant, ut ne cogitari quidem posünt legem conftituere univerfallem 5 quae ta- hien fano fenfü a nullo, cui non omnis abest virtus ,' fperari posfunt. ^ Cogitari quidem pos- fuüt lezés univerfales , fed non optari. lta fine benevolentia. illa in fuccurrendo aliis 'confisteret quidem finis generis humeni: contraria agendi ratio proprie nil in fe continet, quod abfur- dum 'est aut fibi repugnans, fed ratio nobis praecipit benevolentes esfe erga omnes. Huic rationis legi obedire tenemur, fed eam neglige- re quisque etiam potest, fi quidem rerum mo- menta talia non dentur, ut illud vere iusfum esfe habendum fit.^^ Ea. aurem rerum momenta quisque ipfe dijudicet. Priora fpectant à esfe, posteriora 7à melius esfe (1). ^ Quidquid vé es- fe adverfatur, abfurdum est, ideoque plane il- licitüms; quod vero. z$ melius esfe repugnat; id. quidem non plane vitium est dicendum , aut de- (1) Kant, 7ugendl. p. 67. ( 200 ) demeritum, (quod Kantius, in. z. Tug. p. 21. explicat per — 4) fed defectus moralis (Kantio — 0) ejus autem obfervatio (42); meritum (1). $ IL. Ratio denominationis. Ka quidem ratio utrumque. officiorum genus jubet... Haec dixére recentiores imperfecta , il- laà autem ' perfecta. ^ Perfectum enim vario fenfu accipi potest. —.Ejus ufus est vel theore- ticus, vel .technico- practicus ;; nam vcl in rei alicujus notionem investigas, cogniturus qua- lem ejus animo informare debeas (2), vel de aptitudine ejus vides ad íinem propofitum at- tinpgendum. Ita perfectum dixeris merito orato- rem, quisquis par est illis asfequendis , quae attingenda fibi proponere potest orator. Senfu theoretico, vel quaeris, num omnia in ^re, quam confideras, fibi respondeant, et lo- gice perfectum illud vocaveris; vel inquiris in ejus abfolurtam necesfitatem et metaphyficae perfectionis illud esfe particeps tibi videtur. ! Jam e)Kirtr; 1L 1. p. ar. 2) Mehmet, l. 1. p. 27. (2o ) "Jam vero cum virtus per fe est obfervanda , cum officiis fungi nefas fit, ut inde utilitatem percipias, et cum fuüá naturá officium logicae perfectionis non adeo fit capax, fequitur non aliam nifi metaphy(icam. perfectionem in eo ap- parere aut cerni posfe, et hac quidem distinc- tione perfecti et imperfecti nititur denominatio. Id, quod femper debet fieri,. nulla data excep- tione, ofcium perfectum , quod vero cum li- mitatione quadam jubetur, ita ut rerum et tem- porum habeatur. ratio, zmperfectum officium merito dixeris. Haec igitur non male fortasfis dici posfent officia ZZyporheticz, illa autem Zbfoluta. Abfolutum enim a Schmidio (1) recte definitur: ,, i2 aller Beziehung , unein. ». gefchrünkt , flechterdings im Gegen[atz. des o Bedingten ,. Einge[chrünkten. blos compara- " vii, oder in .befonderer ida cht Güli- » gen" (2). $ III. ^s Quo modo officia. imperfecta lege morali | continentur ? Quaeritur interim, qua ratione lex moralis categorice | jubens, id praecipere, id jubere / o pos- (1) 7Porzerb. voce. Zbfoluz. (2) Conf. Sch midii,in voce Pflich:, p. 418. - ( 20» ) posfit, quod exceptionem patitur ex momentis temporum. "- : Diximus in primo capite j idi a lege fu- prema morali.dari exceptionem, mifi ex fua ipfius forma. profectam. Et his quidem verbis innuitür vere id, quod hoc loco explicationi infervit. Scilicet lex jübet categorice, et ea- tenus est formalis, formam praebet materiae 5 id vero, quod ea materia continetur, id quod lege jubetur, et: categoricum esfe potest, et vero: etiam hypotheticum. Jubentur quam plu- rima, eaque adeo diverfa, ut, fi cuncta prae- ftarentur, confiare nullo modo posfent, abfur- da viderentur, et rationi, quae convenientiam prae omnibus fpectat; adverfa... Hic disfenfus, ut tollatur, distinctio illa est introducta inter officia .Perfecia. et Impérfecta quam tradidit Kantiuss.quam fiacceperis, omnia ad unita- tem, ad mutüum concentum revocari posfüunt. Hujus formae categoricae , hypothetice ju- bentis, egregium est exemplum in palmario illo Salvatoris nostri. effato: , Deum ames fuper , omnia, proximum tuum , ut te ipfum." De- um colere perfecte jubetur; quidquid agas, cu- jusmodi (int tibi rés aut tempora, Deum ames: proximum tuum, uti fert amor. tui, te autem ut fert amor proximi (1). In Q):€ont, Kant, 1l. 1. f. 120: ( /209 ) In lege ipfa morali nihil est. hypotheticum , potest vero esfe in disciplina morali, quae am- plectitur omnia ea, quae posfent esfe leges univerfales: in iis igitur facile inveneris quac- dam, quae fecum invicem una fübfistere atque fimul praeftari non posfent nifi propofita divi- fione utans. $ IV. Officiorum perfectorum et imperfectorum principia. Principia cum officiorum perfectorum, tum imperfectorum funt derivata a fummo illo mo- ralitatis principio, quod iü Capite I. tradi- tum est. | Hominis dignitatem fupra confideravimus in eo, quod fumma libertate gaudeat in agendo; quod non cogi posfit ad internum quidquam , nifi a fua ipfius ratione; quod non cogi posfit ad finem fibi proponendum, nifi ab illa, quae in ipfo inest, rationis voce. Eam igitur prae- ftantiam quam in fe ipfo quisque animadvertit , indistincte et femper in aliis venerari debet ho- mo. Prout illa dignitas ab homine nullo modo avelli potest, ita femper ab aliis intacta lin- quatur. Officiorum igitur perfectorum principium ha- bea- beatur: ,, [ta age, ut quemcunque hominem , nunquam pro medio arbitrario , tuo fini infer- » vienre habeas, fed pro perfona, quae fibi » ipfa finem proponere potest, et niti ut cum » attingat" (1). - Hoc principium a nonnullis tanti momenti est habitum, ut illud ipfum moraliratis habe- rent fundamentum. Putabant hi tam fplendide de hominis dignitate tuenda , tanquam fummo fine, ut vel ad hoc folum ethicam fpectare opina- rentur. Hoffbauerus ita, ait (2), quem- cunque ratione praeditum, habeas pro perfona, i. e. pro ente quod fines fibi proponit in agendo. Ceterum nostrum principium varie propo- fuerunt alii. ,, Ita age, inquiunt (3), ut fi . quisque ita ageret, quisque etiam ratione » praeditus fines fibi propofitos attingere posfet." Vcl etiam nostro principio duo. proprie principia . contineri dixerunt (4), et ita rem fefe habere opinati funt : » ita agas, ut quenicunque rà- , tione praeditum pro perfona habere posíis, ,1. e pro ente, quod ad finem fibi propofi- | , tum (1). Crit. Mag. IV. D. f. 160 fq. (2) ufaugsgr.. d.. Moraiphil. f£... 29. Crit. Mag. IV. .D. I 159. (3) J- H. Matthes, Cri. Mag. IV. D. p.160. (4) ld. ib. p. 16r. ( 205 ) » tum actiones fuas inflituit." Vel negative fe proponere dicunt idem , et hoc quidem modo. , neminem ratione praeditum habeas pro me- » dio, tuo fini vel confilio inferviente." - Reverentiá aliorum itaque nititur haec definitio. » Zchtung im Praktifchen Sinne , ut verisime » ait Schmid (1), a/s Pflicht betrachtet ,,. » ist eine Maxíme der Ein[chrünkung unferer » lNVeigungen durch die lFürde der Mensch- » heit, fowohl in un[erer eigner Perfon » CSelbstfchützung, als Pflicht) als in der » Perfon eines anderen (obfervantia aliis prac- , landa). Letflere ist in der. Maxime ent- » halten, keinem. andern Menfchen blosf als » Mittel zu meinen | Zwecke abzuwürdigen; » thicht zu verlangen, der andre folle [ich » felbst wegwerfen, umm meinen: Zwecke zu » frihnen." Et haec quidem rite applicari posfunt ad quaecunque nobis obvia. Unde profluunt duae fpecies divifionis , altera /z2jecziva, quae petitur ab eo qui officium praeftare tenetur, altera o2- jectiva , quae proficiscitur a diverfitate illorum, quibus praeftanda fünt officia. Priorem in hac appendice primario attendimus, posterior au- tem (1) 7'ürterb. p. 3o. Conf. id. in voce Perfon, m. 3. et Perfonalitát , n. 3. VAES tem.de industria tractanda non videbatur :- in exemplis enim. adductis fatis apparet alia officia perfecta: dari, quae homo: fibimet ipfe debet, : alia, quae aliis hominibus; alia etiam dari officia imperfecta quae erga femet ipfum prae- ftanda habet homo, alia quae erg alios homi- nes. Qui itaque fe ipfum corrumpit et abjicit .adeo voluptatibus inferviens, íe ipfüm habet medium, ut brutorum inftar, inftinctui indul- geat, nihili facit. finem, quem fibi proponere debet et potest: perfectionem fui (1). Qui alteri non tribuit quod huic debet, alte- rum habet medium. arbitrarium , quo ad finem fuum perveniat. Idem obtinet in fui defenfio- neneglecta; fi te ipfum non defenderes, habe- res te ipfum, medium, quo alter ad fuum finem perveniat. . Si te defenderis, imples legem, quae tibi haec praecipit: ,, te ipfum conferva ; 7» te ipfum habeas finem." Exiguntur. itaque hac lege actiones externae, eaedem. quidem illae, quae profluunt ex Juris principio (2) 5 fed nostra" praecepta e lege morali proficiscuntur, ex quo Juris praecepta eflucre non posfünt. . Ex juris S nr U opriu- (1) Kant, l.l. p. 77. Conf. id, ib. p. 68 fqq. (2) Jura enim alterius fanct& fervare ideoque obliga- tioni Juridicae non. deésfe ipfa lege morali: jubemur Kant, Ez2. EJ. p. 13. . E LU C 27 ) principio fluit coactio , quod fupra jant attigimus , non vero e lege morali. Sed habént hoc majus praecepta nostra moralia, ut complectantur of- ficia circa omnia entia, etiam. circa nosmet ip- fos, utque con(iftant in agendo, quae omnia in Juris deductione longe aliter fefe habent (1). lmperfectorüm ofticiorum principium habe- tur: ,, lta fac agas, ut auxilieris aliorum fini- , bus attingendis , quatenus. hi fines, illudque , auxilium non habeantur iinmoralia," vel eti- am: j,ita age, ut fi quisque ita ageret, fines , cujuscunque entis rationalis: optittto modo » attingi posfent aut promoveri" (9). Percipitur continuo ,' conditiones hic multas dari." In finibus, qui fimul fünt officia (3) labetur revera: ,, aliorum. faluti | infervias." Sed quomodo huic legi indistincte obtempera- re posfimus? Aliorum enim commoda quan- topere inter fe pugnant? Si alteri auxilium fers, fieri vix potest, quin tertius hoc. auxilio categt; faltem quisque eodém commodo affici non potest. Si quid alter nactus est, alter eo careat necesfe est. Dein nosmct ipfos necesfa- rio laedimus, fi indistincte omnibus auxilium j : fe- (1) De Ranitz, füprà jam land. Vid. infi P 222 fag. (2) Crir. Mag. IV. D. p. 16r. (3) Kant, Einf. s. Tug. p. 13. oO ( 208 ) ferimus ,. nec nosmet. ipfos refpicinms. Fac, dispenfatorem domini fui pecuniam pauperibus dedisfe, vel ad ultima fume et penurià adactis, male eum egisfe ,, quis estqui non iudicet? Sci- licet. res et tempora. funt. attendenda 5. confide- randum est, num eo facto, licet laudandum fit j tam externe quam interne , peccetur contra majus quoddam .officium , cui. /ezzper obedire tene- mur. . Ille dispenfator attendere - debuisfet ,. fe non de fuo. largiri, fed de alieno: fe perfecto officio teneri, venerari illud ,. quod alterius est, nec factum. voluntate fanciri, qua perpetratum rM d. Hi ; Pauperibus..j ita soni Soa est, ut. illud denuo exemplum ; fumam, ita tamen eorum fini , Cut existant) ,. inferviendum mihi est. ut videam num pro rebus et temporibus rite. fieri posfit. | Simulac «officio | perfecto — istiusmodi factum. repugnet, : illicitum. est. In eo qui- dem distinctio illa.five.divifio unice fundamen- tum habet, quod res et tempora attendantur. .. c Quamvis. ejusmodi - finem, habere , - quo auxi- lium feras quibuscunque: posfis, .categorice iubeatur, hypotheticum tamen five. conditiona- le quid ei inest, quoad obtemperationem. lta in officiis erga nosmet ipfos, id quod non ddeo (in hac faltem vira) attingere , fed petere continuo iubemur, fumma perfectio attingenda , an- ( 209 ) annumeratur merito: imperfectis. offieiis (1). . Ita cultura. fuarum ,..quas quisque a natura habet, wiriüm jebetur. . Homo enim tanquam ens, quod fibi finem proponere potest et debet ,. non unice gratiam maturae referat pro acceptis viri bus;:fed füa libertate in iis exeolendis et no- bilitandis utatur (2). . La 'fuo fini infervit. Qua vero ratione et quas vires -excolendas. fi- bi proponat homo , ipfi definiendum tribuitur, . Simile:quid. obtinet. in. viribus. moralibus ex- colendis.; lgitur ea quae, ad puritatem. moralem tendunt aut fui:perfectionem ,. ut. melius fini , quem quisque, fibi proponere tenetur, infer- Viamus, imperfectis merito annumerantur ofti- ciis (5). 1t minus. contra. legem ; moralem. peccamus, fi totà fuá majeftate nobis cognitam habeamus praeftantiam/ nostram. ,, Te ipfum » debita afücias existimatione," praecipit lex , tuamque dignitatem conferva'" fed ita, ne in vanam QuAavzíz? incidamus. Aliorum ita exis- timatione nostra ipforum. existimatio -est ;li- . mitanda , eodem omnino. modo,. uti hoc fupra in. effato illo Salvatoris. nostri explicando pro- pnpimus, Go à Con- NS ER. ER p. rns " (2) Idem, l. 1. p. 110. (3) Idem, T" Ijewwihk. ps67. conf, id. ib. p. 110. (4) Idem , l. L p. 119 et. xgz.. TET. O 2» C eio ) ^ Confistunt itaque officia imperfecta in eo, ut homo hebeat animi quandam dispofitionem , quae fe exferit, eá qua licet opportunitate. Non adeo praecipiunt facta quaedam determinata, ac ipfi lege definita, fed genus, ut ita di- cam, proponunt ad cujus normam facta nostra inftituere tenemur (1). Sed ideo gradus, qui intercedit inter varii generis officia, non facit, ut alterum genus füá naturá praevaleat alteri, ut officia perfecta efficacius fint jusfa a ratione, quam imperfecta (2). | Utrumque a ratione jubetur; utrumque directo a ratione proficis- citur; ut vero disfenfus tollatur, qui necesfa- rio adesfet fine hac divifione, alia habenda funt officia perfecta, alia vero imperfecta. - $ v. Divifionis efficacia. Objicitur mihi forfitan, officiorum imperfec- torum principium principio officiorum perfec- torum contineri ; ideo non fibi esfe oppofita; fed fimilia. Dixeris enim; quicunque aliis auxilium fert in finibus ipforum attingendis, Bi hic ^ G) Kant, Crir. Mag. D. IV. p. 165. (2) Dullert, p. 35. € sn ) hie pro perfona alium habet, et illud maxime eo ostendit, fi eum juvat in quibuscunque caufis licitis. | Verum obfervare liceat, officia perfecta pri- marie contineri yezizo quodam (1), quemcun- que enim pro perfona habere, quid. aliud fig- nificat, nifi eam qualitatem , quam. in eo con- fpicimus, venerari, et quod fas est intactam fervare. jo" ni - Officiorum imperfectorum contra principium jubet facta, jus/um rationis ad. agepdum. con- tinet , praecipit animi quamdam dispofitionem, quae necesfario in facta transire debet (2). . - Ex hisce percipitur, quo modo ratio, quae nihil jubere posfet fibi repugnans, contrari- um, aut quod fieri per rerum naturam non potest, haec officia perfecta (ab/olute) iusfe- rit; ita fcilicet, ut nullus omnino detur ca- fus, in quo his refragari liceat (5). | De- (1) i. e. Abftinentiá, (2) Kant, Crzz. Mag. D. IV. p. 162 fq. (3) De jure vero necesfitatis, quod dicitur, non est quód hic disputemus, Talis enim, qui eo adactus est, ut nulla ratione majus quoddam aufügere posfit,. incu/- pabile quid non quidem. facit, fed impunibile potius, ut ait Kantius, zfnhang zur Einleitung. in die. Rechtsleh- ft, p. 42. Couf. Conf, Gratama, is Disferz. Laud. p. 116. r C m) - IDeponehs 'Turiofus 'dépofitüm: cladium: de- póscens, AtbPreftum incerficiat, multumomos lestiae philofophis tulit; at prouti pueris: de» néran&dum est^ .plenisitiumi jurium (uorum éx- ercitium,' —' dementibus ,' imbecillis j^ furiofis etiani ;flon'esr concedendum ; moderanda-^certe est illa- cónoesfio officiis illis quae aliis prae- ftinda fünc3-non: itaque in ucilitae , quae: major est in officio neglecto quam praeftito^((» ):$ ueque ^in «fenfu- leniore. illo, qui fympathiae noniine nuncupatur (9); neque etiam in per- misfo oneglectu officii perfecti: (3) ;* quaeren- dum. est fundamentum :quo quaestio haec de- cidatur ; (fed om fola indole ofliciorum perfec- torum ec igperfectorum;''ud ecin confideratio- ne 'objectiy : cui RN foret. ssim exBroitiQms s in) 2325104 rf | -Officiotum vero -dilsperBictonaní ib üsiaadia tota depehdet a rerum momentis; aliorum enim finíbus infervire femper non posfumus. A volun- - tate non tantum nostra ea prodeunt, fed etiam 3 facultatibus phyficis vel ved adesfe, velabes- ^ gBepE; de Of. 1. Yo. (2) Sypkens, Disfert. iaug. Je Primo! Moralitatis. principio, p. E ét 104. Conf. Cri. Mag. D. V. p. 239. ' (3) Kant, Crit. LE D. V. p. 346. C arg ) fé officiorum perfectorum : nemo. enim ea pere agere jubetur, quae fieri non posfunt(1). -.: "Spectat igitur, ut fupra animadvertimus , omne -offlicium .eo,. ut perverfae inclinatio- nes, affectus, ad nulla non perverfa .tenden- tes; vincantur. Victori vero varios esfe mo- dos; quibus victo utatur, apertum est. Si igi- tur eo tendit officium quoddam ,- ut perverfae animi inclinationes illae. nil faciant. contume- liofi aut. pravi, officium nos dicimus 'perfec- tum. Ipfe fcilicet homo fit; caufa; cur non laedatur ejus perfonalitas, vel ea qualitas , qua fibi ipfe est finis, quam. et; ipfe et alii "homi- nes reverentia profequi yeuseliene intactam. fer- vare jubentur; ..- 5 2M "Si vero victor. (wp gb ita. victoria fua utitur, ut. fecundum rationem vires - fuas «dhibeat , fecundum. propofitum quoddam mo- rüle, imperfectam officium implevisfe recte dicatur (2). n utroque itaque cafíu;:-facultas appetendi fübjecta est. voluntati nostrae ^ad. le- gis moralis obfervantiam | adductae.:^ Hoc: vel patet ex officiorum cum perfectorum tum-im- -ppsdtrta principio. Po enim fibi: pin TIT 15V. - fpsinogt ....t fa- (1) Kant, Criz. Mas. D. IV. p. 36h ak (2) Idem, l. 1. D. IV. Pens. i ebrs d C s) fapere-hisce- jubetur : homo, fed ita aget, t | agendi ratio omnibus. profit; ... . "un .- Non. alia. ratione hujus. divifionis rationem , be lutilitatem ' exponere licet quam a Kantii verbis. | c Prouti cnim. omnia corpora in rerum natura per attractionem et repulüonem. in ordine il- lo, quo habentur, contineri posfunt, ita offi- ciis perfectis: per ireveretitiam :ejus quod alie- num:- est ,:a. fe invicem veluti repelluntur ho- mines;,;per benevolentiam vero mutuam (quam philofophus dicit: JPechfelliebe) ad fe invicem fraterno: amore continuo:adducuntur , devinciun- tur. follte eine diefer grosfen fittlichen Krf- ie [inkeg (inquit Kantius), fa-würde dann das INichts (der Immoralitat) mit aufge[perre- 3em Schlund. der (moralifchen) Wefen ganzés Reich , iie ein Tropfen IWasfer trinken (1). , Et hujus quidem divifionis maxima est, qua fe commendet utilitas. Est enim in rebus mo- ralibus. fumma difficultas ,, ut homini, licet legi morali:obtemperare cupienti, vix tamen appa- reat quid: facere quidve. omittere | teneatur, collifionem offciorum , illud dixerunt. philofo- phi (2). Quoniam vero omnia rationis jusía e" €») Kant, Erf. Elem. p. 117. (2) Thomafius,. Jurispr. Div. L. II. c. 2 £309. Cic. dc Of. 1. 10. Puf. J. N. et G. 1. c. 3. $. 5. III. c. 5. $ 1. " | € »r55 2 pari. fanctitate funt peragenda, collifionem offi- ciorum ullam. dari negandum videtur ; ope divi- fionis officiorum in perfecta et imperfecta, ex Kantii- fententia conftitutae , rationem nihil fibi contrarium jubere, omnia irique ordine procedere demonftratur. ^dta-.in mendacio alterius utilitate perpetrato magnam difficultatem | quaefierunt philofophi. Aliis prodesfe, inquiunt, fummum est rationis praeceptum. At vero fi:ad imperfectorum offi- ciorum principium refpiciamus, vix est quod dubitemus ; in ipfo non animadvertere non pos- fumus:verba: quatenus fines aliorum immora- les non funt... Ecquid jam magis immorale est di- cendum, quam ex fraude utilitatem. fibi aliisve aucupari? Eo. ipfo quod contrarium | jubeatur officio perfecto, illud officium prorfus non est dicendum, quod juberi viZerezur officio imper- fecto. . Quod quidem ego, judices! fum ex- pertus, fcholas meas et ftudia, quibus me tradidi; . tanquam postulatum. quoddam accipi- ens, cüi ne quicquam detrectarem , vetuit of- ficium: perfectum ; at aliis étiam ftudiis non plane rudem esfe jubebat officium | imperfec- tum , - hisce: ánnumeravi qualemicunque tandem hanc fcriptionem, cui: horas paucas admodum fuccefivas dare licuit. Hoc ego expertus fum in hisce elaborandis , vos certo deprehendistis, Vi-. ri (€ m$.) ri Clarisimi! in hisce legendis et dijudicandis; -cEst tamen major quaedam difficultas in iis cafibus, ubi officium imperfectum vincere vi- detur perfectum. ^ Haud dubie profecto est quin Je /uo aliquid. dimittere in aliorum utili- tatem , fit in officio imperfecto : perfecto tamen officio. jubemur ne nos in alioram gratiam pro sieédio habeamus, ipforum finibus inferviente;, prius igitur fi fiat; posterius laedi videtur ;. pafi 3modo de hoc cafu ftatuendum , atque de juris fui remísfionibus , legi morali tamen confentientibus. Hvic' enim legi omnes 'nostrae actiones Juri- dicae etiam, five: quae ex. Juripotentia- quae dicitur profectae fünt, fubfumuntur. judicandi mostra facultate ,.fübfunt non alio quidem mo- 8o; atque vires quaecunque phyficae (1). At jüri quae homini competunt tanquam Per[- *Zze non laeduntur, impletis illis officiis, quae ab ipfo tanquam. £omize exiguntur , modo ne in fervilem modum utatur facultate de. his- ce juribus flataüendi, fefeque ita abjiciat. (2). Quicquid .ergo perfecte" nobismet. ipfis debe- yin illud in — Enc deponi: nequit 5 quod (1) Conf. Conf. Gratama, in Disfert.: narig. de Ju- ree dujuria , Groning. A808. pe, 22. cn :(2), Kant, Tugendl, Pe :94- Conf. Cris. EN Dis- fert. de. Hom. acquatitate ac Juribus in cis, Soc. Te 5 le:i., T. XTH. p. 46. ] C 9» ) quod vero; imperfecte, illad pro re mata fiis tubo coacédi potest (1). Nifi tamen Titius pac- to mentem fuam declaraverit, Cajas áb/eo quod fuum est Titii, fibi nihil fumere potest ; intacto ofücio perfecto. Aliis enim prohibitio falva manet , ,, alteri ne laedas ," donec ille in alio- rfüni gratiam de fuo aliquid ; quod jam peti- tir, confenfu fuo 'expresfo remiferit: | Semel tamen illo-confenfu* intérpofito , fpondens al- terius juribus laederet, nifi promisfa praeftaret. - Collifio' ofüciorum qui dicitur: inter duo' of- ficia perfeéta , 'dári non -posfe ' videtur; qüod- 'é faetorum fpeciebus , quae proponuntur , facilé apparet; 'offieio enim perfecto ; quo jubeor me- am perfonam. átque dignitatem fustinere ,' fün- pi nullo modo juberi posfum per violationem Per[onae alterius , jl'ommi- in ? vfu à me a d ."fervatidiie c0 qi sonloosp. 2 Oficiorem denique düpasiónigim inter fefe' cóllifio"faeile/expeditur , :fi^sttendamus ea tor jüberi s ratione" nifi^in' quantum res et. tempo? ry fedt. ex" hisce iedquie quaestiones: om- Hes difimendae videatur. "Exemplum luculen- er est in' AMNIS? sca animo; cui IPIE RUN D ^ ^ Ueninb (1) Il:dque aequitatem dixerunt philofophi. Ita Gros Lehrbuch der. Phil. Rechtswisf ,' "Tubingae. 1805. $ 39. Billigkeit (im. fubjectiven, Sinne) is- die Befchrünkung: des Gebrauchs feinen. Rechte. durch utvollkommene. Pflichten. . € 8. ) enim potins beneficia deferenda | cenferemus , nifi ili qui beneficiis fuis nos penitus (ibi ali- quando devinxit?. (1) ; £91 | $ VI. Quatenus. divifio officiorum in perfecta et imperfecta , eo fenfu, quo Kawrivus illam , «ccepit , nova. fis dicenda. "Fuit hoc quidem contra Kantii philofo- phiam communi. adverfariorum ore - prolata contumelia, ut ipfum nihil novi proferre ar- guerent; fuit fautorum etiam commune Viri encomium, ut ipfum nihil non inauditum di- «ere contenderent ; quantum in nobis est, ra- üone divifionis ex ipfius mente prolatae, ex- plorandum videbatur, quatenus ipfius oit olim jam prolata fuerit. 19. In Stoicorum placitis pottea ea; quae dveu mepiságsug ,. et vero etiam quae non &veU zspigáceag jusífa habentur (2). Haec vero magis refpicere ipfa fubjecta; prouti homines inter /zpientes. funt habendi ,. vel minus, totius philofophiae Stoicae ratio declarat, et vero etiam i de- «(3 Kant, Er. Elem. p. 127. | ((QPFLeGLSILSs - aul. sni. m mic C 9 ) defiderat hujus loci apud Diogenem. Laértium explicatio. 29. Pufendorfius alia agnovit officia abfoluta, alia conditionalia; quorum illa fem- per ab homine funt praeftanda , quacunque de- mum iu conditione fit pofitus; haec vero pendent a flato quodam feu inftituto, quod vel alia requirit officia vel ea, quae jam adfunt, mo- deratur (1). | Ad JCtos Romanos provocat, eorumque dictís fententiam illustrare cona- tur (2). Grotii irem locum excitat, eum-. que eandem hanc fententiam recepisfe, aliis vero verbis enunciasfe, contendit (3). . JVemini mo- cere, damnumque illatum reperare, prima- ria officiorum. abfolutorum hábet praecepta (455 ofücia autem conditionalia, variis pro reru momentis reguntur praeceptis (5). Perfecti aut Imperfecti voces, ea fignifica- tione, qua eas accepit Kanrius, in philofo- phia antiquiore itaque non *u impe rerum vero fundamenta inveniuntur, (1) Pufendorf, J. N. et G. Il. c. 3. $ 924. Conf. L. III. c. 1. $ 1 fq. (2) L. 1. $ 3. ff. de Furtis. L. 42. f. de V. S. (3) Locus Grotii, est de J. B. ez P. 1. c. 1. $ T6. N. 4. Q9 De J. V. e£ G-. I. p. 1. $ 1. (5) Conf, etiam quae ex Ariftotele propofui in eapite IL FAIRS C4A- ( 220 ) eupUT OUARTUM' QUAE HUJUS DIVISIONIS EST. VERI. TAS? QUAE UTILITAS? , | i3 zT T t í , r- ) I. hoc capite 1 ita agere conftitui, ut Acne illam ofüciorum in perfecta et ea, quae in- perfecta. dicuntur divifionem , necesfariam non esfe.ad Jurisprudentiam ab. Ethica. distinguen- dam, neque eam divifionem aut ea vocabula , quibus infignitur., officii naturae congruere, Quod ut fiat, vera quae mihi videtur, juris. et officii notio erit explicanda, juris et «officii - fontes aperiundi ,. et denique investigandum ,' IEIM cogendi j jure ab imperfectis officiis perfecta ofli- cia revera distinguantur. Unde fponte confta- re poterit, quid de, hujus divifionis. veritate at- que utilitate fit flatuendum. — ^ — SEC- C 225. ) SECTIO PRIMA. NUM "OFFICIA. PERFECTA UNICE AD JUS, IMPER- FECTA AD ETHICAM SINT REFERENDA , INVES- TIGATUR , ADEO UT HISCE ETHICA, ILLIS VERO JURISPRUDENTIA NATURALIS CON- TINEATUR. E 41 "t - , DN ode fupra, fummam atque fanda- mentum divifi ionis nostrae pofita esfe fecundum philofophos. anteriores in coactione; de notis vero, quibus hoc criterium enunciarunt, co- rum diverfas fuisfe fententias.. nM Illa quidem officia, quae comitatur coactio , dixerunt Perfecta , iisque juris notionem con- tineri affirmarunt; fed ea, quibus coactio de- est, imperfecta vocarunt officia, et ad ethi- cam ab illis ea relata vidimus. De ipfo fonte , unde hae duae notiones pro- ' manant, variae fuerunt variorum philofopho- rum fententiae. Plurimi tamen juris funda- mentum jin. ipfo adeo officio. quaefiverunt feu in lege morali. Quaeritur igitur merito, unde haec. talium et tot virorum. opinio originem du- (.222 ) duxerit. Scilicet non adeo philofophorum, idem de hac quaestione fentientium , numero atque auctoritate, fed multo magis ipfius rei verita- te movemur, ut juris atque officii notiones, licet diverfae fint, minimeque a fe invicem dependentes, quod ad fundamentum attinet , quo nituntur, — ea tamen necesfitudine inter fe junctas copulatasque esfe fateamur , ut juste age- re merito officiis fit annumerandum. Non qui- dem funt notiones fibi fubordinatae, fed coor- dinatae: fuis omnino utraque notio: gaudet do- . tibus peculiaribus. Videndum ergo, quo modo juris obligatio intelligenda fit officium perfectum , virtutis im- perfectum ; explorandumque, num perfectis officiis contineatur Jurisprudentia naturalis ; im perfectis vero Eee ' $ rL Officio otio. Juris otio. Homo diverfis praeditus facultatibus in di- verfa faepius abit; in perverfa nonnunquam ducitur fua fentiendi appetendique facultate. Quin igitur faepius inde magnus actionum in- ter fe disfenfus oriatur, vix aliter fieri potest. Ratio vero diverfa omnia et fibi contraria re- fpu- t sg J fpuit, harmoniam postulat, adeoqüe- varia ct. diverfa per confenfum omnium. finium ,. quos homo fibi proponere potest , inter fe ftudet con- ciliare.. Hoc modo officii oritur. notio; quae cum habeatur.in naturis, quae liberrima gau- dent voluntate , ad agendum eas determinat, et quidem abfolute, adeo ut jam per practicam rationem ea jübeantur, quae conftituere posfunc legem univerfalem ,'-diverfique , et - uni homi- ni, et omnibus ommino hominibus propofiti fi- nes concentu quodam cernantur atque — har- monià. o3 51 TB ) Homo tamen non tantum confiderandus est fui ipfius , fed etiam aliatum , fibi quoad libertatem externam aequalium, naturarum ratione. Cum iis enim cernitur in focietate degens. .Suá vero naturá prae omnibus. animalibus homo: praeditus est facultatibus, quibus omnia ad fuam urilitatem ; atque voluntátem adigere potest. [Itaque mirum nonest, hominem, fi hisce facultatibus abutatur , in perverfa ruere, nihilque adeo homini tam ini- micum esfe habendum quam ipfüm quidem homi- nem. Felicitatis nostrae ftudio ducimur omnes; exinde proffuunt in alios inimicitiae, fimultates, habendi ftudium. . Iu. diverfa igitur et prava. quae- que facile dilaberenrur omnia, verum ratio, in "his etiam confufa distinguit, divifa conjungit, quae multa funt ad unitatem revocat , illa concen- B | tum C 224 ) tum átque-harmoniam iuter omnes omnino ho- minum actiones jubet (1). Hinc ille, qui 7zio- zi convenienter agit, hanc agendi normam ra- tione actionum , in alios homines directarum , fequatur necesfe est: ,, Ita comparata fit actio , ut ad eius normam libertas arbitrii uniuscu- , jusque cum libertate omnium, ex lege univer* ,, fali conftare posfit" (2) , vel: ,, iusta est ac- tio, quae ita est comparata , ut liber arbitrii tui ufus cum cujusque libertate, ex lege uni- verfali conftare posfit" (3). Omnium itaque libertatem . postulat . ratio. Quoquo enim modo homo alios contemple- tur, non aliter formatos eos. deprehendit atque i . it fes ;d 5. Idezitaque justi e fola petitur ratione , fed ad ho- fnines in focietate univerfali degentes applicatur. Non ali- ter vifus in hominum oculis inest," antequam quicquam . iis ofcitur. Conf, Kant, Einl, z. Tugendl, f. 13. (2) Quaefiverunt nonnulli de veritate hujus Kantii principii, et quidem eo fundamento ac fi fümmum non es- fet, fed alio quodam contineretur, quod per Zegem uni- veríalem in ipfo adeo principio enunciari aflirmabant. — Per eam tamen. intelligenda videtur quaecunque regula idonea, . quae conílituat legem univerfalem , cujus contrarium fibi repugnat, ideoque ne cogitari quidem potest; quae igitur omni tempore ét apud omnes homines valet ; ejusmodi est regula, qua quaeque natura ratione utens, tanquam per- fona, nou. vero tanquam res est aeflimanda et haben- da. : (3 Kant, Zieir. in. die Rechtslehre, $ C. p. XXXIII. 35 E $5 , € 925 ) femet ipfum , neque ullo titulo fe aliis e, qua homo est, naturá excellere ,. neque etiam aliis in- feriorem fe videt. Hinc fümmae aequali:atis oritur. notio, et fümma,,quae hac aequalitate nititur ; libertas. Sed ea libertas non huiusmodi est, ut cuique liceat. pro lubita agere quidquit velit, ne- que ut ego, alterius libertatis augendae gratia, me- am ipfe minuam , fed libertati. feu potius licentiae fines funt pofiti per alterius. libertatem( 1)... Haec enim libertas adeo «um natura, humana. cohae- ret, ut eà fuüblarà homo ex. homine. exuatur, adeo ut ne a volente. quidem. penitus deponi queat, utque. eá cernatur veluti in- uno. quodam puncto coaceryata tota hominis praeftantia, to- rus jurium ambitus.(2). Quam. libertatem: ut tuerentur homines ,. civitates contraxerunt, con- ditae funt urbes ,. fefe imperantium atque legum uelae commiferunt; ne belluarum: inflar bel- lum gererent omnes adverfus omnes. .$ 1I Juris attributa. - 19. Jam ut haec, de. qua diximus , harmonia inter fingulorum et; omnium . agendi. rationem ) li. «eg yisd) ad- (2) Hola van Nooten. 1. l|. p. 5- 12. (2) Kant, Eiu. in die Rechtsl.. Eintá. der. Rechtsl, $ B. p. XLV. ; " P ( 2256 ) adíit, ratio facit; quae cum fit ipfa univerfa- lis atque immutabilis, Jus inde deductum pari- ter hac univerfalitate atque immutabilitate cer- natur, necesfe est. Quid enim abfürdius, quid fibi magis repugnans, quam cuique fuam fingere juris regulam peculiarem? Aut quid minus ad hanc turbam tollendam accommodatum ? Immo vero quid ad eam promovendam aptius, atque inftrucüus ?. Juris itaque, uti et officii notio, hoc, ex communi fonte, commune etiam fecum invicem habent; ut quemadmodum juris obfer- vantia.inter homines, ita oflicii praeftatione. in ipfo homine confenfüs concentusque exoriatüt. Principium itaque, quod retulimus , ideo non ve- rum atque non füfliciens esfe non potest. Requi- ritur eX juris principio omnium omnino liber- tas; quacum igitur liberi aliorum arbitrii ufus cum meo arbitrii ufu confistot. Libertas enim, fi quae datur, omnibus. aequalis fit. ^Licentia quaevis, hanc aequalitatem tollens , ex hominum confortio et focietate excludatur, necesfe est. Nam non iubemur a ratione libertatem. nostram minuere, verum postulat illa, ut hanc illis finibus 'circumfcribamus ,- quos nobis conftituit aliorum. libertas: est enim a licentia longe di- verfa libertas, illique ' prorfus contraria (1). E Sci- Q) Kant, L. 1.8 C, (54392 2) Scilicet in. Juris notione homo confideratur femper ratione aliorum , quoad ipforum liberta- tem externam. Quicunque folus vagatur in de- fertis , jure non gaudet ad fui ipfius confervatio- nem , omnia , quae potest, adhibendi auxilia ; fed jubetur potius lege morali. fefe. alere, et contra quaevis pericula munire vel defendere. Neque aliorum libertate connata ipfius continetur at- que definitur libertas, nec ut fuam defendat contra laefiones, /us habere dici potest. 2?. Objecta quoque Juris, . quae ceteroquin esfent, juri ejus. fubesfe non funt dicenda, fed viribus potius: cum jus habere in aliquem rem , nihil aliud fit quam jus habere, hanc rem fibi vindicare, exclufis aliis hominibus. , Etenim , ut » Verbis utar Conf, Gratam a(1), cum Juris- » potentia, inquit, esfe intelligatur et fit agendi » facultas pro fuo arbitrio , quod imminet, li- » bero, necesfe est, ut adesfe ponantur, qui » 3genti in agendo per phyficam fuam naturam impedimenta objiciant, aut faltem posfint ob- jicere , quibus agens vim phyficam, ex fua, » quam dicimus, juripotentia posfit opponere." 3^. Externis tantum. hominum tribuitur actio- nibus. Juris enim lex fi per fe fumatur, nullum ar- (1) Con. Sibr. Gratama, in Disf; Inaug. de Jure 4c Injuria. Groningae 1808. p. 12. w 3 3 N C 238 ) arbitrio propofitum finem fpectat, ad quem re- gulae omes agendi funt accommodandae. Non internis inelimationibus vincendis continetur vir- tus juridica, quac dicitur. Incegrum mihi est per iegem juridicam, invidià vehementisfimá du- €i in alterum, modo ne externae prodeant ac- tiones coutra illius libertatem (1). Tota enim juris notio ejusmodi conditionibus abfolvitur , quibus unius liberi arbitrii ufus cum aliorum libertate exterüa ex lege tüniverfali confistere potest (2). Si itaque ad jus flricte dictum at- tendamus, fine ulla ad legem moralem relatio- ne, omnia permisfa dici posfunt, quae aliorum libertatem non-liedunt, eoque demum fenfu actiones 77eZiae cogitari posfe videntur. 49. Liberis unice hominum tribuitur actio- nibus. — Eae folae ad normam quandam dirigi posfunt. is tantum fcripta est fumma illa, ex lege univerfali, libertatis lex. Qui facultate mo- rali illa' caret, qua folum fefe ad agendum de- terminare potest, nec justus est dicendus, nec injustus. . Juridica lex fola est praefcripta enti- bus, quae phyfica fua facultate alia aliis nocere posfunt, fed ct quae pro fua praeftantia capa- cia funt- conftituendi ordinis, quem dictat ra- | tio. " (y Kant, Ein. z, Rechtsl. S C. p. XXXIV. (2) Idem, 1l. I, $ B. p. XXXIII. € s920- ^" tio. Qui inflrumen inftar agit, fatoque tan- tum determinatur , aliorum libertatem fi, minuat, eos ledere dici non potest, aeque minus. 27- juste agit, atque ferae illae; quae tyrannidis in- ftrüménta , innocuos cives ipfis projectos dilace- rant. Druta enim hac lege non teneri, quis est qui non fentiat? In nos itaque vel maxima fae- vitia invadentes, jus tamen nostrum laedere non dicuntur; fed homo, ur fe ipfum confervet , eorum vi eat obviam fefeque defendat. Scilicet foli homines liberi, cum gaudeant omnes ae- quali jure, aliorum continentur libertate. Sin- gulis veluti orbis est concesfus, in quo circum- vagentur libere; extra illum autem fefe non conferant. Jus itaque ex Kantio non male definitur , fi pro facultate morali generatim fumatur: , Be- » fügnisl, 4d. i. eine durch keinen. entgegen- » fet/len. Imperativ , (aliorum libertatem. ne » laedas) eingefchrünkte Freyheit zu handeln , » Erlaubnisf^ (1). Est iraque Jus; ea liberarum actionum exter- na conditio, qua actio unius externa cum Ormi- nium ceterorum libertate ita conftare posfit, ut norma quam ille fequatur, omnibus hominibus univerfa lex esfe valeat, $ III. (Q1) Schmid, JZirterb, 2. Eri. d. Kant. Schrifzen y voce Recht, p. 450. € 13e j $ IL: Juris notioni inest cogendi facultas. Quodcunque est injustum , illud turbat liber- tatem, quae adesfe debet ex lege univerfali. Quicunque enim ex fuo orbe in alterius transi- liit, eodem temporis momento injuste agit, fi- nes ab ipía ratione ipfi pofitos transgresfus , fed. et eodem illo temporis articulo, alter jus cogendi, et transgresforem, in fuum ipfius or- bem repellendi, in eum exercere potest, qui non egit libertate, fed licentia: ,, JZennm ein » 5» » *» gewisfer Gebrauch der Freyheit , inquit K a n- tius, /felbst eim Hindermisf der Freyheit nach allgemeinen Gefetzen. (d.i. unrecht) ist,:fo. dst der Zwung, der diefem entge- gengefetzt wird, ais Verhinderung | eismes. Hindernisfes der Freyheit miz Jer Freyheit "nach allgemeinen Gefetzen. zufammen | flim-. mend, d. d. vecht: mithim ist mit. dem. Rechte; zugleich. eine | Befügnisf , den , der ihm bbruch thut, zu zwingen , nach dem: Satze des Wider/hbruchs , verknüpft. (1). Si enim hac facultate praediti non esfemus, me- (1) Kant, Eis. z, Rechts, S D. Conf. Pestel, Fund, J. IN. P. I.S. 5. $.296. EN i C jet merum fipmentum rite diceres totam juris no- tionem. Nam quomodo ratio fibi conftaret, fi libertatem quidem concederet, fed nullum hu- -ius defendendae. admitteret praefidium ? | Recte enim dixit P. van Hemert (1): ,, Het is » eene wet in de Werktuigkunde , dat, in de » mededeeling. der beweging van 't eene lig- » chaam, aan het andere, werking en te- » genwerking geljk zijn, zonder deze Wet; » zoude gten ligchaam op eem ander werken » kunnen. | Even min kan. de vrüjheid, of » vrüge-gemeenfchap , der men[chen , als. we- » &ens voor regt vatbaar , zonder wederkec- » rig dwangregt- gedacht worden. — IWat. de » IVet der geljkheid van werking en tegen- » werking, voor de natuur is, daizelfde is » de. regtswet, die het dwangregt Kus » voor de vrüjheid" (o). Hinc merito quaedam juris. legi conveniunt, quie contra legem moralem pugnant. Juris quippe et officii diverfae funt notiones. Ex ra- tione quidem utraque derivatur, fed diverfo mo- do in hisce ratio agit. Hoc, enim fieri nullo modo posfe, fi officium , juris. habeatur funda- men- (1) P. vanHemert, JVzfchrifz op de Redey. em. Crit. Mag. 1. D. bl. 367. (2) Kant, Ein z, Rechts. $ E. E32 cu mentum, acute demonftravit Sy pkens (1). Summum itaque jus merito dicitur fumma inju-. ria, id est turpitudo. Hoc vero a notione juris nullo modo divelli potest (2). Creditor ita- que licet ditisfímus, licet fingi posfet nunquam in posterum fore egenus, optimo. tamen jure (certe. non injurid) debitorem fuum , patremfa- milias, excutere posfet, eumque cum uxore et liberís ad ultima quaevis adducere omnibusque , immo iis, quae ad vitam füstentandam neces- faría. funt, privare (3). Debitoris enim illius jus non laeditur, nam debitum illud, quod exigitur, merito habetur veluti ad creditoris orbem transiisfe. In fuo. itaque orbe manet impius ille, nec in alterius transiliit unde vi dejici posfet. UBND ee . £st enim hic etiam libertatis humanae. effec- tus, ut de fua libertate pro lubitu disponere homo queat , per pacta et conventiones de fuo ali- quíd alteri concedendo , in quod' acquirenti jus nas- (1) Sy pkens, in Coument. laud. (2) Kant, l1. Anlang N. 1. p. XL. (3) Kaut, l1 $ E. p XXXVI. Idem plane exem- plem refert Grotius, de J. B. ez P. III. 13.4. 1. Hóc et alia inter Kantium et Grotrium congruentia, ne- mónem vel ex hoc fpecimine fane fugerunt. Vere ita- que pronunciavit G ratama in 7f I. post Disf. /aud Conf, Rechisgeleerd Magasijn van Prof.-G rat a ma, P. I. iuit. $2 M nascitur (1). [stiusmodi quid, in creditore 1i: cet inhumano, nil ramen injustum agente, ob- fervatum , nullo modo fieri posfe, fi juris fun- damentum ponatur in officio, fatis iam est de- monítratum ab aliis (2). lllud igitur hoc loco excitasfe fufüciat, nam id ipfum enucla- tius proponere nullo modo aut hujus com- ientationis finibus, aut ícopo nostro conve- nire putamus. $ IV. Juris notio cum officii notione comparatur. Paucis jam ea, quae hactenus diximus per- lustremus , ut pateat, quid tandem harum no- tionum , juris et officii, fit discrimen. 53 1?. Ratio, uti diximus, utriusque notionis habenda fons est. — In altera vero ad internam agendi rationem applicatur, ad externam vero in altera, quatenus facta externa im libertatem ; al- . (1) Unus itaque proprie est juris fons; natura fcilicet ,. cujus duae funt fpecies vel r*. natüra, vel 9*. hominum voluntas de fuo jure aliquam. partem in alterum transferen- dum, Vid. Gratama, Díiy.Azud. p. 3s. Hola van Nooten, I. l. maxime inde a p. 3o. QD Sypkens, in Dis. faepius laud. et Crit. Mog. V. D. N. IX. Conf. Dullert,1. l. p. 57. ( $34.) alterius vim habere posfunt. Non igitur invol- vit relationem arbitrii alicujus ad alterius arbi- trium internum, prouti fit in actibus bene- volentiae, verum tantum ad alterius arbitrium externum. 29. Sed et diverfae funt rationis operationes. Jus etenim. theoretica quaedam est idea (1), confjiderat tantum , num actio nostra eas conri- neat conditiones, quibus conftare . posfit cum omnium omnino libertate. Non attenditur ar- bitrii materia, fed arbitrium ipfum 5. non refpici- tur ad finem, quem fibi proponit agens; fo- lus, qui dari potest finis, est legis obedien- tia (2). Si itaque juris notionem in abftracto confideremus, nullam in ea deprehendimus mo- ralem necesfitatem. — Sed officii notio necesfita- tem ita agendi non tantum , fed ita etiam volendi at- (1) Inferviens fcil. eo, ut regulativum quoddam prin- cipium conftituatur. Criz. Mag. V. D. p. 374. (2) Senfu igitur latiore, quo practicae dicuntur illae doctrinae , quae ad actiones referuntur, non vero ad fpe- culationes quasdam , ut indagetur quid fit verum , doctrina juris practica non est. Angustiore fenfu ethica dicitur practica quia necesfarie , ad agendum impellit, Juris autem doctrina theoretica dicitur rite , eodem illo fenfu ftrictio- re cum illa jura tantutmn tribuat, quibus uti fed et quibus non uti nobis integrum est, imo iis non uti gravisíimo facpius tenemur officio. atque fentiendi exposcit, ut legi optempere- tur propter folam legis reverentiam. ^ Prac- tica itaque Jüris nodo demum evadit, fi offi- cii notioni fubfumiatur, atque. definienda. vi- detur: facultas moralis ex univerfali lege fe- fe ad efficiendum | aliquid. animo determinan- di: ,,4 lle Gefetzgebung , ait Kantius; » kann doch in n[ehung ^ der Triebfe- » dern unterfchieden feyn. - Diejenige wel- » che eine. Handlung &ur ^ Pflicht , und die- » fe Pflicht. zugleich zur. Triebfeder macht, » ist Ethisch. | Diejenige aber welche das » Leiztere nicht im Gefetze mit. ein[chlieszi , » mithin auch eine andere Triebfeder , | als » die Idee der Pflicht laesum aulas , ist Ju- » fridisch" (1). ; 3?. Hine officium requirit moralitatem. Mo- | ralitas enim non adeo cernitur in factis, fed in voluntatis nostrae determinatione. zs requirit legalitatem. : NT 49. Libertas externa petitur illà, hác vero interna. Licet utraque 'oriatur e fummo prae- cepto: rationi convenienter agas; licet etiam esfe posfit lex wuniverfalis , ut neminis arbitrii ufum minuas; juris tamen notio unice rc- fertur ad momenta externa. Attamen utraque x .Tà- (D Kant, 7Meraph, der. Siem. Einl, p. XIV. ( 236 ) rationis lex liberis fcribitur hominibus. — Hanc enim libertatem ,. quae necesfario unicuique est tribuenda , qui dignitatem fuam in eo osten- dit, ut legi obtemperet, posthabitis omnibus contrariis | confilis , | condizionem | postulatam merito. dixerunt nonnulli (1). | Externa itaque fi petatur libertas, a laefo coactio externa potest inftitui, non vero ubi petitur interna libertas. 5?. Ea igitur, quae a juridica lege pzaefcri- buntur, «externa tantum esfe posfunt; officia ethices licet exterhe. quoque fe prodeant, ex fonte interno tantum proficiscuntur. In iis enim ftimulus feu agendi confilium postulatur, quod legi morali conveniat (2). 69. Ethica legislatio cum unice verfetur in voluntatis determinatione , nullo imodo externa €esfe potest; juridica vero. non alia atque ex- &erna esfe potest : 4, Aechuslehre und Tugend- » lehre , dixit Kantius (3), umerfchiedem » Jich. alfo nicht. [owohl durch. ihre ver[chie- » dene Pflichten, als, vielmehr durch die Fer- 5 jqhiadatheis der. Gefetzgebung ,' welche. die 03. i polo 65 (1) Etenim quod fopra jam innuimus , | fi phyficis -legi- .bus teneretur homo machina , fi intellectus. legibus. vepfu- Aus , et callidus non bonus esíet dicendus ; fed fola ratio- ne teneatur homo. m "Si(o) Kant, l. L p. XVz (3) Ibid, id. p. XVI. [4r 2. » eine oder. die andere Triebfeder. mit dem 5 Gefeize verbindet". 79. Qui jus habet, femper ex adverfo alte- rum fibi-habeat obligatum necesfe est, five negative, five pofitive, qui vel ad abftinendum , vel ad agendum nobis teneatur, et aliter agen- do libertatem nostram laedat. ^ Obligatio ju- ris illa dicitur proprio füo vocabulo, non ideo, quod moralis omnino non fit, fed quod non fimpliciter (1). Hoc in officio nullo modo obtinet, quoniam homo femper confide- ratur ratione fui ipfius, licet objecta officiorum vel alii homines esfe posfunt, vel homo ipfe, cui officium praefcribitur per legem moralem. . Hanc it»que, quam inftituimus comparatio- nem illis Kantii verbis concludimus ,' quibus juris notionem feparatam. atque diftinctam a no- tionibus affinibus propofuit : ,, Der Begriff des » Rechts, inquit philofophus (2), /oferm er » fich. auf eine. ihm cortespondirende Ferbind- » lichkeit bezieht (d. i. der morali[che De- » griff derfelben), betrifft ersdich mur das » üusfere und zwar practifche Verhültnisf ei- ,mner Períon gegen eine andere , fofern ihre t Husdtüngeu als Fut auf einander (untuit- », tel- (1) Kan t; Crondfütee def. Tügendlo!re , p. 24. (2) Eileitung in die Rechislehre , p» XXXII. SB, & 938. ) » telbar , oder :niiielbar) Einflusf haben kün- » nen. ber zweytens bedeutet er michi das » Ferhülinisf der Iillkühr auf den Wunsch. » Cfalglich auch auf. das. blosfe- Bedürfnisf) des » "nderen , wie etwa in den Handlungen der » JWollthütigkeit oder Hartherzigkeit, fondern » lediglich auf die Willkühr des Z4nderem. » Drirtens iz Ziefem wechfelfeitigen. Verhált- » nisfe der. Willkühr. kommt auch gar nicht » die Materie :der- Willkühr, 4. i. der. Zweck, » den-ein jeder 1it. dem object ,-was er will, » zur Abficht hat ,-im Beiruchtung ,— fondern » "nir nach der Form.;in. Verháltnisf. der bey- » derfeitigen . Willkühr: | fofern-. fie. los. als » frey; betrachtet. wird, und ob. durch. die » Handlung: Eines vom beyden.-. fich mit der » Freyheit. des. Anderen zach. einem. allgemei- » uen Gefeize zufammen vereinigen lasfe."' $ V. Juris atque ve notiones fi bi non n fins fubordinatae. | Ex ea, quam initum comparatione pa- tet ,, diverfam esfe juris atque officii notionem minimeque hanc ab. illa pendere , et ei esfe fübgrdinatam. Ca- -" —————— MÀ ——OEURÓÉMUMAMMUT MGE ( 939 ) Cadat itaque necesfe est, eorum philofopho- rum opinio, qui legem moralem: ania praebere fundamentum dixerunt. A. Hi enim | vel definiverunt jus: quoZ per legem moralem licet; est ita jus nil nifi fa: cultas quaedam moralis facicndi id , quod non est vetitum , vel. MIROR id, quod non jus- fum est. Sed jura non ita probari posfe, quae funt contra legem humanitatis, dari tamen ejusmodi, quisque videt. Sibi ipfa contraria foret ratio, fi- permitteret ea quae ipfa vetat. Inhumanus certe quisque potest esfe,' fimul tamen justus 7 cujuscunque fini promovendo auxilium potest denegare , at, modo ne aliorum libertatem ex- ternam laedat, injustus non est dicendus. Ad. talem agendi rationem , licet humanitate indig- nam, jus babet, in quo turbaretur, fi alib eum vi cogere vellent ,.ut aliis prodesfet. Hac ratione e lege morali jus deduxerunt alterum cogendi. — Lex, inquiunt, moralis, vel abfolute permittit ea, quae lege morali. non comprehenduntur, de quibus lex filet, vel relgzive ea, quae lege morali jubentur. Illud in jure primarium est, quod juri- bus nostíis üti, fed et non uti pos(imus. Si 4 vero in hac juris deductione,. jus fumatur pro. Q 4 fae € £44 ) officium: exfequendi facultate , quae ideo coac- tione est munita, quia caeteroquin per alterius: licentiam oflicio deésfe cogeremur, jurium 7:07. a/us cogitari nequit, fed eodem illo officio, quod facultatem tribuit, eá potenti uti tene- remur, nec libertas ulla obtineret juridica. Jura itaque hoc cafu non permittuntur fed ju- bentur. — Abfolute vero permitti illa coactio. nullo modo potest, cum illa coactio , qua vin- dicamus nostram humanam dignitatem, tanti fit momenti, ut lex moralis eam unice permittere , aut de.ea prorfus filere dici nequeat. De tanta quidem re requiritur pofidvum praeceptum, non vero filentium fufficit, quod iis tantum in cafibus obtinet, qui nullo modo legis tiname imperio fübfunt. - B. Vel in alterius officio, vi nostrae /egiri- . sme. (1). adhibitae non refistendi, juris. co- gendi pindpien invenisfe fibi videntur alii (2). Huic (1) Legitima illa vis dicitur ab eo, quod probatum haberent, hominibus per nateram multa licere. Quomo- do, inquiunt, licere nobis dici posfent , fi quilibet ha- beret facultatefn nos in exercitio eorum jurium turbandi ? W olff,Jur. IVat. S so. (2) Acute autem obfervat Sy pkens, l.l, p. 379. banc negationem vel attributionem cogendi facultatis non fuisfe difficilem , quia. officiis perfectis antea jam tri- buerant eruditi notionem cogendi facultatis. ( 34: ) Huic vero juris deductioni obítat, quod ex eo, ad quod alter tenetur, niihi oriri ne- queat jus. Summum profecto , quod inde pos- fet elici, foret, quod probaretur, vim non re- pugnare naturae, five rationi ; at vero jus fedem habere debet in eo, qui id exercet, neque ex alterius injuria ullo modo potest derivari. Oficiorum itaque divifionem in perfecta et imperfecta primario illi philofophi adhibue- runt. Hisce denegarunt cogendi , facultatem , eaque dixerunt officia interna five humanitatis: ilis vero tribuerunt, et externa five juítitide nuhcuparunt officia. Hisce apte jus ab ethica, quae illis conti- nebatur, distinxisfe fibi videbantur. — Si vero quaeratur quibusnam fundamentis nitatur illud officiorum discrimeu; necesfe est, recurrant illi philofophi ad jus ipfum quod in laefo est; inde demum recte atque unice derivari posfe ipfi fateantur, quibusnam in cafibus alter of- ficio fuo defuerit, quibusnam factis injuriam commiferit. Fera igitur not videtur illorum docirina , qui officia ex lege morali derivantes , ea in officia pei fecta! et imperfecta dividerunt j ut illa coactioni esfe obnoxia pronunciaren: ,: Ahdec non item, adeo ut ilis Jurispr udentia naturalis comineretur , his vera. etaica , ut Q a ita ( 2 ) ita utraque haec philofophige. inoralis pars , ung nitereiur ofrcii motione, $ VL Quatenus ex divifone officiorum in Perfecta | et Imperfecta , ex fententia Kawzr , offi- — cia perfecta conveniant , cum obliga- tione juridica , iuvestigatur. Ex his igitur, quae fupra de diverfitare notio- nis officii atque obligationis juridicae inter fe tra- didimus, merito concludere nos posfe nobis vi- demur: istiusmodi divifionem perfectorum. et imper fectorum. officiorum. veram non esfe, ln abítracto enim fi notiones illas confideremus a fe invicem non pendent; alia est ratio juris, alia - officiorum perfectorum. Nam, ut nobis qui- dem videtur, divifio illa ex fola ethica est pro- fecta, nec jus , in abílracto confideratum , ad officium ullam habet relationem ; adeo quidem " ut disciplina, qua juridicae obligationes tradun- tur, docirinac f[cientiae nomine non immerito appelletur (1); tum demum enim babet jus quandam ad officium relationem , fi per judican-. di facultatem (2) notio juris, notioni officii fi- ve (1) Crit. Mag. 1. p. 265. Q Judicandi facultatem im genere recte ex Kantio de- C 23 2 ve morali necesfiati fübfumatut (1). Per f$ enim tantum est principium regu/ativum , non vero practicum , ideoque rion complectitur no- tionem finis alicujus abfolute necesfarii (2). Practicum vero tunc demum principium evadit nobisque finis existit , quem lege morali neces- fario petere velle jubemur, postquam per ju- dicandi faculiatem in regnum morale veluii mi- graverit juris notio. Ita demum fit judicandi facultatis operatione , ut juste agamus propter [olam legis veveren- iiam. lta demum. ratio practica legem mora- lem, a fe praefcriptam, ad jus, Mugen ad objectum quoddam applicat. Sed quaeritur jam, ad quodnam ofliciorum genus illud jus referatur, ad perfecta, an vero ad imperfecta, eo fcilicet fenfu accepta, quo ea definivit Schmid, JZorierb. in voce UrtZebskraft : » das Fermüren das Be[ndere als enthalten. unter. dem all- » genminen zu denkenJ. — Determinantem autem et fub- fuimentem | (beffiunnende und. fübfumirende) ,, das Fermüsen » unter. Regeln. (Principien , Gefetze) zu fubfumiren, d. £. » 2u beflimmen ob etwas darunterflehe oder. nicht." Tran- Masa aut practicdleg y fofern fie fich ' damit be- » fcháftiget , hendlungen in concreto unter die allsemeine » Practifche Regeln zu fubfumiren ,| und zu beflimmen ob » ffe. Moralisch vecht oder. unrecht feyn." (1) Sypkens, Crir. Mag. V. p. 373. (2) Kant, Zimeiz. sur -Metaphyfk ; p. XVI. C £F. ) ea ex Kantioe fententia in appendice eapitis lil, declaraviivuss nam 4d juste agendum. five peus. ad. fuum cuique tribuendum , revera [ums obligati per legem morale. 4. Si quidem. eonfideremus, hominis dignita- tem in eo maxime verfari, ut libertate fe- cum natà gaudeat; nec in fui fimilem ferarum more incurrat, et fua iterum vice ab aliis pari modo opprimatur; hoc profecto, quod eam libertatem. justo niodo temperat a licentia , eamque ita omnibus, rationi convenienter tue- tur, praeceptum , quin abfolute valere debeat, non. est.quod dubitemus. | Hoc autem unicum in juris notione peti, füpra expofüimus. b. Si porro attendamus , nihil adeo hominis dignitati repugnare, quam: fi pro medio ha- beatur ab altero, nihil contra. adeo. ejus natu- rae füblimi convenire, quam [i fui fimilibus habeatur, tanquam ens, quod fibi ipfe finis ésP C1); s T AD (1) Utraque ergo obligatio, et juridica illa, et vero etiam , qua.ad praeftanda officia perfecta devincimur, in negativis terminis fubfistit 5 altera jubemur ne reverentiam aliis debitam laedamus, in altera vero ne cujusquam liber- tatem externam minvamus, — Praeterea de hac obferva- tione 2 ac priore z notandum , non adeo nos hic conten-. dere jus esfe obfervandum quia utile est, quia iliius con- trarium felicitati generis humani noceret, uti v. c. vide- re estapud Pufend. Of. Hom. et Givif. 1. 9. 3. fed e fo- C *45 ) €. Si tandem in momoriam revocemus prin. cipium officiorum perfectorum , quod fupra tradidimus: ,, ita age, ut quemcunque homi- , nem nunquam pro medio arbitrario , tuo fini » inferviente habeas, fed pro perfona, quae » fibi ipfa finis est," facili profecto negotio concludimus, obligationem juris, officiorum perfectorum numero esfe adfcribendam (1). : Porro cum nullum jus detur aut cogitari pos- fit, nifi fimul ab altera parte vel pofitiva, vel negativa cogitetur obligatio (2) , hujus obliga- tionis definitionem addere non incongruum vi- detur, utinde alia pateat juridicae obligationis , cum officiis perfectis, quae aliis praeftanda funt, convenientia. — Dicitur itaque juridica obliga- tio (3) ,, necesfitas, omnibus incumbens , agendi » vel non agendi fecundum jus alterius," vel enucleatius ita eadem obligatio juridica proponi potest: ,, necesfitas, qua omnes tenentur alteri- , us jus quodvisnon laedere ;" veletiam ,, qua » Certa perfona tenetur ad aliquid praeftandum al- , 1e- fola ratiocinamur rationis indole, quae 'contraria quaevis refpuit, nec tolerare ullo modo potest. (1) Haec enim aequalitas, qua:nemo prorfus in ftatu abfoluto alteri est -fubjectus, prouti est immutabilis, ita quoque in omnibus cernatur, et a nemine violetur, Vid, Crit. Mag. Y. p. 364. (2) Gratama, Disf. laud. p. 97 feqq, ' pon (3) Id. ibid, p. 102. » teri propter: hnjus jus-aequificum/* — / Totam itaque illam obligationem: regi alterius: jure, facile patet; illud tamen alterius jus. ipfum, facrofanctum. e lege juridica ,: cum illa hominis perfonglitate,- qua. fit, ut pro medio ab aliis non-fit habendus, maxime ctiam cohaeret. v 4. Hiset illud, fupra item a nobis propofitum, addendum. videtur. — Officia perfecta ex Kantii fententia , diximus; ea, quorum contrarium abfür- dum esty;et ne .cogitari quidem potest. Hoc ip- fum valet de; principio juris; fummo , quod fupra tradidimus. -. Aut nonne foret abfurdum ftatuere; justas esfe actiones, per quas omnium libertas . conilare . non. .posfet ?. Utraque. igitur lex. et ea, qua jubentur officia perfectea et vero eti- am, qua juridicae obligationes intacte fervan- dae praefcribuntur, abfolute , indistincte , om- nibus rerum momentis, est fervanda. A plu- rimis hac-de re. fcriptoribus. exemplum allegari video Spartanorum, Ibi, inquiunt,. de indus- tria illud. juris. praeceptum fuum. cuique. tri- bue, neglectum fuit; non tantum juvenibus furari licebat, fed ad furandam etiam allicie- bantur. — Sed ri. Obfervamus, unice hoc ex- plicandum esfe e ratione Spartanorum civitatis , ad bellica quaeque ftudia in adolescentibus ex- citanda adaptatae. Ommes hoc modo ad astu- tiam, non adeo ad furandi animum adduceban- tur 5 ' tur; hisquippe ad astutiam adhibendam, aliis. ad furta illa praecavenda, tempus quoddam erat ftautaum (1). — Invigilare itaque in pace docebantur, ut non in bello .defides deprehen- derentur, furta iis ad certum modum concede- bantur, ut dein melius hostibus posfent noce- rc. Tota enim in antiquis civitatibus, maxi- me vero Spàrtae , liberorum educatio eo quidem fpectabat, üt boni evaderent- homines, multo magis tamen, ut boni cives. ». Provocamus autem porro àd fenfum com- munem. Quis enim fanus cogitare posfet istiusmodi. civitatem, ubi furta, rapinae, cae- des, mutuae civium oppresfiones , fortioris jus dominarentur, dari posfe aut fübfistere ? "Talis fane civitas, fi civitas dici posfit, "corruat necesfe est, certe eam flabilem esfe, ne cogi- tari quidem potest. 3. Sed vel hisce omnibus misfis; cogite- inus miferias, quae ex incerto inter homi- nes dominio orirentur, et recte dixic Hut- chefon in libro fuo: System of Morel Philofophy (2): The matural apperites , in- » quit philofophus, 44 'd4efires of men i » lead (1) Plüt. Lac. Zpophtlegm. p. 234. A. Ed. X yl. , (2) Hutchefon Syem of Moral Philofophy , London 1755. Vol. I. p. 317. (om) » lead each one to take fuch things, as are » f! for prefent. ufe. and yet Iye im common , » with full per[uafton of his right, if he » has attained. 10 1y0ral. notions. |. He must » cafely fee too, should another take from » him, what hehad thus occupied ,, that be- » fide. obflructing his natural and. innocent » defign. for his own fupport, which must » appear odious ,-.a5. it ds ill natured y. fuch » practice obitining among men must fubjeci » (hein 10 the greatest qmifery.. IVhat one » "am uow occupies, another without any » preferable claim. deprives him of : a third » períon may in like manner. deprive. him of what he. next occupies; he may:in, like » manner be again defeeted by a fourth s and » thus the whole grant made t0, him. by God » and nature of the inferior creatures 4. for. » his fupport might be defeated by the ill » nature and injustice of. his neighbours." — Nou tamen hoc loco provocamus adeo. ad P u- fendorfii, Garvii, Hutchefoni fen- tentiam ,. verum ad id potius, quod fupra proa bavimus , corum , qui officia perfecta negligunt , - finem fibi ipfum adverfari (1), ideoque talem agendi regulam ne cogitari quidem posfe le- gem univerfalem. Et (1) Vid. Zfppendix Capids Tertii $ 1r. pag. 197 fq. ( 249 ) .Et haec quidem de «convenientia officii per- fecti et juridicaé obligationis fufficiant. .Qua- tenus vero differant, in Sectione fequenti dicen- di opportunitas erit. Concludimus itaque offi-. cium perfectum , quoad effectum. vel. actiones inde oriundas , magnam: cum. obligatione ju- ridica habere fimilitudinem ; inde tamen mon concludendum . es[e , officiis. perfectis. conti- ueri Jurisprudentiam naturalem. — Igitur quatenus. officiis perfectis adícribi posfit jus , id est: quatenus lege morali per. judicandi facultatis operationes. jubeamur , indistincte , abfolute, nulla ratione habita rerum et tem-. porum , externas nostras actiones ,. five. libe- vum arbitrii ufum , ita inflituere , ui inde om- nium omnino "hominum libertas mon. laedatur , eatenus vera est. definitio juflitiae (1), quam. nonnulli tradunt y juflitia , inquiunt , conve- » nieniia est actionum externarum. cum legi- » bus , officia perfecta praefcribentibus ,". eo- que, fenfu justum illum dicunt , qui offcia perfecta implet , aequum, qui imperfecta: Im- f (1) Forenfs , ut distinguatur a virtute, Viri docti refe- rebant hacc praecipue ad Jus naturae cogeus, quod dice- bant, eamque ufürpabant imprimis in corrigenda juftitiae definitione a Juftiniano exhibita Pr, Jnfl. de Juff. e£ Jure, quam dicunt moralem juftitiam folum fpectare., ( $56 ) "'Imperfectorum "officiorum , quod füpta tfa- didimus , principium: ,, ita fac agas: ut auxi- » lieris aliorum. finibus attingendis, quatenus » hi fines, illudque auxilium" non habeantur » immoralia," nullo pacto coactionem accipere posfe, — et ne vel judicandi facultate in ejus motionem adfümi-posfe, quicquid. eum coac- tione externa aliquid commune habeat, fponte patet, fi ea revocentur in animum , quae fupra diximus de illo attributo. moralis cujüscunque actionis quod cernitur in libertate interna. Pro- ficiscitar virtus ex intima animi inclinatione atque impulfü; nullum fibi proponat homo fi- nem ex alio fonte derivatum , ^ quam ex ipfius legis" reverentia. ^ Officiorum enim -imperfecto- mim legislatio femper. interna «est, ^ ideoque femper ofüicia imperfecta ad- illam. disciplinam funt referenda, quae de off/cio agit, ad ethicam fcilicet (1). — Summa etiam libertas, qua quisque homo gaudet, nil habet feZcius, aut mucis. [ibi proprium vindicarum. quam liberri- ma facultas benefacieudi-aliis. .Si per coactio- . "i nem (1), Hoendlungén blos. darum weil. es pfifchten frd , aus- » üben ,. und den Grund/atz der ^ pllicht/ felbst , woher ffe » Qué. komme , zur hiureéchenden Tricbfeder der WFillkühr , 2. machen, ist^ das Eigenthüriliche: der Éthifche Gefetz-' » gebuag ,.K ant , Metaph. Ein. p. XVIH. nem oflicia illa exigerentur , laedéretur gravisflme- non tantum libertas, fed fi hoc a ratione permit- ^ti, vel per unicum temporis momentum posfct cogitari, ratio fibi ipfa non conftaret. — Finem enim homini dicrans, in jubendo , jusfique fui exfecutionem coactione phyfica expeti . permit- tens, a moralitate et legis. moralis | obfervantia deflectens, praecipuum illud, quod in virtute esfet , tolleret penitus. Illud ,. quod vidimus, justum , quam plurimi philofophi, criterium habuerunt, quo ofli- cia imperfecta definirent et dignoscerent a per- fectis.. Non tamen eo fenfu officia imperfecta vocanda funt, ac fi ideo per antithefin coactio - officiis perfectis esfet tribuenda. De eo, num coactio criterium verum praebeat, infra. erit enucleatius agendum. . Hic obfervasfe fufficiat. 1. Si coacüonem rite confideremus , ea cer- disfime. est libertas deminutio. Officium huma- nam requirit libertatem ; tum demum - maxime, impletur ;.fi. perfecte homo liber est, Quomo- do jam officium cogitari posfit,. quod coactio-: ne exposcatur, merito dubitarunt, et alii, et, iple Kantius (1): 5 Entháli nicht , inquit ; : » ZWAIBS-- (1) Et aliis "locis: ét - Berliner Monat fchrift 1793 Sept. Lo p. 220. not, spud W eife, Grundwisfenfch. des Rechts , P 8. ^ "1 ; ) iü M C sss ) » Zwangspflichte, fosar einen: Wider[prüch » im Beiworte ?" 2. In tota officii notione maxime hoc anim- advertimus, officium impleri, nullà . prorfus habitá ratione eorum, quae funt externa. — Offi- cium tuum, imple, inquit ratio, quandoqui- dem officium tibi est. Jam vero quomodo co- àctio, qua certe nil magis externum dici pos- fit, in officium peragendum vim aliquam ha- bere posfet? Imo vero est hoc denmium in ofü- cio implendo füblime, quod nullá caufà exter- ni, lucro aut damno , regatur. Ex his itaque omnibus disputatis talis pro- deat conclufio; Jurisprudentia naturalis ét ethi- éa áffines quidem fibi funt disciplinae, a. fe invi- cem tamen distinctae, fundamento, objecto et fine; juridica obligatio atque officium pariter funt distinguenda. llla vi adhibita potest ex- peti, haec vero minus. llla tamen ope judican- di facultatis rite fübfuümitur in notionem ^of- ficii. Ipfum officium est perfectum vel imper- fectum et in fola ethica tractandum ; juridicae obligationes unice ad Jurisprudentiam natura- lem funt referendae , adeo tamen, ut eaedem. actiones, quas exigit juridica obligatio, eti- am exigantur officiis perfectis , diverfo tamen fundamento ac fine; imperfecta. vero ofücia,: cum nullo modo fpectari posíint obligatione ju- C 2$) juridica (excepto cafü, quo per contractum aliquis fefe obfítrinxit obligatione juridica ea perficiendi, quae fine hac conventione officio imperfecto jusfa fuisfent), folius manent. ethi- ces, nec eaedem actiones quas exigit juridica obligatio , officia imperfecta dici posfunt. — Licet ergo actiones quaedam, ofticio perfecto jusfae, obligatione juridica etiam exigantur, illudque non obtineat in imperfectis; non tamen offi- cia perfecta Jurisprudentia naturali, imperfecta vero ethica contineri dici posfunt, non tamen efficia perfecta vi expetuntur. SEC- UADEUCTLOPSSECUIN JT. COACTIO NON EST CRITERIUM OFFICIORUM PERFECTORUM ET IMPERFECTORUM. | Sectione, quam modo tradidimus , . ex-; pofitum est, quatenus. in juftiiae definitio-. ne admitti queat mentio officiorum | perfecto- rum. Ne autem videamur commiscuisfe obli- gationem juridicam cum officio perfecto, ca fecum invicem comparanda videntur, ut in- de pateat, quomodo, licet videatur quam ma- xime, non tamen coactio praebeat justum dis- crimen, quo perfecta officia ab imperfectis dignoscantur. Diximus, in officiorum catalogum merito referri obligationem juridicam. —Caven- dum vero quam maxime, ne confundantur; nam, cum officia perfecta juri alterius refpon- dere videres, ideoque vi posfe exigi; officia vero imperfecta, nifi aliquis ad ea praeffanda fefe obligaverit, cum ea per vim minime posfe expeti ^deprehenderes, concludendum facile videretur, coactionem re vera esíe criterium habenóum inter ofücia perfecta et imperfecta. $I ( 55 2 i euo 4c $ I Coactio , cum officii notioni nullo modo-in- fit , criterium mon praebet ,^ quo of... ficiorum. quoddam genus: dignos- catur. Opponi itaque posfet, 19. multa in jure da- ri, quae funt officia externa erga alios perfecta , ideoque jus cum officio eam habere cohaeren- tiam ,. ut id, quod officium. fit. perfectum, . il- lud ipfum obligatio juridica fit dicendum ,. ideo- . que. officium perfectum ,. idem esfa atque obli- 'gationem juridicam ; eodemque. modo per co- actionem posfe exigi, officiis perfectis ita conu- tineri disciplinam juris. 9. Officia imperfecta voluntate! ejus, qui ea praeftare tenetur, mi- grare posfe in obligationem: juris, donec vero non migrarint, fuamque ita indolem. peculia- rem retinucrint, ethicam iis contineri... — At vero fi teneamus ea, quae in Cap. I. de oflicii indole. deque eius obligatione interoa protuli- mus, facillimo' negotio. patet, nullo modo 24 Officium vere ita dictum perfectum. five im- . perfectum aliquem externe, teneri poste... Lá- cet enim aliquis, vel efficacistimie. (uam. ;decia- "raverit voluntstetm in contractu ineundoj-ct in 're.quavis in alium transferendz ,. vel fic. tamen e | i d $5 / € 256 ) | ad non alium finem fibi: proponendum , quam ore protulit, cogi nullo modo potest nec obftrin- gi. — Alia:/dicere; alia 'intüs cogitare atque fentire, nemo vi externa prohibecur. | Nullum enim jus alterius inde laeditur; confistit cui- que fua libertas externa, licet alii aliis intus quam maxime invideant, malaque quaevis mo- liri cogitent, . proliibetur tantum lege juridica , ne externe fefe exferant istiusmodi machinatio- nes internae. iFerum iuque officium in veram obligatio- nem abire nullo modo potest, utriusque. indo- les longe est diverfa. — Sed quod ad actiones , quae ex officiorum cum perfectorum , tum im- perfectorum legibus profluunt, homo vi obli- gationis juridicae cogi potest vel minus 5;.eae- dem Zc£iones externae erga alios, quoad ipío- rümi libertatem externam humanitatisque. digni- trem, quae jubentur oficiis perfectis , exi- guntur.etiam obligatione juridica... Quicunque enim contra reverentiam, aliis hominibus debi- tám, egerit, libertatem eorum invadendo , et officio adverfatur perfecto, et vero etiam , obli- gationi juridicae. .— Quod idem estin illis actionibus, quae jubebantur antea oflicio im- perfecto, fed. per contractum, initum , coactio- ne posfunt exigi. . Contrahens enim ad. alios transtulit veluti dominium harum actionum; pere « e57 pertiüent jam hae actiones ad alterum. — obli- gatio a me praeftaenda est juridica — alterum laedo fi cas non praeíto. Ectobtinet hic, quod fupra jàm. innuimus, et nunc quidem nobis ac- -cedit opportunitas nostrae fententiae explicandae. Scilicec homo. (perfecte) jubetur , hunc illumve finem, ut exfequatur , propofitum habere; at ero quibuspam rerum. momentis , Cuin , gerquod, — hoc ipfi relinquitur judicandum , pendet aut a rerum praefenti conditione , aut ab eo, num ad(t ab eo praeftandum officium perfectum , quocum non fubfistere potest, of- ficii imperfecti praefatio , an. vero. minus. Ser mel vero fi ipfe per contractum fe judicare declaraverit rerum. momenta; praefentem re- rum conditionem ita fefe habere, ut huic pro- pofito, cuius exfequendi antea non certa erat determinatio , fatisfacere debeat, ipíi illud ip- fum revera est officium, et quidem tale, ut quicquid .interveniat , dein. fidem praeftet, — Eadem : jam. illius actionis justae est conditio atque ejus, quae per obligationem juridicam exigi potest. : ! - Eodem modo folvuntur eae quaestiones , quae de officiorum in perfecta et imperfecta. divifione motae fuut, fi homo in civitate confideretur ( 1). . Qui- (1) Vid, Pestel, Juripr. Not. P. IL. S. IV. $ 356. d R2 : . £d ; : «X cas8 2) Quicunque fe in civitatem receperit ,' is aliorum jura connaza non. tantum agnoscit, verum etiam 'acquifita. ^ Vacillans ideoque non habenda anti- qua illius divifionis ratio ob id, quod in civita- te ea puniri videmus 5 ea deberi perfecte , ut di- emnt, animadvertimus , quae extra focietatem 'eivilem impérfecta habenda forent ofliicia. . Est enim ftatus civitatis hypotheticus, in quo multa juris connati objecta in alios translata funt ha- benda, in ipfum quippe focietati propofitum finem conducenda. Hine permulta, fi in ftatu abfóoluto confiderétur. homo, et ratio tantum habeatur juris, :72e4iz funt habenda pro liber- tate juridica , qua jurium ufus, f2»d et non ufus permittitur. [n civitate vero, inquiunt , juríum quorundam utendi modus determinatus ,. quo- rundam vero ufus jusfus (1). ^ Magis vero re- jiciendae videntur illae anteriotum | philofopho- rum fententiae" quia officiorum aliquod genus coactione munitum conrenderint. |J. Ea enim ^ differentia. inter juris et officii notio- nem, qua in hoc animi requiritür interna. dis- pofiio, qua homo finem quendam fibi propo- e CSDOTEST 4 i ne- ed. Hoepfner, in tractatu Ze Of. Perf. et. Imp. ejus Juri naurae aliXo, p.-37.. (1) Talia dubiá propofuit M e h m el, p. 79. fed fatis ea qvae fünt e jere pofiuüvo, cum iis, quae morali dis- ciplina: continentur permiscuit, et iis quae fiunt ad ea mimis transtulit , quae fieri posfunt. / E [ (/. 989 J nere ,.ad eumque regulas agendi componere te- netur; in altera vero tantum refpicitur ad. ac-. tiones externas, ea hic maxime est attendenda, Quicunque itaque obligationi .juridicae fatista- cit folvendo id , quod per contractum. in. alte- rius dominium transiit, juste agit. licet . pesfi- mum habuerit confilium. — At vero fi idem faciat in praeftando officio quodam perfecto , non omnia, quae praeftanda crant, .revera praeftitit, plena requiritur animi probitas, in hisce omnino refpicitur ad finem , quem fibi in agendo propofuit homo, et licet juste egerit , improbus tamen merito. est dicendus. -.. Legis materiae. non. tantum ' nostrae. actiones debent convenire, fed. etiam. formae, adeo ut fint propter- legis |reverentiam . peractae. -. Senfe- runt «hoc . probe, philofophi 5 : inde quaestiones: permultae, num gladius a. mentis compote apud. te depofitus ,. illi, fi furiofus evaderit,. reposcen- ti: fit «reddendus (1),, aliaeque... — Cum: vero: hoc loco istiusmodi .quaestiones tractondae non. videantur ,. fuffciat hoc. adiccisfe, officium nullum. dari, quod coactione: externa. ab. al- tero, exigi queat ideoque. errás(e eos. qui. of- ficiorum in perfecta et imperfecta . divifionem cá nii diferentia contenderunt y quá illa:co- | /^4c- —(1) Cicero, 4e Of. I. c. 10. C 260. y ectiopi pronumciarent obnoxia: haec vero.nom: item 3| nagis ita firmari nostram [ententiam y: cam. dJivifionem , nequaquam iufervire posfe y: ut urisprudentia naturalis ab. ethica: dig-: nbséatur , fed aliunde | fundamenta. esfe m teíida , Mina haec Bad pde $.4I. 5 urn ( Objective latius patent officia perfecta , quam EN E PEE coactio criterium bratbear. 4 )ciT - Generaliora haéc fufücere viderentur, nifi et aliud. argumentum peti posfet ex divifionis ratio-: X ne, fecundum Kantii fententiam prolatam in Appendice Cap. IIl; fcilicet in. tractanda uni veríali- et fübjectiva officiorum divifione, dixi- mus et probare fumus aggresfi, officia perfecta: dicenda esfe ea, quae abfolute jubentur , quae nülam à reorum momentis atque conditione pa- tiuntur exceptionem , ea, et recte quidem , ut: videbatur , ad quaecunque objecta transtulimus ,: nam cum ergaalios, tum vero etiam erga femet ipfum, homo praeftanda habet ofüicia perfecta. Anteriores vero philofophi in officioram: per-- fecrorum et imperfectorum divifionem officia erga alios, quae /oecialig fübinde diceban- s PE retulerunt tonpun. Hinc factum, ut 23i. Ceo- (1) Exemplum cst in Pratellio l, 1, P. 1I. S. IV. $350. I | | N (0 C /38v )) eorum fententia majorem prae fe ferret veri fpe-« ciem — at fpeciem tantum , quod ex iis, quae in genere de officii peculiari indole, ab. obli-: gationis juridicae notione diverfa, jam attuli- mus, ut. fpero , patuit. — Secundum propofi- tam itaque conftituendi: discriminis rationem , tantum abest, utcoactio criterium esfe posfet , üt per eam inducendam tota fubvertatur divi- fio. 'Ex illa enim divifione fluunt etiam officia hominis erga femet ipfum, imo "vero. officia pose (enfa dicta , interna. : ^In eam itaque .rationem ,; fi coactio: jiinduites retur, ad abfurda quaevis res perveniret. Sum- ferunt: fcilicet anteriores philofophi: offcii -vo- cabulum angustisfimo, quo accipi«potest, fen- fu, cum id actionum exernarum erga alios pera- gendarum normis determinarent...— At vero ex nostra fententia multo latius haec vox est acci- pienda. 'Sed prout ab illa parté ofuziz officia , cum cernantur in pravis mentis inclinationibus fedandis 'et: voluntate;..ex. fummo legis. prae- fcripto- - dererminanda , «officia .viderb posfent hominis erga fe ipfum (1), fic etiam fi ef- fectus obfervetur, qui ex illorum obfervantia um) i uico id qqpraekX SEE Onlel (1) Hujusmodi quid animadvertit. . etiam Cl. Cras , Verhandeling over. de verdeling der. Phigten hp. nagcla- fene Verhandelingen enz, p. 31. C 62. " vel neglectu oriuntur, omnia oflicia dixeris of- ficia^erga alios... Ita a fummo Kantio meris to officia: hominis. erga fe ipfum e wan (fi confideretur homo tantum tanquam ens morale nülloo:refpeccu;-ad ipfus: naturam animalem) rctte::c contineri pronunciantur | formá , .con- fenfu agendi regularum voluntatis ,, cum huma- nitatis 'disnitate in fua ipfius'perfona ; ideoque in-vetito quodam; ne féfé privet hoino excel- lentiájillá, quae: ipfius est, tanquam entis mora- lis; eam dico excellentiam , qua fecundum principia» agere posfit, qua demum moraliter liber. cernatur et affectuum. cupiditatumque vic- ' tor'exfistat ;' vetitum ergo in co confistit, ne fe- metipfum pro re habeat, fed pro perfona (1), perfectumiitaque. ineo verfatur , quod ipfi prae- íftindum est,.oflicium.. -At qualia huc retulit . philofophus; -eoque. réferenda . esfe | appofite demonftravit?: Mendaciüm . (2)- avaritiam. (3) humilitatemi (4). —Quartopere haec in alios homines redundent, facile. rerum ufü | do- cemur et..vero ipfius . rei matura declarat. [i9 9 2 Men- | |: GO "Iii f (1) Kant, Ez. Elem. -p. 68. Conf. Appendix Cap. III. $ IV. p. 205 fq. * (2) H.- ibid. p. 83. ^(3) Td. ibid. 'p. 88. (4) Id. ibid. p. 93. ( 263 ) Mendacium itaque ab omnibus certe homini- bus , ideo a.quocunque on committendum esfe videri posfet., ne .aJiorum. reverentiam laedat; aliis tanquam-infrru rentis; ad fuum ipfius finem promovendum-inferviente adhibitis 5. attamen est verus ; fons | hnius. officii in .reverentia, quam homo /7ài ipfe debet.: —. Quaenam vero fit. ha- benda. eorum. officiorum efficacia , quae homo, erga femer ipfum. praeftanda habet, uno altero- ve:exemplo illustremus. ^ l..Est oficium hominis erga. femet porro ut.iex, offrcii com[cientid justa, peragat. Huc primario: pertinet. fummum illud omni- um erga femet ipfum ofücium, quo Judex.fi- bi ipfi homo confideratur (1). Illud. co modo Kantiusenunciavit;.|.4,' Erkenne, | (Erfor- » fche, ergründe) dich felbst — zach der lMo-. » ralifchen. Kollkommenheit .. in. Beziehung , s auf deine. Pflicht — prüfe dein Herz — ob » es gut oder «büfe fey «ob. die. Quelle. deiner » Handlungen. lauter | oder- unlauter , und » was, entweder als ur[prünglich zur. Sub- » flauz | des, Menfchen . gehórend , oder, als » abgeleitet. (erworben wed zugezogem) ilm s pues augerechnet werden künne und zum » f/0- (D De illo agit Kantius Zz/, Ele, I. B. 3 Haupdt. 1 Abfehnitt, C 264 ) » moralifchen Zuftande gehiren müge^ (1). Non immerito illud praeceptum omnium. of- ficiorum caput dixeris, atque fontem. Con- fcientia enim mali vel boni a fe peracti, homi-. nem tanquam umbra fequitur, nec ullo modo ex homine tollitur; magna, dixit Cicero; vis est confcientiae et magna in utramque partem , üt neque timeant, qui nihil conimiferint, et poenam femper ante oculos vcrfari putént, qui peccarint (2). Ex eadem illa confcientia pro- dit religio (Kantio Gewisfenhaftigkeit), qui homini est principium judicandi, omnia fua ofüicia a Deo esfe jusa (3). l .1*. In confulendo fecum ipfo vice figi E cre ; : x . In. peractis negotiis vice delatoris ' et savon. 47 5?. judicat, ' non praemiis pro actione qua- sd LOMA | AU wig, (D) Kant, L1. r-Abfchnitt $ 14. p. 104. (2) Pro. JMileve', c.:23. (3) Kant, L. 1. p. 105, Igitur (quod et patet ex lo- .co Kantii, Be/chigsf. der Ethik p. 181.) illa repraefen- tatio fummi Numinis, homini est officium erga fe ip- fum, non qvidem objectivum ad praefianda Deo exter- num culum (loquimur enim híc unice de iis quae mo- rali lege jubentur), fed fubjectivum, ut inde exfistat incitamentum ftinuli in nostra ipfius ratione quatenus jubet e:que vetat, ad haec prófeeto nemiiiem posfe'co. €i quisque fentit. : C 36$ ) vis beüe peracta «decernendis, fed Hominem: conftituit in illo affectu quem nec verbis un- ' quam expresfit orator , nec verfibus: poéta. — Dubius haereo, num exemplum hoc dixerim , at vero. luculentisimum meae opinionis documen-' tum. — De coactione enim: ad illud: officiorum. genus adhibenda, vel minus , nemini fane.quaes- tio;esfe potuit. Eo tamen nititur quodcunque' ex officio peragitur. -Si judicandi facultas no- tionem juris in. notionem 'officii fübfumferit , fit, ut nulla coactione ; animalium inflar, deter-' reamur a laefione aliis inferenda , fed , ut haec vineula- defpicientes ,. altius quaeramus agendi principium homineque longe dignius. ^Quid- nam injustum facit frumentarius, ut de Ci- cerone exemplum fumam (1), qui frumen- .tum Rhodum in magna annonae inopia ve- hit ,-et:. fcit; complures mercatores, eadem in portu undé et ille exiit, folvisfe, ut^ eandem . petant cum. füo frumento, urbem 5 quid injusti- facit ille i primus: adveniens reticet complures adventuros esfe? Hoc vero, inquit Cicero, celandi genus quale fit, et cujus hominis, quis: ion videt. (Certe non aperti, non fimplicis ;: non ingenui, non justi, non viri boni, ver- futi potius, obfcuri, astuti, fallacis, malitio- fi, callidi, veteratoris, vafri. Tale quid ope- | rae c (1) Cá c. .de Of. 1. III. c. 12 fq. , f l € 266 ) ratur;.cohfcientia illa boni vel mali. 'Ea igi- tur. quotidie magis magisque a cupiditatunt fenfüumque vinculo liberatur homo , omnique: caufa materiali rejecta ,- ob folam leges fupre- mae. reverentiam , legi obtemperat. . Servato igitur anteriorum philofophorüm in. officia per- fecta. et imperfecta criterio , id ipfum quo ad: omnia /mnino - officia. -adigimur ,* cozcientia certisfime caderet: necesfe igitur est, íi acci-: piantur etiam officia perfecta erga fe ipfum, coactionem inter perfecta et imperfecta oflicia dignoscendi criterium "non praebere. CAL. Sunt nonnulla, quae ne erga nosmet ipft facimus, vetitum. est, quae. vi impediri: ne- queunt, quaeque tamen: directe ez abfolute a ratione vetantur., quae ita- habenda funt. afft- cia perfecta. ; D ER v Horum exemplum. est. in Suicidio: -.. Praecla-. re Kantius, inquit, ,, Der Per[ünlichkeit 5o kann der. Mensch ffch. micht entüusferm, fo » lange von. pflichten. die Rede ist $ folglich » /0. lange er lebt , und es ist ein Wider- se f ae fa dasf. er die Befugnisf haben foll- »n 465 fich aller FVerbindlichkeit. zu entziehen; » d. i. frey fo zu handeln, als ob es. zu die-e » fer Handlüng gar keiner. Befugnisf bedürf- » £6 (Das.Subject der Sittlichkeit, in feiner: $$ ig 'enen abes fim zer aichten , ist eben fo üt. » »iel , ( 267 2) 5» Viel; als die. Sittlichkeit felbst ihrer. Eá- '£» istenz tach ,' fo viel an ihm ist, aus der 5» PFelt. vertilsen ^ welche doch. Zwech an :» fich felbs: ist; mithim über [ich als blos- 3» fes mittel zu. einem beliebigen Zweck zu 3 disponiren, heisft die" Menschkeit in feiner » Perfog (homo nmoümenon) a«bwürdigen, » der doch: der Mensch ,/ (homo phaenome- » non) zur Erhaltung anvertrauet war" (1). Irter jura hominis connata, vitae integritas primarium fane obtinet locum; adeo quidem; ut omnium omnino jurium quae homo habet, merito habenda fit necesfaria conditio. Cum vero indubitata fit regula eadem et jure civili. (2) probata, quemcunque de.jure;, quod ipfe habet pro lubitu posfe disponere, fequitur hominem, in ftatu abfoluto pofitum,: neminis laedere jus fi antocheiriam committat: (3) eumque, qui Suicidium (praeter caufam dementiae. aut ex morbo furoris) impediat ,; agere contra hominis :connatum jus. Sed quamvis iraque fui caedes non dici posfit coactionem (4) recipere ab aliis, est (70 tà- (1) Kant, Ez. Elem. x B. 1 Abf. 1 H. $ 6. p. 71. (2) Kant, Z;jk Elem. ih L B. l Art. -1.- $6. P73: (3) Mori jet , Cui vivere non placet. By nl kers h. Df. Juris Rom. L. 1V. c, 4. Cujacius, Obf; XXXI. 409. Op. p. 634. 1). i | ; (4) Non coifidero hic hominem in flam adventitio , cu- « 268 ) tamen .irecto, abfolute , et. indistincfe a ra- .tione vetita, . llabendum est, igitur officium perfectum , — finis habeatur quem fibi propone- re homini est officium , a lege morali prae- fcriptüm: .perfice te ipfüm (1). Huic au- tem. legi .fervandae necesfaria conditio et op- pormnitas praeciditur a Suicida, non 'enim homo natus est, ut vivat, fed ut bene vivat 5 quotidie nosmet. ipfos per(icere tenemur, non tantum , ut aliis vel. nobismet ipíis *externe prodesfe posfimus , fed ut vera cernamur vir- tute praediti, qua fortiter obviam eamus, cum internis pravisque cupiditatibus, tum etiam ex- ternis illis doloribus, atque malis quae nobis a fato, quod dicunt, obveniunt. ( Servus fubjacet Suicida fenfibus fuis et fuae imbecillitati, qua. nescius est, flrenue fatum pati adverfum , é quo non raro fumma animi bona. furgunt exitu profpero. confpicua. .— Per rationem . femper. fenfibus ct imbecillitati fuae debet imperare homo. In eo hominis ex- .cellentia refplendet , ut omni taedio et dolore 4major fit, fic demum r | us- €ujus: exemplum est im muliere praegnante Quae fimul tollit. fpem hoininis uti loquimur. Conf, Kant, l.l. pP. 71. Neque innuo: duplicem quafi caedem , uti est in Duellistis, quorum-uter Suicida-dur Sicarius fit lia- beudus, fato determinatur. 2|) Kant, Ein. s.- Tugend/: $ N. | (. 269 j Justum. es tenacem propofii virum , INon. civium. ardor prava jubeutium A JVon vultus inflantis. Tyranni Mente quatit folida :, — Perfecte ita jubemur vitam fervare. Sedne pu- tet quis omnia omnino licita esfe vitae fervandae caufa; valorem tantum relativum cernimus. in vita, i. e. ut per eam nosmet ipfos perficia- mus. Lege ita morali vetamur vita nosmet ipfos privare. . Igitur in caufis. ejusmodi , quae legi morali adverfantur , vitam fervare , non est oficium , non licet. fummam. illam legem ne- gligere , mala quaecunque peragere, ut vita no- bis ferveut. Generalis ita ese potest haec agendi ratio: vitam ferva, ut te ipfum perficios. Igitur non pendet legis efficacia a. caufis externis , non quaeritur; qua quis fit indole aut vitae ratio-- ne, non ita asfentimur. C iceroni: » differen- » ti3, inquit, naturarum ,' tantum habet vim, , utnonnumquam mortem fibi ipfe confciscere » alius debeat, alius in eadem caufa non de- » beat" (1). Nam fi alii aliam legem | feque- rentur,, cujusque agendi- ratio fumma et uni: verfalis lex csfe non posfet, — His addimus et hoc; fi ulla funt officia quorum contraria (1) Cic. Ze Of. L. 1. €. 31. $ 112. C pe ) n. - ' agendi ratio ne cogitari quidem: potest: Legem. univerfalem conftituere , quibus neglectis omina omnino fibi invicem adverfarentur, funt pro- fecto ea quae huc exempli caufa attulimus. Concludimus ergo: damur. revera officia perfecta hominis erga femet ipfum , quae ergo cogciionem externam nom recipiunt. Si quidem hocce capite officiorum in per- fecta et imperfecta divifionem,. qualem eam ab anterioribus philofophis propofitam fuisfe vidi- mus, minus recte fefe" habete. probaverimus , id habeamur' adfecuti;' Quod petiebamus. | 7Voz ilaque officiortim' perfectorum. ab imperfecti distinguesdorum - criterium est. in. coact tiohe legitime dhibenda- vel minus ,- teque ejus disi Tonis ufus 'esfe potest. im. distinguenda. erhica a jurisprudemia naturaliy haec. mon continetur officiis perfectis illa mon peculiari- der officia tantum- imperfecta: continez, fed — quraque fuo proprio mititur Jundamento , je | euliariter fuis distinguitur. dotibus::5o5:t ,. C wm) - DE/DIVISIONIS OFFICIORUM IN PERFECTA ET" .SUSHUC S IMPERFECTA , UTILITATÉ. -.//^ Probare itaque pro viribus conati fumus , of- ficiorum divifionem in. perfzcza: et imperfecta , qualis ea a philofophis tradita fuit, admitti non posfe, recentiorum vero: temporum | fcriptores officii indolem: et naturam , ita 'explicavisfe , ut omnem vim refpuat officium ,'fi vera hujus notionis ratio habeatur. — [ta'repróbata. quo- que fuit illa philofophorum fententia, qua antea ftatuerunt, officiis perfectis Jurisprudentiam na- turalem , officiis autem imperfectis ethicam con- ünineri. . -In locum autem illius fententiae. -alia fuit fübftitita, ex qua proprio fuo fundamento juris notio ita innititur, ut nunc ipía Jurisprudentia naturali nulla prorfus ratione. ab officii. notione: pendeat. Etenim perfectum altérius. officium non. amplius caufa habetur juris quod homini- bus tribuitur, fed contra,. officium perfectunr veluti-conclufio est, ex alterius jure collecta. ' Jurisprudentia..igitur naturalis hac. ratione proprio fibi fundamento, igitur .et per fe fub- fisticz,, neque amplius doctrinae moralis, ftricte fic: dictae, quafi ramus est, fed feparatain a ceteris doctrinam conftituit, veraeque discipli- mae. nomine et.diguitate .gaudet;: hoc tamcn S non qu NUM non. impedire vidimus , quo minus hominum ac- tiones, quae ex ipforum jurispotentia profluunt, aeque ac quaevis aliae, quae ex potentia phyfica proficiscuntur , fumma lege. morali regantur. . Quod. igitur. ad hanc quaestionis partem re-: fpondeamus, . nihil fuperesé; quandoquidem enim hanc divifionem reprobavimus , ipfius uti- litatem certisfime 2gnoscere non posfumus; ad- funt enim; hostro quidem judicio, alia argu- menta, quibus melius, certa ratione et magis: ex rei veritate: efficiatur id, quod anteriores: philofophi fieri ftatuebant per divifionem officio- rum in perfecta et imperfecta. Sententia vero illa, quam de hac divifione protulimus ,, non. impedit ,. quo minus: historice dere inquirentes , investigemus , qualem utilita- tem illa divifio antea contulerit ad ftudium - dis- ciplinarum moralium. - Animadvertimus enim, ab:co demum tempore , quo fummus Grotius fibi aequales et poste- ros egregie ;.docuit, alia per vim extorqueri posfe, alia. vero cujusque confcientiae esfe re- linquenda.,.. morales disciplinas ,.: post renatas in Europa literas, recte coli incepisfé. | Hac enim ratione in: fümmum generis humani commodum, justum ab. honesto: et omnino. etiam a decoro diligentius fuit feparatum ,; unde quam egregii quidem fructus in leges ;civiles condendas , in e Cl- - l C 573 D civitates ordinandas et administrandas , in genti- um. negotia tam belli quam pacis tempore , re- dundaverint, non opus est, ut dicamus, neque ut probemus , inftituti ratio finit, licet dignisfi- mum foret argumentum , de quo exponerent vi« ri, ingenio, doctriná et rerum publicarum ufu excellentes. Grocianae rationis praeftantiam etiam probarunt illa tempora, quibus iterum Grotii vestigia reliquerunt ,' qui de Jurispru: dentia naturali fcripferunt auctores, fibi quidem afines, a fe tamen diverfas. doctrinas morales eonfundentes. ^ ^ ^ ^ - p ' Valuit: praeterea | divifio : illa sor P acu. dall 'eruditorum. ingenia. ^ Multis enim philo- fophis hac de re disfentientibus , : et aliis aliter de ea ítatuentibus, lites ipfae maxima animo- rum contentiohe agitatae , nihil non definitum limatum et noviter repertum atque enucleatum pepererunt. Cum enim et ad Jurisprudentiam naturalem referretur. illa divifio et ad ethicam factum eo fuit, ut utraque disciplina non tan- tum accuratiüs et uberius tráctaretur, verum etiam ut, quale. inter utramque intercedat vin- «ulum, diligentius: fuerit tinci atque conftitutum. ^: 5 c^ | | Omnem itaque. utilitatem , quam habent eo rum ftudia , qui disciplinae alicujus. partes a fe j invicem rite feparare conantur et, fingulis fuum S2 lo- Cora 2 locum: átque limités adfignare; hatc inquàrnr, omnem. utilitatem ; attulit | divifio: officiorum: in perfecta:et imperfecra. —: Quod: vero C i cero dixit ,. nihil fimul inventum: fuisfe, atque perfec tüm 4: de. hoc nostro. argumento: praecipué valet; Qui :enim, recentis(ima :aetate:: exftiterunt- philos fophi Critici ; quorum : paréns;et. dux. fuir fume mus Kantius, nonne. et illi anterioruni: co- naminibüs /fei;multum debere ; ultro fateri te? nentur? &4 Nonne.;ert illi; quoruim philofophia a. diligentiori -pótisfimuni facultatum animi-exas mine et crifi, qua ad ipfa mentis humanae pes netralia. coginoscefida «illique &nditas primas fo- tiones five: Ideas: evolvendas 5; ferebantur .Czizi- cz i dictà : fuit , in | ordinis ftudio: et rerum dis- tinguendarüm:.facultste::eX anteriorum : philofo- phorini ftudiismültum profecisfe dicendi funt? Immo vero quem inter K antii.atque Grotii de Juris: natüra|, principio et 'fundamento placi- ta. nonnulli; obfervarunt y confenütes rem fatis declarare videtür.|; -: | 4- ^v t. Prouti. ;vero: juris:: natürae iftam vitia dicendum :;est, emaximam :utilitatem: attulisfe- in rebus: juridicis.rite. ordinandis; 'et'ad meliorem conditionem adducendis, fic etiam non ftatuere non posfumus;y:quo magis: haec disciplina: a' ce- teris disciplinis'idistincta j atque fuis .finibus :de- fcripta. fuerit ,;;eo. maiorem: exinde. profluxisfe " uti- Ue t ws ) utilitatem. :Nec fola rei confideratio z Priori, quod dicitur ,' inftituta. illud. probat, verum et rerum ufus confirmavit. | Sic demum recte dis- tinxerunt eruditi, qualia homini tributa! esfe di- cenda fint jura, quaeque ipfis incumbant obli- gationes;' fic demum rite. conftitutum quid civitas fit; quaeque jura habeant atque oblioa- tiones, qui eá continentur, cives; hinc etiam profluxerunt magis accuratae notiones de fumma Imperante, tlinciqoe juribus; — ad res Genti- um inter fe juris naturae praecepta haud imme: rito. applicarunt philofophi, earum reciproca jura atque obligationes exinde aptius distincta ; melius ordinata. Si res privatorum fpectamus, haud minor fá- ne utilitas inde redundavit in leges civiles, pri- vatis hominibus fcriptas, rite ordinandss. Dis- cretis enim iis, quae recte per vim extorquean- tur, ab iis, quae cuique homini fint relinquen- da; haud aliter fieri potuit, quin legislatores juris naturae ftudio edocti et ad ea quae civi- tatis inicae atque rite ordinatae indoles exigat, attendentes , meliora in legibus fuis ftatuerint; quam fine hac distinctione ftabilitá , con(titucuri fuisfent. :Hine in. jure-civili pactorum. accuras tior coníticutio , de damao et interesfe praeftan- tiores leges atque ordinationes. — Hinc in jure criminali non: ea dmplius admisfa fuerunt, quae * Tort ho- homine merito. habeantur indigna; | poenarum faevitia mitigata; non ea amplius poenali lege prohibita quae unice offcio , nulla vero furis obli- gütione jubentur. Quid? quod illi philofophi qui feparare: Jurisprudentiam naturalem , atque ethicam primum tentarunt, jn eo maxime :fuo- rum fludiorum. praeftantiam pofuerint, : quod acerbis .hacreticorum perfecutionibus finem im. pofituri fibi viderentur ; et ita. expresferint coms munem illum fenfum , qui toto eo tempore quo . vixerünt, cernitur in libertate agendi cogitandi- que vindicanda. | Non enim amplius ab homi- nibus per poenas vindicata peccata, quae-ad forum divinum fünt mittenda. Poenarum mo- Qus- rectius fuit definitus, et a natura delicto- rum pro injuriae, bominibus: vel civitati illa- tae, gravitate defumtus. .Quibus omnibus tan- dem. effectum: fuit,; ut a fqualore et fordibus , quibus: antea fcarebat , nunc purgata fuerit. Ju- risprudentia criminalis, purgatae fuerint. ipib leges, crimina poenis vindicantes. /Concludere igitur non dubitamus, magnam utilitatem: homines | gentesque jam | percepisfe, aut maiorem. adhuc percipere. posfe ex: discre- tis: jurisprudentiae naturalis: ct doctrinae. mora- lis finibus; fimul vero nobis monendum vide- tur, rectius hos fmes regi, fi ipfa justi notio per fe ex. mente humana evolvatur, in auxilio non ( Ex ) non. vocato; officio alterius, juri nostro. refpon- dente, quam fi ipía officia in ea distingua- mus, quae perfecta funt, et'ea quae imperfecta vocantur, quorum. haec ad ethicam, illa: vero ad ;jurisprudentiam. naturalem | referre. antea :fo- bant fcriptores. lta enim a recentioribus phi- lofophis- juris notio, five idea , ex ratione ducta ac petita; fuit, ut eo, quod.a jurisprudentiam naturalem attinet, fponte tollatur utilitas. divi- fionis officiorum in perfecta et imperfecta , ma- xime.cum- propter propriam officio naturam, de hujus divifionis veritate merito dubitaverit plu- "Nec denique opus est, ut hac divifione -uta- mur in,pugna, quae dicitur, officiorum intcr fe: Ut enim certo fciatur, quodnam nobis officium fit perfectum ,' ergo ''et .imperfecto: anteponen- dum, fi hoc'^una cum. illo praeftari nequeat ; ergo et hoc per illud tollatur, magis tuta cer- taque- via^nobis monftrari^ non posfe videtur; quam quae nos ducit ad jus-quod alter habet, cui obligatio est praeftanda. Quoniam enim om- nes hominum actiones, proinde et illae, quibus obligationes juridicae praeftantür, fumma lege mo- ralireguntur, fecundum ipfius legis effata ,. pug- na officiorum est tollenda et hac quidem ratione , ut quae lex juridica. jubeat;,: abfolute et .omni temporum : rerumque . conditione jusía esfe-ha- n . be- ( 978 ) beantur , ceterd autem vel MUeBit. vel con- ditione addita. i2i r Haec quidem fufficiant dé hoc capite ; — died jucundum fane fuit has res, gravisíimas certe ; tam leviter attigisfíe et eas enumerasfe tantum 3 iüftituto tamen nostro de illis. latius agere haud conveniebat, cum divifionem officiorum in perfecta et imperfecta reprobandam esie du- eerémus ; et quoniam illà ex nostra quidem fententia obtinére. nequeat, nullam etiam in pfaefentibus utilitatem afferre - posfe — videtur. Adumbravimus itaque ea, ne locus ille gravisfi- mus, atque idem cuique, qui gaudet progres- fibus, quos nactum est genus humáànum in vi- tae genére emendando, obfervandis, amoenis- fimüs,. intactus reilnqueretur; ea autem co lubentius propofüimus, quod ipfa illa utilitas , quam anteriores; philofophi contineri affirma- rent divifione officiorum in perfecta et imper- fecta, quàlis ea. vulgo. propofita fuit,. ea ipfa jam exhiberi tenfeatur, distinctis a fe. invicem juris. et officii notionibus, quo fimul omnis füb- latà lis videtur de notis, quibus officia perfecca ab. imperfectis . "distinguere : Mietivenda bds docti. . Finem itàque imponimus conmsinntatdiutds quae, licet fatis excreverit, multa tamen etiam- uum defiderat; reui aggresíi: fumus arduam , vi- d ri- ^ (979 ) ribus nostris fortasfe fuperiorem ; — quali for- tuna fcripferimus , nos docebit eventus; in re gravisfima juveni detis, judices, fi quid minus recte dictum aut tractatum, fi quid plane abes- fe videatur; Aujus enim rei tantae tamque difficilis facultatem. | confecutum. esfe me mon profiteor , fecuium ese prae me fero. T; ACN TUE M. € eT 3 ' v / M - L doi.d Tr " " d "* *4 t TWIT ste — m JA ono €^ itor s)ot0 P STTTEOR. POQI Ud ricHiovo-3iddp6b » uiirsiqiol £f» 4419 "rm tog em y »dnii- Borg Do- AOI celat; - tos] cmabe eunifit bk; T ,ESDIDE (9673 ni mE ' (s * Disi mad dosidéba is FX - en viov «ud sudo eU t-3t*8 - MK | / , ' EXT $$ ^ EUN UU TIT s | m SY OW Sm i NAA 4 MAII é TY : Tot C 1 ULLEEPIX. GoWUowt €S'75 (SAO 91 AUS ENY " ^ * ^n * NSOPRA oe Y )4 N^ OA VAN 03 (^ia R9 | ! - & ; " : 1 i / 1 : *i M $e I . - ^ " LU & . ; - I ! L ,* x " D " ' - - xt : / m-— d GERARDI »: VOS, AMSTELAEDAMENSIS$ — ^ M EDELEG G.A N:D. IN ACADEMIA LUGDUNO-BAT AV A, RESPONSIO AD QUAESTIONE M, y CL. ORDINE MEDICORUM PROPOSITAM: , Entozoi, quae, docentibus obfervationibus » Medicorum et Zoülogorum, in humanis » corporibus hactenus , in. Delgio fuerunt » feperta, enumerentur et ad genera et » fpecies a Ruporpuro et. DREMSERO con- » f'ituta, referantur : ut exquiratur dein- » ceps , quibus maxime caufis, cum exter- » "is tum internis, illorum proventus fit. » tribuendus, quaeque praecipue morborum » /Ymptomata ab. iisdem fuerint producta." QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT. " x [I «4 O | T 2-3 * Lt E " Ja contemplatione (Naturae uiid potest. videri [upervacuum. PLIN. e | A L ) . j T - : ^ * , 3j : e " H w^ " n 4 ' ^ hd ' i | p- i INTRODUCTIO. — o N ullus fortasfe in Medicina est locus, diu- turüioris et frequentioris disfenfus, quam qui de animalculis agit in corpore humano fubinde reperiundis, quique vocatur Pathologia animata. Sive enim legas vel pervolvas quae de horum vermium ortu, de eorum natura, a Medicis et Zoólogis fcripta fuerint plurima, five inquiras , quaenam praeftiterint incommoda , fcriptores in- venies in varias et discrepantes abeuntes fenten- tias. Non igitur mirum potest videri, quod. cum a magni inde Hippocratis tempore ad nostram usque aetatem , nemo non Medicorum quandoque conquestus fuerit de noxis, quas A 2 ver- Cia 4) vermes inferrent, non omnes eandem iis tribue. rint potentiam. Fuerunt alii in curandis aegris eorum parum memores ; fuerunt alii eorum ma- xime timidi, ita ut nullum non morbum ab iisdem ortum ducere vel faltem ducere posfe contenderent. ^ Inter hos apud Veteres fuere Varro, Columella, apud recentiores Leeuwenhoekius, Hartfoekerus, Andryus, ali, ita quidem ut medicamen- torum virtus in hunc vel illum morbum, ex eo repetenda iis videretur, prout fcilicet hoc vel illud animal neci daret. Vera autem videntut Ammani verba ,; quae habet Furftenau in fuis Defideratis 4nat. Phy[. pag. 145. Sic- » ut Pathologia animata, revera demonftrabilis , est, et multorum morborum adhuc latentium , caufas manifestare potest, praefertim acutis- » fimorum dolorum, adeoque hinc in praxi , Medica magni facienda; ita ex adverfo om- , nes morbos a vermibus derivare, vel ex hoc » capite mortem ipíam vermem appellare, ac » potisfimum fcripturae locis abuti, verminofi » profecto judicii est indicium." ^ Hic igitur quo- ' IMNNWIWND—C—-————————UmU o — dh. e uum e,5- 7 quoque in medio ire tutisfimum erit, neque vermibus nimiam vim tribuere ad morbos pro- ducendos, neque in artis exercitatione fuperva- cuum ducere ad illos animum attendere. Recte enim dixisfe videur Andryus: ,, Oz z'ex- » amine pas asfez, s'il y a des vers dans les » malades, de la vient que plufieurs perfon- » "es tombent quelquefois en langueur et meu- » rent, fanus quon fache la véritable cau- » f£ Q). Vermes nostri corporis five. Entozoà quas- nam occupent partes, difficile dictu est, nam nullus forte locus est, in quo aliquando non inventi fint nidulantes. Catalogum eorum ac- curatum dedit Cel. Pallas, in fua Disf. Ze Infestis Viventibus intra Viventia (2). Fre- quentius tamen collocant fedem in intestinis , quae ratio videtur, quod hi tantum ante hanc nos- (1) De la. Génération des. vers dans le Corps de I Homine , Paris 1741. T. I. p. (2) Vid. TAefaur. Dis. Cl. E. Sandifort, T.I. P2327. C 6 ) nostram aetatem. Medicis cogniti esfent , eorum tres vel quatuor fpecies ftatuentibus. | Qui aliis in corporis partibus, vel in ipfis inteftinis fed infolitae formae, forte fortuna reperierentur vermes, annotabantur ct occafione nata de- fcripti in lucem mittebantur. Defcriptiones ta- les, quamvis ob fermonis brevitatem faepe dif- ficile fit conjectura asfequi quisnam obfer- vatus vermis fuerit, praeterea quod quando- que vermem fe vidisfe crediderint, non au- tem viderint, minime tamen íuo carent ufu. Gratiae certe babendae funt illis viris, in- tcr quos egregia nostrae gentis ornamenta, Ruyfchius, Tulpius, Blafius, qui annotando quod obfervabant, fequentis aevi Medicis, ut in aliis Medicinae partibus, fic et in nostra, multam attulerunt utilitatem. — Est vero nostri temporis rara felicitas, cui contigit, . tam multos egregios habere viros, qui omne fere fuum ftudium et tempus pofue- rint in perfcrutandis iis, quae ad Entozoü per- tinent; ut enim alios taceam, Dlochiüs, Treutlerus, Goezius,Zederuüs, Ru- dol- C dolphius, Bremferus funt, quorum in- dustria factum est, ut hodierno tempore pluri- ma nofcamus de Entozoórum fabrica, vivendi generandique modo , quorum opera illa in clas- fes et fpecies reducta funt. Academiae Rheno- Trajectinae Profesfores Cll. cum Quaestionem hancce proponerent: » Éntozod , quae, docentibus obfervationibus » Medicorum et Zoólogorum, in humanis cor- » poribus hactenus, in Belgio, fuerunt reper- », ta, enumerentur et ad genera et fpecies a ,. RupoLruio et BnEMsEnO conftituta, referan- . tur: ut exquiratür deinceps, quibus maxime , causfis, cum externis tum internis, illorum » proventus fit tribuendus, quaeque praecipue », morborum fymptomata ab iisdem fuerint pro- , ducta," tantus me cepit ardor hanc rem accuratius indagandi, ut non potuerim non, quin in refpondendo ad quaestionem vires meas tentarem. In materia tractanda ordinem fecutus fum, quem quaestio indicare videbatur ; duobus ca- pitibus illam abfolvens. In Qu In Y? Entoxód , : quae in Belgio reperta fuerunt , enumeravi et. ad. clasfes et genera a Ruporrurio et DnzuszRo con[lituta retuli. In M9. de caufis et fymptomatibus .Entozog- rum paucis disputavi. i : t "ow CEP UZLI PAZ M. DE ENTOZOÍIS IN BELGIO REPERTIS. Toca numerus, qui apud Veteres par- vus admodum fuit, recentiori tempore Medi- corum et Zoólogorum íludio, in immenfum crevit, adeo ut cum antea tria tantum in cor- pore humano habitantia nota esfent, Z4/caris fcilicet, Lumbricus teres, et Lumbricus la- ?us, nunc non folum nullum animal iis carere , fed ne fimiles quidem fpecies in animalibus fpecie distinctis fere reperiri videantur. Neces- fe igitur fuit ea ad capita quaedam referre, quae alia conftituerunt alii ; donec tandem prae- eunte Zedero (1), Rudolphius (2), vir de £n£ozois immortaliter meritus, genera quaedam et fpecies ftatuerit, quae quinque or- dinibus amplectuntur ; continet Or- (Q0) J G.H. Zeder, Erffer Nachtrag sur Natur- gefchichte der Eingeweide - Würmer , von J. A. E. Goe- ze, Leipz. 18co. Ato. (2) Entezoürum five Fermium Intestinalium. Historia INa- furalis , Auctore C. A. Rudolphi, Amftel, 1808, ( 10 ) Ordo I. Entozod Nematoidea: corpore elom- | ^ gato, cylindrico, tenuisfime anna- lato, elastico. Ordo lI. Zcanihocephala : corpore teretiuscte lo, utriculari, fubelastico , probos- : cide feriaiim uncinata, retractili. Ordo HI. Zrematoda: corpore depresfo vel zeretiusculo , molli, poris fuctoriis. Ordo IV. Cesíoidea: corpore elongato, de- | X gresfo , 1molli. Ordo . V. Cystica: corpore in veficam cauda- lem definente , vel veficae. adhae- rente. Cel. Dremferus in eximio fuo opere de. vermibus humanis (1), hanc divifionem R u- dolphianam fere fervavit. — Anno autem 1819 Rudolphius, in fua Entozoórum Sy- nopfi mutationem quandam, in fuis generibus et fpeciebus induxit; alios quoque addidit ver- . ines, post primam editionem a fe repertos. Animus igitur est, hoc caput in tot para- graphos fecare , quot diverfae vermium fpecies a Viris Cell. Rudolphio et Bremfero, in Corpore Humano fuere repertae, eo fcilicet Or- QD Ucber lebende Würmer in lebenden Menfchen. Yos 181g. Cn» ordine, quo ille eos in fua Synopfi expofuit, ut fic fub quaque paragrapho recenfere posfim ilos vermes, qui in Belgio reperti ibi pertine- re videbuntur. Praemittere autem liceat ad fe- quentium meliorem intelligentiam Entozoórum humanorum divifionem, tum Rudolphia- nam, tum Bremferianam, vel potius enu- merare quasnam fpecies vermium, tum Ru- dolphius, tum Bremferus in corpore Humano invenerint. Bremferus. 'Ordo I Genus 1. aria. Filaria dracunculus. Genus 2». JJamularia. Hamularia | fubcompres- fax Genus 5. ZTrichocephalus. Trichocephalus dispar. Genus 4. Oxyurus. Oxyurus vermicularis. Genus 7. Zjcaris. "caris. lumbricoides. Genus 8. Srrongylus. Szrongylus gigas. ) Ordo IIL. Genus 14. Distoma. Distoma hepaticum. Ge- ( esinig Genus 15. Ordo IV. Genus 20. Genus »?t. Ordo V. Genus 2». J Genus 54. Rudolphius. Ordo l1. Genus r. Genus 5. Genus 6. Gehus 8. Genus 9. L] Ordo 1II. Genus 15. io M Polyfloma. Polyfloma pinguicola. Bothriocephalus. Bothriocephalus latus. Taenia. Taenia folium. Cysticercus. Cysticercus cellulofae. Echinococcus. Echinecoccus hominis. Filaria. Filaria medinenfis. Filaria bronchialis. Trichocephalus. Trichocephalus. dispar. Spiropterg. — Spiroptera hominis. Strongylus. Srzrongylus gigas. 4fearis. — ZAfcaris lumbricoides. Afcaris vermicularis. Distoma. Distoma hepaticum. e Genus V8. Polyfloma. 7 Polyfloma pinguicola. Polyfloma venarum. Ordo IV. Genus 25. Bethriocephalus. | Bothriocephalus latus. Genus 256. Tenia. Taenia folium. Ordo V. Genus 28. Cysticercus. Cysticercus cellulofae. Cysticercus visceralis ho- minis. Genus 30. £chinococcus. Echinococcus hotninis. $1 Filaria medinenfis Run. (1). , Filaria dracunculus Bagus. (2). Filariae character genericus est habere cor- pus teres, elasticum , fubaequale. Filaria inedineníis in hominis tela cellulofa fub- (1r) Rudolph. Ezoz. Hifl. Vol. IL. P. I. pag. 55. Sy- wopfis pag. 3. (2) Bremfer. l, Ll p. 194. (m) fübcutanea reperitur, variae longitudinis, chor- dae mediocris crasfitiei, albidi coloris. In Afia et Africa frequens est: in nostra patria (ubi nomen ei est Z/zidworm, Beenwórm, Gui- nceesch- Draahje) nulus umquam obfervatus fuit. De eo fcripfere muli, inter nostrates Husfemius (1) aliique. ied: Filaria bronchialis Run. (2). Hamularia fubcompres[aà BhRzMs. (3). Solus est Treutlerus (4), qui hunc ver- mem vidit. Hyeme enni 1:789 occupatus in disfecando cadavere viri venere exhausti, inve- nit in pulmonuni five glandulis ; five- tuberculis vermes: aliquot pollicis fere" longitudinem ae- quantes, tenues, fuscos, posteriora verfus füb- pellucidos. Corpüs teretiusculum erat, a latc- x91 j32nio (2 Cp — QD Husfem, Zanmerkingen betreffende den Dracunculus, in Ferhaud. vau het Genoot[chap te Füsfngen, D. ll. pag. 443* (2) Rudolph.], . Vol. II, P. L. pag. 82. Synopt. p. 7. (3) Bremf. l. l, p. ooi. | (4) Obf. Anat. Path. Auctuarium ad. Helninthologiau: Hum. Corp. continens Disf. [naus. Auct. F. H. Treut- lero, Lipf. 1793. 4to. p. 10. (35 2 re fübcompresfüm, antrorfüm fübattenuatum ; post mortem utrimque incurvatum ; ' cauda con- tinua, obtufa. - Caput non distinctum ,' apice obtufo teriminatüm , infra du hamuli duo pro- minent. - ur iT ee pou us RACOC vermem Aamulariain Iymphaticam vocavit, Rudolphius, 'in Entoz. Hifl. Hamulariam | fubcompres[am. Bremferus dubitat an hamuli fint, quos Treutlerus ita appellavit; Rudolphius dein in fua fynopfi ad filarias eum retulit, il- los hamulos fpicula mascula esfe autumans. Prolixiorem hujus vermis historiam dedi, quoniam mihi conjectura ^et; Ruyfchium fimilem obfervavisfe vermem 5. est autem con- jectura non validis argümentis ftabilia. Ru y- fchius (1) ait fe.invenisfe ^ in bronchiis pulmonum vermes, qui admodum tenués erant ; plura non addit. 'Fuisfe vermes vero(imile est, nulla enim est ratio, cur Treutlero folo novam vermium fpeciem videnti fides esfet habenda non autem obfervatori eximio. R u y- fchio. Ruyfíchii vermes fimiles fuisfe |'il- lis Treucleri, exinde concludo, quod , quae de iis dicat, licet pauca fint, conveniant cum | lis, (1) Ru y fehl. Opp. Omnia ' Act. Med, Chirurg. Amft, 373r. Thef. 8. n. 95. C 36 2 iis, quae habet Treutler. Deinde fi fimiles fuisfent vermibus fibi cognitis, addidisfet certe Ruyfchius. Non autem addit, est igitur fingularis fpecies. ^ Postremo. quia nullus ad- hucdum vermis in pulmonibus humanis reper- tus fuit nifi ile Treutleri. An proba fit conjectura doctiores judicent. ; $ III. T. Tricheephatus dispar Run. (1) et Danzas. (2). Trichocephali character genericus est habere corpus teres, elasticum , parte antica capillari. : frichocephali disparis pars capillaris longis- fima est, caput acutum, corpus iharis fpirali- ter involutum , feminae fubrectum. Unum cum . dimidio vel duo pollices longus, cujus longitu- dinis pars capillaris duas tertias partes fibi vin- dicat ; haec pro materia contenta vel alba, pel- lucida, vel rufescens, aut fusca; corpus terti- am lineae partem crasfum , albidum. Habitat in hominis intestinis crasfis, praefer- tüm.colo. Ante hos 6o annos primus repertus fuit QG) Rudolph. I. l. Vol, II. P. I. p. 88. Syn. p. 16. (Brem trt Lp o rS fuit; postea cadaveribus ad illius inquifitionem de industria fectis, faepisfime fuit obfervatus ; testatur Rüudolphius (1), fe illum in om- nibus fere cadaveribus examinatis invenisfe , fe- mel ultz3 mille fpecimina in feminae intestinis crasfis vidisfe. —Miratus igitur fum nullum nos- trae gentis fcriptorem eum memorasfe , nullum- que.me vermem. defcriptum invenisfe , qui qno- dammodo cum illo posfec comparari , five hoc evenerit ex eo, quod illum Afcaridem habue- rint, five quod in Delgio non existat. Anforte huc pertinerent vermes a F'oresto obfervati (2) : ,, infans duorum fere annorum ver- miculos aliquos excrevit longitudine medii fere digiti nec longiores, latiusculos, paulo depres- fiores, modo vivos, modo mortuos. Dato cornu cervi usto, plus quam centum vermes dejecit. ^ Utrum esfent vermiculi isti teretes multum dubitabam an lati, qui tamen longio- res esfe folent. —Videbantur referri posfe ad rotundos, licet parum depresfi nec longi fo- rent, neque erant cucurbitini, quos aliqui par- tes latorum esfe dicunt." / $ IV.. (1) Rudolph. l. I. p. 9o. (2)Forestus, Obfervat. et Curat. Medicin. feu. Med. Theor. ct lWct., Lib. 28, C. 21. Obierv. 35. Fraucof 1602. D $ IV. Spiropsera hominis Ru. (1). Spiropterae character genericus est: -corpus teres, elasticim , utrimque attenuatum , oS or- biculare. Penis inter alas caudae fpiraliter - volutae laterales emergens. Spiroptera hominis est mova fpecies vermi- um, quam Rudolphius conftituit in Sy- z0pfi fua. Puella Londinenfis 24 annos na- tà, Anno 1806 urinae retentione corripi- tur (2), curae fuit data Barnetto Chirur- go, qui plures vermes ex urethra egresfos vi- dit; aliquot mifit Rudolphio, qui cogno- vit non omnes vermes esfe, quos accepisfet, fed concrementa lymphatica, vermes mentien- tia, interesfe autem veros vermes. Bremfe- rus ait fe quosdam accepisfe a Rudolphio, etin capite fuo de Srronzgylo gigante auguratur ad hanc fpeciem eos pertinere, fed minores natu esfe.. Rudolphius autem eorum no- vam fpeciem fecit hoc modo eos defcribens: , nas (a) Rudolph. 1l, l. Syn. p. 27. et 250. (2) Cafus defcriptus esta W. Lawrencio, zn AMe- dico - Chirurgical Transact. publish. by. the. Medic. Chirurg. Society of London, Vol. lI..IN. 31. p. 385 - 395. et tab. 8. * (^19 ) » mas octo , femina decem lineas aeqüant, tenu- es, albidi, valde elastici; caput truücatum, pasfím una alterave papilla infttuctum; os orbi- culare, corpus utrimque praefertim tamen an- trorfum attenuatuni; vel parte postica fola, vel etiam anteriore fpiraliter involuta. Cauda femi- nae crasfior, apice brevisfimo obtufo, tenui et pellucido. Maris cauda apicem longiorem, te- nuem quidem at opacum, ni fallor, obtufüm habet. Ad bafin apicis ala tenuis et brevisfima , cum tuübulo.medio exiguo tereti, forfan vagina penis." Delineatio est apud Bremferum, tab. 4. fig. 6- 1o. Prima fronte ad hanc vermium fpeciem mihi pertinere vifae funt duae obfervationes nob. Tulpii (1), funt autem: ,, eximius nostrae reip. Medicus eminxit post febrem tertianam intra octiduum 21 vermiculos, fine dolore ullá- ve urinae mittendae difficultate, fed cum lotio a bile tincto et pituita in fundo fubfidente. Erant autem hi vermiculi inter illos, qui putri cafeo iunascuntur et Afcarides medii. At obtufo et lato capite, (cui protüberabant duo cornicu- 13) fenfim definentes in àcuminatam caudam, cujus extremus apex nigricabat in viventibus i7. sad- (1) Tulpii, Obf. Medicae , Lugd. Dat. 1739. Lib. II, E: 50, 5I, D ^5 SC 20.) admodum perfpicue. At in convexa parte five dorfo fuere rotundi , glabri; in ventre vero de- presfi, rugofi, et inftar millepedum innumeris pedibus donati." M Altera obfervatio haec est: ,, mulier 5o an- norum infestata crebrius partim a pituita ex ca- pite destillante, partim vero ab indefatigabili lumborum cruciatu, excrevit fub finem morbi fingulis diebus vel. quinos, vel fenos vermicu- los; colore ut albos, fic neque forma disfimi- les illis, quos profert cafeus putris. Fuere ta- men duo inter illos ita magni ut aequarent 1on- gitudine digiti articulum." S EU Tum quod ad magnitudinem , tum quod ad formam, .hi vermes quodammodo convenire videntur cum $Spiroptera hominis. Si vero quis icones a Tulpio additas infpexerit, ili- co certior erit factus non fimiles esfe, neque dubitabit, quin faciat cum Rudolphio(t1), utriusque cafus vermes larvas, posterioris lar- vas muscarum habente. | Jórdenfius (2) vermem prorfus fimilem ilii. fecundi cafus Tulpiani, fibi a Cl. Breitfchneidero datum defcribit, et ico- ne (Q)) Rudolph. I. 1. Vol, I. p. 162. (2) Entomologie und. Heliminthülogie d. m. k. ven. J. H. Joórdens, V. IL tab. 7, fig. 9 - 12. ( 21 ) ne illustrat; quem ad Afcarides referens, Afca- ris;conofoma ab eo vocatur. Nullum autem vi- detur esfe dubium, quin larva fit muscae faepius in corpore humano vifa, uti etiam apud van Phelfum (1i) depicta est. Egregie hanc fen- téntiam confirmat obfervatio quam apud R uy- fchium inveni (2), verba haec funt: ,, no- » bilis. vir. quidam. questus aliqüo tempore de pruritu in perinaeo et molesta urinae excre- tione, Chirargum et paucos post dies, me quoque accerfi'jusfit; 'urinam invenimus non faburrofam fed particulis exiguis, oblongo -ro- tundis granula mentientibus perimixtam. ^ Hisce vifis petii ab aegro, ut mihi liceret aliquot ex iis in capfüla domum auferre, ulterius perfcru- tandi caufa; id quod concésfit .Cum autem altero die capfülam aperirem, reperi eam muscis innumeris , ut et pelliculis e quibus erant ex- clufaej refertam. . Attonitus hisce phaenome- nis, microfcopium in auxilium adhibui, et fic distincte reperi dictas particulas nil aliud esfe, quam nymphas, quae produxerant hasce muscas; omnes autem muscae per capfam disperfae vi- *ebant, et nonnullae volabant, quas inter una pel- (1) M. van Phelfum , Zistoria Phyfol. Afcar. Léov. 1761. 8vo. (2) Ruyfchius , Zdverf. Anatom. Decas. Ill. p. 2o X x» zi : pelliculae feu exuvio. adhuc. adhaerens, ominem dubitandi anfam mihi adimebat." . Icon. quam adjecit, prorfusfimilis est icon] óÓtdenfii £t TRIpik iniss dn MITIS adhaaté u | Smrongylus gigas Au ( De el nans. dii Sir hes Fei zo veets est: "corpus te- res, elasticum , utrimque: attenuatum. - Stzongylus gigas quinque | pollices, pedem, ires pedes, quandoque longus ,: duas lineas ad dimidium pollicem crasfus est... Recens fanguinei ut plurimum coloris. Habitat; in plurimorum 'mammalium, praecipue canis renibus; homo quoque. illum.in fuis renibus fovet , quod autem raro accidit. Sunt tamen quaedam obfervationes auctorum . Belgicorum ,. Bus huc pertinere vi- dentur. Blafius hanc habet |. obfervationem. de , renem hunc illumve in canibus fubftantia fua non folum privari, verum et Lumbricis faepe plu- G) Rudolph. lI. I, Vol. I. p. 210. Syn.p. 31 et 260. (2) Bremf. l. |. p. 223. (3) Gerardi Blafii, OZf. Anat. Med. Pract. in Hoi Brutisque variis , Amftel, 1674. 8v0 p. 125. C 33:5 plurimis variisque loco confumto fe exhibenti- bus repleri, frequentis(íime adeo Anatomicis, ut vix attentionem aliquam mereri videatur. At in homine talia evenire rarisfimum , licet pluri- um disfectioni praefuerim adfuerimve , non nifi unica tantum vice in emaciato fene reperire mi- hi concesfüum , vermes duos ulnae ad minimum longitudinem habentes, rubicundioris coloris, aquofo liqdore fcatentes, fimiles omnino iis, quos in caninis renibus reperiri dixi." .. Ob rubrum colorem, qui Szrongylo gigan- ii inter humanos vermes quafi privus est, fed maxime illam ob caufam, quod Blafius di- cat, vermem fimilem fuisfe illi, qui in renibus caninis invenitur, absque dubio fuisfe videtur Sirongylus gigas. Eandem ob rationem huc quoque referri debet confentientibus Rudolphio (1) et Bremfero (2), quem Ruyfchius vi- dit (3) vermem : ,, in renibus humanis femel eos me vidisfe memini, quales in canum renibus longe frequentius occurrunt." Est tandem obfervatio Tulpii haecce (4): » Vol- (1) Rudolph. lI. l. Vol. I. p. 83. (2) Brem(f. l. l. p. 227. (3 Ruyfch. OAf. Znat. p. 64. (D TSlpii, LL Lib I9 ^ A 3 » Volcardus Aita, vir pleni habitus, excrevit utique e. vefica membranam fatis amplam 'et praeter illam corpore jam plene emaciato, ver- mem teretem , colore adeo rubrum, ut videre- tur folo-quafi fanguine altus. In quem etiam totus refolvebatur, post mortem flaccescens. Momorderat autem hic vermis tam acriter qua- fi fanguinem fitiens, cum rénes tum membra- nas ac venas illis vicinas, ut vix a lacrymis fi- bi temperavit vir caeteroquin durus." : Bremfero (1r) videtur, fanguis concretus fuisfe, quem vermem dixit Tulpius, quip- pe qui fanguine totus refolvebatur. ^ Quamvis autem apud me magna fit Dremferi auctori- tas, tamen hic potius a parte Rudolphii flarem, qui (2) verum Strongylum habet. Praeterea. dubito an quidem Tulpii ver- ba co modo intelligi debeant, ac fi totus ver- mis in fanguine evanuerit, cum addat auctor, » post mortem flaccescens;" erat igitur, qui flaccescere posfet. Pertinet fortasfe illa re- folutio ad colorem rubrum, cum proprium fit ' hisce vermibus, ut aquae vel fpiritui vini im- misfi, brevi post cum fonitu disrumpantur, om- nia (D Brem f. l. l. p. 224. (232 Rudolph. l. 1..Vol. I. p. 140. - menti (25 nià quoquoverfum fanguine contaminantes; tunc autem fusci fiant aut grifei- vel candidi (1). : An hic quoque pertineret Ruyfchii TAef. zZinai. Magn. N^". 141? Verba funt: ,, Phiala in liquore continens vermem per vias urinarias excretum diverfum ab aliis vermibus." Ignoran- tiam autem fateri malo quam in tenebris vagari. Praeterea est cafus, quem memorat Doct. van der Leeuw (2):. ,,/'V. A. 6o. annos natus, antea robustus jam : vero abufu potuum fpirituoforum confítitutionis cachecticae, ques- tus est de presfione quadam et pruritu ad pe- rinacoum, deque nifu frequenti mingendi de- ponendique alvum. | De tempere in tempus guttulas aliquot urinae. fangtüinofae mifit, ne- que quae doloris aliquem fenfum in via uri- naria excitabant. | Cruciabatur autem acri do- lore in abdomine, tusfi ficca, fomno inquie- to, animi deliquium quandoque. patiebatur. Oculos cingebant annuli lividi coloris; labi- um fuperius tumidum erat. Pupilla expanía; pulfus parvus, irregularis. Anthelminticis. in- casfum datis, decoctum Geoffraeae in vefi- cam (9) Rudolph. 1. 1. Vol, II. P. I. p.or3. Syn. p. 261. (2) Maarneming van eene Pisopflopping door .IVormen im de blaas veroorzaakt , in. de Ferhandelingen van het Gen, ter. bevord. der Heelk. te mfi. D. V. p. 34. C a6 ) cam. injeci, quod cum fpatio 24 horarum ter iterasfem, aeger fequenti nocie valide tor- quebatür mingendi conatu magnis cum an- goribus; fubito autem magnam urinae copi- am mifit, et cum illa tres vermes mortuos , quos;convenire reperi cum vermibus intesti- nalibus communibus, tertiam vero eorum partem :crasíitie aequabant, et longitudine erant 4$ pollicum. Sequenti die iterum duos ejecit vermes vivos, qui frigescente urina in- teriebant. . Post illud tempus fanus aeger." Non dubitarem hosce vermes ad Srronzgyluum gigantem referre, fi memorasfet auctor eos ru- bro colore tinetos fuisfe. | ]Jam vero ubinam pertineant non certus fum; fi Lumbrici fue- runt, ulceris fistulofi ope ex intestinis in vefi- cam delati esfe debent, cum nulla fit obferva- tio quantum fcio, JALumbrici in vefica vel re- nibus geniti. "Tale ulcus. autem non adíuisfe, arguere videtur aegroti, ejectis vermibus , in- tegra fanitas. ^ Quod dicit auctor, eos conve- nisfe cum Zmumbricis, hoc de Srrongylis dici potest, cum* praeter colorem, externa forma mire cum iis cungruat. Neque tamen color ruber characteristicum fignum est, ita ut illo abfente non posfet cogitari Szrozgy/us, ait enim Rudolphius (1); ,, coloris ut pluri- mum (1) Rudolph. I. 1, Vol. II. P. I. p. 212. u^ ( «2 2 mum fanguinei, Si igitur fententia mea di- cenda fit, Strongylum. dicerem-quem . inemorat L eeuwius. Strongylus gigas denique fuisfe - xin fe- cundum Bremferum (1), qui una cum cal- culo repertus est in renibus cadaveris E rne s- ti, zrchiducis 2u[iriae ,. qui Anno 1595, cum nostrae reipublicae praeésfet mortuus est, de. quo.verme memorat. Grotius, illum vixisfe et partes vicinas momordisfe (2). " $ VI. 4,jcaris lumbricoides Run. &321 "m BnazMs,. (4). ."fraridis character genericus est, habere corpus teres, clasticum , utrimque attenuatum. io fcaris | Iumbricoides habitat.in hominis in- intestinis tenuibus, plerumque-fex pollices ad pedem longus, mediae partis diametro fequili- neam, vel duas lineas aequante. Color faepisfi- me (1) Bremf. 1l, 1. p. 227. (2) H. Grotii , Anales ez Historiae de Rebus. Bez. Amítel. 1657. Filio p. 209. (3) Rudolph. l. 1. Vol. IL P. I. p. 124. Syn. p. 37. (4) Bremf 1l. Ll p. 84. C 88 ) me lacteus" vel einereo-fuscus. lic vermís (QBelgicé Rosde Worm, Menfthen | Worm, Kinder IForim dictus) nostrae gentis homini- bus adeo comunis est,' ut nullis fere aliis ; hinc ratió: peténida , 'quod'ràro memoratus fita nostris. fcriptoribus ;' nifi 'peculiare' quid habc- ret; vel infolità: via excretus ésfet. . Quas de illo inveni obfervationes chartae mandabo. | ^" ui Tempore: epidemiarum ' verminofarum quag nostra piátrià pas(a estj femper ZLumbrici maxi- me erant, quos ejecere aegri. Sic narrat doct. van den Bosch(1), in Historia Epidemiae Ferminofae, quam obfervavit, plerosque ver- mes füisfe generis teretium , in pauci$ animad- vertebantur Z/carides, fe -umum modo ae- grum taenia articulos dimittente obfesfum tractas- fe. Narrat Degnerus (2), in 'Epidemia Biliofa Contdgiofa , a fe''"obfervata, multos aeégrotorum ZLzibricos, vel per füperiora , vel per- inferiora reddidisfe, Kloekhof'(3) : quo- () Van den Bosch, Zf. Conflit. Fermin. Epid. guae innis Y760, 1761 , 1762 ert it. 765 per infulam Over-Flacque e£ contiguam Goode Re £g! x e za fuit , Lugd. Bat. 1769. p. 11. ( (25 fF. Hartm anDeguer, n. Medica de Dyfenteria Bil. Contés. quae. uno 1736 INeomugi et in vicinis ei pa- is. Epidcmnice-grasfata. fuis , 'Traj. ad Rhen. 1755. p. 27. (3) C. A. Kloekhof, Opusculz Medica, "Trajec, ad h Rhen, Anng 1747. pag. 2. quoque in Febre Kpidemica | Culemburgenfi- um Anno 1741. Lumbricos plurimos. febri- citantium infestasfe memorat, qui fi per gu- lam erumpere nitebantur, immanes angores pariebant, rejectis iis mox evanidos; nec modo puerili fed et provectae aetati frequen- tem verminationem. fuisfe. | Epidemiarum . Ver- minofarum plurimam mentionem facit Fores- tus, in quibus Lambricos tum ano tum ore ejectos memorat; cum autem non femper in Patria nostra degerit F orestus, fed peregri- natus diu fuerit in Gallia, multasque enarret obfervationes ibi locorum factas, de multis ca- fibus non certus fum, an in nostra fcriptione pertineant. n Delgio certe vidit Lumbricos quos memorat in Lib. VI. Obf. 4, 5, 6. Lib. VIL. Obf. 4, 35 et 36. Lib. XVIII. Obf. 19. Lib. XXI. Obf. 29,.31,.33 et.34. .Cum au- tem in obfervationibus nihil peculiare, quoad vermium figuram aut naturam .contineatur, eas verborenus enarrare necesfe non duxi. "dAfcarides lumbricoldes , quas porro memora- cs inveni apud Scriptores Belgicos funt fequen- tes: Tulpius (1) narrat. de fartoris uxore, cui vivus Lumbricus erupit ex abfcesfu in in- guine. Veritus fuit Chirurgus inde eventurum im- () Tulpii, l. 1, Lib. III. cap. 12. ! C788.) immedicabile intestinorum ulcus, fed benedixit Deus tam clementer detergentibus ac confoli- dantibus medicamentis fupra infraque adhibitis; ut repleto convenienter ulceris vacuo, et glu- tinatis debite ^hiantibus intestinorum tunicis, brevi evaferit ex periculofo hoc Syrtium ae- quore. Similis cafus ZLumbrici infolita via ejecti defcriptus esta Johanne Was (1): , mu- lier per fex menfes gravida , annos nata 36, tem- peramenti fanguinei, faepius abortum pasfa, menfe junii r783. levi haemorrhagia uterina correpta est, qua fenfim adaugente arcesfitus fui die 15 Septembris. Hac vesperi immature peperit. Paucis diebus post illam invafit febris biliofa, cujus typus erat tertiana duplex; ac- cesfit lienteria et femper questa est de dolo- re, levi tamen circa umbilicum , quem jam ante morbum fe fentiisfe dicebat. Propinavi purgantia.et emética, quorum ope magnam pi- tuitae tenacioris copiam per os eet anum eva- cuavit, nec non duos Lumbricos teretes. Om- nia meliora praeter dolorem circa umbili- cum; vires reftituebantur. Jam vero fubito tu- mor (D Johannes Was, JFaarneming omtrent een IForm door een gezwel bij den navel ontlasz ,| in de Fer. yan hei Gen. ze Füsf. D. IV. p. 473. ( 31 2 mor apparuit ad umbilicum mollis ad. tactum , rubicundi coloris, non valde dolorofus, in quo 'fluctuatio percipiebatur. "Tutor herniam umbi- licalem mentiens fponte fe aperuit, emit. tens materiam purulentam; elapfis autem tri- bus diebus lumbricum teretem vivum ejecit. A- pertura parva erat, per eam vero manabat chylus. per longum fatis tempus ; tandem claudebatur." Cl. G. van Doeveren (1) memorat de infante, mortuo a fperforatione intestinorum Lumbrico facta (2). Est Houttuynii obfervatio haecce (3): , menfe Martis Anni r760. mulier 4o annos. nata 2no ejecit. vermem, cui uno latere linea erat infoliti quid monítrans; ibi loci, cum per aliquod tempus vermis aqua immerfüs fuisfet , ex corpore emittebatur intestinorum vel va- forum fpecies albidi coloris. Erant, qui puta- rent juniores vermes esfe, mihi autem appa- ruerunt inítituto examine, partes genitales." Bene autem fuspicatus est Houttuynius, fi- i (1) G. van Doeveren, Specimen Obfervat. zcad. Groning. et. Lugd. Bat. 1765. p. 191. (2) Permem autem istestina. mon. perforasfe. demonftravit Rudolphius. l. l. Vol. I. p. 426 - 437. (3) Houttuyn, Zergeljjting . der. Aardworm imet. de Menfchemvorm , inxouderheid. ten opzigte v. — derzelver. dee- len van Foortteeling , in. Uizges, Ver, D. . , 208. J v. gb figura enim, quam delineandam curavit, pror- fus. convenit cum illa, quae videre est apud Bremferum (1), lumbrici feminini, cujus organa generationis e corpore pendent. Quam Peereboomius (2) novam fpe- ciem habet vermium, atque Srzomachidam ap- pellat, fecundum fententiam Rudolphii et Bremferi caris lumbricoides est, mutila et post mortem defigurata. — Vidit quoque P e e- reboomius Lumbricum per urethram excre- tum. Peereboomii autem librum fruscra mihi comparare ftudui. $ VII. "caris vermicularis Run. (3). Oxyuris vermicularis Bnagus. (4). Zdfcaris vermicularis (Belgice Zarsmade) unam ad quinque lineas longa est, tenuis, alba, elástica j habetur copiofe in puerorum , rarius in adultorum intestinis crasfis, praefertim in recto. Quae (1) Tab. I. fig. 13. (2) C. Peereboom, Decriptio et. Iconica. Delinea- zio movi generis Fermium Stomachidae dicti in Corp. Hum. hospitantitm ,:Amft. 1780. 8vo. (3) Rudolph. l. 1. Vol. IL.P.I. p. 152. Synopf. p.44 (4) Brem LN RES 310 " [ 436 3. Quae de Zfcaride lumbricoide dixi, -ob. fre- quentiam fcilicet. qua. occurrit, parum ;me. moratam esfe a nostris fcriptoribus, haec quo- que de /caride verm?iculari dicta funto. Apud nostrates de iis optime meriti funt M. van Phelfum (12, et David Mee- fe (2): Nob isoos& XD Distoma: hapaticum Run. (3) et DRzus. (4). Distomaiis character genericus est: corpus molle, depresfum vel teretiusculum. Distoma hepaticum unam ad quatuor lineas, aetate juniori longum, quatuor ad fex liness Jartum, madulum pollicem fere longum est. ; ) tiny t Hla- (1) M. van Phelfam, Ef. PAyf. Afcaridum , Leov. 1762. et Hif. Pathol. A[caridum , Leov. 1769. (2) /Faarneming aangaende de Zarsuaden ," getrokken uit. ver[cheiden brieven van .-David Meefe aan:den Iter L. T. Gronovius, iz Ug. Ferhandeüngen , ..D. IX, bh 338. » (3) Rudolph. 1, l. Vol. I. p. 352. Syn. p. 92, (4) Bremf, L1. p.29. - l9 (. 84 2 Habetur in hominis cystide fellea; color ei est vel flavescens vel virescens. $ IX. Polyfloma pinguicola Run. (1) et Dazu. (2). AR) $1 Polyftomatis character genericus est: erint molle , depresfum. PolyQrfeia pinguicola octo circiter lineas est longum tres fere. latum, flavescens. Habetur in gpacun contextus cellulofi ovarii humani. $ X. Polyftoma venarum Run. (3). In vena tibiali antica hominis in fluvio la- vantis disrupta Treutlerus fpecimina duo reperit. ! Tres hae vermium fpecies rarisfime inveni- untur i1 humano corpore, neque ullum apud nostrae gentis fcriptores vermem obfervatum legi, qui huc commode posfet referri. $ XL (QO Rudolph. l. l. Vol. L p. 455. Syn. p. 125. (2) Bremf. l. 1. p. 233. (3) Rudolph. 1. l. Vol, I. p. 456. Syn. p. 126. V $ XL Bothriocephatus latus Rv». Q2 et Motdá (22. | j Bothriocephali Nanc poteton est: COr- pus elongatum , depresfum , articulatum 5 caput fubtetragonum ,' bothriis dicibus "m quatüor oppofitis. Botüriocephalus ains Belg: Lipsii) planus est vel planiusculus, plerumque decem ad viginti usque pedes longus; "parte: latisfima aliquot lineas vel pollicem dimidium latus ; co- loris albidi in fpiritu vini fuscescentis. . lia* bitat in intestinis hominum ; in. Helvetia et Rusfia frequens est, in Gallia interdum ; iü Germania, Anglia. et Hollandia rarisfime et (verba funt Rudolphii) fere in advenis tan- tum occurrit. Neque ullam obfervationem re- peri hic certo pertinentem 5; cum enim recen- tiori demum tempore duas 7eziae fpecies fta- . tuerint Zoólogi, .omnes quae antea obferva- rentur , nulla fere addita defcriptione , Taeziae vel Lumbrici lati nomine Varia Neuen (1) Rudolph. ]. |. Vol, II. P. II. p. 7o. Syuopf. p. 136. (2) Bremf.], !, p. 88. C/s ( "96 j) Quem autem Tulpiüs (1) habet ZLum- bricum arüculis brevibus ad ortAriocephalos referre liceat ,. fipura optime cum iis. conveni- ente. Dicit autem: |, grum Lumbricum de- fcripfere quidem quam plurimi, at femper mu- tilum, et tantum capite tenus , quod tamen hic ipfi imponitur, non fictum. aut: pictum. fed genuinum ,; ac prout id ipfüm,: dum corpori . etiam inhaereret a Fr. Vicquio, A. Tho- lingio, aliisque quam pluribus Medicis in- dubiae fidei coram confpectum. Idque non fe- mel.arque. iterum , fed tertium quippe toties infectum hoc. excrevit uxor. G. S mitii. Mo- do quidem írustulatim et mutilum fed interim ter integrum ,. et omnibus numeris. abfolutum. Erat autem hoc caput non minus acutüm quam planum et. ore admodum exili,. plane eadem forma, qua ejus iconem, dum adhuc reperet aeri. incidit. S. Saverius artis ejus abunde peritus." -Quod autem caput esfe credit Tulpius genuinum oculis ornatum, minime fuit, pars autem. corporis mutila et dilacerata, ut. videre est apud Bremferum, Tab. Il. fig. .10 - 12. qui talem Bozriocephalu:m dilaceratum . depin- Su (1) Tulp. 1. 1, Lib. II. c. 42. et: Tab. 7. fig: 1. í (9. 2 gi curavit. Neque igitur Smitii uxor tres vermes ejecit, verum tres partes unius. Bothriecephalus: quoque videtur, quem G. van Doeveren fe posfidere memorat (1). » Taenia digitum minimum quidem lata, pla- nisfima, fübfusca, ferie intestinulorum transpa- rentium confpicua, quae feries in ficcato ver- me fpinam fatis refert, exacte conveniens cum illa figura, quam dedit C. Bonnetus Z77e- Tüse articulis. brevioribus; revera permultis conftat articulis ^ brevisfimis, lineas circiter 5 latis, lineam r.vel 1£- longis , in quibus oscula marginalia non dantur." Qui hanc defcriptionem comparat cum illa, quam dedit Rudolphius,: : fagnidm ni: den -— inveniet fimilitudinem. - Forte hic' quoque pertinet vermis 7, befuuri IV. Ruyfchiani:N. $86.. ,, Portio vermis » 'lati et articulati ast alius akt , liquori i in- » natans ex homine;" - B gs G. van Doeveren, Dis. Inaug. de Fermi- &us Intest,, Homin, .Lugd.. Bat. 1753. p... 27. $ XII. C Taenia. [olium Rup. (1) et Bazars. (2). -Taeniae character genericus est: corpus mol- le, elongatum , depresfum, articulatüm. - Taenia folium plerumque 4 ad. 1o pedes lon- ga est; funt latitudo et crasfities variae, ita ut Tzenia nunc (énuisfima et plana, nunc fatis carnoía et depresía fit; Habetur in. hominis in- tesrinis tenuibus ; in Hollandia , Germania, An- glia, et in. Oriente occurrit. . IACEYg4 Taenia nostri homines faepe vexantur. Eàm. memorat .F orestus (8): , adoles- €ens cum cirea umbilicum. valde torqueretur et esfec naufeabundus , . cum exérementis fuis quaedam feminibus :cucurbitae vel cucumeris fimilia dejiciébat, quare eum latos vermes ha- beré conjectabam. — Res ipfa probavit, nam exhibito decocto, vermés mirae longitudinis dejecit per alvum in mucronem tamquam fibu- lae definentes. " Verofimile mihi videtur Forestum hic genuinum Zezize caput vidisfe; illud enim re- Q) Rudolph. !. 1l. Vol. II. P. II. p. 160. Syn. P 162. (2) Dremf. 1. |. p. 97. QD Forestus,1. l. Lib. XX. Obf. 56. (C 09 ) revera in mucronem acutum definit, utl vide- re est apud Bremferum Tab. 3. fig. 1. Leeuwenhoekius quoque narrat (1) de Medico, vermi quaedam analoga ejiciente, quae partes fuisfe dicit Lumbrici lati. Plurima 7aeniae frusta, nec non integram Ruyfchius in fuis ZAefauris fe habuisfe ait : The[aurus 4. N. 8g. —,, Portio vermis lati et articulati liquori innatans ex homine," : Thef. 8. N. 77. .,., Lumbricus latus ali- quot ulnas longus, et in liquore confervatus." Thef. 1o. IN. 158. ,, Portio vermis lati in liquore confervati."* Catal. Rar. pag. 168. N. 8. ,, Phiala por- tionem ZLumbrici lati in liquore continens." A. de Heide (2) Taenziam examini Ana- tomico fübjecit et feqq. tradit: ,, puella 2o annorum per aliquod tempus aegrotans, excre- vit tria frusta Lumbrici [gii aequantia fimul ulnam unam et femi; longiorem portionem po- tuisfem extrahere, nifi metu fuisfet prohibita , quippe intestina procidere imaginabatur. Lati- | tu- (1) Leeuwenhoekius, 1, !. Epift. 78. p. 6c8. (2) A. deHeide, Lumbrici lati frustum Excretum et. examini ZInatomico fubjectum y in fuis Experimentis circa fanguinis misfonem , Amftel. 1686. 8vo, | C 48 ) tudo! hujus ^zbrici aequabat digitum mini- . mum; coagmentabatur/ ex articulis, quorum finguli lonsitudine | transverfo : digito: aequales , geniculis cohaerent. Subítautia Lurbrici erat membranacea et téna* ; eam perropit tubulus. In mültos ramos laterales; totum ALumbrici corpus. ob(üdentes dividitur. ^| Hos tubulos cà- vos esfe patet ex contento humore valde albo, qui presfione extrinfecus facta propellitur, quo etiam patet omnes ramos laterales cum inter- media communicare, licet multi. in trunci vici- nia: eo:cras(iores fint, margines ipfimet tubulo inftructi. videntur. / Caput /neque. caudam. in frustis a nostra aegra excretis notare potui." S XIili is - Cysticercus cellulofae Run. (1) et DBnzus. (2). Cysticerci character genericus est: corpus in veficam caudalem: definens, vel veficae adhae- rens. -«' i201q. Bi. | Cysticercus cellulofae vix pollicem dimidium longa, lineam fere crasfa, veíica caudali lon- . (,.Bl* (1) Rudolph. 1.1. Vol. II. P. II. p. 226. Syn. p. 180. (2) Bremf. l.l. p. 237. 13 ED pgior. . Habetur in hominis contextu musculofo et cerebri cellulofo. : Cysticercus visceralis , «n existat Rudol- phio maxime dubium videtur. .. Nulla apud nostros fcriptores mentio fit. de verme vel Hydatide huc referenda. $ XIV. Echinococcus hominis Run. (1) et DBnzus. (2). JEchinococci character genericus est: corpus fubglobofum vel obovatum , laeve, caput. un- cinulis coronatum. Vermiculi. punctiformes, Hydatidis fuperficiei internae infidentes. ^ Echinococcus | hominis. | Hydatides quaedam juglandis, aliae; ovi columbini vel gallinacei, ' aliae pugni magnitudine. ^ Vermiculi arenula mi- nores funt. Habentur in cerebro aliisque par- tibus. Hydatides, quae a Belgicis auctoribus me- moratae inveniuntur, atque huc pertinere mihi videntur , funt fequentes : $ tal- (1) Rudolph. l, 1, Vol. II. P. II. p. 247. Synopf. p. 185. | * (2) Bremf. l, l p. 224, C 4e ) / Stalpart van der Wiel (1): ,, uxor civis cujusdam Hagienfis | 46 annos habens, postquam jam novem, menfes fuisfet inpraegna- t2, multo aílici coepit dolore, quare et obíte- tticefn ad fe arcesfi jusfit; quae post exactio- rem examinationem, nullum foetum fed aliud quid, quod praefentibus fe ilico ostenfuram fperabat, adesfe affirmavit. Postea puerperam agoreditur, ejusque e corpore, praefentibus fratre. meó, nec non Chirugo van der Hoogh, magnam Hydatidum copiam eduxit , racemorum more fibi invicem adhaerentium , membranis extrinfecus tenuioribus, quam queis vestiuntur foetus, ambientibus."' Tulpius (2): ,, Filia Piantipan i. dis- fecta post obitum ob aquam inter cutem , os- tendit in mefenterio fuo infignem tumorem, ponuderantem libras 2o. Tectum quidem ex- &rinfecus membranaceo involucro , fed intus fe- fertum. pluribus veficulis , limpida aqua disten- tis. Increvit haec moles tam lente, ut movetit fuspicionem praegnationis, — Sed elapfo partus tempore, conflixit. deinceps triennium cum mi- ferrima Hydropis fpecie, adeo ut vix umquam fpi- : (1) Stalpart vau der Wiel, Of. Rar. Lugd. €at. 1687. Center. I. Obf. 70. p. 3ot. (2) Tulpius, l.l. Lib. II. cap. 34- p. 148. ^ 4 ' fpirimm libere tràkerit, five ob aque copiam, five ob jecur diaphragmati non folum onero- fum , fed firmiter accretum ; etc." » Uxor Philippi Borealis (1) afllicta aliquamdin ^ menflruis inordinatis peperit tan- dem nefcio: quam pinguem masfam, conti- Bentet in fe innumeras veficulas, refertas par- tim aqua crocea, partim folo fpiritu. ' Excer- nebatuf autem non confertim fed frustulatim. Sed partes hae fuere tam frequentes, ut reple- verint ferme integram ejusmodi firulam, qua aquam hauriunt mulieres nostrates. Qua. mola excreta, effluit utique tantum aquae ac fan- guinis ab irriraa vulva, ut defecerit crebrius anima. Quae virium profiratio etiam occupavit aliam . illam "mulierem, quam vidi fimillimam depofuisfe molam. Utraque recuperavit fanita- tem et bene peperit." Ruyfchius (2) , Funiculi umbilicalis rudimentem in hoc objecto tenuisfimum qui- dem , ast in eo occurrit Hydatis magnitudine capitis aciculae, id quod pluries mihi videre contigit." : 3 idi », Aper (3) cujusdam virginis, —actate pro- (G) Tulpius,ll Lib. IL cap. 32. P. 23$ — "(S)Ruyfchius, Zicf. VI. N. 45 Not. 1I. (3) Ibid. OZf. zímat. 46. fig. 42. , [ 3 provectioris,' ab Hydrope Afcite mortuae c4- daver, cujus admodum distenti abdominis to- tam cavitarem repletam confpexi innumerabili- bus veficis aut facculis, humore tenaciore et glutinofo refertis. Nonnullae earum erant mag- nítudine. pugnae minoris, aliae. magnitudinem Jucis juglandis non füperabant, non paucae aequabant nucem avellanam." Epiftola ad Ettm. p. 21. ,, Biennium circi- ter elapfum est cum hic loci Hydropicus mor- tailitatem explevit; cadavere illius aperto hepar , totum quantum ex Hydatidibus conftabat, ne- que id folum, fed et Peritonaeum veficulis aquofis fcatebat, quibus apertis lympha. tenax vitrea ac lucida effluebat."* » Chirurgus (1) thoracem, in qua collec- tionem aquae füspicatus esfet, perforare cupi- ens, in Hypochondrio dextro abdomen perfo- ra. E vestigio Hydatides multae fuccesfive erumpunt. Turundam indidit; me vocavit, obiit: aeger. Aperto cadavere, thorax fana apparuit, hépar autem Peritonaeo connatum, et. propriae fubftantiae Ah ex Hydatidibus magna ex parte coagmentatum." | »» Hydatis ingens (2) ex hepate humano de- fuma." Ane (1) OBF.. Anat. 65. (2) Catal. Rar. p p. 168. N. 9. (C. 45 ) , Anno r696 Hydropici cadaver (1) cültro anatomico fubjeci, cujus hepar totum quanrum erat ex meris veficulis conttabat, quae materi- am 'pellucidam: continebant." -,., Videre etiam: mihi quondam contigit in - plexu choroideo Hydatides quam pluri- s" 2. » Hydaiides in ovariis non raro infantis ca- put füperasfe vidi". (5). | , Placentae in Hydatides limpidas , plurimas degeneratae" (4). , Exemplum:(5) hic profero veficae burfu- lis aqueo humore refertis infarctae, aut facci membranacei; 'crasfi, et magnitudine ftomacho haud. abíimilis, «hydatidibus repleti. — Harum Hydatidum multas.in facco dicto membranaceo fluctuantes , t quoque firmiter eidem adhae- rentes reperi." —Cl. E. Sandifort (6) obférvavit dextro ligamento lato uteri ovalem veficulain , pelluci- do Q1) Thef. Anar. Y. Af. 11. N. ' (2) Adverfaria. AAnatom. p. 8. (3) Obferv. dnatom. 17. fig. 17. (4) Obferv. 4uatom. 33. fig. 34 et 35. et Taefaur. 10. N. 63, 64, 65. | C5) Obferv. Anatom. o7. (6) E. Sandifort, Obforv. 4duat, Pathoj. Lugd. iM 1777. Lib, II, cap. rz. p. 9. € 46 ) do humore plenam Hydatidem, filamenti ope adhaerentem. .. Addit autem in nota, fe tales genitalibus. majori minorive. numero appenfas, a longiori vel breviori filo. dependentes vefi- culas faepius cónfpexisfe, et. frequentém circa haec loca Hydatidum proventum notasfe etiani Noordwyk (1) et Denys (2). Sinillem quoque obfervationem, haber. Hyda- tidis infignis pedunculi ope matricis. corpori adhaerentis (3). Vidit ovaria (4) praeter modum turgida; ex- trinfecus. inaequalia, intus corpuscula varia, fusco humore plena, continentia, qGale , praé- ter alia parva, unicum infigne .admodum avel- laneam nucem magnitudine. aéquans. ia finistrà aderat, Hydatides multae feu veficulae humo- re plenge, filorum ope latis adhacrebant liga- mentis. Hae funt Hydacidum abfervatianes; quas Bol- ligere potui; earum. quaedam , - fecundum ; fen- tentiam Rudolphii, ad Hydatides proprie fic dictas non pertinent, quippe qui discrimen fa- (D Noordwyk, Utreri humani gravidi Anatomás , p. 7 et 72. (2) Denys, Ferhand. over het ambt: der. Procdmees- ders, p. 62. (3) Ioid. 1. !. cap. 9. p. 59. (4) Ibid. 1. l. p. 67. Cdp. 5. | ; facit inter Hydatides animatas et inanimatas ; Bremferum autem aliosque fecutus. omnes animatas vocantes, obfervationes. Hydatidum omnes chartae matidavi. | Sequitur tandem JDicergs rude, dequo autem dubium videtur, an ad ZzozoZ genuina . pertineat (1). $ XV. Restant vermes aliquot, de quorum pleris- que difücillimum est, probabile quid ftatuere. Sunt autem fequentes. Est obfervatio haecce Stalparti van der Wiel (2): ,, Elizabeth Tomboy ob- ftletrix Hagienfis, cujus non femel memini, fancte mihi aliquando asfeveravit, fe ante quin- quennium e mulieris cujusdam, postquam pe- pererat, utero vivum quemdam vermem, ultra ulnae quadrantem longum vidisfe prodeuntem , qui fefe circa funiculum infantis umbilicalem convolverat. ^ Retulit eadem, fe paulo post praefentibus mulieribus, fecundum fed mino- rem (1) Rudolph, 1. I. Vol. II. P. 1I. p. 559. $yn. p.184. Bremf, 1.1. p. 261. (2) Stalpart van dér. Wiel, 1. I. Cent. II. Qbf. 29. p. 310. - wm») rem monftrasfe , in. ipfa placenta locatum; cuni que eadem puerpera.de dolore ventris per. ali- quot. dies continuato ,. conquesta fuisfet, dato a fratre meo remedio quodam contra vermes, magnam Quis lochiis vermiculorum. exeueyerit quantitatem." ; Similem obfervationem habet C. van; runs lingen (1): ,, nuper in utero rusticae pau- peris rarum. cafum yidi vermium, qui fibras uteri adeo irritaverant, ut tonus afüceretur; fuit mulier post abortum mortua." , -An duarum. harum obfervationum. ; vermes novae fpeciei fünt, nondum, obfervatae, .ute- ^um. infestantis ?. an funt. Lumbrici. per. quam- cunque vian ibi delapfi? an vera esc .R u do l- phiijopinio (2).dicentis.de Stalparti ob- fervatione : ,, praeftigiae habentor ?" .., Ruyfchii funt .fequentes (3): ,,, Puella 14 annorum, una cum. copiofo. cruore evomuit animalculum , colore .et albo et nigro: variega- tum , limacem fatis fcite referens 5. oculi feilicet bini, forma , magnitudo ejusdem id docent. Ve- getum erat et motum vivum. exercuit adhuc cum (1) C. van Solingen; Embryuleia wera , offe ware afhalinge ecus doden. Fruchts , Hoofdft. XXII. p. 355. (Rudolph. il. Vol. I. p. 140. (QD Ruyfchii, L1. Dec. I. p..i7. C 49 ) cum evomeretur. .Vermes hic prodit postquam longo temporis fpatio. valetudinaria fuisfct, et femper de gravitate ventriculi conquesta. fuis- fet," 1 - An vera limax esfe ; potuit, forte. fortuna ore asfumta, conditionis morbofae caufa, dum iu ventriculo erat? » Anus quaedam (1), in. infüla Wester- Schelling , vomitu ejecit animalculum |. caniculo fimile, in quo luculenter vifuüi occurrunt ca- put, os, lingua , oculi, pedes, cauda et funi- culo umbilicali fimile aid Illud. gratis mihi oblatum fimul cum burfula crasía, ficum rotun- dam et planam referente, in qua loco fecundi- nae haefit. | Ante rejectionem appetitus nonni- hil erat proftratus et in rejectione adeo anxia, ut Videretur moritura." Au huic historiae fides habenda ? Vidit Ruyfchtus ipfe (2), cum oceupa- tus esfet in penitiori osfium ftructura indaganda exuvias veras Chryfalidum dictarum , vel Nym- pharum apud Zoógraphos. Ait fe testulas re- perisfe , non unius fed triplicis fpeciei," quae 'integumenta erant viventium olim animalium , in osfe femoris ct humeri. Ultra pergens fpec- ta- (Q1) Thefaur. YX.. N.. 41. (2)Rwuyfehius, 1,1, Dec. III. p. 18. D ( $o ) tavit illa non modo in osfibus adultorum, fed et in osfe tenelli infantis. Invenit quoque ani- malculum Scarabaeum aemulans (1) inter osfi- um filamentofum tam profunde haerens, ut certe ibi ortum duxerit. Quomodo animalcula haec in osfibus pervenire potuerint, me nescire fateor, neque ullam obfervationem hujus gene- ris praeter has Ruyfchianas novi. Diemerbroek narrat de verme tusfi ejec- to; hunc autem librum mihi comparare non potui. Praeterea obfervationes quaedam funt vermi- um per nares expulforum: Tulpius (2) nar- rat de ancilla chirurgi acerbe ac longe ex ca- pite dolenti, neque ullis remediis adjuta, cui tandem fuppetias tulit vermis e naribus pro- rutmpens, longitudine medii digiti ac forima haud dispar illi: vermiculo , in Tab. VII. fig. 3. (Quem fcilicet Vermiculum muícae larvam esfe vidimus. ) Cl. E. Sandifort(3) memorat de matronas fibi cognita, a longo tempore veliementi dolore in parte laterali dextra nàrium inrernarum et iu finu frontali vexata. Vapor demum per infun- dibulum in nares admisfüs est; hoc remedio ali- quo- (D Ruyfchius, l. 1l. Tab. II. fig. r. (2) Tulpius, 1. l. Lib. IV. cap. 12. (3) Cl. E. Sandiforr, 1 1. Lib. Il. c. r. p. 188. E C $5: ) quoties adhibito, finsularem pruritum fentit , et. mox forficulam «ordinariam » vivam : expulit. Dolor evanidus ;^ folebat aegra fragrantes: fló- rum .odores magna vi inj nares atrahere. -.; Memorac «quoque. de puella. (1) quae. intoles rabilibus fere cruciatibus in parte inferiore os- fis frontis fupra orbitas, in finubus frontalibus .vexabatur, nec ullüm folamen per adhibira remedia percipiebat, ast plenarie fanabatur, postquam excitata flernuratione, Scolopendra Bhosphorea naribus erant cxpulfa. Denique cafus est Doct. Loo fe (2): ,, anno 1768 mulier me arcesfivit 44 annos nata, ca- checticae conftitutionis querens de vehementi do- lore capitis et lumborum. Multis remediis frus- tra adhibitis , cogitare coepi an forte vermes in naribus contineri posfent, praefertim cum nar- raret, a fe puella vermem 'e naribus evacuatum fuisfe. | Lactis vaporem naribus attraxit et elapfis aliquot diebus vermem vivum emunxit, fimilem illi, quem ante hos 5o annos ejecisfet. Ab hoc tempore dolor capitis evanuit, beneque fe habuit mulier." 1 ; Nul- (1) Cl. Sandif, Ll. 1. Lib. IIL. cap. r0. p. 13. in nota, (22Lo0ofe, Geneeshundig Tijdfchrift , vau! A, L eu t- frinck, D. III. p. 547. Tab. III. fig, 13. 2 A D 2 C 52 2 Nullum mihi videtur esfe dubium , quin haec . infecta fuerint a foris nares ingresfa, minime | ibidem genita, quamvis certe mirandum fit, illa per tam longum temporis fpatium vitam trahe- re potuisfe in arcto adco et infolito loco. CA- (53 ) Cd DUT MLIIRAPM. : y DE CAUSIS ET SYMPTOMATIBUS ENTOZOURUM. , S L De caufa interna feu proxima Entozoórum. D. origine vermium in corpore humano mul- tum diuque disputatum est, et etiamnum dis- putatur. Fuere, praecipue inter veteres, qui .ex putredine illos generari putarent; alii ex . chylo, ex alimento, ex lenta pituita, e fucco pancreatico acido auffero cum pituita junc- to, alii ex archaeo, ex fpiritu rectore eos creari docebant; alii cibi et potus ope in cor- pus ingeri, alii connatos esfe vermes, alii alia ftatuerunt. Variae autem hae fententiae duplici quaestio- ne continentur; vel enim vermes a foris corpus . sihtrant, vel in ipfo corpore ortum ducunt. Qui ultimam fententiam fequuntur, vel ftatuunt Entozod esfe connata, vel ea fpontaneá gene- ra- m$ xw ratione creari. Diverfas has fententias recenfe- bo, brevisfime rameh , quippe: quae egregte jam expofitae et dijudicatae funt in Rudolphii eximio. opere, propriam fententiam paulo. latius explicaturus. l. Vermes a foris accedunt. Argümenra "pro hac fententia funt. fequentia : I. Vermes, quales in animalibus degunt, aliis etiam locis occurrunt. E 2. Vermes, quales in animalibus degunt, extra eadem. non reperiuntur , fed in aqua for- fan àüt terra viventes, alia induti funt forma, . quam corpus ingresfi mutant. I 518: Ovulaivermium ex cofpore animalium in aerem. et; dquam feruntur, et deinceps iterum cum . cibo. et: potu. animalibus immittuntur , iü quibus exeludunturi 20 | ^»Hisce argümentisr o Mot quiere fequentía s, or; Accuratius. examen. inftitütum -docuit.ver- mes inmanos :nullibi in aqua vel alio loco, re- pertos fuisfe; ;neque fàcile creditu est vermes -animalium. fanguine. calido. praeditorum | extra ila posfe vivere. Praeterea longe majori .nu- nero :adésfe. deberent fi corpus a foris intra- rent ;;nec E atozod ftrücturam offerrent 3 reliquis vermibus diverfisfimam ; adeo ut Dremferuts- dicat fé. numquam. dubitare, utrum |£igtozoüm fit nec ne, fi vermis fibi ostendatur. 2. .9. Qui prius argumentum tueri nequeunt, fecundum proferunt aeque falfum. . Qui enim in corpore humano deferuntur | vermes, ci- to moriuntur vel calore loci, vel organo- rum vi digerente. . Metamorphofis porro in- fectis tantum contingit, neque ulla est obfer- vatio fide digna, quae hanc in 770260? demon- flret ; dein fi locum haberet, Bremíero certe, cujus fub aufpiciis 50,000 . animalia Entozod inveniendi fine disfecta funt, vermes illos. vivos vel ante eorum mutationem aut hanc ipfum, vel femel quidem obfervare.. contigis- fet. 3. Tandem ad tertium argumentum confu- giunt, qui priora defendi non, posfe perfpiciunt, Ovula autem -per aérem , ct aquam, vagari nul. la obfervatione conftat ; nequeintelligitur, quo- modo integra in corpus per alimenta. posfint in- gredi, vel quomodo. in abditas.ejus partes per- venire queant, atque rurfus ex iis egredi, ut cuim aliis corporibus. fefe communicent. Acce- dit: quod. multa Ez£ozeZ non ovipara fed vivi. para fint. II. Eztozod connata funt. . Hoc asfertum fequentia probare videntur: 1. Éntozod extra animalia non reperiuntur. 2. [n foetu nuper nato vel in lucem nondum edito occurrunt, [5] * C 56 ) - 7$. Eritózod in ànimalium corpore falva ma- nent et piopagantur. 4. Omnibus in corporis animalis partibus proveniunt. "^5. Saepisfime praefentiam non produnt , nec corpus in quo degunt, laedunt. -96; Animalibus plurimis. vermes funt pecu- liares. 7. Entozod fabricam fibi propriam babent. "Haec aütem argumenta tantum probant Ézro- xo a foris corpus non ingredi, non autem ma- gis arguunt vermes connatos esfe, quam eos generatione fpontanea produci. Disputatio aüàtem de vermibus connatis du- plex est; vel enim pater, vel mater ErntozoZ dat/proli. Neutrum autenr dare posfe fequentia. argumenta probant: Plura, funt animalia, quae in coitu veram co- pulàm non ineunt; confperguntur tantum ova maris femine, atque Spallanzanii experimen- tis conftat tàm parvam ejus copiam ad foecun- danda- ova: fufficere, ut in illa Zzrozo)?rum, quae in omnibus corporis partibus generantur , ova non posfint cortineri. Deinde quomodo ova'ad femen patris deferrentur? Accedit quod nonnulla-Ez;ézo8 fint vivipara. Sententiae "quod - mater |Esfozod liberis da- 1e, fequentia . repugnant. — Quindecim dcum mi- (52 2 mium fpecies in homine obfervatae,' fi omnes in primae foeminae corpore contentae fuerunt, corpus quidem hoc valde verminofum fuit 5 ,, au- reum Helmintholozorum aevum fuisfe' videtur ," ait Bremferus. |. Modus quoque quo ova, ex omni corporis parte abforpta, per fanguinis masfam delata, tandem ex uteri vafis in illa foetüs ferantur, praeterea cum magnitudine fua vaforum abfíorbentum oscula longe füperent, fingi nequit. Entozoü igitur fi a foris non accedant, ne- que fi patris vel matris ope in prolem deferan- tur, nihil restat quin flatuamus ea in corpore creari. Generatio. aequivoca vel fpontanea apud Ve- - teres fere omnes recepta erat, diuque viguit usque dum Harveyus ftatüeret: ,, omne vi- vum ex ovo." Illud magni viri dietum non magnum omnibus diu probatum fuit, neque erat quis qui aliam fententiam proferrer, "vel proferre auderet;. recentiori tempore oppugna- tum fuit a pluribus iisque egregiis viris. Needhamii, Wrisbergii, nec non 'Trevirani laboribus evictum est, animalcula infuforia non ex ovis, (ed fpontanca generatio- ne gizni, ex eadem ortum ducere materiam vi- ridem Priestleyanam. Haec accidunt in corporibus non vivis quid vero obftat quominus fi- mi- € s8 ) milia.non acciderent in vivis? Putredine, quae ve- terum erat fententia, non opus est ut generatio aequivoca locum habeat, nifi quod istius ope par- tes a fe invicem magis disjungantur. Cum autem attendamus ad mirandam illam corporis animalis yim, quae partes nutrientes ita disponit, ut deperditamm oco movae vivae partes. fiant , quidni illa quoque alias vivas partes, quae non aderant,; in ipfo corpore conftituere .posfet , quae ab illo fe fejungentes, propriam vitam de- gerent? Nonne fimili modo , fi pars polypo ad- fcindatur ;. haec: vitam propriam: degit ? Quae autem zozoürum. ortum. ex generatio- ne fpontanea ulterius probant argumenta, funt fequentia: 1. Quod. quovis corporis loco oriantur £g- foínd. Cum enim im omni corporis parte pars nutriens abundare: potest , omni loco- oriri pos- funt vermes. . Quod. diverfis locis Eniozod diverfa fint. Diverfae fcilicet corporis partes diverfis particu- lis nutriuntur ; ex iis igitur diverfa forte Ezzozod. 3. Quod Entozoürum hoc modo. nascentium obíervationes non defint. Sic /JZyderidum et Jaeniae ipfam. genefin fe. vidisfe pues KR u- 4dolphius. | t. 4. Quod argumenta hypothefi nostrae | con- traria, nullius fiat momend, | Quae enim dubia : ge- ( 59 ) generationem aequivocam in genere tangunt, per animalcula infuforia foluta esfe credo. — Di- cunz.praéterea quod. multa Ez/ozod geuitalia ha- beant, adeoque prolem .gignaht , . more aliorum animalium genitalibus inftructorum , ,unde fequi deberet, illa per generationem aequivocam non generari. Quid. vero obílat,. quominus corpo- rum- organicorum fpecies diverfo. modo gignan- tur? Nonne multae plantae et ex feminibus. et ex gemmis pruducuntur? Denique perhibent ex generatione aequivoca. nihil .certi aut' determina- ti fed corpora tantum, generari posfe vaga et deformia. Quafi haec generatio non naturae le- gibus. esfet adítricta,, ut ex convenientibus. ori- antur convenientia. . . Variis àuctorum fententiis de ^ Eprozoürti ortu.inter fe collatis et. ponderatis , non pos- fum, quin ab eorum flem parte qui illa. gene- ratione aequivoca oriri ftatuant. Caufam igitur internam ífeu proximam pro- ventus Fztozoüruta haberem forte vitiatam natu- ram partium nutrientium ,. vel earum nimiam co- piam inductam;a vitiata feu debilitata. partium , Kntozod continencium agendi ratione ,, qua nutri- mentum illud in fuam naturam minus bene con- vertunt. La oim ! $ If. ( 6o ) $1L. De caufis. externis feu. vemótis Ento- ' Zoórum. Statuimus in praecedenti paragrapho ortum Knioxoürum repetendum esfe a vitiata et debi- liata partium agendi ratione ; recenfeamus nunc caufas remotas, ied hane proximam iidpcere posfunt. "etas. Tnfantibus ob laxiorem corporis conm- pagemt et languentem intestinorum tonum facile generantur vermes in intestinis; ob inertiam vero bilis et muci glutinofi majorem copiam non expelluntur fed aptum inveniunt locum, in quo nidulenur. Hippocrates jam dixit Aphor. XXVI. Sect. HI. ,, At. paulum aetate progresfis (dixerat enim de dentientibus) JLum- brici ieretes , Vl[carides." Mlud vero omnis devi experientia confirmatum est. Corporis conflituiio. 'Ob easdem caufas, prop- ter quas infantes infestare folent vermes , infestant inter adultae aetatis homines, mulieres,. viros debiliores, torpidos et. leuco-phlegmaticos. Wobustis, quibus motus periftalticus viget, qui- bus nutrimentum in corporis naturam omne convertitur, rara est verfinatio; quum autem vigore debito partes carent, adeo ut quae asfi- ] mi- C xr. ) milanda veniunt, fua reddere non valeant, ver- mes existunt. Hinc est. quod fcrophulofis . et atrophicis frequentes adfíint: in omni tali cor- pore quoque, multa est glutinofo fpontaneo nascendi occafio, quod vermibus nidum dat commodum (1). nni tempestas. Magnum in vermibus pro- ducendis momentum tempestas anni mihi habere videtur, nimirum humida et fimul calida. Haec enim laxat corpora, fuüpprimit perfpirationem , inde laticis aquofi in cellulofa et cavitatibus ftagnatio (an inde ZZyZazides?), lentor, cachexia, virium vitalium languor, omnium functionum inertia, morbi. putridi, contagiofi, | pestilen- tes (2), omnesque morbi, qui ex vitiata cu- tis functione pro mirabili, quae inter hanc er intestina est fympathia in his oriri posfunt. Hinc autumno, qui pluviofior esfe folet, -plu- res obfervantur vermes ac alio anui tempore. Est Hippocratis dictum in Lib. IL £i. , Autumno maxime lumbrici et cardialgia."* Confirmantur haecce iis, quae occafione epi- des (1) Vid. quae egregia habent Bocrhaavius et Swietcenius, de Glutinofo Spontaueo in ilius Aphor. 69 - 76. (2) Vid. Gaubii Paz. Cp. de Nocivis Ztinosph, Poteflatibus. ( 62 ) demiarum verminofarum obfervata funt. — Sic epidemiae, quae A. 1730. in. Gallia grasfaba- tur antecesfit hyems mitior (1). ^ Epidemi- am verminofam, quam defcripfit van den Bosch (2) praecesferunt füb autumnum im- bres validae, "ita ut aqua vias.publicas inunda- ret. Hyems fequens mitis. .Excepit aeftas fa- tis et mature calida. Sequens hyems placida. Kloekhof in defcript. Febr. Epid. Culem- burg. (3)'2it: , autumnum fterilem A. 1740. excepit inundado infulae Datavorum , permo- lesta incolis." Sunt aurem. qui tales febres Epidemicas, praefertim. fi putridi generis fint, ut et alios morbos, caufam habent ortüs vermium; funt alii qui vermes caufam habent illatum | febrium. Liceat autem. mihicneque horum , neque illorum fententiam amplecti, ftatuenti easdem caufas , quae tales morbos in quibus vermes ejiciuntur, pro ducunt, quoque caufas remotas esfe vermium 5 vermes igitur fefe tantum iis immiscere et cu- ram difüciliorem reddere. - Nonne a memorata iio. conftitutione fcili- cet nostri climatis et Pocos humida et palu- do- (1) Mém. de l'Zcad. 1735. p. 261. D(9)Van den Bosch, Ll.l p. 23. ^ - (3) Kloekhof, l. l. p. r. (,:63. ") dofa, pro parte major in fuperiore Belgii parte verminatio repetenda foret? —Lddlimenta et potulentg.: lu cibis nimis nu- trientibus magnam quoque caufam pofitam esíe puto ortüs vermium s; in illis fcilicet quorum parva quantitas magnam partium nutrientium co- piam continet, quippe quibus. partium tonus laeditur, cum eas omnes fuas. reddere .cor- pus non posíit; praefertim fi accedit vita. de- fis et iners, quo fit ut quae abundant, non rite expellantur. Hinc ad producendos vermes, praecipue intestinales (de illis autem fere. fem- per fermo est; de iis enim quae in aliis corpo- ris locis generantur, parum adhuc fcimus) ; 'ap- ta esfe. opinor farinofa, dulcia, lacticinea. Huic asferto pondus addit obfervatio Cl. R ein- lein, quam habet Dremferus(1): ,,vir64 annorum numquam morbum pasfüs, ante hos 7 menfes ab amico. perfuafus fuit, ut fuam vi- "vendi rationem ^ mutaret, et dacticiniis ute- retur. Post aliquot hebdomades fenfim an- xietate corripi coepit, praefertim. post coenam, dein omnibus fymptomatibus faburram gastri- cam indicantibus. ^Purgans datum fuit, fequen- ti die portiones aliquot Zeniae folii ejiciebat. Re- (1) Brem'f..l^L p. rt3. 27 0809 qa. Remediis 'datis ad. illam expcllendam. feptimo die toram taeniam emifit, ^ Mutavit rurfus vi- vendi modum, neque postea vermibus ullis la- boravit." Vermium generationi favere praeterca viden- tur farinofa cruda, pinguia, auftera, omnia quae difficile fubiguntur, carnes falitae , fumo induratae, pisces indurati, folani tubera, quip- pe quae intestina debilitant et glutinofum fpon- taneum generant. Hinc pauperum proles fere femper. vermibus obnoxia. Vermibus amica quoque potulenta aquofa calida, magna copia haufta, intestinis enim de- bitum vigorem demunt. llorum ufui pro par- te frequentem verminationem incolarum | Zelan- diae tribuit van den Bosch (1) fcribens: » Pesfimus infuper invaluit mos, ut cibis vix deglutitis calida potione theae mox inundent asfumta, qua etiamfi putrefcibilis ingestorum indoles fupprimi posfíe, videatur, vim tamen ventriculi coctricem et intestinorum in ingesta valde debilitant, .bilemque enervant, .fefeque ad verminationem valdopere aptos reddunt." Cafei ufus denique videtur. ad producendos vermes aliquid valere, quamvis hoc de pingui ca- (Q1) Van den Bosch,l l.p. 22. C ey) cafeo, recenti, maxime dici vellem; narrat Boerhaavius(1)fe novisfe hominem , qui, fimulac cafeum manducaret, bidui tempore post molestum pruritum ab afcaridibus copiofis circa anum fentiebat. Erat ille cafeus ,. qui ex. toto lacte, non feparato prius parte cremoracea conficitur, hinc pinguis fatis est et fapore gra- tus. Si abftineret a talis cafei efu, vel alia cafei fpecie uteretur, brevi cesfabat molestus ille pruritus, nec amplius apparebant afcarides. Quas recenfüi , mihi caufae remotae funt pro- ventus Z/ozoürum. lnter eas autem plures animadverto, quae in nostra regione plus quam in aliis reperiuntur; climatis nimirum et foli conftitutio humida et paludofa, lacticiniorum et cafei, nec non potulentorum calidorum, aquoforum, praefertim infufionis. theae. frequens ufus. Videtur igitur ex illarum caufarum re- motarum concurfu probabili quadam .ratione posfe explicari frequentior vermium in füperio- ti Delgii parte. generatio. ^ (Q)) Boerhaavius, l. 1. Tom, IV. p. 6go. E ^$ III. ( 66 ) .$ HI. De fymptomatibus: Entozoórum. Recenfitis in prioribus parasgráphis vermium cauüis internis et externis , jam progrediendum est ad (ymptomata , quae in corpore producunt. Horum apud antiquiores medicos ingens est nu- merus; nostro autem tempore Ériozoürt na- tura melius cognita, haec minus noxia haben- tur, atque fymptomatum numerus maximc im- minutus est, Wichmannus (1) et dein Rudolphius(2) et Bremferus (3) egre- gie probarunt, multas noxas antea vermibus adfcriptas, ab iis repetendas non esfe. Res. autem ut opinor, difficillima est effectus mor- bofos enumerare, quos edant vermes; haud raro enim evenit, vermes fuisfe repertos, ubi hulla de iis oborta fuisfe fufpicio , aut penitus abfüisfe, ubi multa eorum praefentiam | indica- re viderentur. — Praeterea ' quod, quamvis de praefentia vermium conftet, difücillime fit de- terminatu, an morbofa quae in corpore ob- fer- - (13) Wichmannu i ddeín zur Diagnostik , "Th. III. P. 47 -92. (2) Rudolph. 1. 1, Vol, I. p. 424 - 464 X3) Bremf. l. 1. p. 117 -142. C d» ) fervantur fymptomata, a vermibus fint re- perenda, an ab alia caufa, quae vermes comi- tes habet. Ex duplici fonte autem ífymptomata petere liceat : I. Scilicet ex. noxis, quas inferunt loco ip- fo quo nidulentur, et 2. Ex fympathica affectione aliarum partium, Quod ad primum , omnia ea fymptomata pro- ducere posfunt vermes, quae affecta intestina in- dicant. Quamvis enim inter illa plura potius fymptomata caufae dici deberent, fcilicet debi- litatae intestinorum actionis, vermes tamen-quan- do geniti funt illam debilitatem fovere certum videtur, praefertim pituitae et muci generationi favendo. ^ Obfervantur igitur lingua fordidz, foetor oris, naufea, vomitüs, «umor abdomi- nis, ructus, borborygmi, flatus, alvus nunc adflricta nunc liquida, appetitus nunc proftra- 'tus, nunc adauctus quam maxime , pallor faciei , debilitas, lasfitudo.: Praeterea mole fua et irri- .tatione locali obíervantur a vermibus pruritus ani, interdum molestisfimus, hujus prolapfus , haemorrhoides, ventris dolores rodentes, pan- gentes, fixi, erratici. Ad fecundum fontem , ad affectionem fympa- thicam aliarum partium pertinent omnia ea fymp- tomata, quae ex irritatione nervi fympathici E » magni , C 68 ) magni, pro illius varia communicatione cum aliis corporis partibus, oriri posfunt. Huc igi- tur referenda funt pupillae expanfio, narium pruritus atque haemorrhagia; pulfus . intermit- tens, inaequalis, ftranguria et tenesmus , prae- terea convulfionum omne genus. Haec praecipua fymptomat:a esfe videntur, quae Jziozod produnt; ea praecipue vermes intestinales tangere minime inficias eo, cum au-. tem de ceteris alias corporis humani partes oc- cupantibus, quod ad effectus ab iis productos , parum vel nihil adhucdum coníliterit, dicta fufficere, est quod maxime fpero. Ln GERARDI JOHANNIS MULDER , RHENO-TRAJECT'TINI, Ner (t j MED. CAND. f IN. ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA, RESP OONSIQ, A D QUAESTIONEM e AB ORDINE I N CantBg. Dorv 0$ PROPOSITAM: . y, Enbxod, quae, docentibus obfervationibus —» Medicorum et Zowlegorum ,- in- humanis » corporibus hactenus iu Belgio fuerunt re- » perta, enumerentur , et ad genera ei » /Dbecies a. Ruporpuio ei DBnzMszRO con- » f'ituta, referantur : ut exquiratur dein- » ceps , quibus maxime causfis , cim ex- o» fFermis iun internis, illorum proventus í » f iribauendus , qlLaeque praecipue morbo- » rum [ympiomata ab. disdem fuerint. pro- . b 7 »» (2 53 "TPXP: T m E [0771 ls die offre les confiderations les plus. tristes au mé- decin Philfophe. L'homme m'est pas feulemeut destiné à ére ja páture des vers apris [a mort; petdant méme gu il jouit de toute la plénitude de fes. fonctions, dd. m'est , pour ainfi dire ,, aucune partie de fon corps, qui me foi Je repaire de quelqu'un de ces. hátes malfaifans. ALIBERT , JVofol. Natur. PRAEMONEN D 4. i] Si corpus humanum ejusque functiones infpis ciamus, quis est, qui non femper admiratur ftupendam Naturae optimae omnipotentiam 5 - magis autem illam admirari ducimur, íi confi- deramus hocce idem corpus tanquam domicili- um existere plurimis animalculis , quae in hoc degunt et vivunt, imo nonnumquam exclufive 2d hoc pertinent et extra hoc amplius vivere ne- queunt. Haec animalcula uno alterove modo in «orpus inducta, aut in interiore corpore orta, oririnem praebent multis morborum fymptoma- &bus, interdum etiam gravisfimis , quare Medi- A2 cus (94s) cus horum animalculorum , morborumque, qui ab iisdem producuntur, fymptomatum cogni- tione accurata carere minime potest. Haec for- fian commoverunt Facultatem Medicam Nobi- lisfimam , ut occafionem praeberet, qua juvenes huic materiae prae aliis operam navare posfent , uilisfimae et perfcrutatione quam maxime dig- nae. Qusestiones igitur postquam 'amdiverim propofitas, ftatim alliciebar refponfionem qua- lemeunque huic quaestioni exhibere , Vestroque judicio, Viri Clarisfimi ! fübmittere : quam, li- cet perfuafum fit mihi , plurima ei inesfe, quae nou clare fünt: expofità , - alia utilisáima forfitan praetervifa, pro viribus meis elaboravi exiguis , atque Vobis committo, cum Vos eximium quid ab imperito harum rerum non petere et confi- dam et fciam. Ut autem huic fcopo fatisüerec, illam divifi in quatuor partes, quarum T. Agit de Entozols im humano corpore hactenus inventis (1). In qua parte praeter (1) Cum tantummodo quaeratur fpecierum in Belgio inventarum enumeratio, dudum hacíiavi, num reliqudás &d« 625.2 generalia quaedam ad Entozod | pertinentia, breviter defcripfimus ea, hactenus cognita et in corpore humano reperta, fiünulque diverfa horum nomina adjecimus, quae apud varios auctores inveniuntur. IP. De horum .Éntozoürum veductione ad penera et fpecies, a Ruporpnuro et BnusE- no cen[lituta. Quod, fi quaestionis hancce par- iem vite intelleximus, aliter. tractari debere nobis nom videbatur , mifi enumerentur Firo- rum duorum clasfificationes ,| harumque ordi- . ses et genera, ut fic fimul defimireniur ipía 3stra Entozod , eodem odo, ac illi fecere Firi Celeberrimi. IIl. De causfis cugs externis tum. internis, quibus illorum proventus fit tribüendus. . In hac praemittenda. nobis videbantur. nonnulla de ipja Entozoürum origine, amtequam ipfas aggrediamur caus[(as remotas , quae fi locum habuerint , causa vermium proxima, quae inor- adderem , hoc tamen feci; ut autem quaestioni fatisfie- ret, illas , in Delgio inventas, figno (*) notavi. e morbus verminofus zom inepte demominaiur, confliuitur. — IV*.. De fymptomatibus praecipuis ab. iis- dem in corpore productis, quae optima ratio- ane dividi videntur, fi agamus v. de illis, quae mutritionis detrimentum. comitem | ha- bent, 9". de illis, quae irritamentorum a vermibus productorum fequelas fistunt. PARS C253 PARS PRIM. A. DE ENTOZOIS, IN HUMANO CORPORE, HAC- TENUS INVENTIS. Suc Iausp Profpectus. ———Ó 06,51 4092510 € —Ó— SL IN aria fere Medicinae pars pristinis tempori- bus adeo parum fuit exculta, quam illa, quae de vermibus agit, et in univerfum idem valet de tota Entozoórum historia. In genere egim tres tantummodo enumerabantur ad illud usque , quo Linnaeus vixit, tempus. lile vero vir fummus fcrutinio laboriofo undecim enumeravit fpecies, in tractu animalium inrestinali habitan- tes. Gmelini tempore ducentae nonaginta no- € 8 5 hovem, Zederi trecentae nonaginta una fiue- re cognitac. Anno 1858-íg810 Rudolphi .librum edidit (Enrozoórum historia naturalis), in quo.fexcentae et tres vermium, fpecies .recen- fentur; anno vero 1819 idcm librum -edidit (Entozoórum íynopfis) in quo praeter fpecies dubias, mille et centum fpecies continentur enumeratae. ——— — gp Ex hoc igitur confpectu patet, quomodo ac- creverit ila dectrina, utr, ratione habita illo- rum numeri, in corpore humano inventorum , nec non causfarum multorum morborum nunc cognitarum , antea, praefiantisfimis licec Medi- cis, latentium, Linnaei elegans expresfio eti- amad hoé quam maxime pertineat, et applicari posfit: ,, Historia Naturalis indies nostro aevo . tanta luce Medicinam collustrat, quantum antiqui nequidem per fommium unquam vi- 2 derunt" (1). $ II. A 1 LU In humano cofpore non ultra tres enumera- bantur fpecies, in primis viis habitantes, 7fca- rides fc. ,. Lumbrici teretes et Taeniae. De- inde vero et in aliis partibus illas invenerunt, , fic (1) Vid. Oratio de Te/luris habitabilis incremento , pag. 7- LES t9 fie in cerebro, ejusque finubus (1), et mem- branis (2), in pericardio (3), pülmonibus, hepate, vefica fellea, ductu. choledocho, lie- ne, renibus, vefica urinaria (4), utero, osfi- um medulla (5); deinde et in exterioribus ma- gis partibus, ut in dentibus, maribus et cum his communicantibus finubus, im auribus (6), ulceribus (7), infra cutis füperficiem , prout in fcabie, variolis, caet,, ita ut fere non de- tur.corporis humeni pers, in qua non aliquan- do fint debrehenfi vermes. | Notandum autem est antiquos plurimos naturae fcruta »ores tan quam vermes confíiderssfe excrescentias sldci: mas, inter quas polypi, ex vitiata fluidi cum fpisfo cohaefione liquidorum, per univerfum Corpus circumvehendorum , primarium occupant € lo- NO De quare jam Theophrastus vp dcibut lus Tom. I. p. 494. Edit. 1658. (2) Vermem ad duram matrem inventum defcribit Hil- dani, Centauriae 1. pog. 34. Edit. 1641. (3) Th. Boneti, fuatomige Practicae , Tom.1Y. pag. EN c (4) O. Acrel, Heelkubdise VF'aarneemingen door S a n- difort, pag. 314. 3. 1771. (5) De his. et aliis. pluribus videatur Ruysch, ob- fervat. 64. et thefaurorum anat. 8. No. 95. e. f. p. (6) Acrel, Zbri citati, pag. 133- (5 Tet ditor NWPyde lib. 1I. c. 9. pag. 302. (mne) locum, «ut et Entozoórum nomine interdum enumerasfe animalia talia quae ab extus in cor- pus advenerunt, uti v. c. cutim perforantia et fub hac degentia, per nares attracta, €. f. p. quorum permulta exítant exempla apud fcrip- tores. Entozoórum vero titulo comprehenduntur ta- lia animalia in aliorum animalium corpore vi* ventia et indigena. $ III. Horum animalculorum ftructura. refpectu alio- rum animalium ftructurae imperfectisfima est, Breviter de hac videaas. | Capite deftituuntur, 6 fc. cum Clar. La» marck (1); caput vocamus illam corporis partem, quae cerebrum atque fenfuum organa continet ; pars autem diftincta, qua nutriuntur áur quae nobiliora ad animalis oeconomiam per- tinentia, in fe continet, in nonnullis adest], uti in Zaenia Solio, aliisque; in aliis non ita dis- tincte quidem , fed accuratiore examine omnino detegitur, prouti in Dstomate Hepatico. Mla jam pars anterior, quam caput tamen vocabi- mus, (1) Vid. ejus Zfstoire Naturelle des AAuizaux fas. vertà-" bies , Tom. Ilf. paz. 135- (om ) mus, ore praedita est, in nonnullis fimplici, uti.in Zcaride Lumbricoide, in aliis compo- fito uti in BZorAriocephalo Lato, — Per hocce os liquida fugunt, quibus nutriuntur, folida enim comedere nequeunt, et propelluntur non- nunquam in canalem per totam corporis longi- tudinem, ad anum usque fefe extendentem, nonnunquam in cellulas, ex quibus totum com- ponitur animal. Prioris exemplum habemus in ícaride Fermiculari et. Sirongylo Gigante , posterioris in Cyszicerco Cellulofae et Taenia Solio fecundum nonnullos. Hanc autem fen- tentiam non confirmat Cl. Bremfer (1), di- cens: Jch habe einen fehr dünnen durch[chei- » nenden Kettemwurm aus dem Men[chen, bei » welchen man jedoch mur einen in der Mitte » durchlaufenden Kanal warnim?", neque Cl. Lamarck (2), qui. dicit: ,, Ez général de » chacune des quatre botches (in capite invc- , niunda) pare un canal alimeniaire , et ces $»quaime canaux fe véunisfent. en un feul, » qui iraveríe toutes es ariiculgiious du », corps de Üanimal. — Organa fenfuum non continent, et reliqua etiam imperfectisfima funt aut (12. Ueber. lebende Würtner. itm lebenden. Menfchen, Viens nae 1819. pag. 102. (2) Libri Citar , pag. 160. ' G mw aut nulla; fic refpirationis ne vestigium quidem reperitur, vafis circulationi deítinatis. pleraque deftituuntur confpicuis; de nervorum praefentia multum- disputatur , fibras antem posfident mus- culares diftinctas, quae fefe affigunt involucro univerfali, toturá animal includenti et cutim fisteni. Sexus plerumque iis diftinctus adest ; fpeciem füam propagant, et prouti reliqua ani- jalia nonnulla copulantur atque ova ponunt, quae iilis in locis, ubi habitant, evolvuntur; alia vero funt vivipara. Nonnulla funt herma- .phrodita, prouti fuo loco videbimus (1). SES GM Qui De Emntozos im tracti intestinali habi- tantibus. $ IV. Trichocephalus dispar (*9, Trichocephalus hominis, Trichuris, caris Trichiura , Ma- fligodes hominis, Taenia Spiralis., nostrati- bus Platbopwor imn , Germanis Peitfchenwaurm (o). Ha- (1) Merentur de horem animelenlorum fiructura, con- ferri C. C. A. Rudolphi, Enfozoirum Historiae Na- durchs ed, quae habentur. Vol. I. pog. 201 feqq. (2) Vid, Bremfer, Lib. cir. tab. 1. fig. 1- 5. JH. J$?r K 5502 -Habirat in intestinis crasfis, praecipue in cae- co, rarius in tenuibus (1). Est animal corpore rotundo, ad partem pos- teriorem incrasfato , ad. anteriorem | fubriliter ftriato , attenuato , in os filiforme rotundum de- finente. Pars crasfior corporis maris fpiraliter est convoluta, feminae autem fere recta, lon- gicudine & totius corporis longitudinis, quae est 1-2 pollicum.. — Color euh albus CBILii427 4 Mas paullo minor est femina, et prope cau- dam penis obfervatur diftinctus. Femina prope caudàm foramine est infiructa, quod cloicae!est apertura, ceterum pars fili- formis in illa minor est. Facillime. fefe multiplicat, et frequenter mag- na copia femel fimulque obfervatur, ita ut Cl. Rudolphi in uno eodemque honüne ultra mille nonnumquam. invenerit. . Anno 1760 a Werpgero detecia est, ec tanquam diftincta fpecies enumerata (2). $ V. Jórdens, Emntomolsie und ioi bolosie des Measchii- ' ehen Kürpers , 1802. Tom. IL tab. t, fiv. 6. - 1o. (1) Monnunqueimr etiam in iiy caeci appendice ver- miculari inventus est, vti legi potest dpud Morgagni* um, Epift. Anat, Valfalvae, Epit. 14, SS 41 et 45. (2) Conf. de' hac fpecie B r eim fer, Jib. c7. pap. 76. Jó: déns, Ab. cif, Tom, IL pag. 17. D. L. Drera, Mi. Con 2 | 1 $.V. - Vfcaris 'V'ermicularis (*) , Oxyurus Ferini- eularis, Fufaria, Fermicularis, [caris polli- caris, lVermis Afcaris, [caris capite mino- ro, wfcaris cauda fetaucea , et fimpliciter Z[taris, a Graeca voce exdpigei (faltare) nos- trátibus ZZarsmade ,, Germ. ftérwurm (1). Habitat in intestino recto, et parte descen- dente intestini coli; in ipfum autem ventricu- jum adfcendisfe inventi funt. (2). Corpus est teres, laeve, ad utramque extre- mitaten| attenuatum , capite obtufo, tribus pa- pillis füctui deftinatis, duabusque membranis, lateraliter pofitis inftructo. — Cauda in mare xontorta est, obtuíà, aut fubulata, in femina recta, in acumen attenuata. Penis bifurcatus €st, et prope caudam pofitus. Est animal elasticum;, colore pleriunque al- bo, Modicinisch Practifehe Farlefizgen , über de vorneluflen Ein- geweidewürixer — dos ueuschlüchen Kürpers, in Wng. Gezm. wauslat a f. ÀÁ. Weber, Lipfiae 1803: pag. 16: J.A. Góze, Fefüucheiner Naturgechichte der Eiugeweidewiuer 2hierifcher Kürper,. Blakenburgii 1782. pag. i14. (1) Vid. Jórdens, l c. Tom. ll tab. 2. fig. 1 - 5. Dremfer,l c. tab. 1. fig. 6 - 12. (2) Legi hoc potest apud D. C. Rauh,; Disfertatio Medica de Afiaride. Lumériceide , Gotingae 1779. v 7« LI 6 Ww. bo, interdum flavo aut viridescente, pro variis circumftantiis ; longitudine 1$ ad 5lineas. Cum faecibus nonnunquam ejiciuntur, aut ex 23no etiam , imprimis tempore vespertino, prorepe- re deprehenduntur. Et fic facile illorum in fe- minarum pudendis praefentia, in. quibus non- nunquam inveniuntur, explicatur,: quod Hi p- pocratem jam et post eum multos alios in errorem induxit, opinatos vermes ibi produci et ex fuperiore vaginae parte ad exteriora des- cendere, et fic oculis apparere. Propter aliquam convenientiam cum fpecie fequenti hanc juniorem dixerunt; fed uti pate- bit, perperam. ^ Deinde quoque foboles .5e- thriocephali lati male dicitur. (1). | $ VI. "Mfcaris Lumbricoides (*) , Afcaris: Gigas, Fufaria Lumbricoides | Mfcaris | Spithamea, Vermis Umbilicalis ,. Verinis Cardiacus, Lum- bricus Intestinalis y, Lumbricus Teres, etiam 23 fim- (1) Conf. S. Coulet, Tractatus Historicus de. Afeari- dibus et Luimbrico lato, Lugd. Bat. 2*. 1729. M. van Phelfum, Zisorizg Phyfolozica Zf[caridum , Leovardiae sw. 1762. Brera, lc. pag. 18. Jórdéns,.1 c, Tom, JL. pag, 19. Bremfer,l.c. pag. 79 i C -16 ) fimpliciter. Lumbricus , Graece fapie spoy yv? (Vermis rotunda) unde apud. Gallo - Francos Je Strongle, nostratibus onde. wort , Geri. FORES ( ik | Tiro Habitat in intestinis tenuibus ,. nonnunquam etiam in crasfis et ftomacho ;: (prstegipug tamen in intestini jejuni medio.. ^ Corpus est teres, fubtiliter Mitra i "utramque extremitaterà mucrobatum, imprimis -ad. anteriorem. . Pro. variis circumflantiis colo- re, figura et longitudine differc.-.| Color. vulga- 4s. 8lbo-rufescens est, longimdo a5 ad: 15 .pollices (2), - crasfitudo a9 ad 4:linegs. -Corpus. rigidum,. fübcartilagineum,.. fulcis transverfis plurimis et longiwtdinalibus . duobus coloratis notatum. — Apex oris trilabiatus existit, Cquae tubercula facile perfpiciuntur ,. fi caput inter digitos premitur), et fupra os pilus rigi-. .dus' invenitür. | "Anus" fub cauda .invénitur, rimam: transverfíam aequats. vu Mas femina minor est, illius penis est exten- filis, nonnunquam duplex, prope caudae finem . , Hop (1) Vid. Bremfer,l c. tab; i, figo 13-47. I r- den?, 1, c. Tom. ll, tab. 2. fig. 6 - 13. (2) Doct.. Macquet loquitur de tali verme longi- tudine 5 ulnarum, vié. cjus, Zméeidiug o£ de Payulies Tom. "m P328. 439. . [ow 9 per anum exit. Ad penis initium corpus ex innumeris vasculis tenuisfimis convolutis com- pofitum invenitur, testis nomen merens. : Vulva feminarum distantia $ totius corporis longitudinis a capite invenitur, in vaginam uteri , prouti T y fon hoc corpus rominavit, abiens , racemofam , ex canaliculis filiformibus, genui- num orarium conftituentibus , conftantem. Ova ponunt plurima, Tyfon v. c. 10,000 ovula in uno ovario computavit. ^ Plerumque a 2» ad 6 in uno homine reperi- unrur, numerus tamen valde variat (1). Iufane tibus vera imprimis funt familiares (2). (1) Videantur obfervationes enumeretae 7» Praciiseh njdlchrife voor de Geneeskunde , door: A. Moll eg C. van Eldik, 1822. No. 2 , ubi affertur exemplum 450 vetmi« vm in uno eodemque homine obferyatorum, imo Celeb. Rauh, /z Diyerratione citata pag. 3o. affert exemplum infentis, qui iutra aliquot dies 1009 et quod excurrit vers mes expulerat, | (2) Conf Bremfer, l c. pag, ^84. Jórdens, | e. Tom. II, pàg, 22, Brera,lc.pag,.21, Góze, lc. pag. 65. J| G. H. Zeder, Erffer Nactrag zur Nüturgefehichte. der Eingeweide W'ruer von j. A. E. G9- 2e, Lipf. 1800. pag. 26, C qe.) $ VII. Bothriocephalus Latus (1), Taenia Grifea (a Pallafio hoc nomine infignita, non prop- ter colorem viventis animalis, fed quia color albus, in fpiritu vini fi fervatur, facile in grife- um abit), Twenia Lata, Taeuia Membrana- cea, T. Fulgaris, T. Inermis, T. Umana; T. Prima Plateri, T. ienellay T. articulos non demittens , T. Dentata , T. Candida, T. Zcephala , T. Capitata, T. osculis. laterali- bus genuinis ,, Halyfis: Lata, Halyfis. Mem- branacea , Graecis £Apig vare , vüpa (Fas- cia), nostr. Limtworm , Éenzame worm, Gal- lis Tenia à épine , Tenia à anueaux courts. — Habitat omnibus in intestinis , praecipue . te. nuibus hominum Helvetiae et Rusfiae. Corpus planum est, arüicularuum, latum, membranaceum , ad immenfam longitudinem fae- pe excrescens. — Articuli anteriores brevisfimi funt, reliqui fübquadráti; latitudo inde a fex lineis ad integrum pollicem fefe nonnumquam extendit. Hi articuli fixe inier fefe junguntur , filo extus confpicuo, colore rubro aut caeruleo, unde denominatio : Limtworm met dem grat. Lon- (1) Vid. Bremfer, l c.tab, 2 fig. 1- 12. Jór- deus,l c. Tom, II. tab. 4. fig. 1 - 10. : 1 C 19 2 : Longitudo vermis vulgaris est 2o pedum; ob- fervaütur tamen majores, immortalis enim Boerhaavius testatur, fe vidisfe 3oo ulnas hujus animalis ab üno eodemque homine expuls fas. Rarisfime integri expellüntuür. Caput plerumque distinctum non adest, fed collum nonnunquam extenditur ii filüm tenuis(i- mum, cujus fini caput adjungitur distinctum , papillis quatuor ; longitudine diverfis, erminen- tibus , inftructum. * Si abrumpitur pars animalis, iterum is: cit et faepe ad. longe majorem loneitudinem ; quam antea, hac aurem conditione, ut capuc in corpore remaneat humano, Motus in intestinis perficit, ita ut a capite roximi articuli fefe moveant, qui rmotus fen« fim fenfimque ad posteriores exienditur et ad ultimos vsque propagatur .( 1). $ VIII. Taenia Solium (*) (83), Taenia Cusurbiti- na, lFermis. Cucurbitinus / Taenia Vulgaris; . T4 (1) Conf, Bremfer,l. c. peg. 98, Jórdens l.c, Tom. IIl. paz. 47-51. Brera, l, c. paz. 12. GÓ ze, l c, pog. 298. , (2) Vid. Bremfer, Lc. tab. 3. fig. 1-14, Jó» dens,l, c, Tom. II, tab. 3. B2 4€ ide 3) T. Dentata, T« ZArmata, T. Umana, T. ds: pinata, T. articulos demittens , T. Secunda Plateri, T. longe erticulata, T. osculis mar- ginalibus folitariis , Lumbricus Latus, Haly- fis Solium , nostr. Kettingworm ; Gallis So/i- taire, Tenia à anneaux longs, Tenia fans épine, Germanis -eigmündiger - langgliedrich- zer. Bandwurm. Habitat in intestinis omnibus, imprimis te- nuibus , et haud raro ftomachum. intrat ( 1). Differt a fpecie priori imprimis, quod arti- culi fint longiores, et ttansverfim fílriati, ut- cumque autem in uno eodemque verme variantes, Vulgaris longitudo est a 4 ad 20 pedes, non- nunquam vero longisfimi funt deprehenfi (2). Latitudo 2 3-6 lineas, crasfitudo quam -ma- | xi- (1) Hoc autem negat doct, Coulet, flatuens, illud animal in crasfis oriri intestinis, et fic fieri non posfe opinans, ut per valvulam inter ileum et caecum intesti- num pofitam, transire posfit, quod attamen Viro Doct, non damus, prior fententia cum vera non fit. De. his postea, conf, ejus l. c, pag. 65. (2) Sic Gmelinus, zs Syzmaetis Linnaei ZVa- 2urae, 'Tom.;/I. part. 6. pag. 3065, obfervationem me- morat2oo vermium horum in uno eodemque homine femel fimulque inventorum , longitudine a 3 - óo pedum, quod, uti per fe patet, nimis auctum est; nam plurimos, tan- quàm vermes integros enumeratos, partes tantummodo fuisfe , probabile flatuerim, (2 3 xime differt, in univerfum autem fpecie priore crasfior. "Caput generatim parvum, distinctum, irre- gulare adest, papillis quatuor perforatis in- flructum , quae a nonnullis tanquam oculi con- fiderantur, potius autem confiderandae tanquam óris aperturae. Caput in collum definit muta- bile, mobilisfimum. - Corpus ex variis etiam partibus compofitum, multis inftructum est aperturis , plerisque alter- natim pofitis, per quas in partibus femineis ova éxcutiuntur; quarum aperturarum ope per totam corporis longitudinem fefe intestinis affigere posfe dicuntur. E partibus vero masculinis cor- pora filiformia dependent, quae nonnulli ab- forbtioni destinata dixerunt (1), alii ovaria di- cunt, uti Clar. Lamarck (25), CI. vero Bremfer penes illa nuncupat. "A Wernnero dicuntur partes omnes fpe- ciem fuam propogare posfe (ova ponere), adeo- que hermaphroditos esfe (3). — Ovulum tae- niam minimam in fe continens rumpitur, paulo postquam expulfüm et proditum fit, et confpi- | ci- (1) Vid. Macqueét,l. c. Tom. III. pag. 450. (2) Zfuimaux [aus vertebres , Tom. Ill. pag. 159. (3) Conf. Disfertatio de Feruibus Corporis. Humani. in- zestinalibus a H.'E. A, Schróter, Hale 1787. pag. 23. (Y citur animal, articulis distinctis notstum. — Sin- .gulare autem est, quod, fi nutrimentum, ems hryoni aprum adfit, illi ita crescant, ut arti- culi posteriores maxime increverint, dum ante- riores ne confpiéui quidem fint, Ex hoc igitur colligeretur , articulos a capite propelli, unde fimul explicatur, cur, licet magnae Zzezíiae partes expulfae fuerint, tamen, fi caput cor- pori adhuc inest, novum oriatur animal, quod ctiam de priori notare vellem fpecie ; unde fimul concludimus. minutisfima licer forma adífint ar- ticuli priores, tamen íi plurimae expelluntur partes hujus vermis, demum cesíare debere ac- cretionem ,' et fic integrum expelli posfe. Faciliime, ut et fpecies praecedens, rumpi- tur, fed quod fingulare , tempore vernali et au- tumpali partes ab illo feparantur, quae vivae tum alvo expelluntur, quod Kónigius probavit. Plerumque femel fimulque unus in uno homi- ne reperitur, et frequenter fatis in nostra pa- uia (1). ! (1) Cof. Bremfer, Il. c. puo. Jórdens, l. c. Tom. II. pag. 4o. Gó ze, l. c. pag. 269. Brera, l. c. pag. 9. Coulet, 1l, c. pag. 38. i SEC- (,53 3 SuE-C T 9 Mt, De Entozois fbar[im in. corpore humano — 4 / ánventis. $ IX. Filaria Dracunculus (13), Filaria Medinen- ' fü, Gordius Medinenfis , Vena Medinenfis , Vena Famofa, Vena Exiens, Vena elongata, Fena civilis | Dracunculus Perfarum, Lum- bricus zdquaticus,. Vitulus Adquaticus , Colu- brilla, WNostratibus Huidworm, | Guineesck Draakje, Gallis Per. de Medine , de Guinde , de Pharaün, Germanis Fadenwurtm , INerven- yurm. | | Habitat infra cutis fuperficiem omnium cor- poris partium apud incolas regionum calidio- rum, praefertim ad extremitates inferiores et fcrotum. | Corpus elongatum teres est, laeve, elasti- cum, ad partem posteriorem incrasfatum , lon- gum, capite fenfim attenuato, in quo os emi- ret parvum , orbiculare, dilatatum. | Cauda acu- mi- (1) Vid. Bremfer, l.c. tab. 4. fig. 1. Jórdens, 1l. c. Tom. IK tab. 1. fig. 1. C 4r) mine infiructa prope ejus (inem perforata est, quae apertura anus dicitur. Ad fatis magnam longitudinem nonnunquam pervenit , volgori est a 18 pollicum ad 1o pe- ' des; crasfitudo £ lineae ; ; color albicans. In Guiszca frequentis(imus est (1). $X Hamularia Subcompresfa (2), Hamularit | lymphatica, | Tentacularia — Subcompresfa , Germanis Füblwurm. . Habitat in. hominum pulionibus, phthifi la- borantium. Corpus est teretiusculum , haverolien aliquo- modo compresfum, lineare, elasticum , longi- tudine unius pollicis, colore plerumque fusco. Caput incrasfatum , obtufum est, duabus fi- lamentis nuiritioni destinatis inftructum. Cauda aliquomodo attenuata , obtufa. : Rarisfime vbfervatur, a Treucrlero tan- tummodo deprehenfus (3). | $ XL (9) Cos Bremfer, lc. pag. 194. Jórdens, L c. Tom. II. pag. 94. (2) Vid. Bremfer,l.c. tab. 4. fig. ». Jórdens, l c. Tom. H. tab. 6. fig. 9 - 12. (3) Cof. Bremfer, l. c. pag. 221. BL l. c. Tom. II. pag. 3t. $ XI. "Srrongylus Gigas (3) y Mscaris-Visceralis, Zscaris Renalis, Lumbricus renum , Fufaria Renalis ,; Gallis -Szrongle Géant , Germanis Paliifadenwurm. | Habitat in hominum fenibüs. ' Corpus teftes est, capite obtufo, papillis fex eminentibus iuflructo ; cauda attenuata in bur- fam abit, anum distinctum cingentem, ex quo fimul penis exit apud marem, qui femina mi- nor est. Feminae ovaria ad oris onset et ad anum fefe aperiunt, canalem intestinalem cin- gentia, non ita distinctum. Color plerumque pulchre ruber est, Lonsi- tudo a 5 pollicibus ad 5 pedes; crasfitudo a 2-5 lineas. Plurimum confunditur eum earide Lunmr- bricoide , attamen quam maxime ab hoc divcr- fus (2). $ XII Distoma Hepaticum (*) C 8 , Fasciola Hau- na- (1) Vid. Bremfer, l.c. tab. 4. fig. 3- s. et fiz. 6- e (2) Conf. Bremfer, l.c. pag. 223. * (5) Vid. Dremfer,l. c. xb. 4. fig. 11 - 14. Jór- dens, 1. c. Tom. IL. tab. 7. fig. r3 et 14. m A mana, Fasciola Hepatica, Fa:sciola Lanceo- lata, Planaria Latiuscula , Nostr. Bottem, Leverworm ,. Gallis Douve du foie, Germanis Leberblattwurm. Habitat in veficula fellea, aliisque vicinis partibus. Corpus est planum , molle, fere ovale, lon- gitudine 1-4 lineas, latitudine a. $ ad 1: li- meam; ad partem anteriorem obtufum, collo brevi corico, foramine infracto; verfus pos- tcriora fenfim attenuatum. Ovarium medio corpori est affixum et animal est androgynum. — ,, Methodus coeundi haec » csfe videtur," dicit Doct. de Olfers (1), » Cyrrus per quod ova matura eliminari vide- » mus, est vagina protractilis , quae poro ven- » trali alterius animalis immisfa membrum viri- » le, ibi abfconditum , amplectitur, et fecun- » daticuem ovulis adfert." Color est albo fuscescens, interdum etiam viridescens (2). Maguam nonnunquam fübeunt metamorpho- fin, (1) Conf. J. F. M. de Olfers, de Fegetarivis et ani- ' matis corporibus in. corporibus animatis reperiundis ,. Deroli- ri!1816.. partis I. pag. 43. (2) Cof, Dremfer, l c. pagz 229. Jórdens, '| c. Tom. Il. pag. 64. 1 dE. du. fin, unde plurimum tanquam diverfae fpecies agnoscuntur (1). : * * & $ XIII. Polyfloma Pinguicolag (9), Hexathyridum Pinguicola , Germanis das Fielloch. — Habitat in ovariis. Corpus oblongum, depresfüm est, fupra convexum, infra concavum, duobus poris in- ftructum, verfus posteriora in acumen definens, caudam fistens curvatam , apertura minori nota-. tam, tanquam covarii apertura confideranca, verfus ahteriora foraminibus fex, fphincteribus aZedero appellatis, directione femicirculi peripheriae pofitis, fpiculam includentibus, tanquam penem confiderzndam , unde videtur esfe androgynum (3). : Longitudo vulgaris 8 lineas aequat, et co!o- re notatum est flavo. Ceterum parum cogni- .tum est, nam raro invenitur (4). $ XIV. (1) Sic Bianchi enumerat plures obfervationes di- verfarum fpecierum , revera tamen ad unam eandemque fpeciem pertinentium , ZJiszoriae Hepatiícae, Edit. 3. Tom. L pag. 192. (2) Vid, Bremfer, | c. tab. 4. fig. 15- 17. Jo & dens, 1l. c. Tom. II. tab. 6. fig. 3 - 5. (3) Conf. de Olfers,l. c. pag. 42. - (4) Conf. Bremfer,.l. c. psg. 233. Jó rdens, l.c, - Toin. II. pag. 66. (38 ) | asia t $ XIV. Polyftoma Venarum C E Hesehgridtum Fenarum. . Habitat in vena tibiali antica. - Corpus lanceolatum est, ad anteriora depres- fum, clongatum, poris etiam fex, üt fpecies praecedens notatum, .7 - Capite. fubconfpicuo , collo indistincto , visceribus per cutem trans- Iucentibus ; duobus foraminibus ad initium et finem trunci pofitis inftructum. | Cauda recta ,. acuminata. Ceterum parum cognita (2). $ XV. Cysticercus Cellulofae (*) (3), Taenia Cel- Iwlofae , Taenia Fisceralis, Taenia Finna, T. Muscularis , T. Pyriformis, T. albo punc- 120, T. Hydetigena Jauomala, Fermis Veft- cularis Eremita Hydra Hydatula , Lumbri-. cus Hydropicus ,, Hydatigend"Suilla , Fefica- ria a Hyg Sromá y Vermis Feficularis , Feficaria Lo-. (1) Vid. Jórdepns, l c. Tom. H. tab. 4. fig. 6 - 8. (2) Conf. Rudolphi, Exmzozoirum Historiae INatu- T6üs. Vol. I. pag. 2532 in nota, Jórdens, 1. c. Tom. II. pez. 67. Bremfer, l. c. pag. 265. (3) Vid. Bremfer,l c. tab. 4. fig. 18-26. J ó r- d-eris , 1. c. Tom. H. tab. 7. fig. 15 - 20. et tab. 5. (292. Lobata, Hydatis , Nostr. Farkensblaasworm s Germanis DJazen[chwanz (1). Habitat in musculis, praefertim artuum infe- riorum, etiam in cerebro, corde, et omnibus fere organis , exceptis intestinis. ^Corpus rugofum est, planum, obovale , lon- gitudine unius pollicis, crasfitudine $ et latitu- dine $ pollicis. Valde autem differt. Caput tetragonum est, magnum , rostcllo te- reti, uncinulis circumdatum 5 collo brevi, ru- gofo, quae rugae , 1i extenditur animal, dispa- rent. uod fea iui - Duplici. vefica est inclufum , ,quae ambae. li- quorem continent limpidum ; ipfum vermium corpus cellulofum hoc liquore est repletum ,; et cenfetur fecerni irritatione. vermis ipfius, qui dum liquor nütritivus deficit, rostellum faum interiori veficae parieti applicat, et icerum no- yam fecretionem producit. Videtur tamen quaedam differentia intercede- re illum , qui: in musculis inter atque illum, qui in cerebro invenitur. Sic v. c. vefica unica bunc cingit illum vero duplex, prioris forma esr (1) Antea pro expanfjone vafis lymphatici animal habitum est, prouti videre est apud Doct, G. Greeve, Specizen Medico - Chirurgicym iuaugurale , de Tumore Cystica 1815, Alefenfum Traj. ad Rhenum pag. 11. ( $e ) est ovalis, altérius pyriformis, prior libere ma. tat in liquore, alter una extremitàte cum veti- cà conjunctus est, e. f. p. quaté novà ees condi videtur debere. Dicitur vitae. valde tenax esfe, et' detectus primo esta Wernero in musculis ttiaseufini cadaveris ( D). $ XVI. i ; xl Echinococctis Humans (*) (8); Polycepha- lus Hominis, Polycephalus Echinococcus , Ferz mis Feficularis . Mace gba 6c ite- yurm. In ómnibus organis, exceptis intestinis habi- tàt, praefertim autemi in hepate et cerebro. Corpus ovatum feu fubglobofuüm est, laeve , flavum, osculis plurimis ad fugendum destina- tis (Y) Egregie hoe animal et imprimis illud. in plexu cho« roideo inventum , defcriptum est in libro , cui titulus ; Taeniae. Hydatisenae historia, auctore J. L. Fifcher, Lipfiae 1789. peg. 17-35. Conf. ceterum Jórdenüs , l. c. Tom, II. pag. 52-6. Bremfer, l.c. pag, 237. Bre- ra,l c.pag. 14, De Olfers, l, c, partis J. pag, 13, qui illa inter Corpora vegetativa in corpore animali euu- merat. '(2) Vid. Zedeér, 1, c. tab. ». fig. ;- 7. Dremfer, l C, tab, 4. fig. 97 32. Jotdens; 1. C. tib. 7. fig, 21-23* (mp: tis inftructum. Magnitudo differt pro variis re- rum circumftantiis. . In una vefica, liquore limpido repleta, plu- rimi et ultra mille nonnunquam continenurr vermiculi pyriformes, qui veficulae interiori füperficiei adhaerent, et liquore contento nutri- untur; inarmato oculo vix distinguendi. Prioris fpeciei mater illa dicta esr a Gó t- zio, fc. fecundum hunc vefica aat nimia fluidi copia aut quacumque alia ratione extenfa rum- peretur, et fic vermiculi disperfi conftituerent novum animal, idest, Cysticercum celluis- fae (1). Imperfectisfimum est animal, quare etiam Clar. Rudolphi illud non inter animalia re- cenferi mavult, dicens: ,, Mihi quidem ea Hy- » datis animal vivum vocatur, quae vitam pro- » priam degit, uti Cyszicerci Coenuri, etc. » Quae autem organismi alieni-(v. c. humani) » particulam afficic,; animal me judice, dici , nequit" (2). S$ XVIL (1) Vid. Fifcher,l c. paz. r9 ct e2. (2) Vid. ejus Enzozeüru;s fynopfis , pag. sst. Conf. ce- terum de hoc animali Deuz/czes | Zdrchiv für. die. Phyfidusie von J. F. Meckel, fechíter Baud, 4* left, a^, 1820; pag. 495,6 et vid, tab, 4. fiz. 1 - 7. "TFérd eis l.c. Tom. ll. pag. 62. Zed er, 1, 7. Pag. 399. (ag ) $ XVII. Spiroptera Hominis. Habitat in vefica urinaria. Corpus est fulcatum , filiforme , longitudine unius pollicis ad 8 fefe extendente, crasíitudi- ne unius lineae, ad extremitates attenuatum ; jmprimis autem ad maris caudam. (3. | Magna copia nonnunquam fimul reperiune 192326 57: 5 $ XVIII. Supererat, ut de. aliis animalculis in homi- num corporealiquando inventis loquerer, prouti de Zcaris in fcabie confpicuis, aliisque; ve- rum filentio illa praeterire debeo ,. quippe quae parum. funt cognita, Idem valet. de illis. ani- malculis, quae, fi intestinorum. nonnullorum hominum mucus in aquam injiciatur, et dein fub microscopio ponatur, confpiciuntur, quae- que chaüs intestinglis titulo spud aucto- res venire folent, nifi haec canquam verii- TP um (1) Cof. Rudolphi, Eatosdürum fyncpfis , pas, 250. (2) Uti patet ex obfervationibus. a Doct, Acrel mes morads. Vid. Libri fupra daudati, pag. 314. um oriundorum rudimenta confiderari pos- fent (1). (1) Conf. de his Bloch's Zfbandlung von der Er- meusumg der Fingeweidewürimer , Berolini 1782. pag. 3s feqq. de Olfers; l. c. pag. 23. (AIRE ie PARS (087) PARS SECUNDA. REDUCTIO ENTOZOÓRUM AD GENERA ET SPECIES A RUDOLPHIO ET BREMSERO CONSTITUTA. — —Áoárib EP IEEE CC Ee — Su CcITWIDUEL De Entozoórum Clasfificatione. $ XIX. - Miss: aliorum vivorum Clasfificationibus , vi- dendum hic tantummodo est de ipfa Clarr. R u- dolphii et Bremferi Clasfificatione , quia reliquae nos nimis a propofito abducerent (1). Scilicet diviferunt omnia Entozoü in quin- que (1) Vid, Rudolphi,l. c. Dremfer, l. c. pag 66 feqq. [o4 que ordines, lVemaroided (ronde wormen), Zcanthocephala | (haakwormen), Zremaioda (zuigwormen), Cestoided (nestwormen), et Cystica (blaaswormen), quibus accedunt Ez- toxoá dubia; de fingulis videamus. $ XX. Ordo primus. Nematolded. Cl. Rudolphi illa fequenti modo defi- nit (1). Corpus est teres , elasticum. | Trac- tus intestinalis hinc ore illinc ano termina- Jus. lia iudividua masculina , alia feminea. Ordo undecim comprehendit genera, hic nunc non enumeranda. Horum animalium ftructura omnium maxime cognita est. — Tubus alimencrius, ab ore ad annm usque extenfus, corporibus filiformibus plurimis fefe cuti affigit, quae habentur pro va- fis abforbentibus, ab aliis vero pro refpiratio- nis organis, ideoque pro tracheis. In omnibus generationis organa dictincta ad- funt, atque mas femina plerumque minor est, in quo, penis, haud raro duplex, fistit fila- Then- (1) Quoniam Cl, Bremferus definitionem ordinum Tlon dedit, hic illam etiani exhibere nequeo; ergo tantum- modo ezn Cl. Rudolphi proponam. Q^ ( 186 7) menta. Femina ovario duplici est inftruc- tà (15. DS $ XXI. Ordo fecundns. | -dcanthocephala. Corpus teretiusculum , utriculare, elasti- cum. Proboscis ferigtim uncinata ,. reiracti- lis. Individua alia mascula, alia feminea. Ordo unum comprehendit genus. In his ad hunc ordinem pertinentibus Enzo- zois vafa cutanea obfervantur, quae fefe in.lem- niscos, ita dictos, aperiunt, et faccum for- mant, reliquae nutrioni profpicientem. Feminae cauda plerumque magis est acumi- nata quam maris, quae obtuía potius est. — Ce- terum mas femina minor est. Ova libere in abdomine adfunt, quae a femina deponuntur, et depofira a mare foecundantur, uti apud pis- ces fieri folet (2). $ XXII. Ordo tertius. Trematoda. Cor- (1) De his plura legi posfunt apud Zeder, 1. c. paz. 3. Bremfer, l, l. pag. 68. (2) Cof, Zeder,ll pag. 103. Bre mfer, l, c, Pa$- 7o. í Dor Nt um Corpus. depresfum ,/ vel teretiusculum , mol- le. Pori fuctorii. Omnia individua andro- gyn.. : Ordo duodeviginti comprehendit genera. Forma externa maxime variat. — Triplex va- forum varietas in illis inventa est, vafa fc. nu- tritia, feminifera et ova ferentia. ^ Ceterum animalia funt androgyna (1). $ XXIII. Ordo quartus. | Cestoided. Corpus elongatum , depresfum , molle, conii- nuum vel articulatum. | Caput paucisfimorum fimpliciter labiatum ,, reliquorum bothriis vel osculis [uctoriis duobus aut quatuor- infiruc- tum. Omnia individua androgyna. Ordo octo comprehendit genera. Pleraeque fpecies ad haec genera pertinentes nutriuntur vaforum abforbentium ope, in tota corporis fuperficie fefe aperientium. ^ Ceterum funt aut articulatae , aut. non articulatae (2). (1 Conf. Zeder, 1. l. pag. 144. Bremfer, l.c. pag. 72 (2) Conf. Zeder,l.c. pag. 206. Dremfer, l. c. p28. 73. Ld $ XXIV. (48 $ XXIV. Ordo quintus. Cystica.. Li Corpus depresíum vel teretiusculum ,' apice posteriore in. veficulam abiens, Entozols. fin- gulis folitariam , vel pluribus communem. Ca- put. bothriis aut osculis fuctoriis, uncinulorum corona , vel proboscidibus quatuor uncinatis in- fiructum. | Organa fexus in nullis hactenus con[picua. Ordo quatuor comprehendit genera. Extus fefe ostendunt forma veficulae pelluci- dae, liquore limpido repletae, atque animal in- cludentis. — Ceterum aut veficula duplici in- flructa animalia aut fimplici, genitalibus huc usque deftitui dicuntur (1). : 'De EÉniozois dubiis nihil certum ftatuere li- cet, adeoque nunc funt praetervidenda. (1) Conf. Zeder,1c.pag. 503. DBremfer, Lc. P38. 744 SEC- C 39 ) SECTIO Il. . Reduciio Éntozoürum in primis viis habitantium. $ XXV. . Trichocephalus Dispar ($ IV.) A Rudolphio refertur ad JVematoideá , et ad genus tertium , quod ita definit. Trichocephalus. | Corpus teres, elasticum , parte antica capillari , fubito in crasftorem transeunte... Os orbiculare. | Genitale masca- inum fimplex , vaginatum. Deinde divifit genus in zgermes et armatas. Species nostra ad primam. divifionem perti- net, quam fequenti modo definit. Dispar. Parte capillari longisfma ,. capi- ie acuio, corpore maris [piraliter. involuto , feminae fubrecto, vagina penis obovata. A Bremfero etiam refertur ad ZVematoi- deü et ad genus tertium. Trichocephalus. | IFalzrunder , fehr. elasti- fcher. peit[chenfürmiger Kürper, desfen lán- gerer fehr dünner. Vordertheil jüch in den dicken | keulenfórmigen | Hintertheil übergeht. Kleiner ,| zirkelfürmiger , kaum bemerkbarer Mund. Das máünnchen mit flach fpiralfor- mig C 4o ) sig aufaerolltem Hintertheile jan desfen En- de eine kleine Rühre befindlich isi, aus wel- cher das Zeugungsglied hervorragt. Dispar. Parte capillari longisfima , capite acuto, indistincto, corpore maris [piraliter involuto , feminae fübrecto. $ XXVI. ZAl[caris Vermicularis ($ V.) A Rudolphio refertur ad JVematoideg ct ad genus nonum. ZAÍcaris. Corpus teres, elasticum , utrin- que aitenuatum. Caput trivalve. — Genitale snasculum fpiculum duplex. Dividitur genus 1i?. in J/fcarides, corpore utrinque aequaliter attenuato, 99. Afvarides, parte antica crasftore,. 39. Z[carides parte postica crasfiore. Pertinet nostra fpecies ad fecundam divifionem. "a Fermicularis. — Capitis obtufi membrana uirinque veficulari, corpore antice crasfiore , cada maris inflexa, obiuf[a, feminae recta , fubulata. Dbremferus etiam ilam ad JVematoideá retulit et ad genus quartum, Ox$zres com- prehendens. Oxyauris. .. W'alzrunder, fehr | elastifcher Kür- ' | C a) Kürper, der pfriemenfürmig in eine aüsferst feine Schwanz[pitze auslduft ;. deutliche zir- kelfürmige Mundüffsung. Das fhumpf. ausiau- fende Schwanzende des Mánches flach. [pirals fórmig aufgerollt. Fermicularis. Capitis obzufi membrana la- terali utrinque veficulari ," cauda naris. [pi- raliter obtufa , feminae fubulata , recta. $ XXVII. ZAfcaris Lumbricoides (S VI.) Ad idem' genus a Rudolphio refertur, quo praecedens et ad primam divifionem. Lumbricoides. Capite nudo, corpore utrin- que fulcato, cauda obtufiuscula. .A Bremfero etiam ad ZVematorded refer- tur et ad genus f^ptimum. A[caris. | Walzrunder ,| elastifcher , nach beiden Enden ver[chméágtigter Kürper; um die Mundifnung drei deutliché Knütchen , "hinter welchen eiu Zirkeleinfchniit. Das. doppelte máünnliche Glied ragt innerhalb der. einge- krümten Schwanz[biize hervor. Lumbricoides.. Corpore utrimque fulcato , cauda obtufiuscula. $ XXVIII. C 42 ) i $ XXVII Boithriocephalus Latus (S VM.) Rudolphius illm retulit ad. Ceszoiez et ad genus 95"m, Bothriocephalus. Corpus elongatum, depres- fum, articulaiüm. — Caput | [ubtetragonum , bothriis duobus vel quatuor oppofitis. Genus dividitur in Zgermes, et zirmatos. Species nostra ad primam divifionem pertinet. Latus. — Capite bothriisque | marginalibus oblongis, collo fubnullo , articulis anticis ru- gaeformibus, infequentibus plurimis. fubqua- dratis , ultimis longiusculis. A Dremfero etiam relata est ad Ceszoi- dei et ad genus 2o"", DBothriocephalus. .JWeicher , langgezogener , flachgedrükter Kórper, mit zwei oder wier ver[cheidentlich geflalteten Gruben, oder auch blumenférmigen Lappen, an dem entweder bewaflueten oder unbewaffneten Kopfende. Latus. Capite foveisque marginalibus ob- longis, collo [ubnullo,. articulis. anterioribus rugaeformibus, infequentibus plurimis brevi- bus [ubquadrasis latioribus , ultimis. longius- culis. $ XXIX. É 45.9 $ XXIX. Taenia Selium (S VIII). A Rudolphio refertur ad Ceszoided et ad genus 26m, Taenia. . Corpus elongatum , depresfum , ar- ticulatum. | Oscula capitis quatuor. fuctoria. Genus dividitur in Zzermes et Zirmatas, pertinetque fpecies nostra ad ultimam fubdivi- fionem. Solium. | Capite. fubhemi[phaerico , discre- to, ro[lello obtufo, collo antrorfum. increscen- 1e, articulisque anterioribus brevis[mis, in- fequentibus | [ubquadratis ,; reliquis oblongis , omnibus obtuftusculis ,. foraminibus marginali- bus vage alternis. Bremferus etiam ad Cestoided retulit. et ad genus oi"", Taenia. JWeicher, langgezogener, flach- gedrükter gegliederter Kórper mit vier Saug- mündungen an dem entweder bewaffneten oder unbewaffaueten Kopfe. Solium. | Capite. [ubhemifphaerico , discre- £o , roflello obtufo , collo antror[um. increscen- te, articulisque anticis breyisfimis, in[equen- tibus fubquadratis, reliquis oblongis , omnibus obtufiusculis, foraminibus marginalibus vage alternis. SEC- ( 9M S EIFE TI. Reductio Entozobrum , fparfrm in corpore humano inventorum. 8 XXX. Filaria dracunculus (S YX.) A Rudolphio refertur ad JVeriztoideá et ad genus primum. Filaria. . Corpus teres, elasticum, fubae- quale , elongatum. — Os orbiculare. | Genitale masculum fpiculum fimplex. Genus dividitur in Zz£ozod ore fimplici et. ore papillofo, wel labiato praedita. Pertinet nostra fpecies ad primam divifionem ; atque di- citur /Medinenfi, quam ita definit. AMMedinenfis. .Longisfima , capite attenuato , cauda maris fubulata, inflexa , feminae femi- tereti, acutiuscula, incurva. A Breimfero etiam ad ZVematoided refer- tur et ad genus primum. Filaria.. Walzrunder , elastifcher Kórper , beinahe durchaus ganz gleich dicker , fehr lang .gezogener Kürper. deus[ers: kleine, zirkel- férmige Mundüfmung. ^ Spiralfürmiges aus der Mitte .des. Schwanzendes | hervorflehendes müunliches Glied. i Dra- (Ms Dracunculus. — Longisfima , margine oris tumido, caudae acumine inflexo. $ XXXI. Hamularia fubcompresfa ($ X.) Rudolphius et ad eundem ordinem et ad idem genus, quo fpecies priecedens, retulit, fed ad fpecies dubias, diciturque ili Fiariz hominis bronchidlis. A Bremfero ad JVematoided relata , con- ftituunt genus fecundum. Hamularia. | JWWalzrunder , — elastifcher , gleich dicker Kürper mit zwei fühlhornáhuli- chen Füden am, Kopfende. Subcompresfa. | dntice attenuata. , $ XXXIL Strongylus Gigas (S XL.) A Rudolphio ad JVematoeided et ad ge- nus octavum refertur. Strongylus. Corpus teres , elasticum , utrin- que attenuatum. Os orbiculare vel angula- pun. pex caudae masculae | terininaius burfa, penem emittente. Genus dividitur in Zzm£ozod 19. ore orbicu- lari, aculeato, fclerostomata , 29. ore or- Li- C 46 ) biculari modulofo feu papillofo et 3?. ore nudo. e /— Species nostra ad fecundam divifionem pertinet. Gigas. Capitis. obtufi ore papillis fex pla- niusculis cincto, burfía maris integra, trun- cuta, cauda feminae rotunda. Bremferus etiam ad JVematoided retulit et ad genus octavum. | Sirongylus. — Elastifcher,walzrunder , nach beiden Enden ver[chmáüchtister Kürper; ver- fchiedentlich gebildete , bald zirkelrunde, bald eckige, [ehr weite Mundofhmung. | Das am Schwanzende ^ hervor[lehende — fadenfürmizge münnliche Zeugungsglied ist mit eimer wer- f[chiedentlich | geflalteten Dlafe oder. dünmen ausge[panmuien Haut umgeben. Gigas. Capite obtufo, ore papillis plani- usculis fex cincto, bur[ía maris truncata in- tegra , cauda feminae truncata. $ XXXIII. Distoma hepaticum (S XII.) A Rudolphio ad Zrematoda et ad genus poU PELETEUIE, JDistoma. | Corpus molle, depresfum aut tc- retiusculum. — Pori folitarii, aniicus et ven- iralis. Ge- j (4 9 Genus divifit in /zermes et Zrmatas. Spe- cies haec ad primam pertinet divifionem. Hepaticum. | Ovatum ,. planum ,. collo fub- conico , brevisfimo , poris orbicularibus, yen- irale majore. A Bremfero ad Trematoda etiam refer- tur, et ad genus r4"", "Distoma:' IVeicher plaftgédrübkrer oder vundlicher Kürper mit zwei Saugwarzen , de- ren eine. am Forderende , die andere am Bau- che oder auf der unteren Flüche befindlich ist. Ceterum fpeciem eodem modo ac Rudol- phius definit. $ XXXIV. Polyfloma pinguicola (S XUL.) Rudolphius haec ad Zrematodaz et ad genus 18"? retulit. Polyflema..— Corpus | teretinfculum i de- presfum. | Pori fex antici, ventralis et. posti- cus folitarii. | Pinguicola. Depresfum , oblongum ,' antice truncatum , postice acuminatum ,. poris fex, anticis lunatim pofitis. A Bremfero etiam refertur ad Zrematoda et ad genus r5'", Polyfloma. | VFeicher , niedergedrückter Kir - po (o48 9 per mit fünf oder [echs. Saugwarzen an dem. einen, und einer einzelnen am. anderen Ende. Speciem eadem. ratione ac Rudolphius detínit. $ XXXV. Polyfloma venarum (S XIV.) A Rudolphio ad eundem ordinem idem- que genus refertur, quo praecedens, fed ad fpecies dubias. Venarum. Depresfum , lanceolatum , poris anticis fex. $ XXXVI. Cysticercus cellulofae ($ XV.) Rudolphius ad Cyszica illud rcfert et ad genus o$"m, Cysticercus (Fefica externa f mplex, conti- nens Entozoüm folitarium , cujus) corpus tere- ziusculum | vel. depresfum, abiens: iu. veficam caudalem. Caput. osculis fuctoriis quatuor , .rostelloque uucinato inffructum. Cellulofae. Capite tetragono , collo brevis- fimo, antrorfum | increscette , corpore cylin- drico longiore , vefü ica caudali elliptica trans- verfa. A (/.*49 5 1 A Bremfero etiam ad Cyszica refertur et ad genüs 295Um, ! Cysticercus.. Ein hüntiger , am Vorderen- de durch eiue Lürzere oder lingere Strecke runzlich er[cheinender , und in eine , mit was- ferheller. Flüsfiakeit. gefüllte , Blafeaustaufen- der Kürper. Der Kopf, welcher fich in den Küórper einziehen làsft , ist mit vier Saugmüne dungem, im deren Mitte ein. doppelter. Haken- ran befindlich ist, ver[ehen. i Cellulofae. Capite tetragono, rostello tere- te , uncinatos collo brevisffimo;: corpere cyliu- drico, longiore, VEN, ca caudali elliptica, traas- verfa. $ XXXVIL Echizococcus Humanus ($ XVI.) A Rudolphio refertur ad. Cyszicz et ad genus 3o"m, Echinococcus. — F'efica externa fimplex vel duplex , cujus fuperficiei internae infident En- pozod plurima, arenulam mentiemtia , quo- rum caput obovatum s caput uncimorum corona et osculis fuctoriis inftructum. Species haec dicitur ab illo JcAimococcus hominis, fed non definitur. Bremferus ad Cysticz quoque retulit. é Echi- (5o *y) Echinococcus. .Kleine, dem. unbewaffneten Zuge kaum bemerkbare, entweder mit vier Saugmündungen und einem. Hakenkranze ver- fehene, oder auch ganz glatte Kügelchen , wel- che an der inneren Wand einer hüutigen, ver- fchiedentlich geformten, Blafe lofe anhüngen oder frei in der in der[elben enthaltene .Flüs- figkeit herum[chwimmen. |.Die fie enthaltende Bla[e ist wieder in eine eigene Kapfel, wel- che von. dem Organe, worin fie fich befindet , gebildet wird , eingefchlosfen. Species ab eo non definitur. $ XXXVIII. Spiroptera hominis (S XVIL.) A Rudolphio refertur ad JVematoided et ad genus Ó"m, Spiroptera. Corpus teres, elasticum, utrim- que attenuatum. Os orbiculare. Penis inter alas caudae, [piraliter devolutae,. laterales emergens. Genus dividitur in ore zudo et ore papillofo inflructa Entozod. Haec autem fpecies ad du- bias pertinet. i PARS PARS TERTIA. CAUSSAE CUM EXTERNAE TUM INTERNAE , QUIBUS ENTOZOÓRUM PROVENTUS SIT TRIBUENDUS. eem ipe e———M ge Cop PoEyoap De Entozoürum origine. $ XXXIX. Posi fere femper fieri folet, fic etiam in explicanda vermium origine factum est, mul- tum fcilicet disputarunt homines, quisque fuam opinionem hac de re conceptam relinquere vix voluit, fed magno ardore originis caufam , a fe - propofitam, veram pronuntiavit. Multae igitur proponebantur opiniones, quarum licet pluri- mae ad explicanda phaenomena incptae, aut D 2» non- AULA nonnullis obfervationibus — contrariae esfent, multae tamen rei obfcurae clariorem lucem as- perferunt, ita ut hisce temporibus melius de iis judicare posfimus. Ut autem ad veritatem in hac re accedamus, nonnullas praecipuas proponam fententias, ut hoc modo facilior nobis fiat de ilis dijudicatio et ex his conclufio. , $ XL. Ut omnia animalcula infuforia quae dicuntur , iri et vermes oriri videbantur antiquis jam na- . turae fcrutatoribus. Si fluida fcilicet nonnulla aéri aperto et quieti per aliquod temporis fpa- tium fuerint expofita, videmus haec ubicunque animalculis fcatere, quae orta dicebantur per generationem Aequivocam (oppofitam. gezera- zioni Univocae aut Epigenefi dictae , quae ni- mirum obfervatur, fi ex humoribus, a parenti- bus, fexu distinctis, fecretis et inter fe con- junctis oriatur novum animal). Generatio igi- tur /fequivoca est, ubi corpus fluidum , quieti relictum , fi aéris aditus et modicus accedat ca- loris gradus, variantibus circumftantiis , aut ani- malia aut plantas producere potest. Jam apud Medicorum patrem Hippocra- cem (1) legimus: ,, Ubi ex lacte et fanguine » Con- Y Lib. 4. de Morbis , pag. mea 7o. edit. Foéfii a. 1595. ( 53 D » conputrescente ac redundante, quod nimi- , rum dulce existat, pus aeftuofüm factum fue- » rit, illic animal generatur", et ut posterio- rum temporum exemplum . afferam, videatur Hieronymus Fabricius (i1), qui dicit: » Vermes in ulceribus aeftate gigni putredine, » in fordidis immundis, quae cava funt et fi- , nuofa." .— Eo magis proni erant ad hanc fententiam , quoniam loci, in quibus vermes inveniuntur, maxime putredini favent. —Nos- tris autem temporius a plerisque rejicitur haec opinio; quod nos attinet, fateri debemus , non- nullis fub conditionibus, illam non plane dene- gari posfe, de his autem postea, ubi ex hac ipfa theoria egregium fructum deducturi nobis videmur. $ XLL Quum autem posterioribus temporibus pluri- bus videbatur haec fententia non ita posfe ac- cipi, quod nempe animalia ex putrida ma- teria orirentur, fefe moventia et organis non- nullis praedita, influxum divinum, cujus ope hoc perficeretur, inquifiverunt, quem variis no- minibus, v. c. mima mundi, 2Zrchaeus , Pe- .. (1) Lib. 3. cap. 9. pag. 302. ( 54 ) Potens factor, Caleüdeg, | Spiritus. rector., Ztnima coelestis , Principium coeleste activum , Facultas formatrix , Calor | coelestis, et fic porro infcripferunt Stahlius, He ]monti- 'us, aliique (1). Hanc originis explicationem non esfe, uni- cuique facile patebit, cogitanti hypothefin om- ni carere fundamento, neque nos tota explica- tione aliquid procedere; non enim est aliquid explicare, fi in explicationem inducimus inex- plicabilia. . Porro quoque hoc principium in morbis ac- tivum esfe ftatuerunt, quo falutares crifes alia- que, uno verbo vires naturae medicatrices con- ftituerentur, ideoque eodem principio vermes a natura in corpus inducerentur atque expelleren- tur (2). $ XLII. (1) Hanc fententiam, a Platone jam propofitam, eleganter fequentibus expresft Virgilius, Jem, lib. 6. verfu 724 feqq. Principio coelum ac terras , camposque liquentes , Luceutemque globum Lunae , Titaniaque astra Spiritus. intus alit , totamque infufa per artus , Mens agitat molem ez magno fe corpore miscet. [nde houinum pecudumque genus , vitaeque volantum , Ef quae marmoreo fert monflra fub aequore pontus. De influxu coeli ac ftellarum ad vermes producendos videatur Theophrasti Paracelfi Operwm Omnium , Vol. I. pag. 240 et 607. ed. ai. 1658. (2) Comparentur ea, quae habet Gaubius, Zoflifur. Path. € 3 ) $ XLII. Aliam igitur propofuerunt fententiam , neque tamen validam. ' Concesfa opinione, viventia per epigenefin oriri animalia (quae illis tempo- ribus Harvaeiana exclamatione : omne vivum ex ovo ,! aeque 'parum hominibus. fallax. videba- tur, quam Mathematicorum demonftratum theo- rema) ,'ovula- asfumfere- parva, in aére voli- tantia, per Leeu wenhoekii aliorumque microscopio inftitutas. obfervationes ubicunque locorum detecta, quae omnibus corporibus fe- fe imponerent, et ita cibis potibusque mixta corpus intrarent et vermes ibi producerent, ut et alia animalcula infufória, aliis; nempe fub rerum circumítantiis. : Asfeclae hujus fententiae imprimis fuere Andry er Pallas (r). Contra hanc opinionem fequentia mihi viden- tur dubia. I», Leeuwenhoekiiobfervationes quam- quam negare musfamus, id. ramen afferre lice- at, illum: maximopere auxisfe corpusculorum il- lo- Path, paragraphis 51, $2 et 586. Conf. de hac fententia ^van Phelfum, pag , 6. l. c. (1) Conf. H. C. L. Ludersfen, erhanudeling over de voortteling der dieren, in de Ferhandelingen der. Holland- fche. Maatfchappij der. Wetenfchappen te Haarlem , 7^ Deel 1'* Stuk, 1814. pág. 82. (COS lorum, ovulorumab illo dictorum , in acre voli- tantium Dpumcerum. Fuit cum paucisfimis aliis folus talis obfervator, inter: quos etiam von Gleichen numerare. debemus, qui. in . afini femine parvulos afinos vidit e; f. p.; dolendum omnino inflrumenta , quibus obfervaverunt talia. non amplius existere , fi unquam extiterint. . I", Illa. in aére volitare vix credi posfunt , ncque hoc probatum est; nam ca. quidem ob- fervasfe dixit in corporum fuperficie, fed nun- quam in aére volitantia, neque hoc microscopii ope potuit; quomodo enim ,. quaefo , molecu- lae hujus inflrumenti auxilio fimul. cum aére, minimis licet motibus; e loco fuo dimotae, ita obfervari posfent, ut illarum figura, conftitutio habitusque externus determinari posfet adeo, ut, nifi accederet ftudium: novam condiendi hy- pothefin , 'ovula dilucide apparerent obfervatori animalium prorfus incognitorum. II"v, [la igitur ovula, fi adfunt, diverfae esfe naturae pro diverfis, quae producunt, ani- malibus, fanis ideis repugnat; quot, et quae- nam tum adesfe deberent? dum v. c. in uno vafe, aqua repleto, aérique expofito, interdum obfer- vamus, inter nychthemerum orta fuisfe millena talia animalia, quae quam maxime differunt ab aliis animalculis, in altero vafe juxta prius pofi- to, liquore ab aqua paululum diverfo repleto, ortis, : IV, —€——————————S M A M—RÉM—O—— —— ————— (5p. IV'm, [la mutari pro variis rerum. circum- ftantiis et pro his illa, pro illis alia producere animalcula, nihil utilitatis in. explicandis phae- nomenis afferret, aeque magna tum fere difficul- tate hanc premi videmus fententiam, qua ge- neratio 7/equivocg premi dicitur, etenim quo- modo ex materia prorfus aliena, 7//u4 generari posfet animal, quod productum est, et quanam caufa. Vm, Ovula illa formam mutare, id est fefe contrahere et expandere posfe, necesfario de- berent ; nam v. c. Zffcaridis Lumbricoidis ovu- la, aucto aliquomodo per. lentem angulo vifio- nis, facillime perfpiciuntur , quod non cum il- lis, in aére obfervatis. Minora tamen eadem producunt animalia, quae majora, in intestinis v. c. depofita, quod vulgari obfervationi re- pugnat. Sic ovum,-ut hoc exemplo utar, gal- linae fi naturali minus est, vix ac ne vix quidem fanum producit pullum , adeoque et hic negare hoc licet tamdiu, quamdiu probatum non fue- rit, fieri posfe quod. ftatuerunt. s VI*". Deinde merito objicitur, quomodo tum in foetu. vermes oriri posfint, quod cum ex an- tiquiorum , tum ex recentiorum obfervationibus patet; ita v. c. jam apud Hippocratem, fidclem ^ naturae obfervatorem legimus (1): , Eas (1) Lib. 4. 4e Morbis pag. 7o. 297. ,; Eas (taenias) enim in puero, dum adbuc in , utero est, gigni asfero", et dein 5, Ubi s pueri in lucem funt editi, iis mulieres haec , medicamenta, cibo in os inducto, offerunt, 5, ut flercus ex intestino exeat, et minime ad- 5 duretur, fimulque. ut^ intestinum | dilatetur. ^ Quo cibo, in os indito, multi fane pueri , » tum rotundos, tum latos lumbricos, una » cum primo ftercore per alvum demiferunt." Posterioribus temporibus hoc etiam multi ob- fervaverunt Naturae fcrutatores, fic Drende- lius, et Dolaeus in humano foetu, Hart- mannus in ovium, et Valisnerius. in vitulorum foetu. vermes. deprehenderunt; aliique plures (1). Api vi Vil"", Tandem quomodo, hac. ratione Ento- zoórum origo explicari posíit, in hepate, duc- tu ovario , aliisque bene multis corporis huma- ni partibus inventorum, . Hae enim partes cum aére externo communicationem non alunt. $ XLIII. - Hac fententia. a nonnullis rejecta, aliam propofuit Trembleus, et post eum multi alii asfumferunt. | Scilicet omnia. posterorum rudimenta Patrem. aut Matrem, Adamum aut Evam (1) Conf. Bloch's Zdbandlung , pag... 57- ; (. 9» Evam (horum quisnam fuerit, lis erat) in fe continuisfe ftatuit, fimulque cum his hominum rudimentis etiam vermium; quae explicatio eo magis ad veram accedere illis. videbatur, quo major hominum pars vermibus vexaretur. Hos Mermes pro variis s conditionibus prodire, aut formam et ftructuram fuam mutare dicebant, aliter enim. nullo modo. unum fententia habere potuisfet asfeclam ;. habuit tamen quam plures, necesfitate.explicationis habendae et difficultate priores asfumere opiniones coactos. Dicebant vermes extra corpus humanum tà- les non inveniri, quales in-eo inveniebantur, de quo autem aliter conftat , v. c. Distoma he- paticum aliique. hoc probant. Deinde afferunt exempla infantum ante nativitatem vermes conti- nentium. Porro fuum fystema probare conan- tur, dicentes, animalia inveniri praeter ver- mes, ad.corpus humanum exclufive pertinentia , y. c. pediculos humanos, aliaque, et etiam haec generi humano congenita esfe. . Nulla vero ratio est, cur non haec animal- cula, fi ad homines unice pertineant, ab uno ad alterum transferrentur, quod fieri obferva- mus, dum fi congenita fuerint, hoc opus non esfet, tum enim per fe omnes illis vexari debe- rent, cum e contrario multi illis feliciter defti- tui obferventur. Ne autem de fystemate , quod per ( 6o ) per fe fatis improbabile videtur , atque nos diu- tius, quam par esfet, a propofito abduceret, disferamus : videamus potius num parentes nos- tri rudimenta vermium , quibus vexamur, in fe continere potuerint, nec ne (1). I?. Merito quaeritur, an omnium vermi- vm rudimenta continuerint. Si omnino, om- nes vermes parentes priores continere debue- runt, quod non probabile videtur; fuerunt tum Ííane inde ab initio infelicisfimi, fi ve- ro non, haud amplius aliae fpecies prodi- rent. [ II?. Si unum. vermis rudimentum continuisfe dicuntur, fystema ftatim turbatur; quaenam, quaefo, datur convenientia inter Bozriecepha- hum latum ev Distoma hepaticum. | Si mutan- tur pro variis circumftantiis, nulla fere diffe- rentia inter hoc fystema et generationem J4e- quivocam, fahem aeque difficile explicatu , quo- modo mutarentur germina, quam qua ratione orirentur ex materia organica degenerata. IH?. Num a pace proveniunt ? Non facile hoc pro- -— (1) Con£. Bloch's, 1l. c. pag. 37 feqg. Rudol- phi, Entozoórum Hifl. Vat. 'Tom. l. pag. 386. Luders- fen, Commentatious citaiae, pag. 87. van Phelfum, L c. pag. 76. Jórdens; 1l c Tom. II. pag. 7. Gó- ze,l c. pag. 35. ——————————t C or.) probatu esfet propter minimam, fi ullam, quam pater cum foetu aut, ut rectius dicam , cum embryone alit, communicationem. l'acilius igi- tur in matre quaeretur. IV?. Sed quomodo a materno corpore cuc foetu communicantur ? an fub conceptionis pe- riodo? Aeque difficile foret hoc asfumere , quam fi a patre provenirent. Num per funiculum umbilicalem ? nullo mo- . do: nam tum innumera ovula, vix nobis asín- menda, transportari deberent; quotnam enim vermes in diverfis corporis locis inveniuntur? fecundum vero illam fententiam magis in vafis fanguiferis oriri deberent, cujus unicum tan- tummodo exftat exemplum. V?. Anne per ubera matris recenter natis tra- duntur? tum a fanguine, qui rudimenta omnium vermium in fe contineret, traderentur humori , ab eo quidem fecreto, attamen valde ab illo diverfo; non facile probatu. | Sed quomodo etiam tunc illorum explicatur origo in avibus, reptilibus, lacertis, piscibus, ceterisque ani- malibus non fügentibus, et in foetu ipfo? -- VI*. Tandem huic opinioni obílant vermium viviparorum exempla, nifi et vivipari et ovipa- ri fimul esfent, quod a nemine huc usque faci- le dicetur. $ XLIV. ( 62 ) $ XLIV. Alia igitur proponebatur explicatio : fc. as- fumferunt, ova vermium extra corpus animale inveniri, atque haec per aérem, cibum potum- que in corpus induci, non autem formam fuam mutare, fed ipfius fpeciei ovula quatalia ab ex- tus provenire, et fic adjuvantibus rerum cir- cumftantiis evolvi.et animal produci (1). Argumenta praecipua ad hanc fententiam con- firmandam allata funt fequentia ; Iv", Infantes illo. vitae tempore, quo lacte nutriuntur, minus quam ceteris vitae periodis , vermibus vexari; magis vero, fi ómnia inge- runt, prouti provectiore aetate fieri folet. Licet haec aliquomodo vera fint, differentia tamen ita magna non est, ut ex hoc aliquid: concludere: posfent. Im, Inveniri vermes in illis. corporis parti- bus, quae cum rebus externis imprimis com- municant, v. c. in tractu intestinali. Haec. antea | magis vera haberi potuerunt, quam hodie;. apud hominem omnino res adhuc ita fefe habet, verum apud plura alia animalia non ita, uti oves, aliaque. | 89. .Eix- (1) Cof Góze, l c. pag. 9. Swietenius, Commentaria in Boerhaavii zfphorisuos, Tom. IV. $ 1360. - ( fs.) : lIIvm, Extra corpus humanum dari vernes cum ilis in eo habitantibus convenientes, uti qui fub cute habitat nonnollurum incolarum Africae et Americae, in intestino recto nonnullorum animalium , v. c. boum, in finu frontali, aliis- que. Illorum autem introitus in corpus facile ex- plicatur: priores enim cutim revera perforant, alteri per anum, et tertii refpiratione , quae per nares fit, intrant, quorum plurima legun- tur exempla (1). Notandum autem est, non confundendum esfe id, quod non obfervamus cum iis, quae obfervamus, fc. convenientia nullo modo probari potuit inter 7/fcarides Fer- miculares , v. c. et animalcula extra corpus hu- manum viventia, ne quid dicam de Cyszicerco cellulofae ,| -Distomate hepaiico et multiplici- bus aliis (2). 49. Da- (1) Conf. Jórdens, L c. Tom. II. pag. 115. Exem- plum animalis cum aqua ingesti et ultra quatuor menfium fpatium retenti in ventriculo, a vermibus tamen distincti , legi potest apud P. Le Clercq, JVartuurkundige Aan- muerkingen , Part. I. pag. 399. et videri tab. 4. fig. 40, et fi fides relato haberi posíit, videatur ZVeder/endf; be Staatscourant , 31 Junii 1822, ubi ejusdem rei invenimus exemplum, (2) Hoc etiam non obfervavit immortalis Linnaeus cum zfcaride Lumbricoe. Conf. G ó z e, l. c. p. 17. C 64 ) [Vvm, Dari morbos epidemicos verminofos et anni tempora, quibus major infectorum nume- rus adest, quam aliis, variantibus aéris tempe- ratüra, ftatü hygrotmetico, aliisque, quibus quoque temporibus major vermium numerus ad- esfet. Hisce non obftamus, fed tamdiu haec nihil probant, quamdiu probatum non fuerit, infecta illa eorumve larvas in vermes mutari posfe. Vm. Dari conftitutiones verminofas endemicas. Nimirum nonnullae adfunt gentes, vermibus liberae, proutillae, Graeciam habitantes ; aliae, quae una alterave fpecie afficiuntur, fic v. c. Taenia Solium nunquam fere obfervatur, apud homines regionum calidiorum , fed omnino fri- gidiorum acque humidiorum (1). Ita e. g. Ju- daei, Berolini liabitantes, a reliquis incolis fe- parati, ita vermibus laborant, ut testetur Me- dicus quidam, horum infantes vix alio unquam morbo, nifi verminofo, hujusve fecundariis vexari. De his postea videbimus ad $$ 52 et 55. Ap- (1) Eandem ob caufam explicatur, in nostra patria fatis frequenter obfervari illam vermium fpeciem; dicitur enim, plurimos pisces inhabitare , hic inter delicias habitos. Nunquam vero fimilitudo haec inter animalia obfervata est, neque deinonftrata, (€ 65 ) Applicentur etiam huic, ea, quae habentur $.42. n*..6:et. 7. (1). i BucsieXLv. Taeniae originem vario modo fedulo investi- p . Taeniam nihil aliud. esfe existimabant Mr nifi membrana intestinorum interna, de qua v. c. Hippocrates (2): ,, Est au- » tem ejus fpecies velut album intestini: ramen- ,» tum," . de quibus Doct. Coulet dicit: » hoc est candidisfime profiteri ,« fe nunquam » hoc animal vidisfe, nifi forte jam longo tem- » pore mortuum, fere.totum emaciaum, mar- ., Cescentem aut coufüummatum, et disfolutioni , vel liquefactioni quafi proximum" (3). Dein Spigelius (4), illam intestinorum membra- nam internam revera in animal genuinum mutari dixit. 2?. Alii, inter quos Valisnerius ex Zfcari- dibus vermicularibus componi, et has fingulas ifie 1. Conf. Cl. AE Entozoürtum D Nat. Tom. I. pag. 371. (2) Lib. 4. de JMb»rbis pag. 71. (32: Vid. 1. c. pag. 51. (4) Opertum Omnium , Tom. II. pag. 94. l E (16.7) fibi adjungi , perhibuerunt. Quonam fundamen- to haec nitantur, fatis perfpicitur, adeoque nunc folutione non opus est (1). Cysticorum originis explicationem exhibet Sprengelius, dicens: illos oriri posfe ex ultimis arteriarum finibus, dilatatis et in glo- bulos expanfis (2). $ XLVI. Si igitur jam omnes illas fententias de. origi- ne vermium allatas intueamur, varias variis pre- mi obfervamus difficultatibus, et revera nostris diebus forfitan caufa proxima vermium originis adhuc aliquomodo dici posfet latere, nifi faci- lior fieret explicatio , ad genuinam quam proxi- me accedens, dum per momentum cogitemus de aliis Naturae Omnipotentis operibus, nobis prorfus ignotis. Ita v. c. hominem, praeftan- tisfímum Naturae productum, oriri videmus ex liquoribus a parentibus fecretis, inter fe mixtis et apto loco reconditis. Sed illo loco, in utero fc. quid fit? Hoc quoque prorfus ignora- mus. (1) Conf. de hoc Coulet. lib. I. pag. 56. (2) Vid. ejus Pazh. Gen. Tom. I. pag. 345. Amftel, 1813 , quo loco lubens argumenta ad hanc fententiam con- firmandam apta vidisfem, (um. mmus. Jam vero, nonne hac eadem ratione res fefe habet in nostrorum vermium origine expli- cando? Ponamus igitur liquores quosdam, ap- tos ad vermes producendos, in intestinis aliisve locis, quafi in uteris fuis evolvi, nonnullis rerum fub circumítantiis , quae etiam in. conceptione aliorum animalium evitari nequeunt. — Geze- ratione nequidem opus est .Zequivoca quatali , ut vermium rudimentorum five germinum ortum explicaremus, et nequeex putrefactione , neque ex qualicumque concurfuü materierum organica- rum vermes oriuntur. Antequam vero de his agamus, fontes funt quaerendi, qui revera adfunt, ex quibus oriri posfit materies in corpore animali, qua vermes, qui non adfunt, produci posfent. $ XLVII. Ut vero commode intelligamus ea, in anteces- fum monendum est, corpus animale componi ex duabus imprimis materiis , folidis nempe et flui- dis. Has inter alia funt intermedia, illas aptas reddentia, utin fe invicem agere posfent, et fic oeconomia nostra perduret, aut, ut rectius di- cam, ut oeconomia locum habeat, nam aliter functioncs rite peragi posfe, nobis improbabile videtur. 1Ínter has materies imprimis nominan- ES dus (881) dus mucus est. -Est enim materies, a corporis partibus fecreta et profecto animalifata. Quum vero folida illa imprimis dicantur, quae vitali vi, ut ajunt, praefertim pollent, et fluidis licet minore energia, íi ita loqui fas fit, non tota denegetur, concludere licet, partes corporis animalis, quo propius ad folida genuina acce- dant, eo majorem vitae gradum postidere , aliis verbis eo magis animalifari (1). Hoc fi verum est, mucus materia habetur, vi vitali dives , imprimis fi degeneretur aliquomodo , ut in pi- tuitam tenaciorem abeat et mutetur, eo magis enim ad folida accedit genuina. $ XLVIII. Animalcula infuforia dicta imprimis hisce in corporibus (matería pituitofa aut muco/a) fa- cillime produci, nos docet obfervatio. Sienim per (1) Hoc vocabulum (animalifare) plerumque quidem fumitur ad fignificandam eam actioném, qua materies he- terogenea quaecunque raturae nostrae fit adaequata, poti- us tamen »vegefare vocari posfe , mihi videtur, fi cum Cl Cuvierio functionum divifionem agnoscamus in quimales fc. et. vitales. Conf. ejus Regne nina! "Tom, I. pag. 36 Ad primam igicur clasfem nostram referrem ac- tionem, quoniam proprietate gaudet, magis per fe vi- uendi. C 69 ) per aliquod tempus haec vafe licet claufo ferva- ta, fibi relinquantur, multis interdum fcatent animalculis infuforiis, vitam hisce unice deben- tibus. — Spalanzanii enim experimentis conftitit, faliva aut fuccus gastricus fi affunda- datur carni, in aére fervatae, facilius illam corrumpi et animalibus fcatere parvis, quam fi nihil ei affunditur. Non immerito igitur horum animalculorum ftructura imperfectisfima cum fit, illorum or- tum ita complicatum esfe non oportebat, il- lumque fimplicisfimum esfe facile patet, dum obfervamns nonnunquam horum animalculorum plurima inter fefe conjungi et unum majus for- mare. Igitur per vitam ipfius corporis liquores illi fecreti praedisponuntur, ut, íi per minimam licet moram quieti fuerint expofiti, facillime mutua locum habeat molecularum actio et re- actio in fe invicem, quarum feminium jam in ipfo corpore fuit iis impraegnatum, pro diverfis vero circumftantiis diverfam originem . fistunt corporibus novis organicis animatis., $ XLIX. Hanc fententiam fi nostris Eintozois applica- mus, aeque facile horum etiam origo explicari (29) potest. Structura enim ZVematoideorum, licet omnium perfectisfima, ita fimplex est, ut ca- nalis unicus membranaceus totum conftituat ani- mal. Quid fimplicius? Corpus nostrum ubique materia mucofa abundare, ex illius infpectu conflat; ubi haec adest, vermes oriri videmus , ubi abundat, fere nunquam vermibus deftitui obfervamus. Sic in tractu intestinali ,, ubi ab acinis, hunc tractum obveftientibus, feparatur, a glandulis falivalibus fecretum per oefophagum in ventriculum ducitur multum muci, facillime vermes oriuntur. — Sic quoque nullum dubium fuperest, quin in foetus intestinis, meconio obductis vermes oriri posfint, ita etiam in in- fantibus lactantibus, hominibus gulae deditis, alisque. Quae autem fint caufae coadjuvantes , quibus mucus degeneratur, ita ut aptus fiat ad vermes producendos, dein videbimus, hic tantum mo- nuisfe fufficiat, Cl. Bremferum contendere, ex cibis potibusque majorem yegetatione quadam produci fluidorum quantitatem , quam vafa abfor- bentia abforbere posfunt, et hanc materiam , dum paulisper ibi haereat, vermes producere. Sed praeterquam quod extra tractum intestinalem , in quo hac ratione tantummodo explicatur origo eo- rum, etiam oriantur, videmus homines inediam patientes prae illis, qui coenis atque gulae dediti: funt, fu. ( m 3 funt, vermibus vexari; deinde homines debiles magis quam robusti, qui quidem debiles inter- dum majorem ingerunt ciborum. quantitatem , quam quae ad nutritionem corporis praeparari potest, fed ideo. vegetationem non fübit reliqua pars, in intestinis haerens, inopia enim laborant et ventriculus: et intestina ; robusti tamen non vermibus deftituuntur omnes (1). Caufam vero proximam in eo esfe pofitam crediderim , apud homines majorem muci quan- titatem feparari, quam. qua ad obtegendas et lubricandas partes; opus est, illum vero ftag- natione aliisque caufis debilitantibus mutari in tenaciorem pituitam , animalculis plurimis mini- mis fcatentem , qualis mucus. a verminantibus plurimum per alvum excernitur.: Haec animal- cula ex mutua molecularum organicarum attrac- tione orta, forfitan, prout apud infuforia fieri folet, primariam originem fistunt vermibus, aut períe, aut combinatione nonnullorum in- ter fe invicem , accedentibus fuccis, nutritioni illorum egregie deftinatis et necesfariis. Hac ratione facilis mihi videtur explicatio , qua diverfa generentur Entozoài in diverfis cor- poris partibus. Materies enim illa in tractu in- testinali non folum, verum ubique extenditur et (1) Vid. Brera, l..c. p. .49. (2s) et éxcernitur, unde ibi vermes ;; atque quoni- am' partes diverfae funt, ideo etiam materies fecreta diverfa, et hinc germina vermium di- verfa, quae evoluta diverfa producunt aninialia. Generationem igitur. aequivocam | quatalem non hic agnoscimus ; quod, per putredinem ceteraque animalia orirentur, fed eodem fere redire, facile .patebit cogitanti corporum per generationem aequivocam productorum rudimen- ta non confítitui per fe; fed revera ab aliis cor- poribus organicis degeneratis; fi vero degenerata non erant, eandem fuam fpeciem propagarent, aut faltem propagare posfent, quum ' vero fint degenerata, 'producta non. folum. chemica, ut Ammonia aliaque, producuntur, verum etiam producta organica, quae, licet rudimenta tan- tummodo: futuri animalis, evolvuntur modo ae- que minus cognito, ac evolutio rudimentorum perfectiorum animalium: (1). $.L. zu Hisce objici. posfet, iisdem in locis, quor- | | füm (1) Plura htc addere posfemus, nifi metus esfet, ne nos longius, qnam par est, a propofito hoc abduceret. Comparentur ergo cum his ea, quae habet Luders- fen, in Disferzaiione egregia Citata. C 73 ) fum intestina V. c. pertinent, diverfa produci animalia ab eadem autem materie, verum hoc facile explicatur, dum Z/raris vermicularis et Trichocephalus dispar in plane diverfis partibus oriantur, et Zeniz Solium atque Borthrioce- phalus latus nunquam in iisdem hominibus ob- ferventur. lgitur tantummodo objectio valeret de Jfcaride. lumbricoide, ert aut Bothrioce- phalo lato aut .Taenia Solio, quae revera in iisdem locis obfervantur, quantum autem fcio et reperi nunquam in iisdem hominibus femel fimulque, adeoque haec nihil contra propofitam theoriam probant. $ LI. Semel producta fi funt Entozoàd, adjuvanti- bus rerum circumflantiis, facillime propagan- tur. n defcribendis enim vermibus vidimus, fexu esfe distinctos; copulantur igitur, et fe- mina plurima ova ponit aut foetus parit, quae in intestinis facile retinentur inter valvulas Ker- kringianas et Lieberkunhianas, eo facilius autem , quo magis tenax pituita. abun- dat, reticulum quafi formans, in reliquis vero partibus causfa ad ea depellenda vix adest, uti in Cyszicerco. cellulofae ,. Hamularia fubcom- presa , Distomate hepatico , aliisque. SEC- Lj) C 74 2 S ETCT FO Ir. Causfae remotae. $ Lil. Huc usque igitur vidimus de caufa vermium proxima , quae varias ob rationes remotas ante- cedere hic debebat; jam nunc videamus, ex quonam rerum Soins vermium rudimenta oriri posfint. Has adeo causfas, remmotarum nomine a Pa- thologis agnitas, non incongrue dividemus in [UM DIRE et occafronales. Ad praedisponentes pertinent, conditiones aetatis, fexus, temperamenti, idiofyncrafiae , vitae gencris, anni tempestatis et regionis, qui- bus accedunt cacochymica conflitutio et varii morbi chronici. I?. .4ezzs. Aetas infantilis quam maxime disponit ad vermes atque in univerfum magis quam provectior. Obfervatione conftat, Z/fca- ridem lumbricoidem et vermicularem imprimis junioris aetatis hominibus esfe proprium, Ze- zi vero adultioribus magis familiarem. I9. Sexus. Sexus fequior longe magis ad vermes dispofitus est, quam masculinus, apud hunc enim ftatus obfervatur robustior, durior quam apud illum. Br". ( 389.) II?. . Temperamentum. Temperamentum phlegmaticum quam. maxime disponit ad ver- mes, confiitutio enim plerumque est pituitofa. IV9.. Jdio/yncrafia. | Obfervamus nempe non- nullos homines vermibus fere femper vexari, et, licet. plus femel ab his. liberentur, tamen quam celerrime iterum eos continere ; quaeren- dum hoc omnino videtur in dispofitione fingu- lari. V9, Zitae genus. Homines corpus plurimum exercentes. vix. verminare, folent, fedentarii € contra quam maxime vermibus vexantur é P VP. 24uni tempestas. "Yempestate humida majorem hominum numerum vermibus laborari videmus (infequentibus causfis occafionalibus) , quam ficca; haec enim conftitutiones reddit de- biliores. — Si adhuc huic humidae tempestati accedat calor intenfior, imprimis ad vermes dis- pofiti- funt. homines. x | VII*. Regiones. "Terra humida maxime. dis-. ponit ad. vermes ,. magis adbuc quam tempestas . humida. | Sic in patrise nostrae regionibus qui- busdam morbus hic est endemicus. VIII?. Cacochymia. |Conftitutio illa valde prae- (1) C. Blumenbachius, in fue domestico Oys- zicercum cellulofae faepe obfervavit, nunquam vero in fue fero, (26 ) : praedispofita est ad vermes ; humores enim ple- rumque abundant viscidi, pituitofi. UEXO. Fur morbi chronici. Quodcumque caufam fistere - potest obítructionis in tractu. in- testinali, vérmibus - hic originem praebet." Sic V. C. convulfionés et fpasmi in primis. viis et in üniverfo corpore; ita etiam febres putridae, len- te, anomales,' variolae , morbilli , fcrofulae ;: ftatus intobbligis: elsiquie quam maxime dispo- nunt 4d vermes, ob materiem tenacem? visci- dam in'corpore nostro illorum comitem. /$ LIII. 4 Ad causfas vecaftonales referimus illas; quae originem ducunt ex ingestis , gestis, .excretis ac retentis, atque forinfecus admotis.. De fin- gülis videamus. I?^. Zngesta. Huc aér, cibus ét potus atque medicamenta. ' 4. Jfér. Aérem humidum ad vermes produ- cendos multum conferre, ex multiplicibus ob- fervationibus .conflat. Sic v. c. anno 1741. Culemburgii post inundationem incolae afficie- bantur febribus, plurimum vermes comites .ha- bentibus. b.Cibus. Muc referimus illos, qui pituitae tenaciori originem praebent, quorfum pisces, car- q a», camesque fumo fervatae, dulcia plurima CABa fructus. immaturi horaei, legumina farinofa, pultes farinofae, folanum tuberofum, pinguia, lactea, cafeus ,. aliaque. | c. Potus. Ad potulenta, vermes producen- tia, pertinent omnia viscida, tepida, vires di- gestrices debilitantia, imprimis hic nominanda funt polytropha, juscula carnea (coulis , jus ; confommés), in quibus materia multa nutritiva parvo volumine continetur. Huc etiam retule- runt aquam frigidam, sluviailem , putealem , et f. p., et caufam hujus rei quaefiverunt in infectis, illam. habitàntibus, verum omnino quaerenda videtur in vi nociva aquae frigidae ho- - (1) Huc etiam ficcharum retulere purum , obfervatio- ne. vero conftat, faccharum , (íi muco vegetabili aliisque fimilibus. principiis fcatet , vermium origini omnino fave- re, non autem fi fit purisfimum , tunc enim idoneis ad- mixtum cibis, vires digestrices inffaurat, et validiores reddit, pituitam tenacem , fi-adest, refolvit, vias primas depurat, atque -foecum depofitionem auget, non vero nutrit, prout ex experimentis Celeb. Magendie cum canibus. inítitutis patet. Idem .de melle valet, quod fi purisfimum fit et ingeratur, veriibus nocet, pituitam enim tenacem deftruit et expellit, quacum haud: raro vermes; fi vero mel- crudum ingeratur, ob multum , quod continet muci, aliasque fubftantias , huic pituitae favet, ejusque originem promovet, ( 79 ) hominibus debilibus, debilitantur enim, magis organa chylopoietica quam inftaurantur, hujus ingestu largiore. d. Medicamenta. | Hic in cenfum veniunt omnia corpus debilantia, uti fünt relaxantia, dein muci fecretionem augentia, quae tamen plerumque vim intestinorum , fi horum refpec- tum habeas, digestricem fimul inftaurant, uti funt multa e ftimulantium clasfe medicamenta , quare fi huc pertinent, latiore fenfu reduci de- bent. Eodem modo cüm /enenis res fe habet. II?*. Geszz. Quodcumque collectioni pitui- tofae originem praebet, etiam vermibus fere femper originem praebere folet. Si igitur ho- mo languet, fefe non exercet, ubi humorum . bona fübactio locum non habeat, nec cibi be- ne digerantur, collectiones pituitae valde ac- crescunt, et cum his vermium ortus facilitatur atque augetur. — Sic etiam animi pathemata, tractum intestinalem debilitantia, facile hic causfam occafionalem fistunt vermium originis , quorfum metus, moeror, aliaque. I9. Excrezz ac retesmia. Jam $$ 46-50. vidimus, mucum tractum intestinalem et alias quoque partes obvestientem , degenerari in tena- ciorem pituitam, fi retinetur: addendum quo- que hic, bilem inertem , acholiam, aliaque in in- ( 279.) intestinis maxime vermibus prodesfe (1). — Secreta interdum nonnulla vermibus ortum fa- cilitant, uti v. c. materies purulenta in pulmo- nibus hominum, phthifi laborantium, in ulce- ribus aliisque locis. — Quoad retenta facile ex prioribus patebit, quantas noxas nonnunquam afferant; v. c. alvus ftricta aliaque huc refe- renda. . AVe. Ferinfecus admota. Omnes caufas ex- ternas debilitantes huc referimus, quorfum v. g. magnae fanguinis evacuationes per laefiones ex- ternas, fimilia. (1) Conf. Bianchi, Hiszoriae Hepaticae , Tom. I pag. 166. Quomodo ex acredine bilis eorum originem explicer, videre est Tom. IL pag. 192. PARS (80 j)j PARS QUARTA. ? SYMPTOMATA PRAECIPUA AB ENTOZOIS IN COR- PORE HUMANO PRODUCTA. : ^. S-EUQ pu CE. Praemittenda. - $ LIV. Qoi: jam pater Hippocrates, ho- mines plurimos, vermes continentes, ab his non vexari; dicit enim :. ,, Ei, qui hoc animal » (Taeniam) habet, toto quidem tempore ni- , hil horrendum accidit, cum vero debilis ex- , titerit, aegre reficitur. Lumbricus enim , eorum, quae in ventriculum ingeruntur, par- , tem aliquam asfumit. Si igitur, ut conve- , nit, curatus fuerit, convalescit , fi vero non 5» eu (81 ) , curetur, fua fponte foras non prodit, mor- , tem autem non infert, fed ad fenectutem us- » que comitatur" (1). Huc imprimis 7zezia pertinet, .illa fcil. graviora quidem plerumque non adfert mala; ob diuturnum tamen, quo in intectinis haeret, tempus , nociva etiam fit, in- terdum et gravisfima mala producit. Aliae au- tem. fpecies memorabilia producunt fymptoma- ta, quorfum Zcarides Lumbricoides , aliique. Valisnerius.cum paucis aliis. contendit, vermes homines ante depravationem generis hu- mani non vexasfe, fed iis fuisfe utiles. Abilgaard et Rush perhibuerunt, ver- mes intestina habitantes , illa irritare et fic di- gestionem et appetitum promovere. ; Clark majora mala ils arcere asfumfit, irritatis modice intestinis. - Bianchi vero humores pravos ab iisdem abforberi ftatuit. Tandem -Góze dixit, illos humores fuper- fluos abforbere et confumere. Quanquam vero non negamus, utilitatem quandam afferre posfe vermes , fatendum. omni- no hanc utilitatem nos prorfus latere , fi autem huic opponamus nocivos, imo lethales effectus ab iisdem nostro in corpore productos, . nos il- los (1) Vid. lib. 4. de Merbis, pag. 71. Y los totos non folum inutiles, fed potius vehe- menter nocentes habemus. Quod illa modo allata attinet propofita, no- tandum I?. Vix probabile videri, ullis aliis nifi vanis argumentis fuperftructam esfe Valisnerii po- fionem, undenam enim, íi hoc tantum tene- mus, perficeretur, eidem corpori humano ea- dem animalia, hoc tempore utilia, alio vero nociva futura, circumftantiis iisdem. II*. Neque irritatione prodesfe vermes ftatu- endum, dum vix unquam modica illorum ob- fervetur irritatio: in univerfum vero neque ap- petitum regularem , neque ciborum digestionem bonam promovent. III?. Ob eadem argumenta Clarkii fenten- tiam veram etiam non pronuntiandam esfe. IV*. Bianchi opinionem quoque validam non videri, cum e contrario deinceps videbi- mus, humores quam plurimos a vermibus pro- duci, hominibus nocivos. V*. Gózii tandem pofitionem nullo niti fundamento , dum humorum quantitatis differen- tia, quae inter illam , a vermibus ingestam et ab iis expulfam interest tam parva fit, quod magnus omnino vermium numerus adesfe debe- ret, ut aliquid utilitatis afferrent. In C $5 ) $ LV. in nostra patria propter caufis $$ LI ec LIII. enumeratas prae aliis regionibus plurimuin incolae vermibus laborant. Sic ab hominibus , purgantia qui adhibuerunt, aut unoaliove morbo laboraverunt, vermes quam plurimi interdum expelluntur, non tantum junioribus , verum eti- am provectioris aetatis, ut et adultis. Dudum nonnunquam ih. corpore adfuerunt vermes, abs- que ullo eorum praefentiae figno, fefe vero aut uno temporis momento ostendunt gravisfimis fymptomatibus , aut quoque fenfim fenfimque agilitatem corporis et mentis deftruunt, ita ut homo ab hisce hospitibus infcius emacietur . et in fummam incidat debilitatem, mortem ut plu- rimum pedisfequam habentem. Summi igitur est momenti Medico cognoscere fymptomata ab hisce producta, me e longinquo quaereret, quod in propinquitate erat quaerendum, prae- cipue quoniam nullum fere datur morborum fymptoma, quod non aliquando a vermibus pro- ductum fuit obfervatum (1). .Fatendum tamen difficillimum esfe nonnullis in cafibus, ubi gra- viora adfunt fymptomata, levioribus, prouti vul- (1) Conf. J. T. van den Bosch, Hivoria confli- tulionis epideiticae vertninofue , 769. pag. 3. F2 € 84 ) vulgo hominum videtur, fefe occupare, impri- mis ideo, quoniam fignum pathognomonicum morbi verminofi non datur, verum hisce non obítat, Medicis horum cognitionem esfe utilis- fimam. Ut autem horum fymptomatum praecipua enu- meramus, facillime progrediemur, fi illa divi- dimus in nutritionis detrimentum aut corporis totius aut ejus partis comitantia, et in illa, quae fistunt irritamentorum a vermibus produc- torum fequelas. SE€CcTJO., 1f Symptomata nutritionis detrimentum cor- poris totius qut ejus partis comi- tantia. LVI. Multos vermes in tractu intestinali femel fi- mulque inventos fuisfe, plures testantur aucto- res (1). Si igitur jam horum oeconomiam in- tue- (1) Mihi quoque licuit ante aliquod tempus cadaver infantis feptem aunorum fexus feminei, ftatura huic aetati vulgari longe minori, corpore emaciato, perfcrutari, in Quo tractus intesunalis totus ab oefophago ad intestinum us- C 85 ) tueamur, aliter fieri nequit, quin appareat, maximam omnino illos nutrimentorum partem confumere, ut fic eorum vita fustineatur. — "dfcaris yermicularis, quamquam plerumque maximo numero in uno eodemque homine re- periatur, tamen propter minorem corporis mag- nitudinem atque locum , in quo invenitur, mi- nus nocet, quam Z/fcaris Lumbricoides. — Bothriocephalus latus et Taenia Solium quo- que magna fua füperficie inter fluida nobilisfima degentes, ingerunt ea, quae ad nutritionem cor- poris nostri proprie funt destinata. Hoc igitur nutrimentum tollitur eo magis, quo major vermi- um numerus adest, unde facile liquet, cur non- nunquam letales fiant vermes. Exinde igitur oritur macies corporis totius, debilitas ingens, imo nonnunquam atrophia. Notandum autem est, vermes non folam esfe hujus emaciationis causfam: vidimus enim $ XLIX , materiam pituitofam intestinorum parie- tem internam obducere; vafa igitur abforbentia et exhalantia impediuntur, quominus abforbe- ant et praeparent nobiliora ad nutritionem desti- mata fluida. Ab altera vero parte benigna Na- tura illam materiem ibi pofuisfe videtur, ne lae- usque rectum Zf/czridibus Lumbricoiibus erat obfitus ; causía igitur mortis remota manifestis(ima, ( 86 ) ]zefíones |petquam magnae fierent a vermibus ibi degentibus, quaenam quaefo irritamenta fis- terent, hac abfente? Apud conflitutiones fcil. verminofas, per alvum interdum deponuntur glomeruli, ex reticulis inter fe convolutis quafi conftantes , animalculis plurimis fcatentes, qua- re nostratibus worzesten audiunt, $ LVII. -— Vermes intestina irritare, imo vehementer irritare , dein videbimus; verum hoc loco ob- fervandum , post ftimulum majorem in corpore humano praegresfum , vitalitatem quafi fuam jac- turam restituere , quam pasía est, et hoc qui- dem torporem functionibus inducendo. Si jam . nunc irritamenta praegresfa fuerint majora in intestinis, horum torpor feu minor justa agili- tas producitur; unde igitur minus bona ciborum digestio, horumque fübactio, hinc glandularum meferaicarum obftructiones ; cibi contenti ftag- nant, acidificantur, putrescunt, unde ructus acidi, cardialgia, flatus, tormina, proftratus appetitus, naufea, vomitus, tandem corporis totius emaciatio, quae fefe ostendit inter alia colore pallido, mutabili, oculis quafi collap- fis, palpebris oedematofis, inferioribus arcubus coeruleis circumdatis, extremitatum frigore, C 87 ) fudore nonnunquam colliquativo , imprimis ten- pore nocturno aliisque. Apud fexum fequio- tem chlorofin, et in univerfum phthifin produ- cere valent, aut febrem hecticam. Frequentisfime hoc obfervatur in conftitutio- bus verminofis, licet emaciatio non femper in his a vermibus fit petenda, omnes enim: caufae debilitantes ($$ LII ec LIIL) emaciationi ori- ginem praebere posfunt. $ LVIII. Distoma. hepaticum , in. veficula fellea habi- tans, faepius impedit, quominus bilis genuina fecerni aut ad apta duci posfit loca , fefe nem- pe ductibus hepaticis et ductui cystico impo- nens. Ex hoc igitur aut bilis male praeparata, aut acholia oritur; ex utroque fonte intestino- rum inertia, minor ciborum fubactio, cum ac- cumulatione faburrae biliofae, infarctibus glan- dularum meferaicarum , aliisque ; hinc univerfe fanguis depravatur , mucofus fit, unde cacochy- mia, quam tandem hydrops fequitur , interdum quoque ex hoc fonte icterus (1). $ LIX. (1) Jam dudum obfervaveram oves nonnunquam in pra- tis nostris pascentes, imprimis humidis.magno numero fi- mul mori Cupidus hoc melius investigandi , quoniam ' ho- (£89 2 «(i03 dii $ LIX.: Propter molem füam etiam vermes nocivi fie- ri posfunt, Zfcarides v. c. lumbricoides non- nunquam inter fe junguntur aut. approximatione fingulorum ad fingulos per motum intestinorum periftalucum in globum volvuntur, vix rurfus evolvendum, unde igitur gravitate fua non fo- lum molesti fiunt, verum imprimis tubum ali- men- hominum vulgus latere caufam genuinam obfervaveram, ante aliquod tempus occafionem inveni. Nimirum in veficula fellea talis ovis plurima inveni animalcula (Ziszomata heparica) forma folii ovati, longitudinis 3, latitudinis 2. linearum, (qualia delineata videri posfunt apud Ruyfchium, Obfervat. 64, pag. 61, fig; E, apud Blochium, l.l. tab. r.fig. 3 et 4, et egregie defcripta funt in libro, cui titulis: /Va- zuurljjke Historie voleens bez f[amenflel van .Linnaeus, bj Houttuyn, 1f* Decl, 14* Stuk, pag. 67 fegq.) — Veficula fellea valde erat extenfa, magnam bilis quantita- tem continens. Bilem hanc analyfi Chemicae fubjeci, at- que inveni, aquae quantitatem decies esfe majorem, quam vulgo invenitur. Picromellis maxima pars, quod fingulare, per fe feparata fuerat et in fundo vafis, quo continebatur bilis, inveniebatur; quae adhuc in bile fu- pererat quantitas ter minor erat illa quantitate, quam continere debuisfet. (De naturali bilis hujus compofitione conferri potest Thénard, Traité de Chimie , editionis 3. Tom. 3. pag. 701.) Animal ceterum hydrope. labora- verat in tela cellulofa, cavitate abdominis et thoracis con- fpicuo. : ( 89 ) mentarium obftruunt, atque impediunt, quomi- nus contenta transire posfint omnia aut faltem nonnulla; hinc necesfario chyli corruptio, quae cacochymiae putridae originem facile praebere potest (1). unde in fanguine calor mordax; motus febrilis, aliaque ; in humoribus fecretis disfolutio , füdores colliquativi, reliqua; folida irritantur, maculae obfervantur lividae, pete- chiae; tandem quoque torpor principii vitalis , imo nonnunquam mors, atque per os foecum nonnunquam evacuatio. So] Ci ut Occo Hi. De fymptomatibus , irritamentorum & vermibus productorum fequelas.[is- tentibus. - Cd PrU Ti. Symptomata localia. / $ IyX; L L Ad fymptomata haec, quae vermes in tubo in- (1) Glomum talem per os ejectum fuisfe,. testatur Spigelius, n Operum fuorum Tom. 2. p. 91. ( 9o ) intescinali nidulantes producunt, primo loco re- ferimus illam irritationem quae fequitur motum vermium in ipfis intestinis. Scilicet aliter fieri ^ nequit, quin vermes, imprimis Z/carides lum- bricoides, reptantes ultimos nervorum fenfilis- fimorum fines attingpant et. moleste afficiant , plerumque eo magis, quo.per majus temporis fpatium femel fimulque in jejuno et ileo fuerint intestinis. Imprimis hoc obfervatur eo tempo- TC, quo intestina tenuia aut tota aut pro mag- ni parte chymo funt destituta ; hinc dolores in regione umbilici er fcrobiculo cordis faepe ob- fervandi. — Alimenta igicur quaerentes vermes ventriculum intrant, ut faliva aut fucco gastri- co nutriantur, eademque ratione illis ventricu- lum. ac intestina afficientibus praeter dolores oriuntur naufea, vomitus, (quae hauftu aquae frigidae cesfant et imprimis producuntur dulci- bus adhibitis) , nonnunquam cruentus, nonnun- quam aeruginofus (quocum haud raro ejiciun- tur) nonnunquam aquofüs, quo facto aegri dolores. et anxietates leniuntur, imprimis tem- pore autumnali, quemque vomitum comitan- tur anxietates, fudores frigidi, reliqua; de-: inde vero ut plurimum fames ingens, interdum canina , etiamfi pastus modo antecesferit ; edunt igitar infelices, .uc. vivi comedantur. Si vero in oefophagum intraverint vermes, aut ad ven- tri- C 9» 5 triculi cardiam fefe pofüerint, anxietates oriun- tur validae, aliaque fymptomata, dein enume- randa. | $ LXI. Huc quoque pertinet illa dolorifica fenfatio , quae a vermibus, os applicando membranae intes- tinorum internae, producitur, floccos enim tunc fenfilisfimos. intra hoc recipiunt, ficque nervo- rum extremitates dolorificeafficiuntur. Cardialgia idiopathica aut fympathica hinc oritur, prior, fi orificio fuo vermes ventriculi parietibus fefe affi- xerint , fimulque ructus fubpingues , rancidi, al- calini , imprimis tempore vernali fistuntur; fym- pathica vero, fi partibus remotioribus hoc fit. Porro fpasmi ventriculi et. intestinorum, con- tractiones. validae , quas fequitur inertia parti- um; hinc illa mala, quae $ LVII funt enume- rata; deinde inflammationes locales, fuppuratio- nes, diarrhoeae , dyfenteriae aut nonnunquam quoque alvi obftructiones, quibus obftructioni- bus corpora gasformia quam plurima evolvun- tur, inde tympanites , borborygmi, flatus, rüc- tus acidi, impeditus motus periftalticus, non- nunquam torpens, nonnunquam vero antiperi- ftalticus ; hinc in primo cafu anfam dant mate- rie faburrali, pituitofae, aliisque, vermium ori- ( 92) originem ulterius promoventibus, in altero vo- mitus ingens contenta expellit, fimulque cum his vermes haud raro expelluntur, qui inter- éum in choanas narium intrant, arque ibi mo- lesté homines afficiunt, producuntque haemor- rhagias narium aliaque (1). $ LXII. Aliud occurrit fymptoma. Vermes enim , v. c. "fcarides lumbricoides , in intestinis tenuibus faeces deponunt, hae fefe miscent cum chymo, eumque putrefaciunt ; hinc, praeter recenfita ma- I2, afordibus oriunda, imprimis diarrhoea et dy- fenteria producuntur (2). Eadem quoque mala fistunt cadavera vermium in intestinis per ali- quod tempus haerentia, facillime enim putres- cunt, et propter corporis illorum laxitatem et propter locum, in quo habitant. i (1) Vid. Commentationes Societatis Harlemenfis , 'Tom. X. Partis 2. pag. 466. i (2) Qualis dyfenteria anno 1790 in pago de Bi o- eum habuisfe a vermibus originaria relatum audivi. Sic quoque Trichecephalus dispar primo detectus est in castris militaribus , ubi etiam in dyfenteriae fpecie maguo numero: evacuabatur, quam z;orbum tmucofum vocaverunt. $ LXIIL (.93 D $. LXIII. Inter gravisfima mala pertinet id, quod Z/cz- ris lumbricoides fibi privum habet. Si nempe in uno loco plures per aliquod tempus fuerint , hanc partem irritant, dein vero relaxant; á forfitan nunc e loco hocce egrediuntur et fefe dispergunt, interdum in .caufis funt gravisfimi morbi , i/ej dicti, fi accedit contractio partium vicinarum, Tunc enim pars intestini contrac- ta in ampliorem aut deorfum aut furfum in- trat vel etiam pars intestini, vel totum intesti- num involvitur, unde diverfae intenfitatis esfe folet, plerumque tamen pertinax malum, quod ut plurimum in mortem definit (17. t S LXIV. Pristinis temporibus nullum dubium fupere- rat, quin vermes in intestinis habitantes, iur primis autem Z/caris lumbricoides et Taeniae illa perforarent (2). Hodie autem cum anima- lia, (1) Hoc inter alios obfervavit Doct. H. J. van Beu- fekom, et publicavit in disfertatione : de lleo , Traj. ad Rh. 1822. pag. 14. (2) Ut unum alterumve exemplum afferam , conf. San- difort, Olferv. Zur, Tom. IV. pag. 53. Swieren i- v 55 Commentariorum "Tom, IV. $ 1 366. Fifcher, lib. L ( 91 ) lia, eorumque (rudis melius cognoscantur , aliter hac de re fentitur. Adfünt omnino animalia, quorum intestina revera a vermibus funt perforata, apud homi- nem vero hoc nunquam obtinet. Sed quomodo extra tractum intestinalem vermes inveniuntur, fi ipfi foramina non effecerint? Suctu diceban- turilli intestini partem in ore retinere , tamdiu , donec inflammationem gangrena fequeretur. Sed praeterquam quod ora plerumque non ha- bent tam magna, ut partem intestini recipere posfint, non video causfam, quae illam intes- tini partem in os induceret, (quoniam nifi va- cuum in ore fiat, et, nifi causía alia intestini partem in os intrudens adíit, hoc fieri nequit) falhem non apud modo memoratos vermes, de quibus tantummodo hic quaestio est. — Obferva- mus vero interdum foramina majora , quam quae per illa etiam fieri potuerunt, per quae non unus vermis fed plures femel fimulque egredi- untur, nonnunquam autem per illa nullus egre- ditur vermis. Sed quaeritur, quomodo oriantur haec fora- mina; refpondemus, triplici imprimis modo, id l. pag. 39, cui icon fis. 6. adjecit. Schróter, Dis- io leiara: pag. 49 feqq. Aweek[chee der Ziektekunde , 1772. 3** Ferzamcling pag. 95. (95. ) id est, aut per herniam incarceratam , aut per laefiones intestinorum quascumque internas, aut denique per laefiones externas. I?^. In primo cafu, facto foramine, fi adfunt vermes, facile egrediuntur; fie v. c. extus ap- parent haud raro, fi hernia incarcerata accreve- rit annulo inguinali, et fic, gangrena aut arre apertura facta, anus fecundarius aut artificialis ibi productus fuerit (1). II?. Quoad laefiones internas notandum, ob-- fervari cadaverum plurimorum intestina, macu- lis lividis obfita, interdum etiam foraminibus inftructa absque vermium praefentia, haec v. c. post ingestum hyofcyamum nigrum, aliaque fi igitur adfunt vermes, facillime per hasce trans- eunt aperturas. IH?. Laefiones externae hic etiam in cenfum veniunt ; inflammationes enim per has produ- cuntur, quas gangrena et fphacelus haud raro fequuntur, ex quo igitur fonte foramina, per quae vermes egrediuntur, qui in inferiorem ab- dominis cavitatem fefe conferunt; hisce in lo- cis (1) Vid. Obfervatio Doct. Belkmeer, znferza Cua- mentationibus Societatis. Harlemerfs , Tom, X. Partis2 , pag. 429. De vermibus, ex umbilico feminae excretis, vic. P. Foresti, Obferv. et Curat.. Medicinalium de Fobri- bus "om. I. lib. 7, pag. 344. edit. 1591. Lugd. Da. ( 96 ) cis inflammationes, abcesfus, aliaque produ- cunt, non adeo ad vermium fymptomata refe- renda. Obfervandum porro , Bsstina interdum inve- niri in locis, vermibus infolitis, prouti multae exflant obfervationes vermium (Lfcar. Lzm- bric.), per aperturam e crasfis egresforum in- testinis. $ LXV. Zfcaris vermicularis in intestino recto ple- rumque non adeo periculofa edit effecta, verum ut plurimum fenfationes ingratas, uti titillatio- nes et pruritus: folo enim muco nutriuntur, adeoque hoc deficiente, vividioribus motibus fefe in intestino movent recto, ut alimentum quaerant, tumque imprimis haec producuntur fymptomata; unde non raro prolapfus intestini recti, deinde quoque Mhaemorrhoides creant, aut, [fi jam adfunt, fanguinolentas illas red- dunt; porro etiam alvi adílrictiones aut tencs- mos. Nonnunquam vero frigus intenfum in in- testiho illo homines fentiunt , veluti aqua frigi- da in anum injiceretur. Per confenfum partium vicinarum , affectione translata , dyfuri iam, ftranguriam, ifchuriam , urinae evacuationem involuntariam , selique pro- ducit, Ex C 92 2 "UOEx ano fi prorepferint et. pattes feminarum pudendas cum petierint, ibi pruritüm moles- tsfimum producunt, in vaginam autem dum adfcendant, interdüm uteri orificium attingunt , ünde fymptomata graviora, uti fluor albüs, nienftruationes nimiae, intempestivae, alia. $ LXVI Taenim folium et. Bothriocephalus | Iatus éosdem edunt effectus, a fe inviceni faltem fymiptomatibus, quae in corpore producunt hu- niá&o, distingui vix posfunt, nifi quod Tzeziz folium witioribus fefe plerumque ostendere foleat. Inter fymptomata memorabilia pertinet in intestinis motus non quidem vividus, fed len- tior, hystericis conftitutionibus molestis(imus , unde igitur mala $ LX memorata. Dein quo- que illa frigoris intenfi in intestinis fenfum interdum producunt, aliquomodo comparandum cum,apud veteres celebrata , fenfatione pituitae Vitreae Praxagorae. Demum abortüm apud fe- minàs grávidas et haemorrhagias uteri pro- düxisfe vifi funt. $ LXVII. * Quo ád Entozoóà extra tractum intestinalem G ha- C. 99. 2) habitantia, vix exftant exempla, ni(i FZ/zriae dracunculi, partes, in quibus habitabant, per- forasfe. Genuinae autem perforationis. nomen ethic non meretur, nam in altera ejus extremi- tate rubedo obfervatur cutis aegrotantis, dein inflammatio levis, quam fequitur fuppuratio , . qua in apice abcesfus veficula producitur nigri- cans; aliquod post tempus integumenta hoc loco rumpuntur communia et animal fenfim fenfimque ' per hanc aperturam e cavitate füa protruditur. Probabiliter igitur a praefentia tantum animalis perforatio fit, non vero per rofionem. . Dolo- res interdum vehementes, fistulas, ulcera ma- ligna. et fphacelum produxisfe obfervatus est ; per plures annos ceterum in corpore adesfe po- test absque ullo nocivo effectu. $ LXVIII. Cysticercus -cellulofae et. Echinococcus hu- manus in cerebro memorabilia producunt effec- t. In plexu choroideo habitantes | interdum producunt cephalalgiam, vertiginem , memo- riae et vifus decrementum , hemicranjam , aut nonnunquam hemiplegiam , interdum etiam apo- plexiam indolis asthenicae. | Híc olim pro po- lypis habebantur. ; In renibus formati , et per ureteres cum des- cen- (199! cenderint, ifchuriam produxerunt, quod etiam valet de Szrongylo gigante. In ovariis fi adfunt, illa plerumque ad im- menfam amplitudinem extendunt. In utero non gravido graviditatis fipyna et fenfus produxe- runt (1). . Deinde quoque in ulceribus externis illi in- venti funt, fed, an haec ulcera Entozoórum horum originem fistunt? aut vice verfa? Prior fententia probabilior veditur, quare haec inter fymptomata non funt enumeranda. (x) Vid. de Olfers,l. c. Partis r. pag. 28. Ante aliquod tempus cadaver femineum: perfcrutari mihi con- tigit, fcil. paulo post graviditatem, quae ut et partus re- gulariter abfoluta erat , febre lenta per aliquot hebdamades decubuitaegra, doloribus vehementisfimis in abdomine ve- xata, qui paululum ante mortem cesfabant. Aperto ca- daveris abdomine , elegantisfimum cernebatur fpectacu- lum : non folum nulla pars totius cavitatis fere non erat, | quae non JEchinoceccis Lumanis fuit obfita majoribus et minoribus cum ovariis Tzszizudinis ludicae utcumque com- paraudis, verum etiam viscera plurima eadem ratione his erant obtecta, imprimis autem ovaria, C 1e ) 1 o Qul PU. Tu, Sympiometa upiver [alia et ad alias par- 10$ per confenfum translata. $ LXIX.' Sympathiam inter plurimas corporis humani partes locum habere, ex multiplicibus patet - phaenomenis. Anaromia infuper demonftrat abs- que ullo dubio, varias partes ejusdem corporis humani, imprimis autem illas, quae ad functio- hes animales, vitales et naturales pertinent, ner- vorum ope inter fefe conjungi, adeoque fum- ma gaudere fympathia. Si igitur rofione aliave ratione intestina fen- filisfima irritantur, per nervum [fympathicum magnum (qui exinde, ut patet, nomen fuum derivavit), facillime eadem fenfario et ad fen- forinm commune, et ad cor aliaque. organa transfertur, ex quo fonte gravistima fympto- mata originem trahunt, nunc cum aliis enume- randa. $ LXX. Ad fymptomata per confenfum ad fenforium commune translata, pertinent cephalalgia, im- pri- €.31o1 ) primis fupra bafin nafi, ut et in parte cranii occipitali, hemicrania, vertigo , mentis et me- moriae debilitas, coma fomnolen;um ert vigil, lethargus, pavores in fomno, et fomnus tur- bulentus, interdum enim aegri fubito clamore evigilant, mox iterum dormiunt; terrores, de- liria, mania, moria, furor uterinus, melan- cholia, animi deliquia, fiderationes, reliqua. $ LXXI. Symptomata ad fenfüs externos pertinentia dividi posfunt I*. In. fymptomata, 247 oculos pertinentia, quorfum pupillae dilatatio immodica, noanun- quam hujus tarda mobilitas auc immobilitas, etiamfi lumen fit validum, nonnunquam con- flrictio vehemens et ftrabismus, amaurofis et coecitas; palpebris in fomno non prorfus clau- fis decumbunt aegri, quod forfitan dependet a tenfione fpasmodica levatoris palpebroe unius fuperioris, musculi orbicularis tremuli motus et oscillationes haud raro multiplices obfervantur, tunica fclerotica interdum est coerulea, oculi ceterum lacrymofi. - I^. 74 aures: huc tinnitus et fufurrus au- rium, furditas, otalgia. '"HII?. 24d ares: fternutatió et narium hae- . mor- C "o£ ) morrhapia, imprimis fi vermes in oefophagum adfcendunt, alae narium et labium fuperius oe- dematofa. ; " IV9. Ad os: interdum os ficcisfimum, in- terdum multum pituitae denfae in ore inveni- tur, dolores dentium et faucium, gingivarum inflammatio , faciei rubor in eryfipelas nonnun- quam transiens ,' tandemque ulcerationes gingi- varum , fcorbuticarum ad inftar. V9. 4d cutim: petechiae pesfimae, tinea capitis , fcabies, eryfipelas. $ LXXII. Systemate nervofo affecto oriuntur fpasmt et convulfiones univerfales et partiales, hinc tremores, motus involuntarii brachii, crepita- tio denium, aphonia, dolores et fpasmi fphinc- terum, rifüs Sardonius, tendinum fubfultus, epilepfia, cujus paroxysmus cum pruritu ingen- ti in intestino recto aut cum doloribus in re- gione abdominis mefogastrica plerumque inci- pit, catalepfis, chorea Sancti Viti, porro ri- gores, paralyfis artuum, hemiplegia, confti- tudiones hyftericae et hypochondriacae. $ LXXIII, ( 165 LXXIII. Alia organa fi confideramus, fequentia maxi- nie in fenfum veniunt fymptomata: 4d fystema | fanguiferumt huc cordis af- fectio; in conítitutionibus nempe fenfilioribus , et nervofis a vermibus producta cordis palpita- tio haud raro occurrit; deinde pulfus a 4 - 3o diastolas intermittens, celer, parvus, defi- ciens. Hoc loco quoque imprimis convenit mefi- tionem facere de febribus, hos vermes tanquam originem agnoscentibus: fcil. febribus variis haud raro anfam dant intermittentibus, remit- tentibus, pituitofis, putridis aliisque. Sic da- tur febris verminofa dicta, ex hoc caufa fola oriunda, infantibus magis quam adultis fami- liaris, quaeque tolli nequit, nifi vermes vel fint expulfi, vel necati. -d [ystema. refpiratorium. .Pulmones in- terdum vehementer afficiuntur, refpiratio ali- quando fit anxia, aliquando prorfus fupprimi- tur, porro tusfis ficca , loquela tremula, peri- pneumonia notha et vera, pleuritis. — Larynge afecta, producitur angina, et ex irritatione i tusfis, vespertino tenipore obfervanda; tandem per confenfum fingultus et fpasmi musculorum pectoris. dll ( 194 ) 44d fystema biliofum. — Exceptis iis, quae antea jam vidimus, quandoque infüper icterus oritur , fpasmodica enim ràtione, fefe contrahit ductus communis choledochus, hac intestini duodeni parte à. vermibus irritata. dd fystema | uropoicticum. .. Praeter. ea; $ LXV enumerata, quae haud raro ab Zfcari-. de lumbricoide et Taeniis producumur , notan- dum, urinam interdum obfervari fpumoescentem , floccofam, (veficae nempe mucus, a vermibus imritatae , fefe urinae miscet, floccosque hos producit) porro licteam, fecundum Four. croy ab oxalate calcis productam , plerumque tamen pallidam, pellucidam (1). i .91f i Ald - (1) Andlyfin Chemicam hujus urine plus femel iuftitui ét inveni P. Acidum uricum minori quanjitate urinae inesfe, unde etium color minus flavus, quod fimpliciter detegi potest, fi urina fibi committitur vulgari a&ris temperatu- ra, tumque postaliquod tempus fecedit acidum hoc uri- cum, colore fuo lavo -aurantiaco confpicuum., II. Aquae quantitatem etiam variare, cui a3 ISof* urinae hujus evaporatae remanferint 595,5. Sub hac amem evaporatione , quod fieri debebat, vix fefe fepa- farunt flocci flavi acidi urici. HI?^. Principii urici multo majorem adesfe quantita- tem; addendo fcil, acidum nitricum extracto urinae fia- tim folidescebat tota nias(a, antea adhuc liquida, et tenax evadebat, fed quia anni tempestas idoneo uon fuit, ad vis hcc C 1o5 ) Ld d alia corporis organa. . Hic vix notanda fuperfunt, nifi dolores lumbornm, artuum, re- liqua. j $ LXXIV. Deinde etiam plurimis aliis morbis fefe in- termiscere folent , horumque fymptomata auge- re, uti funt febres catarrhales, biliofae (1), lentae, irregulares, putridae, erraticae , vario- haud raro producuntur mala plurima antea me- mo- hoc purum acquirendum , propter defectum nivis vel glaciei, accurate hoc determinare non potui, neque ex- perunenta dein inftituere, $i alcohol addatur, etiem faci- le feparatur principium uricum , per illum enim praecipi- - tatur. Quoad obfervationem Cl, Fourcroy , animadvertere debeo, me hoc nunquam obfervasfe ; nam addendo aci- dum oxalicum huic fedimento , f1 oxalas calcis esfet, fol- vi deberet, quia in oxalatem vertitur acidum ,. qui folubi- lis existit ; hoc autem nunquam vidi. 'QTandem modo memoratus mucus facile fecedit, aci- dum gallicum aut alealia fi huic urinae adduntur. .Me- rentur hac de re conferri ea, quae habet Thénard, Traité de Chimie Tom. III. pag. 537 , 552 et 723. (1) Quae febres biliofae praeter alia fymptomata illud confpicuum babent, quod eorum urinae, qui his laborant , celerrime. deponunt acidum rofacicum in connubio cum exalate calcis. C. x*o6 ) & morata, uti funt motus convülfivi, pupillae immobilitas etc.; aut morbos typo. regulari reddunt irregulares, uti funt febres intermit- tentes. Hoc autem mirum non est, nam, ut conftat, plurimi homines et imprimis infantes nostra in patria fere femper vermes continent , quare, íi quodam morbo corripiuntur, fi- mul haud raro horum prodeunt fymptomata , atque eo magis, quo major caufa afferatur ad illos evolvendos,. quandoque autem expellun- wur vermes , morbo uno alterove praefente. $ LXXV. Senfilioris autem fystematis nervei homines plerumque violentius a vermibus vexantur quam reliqui. Hoc probant conftitutiones hystericae «t hypochondriacae, apud quas viscerum abdo- minalium infarctus, ut plurimum augentur; his affectiones fystematis motricis intenfiores funt, prouti fpasmi , convulfiones, reliqua. $ LXXVI. Dolendum omnino plurima talia adesfe fymp- tomata gravisfima, nullum vero fignum cha- racteristicum ,' quo vermium praefentia deter- minetur, nifi vermes ipfi fuerint evacua- ti Cof.) ti (1), et fi figna obfervantur vermibus pro- pria, eadem a materia pituitofa producta funt obfervata, v. c. celeberrimus S wieteni- us (2) refert, Virum Cl. Clair, Profesf. Edinburgenfem puerum quendam non aliter ni- fi vermibus laborare fenfisf?é, illo tamen mor- tuo, nihil horum, fed in intestino jejuno unu-' cias duas materiae glutinofae, viscidae reperis- fe; ne quid dicam de fimilitudine, quae inter horum fymptomata et encephalitidis exfudàti- vae intercedit, aliorumque morborum pluri- morum. $ LXXVII. Morbi verminofi fymptomata, quod fingula- re, etiam interdum periodica obfervantur, fic v. c. verfus plenilunium fymptomata rurfus fefe produnt 7zeziae, quae per menfem luna- rem non apparuerant. A[carides | vermiculares descendunt in rec. tum, imprimis verfus vesperam (3). (r) Conf. C. Sprengel, PaL. Ges. Auftel, 1813. Tom. [. pag. 344. (2) Conf. Comnent. 'Tom. IV. $ 1368. (3) De fymptomatibus confer, Gau bius, nfi. Path. € 588 et 589. Van Swieten, Ll c. Tom. IV. Sprengel, l c. Tom. L. Schróter, Disfer. cit. R u- C ro8 ) e Rudotjphi, Enzzorm Hifl. Nar. Yo. I. Van den Bosch,L c.Bremfer,lc.pag. i17. feqq. Bir é- t2,]. c. pag. 68 fegq. Rauh, Dis. cit. P. F ores- ti, Olfervai. e£. Curat. Med. imprimis , Tom, IV. Lib. 21. de [ntestinoruin: affectibus. EX e "uis "u t& xt ue e S D ' za * D M v , , 4 4 H t J.^we l " 'd a D ' y - Mae - * 5a j. i X , i * -— F 4 - " - "". Jj I ?. . ; á | 3 7 cw vr " — - " d » » B ] Yu " *lt. LP r a4 ó " e 8 -«» t 4 ^ "] * « " ' - - 4 " " RIP